^«Ms^'-.'^
f
cc.
'^^T^f.:^'^^^^^,
li
institTtio
C H ,R I S T lAK^
REL I GIONIS,
lOHANNE CaLVINO
^ S^f^ A V T H O R E. A^i^^^^^aa nt>^t>''
Qu(e adfu^erhres editiones hacpoBrema^om-
nmm emendattjjima locuplettjftmdque recem
addttajunt^^fiatimpoBipfus authom Pr^fa^
Uonem ad ^egem ChriBianifs. inferta
ad leBorem admonitio l^reui"
ter mdtcat*
lOHAR
'^ CALVIN.
G EN EVJE,
Apud EsAiAM LB pREv:Jf.
M. D C X I h
\
PRJECIPVA CAPITA EORVM QVuE
IN HOC INSTXTVTIONIS CHr^
ftianae opere contincmur.
Eledio aeterna iii. xxi Politica adminiftratio^.xx
Fides iii.ii Prxdeftinatio Dei iii.xxi
Hsretici & fchifmatici^.i Promiriionum Legis Sc E-
i.xv.
i-xi.xii
iiii.xii
ii.xv.
j.xv
AEne^^atio noftri lib» Ecclefis poteftas queadfi Peccatumoriginale i«.i
lij.cap.vij dei dogmata iiii.viii Poenitentia vera ^^/^^**
Adx lapfus iji Eccledae veteris ftatus.4.4 P<rnitetiaPapan$ iiii xi.K
Angeli 5 3^'") ~* "' ' " "
ArcerusChriftiinc?luij-i^
Baptilmus iiij xv
Charitas proximi i; viij
C?libati5sS.Tcerdotn iiij. 1»
CoenaChrifti iiij xvij
Concilia, & eorum autho-
ritas i'«i>x
ConfcifioPapalis ^]'}-^^^)
Cofirmajio 1'jpalis iiij.xjx
Conicientia iij.xa
Chrif;'ad quid miflTos ij.ty
Chrifti diuinrtas ij.xiiij
Chrifti pcrCona quomodo
vna ih in duabus naturis
ibidem
Chrifti defcefus ad inferos
ij.xvj
Chriftus qiiomodo media-
tor ij -xij
Chriftus nobis meritus cft
vitam acternam ij.xvij
Chriftus Propheta, Rex &
Sacerdos ij-xxv
Crux ujM\j
Deinotitial.i.&feque.
Deus co^nofcitur riatura-
literabomnibus i.iiij
Homirtis creatio
Jdola
leiunium
Jeiusqijid
Imago Uei
Imagincm Deo afhngere,
nefdseft^e i.xi
Impoiirio manuum iiii.xix
Indulgentia iii.v
ludicia forenfia iiii.xx
luramentum ii.viii
luftificatio fidei iii.xi
luftificationis initium &
prosreftTus iii xiiii
uangelijconciliatio 517
Prouideniia Dei i.xvi
Purgatorium iii-^
RedemptorChnftus ji.xvi
Regcneratio iiiiit
Roman? fedis pr!matus,&-
Romani papatu.'; cxor-
dium iiii.vi&vii
Reprobos fua culpa accer-
ftre fibi interitii ad que
funt prgdeftinati 3.»4
Refurredio Chrifti ii.xvi
Reilirredio vltima iii.xxv
Sacramenta iiii xiiii
In luftTficat. qux obferua- Sacramenta falso nomina-
da. iii xiii ta xiiii xix
Lex ii.vii Sandoru interceffio iiixx
Satisfadtio Papalis iii.iiii
Scandalum iii.xix
Scriptur^ facr? authoritas
i.vi
Scriptur« do4irinii necef-
fariam nobis efle i.tx
xix ^piritns fandus,& iHius o£
ficia iii i
^piritus arcanaoperatio i-
bidem
Teftaroenti Veteris &
Noui fimilitudo ii 10
Traditiones human? 4 *
i.xiii
Vitahominis Chriftiani
iii.vi
Vit? fjtur^medi-^atio J?
Vita pra;fenti quoraodo v-
tendum iii.io
Vocario fancit aeternl Dci
eleaionem iii.xxiiii
Vocatio fua diligetercui-
que infpicienda iii.yij
Legis finis.offifiu&vfus ib.
Legis mortalis expli ii viii
Lcgespolitic» iiii.xx
Liberum arbitrium i.xv.&
ii.ii. & V
LibertasChriftiana iiixix
Marrimonium
Mercesoperum iii.xviii
ii'
Dei cognitio quorfum ten- Merita opcrum m.xv
^at i.ij MiiTaPapalis iiii.xviii
Dcicognitionemfuifocari Monachatus i".';'''*j
vel infcitia vcl malitia MorsChrifti ^ ii xvi
hominum j.iiij MudusiDeo coditus,abeo
Dcivnicaeircntia, &trc$ dt foue.at gubernaturMtf Trinifas
Mundigubernatio ibidem
Oratro iii-XK
Ordines Ecclefiaftici Pa-
pae iiii.xix
Ordo Scminifteria Eccle-
fliE iiii.iii
pgdobaptifmus iiii xvi
Paftorum eieftio & officiii
iiii.iii
^perfonz i'Xuij
Deus quomodo vtatur im-
pioriim operibus i.xviij
Diaboli jxiiij
Ecclefia iiij j
Ecckfi? ver? & falf? com.
paratio i"i'i
Ecclefi* iurifdia. & di-
fcipl. iiij xj.xij
Ccclefi? poteftas quoad le
gcs ferendas iiij.X
mc emmaperjpicue ac felidi in htjce Injiituncml^ traSianmr : ^n^uuquid adutrfarij
sontra ohiiciunti ita confutaturi tj t euiuu pio leclori ita fatisfittUnt
^wdtumpojlhac ntQrenfur fphiflartimfwu-
Peccatum in Spirltufan- Vota nnxiu
aum iii.iii Vnftio vltinwPapahs 4.19
POTEN-
ov,
FOTE NTI SSIMO ILLV STRIS S 1 MO GlVE
W O N AR C H Ab F R ANCISCO , FrANCORVM
Kegi Chrifiiani0mOiFrincipifuo,lohannes CduinHa
pacem *ic/alutemin Chrtjlo precatur .
Vamhiicoperi manum primumad- f^"'^*''^'*, '**
mouerem.nihil mmuscogitabam.liex-J^,^^^ confiiii.
clariffimcj q«a fcriberc ^uas maieft;jti
tux poftea offerrencur.Tantum eraca-
nimus rudimentaquajda traderequi-
bys formarentur ad veram pietatem
qui alioqui religionisftlidio tangucur.
Atquehunc Ubore GaUisnottrispp-
tiflimum defudabam, quoru permui-
j os efurire ^ fiiire Chriftum intelligebam.-pauciffimos autem
videbam qui velmodicaeius co.gnitioae rite imbuti eflerM-.
llancinhi fuifTepropoftram racionem libcripfeloquitur , ad
/implicefcihcetrudemque docendiformjmcompoficus. Ve-
rumquujr» perfpicerem vfque eo quoruridam improborufu- Wi^"*" <««-
rorem inualuiffe in regno tuo , vt nuUus faaaj doftrina? Cn i^\c ^^^"^^ r^^-^luL
locus; fafturus mihi opera:|)reciu;n vifus fum fi eadeopcra & demneceJl^ri*i.
inftirurionem iis darem , & confelfioticm apiid te edereni vnde
difcas qaalis fit dodcina in quam tanta rabie exardefcut ftir-io
/iilh*, qui ferro & ignibus regnum tuu hodie curbanc. Neque
enim verebor fateri,hic me fummam fere eius ipfius dodriax i- Ortliodox
complexumefle quam ilh carcere, exilio, profcripcioneyince- doSf/ttkedefen^
dio muld:andam,quam terramariqueextcrminandamvodfe-^''' -
rantur.Equidemfcio quamatrocibus delationibusaurcs ani-
mamquetuumimpleuerinc, vccaufamnoftram tibi quam o- .
diofiffimam redderent;fcd id tibi pro tua clcn>entia perpende- J^/^^, J^^"*^4
dum eft,uullam neque in didis , neque in fadis innocentiam regim de^ulfio
fore,fi accufafTe fufficiac.Sane ffquis faciedae inuidi^e caufa, do-
ArinamhanccuiMs rationemtibireddercconor, omnium or-
dinumcalculis damnatam,mulcisfori pra?iudiciis confoffam
iamdudumfuifl*ecenfecur, nihil aliud dixeritquara partimad-
uerfariorum faftione& potcntia violcncer d^icdam rpartim
mendaciis,technis,caIuniis,infidio9e frauduienterqtie oppref-
fam. Vis eft, quod indifta caufa fanguinaria» fentetise aduerfus j.^ vi^rauir,
aiam feruntur:fraus, quod feditionis & maleficijpr^ter meri- mendac^sy <a-
tu infimulatur. Nequis hsec iniuria nos qMcri exiftimecjpfe ^^^W ^«''»'««-
nobis teftis effe potes, Rex nobiliffime, quam mcndacibusca- j^^ /''"''»*"» '^*»
iumniisqwotidieapudtetraducaturjquodno aliorfumfpeftiet^'''''"^
nifi vt Kcgibus fua fceptra e manib. extorqueat,tribunali^,iu-
diciaq-, onmia prxcipiteci rubuercat ordines omnes &poJirias,
pacem & quietei-npopuli perturbet, lcgcsomnesabrogct, do-
niiaia & poffefiionesciiifiperjomnia deniqueiuflniu dcorrum
voluac.Ecrainen minimxni porfiunculam audis. horrendic-
liim fjua^dam m vulgwsr|>arguncur: qu^e/i ver^eflen-. in(,r!t6
illam cumfuisauthoribus miile igt:ibus accrucib d/gnsmv-
niuerlusmundusiudicer. 'Q^is lam mnccLT pubhcum odium
in illitm accenfum elTe , vbi ihiqaiffimis iftis criminationib. fi-
deshabetur? Encurm noltram ip/biuui d drinxque noik.^
damnjtionem omnesordincsconfena nc ac confpirenr. Hoc
4. inicjuitatu, s^edu cori-epci,qui ad iudicanduin fed cnf,pr,riudic!a qu5e do-
j»A m iud.uJ>. rh© attuleruntjpro Ccxs.ttYWxs pronuntiant: « fe rire perfundos
inftmamjcp- fi^f^partibuspuiant fl oeminem ad Jupplicium cr;ihi iubeaf>ni-
'/."• ^"aut fui confefhone, autroiidis teiiiiijoniis conuidu.At cu-
-iast:riminis^Damnat^(aiuc)iftiusdoCtrinse. At quoiurcdam-
nata eRrldautcm era(-defen(ionisp'cfidium;rion dodnnaivi 1-
pfam abnegarcfed pro vctl tueri. Hic mufiiundi quoquc fa-
eu]raspra?ciditur.
^nentionem Q*Jare non inique poftulo , Rex inuiftiffimc , vt integram
/t-i cc;/2Ci(;Vir icauf^iftiuscognitionem fufcipias : qujEpereuibate hadiLnus
'^PJ°ff^V'°-mdl6quc iurjs orcJine,& impotenti arftu magisquam lcgitima
iZ^^^lTL ^^gfa-it-icepradara eiK velquoqu^^modo exaizicaia. Neuuchic
^um enim eit ^ . . , ^ ^ i i n-
.':fftift£ E.t/c- "^^ i^""3cam dcferiuonetT! mediraii exiftimes , qua faiuur. m
fiAcaufamfuf. patriam red;tum mihicoHficiam:quayn tametii quo decec hu-
cipere. manitn tis afteflu profcquor , vt nunc ramcn rcs ruut , ca non
^- Chrijii.ins-^^lQ^^ careo. VeruiT» comm'Jnem piorum umniuni, adcoque
7ro'nos"no/l' ^^^**"^ Ghriili cau^am compledor , qu:^ modis omnibushodie
Ofeniaru i" fcgno cuo profciila ac pro^rira, ve!utdeph:>r;<ta iacet,Phari-
fe<)rum \A quidem quorundam tyrannide magis qudm tua
confcientia.Scd qui id fiat.hic dicere nihil artinet.afflidta certe
^* T'"-<v^E '^^^'^•^'^^^^i'" profecerunt impij, vr Chrifti veriras, /i non vc
ilefi'%m\.rft. ^^g^'"^ f^ii^pataqueinrereat^certe vt fepulta &ignobihslareac,
^uenttbus mt- p'iupercuia vero Ecclefiaauccrudehbusc^dibusabfumpta fit,
nirhi f.it*<re. aur exihis abad^, aut minis ac cerroribus perculfa ne hifcere
quidemaudeac.EtiniHtetiamnu quafblec iniania&ferocita-
te,forciter it\ parietem ia inchnatum,& ruinam quam fecerun t
inciimbentes.NuIIus inte^im prodit qui tahbusfuriis parroci-
4. Frapofrtye '^'^ ^uum opponat. Quod 1? qui veritaci maximc fa uere videri
r^odeftorii c]!,o vohinr, ignorcendum efle cenfent eirrori & imprudentise impe
rundan: , ejfns iitorum homfnum.Sic enim modefti hQmines Ioquuntur,erro
tiJgehjpadrt rem & imprudentiarw votances quam norunc certiffimam efTe
t.KjUianonaH' j^^, i^eritatem.- imperiros homines qaqrttingenium non adeo
5 . Gioriam c^e t^<-'fpicabile Chrifto fuifle videt quin c^leftis (ux fapjencix my-
ventatemrDe^ ^enis dignatus fic. Adco onlnes pudctEuangelij.Tuum autcm
promunere, crirjeiertifiime Rex-nec auxesjnec animu a tam iuftopatroci-
nio
AD REGEM GALL.
nlo auerterc: pr.rfertim vbi de re tanta agitur: nepc quomodo
Dci glorix fua carte: in terris itjcolumftaf .quoinodo fuam di-
gnitatem Dei veritas reu"neat,quomodo rcgiium Chrifto far-
tutji tediicnqueiurer jios maneat.Digna res auribustuis,digna ^ •59^»^^ ^^^^^:
tua cognici< ncjdgn» tuo tribunali.Siquidem & verumRegem flonujinem re^
h^ec cogitatio f^cit, agrs.orcere fe in regni adminiftratione Dei /?^ agnofeert^
niiniQnira.Neciam regnutniJlefediacrociaiunm exercet qui
non in hoc regnat vt Dei glori^feruiat.Porro falHcur qui diu- 7»i^j^"^ ^**
rurnam pro.rperitatem expcdat eius regai, quod Dei fceptro ,/"''"' '*''*•
hoc eft,f«ndo eius.verbo,non regicurrquando cxlefte oraculu
exfidere non poteft, quo edidum eft diflipatuiit iri populum „ ^j^
vbi dtfeceritprophetia. Nec teabhccftudioabducere debec
humihtatis noftra; contemptus.Nos quidem quarapauperculi g. piospat^e-
ii-nus & abiec1»homuncioncs, probe nobi^ confci j fumus: co- res&aifli^<^
rasi Deo/cUicecmiferi peccacores,iu hominum cofpedu AQ~*onahs[e «&•
fpcftiriimi;mundi(ii vis)excremenca quxdam & reieftamcca,.^^*^**
auc fi qutd adhuc vihus nominiri poteft. vt, qiio apud Deum
gloriemur,nihilreftet,pi5Ecervnam eius mifericordiam.quain
rpem seterna? falutis nullo noftro merico afcici fimus: apud ho-
mines vero non ira mulcuin.praerer noftram infirmitafe.quam
vel nuru confiterijfumma inter eos ignominia eft. Sed dodri- 9 .Dt^rinam
nam noftram fupra omne.n mundi gioriam fublime , fupra o- Ghriflianam
mnem poceftatem inuiftim ft-uc oportct:qaianonnoftracftj ^»;''»F^«/'^''^
fed Dei viuencis,ac Chnfti eius,qijemPacer Resem conftituit, ''^ P*'''P'^'* ^*"
vt a mari vfque ad mare domiuetur ,& afluminibus vfquead
terminosorbisrcrrarum.Etficquidcin dominctur, vc totam Dan.x ji.
terram cum ferrco fuo arque sereo robore , cum fplendorc au-I^^fi.ii.*»
reo & argenteo, fola oris fui virgapercuOam non fecus com- Pf^h^-S*
minuacquamfigulina vafciJia: quemadmodunidemagnificen-
cia regni ipfius vaticinancur Prophe x.
Reclamant quidem ;idiicrfarij,f ilso nosprarrendere verbum ofmSflonu ,
Dei.cuius rceleratiffiini fiinus corruptores.Ha?c vero quam fit 9«* S^egem ah
non modomalitiola caltininiaifed infifinis quor^ue impudeu-"'"^'^"^'"'*^*''
ti3,ipfe,confef/ionem noftram le^endo, pro tua prudeociaiu- '"^^»"^'''^/"*''
dicarc poteris.Nonnihu tamen luc etiim d cendum eft quod
tibiad le<ftioneni ipfam^vel ftudium attenrionemque excitct,
velcerceviamfternac.Piii!lus,(|uumad fidei analogitm omne j^ora.12.^
propheciam formacam eOft? voluir.cerciffiinam amuffini pofuit,
qua probari Scriptursc inrerpreratio debear. Ad hanc itaque fi-
dei regulam (i noftra exigancur,in manibus eft vidoria. Quid i.ColUta adfi-
enim melius acque aptius fidci conuenic quam agnofcere nos dei analogian*
omni virtute nudos,vt a Deo veftiamur.? omni bono vacucs> vc do0r,nav.opx
ab ipfo impIeamur?nos peccaci feraos,vr ^b ipfo liberemurfnos ^'^*''* depnben.
c^cos, vt ab ipfo illjminemur?nos claudos , vt ab ipfo diriga-
snur?nos debilesjvt ab ipfo fuften^emur?nobis oinmt gioriandi
"^ iiij
PRiCPATIO
matcrfa detrahercvt folus ipfe gloriorusemineat & nos in ip-
^.Muerfdrie' rogloriemur?HaEC atqueid genus reliqua quu a nobis dicntur.
jrtiw, falfa. interpeliant illi,querirarurqjhoc modo fubucrti cf cnm nercio
quodlamen naturse.fiftaspr2eparationcs,liberum arbitrium,&
meritoria falutts a?tcrnx opera^cum luis etiani /upererogatio-
nibns:quia ferrenon poflunt integra omnis boni,virtutis,iufti-
Con^mntlo a ti^,fapien ti3! laudf ni ac gloriam apud Deum refidere. At non
« dt^ Uremi*, Jegjmus rcprehenfos qui nimium e fonte aou^ viux hauferint-
-" ' contra grauiterobiurganturquifoderunt /ibi pu!:eos , puceos
\Acofiderano. contritos& qui concinerc aquamnonvalent.Ruifumquid fi-
ttever^fidcu dei conucnientius quam De«mfibipoIIiccri propitium Pi-
tre, vbiChriftusfraterac propitiatoragnofcitur^quam omnia
Jxraac profpera fecure ab co expeftarccuius incnarrabiliser-
Eom. 8.JJ. ga nos diledio eo progrefla eft vt proprio Filio no peperceric
quin pro nobis ipfum traderet?quam in certa expedacione fa-
lutis& vit^2Bterne acquicfccre,vbiChriftus aPatre datus cogi-
^'tm aryoga- tatur,in quo tales the/auri funt abfconditi ? Hie nobis maauin
if:^r5r;7rri!/«»7-iniiciunt,&ilIamfiduciiecenitudinem arrogantia & praefum-
ptione Moncar^ p^iQj^Q non carcrc clamant.At,vc nihil denobis, ita omnia de
!!!,■. Z^"^^"/!^ ^^^ prxfumenda funt.nec alia ratione vana eloria fpoliamur
Tnirant. nifi vc luDomino diicam*gloriari.Qu,idvlcra?Percurre,forUi-
/ime Rex,omnes noftrae cauf^ partcsj&quouis fcelcratoru ho-
hiinum gcnere nequioresnosexiftima, nifiplanecopetiasjin
hocnoslsborare,&probrisaffici,quiafpem reponimusinDeo
, i.Tim.4.10. viuo:quia hanccredimuse/Te vitasBternam.no/Tcvnum verum
Dcum, & qucm ille mifit lefum Chriftum.Proprer hanc fpem,
lohan.i^.j. alij noftriim vinculis conftringuntur,alij virgis cxduturjalij ia
%A cenformtta- Iud\brium circunducu'.ur,alij profcribuntur,aIij f^ui/rimetor-
Tf cc efixctim quentar,alij fueaelabuntur: omncsrerum an^uftia premimur,
Chrtto, cuiff J . -*. t-., , 1 Vfv- 1 ^ ^ - 1- •/-
confrmis fu'. ^'"'^ exccrationib. deuowemurjmaledictislaceramur.indignif-
truce. /imis modis cra^amur. Intircrc iam in aduerfariosnoftrosfde
^ohofiii* ve- ordine facrificoru loquorjquorunutu&arbitrio ali/nobifcum
Titat,it»genio. in im iciti 3s exercent}& mecu paulifpcr reputa quo ftudtofera-
£/" t^T ' '"'■•^^f^ '^eligionem,qusBScripruris tradita eft, qu?q> inter o-
dfptVrfs. ^ '^^ mncs CoiVare debuerir,facile & fibi &aliis ignorarc.negligere,
defpicerepermictunt:parumquereferreputat quid quifquede
Deo& Chriftotcneat.velnon teneat.modo imp!icita,vtaiunt,
fide.fuam mentera Eccle/ie iudicio fubmictat.nec valde afficiu-
tur fi Dei gloriam manifeftis blafphcmiis pollui contingar,
niodo nequis aduerfus fedis Apoftolics primatum & fand^e
matris Ecclefia? authoritatem digitum toUat, Cur crgo tanta
fa^uitia & acerbitate pro Miffa, Purgatorio, peregrinationibus,
& id genus nugis belligerantur, vt /ine eoru explicatiffima, vc
ita dicam,fidcfaIuamforc pietafcm negent, quumtamenni-
hil ecrum i vctbo Dei efle probent l Ciit? ni/i quia ill is Deus
vencec
A D R E G E M G A L L,
ventcr efl:,culina religioquibus fubIaris,non modo non Clirl-»
ttianos.fed nehominesquidejufuturos fe credunt? Tametfi e-
nim alij fplcndide fe mgurgiranc , alij tenuib.cruftulis viditat:
oranes tamen ex eadcai viuuat olla, qux (ine illis foirhentis n5
frigeret modo- fed penitu?, conglaciarer. Ideo vt quifque eorii
pro ventre eft maxime folicirus, ira pro fua fide deprchendiruc
bcllaior acerrimus. Denique huc ad vnum omnes iHCumbunr,
vel vtregnumitKolume,vel vtventrem confertumrctineant:
nemo velmyinimam fynceri zeli dat fign ficarionem.
Nec fic tamen delinunt dodrinam noftr^m ince0ere,& quib. irjiipetrataati'
poflunt nomimbus crirainari & infamaie , quo vel inuifam vel 'l''!''*' j v
fufpedam reddant. Nouam appellant & nuper natam,dub!.am ^g^j^ ^ijy^.
cfle & inccrram cauilJantur:rogant quibysconfirmata C\t mira- ftianx reUgaa'
culis ; quzerunt an fic ;5equum vf concra toc fani^^orum Patrmr» nis otlumniM
confenfum , & veruftiffimam confuetudinem obrineat; vrgent reu9cat,<^uilrus
vtfchifmaticamcflefaceamur.quje co^itra Ecc'e{iam pr^liuna-^^/^JJ'^"* ^^'
moucat: vel Eccle/iAm multis feculisintermertuam fuilfcqui-
bus niliil cale auditum fuit. Poftremo nihil opus cffe aiut nuii-
cisargumentis: qualis enim fit iudicari a fiU(5libus poile:vrpote
quae tantum feftarum accruum, tot fcditionum curbas , tantam
vitiorum licenti?.m peperit.Scilicec perqua illis faciie eft apud
credulamimperita nquG mulcitudine defertascaufa? infultare.
verum-(i nobisquoquemuru.r eflentdicendi vices, deferuerct
profedo hsec acrimoniaqua .^c in nosplenisbuccis, actam li-
cencer quam impune, defpjumant. Principio, no»aiB quod ap- Fnma calHjn-^
pellanr , Deofunt vehemcntcr iniurij , cuiiis facrum verbum niaMou^rncjfe
nouitatis infimukri non mercbacur. lUis quidem nouam cflTc doffnndm.
fninime dubico , quibv!^ & Chriftus nouus eft , & Euangclium
nouum: fed qui iUamPauIi concionem vetercmefl^e nouerur,
lcfum Chriftummortuum propter peccata noftra,refurrexifl"e Rom.4 25.
puoptcr iuftificationcm noftram,nihii apud nos deprehendent
nouum. Quod diu incognita fepulraque latuit.human^ impie- *P^" tneogmp.:
tatis criincn eft^nucquum Dei benignitate nobis re.dditnr,fal-Y*^"^^'"^"''
rem poftlimini j iure fuam antiquitate recipere debebat.E^i; eo-, , . '
dem ignorantiae fonte pro dubia incerraq; habet, hoc profcdo i„"ertl^u
eftquodDominus per Prophetam fuumconqueritur, Bouem lefa.i.j,'
cognouifle poflefllorem fuum , & afinum pr^fepe dominorum
ruoram:fc non agnofci a populo fuo. Verum vtut in eius inccr-
titudinem iudant.fi fua illis proprio fanguine vitxq-, difpendio
obfignanda eflret,Iiccret fpeftare quanti ab illis fiat.Longe alia
noftra fiducia eft,qusenecmortis cerrores,nec ad^eo ipfum Dci
tribunal formidat.
Qupd miraculaa nobis poftulanr, improbe faciunt.no enim f^'^""^^/'*^
reces ahquod Euangeliurn cudimus.fed illud ipfum retinemus "Tcllis^^ejfeTon^
cuius confiraiandiB vericati feruiunc omnia quse vnquam 8cfir.matam»
P Ri^F A TI O
CcKtra, PaffA- Chriftus & Apoftoli miracula edidefiint. At id pr^e nobfsha-
litm 'wyfiw/A* [^gn.if^QgularejOiuod aflidis in huncvfquediemmiraculis ftde
jiAteie, fuamconfirniarepoftunt.lmopotiusallegunt miracuia jqita*
animum alioqui bene compofiruhbefaftare queant: adeo aut
^fd ;7zi>^fK/ijfriuoIa funt& ridicula,autvana& mendacia. Nec ramen.etia
ri4icuiis (y fi vaMe prodigiofa effent.contra Dei veriratem vlli*ts momen-
jnfcndaitUs. ^^ effe opoPtebat:()uando8£ nome Dei fanftificari vbiqi&fem-
per comienitjfiue portetis, fiue naturali rerum ordine.Specio-
fiorforfan elfe fucuspoterat,ni(i de fine vfuque miraciatorum
legitimo Scriptura nosadmoneref. Signa enim qua? Apofto-
lorum pr^dicationera feqrjutafunt.in eius confirmationem e-
Marc. t6. 2». dita fuilfe docet Marcus.fic & Lucas Dominu fermoni graridC
Ador.j4 J- fu^ reduidirte tcftimonium narratquu figna & porrenta fiercc
l^ . ^ per Apoftolorummanus. Cuifimillinu"! cftillud Apoftoli, Sa-
* ' * lutem aiinuntiato Euangelio fuiffeconfirmataiTijConteftantc
Domino fignis & portentis & variis virtucibis.Qur vero audi-
lii^gel^ en^n irWis Eu2n?,ehj effe fignacula, eanead diruendaaiEiangelij fi-
pdcrji <^»««»f t](.niconuerremus?qti3everitati ranrum obfignar.d.^ fjnr de-
tsitucrtunt. f^jj^ata an mcndaciis confirmandis acroir.odabimu? Proinde
doftrinam,qu2c prsecedere ab Eu.ingehfta dicitur , priore loco
ex.-^min-iri explorarique pareft. qux fi probata fuerit,cum dc-
Johsn.7. 18 n->ua miracuhsiure confirm.uionem fumere deber.Probi au-
l\ Bso'. ' tem do(ftrincT,authore Chriftojifih^cnotaeft,finoninhomi-
num, fed Dei glori?m qu.Trendam vergir. [-lanc quu dodrin^
probarionemChriftusaffciac,pcrperaccn'encur miraculaquf
alio qUam ad illuftraridii vnius Dei nomen tr^hunrur. Et me-
t-:r!T f.-^tnjia mJn^ffe nosdececfua cfTe Satan^r trjiracula,qu:e tanietfi pra^fti-
t.-i.).iiu:a. gice funtmagi^ quam verx virrurcs, funt ramen ciu%iodi c^.x
imprudentes & impentos delud;int. Magi & incataroresmira-
cuHsfempercIaruerunt.idoIoUrria!^! ftupenda niiracula ahic-
runt: qu.-ctamen nec Mngorum,ncr id..IoIatrarum luperftitio-
^W;«/ inr,2t, ncm nobis approbant, Ato; hoc oHm aricre vulci limplicita»
h-:i ^rl,:fy,mti~ tcm concutiebant Dou stifta: q"6d miraculis poliercnr. Idem
I* g'<>rt.:yati'.r. ercTonunc p.oftri«;aducrrnr!'srerpondemus quod tuncDonati-
fti^ Auguftinus,Dominu conrra iftos mirabiharioSjC.iutosnos
In Ina. rraa. ^_^,^^ rqoum praxlixir venruros pfcudoprophctas, qui fignis
M.nr. 24 24. mend?cibusvarii'b-, prodigifsin erroreiu eleaos, fifieri |)of-
.. i htfl 2 9. fet,inducar.t.EtPau!usadmonuir,Antichrifti^j-egt um futurum
cum omni potentia & fignis& prodigiis mendicibus. At hsec
cb:eP,ioms dt- ^inquiunr)miraculanonabidol!s,non amaleficiis, noapfeu-
'"/^'' ^oDrophetisjfedafinftisfiimr.Q-Mfiverononnouerimushac
2 C0r.ll.i4. J "•^ r i^- A II- /-\1- /n
Hie.in prxf. «0^ Satana! .irtem,transfigurare (e in Anpelum lucis.OIimyE-
icremia:. ' ^y ptijfepultum apud fe leremiam facnficiis ahifque diuinis
honoribusprofequutifunt.nonnefanftoDeiProphetaadido-
lolatriaabuteb3mur.?& tamea tali fepulchrivenerationcccti-
feque-
ad regem gall.
fequebanmr,vtcarationema caau ferpentum putarent iuftamE* quih.mtn^
lUius.vnerccdt m efTe. Qui"d dicendumPmfi fuifTe hanc rempe'r J^^'"'» \2cl
cfaefore-iulHnimamDei vindiftim, iis qui diledione verita- ^^^^.rnxtur.
tis no receperunt.mittere efficaciam illuiionis, vt crcdant me- i.ther.z.ii.
dacio?Miraculaergonobisminime delunt, eaq. certa necca-
liiliis obnoxia.Qu.pautein>lH pro fe obtenduntjmerefuntSa-
ran.T ilJufiones.quado a veroDei iui cultu ad vanitacem popu-
lum abducunr. _ Tertlaealttm'
Prsterca calumniose ncbis Patres opponunt (antiquos & ^.j '^^^^^^^^^
melionsadhucCecuIi (criptores inteIligo)acfi eos habcret fue ^^ ' ^^cteres
impietaris lufFragatores, quoruraauthoriratc fi dirimendum fWo^oj» P^.-
ceituTJcn efl*et,nieliorv:<flori3?pars(vtmodeftiffimeetiamlo-^.i(Hj74««r£.
quar)ad nos inclinaret. Verumquu mulca prarcareac fapien-
ter ab tUis Patribus lcripra finc , m qjjibufda vero iis accidenc
quod hominib. Klet . ifli pijfcllicet filii, qua funt &in£erjj &
iud.c:j5:animi dextericate,eoru cantum !apius& errores ado-
rant:quebene dida func vel non obferuar, vel dir/imulant.vel
corrupunt.-vcdicas prorfus illis cur^efuilTe, in aurolegerefter-
cora.Tumir.iprobisclarnGribusnosx^bruunt.ceuPKrumcon-^"^^^'^^^"^^^^^
remptores & aduetf;{rios. Nos vero adeo illos non contemni- yj„/,Jt'^"-.
inus.vt fi id pr^fenris inftituti effct , nuilo negotio mihi hceac
melio;em earumparten-i qu^ hodieancbisdscuntur, ipforum
rufifragiis comprobare. Sic tamen in eorum fcripris verfimur,^f/?'-»- ^os in
vt femper meminer)mus,omnia n-oftra eflTe. qu« nobis feruiat, ^^^J^'"^" J^'^^.
non dommentuimos ;;ucem vnius Chfifli, cui per omnia, fine ^jgyf-ri,
excepcione,parendum (it. Hunc dekdum qui non tenet, nihil ,.Cor. j.2r.
in reiigione coftitutum habebit. quando mulra ignornrur fan-
diilliviri: f^peinrcrfe conflidanrur,inierdumetiam fecij i-
pfi pugnaRt.Non fine c.iufa{!nquiur)a Solomone adm.onemur p^^^^ ^^^^^
netranfgrediamur anriquos terminosquos pofuerunt parres
noftri.Ac non eade eft regulain agrorulimitibus & obedicn- ^^^tptionUdi-
liz fidei.quam fic coparatam efle oportetvt obliuifcarur popu- i^^io,
lum fuum & dcmum parris fui.Q^od fi tantopcre geftiunt akkh Pfal.4j.1i/
jppH»,cur non Apoftolos poriu^,c|uam alios quofuis, Parres in-'
terpretatur,a quib.pr^Efcripcos terminos nefas fic reuellere.^/ic J^^'j^' "-yT
enim interpretatus eft Hieronym^cuius verba in fuos canones J^'^.^. '*p^^,-
retulerunt. Quod fi eorum,quos intelligunt, fixos volunt cflcyi^, fjjf Tatrn
tcrminosicur ipf?,quoties libet^adeoliccntertranfgrediuntur.? aduerfarios. ^
Ex Patribus erant.quorum alcer dixit,D^um noftrum no ede- i.Acatius m
te,nequc bibere: itaq. non habere opus calicibus neque difcis: 1*-. "^ "i^'-\^*
altcr,{acra aurG non qu^rere, neque auro placere que auro no Jj^JJjj y^y^ ^\
efliuncnr. Tranfgrediuatur ergo limitemquum in facristan- jcotf.oa.i^-
topere auro,argento,ebore,marmore,lapillis, fericis delcftan- 1. Spiridion
tunnecriteDeucoIiputantnifi omnino exquifitofplendore trip.hift,lib.
vei poti^s infano luxu difflult. Pater erat qui dixit,ideo fe libc »*^' *°'
PRiEFATIO ^
recarnesedere quo die caetcri abftinebaf,qui3 Chriftianus eC-
fe£. Itaque finestran/iliunt quum diris animam deuouent quxr
j.Triph.hlft.P^^^^.^^^^K^^'"'^^"^ camemguftauerit. Patreserancquorum
Jib.g.cap.i. vnus dixit,monachum , qui manibus fuis n5 laboretjviolento,
Aug. de ope- aut /i luauis latronijiudicari arquife: alter, no liccre monachis
rc mon.c. 17. ex alieno viuere,etiamfi affidui /int in contemplacionibus . in
orationibus,in ftudiis.Et hunc ;imirem traofgref/i funt, quum
otialosacdoliares monachorumventrcsin luftris ac fornici-
P . , . huscolIocarunrjquiaiienafubftantiafaginarentur.Patererat
ad Hie yerf. ^"' ^}^^^ horrendam cfle abominarionem , videre depi(fta vel
* Chrifti vel fandi vlliusimaginem iri Chriftianorumtemplis.
Con. EPeber. Ncque id hominis vnius vo<:e puonunriatum eft.ied ab Bccle-
€.}6, {lAaico etiam Concilio dccretu,nc quod colitur.in parietibus
depingatur.Plurimum abeft quin femtrahosfiaescontinea!:,
quandononrelmquuQtanguIum miaginibus vacuum. Alius
5.Amb. Ii.de Pater confuluit vt offtcio humanitatis^crga mortuas in fepul-
■ '■^•*'^'7' turadefunftijfinerenwseos quiefcere. Hoslimitesperriipunc,
^.Gelaf.Pap ^"""^ pcrpetuam mortuorum folicitudinem incutiunt. Ex Pa-
fn Conc. Ro. fribus erat qui fubftantiam panis & vini teftatur i^ Euchariftia
ira permanere& noa de(irverc,ficut m^iietin ChriftoDomino
fubftatia & natura nomin:s,ianifla diuina:. Igitur inodum prsc-
tereunr qui fingunc definere fubftantiim panis& vini vcrbis
Domini recitatiSjVtin corpus ac fanguinem tranlTubftantietur.
y.Chryf, fn 1. Patres erant qui yt vniuerfi' Ecclcfi;^? vnam duncaxat Eucha-
c.Eph.Calixt riftiam exhibcbant.atque vtindearccbancflagitioios & fcelc-
Papa. decof ratos, itagrauiffime damnabawt Gnmes eos qui praefcntes ei
'^* noncommunicarec. Hosfinesquamproful fubmouerunt.^quii
non templatantum , fed etiam priuatas domos Miffis fuis re-
plcnt,adeasfpeftandas quofuisadmittunt, &eoquemque li-
bentius, quo largiiis quiiqite numerat , quarumuis impuri fint
&fcelcfti;adfidemin Chriftum,& fidefem Sacramentoruni
communionem innitacnemittem:quinpotiusfuum opus pro
gratia&merico Chriftivendicant.P-»tres'erant,quoru vnusab
8?GeIafCan. vfu facrjB Chtifti Coensc in cocum fubmouendos decreuit qui
opethaus. alterius fpeciei partic'pationecontenti,ab alteraabftinebant:
oe conf.di.a. 1 r ■ - 1 1 1 ^i n t^
Cypr epift j ^''^^^ tortiter pflgnat,no denegandum populo Chriitiano Do-
iib.i.ie lapC. ^^^^ ^^^ fanguincm, pro cuius cofeffione fanguinem fuum ef-
fundere iubetur. Hos quoqueterminosfuftuleruncquumin-
uiolabili lege idipfnm lufllerunt quod ille cxcommunicatione
^.Aog. lib.2. puniebtt,hic valida ratione improbabat.Pater erat qui tcmeri
<Ie pccc.mer. tate efle afteruit, de re obfcura in vtrauis parrem definire fine
c.vlt. claris atque euidentibus Scriptur^e teftimoniis. Hunc terminft
obliti funt quum tot coftitutiones, toi Ganones, tot magiftra-
10. Apollon. les detcrminationes fine vllo Dei verbo ftatuerunt. Pater erae
de quo.Eccl. (j^j Motano intexaliw hserefcs cxprobrauit quod primus ieiu-
niorunfs
AD REGEM GALI.
aioiSIegesirapofuiflet.Hunc quoque reiminulogeexceflfere Wftlir.c.k-
quuieiuniaftriftiffimislcgib. raaxerut. Parererac qui negauic ": ?^S^."l*
Ecctcfise miailiris interdtcendu coniugiu. caftitatempronun- j"f^g *
ciauic,cum propria vxore concubitum.Sc Patres eracic qui eius
autlioricati^ircnferunt. His finibusegrefii funt quum fuis fa-
ciiftciis coelibjicum feuere indixerunt.Patererat qui ccnfuit v- n Cypt. epK
tiurn Chriftum audiendum efie,de quo didum fitjfpfum audi- ^-l*®-*»
rernec relpicietiduquid aiijantenos autdixeriiu autfecerinr,
iJed quid(qui primus oniniueft)Chriftuspr2eceperit. Huncfi-
nem meque fibi ipf? pra?llituuc, neque aliis prieftitucum habere
pcrmittunCjdumquoruis pociu> & fibi Scaliismagiftros quarn
Chriftum prseficiunc. Pacerera^ quiconcendic Ecclefiam non ij. Au^. c.i.
debere fe Ghrifto pr3?ponere,quia ille seper veracicer iudicet: cont.Grefco.
Ecclefiaftici aucem iudices,ficut homines,pIerunque falbncur. gr^nimatic.
Hoceciamfineperrupro, aflerereno dubicanctotamScriptu- x^ ^ , ,
, . V V r- I r 1 • • J-^ n I4.Dcrchola
rx authoncate ab Eccieiiae aibitrio pendere. Patres omncs v- ^^^-j Jq^q^
no pedore execrati funt & vao ore dereftati.faniaumDei ver- iudicium. Vi
bum fophiftarum argutiis contaminari & diaiedicorum rixis dehuius ope
jmpiicari. An ifti iis iimitib.fe continenc, dii nihil aliud in tota '"'s lib.a.^. j^
vita moIiuntur,quam infiniascontencionibus & plufquam fo- »'^"-*. & l'o«
phift.xis lurgiis Scnptur^ hmplicitatem luuoluere & ^'"P^- & c.y.fc. &-c
<iire.? vtfi nuncPacresfuicitetur.&huiurmodiiurgadiarte au- 2«. 28. 19. &
diacquam (pecnlatiuam theologiam appellat ifti» nihil minus li.4c.18.fea:.
credat quam de Deo habere djfputatione. Verum lacius iuftis * ^ c. 19. fear.
fpatiisfefeorationoftra eflunder>cT, fi recefere vellem qua pe- '•^^'•"•Scc.
iuIanteriftiPatrumiugum,quoramobferuantes filijviderivo
iunt.excutiant.Menfesprofedo atqueannimedeficerec. Eta-
deo perdica func deplorarique impudecia, vc nos caftigare an-'
fint quod terorinos antiqaos f ranfgredi non dubitcmus.
lam vero quod nos ad confuecudinem vocat nihil efficiunt, §l*^arta calum
iniuftifHoie enim nobifcum ageretur fi confuetudini cededui» »^^»Not confue-
efiet. Equidem G reda effent hominum iudicia, confiecudo a ^"^'»'"' ^'««''*
bonispecefldaeracverumlonge aliter f^piufculeagi contin- ''*'" """ ^^"''
git.quodenima multis fiericofpedumeft, confuecudinis ius
mox obtinet. Atqui vix vn(^uam tara benc habuerunt rcs hu-
roan^e vt pluribus phcefent mejiora.Ergo expriuatis multorii
vitiis publicus errv^r piecunque faduseft^ velpotiuscomunis
viciorum confenfus: quem nunc boni iili viri pro legecfie vo-
lunt.Vident qui oculos h ibenc , non vnum mare milorum in-
nndaflc,mulcas foncicas peftes inuafifle orbem, omnia in praf-
ceps ruere.-vc auc prorfus res humansedeplorandf^finc^auccan-
tis malis iniicicda manus,vel potius visafferenda.Ec ambigituc
remedjii,non alia ratioue nifi quia iampride malis aflueuimus. ^^^^^^ »./1
Sed locu fane habeat in hominu focietate publicus error : in g.c.fin. extr!
regno tameDei fola ems ^terna veticas audisda&fpedada cft, dc confuct*.
PR^FATIO
cui nuUa annofum ferie, nulla confuemdine, nuHa coiuratfo-
Icfa.8. li. ne pre cribipoteft SicquodamelcftosDeidocebat lefaias rfe
dicerenc ConfpiraciOjad onmia in quibus popnlus diceb^ i C6
fpiratio, hoc ci\ , ne in fceleratum populi c^-nfenfum vna ipfi
confpirauentjnevetimorera cius cin-erent,ac formidarent:/ed
potiusvtDomiaum exercituum fandjficareBt, &ipfe cfletti-
nioT eorum & pauor.Nunc itaque,vt volent,& preterita fecula
& prsefencia exenipl.i nobis obie<fbent : fi Dommutn excrcituii
f^ndificauerimus, non valde terrebimur.Siue enim in fiqnifem
impietatem multareculaconfcnfermt, forcis cO quivJtionem
in tertiam & quarra gencrationem faciat ; fiue totns umal or-
bisin eandem nequiciamconfpirecexperimentcrdocait q.iis
fit eorum exitus qui cum multitudme dcLnquunt , quum vni-
,. ^. uerfum hominum ^enus diluuio perdidit, feruato Noecmn
Heb.u.7. modica familia , qui per luam vnjus hdem toturrt orbem con-
demnarer. Deninuepraua confuetudo non lecusac publica
qu^dameftpei-lisjin quanon minus percunt qui m curbaca-
Epift.jHb.i dunt. Adbajc expendcre decebat quod altcubi dicirCypaanus,
iSc in cpift ad eos qui ignoracione peceantaetfi no poffint omni k culp^ exi-
Iulian.de hs t^ej-e^ videri tamen poifd quoquomodo excufabiles •. nblacam
xet.baptiz. ^yj^j^ Deibeneficio veritatem qui pernnaciter relpuunt,niliil
habere quodobxendant.
ci^inu c.it!um Dilcmmate fuo non adeo vehementer nos premut ,vt fateri
ma^velnosEc- adigant vel Ecclefi;jm fuilTc aliquandiu intermortua , vel nuc
ctefiam altqua cum Ecclefia nobislite cfle. Vixitfaiie Chri(^iEcclcfia,& vi-
'^"* m^fiTere' ^^^ quadiu Cluirtus rcgnabic ad dexter am Patris : cuius manu
T^llunc ^Ecde fuftinctur.cuius pr^efidiodefcnditur, cuius virtnte fua incolu-
fia intendere miratcm retinet.P.^-^ftabitcnim illc indubiequodfemel recc-
ittem. pit,fe aftuturu fuis vfque ad confummaci-nem leculi. Aduer-
Mat.tS. lo. 1^5 g^m nulla nunc nobis pugna cft: fiquidem Deum vnum &
Chriftum Dominum voo cQnfenfu , cum omni fiieliu popu-
lojcolimus & adoramus,qualiter fempec ab omnibus piis ado-
ratus eft. Sed non parum a vero ipfi aberranc , dum Ecclefiam
nonagnofcuncQifiquampr.^fentioculo cernant,& esmiisfi-
Vn^lex para- nibus circunfcribcre coisacur quibus minime inclufa eft.In his>
/o^tfwwT^/^icardinibuscofitrouerfia noftravertitur: primuquodEccIefias
jiarum tn no- fonna fempcr apparere&: fpedjbilem efle contendunc: dein-
T^ineEcclefi^. dequodformam ipfam Jn fede RomaniE Ecclefi.^ &Pr5fuIum
fuorum ordine conftituunt. Nos contra aftcrimus,& Ecclefia
Prtorti refii' nuji> jpparente forma conftare pofle , nee forma externo illo
''^^*"* fplendore, qucm ftulte admirancux, fed longe alii nota conci-
ncriruempe puraverbi Dei pracdicicione ,& legitima Sacra-
rnentorum adminiftratione.Freraunt nifi Ecclefia digito fem~
f.Rfg. j9.i1.per oftendatur.Sedquamfepein populo ludacorumficdefor-
mari cotigic vs nulla fpecies emincret? quam pmamus farma
refplen-o
At) REGEM GALL.
refplendui{re,quum Helias rolumfe reliftum c!epIorarct?qua-
diuabaduentu Chrilli deformis latuit/quocies ab eotempore
bellis,redicionibus,herefibus ficoppreflaeft vtnulla pacteful-
gcreiPAfi /i eoccmporc vixifl'ent,credidiflcnt vllamcfle Ecclc-
iiam?rcd Audijjic Heliasraluacflereptem millia viiorum cjui
non curuauerinr gLUU coram Baal Nec dubium nobis efle de-
oec quin femper m terris reguauerit Chrjflus ex q^ c^elum a-
lcendic. notabilem vero aliquam formam i'i tum pij oculis re-
qui/iiflentjnonne protinys concidiflent animis? EEfjne idiam
(ummi vicij ioco m fuo (eculo ducebatHilarius,qu6d ftulca E-
pifcopalisdignitatisadmiratione occupaci, latentefub eaiar-
uaexitialemler«am non animaduerterent. /ic enmiloquifur,
Vnummoneojcauecc Antichrithim. maleenim vosparietfi a- ^^"-.''^ Aa-
moi ccpit; male Ecclefiam Dci in tedis ^edificiifqs venerami-
jii: male fub iisPacisnomeingeritis. Anne ambiguu eftiaiis
Antichriftum cflTe fcfl^urujn? Monccsnuhi,& fylu:^, &lacus, 8c
carceres, &voraginesrun,c cutiores. in iiseni(n Propliet^ auc
magentes autd,emcrli prophetabat. Quid iutehodic in cornu
tisfuis Epifcopiimundus veneratur,Diri qtjoniam fandos effc
religionisprsBlules autumat quoscelcbnb' vrbibus videc pr^-
fidere?ApageIis ergotam ftupidam xftimatijne. Quin potius
permittajnus hoc Domino : vt quando ipfe folus nouit quifuf 2.Tim.t.j5u
lint,interduni etiam EcclefisE fuafexteriorem notitiam ab ho-
minu afpedu aivferat.Eft,fa;teor,horribilis illa Dei vindida fu-
per terrana,(ed li ica meretur hominuin impiet3s,cur iufta? Dei
vltioni oblifterc nitimur? Sic anteadis feculis Dominus homi-
nura ingraticM.dine vltys eft.nam quia verirati fua; obedirc no-
luerantj&Iucem fuim extlnxerant,eos exc:Ecatos fcnfu,&ab-
furdis medaciis ludi,& ^Uis tenebris immergi pafliis eft,vt nul
la verx Ecclefia? facies extaret.interim tamen fuos & difpsrfas
& delitefcentes in mediis erroribus & tenebris ab exitio ferua-
uic.Nec miru:didicitenim feruare & in ipfa cofufioneBabylo-
B4S &flamfpafornacisardentis. Q^od autem forma Ecclefisc ^oHeriorufa.
nelcio qua vana pompa cenfcri voluc, id quam penculofum fic '^'*'»5'/»»» »"*/«-
paucis indicabo magis quam cnarrabo,ne oratione in immen-
f«m extraham.Pontifex,inquiunc,quifedem Apoftolicam te-
net,&qui ab eo anriftites funt irkundi & confecr atf, infulis mo
d^ &lituis infigniti fint.Ecclefi-m reprsefentat, & pro Ecclefia
haberi debent. ideo nec errare poflrunt. Qujfic^quia-paftores Exod.j?.^
funt Ecclefix, & confecraciDomino.Et AaroncsEteriquepras-
fefti Ifriel n6nne p3ftorcserani?Aaronver6& filij eiusia Sa-
cerdotes defignati errauerut tamen,quum vituluni fabricaue-
runt. Curfecuadum hancracionemEccIefiam non repr^fen- o^, - •
taflentquadringentiilliProphctajqui AchabmentiebaturfAf ' *" •* *
Ecclefia ftab^t a pa^tibi^s Micha, folius quidem & conte»?ipri-
P R i£ F A T I O
lefem.ig. 1?. bilisjfed excuius ore vcriim egredicbatur. Monne & nomcn k
faciem Ercle/ia? pvx fe fcrebant Prophetje , quum vno impeta
aducrrusleremiaminiinrgerent, &;minaccsiadarenr fierinon
pofle vt perirct LexaSacerdote,confiIium a fapiencejverbum
Icrcm.4.9. a Propheta.?Aduerfus totam Prophetarum nationem foius le-
remias mittitur , qui a Domino denuntiet fore vt Lex pereat i
loh. 12.10. Sacerdote,con(ihumaSapienre,verbumaPropheta.Nonneta
hs fplendor refulgebat in eo confiho quod Pontifices,Scribx &
Pharif^i collegeruntjeonfiha dc interficied© Chrifto capcatu-
li? Eant nuiKr,& m externa larua hiBreant,vt Chriftfi & omnes
Dei Prophetasfacia«r,rchifmaticos : Satanae rurfum miniftros
Sc'to dilemate ^^c'^"' Spiritus fanfti organa.Quod fi ex animo loquutur,re-
tx fua auxem fpondeant mihi bona fide.vbinam gentium aclocoruBi Eccle-
hypothefi , ar. fiam reiidcre exiftimeotex quo Bafilienfij. Cocilij decreco de-
gmtur clerica- iedus& abdicatus eft Pontificatu Eugenius , fubrogato in eius
hiordo Tafi- jocum Amedajo? Negare,vel fi rumpatur, neqiieun^t, Conciliii
EcdefiT^ nec 4"''*"^'^f»i ^^ extemos ritus accinctjfuiflfe legitimum,nec ab vno
hibere a fua f^ntum Pontifice,fed a duobus indtftii. Damnatus eft illic Eu-
parte Etclefia. gcnius fch^rmatiSjrebellionis^percinaciiB^cum toto Cardinaliii
& Epifcoporum grcge qui cum eo ConciliJ diflolationem ad-
moliti eranr.Poftea tanien Principu fauorc fubleuatusjfaluumi
Potificatum recepit.IIIa Amedaji eledi^ generalis & iacrofan-
d^Synodi authoritaterite perada, infumu abiit: nifiquodi-
\>k galero Cardfnahtio,ceu c anis latrans mieda ofFa,placatus
eft. Ex ilioram harreticorum rebcllium ac pertinaciu gremio
prodiit quicquid poftea Paparum,Cardinalium,Epifcoporum,
Abbatum,presby£erorumfuii:.Hk deprehenfihaereanc necefTc
cft.Vcram enim in parteEcdefia: nomeconferent.^negabuntne
Concilium geTjeraie fjiflfejcuinihil ad exceri&rcmmaieftacein
deerat? nempequod duobus diplomatibusfolcnniterindidu,
prv^fidenteRoman^fedislegatocoflfccratum,rerumomniuni
ordinc bene compofitum>eadem femper dignitaiead extremu
perfeuerauit. Fatebuntur fchifmaticum Eugenium cu tot a fua
cohorteja qua omnes fandificati funt? Aut igitur Ecclefia? for-
mamaliter definiant : aotquotquotfunt, habebunturanobis
fchifmatici , qui fcientes volentes abhasreticisordmatifunt.
Ecckfia forwa Quod finunquam antea compertum fuiflfet , externis pompis
«0« pendet ab no aliigari Ecciefiam , ipfi prolixo documcnto nobis efle pof-
externt Jjfien- ^^^^^ ^^j ^^l^ fpcciofo illo Ecclefi3B titulo tandiu fe orbi fuper-
'"^'** ciliose venditarut , quum tame e/rent cxitiales Ecclefiic peftes..
De morib.non loquor , & tragicis illis facinoribus quibus fca-
ret totaeotum vita; quado Pharifeos fe effe aiunt, qui fint au-
diendi non iinitandi.ipfara, ipfam doftrina,cui id deberi aiunt
quod func Ecclefia, exitialem animarum carniftcinam , facem>
vuin3ra»& cxcidiumEcclefias cffc non obfcure cognofces, fi le-
gcndis
AD REGEM GALL
gendisni/Qrisaiiquantum aefjtuidecidas. ^ . ■ Sextk cjumr^
Poitrenio non f.iris candidefaciuacquum fnuidiose c6me- nia , Eunrieik
moranc cjuancas tutbas,tUiiiultus,contentiones fecuni traxent doarmi eau-
noftra;(!iod.inaepr3:dicatjo,&q!>ios nuncin mukis ftuclusfe- f»m tjft tumul^
rar.naui iiorum maloruculpa indigne m ipfam deriuatur,quje ^^^J^^J^ '^*"
inSatanjemilitiatorqucri dcbuerar. (ifthicdiuini verbi qui- * ,
dam qua(i geniuSjVtnunquam emetgat, quieto ac dormienfe 'P arahgifmHe
Satana.hasc certiffima & m primis fidclis nota, qua dilcernirur non caujkvt
a mendicibus dodrinis^qu^ fe facile produnt du ^quis omniu '''^^f*-
auribusrecipiuntur,&a munde plaudcnteaudmntur.Sicfecu- ^^^ ^^^ ^^.^
lis ahquot.quibusprofundis tcnebiis rubmerfi fuerut omnii,^^*'^^^^ ^\'^^
huic niuudi d mino eunfti fere mortales ludus eranc ac iocus, ,t^rU exorta
nec fecus ac Sardanapalus aliquis in alca pace defidcbat ac de funt, vndt at,
iiciaba^ur. quid enimaliudqua rififlet acIu/ifTet^tranquilla ac calnmmamt^^
pacata regni polTerfione? At vero vbi luxefupernis affulges te- j|"^*" ^^f^''^".
nebras eius aliquantum diicuffit,vbi fortis ille regnu eius tur.- **
bauit ac percuiit, tum vero folitum fuum torporem excutere
caepif,&: armacorripcre.Ert primum quidemhominum manus
cocitauit.quibus illucefcentem veritatera violenter opprfme-
rer. |)er quas vbi nihil profedum eft,ad infidias fe couertit.-dif
iidia&dogmatu contcntioncs per Catabapciftas fuos& alia
nebulonum portenta cxcitauit,quibus ca obfcuraret , tandem
& cxtingueret. Etnttncvtraq; machinaipfamtentareperfeue-
rat.fiquidem & verum iliud (emen vi ac manu hominuai euel-
lcreconatur, & fuis zizaniisf quantum i» fe eftj nititur occare,
necrefcat, & frudu reddat.ldtamenipfumfruftra, fi monito-
TcmDominumaudimus qui&eiusartesmulto ante nobis a-
peruit,ne incautos deprehenderet:& cotra omnes eitis machi- ^^/|, ^ '-jeter^
nasjfatisfirmispraefidiis armauit.CsEteru,inipfura Dei verbu hunc ejji cxtH-:
muidiamconferre,aut feditionu.quas improbi & rebelles.aut "ia^vtexTr»
/e<aarum,quas impoftores cotra excitant ; quanta eft maligni- pi^^f^frum o-
tas? Nouum tamc exemplum non eft.lnterrogabatur ELas an- ^"^fl^^orum ,
non isefletqrii turbabat IfraeI?Chriftus feditiofus ludafis erat: Irnpii!^ c^Mtl
Apoftolis crimcimpingebaturcommotionispopulans. Qtnd reiitetl mhiu
aliud aguRt qui hodie omnes turbas , tumultus , contentiones que nob hic
qux in nos ebulliunt, nobis imputant?Taiibus aitcm quid re- /"'/T' °%'?"'"^
fpondendu /it.dooiit nos Eli3S,nos no effe qui vel errores fpar "'^^ 'Z>"A'^««
gimusjve! tumultus comouemus : fed eos ipfos qui Dei virtu- teaHmni^fLl
ci obludantur. Verum vtillud vnum ad retundendam eorum rit.
temeritatem fatixcft:ita rurfum alioru imbecillitati occurren- i.Reg.i8.i|,
dum,quos calibus offendiculis coramoueri,ac perturbatos va-
cillarenoiirarocotingit.llli verone hacperturbatione laba-
fcantjic de gradu deiiciatur.fciaRc eadem experros efle fuo fe-
culo ApoftoI©s,qua» nunc vfu nobis vcniut.Erat indo^i & iri- i.Pet. 3.1^.
ilabiics.qui ad fuam ipfoium pernicie depr?uaret qua? a Pau-
P R i£ F A T I O
RQm.tf.i.c.ij; lo dida funtjqui <juu audiebat abudaflc peccatu vt gratia cxfi-
darer.ftatim ingcrcbat,Mancbimu$ in peccato,vt gratia abun-
det.Quum audicbant fidelcs non efle fub LegCjprotmus ccci-
nebant, Peccabimusjquia non rumusfubLegejfcd (ubgratia.
Philip.i.ij. Erant,qu! illum ma!i fuaforem arguebanr.Subintrabant multi
pfeudoapoftoli,qui diruerent Ecclefias quas ipfe ajdificauci ar.
Q^iidam perinuidiam &coni:entionem,necfincereEwangeiiu
prasdicabantjmalitioseetiam cogitantes lepreffuram fufcirare
vinculii eius. Alicubi non multus erat fiuangeiij profedws.O
mnes qux fua ei-antjqu2Erebat,n6 qux lefu Clirifti. Alij rerroi
liim abibantjcanesad vomicum,& fuesad volutabruluti. Ple-
liquelibenatem Spiritusrapicbjintad licentiam carnis. Inu-
iiuabant itfc multi fiatresja quibus deinde pijs imminebar pe-
Hoyum a^itm ricula. Incer ipfos fracres varise concertationes iHlcit.ibanrur.
pyudtntia ^T Qnid luc Apoftolis agendum erar?an non vel atl tempus (]i'fi-
^"'^'"^'^"''V '"mulan^um: vel potiusnmittendu illud Euaneelium ac ciefe-
tumuluhui ts- rcndum erat,quod tot linum videbaot cfle icmin»riu,rotpen-
fcandalu. mLu culorum materiam, tot fcandalorumoccafionem?At in huuir-
iniitanda. modi anguftiis fuccurrebat , Cferiftu cfle lapidem offenfionis»
iuc.i }4' lcpetr.im fcandali,pofitum in ruinam&rcfurredionemultx)-
rum.Scin fignumcui contradiceretur. quafiducia armati pcr
omnia tumultuumeffcnfionumquc dikrimina audader pro-
grcdiebantur. Eadem & nos cogitacione fuftentari dccct, qua-
i.Cot.%,A6. 3o hunc pcrpetuum Euangclij genium efle teftatur Paulus, vt
fit odor motcisiamorreiis quipereunt.tamctfi in huncpotius
vfum nobis deftinatum erat vt odor eflet vitae in vita , ac poic-
tia Dq\ in falutem fidelium.quod ipfum nos quoque certe tx-
periremur, nifi noftr» ingratirudine corrumperemus hoc tam
iingulare Dei bencfrcium,ac in exi^ium noftram vcrtercmus
quod nobis vnicum faiuris prajfidium efle debuerat.
Per9ratio,bent Std ad tc reucrtor, 6 Rex. Nihil te moueant vanae illa» dela-
uoitntiamcon- tionesjquibus tcrrore tibi iniicerc nituotur noftri aduerlanjr,
<:iltans. ^^^ ^|-^^ l^^^ ^^^^ Euangelio,(fic cnim appcllat,)captari nc
quv-eri, nififeditionumopportunitatem,ac vitiorum omnium
Hecfeditionum impunitatcm. Ncquc enim diuifionis Deus nofter author eft,
n*c vittorum fedpjcis: & FiliusDeino peccati miniftcr eft,qui venit ad dif-
cuiparoeo aut foiuenda opcra diaboli. Et nos taliumcupidicatum immerito
^* 'i'*fi"^"' accufamur,quarum ne minimam quidem fufpicionem vnqu.i
*^cms fidi- dedimus.Scilicct nos regnorum inucrfioncm meditamur:quo-
iieji"^imtt^. 'uni nwlla vnquam fadiofa vox audita eftj& vira fempcr quie-
ta fimplexque cognita fuit, quum fub te viueremus;& qui nflc
ctiam domo profugijtibi tame rcgnoq; tuo faufta omnia pre-
cari non dcfinimus.Scilicet nos impunicam vitiorum petutan-
tiamaucupamur, quorumiiimoribus etfi multa reprchendt
i)ofllinr, nihil tamcn taota infulutione dignwm.ncc ti infoeli-
citer
AD REGEM GALL
«rtcr (fratia D«i)iB Eujngelio p|-ofecifnus qufn iflis obcre^a»'
toiibus viianoftrajCalHtacisibenioniraciSjmifeticordi^e.contf-'
hcnti2e,patientia;,modeftiaf, & vircutis cuiufuis exemplum efle trni 'beieulis'^
|^)oflic. NosfaneDeumfincere timercrSrcolere reipfa palim »-« ejfe cujr^
clt^quandotum vita tummorce noftranomenciusiandtificari »»«*?:?' /«»«^0
petimus, & ipfa inuidia coadacft quibufdamnoftriim innb-
ccntia? fc ciuilisintegdtatis tcftimonium dare:in quibus id v-
num mortc pkftcbttur quod fingulariin iaudc potieridii erat. JinahAptifl^.^i
Qupd fiqui fub praEtextuEuangelijruraultuanturCquales ht- uyertinos ^k^
^enus aUquos in regno fuo fuilTc non C'>mper£umeft)(iqui vi-P^''^^"^'^^^^'
ti©rum fuorumlicentia»,libertacemgfari.^Dei pr^etexunr^qwa "*"***'
lespermnIrosnoui)func leges &IcguiTip(ienx,quibusprome-
ritis grauitercberceanturrmodo ncinterim EuangcliuraDe!
ob fceleftorum hominum nequiciam male audiat.Habes,Rcx, Uebt dduerfki
facismultis expofiram caluinniacorum virulentam iniquica- /''«^'^'•#/«*"
tcm , BC in corum dclatioiy^s vltra modum credulaaure pro- "" /^**/^*''^
pendeas.verc^reciam ne nimismultisrquando haeciam pr^efa- „-^''^y^*"^
tio ad iuft^e pehe apologi^ raodumaccedit.qua n«ndefen/io- hereni de^bei»
iicm texcrCjfed duntaxat,ad ipfam caufa; adionem audiendam
animum cuum prafmollire ftudui, auerfum quidem nunc & a- ^. .
licnatum a nobis, addo etiam inflaram^tum: fed cuius gratiani ^^
recolligcrc nos poiTe confidimus.ft hancnoftram confcffio-
hem , quam prbdefenfionfeapud tuammaicftatem efte volu-
mus.placidus compofitufque femel lcgeris. Sin vero itaaures $^gdfi hcth-
tuas occuplnt malcuolorum fufurri, vtnuUus fit reis pro fc ^i-fiat, patientiA
cendi locus: importunse vcro illa? fm!2e,te conniuente, femper ««^» t^ ofm,
vinculis,flagris,equuIcis,fcdionibus, incediis feuiant^nos qui- ^f^f^»* ciftt-
dem, velut oues maditioai dcftinatae, ad exfremaquxque re* l"'" f?*''' •*/'.'
dfgemur:fic tamen, vt m patiefttia noftra poffideamus animasp^,^<,^^,4;„ ^
noftras,& manum Domini fortem expcftemus : qux indubie iudiciumi
tempore aderit, & fefe arraata exerettum ad pauperes ex afHi-
«ftionc eruendosjtum ctiamad vindicados,qui tanta fccuritate
iiuncexultant, cbhtemptores.DominusRexrcgum , thronum
tuum iuftitia ftabiliar, &roIiam tuum a:quitare,llluftrirfi.
tne Rex.Bafile;e,Calertd.Augufti,Anno Domint mii-
Icfimo quingcntefimo trigefimo
fextOi
ADMONITIO AD
L ECTO R£ M.
r<£ huiHi operU renouatA editioni nuncprima accef-
ferunt, vt TheologiA CHndidnterujludia iuuaretur»
paucls dejignddaputauimu6ytu ne effcio nofiro deef-
fe videremur, tu vt adipsa Infittutionis traBatione
coparaticr accedere poffes. Primum igitur pr^jixa eB
. proxinn f&qttens Methodm ^ dijpofiiiofeu totius
perts rgumen^ ^^ ^^^,^» authortsfcopum ^ mente aperit^tdque ex
^ajp'Oleuiano,qt4i antt aliquot annos huita Infiitutionls epito?nen
edidit.Sequutur centum Aphorifmi,quatuor librorumfummd ^ fe-
rie breuiter copleclentes ^ex tabuUsGulielmi Launai inAnglia excufis
coUecit. Deinde in quatuorlibros argumetaprAcipUACapitupartes a-
nalytic&:AnnotationesperpetUA infingtdas fe^iones.partim ex labo-
ribus NicolaiCoUadonij (^ Edmudi Bunnij (qui laudabile opera in
hac Infiitution^ illufirada iampride Ecclefi& Deinauarut)partimex
Tiofiru obferuationibua excerptA,quA authoris Methodu,argumentO'
ru ordine, ^ nexum, ad ohieBa aduerfariorurefponfienes,nec n'6 aC"
(uratd omnium mebrorum explicatione (^ finfuperJpicmofiendUt,
Locifimiles diuerfis inltbris Infiituticnts^atit capitibtn^velfeciiom''
hm interfe collatifunt vbique,^ obferuati: vt alter alterifemper fit
adiumento.Prdterea quibtn in alils Qpufculis eadetra^entura Cal-
uino anmtatum efi. ScripturA facr& ^ Veterum tefiimonia, quA in
aliis editionibu6 aliquot locudefiderabanturjnuncprimum margini-^
btisfmfque feHionibtt6 dtligenter adfcriptafunt.Indices locerumfcri-
ptur&,rerum item ac nominumyolim ab A.Marlorato coUeBi,auSiiO'
res apparent.T^ta denique hAceditio^ionfinefummofauoreDeio-
mnipotentis,inter ignes ^gladiosyEcclefi<£, ac ReipubltcACeneuenfis
ceruicibtiSi menfe lulioanni i^9^.vndique imminenteSiprAclarum
^ vtile admodum optes ad pnem perducenris ^ ac fremente Satana^
4ximium Chrifii feruum Caluinum redtuiuum ,pro orthodoxA fidei
veritate fortiter feliciterqme pugnmtem tnducentis , caBigatior gj*
pri4>ribu4 abfoltitior exit in lucem.Porro, quam neceffaria tibifit hu.
im Infiituttenis affidua leHiojquum ex argumentorum ^ rejponfio-
numferie fatts fuperque cognofcerepofitsjprolixiore monitione non efi
opt^.Tantum sddamiquot Caluino aduerfartes Satan excitauit,qui
hanc ChriBianA Reltgionis InSiitutionis innumeris pene librorum
latino (^ peregrino idiomate fcriptorum teUs adorti funt , tvtferu»
fue Domintts lefus viBoriarii trophAa defixit, Id vnumfuperefi, vt
quam tibiyLeHor.typographtts nofieryvir de tuisfiudiis bene merittu,
pr&fiitit operam (^ indufiriam^ Aqui bonique confulM, GeneuA, Ka^
kndii Augufifymno temP^ru vltimi itoo,
INSTI.
INSTITVTIONIS C H R I S T I A-
NAB REI.I6ION1S METHODYS :
^ di^ojitio'. feu, TottM operis
Argumtntum,
'Copus «wthoris in hacIaftitutioneChriftiani ^q
plex eft.prior,Cognitio Dei^ qua adb^atam im-
monalitateperueniatur. AJtera, noftri,adpr!ore
jlladeftinata.Ad huc fcopum vcnos deducachac
forma vtiturmempe proponit fibi prorfusmetho
dut'a Symboli Ap ^ftoliciiVtpoteomnibusChriftianisfamilia-
ri(/Tmam. Prout enim Symb^lum quacuor coftjit partibus,qui-
rum prima eft dt Deo oacre Jecunda de filio, tercii , ale Spiritu
fzn^, quarca de Bccle/ut : ka 5c author oiunem fuam Inftitu-
tionemjVt vtcU'^uefcopurapriu$poftturriairequatar,particur
in libros quaruor.quorumprirausprim^e lymboii parcijfecun-
dus recundaf.tertius terciaejquartusquarraerefpondcat. Quod
figiil.itim nunctixplic.^ndiun.
i. Primus arciculus Synibali Apoftolicteft de Deo patrcjde
creitione,conferuacio.ic,<5crerum omniuna gubernacione.qu^
xn eiusomnipocetia inclufafunc.SicprimusIiBereft de cogni-
tione Dei,quaten'is eft Creator,conferuator,& gubernator re-
rum omnium & fingularum. Docer & quse fit vera Creacoris
nocicia,& ia quem fiaem cendat.cap.r.& i. Hanc non in fchola
difci , fed quemlibet ab vtero eiTe fibi eius magiftrum , cap. 5.
Tacam vero efTe hominis prauitatem, vt eam notitiam partij^j
infcitia, partim malicia fuffocet & corrumpat : vt per eam nec
DeunijVt par eft,glor]ficet,nec ad beaticudmcm eius duftu per
ueniat.cap.4.Et quamuis interiorilk notitiafubleuetur caufa
adieiuante, obiedo nimiru cr&aturaru fpecuio,in quo Dei vi>-
tucesconceplariIiceac,neficquidemhomjnemproficere. Ita-
que Deum,quibi]s familiarius vulc innocefcereia faluce, fcri-
pcura verbi fui proponere, vbi de fcripcura Sacra.in hac fe pa-
tefecifle,qu6d no folus Pater.fed vna cum Patre,Filius, & Spi-
ritus fanftus fic ille Creacor c^li & cerrasiquem nec ex infir»rna
turalinotiti.T ob noftramprauitatem, ntc ex obiefto pulcher-
rimo mtidi fpeculo ita cognofcere poruimus,vc a nobis glorifi
earecur.Hacoccafione cradtc pacefa6fc(onem Dei in fcriptura:
ybi de vnica Dei efsecia & tribus perfonit. Ne vero homo fpo-
tancjB fuae csecitatis culpa in Deam conferac ,„doeet qualis ho-
mo fic imtio creattt^.vbi de imagine Dei,de libero arbitrio, &
primanaturajimegricace difleritur.Crcattoneita cxpedica,a(l
conferunsionsm &gabernacioncm rerjmomniaaidefcendic
tribiKpoftrcmis capicibus , vbi tradicur plcniflini^ lo«us ^
Dciprottidenct«.
si.Qwfaautem homo crcaticnis fure excidit per jjieccitum,
ad Chriltum eft veniedum.Idco in Symbolo fequitur^f/ in /e-
fum ChriJiumiFilium etu^ vnigenitun>,8i.c.lti & author nofter ifl
Tecudo Inftitutionis libro tradatde cognitione Dei, quatenus
cft Rcdemptorin Chriftoiducitque homine ad Chrifttfm Me-
diatore.oftenfo hominis lapfu.-vbi docetdc peccato Origina-
Ji^nec quicquam in ipfo ciTe viriu , quibus a pcccato & maledi-
dionc mcubcnte fepofiit expedire: «juin pocius nil nifi dam-
mbile exipfo prodircjaniequarcconciliecur & rcnoueturjhec
vfque id caput fcxtu: ideo homini iq remecipfo modis omnib.
perdito,n^c idoneo fufcipicnd^E velcogitacionibonac.tjuafibi
medeatur.aut Deograta faciar, extrafcqu.^rendam efle rede-
ptionemin Chrifto.Inliiicfinein Legemdatam, nonqua^cul-
ioresfuo.s in fe retinerer, fcd ad Chriflum manu ducerec;qua
pcca/ione LcgisMoralis e^poficio interfeiitur.Huncfub Lege
lud^is vt falucis authore fuifTe cogniru , pieniiis vcro fub Eua-
gclio.inquo mudofuicexhibicus: hinc fluitdodrina dc fimi-
Jitudine&differentiavtnufqueTeftamenci. Veteris &Noui,
Legis&Euagciij,Ha:c vfcjueadci.ji.Indedocetur. ad produ-
cendumplena?faIunsef}'^^um,oportuiffe«ternum Dei Filiii
fieti hominem , aflunipfiffe etiamrcipfa venm naturamhu-
nianam ; item quomodo dtia nacurje vna cfliciant pcrfonam
demonftratur.Deftjnatum ad plenam faluieni meritoipfius &
efficacii^,efle©fHcium Chrifti S.acerdotiile,Regium,&Prophe-
ticum, Dcinde quomodo officio ^uo fit pet fun(Sus, feu reipfa
Kedempcorisparrcs UTipieueric, vbiarticuli de Chrifti mc^rte,
^efurred:ione,afcenru in c^Ium exponutur. Poftrcmoeuincir,
Jifcdc & propiie dici.Chriftum nobis effc piomcritum gratiani
pei&falutcm.
111. Quandiu Chriftusa nobis feparatuscft jnihilnobis,
prodeft.Qliamobremeiinferino oporcet,vr palmites viti.Id-
co poft dbddna 4e Chrifto , in tercia Symboli partc fequitur,
^redo inSpir.itum fan£ium: vcpotc quieft vinculu vnionis inter
jnos& Chriftu.Ita&auchornofterlibro terciodeSpiritufan-
^o tradacquinos Chrifto vnit:& per co/equens, Defide,qu3
Chriflum ampleftimur cum duplici beneficio,ncmpegratuita
iu{iitia,quam nobis imputat, & regenerationc , quam in nobi*
inchoat,donando nobis re/ipifcentiam.Ec vt oftedat, nos ncu-
riquam de eiufmodi fidegloriari , qus non coiiiunftuhabeac
Audium r^fipifcentfie.prius quim ad pIcnamtraAatioiiem iu-
ftificacionis defccndar, de refipifcetia & eius continua medita-
^ioncquam Chriftus ftdeapprehenfus Spiritu fuO in nobis ge-
j[ierat,fusedifferitj.4.5.5.7. 8 9.10. capitibus. Vndecimodcmu
^afute, primum & prxcipuum Chrifti , pcr Spiritum fanduni
^pJ^M cp,^^n<ai bcac^qum pcitraftar,ncmpe luftificationcm,
vfquC
/Iqi ad cap.to.quod eft <ffe Oratione,qU2 vclur manu» cft,<ju^
re ipCi bona illa fruenda accipir, qnx fides apud Deum fibi ex
verbo promi(iionis nowit eflfe repofitt/Quia autem no omnes
hwminesperSpirirumranftumjquifidemin nobiscreat& c6-
ferutt.Cliriftoomftisralutisauchorivniuntur.agit ca.iz.de e-
ieftione Dei seterna^quafaftumcftjVt nos,in quibus nil boni
pryuiderat quod ipfe non gratis daret , Chrifto donarit , & per
vocationem Euangeli; efficacem ipfi vniueritjvfque ad cap.if,
vbi de plena regeneratione & felicitatis fruitione, vltima kili-
ccc refurredione agitttr.qub at tollendi funt oculi, cu inchoata
du uaxat in hoc mfido fit pioru foelicirns.fi fruiiionem fpe^t^s,
iiiT. Quj. nid.m autem Spiritus fanftus non on»nes homi^
nes Ghriftojnferit fet) fide doaat , & quoseadonat , nonfinc
mediis ordiuariedonat, verum vtitur ad eam reprxdicationc
Ruangeiij & Sscramentorum vfu.cum totiusdifciplinajtdmi-
niftratiorjC: ideo in Symbolo rcquitm,Credo faniiam Ecclejiam
Fniuerfalem, quim nempeex gratoitae eledionis fonrcj» niop-
ce ^rerna !acentcm,gratis fibi inChrifto reconciliauit5& Spiri-
tu !'anfto donauit: vt Chrifto infita , communionem cum ipro
velut cipirehabcat: vndeperpetuafluitpeccatoruremii7io,8r
plcnaad vicamxternam inltaurario. Sicauthor nofter libro
quirro de Ecclefiatradarvfque ad ca.14. Indede mediis,qui.
bus Spiritus fanftus ad efficacirer c morte fpirituali vocadum,
S!:conrer'Jindurn Ecclefia vtttur,verbo & facramentis , Baptif*
mo fcilicec &facra Cana : qu:E velut fceptrum fun!: Regis
Chriftf qiio regnum fuum fpirituale in Bcciefia viVture fijiSpi-
rirusinchoit,in dicspromouec , ac polt hanc vitam fineillis
medii" p?rficit,ad lo.vfquecap.tradat.
Et qui;i polirise funt hofpitia Ecclcfise in hac vfta.Chcec polf-
tica gubernacio a fpiriruali regno Chrifti fic diftinfta ) de ea,
quantum fic Dei beneficium.quod Ecclefia grato animo agno-
fcere debct,nos inftituit, dontc ex hoc hofpitio , in cselefteni
ha?rcditatem euocemur,vbi Deus erit omnia in omnibus.H^ec
Inftitutioniseftdifpofitio.In fumma.homo initio quidem cr«a
tus reftus.poftea non dimtdia ex parte,fed totus perditus, cx-
trafetotam falutem in Chriftorepcrit,cuivnitus per Spiritu
fanftum nobis gratis donatiim , citra vllum futurorum operu
intuitum,duplcx beiicficiumineo pcrcipit,pienamimputatiO'
Htftn iuftitix,qtf3E noscomitatur i\i fcpulchrum vfque: & ini-»
tium fanftificationis,quam in dies aoget, donec tandcm
4n die regcnerationis fcu carnis rcfurreftionc per-
ficiat, vtin ascerna vita & h3ereditase
caelcfti pro tanta mifeticor-
dia cclebrctur.
' ^YOk LIBRORVM INSTITVTIONJS
ChriJitanAReligientsfutnmam^feriem
breuiter comple^entes.
L I B. I.
f yerahominis rapientia (its.
eil incognitions Dci creatorii &
Keclempiori^.
' 2. Haec co[^
Kuraliter infita, cuius finis effe de-
tet cultus Dei rede iniiitutus, (niX
Jsuminisreuerentiacum timcrc &
afinore ceniuncta.
\. Sed talc remen corrampitur
jnrcitia,vnde Uipcrftiriohis cultus.-
(£r malitia : vnde timor firuilis &:
Deiratis odiuni.
4. Aliunde ttianaeri compara-
t3: nempe totius niundi fabrica &
faciis fcripturis.
5. Hsc fibrica docet qualis fit
Dei bonicas^virrus,iu(l-itia>(apien-
tia, creando cfieflia Sc terreftria,
cademque conferuando ptr admi-
niftrationem ordin<.riam &extra-
ordinariam , in qua clarius inno-
tefcit eius prouid' ntia.Docet item
qualis noftra fic indigentia , vt A'i-
fc.mns noftram fiduciam colloca^
le ir.Dei bonitate,potenria,rapien-
tia;euis obremperare prxceptis,
ad eutn in aduerfis confugere: quas
haSemus dotes ei rtferre acceptas
cum gratiarum adiionc.
6 Jjcnptuns facns etiam co-
j^nofcitur Deu- Crcjtor.ln his co-
iiderandum qualts (incncmpe ve-
ra; & a Dc^i Spiritu profrd^i:. qued
probat >r Spirirus S teflimonio,
Scrrpturarum efficacia & antiqui-'
fate,prophetiarum ctrtitudinc,mi
raculofa Legis conieruaf ione ,vo-
^atione^ & fcnptis Apoflolorum,
£cclefis conrenfu.marryrutii con-
fl.;ntia. Vndc conftat omnia pieta-
tis priftcipiaeuertere fanaticos il-
ios q;ji polthabita fcriptura ad re-
tielationes tranfuolanc.
' 7. Deindtsquid doceanttnem"
pequalio Jir natura Dci in fe, & in
rej-um creatione ac adminiftra-
tione.
'8. Narar.iDiimfeeftinfinita,
inuifibiIis,aetern3,o'mniporcn$; VI*
dc fcquitur eos errare qui Deo vi •
iTbilem formam tribuunt. Item, v-
nius eflencix,in qua tres perfoaa:,
Patris.Filij.Spiritus fancii.
9. In rerum creatione confide- ^
r.-.ntur pr.^cipu^ cxleltes & fpiri-
tuales fubftantije^ id eil Angeli.-
quornm alij boni, & piorum ruto-
rcs,alij mali,non crcatione,fed cor
ruptione : 2. terrcftres,& prarcipuc
quidem homo,cuius perfedtio elu-
cet in anima & in corpore.
10. In rerura adroinift:ratione
natura Dei apparet. Eius autem
adminiftratio alia cft vniuerfalis,
quadirigit omnes creaturas iuxta
proprictatem quam fingulis , dum
eas creauir,largitus eft.
li. Alia eft: particularis , quae
confidcratur ratione rerum inani-
mararum.ica vt fi quis vel aduerfis
cafibiis,vel prolpero aliquo fucccf-
fu afficuur , id totum Q>o adfcri-
bere dcbeaf:& ratione rerum ina-
nimacarum,quibus licet naturali-
terindita fi t fua proprietas,tamen
vim (iiam non ex.runt, nifi quate-
nus pr.rrenri Dei manu diriguntur.
i2. Confideratur irem ratione
temporis, prffterici 6i futuri. Prz-
terici , vt fciamus omnia euenire
Dti difpcnfatione , operando vel
per media,vel fine mcdiis.vcl co-
tra medta:ira vt quicquid accidat»
piis \n bonum ccdat,;mpiis in ma-
lum.Futuri,ad qued pertinent hu-
mana? deliberationcs, & quod vte»
dum efte docet mediis licitis : qu5
prouidentia illa.,in quam recumbi-
muj.mediis fuisveftita fit.
ij. Poftremo , confiderata ra-
tionefruClus quem inde pij colli-
gunt.Certo cnim fcimus i.Deo cu-
i£ cflje totum humanuni gcnus,
prsecipue vero fuam Ecclefiam. 2.
Deum omnia fuo nutu regere &
fua fapientia moderari j.SatisiJm-
plara habcre benefacien di faculta
tem:
eem: quia in ei'u« manu funt caelum
5c terra,eius obfequio addidsE Ainc
omnes creaturaf, in eius prote5;io-
ne acquiefcunt pij, & eius imperio
coercetur inferorum p6teftas. Ni-
hil fottuito fieri, licet bccults fint
caufa; , fed Dci voluntate . eique
tum arcana quam fcrutari non pof-
fumus , fed reuejenrer adoramus,
tum exprerta ia Lege & Euaagc-
lio.
L : B. I T.
14. Cognitio Dei Redemptoris
celligitnr ex lapfu hominis , S: ex
materiaJi redemptionis caafa.
15. In lapfu hominis confideran-
dum quid debeat iU poffic.
i5. Qii^ia creatus fuit ad imagi-»
nero DeijiJ eft.Sapienti^, luftitise,
Sanctiratis AnnnT^ fuit particeps,
atque ideo perFeiihis anima & cor*
pore, debuit Deo perfedam m«n-
dareruro o bferuationem.
17. Caufx lapfus , propinqua;
f ierun.t Saran, Serpens Euajfruftus
veritijs: remotse, infidtlitas, anrbi*
tio, ingratitudo.contumacia. Vnde
fequuta eR deletio imaginis Dei
in homine , qui faflus efl Jnfidelis,
iniuftus,morti obnoxiiK.
18. Quid poflit nunc viden-
dum , tum animae tum corporis re-
<pedu. Animz inteliigentia in re-
l>us diuinij, id eft,in Dci cognitio-
ne & vero cultu, talpa ccecior^^I}:
bona opera nec excogir.-jre , nec
cxequi poteft. in rebus huoianis,
vtartibus liberalibus & mechani-
cisjadmodutn cxcutir &var.us eft.
Voluntasautem.quodad res diui-
nasattinet, vulr tantum quod ma-
lumeft. Quodadinferiores&hu-
manas, incerta. vaga, nec omnino
4ui iuris.
»9' Corpus animi corruptos
appetitus fequiturtmultis infirmi-
tatibus, morti tandera,eft obno-
xium. ' -
10. Hincfequitur homini per-
dJtociuserendaminChrifto media-
^cre redemptionem:qui3 elefti po-
puli prima adoptio. Eccleilx con-
feruatio.eiufdem liberatio ex peri-
cu!is;inftaurati» poft diffipari^ncs,
piorum fpes a gratia mediacoris
femper pendebar. Ideo lex data>
qusrufpefos tenerec animos vfque
adCbrifti aduentum:quod patet ex
gratuici focderis faepius repetiti me
moria.ceremoniis, facrificiis,ablu-
tionibus, adoptionis fine,&Sacer-
dotjj,
2i. Materialiscaufaredemptic-
nis eft Chriftus.in quo confideran-
da tria. i. Quomodo exhibeatur
hominibus. 2 Quomodo recipia-
tur. j. Qupmodo inciu$rocietate
homines retineantur.
2a Chriftus exhibetur hominib.
pcr Legem & per Euangelium.
ij. Lex triplcx cft.Ceremonia-
IisJudicialis,MoraIis. Ceremonia-
lis vfus eft abrogatus, efFeaus per-
petuus. ludicialis feu poliucalu-
dxis erat peculiaris,& fublata eft,
manente vniuerfali illa aequitate
qux in Lege Morali defcripta cft.
Ha:c Moralis , qus ad pietatem &
luftitiam fouendam ac conferuan-
dam pertinet,perpctuaeft,&omni-
bus competic.
14. Vfus Legis Moralis eft tri-
plcx. Primusnoftram oftenditim-
potentiam,iniquitatem,damnatio-
nem , non vc defperemus .• fedad
Chriftum recurramus.Secundus.Vc
qui promiffionibus non mouentur
terrorecomminacionum coercean-
tur. Tertius , Vt fciamus qualis fie
Dei volunras .• vt eam ad obfe-
quium roedicemur:vt ad id confir-
mentur animi;vt d lubrico retrah*-
muf.
2J. Summa legisproffimio &dua-
bus tabulis comprehenditur. In
prooemio notatur. 1. Dei poteftas,
vt populum obcdiendi neceffitate
cenftringat.j.Promiffio gratix qua
fe Deum Ecdefix profitetur. j. Be-
neficium , quo ludxos ingratitudt-
nisarguit, iiifi bcnignitati fuas rc-
fpondeaat.
2^. PrioT tabula quae ad Dei
cultum pertinet,quatuorpra5ceptis
abfoluitur.
»7. Primi praeceptifini$eft,vt
Deus in populo fuo folus cnu-
nea::. Soli t>to igitur dcbeinus
adorationem, fTduciam,inuocatio-
nem.gratiarutn adionem.
18. Seeundi prcEcepti finis eft,
Deutn Aipierftitiofisritibus cultnm
iuum nolle profanari. Eiufdeni
partes dux.Prior licentianv noirra
coercet, ne Dei^m fubfenfus no-
ftros fubiiciamus, aut vlla fpecie
xeprsfeniemus. Altera vctat.ne vl-
lasimagines adoremus religionis
caufa , ide« producic potentiam
fuam, quam fperni non patictur;
smulationem, quia confortem fer-
rcneqaeat: vindidam in pronepo-
tcs ; mifericordiam maieftatis fuae
cultoribus.
25. Tertium prsccptura tria iu-
bet. I. Vt Dei maieftatem refipiat
«juicquid mens rjoftr.i concipit &
Jingua profatur. x Ne temei e a-
butamur fando eius verbo &facri$
njyfteriisadambitionem & auari-
tiam. ) Ne eius operibus obloqua-
inur,fed illa cum clogiis Sapietif,
Patientisp.Potentir, Bonitatis,lu-
ftiti? prardicemus. His opponitur
nominisDei profanatio iriplex.per
iurii$,iurametis fuperuacuis, i dolo
Jatricis item.videlicet quu in D.n
Jocu fubftituimus fandosjvel crea-
turas ariraatasaut inanimatas.
}0. Q^iarti prfcepti finis eft,
vt propriis affedibus & operibus
cmortui regnum Dei mediteraur.
Hic autem rria funt confideranda.
J. Requics fpirimal!S,quum fideles
a propriis operibus fcriantur,vt
Deus in ipfis operetur. 1. Vt fit fta-
tus dics ad inuocandum nomen
Dei , ad verbum eius audiendum.
& ad ceremonias facras pcragcn-
das. j. Vt fcrui habeant aliquam a
labore remifnonem.
}i. Pofterior tabula , de c^ari-
tatis officiis crga proximum,fex
poftrema prfcepta cotinct. Quinti
pr^cepti finiscft , Quoniam Deo
fuf difpoHtionis obferuatio cordi
eft, ordinat»s ab ipfoemincnti?
gradus tdCc inuiolabilcs.Interdici ■
turergo ne fupcriorum dignitati
derogemus, conteraptu, contuma-
cia, ingratitudinc.immo eos reue-
rcntia. cbedien tia.gr atitudiiiepro
fcqu.7mur.
jj. Sexti pr^cepti finis eft,Qu(j-
niam hominum genusvnitate qu3-
d.imDeus deuinxit,incolumitatt;T»
omnium vnicuique debere efle co-
mend.itain:vnde feouitur violeria
inccrdici priuans , oeneu»lentiam
praetipi.
j5.Septimi pr^ccpti finis eft,Qujia
piiritJte amat Oeus.facefTere 3 no-
bis debet immuditJes Ergo rcort.t-
ri prohibet .'Jnimo,verbo,opere. .
J4- Odaui prfcepti finis eft.
Quoniam Deo eft abominationi
iniuftitia, vult vt vnicuiq; redda-
tur quod fuuni eft. furantur autem
hoiriines, ve! violentia , vtl mali-
tiofa impoftura.aut callidit3te,vel
blandirii>,&c.
^j. Noni prcrepti finis eft, Quri
Deu9 , qui eft vcritas ,mend^c)um
execretur.prohiber calumni.is fil-
fifque criminationcs quibus vio-
latur proximi nomen : mcndaci.i
itemqnibusin fuis fortunis qiiiU
pi.in^! grauarur. Contra.requirit v*
in nir'. rtrnda veritate vnufqutfque
noflrum ruojtur &: nominis & re-
rum proximt fui integntatem.
16. L'ccimi prcccpti fims eft,
Qma totam aniroam dileftionis
aflfrtiu poffideri vult Deus . omnis
aduerfa charitarj cupiditas ex ani-
m!s eft excutienda. lde6q;omni$
cupiditas, quse in alterius detri-
mentum vergic.prohibetur.
Ij. Per Euangelium diximus
Chriftum nob;s e.vhiberi.Prinium
autem doctiinar tuangelij feu no-
ui Teftamenti cum vetere Teita-
mento demonftr.Ttur couenientia.
1. Quia piis fub vtroque foedere ca-
dejn Cn-,Sc fuerit fpes immortalita-
tis. a. Idem fcrdus fitum non in o-
peribus hominum.fed in Dc-i mife-
ricordia. j. Idem Mediator Dei &
kominum Chriftus-
j8. Deinde,vtriufq; foederis di-
fcrime qulntuplex ofteditur. i Sab
Ugecxleftij h^reditas fub rebus
terrenis exhibebatur.SubEuange-
lio refta ad cam metes noftr^ diri*
guniibr. J.Vctusin figuris abfente
veritatff imagin.em tantum oftcn-
tabat.
tabat. Netium fttiCcntem verha-.
tem exhibet. j.liludrationc Legis,
oninifterium erat damnationis &
mortis. hoc inftitiae & viitf.4. Illud
feriiitutis , quodtimcre generet in
^imis. Hoc libertatis, «|uod in fi-
duciamerigat J. Vni ludaeorum
gcnti deftinatuTB erat verbum.
Niicomnibus pr^dicatur getibus.
59. Euangelicf dodrinx fuoa-
maeft docere. 1. Qn,alis fit Chri-
ftus- * Qjorfum miirus.j.Quomo.
do redepiionis partes impleuerit.
40. Chrirtus eft Deus & homo,
Deus.vt fuis largiatur iidftitiam,
f;in(ft'ficationem & redemptione.
Homo.quia hominis debitum erat
pcrrolutunis.
4t. Miflus eft vt munus exe-
cjutretur. i.Prophetae, vera pradi-
cendo , prophctias adimplendo,
volunt^tem Patris docendo &fa-
ciendo.2. Rfgis , gubernando Ec-
clefiam totam »Sc quedbbct inem-
brum eius,a qualibet aduerfario-
rum iniuria fuos defendedo. |. Sa
cerdotis,pro peccatis c«rpus fuuna
offeredo 1 Deum fuaobediecia no-
bis reconciliandojpro fuis femper
precibus ad Patrem intercedendo.
41. Rcdemptoris partes imple-
uit,moriendo pro pcccaiis noftris,
refurgendo ad noftram iuftifica-
tionem,aperiendo nobiscf los pcr
afcenfionem , fedendo ad dexte-
ram Patris,vnde venturus ad iudi-
candum viuos & mortuos. Itaque
nobis promeritus eft gratiam Dei,
&ralutem.
L I B. III.
4J. Chriftum redemptorem
recipimus virtute Spiritus fan^i
qui noscum Chrifto coniungit. I-
deodicitur iJpiritus fan<5lificatio-
nis & adoptionis ^ arrhabo & fi-
gillum noftrx falutis,aqua,oleum,
fon$,ignis,Dei manus.
44* Fides autem ;anim? manuj
eft , qua» Chriftum in Euangelio
nobis oblatum eadem virtute ^pi-
ritusS.recipic.
45". Commune fidei officium eft
vericatiDei fubfcribere, quoties,
quicquid, & quompdo loquacur.
?rpj»riuin vcro, rcfpicere Dci in
Chrifto voluntase,mifericordTam,
promiffioncs grati3B,inquaru cer-
titudineSpiritus S. roentes noftras
illuminat & corda confirmat.
4«. Fides igitur eft dinina; erga
nosbeneuoleti? firroa ceriaq.co-
gnuie.qu^in gratuita in Chriuo
promiffionc fundata, per Spiritum
fandlum&rcueiatur mentibusno-
ftris,& cordibus obfignatur.
47. Fideieffeftafunt quatuor.
i.Poenitetia. ». Vita Chriftiana. }.
luftificatio.^.Oratio.
48. Pocnitetia vera duabus par-
tibus conftar; Moriificatione.quac
cxagnitione peccati & vero iudi-
cij diuinkfenfu procedit: Viuifica-
tione item,cuius frudus funt , pje-
tas erga Deum , charitas crga pro-
ximum,fpes vit? ftcrnx* viiat fan-
ditas. Huic verf Pccnitenti^op-
poniturfalfa, cufus partes Contri-
tio,Confeffio,& Satisfaaio. Prio-
res duae ad veram pccnitentiam
referri foirunc:modb contritio fit
cordis proptcr agnitioncm pecca-
ti.nec ifpe venias perChriftum fc-
paretur : confeffio autem, feu pri-
uata foli Deo.aut Ecclefia paftori-
bus iibere & ad confolationem.
non ad cnumerationem deliito-
ruiy\ & confcienti? carnificinam
inuchendam fiat:fcu publica , quae
eft totius Ecclefif , velvniusaut
multorum coram tota Ecclefia.
Sacisfadio ,olim Ecclcfiaftica , id
eftqufad ^dificarionem Ecclefiae
ob peccatorum refipifcentiam &
publicam confeffionem fiebat , ad
l^Jeum relataeft iSophiftis.- vnde *
Indulgenriarum fupplementa in
hocmundo , & ignis vurgatorius
poft mortcm. At contntio illaSo-
phiftarum, confeffio item aur:cu-
laris(quam vocant)&operis fatis-
fa6J:io,gratuif? peccatorum rcmii-
fioni opponuntor.
49' Vitf Chriftianfpartesdu^
conftituuntur. i. Amor iuftitif:ve
fanfti fimus,quia Deus fandu» cft,
cum' eo coniungimur, & in eius
populo ceiifemur. z.Vt nobisnor-
ma prffcrif ta fic quf nos in iufti-
tif ftadio aberrare non finat, fia-
ciuf<|ue Chrifto confotmest Huius
ajreemexemplar nohis proponitur
cuiifs formam in vita naftra debe-
anusexprimer?. Accedunt Dei be-
aeficia quibus extremjeerit ingra-
titudinis fi nonrefpondeamus.
50. Summa vitae Chriftianx eft
Boftri abnegatio.
Ju Huius abnegationis fines
iunt quatUQf. i. Vt nos canfecre-
inus I>eo in hoftiam viuentem. 1.
Ne noftra quxranrus , Ced quae Dei
funt &proximi, j. Vtcrucempa*
eienterferainus,cuius fruftus funt,
Jioftrximbecillitatis agnitio , pa-
tienti? noftrf probatio^delidorum
correi^io, ardentior inuocatio, vi-
«? xternas alacrior meditatio.4. Vc
fciamus quomado vtedum flt prasu
fenti vita eiufque adminiculis, pro
pter necefritatenfi & obleaatione.
Neccfiltas requirit vtomnia poffi-
(deamus tanquani nihil poffiden-
«es:feramus placide penuriam . &
abuadantiam moderate , fciamus
fatiari,efurire, & patientercarere:
liabeamus rationem proximi , quia
Jeddenda eft ratio villicationis
Boftrae^ omnia vocationi noftrs re-
fpondeant- Oble^tatio nobis efle
deket laudandae benignitatis Dei
maius argumentum.
J2. In confideratroneluftiffca-
»ioni$,qua? eft tertius fidei effedus,
©ccurrit primiim vocis explicatio.
iuftificatus dicitur.quiDei iudicio
cenfetur &habeturiuftus. luftifi-
caturopcribus, cuius vita pura &
irrcprchenfibilis eft coram Deo.Et
«alisnullus vnquam fuit, excepto
Chtifto.Iuftificamur fide,qui ope-
Tum iuftitia exclufi Chrifti iuftitia
apprehendunt. Tales funt Dei ele-
fii.
5j. Indeconfequitur firmiffima
confolatio. Nam pro feuero iudice
patrem habemus clementiffimum.
luftificati inChrifto,pace'mque ha-
l)entcs, virtute eiuflemfreti fan-
ftitatem meditamur.
54« Confequitur item chriftia-
ua libertas.in tribus cofiftens.i.Vt
fidelium confcientiae CeCe fupra Le
gem erigant, totimque legis iufti-
tiam obliuifcantur.i. VtconfcicB-
traf lugo Legis liberar voKitati De*
vltro obediant. j. Vt rerum indif-
ferentium nulla religione corara
Deo teneantur. Cauenda taroen
hic duo pra»cipitia.Primum,ne do-
nis Dei abutamur.Alterum,vt fca-
dalum datum &acceptum fugia-
mus.
Sf. Oratio, quartus eft eiFedus
fideJ:in quaconfider.intur, frudius,
teges, err©rej,& petitiones.
f^. Frudtus orationis eft qutn^u-
plex. 1. Dum aftuefcimuj ad Deum
confugere, cor noftrum inflamma-
tur maiore defiderio eius quaeren-
di, amanii & colendi 2.Nulla mala
cupiditas cor noftrum muadit,
cuius tcftem Deumfacere pudeat.
}. Eius bencficia cura gratiarum a-
ftione excipimus.4, Donum confe-
quuti, ardentiiis Dei benignitatem
meditamur.y. Vfusnobis cofirmat
Dei bonitatemj prouidentiara &
veritatem,
57. Leges funt quatuor. t. Ne a-
litcr finaas compofiti, quam qui ad
Dei coUoquium ingrediuntur.ldeo
roanuuni eleuatio , cordis motus,
perfeuerantia commendatur.2. In-
opiam noftram fentiamus. j. Omni
propriae gloria: cogitatione no$
abdicemus, d mtes Deo gloriam in
folidum. 4. In mediis maloruma-
byffis proftraci fpe certa exorandi
animemur , quandoquidem Dei
mandato & promiffione freti fu-
mus.
58. Errant autcm qui Saniflos
extrahanc vitamconftitutos inuo-
cant. 1. Q^iia fcriptura docet folum
Deum elfe inuocandum , qui folus
nouit quae funt nobis neceffaria.
Vult adefte, quia promifit. Poteft,
quiaOmnipotens.2. Quia vult in-
uocari fide , quar verbo & proroiC
fione eius nititur. j, Q^iia fides a-
dulteratur, quam primiim ab hac
regula recedit. At in inuocatione
fanftorum nuUum eft verWum^nul-
la promiffio:ergo nulla fides. Nec
San^ai illi audire aut iuuare foC-
funt.
59. Siumma orationis, quae i
Chrifto Domino n'obi$ traditaeft.
«oinprehendicuf proflcmio & dua-
tus tabulis.
^ ^o. In prooemlo lucec Dei bo-
Tiitas.qiiia Pater nofter dicirur.Se-
quiturno> eiTc filios : & , aliiinde
iubfidia quaerere.efletvel egeftate,
vel roeuiciam exprobrare Deo. Pec-
catanon obefle quotninus fappli-
ccs tnifericordiam imploremus.
Fratern? dile&ionis affeftum de-
bereinter nos intercedere. Luccc
item in hoc prooemio Dei pocen-
cia:quia in cxlis. Vnile colligimus
Deum per omnia diffundi, quem
dum quarrimus fupra corporis &
animi fenfus attolli nosdecette-
uehi fuper omnem aleam corru-
ptionis aut mutationis: vaiuerfum
orbem compiedi & fua potentia
gubernare.
£f. Prior cabulaDei glori^ tota
deftinata v^ft, &cr6s pctitionesco-
tinet.i. Vt Dei nomen , id cft eius
potencia,bonitas, fjpietia. iufticia,
vericas fanftificctur: ideft^vtho-
raities fine fumma veneratione de
Deo nec loquantur ncc cogitent.J.
VtOeus prauas omnes carnis cu-
piditates Spiritus /ui virtutccorri-
gat : fenfus omnes noftros formec
ad imperij fui obfequium : fuos fi-
liostuearur : & frangac impiorura
conatus. Iftius petitionis vfus cri-
plex «ft.Retrahit nos i mundi cor-
ruptelis : accendic morcificand*
carnis ftadium:ad crucis toleran-
tia nosanimac.j Tertia petitio a-
gitnonde arcana Dei vtfluntate,
fed dc ea quae per fcripturas inno-
tefcit , cui refpondet voluncarium
©bfeqaium.
6i. Pofterior tabula tresfcli-
quas petitiones continec quainos
& proximos noftros refpiciunt. i.
Petitomnia quibus corporis vfjs
fub raundi huius elemencis indi-
get.Dei enim curx ac prosiidentiae
fiosc«mnuccimus,vc nos pafcacfo-
ueacjferaet.i. Petimus quae ad fpi"
i-icualem vitam faciiit, nempe pec-
catorum remiffionem,qua2 fatisfa-
4&ioDem t»llit,&' cui apponicur co-
dicio, vc difto fadoque lae/i a pro-
i(tm«siiihil«mifius eis innQsdeli<«
its condonemus. ^. Liherationm
a centationibus , feu nos armis in-
ftrui&diuino prsfidio dcfedi, vt
pares limus ad victoriam.Tetatio-
nes autem difFerunt caufa: na ten-
tatDeus , Satan , munduf,c.iro: ft
materiara dextris enim tentamur,
ratione diuitiarum,honoruin, pul-
chritiidinis,&c. a finiftris, rntionc
paupertatis^contemptus, afifii^io-
num:& iine.namDcus pios tentac
in bonum: Sata^ , caro, mundus ini
malum.
^j. Porro.quatuorilla fidei ef-
fefta nos deducunt ad certitudi-
nem eledionis & refurredionis rl-
timce.
64; Eledionis caufa efficiefls^
mera Dsi liberalitas, qua cum hu-
militate& gratiaru aaioncagn-»-
fcere debemus:materiali$,Chriftus
filius diledus:finalis,vc ccrci defa
liKC noftra,quia Dei fumu$,cu cum
in hac vica,cum in futura ^temum
glorificemus. Effeda funt mult^ru
aut vnius refpedu: idque alios eli-
gendo.alios iufte reprobando.Ele-
aiautem vocantur verbi pr^d-ica-
tioBe,& Spiritus S. illuminatione,
iuftificantur,fanftificancur,vt tan-
dcra glorificencur.
6^. Refurredio vlcimafict. t.
Quia non poffumus alia racione
perfefte glorificari. i. QuiaChri-
ftusin noftra carne refurrexjic. f.
Qma Deus eftomnipotcns»
L t B. 1 I I I.
<ftf. Deus in focietate Chrifti
nosretinet pcr adminiftra.tionefl8
Eccleliafticam & ciuilera.
^7. In Ecclefiafticaadminifh-A'
tione cria confiderantur. i. Qusc fit
Ecclefia. i. Quontodo regatur. j,
Q£jE fit eius pateftas.
6i. Ecclefia dupliciter confide-'
ratur:Innifibilis & vniuerfalis.qu^
eft fanftoruai communie. ViflbiliE
& particularis. Dignofcitur au-
tem Ecclefia verbi pura pra»dica_
tione , & Sacramentorum legitim*
adminiftraiione.
69, Quoad Ecclefia! rfglnitR
quinque expenduntur. i. Quiprar-
futit.i. Qj^l)f5. j. Qu,aenamfit«c-
fum voeatio.4-Ofrtcium. j. Quis
fuerit veteris ISccIefi^ ftatus.
70. Prffunt no Angcl i,fcd ho-
mines.in hoc Dcus fuam benigni-
tatem nobis dcclarat:habemu$fin-
gvlare exercitium ad humilitate
& obedientiain:optimumicemad
niutuam charitacera vinculum.
71. Hi fun^f Prophetf,ApoftoH,
£uangeliO^> quorum munus fuit
Cemporarium : Paftores & dodo-
res,qui perpetuo durant.
•ji, Eorum vocatio duplex. In-
terna & externa.Interna i Dei f pi-
ritu.BxternaJn qua occurtuncqua
tuor cxpendenda. 1. Quales flnt e-
ligendi : nempe fana doArina &
bonis moribus prf diti.2. Qualiter:
cum iciunio 6roratione.j. Aquibus:
Ifnmediate i Deo, vtProphetf &
Apoftoli. Mediate.verb» duce, ab
epifcopisja renioribus,&a plebe.4.
Qupricu:manuum lcilicec impofi-
tione,coius triplex eft vfus.Primus
vc minifterij commendetur digni-
tas.Alter,vt vocatus fciat fe Deo ef
le confecratum.Tertius, vtcrcdat
Spiritura fani^um non defuturum
fand^o huic minifterio.
7j. Officium Paftorum in Ec-
clefiA eft pr^dicare verbum, admi-
niftrare facramenca , difciplinam
cocrcere.
74. Veteris Eccleflf ftatus diftri-
butus eft in presbyteros , fcniores,
diaconos quiEccleHaftica bonadi
uidebant epifcopis, clero,pauperi-
bus,templorum reparatiortj.
7J. Foteftas Ecclefif , cbnfide-
racurrationc doftrinf , leguna fe-
rendaru{n& iurifdi&i«nis.
j6. Dodrinarefpicit fidei dog-
mata, qu? nulla extra Dei verbum
tradenda funt, fed omnia adDei
gloriam & Ecclefi? {dificationem
rcferenda : refpicit etiam dogma-
tua applicationem , qu^adfidei
analogiam debet congruere.
77. LegesEcclefiafticf ,in prf-
ceptis nece(firi6 obferuadi$,verbo
Dei fcripto conformes efl'e debec
In indifiFerencibus habenda eft ra-
tio locorum , pcrfonarum, tempo-
rum : cum obferuatioac ordinis &
decori. Fugieadf funt aute conftl-
tutiones quf a pfeudopaftoribu#
pro vero Dei cultu tradit? funti
qu? pr?cifa neceffitate cofcicntias
aftringunt.qu? irritum faciuntDei
mandatum , qu? funt inutiles & i-
ncpt^.quf fuo numero confcien-
tiasopprimunt, quf hiftrionicani
veferunt oftetationem, qu^ pre fa-
crificiis expiatoriis habentur^ quf
ad quf ftum conuertuntur.
78. IurifdiftiodupIexeft.l.Cle-
ro propria, de qua agcbatur inSy-
nodjs prouincialibus &generali-
bus.i. Communis clero & plebi,cu
ius finis duplcx,tu vt fcandalaim-
pediatur, tum vt fcandalum cxor-
tum abolcatur. Praxis autem con-
fiftic inadmonicionibus priuati$&
publicis:item in excommuniotio-
ne,cuius triplex fcopus.i. Ne Ecele
fia maie audiat.t.Ne boni corrum-
pantur malorum confuetudinej.
Vc pr« pudore excemmunicaCi poe
nicere incipianc.
79. Proinde ratione temporli
indicucur ieiunia,& fiunt vota.Ie-
iuniorum finis eft vc macerecur
caro , fimus ad preces melius com-
pofiti.finchumilitacis & obcdien-
ti^ tcftimonia. Confiftuntin tem-
pore^in qualicate & quantitate ci-
borum. Hic autera cauendumne
veftimenta tantum frangamus ino
corda, vthypocritac.- ne pro opere
meritorio fa^a cenfeantur : ne ri-
gidius exigancur tanqiam ad fals-
tem neceftaria.
80. In votisconfid^randu.i.Cui
vouecur, nepe Deo. Vnde fequicur
nihil tencandum nin pr^eunce ver
b» , quo docemur quid placeac&
quid difpliceat Deo.». Qtjis vouet,
nerapehomo. Cauenduraigitur no
libertatcm noftranegligamus : nc
fupra vires,aut quod cum vocatio-
ne pugnat promitcamus.j.Qu^idvo-
uetur. Ibi habenda racio cemporis:
tam praecerici , quale eft votum a-
dionis gratiarum & pcenitcnti?:tu
futuri «vcfimus in pofterum cau-
tiores , &hisftimuljs ad officium
cxcicemur. Hincapparcc quiddc
votis Papifticisfit feftCiendom.
8t. In
tt. Tngacramcntorufnexplica-
sion« tria funt confiderada.i. Quid,
r.empe externum fymbolum quo
bentuolenria: erga nos fax promif-
(tones cofcisntiis noftris Deus obfi-
gnatad furtincnda fidei nortri im-
bccilliratem Nos vicif/im pietate
cri^a eum noftram teftnmur.i. Qux
ntrcefTari 1 : nempe Signum, Res fi-
gnata , Promilfio, Generalis com-
miinicatio. j. Qjiot lint: nempeBa-
.ptiimus &Cc8na.
8i. Baptifriii fignum cft aqua:
res (ignata, fanguis Chrifti:prom»f-
lio, vitaajcernj: comniunic.mtcs
fcu participesjadulti poft (idei co-
feffionem;infante$ item , quia Ba-
ptifmus fucccffit cJrcuncifioDi . &
invtroqwe myfterium , promiffio,
vfus^ef.iicacia, cadcm funr. Pccca-
torum item remiffio ad infantes
pertinec, ergo &fignumhu'us re-
miOionis.
8j. FinisBaptifmi dnplex eft.i.
Vc flruiat fidei noftrx crga DeuM.
Qiiia fignum eft noftrx ablutionif
pcr Chrifti fanguinem: noftrae car-
nis icem in Chrirto morcificiitionis
& regenerationis: praEtereaChrifto
coniundi credimus nos forc omniii
fubrum bo»orum parricipes, nec
condemnationem vllam nobis fu-
turain. 2. Vt fcruiat confeffioni er-
ga proximii. Quia nota eft nos vcl-
le populo Dei accenferi .- reftamur
etiam nos religionem Chriftianam
prontcri: cupere vt laudero Dci e-
mnia noltra fpirent.
8^4. Coena eft epulum fpiritua-
ie,c]uo in e;i vira confcruamiir ^ in
quam nos verbo fuo Deus genuit.
8y. Finis coenae triplex eft.l. Vt
feruiac fidei noftrac erga Deum co-
firmandae. :• Confeffioni coram ho-
minibuj. j. Evhortationiad chari-
tatem.
85. Cauendum autem ne in ex-
tenuandis fignis nimi; a fuis m'yfte-
riis ea diuellamus, quibus quoda-
modo annexa funt. Neiteminiif-
dem cxtollendis tmmodici, myfte-
ria ipfa obfcurare videamur.
87. Partes funt duz.i.Spiricua*
In veritas , in qua confiicratur fi»
gnificatio in promirfionibus: mjt*
teria , Chriftus mortuus & rtfd'
fcitatus .• effe^u», rempe redem-
ptio , iuftificatio Ik fandlificatio
noftra.t.Signa vifibilia^panis & vi-
num.
88. Coena» opponitur Miffapa-
piftica.i. Conrumelia Chriftumaf-
ficit. 1. Chrifti crucem fepclit. J.
Mortem eius ^ibolct. 4. Beneficia
(\ax in Chrifto •btinemus tollit*.
5. Sacramcnta^ quib.mottis memo'-
ria reliftaeft.eneruat.
89. Falso autem numerantur Sa^
cramcnta Confirmatio,Ptenitentia,
Extrema vn^io , Ordoquimino-
rcs &maiores pepcrit , Matrimo-
nium.
90. Supercft ciuilisadminiftra-
cio . ad cxternaoi morum iufticiam
pertinens.
91. In eaconfideratur magiftra-
tus,lcges,populus.
51. Magifiratuscft Dei vicarius»
pater patriac , legum cnftos, prxfes
iuftitia.Ecclefiae nutritius.
9j. His nominibus^ 1. ad offi-
cium excitatur, vt coramDco fan-
&6 ambulet , & coram hominibus
integritatero, tepcrantiam, conti-
nentiam , innocentiam ^ pruden-
tiam referat. 1. Vt fingulari confo-
latione muaeris fui difficultates
leniat.
94. Speciesmagiftratusfeu ciui-
lis adroiniftrationis funt Monar-
chia,Ariftocratia,De^ocratia.
95. Quo ad leges videndum qua-
lis fit earum c6ftitutio,rationc Dei
&hominura:deinde qualis xquitas,
ratione temporum,iocorum,natio-
num.
9^. Populus magiftratui dehet.
I. reuerentiam, tanquam Dei lega-
to,idque animo fincero.x. Obedic-
tiam, fiuc cdi^ftis parendum, fiuc
tributa foluenda,fiue fubeunda pu-
blica munera&:onera. j. Amoreni
qao eorum profperitatem prccibus
Deo commendet, *
97. lubemur non tantiimbo-
nis magiftratibus parcre , fed e-
tiam omnibus qui rerum potiun-
tur, ctiam fi tyrannidera excrccat.-
ncc enim line numine Principes
conftitHti funt.
98. Tyrannis porro regnanti-
bus,fubeat primum deliftorum no
ilrorum recordatio quar talibus fla
gellis caftigantur. Indehumilitas
patientiam noftramfraenabit. De-
inde, non noftrum efte his malis
jncdcri,hoc tantum efle reliquum,
vt Domini qpem imploremus , cu-
jus in manu funt regum corda &
yegnorura inclinationes.
99. Duokusmodisautem Tyra-
norum furores Deus compefcit,aut
ex feruis fuis manlfeftos vindices
cxcitans.qui populum a tyrannide
eximant: velfurorem aliud cogi-
tantium 8c molientium ho-minum
eo deftinat , tyrannidem alia ty-
rannide euertens.
100. Pr>uatis obedientia pr^fcri-^
ptanon impedit qaominu^ popu-
lares quidam magiftratus efte pof-
fint,pene$ quosfit tyrannos coer-
cere & populi libertatem tueri.Ita
autem Magiftratibus eft obedicn-
diljvt fupremo Regi ius fuum inte-
grura illibatumqi fcmper maneat.
I N S T I T V T I d N I S
CHRlSTIAN/€ RELIGIONIS
LIBER PRIMVS.
b E COGNiriONE
C R E A T O R I S»
D E 1
[ A R G V M BNT V M.
Trfmm liber de Cogmttone Dei Creatom dijferit .Gjuoniam vero in
ereatione hominis ea mfxime elucet^ideo de homine qmq^ di^utatii»
habetur. Atqg ita pruipui toci totiui tra^ationis duofHnt: prior d$
notitia Dei^alter de notitia hominis. Acprimo capite de vtroe^ con-^
iunciim agitiir:fequentibtiidejingultsfeparatim:ita tamen 'vt quA-^
dammifceantuf^quA adalterutrum ifiorum referri debeatitraciatur
fcilicet de S.Seriptura,(^ Imaginibtti ad notitiam Detitres reliquids
m undi optfieioyde S.AngeltSide Biabolis^ ad homints notitia: PoHrC'
mttiide rationey quaDetismundumgubernat, ad vtrumq^ j^e^et^,
Qued adpriore.hoc efijDei notitia attinetjprimU ofiedn qualisfip
notitia qudipfe pofiulat . cap.w.Deinde vbi quArenda fit , a ui.adix«
nimirum, no in homine:quia etfi naturaliter hominu mentib.indita
fit,tame partim infcitia'partim malitia fuffbcaturyiu.^ iin.Necin'
mudi fabrica: quia etfi in ea clarijfimelmet,nos tarhen adeofiupidi
fumtu,vt eiufmodi tefiipcationes,qt(atuuis;pjpicuA,femper nobis fin&
fiu£iu effluatiV.Sedin Scripturavi.De quaagitur, c.yii.vm.w.Ter'
tiOiqualisfit Detts,x.§}uarto,qud impiufit Deo tribuere vifibilefhr^
md{vbi de Imaginibte4,earUaddratione ^ origineagit)c*xi.€luinto,
cotendit Aquu effe, vtfolui Det^ infolidum colatur,xu. Pefiremo.dt
vnitate EJfentiA diuinAj^ trium perfonarum difiinciione, cap. xiii.
Adpofleriorem hominii nempe notitiam^quod Atttnet,primum d«
mUdi creatione,de bonis (^ malisAngelis (quAomnia hominemj^e'
Bant) infiituitur traBatio , xi 1 1 1 . m/>. Deinde, adhominem ipjum aC'
tedensnaturamvtrefqg eitii ixaminati£ap.\v.
Vt auteDei hominifjj notitid melitis iUufiret,aiomniu humana»
rum aeiionuytotiufqj mundigubernationem, contrafortuna ^ fatu^
tribu^ reliquis capittbta xvi. videlicet, xvii.Si. xvxu.defcendit^dodri»
namfynceramy atq^ illitts vfum, tradens: tandem Deum^etfi impio*
rum opera vtatw.puru tamen ab omni labe ^ culpa ejfedemofirdu
a. j.
C A P.-j.
INSTITVTIONIS LIB. f.
C A P V T I.
Dei HOtitiam 0> nojiri res ejfe conismciai,^ quomod»
interfe cchdi
Ap
l.Dei ccqnitio
i*NeJ!ri cogni'
tio
V^iiL^.
Ota krti rapicnrfsenoftrseruinma,
qujBveia ucmuni 3c folida fapicntia
ce/tri dcbcar, dunbus partibusc6ftat>
Dti cugnirionc & noftri- Ca?teruma
quum iiiultis inrerfe vinculis c6nexap
fint, vtra tamen aireram pr^eccdac , Sc
cx fe pariar, n>>n facile eft difcerncre.
Nam prirno , ^c ncmo afpicere poteft
quin ad Dei , in quo viuic & mouetur,
incuirum rcnfus ruosprotiniis c6uerrar:quia minime obfcurum
tit-dotes quibus ponemus.nequaqMam a nobiscfte.imo \d qui-
deai ipfur. quodruinus, aliudelle qjam in vno Deo fubfi-
ftentiam.Dcindcabhis bonis qusegutciiim ecaelo ad nos ftil-
iant, taquam a riuulisad fonteni dcdvicimur- lam veroex no-
ftra tenuitare melius apparet illa, qusem Dco refidetbonor«
infinit.is. Pra»fertim miferabilishjEc ruim in quam nos deiecit
fjfu defcriptio primi hominis defedio, furfum ocuJos coojt actoliere,n6 mo-
(^ tgaiA. do , vcinde ieiini & famelicipetamus quod nobis deeft, fed
metu expergefafti, hnmiliracem difcamus. Nam vc \\\ hominc
/repv^^ricur quidammiferiarumomniu mundus, acex quo fpo-
iiaci fumusdiuino omatu, pudenda nudcas immefam probro-
rmn conoeriedetcsic; propriae mfselicic;jc:s confciencia vnum-
quemque pungi necelTeeft, vc in aliqu.-m falrem Dei no^iciam
veniat.Ita cx i^norantix.vanitaris.inf-p^f.infirnTjjacis.prauica-
yideCaluin. fi^ denique & corrupcimm^pf6^rJ^kj2ij;^^ 'lon
li^Tguaiiii in Dominojjtam eftevcrajn fap^ifntiacjucem* /oli-
am vircucemrborTorum omnium perfeftam afflnenciajnjiufti-
Vtr^uf^ue c<>-
g^iirionit (on- ^
ttiticUo. tlse puricacem: acque ade"© maiis noftnsad confiderandaDei
bona excicamur:necanteadillu ferio.ifpira^^e pofTumus,quani
coeperimusnobis ipfis difplicere. Quis tnim ho^num non ii-
benterin ferequiefcac? quisetiamnon requiefcicquandiu fibi
cftincognitus^hoceft.fuisdotibuseftconrentus, & inicius fuat
miferias vcl immemor? Proinde vnufquifque fui agnitionenon
tantum inftigatur ad qua»renduni Deum,fed etiara :id reperic-
dum quafimanuducitur.
^ r, ■ i Rurfum, hommeminpuram fuinotitiam nunquam per-
Qog7in,on.s p.t . n r • tn • r • r i
tg^ftA, uenire conftat nifi prms Dei facicm fit CGntemplatus,acque ex
illius
6BC0'«NIT. »iCCR£ATORlSr 1
iiliusintuilu ad feipfum infpicienciuni cfe*cendat. Namfqufe ^^J^iTzT^
mgentra eli omnibus nobis luperbia; lum lemper nobis viae— ^^„^/,1,
niur & inte j,ri,& fapieiites, & fanCti; niii mafiifeftis argumcn- - —
tis, miuftiti^, fo?ditaris,ftaiticiae,& impuritatisnoftr^Bcouinca-
mur. Non autem conuincimur fiin nos duntaxat ipfos refpir
c:mus , 6i non in Dominum quotjue : qui vnica eft regula ad ^ yf^natrifm
quam cxigcnduai eft ilVud iudicmm.Quia ienim ad ^^yjJocrifiTr^^^^jj;,
natura propenfi fumus omnes , id?:6 inanis quaediiullitix rpe- —
cjes pro luititia ipfa nobis abunde f^nisf .cjt.Et quia nihil irttrt
nos vel ciicum apparet quod non fJt plurima obfcoenicatein-
quitiatum : quod paulo minus foedum tft i prb purjdmio atri-
uetquandiumentemHbftramintrahumanajpoJIutionisfines . ^ .. v a
concmcmus.Non fccus atqucocuIus,cui nihil3liasobu'erfatuF^'"f';'^*'^
nifi nigfi coJoris, cadidifgmumeireiudicat, quodtamen iub-'^'"*''
oblcuraeft albedine , veinonnulla ctiam fufcedinc afperfumi
Qu^in excorporeo fenfu propiiis adhucdifcernercl.cctqaan-
cum ina!ilimadis anima: virtutibus hallucinemur. Namfi vel
terram de picimus niedio die > vel intuemur cjuse afpc<^ui no-
ftrocircucijcapatciu, validif/inla perfpicaciffimaque acievi-
demur nobis praediti ; at vbi folem fufjpicimus , atque arrcdlis
oculis concenip^amur.visil aqu*egregiei.ncerraVaIebjit>can»
to fulgore protinus perftringitur & cofunditur, vc fateri cogi-
mur , illud noftrum in cortfideraadis tcirrenisacumen > vbi ad
iblem ventiim eft^meram efla hebetudincm. Ita & in reputan-
dis fpirituaiibas noftris bonis coacingic.quantiiper enim extra
tcrram nori refpiiLimus, propria iuftitia, fapientia, virtute pul-
chre contenti, «obis fiiauifflriie blandimur > & taritum noii fe- ij^, ^^ i.
«lideividemur.atfi femelcoeperimuscogitationeiTi in Deura sioni\mrrib^
ierigerc,& cxpendere qualis fic&quitn cxafti iuftitf:^, fapicii* numeHt abfeit^
i\£ , virtutis eius perfedio , ad curus amiiffim conformari nbs ti i mtftriArrt*
oporter: qiiod antea in nobis falfo iuftitiae prstektU arridebac, 'i^* ""ft^^ in"^
pro fiimriiainiquitate mox rordefcec : quod mirifice impone-^'"'!'" 'f' '^**
b.!tiapientia;citulo,proexcremaftultitiatoecebit;quod virtu- '
tis faciem prae fe fercbat, miferrimaimpecentia efTearguerurj
adeo diijinJB puricaci male refpodet quod Videcur irt nobis rel
abfo'iidffiriium.
3 Hinc horror ille & ftupor,quo paHm Scriptura irecitat per- -AUerk ionpr^
culfos atq. affliClos fuifTe fandos quotics Dei prsefentiamfcn-. '»^^".«* «*^:
ticbant.Qjiim cnim eos videamus,qui abfcnte ipfo fecUri fir- ^''^»
micjue confiftcbantjipfoglori^m fuamanifefiante , fic quate-
fieri ac confternari vc morcis horrore cocidant, imb abforbea-
tutjfif pene^ulli fint: colligeridumindeeft homiricm humili-
cati$fu«-tgniti6»enunqcfs*Qfatiscarigi*&aifiei?nilipoftquani i. Sfnioiru^
fe ad Dei maiieftacem cmn^^apauit. Eius aucemeofVrnTaHonis fMtrtdt»
Cxempla crebra habcmus tUm in ludicibus , ciim inProphet-isi *
CAP. li. INSTITVTIONISLIB. t.
lud.ij.ji. adeovtvojc illain Dci populo vfitscaforct, Moriemur>ofufa
lefa.^ w Domitjusaoparuit n<^bis. Ideo &hiiloiia lobad profternedos
Ezec.i.iS. & fuaj ttuJtJtiaE,inip0tenriie,pi)llutionisconfcientia hominesjpo-^
I 'k a- ti^fi'^""'' 'emper argumencum a diuina? fapie <t SE,virtL?tis, pu-
& j^v^^paf' ritatis defcriprioneducit. Ncqueffulira.videmusc^iim vt A-
^n,^ braham meliiisleecrram &Duiuereagnofcac, cx quo propius
Gen.1S.27. ad confpiciendam Domini gloria.r» accef(ic:vcEliasreteda fa-
LReg.jj.ij. ciejciusaccefrumexpecbrcnon (uftmeat; tantum eftinarpe-
ftuformidmis.Etqu j facia homo pucredo ac vermis , quum
ipfosqu-Jiue Cherubim velare.iplo pauore, facieTuaii) opor-
2. S, ^ngclo. tca^c?Hoclcnicgt^eft c/uod dicu proph^ta Igfaias^Erubefcet fol
»^»*"f- , &confbndccnrTiInaquumPo^ exercituum" regn-auerit:
J' 1^^ ^'j' IToFelWbTTnrTuten^ propius adniouerit,
?:^S»D c^ Lu -*!^cMi^f(imutn q.uLodq^ prgjlla tenebris obrcural>ifur. Vtcun-
jrj^. quecar.ien Deinoftriquenotitia mutuointer lenexu fintcol-
Iib. 2 li£Tat2e, ordo rede docedi poftula: vc de iila priore differamus
ioco^tcim ad hanc traclandam poftea dercendanius.
§l»fdfii Deum cognofcere^^ in qmmfinem tendat eim cognitio,
AMvero Dei fiotitiam irteJligo, qua non mo-
do concipimus aliquem cih Deum, fed eciam,
tenemusquoddeeo fciie noftrarefert, quod v-
tileeftin eius gioriam, quod deniqueexpedit.
. Ncque enimDcum proprie loquendo cognofci
dicemus vbinulla eft reiigio nec piecas, Acque
hic nondumattingoeam noticix fpeciem quahomines infe
perditiacinaledidi Deum redempcorcm in Chrifto media-
' tore apprehedunt.-fed tantum de prima illa & /implici ioquor,
ad qua nos deduceret genuinus natur^ ordo fi intcger ftetifTet
Adam. Nam etft nemo iam, in hac humani generis ruini Deu
vel patrem, vel faiutis auchorem,vel vllo modo propitiu fen-
tietdenecad eumnobispacificandum mediusoccurrat Ghri-
ftus: aliud tamen eft fentire Deum fidorem noftrum fua nos
Drcriinen eo- potentia fulcire, prouidentla regercbonicate f mere,omnique
guuf>nis de benedidionum genere profequi:aliud vero. graciam reconci-
Dio.
liationisin Chrifto nobis propofitam ampledi
jfnuspriQjiyiUir^^
in oeofiEalLSPijSiJS-dodrinarS^lTiSeMO
jjor a^paret.Iimcduplex emet^iteius cognitio.guarum nunc
prior «attanda eitaltera dc^nde fuo orameteqDigEUT. Quan-
DE COGKIT.DETCKSAtORTS. 3
quam autem Deum apprehendere mens noftrano poteft quin Summt ^ v*
illi cultum aliquera tribuat; non fimpJiciter renere fufficier il- f^-^ /'""" "-
lum eflc vnumquem ab omnibus oportcat eoli & adorari.nifi ^"*'"'"''
ctiam perfuafi fimusfontem omnium bonorum efle: nequid a-'
libi quaminipfoquasramus, Hocicaaccipio,n n lolum quod
munduin hunc, vt femelcondidit, fic immenfa potentia fufti-
neatjfapientia moderetur)bonitacecon]eruet,humanu genus
praerertim iuftitiaiudicioque rcgatjmifericordiatoleret^pr^efi-
dio tueatur.-fed quia nufquam vel fapietia» ac lucis,vcl iuftitiae,
vel potenci2B,vel redlitudinis, vel fynccrse veritatis gutcarepe-
rieturquajnon abipfofluat, &cuiusipfenon fitcaufa :vth^c
fcilicet omnia ab ipfo expedare & petere difcamus^eique cum
graciarum adione acceptJ referrcNam hic virtutum Dei /en-
fus nobis idoneuseft pieratis magifterjCX qua religionafci-
tur.Pietatcmvococoniunftam cumamore Dei reuerent'am ^<i fit Fie^
quam bencfaciorum ems notitia cogciliat^ DoneFenim ea- ^'"'
"tTatfcTTomjnesjDeofe otrinia debere, parerna fe eius cura
fouerijeum fibi omnium bonorumerfeauthorem.v nihilex-
tra ipfum quxrcndum C\t, nunquam ei fe voluntaria obferuan-
tiaf biicknt: inio nifi folidam in eo foelictaceai fibi confti-
tuant,nunquam fe illi vere & tx animo totos addicenr.
fcire. Qiw^riuin enin» arcinet, Ueu .Jique cum fpcofo ^reri, ^^* ar Epku^
'qui abieda mundi curafe ono tan- um obled:et>Q^ d denique ''^'"'»-'» ''*fz*««T
iuuat Deuni cognoicere quo cum nihil fit nobis ne^ocijfQmn ^*""^*
potiusJuic_valere dcbe; eius noritia^^rrmum yt^d^nraiitem ac
rniprpnriirp nrr'' inftinf^^^^mj^]^ '"1 diTgi ?r magiftr^ nrna^
'Fohuni^abjlh) [>ecgrc7entincceytum ferrt^iifc? us.Quomo-
"^(renim mentem tuJm (libire queac Dei co^itartoTqijiTfT fimul
excemplo cogires,quum figniencum .Uius fis, ciufdem imperio
efl"e te ipfo creacionis iure addiftuni & r.iacipatum?vitam cuam
illi deberi ? quicquid agis,ad 'llu referri oportere?id R eft lani
profedo fequiturvitam tujm praue corrumpi nifiadobfe-
quium eius componitur : quando nobis viuendi lex efl"e debet
^ius volucas.Rurfiim nec ad liquidum perfpicereip/u-n potes,
nifi vt bonorum omnium foncemefl^e& originem agnofcas: ^^*''"^ ^^**'
vnde&defideriumilli adhserendij&fiducia in 'pfumna.-ce- ^''''" ^^«^-[f-
returfinon fua mente hommis prauitas a retta mueftigatipne^^c«rfor^ im-
abduceret. NaminiiiopiamensDeumnoquemlibetfibifo-;;/* cunofitns
mniatjfed vnicum & verum diicaxatintuetur.-nequeilli quod- magitaemagts
cunque vifum fueritaffingit,fed tale habere contenta eft qua- '«^i"*''''?'*
lem it raanifeftatipfe, fummaque diligeruia fempercauet, ne
audaci temetitatc vltia vokntateon eius egreflTa, jperperata va-
3. £jV
^4?'" >^l» iNsTXf VT I ONl$ IIB. I.
sretur.Itacognitumjquia cunda moderariintelIigit,tutorem
iibiefleconfiditac proteSoremjideotjueineiujrfidem totaoi
fcconferc.quia bonorum omnium inteliigit ciTe authorem, fi-
<quidpremir,fiquiddecft,moxferecipit ineiuspr^fidiu^ opern
ab eo expedas.quia bonum & mifericordem eiTe periuafa eft,
ineumccrtafiduciarecumbit^nec duhitatmalis Uiisomnibuj
fcmperinciusclementia paratumforereinediufn.quia domi-
jnumacpatremagPorcit>cumquoque dignu ftatuiteiTecuiu?
imperiurninomnibusintueri,ma-cftateni fjfpicere ,gloriani
promoucniam curare,nnadatis obfequi debeat.quia iuftum cf
feiudicem videt.fnique (euerJtarearmatum ad vindicada fce-
Jera.eiustribunal (emperin conlpedu iibipropf»nit,acipfius
Sifmma aw- oietu feretrthic ac cohibet ab iracius prouocinda. Neque ta-
nium aus de mcn iudicii eiusfenfu ita terretur vt kibducere fe velir,etiam (;
r^to friptura quod pateatefTugium.-quin iiluranon ininusampledirur ma-
£, nos ttntrt JQf^j,) vkorcm,quam crga pios bencficum, quado sd eius glo
*!**.'■ riamnon minuspertinereintelligit, impiis & lceierarisapud
cum repofit.imcflcpoena,qiiani luftis vit:^ aeternsE mercedcm,
Pra»tereanonfo!a vindift3B formidine fecoercetapeccando,
fed quia Deum loco patris am.n 8: reuereturjoco domini ob •
feruat &CQlit, ei[am/i nulli efTcnr inferi, (olam tamen eius of-
'Vtra r$lisio» ^n^one horrer. En ouid fit uura ^ermana(|uereirgio , nempe
fides cam ferio Dei timorc coniulifi-ajvr tmior '& voiur.tariani
.reueretiam in ie contineat^^.ecua; tr;il.at legtnmutn culrurii
qualis in Lci^e praelcribtrur. \1 qu cTioc eodiiigenus notadu m
cftjqupd omncs promifcue veneiatur Dcum, pauciflimi reuc-
renrur^ dum vbique magna eft in c^rcmoniis pfteniatio , CAra
autem cordis lyRCcritas.
CAPVT III.
I>« netitiam homtnwn memihtunmttiffditer ejfe indttam,
Hu Tfei 00- I^^^S?^§^ VtsbAM inefie hum.inx menti, & quidcni.
ipitio omnibu, BSt^^^^|t "^^"''^^' inftinftu,di'jiniratis f€nfiim,extra c5-
•1'ma. rfprobos ^p q' j^^ troucrfiam poniraus : fiquidem , nequis adi-
rtdJit inexiu' Sjm ^S gnoranti^ prasrextum confugeret,quandam
f^/'il"' J^(Sm^^K fuinuminis intelligentiam vniuerfts Deusi-
■^'^**^^*. 1^^^^^^ pfeindidit, cuius memoriam affidue reno-
uans,nouas fubinde guttas inftillat : vt quumad vnumpm-
|ies intelligant Deum cfTe , & fuum elfe opificcm.fuoipfo-
rum teftimonio daraMcntur quod non& illum coluerint , &
eiu« voluiitaci vitam fuam confecrarint.Sane ficubi Dei igno-
rantia.
DE cOGNIT. DBICRIATORIS. 4
rantfa quajratur, nufquam magis extare pofle eius excmplum
vcrifimilc eft,quam mtcr obtu{iorespopulos,&abhumanita-
tis culcu remotiores.A.qui^uIla eftetia.vt Eihnicus ille air.ta^Qlliie.nat,,
barbara natio.nuUa^ens ta efternta,cui non infideat h^c per- ^±°^: ^*!^*'- V'
^jaliorDeu eflVft gui in alini vir|partibus,minimum vTJentur-^ ^^^ "^-*-
j^h^lh.KrfTftbrrf. qnad^am tamen perPccuQ riligionlsfemen ^^^^^^"^*
minenr. ad..6 penitus omnium animos occupauit, acleb tena- itauomJo r*'
cteromnlum vifceribusinharret communis ifta pra?rumptio. tiu>,t^ IroS'
NuIIa ergo quum ab initio mundi iegio,nulla vrbs,nulla deni- tcntur.
que domus fuerit qu^ religionc carere poflet; in eo tacica qug-
dam cofefiiocftjinfcriptum omni^in-i cordibus diuinicatis fen-
fum.QMjn &ido!oIatria,hu!usc6ceptionisamplum eft drcLi-
menttim.Qnam enim non libenter fe deiiciat homo , vt ;;li'is ^tUmomnmm.
prse fecreacuras fuipicia:,fcimus.Pi oinde <^\^m\\gmm}^otms. f}.ipd;ftmi,
&lapidemcolercm a 1 i t ,quam vr nnllum putctur.hahere Pg^^
conftar vehcmemifsimnm iftam efle de numine impre^^sionc,
quse adto ex hominis mentc obliterari nequeat, vt facilius fic
naturx effedum {v2v.<^\ : qucmadmodum certefrangitur, dum
homocx illa naturaiiinflatione ad infima qu2Bquc (ponre fe
€(6mi rtit,quo Deum reuereatur.
z Qu ;' re vaiMTsimum eft guod a quibufdam dicitur.-pauco- o^,^.^,„ . j^f/,- ,
run\vafritia & caUiditarecxcogitatam eHe religionettvvtjur^/o«ffr/i^5^^
/rte iiiapjicnn popuIuLnnn ofnc!o^contineren!: : quum tinicn '••»'»-f /^^wt^
ipfi qui aliis anrJioresGiaiK Dei colcndi, nihil minu^sc^redc^ret ''-^' ^'^""""*
q^'iam ?liquem cfie D"um.Fitcor quidem plurima in ^^^^^^^^'c ''J'^^"^^^" ""*
commencnseflc afluro'. homincs.quibus reucreiitia^>TeBecu- T-futauo.
I^ini!cerentj& rcrrcrem incutcrerjr.quoTiaUerent or>fecjuen- Ctc He nntu-
tiores ciusanimos.fcd d nufqiram obcinuiirent nif» iani..,|2xiiLS-ra ^<^or. iib..
conflanciilla d^;^D£o perfuaflone imbutae fuiflent I.onuniim ' «^''i^cafia.
o cnce<?,ex quo velutfemineemergit ad rcligionciia propeflo.
Ac nc illos quTde ipfos qui religionis titulo cailide rudioribiiS
iniponebant, Dci noritia prorfus v?c.ilfe crcdibile eft.Tamctfi Calu.IiS. de
enimexciteruntolim nonnulli5& hodicnon pauci emergantrcaQdalis.
qui Deum eflc negcncvelint tarne nolint,quodnercire cupiut,
fubindefcntircunc. Nemo in audaciorem autejFrjenatioienu- (Toj^r/^^/tfjt.^^
minis contemptum prorupiffe let^itur quamC.Caligularnenio exempHs qfe~
Mmen rnilerius trepidauit,quum aligiod irg diu|^leiuj7gtnm'^»'^ i^f *^f*r-
/eprofcrebat.-itaDeumquem'ftudebat ex profefl^o cotemnere, ^ ^thtcrnnr.
jnuitus exhorreicebat.Hoc paliim eius quoq; hmilibus eueni- Calig c h^
tc vidcas.Vt cnim quifqs eft audacifamus Dei contepToivta v^
s^d folij cadentis ftrepitu maxlrrie perturbatur. vnffejcTiniFexf*
diuinxmaieftatisvltione: quasillorum confcientias eo vefiH^
inentiuspcrcellit,quo magis refugereconaiur?Omnesqurd^
latebrasrefpcftat,quibus feabdaat a Domini pragfentia, 9cca
rijrfaai(^ ^imo fuo delca.nt;.fcd veUntnolint,irretitifempcc
2. iiij
CAf.lT. INlTlTVTlONlSLlB. r.
Y^tr'^'' ^^«^^«"««'■•Vtcunqueinterdum videatureuanefcereadmomenr
/= • tum altquod, rubmde tan.cn recurrif,& nouo impetu irruit.vc
. .^ ^ cjua illis rennnio cft a conrcientif anxietateanon multum ab-
fimilis fic a romno ebrioforum alit phrencticorum.q^urne Jo r-
lYiientes qujdem^Iacide concjuiefcunf : quia diris &horrificuC
inromnn's continenter vexantijr.Ergoimpij quoque ipfi c^
emplo fiiht , vigere femper in omnium hominum animis ali»
quam Dei notionem.
Tjyiit eonfr- ^ Hocquidemreaeiudicantibusremperconftabit.infcul-
litatio , abim- ptum mentibas humanis efle diuinitatis fenfum,qui deleri nu-
fofibili.^ im- quampoteft. Imb & naturaliter ingenitam elfe omnibus hanc
pios fee D^iperfu /lonemjefle aliqucm Deum, & penirusinfixa eife quafl
^«f» ft^.nose i^ ip^5 medullisjlocuples tei^is eft impiorum contumaciajqui
earenon ^,^/7?.. ^uriose IuCtando,fc tamcn extncaree Dei metu nequeuntjlo-
Cice.de nat. co$e Iiccteludat Diagor.as-& /imiles, quicquid omnibus fecur
ieorM.u&i. IisdeTeT^tone crcditum fuit: fubjannet Dionyfiuscjelefte iu-
Val.Max. li. dicium: Sardomus hk rifus cft,quia intus eos mordetconfcie-
^;f •'? tiac vermis ca^nisomnibus acrior. N.on dico quod Cicero,
vetuftatc obfblcfccre erjorcs^tie^tigionem in dies nugis crefce-
re & melior^m fieri.Nam mundus£vt paulo pbft dicendum e-
rit)omnem Dei notitiam,quantum in reeft,excurere conacur,
^ eius cuJtum modis omnibus corrumpere. Hoc tantum dico,
quum ftupida,quam impij ad Deumfpernendum cupide ac-
cerfunt.durities in coru animis tabefcar, vigere tamen,ac fub-
inde emergere quem maxime extindum cuperetjdeitatis Cen-
tontlufa , Dei fum. Vndc colligimus non efle dodrinam qu3B in fcholis pri-
nvtitiam homi^ m\in\ difcenda fir,fed cuius fibi quifque ab vcero magifter eft,
httm mentt m g^ cuius ncminem obliuifci,natura ipfa patitar,quamuis huc
naturaltter ef- , j r> ^ r - J r
fe inditdm, "^"1^1 neruos omnes intendant.Porro fi ea coditione nati lunc
omnesacviuuntvtDeumcognofcant: Deiaucem notitianifi
huc vfque proceflericfluxa eft ac euanida : eos pmres a crea-
tionis fux Icge degencrare palam eft qui non ad hunc fcopum
vmuerfasfuaevit3Ecogitationesa6tione(quedeftinant. Qiiod
4tnPhae done ncc Philofophos ipfos latuit.Non enim aliud eft quod voluic
&The«teto. plato,dum (tepiusdocuit, fummum anim^ bonum Dei_efle i\-
r-i> „ ^ j igl!^ " <^ J"JL"lT ^^ ^ percepta cius cognitionCjin ipfum tota traf^
*tru ta an im»-'-^ r m a t ur. Btoindc fcitifsime quoqueillc apud Plutarchm»
liaraHonc^^|Tyllus ratJocinatur.dum homincs affirmat , d ab corum vita,
<ttaiicur. ' femel abfit rcligio.non mbdb brutis pecudibus nihil excclle-
^ -^ - ^g jg^^^^ji^jg partiburion^^e efl'e miferiores.vt gui tot maloru
"^nrm^jgnhlinYij. ttimultiiariam & irreqiiiecam vitam perpctub
> Trahant. Vnum ergo tSt DcicuIcum,quiIaperioresipfosred-
da^pcrqucm folum ad immortalitatem afpiratuft
CAPVT
COGNIT. DBI
CAPVT IIII.
Eandem notitiam partim infcitia,peirtim malitia 'velfuffb-
cari vel cerrumpi'
IcvTautcm omnibusfndirnm efle diuinitus .. .^ »'
religionis femen expenentia tcftaiur; ita yix ^,^ h^c noti-
CQnjC-efiniusquifquereperiturquiconceptumii4 m pleri/q;
in fuo corde toueat, nullus aute in quo ma- «5« apparet ,
turefcac: tatum abeft vt frudus appareat fuo/^'^ prorfm ex
tempore. Porro fiue aliij cuanefcac in fuis fu- "'**^**'^' '^***'*
pgrfticionibus, fiiie ali^jiAta^op^tajTjalitiose
i Deodefcifcant,omnestamen degenerant avcraeius notitia.
ItahtvtnuTla in mundo refta maneat pietas.Qupd autem er- 'Ktj^- idt^non.
rore aliquos in fuperftitionem labi dixi, non ita accipio quafi/"«^ excufabi-
fua eos /implicitas a crimine liberet.-quia csecitas qua l?borant, ^"'
fcmperfere& fuperba vanitate.,&x.QnxumacTaimpIicTtaeT!.
Vanicas & quidem fuperbiarconiunfta , in eo deprehenditur, [{atio i. ^u
quod nequemiferihominesin Deoqusrendo fupra feipfos, eorumerrtr ^
ycparerat,conrcendunt,red pro carnalis fui ftuporis modo i- -v^mtatem cia
pfum metiuturi&neglcda folidainueftigatioaead vanas Cpc- ^'*^'^^'''"°"^
culationes curiose tranfuolant. Itaquenonapprchendut qua- ^"^ ^*^
iem fe offert: fed qualem pro fua temericat^bricaci funt , i-
maginantur. (Jup gurgiieaperto,quaquauerfum pedem mo-
ueantjin exitiu prsecipitcs femper ruere neceffe eft. Quidquid
enim poftea in culturn aut obfequium Dei moliantur,impen-
fiim illi ferre ncqueunt: quia non ipfum^fed cordis fui figmen-
tum potius & fomnium pro ipfo colunt. Hanc prauitatem di-
ferte notat Paulusinfacuatoseftedicens^quumfapientcs «ffe j^jj„j,,,jj.
appeterent.Priusdixerateuaauiflein fuis cogitationibus ; fed
nequis eos culpa eximeret,fub:icit,merit6 eos excsecari , quia
fobrietate non contenti,fed plus fibi arrogando quani fas fit ,
tenebrasvItroaccerfunt,im6inani ac peruerfo faftu feipfos
infatuant.Vnde fequitur,nonefle excufibilem eorum ftulcicia
cuius caufa eft non vana mod6 curioficasjfed libido plus fcien-
di quam par fitjcum falfa confidentia.
z Quod autem Dauid impios , & vefanos dicic fentire in i. Deinde fj^
cordibus fuis,non cflTe Dcu,prim6 adeos reftringiturqui fuf- contumAciam
focara naturse lucc , confulto feipfos obftupefaciunt, vt paulo 'l^^^'ll%!^
poftitcrum videbimus.Quqmdmodu multos videmus , poft- l^w^il comitY,
oiiam audacia peccandi & conluitadine obduruermt, turiose pfal.if.i.&
i;£gellcre omnem DeTmenioriam,qu£e tame illis fponte a na- ju 1.
milenfiiTnai^ lam quo uia^is deteTlaMeareo-
CAMllt. iNSTlTvTloNls LJB. I.
rum r|irorem_reddac,eos inducic prxcise ne^ancet Deutn ede^
quanuis eflcncianTiIli furm nqn adimant, ted guia rpoTIalices"
eam (uo i^^udicio & prouidencia.octorjm ciln inri.it^-nr. Nam
quji nihil minus Deo couenFar quaTn alji£^?m ?nu3T^l>erna-
ribnem forcunar permitcere, carcucire ad hominum fcclera , vt
impunelafciujanr; quifquis extindo crleftis iudicij mcco feru-
refibi induIger.Deum eire negRC.Accjue h^ciulia Dc: vmdj^ia
Pfal. jtf.i. 6ft'P»ng«cdinem obJucerc cordsbus^vc impi/pol>q'ian\ oculos
PraIm.io,xi. ^uosclauferunt, videndo non videant.Ec Dauid alibi o}nimu«v
fu£ fenrentia:eftiinerpres , vb» dicit ttmorem Dei non efle
praeocuIisimpiorum:item(ibi in maleficiisfui^eibeplaudere,
quia Deum non afpicercfibi perruadeanc. Quaquam ergo co-
guncur aliquem Deum cognofcere, eius ramen gioriam exina-
niunt.potentiam illi d^trahendo.ficur enim(te{lePau!o3Deus
feipfum abnegare neq^it,quia fui perpctuo firailis manet:ita i-
ftimortuum&inaneidolumfingendo , Deuni «icgare vcre di-
cuncur, Adh^cnotandumell.quainuis ludenturcuni propno
fenfu.& Deum non foliim inde excuterc , fed in c.^'o quoquc
abolerecupiant,aunquam tamen eb vfque !nuile'ccre Ih/pore
quin retrahat Deus ipfos interdinri ad luum trjbunal.Scd quia
nuUo n>etufecinenturquominL«srioIenrerc6traDeuni ruanr:
quandui illositar.ipic ca?cus im^^trus.b.utana Deiobliuijncm
in ipfis regnarecertum eft.
Ctmlufin. \na- 5 ^'*' '"'•"^ iWud patrocfn-um quod fuperllic.oni fja? pr^-
rem tjft fuptr- texeremulti roient,euertitur.pu,tanrenin) lTjjdMjn>jcjiialeciinq>
fiiticfarnmfra rcIigionis,q»amli^£t pr^cpofterum^ (Vis efle : fed np animad-
ttxtu^ritquam uertunt, veram rcliglonem ad {^ei i]tutum, ceaad pe.rp(:tua rc-
r^tta^e pri- oijbm JeEerc conformari : Deumvcrb ip^umj^empet fai fijnt-
^^on»'t tejfi- 1"' manere; non (peCtrum eflc lut phata.ma, t|.uod_[iro vniuf-
r^n-mo conflr- ciV>u'que libidme trasformerur.Er fane videre cft quam n-e.;-
mat, 'dacibus fucis Deo illud.it ruperllirio,dam grac;ficari cenc.T.
NamcafereroIa,quxfibicurx non efiTe teftatuscft,arripicnM,
qux praefcribit , ac fibi placere docetj aut cr ntemptim habc,
autetianondifsimuIanterreiicit.Sua ergodcliria colunr&a-
^orantquicunqjcultus Deocomentitios crigunt: quiinequa-*
quam ita cum Dconugari audereat ni(i Deum prius nugaruRi
fuarum ineptiiscon/entaneum finxi(fcnt.QuareApoftr)lus,va-
gam illam & erraticam dc n\jmine opinionem , Dei e(fe igno-
Gal. 4. S. rantiam pronuntiat.Quum Deum,inquit,nerciretis,rerurcbatis
Iphef.a. II. iis qui natura dij non erit.Et alibi fine Deo fuiffe tradit Ephe-
fios quo tempore a reda v^ius Dei cognitione aberrablt. Nec
Inftit. lib. 1. multum intereftjhac faltem in parte,DeU(nne vnum, an plurcs
». ^ & alibi concipias.quia femper a vero Deo dircedis.& deficis; quo reli-
paiiiBj. <5to,nihiI tibi reftac,ni|i execrabile idoIu.Supcreft etgo vt cum
Ladaatio coftituamus: ouUam cirgleoitimam rdigion^mnijl:
cum
DI COGNIT. Dll CKIATORiS. 6
fmnyeritatecpniun<f^am.
4 Acc€dit& fecundum peccarum ,quodiie,que Dei ratio- J; ^ f»'^^***'^
pem vnquamhabentniii inmti: nec ad ipium approp'"^»2nt^ ' -^^jjjj^,^
Jonec rcniteces pertrahancurjnec tum quoque volunrario im- cumfinctro a-
buunturtimore, quiexdiurnsmaieftatis reuercnciafluat, (tA nimi affiRut
tantum feruiii & coafto , quem ilUs Dei iudicium extorquec: f"i »»»"* » cr
quod quia effugere nequcunt,exhorrent,fic tamen vt cciam a- '^'^"' ^ |^"
bominentur.Siquidem conuenienterin impiecatem , atque in ^'^^Jj]^"'*^
iunc folam competit illud $tatij,Timorem primuin/ccine in ^*^ "
o^e dcos. Qui animum a Dei iuftitia alienum geructribunal,
quodael vindicandaseiustrangrefljonesftarefciunt, euerf..m
magnoperecupiunt.Quo affedu,adueifusDominum bellige-
rantur,qui (ine iudicio efle non poreft.fed dum eius potentiam
libi ioeuitabilem ;mm;nere inteiligunr, quianecamoliri , nec
cffiigere vaIenr,reformidanf.Itaque ne vbique videsntur cum
contcmnere cuius inaicftaseos vrget,qualicunque religionis
fpccie defungunrur.inrerim tamen no definunt o.irni vitiorum
generefepolluere, &fl;»gitiaflagitiis copulare, donccfinfta
Domini lege omni ex parte yiolarinr, & vniuerfam eius iuiti-
tiam difliparint.vel ccrte non ita retinentur fimulato illo Dei
rimore quin fuauiter in peccatis fuis acquiefcant , & fibi blan-
dianrur,&carnisiua;intemperanti2B indulgerc malint , quam
Spiritus fan^fii frscno eam cohibere.Sed quando inanis ea eft &
mendax religionisvmbra, vixetiamdigaaqusvmbra nomi-
nctur; hincrurfus facileelicicurquantum abhac confufaDci
noticiadtfi:eracquae folisHdeliumpeftoribusinftillaturpiecas,
cx qua demum religio nafcitur.Et tamen hoc perflexuolos cir-
cuitus confequi voIunthypocrit2P,vtDeo quefugiuntpropin-
quiappareat.Vbienim pcrpetuus obedilti^tenor inrocavita
cfre debucrat,in cudis fere operibus fecure illi rebellates,pau-
culis cantum facrificiis placare cum ftudet : vbi fandimonia vi-
tx&cordisintegritateilli feruiendu erat,friuoIas nugasco-
minifcutur5&;j.ijjili obferuatiucuJns..q,uib.us efl fibi.cpncilient.
Irno ma[oreHcemia mfecjjiuyuis torpent, quiacofiduntex-
piationuiTTIudicris^^^ofre crgaillum dcfungi:deinde vbi in il
lum defixa effe fiduci^ debueratjin fe vel creaturis fubfidtic,co,
pofthabito.Tandem fe tanta crrorujn congericimplicant, vf
fcintillas illas qux micabane ad ccrnendam Dci gloriam fuffo-
cct.acdcmumextinguacraalitisB caligo. Manettamenfemen /*/*w«»t i^
illud quod reuelli a radice nullo modo potcft,aIiquam efle di '» »^?«' ^
uinitatemrfedipfum adeo corruptum,Ytnonnifi peffimosex ^'"^J^J^f^
fe frudus producat. Imo inde c^rtius elicitur quod nunccon- 4eitat7"inoT'
tcncla, Naturalitcr infculptum e/fe Dcitatis fenfum humanis mfipejftmosex
cordibus,quia reprpbis (^UQque ipfis eius confeffionem cxtor- fefiuifui ^r«-
^aec neccfilcasjjefcus trancjuiUis faccte illudunt Deo, imblid^»*'"'
CAF. V. tN$ TITVTIONIS 1.IB, U
txcenuandam eius poretfam dicacesfunc ac garruli.defperatw».
d quaeos vrgetjad eundcm qu3Brendum extimulat, didatque
c6cifas precesj ex quibiis pateat no prorfus ignaros fuifle Dei*
fed quod citius emergerc debuerat, fuiffe peruicaciafuppre^
fum.
9ti ejfentU
lauifibilit 0^
ineoirjprehtvfi-
hilts fe in opt-
tibtufuis vifi-
bilemodo ^o-
dam txbihuit.
C A P V T V.
Dit nctitM in mundifabrica (^ continua eius guhernatione lucere,
Huius Capitis duaifuntpartes.
I Prior,decem prioribus feftionibus comprehtfa,in Ju» genera vni-
uerfa Dti opera diftribues,ii» vtroque genere Dei notitia efucere;
contendit: priorique fex , pofteriari quatuor fedioaes defignatur.
a iiliera,oftedir homines adeo ftiupidos eftl^cvc teftificationes iftaf,
quantumlibei perfpicuar.femper ilne profedu effluant.Hfc pofte-
i"ior pars a fefti«ne vndecimai vfquc ad poftremam cxcurric.
D haec quia vltimus beata? vitae finis in Dei co-
gnitione pofituseft: ne cuiprseclufuseft^et ad
fcelicitatem aditus,non folam hominum menti-
bus indidit iiludquod diximus rcligionis fe-
men, fed ita fe pacefecit in roto muudi opificio^
acfe quocidie paiam offert , vtaperireoeulos
Pfal.
»04.1.
nequeant quinafpicere eum cogantur. Effentia quidcm e-
jusmcomprehenfibiiis eft, vc lenfus omnes humanos pro-
cul efFugiac eius numen: verum fingulis o^eribus fuis certas
gloriar fuae notas infculpfit , & quidcm adco ciaras & infignes
vtfublata fit quamlibet rudibus& ftupidis ignorantj^excu-
fatio. I^deooptimoiure Prophfra eyclamat ,Iucc cjuafivfr»
ft^mentoTpfum efle ami^Jim Ljtcfi diceret, ccepiHctuncde-
mupi vifibiii otrnatu infignem prodirc ex quo m mundi crea-
tfone fiin irt^oma protuiit: quijjus nunc guoties ocuitfs huc vel
jjluc circunferimus, decoiMS apparet. Ibldem etiam fclteideni
Proplieta CceIos vt cxp-jnfi func, regio illius tentorio cpparat,
coenaculadicic contignafTcin aquis,nubes eius effevehicula,e-
qintarefuperalasvcncorura,vecos&fuIgetraceiereseftfeeius
nuntios.Ec c^ioniaiii^plmiJilikriH"^ ^^f"%^^_E?i^"ji^^^*
^i^mjl^ illH pienria^einsoloria, paffim vocarur cxlum cius paBcium. Ac
finsh^c ^.v/jil^primum^quaqua verfum oculosconiicjas^nulla ^ftmuniJLIjar-
^ttn:. ticula in ^uia no rcintill^_ia4tcttvaliqu« ji^Iomr.ipfias cmicare
c^cnantur. Ampliffimamvero nanV^iS^pitit^iiernmam machi-
nam»
DE COGNIT. OBI CREATOHrf. i
^am.quam late patet,vno intuitu luftrare nequeas qufn vi im-
fiienfa fulgoris totus vndique obruaris. Qu,are eleganter au- H«^. ii. j;
thor Epiftole ad Hebraeos fecttla nuncupat,muifibilium rerum
fpedacula : "quod nobis vicefpec liiiic tamconcinnamundi
pofitio.inqioinuifibilemalioquiDeum concemplari liceat.
Q^aratione Propheta cajleftibus creaturis idioma attribuit, pfai.,^.j;
nuilisnationibus mcognitum.quod euidentior iliic excat di-
uinitatis teftificatio quam vt prasrerire gentis vUius vel obcu-
fiffimaeconfideracionem debeat. Q^odclarius enarrans Apo- lom.i.r^»
ftolus, parefadumefle hominibus didtquoddeDeocogno-
fciopersBprettum erat: quiainuifibiliaeius, ad^Bternamvfque
eius virtutem & diuinitatem, a creatione mundi intelleda , o-
inncs ad vnum canfpiciunr.
a Mirificam eius fapientiam qua» teftentur, innumcra fiint J^teBaturfri
tum in caslo, tum in cerris documenra : non illa modo recon- '»*•'» ^^»»* »-
ditiora,qnihus^^sQbrer^aiid^saftrologia,&medicina, & J'^"j^ '^^d^
fota phyficaTciegtia deftinata eft ; ted guae rudifs^mi cuiufque c*, calt ^ur-
idiot^Bafpedui feingerut,vtapeciri oculinequeant quin eorur^wcW.
cogantur eflfe tc^ts, Equide qui iiberales illas artes vel imbi-
beruncvel etia deguftarunr.earum (ubfidio adiuti,Ionge altius
prouehuntur ad introfpicienda diuinse fapienci^ arcana.-nemo
tariien earum infcitiaimpeditur quominus artifici j fatis fuper-
que peruideat in Dei operibus.vnde in opificis admirationem
pro rumpat.Nempe id_di[qu irendps aftrorii motus^iftribuen-
das fedes,meciendaintcrualla,proprietates notandas , arte ac
cxa^ore induftrla opus eft : quibus perfpedis , vt Del proui-
dentiaexplicaciusfeprofert, ita incius gloriam confpicien-
<lam,animunipareftaliq«anto fublimius aiTurgere.Sedquum ^ ^^^.^ ..
neplebeij quidem & rudifsimijqui folo oculorum adminiculo vulgio^tn^^
inftrufti funr,ignorare queantdiuinseartisexcellentiam.vltro eurrit.
fe in ifta innumerabiH,& tamen adeo diftinda & difpofita c?-
ieftis militi^ varietatecxerentem:conftat neminemefilecuino l^orportshui-
abundefapientiam fuam Dominus patefaciat.Similiterin hu- 2iilisdc'vi
manicorporis ftrufturae^nnexionemjfpgmetriam , pulchri- ^^ partium.'
tudi_nem,yfum,ea,quam Galenus adhibet, folertia peficulare, Tracipui veri
cximiJeftVcurainis.Sed omnium tamen confefstone , pr» fc »» homine u
ferrcorpus humanumtim ingeniofam compofitionem,vcob ***"*'« 4
eammcritoadmirabilisopifex iudicetur. Aaor."?"!
) Acproindequidemex philofophis olimhominem non videMacr*<J!'
immerito vocaruntj«xf o»»aju.o» , quia rarum fit potentise, bo- li^j.in foma,
nitatis & fapientiae Dei fpecimen, fatifque miraculorum in fe Scip. c. n.-
contineatoccupandisnoftrismentibus,mod6neattenderepi- ?°5"."."* ^^
geat. QuarationePauIus.vbi admonuit, Deumpalpando ^ Aff/i 'fV°"j'
csecis quoque pofle deprehendi.mox procul qusrendum non jjift. ani»a!.
e^eadiungicjquiafcilicecincus iinguli c^eleftem graciam qua c. 17.
€AP. ▼. IN«TITVTI0NIJ Ll8. f.
vcgetaatur, indubie fentiunt. Si vcro vt Deum apprchend Jt-^
inusjcxtranosegrediopusno eft,(]uam veniam mercbicure-
ius focordia j qm vt Dcum inueniar , in fe defcenderegrauabi-
Pfal. t,j. tur ? Eadem eciam ratio cft cur oauid , vbi breuirer celebrauic
^dmirabile oei nomen &decus quae vbique refulgenc j ftitcim
exclamet,Quid^ homo cuius memor cs?Item,Ex ore infan-
Tum vtro in i- tjjim g Jaacntium ftabilifti robur.figujdgn no tantum in ge-
ffii mfanttbiti. nereBuniano^Hrum operu DCi fpeculum extarepronunciat,
fedinfantibus dum i matrum vbcnbuspendenc, facis difertas
effe linguas ad pr^edicandam eius glcjriam,vt miamie opus /it
aliis rhecoribus. Vnde eciam eorum ora in aciem producere no
dubitat taquamvalideinftrudaad refellendamcorumaraen-
tiam qui oei nomen pro diabolic i fua fuperbia extinguere cu
Aft.iy. 2t. pcrent. Vndc&illudemergit qjodex Araio cicatPau!us,noj
cfle pei pro^eniem.-quia tan^aj>f ^ft j nciajQjasxxarnAns, fcpa-
t^m nobis effe telFacus"eft.Sicucj etiam e££omm(iQiienfu&
quafi didateexperiencia profaniPoctJe eum vocarunc^omi-
num patrem.Neque vero fe quifquim vlcro & Iibeter dco ad-
dicctin obfequium,ni/i quiguftaco pa^erno eiusamorevicif-
fimadeumamandufn &coiendum illedusfuerit.
fcedaigiturtfi 4 Hic autcm dcfe^irur fceda hominum ingracitudo,qt|i
ingrdtitudo eo-^ dum in rccontitient officinam innumeris Deioperibus nobi-
rum q**t D-ti Iq^^j^ fimul tabernam ineftimabili opii copia refertam,quun1
que tn feipfit^ ^ j 1 • t 1 * • r n » • n
tot tnedis tfen- ^^^^^^P^^^ deberentm laudes.canto maiore faftu contra iiiHan-
tiuHtyasferni tur ac turgcnc. Quam mirismodisinipfisoperctur Dcusjfen-
tur: e0 vertfce tiunf.quantam etiam donorum rarietatem exeius liberalitate
dior quod ab poffideantjvfu ipfodocentur. Ha^cdminitatis /igna efle,cogii-
Ammg. fuatot cur fcirc vclint nulint.-intustamen fupprimunt.Non opus qui-
ad^opifium^i. ^^^^^ cxcra feipfosegredi,mod6 ne fi^ arrogado quod e c^-
pfum ntnafftir ^l^A^^P^^^^^S'^^^'^^^^^^'^^^ corum mentibus ad oeum
gunt. clarevidendum prajlucet.rmo prodigiofos hodie multosfpiri-
rus terra fuftinet, qui cotu diuiaicacis feme in natura hiarnana
fparfum confen-SiiiMijiukitanc ad obruendum oei nomen.
Qui deteftabilis eft,0bfecro,h5ec vefania.vt homo in corpore
fuo & anima centies Deum repcriens, hoc ipfo excelleti^c prse^
textu Deum efle negec>Nondicetre fortuito a brutisaniman-
tibus diftindos: tantumobduftonacurse velo , quae illisrcrum
omnium eft artifex.Deum fubducunt. Videnc camexquifitum
artificium in fingulislais mebris ab ore & oculis vfque ad 'm-
fimos vnguiculos. Hic quoque natuj;am fubil|tuunc \n locum
gei.Sed in primis cam agiles animse motus,ta prseclaras facul-
tates,tam rarae dotesdiuiniracem prae fe ferunt,qu3e fe no pati-
liti '^hfiaiy ^/jturfacileceIari:ni/iEpicureitaguam Cyclopes, ex hacaltitu-
^ uid erganieii dinebeUum Dco protcruius inferrent. Itane vero ad rcgendii
•ii» wyf«fKrt«»'. quinque peduni vermiculum toti caeleftis fapientije thefauri
concur-
DE COGNlt. DEI CrEATO&IS. t
concurnmt? vniueiiicas muHdi hac prarrogatiua carebit?Primo
ftacuerealiquid ori^anicum in anima cjuodimgulis partiBus
rcrponde.u.adeo nihil ad obrcurandam Dei gioriam facit , vc
potius eam ilJuftret.Refpondeat £picurus,quisatomorum co- «»
ci;rruscibum&pocumcoquens,parteminexcremcnta,partem
infanguincmdigerat, axefficiatvt/ingulis membris tanra»/it
induftria ad prarftandum ofhcium acfi totidem animx commu-
ni coniiho corpus vnum regerenc?
5 Sed mihi nunccum iUa £orcorum hara negotium non NaMivtit vi^
cft: eos magis compello qui prscpofteris afgutiis deditijfri]^dii rts^^aHionts
illud Ariftoielisdiftum libenterobhquoflexu trahercnt tam omnihus itwti'
ad immortahtatem anima: abolendam , quam ad ^''P'^"'^"'^ ^'^^^^f'f,^,V
Dco ius ruum. Nam quia organrca? funt anima? facuItares,hoc ^*oZlrefef>'J-
praetextu aliigant eam corpori,vt/ine eononfubfiftat.Natur^ rjHM.ilUrn^ut
vero elogifs.quantum in le eft,Deinomen fupprimunt. Aiqui tjfi immertali
longe abeft quin potenci^ anima» in fundionibus qu« corpori^'"'"'^ r*tttnu.
feruiunt indufe Cmi, Quui,hoc ad CQrpus vt cselum metiaris » *** fnb^tur,
numerum fteliaruMicoiligsSjtenfascuiufque magnitudinem,
fciasquofpatiointer (e dincnt^qua celerirate vel tarditateco-
ficiantruos curius, quotgradibushucvelilluc defleftsnc.?Fa-
teor quidem tfle aliquem Aftrologi^ vfum : fid tantuni often*
dojin hac tam alra difquifitione rerum cxlcftium non efte or-
ganicam fymmetriam,fed fuas animz eflepartes acorpore fc-
paratas.Ex«mpIum vnum propofuijCx quo reirqua fumer€,Ic- TeJ^u ^m
^oribus promptum erit.MuUiplex faneanim^agilitasguac^- *^f'^.^ '
lum & terram pcrluftratipr^t^rita futuris cdiungitcretmet me- m^^^*
moriter gua^pridcm audiuit.imo quidlibet fibi hguratiToIcr- ^clertial
tla etram qua res incredibile^ excogitat: Sc quge tot mirabilium
'arti ij m a te r e ftj ce.cca iuiu dmmitatis infignia in homine. Quid ^^ottu ftrtit^
quod dermiendo non tanriim fe circumagit & verfatjfed mul- tHm,
ta vtilia concipit, de multis ratiocinatur,furura etijm diuinat.?
Quid hicdicendum cft, ni/ideleri non pol^e qu^e in homine
imprefla funt immortalitatis figna?Nunc quae ratio feret vt /ic j^^,^^^/
homo diuinusj&crcaroremnon agnofcatPNosfciliccrjiudicio ^„-^^ ^l^
quodnobis inditum eft^difcernemus interiuftum & iniuftum, Deiutit ftnfk
nullusautemeritin c3eIoiudex?Nobisetiamin fomno mane-O" n«titid <•*
bitaliqujd refiduum intelligenti^ejnullus Deus excubias aget^^*'*
in mundo regendo? To: artium rerumquc vtilium inucntores
cenfebiiTiur,vtfraudeturDeus fualaude? quura ramen expe-
ritntia fstis doceat difparibus modis aliunde dif^ribui quod
habemus.Quod autem dearcana infpiratione qus vegctat t©- QifUSk ,fKi^
rum mundum quidam bIaterat,non modo dilHtum.fcd onuu- iisITi^iij^^y
no profanum eft.PIacetilliscelcbrc didum Virgiiij , ~S?«"tr*Tf*
Frincipo c^lumac terraSiCampofe^u eliquentts , '^&kii^*(i^'
LucfmmqH* glQJnm Lnni, itfarfUqm afirH — ■
«xr. v° lifsi-iTVTioNis tiB. n
VideCaluin. Sj^irittiSiinttM alitinotamq^ infufaper artus
in Afta, cap. Mem agitat fnolemy^ ma^qJejcorfQreWtfteiL>.
iS' 1 libi IndrhominumJ^jmdHmq^genui.^vit^i^yolantum,
Aftroaomic* -^^ ^"'* ^"'''^^^^^ f^^^ monjirafub Aquorepontm,
f^SfonJio , 9"* Ignetei eJJoUis vigor, ^ cdejlii origo, ^c,
huitis ebte£iio- N^ftpFvtmiuidus qui in fpeftacuium glorise Dei conditus eft;
^is tm^iet*rem £^^5 jpp. /]c creator.Sic enim idem alibi commiincmGraecis &
defegtuvtdeli- j^^tjnis fententiam fequutm,
tetmH ^'ijf EffeapibtMpartem diutnAmentiSi^ h(iufitt4 \
treatoremy & JteThereos.atxere.Ueum nanq^ tre per omnes
(»cr oonfetjues) Terrafq^ traSiufqj marvSyCAlumqj p. ofundum.
alterum Dtit. Hinc pecudes iarmenta^viros,genm omne ferarunj^
^emc^fibitenues nafcentem arcefferevitas:
Sctlicet huc reddi deinde,ac refoluta referri
Omnia: nec morti effe locum,fedviua volarcj
Syderf.4innumerumiatquealto fuccederecdlo. ^'
Marc. Tnf- En q^^id ad gighendam fouendamque in cordibus honninum
~ine^. in Pi- piecatem valeat ieiuna illafpeculatio devniuerfamentequs
mandro. mundum animatac vcgctat. Q;K>d eciamexricrilegisimpuri
Plato in 1- ^anis LucrerJj vocib^ mtlius liquetjqu^e a prmcipio illo dedii-
Lucret.4ere ^^'^ lunc. Hocvero eft,vtprocuI faceflac verus Deusquem ti-
rum natura, rHeamus & colamus, vmbratilc numeh facere. Fateor^uideni
lib. I. Arift. piehoc pofle cj ci. mo^o a DioanimQproficifcatur. Naturani
li. i.deani- ^^^^ Deum: fed Quia dura eft &impropr'aIoquuti®>quumpo»
nno.& ^•'^"•^^u^js(a|g££|j^,i-^^
a.*^d^e ^nat. ^Lgu'bus debgturllngttlari^jce^ CQolSaiPe.uha
^eor. ctmijnTmor^operumjuor^^
Vmhra.tiU nu- *1 ATemmerimus ergojqooties quifque naturam fuam Con-
meti h£c obie- /iderar,vnum efle Deu,qui fic gubernac omnes naturas vt roMt
Bio fingtt. ^^ ^Q^ jjj /g refpicere,fidem noftram ad fe dirigi.coli & inuocari j
"C/w/io ^Dci hobis : quia aihil magisprsepofterum quam frui tam pr^eclarls
tatentiam , <s- docii:»us qu3e in nobis diuinitarem fpiranc , & authorem negli-
terninLtem & gerc qui precario nobis eas largitur.Iam potentia quam pr^-
hmttatem ex daris fpcciminibusnos in confidsrationem fuirapic? nifi forte
hoe primo ge- i^xz^^ nos potcft, cuius fit virtutisainfinitam hanc cseli ac terras
nere operum ^^^i^^f^Q vcrbo fuftentarc: folo nutUjnunc fragore tonitruii
uariu cnrfnm Ccelum concutere,fulminibus quidtibet exurere,tulgetris acre
ft(juuniuryad- accendcre : nunc variis tempeftatum formis conturbare, eun-
difcere nosfof- dem ipfum ftatim , vbi libuic , vno momento ferenare: mare,
S'^- quod affiduam terrse vaftationem minari fua altitudine vi^t-
tur, quafi in aere fufpenfum, coercere : & nunchorrendum in
modum tumultuofo v^entorum impetu concitare, nunc fedatis
vndis, pacatumreddere. Hucpertinent quarpaffim occurrunc
potentias Dei elogia ex natura» teftimoniis, pra»fertim rcro in
iibro lob & apud lefaiaEn : qua; nunc confultoprastereo^ qiya
commo-
DB COG^lt. DEI CRIATORIS, ^
commodiore alibi locuni re perient,vbi ex Sc: ipruris de muti»
dicreationc diflerain.Tantum nunc attingere volui, exteris&
domefticiscommunem hanc efTc viam qu^rendi Dci , ii linca-
menta lequantur quse furfum ac deorfum viuam ciuseffigieni
adumbranc.Iamipra porentia !.osadcogitandameins:^terni-
tatcm dedwcirtquia .^ternum eHl:,&a leipfoprincipiu li.iberc
nece(reeft,vndi: oninia trahunc originem. Porio /icaufaqu^e-
titur qua & ad crcanda hxc femel omnia induftus iic , & nunc
ad conferuanda mniie.trnr:[Qlam illic ruaij^^onitacem compe«-
rienius pro caula efle. Q_lffb'tiarnn£ec ii vna lir,plusratis tame
iutficere debec ad nbs in aniorem eius allicienjos : quando
nulla eft creatura, vt Propheta moncCj m quam non eftala fic pj-y^
eiiis mifericordia,
7 In fecundo quoque gencreopcru eiu<:,qujercilicec, prse- iMterumgenn»
ter ordinarmm naturse curlum eucn unc, nihilo obrcunorafe opernTyei.aHA
proferunt vinutum eius argumenta-Nam m adminiftrada ho- tcrorflimrmm
minum fociecate ica prouidentiam fuam :emperat,vt quum fic natHr^curflm "
erga omnes innumeris modis benignus ac beneficus ; apertis eufn.,i,tt ,-ma>-*
tamtn acquotidianisindiGiis,(Uam piis clementiam, impiubis >'ififia Dei vif
acfccleratis feueritatemdcclarec. Non enim dubia^funccjuas '"^-'^' ^''.^'«-
Jde flagiciis funic vltiones : qucmadmodum no obf:uie rucore, 'f^^f'* /"•«p#-
ac etiamvmdicem (emnoccnrisecfledemonltrac, dum bono-^^ ^/^^^^ j^^^
rttm vicam (ua bencdiftione profperac , nece!ficaci opitulacur, iotiitas , tujtic
dolores lenitacfobtur.calamirares fublcuac, faluti perom- tiatmtjerifor^
nia confulic. Ncque vero pcrpctuS iufticias eius regula obfcu- ^*^-
rare debct, quod irnprob-s8c(ontesad tempus impunitos iae-
piufcuJe cxultare ftnit : probos aute & im-ierentes multis re-
bus aduer/is iadari,impiorumetia malicia&iniquitrtte premi
fuftinec. Quin pociiis longe di^prf^ yrtgicatio fubire menteiri
debet: qnjmdo in flj?itiij t-num i-^iaTri^ftf> \^^;n^iric^ ^^ntn^^lT^ ^
ucrtit,omnia ipfum odifle: Quanio muit;^ JB^^^f^ "'"^HF^"^^'
aliud f^re ly jicium nuo ^^Hllda cliti;c--rutur. Similitcr miferi-
cordi^ fu^ confiderandi' quatam materiamnobis fuppeditat,
dum Ijepius miferos peccatores indefeffa tamen benignitate
profequitur,donec eorum prauicatem beneficicndo fregerit,
plufquam patcrna indulgentia ad fe reuocando? '^
8 Ifihuncfinem Propheta commcmof^ans inrebas defpc- Tumetiapro^
ratis repente & mirabiliter ac pr^etcr fpem Dt u niferis ac fe- utdemia lucu^
reperditisfuccurrercfiue per defcrtavagatesaferisprotegat, ^^«/«'^ depiSa,
& candcm reducat in viam , fiue egencibns ac fimelicis vidum ^ ^^*' *®7*
fuppeditet , fiue captiuos ex tetris foueis&ferrciscuftodiise-
inicrac, fiuenaufragos in portum adducat incolumcs, fiuea
moibis fanet fcmimorcuos , flue xftu & ficcitate exurat tcrras,
fiue occulta irrigatione gracis foecudct,fiue attollac conteptif-
jjaios c YulgOjfiueproccresdeiiciaccxalcodignitatisgradiy
" b. 1.
)
CAP. V. iNsTlTvTrONlSLlB. r.
propofitis eJufnTcli exemplis .':olIigic,qui cefentur efTc fortui-
ti cafusjtotide cfl'e prouidenci^e coeleftis tertimonia,pr^icrtim
vero paternx clementiseratque hinc piis d tri matei iatn iGetiti^.
impiis ver6& rcprobis ora obftrui.Scd quia maior pars erro-
ribiisruis mibu.a m railluftri theatro c^cutic, cxclamat rarae
&/ir>gubris tfrefapieo.-e^p^udetercxpenderehxc Deiopera,
quorum arpefta nihi! proficiuc qui aiioquividenturcfleac;!-
tifsimi.&t certe qaantumui > Iplendeac Dci gioria, vix centefi-
1)enique fo- ^^^^ qyxfqfie vpry<y^£iij.s fpcdator. Nthdo magis au: pocen -
■ ""^^*' tia a Jt fapientia in tenebrisiatentj^lMrum 'iltera prxc!are c-
mergit dtan impiorum ferocia , omniu opinionc infuperabi-
^ lis momento vao retundicur ,arroganua dom.atur, diruuntur
validifsima prajfidia^tela&a^-macomminuunturjvires infrin-
guntur,machina'iones eiicrruntur.&fu i ipfarum molcconci-
Pfal.uj 7. ^^jj^j. . j^^^ fupra c;e1os fe effjrebat aodicia.m cencrum vfque
terr.^ profl:eraitur:rurfum eriguntiir humiles e puluercSc ino-
pes e flercore lurcitancuriopprefsi & affli(5li,:ib extrcmis angu-
ftiiseruuntur:deplorati,infpembona reiticuJn ur:inerm:'sde
armatisjp.iuci de plurimis,mibec^lies de vaiid s vidoriam re-
fjSc^pltmia. fefLint, Sapicncia verb ipfi manifeili exceilit dum optima v-
i.Cor.j.19. namquanque rem opporcunicatc difpeniat : quamhbct mundi
perfpicaciam confunditjdeprehendit aihitos m aihitia fua.-ni-
hil dcnique non optima ratione accemperar.
'iix imMpyiodi ^ Videmusnonlonga nec iabonoia demonftracioneopus
rebhs , eruun. ^{Tq g^d crucnd^ q'ise iliuftrand.-e afl"erediEque diuinaj m.uethci
'"*4D^'wlT feruiunt,teflimonia:/iquideex paucisqu:^ dclibauimus, quo-
T^c- . ajfcruut cunque incideris adeo prompt-i & obu'a efle conaacvc oculis
,1: ;;'uy?; /r: jjr defi^nari ac d.'gi j"s notari facile queat. Atque h'c rurfus obfer-
^i.tifi. h uum „m^^\i"? ^fl|'iA^tit-^I^ nos^d l^i n titia: 11 . non qua: \r\m\ ^"^0:-
fruohis ^ V- ^-^it^j-if^rtp r"Tiiir^'Ui1iin 'k^^^^tf,2 '^^.'"'^" volitec,''ed ga^e folida fu-
^deZ^Z turaJk&^/aywiiJlnrejgr^^
tia c^ vera in cord'.. A fuis eain^jn^ungirST^^
pietat* coniHn- v,.i. quij fenti;iujs incranos , BTHerieficiis fruimur , vmidius
^'^' multo i- ac cov''nirio' ic nos affici necefle efl qua fl Deum ima-
oinaremur,cuius nuU^Jsad nos fenfus perueniret.Vndc mteiii-
Pimushancefrereaifsimam Deiqu.^redi viam & apcifsimum
ordincm:no. vrr.dactcurioTca :ei»enetr:ireretemusadexcu'
tiendam eius eflentiam.c^ia: adorandi^otms cft^j5^^
loflus difquirendarled vt lilum Timrrs operibuscotemplemur,
quibus fe propintmum nobisfimiliaremqaereddjc , ac quo-
Aa 17 17 dammodocommunicat.Qjp refpiciebat Apoftoius quum df-
cerecnonlon?equ3er;candumefle, quippe .mi praricntifsima
l^fal.Ac fuavirtutehabitecinvioquoquenoftram.Proi.ndeDauid,me-
narrabilem ms ma^nitudinem ante confefius , poftquam ad
operum commemoratione deicendic , eam ipfam fc enarratu^
'^ . rum
ijE COGNIT. 0£t CREATORI*. lO
nim profiretur. Qu^are & nos jncimDei inueftigaciowcm in-
cumbere decet , o^ux (icfLirpcnfiim admiiationemgenium re-
ncac vt effic.ici (eniu penitus fimul afficiac. Et qnemaclmoduni
docec alicubi Au:^',uftinusjquia ilJum non^ixfllimuscapere.ve- ^"g- '^ ^dU
lut 1'ubeiasniii^nit^dine dcficieiues. ad^opcra refpicere coue- *'*'*•
nic,vx£ius rcficiamur bonifate.
\G Deinde eiufmodi nocitii non modo ad Dei cultum cxr T/W ad ^ent-
cirarc nos dcber,red^drpc^guoque futuras vit^e expergefacere~!^;;fMr^ vitaa-
&. crigcrc. Qu^um cnim anim.iduercrimus qua; Dominuscum "J"'^^ & eri-'
clenicncijCjtumfeuericacisiiix fpecimina cdic,inchoata dunta-^'1 ^^"'''^*'*''
xat 6c remiplena efl'e:hauddubiead raaiora ficipfmi pr^liide-
rereputemus oporcer,quorum manifellatio plcniqs exhibitio
in aliamvitamdifFw-rcur.cconuerfo^pios ab in^piis cjuum vidca- Jmpitf^arata
mus afflidioni.basgrauari,iniuriis cocuti, calummis oppnmi, fpy^a.oraf,^
cScum.eiiisprobrirquelaccriri^rcelefto-s cotr.; fiorcre, pro^pc- /''*''^-*y-^"*^#
rar!,quictem cum dignitate obtincre, idqucimpune: protinus
colligcndnm cft, alccram for* vitam, m qua ,Sc fuainiquitati "
vmdiifca^&incrcesiuftiti.^ rcpofira fit. Adnarcquum obferue-
in u s^D^fiiH^i. f^.-nlicA.p{nj^Jjfi^^fj,p;airJ ,^e ty^ a^^uis .&ea«« i^ ■■ i
ilTtuere Iicct,mult6 minus impios cius fiagejia Qhm,r'i^i.ii.a>,4 -•^
Scirum enim eiUlIud AuguftiniiSi nunc omne peccatum ma- ? yy-^.
nifie£aj>leSereturpoena,nihiIyIt!JiioiudiCiO rercruaripucare- * ' " *
tnr.Rurrus.fi nullum pcccatum nunc aperMjDctisp^imiret^nulla
efie diuina prouidentia crcacretur.Fareni^um eft igir.ur, in Rn'
gulis Dci opcribusjpr^fertimautem in ipforum vniucrfirace,
non fecus arque in tabulis,depidas ciTe Dei virtutcsquibus iii
eius agn!tionemj& ab ipfa in veram pletiimq; foeliciratem in-
tiitarur arque ilh'citur vniuerfum horninuin genus.Porro hici-
diffima^ quumiilicappareant.- quorfum came potiflimuin fpe- Ivimmm in
<ftent,quid valeanr.quemin finema nobis fint rcpurancfaj.rum ''^''^i^^f* p^c
n£ 09?Mta-
dmii
tu fenfiim in-
demum aflequimur dum in nos ipfos deicendinius,ac confide-
ramusquibus m.odis fuam in nobis vitim/apienciam, vircutem '""^^^
Dominus exerat:fuam iufticiam , bonitancm, clemcnriam crga
r.osexercear.Na etfiiufteconquericur Dauid^incredulosde.^- Pial 92.71^
pere, quia in humani gereris gubernacionc profunda Dq\ c5-
iilia non cxpcnciunr: eft tamen hoc vcrif/imu quod idcm alibi .
dicit , admirabilcm Dci iapicnriam liac in parte cxeedcreca- . ^'^o.?!.
... n - r. 1 - I (\\ 1 Ilb.J.C Ift.
piUoscapitis noftri.Scdquia hGcargumentumpoitnac luo or- fc£b.^.7.8 9.
dine plenius rradandum eritjnunc omitro.
11 Atquiquantacunqueclaritate & fe& immortale fuum
rcgnuraDominus in operum fuorum fpeculo repr3>fenrec:qui ^''P'^^ ^.'^^^f
ramen eft noftcr ftupor,ad tapcrrpicuas teftificacioncs femper ^^)'^!'^^^'^'^'"'*
hebcfcimus,vt /ine profcda cffluanr.Nam quanrum ad mundi 'ini6a%'eruli
fabricam&pulcherrimam pofitionem attiner, quorufquifquc ti.percu'imu-i
cftnoftriluipqui duta oculosvel in c^Iuai artoIIit,veI per rcgio^ vniuerfaUm
b. ij.
C A P. V. 1 N S T I T V T X O N I S II B. h
rerum erdine nes tcttx varias circumfert , mentem ad Creatoris memoriam
nafara, admi- refcrarjacnon mapis,precentoAuthorejia operum afpcftu dc-
dtuinA proui- "deatPQ^antum vero attinet ad ea quepr^ter naturalis dccur-
dentiit mirifi- fus ordincni quotidie cueniunt, quotu'c]ui'"que nonm.igisrc- .
tamt forfM»i« putat,ca?ca potiusforrun:etcmcrit-!tero?ari & volutan homi-
tyilintntts. nes quam Dei prouidenriagubernari ? Q_pd C\ qijando iltai u*
rerum duftu ac d?re<ftione ,ad Dei confidcraciontm adigimur
(^quod omnibus euenire ne2e(I'arium eftjcamen vbi temere Ai-
uinitatisalicuius renfumconcepunus, extemplo ad carnisno-
ftr^ deliria vel praua commeDta delabimur^ac puram Dei vcri-
tacem noftra corrumpimus v.^nicare. In eo quitJem dilfimilcsj
<ju6d quifque /ibi priuatim aliqiiid peculiaris erroris acceriir:
inhoctamenfimillimi.quod advnu o!nnes,ab vno vero Deo
ad prodigiofa nugamenta dencimus.Quo morbo non piebeia
YidcCic.de modo &.obtu:a ingcnia, fed prxciarifima, &iTngulirialioqui
Nac deoru. acuminepr^ditii,implicai)tur. Qu_am prolixe Giain hac parce
& 1 lutarc . {^oliditatcm ac infuliitatem prodidittoca Philofophorum na-
de Philol. . ... • 1 ^ t r j • • n-
•lacktislib.i. t.^o^^^^ ^'^ ^i"s parcamus qui mulco abiurdiusmepriuntjj i.%co
Plat^ in Ti-Jnter omn^ i;fltpj^fi^<fimuSj&, 1^]-^^^;"]^]^ fq.hriii.-i.^.pfr^quoque in
inco.^ic.lib.VQCiindQfuo globo euancfcit.Etguidaliis non eueniret,qauni
rde Natura ita^rimorcsquoru m erat reliquis pr2elucer(S,hallu£inentur&
deoruno. • fmpineanc^Similiterjvbi rerumhuman.iri!{ ebbernatio prouii"
Fhilofcphi ve- acntiam manitcltiusarguitquam vtabncgariqueat^nihiio tar
terts. " men inde plus proficitur,quam C\ temerana forrun:^ voluntJte,
'Phto eorum co credcrcntur omnia furflim deorfum verfari.-canra eft noftra m
' Xyl^."'^* . vanitatem {5Cerrorein prepenfio. Deexcellentillimis femper
^u* $jpctAnt iQqyQj- non vulf^aribus illis, quorum in prof-inanda Dei veri-
^^^ ■ taceproceiht inimmcnlum iniania.
Hinctttrpisher u Hinc immenfa illa er,roruni colluuie? , quatorus ori^fs
rentid^ue Eth- rcfertusac coopertus fiiit. Suum cnim cuique mgeniiun inftar
mcorum ^oKu i^ibyrinthi eft 5 vc mirum non (iz (ingulas Gentcs in varia coni
9tist:&' n 0- £ jj didm-las eflc.ncque id mod6,rcd finf?uiis prope homini
Deoeii^minfmi- °^s proprios fuille deos.nam vtau micitia bi tenebras acceds-
tA tum etiam temerit.is & larciu;3,vix vnus vnquam repercus eft qui non fibi
fi!/i inuieem re- idolum vel lpe<ftrum Dei loco fabricaret, Certe non frcus atq ,,
fugnantes opi- gx vafta aniplaquc fcaturigineaqucE ebulliur, immefadeoruii;
»»•«« orfa jm.^j3 3I3 hominun-» mentc proftuxitjdum qMifque nimis liecn«
tiose vagando,perperam hoc vel illud de ipio Deo cominilci-
tur. Ncquctamenhic fuperftitionHm quibus implicitus fui"
mundusjcataiogum texere neceile eft:quia nQc vlius eftct finiv.
& vt verbum nullu fiat, fatis ex tot carrupteiis apparet quani
horribiiis fit human:E mentis r.-ecicas. Rude & indoctu viilgus
omitto..Sed interPhiiofophos qni ratione & dodrina penerra-
Th^es 'Empe- ^^ ^" ^^^" conati fu!it,quani pudeda eft varietas?vt quifque al^
Mdtstdft* ^io?^ ingenio prxditus fuicjarteque & fcjentia iimaiusjita fpe »
ciofoi
DB COGNIT. ©HCrHaTORIS. II
ciofos colores iuoe fententise inducere vifus eft: qiiostamen o- .-
mncs Ci proplus infpicias, euanidos efle fucos reperies. Arguce ^^J' ^''•^•5f*.
fibi vift lunt dicere Stoici,pofle eiici ex cun^ftisnaciirae partibuj & p.f,^" ^•5*
*. — _. ^— _, '■■^ ;:; — ^.. _„„ - J T^ *^ • ^utar. de
varia Dei Qoniinain£Uiie_c.ime pro^ereaiacerari vnu Deum. placir. Phi-
QuzCi vero non iam plus fatisad vnnitacem procliuesfirmiis.ni- lof. laStsnt.
R miiltiplex deorum copia nohis obiefta, longiiis & violecius ^'"■ftitH. Diu,
nos in errorem ablkaheret.Myftica etiam i£gTp«om?R- thco- '"•••&c.
logiaortedic, fedul^ in hocoames mcubuifTcneabrque ratio-
ne defiperc videretur.Ac primo forreintuitu aiiquid taquani
probabile itmplices & incautos decipercr:'>d nihil vnquam ex-
cogirauirvilusmortalium.qwo nonturpirercorruptafuericre-
lido.Atquei-.Tct.imconfu^^avarietas Epicurcis, & craffis nliis J^"^^* hB-4-
p!ct,aris coccmpronbus,audacia addidir,vr omneDei lenfum -^ &pref t
abiicercnt.lNani quum prudenti(]Tmos quofque certare vide- in lib.i.nal
rentcontrariisopinionibus,ex^orum dijlidiis, & friuolaetia, tur^l. qu^ft,
vQlgbrnrda cuiurquedoclnji^colITgere non du^tarut, fruftra ^ ^»b-^- cap.
&ftuItccormcnta fibi accerrerehomincs vbi deum*quinuITus "^^*
en"muelHganr:rdqueTeimpune ficereduxe-utj quiapr^ftaret piufgrc lih
"SfeulT57TlpeTrdr6"]pl;oTfusp"c u n i nce,are,quam fi"gcrejncenos de Ifide. &
(feojTScdjEinde fitcs mo^ere q .?i;n'jIiL?n) h.-jberent exitum. Ax OlTr.
nimis quidt m infcire ratiocinan^ur illi^vcl poriiistegenda: fua: ^^"^- 'it»».de
impietatinebulamiiulucunc ex hominum !nrcitia,ex quaDeo dcorji.
quidqu^im dcvcedereminimesqunmeft. Scd quum farea^ur o- f/^j^^e t^ta ifld.
innes nullam eiTc rcm dc qua tantopere do6liiimul & indodi in fi^ientibus
di(Ient!anc,hinc colIigitur,p!ufquam hebercs ac cxcas in csle- ■mfipUnna ^
flibnsiryfteriiseflrehominummetesqu^ inDei inueftigatio- "«««>'«. ^"
ne {{c crrai.L^iudaturab aliis $imqnid!srefp5fum,qui rog«ijus ^. ... ,
^ Hcrone tvranno guid eflct Deus.dicm iibi ad coguandurn Na^t.ji^or ^
d a nj^etiic. Qmim idem gurreret poftridieAVL^nnu s , b i d uuni
poftu:auit:^c fa^pTus duplicato_numero dierum,tanGem rei^o-
u\^:t Q innto dhitii^s coii^^-o,rajTro_rcs rnTFrvidctur ohlcu-
rior.Pcudenterfane illc iententiamde re ftbi clbfcura fufpCn-
deritihinc ramen/apparet,ii naturaHrertantum edodiilnt ho-
mines,r.ihilcerrum vcl roIidum,vcldiftind:um tcncre.-fedcon-
fufis cantum principiis eilc afiixos , vc Deum incognitum ado-
rcnt. ^ Ita ad vm vt
U lanri teiiendum quoque eft, quicunquepuram religio- «^•^"f^ ^ 'Dc*
nem aduitera; r ( vc onmibus accidere necefTe eft opinioni fua: ^'fi<^crunt ,
deditis)diix:efiione.m faccrc ab vno Deo. Aliud quidem iibi in ?"#^ 9«^ ,
animo cfle iacl2bunt:fed quid intendant , vel quid fibi perfua- ^t^^'^!-^ ?'".'
j t j f • 1 o • r CL ^'^»> rom€i2tiS
deant , non mulruni ad re:n racit:quando bpirirus fanctus pro- fuis aiu.iteran^
nunciac omnes ciTe apoftatas,qui pro mentis fu:r caligine»d:^- '-•?, cutpopu^
jnonr? fuppt^nuntin Dgi locum.Hac racicncPauIusiine Deo '=''"^'^ cQnfue-
fuiirepccnuntiat.Epheiios , doncc exEuangeiio' didiciifcnt '"'^""^"'' .""^
^uid eflet yeiuaiDeumcpleie. ^Nequehoc adgentem vaam "^pt^l^f^^cU tfi
CAP. V, INSTITVTJONlS LIB. f.
fum fecutifunt. duntaxat leflringere oporret, quum generalirer ;ilibi afTerae
pph.i.ir. euanuiUecu .dos morr.ik-sin fijls cogicaaonibus.ponquaiiua
•* '• mundi fabricaillis patcfadaeracCreacorismaieftas. Ideoque
Scripcura vt vero & vnco Deo locuin faciat, quidquid diuini-
Hab.2.i8.io. ratis oJmi selebratum fuit inter Gences , falficacis & mcndaci;
damnatjnec vUum numen relinquir niii in m'anteSion,vbi pe-
cuivaris vigcbac Dei coonirio.Cerce intcr Getiles Chrifti a;ta-
ioan.4» . teproximead veram piecaceaccedcre vifi funcSamarita-iaudi-
nuis tameex ore Chj.-ifti eos nefcifib quid colerec : vnde fcqui-
lurjva.oerrorefuinedeluros.DeuiqietiafinoomnesIaboraue
rint craiTis vitiis,3ut in aj-erras idololatriasprolapfi/inirnuUa
tame nura &: jTobata iuic rcLgio qu^ tanrum in roinuni fen^u
fundata efler. Qjanuis enim pauci quidam no infanierintcum
i.CiHi.i.%, vuIgo,inanet tamen fixaPauli dQdrina,Non apprehendi lapi-
entian-j Lid a principibusmudi huius.Quod fi exccllentiffimi
quiquc in renebrjserr^rUntjquidde f^cibus rpfisdicendume-
iv? Qj^.ire nihil miruni fi' cultus omne^hbminu arbitrio exco^
giraroscanquim degcneres repudiet Spintus fandus.-quia in
caclcftibus niylleriisj^pinio humanitus conccpta.etfi non fenj-
j>cr magngm crrJuiu) CQngcriem'p?riatj.erro nj^i m e n_ejFm a -
ter.Ar(]ue vcniinidetcriusaccedatjhoctamcn viciumnon lcue
"^ft,forcuit6 adorare Deum inccgnirum :cuiuscamen rei ftunc
Joan 4.:i. Chrifli orcquicunque ex Lege edoftinon fiinc quem Deum
coirre oporteac. E^ ccrre nonI6«ius progreffi funcquiopcimi
fu("runrie>»iflato[es,quam vc in publico conrenrufundacaefTec
Conf.rmAtio, k rcIigio.Qinnctiam apud^XenojjhotcnLJiiid^
prajianti(i.o;r.- ImJs rerpon(i;m,quo {n^cepjc vc quirque ritu p„atrio & pro vr«
fiium phlofu- brs fu3eTonrue'tu"3Tne"^deos coIeret.Vn deautem hoc ius morca'-
fhoruK i>hiifo libus vc fua auchorif atc defanianc quod mundum logeruperat?
fht fententi.', y^| -^ -j.^ maioram phcicis.vel ptjpuli fcitis aoquiefcere po-
^ itiritiii diciar ^^^rirjVr Dcum abiquc oubitationerccipiachumanitusfibitra-
u!t. dicum? Potius iudicio qqifque fuo ftabit , quamfealicno arbi-
De diftis & rrio fubiicier.Quum ergonimis Jnfirmumac fragilefir pictatis
fi&isSocrat. vincilum^vel vrbiscofuctudinem, vel anciquitatisconfenfum
i' 'url^. ^ incolendo Deo 'equi. eftatvtde fetefteturec^Io ipfcDeus.
Hinc fquitur, '4- Ergo fi ultra iiobus in mBndi opmcio coUucent tot ac-
Dtf creatcri* cenfx' lampadcs ad ill uftrr.n^iam auchorisgloriam: qua* ficnos
mirar.das lam- vndiquc irradiac, vt camen in redam viam per fe nequaquam
fad:: fic nos poff^nc perduccrc.Et fc.incillas ccrcc quafdam cxcic^nt.-fcd qu^
-vvjique irra- . prs^focancui quam pleniorem eflfundanc ful^ore. Quain-
di&re ^ TJtta- j* — L_-- ^r~. ^l — ;■ i tr^ T" r ~ i l ^"^
r,.en -ntM no- obrem^ApoftoIus,eQ ipToloco,vbi {ecuIa,fm-julachravoca£j:£-
fraffqiii non ri^n iriuifiUihirm : lubJlini^it, pe: iidcm inigliloi efle verb^ Dei
dcfnawii^. a^itaca: ua figi^Tflc m ^-.Snm fibilcm djuiniracem repr^fentari qui-
Hcb.ir.j. _d_(iijliaJlbus fpcdacplis : fed ad iILim perfpiciendani,.noii*cfre
nobis oculQSjnifi inteTiore Dcircuclationeper fidemiHumi-
^fc^ ^ ^ . ^.^ - * ncntur.
DE COGNFT. DBI CRSATORIS. tz
ncntur.NequePauIits, vbitradicpatefieriquodcognorcedum ^^^ ^ .
cft^e Dco c)i mundi crcitione , talcm manifeftationem defi-
gnacquaehominuniperfpicaciacomprehendarur; ^:uin pocius
eam oitendic non vlcraprocedcre n.li vt reddantur inexcufa-
biles.Idem qucque, timct/j alici.bi ncgat Deam procul velti- ^5.17.17.
i!;andum , vrpote qui intra nos habuet : alio tamen loco docet
quorlum valcaceiufm^di propinwuitas: In pra^teritis , inquir,
ge.ierarionibus permifit Dominus Gcntes ingredi viisfuis, no Adt.i^.i.
tamen feipfijin fineteftimonio reliquitjbenefaciens e Cc^lo^das
pIuKsas , &:temporafru<flifcra, implcns cibo &lx:titiacorda
iiominum. Vtcunqueergonondeflicuaturteftimonio Donii-
nus.dtmi plunm : &vari'a benignitace homines infufcogni-
tionem fuauiter allicit: vias taaicn fuas, hoc eft exitiaies erro-
res,propterea rcquinondcljnunr. . „
K OuanqLiam aurem naturali faculrare deficimurquo- ^«y'""^'**-
mmus ad pursm vlque & Iiquio.am Dci cogniLJoneconice nde- ^,,^ txtiudi-
rclicear: quia tumenhebetudmis vitium intranosefi, pra^cita r^ur.^jK^d he^
tfft omnis tergiuerfario.Nequecnim ignorantii dc prxtcxere betuumis vi-
licetquin femper & ignauios & ingratirudims vel confcicntia fi--i^-t»tra ms
ipfa nos conuincat.Digoa fcilicct qu3e admittarur defcnfio , fi J^^''^^"^" ^^'
homo ad audiendam vcritarem aures fibi defuifie obredar , ad ^^'^ ^ J^^^*^
quam enarrandam fuppetunt mutis crcaturisplufquacanor^ to«„^,' ^^^^,
voces:fiocuIis fe non poHe viderecaufentur,quod fine oculis ciHm ^\d~
creaturae demonftr;mt:fi mecis imbecillicate excufent, vbi om- rtnm^rauore.
nes finc rationccreatur^e erudiurr.Quare omni prorfus excir- ^''^ /'*"»
iatione meriro excludimur,quod va^i & palantes aberramus: •'
quum omnia reftamviam demonft^enc. Sed enim, vrcunque
hominum virioimpuran-.-^um fit , quod femen notitia» Dei, ex
mirabili narurx artificio mentibus fuis in!per'um,mox corru-
punt,ne ad frugem bonam ac fynceram peruen.at: vcnffimuni
tamen cft,nuda 'fta & fimplici tejftificrione, quGE Dei glorvs a
creaturis magnifice redditur,neqt:aquam nos lufficienter eru-
diri. Simulenimac modicum diuinitatis guftum ex mundi
fpeculationedelibauimus : vero Dco pr^rcrmifib , ciusloco
fomnia&rpe<5lracerebrinoftricrigimus:aciuftiri2e,fapienti^,
bonitatisipotenciaelaudem abipfij fontehuc & iHuc traduci-
mus. Quoridiana porroeiusfadairaautobfcuramus autin-
uertimuspraueajftimando, vc&fuam ilIisgloriam,&authari
dcbitam laudemprseripiamus.
h iii)
CAP. TI. IN S T I t VT I O N 1 J
CAPVT VI.
Vf ad Deum creatorem quU perueniat .opui ejfe Scriptutft
duce ^ magifira.
Huius capitis partes dux.
Jo Scrlptura facra antc Chriftum cxhibitum primiim per oracula &
viHones, deinde patriarcharu viua vocc fuos doccntiu minifterio;
poflea legi« promulgatione . Propherarum tandem & fcuangelifta-
rum 30 Apoftolorum fcriptis Ecclefix tradita eii,verf. i.& 2.
2. Id confirmatur argumento a natura? noftrs confideratione da-
do.&teflimoniis tum cx Dauidc,tum ex Chnfti dido petitis verf.
J.&4-
^f//m ^ttr?]|^^^^H^\ R G oquanquam homlnum inpratifudinem
admtniculo,vt)^H P4fr^^J fatis fuperque omni patrocinio fpoliatfulgor
'cejua videii ^J !^^4^i#^ iHc qui ui cceIo & in rcrra omnium ociilisin-
eet ;» s •^■'^(^ K"^fer^' geriturificutiDeus vt genus humanuminuol-
tnerafon..ntey^ i^\%M uat eodem rcatu.cundis finc exccptione nu-
[utt c^A Homi 9l^^n^^^ '^^" fuum delineatum m crcaturjs proponit:
nit fm nBtina. aluTd t*amcn & meluis^adminiculum zcctdcvc neadlecft quod[
^trtraxit, nos probead ipfmi mnndi creatorem dirigat. Itaque nonfru-
' firaveibifuriumen adcIiHit, quo innorefc^ererin falutem. at-
"quehacpra^rogariua dignntus effquos volultpropius & ma-
gisfamihariter ad fe colligere. Nam quia V3ga & mftabili a-
gieatione circunferri videbacomnium animos, poftquam lu-
dfos fibielegitin gregem peculiarem,cancellGsilliscircut?de-
dit.nc aliorum more euancfcerenr.Necfruftra eode remedio
nos inpura fui notitia continet.-quiamox alioqui diffluerete-
tiam qui videntur pnt' aliis firmi ftare.nempe ficuti i^tnts , vel
lippi, & quicunque oculiscaligant,fi velpulcherrimum volu-
men illis obiicias,quanuis agnofcant efle aliquid fcriptum^vix
tamen duas voces contexere poterun^:fpecillis aute intcrpofi-
ts adiuti^diftinde legereincipiet:ita Scriptura confufam aho-
qui Dei notitiamin msntibus noftris colligens,difcufla caligi-
sie liquido nobis verum Deum oftendit. Hoc igitur fingulare
donum eft , vbi ad erudiendam Ecclcfiam non mucis duntaxac
magiftrisDeus vtitufjfed os quoquefacrofandum referat.*ne-
que tantum promulgat colendum efle aliquem Deum.fedeuni
^itfie ah or- fc elfefimul pronuntiat qui colendusfitrneceledos docetmo-
S>e itndito. ^^ {,-j £)cum refpicere,(ed fe quoquc exhibet in que refpicianr.
Huncordinem ab initio ergaecclefiam faam tcnuit, vtpr^eter
comniunia illa documenta verbum guoquc adhibei:€t,qu2E re-
^ior
©B COGNIT. DEI CRlATORlJ. IJ
dloreft &cercioradiprumdignorcenciupn nota. Necdubium
eft quin Adam, Noe, Abraha, & reliqui parres hoc adminicu-
lo penetrauerint ad familiare notitiam,cjua» illos ab increduhs
quodamniodo difcreuit. Nondurn loquor de propria fidei do-
^rinaqua fueruntilluminatiin fpemaetern^ vitaj.nam vrtra-
firenta morte in vitr.m.Deum no modo creatorem ngnofcere
neceft"cfuit,fed redcmptorem quoquc: vrcertevtruque adepti Conutmenti
funtcx verbo. Oidineenim prsecefftt illa notitfjc fpecies qua "'^*"* de^rf
teneredarumfuirquifn im fitDeusillea quomundus eft con- ^**
djtus&-gubernatur. Deindeadiunda fuit aIterainterior,qux
folamortwas anima? viuificat , qua Deusnon tantum mundi
conditor , & omnium qua^fiunt vnicus auhcr & arbiterco- p^
gnofcifur,fed etiam redemptor in Mcdiatorisperfona. Caete- meaio lib.2.
• rumquianondum admundi lapfum & natur^ corruptionem agitur.acap.
ventum eft,de remedio etiam tradarc fuperfedeo.Meminerint 6. vfque ad
crgo Icdores , me nondum defoedere illo difiercre , quo fibi finetn.
Peusadoptauit Abrahiefilios: &deilla doftrinseparte, qua
proprie fcgregati femperfuerunc fidelesa profanis e;cntibus:
quia in Chriftofundatafuit: fed ratum quomodo exScriptura
difcereconueniat,Deum quimundi creatoreft,certis notisab
omni commentitia deorum turba difcerni.Opportune deinde
feries ipfa ad Redemptionem nos dcducet. Quanquam autem
multa ex Nouo Teftamentoteftimonia adhibebimus.alia etia
cxLcgc &Prophetis,vbiexprefrafitChriftimentio: in hunc
tamenfinem tendet omnia, Deum mundi opificemnobis pa-
teficri in Scriptura,& quid de eo fentiendum fit exponi,ne per
ambages inccrrum aJiquod numenqu3cramus.
z Siue aLtem per oracula& vifiones Patribus innotuit ^''"^**"* p^
Deus,fiuehominumopera&minifteriofuooefsitquoddeinde '"'*"*^'*' '^'^"J
per manus polteristraderent.-indubium tameneftmfculptam (harum mim-
fuiffeeorumcordibus firmam doiflrinsccertitudinem , vt per- fttrmm,
fuafi eftent,atque intelligerent a Deo profcdu efle quod didi-
ceranr.Semper enim Deus indubiam fccir verbo fuo fide, quse
omni « pinione fuperioreflet. Tandem vtcoatinuoprogrcffli
doftrina; veritas feculis omnibus fuperftes maneres in mundo,
cadem oracula qu^ depofueratapudPatres,quafipubIfcis ta-
bulis confrgnata cffe voIuit.Hoc con/ilio Lex promulgaca fuit, Peinde per L^e
cui poftea interpretes additi sutProphet^.Et/i enim multiprex i" fromulga^
fuitLegis vfus, vtmelius videbiturfuo loco:pra?fertim vero ^"'" ^ ^*"**
Mofi & omnibtis Prophetis pi^opofitum fuit, modum reconci- ^cioml^^ ""'
liationisinter Deum & hommesdocere (vndeetiam Pauliis Lib.a.cap.y»
Chriftum vocat finem Legisj iterum tamen repeto^pr^ter do- & S.
^inam fidei &poEnitencixpropriam,qusc Chriftum Mediaco- Rom-io-f» '
remproponit , Scripturamvnicum&verum Deumquatenus
Mwi3um~cic^^ no jis & iniigm busornare,
CAP. VI. INsTlT VTI ONl S LIB. f.
n^e^mirceatur cuiu falfadeorumcurba.Erooquanuis homineiiT^
feriooculos inrendcreconueniataclconfideranda Dei opern,
quando in hoc fpledidiHimo theatro locacus elt vc eorum eflec
fpefta or.-aures tamenpr;KcJpuearrtgereconuenirad verbum,
vt meliiis proficiar.Ac proinde mirum non eft magis ac magis
in ftupore fuo obdurefce^e qui m tenebris naci funtrquia pau-
ciffimi vt fe intra metas contineant, verbo Dei fe pr^sbentdo-
cilesjfed potius exultanc in fua vanicate. Sic aiitem hibendum
eftjVt nol^is afFtilgear vera religio>exordiam a cajlefti do<firir)a
fieri debcrejnecquenquam polfe, velminimumguftuai re(fbe
^th. de eaujh fans^q; dodrinac percipere,ni(i qui Scripcur.T fuerit difcipulus.
dcartnAdeDto ynde etiam emergitvera;intelligenti^priticipiii,vbi reueren-
Zautff ^^^ ampledimurquod defeillicteftariDeusvoluit.Nequee-
nim perfeLla foii4m,vcI numecis fuiscompleta fides,fedomnis
redaDeicognttiQab obedientianafcicur.Etfanehacinparte
fingulariprouidcntia confuluitmortalibusDeusin omnesx-
nAttiri 'mflrli ^ Nam fi reputamus quam lubricus fit humanx mentis la-
yramtaiey^u^ pfus in Dei ?>Bliuionem,quanci in omncgenuserrorisprocli-
7mf,nodi eft,^t uitas,quanta ad confingendasidentidem nouas & fiditias reli-
'-itdverbtmve- giones Iibido:perfpicere Ijcebit qua necefTaria fuerictalisc^-
'^ieaumfin^ui- i^^l^ dodrin^c confignatio, ne vel obliuione deperiret,vel er-
rede axmfccre ^^^^ euane;cereK,vcl audacia hominum corrumperetur.Quum
v$ref. iraquepalam fir, Deum erga eos omnesquosvnquam erudire
cum fruftu voluit, fubfidium verbi adhibuifTe, quod effigiem
fuam in puIcherrimamundifonTiaimpreflam,parum efleeffi-
cacem prouiderei.-hacrcfta viacont€ndereexpedit,fiadfynce
ramDeicontcmpIationeferioafpiramus. Ad Verbujinquam,
eft veniendum,vbi prvobe,&ad viuum, nobis a fuis operibus de-
fcribitur Deusjdum opera ipfa non ex iudicjj noftri prauitate,
fedseternsB veritatisreguIaieftimantur.Ab eo fi deflediirms, vt
nuper dixijquamlibet ftrcnuaenitamurceleritare,quia tamen
exira viam curfus erit,nunquam ad metam pertingere contiin-
get.Sic cnim cogirandUini^^fl fulCTorem diuifti vultus, quem &
t.Tim.i^^ Apoftolus inacccfTum vocat,efi*e nobis inftar inexplicabilis la-
bj^rinthi,nifiyerbilineaiinpfum dirigamur. vt fac^iusfic in
hac via claudicare,quam extra eam celerrime currere.Itaque
2. ^beo.jjiiod fiepius Uauid fuperfticioncs c mundo toITeridas ^cens , quo
•7)««, pura vioeatreii^io,Deum re^nr.nrem induc!t:re?nandinoun-
tfm induiit. J^,^J^<^" poteitacem fignincans qua pr^ditus elt, & quam m v-
J^/*^]. tyS^tf. niuerfrmatur^egubernationeexercet ; fed doftrinam quafibi
^•&:fimTli'B. IfXLJtimum prlncipatum allerit: quia nunquam euclli ^ueunt
exhominum cordibuserroresdonecplantata fuent vera Dei
co^nitio.
^.Ajtfknifepk 4 ProindeidemPropheta.vbicomemorauitgloriamD^i
DB COGNIT. DHI CREAxORrS. I4
i cglis enarran\opera manuumenuntiari a firmameto,ab or- ^'i..n^^ *»"
dinara dierum noctiumque lcne majeitateni_cius pTxdicanrjfimoniu eu
^£tr\'ie acTVer&i mcntionem cfefcedirrLeXjinquitjDominiim- Pfnl.tf.i^^
macuhcajco^mier^ens .inim.-is.-reftimonium Dommi Melc , fa- 9}MfumJtiir~
^[enciarnj^rxOans paruuIis:iufticiGe Domini reA^,l2Btificantes '
corfla:pr2ecepcum Domini luciduaij-lluminans oculos.Etfi e-
iTfm alios quooue Legis vfus comprehendit, fignificatrimen
in oencrcquumfiuftra Deus omnes populosad feinuitetcse-
li tcrrseque inruitu j hsnc effc peculiarem filiorum Dei fcho- • -*•
lam. E-.dem fpe(5ratPfa]!ii. 29. vbi Propheta concionTtu^ de
ternbili DeTvoce quse in tbnit7u,ventis,imbribus3Eurb!nibus8c
procellis terram concuritjtremefacit montes,cedrosc6fringit:
infine '^andem fubiicit,cani eius Laudes in San(^tnrio, quia ad
omnesDeivocesqu^ itt aererefonatjfurdifuntincreduli.Sicut p^^j
aliuni Pfalnium,vbi defcripfitterribilesflu(flusmaris,itaclau-
dir:Teftimonia tua verificata !unr:decor templi tui,fan(5lit3s in
longituditieditru.Hinc Scillud emanatqnod Samaritan3:mu- 4--^J0i4^
lieri dicebat Chnftus^gentem euis & reliquos omnespopulos ^^^^^^!^*
alTorareqTroTneTcTret: foTas iudseosjpeo vcro cultu exhibcre. °^""^* **
iNa quu humanamensprofu;i imbecillitate peruenire ad Deu ^
nullo modoqueat nififacro eiusverboadjuta &fubleuatajO- • .
mnes tuncmortaIes,excepcisIud2C!s, quia Deum fine vcj^bo
quxrebantjneccfTe fuit in vanitate atque errore verfari.
CAPVT VII.
Quo tejlimomo Scripturam oporteat fanciri,nempe Spiritm:vt certes,
conflet eiu4 authoritai-.atq^ impium ejfe commentum,fidem
eiuipendere ab 'Ecclefm, iudicio,
Partes huius capitis.
I. Rejfutatlo 4 obiedionum quas \) aflfeTunt qui Scrlpturae facr« au-
thoricacem ab homipiim arbitrio pendere opiaantur. verf, 1.1.3.4.
a, Probatur firmifs.demonflra\ionibus Sacrs fcriptara» .tuthoritatc
Spiritus S.teftimonio in honinum piorum cordibus obfignati.v.y.
Ervm antequam lotTigius. progrediar , quae- StriftutA m-*
dainfcrereoperaspretiu eft deScriptura:au- tharitatntndU
th o ritatc, qiiar" n of? modo animospr^parecad hominihm^fei
eiusteuefentiam, fed omnem dubitationem * -R" ^Z»''»^**
eximanr. Porrovbi fermoncm Deicflfequi^'" '^'
proponitur, in confeflb efl,nemo cfltam de^
ploracaj audaciar;mfi forte & fcnfu commumV
CAp. Vir. INSTITVTIONIS LlB. I.
& hiimanitate quoqiieipfa deftiturus, qui fidem loqueti cJero-
gare aufic. Scd quoniam non qaondiana c c^elis rcddutur ora-
cuIa,&Scriptura:roI^cxtantqu!bus vifum eftDominofuim
perpetuaj memorije veritatem confecr;ire:non alio iure plena
apud fidelesaurhoritateni obtinent, quam vbi ftaruunt e cselo
fiuxifre.acfi viuaripf:^ Dei vocesilhcexaudiretur.Resfanedi-
gmlTima qur & traftetur fufius,&accuratius expendatur. Sed.
dabunt veniam ledoresfi magis refpicia quid ferat o peris in-
::_-ftituti ratio,quam quid huius rei amplitudo requirat.Inualaic
/^z^utemapud plerofque Pcrnicioiii3ipiuserroi> Srriptur^g tan-
^ ""— tum inefle momentiguantuiiliJEccIcfi^ fuffragiis conccdjtur:
"a^Evero^terna iiiuiolabilirque Dei veritasjhominu arBitrio
niteretur. fic enim m^gno cum ludibrio Spiri}us* hnth qux-
runt , Ecquisnobis fidem facia', ha?c a Deo prodixTc? Ecquis
fahia & intada ad noflram vfque setatem pcruenifTe , certiorcs
reddat?Ecquis perfuadeacjibrumhunc reuerenter cxcipien-
•Sffe^^f^dumjalterum numero expungendnm:nifi certamiftorum om-
^^^^ErTr^*' ni"ni regulain Ecclefia pr3efcnberet?Pedct igitur,inquiunt,ab
"^^^Jnum^^i ^ ■tccle(i^determmatione& qu^Scriptur^Kreueretia debeatur,
^TT & qui hbriin eiuscataloeo ccniendifint. Ita facr
t --yidere.
trte
M
m^
ileeihomi-
55r^^^r~.queent',modo hoc vnum extorqueant apud fimphces, Ec
S422^[r£7s "*'^^^ "^" pofte.Atqui fi ira cft,quid miferisconfcietiis fi
cclefia
fietJo-
'^pirttm s.^^ncsAum fub Ecde/iae pr:gtextu vojunt.cffr^natam-tyjinidcm
iS£«£il|fe4Jf2:- inuehere, nihilicurantquibusre& alios abfurditatibus illa-
ranmdem - •■*•*—— ... ^ - -
'B^4-~^ores ... , - - - , ,
t^i^-r^uLu^^o- -iJclam vita^setcrnjelecuntate qu.^reribus, ii quarcunniie cxtant
J^iVJ^titr deea promiffioncs, folo hominumiudicio ful?:r, con/iftant?
An ajcccptojjjixei^oiifo-juftuari & trepidare definent.? Rur-
fum,quibu^simpiorum fannisfubiicitur fides noflra , quantam
flpud on ncsin furpicioncm vocatur-fi crcdarur , hominube-
IaIiu re^. ex neficiojQon/ccus acgrecark"i habere^tho ritatcm?
tit. 6.
ijs coUecIa,
yj>hef.j..2o.
1. Scd eiufmo"drrabul2? , vel vno Apoftoli verbo pulchre
rcfcIluntur.EccIcfiam iIIeteftatur,Prophctaru & Apoftoloru
fundamcnto fiif!ineri. Srrund^air.etum eft Ecclefii Prophetica
& ApofToIica doflrina : fuam huic ccrtitudinem adte conl^are
oportef,quamiIlaextareincipiat.Nequeeft quod cauilletur,
etiamfi indeprimumcxordiumducatEcclefia,m3nere tamen
dubium qua; Prophetis & Apoftolis fint adfcribenda , nifi iu-
dicium ipfius intercedar. Na p C.\^pfii:\p;^ Rrclyfia Propheta-
gumfcriptis.& A{3oftoIorum prardicatione injtio/undata fuit,
\bicunque rcpcrietur ca dodrmXFccIefram?ert?pr^ceffit e-
Ju s a^robatio:line gua ntinquam bicclefia ipla extitiller. Va-
, ,^.f^^^ .^ ^niflimum citigltuTcommehtum, ^cripturaeiudicadsB potefta-
ii^ryurum ^^*^ cfi^spcncsEcclefia; vt abhuius nutu iiliiis certitudo pen-
^ .«i»e. ' dereintelligatur.Quare dum illarecipit , ac fuffragio fuo ob-
%nac,non cx dubia aut alioqui controuerfa authenticani
reddit;
^/f-l
DE COGNIT. DET CRBATOR.IJ. iS
teddit: redcjiuayeritatem cde pgiiQrcit.D.eli];i pro pietatis o fl^^^^^^.^^ ^^.^^
ficio, nimrojn(!i:ancfo vcneratur. Quo.dimtgia^raj^ix, Vndc.(^,o»;j rj/«f4,
perfuadebimuraDeofluxiircnifi ad Ecdiii^i^ieareuim con- tio,
fugiamus? perindeeft ac fi quis roget. Vnde drccmusincem.
dileernere a tenebris.album a nigro, fuaue ab amaro ? Non e-
nim obfcuriorem veritatis iu3s Jen(um vlfro Scriptura prx fe
fertjqua coloris fui rcs aiba,' ac nigraeifaporis.fuaucs & amarar.
3 Scio equidem vuigo citari Aiiguftinifenten^ia.vbi feEua- TertU thit-
gelio creditaru negaFtiTfnCccleliag ipfuni moucrcc autlioritas. ^i^^n^ex Uia-
Sed quam pcrperam &calumnioseci£eturin eu fenfum,ex c6- f*^'^"//' '"'
tex.tu facilc elt deprehendcre. Ncgonu iiii erat cu^Maniclitpis^ fideratio."'^'
qui abf juc controuerlia credi fibi volebat, quum veritatem fe
habciepoiiicerep.turjn, noftederent.Qri.iaver6vtManicheo
fuo tidcin all:rucrent,obtendebant Euangcliumjrogatquidnam
facluri iint /iinhominem incidantqui ne Euangelioquidem ^^^^■^M^is^
credat.quo gcnerc perfnanoniseum finM*n fuam fententiaad- ^aclfcaplsr
duft.'r!.i'o!lta rubucit:Egove.-o noncrcdcrem Euagclio, &c. ^r - *^--*
fign;ficans fe, qr:um alienus ei^eta fide,non aliter potuifle ad-
duci vt Euangeiium amplederetur pro certa Dei veritate.qua
Ecc!e(KT authoritate vi(^tum. Etquidmirum,fi quis nondum
Chnito cognito,hominunijrerped:um habeat? Non_€rgo illic
Joccc Aiiguftjnusfundatim eflejpiorum fidcm in EccfeH^au-
^oritate: nec Euangelij certicudinem iadc pendere intelii-
git vcrum fiiTLpI.iciccr mjiiam f^ite Buraigelij ccititudineinfi^
deIibiis^Ttinde^h.rijiL4 lucrifiapt ,"niii Ecclehse conteniureQs
Impcllat. Atau^X^linulo^uejiQn oblcure conhrmdMtalo- £'".fd^m lib.
quendo': <!^ijm-egb laudauero quodcrfdOi. & quod credis ir- ^^'*V
rifero , qu.d purasnobis el!^udicandum, quidue faciendum>
nifi vt eos relinquamus qui nos inuitant certa cognofcere , &
pofiica imf«e?af>t v't incerracredamusrSc eos fequamur qui nos
muitant priusV'redere nuodnodum valemus intueri, vcip!a fi-
dc vale "'iti^re'» fafti.quod crcdmius intelhgere mereamur.-non
iam hominibuvjfcd ipfo Deo intrinfecus mentem noftram fir-
manteatqiieiiitimii-japte? Ha:c certe funr Augudiiii verba: ex ^jguffinus
quibus ciiiuis coM gcrcpromprum efl, non hanc fando viro /^'/'/m;» cxp»'
fuiife menremjvefi.Iem quamScripturishabcmus,anutuarbf- '"^*
tii6ve Ecckiia; rurpcndcrecrfed tantiim vt indicaret quod nos
quoque verumfatemur.cos qui noniJL,y]j,^^iritu Dei (lint illu-
minatiaEccIefig? reucrcntia ad docilitatem induci,vt Chrifli fi- Vide eudem
dem ex Euangelio dilcere iUOTneant : atgue ita lioc modo Ec- Aug.lib.i.de
*clefix authoritatem ifafJogen e/ie gua ad Hdem Euangei( j pras- ordine.c^.
paramur. Nam ,vtvidemus , piorum certitudmem Tonge a-
iio fundamento viiit efle fufFuItam. Alioqui non nego quiii
fxpc Manichajos Ecclefi^ vniuerf^e confcnfu vrgeat , duni
Scriptutain.qua iUirepudiabaat^vult approbatcVnde illa ad-
CAP. Tll. IN $T! T VTIONI J L I B. t.
., iierfusFauftum exprobratio: c|uod fe Euangj^elfcag ventatinon
•^ '^ * iubciac.tam fundat^.tam ftabiIit?Ttanta gloria-clttfamara;, 8i i
tempore Apoftolorum pcrcertas racceffiones commenciatse.
Seci nulquam eo l'pe(Sat,vt pendere doceat quamScripturis au-
'thoricatem citfermius.abhoniJnumdefiisitioneaut decreto:ta-
tum.quodm caufa plurimum valebat, vniuerfaie Ecclefia? iu-
dicium profert, in cjuoadueriariiseric fuperior. Si quis ple-
nieremhuiusapprobitionem Qcficieran, libelluwi ejus legat
De vtilitare credendi: vbi repcriet , non aliam credendi facili-
tatem ?.h iplb commenciari nifi qua! noBfs aditum modo praj-
beatjitqueopporrunuminquirendiexordiuai ,vt ip'eIoqui-
tur.-non tameiirn opinione acquicfcendum efle, fedcerta&
foIid;t verirace nitendum,
Condup.fcri- ^ Tenendum quod nuper dixi ^non anre {labiliri dodrinx
fturamaTyeo f^jg,-,-, ^, quatn nobisindubie perfuafum fitautiiorem eiusefic
ruaitm^-fume- ^^^^^^' Itaque luumia ScripturcX' probatio paffim a Oei loque-
te. »• tispetfonafumitur.Non ia(ii:ancPfophet^& Apolioli velacu-
mcn fuum,vel cjusecunque fidemloquctibus conciliant, neque
infiftuntratiombusiredficrum Deinoaicn proferunt, quoad
obfequium cogatur totus mundus.Nunc videndum quomodo
non oprriionTniTffiriiTprobabili.red liquida veritatc patcac,no
Cofcientia pio- temerc,nec facilicer obiendi Dei nomcn.Iam T\ con£cienciis o-
rum ^fle. ptime confuhum volumus , iTeinltabili dubiracione perpetuo^
circuferantur,auc vacillcnt.re etia ha^fitent ad minimos quof-
qucfcruiJllItD^tflfiL^is^lilUAi!') lfffT]ufninUvei'rationibus,veI iudf-
ciis, vel c«fiie6ttirTS FcTTtYdTgffTj^ jie rl^yLjJ4|LJiem p^e aL arca -
'12.t£!ii'H-°Jii£_^-£'£i*^' V'^rtirn q u ide m eit \ li argunientis "
ligere Iibeat,mulca polll' in mediu proferrr^u.^ facile euincar,
fiqifis eftin ca:loDeus,Lcge, &Prophenas,& Euangelium ab
'lioSiit omnih. ^^ "TanafTe. Imo quauisdo<flihomine?& fummp iudiciopra:-
mfiprorfHf vu- ^^^^ contra infarganr Si omr.es ingenij vires conferat atquc o-
dore exiiermt l^entcnt in hac difcepcationcmifi ramcn nd pcrditam impude-
apnticntibui. tii obdutuerint,excorquebicur iilis h^c confeflio,manifefta G-
gnaloquencis Dei cofpici in Scriptura,exquibuspiceacc^Iefte
efleeiusdoftrinam.acpaulopoft videbiinus.omncs Scnpcura?
facra» Iibros quibufque aliis fcripcis L>ngifiimeprxce.IIere.lm6
fipuros ocuIo<,&iniegrosfenrus illucaffcrimus,ftatim occur-
ret Dei maieftas,quse fubad:a reclamadi audacia,nos fibi pare-
re cog3t.PraepTfte?t'i meft' F'f ciun t qui di'put3ndo contendunc
folida Scriptur^ fide adi^ruere.Equid^TFmetiTnec fumma dex
tericate,nec facudia potleorii tame mthi ceTtame elTet cu vafer^iT
rintis quibufque Dei c6temptor;bus,qui in Ia"befat5landaScri-
ptura folertes & faceti videri appccunt, non difficile mihi fo-
reconfidoobftreperaseorum voces compefcere. aci/ivtilisin
rcfellendis eotumcauillis eflTeclabor , non magao negoticj
quay
»1 COGNIT. DHT CtlBATORlS. t4
quas in angulis iaftaiuias muriTitantdircuterem. Veriimfi quis
facrum Dci veibum alTerat ab hominum malcdiclis, non pro-
tinus tamenquam requiritpietis ceiticudinem cordibus mfi-
gct. Quia opinione tantum ftare vidctur reijgio probnis ho- ^^rtx tlu*
minibus, nequid ftulteautleuiter credanr^ratione probari/i- ^^'° ' ^^ "^
bicupiunc ac poftulant Mofen & Prophecas~c[iuinitus loquu- j^^^ 'J*'^'
toseife. AtQui^|;^r|imonium Spiritus omni ratione pra^ftantius B^tjporfit, '
c(Ic£efpoifaeo7Nam ficuti Deus folus de fe idoneus eft teftis
in fuo ferm jne:ita eriam no ante fidem reperiet fermo in ho-
minum cordibus quam interiore Spiricus teitimonio obfigne-
tur.Ide eigo Spnirus quipcr os Prophecarum loquutus ti\,\\\
cordanoltra penetrec nccclfeeft, vcperfuadeat fideliterpro-
tulifiequoddminicuserat maditum. Aique hiECConnexio ap-
tiflime ab lefaia ponicur in his verbis , Spiricus mecs qui ia re ira.iiif ,
cft, & verba qu3s pofui in ore tu6 & feminis tui.in perpetuum
non deficient. Bonos quof.lam male h.ibec quod dum in,ipune
obmurmuranr inrpij^ifojTrra^ei veTbum , non ad manum lup- •
perac clara probario. Qiiafi vei 6 non idco vocetur Spiritus &
iigiilum, & ariha ad confirn;andam piotum fidem, quia donec
mentcs illuminet , femper inter ajuhjs hse/iraciones fluduant.
f Maneae ergo hoc fixum , quos Spiritus fanrtus intus do- P^fif''»^ <S'
cuitjfolideacquieicerein Scriptura^&hancquidem efte «£50777- "^"JM^**">'^"
sjL^cque demfe>nitracioni &r2c:onibL/SiubiiCt eamras eile; ^^ Teftimoni^
quam tamen meretur apud nos cercitui1iiiem,^pir!tus teftimo- Scriptur^s.m'
nio confequi. Etfiqr^^^rji reL;erentiam'[iia fibi vltrQ.nTaieftate //»oriM?«wj(:or-
conciliac, cunc caijy^g^Hemum fericjios afficit quum pcFSpiri- '^j^^"'^ pi^rvm
tm3i^obfiqn-'ica cit cordibus noTlris.IIIIus ergo vircute iiiumina- " H"'*''^
rijiaiii no aui: nottro^aat alioruin iudicio credimusja Deoeife
Scripcuram.-fed fupra humanum iudicium,certo certius confti-
tuimus(non fecus ac fi ip/ius Dei numen iilic intueremur) ho-
minu minifterio,ab ipfiffimo Deiore adnos fluxiflc. Non ar- drtituio im^^
gumenta,non verifimilicudines qu^rimusquibusmdicium no- ius te(li,n9n^,
i1;rumincumbat:fed vr rei exrra arftiinandi aleam pofirse, iudi-
ciumingeniumque noftrum fubiicimus.Non i^ quidem quali-
ter foIentquida'n intcrdun reni inco^iic-im arriperejqu^mox
per rpcfta difplicet; fed quia inexpugnabilem nos veritatem
tenercprobe nobis confcij famus.N^eque qualicer fupetfticio-
nibus foienc miferi homines capriua.n mentem addicere: led
quia non dubiam vim numinis iliic fencimus yigere ac ipirare,
qua ad parendum,rcienres quidem ac volentes,viuidiuscamen
&efficacius quam prohumanaauc voluncace, auc fcientia tra- ' . , .
Jiimur & accedimur.Icaqi optimo iure per lefaia clamat Dcus d!aovTph*i4
Prophetas cu totopopulo fibieire reftes,quia vaticiniisedodi, /e/^.ijj.io.
indubietcneblt abfque fallacia vel a mbiguitate loquutum eife
Deuin.Talis ergo eit perfuafjo qu« raciones non requirat; ta-
^y txperien
Uajidelium,
CAP. Vill, INSTITVTIONIS tlB. T.
lls notItia,cui opama ratio conftet, nepein quafecunuscon-
llantiulquemensquieicitquam in vllis rarionibus : talisdeni-
que renfus,quinifi exc^lellireueiatione naici nequeat. Nori
aiiud loquor quani quod apud fe experitur fidelium vnufquif-
que,nifiquodlongemfraiuftam rei explicationemverbafub-
/idunt.Plunbus nuncfuperfedeo, quoniamhacde re alibi tr:i.
(flandi locusiterum ic ^^^^'•«---^■^■■..r^ »..».. r^.n,i.,|o y».-ir» ^g.
mum eflefidcmquam SpiritusDci cordibusnoftns obfignat:
Imo vna h-c ratione contetus eric mrdeftus ac docilis ledor:
promittit Ie*aias omnes renQU^rg Ecclefiag filios^Dei fore di-
fcipulos.Siugulari^iuilegioiUic Deus foloseletbosdignatur,
quos a toto humano genere difcernic. Etenim quodnam verse
dodrina: initium eft nifi prompca aiacritas ad audiendam vo-
cem Dei?Arqiii Deus audiripoiiulacperos Moiis, ficutifcri-
ptum eftjNe dicas in corde tuo, (^is afcendctin c^elum , aiic
quis defcendet in abyflum?ecceJcrmodUn ore cjio^ Si hunc
intelligentisethefaurum filiis fuis recondicum eiiie Deus voluic,
nihil mirum vel abfurdum fi in hominum vulgocernitur tan-
ta infcitia & ftiipidita^. Vulgus nomino pr^ecipuos eciam quof-
qucjdonecin EccIefi:K corpusinfici fuerinr.Adde quod lefaias
nonexcraneis modo, fed ludaris eciam qui domeftici cenfcri
roleb.tnt , Prophecicam dodrinamincredibilem foreadmo-
nenSjfimulcaufamaddiCjQuii no reuelabituromnibusbraehi'»^
um Dei. Quoties ergo nos conairbac credentiwmpaucitas^ex
eppoficoveniacin mentem , non a-Iip»*;DOflapreliendere Dci
myfterianifi qmbusdacumeft. ^ — n— i .i-,...
f»an*o.
Dcuc.30.10.
Xcfa^j.I.
CAPVT Vlli.
TrohiitioneSiqmtenuifert hmnanci r0,tio fatis firmois fuppetere
adjiabihejidam Scrhtura fdem,
Huius capitis partes funt quatucr.
is Prior,generales quafdam proljationes continec^quse exvtriufque
Teftamenti libris facile colligi poiTunt : doarinx facrae videlicec
dirpofitioneiTi,4ignitatem,vcritateni,fiaiplicit3temj efficaciam &
Maieftatem.red .2.
%. Altera.fpeciales probationes ex veteri Teftamento petitas pro-
ponit:nempe li^rorum Mous antiquiratem,authoritate,miracuIaj
prophetias^fedt j.4 5.^.7. aliorum item Prophetarum przdidiones
& admirabil m conftnfum^fed 8 Additur Juarum aduerrusMofis
& Prophetarum libros obiediones refjtatio,fed «),& 10.
5. Tertia.ex Nouo tellarolto coll;fta$ exhibet pr«bai:iones;harmo-
niam
01 COGnIT. DBI CRlATORIS. I?
nxnm Euan^Hiftarumde caleftibus myftcriis diflTerentmm.- loan-
nis,Pa uli & Pe tn in fcribendo maicftiiem.- Apoftoloru infigncm
vocationem,&Pauliconuerlionem,(Va n. ^
Poftrema^aeproptas ex Ecch fiaftica hiftoria prcbationcs repra:-
rentarEcclefiie perpetuum confcnfum iorecipienda <"<' coaferuada
Deiveritate:tpfiiisveritatis,vtfeipfamtuereturinuiaiirnbur:pio-
rumfcot H»odis3lioquiinrerfediffidcntium)conuenientia«:non-
ruHorura .ll.jftriam virorii p.am eiufdem doarina; profclfionem:
martyrumdtniqueconftantiam omncm humanum captum fuj)e-
ran^/nTf-a:.!! & .^.His adiungitur iraaationis conclulio.
/Ec nificcrtitudo adlicquolibec humano iudi- SeemiAtka^.^
cio&ruperior&validiorjruftra Scripturse au- mnnamad/?a
thoritasvelargumentis munietur, vel Ecclefi^ ^npnZ' /le
conrenfuftibiliecur, vel ahis pr^fidiis con^r-\^^];^^J" '
.„ mabitur. fiquidem nifi hoc iado fundamcnto,
fufpenTa^iemper manet. Sicuti conrra , vbi femel communi
forte exemptam rcligiose ac pro dignitate amplexi fumus,
qux' ad eiuscertitudmem animis noftris inferendam 8c infi- .
^endamnoaadcovalebant. tunc aptilfima funt adminicula. ^^^^^^.,^^^.
Ivliru:n enim quantum confHMiationis ex eo acccdat , dum m*-^;j-^-li^
tentiore ftudio reputamus quam oijdiliata& difpoiita ilhc ap-^p^,.^;
pirear diuinx ia^ientia? difpcnfatio, quim^c^leftis vbique&Tr^v.r^^*^
nihilTcrrVnuni redolS dodrina , quam pu?chra partium"
omniuminrcr fe coi.fenfio , & eiufmodi rcliquaquiEad con-
ciliandam fcripcis maieftarem conueniunt Tuin vero folidius
adhuc confirmantur corda noftra, dum cogi.ainus rerum ma-
oisdignira^e qu.im verbonim gratia, in eius admimtionem . § -^.^ .,,j .^,
nosjapi. Nam &hoc non fine eximia Dei prouidentia faftuni— ^
eft, vc fubliinia regni cseleftis myfteriafub contemptibili ver-
borumhumilitatebonaexparte traderenrur: nc fi iplendi-
dior(5" ctoquentiailluftrata forent, cauillarenturimpij, folam
eiusvimhfcregnare. Nuncqaum incultaiIla,&taiitumnoii
rudis limplicitas maiorem fni reuerentiam excitet quam vl-
laRhetoruni facundia , quid iudicare hcet nifi potentiorein
Scriptun-B facrs vimveritatis conft.-ire,quam vtverborum arte ^ ^^^
indi^^eac^ Non ergo abfque ratione Appftolus Dei virtute^ioH
htjn-janaj_"apientia, fundatam cfTe fidem CorinrhioFum arguir,
qu6dfua intereos prxdicatio,nQn ^rfuaforiis humana; fapie-
ti^verbls ,TeraienlioneSpiritus&potentfa»commendabili^^
fuiflet. fiquidem ab omni dubitatione vindicatur veritas , vbi
non alienis fulFuIta prxfidiis , fola ipfa fibi ad fe fuftinendani .^
fufficit.Haec auccm virtusquam propria fit Scriptura?, inde Xx-l^^it^'—
quet,qu6d ex humanis fcriptis quamlibet artific.oseexpolitis,
nullum omnino perinde ad nos afficiendos valer.Lege Demo-
fthenem,aucCiceroncm: legePlatonem, Ariftotelem,aut3-
liosquofiiisexillacohorre : mirumin modum, fateor, te alli-
cienta obiei^abunc, niou^jbun:, rapient: verum inde fi ad fa^
c. i.
CAKV iiU iNsTlTvTXONlSIiB. r.
cram iftam Ie<flionem te conferas , velis nolis ita viuide te affi-
ciet,ita cor tuu penetrabit, ita mcdullis infidebit , vc prge irdus
fenfus efficacia, vis illa Rhetorum ac Philo ■ ophorum prope e-
uanefcatrvt proraptum fit'perfpicere,diuinum quiddam Ipira-
reTacras Scripturas, qu^ omneshumanse induftrise dotesac
graciastantointerualio fuperenr.
4. Mdlijlds, 2 Fatcor «}uideProphetisn5nuIliseIegas &nitidujim6etia
5M4 infcriptu fplendidu efTe dicendi genus:vcprofanis fcriptoribusno cedac
Frefhttfds e- cqj-q facundia.ac tahbus exeplis voluit oftendere Spi^itusS.no
ruttt, l^^j dcfaifle eloquetiani dum rudi & craflo ftylo alibi vfus eft.
C^rerum iiueDauide.Iefaia &fimileslcgas,q..ibus fuauis&iu-
cunda fluicoraciojfiue AmoshoniinepecuariumjIeremia&Za
cha,ria,quoru afpcrior fermo rui^icitatefapicvbique cofpicua
ericillaqua dixi Spiritus maieftas.Ncc me la:cc,vtSata in n/ul
fis eft r)ei semulus,quo fe fallaci fimilitudine mehus mfinuet m
animos fimplicium,ita impios errores quibus raiieros homines
faIlebat,aftutefparfifl"einculcorermone&fcrebarbaro,8c[3epe
obfoletisloquendi formis vfiim efl"c , vt fub hac larua tegeret
fuas impofturas.fed quam inanis & putida /ic affedatfo, videnc
omnesmcdiocrifenfuprv^Jiti.QiKaicu verb adfacraS;;ripiura
attinet,quauismulcaarroderec..nenturproceruihomines,co-
ftattamenfcntcntiis refertaeffe quj? humanicus concipi non
potuerint.Infpiciantur fingi>h Prepherx: nemo reperietur qut
non longe excefTcrit humanum modum : vt palato prorfus ca-
rere cenfendi fintquibusinfipida efteorumd-drina.
^ . , j Tradarunt aiii hoc ar*umentum copfole.quo fir vtpauca
batiomsjxve rantudehbarein pr«rensfurhcut qu^adfumma rotius caufa?
ttriTe/amtn. maxime faciunt,Pr3Etereac]axiam attigi,non paruhnbecpon-
'•• dprisipraScripturjeanticiuitas.Navtcmiq-.Gr^cifcriptoresdfi
Mercurius j^oyptjaca theologia multa fabulcHcur.nulIu lamen cuiufgua
p[i[o ^^'^"' ^SKmkju^umgpcaexc^^qUodnon j^t %fis rcculolcnge
Hffrodotus. infetius.NeqjMofes nouii Oeucommmilcitur:fedquod dea:-
^J^ibromm Mo terno Deo loga teporumferie a patnbusqtian per manus cra--
^fisantiquitoi. ditu acceperant Ifraeht2e,p'oponit.Qu»d .n. 3liudagit,qua vc
" Plutarchus, gd foedus ipfosreuocet cumAbiahamo initum^Qupd fire inau-
£f" 4 dicam attuliflec.nulluserataccefrus^fedoportuichberationeni
Vidc^^^EuVe- ^ feruitute, in qua decinebatur,rem omnibus nota ac tritiefle:
biiim.de pr? vt audita cius mentio protinus omniu animos engeret. Quin-
parationeB- etiam , dcquadringentorlim annorum numcro probabileelt
«lanplica, fmfTeedodos.Nunc reputanduai eft,fia tam alro exordio Mo-
Ji.i.cap.i; ^^^ (qaitaraen ipfe tantoinceLuallo tenjporum fuperacalios
omnesfcriptores}repeti6 doftrinaefu.-etradicionem , quantum
vetuftate Scriptura facra inter alias omnes cminear.
^n» t/£gyptia 4 Nifi forte u^gyptiis credere libeat vecuftate fua extedens
rum ^ dttirti* ^.^^,^5 3^ ^^.^ annoru milha antecreatu mundu. Sed quuprofa-
7»tm0 opfont' ^.^ ^^.^ ^yji^^jf^^^ femper ludibrio fuerit eorum garrdirrrsinon
DE COGNIT. DBI CREATORIS. l8
tftcur in eiusrefurationelabore. Cirat autemlofephusconcra
Appione teftintonia mcmoraru digna ex antiquiflimis fcripto-
ribus,vn(iecolligerelicec , gentiuni omniumconfenfu dodri-
namin LcgeproditaabvltimisfecuIisfuilVecelebrem, quaais
ncq. Ie(fta,neq. vcre cognita fueric.la nequa hsereret apud ma-^* •*^'^'""''^'**» '
liguo^fufpicio,nequactidimprobiscauillandieflct anfa,vtriq.
periculo opcimis remediis Det^soccurrit.Du refertMofes quid
trecentis fere anteanniscTlerti afflatu pronuntiafletlacob de
pofterisfui.s,quomodotribu fua nobilitac?Imo ea notat.-ererna
infamia inperlbnaLcui.Smic6,inquit,&Lei:i va a iniquitacis:Gen.4^.y.^,
in condlium eoru non veniat anmia mea, nec in aicanu eoruni
lingua mea.Cercepotuitdedecus illudfileremon cantu vcpa-
tri fuoparceret/edne feipfum cum tota familiaafpergeret c-
iufleignomini^parce.Qujmiodo iufpeftusefiepoceritqui pri-
mu famili^ cx qua oriundus erac, authore Spintus fandi ora-
culodeteftibilefuifl^e vlcrb prxdicans,neq. priuatimfibicolu-
lic,neq. recafjtfubireinudia apud gentilcsiuos, quibushaud
dubie hoc moleftum cratPQuuni etia mipiu Aaronis germani n.jri.,, ,
fratris &Marie fororis murmur c6memorat,dicemufne cx cac-
nis fii3c fenfu loqui.an parere Spiritus fanfti imperio ? Adh^c
quu fummaeius efletauthoritas,cur fdteius fummi Sacerdo-
tij non relinquitfiliisfuis;,fcdinvItimumlocumeos ablegat?
Pauca tantiim ex multis delibo: fed in ipfa Lege paf/jm occur-
rcnt muka argumenta qucc vendicenc plenam fidem, vt ablque
controuerfia Mofes quafi Dei Angelus ecasio prodeat.
5 lam vero rotac ta infignia qu^ refcrt miracula, totidem J^W/rj«c«/^.
funtLegisab ipfo latxprodit;3eq.dodrinefandiones.Naqu6d ^^ •M'«^»
nube abreptus fuit in montem : quod illic vfque ad diem qua-
dragcfimum iiumano contubernio excmpfus fuit:qu6d in ipfa
Legis promulgatioricfacieseius canqua folaribusradiisfulge- Exod j4 2^,"
bat:qu6dvnd)q. micabacfulgecrJ:tronitrua&fragorestoto ac- ^^o-*?'^»
rccxaudiebatur:tubaetia nullohuirano oreinfiaraclangcbat:
quodtabcrnaculiingrefliis nubeoppofitaexcipicbatur a con-
fpc<ftu popi:li:qu6d horrcndo Core,Darha & Abir6,toaufque Exod.4o,j4»
impi.^fat5i:ionisexitio tamirificevindicata fuicemsauchoritas: Nuro.i^.i4.
qu6d lapis virga perculfus flumen protinus eiecit : qu6d Man e ^^'"•^o »c*
caelo a^eiusprccatione depluit:n6nnehincDcusiprumc2Bluus '•"^•"•^"
comcndabat tanquam indubiumPfophcca.^ Siquis obiiciacme
funaere pro confeffisquf cotrouerfia no careac,huius cauilli fa-
cilis eft folutio. Nam quum ha?c omnia pro concione publica- ol/ieSfUnispr^
uerit Mofes,quisnngedilocus fuit apud ipfos rerum geftarum-^'^'''*''''^'*'**^"^
oculatos tcftes?SciIicet prodiiflet in medium,ac populum infi-
dclitatis,contumacia;,ingratitudinis aliorumquefceleru coar-
gucns , fuam do£lrinam fub ipforum confpedu iadaffec fanci-
tam fuiflc iis iniraculis qusB' ipfi nunquam vidifl!ent.
c. ij.
CAP.VUl. INSTITVTIONIS LIB. f.
6 Nam Sc hoc notam <lignum,quoties narrat dc miracHlfs,
/Imiij odiose coniungi qu^e cotuin popiilum ftimularc ad recla-
m.mdu poterant fi vej niinima fuiffet occifio.vnde apparec no
aliter vt fubfcnberet fui(Te addudos,ni{i quia plus facis couifti
Z4!ia o!>ie£iio ^^^"^ ^^^ experietia.Cieteril qaonia res erat illuftrior quam vc
impta, profmis fcriptonbus liberum elfec iiegare edita fuifle a Mofe
miracula,ca!umniam illisfug^^^ef/Tc pater mendacij, ea magicis
T^efittatio. artibus adfcribens.Sed qua conieLlari magum fuiiFe infimulat
L^u.io.ft. g^^- f jt-opere ab hac fuperl^icione abliorretjVt lapidibus obrue
^**^ '^v reiubeatqui tantiim cofuluer it magos& ariolos?Cerce ncmo
impoft 3r prajftigiis Iudit,qni non obitupefaccre vulgi a;iimos
itudeatcaptandccfama? caufa.Qjjd .lutein iMo-es^r^fe & fratrem
Aaronem mhil effc clamansXed lantum cxcqui qu-^Deus prg-.
fcripfitjfatis abftcrgit omnem liniftram notam. lam fi res ipix
con(iderentur,qu§na incintatio facere potuit vt manna e c^elo
quotidie pluens,ad populum alendum f.irficeretrfiquis plus in~
fta mefura repofitum haberec,cx ipfi pot-edine difceret nicre-
dulitatemfuam diuinitus pnniri? Ad ie giiod mulctsferiis pro*
bationibus fic examimri paflus eft Dcn^ fer-mm raum,vcnunc
obftrepeRdonihil proficiant imp- )bi.Qjoties enim <upeibe&
pctulanter nunc furrexic totusp pil".s,n'incqu;'.l uti incerfe
confpirando.frmr^um nci feriiutn ea^^-rcereconaci tunt.corum
furorem prasftigiiseludere qLiip)tuic?Br euentu"?palam dacc:>
hoc modofancitam fn omnia fecula ffjtfl' cius dodrm?.m.
'A.*?rtphttia, 7 Adh^ec quodcribui luda in perfj)ia P.-iLri.irch.« lacob zC-
Gen.49.10. fignat principatum quis negct fpjricu Proplierico f..'5iuir. eifc:
pra?fercim fi rem ip^am,vteiientu comprob.ica AnccopicacioHi
\tgnifceptrum noftrsB fubiicimus.^ Fmge Alofea prim 'm efle vuicmij .'cUtho-
trioui luda af- fgf^^.^xquo tamen fciiprum hoc memori:^ pro iidii ,prj!tercut
rSamai.iy. ^nni quidrinoenti quibus nulla eft in rribu luda fcepcri rnen-
i.9*am.itf.ij. tio. Poft Saulem inauguracum videtur regiapoceftas in cribu
Beniamin re/i^^-crc.Q^um a Sa'iiucle vngitur Dauid,quxnam
cius transferendGE racto apparet^Q^s rege fpf raflec cx piebeia
hominis pecuarij domo exicurum?Ec quum illic feptem elfenc
fratrcs,quis minimo natu honoredefttnaifet? Qua dcinde ra-
tione adfpcm regnr peruenit?Qujshumana arte velinduftri^a
vel prudentia gubernatam fuiife vndionem dicat , ac non po-
GentlumVoiA' tius vacicinij c^leftis complementuin cffe ? Similiter qu^e dc
iit^ Gentibusin fcedusDei cooptandis.obfcijfe licer,pr;rdicit, quu
poft duo fere annorum millia euenerintjan non diuino afBatu
ipfum loquutum efle palam faciii!:?Omirco alias pra?didiones,
quxdiuinam rcuelacionemita planefpirant, vt fanis homini-
Deut.j». bus conftet Deum efle qui loquitur.Brt Liiter,vnum^Canticuni
ysAliortt Pro- ijj^grejpeculum eft injqiToE>eu^euidenter apparet.
m'*m/^*' ^ ^" reliquis aute Prophctis multo ctiamnu clariusid ccr-
nitur.
DEcOGMIT. 9EICRBATORIS. If
nitur.Pauca tantiun exempla del;gani,quia in omnibuscoUi- ExciditmiUie*^
geiidis niniius effer labor. Qmim lefaiaetcmpore pacatum cf- ^ofolymitamm,
fetrc2;num luda, jmo quum m C!jald;eis aliquid prxfidii /ibi O- redtmspt-
repoiitumputareCidc cxcjdio vrbis populique exilio cociona- /^^^ ^ ^^ -^^
batur lefaias, Vtfiemus nondum fatis clarum fpecimenfuifle y^. '
diuini inftinftus, muko ante prxcidere qua: tunc vidcbatur fa- Iefa.45.1.
bulofajtandem veraapparuerunc^qu.-etamen fimul de redem-
ptione vacicinia cdir, vnde nifi a Dco profefta fuiffe dicemus.?
Cyrum nominac,per quem fubigendi erantChald3ei,&popu-
lus in libercateni alferendus. Elapfi funt anni plus centum ex
quoiravaticinacusei^Prophctipnufquam nafceretur Cyrus.
nam fijc cen:enino demum anno^uLdxQtcr poft illius morte
n_atus eft.'^Jefn6'"diuinai'? tunc poterat fore aliqucm Cyru cui
cum Babyloniisbcllum futurum eflet: qui ram poteti monar-
chia fub manum fuam redaifla, finem Ifraelicici populi exilio
imponeret.Noda hxc narratio.fine vllo verboru ornatu, non-
ne indubia elle Dei oracuia,non honiinis conicduras, qux le-
faias loquitur,plane dcnionftrat ? Rurfus quum lercmias prius If**' *5'".*t'
aliquanto quam populusabduce-'ccurjann;sfcpcuagintafinirec
tcmpus captiuitatis, reditumq. & Ijbertarcm indiccret.nonnc
a Spirftu Dei gubernari eius linguam oportuit?Cuius impudc-
ti^ erit ncgaretaiibusdocumenris fancitain fuifle Prophccaru
authoritacein.adcoque impletum cffequodipfi iaftmt ad vin*
dicandam (crmonibus fuis fidem? Priora ccce vcncrunt , noua
annuntiorancequam oriantur,nctavobis faciam.Omitto quod 1^^^ j
leremias & Ezcchichquu ramproculeflcnt dirfici,tamen ^^-^de ^ .confeiifus.
tempore prophetanteSiindiftisomnibusperindecoiGnticbant '
acflmutuoalter .ilceri didaflec verba.QnidDanieI?;.nnon vi- Danieiu fv«.
que ad attnum fere rexccnteflmum de rebus futuris prophctias /^^''^''"* '''^"^'■'*
ita contcxic acfi hiftoriam de rebus geftis & paifim noiis fcri- *''*^ •^•^'^-
beret?H3Ec{i probe medicatahabeacpij homines,ad copcfccn-
dos impiorum homir.u latratUvS abunde mftrufti erunr. clarior
cnim eft ifta demonftratio quam vt vllis cauillis flt obnoxia.
p Scio quid in angulis obftrcpant quidam nebuloncs , vt in ^^'^'^* primat
oppu2nandaDeiverit3teacumenineeni) fui oftentent.Quse- ^*'^"*''- ^^f^"*
runt enim,quis nosccrtiores fccerita Molc& Prophetis hxc
fuiflc fcripta qua; fub corum nomimbusleguntur. Quinctiam T^efpouf.i,
quaeftionem mouere audent , fucritne vnquam aliquis Mofes,
Atfiquis indubiumrcuocec fuericncvnquam vclplato ali-
quis,vel Ariftoteles,vclCicero,quisnon colaphis autflagellis
caftigandamtalem infaniamdicat? FuicLexMofisG^IeftiiJia-
gis prouidentia,quam hominum ftudio mirabiliter confer ua-
ta. Etquanciuanvnegligcntia Sacerdotum ad breuc tempus '••^^,»-**' *
fepultaiacuit,exquopius rexlofias eaininuenit.per conti- ^' ^*^''*"'?*'
nuassetatum fuc6efj[ioH€s intei manus hominum vctfaca^eft,
Ci ii]. ^^ -
CAP.V111. l^sTiTrTio^Tis LIB. I.
Neqwereroqua/ireiTi ignotamautnonamprotulfc To/ias, fed
qvx femper vulgaca fueratj&ciiius tuc celebris erat memoria.
Deuc. 17.18. Dicatum erat ttmplo volumen piototyponrdicatum regiisar-
19. chiuisdefcripturatndeexemplar. tantitm hoc acciderat qiiod
SaccrdotesLegem ipfamex lolenni niTe public.ire defierat,
& populusetiain ipfevliitatam Ie<ftionem neglexerat. Quid
quod nullum ferefeculum pr^teriit quo non confirmara reno-
ii^taqiiefucrit eius fanftio ?an iis incognitus erat Mofesqui
Dauidem tradabant? Veriim^vt de omnibus (imul Ioquar,cer-
to cettius eft ipforum fcrip?a no alirer^rueniffe adpolTeros
quam de manu in manum, vt ita loquar, perpctua annoru fe-
riea patribus tradita.qui partim loguentcs audierant% partim
yccnti metnoria difccbant ab auditoribus.fui/re icaloquutos.
lAkerA *hi<- lo Imo quod ex^MacIrab?:orum hiftoria obiiciuntad elc'
Hio, uandam ScriptMr::e fidem, tale eft vz nihil ad cam ftabiliendani
excogit^ti poifit i^priiTs.Primum tamcn quem obtendunt colo-
rem dtluamus : dcinde in eos rctorquebimusquam in nos ma-
•Mach t «0 chinamerigunt. Quiint AntiochusiHquiuntjlibros omnesiuU
&.:JponJi«.' '* ^^f'^ concretTiari , vnde prodieruntqur nunc habcmus exem-
plaria .' Ego autemviciffim inrcrrogo in qua officinatam cito
fabricari porucriut.Conftar enim poft fedatam feuitiam mox
extififfcj&a piis omnibusquiin eorum doftrinaeducati fami-
Haritcr eos nouerantjfinecontrouerfia faiireagniros. Qajne«'
tiam quum oiv.nes imp!}, quafi hdia coniuratione,lud.'ei^ tani
proterue infuitaueiint, nemo vnqua illis obiicere aulus eft f:il-
fam librorum fuppofitionem. Nnm qnaii'cunque,eorum(»pi-^
nione.fir rcHgio iudaica, Mofen tame ipfius cire authorcm fa-
Eentur.Qi^id ergo aliud quatii proteru^am fn^^m plufc^ujm ca-
ninam produntifti blaterones, dum fuppofititios iibros efle
mentiuntur,quorum facra vetuftas hiftonarum omnium con-
^ , . ,,,.fcn(u approbatui?Sed nerefellendis cam putidiscaluniisfru-
prouidetia De: "^trapluis oper:^ impendam,potius hinc rcputemus quanta Do-
>ni$brisfacr:t tninus confcruandi Verbifuicura habuerir, qumdo ipfumex
fer tot feenla truculcntia faeuifiitiiii tyranui, quifiex pr^fentiincendioprse-
t:onferti.:aJisa£ tet fpcm omnium eripuit: quod piosSacerdotesahofque tan-
•'^'*^^''*"'^" '"" taconftantiainftrux!t, rcnon dubitauerint thefaurutn hunc
l^mU^^Mpfr^^^'^ fu3edrfpendio,fi opus foret,redemptum;ad pofteros traf-
/ganutiones. ' -iiiitteteiquod acerrimamtot pr^fidum nc fatellitum conquifi-
tioneiTi fruftratus eft, Quis infigne ac rairificum Dei opus
non aj^nofcat, qnod facra illa monuinenta quseprorfus inter-
iiiTe fibi impi; perfuaferant , mox qua/i poftliminio redierunt,
&quidcmmaiorecum dignatiorie ? Seguuta eftcnirn^rrca
interpretatio guag per totum orbem ea vulgaret. Neq^ein eo
tatirum apparuit tniraculum quod faderis fui tabulas Dcas ^
fangumariis Antiochi cdtdis vindicauit, fedquodintertani
nmlci-
9B COGNtT. DEX C*EATORll. lO
ir.u!t?pliccs gentis ludaica: clades,quibus rubinde attrita & va-
ftata , moxpropeadinternccionciviredaif^afuir , falu^e tamen
fuperftitefq^je maiirerunc. Linr,ua Hebr^a non ignobilis mo-
do , fed prope incognita iacebat : & rerte , nifi religioni con- -^ip»
ruItun.volui{rec Dcus,intotiim peniflfet. Quantum enim cx
quo reuerfi funt ab cxilio lu.l^i . a Imguse patri^egenuino vfu
defciuerint^ex elus feculi Prophetis apparet: quod ideo nota- .
tu vtile cft ,quia cx hac comparationc clarius elicitur Legis &
Prophctarurn antiquitas.Et per quos falutis doftrinam in lege
&Propheti$compreIienram nobisDeus fcruauitjVcChriftus
/lio rcmporepatefierct? Per infeftiffimos Chrifti ipfius hoftes ^»'^'««f«* ^i'.
Iuda?os:quosincrit6 Ecckfijc Chnftianse librarios Auguftinus-'"^**'^'**
idco appcllar,quialiobis fubrniniftrarunt leftlenem cuius ipfi
vfum uon liabcnr.
II Porro fi ad nouum teftsmcntum veHitur , quam folidis Spectalej prt^
fulturis nicirur cius vcriras ? Hiftoriam humili abiecloque ^*''*"^^ ''*''"'
rermonetres Euaneeiiftserecitant. faftidio eftmultisfuperbis yJ^P^'^'»^'''
ifta iimplicitay nempe quonia ad prsecipua doctrinsB capita no j.^^ triuwihat^
attendunt,ex quibus colligcrefacileefict cosfuprahunianum nToniao-fMi'
captu dc cxlcftibus myftcriisd.flerere.Certequicunqucinge- mii in fcnbtn-
nui pudoris gutta prxditi crunt , lcfto primo capice Lucx pu- '^" f"^^^^"^'"'
dcfienG.Iam Chrifii concioncs quarum fumma atribusillis E-
uangcliftis perftringiturjomniconteptucorufcriprafacileexi-
munr. lohnnncs autcrn e fublimi tonans, quos non cogic in t.X««»/»V,P4«-
obfcqu:um fidci , corumperuicaciam qtiolibct fulmine vali- '» cirTfrrijoir
4iusprofternit. Prodcant in medium omnes iftinafuri cenfo- ''^*^'
rcs, quibus funmia volupras cft Scciptur;e reuerentiam ex fuis
& aliorum cordibus cxcurere.Iegant IohannisEuangeIium:vc- ,^
Jinr nolintjillic rcpcricnt mille fcntcntias qu« falcem eorum
focordiam expergcfaciant:im6 qu.-c corum confcientiisadco-
iiibendos eorum rifus horribilc inurat cauterium. Eadem Pau-
li& Pctriratio eft,inquorum fcriptis qnamQismaior parsc^-
cutiatjijpfa camcn celeftis maicftas deuin<Sos fibi omnes& qua-
"Ti conftridos tcnct!^ Vnum ver6 hoc eorum dodrinam fupra ? ^("^fiokmm
mundum fatis fupefq^ie attoIIir,qu6d Matthaeus ad menf^ fuc ^"
qusBftumanteaaffixus,Pctrus&IoannesinnauicuIis fuisver-
fati , omnescraffiidiotse nihildidicerant inhominumfchola
quod aliis tradercnt. Paulus vcro non rancimi cx profeffo ho- 4P*»U(omir»
fte.fed cfiam f^uo & fanguinario , conuerfus in nouuni homi- M
nem , fubita & infpcr«ta mutationc oft-endit c^lefti imperio
fe compulfum doflrinam quam oppugnauerat afl*er«re.Negec
canes ifti Spiritum fandu fuper Apeftolosdclapfum efle, vcl
faltem hiftorise fidem abrogenc : res tamen palam clamicat a
Spiritu fuifTc edodos,qui ante in ipfa plebe cotempcibilcs, re-
pente de czleftibus my ftcnis ta magmfice diflererp caepetanc.
rAp.VllT. I N STI T V TIONIS IIB. I,
ExhijfortaEc ji Acidc quod aliapcjuoque funt optimsracionescurpon-
eUfiifiteapro- {Jereruo non c.-jreat Ecclcfia: confenfus.Neque enini !»ro mir.-u-
1 Pe-ctwiiec i^i^J^aiJcendiimelt.exquo Scnpcura pubjicatafuit, tosfeculo-
WftxTonfenfus rum voluntates conftanter incius obedicnti^mconren/iire: &
inrecipieda ^ vtcunque miris modis eam vcl opprimere,vcl euert€re,vel in-
confenianda duccre prorlus & cx homtnum mcmoria obliterareSatan cum
vmtAtt, jQf^ mundo conatus fit, femper tamen inftar palma? fuperiore
euafifie,& inexpugnabiiem pcrlliciire.SJquidemncmo fer^ ex-
cellentiore iwgcnio.vel rophiftaj vclrheror olim fuit, qui vim
/uam aduerfus ipfam non mcendcrer:nihil t 'men profecerunr
omnes.ln eius excidium vi.iuerfatena- potcntia fe armauit; in
fumum abieruncomncs tiusconatus. Qn,omodo famvalidc
vndequaque impetitareftitilTet , nonnifi humano freta pr3.'(i-
i.Ipfius veri- dio ? Qj^in magis hoc ipfo a Deo cfte conuincitur,qu6d reiu-
tatU inuicium (Santibu: liumanis onimbus Oudiis, fua tamen virture vfque e-
roLtiy. merferic Adde criam huc,qu6dn^)n vni ciuitas, non ^ensvna
in cnm recipiendam & ampie)candam confpirauit : fed quam
Piorumftot longelateque parer terrarum orbij; , v.Triariim gentium jqui-
^ 1J^^'" busalioqui nihil inrer fecommunecrac , fandacoufpiratione
tiumjcomtnit' ^^"' auchoritatcm adepta eit, Porro quum piurinmm nos
fla. mouerc debeat talisconucnicDtia tam diuerJorum animo-
rum,&rebus omnibus alioqui inter fc diflidentium , quando
eam nonnifi ciCiefti numinc conciiiatnm apparec : nonpa-
^ ,. rum tamen ^rauicacis il!i accrelcic, dum inruemurincorum
nMTonln' pia P'C'-^fem qui iic conueniunt , non omnfum quide,m , led
prefe(iio. quibus, ccu luniinibus, fulgere Ecclcliam ru.mi Dominus
voluic.
^^^^^^tyriim ,j ja,yi quanta fecuritatenosei doftrin^ nomcn darepar
»;n^antia, eft,quamtot fandorum virorumfanguine lancitam ac te{}:i-
ficatam videmus?llli pro femcl ;u!cepra non dubitaruntmor-
tem animose & intrcpide, arque ade6 magna alacrirate oppe-
tere:nos cum tali arihabonead nostranfmiflam jquinon cer-
ta&mcoHcufTa perluafione fufcipcremus ? Non ergoeftme-
diocrisScriptur^eapprobarjo, totteftium fanguinefuifTe obfi-
gnatam.-pr^fertim dum repuramusjeos morrem adreddendu
fidei ceftimonium opperiiffcnon fanatica intempcrie.qualitec
tcmlufii , tum interdu erratici piritus loler.-fcd firmo coftai.tique, fobrio ra-
demtmetufmo f^g j)ei 2:elo.Alia» funt nec pauce taec inualide rationes,quibus
**■ -^J. „ lua Scriptuise di^nitas ac m.'ueftas non modo afleratur piis pe-
dunirnfdo jn- ctoribus, fed aduerfus caiumniatorum technas cgregie vmdi-
terna Spiniiis cctur : fed qujBnou fatis per fe valeant ad firmam illi fideni
^* perfMf^one comparandam,donec eiusreuercntiam caslcftis Patcrjfuo illic
fundatti fticrit jmmine patefjdo, omni controuerfia eximit.Quare tum vere
^'^•^^^^^^j/ ^*^ ikmumadfaluificamDei cognitionem Scdpfura fatisfacier,
raceruiitdo. vbi interioilSpiritus randiperfuafione fandata fucrit eiusccr-
titude*
DB COGNlr. Dll CrHaTORIJ. 21
titudo.Qu^e vero ad cani confirmandam hiimana cxtanttcfti-
monia,{ic ir,anianonerunt,fi pr^cipuum illiicl 5crummum,vc-
lut lecur.Haria noftrs imbccUiitaris adminiculajubrequantur.
Sed incptefaciunt qui probari volunt infidelibus,Scripturani
cfle verbum Dei:quod nifi fidccognofc! nequir.Merito iraquc
Auquftinus, quipietarem &pacemmentis deberc prsecederc
admonetjVtde rantisrebusaliquid homo intelligat.
CAPVT IX.
Omniapietatis princifia €uerterefanaticos,qui^foJlhahita Scri-
ptura,adreHelationemtranfuolant.
jOrro qui repudiata Scriptura, nefcio quam ^il-ertinmim,
ad Deura pcnetrandi riam imaoinantur, non f^ f^ JP*ritua*
I tam errore teneri quam rabie exagitari puta- ^ ,5^^^, ^
difunt. Emerferuntenim nuper yerngmofl fyrtrpauciidc'
quidam, quiSpiritusmagifteriumfaftuofirfi fcribmtur.
me obtendentes, leftionemipfi omnem re-
fpuunt , & corum irridcnt fimplicitatem qui
emortuam &occidentem,vtipfi vocant, literam adhuc confe- /^f/„^^/,, ^,
datur.Scdvelim ab ipfiis fcire quifna fit ifte fpirituscuius afflatu poj^tH (fsr vere
eo fubh'mitatis; euchuntur,vt Scriptura? doftrinam ceu puerile chriftiani om-
& humilem dcfpicere aufint. Nam d Chrifti Spiritum efle re- netverbti Dei
fpondert , perquafrn73Tcu]Tef!Trufn^ : fiquidera A'''>^"'» ^»»'
ApoftoIorC?rrifti,'5li6fqueinprima Ecclefla-fitfetrs^non aMo ^^*'''-'''"^' '
fpiritu itttjmTnatos fuiffcvt opinor, conTddciif.^TTRjui huHu?'
eorum verbi Dci contemptu iiidc didick.ftd v^nufquifque plU-
rius maiorereuerentiaimbutusfuit: quemadmodumeorunl
fcriptaluculentifftmeteftantur. Ec faneficperoslcfaicpr^- ^^'"j!?,!''
didium fuerat.Neque enim vbi dicit,Spiritus mcusquiin tc §ft, \[\etm''! '
& vcrbaqu^pofuiinoretuonon difcedenc aborctuo,ncque
ab ore feminJs tui in pcrpetuum,vetcrcm populu cxtcrna» do-
ftrinse aftringit acfi eleraentarius effct^quin potius veram hanc
& plenam fub Chrifti regno foelicitate nouse Ecclefisc foie do-
cctjVtnon minus voccDeiquam Spirituregatur.vndecolligi-
mus,nefando facrilegio diuelli ab ifHs ncbulonibus quaeiHuio-
]abili nexu prophcta coniunxit.Huc adde quod Paulus in ter- Ulter4,A^ ex-
;ium vfque caelum raptus , non deftitit tamen proficere in do- ""/'^* ^ '^*^*
(ftrina Legis & Prophetamm : ficutiSc Timothcum fingularfs ''!!'/'• .
prasftantiajdoftorem hortatur vtlcdioniattendat. Acmemo- i*xim!j,i*i!-
ratudignumeftclogiumillusl quoScripturiaiornar,vtileef* * ^ \
CAP. IX, . f NST IT VTIONIS L I B- I.
fe ad doGentJLim,monendum,arguendum , quo perfefti redda-
tur ferui Dei.Quam diabolici furoris eft caducum, vel tempo-
ralcm Scripcur^e vfum fingere , qu2c ad rl 'imam vfque metani
i.ChnfHJpiri- filios Dei dediicit? Deinde & hoc mihi refpondcri ab ipfis ve-
"^ '^j t^'^^' ^^^•>^^'^ alium hauferint fpiricumab eo qucm difcipulis luis Do
■J " "w"' niinuspromittebat.Taractfiextremainfiniavexantur,non ta-
fiortim 0 ji- "'"^" ^^^ tanta vcrtigfne puto raprari vtid ladtare auhnt.Q^a-
gnat. lcm autcm fore promittendo denunci^bat ? ncmpe qui non a
lohan ij.io. feipf j loqucrctur , fcd^ruggererct eorum animis & inftillarec
qu:Eipfc pcrverbumrradidiflet.Non ergo promiffinobis Spi-
ricus ofhcium eft , nouas & inauditas rcuclationcs confingere>
aut nouumdoftrina;gcnusprocudere, quoa receptaEuangc-
Jijdodrina abducamur: fcd illam ipfam quse per Euangeliuui
commcndatur,doftrin3m menribusnoftris oblignare.
1 Vndefaciie intelligimus Scripturse &Icdioni &aufcul-
tationi cfleftudioseincumbcndum.fi quem a Spiritu Dei vfum
i.Pet 1.19. ac fruftum percipcrc Iibet(/icuti etiam laudat Petrus eoru ftu-
dium qui actenri funr r?d Prophcticam dodrinam , qua; tamen
videri poterat loco cef fiffe poft exorcam Euangelij lucej con-
tra vero,fiquis fpiritus,pr3etcrita verbi Dei fapicntiajaham do-
drinam nobis ingerit,eum mericovanitacis ac mendaci; fufpe-
3 Safan^ prx- dum efle debere. Qind enim ? quu fe Satan in angelum lucis
fl:gi*ntfiverbt tr.insfiguret 9 quam aurhoricatcm habebit apud nos Spiritus
f*rtpu auxtljo nificertiffimanotadifcernatur? Ecfane perfpicuenobis defi-
eteiinequttit. gnatuseft vocc Dominimifi quia fpontc in fuum cxitium erra-
re afFcftant miferi ifti , dum Spiritum a fcipfispotius quam ab
ipfo qujerunt-At verojndienum eile caufantur, Spiricum Dei,
\.ohie^ioLi' cui fubiicicndafuut omnJa , Scrjpturg iubiacerc^.7|~Quafi vcr»
^thocignoniihiQtum bpmtui iandAo, fibienVvbiguc parem
S^conformem ^ fibi per omniaconftarcnufguam variare. E-
quidem/iad humanam , vel angelicam , vel alicnam quamuis
regCiIam exigcrctur.cenfcndustum cfiet,in ordinem, addccr-
iam fi placct , in feruicutem redigi.fcd dum fibi ipfi compara-
tur,duminfeipfoconfideracar , quis ideodicetirrogariciin-
iuriam?Acqui ita ad examen rcuocatur: fateor : fed quo fuani
apud nos maieftatemfanciri voluit. Nobisabundecffcdeber,
iimul atque fc nobis infinuar. Verum ne fub titulo fuo Satanse
fpiritusobrepar,in(uaimagine quamScripcurisimprenit,vulc
a nobis recognofci.Scripturarum author eft : varius diffimilif^
qucefTc non poteft. Qualem igitur fc illic fcmelprodidit, ta-
lis perperuo maneatoportet.HoccoRtumeliofumilli non eft.*
nififorte honorificumducamusafeipfo defcifcere & degcne-
t^tejttopitt- Qypd vcro literx occidenti nos incubare cauillantur,
*^^c(igiu ^ eopoenas luunt conttmpta: Scnpturse. Satis enun fonftac
Paulum
»E COGNIT. BEl CREATORIf. 2.1
Paulumillrc aduerfus preudoapoftolosconrcndcrejquiqui- ^ q^^ ^
dcm Legem citra Chriftum commendantes,a Noui teftamend R^efpon/o,'^uM
beneficiopopulum auocabancquo pacirciturDominusfe Le- mmtem PauU
gem fuam in fidelium vifcera in(culpturum,& cordibus infcri- ap«rit.
pturum, Emortuaeft igiturlitera, &ruos kiftores necat lex
Domini.vbi & Chrifti gratia diue!Iitur,& intafto corde, auri-
bus tantiimin^onat.VerumfiperSpirtrumefficacitercordibus
iniiprimitur,(iChriftum exhiber.Vcrbum eft vita?,conuertens
animasjfapientiam prxftans paruulis.&c.Quinetia eodem lo-
co pr2edicatione.11 fuamApoftoius miniftcrium Spiritus vocat: '♦^o*'-?-*'
nimirum fi^^.nificans ita fu^ quam in Scripturis expreffit, veri-
tati inhasrere Spiritum fnniftijm.vt vJm tum demum (uam pro-
feratatqueexeraE,vbi fu^conftac Verboreuerentiaacdigni-
tas.Nec \m repugnat quod nuper diflueft.Verbum ipfum non ^»/?^»^'* /•'";
valde certum nobis efle nifiJlpjritus^eftinTonio confirmetur. \'^rV*irftm%
Mutao enmi quoda nexu Dominus Verbi Spiritu^ue fui cer- vlb^i'^^fcripti
titudineminferre conu laij it: vt ToIiJa Ver"Fi reTigiQ animfg no- vinculum in-
llnsmlida^)Vbi a ffulg ec^Spiritus gui nSs illic Dei fa ci e m^o n- dijfolnbile .
templarifaciar.ivn-icirhm nullo hanucinationis timoreSpiri-
tum amplexcniur, v^irninTTnTua mVi^me, hoceftm Verbo,
recQ^noicmius.lra eil (ane.Non Vcrbum homiriiHuslubitg o-
itentattonis c.iuTa in mcdiLjm protulic Deus ,^uod Spirjtus Tui
^duentuextemplo aboIeretTed eundem Spirimni cuius^virtu-
te Verfaum adminiftrauerarXubmifitjqui fun opuseffiraciVcr-
biconfirmationeabroluerct. In hunc modum Chriftus difd- ^^^''^^'^^'
^ulisduobus fenfum aperiebat.- nonvcabiedis Scripturis per
lefapercnt.Ted vcScripturasintelligcrent.Simiiiter Paulus,du
hortaturTheflalonicenfes neSpirimmextinguanr,non fubli- J-^Thefl^j.»^.
mirer eos arripit ad inanes fine Verbo rpecufationes: fcd con- ^°*
tinuo fubiicit, non fpernendasprophetias. Qup proculdubio
innuitur.Spiricus lucem pr3cfocari fimul atque in contcmpcum
veniuntprophetia?.Qu^idadh«c timidi ifti «^jwaiA^.qui hac Lihertimrum
/^vnam reputanteximiam illuminationem, vbi fe^cure omiflbac «('ricta^ fuper^
valereiuflroDeiverbo,quicquidftertend»conceperint, non ^*'
minus confidenter quam temcre arripiunt ? Filios cert« Dei
ionge alia decet fobrieras: qui vt omni vcriratis luce, /ine Dci
SpiritUjorbatos fc vident,ita non ignorant,V^biLm dle orga-
nUi3i4Uo_§.piuaisiuiillununationWfideJibus Dominusdf-
(^enfat.AliumenimSpiritumnefciunt quam qui in Apoftolis
4iabitauit.&.lo<5uutus eft : cuius oraculis Aflgduc ad vctbi au-
dientiamreuecancur.
CAP. X. T N S T IT VTIONI S L I B. T.
C A P V T X.
SeriptHram,vt0)7)mmfuperfiitionem coryigat,verum Veum
exclujiue opponere dihi omnibm
Gentium.
'.4dl>einothia X^^^^^?X ^ ^ ^""^ quoniam Dei notitiam , quar m
exficandam i^/^^^v^^^ mundi machina vniuer[i((iue creaturis non
renerfio.in cjna (^^^s^^^3q^ obfcur^ alioqui proponiturjfamiliarius tame
(s^cn^itur Deu ^j^^Js^^^S ctiamnu &cIariusVerbo docuimus explicari:
{etaiem tn fcri Vf^jjLABc* iam GperdPprctium eil; expendere ecquid fe
\h,«. „, -V xi^^jife$\/yu talem Dommusm bcriptura nobis reprelcn-
iKopenbusfuis tctquaie m operiDus luisdclmeari, pnus vi-
deUneatiii» fum eft.Longa ccrte materia:fiquis in eadiligcntius tradanda
immorari veJit.Atcgo velucindiccm propofuiiTeconrcntus e-
ro.quo monitspiafmentes, quidpotilfimum in Scripturisde
Deo inuelligandum /rtnorint , & ad-tcrtum eius inqui/itionis
fcopum diri^ntur. N»«4um attingo peculilPrcfaedti"?Tpm^i
nus Abrnha? a rcliquis GeBtibH-s-diftinxrr.Na-gratuit^-a<i«^rrt3-
ne recipies in filios qui hoftes cranr, Rcdemptori«mtunc ap-
paruit-nos aurem adhUc in ea notitia verfamur qu^e in nnindi
creatione fubfiftit , neque afccndit ad Chriftum Mcdiatofenir
Etfiautem paulopoft quofdam ex nouoteftamento locos ci-
tareoper^pretiumerit(/icutietiaminde&porentiaDei crea-
toris,& prouidentia in prnnse natura: conferuatione probatur)
lcdores tamen monitosvolo quidnunc agere mihipropofi-
tum /it,ne fines fibi pracfcriptos tranfihant. denique tcnereir»
prrefenria fufficiat quomodo Deus c^li & tcrrae opifex mua-
ium a fe conditum gubernet. Paffim vero celebratur &pater-
na eius bonitas, & voluntas ad beneficentiam procliuis : & ex-
cmplarraduntiirfeueritatis, quajiuftumfcelerum vltoremef-
feoftendunt,pr2efertim vbitolerantia fua contra obftinatos
nihil proficit.
m»pe €UrnHy * Ccrtis quidcm locis tTiluctd^ magis defcriptiones nobi&
bonuin^iifal proponuntur, quibus «x«»iw»c vifenda exhibetur germana eius
eiatmtfencer- facics. Nam quum eam dcfcriberet Mofes,videtur fanc voluif-
diar»} iudiciui [q brcuiter comprehendere quicquid de ipfo intelligi ab homi-
^iuftitiamin nibus fas efletc lehouah, inquit^ehouah, De_us mifericors &
V/T^'t^ vr ciemens^patiensjSfmultx mijferationis, acverax, qui cuftodis
^ leremias milerrcordiam in millia , qui aufi^rs miquitatem & lcelcra , a-
lejlantur, pud qucm innoGCns non erit innocens, qui reddis iniquitatem
Exod.ri^. patrumfiliisacnepotibus. Vbi animaduertamus ciujjetern!-
^temi^aAt^giV^ oiagmficoilloaoHUnc bis rcbctKorpradica-
DB COG^JlT. DEI C R 1 A T O R I J. 1$
rirtldndirbommenTgfcfVr^^feilisTrctutes^nuibus nobfs^dercribT-
tur n^quis lic apud ieiied^gualis cri^a^s^: vt ilb ciusjigau
tio viuo magis leniii , quam vacua & meceQriCA rpeculatione
coaitecVircutes pofro earae hic enuffieranauTimus quas no- Heyura Vtixi-
"tauinius iii cjeiis &terrareiucere: clement!am,boniCAtem,mi- tributorum tjt-
fericoicliam,mftit(am,iudicium,vcncaci:m. Nam virtus&po- i'^-^*^'*'
tentia iub cuuloElohirnconcmctur. iiidem eciamepithctis
iJlum infigniunc i^rophet:^ ,quumadpicnum voluntlandum
eiub ns^mcn ill tttfare. Nemiica congerere cogamif, m pr^-
fentia nobisPlalmus vnus futTiciat : in quo ram exade fumma J^ifU4^__
omnium ems virrutum recenfctur , vc mhii omillum videri
qijcac.Er nihil camen dlic ponitur quod non liceatincreatuns
contemplari. Adeo calcm rencimus,cxpc-iie,itia magilka Deu,
qua em fe vcibo declarar. Aputi ieremiam, vbi prormnciac lere.j^M»
q-jalisagno.ci a nobis velic, dcfcriptionem proponitnonita ^
pienamjed eodem plane recidencem.Qui giori3tur,inquit,in
hoc glorieturquod mc nouerit Dominu qui facio mirericor-
diam,iudicium,&iufiitia in terra.Tria ccrce hsecapprimeno- SHmm^u
bis cognitu funt neceflaria:Mirericordia,quafoIa coniifticno-
ftua omnium faiu5:Iudicium.quod in flagiciofos quotidieexcr-
cctur,&grauius etiam eos manet in .Tternumexitium: lufticia,
quaconferuanturfide!es,8iben guiffime fouentur.QnjLbu'; c5-
prehenfis , te abunde habere vaticinmm tcftatur quo pof/is in
Deo gloriari.Neque tamen ita omitcuntut aut vericas eius,auc
potenifia,aut fanftitas,autbonitas. Quomodo enim conftaret,
qu.-E hic requiritur iuftiriae, mifericordi^, iudicij eius fcientia,
nifi veritate eius inflexibili niteretur? Et quomodo crcderetur
tcrramiudicio &iuftitia moderari, nifi inteileftaeiusvirtute?
Vnde aucem,nifiex bonitatcmifericordia.^Si denique vias om-
nescius funtmirericordia,iudicmm, iuftitia, iniiiisquoque&
fanditas confpicua eft.Porro non in aiium fcopum deftinatur, -^^j 'W'! »'-
qu^ in Scri pturis ncbis prnpnnif^^r T)^\ nnriria ^ qunm qL-a? in -^
creaturis impreiTa nirermempeadDei timoreniprimiim.dcig--^
de^a^H fi d u c i a nf n o s i ii u itat : guo fciiicet & perfe^a vitg i n n o-
cchih^ & non fimulata cbedientia coicrc liium difcamus: tuin
ab eius bonitate toti dcpcndcre. ~ " ~
3 bed :.ic lumniam generalisdo(fh:ina» coiligere propofi- ^^^-p^^^^aute
tum cft.ac primo quidcm obferucnt lc<^ores,Scripturam vtad ^^'^j^ vcruM
verum Deum nos dirigat, diferte exciudes e ac reiicere deos o- T)tum »os dt~
mnes Gentiu, quia fecuiis fcre omnibuspanimadulceratafuic riiat , ^iftrth
reiigio. Vcrumquidem eft,vnias Dei nomcn vbique fuifle no- 'xdudit deos
tum ae celibrc. Nam qui ingentcm deorum turbam coiebant, i^"^'"'* * ^'^.
.q-ti^tiescxgcnuinonatur2B(enruioquutifunt .achvnicoDeo auodammodt
contcnti cflent,fimplicitcr \C\ funt Dei nomine.atque hocpru- fi^mntrufit,
dcnter nowuit luftinus martyr>qui in hunc fincm librum com-
CA?. Xt. iNsTlTvTlONlS LIB. f.
Lib Jc Idolo r?^"^^ ^ mQM.r.cllia Dei,vbi ex plurimis teftimoniLs odcndit
latria. Vide ^nirarrmT^ci fuifl"e omniiLni ^'^rH.h|j,yj3f|;MJpfaa^ jtjg|. e^^H^
ctiam Augu- Tertullianiis cx f.(mtyni ^'^'''^^"^ prnh^r ^rl rj»;^ ^rp^rf "-^
ftin.cpift.43. vnum vanitatc fua veh:ra<!:ti vel proIapfi"7nnf aH f.iirTrnj;^^
*: 44« menra,^cque ica euanuerunt eorum fenfusjquicquici narurali-
ter lenferunt de vnico Deo non vltra valuir nifi vt eir^nt inex-
cufabilcs. Nani & fapientifiimi quique coru vagum nuntis fu2&
errorem palam apcriunt , vbi Dcum quempiam fib/ adefle cu-
p!unt:& ira votis inuocant incertos deos.Adde quod multipli-
cem Dcinacuram imagmando.licec minus abfurdc quam rude
vulgus de Ioue,Mercurio, Vcncre , Mincrua & aliis fentirent,
non fueruncipfi quoqueimmunes a Satana? fallaciis. ^ciam
alibi diximusjquscunque cffiigia argute excogitaruntPhilofo-
phi,crimcn dcfedionisnnn diluere quin ab omnibds corrupta
Habac. 2. sc. fucrit Dci vcritas Hac rationcHabacucvbi idola omnia dam-
Jiauir, Dcum in tcmplo fuo qu2?rere iubet, nc .iliumadmitte-
rentfideles quam qui fc vcrbo fuopatcfeccrat.
CAPVT XI.
Detu idoliS cp-
ponitur,vt tHm
t-pfolum de (e
Tcflemidoneum
vnes inttUi'
Deo tribuere vijibilem formam nefeii ejfe, ac generalitet defcere a
vero Deo qtiicfinque idoUfibi erigunt.
Trcs funt huius capitis partcj prxc'pu3e.
. Rfefclluntur qui Deo formara vifibilem affingunt^ (^&.l.Z^ i. ad-
dita refpon/ione ad eorum obieftionere qui certis fignis Deum
numinis rui prarrentiam exhibuifl^e audientes.inde erron fu« qux-
runt patrocinium,re(fi.3 3:4 deinde variis argi.itTientis (red.5.6 f.)
fit fatis tritcs obicvlioni ex Gregorio , Libros idiotarum efleima-
gincs.
; Deidolorumreu imaginum origine & adoratione iPapiftis rca-
pfecomprobata, fectX.j.iO. etfugiiimque illorum u.. fefiipoc ex*
ploditur. .^ .;
De vfu &abufu imaginuro,feft.ix. An 5n templis Chriftianoru|p
e.is habere expediat,f(rct 1; Tanac SynddrNlceni^pfo imaginibus
contra Dei veritatc^non flnc Chnfliani nominis opprobri»,inepte
admoiium IitigaQeis,rcfucatio fubiungitur.
Erum vtScriptura, rudi crafl*6quehominom fn-
genioconfulens, popuiariterloquifolet, rbi vc-
run; Dcum i falfisdiicerncrevult , idolispr^eci-
pue eum opponit, non quod probet qu5? fubcilius
& clegantius a Philofophis taduutui: , fed quo
mclius
&BCOGNIT. DBI CREATOltlS. 24
melius dctegat mundi ftultitiam , imo amcntiam in qu^endo
Deo,«}uamdiuruis<]uirquerpecuIationibusadha:rct,Exclufiua
igiturdefiniEiocjusB pafhm occurrit.in nihilum redigit quic-
quid diuinitacis propiia opinione fibi fabricant homines.quia
Deusipfe fbiuscft defe idoneus teftis.Interca cjuu hicbrutus yetdt mtem,
ftupttr totumorbemoccupaueritiVt vifibilesDei figurasappe- ^ ye^bu ex»
tcrent,atque ita ex lfgno,iapide,auro3argeto,aliavc mortua & f^'f>h»eipftim
corrupribili materia formarenr deos^tenendum nobis eft hoc TtU 'n>ecte'rei
principium,impio mendacio corrumpi Dei gloriam quoties ei prafentare te^
formavliaaffingitur. Itaque Deus in Lege poi-tquamfibivni r<r/.
afleruit Deitatisgloriarn,vbi docerc vult quem cultum probet
vel repudjct.mox adiungit:Non hcles tibi /ce»lp:ile,nequc /i- « j
militudiuem vllam.-quibus verbisltcentiamnoftiamcoercet, ° *
ne ipfum vlia vifibili cffigie reprarfencare tcntemus. ac formas
omnesbieuiterer.umcrat,quibusiamolim cocpcrateius veri-
catem in mendacium conuertere fupeifticio. Scimus enim^o-
lcm adoratu fuifte a Pcrfis. «juotquot^tiam aftra incarlo cer-
nebanFItlitfS^Gentesjtotidcm fibi finxerunt dcos.Iam nulluin
propear:ip,ai fuic quod .^gyptiis non eiiet Dei figura. "Tjrseci x| • y
vero fupra alios fapcre vlCi Cunt, quod fubhumana forma DeiTrius Piato-
colerent. Atqui imagines ueusinterfc non comparat, quaii nic.Serm.38.
aTccra magis, aitera minus conucniat : fcd abfquc exceptione "
jy^udiatfilfnytStchTg-omnia^pii^uras. «liitjuc iigna qtrrbu^ eit!h
ITbiprcjpinquumforcputaruntfupccftitiofi:'"*' --■ — *'^'--
1 IdcolHgcrcprom^rumcft cx rationibus fJD.t?^ prnhibi- Deu.^.jj.
tioni adiungit.Priinum apud Mofen,Mcmcnto quod lehouah 7^tt»nes huim
loquutus tibi fit in valie Horcb.vocem audifti,corpus non xiiki- prohibitienit
ftj,bbferuaergo re ipfum,nc fortedeceptus,facias tibi vlla ii- '^*''*'" '^Pj^fi
militudincm,&c.Videmus vt apcrtevoccmfuaopponat Dcns ^ '/"' ' 'J'*'*
omnibus hgur)s;vt iciamus a Deo dclciiccrc quicunque vmbi- ^u^b. additur
lcscius formasappetunt.ExPrupIictisfufficietvnusIcfaiasqui Erhma hominie
m hac demolfrationc plurimus eftjVt doccat indccora & abfur 'j^erimtnid, vt
da fiftione foedari Dei niaicftat cm , dura incorporeus matcria ''^"^"rumculf'
corj3orca,inuifibih's vifibili fimulachro , fpiritus re inanimaca, "fa^Io^^g^*.
immcnius exiguITrgntnaptns , vcl anri frufto afiimilarur. In 41.7.20. & ^j.
eundem quoque mcdum HTTbcmntur PauttirrGcTfUS qmmi fi- ?.& 4^ 5.
mus Dei rion cxiftimandum auro , & argento j^^lFt lapidi afte Ad.17.15»
rculpto,aut inucnto hominis Diuinum efte fiiiTilc. Vode con-
ftat, quicquid l^iatuarum erigicur vel iftiagrnui^ pingitur ad
Deum figuranduni,fimplicitcr ei difplicere ceu qusedam maie-
ftatis fu2e dedecora. Etquidmirumfi hscecseloSpiritus fan-
^us oracula detonct, quum ad talem confeffioncmeterrac-
dendam miferos quoque & ca2Cosidololatrascogar?Nota«it
illa Scnecx querimonia,qu3? apud Ausuftinumle^tunSacros t -u r j r>-
(tnqmtjmimQrta|csanuiQlabueique deos m fjiacena vUif/inia Mi$.ptu,c.i©i^
CA». XI, INSTI T VTlONtS LIB. I»
atque ignobili dedicanrjilHi^ue hominum&rcrarum habftus.
jnduuntTquidam vero mixtoTexu, & diuerfis corporibus Tac
numihavo':ant quse fi accepto fpi.- itu occurrerent, moftra ha-
berenrur.vnde rurfus palam apparer , frmolo cauilio elabi f-
migtnum patronos, qui oHrcndunt Iud.^isfuifl%vecitasqu6d
ad'upcrftitioneui procliueseflcnt.Qu,;>iivei6 adgeremvnain
percineaj quod Deus ex seterna faa efientia;, & concinuo natu-
r^ ordine adducit. Neqiie vero lud^osPaulus dloqutbatur,
fed Athenicn{es,quum errorem in Deo figurando refcUeret.
Obie^ionUitx 3 Exhibuic quidem interdu Oeus ccrtis fignis numinisfui
^Tm ^^f'"^" pra;fentiam,vc dieeretur fpe^flari facie ad facie:ied omni.iqu^
fu /^^/"' vnquamcdiditfigni,ap equadrabancadratio.ncm docendij&
fie^ limiilapertemonebanthomines demcopreh-.-n.^ibir eius el--
Deut.4.n. fentia.Nubes enim & fumus & flamma^quanquim 'ymbola e-
Exe.}3.ij. rant cslel^isgloiise , q^afi inicdo.frseuo cohbeban' omnium
mentes ne pcnctrare alcius tentarcnt.Quai c ne Aloies quidem
(cui tamen prse aliisfamiliarif/imefe pr^^cefecic) inccibus ade-^
ptus eft vt facie illam ccrnerec.quin rcrponi-um ccc. pit,n6 efle
Matih.^.itf. hominem tanti fulgoris capace. Apparuic S; irit s ( miftHS fub
fjjccie coIubvr:fed dum procinus euam}it|^M's n^y^y.decvniu.»;
momcnci fyDiboIo aHmonrcoselic hdeles Spiritti ' HUiibilem
CLcdendum efle? vt eius virrute & gratia contcnci, nullamfibt
cxccrnani ttguram acceNlyftllir.l^iiii mj^«|' MWJWxclo i^f^fy^TJg
De apparitio- Dcus intcrdum .Tpparuit^pf^Iudiu fuit futur^ in Chrifto rcue-
tJtbusDei. l^-^^jnni.sJr:}^' tior pr;grexru mtnime liciiif: JtjHagis .iburi vr fTbt
Exo.2j.17.18. tleitatis fymbolumerigcrent fub human.iTieura. Propitiaco-
rium quoque , vnde pr.rfentiam virtutis Cux fub lege cxeruic
Dcus, ficco.mpoficiim erat vt innueret opcmum diuinitatis a-
fpedum hunc efle, dumanimifuprafc admirationcefferutur,
Cherubim /iquidcmalisevtcncis ilhuioperiebant; velu obte-
gebat.-locus ipfc proculrcconditusficis per feocculebat. Pro-
indc mfanire cus minime obrcunun eft qui /imulachra Dci &
Sandorum cxemplo illorum Cligrubim dcfendcrc conantur.
eherubffn p- Qm" j enim obiccro yolebant imaguncul^ illa;. nifi miagtncs
ginesmn efe ;- fcprgTcn!!indls Dci rfiyTteriis no cfle idoneas? quando m hoc
d$»e^ repr^ ■ fonnat^ f r^inr.vr aiT<} yelnnres propittatorium, no ocul s mo-
pntandu Dei do humanos^fcd omncs fcnfus prohiberent a Dei iucuitu:a:q;
f»yftenii o/ien- i'ta,cenie'rtr:npi-a ryrrigcrcnt.Huc acccdit Quod Prophet^ Sera-
^"'i'' ^ phim fib; irrvifione oitenfos vclata facie nobis pineur: qjo (1-
gnihcant tancumeiie aiuma? glon^Btulgorem vcAngeii quo-
queipflaredo incuicu arceantur» & cenuesciusfc)ntiIlae,quK
Praterea ad in Angelis emicantjab oculis noftris fint fubdudf .Q^anquam
i/etfrem legu Chcrubim dc quibus nuncagitur, ad vetercm Legispxdago-
r;^*'^?"*'" giampertinuifleagnofcuntquiciiqucredeiudicant. Itain exe-
ttmr-Jnt/'^' pi"«i*os trahere quod noftrseietati feruiacabfucdu eft. Pra»-
teiiif
D« COGNIT. DBX CRIATORIS. 2y
teriit enim feculuni illuc^puerile, vtita loquar , cui eiurmodi
rudiiBenta deftinata erant. Ac fane pudendmn eft,pr<a phanos
fcriptores magis dextros cfTe LegisDei interpretes quam Papi-
itas. ludgis pcr ludibrium exprobrat luuciralis iqnodpurasnu- Satyrai^^
hes (^ caU rmmen ofiorint. Periierse quidem & impieT verius ta-
iiien ioquimr,Dei effigiem apud illos extareneg ;ns,quam Pa-
pift^,quivifibilem aliquam Dei effigiemfuiflegarrmnt.Quod
autcpopulus ille feruida celcritatefubinde ad idola jfibi quse-
renda prorupir non aliter quam tiquse ex magna fcaturigine
violentoimpetu ebulliunt.-hmcpotiusdircamus quanta/itin-
genij noft«*Bd idwloiatriam propcnfio,ne vitij communiscul-
pam r£ge«endo inludxos fub vanispeccandi illecebrismorti-
fcrum I-cmrnum dormiunus. ^
4 Eodem tendit iilud , Simulachra Gentium areentum & ^'^"^"^''"^ f f *
aurum , operamanuum hommum : quia & ex materia colligit trarumde Df
PropTietajnon eile deos quorum effigies aurca cft vel argentea: fiymentum fa-
&p*'«)^onfeflofum!t , quicq^id proprie f^fu CQji^^piinu*; de tufuper^^uere'
Deoyinfipidum eflTc figmen*w-fti. A urum potius & arpeamm ^n- f-^j^-
rnmat".-t|uamlutum v^ljapidcm > ne vel fpleqdor y^^^p^ji-emf jp Pial.nj.4. *
idohs^reiJerentiarn cdncilict.Concfudit tamcn in genexfijijJiiJU '^'
minuscfleprobabile quamex mortua qualibet materia con-
flari deos.Interea non minusin alrero infiftir,nimis vefana te-
meritate efl?erri morcales , qui euanidum fpirirum in finoula
momenra precario trahentes , Deihonorem conferre audenc
idolis £atcri co^^etur honio fc aniinal efle cphemeron . & pro
Dco tamen'habcrlyoIetmetaIIum cut deitatis originemde-
dit! Vnd?eninj^doli$ princiDiumj nifi ex Fominum arburio?
luftiifima eitprotaniiiriuspoetasfublaiinatio, Hora.i'. Ssr,
Ollm truncfn eram ficulnus.infitile lignum, Saty.8.
€juHm faber^^mcertus fcamn^ujn faceretm-,^c.
Maluit^effe peum.
fciltret terrenus homuncio qui' Hngulis fere momcntis vitam
cxhaIat,fuo artificio Deinomen &honorem admortuu trun-
cura traniferet. Sed quia Epicureus ille faceteludendo nullam Covfirmatio.ex
religionemcurauit, omiffiseius&fimilium dideriis , pungat tefane t^ alie^
nos,im6 trdnsfodiatobiurgatio Prophet2e,Nimium efle vecor- ^dHUmptT^^^''
des qui ex eodem ligno fe calefaciunr, furnum accenduntco- icfa.44.i*».
quendo pani.afTant carnem vel elixant,deiimquc fabricant co- •" — v
'ram qao fupplice* ad precanduai fe profternunt. Itaquealibi
'noniantumex Legercosperagir, fedcxproUratquodexfun-^lefa.^o^ai^
damentis terrasnon didicerint: quando fcilicct nihil minus
confcntancumjquam velle Deum,qui immenfuseft ac incom-
prehcnfibilis ,redigcread quinqucpedummcnfuram. Ec ta-
mcn portentum hoc quod palam natura? ordini repugnar,con-
fuccudo oJftf ?idic efte lioii^inibus nacurals, TenendumpQi-r^
d, \.
CAP. Xr. INSTITVTIONIS LlB. I.
lcfa.t.i.&ii. eftjhacloqucndiformapaffimnotariruperfticiones ,qu6d o-
7 &57.10. pera fint manuum hominum , quseDei auchoricate carent ; vc
hoc fixu fit, deteftabiles cfle omnes cultus qu<>s a feipfis homi-
nes excogitant.Furorem exaggeratProphetain PfalniOjquod
auxiliumimplorenta rebus mortuis, fen: uqucrsrcfrritmsqui
incelligentia ideo pra^diti funr vt fciant foJa Del virture omma-
ores.t4.4.' moueri. Sedquiatam populost>mnesquam priuatim vnum-
Mich.5.J3. qucmquerapitnatura»corrupteIaadtantamdemenciam, dira
F(al.ii5.8. imprccationetandemfulminatSpiriLUS ,SimiIes illisfiancqui
facmnt eajSc quicunque illis fidunr.Notandum autem non mi-
Craeorum ine- ^^^ fitnilicudinem vetari quam iciiIptile.guoiyept^Grjccorum
p[4i:aiitio. cautio refutatur. Belle eninrdetunftosfc FutantfiDeumnon
fculpgnt , durn injjj^ns h ce n ttofius^guam' vll;^ ^\}3^ oTnres
Taj&mnt. Acqui Dominusnona ttatuario modofibierigi effi-
gienijfedTquoIib.tartifice effingi prohibet:quia perpcram&
cum maieftacis kix contumelia fic affimilarur.
ObieS{i(i, Uros 5 SciQ^uideaulIud3U£o.£il'g plurquam rricum,. LibrQsj-
tiiotarum ejfe djotarum etejtJiajomiiCpixItJb^g^ : atlonpealirer
ima^ines. yronuntiatSpintusDeiatn^ijUjsjchola fi edQ^aLi^uifet hac Tn
^.'•^^^.^''"•^''r.^Lparte > ijunquam italoguucus foret. Nim q.uum leremias h.-
lo.^i.^Habac^gnum ellc doCtrmaiii vahicacis pronunciac:quuni Habacucdo-
2.iS. Jpr»mn. cccconflatile cife doftorcm mendacijrcerce hinc generaliscol-
tiat imaginei Ijgcnda eft dodrinajfucilceircadcoque mendax, quicquid de
tjfe doaoresvA j)^q ^.^ imaginibus hominesdidicerinr. Siquisexcipiat , eos a
nitatuo-wtn- pj.Qpj^ej.|s j-eprehcndi qui fimulachris ad impiam f 'perfticio-
Grego.epift. neniabucebantur: fateor id quidem: ^q^ add«3q«w««hfftinibus
jG^. lib.7. & confpicuumeft, in totum damnari abitlis .]Uod P^p-iftarpro
€pift.5. li.9. certo axtonnte lU{lllini!,im"?glllb!>'W]CtJl!'lfmJffrOpp-onunt e-
ad Sirenum ^^jj^ ^g^o Deo fimulachri,tanquam res contrarias,&qu3enun-
Epifcop.Maf ^^^j^ fimul conucnireporfinr.HeCjinquam.comparatiojin jo-
* * cis illis quos nuper citauiTftllllllfLlP! '«^lTtnti VTOfirTerus Deus
quem colebant Iud3Bi,pcrperam & falsb confingtTfCIUks fi,a:u-.
ras quarDcumrcpraefentcnc: ac miiere deludi omnesqui Dei
cognitioncm inde perunt. Denique nifi ita res haberet , fal!a-
ccmefleScadultermamqu^cunqucexfimuIachrispetiturDei
. ^. jj. . cognitio,nonitagcneraliter damnareteamProphera?. Siltein
narumlibjV-^oc habeo : quum vanitatem & mendacium cfle doccmus,
"TipBufet.K. quod fimulachris Deum effingere hominestentaat,nihil aliud
3, de pra-pa- quam de verbo ad verbum nos referrc quodPropheta: tra-^
rn. Euange- diderunt.
lica,c?.&4- ^ Leganturpr^tereaquKdehacrcLadantius&Eufebius
/i^!^:w2^-J^<=»^ip^^»^""^>^"'P^° certo aftumercnon dubitant^mortalcsfuif-
'euhiofif.n. '& fcomnesquorumfimulachravifuntur. NccaliccrAuguftinus,
cv.itv.m dmim qui fecure pronuntiac nefas eile no modo adorare fimulachra,
rm. fcd
DS COGNIT. Dll CRHATORIf. l6
fed Deo collocare. Ncquc came aliud dick quam quod mulcii
aiuc annis injCojucilio_£libemaQ_(ieciecumfuerat: cuius hoc
cil tricefimuni fcxtum caput , Piacuit in templis non habcri
piduras-ne guod colitur vel adoratur^in parictibus pingacur.
Sed in primis mcmorabile quod ex yarrone alibi citat idem
AU^ulhnus, luique fubfcripcione confirmat, Quiprimideo- ^*^j4.dc G^
rum/iniulachramduxeru!ic,coi & mctum demyfiUe , gc crrg- ^'' "•"•^*"
rcm a d didTfle. H o clTfolurV a r r oHIceretipa r u m tb r tafl e h ab e-_
rccauthoritatis: pudorcm tamen nobismcritoincutercdeb^
recqubd homo Ethnicus,q.ja(i in tenebris palpans, ad hac lu-
c^ peruencntjideo in Jigtias eflfc Dei maiefl:ate corpoicas ima-
gines,quiametum Cius diminuant hominibus,erroremqueau-
geanc Rcscertcipiatcftatur vere hoc non minusquampru-
dencer fuifl*e di(flum.fcd Auguflinus a Varrone mucuarus, tan-
quam exfuorcnruprofert. Acprimumquidcm admonecjpri-
mesdeDeo erroresjquibushomines luncimpliciti.non coepil-
fea flmulachrisjfcd noua mafieria Cuperaddica creuilTe.Demde
ideo immmui aucetiam coiliDeitimorem interprecacur,quia
facile pofflteiusnimicain fimulachrorumftulticiainepioqae.
& abfurdo figmcnco concemni. quodfecundum vcinam non c*
verum cflecxperiremur. Quifquiscrgo rice doceri cupicr, a^
liunde quam cx flmulachri^difcacquod de Deo fcicndum cft.
7 Quarc iiquid frontis habent Papifta?, nc poft:hac cfFugio ^xuxui ^me»
ifto vcantur , libros cfleidiotarum imagines : quod tam aperce remdws imn-'
pluribusScriprur^tcftimoniisrefciiicur. Tametfivc hoc illis 5^««"» intem-.
conccdam,ne flc quidcm multu profcccrint pro idolisfuistuc- f^" p^pUlias
dis.Cuiulmodi portenrttpro Deoobtrudanc nocum elt. Quas . .
vero fanais piauras vel itatuas dicar, quid lunt nih perdicilii- \^trtit.
niiluxus & oblcoenitaris excmplaria?ad quse iiquis formare fc
vellct,fuftuario dignus fit.Equidem lupanaria pudicius & mo-
deftius culcas mcrecriccsoftcndunt quamtempla cas quas vo- _.
luc cenferi virginu imagincs.Marfyribu^s nTlnlo dccenciore fin-
guc habicu.CoPonant crcro fua idola vcl ad modicu falce pudo
rq^ jVt paulo vcrcci]fl4"i''^ mpnnatnr aiicuius ianctuatisiiDros
cfle.Scdtu quoquc rcfpondebimus/non hac efle in facris locis 4- ^lia ef Se^
docendi fideiis populi rationcmrque longe alia dojftrinaquam ^'^"^* ^ !*'" J*
• /1 •• -II- • rt- f »-^ • XT * • f- • !• • o yii ptftate injtt*
iftis nxniis iliicinftitui vuIcDcus.In Verbi fui pr:Edicacionc 8C iJ^d^rAttod
facris myftcrits communem illic oin^i|j|m,do(^rinam proponi
iufiic: inquam parum fcdulo inrencum fibianimum ciTepro-
duncqui oculis ad idola contemplanda circumaguntur.Qa,os
crg© vocanc Papiftsidiotas.quoruruditas folis imaginibus do-
ceri fuftincat?hos iciiicct,quos pro fuis difcipulis agnofcic Dot
ininus : quos carJrcftliil ftU! philofophia: ricuelTtione dignatur:
quos falutaribus regni fui myftcnis vulc erudiri. Fate»r qui-
4cm;v: ««habcr^hgdic efle ijo paucos qui talibuslibjtfs carc^c
GAP. Xr, iNSTlTVTlONIftrB. 1.
ncqttcant. Scd vnde quasfo, ifth^ec ftupidicasjnifi qnod ea do-
dlrina fraudantur qux ioia erat ad eos formandp-s.idonea?Ne-
queenim alia decaufa^guiprger.intEcckfiis.refignaruneidr»-
lis doccndi vices.nifi quia ipfi mud eiant:.Chriltui7vvera Euan-
geHjLpr*edicationc depii;^,& ouodammodo ob oculos noftros
gal.j.i. ^dfigit^HmfTaulus. Qu^o rfum igi cuir atancBat tot paifim
"" injenipirrcru^^s crigi,ligneas,lapideas, argenteas & aureas, fi
|jro'be &■ iacieliter lilud lacuTcaretur , Clinllum efleliionuu vt
in crucc malcdidionem noftram fuftiaeretjpeccaca noftra ex-
piarctcorporis fuifacrifico,fanguinequc ablueret, nesdeni-
que reconciliaret Deo parri? Ex quo vno plus difcere poteranc
quam ex milie crucibus ligoeisaut lapid is. nam in aureas &
argenteas auas i mcntes Sc oculos tenacius forte defigunt, quam
in vUa Dei verba.
^MpiiUpArinl z Porro dc idolorum origine.publico fere confenfu recc-
ttra.npe idoh. pfmjj ^ft quod m libio Sapienri.^ habecur.primos fcilicet: exti-
^t\w»Tri^nti' tiiTecorum authoresjqui hunchonorem detulerunc morcuiv,
Sif*€a.i4.*ij. vtiplorum memoria fuperftitiosecolercnt.Et fane faceor per-
ucrfumhucnioreni fuifi*e vetufti!finuiin;ncc facem fuifle ne^o
qua accenfus hominumad idololatriamfuror magis exar^fic-
noticamenconcedo hunc fuiITe primum mali fontem. Idola
enim iamfuiffe prius in vfu quam ifta in confccrandis mor-
tuorum imaginibus ambirio inualuiffetjfcuiusapudprofano;
Ge11.ji.19. fcriptores crcbra flt mcntio)c6ft3t ex Mofe. Quum Racheicm
narratfuratam cflepatrisfuiidola, nonfecusacdecommuni'
vitio loquirur. Vnde colligefc licet , hominis ingenium pcr-
^*ul« bsft ^j. petuam,Tcitaloquar,efreidolorum'fabricam. A diluuioqua-i
iHuifim exfiir- dm\ ctat mundipaiingenefia:*atqui non multi anni fiuunt quin
J«r. fibi homines pro libidirie deos fingant. Acciedibile eft^ibper-
fUte adhuc fanfto Patriargha , idoiolatri^ dedi cos fuifFe nepo-'
tes, vc oculis fuis non fine accrbiffimo dolore cerncret idoIiV
fGedariterramjCuiuscorruptcIas nuper Dcustam horrjbili iu-
dicio purpanerar. ^j^ Jhare & JNJachof-iajM-aacc narum A-
!efue 24. 2. braham falforum deorum rnItfTrf"^rir>apfin'rT,fTtJ^^t-.,i,- I^diw».
" Quumtam cito defciucrit progeniesScm , <]ufd depofteris
Chamiudicabimusquiin patrc fuo pridem ftacrant malcdifti?
Ita eft fane,Mcns hominisjVt fuperbia & temeritate cft rcferta,
*l!>eum pro r.jprti jjip,[n3j<pinnrii niirtf^ ' x^p )Tf^JiieMniin.« Jai^ftcar-
imo crali?r(i.ma .'gnorantia clt obmta , pro Deo ranitateiBufc
^ff hnmaffA inane fpectrurn conapit. Ad hasc mala acccdit noua improbi-
mtnte fsduie ta^s^qsiod iio.iiO quakm uitus c6cep''t Deum, exprimere opere
^hitaadolefcfu t^ntif.Mens igitur idclun} qj^nft ; munus parit.Hanc cflc ido-
lolacria? origmerfr.q-jod ho-mincs Deum^yibi adcfTc non crcdut
niil carnaiiter exhibeac fe prs^fentem, prodic Ifraelitarum ex-
Exo.)».u f mplum.Ncic^ousjdicebantsquid ii\i *Mofi conVigent : fac no-
bis
DI COGNIT. DB7 CKIATORIS. 17
bis deos qui nos pra?cecIant.Deum quidcm effe noueranr,cuiu$
experri virturemerantin tot miraculisrfedpropinquum fibj
cfle non confidebanc, nifi oculis cernerent corpopeum vultus
ciun(^i-nbolum,quodfibiteftimonium effet gubernantis Dci.
A prxeunce ergo imagtne volebant cognofcere Dcum itineris •*
fibi effe duccm.Id quotidiana experientia docet,mquicta ferH-
pereifc carnem , donec fibi iimile ligmentum nada eftin quo
fcpro Dcttmagineinaniter foletur. Omnibus fere acondito
mundo fecialis , huic carc^ cupiditativrobfequerentur IiorSf
nes,erexerunt /igna in quibus Dcnm fibi pr^ oculis carnalibus
obuerf.ir: credebant.
5> Tale figmcncum fcquirur protinus adoratiorquum enim ^' tmtginm
Deu fe homines in fimulachris intueri arbirrarentur, & ipfum ^ *^*^'""^*
quoque iWic coIuerunt.Tande toti & animis & oculis illic affi-
xi,magis obbrutefcere coeperunt.&quafi aliquid diuinitatis in-
eirerjobRupefcere &3dniirari.Iam conftat,hommes ad fiinula-
chrorum cultum non ante prorumpercquam craffioie aL'qua
opinione imt imbuti:i^n quideiP vt cf(^os exj|}ipn^nr . feij quia
\hj^ aliQuam diuiniiatis illicinhabitare imaginarur. Itague /i-
uc Dcum,iiue crcaruranri tibi in fimulachro repr3efentes,vbi ad
venerarioncm prodernerisjiam fupcrflicione aJiqua fafcinarus
es. Hac ratione , DoniinusrxQnjtaruas modb erigi ad (e effi- ^Ufit.
giandum fabref:i<t5s^IcTtmIIos etiam c^aonibet& lapides co-
fccrarivetuJircJT!fffi'adorrcionem proT^arent. £adcm|quoaue .
ratiorre-in^^iffepto Lcgis JlTffa^pars de aHoratioHe lubiicitur. ~ ' ' '^■••*-
Nam /imulatquceffida eft Dco vifibihsforma , KuTc quoque
aUigatuc illiusvirtus. Itaftupidi fuut hominesvtljcua^affi-
gSfitxkicunquejiffingunt.ac proinde fieri no potcft qain ado-
rent.Nequeintcreft idolurnnc limpiicitercolant,an Dfumin
idolorhaicremperidololatria^cftj^uum idQlQ,qualicunque co-
jgy;ejexhihpnrijr diuini hnnores.Hc qiilaTupcrftTtiosecoli non
vult Deus, iliieripiturquicquidconfertur inidola. Hucani- Pro imaginutn
mum aduertant qui ad defeniionem exccfabJis idoioiatri^, ad»ratio»e ido'
quamultisancehac fccuiis vcra relit;io fubmerfa fubuerfique ^o^^-^rArurn pr^
fait,mif€rospraetextus aucupantur.Non reputantur,inqumnr, ^^^^ -^
pro diisimagines.Ncctamprorfus incogitantes crantluda?! vt
nnnji^gfnjniflrnrnffpm fiiifre culus manu edu^Teflcht cxiEgy-
gtoantequam fabricarent vituIum.Quin^aroni dicenti, illos Exod. 31.4.5.
?^3eos a quibus liberaci cflcnt e terLa,,fcxgtLintrep.ide an-
jiijbant , non dubia fignificationc , velle fc retihere jllun\
Deum liberatorem, modo pryeuntem in vLtino^oiiff)iccrenr.
Kecica ftupidi fuifle Echiucicredcndi funt vt non intelligeret
Deum aiium cflTe quara iigna & lapides. Mutabant cmm pro
arbitrio /imulaehr»,deos fempcr cofdcm animo retinebant : &
mulcaejantyiiidco fimwU^hca, necpro multitudiuc cem-
d. lij*
€AP. XI, I NST f T V T lOlsriS L I B. I.
plurcs tamen deos fibi fingebant.-prceterea noua quotfdfe con-
Ethnkorti pr*' ^ecrabant, nec putabanc tamcn fe nouos faccre deos.Lcgancur
excurationes quas ab idolol.uris fui fcaili fuifle praicextasjc-
fcrtAuguftinusrnepe c]uu arguerentur^rerpondebantvuigares,
fe nonvr^
nojryiirbilc illud coleie , ftd riUmeii quod illicinuiiibiliter
h^J^iribairQm^vcro purgations vt iplelpquiriir.religionis c-
"Tant^nec (iniuiachruni nec dajmonium fe colcreaiebant: fcd
per effiglem corpoream incueri eius rci fignum quam colere
JdoloUtvArum ^\;^e.rc:nTX^j^\A gr^yn^^in-mps idoinhrrp.rinr fv Tnd.yrs.TriTe ex
tMitmiim, Gcntibus , non alicer quam dic^um elt fucrunt animari. fpiri-
tualiintelligentianon concenti.ccrrioremacpropiorerii ex /i-
mulachris impreflum iri fibi putabanc.Poflquam fen>ci_plicuit
prarpoticraifta Dci afiimilatiojnuUus finis fa(ftus,donec nouis
fubinde pr^ftigiis delufi , in imnginibus Deum vim rnam exe-
rereopinarencur.Niljilominus & Deumscternum ludi^i.vnu
verumquecaeliac terrae Dominum 3 fub talibas fimulachris
perfuafi erant Cc colerc: & Gentes, fuos licct falfosdeos , quos
tamcn in cHo.Iiabitare fingerent. .^
Mendax fapi' 10 Hoc qui antchac faftum , & nnnn r\\^}-\\ ^^ir|mv,iiiii«firrf
ft»ru,m f^«g;«, neganc,impudenter mentiuntirr.Curenimcoramillis profter-
<sr fum Tjete^ nuntui?Cur (cCt ad iILi, prccaturi, ranquam ad Dci aures,con-
^ *'.''*'^''''''''* •ucrcut?Siquidem vcrumcftquod ait Aui?uftinus:Neminem o-
deteritur. rare vel adorarc hc ii^ruentem hmulaciirum , ^qui non fic ath-
In Pfal.iij. ciattirvfab eo exaudirife pucet.vcl fibi pra?ftan cjuoddcfidc-
" •" ' latTperet. Gufinter eiurdem bei hmulachra tantum dircrime
' vtaltcro pr^cerito.autvulgariter iionoraco, aiterum omnifo-
lenni_h(Hiore profequantur.^Cur in vifendis fimulachris, quo •
rum fimiliadomi fu2ehabent,votiuis peregrinarionibusfe-^ti-
gant ? Cur pro illis hodie, tanquam pro aris & focis,ad cs^dcs
vfque&ftrages digladiantur,vt faciliuslaturifintv-nicumDeii
iifai eripiquam fua idoIa?Et tamen uondum craflos vulgi-owi
resCquipene infiniti funt,&omnium fere corda occupant)enu-
.mcro:tanri(m indico quod ipfiprofitenror quum fe-maximeab
idololatriapurgarevolunt. Nonvocamus, inquiunt,noftros
deos.Neque illi aut lud^cijaut Gcntiles olim vocabanf.& tame
Prophe ^epaffimillisfornicationes cum ligno &lapide expro-
brare non defincbant : tancum ob ea qu« quotidie ab iis fiunt
• r . , -qui Chriftiani haberivolunt, nempequodDcum in Jieno&
«hiftm.diftin- n Quanquam non ignoro , nec dilfimulandum eit , diiKn-
&tonem /«w- dionc ipfos clabi magis arguta, cuius pauio poftiteru pleniot
^-"f< ^ "^*^ -fietnientio. Cultum enimquemfimulachris Juis impendunt,
vfwje indt.cit. &^j»\o^uj,iiat cfTe obtendunt^«cA)XoA«eTf «w efTe negant,Sic cnim
fiiemlea?!*^!'^'^^"''^^^''*'^""^ cuTtu'Ti qucm appcilant duliae, fine Dei iniuria
^ cM.k&x. &3.vaii .&.pifturis poflc communicari docent. Ergo kmojoos fe
DB COGNIT. DEI CRIATORIJ. it
atb'trantur /T tancurnmodo ferui fint idoloruai.non ctiam cul-
toreS;Qua(i vcro non aliqiunri^euiusjir colere guamTcrinre.
Ettamcndumin^^rjecavocelacebtas capcant , fceum ip/i pu-
gnant admcdum pueriliter. Nanwwwii lawjgilrn mhil aliud
Grarcis fig n i ficef^^itf^Tn^coIet^ipgfTnmrfalni iiuidbittcunt^r^^ifiL
i m agines fuas fateatur lecolereTed abfquecuItu^Hecett quoc^
o b i I c i anr, aucupia mc m verbis tenderc: f cd jfSi-iwjucneha?.^
conanjur ofFundcre finiplicium oculis, infcitiam fbam prodi3r.
Qu^amlibet ramcn fint diterci.nunquam fua eloque.Mcia confc-
quentur vt rcm vnani & eandem nobis duas efTe probcc. In re,
inqiiam, oftend.it dircrimenjVthabcanturvcteribbsidoIoIaeris
diffimiles.Sicuti enim reatcm non cfFugict adulter aurhomici-
da.fi aliud a^citirium fcelcri fuononien impofuerit; ita ff^os
fubtili nominis comiiienro abf jluiabnjrdumcfl, ficaufanihil
abrdoioJ;iinsj5ifferunc,qucs liinareipfi eeiam coguncur.Atqui
rantum abeft vt ab illorum caufa fuamfeiungat, vt potius fons
totius mali firprscpofteraarmulatio, quacum illis certarunt,
d ifffff^j mhnAiii 'ifw+b u s Deum fibi figurent, & fuo ingcnio fibi
comminifcuniur,& fuis manibus confingunt. ^
II Neqaeramen ea ftiperf^it-ione reacox vt nullas prorflis P^^rt plfnr^i
iniagines fercndas cen-feafli. Sed quia fculpnura^ pi^St.ura Deii" ?'** ^*/'"/
dona funtjpurum & legicimum vtriufque vfum rcquir<»;ne,qi;^J!L^ '^^"^'^'
Dominusin fuam gloriam &bonum noftrum nobis eonmlitr^^^^'^^' ''-
ea non tantum polluantur prsepoftcro abufu , fed in noftram
quoque perniciem conuercantur. Deum effingi vifibili fpecie
ncfas efrepucamus^q-jia id vetuit ipfcSc fieri finc airquaglorie
ciusHeformationc non poteft. Ac nc in hac opinione nos folos
efrepucent, omnesfanffisfcripcorcs id femperimprobafTere-
periencqui in eorum monumentis vcrfarifuerint.Sine figura- —
rg anidein nffNftBfifQrg;^''" effigiem fas cft,muIco n^us fpfam
t?rg j^en.vpi Denm in ipfa CQlerejicebit.Rrftaf i.arrur vt ca fo<*.
la?inoantur ac fculpantur quorum fint capaccs ocuIi:Dei ma-
ieft2s,qi!e oruldrun» feniu longeTuperior eft-,nc indeco ris fpc-
ftris corrumpatur.Iii£ogenere partim funthiftori^acrcr ge-
ftag.parrim iim a^ines acformaccQrporimiJme vlla rcrutn ^eita-"
rumnotatione. Priores.V'um in docendo vel admoliendo ali-
quem ha^eju:fecund3e,quid praeter oble<flacioricm afFerrepof-
lintnon video. Ettamen conftactales fuifTc onfnes propemo-
dum imagincs c[ux haflenusin templis profticerunc. Vndc iii-
dicarc licccnon iudicio aut delcdu , fed ftulta & inconfidcra-
ta cupidicate illic fuiffe excitatas. Omitco quam perpera & in"
deccntcrmagnaexp.irtcfinreffift^, quam licentiose hfcpi-
ftores & ftaruarij lafciuierint,quam rem paulo anteattigirtan-
tum dico,etiamfi nihilritijiaefrct,nihiltamen habcread do- ^^^''-7*
ccndum momenti.
CAP. rU INSTITVTIOKIS II b. I.
X. ^n tn tem- i; Verum illo quoque difcrimine omilloj sn vllas omnino
f)lifChrifiian9- ifloagines,fiue qu^E resgef!:;is,fiue qux hominum corprtrafi««-
Tum tmagines renthabcre in templis Clinilianisexpeciiat , obiterexpenda-
dia7\ quluo "^"^* PfU^cipiOa fi,9|Uid nosmouet veteris Ecclejiag authoritas,
«xcutitur. niemineriij|jj^oui|^<^fP^i<: riyir^r,7nnj^s, QQJbus magis adhuc
Vide pr3efaff*!yoreDarrei!gTo,gc lynccriordc^brina vigeb3t)ChrittiahTrem»
huiusoperis, piatuille communitcFaFTmaginibusvacL^a. ErgcLtunc primCi
& lib.4. c.>. j„ ornamentiim cemplorum afcitsefDnt quum miniftcrij fynce-
■^* ritas nonnihil dcgeneraflet.Non difputabo ecquid rationis ha-
buerint qui primi fuerunt eius rei authores : verum /i xtatem
cumxtace conferas,videbis illos multum declinaile abeoruni
integritate qui imaginibus carucrant. Quid?an paflfiiros fuiiie
putamus fanftos jUos patres Eccleiiam tand.u ea- re carere,
quam vtilem ac falutarem eflc iudicarenf? At certe quia y^4e-
bant in ea aut nihil aut minimum vcilitans, pluri-pium autem
fubcire periculi , repudiarunt magis confilio &ratione , quam
igp.oratione aut negligentia priBccrmirerunt. Quod eciam Au-
Bn^ft 4^,v^- ^i^ftinus cl.uis verbis teftatur, Quum his fedibus locanrur^jn-
jjp/y^ lih de njiit.honorabili rubjiiyitace^t^ prccantibus atque immoTan-
CiuitatgPgi, nDUsattendTnturJijJkiiaiiJiiudine animatorum memhrOruni
^S^iii- ^arquc (enruum,ciuamuis lcnfu & aninia careant,afficiuntinfir..
mosaiiimos. vtviuereac Ipirare videantur , Scc. Et alibi,
Ho^eQJjy» facic Sc quodammodoextorQuet iila figuramem-
brorum ) vt animus in corpore viucns magis arhirretuc
In P(^I''n^ lcntire cor^us, guod fuo fimilJimum videt, &c. Paulopoft,
__Phis valent fimulachra ad cur^indam inlericem animani ,
quod os, oculos, aures , pedes habent : quam ad corrigcndam,
qudd non loquunrurjneque vident.ncquc audiunt, neque am-
g.!can.5.tij JHjlant. ij^/ane videtur caufa efle cur loannes non tantiima
fimulachrcJtum cultu , fed ab ipfis quoque_^muIacTiri?cauere
nosvoluerit. Et nos horTiHirrmiania', ^ux a'?l"^otriis^' H^jiii
tatis intcriium orbem antehac occupauit, plusHinfiv) ■fumMs
cxperti, (imulatquein templi&coUocanturimagines , quafi fi-
gnum idoIoIatrijB crigi : quia fibi temperare non poteft homi-
numftultitia, quinprotinus ad fupciftitiofos cultus delaba-
tm: Quodii nectanBum periculi immincret, quuni tamcti
cxpendo in quem vfum deftinata fint templa , ncfcioquo-
modoindignum mihi vidctureorum fandicnte, rtaliasreci-
piantimaginesquim viuasillas& icqnicas, quas verbo fuo
Dominusconfecrauit : Baptifmum intelligo & Coenam Do-
inini,cum aliisceremoniis quibusoculos noftr©s& ftudiofius
<ietincri , & viuidius affici conuenic quam vt alias hominum
ingcnio fabrefaftas requirant. En incomparabilc imaginum
bonum,quod nulla pcnfatione refarciri poteft, fi Papiftis cre-
^itur.
14 lam
DECOGnIT. ©BICRIATORIS. ip
1 4 lam fatis multa, opinor, c^e hac re dida forent, nifi ma-
num quodammodo mihi iniiceret Synodus Nicena^no ilh ce- .
leberrimaquam coegitConftantinusjMagnus, fed gua; Irenes 5. ComilUhiiU
Im.peratricisiuffu 8c aufpiciis anteannos odinFentosTiabita ^i«ent,fro i-
cft.DecreuiTenim non habendas modqiruemplis efle imagi- r'^^;";,^.^^"
nes/ed etiam adorandas.QMJcquid enim dixerim^magnum ex ^^ ^ tntptafu-
aduerTo prxiudiCiunfairerctSynodi authoritas. Etfi.vc verum pcrhiA detegi^
farcarj non tam hoe me moiie: , quam vt appareat ledoribus, j«r.
quorfum euaferic eorum furor qui imagmu magis fuerunt cu-
pidiquam Chriftianos deccbat.Sed hocprimum expediamus.
Qui hodie fimulachrorum vfum tuentur,Nic€neE illius Synodi
patrociniumallegant. Exrat auccmrefutatorius liberfub Ca-
roli Magninomme , quem ex didione coUigere iiczi eodeni •
fuifletempore ccmpofitum. UlicEpircQpprum fentcnti^ qiti
concilio interfuerunrrccicanrur^&argumenta quibas pugna-
rnnrTnfYrV Tnh.^pp<;le^p|us Qrientalium. Creauit Dcus homi- Sopj^ifmata ,^
i^^^n^adj^gmemrua^^ igitur ^^^f^'J^'j/^
effcjnia^ncs. Idemcommeiidarinobis putauit imagines hac ^^,^^^^^45«-
Tentcnria^Qftendemihifaciemtuam)quiarpecioracft. Alius, „Jmintem)Ui
Vt probaret^llocandaseliein altaribus^hoc teitImonium"ci -'ert^imi,
tatiit,Nerno accendit IucerQam,& ponic eam fub modio. AHus,
yt earurn aipcctumnobisvniem monii:ra"ret, adduxic vcrfum-
ex Plaimb^Signatum^fl fupcr nos lumen vultus tui, 'Oomine.
AHus fimilitudinem hanc arripuit, Sicut Pacriarchae vfi funf
Gentium facrificns.Lta Chriftiani^ ftirb"e1T9^ tlf^l^nra^^nl^^
gincs pro idolis Gentium.Eodem torferunt illudjDomine dile-
xi decorem docnus tuie. Sed in primis ingeniofa eft ifta inter-
preratio, Vt aud\uirHUS,4ta j^vidimus. Deuni igitur nnn folo
Verbi auditu cognorfi.rcdctia imaginu arpcftu.SimilcTheo-
dQriepTTco"pracuBi£niMirabiIis,inquit,Deus in fan<5tisfuis:At^
qfui ahbihabetur , Sandis qui funt in terri:;,Eigo adimagines
hoc referrideb^t.Dcnique tam putida; funf infulfitates,vc cas
rcferre mequoque pigeat. ^ TelUmomia. «4
15 Vbide adoratione djfputant,illic adoratio &Pharaonis, -/Jr^^^i^^
& Virgae Io?eph, & tituli guem rrpvir ^acob, in mfdin addnri- jiabtUenditm
tur. QH?nquam m hoc poftremo non tantum dcprauant Scri- prolam'
ptuia; lcnfum^fed arripiunt quod nufquamlegitu^ Tum illa,
A dorate fcabellum pedum cius.Item,Adoratc in montc fanfto
cius. IteirirVuItum tuum depreeabuntur omnesdiuites plcbis:
firm;B admodum & appoficx illis videntur probationes. Siquis
pcr ludibrium attribucre imaginum patronis ridiculam perfo-
namvellct, pofletncmaiorcs& craffiores colligcreincptias?
Ac nequa ampHus reftarct dubitatio, Theodofius Mirenfis e-
pifcopus adorandas eflTe imtgincs Archidiaconi fui fom-
CAP. XII. iNsT IT vT ro N f S tlB. I.
niis tain ferio coiTfirmat,acfi oraculum ca:lcfte in prompfu fia-
beret. Eant nunc fim-ulachrorum fautores , & Synodi decrcto
nos vrgeant. Quafi vero non omnem fibiJjSiiiem abrogent ve-
nerandi illi patresifiMfipcuras vei~campaerilicertradi»d«ryel
tam impiefoedequelacerando. - - - --- m
Blaj^htm<tvo- i6 Venio nuucad impietatumportenta, qusec.uai^ej^jm-
ces nintiUoruf» fos ciTe mirum cft: non fuifle autenaillis rcclamatu cum fum-
uono atrarum ^^ omnium detcftationCj bis mirutiiV>if\tque hanc flaoitiofam
€enneribus mn ^mentJam traduci cxpedit , vt ralrchi fucus antiquitatis quem
faucu,tumver Papifl:^ obtcnduatjfimuJacrorum cultui detrahatur, Thcodo-
>K tum reipfa /lus Amoricnifcopus anathema crcpat aduerrusomnesquii-
tomfiro&Ms. "^magines noImiLadorari. Anuromn"e$ Grayci^ §c Orientis ca-
lamitateshuicfcelfirt n-npur.ir.gnnd non fuerinc adoratse.Quj-
busergo poenis digni4!*rophetae, Apoftoli,iVIartyres, quoru te-
porc nulla? extiterut? Addunt poflea,/i imagini imperiali cum
fuffitu & thymiamate oWi<ttirprocfrdwi<»»' ntairattin^s hunc
honorem Sandorum flmulachris dcbcri. Conftantius auta»
^onftantisCypriepifcopusfcimaginesreucrcnterampiefti
^ohteturrcultumqu-e honojis qui viiii6.ry.-Xrirufcati debctur,
il !is fe exhi^turum c o nSrJxt a tu\.\d j^^jsjd gm .facer e recufaue-
rit,eum anathemauiatTiSccum MaQkha:i§.^i^4tcica3J4is ania-
*3faKXc ne piTtes prmatam efl^vniushominisfententiajuuaflcn-
' jciuHtur reliquirTTrio loannes legatus Oriental,ium,£4lni£ vltra
^prnij^^u.s .pj-g;;[]ri}r^£dmonet lupanaria ojiujia.Jn vrbem ad -
rriitti,quamimjiginum cultumabnegare.Tandfm omniu con-
fenfu itatuicurjh^rcticis omnibijs^ctcriores effe Samaritanos;
3t ipfls Saraaritanis titutofyJx^f' Casterum ne fuo folenni Plau-
dite fabula careat^ additur claufula ^ Gaudcant &exultent qui
Chriftihabentes iniaginem facrificium illi ofFerunt. Vbi nunc
latria»& duli> diftinftio, quaDci&hominum oculos folent
perftringere? N^concilium fine exccptione tantundem-fl-
mulachris ac Dco viuo largituc.
9criptura vni-
t^umDeum af-
fereiis logoma-
ehiamhaud in'
^ituityfedDeo
amnem tribuit
henorem ^ re-
ligtofum cultli,
I^prd^Att<r,
CAPVT XII.
Deum ah idolii difcernhvtfQlfis infalidtim calatur.
I X 1 M V s autem initio , Dei notitiam non ef^
fepofltamin frigida fpeculatione , fedfecum
trahere eius cultum. ac obiter actigimus quo-
modo ritecolatur ; quod aliis locisfu/ius ex-
plicandum erit. nunctantum breuiter rcpeto,
quoticv aireric Scfiptura iqj^icum cfTe Deum>
^"•' "" *" n©n
Ol COGNt«4«ito*I CRBATOa.lS. 5&
^on pugnare de nudo i>omine,rcd hoc etiani prgci^ere^nea- ,. ^r^iment*
1^^2'^{eTatuxj£im^^i}P «ijumuatem comptcit. vnde eciam fumit^ab tsy^
priJ^^mdlfitpepftitione dTfFbiatyura rcligio^^^«* c€ue "l^^y^-
Griecis tantundem ralec ac redus cultusrqflfflenipei: casci ipft
in tenebria^aipando/enfcrunt renendara eiTe ccrtam regula,
neprxpofterecolaturDeus.Rcligionisnomenetilyer£rciteqi
Cicefo i*»feoecfo deductt^ada cft tame,&Tonge petita qua ^ ^^ j^^j^,jj
afngnaTratio^quodprobrrrE^^ 'deorum.
teFre^raftare"nt quid verum cfirr;- PotTS^HiTrimora^^eHc^n- yjde La<aaH,^
ti^ oppmiTIiocliomen.; guiamaiQrparTmundi quicqurdo^- lj^»'^"^^^^^'
uimnTineinere arripit,mio cciam'huc& ilTuc traiiHioiai: pici- <!»"•"?. •
"Tal auTem,vtTiffirmo oraclu coniilkt, icieintra finesruos rele-
"^r Gra: i in de m ihi dk"H|vgetu/luperttitio,qu6d modo&prc
Pa^atfe>ii« «oTi-emrcdyi', 1 dpLVluacxr^Te»qiil''W»A!f 1 ilf f^Tri-
^;awBmirfei^.'€«iilrttti-vt vo-ces o m iu ai r^r&rcummaT'
liium coirrenru receptum femper fuit,vitiari peruertiqucTlfll-
<>ione falfis crroribus.vnde colligimus>vbi zelo inconfiderato
quiduis nohi^i^tTrknmwrf^aohrtnrfftl^^Ttf^rpt^ ob-
tendun-f- pr;£textU4«v^;a«Mf«it*tTve m o nJifl u or e f eyTon e t h^c
vni Dco,';cquc deleaum adhiberiirtf!R*f lllTir,firuti a1"l!Riac j^^^Dnippt
docuimu^. At*qui Deuw fibi igs fuum vendicet.claniat^efle tr(ir7no»io7^
^mulum . ac reucrunTlorc vltpr^ni ficum vllo deo ^ditio mi^ w^nr« f^.^^
fcei;Sneindcregitimum cultum definit>vt g^cnus humanu fub -*^^«'«^ ^^^^^
obfcSHocontincat.Vtrunquc compleaitur Lege fua , vbi pri- '^^llhiioD'»
mo fibiTddicitlideles.vt illi^n^i^wt^WJ kgiflator : demde regula ^-j-^.amr
prsefcribit qua rite ex fuo arbitrio colatur. De Legc quidem,
quia muidpiex eftcius vfus ac finis,fuo loco difTcranvnuc pair-
tem hanc duntaxat atringo,frxnum illic impofitum efle homi-
nibus,ne ad vitiofos cultus declmcnt.Q^iod autem priorc loco ^^^^
pofui.ienedumeft, ni/iinvno Deo rcfideatquicquid propriu ,
eftdiuiniutis,honorc fuoipfumfpoliari , violariqjcius cultu.
Atq; hiciiiTetiorecuraanimaducrterc c5uenitquibusaftutiis
iudat fupcrftitio.Ncc^ue 5«i"^ad alicnos deosfic dcfcifcit vtvi>-
deamr fummnn^ pp.im dcfrrmY^i m aHSm ordinem rcdi-
^yerffeS^Sum fupremum Ip^il.mj^ cpacedit,turbam minoruni
^^^?rcircutyi^t,intern£ospVQpfia
rpt Hifj^pijjjayt^r 8ccalli^ldiuinitatis oloria^ne apu^ vnu^to^
ta manca^mecatur.Sic vctcr^s oiim^tam exlud^is quam Gc-
tibus.cieoru patri & arbitrio ingeme illa tur^a liibdidcriir, qui-
bus comunis eflet,pro ordinis ratione,c|li &terrecufSmoDco
adminiftratio.Sicaliquocrctro fecuiis/aaiqui hac-vitacxccflc
rit,inDci focietate cuedi funt,vt pro illo& colcretur& inuoca
rcfur&cclcbraretur.Tali abominatione ne©fFufcariquideputa
iw*Dei raaicftace,quu niagna^x.partcrupprimaturaeextigU4twi:':
CAP.XXl, INS TITVTION Uk L IB. S.
nifi quod fiigidam retinemus' deTuprema eius potentia opi-
■ , ^ nionem.intcreainuD'ucxis.dec£&ci}4idu€Hi7UFin variosdeosr"
y^cfr^w /;i«f ' ^ Quinetiam in hunc hnem inucta eit Igtnae & duli2e,quani
dotlnnam m- aDuellant. dirtij^io.qiio impunevidcrentur Angelis& mor-
ucaatjiiatrix tuis tranfmbi diuinilionores. Quem cnim Sanftis cultu defc-
^ dwja (itfttn 5^iiMt Papift^jnihilrcipfa difFerre a Dei cuItu"paIameIi.promi-
a:omhtlT^-^i- fcu^ enim & Dcum & illos aderantrnifi quoddnm vrpentur.
j«i «i ^«4/or/; ^xcepf iQQt;.hac cuadn4^£.^Ug^c-4t*^.^am %uarc g^odfuumi
tTi^^m !mpteta. ^^^^jji^^^jli''^"^!!^'^^"^^'^'-"^' ^-^"'^ ^^ rcno^e rore*^irtmi
ia argu,r,vtex {it'qulellui,.qu7siinrpcrn^^ re omniu maxima
ferborum rigni ludcrc? V^rumXvT hoc quoquc Gmittamus)non-aliud taqdem
fjaticne ojien- confcqucntur fui diftundiongj ^H*»» cultum abip/is vniDeo-
pr2:ftari,aliis autem rcruitiuiB<*i«w7>«**£nin^^
qy^^mi^pud Latinos cnhy,';; ^».1^ Yf ^pjp*'^"'* rcri^itiJLtgffl
|oi^^ t?meiun^'cripturi intgrH^ijjg^^nfu jiditi^ fcp-c dr^H»
rnenrl^orrcrvtdcmusclte perpctuum,nempc inqmrcndum cft
«Jffid^vtruquc valeat.cA)t/x««quidcm /eruitus eft, xxT^fia cultus;
larti quin maijjs quiddanYfit femirc qua CQlere^emo dubitar.
Na pTi, cTTe r u i re d u r um ciTet fepejiumero quem colercnon re-
cufa rt-s^lta^^Vmcj^^ , efTc^ "Sani^is. jfflgnaj^e^qnof!
"^MSlfil 1 p^ ^'^^^^[""■''^"^'''hnqtifrp. Ac complurescx
veteribus hac diilinftionc vfi funt. Quidtum»,ifi omneseani
pcrfpiciuntnon modoimpropriamcifejfed penitusfriuolam?
SerpturdtiPi- ' V Omiffis argutiis rcm cj^pcndamus. Pirufarquawy^ahtis
momaquaPa- rcducifinmcmoriam qualesfuerinc priurq-HfffnrrffenHfrtimi-
ftfticam iilam nati in Dei notitiaydicit cps dulia exhibujfle iis qurrrygtTfa nori
difttn^ioneme- grant ^ij. Vtcunque iatrjam non nominet , an ideo excufabilis
^l7'^dAitum ^ft ^oruni fuperftitio? Ipfe quidem nihilominus peruerfam il-
(ultum religio- Jam fuperftitioncm damnatjcui nomcn dulise imponit,quam fi
fumajferunt. exprmierctlamGc nomen. Et qaum Chriftus Satana? infukum
GfliikiLL- repcllit hoc cIypco,fcriptum eiTcjPominum Deum tnum a-
Matth.4.10. <Iorabis,non veniebat nominatim in quarftioncm latna. Satan
enim nonnifi v^ooKujJnffif cxigcbac Simihtcr quum reprehendi-
Apoc. 19.10. turloanncsabAngeloquod ingenua coram eo procidifTet,
* ^* * ^' non debemus intelligej€ >\(iiimmtm^m^u\& amcntem vc dc^
bituin foli Deo honoTemrdr!«rad Ali^hSfirei amfw *.iWSed
quiafi-er-i alitcr neqtiit quui dii/iitwn aliqtrfd-faTiai iTihlfRiui
cum reJigionc coniunftus cft,<yogHt<»<»riiieATlg^Qm non po-
'-t-»^uin ex J)do\on^^&tt.ibmi^l:epxr^^
raitosfuiflc homincs.fed ille fuitciuilis honorvT l iej. mtUlffl e-
Jjgio aurem ariam habet rahonem ;quac firnuIacque_con«nnftA
cilaim cuhu, djami fiono ris prpfajia tioncm fecum trahir. I-
«3crrr& in Cornelio videreiicct. ncquecnim ramaleprofccc-
rat in pietatc,quin rummum cultum vni Dco tnbuerct.Qiiod
, .. ,, j. ergotc coram Pctro proftei;nu,iion fack certehocaiymo vc
OE COGNlT. DEI CRBAtORIS. U
^umadoretloco DdtTJflff^amcnTetrus ne TiocTSciatproT
hipet". CuiTniii quia nunqua tam articulatc homines inter Dei
& crcaturaru culrunf dircermuiTj^^g^firprchii^^
ad creaturam qTTd^^aiDei propriunTf Proindc fi volumus r-
num TJcuhrHabcre.mcmincriaiusne tatulum quiiiem ex eius
gloria delibacium quin retineat quod fibi propnum eft.itaquc Zach.i^.y;
Zacharias^YJii de EcclcHx repa.ratione cocionjTtur , diferte ex-
primic non modo vnum fore Deum^ fed vnum quo^i^ Fore c-
iu,s nomenme^uid rcilicet cuan^TrsTommunc habear. Qua-
lem vero culcum exig.it Densjalibi fuo ordinc videbitur. Nam Li.i.e.y.^?.
Lege fua voluic prarfcribcre homintbus quid h-, fit ac re<fluni,
Scideo adcertam.normam cosalHngere, nequifquefibiper-
micTerctcultunj^Cjuemlibetcomminifci^Sed qiihu}.QJi exp^ic
multa nVTIcemJoCncrarc ledores partem illam nojidLjnJLttin-^
gcdhoc tcnerc fufficiat,' qux:cunque pietatis officia alio trasfe-
runturquam ad vnicum Deum, faLcrilcgio.non carerc. Acpri- D/Wm» #«//«*
mum qnide rupc,ft,i?io diuinos honorcs vel Soli & aliis ftellis, ^e^rauutuintu
vel idolis affix4t:deinde fcquuca cft: ambitio>qasE mortalesDei
fpoli-sorriando ♦ ^qiiicquidfacrunicfatprofanareaufacft , &
qjgffiqiiaoHiibarpjffntrptinnl^ nunicn, '
Gci3T^« camen', diiTque minoribus» authcroibus mortuis pro-
mifcuc ^jS\^fl^^\'I^^^^ ^^^ receptum fuit.AdcQ inJi2S^aiium_
prodlflWffl^^pBsJvt quod fibivnilfeiiere vindicatDeus,eon\-
nurtfrcTOrlrum nfsgnaturba. _.::.:.:::.:.. •:-;^^; -^ •
C A P V T X r II.
Vnicam Dei ejfemiam ah ipfa cnationt tradi in Scri^turiij^ttf,
" ttes infiperfonm continet.
Conftac hoccaput duabus partibus.
1 OrthofJoXcim de S. Ti initate dodrinam tra^it , fjutc J prima fe-
d:i©ne vfCjtje ad yijTefJtnam primam , ad quafuor particulas reuo-
,cari poteft '^ritnwn cnim agitur de figaificauone PtrronSjiTi vo-
cis.tum rci ipfiusrerpcdu^reiSr.i.^.^.S. ^^rwr-i^i^deicatem filij pro-
, bat^kft 7.8,9. iB;n,ivi3. Terii». Spiritus San«tli deitatcm aflferit,
fcih]<.i5,.Qij4r.i,qiii(ide S.Trinitate iit fefliiendaim eiplicat> feft.
lif.iy.iS .15 io.
> Haercf $ quafclam pricipue vero noftro feculo adu.Orthodoxara
hanedodrinam cxorras refellit,a fed.ii.vfque adhnem capitis. ^. ^ .
'''*'*^ Vop de immenfa & fpirituali Dci efTentia cra- »>'*«*"/rf»» (Tr
ditur in Scripturisa non modo ad eucrtenda vulgi >f^"'»^"'''^^ '/'
deliria.fed etiam ad refucandas profanjcPhiIofophi^{^^''''>""'''' '''"
valere deber.Scite iibi vnus ex Veteribus diccre vifus J^^ * "ThJZ'
CAP.3Slir. INSTITVTIONIS LlB. X.
fr^,ey tnmdi cft , Peum efle quicg"''^ ^y^jY|gjj||||Ao^q''''^ non vidcmii»,
'ualZhlTif^' ^"^^"^ efTe finxit. Etfi aucem Deus ,.vc nos tn fobriecate.conci-
Jinthroplmoy^ ncat,parce de fua eflentia difleritiduobus tame illis tjuar dixi e-
fhit*s refellit. pithecista crafl*as imaginationes tollitquamreprtinithuman^
Seneca prae- mcntis audacia. Nam certe eiiis immenfitas cerrere nos deber,
fac. Iib. t. neeura fenfunoflirometiritentemusrSpiritualisverb natura
qufft.natur. qnicquamdeeo terrenura aut carnale fpeculari v&cati Eodeni
psrtinetquodfepiusdomixriliumribi in cclo aifignar.-Et/i e-
nim,vt e{UnGomprehenfibiIisj_?erram quoqye ipiam implet:
quiaramen mentesnoftr.is profuatardicate fubfidercinterrj
v,idet,mericb,vc pigritiem & inerctam excuciar, fupra munduni
gsitM refKta- nos accollit. Acquc hinc c>^ncidic Manichseorum error,qui duo
ttoManich£tf 2v\n6p\^ {\i3.Tue^\\AQ.Aia:c>cAum fere Deo parem fecerunr. (12^-'
*"* ^^ / ?.jr'-ff ^^9C^^'^ &-Dei vjiitatem abruoipere ;. & reftringere immen-
^'^'""^ ^ ' "gcarem.Nam qubd abuti teftimoniis quibufdamaufi funt,car-t
Tpis infcitice fuit:(icuti ipfe err6r,execrab!lis iufanix. Anthropo-
morphir3? eciam , qui Deum corporeum exeo iunt imiginatt
qubd o^,aures,oculos,maiius,& pedes Scripcurailhf^peafcfi-
bicfacije refutantur.Qiijs enim vcl paruni ingeniofus nonjn-
teltu^Deum ita nobifcum Tceg nutnces [olent cum infaiTri-
bljs.quodammodo ba^lbutire.'' Proinde tales loquenaiYormg
non tan^^^ liguidum expruriurtt qu?>T«i^ nmi|jfl^il|Qiy^i^"'"^"
titiauT tenUitaH noftrgaccommodant. quodvt tiacnon^??Rfra
einsaTtitudinem defcendcrc necefle efl.
1» TfiLii au- 2 Scdalia quoqae fpcciali not.i qua propius poflfit digwt>fci,
fem hae ejfn fe.d^efTgnat. nam ira fe pra^dicac vnicum eife, vt diftinde in tri-
ua lYes junt ^^^^ perfonis confiderandumproponat, quasni/itenemus, nu-
vnenvtnectri- """"^ & »nane duuraxat Dei.nomen fine vero Deo in cerebro
plex Deus fitt uoftro volicat.Porrb nequistriplicem Deumfomniet,autpu-
?itc fimplex rcc cHbus perfonis lacerari fimplicem Dei eiTentiam, quseren-
'Det tftntia ^^. liic'nobiserit breuis& facilis definicio qua»nos ab omni er-
trtJtu Ferfonii ^^^^ expediac.Cetcrum quia vocePcrfone odiose exai^icacno*
laceretur* ii/'i ''• • •- •jr-'''
Heb-1.3. ""^^' quafi humanicusmuenca, quaaequicateidtaciacpnusvi-
dedu.f iliu Dei apoilokis charafterem hypol^afeos Pacris no-
minans , haud dubie aiiqua Pacri fubfiftenriam affignac in qua
». ^id vox difleracaFiho.Nampro Effenciaaccipere^ficutifeceruncqui-
CTtrjona) ^,^^^^ in5erpreres,acfi Chriilus , velut fldllo imprefl^a cera, Pa-
(iintjuttjinhac ■ ■ r r ^ n ■ r \ J j • /- i
dVslutnttone: tris m fc fubitantiam repr^fentaret) non durum modo, fed
feit dtfinitio vo abfurdum quoque eflTet.Nam quum limplex & indiuidua flt ef.
ti(' fentiaDei,quicotam itife contrnet.nequeportioneaut defle-
xu,fedintegraperfedione , improprie, imb inepte dicetur c-
ius charader.Sed quiaPater,quamuis fua proprietate diftin-
^us/etotu in Filio expreffit,cptimarationediGiturfua hypo-
Aafin reddidiffe in co confpiciiam.Cui apte couenit quod mox
ad-
DE COG.Nt T. 1> ■ I C R EATO R IJ. Jl
aduitur.efle fpIendoremgloiiar.Ccrceex Apoftoli verbis col-
ligimus propriam efle in Patre hypoftafin qu3E in Filio reful-
gear.Vndeetia rurfus facile elicitur Filij hypoftafis, qu£ eum
a Patre diftinguar.Eadem in Spiritu fando ratiorquia & Deum Tres m 7)19
efle ftatimprobabimuSj& tamen ahum a Patre ctn^til neceffc /«* T^et tftnm
eft.H^cporrodiftindionon efteflrcnci^Cjquam ncfas eftfacere **"* hfojiafu-
multiplicem.Ergo fi fiJe obtinet Apoftoli teftijnoniumjfequi-
tur tres in Deo cfle hypoftafcs.Idcm quum expreflerintLatini
Perfona: voce,nimij faftidijacque ctia peruicacise eft de re cla-
rarixari.Si verbu de verbo transfcrre Iibeat,SiibYi{^entiadice<-
tur.MuItieodemfcnru fubftantiam dixerunt. Nec verofolis
Lacinis in vfu fuit Pcrfona! nomen,fcd Gr^ci fimiIiter,forte te- . ^
ftandi confenfus caufa,docuerunt tria Tr^c^iTra. \n Deo efl*e.Qui
tamen liue Grsci fluc Latini vcrbo inter fe differuncprobe co'
fcntiunt in-rei fumma. !...., '
3 Nunc vc de perfona oblatrent ha^reticijvel qiiidam nimis ^^utrfus eos
meroflobftrepancfenon admitrere hominum arbitrioconfi- ^«r Perfan^'
^um nomen,quum nobis excutcre non puJflinc cres dici , qiio- -vocuta in h*c
xunrquifqucin foIidTTm flcDeus, nertamen plnrcs efle deo?f ''')?"''^^'»'»«
quasna eftifta improbitas,improbareveiba quse non aliud ex-»- ^^*"''""'*
plicantquam quod Scripturis teftatuconfignatumque eft?Sa- ^^,,^,0 g^
tius foret,inquiunt,n6 modo fenfa noftra, fed verba etiara in- rundem,
tr4»Scriptur2efines c6tinere,quame3roticjB-rcn^s fpargere,qa§ '
diflenfionum ac iurgiorum feminaria futura fint. fic enim lai^
gucturcirca verborumpugnas : ficvericas altercando amitti-
runflccharicas odio^e.rixando difl!oluitur. Si verbum exoti- j^^Pefhon/t*
cum appellat quod totidem fyllabiscompoficum inScripcura »<,« ejfe voett-
oftendi non pofiir,inrquaiT? fanelegem nobis imponunt , qua /««2 ixotitam,
damnatur omnis incerprctacio quxScripturse cotextu noii co-*
farcinatuf;Stn exoticum illud eft quod cQriose-excogitatufu-
perftitiose defenditur, quod adcontentioncmTiragisquam ad *
asdificatibn(?Talet,quod vei'rmportuae>v£l..aull0' fcuda vfuf--
parur,quodfliaarpcricatepias auresoftendit.quoda verbiDei
/implicitate abftrahic : eorum fobrietatem toto animo ample-
^or. nonenim minori religione de Deo nobis loquendum
<juam cogitanduni {entio:Quado & quicquidde eo anobisco-
gitamus ftultum eft,& guicguid loquimur , infulfum. Eft au-
teaiinodus aiiguis feruandusspeteda ccrta ex Scripturis & co- Sed adhiUta,
gitandi & loquendi regulajad quam & mentis cogit ationes o- f^myfltriafa*
mnes & oris verba exigantur. Sed quid vctat quo minus, qu:e f';* verbispU'
captui ntoftro perplexa in Scripturis impeditaque funt,ea ver- '""^'^"^ '*/'^*-
bis planioribus explicemus , quse tamen religiose & fidelicer i-Xm>«/»W«^J
pfius Scriptur? veritaci feruianr,& parce modefteque,nec cicra i„diine feran» '
occafionem vfurpentur? Cuiusrei non defunc fatis mulcae- ^ui vocuiam
xemplii.Quidaute,ybiEccIcfiainfummaaccer(ita;e yrgc^ad '"•"^ r'#«H«^
eAP.siii. I N $ T iT vTioNi i iiB. r.
vfurpandas Trinitacis & Perronarum voces comprobatum fue*
ritjfiquis vcrborti nouicatemtum reprehendacnonnemcrito
iudicetur lacem veritatis indigne ferre? vc qui t<incum hocre-
' „ prehendat,verit3templanamacdilucidamreddi.
^t^lp.nege^:. Huiufmodi autem verborum nouitas ( (i ita appellanda
Orthodtxi vt ^";cum potilhmum vlu venit dum aduerlus calumniatores a(-
^riWrarw, «t- fercda eft vcritas.qui tergiuerfindo ipfam cludut.Q^od hodie
^jfM&j^i^rw/a, {i^ plus fatis expcrimur, quibusplunmuefl: negacij m expugnan-
^^,'^^'/^"'^^'' dispur^Efansequedodrinse hoftibus:ade6 obliquo &vo]ubiIi
_ceseahi trerJ: Q^^^^ lubrici ifti an^ucs eft^csiunc nifi fortiter premacur, & de-'
tum vt fAnam i r r^ ■ -- -^»
'^o^nam /4. prehenii vrgeantur.Sic vetcres variis prauoru dogmatum cer-'
^kir^u tueretur, taminibusexagitati, <.\\i\6. fentires coaftifunt exqui;Sta perfpi-
'Jumvt h.treti- cuitatc ediftcrercne obiiqua fubterfugiaimpiis rclinquerenc,
^^.9J^utparet. quibus verborum inuoIucracrrorumciaaclatebrs.Ariusfate-
1-xemTJiya. ^"^^"^ ^^" ^^^^ ^^'^'" ' ^ ^^^'^ ^'^^ ' '^"^^ euideiTdbus ora.
mrum rr j^l^"^^^ rcludari non poterat, & quafi probe defundijsconfen-
CfUiAtfjrum.ex ^uni aiiqucm cumaliis fimuiabat. Atinterim nondefinebat
I'a /. ht^riA ^Qji^Chis ft qmercatuni^flc & inilluxq^^bnifle, vc rctfflu a$
fttitis. creaturas. Quo flexilem hominis vafricicni e laceSris cxtralis-
rent vcceres^vltra progref/i func , Chnftuin pronundantes £-
ternumPatrisFiIium5Patric]ueconfubrtanti-ilc:n.Hiceft';rbuic
impictas, dum nymcn o^.>i!n* pcfflme odifle & execrari Ariani
coepe r ui it. Qno d fi p r sn c i p io co n feffi elTent /incere & cxaniiiib
Deum,noninHciatref]encPatriefre confubft mtiale.Qjspro-
bos illos viros infedari audeaf: ({u i^ rixatores & contenciofos,
quod ob voculan^ vnam cant ) difceptandi fcruore incaluerint,
&EccIefixquietcm tnrbauerinc ? At_yQCuIa illadiftijiguebac'
intcr purx fidei Chriftanos & facrilegos_Ariaiios. Surrex ic
poftea SabcHius.qm Ilacris,Fil ij, & .Sp-.rt>ii.<! r^r.<^f ngn^jn.i fcre
^ro nihilo dn<;^|3at., non^diflindionis^icuius caufapofica efle
diiputans jfeddiu e r fa clfcJDeijit!:ributa't^uiu^adr pinri m ^
Tiabentur. Si in c^i^timcifvencumefTet ? f-ttcbacur fc credere
ParremDeum,FiIiu:n DeumjSpiritum Deum.fedpoftca elabi
prompcum eraLjnihU fe aliud dixift*'::'qua-"n .'' Dcum fortem, &
iuftum,& fipienccm vociirec. Itaq-'t€-f-ef i^icbacaliam cantile-
nam,Pacrem cfle Filium,ScSpirirum fai(flumeirePatrem,nuI-
lo ordincnulladiilimftione. Piobr do(5tores,quibus tum pie-
tascordi erat, vt homiriis improbicarem frangercnt , reclama-
bant verc agnofcendas eiTc in Deo vno tres proprietates, Atq;
vcfecoi-racorcuofasvcrfuciasaperta fimplicique vericatemu'
nirenc,affir.narunn verein vno Uco fubfi[[l-crCjfeu(quodidciu
cracjin ^ci vnitate fubfiflere perfonarum Trinitatem.
5 Siergo tcmere non funt inucnta oomina , cauendum eft
ne ca rcpudiando fuperba; tcmeritatis arguamur. Vtinam qui-
4em fcpulca eflent,conftar€r mg^o h^ec intej; oniae$fides,Pa-
Ucn}
D8C06N1T. DEICKEATORIS. 3J
trem,& Filiuni^&Spiritunicflc vnum DcummeccamcnautFi- ^.Keij^en/i^iHr
lium eira Parrcm, aut Spiritum Filium, fed proprietaceqinda ^^'''ipatione,
c/redjftinftjs. Nctjj vcro tii piaeciia fum aufteritate vr ohnu-^^^^^fi "^^
d s voculas. d ijjadiarj hillineain. Anitnuducrto cnim veterciv>7^^-^^^^'i^^
1,1 1 II • /• l^j±>'e vocum a"
muka alioqm religiouc de iij. icbus 1 .'<juencci,nec intcr ie,nec hanottes diHi»r'
finguIosetiam(ccum vbique conrencire. Quasenim Hihmn ilyevtdainjup
foimulasa Conciliis vrurpjruscxcuiat? Qu^oiiceri^ incerdunT^-^^^^z" rerit~
profilit A^uJljnus ? C)nam ibnaiiles iunt (Sra^ci Lannis? Sed^^'"'''*^'''^^'''
huius variarionis exeinpium vnum fufficiat. Nome oueuTiv ouu ^r^Vj'^-- —
rcddcre Larini ycilent dixcuc Coniubltantiakm,vna eiie s^3,-u7i,:u„t:vtte'
rris &Filij fubrtantia indicances.arque ira Subltancia vrurpaces7?'»jf(!ri/z/4r^^ —
pro Ellentia. Vnde &Hievonymus adDamafum.facnicgiu efTe^^^-^''}"»» 2ieZ7
dicittrcsmDeo fubftacus pr^dicarc.Arqui piuscenties apud ^H.^fl^^'' ^*"
Hilarium reperies , tres cfle in Deo fubftantias. In v^cahuio^^f'"^'"*'^-'^
autemHyi^fntuc. j> quamperplcxus eit HieronymusPVeaenu Ejf^mtx , Sub-
cnimfubeiTe (u^"p'cacjr , auum nominancur tres in Dco hy^^o- jt^>itU, H}^%^
ftafeis.Et Iiquispio lienfu liac vocc vcatur, impropriaLntamea #''/««•
loqiuicioncm iirenondiifimulat.ficamcn fyncere ita loquutus
fttiacnonpoiiusquosodcrat EpifcoposOrientisfcicus ac vo-
iensgrauare fluduent iniufta calumnia.Cerre Iioc parum inge-
micafferit, in oiiittib profanis fcholis «s?«t» nihil aliud efle qua
hypofta(Tn .quod cx comuni trito^ue vfu paflim refolIitur.Mo-
deftior & humanior Auguftnus, qui etfi nomen Hypofta'Ten.t^-'^-S^^"' _
in hocTenik Lacmis nunbus nouum cfle dicicradcocamenGre-"^^^^— — ^^^^ —
cis fuam loquendi conluetudinem non cripit,vt Latinos ctiain
qui phrafio Grxcxm imicati fucrat,p!acide roIcret.Et quod cc-
iam a Socrate de ipfa fcribitur hbro fexto Hiftonse tiipartitar,
eotendit quali ab impcriris hf>min;bus iicperpcram ad hanc ... t ~ •
rcmaccommodata.Qjin ideHilarius magnocnmini ducit hc-*^^
rcticis.quod conl improbirafc cogariir fubiiccrc periculohu-^
mani eloquij quar mentiu religionc contineri oportucrat,noii
diflrtmuians quiw id ficagcr« lilicira.ineft^^abiiia loqui,inc6ceira
pratiumerc.PauIo poft multis adhuc cxcufat quod audet profer
re noua nooiina na vbi pofuit natur^ nomiaa,Patrem,Filiu,8c
Spiricumrfubneftit.extraiignificaotia fcrnaonis eirccxtrafen-
fusintemioncmjCxtrai»telligentia coaceptionera, cpricquid
vltra qua^ritur.AcalibifGelices GallijcEpifcopos pr^Bdicatjqui ^coacilJMk
alia nec excudiifenr,nec recepifrentjnec omnino aouiflent co-
fefi>onem,qua vctcrem illam & iimplicifiima qua? ab^ecate A-
poftolorum apud omnesEccieiias rccepta fucrat.Nec abfl.r.ilis
cft Auguftini excufatio, ncceflirate cxcortaoi fuilTe hanc voce
proptcrhuraanieloquijin re tantainopiam, non vtexprimc-
rctmquodeftjfcd ne taceretur (^uomodotresilnt,Pater,Filius, 4./^f^««.N^r*
&Spiritus. Atqueha-cfandorum virorura modcftia monere ^'^at^jhnJtf-
nes dcbet ne umfeucre veiuueforiu ftylo protinus nofemus yi dt^et/vt ^k
e. j.
CAP.XIII. 1 N STIT VTIONIS tlBil.
nHdasvoces di- cos qiii ifi vcrba a nobis cojjcepca iurare nolinc : modo ne aus
jUdiari vtlit, fiftu,aiit protcruia.aut malitioio aftu id faciantrfed expendanc
modo orthodo^^^^^ vicillim quata neccr/irace adafti ficioquamuri vt pauJatim
"^cclefiaChriftt^^^^^^^^^^^'^^^ formac tandem airuefiant.Cauere ctiam diicant,
f$rfetuumcon- ne,vbi oceurrettdum eftex vnaparteAriams, ex altera Sabei-
ftnfum fqua- lianisjdu vtrirq; cergiuerfandii anfam prscidi ftomachaturjno-
#ijr. nulla fufpicione iniiciac vel Arij fe eife difcipulos, vel Sabellij.
* Dicic Arius Chriftuiii efle Deum: fed muflicut fadu elfe & ini-
* tium habuifle.Dicit vnum cum Pacre : fcd clam in fuoru aure*
infufurraCjVnicu efle vc c2eterosfideles,quanqua fingularipr^-
rogatiua.Dicconrubftantiale.decraxerisverfipellifuua, &ta-
— 'men nihiladdisScripturis.D;cicSabcliius,Patrem,JFjIiu,& Spi-
- rituranihilin DcodiftinAii fonare.DictreseflejVocifcrabitar
- te nominare tres deos. Dic in vna Dei eflcntia per/oijaLu Tri-
nita^te: dixeris vno vcrbo quod fcriptur^e loquuntur, & iaanem
5«<j(^w>A<cn»- loquacitatecomprefleris. porro fiquos tam anxia conftrin^ic
^'»"f*'"f'*^'^' fuperftitio vt haecnomina non feraut : nemo tamen lam.vel fi
ftivant '^perti- ru"ipatur,in^iari poterit.quum vnum audtmus, incelligedam
naciuiyh<trefin cflc fubftantisB vnicacem : quum trcs audimusin vnaeflencia»
^rijvelfabel pcrfonas nociri in haeTrinitate. Quo non fraudulenccr con-
^oecHltefouit. feflb, vcrba nihil moram jr- Scd expertus pndem fum, & qui-
demfepius , quicunque de veibis pertiuacius liciganc, fooTerc
- .^- occulrumvirus:vt migisexpcdiateos vlcroprouocare quam in
^ corumgraciamobfcuriusloq^.ii. - - - -- - _♦ ,
. ^^ -^.^ .^^^^ 6 C^Jterum omifla de vocibus difputacione , iam de re ipfa
-voiu adrltZ dicere^iggrediar. Peifonam igitur voco fubfiftencia in Dcief-
ffitct dtfinitione rentia,qaf ad aIio<;rcIaca,proprietarc incomunicabJi diftingui
aecedtti.quam tur.Subfirtencix nommc ahud quidda intelligi volumusquam
Jeinde ei^H- efTentii.SI enim Sermo fimplicfter eflec Deus,incerea non ha-
tf^' beretaliquidpropriu,pcrperam dixifl^etloannesfuiflTe fcmpec
apudDeum. Vbicontinuopoftaddit, Deumquoque fuiffei-
pfum ScrmonCjad vnicam efrcntiam nos reuocat. Sed quita-
pud Deum efle no potuit quix^ reiiderct in Patre,hinc emergit
illa fubfiftcntia , qu3eetfi indiuiduo nexu cum eflTentiaconiun-
6tz eft,nec poteft feparari,fpeciale tamea habet notam qua ab
.. ipfa diftinguatur. lam ex tribus fubfiftentiis vnaquanque dico
fl!nmeT*^ ^^ ^^'^^ relata proprietatc diftingui. Relatio hic diferte cxpri-
'** mitur:quiavbifimplexficDeimentio&indefinita,non minus
ad Filium & Spiritum pcrtinec nomen hoc quam ad Pacreni.
Simul aut5 acque Parcr cum Filio confertur,fua quenquc pro-
prietas ab altero difcernit. Tertio qu jcquid fingulis proprium
cft,incommunicabile elfe aflero.quia in Filium competerc vel
1 -t, transfcrri non poteftquicquidadnotamdifcretionistribuitm
Praxcara""* Patri.Neqj vero mihi difpUcecTertuUiani defiiiitiojinodo dcx-
' "^ " " , ■ ««
t>B COCnXTvOBI creAtoris. }4
cre fumatur : efle quandam in Deo diTpofitionem vel oecono^
miam qu3E deefilnd:E vnitatenihil murcr.
7 Pfiurquani ramen iongius progiedi.ir, probanda erit & % t/EtcrmFi"
Filij & Spifirus Jfandi deiras. dcintle vtiarer fe differa^t vide- '^ deitM pra*
biinus. Ccrie quum Dei verbum nobis proponitur in Scriptu- ^''^«'"^''"jf *f
ra, abiurdiilimum fueririmagmarinuxam duntaxat&cuani- ^^^^ Ftiiusefi
dam vocem , qu:c in aerem cmiffa prodeat extra ipfum Deum; ^,^05 peH^a-
cuiufmodi & oracuJa Patnb.editaj&propheti^omnesfuerut: tris arerm.Er^
quum perpetua magis Sapientia mdicetur apud Deum refides, &" ^'''"^ ^fi *'
vnde & ocula & prophetis omnes prodierunt. Non enim mi- "'"""' '^"*' '
nus(telle Petto} lotjuuti Tunt Spiritu Chriftivetcres Prophets
quam Apoftob: £i quicunque poftea cjeleftem dodrinam ad-
miniftrarunt. Quiavcro nondum manifeftatuseratChriftus,
neceflb eft Sermonem intelligere antc fecula ex Pacregenitu, i.I*etr.i.ii.
Quodfi Sermonis fuit ilie Spiritus, cuius organa fueruntPro-
phetae , indubie coiligimus verum fuiflTe Deum. Atque hoc in
y mundi creatone fatis clare Joccr Mtifcs, Sermonem illum ia-'
termedium ftatuens.Cur enira diftrte narrat Deum ^ngulis o-
peribus creandis dixiflc , Fiat hoc ve] illud, nifi vt irnperuefti-
gabilis Pci gloria in imagine fua reluceat ? Nafutis & garrulis Qbie£li».
hoc eludere promptum eflcc,voce accipipro iuflTu &imperio.
fed meliores interpretes Apoftoiijqui traduncper Fiiiu fecula ^^''•»-*'
cfle condita,& portare omnia potcnti fuo verbo. Hic enim vi- 'VgfiionCto
demus verbum pro nutu velmandatoFilijaccipi, quiiprea»-
ternus&eflentialis eftPatrisScrmo. Nccver6fanis& mode-
ftis obfcurum cft quod dicit Solomon.vbi fapientiam inducit a Prou.S.ti.
Dco ante fecula genitam, & rcrum creationi & cunftis Dei o- .
pcribus prxfidcnrcm.Nam temporarium quendam Deinutunl
iingere^itultum ac friuolum eflet: quum tunc exerere volueric
Deus fixum^ternuinque fuum conflIium,atqucetiama!iquid
oGCultius.Q^o eciam fpedat dictum illud Chrifti, Patcr meus Ioan.;.i](»
& ego vfquc ad hunc diem operamur.Se entm a prjmo mundi
cxordio aflid^u in operecumpatrofuiflJe affirmans, apertias
cxpIicatquodbreuiusattigeracMofes. S ic ergo Deum fuifTe
loquutu coiligimus vc Sermoni in agendo fu^ eflTent partes,at-
«queiravtriufquecommuniseflecoperatio. Multo autcm om-
nium clarif/Tmelohaanes, quumSermoncm illumquidbihi- loan.i.a»
tio Dcus apud Dcum erar, rerum omnium caufam fimul cutn
DeoPatre ftatuit.Nam &folidampermanetcmque Verbo at-
tribuit eflrentiam,& aliquid pecul^are afflgnat,& dilucide cfte-
dit quomodo Deus loquendo mundi fiierit creator. Ergo vt o-
mnes diuinirus profcdae reuclationes verbi Dei titulo rit? in-
figniu/itufjita Verbum illud fubftantiale fummo gradu locare
conucmr,oi:aculoi;mn ommumfcaturi§inem,quod nulli varic-
6, iy •
gAr«Xlll* iNlTlTvT 1 oNi S LIB. i.
tati obnoxfuni,perpctu6 vnum idemque manct apud Deum A
Dcusipfeeft.
ohit^io, ^ A'^ obftrcpanc nonnuUi canes,qui quum fuam flli diui-
• x»yoc ceefit nicatem [>alara eripcre non aufint, aecernitatem clam fuffuran-
gjfettjHHm Deus f^f^ Dicunt enim, lum demum Sermonem efle coppiTe quum
mundum trsas j^gyj [^ mundi crcacione facrum (uum os apcruic. Sed nimis
'Relhlnliotlili- inconfidcratc fubftantix Dei nouacionem quandam affingunc.
meniu ^ ra- Nam vt quje cxternum opus refpiciunt Dei nomina attribui ci
limibusfirmif- coepcrunt ab exiftentia operis ipfiusfqu^Ie cft quod c^eli & tcr-
/f»D« tonfirma- ra» crcator vocatur) ita nuUum nomen agnofacpietas velad-
'**• mittitquod Deo aliquid nouum infeipfo accidifle {ignificcc.
hACOtn* ^Si^T^ fiquid fuiflet aducatitiuin,coucideret ilIudIacobj,man3-
xe defurfum omne donumperfedum,& defcendere a Pacre lu-
niinum.apud queui non eft cranimucacio,vel conuerfionis ob-
umbracio. Nihil ergo minus feceodum quam principiu;ii
fingere iiiius Sermonis qui & Dcus lemper fuic,& poftea mun-
di opifex. Sed argute fcilicec ratiocinaniur , Mofen , narran-
do Deum tunc primum loquucum e(le, fimul innuere nullum
antc in ipfo fuilTe Sermonem. quo nihil magis eft nugato-
rium.Nequccnim quiamaHifeftarialiquidcerco cempore in-
cipit, colligendum proptcrea erat,nunquam priusfuilfe. E-
govero longe fecus coneludo. quum miplo momeaco quo
^n-UI. dixic Deus, Fiat lux , Sermonis virtus emerferic & extiterici-
pfuxn mwlco ance fuifle. Quam dudum aucem /iquis inqui-
ret, nullum exordium repcnec. Ncque enim cercum ccmpuris
t»an.if >)|> fpatium tcrminac quum dici: ipfc , Pacer illuftra Fiiium gloria
quam apud ce initio pofTedijanteqaam iacerencur mundi fun-
damcnca. Ncquc lioc pra;rcriit loannes: quiaantequam ad
fnundj creationem defcendac: principio Sermoncm apud Dcii
fuiffe dicit. Conftituimws ergo rurfum , Sermonem excia
tcmporisinitium aDeo concepcum,apud ipfum perpccuo rc-
fedilfc.-vndc &afterniias,& vera eirentiaj& diuinicas eiuscom-
probacur.
S*etk$ifunt drg. 9 Ecfi autcmMcdiatoris perfbnam nondum attingo,fcd di£-
Ftlius ^peUn' fgj-Q yfque incum locum vbi dc redempcione agetuc : quia ta-
lur DeusO^U' ^^^ fineconcrouerna intcr omnes conftare debecChriftu efle
•ontnttufina- il^nai Scrmoncmcarne indutum,huc optime conuenient qug-
l!!itw mvmri cunquc ddtatem Chrifto after unc ceftimonia. Quum dicicuc
Tefiamento, Pfalmo 45. Solium tuum Deus in feculum & vfque , tergi-
^uaaternoPa- ucrfantur ludaci , nomcn Elohini competerc etiam in Ange-
rr»m^«M»f«r. Jqj & fummas poteftatcs. Atqui nufquam extat finiilis in
I/f t^tur ater- 5^ripcura locus,qui thronum seternum creatUfEerigac. neque
cnim flmpiicitcr Deus vocatur, fed secernus quoque Domina-
tor. Deinde nenvni defetcui: hic citulus , niii cwm adie^flia^
nt.
Di COGNIT. DBI CRIATORIS. J^
ne .qualitcr Mofcs forc dicitur Pharaoni in DcnnK Alij in ge- ^^^ y-
nitiuocafulcgunt ,c]uoinimis infipidumeft. Fatcorquidem
fxpe diuinum vocari quod fingulari prxftantia eximium eft: oi/Vffwwtt lu-
fcd ex contexru fatis liquct durum illud efle & coaftum , imo d*orum rtfu'
ncquaquam qaadrare. Verum fi non cedateorumpcruicacia, '''''"*
ccrtc non ob^cure a Icfaia idem Chriftus inducitur & Deus, & j^^^ ^^
fumma porenria oroaru/, quod vnius Dci proprium eft.-
Hoceft, inquic, nomen quo vocabunf eum , Deus fortis , Pa-
tcrfuturi feculi, &c. Oblatrant hic qHoque ludsei, & iJc •^^*'* •*»«^«*«
ledionem inuertunt , Hoc cft nomcn quo vocabit eum Dcus **"'/*•
fortis.Parer fu:uri,&c.vt hoc duntaxat Filio rcIiquBm faciant,
Principcm vocari pacis. Scd quorlumtotepithctain Dcum
P^^trem hoc loco congefta forent ? quum Prophet» confilium
fit Chriftum infignibus notis qua» fidem in co noftram a?difi -
ccnt.ornare? Q^rc dubium non cft quin eadem rationc Deus
forti* nunc vocerur, quapaulo anre Immanucl. Nihil aurem
dilucidJus leremix loco qua?ripoteft, hoc forc nomcn quo ^*"'*'**
vocabiturgcrnien Dauidi.s,Icho!?ah iuftitjanoftra. Namcum
doceanc ipfi ludsei vJtroaliaDci nomina nihil quam epithe-
raeflc, hocfi.lMmquod incffabile dicunt, cfTc fubftantiuum
ad exprimendam eius eiTenriam : coUigimus Filium vnicum
cflc Dcum & seternum , qui alibi pronuRtiar fe gloriaim fuJm refa.^i.J,
non daturum alteri.Latebras quidemhic captant, quia &a!ta- lnfia»ti* U*
ti a fc cxcrudo nomen iftud iiiipofiicnt Mofes , & Ezechici ci- dxorumfilnua,
uitati nouse jerufalem. Sed quis non yldet alrare extrui in mo-
nimcnruaiquodlOcus ficexaltafio iMofis?oec Hierofolymam
infigniri Dei nomine nifiad teftandam Dei prxfontiam ? Sic
eniiB Prophetaloquifur, Nomen ciuitatisex illadie, leho-Eie.^S.j^^
uah ibi.Mofes vero^n hunc modar» , i^dificauic altare , & fixo.17.1y.
vocnuic eiu5 nomen , lehouah cxalrrjtio mea. Scd maius (ci-
liceccerramenreftatexalio Icremirloco, vbi hoc ipfiim elo- /ere.jj.»^.
giumad lerufalem refertHr his xerbis, Hoccftnomenquo
vocabunc eam , lehouah iuftitia noftra. Atqui rantum abeft
quin hoc reftiinoniura officiat veritati qaam defendimus,vt
magis fufFragcrur.Qiujm enim an'ca Chriftum efle vcrum Ic- JilU inHnntu
houahteftacus eflct,vndefl«it iuftitia^nuncpronuntiaCjEccIe-/*^»»^»*»
liam Dti hoc vere ita fenfurairijvt nominc ipfo gloriari queat.
Iraque priore loco fons & caufa iuftitiac ponitar : .dcindc ad-
aitucefleauj. _ Tmiuni^rg.
10 Qupd (i non fausfaciunt haic ludxis , tam frcquenrer lehot^a itt^n-
Ichouam ftatuiin Angeli pcrfona, non videoqaibus cauillis gthperfonaS:^
cludant. Angelus apparuifle fanAisPatribusdicitur. Idem '^'^*'''^"^ /^*
fibinomcnseterniDeivendicat. Si excipiatquifpiam,perfo- r.^f f^'*^''!^'
{larquani fuftmet te(peotu ho< dici , nunime ita folmturno- ^j,^,,^ isawe
. p. i'j.
Ck7.X\Xl] I NSTIT VTl ONI$ L I B.
eft Aterni Pd- du$. Ncquc enim fcruus , facrifictum offerr! fibi permitrens,
trifhoy^-Er^o fuum Deo honorem eripcrct. AtquiAngelus panemfeman-
fiUui </ ^^"* clucaturum negans , iubet ofterri racnficiumIehou3e. Deindc
ludic^k &7. ^^^^ ^^ iUum lehouam efle reipfa probar. Iraque Manuah &
eap. Item.c. «ius vxorex hoc/igno non Angelum modo , Ted Deum fe vi-
j).itf.i8.22. & difle colligunr. Vnde vox illa, Mori-mur quia Deum vidi-
H* niiis. Dum vero refponder vxor , Si voluiflec nos occiderc
lchouah , non fu^cepiflct e manu noftra facrificium ; certe
Deumfatetur qui Angelus anre did.iseO. Adde quod ipfa An-
geli refponfio dubitationcm collit, Cur de homine meo iater-
SertttHi?*fle- rogas quod ell mirabilc ? Q^o magis deteftabilis fuic Serueti
tMfrofltgAtA. iinpietas,clumafl*eruit Deum nunquam pateOduin fuiife A-
brahae&aliisPatribus, fcd cius loco adoratum fuifle Ange-
^urFilius Cuh i,irn^ Retl:eaucem&prudenterorthodoxi Hcclcfia? Dodores
'^"^^*/'^''^''* fermonem Dei efle interprecati funtprincipem illum Angc-
dtrnAppArutt. 1 , *, i c ■ •»»»•"••
" lum , quiiam runc prjeludioqQodam fun^i coepit Mediatoris
officio. Etfienim nondum eratcarne vcfticus , defcendic ta-
men quafi intermedius , vt familiarius ad fideles accedcret.
Propiongitur communicatio deditei Angeli nomen; inter-
caquodfuumerac, retinuic. vtDeuseflexinefl^abilisglori.^.
©fc« ij.y. Idem fibivultOrcas: quipoftquara re<fenfuit luftam lacob
Cum Angclolehouah.inqult, Deus exercituum, leh' uah me-
moriale nomeneius. Iterum oggannit Seruerus, Deumgc-
ftaffe perfonam Angeli. Q^ali vero non confirmet Prophc-
C€ti.ji.i?.jo, taquod a Mofedidum fuerar, Vtquid interrogasdc nominc
meo? Et confcf/io fai^idi Patriarchaefatis declarat non fuifl*e
creatum Angelum, fed irt quoplena dQhsis refideret, quum
LCor,io.4. dicit.Vidi Deum facie ad facicm.Hincetiam illud PauIi,Chri-
ftum fuifl"e populi ducem in deferto ; quia etfi nondum adue-
nerat humiliationis ternpus , figuram tamen propofuit secer-
nusilleSermo eius officijcuideftinatus erat. lam fi abfque
xontentione expcnditur capucZachari^e fecundum, Angclus
quialcerum mictitjidcm mox pronuntiatur Deus cxercituum,
& ei fumma potentia adfcribitur. Innumera teftimoniao-
mittoinquibusnJto acquicfcit fides noftra , quanuisludafos
non admodum moueanc. N.im quum dicitur apud lefaiam,
Ecra.tj.o, "Eccc Deas nofter ifte;hic eft lehouah; expe6tabimus cum , &
feruabicnos: oculatispatctmonftrari Deum qui in faiutcm
populi denuo exurgit. Etemphatica; demonftrationcsbispo-
Malac.j*:. {{^^ ^on alio finunt hoc trahi quam ad Chriftum. Apertior et-
iamnum & folidior locusMaladiiac, vbi venrurum Dominato-
sem.qui tunccxpctebatur,ad templum fu«m promittit. Certc
nonnifi vni fummo Deo facrum fuit templum, quod tamen
^ropheta Chrifto vendicat.Vxide fequitur^eundem efle Deum
qui
DE COGNIT. DEICRHATORIS. J^
^ui femper adoratus fuit apud ludxos.
II Nouum autem teftamenrum innumeris teftimoniis ^!!^''''^*''^^
fcatet. Ideo danda elt opera vt brenieer potius felipamus '* ^»»" J^^y?'*-
paucaquam omnia congeramus. Quanuis autem de eo lo- ^j-^_j illuffriliui
quucifint Apolloli, ex quo iam cxtiterat Mediator in c;ir- «0//^??«»», t/6;
ne; quicquid tamen adducam , probandx eius ^eternie dei P'lrus agnefei-
tati apte conueniet. In prLi»is iftud eft /ingulari animad- f»^ lehoua ex-
uerfione dignum , quod Apodoli , qu:e de aeterno Deo ^^""""* ' j"**
pr^dida erantjin Chrifto v-ei iam exhibita, vel olim reprx- ^j^^^ ^orU,
fencandi docent. Nam vbi lefaias Dominum cxcrcituum Creatormunii.
lud^is & Ifraelitis in perram fcandali & Japidem offenfio- 'Bominus ^*-
nisforc vacicinatur , id Paulus aireiitin ChrjftoefTeimple-^'^'"'"'»» ^*»
tum. Domiiuimergo illum exerciruum Ghriftum efTe dc- ^"''■^*''^*^'^
clarat. Similiter alibi, Oporret , inquit , nos omnes femel *J^"^/j yj^^^
/iftiadtribunalGhrifti. Scriptumeft enim , Mihifiedeturo- diaus,T)eu$ i»
mne genu , & omnis lingua lurabic mihi. Id quum apud fe- carne mattife.
faiam de fc Deus pra;dicct,Ghriftus reipfa in fecxbibeat,con- A'«^> ^coa-
fcquirur illum ip um Deum efle cuiusgloriatraduci alio non ^'*^'» "^*""
poteft. Qood etiamadEpheiioscxPfalmiscitacinDeum V- '"^ ^'^'^f
•* . ^ ^^ , A r ^ • 1 1 • • • sterna, uomi^
nice compecere Iiquet : Alcenilens m altum dnxit captiuita- nus^Deut •-
tcm. tiuii afcenfionem ciufmodi adumbratam fuifre inteUi" mniufp^ertden-
gens quum infigni aduerfus extcras gentes viftoria, porcntiani ^'j^?»- Prfinde
fuam cjfceruic Deus , in Chrifto pleniuscxhibitam Iignificar. '^ i>e»s^er-
Sicloannes gloriam Filij fuiffc teftatur , quje lefaiseper vi- J'^'^^ g
fionem reuelat:» fuir : quum tamcn Propheca ipfe Dei ma- Rom.j-»?*
ieftjcem fibi vifaui fcribat. lila vero qusc Apoftolus ad He- Rom.14,10.
brxos in Filium confett , non obfcurum efteffe dariffima lcTa. 45. ij.
Dei elogia ; Tu in princjpio Doaime fundafti c^Ium & pP^j,'*'**
terram , &c. Icem, Adorate cjm omne^ Angeli cius. Ne- , j". ^ ^^'
que tamcn illis abutifur , quum ad Chriftum rrahit. fiqui- lefa.i.!.*
dcm qu^canquein Pfalmis iliiscanuntur, folusipfe imple- H«b.i.io.&^.
uit. Ille enim fuit qui cxurgens mifercus eft Sion : ille qui o-
mniumgencium &infulanim rcgnum fibiaffcruit. Eccurdu-
bitafftt loannes Dci maieftacem ad Chriftum referrc , qui i<,.i,i,&i4.
prarfacus fuerat, Verbum fcmpcr fuifle Deum > Quid for-
midaflet Paulus ChriftuminDci tribunalicollocare, tam a- ' Cor.y.io.
pertopr^conio ciusdiuinitatem ante profequutus , vbi di- Rofn-9 5-
xcrat cfle Deum in fccula bcnedi(Sum ? Arque vc appareat *' "" ^' *
quam fibibcnein hac parte confentiat, alibi etfam Dcum
in ctrnc nianifeftatumeflc fcribic. SiDcuseftinlcculalau- i.TIm.1.17.
dandus , ille cft igitur cni foli omnem gloriam & honorem
deberi , aliolocoidemtffirmat. Nequevero id diffimulat;
quin palam clamat, Quum iu forma Dci eflet, non fuifle du- Pkil.a.C
durumrapiDarlocoiiaequalcmDcofcprsbuifrcc : fed vltr&
c iiij.
CkV.XllU iNfTlTVTlONT» LIB. h
/eipfum exinaniuifie. Ac ne faditium quempiam Deum eiTe
p«lo.f.2o. impijobftreperent, vlrra p^-ogrcdiMir loannes: ipfc,in )U't,ell
verus Deus,& vit3 xrern j.Qjmnqjam faris fuperque nobis ef-
fedebet^Dcum nominariiprxKrrimab eoceftcqui diferteno-
bis non plures effc deos alT^ueraMl-d vnum.llle aurem Pa'jlu$
jCor.l.jf. eft,qu( fic loquitur.Vrcunueniulriiiomincnrurdi.hue m qx-
lo,fiue in terr.imobis tamen vnus eft Deus, ex quo omnia. Fx
codcm ore qiium audianms Deuin in c.irne mr»niFeftaru,Deu
Aft.»c)!i8.' ^^"^ Tanguine .icqut/iufffe (ibi Ecclcfiamiquid fecundum Deum
imiginamur.quemillenequaquam igvo^ct ? Et mininjedu-
bium eil quin idem pm omnibu'. fuetit fenrus. Tlioma^ certe
1o.20,t8. llmiliter Dominum & Deum fuiim a^c rre pra?^1ic.ind'> , vni-
cum iilum efleDeum prof tetur qucm 'cmperador.iuerat.
nnintum ayru '^- lam fi ab opcrjbus ci(ig dmuiirarcm cenfcmu» qu.T? illi
piemum.chri' in Scripturis a^cr(buntur,eu'detiiis indc adhuc eluccfcet.Qj,fi
fiuse^reator, cnim fe ab rnitiovnacumPatrebaftenus operari diceret , lu-
Conferuatcr^ dj?i ad aliacius didla ftupidif'uni,fen'eri.nttamcn cum /ibi di-
^«."f^pC^ uinam Dofcnriam vfurparc.Ac prov»tcrearvc loannesrefert $•
tator. Ergotft "«^- } i^i^giscum qu^rcbant mteinrere,quodnon labbarhum
^ternviDeus. modo foiuebat, ^Q^S & Parrem fuum dicebat Deum , a;qualem
fe f iciens Deo.Qu-iIis ergo erit ftupor noftermiii hinc e^us Ax-
uiniratem planesllrui renti 'mus?Ht fancprouidentia&viitute
mundum adn-.iniftra!:e,nutuqueproprr>virtutis omnia mode-
Hebr.i.j. rari.fquod iliidar Apofto!us)nf>n eft nifiCrearor^s.Nequero-
lam gubernandi orb'sprouinciam cumPatrcparticipat:fed a-
lia quoque fi igul » officia,quGe crearuris communicari ne(}ue-
Iefa.4j.25. an^ Clamat Dominus per Prophetani, Ego fum,ego fum qui
deleo iniquifares tuas propter me.Sccundum hanc fcnrenfiam
Mat 0 6 ^juuni iniuriam irrngari Deo Iuda?i exiftimarenr,eo quod pcc-
cata Chriftus rnnirrebat^hancpo.feftatem fibicompererenon
rantum verbis afl'eruir,fed miraculoetiam comprob.iuit. Ergo
peccitorum remiffionisnon minifterium,fed potcftatem penes
ipfnm effc confpicimus , quam ^ fe ad al(um tr-iniituram Do-
minus negJt.Quid?rac1tas cordiumcogitationesperconcan &
Mat.9.4. penetrare,an non foIiu<; Dei eft.? At cam quoque habuit Chri-
Sextum arqT-i- ft:us;vndc colligitur eius diuinitas,
menturn^Chri- j^ \^ miraculis 3ute quam perfpicue lucuIcnteqHe apparet?
^eZdyX^Tfvs Qjli^"^ ^^^ P''"^^ ^' finiiliatum Propheras tum Apoftoloscdi-
%lt'ute?lra' ^'^^ fateor: in hoc tamen plurirnum efl dfrcriminis, quod hi
diu d«num ^ dona Dci fuo minifterio difpenfaruntrillefui ipfius virtutem
vimmiracKh- cxeruit.Vfus cft quidem interdum precatione.quo gloriam ad
rum edertdorii p^trem referrct^fcd videmus vtplurimum propriameiusvirtu-
latgf.ur. mi- ^^^^ nobisofte^fam. Etquomodo nonefTct verus authormi-
D-Hs- ^^^ raculorum 5 qui difpcnfadonem aliis fua authoritatc commir-
D« COGNIT. •!! CREATORTS. 57
tic^ Narraccnirn Euafigeliftaillum dedifle Apoftolis potefta- ^"^"fy.
Tcm morcuos fufcicandijlcproros curandi. ciiciendi dajmones, ^ 5^^, lo j-,
&c.IIli autem (ic minifterioeiunnodi defanfti funr,vt fatiso- ^S.Scio-yjSc
llenclcrettc virtutciTi non aliundc eflTe c]uam a Clirifto. In no- »4 n.
mine Icfu Chrifti (inquitPctr«s)furge &anibula.Nonmitum ^'^'''"'*'l^l^
crgo fi mir.icuh fua obiecerit: Ciuiftusad reuincenda ludxo- ^;^l[''^^ "T
rum incredulicatein, vcpore quasvirtutc cius cdita, ampuilh- ^y^ faUu^nuUa
mumdiuinitatis teftimonium reddebant. Praeterea ii excra iuilitia^ huUa
Doum nulla eft falus,nulla iuftitia, nulla vita , Chriftus autcm vita. Chri(tu$
in fehxcomniacontinec,Deuscerteoftcnditar. Neque mihi ^^temhaztm'
<5.4ifi'iaaiobiiciat,difFjfam .« Deo in iprmn vicam auc lalutem: "^* ^"J^f^^tm.
non eni'ij falutem accepiife/ed ipfe falus efle dicitur.Ecfi ne- ^^^'„^,^ eflDeu.s
mo bnnus nifi folus Dcu>>quomodo eflec pucus homo,non di- Atemui.
co bonus ac iuftus,fcd ipfi bonitas & iuftitia?Qu.:djqu6d a pri- Matt.1j.17.
mocrearionfsexordio,teftc£uageljLfta,inipfovicaerat:&ipfe I0.1.14.
vica iam cura exiftens,erac lux hommum ?Proinde calibus do- j^']^*^ „^,**
cumeuosfretifidem inipfo noftram & fpcm reponereaude- 0^7 j„„^ j^^*
musrquumfciamusramcn facrilegam efTeimpiecatem ficutai t^et^fe tfteum
fiducu iacreacurish^ereatjCreditisin Deum,inquit, &inmc ef^ Dmm <«-
crcdite. Atqj ica Paulus duos lefai^e locos incerprecacur,Qui- fermm, in ^u$
cunque fperat in eo non pudeficr.Iccm, Erit ex radice Ifai qui a',f^^s, %
confurgecad regcndos p.)pulos:in ipfo Gentes fpcrabuiw. fit ,„„0^4^^;' ^„j-
quiddc earepluraSc ipcur£teft;mon!aperfequamur,quum Ecdefia fideiiu.
tQtiesoccurrac h2cfencencia,Qai crcdic in me habet vitam x- feruafrem 4-
tcrnam? lam quac ex fidcpendet inuocacio , illi eciam compe- gnofcit , tuius
tit.qu«ramcndiuiua?maieftatis propria eft fiquidaliud pro- 'f^l^^^^^^^^y^f
priu habet.Diciteuim i?rophcta, Quicunque inaocaucrit no- *J^^^ plopo'
mcn Iehouf,faIuuscrit.Alterver6,Turrisforciffimanome le- nitur ,in tuius
house.-ad ipfam confugfcc iuftus,& feruabicur. Acqui ir\ falutem folius togmtio'
inuocarurnomen Chrifti. fequicur ergoipfum eflelehouawi. ne pij giorian^
Porroinuocationisexemplum habemiis in Stephano ,quum f^^^eJr ?«»*'-
diffic,DomineIefu,fufcipe fpiritum meum.deinde in vniuerfa "'^"^* ^!'^"^
^ j I.- n f %'y r\ ■ communtcAt.u
Eccichaqucmadmodum Ananiasteftatureoaeml»bro,iJomi- ^^^^^^•^j^^^p,^-
ne, inquit, fcis quanta hicintulerit malafan(5lis omnibus qui FiUus.ErgoFi'
inuocanc nomentuum. Acquo apertius intelligAtur totzm liusejtmus *'
diuinitatis pjenitudinein in Chrifto corporaliter habitare,fa- temus.
lerar Apoftolus nullam inter Corinthios aliam do(fkina vrx ^om.^o.iu^
/- 1 rt-^ , . f I X ■ r.. J^^ 15.11.10.6.47,
Ic tuliiiequamciuscognirioneni, necaliud qaam iplam pra:- jogi ^ ,^.
dicaffe.Quale iftudqu^fo & quaatum eft Fili^" duntaxat nome Prou.i8.iar.
ann-mtiari nobis quos Deus iubet in fui foliuscognitione glo- A&.7.S9*
riari?Quis meracreaturam ipfumiadare aufic,CMius notitia v- Aft.9-»J-
nicaeftnoftragloriatio.^HucacceditqLiod falutaciones Pauli > Gor. ».2.
epiftolis pracfixK eadem a Filio precantur bencficia quse a Pa- ^*"*^ *^'
tie;guo docemur noa mod» illius inrcrcefHone «d nos perue-
«AP. Xlll. INStITVYioNtS II B. !•
nireqiUElargiturc^eleftisPaterjfedporencisecommunfoneFi-
liumiprumefTeauthorem. Qusepradicanotitia certiorhauci
dubie iolidiorcjue cft qualibet otiofa fpeculatione. lllic enim
pius animus Deum pr^efentiffimum confpicit & pene attredac,
Tbifeviuificarijilluminari, ieruari,iuftificari, ac fanftificari
fentit.
). ^rgumtnta '4 Qi^te iifdem etiam e fontibus pr^ccipue ad deitatem Spi-
addtiiatem^e. fitus aficredam petenda eftprobatio. Eft quidem minime ob-
ternam fptri- lcurum illudteftimonium Mofis in crcationis hiftorfa, Spiritii
jus S.aferen- Dci cxpanfum fuifife fupcr abylfos , velmateriam informem.
Gen » II. quiaoftenditnon modopulchritudinemmundi qu^ nuc cer-
I. Ejl mundi "it«r,vigere faluam Spiritus virtute : M antcquaMi accederct
Crtaton^co. Mcomatus , iam tunc in fouendailla confufa mole Spiritum
ferttator^ fuiffe operatum.NuJlis etiam cauillis obnoxium eft quod dici-
ira:.48.i^, juj- apmj lefaia.Et nunc lehouah mifit me & Spiritus eius:quia
\'hetlT^ '""' ^"'^^"■'"n^ i" niittendis Prophetis imperium cumSpiritu fan-
docommunicat: exquorelucec diuina eius maiefins.fedop-
j.OwjrtM-uiM»- tima,vtdixi,confirmatio nobis erit ex familiari vfu. Lon-
/wr. geenima creaturisalienum eft quodilliScriprurae tribuunt:
&nQs ipfi certapietatisexperienciadifcimus.llle enira eftqui
vbiq^ difFufus omnia fuftinec , vegetat & viuificat in coelo & in
'^."Bfi vhietue, t^rta-I^ hoc ipfo creaturarum numero eximitur , qubd nullis
circunfcribiturfinibus.fed fuum in omnia vigoremtransfunde-
do,eflentiam,vitam,&5notionem illis infpirare, 'u\ vero plane
$'SanS!os rtge^ diuinum eft. Deinde fi rcgeneratio ifi vitam incorruptibilcm*
nerattnvitam quauis prxfenti rcgcratione fupctior cft & multoexcellctior,
i>tc9rrufubiie, quij dcco ccnfendu eftcuius ex virtuteprocedirflpfum autem
non mutuatitio, fed proprio vigore regenerationis cffe autho-
^ Dtitatisom- ^^"^ Scriptura multlslocisdocer: neque cius mod6,fed futuraf
tnA offitia t» quoqj immortalitatis Deniqj in ipfum omnia,vt in Filiu.con-
eum conferun- ferunturquse maxime proprii fnnt diuinitatisofftcia. Siquidc
'*"*• ecia profunda Dci fcrutatur,cu! nulius eft inter creaturas con-
^6& '* *° filiarius.fapientiam & loquendi facultatem largirur: quum ta-
Exo.4.11. menDominusMofipronunticCjid facerc fuum effefolius. C\t
peripfumin Deiparticipationemvenimus, vtcius virtutem
fentiamus erga nos quodammodo viuificam. iuftificatio no-
itra,eius opus eft. ab ipfocftpotentia,fanftificatio, veritas,
gratia,& quicquid boni cogicari poteft: quonia vnus eft Spiri-
i.CofU.ii.& tusaquo profiuitoainedonorugenus. Namdignain primis
^^* notatucftfentetiaillaPauli,Qiiauisdiuerfa fint dona, & mul-
tiplexvariaquediftributio,eundemtimenefle Spiritum: quia
ipfum non modo principium vel originem ftatuit , fed etiam
authore.quod eciam ciarius exprimitur paulo poft his verbisi
Omniadiftiibiiit va«i ficideSpidtusprout vult. Nifi enim ef-
fct
DE CoGKlf DE» CRBAtOrIS' 38
fcc aliquid in Deo fub/iftens , mininie ci daretur arbftrium 8c
voluntas.Clariffime ergo Paulos Spiritum infignit diuina po-
tent:ia,& in l;eo hypoitacice re/idere dcrnonftrat.
i^ Nec verb quu deipfo Scripturaloquitur , d Dei appclla- 7« D<^^ d^^el-
tioncabftinet.PauIus enim nos efle templum Dei cx eo colli- ''""''•
gic quia Spirirus eius habitat in nobis.Quod no eft leuitcr prg-^.io.^g^j.Cor.
tercundum. fiquidem qoum toties promitrac Deusreeledu- ,^
rum nos fibi in cemplu.non alicer impletur ea promiflio quam
eius Spiritu in nobis habicante.Certe vc praeclare dicit Augu- Aug.ad M*-
ftinus,Siexlignis&lapidibuscempIumSpirituifacerciubere-g"?'""^»
niurjquiacuIcushicfoliDeodebecurjcIaruefrecdiumitarise- ^*
ius argumcncum. nuc ergo quanco clarius iftud eft , quod non
tempiu illi facerejfed nos ipfi e{{c debemus.'Et Apoftol us ipfc
nuccemplum nos Dci eflTe^nuHcSpiricus fandi eodem fignifi-
cacu fcribic. Petrus vero Ananiam reprehendens quodSpiritui Aa.s.f.^.
fan<flo mencicus cflTccnon hominib.mentitcm eire dicebacfed
Deo.Atquevbilefaias Dominum excrcituum loquencemin-^ef«.(f.9.
ducic,PauIusSpiricum fandum efl^e docecqui loquicur. Imo ^^.18.25;
quum paffim dicantPropheta» verba quseprofcrunc, efle Dci
cxercicuuiTijChriflus & Apoftohad Spiricum fanftum referuc.
vndc fecuitur,vctu effe lehouam , qui pra^cipuus eft Prophe- leCa.6i.ia,
tiarumauthor.RurfjsvbiDcus feadiram populi contumaciaMit. »»•?»•
prouocatumconquerirur,proeoIcfuasSpiritumciusfandum J^^''*^''*^'
cotriftarum fcribit.Poftremo fi blafphemia ia Spiritum ncque g^^s^^^i^hemia
ip hoc fccuio neque in futuro remitticur, quil veniam obcineac ,„* iptntum S.
quiinFilium blifphemauic, palarnhinc aiTerirur diuina eius mn(]ua rcmit-
maieftjs , quam tedcrc vclimminuere,crime inexpiabileeft. titur.E/i igitur
Sciens ac volens fuperfedeo a mulcis teftimoniis quibus vfi "^'"^ ^ttetnus
fiinc veceres. Plaufibile illis vifum eft cicare ex Dauide, *^^.^ *^*'
Verbo Domini cjeli firmaci func,& Spiritu oriscius oranis vir- pf^i.jj ^,
tus eoruni:vcprobarenc non minus Spiricus fandiopusefl^e
mundumquamFjIij. Sed quum in Pfalmis vfitacum ficbisi-
dem repetere,&quum apud Ief»iamSpiricus orisidcm valeat
iicque fermo ,infirma iUaratio fuit. Itaquetantiimparceac- ^^'^' *
tingere voluiquibus folideinnitercncurpiar mences.
16 Quia aucem Chrifti aduencu clarius fe patefecit Deus, g^artur^ *»e»
ita etiam in tribus pcrfbnis familiarius innotuir.Scd ex multis 6r«f» prioris
teftimoniis vnum hoc nobis fufficiac. Nam Paulus ha?c cria fic partu.^^id de
connediCjDcum, Fidcm, &Baptifmum, vc ab vno ad aliud ra- ^''^^['"^^^'fi
tiocmecurmempc quu vna elt fides , vtmde vnum elie Deum p/,,.^»,.
demonftrcc : quia vnus eft Baptifmus, inde quoquc vnam efl^e £phe'4f.
fidcm oftendac.Ergo fi in vniusDci fidem ac rcligionem ini-
tiamur pcr Baptifmum,nobis neceffe eft verum cenfere Dcum
in cuius nomen baptizamur.Nec vcro dubium eft quin hacfo-
lenmnuncupacioneperlc^amfid^ilucem ianaeflc exhibicani
CAP. Xlll," INsTlTv*IOK;$ II B. I.
Klatt.18.19. f^^^ri voluent Chriftus qtfum diceret, Riptizife ecs in nome
chrijitantrum Patris,& Filij,& Spiritus fanfti.ffquiaemhoc perinde valetat-
'Baptifmusy quc baptizari in vnms Dei nomen qui folida claritate apparuic
7r*s Perfcnas in Parre,Filio,& Spiritu.viidepiane conftac in Dei eflencia rc-
*^^tilUuit ^^"^"^5^^ perfonasinquibusDeus vnas cognofcicur. Etfane
e^e sx ojt$ » ^y^j^ ^ j^^ ^^j^ circunfpicere huc & illuc debeat , neque per
yaria difcurrere/ed in vnum Deum fpeaare, in eum conferri,
meoh.'erere:ex cofacile confticuitur quod iivaria ffntfidei
genfera , pluresetiam efle dcos oporteat. lam qufa facramcn-
tumeftfidci Baptifmus, Dei vnitatcm nobis c»nhrmat ex eo
quod vnus cft.Hinceciam conficitur , vt nonnifl in vnum Deu
bapcizariliccat.-quiaemsampledimurfide in cuiusnomeba-
ptizamur.Quid ergo flbi vult Chriftus , quwm in nomine Pa-
rris & Fili) & Spiritus fandi baptizari praecepit, nifi vna fide in
Patrem,& Filium,& Spiricum credendum eflre? id vero quid a-
liudeft,quamclarereftariPacrcm .Filium & Spiricum.vnum
eflfe Deum?Itaque quutti fixumillud maneac Deum vnumeffe
nonplures, Verbum&Spiritum noo aliudefle quam ipfam
jSrrin^srum I^^^ e^^nciam conftituimus. Btvero ftolidifflmc inepriebant
CrUuudoni^- Arriani,qui Fili; diuinitaremconficentes, Dci fubftantiamilli
ntrum Wr^/?/. adimebant.Ncc abfimilis Maccdonianos rabiesvexibac, qui
per Spiritum donagratias duntaxat in homines eflfufa intelligi
volcbant.Nam vt fapientia,int«lligentia, prudentia,fortitudo,
timorDominijAbipfo proficifcuntur.-ita vnus ipfeeftfapien-
ti5,prudcntie,forticudinis,pietacis Spiritus.Nec fecimdum gra-
tiarum diftribucionem ipfe diuiditur : fed vtcnnquc ilbe varie
?w ff*'!i diuidancur.idemtamen & vnus manecinquic Apoftolus.
•7 trtmvtr- ^^ Rurfum & qu^dam Pacris a Verbo , Vcrbi i Spiricu di-
finafMm. ft:nftio Scripturis deraonftraciir.In quatamcn excuticda,qua-
ta religione ac fobriet ate verfandum Cit,ipCz myfterij magniru-
donos admonet.Acmihifane vehementeriftudGrcgorijNa-
In Serm. de ^ianzcni arridet , e» ^^*»» tt «% vo?<ytw , ii 'nht^<n <tk*xiumL:gtj.ou
^ ♦^v»Tw»Te/a«r/«\«i»,^e<CT()«»«t#«wgf,tw:Non poflum vnumco-
gitarequin trium fulgoremox circunfundar: nec trrapoffum
difccrnere cjiiin fubitoad vnu referar.Proinde& nos eapcr-
fonarum Trinitatem ne imaginari ia animum inducamus qua
cogitationem feorfum diftradam detineat,acnon ad illa mox
Honfunt autem vnitatem rcducat.Veramcerte diftinaionam infinuant Patris,
diuif^iftd di- Filij,&Spiritus vocabula.nequts nuda epitheta cflTeputct qui-
flmt^i^^ vt ap' bus a fuis operibus varie defignecur Deus , fed diftin(5tioncm,
farttex itfti- non diuifioiiem.Proprietaccin FilioaPatre efl!e diftinftam o-
Jfionrts
fijH ^*^**^ ftendunt loci quos iam citauimus ; quia Sermo non fuiffet a-
*'^'^'' pudDeumnifialiuscfleca Patre : nequegloriam fuam ha-
baiflct apud Patrcm nifi ab eo diftin^flus. Similiccr Patrem a fc
diftinguit, «juuw aliu« efle dicit qui tcftimoniam fibipcrhi-
bcc.
0£ COGKIT. OBI CREATOKIS. ^f
b€t. A tque huc tendit qupd alibi dicitur Patrem, per Verbum j^
omnia creafTe : quod non poterat,nifi abipfo quodammodo i^.&^jij
dillinttus.Pr^terci non defcendit Pater in terram , fed is qui
a Patreexiit:n6 mortuus elt,nccrefurrcxit,(ed quiab eo miHui;
fuerat.Neque ab airumpta carueexordium habuit hxe diftin-
Aio.fcd anrea quoque vnigenitum in {inuParris fuille mani- j^ ^
feftuni eft.Quis enimaflcrere fiiftineat, rum demum /iniiPa-
tris ingreiTum Filium quu e caelo defcendit ad fufcipienda hu-
manitatem?Erac ergo antc Jn finu Patris,& fuam apud Patrem ^o-H.^.&ij-
gloriam obtinebar.Soiritusfandia Patrc diftindionem Cliri- ^'
ftus innuit, qiium dicit cum a Patrc proccdere : a feipfo au- ^*''*"**
tem , quociesaliumvocac : vr quutDaliuraconfolacoremab
femitcendumdenuntiac&Qlibifsepius.
i8 Enimue.o advim diftindionis exprimendam , fimilitu- „/4TJ^^*^
dincsarebushuuianismutuari wefcio anexpediac. Solcncid rudi»U?iT*ql^
quideminterdum fjcere veteresifed fimulfatenturplurimum ardushuma-
difflrre quic-.juid pro fijwili in medium afferunt.quo fit vt om- »'* fi*munturz
nemaudaciamhicreformidem : ne fiquid intempeftiue pro- '^^"'^ du^liti
dudu fuerit.aut mahgnis calumnijc.aiit rudibus hallucinacio- £ '"^^*
nis anfam prebeat.Quam tamen Scripturis notatam diftindio- ver^^fiTiuL-
nem animaduertimiis,fiibticerinon coucnit.Ea auteeft,qu6d do fetmda efl
Pacri principium agendi,rerumque omniumfons & fcaturigo ^"-e *:iam «r-
attribuitur:Fiho fapienria,confihum,ipfaque inrebus agendis "^"^'^ obferHA-
difpenfatioiac Spiricui vircus & effic.icia affignatur a<aionis. ^a^^^'^*^^
Porro quanquaParris^ternicas, Filij quoque & Spiritus SB-
ccrnitas eft,quando nunquamDcas fincfipientia virtuteque
fua cfle potuit , in xrcrrjitate auiem non eft quacrendum prius
autpofteriusrnoneft tamen inanisaut fuperiiacuaordinisob-
/eruatio,dum primus recenfetur Paccr,deindecx eoFiIius,po-
ftea CK vtroque Spiritus.Nam & incns vniufcuiufque c6 fpon-
te indinat vc primo D^uui confideret , dcinde emergentem cx
«ofapientia^rumjjofttemovirtute quacofilij fuidecretaexc-
quitur.Qua rarione,aPatreduntaxatcxiftcre dicitur Filius , X
Patrc fimul & Fiiio Spiritus.muitis id quidem locis , fed nuf-
quam clarius quam f ap.8.ad Rom3nos,vbi fcilicet idem Spiri-
tus,nunc Chrifti , nuqc eius qui fuiciuuit Chriftum a mortuis ,
promifcuc vocatur:nequeiniuria.Nam & PetrusSpirituChri- ^ _
ftifuiflTcteftatur, quovaticinati funt Prophcta»: quum toties ••^^^'^••*'
Scripcura doceat Spiritupi fuifl*e Dei Patris.
19 Porro fijajphcifliajam Dci vnitatemadeo nonimpedit C;<r tr*i nu
ifta diftindio, vc Filium inde prpbare liceat vnu cfle cum Pa- frfi^^firHpH^
tre Deum,quia vno fimul cum co Spiritu conftet: Spiritum au- ^'ff'"*''^ 0*»
tcm non aliud efle a Pacre & Fiiio diuerfum, quia Patris & Fi • '^toiiunt[
lijfitSpiritus.Siquide m vnaquaquehypoftafi cotaintelligitur cmjiith
natura^uhocquodfubcft fuavnifuiquepropnetas.Parcr to-
. vmtatetn om
imni9
Htlt,
CAP.Xlil. IN $ T ITVTlONl $ L I B. t.
tu$ inFifio eft,tocus inPacre Filius.quemadmodumiprcquo-
lo.uiMO. que aflericjEgo in Patre,& Pacer in me:nec vUa eflenci.^ diffo-
rentia feiungi alcerum ab alcero fcriptores Ecclefiaftici con-
cedunc. His appcUacionibus quse diftindionem dcnocaat (in-
Augurtjnus quit Auguftinus) hoc fignificacur quod ad fe inuicem refeiun-
HomJl. dc tur,noniprar»bftantiaquavaum func.Quofenluconciliand.c
^mp. ?8. de ^^^^ jncer fe vcterum fententiiE , qu;E pugnare alioqui nonni-
aJ"pIrceiia, ^^^ viderentur. Nunc enim Pacrem Filij principium efle cra-
Epift. 174. dunt.nunc Filium a feipfo & diuinicacem & efTentiam habere
Cyril.lib.7. af^eueraat ,ade6quevnum eflccum Pacreprincipium. Eius
deTrinit. 1- diuer/itacis caufam bcne ac perfpicue explicat Auguftmus a-
dcEn lib.;. libi.quu ita loquirurjChriftusad fe Deus dicicup,ad Patrera Fi-
Aus:*in Pfai- ^'^*^ dicicur.RurfufqucPaterad fe Deusdicitur , ad Filium di-
mum 1C9. & cicur Pacer.Quod dicitinstd Filium Pacer. non eft Fihus; quod
Traft.in loh. dicicur Filius ad Pacre,non eft Pacerrquod dicicur ad fe Pacer,
39 Aug.in Filiusad fe.eft idem Deus.Ergo quum de Filio fine Pacris re-
Pfal.tfS. fpe(5tufimplicicerloqui;nur,bene &proprieipfam afeefTeal^
fenmus:& ideo vnicum vocamus principium-.quum vero rela»
tione qu3E illi cum Pacre eft nocamus,Pacrem Filij principium
merico facimus. In huius rei explicaci^ne quintuS liber Au-
guftinideTrinicacetotus vecfaciir.Longe vero tuciuseftin ca
quamcraditrelationefubfiftererquamfubtiliuspenetrandoad
fubjime myfterium , per multas euanidas fpeculationes cua-
gari.
Conchip prto^ xo Ergo quibuscordi crit fobriet^s , & qui fidei menfura
llmmaelrZi contencierunc,bTeuiter quod vcile eft cognicu accipiant.-nem-
yi< de vnica pc quum proficemur nos credere in vnum Deum,fub Dci no-
Deiefentta 1^7- minc inteUigi vnicam & fimphcem effentiam.in qua compre-
trtb.^i perfcttii hendinius tres perfonas vel hypoftafcis; ideoquequoties Dei
treiere tiuef» j^f^jy^^n indefinite ponitur,non minus Fihum & Spiritu,quani
*^' patrem de/ignari.vbiautemadiungicur FiliusPatri, tuncin
medium venic relatio : atquc ica diftinguimus incer perfonas.
Quia vero propriecates m perfonis ordinem fecum ferunc, vc
in Pacre /it principiu & 01 igo:quoties meotio fit Patris & Filij
fimul.vel Spiricus,nomen Dei peculiariter Pacri cribuitur.hoc
modo recinecur vnita^ e(\hi(^,$i habecur racio ordinis,qu2 ca-
men ex F ilij & Spiricus deitace nihil minuic.Ec cerce quum an-
ce vifum fuerit Apoftolos afferere Filium Dei illurn efle quem
Alofes & Prophcr.^ ceftati func clTe Iehouam,femper ad vnica-
tem cfTentise veiiire necefleeft.Proinde nobisfacrilcgium de-
teftabile eft,Filium vocari alium Deum a Patre: quia fimplcx
Dei oomen relationem non admiciiic,nec poteft Deus ad fei-
pfum dici hoc vel illud efle. la quod nome lehouae indcfinite
i.Cor n^. fumpwm in Chriftum comperac,ex Pauli eciam vetbis patet,
Propcei:ca tei: rogaui Dominum : quia vbi retulit Chri-
fti re»
D£ COGNlT. Dfll CRBATORIS. 40
ftirefponfumjSufiicic tibigratia mea, fubiicicpaulopoft ,Vc
inliabjtec m me virtus Chnfti.Certum enim elt nomcn Domi-
ni pro lehoua iUic c(repoficum:acque ica reftnngere ad perfo-
nam Mediacoris,fiiuoIumcflctac puenle:quando abfoluca eft
oratio quje Fiiium cum Patre non compaiar. Et fcimus ex re-
ccpca Gr^corum cofuecudine Apoftolos paflim noraen Kvg/ov Aft.i.i^.
fubllicuerc in locum lehou^. Et ne procul qu:Erendum fic exe-
plumjnon aiio fenfu orauit Dominum P aulus > qi\im quo ci- _^ . »
tatiir iocus loehs a PetrojQuifquis inuocauerit nomen Domi-
nijfaiu.js eric.Vbi nomenhoc peculiariter Filio arcribitur, z-
liasn cftcracione.ncouftabit fuo ioco. nunc tenere fatis elt,
quuin abfoluie Faulus Deum rogairetjftatini fubiicere noujen
Chnlti. itd & rl)cus Deus a Chrifto ipfo Spiricus nuncupatur.
Nlhileniiii obftatquominus toca fpuituaiis fic Dci eftcncia,
in qua Pactr,Filius & Spiritus comprehedancur. Qu^ad ipluin
cx Scripcura pjanum fit. nam vt iUic Deuiii audimus nominai i
Spiritum Jta & Spiritum fandum , quarenus eft hypoftafis to -
tius efrcnti2e,aud:miis dici & Dei eiYc.ik a Deo.
zi Q^oniam autenj SacanjVt fidem noftram ab ip/is tidlci- Tcfierior pofs
bus coueilcrecpartim dcdiuina Filij&Spiritus eflentia ,par- hnius capitu,
tim deperfonaii diftinftioneingentcs pugnas femper mouit: ^ii*jnrefeUe7%~
atquc vt omnibus prope feculis impios fpiritus cxcitauit qui 1** '^rrtMntt^
1 CL III- oLj- Pfjeumato-
dodtoresorthodoxos, haciupartevexarcnc , ita Sc hodie ex ^^achis» O*
veteribus fauillisnouum ignem accendei:<i conatur:hic per- ^ntitnmta^
ucrfls quorundam deliriis occurrere oper^preriu eft. Hade- riis verfatur,
nus dociles manu ducerc,non aute cuni prxfradis & contetio-
fis mani5 confercre maxime propofitum fuic:nunc autem vcri'
tas qu3c placide oftenfa fuit , ab omnibus iraproborum califm-
niis alferenda.Etfi pr^cipuum ftudiumin hoc incumbet.vc ha-
beant qui faciles apertifquc Dei verbo aures dederint, in quo
certopedeconfiftant.Equidemhic, fiquando aliasinrecondi- Cantia in fri^
tis^criptur^ myfteriis , fobrie mulcaque cum moderatione "^?*. obferuan"
phiIofophandum:adhibitaeti3ni multa cautione,neaut cogi- "j^ ^^^ hac di~
tatioauclingua vltraprocedatjquamverbi Deifincs fe pro-'^"'^'^'"*
tendunt. Quomodo enim immcnfam Dei eflcntiaiT).adfuum
modulum meshumanadefiniatjquas nondu ftatuere cerro po-
tuit quale fit Solis corpus,quod tamen oculis quotidie confpi-
citur? Imo ver6,quomodo proprio dudu ad Dei vfquc fubfta»
tiam excuciendam penetret, quas fuam ipfiusminime aflfequi-
tur?Quare Deolibenter permittamus fuicognitionem. Ipfe
cnim demum vnus , vt inquic Hilarius , idoneus fibi tedis cft, Lib.i.dc Tr*;
qui nifi per fe cognitus norr eft. Permittemus autem fi & talcm "'** *
cocipiemus ipfuni qnalcm fe iiobispatefacit:nec de ipfo aliun-
dc fcifcirabimur qua ex eius vcrbo. Excant ia hoc argumencu
homilisChryfoftomiquinqjaduerfus Anom^os,quibyj tamc
CAP.XIII. INSTITVTIONIS LXB. I.
Vie incopre- cohiberi Sophiftarum audacianonpotuic quin frafnagarrull-
henfibili na- taci laxarecNihilo enim modeftius hic fegeflbrunf ^am vbi-
tura Dei, q^g folent. Cuius temcriratis infelicif/imo fucceflu admoncri
jmportunsc clecet,vt docihratemaois quam acumincinifiram quasftio-
vecesextant ncm mcumberecurspfitrnec m inmiummd<'camus aut Deum
apu^ luftin, vfquaminueftigarenifTinfacro eiu^ vcrbo, aucde ipfoquic-
Theodorer. quam cogitare nifi pfxeuntc eius vcrbojaur locjui nifi ex eodc
& hift.EccIc. ycfbo lumptum.Quod R qu^- fubeft iii vna diuinitaccP.itris,Fi-
fcnptor*!. |,j^g^ Spirirus diftjndicCvr eft cognitH difficilis ) ingeaiis qui-
buida plus facefiicnegotij & moiclHxquam expediat ,memi-
p?, nerint labyrinthum ingredi hominis menccs dum fuz curiafi-
tati indulgent: atque ica regi fe fuftineant csleftibus oraculis,
vtcunque myfterij alcitudinem non capiant.
^uum z'eTtri' ^^ T^xcrecatalogum errorum quibusaUm tcnrata fuit fi-
t^s hx^cfu» dci fyncentav in hoc dodrina? capice,nimjs longum efier,plc-
feci. 17.18. 19. numque inutili tsedio; ac hajreticorum pleiqu:: craflis deliriis
ciAufa fit ta totam Dei gloriam ica aggrefii func obruercvc fatis efle duxe-
nna: rinccocucere acnirbarejraperit-js.Statim vero apaucis homi-
nibusebullieruat plures /ett^ , qua» parcfm lacerarent Dei cf-
fenciam, parcini diftindionC':!^ qu.^ inter Perr<>na. eft con fun-
deret. Porro (1 tenemu? quod ance ex Scriptura fats ofteri/bm
cft, fimphcem & indiuiduam eflc eflcHtiam vnius Dei , ^\ix ad
Patfem,& Filium,& Spiritum pertineat : rcrfus Patre propric-
tat€ aiiqua differre a FiIio,& Filium a Spiritu.^^non Ario tantum
& SabeUio,fed aiiis vetuftlrs errorum authoribus claufa crit ia-
:$truetMm &• nua.Scd quianoftro tempore exorci futw phrcnetici qvnda, vt
refentttres^n- Scructus & ftmilcs,qui nouis pr^ftigiisomnia inuoluerucpau-
tttrtn.turios fijjeorum fallacias difcutere opera?prctium eft, Serueto nome
TerHetlTj-$i Trinitatis ica fuit exofum.imo deteftabile.vcTnnitariosomnes
hac feaione e- quos vocabat, diccret effc atheos. Ornitto infulfas voces quas
nfrtit' ad conuitiandum excogitauit/ H3:c qaidem fpeculationuni
eiusfuit fumma , tripartitum indiici Dcum vbi in» eius eflencia
reliderc dicuntur tres Perfona: , Triaderaque hanc effe ima-
gmariam.quia cum Dei vnitace pagoef. fnterea Pcrfonas vo-
luit efTc externas quafdam ideis^qiu-e vere non fubfiftanc in ep-
fentia Dei, fcd Deum nubis hac vcl ilia fpecie figur^.nc: ac ini-
Vidf Calui. tio qiiidcm nihil inDeo fuifTe diftindum quia olim idcat crat
dcfenfionem Vcrbum ^uod Spiritus : fed exquo cmerfic Chriftus Dcusde-
?"!l°'^/'^"'' Deo,Spiricumctiaa:»aliumexipfoDeum fluxifre Etfiauteal-
a^u. prodi- legoriis mcerdum fucatfuasna;nias, vtquumdicit Sermonem
giofos erro arernuin Dei fuifTe Spirirum Chrifti apud Dcum , & relufieii-
rcs M.Serue- tiani idcx:itera,Spiritum fuifle deicatisvmbram: pofteatamen
ti. Claffc y. vtriufque deitatem in nihilum redigit, afTcrcns fecundum dif-
ThfT'»''^ penfationis modum taminFilioquam in Spiritu partcm efTe
rum! ^^^^**" Deijficuti idem Spiritus fubftantialiter in nobis atque etiam in
lignis
Oa C0 6NIT. pii CrbaToris. 4f
lipiis & lapitiibus^Di.i portio eft.Qmid de MediatorisPcrfou^
biaceiec,ruo luco videbi.viu . Prodjg.olum vCiO hoccommcn-
tuiiijPcrronain nihil ^lii-d eiTc'c]uiui virtbilein gloriseDeifpe-
cicni,ncn longj rcfucati nc ind ger- Nain qnum Joam.esnon- ioaB.i.2'*
dum crcito mundo >o'jrv ruiilc DcumpronuLitc, iongcab idea
difccrnit.-Si vcio tunc quoc^uc & ab vlcima afterniracc /ej^ciile loaa.i/.a*
tjui Deuscrac,fu:t3|md P4ti-e,& propria fuagloria apud Patre
infignis fuir.non pocuic ccrte exremusertcau: figurariuusiple
dor:/ed neceflar^b iecjuitur fuiOc iiypoftarin , c|u^ iii Dto ipro
jnrus reiiderct. C^anqu.i aute non fuSpiritus merio nsii in {li-
i>oria crca ionis n)uii ii.uoa tauie iilic inducirur vt vnibra,icd
cficntJalis Dei vitrus , q um narratMoics inf(;rnie quoqueil- Gen.i^,
lam mairim fuiili inco iuftulram. -/Sce.rnum igiiurSpinrum
fempcr m Deo fuiiic tunc apparuic, dum f uendo (uilmuit
confufam ca:li&tcrr« maceriam^d ■npcafcedcietpuiciiritiJdo
&/eries. Ccrce noudumpocuiteftigies vclrrpr:i?ientatio Dei
eiTe. vci fomaiatScruet'is.,'\!ibi veroru.im i:r,pieratein apertfus
detegcrc cogicur,q jod Deus GEterna ;ua raciooe Pilium /ibi vi-
/ibiicm deccrnens jioc modo vifibilem fe exhibuit.nani /i lioc
verum ik , non a!ia rclinquitur Chril^o diuinitas , niii quatb-
nusicterno Dui decreto Filiiiscti oidinarus. Adde quodfpe-
Ctra illa qua? in locum hyportaicon fupi onit , iic tranlibrmar,
vt noua accidentia Deo afringeie nou dubicer. lliud vert) o-
mniiina maximeexecranaumAluodtam Filium Dei quam Spi-
rit-uni promifcue Creacuris omnibuspermifcet.Partcsenim &
parritiones palam afreric efie in cffcnria Dei,quarum vnaq':2P-
que porfio Deus eil -. prsfercim vero fpritus fidelium cox-
ternos dscit & confubilanciales Deo : quanuis alibi fubtUntia-
Jem deicatem non ranrum liominls anim.^,fed aliis rebus crea-
tisaffignet. _ ' ^^or^r^^nti
2? Ex haclacunaprodiiraliud non diPimilemonftru. Ne- trinitantruv»
bulo»es eioim quidam,vt Seruec:ce impieraris inuidia» ac dedc- h.trt/is.Patrem
eiiseffu2crenr-cLes quidem pcrfonas efiecofefllfuotjfed ratio- '^''^«^-•r preprtt
neaddira,quodPaterquivere &proprie vnicuseii Deus^FiIiu ^,.^^^ ---/0/5
& Spiritum fornjando^fuam in eos deicatcm trasfudit. Ncc ve- rfrrntutorem ,
ro nbftinent ab liorrendo loquendi genere,P,itrf m hac nota di vO^ue ndfinent
ftingui a Filio & Spiricu,quia fir (olus eilcnnaror.Colore hunc f^f-^^ rtfutA-
primoobcenduutjpaffim Chniliim vocari DeiFilju.-vndecol- ''^''; , „
liguntnoo aliu^i proprie Den eifc niQ Patrem.Atq;ii non ob- la^wnittl^pro
feruant,quamuis Dei nomen Filio quoque ftccoaimune,tamen ipfnfactreanod.
}i^T%loylu^ Patriinterdum adfccibi.quia fons efl ac priucipium pafiyn chrtjiut
deitatis:idque vt notcturiimplex efTcntia? vniras. Excipiunr.fi "^'cceturDdfi'^
vcre eft Dei Filius,abfurdum cfle cenferi perfou.^f^ilium.Ego 'l'^;''^^^^ ''"*
vtrunque veruni effc refpondeo , Dci nempe effe Fiiium, quia g^'/^y^^!j,,
Sermo eft i Patte antefecula genirus ( nondum enim de Me- ,,,, ,
f i.
CAF.XlZf. INsTlTVTloNlS LXB. U
diatoris ^erfona nobis fernio €ft)& tame explicandi caufa ka-
benda efle racione perronj»,vt nome Dei non fimpliciter iixmz
tur/ed pro Patre.nam Ci non aliu cenremusDeum qiiam Patre,
aon obfaire deiicitur Filius ab hoc gradu, Ergo tjuoties deita-
tis fic mentio, minime admitti debet antithefis mter Fihum &
Patrcmjquafihuictantum. conueniat nomen veri Da N;im,^-
le(k.6.i. ne Deus qui lefaix apparuir , vcrus & vnicus fmt Deus : qucm
io.iJ.41. tamen loannesaffi-mat fuif?e Chriihim. Qji etiarn per os le-
/efa.S.i^. ^-^j^ teftatas eftfe foreinlapide offendculi ludxis.vnicuserac
le^r/- M J^eusrquem Paulus ChriUum fuifrepronMutiat.QjjU per Icf^-ii
Rocn.14.'". <;Iamit,Viuo ego:mih: flciteturomnegenLi , vnicusDou.selt.
H^b.1.10 &6, atqui idem Paulus Chriftum inrerpretatur.Huc acceduntquae
Pfal.ioj. i6. recitJt Apoftolusteilimonia,Tu Deusfuadalhcxlum &ferra.
Pfal.57.7. Icem,Adorcnteum omnesAngeli Debqusenonifi invnicum
Deum competunr:quum camcn propria Chriiii elor^ia elle c6-
tendat.Nccvalet cauilluiuillud,t:ansferria<i CliriiKimquod
Deiproprium eftjquia fit relucenriagloriip ipfius.Nam q^um
vbique ponatur nomen lehoucj^equitur dcitatis refpedu ex fc
ipfo efle. Nam fi cft lehouah , negaci non p©reft quin idem fic
lffa.44.^ ii^c I^^"^ *I"^ P^"^ lefaiam alibi clamat, fig:> ego fum,& prieter
I«rc.'io.iK' menon cft Deus.Exp;:nderccti.un couenitillud Ieremi^,Dij
qui non feccrunt C3thim & terri.perejntde terra qu^e fub c^Io
c{I:quando cx oppoiito fatcri necefle eritFiliiim Deiemu eife
cuiiis deitas fajpiusapud lefaiam probatur ex numdicrcario-
ne.Quomodo autem creator qui omnibus eHe dac , noo evit ex
feipfo/ed eflentiam aimnde mutuabitur ? Nam qiiifquis efTen-
F.efutati, 2 ab tiatuni a Pacrc Filium elTe dicit.a leipfo negat e/fe. Keclamat
tm^iu abfardu autcm Spiritus fandus , illum lehouah nommans. lam fi de~
qna eK iftgntm mus totam efTentiam efle in foio Patre , vcl fiet partibilis, vel
nehuhnum lm- eripietur Filio:aEque tra fpoliatus fua cflentia , citularis foJum
r^trtuntur. gricDeus. EfTcntii Dei,fJ credicur iftis nugatoribus , foliPatri
conucnit,quatenusipre ioIuseft,&eft Filij e/Tentiator. Ita diui-
nitas Fiiij quiddam erit abftraftum a Dci cfl^-ntia , vel deriua-
tio partis a toco. lam concedant ex fuo principi© neoeiTeel^.
Spiritum efte foliusPatris : quiafi deriuatioeft aprimaef-
fcatia.quse nonnifi Patripropriaeft,iure non cenfebiturSpi-
ritusFiiij. quodtamen refellitur Pauliteftimonio: vbicora-
munem Chrifto & Patri facir. Adh:pc fi cxpungitur e Trinica-
te Parris Perfonain tjuo a Filio & Spiritu difleret nifi quia fo»
lus eft ipfe Deus?Face;iturChriftum efte Deum,& tamen a Pa-*
tre difrerrc.Viciflim notam aliqua diicretionis cfle oportet. ne
Patcr iitF.lius.Qui in eirenria eam ponunt,manifefIe in nihi-
lum redfgi-mt veram Chrifti deitatem:qux fine eflentia efle no
poteft, &quidemtota. Non diflPeret certe Patera Filionifi
propnum aliquid habeatin fe quod Filio comniune non fir.
Quici
dt Tdtre,
DB COGNtT. DKI CREAtORII. 4%
Qujd iam repcrienc m quo eum diftinguant ? Siin eftentiaefl
d!rcreci03re'p = )ndenic annon cmn Filio eam coinniunicaucrit.
Huc vero ncjn poc.iireflccx j>arce : quia dunidium fabncarC
Deuni ncfas c(P.c hddc quoi hoc modQ foede lacerarenc Dc
cfrcncijm. ReJtac vc coca & in folidum Pacris & Filij ficcom-'
niunis.Qjod fi verum cif,iani finec|uoad iplain nulla erical-
terius ab aicero difcrccio.Sr excipi.uicParrcmefienciandq ma-
nere nihdominus vnicum l>cuni,penes cjueni /ic efTericia^tihri-
ftus ergo figuraciuiis enc Dcus^ac (pccie cancu vcl nommcnoo
rc ip/a:quia Dto nihil magis propnum quam elFe, iuxca illud, Exo.jt.j^,
Qui eft,mi/ic mii adVos.
14 Filfum '-juidein ciTc qaod fumunt, quociesabfolutc nt Kcfftntioi.Nt
Dei metioin Scnptura.uonifi Patre intelligicx muicislocisre- rnenDti^^ufo,
fellcre proinpcQ tMt:& in illis ipfis cjuos pro It cicanc , turpiret ^'•'<' f "A*"» <'«'j
produnt fuamincogicanciain,qiia iilic Filijnomcn apponitur; ' '" "^"^^^^"
vnde apparecreiatiuc accipi Dei nomen, ideocjuc reii-ring! ad
Patris perfona. ac eorn obiedio vno verbo diluitur, Nifi folin
Parer,inquiui,vcrus e(r:tDeusjfuusipfe patcr elfet.Neqi enim
abfurdu elt,propcei gradu iJc .jrdinettiDeuptcuI-ariter vocari,
qui non folum gcnuic ex (e fuam fapieciam, led Ocm ©riam eft
Mcdiarons,ficuti pienius fuo loco dilJeiMm.Nam ex quo mani-
fcflacuscfl incarne Chrillus, FiIiusDei vocarur, noncantum
quarenisantc feculagenitus cx PatrefuicacterniisSermo yCt^i
quia Mediaroris fufccpic perfjna &munus,vrDeo nosconiun
geret.Et qwoniam Filium i Dei honore tam audaifler excludijtj
icire velinijquum pronuntiat nuUum efle bonurn pr^rer vnum f ^^'^ •^«"^*
Deu,an fe bonitJtepriuec.Non loquordehumanaejusnatura, n^^^f^^^^^p"^
ne forte excipiat.qmcquid in ea boni fuit,exgracuito dono flu UuiAtcrrm*
EifTe qua? ro an Sermo ^ternus Dei bonus fi cnecne. Si ncgcnc,
faris conuida tenerureorum impieta§ : fcicendo feipfo^ iugu-
laat.Quod auteprimo mcuiru viderur Chriftusafe remoiiere
nomen boni,fentenriam noflrani magisconfirmarrnempequii
fingulare fit vnius Dei elQgium,quatcnusex vulgari more fa-
luratus fuerat bonus , falfum honorsm repudians , bonitatem
qnapollec diuinamefTsadmonet. Quajroctiam , vbi iffirmat '•Tim.i.iTty
Paulus folum Deum effe immorralem , fapientem & veracem, ^ ^''"* ^^ ''^-
an hisverbisin ordinem mortalium,flultorum &fallacium re- """'^''^^•A/''^'-^»
digaturChrilfus.Non eritigitur immortalis, qui ab initio vita '^rlnhifEiicm^
fuit vt Angelis immorralicacem conferret? non cric fapicns, dtChnftus efl,
qui^ecernaeftDci (npiencia?nonerit veraxipfa veritas ? Qu^- ErgoXeu* <^
ro praeterea Chriftuninc adorandum ccnfcant. Si enim hoc '^''""^-
iure fibi vendic3t,vt fledatur coram ipfo onmegenu, fequitur ^'*^'^'P--'"^*
iilum efTe Deum , qui in Le^e vetuit quenquam alium prrtei
feadorari.DefGlopatrefiaccipivolut quodapud Icfaiam di- Icfa.44 *'
citur, Ego fum^ac nemo prxcer me, hoc teftimoniuiTi ir^ ipfos
f, 1,1
M.itth. 19,17,'
cAP.Xin, iMST IT V T iONlS L 1 B- T.
ehitamif cx reiar^uco,quando videmus Chrift© atcabui quicquid Dci efl;.
Propheta dt^ j^ec iocBs cft eorum cauillcChnftum ia carne fuifTe cxakatu
fytapixdtltttto. i^ q^ijj exinanitusfuerat,&carnis rerpeducmneiinperium illi
nlref tatfo"' ^^^^'^ ^^^ ^" ^^^^ ^ '" terra:quia etfi exteiidicur Regis & la-
dicis maieftas.ad totam Medi-itoris pcrfonam, nifi taLnen Deus
manifeftatus eiTet in caine jnon pjtuit in tantam aleitudiuem
extolii quin Deus fecuai ipfcpugnarc;: Atquehanc controucr-
Pliii.i.i^y. iiamopcimePauIustoIiit, secjuakm DeofuifTeciocens, antc-
quam fe exinaniret fub forma ferui, Porro seqiialiias ilU quo-
modoftarecniiifuiiTet Deusil'e cuiusnomen eft ia & leho-
uah,quiequv£atruper Cherub m j qniRcx efttotiusterfc-e, &
Rcx (eculorum ? lam vtcuaque obii:rcpaac,nonpoteil:eripi
Idaii 9 Chrifto quod alibi dicic ieiaiasjHichic eft Deus nofterj expe-
Aauimus eum:'.iuando his verbis aducntura Dei Rcdcmptoris
defcribitjq.uinonmudoab-.cxihoBabylonico p.puluQiredu-
cerer,red Eccle/iam plcQerefticut-ret o..nnibus numcris. Aicc-
jtrtid obtiB:» foetiam cauilio nihil proficiunt, Cbriftum fuifll- Deum iii
rtf* itur,0 •pacrefuo. Nam etii fatemur ratione ordmis& cradus princi-
refiitatto h^re- i- • - /r • d j a ' 5 nr'
ftit ^ntttri^ pium diumitatis eife m Pacre , deceltaoile carnen eHe dicmiu?
nitariorur», ex commcntum iliud/olius i^acrri eirenciam efle propriam.quafi
Uep hifloria piljj deificator efTet : quia hoc modo vei maltiplex eifer eircn-
de crtationt. ^{^^yQ{ tituio & imaginationc tenus Chrii-tum appeliat Deum.
stLhtHr. g- ^Qj^f-^^^rii Pilitjm efle Dcum , (ed fccundum a Patrc; iam in
ipfo genita & formata erit eifcnria ^qua: eft in Parre ingenita&
©en.i.:^. inform is.Scio multis nafutis ludibno eflc quod ex verbis Mo-
iis perfanarum diilindionem elicunas , vbi Deum fic ioquea-
teminducit, Fa«iamus homuiem ad imaginem noifram. vi-
cfent tamen pij lcAoresquim fiieide atque inepre hoc veluc
colloquium mduceret Mofcs.nifi fubeflenc in vnoDcopIurcs
pcrfon^. lam quos alloqujtur Patcr, ccrtum eft fuif^e increa-
tosrnihil vero increatum , cxccpto ipfd Deo , & quidem vno.
Nunc ergo nificoncedantPatris, Filij & Spitirus c.^mmimcm
fuifle crcandi poteftaccm,& commune iubendi imperium , Cc»
quecur Dcum non inrus fecura ira loqimruui efle^fcd dire^^ifie
adalioscxcraneos opiiicesltrmonem.Deniquc locusvnus duo
iiraul eorum obied:a facile expediet. Narn quod pronuntiac
Chriftus ipfCjDcum efle Spirirum , ad Patreni fofuin rcftringi
confentaneum no eflTer.acfi Sermo ipCc non eflet fpirirualis ua-
tura^.Quod fi Filio fimihter vt Patri conuenic nomcnSpiritui-,
fub indeiinito Dci nominc Filium comprehendi colht^o. Sub-
iicit tamen continuo poft, non alios probari cultorcs Patri nif»
quieuminfpiritu &veritateadoranr.vndeaIterum confequi-
tur,quia fub capite fungiturCiiriftusofficiododorisjDeino-
men Patri adfcribere,non vt aboleat fuam ipfius deitatcm, fe4
vt gradatim nos ad cani attolhf.
2; $ca
Iean.4-M'
DB r«00>JTT. Dll CR1ATORI5. ^J
%<y Sed in eo fcilicet haUucinantur quodiudiuidua fom- R,efui.j.faUun
niiot , quorum (ingula partcm obrineant elTcnci^e. Aiqui ex turin to fuod
Scriptuns docemur vnum eiTencialiccr Dcum cfiejdeoquc ef- 'pj^^'^ '-^'"^p
fentiamtam Filijquam Spiritus cfle ingcnisam. ^cd qoatenus -J^^ j^J^^"'^'"^^
Patcr ordinc pr.mus eft, atquc cx fe genuit fuam Sapientiam, /tn^uU EpntU
merkojVt i:iupcr dictum cl^cenfrtur principium & fons totius parrem obtt'
diuimratis.Ira Dcus indc fmitc efl Ingcnitus : & Pater eria per- »*^t: &^ua''
fon:]crerpcauinoenitus. S:ulte etiam f utant fecxnolira fen- ^''"/Jf!* r
Si- ^ n • • r 1 > o 1 ; ' Orthodoxu co-
tcntia coihgere quaternitatem Itatui.qaia talso & calunmiose .^. ^^^^^^
cerebri fui coramsntumnobisadrcfibu!it,qaafi dcriuatiu^ fin- ntantur»
ganms prodire cx vna clTcntia tres pcrfonas : quum ex fctiptis
noftrisliqueatno abftraherenos perfonasab efllnria,fed qua-
uis in jpfa refideant,dillin6lionem inrcrponcTe. Si fepiratx ef-
fcn: ab eflentia perfoD^e.probabilis forte cffet corum ratioifed
iioc niod )trii3itas efl*etdeorum, non perfonarum quas in fe
conrinCcvnusDcus.IrafoIuiturfutiliseorum qua^ftio.concur-
ratne eflentia ad conflandam Trinitarer.rquafl trc,^ dcos ex il-
la defcenderc ima^^ineiiuir.Qliod excipiuntTrinitatem igitur ^''''1'"«"'"'
_ /» ~ "^ I • . 77= , • r* J j • ^^^ «t>tecti9nt3
foreiineDeo,excademinfulhratennfcitnr : quiactii ad di- dtlutio attente
flinftioncmnon concurrit vt parsvel mcmbruoj, non tamcn legetid^i {y tb-
pcrfo .1^ fine ipfa, vel txtra ipfam • quia 3c Parer, nifi Dcus ef- fcruanda.
fet,nonpoterat eif«Pater: &FiIius non sliter Filiasnifi qufa
Deus. Dcitatera ergo abfdutccxfeipfa efledicimus. vnde&
Filium quatenusDeus cft,fatemur ex fcipfoefle,fubIatopcr-
fon^ ref'pedu:quatenus vero Filius eft,dic!museflcex Patre.ita
eflentiaeiuspriocipiocafct: perfons veroprincipium eftipfe
DciJs.Et quidem orthodoxi{criprores,quicunque oiim de Tri
nicare loquuti fuut^ad perronascanrum rctuferiie lioc nomen:
quando non modo pbfurduscffcterror , in ipfa diftinilionc
compledi ci?enciam/ed nimis crafla impictas.Nam qui volut
tria concurrcre,E/fentiam,F!lium,& Spiritum.eos Filij & Spi-
rituscflentiam cxinanirc palameft.alioq.ii partcs intcr fecom
rniftx contiderent : quodelt in omni diftinilionc vftiorum.
Dcnique li Parer & Deus fynowyma cf!cnt , iic deificator eflec
Pater,niliili«FiIic» rcnduumcflec pr^ter vmbram: necaliud
efletTriniras quam coniuadio Dei vnius cum duabus rebus
crcatis. Priorh refi-.t^i'
z6 Quod obifciuat , Chriftum , fi proprie /It Deus, Filium '';''^^/'^'- '"='
Dei perpcraJB vocarL,iam refponfum eft,qura ht vnms perion^ %ndtt'J nome
ad altcram comparatio , nomen Dei non fum: iHdpfitiite, fed Ddnon debere
xcftringi ad Patrem, quarcnus deitatis efl principimn.non ef- it^dd r*trem
fentiando,vt fanatici nugantur,fcdratione ordinis. Hoc fcnfu rf#'''"^''"''*"''
accipitur /ermo iile Chriftiad PacreRi.H^cefl: vi?aa:ierna vt ^'\^f^]^T^^^ '■
credant tc. vnum vcrum Deum, & quem mififti lefum Chriftu. ^'^^^" ''"■'5*" j
Nam in Mediatoiis pcrfona loqucns , mcdium ^radum tcnet
CAP.Xtlf» IN STI T VTIO Nl » L 1 B. 1.
InlcfDeumSc homines.necjucramcn ideo imminufrureius nia.
ieftas. Nam erfifeipjlim exinaniuit, gloriam ramen fu3m,qii.^
abrcondirafuircoram mundo,non perdidir apud Parreni. Sic
Cap.i. lo. & Apoftolus ad HebrsEfis, quanquam faterur exiguo rempore
*-9' fuifle imminutum infra Angclos.non ramen dub!'.'ac /imul af-
ferercrrrernumefle Deum nui fundauirterram Tenedum igi-
tuieft,quories Chnllus in perfona Mcdiatori.s Parrcm copel-
lat,fub hocDei nomine diuinirarem coplec^i , qu.^ipfiusqao-
/0.15.ZS. que cft.Sic quum Apoilolus dicerer, Expedir me afcendere ad
Parrem , quia Pater miior me cll:,non fecundam diuinitateni
tanrum (ibi tribuir, vt fit quo ad ser^^rnam eilbnriam Pnrre infe-
rior:fed quia cajlefti gloria potitus,fideIes colligir in cius par-
ticipationem.In fuperiorc oradu Parrc locar , cjuatenus diflert
confpicua fplendoris perfed.o,qu.r in cxlo npp3rer,ab ea glo-
ri^ menfura qnx non confpeda fuir in ip'o camc vefiito.Eade
i,Cor,jJi4. ^^^^^^^^ ^^i^' Paulus (. hrif^um dkk redditUrum Deo & Patri
regnunijVt fir Deus omni.i in omnbus. Nihil ,ib'urd'usquani
auferre perpetuitatcm Chrifli deirari. Qupd fi nunquam de(i-
net efle Dei Filius,fed ideni mancbit fcmper qui fuit ab inicio,
fequitur,fnb Patris nomfne vnicam Dei eflenri.a.quT vrriufque
communis efljCoprehendi.Et certe idco ad nos defcendir Chri
ftus vt ad Patrem attollcdo, fimul ctiam ad fcipfum artollerct,
quatcnus vnum eft cum Patre. Nomcn ergo Dei cxclufiue ad
ratrcm refiririgere vt Filio Tuferatur, neqne fas necjtie redum
lo.Uh eft.Na & hac de caufa verum eflcDcum alferir loannes^nequis
fecundo deitatis t^jadu fubfidere putct infra Patrem.ac miror
cjuid fibi velmtifil nouorum deoriim fabridum Chriflium ve-
rum Dcum confefTijmox eum cxcludunr a Patris dcirare.-quafl
pofliteflevcrusDeusnffi qui vnusefl, aut trajsfufa diuinitas
non fitnouu aliquod figmentum.
"RrYofio ad'o- '^ Q^pd mulfos locos accumulant cx Iren:Ko vbi Patrem
tuUdduaos ex Chtifli nfierit efle vnicum & arternum Deii Ifr ael,vel pudenda
Srcn£<^tZ'biPa' jnfcitin cflr.vcl fumma improbitas. Animaducitcre enim de -
trem ^hriflt buerant fan<fl:o viro negotium & ccrtamcn fuifl^c cum phrcnc*
^fie^it tjje^ vm- ^ jj-js.qui Patre Clirifli negabant illum efTe Deum qiw" per M©-
v7i-^rumu. ^*^" &Prophctaso!im loquutus fuerat, fcdncfcio quodfpe-
ctrijin e Isbe mvnidi produdum.Iraque in hoc totus efl,vr pa-
lamfaciat no aliurn pra^dicari inScnptura Deumquam Chri-
fliPatrem.&pcrperam aliumexcogirari,acproinde nihil mi-
rum ii tocies concludat non alium fuifle Dcum Ifraclis qHain
quicclcbrarura Chtifto5c Apoftolis. Sic ctia nunc,vbi diuer-
fo crrori refifliendum eft,vere dicemus,Deu qui oIi<m apparuit
Patnhus,no alium fuffle quam Chriftum.Porro fiquis excipiat
fuifle Patrem,in promptii erit refponfio , dum pro Filij diuini-
'irtf*diconfi!m- j.^j^ pugnamuS:nos Patrcm minime excludcre. Ad hoc Ircnsci
confilium
DB COGNIT. »HI CRlATORlS. 44
confiliu fi actendint ledoresjcefTabit omniB contentio. Quin-
etiam ex Ccxro capitc lib.^.tota Its facile drrimirur , vbi in hoc
vnum iniilHc pius vir , Qui abfolute & iffdefinite vocatur in
Scriptura Oeus,iIlum efl*c vere vnicuni Deam:Chriftum vcro
sbloluce Deum vocari,Meminerimus huc fuifle difceprationis
i^a(rum,ficuri ex toro progrefTu patecac praKerrim libri fcciTdli
c»p.4 fi. non vocari Patrem afnigniatice & parabolice qui vcre _ ..
non/icDeus. A ide qubdalibiconiundimrand Filium quam ' ■J**^*?*
Par rem prspdicJtum fuiffe Deum conrendit a Prophctis & A-
poltolis. Poftea vcro definit q«omodo Ghriftus,qui Dominus Cap. \t. eiu{-
cft omnium,&Rex,& Deus, &ludex, abeo quieftDeasom- dem libri.
nium acceperit poteftarem:nempe fubirdiionis rcfpedu, quia
humiliatusert vfquc ad mortem crucis.Intereapaulo poft affir
mar»FiIium efTv? o|>ificem cxli & tcrra^, qui Legc tulit per Af o-
/ismanum,&Fatnbusapp ruic.lamfiquisblateret.Irenro fo- CoiP.i^. eiuf-
lum Patrcm cfCc Deu Ifiael, rcgeram quod ide fcripcor aper- dem libri.
re tradit.Chriftum vrrum &eundem exiftere : ficuti ctiam ad ^ap i8.&rjf.
eBmrcfcrcvaticiniumHabacucDeusabAuftrovcniet.Eodem «'"'dcralib*
percinct quoci lcgiturcap.p.lib.^. IpfeigiturChriftuscum Pa-
trc viuorum cft Deus.Eceiufdemlibricap.ii.incerpretatur A-
braham credidifle Dco,quia fador c^li & terrje, & folus Deas
JicChriftus.
28 Tertullianum mihilo verius patronum fibi afci/cunt. ^^.^ ^j/^,,
quia etfi afper interdum & fpinofus eft in fuo loquedi genere, cxTertuUts.nl
fummam tamcn dodnn^ quam tuemur , non ambigue tradit; preUtos ^b^n
nempc qitum vnus ficDcus, difpenfationecamevcloeconomia titrinitaritt,
efteeius Sermonem: vnicameircDeuiirfubftantiae vnit2te,&
nihiiorainusvnitacemdifpcnrationis myfterio in Trinitatcm jm «
difponircreseflenon ftaru,Ied gradumecrubftantiajfedforma; fm Pfaxeai»
nec potcftate,fcd fcrie. Dicicquidem fe defcndere fecundum
a Patre Filium . C^d non ahum intclligic nifi diftind:ione. 'Viii-
bilem alicubi Filium dicir : icd poftquam in vcranque partem
raciocinacus eft , dcfinit inuifibilem cfle quacenus cW Sermo.
Denique Pacrem fua pcrfona dercrminari affirmans, alieniflfi-
mum fe probat ab eo commento quod refellimu^.Ec quanqua
non ahum Deum agnofcit quam Patrem, feipfum tamen pro-
ximoxontcxtucxplicans,fenonexclufiue loqui ©ftendic Fili;
refpedu, quia ncgat alinm effe a Patre Dcum : ideoque non
violari monarchiam pei;fona:diftindione. Atqueexperpetuo "^ '^f^^-^f^* p^
eiusconfiho verborum fenfumcollioere prompcumeft. Cori-^/rt'^ "^'"' 7
tenditenim aduerfus Praxeam,quannis m crespcrfonasdiftm- s.Trifiifate.'
dus fit Deus,non tamen fieri plurcs deos , neque difcerpi vni •
tatem. EtquiafecunduraPraxese comrtentum Chriftus non
poteracDeys eflequinidemeflct Patcrjidco cantopere dedi-
ftindione laborar, Qupd vet» Sermonem & Spiruam vocac
€A?.XUX. iNsTlt VTIOWIS I iB. I.'
portionfm totius, etfi dura cft loquurfo.excu/ahilis tanien eft,
qiiando ad fubftantiam non refei tur , Ced dirpontionem tan-
tuiu & oeconomiam notat quse folis pciTonis conucnit, Tertul-
Jiano ipfo teftc.Inde ctiani pendcc iliud , Qu^ot perfonx tibt
vidcntur pcruerfi/fimePraxea.nifi quot fbnr voces? Sicecfam
paulo pof} , Vt credant Pafrem & Fiiium fn fuis qucnque no-
minibus&perionis.His arbitror fatis jefeKi pofTeeorfi impu-
dcntiam qui ex TertuIIiani autliorifare fucum tenrant faccre
iimplicibui.
Veisris Theo- ^^ £j. j-^rte quifquis di*igentcr veterum frripta inter fe con-
/^5», ittterqim ^^j.^^ ^ ^^^ ^jj^j repcrier^apud Itcn-rum quaiTi ouod ab alns
Urtus.^ fitri- tl^Jia^^iJ^dcleqriutnunt^proditum iuir. luitinusvnus clt exve-
«»/.ir/oj -«iii-^^u^^^^^Js: nobis autcmpev omnia fuftVagatur. Obiedcnc
ds rtfellu>it ,C'!' tam ab iilo quam a reliquis P.!treni CiuiHi vocari vrium
crr/jo^ox4)We Deum. IdcmHilariusquoquedocet, im© afpcrius loqui-
^jrtmutedo- tur, a?ternitatem ciTe in Patre. An vt Filio auferat Dei ciTen-
UHmr. ^*'^"'' ^ •^'^^ui m e!u> hdei quam lequJmur defenfione totus eit.
Nec tame eospudet m^itila neicio qu.r di<5t:a cxcerpere,cx qui-
ignatiusjufpt- bus perfuadeantHiiariumefleerrorisrui p.itronum.Ignarium
aus Jcrtpm: quod obtendunfjii vellnt quicquam haberc momenti,probent
^ , ^Y^' -^P^ftoJosIegem tulifiede quadragefima & iimilibus corru-
"^^ii" ' P*^^^^- "'^JI riarniis illis qua? fub Ignstij nomine cditas runr,pu-
•*" ' tidius. Quo minus tolcrabilis eft eoru impudcntia, qui talibus
laruis ad fallendum fe inRrnunt. Poirb limc veterum confen-
fus clare perfpicitur, quod ncquc in concilio Niccno Arius ex
cuiufqua prcbati fcriptoris authorirare fttcura ficere aufus efl:
&ndmo ex Grsecis vel I.atinis cxcufar a prioribus fe diffentire.
Augu^in.li- Au<^uftinus,cui Ttcbulonesifti infcrtillimi lur,quam fcdwl© ex-
bris de Tri- cufferit omnium fcripta^&quam reiierenter amplcxusfit , ai-
nitate,& al"^- ^ere nihil attinet.Certe in minimis quibufque fcrupulis oftcn-
^*' derefoletcur ab illfs difcederc cogatur.In hoc eriam argume-
to /i-ijuid am.bigiiu vel obfcuru iegcrit apud aIiQs,non diffimu*
lat. Quam tainen i(\:i oppugnantdoftrinam pro cmfcfTo fumit
ab vltima antiqoiratc finecontroKcrlia fuiflb rcceptam.Neqne
tamen quid antedocuiircntalif.ipfum latuifTe, vel ex vnover-
boccnflatjvbi dicitin Parrceflevnitate,lib.dc dofrriaa Chrf-
ftiana primo.an garricnt fiiituncfuifrc oblitumPArqui alibi ab
hac calumn'u fe purgat,vbi Patre vocat principium fotius dei-
tatiSjqnia a nullo efl:prudenter fcilicet txpendens fpecialiter
Patri adrcribiDei nomen,quGdrifi ab ipfo fiat initium, conci-
Ciyielufio difpn pi ncqucat fimplix Dei vtiitas.Hisetiam dcmuwi . vtrpero,a-
taiionti /iV .S'. gnorcetpiisledtoromnc; calumniasdifcufTas , quibus Sataa
Tr.HitAic. hadenuspuram doctrinaE fideperuei.tercvel obrenetjraremo-
litusefl.Deniquetotamhuiusdoiflrinf fummam fideliterefTc
explicatamconfido, /iqaidem modum curiofitatiimpon.int
leftores.
DE COG^JIT. t>ET CREATOllT$. 4f
If^orcs , necmoleftas & pcrplcxas difputationes cupfdiifs
ouam par fit fibiaccerfant. Na quos obledat fpeculandi inte-
pcries,minime placandos fufcipio. Certe nihil aftute pr^cteri;
■quod mihi aducrfum efle putareifed dum Ecclefise sedificationi
iiudco,muIta no attingcicconrulriusvirum eft, quse & parum
prodeflent,& leftores grauarent fuperuacua moIeftia.Quid e- J^ "^"jj,'* ^*
rim difputare atcinet/an femper gencrct Pater ? quando Itultc f^^/iii^', jj"
fingiturconrinuus aftosgencrandi , ex quo liquet absetcrno ^^„^'.9/
trcs in Dco Perfonas rubltidfl^V.
Jnipfa^iiam wtmdi ^ rerumomnium crcAtione Scripturam ctf-
tis notis di[c:rnere verum Deum d ficiitiis.
Secunda pars llbri i.de Notftia hominis.
Qu^edam vero hoc capice pr^emittuntur.
1 De CreationtmundiMn genere.reft. i.& 2.
i Traftatione de homine in proximum capuc reie^Sa , de Angclis
agitur.ftd. j.vfqne ad I}.
i De raalis Angelis,(iu» diabolis,i ij fedi.ad 10.
4 Quis fru<3us ex hiftoria creatioais a nobis lir cpliigendus , fefl:.
lou.&ia. ,
Vanquam falforum deorum cultoribus [Qcor^ Stfi ex tKun-
diammerito exprobrat lefaias , quod ex terrje '^^ ireattotie
fundamcntis & c^elorumambitu non didicerint "Pf" '^W'*
r n- T>. n. • debettt,ne ta-
quiinam cflet verus Deus : qua; tamen elt in- ^^^ ^^ (j^„_
genij noftritarditas & hebetudo,necefl"efuitj ne tium flgmenta
2A Gentium flgmenta dcfluerent hdeles, expref- defluerentfide-
iius illis dcpingi verum Deum. Nam quumeuanida fit qu^ /" > hifionam
apud Philofophos maxime tolerabilis habctur defcriptio, Greatmjtf tn ^
Dcum mentem elfc mundi:ipium familiariusa nobiscognofci f^l'f!^Jiuity&
opGrrpretiumeft:nefemperinambiguo vacillemus. Jtaque tempta ««t^ri,
hiftoriam crcationisextare voluit, cuiinnixa Ecclefi^efides n5 icC^o.i».
aliumDeum quaereretnifiqai propofitus eft aMofe opifex
mundi &conditor.]lIic primo n Jtatutn eft tcmpas, vtconti-
rjuaannorumfcrie fidelcs ad primam humani generis &rc-
rum cmnium origincm peruenircnr. Qu,^ apprime vtiliseft:
cognitio,non tantum vtprodigiofis fjbulis, quGC ini€gypco&
a-IusterrsE plagisolimgrafTat^fiint, obuiam eatur, fedetiam
*^c cognito mundi cxordio , chrius cluecat Dci ^etcrni»^*
CAP. Xllll. I KSTIT V T I ON IS LIB. T,
lur!nundum'^' no^q; 111 fui admir3tione magis rapiat. Neq; vero mouez^mi
Dcunon iitiits ^^^^'^^'■op^^^^^i^^ari^b^annat-o.mirum efTecurnon dtiusve*
fandUerit, ^^^^^ EJeo in mcntem»c^ium & terram conderc.fcd otiofus im-
menfum fpatium pr^terflucre (luerit, quod antc plurima xiz-
tum millia efficcre poflet: quumad fex annorum millia non-
l(efhon/I» *^"'^ peruenerit mundi ad vltimum finem rergentis dinturni-
"^ ' ' tas.NacurtandiudiftuIeritDeusjncqucfaseft nobisinquire-
re,nequeexpedir:quiafie6 vfque penetrare contendat menx
Iiumana,cencies-in itinsre deficiet: nequc etiam cognitu vtilc
^ ^ . , «^fl^fquod Deusipfe,vtfidei noftremodeftiam probaret,con-
fcttoapophhez- voluit celatum efle. Ac kite pius illc fenex,quum pro-
matcpij cu uf- ^cruus quifpiam cx eo per ludibrium quxreretquid ante crea-
damfenii. hu- tum mundum egiflet Deus: refpon^ic fabricaffeinferos curio-
ius meminit /is.H^ec no minusgrauisquamfeuera admonitio copefcat la^
Aupft. con- fciujam.quapmultos titil]«t>«de6queimpeliitad'pr3uas& no-
lib.n.^cap 12. '^'^^0'^*^"^'^f^ones.Deniqaememinerimus, Deum illuminui-
VidVcap. 6. ^^'^£"1 & <^iJ'us incomprehenfibi lis eft fapientia.virtus & iufti-
feft.i. tia,Mo/ishiftoriamfj?eculi loco nobis proponere,in quo vi-
ua cius effigies relucet.Sicuti entm nihil diftitiAe cerniint ocu-
li vcl fenio obtufi,vel alio vino hebetes,ni{i fpecillis adiUuetur:
i ta,qu» noftra eft imbecillitas,ni/i nos dirigat Scriptura in Deo
quarrendojftatim euanefcimus.Quirero proteruia? fuae indul-
gent,quia nunc fruftra monentur, fero horribili interitu fcn^
tient quato fatius fuerit arcanaDei cofilia reueretcr fufpicerc,
Lib.de Gen. quim blafphemiaseuomere quibus carlum obfcurcnt.Et rede
ht^h^ Lb^^' Auguftinus iniuriam Deo fieri conqueritur, vbi fupcrior eius
«leCiui Oei, v^^^^steflapiraTurrerucaufa.Idemalibi prudenter admoner,
* non^ minus perperam de imme/Ts remporu quam locoru fpatiis
quxftionem moueri.Ccrte quantumuis late patcat cxloru cir-
cuitus.cft tafncn aliqua eius dimenfto. Nunc fiquis cum Dco
cxpoftulet,qu6d cetuplo fuperet vacuita?, anno piis omnibus
detcftabilis erit petulantia? JEodem furoris profiliunt quj cx.v
gitantDeiotium , q*u6d eoajmatbitrio mundum ante innu-
nierafecula non condiderit. Vt fuse cupiditati morem gcranr,
cxtra mundum cgredi aflFe<flat. quafi ver6 \n tam ampla cseli &
terra^circunferentia, non fatismultaoccurrantqua; iH^ftima-
bili fuo fulgore abforbeant fenfus omnes aoftros: quali mtra
fex annorum millia non fatis multa documenta ediderit Dcu$,
in quoru affidua nieditationc mcntcs noftrse fe exerceant.Ergo
libeter maneamus inclufi his cancellis ,quibus nos circumfcri-
bere Dcus voluit , & quaft mentcs noftras coatrahere , ne ra-
ZTxf""^ -^f gandi licentia diffluercnt.
tojeTckK^ie ^ Eiufdem rationis eft quo4 narrat Mofes , non momento ,
\^i aLyutum ^^^ ^^'^ diebus abfolutu fuifle Dei opu«.Nam & hac circunftan-
^^ P-i ■^ptii. «la ab cnrmfc' figm^^ cglligimur ad vnicii Dcu qui in fex dieii
opus
DE COGNlT. DBI CREATORIS, 4$
opiTs fuum digefnt.ne moleftum nobis cflet in ems confidera-
tionc occupari toto viiiE curfu. Quanuiscnim oculi noftti ,in
«juancunque parteoi fc vertanccoj^jUnturin operum Deiintui-
ru verrari:videmus tamen quam fluxa Cn atrcntio,& quam cito
praeteiuolent fiqu^enos fangantpjascogirationcs. Hic etiam
obltrepiE humaiia ratiojSitja/i a Dei potentia alieni fuerint ta-
lesprogreflijs,donecfuba<ftaad fidei obfequium quietemillam
coIeredirGit,adcju:imnosinuitat fepcimi dieifandificatio. In De,ndt (^ or^
ipfo autemordincrcrum dilioencer confideraduseftpaternus ^" defcribttur^
JL ■ I - I ' «1 nempe non an~
Dei amor erga humanum genus^quod non ante creaujt Adam jecrtAtutnfuif
quam mudum omni bonorum copia locupletairef.Nam fi eum fe ^damam,
in terra :idhuc fterili & vacua locadetjfi vicam dediffec anrc lu- i^uam et Detu
cem,vifusfuiileceius vtilitati parum confulere.NuncvbiSoIis i^^unde z^pa-
& aftrorum motus dirpofuit ad vfus humanos,terra,aquas, ae- ^'.''J"*, ^*''"^»'"^-
... , ^. - , j ^ ' rtfiiaqtie bom-
reni anmialibus repleuit, frugum omnium abundantiam pro- t^[gJro,^jd,yret,
tulit qux alimencis fufficeretrcuram prouidi & feduli patrisfa-
milias fufcipieKSjmirificam crga nosfuam bonitatem oftendit.
Qu.-e breuicer cantum delibo fi quifque attentius apud fe expe-
datjconftabit Mofen certum vnius Dei creatoris cefte ac pr^-
conefuifle.OnHttoquseiam expofuijnon denudatantum Dei
eflTentia illic fieri fermonem , led ^ternam quoque cius fapic'
tiam & Spiritum nobis proponi. nealiuniDeum fomniemus
quam qui m ilJacxprefia imagine vulcagnofci.
5 Scdantequamdehominis natiira plenius difiTerere inci- l-of"^ de^n
piam,aliquid de Angelis inferere oportetiqufaetfiMofes vul- g^ti >txpofim»
gi ruditati fe accommodans^non aliaDei operacommemorat
in hiftoria creationis nifi quse oculis n^ftris occurrunt: vbita-
mepoftea AngelosDeiminiftros inducitjcolligercfacile Iicec
eorumcfle conditorem.cui fuam operani &officiaimpe»dunt.
Q_auis ergo MorespopuIaritcrI<u|uens, non ftatim a primis urtex ijs^u»
rudmentis Angelos recenfueric inter Dei creaturas : nihil ta- 9"^ efifamrff
men vetat quoniinus diferte & expHcate de iilis tradamus qu3B '«<S'2f/'"'< ^'^'
alibi paffim docec.Scriptura.quia fi Deum ex operibus fuis a-
gnofcerc cupimais.minime omitt^ndum eft ram prsBcIarum &
nobile fpecimen.Addcquod refutandismulciserroribus valde
necefl*aria eft h^c pars doe>rmr.Multoru mentes fta perftrinxic ». Vt mmitifi-
Angelica;naturepr^ftantia,vtputaretiflisiniuriafierifivnius ^*^ aduerfu*
Dei imperio fubiedi quafi in ordinem cogerentur. hinc '*''''"'" ^"^^-
illis afficla diuinitas.Emerfit etiaMaiiichjeus cu fua feda , qui iJy^nitkMrum,
/ibi duo principia fabricauit,Dcum & diabolum.ac Deo quide
rribuebat bonarum rerum originem : malas autem naturas ad
diaboIumauthoremreferebat.Hocdeliriumfimences noftras
teneret implicitas , nonconftarcc Deo fua in mundicrea- ^ i, /• >
tione gloria. Nam quum nihil magis Dei proprium C\t quam dS\rin^pU
aeternita$ , & «J/Tjrffi*», id el^j a feipfo exifkntia,vc italoquar. conptutatiiA"
' fitt((tt9k
cAp.xiiij, iNSTrr vTioNis LiB. r.
quidiabolohoctribuunt,nonnequo(lammodo eumdiuinica-
tis oriianr ticuioplam vbi omn-poretia Dei,fi diabolo tale c6-
ceditur imperium,vt iHo inuito 5c repugnate, quicquid volue-
rit exequ3tur?Qupd autem vnicum habentfuiidamentum Ma-
nich^i,nefas cflc afcribi bono Deo vllius rci male creationem,
id orrhodoxam fidem minime la:dit, qux no adinittjc aliquam
eflcin mundi vniucr/icatemalam naturam.quandoquidem nec
prauitas & maJitia tumhominis,tum diaboli,;iutquie mdena-
icuntur peccata,exnaturi funtsfcd ex natur^coiTuptionemec
quicquam smnino ab initio exticic m quo non & f^jpientias &
iuftiti^B fuacfpecimcr» cdiderit Dcus.Hisergo peruerfiscoaien-
tis vt obuia eatur , altius animos atrollere neceffe eft quam o-
culi noftripenerrent. Qup cofilio veri(TmiIeeft,vbi in fymbo-
lo Niceno vocarur Dcus omninm conditor,rcs inuifibiles fuif-
fietattsregttu fe cxprcflas.Modum tamen,queprarfcribit pietatis rcgula,tc-
Jiere cura» critr.ne altius qua expedit fpeculado^ledorcs a fidei
fimplicitate abdufli vagencur. Et certe qanm vtilitcr femper
nos doccat Spiritusrin quibus vcro parum eft momenti ad xdi^
lieatione.vcl fubnceacprorfus.vcilcuitertantu&cur/im actin-
gat,noftriquoqjofficij cft,Iibenterignorarequ3B noconducuc.
I. ^ngcltfunt 4 Angelosfane , quum Dci fint miniftri ad iulTa eius exe-
ereati a Dcoj qucndi ordinati,e{re «^uoque illiuscre3turas,extra controucr-
*y"* ^*^"^ "- ftam efle debct.Dctemporc vel ordinequo creati fuerint,co-
Ve" '^n Hir*re ^^^^^^^^^"^ moucrc n6nne pcruicaci^e magis quam diliv^cmix
tonexpedityvt cft?Tcrram efTc perfeftam.&c^los perfe(ftos, cu omni exercitu
facitP.Lembar eorum,narrat Mofes : quid atcinet anxie percontari quoto dic
^usUIj. i,difi, prscteraftra Siplanerasalij quoq; magisrecoditic^EleftcsexeT
"i-isrfeq.vfquc citus cflc coppcrint^Ne longior /?ai,mcminerimushic,vcincota
j^'«- religionisdoftrirsajtcncndamefre vnammodeftisc&fobrieta*
tis regula,ne de rcbus obfcuris aliud vcl loquamur, vel fentia-
mus,vel fcirettiamappetamus quam quod Deiverbofucric
j£5«^.< <^rt- nobistraditum. Altcrum.vtinledioneScripturx , iisconci-
'"'"^* ncnter qusercndis ac meditandis immoremtir qua? ad sedifica-
tionem pcrtincnrrnoncuriofitati auc rerum inucilium ftudio
indulgcimus. Ec quia Dominus non in friuolis qua^ftionibus,
fcdinfolida piecate,timorenominisfui, vcrafiducia, fandi-
tatis officiis erudirc nos voluit , in ea fcientia acquiefcamns.
Quamobrem, fi ritefapcrevolumus, rclinqucndafuncnobis
iWz t^tuidfji^Tu, qusB & ab otiofis hominibus deAngcIorutn
jiatura , ordinibu^, multitudine abfque Dci vcrbo traduntur.
• Scio haec cupidius a mulris arripi , & maiori volupcati efTe qua
qujcin vfuquotidiano funtpofita. Verum,nifi Chriftidifci-
pulos efrenaspiget, cam quam ipfe methodum prarfcripfit,
fequi ne pigcat.Ica fiet vt cius magiftcrio c6teBti,a fuperuacuis
fpcculationibusja qnibus nos rcuocat,n5 tantumabftincamus,
N fci
DE COGNlT. DEI CrEATOI..|J. 47
fed etiam abhorreamus.Dionyiium illuui , quicunque fuerit, y^^tid<!.Vie/y^
nemo negaueritmuitaiubcilicer & argure inc^leftiHicrarchia^'^'*^ *"
di/putafle.-vetum liquis propiusexcuriac, ^epicheJet maxima
tx parte meram efie garrulitatem. Theologo aucem non gar-
iiendo aures «bledarejfed vera,ceita,vtilia clucencIo,confcie-
tias colirmare propofitum eli bi iibium ilium legaj^putes ho-
minem de cxlo delapfum rcfcrre non qur didicic^red qu£ gcu-
iis vidit. Atqui i?aulusjqui extra tertmiii c.-elum raptus fuc- j q^^ ^^ •
rar^non modo nihil cale prodidit, fed teilatu. quoque eli ne-
fas ellehominiloquiqujevidcratarcana. lUa crgo nugatoria
fapicncia valere iulla, ex fimplici Scriptuae uodrina confide-
rcmus quod de Angelis fuis fciie nos Dominus voluit.
5 Anc-clos eHe c.^]eftcsSpiritus quorum miuilkrio & ob- ^ . ,
lequio vtitur Deusad excquenda onmu que decreuic , palfim natura , mum^
in Scripiura legirun vndeSc hocillis nomeattribucu eitquod ra^nojninAVA^
illos veluti internuntios adhibcc Dtus ad fe hominibus mani- ^"'^'
feftandum. Alia: eciam quibus infigniuntur appelUtioncs,ex ^- y ' ^ ,
rniii r^tionefampLcrunr.Exercitus vocaturjquuvt facellices ]„' £i4h'"*
piiiicipem fuum circudanCjeiusmaicPiacemexornac &confpi- cap.i.4.& ,0.
cuam reddunc , & jnflar mihtum ad ngnum ducis fui fcmpcr 14.
int<;ntifunt,&ita paraci funtacexpediti ad capeflenda iilius
iulTa.vt fifnul ac annueric.operi fe accinganr , vcl potius fint m
opcre.Taleimaginem throni Dei^addeclarandi cius magnifi-
centiam.cum alij Prophctrdefcribunt, tuui pr.^cipue Daniel: DAn.j.ic
vbi mille milii3j&: decies mille myriadas ailitiffe dick , quum
Deus tribunal confcendiflet. Quoniam vim ac fortitudi-
nem manus fu3e Doniinus pcripfos mirabilfrcr cxeric^cde-
claraCjinde Virtutesnominancur. Quiavero imperiumfuum Col.i.i*.
in mundo per eos cxercet ac adminiftrat , ideo dicunrur nunc
Principatus,nunc Poteftates^nuncDomtaaciones. Poftiemoj c l
quia in illis quodamniodo refidec gloria Dei ,Throni quoquc
hac ratione appeliatur.Quanquam de Iioc poil;remo nihil ve-
iimaflercrecquia diuerfa intcrprerario vel3eque,velma<»ise-
tiam congrqit.Verum hoc nomine o;nrflb, prioribus iilis f^epe
ijibet.Qy^ineriamobidnufemelDijnuncupantur^quodinfuo dic.tf.14.jtM,
minifteriojvclut in fpeculD,diuinitacem aliquaex partenobis **.
reprasfencm^ Tamecfienira mihi non difplicct quod veteres
fcriptorcsjvbi Scriprura Angelum Dei Abraha?, lacob.Mofi &
aliis apparuifle commemoratjChriftura fuiflt Angelum illuai
interpretantunrarpius tamen vbi de Angclisomnibusfltmen-
iio,hoc nomen illis tnbuicur. Neque id mirum videri deber. p/.
«iam C\ pdndpibus acpic«fe(ais id hoaorisdatur,qu64 ^^\^c^n\ ^^******^'
CAP.XlllI. JNSTI T V Tt ONIS tlB. 1.
fmiimus eft Rex & Iudex,viccs gerunt in fua fun<5l:'one : long^
iTjaioc caufa eft cur cieferatur Angeiis,in quibus diuinas glorije
claritas multo abundancius elucet.
i. Swit dijpen- ^ Quod autcm ad cou •olationem ncftram fidcicjueconfir-
Idjores^ ad. mjfionem facetc maxime potcrat , in eo docendo plurimuui
antu dMtft* iniiftitScriptura-.nempe Angelosdium^erga nos oenehceucia^
tfTAtios. difpenfatores efle & adminirtros.Idcoq; commemorar^profa-
Jutenoftraiprosexcubare,rurc!pC'redefenfio'sem noitn , vias
noftrasdirigere.folicituditiemgercrc riequidaduer/inobisac-
flidat.Vn'ucrfa]esfuntfcncenti^E qux: in prihiis ad Chriftumj
Pfal^i.!!, Ecclefe caput , demde ad onincs ftdeicipcrtinet.Augeiis fuis
madauitdete,vt cuftodiant te inomn-bus vusti-is. Inmani-
bus jwrtabuntte,ncforteoftendas adlapidem pedestuos. I-
Pral.j4.8. rem,Manet AngelusDomini percircuitum corum quitimenc
eum,& eruiteos. Qu^»busolkndit Deus, felceorumquoscu-
Gcn.'5.9.1b. ftodiendos fufccpitjtutclam Angelis fuisdclegare. Secundum
* 8^(f ^ ' ^^'^"^ rationem Angelus Domini confciatur Agar fugitiuam,
^ ■' ' &domina;fua:reconciliariiubet. Pollicetur Abrahrrm feruo
ajTo.' '' ^"*^ Angelum forc ducem itincris ipfius.Iacob in benedidilione
ludif .1 1 zo. Ephraim & Man.'fie prccatur vr Angeius Domini , per quem
& y.u. & 13. liberatusfueratab omnimalo.pro/perari eosfaciat.Sic Ange-
»o- lusprotegendisirraciitici populi caftrispr^feclusfuir: &quo-
Matt.4 ". fjgj voluit Ifraelcm Dcus redimcre emanu hoftium, Angelo-
Kfan^zS^ly. ^" "ii'^'I^^i''o vindices excitauic.Sic dcniq; (ne plura com.iiC'
Luc.i4.s.' * morareneceflefir)AngeIiChriftom!niftrarunt, & eiadfueriic
Aft.i.io. in omnibus anguftiisieius rcfurredionciB mulieribus, & difci-
a.Reg.19 JJ. pulisgloriofum aduencmn nundarunt. Iraquequo iftud pro-
lefa 37.16. te<ftionisncftn^n unusim]>ieant, cotraDiabolumomnefque
4. \egmrnrn j^q^^^ ,^^^^^5 ^f.p^,onanc , & vindidam Dei aduerfus eosqai
rum.nuafipr* nobis infcfti iuut cxcquuntur. . Qjjemadmodum legimusAn-
fides: prdcipiie i;eluuj Del.vclcrufalcm obhdioneliberaret, centumoftogin-
auten^y tlccto- ^^ qujnquc miliia in caftris rcgis Aflyrij vna node confe-
(fodes. Ca:ceruman(in£;ulisiidelibusiinauli Angelifintattribu-
Kec certumeji ,' , r r i? r /^ ^
i>mcutaue no- ti ad corum detenhoiiem,pro certo aflerere nonauhm. Ccrte
jlrum conff^tu- quum Daniel Angelum Pcrfarum& Grajcorum Angelum in-
ttim ej/l ^jigc tlucit,ftgnificat ccrtos Angelos regnis ac prouinciis quafi pra?-
pro EctUfi^. fa. beat,vnicuiq(ie prxefle fuum Angelum Hocquidcmpro certo
hite excub.ds iiabendum, non tantum vni Angelo vnumquenque noftrum
^Serc. ^gy ^.^j.-^ . f^ j ornnes vno confenfu vigihre pro falute noftra.
Dan.ip.jj.io. ^^^^ j^ ommb.Angelis fimul dicitur, quod plus gaudeant lu-
.M^iVio, pervnopcccatoreadrefipircemiam conuerfo , quam fupec
9i COGNlT. OEl CRIATOKXS. 4S
nonaginta nouein iuftis qui in iuftitia perftiteritit.De pluribus
cciam Angelis dicuurj quod Lazari animam in linum Abrahie ''^•i^'->
d€tulerinc. N^cverofruftraminiftro fuo monftrat Elifa?us toc jp ^
currusigncos qu! pecuiiariter illi tieftinati erauc.Vnus eiUo- ' °* '•
cusqui videcur adidconfiruiacdum aliis paulociarior. Nam A^a.iz.jj,
cjuumPecrusecarcereeduduspulfaflet forcs domus in qua
cogregati crant fratres, quum lu/picari non poflent eum efte,
dicebanr Angeium ip/ius. Vidctur hoc illis m mentem v<:nifle
ex communi conceptione, quod (Ingulis fidtlibus pr^iidcs aA
iagnati fint fui Angeli. Quanquani hic cjuocjucrefpondcri po-
teftjnihij obftarccjuominus vnuniquemLbec ex Angelis intel-
ligamus^.cuiDominus cuncPerri curam maiidafferj neque ta-
mfn proptcrea eifec perpetuus eius caftos:c|uead:nodum rul-
g6imaginanturdu6sAngclob,bonum& malum, ranquaa» di«
^uerfos genios,(inguiis cfle attributos.Ncque tamen operaspre-
riam eft aoxie inueftigarc qiiod fcirc noftra no multu referr.
Nam Cicui hocnon facisfaciet , Oitincs cjeiefti^ militia; ordincs
pro falute fua excubias agerCjnon video quid proficeie ex eo
pofflc /i inceiligar Angelum vnum pcculiariter cuftodeni fibi
datum. Qui vero ad vnuin Angelum reftringunc quam de
vnoqiiccjue noftrum curamDeus gcric:magnim fibi &om-
nibus Ecclcdx membrisiniuriam faciunt : acfi de nihilo pro-
iiiifla?eflrent illxauxili^res copias , quibus vndique cincli &
rauniti animofius certemus.
8 De muhitudinevcro&ordinibus qnidefinire audenCj «^'^'^or»»,,,^
vid^rim quale habennt fundamcrum.MichaeI,fateorjprinceps ''"^^» & ordi-
inagnus voc.itur apud Danie]em,& Archaogelus apud ludam. Jj'^ "*'" dtfinu*
Et Archaneelum fore docec Paiklus , qui tuba citabit homines ^ , ,
ad mdicium.bed quis inde poteric honorum gradus inter An- 5. j.Thefl^
gelos ftatuere,diftinguere'/inguIo$ fuisinflgnibiis, locum& «^. DaH.io.ij'
ftationemcuiqaeafjignare ?Narn&duo nominaqu^^ in Scri- s>- Dan.8.1^.
pturis excantjMichael & Gabriel,&tertiu,fi addere velis ex hi- ^'? >»• Luc.t.
ftoriaTobia;,exiignificatuvideripoflunt,pro infirmitatis no-'y''f* ^x!*''*
ftrx captu , Arigelis indita, etfiid in medio nialo reliuquere. i^.^^^o^j^l'
Qu^antum ad numerum , audimus ex ore Chrifti multas le- «o. PiaJ.j4.si
gionrs:a Daniele multas myriadas: plenoscurrus vidit Elifxi
minifter: &ingentem multiiudinem declarat , quoddicun-
tur caftrametari in circuitu timentium Deum.Forma fpiritus
carere certum eft:& tacne Scripcura pro ingenij noftri modu-»
lo Angelosfub Cherubim &Seraphimnonfruftranobis ala- ...
tos pingitjne dubitemusihcredibili celeritatefemper ad auxi- j^l^l '^'** ^'^"
liumnabisferedumpr^fentesforefimulacrcs tulerit: aclifui- '***
gur e cf lo emiflTum.qua folec p€rnicitate,ad nos voIaret.Quic-
quid prxtereadevtroq*, qu^ri poteft.crcdamusexeociTegenc
jcmyfterioru quorii plenareuelatio invltimudiem difFertur,
Proide aniiaiavdin qu£rldocurioiitatejVelinI©^ucdoaudaci.i
CAP.Xllri. ^ INSTITVTIONIS LIB. i.
cauenduni meminerimus.
S^Sunt Spirt' ^ Hoc tamen,quod nonnuUt inquieti homines in dubfun^
tus rmniftraio- vocaBt,pro ccrto eft liabedumj Angelos fpiritus eSle miniftra-
^ttl% nttiales. ^^^^^^5 cjuoruin obfequio vtitur Deusadfuoru;-ii prQtedionCj
&per quostum ruabcneficiainteriiomniesdirpenfif, tum re-
liquaeciamopera excqiitur.Fuit ilia quidem olim Sadduc^o-
rumopiniojpcr Angeiosnihildeugaariquum veimotus, quos
Peus Iiominibu>' ari.nraCj vcl ca quj^ edit virtutis fua? fpecnni-
SaddneMi-umy na. Scd huic dciiramencu tot recl.imaut Scripturs teiliiiionu
^ngtlkamef yg mirwm fit tam crailam ignorai-ionem in Ulo populo ferri
J0ntiam abole- po:uiflc,Vc cnim omittam quws fupcrius loc-jsciraui ,vbiFe-
tmm»erywn - £^.^^,^^1- j^^iKi^ 5^ Ij^ajones Anuelo» um , vbi 2ai/d.um illisiri-
'Luc.15.10. buitur.vbi nacraiitur hdeies msnmas luitmerejCurum animas
Pfal.91 1». deferrein quiecem, viderefacicmPacris,dc fimii:a:fmt alij, ex
Ma;t.4-^- quil^-usclarir/ime euincitur re vera eile fpintus natura^ fubfille-
Luc.4. 10. & tis.Nam quod Stephani.s & Paulus dicunt.Legem efle laram in
*i.'^\ m .0 manu Ans^elorum: & Chnftus, elcdos fore potl refurredionc
M.ittn. »7.10. I r- 1 1- • 1 ■• , r j n-
A<a.7.5J. Angelisfimiles:diemiud;c]jne Angeiisquidcmcflccognitum:
Gal.j.!^' fetuncventurumcumfindis Angel;s:vc maxime torqueitur>
Maith.ii-jo- necefleeric icaincelligi.Simiiirer quum Paulus Timocheuea-
&24-?7-ibid, j.gj^.j Chriflo 6c elcds ipfias Angelis atceflatur vc pr^cepta fua
3j,5i.Luc.9. (-uftodiat,non qualica?es.Tut mJpirationes /ine fsbftantia ,.fed
i^.TJm.j.zt. yeros fpirirus denotat. Nec alfcer lubfiliitquodin Epjftiolaad
HCU.1.4.& 2. Hebrxoslegitur, Chriftumexcellentiorem Angclis cfFedu.ii.-
j(J. lis n5efK: fubteCtum orbemterrarum,Chriftum non ipf-)rum,
icA hon)inum nacuraui a(fumpfilfe:n-!fi bea.os effc Spiricus iW'
teliigamus,in quosc.idanc iftse comparaciones. Et ipfe autlior
Ibid.ii.i2. Hpiilolje feipfum dcclarac,ybi in rcgno Dei,fidelium animas
©c fanft os Angclo? fimul collociic. Prxccrea quod iam citaui-
mus, Angclos pucrorum femper videre ficie Dci, eonjm prae-
(idionos dcfeudi , eos lic:ari de falytc noilra.miraui multipli-
cc Deigratiaia Ecclcilajfubefte Chrifto capiti. Eodepertinec
i.Petr.r.' u- quod fandis Pa;ribus tocics apparueriic fub forma homi -.u,io-
Hebr.i.^ quucifunc^excepci etiam fuerunt hofpicio. Et Chrifl^usipfeob
97.7- primacum quem obtine! ia perfoaa Medfacoris , Augelusvo-
le- catur.Mocubirer attiagereiibuit, ad fimplices pr^muniendo
Malac.5.1.
Vidc Gen«
dos
fin,^: lib.lu- aducrfus illas ftultas &abrurdas cogitationes qua? ante mulci
dicutn. fecula a Satana cxcica::e,fubinde rcpuilulanr,
10 Reftacvt (uperfticioni occurr.imus , quxobrepere ple«
Eomc»'^ «rm-, ruqucfolct vbi dicitur Aneclos nobis omnium bonoru mini.
thrtm coUocas, fttos cfle ac pr.^bicorcs. to enim protmus delabiturhominis
refeUitnr^i. ratio,vt uihil no honoris deferendum illis putec. Ita fit vt quas
faiptura S.te- fblius Dci bc Chrifti funt 5 ad ipfos transferantur. l^ videmus
jitmshtu. Chrifti glonam fupcrioribus aliquoc fcculis fuiile multis mo-
^s obfcm:atam,quu immodicis clogiis Angcli pr^ccc Dei ver-
bum
»1 COGN£T. O I I C R EATQ R rS, 4$
bumcuniularejitur. NequevUum fcre nndquiuscft vitfum ex
iisqu:E hodie impi;gn iiuus. Siquidcai Piulo etiam fuifTe ma-
gnumcerramen cam noi.nuUis apparec, qui flc Angeloseue-
hebanc vc CJiriUum propcmodum inordinc rcdigcrenr. Hmc Cap. i.itf.55
iant.irolicitudine vrgcc in tpiftola ad CoIoflcnfes.Chriftu no 20.
niodo Angelis om mbus eftc ancerercn-iu^rcd i piis quoque bo-
norumomniumedeauciioiem : neco derclidto, pctilloscon-
ucrtamur qui nccfibi rufhcerepoflunt.red ex eodcm^quo nos,
fontehcturiunt.Cerrequuiji in e:s fuigor diuini numinis reful-
geatjniiiil eft magis p or uiequam in corum adoratione n ftu-
porequodam uos proflems&omnia dcinde ilhs rribucrequ^
nontii/i Deo dcbencur. Qjjodetiam Tohannes in Apocalypli Apoc.ig. 1«;
faretur fibi .iccid/re:red fi i,ul additfuifle fibi rcrponftim^ Vi- ^ 22.8.9.
de ne feccri.srconferuus tuus fum.Dcum ;idora.
II Arqui hoc periculum bene cauebiinus /1 cxped.imus cur ^ehiJe, argti-.
per eos Dcuv potius utiam per fe fine iplorum opcra pof ntia "^'^"'^^ ^^ f'
fuam dcclarare, hdelium iiiutem curare, lusquc benehcencia» , .^^, r '1
donaip/i*^ communicare loicaf.Non facit hoccerte neccilirate, c^^e oj}enittu.r
quaff carere ijlis nequsac.nam quoticsliber.lpfis prxter!tis,o- c .r 'De-.u vta-
pus fuum vel folo nutu per igir: tantum abeli vt adlcuandam tu-^Ai^fiorum
difficuhatem fint illi fubfidio. Hoc ersio ad roiafum noftr?B ^""fi^rio*
imbecillitatisfacit,ncquid omnino quodanimis noftris veiin
bonamfpem erigendis, vel iii recuntateconfirmandis valcat,
defideremus. llludquidem vnum fatis fuperqueefle deberet,
quodDominusaflcrit fenoftrum efle pro^edorem. Sed dii tcc
pcriculis.iot noxis,rot hoftium generibus nos videmus circun-
/idcri ; qua? noftra eft moliities ac fragilitas.fieri iaterdum po-
teritvttrepidatione impleanmr, vci derpcratione cocidamus,
nifi p.o modulo noftro grarijefuse pr^efci.ciam apprehenderc
nos Dominus faciat. Hac racione non modo nos fibi curJE fore
promjttitjfcd fe innumeros liabe.a* ratellites quibus procura-
dam falutem noftram mandaucrit. hocum pr^fidio ac cutela
quattdiu fepti (umus.quicquid pericuhiinmineat, nosextra o-
maem mali a'eam cflTe poficos.l^erpcram id quideni fieri a no-
bis fateor, quodpoft iJlamfimpiicem proniiffior.em devniug
Dei protedioncadhuc ci icunfpcdamus vnde vcniat nobis au- .
xihum.Sed quiaOominuspro immcnfa fua clcmcutia &faci-
litatCjVulthuic noftro vitio fubuenircnon eft curraacum eius
bencficium negligamus.Eius rei exemplum in puero&H,'3ei ha» ^•^^^•^•^Tv
bemus, quiquum montcm obfidione cingi videiet ab exerci-
tu Syrorum>nec vllum eftugium patere , pauore confteriiaba-
tur quafi adum de fe ac domino fuo e{(it, Hic Elifajus Deum
precatuseftvt illiusaperiretocnlos:ille protinusmonteequis
ac curribus igneis refertum conrpicit,muItitudiiie fcillcet An-
gclorum, aquibuscuftodienduseratcumPropheta. H:4cvi-
o i
CAKZlilX*" INfT ITVT lONlS LIB. t.
fione confirmatBs fe f ecepit , & hoftes potuit intrepido animo
defpicercquorum afpedu fuerat propeexanimatus .
Vfus doBritis 11 Proindeqmccjuid deAngelorummmifteriodicirur, ad
iti Scriptura hunc finem dirigatwus , vtexpugnata ornni diffidentia, ipcsin
traditx ,(k^ £>eQ noftrafottius tlabiliatur.Siquide hxc pr^fidiaideo nobts
^/ingelts. aDomino funtcomparata ne hoftium multirudineterreamur,
quafi aduerfus opem cius pr^ualeretjfed adUlam Elifsei fente-
tiam confugiamus , plureseflepro nobis quam contra nos.
Quam igitur prKpoftcru eft,ab Angelis nos abduci a Deo, qui
in hoG funt conftituti vc praefentiorem eius opcm nobis teftcn-
tut?Abducunt autemjfinS tefta ad ipfum manuducunt>vtfo-
lumauxiliatoremrpciSemus jnuocemusacpr^edicemus-./j non
vt eiusmanusanobisconfiderancur, q\ix nullumad opusnifi
ipfodirigentefemoueanc:fin6 invnoMediatore Ch iftonos
retinent.vt ab eo prorfus pendeamusjin eo rccunibamui,ad cu
Cjen.a8.i2. feramutj&inipfo acquicfcamus. Qu^^ d enim m vifione lacob
defcribitur, hserere ac penitus mfixu ede animis noftris dcbcr,
Angelos in terram ad homines defcendere & ab hamiiiibus in
carlum afcendere per fcahm,cui infidet Dominusexercicuura.
Quo indicatur fola Chrifti interccf/ioiie ficri vt Angeloru mi
foan.i. 51. nntcriJI ad nos pcrueniant.ficut ipfe afhrmat, Pofthac v;debi-
tis caclos ipcrtos.Sc Angclos defccndenresad Filium hominis.
Gc«.t4.7. Ir«que fcruus Abrahap, Angeli caikodiA^ cojnendatus.non pro-
pterea ipfum inuocatvt /ibi adfit,fed ca commendatione frecus
prcces funditcorara Domino.petitque vt mifericordiam fuani
crga Abrahamum cxerat.QMcmadmo Jum enim non ideo po*
tentiac bonifatifque fu:c miniftros facitcos Deus vs fuam cum
VidePfat.in iHisoioriam parciacunita non opem fuam ideo in ipl<>rum mi-
Epinomide ^iifterio tjobis promictit vt noftram inter ipfo.<& eum fidudam
^^^^7^m:tlii diuidamus.ValcatcrgoPIaconicailIa philofophiade quarren-
'^'^llU,fiudil do per Angelos ad Deum aditu , & ipfis in hunc finem colen-
tolis» ad^ua- dis.quoDeum faciliorcm nobisreddantrquam fupcrftitiofi cu-
tuorca^iure- riosiquchomines conati funt in religionem noftram ab initio
KtcaAis. inuehere,& ad hunc vfque diem perfeuerant.
Vt infidiAs^ ^^ Q^^ jg diaboIisScriptura tradic,co fere tendunt omnia
7ti}ultuTp»t^ vt foliciti ffmus ad prarcauendas eorum infidias & molitioHCs:
tifimofun:^fio. cum iis ^rmis nos inftruamus quar ad propulfandos potentiffi-
Tum Mduerfa- mos hoftcs fatis firma fint ac valida. Nam quum Dcus ac prin-
rteru*n armis ^^^^ huius fcculi vocatur Satan , quum fortisarmatus, fpiritus
tdoneis propu- ^^- p^f 5(^35 gft 3cris,Ieo rugicns dicitur.-no aiio refpiciunt idx
Vcor'4 4. defcriptiones nifi vt cautiores fimas & vigilantiores , tum ad
Ioh.11.5f. * pugnam capeflcndam paratiorcs Quod etiam exprelTis verbis
Mntt. 11.19. interdum notatur.Nam Petrus poftquam diabolu dixit, circui-
Eph.t.2. j.g inftar leonis rugientis quarrcntcm quos deuoreC:mox adhor
r^X\'c6 : t;ationcm fubiungit , vc fidc fortitcr icfiftamus. Et Paulus,vbi
DB COgNIT. DEI CRlATORtJ. fO
monuft ludim uon cum cunc Sc ringuine nobis eflfe, fedcum
principibus uerisjpotelracibus ccncbrarum,& nequiciis fpiritui
iibu5jConcinu6 arnuiinducre iubccquce adcanrum raaiquepe-
riculofum ccrcamen lurtincnduni paria finc. Quare nos quo-
quc^jdhuncBne oinnia confci:amus, vthofte,& tioite audacia
pfoa3pti'fimum,viribus robuHiliimiun , artibus callidif/imHmj
diligentia&celencace infacigabilem^machinis omnibusrcfer-
tiHimumjpugnandirc cntia expeditinimum nobis affidueim-
minere praemoniti-.non focordia vclignauia opprimi nos fina-
musjCcd cx aduerfo ecedis cxcitarirque ani.nis pedem figamus
ad re/iltefldum, & quiah^c mihtia nonni/iniorcefinicur, ad
pcrretjerantiam nos horreinur.Prj^cipue vero imbecillitacis &
ruditatisnoltrJB nobis confcifjDei opem inuocemus,nec quic-
quam tentemus nifi ipfo freci: qnando ip/ius cft (olius & confi-
lium & robur & animos & arma fubininiftrare.
14 Quo autem ad idagendum magiscxciremur ac vrgea- ^'' <••>«"» w-
mur,nonvnum autalterum aut paucoshoftesjfedmapnasefTe ^'"",- "'*"'"'*
copiasdenuntiat Scripcura,qu3enobircumbclluni gerur. Nam ,^^„^^^^^^„
& Maria Magdaiena dicitur hberata fuifte a fcptcm dsemoniis amnr ad pieu^
quibus occupabatur:& iilud eflc ordinauium teftatur Chriftus, tis exenitui»
quod (ieiectofcmeldxmonio locum iteru patefacias, feptem M^rc.i^.p.
fpiritusnequioresrecum aftumit, acredicin pofleriioncmva- ^^^*'*^*^*'
cuam.lmolegio totadicitur homincm vnum obfedifle. Hiser-
go docemur,cum infinita hoftium multitudine bellandum no -
bis efTc.-ne paucitatecontemptajfimusad prjeliumremiffiores,
velintermiffionemaliquam dari nobisinterdumpucantcs.de-
lidiJc indulgeamus. Qupd autem fingulari numero f^epe vnus
Sata veldiabolusproBonitur,in eo denotatur princtpatusille ^ - - .
jniquitarisqui adueriatur regno iuftiria?.Qucm3dmodUmenmiy7„„„/^y,„„^^
Ecclefia & fanftorum focierasChriftumhabet caput.ita impio- ro propomttirt
rum faftioj&ipfaimpiecascuni fuo principe nobisdcpingitur,
qui fummum imperium illic obtinc^t. Qua ratione didum eft . .
51Iud,Ire maledidi ^i ignem ^ternum , qui pr;eparatus eft dia- ' '' *'*
bolo & angelis eius.
15 Hocquoquead perpetuumcum diabolo cemmcn ac- f^fattperpetu^
ccndere nos debet,qu6d aduerfarius Dei & nofter vbique dici- '^^''"t^"* f««»
tur.Nam fi cordi nobis cftDei gloria vt par eft,totis viribus ad- '^J^^^J^ ""JJ^
aierfus eumenitendum eft qui illiusextindionem molitur. Si x^ri^^n^
ad regnum Chrifti afTcrendu unimati fumus vt oporcecnecefTe /,«/?« vbi^ne
cft nobis irreconciliabilecum eobellum efl!e qui in illius rui- ^lieatur,
jiani confpirat.Rurfus fiqua falutisnoftra; cura nos tangit , nec
pax ncc induci» cumeonobis cfTe debdntqui ineiusperni-
ciemaffidueinfidiastendit, Talisautemdefcribitur Genefcos
cap.j.vbi hominem ab obedientia quam Deo debebat abducir,
yi fimul & Deum iufto honore fpoiiec , & hominem ipfum in
g. ij.
CAf.XlIlT^ INST IT VTIONI» l I B. I.
Matth. ij.iS. ruin2mprascipitet.TalisctiaminEuangcliftis,vbi inimicusvo-
I0.S.44. caturj&fpargerczizania ad corrunipendu vitse xtctnx femea
Hicitur.Iii fumma,quod de ipfoteftatur Chriftu$,ab initio fuif-
fe homicidam &mcndacem,inonmibuseiusfadisexperimur.
Mcndaciis enim veritacem Dei oppugnat:luce tenebns obfcu-
rat:hominum mentes impiicaterroribus;odia fufcitat.conten-
tiones ac pugnas accendit.-omnia in eum finom vt Dei rcgnum
€uercat,hemines insecernumincentum fecum demcrgar.Vndc
conftat, ipfum natutaprauum > maiignum ac malitiofum eflc.
Nam in co ingenio quod ad gJoriam Dti & hominum falutcm
impetendam fadum cft,fuinm;m prauiracemelle oportet.Hoc
t.Io.}.l« ctiara fignificac loannesm epiftolafiia,'|uumfcrtbiteumab i-
nitiopeccare.Siquidem intelligic,ipfum omnismaliciie & ini-
quitatis attthorem.ducemjarchiteftum.
.TN-?/- '^ AtquiquumaDeocondiius ficdiabolusjhancmalitiani
Utta non tji ex quim cms natjraB ciJbumius,non ex cre.icionc,lecI ex depraua-
ertAtione, fed tioneciTc memiaetimus.Qii^;cquicI e.siim d minabilchaber,de-
exdeprauatio- fc ft i onc &lap fu fibi acccrfiuiC <^od idco nosadmonec Scri-
."-• pturajne talc credences a Deo proiii\(re,Deo ipfi adfcribamus
t]^o . . quod eft ab eo aIienifiimu.H.ic ratione ucnunriat Chriftus Sa-
tanam exproprusloqui,quum meudaciumloquitur: oC ratio-
ticm panit,quia nonftetic in vcricate. Certe quum m verirace
pcrftitifie negat,innuit aliquando in ea fjilfc : & quum pacrcm
facit mendacij,hoc illi adimit nc Deo vicifi impureccuius ipfe
fibi caufa fuit.Quanquam aure hzc breuicerfuntoc rainus cia-
re dida,ad id tamen abunde fufficiunc vt Dei maieftas ab om n j
calumnia vindicciur.Ec quidnoftra refert,velplura,vel in aliii
«AuCamtmodHt finem dcdiabolis fciic?Fremunt nonnulli qu6d nm ordine &
umfui er^'- diftin£le lapfuni illum, eittfquc caufam, modum, tempus, fpe-
siem UpfuuAn cicm pluribus locis Scripcura exponat. Scd qu^a h^c nihil ai
geltrum malo. no.%meliusfuit,fi non fubticeriin tocum,atccrteleuiter attin-
rum anarert gj.Quijj ngc Spiritufando dignum fuit, inanibus hiftoriis fine
^^*imult, * ^ru^" curiolicatem pafccre: & videm us hoc fuifilcDomino pra-
pofitum , nihil in facris fuis oraculis tradere quod non ad ardi-
ficationcm difcercmus. Ergone fuperuacuis ipfi immoremur,
coptenti fimus hoc breuiter habcrc de diaboloru natura,fuific
priraa crcatione Angclos Dci.fed degenerado fe perdidiire, &
aliis fadlos eflc inftrumeca perditionis.Hoc quia vtile cognitu
a.Pet.1.4. erat,clare apud Petrum & ludam docecur. Angelis.in,quiunt,
ludx €. qui pcccaueruncncc fcrutruntfuam originem,fcdreliqueriJC
i.Tim. j.xi. i^yni domicilium.non pcpercit Deus.Et Paiilus clei^os Angc-.
3. pwiW» pe- los nominansjhaud dubiercprcbostacite opponit.
tentia. einfmo- ^^ Quantum vcro ad dilcordiam & pugnam attinet quam
di ^fUvt ^»^- 52^j-jj^jg cuDeo e.iTe dicimus,fic accipere oportct^vt fixu interim
"^ '^l^tntitH iliiid mancat,illum,nifi volencc & annuente Dco, nihil facere
poire.
Di COGNlT. OEI CHBAtORIS. 5!
poflc.Legimus enim in hiftoiia Iob,illum fe fiftere coram Deo {idftte a fei-
ad excipienda madata, iiec pergcre audere ad facinus aliquod pfoJfefnftffT^»
obcundumnifi impetrata facukatc Sic&quumdecipiendus '"'"<' *^«f'"/'-
elt Acliab,rccipic le fore ipiricusn mendacij m ore omniu Pro- ^-r ^olente (fr
phetarum: &a Dominoamandatusjid p^-^ftat. Hac ratione & annuente^Deo,
rpirirus Domini m^Uis dicitur qui rorc]uebacSauI,c{u©d co ve- mhHficerefof
luti flagello punitbanrur impij •egis piccara.Etalibi fcnbiajr, A"
plagas i^i^yptiis fui(]e a Deo inHiSas pcr Anp,eIosmaIos.Secu- ^"^-^^'^'^ *-
diiin hv-ec particularia exe,7)pIaPau!usgrneraiiterteftaur ex- j*Re«r 22.20.
csecacionem increduiorum opus efte Dci , quum anrea vocaHet i.Sam. 16. 14.
operationem Satana?. Conftar ergo iub Dei poteftatc efte Sa- & 18.10.
tanani,& Gc ipfius nucu regi vcobicquium reddere ci cogatur. Pf.yS^ 49«
Porroqaumdicimus Satanam Deo rcfiftere, &illiusoperacu ^-TneU.J.j.
huiusopenbusdiffidere, hancrepugnantiam& hoccertamea
Dei permiffione pcnd^re /imul aPerim.us.De voluntace ia non
loquorjnccetiamdeconatUjfed de effefturantum.Quandoe-
»iin improbus eft naruradiabolus,minime ad obcdientia diui-
ji3e volilracis propenfus eft/ed totus adconcunncia&rebcUio
ncm fercur Hoc igitur a feipfo fuaquc nequitia habetiVC cupi»
dirate & prop: firojDeo aduerfetur.Hac improbitatecxtimuU
tur ad conauim earum rcru quas maxime aducrfarias efle Deo
purat. Sed quia Deus illum potenti-t: fi.a! frsno vindumcon-
ftri^flumque tcnet , ea modo exequit jr qu^c Ghi diuinicas coii-
celfa fucrint:arcue ita creatori luo.velit nolitjobfequitur: quia
cogiturminifterium pra:bercquocunqueiIle impulcrit,
»8 fam vero quia Deus immundos fpiritus , proutlibitum Deimde.Deusi^
eft,huc illuc inflcAit : hoc regimen ita tempcrat , vt fideles pu- ''^ '^'^fiUuemfle
gnando exercc2nr,adorianrur inndns^incurfionibusfolicirentj '^^'^ fptritusim
pugnando vrgeant; fatigcnt etiam ("^cpe , cor.turbent, pauefa- JJ^J^ "^''^* '^«
ci.int,ac mterdum vulnerentjfcd nunquam vincant necoppri- doual^lZ'"'
mantrimpiosaurem fubados trahauc ^ in eotum animis&cor- crednios (^'If^'
poribus impcrium exerceant , ad omnia flagitia velu: macipiis ptos gubemani
abutantur.Quatum adfidelcs artincc;quia ab eiufmodihofti- ^^"^ permittat.
bus inquiecantur:ideo has cxhoitationes audiunc,NoIite locu ^P^'**"^'
dare diaboIo.Diabolus hoftis vefter vc leo rugienscircuitjqu^- [' J^^ '
rensquemdeuoret:cuirefiftitefortesfii,le. &/imilcs. Ab hoc * ' '*
gcncre cercaminis fe no fuifl*c immunem fatetur Paulus, quum[
fcribic ad remedium domandse fuperbisc {ibi datum Sarana; an-
gclum.a quo humiliarccur. Omnibusergo filiis Deicommu-
ne eft id exercitium. Qiua aurem promi.^/io illa de contere.i- Gen.jjy.
do Satana; c ipitc , ad Chriftum & omnia eius membra com-
munitcrpercinet, ideonego vinci vnquam vdopprimiabeo
fideles pofle.Confternuntur quidcm fxpc , fed non exaniman-
tur quin fe recolligant : concidiJiit violentia i<^uum , fed pq-
ftci crisuntur; vulnerantur j fed iionlethalitcr. denique lic
CAP.Xlil!, INJTITVTIONIS tiB. I.
laboranttoto y\ts curriculo,vc in fine vidoria obtfne.inr.quod
tamen ad fingulos adus non rcllringo. Scimus cnim iufta Dei
vindiftn, Satana: permifliim fuiflc ad tempus Dauidem vt eius
impuKu populum numcraretrnec frul^; a fpem vcnia; relinquit
2.f?am.x4.T. Paulusetia fiqijidiabolilaqueis irretiti faerint. Ideoahbiide
i.Timi.i6. Paulus promilliohem fupcrius citatam incho.iri in hac vitajvbi
Rom.i6 20. Iudandumeltjoftedit:polUudamadimpleri,quumdicit,Deus
autem pacis brcui Satanam conteret fub pc^dbus veftris.In ca-
pite quidem noftro femper ad plcnu extuit hxc viftoria; quia
nihil in eo habQitpiincepsmudi:in nobisantem,qui mcmbra
ciusfumus^ex partenuc apparet.-perficietur autcm,quum car-
nc noftra exutiifecundiim quam infirmitaci obnoxij adhuc fu-
mus,Spiritas Candii virtutepleni erimus.In huncmodum, vbi
fufcitatur crigiturque rtgnum Chiiiii, Satan cum fua potefta-
tcconcidit. qucmadlnodum aitDominus ip^c, Videbam Sara-
1 uc.ro 1 . nam quafi fulgurdecslocadentcni. Hoccnim refponfocon-
^■^*'* " * firmatquod de pra?dicationis ftja: poccntiareruIerantApoftoii.
ltem,Quum princeps occupit acriu fuum , in pace func omnia
qa^ peilidct:quum autemrupcruenitforcior,eiicitur,&c. Etin
huncHnem Chriftusmoricndo, vicit Saranam , quihabebat
mortis imperium: &trf'umphuin deomnibuseius copiisegir,
nc Ecclelis noceant, alioqui centies etm pelTundaret lingulis
momentis.Nam (qux noftra cftinibccillitas, &-qua? ^lliusfunt
fiiriof^ vires)quoniodo vel tantillum coBtra muItipliccsSc af-
fiduos eiu.s impcrus ftarcinus,nifi freti ducis noftri vid:oria?N5
crgo inanimasfidelium permittitDeusregnuSatan^c, fcdiin-
pios duntJxat & incrcdulos illi gubernadt)s tradit,quos in fuo
! u n S^^^S^ cenfcri non dignatur. Nam dicitur hunc mundum line
j.Cor.4.4. controuerfiaoccuparcdonccaChriftoexturbccur.Icc,excafca-
Eph.a.i. rc omncs qui non credunc Euangelio.Ircm, pcragerc opus fuu
Rom.j.ii. in filiis c6tumacibus.&merit6:funt enim impij omncs vafa ir^.
Idcocui potius quam diuina; vltionis minifiro fubiiccrentur?
Loan 8-44. r)enique ex pvirre diabolo efle dicuntur: quia vr in eo fili; Dci
i.Ioan.j.?. agnofcuntur fidcles quodimaginem eiuscernnc: it.i illi exSa-
tanx imagincinquam degcnerarut,eius filii proprie cefentur.
4. De iiAfMrn 19 Quemadmodum autcm fuperius refutauimus nugato-
*natoyHm An- ^\^^y^ iU.iin dc fan<flis Angclis philofophiam , qua? docet nihil
l^darMn.-^nri- ^^-^ ^^^- infpirationcs vel monitioncs bonas, quas in mcntibus
fmtftMAnttl, hominum Dcusckcitatclic &hocloco rcfellendifuntquidia-
' "jcl Spiritt*] bolos nihil quam malos affedus aut perturbationes efle nuga-
jeafu i^r t»ttlii tur,qux nobis ingcrunturacarncnoftra.Idautem breui,tcr fa-
leritta^rdJiti.cQYelicehit, quia extant non pauca in hanc rem & fatis apcrta
Scriptura: teftimonia.Primiim quum immundi fpiritus vocan-
io!n Ji^'^ tur & Angcli apoftatas,qui ab origine fua degcnerarut.ipfa no
mii2a fatis exprimunt, non mociones autaftcdiones racntium,
fc'cl
OB COGNIT. DIl CrBaTORIS. , fZ
fed magis rcuera quoddicuntur,mences velfpintnsfcnfu&in-
telligeiuia praeditas. Similitcr vbi fili; Dei cum diaboli filiis
tam i Chrifto quam ab loaone conferuntur, nonnc inepta ef-
fctcomparatio /inomcn diaboli nihil quamojalasinfpiratio- i.foan.jt,
ncsdefignaret? Etloanncsaliquid etiamnuni apertiusaddit, luizj.
diabolum ab initio peccare.Snniliter quum MiGhaelem archa-
gcluni inducitludas pugnancemcumdiabolocccrteangclobo-
no opponit malum & defedore.Cui rcfpondet id quod legitur
in hiltoria lob , comparuifle Satanam com fan.fti8 angelis cora
Deo. CJariffimi aurcm omniumfuntilliloci quimentioncm ° '**
pcenx faciunt quam fcntirc incipiunt a Dci iudicio , & prseci-
pue fcnfuri funt in refurrcdione. I-ili Dauid.cur vcnifti antc j^^^^j^ g ,^
tempus ad torquendum nos?Itcm,Ite malcdidh in ignem a^tcr- n, j^j.^i.'
nura.qui prseparatas cft diabolo & angeiis eius. Itcm , Si pro- ».ret .2.4.
priis angelis non pepercit:fcd cateo is dccratflos proiecic in ca-
liginemad «tcriiam damnationem fcruandos, &c. Quamine-
ptarioquutioncs forcntjdcftinatosasternoiudicio diabolos , i-
gncm illis cflTe pr.-^paratujiamtorqucri ipfos& cruciari aChri-
fti gIoria,fi nulli elfent omninodiaboli? Sed quoniam hxc rcs
di /putationc non egetapudeos qui verbo Domini fidcmha-
bent,apudlRosver6inanes fpecularorcs, quibus nihilplacet
nifinouum,ScriptMr^teftimoniisp:irum proficittif:videormi-
hi feciflequod voluuvcfciltcetinftruda: (inc pix m^tesaduer-
fuseiufmodi delirja,quibus inquieti hominesfe &alios fimpli-
ciores turbant. Fuic aurcm opcrjepretiu hoc quoque attingere,
«cqui illo erroreimpiiciti, dumputsntnullum fehibereho-
ftcm,fianr adfeliiienduim ftgniofes&incauciorcs.
zo Inrcrea ne pigear m hoc pulcherrimo dieatro piam ob- popemA pars
lcftationem capere ex manffeftis & obuii ; Dei operibus. Eft e- captis.erMtto'
nim hoc(viaiibi diximMs}eifi non prJECipuum , natur^ tamcn "" hiJitrUm
ordine primum fidci documcntum, qu.iqu:3uerfum oculoscir- p^"''-^'^''^^^''
cunferamusjomma qu^e occurrunt.memmille Dei elie opera:& ^^,^^ ^^^ ^^j^j
fimul quc.n in finem a Deo condita fint, pia cogitatiane repu- auU de Vtt
tare.Ergo vt vcra fide apprehedamus quod dc l5eo fcire refcrt, fciretiof.ra rf.
hiftoriam creationismundi opercPretium eft in priir.is tenerc, f*'''^*
qualitcraMofebreuiter cxpofita,&a fandisdeinde vfris,Ba-
filio prxfcrtim & Ambrofio.copiofiasiiJuftrataeft. Exeadi-
fccmtiSjDeuVerbi acSpiricus fui potcntia ex nihiio creafTe c^-
lum &tcrra:hinc omnegcnus animaliarefqueiDanjmatas pro-
duxifle , mirabili fcric diftinxifle innumera rerum varietatem,
fiiam vnicuiqucgeneri naturamindidifre^affignalTe of?icia,Io-
ca attribuifle & ftationcs : &, quum omnia fint corruptioni ob-
noxia.prouidiflTc tamcn vt fingulxfpecics ad diem extrcmum
faluarconferuentur,Proinde alias fouerc arcanis modis,& nu-
iium fubindg W^oiem iliis quafi inftillare:aliis vim propagan-
CAP.XIIII. I N STI T 7 TIOKIS LTb. I.
df eontuIi{re,ne fuo intcriru prorfu^ inrereant.Itaque cjelum &
terram quamficripotuitabrolutiflima rcruni oinniuiM copia,
varietatc,pu!chritudine, no fecus atque -jnii'ia;n acfplendidi
domjuTj , exqai/itiifimafimul&copiorirama fupelledile in-
ftrudani ,ic ietcrtamvmirabi!itcrexornaiJc.Demumh')minem
formantio,eiimquetain fpeciofo decore.torqueactarttisdoti-
bus miigmendo, praecUrilfimum m eo fuoruni operum fpeci-
men ediduTe.Veriimquoni.iin mudi creationcm enarrarc mi-
hi non eilpropofitum, latis (it ha;cp.;ucu!aircrum intranfitu
attigifre.^lclius cnim clt, vr iam nv^nui.ledorcs ex Mofe & a-
Jiisqui mundi hillorjam fideiircr ac dihgfnrer memorixcom-
mendarunt,pleniorem huius loci inrelligentiam netere.
i. Ea ntmpe dd j, Qjprrurn vero tedere, & quein m fcopu referri debeat
*oc tmprtmif operum L;eicon{ideratio,plur bosdifput.-irenihilattinec: auu
in fuis crfatu- « ^Aibi magn t cx parre expcdita h.cc qtK^itt /, & quan u f>r3e-
ris conIfiCHa< itntis infticnn inter€0,pnuci.<: vcruis abfolui queat.Sane fi pro
^'irtutes eKhi- dignicateexplicare libeatquam inrlhnifbilisDei fapietia,po-
■bet Deus omnt- tcntiajiuilitla.bonitJs in mundi compoficionc reluceat,nuilus
fotensy nonin. Qxznows Ipledor.nullus (nnatus ranr^ rei ina^nitudini par e-
grata -vtl in- . ., , l- .. _ ■ i_ ^ r a. j
^riit.^ntia vel '"'t-Nec duDium qutn velit nos Dnmnius m hac lanctamedita-
cbliuione tran- uone continenter occupar; ; vt dum iilas iinmcnfas fapientia»,
Jenmiii, \\\{\\t{:c, boniraris, p otent.ir {[xx diuitias in omnibus creaturis,
velut in fpeculis c<>nrfrnplamur,non tatum easfugiente oculo
percurramus,&euanido(vt i]clc)quar)mtuitu;fedineacogita-
tione diu u-nmoremur:ea ferio ac fideuter animis reuoluamus,
memoriiqucidentidem repctaums.Verum quia nunc in dida-
Ibc^ verfa.nur ger.erc,ab iis fupcrederc nos canucnitqu^ lo-
^asdccianiitioiies requirimt.Ergo vt comocndio f^adcamjtuc
icianclcAorcs fe vera fidcapprehendi^e q-iid iir Deum c^ii &
ttrra* efle creatoreni,fi illam pnmum vniuerftlcm regulam fe-
quantur,vr quas in fuis crcaturis Dcus exh:bet confpicuas vir-
futes.nor ingr.it3 vcl incogiuntavel oblinionetra eant:dein-
de iic ad (t apphcare difcanr quo penitus afiiciatur in fuis cor^
. . dibus Priori'; exempiam cft^dum reputamus qu3nti fuerit.at"-'
Hs^Hws^nltl titicisjharicfiellaiu mulritudineciu^ in carlo ell,tadifpoii:a ie-
tj,>. ric =ordinare& aptare vr n.;hil excogttJiri pofflt afpedu fpecio»
iius: aliasica inferere &affigcrc fuis ftitionibus vtmoueri nC'-"
queanr:aliis libcriorem curiiim conccdcrc , CqA ita vt errando
iion vlrra fp.iciam vagenriir:omnium motum ita tcmperarc,.vc
dics &no6i:c,s,menfes,annos&annitempora metiatur;'& hlc
quoqu^^jquam quotidiecernimus, inGequalitatem dieruad tale
temperamentum redigere vtnibil confufionis habeat.Srcquo-
que dum porenriam obferuamus, in fuftinenda tanta mole, m
tam celeri ci-leftjs machin^e voftffatione gubernanda,& finiili-
bus.Hxc enanpaucula exepU fatis deckranequid fit Dei vir-
tuces
Dl! COGtilT. DBI CRlATORIS. Si
imcs in mur.cli creatione recognofcere. Alioqui fi totamrem,
vt <iixi,oraii!oneperrequilibeat,nuIlusent modus. qiiando
totfimt diuma^ pDcentis miracul^tot infignia bonitatis , toc
Hipientioe documenca,quot funt 'n mundo rcrum fpeciesjimo
quof; riint ics vel magn.« vel exigu^e.
zt RcfUr iheid pars qu2 ad fidem propius accedit;vt dum t. Tieinde cS^»
anim^duertinusin bonnm ac faiurem noftram Oeum omma ^^»/^«^ (^^«^««^
dclhn-fTcfimul m nobjs ipfis,& tantis qiije in noscontulic bo- jt'/J°^'^^ ^^^
nis,l>>ruimus ipfius poteat.am & graiiam:inde nos ad ipfius fi- ^y^^^ ^^„y-^
duciam,iauoca:ionem,laudcm,amoremexcitemus.Porrbom- creatas ejje a^
nia fe hominiscaufacondere,ip'b creandi ordine demonftra- gmfcamus.cju»
uit ipfe Dominus vt paulo ante admonui.Non enim abs re efl ^g'^ ^»"^ , ^"
tjubd mundi fabricaai iw fex diesdiflribuir: quum nihilodiffi- ^^J^"^^ 7"«-
ciiiusefTet.vno m Miiento totum o[;us fimul omnibus numens ^^^ ^ amcre
complere , uuameiufmodi progreffione fcn/im ad compie' txcitemur»
mencum peruenireVerum in eo mamerga nosprouidentiam
parernamquef -licitudinem commendarevoIuit,qCibd antc-
quam hominem fingeret.quicquid vtilc illi ac falutare proui-
ilcbatforcidtoruniprseparanit. Quant^enunc ingratitudinis
foret,dubitarean huicoptimo Patri curaefimus, quem vide-
mus dc nobis,priufquam nafceremurjfuiffef dicirum? Quim
impium eff ct diffidentfa trepidare , ne aliquando nos in necef^
fitate def^icuat eiusbenignitas , quam videmus nondum natis
cum .'ummabonorum omnium afHuecia fuifTc expofitam? Ad-
hxc audimusexMofe,nobiseius liberalitate fubiedum quic« Gcn.i. it>&
quid omaino r^rum cfl in coto orbe.Certum cft,non ideo fe- 9**
cifTe qub nos ludcrer inanititulo donationis. Ergo nihil vn-
quam nobis dcfacurum eft quoad falucis noflra! referef, Deni-
q.ie vtfemelfi^uam,quutiesDeumnominamu.s cxli & terrx
ci-earorcm,ffmul m mcntem nobis veniar,eornm omnium qu.^e
condidit.dirpcnfationem in manu ac poteftare ipfius effe, nos
verb effc ipfius filios,quos alcndos & educandos in fuam fidem
cuftodiamque rceQpcriv.vt bononim omniem fummam ab eo
vnoexpeftcmus,aGccrFb fperemus illum nunquam paflurum
nos rcbus ad fslurcm neceffariis indigcre, ne aliunde fpes no-
ftrapendcat:vtquicquiddefideramus,ad eum votanol^ra re-
fpiciant: cuiufeunque rei fruftum percipimus,cius effe bene-
ficium agnofcamusj&cumgratiarumadione profiteamur; vt
ranta bomtatis acbeneficenti^ fuauitate illediji^fam toto pe-
^oreamare &coIcreftudeamus.
C A P.
CA?» xy» iN sTirvTioH ts tiB. r.
C A P V T XV.
^alii homofit CYeatm.vbi de etmmAfacultatihteSide imftgine Bii.
libert arbrtrioj^prima natttrAi?ttegritat§diJ[eritur,
Partes huius capitis,
f In hac dirputatione de homiais ftatii ante lapfum , rejalis ncctC^
f.iriisadhibiti5,primumdc corporis creatione agitur ,& quid n«s
doccat eius ex terra formatio,& viuificatio,fcdl.i.
2 Variis & valiiis argumcntispr»batur anima: humant immort*-
Htas.fe^a.a.
J E)t imagine Dei /^immortalitatis anim^ humanaj argumcnto ilr-
mifl1mo)cra(flatus,refu.acij quorundarn clcIirii$,feA j.
4 Dilcuffis neWuIiserrorum quaeluci veriratis tenebras offundunt»
additiir deficultatibus awimchumanar ante lap/um Theologic*
& Philofophicaconfidcratiojfed.^.j.^.j. &8.
9ttflexhomi- JK^J^SMJ A M dehominis crcatione dicendum: non mo>-
nifctgnitio An- ^^^1 f^^ ^ *1"^' '"^^'^ omnia Dei opcra nobiJifnmumac
t€ if fofllapfH Svj 1^5 maximefpedabileeftiuftitircius5&^ipicndar,&
1>tfriore, ho€ g^j }&£ bonitatis fpccimen : fcd quia' , vt initio dixi-
taftu^lttur. I^yjgl mu» , non poteft liquido & folide cognofci
Deusa nobisnifiaccedacmutuanoftri cognKio.Etfiautemea
duplexeil ; ncmpc vtfciamus quales nos prima origine fi-
musconditt j &^uaUsnoftraconditiocfrccoepcritpc)ft Adse
lapfum (nec vero multum prodeflbt creatiotiem »oftram tc-
ncrc,nifi in hac crifti ruina agnofccremus qualis fic natura* no-
ftr;ccorruptela& deformitas) nunc tamenintegrarnaturas de-
fcriptione conteti crimus. Et fan? antcquam ad miferam iftam
hominisconditionem, cui nunc addiftus eft,de/ccndamus , o-
r^e^Ufiu eau pcr^ prctium eft tcncre qualis ab initio conditus fuerit. Cauen-
'!*'""'" ^^'^.^^- dumeftenimnepr^cise rantum naturalia hominis malade-
ervHi'Tb'e '"' mpnftrando j ea videamur ad naturac authorem referr e:quan-
da, ^ ^" doquidem in hoc pra:textufc habere fatis dcfenfionis putac
impictasfiobtenderequeat,quicquidhabetvitij, a Deo quo-
dammodo profeftum cflemec dubitat,fi redarguitur.cum Deo
iprolitigare,cuIpimquein cumtranfcribcrecuius merito rca
agifur.Et qui religiofius loqui de numinc vi<Jeri volunt, iibe^
ter tamen excufationem prauitatis fusc captant a natura, non
cogitantes fcDeum quoque (licecobfcurius) fugillare.-cuius irx
contumeliam recideret fiquid ritij iaeffe natura» probarctur.
Ci«u ergo videamus carne inhiare fubterfugiis omnibus , qui-
bus vcounq; dcriuari alio a fe miloru fuorum culpaexiftimat,
huic
OE COGNIT. DEl CrEATOMS. $4-
huic malitix diligenter obuiandum eft. Itaque fic trai^ada eft
humanigcneris calamitas vcprarcidaturomnis tergiuerfatio,
& iuftitia D€i ah omni infimulatione vindicetur. Poftea fuo LJb. i.c.i. &
loco vidcbimus quamloge abfint homines ab ca puritate qua ^* ?•
donatus fuerat Adam.Ac primotenendum cft, quum ex terra ,^*"**'^* ^*
& luto fumptus fuit, inie(?lum fuifte fiiperbisE frajnumrquia ni- ^ii nos do^
hilmagisabfurdumeftquamtuaexcellentiagloriariqui non ctAt corpm i
folum habttant tuguriumluteum ,fed quifuncipfi ex parte luto form*- ^
tcrra & cinis. Qupd autcm Dcus vas teftaceum no modo ani- '"^" » ^ *"»"
mare dignatus cft, fed etiam domiciliura elfe voluicimmorra- ^**^"^*
lisfpiricus, iurein tantafiftoris fui libcralitatc gloriaripo-
luic Adam.
z Porro hominem conftare anima & corpore,extr3 contro- ^iimA huma-
ucrfiam cfte dcbet.atque aoimsenomine eflentiam rtnmorta- "* t»''^»^*^^*-
lem,^reat.-im tamcnintelligo,quxnobilioreiusparscft.Inter- ***^" *^'
dum fpiritus vocatur. etfi enim dum fimul iunguntur haec no-
jnina,/ignificatione interfe differunt : vbitamen feorfum po- Bccle.it.7/
uicurfpiritus, tantudem valet atqucamm<i. ficuti quamSoIo-
jno de moire loquens,dicit cunc f]?irirum ad Deum redire qui
dedit illum.Ec Chriftus fpiritum fuum Pacri coramedans,Ste- Luc.2j.4tf.
phanus etiam Chrifto^non aliud intelligfir,quam vbi foluta eft Aa.7-J5'
acarnisergartuloanima, Deum efleperpecuii eiuscuftodem.
Qui verb animam imaginantur ideo fpiritum dici quia flatus
fit,aut vis diuinttus infufa coporibus , qu3e tamen eflcntia ca-
reaceosnimiscrafsedeflpere &resipfa,& tota Scripturao-
ilendit.Vcrum quidem eft,dum terrx plus iufto affixifunt ho-
jnines,hebecari,imo,quia a patre luminum alienati funt, tenc-
bris efle obcsecatos,vt (c a mortc forc fupcrftices non cogitet:
inccrim tamen non ita in tenebris extinda lux eft,quin immor-
talitacis fux fenfu cangantur.Ccrte confcientia , quaeinter bo- i* Tefiimomo
rmm & malum difcernens,Dei iudicio refpondcc, indubium eft ^•"f"'»^**'
immortal^sfpiritusfignum. Qupmodo cnim ad Deitribunal
pcnctrarcc motus flne cfsetiaj&terrorefibicxrearu incuteret?
Nequeeniinfpirituilis poen3emctuafficiturcorpus,fedinfola
anipiam cadit,vnde fequitur,cflciitii praeditieflc. laipfa Dei ^- ^" "i"*"
cognitio fariscoarguit,animas qua» mundu trifcenducefle im- ''*"'•'
iiiorcales,quiaadvirap foncem non peruenirct vigoreuanidus,
Denique quu tot pra-clara» doces quibus humana mcns pollct, j. ffrtclttrU
tliuinumaliquidinfculptum eicUmkenr,totidemfuncimmor- dotthu* qnifiM
taliscflfentiaE ceftimonia.Naquibrutis animalibus ineft fcnfus, foUeu
cxtra corpus non egrediturrvel faltem non longius fe extendic
quam ad res fibi obiedas. Mencis ycro humana* agilicas c^lum
^tcrram, natur^que arcana pcrluftrans,&vbi fc^ulaomnia
intellcdu & memoria complcxa eft, (ingula digcrens fuafc-
Kis , futuraquc cx prarccricis colligcns > clarc dcnronflraE
^^P. XV, 1 N J T IT VTfONl S IIB. I.
Utcte m homine aliquid a coiporefeparatum.Dcum fnuifibi-
Icni & Angelos nuelligeria concipimus.quod mininje in cor-
pus competir.Rcaa,iuaa,& honelhjqaxrenfus corporeosla-
4' Conceptiom- tent,apprehendimus.Ergo huius intelligentia: fedemfpirituni
%nu ^* ^^ ^"^^^^ exuere videtur,n6 obfcurus eft immortaliratis teftis;
quando non modoeacumrerum qua?nunquam hdx funcco-
gitationes fuggerit.fed etiam in fucuru tempus prjpfagia. Bre-
uitcr Ji^c atringo qu2Bprophani quoque lcripcores fplcndi-
. r », ^ . • « ^^°^^ rerborii ornatu magnifice extoIlunt:fed apud pios ledo-
gumtriiiititri ''^^/^tis vaiebit iimplex admonirio. lam ni/ianimaefrenciale
ptnraS. (iep;c. <i^''dd2ai cflct a corporc reparatum, no doceret Scriprura nos
ftu. Iiabitaredomosluteasj&mortc migrareextabernaculocar-
ilob.4.19. nis;exuere quod corruptfbile cft,vt cande vlcimo die reporte-
a.Pec Kn* 14 "^ "^ merccde,prout fe quifque gefTerit in corporc.Nam hi cer-
3.C»r.5.io. * '^^^<^^''^^"^ilesquiparfimoccurrunt,non folum manifcft^
dif^inguunt animam a corporcfed hominis nome ad eatrasfc-
rendo.pr^cipuam effepartemindicant. lam quum horcatur
t.Cct.y.t. fidelesPauIus vt fe mundentab ©mni inquinamento carnis&
fpiri^usjduas partes in quibas refidet fordes peccati conflituit.
i.Pet,2.25. PetrusquoqueChriftumvocansanimarum paftorcm & epi-
».Peta.9. Icopum 5 perperam loquutus effct nifi effcntanim^ erga quas
Xbid.i.ii. fungeictur hoc officio. Neque ftiuct quod dicit de jeter-
y**^'p5\"'"" oaanimarum falute:& quod lubetanimas purificarc, & prauas
par.n. Sc' in ^^"P^^^'^^^^^ miiitarc adderfus anima:quod itcm author Epiflo-
sBftr. adu.Ii- 1* ^d Hcbrxos paftores dicit excubias agcrCjVt racionem red-
ifcer.ca.it.il. dant pro animabns noi^ris?nifi propria cflentiam animse habe-
Meh.if.ty, ret. Eode fpCiflat quod Paulus teftc inuocat Deu in anima fua:
i.Cor.1.1^ om-j rg^ coram Deo non fierer nifi pfsnx effet obrtoxia.Quod
Mat.10.28. 1 • .,-,1 n I 1 • ^^
ctiaixiclariusexprimiturChrifti vcrbis,dum rmierecum lubei
loc.ix.y. *l"i p^oftquam oceiderit corpus, animam potcft mittere in gc-
Heb 11 9 henna ignis.fam damauthorEpiftola; ad Hebrarosparrcscar-
nisnoftrseaDcodiftinguit, quivnuseft patcr rpiricuum,noa
p.aruit clarius animarum efTentiam afTcrcre. Adh^ec, nifi ani-
W3t corporum ergaftulis folutac manercnt fuperftites , abfurde
Luc.16.2u induccret Chriftus La"z.ari animam gaudio fruentem in finu A-
braha»: & rurfum diuitis animam horrendis tormcntis addida,
1 Cor.5.(f.8. HocidemPaulus c6nfirraat, ii«s a Deo peregrinari docen?
quandiu in €arnehabitamus:eiusvert> pr^fentiaextra carnem
Aa.2j. Ji frui. Nelongior fim in re parum obfcura, hoctanrumex Lu-
ca addam , inter Sa!dduca;orum crroreRreferri quod fpiritus &
^^/W£/«fD«, y^ngclos effc non crederent.
%"ati"'""*^'*' ^ Huius etiam rci probatio inde firqia colligitur, quod di-
frVijf, argZ* ^^^^^ homocrcatusad imaginem Dci.Quamuis enim in homi-
mento. * nc extcnio rcfulgeat Deigloriajpropria tameuimaginisfe-
6en.i.>7. *^^"*
DE COGNIT. Dll CRIAtOrIS. C^
dcm in anima eflTc dubium n6 eft. Non inficior quidem.cxter- •
namfpeciem , quatenusnosciillinguica brutis animalibusac
feparac,/imul Deo pFopiusadiungere:nec vehementius coten-
dam , fiquis cen'eii velit fiib imagine Dei , quod quum prona Ouid.Met.Ii.
fpeftent animaliacaetcra terra, oshomini fublime datumell, '•
c^lumcjue videre iuflus5& ercdos ad lydera toilere vultus.mo -
<io fixum illud maneat,imaginem Dei, ciux m his externis no- ^ ' -^' ^*''
tis confpicirur velemicat , ipiritualemefl^c. Ofiander enim ojhiiXi deii.
(quefcriptaeiusteftanEurin futilibuscomentis peruerse fuif- riadt tma^i„l
fe ingeniofum)imaginem Dei promifcue tam ad corpus quam ^'* rtftUutur^
ad animam extendens, cjeium terrse mifcet. DicitPatrem , Fi-
lium.&Spirirum fmdum inhomine locare fuam imaginem,
quia vtcunquc ftetiffet Adam integer , Chriftus camcn futurus
fuerichomo.lta fecundumeum corpusquod deftinatum erat
Chriito,cxet))plar ac typusfuitcorporcarillius figurx qu:c tuc
formaca tuit.Sed vbi repcriec Chriftiim Spiritus effe imaglne.'
Faceorcertein Medi.itoris per(ona lucere cotius diuinitatis
gloriam : M quomodo Sermo SEcernus vocabitur Spiritus ima
gcquem ordinc prxcedic ? Denique euercitur inter Filium &
Spiritum diftinftio , fi hic illum nominet funni imagitiein,
Adharc fcire ex eo vclim quomodo Chriftus in carne quam in-
duit;Spiritum landum referac, &quibusnocis vellineamencis
cxprimateiusfimilicudine. EtquiJFilijquQqj perfon5B fermo Gen.i.i^.
ilIe,Faciamus hominej&c.comunis dceum fuiipfius iraaginem
fequicureflfe.-quod r<b omni rationeabhorret. Adde quodno-
nifiad Chrifti hoministypumvclcxcmplar formatus fuitho-
mo , flrecipiturO/iandrifigmcntum. atqueitaideaex qua De oflandri
fumptuscft Adam,fuitChriftus, quatenus vcfticnduscarnec- nagameneis
rat : quumScripturalongealiofenfu doccat cum in imaoi- ^'^^ ^*^ »• ^»
ne Dci crcotum efle.Plus coloris habet eorum argutia, qui ex- *^* ^*"^"^' ^'*^'
ponunt , Adam creatum fuiflfe in imagine Dci, quia Chrifto,
qui vnicaDeiiraagocft, fueritconformi.s. fedin ea quoque />»*^<,^y^/.
nihileft folidum, Difputario etiam aon parua eft de ima Utudo a» diffir
gine, & fimilifudine,dum interpreces differenciamqu^nul- »'^'»f«
la cft,inccr du.is iftas voce« quaerunt : niil quod fimiIitu<lo vice
expofitionis addita cft. Primo fcimus Hebrasistritas eflTe repe-
titiones quibus rerri vnam bis explicant. dtinAt in re ipfa nuIU
cft ambiguitasquin Dei!magonomineturhomo,qufa Dcofi-
milis eft.Vnde ridiculos efle apparet qui fubtilius philofopha*
tur in nominibus illis,fiuc Zelem, hoc efl imaginem,ftatuat iii
fubftantia animae,& Demuth,hoceft fimilitudinem,in qualita-
tibus,fiueaHud diucrfum afFerant. quia vbi Deushominem
creare decrcuitin imaginc fua.quod cratobfcurius, exegetice
rcperit hac particuIa,Adfimilitudinem.quafi dicerct fe homi-
nem fa^ur«m,in quo feipfum velut in imagine repr^fcntater.
CAP. 3CV. INSTITVTIONIS LIB. I.
pfopter infculptas fimilitudinis notas.Icaqi Mofcs paulo poflr
idem recitansjin>aginem Dei bis ponit , omi/Ta firiulicudniis
^tU ofmndri meatione.Fiiuoluni autem eft quod obiicu Oliander,rM»n di-
ehs*^i9. ci partem hominis , vel aDjmam cum tuis doribus , imagineui
Dei.-fed totum Adam,cui nomcn s. terra,vnde ibraptus ci\, im-'
pofitum fuii.friuolum inquam Uni omnes iedores hoc iwdica-
Ae^ofifl». but.Na dum mortalis vocaturtocushomojno ideo morti fubii-
citur animarnccrurfum vbidicituranimal racionale, ideoia
corpus ratio vel intelligentiacompecit. Q^ianuisergoanim*
non /ic homojabfurdu camennon clieum anima» re/peftuvo-
cari Dci imagicem:et/i principium quod nuperp«lui rctineo,
patere Dei efhgicm ad tocam pr^ftantiarH, qua emmet homi-
nis naturaintcr onmesanimantium fpecies. Proindehacvo-
ccnotatur incegricas qua pr^ditus fuit Adam quum redamccL
iigetia po]leret,affedus haberct compofitos nd ntioucm, fen-
fus omnes rcdo ordine teperacos, vereq3 eximiis docibus opi-
tntttoMdfno ^c'^ ^^1 excellcntiim referrer. Ac quanuis pnmana ledes Di-
Dti tmago t- uin^imaginisfiicritinmete&cordcvelinanimaciMiquepo-
ificthat. tentiismullatameparsfuitetiavfqueadcorpusjin q\is nofcin*
tilla^ aliqux micarcnt.Cercum eft m fingulis eciam mundi par-
tibus fLiIgerc lineamenra qu^dam glori^ Deirvndc colligere li"
cet, vbi in homine locatur eius imago, tacita fubefTe antithe-
/in qu3e hominem fupra alias omnes crcaturas excollat.ix qua-
fi fcparet a vuIgo.Neque veto negandum eft , Angelos ad Dei
fimilicudinemcreacoseflre,quandofummanoftrapcrfe<flio,te-
Mat.21,50. ftc Chrifto,eric (imiles illis fieri. Scd non fiuftra pecuhari hoc
elogio , Dei erga nos gratiam commendat Mofe-; : prxfcrtiiii
quum vifibiies rantum creaturas homini comparct.
ima oDei in ^ Nondum tamcn data efie videtur plena irTiagmis definitio,
Jniml.autbui nificlarius parcat quibusficultacibusprecellachomo.&quib.
facultatt^iu fpccutum ccnfcri debeat glorie Dci.Id vci.o no aliunde mclius
t:tnferi debeat^ quacx reparatione corrupta" natur.'E cognoici poteft. Quin
exwliauraho- ^(|a,„^vbi cxcidit cgradu fuo hac defedionc a Deo aliena-
^oUi ^ur ^"^ ^*- "liniiTie dubiu eft.Qnarc ecfi demus no prorfus cxinani-
" ''^' ^' tam icdelctam in eo fuifle Dei ima_f:ir.cm, fic tamcn rorrMpta
fuit.vtquicquidfupercft, horrendi fit deformitas. Idcoqj rc-
cuperand^Efalucisnobisinitiueftin e:i inftauratione quacon-
f cquimur pcr Chriftum,qui ctiam hac dc caufa vocatur fccun-
dus Ada:quia nos in veram Sc foiida integrita.c rcftituit. Qua-
uis enim viuificantem fpiritum quo donacur a Chrifto fideles,
i.Cor K.4?. opponensPauIus animajviueci inqua creacus fuic Ada,vberio-
regracixmenfuraminregeneratioite,c6mendet:non came al-
tcru illud caput toUichuc regenerationis cfl~e fine,vt nos Chri-
^ j ftus ad imaginem Dei reformct. Itaq; alibi nouum hominere-
L oi^c.^^U- 1"'^«*^ ^ ^^^^^ fecundumimagincm eius qui cieauit iilum. Cui
' ' ' ' " * rcfpon-
Ofi COGNIT. 't>Bl CRHATOR.IJ. f€
refpondct iUud,Induite nouumhominem <]ui fccundum Deu
cxeatus eft.iam videndu elt quid maxime fub hac renouationc
comprehendat Paulus.Priore loco agnitioneponit,altcro aute e^id fuhhM
fynceram mftitiamj & fanftiratcm. vnde coiligimus imagine tnjlauratime
Dei initio in lucementiSjin cordis rcAitudincpaitiiimqi om- ^"^prehMnd^*
nium fanitateconrpicuam fuiire Dci imagine. Quaquam cnim ^"''*
Cateor fynecdochicas elfe loquendi formas, non poteft ramen
principiumhocconucUi, quodmrenouatione imaginis Dei
pr^cipuu eft,ia ipla criam creatione tenuilTe fummu gradii.Eo-
depcrtinec quod alibi tradit.nos reuelatafaciegloria Chrifti »-C#r.j.iJ.
fpcculanre5,in eaadem imaginem trasformari. Videmus nunc
vt Chriftus pei-fedilfima (it Dei imagO;ad quam formati /ic m-
llauramur,vt vcra pietatc5iuftitia,p.untate, intelhgentia ima- i-Cor.n.^.
^inem Dei geftemus.Qup pofito,Ofiadricailla de figura cor-
poris imaginatio per fe facile cu.inefcit.Qupd aurem vir folus
iraagoSc glonaDei vocaturapudPaulu,&muIier excluditur
ab hoc honoris gradu,ad ordine politicu reftringi ex contextu
patet.Atfubimaginecuius fit mentio,c6prehendiquicquidad
fpiricualem &dBternam vitam ipe<^at , iam iatis probatum eHe
arbitror. Hoci^lem aliis vcrbisconfirmatIoannes,aflercs,vita Iohan.2.4.
qua: in a:tano Dei Scrmone ab initio erat, fuifle iucem homi-
num.Nam quum propofitum fir, fingularcm Dei gratiam qua
homo reJiquis animantibus prarcellit laudarc, vt cum fegregct
ex communi numcro , quia non vulgarem adeptus eft viram,
fcd coniun^iacum lucc intelligenti*e:iimuloftcndit quomodo
ad imaginem Dei fit conditiis.Ergo quum Dci imago Ct inte- /^^„1 p^, •;„
granatur:E human3Eprieftantia,qu-Brcfulfitin Adam antedc- h«tnitit ante U'
fedioncm,poftea C\c vici^ta & propc dcleta , vt nihilex ruina pfum^^utdfue-
nifi confufum, mutilum , labcq^ infedfi fuperficmucaliqua ex "^ • '" ^j*««
parte conrpiciturinelcdis,quatenuslpirituregenitifunt:plc- ""*" cen!}tcu
num vero fulgorem obtmebit in caclo. Vt vero fciamusquibus ^^lfpt^yftaa
paftifaus conftet.de animar faculcatibus diflercre opcraepreciu afparebit.
cft. Nailla Auguftini fpeculatiominime firma cft,animaTri- Li.«ieTrin/
nicatisefie fpecul£i,quia in ea rcfidet intelledus,volutas,& mc 'o.& lib.D^
moria.Neq; etiam probabihscoru opinio,qui Dei fimiiitudine ^!"*?^^'!*.*
in dommatu ei tradico iocannacfi Deum hac nota folum refer- pfychopan "
ler, quia coftitutus fit omniu reru herus ac pofIciror,quu pcncs ^ Cemmenc,
spsii no extra proprie qua?reda fit:im6 interius fit anime bonu, in Genef.
y OEterum ancequa logius progrediar,Manicha?oruro dcli- Priui ^uam d*
no occurrere neceffe eft, quod rurfushac ^tate inuehere ten- ^nim^facali^'
ta^uic Scruecus. Qupd dicitur infpiraflc Dcus in facie hominis ^'^^ ^'^^'"''^»
Ipiraculu vicar,putaruntanima traduce elTe fubftatise Dei.qua- [fjj^l ^J"**
fialiquaimtiienfaediuinitatis porcio in hom\ntm ^u\\iJCe.' ue7i*iefirium
Acquihic diabolicus error quacraffas & foedas abfurditates de animn art-
fecum trahac , brcuicer oftendere facile eft. Nam /1 ex Dei S*»'-
«iTentia pcj trtducem fic anima hominis,fequctur, Dci natura ^*"**- 7-
C AP. XV. INS TtT V *IONl J LlB.U
non foluni muutioni eflc obnoxiam & paifi nnibus , fcd fgno-
tamix quoqucprauiscupiditacibus, infirmitac( & omnc trcn-JS
vitiis.Nihil homine inconftantiusjquia c us animam exngitanc
& varie dijtrahunt concrarijmorns: fubindc f cr infcjtiam iial-
lucinatunminimis quibufcjuetentationsbuA vi^u, fuccumbit:
animain ipfam lcimu^ fordium omaium lacuncrn u" recepra-
culum efTejquaromnia Dei na^ura? aicribereconuenietjt reci-«
pimus an imam eflc ex Dei ciTcnrjajvel arcaniim c^iuimtatis in-
-- - fluxum.Quis adhocporren umnon cxhorreat? Veie qjidem
■*''* ' ex Arato Paulus nos dicit e(le Dci progcniem : ed qvjaiirate»
nonlubftantia, qua.enus fcihcet diuinisnos docibus oruauic.
Intcrea CreatorJseilentia-vilacciaiejvrpirtcn qififque pof-
fidear,nimi2E amcnri^ cii Animas ergo, quanuis iili. infculpta
fitimago Dei,crcAtiJs efie non niinus quam Angclos,cert6 fta-
tuendum elt Crcatio autein non trai;sfufin eih ^cd eflena^ ex
nihiloexordiu.Necverofia Deo fpiritus dacuscil,&excarne
migrando adeutB rcdit,prormusdicendu eil,cx'jiusf.'bltand3
^ ^ ,. . deccrptum eiTc./\tquehacquoqueinp.-?rteOfiandcr,dumfuJ$.
mJmem Vei illuflonibuscflertur, nnpio crrore ie anphcuif, nnaginem Dei
in hermnt mn io hominc non agnofcen.s finc clfen tiali iiiilitia.quafi nesinje--
agmfcfnuiyfme ftim;ibili Spiritus fui virtute conformes iibi reddere nequeac
efentiaU '«y?^- Dcus quin fubftanriaJiter Chrillusmnosfetrans-fundat.Quo-
"*• cunque colore has pixftigias fucare conentur nonnulli , ocu-
los fanis leftoribus nunquam ita perftringcnc quin videanc re-
i.Cor.3.1?. fipere Mr^inichseorum errorem, Acquc vbi de imaginis inftaura
tione diflerit l^iulus,ex Ciusvcrbis elicere prompcumeft, nort
fubftanti.^influxu,fcd Spiritusgratii & virrute hominern fuif-
fe Deo conformem. Dicit enim Chnfti gloricim fpecuhudo,
in eademimaginem uosriansformantanqiiam a Domini Spi-
ritu.-quictrte ita in nobis operatur vt Dcoconrubftantiales
non rcddac.
^d a.n'imafA. 6 Anim:e definitioncm a Philofophispererc ftultum efl^ef,
fultates explij quoruBi ncmo fere,exceptoPlatonc,rubftaniiam immortalem
€anda£aceedesy^^Y^^^ aflcruic. Eam quidcm aiij quoque Socrarici attingunt:
^^^Z**"$minum ^^^ '^^ ^^ nemo aperte doceat de quc ipfe pcrruafus n©n fuir,
^rtfbToflp'oo- Inde autem Phtoni reftior fententia. quod imagincm Dci in
rum variamy anima conflderac. Alii eius potentias ac faculrates ira prxfenti
tnctrtam (^T vitse Piffis^unt , vt excracorpusnihil reliquumfacia.it. Porroex
ohfcuram tffe, 5^j.ip{.^j-"^ ^^^^ docuiniuseflc fubflanciam incorpoream : nunc
ofieniit. addendum eft.quamuis proprieloco no con.prehendaturjCoi;- y
poritamei inditam illicqmfi in domiciiiohabita e:non tan-
tumvt omiies eius parcesanimet,& organa reddatnpta& vtilia
fuis adionibus, fed eciam vr prim twm in regenda hominis vi-
. , f,^ ta rcnear:necfolum quo ad offici:- terren>? vtfa?,fed vr ad Deu
1udc*nCitur, colendum fimul excitecHoc poftremu tametfi in corruptione
-^ ' , liquido
DS COGNIT. DEI CREATORIf, ^7
liquido non cct nitui,cius tame rcliquia: in ipfis vit(isfmprefl'c
nuncnt.Vnuc enim tanta fam^ cura iiominibus,n!ii cx pudo-
rc/vndc aurem pudor,ni/iex iionefti lefpcdtu? cuius prmcipiu
& cau(a ci\, quod ic.ati colcndam iuilitiam naios eflc intelli •
gunt:in cj^o inclufum ci\ icIigionisfcmcn.Sicut.'iutcmabfquc
coDtroucdi.i aJ cxleitis vira: mcditationem conditus fuit ho.
mojira eius notitiam animr fuifle inkulptam ccrtum eft.Etfa-
ne prscipuo intclligentia? vfw carcret liomo fi fuaeum lateret
foeliciras;cuiuspc:ft-dlio eft cum Deo coniunctum efrc.vnde&
pi-^cipua anim.t a(ttio c:ft vt iliuc afpiret.ac proinde quo quif-
tjuc magis ad Deum acccdcre ftudet, eo fe probat ratione effe
prrdicum. Qu^i plurcs voiunt tffe animas in homine, hoc eft, '^'*'* ^^''t^min
ieniitiuani & rationalem.etfi videtur aliquid afteiie probabile, 2"'" ^'*^*'" *-
quia tamen in eoium rationibus nihii eft hjnmm , repi diandi
nobis funt, ■ifi in rebus friuoli? & inurihbus nosrorqucrcli-
beat.Magnam rcpugnantia effe dic unt mtcr organicos morus&
lationaiem anim^e partem. Q_Kifi no ipfa quoquc iatio fecum
(liftideat,& cius confilia alia cu aiiis noii fecusac hofliles exer-
citus coniiigant.Sed cjufi hrc pcrturbar io fic ex naturae dcpra-
uatioinje,perpcram indc cojiigiturjduas cfle anima,s,quia hcul-
catcsqua dccet fymmetria intcrfe non confentiant. Cartcrum lirtuii recenfi^
deipfis facultatibus fiibtilius cjifrerere Philufophispermitto. P«''«?'<*^W«»
uobis ad a»dificadam pietatem fiinplex definitio fufficiet. Vera fip^^rumde .■.•
quidcm eflencc iucunda modo cognitu , fied etiam vtiha effe "'^* f'^'^^*-
fateor,dextreque ab ilhs colleda quas docent:nec vero ab eo- |„ xhrjcteeo
rum ftudie prohibeo qui difcendi ciipidi funr. Adinitto igitur
primo ioco effe quinque fenfus.quos tame Platoni organa ma
gis yocari placet^quibus in fenfum comunem,ceu in recepcacu-
lum quoddam,obieda omnia inftillentur ; fcqui phantafiam,
qu^ a fenfu communi ^pprehcnfa diiudicet : poftea rationem,
penes quam vniucrfale elt iudicium : poftremo menccm , quse
defixo quietoqueintuitu concempIetur,qu3B ratio dilcurrendo
volutare foJjecltem menti,rationi, ph antafia?, tribus anima? fa- ^'"'(^' hbr.C
cuitatibuscognitiuistresctiaappetiti«asrcfpondere:Volunta- ^^^»-<^a-vIe^
te,cuius partcs lint,qu2e mens &ratio proponuc,appeEere:Vim (.jp'^ ^'
irafcendi,qu:e a rarione & phantafia porrcda arripiat:Vim co- ' *
cupifcendi,qua? a phantafia fenfuque obieda apprehedar.Hxc
vt vera fincaut falcem probabilia , quoniam tamen vereor ne ^'^ ^' '*/''*
magisnosfua obfcuritatc inuoluantquam luuent, omitcenda '''^^^/"'^'?'''"'
cenleo.bicui libet alio modo amma: potetias diftribuere,vt al- ^^^^ ^
tera vocctur apperitiua:qii2e tamctfi rjtionisexpers,r.itioni ra-
menoUcemperac,fialiundedirigatur:alrera dicatur intclle(fti-
ua,qu2e fit per fe iplam rationis particeps : non valde reclamo,
Nec ifliid refellere velim,tria cfTc agendi principia,fenfum,in-
teUedu^,appeti:um, Sed nos diui/ionc potius eligamus iiifra
h. j.
CAp*Xr. IKSTfTVTlONI* tXB. »
. omatamcaptumpo/itarajqujEcerteaphilofophispctinon po-
rV-i d Ani^ '^^' ^**" illidum Smpliciffime loqui volunt, animam diui-
ma?cap.4f!^' dunc m appctitum & intellcAum. ied vtrumque faciunt dupli-
De dupfict cent.Huncinccrdura contemphtiuum cflcdicunr.quifolaco-
tncelkaru. gaitioHC coiitcntus nuUuni adionis motum habeat : quam
pe Fin.li.^ j-gj^ itjgenij nomine deltignari putac Cicero. iticerdum pra<Si-
cum , qtii boni msliye appreheofione voluatatem varie mo-
uear. Sub «juogenere bcneiufteque viueadi fcientia conti-
ijietur.Iiiaai quoque ( appetitum dicoYm voluautem , & con-
ciipifccotiam partiuntur , acfixKMrtiqmdcm cire quotiesratio-
ai appecitus , qucm e>7i«W appeilajit,obcemperat : W^of autcm
fierfvbicxcuilbratsonis lugo, adintemperiemexcurrit. Ira
ie»p€cinhoniineratJo«eni imagmantur qua fe redle modc-
rad«iiieat.
IHuifii tiiul- ^ /^l>hacdocendiratiohcpauhiHfidircederecogimur:quia
**'""' 'ta'aZ pWlofop^^>^"^^^^^ incog»ita erac nacurce corruptio qu3e ex de-»
-^^iJt4?^r. fcaioQispctnaprouenif, duoshonwtns ihtus vai.de diucrfos
doSrma- chrZ pcrperam coafunduat.Sic crgo habeamusjuberte duas huma-
ftUn^ csiuu' nst aoinwB partcsquse quidcm pra^fentiinliituto c6ueniaDt,in-
nteuti^f' iciie<^um & voiunratcm. Sit autem officium iaceliedus , inter
^r^^^^V*'' obicdadifcemciCjprout vnumquodquc probandfi aucimpro-
* * banduD? vifum fuerit : voluntatis autem,eUgcre & fcqui qisod
boiium imclledus didaucrir; afpernari ac fugere quod \llt im-
Ira Pbto fft pj.Q,^^fi£.]sjiI:jiIhJCnosremoretttrilla; Ariftotehs minucije,nul
J»h«4t-©. j^t^eiTe menti pcr fe motioacm,fcd eledionem eile qu^ mo-
ocac:^uam eandem nuncupatintelkdtim appetitiuum. nefii-
perSuss quseftionibus ihtricemttr , Utis C\t nobis intcIJedu ede
quail amirt£ duceni & gubernaforcm: volontatcm in iUjus »u-
rum fempci: rcfpicerc , &:iudicium in fursde/idcriisexpcdarc^
lAh. Eehic 6. Qyj rationc veretradidit iplc idtm Arirtoferes,fiaiile quidda
*'*• cficin appcritufuga & perfcquutionem,quale eft in mentc af-
I*bj c » £ fii-matJoautnegaao.Porroquamccrtanunc/icaddirigcndam
k£Litadi/, voluntatem intclledasgubernatio, alibi vidcbitur.hic dunta-
' XfLt volnmus.nuilam rcperiri poHe in anima potentia,qu.af non
rireadalterutrum irtorum membrorum rcfcrarur. Atquc hoc
modo fenfii» fub inteUeda compiehendintus:quem ahj fic di-
gingii»nr?qood fenfum id voluptatem propendere dicunt,prci
qualntelicdus bonum fequatur.indc fieri vtappecitio fenfus,
coacHpifcenria Q.zz & libidoraffedio iQtelIeau$,voluntasiRur-
futn pro appetirus nomincquod illi malunC;,v«luntacis nomc,
quod vfitatius eftsvfurpo.
tnteBeflut ^ ^8 Efgoawimam homicis Dcusmcnte inftru5iic,quabonum
vaiuatatuef^ -X malo.itiftumi ab iniuilo di/ceracret : ac quid (cquendum vel
t^mae 'yiiin fygiendum (t£ , pKEeutite racionis luccvidcrct. vnde partem
h»mmc Aite ^^^ 4f fcdaccm i«'«V^wMf disrecuAt philolophi.Huic adiun.
DE cOGNIT: ftEl creAtoris. ^i
xif voliintatem,pencs quam cft ekcflio. His prarcUris Jociba^
excclluit prima hom.nis coiiitio.vt r;itio,mteiligencia, prude-
tia, iudicium non moi^o ad tcireai vic::e guberuarioiiem fup-
pecerciit lcdcjuibus tranfcenderent vf^uc ad Deii &a:cerDam
fcelicitatem.Deindc veaccederet e!c(ftio,cjux appetuus dirige-
recmqtuli^ue o-mncs organicoj tempei aret.-atque ica voluntas
racionis moderationi ellec proifus confentanea. In hac intc- Eiufdem 1^$)-;^
gricateliberoarbitrio pollebathomcquo fi vclletjadipifcipor^'*^"^^*.
rct:eccrnara vicam. Hiccnim intempelliuf qu^eiiio jngentur
deoccukapr.«dcfiinafione Dei.-quianon agitur quidaccidere
potiierit necne,.^cd qnalis fuerit honiinis natura. Potuic igiCvjr
Adam ilare fi vellet.qi-iando non ni/i propria volutate cecidit.
Tcd quia in vtrsnqucparce iiexibilis erat eius volunta^^necda-
ti erac ad perreueradiim conftantia, ideo tam faciie projapfus
^riJ.Libccucatnen fuit elcdio boni & mali: ncqueid modo, fed -^^^'W»i »7-
ruina^dificium , & in diflipacionc apcas lunduras qusrcbauc r^rum,
Principiuin illud tenebant , non fore haminejn r.itionale ani-
roalnidineifcciibcraboni &mali eleftio. veniebat etiam il-
lis in mentem.alioqui tolli difcrimeninter virtutes & vicia niu
proprio confilio vitam homo inftitucrer.l^robe cjuidcmhade-
«usjfi nuila fuiflet in homiae mutatio,qu3e duru ipfos latuit ni-
htl mirum fi c^lum terrx mifceant. Qui vero Ciirifti fe Aifci- TelagiAnonm
pulos elfe profcifi , in homine perdito & in fpiritualeexitmm i^s^T.p.jlArum
demerfo liberfcim arbirriu adhuc quserunt,intcr philofophoru ^'^'f'^'"'
placita & c^Ieftem dodrmam parriendo,pUne defipiut, vt nec
c^elura neccerramattinganr. Sed h^ec fuo Iquco raelius. Nunc Lib.i.c^.
duntaxat illud tcn^duin eftjlonge alLum prima creatione fuiiTe
hommem quam totam cius pofteritatem, quae originem a car-
rupto trahens , ha;reditariam labcm ab eo concraxit. Nam ad
reditudinem formata? erant iingula? anim^ parces , & confta-
bat mentis fauitas, & voluntas adbonura eligendumlibera.
Siquis obiiciat : quafi in iubrico fuifle poiitam, quia imbccilia ohieffh dt U-,
cft faculcas: fatis ad collendam excufationcm valuir iUegra-/;/'M/>owi>i;> ;,-
dus.Dcque enim arquum fuit hac legc Deum conftrmgi , vt ho- i>efi dtiuta.
minem facercc vclquinon poiTet vcl nollccomnino peccare.
i*ra»ftantiorquidcmfuiircrtalisnaturai'edpn^ciseexpoftuiare AngM.iib n
cum Dco, quafi hoc debuerit confcrre homini , plufquam ini- fnrt-r Gca.t .
<]uum eft : quando in cius arbitrio fuit quantulumcunque vel- ^-^-^'
Jcpdare Cur ailcemperfeueranri^ virtute eum non fuftinucnr,
io eiusconfiliolatet: noftrum veroeft ad fobrietarem fapere. j^ ^ _
Acceperat quide pofte,f?VcIIet, fed no habuit velie quod pof- ^r/at^^ad \ a-
rct.-qui^hoeyellefequuta eirccperfeucrantia.Excufabiiistimie unzc.n.
h. ij.
CAP.XVf. INJTITVT I OHI S tlB. U
noa cft^qtd laiictttn accepit vc fibi fponte accerferet intcritumf
nulla veio impofita fuu Deo neceflitas qain medhm illt vo-
latttitcm datct.atqueetiamcadiicamj n cx illius lapfij glori»
fu£ aiaccriam eticeceCe
ttu indtt3i ft-
umwr TJevn
Hebai.f.
fij-verafiiteA-
giufsitnt nsn
znvdo «Tgatsret
iieTPim etiam
fApienttm, p^-
tetiiem 09ft;'
mnmjingtilarii
rermm irtAtt.'
ftan mtd.£rata
tem (ff canfer-
uatarem fterft'
Dmmfujt 'viefute mtmdum afi condkumfomre ac tumj^ jm*
gulas $iu4 ^Attetlmfr^uidentM regert,
Parccs huitjs capitis.
t Do&ricti <ie l1o5^ular»-p««ui<ient!aDei circaccjnes&itn^ulas re«
creA.ta«,4tliriis£p(cufeorum <le for tuna& fortuitis cafibu«»Sopht-
Haratn 6gm«nto ^eDei oranipotentia.» l^hiUfophorum crrori dc
eoRfu{Jb& iosSjigua muadi gubernajione,oppor»itar,rc6t.i.i.j.4. y,
6 PfCttidicnttJc Dei, catida animantia, prxcipuc vcro genus kuma-
nu(R rp«(£aii cura moiicrancis, argumenta, ce^limonia Sc excmpla.
\ Fati,fort«n4E,cafu5tOontiagentijc,tiubiorum euentuum(dc quibus
caliacdifput4tion«concr<9Ucrcttur)coa(tderattOtred.8.& 9.
Orr^ Deum facerc moinencaneuna crcato-
fe£n,qiii fcmel duntaxat opus fuum abfolue-
rit, ftigiJura eiTcc ac iciunum. atque in hoc
pr^clpu^ nos a profaais honilnibus differre
conucnit , vt non minus in perpetuo mundi
Ihtiiquim pnmaeiutorigine prxfcntia di-
uinarvirtucis nobis iiiuceat.Et(t enim impio-
rtiin quoqjuc animi folo terrje c^lique afpeAu ad creatore fur-
gef€cogiiatiir,{t2uni caraepeculiarem modum habet fides, quo
IblEdi cre^ionislaude Dco aflignec. Quo pcrtinet illud Apo-
^qM quod aatecitaui£t3tis,nonnifi fide nos intelligere concin-
natcRi cficfeculiim verbo Dei: quia nid ad prouidentiftm cius
vfque tranSmas aondum ritecapimus quid hoc valcat, Dcum
cfTccreatorem. vtcunque &meace compreheaderc&lingua
faterivideamur. Carnis feiifus^vbt Dei virtutem femel in ipfa
creanone £ihi propofuitjilIicfubnftit:& quum longifliiue pro-
ccdit , Rthil aliud quam in edendo tali opificio , authons fa-
picnti3nii& potentiam, & bonitatem ( qus fponte fefe profe-
riint , & noientibus etiam ingcrunt) expeudit & confiderat: in
eoautem coefcruando & moderando generalem quandam a-
ftioncm.vnde vis aioctonis dependeat.Deniquc adres omne*
fttftwCQ^as fiACficcre puut vigorcm diuinitus ab initio ia-
difum»
't) 1 « O G K I T, 1> B 3 C R B A T O Jl ] S, Jp
^itum.At vero fides altiuspenetr^re debec,iiempcvt quCm o- p^j,, iBdniti^
mnium creatofem effe didicit,ftatim cjuoqae perpetau moclc-' fKfDn vn-i^*^
ratorem & conferuatore effe colligacrneqae id vniycrfali qna- oihtstefHmtm*
dammotionetam orbis machinam qoam /ing«Ias ein» partes ?«<^«»»/>r#/*-
agitando: fed /ingulari cjuadam prouidcnrta vni3m<^uodquc ]!T*^i ^ j^
corum quae condidit ad minimumyrquepaiferem^liiflinendo, ^ ,^ ' *
fouendo.Gurando, Sic Dauid breuiter pra?fafOsmundumfuif- pfal.jj.^,
fc a Deo conditumjftatim ad continuum prouidentiattenorcra
defcendirjVerbo lehoua; caeli firniati funt, & fpiritu orjs cius
omnisvirtuseorum.MoxadditjIehoua refpe^cirfupcTfiliosho |bi4.jj.
minum:& qux in eandem fenccntiam attexit. Qoanquam ctiim
non tam fcite racibcinantur omnes , quh liit^e^n credibiienon
cfietcuraria Deo res huorinas ni/icfietmudi opifexJBCcquif^
quam fcrio credit fabricarum eife niudum a Deo»quin iibipcr-
iuadeat opetum fu^^^rum curam habere:non abs re Danid opci-
ma fefie ab vno ad ^lterufti nos deducit Jn generc quidcm ar-
ca«a Dei infpiratione vegetari omne'. inundiparres & philo-
fophi docent,& h«man.T mcnres concipfunt Incerca co vfque
Jion pertingimr quocuehitur Djuid,fecumqucpiosomriesat- pfiQ. « jg
tollit,diccns>Omnia ad te refpicionr,\t <ici iiiisc/cam tempo- i^.jo.
rc fuo.te dante^ colhgunt Ite manum aperientc, fatiantor bo-
nis.fimulatque faciem auerteris, confleniantur .- vbi reduxcris
fpiritura,intereunt, & in terram rcucrtuntur. Si rurfus emittis
fpiriturn jcre3ntur,& reuouas facicm terra?. Imo quanuis Pauli ^
fententiaj fubfcribant,in Dco nos e0c,& mouer}3& viuerc:lon- *'''** '
ge ttmen abfunt a ferio eius c^uam commendat gratise fenfu:
quia fpecialem Dei curam , ex qua dcmum cognofcitur pater-
nu$tfuyfauor,minimeguftanr. ,^ ,
1 Quo mclius pateat hoc difcrjmen,fciendu eft,prouiden- ppkurelfortu^
tiam Dei, quahstraditur in Scriprara,fortunaj& ca.iibusfor- mm & cafus
tuitis opponi.Iam quum vulgo pcrfuafum fuerit omnibus fe- /"''^«"^ ^"
culis, & eadem opinio cudos fere morr alcs hodie quoque oc- ^/""V **"* "*
' f. *■ . . . .T.i i)cr:pturA trA'
.cupet,torcuito contingere omniarquod dc prouidentia tenen- diuo^ponentts
dum erar,non hiodo hac praua opinionc obnubilari , (ed fere refellHnrur,
fepeliri certum eft. Siquisin latrones incidat, vel ferasbeftias,
fi Vento repentecxorto naufragium faciat in mari , fi dom us
vel arborisruina obruatur : fi aliusper deferta obcrrans inue-
riatpenuria? fuar rcmcdium, vndisiaAatusadportumperuc-
niat,5nirabilitcr a diftantia tantumvnius digiti euadata morte: -
hos omnesra profperos quam aduerfos occurfus fortunas car- .
nis ratio adfcribet.Qwfquis vero edoduseftChrifti ore,capiI-
losoiimcs cipitis fuiefrenunipratos,cauIamIongiusqua?ret,tc ^^f'"-!*'
ilatuet quoflibct cUentus occulto Dei cofilio gubernari. Ac de
rcUuj quidcm inanimatis fic habcndum eft , quamuis natura-
h. i\j.
CAP. XVr. T N STI T V TXONIS LlB. I.
liter /Tngulfs fndica Cic fiia proprieras, vim tamcn fuam no exC- ,
rerenifiquatenuspr^rcnti Deimanu diriguntur. Suntigitui:
nihil aliad quam inftrumeca quilnts Dcus .inidue inXlilIat qua-
tum vulr effic3cia?5& pro fuo arbirrio ad hanc vel illam aftip-
Sd.DiHtfiapro j^gj^^ fleftir ac conuertir. NuIIius creatur^c mirabilior vel iiiu-
'lu-lu^tus Td.^^^^'^^^'^^ ^^ quam folis.Prast^rquam enim qnod cotum orhem
:.r-f.E^iCuretn. Jlluminat fuo fuIgore,quantuni ifl.ud cil quod animaliaomnia
iuo calorefouec ac vegerat^ierra^ffjecunditatem fuis radjis in-
rp<"f''r?remin!bus ineius grcmio tepefaftis, heibefccnrem indc
virjditarem elicit.qinm nouis alimcntis fuiTuItam augec ac c6-
- : firmat doncc in cuImos3flurg.Tr^qu6dperpe?<iQvaporeparcic,
doncc fn'fl6rem,&ex fioreinf('ugem ad dercatPqubd tuncer-
i:?m excoqucndo ad maturifarem perducir?qu6d atbores fimi-
liter & vites ab eo tepcfaifl\£ gtmm-nc priinum ac fronde-
fnit^^t/demde florem emittunf , &:ex fl refruftumgcnerant?
Gfna.j.&iJ. AtDo!ninus,vr folidam horui^n omniuml judem fibi vcndica-
rct , ante& luccmcxtarc voluic , &tcrr4m oinni ,lie,rbarum &
frudaum ?^encre rcfertam enfe q.uam 'olcm crcaret, .Nancrgo
fo^Ie.m faciet piu^ homo vcl principalcm vel neccilariamcoru
caufam qua! antc foliscfcationc exriterunr,red inftrumen ura
.diintaxst qVio vtitur Ocus, quia ira vult:(|unm poffit, co prxte-
rito 5 per fcip^um n:hiIo diffif ilius agcre. Demde .quuiu.legi-
mas^idno fole rubftftfffe '\n vno gradu,'3d prcces IpfHC^uj,gr,aAf
loiue io.!j tiiiVriregis Ezcchia? vnibram eius fetroccrflirt: per decenijgT.^^\
i. 8.cg.2o.». dUs;paucisi!lis_miracu!is;jeft;atuscft Deusnoi;ip(5i;4Jptid.qc^.-5^
conaturiinftfn(5l:ufoIefH orirr &(>cciderc quir^^prej ad renp-.3
uandamp^aferni erga Vios ruVrauoiMs nifmoriam.curfun,i.eiu,^^
ga1>efn.et'. Nihi! magi*naruralce1tq,uafv> ver,hycrai,vfci,^fta-^
rem,3cftariautumnum vicifTim fuccedcre. Atq'xi^i Hacfcrle
tanra perrpicitur ac tam m^qualis diucrfitas.vr .f.icile appareae .
finguh^s^anr^o^ 5 menfes&dies npu^^ &eci;tU,I^eip^^
tiatern^perari^ ' ' \ !.''"; ' ■-■. ^;,...,, .- .^^- ' ;'..,;
'■■ 'yjcntiSnpln. ^ "^^ ^^'^^ omn'potjPn^'.im ' fjbiVcndicit ac dcferri a nobisj-^
.rf^i-^i^^tWiVntt^Dt^Vs.non qu.iicm nvphift-vT (ihgunt inanem,.p1^jiorain& fc- "
■ Dv%»»?fiwfrsVrtrropiram:Tcd vigflem efficaccui, opcrofam,& qu."ein cotinuQ
.- •?.: . rsfti^U' ailtiii^^^/ecirr.hequcctiam qti? gencr.ile canrum fii^rincipiuiai
cerifufi-mocus , acfi fjituiufnp^r akieos R-mcI 'prsefixos fluerc
iir^^FCfr^eH^adi^n^aros &'piirtku^ motus int.enfA.Cic» .Ideo
en^thveeiii^tdrbiferpot'^^^'? "on quod ppffit qjjidem (acer.c, ,
ceflcf^thnven •intt?tihv& defide^n, vel quem pr,^fixit natur^ ordi-
rcm een^-dfaTi^ir^ftin^flti cohriniiet: tci quia fua prouidentia cse-
.Iuni'& tcfrahh gubernans . ficomhicj modeTatur. vc^iihil cifier
, . . iusGohfiiioaccidat. Nam qtiumin Pfalmodic-itur faccrcqu«rr,v
cawtqu'^ viilt, certa & deliberata notatur vofuntas, Iafipidii«a.
cnim efiecphilofophico more interpretari Pfophet» verba,
Deum
DE COGKIT. 19X1 CAfA^OfliS, ^0
Dcum ciTe pnmum ngcns, quia pnncipiain &C8ufa eft ojnnis OmniftUnfi*
«iotus;qu»im potiushoc folatie in rebu»aduerfis fe lenianrfi* ^" ^*'" "^'
delesjiiihil fe perpeci ni(iDei ordinationc & oiaciato;c}ui2 («nt ^''''J*'^'7»**%
fub eius manu.Q^od fi Dci gubernatio fic extediiur ad omnia /jX;,*^,V, *
eiusopcra,pucriIe cauillum eft,eaai includereinnacuraeiniiu-
xu.Ncc vero magis Deum fuagloria fiaudanc ^uam fcipros v-
tilir/ima d©drijna,c]uiDeiprouidentiam coar<flant tatD angn-
ftis finibusjacii libero corfu fecudum perpctuam natura? lcgcm
fcrri omoiafiaerctiquia nihil hominc miicrius, /i ad cjBoilibc^
C2e]i,,aeris, terra?» acjuaruoi motns expofitus faret. , Adde quod
hoc modo nimisindioneexrenuatur fiagularis tig^ vnuquc-
qucDci bouitjs. ExcIamatDauid ttiCmtcsadhMcpcndcBtesa fral.l, |i
matru vberibus facis facuodoscHc ad cclebradaw Dei gloriam:
quia fcilicecftatim ab vtcro cgrefii, carlefti cura paratamiibi
alimoniam inueniunr.Eft^uidem hoc vcrutH in gcnerejmod®
ne oculas & fenflis noftrosfugiat quod palam expericntia dc-
mdftrat.aliis matribus plenasefle mammas& vberes,aliis icic
aridas,provcliberaIius hunc Dcas alcie vult, pxrcius vcco a-
lium.Qu.i vero Dei omnipocenriar iuftam laudcm mhmntAu- DupttKfiu^at
plicem inde percipinnt frudom,qu6d facis awpla bcncfacicn- <^f Ommftten-
^i facultaspenesipfum ftt,in caiiis pofTef/ione funtcsclum &/" .'^" *"'^*
rerra5& cuius nutu refpiciuDC omaes creattrrar vt fe in obfc- ^^^*'^"'*" ^*'
quiuaddicacdeinde quod fecure in cius protedione quiefccrfi
licec ,, fuius arbitrio om»cs fubiaccnt quse alicundc timeri'
pofilmcnoxx , cuiusimpcrio nonfccas ac frarno coercctur-
Satan cuna omnibus fuis fanis tot6que appararu, a cuiusnutu
pendec quicquid faluti noftrjEaducrfacurrnecalitcrcorrigi vc(
fcdari poffuat immodici & fHperftitiofi metuSjquos fubinde ex
periculorum-obiedu concipimus. Soperftirtosenoscftetirni-
dos dico 5 fi (^uotics minanciirwobis creanira?, vcl f^rrorcm a-
liquem ingerut,perjndc expauefcirtius acii quam cx fc yim no-
cendi haberenc ac potcftateui>vcl cemere la^dercnt ac fortuito,
vel aduerfus earum noxas non facis ciTet m Deo atrxiiij.ExcA- lere.io.*.
pli gratia , vetat Prophcta nc a ftcllis & /ignis c£\i metuanc fi-
lij I)ci,quemadmo Jum incrcduli folent. Non gucmlibet certe
timorem damnat.Scd quum muadi gubcriiationem a Dco ad .. -^ ,.
aftra transferantinfideles, fuao^vclfGlicitarevel i«ifcriam ab ,fod'otJicn^.
aftrorum dccretis & prsefagiis^non autem a Dei voluntate pe^
dcre finguncif a fit vt tiraor corum ab vno illo qucra rcfpicere
debebant.ad ftellas & cometas abftrahatur. Ab hac igitar infi-
delitatequi cauere vaIct,raemoria fcmpcrtcncat , non crratf- ^ronidstUde'
cam vel porcntiaTO,vcl adionera , vcl motionem cfle iiy crea- -^'"f"' ' '^^'"^'-
turis : fed arcaao Deiconfilio fic rcgi, vt nihjl contingat niii {'^/"^.^'^ "^/Z*
ab ipfo fcientc & volcnte dccrctum. ' ^ ^S!^"^'
4 PriiicipmgfPurceneantlectOKsprouidcntja vocari,non 5frnrtn<.7?f er.
h. iiij. ' rorem refeUes.
ij AP.X V 1. I N f Tl T VTro NJS LIB. I.
qua beils e cxlo otiofnsfpecLilccur qua? in mudo fiunc,fecl qua
veluci dauum cencns,eucntus omnes moder:«cur,Ica no miaus
ad manus quam ad oculos pertinec. Nec enim fjuum filio fuo
dicebat Abraham,Deiispfouidebit,tanrum volebar pra:fcium
futuri cuenrus aflererccicd euram rci incognic:;^ in eius volun-
tacem reiicere qui rebus perplexis & confufis exitu darc folec.
Vnde fequitur,prouidentiam m aftu locari.nimis cnim infcice
nDgancurmuIti de nuda prarfctcntia. Non camcrafllisefteoru
crror qui gubernhionem Deo actribuunc.fed ronfuf3m& pro-
mircuam,vt dixfmeinpe qu^ orbis machiwa cum /Tngulis par-
tibnsgeneraJi mocu voUiacacqjimpellar.-cuiufque vero crearu
rx aftione peculiaricer non dirigac.Neque camcn hfcetia error
tolerabiliscft. haccnimprouideci? quam vniuerfAlein appcl-
lanr,nihilimpcdiritradunc , vclcrcaturasomnesjquominus
concmgenter moUe^ntur^vel homincm,quo minu$ libcro vo-
luncacis fuse atbicrio huc acque illuc fe conuert^c. acque it^ in-
ter Deum & hominem psrtiuncur: vc illc motioncai huic fua
• virtutc infpirct qua agerc poific pro narur^ fibi indicx racionc-
l*liii.Iib.x.c. ^^^ aucem aftiones fuas voluntario con/iHo moderecur.Breui-
y. terDcipotentia,fed non deftinationc mundum, rcs homi-
Zficureori* & num , ipfofquc homines gubcrnati volonc. Taceo Epicureos
Ptnpatett(«rH ('qua pefte refcrcus femper fuic mundus ) qui Dcum ociofum
fimm*. inercemquc fomniant.Miiofquc nihilo faniores, qui olim com-
menci funt Deum ira dominari fupra mediamaecis regionem,
vc inferiora forcuna? rclinqueret. fiquidctu aduerfus tam eui-
dentem infaniam ficis clamantmucx ipfa^creacurs. Nunc c-
nim fentcnciam illamqua? vulgb fere obtinuic refucarc pro-
poficum cft, quar ca^cam modonefci© quam & ambiguam mo-
cionem quum Deo concedac , quod prajcipuum cft illi adimic,
vt ihcomprehenfibili fapiencia qu3pque dirigat ac difponat ad
fuum finemrarcjucica verbotantum non rc Deum fictt mundi
i-f(e!niii Tc - tcftorcm , quia moderacionemeripit. Qmd cnim quxfo eft
uidentia D«i itiodcr.iri ,ni/i ica pra^effc vt deftinnto ordmeea regas quibus
a^hti». prses r Neque tamen quod de vniucrrali'pr«uidentiadicicur
in totumrepudio: modoviciffifnkocmihiconccdanc, mun-
dum k Deo regi,non canrum qui^ polTcil a fc narur^e ordinem
tuccur , fed quia peculiarem vniufcuiufquc ex fuis operibus
curam gerir. Verum quidcm eft fingulas rcriimfpccies arcano
naturseinftiniflu moueri,ac(i afrernoDei mandacoparcrcnc,&
quod femcl ftatuit Deus,fponce fluere. Atque huc refcrri po-
loio^ly. f^ft quod A\c'n C hriftus , fc & Pacrem ab initio vfque femper
hd.n.ii, fuif^e in opere: &: quod Paulus docec. in ipfo nos viuere, mo-
Hcb i j. ueri,& efTc.quod eciamauchorepiftol^cad Hcbr^osChrifti di-
uinicac^ probare volens.dicit poceci eius nticu fuflineri oninia.
ScJ pcrperain hocpraetcxtu tegunt& obfcurant quidi fpecia-
lcm
SE COGNIT. D£l CRtATORtt. 6l
ie prouidentiajquae adco cenis clarffq; Scripcura! tcflinreniis
aflcritur,vt nTiruficpotuifredceaqjempiam dubitare.Et cer-
tc qui velum illud q^uod dixi obtendunc,coguntur ipfi quoque
corredionisviceaddere.multa fieri peculiari Dcicura.fed hoc
perperam ad tdns tantum particularcs reftringur.Quare nobis
probandum eft,Deum (ic attcndere ad fingulos euetus regen-
dos,& fic omnes illos prouenirc a definitio cius confilio,vc ni-
hil fortuito contingat.
5 Sidemusprincipium morus penes Deum cfTe, fponte vrro Dei fYouiden-
vel c»ru omnia ferri quo impeUit natur^ inclinatio^mutu^ die- tiam jpeciaUm
rum &noftiura vicesjiyemis etiam &aeftatis,erunc Dei opus, '-^' ^"if'*!"^^
quatenusfuasquibufquepartes attribuens,ccrta Icgc pr^fixic: ^^^^^•r!!//e ^
ncmpc a aequabjli tcnore eunde fempcr modu feruarent, dies ^ iufiitta Dti
qui noftibus fuccedunt,menfe3me'nfibus,& anni annis. Qu«d confideratione
auremnuncimmodicicalorcscumficcitarcconiunftiquicquid/^f^»'»'
cft frugum exurur.nunc pluuias intempeftiua» fegetes corrum-
put.quodexgrandinibus &proceIlisfubiracaIamitas accidit:
no crit hoc Dei opus: nifi forte qura ex aftrorum occurfu,& a-
liis naturalibuscsufis velnebnl^, relfercnicas , velfrigus vel
calor origine traiiuc. Atqui hoc modo nec patcrno Dci fauori,
ner iudiciis locus relJnquicur.Si Deu humano gencri fatis be-
neficUiTj efle dicanr.quia c^Io & cerr^ vim ordinariam inftillct
qua ahmeata fuppedicet,nimi$ dilucu eft ac profanum figmcn-
tum: acfi fcecunditas anni vnius non efl^ec fiwgularis Dci bene-
dicliorpenuria aucem &fames non eflTet malediftio & vindifta.
Sed quia rationes omncscoUigcre nimis longum eflef,fufficiat
ipfius Dei auihoricas. In Legc & in Prophetis fsepius pronun- Dtmde , te(i!~
tizt, quories rorc & pluuia terram irrigat,fe graiiam fuamte- ?»«»;« S.{cri'
ft.iri,c.^fua3 obdurefcere inftar fcrrt fuo imperio, vredine & a- $turdyt*li,ter-
liis vitiis confumi fegcces , giidinibus & procellis quoties agri Y^^X"ih^
feriuntur,cert2e & fpecialis Cnx vindifta? efl.e fignum.Haec G rc- '"*" ^'^*^
cipimus,certu cft non cadcre phiuiae gutta nifi ceito Dei man-
dato.LaudatquideDauidgeneralcDei prouidentia,qu6def- Pfi4^»?.
carp miniftretpullis coruorum inuocantibus enm:fcd quum a-
nimalibus Deus ipf#faraem minatur,n6nnc fatisdcclarat puc
tenui nunc ampliore demenfo,prout vifum eft, fe alere cunfta
animantia.? Pucrile eft,vt iam dixi,hoc ad particulares adus w-» iQjo.
rcftrin^cre , quura finc cxccpcione loquatur Chriftus nullum
ex paflercuhsnullius prccijcaderei» tcrram fine Patris vo- pfai.111.5.
ijnrate Certc fi tuium volatus certo Dei cofilio regitur,fateri T(«Jpeam ittm.
neceflx; eftcuPropheca ,ficeumhabitarein fubhmi, vt fe hu- 5«'»'« ^"J^*
niilict ad videndumqua^cDnquc accidunt in caclo & in terra. "' ' ^ ^*" J]^
6 Scd quia fcimus humani pratcipui gcncris caufa mundum ^h*^*l'^^^
cflTeconditumjinciuscciam gubcmationc hic nobis fpe<5lan- mundtu fitiU"
duscftfinis. Exclamac Prophect Icfcifjias , ScioDomine, </»>«*.
I»r,la.ii.
CAP, XVI, t N $ T IT VTIOMI S t I B. T.
Pr»u.i(j,i4. quia no eft hominis via eius, neqae viri vc dirigat grc/rus CmQ*^
Solomo aotem,A f)omino runtgreirusviif ,& ^uomodo di(-
l^onGtliomo viam fuam ^Dicant nunc, hominem a Deo mo-
ueri fecundum natur^e fux inclinarionejiprura aute conuertc-.
re motum quo vifum fucrit. Ac /i id vere diceretur , penes ho -
minem foret viarum fuarmBarbitrium.Negabunt forte, «jBia;
nihil Hne 0ci pofeti» valeat.At quuni Propheta & Solomone
coftet no potentia modo, fcd eledionem qooqi ac deftinatio-
nem Deo actrrbucrc , nequaquam fe expediunt. Atque hanc
hominsmtemericatemelegaierahbicarpiiSoIomo, quifco-
F i^ ^""^ ^^^ pr^ftituoncfine Dei refpcftu.acfimann eiusnon du-
cwr. >i. cerentur.Hominis^inquitjCft difpofitio cordis , & Domini eft
prarparatio lingUf.RidicuIa fane infania,qu6d faccre fine Dco
inftituunc miferi homincs, qii ne profj^ri quidem poffuntnifi
quod ille voIuerit.Porro quo magis expriraeretScriptura,nihiI
penicus in mundogeri nifi ex eius dcRinationc , quae maxime
fortuita vidcntur.iili fubiacere oftendit. Quid enim magis ad
I oJ'.t' cafum referas qeim duf» pra^tcreuntem viatorem defraftus ex
jiw^i6Auii. ^"^^^re ramus interficit? At longe aliter Dominus, qui fe fate-
tur eumrradidilTe in manum occiforis.Sortcs fimiliterquisno
fortun^ c^citati per«ittat.?Ver(im Dominus no patitur,q.ui fi-
hi vendicit earum iudicium,Non faapotentia fieri docec vt&
Pkew 2.2 > *" finum coniiciantur lapilli & cxtrahatur: fed quod vnum ca-
fui dari poterat,» fefpfo elTe tcftatur.Eodem pertinetillud So-
lomonis,Pauper & foenerator occarrunt fibirocufos amborum
Deus illuminat.Quanuis enim permixti fint pauperibus diui-
tes in mundo,du /ingulis diuinitusaf/jgnatur fua conditio, ad-
JTionet,Deum qui omnibusillucet.minime ca?catire , aMqae ic«
pauperesadcolerantiahoreatur : qaia onus fibi a Deoimpo-
fitura cxcuterc conatur quicuque fua forte contenti no« funt.
Sic &altcr Prophcta profanos homines obiurgatjqui induftri^
liominum vel fortundcafcnbuncquodalij iacent in fordibus>
^lTS-T' ali; ad honores emcrgunt.Neque ab Oricnte,neque ab Occa-
fu , neque a defcrto fune exaltationes : quiaDcus iudex eft,
hichnmili3t,& hic eleuat. Qaia non poteft Deus exuere iu-
iicis munus.hineratiocinatur, arcanoeius colxlio alioscxcel-
Fo/frewJ, p«-ei Iere,alJosmanerc comempcibiles.
ff^lifex hfioria •; Quinctiam particalarcs cucntus teftimonia efTedicoin
pyMt ijyAth. CT^nerehngularisDci prouidentise. Excitauie Deusin defcrt©
tahi patriar- vencum auitrale,qui populo aduehcret copiam aumm. Qtmni
'ha , (T^r .juoti. lonam voluit in mgreproiicijventum turbiai excitandoemific.
di-afia experie- Diccnt qui non pwtant Dcum muadi gubernacula tcnere.hoq
./ tiadcfumfiif. fuiffe praBter comunem vfnm. Atqui indc colligo auUum vn^
Fxod.i^Mj. ^uani ventum oriri.vcl furgercsflifi fpcciali Dei iuflu, Nec ve-
Kii^Kf 4 ^^ ^^^^^^ veium cflct i!Iijd,vehtos faccre fuos nmiCios/& mini-
DE COGNIT.DBI CRBATORIS. 62.
fuos fgncm flammeumjnubcs facere vchicula fua , & equitarc
ftip^r alas venti:nifi & nubes & ventos circuageret fuo a rbicrio,
fingularemqae virtutis fua» prxfentiam in illis ortenderer. Sic
ecJam ilibi cloccmur,cfuot!es ventorum flatu mare ebuliit,im-
pecus illostertari fingularem Dei pra?fentiam, r*riecipit5& ex- Pral.ioy.if.
citat fpiritu procell^,& m fublime atcollit fludus maris. dein- ^9-
de ftare facit proccllam in fileatio.vc ceflenc fiuftus naaigan-
tium.ficutalibi denunttar,vc>ncis vrcntibusfeflageilafle popu-
lu.Sic qafi naturaliter vis generadi ifidica (irhominibus , Deas
tame fpeciali graci^e vah ferri acceptum quod alios relirtquit
in orbitate , aliosfoboledignatur. nam donum eius , frudlus
veatris.Ideo.dicebacJacob vxori,AnegoproDe6fum,vctibi Gon.jo.t.
dera liberos ?Vt femel finiaiB, nihil magis ordinarifl in natura ,
^uamnospaneali. Atqui pronuntiat Spiritusnon modoterrae
prouentum Defeflfedonum fpcciale, fed non viuere folo pane
homines.-quia no ipfa faturitaNCos vegctac.fedarcanaDei be-
nedidio.ficuteconuerfominaturfefrafturumpanisfulturam.
Ncc veroalicer feria poflec eocipi oraciode quacidiano panc, ""P*»»
nifi Deus cibCi parerna maf»u nobis fuggererec. Ideo Prophe-
ta,vc fidelibusperfu«deat,Deu in ipfis pafcendis optimi pacris- Pfal.ij^ ST.
famil:as parces implGre,admonec,efca dare om-ni carni. Deni- Pfal,34-»f .
que vbi ab vna parce aivdimus j Oculi Domini fuper iuftos , & lbid.17.
aures eius ad preces.'eorum:ab altera aaccm , Oculus Domini
fuper impios,vrperdat eterra memoriaeorum, fciamuscrea-
turas omncs furfum & deorfum prarfto ad obfequiu adefl!e , vc
eas in queactinque vuh vfura accomrtiodet.Viide colligicur,n6
tautum generalcm eius prouidencia vigere in creacurk, vc na-
turae Qrdineai condnuec: fed in certum & propriumfinemap-*
tariiadmirabtli^elus ctmfllio-.
8 Qiu huic^doftrin^ inuidiam facere vdlunt, calumniantur Eryftr*r, ^1«'
efledogmaSroicoru^defatorquod&Auguftinoexprobratum <^<'^''"'^ f.^^'*
aliqu^ndo tuic.Nos ccfi de verbismujci licigamus, Faticamen ritatem eorru-
vocabulumndn recipimusrcum quia eftexeorumgcncrcquo- fut.refellutur,
ru.m profanjis nouitatcs refiigere nosPauIusdocct: tumquia Libr. adB»-
eius cxlio cpnantur ' granai-e- V)ti veritacem , Dogma vcro nif. t. cap.tf.
ipl"umfalsp noiiis ac malitiese obicdacur. Kon enim cum^^ c*-^
bcoicif nfeceliicatem commmifcimur ex perpetuo cau-
farii/)iri^xu j&implicita quadawfcric , qu» innatura con-
tineatur:fccl Dcum cojiftitaimus .arbitrttm ac moderato-
remomnium,qu{proXaafapientia V abvlcima a?ternicacede»
creuit;quod faftiira«'cfrct : & nunc fua potcntia,quod dccre-
uicexequicur. Vndeeiusprouidencia non caelum modo ac ccr-
ra,& creaturas inanimacas, /ed hominu ccia cofilia & rolutatefi
guberr^ari {jc aflicrim*, vtad deftinacu ab ea fcopu reft^ feracur.
. Quid e?go?in^utes;nihiIne fortaito,nihilc6£ing6ccr accidit^Rc
CAP. XVI, iNStf T V Tl ONIS tlB. f.
^Fanunf^"'" rpondeo.veic 5 Ba/Jlio magno diftum efife : Forcuna & Cafunr;
eajiu, Et^'iicorumcflevoces,quaL*um (ignificacionepiorum mentes-
occtrpari non debeat. Nam fi rucceirus omnfs,D.ei benediaio
eft,calamitas & aduerfitas,eius maledidio : fortwnx lam in re-
bus humanis aut cafai nullus relinquitur locas. Ec mouere no»
quoque illud Augai^ini debetr-In libris contra Academicosjn-
quit,non mihi placet toties me appella& Fortunam. quanuis-
non aliquam deam volutrim hoc nomine intelhgi, fcd fortui-
tumreiunTeuentum in excernis vcl bonrs veimaHs.Vnde & lU
U verbafunt qux nulla religio dicere prohibct, Forte^Forfany
For/ifan,Fortaire,Fortuitaqu6d tamen totmB ad diuinam re-
uocandum eft prouidenciam.Ncq«e hoc tacuMicens, Etenim
forrafleqn^volgo Fortunanttnciij>atur,occultaquoque ordf-
ne regirur:nih;lqne aliud in rebus cafom vocamus , nifi cuius
ratio & caufa fecreta eft.Dixi quidem hoc : verum poE-ijitet me-
Hc nominafleinicFortunam:quumvidcanihomineshabere i»'
pef/rma confuccudine, vt vbi d\ci debec , Hoc Dens valttit, di~
cant,Hoc volult Fortuna. Deniqiie paffim docet.fiquid Fortu-
na? rclinquitur , temcre verfari mundum,Et quanquam alicubi
definit parcim libero hominis arbitrio, pirtim Dei prouiden-
tia omnia geri,hufc tame fubefle homines & ab regi,fatis pau-
lo poft oftedit,principiu illud fmneSjnihil efle abfordiusqHai» *
Xil>.*8j. 0"«- ^^^} H^^^^^^^ »'fi ordinante Deo : quia temere accideret.Qu*
Miormmr^ ratione & cStingontia qu^ ab hominiiarbitEiopedetexcIudit:
lib, de Tri- mox veroclarius canf«m efle qua?rertda negas vo-Iutacis Dei.
»rt.f cap.-f» Quoties aiitein permiffionis ab ipfo mventio fif^qnonuodo hoc
intclligi debeat ex yno loco optime patebif, vbi Dei volunta-
tcm^runsiwani efl!e probat & primam omniam.caiafam: qaia oi-
hilnifiex iufl*u eiusvelpexmiffioneaccidit. Geftenon fingit
Dcum in otiofa fpecula ceirantem, dumaltqjuidvultpermit-
terc , vUi aftualis ( vc ica loquar j vokncas intcrcedisyqua: a-
lioqui nonpoHetcenfericawfa. - ;
f^smodofor^ ^ Qupniam tamen Jonge infra prouidentiar Def *lHtttdr-
tu^ita. nobis «ffe ncm fubfidit mentis noftrae cardicas , adhibenia- eft quar esmi
dicuntur . qint fublcuec diftindio» Dicamigitur,vccunqueordtncntur otBnia
finnt certt £>f; 0qi confilio ce^ca difpenf4tiohe,nobis taiTsen efle forcttita.-non
^■}lfih%* quod Fortunam repuceniiis mundo ac hominibtts dominari»
tcmereque omnia furfum cteorfum volutare s ( abefle eaim a
Chriftiano pe^aorc cJecethac vecordiam) fcd quoniam eorutn
qua» eueniunt,ordo,racio,fit>is»neccfficas>vt piuriraumin T>ti
c»nfiIioIacec,&humin3 opinionenon apprehendicur •.tjuafi
forcuka func qua» certu eft ex Dei voIuHcatcproneoire.Nonji.
aliam imaginem pra? fe ferunt , aut m nacura fua confideratar^
j. ^ auc fecondum nocicia noftra iudiciumquc asftimatsc.Fingamus^
%xmi.im. ^xempli gratia, mcrcatoi:cin , <5ui fyluamingrciE» oMnco-
miue^
Dfi COGnTT. OBICREATORIS. 6%
mitatu fidorum hominuni iniprudentec a fociis aberrec^
ipfoerrore ferarurinrpoliarium, incidatinliitrones , iugur
Ictur.Mors eius non tantum Dei oculo prseuifa.fcd decreto lla-
feilirafuerat.No enim dicicur prxuidiflc quatum cuiiifque vita
protenderetur ■> fe^terminos confticuiileaciixiffe quipra:- Iob.i4«j,
ceriri non poteiunt.Quancii tame mcntis noftr^ captus apprc-
henditjomnia ii.lic fortuita appacer.Qujd hic fentiet Chriftia-
nus? nempe quicquid in m^rte eiufmodi interccific/ortuitum
natura 5vteft,reputab;c:prouidcntiam tamenDei pr^fuifleno,
d.ubitabicad forcuna in fuu &ne dirigedam. Eadeeii ratio fucu- j. contini-etuu
roru cociiigenci^.Putura oionia vc incerta nobis funt.ica in fu- (^ euentus , fi
fpenfo habemus,ac/ircrainuis in parccm propenfaforenc.Ma- ^^ «ecuLt» fed
ncc tamen nihilominus cordibus noftris infixum,nihil euentu- *"^ crf^^pii-
rum quod non Dominus iam prouiderit. Hoc fenfu apud Ec- ^■^:*^"**'^»''--
ckhaUem Iseps repctu:ur nomcn euentus: <juia prmio mtuitu
nonpenerranchouiines adprimam caufam, qu^ proculab-'
fcondica cll.Ec camen nuaquam ica delecum fulc ex hominura
cordjbus quod dc occuha Dei prouidencia prodicum eft in.
Scripcuris, quinfemper micarcnt in cenebris aliqUJc fcintiilje.
Sic Philifthmorum auguresjquamuis amfeigui vacillet,Deo ca-
meii partim aduerfum cafum cribuuncparcim forruose^Si arca,
inquiunc,tranfieritper viamillam,fciemusDeumeflequinos i.Sam.tf.ji"
percuf/iufiB ver6peralceram,cafusfuicfupernos. Stuirequi-
<lem,vbi .eos fallit 4iuinacIo,ad forcuna confugiunt;incerca vi-
<ierauscos conftringi,ne audeanc quod infelicicer illijs accide-
racfortuirum purarc.Cxteruaa quomodo prouidentijc fu^ frx-
no euentus quoflibet jn quamcuque vultpartem fledac Deus,
iniigni exe^mpJo liqucbic.Ecceeodearciculocemporisquo de-
prehenfusfuerac Dauidindeferco Mahon , irruptionem (sl- Exempium.
iciunc Philifthini in terram : cogicur Saul difccdexc. Si Deus, t.Sam. x^ i6j
faluciferui fuiconfuiere volens , impcdimencum hoc Sauli ^7»
«biccit , certequamuis repente prster hominum opLoio-
nem axmaceperintPhihfthini, non tamcndicemuscafufuiflx:
faftum.-fcd quar nobis videtur contingcntia , fccrctum Dei im-
pulfum fuifleagnofcccfidcs. Non femperquideapparet fimi-
lisratio: fedindubieflc habenduQi ettquiecunque cernuntuc
in mudo couerflones, ex fecreta manus Dqi agitatione prodi-
rc.Intereaquod ftatuit Deus, iknecefleeft euenire,vc tamen
nequc prajcise ncque fuaptc natura ncceflarium fit. Excmplu
in Chrifti ofHbus familiareoccurrit. Qu»ni induerit corpus ^i^^^ ^^^^^^
noftro flmile,fragilia fuiflfe eius ofla nemo fanus negabit : quse fum.
camen frangifuitimpoflSbile. Vnde iterum videmus non te- l©.i^.jj.j6,
mereirifcholisinuentasfuifle diftinftiones de neceffitate fc-
€undum quid,& abfoluta : itcm confequencis & confcquenti»:
eAP.XviU INS TIT V T IdNl J tlB. »#
^uando oflaFilij fui Deus,qu:ea fradura cxcmeratjffagilitatl
fubiecit.atque ita reftrinxicad confilij fui neceriitatem quod
naturaliter contingerepotuic
CAPVT XVII.
€)mrfum ^ in quemfcopum referendafc hAC doBrin^,
vt nohis conjlet eim vtiltttu.
In duas partes hoc caput commode diftribui poieft.
DoiSrinasde prouidentia Dci quantum ad folidam piorum infti-
tutionem & conrolationem c©nducit , explicatio in genere, fett.
i.&fpeciarim afed.i.ad ii. Frimkm autem refclluntur qui ar-
cano , & incomprehenfibili Dti Gonfilio mlindum re^i negant:
alij item qui fcclerum oronium culpamin Deumreiicianr, pieta-
tifque exercitia inutiliaeflefomniant. fei^. 1.3 4 J. lyeinde ^Aiii'
ttir fanda prouidentix Diuinx meditatio in profperis reb. & ad-
uerfisad Viuum depifta.fedi:.^ 7.8.9.10.11.
Selutio duarun)obit(51:ionum ex ScriptHr* locis qui Deo paniten-
tiam adrcribunt,& decretorum cius veluti quafdam abrogationas
refcrunt/ea.ii.ijJ^'
,isde1>'tro
uidentiAi l-^'
'^pr^terittirn
_2; Orro f vt propenfafunt ad vanas argutfash©-
^^§ minum ingenia ) fien vix poteft quin fe per-
^y/rp plexis nodis iwpcdfant quicuuque non te-
^^\ ncnt probum re<ftumque huius dtftrina* v-
,^ ^ 3l' fum. Itaqucin quem fincm omniadiuinttusor-
f^lTIXw dmari Scriptura doceat , brcuiter hic atcingere expedict. Ac
i.per media,fi' primo quidc noradu eft,tam m tucuru quam m prsetcntu tepus
«'ewf^»«,'»« confiderandara eifc prouidentiam Dci:deinde fic moderatri-
sramtd^aope- ^^^^^ efle rerum omniu>vtnucmediis iarerpofitisoperetur,nuc
rAtHr.}-hur»a^^ ^^^ mcdiisjnnnc contra omnia media. Poiirerao huc tcndcre,
'r ^r''"^1i?Jvttoturahununum^enusfibi eflecur^Deus oftendat : pra!-
,y^,jj^ft,W*wcipucvcromregeRdaEccleha ( quam propiore mtuiru di-
r«r^w^m/.4'gnatur) fe excubias agerc.Iam& hoc addendum eft,quan-
Flerurnque oc- yjj 3^. patcrnus Dci fauor &beneficentii , aut iudici} (e-
eultashabet ^^qj-Ij-^s izpc in toto prduidcnti^e curfu reluceat : iarerdum
1nrfufc7uiTs,i^^^^ eorumqua?accidunt occulris efle caufas, vt obrepac
1? re"per a- ' cogitatio , cxco forruna» irapetu volui & rotari rcs humanas:
(jmfjmas. rcl ad obloquendum nos caro fohcitct , acii Deus homi-
nes quafi pilas ia^^aado , ludum exercerct. Verum quideni
e^ft.
Bl COGNIT. DBI C R fi A T O m f . 64
cftjfi quietis&fedatismcntibusad diicei>dum paraucfTemus,
exitu tandem patefieri, Deo conftare optimam confilij fiii ra-
f ionena:vei vt fuos erudiat ad lokranriam , vel vt corrigat pra-
uos eorum aftc(9:us,& lafciuiana domet , vel vt ad fui abnega-
tionemrubigat,vclexpcrgefaciattorporeBi;rurfum vt pro-
fternat ruperbos,yt impiorum aftutiam difcutiatjVt tiiriipeteo-
rum luachinationes. Vtcunque tanicu noslateantac ftigiant
caufi,3pud eura effe abf condicas cerco babendu efbac proin-
de cum Dauidc excfamandum , Magna fecifti Deus mirabilia pfal.^o C
tuai&cogitationestunsfuper nos nonlicetordinare. filoqui
t€ntO;pr.\?ualent fupra n-irratione.Etfi enim femper in ^rumnis
noilris occuirere debcnt peccata, vt posna ipfa nos ad pcenite-
tiamfoiicitet;videmustamea vt Chnftus arcano Patris confi- loan.y.j.
lio plusiurisafrerar,quam vtqueoque proyc mericuseftcafti-
gct.Nam de cxco nato ait, Neque hic peccattic, neo; pareates
cius:fcd vc manifcfteturgloria Dei in ipfo.Hiccnimobftrcpit
fcnfus.dum ipfos aatnies praeuenircalamitas, acfi Deus parura
• clemeter irameritos fic afdigeret. Atqui in hoc fpedaculo ful-
gercgloriam Patnsfuireftatur Chriltus, modo purifintnobi?
ocuIi.Sed tencnda modeftia eft, ne ad caufam reddedam Deu Poflrefna. l»*c
trahamusrfeJ ita rcuereamur occulraei* iuAxchy vtnobis eius ^' ^<i froui»
roiuntasjuftiffima fit rerum omnium caufa.Quum c^ium oc- ^^"^** rhefis,d£
cupant denf^nubes,exoaturque viQlcntatempeftas ,quia & "n"" '**r? ^
tnltis caligo ocuhs obiiciturj&tomcru aure> percellit, ix fen- fn^fufim j^^bl»-
fus omnes terrore obftupefiunt, vidctur nobis omnia confundi mnr^
& mifcerijcadcm intcrim fcmper manct ia c:p1q quies & fere-
nitas. Ita ftatuendura eftdura res in muado turbulentas iudiciii
nobis eripiunt,Deum ex puraiuftitias & fapientix fu£ iuce hos
ipfos motus optime compofito ordiae temperare ac dirigere
in reduoiiinem. tt cerEeprodigioliisinhac partecftmulto-
rumfuror, qui maiorclicenrialDeiopera vocare audeat ad
iuuon calculum,& arcana eiusconfilia ekcucerctumetiam de
incognitispr^pcipitem ferre fcntentiam, quam de njortaliuiu
homiaum faftii. Quidcnimmagisprsepofterura, quira erga
acqualcs noftros hac vti modeftia, vri iydjcium fufpcndere ma-
limus quam notam tcnieritatis incurrcre : obfcuris autem Det
iudiciis , qux reuerenter fufpicere deccbat , proterue iu-
fultJre?
1, ErgoDeiprouidcotiamrite & vtil.iter nemo expcndet. ^Zt^T"!!^^
nili qui nbi cum fidorefuo muucique opmce ne^otium efFe cano ijet co»^
re^utans,ad mctum & reu€rentia,qua decct humiiitatcfe ft6- filto mnndtim
railcrit.Hiac fit vt tam mulci hodie canes doftrina hanc viru- ^f^' ntgatium^
ientis fuis mor(ihus,vel falcem latratu impctant:quia non plus '^'^^^"^ ref^Uu^
Deo licere volunt quam ipfis diftat propria ratio. Nos etiam ^ "^,^^^^j"^^^l
<]uaata poflfunt prQteruia exagitant 3 qubd nojj contcnti ' ^ ^* ^j -
jwmh»
CAr. XVil. INSTIT V T I ON IS LlB. I.
Lcgis prxceptis , quibus coprchenfa cft Dei voluntas , arcanis
etiam eius confiliis muudum regi dicamus. Quafi vero ccrcbrl
noftri figmcntuni dz quod docemus .- ac non vbique idem di-
fertepronuntictSpiricus& innumcris lo<^uendi formis repe-
tat.ScdquiaeosrctinetaliquispudornefuasblafpIiemias au-
deaatincsBlum euomere, quoiiberiiisinranianc,renobircum
litigarc fiogunt.Verum nifi adnaittanc, incomprehenfibili Dci
Pfal.jfe.?. confilio quicquid m munda accidic gubernan , refpo ndcanc
lAV' ' <luoi^umdicatScriptura,eiusiudiciaprofunclamefleabyirum.
Ro.io.tf. Nam quum ciamec Mofes voiuntatem Dei non procul m nu •
Rom.ii.jj, bibu5,vel m abyffis quasrendam efrc, quia familiaritcr in Legc
expQfica fit,fequicur profundas abyffo confcrri aiiam volunta-
tCH) abfconditam.cic qua etiam P.iulus, Oprofunditatemdi-
uitiaru & fapienas & cognitionis Def: qjiam infcrutabilia funt
iudicia eius,& imperueiUgabiles viar eiuilQuis enun cognouic
mcntem Domini? aiit confiiiarius eiu^ fuit?Ac verum quideni
cft, in Lege& Buan^eliocomprehendimyfteria qu3E longe e-
miRcantfupra fenfus noilri niodumrfed quoniam Deus ad ca-
pienda lixc myfteria,qu2e verbo patefacere dignatus eft.fuoru
mences inteiligentiar fpiritu illuminar : nnlia lam illic abyiTus,
fed vfa,in qua cuto amijuiaadum cft,& lucernapedibusregen-
dis,&. lux vitx,8c certsc confpicuarquc veritatis fchola. At mun-
di gubcrnandi admirabdis ratio merito abylTus vocatur ; quia
dum nos latet,rcuerenteradoradaeft.Pulchre vcrunque pau-
j)>nt%$.i$' cis verbis cxpreffic Mofes.Occuica,inquic,Deo noftro:qua? au-
tcm hic fcripta funt^ad vos & fiiios rcftros perHnent.Vidcmus
enimvtnontantumad Legeui meditandam ftudium adiicerc,
ied arcanam Dei prouidentiam reuercatcr fufpicerc iubeat,
Hufus quoquc altftudiniselogium poniturin iibro lob,quod
meiiccsnoftras humiliet. Poft .uam enim orbis machmam
furfum & deorfumiuftrando , inagnifice difleruit author de
lob 2^.14. operibus Dci.fubiicit rande. En ii\x funt cxtremitaces viaruin
eius,& quanraium quod auditurin eo? Qua ratione dUHnguic
Iob.28.tT 18. aiiolocoinrerfapientiamqusepenes Deumrefidec, &f3pien-
di modum quem hominibus prxicripfi . Na vbi de nacura^ar-
canisconcionacuseft, fapicnciam dicic foli Deo efl!e co^nitam,
fugereautem ocuios omnitim viuencium. Sed pa^iio poft fub-
iicit,vulgatam efl'e vc inueftigerur.quia didumfic homini , Ec-
cctimoc Deieft fapiencia. Huc fpedat Auguftini diduM,
V- 'pIt ' Qll'^ "°" omnia nouimusqu^ de oobis ©primo ordincDeus
a^ic.in fola bona voluncate nos fecundum Legem agere , in a-
liis vcro fecundum Legem agi:quia eius prouideciaLcx fit ia^
coramutabilis.Ergo quu fibi ius mundi regendi vcndicctDeus;
nobis incognitum , ha»cfit fobrietatis ac modeftije lex , acqui e-
fcere fummo eius imperio . vc cius voluntas nobis fic
vnica
DB COCNIT. OEl CRIATORIS. 6$
vnica iuftitiae regula,&iuftiffima caufa rerum omniu.Non illa
cjuide abroluca voluntas de qua garriunt fophiftie, impio pro-
fanoquedifiidio feparantes ciusiufticjam apotencia: fiedilla
moderatrix rcrum omnium prouidetia,a quanihil nifi reftuni
manat,c]uanuis nobis :?bfcondic3E iinc raciones.
j Ad hane modeftism quicunque erunccompofici , neque ^"^; ^' Arenn»
in pra?rericum cempus de rebus aduer/is concra Deumfremenc, ^^ 7""^'". "*
neque fcelerum culpam in ipfum regcrencrficucHomericusA-y?^^"^^^^'^''^"^^^
gamemnonj«->.4"BX ^Jwc «>,A'/<Art'^si;'j>9 ^u^/e^.neque rurfum,vc «,. ,„^^ ^^^^^
Plaucinus ille adolcfccns , qua(i faris abrepci , delp.eracione fe tmpietati ^ui
proiicienc in exitium.lKftabihs eft fors rerum,pro libidine fa- fceterum cuipa
ta agunr homines.referam me ad fcopulum.vc rem iftic cum x- '" ^'«^' ^ege-
tate peiduam.Nequc alrerius exempIo,Dcinomen fuisfiagjciis ''^^^'"'^forunj
obcendcnc.SiceramLyconidcs maIteracoina*du,Deus iiDpuI rehctunt' mll
for fait;credo deos vf luifie.Na ni vellencnon fieret,fcio.Qjn c/u,nee aliol^
potius ex Scriprura,quid Deo placear inquirent ac dilceiu , vt «rrort qui f,c.
Spirituduceilhicnicanfur. fimul Deum quocuque vocatfcqui t^f" fxerdtis
parati, re ipCs. oftendcnt nihil huius dodrin^ cognicione elfe ^'S'js^"fi -^^»
vtilius.Stultecum fui^ in<.'ptiistumultuantur profanihomines, ^" ^^ ^**^'^*"'
vt pene c^Ium terra;,vc dicicur,pcrmifceant. Si morcis noftr«
punflum fignauitDominus, cfl:ugerenonIicet:fruftraigicurin
cautionibus adhibendisiaboratur.Qupd ergoahuscommitte-
re fc xix non audet,qua periculofam audit,ne a latronibus tru»
cidetur:aIiusmedLcosaccerfit,acpharmacisfe fatigac , vt vita?
opituIetur:aiius a craffioribuscibis abftinet,ne IsEidatimbcciUi
valecudinem.-alius rumofasardesinliabitareformidat; omncs
Jenique vias excogitant , & ma^^na animi intcntione excudiir,
quibus id quod concUpifcunt affequantur: aut hxc omnia ina-
niafunt remedia.qu^captanturadcorrigendum Dei volunta-
tcm:auE non certo eius decreto terminantur vita & mors,fant-
tas & morbusjpax & bellum,& aha qua? homines prout vel ap»
petunt, vel oderunc,ita fua induftria vel obtincre velrefugere
ftudenc. Quinetiam orationes fideliG perucrfas, nedum fuper-
uacuas forecoliigunf.quibuspeticur vtDominusprofpiciatiis
quxiam ab ^eterno decreuit. In rumma,omniaqu«inpofterii
capiuntur confiiia,roUunt, perinde ac Dei prouidentix aduer-
fa,quar,illis non aduocatis , quid fieri vellet decrcuir. Deinde
quicquiil iam accidit,ita prouidenti^ Dei imputant,vt conni-
ueantad homincm,quemid!pfumdefignaffeconftet. Occidic
ficarius probumciucm?exequutus eft,inquiunt,confiIium Dei.
Furatus eft aliquis,aut fcortatusPquia fecit quod prouifum erac
a Domino 6c ordinatum.minifter eft ciusprouidentia?. Parecis
niorccm, negleAis remcdxis,fecurus filius expeftauit ? non po-
mit Deo obhftercqui fic ab cPterno prsfticuerat. Ita flagitia »-
mnia^viicvtces vocant,quia Dei ordinacioai obfequancur.
■ " l u
^AP.XVri. — J-N$TITVT 1 oN-f s tlB. I.
ytcUrituifto- 4 At<iui,<}uodadfatiirap€rtmet,huaiaijascieIibcrati'on€S fa-
rHtn dtUrump aU cuni DeJ prouidestiacanciiiacSoIomo.Sicucenim eorutn
fartanr,<]Hutn ftoliditatera ndet quiflnc Domino quiduis audaAer lufcipiuc,
^ omnui ^ua ^^ ^ ^-y^ manunoR legerentBrcita aiibi ficloquiturXorhomi
doarinlfofmt ^*s cogitat viam fuamA Dominus dirigcf greflus cius: figuifi-
tbiicere,veUdC2Lrxs «tertiii Dddccretis nos minime impedui «^uomiaus Ikb
umftitfmur»i eius voiuntate&profpiciamufi nobis, & omma uoilini difpen-
iiel ad pr£te- femus.Ncqucid manibeftacaret ratione.Namqueis qui vitam
ritMm referrt ^qQ.j,j^^-^ £^J5 tcrmiais iimitauit^eius /imul curam apud nos de-
fo^im^rtrritim ^ • cius conferuiiidie rationibusfubfidiiique mihuxic:pe-
loTritnum deh- nculoru qiioq? pr^lctos fccit;iie mcaucos oppumerec, cautio-
kerattmes cum ncs 3.C remcdia ruggeflir. Nukc perfpicuum elt quid C\t noftri
Dei froindtn- of&cij^nctBpejli vitam ttobisnolcram tutaadamcommi/icDo-
tiamimme pt- Q^jjj^js^y£ e^m cueamur:(i iubildil offer c,vc iis vcamur:/? pericu-
fr^ur ^"^'" ^^ prjsmoijilrat.ae tcmere irruamus: Ci rcmedia fuppcduat^ nc
pTou.iC.9. HegIigamiis.At<{ui pcricuium iiuiiuni obenc, uiil i\t2le: c] uod
"* inek^abile cd remcdiis omnibus. Qujd autem ii ideo facaiia
non fujic di&:riniina,quia iis propulfandis «c fuperandis reme-
<i£a tibi DoGiiousafiignaiiit/Vidcquomodo tu^ raciocinacioni
cuoi ordinediatsa^ difpenfationiscoaueniac. Tu cauendil noti
efTcpeEicuIumcoiiigis, quia fatale qiiiminon fic , /imus etiani
dtracautioneai euafttri:Doniiiiusaucem ideo vccaueas iniun-
git.quia fatale ribi effc nolit. Non expeadunc iufani iiki quod
di fttb octslisjconfaltindi cauendique arces iafpiratas homini-
bHseffe a Domino,quibus pr«uidentif eiusfubferuiantjia vit^
propria?conf€niatione.Queraidmodjm cocra negie<3:u &fo-
Cordii,q|U3Bi^lis8Muxitmala,iibi accerfunt.Qoi Hcenim vtvit
proiiidiis,diim {ib?confiilit>tmiiiinccibusettaminalis fe cxpii-
cetjftaltus inconfuita temeritace pereae,ni/i quod & ituititia&
prmlcntia dmitia!: fmitdifpeafattonis inftrumcnta in vcranque
partem?Id€a nm celstefutwra omaia voluit Deusjvt tanquam
dubiis occurfamusioequedefinamus paraca remedia opponc-
re , doflcc mt {Upeiata fucrint , aut oranem curam fupcrauc-
tifitJieo a?ireadmonui,pro«idcntiamDeinon fcmper nudatn
occjirEerc/ed ptont adhibitis mediis cim Deus quodammodo
vellit.
^e^ pr^eri S '^^^^ praetenti teporis cuentus perpera & inconlTderate ad
;^*»/«/A €^r^ nudam Jyd protiidentiam trahunt.Na quia cx ea pendent qug-
tfi argumenta cun^uc coiitirtguntsErgo,snquiac,ncc furta, nec adult€ria,ucc
tio qui fidtvA fjojjiicfclia peE-pettaeur,quitt Dei voiuncas intercedat. €ur er-
authortb. fuu go,^ jjjqujmjt, ftir puRietnrsqiit euim expihuitqucm Dominus
Mw/>««wrf # paupertate voliiit ciiligarc ? Cur pu^iiecur homicida , qui cum
mnmfiDlui- fnterfecit ciii vitam Dominus finierat^Si Dei voluntati fcruiuc
fl>enf*t(one^a- huiufmodt omncs, cur punicncur? Scd enim eos Dei voiun-
trantif. \;^xi fcruiEC acg». N«a ctum quJ malo atitmo fcrtur , pr^berc
mini'
DB COGNlT. Dtl CREATOlilS. ^6
Ciinifteriain Deo iubcncidicemus , qtmm malign» cupitiitati
cantiimobretjuatur. Paicr iile Dco, qui dceuisvoluncateedo-
ftusjco contcndic cjiio abea vocatur. Vndeautem edocemur, .
iii/i ex eius veibo ? Pioiiidc in rebus a^endis ca eft nobis per- '* 7^^^"' ^^*'
ipicienda Dei voluca.'. cjuam vciba luo declarac. Id requirit v- faclx refijhnit
imm Deus a nobis.cjuod prxcipit. Siquid aduerfuspr^ceptum feeUrati,
dc/ignamus,non obcdicntja clt, fcd cocumacia & traniy;relfiov
At>ni/j vellccnon faccremus. Fatcor. Sed an facimusmal.'; in
hunc fincm, vt ei obfcquium prafltemus .^ Ar nobis ca nequa-
quam mandat;quin poaus u ruimus, non quid iJie velic cogita-
tcs.fed libidinis nollra? inrcmpcrie fic fureBtes,vc cocra ipfum
dcrtijiaco coniilio nic^mur. Acque hac ratione ? male agendo,
iufta? eius ordinacioni feruimus : quiapro immenfa fuse Tapien^
ti3e magnicudincjnd bcne agendum malis inftiumenris vci bcne
probcque nouic. /-^c vide quim inliilfa iic eorum argua\ecacio:
impunica eflc auchoribus fuis fcelcra volunt, quia nonnin Dci
difpeniacione pacrancur.Bgo piusconcedo:fures& homicidas, ^^Prctria cqh-^
&aJ:os m<iieiicos,diuinxefleprouidencix'inftrumenta,quibus/z/f;;/^^ytf^;C
Dominus ipie ad excqucnda quae apud fe confticuft iudicia V;i- gwmur*
tur. Acqui eoLum malis vilaai iodc excufacionem debcri nego.
Qujd enim? An vel eadcm fecum iniquitatc Deu implicabunc,
vcl fuam prauitatem illmsmfticia operien£?Ncutrum polfunc*
Q£o minusfe purgcjiC^propiiaconrcieQtjaredargauatur. quo
mmus Dcum infiamIenr,tocuminfe malum deprehendunt:pe
nesipfum,nonnifi kgicmium maliti^ fux vfum. St<\ cnimper
ipfos operacui.£e vndc,qua;lbicecor ijj c.idaucrc, quod calore i.iniUfubfi.iet
ioV^ tum pucrefailum,cum referacum fuerit? Ratliis ?o\is txci^ malt mater,a
tari omncs videnc.ncrao camcn illos fcerere ideo dicit. Ita quii ^" oilpa.eti^^
in homine nioio fublidcac mali maceria 5<:calpajquid eft quod -^-^*"^ -^tafnr
inquinamcncum aliquod coruraijcre pucctur Dcus,fiad fuum '^^^^"*"^'fi^-
arbitnum vtatur cius miniftcrio > Faccffat igitur caninaha^c
procacicas, qua;allatrare quidcm eminus Deiiuftitianipoteft,
fed non attingere.
6 Ve: um has calunmiav vel potius phrenecicorum deliria ^''^^^* diuiua
facile difcutict pia fandaque prouidcnti^ mcditatio,quam no- ^^Ji^attJ'^"^^^
bis diclacpiecitis rcgula,vt opcui-ius& fuauifiimus iadc frudw»
iiobisproueniat.Ergo Chriftianumpe^ftusjquunicercocertius i. Or^niaeue*
|»erfuafum fic,omnia Dci difpcnfacione eucnire, niliilforcuico "'-^^^ '^" '^*"
contingere:ad illum,vcluc pr^Ecipuam.rcrumcaufam, oculos ^'"/"^*^"^-
femper referet ; caufas tamcn inferiores t'uo loco incuebitut,
Deinde fingujarem Dei prouidenciaiu ad fe conferuandum i. Pm omnia.
cxcubare non dubicabit , qu3c qihii euenire pafTura fit , quam fimid conf^rmi
«juod bono acfaluti fibivercat. Quoniamaatemctim ho- id^onwn,
ininibus primiim , deinde com reliquis creatuiis illi negotium
cft , ycrobique iibi^ollicebityj: Dci prouidentiaip regnate. - *
jJA9. StVili iMSf ITVTIONIJ LIB. I.
i,Hominumo- Quantum ad homines attinct, fiue boni /int,fiue malf, corum
mnium corda confilia,volQtates,conatus,facultares fub cius nianu cfie agno-
mAnHDeTfHnt, ^^^^^^^ flefterc qu6 libucric,ac quoties libuetit conftringere, in.
^^"in falMtem ^^^^ arbitrio fitura fit.Singuiarein Dd prouidetiam in laluteni
piorum txcur- fidclium cxcubarc plurimae (tint & luculecifllmx pronulfiones
hat Oiiproui' quac teftantur^Iada fupcr Dominum curam tuam, & iplete e-
dentia. nutrict,necpcrmittet vnquamfluduarliuftum: quoniamilli
? tl^9 ^^^^ fumus.Qu^i habitatin adiutorio Altifiimi.in proteftione
Wal.Qh I.* ^^* ^*^^ commorabitur. Qiii tangit vos,tangit pupiJlam oculi
Zach.j.8. mei.Eroclypeus:uus,murusaheneus:aducrlancibustib!aduer- •
Icfa.atf.j. fabdr.Etiamfi mater obliuifcatur filiorum, non camen obiiui-
Icfa.xj.i^. rcartui.Quinetiam hic potiffimus eft fcopus in hiftoriis Bibli-
ciSjVt doceant tanta fedulitare vias fandorum cuttodiri a Do,-
S.SpeciAlem eu niino,vtne adlapidem quidem impinganr. Ergo vt iurc paulo
ri/MffrM»»^*m ameanobisexpiofafuiteorumopinio qui vniuerfalcm Dei
Wii*s» prouidentiara comminifcuntur,qua? no fpcciatim ad curam v-
niufcuiurquecreaturiB fe demittat; in primtstamen fptcialem
hanc curamerja nos recognofcere oper*epretiumeft. Vndc
Chdftus,ybi a&ruit nc viltffimum quidem paflcrculum in te«-
5b'*i'Io'*^* ram decidcre fine Patris voiuncate.huc ftatim appiieat^vt quo
pluris fumuspaireribuSiCo propiore cura reputemus Deuno-
bisprofpiccre.ac eo vfque ipfam extendit.vt confidamus capil-
loscapitisnoftrinumcratos efle. Quidnobisaiiud optemus,(i
nec vnus c eapitc piius defluerc poceft nifi ex cius voluncate?
Non degenere humano tantiimioquor: i^c6. quia Deus Eccle-
iiam fibi in domicilium clegit , non dubium eft quin paternam
in ca rcgcnda curam fingularibus documcncis oftendat.
€^Hi>Jletttele* 7 ^^^ ^""^ promilfis, tttai cxemplis confirmatus Dei feruu«,
/« fu4 veie- adiunget teftimoniaqujBdocentfubeiuspoteftateefrcomncs
moUit, velre- homincs.fiueeoruconciliandi fun?animi, fiuecohibcnda ma-
frtmit.velva.- lkia,ncquid noccat. Dominus enimeft qui dat nob/sgraciam,
riM mtdu tf- ^^^ ^p^j g^j modo quinobis bene voIunt,fed etiam in oculis
Bxoltai, ^gypt'iorum:hoftium vero noftiorum improbitatem frangerc
vizik modis nouit.Interdum enim mentem illisadimit,ncquid
fani fobriivecapere queant .- qualiter Satanam dimitiit , qui
i.Rii^<n.it. mendacio impieac os omaium Prophetarum,ad decipiendum
Jkui».io.&ii. /^club, Rechabeam iuuenili confiliodementat , vt regno pcr
fuam ftulcitiam fpolietur.Nonnunquam vbi mentem illis con-
aSami7T& cedit,itaabfterret&exanimat,neidquodconcepcruntvelrnc
14. * *uf machincntur.Interdum etiam,vbi conari pcrmifit quod ii-
y.(ereatur4s o^ bido & rabics fuadebat.impetus eorum opportune abrumpic,
fnnei.tifr SatM' ncc finir ad finem vfqucprocedere quod inftituuJ. Sicconfihu
nam ipfum. in Achitophcl, quod cxitiale Dauidi fiKurum erat , ante tempu»
ionum aefalw ^jjf^pa^jj.^ S,c g^ crtfaturas omncs in fuorum bonum ac faiu-
deraim^^^ tem moderari,ci curse eft^ac diabolumetiam ipfum.quem con-
iek.1.1». /picimus,nihii aufum fuifle tecare aduecfum Iob>(iinepe(nii^
OB C O GKI T. O 11 Cr 1 ATO R I J^ €7
ciusac mandatp.Hancnotitiam neceirariofcquitiirtumanimi
gratitudo in profpero rerum fucceflli , tum in aduer/itate pati-
cntia,tum ctiam in pofterum incredibilis fecuritas. Quicquid
crgo profpcre atque ex animi fententia eueniet,id totum accc
ptum Deo referet,fiue per hominum minifierium fenferit eius
beneficentiam,fiueabmanin.atiscreaturisadiutus faerit. Sic
cnim reputabit cum animo fuo , Certe Dominus e(t cjui ad mc
iflorum animosiiiclinauit^quimihi adglutinauit, vtfuarerga ^
mc bcnignitatis inftrumenta forent.In frugum abundantia co- ^^"f ' ^. ''
gitabit,Dominum efTe qui c^Ium exaudit , vt cselum exaudiat
tcrram, ipfa quoque exaudiat fuos foetus: i» aliisnon dubitabie
benedidioncm Domini folam cffe qua omnia profpercntur:
nec tot caufis admonitus,ingrat«s efle fuftincbit.
8 Si aduerfi quid contigerit , cxtemplo ment^ hk quoque 8. ?/« aifaf^
cxtolletin DcumjCuius manus ad patientiaplacidamque animi uenti.^m (^ A
jiioderationem nobis imprimendamvaletplurimum.Si lofeph ^■'»'»*^rnodtra.'
inreco^nofcendifr.Krumperndia m-imoratuscfiet, nunquam .^ ■';,-'
fratcrnumpotuiflctm eos rtntmumrecipere.bedquoniam me- y>^^, g^^- ^
tem ad Dominum rcf!exit,obIitusiniuri2e, ad manfuetudincm Dauidts.
ac clcmenriam inclinatus cfl , vt fratres eriam vltro foIeruf,ac
dicat , Non vos cf^is qui nie vendidii^is in i£gyptum,fed Dei Gen.45. S. &
voluntate prsmiffus fum antc ros , vt vitam vobis conferucm. 5<^'^®*
Vos quidcmcogitalbs de memalum , Ced Dominus conuertit
illud in bonum. Si lob ad Chald^os fe conuertiflet , a quibus
vcxabatur.ftatim accenfus effet ad vindidla: fed qura opus Do-
mini fimulrecognofcit, femct pulcherrima illa fentcntia con-
foIaturjDominusdedicDominus abflulitrfitnomen Domini lobi.ii.
benediftum. Sic Dauid conuitiis & lapidibus a Semci impcti-
fusjfiinhominem dcfixiffet oculos, ad retaliandam iniuriam
fuos animaffec: verum quia non fine Domini motuillum agere
intelligitjillospotius mitigat, Sinitecum, inquit,quia Domi- ««Sam. i^io.
nusei pr.^cepit vtinalcdicat. Hoc eodem fra»no alibidoloris p^ g j^.^
intempericm cohibet,Tacui &obmutui, inquit, quiatu fecifli
lchouah. Sinullumefficacius ef^ irafarqueimpatientiseremc-
dium , non parum certe prcrfecit qui Dei prouidentiam didicit
in hac parte meditari , vc poffit c6 mentem femper reuocare,
Dominus voluif, ideo fercndumcfl : non modo quiarcluftari
non licctjfcd quia nihil vuit nifi quod & iuf^um fit & expediar,
Summahuc redit,vtiniufleab hominibuslxfi , omifTacorum
improbitate(quar nihil qua dolore noflru cxafperarctjanimof
que acucrctad vindiftam)mcminerimusadDeu CGnfcendere,
ac pro certo ftatucre difcamusjiufla eius diffjenfatione fuifVe &
permiffum & immifTum quicquidhoftis fceleratem nos admi- ^ , ^
/it. Paulus, vtarctaliandisiniuriis nos compercat,prudenter ^ '^^'
««Iraonct gobis non cfle kdam cum carne&fanguinc , fVd
cAP.xvn. iM jTit vTroNis l x b. i.
(Tum hftfte /pfiltuali Diabolo , vt nos ab certandnm patGmus*
Sed hec ad fedandos omnc; iracutiix impetus vtiJifnmaadmo-
nicio eft t-im Diabolum qD.im impiobo<: omnesDeum armare
ad conflidtJm,^?*: frdcrc quafi agonothetnm vt pitienriam no-
9. Pinrumtor- ^^am exerceat.Q'6d fTabfqUehomjnum opcra et5eniant qua:!
i?e/W a<i re/i- nospremunt ciades 6C mi'ena^,!n memorJam redeat Legis do-
pifenuMmfol- drina,QiijcqU!d profperi eft,ex fonte benedidtionis Dciflue-
lidtar. re:.iduerfaomniaefle eiBs m^lcdidion^^s: acrerreat nos illa
Deut. 28. 2. hornbilis denUniiatio^Si temcre incedifis corra me, egoquo-
j^' ^ que temcreinredam contra vosQmbus verbiscoarguiturtor-
por noftcr.vbi pro communi carnis renfu foicuitum effc duce-
tes quicquid in vtramque p^item accidit,neq!>ebeneficiis Dei
^nimamurad eiuscuttum..neque ii.tgellisad refipifcenriam lli-
mulamur.Hc-ec eadem rJ»tioeii curacerbc expoftalarent lere-
Tbren.j 5^. mias & Amos cum Iud.\:is , qui tam bona quam nvah figri pu-
Amos ^.6. tarent Deo non iubente.Ecdem refettur illa ieraia: cociojEgo
leM.46.7. Deiis creans iucem,& formans tenebras:f ;cicns pace,& creans
malum.ego Deus facio h;ec omni.-r.
la. Caufarnm 9 Nequctamen interfm ad caufis inferiores vir pius coni-
i .friorum re- ucbit. Ncquc Cnim quJa minirtros diuin.-e bonitatis arbitrabi-
0'im vfnm edo fm- g^j^ ^ quibus beneticJo afiedus fucrit,ideo illos pra?teribit,
^^'' acfinunamgrstiam fua humanitatepromerifienent : fed il-
li^ obftriftum fe ex animo fentier,& libenter facebitur obliga-
tionem,atgratiamprofacuItate&renararefcrre ftudebit.De-
nique Deum in accepfis bonis rcucrebitur & pr^rdicabit, vt
pr^cipuum authore: (eA hommes vteius miniftroshonorabit:
^ arque>vt rc5 eit , intelliget fc Dei voiuntarc iis efie deuinduni
n. HcgUgentux p(.j. quorum manum beneficus cfle voIuciit.Siqnid iafturae vel
"^ ^'«/"•" f"" q|3 ne^Ijeentiam vel ob imprudentiam feccrir, Domiao quide
p-rcfJa^i-io pns volentc Jtactum ^A apud fe itaruet, verum hbi<]ijoque -mputa-
■'c-yo^.ftrat^ vt bit.Siquis morbo abfumptUs fir5quem,qiiunT ex officio curare
fi im cn'pam debuiflet, ncgh't>enter traftauit ; tamet.^ non^ignor.ibit ad ter-
^er.yeHtes agiti' minam peitienifle quem pra^terire non pcterat, peccatum ta-
^""^^' men tuum inde non eleuabit : fcdquia non efl: defunduserga
eumhdcliter fuo munercperinde accipietac/T negligentixfue
■\i..Sce:eratorti culpa periiflcf. MuUo minijs, vbiin defignando velhomicidio
nfcjiiiiUm da- vcl furto fraus& concepta animo malitiaintercefl^eritjeam ex-
'^ •'• -cufabit.fnb prxrexru 6ii3in3s prouidentise-.fi^d in eodcm facino-
.re,Dei iuflitiam , hominisnequitiam, vt fevtraquemanifefte
j, rj..,yrorM»< Vrfpdi.f^ ^'^M"«^^ contemplabitur. Infucuris veropotifTimum,
) . r?=zw cr/«/iVr- inferioruA^Ktyujufmodi caufarum rarionemhabebiif. Nam in-
.- tiCTic /'^>-/r,^,ter Dominibenedi^liionesreponcL fi nondeftituetur fubfidiis
;; <f,i ffrjue , t}i,.-nanis,qu5bus ad incolumitatem fu.im vtatur.. iraque nec in
'*"^ rf;'n'" ^''-picndi^ conflhisccflibit.nec torpebit in ope eoru imploran-
■ y 7. hv^ jqiiibus luppetereconipicietvnaciyuetur; Icaa Domino
iibi
Ol C06KIT, »11 CRBATOR.If. 6^
fihi in manum fcrri reputans «jucccunque commodare fibiali-
quid pofluarcreatLir3s,!pras,fanc]uamlcgitima dioinsprosi-
dentisc inftrumenra ad vfum applicabit. Ac,qnum incerrus /it
quemfinceximmhabitHra quGencgotia aggredirurCni/iquod
in omnibus Dominum fuo bono profpe^uru nouiijadidllu-
dio afpirabit quod fibi expcdire ducet,quantum iniclligcntu
ment^que aflcqui poteft.Neque tamen in capiendisconiiliis
proprio fenru fcrecur:(ed.Dei fapientix commcndabit acper- 14. Sapientf^
mittetjVteiusdu(5lM in rcclu fcopu dirigatnr. Crrerum no ex- cr or»nipoten~
ternis fubfidiis ita eius fiducia fubnrtctur , vt fi adfint in iis Tc- '*'«.. ^'« /''<«'
cureacquiefcat:fi defint.perindc ac deflicatas crepidet.Merce- ^^l^t vocaxio-
nim in fola Dei prouidentia fempcr habebic defixam, neque a nufu<t intere^-
firmo eius inruitu^prarfentium rerii confideratione, abduci pa- diligemtji' iti-
tictur. Sic loab tametfi prarlij euecum in arbitrio mantlque Dei cumbentei,
cife agnofcit,n6 tamen iucnix fc ^tdiv. \t^ quod fuar vocatio-
nisefl fedulo cxcquitar:Domino auce permittiteuentum mor ,
derari.Srabimus fortcs,inquic,pro gente noflra,& vrbibusDei t-S/m.id.if.
no^ri: Dominusautemfaciatquod bonum eflin octilis fiiis.
Eadem cognino remcricace & praua confidcntia cxucos ad co-
tinua Dei inuocatiotjem nos impelle»- : cum ctram animos no-
flros bona fpc fulciet,vc qua: nos circunftant pericula , fecure
& forticer dcfpiccre non dubiremus.
10 Hac vero pnrte fe prodic insftimabilis pias mentis foeli- 'S^Tametjtmk
cftas. Innumera funtqu:»vicamhnmanamobfidenc maIa,qiTe '^"'««■^«'^^
totiiiem oitentanr mortes. v t extra non exeamus:quum miile clffiats ) vita.
morborum receptaculum fircorpu$,ira6 inrus inclulas teneac humana. eWl-
zc fbucac morborficaufa^, reipfum homo ferre no poteft qoin deatur^pijtura.
jnukascxitiorum fuoru formas fecum feracac vita quodamo- fe^i(*tate gau^
do cum morr^implicitam trahar. Qi.iid enim aliud dicas, vbi ^f*[>V" '»
necfngetur,ncc fudatur finepcrfculoflam quocunquete ver- ^^^^. \, ^,^^-^--
ta»5qua? circa fe funt omnia,non nrodb ambigu^ lunc fidei, (zd tia acauicfriit.
aperte fcre minanrur^ac pra:fente morrcm videnrur incientare.
Confceadc nauem,pede vno a morte diftss.Equo infidcin la-
pfli pedis vni^ vita ttia pcriclitatur.lncedc per vias vrbis,quoc
fuat in tcftis teguljc,tot difcriminibu.s es obnoxius.Si ferrame*
tu intua autamici mann fit, exertaeft noxa. Quptquotanima
iia ferocia vidcsjin tua pcinicic armara fiir. Qwpd fi vei horto
. benemunito includerere ftudeas,vbi nihil quam amoenitasap
pareat,i]lic ferpesinterdu deliteCcet. Domus affidueincendior
fubieda,interdia tibi panpercatera,no(flu etia opprcflicnemi-
natur. Ager graiidini,pruin^,(Iccitati , aliifque tepeftatibns cx-
pofitus quum fit, ftcrilitat€m,atque ex ea famem tibi denCitiar.
Omirro veneficia3in(idtas,latrocima,viraaperra,qUorum pats
nos domi obfidentjpars peregre confequuntur.Inter has angu-
iiia^ annon ©portecffijicrrimu cilefiomiri^.rt pote qui iij vita
1. iiij,^
CA?.X VII. iNsTlTvTlONtSLiB. r.
femiuiuusanxiuffi&languidum fpiritumargretrahat, non Te-
cusacfi immincntcmpcrpetuoceruicibus glacIiuIi.iberci>Di-
cesiffa raro euenircautcertenon rcmper,neque omnibus.nu-
quam vcro {imul '^ninia. Fateor. fcd cjuuni aliorum exemplis
admoneamur, euenireetiam nobis pofle: nec noftrnmmagis,
f]uam eorum vitain excipi dcberc: fieri no potetl: vt no cmica-
nius acformidemusran.(Ua'n nobiscucnrura.Tali ergorrcpi-
dationcqurdcilamirofiusfingas ? Addequod Dticonrumelia
noncare'5f!dicarurhomineir:,cx crearuris nobiliifJmam.pro-
flitxiiire ad c^cos & temerarios quoflibcr Forruna^iftus.Sed hic
de miferia hominisfatitum loquipropoficufu eft, quam fenru-
^ , rus fit fi fub imperium Fortuna" recJivr.Ttur,
^ .-, , „ II At vbiiuxjlladmin^ prouiaenticK Irmclhomimpioat-
'^fM,& fxpc- rui"t:i3m non extremamodo.qua atire premebarur.anxictate
rttio, qu^adu. &form!d!ne5fcd omnicura rc!ei'.atuj ac IMuitur.Vt enim me-
omnia pericula rico Foftuna horrccita fecuie Dco Ci^ic audet pcrmittere.Hoc,
ptaimenttsar- fnquam, folatium cft, vt intelhpt pa'remca;Icftem fic omnia
*muere7dit f"^ P°f^"f'2 continere,ftc impcrio nu'Uv]ue fuo rcf^^ere^fic fa-
pientiamoderari:vtnihil,nifi cx ciusdGllinatione, cadat.irve-
iusporrofidem fereceptimi, Ange'<num curajdemandarum,
ueque aqtj.T, ncqueignis,nequcferTi no.vapo/rcatfngi, nifi
quoadiocu illisd.irc Deo moderatori hbuerit. Siccnim canic
pf.jl.j. Pfahnus, Q_ioniim ['^Cc. liberabic ce de iaquco vcnacoris,& a
pefte noxia. Sub ala fua proregec ce.acque in pennis eius fidu-
ciamhabebis.pro fcuco eric vericas cius.Non timebis a pauore
nGfturno,necafagitta volanteper diem.a pefteperambulan-
T>ral.ii8.^.& tc \n caligine,anoxa grafl^ante in meridie,&c. Vnde & illa c-
tt-j. &5^.5. mergitin fandisgIoriandifiducia,Dominusmiiii adiucor,noa
oc aiibi. timebo quid faciat mihi caro. Domrnus protf dor meus,quid
trepidaboPSiconfiftantaduerfum mecaftra.fi ambulauero ia
medio vmbrasmortis non defin.im bcne fpcrare. Vnde \d qu.?-
fo habcnt, c]uod illis nuqunm excutirur fua fccuntasnifi quia
vbi tcmcremundusvolutariin fpeciem videtur, Dominum v-
b'que eperari fciunCi cuius opusconfidunr fibi fore falutare?
lam C) vcl a di.ibolo , vel a fccleratis hominibus impetitur eo-
rum falus:hlc vero , nifi prouidentia: rccordatione 2c medita-
ti-^nc confirmeutur^pronnusconcidcreneceffe fit.Verum vbi
in mcmTriamreuoCcinr,diaboIum coramquc improborum co-
hortem C\c omnibusparcibus manu Dei,c3nquam frajno,cohi-
beri,vcnecconciperevllumaduerfusnos malcficium,neccon-
ceprummoliri.ncc a^perpetrandum,fimaxime moliantur,di-
gitum mouerc qucanr , nifi quantum ille pcrmiferir , imo nifi
quanriam mandarirmec compedibus catLim eius ceneri ligatos,
fciA etia ad obfequia praeftada fr^eno cogi:habencvndefcproli-
xe confulentur.Nam vc Domini efl,eorum furorcm 2rmarc,&
con-
c6nucrtcre deftinareque quo libuerit , i a & moHum finemquc
ftatuere.neprofualibidinelicentioseexultent.Quaperfuafio- t.Jhtff.i.tt,
ne fufFuIcusPaulus.profeftionem fuam, qua vno in loco dixe- i.Cor.i^.7.
rac a Sarana impedica fuifre.alibi in Dei permiffionc ftatuit. Si
tantum dixiffctobrtaciilum fuiflTe a Satana, nimium potcftatis
vifus fuiiTec ei d3re,ac(i ipfa quoque Dei confilia euertere eflec
in eius maou.nuc vero vbiDeum arbitrum ftatuica cuius per-
miflione pcndeant omnia itinera, fimul oftendit nihil nifi eius
nucu Gonfequi Satanam poflcjquicquid machinetur.Eadem ra-
tioneDauid,quia proptcrvariascouerfionesqujb. affidue vol-
iiicur &quafi rocaturhominum vita, in hocafylum ferecipir,
Tempora fuaeffc in manu Dei.Poterat auc vitsz curfum,auc te- Pfal^S''»^-
pusin/ingularinumero ponererfedtcmporumnomine cxpri-
mere voluir.quantumuis inftabilis fic hominum coditio, quar-
cunque fubindc :jccidut viccs diuinicus gubernari.Qua ratione
Rafin & Rex Ifrael , quum viribusin cxitiuluda copulacis,vi- lef*.^.^.
dcrentur faces ad pcrdendam & abfumcndam terram accenfjc,
vocantur a Prophetatitioncs fumigantes,qui nihii quam mo-
dicuiwfumum cxhalarequeant.SicPharao, quum &opibus,&
robore,& multitudine copiarum omnibus formidolofus cffet,
ip(e bcUu^ marina?,copix eius pifcibus comparantur.Duce er-
go&cxercitumdenunciat Deusfehamo fuocapturum,&tra- Eicch. 19.4 .
duru quo voiet.Deniquc,nehic diutmsiramorcr, facilc, fi ani-
maducrtas,perrpicies,extrcmum cfre omnium miferiaru, pro-
uidentije ignorationcm : fummam beaticudinem in eiufde co-
^nitionc cfTeflram.
IX DeprouidcntiaDei,quantum ad folidam fidelium&c- -^lttrdpart
ruditioncm &conf4acionemcQnducir,(nam explendxvano- ^^'"i. **/"'^»
rum hominum curiofitati nequc fatis quicqui eff^e poteft,neq; ^J^^ diluens^
optandum eft,vt fatisfiat ) fatis dxdu forctjnifl obflarent pau- quarum pri*r
c\ quida Ioci,qui innuerc vidcntur, cotra quamfupricxpofitu efi,Seripturam
cftiuon firmum ac ftabilc conftare Deo confihu,fcd pro rcrum tributj^i oo
inferiorum difpoficionemutabilc.Primu aliquoties.Deipoeni- '*vfil'j»^tam
tcntia comemoratur, vt quod iliu pcenitucrit hommiscrcati: ff„tiarH;ide» e^
Saulis in regnum cuedi;qu6d eu poenitcbit mali quod infligc- iuf 'prouiden»
re populo fuo ftatucrat , fimul ac conuerfione cius aliquafcn- tiam firmnm
fcrir.DeindenonnuII^dccretorumeiusabrogationesreferun- ^onvideri»
tur.Per lona edixerac Niniuitis.quadraginta dicb* clapfis pc- ^c"'^'f' ^j
rituramNiniuen:atqui mox corum poenitentia ad clemetiorc ie4!^8.8.
fentetiam inflexuseft.EzechijcmortemperosIe/aiaepronun- iean.j.*4.io; ^
tiarar : ad quam difFcrendam lachrymis eius & precibus como- lefa jg.i.f.
tus cft. Hinc argumentantur multi, Deum non xterno decreto i.Reg.io.i.J-
rcs hominum conftituifTe: fed prouc funt cuiufque merita,vel
©roucajquura aciuftum cefecfingulos inannos,dies&hora$, i(gfko„n, ^i
noc Ycl illud dcccrnetc.Oe poeaitecia fic habcndujnon magis pritrm fl«f
CAP. JfVij.* INS TlT V Tl OKI-^ tlB. I.
^&criptwA locl ^'^^'" ^" ^^^*'' cadere,qnam vel ignorant'ajVeI errore,veI impo*
ftEn^itentiam in tcntiam.Si eiiim ncmo fciens acvolensfein poeniteti^ neceP
jE>f«j7» haui /iratc coniicicDeo pocnitcDcfam no tribuemiis quin aut fgno-
gadert dcmon- rarc dicaffllis t]»}id futuriini fitjairt cfFagere non pofTcautprjB-
^fd»/, cipitanter&inconfideratcruereinfentetiam cuius ftarim pnc-
niteat.Id autem tantum abeft a fcnfu Spiritusfandi , vt in ipfa
pGenirentia: mentione.neget Deum poenirudine duci,quia ho-
*,ScEaj.i5.£9. mo no /it quem poenrrere qucar. Ac noradum eft in eodem ca-
pire /icvtrunqueconiiigi vtcomparatio rpectcm repugnantia?
optimeconciliet.Mutatiofigurate rradrtar,quod Deum poeni-
teat Saulis in rcgem crcati.PauIo poft additur,Non m.entietur
fortitudo Ifracl.ncc poenitudtnefleftetur: quia homo non eft,
vt cum poefliteat. Quibus vcrbis palam abfque figura immu-
tabilisafl*eritar. Jtaque Dei ordinationem in rebus humanis
adminiftrandis & perpecuam & omni poenitentia fuperiorem
cfte ccrtumeft.Acne dubiacfleteiusconftantia, teftimonium
illi redderefui quoque aduerfarijcoadifunt.Balaam enim, vel
inuitum,in h.inc vocemprorBmpere oportuit, noneffcDcum
?iu»33. 2J.15» inftar hominis vt mentiatur, nec quafi hominis nlium vt mu-
teturrac fieri non pofl^e vt non faciat quicquid dixcrit , vt noir
implcat quicquid loquutus fic.
furpmnittntU 13 Quid crgo fibi vul t poenitcntix nomen?Nempe quod a-
Efe* tnbuitur. li.^omResloqucndt formul^quseDcumhuminitus nobisde-
fcribunt. Qniacnimadciusaltitudinemfton pertingitnoftra;
infirmitas , qur nobrs rraditur eius dcfcriptio , ad captum no~
ftru fubmitteda eft, vt a nobis intelIigatur.Ha?c eft porro fub-
mittediratio.vt fe talemnobis figurct^non qualis in fe cft, fcd
qualis a nobis fentitur. Exrraomncm perturbationis affeftuin
quum fit,irafcirepeccatoribusteftatur. Quemadmodumergcr
quum audimus Deum iratum, imaginan no« debemus aliqua
in ipfo motioncm,fed reputarepotius loquutionem hacafen-
fu noftrofun-iptam,quiafaciem exctndefcentis iratfqMe pr^efe
feratDeusquoties iudiciucxercet: itaneciliud debemus co-
cipere fubpoenitenti^ vocabdIo,quamfadorummucationemr
quia /bleant homines fada fua mutando.tcftari fibi dirplicerc.
Quoniamergomutatioqu^libetincerhomincsjcorrc^ioeius
eftqDoddirplicerrcorreftioautecxpoenitcntiaprouenitrideo
perpoenitetix nomen fignificacur quod Deus in fuis operibus
mutat:interim nec confilium illi nec vcluata* inucrtitur , nec
afFeftus commutaturrfed quod ab eterno promderat,probaHe-
rat,decreucrar,perpetuo tenore profeqiiitUPjVtcunque appa-
reatfubitahomfnum oculis varieta.s,
fofierior thzc. 14 Ncc facra hiftoria,dum Niaiuitisremiffumnarrarquoc!
aio , iiccreto^ iam ptomulgatum fucrat cxcidium, & Ezechiac vita.dcnuntia-
*tim T)!iabr> j-j jnortc,prorogat5m:abrogatafii]ic D^i dcqcja e>ftMt»Qi«
iic
t) E eo«NlT. DBT CRBATORIS. 70
jS<? remiunr,in denuti.^tionibiis hallucinarur: qux tamet/i fim- gationelnfcriL
pliciter affirmtnt.tacitam in fe nihilominus conditionem co- P^^"^"^^' ^^^*^f
rincre ex fine ipfo intelligetur. Cur enim ad Niniuitaslonam ^^^^^^^^"^"ti^
Dominus mittcbit ,qui ruinam vbis prsedicerei? Cur perle- £,„• protiide*»'
fi iam mortem indicabat Ezechi;s?Poterat enim & illos & huc tia?n toUere
pcrdere,(ine cladis n«ntio. Aliud ergo fpcftauitqnam vt mor- -videtur,
cis fu2e pr.Tfcij venientem illam eminus cernercnt. Nimiru no 'Ks^''"^^'
perditosvoluitred.neperdereturjemendatos.QupdergoNi- jg^^^jg , y,
piuen poft qijadragintadjesraituramlonasvaticinatur, ideo
fit ne ruat.Quod Ezechi:^ fpcs virx lowgioris pra:ciditur,ideo
ftt vt lonoiorem viram impetret.Qu^is iam non videt , Domi-
nutneiufmodi comminationibus voluiflead re^ipifcetiam ex-
pergefacere quos tcrrebat,vt efFugerentquod peccatis fuis me-
ritierantiudicium ? Idficonuenit,naturarerume6 wosducit
vt ia fimplici denuntiationc conditione tacitam fubaudiamus.
Qupdetum confirmatur fimilibuscxemplis, Abimelech rege C»nflrmatio ah
corripicns Dominus.quod Abrah^ fuam vxorem fuftuliflet.his ^"^^^fj
verbis vtirur , Ecce, tu moricris propret mulierem quam acce-
piftiteft enim vfro iunda.Poftqua autcm ille excufauir,in hunc
niodiiiirIoquitnr,Reftituevxoreviro;eftenimPropheta,&o-
rabit pro te vt viuis. Sin minus,fcijo qucKl moriendo morieris
cu,& omnia qua; habcs.Vides,vt primo edi<flo vehemetius ani-
mii eius concutiat,qu6 fatisfaftioni reddat-intetum : altero au-
tem voluratem liquidc fua explicet? Qua«*do (imilis eft alio-
runa focoru ratio.ne ex illisinferas quicquamfuifleprioriDo-
mini cofilio derogatum.quia quod promulgauerat, irritum fe-
cerir.Viam enim potiusaetern^fua? •rdinarionifternit Domi-
nus, quumpoe.iamdenuntiando, adrefipifcentiammoneteos
quiblvult parcere, quam voluntate quicquam variet,ac ne fer •
iTionequidem:nifiqu6d fyllabatim nonexpriinit quod intel-
ligere tamen promprum eft.Siquidem illud lefai^manereve- Iefa.i4«iT»
rum oporter,Dominusexercftuum delibcrauit,& quis poteric
diflbluerePmanus eius extenta,& quis auertet eam?
C A P V T XVIII.
iPeumita impiomm cpereivti^^ anhnosfleBeread execjuendafuA
iudicia,vt purus ipfe ab omni labemaneat,
Conftat poftreinum hoc caput primi libri tribus partibu^.
^ Quum pauld ante diftum fit Dium reproljos omnes atque ade»
Sa^^ana ipfum fuo arbitrio fleftere,tres •ccuriut obieftiones. f n#ij,
Dei pcrmiffione,no voliicate,ifta fi» ri.Haic obieftioai duplex «p-
eAF.xviir. iNSTiTvTioMis tiB. i.
ponitur rerp©n(To,quarunn alter.i, Angelos &homine$I)onosms-
lofque nihil efncere nifi quod a Deo conftitutum eft.altera , ar-
c.inosomnes morus ab occulta Dei infpiracione ad finem fuum
dirigr probatur,re6l i Srs.
5 i/<//f>'^obieftio,duas in Deo contrarias effe voluntates, fi occulto»
confilio dccernit qu« lcge fua palam prohibet,fc6t.j diluitur.
3 Pfl/?rf?w^,Deum conftitui fcelerBm omnium authorenj , fi non mo-
doimpiorum opera vti.fcd etiam confilia& affedus gubernare
dicat«r,ac proinde impios immerito darorrari,refellitur,feat»ne
vltima.
$(nfm tMrniri ^^^^^'(S^^ ^ ^^"^ ^°^'^ ^^^ Deus Satanam ipfum & om«
aftg9 ohieilio- fi^S^jfl ncs rcprobos fuo arbitrio fledcre vcl trahcfff
num <^u* ^du.. ^H^^I^ clic!tur,difficilioremcrgit qusftio. Quoaio-
' promden- ^y ^^^M do cnim pcr illos aeens , nuilam cx eorum vi-
j.vr. (^KS^'^^» tiolabem contrahat,miomopere communt
Vid. Cal. " aborani culpa flrimmunis, miniftros autem
adu. Libert. fuos Juftecfamnetjvixcapit fenfuscarnis. hinc repcrta diftin-
^'triJ^,? ftio intcragere&permitccrerquiahicnodus multis inexpli-
©-rd^ne «ap ^^^^^'^ ^^^"^ ^,^ > ^"^ '^^^ manu & imperio Satanam 8c impios
s.&c» * omnes ita cfle , vt eorum malitiam in qucmcunque vifum eil
finem dirigati&fccleribusvcaturaclexequenda fua iudicia. Ac
cxcufabilisforte cftet eorum modcftia quos tcrret abfurditatis
fpccies.nifiquod pcrperam mendacijpatrocinioaffercre ten-
^kr ohiemo ""^ ^^' iuftitiam .?b omm finiftra nota. Abfurdum videtur,VQ-
Dti ptrmijiio'. l^^te ac lubencc Dco excajcari homincm^qui mox c^citatisfu^
aem dh cius vo pcKnas datufus cft.Tcrgiuerfando itaque cffugiant,Dei tantuniF
^ate fep^ariu permiffb,non ctia voluntatc hoc fieri.ipfe vero palam (cface-
re pronuntians.efFugiftm illud rcpudiat. Qupd autcm nihil ef-
ficianthomines nifi arcano Dci nutUjUCC quicquS delibcrando
W.esfonfo-.yAn. agitcnt ni/i quod ipfc iam apud fe decrcueric,& arcana fua iiU
$eli&- homi- redioneconftituatjiiiiiumcris &cIaristcftimoniis probatur.
mtitu. h«ni tH QuodantecitauimuscxPfalmojDeumqu^cuq-uevultfaccre,
flWit/t nthileffi. 2^ omnesadiones hominum pertincre certum eft.Si Deus b«l-
^"Vso^eii ^con ^^^^^^'^ ^ P^*^^^ ccrtus cft arbitcr,vc illic dicitur, idquc ftne vlla
fiii*tiim. " cxceptione, eo infcio auc quicfcetc homincs cxco motu teme-
^ohatit ab referri quis diccre audebit>Sed in fpecialibus exeplis plus lu-
•xemfiK e.x- cis etit.Ex primo capite lob fcimus Satana fe coram Dco fiftc-
^fii ^fer- j-e jid cxcipicnda iufia,n6 minus quam Angclos, qui fponteo-
'Trbnwn bcdiuntrdiucrfo quidem id modo & finc:fed tamen nc quid ag^
tMtmplum, gredi poffit,nifi volete Dco. Etfi nuda permiffio dcinde fubiici
|«b«i,22. videtur vt fandum virum affligar: quia caroen vera cftilla fcn-
tcntia,Dominus dedit.Dominus abftulicficut Deo placuit, ita
faftti cft:colIigimus,ciuspr«bationis cuiusSatan&fceleftila-
trones miniftri fucrunt,Dcum fuiffe authorcm. Molitur Satan
fan^um vimm defpeiacioae a4^gci^€ in fu^oren^ Sabs&icrude-
litcr
DE COGNlT. DEl CrEAtORIS. 71
iicer & impie in alicna bona prxdando inuolant.Agdo/cfc lob
diuinitus te exutum circ omnibus fortunis , & fe pauperem h-
^mn,quia fic placucrit Deo. £rgo quiccjuid agitcnt homines,
vel Satan ipfcjDeus tainen dauum tenccvc ad exequenda fiia
iudiga conucrtat eorum conatus. Vult Deus perlidum regem *^''"'*'»;
Achab d^ecipiroperam fuam oftert diabolus adeam rem;mitti- ^'^^S-^^<i^
«urcum certo niand^to, vt fitfpiritusmendaxinoreomnium ' ''^°
Prophetarum.Si Dei iudiciu eil excxcatio ik amentia Achab,
niidxperinifiionis ftgmencum euanefcic : quia ridiculum eflet,
iudicem tantum permittere no etiam decer nere quid fieri vc-
lir,& mandare execucionem miniftris. ludxiispropofitum e(t f^^^*
Chriftum extinguerc.-Pilatus St militesrabiofe eorum libidini
morcm gerunc. fatenturtimenin iolenniprecacioncdiTcipuIi A^.^.if,
nihilfecil^e omnesii))pios nifiquod manus & coniiiium Dei
decreuerant.ficuti iam anteconcionatusfucrac Pecrus^definito Ad,a.3j,
confiho & prsefcientia Dei traditu fuiflc vt incerficeretur : acfi
•diceretjDeumCquem nihil ab inicio lacuicjfcieacem 6c volen-
WiTi (lacuiflequod lud^icxecucifunc.iicuci alibi repetit,Dcus ^^J**^
<qui prarnuntiauicper omnesliios Prophccaspalfuru efle Chri-
ltum,ita impleuic.Abfalo inccllocoicujpacris torumpoUuens, ^artum,
dctcltabilelcehisperpccrac: Deus tamen hocopusluumefre ^i-am. itf.ij^-
pronunciat,verba enim funtjTu fecifti occulte.ego vero palain ^-Sam.u.u,
faciam,& coram foic hoc. Qujcquid fa:uiti« excrcent Chal- •p"*'"^' •
dafi in ludsea, opus Deieflc pronuntiac lereraias. Qua ratione lefa^. r°iy*A.
Nabucadne2ervocacurDeifcruus,CJaraacpafIimDeus,fuo/i- io.j!&*i9.*i«.
bilojCubsE Cuse clagore,imperio& iuflu cxcitari impios ad bel- a. Sam.i^.io^,
lum.-AflTyriuin vocat virgam furorisfui,&fecurim quammanu *• Reg-»».ji,
fuamouet. ClademvrbisfanftarSc Tempii ruinam vocac o- *'^^"'**'i4'
puus fuum.Dauidnonobftrepens Deo, fod iuftum iudicema- Scxtum,
gnofcens, ex iUius tamen iufluprouenirc maledidla Someifa-
rcnw.Dominus,inquic,iufliceum maiedicere. Sspiusin facra
hiftoriaoccurfic,quicquid accidac,proficifcia Domino , Cicati Sfftitfmv.
dccemtribuum defe^tioncm,incericumfihorum Hcli,& eiuf^
<Iem generis permuita. Qui mediocricer exercicati funcii*
Scripcuris,videnc meex muJtispaucacStum proferre teftiniQ^
nia, vtbrcuitati confuIam,exquibus tamen fatis fuperque H-
cjuetnugari eos &ineptircquiin locuni prouidecixDeinu-
dam permiffionem i*ubftituunc, ac/i in /pecula fedsns expei^aT
ffet fortuitos enentus : acque ita eius iudicia penxicrent ab ho-F
minum arbitrio.
2 Quantum ad arcanos motus fpcdat , quod de cordc Re-
gispr^dicat Solomo, fledi huc v^l iliuc,prout Deo vifum eft, ^ltera ffnu,-
adtocucerte humanum gehusexcendicur, tacundemquc valcc ^" f'M^-r^ /*
acii dixifl^ct.quicquid animis c6cipimus,3rcana Dei infpiratio "^°"^^\ f*^-
Jwad fuwm finem dirigi.fir ccrte nifi incuj opcraretur in m«i. ZtTl^r^t^'
CAP. XVtfl* INSTITVTIONIS LIB. I.
vnntii,qua ofii- hus hominum^uon refte diftum effecjauferre labium a ver:ScU
Mtur artanos ^^^^ & arenibus prudenciimrauferre cor principlbus terr;e,vc
fed tufta Det errencperdeuja.Atquehucpertmetquodf^pelcgiturJiomi-
inlpiratione ad tics eflc pauidos,prout eius terrore occupantur eorum corda-
fuumfinemdi. Sic Dauid ecaftris Sauhs,nemine rcientejegrefliis eft ; quia fo-
^i£j' porDei irruerat fuper omnes.Sed nihilciarms poteft defidera-
yia.z^. 14.^ riquamvbi totiespronuntiacfe exca?care hominum mcntcs,
Eitch! 7.V. *c vcrtiginepercucere,fpiricu foporis inebriare,inaicere amc-
Lcuitx^. 3^. tiam,obdurare corda.H^cctiamad pcrmiffionem multi reii-
j.Satn. 26. II. ciun:,acn deferendo reprobos,a Sataoui exc^scari /inerer. Sed
Rooj.i. t6. & quum diferte exprimat Spiricu.sfin(^lus,iufta Dci iudicio infli-
E 8 ^- §^^9^"^^^*^^ ^^^i^^^^^ij^i^iisf^^^uo^^^i-i^^^^^^^ut^o-^^citur
Infimtia. ^ fri- J^^raffe cor Pharaonis,item aggrauaffc&roboraflc.Eludunt
ma. infttlfo cauillo quidam has loquedi formas: qiua dum ahbi di\~
T^efponji». eitur Pharao iple aggrauafie cor luum , indurationis caufa po-
infiantta i. nituT cius voluQtas. Quafi vero non optime conueniant h^c
i.t{eip. duoincerfe,lieec diuerfismodis,hoi»iiinejvbiagitur aDeo,fi-
mul tamen agere.Egoautem^quod obiicmnt in eos retorquco;
quia fl indurare nudam permiffionem fonat, ipfe contumadse
motusno eritpropric in Pharaonc.Porro qiiim dilutum eflec
ac in/ipjdu ica interprctarijac/i tatum Pharao fe obdurari paf-
y.K.tS'' fas eflet.Adde quod anfam talibus cauilhs pr.^cidit Scrjptura.
lbiid.4.ti. Tenebo,inqaitDeus, corilliu5. Sici^c dc incolis cerr^ Cha-
}>fal^ios l^* "'^^" ^^^^^ Mofes progreflbs fuilfe in pugnam, quia roboraflet
lefa.io.q. ' E)eus eoru corda.Qu^od ide ab alio Prophcta re|>etitur,Vercic
coreoruttJ vtodiohaberetpopuluoi fuum. Simili:crapudle-
fliiam contra gencem fallicem miifurum fe Aflyrios pronun-
tiat , ac prsEcepca daturum,vt iuferant fpolia>& diripianc pr^-
dam. n«nquia impios & pra.'fra(flos hominesdocere vehtad
fp6tepareMdum,fed quia flexurus fit ad exequeda fua iudicia,
perindeacfliuflaeiusanimisinfculptageftarent. vndeapparec
t *^ ♦• , certadeftinatione Dei fuifle impuIfos.Fateor qMidemterpo-
i^lponfu). hra Sacanas operafjepe Deum agere m reprobis;(ed vc eius im-
pulfu Sacan ipfe fuas partcs agar,& proficiac quatCRus datu eft.
Spiritus malus turbat Saulem-.fed dicitur eflTe a Dco:vt fciamus
i.Sam. i<?.i4. fyj.Qfei„ Sauhsa iuftaDei vindidaprodtre. Dicitur etiamide
a. or.4.4. Satan exc^ecare infideliummentes:fedvnde hoc, nifl quodi
Deo ipfo manac efficacia.erroris, vt mendaciis credant qui re-
nuuntparere veritati?Secundumpriorem rationem dicitur,Si
Eze.14.9. Prophetaquifpiamloquucus fueritmedaciter, egoDeusillu
Rora.1.18. decepi. Secundum alteramvero dicitur ipfedare hominesin
rcprobum fenfum,&proiicereinfoedascupiditatcs: quiaiufta;
fux vindiftae prsecipuus eft author, Satan vero tatiiiu minifter.
Cap.4. feft.j. Sed quia,vbi fecudo libro difputabim* de Hbero vel feruo ho-
4- minis arbitrio^iteruro h^c tes ti;aa:ada ericbteiutej: mihi nunc
DI COGNIT. DHI CREATORIS;. 7r
dixiiTevideorquantumlocuspo.ftiilabar.SummahiEc/iCjquum ^
Dei voluntas diciturreruii» omnium ellecaufla.prouidenciam y^y^.^^ i.ohje-^
eJus ftatui moderatrjcem incundis iiominuni confiUis &c o- cliomm»
pcribus , vt non tantum vim fuamexerac ioelciSisj quiSpi-
ricu fando reguntur,fed etiaro reprohos in obrcqamm cogat.
3 Quando aurem haiflemjs recicaui folum qua: aperte & itervm deu^^"
non anibigue in Scriptura traduncur.vidcrint quicselelUbus o- rur fins pnfris
r^iculis iinilhas ignominiarnotas jnurcrc non dubitanr , quod (trfequentmm
nam vfurpet cenfiire genus.Nam fi ex infciti^ (imulatioiiclau- obieftionu.fu-
dem modefti^ appecunCjquid fuperbius fijigi r-oceftiquam Dci ^'f^''*^ "^ideU-
authoricari vcrbukmi vnunioppoDcrePMihifecus videtur,vel, ""^^. ."^^*
Hoc attjni^i non placer. bm apcn.e nukdicunCjqaKlnam pro-
^cientcarlum fputis impetendo? Nouumquidem huiuspetu-
lantia' exemplum non cft : quia fueruuj; omnibus feculis impij
&profanihomines,qui aduerhishanc doftriux' parsem ore ra-
bido hcrarenr.Sed q.iod ohjn pronuciaui': SpirJrus per os Da- '^l-^'-"-
«idis 3 re ipfa leucienc vcrum c(I'c,vc viiicac Deus quum iudi-
catur. ObliquepcrftringicDauid hominuameotiam mhacca
isftr.Eni liccnda ^ quod cx fuo coeno non folum aJuerfus Deum
licigant/ed potQilnK /ibi arrogant cius damnadL Incerea bre-
iiicer aJ.iioaecquis in c^ium cuomttjDC blafphemiasjad Deum
non pertingere,quiniufticia fuam, difcufliscalumniarii nebu-
lis illuftrec:hdes ecia noftrafquia in facro Deiverbo fundara, ijoh.y.^;
fuperior eft coco mundo)nebula« il^as ex fua alcicudine iefpi-
ciat. Namquodprimoobiiduut, finihileueojacni/i volente ^^tera otit^
Deo , duas in eo contrarias efle voluntates, q uia occulco co- ^^" » 9«'* '^*"*
filio deceraat oj^ic Leee fuapaiam vetuit:facile dilmtur.Ante- '"^ /" ^f^'
<5uam camen reipoaeam,mottitos iserum volo leccores, cauii- fates ima^iM^
lum hoc cGnin rac,fed in Spirituin fandu corquerj, qui certe tnr.
Iianc fando viro lob confeflSooera dixftauicjSicuc Deo placuir K«f]fonfio u
ita £adum eft.quum fpoliatus c/ieca lacronibusiin iilorii tniuy lob.i.w.
ria & maleficio iuiium Dei flageilum aguofcit.Quid alibi Scri- i.Sam. j.2|S,
ptura?Non obxemperaruntpacri fuo filijElijquia voluit: Deus
occidere eos.CIamatetiamahus Propheta,Deum,qui itjcoelQ pf^i.,,,^^^
refidet,qu3Ecuque vultfacere.Et iam fatis apcrce oiiendi, Defi ^«««ii.
vocarieorumomniumauthorem queifticfnfoies volatotio-
fo tancum eius permiJlu contingcre. Teftatur fe creare luce Sc ,
ccnebras, formare bonum & malum: nihilmali accidere quod l^ *'^'
ipXenonftcerit. Dicantobfecro, volenfne an nolens iudicia j-ejia^ *
fuaexerceat.Atquificuti docet Mofes, eum qai fortuito iecu- Deut.25 5,
risbpfu occidirur,diuinitus rradicucfteinmanumpercuflbris: A<a.si.i8.*
ita tota Ecclefia dicic apud Lucam , Herodem & Pilatum con- ^i^/l^^- cr^ '»-
fpiraflTe, vcfacerenc qu£ DeimauusScconfilium decreuerac. "^* "^fy "'^"''^^"
JEt fane>nili Deo volence crucifixuscffec Chriftus, vnde nobis ^v'' /^;^[,^^'
rcdemptio? Nequeumen ideo vel feeum pugnac^vel mucatui: ^p^artr.
^\
CAP. XVllI. iNsTlTvTlONlS LlB. I,
DeivoIuntas,veIquod vult fe noUe /imulat: fed quum vna H
fimplex in ipfo ficnobismultiplex apparer:quia pro metis no-
ftriB imbecilliratc, quomodo idem diuerfo modo nolit fieri &
EpIi«.}jo; velit non capimus. Paulus vbi Genrium vocationem dixit my-
fteriumeiTeabfconditum^paulo poft adiungit,in camanifefta-
tam fuifle •nKvwiiWKrjf fapientiam Dii. An quia propter hebe-
tudinem fenfus nolliri mulciplex apparet Dci fapietia(vel mul-
tiformis, vt reddidit vetus interpres ) ideo fomnianda nobiscft
inipfoDeoaliqua varietas,quafivei confiiium mutet, vel%J
jfuart^i, feipfo dif/ideac ? Imo vbinoncapimus quomodo fieri velic
Deus quod facere vetatjVcniat nobis in memoriam noftra im-
i»Tim.«.i^. becillitas,& fimul reputemus,lucem quam inhabitat , non fru-
ftra vocariinaccefTam .quiacaligine obdufta eft. Ergo huic
Enchir.ad Auguftinifcntentl^ pij omnes & modefti facile acquiefcent,
Luu.cap.ioT. Interdumbona voluntate hominemvellealiquid quodDeus
Exemplum.fu- non vult:velut fi bonus filius patrem vult viuere, quera Dcus
penoresri^o- vuItmori.Rurfus fieripofle vtidcm vclit homo voluntatc ma-
/knes iliu/irat. ia,quod Deus vult bona:veIut fi malus filius vclit mori patrem,
vclit hoc etiam Deus,nempe ille vult quod non vult Deus^ifte
vcro vultquod vult& Deus.Et tamen bonx volunrati Deipic-
tas illius petius conlonat, quanuis aliud voIetis,quam huius i-
dem volentis impietasrtatumintercft quid velle homini,quidi
Deo congruat, & ad quem finem referatur cuiufque voluntas,
^littd txem- ^^ ^^^ approbecur, vel improbetur.Nam Dcus quaj benc vuk»
flMra. pc^ malas voluntates malorum hominum Jmplet. Paulo ver^
anre dixerat fua defeftione Angelos apoftatasjomnefqjrcpro^
bos quatum ad ipfos pertinet,fecifie quod Deus nolebat: qua-
tum veroadomnipotentianiDei , nullo modo hocpotuifler
quia dum contra Dei voluntatem faciuntjde ipfis fadfa cft cius
v^olunras.vnde exclamat,Magna opera n>ei,exquifita in omnes
Pfal.iii.i. voluntateseius: vt miro & ineftabili modo no fiat prjeter eius
voluntatem quod etiam contra eius fic voluntatem r quia nom
fieret finonfincret : nec vtique nolens finit, fed volcns:nee
fineret bonus fieri male , ni/i omnipotenscciam de malo facc-
re poflet bene.
TertiA •hie~ ^ Hocctiammodo foluitur, imo fpontc riquefcit altera
i?,o, Deurm ejfe Qt)fe(fi:io,Si non modo impiorum opera vtirur Deus, (cd etiam
authorem o- ^.Q„(]jia g^ afr^<c^ysgubernat,fceicrum omnmm efl^e authorcm:
^"^7 r '^e- acproinde immerito danmarihomiives fiexequuntur quod
f}Zfio Jextm- decreuic Deus,quia eius voluntaci obtemperent.Perpera enim.
fiu ex 1>aui- mifcctur cumprsccpto voluntas,quam longiffime abiilo dif-
dithiflorta de~ (q^^q innumerisexcmplisconftat.Nam etfidum ftuprauit Ab-»
promptis «»«- ^^j^j^ patris vxotes , voluit Dcus hoc probro vlcifci Dauidis a-
"^Tm^V^.i». dulccrium: nonidcotamen prsecepit fcelerato filio inccftum
». sTiai.ii. comtJ^itttre,ni/i f«i?c Pauidis refpcfta,ficut loquituK dc coui-
dE cOgnft. bei crhatoris. 75
tiisScmci.Kaniilinm Dci iiiflu malediceredumfatecur, miiii-
mecommendar obrctjuium.acnDei imperiopareretproceruus
ille c.inisrf!. d eius I]ni',iiam* 1] igelium Dei efle agnofcenSjCafti-
j;ari pacienrerfiiltinec. Hoc tjujdem renendumeH:, dumper
impios pcragicDcus(|uod occulro iuo ludicio dccrcuitj noef-
rcexculab:lcs,qua(j obedKinc eius pra^ccpto /quod data opera
pro fua libidine violanr. l;im cjuomodo ex Deo {ic,&; occulca tecmdtt ref^on
cius prouidencia regatur qucd peruerse faciunc homines , illu- ['■"•''xhiii.a^-
ftrc docuniencum ell eledio rcc^is larubeaiij,!!! qwa fcucre da- -^"^ if^^Mh-
mnatur,popuIi cemeritas u. amcnnajCjuoa orainLm u Deo lan- i.Re^^.ia.iQ.
cirum 'pcruerreric,ac perfidedcfciuenr a fanjili.i Dauidis.& ta-
menrcimui voIuiHe vn?i: \n\iic 3c in verbis Orci: qt;sedam ap- Ofei 8.4.
parec;:epugnati^ fpecies.quod vbi conqueltus ell Deus rcgnu ^fc« 13.11.
illud fe nefciente & n'.Itnre fuille ereftum^alibi predicat fe de-
diiTe regeni larob. a in furore fuo. Quomodo h^ccconuenict,
larobeam non ex Deo regnafle, & ab eodeiii fuiife priefciflum t.Rcg.ii.2j.
rege? Nempc qaia nec defalcere afamilia Dauidis potuit po-
puius quin iugura fibi diuinicusimpo/itum excuterecmeque ca-
men libercas ipfi Deo erepra fuic quominusSolomonis ingrati-
tudinem ica puniret.Vjdcmusergo vc Deus,perfid;am noicdo,
defc<flioncm camen alio fine lufte velic. vnde &Iarobeam pr*e-
tcr fpemf.jcra vn<^ione impcllicur a<iregnum.Hacr.icionedi- «.Rcgai.If.
cic Sacra hilVorii fu ffe a Dco fu citarum holie/n,qui Soiotno-
nis filium cxueret regui paice.Diiigenter vtrunqueexpendanc
ledores ,quiapiacuerac Dfo fubmanuvniusKegisgubernari
popuium.-vbi in duas partesi'cindicnr,fieri contra illius volun-
tacem: &camenab eiufdem voiuntace initium fuilTe diuorti;.
Namcerte quod laboream nihil talecogitancem l^rophetaSc
voce & vndionis teflera ad ipem regni foiicitat, non ht hoc vel ''
nefcio vcl muito Deo,qui ita fieri mandauir:& tamcn iure da-
natur populi i ebellio, qubd veluc inuico Dco a Dauidis poftc-
risdclciuerir.Hacratione enam iubiiciturpofte£,qu6dRecha
beam fuperbe defpexit populi preces,hoc a Deo fadum elTcvc
ftabilirct verbum quod pronunciauerat pcr manu Abih;» ferui
fui.Ecce vtnolenteDeo i.iceretur facravoitasj&tamen vceo-
dem voience aiienentura fiiioSoiomonisdecem tribus.Acce- Tcrtiarefpoti-
dat fimilequoque^iliuci exemplum , vbi confencientepopulo, /'"^ ex^cha.!n
imomanus fuaspra:bente, iugulancurfilii regis Achab, &ex- ^t/^'^^'^''1^
terminacur totaprogenies.Verequiderefert lehunihilin tcr- * ^S*'°-7«
ram cecidiile ex Dei fermonibus,fed ipfum feciiiequicquid 'io-
quutus fuerar per manum ferui fui Ehaj.Ec tamen no abs r e ci-
ucs Samaric-p perftringit quod opera fuam commodaifem , hi-
{{ine eftis , inquit ? Si ego coniuraui contradominum iv eum,
quis hos omnes occidit?Iain ante liquido, niii failor , ex plicui
^uomodo in eodem opere tam fe prod^»: hominis crime n, qua
k. j\
CA^.XTin. INST IT VT lON IS L I B. f.
^uiuftinicon- tcfulgeat Dei iu{l{tia:& modeftis ingeniis femper \i£c Augu-
^mZU%ortl ^^^^ refpoufio rLifficiet,Quum Patertradiderit Filium,& Chri
ChrifttqMrtL ^'^* corpasfuumj&IudasDominuin.cur iti hactcaditioneDeus
rtjponfio fttpe- cft iuftus,& hoi\io reus,iii(i quia in re vna q uam fccerunt, cau-
rmres ««/&•- ranonvnaeftobquamfccerunt ? Siquosauremmagis impe-
w«wi<c carna. jj£-jp «juod nilnc dicimjiSjnullum cfTe Dei cum nomineconfen-
^" ^i^en^^^ fwnijVbi htc iufto iilius im^ulfu agit quod libi no licef; fuccur-
Epift 48 . ad f2C quod altbiadmonet idem Auga(l;aus,Qn,ii non ad ifta iu-
Vinccntium. dicia concremsicac , vbi agic Dciis etiam in cordibus malorum
De grat 5f li. quicquid wilt:reddens eis tamen fccundum eorum tnerita ? Ec
arbir.ad Va- certe itiI*£d:E perfidia i?ih''lo magii, faserit culpain fcelerisDeo
lenc.c.ao* adfcribcre $ quia Filium Aiu m & rr-idi voluic ipie, & tradidic \r\.
niorccmxquainredemptionis laudem ad ludam cransferre.Ita-
queverealibiidcm icripforadmoncr , m hoc examine Deum
noa iaqairerc quid pomeriat homiues.velquid fccerinc, fcd
quid v^olacrmr , vtlafstioncm veniatconlilium &volunras.
Quibtishoc afper^im videtu^ t quam tolerabili^ /it f ja moroli-
tas pauiirpercogftcnc, diim rem ciaris Scriprur^ teftimoniis
tefia^cam^^uiae:5EC«daieommcap£um. refjjutmt, ac vitio ver-
tuttt ui tncdkUER |jcoferri <|u?f D(.?i'S nid fciuiiret vtilia efTe co -
g;mcu.«lttRq«tstn» pcr Prophetas iao'? & Apoft »los d-.ceri iuffjf-
VtTAthri&iA- fcE^^fiiT^ fipcreaislkum nihilaliud eife iehet quam manfueta
^rtt»» j4f>t«- dodlitaBe aaiple^i,& qmdefn fine exceptione, quicquid vx
tuc, faccis Sariptaris tr adi€um cfLQu i vero protcruius
lnrEkaEit , qu«a? fatss conftet eos contra
Dcumbiateraie^iongiori cefutatio*
ncdi§ninonfii£Et.
V
I N S T I-
CHRISTIANi^ RELIGIONIS
LIBER SECVNDVS.
DE COGNITIONE DEl REDEMPTORIS
IN CHRISTO Ct,V Al PATrIBVS SY&
Lcge primum.deindc & nobis in Euan-
gelio patefacfla eft.
A R G V M E N T V M.
Abfoluta frim& partis Symboli Jlpojiolici , de Cognitiom Dei
Creatom.traciatione.feqHitur altera de Cognitione Dei Redewftorii
in Chrijlo^qmm hic liber fecundtu expltcat.
Irimttm vero de Kedemptionis eccapone^ hoc eft de lapfu Ad& dif-
ferit.Secundo,de Redempnone ipfa. Dijfertationi prioripriora quin'
que capita.pofteriori reliqua affignantur.
&uod ad Redemptienii occafionem,non tanthm in genere de lapftt
etgitjfed etiajpeciatim deeiu4 effe^uM eft dspeccatoOriginali.de arbi
trij/eruitj4te,de cerrupta cmnium hominu natura.de Dei in hominu
cordibus 0peraticne,cap.\.\ j.i n.i 1 1 i.quibti4 fubiungitrefmationtm
oh''eSii9num quApro defenftone liberi arbitrij afferri folent ,cap .v .
TradtatusdeRedemptioneadquinquepirtesprjecipuas
reuocaripoteft.
1 Oiiendit quii illefityitt quofalui homini perdito qu^renda eft:
rtempe Chriftui^vi. cap.
2 Gjiuomodo hfc iile Chriftu4 mundo patefaSlta fit,nimirum du-
plici ratione : Vrimkmfub Lege (qua occafione Decalogum explica$
fjy> alia quddam de lege dffcuut)cap,vii.(^ v i i uDeindefttb Euan^
gelio,vbt deftmilitudine ^ d-fferentia vtriufq^ Teftamenti dijputat,
ix.x.(^xi.cap.
3 €lualisfuerit debueritq^ effe Chriflu^^vt Mediatorii officiupri-
ftaretyhomo videlicet^ Deui tn vnaperfona^ x i i.x li i.x i ili.cap,
4 ^orfum miffu6a Vatre in mundufuerit,cap.y^y. vbi de Fro-
phetia, Regno ^ Sacerdotio Chrifli Uctn explanatftr.
5 GHiibu^ moc{ii velgradihus RedemptorU pfirtes impleuerif , vt
nobisfalutem acquireret,cAp.xvi. vbideeius crucifixione.morte.fe'
pultura,defcenfu ad inferosy refurreBione , afcenfu in c^lum^fejfione
^ddexteram Patris,articuli ^Jru^us ex hac doBrina nafcentes ex-
CHtiuntur:additacap.x v il. qu&ftionts folutione, An Chriftui gra-
mm Vei ^fMhtm nQhisfitprommtm.
k, ij.
€Ar. I. INSTITVTIONIS LlB. II.
C A P V T I.
Addi lapfft c> defeSlione totmn humanwn genm malediiiiom fuiffe
addicttim,Cr ^ prima origine dsgemrajfe. vbi
depeccato sngindi.
Parceshuiuscipicis.
, Quam neccflfaria fir noftri notJtia-.qiialis efle dcbeat.cjuot & qui-
bus obnoxia periculis-.tius partes prxcipuXjfed.i Z.j.
2 De caufls horrendi lapfus Adcs.left 4.
3 De huius lapfiis concagione tum crcata off)nia,tum Ael^ pofttros
inuadcntcafed.j.ad fincm capitis, vfeide pcccati origiaalii pro-
pagatione^definicione & efiicacia agitur.
Nojhi mtitia. _^S'^'Sp^ On fine caufajprouerbiO veceii tantopere honii-
res efl necejfa^ v^'« |'>Hi&"l ^ "^ commendaca femper fuit cognicio fuiipfius.
ria admodttra. j|:[^^i^|^ jsjam fi rurpe ignorareducifur qu^cuiiquc ad hu-
l^l^^v [^ man^e vit^ rarionempertmet: multo vero foedior
tJgp^S^&np ^8"*^^^"^'^^^°'^^^^^^' S"^ fitvtincapiendodere
qualibct necelTiria coniilio mifere hallucinemur , atque adeo
^ia vt benh c^ECutianms.Vcrum quo vtilior cil: pr2eceptio,co diligetius vi-
%namnr,exHe^ dcndu cft nobis nc ipf-i prxpoftere vtamur: quod Philofophis
da^fifuferLia. quibufda videmus accidiffe. Illienimdum hommehortantuc
vt feipfum noueritjfinem iimul proponunt,ne dignitate excei-
lentiamque fuam nefciacmequc aliud ipfum in Ic contemplari
volant, qua vnde inani fiducia intumelcat & fuperbia infletur.
Noftri autccogmtio primiim in eo fitaeft,vt reputances quid
nobis in creatione datum fit , & quam benigne fuam crga nos
gratiam concinuec Deas,fcianms quaiita fit natur^e uoftr^ cx-
cellentia,fi quidem integra manerct : fimul tamen cogitcmus,
nihilnobisineireproprmm, ^e.6. precario nostenerc quicquid
Induiia dein. ni nos Dcus contuIiCjrt femper ab ipfo pendeamus. Deinde vt
de vera fc«»«r-nobis occumt mifera poft Ad^ lapfumnoftra condicio, cuius
'71' ^""T^ renfus,proftrata omni gIoda& fiducia,nospudore obrutos vc^
"pfuraTonfide- ^^ humiliet.Nam ficuti Deus ad imaginem fuam initio nos fin.
radum.o^ Dci xit , vt mentcs noftrastum ad virtutis ftudium , tum ad SBtern»
in chnftomife- yitss. meditacioncm erigercc; iti , ne focordia noftra obruatur
ncordiafn am- tantagcneris noftri nobiiitas qu.-e nos a brucis ammalibus diC-'
pltcleniamyd e cerniccognofccre oper^epretium eiiideo nos ratione & intcl-
"'"^^* li^entia praeditos efle , vc ianftam 8c honeftam vitam coiendo
adpropoficum beatjeimmortalitatis fcopum tendamus. Ca?-
teriim in mencem venire ncquic ptima illa dignicas, quio mox
DE COGNIt. OEl KEDEMFTORtS. 7$
exaltera parte fc ofFerat trille foedicacis & ignominix iroftras
rpedaculum , ex qno m primi hominis perfbna ab origineno-
flraexcidimus. Vnde&i\oftri odium ac difplfcentia veriquc
humiliras oricur, & nouum accenditur qu3?rendi Dei fludium,
in quo quifciue ea bona recuperct quorum prorfus inancs &
vacui dcprehendimur.
i Hocfanequacreifduminpxcutiendis nobis effe prxfcri- ^'^"'*J-^ '^""'J
bic Dci veritas.nempstalem cxi^ic notitiam,qu3enos & ab o- tj'f // '^
mni propn.^facoli:actscohdennaprocuiauocet,ocomniglo- „0, ^^ ^^^^^
riandi materia deftitutos, ad fubmifsioncm adducat. Qna tQ- admirAtignem
gulam tenere conuenit fi adrct^am §c fapiendi& agendi me- y^cit^t .-altera
ram percingere liber. Ncquc me latcc quanto plaufibilior fit^*"^J^j'' ^fi *''-
illa fcntenn.i qUdB ad rcpurada nodra bona pocius nos inwitac, *V'"'^ ^"^
quam ad mlpiciendam quae nos pudorc obruere debetjmilera ^^ ftibmi^^iQn^
noftram inopiam vnacum ignominia. Siquide nihileftquod Hctiit,
magisappetathumanum ingenium quam blanditiis demulce-
ri.atqueidco,vbi docesfuas magni fieri audit, in hancpartem
nimia crediiiirace propendct.Qoominus mirumeft , hic adeo
perniciosefu'fle a mixima hominum parre aberratum. Natn
quum fi£ ingcnitus vniuerfls morralibus plufqua cxcm fui a-
mor, libenrifsime fibt pcrfuadenrnihil ineflc fibi quod merito
debcacefle odiofum.lra finealienoparrocinio vanifsJma hxc
opinio fidem pafsim obcinechominem fibi abunde fufHcere ad
benebeaceq-jcviuendum. Qo_6d fiqui modeftius fendre 'v^^' ^„peYbUnoflr£
Iunc,vccun'iue aliqujd Deo concechnt..ne fibi arrogare omnfa pr^textHs,
videancur :fictamen partiuntur vtponfsima &gIoriGe& fidu-
ci:E materia feirper apud fe refideat.Iam {\ accedit oraritj.qu^
f]>onte pruriente in hominismcduliis fuperbia fjis illeccbris
titillct, nihil eft quod magis artidear. Proinde vt vnufquiique
humanx narur^-e pra^ftantia benignifsime fiio pr.^cconio extu-
licjica magno feculorum prwpeomnium applaufij fuit cxcc-
ptus.Sed enim qurcunqueta'is eft humana? cxcellentia! com-
mendario.qux: homincm in fe acquicfcere doccat, nihil aliud
quam fuauitate illa fua delicias facic:& fic quide illudit , vt qui
afTentiiltur.eospefiimoexitio perdat.Qnorfumenim pertinec, Ujmif!i*t>ecei.
vana omni fiducia fretos deliberare.inftituere, tcntare, moliri torii miferaya
qux putamus ad rem pertinerc:&: dcfici quidem ac deftitui rum "■■^'
fanainrelhgentia,tumveravircuteinccr primos conatus : per-
gerecamen fecure,donccin cxicium corruamus.^Atqui non ali-
tcr fuccedere iis poceft qui fe aliquid pofie proprir. virtutc co--
fidunt.Talibuscrgomngiftris,quireputandistantum boniino-
ftrisnos dctinent,fiquis aufcultet, non in fui cognitionem pro-
ficiet.fed in pcffimamignorationem abripietur.
; Ergoquum inhocconfentiatDei veritas cum publico o- ^f;„r«^„^r,r
mniu mortaliiifenfujfecundifapietiajparfcm in noftn cognx- (itratfc^eJ^'':.'
k. liji
«aP. I. iNsTiTvTioNrs L rB. I r.
urfentiuMCar tiofie repOiitam eilerin rpfa taraen cognorcendiratione magnd
nii prudentta eft diflidium.Tuc enimhomo.iucficio cirnis, probe fibi cxplo-
^Confcientia. j-acQs videtur,quuni & intclligentia & iineericste fun confifus,
/«» rft«/»/ !M- audaciam lumit,ac fercincitatad vircuns ofHcia: &indi(5lovi-
dkif feiffam tiis bcIlo,ad id quod pulchrum & honelkim cfl: toro fhidio in-
tx^todit, cubcreconatur. Quj aute fc ad amunini diuini iudicij infpicit
&examinat,nihilrcperir quodanimain ad bonam fiducia eri-
gat,ac quo penitius fe excuffic.eo magis dtnciwr : donec omnf
fiducia prorfus abdic.uu.Sjnihi) fibi ad vitam red-e inrtitucndam
relinquit.Ncque came vult nos obliuifci Dcus prim:e notilita-
tis,quam Adc patri nof^ro contulcrat, nempe qiia? nos ad iufti-
iix bonitatifque ftudiu merrto expergefactTe debear.No eniin
poflumus aut primam noftram originem, aut quorfum conditi
fumus cogitare , quin ad meditandam immortalitatcm , expe-
tendiimque Deiregnumpungamur. Sed tantum abeftvtani-
mosnobisfaciatiftarecogniriojvrpotius (ubmif(Tsillis,adhu-
inilicatemprofternaL.QudEcnimillaeftorig ..?Ncpcaqua tyici
dimus.Quis illecrearionis noftr.^finis?Aquopenitus auerfi fu-
mus»vt mifcra» noftrx forris pertsefi ingemifcamus:ingemifcen-
do,ad pcrditam illam dignitatem fufpircmus. Nos aatem,quii
dicimus nihil in fc oporcere homincm intiicri quod ipfum ani-
mofumreddat,inteIIigimus nrhil cfrepencsipfum cuius fiducia
#>(»m du£funt debeac fuperbire, Quare fl libet,quam homo fui notitia habe-
fartei ^***^''^* rc dcbctjita partiamur, vtprimo loco, quem in-fin^ creatus fit,
parsUb. i e ij. &donisnon contemnendis pripdici3s,reputct; quacogitatione
dijcnlfa ejl.To- ad diuini cultus v(ta;que futurx meditatione excitecur : deinde
fieriorem nunc fuas facuItatesjVcl ccrte facultatum inopiam expedat:q')a per-
aggrtditur, fpefta,non fecLS atque in nihilum rcdadhiSjin extrema confu-
fione iaceat.Huc tendit prior confideratio , vt quale flc officiii
fuum agnofcat.-altera,quid ad ipfum prseftandum valeat.De v-
traque,prout feries docendi pofcet,a nobis differctur.
In et aute «.v- ^ Qnu veio non lcue deiifflum. fed drteft.Tbtle fu'fle fcelus
plicanda , eitto oportet, quod ram {f.uere vlt!'seft Dcus, fpecies ipfa peccari in
eccurrunt. j^^^f^ fl^^rg confideranda nobiseft , quse horfbilem Dei vindi-
fitvtttirnh>r- •framacvedir in totum hum.Tnu genus.rucrile eltquod de gule
renda talam - intempcrie vulgo receptu fuir.Qj^afi vero fumma & caput vir-
tate ULtm fe tutnm omnium in abftinentia vmustantum frudus fuerir, quu
(^ tttum hu- yndiqneafifiucrent i!ua!cimqueexpctibi!cserantdelicijc,atquc
tnanum gcnm ,*„ |;,g.jfa iHa j.gi-r-;£. fopcunditacc nontantum copia zA lautitias
$nui ueret. /- , • • « i • • • r cl i
luppetefctjed etiam vancfa^.^MtiMs igicur ipecrandum ,quia
prohibirio ab r?rborcfcientic'eboni& mali.obedientir examcti
fiiit^vi: paren.do Adani fe Dei imperio libenter fubefTe proba-
rct. Nomcn vero ipfum oftendit pisecepsi non alium fuiffe fi-
nem, quam vr fua f^>rtecontentus, feimproba cupiditate al-
tlii aon efferrec. Promifjfio autem, <]ua vitam ajtcrnam fpera-
leiuf-
DE COGNIT. Oil REDEMPT^^Itf^. 76
rc iuflTiis eft qnandiu etlcret dc arbore virae .'rurfum horrenda
mortis dcnuntiatio /imulacguiraret de ai bore fcienti^e boni &
jnali,act fidemeiusprobandam&exercendam fpeftabat.Hinc *
clicereno difficile cftquibus modisin fcprouocaueritAdani ^
iram nei.Non malequidem A-uguftinus, dum fuperbiamdi-
cit malorum omnium fuifleinitium: quianifi hominem altius ^"\'^^ -^^-^
quam liccbat & quam fas erar exruiiflet ambitio.manerc potc- ^* * «narrac.
rat m fuo gradu:pIeniorramen definitio cx tentationisfpecic,
quam defcribit Mofes,fumeda cft. Nam dum fcrpentis captio-
neabd jcfcurpcrinfidelttatemmuIierarerboDei,iaminitium
ruin.r a]>par2r fjifleinobedicntiam. Quodcriam confirmat
Paulus , vnius hominis inobedientia omnes fuifle[>erditos do-
cens.Simul ramcn notandurii, defcjuiiie prmium hominem ab
imperiu Dc!,qi:6d non tantiicn Sziznx iilecebis captusfueritj
fed c©ntcmpi;averitare, deflexeritad mendaciu.Etcerte con- Idnoncxinii.
tempto Oei vcrbojexcutitjr omniseiusrcuerentia:quianeca- p«rie gttlA aeci
liter co{T<>it eius maieftas inter nos,ncc integer manet eius cul *''^'A'* '* *"fi'
tus^nifi dum ab eius pcndemns orc. Proinde infideliras radix ^^"^tfm-^n"j
dcfe<flioni,sf.jit.Hinc lucememerfit ambicio,&fuperbia , qui- nHa peccataef
busannexa fuit ingr.ititudo, quod Adam plus appetcdo c]i\im fluxerii,t) quoi
coceflum cra',tanta'.n Oei liberalitatem quaditatuserar,indi- p^^t^^malyco
gnefpreuir. Hsec vero prodigiofafuitimpietas,tcrrse filio pa- ^^f^'^*"^^ ' '»
Tum videri quod ad fimilitudmem Dei fiftus cffct nifi accedac '^^ ^fJch ^fn
sequalitas. Si fo?dii & execrabile fcclus eft apoftafia,qua fe ho- yj.^ „;^,^ erM
mo conditoris fui imperio fubdi^citjmo pctulater excutir eius pofaa.
iugum,frurtraextenuatur peccatum Ad^.Quaquamnon fim» PetcAtorumtL
plex apoftafia f.titjfed cii facdis in Dcu probris coniunfta.dum '*'"'''^ '^ ^''fi'.
Satsns calumniis fubfcribunr quibus Deum & mendacii & in- ^'^'""^' ^'"'f^
uidi2E& maligniransmfimu.at. Dc-ni,qut inhdehtasambitiom ^,,;^/,,^ ^ ,.^„,
ianu<7naperuir:amb!tio vero contumaeia; fuit mater,vthomi- meratio.
nes.abiec^oDei meti/efe proiicerent quoferebaclibid' .Ita- P^ooa.j.if.
querefteBernardi^sianuam f?.latisaperiri nobis docet,quum
hod;e Euangclium auribusrecipinuisificuti illisfeneftris, duni
Sata!ia?patuerunt,morsadmifrafuic.Nunquamenimrepugua-
re Dei impcrio aufus fuiflet Adamnifi.eius verbo incredulus,
Optimu fcjiicet hoccrac fraenu ad omnes aftsdus ritetempe-
rados.nihilmehusclVcqiiamDei m.^ndacisparendo,colere iu-
fHriam^ideindevicimafoelicisvir^mera efTe abipfo dilip;i Dia-
boli ergo blafphemiis abreptus,qaacu in fe erat exinaniuit to-
ram Deigloriam.
$ Sicutfpiritualis A^jE vita erat,mancre opifici fuocoiun- *• ^'kmlAtk
^um 6c deuin6lu:ita alienatio ab eo fuit animx interitus . Nec fo-p^ithxccon-
mirum/igenusfuum peflundcdit fua defe<ftionequi totii na- ^*^^*"'
turje ordincm pcruertie in cxlo S: in terra.Ingemifc;jnc omnes ^'fZfJ^^''^^
crcaturr,inquitPaulus, corruptioni obnoxiae, non volentes, Rom.S.::.^
kr iiip
CAP. f. INSTITVTIONIS L!B. II.
SLGaufaqU3?rirur,non dubiu.n ell quin pafrcm fuftincanteius
poenje quam pronientus cdlior.io in cuujs vfiun couciica? fue-
rir.Quum ergo furfum & dcorfuin ex cius ailpa fluxcric maie -
ciid:io,c]u^t'graflatur pcr omnes muJ! plagas.nihiJ aracionea-
%.Intotamy4- lienum fi propagirafueritad totameius loholc.P- >i\qu3. er?,o
d^fobolem. ineooblicerarafu)tc^!e{tisim.-!go,nonfo!usfuilinuithacpi-
na^vtin locfi fapiecia?,vircuLis,/an^itatis,veriLaciS;iuftiti^ (qui
busornametis veilitus fuerac)teterrim;e cedercnt peftcSjCcCci-
tas iTn.potent'a,tmpuriras,vaa ta^, iniufHEi.irrcdiifdem quoque
U*c efl luredi miferiis impfcuic fua prDgeniem/.ic immer(ir.H.rc clt ha^redi-
lariacorrupji} taria coriuptio,qua pectatu.-orig^nale vetcEes mlcHparutj Pec-
feu peccatiio- cati VGCC intellioentos natur^ antc i bou.-E pura?qiie depraua-
tura anuabo. t^ioneui.C^a de ue multatuici!hscocercatio,quu a comuni fea
tj^purx^Kt de ^^^ ^i^^l magis iit remotum quam^ob vnius culpam ticri ornnes
j^rmctii. reos , & h^ peccntum fieri commune. Q^vl' vuietur faiile ra-
tio vetuftif[imisEcc>€fi.edodoribns cur obfcure tantum per-
ftringeret hoc c.-^putifalreni minus dihtcide quam par erac cx-
phcarenr.Neque c-amen hxc rimiditas efficerepotuit quiii fur-
gcret Pelagius jcuius profanum commentum fuit, Adam fuo
tatum damno peccaire,nihil nocuifle poiteris.hac fcilicetaftu-
tia Satan morbum ctgendo,incurab:Iem reddcre tenrauir.C^-
^Atotam A-^ terurn quii euinceretur manifello Scriptur^tellimouio , pec-
d& pofleritate^ ^-jj- ^ pcimo hominc tranfiifle in cotampolleritatem; cauilla-
^'?elazi*n'''% batur tran/jifle pet imitationem,non propaginem. Ergo boni
CAltftiani fe)%^ "^^''^ ^" •^''oc claborarutj (ac pre aliis Augufliinus^vt oilenderec
flerunt, nOs non afcita rtequitiacorrumpi, fed ingenit-.m vitioficateni
ab vtero matris aflPerre.Q^od inficiari fummar impudeci^e fuir.
Scd Pelagianorum & Cjefeft:iar.oru tcmcritatem n5 mirabi-
tur qui exilliu.^fanfli virinfonume itis pcrfpexerit qiiam i>.\c-
rint in aliis omnibus perdirx frontis belti:r. Certe non ambi- .
^4*1.51.7. guuflieft quod confirctur Dauid , fein iniquitatibus genitumj
&inpeccato CAMXcc^^^-tti a m irre.Non argtiic illic patrisauc ma-
tris'deh\fta:fed quo Deier.oa febonitatem mtljus commendet,
proprieperuerlitatis CDhfef/ione ab ipfaRcnitura repetir.Quu
id Dauidi pccul'ar&non futfleconftet.fequi-tur comuuem hu~
man'' gcneris forrem fnb eius cxcmplo notai-i.Omnes ergo qui
ab imporo fcminedcfcendimus, peccacicontagione nafcimuc
infcdi ; iir.o antcquam lucem hancvit.T .afpi<timus , fumus iii
Dci con^pcdufoedati &. iiqninati. Quis cnim daret mutiduin
iob 14.4. jjg im.mundo.^Nevnusquidem,vtcftin hbrolob.
U"n tnniu per ^ Audimus ita in filios tranfiiuctiparentum immunditiem,
i:ritatic'aeX'e ^^ omncs cirra vllam exceptionem 5 fua origine fint inquinati.
rkraetiarri.ptr Huius autcm pollutionis non teperietur exordium,ni(i ^d pri-
prj'PMga-ir»ie, nium omu um p'j.'-entem,t:t'nqunm ad fontem,afccndimus. Ita
f.ocijjvojatw-. ^c^ j^ habedum elKfuifl j AdamuRi humanx naturas no proge-
nico-
DE COGNlT. DBI RlDKMPTORIS. ff
nitore modo Jed quafi radice , atque ideo in illius corruptio- ^-^of^Jf^'^^^*'
ncmerico vitiatuin fuillehominum genu^. QU-Oaex lUius & ^;^^,-^^^
Chriftf coinpaiationeplanum facit Apoftohis.Quemadmodu Kom.s.ii.
(inc]u!t)pefvnum hominem peccatum incrauitin vniuerrum
mundum, &per peccatum mors^qu^e in omnes homines perua
f,ara,quando omnes peccauerunt.ita per gratiam Chriftiiufti-
tia&vira nobis reftitutaeft.QMid H'icgarrietPelagiani?pecca-
tu hdx imitacione propagatum? Ergoneex Chrifti iuftitiani-
hi! aliud prpficimus, nifi cuodcxemplu nobis eftadimitatio-
ncm propofitum? Q^istantum racrilcgium ferat? Quod fiex-
tracoiurouer/iameft.ChriftiiuftitiamcommunicacionenGftra
cfte,& ex ea vitamrfimulconficiturjVtrancjuc ita in Adam fuif-
Jcpcrdiram,vc in Chrifto recuperetur: peccarum vero &mor-
tem iti per Adam cbreph^fte.vc per Chriftum aboleantur.Non
funt obfcura verba,iulHfic3ri muhos per ChriiH obedientiam,
, quemadmodumper Adx inobcdicntia peccatoresfuerancco- *
fticuci.Ideoq; incereosduos hanc cfle relatione, quod hicnos p^,-f/^^^/,^/tf,
iuo exicit» inuolutos recump«rdidtt:ille nos fua gratiain falu- argume-nti «
tcm reilituit.In t.im perfpicua luce veritatis nihil longiori vel te^fimomo ^4-
magis laboriofa probatione opusefte arbitror. Sic &in priore poffoli.
ad Cor!nchio"f,quum in refuireftionis fiduria vulc pioscofir- ^•Co*'»!^-*"»
mare,oitenditrecuperari in Chrifto vitam, qua?in Ada perdi-
ta fuerat.Quinos omnesin Adam mortuoseflepronuntiatja
(inuilapeite quoqjteftatur,pcccatiIabeefteimplicitos.Necjue
enim ad eos perueniret danatio qui nulla iniquitacis culpa at-
tingeretur.Scd clarius inteiligi quid vzlit^ ciua ex alterius.me-
bri relatione^nonpoteftrvbi fpem vitx rcftitura in Chrifto do-
cet. SatisaurefciturjMllud non nliterficri quamvbi mirifica il-
la coniunicattone iuftiti.^ fu^ vim in nos Chriftus transfundit.
qucmadmodum alibi rcribifur,Spiritum nobis vitam efte pro- Rom.S.ioJ
pteriuftitia. Ergo nequc aliter interpretari licet quod dicitur Sei-unda. con"
nos in Adam mortuos efTe^quam quod ipfe peccado, non fibi Pm^fio-
rantum cladtmac ruinam afciuic y^zd naturam quoque noftia ' ^°^*'5'"*
i\\ {imilepra?cipit.-iuitexitium. Nequeidfua vniusvitio,quod
nihil adnos pertineat: itA quoniam vniuerfum fuum feme ea j. omnlumte^
in quam iapfjs erar vitiofirate infccir.Ncc vero aliter ftaret ii- jUmonio , cjuoi
lud Pauii,natura omnes ellc irae filios, niii ia in ipfo vrero ma- "^'^^^*^'* fi'
ledic^ti ciTenr. Nacuram vero iWic norari , non qualis a Deo J^^^J.^''*''''-^"
coditaeft,fed vt in Adam vitiatafuit, faciie coliigitunquiami- Ephef.i.f.'
nimeconfcntaneumeftecDeum fieri mortisauthorc.Sicergo
/e corrupit Ada-m , vt ab eo cranfierit in totam fobolem cota-
gio.Satis eiiam clare pronuntiat cf leftis ipfe iudcx Chriftus o- ^Stt"^ *'*''•
innes prauos & vitiofos nafci,vbi docet, quicquid genitum cft -^^ qMsquid esi
ex cari^e , carnem eOe, ideoque omnibus fhufamege vitxia- IT" ^'''"''"*
nuam,donecr«gcni!ifaei;int. Ran.j.tf.
CAP. ^. Tfr sYiTvTi ON I s i is. t r,
Cbieaio. ^ Sl .; Ncque ad eius reiintelligenriam neceflaria eftanxfadt-
fropa^atu e^ fputatio qu3E vctercs uon paruni torfltran filif aninia ex tradih.
d^poflertsyA- cc patcrn^ anun^c oriarur?quod in ea potilhmu lues refideat.
nims fwjt ex Ef> ««s cflb concetos oporfet,Dominum,qu2s voluithumanas'
traduce. natursecollatas dorcs, apnd Adamumdepofuine- Ideoillum,
hefpoTjfio, quum acceptas perdidit,non tantiim /ibi perdidifle,red nobis
omnibus.Quis dcanimae traduce fit folicitus , vbi audiat Ada-
mum nobifinon minusquam fibiornamenta illa qu^perdidie,
accepifle^no vni homini data illa fuifle, fed vniuerf^ hominis
narur^attribma?Nihilergo abrurdi.fi rpoliatoco,naruranad2
inopfqs deftituiturrfiillo perpeccatum inquinatojn nattiram
onragio ferpit.Proinde ^ radicc putrefada rami putridi pro-
dierunr,qui fuam putredinem tranfmiferunt ad alios ex fe na-
fcentes furcuIos.Sicenimvitiati funt fil!j in parete, vc nepoti-
buscflenttabifici:hocefl:,itacorruptionis exordium in Adam
fuit,vrperpetuo deflaxu aprioribusin pofteros transfundatur.
Nequecnimin rubrtahtia carnis autanima?caufam habet con-
tagicfed quia aDeo irafuit ordinacum,vtqu3? prinio homini
dona conrulcrar.ille tam fibi quam fuis habercc (imul ac per-
I^'*V irfr «^^'■ef-Qiio^ ■''"f^ cauillatur PelagianT^verifimile non cflc a pa-
L-J'ltbe17no'}t rentibus p^iscorruptionern ducerc liberos,quum magis eorun-j
duamt corrti- purirate fanftificiri debeant,facile refutatur.Non enim cx eo-
ptionern. rum rcgcncratione fpiricuali AQ(^c€dut,(t6 gencratione carna-
-Me^ofifi*. li.Proinde,vt ait AugufJinas,fiue reus infidelis, fiuc abfolutus
ib.cont Pe fic|ehs,no abfolutos rtcrq;crcnerar,fcd reosiquia ex vitiofa na-
* ^ turagenerar.Porro quod eorum fanctitati qnodammodo eom-
municat,fpccialisef^ populi Dci benedi(51;io,que non facit qao-
minusprimailh &rmuerf3lis getis humanac malcdidio pr^-
cedat.Ex natun enim, reafas: fandificatio autem cx fuperna-
turaiigratia.
S Atquf rieh::er de reincerra Scincognita di^i fuertntjpec-
'^'^"'''j^ '^''^'" catu orieinale dcfini imus.Ncque vero fin»ulas,quaf a fcripto-
\\Ae "Ca!u. i*'bus pofir^e hmt ciehmtionesexcuteremihi propofitueit: lect
in ck-cretiim vnam profcram duntaxat, quar veritati mihi videcuroptime
pjttmam^rcr. confentanea. Videtur ergo peccatum originale hsereditaria
5.toncil.tri- natnrc noftre prauiras & corruptio.in omnes anini^papres dif-
"^* fufa;qua? primum f.icit reos ira? Dei, tum etiam opera in nobis
profertqu3eScripruravocar operacarnis.Atque ideftproprie
Galat.j.i^'. quovi a Paulo f^pius peccatii nominatur.Que vcro inde cmcr-
g'!ic opera,qualia funt adu!teria,fcortatioaes,forta,odia,c£dcs>
eoneflationes.fruftuspeccati fccCdam hanc rationem vocat:
q janquam & pcccara,cum in Scripturis paffim.tum ctianT ab i-
■QtRnitiow P^^ nuncupantur.H^c itique duo diftinde obferuanda:nempc
pArtti ' 4. quod ficomnibusnatursaoftra^partib. vitiari perucr»ique,ia
ob talem dutaxat corrupjionem damnaci metit» contti<S}que
cocam
DB COGKiT. DBI REDEMPtORTS. 78
coramDeotcnemiirjCuinihileftacceptum nifiiuftitia, inno- ^4frtor»pdr-
cetia.puiitas.Neque ifta eft alicni dehdi obhgano.quod eaim p,,eJur» ilhii
dicitur,nos per Ad^peccatu obnoxios efle fadosDci iudicio: ^m„ts rcddtre
no ica cft accipieau acfi infoces ipli & immeretes culpa deiifti reo$ir* diuin^
ciusfuftmcrcmas : fed quia pereius trasgrerfionemaledictio-
nc ind'.iti fumus omncs,dicitur illenosobftrinxifTe.Ab illo ta-
men no fola in nos pcena graftara eft/ed inftillata ab iplo lues
in nobis reridef,ci.u Jurc j geaa deberur.Quare Auguftinu^vt.- Cu alibl (x^
cunquc alictuim ^tcc:i'.(\ flepc vocet(c|uo clarius oftendatpro- pe.tum ver«i
paginc m nuv deriH3ri)uniu! tarnen & propr'u vnicuiquc aflTc- h ^^ pecca-
rir.Et Apoftolus ipfe dircrtiffime^ceftatur, idco morte in om- ^^^^ ment.
nes peruagaram,qnod omnes peccarmt.id elt,muoiuti lint ori- Rgjn r.i^,
ginah peccaro,&etusmacuh's inquinati. Atqueidcoinfantes
quoqueip(i,dumruam fecum d jmDationem amatrisvteroaf-
fcruiit^non aIieno,fed fuo ipforum vitio funtobftridi.Nam ta-
merfifl!."EiniquKatisfrudus nondum proculerint , habentta-
men in fe inclufum femc n : imo tota corum natura, quoddam
eftpeccan femcn; ideononodiofa & abominabilis Dco efle
non potcft.Vnderequitur,propriecoram Dco cenferi pcccatu It?, opfrAear"
qnia non eflecrcatus abfquecuJpa. Alterumdeindeaccedit, »« »» «"6« ?''•
'quod h^c peru^.ffifas nunquam in nobis cefiat, fed nouos affi-
due f ud"* p;iric:ea rcilicer,qu^ ante defcripfim*,opera carnis:
non fecus atque incenfafornax flamma & fcincillas efflac , aut
rcarurigo t^quafine fincegeric. Quatequi peccarumoriginalc ^a^dejiintie'
dcfinicruntcar«nciam iu{litia?originaIis,quam inefTc nobis o- net ex^tnfi*
porrcbir,quanqua:nid cotucomplcdunturquod in reeft,non
tamen r.icis ilgnificanrer vim atque encrgia ipfius cxprcfTerur.
N6 enim natur.J n oftrabonitantum inops & vac^a eft^fed ma-
lorumomnium adco fertilis & ferax,vc ofioraefT; non poffic.
Qui dixcrunc clTc concupifcetfam,non nitnis alieno verbo vfi
funrjfi mod6adderctur(quodminime coccditura plerifque)
quicquid in homine efl.ab infellcftu ad volLjntatcm.,ab anima
adcarneni vfquCjhac concupifcecia inquinritum refcrtM.nque
cfle,aut,vtbrcuius abfoluatur, totum hominem non aliudex
re!pf<J cfTc quam concupifccntiam. prior pars del
9 Qjaniobrem dixi cun^las aniraa; parres a peccato fuifTe fnitionU(in 0-
poflllTas.cx quo a fontc iuftiti^ dcfciuit Ada. Neque enim ap- mnesariima
peticus tantum inferior eum illcxicfed arcem ipfam mecisoc- K"^^"^ ^'^"7
• /-i'-oi •• ^ ■ n fam ejje praut'
cupauit net nda impiefas,& adcor mtimum penecrauiciuper- fatemillAmha
bii-.vt frigidumfitac ftultum,corruptel3m,qu3einde manauic, reditaftam}
ad fenfualcs tantum,vt vocant,mocus rcftriingere-aut foraicem expHcatur,
vocare qui folam parre,qu| illis fenfualitas efl ad pcccatu alli- Vide lib. 4?
c!ac,excicer ac crahacln quo crafTani infcicia detexic Pecrus Lo ^* *^* ^'^^•*°'
bardus,qui fedem quserens & veftigan« dicitin carne effe, tefte Li^,i,. diftiri?
P.iuIo np quidepr«prie,red qnia jn cajnc magisapparet.Quafi 31. ' *
^^^'^' ^ INsTiTvTlONlS LIB. ir.
vefo tarttum parcem anim.T de/ignet Paulus, acjion totam m*
tm^m qu^ rupernaturaligratia; opponitLir. Et Paulas omneni
onbitacionem tollit, corrupeionem doccnsnon in vna tantum
Epli 4 17 i8 r^"^ ^«b/Idere , fed nihil a mortifcra eius tabe purum e(re,aut
i^ ' • /• • iincerum.Namdevitiofanacuradifputans, notantiim inordi-
natosqui apparenc apperituum morus damnat , fed prxcipue
contenditment€mcxcitati,&corprauitati addidumefl^e. at-
que tertium illud ad Romanoscaput nihilaliud eil quim ori-
^malispcccatHlercriptio.Id exrenouatione clariuspatet. Na
lp»ricus,quivcteri homini & carni opponicur, non modogra-
tiam notat qua corrigiturinferior par« anim^ vcl renfualisjed
plenamomniumpartiumreformationemcompledticur.Atque
Ephef.V.xj. itJeoPauIusnon ratiim craflos appetitus in nihilum redigi^fed
Rora.w.a. nosfpiritumentisrenouariiubet, ficut etiam alibi trasformari
nosiubet in nouitace mentis. vndc fequitur , partem Ulam , in
qua maxime refulgec anim^ pr^eftantia isc nobiliras.non modo
vulneraram efle^fedita corruptam,vt no modo fanari^fed no-
uam propc naturam induere opus habeat. Qiiatenus & menre
Cap.2. , ^coroccupetpeccatu,mox videbimus. Hic tantum brcuiter
attingcre Tolui,totum hominem quafi diluuio a capitc ad pe-
des fic fuifle obrutum , vt nulla pars a peccato fic immunis; ac
proindequJcquid ab eo procedit inpeccatum impucari. /icut
Rom.?.7. ^^f^f Paulusomnes affedus carnis, vel cogitacione&^ efleini-
niicifiasaduerfus DeuM,& ideo mortem,
Tfefinittonis lo Eaut nuncqui Deum fuis vitiisinfcribereaudent, quia.
farttbus exph dicimus naturalitcr vitiofos efle homincs. OpusDei perpcra
^atis yfequitur ■ r- ti • #- ,..,,. ^ it « ■
ttium ncft ejfc ^"^"^ polJutione fcrutantur, quod in iilaintegra adhuc& in-
authorent pec- corrupta Ad^ natura requireredebueiat.A carniscrgonoftr^
tati : quando. culpa , non a Deo aoftra perditio ^ft. quando non alia ratione
^iidem natii- periimus,ni/i quia dcgcnerauimusa prima noftra coaditione,
?f T^'^^^'^"* Neque hic obftrepi r quifpia, potuifle Deum noftr^ (aluti me-
rfe/r«w77?w^ ^'"^P^^^^F*^^'"^^ A^^elapfui occurriflet. Nam obiedio ifta
tte?fura gajw ^"'"^^ o^ nim:'s audacem curiofltatempiis mentibus sbominan-
l*mim:m. dz eft,tum ad pr^Edeftlnationis arcanum attincr,quod fuo ioco
yid.Calu.U. pofteatraftabitur.Quarcruinam noftranatur*'deprauatioRi
«e |>ra?defl. iniputandam meft)inerimus,ne in Deum ipfum naturs autho-
remftringamusaccufationem. Flaerere quidem exitiale iilud
vulnusin natura verum eft : ^e^ multum refert accefierJtnc a-
liundc, an aborigine in/ederir. Conftatauteperpeccatumin-
flidumfuiflTe. Noneft igiturcurconqueramurni/i de nobisi-
* .'r. .\ . i j>Iis,quoddiIigent€rannotauicScriptura.Dicicenim Ecclefia-
lc€lcf.7.'3oV ilesjHoc fcio,qLrpd fecerit Deushomincai redum: ipfi autem
quarfierunt/ibi adinucntioncsmultas,. Hominicantumfuuni
cxitium adfcribedum apparet, quum Dei bcnignitare re^ita-
dincin adeptus,fua ipfe dementiaiH vanitateiB deiapfus ftc.
u J>U
DE C^GNIT. OEIRBOEMPTORIJ. 79
II DicJmus ergo nacurali hominem vitiofitatc corruptiim,
fed quae a niru^ra non fluxeric.A narura fiuxine ncgamus, vt fi-
gnificemus aduentiam magis elfe qualicarem qu.-e Lomini ac-
ci(ierir,quam fubftantialem proprietatcm qu^ ab inicio indira
fuerit.Vocamustame naturaiem, ncquisab vnoquoquepraua
confuerudine comparariputet,']uum ha:rcditario iure vniucr-
foscomprchenlos tciieat.Neque id line authore facimus. Ea-
dem enim caufa nosomnes eflenaturafiliosirsedocet Apofto-
lus. Qiipmodocreatura; omnium nobiliffim^e infenfus eflet
DeusjCU! placent infima qusequeoperafuafSed opcri-; fji cor-
rupeioni magis infenfus ell quani operi fuo. f rgo (i ob vitiata
huraanam naturam non infcicedicitur homo n-iturah"t,er efie
Deo abommabihs, no etiam incpte dicetur natur:;hcer prauus
ik yiciofus : quemadmodum non veretur Auguftinus , racione
corrupt^nacurasnarurahadicerepeccataqu^in carne noftra
neceflario regnant.vbi abeft Deigratia. Ira euancfcit ftukum
Manich^orum nugamcntum , qui quum fubftancialem in ho-
niine malitiam imaginarentur , altcrum illi conditorem affin-
gere aufi funt, neiufto Deo viderenturimlicaufam &princi-
pium af/Tgnare.
Hae prauttat
autema natu-r
ra minimi fln"
xitifcdadueti'
tiA ejl quAUtM
Ephef.s.;,
Ideo 74Antcht»
Yum deHrmr»
de duob. prin-'
tipits enMjefcit^
CAPVT
HomtMm tirbitrij libertatenunc eJfefj}oUatnm,(^
tniferA feruituti addiHum,
Traftatsone" depriml homlniis lapfu & corruptione humani ge«
nerispriori capite abfoluca, neceflario quxreclum vi^etur,An o.
mni lihertate Aoa: filijrpoliati fint:tu fi qua libertatis parcicu!,!
adhuc viget, quoufq; vis eiusprocedat / Huicquocftioni quatuor;
capita proxime /equentia dejfignantur.
Perro.caput hor i.ad tres praecipuas partes reuocari poteft,
I Fundamentum rotius difputationis rubAcrnir,re>fi:.^,
t Aliorum refert <3e kumana libertate & feruitute fententiasifedl.j,
s Quidfit dehaccontrouerfia ftatuendum oftendit, d jo. fcdione
ad 17.
Oftquam vifum cft peccati domiRatura cx Sufenoriteap-
ti S^o primum hominem /ibi obligatuni te~ titeii ^,fegu%
nuit , noafclum in totogene^egraftari , fed "^«^ conn,xi»
iin folidum ctiam cccuparc fingulas animas, ^'.'*"'*^^#*^
nunc propius excutiendum reftat , ex quo J'^'*"'^* /'^ ''"
ifl lianc ftruitutem redaai {umus , an omai fpoJiati Ci- flZZtnt^L
CA^. II. INSTITVTIONIS tl». ir.
etmmtiefub^ mus Iibcrtate;& (i qua particula adhuc vigcc,quourquc vh ems
terpona- procedat.Sed quo faciiius nobis huius qUceftionis verius elu-
tur, ruier^fti^ ceaCjfcopum obiter prarfigamjquo toca rumma deftmanda fir.
remoueT'^d!fi. ^^fcautem optima cauendi erroris eritratiojfi pcricula con/i-
diamvidelicet dcrcturqUc^ vtrinque imminent. Nam vbi omni reditudmc
^ fuperhiara. abdicacur homo,ft3tim ex eo defidi^ occafione arripit.& quia
Vid.Culiiin. nihil ad iuftitie ftudium vaiereper ie dicifur,iliud totum qua-
p^'*' ."^^/"^* ^ iam nihii ad fe pertineat , furquc deque habet. Rurfum vel
tic" ^^^ '^^ minutulum iiii quippia arrogarinon poteft quin& Deo prx-
Viic\. prsci ripiatur ftiiis honorj&ipfe temeraria cofidencia labefidecur.
pitia rotat Adhos ergo fcopulos ne impingamus,tenediishic curfuscrit».
Augu. epift. vthomonihilbonipenes fe reliquum (ibiefl*ecdodus, & mi-
47.&inIoha. ferrirravndique necefliifate circunfeptus, doceaturtamenadi
cjp.ii. bonfi quo vacuuseft,ad libercacem.qui priuatus cft , afpirare:
cv/^Kwwrtfo- &*icnusab ignauia excitetur quam ii iumma virtute finge-
;»H*<f;7jt«f/t Mreturinftruftus.Hocfccundum quam neccnarium fit , nemo
»«. nonvidet. De priorcvideoapluribus dubirariquam conue-
niebac. Nam hoc cxcracontrouer/imi po/ico , nihil homini
dc fuo adimendum clfe, quacopere inter/it ipfum falfa gioria-
tione deiici,palara conftare debet.Nam fi netum quidem hoc
HuimfvinU. homini cocefllim fuit vc infe gloriarecur, quu Dei bencficecia
mentifoltda /ummisornamentis eifeE infignitus,quantum nunchumiliari
f^''**'^'*^^&-fi>'' conuenit , vbiob fuam ine;ratitudinem ab eximu gloria in
tHadenicnira- ■ • j ^ i r> ,n
tfo ttbar^utne. cxtremam ignommiam decurbatus ek.H-^ro eo,mquam,rempo-
te 'rf maiori ad i'cquo In fummum honoris faftigium euedMseric, Scriptura
tKtnuf, rihilaliudei tribuitquam quod creatus eflet ad imagincni
Dei:quo fcilicet inflnuat no propriis bonis,fed Dei participa-
tione fuiflebeatum.Qmd ergo nucfupereft mCwz Deum,(ca-
ius beneficeniiar gratus cfle non pocuitiquum diuiciis gracix e-
iusafflaerec}omnigloria nudusac dcfticutas agnofcat?& que
bonorum fuorum recognicioae non glonficauic , nunc f ilcem
proprixpaupertacis coBfcffioneglorificec? Niliiloeriiminus
e re noftra eft,omnem fapicnri^e vircutifque laudem nobis de-
rogari,qaam ad Dei gloriam atcinet; vc cum facrilegio ruinani
noftram coniunganc quialiquid vitra verum nobis largiun^
Item&h incont tur. Quidenim aliudfic, quummarcc noftrodocemur con-
modu cr ab tedcrc, niu quod baculo arundineo in fublime euchunur,quo
furdts ^ua ex ^^^^ confrafto decidimus? Quanquam nimis eriamnum com-
^ptlbfAtriui-' "lendantur vires noftra», dum baculo arundineo comparacur.
tur. Fumus enim eft quicquid de illis vanihominescommenci func
3n Euag. lo. &garriunc.Qaarenon abs rctoties abAuguftinopr2EcIaraifta
traft.S». fententia reperitur.pttecipitarimagis afuis defenforib.libcrii
arbirrtunijquam ftabiliri.Hsc pr^efari necefle fuit propter no-
nullos,qui dum audiunt humanam virtutemfunditus euerci,vt
Deivirtu$inhpmit\c xdiiicccuri toumhaucdifputationeni
DB COGNIT. Dll RBDEMPTORIt. fo
peilime oderuc cjuAfipcricuJofam.ncdum ruperuacuam:quain
taaicn&in religione nccelTiiriam , Scnobis vciliXfiaum eflc
apparec.
z Nunc con/ideremus,quiira paiilo ante dixerimus in men- ^ifgy^-^
te & corde firas efle animx facukatcs , cjuid pars vtraque pol- pitif , t^orurL
ieat.PhilDfophi (^h maguo conicnfu rationem in mente con- ftntentiM refe, '
iiderefingunr , qu32 inftar lampadis confiliis omnibus pr^elu- ^^"^- ^'T*hik-
ceac,& inftar reginx voluntatem moderetur. Ita enim lucc di- -^^^"''«'^ . hU
uina pcrfufam effejVt optime confulere: eo vigore praeftarc, vc ^,llf****^^ ^'
optimemiperarequeat. Senrumcontratorpere&hppitudine Lib.i.ca» if.
tenerijVt femper humi .^crpac, & in craflioribus obicdis volu^ fe^.y.&^,
tecar,nec vnquam reatcoHatad vcram pcrfpicaciam. Appeti-
£um,(i rationi parcrcfuilineac , necfeniliiiiibigendum iepcr-
mitcacad itudmmvirrurum ferri.rcdjmviam cencrc,& in vo-
2unt.icem formari.quod ii in ieruicutem fenfus fe addicacjab eo
corrumpi & deprauari , vt in libidinem degenerer. Atqueo-
mnino quum ck corum opinione illa; quas fupra dixi anim^
facultates iniidcanrjintellcdusjfenfus, & appccitus. fcu volun-
tasr^quse appellacio iam viilgaciorc vfu recepra eii)tnrelledum
ratione pr2Edirum aiferunt optima ad bene beatequc viuen-
dummoderatrice , ipfc modo fc in fua pra:ilantia fuiUncat , ac
vim iibinaturaliterinditanaexcrac.Inferiorem autem eius nio-
donem, ^uajfenfus dicitur, qua ad erxorcm &IialIucinacio-.
nem abftrahitur^tslem ti[c vc racionis feruia domari & paula-
cim proiiigari quear. Voluntatcm porro inter racioncra &
fcndim mcdiam locanc , fui fcilicet iuris & libertatis compo-
tcni^iiucratioxai obtemperarc^fiuefenfui rapiendain fe profti-
sucrflibeat.
3 Non inficiantur quidemintcrdum, ipfa nimiruni expe- Thilofophrm»
ricnciaconuifti , quanta cum difficuUate racioni apudfcre- i^h^i^^^i»
gnum homo ftabiliat: dum nunc titiilatur voluptatum illece-
bris,nuncfaifa bonorum imaginedcluditur, nuncimpotcntcr
percutitur immoderatis affcdibus,& tanquam funibus.vcl ner-
ms^vtaitPlatojindiuerfum abripicur.Qua eciamracione Ci- lj^ i.delcff.'
cero dicic iilos a natura datos igniculos,prauis opinionlbus ma Lib.^.Tufcul,
Hfque raoribus mox extingui.Vbi vero femel occuparunt in a- Q^xft.
nimis hominum ciufmodimorbi,impotencius grallari fatcntur
quam vt inciik coercere cos Hceat : ncc dubiwnc ferocibus e- l
quis comparare,qui ex turbataracionc, ceu auriga exculfo, in-
tempcrantcr ac W modo lafciuianc, Hoc tamcn extra con- y , ,
Woucriiam ponunt,virtiires & vitia in noftracflepoteftate.na ^Jj^^ i^^"^
fi noftr* (inquiuncj elcftionis eft hoc aut illud agere : ergo & £thic.,cap.j.
non igere.Rurfum fi non agerc:crga & agcre.Libera autem e-
kdione agcre videmur qujc agimus, & ab iis abftinere quibus
al»ftinen5U$;cr§o%ui4 boni agimus vbiljbeat, poflijn^usillud
^AP, n, INSTITVTIONII Ll B. If*
omieterc.-fiquid mall perpctramus , poflumus id cjuoque fuge-
Scneca, paf- re.Quinenam eo licerise quidam eorum proruperunt, vtiada-
iim. rintdeorum quidemeire munus,quod viumius: noibumvero,
f ^T j quodbene fandeque viuimus. vnde&illud Ciceronisin per-
a.dcNat.deo/ ,, ■ ri -r ■ ■ ■ ^
rum '■^^^ Cottse , quia libi quiique vircutem acquinc , nemmem ex
fapietibus vnquam de ei gratias Deo egifle. Proprer virtutem
enim laudamur, inquic , &in virtutegloriamur.quod nonfie-
ret fi donum eflec Dei,non a nobi^. Ac paulo poft/Iudiciu hoc
omnium mortalium eft forrunam a Deo petcndanija fcipro fu-
SiiTwnA fenten. mcndam efle fapientiam. Hxc ergo pliilofophorum onmiurn
t!A omniii Phi- fcnteutise fumma eft , humani intelledus raiioncm rcft^ gu-
iofo^homm, bcrnationi fufficere - voluntatcm illi fubiacentemja fenfu qui^
dem admalafolicitari, fed, vtiiberain eledionem habetjm-
pediri nequaquam pofl^c quin racionem ducem per omnia le-
quatur.
t.Deferuo& 4 Inter fcriptores Ecclcfiafticos, ramccfi nemoextftit qui
iibero 4r/;/rm uon agnofccrec & fanicate racionis in homfnc grauiter ex pec-
i;eterum Theo ^^^^ vuIneraraai,Si voluntatem prauis rup^d-catibus valdeim-
^^'"''*^-'*"^*"plicitam€ire*.muIti tameneoru longe plus SErquo phiiofophis
acceirerunt.Ex quibusveteres mihi videnrur hoccoiifllio vires
humanas fic extulifle^ne/i impo etiam diferce cffenc confefii,
primum philofophorum ipforum cachinnos , qubufcum tuc
certamcn h.ibebant,excurerenc:c{einde canii fuajce Iponte m -
mis ad boftum torpeci nouam defidixoccifioncm pr^bercnf^-
€^£ payftm £j.gQ nequidcommuni hominum mdicio ab'urdum traderent>^
exphtlofopina, ^^.jTjp^^,^ do6lrinam cum phiIofophi::e doguiacibus dimidia ex
^Thloh5.iTc6n- parte conciliarc ftudium ilhs fuit:precipue tamen fccudum il-
fiat£fum, lud fpedafTe.ne dciidi^e locum fjccre , ex corum verbis appa-
Homil. de ret.Habet Chryfoftomus alicubi:Quonia bona & mala in no-
prodi. ludx, ^j-^ Deus poteft.ue pofuit, eledionis liberii donauit arbirriu:
Hoiml 1«. in ^ inuitos non retincc , fed volences ampled:icur. Item , f^epc
^"^ '"' qui malus eft, fi voluerir,in bonum murarur : & qui bonus,per
ii^nauiam excidic,& fic malus. quia liberi arbicnj effe noftram
riacuram fecic Dominus:uec imponit nccefdrarem, fed cogruis
remediis appoficis cocum iacere ina-grotancis lenrcntia finit.
Komil.jJ. lcem.SicutnifigratiaDeiadiutimihil unquam pofrumus refte
a9ere:ica nifi quod noftrum eft atculcrimus, non pocerimusfii-"*
pernum acquirere fauorem. Dixerac aurem pnus,Vc non to-.
tum diuini flc auxilij.fiuiul nos aliquid afterreoporret. Adeo-
que veibu hoc illi paffim familiare eft,AfFeramus quod eft no-
ftrum.reliqua Deus fupplebic. Cui confencancil quod aic Hie-
D' lo» co- J^ooyiTius , Noftrum efll* incipere , Dei aucem perficcre : no-
tl Pela°". ftfi»ni ofterre quod polfumus: ilhus implcre quod non pofTu-
mus. Vides certe iis fententiis homini plus quam par erat ai
vinucu ftudiuni illos eflTe iargitos: quia pucabanc fenon alitci:
torpo-
dbcogNit. deirioEmptorij. 9i
torporcm nobivingeni;u pofle exptrgeficere, quim /i folo i-
plonospeccarearguerenc. id auccm cju.ua dexceiitateab iilis
fudii fic,po{lea vidcbimus. Ccrre,qua^ reculimus fentccias.efTc Ueo vtl fitlft^
falfii/imas.paulo poilconftabit.Porro timetfi Gra:c; pra: aliis, vei h^ferboU.
arque inter eos /ingulariter Cijiyroilomus , m extollendahu- i^iftlperplt.
nian.-K voluntatis facuicatemodfi cxcefleruncveceres camen o- ^* -^"''z^^'-'*
mncs.excepto AuguIhuoXicin liacreaut variant,auc vacilianf, ^ f^g^^^ntA,
aut pcrplexe loquuturvccerti fere nihil ex eoru lcriptis rtfcr-
reliceac.lcaqueenUMieiaJi^ fiiiguforum ienrentps exadius no
inlirt:emus:red carptim ex vnoquoq^ rancu deiibabimus quancu
argumcci explicacio exigeievifafuenc.Qui pollea fcquuti /iinc
(dum pro fequikji m humanse nacurse defeniione argu i^lau-
dem c.ipcat) leufim alij poil: alios in de:eriusconcinu6 delapfi
runt;donece6 venrum eil vt vulgoputareturhomofenfuaii ta-
tump.irtecorruptus,habere pr orfusmcolumcm rationem,vo-
luntatem etiammaiori cx pa:te. Intcrea volitsuit iliud in ore
omnium,naturalia dona in homine corrupta elle.fu pernarura-
lia vero ablata.Sed quorium tendei^et, vixcenteiimus quifque
leuicergulhuit. Egocerteii dilucid.' tradere vejim qualis iic Vide huius
nacura? corrupceIa,his vcrbis hcilQ fim contentus.Sed magno- c*»P-ff •^•»i.
pereinceieil attete cxpendi quidhomo & in cudis natur^ luae
parcibus vitiacus,&donis fupernaturalib.exutus valeat.Nimis FhilafophUpr»
crgo philofbphice hac de rc loquuti funr qni fe Chrifti iada- fan<e nimtm
baceiiedifcipuIos.Naquafi adhucintcger ftarethomo,fcmper ^'^orin EccU^
apud Latinos Iiberi arbirrij nomen extitit.Grsecos verono pu-^**' ^"<^"''-
duit multoarrogantius vfuoare vocabulum.fiQuidemcu/7T|ot;--'[J. ^°^[^'^^
CI01 dixerunt,3cii poteltas lunpiius peneshomine fuiller.Quo-
niam ergo ad vnlgus etiam ;pfum omnes hoc principio imbuti
funcprdediciim elfc libero a.'-bicno homlnem , nonnuUi autem ^,. ^
corumquieximi) voluncvidcri,quoufqueidcxtendaturnefci-,f„^,^ i/ir^
unc.nos vim vocis prius excacia.n:us,cum ex Scripcur^e fimplici- melius expen-
rateexequamur quid iuapce natura homo ad bonum aucma- dantur , defini»
lum polleat. Liberum arbitrium quid eflee qunm in omnium ^^''^^'^«^i arhi-
fcripcisidentidemoccurracpauci definierunt. Vidctur tamen ''^^^'f^'""^"*'"
Origenesid de qvjo paffim inter eos conueniebat.pofuifle^quu TnX^inTVnl
dixit, FacuUacem efferacionisad bonum malumve difccrncn-/c«f:««f.
dumivoluntatis advtrumvisehgendum. Necab co variat Au- I ib.j.deprin
guitinus,quumdocetfacultatemclTcratioiiis&volunratis,qua ^'P!'''
bonum eligitur gricia aniitentemiahnn.ea dcfirlence. Obfcu- blrdo^jl^^
rius Bernardus.dum vulc ar^yute loqui , qui ait effe confenfi.mi, di/l.r^. ' '*'
ob voluntarisinamiffibilemhberrate,&rationis indeclinabile De gr-ar. &
iudicium. Nec fatis popularis Anfdmi definicio,qui rradit effe hb.arb.
poteftate feruandi re<ftitudinepropter feipfam. ItaquePetrus ^'^log.dcli.
Lombardus &Scholaftici Auguftini delinitione niagis amplc- ]i\^\'l'^ 'i*
xifunt, quia & apertioreiac, Scgratiam Dei nou exdudebat: ak^^.fr^',''
CAf. II. I N SIIT VTIONXS LlB.lt.
frne qua volunrate fibi per fe non fiiflficere vklebant. Sua tara-^
& ipfi afFerunCjfiuc qux meliora effcjdue qux facere putabant
ad maiorcni expiit aiionem.Pnncipio confentiuntjMomen ar-;
bitrij magis ad rationem refercadum,cuiu'^. eH di.'ceruere inter
bonaSc mala: cpithetum libcri ^ ad voluncatempioprie perti-
nere,qu2e ad vtrunque fledi polilt. Quare tjuum itbcr ras pro-*
Part.i.qu^ft. prie voIuntadconueniar>TliQmas opciaie (^u.adiure dicitfili-
Si-ai-t.j- berum arbittium dicatur vis elediua^quic mixea quidem ex in-
tell]gentia&appetitu,m.tg!s tame ad jppecitum mclinet.Iam
habemus in quibus fitaru eifc doceant vim liberi arbitrij,in ra-
tionercilicet&voluntate.mmcquantum vtriquepartitnbuat>
breuicer vtdendum fupcfell;.
euiuj^odi rcs y Communiter ibleut resmcdias, qu3?fcilicetnihil adre-
Itber» arbitrto gnuniDei pertineat.fub libero hominiscoliiio ponere: veram
ftibticiant -vc- ^mg,^., iufticiam adfpecialem Deioratiam 5: fpiricualemrege-
^Z/olloUflui. nerationem referre. Qjipd dum vult olhndere aucher o peris
Lib«i.c.r. * -De vocationc Gentium, tiipliceui volunrarem numerac : pri-
mam renfitiuam,alteram animalem,tcrtiam fpiritualem: qua-
rum priores duas homini iiberas efle tradit, vlcimam opus eflfc
Spiritus fandiinhomine. Q^odan vcrumflc.fuo locotrada-
biturjiunc enim recenfere breuiter«liorum rcntcncias,non
rcfellerc propofitum eliHinc fic vt quum dc Iibero arbitrio a-
gunt fcriptores, non quid ad ciuiles tea externas adiones, fed
Gu:d ad diuin^ Legis obedientiam valeac,in primis requiranr.
Quani pofleriorem quacftionem fic prxcipua cffe fateor, rtiit
A (tdt. 12. ad lam arbitrer non prorfus ncghgcndam. CuJus fcntcntia» fper»
**• . „ me optimam rationem rcdditurum. Obtinuic autem in fchohj^
^ottipUxtte. 4jiftjn^io,qu2 tripliccm liberrafcm namerar.a nccefflcate pri-
ft arbttruU^ m*m,fecundam apeccato>tertiama mircria.quarumprimafie
bertoi, homini»aturalicerinh«rcatvtncqueatvlio modo eripi, duar
Lombard.li. alcerxper peccatum fintamiflae. Hancdrftindionemego libc-
a.dift. 25. ^^ rccipio^ nifi quod illic neceffitas cum coadione perpera^n
confunditur:inter quasquancumfit difcriminis,&quaiB necef^
fariocoiifidcranduir!,alibiappsrcbit.
tchtUJlicorum 6 Hoc fi recipitur,extracontrouerfiam crit.non fuppetcre
rhealcgortim ^^ bona opcraiibcrum arbitrium homini,nifi gratiaadiuuetur,
fcrufuU in hu- ^ gratia quidem fpeciali , qua elcAi foli per rcgcneracionem
ius ^u*/tiovu jQ^g^f yj.. Nam phreneticos nihil moror, qui gratiam paritec
Lom^arZn. & promifcue expofitam eflc garriunc.Sed nondum iftud liquec
a. dift. xC. fitne in totum priuatus bene agcndi facultatc , an habeat ad-
f€ft.7.«. hucnonnuUam, fed pufiilam & infirmam : qu^perfcqui-
dem nibil pofficopitulante vcro gratia,fuas ipfa quoque par-
Lib d-a 16 f^* agar.Id duir. vuicexpedireMagifterfententiarum,dupIice
* «rariam neccifaria effc nobisdocecquoreddamucad bonum
** opws
na coGNiT. Dfti redbmpTorij. 8i
opus idonei. ^vlrei am vocat Operantem , qua fic vt efficacicer
vclimusbotmo): Cooper^ncem aireram,(]U£ bonam vo!unra-
ccmrequiruradiuuando. In qaa parcicionchocmiludifplxcr, y.^^^ j^^j^^
qc&d dum graci:^ Dci cribuic efHcacem boni apperitumjiinui!: ^^^ p,j f^^^
hominemiam ru-ipi:ena:urajbon-jm quodammodo iicctineffi lo.&t.^.fett.
cacicer, apperere ficut Beinaidusboaam qijidem voluntatem 9.
OL»us Dei cfle afl'ercns,hoi.nini tamehoc c6ccdir,vtmoru pro- .^ ,.,
priobonam eiuhnodi voluntatem apperar. bed iltudab Au- ^^^^i^^
guftini mente procul abcll-.a q')o ra^ntn lumpfine parrictonem
videri vult Lombordus. Iii(ccuiuio membio auib;guuas nic
©{fendir^qu^E perucrlam genuit inrerpretationem. Ideo enim Vid. feit. i/..
pararutnos fccund^ DeigratiX'.cooperari,qu6d nollri iuris fit nuiuscapui»
primam gratiam vel rcfpucndo irritam facere, vel obedienrcr
jfequendoconfirmarc.Quod awthor operis De vocaricmeGe-
tium i'ic exprimic, L^btrum eife lis qui ranonis iudicio vrflrur, Lib.t.c.4,
a graria difcederervr non difccf fiiTc fic pL;emium,& vt quod no
potcftndi Spiritu coopcrante fieri, corum meritisdcputctur
quorum id pocuit vohmtace iaon fieri- Hsec duo iiotare ob'tec
libuit, VE videasramlcclorquantum a Onionbus Scholalticis
diflennam. Longiore enim intcruallo a rccentiotibus Sophi-
Jlis difFero.quanto fcilicet a vcruftace longius abrcefferunt.Vc-
cunque, ex hac tamen par;itioneintclIigLmu^ qua ratJoncli-
berum dedcrintarbitriu homini. Pronuntiar enim tandcm Lo- LiB.i.icnt.di
bardus^nonJiberiarbitrij ideonos elTequodadbonum & ma- ^" ' ''
lum vei agendum vel cugirandum peraequepolleamusrfeddu-
taxac quod coad;ione (oluti fumus. Qja: hbcrras oon impedi-
rur,eriam/i prauifimuSj &ferui peccati , & nihiiquampeccare
poflimus,
7 Liberiergo arbitrij hoc modo dicetur homo, non quia C «</«i/7<?, rtm
liberam habeatboniaeqaeac maii eledionem: fed quia malc ^^"'"^^^ ''*•
voluntacc agit,noncoad:ione.Opcimeidquidem:fedquorfuin ^^^"^*^*
attincbat rcm ra^^.tulam adeo fupcrbo titulo infignire.^Hgregia
vcro libercasjfi homo quidcm non cogiturad feruicndufD pec
xaro.hc tamen ei\ i^^ocfbwxi^^vt vindia tencitur pcccaci com-
pedibus ems voluntas. Etjuidcm MyfJt^x^'^ abomioor , quibus
fruftra Ecclefia facigatur: fed religiosc cenfcocaucndas eas
voces quiE abfurdum aliquid fonanctprrfertim vbi pcrniciose
£rrarur.QjK)tus autem qu^fo q uifque eft,qui dum affignari ho
miniIiberumarbitriumaudir,nonftatimconcipit ilhi««ieflc&
mentisfua; &voIuncatis dominunj, qui flefterefein vtramuis
partcma icipfo poffic ? Atqui (A\CQt quifpum) fublatum eric cbte earum
huiufmodi periculura, fi de fignificacione diligcnter plebs ad- 9"' ■ <^i>^ouM
inoneatur.Imo veri quum in falfitatem vltro human,um inge »" £aifyj.t?«r«
niupropendeat,(^tiuserroremexvcrbulovnohauriet, quarti l'"rt -
vetitate ex prolixa oratione.Cums rei cernus nabemus m hoc
1. ij.
CAP. 11« iNsTlTvTloNiS LlB. II.
ipfo vocabiilo,quaiTioptandum fir, experiiiientum. III.i enim
vecerfi interprecatione pr3etermiira,tota fcre pofteritas in ver-
bi etymo dum hseretjin exitialemconfidentum eueda cft.
^lterarelpon- 8 Quod fi nos PatruiTi authoritas mouet : iili quid< m affi-
fio,Patra (%m- j^^ j^^ ^j.^ habent vocabulum, fed fimul declarant quanti fa-
^num\ etiamfi ^^^"^ iUius vfum.In primis Auguftinus, qui non dubitit feruii
vocem arbttrij appelhre.Alicubi fuccenfet aduerfus eos qui liberu negant ar-
retimerintyta- bitrium;fcd prxcipuam racionemdecIarar,c]uum ait, rantum
msn hAretico- nc audeac quifquam fic ncgare voluntati^ arbitrium, vt velic
rumtgratiam gxcufare Bcccatum. Ac cerce alibi faretur fine Spiritu non c^
. ^^ j^^^^^.liberamhommis voluatatem,qaumcupiditatiDusvmcientibt«
roarbitrio da- 3.C vinccncibus fubdita /it.Icem.vida vitio in quod cecidit't#*
nc^e. , Iiintate,coepi(recarerelibertatenacuram. Lemjhoininem li-
Lib. 1. cont. bero arbitrio male vfum.& fe & arbitrium fuum perdidilfc.Ite,
luhan.Hom. ifberUm arbitrium captiuacum , nequid poffic ad luftitiain. I-
Ad Anaft e- cemjlibcrum non fore,quod non Dei gratia liberauerit.Itcm,
pift.144. iuftitiam Dei non implerijquum Lex iubet,& homo quafi fuis
De perf.iuft. viribus facit:fed quum Spiritus adiuuat.&hominis non libera,
Ench.adLau fed iDeo iiberatavoluncas obfequitur.Atque horum omnium
1*?^* *^^/r'^ rationembreuicer reddicquum alibi fcribit, homincm magnas
uiWc. cap.r liberiarbitrij vires,quumconderetur,accepifIe: fed peccando
I.ib.j.*c.7. * amififfe. Itaquealibi.poftquam oftendit hbsrum arbitriuin
Lib.i. ad Bo- conftitui per gratiani,acriter ir\ eos inuehitur, qui fibi iliud ar-
nifac.cap.3. roganc fiue graria. Vtquid ergo, inquit, miferi homines aut dc
Vk'^*^* iibcro arbicno audent fuperbire, antequam liberentur : aut de
Apof.fcr^. * ^^^^ viribus, fi iam iiberati funt? Nec attcnduut mip o nominc
Lib.defpiri- liberiarbitrij vtiquc libertatem fonare. Vbiautem Spiritus
tu & lie«ra. Doraini , ibilibertas. Siergo fcrui funt peccati , quidfeia-
C'J^' ftantdeliberoarbitrio > Aquoenim quis deuiftuseft,huic
a.Cor.j.17. &(eruusaddid:useft.Si autem liberatifunt^quid reia<?tant ve-
lue de opere proprio ? An ira iiberi funt, vt nec ferui eius effe
toart.1^5. vcXitit qui dicic,Sine me nihil poteftis f tcere? Quid,qu6d ali^
De corrept. etiam loco videtiir iocose eludere vfum eius vocis , quum Ai"
^cap.iji cit,libcrumquidem effearbitrium,fed nonliberatum:liberum
iuftitt^jferuumpecGati.Quim fentenriam alibi quoque repe-
tic & explicat , vbi docst liberum a iufticia non effe hominem,
niii arbitrio voluntatis: a peccato autem non fieri liberum nifi
gtatia Saiuatoris. Qui libertatem liominis nihil aliudcffe fibi
teftaeur quam emancipationem, vel manumiflionem a iuftitia,
iUius inane nomen videtur belle irridere. Itaq; fiquis vocis hu«
ius vfum non praua intcliigentia fibi permittatjper me quidcm
non vexabitur ob eam rem: i^td quia fine ingenti pericuio non
pofTe recineri cenfeo, magno contra Ecclefia? bono futurum fi
aboleatunneque ipfe vfurpare velim,& alios,fi mc confulant,
abfliaexe ©pcajcim.
^ Magauui
DS COGNIT. DBI RBDEMPTORir. Sj
9 Magnummihi prjeiudidum arculifle forfan videar , qui ^amuu aute
fcdptores omnesEccIcfiailicos , exccpto Auguftino, ira ambi- '^*ff>'" fexce-
gue aut varie in hac relocucos cfle cofefTus rum,vt ctrtu quip- P/o '^'^S"fi'»0
piam ex eorum fcripcis liaberi necpjeat.Hoc cnim perinde no- ^^eitlfrohoml-
nulliinrerpretabuncur qu.ifia ruffragij iure depellere ideo i- nU arbitri^ foft
pTos vohicrim/juiamihifincomncsaduerrarij. Egoveronihil Upfum,vt ctr-
aliudfpeftaui qua:n quod volui fimphciter acbonafidecoful- '"^» 'jnidfi^m
tum piis ingenlis : qu:E C\ eorum fcncentiam hac in parte expc- '". "";'<"'/"''-
dcnc , fempcr incerta fiuduabunt ; adeo nunchominem hbcrf ^'"Ir'"^^"!» *
arbicnj viribus fpohacum, ad folam gratiam confugere docec; hac loauendi
nunc propriis ipfum armis aut inftruunt, aut videtur inftruere. amhiguitate,
Dlfficjle ramen faclunon eft.vtapparear eosin huiufmeidilo- hutnana^virtw
quendi ambiguirarc, humana virtute nihil autquam minimo ^"'iM^ttt^f*^
sftimara.totam Spiritui fanfto bonorumomniumlaudcm<ic- *^a"uamSp^'
tuliflc;fi quafdam eorum fentenrinshucinferam quibusidcla- riiu! s.bomrii
re docetur.Qiuid enim fibi vult iUud Cypriani,eotiesab Augu- «mnmm Uude
ftino ceIebracum,Dc nullo gIorinndum:quia nihil noftrumcft, dttuUrmt.
nifi vt homoprorfus apudfeexinanitus , a Deototuspenderc ""'^' "^ P'"*'
difcat.Q«id :lhid Auquftini & EuchcrjKdumlignu vic^ Chri- f^^'^^?^* •
Itum efle exponunt.ad quem qui manum pwrexerit, viuer:Ii- facium lib 4,
gnum fcienci.-E boni & mali,voluntacis arbitrium , de quo , qui & alibi.
reliftagratia Dei guftaucric,morietur? Quid illud Chryfofto- Lib.inGene-
mi,Q_!Jpd omnis homo non modo naturalicer peecatorjfed to- ^"'
tus peccatum eft ? Si nihil boni noftrum cft, fi homo a vcrtice ^/'"^"- '* ^"
ad calcem rotus eitpecc;i:un-?,fi iietentarc quidcm Iicetquan-
tum valcat arbitrij ficultas : qui iam inter Dcum & hominem
laudcm boni operis parciii Iice:;t? Poffem eiufmodi formx per
multa ex aliis refcrre: {^d nequis cauilletur.me fcligere fola ea
qu3e caufar mc^ (eruiunt,quae autem aducrfancur callidc pr^ter-
ire,ab hac recitario.ne abftineo. Audeo tamen hoc affirmare,
vccumque nimij interdum fint inlibero arbicrio extollendo,
hunc tamen illis propoficum fuiffc fcopum,vt h«minem a vir-
tutis fu2e fiducia p^nicus auerfumjin Deo vno fortirudine fuam
repofifam habercdoceanr.Nunc ad fim:ilicem veritatis expli- y ''''^-^^'""^*
cationemin coniiderindahommis naturavenfo. cem "jentans
10 Quodrameinitiohuius capit!spraf:fatusfum,cogor rur- do£irmd?n lu
fum hlc repererc , Vt quifque maxime fu^e calamitacis , inopi.r, tovfidemnda
nudiratis, ignominiacconfcicntiadeicduseil &confternatus, ^ommU natura.
ira optinle in fui cognicione profecifle. Non enim periculum P^^P""'"^'
«it nc libi nimmm adimat homo, dummodo rccuperanaum in ^^..^^^ ,/^„^ ^,-1
Deo difcatquodfibideeft.At fibinctantillumquidemfumere -jthcmofeptr..
vltraius fuum poteft,quin & inaniconfidenciafeperdatj&d!- ditii agnoftrrsi
uinumhonorem adfetraducensjimmanisfacrilegij reusfiat. '"';*' ^"'»""^i^
Et fane quoties harc libido mentem noftram inceffit vt aliquid ^"^.^yS*''""' ^
Hoftrum habcre expet«mu5,quod iu nobis fcilicet potius quam ^^JJ.!t
1. iJJ.
CA?. II, INSTITVTIONJS LIB- II.
in Deo refide^t^cogstationem hanc noii ab alio cofiiiario fcta-
musftobis ruggeri quam qui primos parenres induxir vcdiiscf-
fe fimiles vellencXciehtes bonum & malum, Si ver bum diabo-
licum eft,quod hominem in leipfo crigit,illi nelocum fiemus:
nifi .ib holle confilium capere hbct. Dulce quidem eft, tantum
habere propris vircutis vr in teipfo acqiuefcas; Ce6y ne ad ina-
ncm iftim fiduciam illedcmur, dererreaut nostoc graues fen-
Id eonflKmatur tenti.r,quibu^ feutre proftemimur: qual^s funt , Malediclum
i Sentetiis fcri el]'e qui confidit in homine, &.ponit camem brachium fuum.
*fttir<t. Itcm,Non deledari Dcum robore equi:tibias viri illi non pla-
ier.i^.f. cere: fed affici erga tinicntes ic , fufpicicnt^es bonicatem fuam.
l^fal. 147.10. icem Jpfam efle qui dat I.illo vires,&vircute defcdo robur au-
%o.'u^^ ^^ get:qui f^citvtfitigeiuur & laborenradolefcentcs-.iuucncs im-
pinganr;qui autem in ipfo vno fpcrant.roboretar.Qn.? omncs
eo i"pc<flant,vc ne quantulicurtq^e foititudinis noiir:)? opinio-
ne nitamur.fi Deum volumus iiabere pronicium, qui fup.erbis
re{iftit,humiIihus.Tutem Am. gratiam. Tuir. in mcmoriamrur-
fu'-i veniant ifta' pr6mif(!oiiesJ£ft'i,ndam aqu3m fuper fitience,
I,ic.4.^. &flumina fupcr arida. hem.Omres ficiciues vcnicead aquas.
■aera.44.j. Qu2C tcftantnr , ad percipiendas Dei bcnedidiones nullos ad-
Idem 5j.r. nii tini/i fu^epaupcitatis fenfu tabefcentes. Nec pr.rtereimdse
T r .<' „ eiunnodi,quahs ifta cft Ief:!i^,Non crit amph'us tibifol a-.I lu-
cendum per diem,nequ£ luna ad luccndum per nociem:led e-
ric tibi Dominus in lucem fempicernnm. Soh*scerte autlunjc
fplcndorem non auferc Dominusferuis fuis:ftd quia vuhin i-
pfis folus gioriofas apparcrc:ab m eci un qu.T habcntur eoruin
opinione excel!e»uiff?ma,fiduc;am coruni proc.!] auocar.
3. Tefiimem» ^' Scmpcr fane mihi vehemefer iflud Chrytoftomi phcuit;
veterumTheo- Tundamentum noftr^phi-ofnphie cffe humihtatem.magiset-
logorum. iamnum il'ud Auguftini, Quem idmoduin, inquit, rhetor ille
tjom. de^ rogatus qnid prinmm ciT.t m elociuentin: juxccpcis:rerpondit
Epift s^^"ad pronuntiationeir!:quM reciindum.pronunciarionemrquid ter-
Diofc. tium,pronuntiationem..ira li me interrot^es de religionis Cliri
De vcrahu- ftian^ pr2:ccpeis,prim6,fecundo,& terrio & fea"»per rcfponde-
milit.vidcc. rc liberct humilicarem. Porib humdiratem nonintelligit, vbi
f"^""&\'ib ^^^''^ aliquant^virrutis fibi corcius a ftJperbia faftiiqueabfti-
/c 11. Cca.6. ^^^ ' ^^^ ^^' f'^^^"'' ^- ^^^^ feiuit qui nullum habeatnifi in hu;,'!
y. ' miIita'crefuuium,quemadmodufn aiibi dctffarat. Nemo, in-.
Hom.inloan. quic,fe palpCctde fuo Satanas cHiici vnde bcatijs eft,a Dco tan-
49- tum habet. Qin'd enimdetuo habes nifi pccc.icum ?TolIetibi
Lib^de natn- peccacum,quod tuum eft:nam iuftitia Dei eft. Item, Qujd tan-
g ^ tum den5tur.r pofhbHn:atepraj;umitur?vuInerata,fauciaca,vc-
x.ita,perdit*i eft. Vcr^ confef/ione, noft falfa defenfione opus
In l*fa. 4f. habet,IcejQn,ar.do quifque cogno.^clc qubd in feip^o nihil eft,
& ad-
t)l COGNlT. DEl RBDIMPTORIS. 84
& adfntorium de fe nuUiim haber:arma in ipfo confraftafunt,
belh fcdata funt.Necefle aute eft vt conterantur omnia impie-
tatis arma,confringantur,comburanrur;remancas inermisjnul
Jum habeas in te adiutorium. Qiianto magis in ce iBfirmus es,
tantb magis te fufcipitDominus.Sic inPfalmumfeptuage/imii
iuftitiaenoftrsereminifcinos vetar, quoDeiiuftitiam agnofca-
mus.-ac Deuin oftendit /ic nobis gratiam fuam commendare.vt
iios nihii efll" fciamus.Sraretantum Dei mifericordia , quum i
fiobisipfisnonnifimalifimus. Nehic crgode iure noftro cum
Dco concedamws,acfi faluti noftrse deccderet quod illi tribui-
cur.Siquidcmvtnoftra humilitas,cius cftaltitndoriraconfeftio
noftr.r humilitaris , miferationem eius in remedium paratam
habct.Neque vero exigo vt homo non conui<ftus , vltro cedat;
8c fiquas facuitatcs habet,ab iis animum auertar,qiro in veram
humilitare fubigatur: fed vr {cpo^io ^ihajoriits ^yiptxonnuiu mor-
bo(quo excsccatus.aEquoaitmsde fefeHcit)in veraci Scripturx
fpeculo feipfum probe recogaofcac.
12 Ac illa quidem vulsaris fcntentia quam fumpfcrunt ex "i* '^^^»*'
Auguitjnc^miiiiplacet^naruralia dona fuiflccorruptam homi- dat quantum
neper peccatum , fupcrn.arural:bus autem exinanitum fuifte. in homitie pa/i
Nam hoc pofteriore membro intelligunt tim fidci luce quam-^Aj^-^w trilftic^
iuftitiam,qujB ad caelefteai vitam rtcrnimquefoehcitatem adi- ^'^^mf.tcmnn^
pifcendam fufficercnr.Ersofeabdicansa repnoDei/miuI pri- ''^^^^«'» ^"^*
uatus eft Ipintualibus donis, quibus m (pem lalutis jeternas irt- ^-^ pyj^;/,^ dg
ilrudusfueratjvndefequiturjitacxularea regnoDei, vtquic- t>tro<jue gene-
cunqueadbeatamanim^ vitamfpeftat.in eo excinfta/inf, do- ratimaffirmat
nec per regenerationisgratia ipia rccuperet. In hisfunt.fidcs, /^'^^'^^ fecun^
amor Dci,charisas erf^a proximos, fanditatis & iuftiri.^ ftudiu. ^"'^ ^^^%^p-
Haec omnia quiuB nobis reftirtiat Chnftus , aduenritia cenfcn-y^-^^,^ naturA-
tur,& prxtci caturam: ideoque foifle abolita colligimus. Rur- /,^ dona corru-
fum fnnitas mcntis &cordisre(flitudoiimuI fueruntablara.at- /'Vii/K.j'?,/;^»-»/*
que harc eft naturalium donortnn corruptfo. Nam ccfi aliquid turAlm lero
intelJigcntiaf&iudicij rcGduu manctvna cumvoluntate, ne- -^^"*^"'''*''"'^'
qnc tamen mentem integram & fanam dicemus,qu.'e & dcbilis
cft,&multis tenebrisimmerfa,& prauitas voluntaiis plus fatis
nota eft.Quum ergo ratio qaa difcernit homo inter bonum &
nalum, quaintelligit Bc ludicac , naturale donum {it,non po- r
tuit in totum deleri : Ct^ pattim debilitata, partim vltiata fuit,
vtdeformesruinsE appareant. Hoc fenfu dicit lohannes lir- ^oan.1.5.
aien adhuc in rcnebrisluccre , CqA atenebris non compre-
hendi : quibus verbis vtrunque clare exprimitur , in per-
uerfa & dcgenere hominis natura micare adhuc fcinrillas ,
qu3B oftendanc rationale tSc^ animal , & abrutis differre,
quja intelhgclitia prasditum fit : & tamen hanclucemmul-
ta ignoraatiar dcn/jcate Riftbcarii vtefficaciteremergcre ne-
i n\y.
CAP. ir« fNSTlTVTlONI» LlB. II.
queat. Sfc volinuas,f]uiainrcpar«?bilisel1ab liomfnis natun,
non pGriit:fcd prauiscupiditacibus ticjindafuir.vcnihil leftu
t>etn4eyvtrun- appetcre queat.Hxc quidem plena cfldefiuirio,rc<J (\v\x p!uri-
t^ue fcfarnttm bus explic.inda ert.Ergo,vt fecudum primam illam diftinLlio-
explieandnfbi nem , qua hominis animim in intelledum & voluntatem par-
apimtt.hitdU" ^^^^ fi|iYius,orarionisordo procedativm inrellodus priore loco
'vires exciitiens excutiamus. Perpetua? crcitatis ita cum damnare, vt nihrl m-
al^ hac fefi.oie telligentla? vlio in gcnerercrum reiiqufi facias,noi modo ver-
iidi6. bo Dci.fcd fenfus eti.lm coramunisexperimento repuenar.V:-
Generaliaaute i^Q^]^^,^ enim infitum cfTe hum.Hio ingeni . defidcrium nefcio
friore Utocjua' q^q^j inda?,and.« vcritat s , ad qu.jm minime afpiraret nifi ali-
dam profert: ^ . ^ , r- n - i ii t
newpei.iweUc qi^o Cius odore ante percepto. Eit ergo jam narc nonnullahu-
£lum humatm mani intcllcdus perfpicientiajqiod vericatis ainore naturali^
ferfficietia a- tcr rapitur: cuius negled:us \\\ brutis animantibus argutf craf-
ii^uavalere, fu,-,-, abfque ratione /enfum.Qjjanquani h;:ec qual;rcunqueap-
petentia,antequam curfus fui \h\d umingrcdiatur,deficit:qu!a
S?U£tamendu moxconcidit in vanitatem. Siquidem mens hommis,pra^ hc-
pltci vanitate becudine,re<fl:am veri inuefligandi v«am cencrcnequit: Ted pei*
Ubtrau varios errores v.^gatur , & tanquani in tentbris palpando fub-
inde impingir,donec tadetn palara euanefcat.ica veritace qua?-
rendo , quam fitad ipfam qu.i^rendam &inueniendami«epta
prodit Altera dcinde vaiiitacegr.iuiter laborar;qu6d in quaril
rerum veram notitiam incumbereexpediat.fcpiusnon difcer-
nir.Ttaque indifquirendisfuperu^cuis acnihili rebus ridicula
curiofitatefe torquec : ad res maxime cognitu neceflarias aut
non aduertir,autcont€mptim & rarodcfleitit ; ftudium certe
fuum vix vnquam ferio applicat. De qui prauitate quum paf-
fim conqueranturprofani fcriptorcs , omnes fcre fe ea impli-
cuifl'ecoperiuntur. Qu.areSolomo,in torofuo Ecclefiafte,vbi
ea ftudia eft perfequutus \r\ quibus fibi videnturhomincs valdc
fapere,inaniatamen (t^^it & ftiu-da pronuntiat.
Porre.intelltge i^ Ncquetamcn ita conatus eius fenipcr \n irritum cediit,
fiabacad res qain aliquid aflequarur,prefertim vbi feipfamad infcriora ifta
urrer.asry c^~ Jncendir.Qujnetiam non iM Oup da eft qufn <.xiguum quidda
ikr! ^'^'*"^'' &defuperioribus delihet vrciinqne negligentius illis percon-
tandis v:-icet:non id quidem «nua facul^ate. Nam quum fupra
vkx pnefcntisfpatium euehitutv tum pra^cipue demum couin-
citur fur imbecillitatis. Quare,vtmelius perfpiciamusquo rC-
BucHtum irt' P"^ P''^ gradibus fuJE faculratisin vnaqu ?quc re procedat, di-
teUHfHsvJeat fiindion"em nobisproponcre oper.^pretium eft. Sitergoh^ec
in rerum ter- diftinftio, efle aliam quidcm rcrum terrenarum intclligcn-
renarumc'^ni- tiam.aliam vero c.^Ieftium. Resterrenas voco, qur ad Deuni
ticnt ^pc^uen- jcgiufmquc eius , sd vcram iuftitiam, ad futur^vit.-^ beatitu-
hlc /5." X ^^"^ ■'• ^^^ pertinoun'-.- fed cum vitaprxfcntirationem rela-
muafor' prt* tionenique habent , &<3Uodammodo intra eius fines contf-
•^** nentur.
DE CO-SMtT. OBI REOEMPTORIS. 8f
nentur.Res cjelcftss , puram Dci notitiam, ver^e iuftitiie ratio- ximefequentl"
nem,acregnic^Ieil!smyfteria.lnpriore genere funt , politiaj bwynempei^.
ceconomia, artesomnes mechanica: , difciplinajqueliberales. '^•^ ''^*,
Iii fecundo.Dei acdiunix volunratis cognicio,& vitsefecudum q,l{^17res*iU
cam foL'mand:e r^^^gul.i. De priori autem fic f;?tendum , Qao- /^ me>iia,s fiue
niam homo animaIeinaturafoc!ale,naturaIi quoqueinftin- terrenM ntn^
^tt, ad f >uend im conferiundiintjue eam focieratem propcn- ""■' ^^»^^ ^'^'
der; idconue ciuilis cuiufdam & honeftatis & ordmis vniuer- ''"' '"' '''""'f
,-,.', • rr ■ I • r • ei^ixdnm inttl-
iaiG^ imprelliones melieomnium hommum animjs conipi- 7 ^y;^ -j^/r^j,.
ciinus. Hinc lit vc ncm.> reperiatur qui non intelligar.oporte- Pohttam tnim
re quofuis homininn coerus legibus contineri,quiquenonca- (jr cecenomiam
rum legum principia mete compltdacur.Hinc ille perpetuus '*^ omnesam'
ram Gentium om iium, quam iingulorum morcalium in Icges /'^'^"""J"'' ^^
confcnfusjquia infiitaruntvniuer/i^,abfque magiftro aut legil- ^tlu,<r°At»oporte~
iatore, ipfaaim femina. Neque moror diilenfiones&pugnas re ejuofuts ho-,
qu.T mox emergur,dum ali jcupiunt ius & fas omne inuerfum, m num ccetus
foluca legum repagula , libidinem folam pro iure gra/Tari , rt ^'l bui contint'.
fures & lairones : alij 'quod viiiium plufquam vuloare eft) ini- ^'•"^f »* '^'''"*
rr i t t- r • VI 6^ harum re-
quurn ede put.int quod pro ::equo ab aliis lancitur: contra,lau- ^^^^ pnncipia,
dabile contedunt quod ab aliisveratur. Siquideilli non ideo rnente compre-
Icges oderunc quod ignorec bonas & fan^as eflc: fedpr^cipiti htndunt: atqut
cupidicatcf.jrentes , cum manifelH rationepugnant:&, quod ^^Z"/'"»^''' ^*^'
mcnti.^incelli^cncia probancpro fua I;bidineabominatur.Po- ^"^" «'/^w-
n - ^ 1 n. Ti • resdamnant,
itcruis cerramen talc eft vr primam ilUni conceptioneni xqui-
ratis no dirimat.fiquidcir» dc Icgum capitibus duminter fc Ai-
fccpnnrhospii.cs.in <}uandam xquitacis fummam conrentiuc,
In quo d biliras cerce humanic mctisarguitur, qu^ etiam dum
viam fequi vidctur,claudicat& vacillat. Mancc tameillud, in-
rperfum eiTe vn'uerf?s femcn aliquod ordinis politici. Atque
hoc amp'um argumentum eft.in huius vic.c conftitutione,nuI-
lum deftirui iuce rationis homincm.
14 Sequunciir arccsru liberales, tum manuaria?, quibus di- Setundoyi» ar-
fccndis,quia i- cft omnibus nobis quxdam apcirudo,in cis etia tibw difctndis
apparct vis luiunni acumiflis. Qu^anquam autem non funt o- *''*''^ huma- ^
mnesomnibusdifcendis idonei,faciscame communisenergia? "*** i^teiieittu»
certum fpccimcn eft, quod nemo prope reperiturcuiusin arce
aliqua perfpicientia non fe excrat. Neque fola fuppetic ad di-
fccndum cnergia& facilitas,fedad excogitandum in vnaqua-
que arte nouum aliquid , vel amplificandum & expoliendum
quod alio pr.^cante didiceris.Quod vt Platonem perpcra im-
pulicvctraderec comprehenflonem eiuflnodi nihil efTc quaoi
irecordacioneiira nos optima ratione cogit fateri cfTe ingenicii p.. , .,
humano ingenio ciusprincipium. H^ec^ergo documcta aperte ntVni»irfJe
teftantur vniuerfalem rationis & intclligentijccomprehenfio- eiufmodi fact^
«craefrehominibus naturaliceriaditam.Sictamenvniuerfalc tas iwtsUi^iit:,
C A 1>. If. INSTIT VTIO N 13 LIB. | I.
'vt mbilornmn eftbonu.vtin eo pro fequirquepeculiarem Deigratia agno-
"jayia ennfiii fcei-e dcbsst. Ad quam ^ratstudinem Hos abunde cxpereefaac
Dei gratiam .Jpienatureconditor.Gum monones creac.in quibusrcprarfen-
fatii ruperque t<Tt quib' exccliat docib* hominis anima,ni/i eius iumine per-
'lepntur. fufa; vc quod fic naturalc ineft omnibuSjVt prorliis gratuiru /it
erga (ingulos beneficetigeeius munus. Ipfarum porro artium
inuentioaucm^thodicatraditio,2utinterior & prarftatiorco-
gnitio(qti3epropriaeft paucor£Mn)n©neft quideni foliduwi
argumetum communis perfpicaci^iquia tamen promifcue c6-
tingit piis & impiis , iureinter naturales dores numeratur.
Vfis cognitio- 15 Quotles ergo in profanos fcnptores incidimus,ilia qusr
Tsis iir i»teUi- admirabilisiniisafFufgerveiitatisluceadmone^tmur, mentem
geti^ctrcaret }jominis, qultulibec ab integrirate (ua coliapsa &peruerfam,
tcrrenas ve>j ^jjj^jjj tamcn etiamnum Dei donis veftitam efle & exornata.
fifitt, vt ment€ ^ivnicum ventatis fonce,Dei Spiritumcfle reputamus,verita-
hDmi?jis quan- tem ipfam Hcque refpuemus,neque contemnemus,vbicunque
lumiibtt ah apparebir:nifi vclimus i» Spiritum Dei contumeliofl efle.non
integritate fua gr^jj^^ d^na Spiritus , flncipfius contemptu &opprobrio,vili-
to apfam^,fxi penduntur.Ouid autem? Veritatcm affulfiire antiquis iureco-
denis etiamnu, fultis ncgabtmus,qui tanta sequitatc ciuiiem ordinem & diici-
trmtam ejfe pliwam prodideruE?PhiIofophos cjpcutiire dicemus cum in ex-
agnofcAmus. qui/ita ifta naturx conrcmplatione.tum arcificiofa defcriptio-
ne?Dicemus mcntem illis defetilTe.cui arte diflercndi coftiruta
nos cum ratione loqui docuerunc? Dicemus eos infaniiflcjqui
medicinam excudendo, fuam induftriamnobis impenderun^.
Quid mnrhemataomnia ? putabimufne arnentium deliria ? I-
mo ne hwc; ingenci quide ^dmiratione, veteru fcripti legere 4e
his rebus poterimusradmirabimur aute,quia prseclara, vt funt,
coocmur agriofccre. Porro laudabilene aliquidaurpra?claru
cefebimus,quod no recognofcamus a Dco prouenire ? Pudeac
nos tantjeingratitudinis,in quamnon inciderHntEthaicipoe-
t^,qui&phiIofophiam,&leges,&bonasomnesartes,deorum
inuenta cfTe confeffi funt. Ergo quu homincs iftos,quos Scri-
ptura 4y;^mf vocatjvfquc eo fuifle pateat in rerum inferiorum
inueftigatione acutos & pcrfpicaces» talibus exemplis difca-
raus quotnaiur^human^bonaDominus reIiqucrit,poftquaiii
vcro bftno fpoliata eft.
Vein^e in ^^ Nequc tamcn inccrim oMfuifcamur hxc prxftantiffima
eommune bo~ diuini Spiritus eflebona.quxin publicumgenerishumaaibo-
dum generis nuin,quibus vult difpefat. Si enim Bcfeleel & Oliab intellige-
humaniqul, tiani & {^jentiam qu^e ad fabricam tabernaculi requirebatur.
bufdam colla- Qportuit a SpirituDci inftiliari:n6mirum eft, fi earum rcrum .
tajHm ,*c 0- ^^^ j.^^^ .^ ^.^^ humana prajftatiffiinar, cognitio per Spiritum
Bxoc.ji.j 5c Deicomunicarinobisdicatur. Nequeeft currogetquifpiam»
5>-jo, QuidnamcumSpiritucommercij impiisjquifuncaDeopror-
DE COGNlT. DBI RIDBMPTORIS. 86
fi-is alicni?Na qubd dicitur Spiritus Dei in folis fiHelibus habi-
tare , id intelligcndum de Spiritu fandificationis, per quem
Deo ipfi in templa confccratnur.Neque tamen ideo minus tt- interdum «til
plct,mouer,vegecjt omnia eiufdem Spiritus virtute,idque fe- O' ;»?/'»«>?'«»-
cundiim vuiufcuiufque generis proprietatcm, quam ei crea- t'^'^^^*^^^^^
rjonis lege atcribuTt. Quod C\ nos Dominus impioru opera & ^^^ J^'^^y[
minifterio,m phyficis, d^aleiflicis , mathemnicis & reliquisid
gcnus voiuit adiutosjca vcamur:ne fi Dei donx vlcro in ipfiso-
Mata ncgIigamus,deniu«iuftasi£naui^nortrepoenas.Acver6,
ncquis hommem valde beatupucet quum fub clemecis huius
munditanci vcricatis comprehendendx encrgia illi concedi-
tur.-fimuladden-.iuiJieil >totanT iftam & incclligendi vim , &
inrcHigcnciam quxinde conlcquitur, rem efTe fluxam & eua-
nidam coram Deo,vbi non fubeft folidu vcritatis fundamctu.
Venffimc enim A ugirlinus ( cui fubrcriberc , vt dix imus,coa- Lib.*, difti*-.
ftifuncMagilter rcncenriaru & fcholaftici) vc gratuitahomini iy.
dona poll 1 ipfum decrada efte, ita naruralia hxc qu^ rcftabar,
corrupra fuifle docec. non quod per fc inquinari poflinc , qua-
tcnusa Dco proficifcunturiredquiapolluto homini puraeflfe
dcfierunr,nc qiiam rndelaudem con equarur.
17 Ha?c fumma fic, in vniuerfo genere humano perfpici na- u fummA^ali-
turac Moftrx propriam cfTerationem^quse nos alsrutisanimali- (jmdnatura
quin potiustali fpecuituio -^f.tumiM
moncmur^quod nobis relidii cft.Dci indulgeti^ meriro debc-^;«,;^ diuinx
rca'eribi:quianifinobis pepcrciftet, totius naturae in teritum ^ti/crjij; de-
fecum traxiffcr defcctio. Quod autem alii prseftant acumine, ^f^»
alijiuJicio fuperant , aliis mensagilior eft ad hancvelillam
artem dilcen.iam , inhac varictatcgratiamfuam nobis com-
mendarDcu^J^nefibiquifquam velutproprium arrogec quod
ex mera il!ius libcr.ilitate fluir. Vnde cnim alius alio prx- 1(Atioi,
ilaarior,nifi vt in n.itura communi emin«at fpccialis Dei gra-
cia,qua:multospr2:i:cricns,ncminire obftriftam efTeclamat?
Addequod fingularcs motus pro cuiufque vocatione Deus ^^
inftdlat.cuius rciniulraoccurrunt exempla in libro ludicum, ExempU,
vUi dicitur Spiritus Domini induiflequos ad regendii populil Iudic.tf.34'
vocabar. Denique in eximiis cjuibufque faftis fpecialiseft in-
ftindus.QuarationeSauIemfcquutirunt fortes,qHoru tctige-»«Sam.io.tf*
rat Deus corda.. Et quu prscdicitur inawguratio in regnum,ita
loquitur Samue 1, Tranfibic fupcr ce SpiritHis Domini , & eris ^.sam.i^.J.
vir alius. Atque hoc ad totu gubctnationis curfam extenditur;
ficu ti poilca narr arur de Dauidc,q«odtranfierit fuper eu Spi-
ritus Domini a die illa in pofterum.Sed \^t alibi traditur quo-
ad particulares motus." Imo apud Homerum ingenio pollereody(r.«j2
di4:unfurhominesnonmod6prout cui.quediitribuiclupicer,'?^^?^.
*^P'''* iNsTiT V r I oNrs LiB. irl
ie.dotovtv»f^paytia-i.¥A ccrte expericntia oftend/tjdum atroni-*
tira:pelierencqiiimaximeingenio/icrantacroIertes,in manii
Tf 1 ^ arbicrio Dei cfle mentes hominiim,vt eas /ingulis mometis
3 .107.40. regat.-qua ratione diffitur auferre fenfum prudentibus.vt erret
per inuin.Carteruni in hac diueditate cofpicimus tamealiqua*
imaginisDei fuperftites notas,qu2etotum humanumgenus ab
ah'is creaturis diftinguant.
^llZIIZ'' *^ ^"'^^ exponendum eft quid cernat humana ratio , vbi ad
^evihiimang. '^p""'''^ E>ejjenitur &rpiritualem illam perfpicientiam : quar
Tationisfeu in ^'^^^^'S potinimum rebus conftat, Deum noftc, paternum crga
tellighi£,circ.i "°s eius fauorem,in quo falusnoftra confiftit, & formandde,fe-
res cxicpts ^ cundum legis regulam , \\ix rationem. Cum in primis dua^
fl7Tr'/7 "^ bus,tum veroin recundoproprie,qui func hominumingenio-
iS^.vfqul. "^ ^^^"ii»talpis funt c^ciores.Equidemnon inficior, fpar/im qux
^«w autem ^^^'"^pud philorophos dc Deo legifcite & appofi'.edida: fed
yes fpiritualcs 9'-'^ ^ertiginofim quaudam imaginacionem femper reiipianc.
^^lcapita re- Ppbuit quide illis Dominus , vt fupra di<flum eft,ex!guum di-
Tfd!lT''''^" "^"^'^^'^'■'^^"^^^^^"'«'"^'^"«'^^"''^'"^"ipiei^ati obtederent^ &
tL TJ!^.'"*!'' cosintcrdum ad dicenda lonnuUa impulie quorum confefiio-
cr voluntAtis " ^P" coumcerentur:fcd ita viderunt qux v!debant,vt tali in-
inttlligenttam: tuitu Hiinimead ventatem dirigerentur,nedu!Tj percingercnt,
tifca hxetriit qualiter nodurni fulgetri corufcationem , quiin rnedio agro
tTrTA^'^"'^' €ft viator,longe latcque ad mometum \[dtt:icd adeo euanido
i/.liLmZ^^^r '^pe^^u, vtante nodiscalif^ine reforbeatur.quam pedem mo-
firnis.cLeganti "^''^ ^nca'- : tantum abclt vt in viam taii lubhdio deducatur.
fimiiitudine ii- Pf^tered xWx veritatis guttul^,quibus librostanquam fjrtuit<>
i^ratts. aipergunt, quot & quam portentofis mendaciis funt inquina-
lib. j. t2e?Denique illam diuine erga nos beneuolenti^ certitudinem
15.1^ ^ '^* C^"^ ^•-'^ hominisingenium immenfa confufione rcpleri nc-
ceflc eft) ne olfecerunt quidem vnquam. Ad hanc ergo vcrita-
tem necappropinquat,necc®ntendit, neccollimat humana
ratio , vc intelligat quis fit verus Deus , qualifve erga nosefte
j. . j r ■ '^'elit.
J-ffinde Uyti)tU 01 -ri/- r • • n •• »••
v-^ s. teo^rno '^ Scd qui.t falfa peripic.iciae noftrr opinione cbrij ,:eger-
xiist ex qttiliu ''^^''e nobispcrfuaderi finimus, iUamin rcbusdiuinis crcam
cnUigitur. I. prorfusefte&ftupida.-fatiusjOpinor^fueritScriptura? teftimo-
ifili^ualuiedo- niis,quam rationibus id comprobarc. Hocpukherrimedo-
natos ejfe ^A- ccc Iohanncs,eo qucm mipercitaiailoco, quum fcribitinDea
tT^Dii^h^^^d 2^^"'^^^ ^"'fl<^ vitam,& eam vitam qua? cfictlux hominum:Iu-
somi?ythen7cre ^^""' ^^"^ ^" tcnebris Iucere,& a tenebris n»n coprehendi.In-"
peffe. dicat quidemhominisaaimafuigorediuinselucis irradiari, vc
lohan. I 4. nunquam plane vel exigua faltem eius flama , vcl faltem fcin-
tilladeftituarur:fed ea tamcnilluminationeDeum non com-
K*ttoprin!a. pichendcre, Cur id.? quiaciusacun»en,quantum ad Dei noix-
tiam,mei;a eft caligo. Quum enim Spiiitus horaines appclhc
DE COGNIT. DBT RBDBMPTORIS. 87
scnebras, eos {imul fpofiat omni fpiricualisintelligcci;e facul-
race.Quate fxdelesjqui Chnitum amplcdunciir, no c5 fangui- lohan.i.it.
nibus,neque ex voluncate caiars aut viri , fed ex Deo aacos af-
fenc.QuafidicereCjnonelVc tani fublimis fapicncis capaceni ^*»'" ^l*era,
carneni.vc Deum^&quod Dei eftJufcipiaCjniii Dei Spiritu il-
lizminecur. Q_emadmodum certatuseH; ChriftuSjhanc fpecia- Maith.uJ.iy.*
lcm elie Patris reuelationem,qu6d a Pctro agnofceretur.
zo Si pcrluafum nobisforct(cjuodextracontrouerfiamcr- j ^^^ .
fe debe:)natura; noilr^ dec-ne quicquid c:^Ieitis Pater eleclis ^ „aturJ}e"ilc
fuis pcf Spirituregencratioriisconfcrchic nuUa efTet liefitan- Faue c^Ujii
di maccria. Sic enimloquicurpopulus fidelisapud l?i:ophe- perrc^efierati»
caiu, Qjomaapudceeitfons vicxj&inluminetuo videbimus '^t^^pirttumin,
iumen.idem ceftarur Apoitolus, cuum aic nemmem poHc di- [ " ^j -^^"'^*
£cre Dominum lclum, niii in Spiritu lanao.Ec lohanncsiia- Ugentiaau^fa^
pciibjftuporem difcipuiorum videns,exclamac, nemmepoiTe lutnncfirttfunt
accipere quicquam/.uii dacum illi fueric defuper. Donutn au- ^'^te regen*ra~
tem ab eo iiitelligi de fpeciali iilcfininacionejnon comuni na- ^""^^^ minimc
tixrjs doccjinde conilarjquod tocverbis^quibus Chriftum com- ^/J"^*^lf^^* '^^
mendaueracdifcipulisfuisjnihil feprofecilicconquericur. Vi- c ijar;mbu$
deo, inquiCjVerba nihileiTcadmentes hominum de rebusdi- apparet.
uinis imbuedas,ni(j Dominus pcr Spincum fuum incGlligeciam Pfal.jfJ.io/
dederic. Quinimo Moles , dum populo exprobrac fuamobli- J-Cor.ji.j.
iiionem.fimul camenotatjnonaliceripfum pofle in mylleriis ^ an.^j.z^/
Dei fapere,niii ipfius beneficio. Viderunt, inquit,oculi tui ii- ' ^*
gna illa porccntique ingencia: & non dcdic nbi Dominus coi;
ad incelligcndum,nec aures ad audiendum , nec oculos ad vi-
dedum.Q^idplus exprimerct,fi nos vocaret ftipitesin operi-
bus Deiconfidcradii?Vnde Domiuui» per Prophetam.fingula- lere.^^.y.
ris gratise locojpollicetur fc daturum Ifraelitis cor , vc ab illis
cognofcaturnimirum innuens, tantuiH hominis metem ipiri-
tualiter faperc , quancum abs fe illufLraca fuerit. Hoc quoquc
fuavocedilucideconfirjjjauicChriftus, quumdicercc ncmine ^o^^^'^- 44?
venire ad fe poflc, nifi cui datum a Patre i"uo forer.Qujd ? an-
non ipfe efl viua Patris imago, in qua totus gloriGe eius fpler\-
dornobisexprimitur? Ergo non potuitmeJiusoflcnderequa- ^rgumetiijn--.
lisfic nofiraad agnofcendum Deii facultas, dum ad cernen- '«'p^'^ '^f"»
dameiusimaginemjvbi itapalim exhibetur,oculosnobisefIe ^»"^''''''*^"'*»
negar. Quid? Annon ideo m tcrras dcfccndic vt Patris volun-
tatemhominibuspatefacerer.^Annon fuaquoquelcgarionpfi'
deliterdcfundusefl.?Itaeil fane.fcdnihilcfficiturciusprsdi- primum^.rgnn
catione,nifi interiormagifter Spiritus viam adanimospatefa- m^ntum.
ciat.Ergonon veniuntadeummifi quia Patreaudierunt &e-
«lofti funt.Qua? ifta djfcendi & audiendi ratio? Nempe vbi au-
res ad audiendum,&mentes ad incelligendij, Spiritus mira &
iinguIativirtutefQrmat.Acneiiiudnouum videatur > Icfaiie u(a.$^ 7.
CAP. U. INJTITVTIONIJ tlB. llJ
vaticiniumcitac,vi>i du EcclefeinftaurarioncmpromHtit,eGs
Dei difcipuios fore docet qui in falutem colligenrur. Si ali -
quid peculiare de ekdis fuis illic pr.Tdicit DcuSjConftatro de
eo doclr;n.sgencre ipfuin Joquivjuod impiis etiam & profanis
communeeft» Reftatigicur vcintelligainus, ncminipacerein
regnum Dei ingrefllim niii cul nouam mente Spincus fandus
^hermn ar- fua illuminacione feceric. Cmniumvero clariffime Paulus,
gH^£nn<.m, qui difputaticnem hanc ex piGfeflb ingreffus, poftquam ftul-
titi^acvanitacisdamnauic vniuerlam hominum fapienciain,
^ adeoQuc prorfus exinaniuicita •ocludit dcmum,Aniraaleho-
nnne uo polie perciperc qua? lunc bpintus Dei: itulticiam elle
illi.ncc pofle inrelligercquia rpiritualiter diiudicantur.Qucm
vocac animalem?ncmpe qui nacurg luminc nititur.Illc,inqu3,
nihilinfpiricualibusmyfteriis Deicomprehcndic.Q^!difa?aa
quia per ignauiam negligicMmoietiamii enitacur.nihil poceft:
quiafcilicet (piricnahcerd'iodicantur. Qnid iftud (ignificat?
quia humana: perrpicacijepenicus ab!condica, per folani Spi-
ritus reiiclationempatefiunc : adeo vtpro ftulcitia ducan-
cur , vbi Spiricus £)ei nonillucec. Anteautem fupra ocu-
lorum 5 aurmm , mcncium capacicatem exculerac qux prsppa-
rauicDcusdiligencibusIe. quin fapienciam humanam , quali
velum quoddam cfle ccftacus fueraCjqiio mcns a cernedo Deo
^ .. . impeditur. Q'Mdvo!umus? pionuntiac Apoftolus infacuacam
rnentum. ^ E)eo fapicncum huiusmundi: 8c nosicihcecacumtn ilii eri-
i.Cor.i io. buemus , quo ad Deuiu & cjeleftis regni adyta penctrare pof!-
fic? Faccflat a nobis taata vecordia.
Ghiaft^m ar- zi Itaquc quod hjc dctrahithominibus , alibi foli Dco cri-
gumhum.Tieo buit in precatione.Deus,mquit;& Pacer glori^E dec vobisSpi-
feli tribuit S- ricum fapicncig & reuelationis. ium audis,omnemfapieiiam
£cytptur-t ado ^ t^^hq] acioncm efle Dei doQum. Qujd pr2eterea?Illuminacos
^r;o«« e^ J^- Qj,^j|^5 i-iientis veftra?. Cerce fl noua teuelatione mdic^cnc, a:
lutunojtrsgiS- . . jjY-r-- r r ^
rtam. Cxcntit fcipns c^Ecutiunr.iequitur demde, Vc iciatis qu:e lic Ipes voca-
j^ttiir inrehns tionis veftu^j&c.Ergo caiTtS incciiigeatise non eflecapacesho-
txl€fi:bM intd n^inum incntcs vc vocactoncm Uiam nouerinc,facccur. Nequc
hgentiAhnry:-a- |-j'ic garriat Pelagiauus quifpiain,hu'c vel ftupiditaci,vel rudi-
MtHf ' ^^"^' ^^^^ Deum fiiccurrere,dum verbi fui do(5lrina eo dirigic homi-
Ephef.i.iy. nisincelle<flum,qu6.,flneducc,peruenire non pocerac. Habe-
obieaioniihiC' baccnim Dauid Lcgcm , in qua {(uicquid fapiencix deflderari
reticA dilutio, poteft,comprehenfuai crac : neque tamen eo contentus, ocU'
l*fal.iisiS. |Qsf^bireccgipoftuIac,vcLegisipfiu5myfteriaconfideret.Qua
certe loquutione iniuiit jfolem exoriri terris , vbi homtn-ibus,
DciverbameIucet:verumeos non multum inde confequi,do-
nec oculos vel dederic vel aperuerit ille ipfc qui ideo pa-
lac.u T* 5«^ luminum vocawi: , quia vbicunque Spicitu fuonon rc-
iplendec
ȣ COGNIT. DEIRBOEMPTORIJ. 88
fplcdec, omnia tenebiis occupantur.Sic & Apoitoli ab optimo ^ ^^n-Hi^i
cjuidem ma.giftro rire &abunde cdodi fucraot : nifi tanien
indigerent Spiritu veritatis qui eorum mehtes hac ipla dodri-
n3,quamanteaudierant ,erudirer,non illumexpcdareiube-
rentur.Si quod petimus a Deo,deefl~e tkobis conHccmur, & ipie
in eo quod proinitticnpftram arguicinopiamtnemo iam fateri
dubitet.fc tantum ad mteliigenda Dei myfteria valere , <juaa-
tumeiusgratiafueritillummaxus. Qui iibi plus inielligen-
ti^ tnbuic 3 €oc2ecioretl, cjuodca^citatemluamnonagno-
fcit.
12 Reftatter;iumiIIudmcmbrum , de cognofcenda vit^ Jj'^"'*^ %»
probe iailicucnd.^regula>quam vere operiimiuftiti^ nocitiam ^•'^^^"^^ ^"niiJt
imncupainus; vbi videturmensluimanaeircaliqua oquamio «^ Lteili^X^
ruperioribus acutior.Siquidem teliatur Apoitolus^Gctes qu3e t a.- quod^rZ.
Lcgc non habcnt, dii Legis opera faciunt^flbi pro Lcge eftc^ac ^'«^w'- tffitfno.
Qltendere opus Legis criptum incoidibus iuis, teftimonium 'J*" •^/'o/?«//,
iliis reddente confcientia,6c cogtcationibus inter fe accufanti- ■^^^"^** »4.
busjauc excufancibus corajn iudicio Dei. Si Gentesuacura-
iiter Legis iuftiriam iiabenr mentibus fuis inlcuiptam^certe no
dicemus eas in vitac rationc prorfus c^scutire. Et niiiii eft vui-
ga!ius,quamlegenaturaii (dequa iftic Apoftolus loquicur)
hominem fufncicnceradre(^a vitx\normammft]tui,Nosvero T^ricne ex e»-
cxpendanms , quorfum indita hommibus h.-ec Legis notitia j'^"'/' ■"^''"''
fucrit;tum protinus apparebit quoufque iilos ad ratioiiis vc- 'r""^^^^
ritacifque fcopumdcducat. Idquoque ex Pauiiveibis-Iiquer,
fiquis dipfofttione obferuet.Dixer ?.c paulo ante, eos qui in Lc-
ge peccaucruHt,pcrLegeiudicari:quiiiueLege peccauerunc,
♦fine Lege perire.Hoc quia poterat abf^jrdum vid«ri,vt fine vllo
iudicio pra:cedente Gentespereant,c©nciBUQ iubiicitjfuam il-
liscenfcientiam efle vice Legis-.ideoqucadiuftam earumdanj-
nationem fufficere. Finisergo Jegisijatura^scft , vtredda-^ fW7/»^tfr4-
tur homo inexcufabiiis.Nec maile hoc modo deftnietu.r,Qupd nonefim, ^
/itconfcicnti^ agnitio,inter iuftum 8c iaiM^tu«jfufficienter dif- '^^f'^^*'onti z.^
cernentis : adtoliendum hominibus ignoranti^^pr^tcxtum, ^**^*'' «''^
^umfuo iprorumteftimonio redacguuntur. E.aefthqminis
crga fcipfum mdulgentia , vtinmalis perpetrandia libenter
mentem a peccaci fenfu,quoad iicet, femper auertat. Quara-
tione videtur impuifus fuifle Plato , ve exiftimaret no peccari
ni/i ignorantia. id quidem ab co coouenienter dicluni forec, Vniieltqutf
fi huraana hypocrifis tantum m tegendis vitiis proiiceret , vt Platonemfa-:!-,
niens non fibi male confcia circt coram Deo. Sed quum fub- ^"\ p'ec.,ta o^
terfugiens pCGcatorimprcftum fibi boni& mali iudicium , il- ''"''"* ]^"°^""-
luc identidem retrahatur, nec conniuere ita permittatur qum j ^ Prota-^o-
cogarur, velit nolit , aliquando apedrc oculos -. falso dicirur, ra. ^
ipfum ignorantia fola pcccarc.
^^p, H. lWSTlTVTioNISllB.il.
^iveritatem t} Vcrius Tiiemiftius , qui iiKelledum in dcfinitione vnf-
AHiem^rofiw uerralijfeu rei eHbncia , ratilfime iaiiidoccc;iiallucinationem
acceditThemt cflc quuiu vltra progreditui-.ncmpe tjuum ad hypotiiefi.i de-
fiiusj^uttntel- fcendit.Homicidmni cfle malum,li in genere cjuiricurj nemo
lesus a uu' gj.jp ^j nonaffiimec:qui auccm confpirac in mortem mmiici,
Artut»iaria. canquam dc rc Do na dcliberat. Adultenu ingeneredamnabic
^erfariextfti- «duiter ^ in fuo priuacimfibi biandietur. H^celi ignorantia,
mat- dumiiomojvbiadliypothefia ventumcii,emsreguia5 (.blmi-
Paraph.ia j. fcitur.|UaR>m theiinuper conilituerat.De quare elegantiifi-
li.deaniroa, „.,^ jj,ffgric Augulhnusm expoiiciune primi veTibsPialmijy.
jr ^ .f tiU Qoanquam ne litud quidem eii; perpecuu.n:fic enim inrerduni
exccptio. fiagiti;curpicudocoaiciennam vrgetjVtnun fibiimpones fub
falia boni imiigincfed fciens & voicn . in malum ruat. Ex quo
Medcaapud afleCtu proi.leunt ilta; voccs,— vtdeomeliora^proboc^ueiDeteriorta
Ov^i^mm. jcqtior, Qirire mihi fcitiriime Aril^aceies incontinentiam & in-
Lib.Et •7-<^' jej-nperautiamvideturdiibnxiirc, Vbi incontinentia regnatj
dicit pcr aiFcdum perturbatum feu tw^dc particularem noticii
mcnci€ripi,neiiiaiumobieraetin (uofacinorc, quodgenera-
liter in fimilibus cernit: vbideferb^itperturbatidjpoeniceciani
extemplo fuccedcre Intempcrantiamautem non extinguj auc
frangi peccati fenfu, fed contra obitinate m iufcepta maii ele-
dioneperfiikrc.
24 Porro quumiudicium vniuerfaic audisin boni &mali
^o^Thcmi^tni, difcriminejne fanum vbique & intcgrum eife putes. Nam ii in
ued mtellcciii hunc tantum hncm > lufti 6c in ufii Jcted i imburafuntcorda
ctrcagenerulut honunum nc ignorantix exculationcm pra;texat,min!me ne-
rarifirr^e fdli ceifariuin dt vcricatemin iinguiis ccrnere : lcdfuis luperquc
^*'"*^ . ,■ cft, e.itenusinteillgcre , x^ tergiaerfari qdeanrquin tclte cou-
"^j^Tle^^iin^r- icicntia conuidi iam nunc ad Dei tribuiui h<5rrere incipiant.
^nhretlccitur Et fi rationem noftram volumus ai Dei Lecem exigere, qn^e
i^nelie^uihu- perfedsE eftiuilKixexcmplar, coinpencinusquam multispar-
tmnAfiC^ciias j-jj^yg ca^cutiat. Ccrte quse in prinia tabuia pr.^-cipua funr,
.6IHS acpnret. j^jj.jj^^^ aflequiturrquaiia funt, cc fidiiciam Deum,dc virtucis
&iuftiri:claudeiiii ci buend:i,denominis eiusinuoCatione,de
verofabbathilino. Qua: vnquam anim.i , naturali fcniu freta,
fubodorata elt m his & fimilibus pofitum tfie legitimum Dei
cultuni? Nam quum voiunt profani homi.fC» Deum coiere > e-
^** /""'"^'J i^^' tiam fi centicsreuoceiuur abinanibus fuisnugis^femper came
btil* )(]? *' jijycrelabuntur.Negatquidem i>lacere Deofacrificia,iufiac-
cedatmentis fynceritas.quo rcitanturaliquid feconciperc dc
fpiricualiDei cultu,quem tamenfalfis commentis ftatim pei;-
uertunt. Nam quicquid deeo Lex pr^fcribicverum efVenun-
quamiliis perfuadcnpotent. Dicamnepra:{iare viiaperfpi-
cacia mentcm,qu^ nec per ie fapere,nec moDitionibus aufcul-
Ti.;w ?#»■»«' r;irsvalet?laf^cw«d«ubul^pr«cepri$ aliquanco plus habec
«^*^**-** intell^
DB COGNMr. Dlt RBDEMPTORIJ. $9
iotcIHgeci>:quo fciliccc ad ciuilisinrcrhormnes /ocietatis co-
leruationeinpropiusaccedtJiit. Quanq jani & hicdeliquiuin-
terduin p:jci JeprchcncJitur.excdlcntiHimoenim cuiqueinge-
nio abfurdiifimum ei^ , iniquam ac nimis imperiolam domma-
tionefenCjfiqiM m';do rationedcpelJere queat.Nec aliudeft ^''umUratUl
iudicium humanc^ racionis quam fcruilis ellb .ibicdique animi
patieccr eam ferre : ru^^fum honefti ingcnuique pedoiisexcu-
tere. Nec vcro iniuriarum vltio pro vitio ducicur apud Philo- Tertia,
rophos.Arc|ui Dominusnin»iai{ta ingenuirace damuataj iilam
apud hominesijif.imem patientiam fui. pri^fcrib^t. Omumo •^^•^'*«
au;em in vniucrla I.egis obfcruacione perfpjcienti.mi noftram
fugit concupifcenti^ animaduerfio. Non enim adduci fe fufti-
iiec animalis homo vt cupiditatum fuarum morbos recogno-
kar. Ante fufFocatur natur.r iumen quam ad primum huius a-
byf/i ingrefTum accedac. Nam dum Philofjplii pru vitiis no-
tant iinmoderatos animi motus j illos extaates &: fe craffiori-
JDus figniscxerentesinte!Iigunt:qux autem plac.de titillanc a-
nimum praua defideria^miiih repuranr.
z^ Qn^are , vr f 'pra meriro reprc.'ienfus eft Placo quod o- ^*^*'*. '^"^''
mnia pecc^ca ignorancia? impuraric,ic.i ik eorum cft rcpudian- '!u^ii'V/^^"1
d.i opinioquiconfultan^ r\^alitiam &prauirai:cm in omnrbus mn^a 'pnZZ
pcccatisinrercedercrradat^f.Nimiumenimex^ieriniurquocies ig^orantu im^
labamurcum bona noftra intentione. Tot obruicur haJiucina- P^^ten-ur , nec
cionuni formis noftr.j ratio j rorcrroribus eft obnoxia, in coc ■"'/■'''^'*'^-^^;
impedimcnta impingic, tot anguftiis irretirur , vr piurimum a ^ll^^^lc" '^*""^'
ccrta dired!oneab/!r. Quam vcro nihili /ic c ram Oomino m T^r^tdtrl" il'-
cun^isvita?p:irtibus,PauIusoftend;c, dumnegatnos idoneos mamm.
quicogiteniuscxnobis quippiam, tanquamex nobis. Non de 2 Cor j.j.
voluntatelo'|ui:urautaftedu : fcdhocqnoque adimitnobis, ^''"'^'' ^«"^-
ne putemus u^ merem vcnire n bis pofte quomodo rite ciuio T""^ "^»"*^
piamagendum hr.Icanc deprauata eft®mnismduftria,per.fpi- «,„,^ ^/^^^
cientia,mtcIIigentia,cLira,vc reaum nihil coram Dommo ex- i/;>« a iera.
cogirareauc m<:ditari queat.' NobisnJmirum,qui racioni,? acu- direEiione pl»-
mine(quam preciofiflimam dotcm reputamus) acgre patimur ''^'^*"» ''^#*
fpoliarijdurum id niiris videcur:Spiritui auter» fan^So sequif/i '^J '-^ "'^f^^
mum.qui nouit omnes cogicaciones fapiencu vanas cfle, & qui 'i^- '17iy« luf.
clare pronuntiar.omne figmcncum humanicordistantummo- « reh.i„gentii
do malum.Si quicquid ingenium noftrumconcipit.agitatjin- noftrum e»nei-
ftituit,mohtur,fenipcr malum cft,qui in mentem nobi's veniat f'>'^.S''^^» &
inftitucrequodDeo placeatj cuifola fan<aicas& iulticiaacce- ZfT'
ptacft>Ita videreeft, mentisnoftrsrationcm ,quoquofever- GenTi^ScZ
tacefle vanirati mifcre obnoxiam.Huius imbecillicatis /ibi c6- ti.
fcius crat Dauid,quum pecebat fibi dari mtelleilum ad mada-
taDomini reftc difcenda. Innuic enim ,fuumingeniumne-
<3ua<juam fufHcere , «jui nouum obtingere fibi cupic. Nequc
m. j.
«AP. II.' INSTITVT I OKl $ LIB. 1 1.
id fcmel facicfed in vno Pfal.no dccies ftre repetit eandeprc-
7ertio, ^fidna cationem.Qoa rq.>eticionc fubindicat quanta adpeicndumnc-
direRi\>f :n ftn ceffitate vrgeatut.Et quod jIic fibJ vnipetit,Piiiiluscominuni-
guU mornenta tcr EcclcHis pcecari foIet.No ceHamui.mqLiirjorare pro vobis
J>hilip 4. poltulsrc vt impleaminj a^nic one JDei m cmni prudetia Sc
Col.i. 9. incelligctia fpiritualijVt ambulecis digne Deo3&c.Qu.otics au-
Vtmejuey jUh- tem eam rem Dei beneficium facit , meminerimus eum fiiiiul
minationtigra' tellari^non cfie :n hominis facultare po/i-.iin Adcoauremhuc
**^"L ^"f^*^"" rationis defe<ftum ad intelli^cnda qux Dei funcaonouit Au-
*lliT)et donum n- ^ tr - l -;i ■ ' ■ ■
L .. «- ^eultinu?,vtnonmniusneccllariammetibusiiJanunationisor3-
farium auani tiamputec^quam ocuiis lolis lucem. Ncc eo contentus, corre-
0*«/« hix Solts. dioncm fubiicit, quod oculos ipfi apciimus adcerncndam 1«-
Sti*omn,atx- cem:menris aucem oculi.nifia Dominoaperuntur, clau(i nia-
frefis S./iri- ^^^11. Neque vno tnntum die illuminari mentes noftras docet
t!"'*lS^'' Scripcura, vt deinJe fcr fe vidcanr:quia ad contiauo^ pro^ref-
ji^y^ lus&incrementapertinetqnod f.uper adduxi exPauio.Hc hoc
iib.j.dcpec. diferte exprimit Dauid,his veib.s, lii toto cordemeoexquiHui
ment.&rcm. tcne crrare me facips k niandafs tuis.Nam quumxegcnituscf-
p^' fet,a'Je6que non vulgariter ptofecifl^ec in vera pietice , f.iietur
*' ^'* * tamen affidua diredi one fe opus habere in fingula momcnta,
Pfal.ii.i2. *ic a fciencia qua pra?dicuscildeclinec. Icaque ahbi r-^dum /pi-
ritum,quem fua culpaperdider.it, innouaripecic: tuiaeiufJem
Dcieft, quod initio dederat, abiacum nobis ad tempusrc-
fticuerc.
iiit&rtmen. ^^ Examinanda nunc voluntasjin qua prscipue .irbitrij If-
fjy«^«n#T/«/». bercas vertitur. quandoquidem magis IiUiUs tff:; c!edionem,
tM exArninA- Quam in£elle(flus,ante vifjm eft. Principio,nequid ad iiurj^ana:
tur. voIuncatisreftitudmempercinerevideaturquodaPhilofvphis
\j)^2rMtnAtu. ff aJftum,publico cofeniu reccprum cft.omnia narurali inilin-
^dtliH lom qu» <^" bonuin appetere:obreruemuSjhberi arbitrijvim non confi-
*mni»tmhuUK- dcrandamin eiufmodi appecicu qui magis ab eflenci^ inclina-
turtmhiUmni- tione quam mencis deliberacioneproficifcitur. Nam & fcho-
M facere ad [3 ftici fatcntur nullam eflc liberiarbitrij adioneni nifi dum"
ffobandamar- ^^ ^^^^^ vertic ad oppofita. qui ;'ncel!igunt , oportere appeti-
%aHoI ^'^^'^^' ttis obiedum talc effe quod eleftioni fubiaceat : & delibera-
ThGmas,par- tionem pr^ire,qu3: eIejfl'oni viam fternac' Et fsine C\ refpicias
tisi.quaeft.8j. qualc fitiftud naturale boni in homine deiiderium ,inuenics
artic}. i\\{ cum bclluisef»e commune. Siqutdern & illa; bcne fibi eflc
cupiunt : & vbi fpecics boni , qu3B fenfum moucat, apparct.eo
fequutur. Homo vGrojnec id quod vere /ibi bonum flt,pro na-
tura?ru3B immorralisexceIlencia,ratione deligit , vtidftudio
pcrfequatur,nec racionem adhibet inconfllium , nec mentcni
intenditrfed fine ratione , ^ne coniilio, natur^p inchnationem,
inftarpecudis,fequitur. Nihil ergo hocad arbitrijlibertatem,
anhomofenfti naturic ad bonuni appecendum feratur : fcd
hoc
DB OOCNIT. DEI RIDEMPTORIS. fO
hoc reqairirur,vt bonuiii reda r.itione cliiu<liccr,cognitum cU-
gac^cIedump^rfecjuarur.Ac ne cui fcrupulusnihajrear, aduer- f^tf ftitem ad^-
tcnduscft duplex par-Tloiiirmus. Nnm i:< appetirushic n5 pro- ^"■^^^« "^«/^'^
prius voljnta^is morus-Ied nactaalis mcl!nario.& "«"'^'"^^"on y^/,'^/,^.^,^^^_
vircutis au: iLilhti» nppellatur^fed coditionsf,: vc fcihcethomo rr^ppetitw^*
benc habe.ic Deniquc vt maxime appecac homo aflequi quod 'B&hj.
bonume{l,non tamen !equicur. /icuci ncmo c(l cui nongrata
/ir ^iernabdacicudo;ad 'juam t.imen nemo nifi Spincu.simpul-
fu af; irac. Qtu-^do igitnrnihil ad pr«ba!>d m arbicrijliberta-
tcmfacic n^.iurale huminibusbenc habcnd; de(ideriuni , non
magisfcilicecqu.i m mcr iliis&lapidibus, ad e.lV^ncucfuze pcr-
fc<flioneminclm3nsaftc<.'tio:iu alus confidcrcmus, sitne pcni-
tusica omni expaice viciaca corrupriq; volunras,vc nih\[ niii
malum generec:au particulamaliquaui illrram recinc t, vnde
nafcantur bona defideria.
2.7 Qjj piim3:Deigriri:eEribuuntvteflicacicer velimus ,e »'^/«^ >«'«>»•
conuerlo mnuere vidcntur , incfic faculcatem anima? vltro ad ^^°^f"^*^"^'^*
onuui aij>irandi, i,ca iinbccilliorem quam qua^in Io.U'.lum ar- ^^ prim*. De»
fcifliim cmergcre ^auc conacum cxcic.irc poffjr, Nec dubiimi ^ratu trthue-
qum hanc opinioncm,abOrigene& vccerum quibuMam fum- res -jt efficaci-
pram,SchoIa{tic!communiccramplex-i finc:quando lolentho- ^frvefinius,ho§
minem in pur;s,vi: loquuncur^nanjraiibns reput.irc qua'em de- "''^'PP''""^'J*h
/cribic Apollolus his verbis , Non quod volo b >nuin , hoc fa- ^^!,!\ '^vlt^'
cio: fcd quod nolo maiumjiocago. Velle adiacec niihi,pcrfi- .id t?»>mm afiim
rere autemnon inuenio. .Sed pcrperamhocm )do inuercitur randi pcklta-
tota,quam illicexcquirur Pau'us, diipucatio. TraiSiar enijii de tem^fedimbe-
ludaChrilliana ( quam breuius actmfjitad Gaiiras ) quam fi- ^'^'or-r'^^^^»»
delcs mcontiiaucarnis &(puicu..sinle pcrpctuofcnruint.Por- V/r
ro bpintus Don a nacura elt, led a regeneratione. Loqui au- aAt.aut conati*
cem Apofloluni de rcgeneratis iudo conflat , quod vbi dixa- "txritare pofit,
rat iji fJj bonum nuHum habirare.rubncdtc expofiribne, quod Scholajlicuau*
intcliigac decarpe fua. Ideoque negat fceilequi malum fa- '^'''^ "//'^1'*'*«''.
€iar,'ed pcccacum in feinhabitas.Quidfibi vulciftacorred:©, ^J^P/^Jj'* '"'*"'
In me.hoc elt, in carne mra? Nempe acii in hunc modum lo- refellentistefif
<]uerccur,Non habitat in mebouun-; a me ipfo : nam in carne moni^^
mcanihil boni rcpcrirc eft. Hincfcquitur illafpecics excu a- Vid. k6k.6.
lionis, Non facionialumipfcjfedquodhabitatin me peccacu. ^0^7.15 &
<]U2e folisrepeaerarisconipetit, quiprxcipua animarparicad q^j
bonum tendunc.Iam vero qu^fubiicicurconclufio cotum hoc R.0.7.1J.
liquido declarat.Condele<l:tor,inquic, Legifccundum incerio-
rem homineni:video auccm alia legcm in membris meis,repu-
gnantem legilnentis meae. Qu^is in fe tale diffidium habeat, ^'^- ^^ ^^^
nifi qui Spiritu Dei regeneracus,reliquia^ carnis fuscircfifert? "' »' '^'^'
ProindeAugu{iinus,quu fermonem illu de hominis natura a^-
qjido habcri puuneCjii.terpretaaonem fua.tanquafalfam, Sc
m. i\.
CAP. il. INSTITVTIONIS LlB. 11.
male congruentem.recraftauic.Et vero (i iilud recipimus , ho-
mines finegratiihabeuequamlibetpufillosjaliquos lamen ad
t.Cor.j.j. bonuni raocus, quid refpondebimus Apoftolo , ncganti vel ad
Gen.8.i4. cogiradum aliquid nos efle idoneos?Qujd Domino per Mofea
pronuntianti, omnefigmenc^m humani cordis cantunimodo
malum efl^e?Quum ergo falfa loci vnius fenretia iniLiegerincno
Smmtottuho' eft quodeorum fententiam morcmur.Porius valeat hoc Chri-
mopeceati im- ftijQui facitpeccacum,fccuum efll' peccari. Pcccatores fumus
feriofijfiaceat, omnes oatura:icaquefub peccati iugo detinemur. Quod /i.co-
ftqmtur f ^^^^ homo peccaci miperio rubiacct,ipfam cerre voIuntare,t}ue
ffam "^^'^^^J' praecipua efteius (edes,ardiflimis vmculis coftringi nece(k elf.
puaVfilecc.rti Nec vcro aiirer conftatcc illud Paui:,Deu efl[e qui velle in no-
fedes artiif- bis operatur,fi qua voluncas pra:cederetSpirirus grariam. Fa-
tnis vinctiiii 0' ceflTacigitur quicquid de prcepar.itione multi nugati /unt: quia
pushahere: ni- gj^ incerdum petunt fideles cor fibi fjrmari ad Legis Dei ob-
iailq^fnofirum fgqujum^flcuci Dauid pluribuslocis)nocandumcamen eft hoc
tp ntji pecea- ^^ g prccandi defiderium a Oeo efle : quod ex eius verbis
Ioh.8.j4' colhgere licet.nam quum opcccin fe cor mundum creaii,certe
Phil.i.ij. creationisinitium fibi nonarrogac. Ideo apud nos pocius va-
Pfal.119. leatillud Auguftini,Pr3Bueniec te Deus in omnibus:pra?ueni &
Pfal.si 1». tualiquando eiusiram.Qupmodo.?ronfitere iftaomnia a Deo
? Vf '^ ^ f^ habere : q^uicquid boni habes efTe ab ipfo : a ce, quicquid eft
* ^^^' ' raali. Et paulo poft, Noftrum nihil nifi pcccacum.
C A P V T I I I.
Ex mruptit hominis natura nihil nifi dAmnMeprodin,
Hi^us c*pitis partcs praecipu^e.
i AtaJU^^fltXatiofrKprioiis capitis, hominis intelHgentia & voltin-
tatem,teftirooniis S.Scripturz adeo corruptam cflTc probans^vt
in nttllo iam inueniri poffit aut integritas, auc notiiia, aut ti-
morDei-.fca.i.&a.
a Aduerfus fuperiorem do£lrinani , Obic;aionuni , de virtatifcuJ
qux in nonatillis Etlbinicis eluxcrunt,diIiitio>f(t A.3.& 4.
i Qualis ia homine pcccatiferuo voluntasmaneat, feft. J. eiuC'
demqueremcdiumac lanitasjfedl.i^.
4 Sophiftarum Neopelagianorum, de humanz voluntatls pr««
paratione 8c efficacia.item de perfeuerantia & gratia coopera-
teopinionesrcfelluntur.tut» rationibus, ttim S. Scripturacte-
ftin)Oniis,fc<9u7. 8 .9.10.11.1».
5 Tandeo» fubiiciuntur Auguftini difta,qu« huius d(?ftfin« vcri-
tatcBi confirraanc/e^. i|.8c H»
Scd
COGNIT. DEl REDEMPTORtX. Sd
Eo me^ius homo vtraque animx patte co- Tofius hommls
gnofci non poteft,quani fi cum fuiy elogiis in *"fe^ftia,(fr
medium prodeac,quibusa Scriptura in/igni- "^"'«"'^' ""^:
tur. Si totus aepmgiturhtsChriltlvcrbis, lo.j.^.
Qu^od natum eft ex carnejcaro eft(vtcuincc- Vocatar enim
repromptumeftjvalde miferum efleanimal ^^ro.
conuincitur.AfFedus enim carnis, cefte Apo-
ftolojm^rs eft:quandoquideinimicitia eft aduerfus Deumjed- ^^^ g ^
que Legi Dei nec iubditur,nec fubdi poteft.Tfine eft perucrfa
carojVt toto fuoafteftu fimultatem aduerfus Deuexerceat? vc
cum Legis diuincE iuftitia confentire nequeat? vt nihil denique
parere qucnt,nifi mortis raateriam?Nunc fac in hominis nacu-
ra nihil efte nifi carnenv.& inde quippia.fi potesjbom elice. Ac
Carnis vocabulum ad fenfuaIempertincttantum,non ad fupe-
riorcru animse partem.ld vero ex verbis & Chi:ifti& Apoftoli
abunderefellifur.Argumentum eftDomtni, oportere honiine
renafci; quia caro eft.Non fccundu corpus renafci praecipit. Ani -Qf'^ "i^»* non
nio autenon ren.-tfciturjfi corrieatur al;qua elus portio:fed vbi f^^f^^adfen"
tota renouatur.Id(]ueeonrmatvrroquelocopohtaantHhens. ^^ n,.ptrtorem
Cic enim carni comparaturSpiritus,vt nihil rclinquarur mediu . anim^t parte^
Ergo quicquid non cft fpiritualc in homine,f(?cundum eam ra- feu mentemj,
tionemdicitur carneu.Nihilautem habemus Spiritus, nifiper/''^^^''"^''
regenerationem. Ett igiturcaro quicquid habeaiusa natura. ^°^^"'i^tu^
Verij dc ea re fiquaalias poftct cffe dubitatiOjCa nobis aPauIo XmtnZatia"
toIIitur:vbi dcfcripto vecerihominc,quem dixerat corruptum nihmpr^hafur,
-effcconcupifcentiiserroris, iubccnosrcnouari fpiritu mentis Ephef.^.tj.
noftra». Vides eiimnon ponereillicitasacprauascupiditates
in partefenfiriua modo/cdin ipfactiam nicntc: arqueideo e-
iusexigercrenouationem.Et fane cam humana; natur^eiiiagi-
nem paulo antedepinxerat,qu3enu]lainpattenos non corru-
pros ac pcrucrfo^ effe oftendcrct. Nam quod Gentes omnes ^P'^*^ 4- «t.
fcribit ambularc in vanitatc mcnris ru:y,obtenebratas efTe intei * '
Jigcntia,ahenatas a vita Dei, propcer ignoranciam quie in ipfis
eft,& cxcitatcm cordis fui: minime eft dubium qufn competac
in cos omncs quos Dominus ad re^litudincm fua? tum fapicn-
ti3;,tum fuftitije nondum reformauir.Quod eriam clarius fic ex
comparationemoxadiunfta:vbi fidelcsadmonctquodnoni-
tadidiccrint Chriftum. Siquidem ex iftis verbis coiligimus,
Chrifti gratiam ynicum efie rcmcdium quo ab illa c^ecicate &
malis inde confequentibus liberemur. Nam & ita de re?no lefa.tfo.:.
Chrifti vaticinatus erat lefaias , quum Dominum Ecclefis fuse
fore m lucem fempitcrna promitterct : quum intcrini tencbrse
obregercnt tcrram , & caligo populos. Quiim in fola Eccle-
fia cxorituraraDcilucem ceftctur.extraEccIefiam cerrcnon-
nifi tsncbras ^ cafcitatctti relinquit. Non recenfebofigillatim
nf. iij.
CAP. itt. iNlTlTVtlONIftlB. 11.
qux mhomims vanknem paffim, in Pflilmis prajfcrrim &Pro-
Pf. ^2 10. phetis,habentur.Magnum eft quod fcnbicDau cl,Si cnm vani-
t3te appeildatur jipfa fore vaniorem.Graui lelo confodirur cius
ingenium , qumi) omnes quse indeprodeunt cogitationes , vt
ftulc3:,friuol^ infana:,peruern?,irridentLir.
Coretia:pfum z Nihflo lcuior eil cordiscondeninano, quum fraudulen-
eadem ccrm- tum dicicur pi;£ omrii rc 5d pcruerfum. Sed quia breuicati ftu-
fiione inuolui- (\^q conrcntusero vno tantum loco.- qui tamelucidii/imifpe-
I"''* cuiiinftarfururusii:^,;n quo rota nacur.^ noftrJ?im 'ginem in-
cre.17.9. rueamur. Apoiiolus cnim,dum 'lumanigeneris arrogajitiam
Ro.j.io. vult deiicere,his tefliimoniis .tgicQupd none»! iuftus. (juilqua,
nonefl inte!lisens,aut requirens Demn. Omnesdeclinauerut,
/imulmutiles fafti funtMon efl: qui faciatbonum,ne vnusqui-
dem. Sepulchrum patetisertgMrcureorum, linguisfuis dolose
icfa 59. 7. agunt.venenum aTpidum fub labiis eorun), Q^orum os irialc-
di(^li:mc plenum,& amaricudinc.-Muorum veloces pedes ad ef-
fundendum faneumcm.in viis quonim con:ritio &infeplicitas:
<juibus prx oculis non ell: timor Dei. His fuiminibus non ii\
certos hominesjfed m vniuerfain filiorumAilam n.icionem in-
uehitur. Neque in vnius .nut alrciius rcciili depratiaros morcs
decLimaf.fcd accufat pcrperuam naturjecorruptionem.Siqui-
dem propofitum illi e(l eo loco non iimphcirer homines ob-
iurgare,quorc(ipifc.int:fcd doccrc pociusincluft.ibtli caiami-
tate onmc; oppreflos,e qua emergerc non porfTnt nifi mifcri-
cofdia Oci eruantur.Id quia probari non potera': ni^dc clade
& exirio natur^E coftitiflet:proculit hec teftimonia.quibus pL f
iAdcoq"eirttiul quam perdiram efTc naturam noftniconuiMcitur. Maneat ergo
lo prorfustam hoc,non prau.^ dunt.ixat cofijccudinis vitio taics eflehomincs
in^icnirt potefl qy^Jcs hic dcreribuntur,("ed namrce quoque pr.iuitatc: qu^^^do
ijel t?it«grttMt ^^ ^iiterftarcpoceftApoftoli argumctJtio^Nuila cfle'honiini
umor Dei. f^lufe nifi a Domini miiericordia: quia in le priditus eft & de-
ploratus.Non hichibor.-iboinapprobandatcftimonioruappli
catione,necui videantur intcmpcftiue vCurpac.T.Pcrindeagam
acll aPaulo prirnum hasc didatorer.t , non e Prophctis dc~
fumpra. Inrio adimit homini iuftitiam^id cft, intcgritatem &
puritatem : deindc infcUigentiam. Tntelligentiar autemdefe-
dum arguit apofta/ia a Dco ; qucm requircre , primus cft fa-
pientiae gr:iduo. ilUid aute ncceflc eft \]% cuenire qui a Deo ^t-
fecerunt. Subnedic , omnes declinafle , & quali putridos efle
reddicos:nuliuin cfle qui f.iciac bonum:tum flagitia,quibus fln-
gula fiia membra conraminanc qui in nequitiam femel foluti
run",adiun5't. Poftremo timorc Dei vacuos teftarur, ad cuius
regulam greiTus noftri dirigi debucrant. Si ifta? funt ha:rcdira-
ria?humani^enerisdotes,fruftra in narura noftra aliquid boni
rcquiritur. Equidem fatcor non omnia hjcc in vnoquoqiic
homine
D 1 C-O GNIT. DBI REOBMPTOHIf. 9%
liominc flagiria emergercnnfician camen non licet quin hydra
ifta iii fingu!oru:ii pe^oribus Ittcar. Nam vt corpusjdum iam
moTbicaulam&matcriam inclufam in fe fouet, eciamfi non-
dum ferueat dolor,noii dicetur faimmzita nec auima^dum tali-
bus vitiorum m^rbisrcaretjfana cenfcbituriquanquam nopcr
omnia quadr it fimilitudo.In corpore cnim qualibet morbido
vigor vita: fuperefi; anima vero iiio exitiali gurgitc immer/a,
non exritiismodo laboratjfedomnibonoprorrusvacua eft. . . . \
; Eadcmferequa? priusfoluta eft nu^Eftio.exintegronobis 0^'^to. Ethni
f ' - ^ 1 • /- V ■ 1- • • tiqutda.ynfue-
furgi!. Omnibus enmi fccuiis exciterunt aliqui , qui natura^^^^, pradaris
ducc-ad virturem tota vita intenti eftent.Neque moror fi multi dottbus emati,
lapfus in eorum moribus notari pof (int: ipfo tamcn honeftatis Erg» htminis
ftudio documenru edideruntnonnihil f iifTe m natura fuapu- "^-ftira intotH
ritatis. QMJdprctijhabeantcoramDco huiufmodi virtutes, '^'^"'/* *"*"'"»'
tametfiplenius ediflcremus vbi .-jgetur dc operum meritisj di- '"* '^" ''^^'
cendu tamen eft hoc quoque loco^quarenus ad pr^efentis argu
menti explicationem neceffe eft. Exempla igitur ifta monere
nos vider.turne hominisn:itBram in totum vitiofam pureraus;
quod eius inftindu quic'am non modo eximiis facincribuscx-
celluerunt,fcd perpetuo tenore vite h oneftifTime fe geficrunt,
Sed hic fuccurrere nobis debct, inrer illam naturse corruptio- \#««>- Ccr-
nem tfie nonnullum grstire Dei locum.non quie illam p.:rgct, ll^f''^"^^^ f^
fcd inrus cohibcat. N.im fi fingulorum anin.os laxis hahenis ttm^^tn/J /^t
Dominus in hbidines quaflibetexultare pcrmitrerer , ncmG h:btta.
haud dubieefTetqui non reipfa fidemfaccrct veriffime inie
competcre omnia m-Ia quibus vmuerfam naturam damnat
Pauli's.Quidenim?reneeorunumeroeximas quorumpedes ;''*'^*
.id faniiL-mem ethmdendum veloces.mnnus rppinis gc nomici- fponfionis,
Giisfoedat^;gutturarepuIchris narentibus finiiliajhngu^e frau-
duletx,venenata Iabia,opcra inutiliajiniqua, putrida, lethalia:
quorum animus fincDco , quorum intima prauitates,quoruni
oculiad infidiasanimi adinrultandu elati.omnesdeniuuepar-
tcsadinfiTita flagitia c6cinnar3??Si omnibusciufmodi porten-
tis obnoxiacft vnaqueque animaCquemadmodLi audader pro-
nuntiat Apoftolus)vidcmusceitequid futurum fic fiDomirtus Ro.j.r^.
humanam libidinem pro fua inclinatione^vagari finar.nuila eft
rabiofa bellua qua» tam prcTecipitanterfcratur: nullumeft <pja-
libet rapidum ac violentum flumen , cuius adeo impetuofa fis
exundatio.In eleftis fuis morbos iftos curatDominus,eo quem
mox exponemusmodo : in aliis , iniefto fri^no duntaxatcoer-
cetjtantumneebulliant, quatenus expcdireprouidct ad con-
feruandam rcrum vniuerfiratem. Hinc nlij pudore,aIij iegum
metu retinentur ne in multa foeditatis gencra prorumpant,vt-
cunque fuam magna ex parte impuritatem non difflmulet.ali j,
qwia honeftam viucndirationeconducere ducant,ad ea vicun-
rti. iiij.
CAP. Ilt. t NST IT VTl ON IS LIB. IT.
quc afpfranE.alij fupra vulgarem /ortem cmergut.quo fua ma-
ieftate alios contineant in oflicio. Ita fua prouidecia Deus na-
turajperuerflcatemretenat, nein acftuni erumpat : lednon
purgac intus.
Inftdntiay^ut ^ Nondum tamcu folurus eft fcrupulus. Aut enim Camil-
Ethmcty vttio jm^^ parem C.itilmaefacianiusjConuenit.-aucin Camillohabe-
^i;»r/«^/?r* jjj^-j^yj ^xemplu^naturamfi f^udiocxcoJarur,bonitate nopror-
tur:autoHivir lus vacare. Ego vc! o nteor , c]u:h m Caminotuerunt Ipeciola? .
tute excfUue- dotes,& Dei tuifle d©na & iure commcndabiles videri.fi in fc
runt naiuram ajftimentur.fed quomodo n.icuraiisprobitatiserunt in ipfo do-
human.im bo. cumenra?Annon ad anlmum rcdcundumcrit, & bxcducenda
nttate fi07i va- - - • . *- • i • i • i • -■ • n • •
r i^ ratiocmario.' Si JiomoannTiaiistahmorumreentacepr^Elntlra
tury oftendunt. "O'^ deelie vtique natur^ ad virtutjs Itudmm facuJtJtem.Qu^ta
Vide Augu- autemflanimusprauus fuerir 6; conrortus, qui aliud potius
l«4.contraIu quiduis quam reftitudinem fcdacus /it? £t talefuifle no dubiil
ri^rt ^^'^ animalem illum liomine concedfs. Qr^a milii in hac par-
^"^'** te pra?dicabis liuman^ naturx .id bonum potentiam,ri in
%An\inui roAn- ». ..,.-. , * /■•<
/itPrAHUs, lummamtegntati'? Iptcie lcmper adcorruprionem terri de-
prehenditur? Ergo vcliominem a virturenon commendauc-
ri?,cuiu'< riria fub virtufis imagine imponunt; iti Iiumanx vo-
Itintarirei^i expetend; faculracem non tribuas quanrifperipra
KeFft' ^" fuaperuerfiratedefixa e^.Q^aquaii:?ccerti:{ima eft&fa-
h^ifunt ifla do cillima huius qu^ftionis folurio : non efTc iftas communes na-'
na communts turac dorcs 4 fcd fpeciales Dei gratias , quas varie & ad ccnum
.natur* dot*s, niodu profanis altoqui hominibus difpenfar.Qua rationc,noa
fed [feaales foi-«itdamus (u Tulgari fermonehuuc bcnenatum, illuMi pra-
^" i"'^''** uxnarursedicere. Nectamcn vtrfiqucdefinimus includere fub
vniuerfali humanse prauitatis conditionc : fcd indiciimus quid
fpecialisgrati^in alteru Dominus confil-. rir, qL*o alreru n<-n
^'SantAO. €. ([i dignatus.SauIe prseficcre rcgno volens, quafi nouum homl-
nem formauit. acque h.rc rario cft cur Plato.ad Homerica fa-
bulam alludens.Kegum filios creari dicat aliqua fingulari no-
ta infigncquia Deus humanogcneri confulcrc volens j faspe
quos ad imperiumdeftinac, heroica naturainftruir. atque
ex hac ofhcina prodiit quicquid magnorum ducum ccle-
e^Aahitmoi, brant hiftori^. Idcm & de priuatis horainibus cenfendum
tiofis Ethniiu eft. Sedquiavt prsEftanriffimus quifquefuit y eum fempcr
poUufafufit. impuiic fua ambitio(qua labe foedauturomnes virtutes, vtco-
ram Deo gratiam omnem amittant ) pro nihilo ducendum
eft quicquidlandcdignum apparerin hominibusprofanis.Ad*-
dequod prrcipuapars redirudinis defi^ic vbinuJIum eft illu-
flradr Deiglori^ ftudium,quoracu! funt omnesquos Spiritu
Ufa.w.^. fuononregenuit.Nccverofruftradicitur apud Iefaiam,fupei:
Pralm.iii.io (-j^j.j||y,^ rcquiefcerefpiritum timoris Deiiquo docemur qui-
Et q-'ayn.-tsco cunque a Chrifto alieni funt eofde carere timore Dei, qui fa-
»•« h:mimiju; picnrlar initiuni cft. Qnantum ad virtutcs qu^e iaani
DE CO«NlT. OBI REOBMPTORIS. Jj
Tpecie nos decipmnt, m toro quidem politico & m communi /^^^^^ „^//,„,
hominum fama habebunt laudem ■ apud ci-lcfte vero tribunal y„„f p'gf;j ad
nullius erunt pietij ad iul^itiam promcrendam. iuftitiam pro-
S QH.'^ igitur pcccati feruitute vinda dctinetur voIunt3s,ad menndam c»-
bonuni comnioucre fc non poteft,nedum applicare. eiufmodi j^^1>"'
cnim motus,conuerfionisadDcuprincipiumeft,quas Dei gra- p'o^Jo'*'^^^*„t4^
t\x eora in Sciipcuris tribuitur. Qucmadmo«lum precarut: a ^^y? Uffnm v*
Domino lcremias vt fe conuertit , fi conuerfum feJir. Vnde luntas in ht^
Propheta eodcmcapite,rptritualem populi iidelisrcdemptio- rmne maferit,
nem defcnbt.ns.dicicrcdemptumde manu fortioris, nempe (i- '^0'«"'^^« /"^-
^nificas t]uamai(ftiscompcdibusaihgatuscftpcccator5quan- "[^^^^"^J' '^
diu a Domino dcrertus.fub iugo diaboliagit. Manct nihilomi-' inpeccatifer-
nusvoluntas, qu.^propenfif(ima affedioncadpcccandum & «tmffw enim
propendeat & fcftinet. iiqjidem non voluntare priuatus eft «f*#no,/e4
liomojqnum in hanc ijcceffitacGm !c addi»ir,fcd voluntatis fa- "^o^^^^^^ru m-
jvti-c.Neque vcro inepte Bcrnardus, qui vcllenobisomnibus ^* ' *
intfre dccct./ed velle bonu^piofedus: velle malum , dcfcftus.
Ideo fimpl citer velle, hominis: m.7lc vellc > corrupcae naturxi
bene velle,gratia?. Porro quod libertate abdicatam volunta-
tem dico neccnitare in malum vcl trahi rel duci : mirum eft
licui videarurafpcralocutio, quaenccabfonum habecquip-
piam, nec arp.ndoruui vfu alienaeft. OfFendit autem cosqui , .,
intcr ncccffitatem & coa(5lioncm diftinguere nefciunt. At fi ^*n*!^'jtm
quis cos mterrogct , Annon Dcus ncceliano bonus fic : annon ^umda ejl,
diabolus ncceflario malusrquid refpondeant? Sic enim conne-
xa eft Dei b )nit.i$ cum diuinitate, vt non magis neccfTarium
fic ipfum cire Dcum,quam bonum. Diabolus autcm per la-
pfumfic abonicomunionealienatus eft, vc nihilquain male yjj Caluin.
rgere pof (it. Qupd fiqui^ facrilegus obganniat, Deo parum ad«" PighiiU
laudiscx ruabonitatcd«beri, adquam feruandarn cogacur:
cui uon erit proinpra refpon^o,Immcnfiaeius bonitace fieri
ne majie agerc poffit.no vioienca impulfionc? Ergo fi liberam ^^*^.^ "<«/»-
Dei voIuacatCMi in bcncagendo non impedic,qu6d neceffc cft ^leo/Jir^i **«;..
illum bene agere : fi dtabolus , qui nonnifl male agere poteft, dam memint*
voluntatctainen peccat: quis homincm ideominus volunta- nmt,
rie peccare dicehquodfitpeccandineccffitati obnoxius?Hanc
ncceflitatem quum vbique prf dicet Auguftinus.dum etiam in- ., , £
uidiosc Cajlcftii cauillo vrgeretur,ne tum quidcm afTcrere du- • ftJt/
bitauit,inh2ecverba ,PcrIibcrtatemfa<5l;umeft vtefrcthomo *
cu pcc€ato:fed iam pornalis vicfofiras Ajbfequuta ex libertatc
fecit Reccfiitatem. Ac quoties incidit eius rei mentio , non du- ^
bitat in huc modum loqui dc ncccfTaria peccati feruitute.Hf c ^^ nat.gri»
igiturdiftinftionisrummaobfeructur, hominem, vt vitiatus ^*^*^**
cft ex lapfujvolentem quidem peccarc, non fnuitum nec coa-
ftum : afPe^iQne animi propcnfifflma , non vioknta coaftio«
^AP. lii. INS T I T V T lON IS LlB. 11.
ne proprL^ libidinis motu,non extraria coadione: qua taitleit
eft natur^ prauitatcr.o pofTe nifi ad nialu moueri & agi.Qijod
fi verumcit^peccindi cerre neceffitati fubiacere non ob/cure
Scr. fuper cxpriniitur.Augultino lubfcnbens Bernai:di!sita fcribir,SoIus
Cantica 8. honjo inter anim.vlia iibcr ; & tamcn interuenienrc peccato,
patitur quandam vfm & ipfcMed a vo!unt2tc,no a natura, vt ne
/ic quidem ingenira libertatc priuerur. Quod enim volunta-
riumjetiam Iibcrum. Et paulo pofl. Ira nefcio quo prauo &
miro modo ipHt fibi voluntas peccato quidein dcterius muta-
EajnecerfitatefacirjVtnecnecel^fitasCquum voluntariaficjexcu-
fare valeatvoluntatem,necvolunt:?s(quum fitilleda} exclu-
dcrencceftitaten^.Eflenimnecenitas h;Ec quodammodo vo-
luntaria.Poftea dicit nos preni! iugo,non alio tame quam vo-
luntariar cuiufdam fcruitutis .- ideo pro feruitute effe mifera-'
biIes,pro voluntate inexcuf jbiles.quia voluntas.quum hbera
eflet,feruam fe pcccari fecit.Tandem concluditjlra anima mi-
ro quodam & nialo rnodo fub hac voluntaria quadam ac male
Iibera neceifitatc & ancilla tenetur & hbera: ancilla, propter
ncceflitarem.Iibera.proprcr voIuntatem:&,quod magis mirum
magffquemifcrueft, idco rea, quodlibcra:e6queanciIJa,quo
^ -. rearac perhoc,eoancilIa,qu© Iibera. Hinc certeapnofcunc
moma Lombar '^^'^^^^ nnwi mc nouum afTcrre , quod olim ex piorum om-
di efcitanttam "^"'^1 confenfu prodidic Auguftinus, &millefere annispoftea
d^tmnat, in chuflris monachorum rerentum fuit. Lombardus autem
qfuum neceffitatcm a coadione diflinguere nerciret,perniciofo
eriori materiam dedit.
'Kmedmnty au ^ Ex oppofitoreputarc oper^pretium ef^qualefirdiuina?
um ifeufani^ gratieE remedium, quo naruras vitiofitas corrigitur ac fanatur.
7tu humana Nam quum Dominus in ope ferenda,quod nobis deefl: largia-
Tohtntati^ f efi lu^ , vbi conftiterit quale /It in nobis illius opus, qux fic e
sonuerfio ai conucrfo noftra i>enuria,fl:'itim elucefcet.Quii A\c\t Apoftolus
Phil.r.^ Philippenfibus,fecondere quodqui coepitmiphs opusbonu,
perfe<fturus /it vfquei» diem lefu Chrifti : non dubiumquin
perboni-operisprincipium , ipiam conuerfionis originem,
qu3B efliin vOiUtatc,defigner. Bonu itaque opUs inchoat in no-
bis Deus,iufliti2e & amorem & defiderium & ftudium in cordi-
2^0 inehonta ]^^^ noflris excitando.vcI(vc magis pcoprie loquamur )corda
t^ummodo.f ^^^^^ fleaendo,formando,duioendo in iuftitiam : perficit au-
taitta (fj-ab' temjadperfeuerantiam nosconhrmanao. NequisaUomino
foluta.adeo vt bonum inchoari tergiuerfetur,qu6d voluntas , perfe infirma,
inchoatio) per- adiuuetur:ahbi declarar5piritusquid valeatvoluntas/ibireli»
feuerAntia ^ <fl:a.Dabo,inquit,vobis cor nouum: fpiritum noua pona m me-
^^nfummatto ^j^ veftri:& aufera cor lapidcu de carne veftra, &dabo vobis
iolt Jjfo tri' ^ « • . * S 1- i\ • n r ■"
iu*tur. cor carneu:& Spintumeu ponam m medio veftri,& facu vtm
ixcch.j^.i^. pr£ceptis mcis aiivbuletis.Qui voIuntatishiinianscinEraiitate
dicit
T) t COGNlT. DBT RBOVMPTORIS. $4.
ilicitrubfidioroborari.quoadboaieleclione efficaciter afpi-
ret.qiuimtrasformaii rtnouariquctoram oporteat? Siqua eft
in lapidc mollities.quxadminiculo tenerior fadaflexumquc-
libct recipiat : neque dudile efle cor hominis negabo in redi
obcdienrii,mod6grafia Dci quod in eo imperfcdum cft fup-
plcarur.Vtru fl luc fimilitudine oftcdere voiuit nihil vnquam id/imHituilne
b.;nicxprefvu iiid cordenuftro,nilI penitus ahudfiat.ne inter 'J''^" ^j^f^^ll
ipfum 6.: uos partiamur quod (ibi vni vendicat.Si ergo lapis in f l]'^-J^ .^'^
c.irne-ii tiau^formacur, quando nos Deus adredi ftudium c6- ^,,^ probatur-.
uercit.-ibolccurquicq .iid eft proprie noftr^ voIuntatis:quod in dtinde ienptu
eiusilocuiuccedir.cocumi Deoeft. Voluniaccm dico aboleri, >■* teji.moniis,
nonquaLCjmselt volunras.-quiain hominis conuerfione inte-
grum manctquod prim^e eitniturajrcrcarietiam nouam drco,
n m vtvo-ut.iscfle incipiatjfed vt vcrtarurex malain bonam.
HocinfolidumaDco ftcriaffirmo,qu anead cogitadiim qui-
dcmidonci fumuSjCodcin Ap oftolo ^elk. Itaque alibi tradic pf^.^^-^f*
non m do Deum opitulan infirmjevoIuntati,vcIprauamcor- P"'^^P*-M
rigcrcfed opcrari in nobis vellc. Vndc facile oolligitur quod
dixi , (}uicqu:dboni eft in volunrate , eflc vnius gratiaf opus.
Q!_io fenfu aiibi dlcit Dcum cfle qji omnia operatur in oni- i.Cor.u.C
nibus. NequecMim illicde vniucri.ali gubernatione diflerit,
fcJ bonorumomniumqiiibuspollentfideles,laudemafleric V-
ni Dco.Omiiia aucem dicendo,certeab initio adfinem vfquc
Deum fp iricual.s vitae authorem ficit: quod idem alifs verbis
prius d 'cnciat,fideIescxDeoefledicesin Chrifto: vbiapcrte Epn.i.i.
nouam crcirionemqua aboleturquod communis nacur^eeft,
commedat.Subaudienda enim eftinter Adam& Chriftuman-
citiiefis,quiialibi clarius explicar,vbi docet noseflcDei fadu-
ram,crcatos in Chrifto ad bona opcraqua? pr^parauit vtinil- Eph. i.io.
lis ambLiIemus.Haccnim rationeprobarevult gratuicam efle
noftrS filucen^^quia initium omnis boni flt a fccunda creatio-
ne quain Chrifto corcquimur.Atqui flqua eflfetvelminimaex
flobis facultas,al!qua ctiam cflct mcriti portio. Verum vtnos
prorfusexinaniat, nihil promeritoseflre ratiocinatur , quia in
Chrifto conditi fuir.usadbonaopera qu^e prscparauit Deus:
quibus verbis iterum fignificat omnesbonoruoperupartes a
primo motu,Dci efle proprias. Hac ratione Prophe» p©ftqua
in Pfalmo dixit nos Dei efl"c figmcntij,ne qua fiat partitio,mox Pfal.too.^
adiur/gir.No fccimus nos ipfl.de regeneratione cum loqui,qui
principium eft fpirirualis vitx^cx contextu patet,vbi continuo
poft fcquitur nos elfe populum eius,& gregem pafcuerfi eius.
Videmus ayccm vc non cotentus (Tmpliciter falutis noftr^ lau-
dem Dco dcdifle,difertcab omni focietate nos excludat: quafi
diceret ne tantillum quidem reftare homini in quo glorietur,
^uia totura a Dco cft.
*^AP. llt. INSTITVTIONIS tlB. 11.
cBkclionum 7 SeJ cruntforte qui concedcnt volunratem a bono fuo-
}uperioremdo' ^^^ ^'^S^"''^ auerfam foJa Domini virtute conuerri : fic tamcn
anKlm^lu- ^^ P^''^F2rata , fuas deinde in agendo parres babeat ; quemad-
tio. '^^^fi^nidocct Auguftinus.omnebonuopusgratiam przecede-
i.VtluntoA ejui !£,& id comitante.non d(icente:pediflcqua,non prjeuiavolun-'
demaOeoci- tate. quodnonmalea fando viro didu pr^epoftcre hucdetor-
VrlHratl\<i^ quetPetrus Lobardus. Ego autem tam in Prophetse verbis
LtfJalyar'- ^"^ citaui.quam in aliis locis clare duo fignari c6tendo:qubd
tes, &pt3uamnoftram voluncatemcorrigat Dominu?,veI potius
\esj;. tx aboIear,& a feipfo bona fubmittat. Q^atenus i gratia prseue-
A^* R^"-*^ "^^'^''jin eo vt pediflcquam appelles tibi permitto.fed quia re-
piftieS '^' ^°'\'^"'^^^' opuseft Domini, hocperperam hominitribuitur,
iil»*rrenten • ^^}^^ gr^ri^ pr^uenieti^pedifl^equa voiatate obfequarur.Idco
Dift i^. "^ zd^h a Chiyfoftomo fcriptu eft,Wecgratia fin^ voluntate,
3. ohitaio. ncc voluntate /ine gratia quicqua pofleoperari. qtiafi verb n5
Htcgratiafint ipfiam quoquc voluntaceiii operccurgratia,{]cuti ex Paulo nu-
-uolun-ateynec p.^ yidimus. Ncquc verb Auguftini confiIiumfuit,dum pc-
irafiaquicqua a'"^^"^'^^ grat|;E vocat human.im voluncatcm, fecundas quai-
fotefi. dama gratia partes illi a(fign:ire in bono cpcie? fed quia hoc
Scrtn.de in- illi tantum propofitum cratrefcllerc pcffimum Pehgij dog-
ocnt.S. Cru- ma,quad prima falutiscaufim in hominis merico poncbat;
i"A rnr^ quod Cuis erac praeicnri caufac, contendir,erat'am omni mcri-
ttaeferatur ^^ ^"^ pnorcm : alccra mterim quseltione omifl.i,de perpetuo
•K^c/MMtrfre.fJfl- gf ati^ efFedu , quam tamen alibicgregic tradat, Aliquoties
mtnui enim ^ enim dum dicit, Dominum pr^euenire nolentcm vt velit; vo-
pr^uctiit nole- lentem fubfequi ne fruftra velit: ipfum boni opcris in folidum
ttm vt 'ueit: facitauchorem.Quaquam clariorcs dc hac rc funt cmsfenten-
MHtur neffu- ''^^"^^i^ vt longam argumentarionem denderent. Laborant,
^raveltt. inquit,|iominesinuenire iu noftra volutate quod noftrum fit,
^lterarej^an- SJno cx Deo:&quomodo inueniii pofficignoro.Libro autein
p cx varm contraPelagiu & CTlcftium primo, vbi di&.u illud Chrifti in-
tu^^f-aa ^" ^^'■p^etatur,Oinnis qui audierie a Pacre mco,vcnit ad me: Ar-
Xih.z. dere- t>itrium,inquit,ficadiuuatur vt non-folum quid faciendum fit
miC. peccat. ^ciat;fed quod fciuerit.etiam faciat.Atque ita quum Deus do-
ea.i8. cef,non pcr Lcgis litcram.fedpcr SpJritus grar.iam , ita docec
I0.6.45. vcqubdquifquc didicerit, non tantiim cognofcendo videat*
fed etiam volendo appeiatyagendbquc perficiat-
Trh>yfs rt^o»- g £f quoniam in pr^cipuo cardinc iam vcrfamur: agcdum^
fonuadi. cb. f^^j^^j^^ rcipaucisac apertifHmistancumScripturas teftimo-
2ttttonem con^ . . ., ^ , t rv -i j • f /
irmatio.^Hul- niis prohata tradamus Icftoribus : tum deinde (nequisnos
iawdtmtarrt- dctorrse pcrpcram Scriptur^ in/]muIct)oftendaraus neque hu-
fertettirad bo iusfanftiviri ( Auguftinum dico)ceftimoniodcftitui,quamex
numfropenfa, Scriptuta defumptani aflerimus veritatcm.Na neque expedirc
^f «" ISh ci-^nfeo, vt qua! in fentcntiae noftra? confirmationem adduci cx
2?aT r/Vr icripturis pofTuiir.ordinc fogularccefeitttrimodbexfeleaif-
BE COGNIT. D£l RBDImPtOrIS. Jj
iimis,qua;proferetur,viafternacLiradrcliquaomnia,QU€rpar- "■'*^'"»'"«
fim Icguntur intelligenda.neque rurium intempeit/uefa(ftum ^^^^ «»/ci«
iriiipalamfecero mihi cumtoviro noniuale conuenire ,cui tur,reciav9-
plurimu authoritatis merito defert piorum confcnliis. Certe U.ntate exHH
boni cxordium non aliunde quam a Iblo Dco elfe facili & cer- ^tnepladto.vt
rarationcliquec. nequeeniin voluntas reperierur ad bonum ^^n'^^^^^^
propcnfa ni/i in elcftis. Atqui eIe<flionis caufa €xtra homi- "^J^^^ c»nfir^
nes quxrcnda eft ; vnde conficitur,re<5lam voluntatem no efle matio. rSent
homini a fcipfo, fcd ex codcm bencplacito jquo ante mundi -voUndi ^ <i-
creacionemeledi fumussflucre. Accedic alttra non ab(imilis 5^/^^' princi.
latio.nam quum bene voJcnfli & agen^ii pr incipium Cit ex fide, ^^^^jf^/f'a
videdum cft vvAz fit ipfi fidcs.Q^um vcto gracuicum cfle Dci j'^,^ -^Xl^^
donum clamcttota ScripJura,fcquiturex meragratiacfle vbi (^mtur exmf
velJe bonu incipimus,qui ad malu toto animo fumusnacura- ra grAtia ejfe
litcr pr opcufi. V. rgo Dominus , vbi in populi fui conuer/ione '^^['^'^Hf ^onu
<luo h2!C ponic , vt cor illi lapidcum aufcrat, dec carncum , a- '■'''' P*''^'**' • "'^
pcrte rcitati:r oporiereaboien quod cxnobis eit, quodad lu- ,;ipropenjl
rtitiamconucrtamuivquicquid autem in eiuslocum iiibit.a fci- Tenta confir^
pio efle.Neque id. vno lcco pronuntiac. dicit enim apud Icrc» '»'«''0 reffime-
miam. Dabo eiscor vnum, &:viam.vna,vt timeantme vniuer- «»^*»>-'f»M>*»
fisdicbus.Paulo poft, Timorem nominis meidabo in cor eo- ^'■^"^•}*-39«
rum, vtnonreccd^mta me.Rorrumapud P-7.e<-hieIem,Dabo Ezcch.u !«•
cis cor vnam , & Spiritum nouum dabo iii vifceribus eorum.
Cor l.ipideum auferam de carneeorum , & dabo eiscorcar- Sta^^rtaconfir"
ncum. Non poflet euidentius fibi vendicare , Hobis adimere, ^rclltiontt
quicquidcftinvoluntatenoftraboni&rcdi, quamdum con- fana«rum ^ ex
ueriionemnoftram,creationenouiSpiritus & noui cordis eflfe fuihustrtacol.
teftacur.fequ]turenimfemper,&exyoluntatenoftranihilpro- H^unturaxi^
dire boni donec reformata fuerit:& poft reforraationcm, qua- ^"''J.''' .
tenus bonaeft,a Deo efl-e,non H nobis. i. D.w «<«
r^- « • y -A /^ » .-.."'* Praparare
9 Sic & precaciones fanaorum componta: leguntur. Incli- hominc.vipo^
«etcornortrum ad le Dominus, dicebat Soiomo, vc feruemus ^ea ex ft tff»
mandatafua. Peruicaciamcordisnoftrioftendicquodin Le- ^^iovMbjnia"
jis diuinae rebeliionem naturalicer cxulter, ni/i flcdacur.Idem l^' * ^"'^ "^^
&inPfalmohabetur,IncIinacormcu ad tcftimoniatua.Scm- ^lii^ ftnr^^^tu*
percnimnotadaeft,antithefisinterperuerfijm cordis motum auod riai a*
quo fcrtur ad contumaciam, & corredioncm hanc qua i n ob- merfm cenci^
fequium cogitur, Dauid autem quum fe direftricc gratia ad P^* volunta^,
tcmpus orbatum fuifle fentiens , Deum rogat vc cor mundum l^^f. "' '*'** .
infe crect, Spiritumreauminnouec in luis vifceribus, annon netur^^J^fld
omnescordiafui partes impuritate rcfertasagnofcic , & fpiri- tvui*}caandi
rum obliquaprauitate contortum.? munditiem autem quam con<i/M;» md^
flagitat,Deicreaturamvocando,annontotam illi acceptam *'*'♦♦'" ^^ #»o=
rcfert?Siquis excipiat , prccationem ipfam fignum efle ^\\ fan- ^*^^'
i^iq^ue atfe^us , promptaeft lolutio , quamuis iam aliqua cx v^%Ux^ffi\
PfU.rMJ.
cAP. lii. JNsTiTvTioNrs Li». ir.
partc refipuiflet DauidjCoferre tamen priorcm ftatum cnm ih
'' ^'tf f'' ^^ "^^^ ruina qua experrus erat. Perfona ergo hominis a Deo
» /" '«f^ alienaci lufcipiens , mcriro /ibi dari pecit quxcunquc elcdis
ffjluncfedad lUis in regcncratione confctt Dcus. ltaquemortuoiuniiis,op-.
efe^um vf^ue tat \c icerum crcari^vt tx mancipio Satanxj fiat Spiritus faniti
procedunt. organum.Mira (ane & portecofarupcrbi^noftrv-e libido. H\h\l
Jo.»5'». feuerius Dominusexigit quam vc reiigiofirnne fujm fabba-
^ "^"" flT" chuobfcruemusjquieicedo fcilieet ab operibus nollris:a nobis
rfr ber(rit is' vcro nihi! magis ^grc miperracur,quam vt openous noltf is va
Adfinem ^ffit lcrc lufiiSjDci operibus iullu locum ccdamus.ISifi obflatec ve-
ferfiutr^t. cordia,rat!s lucul&c um rcftimoaium reddidicgratiisfuis Chri-
ftus.nc m.iligne rupprimerentur.F.go ium,inquit,vit!s,vos pal-
mites-.P-ater meus agricoh eft.Sicut pahncs non poteft: frudu
fcrre afeipfoynifi manferic in vitc-ficnec vos,nifi in me man-
feritis:quu finemenihil potcftisfacere.Sir:6aliierpcrn< sfru
fliHcamus, oua reuulfus a terrapahnes, &humore priuacus,
germinat : non cft amplius quajrendum qus; fit naturse noftr.^
adbonum aptitudo.Nec ambiguaell:ift.i coclufio^Stne me ni-
hil poreftis facere.Ncm dicit nos eflb infirmiorcs quam qui no-
bis fufficiamus:fed nos ad nihilum rcdigendo,on)rvem vcl ext-
gu2e facaltatis opinionem cxc!udic. Si in Chnfto infiti frufti-
ficanujs inftar vitisj qiise cum a tctrae humore, rura a i orc csls-
iiijtu a folis fomento vegerationis ducit cncrgiam^nihil in bb-.
no operereftarcnobts v:deO;fi Deoillibatam fer-.iamusquod
^.Gbt<-flio. fuumeft.Ncquicquam obtediturfriufdaargutia , fuctum iam
j{ejpunpo, incluHim eiTe in palmite,& vim pt ofcredi frudus: idcoque no
omniafumereaterravciaprima r^.diccqM^aaliquid iuum co-
fcrat.Neque enimaliud vulc Chnftus^quam nos ariduSi nihi-
li eflelignum vbi fumus ab eo feparan: quta feorfum nuila fic
M3t.?r- M- in nobis bene agcndi facuitas,ficut alibi quoque tnquit.Omnij
^ltera ff/po- jrbor qaam no plancauerit Pater meus eraclicabicur. Quare
vi-\ Apoifoiuscoram illifummam tratiicribit in loc-> iamcitaco,
.2-'3' peus eft ,inquic,qui invobis speratur & velle & perhcere.
Prior parsoperisbani,eft volutas:aicera, validus in cxcquedQ
conarus:vtriufque author eft Deus. Ergo Domino furnpimus
fiquid oobis arrogamus aut in voiuncace, aiic in efF-du. Si di'
cerecur Dcus opem fcrre infirmse voluncati.nobfs r.onnihil re^
linqueretu r;fed quum dicicur efficere voluntar^m , lam cxtra
nos,quicquid in ea bonum eft locatur. Porro quoniam carnis
noftr^E pondere bona etianum voluntas obruitur, nc cmergat:
rubiunxir, eluftandis eius pugns difficult.itibis, conatus con-
% Cor.ii.<J' ftantiam adeffedum vfque adminiftrari. Siquidem nec alitct .
TcrtUhspn- conftare poflet quod alibi docer.vnicum efle Dedm qui efficiir
fo. omnia i(\ omnibus,vbi tocum fpirituaiis vitae curfum compre^. ;
hendiantedocuimus. QtarationeDauid poftquaw) vias Det
o*^^ f- , . fibi patefieri precatus eftjvj; ambulet ia ei* vecicate,mox adii^
DS COGNIT DBl R E p B M PT O R. IS. ^6
gir.Vnias cor meum adclmenclum nomea cuum. Qii,ibus ver*
bi< figniiicacctia qui pj obe aftl^ili funtjtot efle diftradJonibu^
obnoxios vc facile euanefcant vei efiluanc nifi ad conltantiani
firmentur. Qua rationealibi , pollquam gicflus fuosdirigi ad p^-^j j,^ ,,.;
/eruanduiii Dci fermone prccacuscii:,Lobur quoquead bcllaa
dum fibi dari poiiuiaciNe dominetur,inquir,mihi viia iniqui-
tas.Huncicaqucm modum &inchoac&perficit Domiaisbo-
num opub in nobis : vc illius (it,qu6d redi amore concipic vo-
luncas , quod in eius Itudium inclmacur, quod ad eius fe<5tandi
conatum incicatur & mouerur-.deir.dequod eledio , liudium,
conacus non faciicunc , icd ad cfFeftum vlque procedunc ; po-
liremo , quod homo iniUisconftantcrpcxgic^& infinern vf-
que per.'eucrar.
lo Ac volmnatem moucr.non c^ualicer muhi-s fecul srradi- ^^y^^^.^
tum eft & creditum , vc noftrse pofteafic elcdionis , motioni i^fpo,.fil,
aucobcempeiarc auc rehagari : led il^a efficaciter afficiendo.
Jllud ergo tocies a ChryliftMmo rcper.cum repudiari neccfte
eftjQ^em crahit,volente trahit:quo infinu.u Dommum porre-
da tantum mami expe(itare an fuo aux lio iuuari nobis adlu-
bereat.Talefuiftchominisadhuc ftancis conditi-.^nem conce- 4-^^'>^7/«
dimus vt potueric .;d altcrurram partcm mclinare : ^td quum *^vt#<'">*
fuoexcmplo docuerit quam miferum /it hberum arbitrium,
nifiDeusin nobis & velit & pof/Tt: quid fietnobisfi adeum
modulum fua gratia nobis impcrtrtur? Imb ncs ipfi ca obfcu-
ramus & extenuamus noftta ingratitudine. Non enim docet ^J^frMatic re-
ApoftclusjofFerri nobisbon^ voluntatisgratiafi accepremus: ^""^■T^^^''
fed ipfijm velle in nobis efficere ; «^uod non aliud eft nifi Do- ^'f '^ '^^Zl
minum fuo Spiritu cor noftrum dirigere,fIedere,modcrari; & ftinitefi-.monU
in eo.tanquamin pofleffionefua, regnare. Nec vero per Eze- mumta.
chielcm promitcitfe d;iCuruni cledis Spiritumr.ouum hocta- Ez-ech. ji.i^,
twmfine vtinpraeceptisfuis ambulare poffinr , fedvtreipfa ^ J^-'7»
ambulenr.Nequefccus accipi fententia Chrifti poteft, Omnis loa.^ a^
quiaudiuitaPatremeovenitad me,quavt efficacemafeipfa
Deigratiadoccat: quemadmodu.m& Auguftinus conrendir. /^ibr. dc
Quagratianoquoflibctpromifcue dignaturDominus,quem- prsd.faiKf^.
admodumvulgo ia4fla£urillud(nifi failor) Occnmicum,cane-
mini denegari fasienti quod in fe cft.Doccndi quide func ho-
mines,expofira effe Dci benignitatcm omnibusjfine exceptio-
ne,quieam<juxruat : fcdquumij dcmum quaerere incipianc
quibuscsleftisgratia afpir^uit^nec ha?cfa!ccm portiuncula de
ciuslaude deecfpedaerat.Haiceft fanc elcftorum prserogati-
ua,vt per fpiritum Dei regenerati, ipfius duftu agantur ac gu-
bernentur.Quaremcrito Auguftinustameos deridct,quiali- Oe vcrbis
cjuas volendi partes fibi arrogant, quam reprehendit alios qui Apoft. Scr-
putacpromifcuedari omnibusquod fpiecialeeft^grarujc:^ cle- roo.u.
^ioni$ceftimoniiJ:C6munis(mquic)jmnib.eftnacura,nogratia:
UAP. ni. INSTITVT loNlS 1X8. II.
vitreum acumcn appellans quod mera vanitarefplendet vbi ad
omncs generalitcr excenditur.quod Dcus quib»:s vult conferr.
Alibiautcm.Quomodo venifti.' credcndo. Titne ncdumtibi
arrogas quod muenta fu a ce via iufla,pereas dcvia lufta.Veni,
inquis,Iibero arbicrio: voluncace propria veni. Q^/d rurgefcis^
vis noflc quod & hoc prxi^itum cft cibi?Ipfum audi vocantem,
Nemo venic a<l me,nifi Pacer meus traxerit eum. Et citra con-
foan.^.4. troucr/iam clicitur cx lohannis vcrbisjfic efftcaciter gubcrnari
diuinitus piorum corda, vc inflexibili affe(5tu fequantur.Qui ex
i.Ioan.j.>. Deo genitus eft(inquic)non potcil })cccare:quia femen De» m
ipfominet. Nam medium quemSophift^ imaginancur mo-
rum , cui obfeijui vel quem repcUerc liberum Gt , aperte ex-
cludi Yidsmui vbi afleritur cfficax ad pcrfeucrandum con-
ftantia.
firfcuerantiA »• ^^ pcrfeucrantia nihilo mjgis dubium faturum crac
^uenue mn a quifl habenda eflTec piogratuito DeidonojnifiinualuiflTetpef-
ticbuyfed aDeo (imuserror,pro hominum mcrico hanc difpenfari ,prout ie v-
*^ }j nufquifque non ingracumprim» gracise praebuerit. Sed enim
'*' quoniam indenatus ei^quod putabantin manu noftLaclferc-
/paere vel accipere oblatam Dei gratiam,hac opinione explo -
T^erjionfa, ia,iiIequoque fponte fuacorruit. Qn^anquam hlc bifariamcr-
Du^lex ^f-ror ratur. nam pra^terquamquodnoftramergaprimam gratiani
hMtu ob:eciio. gratitudincm lcgitimuraque vfum pofterioribus remuncrari
"**' doccntjaddunt ctiam.non iam folam graciam in riobis operari,
^Priorurefuta- ^^d cfl^e tantum nobis coopcratricem.De priote fic habcnduni
lio. cft,Dominum,dum ia dies locuplet'at,& nouis /ua»gratiaj dotir
Matth.ij.si i>us cumulat feruos fuos.quia opus quod in illis coepic, gratuni
1*'* '^' - acceptumque habec, in illis inuenire quod inaioribusgradis
i6.^^^^^ proicquatur.Atque hucpcrtincnt fenccnd-p illa?,Habenti da-
Cautio duplex bitur.ltcm,Euge feruc bone: quia in pauciV fuifti fidelis , fupcr
hif adhtlxnda. mulcateconfticuam.Sed hfc duo funccauendajne auf remune
rari dicatur pofterioribusgratiis legicimus vfus primaf graci^c,
. ac/i homo fua ipfiiis induftria rcdderec grariara Dci efficacem:
aut fic remunerario ccfeacur vc definac haberi gratuiraDei gra
tia. Fateor ergo expe(fi:andam efl^e fidelibus hahc Dei bcnedi-
ftionem,quo melius vd fucrint fupcrioribusgratiis, vteo ma-
ioribus pofthacadaugcantur: fed illum quoqiie vfum aDomi-
no clfe dico, & hanc remuneratipnem a gratuita eius beneuo-
lentiaprouenire. acfiniftrenon minusquara infelicitertritani-
. . illam diftinftionctn vfurpant,operantis grati^c & cooperantis.
sdct^ratU ^^^ quidemvfuseft Auguftinus^fed commoda definitionc le-
operarue & niens,Deum cooperando perficcre quod operando incipic : ac
coopcrante eandem efle grariam, kd fortiri nomen pro diuerfo modo ef-
c^fideratio.- fedus. Vnde fequitur,cum non parciti inter Dcum & nQs,acH
cxpropcio vcriufqucmo^u clTec mucuac4currcntia;fcd gratiac
muitipli-
DaCOGNlT. Dfcl REDBMPTORIS. 97
mulcipiiGacioncm noC;irc.Qj6 p^rcincc quod alibi dicirjnnil- Enchiri. a4
taDeidona pr.cccdcrcbonajn liomiuis volun!arem,incerqu*e Laur. cap. j».
e(l& jpr-i.Vnde requicur.niliil reiiquu facere quodipJa /ibi ar-
rogec.Quod & Paulusnominacimcxpreflic.Nam quu dixilfec, ' " *''^'
Dcii t fll- qui efficir in nob s & vcllc & pcrficere, cocinuo fub-
^idic virunquc ficcrepro bona v 'Iunrace:hac diftione gracui-
tain cirebenignicacem indic.ms. Ad id auce quod dicere foleac '^«(tcrit.it ef
|)el^u.iinpiim3egfa(fielocuin dcdinuis , iam conacusnoftros ^'»'« f*<5.f^-'»-
fubfcquenci graci.v c .oper.irijrcIpundco^Si inrelliganc nos.cx yefutJ^o*^*^
quo fcmelDomini vircuce in iuftitiar obfcquiu edomiti iumus,
vlcro pergcrej& [>ropca!os c/fe ad fequendam gracijE adione,
nihilreclaino.fcilienini ccrrii/imum, vbi gratia Dei rcgnac,ca-
lcmefTc obfequcndi pronv.)cicudinem.Vnde id ramenjii quod
Spiricus Dei vbique fibi c6fenciens, quamprincipiogcnerauic
obediencije .TfFediont m, .id perfeuerandi cunrtantiam foucc &
confirmac ? Ac /i hominem a feipfo fumere volunt vnde grati^
Dei coll ^borecpcrtilen.-^if/ime hallucinanfur.
li Acquehucf."ils6perjnfcitiam corquecurillud Apoftoli, 7. obieclieeie
PIus omnibus iis laboraulmon ego,fed gr.icia Dei mecum. Sic dijfujifionetUa
enimaccipiunc^quiap.iul^ arrooanciusdidum videri poterac gruttacoo-
quodie pra;terrecomnibus,!d qutde corrigere,laudem ad Dei ^^
oratiam referendo.fed ica vc fc^ gratise cooperarmm vocec. Ad i.Cor.i j.i®,
hanc fcftucam mirum eft coc no malos alioqui homines impe- ^{^'^pihfia,
gi/Te. Non enimgraciani Domirii /ecuin labora/Icfcribic Apo-
ftolusjvc /e cofortem lab >ris faciac: quin pocius locam laboris
Jaudem vnigracise tranfcribif,iftacorredione,Noego,a;r,fuin-
is qui Iaboraui,fcd gratia Dei qu.^e mihi adcrat. Fcfeilic autem
eos loquutionis ambiguiras: cd msgis pr^pQttcra ver/io,in qi;a
vis Gra?ci articuli pr^cermifta fuir.Nam /1 ad verbum reddas^no
dicitgraciain /ibi fuifrecooperacricem:fed graciam qu^ /ibi ad-
crac, omnium fui/Teef^cdricem. Arque id non ©bfcure,iicec ^-i; ,. .
breuiter,docetAugultinus,q .umitaloquicur, PiSPcedit voiun- ^m/?,„/^£^^_
tas bona hominis mulca Dei df.na^fed non omnia .Quceaucem nardt tejlimo^
praecedir rpfa,in eis & ipfa eft. Scquitur deindc racio : qaia fcri- «'" rekorata.
pcum ftcMifericordiaeius prseucnit mc. Ec, Mifericordiaeius p/^':"*
fubfequccur mc: nolenccni praeuenic, vt vciit, volentem fubfe- '*^" *
quitur^ne fruftra velic. Cuiconfencic Bernardus,EccIefiamica Scrm. 2. in
loquencem inducens , Trahe quod.immodo inuitam vc facias Cant.
voluntariam:crahe corpenrem vc leddas currentem. Poftrema c<>pi-
i\ Audiamus nunc A uguftinum ius verUis loquentem , ne tis pars , qtta
aetatis noftre Pclagiani,hoc elt Sorbonici fophifte totam vetu- prabatur ex
ftatemnobisaduerfam pro fu'^ rnore criminenruninquo fcili- ^»ifii*ilocJsea-
cec pacrem llium Pe!agiumfmirancur,a quo in candemolinva- ^^^/'*#«^'«^
lenam ipfe Auguftinus protraftus eft. Libro de correptione & ^ttaT: nemp$
gcatia ad Valentinum fu/iusexequitur. guodbreuiter, ^iusta- Ttontfrrnta-u-
CAP. Ill^ INST.ITVT lONlS L I B. 1 I.
tUm aD*o ^ra- mcnverbis rcferam,GiatiampcrfTftendiinbono, Adxfuiflc
uam,qu.tuh»- datam /i velletmobis oari vt vclimus, ac volunratcGoncupifce-
\ul'^o!!e lut Je. ^^^^^^ ruperemus.HabuifTe ergo jilum pofre fi veJict:fcd no vei-
iiciatur atit re- lc vt pofTctmobis & vcilc dari & pofre.Primam fuifTc libcrtatc,
fJ>Hatur:fed t- poficnon pcccarcmoflram multo maioiem,non pofle pcccare,
ffameffe.^tt* Ac nc dc futura poft inimortaiitate peifcdlonc ioqui putctuc
tncordei^ ele- C/Jcutj pcrpcram Lonibardus eo traiKtjfcrupuiHm hunc pauio
IwnattfT ul- P^^ cximit.Tantum quippe, inquit, Spidtu fando accciiditui:
Jiiet. ' ' voiuntasfanftorumivt ideopofiim quiaftcvolur.-idco velmt,
Cap.2. quiaDcusoperatur vc fic vclinc. Namfiin tata infirmicate,in
Lib.i, diftin. c[uz tamcn ad reprimendamciacionem perfici virtutcm decet,
^^' ipfii reiinquaturvoiutasrua.vtadiucorioDci p©flinr,fi vciint,
2. or.i2 j). ^^^^ Deus operecur in iliis vt veiint: inter toc tcntationcs,infir-
mitarcvoluntasipraruccumberct, ideoque pcricuerarc non
pofTent.Subuentumcilcrgo infitmitaM voiu!-itaci.siiuman2c>vt
gratiadiuinaindeclinabiliferoc infepar-ibiliter agerccur.ideq-
qucquantumuisinfirn,a non deficeret. Tradatdcir.de copio-
Cap.T4. fius quomodo corda noflra Dei afficientis neccfTario fequatur
motum:ac dicit quidem Dommum iiomines luis voluncacibus
trahcre, fed quasipfcoperatui eft. Habcmusnui?c Aukjuftmi
eretcftarum quod in prirnis obtincie voiumLis,nou of^l-rri ta-
tum a Domino gratiam , cjuae iibcra cuiufque eicjflione a iic rc-
cipiatur,aut refpuatur:fed ipfam efle,qu:E in corde &cIedio-
nem&voluntatcmformet: vtquicquid deinde fequitur boni
op.eris,frudus (it ip/Ius ac efi;l'dus , nec aliam habeae /ibi obfe-
quentcm voluntatcm nifi quam fecir. Sunc cnim eius quoque
verba ex aiioloco , Omne bonuni in nebis opus nonnifigra-
tiam facere.
tMitBie^^u^ 14 Qood autem alibi dicitjnon coili gratia voluntatcm, fe.d
giiftinuy/. »y4u- oc maJa mutariinbonam:&quumbonafucrit,adiuuari:f]gni-
lufiino opjfO' fi^at tantLim,hominem non ita trahi vc(incmotucordis,quafi
rttm^aliuuv.f. gj^jraneo impulfu feratur: (^^ inius ficaffici vtcx corde obfe-
l^ u^imlniii quatur.Speculiter gratuifoque cle^isdari, in hucmodum ad
exflicata. Bonifacium fcribic , Scimus non onniibus hominibus dari Dei
Epift.ioy. gratianu&quibus datur.nequc fccundummerita operunidarij
Epift.ig^. ncque ^ccundum mcrita voiuntatis,fcd gratuita gratia: quibus
aon datur,fcimus iufto V>€\. iudicio non dari. Ac ineadem cpf-
fioia fortiter cam opinioncm impugnat,qu| hominum mtm\%
fubfeqLicntem gratum rcddi putat: quia primam gratiam non
rtfpmendojfe dignos pra^ftiterint. VuItenimPeiagiumfaccrf,
nobis gratiam ncccflaria eflc ad fingulas adiones, neque ope-
ribus retribui,quo fit vere gratia. Scd bi.cuiore fumma coprc-
Summadociri- hertdi rcs n5 poteft quam ex odauo capitc iibri ad Vaicntinu,
»4 oiugkflim ^^ correptioBC & gratia:vbi primum docet,Qupd humana vo-
demrtarbi- j^^j^s nQ^iiij^jficcgraciamjfcdgMtia coaf^quacur libcrtatf;
QiL^o4
DB COGNlr. DSl RBOEMPTORIS. 58
Qupdper candenigratiatn iniprelTo dele^tationis affedu aj
pcTpecuitatcm c6f nmetMr; (^od infuperubili fortirudinero-
borerur : CV_6d illa gubernantc, nunquam cxcidat;dererente,
protiniis corruat.Quod gratuita Domini aiiferic ad;a,5(:ad bo
num conucrtaLur.&conueifam ipfo pi-Tfeueiet.Qu^od volun-
tacis humanjE dircdlio in bonumj& poi\ dircdione conllantia,
cx folaDei voluncjte pcndeat, no vilo Aio meriio hahoniini
tale relinqu^turJibcrum arbirnuniffi appcUare ital!bet)c|ua]e
alibi rcribit,quod nec adDeuni couuerci.nec in Deope;lillere, Epift. 4ii<,
niH pcrgratumjpor/Itia^ratiavaleacquicquid valet.
C A P V T III I.
^Gjtiomodo operetur Deus in cordihus hominum.
Tfes funt huius capicis prarcjpua? partcs.
An aliquid in malis aftionibns 5fqiiantum Dco tribuendum
/Itjdiabolo item & horaini.fcd.T.l.j.^.&j.
In rebus mediis quanture Oeo tribBtQduui.& quantum homi-
ni relinquendum fic,kd: 6.
Duarum obicdionurw.qus in hic difpsuationc ©ccurrunf,folu-
tio/ea.7.cV8.
O M iNE M peccaci iugoica captiuum tencri, ^wrfz hniu*
ne ad bonum aut voto aipirarc , auc itudio con f^^rw fvim ter
tendereruaptcnaturaqueat , fufficienter, ^\^^^^o conmxi*,^»
fallor, probarum eft. Pr^rterea diftmdio inter ^'"'.. ^''''■^'"'
coaa:ionem& nccefhtatcmpofitafiur, vndeii-Xlio refpc-
cjuercteum, dum neceffario peccat, nihilo ta- dM h*c tra-
men minus voluntariepcCcarc. Scd quoniara, dum in ierui- <Sauit li.i. c.
tutem diabolo addicitur , illius arbitrio videtur magis agi '*• '"'^' ^*^®
ouam fuo , quale fitafticnis vtriufque crenus,cxptdiendum r^' j ^^V^
leitatitmn loiuenda qua4tio,an .Jiiquid m mahs openbus Dco bertinos c.
iit tribucndum,in quibus nonnullam ejus .idionem intercede- i5.& kJ.
rcScriprurainfinuat. Alicubi Auguftinushumanam volunta-
(em equo comparat fcflbris nutumexpcdantiiDeum acdubo- ^^* ^".5«/''''«
Ium,fcfroribus. Si Dcus illiinfidct.mquicperinde ac i-^o^^t^-iTt^ZtHar
tus &. peritus feftbr , compofitedlam rcgit: tarditarem incitar, }lrt tUiXi-a'.
nimiam ccleritatem compefcit : pctuiantiam luxuriamque In Pfaf.j,. &
coercet,peruicaciam rctunditjin redam viam deducit, quodfln- roeminic
cam diabolus occupauit, inftar ftolidi ac petulantis fcirons pei: ^''^ fciiori*.
inuia rapit,impellit in foueas,perpr^cipitia deiioluir,ad con-
tumaciam fergciamquc inftigac, Qua fimilituditic, «juando
n, Jj.
CAP.IIir. I N STI T V Tf ONIS LIB. II.
7(jf])«nfio ad meliot: non occutrit.in praefentia cotenti erimus.Imperio igi-
^uajitonem dia ixxt diaboli quodanimaiis hominis voluntas dicitiir fubiacerc
bsUreJpefiH, ^j. -j^^g 3gite:ur,non figniftcac ip(am reluftantem ac reftitan-
tem ad obfequia adigi ( quemadmodum inuica mancipia obke
nifla noftra dominij iure cogimus^fedSaraniE pr^ftigiis fafcina-
tam.illifead omnem dudum oblequentemneceflarioprxbe-
re.NamquosSpiritusfui regimmenon dignaturDominuSjeos
C d.M adSacanseadionemiufto iudicio ablegst. Quare Apoftolus
deum huius feculi excscaffe mentes infidelibus xitio deftina-
Eph.2.2. tis aic,ne cernant iumeri Euangelij.Ec alio loco,ipf jm opcrari
in filiis contumacibus.Excsecatio mipiorumj& quaecun.i ue in-
de fequuntur flagitia, opera Satanae nuncupantur : quorum ta-
mencaufaextrahumanam voiuntacem qu;£rendanon el^, ex
qua radix mali furgit.in qua fundamcntum regni Satan;» (hoc
cftjpcccatum^refidet.
liejpt^u Dti, 2 Longeeft aiiaratio diuinoe intalibusaftionis. Qu.^ vt
Cr homimm. ccrtlus nobis pateacs exemplo fic calamitasa Chaldafisfando
Mxemplumy m lob iilata.Chaidaci jinteremtis eius paftoribus,grcgen^ hoftiii-
lobthijioria. ^^^ deprasdantur. lameorum improbum facinuspalamextac,
° **' nequeineoopercceflat Saran,aquo totumid proucnire nar-
rac hiftoria. Ipfe autcm lob Domini opus m eo recognofcit,
quem dicit fibi abftuiifle quse crcpca erat per Chald^eos. Q^o-
Dti efus alf 0- modoidem opusad Deum, ad Satanam , ad hominem autho-
fereSatanKer reii^ rcferamus,quin vci Saraoam excufcmusDei cofortio, vel
hominis imptj Dcum maii authorcm pr2edicemus?Facile,fi finem agen di pri-
diJimgMtur. ; ^^^^ infpiciamus,deinde modum. Domini confilium efl: ferui
^iJ^afendt ^^^ paticntiam calamitate exercere: Satan molitur eum ad dc-
zMtdt! '* fperationemadigere: Chaida*iex reaiienaprstcr ius & fas iu-
crum qujererc affedant. Tanta in confiliis diuerfitas opus iam
valde diftinguit. Inmodonon minuseft difcrimmis. Satanx
affligendum feruum fuum Dominus permittit;Chald^os,quos
ad id exequendum miniftros deiegit, iili permittit ac traditim-
peliendos rSaEanalioquiprauos Chaldsorumanimos vene-
natisfuisaculeisadperpetrandumidflagitiuminftigat: illi ad
iniuftitiam furiose ruunt , omniaquc membra fcelere obftrin-
^uor^od* SAta gunc ac contaminant. Proprie ergo agere dicitur Satan in rc»
«[at inrtfro- probis:in quibus regnumfuum,hoceft nequici.'e,exercec.Dici-
*>'. tur&Deus fuomodqagere, quodSatanipfe (inftrumentum
quu fit ii'£ eius)pro eius nutu ac imperio huc atque illuc fe in-
, • fleftie ad exequenda cius iufta iudicia.Omitto hic vniuerfalem
^lT;1i ufdiZ Dei motionem, vnde crcacursc omncs vc fuftinentur, itacffica^
<^4f, ciamquiduisagcndi ducunt. Dcilia fpeciaiiadionecantiitn
loquor quein vnoquoquefacinorcapparet.Idem ergo facinus
Dco , Sztinx , homini affignarijvidcmus noncfle abfurdum:
fed varictas in fine & modo facic rc illic inculpata Dci iuftitia
telu*
D^ COGNlT. ocl RBDIMPTORIS. ^^
relLiceatjSatan^hominirqinequitia cu fuo opprobriofeprodat.
3 Vctercs rcligiofius interdum fimplicem quoque veritatis ObieBioiexve'
confenionem inhac partereformidant : quod verentur ne im- '''■'^"* '^'A'*-
pierati feneitra de operibus Dei irreuerentcr obloquendi apc- {^f '" .^J'
nant.Quam lobnerateinvtexolGuior,ira mmime pcriculolum ntifionemDei,
iudico 11 /impliciter ^teneamus quod Scriptura tradit.Ne Au- mn autem ad
guftinus quidemilla fuperilitionemterdum foIutuseft:quem- «'•'^ eperatig.
admodum vbi dicit indurationem & excascatione non ad ope- "''"j^'*' ^^"-
rationemDci, fcdadprsfcientiamfpeftare. Atiftasargutias ""'JP^'M'»-
non recipiunt tot Scriptura? loquutiones,qu^ plus aliquid Dei Lib, de Pr«-
quam prxfcientiam interuenireclareoftendut. Et Auguftinus deft. & gra-
ipfe i ibro contra luiianfl j^.longa oratione contendit,non per- tia.
mif/ionisrantumaut patientiac diuina? efle peccata , Ced etiam ^*^*"/'''» «/'«
potentis,vr Gc priora ptccata puniitur.Similiter quod dc per- '^^*^'^'"*" '"-
millionc afterunt.diiunus elt quam vt lubhltat. S^epiflime ex- ^^ reprobos
cxcare dicitur Deus&indurare reprobos,eorum corda verte- ,3;^^
re.mclinarejmpellercvt alibi fufiusdocui.Id quale fit,nequa Lib.i.c.18.
quam explicatur, fi confugitur ad prajfcientiam aut permi^fio- ^^V^' dupltei
nem. Nos ergo duplici ratione refpondemus id fieri. Siquidcm ^'^!'""* j ** "'
quum fublato c'us Iumine,nihilquam cah'go& c^citasfuper/it: '^"^''^ "'
quumablQto eiusSpiritu.cordanoftra in lapides obdurefcant:
quum ceftanteeius dircftione, inobliquitatem contorquean-
rur:rite excsecarejindurarcinclinare dicitur quibus fjcultatem
videndi, parendi , reCte exequendi adimit. Secunda ratiojqus j Ees S^ztam
multo propius accedic ad vcrborum proprietatem , quod ad trafie^e.vtma-
exequenda fua iudicia per miniftrum ir^ fu^e Saranam,&con- ^epereant.
lilia eorum deftinat quo vifum cft,& volunrates exctat, & co-
natus firmat.S;c vbi reciiat Mofcs Schon regem tranfirum non Deut.z.jo.
dediire populo, quia indurauerat Deus Spiritum eius, &cor
obfirmauerat,finem confilijmox fubiungit , Vtdareteum in
manus rpftrasjinquit.Ergo qnia perditum Dcus voIebat,obfti- S^ripturx Hla-
natio cordisjdiuina fuic nd ruinam praeparacio. fi'''* ^'^^ ?"*
4 Secudum priorem rationem iftad videtur diftum, Aufert '^/^'*"?"* ^f'
labium ? veracu^us5& r.nionem tollir a ienionous. Aufertcor mAnt.<i^ fupe-
ab iis qui prx'unc pojHiIo tcrrae , errare eos hck per inuium. rterern lUa de
Item3Q2.arcdemer.tafti nosDomine,indurafticor noftrum,ne «uda Dci pr<e
timeanuis terQuandoquidem indicant potiusquales Deusho fcfeiJtia (^fer^
niiaes faciat dcferendo, quam qualiter opus in ipfis iuum per- '"'/'"^^ «^^-
agat.AtluntaliateftimonraqusBvltraprocedut^qnahaiunrde £.^^^1^ _ ^^
Pharaonisindurarione,IndurabocorPharaonis,nevosaudiai, prai.,07. 40,*
ac dimittat popuIum.Poftea dicit fe aggrauafle cor illius,& ro- lob.n 20.
borafle.Aninduraait non emolliendo? Idquidem verum eft: lera.^j.iy,
fcd plus aliquid fecit.quod obftinatiorie pedus eius obfirman- ^^^- '♦•-'■ *
dum Satana: mandauit.vndc prius dixerat, Tenebo cor illius. J'^ ,^ '
Egreduur populus ex .^gypto: prodeunt obuiainfcfti regionis gxo.^,.?.
n. iij.
CAP.llir. r N ST 1 T VT!0 KI S LJB. 1 T-
Deut.i.jo. incolx.vnde exciratifMofes cette populo aflerebatDominum
Pf lojiy. fiidequi cordacorum reprobaflct.l^rophera verbeadem hi-
ftoriam recir.jns, dicit ipfuni vercifle corda corimi vr odio ha-
berentpopuluni fuum.Ta dicere nori poffis deftitutosDomini
con/ilio impegifte. Nnm /? robor.-inrur & verrun^ur, deftinatd
infiedunturadiplum. Adh.^c,quoticsm popuii trangreffiones
vindicare illi plaruit , quomodo opus (uum tn reprobis adim-
pleuir?vt videat efficaci<'im agendi pencs iprum fuilfe, illos mi-
8 ^*^ '' ^ "'fteriumdunraxar prxbuiftl^.Qji^arenunc fibilo ^uo euoeatu-
Exech. 12. 15. ™"^ feiiIosminab.irut:'.uncmftar fagcni' fibi foreadirretien-
& 17.10- dosmunc maiki inftar.ad fcriendosTfraeliras. Sed pr^ccipue id
Ier'c.^o.2j. declar.uiit quam non fir otiolns in illis, dimi Sennacherib fe-
l«r3.i<5.i^_ curim vocatjquse ad fccandnm manu fua & di-ftinara fuit & im
."f*- \ ^^ padia. Non ma!e alicubi Aiietiftinusita definitjquodipfi pec-
i.Sam.i^. 14« c^iif^f^rum efk:quod pcccando hnc vel ilJud agant,ex virtute
& 18. 10. & 2^. Dei cfTe^tcncbras prout vifum ci\ diuidcnris.
9. s PorroSat.nna^minifterJum in^crccdetc ad reprobos in-
cAUaconfirma' ftj^andos,quoties huc .Ttq, illucDoniMiu'? prouidcntiafua cos
u*-,ex '*S"/'' (^ef^ipat; vel cx vno locofarisconltircrir. Dicitur enim faepius
l^fctffurta fu- Jn ^amuelc , quod baOlctn aut rapraiicnr ,iur dtmilerit Iprritus
^ertorii-ejp'}»' Domini malus,& fpirirus maius a D'>mino. Ad Spiritumfnn-
fionis correSiio jftum idtefcrrc ncf.is et^.Spirituf €rgo imp'iri]S,Dci fpintus vo
pu exphcatiOi c.itur,quia ad cius nutum potcntiamquerefponder,inftrumcn-
V*fn j rum m^ojstpfius in arcndo^quamafcipfo author. Simul adde-
Sataue mint. "um ctt q lod a iViulo traditur , diuinitus cfhcar/am erronsac
ptT:um,exSau Tcdudionis immirti , vt credanr mcndncioq-ui vtrirari non pa-
tis hifioria. (r rucrunc-Longo tamcn djfcrimtnc fcnpcr diftat in codcm opc-
^^ofioh tefir j-^ j j quod agiEDommus, abco quod S.i. nh &.impi^ mohutur.
%l7rcede!^i7o -^^'^' "^^''^ inftrumcnra , qu3t fub iranu h;:ber & veifare quoli-
hat: uimah 0- °^^ pf>tcft>feruiTc fuftirias fuc-e facir.Hi,prour mali funt , ne<qui-
mni ne^uitta tiam ingcnij prauirate concenram cftedu pafunt.Rcliqua qu3e
meum mAnere ad vindicandam a calumuia Dci miieftatem,tum prjEcidedam
mmunem 0- fnipiis ccrgiucrradonem '^^ertmcnc , in capire De prouidentia
1 Thcfri.fo ^'^"'' expolira fuiu. Hic enim breuiter pr<5>pofitum modo fuit,
Lib.i.ca, \6. q'Jomo<{.> in rcprobo hominc rcgnetSacaii,quomodo in vtro-
«7.18. quc agat D."!minu.^,indicarc.
g-o aires mc 5 |n ac^ionibus aurc qiis» neciuftx per fe, nccvitiofae funt,
d-a^s^HeHf itA ^2i^ corporcaiTi majyis quim fpirirualcin viram fpcftant, qua
oDcra.tf*r m ^or . •, ^ . . '-, ^ r r \ ■ ■ i -
Mu* ifominii *^o^r-tatcm ootir.cat homo.ctii (upra attigimtis, nondum tamc
vtatiotte! 'via expIicacumcft.NonnulIi intalibus liberam ei clcClifmcm con-
"jmpffrcfuie. cc/rerunr, magi.s vt arbitror , quod de rc non magni momenti
trumd:itii^,z-<> difccpcare nolebantquaquod .ifi'orere pro ccrto veilent illud
^■'"''*'f^"''^^'!'** iprum quod coccdunt. Ego, crfi eosqui nullas cfie adiufti.-
'V\ ■'! ,11,^ riam virestenent , quodin primisad fakitcm co^niru neccflTa-
riUQi eit Lcncrc fatc^ Tjaon camcn piito nanc quoouc parre nc-
OE COGNIT. OEI REOEMPTORt^* I«0
gligenciam.vcnouerimus fpecialis eflegrati;^ Domini, quoties
in mentem veniceligerequode renoftra eftcquories eovolun-
tas inclinat: rurfum quoties & mens & animus refugic quod a-
lioquierat nocirurum. Atquehucfe protendirdiuinse proui- ■^^^ if^- Hbtrx
dentiae visjnon modo vt rerum euentus fuccedant quemadmo- '^ '" htsrehus
dum expcdireprofpexerif.fed vtvolutatesquoquehominum luaZluZ.^!^
codemtendant.Rquidem li lenfu noftro rcpDtamus reruni ex- ukertati arbi.
cernarum adminiftracionem,nihii dubirabimusearenus fub hu trium Deido-
mano arbitrio fitas eHh : verum fi aures rot teftimoniis prajbe- '^^inctur,
mus , qux Dfmiinum iu his quoquc regcre animos hominum
clamant, arbirrium ipfum fpeciali Dei motioni fubiicere nos
cogenc. Quisi€gyptiorum voluntates irraclicis conciliauit rt ^^0''*J'
pretiofiffima qu.^que varailliscommodacc darent?Nunquam
eoanimumipfi fuapre fponte induxiflent. Ergo eorum animi
Domino magis fuberant quam a feipfis re^^^ebatur.Nec fane la- Varia *xepU,
cob nifi perfuafus eflet Deiim, prout vifum eft , hominibusin- 9"* ^^^»* ^»-
duere diiierfos .ifFedus, dixifter de filio lofeph (quem prof^nu ''''^'^"*"» ""/>•-
cfTequempiam iteyptium putabatj Det vobisDeusinuenire "q^^ ^, ,4.
mifcricordiam coran hoc viro. Sicuti & tota Ecclelij in Pfal- Piai/,o(5. 4^.
inofa'erur,quum eius mifererivoluitDcus.mafuefacla adcle- i.Sam.n.fi.
mentiam ab ipfo fuifTecrudc-liumGenrium corda.Rurfum quu t Sam 17 14-
exarfit iniriSaulvtfead bellum accingeretjCiufaexprimitur, jR'^^-«^-'o-
quod eum impulcrit fpirirus Dci.Qujs ammti Abfolomi auer- Lc^jf 2(J 'i
titab amplexandocon/iiio Achifophclquod cffeviceoraculi
foIebitPQuis flexirRehabeam^vtiuuepiliconfilioperfuadere-'
tur?Qais Geresmagnjepriusnudacise pcrrerruit ad Ifraelis^d-
uentum?Id quidemdiuiniiusficnconfef!'i eft meretrix Rahab.
Quisrurfus metu& formidine deiecir Ifraeliscorda .nsfi qui
in Legc minatus eft fc daturum illi^. cor pnuidum?
7 Excipiet quifpiam , effc hsec fingularia cxempla, ad quo- oliieElioiexem-
rum reeulam Qx\p nequaqaani vniuerfa debeanc. Egovero pU hacreg"lA
dicojfufficienrer iisprobari (]uod contendo Deumjquoties via noncunfiituunt.
facerevult fu^prouidencij', cfiun in rcbu^ exterr is hominum Deut. 18.^2.
vohintates fledere & verfare.ncc ita cifc liberam ipforum e!e-
ftioncmquineius libercati Dci arbitrmm donjinetur. \/q\[^ ^ejf'^>[Po>expe~
nolis, animum ruum a motione Dei oocius (iuam ab e:e(ftionis ^""■^*'^'>**^^'^'-^
, , ., , , , - 1 • ^ • • hom.num teflt^
rU2! libertate pedereji^cquotidian^ cxpener.tiarcputareco- f„ofnf, fu,ita^
ge's quodte in rebus minime pcrplcxis iwdicium & mens {"ds^Q
deftcit:in rebus fa<ftu non arduis,animu^. flacce.Qrit: rurfum in
reiDUS obfcurifiamis , expeditum ftatim ofFerturconfiliu n : m
magnis & periculofis.ai^imus omni difficultate f jperior fuppc-
tir:Atqueitainterpretorquod aitSolomo , Vt auns audiat,vt itemptrjflculs
oculus videatjDominus facic vtrunque. Non enim mihi Je -'"''^.'."'''*'^'-^'*
creacionc loqui videturjfed peculiari funftionis gratia.Qnum prou '-»0 m
vcrofcribic, Dominum cor Rcgis , quafi riuos aquarum, in pruu.ji.i .'
n. iiij.
t h?c V. IKSTITVTIONIS IfB. II.
manu fua renerc&indinare quocunqjvolutrit ifub vnapro"
fedo fpccic totumgeiius compreljedit.Si cuius enini volunti^
omni fubiecfli ne ioiuca eitJdiuris reg.-jevoluraciinaximeco-
t>elicJe v^w^M petit,qu^in aliasquodanimodo regmim exercet. quodfiilla
Jhm diclo. Dq[ manufleftirur,i)eque noitraeximeuir eaconditione.Hac
1-u ^^^u- ^^ reinfijJins exrat Auiniftinifencenia/Scriptura, fi dilioeter
lib arbic. . ~ . . ^ » r »• i i
adVdknc.c. ^"ip^ciatur, oltendit non (ohim bonas uominuni voluntatcs,
i9. quas ipfe facit ex m •(lis^ a '^e faftas i\\ adus bonos & vita di-
rigit a?;erna:veri'im illas qu^ conferuat fecub creatura.itacfTe
jn Dei p(ueil:ate,vc eas quo volucric, quado voluerit,faciatin-
clinari vel adpr.T{tandabeneficia,veI adpcenasinfligedas^oc-
culciffimo quidem iudici^^fed luftiifimo.
^uonUmnon' ^ Hfc memincrint lc<5tores ab cucntu rerum n©n efTeajfti-
nuUt 4/rfMfr/K5 '■'^^ndamhumani arbitnjfacuit tem , quodmipcriti quidam
•errorem de li- pr^ep 'itcre faccre foJen^ lix eo enim iuilchrc & ingeniose fibi
bero atbiirio vidcncur hu natia voluntatecouincere feruitucis,qu6d nelum-
fugnayrus , flb j^,^ quide mon,uch'S omnia ex fentenci ) fluant.Acquifaculcas
/•'"«. 7!, iftide ciuaioquim.ir.intrahomincm confideranda ei^, non ab
'fneHtK:idauo' cxtranco fucceiTa mctienda.Siquidem inliberi aibicrij difpu-
modofit intel- tacionc no hoc qu^ricur,an Ii' mini quai^cunque animo delibe-
ligendum 0X' raric,periicere &' exequi pcr excerna impedimcta liceac; fed aii
f.tcau j^ requalibetliberam habear & iudicii e!cCl:ioncm,& volunta-
tfs afl^cdionemjqux vcraque fihommibusiuppecac,non minus
liberiarbicrij ActiliusReeulus eric anguftiis dolij aculeaciin-
clufus,quam Auguftus Cajiarjniagnam orbis terrarum parccm
nutufuogubernans.
CAPVT
-OhiePaonum refutatio qu&pro defenfione Itheri ar-
hii yij ufferrifolent,
Has obieftiones ad j.pr.-ecipua capita refert.
I Quatuor .Tbfurda, ^ux ab adutrfariis adu. orthodo.vam de InirBa-
niarbirrij/eriiitute dochinam confiicfta funt , proponit ac refellit,
f-a.i.i.?.4.&s:-
i Scriptur^ tf. ftimoni3,quibiis abutiintar vt crrorem confirmcnt^ad
quinque claiTcs reuoc3ta,e:<plic3r.a fcft.^.ad \6.
i Q;Jnquc aii.i fingtilaria loca , pro liberi arbitrij defenfione,cita-
Ubfurda ab „ interptetJtur Jea.r{j.i7.!g.<3c 19.
aouerpiyijscS- "^^^^^^^^, E humani arbiti ij feruirure facis ditftum videri
/?.i <jrtr?Hm ^ f^^Si? pofTcrjnifiqui faifa: hberratis opinione prsEci-
'l rhiwt^H $1 '^^Wt % P''f2reipfumconantur,ru35exaduerfoquafdam
^(imwnt*' x^it- ^i %SfjM ^a^ioi-esobtendcrentadfcntendamnoftramop-
Di COGNIT. OEIR.BOEMPT6RIS. lOl
pugnandam.Congcrunt primo abfurda nonnulh , quibus eam ^ ^yfurdumi
in odium trahant , canquam afenfu quoqueconimuni abbQr- ^ peUgh mu-
rcntem: poftea fcripturs teftimoniis cum ea congfcdiuntur. m<ir«»?.
Vtrarquem.ichinas ordineretudemus.Sipeccatum, aiunt, ne-
ceificatis cft,iam definic efte peccatii-.fi voluntar m eft.crgo vi-
tari poteft. HajcPelagij quoque arma crantad impetendum
Auguftinum ; cuius camen nomine illos nolumus prxgrauari.
donecde reipfa fatisfaftum a nobis fuerit.Nego igitur pecGa-*3^«i>e«/r« tper
tum ideo minus deberc imputari , quod neceftarium eftmego "fl^ttonem,
rur('um,corequi quodmfcrunt, euitabile effcquia volujitariu
fir.Siquis enim difceptjre cum Dco velit,& hocp'erextu iudi-
cium fubcerfugere , quoniam aliter non potueritrhabet para^
tam refponfionem quam alibi attulimus, non ex creatione cC-
fe.fed njtur2ecorrupteIa:qu6dhominespeccatomancipatini-
hil velle pofilint ni/i ma'u. Vnde enim ifta quam improbi Ubc-CoHfirp^ati^re'
ter pr|cexerent impotentia , nifi quod Adam vltro fe diaboli ^"W^^"-
tyr:innidi addixit?Hinc crgo vicioficas, cuius vincuhs tenemur
iconftrifti, quod primus homo defecit a fuo opifice.Huiusdefe-
dionis fi merico reitenentur vniuerfi homines, ne fc ncceffi-
cate excuratosputec, in quaipfa luculeciffima habec danatio-
ris fu3e cauram.Arque hoc fupraclareexplicui : & in diabolo
ipfo exeplQ propofui, vnde pareret no minusvolutarie pecca-
le quJ ncccflarib pecc3c:fTcuti rurfum in cleftis Angelis quuni
volucis indech'nabilisfit abono,n6 dcfinictamc volucas efie:
quodideEernardusquoqircitedocec.nosideo milerioresefle, Ser. Si.in
qnod voiuncariii eft neceificas;qua? camen nos fibi addiftos ica Cantica.
c6ftringic,vr ferui fimus peccatijficuci ante retuIimus.Secundii
ratiocmarionismembru vitiofum efl:quiaa voliitario pcrpera
rranfilic ad liberum:nos autem fupra euicimus.voluntatie fieri
quodhberse tamen eledioni non fjbiaceac.
2 SuDiiciunr , nifi cx libera arbicrij eledione tum virtutcs i,^ittf% 45«
tuiii viEiaprocet^unt,non cfle cofentaneum vt homini velpoE-/M»'d(«,ejcw4ri-
na infli^^acur, vel prxmiu '■ependacur. Hwcargumencum,et/i ^"^*'^ ^ Pr-
Ariftocelicum eft,faceor ranicn a Chryfoftomo & Hieronymo ''*<?'" ^*/»»»-.
alicubi vfiupnru.Feiagianis tame fuiife familiare ncc \^^t Hie- ^Jj^''^* j^ ^^
ronymusdirfimulat,ric ipf irum etivTm verbarefert .- Quod fi CrefiphS. ^
gratia Dei in nobjs agir,illa ergo,non nos qui non iaboramus, Dial.i.
coronabifur. Dc poenis refpondeo ilLis iure nobis irrogari , a
i^uibus peccati culpa emanac.Quid cnim refert,Iiber6ne iudi- 1^^ a-?''*^**'
cio an feruili,mod6 voluncaria cupiditate pecccrur:prarfertim '^'"^"""^»
quu inde peccarorarguacurhomo,quia cftfub feruicute pecca-
ti?Quantum ad lufticije pr.Tmia , magna verb abfurditas , fi fa- Confinndtia
ceamurillaexDeibcnignitatepotius qua propriis meritisde- refhonf.^ugu^
pender€.Quoties hoc apud Auguftinu fecurricNo mcrita no- ftt»i tefiinnr-
ilra Dcun) coronare;il;dfuadona: pr«mia aucemvocari , non '"" ^^"jt^:
I
€ A P. V. I N S T I T V T I O NM $ L I B. 1 I.
cjiiA? memisnoftri*. debeantur, fcd quT gratiis ia collatis retri-
biiancur?Acu'efaneIvcanimaduertunr,ni]l]irni iam fupercflc;
locuni meritis fi non exJiberiarbitrij fore prodeunt:fed ciuo^
iftudtantt-perediflcntaneumducunr.longeaberrantJI^^Jequee-
nim dubitat Auguftinus paffim pro. neccff^rio docere^tiuod i-
ta nefas confiteri putar.-queadmodum vbi dicitjMerira quoru-
j Pfal M ^'^ct hominum quar funt? Quando iile non cum mercedc de-
bitajfcd cum gratuira gfatu vcnit , omnes peccatorcs folus ^
InVCilm.jo. pcccatisliberacliber.nor inuenit.Item,Sireddeturtibi quod
debctur,puniendus cs.Quid ergo fit?i)o tibi reddidit Deusde-
bitatu poena, fed donatindebita-n gratian. Si vis efle alienus
Epift-5' agratia,ia<flameiitatua. Itcm, Nihiie? t>erte: pccccata/unc
tua:mcrita autcm,Dei;Supplicium tibidebetur: & quu pr^miu
vencrir,fua dona coronabit.non merita tua. Eodcm fenfu ali-
De veib. A- bi non gratiam ex metito,red mentum exgratia cfle docec.Ac
po.Scr.ij. p.itilo poftconcludic Deufuis donis merica omniapr^ccdere,
vc indecliciac fua mcrita,& prorfus gratis dare , quia nihil in-
ucnit vndefaluet. Sedquid longiorem cataiogum texercne-
eclTc cf},quum fubindc tales fententi^ in eius fcriptis recur-
^//fr^ co?//??- lant ? A»qui mclfus ctiamnum hoc errore libcrabit cos A-
/7''ll'fwf r P°^°^"^ ' '^ a^'<^^'ar!t quo ex principio fandorum glorinni
ufufJtl! '^~ <icflucat. Qi^os elegic, cos vocaait : quos vocauit , eos iu-
Rom.8.19. ftificauit.-quos iuflificauir^eosglorific^uit.Cur ergo cefte Apo-
3 Tim.4.8. floio,coronancur fidclcs ? Q^ia domini mifcricordia non fua
induflria & ciedi funt & vocaci & iuflificaci.Facefiac ergo ina-
nis hic timor.nulia fore amplius merica fi iiberu non ftabic ar-
bicrium.Sculciffimu cnim crt ab co abfterreri ac refu'gere quo
iX.or.^.y. j^Qj Scripcura vocac.Si omnia acccDifti,aic,quid gIoriarfs,qua-
li non acceperis?Vides ob idipfumiibcro arbitrio adimereeu
om;iia,ne quc-v\ mericis locum relinquar. Sed tanicn vt inexc*
haufla & muitiptexeil: Cei benficentia acl^bcralitas.quasgra-
tias in nos confcrtjqiiia noftras facir, perinde ac noftras virtu-
tes remuncracur.
^.Terrhm nfj- ^ AdduHC quod ex Chryioftomo fumptum vidcri potcft,
f*r^*f,ex chjy Q„p j d i^^^ ,^(,P fic voiuntatis noftrae ficulns^bonum nut ma-
^iTihm " " ^wm eligcrc , auc omncs eiufdcm nacurrc participes malos eflc
Homil.zB: in oporcerec(auc omnesbonos.NccIongeabcftabcoquicunque
Genef cft fcripror i'le operis,Dc voc.itione Genfiu,qui fub Ambro-
Lilii.^.ca.^. {^jnominccIrcunfGrtur>dumratiocinacur,neminemvuquama
fide fuiflfe receflurum nifi mut<}bilicatis conditionem Dei gra-
tia nobisrelinqueret , in quo mirum eft tantosvirosfibiexci-
9ej)>o»fioy i-er tJffle.Quomodo enim Chryfbf^omoin mentem non venit e-
ne^auouem, i^^[q^^ Dei eflc quac inter homines fic difcernat ? Nos quide
concedcre minime formidamus, quod Paulus magna contcn-
tione afleritjOmnes finnil prauosefle & maliric dcditos:fed cu
iUo
B& COtSN^T. t>HX RIOIMPTORIS. 102.
KIo fubiicimus , Dei mirer icordja fieii ne omnes in prauirate
pcrnuneanr. Ergo qiuim pari morbol.iborcmus naturaliter
omnes,foli illi conualefcunt quibus medicam manuni admo-
Dcrc Dommo placuir.Alij.quos iufto iudicio pr^rermittit, in
fu-j putredine tabcfcrKjdonec abfumatur. Nec aliude eft qubd
al jadRiicin perfcuerant.alij in cepto curfu prolabuntur. Si-
quidcm & ipfa perfeuerantiadonum Dcieft,quod non omn!'-
bus promifcuclargifur, fed quibusyifam eft. impertit.Si caufa
difTcTctix requjrit'ur,ciir alij conftatcr pcrfcnerentj^Iijinftabi-
litarcdeficianr,nonal!J nobis conftat, ntfi quod illos fua vir-
ruteroboratosfuftinct Dominus.ne pcreiQt : hts,quo fint in-
conftantijedocumcnta,non eancem v-irtutcm auminiftrat.
4 Irirtanr pr^tcrca - fruftia exhorrationes fufcipi. fupcrua- 4- ^artum
c.mnicireadmonitionu vfum, ridiculascfte obiurgarionesni- p^'*^*''^""' ^f-
fl /itpencs pcccatorcm pirerc.Similia oliin quum obiedaren- i^Jfli^p^^.J'
nir Auc;uftino , libelifi De corrcptionc & gratia fcrib^re coa- 7{,fpor,fio per
iftus fuir, Vbi ccii copiose ilJa diluit,ad hanc tamen fumma ad- ncgationtm.ex
ucrfarios reuocat,0 homo, fn prsccptionc cognofcc quid de- ^tigufiini opt-
beasaf^ererincorre^-^ionecognofccraotevitio nohabere : m "^«^ coiuaa.
oratione cognofce vndc accipiasquod vishaberc. Eiufdefere
argui-.ieci eftlbcrDcSpiritu&litcra.vbiDeuLegis fuxpra?-
cepta non humanis virfbus metiri docctjverum vbi iuffitquod
redum eft, gratis dareijnpiendi faculcatem fuis clcd:is. Nec
vcro hsec res k^jnga: difccpraeionis eft. Primum non foli fumus confirmatso re-
\n h.?ccaiira,fcd Chriftus&omnes Apoftoli.Vidcrintifti quo- .^orfivm.tep^-^
modo fupc.iores cuadant incertaminc, quod cum talibus an- '""""' '''^*
ragoniftisiuicipiunr. Chnihis,qui teitatur nos hne le nmil joan.jj.^.
pofle.an idco minus reprchendit & caftigac eos qui cxrra fe- g, p^.,/,. Ufo-
ipfum n-iaie agcbanr?an tdcominu"^cxhorratur vt quifquebo-y?o/j.
n\h ryperibus ijKimibat^Paulus qiiam feuere in Corinthios in- Rom.j.^o»
uehiturob chariraris ncgledumrlifdcm tamcn demu charita-
tea Domino dari fiagitnt.Tcftarur ijicpiftola adRomanos,n6
cllc voient)":, nequeciirrenris , fcd mifcrcntisDeimon definic
r '.men poftea & admonerc & hortari &corriperc.Curno ergo
Dominum interpellant,ne ita iudat operam.ab hominibus ea
cxigcnco qu.^ foius ipfc dare poteft: ea caftigando quc^ gratir
eius defcftu admittuntur? Paulnmcurnon admonet vcparcat
iis quorum in manunon eft veilc autcurrere, ni/iprseunte
Dci m:fericordia, quaenunc ipfosdcftitoit ? Qualivero non
optimo doftrinx fu2c ratio Domino conftct , qu2E in promptu __,
{q nfPerc religio/Tus quaerentife.Dodrina ccrte & exhortatio & ^lteyanlpon»
obiurgatioqnantum per fccfficiat ad anifnumimmutandum,^'''»^"*'^^"^
indicatPauIus dum fcribit^ncque qui plarat cfle aliquidjneque 'f^°^l^ayliu
cjui rigar.fed Dominum,quiincremcntum datjfolum efficaci- Cor.3.7«
■i-cr agcre.SicMofen feuerc vidcmus Legis prsrccptafancire.
I
& Pfophefas acnteriniftarej&minari tranrgreflbribus :qimrn
tamen fateamur tunc fapere demum homines,vbi cor ilhs da-
tur adintelhgendum: propnum Dei opus cfTe corda circunci-
aere,& pro lapideis darc carnc3:Legein fuam infcribere vifce-
ribus:dcnK|ueanimasinnouando> facere y t efncax fitdodri-
na.
JC^ricut ^ QHoj^'^u'i"iergocxhomtioncs?nemperial>impifsobfti-
dlmfjius7x~ "^^° ^.^^.^^. ^pernuntur, in teftimonium ilJis futurx funt,vl>i ad
fhc^t, tmpia- I^omini tribunal venrum fuerit : quineriam iam nunc illorum
irnm rtijxau. «on cientiam verbeiantac feriiir:quia vtcunque irrideat pro-
teruiffimus quifque,improbare tamen no poteft . Sed quid fa-
ciatmirerhomuncio,inquies,quandocordis moUitics^qu^ad
obedientiamneceftariaerat,i)hdenegatur?Im6quidtcrgiucr-
fatur,quum duritiem nuHi nifi /ibiip/i imputare queat? Itaque
impjj hbentercaschidereparati,iih'ceat,vehnt,nohnt,earum
^9'um relje- virtutcproftcrnuntur.Pr^cipua autem vcihtas erga fidcles c6-
**• iidcranda ediin quibus vt omnia per Spiritum fuum agic Do-
minus,ic;i vcrbihii inftrumentumnon prxtermittir: & illudi-
pfum non iine efficacia vrurpat.Stcc ergo quod verum eft , to-
tam piorum rirfucem in Dei gratia (itam cfle , fecundum ilhitf
^uL'"'l^'7 '^^^P^^^^^^^^^^'^> Daboiihscornoiium vtrinihis ambulcnt.
rV;cre!ret'on. ^^^^^ excipies, Cur iam admonenturofficijfui, aenon potius
>Wf. ' ' ^f^unfurSpintusdircftioni? cur horrarionibus lohcitantur,
quando feftinarc magis ncqueunt quam fert Spiritus incitacio?
cur caftigantiirnquando a via deflexcrunr , quando neccflfaria
^»'«r/ . carnis icfirmitacc lapfi func^O homo,quis c$ qui lege imponas
Dco? Si ad rccipien d.Tm Jiancipfam gratiam, qua fir vc horta-
Eioni parcatur,per hortationem vuh nos prspparari.quid habes
quod in ea ceconomia mordeas velfugilles ? Si nihil cxhorra-
tionesrcprc!ien/i)nefqi;e apud pios nhud proficerent nifivt
peccati redargnercnfjeflcnc eo ipfo repucandze no prorfusin-
uti!es.Nunc,qcum agentc intus Spiritu, 36. inflammadum bo-
m defidcrium.addifcuticndum torporem,adeximcndamini-
quitacis voluptarcm & venenatam dukcdinem,contra autem,
ad oduim t^diumquegcnerandumplunmumvareantrquisati-
Summa [fupe- deat fuperfluas cauiilari ? Siquisclarioredcfiderac ref|;onflo-
riortm feq,on~ nem,fichabeac.Bitaria Deus in eledisfuis operatur:inrus, per
jKmm* Spiricu"''extrapei"verbum.Spiritu,mentesilhiminando ,cor-
da \n iuftinx amore cukumque formando, nouam eos creacu-
ram facit.Verbo,ad eandem renouationem expetendam,qu^-
rendam,aflequcnd im excitat. Vtroque manus fus efficacian»
pro difpefationis fux modo cxeric.Verbumidein dum repro-
b's deftinat,etfi non in corum corredioncm,in alium tamen v-
fiim valere facit:quo &in pr^Efens confcientir teftimonio vr-
gcanturj&in mdml diem magis reddancuj; incxcufabiks. Sic
Chri-
DE COGNIT.DBI RSBEfcapTORIs. lo^
Chriftus, quaniiis pronuntiet ncminein nd fe venii:e ni/i quem foan.*.^^.
Pater tiaxerit,& eJedos venirc po(te]uam a Patre audiennt,& ^ 4J.
didicerint: nontamen ipfe dodoris munusncgiigic , fcd voce
fua fedulo inuitar qu^smtus aSpiritufando doceri neccfle cft
yt aliquid proficiant. Apud reprobos admonec Paulus ncn o- i.Cor.j, \S,
tiofam efle dc6i:rinam , quia ilhs odor eil mortis in mortemj
fijauis tamen odor Dco.
6 In cogercndis Scriprurae refiimoniis valde ''untlaboriofl: Prtnja d.fu
jdque redulo faciunr,vt quoniam pondere ncqueunt.numcro "■^stimentortf
faltem nos adobruanr. Sed quemadmodum in pra?Iiis , vbi ad ^^■'' ^^opeU-
manus vencu e(l,imbellis mulcitudo^quStulibct pop^ & often- ^'^"' '''^'^'J'
tationishabeac, paucis id.busprotinus funditur ac fug atur: ^^o^iilr,'^*'*
iti nobisfacillimu eric lilos cum lua turba dtfiicere.Quia enim bitr^ dtfenjo^
in paucifiimos fcopos coeunr loci omnes quibus aduerfum *'•
nos .ibutuntur,vbi in flias clafles dilkiburf fuerint , compluri-
bus vna re'ponfione facisfiec: finguhs diffoluendis incumbere
necefTenonerit.Pr^cipuii roburiocat inpra?ceptis:qu2!putanr i. Lex knoh-
facuitatibusnoftrisfic actcmpcrata eflc, vtquicquid ab ilUs integritatem
cxigiprobatumfit, his prselbri poiie neccffario confcquatur. ^^^git : trgt
Ergo fingulapercurrunc,& ex illis viriu noiliraru uiodum me- '^^^^«'^ nobit
ciuntur. Auc enim("inquiunt)iiludit nobis Deus quum finaita- k"f ^*"^'^"*
tem^pietatemjobedientiamjcaflicatemjdiledioncm , manfue- ^oteftate^f/.*
tudinem impcrat:quum immunditiam, idolohtriam, impudi- (juirit.-
€itiam,iram,rapinam,iupcrb!am5& fimilia interdicit:autea ta- R^-s>«y?^ />rr
tumrcquiritquxfuntinnoftra poref^ace. Porro omnia fere ^'fi'"^'on*m
qua;accumulantpr2ccepta,intrcs fpeciesdif^inguerelicet. A- ^'"'i'''*'» f*-
lia,primaadDeumconuerfionem exigunt:aiia fmipiiciter <ic '^Z^Vrim^,
Legisobrerua£ioneIoquumur:aIia perreuerarein reccptaDei wgener/d^
j»ratia iubent. De omnibus in generc differamuSj tum defcen" rit hac ^ fi^
demus ad formas ipfas. Hominum faculcates ad diuina: Legis ?«"'*' /f^.
prasce^ta extendere , vulgare id quidcm iamdiu efTc coepit, &
nonnuliamfj?eciem habet: redarudir/ima Legisignoranria
prodiit. Nam quipro ingenti piacuioducuntfi dicatur Legis
obferuationem eflc im poffibilem , vaiidilfimo fcilicet ar-
gumento infiftunt, fruftra aliis datam eflb Lcgem. Perin-
de enim loquuntur acfi nufquam Paulus ds Legc loquurus Rom.j.ie.
effet. Qujd cnim,qujpro,iftafibi voiunt,Legem proptertranf Ibid.7.7.*
greffionespoficam efTe, PcrLegemeffe cognitioncm peccati, Galat.j.ij.
Legem peccatum efficere , Subingreflam eflevt sbundaret ^^'"•J-^O'
dcliftum.an adnoftras vires limitandam fuiffcj ne fiufirada-
retur? Quin potius loge fupri nos pofifa, quo i.iipotentia no-
fttacouinceref.Ccrteexciufdedefinicione finisLegisac com- '.Tim.r.j.
plementu eft charftas.Atqui dum eaXheflaionicefium animos **TheC j.,:
iepIcrioptat,fatisfateturfineprofe<ftu inaurib*noftrisfonarc
\Lege,nifiiocameiu{frummam cordibusnoftris Dciisinrpirec.
g/j^p, Y. INSTITVTIONISLIB. II.
^rgumentum 7 Equidcm fiScripcura nihil aliud doceret quam Legcfa
tinterA iliudde efTc vic2B rcgulajad quam ftudia noftra componere debeamusg.
X(rg« ingenere gg^ quoquc citra moram pedibusin corum lenretiain defcen-
KihtUuuatar- (Jerem.fed quum multiplicemLeoisviurn dilioetcr ac peilpi-
tronou ^^^ nobis cxplicet, cx illa potiusnKerpreracione , quid Lex i»
homine valear confidcrareconucnic.Qiuncum pr^ientiscau-
ix rcfertjfimulac qiud agendum fic nobis prjeferipfir, obedien-
di vircurem a Dei bonitate cffe docet: ideoque ad preces inui-
fpromtftones lat quibus eam nobis dari podulemus.Si foium exraret impe-
tnimprxceptci riuin,nulla promiriio, tetand^effent vircsan adref-Jondedum
€onr,ex<e,»os in imperio fufficerent' fedquum fimul promiffiones connedan-
1>etgrdtiafA' j^^j, quxin diuinsegrati^auxiJio nonmodo rubfidi..m, edtora
'"^'"^Tr"*" «"irtuccm nobi-sefre fitam cL'imat,ilIa£ fatis ftjperqne tef^antur
nos prorfusineptos,ncdumiparesobferuada?Legi efJc. Qu_are
ne amplius ifta viriumjioftraru cum Legis prseceptis propor-
tio vrgeatur,acfiDbminus quam in Leg«jd t iri)- erar luilitfaj
regulam,ad modulum noftrse imbecillitatJs exegifTetjmasis ex
promiffionibusreputandumquamfimus ipfis nobis impara-
,. „. ti, quiomniin parre tancopcreeius gratia indigr mus Sedcus
Tfx ■vtuit ho (2i""0 vcrifimile fict, Dominum truucis ac iapidibiis Lc.^.cm
Jt^tbu" datl deftinafle?Nequc i^ quifpiam perfuadere mobtur. Non enini
eji. T{eij,opfioy aut impij faxa funtautftip.ites.dum aduerfari Deaf -as libidi-
^uguflim tc- jjg5 pej; Legem etk)6li,'uo ipforum tef^imonio reifiut: aut pij,
ftimoniif ""• jjum fu3eiinpocenti2Eadmonici,;)dgraciam coafugmnr. Quo
frEnch. ad perrinent ifti' folcnnes Auguinnifenteti3e,Iuhct Deus.qu:E nd
Laurenr." dc pofTumus.vt nouerimus quid ab ipfo peterc debea.nus.Magna
gratia&lib. eft pi:;;cceptoruui vtilicai , fi libero arbitrfo ranrum detur,
arbit. c.i.i^. vrcratia Dci ampIiushonorecur.Fidcs impetrat quod Lex im-
Homi. 29. m p^j.2r: imo idco Lex imperat, vt impetret fidesquod imperacu.
lohan.Epift. ^^^c per Lege:im6 fideipfam cxigitanobis Dcus,& no muenic
^^' quod cxigat , nifi dederit quod inueniat. itcm, DerDcus
SfeciAlU confi- quod iubet,& iubcat quod velit,
devAtio tripli- 3 Id.recenfcndis tribus prxceprorum formis quas fupcrius
4;»» praceptf- attigimusjclarius cernetur. Iubetfa?pius Dominustuin Lege,
rum ,n,hit m ^^^^^^ pj.^ pf,ctis,vt ad !e conuertamur.At fuccinit ex aduerfo
^nipatrZs! Prophcta,Conuerte me Domine,&conuertar:poftquam cnim
loel 2 !2.' ' conuertifti mcegi pGfcnitentiam,&c- lubct vc pr^putia cordis
Ier.ji.i8. noftri circuncidamus. At per Mofen dcnuntiaciiUm circunci-
Deut.io.i^. {^onemmanufuafieri. Cordisnouicatempaffim requirit: fed
3bid.3o.^^^ alibiafedari teftatur. Quodautempromittit Dcus,vt Au-
feJ.nlg Lib. ^uftinus ait, non facimus ipfi pcrarbitrium velnaturam: fcd
dedoftrin.' facitipfe pergratiam. Atqueharcobleruatio eftquamideni
Chrift.j. ipfeinterregulasTiconijquintoIoco cnuraerar , vtbene di-
,. Ne^uepr.^- ftinguanuis incef Legem^cpromiffiones , vcl incci manda-
ctptA,ijn*e9n- 0 ^^
uerfwiem ad^
Ut-.-.i?} exig**^'
ta & gratiam. E au nuc qui cx prxcepcis colligunt ccquid ho-
nio valeatadobedientiaiD.vcDeigratiani penmant,pcr cjuam
pr^ccpraipfaadinipletur.Secundi gcneris prarccpta limplicia -■^'queprjt^
_funt,q -ibus Deum coIere,eius volun.ari fcruirc &adher€rc,e- ''/''^*7«'ey?»-
iuspJacica obferuare, ejus dodrinam fequ; iubenmr. "Sedin ^^'"J'*"^* ^
iiumcri funt loci cjui teftificcncur liiius eflc donum , qmcquid f J Uou^"^
iui]:iri3?,(;2n<5licaris,pietatisjpuritacishabcripateft. Extcrcio 'y'*'"^»*»'*
gencrceratillaqiia^iLuca refertur Pauii& Barnab^ exhor- A(i^.jj.4j.
tatio ad fi.-deies,vc in eraLia I~)ci pci nianercnt.Sed vndc illa c6- ^- ^^q**eprt^
kmx viftuspeceda/ir.aiio ioco idem Pauiustradir. Quod fu- "^.^''' ?.»'*'«
pereli(inquirj)fiatrcs,htis fLites per Dommum. Alibi vctac nc pelff'^^.** ""'
cor,triilemus Spinru Dci, quo ob/ii:ttati fuiiiu.s in dicm redem- luhtmy^'
ptioms noilrs.Sed quod iJiic cxigit , quia pr:eftari ab homini- Ephef. ^, ,o,
bus non poterat.Theiiaiomceilbus a Domino imprecatur.ne- J^^ft-4 jo.
pe vt dignos habcat eos vocationc fua faiKfia, & impieac bonu *" Tlictr.i.H.
omne proprjfitum bonitacis fusejopuTque fidei m iilis. codem
I310U0 in fecundaa ! Connthios cpiitoia , dc eiecmoiynis tra- a.Cor.ii.rtf.
^ans,bcnam&piam eoruni voluntatefspius c6mendat;pau-
io polhamcn graa.is agi c Dco,qui pofuic in corde Titi vt ex-
hortatione rulciperec.Si ne oris quidem ofiicium ad aiios hor-
tandos pra:ftare Tirus potuit m/i quaienus' iuggef/it Deus,
quomodoaiijsdagendumvoluntaaifuiiicnt, niii Deo ipfo
cordaeorum dirigente.?
^ 9 Cauiiiantur ii:ec omnia tcftimonia aff utiores: quia nihil inftAfMia a<!u,
smpediat quomintis ip/i conferamus noiiras vucs , & infirmis f^^enorem a^
conatibus Deus fuppetia.s ferat. Ageruntetiamlocos ex VxQ.fider^*i»nem^
jphetis,vbiconueri]onis noilrae effcaus inter Deum & nos vi- ^^*^^-»-^
detur dimidiaii.Conucrtimmi ad me,& cgo conuerrar ad vos. se^ 7 %
Qii,aie.s nobis fuppetias Domiiaus ferat , fuprademonfira-
tumefi, nequehicopuscflrcpetere. Vnum hcc duntaxat \«>«|f#.
niihi concedi volojfruftra implend^e Legis faculcatem in nobis
rcquiri , quia eius obcdientiam nobis Dominus impcret :
^uando conflat omnibus Dei pra^ccptis adimplendis & ne-
ccfTarum cifc gratiam Lcgiflatoris , & nobis promifiam,
<Iuiamdeparct,falrempIusanobis exigi qua /?mus folucndo. ^-.
Nec ver6 vllis cauillisdiiui poteil iliud Ierem,£,irritum fuifle ^^'7,. ^
pattum Deipcrcuiiumcum veteri popuio, qui^literale tzmuremU,
erac:non aliterautem fanciri quam vbi accedit Spiritus,qui ad Ier.31.j1.
obediendum corda fornut-Neque coiu errori allipuiacur fen- ^''* "»/'?'««'^>
tcnria i]Ia,Conuertimini ad me,& couerrar ad vos. Siquidem ^"'''■^''-
liiic Dei conucr/io notarur,non qua cor noftrum ad refipifce-
tum renouar/edqua /c bcncuolum acpropicium, rerum pro-
ipcncatc tcftatur:qucmadmodum rcbusaduerfls oirenfionein-
^erdum indicat.Qu oniam igicur multis miferiarum & calami-
raturiifoi;misyexatuspopulus,auer/um^fcDeuquerebaciir:
CAF. ▼. INSTITVTIONIS LZB. If»
refpondet non defuturani illisfuam benignitatcm /i ad yit^re-
ditudnicni,& adfeipfum ,qui ci\ iuftitije exemplar, redeanD
Perpera ergo detorquetur locus.duoi eo trahitur vt opus con-
Vid.cap. i. uer^onis videatur inter Deuni & liomines partiri.H£c eo bre-
7 &8^ fea. "'"sperftrinximus, quodhuicargumento propriu^ in Legis
j' * " tradatione locuscrit.
Sccwnla clafis lo Sccundusargumentorurn ordo fuperiori finitimus efl-.
argumentora. Allcgant promif/iones quibusDominuscum voliirate noltra
fro itberitar- pacilcitur: quales funt , Qu,:;ericebonitatcm &non malitiam.
Mrio.ex ei ^^qygtjj gf volucriti^ & audjcritis,bbna terre comedetis:qu6d
^^_ linoJueritis^gJadius dcuor^.bit vos: (]uia os Domini loquutum
Amos 5.14. cft.ltem,Si abi^ulcris abominationestuasa facic mca, no ex-
Ier.4i- peIIens:fiaudierisvoceni lchou^Dci tui,& facias&cuftodiaa
ITa.i. omnia mandaraeius , facictte Dominusexcelfiorem cundis
Z-e^uit i^!?. ^^"""'^' sterrie.EtrcIiqui2e finiiles. Importune & pcr ludibriii,
qu^eDominusm promi03onib. offertbcneficia , voluntatino--
ftra? dclegad pur.-int,nif! noftrum fit illa vcl ftabilire,vel irriti
1. irriu (unt faccre. Et/ane rem iftamfacundis qucrimoniis amplificarc
l>ei promifito- promptu eft:nos crudcliter a Domino iUudi, quumbenigni-
ties,<]iitbiii he.^ tatem fuam a voluntate noftra pendere denunttnt, Ci voluntas
'"■^r''t« '^ ^^^^ nuftri iiuis non eft.ligregiam rero fore iiac libcralitatem
VoUicetHr yji no ^^''^ bcncficia fua itanobis exponat,ne fruendi vlla ftt facul-
flrum non tas.miram promiffionum certitudinem , qua? vtnunquam im-
fit iU.t liabili- pl€antur,a rc impoffibiU dependeanr. De promilfionibuseiuf-
re -vd irrita modi qu*e conditione habcnt appofitam, aisbi dicemus: vt pa-
-«*'«'*/' ^3m fucurum dt , in earum impoffibili complemento nihil eflc
F^tfponjit, qu£ 1 r j- /-v 11 i -■' r>k - !
vfum harum •'^biurdi. Qjuantum .id bunc iocum attiner,ncgo Deum mhu-
promifionum manitcr illudere nobis,dum nos adbeneficia fua demereda m-
ergapios ty uit.it>quos nouic eflb prQrfus impotentes. Siquidem quum fi-
tmpios ofieditt deiibus iuxta & impiis offcratur promiffionesjuu apud vtrof-
<Sr repugnan- que vfum habcnr.Quemadmodum prxceprisimpiorum con-
fartmoficlam Icientias pungit Deus,ne ruauiter nimium m pcccarisdchcie-
tofictUat. tur,nulla iudiciorum fuorum memoria : itain promilfiv^ nibus
quodammodo eos r^tteftatur quam indigni fint fua benignita-
te.Quis cnim a»quiffimu & conuenientilfimum effc neget,Do-
minum iis benefacere a quibus colicur: maieftatis autem fua:
contenrptorcs pro fua feueritate vlci fci.^Rite ergo & ordine a-
git Deus,dum impiis peccaci compedibus deuinftis, hanclegc'
in promiflionibus dicit,tum demum fua beneficiapercepturos,
jfi aprauitatc difceflcrint:vel ob hoc foIum,vtinteIhgant fe ab
iis merito cxcludi quse veris Dei cultoribus debencur.Rurfum,
quia modis omnibus ad implorandam fuam gratiam fideles
extimulare ftudct.nequaquam erit abfonum, fi quod illu mul-
to cumfruftu pracceptis agerc erga eos oftendimus,id quoquc
promjllionibuj centc?,De volunuc? Dei prjcceptis edo^i, mi-
feri«
decogNit. deiridEmptoris. ioj
iciix noftfjp admonernur , qui Gc ab iila roto pedore diffide-
mus rlimtil inriigamurac! inuocandu ciusSpiricii.perqucin re-
dam via diiij^anjur. i't:d q\i\:! pr^ccpcis ignauia noftr.i no (aris
acuirur.iubdunrur pi;on)jr(ionts,t]iia; duiceJine qiiada .id corii
ainorcin uos alliciar;r:.Qao autini inaiorc ucavMnur iuftiti^de-
fiderio,eo hmus ad qu-^icndam Dci gratiani feruenrioces. En
cjiiomodo iiiis obtciiadonibus^Si vjlueriiis.Si aiidierilis^nefj.
volciidi audiendivc liberam fjcuiratcin ncbrsDominus cn-
buar,nequc taincn ob ii;ip-;centiam nos ludib lo h.ibear.
n Haber !k tcnr.\ chlCis mub.am cum iilis -iffinir.irem. Lo- '''"'f^'* C''al}ii,
ucunc quibus ingraro popuio Deus exprobri^r, / . / i
i .1 rT- - 1-11 • . hratiombuicol'
psr eum dunraxar Itcrule «juoniinus ab indulgcnrja fuaomne u[fa.
gcnusbonorum receperir, Cuius generis /unr ilii , Amalee& N1jn1.14.4j.
Chananajus antc vos funr,quorugIadiocorruL-ris: eoquod no- '"fe 7 i5- &
lueriris acquiefcere Domino. Qj^ia vocaui vos,& non re(pon- 5^'
diftisjfaciam huic domui ficur feci Siio.Iremlisec gens u6 au- ^^''•5^'i»*
diuic vocemDomini Dcifliijnec iccepirdiicipiinamndeopro-
icdaeiH Domino.lrcm.Quja induraltjscor vc<lrum,&nolui-
ftis obedire Domino , hxc omnia mala euenerunt vobis. Ta- i-Frufiramhu
les exprobrariones , inquiunr , qu.omodo aduerius eos con- r*''' cxpro-
sruercnr quibuso-Mteiriplo rerpondere licear, Nobisvero pro_ J'^^^^'-^^^^^!
r 1- 1 I ■ \ '1 11*1- y-^g^'^^ r.Ojtr<e
fpcruas cordi crat,aduer!A timebanuis : quod autcm illius adi- no>kfuit ^ote-
pifccnd.iD.horum vit.mdorum cajfajDomijio no paruimus,nec ptif,
vocem eius aufcultauimus, eo fidmn eft quia pcccati domina-
tioniobnoxiislibcrum uonfuic. Fruliraigitur malanobisex-
probranrui-jqu.^ cfFugere nou fui:: nol^lra? poreliirjs.Sed omiffo '^?/??''^)»' ,g«»
neceffitatisobfcoru in quo infirinum cil: ac futile pacrocimum, f'-;^^'«^'"'^y«-
ro<;o j»ofsinrne CLilpam deprecari. Nam fi c iip:e ilicuius leni-j''*"* -
tur conui(lt!:noaab? re uoininus ex;Mobrar,corum periicriica- tnr.nientoeK^
te fadum eflc qaominMs faar clementi^ frudum fencirenr. Re- pyo''r. uones ex
fpondcanr ejgo.pofsincnc inlici.trf caufam contumaci^, praua ^^ioreaud «r,
fuamvoluncacemfuifr .S; mali fontemintra fcreperiunt,quid
veftigandiscxfrjnei.scaufis inhiant , ne (ibii,fi fuiffccxirij au-
thores v;deantur?QM^r)d fi verLiin cft 'uo non alieno vitio & di"
uinis beneliciis priuari peccarores,&.vlcionib*caft)gari,in3gna
racio eft cur iftjsexprobrarJonesex ore D:i audiant: vr /i ob-
ftinare in vitiis pergant , difc.\m in calanuratibus fliainporius
Bcq^jitiam accufare & detcftari,quamDcum iniqu^Efruiiiia? in-
fimuhre;fi docilitatcm non exueiuncpcccarorum r^diocapri
(quorum meriro miferos fe ac perdiros videnr j in viamrc-
de3nr,3c idipfum fcria confefiionc.ignofcant quod Dominus PratcrtA dit-
obiurgando commcmorar. In quemvfu:n illas, quse cirancur, p'£xvf,4shur^
Propherarum obiurgationes apud pios profecifie,ex folenni '^'P'"'^''^^^^-^»
Daniclis oratione conftat.qua? hnberur capire p.Pnoris autem ^^^"''./^f'*'""'
vfns exetnplum mtuemur in ludsis, qiubus fuarum miferia- lej-V «.;..
C AP. V. INSTlTyr lONlS tlB. II.
rum caufam enarrare leremias iubctur ; quum tamen non a*
liter cafurum elfet quam Dominus prgdixerat. Loqueris ad
cosomnia verba hd?c,& non audicnc te : vocabiscosj&non
refpondiebuntcibi. Qu,orrumigitur caacbacur furdii^vc no-
lentesacinuiciituelligQrcnt verum efle quod audiebancnefa'
riumeflcfacrilegiumfi malorum ruoritm culpam,quiB in Jpfls
yarurum Stri ^^^dchztyDeo crsnfcriberec.Paucii his lolutiombus cxpedire
ptnra tocorum tefacillime porfisabinimenia tefl:imoniorumcongerie,quam
folmioex prio- ad erfgendii liberi arbitrijfimulachru hoflesgrati* Dei Ihue'
rihusrtffonfio- j-g folent,ra ex pr^cepcisciuamexobteftationibusaducrfu^sLc
Pfa7m 'Ys!* S ^^ tranfgreflores.Probrcxse de lud^is in Pfalmo rcfe. tur,Gc-
Pfalm.sj.S. "cr^fioprauatjuarnon direx'tcorfuum,aIioetiaPfaiiuo hor-
tatur Propheta fu^ ^tatis homiues,«e obduret corda fua;neni
pe quiaomniscocumaciae culpa in hotwinum prauicate h^rer.
fed itulce inde colligitur, cor in vtrumquc parte effe flexibile,
cuiuS(pr^paratio ^Deo eft.Dicit Prophetajnelinaui cor meii
ad obferuanda prarcepta tua:neaipc quia libenter & hilari ani-
mi propefionc Deo fe addixeracmeque tamcn fe inclinationis
Philip.i.ix. authorem efle i3dat,quam in eodem Pfalmo fatecur Dei eflfe
donum. Iiaque tenendaPauliadmonitio,dum fidciesiubcc
operari falutcm fuacum cimore & cremore,quia Deus ell qui
operatur & velle &perficere. Agendi quidem parccs \\lis affi-
•■ gnat.ne indulgeanccarnis,corpori:fed me£u& folicitudepr^
cipiensjfic eos humiliat,vtmemiherint hoc ipfum quod agere
iubentur,propriumefl'e Dei opus.quo diferteexprimJtpafliue
(vt italoquor)agcre fideles,quatenus e c^Io fuggcritur facul-
».Pct.i.s:. tas.vtnihilfibiprorfusarrogenf. Pcoindedumnoshortatui:
Petrus vt fubminiftr^emus in fide vircutem,non conccdit nobis
fecundaspartes quafi feparatim quicquam ^gamus , led tanti!
carnispigriticm expcrgefacit, quaplerunque fufFocaturipfa
i.TkcfT. 5.15. fi<ics. Eodem fpedat illud Pauli , Spiriturii neextinguatis,
quia fubinde obrepit fidelibus ignauia:nifi corrigatur.Si quii
tamen inde infer.it,ineorum eife arbitrio fouere oblatamlu-
s.Cor.7.1. ccm,facilerefutabitur cius infcitia, quia hxc ipfa fedulitas qui
rcquiritPaulus,QonnifiaDeoeft. Nam&fipe iubemur ab
omni inquinamento nos purgare,quum Spiritus flbi vni con-
fecrandi munjtis vindicet. Denique per conccffionem adnos
i.Ioan.5.18. transfcrri quod in Deum competit,ex lohannis verbis palam
eft,Quifquis ex Deo eft,fcruat feipfum.Vocem hanc arripi-
untliberiarbitrijpra?cones,quafi partimDei virtutcpartira
nofttaferuemur:quaflver6hancipfamcuftodiam,cuiusApo-
Ioan.i7.15. ftolus meminit.non habeamus ecselo.Vnde&Patrem rogat
Chriftus vt nos a malo feruet,& fcimus pios,dum aduerfus Sa-
tanam militant,non aliis quam Dei armis vidoriam confequf.
i.Vet.i. xz. jj.^^. Petrus vbi aaimaspurificare i^iCii in obcdietij^ vcritatis,
mox
Oa COGNIT. DtX REOIMPTORIJ. lOk^
moxcoriedionis.viceadit,per Spiritum. Deriique quatnnihil
fintotnneshuman^e vircs incercamine /pifitualibicuitero-
ftedit loanesjquu tradit non polTe pcccare qui ex Dco geniti,
funt^quia fcmen Dei in illismanet ac rationcm aiibi reddit, ijoan.j. j,5?
<]u6d fides nofbafit vi<ftoria quac vincit mundum. 5.4«
12 Citacurtamen de Lcge iMofis teliimonium.quoU folu- , , .
-tioni noftre valdeaduerfari viderur, Nam ille populum poit ,l'*^ll, rt
LcgepjroniuigatamjJiunc m rnodum conteftatur,Mand3cum tionem.exMofg
hoc quod prxcipio tibt hod c n6 eft occuki4,neqi ptocul po- defumpt*^
/itumjneq3 incofitu;n, ftd iuxta teeftin orctuo &mcorde Dcut.jo.i».
tuo,vt facias illud,Ha:ccerte fi de nudispia»cepnsdida intei- ^'^^^^^t'/^»'
lioantur,fateor ad caafafn pr^fentem habere non parum mo- / , ^-"^''"''"
menti. Nam eth eludcre leufs oper» fuencquod hic non de demcnjiratiofjc
obfcruationisjed cognitionis facilitate & procjiuicate agatur, co?>firmAta,
nonnuUumtamen fcrupulumficquoqueforfin relinqucrer,
Verum omncm nobis dubir ationem eximic Apoftohis , no»i
ambiguus mtcrpres,qui de Euangelij dodrina Mofen hlc lo- Ro°o.io.8,
quutumefleaffirniat. C^od fi quis refraftarius concendar,
violeter a Paulo derortaTuiftevtad Euan^,ejium trahi poifec:
quanquam impietaie non carebueiusaudaci3,eft raraen ^juo
prsEcer Apoftoli authoritatem reoarguacur. Kam /i defoiis
pra?ccptis loquebarur Moressvaniffimaconfidentia populum "*
inflabat.Quid enim aliud quam fe pr3ecipic.iflcnc,fi Leeic ob-
feruacionem .iggreffi forencfuis viribustanquam fibinondiffi
cilem? Vbiergo Legis obferuandse iftatamobuia facilitas,
quado nuilusnifi pcr exiti^aleprxcipicium patetaccefrus.?Pro
inde nihil certius eft quam Mofen hts verbis mifericordisc foe-
dus comprQhendijfe>qu6d vna cu Legis exac^ione promulga-
uerat.Napi&paucis anteveriibusdocueratj circuncidi maniJ Dcut ro.a,
Deioportefecordanoftra,vciprumd;ligamus. Ergohancjdc
qua mox loquiturjfacilicatem non in hominis virtute , ftd in
opeacpra:fidioSpiritusfandipofu!t,qui©pusfuumpotentcr
innoftra infirmicate pcragit. QuaRquam necde pr^eceptis
iimpiiciterintelligcduseftlocusjicdmagisdepromiffionibus
Euangelicis ,qu3E adeo com parandse iuftiti^e faculcateni in no-
bis non ftabiliunt vt eam prorius euertant.Id reputas Paulus,
non fub dura ilia ardua & impoffibil^ conditione faiute Jn H-
uangeijo proponi,qua nobifcumLex agif, (neoipe vt ipfao? ij
demum aflequantur qui mandacaomniaimpleuennt^fcd faci-
li,expcdita,& expofitiacceflus hocteftimonio confirmat.Ni-
hii ergo hoc teftimonium a d vindicandam humano arbitrio
libcrcatcm.
15 Obiec^ari folent & alif quidem loci quibus oftendirur •Q"^»''^ f^i^»
Deu interdrj,redudogratie fu.-e fubfidio,expiorue homines, '•^^*'^*/'^<"^«*
&cxpcftarcquoj;fumcoaucrcant fualhidia^qbiaiitereft apud ISI"-,,^ '*'
Q. ij
CAF.V» INSTITVTIONIS L I B. It
OfeaffljVadam ad locum meum doncc ponaiit in corde Tuo, 3c
D^r ^'a#- quaerantfaciemmeam. Ridiculum (aiunt) erat,fi con/iderarec
ifatanpeecat»- Dominusan Ifraei faciein fuam quxiiturusefrec, nili flexibiles
res refipiftant fuiflcnt ailimijqui vtrouisfiiopte ingenio incUnarc polfet.Qija
neent-.ergQ 'v- fi vcro iitud noH iir in Prophetis vlitacijiimam , Dco fpeciejn
fjumttts poftit. afpernantis ac proiicientis populum prse fe ferre,donec vita in
melius emendarit. Sed quid candem ex taifbusmmis aduerfa-
rijelicient?Si voluat.populum .i" Deo dcrelidum conucrfione
a icipfo poife meditari, cota Scriptura reclamautc idfacienc (i
R,eU>onfio,ver Ji necefTariam Deigta:iam ad conuerfiont fttcnturjquid nobif-
Itmma, cum iitigant? At necciraii un ica coxeJunt vc fuam lioniini ye-
lint feruatam facuitacem. Vnd^ id probanr? ceftenon ex loCO
iilo,neque fiaiilibus. aliud ei\ euim fecedrre ab hamine,& rc-
fpicerequidfibi pRrmiffus relidu fq. agatiaiiuii, virese.iusali-
. , ,. quantul;is piomcdoin^ibeciliicacisadiuuare. Quivl ereo,djcec
sam quifpiam,in{inuac iltjeformul.E? Kcipondio, peruuie vaiere
acfi ita loqueretur Deus qu.-indoquidem manendu,horcaado,
increpando nihil apud cotumacem liunc populuui proficicur,
fubducani raepauiri| >er,&eum :iffli(flaii cacicus findm.Videbo
an aliquando eum poll longas cahm.cates capiar mei recordi
tiOiVrqueracfaciernmenm. Ablcedere autem Dominum pro-
cuI,fignatprophetiamfubmoucre. Speculariecquid fatfturl
fint homines,ligmficat tacitum & quafi fe diiTimuIantem affli-
^ioiiibus variis eos ad tempus exeicere. Vtrunque f jcit quo
nos magis humiliet. citius enim coneunderemur rerum aduer-
farum nagcllis quam corrigeremur,nifi Spintu fuo nos ad eani
docilitatcmcomponeret. Porro vbi Dominus inf adanoftrai
peruicacia ofFenfus & taquam fatigatus,nospaulifper omittic
(fubmoto fcilicet vcrbo fuo, in quo prgfentiam q^andam fui
SuinM tlafis cxhibere foIet)& experimentum capic quid fe abfente fafturi
Mrgnmt^orum fimus : inde falfo colligitur , aliquas effe liberi aibitrij vires
fflibtvarht- ^^35 contemplctur & expIoret:quandonon in alium id finem
ir«#A.'^#rf<mtf £• j qu;Jni vt ad reco^nofceudam noftram ov^mcu nQ%
adigat. . , .
f *Bona(!r H Pugnant ettam ex perpctua loquendi rationejqux tum
malacptrano' in Scripturis,tum in hominumfermonibus obfcruatur.fi qui-
fira dtamur: dembonaopera nuncupantur noftra.&quod fandumplaciw
ergoptnisnos fumqug Domino eft,non minusfacere qua peccata perpetrare
tere. TUjffinfis, dicimur.Quod fi peccataiurc nobisimputantur,velutia nebis
per txpofitio- profcda.- cerEe&iniuftitiis aUquid nobis afngnandum eadcm
nem, quaneti- ratioue erit.Neque enim confentaneum eflletrationi vt ea du
tram loquendi cercniurfacere quibus agcndis proprio motuinhabiIes,inftac
^^^^'^"^^'^''''■lipidumaDeomoueremur. Vtergo Deiaratiseprimas de-
hertarbttrMpa ^ ^ < t r \ ■ -w
trsnis facere 0' musjnoltram tam^n cpecam vellecundaiiasrenere parresillae
jiendtT. loquutiones indicat.Si vnum iUnd vrgei;etur,bona opcra no-
ftra
DI COGNIT, t)Bl RBDBMPTOIHf. ihy
ftra nuncupari.ego viciiTim obiicereni,panem nuncuparin©-
ftrum quem nobis dari a Deo pofcimus. Qmd ex poflef/Tonis
titulopercipknt.quam Dei bcnegnirate acgratuitomunerc
noftru fieri quod minime alias nobis debetur? Ergo auceande
in oratione Dominica rideant ablurditaterauc ne pro ridiculo
habeantquodnolkavocanturbonaoperain quibus nihilha
bemuSpropriumniliex Dei lart^itace. Atqui iftud aliquanto
cil validiijs,qu6d nos ipfosDcum colere,feruare iuftftiamjobe
direLegijbonis operibus ftudere Scripnira (xpc affirmat.H^c
quum iint propria mentis & volunratis ofticiajquomodo con*
uciiirct ad Soiritum h^ec reftrrij&fimul nobistribuijnr/i qux-
dameftecl^udijno^ri cum dinlna virtutc comaiunicatio? His
tricisnuUolaborenosexo^uemus, fi rite modum rcpuceavjs '*ir*«^^'* */'
quo in fanftis apjt fpirirus Domini. Extra^ea eft iih /imiiitu ^'" '*
doqua nosinttidios*grauant.qnisenim ira defipit vchoniinis
mocionem a iadu lapi Jis aihil difFerre autemet? Neque vero
quicquam fimileconfequicur ex noftraHiodrina.In naiurales ^^»»/?».
honunisfacMlta:es:cfcrimus5approbare,rcfpuere;ve!le3nolIe:
cniti,re/ii^ere:nempe approbarc vanftatem, refpuere folidum
bonum: vellc malum.nolle bonum.eniri ad nequiciam,re(ifte-
reiuftici^e.Qmd hicagit l!)ominus? Si cinfmodiprauitate vci ^'.'^ ^' ?'"^
vult tanquam ir^ Cux inftrumencojdirigit ac deftinat qu6 libue ^l" •" ,/ffr*^
nt,vt per vitiolain manum bonum luumopus exequatUT.Sce-
leftum igitur hominem.qai Dei potenti^e fic feruic.dum libidi
ni tantum fuse obfequi ftutiet,:rn cum faxo corjferemus, quod
alieno ioipetu vibratum , ncc mocuj nec fenfii, nec voluncatc
propriafertur^Videmvisqiianmmficdifcrlminis.Quid vero in
bonisjde quibus pr;rcipua eft qu^ftio? Vbi regnum in ilhs fuii
crigir:voluararem,nevagislib:dinibusfurfumdcorfumrapte-
tur,pro nacur.Hiaclin.itione,per Spiritumfuum cohibet: quo
in fandirarcm ac iuftir^am propcndeat,ad iuftiti.E fux rcgula
fled:ir,coraponit,format,dirigif.netitubet autconcidar, Spi-
ritusfuivircufc ftabilicac cofirjrac.Qua racione Auguftinus, I^^«'orrcp.3c
Diccsmihi, jtnquir.erc^o agimur, non agimus. Imo agfs, & S''^*^^P'*-
ageris:& tuacbeneagis.fi abono agaris. Spiritus Dei qui te
agic,ageonbusadmtoreft,nomen adiuroris prje-fcribir, quod
& tu aliquid agas. Priore membro adinonet a<5I:ionem homi-
nis non tolli Spiritus fandi mocu , quia a nacura eft voluntas,
qua: regitur vt ad bonum afpirec. Quodautem mox adiungit,
cx noraine auxilij polle colligi nos etiam aliq jid agere , non
conuenicita accipere,quafifeorfa.m aliquid nobis tribu3t:fed
ne foueat in nobisigaauiam fic Dei adionem cum noftra co-
ciliac vc velle fic a natura^bene aute velle a gratia. Ideo paulo
ants dixeratjNifi Deus nos adiauet,non modo vincerejfed ne-
que pugnare poterimus»
o. iijV,
*^AP. V. INsTlTvTlOKiS LIB. in
Conchifio re(hi '^ ^'"^ appAree, gratiam Ddfvt hoc nomcn fumitur vbf
fionUnd ar^gti. dc fegencratione eft rermojefTc Spiritqsregulamad dirigen-
metaclap pofo-^m ac mode randam hominJs voluntacem.Moderari non po-
trer»<t: G ■Atia teft quin cor rigar, quin reformef.quin renouer( vnde dicmius
1)efomn,a tn principium rcgcnerationis cfTe.vt quod noftru eil aboleatur)
TJLnunvrn^ ^"^"^ '^'^''^ mouejt.ap.at.impellat, fcrar,reneat. Vnde vere di-
fra duphciTA cimusilliusin tohdum e.fle omnesqua; indeemana' aaiones»
twte fifffrfwfMr Interimnonnegamusverinimumcflequod Augufkinus docet,
ejuecun^ie bo- non deilrui oracia vrduntatemjfed magis reparari.-quiartrun-
naoperamuret <jue optime conftat:vcinlhurarj dicatur ho.ninix voIuntas,du
}ci^fJZuferat *^^^^^^^ v-cionc.ite &. perucrfit.ite ad vera iuftiti^ legula di-
jto/irA-vchmt^ rigitur:& fimul nou? in homine voluntas dicaturcreari, quia
f^uodab hae Cic vitUta. corruptaquc eft, vt nouum penitus ingeniu induere
D - ^ratia fi' necefle habeat.Nihil iam obikt quominus rite agere dicamur
fAretur. qu6d agir Spiritus Dei in nobis,eti.im(i uihil a fcipfa conferac
noftravoiontasquodab cius grariireparetur.Idedquememo
ria tenenduni q|uod alibi ex Auguftfno cit.Tuin:us,fruftra quof-
dam fatagere vtinhomiuis voluntarc quicquam boni propriu
reperiat,quicquid enim mixtur^ ex libcri arbitrij virrute affer-
rc ftudenthominesad Dcigraciamnihilaliudquam eiuscor-
ruptio eft:p('rinde ac /i qms lucofa&ainara aqua vinumdilue-
ret. Etflautemquicquidin volunatebonieft,exmeroSpiri-
tusinftin<5luprouenit,quia ramen nobisnaturaliccringent-tm
eft veIIc,non abs re eaagere dicimur quorum laudem fibi iure
Deus vindic.it.primum,quia noftrcm eft eius benegnitate quic
quid r.pcratur in nobis, niodo non anobis efleintelligamusc
deinde qui^ noftra cft mcns,noftra voIuncas,noftrum ftudium,
TerttA c^ 'uf- qu.-e ab eo in bonunti diriguntur.
ttmaparstapi- ifi Qua; pr^ tcrca hinc indc tcftimonia corradunt, mcdio-
tis.fingiiUna cribus etiam ingeniis non multum faceflenc negotij, qu2B fupe-
^l-mteZT'' "^*^^' '^^^^^ foUitionesprobeimbiberinc.CitatexGenefi fcn-
t eotiam illam.Sub te erit .ippetir us cius,& ru dominaberis illi:
quam depeccato interpretantur,3c(i Cain promirtercE Domi-
nus,non fore in animo eius vim fuperiorepeccaciViin eopcr-r
domindo laborare vellet. Nos autemmagis congrueredici-
iJoeus exHoft j^^, ordini orationis,vt de Abele accipiatur hoc didum. illic
^'rT?.''^' enii^i iniquiratem inniLli^ qtiam in fratrem Cain couceperar,
arguere profioiiLU eftDeo,id facit duplici raciorte: quod fru-
7?f/>a«T.ir jrr-T ft*'2'ivjdfcabarurrGeIus quo fr.itrem prarcelicrct apud Deum,
w:Jnm'fcnf*m ^p»^ ^i^e uullus cft houor nifi iuftirijE;dcinde quodnimiu in-
tfroponcnt. gratus tffet ia accepto Dei beneficio,qui ne fubicftum quidc
fuo impcrio fratrcm ferrc poflTet.Veru ne hanc interprctatio-
ne ideo vid>eamur amplexari quod alrera nobis contrana/ic
4.'tera tervon ^^|""^ ^^^ ^^ pcccato loquutu fuffle Deu . Si ita eft,aut pro-
fi.^r>er' di.^y?iitl mittf t Ik-c Dominus qfuod denunnat, aut iubec. Si iubet,nyl-
lam-
dR cOgnit. oci ridbm/toris. loS
lam indeprobationem facultatis humana? fequi iamdc'
monftranimus:/! promirficjvbipromiffionis complementum»
quado peccato, cui dominari ipfum opof tebat,Cain fuccu-
buic?Promif(ioni iBcIufam dicent tacitam conditionem.acfi di
ceretur viftoria reportatuiu fuiffe fi certaret.fedqttis rccipiat
iftas ambages? Na fi ad pcccatum refertur ifta domin«tio,nc-
mo ambigat imper.itiuam eftc orationcm.in qua no difinitur
quidpoffimusjfcdqiiidvel fupra poteftatemdcbeamus.Qua-
quam & res ipfa & ratio Grammatica? poftuIar,comparati©ne
fieri Cain & Abelis,qua primogenitus frater minori pofthabi
tusnon fuilfet nifi proprio fcelere deterior.
17 Vruntur &tcftimonio Apoftoli, quia dicft fton efTc vo- iLocus.ex epifi
Ientis,ncc airrcntis,fcd miferetis Dei:cx quoeliciuntjaliquid id R,or7j.t.^.x6
efle in voluntatc &conatu,quodperfelicetimbeciJIum,mife ^^^'"f^"'
ricordia Dei adiutum.profpero fucceflu non ctreat. Atqui fi
fobrie penfitarcnt qua? illic caufa tratflctur a Paulojfta fente Or Jge.lib.7.
tia no adeo inconfidcrate aburcrcntur.Scio eos poffe Origene in epiflol ad
& Hierojymum citare (ua: cxpofitionis f uffi agatof es : poflem ^^"'^^of:
& illisviciiCim AufMhmi opponere:fed qnid illi opinati fint ^_^^^on.dul.
noftranihil referCjfi conftatquod voIueritPaulus.Illicdocet, * ^*'
iis demu paratam efle falutem q jos fua mirericordia Dominus
dignctur: ruinam &interitum manere.quofcunqucnon elegc-
rit.Rcproborumfortem fub Pharaonis exemplo demonftra-
uerargratuitsequoquc eleLhoniscertftndinem Mofisteftima-
nio cofirmarat, iVlifereboL- cuiusmifercbor.ConcIudit,n6effe . •
volentisaur currentis , fcd mifcrenris Oei, Quod fiin hunc ^^'J^^''"'''* "-^
mcjdumintelligatur, nonfufficere voluntatem auc conatiim,
quia tantse moli finc imparcs.parum conucnienter a Paulo di-
ftjmforet.Proinde apage iftns argutiolas, Non eft v©lentis
nequc curretis:ergo eft aliqua volu ntas ,eft aliquis curfus.Sim
pliciorenim eftmcnsPauli,Noneft voluntas, non eft curfus
qu^nobis viamadfalutemcomparant:folaeft hicDominimi «,.
fcricordraf^^Non enim alicer h ic loquirur quam ad Ticum, vbi
fcribitappiruiflcDei bonitatcm&humanitatem.non exope- ^,. ,., . ,
ribusiuititiajqusefecimusTios , fedproimmen/a ^^^si^^^^^^e- Mrdo.
ricordia. Ne illi quidem ipfi qui argutatur Paulum innuilTe a-
liquam efle voIunratem& aliquem cfirfum,quia ncgauerit efiTe
volentis ant currentis,mihi ad eand^formam ratiocinari co-
cedcrenr,aliqua nos bona opcra fcciffe.quia negat P^ulus ex
operibusquae fecerimus,Dcibonitatenos aflequutos.Quod (i
vitium innac argumentarionepcrfpicinnt,aperiant oculos,&
fuam non carerc fimili fallacia ccrBcnt.Firma cft etiam ratio il
la qua nititur AuguftinusjSi idco^Iiftum forct non cfle voleris TertU^ex ^u'
neqj curr6cis,qufaBOBfufficiat volutasnec curfus:pofle in co- 5"y?'«'*»ep'fl-
irariaparte reioj:<jucri»n<y ettc Dei fflttcrtcordia?,quia neq^fola ^^^^
o. iiij
^A?. V. I N STI T VXroNIJ tlB. II,
illa agei-et.Qmim h6c fecimdum /ir abfurdnm.menco conc Ju-
ditAugullinusjideo efle hoc didam qma nulla Cit hominis vo -
luntas bop.a ni{i pr?:pdretur a Dommo; non quin vellc debea-
j Locuiex ^^0 mus & currere.led cjuia vtrunq;Deusefficit la nobis.Non mi-
fialeyx.Cnr. j. nus mfcite torquetui- 3 c|Uibi:(dam iHud PauIi,De/ cooperarij
f.T(e!]?onfio, futnus , quod ad folos minirtros relh-mgi mfnirae dubium eit:
coop-.Taiios autem vocati non qui ex fe quicquam afferant»
led quoniam eorum opcravtitur Deus pol^uamidoneos
^.[.ocusex £ - i^^*^i'-ii- inAiuxieque neccffiriis dotibus.
dtfiafi.c^f. ij. i^ Hcclefia irumproilucuntjquem dubia^authoritatisfcri
14' ptorem eflc non ignoratur.At enimvta nobis nonrepudietur
(qt)odhacere tamcniurenoiho nob!sIicet)quid iileteliatuc
pro fibcro arbirrio?Dicitihomincm ftcjtim .itque creatus fuit,
reijclu efle in manu c6i7iijTui:da'a illi eile priecepra,quje ii fer-
uaret,ab illis viciflim reru.iretur.ance hominem po/itam efTe
v»tam&mort€m,bonam & njairj;v]u<«dcunquevoluerit,cida-
Sden? jo. ^^"^ irt.Eilo,,iccepeiiLhomo a fui creatione facultate adipi(-
cend.-Evitsautmorris-.quid fiexadfcrfo refpondeamus perdi
di(Ie?Certe ammus non eilconrr^dicere Salomoni qui afferic
homine reftum ab initio crcatum eiTc,iprijm /ibi afciuifle mul
tas adinuentiones.-verum qui hom« dcgenerando;& fui & bo-
norum omnjum naufragium fecit , quiiiquid prim^ creationi
■jiUarefi)onfi9 tribu:tur,non pronnusTcquitur in vitiatam 2C degenerem na-
f.'»- diftmcito- turam competere.Ergo non illis modoTed i^Ci quoq ue Eccie
ntr». fiaftico(quicunque tandem fit^refpodeo.Si hornincm vis inlH
tuere vt apud feipfum acquirend^e ralutisfaculcatem quxrat,
tanti non eft nobis tua authoriras,vt vel minimi pr^eiudicij ad
uerfusindubitatamDei verbum vicem obtinear.fin mahgnica-
tem ca- nis duntaxatcoercere ftudes , qu^e fua mala i» Deuni
transferendo.Vanam defenfionem captarcfolctrideoqirefpon-
dcs re^flifidinem h omini inditam fuiffe qio ipfum txitij /ibi
caulam efle apparcatjibenter alfentio.modo mihi rurfum te-
cum hoc conueniat iis ornamentis quibus eum Dominus initid
induerar,nunc fuaculpaefie fpoliarum.-atq-, ita paricer fatca-
mur medico nunc o{)Useff"e>non parrono.
y.^*cHj ex Lw **> iMihil tamen frequentius in orehabcnt quam parabolam
c«io jo, Chriftidc viacore.quem femiuiuum latronesin viaproiecSr
runr.Sub viatoris huiiis typo calamifatem repra?fentarigene-
ris hum.inijfaovulgatiffimum efle omnibus pene fcriptoribus.
Inde argumentum fumuntnoftri aduerfarijmon itapeccati ac
diabioli latrocf nio mutilatum elfe hominem quin fuperftitcs
reL-ineatbonorupriorumreliquias.quandoquidemdiciturreli-
3i>Cfl^f''- ^'^''"^ ^''^*^ femmiaus. Vbi enim eft illud vit^ dimidiii nifi red^
^-e>!ta}h}t^n- ^ fationis & volurstis p-oftio aIiquamaneret?Primu,finolim
/, .^a. ^^ctl dare iiyfoLii 2lIegorise,q«id obfccro faftun suc? na pr^tcr
germa-
DS COGNIT. DBI RBDBMPTORIS. lO^
germanum orationis Domini renfum, a parribus cxcogftatum
fuiflenilnl dubium efl.Allegori^ vltra prcceJere non dcbcnt
qulm prseeunrem habent Scriptura! rcgu^^m.-tantum abeft vt
fundandis vllis dogmatisper fefufficiant.Nequedefuntrario-
nes quibaspo(]im,(i lubeat totii hoc commentum conuellere:
ncque enim dimidiam homini vitam rehnquit E^ci verbum, ^/^,y^y,«,g„.
./ed pcnitus interiille docet quantu ad beate vita» ratioTiem.No fio , ^m^ hunc
f.mmiuos dic;t(anatosPau{js,dumloquitur dc nollra redem- locum pcr alia
puoMC;'ed cum morruieflemLis j rufciratos. non femiuiaos in- '"'*5" p^>'^f
climacadrecipiendam ChriiH jlliiminationem/eddormien- '^^fjjj"'"*^^''
tes & fcpulrosrnecfecus Dominus ipfcjdum horam venifle aic ^ph.vjjo.
qua mortui ad voccai fuam reftirganr. Q^a fronte Jtucm al- &.j.i4-
lufioncra totcUris (enrentiis opponerec? V^hzt tame .illego- Iohan.y.25.
ria hiec pro certo teftimonio.-quid tamen a nobis eKtorquebuf. '^'^^''^ rcjpon*
Semiuiuuseft homo.-habet igitur aliquid faluu : nen:>pc habet , '"''' "■'''^J'
mentem inrelligenri.^ capacem, ctil G. adcxlcde fpiritualem-
quefapier.ciam non penetret: habetnonnuUum honeftatisiu-
dicium:hibetaliquem diuinitacis fenfijm , vtcijque veram Dei
rationem non aflequatur.Scd quo iftarecidunt? certe no effi-
ciuntvt nobisillud Auguftini,communibusetiam fcholarum Vo(lrema , ex
fulFiagiis approbacumadimatur.Adepraeffe hominipoft lapfu ^^^gnllinifwn
gratuita bona vr»de falus dcpedet:naturalia vero corrupta pol- ^^^'
Jutique cfle. Stct ergo nobisindubia ifta veritas , qujp nuilis
niachinamentisquafefieri poteft,Mentehommis ^^c alienatam T»tmsieltbe-
prorfjis a Dei iuftitia,vt nihilnpn impium.contorcumjfoedunn, r*arbitri9tra-
impurum,flagitioftim concipiat^cocupifcatj-TnoliaturjCor pec- ^^^f'^<>"'f 'f^"-
cati veneno ita penitus delibutum, vtnihij quam corrupcum /" ^J'*^'
fccrorem efflarequcat. Quod fi quippiam interdumboniin
fpccftni ofte«tanr,mcnrem tamen fempei' hypocrifi & fallaci
obitquitice inuolutam , animum interiori peruerfirate illiga-
tum manere.
C A P V T VI.
Hetnmiperdito qnArendam in' Chrijio redem-
ptionem ejfe.
Partes htiius caprtfs.
jDoftrinat dcChriftoRedemptore* femperab ecclefia Dei per-
c(rprse,vtilitas,feft.i,
::Chrifi:us,vtriurque fcrJerfs Mcdiator , fidei pioTum irraelitarum
f-*uveteris populi fuitobiedum^ vt ex facrificiorun ritu,famiIiaE
AbrahamieIedioncj& Dauidis ciuf«[uc pofteror«m|dignitate li-
■quccfed.i.
ma.
#AK vr.
Jntitilk e^co-
fHitio Dei
Creatorif , »i/i
fuccedat fides
in Ghriflum
redemftortm.
%^-tio.x.
^ati* atterat
eftimomo tA-
fefioU firnta-
ta.
i.Cor.r.ti.
Cmittfio,
1££c ci(i:lrina
tllf txordio mu,
ditmmbui fe-
0ttUs IncH ha-
tttit inter "Dei
flios,
foan. 17. 5.
Jdeo toto cce'o
ttberrant , qai
fyofanis ^ tn
eredutii Chn-
fum nefctenti-
imffCccluma-
ftriat hortim-
4^He ^rcttextm
fcrifturii ttjii-
■moniis rffci-
INSTIT VTIOKl S LtB, Itl
j Indeconrolatio ,robur, fiducia 8c fpes piorum rubLege, quos i^
ChrirtumcailertisPatervariis modis inuitauit^feft.^.&^.
VvM in Adae perfona perierit tcvtum hiima-
num gcnus^nobis adeo nihil prGdeflet illa quam
memorauimus originis pra?ftanda8: nobilitas,
vt magis cedat in maiorem ignominiam , dc-
nec in Fifij fui vnigeniti perfona Redemptor
^ppareat Deus , qm homines peccato foedatos & corru-
ptos pro fuo operenon agnofcit.Ergopoftquam excidimus i
vitain mortem,inutih's eflettota illaDeicreatoriSjde qua dif-
feruimus,cognirio,nifi fuccederer etiam fides, Dcum in Chri-
fto Patrem nobis proponens, Erat quidem hic genuinu«
ordo vt mundi fabrica nobis fchola effet ad pietatem di~
fcendam :vndead ^ecernam vitam & perfeftam fcelicitatem
fierectranfitus.fcd poftdefe^ftionem quocunque vertamuso-
culos ,furfimi & deorfum occurrit Dei maledidio , qua? dura
innoxiascrcaturasculpanoftraoccupac &inuoIuic, defpera-
tione animas noftras obruar necefle eft. Ecfi enim multis ad-
huc modispaternumerga nosfauorem exrare vult Deus, ex
mundi ramen conCpedupatrcm colligere no liceCjvbi nos in-
tus vrgetconfcientia, oftcndirqueiuftamin peccaco abdica-
tionis causa elfe,ne pro filiis nos cefeac Deus vel reputet. A&.
cedit & focordia & ingratitudorquia nec metcs noftr^, vc funt
exc^ecata^jquid verum fit cernunt : & vt praui funt omncs fcn-
fus noftri.Deum msligne fua gloria fraudamus.Itaque venicn-
dum ad illud Pauli , Qm>niam in iapientia Dci non cognouit
mundusper fapientiamDeum;plactJitDeo perftultitiampr^-
dicationis faluosfacerccredentes. Sapientiam Deiappellat
magnificum hoc theatrum c^eli & tcrr^ , innumeris miraculis
referrum,cxcuius intuitu fapieter Deum cognofccre decebat,
fed quia tam male illic profecimus,reuocat nos ad fidcm Chri-
fti,qua; ob ftultiti^ fpeciem incrcdalis faftidio eft. Quanquam
ergo humanoingenionon relpondet pr^dicatio crucis, hu-
militertamen amplefti oportct,iiad Deuim opificem noftruaj
& fiftorcm , a quo fumus alfenati,redirc cupimus,vt nobis itc-
rumpacer efleincipiar. Certclapfum primihomiois nullaad
falucemvaluitDei cognirio ibfqaeMediacorc ; quia non dc
fuatantum^etateloquicurChriftus , fed omnia feculacom-
prehendit, quum dicit hanc efl*e vitam jetcrnam , cognofcerc
Patrcm verum vnumDcum,& qucm illemifit lefum Chri-^
ftum. Quo foedior eft eorum focordia, qui cjElum profanis &
incredulisquibuflibet patefaciunt, abfquecius gratia quem
Scriptara paffirn docet vnicam cflTe ianuam qua in falutcm
ingredimur,Qupd fiquis ad Euangeli; proraulgationcm illud
Chrifti diduni reftMngerc velit , io proniptu refutatio eft,
qui»
DE eOCNlT. DIX RIDkKtPtORtS. 110
^uia omiibus & feculis & Gcntibus communis fuit ratio illa,
no pofTc abfq; recociliationc placere Deo,qui alienad runtab
co,5c malcdidi pronuntiantur ac filij ir.^. Huc adde quod re- Ion*"'4'i*'
fpondit Chriftus mulieri Samaritau^:Vos adoratis qaod nefci-
ti<;: uos autcm adoramus quod fcimus:c]uii falu5 ex ludxis eft.
Qnibus verbis & quaflibet Gentiuni religiones falfiratis dann-
nat,S: rartor.ciT» affignar.quia foli elefto populofHcrit promif-
fus Redempjarfub Lege. vnde feqaicur,nunum vnquam Dco £^^^^^.,,1,
caituui piicaiffe uifi qui in Cbriftii refpicerec, Vnde ctiam af-
flrmnt Pauius,Gentesomnesabfquc Deo fuiflc,&fpc vira?or-
bacas.Iam quum doceat lofianncsjvita ab initio fuiire in Cbri- lohan.i^ •
ftoj& ab ea cxcidifle totum mundum , ad foncem illiim redire
necefle cft.atqueideo Chriftusjquateuttseft propitiator,fcvi-
umeireafferit^Et fancnon adaliosquam Dci filios pertincc
«oeloruru ha?redvtas.FiIiorum autem loco & ordine ccnferi mi-
nimc CQnfcntaneum cft qui non infiti funti»corpus vfiigenici Uhan.i. i».
Filij.F.t cUre teftaturIohanncs,quicreduncin ciusnomcn, fi- yeteri autem
lios Dci fieri. Sed q«ia de fide in Chnftu ex profeflb diflererc ^^^'''J^^V^,^
mihin5dump{:opo(Ttum cft,in tranfcurfu attigiflc fatisfusric. ^°^""^^ /^
i Ac proinde veteri populo nunquam fe Deus oftcndicpro- prcpitius abf.
pitiuiTj.ncc fpcm gratie vnqua fecit abfque Mediatorc. Omic- ^ueMediato^
to facrificia Lcgis,qaib"us pilam & apertecdofti fucrunrfide- rfC»»>.7^-
lesynonalibiquam inexpiationc qoas a folo Chrifto perafta tioA.expKyt-
€ft,qua;rcndam (alutem efle. Hoc cantiim dico , beatum &foe- ^""^^^ *^2
licem Ecdcf^a; ftatum fcmper in Chrifti pcrfona fuiire funda- ^tZalttraex
tum.Nam ctfi Deus roram Abraha? fobole m fcedere fuo com- familiti ^hra,
plexus eft.prudxrn-ertamenratiocineturPauluSjChriftri pro- hAmi tle^iant
prieefrc femen illud in quo bcnedicend^erantomncs G^ntes: p^'if'*'
qiundo fcimus non omnc> qui fecundum carnem ex co gcniti ^^^'J"* •
funr, reputatos fuifle in rcmine.Nam vt de Ifmacle &aliis ta-
iccam,quifadnm cft vtexduobus ftiiis Ifaac, nempe EfacJ &
lacob frarribusgcmin!s,quum adhucin vtero matrisconiun-
Cti efienr,vno eledo alrcL- rcpudiarerurflmo qui faftum eft vt
primogenito rcicdo,ra;nor r.nru folus gradum tcnuerit?Vnde
ctiamcontigit vt mjior pars abdicaretur ? Pacec igitur in vno
pr.rcip'jecapiteccnferi Abrah^e fcme:necfalutcm promiflfanri
conftjre donccad Chriftum ventum fucrit,cuiusofficiumeft
qu£ diffipata crant colligcre. Prima itaque cle^fti populi ado- ^j*'^^. ^*J '•
ptio 2 gratia Mediatoris pendebat. Quod etfi non adco claris 'atifin*I>Mii*
vcrbis exprimitur apud Mafcn,vulg6 tamcn piis omnibus fuif- duf.tmiliti fts
fe notum fztis apparet. Nam antequam Rcx in populo crcatus Mha. eonfidt^
cfletjiam Hanna Saaiuelis mater de pioru foelicitatc difTerens, rntime coUt'»
in fno cancico/TcIoquitur, DabitroburRegifuo Dcus,&exal- ^'**'^»fi^'^**r'
«bit cornu MefTi^ fai.Quibus vcrbisincelligic Deum Ecclefi? TJJZTaT
fux benididuru. Cuictu rcfpondet oraculiiquodparulopoft i.Saro.i.i9-
C*^* ▼>• INStTT V TIONIS LlK. II.
fubiicJtur, Ambufabit facerdos quem conftituam cofam Chri-
ilo mco.Nec vero diibium efl qurn c^eleftis Pater ta Dauide e-
JuTquepoOerisconrpicfvolucritviuamChrifti imaginem. I-
Pfal.i.ii. aeopiosad Dei timorehortari voiesJubetofculariFiliu : cui
loan.j.jj. fcihcerh?cEuageh'jfenccn"a refpoder^Qni no honorat Fifium,
no^honorac Patre.Itaque licet dece rribuum defeftione colla-
p«i fueritregnu, foedus tame quod pepigerat Deus in Dauide
■• Reg. Ji.ij. 5£ciusruccefle)ribus,ftareoportuit5iicut& per Propheras lo-
34« quutus eft.Non fcindsim prorfus regnum propter Dauid feruu
meum &propterIerufalem quam eiegi: fed filiotuo reiiabit
tribusvna. vbi fesundo& tertioidemrcpctitur.Diferteetiam
a^^cribitur, Affligam femcn Dauidis : fed non cunftis diebus.
Iferrfem 59. Aliquo poftca temporis interuallo diaum efl, Propcer Dauid
cg.ij,4; feruumfjum dedit lacernam Deus in lerufalcm, vt fufcitarer
ei filium,& faluam tueretur lerufalem.Iam quu res ad interi-
a.Reg.ip. tum vergerenr,rurfus di6tu fuit.NoIuit Deus difpergere lehii'
oah propter Dauid feruufuu.quia loquutuseratvtdareteilu-
cernam & filiis eius in perpetuum.Huc rcdit fumma,prietcritis
onniibusalis, Dauidevnu fuiiTeel£<ftum,inquobenepIacitum
Deire/rderet:ficuti dicitur alibi.Repulittabernaculu SiIo,&ta
Pfjl 7B.60. tjernacululofeph, &tribu Ephraim nonelegtc:(ed elegictribu
^ ^7. lehudah , monte Sion quem d.ilexit:Elegit fcruu fuii DauidjVt
parceret lacob popalum fuum,ha?rcditatemfaamlfrael. De-
nique fic Eccleiiam fuam fei^are voluic Deus , vt eius incolu-
Pfl 2 8 ^iitasScfalusacapiteillo pcnderct. Ideoqueexclamat D2-
^ -^ ' ^ uid 3 Ichouahfortitudo populi fai , robur falucum Chrifti
fui.Et mox precJtionem addit,5erua populam tuum, & bene-
dicha?rcdit&ti tu^e: fignificans Ecclefis ftatum indiuiduo nexu
cumChrifli imperioconiundumefre.EodemfenraalibiiSer-
PuliQAo. ua lehouah , Rex exaudiat nos quo dic inuocabinfus. Qu^!-
bus verbis apcrte docet , fideles non alia fiducia confugilTe ad
Dei opem , nifi quii delitefcebantfub Regis prsefidio, qiiod ex
Pr.118 2j. alio Pfalmo colligifur,Serua lehouah, benedidus qui venic iti
^' nomine lehour ; vbi fatis conf^ac rcuocari ad Chriftum fide-
les.vtfeDei manufaluos forefperenf. Eodem refpicit alia
Ff.So.iS. pi'ecatio,vbi totaEccIefia Dei miferieordiam iraplorat,S'it ma-
nus tua fuper virum dcxtera? tua? , fuper filium hominis qucm
conferual}i(vel aptafli}tibi.Nam tifi populi rotius difi?pacio-
nem deplorat aurhor Pfalmi.tamen inflaurationem flagicat ia
folo capite. Vbi aucem populo in exiiium abdufi:o,vaftata tcr-
ra , & rebus in fpeciem. perditis , Ecclefi.^ cladem lugct lere-
mias, prxcjpue regni interitu fpem fidelibus prasdfan^ cfTc"
«jueritur, Chriflus , inquicj fpiritusGrisnoflricaptusefii»
T&rea, 4 10. peccatisnoftris,cuidiximus,ln vmbratua viuerausinter Qen-
tes, Hiflc lara fatis liquet , quia noa potefl Dcus propitius
fi)I COGNlT D51 REDEMPTOItlS. UI
humano gened elTe abft|3 Mediatore, fandis Pacnbus fub Lc-
gc Chriftum reiDper fuiflc obieduaijad qucm fidem ruamdi-
rigerenr.
j Porro vbi rebus afflidis folatium p^-oaHttitur, mixir/.e v- 2yf;<: «//«««if
bidc/cnbici.«rEcclefi§iiberacio,fidiicie5tfpeircxillu in Chri fi^^^ ex hoe
£o iplb p:oEfigitur,hga nlis ellDeus iu iaiutem populi fui cum ^PP'f°f<! i» «-
Meffiah/uo.mc|uicHab;icuc. Ht ciuocxsde mitauratione Ec- *''' /f'''^"^
deiix mentio hcnpud Propiieras, p >pu-um reuocant ad pro- ^rom-.jfHm ejf
miflioncm Dauidi fadiani de ie[:ni perpcruitate. Nec mirum .tutpd,Hcm er
<^uianuHafuiifet alicqui fcrdcris (labiliras. (.^6 perrinetinfi- ^f^'' vexiUum
gn^c ilhid rerponfumlcfaJo:, Quum cnini vuicrcc ab iacrcdnlo 'i'"?«'«»* tn*
reee Achaz icpud:ari quod de f Jucndaobfidionc Hicrofoiy- v!^'T
m^ & pra:lenti iaiuteteltatus iuerac , cjuan ex abrupco rraniic coftfirmatio
adMeffiam,Eccevirgo concipictacparietfilium ,obhc]ue i'i- e^ 'varmfef^
gnificans quanuisKcx &populus ruaprauicare reiicsruobla- ialtf^He Scri,
€am fibi promiffioneiii , acfi data opera incumbcrcnt ad labe- P^^f"^ '^'^^f*
fadaodam Dci fidem, non fore tamcn irritum fcedus quia (uo ^^^•7-"4.
temporc vejiirec lledemptor.Dcnique Prophecis omnibus cu<-
rs fuitjVt Dcum placabilem oftcdercKr, fcmper in mcdul pro-
fcrreili«d Dauidis regnum \nd^^ pendebat & redcmptio &
«cernafilus.Sic lefaias.Scatuavobiicum fcedus,mirencordias j^f^
Dauidisfidelcs.eccc teflem dcdi cura populis. Nempequia in
rcbus perditis non aliter fperare po;erancfidcksj nifi teilieil-
lo incerpofitOiDcu fibi ferc cxorabiie.Eodem modo leremias lere.j? 6
vt defperatos erigac.Ecce (inquit) dies vcniun: qiubus fufcita-
bo Dauidigermen iuftuQa,& cjncferuabitur Iuda,Sc Ifrael tu-
toliabitabit.E2echieIaurem,SuicicAbofupcr oues mcaspafto- Eiech. j^.ijt
rem vnumjnepe Dauidem feruum meum. Ego Ithpua iljis in
Dcum«roj& feruus meus Dauid in pallorem; & percutiaiii cii
iis faduspacis.Item alibi, pofi:quam de iucredibili reoouatio-
Jiediffermt,Seruus(inquit)measDauidericRcxeoram, &erit Exech 57 j«
paftorvnijsfuperomnes,&foedus pacis ^ternut-a percutiam i^^
cum ipfis.Pauca ex multis delibo,quia tatum ledores volo ad-
monitos,fpem omnium piorum no alibi vnqua^j fuiifercpoii.
tam quam in Chrifto. Succinuc etiam alij omnes Prophetc-^,/?^
cuti apud Ofcain dicitur,Congregabuncar filfj luda & fih j If,
rael pariter,& ponentfibi caput vnu. quod poilea clariuscx- ^^^*»-*'*
pIicat,Reue.-teniur filijl/rael ,&inquirentIehou4m Deum
fuum& DauidemPxCgem ruum.Mich<easc[:iam, dcpopulirc- ^^icch.z.jj.
ditu verba faciens,diferce cxprimit , Tranfibit Rex antc \^i!t,s,
&Iehou3 inc2piteeorum. Sic Amospopuli rcnouationcni *
promittetc vo.lens,Sufcitabo(inquit)in d\<^ ilhtabernaculum ^°^ ^ '**
Dauidquodcellapfumefij&fepiaminterrMptiones.&fubucr-
/iones erigam,nempc quia vnicum iliud ^rat falutis vexillunij
itecumin fublimeemer^ere regiam glyri;iiii in famiha DauA-
feAP. Vr. iNSTlTvTlONfS LI8. If.
Zac.9.5. dis^quod in Chrifto implctitm eft.Itaque 2acharias,^cuti cius
feculum ChrilH manifeftationi propjuseiat, apcrtius cxcla-
Pf I 28 8 mat,L3Etare filia Sion,iubila fiha lerufaicm, cccc Rtx tuus ve^
nit tibuuiius & fcruatus.Qupd ioco Pfaimi ante citato re/p6-
det, ^cheua roburfalucuai Chriiiifuij ferualchoua.vbiialus
acapite ad totum corpusexfenditur.
S,c ludaosdO' ^ ^i^ vaticuiiis ita luibui voluit Dcus Iuda:os,vtliberatio-
****'. ^,*"^"^ nis pctendajcaDfa.reda oculos ad Chriflum coBuciterenB.
rfjl'icirent. ^^^ ^^^^ quaujs turpittr degencrairenr, potuit tamcn aboien
memona generalis iJiius praicipi;,Deum per manum Chniii,
/jcuti DauidipoIIicitus fuerat,foreEcciefia?iibei2rorem;atquc
demum hoc modo fiimum fore gratuitum fcedus tjuo L-cus e-
mr .. .. o iedos fuosadoptauerat. Hincfidum e!> vtin ure pueroruni
Sluod ChnPi perionaret caoticum illud quum Clinltus Hieioloiymam
ifjiiis tfppro- paulo ance moriem ingreffus efi j Hofanna liiio Dauid. \ ulgo
batmie (oifir- enim notum ac celebrc fuifTeapparet acjue ex coinmun; vfu
watnm eft. pccitum quod cancbant, vnicum fibi rci^arf mife- icoriiias: Dci
oan.i4i> pignus in aducncu rcdempcoris.Hac raciocie Ci.nltus iplc dif-
cipulos, vt diftinAe & perfede ciedaejt Deo, iubec in fc crcdc-
rCjCreditis in Deum,& in me credice,inquit.Effi enim proprie
loquendo,aChriftofidesadPatre'>T) conicekdit ,fign.hicat ta-
men eam , etiamfi Deoinnititur, pauhtim euanelccrenifiin-
tcrccdatipfe medius qui cam in fohda nrmitate . etiKcai: alio-
quialciorquoqueeft Deimaieftas qu.im vcad eam penectcnc
^u'j ^'d^aur' ^"^^^^^^^^^ ^^^ tanquam ? crmiculi iujjcr terrarn reptaRt.Quarc
*j)airrt eife''^*- iHud vulgarc didumfic admifto , Deum efrefidci obiedum,
HHuj*?- fi-^ei, vc tamencorre<flioneopusbabcac : quia non fruftra vocacur
€9rr(ciione feu Chriftus inuifibilis Dei imago; kd hoc clcgio moactnur , nifi
ufterprctatiofie occurrat nobjs Dcus itt Chrifto,n6 poftem /alutcm nobis in^
iptr.oabet. notefccre. Ec/iautem apudIuda;osfaI/is commsr.fiscbcene-
Co e.M5- brauerantScribarquodde Redemptore Propheta:' tradiderat,
fumpfittamenproconfcfroChiiftu» , quafipubhco confenfu
receptum,n6 aliud rebusperditiscfleremedmm, necmoduni
alium libcrand.e f cciefia:,quam Mediatore «xhibito.Non fuic
Rom.io .4- quidem vulgo cognitum vt decebar^qaod docctPauIus. Chri-
iium cfTe finem Lcg!s:quam tamen vcrum fit ac certum, ex Le-
gc ipfa & Prophctis liquido patec. Dc fidc uodu differo,quia
alibi opporcunior crit locus: hoc modo fixu ledorib* mancat,
eoncluf» hii- primus .id piccatem gradus fic agnofcere Peum ftii^e nobispa-
iUf dt/pMtat>a^ j^^^ ^ y^ ^Qj lucatur ,guberuct ac foueat , iloncc foUigat in
Tib\ c.'i * astcrnam h^reditatem regni fui : hincpalam ficri quod nupci:
diximusjf.^luificam Dei cognitionem abfque Chrifto non co-
ftare. ide<5que ab exordio mundi ipfum fuiftc propofitum o.-»
mnibu^ clci^Us in quetn refpicerent, & in quo acquiefcercc co-r
lib.fcg. t^nj fidHcia, Hqc fenfu faibit Iren^usPaciem , ^ui imracA-.
' lu&
PE COGNIT. D il JC BD £MP T • R IS. lll
fuseft , inFilioctfefiQitum , cjuia fcadmodulum ^^!^'^^^ ^/rtt^^^^l^ljH*
accoinmodauir,nementesnoftiasimmenfitate /ux glorise ab- ^^^^^,^ ^
forbeat.Quod fanatici non reputantcs , vtiiem lencentiajii ad
impiumphancafma dctorquenc, acfiportio tautum diuinita-
iis a tota perfcSione deflL;es inChnllo elfetrquum mhil aliud
velit quam Deum in Chrifto folo comprelieudi. Omnino ve-
rum iemper fuit illud Io:i nnis , Qui non habec Filium neque *' ****"'''5*'
Paricmhabcc. Nametfi olim gloriati fimtmulti lummuninu-
nien,ceriquc &. rcrra? opificem fe colere : cjuia tanien nuUus il- Sc^uimr,
lis eratMcdiator , iicri non poruic vc Dei milericordiam vcre ^''■'«'«w»
euftarenc,atque jca perfua/i cOenc fibi pacrem cfTc.Quiaereo ^^"'^ ^^ /^-
capucnoncenebant, nocck Ciiriltum, euamdafuuapudeos .^jjj^^-j;^^
Dei cognitio: vndc eriam fadu cll vt in cralTas foedaique iuper-
ftitiones demum prcIap/i,ignorantiamfuam prodcrenc, ficuti
hodie TurcsB , quamuisplenisbuccispra^dicent cxli5c terra?
creatorcm fuum eflc Deum , fublutuunc lamen in iocum veri
Dei idolumjdum a Ciirifto abhorrent.
C A P V T VII.
L&gem fuijfe datetm,non qu£ populum veterem in/eretwe^
retyfedqudfoueretlpemfalufis in Chrijlo vffue
ad eiui aduentum.
Summa & parces cipitis^
s Lex moralis&ccremonialis paedagogus fuit ad Chrifium , (t8t%j
i&i.
j Moralis prxcspue caius conflitionales promiffianes optima de
caufa datz funt:item quomodo lcgis moralis cbfcruatio impoffi-
biHsefredicatur,fea,j 4 5-
9 De triplici legis moralis officio & vfu , a fedV. 6. ad 12. rcfutatis
Ant!nomis,fed.iJ.
4 Qiialisfit Legis , tuBJ moralis, tum ceremonialis , abrogatio,
feft14.1j.1tf 17.
Prtrrjum i^ier
P-gg^^ X concinua illa, quam retulimus , feriecolU- «""' oflt^<itur
pSl^ gere iicet , Legem non idco poft mortcm A- r/f ^ Jtj
^^Qlbraha! quadrmgencis circiter annis fuiflelu-y-t^,,*^ v«.T#
■^.A-i^l peradditamjvcelcdumpopulua Chriftoad- fo^ulopem^A^
^^^^^ duceret:im6vc fufpenfcs teneret animosvf- r^umMffis a
^SiS S"^*'^ ^^"^ aduentum,accederec etia eius de- ^'° tradftiwj,
^"^^^^ fidcrium, & in expeaatione confirmaret ne TT'-^? "*.':
longiocemoradeficerer.Lcgisnomineno folu decepreccpcs, dirire:*.
CA?.. V!I. IN $ TlT VTIONIS t i B. 1 r.
qua; pie ittfteque viuendi regulam praefcribunt intelJfgo , fed
formam religionis per manum Mo/is a Deo craditam. Neque
enimdatuseftMofeslegiflatorqui benediftionem gcneriA-
brahx promiffam abolcret:im6 videmus vtpaffim rcuocet in
TJempe per uiemoriam lud^is gratuitum iilud ^csdus cun p-itribus eorum
/kcnfcia.ablu- percuflum,cuius hseredeseranc.acii ad illudrenouandnmmif-
tiones o' «"£«- /us forec.Id ciarif/ime ex ceremoniis pacefadum fuit. Quid e-
u^ ceremaina^ ^{^-^ magis inauc aut friuolum quam homines, vt fe Deo reco-
racongeriem. ci^ent/Geiidum nidorem ex aJipepccudum oftcrre? vc fordes
Heb S^^S.* ^^^^ eluant,nd aqu^ vel fanguiajs alper/ionem coiifugere.J^De-
Exod.i.s-40' nique totusLegaiiscuhus({i per fe rcputctur . necconnneat
vmbrasSc figuras quibus refpodeac verirasjres eric prorfus lu-
foria.QuarenOribsre&in cocionc Sfephani,& in cpiftolaad
Hebrseos r.im diiigentci: expendiciir locus lile vbi Dcus Mofea
iubetqu.^cunqueadtabernaculum perrinencfonr.areiccundu
Cefirn:titio h»- exemplac quod odenfum iih fuerarin moncc. Nifi enim ibiri-
sm propofi ioj tuale aJiquid fa(flt'c propofltum quo tendefcn-:, no fecus in li-
fiisjfex T^"^^^' lis opera lufifiet.t lud^i acque Gentcs \n fuis Hwgis.Piof^ni ho-
Jj-^" , '"^^"•'' rnine."^ ,q.ui nunqua ferio m piecacis Itudium i<-'c;ibuerunc, noa
ftato&ej ,np . . -jijfj^j^gf^f^i^^JQ^m^jj-efjft.j^^^f j.^,jj n-julctpliccs ritos :nequc
folummiraniur curDeusvcterem popuium fac''gauerit canca,
ceremomanim congerie, (ed defpiciunc \l\zs ac ridenc tanqui
puerileslufus.Nempe quiaad finem no a£tcndunt,a quo fi lc-
^c sax-? figiirae reparcntnr,vanicatis damnari nceefle eil. Atqui o-
7ncir%«. acere- uendiccyptis ilie, Diuni iion 2(teo mandailc facrincia v. cul-
j33o»wr*,r/2 co- tores fuos occuparet interrenis exercitiis, fcd potuisvc aitius
fdtratione. erigerct eorum mences.Quod eriam cx ems natura hquido c6-
Tertia, And- fiarc poceft:quia,vtfpirituaIis eft,non ahoquam fpirituah cul-
turaDe!, ^^ ^^ obledatur.Teftanturhoc tot Prophccarum fentenrir , qui-
uu^''iuIuh' 0- bus ludaeos focordi^arguunt, quod pntencvllius ede apud
/j!ata, DeuDi momcnti qua:uis facriiicia. An quiaLegi quicquara de-
rogare confilium /ir.?Minime;fcd(vn crant veriiihus interpre-
tes)fiocmodo ad fcopumoculos dirigi voluerunt^a quo vulgus-
errabac. lanvc:-: gratia lud^is oblataccrrb coihp;icur I.egem
Chrifto non fuilie vacuam.hucenim adoptionis hne illis pro-
, pofuit MofeSjVt elfent Deoin reonum facerdocale: quod afle-
qui non poteranr i^ifi maior & piXitanttor quarn ex languine
pecudum rcconciiiatio incercederet. Qujd cnim minus con-
lentaneum,quam Adx filios, qui ha?redicaria iabe nafcuncur
omnespeccati mancipia,m regiam digniratem accolli , & hoc
ci ' ta a fa- ^^'^^ fieri gIori2p Dei conicrces ,nifi aliunae illis prouenirec
fep"»;««2 cvn- tam pr:eclarum bonum.Jus qiioque faccrdotij quomodo apud
fecrAtme' eo.s vigere potiH? qui vitioru iordibus abominabiles Deo erat,
ni/j confccrati efilnr \n fando capice.^Q^ire eleganter Petrui
iUud Mof;$ di<3;»m conuercit , plenicudmem gi;ati« cuius gu-
ftuoi
DE COGnIT. DSI R E D E M PTOR IS. 1J|
ilu fub Lege perccperaot lu^a^ijin Chrifto cxhibita.m cffe do
ceos.Vos citis geiuis eic<ftuai,inquitj regaJe /.icerdociuni.Huc '' *^ '^'^'
eniin tenJit vocuni inuerfio,pluj> adeptos eflequibusapparuit
Chrilhisper huange]iuni,tjuim iilorun? patrcs : ijuiaonines
pr^diti /int iacGrciotaji honorc & regiojvt Mcdiatore iuo fre-
ti,libere in Dci conlpeduni prodireaudeanc.
a Arquehic obirer notandum eftjregnum quod tandern ^^"^'*'^'"'/^'»^
ercdunifuirm tamiliaPauidis,e(]e Le^is pariem,& ccdneri ^^n^^pof^t^onu^
fub Mofis miniflcrio.vnde icquitur, tam m roto "enere Leuiti- ^^^■''■',^'JJ^PI*
„ „ . . ^ . - , _ . . '*' . "'<ii*~iotu pAUn
a^f.hri-
ahtercoramDcocfli: potcrantvelrtgcb veiiacerdotes,qui & '''«'•"«' rt^ni
(eruieranc pcccari ac mortis,& iba coriupc/one polluti. Hinc ''' ^'^^'^« /^-
co quam in pc ftensDauidis Chril^u oculis vcterispopuli qua- g^T^ ,
/i in,duplici ipecuio fuifrc ubiedun). Qrj^ia,vc nuperdiXijnuny.M»^,^
venlTJmumefTe pateciilud LauIi,Iud:Eos quafiiub p:tdagogi q^J
cuftodia fuifie retcncos, donec vcnirecrcmen m cumsgratiam
1 ereSli^
24,
daca crar prouiiflio.Narn quia nouuni familiariter innocuerac
Chnlhjs fimiics fucrunc puerisjquorum imbcciiiitas nondum
pienam rerum cziciUu icictiam fcrrepoterat. Quomodo au- ^ P^""'*'^ f"»
tcmcercmoniisad Ch.'-ilhim fuerint manududtjante didum "'^*^^'"'''^*^'"*
c*fi:,& cxpluribus Propliecarttm tcrtunoniismeimsintcil-gere
licer.Nam ctfi noui^ quotidieracrificiisad Deum placandum
accederc ipios opoituit^vnico tamen facrificio fcelera onmia
expiatu inpromitric leiaias.cuicocinit Daniel Saccrdc;tes ex lefj.jj^y.
tribu Lcui deiigna:i fanduanu ingrediebantur:at dc vniro fa- L)an.9.
ccrdotc fcmcldidumfuit,iureiurando diuinituscledum cfle '^-^?-
qui faccrdos cfletin perpetuil fccuudum ordinem Melchife- ^'^^'^'
dech.Erat tuc vifibilis olei vnjSio, aliam fore Danicl ex viiio
ne pronuntiat.Acnepiuribus iniiftii.facis prolixe & diiucide
author cpiftol.^ ad Hcbrxo.s a quarto cap.ad vndecimum vfqj
dcmoif rat nihiji & inanes cfle ceremonias donec ad Chriftum
vcntum fucrit,QiJ;^d vero ad decem pra?cepta fpedat,tcneda cnaua,kl«git
iimilitcr eit Pauii admGnitio,Chrifiu effe finem Lcgis in falu- ^"''^'«/''^-
tem omni crcdenci: & altera.Chrif^u c^ie. ipiritum quid liteia fr'^''^/'
per fe morciferam viuiiicat-Nam priorequidem /iguificat fru- ^ ^^'^' '
ftca doccri iuftitiam prxccpjisjdoneceamChririus&gratuita'
impuratione &rpiritu regenerationis conferac.Quare uieritb
Chrtftumvocatcomplementum Legis. vel finem:quia nihil
prodeflet quid cxigac Deus a nobis fcirc,nili fub iugo &onere ^%U- ^9-
incolerabili laboratibus & opprefiis ChnTtus fuccurrerec.A-
libiLcgeproptercranrgreifioncs poiitamefTcdocet^nempe vt
homines damnatioais fua: conuidos humiliaret. Porro quia
ha:cad Chnftum quserendum vera & vnicaeft praeparacio,
quascunquediuerHs verbis rradit^probe inrerfe confentiunr.
Sed quia difceptacio illifuiccum peruerfis doiftoribus, qui
Legis operibus iuftitiam npsmereri fiisgcbanc, vtcoruni
J'- i.
CAP. 7IL f JlSTlTrTrONIt tlB. II.
erroreai rerucaret, coadus eH inrercfumnudi Lcgcpr^cise a^
cipercrquse tam-Q gratuitar aciopticHiis foeJere alioqui Yeftitaert.
VoRrema con~ J Qucwrsodo auteai a lcgc morali edodi magjs igexcu/abi-
^matimu am lcs rcddamur , vt nos ad veniam expetendam reatus follicitcf,
flior txfefitio. breuitcr cognofccre opera?pretiu eft. Si verum etl perfedione
Ltxmoralu iuftiti^ in Lcge nos edoceri.-illudetiamconfequicur, abfoJura
J'" „ **^*pcr- *^"^ obferuationem perfedim efi'e coram Deo iuihciam .• qua
ftaaetcmm fciiiccc homo iuftus apud Cc-ektk cribunalccnfeatur acrtpu-
4Bram Deoiw tetur. Qu^arc Mofes LegeprcmuIgAtavnon dubicatconteitari
jiittamctiffra- cxlwn & tcrrajn quod propofuilfet Ifraeli vitam &morteai.
ia,rios qHod boniuii & maium. t^^c refragariiicetqum iuftamlegisobe-
«andemapqui jjgj^fij^n nianeac3:?ternx falutis rcmuneraeio, quemadmodura
p'rtctil artet a ^ Dooiiuo promiffa eft.Rurfum.tajncn opcr2epra:uum eft reco-
i>ita, cr ater- gnofcetc ecquid C3n\\ obcdieniiam pra^ftemus , cuius mcrito
namortiadiu- concipicnds fit illius rciaunerationfs Educia.Quantuium enim
dtcativtlfiUi' eftjvidcrc in Legis obferuaatia poiif.um vitx ajtern.r |;ra?Qiiu,
'J^** ''^'' nifi pr^tercaconilccauea viaperueaire ad vitamxtcrnamno-
^"'^/J'^^ bis liceac? Hscvero in parteLegisnnbecillicas feprofcrt. na
ycut.j0.x9. <!uia in nuJIonoftrttm illaLegis obferoantia deprehendicur a
vitaspromiflionibusexclufi , m.folammaledidionem recidi-
mus. Dico noaquidfiacmod©,re(iquidtjeceil'arium/ic.quum
cnim longe fupra humanam facuJtatem fit Legis dodtina,po-
tcft quidem homo eminus fpedare appotitas promiffionts , 110
tamcn frudwm cx iis aliqucm colligere. Hoc ergo vrmm reftat
vt ab earum boHo fuam miferiam melius arttiriscr, dum cogitat
prxcifafpefalatis, morte tibicertoimmincre. Ex aducrio in»
ftint horrinca; f?indioncs,qux non paucos noftri\m,fed omjics
ad vnum irrctitos conftrmgunt. inftant,infl[uain,acinexoribili
afperitate nos pcrfeq«Hitur,vt pr^fcncillimam m Lcgemortem
ccrhamus.
^remifittrts I Itaquc fi Lcgem duiitaxat intucmur , nihil aliud poffii-
Legu moralut mus qoam animum defpondcrcconfundi, scdcfpersre,qu»m
etfi ceniitiona- cx| ca damncmur omnesacmaledjcamuna bcatitudinequam
/«, «pttmata- fyjscultoribus proponit,procuI arceamur. Erg6ne,inquies, ra
ThaalcHnt "°^ ludificatur Dominus ? Qtiantulum enim a iudibrio abeft,
' * fpcm foelicitatis oftentare , ad eatt»inuitare&hortari,iJIam
teftarinobis expofitaua, quum mtcrim prcEcIuru& fit & inaccef-
eaufahuiut fus mgrcflus?Refpondeo,Etiamfi promif/ioncs Legis,qu.itenus
exflttatif^ conditionales funt^ aperfeda Legisobedientiadependeanr,
quam cjuUi reperire elf :non tamen fruftra datas etle, Vbi cnim
didicimus irritas nobisfore & inefficaccs nifi gracuita fua bo-
nitate, cirra intuitum opcrum , nosDeusampJexctHr,arquc
adeo illam bonitatem , nobisperEuangeliuraexhibitam, fid«
fimus amplexati;nc ipfis quidem decft fua efficacia , ctiam cum
annexa conditionc. Sic enim tum omnia nobisgcatuito cofert
vr
C I C O C N I T. D E 1 R E 0 £ M P t O H I J. It^.
Vc hoc quoque ad cumulnm fux benelicenna:adiungat(]u6cl
femipleoim aol^fcram obcdieiuiai\i non relpucs , & quod deeft
complcmcHio. rtmicrens, periritie atque a nc»bis implcta con-
iiicioUv",lei<aliu ptumiliijnum hucftam percipere^nos facic .Sed
hanc ijUjEliiouem.quia m crad mda fidei iuttihcarione plenius
tii putwnda crir,nLn vltta in p.aelens profeciucmur,
\ Quod autem impoilibilem Lcgis ob'eruuioneni dijcimus, Net alfurdunt
id eft paucis vcibis explica!.)dum fimul & confirmandum. (oJec '^i>i<^rt debet,
cnim vulgo abrurdii/ima fenrcnria Viderifvt irlieronyn^us non '7'^0''' »wf <^/^^*-
dubitaric anathema ilh denunci«rc. Quid vifum /it Hierony- ': r. 1 "^'j"
rno, nihd moror.nos quid vtrum /r inquiraiDus. jSon cexam ijtur.
hic longas ambaget. di variispof/ibilicaris t;eneribus. Inipoi- yicJe inter
fibiie appello quod nec fuic vnq jam,& ne in poilerum fit^ Dei operaluflini
ordinatione ac decreto impeditur.Si ab vltim4 memoria repe- ^^?"ion^'"
tamus , neminem rand,)ru!n exftiti/lc dic^ ouicorporc morcis "^^" '^j®*
circuodatus , aJ euiu cfiicctiunis Jcopuni pcrtigeritvf cx roto Cccfii/Jhon-
corde,ix tota mente, cx C(Jtaanmia,€x fotapotcnria Dcum a- letnadu Pc-
maret 3 nemniem rur/u.n qui non concupifcentiaiaborarit. '^b*3no$,yl>i *
Qu^is reclamet? Video qun^em quaiesnobiifados iiuaginetur 'f^^"^ ^^^"
ftultafliperibtio, quorum icil.^cetpuntari vix ca*Icftes Angeli ^f^.L ^^^"
reipondcant : fed rcpiigliao.tetum Scriptcra, tuni exprricntiae li^.tiotfeude-
rationc.Oico itemjiii^nf^i^cm polthac futurumjqui ad v^crx pcr-^KJunjl^atisfir^
fcClionis mcram peruenturus (it nifi corporis moJc/olutus. In ^'-ffrnA huin4
hanc rem primuaifuppetuc aper^^a Scriptur^tciUmojJa, Non Z"'*/"'/''»'''^- ^
tH homo uiilus fuperterram qm no« peccet,dicebac Soioni©. "'fi"""*^*" /*
Dauid.autem, Noniuitihcabiturin con/pectu tcwj otanis viufs, [Hf'
lob piurifDJS locis ideftt nffimiar. ClariiKineomnium Panlus, Gal 5-17.
<ju6d caro concupifcit .iduer/usfpiritum» & Ipiritui adufrfus ^^la 3.1«.
c.rnem.Nccaharatione pi obatamncsqui fub Lcg-«func, m«- ^-^^^i^-i?*^»
lednftioni fubiedos , ai/i quia Ccpiptumfic malediftosofrnes p/,!^i *
quf non pcrmanlertnt '\r\ oiuiiibus eiusmandatis.innuens fcili
cefjimo pio confelio afjiiwiens.nemine permanerc po/Te.Qujc-
quid autem Scripraris prajdidum e{i,iid pro ptrpetuo,ade6que
pro necc/Tjrio liabcri docet. tiufmodi argutia vcxabanc Au- .•
guftinum Pclagiani..iiuuria,u) fieri Dco /i plus iube.ic quam per ^^^] *^jX'"i!l
eiusgrariam pr.Tiiire queac fidclei..IIlc,vc effugeret ciiunjnia,y?2,o^* ^*^^
fatebatur pofle quidein Douiinum, fi vellet homiftea^ morti- Lib.de natu-
lcm m AngelicAm puritatem euehercifed nequefecifle vnqua, ^^ * graua.
necfadurum,qu6ciahterin Scripturisafreruj/ret.Id ntquecgo
inficior ■• /ed addo tamen impar?une de potencia Dci dirputari
contraeius vcritatem.ideo c^uillis nnn eircQbnoxiamfeatea-
£iam, /i quis dicat fierinon pof^e quodnon futurqaj Scripturx j^^jji, ,..^j
•pronuciant.Vcrum/idevcrbodifpucatur, Domia*rogdtib.di- ' ^
fcipulisquis poflit faluus cile,re(p6dct,apud homines^^id quitic
iinpol/ibik,apud Dcu veid omnia por/ibiiia. Validif/ima eti»
p n
CA?. VlSli I NST I T VTlO WIS L I B. II.
rationeidcotendicAuguftinus, nuquammhaccarnc reddcrc
ue »P«f*^"^nos quem debemus lcgitimum Deoamorem.Amor,inquit,
ne,& fipea- notitiaita fe^uitur , vtDcum amarenemoperfede poflit qui
lias. non cogaitampriusadplenumhabueriteiusbomtatem. Nos
dum in mundo percgnnamur, cernimus per fpeculum &in
enigmate: fequirurcrgoniipeifectum eflenortrum amorem.
Sitergoextra controuerfiam>impoffibile efleinhaccarnele-
Hom.S.j. gisimplementum 5 /i natur^noftr^ impctcntiamintuemurj
quemadmodum & e\ Paolo alibi adhuc ofteudetur.
Rom. 8.J. ^ ^g^ QjjQ J.QJ. j j^^ melius patefiatjOtficium vfumque Le"
fe-^ 4 &lib. »'^ quam moralem vocanr, luccmcto ordine recoUigamus.
j.c.\.(ctt.tf. Porro tribusiftispartibusjquamuintclIigOjContineturiPrima
&cap.ii.fed. eft.,vtdumiuftitiam Deioitendit >ideft, qua^fola Deoaccepca
»J- eft:' , fuas vnumquemqueiuftiaiGe admoneat , certiorefaciar,
Ex officij vfuf- conuincat denique ac condemnec. Sic enim opus eft , csecum
T^i- /^T," & ebrium amore fui homiuem,ad notitia fijiml & confeflione
tiene appant luse tum mibecilhtatis tum mipuritatis adigi.quando nui vam-
Le^emnos du^ tas eius cuidcnter redarguatur,inrana virium fuarum confide-
eert ad chri- tia inflatus eft,nec adduci vnquam poteft,vt dc earumtenui-
fltim. tate fentiatjquantiiper cas arburij fui modo metitur. Atqui
;' ai!*^!!!"^ iimulac eas coparare ad Lesis difiicultatemcoepitj habet illic
lex tttjtitium • ^ • -_ ...
l>eo acceptam quobrerocia mmuat- Vtcunqueennn mgentem deusopmio-
defcrtbit vnHm nem pr3Brumpfcrir,mox tameeasfub tanco pondere anheiare
^uemque eon- fentij:deinde titubarc aclabafcere.tandemconcidere etia ac
tttnett ejfe ni- deficere.Sic Lcgis magiftcrio eruditus, exuieillam, qua piius
*** "*' c^cuticbatarrogintiam. Similiter,aItero,quo ipfumlaborarc
dJiflum cftjfuperbias morbofananduseft.Quandiuiudicio luo
ftarc permittitur,hypocri/in comminifcitur pro iuftitia:qua c5
tentusjfaditiis nefcio quibus iuftitiis aduerfus Dei gratiam eri
gitur.Pottquam vero ad Legis trutinim exanimare vitam fua
cogitur, omifiacommentiti^ illius iufticiajprsefumptioncim
menfo fpacio fe abeflea fandittrc cernit:rurfus infinitis vitiis
feabundare, ^uibus pur«s antca videbatur. Tam profundis e-
nim ac /looofis receffibus abfcondunrur cocupifcenti^ mala,
Rom.7.7. yj. hominis afpedum factle fallat. Nec (ine cauf a dick Apofto-
lusjfe concupifcentiam ignorafle nifi Lex diccret,N6 concupi-
fces:quia nifi per illam recegatur ex latebris fuis, occultius mi-
. ferura homincmperditquamidexitialeeiustelumfentiatur.
I9 ZppoCittcom- "^ ^^^ ^^^ inftar eft fpeculi cuiufdam, in quo noftram im-
farSar^ ^uod pDtetiam^tum cx hac iniquitatem^poftremo ex vtraque male-
miferiam m- dictionem conteraplamunquemadmodum oris noftri maculas
firam nohiidt- fpeculum nbbisrepraefentat. Quemenim adfequendam iufti-
uitt* tiam deftituitfacultas , hic in lutopeccatorumhsereat defixus
necefl!eeft. Peccatum concinuo maledidio fequitur, Ideo
^uo maioris tranfgref/ionis deprehcnfos conuidtofquc Lex tc-
ner.
DE COGNIT. DE! rEDEHPTORIS, Ilf
netjeo grauiorislimul iudici; rcosagit. Huc pertirret Apaftoli Rooi.j.jo.
didum.quod pcr Legem cftcognitio peccati. Primum enim e-
ius officium illictantum nofat,eius experimenrum eft in pecca- Rom. 5.10.2.
toribus nondum regenerati : Hoic coniunfta funt ifta j Legem CoJ"-? 7-
clTc fubingreiram vt abundaret peccatum , acproinde eflcad- ^^^
miniftrationem mortis,qux iram operctur5& occidat.Eo enim
raagis liaud dubie crefcit iniquitas , quo liquidiorepeccati in-
telligemia confcientia feritur: quod ad pra^uaricationem tunc
aduerfus Legiflatoremcontumaciaacccdit. Reftatigitufvti-
ramDei in peccatoriscxitiumarmet : quia nihil pcr fe poteft
quam accufnre, daninare&pcrdcrc.Et qucmadmodum lcribic
Auguftinusjfi dicit Spiritus grati^e, in hoc tantum adeft vt reos ^^^ proptered
faciat&occidat. Id autem"quum diciturnecignominia affici- Lexi^ncminiA
tur Lex , nec eius quidem exccllenti;^ quicquacn dcrogatur. afficiwf » «*"*
Sane /1 voluntas noftra tota in ^ius obedientiam formaca de exciUentia.
compofitaque foret, plane iam ad falutem fafficererifola ipftus A^* ^uicgmm
cogjiitio;at quum natura noftracarnalis S(corrupra cutn Spi- ^""^^^^-
rituali DeilegehoftiIiterpugnet,ncc eiusdifciplinaquicquam j), corrept.
emedctur,fupereft vtLcxqu^infalutcm (fiauditoresidoneos &■ grat,
nadafuiflet)data erat, in peccati 5c mortis occafionem cedit. Vide Am-
Quandoquidem enim omnesciostranfgrcflores efte conuinci- fcrof.ca.i. de
mur,quoiuftitiam Deiclariusrcferat.eo noftram ex aducrfo i- ^^' ^ "^*^^
niquitatem magisdetegir, quo vitxfalutifque pr^miumiufti- ^^tacap.
tix repofitum cerdus confirmatjCo certior^m iniquorum intc- "
ritum reddit. Tantum ergo abeft quiu Legi contumeliofa ftnt
ifta elogia.vt ad illuftriorem diuinsc beneficentise commenda-
tioncm plurimnm valcant.Nam indc profefto patet,noftra ne-
quitia Scprauifatenosimpcdiri qnominus vita? bcarifndine per
Lcgem in propatulo pofifa^fruamur. Vnde fuauiorrcddi-
tur,qu:^ fine Legis fubfidio nobis fuccurrit Dei gratia:- &ama-
bilior, quse jllam nobisconfcrt , mirericordia,qua difcimus> i-
dentidem benefaciendo, & noua dona cumuland@ nunquami-
pfumdcfarigcri,
8 Qu©d autcm omnium noftrftm iniquitas &:d3mnatio, k'cc ideo defpo^
Lcgis tcftimonio confi2natur,non idco fit ( fi tamen rite in ca "^f^/ animum
^r ■ \ -» i r • 1 r r • • debemus quod
prohcimusj vtconcidamusdefpcratione, acderponfis animfs ^^.^ fad^tates
in praecipitium corruamus. In hunc ccrte modurn illinc exani- nofcras dete-
mantur reprobi fed ob animi obftinationem. Apud filios Dci gat-.fed potms
alium cfteeruditionis fiaem conucnir.Nosquiderii hidicio L.e- ^-^^ ' ^tftn"
.^is damnatos cfl*e teftatur Apoftoltisquo omrte os obftriiarur', '^"'''■''^ '^""Z"-
& obnoxius reddatur omnis mundus Deo. Pdem tamen aiibi "^^p^^ ,q^
docct,Deum pmncs fubincreduhtare coclufifTe, no vtpcrdat, Rotn m ji.
aut omnes perfre finat, ftA vt omnium mifcrcatur. Nempc vt
omiflTa fuas virtutis ftolida opinione , fola Bei manit ftare fc &
coafiftere inteliigaiWr vt nudiScvacutadeiusmifcricordiara
p. iij
CAP. Vrl. I N STI T VTIONIS IIB. n. ^
Confug(ant,in hanc fe toti reclinencin hanc penif us fe ahS^nt
hanc vnam pro iuftitia & merftfs firripiartt , qua; onlnibus ia
Chrifto expofita cft cjuicuqne eam vera fide^& expetiint & cx-
e^oTKodo id pcdant.Deusenim in LeL'is prjeccprt^s.nonnifi perfe<5^^iuftitie>
fiertpoteji. quanos omnesdcftituf i rumtjs, rcmunerator.contra antem fc-
uerusfccierum iudex apparet. In Clinfto autern facies cius
grati«acIenit3tisplcna,erg3mireros etiim ic indignospecca-
tores rclucct.
TvitrU h^itu 9 Dc profeftu ad implorandam auxil) j gr.itiam fa?pe Auj^u-
Legii morahs ftinus:vt quum fcrjbit HiJario, iubet Lex vt facere iufla conati,
vfu^ eroffictj ^ jj^ noftra infirmitdte (hb Lcre fyt(?ati,adiiit(frfum rratie po-
y4ugufino,va- ^!^^^^' nouerimusjtcm A!cliio,VciI<ras Legis eft vt homfnem dc
rijs iort<. lua infirmitateconuincat,& gratia: mcdicfuam,qu2C \n Chrifto
Ep;l>.89, eft,iaiplorarcconipcll.i^.lrem ■\\\ Innoret-tium Romanunnja-
Epift.200. betLex:gratia viresn^endi fubminiftrat. Iteir» VaIcnEino,Iu-
Lfb.de cor- ^^^ '^^"^ ^^^ ^^^ poflumus , vt nouerimus quid abiHo pctere
rept. df grat. clebeamu?.[teitj,Dafa eft Lcx vt vos reo<? faceretirei ^a(ft»,tinie-
In Pr.70. retis : cimentes, indulgcntiam perereri':: dc vi>ib'!S veftris non
In Pf.118. pr<Efumeretis. Item, Ad hoc daM cft Lcx, vt de m»«no paruu-
lum hc^rti : vt f e ad iuft tian*! vircs oc ruo non habere rtion-
ftraret,ac ftc inops, indignus ac egcnirv ad gra^.iam confugcres.
Concio. ij. Poftca fermonem sd Dcum dirigit , Ita fac Domine,tta fac mi-
fericors Domine: impera quod non poffic inipieri:tm6 impe-
ra quod nonnifi pcr gratiam '•uam porficimpleri : vt qiMim ho-
minesid implcre pcr fuas vires nequicuerinc,omneos obftrua-
tur.&ncmofibimagnus vidcarur. Sint omncs paruuli,& reus
fiatomnis munduscoram Deo.Scd cgo inepnis fum imi tot re-
ftimonia congcro, quum proprium opus fcriprerit fan^lus ille
vir.cuitiru^um ftcitT>Q {piriru &Jitera,./.^etunvIiim profedum
non rarn/ignificancer dcfcribit , vel quod dependerecx illo
priore nouer.It, vel quod non ita probe tcne bat, vel quod vcr-
ba non habct>3t quibiis redum ahoqui fepfum ita diftinde &
perrpicuecrplicaret. Neque timcn in reprobisquoque ipfi«
primum hoc Legis officiuJTj ct flTir. Quanquam enim cum filiis
Dq\ nou hucufquc pergunr vr poft carnis deiedionem interio-
rehominerejioueturacrcflorcfcar, fcdprimo rerrorcattoniti
in dcTpcritioneiaccntrpertincttamen ad manifeftandamdiui-
ni iudiciia?quitatc<Ti,eiurmodi fludibuscorum confcicntiasex-
agitari. Siquidem libenter reniper cupiunt aduerfus Dei iudi-
citim tergiuerfari: nunc illo nondum patefafto , Legis tatnea
& confcient/> tcftirnonio ficconfternJti , in feipfis produnt
quid meritf fint. * ^
^^lrKmr^!'^ 10 Scci^ndum Icgisofficfum eft vt quf nullaiufti teftiquc ca-
g.sojjicmmtj • ^y^K^ ^^^c^j ^ tanguntur ,dum audiuntdiras inea fandiones,
cocrceatirur faltem poenarum formidinc. Coercentur autem,
non
D a C © C N I T . » E I R 1 D E M P T O « I f . 11<
»on quod intedor corum animus permoueaturaucafficiatur-
fcd i|MiatanQuani iniefto frxno.mamis ab cxteriori operecon-
tincnr, & fuam praaitarem intus cohibcnc, <juam alioqui petu-
Jantcr effi^Gin erant.Ex eo nec mcliores quidcm funtjncc apud
Dcum iuftiores. Na ramctfi vel tcrrorc vcl pudore impcditi c-
xcrcerc non audenc quod animo conccperunt,nec Cux libidrnis
furias palam cfflare , cor ramen non habent compofitum ad tt-
inorcm & obedicnriam Dci : imo qao magis fcfe rctincnt , eo
fortiuvinrusacccndun;ttr,fcrucnt,bulliBnc,parati quiduisface-
rc,& quouis prorurapcrcnifi hic rcrror Lcois obftaret. Ncc fd
foIum,fed Legcm quoquc ipfam peffirae oderunt,& Deum Le-
giflatorem exccratur,vt cum d polfent, maxime velint tollcrc,
quem ncc rcdaiubenrem.ncc fuar m«icftacis conremptores vl-
cifcentemferr^poflunt.Aliisquidcobrcurias,aliisclarias,om-
nibuscandcm nonregcncratishicfcnfus incft, vlnon volun-
caria fi^^bmiffionc, («difiuiti ac rcftitantes, tantum rimoris vio-
lentia ad Legis ftudium trahantu r.Sed tpjne harc coafta cxprcf- f V/*^"^^
laqueujlhtia. ncccHaria cupubhcsEiiomfnum comunirari^cu- num corr.muni'
ius hic iraquiHitaci confuIicur,du cauccur rsc omnia permifcea- tan vaide n$-
rur tumuitu.quod fierct ^\ omnia omnibus licerent.Qu^ineriam cff^riur-* .- nec
fiiiisDeinoJi cftinutiIeJra<:Pijed:ig<'g!aexerccri, nuacifpar an- J'*"^"»^ yf/'/'»-
le vocacionemjSpiritu fau^^tificiitioras deftituti,infipientiacar- " t:^ f^f*
nis la.fciuiut. Dum cnun diuuirc vltionis tecrore vel ab extcrna gen«rationcvi,
petulantia retrahunrur, vrcunque nondum animo domiti paru ijuol ^4pc/ioUi
in pr^rcijtia promoutrant,;diqua camca cx parte fcrendo iufti- ^'-'fhontate ci^
i\x n\2.o afll'efiunt;acquum vocati fnerintjfinr ad drfciplrnam,-^''^:'*'^*'*
ceuad rem incogr.iram rudcsproriusac nouuij. Hocofncium
videtur Apoftoius proprieaccigifle,quura tradit Lcgenon efle
m fto pofi.r.i,red iniuftis & jnmi ^rigeri.?, impiis & peccatoribus,
fce!eratis&propIianiS:patricidi.s,homicidis,fornjcariis,pedera-
flis, plagiarii.s meiid:icibus ac pcriuris; & fiquid ^\\\iA fiina»do-
drinsc aduerf^ur Indicatenimefie exultancibus,&finemodo
aliocjuin vagaruriscarnisLbidinibus recinaculum.
n Ad vrrumquc vcroaccommodaripoccft q'Jod alibi dicit ^rimotddeom
Lcgcm fuifle ludajis p^dagogiu-T» ad Cliriftum. fiquidem duo ^'"'fi^'^»^^^^
funthorainump.eneraquosad Chriftam fua pxdagooia manur- '^''''^'*^?"^ J^*
ducit.Alij(de quib.pruno loco dixmius) quia propri^ ^ut vir- ad remedwm
tutis, auc iuftitijE fiducia nimis pleni funt , rccipienda? Chrifti exiipiendum
sracisenon funcidonei^nifipriusfintexinaniti.Ergo eosmiferi^ '"^« dipUrari
fu2c agoicione Lex adhumilitatem fubigir,qMO ita pr^pparentur /"''*/* */''''"''*''•
ad expetcndum quod fibi anrca deeflenonputabant. p^y^i^tnde ad coti.
opushabent fr^no quo retincantur , ne ita laxent fr^na carnis ^num utm ut~
fu« lafciui» vtab gmni iuftitia; ftudio prorfns cxcidant.V- inruTcffcf»
bi cnim nondi^ni regit Spiritus Dei , illic (\c ebulliimc in-
t€rduai libjdiocs , yt p^ii^^lum fic ne animam fibi obnoxiam
«AP. VII. I MSr IT VT lONlS LIB. IT.
in obliufoneiTj cotuemprilinq; Dei demergac:& fieret nifj Do-
minus hoc remedio ob.iiam iret:. Itaque quos .id regnifui ha?"
redicatemdeilinaiiir,/i non ftatim rec:enerar,ad rempu'? fuse vi'
litac!onis conferuat per Le^is ope?-a fub cimorc, non illo quide
ca(h) &puro qu.ilis in eius filiiscfrcdebcc, vtili t.imen adhoc
vt ,id veram pietatem pro ftij capcu erudi;mtur. Hufus rei tot
eenfirmah9,nh habetnus documcnra.vr minime opu^/ic exemplo Qjicunque
'felfuvniurm' ^*^''*^ ^liquandiu in ignoracione Dei verfari Arnc hoc fibi acci-
iujifte. ' difle fatebuncur vt Legis fr^no retinerencur in c|iialicumquc
Dei mctu & obreruantiajdonecSpiriru regenerati.ex animo i-
pfumamare inciperent,
^.Tertim vf-t^ lu TertJus vfus.qui & prspcJpuUs cH: , & \n proprium Legfi
(qui'rp:-ie::i finem propius rpe<5lac,ergr? fdcles locu h.iber,quorum in cor-
pMu (fr maxt tiibijs jji-y, Vigec ac regnac Dei fpiritas.N.im t^imecfi digico Dei
TJ^f.S IZ^ legerp. fcriocim oc infculpram h?benc in cordibus , hoceft./ic
Pei e/f(f?«/(7- ^"'Ctti lunc & anim^ri perSp;ricMs dfrcGiioucm vc obtcmpe-
timhabet. rare Oeo cupiaritrbifariam came ^dhucin Lege prouciunt. VJ\
enim illis opcimutn organumq-jo melM.isin diesac ccrtius di-
Pnmi^m cHim f^^j^^ qualis fic Domini volunra"?, ad quam afpirantnroue in c-
eo$ de i/o!un- . .*,,. . - «»••/'•/- - •/•
tate Detfide *"^ intelligencia conhrmentur. V c U quss lcruus tam ita nt roto
itter cjr tii dits ^nf »if ftudio coparatus vt domino fuo fe approbcc , necenc ta-
wagtt ac iHA- men habec mores domini explorarc ,?ccuratiu3 & obferuare,2d
jii tfiflruit. quos fe componat & accommodet.Ncc fe quifpiam noftrum .ib
hac neceffuate eximar. nemoenimeo fapientia? adhuc pcne-
trauic vt non poffiCcxqnoridianaLcgi,< eruditioncnouos fa-
Dei dee ho-- ^"'^^ P'^^?^^^"'' f^ purfoi-em diuinsc voluncacis notftiim.Dein-'
tationibiis c.v- dc quia uou fola dodrina , fed exhortationequoq^reindi^e-
citat in obft- mus , hincquoque vtilicatem ex Legecapiet feruus Dei.vcfre-
quium. quentieius meditationeexciterurad ofefequium.in eorobore-
tur,a deHnquendi lubrico recrahacur. In hunc enim rnodum
fancflos libi inftare oporcecqui fccundum Spiritumquantalibee
alaciitaread Dei iuftitiam contcndanc , carnfscamen ignaufa
femper oner^ntur quominus legirimi prompcitudine pergant.
HuiccarniLex flagrum eft,q!io iriftirincrcis rardique afini,ad
opus vrgfancur.imo fpiricuali homini,qu!a nodum carnis mo-
le exp-?d:cus cft , affiduus aculeus eric qui defidere illuna non
-Tefle T^.-^uide. permicrar:Nimirum in hunc vfum refpiciebac, Dauid,quum in-
Pfal.!9 8. fignibusillisencomiisLegem cclcbraret, LexDomini imma-
culata , conucrtens animas : iuftiti.-e Domini reil.p^Ia^cificantes
corda : pr.^ceptum Domini lucidum , illuminans oculos,&c.
Icem , Lucerna pcdibus meis vcrbum cuiiiii, & lumcn femitis
VCa\. 119. icj. ji^eis^^tc innumcva nue totoilloPfalmoprofequitur.Neqjvero
repuguai^cifti Paulinis fentenciis quibus oftenditur,non quem
^n ^Abo- regeneratis yf.im Le'x prarftet , fcd quid h»mini per fe conferre
r;/u?«r. qucar. ylp auteiii cxuit Prophc*ra quantacum vtilitate Lesrls
OB cognit. Dii rboempTorij. 117
Riajleftioneeru-iiac Dominuscos quibiis intusobfequedipro
pticudinem alpif at:«ec fola prsecepca arripir,red;rebus annexa
gratir promiifionem,qa2BfoIafacitvcquod amarucft dulce-
fcat. Q»id cnim Lege minus amabilcfi flagitado tatum 5: mi-
nando metu roIicitecanimas.&terroreangatpPrarfertim vero
oftedie D^uidjfc in Legfc Mediatorem apprehendifTe, fine quo
nulia ci\ oblcdmtio vel fuauitas.
1; • Quod difcernere duai imncriti quidam nefciunt , totum ^f'" P*;"/'^»^
Mofenanimoscexnlodut,QuarqacLc(7istabuhsvaIereiubi^:'''^''^""''^"'
quu (cjlicet Chnuiflnisaijfnum elle arbitranturadh^rcre do- pi^j^i^^ chri~
drinac qux mortis adminifiiaFionem continct.?Faceffat Iongey?i^„o; [aUcet
cx animis noltris profana .ift^c opinio pulchre cnifB dacuic wndsbere Le-
Mores,Legcm,qne apud peccitores niliil quam morte gcnera- 5' . ^dh^ertret
rc poccft in ran-^ir meliorem pr:ELl.intioremque habcre debe- ^^*PP^ f* .
revsu. Siccnimmoriruiuspopulo edixir, i^onitecordavettra ^if^ratione eon-
in omnia verba qu.T ego teitificor vobis hodie, vr mandecis ea tmeat.
filiisveftris,doceatfrquec$;ftodiiff, faccre 8cimplcrevniuerfa Dcut.52.4^.
qu3efcriptafuntinvoIumineLegis huius, quia nonincaflum
prsecepta funt vobis,fed vt finguli in cis riuercnt. Quod {{ ab- T{atio «x Mo-
rolucumineaiuftiti^exemplaieminete nemo inficietur .auty^^^* Dauidit
nuliam effc nobis rcfts iuftequc viuendi regulam oportet, aut ^"^" deftm^
ab ei nefas cft difcedere.Siquidem non plures,fcd vna eft per- ^^^'
pctua&inflexibiiisviuendi regula. QjJamobrcm quodiufti pfai.i.i.
homfai) vitam in Lcgis meditationc cStfnuam facic Dauid, id
ne adfeculu-m vnum rcferamus, quia fingulis ad finem mundi
jetatibuscomienicntifiimum eftmecabfterreamur idecautre-
fugiamusab ciusinftitKtioncquod cxadiorem multo fandita-
tem praefcribac quam pr.^ftaturi fumus dum circuferemus car-
ccrem corporis noftri, Non enim iam rigidi cxa<^oris vicem
erga nos f.ingitur,ciii no fitisfi it nifi foluto pefo^fed in hac ad
quam nos idhorfarur perfedionejmetam demoftrat ad quani
nobis tot.t vita con tederc no min-us vriie cft quam officio no-
ftrd Conferitaneum.In qua contentionc d non deficimus, bene
cft.Stadium nanqiie cft- rota ha!c vita,cuiusdecurfo fpatio , da-
bit Dominus vt metam illatii , ad quam nunc eminus nituntur
noftra ft:iidia,fcneamus. - - -■ .
14 Nuncergo quoniamivimexhorrationisergafidelesha- ^^A'"*'* '^'*
bet Lex,non qux eoru confcientias nialedidione lipct.fed nue P^^" ^f^T
pigciciam , lubinde mitando excuriat , & imperiectionem vel- l^^tiont Ltgit
licct.-multi dum voluntfignificarehanc ab illius maledidioiie aiitur. Primi*
iiberatiohem,dicuntabrogatam eife Legfem fidelibus ( de mo- autem dt mt-
fali adhuc loquorjnon quod amplius illis non iubeat quod re- ^'^^''
<5tumeft, fed duntaxatneficiilisquod antcaerar,hoc cll:, ne
eorum confcientiasperterrendo &confundendo , damnetac
perdat.EtfanetalemLcgi&abrogacionem non obfcure docet
eA?.VlII. IN 5 TlTvTF ONI S til. ir.
I-auIus. A Dominoquoquefuiflepra-dicatam cx co apparef
quodopinioncm illamdeLcgea fedif/ipanda non refutaflet
nili inualuiffet inter Iuda;os.Quu autem non potuerit temere»
/ineillo pr£tcxtu,emergcre:credibilccft,ab eiusdoftrin^ fal-
fainterpretationefuiirenata: qualitercuAifereerroreg occa-
J^iflin ea/it ^oncm a veritatc fumerc confucuerunt.Nos ver6,ne ad cunde
aijrogaiufn (^ impingamus Iap!dem,accuratediftinguamus quid in Lcgc Gt
*"" abro^atu, abrogatu,quid firmumadhucmaHcat. Quum teftattir Domi-
Mat.5.17. jmsfc non vcniffc ad Lcgem abolendartt , fcd ad implendam:
necprarterituiu , doncc cxlu acrerra crafcant , apicera cx Lc-
ge quin omnia fianf:nihil de obfcruatia Lcgis pcr fuum aduen-
rum dctrafturfj iri fatis confirmat.Et merito; quado in hune fi*
nem potiusvenic Tieiusrranigreffionibusracdcrctur. Manct
igitur pcr Chriftum inuiolabilts Legis dodrina , qux aos do-
cendo, admonendo, obiurgando, corrigendo, ad omneopus
bonum formetac comparcr.
MHledf3to Le if Qnje vcro dc malediftionc dicwntur a Paulo,non ad infti-
Itj (juomedo tutioncm ipfam pcrtinerc,fed folum ad coiVingcndae confcie-
f «l<tta. jjjp vigorem,conftat-^^on enim folum docct Lex^fed imperio-
$e cxigit quod madat.S i non exhibeacur,imb fiqua in parte ab
Calat j 10. officio ceflctur,malediftionis fulmcn ftfingit. Hacratione di-
jycm.ij.U, cit Apoftolus,omnesquifuntcx operibusLcgis, cflc exccra-
tioni obnoxios,quia fcriptu fit , Execrabilis omnis qui nou c6-
plct omnia. Eos aute fub opcribus Lcgis dicit qui in rcmiffio-
ncpeccatorumiuftitiam non ftatuunr,perquamaLegisrigore
foluimur.Solui ergo nos a Lcgis vincuhs oportere docet , nifi
volumus fub illis mifere pcrire.Sed quibus vinculis ? illius au-
fterx &infefta?exafti©nis qua?ex furBo iurcnihil remittit, ncc
tranfgreffilonevllam in7punitamfinit:Ab hac,inquam,malcdi-
ftione vt nos redimeret Chriftus, faftus eft pro nobis maledi-
Calat.j (3. dio.Scriptueftcnim,Malediftusomnisquipedetinligno.Ca-
*^*4 pite quidem fcquenti tradit,Chriftum Lcgi fuifle fubiectum,Yr
cos qui fub Lege erant redimerct.fed eodcm fenfu.fubditenim
t>cm.ii.xz. continuojQuo fusfiliorii adoptionereciperemus. Quid iftuc
cft.?ne perpctua feruitutcpremci:eiiiur,qu3e cofcientias noftra»
anxietate mortiscomprcfrastcneret.lnterim manet iliudCcm'
perinconcufTum^ex Legis authoritate nihildeceffiflc quiji ea-
dem femper vencratione obedicntiaquc ipfam fufcipi anobis
conueniat.
t)eeihrogAti«- i6 Alia ccremoniarum ratio , qua?non effeftu, fcd vfu folo
7te Leg» ttre- fueruht abrogata?. Qupfl autem illis ftnem aduentu fuoChri-
'"j'"/'** ?«" ftusimpofuit,adcbnihjlearumfan<^itati dcrogatvt eam mi-
funtjmJo!'*"' ^*^ comedet^cilluftret.Na ficuti veteripopulo inanc prjcbuif-
fet fpcdaculu nifi morti» & refurrcftionis Chrifti virt*illicm5
ftrata clfciiisa ai^ ccflfaiTent^ii^fcerncK hedie noUccretquorsu
fuiflfent
»1 COGNiT. Dll RIOBMPTORIS. Il8
fuiilcit infticntae.IdeoPaQlus , vtcarumobrerustionenon fu" ° ^ * '*
peruicuam mod6,fed noxia qaoque efTe probet,vmbras fuiflc
docet,quarum nobisextatin Chrifto corpus. Videmus ergo
vtiaiC2ruaiaboIitioncmeliuSiofiilge.it veritas,quamfiadhuc
procul & qoafi obtcnto velo Chaftumqui palam apparuit fi-
furarcQt: Ideo&Chrifti mortevelu repJi iqduaspirtesfcif- Matth.37.j1.
ium cecidit.qu'a iam viua & exprefl'a c^leflium bonorum ima-
go inluceprodierat , qua?obfcuristantum lineamctisincboa- Cap.io.j.
ta fuierat,flcuti loquitwrauthorepiflolaead Hebr^os.Hucper-
tinetdi<fturtiChrilh.Legcm &Prophetasfuifle vfquead loan- Luc.i^.itf.
nem;ex co regaum Dei coepifie euangeiizari.non quod pracdi-
carione qua? ipcm liluris & vica? arrer«2c concinet, priuari fue-
rfnc faQ(!:>i Parrcsjfed quia procul & fub vmbraculis incaiti func
duntaxatquod hodieia plen» luceconfpicimus. Cur autenfi
Ecclcfia Dei abiUis rudimentis altius tranfccndcre oportue-
rit,explicic loanes Bapdfla,Quc»ci Lex per Mofen dita ficgra loan.i. 17.
tia aijtem & veritisper lefum fa^ft.i, Quia etfi verecxpiatio in
vcteribus facrificiis pfomifl*a fuit, & arca f(3ederis cerrum fuic
pjrcrni Dei fanoris pignus : hoc cotu vrrbratile fuifltt , nili in
Chriftigraciafundatum.vbircperitur folida ajtcrnique fla-
bilitas.Hoc quidem fixum mancat, qoauisferuari dcficrintri-
cus legaies,ipfo tamen fine melius cognofci qutnta fucrit coru
vtilitas atice Chrifli aduenmm,quivfura tolIendo,vim & effe-
Aum fua moric obfignauit.
17 Pau^o plusdifficultatishabetqua? notaturaPauIo ratio, ^^^^^ ^^^^^
Ec vosquum efl*etis mortui pcr delida & prafputinm carnis ve- a^, ^uoflolo af-
ftra?5canuiuificauir€umilio,donans vobis omnia deli<5a , de- fignntamn ad
lens quodaduerfus noseratchirographum in decrctis , quod Legentm^rale»
._crac nobis c5trariu;&ipfu tulit emedio,affiges cruci,&c»Vide /<^'"^«*/"'»^-
tur cnim Legis abolitiotte aliquatu vltri dilacare, vt nihiliam '""'"XXV'
nobis fit cumilHusdccretis. Erratenim qui iimpliciterde Le- ^q1^o.».i|« '
gc morali accipiunr,cuius camen inexorabi^cm magis feueri-
tatcm,quam doftrisam aboliram interpretantur, Alijacu-
tius pcnficuIantesPauIi verba, perfpicfunt in Legem ceremo-
nialem p roprie competere .• & oflendunt , id non femel apud
Pjiulum fonare vocabulum Decreti.-namad Ephefos quoqj ita
loquitur , Ipfe eft pax noftra,qui (ccit vtraque vnum,Le»em Bphcf. i.i^.
mandatorum in decretis fitam cuacuans , vt duos condcret in
fcipro,in vnumnouumhominem. Dc ceremoniisiIIicagi,mi'
nime imbfguum^quia interftitium vocit , quo ludari a Genti- ^<<« id*» ah^
busdiffidebanr. Quarepriorcsillos abhisiore reprch en d i fa- rogatafib^t^no
tcor:(ed ab hh qyoquenondu» beneexplieari mens Apoft(^- {"'"'"•^"'^/r
iimihi videtur. NamiUosduosIocosflmuI pcromniacompa-y*"^^^^^^^^*
rari, nuliomodo piacet. Ephe/iosquum de fuain focieta-
tcm Ifraclis cooptione ceiciorcs facerc vcllet,impcdimcntuni
eAP.TlI. iNsTlT vTl q N19 L I B. 1 1.
quo arcebanrur olim fublatum docet:iIlud erac in cetemonik,
Kitus enim ablutionum &facrificiorum quibus lud^i Domin»
conrecrabantur,eosagentibus fegregabant. At in epiftola ad
Coloflenfes fublimius myfterium atcingi quis no videat? Cer-
tamen eft quidem illic de Mofaicis obferuationibus , ad quas
pfcudoapoftoli Chriftianum populum adigere ftudebanc ;fed
kquemadmodum in Epiftola ad Galaras eontrouer/ia illa altius
ducit,&quodammodo adfontem fuum reuocac : ita &hoc lo-
co.Na fi in ricibus nihil alf ud confideras quam defungendi ne-
cefiicatem jquorfum actinebat vocari chirographum contra-
riumnobis? prsetere.i in eo totam prope redemptionis noftra?
SedmuJte tna fummam,ponere,vt inducerecur? Quare res ipfa clamat,hica-
^M quodnthtl Yic^^ji^ incerius reputaiidum eflc. Ego autcconfido megerma-
faicmma^^ux nam intclligentiam afldquucu.fitamcn mihi verum efle conce-
dam wi^m- <li rut quod alicubi veriffime ab Auguftino fcriptum eft , imo
meta.quAren- quod cx claris Apoftoli vcrbis hau/ic, iu ccremoniis ludaieis
tKf^imniun- confeffioncm magis dcliiflorum extiriiTequam cxpiationem,
dtfiemnofiram Quid ennii facrificiis aliud agebat quam fe mortis co^cios fate-
HebryTi ^^^"'-'4"* '" fuiim locum catharmata fubftiruebantfQuid pu-
* rificationibus.ni/iquod feimmundosceftabantur?Ita renoua-
batur fubinde ab illis & piaculi & impuricatis fu^ chir ographu:
Hcbr.5.15. folutio in illareftificatione non erar.Quaracionefcribic Apo-
ftolusjmortc demum Chrifti inccrcedente, redemptione prse-
uaricacionum cffe peraftam , c\ux manebant fub veteri Tefta-
J^^cqim chri mento. Merito ergo cbirographa vocat Apoftolus, fuis culto-
pus morte fua rib^s aducrfa: quando per illa fuam damnationem ac immun-
rito chiroara^ diricm palam confignabar.Ne^ obeit jquodiili quoquc eiuf-
phum.quodco^ ^^^ nobifcum gratia^participesfuerunt.Idcnim fiinc afTequu-
iranos erat.fu li in Chrifto,non inceremoniisquas illic a Chrifto difccrnit
^^^'%^^rr'^^^' Apoftolusiquonia Chrifti gloriam, turo vfurpatae, obfcurabat,
^'^^f'-^^^ '''■ Habemuscercmonias,fi per fe cofideretur , elcgatcr & appoft-
te vocari chirographa,hominu faluti c6traria:quia vclut fole-
m^ niainftrumentaerant,qu3eipforumobligacfonem ceftareatur.
|K Illis qnum veHentrurfum Chriftiana Ecclefia aftringere pfcu-
doapoftolimon fine caufa Paul»saltius repctita earu fignifica-
tioncCoIoflenfcsadmonuic.quo relaberentur,fifubiugari fe
in eum modum abipfis paffi eflent. Simulenimillisexcutie-
fcatur Chrifti beneficiii:quatent!s, perafta fehnel seterna expia-
tione^quotidianas illas obferuationes aboleuit: qua: ad pccca-
ta ronfignatii taniuni validie, ai eadem delenda nihil pocerat.
CAP,
COG N 1 T
C A P V T. V I I r.
hegn moralii expUcatio.
Qijatuorpartibus conftac hoc caput.
Pi-xr
arnittunrur gcneralia quxdam dida,intcllc(au neceflaria.quc
xfatioftis vicefun»anti)r.fcdi.2.j 4.&5'.
Deinde trcs obf. ruationes pcrptrux in Legis moralis vero renfu
explicando dc airequtndoA U-4k.6ad 13.
$ Explicario Legis Kioriiiis,rtu deccm Dei praccptorum.additur^ i
iS.fed ad 50. . ■*
4 Poftrema pars oftendit quorfum tota I ey fpcder .• nempcnon
tantum vc rudimenta,fed etiam vt perfcdi^snem doceat : idque a
Ji.fedione vfque ad fiaem capitis.
lc dcceai Legis prxcepta ,cum breui eorum
expjicatione , inferere non alienum forear-
bitror; cjuia& indemelius p.-itcbit quod at-
tigi , qucm femel Dcus pr.TfcripfTt* cuicum
adhucvigtre : deindc accedec fccundi capicis
confirmatio , non folum didiciPie ex ea Iud:£os
qusenam efTet verapieratisratio , fed horrore iudicij,ouum
fe obreruarioni vidercntimparcs , fuiife fubadosvt vel in-
aiiti adMediatorem tr.iherencur. Porro imer exphcandam
€orum fumraam cjuae inveraDci nocitia rec|uiruntur, do-
<:uimusnonpo(reipfumprofi:a magnicudine 3 Bobis conci-
piquin ftatim occurrateiusmaieftas qu:eno$ad eiuscultum
"adiiringar. In cognicionenoftri hocpr^cipuumpofuimusjvc
propria? virtutis opinioneyacui5& proprixiuftitie fiducia exu-
ti:coDtra\e^eftacis confciencia fradi & coBtufijfolidamhumi-
litatera di^eaniusjac noilri deiedionem.Vrrunque in Lege fua
Dominusexetjuitur^vbi primum vindicata fibi legitima impe-
3it\di poreilarc,ad nunnnisfui reiicrenciam nosvocac, atque
in cjuo fitaea fic & conilimraprjercribK:deinde,promuIgat3 iu-
iliriiefu^eregulafcuius-redicijdini ingeniumnoftrum, vtpra-
jium cli &contorcum,perpctu6 aduerfatur; &infra cuius per-
fedionem facultas noitra , vt imbecilla eft & ad bonu euerna-
o proculiacetjtumipotentia? nos,tum iniuftici^ar^uit.Porro
hxc ipfa quse ex duabustabulis dicenda funt ,-'quoUimmodo
nobis did:atlexiIiainterior,quamomniumcorclibusinfcripta
& quafi imprcfram fupcriusdidumeft.Non enimfinitnosper-
pctuum fomnum finefenfu dormire noika cofeiefia.qufniutus
Trimkm Lex
ftripta eji , vt
vtilem (^ fa-
h.tarern citm
"Leiy tum etiM
nojlri notitia^
qua nos tenui-
ter (^ obfcurs
Lex, naturalis
imbuerat ple-
niuif^ perfe-
^lius nosedoce-
ret.
Conexio hu-
ius capitis
cum lib.i. ca.
1. & i, iteiA
cum Iib. xj
cap.i.i.j.j.^.
Propo/itioni*
probatio a pr<*
ciptiarum par-
tiumLegif mo-
ralis enumeror
Lifc. 2. c. V
Itcm, a dicfa*
mine Legisna-
turalis crnni^
eordijui in Jcri
pt£ 0^ petCAm,
to -jelut oblitt^
rat4.
CAF*VIII. INSTITVTIONIS LXi. 1 1,
teftfs fit ac ironitrix eorumquxDeo dcbeaiUs,^uiM boniSc
mali dircrimej oobis ubiici^t , attj^ue ica nos aceur«r dum ab
cfficio dilcedimus.Veruni,(]u.acfroru«i caligmtobuolutus ett
homo, per legem iJIani nacurajem rix tcnuiter dcguftat quis
Deo acceptus fle culcus .- certea reda eius rationc longiffimo
interuallo dLlhi.Adhoc arrogantia &ambitioneric turgidus,
luicjue amore exeajcatuseftjVt fe profpicecc aondum queat, &
veluc in fe dcri:edere,quo rubmittcre fe ac dciiccre diftat, fua-
hua de eanfa 9^^ miferiaui fateri.Proindc (quod tum hebctudini tum cotu-
iXxfcriptA na maciie ncftrx ncceirarium eratJDominus Legem fcriptam no.
tittpofttaejf. bis pofuit : quar & certius teftifiGarctur quod in Icge naimali
ninjis obfcurum erat,& menteai memonamque lioftram , cx-
cufrotorpore,viuidjus ferirct.
G n«r4tUa aus ^ ^unc piomptum cft inteUigcre quidcx Lcgc difccndum
ti^m dtciA. fit,ncmpe Dcum.iTcut Creator eit noflcr.ita iure locum patris
*. Ex Det per & dominj crga nos obtincrerhac rationL* gloriam,reueretjam,
Jt^em notittA amorem,tinsorcm illi aoobisdcberi. Qujinenam noi non eflc
^famvs, ,-iortri iuns,vcquocunqueanimiIibid :)incitarit,rcquamur, lcd
(tvr ifomim l»- ^" ^^^* ^^^^ f uipenfos,in eo folo deberc conhftere , quod ci
€um erga nos placuerif.Deindc iufticiim ac reftifudinem illi cordi elfe^ini-
tiirt «htnere. quitatem vcro abomiuationi .• iettoquc, nifi reliinus impiain-
gf*atitudine a conditore noftro dcficerciuftitiam tota vita na-
tufiitiam tki bfg cflcnccef!"ari6coIcndam. Namfitum illi dcmum cxiiibc-
grAtam.mtejut ^^^^ quara dccct rcuercnua dum voliintatem eius noftra; prae-
natiant e(ie. teriious.Mequittr aon aimm eflc lcgitimui\j eius cultum, quam
Ejitgitur tni- iuftiriXjfanAitatis^psiricatisobreru.irioaenj. Nec prsetendcrc
^Hitat fugitda excuiationem iicec,qu6dfaculcasdefirj&:,vclut exhaufli dcbi-
luftifta vtro toresjfoluendo non fimas.Nou enim conucnit vt Dcigioriam
coicnda.vtcun' ^^^{^y^^^^ ^x Roftra faculcatc, qualcfcunque enim iimus,ma-
««# nmus im- ... ^ . - ... f. n- c r
btttUe}, •^^ illciui iimilis lempcr , amiCiisiultitiac , imquitati. mfenlus.
Quicquid a nobis exigatjfquia no potcll nifi redutn exiigcrc^
ex natura^ obligacionc oblequendi neccfl^cas nos manet:qy6d
autemnoopofluniusjidvitijnoftricft.A ptopria cr.imcupidi-
tatCjin qua jieccarum rcgnit, fi vindi tetteinui,ne loluti fimus
in noftri i^ati is obfequiukt* , aon cft cur necefficaceyfl pro dc-
fenfionecaufemur,cuiusmalujn&intra noseft& nobisiKi-
putandum.
x.Ex no/lriper ^ yjji [j^^. yfque per Lcgis doftrinam profeccrimusjtum ad
eiem nttitta j^qj ga^jejp docentc^defcendere oporte^vnde tandem duo rc-
fceaitatern. c^r ' W - (\ - i • - ■ n j i
impotenttam feramusiPrimu.iultitja Legis cu VAca uollra comparando, lon-
ntjtrAmintueri geabcfte qum Dei voluntati reffQndeamux.ideoque indiguos
difcimus : vt efTe qui locum noftrum retincamus intct cius creaturas , nc-
*f T^^^- ^y^^ ^^^ '"^^^ ^^^^^^ ccnfeamur. Deinde vires noftras reputando,
TeUai%Uud atlimplendae Legi noaimparcs modo easefle.Cedprorfusnul-
Jv.xiimm etn- las.Hinc neceflTatio fcquitur tum proprix virtutis diffideruia,
itUiTamHS* tHltl
^l COGNIT. S»ST RBDIMPTORIS. 12 9
fum animi anxictas & ticpidatio. Nequeenim iniquitatis pon-
dus fulbnercpoteft confcientiajquin mox Deiiudicium obuer-
ictttr.Seciri vcro Dei iudicium nonpoiel^ quin mortishorro-
rcm iocutiar.Similicer unpocenti^ documencis coada , faccre *
ne<juit quin protinus in virium iuarumdefpeiationcm conci-
dar. Vtraque aftedio humilitatcm ac dciediouem generat. ita
iit Qcmum vt homu ajccrna? mortis^quam iniulticixfue merito
{ibi im;ninere videcXc"^" percerrctatlus , ad vnam Dci mi/e-
ricordiamjCan<iuam ad vnicum falutis portum, (ctcconvertat:
vtfuxnonefle facultatis renticns c^oiuerequ.od legidebct,
in feipfo 4efperabundus , ad opem aliunde porcendam & ex-
pc^andam reipiret.
4 Sedeoim nonconrentus Dominiis iuftitijp Cu^ reuercn- //;>,* f/f anU
tiam conciliaffc.tjuo etiaeius amorcjiimul & iniquuatis odio, ^^eta praceptie
cordanoitra imbueret.promifffones acminas fubiunxit.Quia ^""^ijHoncs ae
cnim magis caligat mentis noftrae oculus ejuamvc folaboni ^\"'** M»"«*
pulchfitudine afficiatur , cleinentilHmus Pater pro fua mdui-
gentia nos adipfum amandum & expcccndu jllectarepr^mio-
rumduicedincvoluit. Denuntiat ergo,repoiita vutunbusa-
pud /epriEmia:necoperam fruitra fumpturum qui prarceptis
iuisfueritobfequutus.Edicirexaduerro.n^ raLumefleexecra- (^* »$„ ,^,
fcilem /ibi iniuftitiam , fcd ncc impune euafuram: quod iple ^^"'resmome-
contempcse (u^ maieihcisvltor/it futurus. Acquo modis om- ^^"^'^^fe^tttM.
nibus cohortetur,ta vics prxfentis benedidiones, quimxter- ^f^, ^^ *'
nam beatitudmempoi|icetur eorum obedientis qui mandata hen^UtJ!"^"'
iki feruaucrint : trangrcflbribus non miriiis prxfcnrcs calanu-
eates, quam ^cemxinorcis fupoiicium mioatur. Ilia enimpro-
mifdo, <Juj fecerit harc, viuec in illis: iccin coioAiinatio ilii re- Lcui. ig.y.
fpondens, Animaqua?pcccauerit,ipfa aiorietunad fucura pro- Ezecli. tS.j^
Ciiidubio & nunquam finiendai» vel immorca^itatem vcl nior- * *®*
tcmfpeftant.QjJaQqujua vbicumque commenaoratur beiicuo-
lentiaautira Dei/ubillaseternitasvitaj.fub hacxttrnuiuexi^
jiumcotinctur.Pra!fcntiucB4iutAm bcncdi<5iowuai acmaleiii- Pratermfum-'
^ionumlongus in Lcgc catalogus recenfctwr. Acque iu f^^r^- ^"^' 0*i f».
ftionibusquidemfljiiima Dci puritas , qya? iniqmtaccm fcrrc ^^^««^»». W?>"
«onpoteftrin promiflionibus ver6,pra?tcrfummuB3 erga iufti- ''^* '^"''''"'^
lamamorem^quempra-miofraudaicnon fuitinet}mjraquo- ^tttaut» t*.
^ueciusbenignixas approbatur. Nam quu eius maieifaci cuai Jlr.ntMr,
noftrisomnib.fimusobsrati, iure optimo quicquid requirita i-ciiit.a^.4.
nobisjtanquam debitum reppfcit. debiti autcm folutio re^iu- I^f"t'>8«<-,
nerationcdignanoncfl.Tureigirurfuodccedit quump iemiu
proponitnollris obfequiis, quae pon vltro ceuindcbia exhi-
bcntur. Quid autcm ipfar hobis pcr fe aftcrant partim diftum
«ft.parrim ciarius itcrura fuo loco apparebit.facis in pra?fencia
«ft fi tcncmut ac repuramus cffe in Lcgis pf4>mirfionibus
CAP. Vni. INSTITVTIONIS llB. 11.
non vulgarcm iuftiti> cojninendationcs-n : quo certius con{!e«,
quantopere Deo placet eiusobferuano : /^mCrioncs in maio-
rem inmlHtia? exccrationem efie pofitas ^ ne Vitiorum blandi-
tiisdelibutus pcccatorjiudicium Legiihtorisfibiparatuaio-
bijuilcatur.
3. Porrolexe- 5 Porro quod Dominus pcrfeds iuliitis? regulamtraditu-
ftedit mhilD o rus,onineseiuv partes ad voluntatemiuajn reuocauKjin coin-
ejfe aiiCcftiM (iicatur aihil elTe illi accepiius obedietia. Quod eo diiigentius
obedientta. ^ obferuandum cft , quo procliuior eft human^ mcntis lafciuia
«M^S»^"^-^ ad varios identidem excogitandos cuhus quibus illu dcmerea-
hypoentarum tur. Omnibus enim lecuiis h^c irreiigiola reli*ion!s afteda-
'varios tultiu tio (quiahumaiio ingenio naturahter infita eftjjfc prodidit.ac
d/tmnat. ct/aumum prodir:qu6d homines comparand^E iultitias ratione
Vid. Caliu. p^-^fgj. XDeiverbumferapercoraminirci^eftJunt.Vndeinbonis
lib. de vcra •» . ^ -i /i i
BccUfix re- 4"-^ communiter cenleQtur openbus angultiorem locumte-
iformadx ra- nent LegisprsEccpta ,innumerailJahumanoruni rurbatotum
eionc. fere fpatium occupante.At vero quid ahud Mofes quam ciuf-
modihbidinem cohibere ftuduit,quum poft Legis promulga-
tionem fic populum compelIaret?Obferua & audi om aia quae
pr^ecipiotibi.vt benefittibi&fihis tuis pofttein fempiternU;,
quum feccris quod bonum eft & placitu cora Deo tuo. Qood
pr2ccipio tibi,hoctantum facito:r.on addas,nec miinias. Atque
antea,quumteftatus ellet,hanc cfTe eius fapicntiam& inrelli-
gcntiam corarcliquis nationibu^:, quod iudicia,iuftitias &ce-
icmonias accepiflet a Domino, fLbiccerac , Cuftodi igitur te-
pfum & anima cua rolhcite,ne obhuilcaris vcrboruni qua^ vi-
deruntocu]irui,&ne aliquandoexcfdante corde tuo. Quia
fcilicet prouidebat Deus,nonquieturos Ifraelttasquin, rece-
ptaLegcnouasprcetereaiuftiiiaspartunient , ni(i feuerereti-
nerenturhiciuftitiajperfedionem effc comprehen:am pronu-
tiat.quod validilfimum retinaculum effe debebit. nectamen
abiliatantopercvetita audaciaueftiteruni.Qijjd nos?Eodem
certediftoconftringimur. uon enim dubia/n quin perpetuo
valcatillud q-jo abfoluram iuftitie dodnnam Legi fua; Domi-
nus vcndtcau!t:illat3men non contenti , boiiis operibus aliis
T{er^td,ti ad" fyp^^^-jj.j confingedis & cudendis prodigiose laboramus.Huic
Sw"c>i f3r?^ ^ oprimumeritli coniiantcr isjfcderic
£i^ immanam Iiajc cogitatio.Lcgen.i nobis effe diuinitus tradiram , qu:;e nos
audAciam fefe peifcvftam juftitiam edocerer : illic non aliam iuftiriam doceri
fupra rDeum ^jfj qy ^ 3(J pr^fcripcum diuiuv^ voluntatis exigaturifrultra igi-
ntteUenttm, ^^^ nouas operum formas ad demerendum Deuni tentafi,cu-
ius Ie;^itimuscuItusfoIaconftatobedicntia,Quinpotiusquod
extraDciLegemeuageturbonorumoperumftudium,efIe di-
I ib.4.de ci- ""^^^ rerseque mftitix non tolerandam profanationem. Verif^
ui.Deica.ti. fime quoque Auguftious , quinunc macrem cuftodemquc
virtu-
DE COGNIT. DEI RIOBMPTORIS, iZi
vlrtiitumomnmm>nuncorigiaem «ppcliat, obedicntiam vjii^
Deo pi.^itatur.
6 Verum vbi Lex Domini explicara nobis fuerir,tum aprius S.tcundct par^
demum&maiorecu.n iixxttu quoJiie ipfius ofiicio viiir,ue an- cafitu.trcsoh-
te diHerui confirniab.iur. Antc vero quam ad excutiend^ fin- f<!ruau<.nei f^H
t .■ , . ,• : r rtoulai e.jnti-
gula capica m:4reaimur , ^ua^aa vniueriaicmeius fiotuiam ti- ^^^^s , qnarHfn
ciunt, modo prxcipeie opctarpretium eil, initio conRitutum ^^.^^^.^ ^j} ^ ^^
/icnon ad exteruamhoneUatenuuodo, fcvl ad :r.ceriorcmlpi-y?,7'tt,7WfM non
rituaiemqueiullmam hominisvitim tn Lege informari.Quod muio.rdexterj
quum inticiari ncmo qtiear, pauciliimi taii^tn nte aiiimaduer- ^:'^ hontfiatc,
tunr. id hc cjuia in Lcgiiiacorem i^on « cipiciunr : a cums mge- '^^^^ Bintua-
nio uif uia tjuoque Ler^js ailinianda elh Siquis rcx edido lcor- i^-^^^aut luflitia.
lari, occidere, kuaripiohibear : landione, tateor, uoq tcntbi- hommu vitarrt
tur ficjuislcorcandi, occidendi , furandi cupidirarem anuno '■"^'^.^«•/'■^'■^■«^►^-
conceperictantuaj,nih!leorumpcrpetraric.iS'enjpe,cjunmor- rt:,-.t(jt*e:nh^c
taiis Leeiilaiorii uiouidenrianonnifi ad (Xternam ciul!ic:y:em \ "'Uf '"^ '
protenduur.non vio'.ancureius interdiCta nih p-rracisnagicus. ^..jij,;.,,
Deusautein (cuius ocuium nihii fugic, & qui excernam fpccje d... ^>r:m eSi
non taiu moracurquani cordispurita:ein)lub(co c:;cioni?.Jio- {pn-.-uaUs Le^
iiiicidij, furtiincerdido iibidinem,iram,odium,alicm2ppete- .S-:/^'''/'^;''^ '*'*'•
tiaiu,doium, & quicquidrale eii,vcrrir. Nam Quuni Gtfpiritua- ^^^^''^^''''
lis Legi{iator,ajuinu£ non minus quaincorpoBi kH-junur. Ho- j.oniu</aii.
nucidium auretti anima?, iru eft jc odium:furtum,maIa cupidi- Conrra ^^^-
tas 6i auanna: icorcacio, libido. Leges etiam hiunan3e(dicec ucrf Legis&
quilpiam;cootilu&. voluntates (pCf^ant , non fortuitos euen- Prophetaiii,
tus. Fateor:fcdquj;exrra j:fi..er(eruLi,r.Q£.o animo vnumtjiif;d- lib.i.c.j^.
que facinuscdicum fucric,expeadunt: fed arcaqascogitariones
ii.oo fcruiancur.l-roinde liJis fariffaClunj fueric vbi quis manutn
duncaxa£cancinuericarranrgrefiione:cjntraautem,quiaanimis
nuikis larii el^ L.tx cieleiiis , eorumcoercitio ad uiiiam eius
obfcruarionem in primis neceii^ria ciL At vulgus hominum, ^'^ f '" ^**^*
, ^ ■ '- r ^ rr \ I j_ aarnoAum ex'
etumaum Legis cotemprum forciterdilhmular.ocuios^pedes, ^^^^^^^,^ ^^^^
manus, & o:iincs corporis partes in aiiquam Legis obieruatio- p.,^ artente
Reui comporut : cor ab omni obedicnciaalieniiHmum inte- cotifiderutur k
rimretinet, acfedefunctumpucatii probehoraines ceiauenc nobu.
quod geric in conlpeiftu Dei. Audiu.nt, non occides,non mo?-
chaberis , non furaberis ; gladium ad cajdcm noaexerum:Cdr-
pora (u4 merecricibus non comjni/cenumanus aiienis bonis no
iniiciimt. Wxc omn-a bene hadenus : (td c.^des cotis animis
fpirant , feruent jn Iibidinem, omnium booa ooulis recorris a-
lpiciunt.,&: cupiditate deuoranr.Iam vero deefl; quod pra?cipuu
erat Legis. .Vndc qu^fo ta crafUis (iupor, ni(i quod omiflb Le-
giflacorciuftitiam fuo magis ingenio accommodant? His foc-
titerrecIaraatPaulus, aftin-nansLegemefrefpirirualem: quo Rom.7.14.
/i2nifi,cat,ngn modo aniiiia;,mentis, voluniatis obfcqumm cxi-
\. .
cAb.viii- INST IT VT lONlS t 1 B. 1 I.
gerCjfedrcquirerc Angelicam pucicatem^qu^e omnibus carais
fordibus ab(lcrra,nihilquam ^piritumlapiat.
x^ff ^^u.^ (,. 7 Hunc qiiuni eile Leois fenlum dfcimus,nonnouam ex no-
pcrtor reguu bis interpfetationem Higermius , led Cnnttum lequimuropti-
chrifti autho- mum Legis mterpretem. Quum enmi Piiaii:ajiperueria opi-
ntate. nione popuium imbuifienn, Legem periicere qui externo ope-
Mat. y.ti.24- re niliii aduerfus Legeui perpetrailet : iiunc'periculofilinnu.m
"^^** errorcm arguit : & impudicum muliens a(ptdum/cortatio-
nem cflepronuntiat : iiomicidas telhtur cjuicunque frafrcm
oderint. facit enim reos iudjcia, qu: vel iram animo concepc-
rint:reosconiilio, quimurmurando autfremendoaiiquam of-
fenfi jnimi fignificacionem dedeiin; : leosgelicnu^E igm^ ^ cjui
conuiciis & maicdicentia in apeitamiram proii!icrin:.H£c qui
non vidcrunt^finxerunr Ciinilijm alcerum Mofcn,Legisi::uan-
JEr vindicatur gclicx latorcm^qu^c defcdum Molaic^iiliusfi<pplcuerit.Vnde
ifalfodogmaj iHud vulgatum axr^ma de pcrfedionc LcgisEuangeiic^, qu.3e
te Sophtjiarii. Lcgcmvetcrem longo interuaiio lupcret. quocl multis modis
TluruT^ m7- eftperniciofilifimurn. Nam QxipU^ Mof^vbi poftca prgcepto-
ftn ff* fr^- rum fummam coiligemus , paiebit quamindignamconcume-
dunt. liam diuina; Legi inurat.Pacrum cerce findtimoniam non pro-
cul ab iiy pocriii abfuiire in/inuat, ncSfquc ab vna iila &perpe-
tua iulHti^ rcgula dcducit. Faciliima auccm eft erroris confu-
tatio:quodputaruntCIinftum Legiadiiccrcvbi fu^tantumin-
tegritati reituuit , dum Pariiarorum mendaciis obicuratam &
fcrmcnto inquinaiam ailerit & repurgac.
^lttra obfer- 8 HsEC nobisfecundafit obferuatio , plusincffefemper in
uattefeu regu. prscccptis ac intcrdidis quam verbis exprimatur. quod tamcti
la , dtligertter /ig tempcrandum eft,ne iit.nobisinftar Lesb!;eregul^,qua fre-
ttb tnterpreti- j.j^ Scripturam liccntiose contorqucntcs, quodlibct e quolibet
J^ ^*^'" ^**' faciamus. Faciunt cnim quidain Iiac immodcrata cxcurrendi
libcrratc,vt apud alios vilcicaL-Lcgis authoritas,aiiis fpcs intcl-
li^entise concidat. Igitur fi fieri poteft,ineunda cft viaaliqua
quse nos ad Dei voluntatem rcdo ac Ibiido grelfudcducar.
Qu2crcndum, inquam , quatenus excedere vcrborum fines dc-
bear interpretatio : vt appareat, nonattcxtam cfTe Lcgidiuinic
ex humanis s-loffis apperidicem , fcd purum germanumque
Legiflatorisfcnfum fidci;terrcdditum. Saneadco in omnibus
fere prieceptis manifeftse funt fynecdocha; , vt deridiculo iure
^uiuivfm efi^ ^^ futurus qui Lcgis icnfum ad verborum anguftias reftringere
vt faempra- vclit. Vltra verba itaquc progrcdi fobriaLcgis interpretatio-
cepti fcruten- nem palam eiV.fcd quo vfq; obfcuru manct , nifi modus aliquis
tur y donecre- finiatur. Hunccrgo modum optimum forecenfeo,fiadprxcc-
pertant cjuid ^^-^ rationeiii dirigatur : nempe vt in vnoquoque prsecepto ex-
^«'fTvXrt- pcndatur cur dacum nobis fu^rit. Exempli gratia , Omne
ket^ExtPlum. pripceptum aucimpecatiuumeft,autprohibitorium. Vtriufque
DE COGNIT. OEI R E D E M P t O R I S, 112
gcneris vedcas l^atim occurrit ni;acionem,ccii fincm,{ntuemur.
vcpr^cepti (}jjncuinisel},honprcin cffe iis rctfdendjm quibus
eum attribuic Deus. Hxc igiturprarccpri fumma, rccluiii efle,
DcO'iue placcre vteosiio.jqremus quibusaliquidexcellencije
largirus ell: c-nccmpcum 5c concumaciam aducrfus eos, abo-
minarioni tire.Prmu prs^cepci racio ell , vt Dvus lolus colacur.
Summa igiturpr^cepri erirjveram pietatejaocell numinisfui
culcil Dcocurdi cflc;impetaccm ab.;minaii.SiG in finculis pra;- ^^''^^'^^^foi.
cepcis inJpicienduni quu de re acnruridciiide qujjfen;iUS fmis, ;'
dcMiec repenanius quitf p ruprie jliicceitecur fibi placcrcLegjf- rationem du-^
larorjvcl diiplicere. D>cmuin ab co ipfo .id coiKrarium ducen- cu>tt.
da r.(ciocm.Jtio,in hunc a odum , Si placec hocDeo,cGiirraviii
di/pliccc? lihoc diipbccccontrarium placecfi hoc pr:ECipjc,c6-
trarium vctatrfihoc vet;ic,c jncrariuin piecip.c.
p Q^-od nunc iubobfc urea:tia<;itur , iiicer cxpi^ner.da pra:- PofieriorU hu'^
cepta ciariUimum ipfaexc-citati'^ ne fict. Q_j2re f :fhcit aLti- i'-^ rn€rr,hrifui
eifle 5 nifi quod pofiicmuir. men.brum fquod vel alioqui non -^^ *^'^'"^'*/'*
nuelhgcrerur , vcljnreilcctum , forian cibfonum initio vukri cer^iontantUn
poiTerjfua probatione brcuirerconfitmandam erit Probatione ,„ala prchwe-.
iilud no egetjdiim bonum iubecur,veraii q!;od cumeo pugnac re.fed centra-
maJum.ncmoeltenin^ qui non conccdat.Impcran qLioqaecft- >'"' ^^'"'^^ "^'
rraria of(icia; dum mala vecantur, rtonsegerrimerccipiet cam- "'*''^j'^^^'
mune iud^cium.Virtuces quidem cornmeudari.dam aducrfa vi-
tia damnancur, vulgarecft. Sed nospiusaliquid pollulamus
quim vulgo fign;ficencifla?rormulae. Concraiiam enimvitio
vircutcmjferc incerprecar:cur vicij ipfius abifinenriam: nos cani
vlfra procedcre dicimus, ad officia fcihcet fidique contraria.
Icaquein hocpra:cepco , Non occidesjfenru&hominumcom- Exembium,
mun^s nihil aliud confiderabit quiim ab omni maleficio :ic ma-
Ief3c;eii4i libidine abi^inendum t\W. Ego prsr-rerea concineri
dico 3 vt pi oximi viram quibus poflimus fub/Tdiis adiuuemus.
Ac ne fiue racione Iuquar,ita confirmo, Deus vetat iniuria fra-
treml^diaut VioKiri , quiavi^am eiusch:;ram nobis efTe vuJt
acprctiofam ; fimul ergopoftul.irqu^ad ilhus conferuacione
eonferri poffunc ofiicia chanc:icis. Atque ic.i videre eft vc fem_
;pernobis finis pr^cepti referetquicquidiliicfacereaut iube- i^<:i^f« auie,n
mur aut vetamur. propofutt ^uod
lo Curautem Deus icavelut dimidiis pn^cepti«!, perfynec- ^'''^^*^'^"°
dochas fignihcarit magis quid vellec quam expreiie. ic , quum grefliGms gme-
z.\'ix quoqueracioi-esreddi foleanr.hxc mihi inprimis placet. fefcelejUn-
quia peccatorumfoeditafem(nifi vbipalpabiliseftj diluere, & rr.um-.-vt^ur.n^,
fpeci«ifTs prjetextibus induccre femper caro moliturjquod erat ^^'"/^^^'"»--
in vnoquoque tranf^rcrfionis seneredeterrimum &fceleftif- "'"n" *" "^'
liaiuai , exempiarisIocopropoluiCa cuius adaudicumfenfus r/c/*wo«/?r..D»
q, ij. W.
«AP.VIIJ. iNsTlTvtloNlS LIB. lU
qnoquccxhorrercerer , <juo maiorem peccati cuiuflibet detf-
ftatronem animis nollns imprimerec. Hoc «obis imponit f«-
piusin seftimandis viciis: quod (i £C(^iora funceieuamus. Has
pr^ftigiasDominus difcutit quum nos aiTuef-acic vniuerram vi-
tiorum multicudinem ad hxc capica refcrre qu<i? optime quan-
, tum fit in vno quoquc genere abomiiiacionis reprffencanc. E-
I^*fw/r,nw. ;jje,-,^p]| gracia, Ira & odium non vfque adeo execr^inclapucan •
tur mala quumfuis nomimbus appellan ur : at quum uiterdi-
cuntur nobis fub homicidij uominejmelius inteJiigimus ijuau-
ta fint in abominacione apud Deum,cuius v oc ean cam hon en-
di flagicij ordinem reiiciuntur:acqueip/i>iudicio eiuspermoti,
dclidorum , qusepriusleuiavidebancur, gcJiuicacemaiTuerci-
mus melius repucare.
' TittiA ohCer- ^^ Tercio loco confiderandum quid iTbi velicdiuinaj Legts
tnatiofeuregH- in duas cabulasparcicio: quarum non abs re ncc tcmerefolen-
iaydelegupar ncm mcncionem alitjuoDies fid^im ci]c omncsfani ludicabuc,
titiene mdua* £^ j„ prompcii cauii cft qu^ ainbiguos nos dc hac rc mancre
tabaUs. ^^ noii finic In duasenim parces , quibuscocaconciuccur iulH-
^4um «rgj. ci^ijLeo^^^^ ^"'^ ^^ diuificDeuSj vtpriorcm religioni*. officiis,
'2)ei^,altera qu^ pcculiariccr ad numinfs fui Gultumpercinetjalccram offi.^
charitaitm ciis charicacis qux in homines rc/picnmc, ariTgnaueric.Prmiuni
erga pr^xi/nes f^^^Q iuftici^ fundamencum, eft Dci culcus : quo cuerfo.reliqua
tompltMuntur. ^^^[^ iui^ici2emebra,velur diuulfi collapsique aedifictj parccs,
laccra & diffipata funr. Q£.ali& enim iuftitise c/Ie dices quod
homines non vexas furtis ac ripinis,fT per iceicratura facrilegiii
HaYum toniu}*' intcrim Dei maieftatem fua eloria fpolias > qubd f ornicatione
^jo nectjfaria corpus tuum no confpurcas,fi blafphGmiis tuis prophanas no-
^ tufep*r*l>t- ^^gj^ DciIacrofandum?qubd homincmnon trucidas,{T memo* .
riamDei interimcre&extinguere concendis ? Fruftraigitur
fiiae rcligione vendit;ttur iufticia:ac nihilo maiorc fpecie quam
fi truncum abfcifTocapice corpus ad decorcm obcendacur. Ne-
que modo eft pr^ecipua ipfTus pais^fed anima quoque,qua cota
ipfa fpirac & vegetarur. ncque enim citra Dei timorem inter fc
Oriopirpt' ^on^^nes^quitatemaGdiledionem fcruant. Principium erg©
iUMi, ^ fundamcntum iuftici^ vocamus Dei cultum: quod eo fubla-
to,quicquid inter fc sequita^is , concinenciGe, tempcrantise h©-
mines exercent , inaneeftacfriuoIutucoramDco. Dicimus
Sttmma, fontem&fpiriiuni:quiaexeodifcunt hominestemperantcr ac
fiuemalcficio inter /eviuercfi Dcum veneratur,tanquam re-
di & iniqui iudicem.Proindc priore tabula ad pietatem & pro-
pria rcligiollis officia, quibus maieftas fua colenda eft, nos in-
fticuic : altera prasfcribit quornodo propter nominis fui timo-
rcm nos in hominum focietare gerere dcbeamus. Qua ra-
Matth.21.j7. tione Dominus nofter(vt Euangeiifc referunt) Legemtotam
Luc.io 17. fummacimin duo capicacoliegic.vc Deil cx toto cordc,ex tota
aninia
£B COGNIT. DEI REOaMPTORlJ. Il^
anima , extocis virjjpus dilijgairjus: nproximiim amemusficuc
nofmctipros.Vides vteduabuspartibus, <)uibustotam Legem
concludir.alteram in Deum din«at,alrera hcminibQs deftinec. ^, .^ ^
^ 11 Verum, quanquam vnmerla Lex dnobus capitibus con- ^^^^^■' -^^ ^^^^^
tentaeft:Deustamen nofter,quo omneftiexcufationispr^cex- vet-bafiue pr*-
tum tolleret, veluit fufius & explicacius decem prseceptis enar- cepu
rare Ba.n qur^cunquc ad hon orem j timorem, amorem fui fpe-
danc.tuiii qu^ ad chariratcm pertinent,quam proptei* feipfiini
nobis erga homines mandat. Nec in diu»(ioftem pra;cepcorum
nofcendam maleiiudium intendaur : modo eius generis rem
eflcmeminerisiH qua liberum cuiqueiudTcmmc/Tedebeatjob
quamneu (itcontentiosecumdiflentientepagnaadum. Nobis
quidem hic locusnecefrario attingcndus ert,ncyquam pofituri
rumusdiuifionem , ceuftouam& naperexcogicatamledores
auE rideantauc mirentHr. Legem effedecem rerbis diftirrflam,
quia Dei ipfius auchoritate f^pi«s comprobatur.cxrra contro-
uerfiam elL Qu^a^enon de numero,fed defccandi racione am- ^^ "^f^^r ^
bigitur.Qni fic partiunturv^t eria pra^cepca dentprfma» tabula?, "»|'««'^'^ ^^-
reliqua feptem in fecundam reilci.mt , prarceprum de ima- ^'"''^"'' "'^'
ginibusnumcro expungunt,vel certe tub primo occultant^qou
niandatiloco haud dubie a Domino di ftinfte pofifimi fir. deci-
mam vero>de noli coctipifcendlsproximi febiis, incfpte in duo
concerpunr. Acccdit quodtalem partrendirationempuriore
feculo incognicam fuifTe , fnox inrellrgcrur. Alij quatuor ca-
j>it:i nobifcum in pr ima rabula numeranr: fed primi vice,pro-
miffionernftatuunt , fineprjecepto.Egoauccm, quia, nifieui- $ed itpuushac
denci rarione conuincar, decem veiba apud Mofen pro decem modo , vt quA-
prxceptis accipio, & cotidem pulchcfrimo ordine difpofita vi- tuor {jriorapri-
dere mihi videor:permi(fa illis fas^ opinione, fequar quod ma- ^* f^-^uUyfex
h, ■ ^ t -if • r feeiwentta [ecii'
1 probactfr , nempe vc quod illi pr^ceptum primum fa- '^^ trHjnantur,
ciunc, locum praefatioViK intotamLcgemtcneat ; fcquantur
deinde pr^ccpta prifn.^ qaatnor.fccudr tabulx fex'>co qtio re-
cenrcbuncurordine. Han^c diuifionemOrigefiesfine corytro- Ofig^oes in
uerfiajperinde atqae paffim fno fecaio,receptam tradidic.Suf- E^od.lib.}/
fragacur &Aiigiiftmirsad Bonifaciam , qai in enumeracione
Jhuc ordinem i(eruac,Vt vni Deo rcligionis obfeq^iio feruiatur,
vt idolumnoncolatur , vt nomeiiDonTini non in ranumac-
cipia-ur, quum ante feorfum de vmbratili Sabbathi pr.^cepto
loquutus foret. Alibi ijuidem primaillg dimCio illi arridet, fed n. s!^^"*
«b nimium leucm caufam, quod in numero ternario (fi tribus
prajceptis conficiatur primatabula ) magiscluceat myfterium
Trinitacfs. Quanqunm ncc illic diffimulat ia c.^te*is noftrani
/ibifttagisplacere.Nobifcura prseter illos eft authoroperis im-
perfeftiin Matthajum > lofephus , ncn dubium quin ex com-
muniietacisiusconrenfu, quina prsecepta fingulisiabulisaf-
q. llj
Ckr.VHt. I NST IT VTlO NIS 11^.11.
fignaf. Qu.ocI cum latfonf aduerfafurin eo qubd iTlfgJonis &
charitaci^diftin(3;ionemconf-ndit; tum refur.uur Domini au-
thorit.ite , qr.i apud Matth^um in catalogo fccund.T tabulse,
mandifumde pareatibus honor.Tndis reponir. NuncDeumi-
pfum aUdiamus loquenterji fuis verbis.
P R JE C E P T V M P R I M V M.
Ego fuiTi I E H O V A H,Deus tinis qni cduxi te de
terra Ae™)ti,de d'>mo fermtutis: Nun habebis deos
^henqscora.111 rac c aica.
Tertlapnysed ^'-l^ Pa^tiditie mandat! primi faci.15; priorem rentent?am,an
ptiu , derabgi fepiiranm legas,mihfin mcdfo e(t, modb ne yict prooemij cu-
prccceptat-xpn jufdam efle iil fotam Legem mihi neges.Primum m legibus fe-
ciins rxpxi xm^W^^cvL^Kwdnw-xtW ne conteriipeu mo-^ abr-eencur. Prouidct
prafatio , qtia ^t,^^ "1 prim!'- Detis ne Legisquamlalurus eft , mareitasal!-
"lex a contem- qQindo i>i conteuiptum vOniat : ad quanif fanciendani tripiici
}tu vindica- argiunent© vfitur. Poteft"7tcmac ius iinperijlibi Ve_ndicat,quo
tur: tdf<e tn eledum popuiutn conftringat p^afen-di ncceffitate. Promifiio-
fhciargumen' nemgrati» ;>rwponitjCuiJS'f!a'f!tate"eundcm aliioac ad fandi-
Primkmy tarisftudium.Bcneficiurfi' commcmorat.quo ludasos redarguat
matefti'.tts fiu ingratirudsnis , nifi benignitati fux rerpondeanc. Sub nomine
deelaratione, lehouah impcrium & legitima dominatio defignatur. qubd fi
Rom.11.3^. ab ipf;, fynr omnia,5cin ipfo confiftunt, a»quum eft vtin iplum
refennturrquemadmodum aitPaulns.Abjnde iraquc hoc folo
verbo fub diuin^ maiefti-tis iugum redigimur , quia portento-
fum fuericab eius ditione velle nov fubaioueie extra quem efte
nonpoft*umus.
'pcinde. bcnt- j^ Poftquam fe cum t\XQ oftendit qui ius habcar pr3?cli)ien-
ncentis tater- j • • i j - j t -- i , /• 1 * \
na commt7no- "'5<^"' obedietia debeatur:ne I0I.1 ncceifit.ne vidcatur trahcre^
ratHne. dulcedine quoque iJledat , Deum fcEccIcfi.r pronuiuiando.
Subeft enim I >quutioni relatio mufua, qu.^ein prorni'fione co""
tinctur, Ero illis in Deumjpfi erunt mihfin populum. Vnde
ler. 51.35. Abrah.^ . Ifaic & lacob !mmortahtatcm ex eo Chrittui, confir-
nicic qubd Domin JS fc eorum Dcum reftatus fit. Quare perin-
deeft acfiita ioqueretur, Ego vosmjhi dciegi in popuIuHi, cui
Mat.at.ji. non modbm prarrenti vitab 'neficerem,fcd vit<squoquefutu-
ra:bcMcittidinemlargircr. Quorfum aurem iftud rpcdetjv.inis
locis in Legcannot-Jtur. nam qufi hac mifericordia nosdigna-
tur Dom-nus vt popuio fuo in confortio accenfeat , ehgit nos,
Deuc. 7.1^, & inquit Mofes,vc ftmus fibiin popnlu peculiare, in poptdu fan-
M-2.&i^ 18. au,ac cuftodi.imus pr.^cepti lua.Vnde illa cohortatio,Sadi e-
VLU I 6^'^ ftoce,quia fand:us sii.Porrbexhis duob. illa qu^ cftapudPro-
pheram obteftitio ducitur, Filius honorat patre,& feruus do-
mmum.Si ego Daminus,vbi cinior?fi ego Paterjvbi amor.?
^ 15 Se-
OI COGNtT. DBI REOBMPTORIS. 114
i< Sequicur commemoratio beneficij , qux c6 validior efCc Ttrtio,comme'
debet ad noscommouedos,qu6magisdecertabile, eriam inter morationeedw
homine^ , ingratitudmisflagitiuni. Recentisquidembenefi- ^^"nu e terr^
cij tumirrjelem admonebat.fed quod ob mirificam magnitu- *^S3fP^*'
dmem in a:tcrnum memorabilc, ad pofteriratem quoque vale-
rec.Adhjecconaeniencidimumeftprsefencicaufe. innuit enim
Dominus , cosemilcraferuituteule^ libcracos vtfe libertatis
auchorem obediencia &obreqiiendi promptitudine colant.So- Cur Demcer-
leteti.im ( quo nos in vero fui vnius cultu recineac) ccrtis epi- tisei^ithttisfe^
therisfereinfignire , quibus facrum fuam numen ab omnibus /^ -"/^"''^-
idolis ac diis commencitiis difcemir. Nam (vc ante.i dtxi) qua!
noRra eftad vanicacempropcnfio cuni temeritare c6!un(fl;j,h-
mulacnomirjarurDeus^mensnoftrafibicauercnequitqum ad
inane aliquod commenrum delabatur.Buic igitur maio reme-
diumdumafferre vuIcDfeus , ipfe fuam diuinitatemcertisti-
culis orn'!t, atque ita nos qnibuidam veluti canccilig circufcri-
bit-jne \vac aur iJ'nc cu.-igemur , & temcre nobis fingamus no-
uum aliquem Deum , fiderelido Deo viuo. idoium crigamus.
Hac ratione Prophec;;c,quocies eum proprie deilf^nare volunr, Exod.3.<J.
illum vcrtiunc & quafi includunc iis notis fub quibus \e populo ^°^ '"^-
irraclicfco nianif-ftauerar. Nequc enim , quum Deus Abra- pj^^^ J^^^"
hx , vel Deus ifraelis vocatur , quum in templo Hicrofblymi- ^^*], ' ' '
tano coUocatur interCi)erubim, il^^c & finiiies loquedi formu- Iefa.j7.1tf.
\x ipfum vnilocoalligant^aiit popu!o:fed inhocduntaxac funt
pofif^e vt cogitaciones piorum in illo Deo fiftancqui fuo fcede-
re,cuod cumlfraele pepigit, fefe ita reprecfentauitvt ab ciuf^
modi idea defleftere nullo modo liceat. Fixum ramen illud Cur huius re-
maneat,rcdempcion!s fieri mentione,quo alacrius ludei feDeo ''empttows
addicancqui fibi iureeosvendicat. Nosaucem (ncadnosper- "^**^'*/^^*
tinerc nihil id puremus^reputare conuenic^Egypt.acalfraeiis
feruitute typum efle fpiricuaiis capriuitatis in qua omnes vin-
di dctinemur, donec brachij fui vircute liberacos in regnu li-
bertatisnoscoeleftis vindextraducit. Qje;nadmodum ergo,
quum difflpatos olim TfracHtasadcultuni nommisfui recolli-
gere veller,eos ab intolerabili^qua premebacur, Pharaonis do- ^omodo (^
minationeeripuit:ica quib* hodiefc in Dcii efl!e profitetur,eos ejuatenusad
omnes iam ab exitiali diaboli potcftace aflerit, qua: illa corpo- no^ i^o.iie per-
rali adumbrata fuit. Qjnmobremncmo efl:cuiusa>iimus in- ""'"^ '^"'"'
flammarinondebeat adaufculrandam Legem,quam afummo ^^"^^ '^ ^^"'^'
Rege profedam audit : a quo vt fuam originem ducunt omnia,
ita a?quum efl: vc finem fuum viciffim in ipfum defliinenc ac
dirigant.Ncmo,inquam,eft quinon rapi debcacad amplcxan-
dum Lcgiflicorem , ad cuiuj obfcruandamandata peculiariter
fedeledumefledoccturracuius benigriitate , cum bonorum
omniii affiuentiam,tum immortalis vicsegloria expedat: cuius
q. nij.
CAP.VIII. iNSTlTvr r ONIS LIB. II,
mfrablll vrrtuce ac nfiTericoptiia efaucibus niortisfe liberatiim
. . nouit.
explican-K . ^^ Fund^ita & ftabilita Legis fiia' aiithoritate , pr.rceptUjn
Fmtseiufdem. primum edit.Ne habcamus deos alienoscoramfactefua. Finis
praecepri eft quod Donvnus in popuJo fuo folus vult cminerc,
& iare fuo potiti in folidum. Id vt fi:f,impieratcm 5c Tuper-
ftitionem quamliber» cjua diMinitatisfua:yioria-vel minuitur
vel obfcuraturji nobisabefre .'ubet.atc|ire eadcm ratione.vero
pietatir, {iMdio coli {"c a nob/s atque ador-in prajcipir.Ee verbo-
rum {Tmplic!t.is id fcre fonar.fiquidem habere Dcum non pof-
^tdfithahfre fumusquin iimul compledamur qu^ func e1 pro]>ria.Qu6d ©r-
Denr/i, c-T bnt' go verathabereatienosdeos , eo fignihcat ne quod (ibipro-
here deos alie- prium e(l,ab6 U-anfferaniu^. Erfi autcm qu3c Deo dcbenms in-
^^* numera funt.ad quatuor tamen ctpita non inepte referetur. A-
doratto. aorationem,cuiacceiditrar^quamappend!x,-fpiritualeconicier
tise obfequium:Fidaciam,Inuocationem,Grati.Trum aclionem,
Adoracionem voco venerationem ac cultum quem illireddic
quilibetnoftrum,vbi fceius magnicudint fubmific, Qi^are nor»
ficlv.eia. immerito eius partem facio,qu6d noftras eofcientias eius Legi
fubiicimus.Fiducia eft,cx virtucu cius recognitfonte,acquiefce-
di ineo fecarit.ls: quum in eo fipicntiam iufiitiam.potcntiam,
vcritatem , bonicatemomnem reponentcs , fola eiuscommu-
nicatione nos beacos; exiltiniamus.Inuocatiojdr mentis noftr^,
tnuocAtto. quoties vrget ilLi neccffitas , in eius ndem atq; opem receprus,
tanquam ad vnicumpra:fTdium. Gratiarum ad:io,t{l: gratitudo,
erAtiarHm a- ^^-j [^^^ bonorum omniumilli tribuicur.Horum vt nihil jiaci-
HtoejuAvtrtu- tur Dominus aho deriuari , iti omnia/ibiin fblidumexhiberi
tesho^,^r£iepto • r • r • u i- i rc '-v r-
commondam . «i^andat. Neq^ enim latis hient ab alieno abltmere Deo, nih m
Jioc ipio te contineas. quod ncfanj quidam contempcorcs (b-
lent, quibus fummum compendium cfl: religiones omnes ludi-
briohabere. Atqui pr^cedac oportervera rdi^io,qua inDeu
■ -^ viuentem animi referancur:cuuisco2;nicioneimburi, ad lutci-
piendamjtimendam.colcndatn jp(Tu^ maieftatem,ad amplexa-
Azm bonorum eiuscommun<cationem,ad opem vbique reqiH-
rendam , ad recojfnofcendam laudifqut confef(ionece'ebran-
dam operum magnitrcentiam, in omnibiis vitse adlionibus.tan-
qu>im ad vnicum fcopum, afpircnt. tum caueatur prauafuper-
.^ ftitio»qua anim: X vero Dco def1exi,huc acque illuc, ceu in va-
pro noeturAH- rjrjs diducunMr dcos Proinde C\ viioDeo fimus contenti, me-
r^lytheta i a- ^''^oTia. repetamus quod ar.te diCtum elt, p-ocul abigendos eiie
thojnms. fidirios omnes deos, nec lacerandum elfe cultmn qwevnus il-
le /ibi vendicat. Qu^ia ne tantillum quidem ex eius gloria deli-
Q:!ifi. figmfiet ]j^^Q fp,j ert,quin apud ipfuni qu>rcLlq; ei propria funt rcfidea f.
^cver^a. a- p^^rticula qux fequit ur.Coia ficiemea,fndignirate augct;qu6d
Deus ad zeletypii prouocatur quoties figmecanoftrafubftitui-
niHs
rc:wt^iC.emea
OE COGNIT. DEl RlOfiMrTORIf. Uf
snustneiuslocumrquemadmadum /i impudicamulicr.produ-
^o palamanteocnlosmariciadultero 5 eiu? animu magisrrc-
rec.Quu crgo pr^fetifna virtute &graria teftaiu faccrec Deus
/e pQpulum que elegerat refpicere, quo magisa fcelere defe"
<ftionisdecerrcat,n6 pofrenouosdeosarcifciadmonct.Qiuin tc-
iHs fic «cfpeftator (acrilegij. Huic enim audacia? plurimu im-
pietatisaccrcfcir,qu6d m fuistrasfugiis Dei oculos ludificari
fe poHe ludicat.Ex aduerfo reclamxt Dominusjquicquid ftrtii-
mi]s,quict|uid moIimur,quicquid fabricamas, in confpedu fuu
venire.Pura Qt cFgo conlc^entia vel ab occultif/imis apoftafiae
cogitationtbus,fi religionem noftram approbare Domino li-
bec Siquidem integrani & inGorrupram diuinitatis fuv^glo-
riam non cxterna mcdo confc/llone requiritjfed inoculis Tuis
qu« abdirir/imas cordiumlatebras intuencur.
PR/ECEPTVM SECVNDVM.
17 Non facies tibi fciilptilcneqiie fimilitudincm
vllamcorura qusein cfflo funt rurfum , vcl interra
cicorfufi^,vcl in aquis qwae fub terra Tunt. Non adora-
bis,necjueco]cs.
Q^emadmooumproximo mandato Dcum fe vnOm cfTe pro- Sccundi pra-
nunciauit,pra:rerquemnuIIiaIijdiJcogiradiauchabcndi finr: cepti expUcA-
jta qualis fir,S: quo culcus gcncre honoradus, apertius etiam- ""*
numedicit;nequid fibi c>trnaIeaffi'ngereaudeamus.Finisergo ^"'***'
praEccpti eil,quod ruperftitiofis ritibus legirimum fui cultuni
non vult pr afanari. Qu^re in fui»ma,no.s a carnalibus obfcr- s^^jnma,
uatiunculis,quas ftolidi mcns noftra, vbi Deu pro fua craffitic
cocepit,comminif<:i foIer,;n totu reuocat & abftrahir: ac pro-
inik, ad kgitimum fui cuitum, hdceft rpirituale& a fe inftito-
cumjfornjat. Quod aurem eft m hac tranfgreffione craf/iffimu
vitium notarridolojatriam extcrnam. Ac doa? qufdem funt ma- '7''»''"^ '^^^*
dati partes.priorliccnciam noftrtm coercer,ue Deum, qui in-
comprchenfibilis efhfub fenfus noftros fubiicercaut vfla fpe-
cie reprsefentare audeamus. Secunda vccat nc imagines vllas
adotemuSjreligionis caufa.Porro formasomnesbreuiterenu- Formarumve^
mefar,quibus folebaca profanis & fuperftitiofis ^enfibus figij- titarum bmWh
rari.Perea quxincoelo funt,foIem.Iunam,aIiarque ftellas& '^»^-^"^^^^'''
foriafTe auesintelligit.qucmadmodum Deuteronomi; qu^rto ^*i**4'>J»
cxprimesruaraenre,tamau«quamaftra nomfnat. Quodnon
annocafTem.nifi quefdam viderem ad Angelos imperite refer-
re. ItaqucreIiquaOTcbra,quia perfcnotafunt^prascermitco.ac
jamlib.i.fatisaperte doc»imus,qutfciiquecxcogitathomo vi- Cip.Ii.& ii
iibiles Dci fornus5,pugnare ex diametro citm eius na«ura.i*deo-
CA^. VIII. ! K s T .' T jr T I o N 1 S 1 1 B. 1 1. \ ' . '
que, /Tmiilac in mediumprodeuntidola , corriimpi vcram rc*
ligionem & adulterari-
Ck- h^efancfio ^^ Qii^ additur ran<flio non parum ad excutiendamfbcor-
addatur. dhm valerc debet.Minatur
Selehouam efle, Deum nodrum, *Deum,smu-
«amhocDei ^^torem , qu\ vilicec iniquitatem patrum in faiios,io
nomen afor- tertJaiTi & cjuartam generationem , in iisqui ode-
^,j'Jjj^^^''"' runt nomen fuum .• faciac autem mifericordiam
I in millia iis qui diligunt fe , ac prascepta fua /er-
uant.
mtnti
qita^
Hocvero perfndeeftacfidiceret fefolumefle in quoliajrere
tuor clo^Ttu or- debcamus.Eo vt nos inducat.porentiam fuam prjedicat^qu^ fe
t.ttumi^iducit, impune cotemni vclclcuari non pariatur.Poniuir hlc quidem
vtfjos exatct. nonien e L.quod Deunifignificatrred quia a fortitudine duci-
oriiivocamr. fi^.^quo fenfum meltuscxprimerem, hocquoque rcddere non
^miiUtor% dubitaui,vel contcxcui inferere.Deinde^muIatorem fe vocat,
quicon(ortem ferrenequear. Tertio , vindicem fe futurum
ytiidcx. afleric {'u^ maicftatis acgIorie»fi qui eam ad creaturas auc fcul-
ptilia transferanf.-iicque id breui aut fimplici vindida, {"tiA qu^
in filios,nepoces & pronepotes fe protcndat,qui /cilicet pater-
T^ifcrieors. ^^ impiecacis imicacores eruc.Quemadmodum perperua quo-
quein logam pofteriticem iis nnfericordiam ac benignitatem
fuam exhibet qui fe diligunt,ac Legem fuam cuftodiunt. Per-
Cwr t^muU fonam marici erga nos induere,v/icacir/imum eft Deo. fiquide
urdtcttur. coiunftioqui nos/ibi deuincitdum inEccleiise/inum recipir,
a.Cor.,,... facricuiuMam coningij in^l^irhabecjquod mutuafide ftare o-
leTa^^.^V portet.Ipfe vt omnibus fidtlis acveracis mariti officiis defiin-
OIe.2.19. girur,ita vicilfim a nobi> ftipulatur amorc ac caftitarem coniej-
galemihoc eft,ne animas noftras f3tane,libidmi,foedf ((jae car-
Ier.5 12. „,-3 cupidititibus ftuprandas prorticuamus.Vnde quum ludeo-
Ofe.1.2. j.^1^ apoftafiam corripic.cos proiefta pudicicia adulteriism-
'Hatio y a fimi' q"i«3tosconqueritur.Ergo vcraaritusj quofan6iioreft acca-
;;. * ' /iior,e6 grauius accenditur fi vxorisaniinumad riualem incli-
nareviderrita Donnnus,quinosfibiin ventaDedefpofauitjar-
dentiffimam zelotypiam fuamefle ceftatur, quoties, negle(^a
fandi fui copiugijpuricare.fceleftislibidinibus cofpurcamur,
tum veroprefcrtim dum numinis fuiculcu,quemmaximcillii
batum efTe decueracalio deriuamus, velinficimusaliqua fu-
perftitione. Quandoquidem hoc modo non tantiim violamus
datam in coniugio fidem , fed ipfum nuptialem thorum indu-
«ftis aduItens,poIIuimus.
DB COGNIT. »11 RlDEMPTORfJ, n6
\9 Tncomtninatfonevidendum eftquid fibi velir ,,quuni fe ^^TJ"'*'**'"' /^
Vifitarurumeclicitiniquicatem patrum m filios, ad terram & fV)»''^ ^^^ '"
sjiiartam generacionem. Nam prcterquam qupd a diuin^iufti- E^ech. 18.20.
f'£3eqiit^tealienueftpaeii'm aliemdeiidi abin^bnteexpe-
tere , Deus ipfe quoque lioc fe non commifluiu affirmacvc fi- Priorli partU
iius portet iniquicatem pacris. Arqui fentcncia tainen hxc non ''^ vtfiutione
rcmd rcpecitur, depoenisauitDrum fceleru in f.)curas genera- J"''?'"'^^'"/"*-
tiooes prorogandis.fic enim fsepius alloquitur eum Mo/es, le- ^^^'"'^ *" '"'
houai) , lehoHah, c|uireddi^ iniqvncacem patrum filiis in ter- Num.14.8.
tiain&qu.ircamgener;tionem. leremias fimiiicer , Qu,jfacis ler.zz..».
mifcr!c.-.«rd!.im in millibus, qui reddis iniquicacem pjcrum in {■■'f^rpretath
/Jrfum fiiiorum pofteos. Nonnulli, dumfoluendo hocnodo ^/^"/"""^"'^^^-
xgre dcfudant , de poenis dantaxa'. cemporariis putant intelli-
gend'im.-quas fi filij fuftinenr pro parentum delidis..n6 eft ab-
furdum:quandofepeinfaJute *• iniiiguntur.Q^od verum qui- lefj.jp-T-
dem eft.nirti Ezccliiardenu.iabJt lefaias.filios eiusregno fpo- ^^' *^' '7- ^
Iiandos.&ii^exilium deportaridos,ob peccatum ab eo perpe- *°'''
tr.!cui-n.DouiusPhriraonis& Abimelecobl^fum Abrahamum
a{fliftarur,&c.fcd quum id ad qu^eftionis huius folftionem af-
fertur.effugium eft migisquam verainterprecatio.Grauiorem ^'''f'^^'" ^''«-
enim vIrionemedicith4C& fimilibuslocis quamvtintra vitae ^"' * ^l'"'''-
pr^.entiscerminoslumcetur. Sicigitur accipiendum eft quod tmiisfenfus,
iufta Domini maledidio no modo in caput [m\^\'u{tA in totam
quoqjefamiliaincumbar. Vbi incubuitquid expeaari poteft,
ni.^ vtpatci-jSpiriru Dei deftitutus , flagitiofiflTnie viuac ? filius
ob ^3.rns nequitiam fimilicer a Domino dereiidus,eandcm e-
xitij fequaturviam? Neposdemum &pronepos, iiominum
deteftabiiium execrabiic femen , pra^cipitcs poft eos
ruanr?
lo Primum infpiciamus an talis vindiifta diuinam iufti- '^" ^Vf^"^^*
tiam dede.ceacSi vi.iuerra liominu narura eft damnabiIis:quos ""^"'■^^^'^f "
ofjivnusgrariajlua: communxitione non dfgnatur, iis para- Huinam iufti-',
tum lcimus cfTe interitum , nihiiiiommus pr"opriainiquitace, tiamdedtctaU
noniniquo Dei odio incereunt. Nec vlla relinquicur expo-
ftuiatio.curnon aliorum exempioDeigr-itia in falutemadiu-
uentur.Qiumi ergo h«ci u^im & flagitiofis irrogatur ob fcele-
ra punitio,vt Dei gratia in nmlcas generacionesdomus eorum
priuencur.-quisobiuftiffiuiam hanc vindifta Deo criminatio-
nem inrendar?Ac Dominus cotra pronuntiat , poenam peccaci ucorum mfie
parerniinfiliumnon tranficuram, Obfe/uaquid illicac^atur. eiempHgnantii
.Ifraelic:?,quumdiu&af/iduemulcis calamitaribus vexi^^retur, «'«'■''»'^^^«-
prouerbium iaftare coeperant,patres fuos comedifTe vua acer- ^Jicch.iS.io.
bam, vnde dentes filiorum obftupefcerenc ; quofignificabanf,
admifla ^nxiU a parentibus peccat;i,quorum poenas ipfi,iufti a-
iioqui &immercntes , pcndercnc impIacabiU niagis Dei
€MP.7Hi> JNS TIT V TlONTS LIB. 11.
iracundia c|uam modciata fcucritate. lis denuntiat Prophet^y
non ica effaquia ob propria flagitia pledantur:neque Dd iu»
ftiti.^ couenire vt filius iuHus ob fcelefti patris nequitiam fup-
plitfium luat. quod neque inprsefenti fandione habefur, Nattt
/i vi/ifatio,de qiia nunc fermo eft,adimpletur quum ah impio-
rum familia gratiamjlumen fu^ veritatis,reliqua falutis aditi-
menta aufert Dominus : co ipfo quod exc^cati & derelidi ab
ipfo filfjparentum veftigiis infiftunt, maledicfiiones ob pater-
na fcelcra fuftinenc. Quod vero & temporariismiferiis fubif-
C!unrur,& a?terno demum exitio, ita iufto Dei iudicio non ob
aliena peccara.fed ob iniquitatem propriam puniuneur.
■fofiemrUpar 2\ Alteriex parte offcrcur promiftio de propagandainmil-
V'rdil S/ri ^^ S^oeratiofie Dei mifericordia.-qusp etiam frequenter m fcri-
^niUe genera- ^^^^^^ occurnf,& m foleni Ecclcfi^ fcedere inferitur,Ero Deus
tionespropaga- ^^}'^^' &^eminis fui pofttc. Qupd refpiciensSalomon, fcri-
dasex^ojitio. bit filiosiuftorum poftmortem eorum bearos fore:n5tantuin
ftind;r educationis ratione (qu3? & ipfa cerce momenrum non
ni^^vf^lT^'"' *""^'^"^iabetXcdobift3m infGederepromiiTam benedidio-
GeH.i7*7. "^'■"'•^"O'^ Deigratiainfamiltispiorum^rerna refidcat. Ext-
jProu.10.7. ^i^^J^^incfiddibasconfofatiojingensimpiisterrorrnam/i poft
moreem quoque memoria tum iuftitia? tum iniquitatis
tat?tum apud Dcnm valer, vt maledifliohuius &illiusbene
ditflio in poftcritarem rcdunder , raulto magis ia ipfis au-
ffTS^7"u'' fho'-» capitibus re/idebir. C^cerum nihil obftat quod impioru
/'?• SJldlZ' ^^^^^^^ interdum ad bonam frugem fe recipit, fidelium fobo-
•ccMnentii ^^^^^legenerar.-quia non perpetua hic regula figere vohiit Legi-
fofifsdsratit. ^ator,qu:e fuse leftioni derogaret.Nam ad cnnfolatioaem miki
acrerrorem peceatorisfufficicnon efle vanam ipfam aucinef-
ficaccm fanft!oncm,tamet.^ no femper locum habeat. Quem-
adniodumenim quic p5uci? rceleracisinftigunrur temporales
poen^jCeftimonia funt dmif^x aduerfuspeccata ira:,& futuri o-
lim inomne? \>tcc3.toTLt%Mia] :> tametfi multiimpunevfque
ad vit^ finem euadanira quum excmplum vnum edit Dominus
iftius benedidionisjVt filium in patrisgratiara mifericordia &
benignitare fuaprofequatundocumentum prsebetcoftantis &
pcrpetu.^ in fuos cultores grati^: quum patris iniquitatcm fe-
mcl in filio perfequitur,docet quale reprobosomncs iudicium
ob fcelerapropria mancat.quam certitudinem potiffimum hic
IZTemfi- ''" O^e^^tauit.Obiteretiammifericordi^fu^ amplitudtaem nobis
•^'^* c@mmendat,quam in milie gcnerationes extendit, quum qua-
tuor duntaxat generationes afitgaaric vindid^.
PR/€CEPTVM TERTiyM.
Non vfarpabls noiiien lehous Dci tui in]va-
nuHi,
tx Vims
©E COCNIT. DSI REDSMPTORXS. 117
2 1 Finis prascepti eft, Quod nominis fui niaieftatoii vulc
nobis efle facroIani^ain.Summa igitur erit, ne ipfam contem-
ptim & irreuerenter habendo profanemMs, Cui interdLdo co- Tertij pr^ce"
hxict ex ordine prx'cepti5,vt eam religiola veneratione pro- P^' expofitio,
fetjui aobis (ludio & curse fit. itaquc ficanimis & linguis com--^'"" ^ /'*'"''
paxatoseflfc nosdecct, vtnihii de ipl*^ Deo eiuiquc myftcriis p^^^^ ^^ ^
;2ur cogiterwus aut ioquainui n;fi rcuereter & mulra ch lob|ie-
tatervt in iftimandis «rius opctibus rjiiliil nifl i^uga ipfuni hono-
rif-Ku ianiamus.H^c,ipqua,tria oblbruare non ofcitantcr con- Prima
uenicvt quicquid mens cle ipfo cocipit, quicquid lingua pro-
fatur,ipf?us excclletiad) renpiat5&facr.T nominiseiusfubhmi-
tati refpondeat.-dcniq-ic adtxrollendi ciix^: magniftcentia aptu
iir.Saiido elus verbo & adorandis my flenis ne temcre pj-^po- ^^ ^
ftereque abutainur vcia J ambicione, vel ad auaritiam, vel ad
ludicranoftra.-fed proutimpreffamgerant nouuniseiusdigni-
ratem.r^um inter nos honorem ac pr ctiu fempcr habeant.Po-
ftremojciusopenbusneobloquamuraiit detrc^emus jquem- '^^'^"'*'
a<imodum illi contumeliose folet obftrcpere nufert homines:
i^cA quicquid ab ipfo memotamus fadum^cum fapietia;, iufti-
ti^-,bonitatiselogiispr^dicemus.ld eft nomcji Dei faniifica- ^pi^p^rt «j,
rcvbi fec* fit,vano prauoque abiifu poUuiturrcjLiia rapitur ex- '^''" ■^" /*
tra legitimum yfunisCui faii confecra^um erat; ?tque vt nihil a- Y^'^"^ ^""^*
liiid,fuatamen dignitateexutum, contcmptibiiepaulatim red-7f^Zti!^Z
^itur. Quod d m hac temeraria vfurpandi imporcune dnnai
nominisfacilitatctantuni eft mali^multoplus in eo,fi in ncfa-
rios vfusconferatur,vtqui ipfum necromann^e fuperftitioni-
buSidiris deuotionibiis , illicitis exorcifmii, aliifq; impiis in- ^«^*'*-^*»» «*--
canrarionibus feruirc faciu-«ie»IuraLueacu« autem in mandaco '"'*'*''•*'**•»
potiffimmn afluraiturjin guo peruerfus diuin* nominis abufu£
maxime cft deteftabilisiquo iude tneli^ tfeftcrreamur ab omoi
in vniaerfum eiusprofanationc. H ic ayt^m de culcu Dei pr^- 0</?<«i?,# huius
cipi & rcuerentiaBominis cius.non aatera de a-quitatequje in- Z"''**^?'* « «<«>
ter homines colenda eft, inde patet qyod deiade. io fccuda ta- "^
Waperiuriu & falfum rcftiraoniu*lamnaibjjt ^ quq Ia;ditur hu-
"hiana fociecas, fuperuacua auxe eflbt rcperi&io U hoc precepiiii
tradaret de officio charitatis. lam ipfa qavque diftio<^o hoc
poftulat,quia ncn fruftra Deus,vt didum cft,diia$ Legi fus ta.
bulas actribuic. Vnde coliigitur hoc ius fuum fibi vendicare.ac
£ueri nomifiis ftii {andicatem , non autcin docere quid homi-
«es hominibus debcanc.
zj Primolocohabendumeftqufdfit iuramentum. Eft au-^«>-"^f«/* ^>-
temDciatteftatio ad vcritatemfermonis noftri confitman- ^'^'■"''
idam.Quas enini manifefta m Deum probra continent exccra-
ticnes,indign^ funt qn^incer iuramenacenfeantur.Eiurmodi £/? Vr/r»
acteftatioaera , vbi rite peragirur , fpcciem cfTe cuit^sdiuini tH/hZ^^"^
CAF.^llI' INSTITVTIONIS LIB,1I.
ofteditiir mukis locis Scnptjrse.vt cjuum iefaias cle AlVyfihSc
lefa.x^.iS. ^Egyptiis in foederis fociecatem eum tl'aele Vocandis varicma-'
rur,LoqueturjiiiCiint,lingua Chanaa,&m nouune Oomi.iiiu-
rabunt.lioc eftjiurand per numen Dommi,confcliiiQnem re-
iigionis edenc.item cjuum de propagando eius regno ioejuitiir,
lefa.^j.r^. Quicuque benedicet fibi,m Deo fideluim benedic: r:3c cjui iu-
lercre. 1016. rabic in cerra,iurabic iii Deo vero. lercmias, 'm ervjdici,incjuits
docuerinc iurare populum in nominis nieo.ficut docuerunt lu-
rare per Baal, asdihcaburitur m mt dio donius mcx. Ht merito
nomea Domini in ccilimomum inuocanno , noicr^ui m ipfum
T^ttl$. religione dicimur teitari.Sic enim ip!um , Sctcina.n clfe &im-
jnutab.ilcm veritarcm confiteruur.quem appcliamus nonmo-
do tan iii:npraealiis'dorieumveiitatisteitem , icdeciamceu
eiu.s afiertore vnicuir,..|mabiCond?'.a in Incemproferre queat:
deinde vc cordium coj-nicore. V bi ciiini tlcfunt hominum tc-
ftimonia,ad Deum teitcmrefugimu';:ac pr3?fertim ibi aflTcre-
dum fcli quod in coniaentia lacet. Q^a ratione amarc- ff.cccn-
fetiis Dominusquipec alienosdeosdtjci.-nt: arque id iuriliu-
rand! genus,arj:umenrum mamfcfta; deicdionisinterprecatur.
lerem.j 7. Filij tui dereliquerunt me,&:iurant in li.^ q:'i non untdij. Ec
fceleris hiiiusgrauicatem , poenarum comminatione declatar,
£o^ho)i 1.5- Dilperdameos quiiuranc per nomen Domini, & lurantper
Meichon.
jjte ve^o nml- 2<4 lam vbi intclligimus, facrainentts noiuis Dominum in-
tipltcitef pec- cfleveiienominisfui cultam:eo maior adhsbenda diiigentia,
eatur. nepro culcu vel contumcliain vcl contempcum & vilicatem
leuit.»9ii- continear.t, Contumeliacll non leuisii per ipiumpcieratar:
' -i.Si Domi7i\rn vndc & profauatiu appeiiatur in Lege. Qu^'d enim reilac Oo-
iffum- attiflu- niino,vbifja vcriLaLcfMcric ipolijtusPiam Dcus cilc dc^net.
■tes.velftitre- ^^^ enuii fpoliacur ccrce^dum fai/i fi:fl:'raoator & approbatoc
comnmeUam coltituitur.Qjjai c i'vluah, dum Aclian adcoreuionc vcvi adi-
ipfitnfcr.imus. gerc vulcFili mi,ajCjdagioriaai Domino Ifrael: innuens fcili-
lofu.y.j^. c^tjDominum graiiifiimeinlionorari fi pcr eum peieratur.Nc-
que mirum;non enim liac pcr nos quin mcndacium facro eius
nomini quodammodo inuratur. Quajn ioquutionem viitatam
ik inter ludarosfulfe ,quotiesadfacramentuin diccndum quif-
^^ piimvocarcrur, contiatex fimiii obtelhcione quavrunturin
Ioan.i.i4. EuangeiioloannisPharil":El. Adhanc cautioncm no> iniU-
i,Reg.i4.i9. tuuncformuIa:qu:Ein Scripturis vfurpantur , Viuit Dominus:
«9. Hxc faciat rnihi Dominus & ha?c addar : Tefl;) lit Deus in ani-
i.Saw.3.9. iiiammeam^qiKTiniinuant Deum aduocarenos non pofle o-
a. or.ui3. j-acionisnoflrv-e tefl:em quin pcriurij vltorem nobis imprece-
murfifallmius.
25 Vile & vuigare redditur Dei nomen , quum veris quf-
i r.i liwa^ dein,fed fuperuacuis iuramencis adhibetur-.fiquidein accipitui:
DE COCNIT. DEl KBDEmPtOrIS. I2S
iiic quoque in vaimm. Quare non fatis fueric a periurio abili- f '" '^ 7«*»^-
n^rejnuiniul ffleminerimusjiuliurauduinnonlibidinisaut vo- i^,^^^ ^ inem
luptacisjfcd neceffitatis caufa pernullum & inftitutum , ideo- ^uodamodo (^
^.ue extra licirum lilius vfum egriidi qui rebus non neceflariii 'oter/iptibiitffi
accommodat.Porro nnn alui praetendi necef/itas potelt quam ^^'^^''"^tj.
vbi vclreligioniveicharitaticiireiuiencluin. Quainrenimis ^"'^^^^'^^'^'^
Jiccntiose iiGdic cleiincjuitur,c6quc incolcrabilius quod .iliue- modo^^^*,,'
tudinciplaprodeliftoimpuraridc/iic : c]uodcerie apud Dci <i«r/3.
tribunalnon paruo icflimacur. Palfim cnimpromifcueteme-
racur Dci non-sen innu^xT.acibus C"iloo.uiis: nec maiefieiiputa-
tur,quia in rar.ra: impr..bic2tispoil'eilioncmionga&: imp^jnita
audacia ventum eil Miaict taa.cn raium Domini mandatufli,
iiiancc liDna landtio: ^ tffcdvUJi oiim fuum (ibdtiebic , qua pe-
cuiiaris tjuxdam vindidain eosedicitur qui frultra non-en i-
pfius vfurp.irinr. Pccc.^^tar & aiia in parte , quod m Dei locum 3. SiDeifcruai
iandoseius feruos i\\ iuramcncis lubiiituiir.us , manif ftaim- tajius Ucu tu-
pietate.-fjuia fic diuinuacis gloria au eos r raducimus. Neque e- ^'■■'^''Mji'*iia~
«im absre eit,quodfpeciaIi mandaro nr^cipit i^ominus iura- p"^" j
reper nomcu luuur.fpeciaii mterdiao prolnbuic neper alie- Deut.i n &
nosdeosiurantesaudiamur.Ec Apofloius idem iiqui'Je tefta- 10,20.
tur,quum fcnbitiiominesm iuramentisfupenoremfcipiisap- HcbiT.i;,
pcIiare:Deum,quia fua gloria maiorcm uon habebat, per fei-
pfum iurafl^e. ^ j. „
z6 tiac lurmuran Ji moderatione An.ib.iptilt.^ non conten- omniaLrame^
ti,omniafine cxcepcione execr.intur:quoniam Ciiriftigeneta- ta damnantes
le fit intcrdidum.Ego dico vubis,ne iurecisomnino ; fit autem ^ffiUumur.
fermo vefter,ell:, eit:non,non : quod vltra eft,a malo ett. Sed '' '^^[^^'>*-itate
hocmodoinconfiderare in Chrirtum impingunc :dumil]um ,^,^^^^^"'^'*'
faciunc l^acri aduerfarium, & qui ad decreca eius abroganda in tfe neqt?a* '^
cerramdefcenderit.SiquidemDeus^cernusin Legeno modb Mat.5.34,*
iuramenrura,ceu rem iegitim;im,permitrir:(quod ii^fum abun- E>o<i.22.n.
de foret)fed ;n neceflicate imper.it. Chriftusautem fe afferic
vnu.efrecumPacrcfenon aliud afferrequam quodi^acerman- Ju^j^o^^'
dauerit , dodrinam fuam non efle a feipfo , &c. Qjjid ergo, ^^^^ ^ j^
Deumneffbi conrrariumfacienc,qui quodfeniGl in moribus
prjecipiendoapprol93rjc,poffe.T prohibearac damnet?Sed quia
in verbisChriitinonihii cft diftic iitaris.ca pauli percxpenda-
mu^. Hic aucem nunquam verum afTcqucmur nifi oculos in-
tendamus in Chrifti fcopum , &. ad idquod liiic ngit aninium ^"^'rpreUtU'
aduertamus.lllinon eftinftirutumjLegcm aut laxare , aut re- "' '^''' ^«^-^-
£lringere,fed ad veram ac germanam mteliigentiam f^f^ucere,^^^.,^^^^'^ ♦ '
«jua? failjs Scribarum & Pharifseorum commcntis vaide dcpra-
?jiata fuerar.Id fitenemus, non putabimus Chriftum damnaflc
in rotum iuramenta: fed ea tanrum qiix Lcgis regulam tranf-
grediuntuc.Ex ipIisc6ftat,popuiuin nihil cunc caueic foiituiii
iicrti-.nt
tjAP.Vin. IMS TIT V TIONI s LIB. II.
pr^tcr perjuria,quum non iis Cohs, fcd insnibus quoquc acfu"
peruacuis iuramens Lex interdicat.Dominus ergi>, cenif/imu^
Legis inrcipres,non modo peierare, icd erianimiare , maluua
eiTc admoncc.Qwpmudo iuiarePnempe in vanum. Qj^^auccm
in Lcgc commeiidantur iuramcnca , ialua & libera rcliBquic,
Videncur fibi validms pugnare quum mordicus arnpiunt par-
Injfattii* "-' licuUm Omnino:qu^camennonadiurandi vcrbum refcrcur,
rundem fdu" f^^ ^ j fubiedas facramencoium formuUs Nain & iiU Ciac cr-
**"* rorisporcio, quoddum per ca^Ium &ceframdeier4banCj Dei
nomen fe non pucabanc atctngcrc. Er^,o poft prGecipuum pr^'-
uaricatioms capuc , omnia ctiam fubcerfugia Lomjnus
illis precidit:nc le opmentur euafiiTe ii fuppreilb Dei noaiine
carlum '& 10 ram appdlarinc. Nam hic quoquc cbiccr notan-
dunij quanuis noa exj^rimaLur nomcn DtuLoniincs tamcn o-
bliquis iormis per ipmmiurare , quemadjiiV)dum fi p.criumeu
vicale,perpane quo ve^cuncur, perbapnimu luUjautaliadiui-
Ciirijli jco^Hi. ^^ ergafeiibeiaiuatis pignora qui^ibetiurent. Ncquevcrb
Cluiltus co ioco pcr c^ium & cerram & Hieroiolymam iura-
re veras.jfuperliit-one corrigir^vc falso quidem putaat:ied coru
potius ibphiilicam argutiarefeiiitjqui pro nihilo d«ccbatin-
tiircfta iurajfaerafwtiliceriaftarcqualiiacro Dcinominipar-
cercnt,quod came iniculptu eft fmgalis cias beneiiciis. Alia eft
racio vbieli moit^ili^^quilpiamjvei morttJUs,vti Angelusinio-
cum Dei iiibi^ituitur : iicuu apud profanas genrcs cxcogicauic
adulatioputi-damillam formaai,pervitam aut genuimRegis:
quu tunc faiia apoc}>eoiis vn:us Dei gioria obfcurat & minuit^
Curommmiu. Vcrum vbi nihfl aliud etipropofitumquam ex facro Dci no-
ramentaCon- mmc pcterc diftor**m coiirmati^ncinjqu-i.mu-s id obliquefiar,
fius f>rohiheat in fi iuoiis ommlxis iuramentis i^dicur eius maie/las. Licetiam
hoc toco, hanc vano pr-^rexcu Ipoliat CiiniUis.ommno lurarcprohibe.?.
, Eodem & lacobMs tedit.iila Chriiti verbaque citaui vfurpana:
quia iemper m mundo graflara cli nli tcmentas , qua: tamcii
profanario eihiominis Dei. Namii adfubflaotiam rcfcas par-
ticulamOmniuOjacfi nullacxceptionciiiicitam ei?etquoduis
iufLuraijdum , qu.oriumcxplicatio qu£ mox addicur : Nc-
que pcr c^ium , neque per tcrram , &c. Qaibus fa-
tis patec , cauiUisoccurri vndc leuan fuum vicium lud^i
^.Exeplo Chri- pytabant.
fii c; f^t?^/z ^ X 7 Itaque fanis iudiciis ambiguum iam eile nequic , Domi-
f!^"^^'^ V num illic iuramcnta modo ea improbaflc quse per Legcm ve-
^udEuTn^'-'^- ^^^^ elienr.Na & ipfc,quiperfcd'.onis,quam docebac, exepiar
liftas. " in vitacxhibuit,aonabhv>rruit aiuramentis quotiesrcsrequi-
rebat:& dilcipuli , quos magiftto fuo per omnia pariuffenoa
dubitamus.:de/nexci.jr>piui« equutifunc. Quis audeacdicere
iuracurum fuiiTe Paulum , f\ iufiuraadum prorfus i^tcrdiiflum
fuiflct?
DS COGNXT. D E I R H O E M P TOIV.I S. IZ9
fuiflet?Arqui vbi re^ ita tulit,/inc vllo fcrupuloiurat.etiamad- Rom.i.j.
t]ita interdumimprecatic ne.Nondum ramen finitaeftquarftio: x.Cor.i.ij.
quantio nonnulii iold ab hoc interdido publica iurameta exi-
jiii arbitrantur : quaLa funtquie defcrente exigenceque magi- ^^'^''^"""^pu,
Ihacu priKlhmus; qualiaetiam in f^mciendisfaederibusvfurpa- ncmutu^^LhH^
re principes folent: vei popu'us, quum in nomcn principisiu- taauttm mt-
rat:vel miles, quumfacr:miento miiitia? adigirur : &qu2erunc »<we.
huiufinodi.In huix qu*.iOjue ordincm(& iurc)t tferunt quse ex-
rant apud Paulum.ad nficrendam t-uangelij d;gnicatem; quado ■
Apoiiohin fua funfti ncpriuacihommesno (imc, fed publici
Des mmiflri.Etrine non inficior ilia cflc tntifrima , quodfoli-
dioribu^ Scripiuras ceftimoniis dtfenduncyr.Iubetur mapftra-
rus in re dubia adigere teilem sd iuramentum , iliie vicifriin iu-
ramcnto refpondcrc. «8c Apollolusait luimanascontrouer/jas Hebr.tf.i^.
hocreaicdioexpediri. In lioc pCw^cepto habc^tvceiquefcjidani
officij lui approbntioncm. Qmneciam apud vetercsechnicos
obferuarc Iicccpublicum & loicnne iufiurandum in magna re-
ligione Iiabitum fuifle ; vu!garia,qu2e promifcuefaciebanr, auc
pro nihiio,autnon ita migno fuiflerepurata , perinde ac Dei
«unieii ii\ his non incercedercputar«nr. Verum priuata iura- Sed frinAta r-
me.ita,qu^ robrie^fanftejreuerenter neceffariisrcbus adhiben- ^^'^^ ^'''f'^ #
tur.damnare nimis pcricnlofLim fuerit : quje ipfa & ntione & "'^"^^^^^iontjn
exemplis fulciuncur. Nam C\ priuacis m re ?raui&feria Dcum ^*"^'"/'^*">/;«''-
inter fe ludicem appcllarc iicet,muIto magis teftem.lnfimula- tnnceUU , qt,<t
bit te frater tuus perfidi^e.purgare te ftudebis,cx charitatisoffi- Dti vtrlum
cio:iIIe nulia ratione ratisficri fibi patiecur. Si in difcrimen fa- pr^fcrtbtt,
m;2 tua ob iliius obftinatam maligniratem veniat , fine ofFenfa
ad Dei iudicium prouocabis,vt cuam itinocetiamtemporcma-
nifedec.Minus eft teftem aduocare,fivcrbaexpenduntur. Noa
vidco igitur cur hlc illicitam afteranms atteftationem. Nequc Gen.n.i^.
dcfunt plurimacxempla, Si Abraham & Ifaac facramencum ^<^ 51.
cum Abimelech publico nomine pr^etexitur : atcertelacob & ^^" ?<•«.
Laban priqati eranc, qui nfutuo iuramento foedus inter fe fan- ^^'^i^-*-'/»
ciunt.PriuatuseratBoosjquipromifTumconiungiumRuthffo- ''^'"§•'^•'0»'
dem modo confirmauit. Priuatus erat Abdias, vir iuftus& ti-
mensDci.qui iuramentoafleueratquodEliaj vult perfuadere.
Nullam itaquemeliorem regulam habcojnifi vtiuramenta fic ''l^i"''* in i>
raodercmur netemerariafint, nepromifcua, nehbidinofa, ne '''"''^^«^*/»-
friuola: fcd iuftse ncceffitati feiuiant , vbi fcilicec vcl Domini ^"^"'^'''
gloria vindicanda, vel promouenda frarris jedificacioujuaiegis
mandarum fpedac.
PR^CEPTVM QJ/ARTVM,
Rccordare diem fabbathi vt fan(5llfices. Scx
CAP.VlJI. ^ f NSTIT y T I ON IS 1 1 B. II.
diebus cperaberis, 6c facies oiunia opeia tuarfeptimo
aiucm dic fabbathum lehouas Dei tui cft. Non facies
▼llum opusinco, &c.
^arti {»■£' ^8 Finis prsecepti cft vc proprfis afTc^ibus & operibus emor-
t<fti «xfofitio tui,rcgnum Deimeditemur.arqueadeaminedicacionem infti-
4ffi)tPi, tutisabipfo rationibusexerceamur. Vtrum,quoniam habcc
peculiarem & diuifam a reli<.]U}s confiderationem,paulo diuer-
c r t *i famincerprecationisrericm rc<][uiric.Vmbiat»le veceresnuncu-
pare folcnc , quod extcrnam diciob'cruacionemcontineac
qua; in Chrifti aduentu cum rchquis figuns abolita fuerir,quod
vere quidem ab illis dicitur : fcd dimidia tantum ex partercm
attingunt.Quare altius rcpeccnda eftexpofitio:& diipiciendse
rres cauf^, quibus conftire hoc mar.da:um obferuaflc mihi vi-
Frifnit, deor. Voluft enim casleftis Lc^,iftatorfub diet feptimi quitre
populo Ifrael fpirituale requicm ngurarcjqua a piopriis ope-
^lttfA. ribusferiaridebentfidcle3,vc Dcuni in fcoperari /inanc.Dein-
de ftatum diem efte volu;c, quo ad Lcgem audiendam & cere-
moni.isperagendas conuenirent,vt:i faitem quem operum fuo-
rum n.editacioni peculiariccr darent : vt hac recordarione ad
TeyM. pietafcm exercentur. Tcrti6,feruis,& iis quifubalioiumdege-
rcncimperio, quictisdiem indulgenduui cenfuit.quo aliquam
haberent a laborc remifTionem.
19 Illamtamcn/piritualisquietisadumbrationemprima-
Trtm* eauj* ^^^^^^ .^^ fabbatho locum tenuifte,muitifariam docemur. Nul-
ntudlu^^qme- lius ferc fiquidcm pr^ccpti ©bedientia ^euerius Dominus exe-
tii adumbrAttt gic. Quum fubucrfam omncm rellgionem vult apud Prophc-
frtmariumh' tas fignificare, polluta,violaca, noncuftodita, non farxfVificata
ctim tn het f^afabbatha conqucritut : quafi^omiirohoc obfequio , nihil
frsctftotentt. ^^^^^y^^^^ rcftaret m quo poflethonor.iri. Eiusobfeiuantiame-
EzTi*o.,\*'& ximiis cncomiis profequitur; vnde & fidelesjnter aliaoracula,
i2.8^&ij.*38. fabbathircuclacionemmirifice ^ftimabant. Sicenimloquun-
ler. ry. 11.2». tur Leuitjeapud Nehemiam,in folenni congregatione, Often-
^ 27. difti pacribusnoftris fibbathum tuum fasidum.mandaca & ce-
Icrastf.i. rcmonias&Lcgemdedifticispcr manumMofis. V desvtfin-
Nchcm.j.H- guiari jjignationchabeatur interprarceptaomnia lcgis. Quat
omniapertinencadcommendandammyfterij dignicace, quod
a Mofe & Ezechiele pulchcrrime cxprimitur. Sic habes in
Exod.1j.31.3f. Exodo , Videte vt fabbathum meum cuftodiacis , quia fi-
G^od iidlcHt gnum eft incer mc & vos , in gencrationibus veftris : vc fciacis
T>tum efie m- quod cgo fumDominus c^m fanftifico vos. Cuftodite fabbathu:
ftrumfitnaifi- faiiftum cft cnim vobis. Cuftodiantfilij Ifraelfabbathum, &
cmtirerri, celebrcut illud mgenerationibus fuis.padumeft rempitcmum
F.ac.ao.i2. .^^^^ mc &filiosIfraeJ, fignilniquepcrpctuum. Fuliusetiam-
nuu»
Dl COGNIT. DEI RIDBMPTORIS. 1^©
«uni Ezechiei; cuius tnme funima hiic rcdit^eflc in /Tgnum quo
liraclcognorccrctjDeuni eHc luum ianflificarore. Si sa<fb'fica- '^■»iefcquim
tio noilra proj-Mie voiunraris moitificatiuncc6liir,iain (epro- /'''■'''»"'«»3 »0-
fertaptif/imafieniexcernicu reipfa interiori anaiooia.Quief- '^ ^-y^/" "^^j*
ccndumoniinnoeitvc Deusjnnobis opcrctur.- cedcndun-i vo- t^yn ir^tdm-
Iuntatcnolha,re^gnandumcof, abdxandje cun^-^carnis cupi- w;«.
dicares. Dcniq; feii.mdum c[\ ab omuibus proprij ingenij mu-
niis, vcDeum habcnces innobis O;. erancem, inipjo acquielca- ^*^^f-i''i&
mus,quemadmod:'m Apol^olusqi.orjuedoccc.
50 Pcrpecuain iliam ccliationemliiiiais repriierenrabacvnius f, ay.is arca^
dici ex kpcenis oberuaiio: tjua? vc inaijri religione colererur, t,am figmfica-
eam exemplo fuo i^om iius connnendauir. IMon enimad exci- tionem m nu~
tanduiiihuminis rtudium mcdiocriter valec vtfe ad Creatoris ^'^'^^^^iitrttt^
imicacionen) cc.idercn-^utrit. Siquis arcanam aliq-jam in .'ep- j''''^"^/"'^'^*/'^*
renano numcro (ignincaiionem reqiurar , ouando hic n btn- pentur.fabba-
pcura peifc^irtioniscil; niunerus , non finecjufa dele<5iu~ c'f ad thi ptrpttut-
nocandam perpecuicarcm.Cui & iilud /uftragarur, qubd Mofc:; ti^,;^ mvlti-
in die quo narrat requieuifle Dominurn ab opcribtis .'ujs^fincm ^^ "^*^ /'*''/*'!
delcribends dicrum ac n.idium fuccelTionis facir. Porefi & al- '"*
tcra probabilis aflerri tiuwicri notatio : quod fcilicci deugnarit
Dominus nunquam iblol<'Cuna fore fabbathum donec ventum
ad vltimum diem fucrir. Noftram enim in illo beatam qu^ercni
liic inchoamus,in ca nouos quotidie progrtllus facimus : fed , .^
quia af/idua eft adhuc cum carne niilicia,non prius conrumma- '^^*
bitur quamimplebitur illud lef.uxde continuandaneon>enia
cumneomeniaj(ibbatl?ocu(n iabbuho,nempequumericDeu«
omniain omnibus.Vidcri crgo pofit Dominusperdiemfcpri- t-Cor.ij.atf.
mumpopulo fuo dciinea/rcfuturam 'm rabbarhiin vlrimL' dic
perfedionem : quo continenti /abbathi mcditarionead hanc
pcrfeftioncm tota vica afpiraret.
?i Siquis hancnuir.eriobreraationem cen nimisarguram ^i fimpUeim
faibdiat, nihilimpedioqu')niinus /implicius accipiar : Domi- ^'"/"^»^4^«.
num certumdicm ordinafle , quo ad mcditandam rpiritualis '"^'^^'^J^i"*od»
quietis al'/iduitafem populu-s /ub Legis^p^dagogia exercerecur. neitA^tierve
Septimum al'/igna/rcjVcIquiafufhccfeprouidcbac,yel vt pro- tua. \ofirorum
po/itaexemplifui/imilitudinc, melius populum exrimularct: cperunK^utete:
vel certe adraorerecno:iali6 fpedire /abbathuni ni/i vt /uo ''■^ tam^,, -j
Crcatori conformis redderecur. Parum cnim intereO ; modo ^'*P'*'J^'^*°f*
myfterium,qiiod pixcipuc deliaearur,mane.irjde parpetua no- '*'''^^ " -^'
Itrorumoperumquietc. Adquoaconremplandumidentidem r^^,
rcuocabant lud^Bos Prophetae : ne carnali ce/Tationc defwnftos [efa. j8.ij,
fepucarent.PrjBtcrallegatosiamlocosfichabes apud lefaiam,
Si auerteris afabbathopcdem tuum vtnon facias voluntatem
tuam in die fando meo , & vocaueris fibbathum delicatum &
fan^ym Dommi gloriojd 'i 5c olorificaucris cum dum noi»
CAP.VllI. IN STIT VTIOMIS LIB. 1!.
facts vias tuas,& non inuenitur voluntas tua vt loquaris fermo-
ncm:tunc delcAaberis fuper Doaiino,&c. Cajterum non dubiu
c^hr^i"adtten- «^uin Doriiini Chrifti aduentu, quodceremonialehic erar,abo-
tu abrogata, . iitum fuerit. Ipfe enim veritas eit, cuius prsefentia figur^ om-
Kom.6.4. neseuancrcunt:c'.^rpascuiusarpedujvmbr^relmquuarur.lprc,
inquam,verum (abbachi compiementum. Per baptifmufn illi
confepulti,in confortium mortis eius infiti fumus , vc rcfurrc-
Col. v'^' * ftionisparticipesjin nouitate vic^ambuiemusldeb iabbathum
*7« vmbramfuifle rei futurse ahbi fciibit Apoftolus: corpu^ exrare
in Chrifto jhoc efufolidam veriiacis fubftanciamjquam illo lo-
co bene exphcauit. Ea non vno dic contenra eft, fed toto vitas
noftriecurfu,donecpenitusnobifnietipfismorcui,Dei vitaim-
pleamur.A Chriftianis ergo abefledebecfupcrftitioia dierum
obferuatio.
SesHfld ^ter- ^ ^^ Enimuero quoniamduiepofteriores cauf^e yeteribusvm-*
ttd caufe *x- ^^^^ annumerari non debeut, fecuhs omnibus perxque cunucr
^ulT/em Tf- niunt: abrogato,fabbach<i, mccr nostamen etiamnumlocum
tftt rejpe£lum iftud habct, vt ftatis diebus ad audiendum verbum , ad myftici
ptrpetHum* p3nisfraftionem,ad publicas orationcscoueniamus: dcinde vt
^onjirmati:, feruis & operariis luaderuri labore remiffio. Vtramque in
fabbathi praeceptione cur^e fuiflcDomino , proculdubio eft.
Priorabundc teitimonij.velin folo IudjEorumvfu>habet. Se-
cutidam flgnauitMofes m Deuteronomio,his vcrbis,vt requie-
fcat feruus tuus & ancilla tua,flcut & tu: memento qu©d & ipfe
&tuM-i4> feruicrisinitgypto.Iceinin Exod. Vtrequiefcatbos&aflnus
lx«d.x}.u. jyyj.g^ refpirct filius ancillat tu2e. Vtrunque quis neget nobis
perinde acludasis c«nucnire? Cenuentus Eccle/iaftici nobis
Dei verbo prajcipiuntur: & eorum necelfitas , ipfa vita? expe-
i.Cor.»4'4«' rientiajnotafatiseft. Nifi ftati /inr,&fuoshabeantconftitutos
cli^s,quomodo haberi poflunt? Omnia deccntsr & ordinc ge-
Tcnda internos funtcx Apoftolifententia. Tantum vero abeft
quitt dccorum & ordo , nifl ift.ipolitia & moder.itionc confct-
uaripofflt, vt praifentiflima impendcat Ecclei[ise perrurbatio
&ruina fi difl®luatur. Q^pd fl eadem nobis neceffltas incum»-
bit,cuius in fubfidium lud^is Dominus fabbathum coftitucrat:
ncmocaufeturnihilaliudadnospertincrc. Voluitenim pro-
uidentiffimus& induIgcntifflmusPater nofter,noftr2e,non mi-
t>e cwMnth- nus quam ludxoruni neceffitaii profpicere. Cur non quotidic,
hns fytrit» inquies,potius conucnimusjVt ita toiiatur dierum di{crctio?v-
tinam illud quidem daretur i &fancdignaeratfpirituahsfa-
pientia,cui quotidie decideretur pareicula aliqua temporis.Sed
(i amultorum infirmitate obtineri non poteft vt quotidiani
conuentus agantur : & charitatis ratio plus ab illis exigcce non
permittit : cur non pareamus rationi quam nobis vidcmus Dci
Yoluntate anpofltam?
I) Pau-
>em
OB COGNIT. Oil RIDEMPTORIJ. 15!
5? Paulb hic co^or efle Iongior,c|u6d hodie ob diem Do- ^^ dieiyomi-
minicum tumultuantur nonnuUi inquieti rpiricuirPlebemChri- ]\l\/^l'J^^
Aianam quiritantur in ludaifrao f^ueri , quia retinct aliquam ^^^ ^'^- ^,^^
dierujTj obreruationcm. Ego autem refpondeo,citraludaifmu chriflianam
dicsiftosanobis obferuari.-quia lonoo interuallodiffcrimus m ftcinltida*fm»
hac p.urc <i ludxis. Non enim vt ceremoniam ardiffima rcli- /'"'»'* ^»»»'''-
gione celcbramusj^ua putemus, myftcrium fpiritualc figarari:
icd fufcipimus vt rcmednim rerinendoin Ecclefiaordinine-
ceflarium. Arqui Paulus docet , non efle in eius obferuationc
iudicandos Chf iftianos: quia fit vmbra rei futura?. Ideo timct Col.i.itf.
neinterGalatasfruftra laborarir , qu«d adhucdiesobferua- oi»«<3;^-
renr. Et ad Romanos aflTerit fupcrftitiofum eflc fiquis iudicat ^XTio.lu
interdiem &d!e,n.Atquispra?ter iftosdLintaxatfuriofos, nou Rom.i^.j.
videatdcqua obferuationeinrelligat ApoHolus? Noncnim fn
finem iftum politicum& Ecclefiafticum ordinem refpicicblt:
fed quum , tanquam rcrum fpiritualium vmbras rctincrent.ta-
tundcm obfcurabant Chrifti gloriam & EMangelij lucem. A
manuariis operibus non idcofcriabanturquodeftent afacris
ftudiis & medirationibusauocamenta : fed religionequadam,
quod feriado, rKyfteriaoiim commcndata recolere fe fomnia-.
bant. In hanc, inquam, prarpofterrim dierum difcretionem in-
uehitur Apoftolus : non m kgitimum dclcftum , qui focietatis
Chriftiana: paci feruiat. Siquidem in Ecclefiis ab eo inftitutis
fabbathum in hunc vfum retinebatur. Illum enimdiem pr^- , cj i^,^^
fcribit Corinthiis, quo fymbolaad fub?euandos Hierofolymi-
tanosfratrescolligantar. Si timeturfuperftitio; pluseratperi-
culi in ludaicis feriis , quam in Dominicis ( quos nunc habent
Chriftiani) d.cbus. Nam quod ad euertendamfuperftitioncm
cxpediebit , fublatus cft lud^cis religiofus dies:qHod decoro,
ordini , paci, \n Ecciefia retinendis neceiTarium erat , alter in
cum vfum deftinatus eft.
34 Qiianquam non /ine dele6lu Dominicumquem voca- B^auo i.hiiu iru.
mus diem veteres in locum fabbathi fubrogarunt. Nam quum ftitutt.
vcrarilliusquietis, quavctusfabbathum adumbrabat, in refur-
,redione Domioi finis fit ac complcmentum , ipfo die,qui vm-
fcris finem attulit, admonetur Chriftian! ne vmbratili ceremo-
nix inhsercanr. Neque fictamcn feptenarium numerum mo- ^ ^«o tamtn
j(Tr,vt eius feruituti Ecclefiam aftringam.nequc enim Ecciefias *^# deLetf,,^
damnanero , qua? alios conuentibus fuis folennes dieshabeant, J','^^^' "'"
modo a fuperftione abfint. Qn^od crit fi ad folam obferua- ^'
rionem difciplin^ & ordinis bene compofiti rcferanrur.SumrDa
fir : vt fub nguraludasistradebaturveritas^itanobis finevm-
briscommendatur : primum , vtperpetuumtGtavitafabbi-
thifmum meditemuranoftris opcribus , quoDominusin no-Zumrmt ^r^^
bispcr fuum Spiritum operetur: deindc vt pia opcrum Dsi re - .fpf/.
t. li)
CAP.Vni. iNs TlTvTl oNl s LXB. II.
cognitfone priuatim fe qiufque, quotiesvacat.dfligenterexer''
ceatrtumetum, vt omncs {tmul lcgitimum Eccle/i.-cordinem,
ad verbum audiendiim , ad facramentorum adminiftrationem,
ad publicas orationes conftitutum, obferuemus.tertio ne nobis
De hac li- fubditos inhuivianirer j^rcmamus.Itaeuanefcunt nugae pfeudo-
bertate vide propheta"um qui ludaica opmione populuni fupf rior.bus fe-
Socratem culis imbLjcrunt,nihiI aliud affcrentes n:fi-abrogatum eife^juod
hift.tii. h . ceremoniale ^rat in hoc n andato ( id vocant fua iingu;i
" *^ * dici ("eptiina: taxationem ) remanere aurem quod morale
eft,nempe vnius diei ob'cruat!oiifm in hebdom.Tde. Atqui id
nihil almd cft quam in ladarorum contumeliam diem mutare,
dvA fanditatem animoecuulem retinerc.fiquidem m.met nobis
etiamnum par myftenjui diebi.-s figmficatio quf apud lud^os
locumhabebat.Etfan;^ videmusquid tahdodrinaprofecerinr
quienimeoruni confticutionibus lisfrcnt, craffa carnaliqj fab
bathifini fupcrftirionc lud.^os ter fuperanr.-vt nihilominusho-
dieipllsconucniantobiur^arioncsquc :ipud lefaiamleguntur,
quam iis quos fua aetate Propheca iricrepabar. Ca?terum gene-
icfa.f.&sS.ij. ralis doftrina pr^ccipue tener.da ef>;ne religio inter nos vel c6-
cid.u vel languefcar, dih'genrer colendos cfle ficros coetus , &
cxternisi fubfidus qu^ adfoiicndum Dcicultum valeantope-
ramdandam elle.
P R /£ C E P T V M Q V I N T V M.
Honora patrein tiuMi (SvT iiiatrcm vt fls loiigseuiis
fuper terraiK cjuam ichoua Dcws tuus datiirus efl
tibi.
^■ntipr<tct- 5^ Finis cft,Qiipniam Domino Deo C^)z di /]5o{itionis con-
ptt , (juoi eft fernatio cardi eft ordinatos ab ipfo cmincntia! pradus oporte-
d£ tabuL ex- ^^ "^bis cHe muJolabiles.buma igitur erit vt quos nobis prajfc-
po/i-io , fimsy cit DQmin*,cos fufpJciamus^eorqjSc Iionore &obcdfetia&gra-
fnmma. cT /«- titudinc profcquimur.Vndc fequittjr interdidum.nequid eoru
teydiilum.Hn- dignitatt,vel conretnp:u,veI c6rumacia,vel Jngratitudine dero-
nor parehttbtu geniu^^.Stc eniin late pater vocabulum honoris in Scriptura, vc
^xjtew. ^^, q^m^, Jjcir Ap )ft,,Ius , Pre^byterosquibene prasunt, duplici
teat. honoredignos eitc no mouo reacrencia iis debeiiintelligit,lea
i.Tiro f.JT- vquam mimfterium eoril remunerationem merctur. Quoniam
Cni p^-ris cir aucem hoc de fubie^ftione prseccptum cu humani ingcnij pra-
tnuns mmt- mtace \rilde pugnar(quod,vt eft cclfitudinis .ippetecia turgidu,
"^^* segre fe fubiici (iiftiuet) quac narura maxime amabilis eft ac mi-
fti^c inuidioCi fuperioritas, in cxcmplar propofitacft:qu!a Pa-
cilius animos noll-ros emoUire & infledere ad fubmiffionis
confuecudinem poterat. Ad omnem er^o legitimam fubic-
dione ab ea qu^ facillima eft toleratu» nos pauiatim aflTucfacit
Domi-
OB COGNlT. PEIRIOIMPTORIS. T^
Dominus-.quando cftemnium eadem ratio. Siquidem quibuB
artribuic eminentiam.quatenus ad ea m tuenda necefle eft.fuum
cum illis noinen communica;. In vnum ipfum ica conueniunc Cuinmen Fa-
Parri», Dei ac Domini rimli , vr quocicsvnum-aliquem exiis trt$ cenHeniAU
a.idimus, maieftatis illius (cnfu animuni nortrumfeririopor-
teat. Quos crgo iliorum facftparcicipcs, eos quadam fulgoris
rni fcmtilli iliurtrat , vt (in: pro fjo quif^ue loco fpedabiles.
Itaqui nobiseltpater, ineodiuinurn .ihquid reputare par eft:
quiadiuinumtirulumnonfine caufa gerlt. Q^i princeps cft,
qui duminus, habet nonullam honoris cum Dco communione. ^^^ mtsreSf
5$ Quapropter ambiguum eHe non debet quin hiz vniucr- dtgmne an in^
falem regulam Dominusftat-jar: nempc prouc q»jenque noui- dignifuit qni-
nms efle nobis cius ordinationc prx'fec1u. vt ipfum reuerencia, ^'** '^o«<" iile
obedientia, gracitudme, & qiLiba.<: poflumus officiis prolcqua- '^^fi^^^'-^'
mur.Necintereft digniae 3.n in iign! /inr cuibus honor Jfte de-
fcracur.nam qualcfcunquc fint tande.non c"t'^-!en ^nc Dei pro-
uidentia hunclocum afl^rquui fiint.cuius ratione ipfe Legifla-
toreos honorari voIuit.Nominatim CTmen de parentumrene-
rentiapr^cepit, qui nosinhanc vitam fuftulerunt.ad quam na- qy^^jip^^^ au-
tura ipfa quodaiiimodo inftituer« nos dcbct.Moftra enim funt, fg^ fanatur
non homines, qui oatriam poteftatem contumclia vel peruica- er\* parentes
cia infringunr.Idco cundos parentibusimniorigerostrucidari *<"?<"'.
iubccDominus , vcbeneficio lucis indi^nos, qui non recocno- ^
r ■ • A •• ^ ■ j ^ Cu:us tresfunt
Icuntquorum opcraineam peruenermr.Arquecx variisquide ^^^^^ ^
Legis appedicib* apparet veru effequod annotauimus,tres efte
honorisdequ© hicloqu tur parte<:,reuerentiam, obedieciam,
' gratitudinem. Primam Dominus fancit d^m interfici pra?cip!C '^'*erenuA.
qui maledixerit patri aut matri. quandoquidem illic con;em- E'^»:^-»-»?-
ptumacGont^mehamvmdicat. Secundam, dumaducrius im- prou.jo.io.
iiiorigeros& rebclles poenaii mortisedicit. Adterrian perci- oeuc.ii.iS.
netquoddicitChriftus Matth.iy. Ex prsceptoDcieiTe vcbe- Mat.15.4.
Jicfaciamus parcntibns. Ecquories mandati mentionemfacit Ephe.^^.i.
PauIus,obedientiam in eo rcquiri intcrpretatizr. ^J*'^'^* ^'^^'
97 Subneditur nromiffio: commendacimis vice,qu:5 maot's '^ ^'"]"^'
1 V T-x r I A » • • r \- -r ^ratitudo.
admoncac<juamgrataDeo fit,quelHcnobi<;imperacuriL'bmii- p^^^,.^^^^
jfio. Iftum enim aculeum excicmdo rorpori noftro admouci: ^uorfumnudi-
Paulus , quum dicitmandatum hoc eflc primum cum promif- tafit.
iione. S\ quidcm qu3c in prima tabuli prajcef/it , non fpecialis
& propria vnius mandati fuit, fed ad Legem vniuerfam cxtcn-
deb.itur.Porrb fic accipienda hafc cft.PecuIiarirer Ifraelitis lo- ^ofenftt ai^
quebatur Dominus de terra quam illis promiferat in ha.'redits- «tpf'»da.
tem Siergo diuinsebenignicatis arrhabo eraccerracpofleffio,
non miremur fi Dominus teftari volueric fuam gratiam , vi^
longitudinem largiendo, pcr quam fiebat vt diururnus caipere-
£ur Tui beneficij friift*.Sefuser§o eft.Honora patrcm 8c ^acre,
r. iiij
^^^•VIM. INSTI T VTIONIS LIB. II.
quo per longum vkse fpatium frui tibi diu Uceu ea terrx! pof-
1>r*fem vita, ^^^^0"^ qu^ tibi futura eft in grairir me.e teftimonium. Cxte-
dtuiuabejjedt- f"ni , quiatota terra fidelibus bcnedida eft , pr^efentem vitam
Hionu teftimo. incer Dei benedtdiones mcrito reponintu?. CJuare ad nos fimi-
mum. literipeaat ift^Ec promiffio, quarenusfcilicecdiuinajbeneuo-
lenti^documentum nob.s eft pr^Bfentis vitgduratio.No enfni
ea autiiobis piomittitur, autpromiiTa fuic ludjeisjquafibeati-
tudinein fe cosincrer: fcd rjuia rymbolum piis eflefoletdiuinar
'Exctftionii indulgencia?. Qiure Ci contingar ante maturam^taTcm obfe-
filuur'''*' ^ ^^^"tem parenribus fihum e vira abripi (quod non rarocerni-
tur)nihilo minus in fiia? promiffionis complemenro conftailtcr
Domjnusperfeuerar,cjuam fieum ccntum ttrrariugeribusmu-
nerctyr cui vnum modo pollicicus erac.Totum m hoc /icum cft
vcexpendamus longani vitam eaccnuspromittiquatenusDei
benedidio eft;benedi(ftionem vero effc cjuacenus diuinx grati^
eft documentum; quam ipfc per mortem infinito vberius& fo-
Iat adutrft, ^*^^"^ fcruis fuis teftificatur & re ipfa demonftrac.
tmmorigeris fi- 3^ Adha:c,dum pr.^fcntisvitarbcnedid-onemDominuspo!-
Irp fnalediciio licctur filiis qui parcntes qua decec obfcruatione coluerinc; li-
demnciatur. niulinnuit , omnibusimmorigeris ac mobfequcntibus cerrif/i-
mamimmineremalcdiftionem , cuinedeiircxecutio,eos pcr
Legemfuam mortis iudicio obnoxiospronunciac , ac fupph'-
cium deipfisfumi madac.Siiudicium effugiuncipfe vltion^ex-
pecit quouis modo. Videmus enim quarusnumerus ex hoc ho-
minum generc vel in pr^his vel in rixiscadan:ilij infolitis mo-
dis^fflipuntur. omncspropecomminationem hacnon efleva-
nam argumentofunt.Quod fiquf eaarduntad vltimam fcncftu-
tem: quiain hac vita, Dei beRcdidionepriuati,nihiIaIiud qua
mifcrelanguent, &maioribus inpoft^rumpaenisreferuantur,
. mulciim abeft quin benedidionis piis filiis promifl"^ fiant parti-
pxrentibui &• ^^P^^' ^^" ^^^^^ eciam obirer annorandum , quod ilhs obedire
tjs ^utpAren- '^'^"'1?^ Jn Domino iubemur : ncque id obfcurum eft cxiaAo
pwiloctm ob. priiis fundamenco, praffidcnt enim eo loco in quem euexit cos
ttfient fit ohe- Dominus , communicaca cum ipfis honoris fui portione. Qu^
nirne^^ir''^^" crgo fubmiffio illisexhibccur,adfufpiciendum fummum illum
7n[irua,o^''* Patrem gradus cflc debcc. Q^are C\ in legfs cranfgrefftonem
Ephef (J.i. "^^ inftifanf,merito tum non parentes nobis habcndi funt,fed
cxcranei, quJ nos a veri P.itris obcdienm fijbducere conantur.
Sicdeprincipibus, dominis,& vniucrfo fuperiorumgenereha-
benduni. Indignum enim&abfonum efl vtad deprimcndam
Dei celfitudmcm eorum eminentia poIleat,qu2E vcab illa pen-
dccica in ilhm deduccrc nos dcbet.
PR/ECEPTVM SEXTVM.
Non occide^.
59 Finis
»1 COGNiT. Dli REBfiMPTORIS. IJJ
^p Finis pr^Ecepti eft ; Qupniani hominumfgcnus vmrate j^^,- ^^^^^^,/
quadam Dominusdcuinxit, incolumitatcm omnium rnicui- <.x;.oyjri», finii
quc debereefle commendatam.In rutuma ergo, violentia om- &• fumma,
nis & iniuriajac omnino quaeuis noxa,qua proximi corpus lae-
dat ur.nobis interdicicur. Ac proinde iubemur, fiquid in opcra
noftra ad tucnda proximoru vicam fubfidij eft,fidcliter impen-
dere,qux ad eorun» traquiilitatcm faciunc, procuraterdepcllc-
disnoxisexcubare:fiquo indifcrimine luncprarbere manuau-
xiliarc-Si Deum legiflatorem/ic loqui recordaris,{imulcogica e^um Legifld-
velle pcrhanc regalam anim^e tuas moderari.Ridiculum cnim tor ft ^irttua^
forec vr is qui cordis cogitationes fpcculatur jiifqucprsecipuc ^^^^hon^d^ium
immoratur.ad veram iuftitiam nihil quam corpus erudiret.Er- 'Z^^Jj^^glfl//^
go &homicidium cordishac Legc prohibetur,& pr^cipiturin- ajfeSlum com-
tcrior .ifFedus conferuandse fratris vit^e. Manusquidem homi- fgyuanda vita
cidiu paricfed an;musconcipit,dum ira & odio inficitur. yiic prrximipr^ti-
an irafci aduerfus fratrcm pol/is <]uin 110x9 libidine ^rdeas. Si /»'•
rionirafci^crgo nec odifterquando odium nihilaliudeft quam
ira ioueterata.DiflimuIes licec&vanls ambagibus extricdrece
coneri's:vbi velira vel od/um eft,illiceftmaleficas affeftus. Si
tcrgiucrfari pergis,iam orc Spirituspronuntiatumeft:,homici-
da cile qui fr.itre in corde fuo oderit: ore Domini Chrifti pro- i.Joan.j.iy.
nuntiatumeft reu efleiudicio qui fratrifuoirafcitur:reumcfle Mattk.j.ax.
concilio qui dixeric racha: reum efle gehennje ignis qui dixe-
ricfatue.
40 Duplicern aucem xquitatem Scripturanotacquaniti- '^'''' ^«?^';f
tur hoc prajceptu.quia & imago Dei eft homo , & caro noftra. hmus fractpn.
Quarc nifl' imaginem Dei violare libeat,facrofan^um habere , n^^^g ga ,-.
ilIum:niflomnem exuere humanicatem, vtcarncm propriam magoDei.
foucredebemus.Quse arcdcmpcione& Chriftigratiaducen- i.Et caromfirg.
daeftexhortatio,aIibitraftabitur. Duoillanaturaliterinho- Lib*?- c«7* .
mine conflderari Dominus voluit, qua? nos ad coferuationcm {'^"* ^'^' i'J*
eius n>ducerent:vc & fuam imagmein ipfo mipreliam reuerea- „ jj^^^
mur,& carncm ooftram amplexemur. Non ergo euafit homi- iib,4,c.i.feft.
cidijcrimequiafanguiniseftiiflone fibi teperaric.Siquid ope- 1j.14.15.1tf.17»
reperpctrasjflconatumachinaris, d voto &coniiIio concipis 18.19. &c. if .
quodalreriusfaluti flc aduerfum , homicidijreus teneris. ^«^•J^"'^^'
Nifi rurfum illa pro facultate & opportunitate tueri ftudcs, ea
quoque immanitate Legem prsuaricaris. Q«pd /1 tantoperc
de corporis incolumitate Iaboratur:hinc colligamus.quancuni
ftudij & operar faluci aniina: debeatur qux ia immefum cbram
Domino praeoellic.
PR^CEPTVM SEPTIMVM.
Non iiicechaberis^
eA^.rHU INS TIT V TIONIS ItS. llt
4» ^inis eiusjQu^Ia pudicitiam & puriratem Deus amat.fie-
Septimt^dce- ceflereanobis Oinne.n immunditiem oportere. Snmmaigitur
nu/jr /umma. C"f,vt neqi^a ipurcitiajautlibidmofamtemperiecarnis inqui-
Cur fcort^io- nemur.Cui relpondetaf(irmarJuumpr^ccptum,vtcafte& con-
nem vetat, tincnter omnes vir^e noftr.E partes moderemur. Scortationcm
aucem nominatim verac,ad quam tendic omnis libidorvt illius
fQedirate(qu5ecrariioreft&p.iIpabirior,qua!:enus fcilicet cor-
pori criam maculam inurit) in Iibidinis cuiufuis abominatiouc
nos adducat.Quoniam hac legeconditus efttiomo vt folita-
riam vitam non agatjfed adiuncfio fibi fabddi o vtatur : deinde
ex peccatimalednftione in hanc necefiitatem magis addiftus
. , eft:quantufatiscrac,Dommiis opitulatuscftnobisinhac par-
m rtrnedtHm-» f<^ ^'"coniugium inltituit,cums Jocieratcm ruaauthoritateini-
* cam,lua quogue bcnedidione fandificauit. Vnde conftac & a-
liam quamlibet,cxrra coniugium focietatem, coram ipfo ma-
Jcdidam eflTeiSc iliam ipfam coiugile in neccfitaris remedium
cfTe ordinatam.nc incftlacnemlibidinem proruamus, Neer-
go nobisblandiamur , dum audimus non pofte virumcunn
muliece,fine Dci miledidione.eius coniugiuaj copulari.
€tntftieti£ (f». ^^ iamquu pcr natur^ conditione&acccfa poft lapfum libi-
num,txtmiiim (Jinc,mulierisconfortio bis obnoxijfimus,nifi quos /ingulari
Im foUuT^ei- gratia Deusindc excmit;videat finguli quid fibi datum flt. Vir-
^tltis omnin» ne ginitas,fateor,virtus cft non confcmncnda: fcd quoniam aliis
$atu7n,a.iit ad ncgata cft , aliis iionnid ad tempus concefla , qui ab inconti-
tempHs cmetf nentia vcxantur , & fuperiorcs in certamine eiTc nequeunt, ad
jnmeit, matrimonii rubfidiufeconferat.vtitain fuJBvocationis gradu
caftitatcm coIanT.Namquinoncapiunthoc verbum , /inon
propofico cocefToque remedio intempcranciae fuse fuccurrant»
Obiemonis pro cu Dco pugnanf,3c rcfiftur eiu^ ordinationi.Ncquc mihi quif-
tmlibatHfdilti. pian^ obftrepat(quorf mulci hodie faciunt)Dei fe auxilio adiu-
Pfal £um,omnia pofle. Dei cnim auxilium nonnifi iis adeft qui in
viis fuis ambular:hoc eft,in flia vocacione, a qua fe omnes fub-
ducunt, qui pr^eteriiis Dei fubfiiiis necef/icates fuas fupcrare
eJudariquc inani temeritntc conrendunt. Contincntiam fin-
Matt.i^. i.x.i. gularc cfleDeidonum,atqueex eorum generc qux nonpro-
mircue,nccin vniuerfiim corpori Ecclefi^,fcd paucis mcmbris
conferantur.Dominusaffirmat. Primum enim ccrtum homi-
numgenusfacitquod fecaftrauerit propter regnum c;eIorum,
hoc eft,vt folur ius ac libcrius vacare regni cjcleftis negotiis li-
ceat.Ac ne talemcaftrationem cfTe in hominis fltam potefta-
te,quis putet , poulo ante oftenderat non omncs cfl^e capaces,
quibus peculiariter e c^lo datum fit.vnde concludis , Qui po-
i Co ^^^ capcrc caplat.AfTerit ctiamnum apertjus Paulns dum fcri-
^^" bit vnumqucnquc habcre propdusn donum aDeo : ynum
^BE COGNIT. OJlRBOEMPTORlf. I54
f»c,alterum autem {\c. , -. ,. . ,
4? Quando aperca dcnuntiatione adinonemur,no efle cu- vnufquirqm k
Juflibec feruare caftitatem in cajhbarujetianifi rtudio & conacu cmmiio stbfii-
adid maxime afpircc: pecuIiarcmefTc grariam quam dominus nerepotejii^ui
nonnifi cercis hominibuscofctt, quoipfoshabeacad opus fuu ^"* '^^'^ ^^f*"'
expeditiores ; nonnc Dco & natura? ab eo inrtitutae repuona- !"'"' **7j ''f ''
musj iinon vitjenoltr^ genusadtacultatisnoftra: modum ac-
commodafnus.?Hic fcortationem Dominusprahibec cpurita-
tcm ergo & pudicitiam a nobis rcquirit. Eius feruand^ vna eft
racJOjVt fuo quif(];;e modulo fe mcti.itur.Nemo temere matri ^'^^*^^^**^ 1'*^
moniumconcemn.{r,veluti re fibi aut inutilemauc fuperuacua: ^*' '^'"'^„n
nemo cxlibatu aurer cxpetat quam li vxorecarere pofnr. Ne-^
qie in co etia carnii cranquillicati vel comoditatJ confufat.fcd
tarum vc vinculo hoc folucusad omnia pieratis officia proprior
/ic ac paratior. Ec quoni jm mulcis hoc bcneficium nonnili ad
tempus confettur, tandiu quifquc aconmgio abftincat quan-
diueric adlcruandum c^Iibatum idoncus.Siad domandum ii-
bidinem vircs deficiac,incellieat iam fibi coniugij nccerfitatem
a Domino impoficam. Hoc denionftrat Apoftolus quum pr^- *' ^^^'T- ***
cipit vc ad fjgieJam fcoriacionem vnufquifque vxorem fuam
habeac , & v aqu.^que mulier vlrum.Icem , Vt qui non poteft
fe c6tinere,m3trimoniu in Domino contrahat. Primiim figni- ^iincontinen'
ficac maiore hominum parcem inconcinenti-e vitio effeobno-^'* vittocaUys
xiam : deindeexiis qui obnoxiiTunr neminemexcipit qucm '' "'*'*'' ^*1
non lubeat ad vnicum iUud rcmcdium confugere quo impu- ^pu iy^aitutc
dicirije obuiam icur Ergo qui funt imrontinenres.fi \\^ ratione lt\ly*m indteit,
mederi negliguntfu^e infinnitati, eo ipfopeccat quod huic A-
poftoli mandato non obtcmperant. Nequc fibi blandiatur qui
mulierem non actingicac fi impudicitise argui non poffet^quu
incerim aninms libidme intus ardcat. pudicitiam enim definic
Paulu^c'5iun<f^am cumcafticatecorporis,animi puritatem.C^- i.Cor.y.j^.
lebs mulier,inquic,coeitat quae Dominifunt;quoniodo fanda Pudicttta def"
/iccorpore&fpiritu. Iraqucdum fupcrius illud pra;ceptum '"''"'
ratione confirmac.non tancum dicit meliiis efle vxorem ducC-
re quam fcorti focietace fc poliucrc , fed dicic melius cfTc nii-
berc quam vri.
44 Porro , fi coniuges recognofcunt fuam focietatem efle '^^»''''' '''<«»
a Domino bencdidam , eo admonentur non cfTe intemperaca ^ZnTubd'-'
& difToIuta libidine confpurcanda.Non enim fi incontinentise „f ^Vc V*»^
turpitudinem velatmatrimonijhoneftas, ideo eiusirritamen- Uxent. vtv^
tum protinus efTe debet. Quarenonomnia fibi licere coniu- xontm adulte^
gcs exiftimef^fcd fua quifquc vxorem fobrie habeat,& viciffim rtpotiuf qukm
vxor virum : ficagentes ncquid omnino indignum honeftatc ?f'''* '^*"'^'"
acicmperantiamatrimonijadmittant. Sicenim ad modum& ' ^^^'
modefiiam rcuocari decet coniugium in Domino ccnt^ji-
tA^.WllU iNSTiTrTiONFs tlB. l f .
<^um,non in cxcremaniquaaiquelafciuiam exundarc. Hafrc
Amb.lib.de petulanciam Ambrofiusgraui quidem/ednonmdignarenEen-
fhilefoph. tia notauicquum vxonsadulterumvocauic qui in vfu conin-
quem citat gali nullam verecundi^e vel honeliuis cura habet. Poftrema
l^b^tra lu '^^^'^^^'""^ ^'^^^ ^"= Legiflacor fcorcarionem damner, nepe is^
lia.numl. "' S^W^"^ "ostotospo/TIdere dcb"at,iureruo,anim2e, fpiritus,
& corporis integritacem requiric.Ergo dum /cortari prohiber,
(imul vetat & lafciuo corporis orr,acu,& obfccrnis gefticulatio
nibusj& irapuris rcrmonibus alien^ padiciti^ infidiari. N6 c-
mm racione caret Archelai fentecia adadolefcente molliter &
delicate vltra modum vefiitum, non referre qua parte cinsedus
elTec.-fiquidem Deumrefpicimus.qui omnem contaminacio-
t> ni ,.e , c "^.'^^^''^'"^fuf' quacuque in parte vel anim^e vel corporis no-
^itd^luidt-A ^^^ ^^''^^f-Acne dubium fitjmemincris hic pudicitia a Deo
■ihic /andt£) comnqendari. Si pudicitiam requirit a nobis D ominus , quic-
rcpugnat , hor ^^}<^ iHJ aducrfum eft damnat. Proinde fi ad obedientiam ad -
.^^fi/»* ^,,ecf-lpiras,nccanimus prauacjpidine intus ardeac, nec oculi iri
fodammtur. corruptos afteauslafciuianc , neccorpus ad lenocinium ex-
coIatur,nec lingua fpurcis fermonibus mentem ad fimiles co-
gicationesilliciar.necgufa fua intemperieinflammet. Sunte-
nimomniaeiufmodi Vitiavelutiniacul^ quxdam quibusca-
fticatis puritasconfpuEcatur.
PRi£CEPTVM OCTAVVM.
Non furtuin facies.
c^af.tprdce- ^^ Finis,QuonIam abominationicft Dcojniuftiri3,vtred-
ll! ^5?'^'"'^' daturvnicuiquequod fuum cft.Summaigicurerit, nosvetari
rebus ahenis inhiarc, ac promde mberi luis vnicuique con(«r-
uandisbonisfidelem operam impendere. Sie enimcogitandu
cft,vnicmquceuenif?e quod poHidetjno forruita fortc, ft^tx
diftributione fummi rerum omnium Domini: non pofTe igitur
pr^euerti malis arribus facultatcs cumfpiam quin fraus diuinr
^atmr fur- dirpenitioni fiat.PIurima autem funtfurtorum genera. Vnuni
lorum gcnera. cft in riolentia.quum viquacunque &prxdatoria licentiaa-
liena diripiunrur.Alterum \\:\ maliciofa impoftura: vbi fraudu-
lcntcr inccrcipiuncur. Aliud in te(?liori callidicace; vbi per (1^2-
S^t fmt mala ciem cxcuci uncur, Aliud iw blandiciis:vbi fub donatioais pre-
(irtes herprx- tcxcu emunguncur. Sed rie in generibus reccnfcndis nimium
'pto (Umna^ inftftamus, arces omnes, qaibus proximorS poffeffiones & pe-
*"*• cuni3E ad nos deriuincur , vbi a fynccriracc dilcdionis, ad fal-
lendi aut quoufs modo nocendi cupiditacem obliquac,pro fur-
tisnouerimiis cfTe habendas. Inforenficcrtaminc obcineant
liccc,a Deo tamen non fecus seftimancur.Nepe videclogasca-
pcLones,qaibus fimpliciorem homo vaferanimam incipitirre-
tirc>
» E C O G N I T. £» B I R 1 D B M P T O R I S. ij^
tircjdonecin fiias tandem naflasactrahat: vidct durasinhuma-
nifque kgcs,quibus poccntior tenueni vrgec acpr^c/picar: vi-
dct illeccbras quibustaquanihamisimprudentcin aituciorin-
«rcat.qu^omnialicenchumanumiudKiumjnecin cognitione ^lu furiift.
vcniunt.Ncque h2?c iniuria in pccunia modo^auc in niercibus, i^l.ara ^ oi
aucagrisiocjm habcc : fed in iurecuiufque. iuo enim bono^^.'""'"-'^'* i?'-
proxniios t'raudamus,ii dciiegainus ofiicia quibus erga eos ob- *^'^*
ftringimur.Si procuracor aut villicus otiolus voratdomini fub-
•ftant!am,nccad reifamiliaris curam mtencus cib ii commiiTas
fibi faculcaces vel iniiifia difnpac,vcl luxuriose profudit:^ ler-
uirs herum ludibrio Jiabecfi eiui arcana diuuigac, C\ vllo mo-
do tu vicam rum bona eius prodic:fi dominus rurlum familiam
immanitervexac.-furciapud Dtu tcnecur.A'ienum enim&re-
rincc &. pr:£ucrtit qui non exequitur quodex fuse vocacionis
munerealiisdebct.
46 Riteergoficparebimusmandato,finoflra forrcconcc-B'«/I/(?w ^r^
ti,nulIuir.ni/iiioneituni& lcgitimuni lucium faccre Wwitz-^^P^''*'^^'^ 0^'
muscii no appetamuscum iniuriaditelccre,ncc fortunis dirue--^^''"''^"'*
re pruximum moliamur,qno res nobis accreicat:ii non crude- '^'"^^'
les opcsjoc cx aliorum fanguine cxpreilas cumul'ire contenda-
Hius:iijQ6 intcmpcrantervndccunquepcf fas& nefas corrada-
mus.quo velexpicacurnolfra auancia , vei prodigentiarfatif-
fiac.Verumeconuerro iiEnobis perperuushic fcoous , omnes ^UtrM,
quoad licecconiilioatqucopeiideliter in retmendis fuisiu-
uar«.quod fi cum perftdis ic fallacibus negotium fucricex no-
ftro pocius aliquid ccdere parati iimus, quam vc contendamus
cumillis.Nequeid modoifedquosreru difiicultate viderimus Terti*.
premijCorum nccefiitatibu. c6munic:emu.s,ac noftra copia fli-
bleuemuseoru inopiam.Poftremorefpiciac vnulquiiquequa- ^^^f'*-
tenus ex oCficio aliis fit obligacus,acquod debetjbona Hde pcr- ^"'""'^A*;««-'
foluac. Hacrationepopulus omncs/Ibj pr^fcdos in honore //^1 jrf^^*^
habear,corii donnnationem aequo animo ferat, lcgibus& iuf Um^m'^
fisp2reat,nihil detredet quod propitio Deo ferre poifit. Rur- ftr^ium.
ium illi pJebis fu« curam iliftincant , pubhcam paccm c<infcr-
uent.bonisiint prasiidio, malos coerccanc:i]c ooiniaadmini-
Urent quafifupremoiudici Deo fundionis fii£ racionemred-
4ituii. Eccleiiarum minifiri iideliter verbi miniikrio incura- 3, ^UpAficre^
banr,n«c filutis doclrinam adultercnt;fed puram & fynccram er otta ticdi.*
populoDei tradant. Necdoftrina iolum, fed yit-ecxcmploin- /''*•
ititiiant;pr^iintdeniquc, vtbonipadore^; ouibus. Populusvi-
cifTim eos pro nuntiis & Apoftolis Dei fufcipiar.eum iis hono-
sem reddat quo fummus Ma^ifter eos dignatus clhqux corum
vitz nccefiaria funt prsebeat.Parentcs lilieros^vt fibi a Deo c6- .j
iBiffos, akndos, regendos , dacendos fufcipiant • nec f^uitia ^>- itbnl!"''^
CAP.^IIT. INS TjT V TloNrS L T B. II.
corum animos exafpercnc5& a fe aucrrar; fed lcnitate ac inJuI-
gcntiaquae luam peifbnam deccat,eosf>ueanc & amplcftatur,
Quo modo & Luam illis cbferu^nciama liberis dc-bcn ance di^
^dl orts ^urneft.Iuniorcs renilcmiecare.n rcuereantur,vceam aitatem
(^Senes, honorabilem efle Dominus voluit. Sencs quoque iuucututis
imbecillitatcm Tuam prudentia , &(quo magis qua;n iJIipol-
Icnt)rerum vlu moderenturjno afperis clamosifquc mfedatio-
nibus eosinceflentes , Ccd tcinperantcs comitate ac facilitacc
feueritatem.Scruifcad obicquium fcdulos & morigeros do-
minis prarttet-.neque id ad otu:um,fed cx animo,taiiqu.)m Deo
y. -^* '^«''•'^''ip/iffi-uicntes. Heri quoque nonmorofos fe &intta^.ibiies
crga fciuos gerantjBcn aiperitatcnimia diuexcnr»non 'on:u-
meiioseaccipiac:fed potiusagn jfcatlibi fratrcseflc,fi6i']> liib
ccclcfti Domino conferui.s, quos mutuoamare&iiUMi icitcr
tractarc debcat.Ad hunCjinqua,iijoilu quifque rcp-Kct cjuid iii
P^S ^^- fuQ ordinc ac loco proximis debcarj& quoci dcha foluJt. Ad
hsEC rcfercnda rempcrmcnsadLegiftacorcni : vc a-.imis per-
indcacmanibus rcguiam hancnouerimus conrrituKqiio alio-
rum commodisacquc vciiicacibus &tuendls & proiuouendis
ftudeant.
PRi£CEPTVM NONVM.
Nuneris aducrfus pioxiniUU) tuum teilts rr»en-
dax.
47 Finiseius:QuoninmmendaciumDcus f qui veritascft)
Vsnt fr*f^ptt £xj.(-j.a(.„f yei-itateinnnef coelTcincer nosciendam.Summa
txtofiti» jnrr,- . . ' 1 ! - • r I 'r t • i
f^^L-fints. igiturentjuevel caiuniisfalsifquc crimniarionibus violemus
aJicuius nomcn, vei mcndacio in fuis fortunis •rauemus.-deni-
que nem;i]ediceti^& proc.icit.itis libidinequempiil^damus:*
CiM interdidoc 'h^recimperium.vtvnicuiquefideleoperam,
qs.oadlicct, in aife:enda vcritatc cominodemus, adtuendam
, & nommis & rerum fuarum integritatcm.Senfum mandati fui
^^meliZ'ii f*'- ^'«JctLir exponcrcvoIuifteDominushisvcrbis, Non fufcipies
telaitoc^ V*- voccm mcndacij.nec lungcs manum tuam, vtpro impio dicas
ritAtts co7>fe- falfum teliimonmm.Irem,Mendacium fugics. Alioctianilo-
ifttio. cojuon ea modo parrc a mcndacio no$ reuocac , ne fimus cri-
Exod. 2? »7« niinacoresacfururronesinpopaio:rednequisdecipiatfratrcni
Leuit. ij.itf. fimm vtrunquccnim diftindismandatiscauet. Sane dubium
no eft,quin,vtpra;cedentibusmandariscohibuit fa£uitiam,im-
pudic!ti3m,auaritia,ita hic falficacem coerccat: cuius duo func
Falfiratis-duo m£b.'-a,qu^ prius norauimus. Autcnim malignitatc & obtrc-
rnembra, ftandi praujcatc deiinquimus in famam proximorura:aut me-
Ttjiimortiuni ficndo,interdum etia obIoqucndo,detrahimus eoru Comodis,
iniM ^ Niljil auceni inJCjceft^foIene & iudiciajia ccIUniojjiw iiic n©mi-
^ * ■ ■ naci
©E COGNlT. DBI RlDfiM?TORfl. 1^6
£iaripuces,an vuIgare,quodin pnuaris fermonib*fertur.Sepi:r
cnim eo recurrendum ci\ , ex fingulis vitiorum gcnenbus fpe-
cicm vnaparadigmatis loco proponi, ad tquam ccttrx rcfera-
tur.eam autepotifiimum delig^in qua virijturpicudo ma:xime
cmineat.Quanquam generalius exrederc conuenit ad calura-
nias&nnillrasobcrcdationes, cjuibus iniquegrauantur proxi-
jni:c]uia forennsceftimonij failirasnunquaperiuno carec.Pcr-
iuriisauce quatcnus Dei n..meri prc.tananr ac violant.in man- ^ ^ ^.
daco tcrtio faris cft obuiatu pK.jnde legitim;i pra?cepti obfer- ,y7*XL, '^
Datio eftjvclinguain aiTcrenda veritne, prox.moriini cuvii bo-
nx famr^rum vrilicaribusflTUiat.^quitas pluicjyam manifelta
cft.Nam/i quibullibetthefaurLs pictio/ius cltnomen bonum,
nihilo minorenoua.nomi.iis mtegritate qu^m f rcunis fpulia-
turhomo. In diripiendaautemeius fubftacia,n6 minus :n:.er-
dumfilfo tell:im©nJo,qiiaiii manuumrapacttateproficituu. , ,
48 Ettameiimirumeftquam fupinalecuntate paliimin ^^^^y„, ^^,
liacrepeccetur,vtrarif(imirepcrianturquin6hocmoibono-py^,^^,„;„p^
tabilitcrlaborcnc: adeo venenaci quadam dulcedme obletta- fim.
mur in alienis malis tum inquirendis.tum detegendis. Nec pu-
temus idoncflm cflc excufationem fi fsepe numero non mcuci'"
mur.Namqui prohibet med-ciofracris norRendctuiparijVuIc »• OMreciatM^
ctiam iliibatum conferuari, quatum pcr ventatem iicet.Siqui- '* ***•
<iem vccunque illi aducr us mcndacium tatum caueat: Co ipfe
tamenianuic , fibi efTe commeadatum. Arquiidnobis luf-
ficercdcbetadfamam proximolaluamcuftodiendam, Dco
cam curf elTc.Quarc damnatur proculdubio in vniucrium ma- \Ual*dtctn»ix
kdiccntia. Porro malediccntiam inteliigimos, non obiurga- ^J"^^^^^***
tionem.qua? fit caftigadi ftudio:non accufatioffCm auc iudicia- ,jr^,-^ difi.n^
riamdcnunti^tionemjqua rcmedium malo quaencur: non pu- guHntuni^ rt^
blicam reprehenfionem j quaEadincutiendumcrteris pecca- mouemur^
toribus cerrorem cendir : non manifeftationem apud eus quo-
rumfalutisintercftpr«inonitosfuiflc,neignorancia penclice-
turfcdodiofam criminationem^uaeex maljgnitatc & obtrc-
^andiperuIantianafcJcur.Qjnnhucquoquecxtenditur man- j. Vrltamuii
datum iftud,nefcurrilem vrbjivt^tem afFc<5lcmus,& .imaris l^- fturnU o- ^
idoriisintiiKflam^quibiis aliorum yitia,fub imagineiufus.mor- "^*»**^'"^*-
(daciter perftringantur, qualiter lolencnonnulii quifacctiaru
laudem,cum ahorumruboreac etiam gemicucaprant:quando
«xeiufinodipr^cacirate nonleuiter interdum fracres fugillan-
tur.Nunc fi ad Legifl.itorem conuertamus ocuios , quem con- 4» €Hr:Djiutt
rcnic non minus auribus atque animo . quam Iingux , pro fuo "^*^"^''^''* ^^
iuredomin3ri:Iuccurretccrte&audiedaruni obtrectitionuiu ^.^^^^ prapifi».
auidicatem, & imporcunani ad flniftra iudicia propcnfionem, „f/ '
tiihilhominas interdici. Ridiculum enim eft fiquis putct
Deum odiflTe makdiccatisc in lingua morbum: jn^Iignitatis
CAPVlir. IN $ TITVTIONIS LlB. 11.
in animo.non improbare»Q3are fi verus eft timor ati^ue amor
Deiin nobisjdemusoperam quoid iicec&expcdic, &quan-*
tumfertcharitas.ne malcdiftis&amaris falibus vtl linguam
vei aures prsebeamusme obliquis rufpicionibus temere mecem
gluidai omni- pcrmictamus.-redsequi erga omnium dida & fada intcrprctcs,
his reqwra- tum iudicio,tum auribus,tum lingua faluum illis fuum hono-
*w^' remcandideferuemus.
PR^CEPTVM DECIMVM.
Nonconcupifces domum proxiini ciiij&c.
. , 49 Finis eft , Quoniani totam animam dilcdionis aftedu
te^tT^llfiHo. pot^cleri vulc Deus, omnemaduerlam charitati cupidicatem
fini((^fr.mma. ex animisexcutiendam. Suma igitur erit,nequacGgitatio no-
bis ircepacjqua? noxia & in Jilteriu? detrimentum vergentc c6-
cupifcentia^animos nottroscommouear.Cui refpondet ex ad-
uerfo pra!septum,vc^uicquid concipimus,dclibcraraus, voiu-
mus,me^itamur,idcum proximoruriibono & commoditatc/ir
coniundum.Sed hic magna & perplcxa,vt videtur, difficultas
nobisoccurrir. 5icnim vere fuperiusa nob» diftumcft, fub
quii concu- fcortarionis & furti vocabulis,{coptandi libidinem,& nocendi,
ftjcetiA nomi. f Q ^^i^^uecofiUuni cohibcri.-fupefuacuu fuifie riderj queat,
fur, vt nobis poltea lcorlum ahenorum bonoru concupifccntia m-
terdiceretur. Sednobis facilenodumiltum expedietdsftsndio
inter confilium & concupifcentiam.Confilium cnim, qualitcr
ViflinElio mter ^^ ^^ j^ fupcrioribusprxccptis Ir.quuti fsmius , efl deliber;ita
^lupitltTiam' voluntatisconfenfiojvbianimum Ubido ruU-.igauic.Cupiditas
IT 'p-lceftt citra talem &dcliberationem & affcnfi ncm eHe poref^.qifum
dnmmtam. animus vanis pcrucrsirquc obieftis pungitur modo, & titilla-
tur.Qiiemadmodum ergo voluncaLibus,ftudiis,opcribus, cha-
ritacis regulam pr^efle ha<5letius Dominus iiif/it.-itaadean-
deninuncdirigianimiconccprionesiubec , nefint vllaepra-
U2e & contortse , qu2c animum ali. rfum exftimulcnr. Quem-
admodum animum infledi acque induciiniram, odium, fcor-
tationem,rapinam, menducium , vetuit, itanunc prohibecin-
ftigari.
.- .^ jo Neque vcr© fine caufarantam reftitudiaem exigit. Nam
^il^kS/ne Doti quis sequum elTc negcc, omncs anim.^ poeecias chacitace occu-
txiiau p3ri?Siquaautemacharitarisfcopoaberrct , quismorbofam
efle inficictur? lam vero vnde fic vc animum tuum fubeantcu-
piditates fratri tuo damnofa?, nifi quod neglcfta illo, tibi vni
ftudes?Si enim charitate totus cffet imbutus animus,nuila ciu«
particula talibusimaginationibus pateret.Vacuum crgo catc-
^. ,7 nus charitate cfTe oportet,quatenus cocupifcetia recipit.Obii-
^ '^^ "' cict quifpia no came cofencaneu efle vt phancafi^, qa« tcmcre
vok-
DE CpGNlT. Dfll REOEMPTORlJ. 1}7
vojutantuiin mente5&-andem euanefcunt, proconcupifcen-
ii(s,4juaiun3 fedcs in corde elMimnentur.Reipodeo, hic qu«- T^fhorjig,
lliojicm effe de eius j^eiteris {-han; aiiis qux duni mentibus ob-
uerlantur ,fiii)ul anunum cupiiitaceniordent acferiunt.^uaa-
dotjuidein nunquamin mcnccm venit opcareaiiquid quin cor
excitutuai laliat. Miiabilem croo diledionisaidoremDeus _ '"'"'^ ^S^
A^andit , quem neminmiis tjuid&i^icoucupiicent!*' tricis vult ^radpi.e ^om^
impedui. AnnnumniinHLe copoficuni requinccjuem ncleui- ynendatitr.
bus c]u.dcmaculcis comnioucn contra dkdjonis J.egem pati- ^«» ^'ptnw 1,,
rur. Adliancintctligentiun! miln primiimviam aperuit Augu- ^^^^'■'j^rvian^
jftinui:neoi-aui,uft"i.aoi'j deilicuieam nutes. Etfi ;iun{.m(juali- '\ ^*' '^«W-
biJtpiaua cupn'uatcm;c diceve conlilium Lomini tuiceata- „^v
uieaobicda in cxcmpiu.r propi-fuitquae failadelcdationisi- £pift.2oo.gj.
maginc nos vt pJurimum capiuntiiiCquid cupiduati prorfus rt- qusftionib.
linqucrct, vbi ab lis rebus rerr.hit in quaspoti^fiiDUiii inianit 'ul>iiriCii)<J(f,
&exu!tat. £a fecunda Legis rabula,in qua fa-is adniOi.miur ^Z^"' * *^°?-
quidhominibufidcbeaaniis propter Deum, acuius coD^dera- p.^j ^^'^ jJJ
tioncpenucc twiacharitatis ratio. Quarefruftra 'nculciueris VY.-.4,;.St.-.4j.
tju^cun juein li-ic tabuladocenturofficia,ni/i c^ottrinatuaDci cie empere.
timore 8c rcucrcntia, t^mquamfundiniCntOi fubmtaiur. Qui -^ecr^dt. lih.
duo preccpta qua:run in concupilbentie p» ohibitio. Cjperucr- !*, *- j»'' '• ^
fafcftionequod vnumei.-at laccrare, pndep.sicctor nietaccn- „-^- ^^^ ^
teiudicabic. Nec obft.it quodfecundo rcpecitur veibum, Non ^duc.j^i^ eos
concupifces: quia vbi donuinipofuit, parres eius cnumeracab qmijieprxce-
vxore incipiciis.vndc clare p.Ttec.vno conrcxcu,<.iuoc] rede He- '/<'^ j» dm
hxxi faciunt , legcndumeiTc,ac Deum in fumm.a prxcipercj vc ^«''^«"f*
quodpoffidecquilque , nuineat faluum &intaftiim nonmodo
abiniuna aut libidincfraudaiulijfcd aminimactiamcupidira-
tc que animos folicitct.
51 " Qnprfum vero fpeiftct Lex vniuerfa, non crit nunc d\^- rojlrema pars
ficikiudicium , ncmpe in iaftiri:^ compicmc«tum : vt homi.iis '^"^^^^efp^f^y
, ,. . • . 1 r » r • qua oftendituT
VI am ad diuincT puntatis excmplar rormer.lta enim luum in- ropusiis-is,
genium i^eusilLc dehneauit,vc fiquisfaftis quicquid illfc pr^-
cipitur rep ^icntct,imagincm Dci quodammodo ficin vica ex-
prclfurus. Quamobrcm Mofes,quum {umn am ilLus reducere Confirmr.th.
Jiiraelitisin mcmoriara vellcti Etnunc lfraci(aiebar)quidpe- Deut.io.i».
titabs rcDominusDcastiius, nifi vttimeasDominum, &am-
bulesin viiseius: diligas eum . acferuiasei in toto cordc, & in
tota anima , cuftocjiaique mandata eius ? Nec ccfTtbar eadem
occinere illis quotics indicandus erat Legis fcopus. Huc ita re- Deut 6. 5, &
fpicitLegis dodrina, vchominem vita;fin<flicatecumDeofuo »>J-
coniungat,& (quemadmodum alibi Mofcs loquiturjcohairere ^"'''J^'*//^''^,"^
faciat. Porto eius fan6:itatisperfcdioin duobusiam recitatis^' ^
capitibus fita efl , Vt diligamus Dominum Deum ex toto cor-
dccouaniau jtocisviribus^&Ptoxinm^ficutiiosipf s.Acpri-
f. i
CAP. Vill. IN STlT VTlQNlS L I B. II.
* , muna quidem eft vt Dei diledione anima noftra onini ex partc
i.Tim.1.5. impleacur. Exeaprocinusvltrofluetpioximidilei^io. Quod
oftendir Apoftolus,dum fcribit finem pr.^ceptiefte charicatem
ex confcientia pura & fide non fimulaca.Videsjtantjuam in ca-
pite coUocari confcientiamj&fidem nonfimulacam:hoc eft,Y-
Se/Mmrexfu-no verbo,veram pietatem:indcch3ruatem deduci. Fallicur er-
p/riorjbtii di- go fiquis aucumat rudimenta quadam & primordia iultitie du-
^ts Ltgemnon taxat in Lege £radi,quibus homints ad ryrociniummchoetur>
rudimetacjua- poneciam dirioautur ad refta bonorum operum metam.quan-
da (^frinior- j^ ^^^^^ ilkm Mofis 5i Kanc Pauli icntenciamjnd (uprcroa per-
taxat tradere: fedionem nihil defiderare queas.Quo enim qu^iojprocedere
ftd adpurita- volet, qufifta infticucionc contencui non cnt, qua homo ad ci-
tiidiu.Tnt exe- niorem Dei^ad rpiritu;tlem culcum , ad mandaiorum obedicn-
flartniufiiiiA tiam.ad fcqucndam \\x DomiDircfticudniemjdeniqueadpu-
iJTI^.r"'**'" ricacem confcienci^ , fynccram fidcm £^ dikaionem erudicur?
ftt are. Ynde confirmatur illa Legis incerprctat!o, qu^ omnia piecatis
dt diledianisoffici.iin cius pfa?ceptisvcft:i2ac& rcperit.Quj e-
uim aridaieiunaque tantumelcmenta fe<ftanrur, acfi dimidia
ex parte voluncacem Dei edocerecfii.eiu lihusjtcfte .^poftolo,
ncquaquam tensiH.
CurapudEua- ^j, Enimuero quia in commemoranda Legis fuminaincerdu
^ehJiM cjr w/4- Chriftus& Apoftoli priorem cabuL-^m pr.^cermircun» , ea in re
pofioos poje- piuj.j^^jj l^^jlycinantur, dnmeorumverba advtranuecsbulam
tabuU,nipri^ tradere voIunc.Vocat Chriftusapud March^u pr^ctpiKi Legis,
r«, rf/j^Kefit* mifericordiam , iudicium &fidem. Subfidei vocabulo mihi
meniiifiat. non cft ambi^,uum quin veritatem erga homines dfefignct. At-
Matt. 25.14. ^ujj vt fententia in cotam Legem ptotenJarur, quidam pro re-
ligione erga Deum accipiunr:fruftra certe.nam Chnltus dc his
opcribus difierit quibus homofeiuftumapprobare debec.Hac
ratione fi obferu€mus,defincmus etiam mirari cur alibi rogan-
ti adolefcenti qu:^ fintmandacaquorum obferuationead vita
ingredimur,h2Ec Ibla rcrpondear.Non occides, ISI6 mcechabe-
. , it« rJs.Non furaberis, Non falfum teftimonium diccs, Honora pa-
trem&matrem : Diligc proximum mum ficut teipfum. Si-
quidem prioris tabulajobedientia aucincordis affciftusaut in
ceremoniis fere erat. Cordis affedus non apparebat, cercmo-
niishypocritsE affidueincumbebant : at operacharitatis talu
idem occurrit funt vt folfdam iuftitiam perca teftemur. Hoc vero itapaffim
apud Trofhg' occurrit inPropheris , vtleftori mediocriter exercitato fami-
^'*'- liare effe debeat. Nam fere quoties hortantur ad pccnitcntiam,
omifla priore tabula, fidem, iudicium , mifcricordiam & a-qui-
tatem vrgent. Ncque hoc modo prajtereunt Dei timorem, fed
cius feriam probationema fignisexigunt. Hoc quidem notum
eft, vbi de Legis obferuatione difterunt , plerumque infifte-
re in fccunda tabula : quia iilic maxime perfpicitur iuftitia; 8c
inte-
Dl COGNIT. Dil RBDEMPTORIS. IjS
intcgricacis fUuiiurn. Neqiie ovus e(t recenfcre locos.quia per
fc cjuifque facile animaducrcciec quod dico.
5;? ErgonCjincjuics^pluiis ell: ad iulliciie fummam , cmn ho- ^Jluerfiu fu-
ininibus innocentcr viucie, quam picc.ite Dcu JionoiAre? Mi- f^rm-em /«-
niine.fcd quia non r.en)cre cjuis clKir.tateni pcr omma cuftodir, ^'^"'''^ *.^''"
nifi Dcuni lcrio rimcar, indc quoc>ue iMecatisapprobatio ^un^i- rj.^r'^^ '"'^
tur.HucaccedtC,qu6d Domini-is quum prcbenoueiit nihilbe-
neficcnii:» a nobis peruenirc ad fcspif! poffc (quod dcpcr Pro- pfal.t^ i.
phcram ceftacur) non fibi ofiicia nulha dcpofcit, U-d crga pro-
ximuinbonisoperibu^ nosfxercct." lcaqs non finccaufa Apo-
ftoJustotamfanifluruiiiperfedioncni incharicacereponir.Nec Ephe.3.19.
ipfimalibi abfurdevocar Legis complementum:addenSj Lepe ^«"^«J-S.
perfeciifequi diligic proximuni. lcem, rot -mLcge vna vcrbo "^ ^^ ^'^^*
comprehcndi , Diligc proximum licut rcipium. Nou enim
aLuddocecquamChnilusipfcdumuic, Qu^cunque vuJtis vc Matth^y. u.
facianc vobis honnncs , eadcm facire ilhs. hoc eft eoim Lex &
Prophctx.Ccrtum elLin Lege & Prophcc^s primum locurn re-
nerchdcm &quicquid jd iegitiiiuim Dcicjjltur- pertincr^infc-
liore loco fubfidcre dilcctionciTcft d mcclhgic DonirnuSjinLC'-
ge nobis tancum pr^i^fcr^bi iuiis& ^cjuitatis inrc' l\omincso.b-
feruantijm,qua adtcliandum piuni eius timon m,f!quis in no-
bi5 eft.cMtrrccainur.
j4 Hic crgo h.^reamu-. . lam optime ad Dci volunratem Le- Viu ad UgU
gifquepia^fcriprum compofiiamfure vitam nolh\,un quum fra- ''-ormam com-
tnbus ^)ninicxpnrtc fiurtucjitrhina fucrit. In cota vero Lege^-^'^'*^"^^'*'''*"
fyllaba vna nt^n le?.irur.qux re^ulam homini de iis ibcuat oue ''" *^f^
carnis fua: commodo faaurus auc omifiurus ht.Er !ane,quardo p^tuUt.
ica nari lufc homines vc in am^-re.m f ii plusiuflo totiproni fe-
ranrur,Si,qiiancumuisa veiitaceexcidjltjCum fcn>per rcrmear:
nulla fuic (.'pus Lege quc amorem illum fponcc fuaimmodi-
cum, magis infiammarccQujj plane perfpicuum eit^non noitri ^j ^^ ^.ac^M
ipforum amorcm> fcd DevbLproximi , obfcruacionem manda- Je Doctnn.'
toram eflc:optime(]uc ac fanftifhn^eeum viuere qui quainmi- Chtifliana
nimum ficr^poccfl: , fibi viui: ac fiudec : ncminem vero (?(^pe- hb,j.ca.:j. &
ius nec inijunjs viuere , qui fibi duncaxac viasc ac itudet , fua- ^^^"^"'^'bus.
que duncaxac cogicit ac quxric. Q^ineriam quo magis cxpri-
mercc Don)inus quanca propenfionc nos in proximorun^ di-
ledionem agi oporcerec,ad noRri a;r:ore>n(qjia nulium habe-
bac vehcmcntiorcm aut validjorcm afFcftum)ranquamad re-
gulam ev?gic. Ac diligcncer quidem penfirada eli \is. loquucio- Huar» euerttit
nis.no enim (qiod l^iolklc fjmniarunc fbphiilx quida) prtore'^ mapnorespar
parcesTh ^<?.flu»T7>concedit, & fecundas chancaci affignac : fed '*' P''-^'^'^^*^
pocius quemnacuralirer amocsaffedu trahimusad nosipfos, ^'^' "*'"'*
eumad alir.s tranffcrr. Vnde Apofiolusafleric chancaremnon i.Cor.i^.j.
fjujcrcre iy.\x fua funr. Ncc pili xitoaoda cll eorum ratio,
f. ij
tto chantater»
ximos
CAP.VlIl» INS r IT V T lONlS tlB» 1 T.
Regulatum femper efle inferius fua regula.Sicuidem non regu-
lam ftacuit in amore noftri Domin^,cui charitas erga alios fub-
H»ruT>* rdtto cfler.-fecl vbi naturali prauitare folebac amoris affedus in nobis
tHertitur. refidere,©iienciit alio iam oportere difFundi.vc non minori ala-
critace 3 ardore , follicitudineparacifimusadbenefaciendum
proximo quam nobifipfis, ^
fS lam fub proximi vocabulo quum Chriftus In parabola
pyMtmusquis Samaricani demoniharicalieniflimum qutnque cont!neri,non
*Lu6. io.i6, ^.f]- quod dilcftionis piajcepcum ad uoft; as neceflirudines limi-
tcmus.Non nego^vc quifque eft nobis coniundiffimus, ica ofti-
Uonmodo con- ciis noftris eflc famiiiarius adiuuandum.Ica cnini ferchumani-
tunifui fafgiti' tatis racio 5 vc eo plurahomines inter fe officiacomu^umcenc,
nistAffinttatis. quo ardioribus inter fe auc cognacionis, aucfamiliariratis, aut
fntru,vicintd, yfcini:^ vinculis conneftunrur. Arque jd nulia Dei rfFen/ione,
AmtcitiA , M- ^yjyj prouidencia huc quodammodo adieimur. Sed dico.vm-
tulo '. fed etiam ucrfum hominum genus, nulla cxccpione, vno cnaruacis afic-
Alieniftmus cr du cfle amplexandum : nulium hicefledifcrimen barbari auc
r$moufimuf Grseci,digni vel indigni, amici vcl iniinici:quoniatii 'v{\ Deo,n5
^uif(jKe. jj^ feipfis confiderandi funt: a quo incuitu dum dcflectimus, n5
e, . /:„ mirutn eft fi raultis crroribus implic.^mur.Quarc ii veram di-
Suem vt fin- f "^>—
n^ affeauam hgendi hncam cenerelibec, non in hommem prunum conner-
pltaojnut . in tendi func ocuIi,cuius afpedus odium f^piusquam amorem ex-
ptuTn fraci- primcret: fed in Deum , qui amorem, quem /ibi defenmus, ad
fitnttmton' yniuerfos homines diftundi iubec. vr fic hoc peipetuum funda-
utrttndi fmt ^^gf^fm^^^ Qualifcunquc fic honiOjdiiisendum tameu cffcquia
y?,.,5.ru.^»-daigiturDeu^. • , ,. -
plictttr ireSlo ^6 Quapropter pettilentitnma* vel ignorantK-cvelmahti^
<i>MrM«r. fijit , quod Scholaftici ex prxccptis de non appetenda vindida,
dc diligendisinimicis,qus & omnibus olim lud^is tradita fuc-
runt,& tum omnibus in commune Chriftianfs tradebantur,co-
(liia fecerun«,quibus parere vel non parcre liberum eflet. Eo-
^' upfis ton- *^"^" autem ncceirariam obcdienciam«d monachos relcgarunt:
fiUa feeerunt, qui vcl hoc vno imiphcibus Chriftianis efrenc iuftiores , quod
^ua mtnachts yltro fc fetuandisconfiliis obftaingerent. Et rationem affignac
«bftruandare- ^^^ gj non rccipiant pro Icgibu<;:qu6d onerofa nimium & gra-
it^uire. y-^ videancur,Chriftianis pr3efercim,qui funt fub Legc gracia?.
ItancLegcm Deia^ccrnam dediligcndoproximo refigcrcau-
dent ? An tale in aliqua Legis pagina difcrimen excac : ac non
magis paflim illic occurrunt mandjcaquae inimicorumdile-
l*rou.i5.>i. ftionemanobisfeueriffimcexigat.?Qualcenimcftiftud,qu6d
Exod.2j.4- efurientemiubemur inimicumpafcere?eius boues & afinoser-
rantes in viamdirigere,aut oneri fuccumbentes fubIcuare?M-
luifnein eius gratiam benefaciemus,nulla in ipfum bencuolcn-
Deut.3» ?5. cia.?Quid?annon3Ecernum eft verbum Domini.Mihi vindidam,
Leui:.i9-i8. & cgo rependam.'Q|iod alibi quoque cxplicatius habecur,Non
DE COGNIT. OHI RIOBMPTORIS. I}J
quseras vltionem, necmemorerisiniuriaeciuiumtuorum. Aut
hxc oblitcrent ex Lege , aut Dominum Legiflatorem fuifle a-
2no(cant,non coofiliarium fuilTe mentiantur.
,7 Et quid hsec , quarlo , fibi volutu quseaufi funtinfuiro ^p^ ^rr<,rts ,
gloflrematcilludere? Diligite inimicos veftros : benefacite lis |;j>^''^»;^^^^^^
qui oderunt vos:orate pro pericquetibus vosrbenedicite iis quj ^^^ rhtologo-
vosexccrantur.v!: firis hlijPatris veftri quieft in c5eIis.Quis no rum tefftma-
hiccum Cliryfoftomo ratiocinecur , ex tam neceifarra caufa niismuniu.
probs conftare noneifeexljortationes/ed pr^ccptiones?Quid J^^^']^"*^^''^-
nobisampliusrcftat, vbiexpungimure numerofiliorum Dei? ^^^^q^J°^'
At/ecunduineosfi!ijParnsc:rleftiseruntfoli monacni , foli cordi*.
Deum Patrem audebunc inuocare.Qmd inrerim Ecclefia^Eo Matrh.j.^y.
deiurerelegabitiir ad Getiles&publicano^. Dicitenim Chri-
flus, Siamicis veftriscftisbeneuoli,quam indegratiacxpefta-
t(s?ann6Gentes & publicani idcm faciunt??ene vero nobifcom
agcturfiChriftfanorucicuIusnobisrelinquatur, ca»leftis regni
adimatur hanreditas.Necminusfirmumeft Auguftini argume- ^^'^^ ^^ ^^^
tum.Qniim rcortari5inquitille,Dominusvet.ir,noninimicimi- ^rina Chri-
»usquarnamicivxoremattingereproh;bct: quumfurtu inter- fti.
dictc, nitil omninofurari permittit, fiueab amico, fiueab ini-
mico.Haecaurem du(),Non furari,&. Non fcorcari^ad diledio-
Jiisregulam reuocatPaulus: imodocctfubhocmand.itocon- j^om.ij.^.
tineri.Diligesproximum 'uumficut teipfum. Ergo ant falfum
JLegis inccr;)rerem fuifte Paulum oporcec , aut neceflario hmc
conficirur , diligirndos quoque efte inimicos cx prsecepto quf-
admodum amicos. Vere itaq, fe fiiios Satans efle produnc qui
commune lugum filiorum Dci excutiunt adeo lieenciose.Dabi-
te*; auccm maiorine rtupidicat-e .in impudentia iftud dogmac-
uuIgarint.Nemo enim veteru'J^. cft qui non tanquafTJ^de re cer-
ta pronuntiethajcefte" meraprascepra. NcGregorijquide ^eca-
te dubitjfcum de eo fjifle,ex fecura eiws afT-su^ratione iiquet.na
citra c5trouer/Tam pro prxcepcts habct. Et quam ft olidc racit) [nft^titis /»•
cinantur?OnuSjiriquiunt,e(retn!m!s griue Chrjftianis. Qu^afi ph,fiudfoUm«.
vcro grauius quicquam excogitari poflic quam diligere Deum
extoto corde,extoLa anima,ex totisvirib*. Pr^ifta Legenihil
no facile haberi debeat,fiue dihgcdus inimtcuSjliue omnis vin-
^id.^ cupiditas ex animis deponenda, Omnia ccrtenoftrJC i«i-
bccilliratiarduarunt& difKcilia, veladminimum vfcjueLegis
apice. Dominus eft \n quo virtute faci«u^. dec ille quod iubct»
&iubeat quod velit.Sub Legegracia:efleChrift{anos,n6eft ef-
frf natefineLege vag.iri,fcdChrifto infirosefte, cuiusgracia a
Legis maledidione liberi fint.&cuiusfpiritu Legem habeat in
cordibus infcriptam.Hancgratiam,Legcm improprte vocauic
PjuIus, alludensadLegem"Dci,cui percontentionemeam op-
ponebat: ifti iaaomiiie Legis in nilwio philofophan^ur.
r. lij
CAP. XX. I N STI T VTlONrS tlB. II.
i. 9^or! catd- j8 ^lufdem eft rationis cjuod peccatuin venialc nuncupa-
7em ''"^incl ^""^'*^^'"^ occultip,) impietatem,quje piim:;e rabuLTaauerfarur,
hX!^,?Tr t»'" vkimimanclatf pr:ru.'.ricationem. Sic enim cieHniunt, efle
m<:tpeccanim cupiotcatem line «enberaroa(lenru:,qu:cn6<iiijcordiinfidear.
mm!e:p.irt!!tt. Eg'> autem ne fubire quidem pofle dico , nifi ob defcflum eo-
Vide^ib j. runiquein L'^ge requiruntur, Veraniur a^ienos haberedeos.
c.4.re6hi8. Qu^am mens difridcnti.i? machinis percu!ra,a!iocircum.rpedar,
cii n fubita cupidinc ab'o rr.i,nff?:cnd.T iux bcstitudmisinceffi-
. . . tar:vndcift!quamlibet euani.fi n->otus,niiiqi!)aeftajiquidina-
J*f' "yj^ n:mi vacuum ad recipiciiH.iS eiufmodi tenLariones? Ac ne lon-
9n^ ■o'ips de-^^^"^ argunTfntum pr(5tr;iharur , prrcepf.im cft dcdihgendo
caiogifqH£Det Deo ex toto coroe , ex rota mcnte^ex tofa anima. \vX\ ergo.o-
a^proximidi' mne-^ anim.^ potenti^e in Dei amorem inrcnduntur, iamdif-
liajnr.em r«- ceOum eil: a Lcgj.s obedicncu. quia Deo non benc ft.jbihrum
beO confu.era^ -^^ conrcienria nollra thronum arguunc qui ilhc infurgunt
aduer/us regnum eius ho!i:e^5ciu.rqne cdida interpellant. Man-
darum vero vltimum proprie huc pcrrinere dcmonfkatum eft.
Pupugit no anim! ahqtiod defidcrium?iam concupi!'centi3e rci
tencmnr, ac fimul condituimurLegis tranfgrcfibres: quia Do-
minusnon tatum dclibciare&machinari quodfitin iaduram
aherius verar , k^ concupffcentia cfiim {linmlari& selhiare.
Lcgis verotranfgre^fitmi malcdidioDci femper jncun-bit.No
eft igitur quod vclieuilfim-.s cupidttates iudic/o mortis exi-
^^^\r' ^^ rnam*.In .^ftifnadi; pcccaris,inquit Auguftm*,n5 afferam* Ih-
tra^Dona^dii' ^^^^^ dGlof:js,vbiapped3m',quod volum^j&quornodo volum',
cap.^. ' ' proarbitrionollio,dicentes,hocgraue,hoc leuec{l:fedaffcra-
mus ftateram dtuinam de Scripturis far.dis , tanquam de the-
fauris Dominlcis: & in illa quid fitgrauius appcndimus: imo
2.oi leflimonio non appendamLiSjfcd a Dommo appcnfa recognofcamus,Qujd
^Aiioftniu a.jtem Scriptura? certe dum Paulus ftipendium peccni morre
R0.6.J3. voc3t,fibi putidanrhancdiftmdionem incogniramfuiffe often-
dit. Quj.MT} plus iuijo procliues ad hypocrifin fimus/omcntum
hoc addi minime oportuft quod torpidas confcientias mul-
cerer.
? ^h et'tthor{- ^9 V.rinam t eputarer quid fibi vciit i!Jud Chrifti didum, Qui
Maf^-'f ' fi^-^nr:rc{rus fueri.r vttii ex m.idatis iftis minimis, & dccucrit /i.c
■^* ^* homines, nullus habcbitur in regno crlorum. An cxeo nume-
ro non fant, dum Legis tr.nifgre'fiione:ii ita extenuarc audcnt
4^niftira ^r acfi digna morte non effct ? Af()Hi oportuerat conlidcrarcnon
maicJhtcDci, fimpiiciter quid prs!cipiarur , fed quifnam fic ilie qui pra:cipit,
quia in quan'cunque mandat^e ab eo Legis tranfgref^uncula e-
ins authoritati derogatur. Anillis parum eft Dei maieftatcm
vlla ivi rc vio!ari?Deinde fi fuam in Lege voluntatcm expofuit
Deus.quicquid Legi contrarium eft,illi difplicet, An iram Dei
iic exirinatam fingent vt non mortis viodi^a pretinuscon-
fe-
DE COGNlfDEI RCDlMPTORt^. I40
fcqiiaturPNeque ipfe obfcure pronutiauit (/i vocem cfus cxau-
diie in animum potius inducerent.quam clarani vcritatem in- 5. ^fenttnfia
/ipidisfuis argijtationibus obrurb.ire)Anima(inquit)quf pec- inpiccatum
cauerit.ipfa morietur.Ice quod nuper ciraui,Stipendifi peccati, p^^»nntiata.,
mors.Ifti autcm quod peccarum effe fatentur, quia nes^are ne- ^-'^^^"•'8.10.
queurTtjmortale tamcnnon eflecotendunr.beci emmquiaplus ^
fatislravftenus infamx indulfcrunt, difcant faltcm aliquadore-
iipifci^re.Quod ^\ delirare perrcuerant,illis valere iuflis.habeat Candufio nml-
Filij Deijomne peccatu mortale cfTe: quia cft aduerfus Dei vo- ''/"''«* huius
luntatcm rebcllio , qu.^c eius iram neceftario prouocat.quia eft *'^/«''*''9^^'
Lcgispra?uaricatio , in quaai ediftumeftfincexceptioneDei
ludicium : Sanftorum deli<5hi vcmalia eftejnon ex fuapte natu-
ra,fcd quia cx Dci mifcricordu vcniam confequuntur.
C A P V T
Chrijiumyquanuis fub Lege luddts cognitm fueritjmnen in £-
uangelio demum exhibitum fuiffe,
Partescapiris tres.
De Chrifti'cognition=e 6: bene(icio difturus, appoiite difputat de
huitisco;^nitionis dirpenr-itione,qu2! illuftrior fuit poH: Ch.riftum
jn carne manifieftatil quam Ajb Lef^cquo d i'ccl.i.& i. perf?quitur,
Occurrit Serueri profsno delirio,promifliones in totum aboletis,
feft.j. eos item refellit quiLegem cum Euangelio non recie con-
fcrunt^ffdione 4.
Tandtm dt' fohannis Bapriftae mtnifl:eri«,quocI inter Legcm&E-
Ujngelium inrerpoiituna cft, &dditur nccefTaria & breuis explica-
tiojfcd.vltiaia.
V I A non fruftra Dcus iam olim per expiationes Saficli Tatrtt
& facrificia voluit Tc Pjtrem tcftari , ncc fruftra fi^h LegeTtde-
populumeledum ftbi confecr?u!t:iarn tuchaud ^i^t dten^ chri.
dubie in eaden: unagine coonitus eft in qua nunc ^''-'^ . '^ f**'
pleno fulgorenobis apparet. Ideo Malachias, „„i,^f aute ple^
poft^uam Iu$l.^osad Legem Mofis iuffitatten- „ius reneutus
dcre , & fn eius ftudio per.reuerare f quiapofteiusmortcm tiifubEuatige'
futuraerataliqwamunerisProphctiti interruptio)moxdenu- ''<>•
tiat exoriturum efte folcm luftiria^. Qmbus verbis admonet. ^^^^2'^"* 4-t«
Legeminfeocvalere vtpiosinexpcdacioncm venturi Chrifti
contineat : eius tamen aduentu longe pfus lucis fperandum ef-
fc.Hac rationePetrus Prophetas drcitfuiftefcifcitatos & fcdu- i.Petr.i.u-
16 inqiuiauifle de falute qu£ nuc per EuangeliiVpatefaaa eft : &
f. iiij
CA P. IX. I NST I T vTro NTS l I B. 1 T.
fdifTe illis reuelatum quod non fibi vel fuo Ceculo , fed nobfs
miniftrarenr ea quxper Euangelium annundantur.Nonquoii
inutilis fuenc vereri populo eorum dodrina , vel ipds etia ni-
hil profuerit : ied quia thefauro potiti nm funt , quem n6bis
^t!\tnmis '^^^"^'"^^^^^"s per eorum manum. Nam hodre nobis antc o-
cltjit'c"'^^- ^"^^^ ^amiiiarirer proponitur gratia dc qua tcftificati funt: &
foftolorumte <I'-^*ni Cim modice delibuicrint , vberior nobis ofFertur eius
ftimanijs confir- fiuitio. McoChriilus.qui ft tedimonium a Mofe habere aflcric,
niAta. grarfa? camen menfuram qualud.ros fuperamus extollir. Nam
^ di'cipuIosa!Ioquens,Beari(mq'nr)oculiqui vfde-qusevideBis:
Ma*t.t.'^. ^ beat:^ aures qu^ audiunt qu;^ vos nudiri^. Mula enim Reges
Lucio.i?. ^ Propiiet.^ hocopfarunr.nec adepti funt. FU'cnon parua eft
loa.nS.s^. reucIarionisEua ■igcIic3ECOinmend-itio, quod fandis Patribus,
qui lara picrafe excellueruntj nos D^us pr.^^tuIic.Cuifcntentia?
minime rcpugnat alrer locus.vbi diciturAbraham vidilfediem
Ghrifti>&gaudioexultane,Q^'iiefiobrcurior fuit in ruirus rei
procul remot^-.niiiiltamen ad benefperandi certitudii-cm dc-
fuit: vndel^titia illa q-a? 'anftum Parriarchim ad morteni vf-
qu»comicataeft. Nequc voxilla lohannis B^pnft.^ , Deum
l#an.».'8« nemo vidit vnquam,vnigcnirus qui eft \n finu Parris,enarr:(uit
nobi<;,piosqui ante morrui fucrnnr excludir a focictaremtclli-
gcnti:^ & hicis qu^ refulger m Chrifti per fna: fcd illoru for-
tcmcum noftrac©mparirts,myftcria qu.^ fub vmbrisobfcure
tanfum fj^eculati fur.t,docer nobi<;manifefta eftc:qucmadmodu
HcK i.i. probe expHcat authorepiftoL^ ad Hebrros, multifaria &mul-
tism odis loquutumfuiftcolim per Prophecis, nunc veroper
diledum Filium.Quanuis ergo vnigcnirus illcqui nobis hodie
eftfplendorgl .'rijc&charadcr fnbftantise Dei Patris,oIim lu-
dseis innotuerit,iicuti alib' cicauimus ex Paulo , fuifte antiqu:^
liberationis ducenv.verum tamen eft quod alibi tradit ide Pau-
i.Cor.4.^. lus, Deumquiiuffitercn.bri<: !umen/p?cndefccre, nuncillu-
xiflecordibusnoftris,ad illuftrandam notiriam gloriarDci m
facielcfuChrifti.quia vbi apparuir in hacfua imagiMe,quoda-
modo fe fecitvi/ibiIcm,prrEvcobfcura^^ vmbratiiisantefticrat
eius fpecrcs. Qjo turpior & mayisdcteftabiiis eftcorum in-
gracirudo ac p' amtas , qtn hlc in meddie c:pcuriunt. Et idco
menteseoriim a Sarana obtcncbracascfte dicit PatiJus.ne cer-
nantgloriam Chrifti;,nuIIo velo ituerpofito.ni Euangeiio re.
EuAngeitj tate ^ Porro Euangelium accipio pro clara myfteri j Chrifti ma-
fum^ta , com- nifcftacione. Fateor cerre , quarenus- Euangehum voeatira
prehtndat te- Pau!o dodriua fidei , eius partescenferiqu:?cunque paf/ira in
ftwiojitg. j:<^ j^goc occurrunt prominjonesde praruita peccatoru remiffio-
tordu p xpa- "e.quu^usiibi Deiisrcconcihathommcs. Fidemcnim terrori-
tnbiis obiiiit: bus ilhc opponic , quibus angitur & vexatur confcientia, /i e»
ope- ,
OE COGNIT. DEi R . D I M P ^ O R 1 S. Mt g ,^
ottcribuspetcndafitfalus. Vndefequitur^vocem Euangcii) ^^^^„ ^,,^,-)
hrqefumendojfubeacomprehediqu^olim tcftimoniaDeus ^^ fy.-ciaUter
mirericordictopatcrniquefauorisPatribusdedit.verumper^.c.r, rf*M
excellcntia aptari dico ad promulgationem exhibir^ in Chri- /J-«'^^^;';;^
jfto gcaciGe.idque non modo communi vfureceprum elt, led a ^.^^,/^^^^^^,^,
Chrifti& Apoftolorumauthoriratependet. Vnde proprium 9^^^«^^^,,^.
Ii.c ilh- tnbuitur,iprum prsdicafre Euangeham regm. Et Mar- z Tim.4.6.
cusprrfarurhocmodo,lnitmmtuan|;ehjle(u Chrifti. J^^Iec Matth.4 &
vero opuseftlocoscolHgere quibusprobetur res fatis i..iper- 3^^^^^^ ^
qucnoca.SuoigifuraaultuChriftus vitaai &immorcalitatem ^ ^,^^^^^^^
iHuftrauit per Euangelium. Q^ibus verbis non mcelligitPau-
lus demerlosfuiflc Patres in tenebris morcis, doncc carne in- '
dijcret FiUus Deiifcd han c pr^rogaciuam honoris Euangeho
vcnd!cans,nouum&inrohtule^a:ionisgenusfuiftedocet,qua
Deus qusB polhcitus fuerat pr.-^ftiticivt in Fihj perfona exrarec
promKfionu veritas.Nam etfi fcmper experti func fideles rc- 2^^^.1.10.
rum efie iliud Pauh" , In Chrifto omnes promilfionesefteeaa
& amen:qufa corum C'>rdibus fuerunt obfignatse : quia tamen lohan.i.ji.
onincsnoftras falutis numeros in carne fua impleuit , viuaipfa
rerum exhibitio iurenouum &fingulare praeconiumobtmuit.
Ex (]uo illud Chrii^i, Poltha c videbitis cxlos apertos & Angc-
Jos Dei afcendentcsac defcendentes fuper Fihumhominis.Ec-
fi enim aDudere viderur ad fcalam in vifione oftenfam Patriar-
ch:p facob , prxftantiam tamen nducnrus fui commenrfat hac
nota,quod ianu.im coelorum nobis aperucrit vt familiarispa-
teatingreftus.
? Caucndumtamcn cft a diabohca imaginatione Seructi, Se^uitur refu^
qu\ dum inagnitudmem gratiGe Chrifti cxtollere vulc, vel falte '^/JV.^'„7/'>I
fc vcl;e fiugitjpromiffiones in totum aboler, quafi finem fimul fJf^J^-^^jWa'.
cu i^ Legeacceperint. Oftendit.fideEuagelijnobisafferripro-
miftTonum oinnium complemenrum.Qu.ifi vcro nuUa dt inrer
nos& Chriftumdiftin(51io.Admonuiquidemnuper,Chriftu
nihil reliquum feciffc ex rota falutis noftric fumma : Ced ex eo
perperam infcrtur,be>ncfic;is ab ip'o partis nos iam poriri : acfi
falfum il'ud Pauli effet, fafutcm noftra Jn fpe elTe abfcSditam.
Fareorn;}fdenos,in Chriftum credcndo, fimul tranfire a mor- ^^*-*? «'» ©'«
rein v-itam.fed tenendum inrerea eft ilivd lohannis , quanufs promifiones fit
r ■ rr- e-t- tn • i ■ rr 1 n nobu adhUC tn-'
lciamus nos efte ^ios Dci^nondum tamen apparmfle.doncc fj- ^„^^^4«»,.
milescier!njus:du fciliceceum videbimusqualiseft. Quanuis
ergo pr^efenrem fpiritualium bonorum plenitudinem nobi«
inEuangeIioChriftu«:«fFerat, fruitio tamcn fub cuftodia f^i
femper latct, donec corruptiSili carne exuti , transfi^uremur
ineiusquinosprarceditglorism. interea in promiffiones re- .
criberenosiubetSpirirus fanftu-^jcuius authoritascompefcere '••^*"^ f'4'f»
3pud nos debec latratusomncs intpuri illms canis. N^m teftc
CAf. tX. IN STITVTIONIS tiB. rr.
a.Tim.i.i. Paulo, pietascamfutur^quam prarfentis vit3e promiriioneni
3.Cor.7. «• habet:qua ratjone ia(5tat fe Apoftolu Chrifti iecudum promif-
fionem vita: quje in ipfo eft. Er alibi nos eafdem iiabere pro-
Au„.^.-r;„, '""'^'lonesadmonet.quibus olimdonati faerunt fandi. Deni-
que nancfoe'ic]tatis luminam ltatmt,quodobhgnati fimus Spi-
ritu promiffionis fanfto.Nec verb aliccr Chriiio fruimur, nifi
quarcnus eum ampledimur jpromiffionibus fuis veftitum.Quo
ficvthabitetipfequidem»incordibus noftris, &tamenab ipfo
pere2rinemur;quiaperfidemambuIamus5&noperafpedum.
^ i „ L^^ a; N^c male inter le conueniunt ha?c duo, nos pofhdere m Cltri-
flM<« tn nac ai- f^ . •i,in-- r-i- , r. /•
spatAttone oc- "O quicquid ad cjEjleitis vit^ perfeaionem fpedarj&tamen h-
currit folutio, dem clfe vifionem bonorumi quae non videnrur.Tantum in na-
tura promifflfonum vel qualitatc notandum eft difcrmie : quia
^ ,,. Euangelium digito moftrat quod Lex fub tvpis adumbrauit.
J^,- ,,„„ v^ 4 Hincetiam conuincitur eorum error, qui Legem nun-
7 7 <^ ^ f r^ ^ 1 ■ r N •
.iEitan^reltj col- «^uani aliter Euagelio conteiunt, quam operom meriragratus-
latimemmnre tx imptitationi iuftitia?. Eft quidcm hxc antirhefisminimdre-
iJctnfitttiHnt, pudiada:quiara:pePauIusfubLcgisnomine regulam lufte vi-
iicndiinreIIigit,quaDeusa nobis exigit quod fuumeft,nuliam
vitse fpcm facicns nifi omni ex parte ob^equimur , ac viciffim
malediftione ^ddizz G vel minimum defieftimus: nepe vbi di-
^. .,. . rputatprarisnosplacere Deo&per veniamiuftoscenferi.quia
Ci^ciUatto qUX' / ^ ■ •T-T.r- • /T n
Siionumhicoc. ""19"'^^'" inucnitur Lcgis obleruatio, cui mcrces promillaelt
t-^rrentium. Apte igitur Paulus luftitiam Legis & Euaiigelij facit inter fe
conrrarias.Sed non ita fucccffit Euangcliumroti Legi,vtdiiicr-
fam rationcm falutisafterret : quin porius vt fancirct racum-
que efte probaret quicquid il!a promiferat , &corpu^ vmbris
adiungerer.Ncquc cnim Chriftus, vbi cficit Lcgem& Prophe-
tas fuifie vfqucad Iohannem,Patres maiedKftioni addicit,qua
eftugerenon poffunt icrui Legisrfed rudimentis tatjtum im-
bucosfuifiefignificar, vt longe fubfifterent infra Euangelicaf
Rom.Ti^. dodrina! a^titijdinem.ProindcPauIusjEuangcIiuiB appellanc
Dei potentiam in falutemomni credent! , mox addit habcre
rcftimonium a Lege & Prophetis. In finc vero eiufdem cpifto-
Ix quaquam pr3cconium lefu Chrifti reuehtionem efie tradit
myfterijtemporibiisa»ternis taciv, fcntentiam hanc addita cx-
plicatiorc mitigat. msnifeftum efie doces per Scripturas Pro-
€oU,xtic;m hu~ pheticis.VndecoIlig!mus,vbi detot.i Lege agitur, Euangcliil
^plicto" ^^' refpcdu dilucidr manifel^ationis rantummodb ab ea difterrc:
Tertm'^,rs ca c^terum proptcr inseftimnbilef-F gratif affiyenciam, qu^ nobis
pitis.de lohan- fuit in Chrifto expofita.non abs re eius adyencu. dicicurere-
7iisEa^tifl£ mi, ftum fuiffc in rerris celefte Dei regnum.
yjifierto, ^.dfu- y i^,.^ j-j^fgj. Le^cm & Euangelium interpoficus fuitloan-
^ZIT'"" "^'^' nes,qui mcdiu obtinuit munus,& vtriqj afhne.Etfi cnim Chri-
ffAttO?li-tn OTKi' „' —^•^•ry- -f • r
rM P crttHens ^^^ voeans agnum Dei & viaanam expiandis peccacw , 1 um-
mam
©I COGNlT^ DII REOEMPTOt.is. I^l
mam Euangelij protulir.quiatamenincoinparabile illamvir-
ruteni & glorlam t}U^ demum cnituit in refurre^flionejnon ex- Matth.ii.ii.
plicuii.-Chrillus Aportolis parem e(iene^at,Hocenim iignifi-
canteius verba,qiianuismterfiIiosmuIierum excellat lohan-
nes,qui tamcn minimus ell m regno c^Iorum , maiorem illo
cfle.QM.ia non hominum perfonas illic commendat: fed poft-
quam loinnempra^culit omnibus Prophetis.Euangelijprardi'
carioncm in fuHmium eradum artoIlit,quam alibi vidimus no- . , ^ . ,
tan per regnum carlorum. Quod autcm fe vocemtantum eilc
lohannes ipfe refpondet j qu^ii l^rophctis eflet inferior , non
ficiz hoc (imula:^ humilitacis cauHi^rcd docerc rult fibi no ma
datam eflcpropriam Icgationem/cdofficio apparitorisfede-
fungi : ficuci a MaUchia pra?didum erat, Ecce mitto Elia Pro- MaUc^.j-
pheta anrcqua veniat dies lehou^ magn' & ferribilis.Nec ve-
ro aliud toto minifteri j fui turfu egit quam vt Chrifto pararet
difcipulos.SicutieEiamhocfibi diuinitusiniundum enecxle- lohan.j.jj.
faia prob.ir. i foc fcnfu di<flus eft a Chrifto lucerna ardes & lu-
cens,quia nondum illuxerat plenus dies.Nec tamcn hoc obftat
quominus numcretur inter Euangelij pr^cones, ficurteodem
vfijs eft Baptifmo.qui poftea traditus fuic Apoftolis. Sed ijuod
cxorluseft.nonnifi Chrifto inc^Ieftem gloriam rcceptolibe-
rioreprogrciTu per ApoftoJos completumeft.
C A P V T X.
Dc ^tmilitudine Veterii ^ Nouitejiamenti..
Qjj^atuor partilnis conftat hoc capuc
1 Swmma, vtJIita<!,5.' nccefiTri? huius tradationis/cft.i.
> Demonftrat'o . c]n.^ in genere docenir vetus •Sc nouuna fcedus ref-
pravnijtn efTt, qucimuis adminiftraMone diuerfum ,5c tria propo-
nuntur.in quibus per omnia duo hxc foedcra conueniunt , fed:,
a 3.4.
j Intfo tertia pars verfatur.vt vetus Teftamentum , perindeac no-
uum,ad fpem irnmortalitatis 3c fiitura vitam fpedafle eoincar,
vnde reliqui?e dnx fimilitudines feu conuenientia* cofequuntur.-
vtrunque fcilfcet 3f gratuita Dei mifeneordia coftitiflre,& Chri-
fti interceffione fuifle confirmatum.MuItis arguinentis,teftinao-
» niis (3:exemplis nititur hxc parsa fedl J.vfque ad ij. *
4 Totius capitisconclufio, vbi rurfdsin pleniorem coiifirmatio-
rem quzdam Scripturx di^ prefcruntur«reiedlis Sadduczorum
ludzorum cauillis.
C AP. %, l N f T I T V T I O r? 1 S L I B. I 7.
Triorpars .w^^Wf^^^^ fupenoribus liqiicrc lam poteQ , qaofcun-
quA ^ropter tel mj^^(^wH^^ abtnitio mundi homines Deus in popolj
ifTuetum © i^ {^^^t^'^rai fortemcooptauit 5 cademlege atquedo-
^nabaptijfoi ^ ^^^l^^^Q drin^ eiufdem qua; inter nos viget vincul»
fi^cefar.ame/rtm ^WKf^ Fuific ei foederatosXed quia Hon Daru inter-
Prabat de fimi W-j \A]\M^^ n i n j -i- -• i -
lirud,r,c vtrtuf^^^^M.'^^ ^^P""^ ^^<^ ftabiliri , vice appendiGis anne-
qttefoederU iftam , cjuumPatres eiufdem nobifcum haete-
tvAHiatimsm ditatis fuerint c6fortesj& eiufdem Mediatorisgracia commu-
nem/aiute fperauerint,quatenusin fociecate hacdiuerfi fue-
riteorumcondicio, Quanquam autem que exLegcac Pro-
phetis.id ciusprobationecollegimusteftimoniaj palam faciik
non aliam vnquam fuifle in Dei populo religionis pietatifque
regulam.-quiatamen apud/criptoresmultafepe de difcrimi-
ne Veteris .ic Noui teftamenti difputatur,qux fcrupulum pa-
nfmacutolcc^oriinticerepoffintjhuie rei mclius atquecxa-
ftius difcuticnda? pcculiarcm locum iurc deftinabimus.Qu^in-
etiam quod vriliffimum alioquifuturum erat, neceflarium no-
bis feccrun r prodigiofus nebulo Seruetus & furiofi ndnulli ex
Anabaptiftarum fe<^;j,qui no aiiterdelfraelitico populo fen~
Eiunrquam dcaliquoporc' rugrege,vtpotc qucm nugantur i
Dominoin hacterra figinatum , citra fpem vllamcoekftisim-
mortaliratis. Huncergo peftiferum errorc vc arceamus a piis
animis,/imul etiam vt difficulcates omneseximamus, qu.^e atr-
dita diuerfitatis mentione inter Vetus 3iC Nouum tcftametum,
fuboriri protinus fohntjobiterinfpiciamusquid fimile, qi>id-
vediucrfuiij habcanc , quodolim cum Ifraelitis foedus ante
Chrifti aduentum Dominus pepigit,& quod nuncea manife-
ftato,pcrcuffitnobircum,
^herd pars, 2 Ac vno quidcm verbo expcdiri vtrunquc potcft. PatruHi
t Mcfim.^t- omniumfa?dus adeofubftantia & re ipfa nihil a noftro diflPert,
Titre arnis. ^^ vnum prorfus atquc idem iit:admmiltratio tame variar.!>ed
ymm re ipfa ^oiaex tan ta breuitate nemo certam inteiligeriam aflcquerc-
v^vtrune^ue tur,!ongiorcm explicationem,fTquidprodeffevolumus,perfe-
faius-.adrnini' qui ncceflc cft. C 2:terum in fimilitudinc vel potius vnitate o-
/r4f;o«* vero ftendenda,fingu!as p.irticulas, qu^ iam expcdirse funt, ex inte-
*' gro retr:idarc fupcruacuum fuerit:mifcere vero qu3e adhuc a-
Triatnoiem libi dicenda erunr,ini:empcfti"uum. In tribus autem m^ixime
funtin <juibiis capitibus hic i.tfiftendu eft,Primum vcteneamus , non carriia-
fer omn.aduo Jcm opulcntia acfoe]iciratem,metam fuiffe ludxispropofitam
hacfadtra ^^ nuam dcmum afpirarent. fedin f >em imraortalitatis fuiffe
Wffutntunt. ' . ^. , . . - ', .,,.-.,
coopracosritquehuiusaaoptioms tidcm iliis tuifte tumoracu-
1. Jis.tullTi Lege,tumProphetiis certo fadam. Deinde, foedusquo
conciiiati Domino faerunt,null is eorum meritis, fcd fola Dei
votat is mJfericordia fuifTcfufFu^tu.Tertium, & hatMiiffc ipfos
5. & cognouifle mediacoiem Chriilum , per quem & Dco con-
mn-
bE cocnit. osi red«mPtorxs, 145
^ungcretur,& protnirfionuni eius compoccs fiorent. Ex quibus
iecundum.quia nondum forte fatis innocuir, fuo ioco fuse de-
monftrabitur.Pkiriniisenmiaciuculcntis Propherarum tedi^ lih. j.^a. ,-^
moniisconfirmabimus, a mcrafuifle bonicateac indulgentia '^''7»^.
<q :icquid vnquaai Dominus populo fuo bencfccic ac promi/it.
Tertium quoque fuashabuir ipjvCim non obfcurasdcmonlira-
tiones. Ac ne primum quidcnjjntadum reiiqujnms.
3 In hoc ergo C'xplicanuo(quia ad caulam prsejetuem nu-
xirae perdnet, & de ipib pius cohtoi eiii^ nobis faciunc) in- ^^'"'^ anum
tehciorem Doncnr.as operam, fic ramen vc /iouiJ alioiujn ex- r "^ , ^^^^^^*'*^
fjlicacioni adhuc dec!i,obircr /uthciatiir, VGlopporumo dtin- ioni.entenuatk
dci coaddacur.SanedeotDmb.dubitarjonccxHiirA.oHolus, ^uodyetusT*
quum aicDeum Pacre Htiangeiium, quod Je Filio luo iccar.- ^^'^^''("tura^fer
<lumtepusdef^r-iacu promul»auic,I6ge anceper Prophccas in '"'^^ ^-cUjuii^
Scripturis fandis promiliire.Item.fidciiullitiam qu^ per Hua- '!"'^ ^,''"'^'" ^^
geliumipfum docetur,fellimon!umhaberea i-tge &Prophe- C^^/o„^^^^'*
cis.Euangeliura fiquidcm hommum cordawon in pr^fcnris vi- fed niuito mn^
t2s Ixtnia detinetjed ad fpem immortaiicacis euehic:,.6 cerre- £' "-^ f^thrai,
nis deliciisaffigiCjfed fpem in ccelo repo/iiamamiuncias, illuc ^^^^- *^'^'or^
^uodammodo cranfportar.Sicenmi aiibidcfinit, Pofteaquam ''^^^^^H^ _fl'^"*^
Euagelio credidiftis,obfignatiefiis Spiricu promilfionisfaao, \Z'cioslueJ^rL
qui eft arrhabohcercdicacis noflirajjtn redempcionem acquifi- Rom.ui.
sxpofiefhonis.ItemjAudiuimusfidcmvcftram in Chriftolc- Rom.j. n.
fu 6i charicatemergafandos : propter fpem vobis repj>/icanT ^P^«f»-'i«
jn cxlis,dQ qua audiiHspcr fermoncm veracemEuangclfJ, I- ^°^'^***
tem , Vocauic nos per Euangclium, in parcia}'acionem glori^ i.Thef.it 4.
Dotnininoftrile/u Chrifti. Vndc &verbumralucis&pocen- ' ' ' **
tia Dei ad /aluajidos fideles ,'& regnumc^Iorui» nuncupatur,
Qupd/i fpiritualiseft Euangeli; dodrina, &advic;g incorru-
pcibilispofie/Iionem-adicumaperic , nepucemus eosqaibu<! ^^**!" **"***/*'
promifium ac denunciatum fuic,pra2cerita neglec^^que aniinx conutnumL
curajin captandiscorporis voluptatibus inftnrpecudum ob-
ftupuifTe.Nec cauillerur hic quir,i.im5promiffiones qu^e ia JLe-
g-e & Prophccis de Euangeliofunt confignacse ,nouo populo
cffe deftinacas. Nam p;i ulo p6ft quam illud pofuic de fiuan- RtJifnr'
gelio in lege pronvflb.fubiicit , qusecunque Lex concinec, ad " '*''
cos fine dubio proprie dirigi qui fub Lege func. In alio qui-
dem argumenco faceor.fed non adeo eracobiluio/us, vt quuni
diceret ad ludaeosvere pertinerequxcunque Lexd'<cet ,non t»
cogitaret quid paucis ante vcrfibus affiimairec de Euanoe- °^'*''^*
lioinLegepromifib. Clariffime ergo demonftrat Apof^o-
lus ad futurani vitam prascipue fpeftafie teftamencum Vc-
tus , quum fub eo dicit Euangelij pronuffiones conci-
ncri.
CAf». X. INSTITVTION IS LIB. 11,
Cemrali iU 4 Eadem racion« fequicur & gratuica Dei miTericordia c6-
fimilitndine ftiri(re,& Chrifti mtercelfione fuiffc confirmacum. Nam & E-
frobau relt. uangelica praedicatio nihil alfud cjuam paterna Dei induigcn-
^"«njttr x'r'r^- "^ iuftificjri pra^ter iuum meririin-) peccacorespronutiar;& to-
luefadksftli taeius fumma in Chntio teriuijiacur. Quisigiturexpcrtes
4,*« tffr gratm- Chrifti ludjeos facerc aufit, quiouicum audimusfuifle percuf-
ia Det miferi- funi Euangclij fotdus, cuins VHicum funcisnietum Chriftuseft?
cordia. cipttf- Quis alienos reddere a gncuit^ falutis bcni'ncio,quibus admi-
nteu-^ione "^ft'^^^^'^ fuiife audimus iufticix fidei dodrjnam?Ac nc diu de
/«///l con^rmn. reliquida difcepcemus,habenuis infigxaem Domuii lententiam:
tum. Abrahamexultauic vc videretdiemmeumjviditi&gauifuseft-
Iohan.8 j(J.^ Ec quod de Abraham ceftacur illic Chnftus , oftendit Apofto-
Htbr.ij.8i. ]us jj) fidelipopL'Iofuiffevwiuerf«!c quumdicftChriftunima-
ncre heri,hodie,& in (ecuU.Nequc enim de Chrifti a^terna di-
uinitace.fimphciter illtcloquicur.-fed deeius vircutejquarper-
petuo fidchbus fuit^ atefad.-j. Quaic & beaca Viigo & Zacha--
luc 1. 54. & ria>, in luis canticis reuelatam in Ciiriil'^ rahjrem -.'xMbicioQ^
72« efle dicut promiftionumiquas A.brahau'' ^.Pacriarchis olirn fe-
ceratDominus.SiChnftum fuumcxlnbcndo ,iurif urandifui
veceris fidem foluic Doinmus , dici non poteft qum cius finis
in Chrifto & vicaxrcrna fcmperfu^rit.
^iuum autcm 5 Qajn Apoftolus non foederis cantum gracia pares nobis ^
di!<(^ poflerteres £jj.{f Ifiaelitas,fed eciam facramcncorum fjonificacione. Nam
h<t fimduti '• poepaj-ui-i-jexetrpLiquib. caftiuatosolim fuifieillos Scriucura
menttx a prio- recirac,decerrei.e • onntnios volens,ne m hmiliA Hagitiain-
repedeant , w currercnr , a pr^facione ifta orditur, Non e/ff cur vllam pre-
taprtbadavcr rogatiua Hobis vindicemusqax nos a Def vindifta eripiat qna
faiur tertia [\\^ fubierunt.qnando non iifdem modo bcncnci' profequu-
parscapitui^ tus fit iilos Dominus,fed iiidcm qu icuc ivfpbolis illuftrcm in-
Prinjum arcu- ^«^^eos gritiam ll»am reddiderit. acfidiceret ,Si confidicis vos
Tietutn aurem extrapericulum (ifc; ■. quia & Bap[ifmus qiM infignici eftis , &
*.v ^pojialo ue Coeru cjuam qiiocid e fufcipicis,exim/as habcnc promiffiones;
fumptum efiy interim concempra Dei bonirate , licenrioie lafciu^tis : fcitote
^ui a part Ja- ^^^ ludicos talib.fvmbolis caru!fl'e,aduerfus quos tamen ludi-
iramentorum ■ ^ t^ ■ r ,r ^ r. r ■ r
pqiiifxcauone^ ciaiua Dominu*: leuerillimecxercuit B q>tizat. lunt in tranfi-
farem ^f/rr^ tu maris & nube,qua protcgebantur abardare f?\\^. Tranfi-
eovditiontm cii tum illum Baptifmum carnalttai fLi.ffc aiunt,qu» fpintuali no-
Mojlra fitjfe t- {\^f^ fccunduin qumdam proportiouem refp' ndeat. Verum fi
uinctt. ^j recipitur,non procedercr Apo'loli argumctntum , quihic
vuitademptumChriftianis reBaptifmi prserogatiualudacos
prajcellere fe putent. Nec obnoxium eft huic cauillo quod
protinus fequicur, Illos eandcm nobifcum fpiritualem cfcanfi
manducafle-ac eundem bihifle (piritualem potum,quem Chri-
l^^i^fSatres ^^"^ interpretatur.
6 Obiiciunr quidem ad frangendan) hanqP^uiifententiam,
quod.
DE COGNIT. DEI RIDBMDTORIS. 14^
Quod air Chriftus,Patres veftri rnaducaueruc mannair^ defer- ^*^^<^*^*^ .
£05&niorcui Junt: Q31 manducat carncm mca,no morietur i^ diferto,^^ mnr
a;cernum,quse duointer fc nullo negorio conciiiantur. Domi- tui fwit.
nus, cjuM lermonem habebat ad auditoresqui tatum v etris 3i~Chr:/iiant tna~
limtncoqLJXtebanc farurari,veruni anijuc cibum non curabac, '''•'^^'y Chrtjii
ad coruni capcum oranonem aiiquancuMi aitemperat, prs^icr-
tim vero comparaav-ne m^nnje & corporis lui pro eorum len-
f u ftaruit. Poftuiabanc vtaccjuirend.-e fibi authoritatis gratia
lua viituteni miraculo aliquoappioDarec, cjual. edideraG Mo-
fcs in deferro quum nianna e cx.io impetraucrat.Ir. manna au- 'K':,n°**fi°' f**^'
tem nihilapprehc&debanr nili carnalis inedi^ , qua pupulus ;.^ n^^^-
tunc affiidabatur , rcmcdium ; ad mylterium iliud fublmuus, j^„.^i pugnMf
quod Paulus refpiciLjnon peneriabac.Chriftus ergo,vt dem6- tr^ ^pofioH
ftret quanco prasftaptius a fc beneficium expcdbare dcbeanc '^^'^* "''*^'^'^'*
qiiim quoda Mole collacumpatnbn . fuis prafJic.ircnc , hanc
compatactonem formar , Si magnum fusc opinn.ne vertra,&
memorabilc miiaculum , quodDominus pcr Mofen populo
fuo,ne \n de!ercofameperirer,caEkftcm cibum fubnDniftrauit,
quo iuftenraretur ad modicum tempus; hinccolligerc quanto
cxcelletior (it cibus qui immortalitatem largitur. Videmus cuc
quod iu manna prcccipuum eratjpr^etcrmiferitDominus , infi-
mam rantum eiusvtihcacem nocanc Nempe quoniam ludsei,
veluc exprobrandi ftudio , Mofen iKi shieccranc , quipopuii
necefficaci mannse remedio opirulacus eifet: refpondec,le lon-
ge fuperions grati^ efle adminiftrbim,pr^ qua viiefcere merico
debeac caraalis populi educatio,quam folam canci ^eftimabac.
P«ulus quia nouerac Domifium,qoum mana ec.^lo depluerec,
non in vencris duraxac paftum efFudiife, ied fpiricualis quoquc
niyfterij loco difpenfaflc.ad figurandam qux in Chrilio habc-
tur ipirirualem viuihcationem ,parrcm iftarr!>qu3e confidera-
tionc digniffima crat,non negligit. Quare ccrto clareque con-
ficitur.non cafdem modo quibys nos digsatur nuc DorHinus,
vitx a?terna? ac caskftis prom ifnones communicasas fuifTe lu- .
dxis,fed etiam facramentis vere Ipiritualibus obfignatas. Qna ynJanm T^e
derecopios^ Auguftinus aduerms Fauftum Manichieum di-ge& Pyephs^
fpUtnr. tu de verki di-
7 Quod fi teftimonia ex Lege & Prophetis fibi recitari ma- **t"it>iorum «-
Iintle<!tores,exquibusperrpiciant fpirituale fcedus fuiftePa-*"^'**" «•'"'^'
trib.ecam commune licutiex Chriito & Apoftolis audjmus; ^"J// ^|^'l"^
huic quoque voto obfequar, eoque hbentius quod ira certius txhiLtum.Fn'
conuincenturaduerfarij ,nequidpoftea rergiuerfari queanc. ^^ necejfano
Acqueab eaouidem demonitracione incipiam , quam camctii/'?"^''"'^"^''"
Anabapciftarumfuperciliofucilem & pene ridiculaforc fcio,^"^^^" mif.^n
.■ipud docilestamen & fanr)S plurimiim valebit.ac pro ronfefTo l',/?J'**r^4T ^-
fumo 5 eam vetbo Dci inciTe ri ix efficaciam , vt quofcungue /11*^ '^^ -^'
^AP. X, INS jTiT V TlO N IS LIB. II.
i.Pet.i.ij. Dcus p<iiLicip«done eius dignatur,eorum animas viuificet.Va-
luit enim femper iilud Peiri , fcnien clTe incorruptibilc tjuod
l€f.40.&. ^j^ xternu manet^ficuci etiam ex verbis lefai^e colligic. lam quu
hoc facro vinculo Dtiiis olim /ibi deuinxerit lud^os , non du-
biumeft quin eosfegregaueritinfpem ^tern^vit^.Namcjuuai
verbum tuifle amplexos dico.quod illos Deo propius adiungc-
rer,communi^sndirationcminteiJigo , non illum generaiem
quas per cariuAi & rcrram c mnefque mundi creacuias difFur.diT-
tur( quariicetvniuerfaviuificer pro fuarvnumquodquenatu-
rsE modo.non tamen a corruptionis neceificateeruitjfed iftam
fpeciaicm qua piorum animx oc iiluaunantur in Dei noiitiam,
& iiii quodaminudo copuianrui.i^iuiufmodi veibi iilummatio
nequnm adh^eferint Deo Aii.im,AbcI,Noe,x^braiiam; 6t leii-
qui p.acres,dico minimedubiumeflequniiii sinregnu Dci mi-
morraie fuedt ingrell'us.i:rac enim folida Deiparticipatio^cu^
extra viiarjetern3cbonum eflenon potell.
Tertmmargu. 8 Si tamcn lilud nonuihii im/dici um vidctur,age,ad ipfeiu
rnintum^aja- fcedcris formuiam tranfcanuu: qu^nonpiac^dis modoinge-
derti jorrvuia. nus fatisfaeict.lcd corum inlvioani abunde ce-arguctqui con-
tpfa effe ofien ^'^^<^'cei c nituncur.Sic enim lemper pepigic cu leru-s luis Do ••
ditAfn*cr poji ininus,Ero vobisia Deum,& voseritis nnhi hi populum ; qui-
chrifiitn car^ bus vcrbis & vitam3& ^alutem, & omnem fummam beatitudi-
ne mamfeFU- nis comprchendi Propher^ quoiiue exponcre foiit; funt.NQn
cnim Dauid /ine cau(a fxpiu^pronuntiar, beatum popciiu cu-
ius Dommus elt Deus : bearajT) gentem quam in hxreditateni
fibi elegitmec tcrrense quidem foelicitr.tisgratia, fcd quoniani
a moric eripit,pcrpetub coferuat, a?ternaqi mifericordii pro-
fequitur quosin popaium aflumpfit Qucmadmodiim cfiapud
alioslVophetas,Tu Deusno(ter,noii moriemur.Dominus,Rex
noiier,Legifl itornoikr:ip{e fahiabit nos.Beacu»e> Ifracl^qma
in I^omino Dco faiuaris.Sed ne in re fupcruacaa multum la-
bo-renmspafiimin Prophetisrecurric iiafcadmonitio, nihiiad
b »norum omnium affluentiam , adeoque lalutis certitudinem
dceflcjmodo nobisDorainus fitin Deuin;& neiito. Si enim
facies cius , fimulatque iliuxit , pra»fenri.fi;j um eilfalutis
pignus,cuinam fc homini in Deum manifeflec , cui ndn falutis
quoque thefaurosappcriitPHacenim conditionc Dcusnoftcr
eftvtmmedio nofttihabitet:qucmadmodu per Moien tefta-
batur.Obtmeri autcm caiis eius pr^efcntia non poceft , vt non
fimul vita pofiideacur. Atqtjc vr. nihil vltra exprimeretur,f3tis
claramhabeb.tnt vitse fpiritu<!li.s promiffionem inhisverbis,
Sum Dcus vefter.Non emm foiis vique corporibus Deu fe fo-
redenunriabat/edanimisprsecipue,anim2aute,nifiperiufti-
tiam Deo coniun<5ta»,ab iplo aiienjc in mortc manenr. Adfic
turlum ilh coniundiQ.-pcrpeiuam falucem fecum ducet.
9 Accc-
tionem.
Leuit z^^.iz.
Pfal.144.1j.
Pfal. 55.11.
Habac.i.12.
lefa JJ.21,
Dtut.j3.25>.
Lcuit 2^,11«
Exoa.^.7-
DB COgNIT. DEI RlDEMPlORtj. !|l
9 Accedit eo , quod nou modo fe Uli> Deum. cfie leftaba- (onfrmatio
tut i fedfequoqweiempertoi;e piomittebac : tjuoipes eonimf*per!oru ar-
praefeunbus bonis rjon contenra, ina?ternuate Piotenderetur, ^**"^"^^' » *x
id porro valuiiic apud cos tcmporis futuri notanoncm o^^tn- ^'^'^^"Jj**^-^^^
dunr multi' voces ^ vbi ienon w piarlcntibuscantun) maL.Sjftd i,, defumpta.
in ppflcrum coniolantur fidtles: quodfibi i ?cusnunt]uam dc-
futurusefier. lau; vcro (c]ua^pars erariccunda proraifiign s) i-
pfos de Dei bcncdidionc extra terrcn.r vit^ Inuteseiga fe
proroganduj clanusctiamnum coniiiii.abar,EroDeiis lemmis Gen.17.7.
velVi pull vos. Nam /i fuam crga morruos bcncuolenttam dc-
clataturiis erac, bcnefacierido p-jileris : erga ij;fos muito minus
dcfururus crac eius fauor. Neque cnim inftar hominLm efl
Deus, ^uiiuumidiro jmorem adamxorumfilios traasferunr,
quia morcc inrcrrumpitur eorum faculcaS;C|i.o minus iis quibus
bcncvolebancimpendanc fuaoffiQ3.acDeus,cutus bencficcn-
tia morce non impeditur , fu^profedb mifcricordix frudum
morcuis noncollJt, quameorumcaufa cranffui.ditinmiJiege-
ncrationes. Prxclaro igitur documencomagnitudinein atque
affluentiam [ux bonitacis , quam poft morcem fcnfuri encntj Ex'od.2o.(J.'
voiebacillis Dominuscommendare, quumtalcm dtfcnbcbat
qojjjncotam familiam exubcrarec. Huius vero promifl!"ouis'^^'1,*^'^-^'''"*^*
vcncacemtum obiignmic nominus, & qua/icomplementum Afupotor^.t»
proculic , quum Deum ie Abrahr.m , l.*aac& lacobioin.epof} a Dei natf,ra
eoLum mortem Cj^pellaier. Quid eiiim annon ridicula crat .^p- h<ens.
pelJaciojfi pcricrant? ■«^■nck cnim fuiflccac/i ira forcrloquu ^'^c.^-J^*
tus.Ego fum Dcuscorun* qui non furn.Proinde vno ilo argu- y.
menro S.iddu^^os a Chriifu conihidos fiiiffe Euan^cliila: re- ''"**^" '*
feruwc, vr ne inhciariquidempofrentrefurrcdionem morcuo-
rum a iMofe die cellaram. nempe qui ex ipfo Mofedijdice- ^"^^ ^o-J^*
rancomncs fanftos eif e in manu iliius Vnde inferre promp"uni ^^"^'JH*
erat , ne morce quideni extinoui quos in tucelam , cufto-
diam , proc.dionemque fuam recepiffec qui mortis & vice cfl
arbicer.
10 lamfqui prajcipuus efl cardo in hac con:rou.erfia\difpi- ^'^•^'''"'" ^'
ciinuis annon ipfi quo^u^ ladeles fic inihtuu fuerant a Donu- exhU!»Paire<,
no , vt miliorem alibi viram fibi effe fcntircnr, ac neglcda ter- ^d.i^r, ^bei
rena, illam meJirarcnrur. Prmium, qiu^diuinitusiniunda il- Nocyame chrr-
JisfuJt viuenJi conditio^affiduum crac exercitium, quo admo--/^"'''^'^'"^^*"
nerentur fe omnium efie mi'ercimos fi in hac modo vita foeli- ''"^*"'^/" ''5'-
ces cflcnc. Adam,vel fola recordatione perdit.^ foelicitatis in^ l."/' HuTJ.l'}
faebcif/imus,3nxns laboribuscgei^atem fuam JEgrefuftentat,ac viuafiit ejpt
ne in folis manuum laboribus Dei maledidione prea^aturjvn- tfiuUiay pr^se.
de folatium illi rcftabar,extremum luftum percipit. Exduo- ^'^"^- "^g^'"^'^-^'
bus filiis alccrilli nefando fracrisparncidioeripicur;cuhabet '/J''#"''"';^'"'
fuperftitcm cuius a;pe(5lum raeritg djeceftetur ac horreat. Abel vi'^JuL%'-
t. i
CAP. X. * 'INS T ITVT lONlS L 1 B- II.
tiangelio tredi- jn ]^CQ'Xi2t\s flore crudclitcr trucidatus , exemplum eft huma-
tjwfi.ideTnfuit j^2p calamicatis. Noc bonam ^tatispairem(dum torusorbisre-
jlopiu. ^yj^.^ dcliciatur ) cum mac;na f /t;"arionc in aica extrueuda de-
r 4 8. terit.Qupd morrem efFugit,id ficmaiorib^eius moleftiis^uam
Gcn.^.n. ft centum mortes obt-und:^ el]ent.Nam prseterquam cjuod arca
Genef.9-24. illi cftcjua.^ fepulchrumdecemmcnlium , iniuauiusnihil eile
poteftquam in animalium ftercoiibus ptne immerfum landiu
detineri. PolKjuain tantas difficultares eludatus eli,in nouam
mderoris maceriani incidit: ludibrio fe haberi a pn-prio filio vi-
det:& ei quem maeno Dei benehcio iAluum cx diluuio rece-
psrat.fuo ipfius orc maIedicereco:7,itar.
C,cn.it.4. *t Abraham quidem vnus inftar decem myriadum nobis
§lHartt <^rgu- efle debccfT (pedtatur cius fides.qi a?nobismoptimamciedcn-
fnenticitima- (Ji regulaiT» proponituniii cuius criarn penere.vt filij Dei fimus,
iioyab exernpio ^^^^^^'^ nosopor^et. Qu^d vero ibOaidtusqua^m patrem omniu
^ jra "^'^' ficjehumefte Abraham, (k ?:'eL>oftreir.um uuidem an'4ulumia-
'vixji curricAu fct illos teiiere ? Atqui ex nuuiero,imoexgradu apprimeho-
hsnnnem cAj*' nofifico dciici n(.n poteft , qiiin abolcaturtota EccQfia. lam
licitattsatern^ quod ad vit.£: cxpcrimenta att!ner;vbi primum vocarur Dei mi-
pr^mtum ^ perio, i patna, purentlbus^ amicis auellitur : in quibus pr^eci-
dem.cihum in~ ^^^^^ vic.r dulccd incm cfic ^utanf.ac fi Jlum deftinatoconfilio
ttr jTrr.untera- i • . i i o • /' i pn ii c l
biies ^rwwrw^ O"''"'^^^^''^^ '^^"^'^"^"^'^"^•''^PO^'^^^ ^^^"'""^ VeJiCt. J>inUU
lot» pcSure ac tcrran) ing; efius eft m quji iubetur habicare, fame inde exi-
mbiUntern o- girur.Eo ad opfin qu^rendam refugir. vbi, quo fe incolumem
fi$ndit. feruec , necefle habet vxorcm proftirn^iC : quod incertum an
^f,'^''°"*')"*^' multis morcibu.s fueritacerbius. Vbi m rerram habiracuU fui
c6m«nLar jn feucrfus eft,inde rurfum expellitur. Simul eodem necerfitans
Gtn. cap. 11. redigitur apud Abimelcch,vtcaput redimere iadura vxoriso-
vcrr.u.ij. pus habear. Dumhucatquc iliuc multosannosincerrus vaga-
G«n.20.».t. fur , affiduis feruorunj rixiscompcllitur, nepotem, quem filij
©cn.i3.7.J{.5. 1^^^ habebat,afe dimitteie. Qua? difce fio finedubionon ali-
rer ab eoaccepta fuit , quim ii mcmbn vniusfedionem paP-
Qtu. 14. ii.13. fus foret Paulo poft captiuum dh hoftibus abripi audit. Quo-
14« cunquepergat , vicinos reperit immanis barbaria? , quineex
Gen.iJ.jo. effolfis quidem magno labore pureis aquam bibere finant. Ne-
6 "^&' *io ^"^ enim vfum redimeret a rege Gcrar, nifi antefuiflctprohi-
bitus.Iam vbiad cfFoeain feneftutem venrumeft, quodhabec
easetasinruauiffimum& acerbiifimum , orbitare mul<^atum
fe vidct, donec pra;ter fpem Km lelem ^ignit: cuius ramen na-
tiuitatcm magnoredimit, dumSar^e probri? fatigatur, pcrinde
acfiancillaf contumaciam fouendo , domcftic^Bperturbationis
Gcn.ii.2.ji.4. ipfe caula eifct. Nafcit ur demum I faac, fed ea mercede vt ex-
turbetur primogenitus Ifinael ac pro derehifto penehoftilitei:
proiiciatur.Vbi ^:4usrelitfl;useft Ifriac,inquo acquiefcatdefef-
fa boni virifene6t%pauIop6ftma<5lareipsiiiubecur»Quid cala*
mit^ofiijs
Gen.22.1.
dE cognit. dbi redemptorij. 145
mitofius excogitethumana mcs quim pacrcm fier; filijcarnifi*
Cem?Simorbo abrumpcus forct^cjuis iio pucaflccmirertiir.uer-
fe fcnem,cui iti ludibiium darus cllec fi'ius , ob quem orbicatis
dolc)r ei geminarecur? Si ab cxcraiico aliquo interfedas, iudi-
gnicace mulcueflecaudacalamiras.lrtud vero omniacalamica-
tis exempla luperar,pacns manu crucidariSic derK[ue roto vi-
13£ curriculo laftatus ac vcxatus fuit , vt fiuujs veiut m tabula c-
xenip'ar calaiiiitofce virsE dcpingere velir, nihil repenar magis
oppo/jrum. Nequc obiiciat «luifpia euiu no fuifle proffus iiife- obieSfmns dt*
Iicem,c]u6d a r'>t tanrikjue tempeftanbus pioipere rai-de emcr- ^'•''*'
ierit. Non enim beacam vitam duccre illum dicemus,oui per
infinitas difhculc res ad longum fpaciumijborioseelurtecur;
led qui,fine malorum lenfu, pra^iencibu' bonis placide f-uarur.
li Ifr<ac, quimmoribus n»aiis afflid-uur, vrx tanicnmini- l'emab exem'
nium fuauicatjsguilumpercipit. Eas ipfe vexationcs cx: erirur /'^■■''^<^"-
qu^e bearumefic hoiniiiem in cerra non /inar.t. illum famcs fu- J- /* «*^'^^'
gace lerraChanaan: vxore/inu illicripitur ; vicitji illumfub-
indeexagirant , ac modis oninibu.s prcmunr, vcde aquaeaam
cogacur decertare : domi (u^a nuribus multum moici^arum
fuHinct : filiorumdii/idioangitur: nec niederi tajuo malopi..-
telf^nifi perexilium eius cui benedjxerar. Atvco lac-bndiil r ^? * /^*
quam extrenise Jnrcncitaris miigne eit exeplar Fuentiam douti
inquiec!.'fime trapfigit inter fratr;sprim<igcniti nanasac terro-
res.quibiii dcmuin cedcTccogirur.Profugoa parentibus ac na-
talifolopr^Ererquam quod acerbumelI:cX'ulare,apud Lsban <a-
uunculum nihilo mitiuv ac humanius accip^tur. Paruu) efl: du- Gen.2j.10.
niCimaii) atqueauiferii/jmam fcpcem a»njsreruirereruitutcm,
njfidolo malo in vxoreeludatur. Alrerius vxori« gratia Jn rio-
uam feruiiutcmingreditndum eft , vbitotum dicu) rolissellu
torrea:ur,nod:u peruigii Vfocacurfelu acfrigore, qucmadmo-
dum ipfeconquerJCur.Tanranj Wr^ .Tlpeiic-jcemdum annosvi-
gioci fuiiiKt.quocidic noufs/oceri imuriis afflioicur. Necdomi ^
fu^quierus clt, quam v:dcf vxorun) odns, lurgiis, aemuiarioni-
biis dj/tracram ac pcne difiTpac-nii. Vb; in p -triam iubetur fe re-
ciperc , abitum capcate illi n t'celfc efi: ignominiora: fug-e- fimi-
lem: nec tamea foccri iiiiqui-acem ira porei} eff ;gere quin eius
probris ac coi.cumeliis in mcd^; irincre vcxecur. F.xcipic mox
e.um mujco fjeuior difficulras. N.tm dun< ad fracremaccedit.cot Gen.jx.u.
moitcs habet m confpedu, quot ab h.-mine crudeli & inimico
parari queanr. Diris ergo terror.bus fupra modum di'crucia-
turac dircerpirurqu;mdiu aduentum eiusexpeftat: vbi in con-
i^edum eius prodit : tanquam fcmimortuus ad pcdes pro-
cumbit , donecplacatiorern fcnrit quam Iperare aufus fue-
rar. Ad hxc Rachele , vnice dilefta coniu^e , primo terr^ in- Gen.^j i<J.
grelTu priu^tur. Pclkaqu-emab €ah]ium fuiiulerac , toquc G<-n-37 J*-
CAP. X. INsTirvTIoNlS LIB. II,
pca»aliisani.ibat, aferalaceracuinauditrcuiusexmorte quati-
tum moerorem ceperit , declara; ipfe, qiiod poft diucurnas la-
chrymas folatiis omnibus viam obftmateclaudit nihil fibi reli-
quuni faciensnifi vtdercendajad fihumlugensm fcpulchrum.
Cen.H.t. ^ Interim raptus &defloratio filia? , in iis vindicandisfihorura
audacia, qu;rillum non foecere modo fecerat apudomnesre-
Gen.js.a». gionisjncoUs,fed praerentifiimuin inter::ecionispericuhim illi
creaueratjquanc^ anxietacis, IuClus,t<ed«jcaufeeranc:'Sequituc
horrendum iUud fiagicium Ruben primogenici, quo mhil gra-
uius accidere poterat. Nam quum inter f iimma infortunia rc-
pouaturvxoris , pollucicqmddicendum (itvbi a proprio filio
een.3S.1S. perpecratum eftidfceius? Ahquanto poft alteroinceftuconta-
minatur faitjilia, vt cotiftantiniiau:n ^hoqui ii infra<5tum cda-
Gen.4i-J*' mitatibus animuia ti)t dedecora labcfadire debeat. Sub extre-
mumvit.^, dumfua? ac (uoruminedi.xhjccurrcrequa?rit, noui
infortunij nuntio perceliitur , qu; inceliigit fiiium alterum m
vinculisdetineri,quem vt recipiac, Beniainin vnicum luum de-
fiderium,permittere aUis cogitur. Q^is putec in tanta maioru
con^crie momentwm illidatumquo laltemfecure refpiraret.^
Gtn.47-9. Itaque ipfe optimus de fc ceftis afTcuerat Pharaoni , dies fuos
breucsicmalosfuiirefupertcrram.Quipcr coQcinuasmiierias
vicam fe tranfegifle pronutiac, negcKprofedo eam profperica-
temfe fenfifle qu3C ilii a Domino promifl*a fuerac. Ergoaut
malignus ingratufquc Dei gratia^ arftimaror erat Iacob,aut ve-
re fe miferum fu fie (uper terra profitebatur. Si ver.i fuit affir-
matio, fequitur no habuifle ipfum fpe in rebu^: terrenis defixa.
ckk<J^proy*. gj fanaiiftiPatresCquodvtiquemdubitatumeftJbear-
nriumtntty S. tam vittm expettarunt e manu D«, aliam quamterreltris vitas
Tatres, ^U- beacitudincm & cogitarunt & viderunt. Qupd etiam pulcher-
tmmi^Abelem, ximk oftcudit ApoftoiuSjFideCinquitjdemoracus eft Abraiiam
NoathumixA- ,n terra promiflionis , tanquam aliena , in cafulishabitando,
brAkamum.l- cum Ifaac &Iacob conrortibtiseiafdemh.^redicatis. Expefta-
kitm"^&^dhs bantenimbencfundatamciuitatem , cuiusopifexacconditoc
ji^y Lrge non in Dcus.ln fidc dcfundi funE omncs ifti,non acceptis promiffioni-
ttrYii.fedinca^ bus:fed procul cas infpicientcs, ac crcdentes , confiten^efque
h promifionH q^^d hofpitcs &inquilini forcnt fuper terram.Q^o fignificanc
Dei ""'f^"J!" fe pa:riam inquirere.& fi defiderio eius quam rcliqueranr lafti
J^^J*^*^ fuiflent erat facultasreuertendi: fed meliorem appetebant,
nempe ca»leftem. Vnde Deus non erubefcit vocari eoru Deus:
quaado parauit illis ciuitatem.Sripitibus enim obtufiores fuif-
fcnt,tam pertinaciter promiffionesconfed:.mdo, quarura nul-
^ !a fpes in icrris apparebat , nifi complemcntum earum alibi
lcUt p^ lUtvita gxpe<ftaflrent.Id vero in primis non fine ratione vrgct^quod pe-
TJ^lzrinltt^e re2rinationem,hanc vitam nuncuparunt: quahter & Mofcs re-
\^Pj}tu\nmty feit, Si enim peregrini & inquilini funcinterra Chanaan,
vbi
DB C0<5N1T. -011 RBDHMPTORIS. T47
vbi promiflio Domini qua illius confticuti erant hxredes ? Ma- ^ j„ terra
nifefte ergo indicac longius fpeftare quodde poffeifionc iljis chanAnn (feU-
Dorainus promiferar.Q^arc pedem in ccrra Chanaan non ac- cit»tii aternA
•quificrunt nifl in fepulchrum. quo teftabantur fe fperarc fru- ^^J^^l^'^''''
ftum promiffionis nonnifipoft mortem pcrcepturos. Atque Gen*^'^p\
hacc caufa eft cur ranti a?ftimaucrit lacob illic fepcliri,vt iureiu- Gen.47.a9.
rando adegerir filium lofephadeam pollicitationem: cur lo- jo.&jo.^j.
fcphpoft aliquot fecula transfcrrioiTa fua,iampridem in cine-
rem collapfa voluerit.
14 Denique aperte conftat,in omnibus vita? ^ndns propo- ^i„tum «r-
fitam futune vitas beatitudinem habuifle. Quorfum enim pri- gHmenmrny eti
mogenituram tanropere affcdafletjtinr6que pcriculo ambnf- hiHoriaUcobi
fet lacob , quar exilium & tantum non abdicationem ilh' con- ^^^^f"^**''^^
flaturacrac, boni veronihil prorfusallarura : nifi ad altiorem gHJ^fl^l^
bcncdidionera refpexifler.^Atque cum fibi fenfum fuilfc dccla- ^,>^ j„ ^^^^,
rauitea vocc quam inter vltimos fpiritus edidit, Salutare tuum fid^rium ojie^-
expedabo Domine. Quam falutem expeftafiet,quum intelli- ^*.
geret feanimam cxpirare; nifiin morteinitium nou^vitascer- Gen. 49.18.
ncret? Et quid dcfanftisacfiliis Dcidifceptamus, quum eiuf-
modi intelligcnti^guftij ne is quidcm carueritqui veritarem
oppugnare alioqui nitcbatur? Qmd enim fibi volebat Balaa> ^ointeUigen-
quum dicercc,Moriaturanimameamorteiuftonim, & fiac no- ttd gufiu. BaluA
uiffinia raeafimiliaeorum: nifi qwodfcnriebatid quodpoftea "'=«'^»'«"-
Druid prodidit , Pretioiam efle mortem fanCtorum m conipe- p/- ,,^ ,j
ftu Domini: roorrcm vcro impiorum pefiima? Si vlcima linea pfj4.ii.
&mctaiamorte forcnt , nullumin eanotari pofiet difcrimen
iufti & impi/. forte, quas poft mortem vtrofquc diuerfa maner,
interfe diftmgunrur.
\s Nondum vltra Mofen progreffi fuinus:quem ifti nihil a- Sextum argn^
liud officij habuifle dicunr quam vt c.irnalem populum agri v- rnctum,cxT>a.
bertatereramqueomniumcopia ad colenduut Deum induce- *!'''','?"* ''^"^^
ret : & tam^n ( njii qu's (ponte lcmet ofterenfcm Jucem refu- p^u^cetur , &
giatjperfpicua iarn cxcat fpiricualis foederis decl.iratio. Qupd ^amen hac vi^
fi ad Prophetas dercendamus,illic pleniffimo fulgorc & vitax- tamnihUaUHA
tcrna SSL regnum Chrifti fe profert. Ac primum Dauid , qui vt # "f'"'^ T'"^"^,
temporealiisfuir fuperior, ita pro ordme diuinse difpenlatio- *^«'''''«'«'-^*
niscxleitia myfteria obfcNrius quam illi adumbrauit , quanta ^i-l/r^am fc.
tamen pcrfpicuitatc ac cerdcudincadeum fcopumomnialua /^V/r^are repsji-
dirigic ? Terreftrem habitationem qualiccr sefbmarittaftatur tahabuilfep<y
hajcfenrcntia, Aduena hic fum & peregrinus, quemadmodum f'iutem expi-
omnesPatres mei. Vanitas omnishomo viuensvelut vmbr.r ^^"ifZ ?«^ <^«'«
• r 1 1 I ^ n • i-x • H L^ef itternitate
quifque obambulat. Et nunc q«a? expecratie mea , Domine? ^^^^^ „,qa/it.
fpejraeaad teipfa.Sanequinihilcfibin ccrrafoiidum aucfta- pfai.jj.u.
bilc confeflus , fpei tamen in Deum firmitatem retinec , alibi
rcpofitam fibifalicitatemconremplatur. Ad eam contem-
c. iij
C AP. X. I NST I T VT>0 NIS L I B. f I.
plationemftdeles reubcare roler,qiiorfes vult co"? \'ere conrol.i-
ri.Namaliai, podqiiamdebreuic.trefluxaque &eua:i(da inia-
gine hu.vians vir^loquutuv eft, fubiicic , Mifcricordia auceni
Domirti v.cjue m cteinum/upertinie >res eum. Cui liniile elt
pn''*^.V^'^ <luoJ h .berur etiam Plahno centefimo fecundojnitio Domine
zT^ig.zQ,*^ ' fufandafticerijin , & opera rnanuum cu irudi funt c^H. Tpfi
peribunt, tuJutem per!n:>nes : velut veil:'s vecera cent , &ricut
induuientum murabjs eos. Tu autem idem ipfe perftas,& an-
ni cui Don deficicnt. Filij feri-orum cuoru habitabunt, & pollc-
ri eorum corvm te ft.ibilientuc. -Si ob GvT?h ac terr:^ ir tentu noii
de/inuntpijftibihncor-4m Do nino: fequtrur eorum. ralutcm
cum Dei SErernitateefle corajn;fl;^vi. Aiaui omnino non poteft:
ft-ire fpos liii . nifi in promi^fionem recumbat qua: api;d le aia
lefa.j:.^. exponitur, C^eh^inquij: Dominus.Hcut fumus liquefcent: terra
ficur vefttnienrum atteretur, & habttarores eius (icuthxc inte-
ribunt: falusaurem cnca ina:ternurn ent, & iuftitia n»ca node-
ficie-.Vbi iufticiae acidluri rribtjitu perpetuitas, non qijatenus
pencs Deum rf.-fidentXed quatcnu' ah homimbMs fentnintur.
16 Neque vero .ihter accipere hccat qiKede fidelium pro-
gt'^j.ennm^ ex C\>Q' o flicceftu paffiui c;urt.nili vt incflcftis :;;iorGe manifefta-
toicm Pophc. t!onem conferantur. Qnalia funt , Cuftod t Hominus animas
ta. ^«.c^e^fr- fanctqrum fuorum.-de manu peccatoris liberabit eov. LuX orta
.'/"rr^^/r eft iuiito.&rcdiliis cordel^titia. Item, luftitia pij manccinfecu-
(i^n,.m'r , aA ^"^1 i.ecul i.cor«iu e:us exaltabitur \v\ glori.i: dcfyderuim pecca-
c&\i7iis ^'.oriA corum pcribit. Item , vcrunramen lufti confirebuuur nomini
fiyrioi-m ne tuo: habJcabunr reftj cum vulu tuo. Icem in meinoria scLcrna
ct(firio r:<nt rc ^(.15- juilus.Item.Rcdimet DominMs .inimas feruorum fuorum.
p)en .^.e^ i.v} 5jqjjj[f.j^ fcriiosfuos Dominus impiorum iib^dininon vexan-
mumo omni «^^ modo, fcd laccrandos perdendofque Upepermitfit.in re-
mth-umgene- nebrjs & fquallorc Linouere p.ititur bonos.dum impij pene in-
rt prcm:-nrur. eer ftclias refulge:it:nec illos ita vultus fui fercnitate exhilarac
vc diu urna i^titia fruantur.Q^amobrcm ne ipie quidem diffit-
Pfa^/i-i 7 9 '^'^^^''^'^' ^ '" pr^fentem rerum ftatum oculos defi-gnant ficfcles,
pr.t40.14. grauifliivi tentationeperculfum ir.',ac(i nulla ciret innoccnti«
VC.iii.6. apud DcumgraMa nec jmcrces. Adeo in- pietas vt plurimura
Pfj^.i,'. profperatur -ac Moret,du'm piorum natio, ignominia,pauperca-
p- ^ te,contempru,omnique crucis i^enere premuur. Parmn.mquit
'^* '* abfuicquui lapfjspes meus, quin efFiifi fuerintgreftus mei, du
vritmefortuna ftuItorum,dum improborum profperitatem vi-
deo.Ta;'d.m noil: narrationem concludit, Inftitucbamcogita-
tione "n fi poffem hxc cognofcerc : fed tormentu.i^. cft fpirirui
meo ,, donecingrediar in fanduaiium Domini , Scinceliigani
nouiili num eorum.
Gflauur*t rrgn- i? E^^g^ vcl ifta Diuidis confeffione «Jifc.imus^non igiiorafle
nHninm ex d- fartdosPatres fub vetcri Teftamento ^am r aro vel nunquam
in hoc
DE COGnIT. Oel R E O E MPTO R IS. I48 .,
in hocmundo repra^fencet Deus qu.c fcruis fufs pollicfttjr, ac- mum omniUm
queideo animos ad Dei facra; unii fuftulifiTe , in quorecondi- Ptorum fetjfH
tum habebanc quod in pra^fentt'; vkx vmbra non apparcc. Hoc & ccnfcftnne,
erarvltimum Oeimdicium jquodcum ocul:sminimecerneret, ^^^^^ ,-^-dem
.fide contenti eraiitincelligCit.Qua nduciafl-eri, quicquid ^uc-ViUam^quxfic-
niret in mundo,venturum tan-ien aiiquando tempus non dul?i- rif:,t ^,:od in
tabancquo Dci ptomiOion-.^s impltrcnrur. Quahrer \i\3c voccs p>'«f*>^tis 'y^t^
t.eltantur , Bgo m mrticia contemplab >r faciem tuatn , (ati-ibor "^^^^';'»»>«^/'-
ipecie taa.Item,Ego ficuc oliua viridis in domo Domini .tcem, ^pc^l[]f. -
luftus- vt paImaflorebir,/jcntcedrusLibani frondcfcet.Planta- Pf.jMo.
^ti in domo Domini, in atri_isDci noilnfloi-ebunt.Adhucfrudi- Pfsl. 51. 13.14.
ficabunt.io fencdapingues ac viri ieserunt. Qujim paulo ante 'J-
.dixiiTcxpQuamprofudcc.runf cogitarioiicstuse iehoua,dum flo-
rent iii>)Pij gcrmmant q'-;.iii hcrba, vr percantin perpetuii. Vbi
fpqcieSfilla &decorfideliu'-n,n!iT vbi mundihuius facie.«.regni
Dei mcU>(ifeilatiune inucr a fucrictn illam seterniratem.quupi
.pcuIosconuerterent.CGnts.mptapr^fcnrjum calamifatum 'mo-
mentaneaafpcritatejfecure m has vocfs crumpebant, Ncn da-
bi^in a:ternum vt moriarur iu^flui.Tu.vcro pr.rrip!tabis frcJe-
ilus in puceum interitus, Vbi in hocmudoputeus^iern! exiti; Pf. ^5.25. 24.
qui fceltratos abforbeat, in quorum ftlicit tte hoc quoq; alibi Iob.21.ij.
numerarur qtiod diem cxtremum in pundo (ine nuilro laguo-
rcclaudunt?Vbi tantafaiidorum ftnbilitas,quos ipfeDauid np
modocoiicun , fcdopptimi & conteri prorfus vbique con-
quenturPNcmpe ob oculos fjbiftatuebar,non quid ferar.ihfta-
biiis & plufquam ajfluana mundi vicifiicudo: fcd quid fadurus
/ic Dominus quumad secernamp^H acrerrsBconfttcurioncm o-
lim redtbic.QJuemadmodi.m alio loco eleganccr defciibiCjNi- ^'^^' ^9-7-8'
tuntur ftulti opuletia fu.i.ob diuitias mult^s f iperb!iit;&tame
nemcquantalibctexcelientia polleat- redirrjere fratrcm fuLim .
a mortepof^t,ncmo pretium redemptionis Deo foluere. Quu
autcm vidcant & rapiciucsmoruperuerfos pariter & ftnltos in-
tcrire , & alienisrelmqueredHr'ti.is fuas , cogirant domos fibi
f ermanfuras in femprtrnum, habiranojies in fccula:& noioi-
nafuain terra ceIebr.at.Achomo in hpnorcno perrinnebit^fi-
milis cric pccudibus qux interciir. Uxc meditatio eoru, fumma
ftultitia cft:quam famen pofleri cupidea:'mulantur. Inftar grc-
gis apud infcros coUocabunt jr , mors pr^i^debit ilhs. Exorta
luce dominabuntur illis : f>rmaipforum peribit : infernusi-
pforum domicilium. Primum ilia ftultorum irrifio , quod in
lubricis & volubilibus mundi bonis acquiefcant , oftcndic lon-
ge aliam fapieatibusqu.^rcndamcfTc felicitatem. Sed illic re-
furredionis myfterium e«ider\rius rcfcrat vbi illis perdi-
tis&extindispiorumregnumcrigir. Qnem enim, quiefb, di-
ccmu* eiTeilium iucisexortum , ni/i nc;u3e vitx reuelationemj
t. iiij
^^ f* /^' INs Tl T vTi oNi s LIB. 11.
qna» finem prsBfcnns fequitur?
llTei^tt!'^ • '^ ^"'^^ '^^^ nafccbarur cogitafio.q-am in mifcriarum rola-
»u7ff7'"'^'on. ^'"'^^ ^^ «^oleranriaj rcmedium fidcles vfurpabanc, Momentum
firmathy a % '" 'ndignatione Domini, vrtain cius miferfcordja, QMomodo
fioTumcr ir?.- afHidiones momento tcrminribanf' qui per toramfere vjt.im
piorumtnmu' afflTcbantur ? vf»itant.im videbant duiin.^ bcnignitatfs dura-
do ^ rtd.nuum rio-.cn.cuius vix minimutii gufinn -Jehb ?banr? Si fn cerra Ii^-
Vial]o.6. ^^'-'"'^' "Jhi' f^^e reperire poec.ifu: fed qu'\i raelam mcueban-
tur , a|;narccba!U pimdiiin ciTe remporis quoexercenturpci'
^ cru^cem Dn^^i a Domin : mjfenitioncs (bcuii cfle,q Jibus colli-
guntur.rurrumimpi'>rum,qut perfomnmm beatiad djcmvnu
eflentj^cernum ac imnquam finiendum exirium pr^euidcbant.
pj^®"*""^' Vndeill^ voces, Memoii.i iuiVln benedidioncerit:nome au-
u.iJ.^' '^ '^'" impiorum putrefcer. Prctiofa movs randorum tn eonfpe-
I. Satn.i 9. ^^^ C)omIni:morspeccatorumpc)fima.' Irem ap«d Samuefcm,
Jr.7.€ch.2'i.io. Dommus pedes r:in<5lorum feruabic , 8c impij ui tencbris cohti-
& 51.18. & ali- cercerit,qU3e/ignificnnt, illosprobecrgnouifi^e.vrcunque Varie
^'Z , ^ circunferrenciir fanfti, vltimum tamccoium ;.xitiumjvitam ac
VUl.6q J?. r » ' • r 1- ■ n- . ■
Iob.19.t5. lamtem : nnpiorum telicitarem amoenam eilc via qua in mor-
tis voraginem paul.Ttim labuntur.Lieo iftorum mortem voca-
bantexiciumincircunc/oLU, vt quibus reliirred-ionis fpcs pr^-
\ cifaefTct. Quarenulhm hacexcoc^itire porMic D tuidgr.iuio-
rcm imprecationem,DeIeantur de libro virse.Sc cum iuitis noii
fcribantur.
^r"*L Z^l» ^^ "^' ^ ^^"^ ^^'^^ infignis illa fententia lob.Scso qaia rcdem-
*yo"quilnmiim ^^'^^ ^^^^^^"^^'^^^^^ ^^^ ^^ "^^"^ rerurrtdurusfum:
/ipirTiftme de & i" carne mca videbo Dcum fa'uatorem meum. Repofica clt
hA* fpe dtf*- hdec rpes mca in Cvm meo.Quf volunt vcnditare ruumacumcn,
^rutt. cauillantur non efTeharcintelltgenda devhima refuriedione,
Obteciianu dt- f^.j ^^ pnirio quoquc dfc qtio fibi miciorcm forc Dcum iob ex-
pedab.ir^quod vc liliseKparte denuiSjextorquebimustame,ve-
Imcnolinc ,ad c.imf]tei :tmplitndinem non potuiffe peruenire
Iobficogir.irionein cerra refediflcr.Ncc^ fTe ergo cjtfateamur,
oculos iiy futuram immortaliti^^e fullulifre,qui /ibi vel in fepul-
chro iacenti redcmptorem afforc cofpexenr.Siquidcm de prx-
fenti tantiim vitA cogirrtnnbus mors extrcma efldefperatfo,
uul^tbuaio. ^^'"^ '^*^*- 'f*^** ^P^'"^ ^^""^ abQ:indere poterat.Etiam fi me occide-
ric,dicebat,in ipfo nihilnmin»ffPcrabo.Nec mihiobf^repar hic
nugaror quifpia ^"'ucoiu fnifle if^as voces , vndc minime pro-
bcturtalemfaiffcinccr lud^osdodrinam, Refpofurn enira a
Kcsjonfio. nie iljtim accipiet , paucos iftos non prodidiiTe talibus
fentenriisarGanam aliquam fapienriam , ad quam feorfumac
priiMCun excellentia tan-iim ingeni.a sdmitterentur : fed, vt e-
rantconflituri aSpirttu fanfto plcbisdoftores , qu^ commu-
niter edifcenda eilent Dei myfleria , & popularis religionis
piin'
DB COGNIT. Dll R ■ DE MPT.O R I $^ H9
principiiefTcdebcretjpalam promtiIg»flb.Qut!m ergo audia-
muspublica Spiricusran(5lioracula,quibiis defpirituaJi vita
timcIaceacdilucideinlud^orumEcclelia diircruit, inrolc-
rab)I)s percinacisB fueriteosad carnale tantummodo foediis
ablegare,vbi folius rerra: ac terrellris opulentise fiat menrio.
io Siad poftcriores Prophetas dcfccndamjillic vero Irceat, "^«"«^ ''^S»' i|
qua/iin canipo noiko^Iibere fpatiari.Na {i in Dauide,Iob,Sa- ftfrio7dTsPre'' |
mude fuit non difficilis vidoria: illicmulro eft facilior. Hanc phetn.cjui pio^^
enim otcortomiam & hunc ordinem in difpenfando mifericor- rum fituttat?
dise fua? foedTe tenuit Dominus,vt c]uo propiustcmporis pro- '^xira terrena
SrefTa ad plcnam cxhtbitionemaccedcbatur , ita maionbusm *""" 3^'"* '*'
(liesreuelationisincremcntis iJlultrnret. Ptoinde fnitio quum (focuefunt.
prmiafalucispi^miffio Adaedarafuit,c|uali tenuesfcintilK^c-
micarunt.-pofteafaft-taccei/ione ,maior lucis amplirudo coe-
pic exeri,qu2e magts ac magis dcinde emerfit,latiufcjue fulgore
ilium proculitidonec candem nubibusoniBibus dilcuffisjfoliu-
ftitiseChriftusvniucrfum tcrrarumorbemad plenum illumi-
nauit.Non eft crgo metuendum ne /i id caufam noi^ram com-
prr/baiidam Prophetaium petamus fuftragia, illanosdeliciat:
ffed quia ingenrem mareria; fyluam fore video , in qua diutius
multo immorarinccefle fitquamfcratinftitutiratio^efTecenim
opus longi voluminisj fimulque vel parum perfpicaci lcdori
viamme ftrauiflc ex fuperioribusarbirror,qua inoffenfo cur-
fu pergcre queac,a prolixitatc no« adco in prarfens nccefraria
abftinebo;pra?monitis tamenle<^oribas , vcviam fibi caclaui
expedirc mcminccmt,qua prius in manum illis dedimus:Nem- Cap- ^- feft.
pe quoucs fidclis populi beatitudinem Prophetx commemo- J-4'
r.inr(cuius vix minima veftigiain prxfenti viracemuntur) ad
hancdiftinftionem c nfugiir:Deiboniratemqu6 melfusPro-
phct5ec0mmendarenr,tcmpor3riisbeneficiis,vclut line imen-
tis quibufdam,popuIo.idumbrafl'e:fed talcmeius pinxifle effi-
giem quxmcurescxtra icrram , elemcnta mundi huius,&pe-
itfurum feculum r apercr,atque ad cogitandum futiiras ac fpiri-
tu.Tlis virse foelicitatem nerefrario excitarer.
II Exemplo vno contenti erimus.Qaum Ifraelitje Babylo- ^f ^"'^v^^u^l
nem deportaci,ft}am diffipationem morti fimillimam cfl^e cer- f//' * ^^^^ „1^
■ncrent/dimoucriabeaopinionevix poterancquin fabulofum fibtis aridU vi-.
putarcntefle quod de fua reftitutionc vaticinabatur Ezcchiel; utficatutdduei
quod perinde idarftiniabanracfidenuntiaffctfufcitatuminvi- deprobatur.
tam iri putrida cadauera. Dominus v^ oftcnderet nec ea ipfa Eiech.jf .4*
difficulcate feimpedin quominusbeneficiofuo locum faceret^
Prophctv^ campum aridis offibus plenum pcr vifionem often-
dit:quibus,foJa vcrbi fui virtutcfpiritu vigoremq; vno mome-
to reddidit. SeruJebat quide ad prjefentem incredul'tatccor-
ti^endaiii vifio : ^td. interim lud^eos commonefaciebat quan-
QAP. X. . rN S T IT VTION 1 $ 1 I B. t I.
tum vJrrapopuIr redndionem virtus Dc»mini prorenclercfUr>
Confirmati», ^I^^? ^rida & difperfa ofld/olo nutu^adeofaciJe vegetaret.Q^a-
*xdtcloUflix «'efentcntiam il{.\mcum altera lefai^ rice comparabis:Viuenc
iti.i6.i^, ' m0rtiii,cadauermeum,rerurgent, ExpergiTcimini &exultatc
qui Jiabitatis in puluere,(iuia ros vfridis campi, ros tuus:& cer-
ram gigantum deirahes in ruinam. Vadc popule mi , inrra \n
tabernacula tua:c]aude oftia tiia fuper te, abrcondere pauxiU
lum, donec pertranreatindignacio.Ecceenim Dominusegre-
dietur de Joco fuo,vt vifitet iniquitatem habttacoris terr^coH'-
tra cum : & reuelabit terra fanguinera fuumjtiec operiet diu:'
tius inrerfedosfuos. ,^.
PoJJremum ar- ii Qjanq jam fiquis ad eiufmodi canonem omnia redigere
gumcntum.Ex- tcntct, abTurdc fcceric rfuntenim aliquot Joci qui nuUo inre-
tare mProphe gumencojfuturam,qu2c in regno Deifideles manet.immortali-
iHali€}uotiocos tatedemonftranc:qualesnonnollosrecitauimus,&qualesrunc
tjui aperte vto- , ... ^ • j /i i jt r ■
Uim in remo ^""'' ^''J plt^rique,tum pra!CJpue djo ilti. alcer apud leiaiam,
talcfff futura Sicutcsli notii &terra noua,qu2^facio ftare coram me: ficfta-
i»7mortalita. bit fciDcn veftrum.Et erjc mefis cx menfe, fabbarhum ex fab-
ttmjer^iflrat. batho:veniec omnis caro vt adoret coram facic mea, dicit 0o-
■ '^^* niinus.Etegrediencurj&yidebuntcad^uera virorum qui pra?^
uaricati funtifl racquod vermiseorum non morietur, & ignis
Dan.js,'. nonexringuecur. altervcro Danielis:In temporc illoconfur-
get Michacl princeps magnus.qui ft^t pro filuspopuli rui:& ve-
niettenipusangufti«e, non qualefuircx quo gentes cfie coepe-
runt. E.t;tunelaluabiturpopulustuns omnisqui inueiitusfuc-
ric fcriptusin Iibro. Etcxiis qui dormiuncin terrrsc puluere,
euigi!abur,ali'in.vicamspter.iam,ajrjni opprobriu fempirernii.
Conc:tijfio tothis ^^ lamin duobus reliquisprobandis , Patres fcilicec Chri-
/7^ 7v'T'** ' fttim in foederis fui pionus habiiifle, atque in ipfo omnem be-
tnufcjv.e Trjja- ncdjftioius fiduciam repo^uiile.-qufa minuscotrouerh^ & plus
tnenti. cIaritatishabent,non laborabo.C5fticuamus crgo fecure quod
necvllisdjaboli m.ichinis reuelli queat: vctus Teftamentum
feufoedus,quod cum Ifraelitico populo percuffit Oominus,
non rebus rcrrenis fuiflelimitatum , fcd fpiritualis ajterndcquc
vicse promirfioncm continaifle: cuius expeftationem omni«m
animis impreflam oporcuic qui in foedus vere confcntiebant.
Jdcmmpicmt- Hanc vero infana'n ac perniciofam opinione prorul fummo-
tem jo7if.rma- ueamus,aut Dominum nihil aliud propofuifle lud^is , aut il-
ttone ^i.atuor Jq^ ^i|-,ji qusefluifle pr3Etervcntrisfaturitatem,carnis delicia^
teStmo>ii Scrt- - ' -it r*j-
*y«.^, r. - florentesopes,externam potentiam, Iiberorumtoecuditatem,
tur. &quicquidanmialishomo in precio habet. Non enim aliud
Matt g.n. cselorum regnu hodie promittit fuis Chriftus Dominus,quani
Ait.i.iy. vbi recumbant cum Abraham.Ifaac & lacob. ac lud^eos feculi
fui Petrus haeredes efle Euangelicse grati^e aflerebat , quod filij
efsct Prophetaru c6prehefii« fccdcre quod Dominus olim cu
fus
t> E C O C N 1 T- D f » R E D E M P T O R I S. 1 p
Tiia gente pepigiflcr.Ac nc M folis verbis teftatum efTet.Domi- ^ -^o-
jiusfafta quoqaeaopiQbawif.Eocnmi quo refurrexit nii.ime-
to multosrandorumrerurredionis/u^confortio digrwtuselt,
ac vifedos in ciuitate pr^buit;certo arrhabone (ic dato , quic-
quid tecit ac piirus eft in sererns Talutis acquififionem, ad ve-
reris Teft.imenti fidcles non fecusquim ad nospercmerc.Ne- ^(^.15 8.
pc Sceodem fidci S,^iritu,quo in vjt.un regeneramur,terte Pe-
tro.prjcdit! fuerunt.Quiim Spiricumillum.qui el^ veluti qus-
dam immo!t.iIitatisin iii.bis lcintiila ( vnde & arrhabo haere-
diracisnollrjealibi vocatur}in illis fimilitcrandimus habitafle,
quoniodo illis vir.\' Jia^redicatemadunere audcamusfQuo ma- Enh.i.f^-
gis miruiiielleo rtaporfsolim recidilfeSadduCdEos, vc tumre- f^ndi-corir*'
furredionem ,tumanimarum fubftantiam negarent: quorum ^"^ ^erjficua
vcr:in<iuecam iJlultrtbus Scripturae teftimoniis confl^natum "''''"'^ ^ '^'
fiabebar Nec mmus prodigrua bodie roret totius nacioms Ito- d^->rum,falute
lidicasinexpcdar.do terreftri Chriftiregno , ni/ihanc repu- ^tsmam^^rlpe
dind Buingelij poeaam diruros Scripcur.K multo a.ite r»ra:di- certamEcclejtx
xiflenc.ficenimiufto Deiiuvlicio conueniebac mentescaecita- Dttabohttumj
te pcrcutere,qua: oblic.imcEli lumen rcfpaendo^tenebras vl- ^^j^^'^^^°- "
tro 'ibi acccriitiillent. Molen ergo legur, & aludue reuoluunt;
fed opp< fTco velamine impediunrur necernant. lucem in eius
vulcu refuigcnrem. acque ira minebic illis obceftus acirmolu-
cus,donecad Chriftum conuercantur.a quo illum nunc quan-
£um p olitmcabduccreac diftrahere ftudenc.
Ul-
ii-KJS^ '«>U> IW^ kl> <W/ '*-
C A P V T. XI.
De dijferemia vnius Tejlamenti ah altero.
Tres Aint pr.-^cipnce partes huius capitis.
Propoait qninque V^eteri.'! & Noni TtftaKienti differentias.a feft/
I ad 12.
Quoniam vero intrr h.as poArema eft , quod Vetus Teftamen-
tnrn ad ludaeo': tar.rum'perrinuit , Nouum nd omnes,de vocatio-
neGentium rubiungirnr brenis traftatiojfeft. 11.
Addirur re fponfio ad duas nbiefriones . quibus haec doftrin.i de
Veteris & Noui Tcftamcnti difcrirainc grauaj;ifolet,itd.ij.& 14. C),ji,jqUel:av»
\T-j -,- • N it ' JT • • o »i'*^ Te/famen-
Vid ergo? inquies)nu'Iumne difcrimen vereris & ti ah aitero dif
nouiTeftamefirelinqyeturP&qufdfiettotScri- ferentia admo
ptUrse loeis , vbitanquam res di tie rfifli mar in- ^^'»'^'»»"(/?''*-
ter fe conferuntur ? Ego vero Iibenter reci- ^'•?'* ^"j^Vl
pio qusE in Scriptura commemorantur di^Q-V^r.J J'!i ~
rentiJfs : kd lu vc nihil c«)nititucaj lam vm- rti^erumm.
tm cferogent : quemaJmodum viderc erit vbi cas crcfinc trs^
aauerimus. «SantauteiTi illse f c^uantumanmTacfuerrere mihf
licuitj& mcminifTe pof1um}numero quatuor pr^cipu§.Quibu&
ijquintam aciiungerelibeat, minimereclamo. Easomnesfic
cfle Jico,&oilerurum me proficeor, vtadmodum adminiftra-
tionis potius quam ^4 rubdantiam pertineant.Hac ratioue ni-
^«ilimpedientquominuse3?dem maneant veteris acnouiTe-
ftamenti promir/iones, atque idem ip/orum promiHionum fCi-
FrwtA dijftfe- ^^^^"cfKum.ChriftrjsJ^orroprmiaeiiQtiod tamccfiolim quo-
, iia. iti Vetere quc Dominuspopuh fuf mcntcs m c^elelkm haereditatcm vo--
le^tmT" T ^^^^^ colhmare.arreaorque efte anjmos: quo tamen in fpe il-
fL'eZfi!bttr- ^^^^ ^^^^^^ aiercnrur. contempfandam fub beneficris terrenis
^entf beneficiu ^*^^"^^^"^"''^^® dcguttandam exhibebat: nunc ciarius liqui-
sotemyUniam *^.'"^^e rcuelara pcr Euangclium futursB vitsegratia , reda aci
O- dtgufiandi eius meditationejomifTo inferiorr , que apud Ifraehtas adhibc-
fcir^^r A T" ^afi^xercitationis modf>,mentes itoftras dirigir. Hoc cofilium
»»7lmrmodt ^^* 9"»"on animadi(Crtunt,non pusant vererem populum al-
urrenA^lfil '^''^^ conrccnd/Iie quani ad illa quse corpori prortiictebacur bo-
dia omfttiitur. ^i-i-Audiunr totiestcrram Chanaan nominari, velutinfignea-
decSquevnicmn Legisdiuin^cultoribuspr^mium. Audiut ni-
hilfeueriusDominum ciurdemLcgis tranfgre^foribus intcr-
minari quam ab eius terr^ poflefdonc cxpcilendos, ac dUper-
gendos in ahenas regiones. Vident in hanc feie rummam re-
ciderc quecunque vel benedidiooes velmaledidiones a Mo.-
fedenuntiantur.Ex iis minime dubitanter conftituunc lud^os
nonfuacajjfa^fedaliena fuiflfe a c^tcris populis regregatos:
nempevtimaginemhaberet Chriftiana Ecclcfia.in cuius ex-
ternafpccie fpiritualium rcrum documcntacerneret. Sed quu
aliquotiesScriptura demonftrer.-huc terrcna, quibus eos pro-
requebatur beneficia Deum ipfiim dcftinafle,vtad fpem «^le-
ftium ita ipTos manu ducerctreiufmodi difpcnfatione non cq-
iidera rcjnimia? impcritiscne dicam hebecudin!s,fuif.Cum horc
hominum generc ftatus controuerfia» nobis eft , quod iUi pof-
feffione terras Canaan Ifraclitis pro fumma atquc vltima bea-
tituditic habitam,nobispoft reuelatum Chriftum c^leftem hg-
reditatem.figurarc docent. Nos contra contendimus,in terre-
2ia qua fruebanrur pofleffioncvclutin fpeculo,futuram,quani
fibi in carlispiaeparatam crederent , haercditatem efle intui-
Prdatio pri- t<^S.
m/n iftius dffe- 1 Id melius elucebit ex fi^militudinc quam pofiiit Paulus ad
fintiA^afimilt Galaras.Comparat ludsEorum genrem hserediparuulo, quiad
deh^redt p.tr. [^ regcndum nondum idoneus,tutorisaut psedagogi, cuiuscu-
7ioTt7p»''!^' ft^<^^^ commiflus eft.didlum , fequitur. Quod autem eam ad
ffiolttm.' ccremoniasfimilitudine potiffimumrefer£,nihil obftatquo-
Gal,4.K minus huc quoquc aptirfime applicccur. Eadcm ergo illis haf-
ledius
OE COGNTT. DBI RlOfiMPTORIS. IfO
rcditas qux nobis deftinata fuit : fc6 cuius adeun<la2& tra^ian-
da? nondum per aetarem capaces fortnt. Eadcm tuter illos Ec-
clefiaifed cuius artas adhuc puerilis erac. Sub hac ergo pa?da-
gogia illos continuit Dominus, vc fpirituales promil/ioncs n5
ita nudas Sc apcrcas illisdatet, fcd cerrcnisqiiodainodo adum-
bratas.Abraham ergo,Iiaac & lacob^eorumque pofteritatein
<\uu in fpem immoicalicatis coopt jreCj terrara Chanaa in h^-
reditacem illis promifit : non in qua fpts fuas tcrminarenr, (ed
ycuiusafpcftuin fp^fn vcr3:illius,que nondamappartbat^h^-
redifacisfeex^^rcerencacconftrmarenr.Acnehallucinari pof-
fenc.dabacur fupcrior promilfio qu^ tecram iilani non lupre-
tnumeiTe Dci beneficiumcoftarecur. Sic Abrahaniin accepta
cerr^ promiffionecorporsnon finitiir:'ed niaiori promifhone
erigiciir rilius mes ;n Dominum. Auditenim, Abr:jham,eg« Gcn.i$.u
procedor cuus,& mercestua m.igna valde.Hic videmus Abra-
mopraponi finem (ue mercedisin Doniino , ne illam, qu^rac
fluxam ac lubncini in elem^cntis huius mundi : Ccd immircef-
c.bilcm Qiih repuret.Subiungic deinde cetr^ promiffionem, no
alia onditione quam vc fic diumae beneuolenti^ fymboiumjac
c^Iertis h^redicicis typus, quem fandisfuifiTe (enium , corum
Tocesdecarant.Sic Dauida benedidionvbus temporariis ad
fuHimam illam acque vlcimam aflufgic,Launguec(inqui')cui de- ^f^^- 7}- »^«
fiderio cor meum & caio mea. Deus portio mea in fempicer- p^f'^'
nutn.Item, Dominus pars h^rcditatis mee & calicis mei: cu es pflil^^g
/qui confcruashereditacemmeammihi- Uem,Clamaui adce
Domine , dixi,Tues fpesmea, portio meaincerra yiuorum»
Qui /ic loqui audent.fe profcdo mundum & quicquid eftbo-
florum pr3?fentiumfpc fua tranfceudere proficencur, Hanc
tamentuturifeculibeatitudin^Prophecaff^piusfubtypo que
a Domino acceperant,defcribunt:qualiier intelligenda? funt i-
ftas feotetie,Quod pij heredirate poHidebuncterram: fcelera- Iob.18.17.
ci autem ex ea difperdentur.Quod lerufalcm omne genus dl- ^P"^ !^^*'*
tiitiis abundabit,& Sion rerum omuiu copia diffiuet.Q^je om- ™" "* ^*"'
nia videmus non in tcrr;^m percgrinationisnoftr^ , aut in ter-
reftremlerufalem proprie competere,fedin veram patriara fi-
ilelium ac cxleftem illam ciuitatem , in qua Dommu.s bcne-
didionem & viLammandauitin perpecuum. '^ l'^'* ^
5 Hiecratioeftcurmaiorisqu.mi nunc dcceat , jEftimaftc ^ 'pJrtj^
mortalcm vicam eiufque bencdidioncs fandi lcgar ur fub Ve- £e^e terrcnam
teri teftamtnto. Tametii enim probe nouerancnon efte in ea vttam eiiif^tw
canquam in curfus fui meta confiftendum : quia tamen reco- l>i>itd}cl:ont$
gnofcebantjqutrillicad ecs protencritudinisipforum modu- (^'■^"^odum ^jiim
io exercendos,gr3ti^ fu<^ hncameca Dominus imprcfterar,ma- ""'^'*"'>'^'7' ?<^
ioriciusfuauitate afficiebacur quam /1 ipfam pcrfe cofideraf- runtoul(ti.m
icnuQuemadmoduauceDominus, beneuolentiamfuame-rga»3.?^M<r^^:„;,p.
CAP. XI' INST I T vTlo N 1 S llB. II.
fxiielesprsfentibusbonis teftando , /pfricualem fdicitztcm e-
lufmodi typii ac iymbolis tunc adumbiabat,ira e conuerfo da-
batin pcenis corporeis,in reprobos luhaj (ui documera. Ita-
que vcDeibeneficia in rcbus rerrenis magis con/picui eranc,
itapoenar.Hancmcerpoenas &pr.Tmia anaiogia acconucnien-
tiam(vt Cic io4uar)dum imperiti non 'jxpcndunt^mirantur ta-
^,, tam in Deo varietarem,vt cjui ad qua^iibct hommis dclicfta (x-
P^ iiis iiorrendifque iuppiiciis vindjcanda o!im fubiruv.nunc ve-
lucpofito priiiai^ iracundia? aiFwdu,& micius & rarms mutto
puniat;5c parumabeft qum obiddfuerfns Veteris&Noui te-
ftamenti deos imaguietur^quod etiam Manich<eis accidic, Vc-
Cttrgrauia. cT rumcaiibu.s fcrupaJis facile (t\\t<i\QinuiyC^ aivimuin refercmus
fhbiuifulf Lf- adi{i:amciuamnoraui Dei dirpe-.fa ionefu , quod tum futura:
titernnt. ac a?cern3e toji.citatis grat:a n certcitf jbus benchci.s , cum/pi-
ricuaiismoitisgrauicatem corporeis poe.iis (ignihcare & figu-
rare (>ro eo tempore voiuit cjuo Teiiamennum fuum quo-
daminodo adhuc muolutum irraelitico populo tiade-
bat.
Sennda dijfe- ^ Altcrum Vereris & Noui teftamcnfi difcrimen ^.htuitur
renria. iu figuris,qu6d iliud abfcnte vencace, i.nagincm tarum & pro
Vettu ceremo- cofpore vmbram oflec^jbar: hocpra^fcntem veritatem& cor-
«»-..* Chripim p^,^ folidum exhrbct. Arque huius fe; e fit mentio vbicunque
' Koul: '^p.rTrcn- ^^^^^' ceiiamento N' uuai opponitu.i rfufior came eli eiu.s tra-
ter^ vcntaiem <^^cio in cpii^ola ad H(. br.ros qu am alib; vrquam. IIi'c dif>^u-
(^-r etjrpus foli- tar Apoi^oius aduerius cos qui Legis Mor.uc^e obferuationes
• dnrn ixhihtt. abolcri pollcnon puctbant n.fi vt fecum-crahcrent rcligionis
2'iai.iio.4. cociusrainam.QuohuncerrorerefuCec aflumicquoddeChri-
ib (acerdocio i^ra-dKSum api.d Prophetam fuerat , nam quuni
'Mcb 7.i(. 19. ^ternum ilii deferacur lacerdotium , certum e(i aboleri faccr-
■ &<>.5.&:io.i. dotiumiiied vbi alij aiiis fucceffore.s quotiche fubi^i^utbiirur.
I^nrualeLeauten. noui iiiius facerdoris mliitutionem probat,
qU"d luramento ftabilitur. Sub:UnP!r poilei in eairiccrdoti;
iranfljiione verti etiap.i reiianieti mutatioiiem Arqufid ne-
ceiiarium fu;iTe ratione connrmat, quoniam ea crat Legis im-
beciiiita.s qu^ ni.hii zddiictio. ad perfedione po.flet.Tum dein-
de pr<'ieqaitur quGc iiia fuerit imbecilhtas ncnipe quod exter-
niscarnis iuiliciashabuerir^quse cultorcs fuos non p flcnt fe-
cundum confcientiam perfedos reddere cjuod pecudum vi-
dimis^nec pcccata delerejnec vera randicarem con; ihare po-
terat.ConcIudit ergo, vmhram fu'flc' in ipfa fururorum bono-
EpiffoU ad ium,non viuam rerum effii^iem : ide6c]ue n^-n aliudhabuifle
Hel/raos , hanc offici/ nifi vt introdudiu eflet m fpem mehC^em qu^e in Eua-
dtffcrciiamex- gclio cxhibetur.Hf : videndumeiiqua fartefoedus Legale cu
piua-itfio^us, f^(jef€EuangeIico,Chrif>i mmiflcrium cum Mofaico confe-
ratuf. Nam fi ad prominioDmii fubitantiam pcrcinerct coin-
paratio,^
DE COGNIT. DEIRHOEMPTORIS. I5*
paratio , magnum extaret inter duoTeihmenca diflidium:
fed quum ftatus qnaefti nisalionos ducat, eo tendcdum cltvc
verum reperiamus.Foeiusergo quod ^scernum & nunquain-
reriturum lemellanciuitjm mediolhcuumus.Iilms coplemeo-
tum , vnv!e candem habet in Ihcum ratiimque fit, Chniius clL
Talisconfirmatio diim expedatur, ceremonias Dominus per
Mofen pj^icnbit^quciijntvefutlolcnniaconfirmacionis Jym-
bola.ld incantentionem vcniebat, ccdereneopuiterec Chri-
ttoqu3ein Lege ordinac^e erac cerenionise.H^s: verocamecli ios
dcrjs dunraxac accidenna erat, vel cerre accclfiones ac annexa,
&(vtvulgus loc]uitur)accc-flbfi -:quiacamen inltruraenca erac
lilius admin!lhadi,fc3ederis non.e iiaber.qualiter &: ahii iacra-
ment:sdiri foiet.Proindcin iumma, Vetus ceiiamcntumhoc ^'^^''"^1^^-
locoappeliaturlolennisconnrmadi fcederis ratiOjCeremoniis
& lacnBciiscomprchenra.Ineaquoniam nihiiioiiJum iubeiJ-,
nifi vlteriu^ cranfcarur , op.rrUilie anriquari & abrogari con-
cendic Apoltolus , vc Chrifto potiorisTeilame-ici Iponori ac
mediatori locus daretur, per quem .^rerna nin<::tiiicaiip elcdis
remel acquiiica eft.& cranfgreili -nes oblicerac3E,q'. se iub Lege
manebac Quod fi rnalis,ita accipc:verusfuil]e Domini Telb-
n\entum,quod vmbratili & inefficaciceremoniarumobierua-
tione inuolucum tradebacur.ideoquc cemporarium fudicjquia
yeluti in iufpenfo erac, donec firma & iubilmciali cohr.iiacio-
nefubnicGriiCur. Tum verb demum no')um a^terniimque fadii
fuiiTe , poftquam Chriftifanguine confecracum ftabiliciimque Mat.2tf.2S.
fuic. Vndecalicem,quediicipulis in Coen.i porrigic ChnUus,
Noui Teftamenci calicem vocat in fuo iangume .- vc (ignificec,
tum vere Dei Teftameneofuamconftare veriracem,perquam
nouum fic&3ecernum dum fanguine fuoobfignatur. .
S Hinc liquec quo fenfu dixeric A poftoius, Legis pcdago- fiinceriam ejf;
gia deduftos fuiffe ludaros a<l < hriftum ancequaai ipfe in car- ^^^"^ ^/"Jki^
iie exhibcretiir. Ijdos quoq-, filios & hxredes Dei f^jiife facecur: 'Jf;!^j^ ^;]^^^^
fed qui propcerpuericiam lub pa?da[-ogi cujt-du habcndi Q^- Jiimdeduek
ient. C6ueniebacenimJoleiuftifi^nondumexorco,Dectanc6
cilereuelacionisfulgorem , nec canram incelligendiptrfpica-
ciam. Sic ergo verbi fui lucem illis Dominus difpenfauic , vc
€am eminus adhuc & obfcure cernererc.ldco lianc inteihgen- ^ , „
, 1 r^ 1 I Gal.3.24. &
ria? cenuicatem pucriruT vocabiiloPaulusnotac,(iuameicmen- ^^
ds huiusmundi&excernis obferuatiuncuIis,canqu.ini reguiis
puerilisdifciplinas.voluir Dommiisexerceri, doncc eiTulgeret
Chriftus : per quem fidclis populi cognicionem adolefcere o-
porcebac.Ha nc diftindioncm iignauic Chriftus ipie , quum Ai-
rerec Lcgcm & Proplieras faifte vfque acf [ohSnem:exeo eua-
gejizari regnum Dei. Quid Lex & Prophecas iui cemporis ho- ^"•"••^
minibusptodideru£.?nepe guftu prxbcbant cius fapientia: qii»
CaP. Xl. INSTITVTIOI^IJ LIB, lU ^Hl
olim ad liquidum manifeftaDdi erat,& procul emfcanrcm pff^^
, mQnftrabaat. Vbi autem digito poteft ottendi CiirfftusjfOc-
Gol 1 Q. raciun eft regnum Dei. In ipfo enim exf-ofiti (unt thefauri o-
mnes fapiencix & incelligentia?,cjuibus prope ad ipfa caeli ady-
taperi^cratur.
6 Nec obftat quod nemo fere in Chriftiana F.cclefia repe-
netohfiat qued ^-^^ qugaj. q^i ijjej pr.asftantia fic cum Abraha componendus:
/«6 Lfjr*- aK«- <luod ea vi Spiricusexcciiuermt l^rophecse, qua nodiequcor-
dam fvm. «r bem vniuerfumilluminant. Non cnim quid inpaucos grati^
t/ifiderab**f:tj contulcric Dominus,hic qu^rictir:lcd quam in populo doccn-
fimtycuw quib. ^q ordmariam difpenlacionem jfequuJus ^c : qualis apud iUos
^■-^'oferc utEc ^^^^^ Pfophctas , qui peculiari fupta alios cognirione preditj
najltLonftren- fuerunr,habetur.Nam & obIcura,ceude reb lon2mqu{s,& ty-
iiiu.Ordinar:a. pis inclufa cft corum pr^dicatio.Ad h^c, vtcun^ue minfica m
?i. T/^idiFpen- ilJis notitia emineret, quum tamen adcommunem populip^,
funoresp:c:en. dagoj^iam fubmiccere !'e necelle habucrinc , in puerorumgrc-
daeij Dydt pgjpj* quoque cenientur. Poftremonunquam tancavihscunc
amqutfHij hac c<^»cigic perfpicteria^qu^ no fcculi oblcurica.c aliqua cx parce
p*a..gogia cd' rcfipeiec.Vnde illud Chrifti,Mutti Reges & Prophec^defidc-
prehtfifi funr, raiunr vidcre qusE v^os vfdetis,& -lo vjderunt.& audire qu^e vos
c^ c^remumis audicis,ncc audicrunt.Itaque veftri oculi beaci^quia vident: &
adjuttvt Chri g^r^ c qujj audi'>nc,Ec fane hac pr^rogatiua Chrifti prasfentii
tugriinr acfa- p'>here jEquu tuic , vt nb cadilucidioremergeretc3:lcltiu my-
iutaitnt. fteriorum reuelai^io.Quo etiam percinet quod ante citauimus
Mat.ij.j7. ex priorePerri epifto!a,fuiire ilispaiefadum, noftro maximc
Luc.ic.?4- fcculo vtilem efie eorum operam.
T^^^^*d/f " 7 Vcnfo ad tertium difcri;nen , quod ex leremia fumitur,
ttT^'re,us'^l''i '^"''-'^ ^^^^ vcrba,F.cce <Mqs vc:iier,dtcic Dom!P.us,& feriani do-
ht'erale:,u,uuyn mui Ifracl & domui luda fopdu,^ nouumrnonrccundum padu
ffitntutile-.UUd quod pcpigi cum Patrib, veftris , f n die qua apprehedi manum
mertu mttiifte- eorum vt educcrcm eos e terri TEgypci , padum quod ir ritum
rtunn hoc.vtr<t fecerunt.qu-inuis domiaiier eis;fed lioc crit pji(£tun7 qu -d fe-
le^c"rr?i ^^^^^ ^"' ^ domo Ifrael , Pcnam Legem mea in vifceribus eo-
rum,cord!bus eorum infcrib.im eam , & propiciabor imqaitaci
eorum. Ecn.»n docebitvnurquiique prox.mum ruum,vir fra-
i trcui fjum. Qmnesenim cognofcent me ?. minimo vfque ad
maxinitmi. Exquibusoccafiontmaccepir Apoftolus compa-
racionishuius inrer Legeni & Euangelium ftacuend^?, vr illam
a.for.j.^. vocaret, liceralem,hoc, fpiritu;jlem dodrinam : jllam diceret
fuifledeformacam m tabulis lai 'ideis,hoc fuifte cordibus in-
fcriptum:illam efte prxdicationem mortis, hoc vitseriila dam-
nationis,boc,iuftiti^:illain euacuari,hocpermanere.Quum A-
Hafdifercntia pQJ^^io pro,3oftcum fueritmenrem Propherx enarr.^rc, verba
Itaturprtmum vnjus cxpcndere fatis fuerit , vr aflequanur vtriufque fenfum.
in^enire. Quanquam cft aliquid inter eos diifmiile. Odiofius cnim lo-
quitur
D B C O GNI T. » El R B PE M pTO R I »» KJ
loquituf dc Lege Apoft olus quam Prophcca. neque ic{ fimpJicC
JLegis rcrpedu:(eci quod erant nebulones quidi Legis >wtx«^))xp/,
Quiperuerlo ceremoniarum ltudio,Euange!ij claritareobrcu-
rabant.-de Lcgisnatura lecundum eorum erroremacftulcam
affc^ioncm difputar. Ergo idpeculiire in Paulo obleruare
operxpretiument.Vcerqucvcroquiavecusac Nouuteftam^-
tum pcr contentioncm inrcr fc componit , nihil in Legc
cofideracnifiquod proprifi eiuseft.Exepli^gratia: Lex miferi-
cordia? promilliones paHini continet.Ted quiafunt aliude afcf'»
ta?,non vcniuntin Legis rationem quiirn de puraeius natur^
fermo habctur.Koc illi ta»tum tiibuunc vt prsecipiat qucrefta
funr, fcelera prohibv^acj prsmium edicat cuUoribus.Jultici»,
posnam tranfgrcflbribus mineturrcordis intcrim prauitatetnj
qujc cunftis homioibus natur^lisinefl , non mimutctaut e-
mendet.
8 NuncMembratim Apodoli collationeexpljctmus. Ve- ^^'««« j!r«-.^
tu5 teftamcntum litcrale: quia iine Spiritus effic;:cia promul- '''^' ^embHa
gatum:Nouum,fpiriruaie : quod O' minus homi uim cordibus 1^*'*^"^^'-^"*
fpiricualitcrinfculpfit.Ideo fecunda .inrhitefi.N eft veluti primf coUat-:!fe7tri
dccIaratio.Vetus mortiferum eihquia nihilpotei} quam male pUccm annthe
^didione inuolucrc rniuerfumhominuni genus: Nouii eft vit^-'''''-''^^''^*' «/?/*-
organum; quia amaledfiSioncIiberat» sin gratiain cumDeo ''^''^"j'^<"'f»>-
rcftituit.illuddamnationis minifterium cft:quiarco$ peragit '^*^'"' ^^^''/""^''"
iniuftitisE omnes filios Adam.hoc,iuftiti.T: quiaDei mi/ericor- [fi^ki^J^l^i^
diam reuelat , pcr qu.im iuftificamur. Poftrema antithefis ad VMi/cwTi'*''"^
Legisceremoniasreferenda.Qu.ia illud rcrum abfennumima- ternum,
gincmhabeb3t,intciireaceuanefcereten,pore oportuit.Eua-
gelium,quia ipfum corpusexhibet, firmam perpetuamquere-
tinccltabihtatcm. Vocatquidem leremias & Icges morales,
infirmum ac frngilefcedus : fed alia rationc , quodfcilicetin-
graci popu^i fubita dcfedione moxabruptnm fuerit.fedquia
eiufmodi violatio eft a culpa populi, in Tcftamentum proprie
nonconferetur.Ccremwni.^vcrb, ciMoniam fua ipfarujm infir-
mitateChriftiadueiitufucrunt diflblut^B, caufani infirmiiatis
intra fe habebant. Porrb difterentia illa Lirerse & Spintus non Liter^^Sph
ficaccipienda eft acfi nullo cumfrudu I egerr: fu;im lu<^xis ritH*difftren-
Dominus tuliftetjnullo eorum ad fe conuerfo : fcd per compa- ''***'
racioncmpofiraeft, adcommcndendam gratiaj affljentiam,
<)ua Euangelij prsedicacioncm idcm Legillacoj-, qua/inouam
perfonam induens,honorauic.Nam fi corum mult'rudinem re»
ccnfemusquosex populis ommbusper Euangeii; pra-dicatio-
nem Spiritu fuo regeneratos in EccleHce fus comimione col-
legitpauciffimos ac pcne nullos dicemus qui olim in Tfraele
cordis affeftu atque ex animofo?dus Dominiamplexi /Int qui
tamc muld fucrut^^ fuoptc numero /inecoparatione cefeatur.
CAP# XI. IM8TITVTI0N1S LIB. II.
ChtartA dtfe- 9 Ex tcrtio difcriminc quartum cmcrgic. Vctu»cnimtc-
rentia, Vetus ftamencum Scriptiira vocat feruitutis.quod timorem in animis
tijiametum tfi geiierctmouum autem, iibertatis, quod in fiduciam ac fccuri-
feruitutis.-noHii tatgm eofdccrigat.Sic Paulus adRomanos, Non acccpiftis.in-
^"77 «^T' ^uifjfpif Jtun^ ^c''"^'^"^^^ iterum adtimorcmrfedSpiritum ad«-
^bHs^l^ftofUt' ptiomsjper quem ciamamus, Abba,Pacer. Huc pcrtinec quod
ftimcnt.s con^. habctur ad Hebreos.non Hcccffifle nunc fidclesad corporeum
firmdtur, montem,& incenfum ignemjac tuibincm,& caliginein,& pro-
Roni.8. ij. celhnijvbi nihil audia curyaut videatur.nifi quod terrore men^
Hcb.Ji.i8. j^^ percellat: adeo vc ipfe quoquc Mofcs expauefcat, vbi vox
rerribilis m!onat,qu3m audireomncs dtpiecerjtui:fcd acceOif-
fe ad moncem Sion,& ciuicatem Dei vjuencis,leru^alen) c^lc-
ftem, &c. Quod iuccm in lencentia quam ex cpilt ad Rom.
adduxiir,us,breuiter tangitPaulus, fufius expIanatadGalatas,
Gal. 4. 11. quuni ad allegoriam crahic duos Abrah^e filios, m hunc modu,
Qnpd Agarferua cypusfitmontis Sinai, vbi Lege accepit po-
pulus Ifrael:Saralibera,figura fit ca.'leftislerufalem,a qua fluic
huangelium. Qupd quemadmodum femen Agar leruum
nalcicur.quod ad toredicace nunquam perneniat. Sar^liberu,
cuih.^rcditas debcatur: icaper Lcgem addicamutin feruitu-
tem,pcr folum JBuangelium in libercatem regeneremur. Huc
autem fimima redic, Verus teftamcntum pauoremactrepida-
tionem incuffiflrc confcientiis;noui bcneficio fieri vc in l^citfa
foluancur. Hlud lugo fcruitutis confciencias aftrijftas tcnuiJle,
huius liberalitate in libertatem manumitti Q^od fi ex populo
Ifraeiitico fandli Pacresobiiciuncur, quosquum eodcm Hdei
Spincunobifcumprxdicos Aiiflbconftet , fequicureiufdcm &
** Itbercacis &l:Ecicix fuiffe parcicipes: refpondemus, ncucrum a
F^^sJ.o„fi9y f,er Lege fujfle: fed quum feper Legem&feruili condirionc prc-
diftincHonem. n-ii"& con(cienciaj inquiccudinc fatigarifcncjrenc , ad EuangC-
lij fab(idiumconfugifle:ideoqucpcculiarem noui Tcft.imenci
ftuclumfuifll', quodprJccer communcm Vctcrls ccflamecilc-
gein iliis malis excmpci fuerunc. Dcinde negabnriu^^ ica liber-
Ultetafr ne- ^^^[^ iji fccuritatis fpiricj fuiflc donatos.vtnon expercifint ali-
X«f;oHfOT. quaex parce & cimorem a Lege& feruicuccm.Vccunque enim
ilia,quam per Euangeli) graciam aflcquuci cranr, prarrogaciua
ffucicntur,erant tamcn iifdcmobferuacionum vinculis& onc-
ribuscum vulgoobnoxij. Qu,um crgoad cas ccremonias fo-
liciteobfcruandas adigeretur. quse p^dagogixfcruitutifimil s
fymbola crant,& chirogra pha quibus fe pcccati reos faceren-
tur,ab oblie;ationcnon foluercntTHirc pr.^ nobis fub fcruitutis
ac limorisTeftamcnto fuifl^e dicuntur,d.um rcfpicitur commu-
nis ilia dirpenfatio^qua tunccum Ifraeiitipo populo Dominus
agcbac.
h»hi tftteY 10 Txejquaspoftciiorcsrctulimuscomparationesfunt Lc-
gi5
DE C0 6?Jlir. DHI REOBMPTORIS. 1?4 ^
^h & Euangelij.quare in iliis Lcx, Vcteiis teftamenti, Euage- ^J"jf^'"^"''^
iinm, noui^noinine (ignarui-. PrimaJatiusexrenditbir : com- 'f^^'J^'f'^ ^
prehendit enim fub fe & que ante Lege editse funt ^romiflio-
nes. Quiodautemipnishib veteris Teiiamenti ridminecen-
iendas AuguiHnus negauicopttiiie m eo fcnnt.nec aliud voluit Lib.j.adlSo^
tjuam cjuod doccmus. (iciuide ad illas Icremi.-c & Pauli fentcn- ^^^^^ ^-4 •
uas rcl'picicbat,vbi Vetu^ teftaniencum a veibo gracisc & mile- .
jicordia? dircernitur.Tftijd quoqiie fcitirfime eode loco fubiun- Confirmeitio fu^
gicpcrtincre ab iiiicio mundi ad Nouum teflamentu filios pro- ptrioru^a di.p
miaionis^receneracos a Deo, qui fide per dilefcionem operate ''a*"'^//^'^-
obcdierunt mandaris. Tdqucin Ipenon carnahu, terrenorum,' *
remporaliU!T),fed fpirituiiiU!i»,c.Tleftium, ^ternorri boriorum.
prxcipue credcntes in Mcdi k6i i-m ; per quem non dubitarunt
&fpiritum fibiTdminiftrari,vt benef.icerent, & ignofci,-quo-
ties peccarenr. Idenim ip:'um eft qiiod aiTererein animofuiti
Eiurdem nMbilcum benedidioRis in arrernam falutein coforteS
fuifte omnes fan«9:os,quos ab exordio jnijdi neculiaricer aOed
jfclcdos Scriprura commemorac. Iiitcr noftra ergo &illius j^j^ji^jj ,i
partitioaem hoc uKcreft^quod noftraffeculldiVm illam Chrifti
/encentiarrtXex & Prophctje vfque ad Iohanne,ex eo regnuiri
Dei euangelizatur)inrer Euangelij claritarem, Si obfcurioreni
qu.^pr^ccflcratverbidirpenfacioncdiftinguft. altera/Implici^ ,^ ^
ter LegisdebiJitaremfecernitab Euarigelijfirmitudine.Atque X^^"-^^* ^^^^
hic nuoque dt fandis Parribis annotmdnm eft , ita fub veteri f f "l^ -'"^
Teftimeco vixifle^vc non iliu: reftitenntjfed alpirarint lemper ^^^
n 1 nouiKn.adedquecertameiusconimunionem amplexi fint.
<^uienmi pr:e[encibus vmbrisccntenti, mentemad Chriftunt
non exrenderunr, eos c^ecicacis ac malediftionis damnat Apo_
^olus. Vr enirn reliqua c^ce-imu^, qua?nam maior c^cicas fingt
poffic, quain a pecucic m 'ilata pecctti expiationem fperare?
t|uam inexreru:? aqnae irrigati .ne, anim^ purgarioneni qusc-»
rerc?quam frioidtsDeum ceremc^niis-perinde atque illis val-
deoble(ftecur,veIIcp!acarc? Adiftasenim omriesablurdicacds
delabuntur cjui iirie Chrifti refpedu irt Legis obferuacionnbus
lLT?rcnt. . v^ „
II Qjjntum, quod adiungere licet, difcrimen , in eb iacer, -^'«^^ ^#''^
quodad Chrifti vfquc aduencum ^^iitem vanm fegrcgauerat ^'^^'^^J^'^^^^^'
Dominusin qua fcedns grarix fu.r conrincrec. Q_uando diftri- mimtatumoo-
l>uer;it AlrifTmius ;?enres,qufido dundcbat filios Adam, inquic pdum ptrti^
Moies,in poifeffionem ilh ceffic populus fuus: lacob funictilus riuit .• NoKnm
hxredicatiseius. Alibi ficpopulum alloquicur, En Doniini J^^"'"^ ■»»»«;.
Dci cui eftcaslum 8c tcrra , & omnia nua^in ca funr. P itribus lu^i:^ '
tame tuis tancummodo adhieht, amauiceos Vteligereciemen
ecrum pofteosmcmpc vosipfosjecunc^sgentibus. Popului.i
crgo illfl veliuifolus ad fe ex bominibus pcrrineret, nominis
V. i;.
C A P. Xf. iNsTlTVTl ONlS tlB. II.
fuf ccgnitione dignatus eft folum.fadus fuum qua(i m eius /i-
nu dcpofuif.prseienciaairui numinis illimanifeftauit: omni-
bus pr^rogatiuis eum honorauit. Sed ( vt reliqua omittamus
beneficia)quodvnunihicagitur,illum verbi fuiconlmunione
fibi deuinxir, vt eius appellaretur & haberetur Deus. Interea
■'^ ' ' gentesaliasjquafinihilfccum habercPtreiaut commercij, in
vanitate ambulare finebarrnec vt earu exitio mederctur, quod
vnicum eratrcmcdiumafterebat,verbi (cihcccfuiprxdicatio-
nem.Itaque Ifrael tunc filiusDomino delicatus : ahjextranci.
illc cognitus.&infidetucelamquefurccptus: alij tenebris fuis
relidcUIea Deo fandlificatus ralijprofani.ille Deipr^efenna
honoracu^: alij omnipropinquitate excliifi. Ae vbi venit ple-
fc?i*r'*^* nitudoteporisjinftaurandisomnibusdtllinata , exhibitufque
p ef. 1.14. elhIleDci&hominumconciUator:dir&:a^naceriaqu«tandiu
mifcricordiam Dei inrra irraclisfincs conclufam tenuerat,an-
nuntiata pax eft iis qui procul erat,non fecus atque iis qui pro-
pe coniunfti,vt Deo finiul rcconciliati.in vnum populum coa-
prat t S lercercnc. Quarenullaiam Grsecinut ludxi, circuncifionis vel
Pi.^i.g.dta- pr^^s^putij ratio,r€domniain omnibus Chriftu?, cuidat^func
lihi. genrcsin ha:reditatem,& termini rerr^in pcculium:vtfine di-
Gabt. tf.if. {crimincdomineruramari vfqncad marc, & afluminibus v-
fque ad vlcimos oibis fines.
^1'e-a c-rs '^ Gcntium igitur vocatio , fnfignis cft teffcra, qua Aipra
€.jp!t^, rf prl- Vccus rcftamentumNoui excellcnria illuftratur.Pjurim-s qui-
(cdcntiUk^one dcm & clariffimis Prophetarij oraculisteftata anre fuerat : led
ftnder.s.inijii^ it.i vt lu regnumMcffia: eiuscomplemencum reiiceretur.Ac ne
^e z'o<ancni (^hriftus q"uidem ftatim i primo iux prardicationisexo-dio ad
^'l'.' ;';''■''''''"'" eam progrcJlu') fecit:fede6 vfquediftulit donec abfolutiso-
^*^ ''' mnibusrcdeptionisnoftr^numeris.acfinito humihationisfua»
PIiil 1 9. tcmpore.accipercca Patrc nomen quod eB fipcr omne nome,
c6ram quo omne genu flecleretur. Vndemulieri Chanan:^^,
MarRi5 14. hic opporcunitare nondumexpleca.negat fe mifriim nifi ad o-
uesperdicns domus Ifr;ief. nec Apoftolos in priina miffionc
Mat.jo.j. p.iriturcofdemlimitesfupcrare. In viamGcnrium, inquir,ne
abfcricis, & iriciuitarcsSani3ricancruneingredi3mini :fed itc
pocius ad oues perdiras domuslf acl. Vccunque auicm tot
teftimoniis prodita foret.vbi ramcn Apoftolis lufpicanda fuit,
Cic noua & infoles illis vifa cft vt tanquam prodigium aliquod
Cur Gemnm cxhorrcrenr. Trcpide fane nec fine recuratione tande aggrcffl
-i^icatio d«(^tfo funt. Nccmirum; vidcbaturenim rationi minimeconfenta-
WCM4 <cr uifo- neum,vt Dominus.qui tot feculis Ifraelem a reliquis gentibus
Uns^ •-'^/'*^''^" felegcrar, quafi repetemutaeoconfiliodclcdum illu tollercr.
'<.nf* 'P- Vairciniis quidcm id prardidum erat: (qA non poterant vatici-
niis adeo atteti efle,vt rci nouicate.qu:^ fc oculis ingerebat,ni-
hil moucfctur. Nccjue fatis ad cos permou^dos vakbac qu$ ia
oiini
I
I decogNit.deiridEmptoris. if^
olim futurae Genrium vi.cationis fpccimina Dcus edidcrat. Si-
tjuidem prxterquaquod pauciflimos vocaucrar,illosiprosin-
ferebat quodammodo \n familiam Abrahcj vr popufo lio ac~
ccifierennijfla vero publica vocationc non modo lud.^eis arqua-
bancur Gcnres , (cdvelutin demcrtuorum locum fubtrc cas
;i}>parebat.Adde quod nunqua aequati f';crantTudafiscxtr?.nei,
quolcunque Dcusanre in corpus Eccle/Ta? afciucrat. Itaqucno
absre Paulusmytlcrium hoc tantopere prrdicat abrcondi 0
afeculis& gcnerationibus & quodetia Angelis mirabileefTe
dicit.
13 His quatuor aut quinque membris tota Veteris & Noui Fojlrema eapi-
tcftamenridiffcrenriam, quantumadfimplicem d^-cendi ratio f ^» /» r.f , ^u-e
nem fufficit, puto benc ac fidelirercxplicatim. Veriin quia ohiecfiones dt-
nonnulli hanc in gubcrnanda Erclcfia varietatcm.diuerfum in '"■':
Jccendo modum,tantaivi rituiim accercrnoniarumconuei/io- ° ''"^ '
ncm promagnaabfurditntciai^t.int: iis quoquerepondendum
cft,antcquam ad alia tranicamus. Fieri autem id brcuitcr po- i.Minimi conm
tcft.quia nocam firm^funt obicdiones vt accutatarefutatio- /<•«?'«■*'<•«>» ^^
ncopus habcant. Non elbinquiuntjconfentaneum.vt Dcus, '"^' ^^'f ^^'■'
quiperpetuo fibiconftat, tanram mutationcm palTus fit, y^ '^■«'^^"'"'?"''
quodiemcliuIferat&commendauerar.polteaiiTiprobarer.Re- y?^^ imprc'HU
fpondeo,non proptcrcamutabile iudicari Deum debcrequod
diuerfis fecuiis diucr asformas accommodauerit, prout cuiq;
cxpedire nouerar.Si alia iiycme officia, alia sftare faniilia? fuGe ,
agricola prrcicribit, non proprerea illunnnconihntia^argue- ^^ S',^''^??''
mus,autdeurarepurabimus a reda 3gricul'urertgula,qu§ cum ^po(ioiieocoa-
pcrpctuo narur.T ordinc coniunda eiV. Simihrcr fiquis jiatcr- finuMa.
familiis aliterfuoslibeVos in pueritiT, aliter in ad<jlejccntia,
alircr in iuuentuteerudiar,regar, traci^et : non propterea dicc-
mus ip'uin leucm cfllriaur a fusi fententia dirccdere.Q^id crgo
inconllaniria: notam Deo inurimns,qu6d rcmporum diucr/ita-
tcm aptus& congriicntib. noris diftinxerir? PoftCrior /imiliru-
do penitus farisfacere nobis debet. ludarospueris /iniilcs fccir ^ ^' *'*• ^'
PauluSjCImftianos adolefcennbus.Quid in hoc Dei rcgiminc
€rtinordinati,qu6diIlosin rudimetis derinuit qui' pro ^eratis
modulo if){is congruebanr;nos firmiore &:quafi viriliore di/ci-
plina infti-^uit^Ergo in eo elucet Dei conftantia quod candeni
omnibus fcculis dodlrina rradidic.quem ab initio pr^eccpit nd-
ininis fui cultum, in eo requircndo pe rfcuerar. Qi^od exrernl
formam&modum mutauit» ineononfe oftendir murarioni
obnoxfum:fcd hominum captui,qui varius ac mucabilis eft,ea-
tenus fe attcmperauit. i.>^l> tnitio tH
14 Atqui vndc("inquiunt) ifta <liucrfitas,ni/i quia tale eflc '"''*/' "#"■'
Deus vo]uic?n6nnc tam bcne ab initio qoam poftChrifti adue 21^^"?/'
cum pcr/picuis vejbis citra vllasfigurasicuclajce potuitvuam ^" 'chnpaoit
V. iij.
CAP, XIX. INS T IT r TION 1 I LIlB. U,
Xtern3m,paucis & claris racramcntis fiioserudirCjSpJritu fan-
dum largiri, graciam fuam.per orbem vniuerfum diftundere-^
%trf><nfio (juA Hoc vero perinde eft acfi cum Deo Jitigarent quod mundum
fiuius^ °^^'Jii°- ram ferc^ creauerir.quum pollet .ib inicio : quod alternas vices
TJf'-' i(iterhyemen &^Rarem,inrradiem & nodemefle voluerit,
"Z '■ Nosvero(quodfciitire5mnespij debenr)quicquid a Deo fa-
Aum eftjfapienter &; iufte fa^him ne dubicemu*; : ctiaui C\ cau-
lamijepc nefciamuscur itafieri oportuerir. Hocenim efTet
nimium nobis arrogare, non concedere Deo vt confilii fui ra-
tvJlantfdVeus tloncs hjbcat qus nos lateant.At mirum cft ( inouiunr) quod
7mproi^aT cjUo4 nuncpecudum vid:imas,& totunv tJlum facerdotn Leuicici ap-
t,lim pnhnutt ^^^^^(^ refpuat & abominetur,quibu£ oli,m oblcftabacur. Qrja-
fi vero Deum externa ifta & caduca ob edent, aut vllo modo
^ff^o«> afi^ afficiant. lam diftum eft , n^hil hoium fecifle fua caufa , feii
'^".'\ omnia prohominum lalute difpenfair:'. Si medicus iuuencm
optima rationea morbo cuict, m eodcm poftea iam fene alio
curationisgencre vtatur.-num itlco diccmnsipfuni mededira-
tionern repudiare quse antca phcuerat.?Imoquura inilla con-
ftanrerperftet,rationcm a?tat!shabct,Sic Chriftum aliis iigni&
S:abfcntem figurarij &ventnrum pracnuntiari oportuit: aliis
t^jiarejpovfoy n^jnc c>:hil? tum leprsefentari decet. Qiiod ad vocationcmpei
a 'iJolt*ntatis di \ • » • i T^f' ■ n ■ r - «
. a a- latius peromncspopulos inaducntu Chnitifpaisa quamante
9natiorte,fip"Tra fucrat, &gratias 3p!rituslargtuscftuias,q'ns,obfecro,a?quum
li.i eiufdem^di- €^c ncgct vt in manu & arbitrio Dei flt libcra gratia ru fuaru
fjienfatione. dif penfatiojVt qu 's veiit nationcs i!luminct?'qutbus velit locis
verbi fui prodicationem ^xcitet? qualem & quantuu: vclic &•>-
ftrin^e fua» profedum & fucceflum largiatut? noniiiiis fbi noti-
titiam.quibus vclicfecuIis,aufcracemudo,proprerip/ius ingra
cicudinemrquando irerum vclit, proprtriuam miftr^cordiam
reftituar?Videmus crgo nimis indign:.3c(fecaluiv^nias, quibu?
fmpiihomines hacpartelimplicium ammos cxagitant, vc vel
Deiiuftitiain vcl fcriptura: fidem in dubsum vocent.
ChrijlfimiVtMediatem officium fr&JlAretyOportwffe fieri h ominern.
Partes huius capitis,4uje.
I Cauf^propter quas Mediatorcm noftrumoporiuit verum Deum
efrf,& hominemficri,fc<a.i.a. &• ^ ,
% Variarum obicdionu»» anonnullisfanaticis, tum pracipue ab
0/j3Bdro,aduerrus othodoxam de inediatore Deo & hominc
dofirinan» diiUtiojfrft 4.5i^.&7.
lam
DE COGNIT. DBI REDEMPTORlt. Iftf
Amrn.ipnopere noftra inccrfuir , vcrum ene & yiffp-^ufmt^
>^ Deum & hominem c|tii Mcdiaror noller futu- noa!fiure,fed
,^''^*^. ruseilet. De ncceflitatc ncjunitur , non flm- '^' f'*'^*-^^' '^**
pUx «juidem ( vz vulgo loc]uuntur) vel abfolu- '^j^^"' ^^ p.''
ra fuit : fed manauic ex ca;lcfti dccieto j vn- fjpt vj- fifrct
tlc pendcbac hominum ' falus. C^terum cjuod /;o»>o. i
nobisoptimum erat llatuic clementirfimiis Pacer. Quum c-
niminiquitates nollrxquafi intcrieda mrer no$ &iprum nu-
bc nos a regno coelorum prorfus alienan'cnt,nenjo,ni7i qui ad
cum pcrtingerct , p.<cis rcftirnendx interpres ellc p >rcrat. ^^or/jai 'p^itus
Qnisaurcmperrigiflec? quirpiamnc cx filiisAdam.? kt<\mO' aut^ngtlutid.
mncscum parcnrc fuoad confpcdumDci liorrcb:int. Angc- ««/'''^♦'■^'■"6^
lorum a]jquis?Sfd cnim illi quoque opus iiabebanc capite/pcr '''', "^'^* °P'*'
cuius nexum folide & indiftrafte Deo ibo cohjererent. Quid ''"'''^'"'^'
igitur ? deplorata certeres crat^ nifi maicftas ipOi Dci adnos
dcfceniicrericjuando adfccndcvc noitrum non erar.Ita Fili»m
Dei fieri nobislmmanucl oporruit, id eft nobircum Dcum .• & ^;' ^'^"'^ *'
hac(]uidcm lcgcvt mutua coniunaione cius diumitas& ho- ^^.^j^^^^.^ ^
minum nacura intcr fc coalcfcercnt. alioqui necfatis])iopin- tuit.
Gua vicinita^, nccaffinitas fatis firmajvndcnobts fpes H?;rct
Dcum nobifcumhabit.ire. Tantum erac inter noftr.is foi Jcs
Sifummamnci munditiemdiffidium. Qu^anuis nb oirtni labe ^" *'''*" "*
inteccr ftetiflet homo,humilior tatnen crat cius coditio quam '"'''^'''^^^^PZ
vtfine Mcdiatore ad Dcum pcnetrarer. Quid ergo cxitJaliyj-^f mcdiatore
ruina in n\ortcm &infcros dcmerfus^fcrd nustot maculis,cor- pchttrare po-
ruptioncfuafopcidus, dtnique obriitus omni nialcdidionc? 'f'''''" •' ^''■^•o
Non crgo abs re Paulus Chriftum proponcrcMediatorcm vo- '^""*"' /"*^ '**"
JcnSjdiflrrecotnmcmorat cfl*e hominem, Vnus,inc]uit,Mcdia- , •]J--'J„ 2 ,
tor Dei 6i hominum, homolefus Chiiftus. PorcratDeum di-
ccrc:poterac faltcm &: nomcn hominis ficut Dei omitterc, fcd
quiaSpirituspcr osciusloqucns, infirmiratcm noftram noue-
racvttcmpeftiuc occurrcrct.aptiffimo rcmcdiovfuseftjFilium
Dci tanqnam vnii cx nobis famiharitcr in mcdio ftatuens. Ne-
qiifs ioirurferorquciitvbinam illequscrcndus Mcdiator, aut /'"•,?'' ""'
•i-/' •! !• •-• tcm lUe ttoH
qua viaad iplum pcrueniendum,homincm nominaS) propin- mede Deus.fed
quum.imo contieuum nobiscfrcadmonct,|quandoquidem ca- ttidmhomtm-
ro noftra cft.Ide certe dcfignat quod alibi pluribus verhiscx- yispropenitur,
pIicatur,noncfre nobis Ponrificcmquinon poffit compati in- H»b.)4.i5,
firmiraiibus noftris,quando fic morc noftro, fola pcccati cxce-
ptione.peromnia tenrarus.
1 Id ctiam clarius fiet C\ rcputemus quam non vulgarc fuc- ^htra caupat
ritquodMcdiatotiprajftandum erat, ncmpcficin Deigratia txofCicbaMt
nos reftituercvt facerer ex filiis hominum,illius fil!os,ex hcre ^i^^ore prafll-
dibus gehene,regniceleftis hafrcdes. Quis hoc potcrat:nifiFin «• '^'A'»/"'*»
,. hv-/- ^ -1 /*!• 1 • • « /- n . \ Vtdtlicltvttiti
.m% Deifiem idcmfilius hominis, &hcnoltrumaccipcrctvt ,^ yj,/,,
V. iiij.
w/;.
CAP XTI. IN STl T VTIONIS IIB. 11.
^ditf^elZna ^'"^^'sfeirfr ad nos fuum? &quod fuum erat natura.noftrum fa-
fii^! a)J / cerecgrcttia?Hacergoarrha fretinoseffefilios Dci cofidimus,
r*.^«» i^/f/?i^ 9^*^ nacuralis Dei filius /ibi corpus de corpore noftro,carnem
ii*redcs ejfiie- cx csine noftra.ofla ex offibus aprauir.vtidcm nobircumcflet.
qur d nobisproprium erar,ruJcipL'regrau3t(isn6eft,vt viciflim
adnosp rtin' rerqaodpropriumip'ehabebat:atcjueita in c6-
fnun^ ipfenobifcum & filii!s Dcic(rcc& fiiiushominis. Hmc
fanfta iIIj frarernitas, quam ore fijo coincndat.vbi dicit,Ake-
Xohan.zo. 17. do rid Patrem meu » & Patrem veftrum,Deum meum& Deum
'■ ' ' veftrum. Hac rationecerca nobis eftregnicaEleftis hzereditaSi
Eom.8.17, qui^vnicusDeifiliuSjCuiusinfolidum propriaerat, noiflbl
^*-' ^' frJtresadoptauit:qu6dfi fr.itres,ergo&h;£reditatisconfortes.
Adhaec apprimc vtilefuithacetiam decaufa verum cfTe Deu
& hominem qui redemptor nofter futurus effet.Eius crat mor-
tcm abftrbere .•quishocpoteratnin vita? Eius erat peccatum
vincereiquishocpoterarnifi ipfa iuftitia?Ems eratmudi & ae-
tIs poteftates rTofligare: quis hoc poterat nifi vittus & mundo
& aere fuperior.^Porrb pcnes quem vita eft,auc iuftitia.aut carli
imperium &poteft3s,nifi penes folum Deum?Sfcfe ergo cleme
tiPfimus Deus in pcrfcna vnigeniti Redcptorem noftrumfecit,
dumnos redempros voluit.
^ertW vtin ' 3 Altcrum hnc rioftr^ cum Dco rcconciliationis caput crac
ffofirM cafne vt homo^qui ftia fe inobedicncia perdiderat,remedij loco obe-
perfeSlamoie- dicntia opponerecjiudicio Dei farisfaceret;pGEna> peccati pe^- ,
ti^tentiampr^- folLierec.Prodiit crgo verushomoDoniinus noftcr,AdJL* pcrfo-
■^C^C' d~ ^^"'•'"^^^'^'"omenafrump/it , vceius viccs fubiret Patriobc-
uin^iHdmo fa- dicndo,vt carncm noftramin fatisFadioHisprctium iufto Dei
tisfAceret .'tT in<^!cio fifterer:ac in eadem c.irne poenam quam nieriti eramus
fcernu peccaii perfoJueret. Quum d< nique morccnec folus Deus fencire,nec
ferfoiuerff.-jt folus homo fupciare poilct, luiman.imn .fur.Trncum diuina lo
voi ra tjfit-n- j.j^yif vr alterius imbeciilicaccm nu)rtifubiicee',ad expiaiida
ii9ri.i f^ nrfter ... -^ - . .\ , • •
triuwPhiii, peccita:alccriusvirt"re iHCtain cufii morce lufcipies, nobisvi-
j ftoriam acquireret. Qu^iergo Ch'iftumfua diuinitate,aut hu-
manirate fpoliant.eiusquidem vel imminuunc maieftatem &
gloriam,vel bonitatem obfcurac.Sed non minus altcra cx par-
tehominibusifiint iniurij, quorumfidtm ita labcfadant&e-
Uerc'jnt:qu3? nifi hocfundamenconixa ftarcnon poteft. Addc
«^uodfperandusfuit rcdeimptor illc Abrahse Dauidffque filius,
S^arta. tdufa quem mLege &Prophetis Deuspromifeiat. vndealterij fru-
afi' tetitu E. - ftum colligunt pis? mentes, quod ipfa originis fpccie ad D©ui»
4hfi* «ow/o^** dcm & Abrahapcrdufta:, certiusagnofcunthunceffe Chriftu
tiBnemfycon- ^^[^q^ oraculis celebratus fuit.Sed illud quod nuperexpofuf,
firmaticne ife- pj-gj^jpy^ tcnendum eft, comrounem naturam pignus cffe no-»
ftraccum Filio Dei fociet?tis; carne noftra veftitum debellafFe
mottcracuin pcccatOiVt noftra cffet vi(floriai& triumphus nor
iler:*
DE COCMTT. DBI RlOfMPTORIt. l$7
fter:carnem quam i nobis accepir,obtuIifle in facrificiu, vt fa-
da expiatione leatum noftrum deleret,& placarctiuftam Pa-
trisiram.
4 His vt par cft confiderandis qui fedulo attentus crit,va- ^^"^>» i. ai-
sasfpecalationc^ facile nceliger, quaeleues fpiritus & nouita- ^'^K^^^thUo-
vs cupidos ad fe rapiunt:cuius gencris e(t,Chriltum,ctiamli ad ^^^^„,
redimcndum hunianum genus non fuiirec opus rcmcdiojfutu-
rum tamcn fuilTe hominem.Fateor equidem,in primocreatio- K^efjionfio,
nis ordine & integro narurx ftaru praefedumAngelis & homi-
nibus fuiffe capar.qua ratione dicitur a Paulo primogenitus o- Col.i.ij.
Hinis creatura», fcd quum tota Scriptura clamet veftitum fuifle
carne,vt fierct redemptor,aliam caufam vel alium finem ima-
ginari nimie tcmcritatiseft.Quorfum ab initio promiflus fuc- CtnfrmMtit, j
rirChriftus fatisnotumcft : vt fcilicetinftauraretcollapfum ^«1^^'W**''"^
mudum,&perditishominibusfuccurrcret.Itaq;fub Legepro-^'^**
pofita fuir eiusimago in facrificiis,vt fpcrarct fidcles Deum libi
propitiu forc, poftquamexpiatispeccarisrcconciliatusforet.
Ccrtc quiim feculis omnib^ etiam Lege nondum promulgata,
nunquam fine fanguine promiflus fuerit Mediator,coIIigimus,
^K-ccrno Dei coiiiilio purgandis hominum ford'bus fuiire defti-
natum : quia piaculi fignum eft fanguincm fundi. Sic de co *^ tejiimoni»
concionati funt Propheta» , vtrccoAciliatoremDei &hominu n>r»phttarum,
fore promitrercnt.Sufficiet pro omnibus vnum illud in primis I«f^*5*'*'*
celcbre lefaiai teftimonium , vbi praedicit pcrcutiendum eflc
Dei manu propterfcelerapopuli, vt caftigatio pacis cflet fu-^
per cum.& Sacerdotem forc.qui fc in viftima offerrct^ex pla-
gis eins forealns fanitntemr&quiaomncscrrarunt&inftaro-
uium fuerunt difperfi, placuilTe Deo illum affligere, vt omniu
iniquiratcs ferrer.Vbi ad opcm miferis pcccatoribus ferendam
Chriftum diuinitus proprie addici audimus , quifquis has me-
rastranfi'lit , flultae curiofitarinimisindulget. lam vbipro-»^''.^'^""'*'
d-it ipfe , hanc aduentus fui caufam efl!e afleruit , vt placato ^^^ *fJE^^
Dconosa mortcin vitam coIJigerct. Idem tcftati funtdeeo^^J^fl^y^^^^^^
Apoftoli. Sic Iohanncs,antequamdoccatSermonem faftum queadetiffim'
cffe carncm,defedinnem hominis narrat. Scd ipfe ante omnes chrijii.
audiendus eft de officio fuo diflerensjSic Deus dilexit mundw, Io-,'-9'
inquit, vtFiiiumfuumvnigenitumdaret: vt quifquis creditin i^*j**°5^*
eum nun pereatjed habcat viram seternam. ItemjVenit hora ibld.s.i^.
vtmortuiaudiantvocem Fili/Dei,& quiaudierintviuant.Ego ibid.ii.»]»
fum rcfurrcdio &vita. quicredit in me, quamuis ficmortuus,
viucr. Iiem, Filius hominis venitad fcruandum quod pcrie-
rat,Item,ranis non opus eft medico. Nullus effct finis ii omnia
referrc vellem , Vno quidem confenfu adhuncfontem nos
reuocant Apoftoli : & cerre nifl ad rcconciliandum Deum ve-
niflrctjconcideiechonorfaceidptij, quando .id depi;ecanduni
I
CAP.Xli. INf TlfTVTlONl S tlB. 1 t.
Heb.j.f. fnccifus ftatuitur inter Deuin & homines SaccrHo« non cfftt
^.Cor.5.15. iuft iria noftra, quia pro nobis vifti ma fadus cft, vt iiobis pec-
cataDeus non imputct.Deniquc omnibus elogiis,quibuseum
ornatScriptura,fpoli^bitur.G6cidct etiam illiid PaulijQupd
j?'^*''^* impoffibile erat Legi , Deum mififle Filium lii<im vt in fimili-
tudinc carnis peccati pro nobis faiiffaceret.Ntc flabit quod a-
libi docet,inhoc fpecuIoapparuiflcDei bonitatem& im-
mcnfum amorcm erga homines, dum Chriftus datus eft rcdc-
ptor. Denique non alium finem \ biquc af/ignat Scriptura cur
carnem noftram rufcipcre voluerit Dei filius & hoc etiamnia,-
datum a Patre acceperit,nifi vt viftinja fierer ad Pa rrcm nobis
Luc.14.ttf. placindum.Ifa fcriptum ^ft^atque ita oportuit Chnftum pati,
Ibid.MA^* ^ pra^dicari in nominc eiu$pcEnitcntiam.Proptere.i dihgit me
paterjquiaanimam meam pono pro ouibus ; hoc mandanim
dedrtmihi, Sicut exiltauit Mofls fcrpentem in deicrto, ita o-
Ibid.u.ij.jg. portet exaltariFilium hominis. Alibi , Pater ferua mc cx hac
hon):fed propterea veni in hac horam.Patcr gl-orifica Filium.
Vbi clare finem aflTumpta; carnis aflignat, vt viftima &t piacu-
I.uc.1,7^ Jum fiatabolendispeccatis.Eadem rationcpronuntiar Z.^clia-
rias j fecundum promiffionem datam patribus vcnii-re.vt illu-
miner qui in vmbramortisfedcbant.H^c omnia mcnuneriiu*
Cb ori.j. jjg pjiJQ j^g^ ptJ.dic^ri , in quo alibi Paulus omncs fcientiar H
rapientia» thefaiiros abfconditos efTe teftatur , & pr.cter qucm
nihil fe fcire gloriatnr.
t,Qbitaiei ^ Siquiscxcipiat,horum nihilobflaie qiioininfjsidc ebri-
ftus , qui damnatos redemit , teftari ctiam potue« it fuum erga
faluos &mcolumes amofcm, eorum catncin inducndo: breuis
^e^enfia, ^rcfponfioeft, quum pronnntietSpiritus, arterno Dci decicto
coiunda fimulhsec duofuiflcvtfieretnobis redeptorChriftus,
& eiufdem naturae particeps, hs non cfrclongiiisinquirerc,
Nam quem titillat plus aliquid fciendi cupiditas , in^murabili
Dci ordinationc non contenrus , oftendit etiam nc hoc quidc
Chrifto.quinobisin prcrium rcdcmprionisdatus cft.feconte-
Cnnfirmatlo. tum cfrc.Ncc vcro Paulus foliim rccitaf quorfum miffus fuj rit,
/cdadfublimeprsedcftinationismyftcriumconfcendetis , o-
Ephe.i.4. mnc humani ingenij Iisciuiam & pruritum opporrunc compc-
fcit, Elcgit nos in Chrifto Pater antcmundicreationem vc
adoptarctinfiliosfecunduin prQpofitum voluutatis fua? , &.
accepros habuitin Filio diledo, m quo habemus rcdemptio- '
ncm per fanguincm eius. Hic ccrte non pra^fupponitur A-
da» lapfiis quafi tcmpore fiiperionfed quid ante fccula ftatueric
Deus oftcnditur, quum mederivcIIethumanigenerisnHfc-
^K^^Hr'*' ^^^' ^' ''"'^^"""' obiiciat aduerfarius, confilium hoc Dei pepcn-
^sf^nfio, ^^^^ ^^ hominisruina quampr3Euidebat,mihifatis fupcrqucr
eft, impia audacia adfingcmlum ncHium Chriftum prorum-
pere.
O E COGNtT.*D«« KBDIMPtORIS. I58
pere, quicunque fibi de Chrifto plus inquirerc permjttunt vel
fcire appciunCjqua Deusarcano fuo dccretopr^deftinauit.Ac Confrmatii,
merito Paulus,vbi deproprioChrifli officio itadifTeruitjprc- ^^,/ ^' *^'
caruiEphefiis fpiriium inrenigCHti^e, vrcomprehenfllancquar
fit I'jngirudo,rublimicas,latitudo& profunditas:nempe chari-
cas Chrtfti qua; omnem fcientiam fupereuiinetiacfi data opera
cancelios u.entibus noftris circundarct, ne a giatia reconcilia-
rionis raiitillum dechnent quoties fit Chiiili mentio. Quare i.Tim.if .
cum fideiis hic fermo fit.tefte Paulo, Chriftum venil(e vc pec- i-Tim.i.j.
catores faluos faceretrin eo libenter acquiefco. Et quuni alibi
doccat Apoftolus gratiam qu3e nunc pcr Euangelium manife-
ftara eft,datam nobi> fuifie in Chrifto ante cempora fecularia:
ad finem vlque conftantej" in ea mancndum ftacuo. Huic mo- 4. okieciio 0-
deftiseinique obftrepitOfiander,quihanc quaeftibncma pau- fi*ndri,
cis ante lcuiter motam.rurfus lioc tcmpore infcliciter agitaujt.
Confidenriap eos infimulat qui Filium Dei negant apparituru
iu carne fuiflejtnon cecidilTef Adam:quia nullo Scripturxtc- „ ^ ^
ftimonio commerumhocrcpudietur.Quafi vero pcrucrfecu- ^H*""'
riofirati fra?num non iniiciat Paulus, vbi de rede mptionepcr i.Cor.i.».
Ciuiftum partalGquutus^niox iubet ftultas quarftionesfugcre. Ephef.i".
Eoufque erupit quorundam vefaniajdum prarpoftereacuti vi-
dcri appetunt,vc qusererent an naturam afini aflumere potue-
ric Dei filius. Hoc portentum, quod pij oijjnes tanqnam dete-
ftabile meritocxhorrcnt hoc prajtcxtu cxcufat Ofiadcr quod
ni.irquam diferte in fcriptura refellitur. Quafi vcro dum nihil
pretiofum auidignum cognitu Paulus dudz prsfcr Chriftum
crucifixum, afinum falutis authorem admittat. Ergo qui alibi ,
Chriftum prfdicat secerno Parris concilio in caput fuifTeordi-
n.icum vcomniacolligerct, nihilo magis aliun» agnofcet cui
r.uUae redimendi partes iniunftx fint.
6 Quod autem ia<flar principium prorfus friuolum eft.Ho- $obteaioO(U'
minem vult crcatum cfTc ad imaginem Deijquia formatus fue- Z'J^**.J^^/
rif ad cxemplar futuri Chrifti, vtillum referret quem iam Pa- ,"^],„°f ^lari»
f er carne vcftire decreuerat.Vnde coIligit,fi nunquam cxcidif- „am tffHtihit,
fecAdam a prima fua & incegra origine,Chriftum tamcn futu- e,tff<tnjiQ,
rumfuiflrehominem. Quam iftud & nugatoriufit&cotortum,
per.re intclliguntomnes fano iudicio prajditi.interca primum
lc vfdifle putat quid efTct imago Dei , quod fcilicct non folum
in dotibus eximiis,quibus ornatus fuerat.rclucebat Dei gloria,
fedeflentiahterineohabitabat Deus.Egovcro vcconcedami-
magmeni Dei Adam gcftafl'^ quaccaus coniunftus crat ( qux
vera cft ac fumma dignitatis perfeftio ) Dei tamcn fimilitudj-
ncm non alibiqua?rendam cflecontendo quana in iUis prxfta-
ti^ notis quibus Adam Deus infigniucrat prc aliis aniraantib.
Ac Chriftum quideiam tunc fuifTc imagine Dci vno confcnfu
CA.fi.- m. INSTIT VT I ON 1$ LlB. U.
fatentur omnes:&proinde quicquid excelientiiefBrcuIptum i-
pJiAdx fuit,inde manafle.quG^d per vnigenitum filium ad opi-
l»4g(r 7)ti in ^ci% fui gloriam accederct.Ad imaginem ergo Dei conditus eft
<^dATn ^ui4. horoo in quo fuam gloriam drcator ipfe confpici quafi in fpe-
c^tlimllAn. ^^^^ ^oluit. In hunc gradum konoris cueausfuitvnigenitifi-
£elorum ^ hc- ^*^ t>eneficio, fed addo filium ipfum tam Angelis qnam homi-
3»/««;» ca^ut. ^^^^^ comune fuiffe caput: ita vt qu^in hommcm coUaca fue-
FiAl.8x.6. rat dignitas,ad Angelos quoque pertineret.Neqienini dum au-
dimus vocari filios Dei , confentaneum eflet negare inditum
illis fuifft aliquid quo patrem referrent.Quod fi cam in Ange-
hs quam in hominibus rcpraefentari fuam gloriam & in vtracjj
natura confpicuamefrevbluit, infcite nugatur Ofiander, An-
gefosfuiflepof^habitostunchominibus j quii nongeftarent
Colof.v.to, Chriftifiguram.Nequcenim pr^fenti Deiintuitu affiduefrue-
rctufjnid ei cfTent fimiles. nec aliter docet Paul* renoaari ho-
rnincs ad imaginem Dei,quam C\ Angelis focientur , vt fimul
inter fe cohf ccanc fub vno capite.Denique,fiChrifto creditar»
h:3£C vltima erit noftra foeIicitas,vbi m ccelos erim* rccepri,c6-.
formes effe AngcIis.Q^od f\ infeweOfiafidro Iicet,primarium
imaginis Dcicxemplar fuifle in Chriftohomine , eod«miurc
contendet quifpiam Chriftum oportuifleKcri Angehc^natu^
r:Econrortcm,quiaad illosquoque pcrtmcatimago Dei.
tiiiemo oj^». 7 Non eft igitur cur metuat Ofiander Deum poflbmenda-
?X«y& ^^*^ dcprchendi nifi in eius mente prius fuifler de Filio incar-
^jp>'jta, nando decretum fixum &immurabile. Quia etiafi non colla-
pfa fuiflet Aije integritas, fimilis fuiflet Deo cum Angelis ; ne-
quc tamc propterea neceflc fuiflet Filium Dci fieri vcl homi-
y.GZ.;«i7>fl. j,^^ vcl AngcIum.Fruftra etia abfurdu.n illud metuit^nifi nn-
mutabiliDeiconfiho antccreacum hominem Chrithisfuiflet
nafcicurusjno vtrcdemptorjfed vt primus homo,nea fua pr^-
rogatiua excideret.quando iam nonnifj pcr accidcns natuscf-
^ . fct,vtfcilicctinftaurecperdicumgenushunianum.v:indeinfe-
licbTr ^«'f>creafumigiturfuifread imagine Adje. Curenimliorrebic
Luc.'j.5V, 4. 9"®*^ cartiapcrce docecScripturafimilemnobisfuifltfadum
70. ' per omnia , excepto peccato? vnde&Lucasfilium Ada? in ge-
•.Cor.)$. nealogia cenfcre non dubitat. Scire ctiam velim cur a Paulo
Chnftus vocerur fecimdus Adam , nifi quia deftinata fuit hu-
iObieilio. jnana conditio,vcex ruina erigeret Adar poftcros.Nam /I crea-
tionem ordine illa prxceffit,dicendus fuir primus AdanvSecu-
reaffirmatOf?ader,qui3iamChriftushomo prsecognicus crac
K.(fc:-Ji}. ,-„ rnei^te Dei jhomines ad hoc cxcmplar fuifte formatos. Pau-
lus lutem fccundum Adamnominans , interprimam hominis
origtnem &reftitutioncm qu.am pcr Ghriftum confequimur,
mcdiam ftatuit defedioncm,ex qua nacur^e in priftinum ordi-
ncm rcformanda? neccffitas. vndefequiturj eandemFilio Dei
nafccndj
OB COGNIT. DEI R B O ■ M P T O R I )( .! 1J9
nafccndifuiflccaufam, vt homofieret.Intcteamale&TRfolse oh;e3-^'
ritiociuatur Ofiander,Adam,qiamciiuintcgcrftetil3'er,futuru T(^,j^„nfis,
imaginem fuifttrfuiipfius.nonChrifti.Refpondeocxoppofiro,
quia etfinunquam induifretcarnemDcifilius, fulgebac nihil-
ominus & in corpore & in anima eius imago Dei.in cuius ra-
diisfemperapparuit, Chriftu efte vcrecaput, &pr»matum.tc-
ncrc in omnibus. Atqueitafoluiturfutilisargutia, quam veti- ' ""^^*"
lat 0/iander,carituros fiafTe A ngelos hoc capite nifi Deo pro-
pofitum fuifictFiliumfuumcarncvertire,etianicitra Adsecul-
pam.Nimis enim inconfiderate arripit quod nemo fanus con- T{(^orf-,
ccdec Chrrfto non competere primatum in Angelos,vt fruan-
tureoprineipe.nifiquatcnusefthomo.Atquifacileehciturex Q^^^f^ ^-
Pauli vctbis , quatenus aeternus eft Dei fermo, primogcnitum
ciTe omnis creaturat, non qubd creatus fic, vel numerari inter
creaturas debeat: ^td. quia integermundi Ibtus, qualis ab ini-
tiofuit fummapulchritudincinfignis , nonaJiudprincipium
habuit.-doinde quacenushomo faftuseft,primogenitum effe ex
morcuis.Vtrunquecnim vno &breuicontextuconfiderandum
proponit ApoftoIus,perFilium creatafuifle omnia,vt Angelis Colo^niH,
dominetur: & hominem efle fjdum vt rcdcmptor efle incipe- ^^'d »^«
rtt. Eiufdcm infcitias cftquod homines dicit cariturosfuiflc iJ^^ "^"'
(thrifto regcnifi homo fuiflet.Quafi verb non potuerit cofta- "^ r'r**
re regnum Dei, fi SBCcrnus Dei filius.licet non indutus humanJi
carne, Angeiis & hominibi^^sin focietatem ca;leftis glorise fuar
& vita; collc(flis,primatum ipfetcnuifTet.Sedin hocfalfo prin-
cipio femperhallucinatur , vcl fibi prxftigias facit , Ecclefiam
fuiflTc iM<p<fK9i futuram nifi apparu?fiet in carne Chriftus. Quafi
verb Cicmi eo capite fruebantur Angeli , non etiam diuina fua
virtuteprrefle hominibus potuerit , & arcann virtute Spiritus
fui vcgetare ipfos & fouese,inftar corporis fui,Jonec in cajium
collc^i eade cum/\ngelis vita fruerentur.Quas haftcnus refii-%
taui na»nias,pro firmiffimis oracuhsducit Ofiander: ncmpe vc
fuarum fpeculatsonum dulcedine incbriatus, ridiculos pxanas
de nihilo efflare folec. Vnum vcrb poftea dicit longe firmius fc
afFcrrc , prophetiam Ad:E fcilicet, qui v\ore fua confpcda di*
xir,Hoc nunc osex offib. meis, & caro decarne mea.Vnde au- "0^'*^
tem propiieriam eHe euip.cic ? nempe quia eundem rcrmoneni *"'* **
Chriftus apud Mattharum' Deotribuit. QMafi verbquicquid t^eijanft,
perhomincs loquutus eft Deiis.vaticinium aliquod continear.
Vaticinia in fingulis Le»is prrceptis qurrat Ofiander , qux i.
Deo authorc profefta efl~e coftac. Addc qubdtudis & tcrrenus
fuifTct Chriftus in literali fcnfu fubfiftens.Quiano dcmyftica
vnione qua Ecclcfiam dignatus eft diflcrit , fed tantum defidc
coniugali: ob hanccaufam DewmpronuntiafTe docet,virum &
Tx©rcm fore carncm vnam,ue infolubilc illud vinculum quif^
CAP^XIII.
iNsTiT vTlo <»ls tia. II.
tto.
quam diuortio violare tentet.Hxc fimplicitas (i Ofiandro for-
detjChriftum reprehcnclat,quia difcipulos ad myrterium non
InftAniU folM- traduxeritjPatns didu fubtilius incerprctando. Nec vero eius
delirio fuffragatur Paulus, qui vbi dixir nos elTc carne de car-
nc Chriftijmox adiungit,magnum hocefle myfterium. Nequc
enim quo fenfu hoc proiuleril Adam refcrre vcJluit,red fub fi-
gura&fimilitudineconiiigijfacramconiundionem proponc-
re. qux nos vnum cum Chrifto facic.& hoc verba fonanr; cjuia
fe de Chrifto & EccJefia hoc diccre admones,corrcftionis lo-
co i Icge coniugij difcerriit fpiritualem Chrifti & Eccicfia? c6-
iunftionem.Quare facile euanckithaec futilitas.Necvero mi-
hi necefle arbitror fimiles quifcjuilias dircutere i quia ex brc-
Sumtna fupt- ^^^^^^'^ h»c refutationc deprehendctur omnium vaniras. Hxc
rioru doclrinic. quidcm fobrictas ains Dei folide pafcendisabundefufficieti
Galut.4,4. quurhvenitplenitudotemporum,miflui)TL fuifle filiumDci fa-
diim ex mulierc > fadum fub Legc, vt cos qui fub Lcgc erant
rcdimerct.
c A p V T, X 1 1 r.
Chrifium veram human<i carhiifHbFiai^*
tiam indiiijfe^.
Partes huius capitis.
j Ohhodox* dovtrinz de vera human^ carnls Chrifti fubftaritia
multis Scripturaf tcftimoniis conSrmatiojfeft (.
X Marcjonitarum,Manichsorum.& ciufmodi hzrcticorum, impi«
obie(fti«nes aduerfus hanc do(ftrinam diluuntur,feci.J.3.& 4.
*TyintA fArs,
veritAtem hu.
mana nAturx
Chrijli adUer-
ftu Mamch<tos
^ Marcioni-
toifrabans.
Gon.
11. j. &
E Chrifti diuinitate,qua; alibi claris & firmis tc-
ftimoniisprobata eft, aunc iteru diflerere fuper-
uacuum,nifi falior, eflct. Videndum igitur reftat
quomodo carne noftra indutus Mediacoris par-
tes impleuerit. Ac humanae quidem natura; veri-
tas oLmta a ManicharisquamMarcionitis impugnata eft:quo-
ru hiquidefpcdruproChrifticorporefibifingebat^illi autemi
cxlcRi carnc pra?ditum fomniabant. Sed vtrilque Scriptura:
teftimonia & multa & vaJid* refiftunt. Non enim vel iii earlc-
ftifeminc, vci in hommislarua benedidio promfeitur.fcd in
femine
DS COONIT. DEIRBOEMPTORIS. l60
'fcminc Abrahx&lacob.neqihominiaereoproinitticucthr©- AA j.ay.
nus .jecer.aus,ied Dauidis fiiio,& frudui ventd eius. vnde &in ^^l^^ !
carne exhibitus,ftLius vocatur Dauidis & Abraha2:^non ideb ta- ^lj.[^'^^^
tttJii quod ex Virginisvtero natus fit,inaereautem crecus.fed
quia(Paulomterprete)fecunJumcarnem fadus fir ex Dauidis Rom.i.?,
fcmme:ficut alibi docet idem apoftolus eijaj defcedifle ex lu- ibid.^ j:
dxis.Quainobrem donm.us ipfenon contetushommisnomi-
nc,hiiu cjuoq; hominis Lubinde le appellar,cl ;ri.us exprimere
volcns le hominem efle ex hornmis femine vere progenitum.
Quum Spincus landus cociespertotorgana,tancaque diiige-
tia & fimplicitare rem per fe non abiirufam enarrauerit, quis
cogitafl^ec tanta vlios mortales :jripudentia fore quiofFucias
adhuc fpargcre aucierent .? litrimen aljacriamnumtelfimo-
niaadmanum le oftciuiic, fi eongerere plura Ijbea:. qua- ^
lc eil iilud Pauli , Dcum niififlb Fiiium rLKim fadu ex mulicrc: ^^ ^'•4.4»
&innumera,quibus fami, iici,frigori,aliifqi nutur^ noiir^e iii-
firmitacibus obnoxium fuifle conftac Ac ex multis deligenda
funtea pociiKmumquse animisin vera fiduciajedificandis co-
ducercqueant:vtquumdicicur Angciisnequaquamtantuho- Heb.t.i^;
norK dcculilfcvt corum naturam aflumeret: fcd noflra afl^um-
pflfre ,vc m carne & fanguine p£r mortem deftruercc cum qui
poticbatur mortisimperi- .Itemeiuscommunicatiftnisbcne- Ibld. i.n. &
hcio nosfratres ciuscen!"eri.Item, dcbuifiefratnbus fimilem [J-
fieri,vt mifericors eflet acfidchsinterceflTor^nos Pontifice non ^ '^''^'
habere qui no poffit compati infirmicatibus noftris: & fimilia»
Eodem pcrtinct quoJ paiilo anceattigimus, oportuiflein car-
ne noltra cxpiari peccara mundi.quod a Paulo clarc afljerltur.
Accecteidco ad nos pcitinec quicquidChriftoconmlitPater, Ror.S.j.
quia caput ex quototum corpus pcr iundurasconexumfimul Ephe.^.j^.
coalefcit. Imo non aliter conucniec quod dicicur, Spirirum ei o^"-''»^»
datum efle abfque menftira, vt de plenitudmc eius hauriamus
omncs:qu :ndo nihil abfurdius quam Dcuni m iiia cfl'encia,ad-
uentitio dotto locupietari.Hac etiam rationc dicic aiib^ Chri-^*'^"* ^♦'7''?'
ftus ipfe,tgo propter cos fanftifico meipfum.
i Quosveto iiTcrroris fuiconfirmationem locosproferut, ^'''^'* P^''^'
nimisinepcecontorquentmec quicquamfnuolis argunispro- . ^.^ ^y ^^
ficiunt, vbi diluercconancur quae iamexpaite noftra adduxi. sfiones dUnenr»
Marcion phantafsv.a pro corpore Chriftum induifle imaglna- i. cbieaio ex
eur:<]uia dicacur ahcubi j^i fimiiitudir.em homiiiis f::^tus, &fi- ^pofioli letB.
gara compercus vc homo. Sed ica minime expedic quid iliic a- ^"'bp- *»?•
gatPaulus.noenim qualefibi corpusfumpferitChriifus vult
docere:fed quum iure diuiniratem fuam exercere poflTct, nihil
prar fc tulifle nifi quod crat abiedicontemptfquehominis. r^ „ r
Nam,vc eius cxemplo nos hortetur ad fubmirfionem, oftedit, //^^"fi|,^J,'^'.[
quumDc-usciTcc, potuiflc mundogloriamfuam confpicuam p,;^,f„;.
CA>. JClir. INSTITVTIONIS L I». II. l|l
ftatim proponere;ccnifletameiureruo,&: (pontc feiprum exf-
naniuiflc.-quia fcilicctimaginem ferui induic , & ca humilitatc
contcntus , carnis velamiKe fuam diuiniiaccm abfcondi paffus
eft. Hiccertenondocecquid fueric Chnllus: fed quaiiterre
gcflferit. Qninctiam ex toto coutcxtu facile colligitur, in vcra
T>efpijl9tiit co' hominisnaturacxinanitum fuiffe Chriftum.Qojdenmihoc (i-
firmatio alijs fei vulc, figura rcpcrtum fuifle tanquam hominem, nifi quia ad
tt/iimomjs. tcmpus non refplenduk diuina gloria,fed tantum in vili & ab-
iedta conditione apparuit humaua (pecies?Nec vero ali.cer c6-
1 Vetx^^» ftarctillud l^etri.mortuum fuifiecarncviuificatum fpiritu,nifi
infirmus fuifflt FiliusDei in homiiiis natura. Quod Paulus
».Gor.i;.4. clariiis explicat pafl^um fuiffc afl*erens pro carnis infirmitate*
Atquc hucpercinetcxalcatioj quia difcrtenouamgloriam ad-
eptusfuifledicitur Chriftus , poftq uam feipliimexinaniuit.
quod apce non quadraret nifi in hommem carne & anima pr§-
j, ohiiBictex ditum.Manich^us aercufabricaturcorpus,quia voccturChri-
aUoPauiiloce. ftusfccundus Adam de c^elo c^Ieftis. At neque/illic cflentiam
T^e.^onfe. ^ ^orporis cajlcftem inducit Apoftolusjfed vim f]/iritualem,quae
i,e[bonfJ. aChriftodjfFufanosviuificat. Perr6eam,vt vidirnus,Petrus&
Paulus ab eius carne feparant. Qinn potius ex eo loco egtegie
ftabilitur qua: inter orthodoxos de Chnfti cArne vigcc doftri-
na.Nifienimvnamhaberetnobifcumcorporis nateram Chri-
ftus , inanis efTet raciocinatio quam canca vehementia Paulus
t.Cer KMi 14. profequitur,Si Chriftus refurrexicjnos quoque rerurreduros;
,j, ' * finonrefurgimus ^nequeChriftumrefurrexiire. Qjjbufcun-
quc cauillis elabi conentur fiue Manichxi veteres, fiuC rccen-
teseoru difcipuli^non fe expediunt. i^utidu eft eftug!um,qu6d
nugantur Chriftum dici Filium hoii>inis c^uatenus hominibus
£,.^«'"1^/* promifTuseft. finudem paIamcft,Hebraico more vocarifilifi
t^t^honftc, ' hominisverum hommem, Chriftasver6hauddubiephrafin
linguas iax retinuit. Q^id etiam per filios Adam intclligi con-
ueniat, extracontrouerfiamefledebet. Ac(neIongiiisabca-
Cofirnj4t:9 re- n^uj^iocus Pfalmi oftaui qucm ad Chrifti^m Apoftoli accom-
Hcb 2.14. modat.abunde fufftciet, Quid efthomo.^Dod memor es eius,
aut filius hoininis,qii6d vifitas cum.^Hac figura cxprimitur vc-
ra Chrifti humanitasrquia etfi non fuerit ex patre mortali im-
mediate genitus,opigo tamen eius ex Adam fluxit.Ncc ver6 a-
liter ftaret quod iamcitauimus, Chriftu participefaftum ca»-
nls & fanguinis , vt pueros fibi aggregaret ad obfequium Dcf.
quibusvcrbrs^pcrteChriftns ciufdem nobifcu natur*e focius
& confors ftacuitur.Quo etiam fenfu dicit ex vnoefl*a author^
fan£titatis,&eos quifandificancur.Nam id refcrriad naturae
focictate cx contcxtu cuincitur.-quia mox fubiicit, Ideo non e-
lWda.xi« rubefcic eosvocare fratr es.Si enim ptius dixiifet fideles e?i Dco
D B C O G N 1 T. D i I R ED B M P t O R 1 S. 16i
cflc, ititantaiiignitatequxnam efletciubefccntisratio: Sed
quia pro immenfa giatia ad fordidos 8c ignobiies fe aggicgac ^. ohieaio, ai
Chrillus,ideodiciturnonerLibcrcere.Frullr^.uitemobic<ftanrj abfurdo.
iinpios hoc inodo fore ChriiHfratrcs;quia fcimus liiios Dei n6 ^.*i}^u
ex carne & ianguioc,fed cxSpiritu nafci per fide. Proinde fra-
rcrnam coniundionem non facic foJa caro.Tametfi aute Apo-
ftolus huc hanoi e afliijnac folis fidelibus.quod cx vno fint cuni
Chrifto,non tame feijuitur quominus cx eodem fontenafcan-
Eur incrcduli fecundum carnem. quemadmodum; vbidicimus
Chriftum fjclum efll- homincm vt nos faceret Dei filios, non
extcnditurhJEcIoquutioadquoflibctrquiafidesmediainrerpo
nitur.qua; nos in Chrifti corpus fpiriruahter inferit.De primo- j. obicHiot k
geniti eriam nominc rixam iiifcice mouenr. Cauf^m Chriftum vote primogC'»
debuifleex Adam nafciftatim ab initio, vtprimogenituseflec "'''• . "
incer frarres.Primogenitura cnmi non ad 3etarem,fcd ad gradil Q^^g'^,^^^ ^*
iionoris& virtutis eminentiamrefertur.Nihiloetiam piusco-
loris habetq.JodgarriimtChiiftum hommemaflUmpfiflTejnon 6. obttBfnab
Angelos.quia m gratiam rcccpcric humannm gcnus. Nam vt ^pofioU dil^o^
Apoftohis ampUficethonorem quo nos Chriftus dionatus eft, ?^i''*'^'
A I 1 • • iiL ' ■ • r I ■ f{efhoTifiQ. .
Angclosnobij: comparat,quipoith.^Diti fucrunchacm parte. Genef.j >?
Acfiprobeexpcndicur Mofis teftimonium, vbifcme mulieris
dicit contriturum caput fcrpentisjitcm prolfus decidec.Neq; •
enim de vno duncax.it Chrifto illic fermo habetur,fcd de toto
humano genere.Qupni.im acquircnda nobserata Chrifto vi-
doria,generalircr pionuciatDcus pofterosmulieris fuperiores
fore diaboIo.Vnde (equicur,Chriftum cxhumano gcnere cflTc
progenicum : quia confilium Dei eft, Eiiam quam alloquitur,
bona fpe erigerc,ne mc^rori fuccumbat. ,
3 Tcftimonia vbi Ch riftus fcmcn Abrahe & frudus vetris fObieSfio. /«^
Dauidis vocacur> non minus ftjlte quam improbe alle^oriis '^'''" ^^^-^*''"*
inuoIuunt.Nam fi allcporicepoficum efletnome feminis^Pau- ^'^"""^'r
lus cercc hcc non cacuiflet, vbi clare & finc.figura affirmic non ^ *^ ' '
cflTepluies Abraha; filios redempcores, fed vnum Chriftum.
Biiifdem eft farina?,quod obtcndunc no alirer vocari Dauidis ^- Obie[ii0.feu
filiunmiiiquia piomiflus fucr.it, & fuo dcmum temporcfuic-^''"''^''* ''-'"*"
cxhibirus.Poftquamenim FdiumDei nominauitPaulus, coti- ^^^tow-Tj
nub poft fubiicicns, Secundum carnem,natura certe defignat. FComTj.*& 9,
Sic&nono.cap. Dcum bcnedi(5iumpr^dicans,feor.''um ponit, 5.
Secundum canicm cxludajis dcfcenderc.Iamnifi vere ^enitus Confirmatiorc.
efler ex femine Dauidis^quid valcbiciftaIoquutio,fruftueire^^''"-^f'''''V
venrris eiilsfQuid promiffio ifta ? Ex lumbis tuis defccdct qui ^1',°^*'^''°'^'^
maiiebitin foIiotuo.Porrbin ChriftigeneaIogia,qua!jsrefcr- 'fhi'^^^" '"'*"
tur d Macihcro.fophiftice iudunt.etfienimnonreccnfcc Maric Prip.n.
parentes,fed lofcphi : quiatamen de re tunc vulgb conaj^erra KeT'"J''"
Ycrba frtcicjfatis habct oftendeie lofcphum cx Daliidis femine
X. ;,
C*AP X(IK IN STIT VTIONIS 1,18. II.
6rtum eflTe.quum Catis conftarcc Mariam ex eadeeflb familia.
Magiscciam vrgecLucasjfalucem a Chrifto iilaracoti generi
humanocommunemcfTe docet: quia Chriftus author falucis
ex Adam communi omnium pacrc (ic progenicus.Fateor equi-
dcm ex gcnealogia non aliter coliigiChriftum efTe FiliumDa-
itt.ohieSlioy ex uidistnifi quatenuscx Virginc progenituseft.Sed nimis fuper-
pkiiefophia c2r be noui Marcionir^fucandi erroris fui caula, nempevtChri-
medujn£ (tfi- Hum dc nihilo corpus rumpfifTe euincant, muliercscontendiic
Jeramne 4«- eifredsm»f«c:atque ita eucrtunt natura? elementa.Quoniam au-
fhmpt». jp^ chcologica non eft hsec dirpucacio,& r^icionum quas addu-
cunr ea eft fucilitas qu^ nullo negotio refelli qucac^qu^ philo-
lophi^ funr & artis medica: non attingam : ac dilucre faris eric
qu^eex Scripturaobiiciunt , nempe Aaron& loid^jhduxilTe
vxores ex tribu lehudath, atquc ita confufem tunc fdifTetribuu
dacrerionemjfiineffet mulierigencraciuum femen.Atqoi facis
. uotiim eft,quancum ad policicum ordinem fpcdat, ce/eri pro-
epe>:{i«t oeniem cx vjrili remine:neque tamen prsftltiamfexusobfta-
exdm.no ac hu ^^ quominus in generando coeat iemen inulferi$.H:EC quoque
r>iano iurecol- folutio ad onines genealcgiasextendJtur.Scpc vbicaraloguni
U^H cerprma- homlnum rec^nfct Scriprura^folos viro« nominar : anideo di-
'**♦ cendum cft nuilieres niiiil efl^v^.^Irno pueris iplis nocum eas fub
viriscomprehendi.Hac ratione dicuntur foemina: parcre fais
tnariti», quia fimili^enomen pcnes mafculos ffmpcrrefideti
lam (Tcuti virilis lexus pr^^ftantii^ hoc co?:ceditur vt cx patrum
conditionc nobiies cenfejntur filij vel ignobiles: icaeciaai in
fcruiturc, partus ventremfequirur, fecundum luriiconflilfos.
Vnde colligere Jicebit ex materno fcmine fa?tum procreari.&
conimuni gentium vfu pridcm rccrptum f^it matresvocari ge-
nitrices;cui & Lex Deicofencit, qu3e pcrpcram ahoquiconiu-
Lcuit.18. J4. oimii auunculicum nepte fua vetaret: qwia nulla e/rec confan-
guinitas.Viro etiam f -s eflet fororem vterinam in coniiigium
accipercniodo exalteropatreeftetgenita.Sicunautem f<itcoc
vim pafTiu i!^i adfcfibimuiieribusjita refpodeo dc iliis promi-
fcneidempredicariquod dc viris, Ncqueciiini Cliriftus ipfc
II obie}iie' «iicitur faiflus pcr mulierem, fedex muliere. Ac qitidam ex eo-
runi cateruajexcufTt) pudorcnimis proterue qu^riK an dicerc
velimus ex femine menftruali Virgmis procreatum effc Chri-
ftum.cjuia viciffim excipiam, anno coaluerir in marris fsngui-
ne,quod fitericogentur. Apte ergo ex Matth^i vcrbisconfi-
%effcnjii» cicur, qu:a ex Maria genitus cft Chdftus, procrcatum cflc cx
cius remine, licuti quu dicicur Boos genitus exRahab, fimilis
notatur generatio. Nec vero Macchxus hk Virginem quafi ca-
nalcm cie<cribit,per quem fluxerit Chriftus : {^6. hunc mirificu
gcnerandi motema vulgari difccrnitjquod per eam ex femine
Daui,dis gcaicus fucric Chriftus.Eadem enira racione qua Ifaac
OE COGNlT. PBI REDEMPTORU* /l6l ^:
ex Abr3ha,SolomoexDauidejIorei>h ex Iacob,{TmiliterChri- Mjlth. i.f/
ftus cx marre genitus cfie dicitur.Sermonis enim (eriem ira E-
uanoehftaconcexitr&probare voJens Chriftum origincm du-
ccie a Dauide,hoc vno conrenrus eft, ex Mana cfTe genicum.
Vnde fequicur.pro confeHb rumpfifle , Mariani fuifle confan-
guinca-n Jofcph. . '^
4 Abfurdi quibusnos grauarevolunt , puerilibuscalu- it. o£/><5?/'o,<j|>
mniis fimc referta.Turpe & probrosu Chrifto efCc ducunt (i ex '''f^''^»-
hominibusoriginem rraxeric:qiua no poruerica communile- ^'•^«"j^o*^
geeximi,qu2ecotam Ad^roboleabfquecxceptioncrub pecca- °"'-''' *
to incIudic.Acqui hilciiodum facilefoluit anci.hcfisqu:Eapud
Paulumlegicur, Sicucipcr vnum honunem peccatum , &per ^;^
peccatum mors:ita pcr iufticiamvniushominis abundauic gra- »-Cor. if. 4j^
lia.Cui&alcera rcfpodec, Prior Adamecerra tcnenus&ani-^'^*^'^*
malis.fccudusec^eloc^zlcftis It:iq;alibiidem Apoftolus Chri-
ftu in fimilicudine carnis pcccati miflum fuifl*e doccns, vt Legi
facisfaccrec, eumdifertea commuui rortefeparatjVcficabfque j
virio &corruptcl<i verushomo, Puerilicerautenugantur,fi ab ,. ohteUtsAh
omni maculaimmuniseft Chriftus^ac per arcaaamSpiricus o- abfurdo,'
rationcm genitus fuit ex femine Marisernon efle igitur impuru \ejp0nfi9:,
femen uiulieris, fcd viri duntaxnc. Nequ^eniiu immuncm ab
omni labe facimus Chriftum, quia canrum ex matre fic genirus
abfque viri concubitUjfed quia fanttificafus efl a Spiricu.vt pu-
ra cflec gencracio & incec!ra,qualis futura crat dnc? Ada? lapsu,
Acomninofixu hoc nobis mancc, quotiesde Chrifti puritate
nos aduionetScriprura, notari veramhominis naturam :quia
fuperuacuum eflec dicere purum eff^ Deum, Sanft.ficacio etia
de qualoquitur lohznnls 17- innatura diuina locum non ha-
bcrec. Nec vero duplex fingicur Adse femen quanuis nulla ad
Chnftuuicontagio peruenerit: quiahominisgeneratiopcr fe
immuncJaauc vitiofa non eftjfed acctdenCilisex lapfu.Proindc
nihil jiiirum fi Chriftus, per (]uem reftituenda erac incegriras,i
vulgari corruptione exemptu^ fuen't Q^od etiam pro abfurdo 14. ohit^io.ii^h
nobisobcrudunt,fiSermoDci carnemmduit, fu.fle igitur an- a>furdo,
guftoccrreni corporisergiftulo fnclufumjmeraeft procaciras. T^ilp^^^fio^
quiaerfi in vpam pcrfonam co.iluic immenfa Verbi efl^encia
cum nacura hominis,nullam camen incliifionem fingimus.Mi-
rabilitcr enim e cxlo defeendit Filius Dei,vt crlum tamen ivo
relinquerec-mirabihter in v:ero Virginis geft.ari , in terris ver-.
fari,& tn ciuce peridcre voluic , vt femper munduni impleretj
licucab initio.
^AP. XUII. INSTITVTIONIS II ^. II.
^r
C A P V T X 1 1 I I.
Gfuomodo duA natura Medialoris vnicam efficUntperfoneim,
Duae funt prxcipus partss huius capitis.
1 DoArina de cluabu5 in Clirifto naturis vnicam pcrfonam cfficicn-
tibus,breiiitei: traditur.ied. 1.2.3.4.
1 Seructi hcerefes naturarum in Chrifto difiinCtioinem & diuin^ filij
naturf aBternitarcm tollcnres,rcfellunrur,rc(:;t.5.^.7.8.
frir/?apar) dc,
rasnftra: duai
ejje in Chri/^o
rnUUra,s^4ii{in,<!
(T hurnanam.
iphan.1.14.
"^^
Orro quoddicitur Verbumcarncm eiTefa-
ftuni, non Hc intelligendum tllqua^ vcl ia
cariicr.i ver{uni,vel carni confisepermixtum
fuerit: bd quia e Virginis vtero templum fibi
delegit m 4U0 habitaret, & cjui Filius er.it
Dci, hlius hominis faftus eft: non confufjone
fubftantif,fed vnitatc perione Sicjuidemita
coiunftam vnitanu]; humamtaci diuinitatem alrerimus, vt fua
VLTique narura; folida proprietas maneat, &tamen ex duabus
illis vuus Chnftus conftituatur. Siqsid /n rebus humanis tan-
JlmiUrZZfZ ^^ 'i^iy^^^^i^io ^'^^^^*-" P'"'^^^-^ leperiri. Iionu-nis fimilitudo appbfi-
^UA fumptaJfl tirfima vir!ctur,quem ex du.ibus fubihntiis coi-sfpicimiis cofta-,
a coKihniicne re:quarum ncutra tam.en iic alteri permixra eft^vt non reL-ineat
citptjris c- rt- naturje fu^ proprieratcin. Neque cnim aut anima "corpus aut
*"'"'*• corpiis anima eii Qn^tre & de anima feorfum djcitur quod iw
C(npus nullo modo cadere poteft, & dc corporc ruiius, quod
iiulla ratione anim^ conucniat: de toto hommc, quod ner de
animareorfuni,necdecorpore.ni(i inepre,accipi pcllit.Poftre-
mo .Tnimi propria rransferuntur :}d corpus.o: propria corporis
ad antmam. qui tamen iis c^nftat, vnus hom.' eil, non plures.
Huiurmodi vero loquendi formuhi! & vna eftc m homine per-
fonain ex duobusconnexiscompofiram /ignificau^&dija.s/u.b-
/, cfte diuerfas naturas qu.r hanc conftituant. Ita & deChrifto
Scnptur3:Ioquuntur.actribuunr illiinterdtim qua: adliumani-
tatem finguhriter referrri oporteat.interdu qua? diuinitari pe-
culiariter"competant:nonnunquam quc vrranque riarura com-
ple<flanrur, neutri feorfum fatis conueniant. Atque iftam qui-
dem duplicis naturje conmndionem, qu3B in Chrifto fubeft^ta-
ta religionecxprinumt, vt eas quandoqueinterfe comniuni-
ccnt.qul tropus veceribus/«r/«f.«iiTwvx4n«tr/Adi<5lus eft.
^ , .. - H3ecp.irrifirmac{Tentnifi plurimde&pafiimobui^e Scri-
matioyaujh. ptur^phiafes probarenc nihileoruin faifielmmanitus exco-
§itatum.^
^ppHcatiy
militudinis
Dl cogNit. DBI RIDEMPTORII. I(?5
^iratum.Q^od de fc ipfe dicebat Chrin-us. Antequa Abr.iham mo-niis Scriptu-
licretjCgo 1 jm,lotige ab humanitatc alicnum crat. Ncc me la- »'« dffuy^a,
tctq.io cauillo deprauent locnm hunc crronci fpiritus, ucmpe ^'^f '^'•''"/9"^
luptnorcm [uilkomnibuslcculis,qu;a i.im tunc pi"3-Cognicus ^^^^^^.,/^,,^^_
hit Rcdcmptor tam in Patris confilio.quim in mcncibus pio- ;,^, dt(i,ncito7ie
ruin.Sed quuiji apcrte dicm manifcll.u1ianisab seterna cfftntia dcclaranr.
d)ilinguai:,c<i ex profcff ) abanti(iuitatc imiieriufibi cunciliet, Ioh.8 58.
c>u.) cxcellat fipr.i Abraham, fibi haud dubie vendicar quod ^^ ^' ' '^*
dminitatis cli proprium.(>^od primogenitum Paulus al^trit v-
niuerkEcreatur2,c]ui ante: omnia cxriterit , & pcr qucm omma
coniirc.mr: quodociamfe pr.'j;dicacgloriofum fuifTu: apud Pa- Ioan.5.17.
crcm ante mundum condiium,feqae vna cum pitrc opcrari,ni- ^ .
hi!omacrishonvnici3mpecit.Ha:c i^itur & fimiliapcculiariter '^'^•^*|-2f ^
diuiniraci acrribjicertum clt. Qupd aucem icruus ratrisvoca- Ltir.i.ri.
tur, quod creu-.fTe narratur a?cuc &fapientia apud Deum & lohan.S. 50.
hom;nes,qu6J gloriam fuam non qt;.^rere, nefcirc diem vlci- Marc. ij.j2
nuim, a f- ipfo non loqui, non ficerc voluntarem fuam, vifus ^^^-J^o-^^.io .&
ocpalp itus fuifle dicitur,(blius humnnicatis id tocum efl.M"qui- l^^/j^
dc.ii quaccnusDeus ef^,necaugeri vUa rc potefl:j& omniapro-
pccr fc opcracur, ncc quicquam eum lacctragir omnia pro fux
volunraris arbirrio,& e{\ inui/ibihs ac impdpabilis.Ncque ta-
mcn hxc huma i;c cancum fu^e natur^ feorfum adfcribic, fed in
fcipfumrecipicqua/i iMediatorisperronarconuenianc Comu- 1)'^ (^omr^unt.
nicario auce idiomatum fiue proprietacum ei^t quod dicic Pau- '^'^"""^P'j"Pj^".
ius, Deum fuo fanguine acquifiuifle /ibi Ecclefiam, &, Domi- „)/"'' '^
numglori.^ crucifixuni. lcemquod dicit loh.mnes, palpatum Aift.zo. 2?.
fuiffcScrmoncm vice,Deusccrcenecfanguinenihabet,necpi- i.Cor. r.6.
titur,nccmanibL's tangipoteit. fedquoniamis quiverus erac ''^^^* f'^-
Deu's& homo Chriftusfanguincm fuum pro nobiscrucifixus
fudic,qua?in Jmmana cius natura peraftafunc, addiuinicacem ^ ^
nnproprie , licet non fine rarionejCransteruncur.Simile eft exe-
plum.vbi loannesdocet Deum pofuifTe animam fuam pro no-
bis. Ergo & illichumanicacispropriecas csalccra nacuracom-
municatur.Rurrum quum dicerccCiiriftus adhucin cerrisagcs, loan.f.jj,
nemineiH in cxlum afcendifle nifi Filium hominis qui '\n cxla
erat,certe ruc fccundum homine & in carne quani iri^ucrac 116
erac in c;xlo,fed quia ipfe idem erat Deus & homo pr6pter du-
^licis nacura: vnionem alreri dabat quod erac alcerius.
j ScdomniumcUrifHmeveram Chrifti fubflantiam enar- Tfrtia cov.fir'
ranclociqui vcranquc fimulnaturam comprehendunt.quales '"^^«^ a.ufi-
inEuangeliolohannisextantquampIutimi. fiquidemnecdei' »^>?o«m9»^ ^-
tatisiingulare,nechumanitatisfuit, fedvtriufque /imulquod 17 cmimB^o-
illic lcgiftjr, poteftatem accepiffe a Patreremittendi peccata, ntmi^tniimt.
furcitandiquosvelit, iuftitiam, fanditatem, falutem largien- loh.i.j^.&y.
^i :pr«efe^uni efleiudiccra viuis §c mprtuis , vthorxOic:ui:*''i**^i'^S'S'
X, iij,.
C AP. HUll. INS T IT V T loN I S I I B. 1 f-
Ibid. io.$.ii. quemadmoduni8(:Pater. Deniquequbd lux mundi.pa^tof bo«
Ibid. jj.i. nus, vnicum oftiiim , vns veia nuncupatur. Huiufmodi enim
prierogac.uis Dei Ftlius,quu in carne mnnifeftatus eft.pfceditus
fuir; juas etfi jpfe vna cum Pat e ante mutdum conditnm ob-
tiucbat,non tamfn eodem moclo vel rclpeftu : & quxhomini
s,Cor.iJ.»4. qui u'bil cjuam homo effet 5 dari non poterant. In cundem
i ,' quoquefenUim accipere conuenit quodapud Paulumhabc-
tur,Chriilam peradoiudicioredditurum effcregnum Deo &
Patri.Regnum fcjneFiIi; Dci quod initium nullum habuir, ne-
quefinemhabiturum eft: led quo modo fub carnishumilitare
Philip.i.». ^elituit, &feipfumexiuaiiiuitaccepraferui forma,depofita-
' - q 'e maieftarisfpeciejPatri fe obediente pr^eftitif.aceiuftnodi
Htb.2.<$. lubiedion^ defunftus, tandem gloria & honore coronatus eft,
atqueeucdusin fummummiperiu, vtcoramipfo fledaturo-
mne genuiita tunc &nomen ipfum & coronam glori3»,&quic-
^, ... quid a Patre acccpic Pacri fubiic'et,vt fitDeusomniain omni-
^ Dus.Q^iorimn enim data ei poreftis eft ac mipermrnmm vt per
iXor,.i5.28. ^i^^s mar.um Pater nos gubernet ? Quo etiamfenfu dicirur ad
Patiis dexteram federc. Hoc vero temporaleeft,donecpr^-
, . fe'irid!uin!tarisafpe<ftu fruamur. Atquehicexcuffrinon po-
f ^ p"* teft veterumerror,q j! dumad Mcdiarori^ perfonaranon atte-
lonos adu. tlunt,totius fere dodrinje qusein Euangclio lohannislegirur,
Srancarum, genuinum obfcurant fei.Ium , fequeimplicant multis laqueis.
l{igMla tn hac Sit igitur nobis hsec re(fle inteUigenti^cI.iuis neque de natura
^ifput.itione diuinancque da humana /implicitcr diciqn^ad Mediatotis
obferuatu '^*- Jfncium f edaut Regnabitergo Chriftusdonec prodierit
^"^' muidiiudex, quitenus pro infirmitatis noftra; moduIoPatri
nosconiungit.Vbi aureui confortes ca?leftis gloria^Deum vi-
debimus qunlis eft/unc perfundus Mediatoris officio, definee
Parrislegacusefie, &eag!oria conrentus erit qua potiebatur
ante mundum conditum. Necalio refpedu peculiariter in
Chrifti perfonam competit Domini nomen , nifiquarenus
j.Coi. 8.^. medium gradum ftatuit inter Deum &nos, Qup pertinet illud
j P.mlijVnusDeuscx quo omnia , & vnus Dominus Perquem
omniamempecui tcmporaleimperium aParrcmandatum eft,
donec facie ad faciem confpicna fic diuina eius maieftasrcui ad-
eo nih d decedet,imperium Patri reddenda,vt longe chrior e-
mine3t.Nam& tuncdefinet caput ChriftieffeDeus,quiiChri-
fti ipfius deitas ex fe ipfa fulgebir, quij adhuc velo quodam fic
FtiIitafO"V' obteda. '
•V ft*^^rtorji ^ Atq lehxcobreruatio ad foluendos quamplurimos no-
u,iao*t '^ X ^'■'^ """ paruo vfui futur • eft,fi eam kke accommodent ledo-
^i}ione%'tri, '^ts. Mirnm etiim quantum rudes , imoquofdam etijm non
;.-ie natura prorfusindodos torqueant ciufmodi formul£,quas videtChri-
chnflo. f\Q attribui,neque diuinitati cius,ncque huinanitati fatis apra s.
quia
OB COGNIT. »E1 KlOEMPTORff. 1^4
quia non confiderant eius perfonafin quaDcus&horao ntanr
fel}atuseft,& Mediarorisofficio congruere.Acomnino videic
eft.quini pulchre inter fc coh^reant fingula,/! modo lcbriu h.i-
bcat intcrprcte. qui tif a myftcria cjua dccet religione cxami-
nec.Veriimnihileftquod furioli &phrcnetici fpiritnsn^ pcr-
tu^benr.Arripiuntarrnbutahumanitatis, ad tollendam diuini- Aug. in^n-
tatcm.-diuiniratis rurfum.ad tolledam humanicate.qu^e vero de chir.ad JLaa-
vcraquc narura fic coniunde d'.6H funt vt ncutri coueniaot.ad *^^P- i^'
tolicnd^jm vtraiique. Id vero quid ali ud cft,quam contendere
Chnftum non cflrehominem,quia Deuscft.non cfle Dcu, quii
honio e<>:nechominemnec D«iim cfl'e,quia& homofimul &
DeuseftpChriftumcrgo, vt Deus eft&homo.vnicis, licet non
co.5fufiS,nacuriscooftis,Dominu noftrum vcrumq; Dci Filiu
cfie conftituimus.eciam fecundum humanitatem: et/i n() raiio-
nehumanitatis.Proculenimabigedusefta nobisNeftorij error, ^dutrfn* Nt-
i\u\ du haturas diftrahere potius quamdirtmguerc volebatjdu-AMrtnw du^
p!iccm Chriftum m conunitcebatur ouadoScriptura vidcmus P^^*^ ckrijlum
clara voce rcclamare, vbi & Filij Dci nomen inditur ei quj dc J^^'« "•
virgine nafcitur & virgo ipra,mater Domini noftri appellacur.
Cauedum& ab Eutych^anainfania, nedum volumus perQ)naf jtem. adu.Eu,
vniMcem dcmonftrare, vtranque n^Jturam deftruamus. Tot e- tyikianosvtra-
nirn iam citau^mus teftimonii , vbi ab humanitate diftingui- ?«* n^nuram,
turdiuinitas,& totaliap;;fiim extant. vc vclcontcnticfif/imi^ 'Ztutu/''^
poflintosobftruere. Etpaulo poft nonnullafubiici.imqua? fi- 'r'''*^»^"-
pnieru illud mclius difcutiar.Nobis in pr^fentia fatiscrit locu>
vnus.ncque cnim tcmphim Chriftus vocaflct corpus fuum, niR ^° ^ .^"'/^7rx-,
diftinfteincohabitaretdiuiniras.Q^irc vtmerito ir, Ephefina - \j, Eedefi*
fvnodo damnatusfucratNeftorius,ira & poftcain Conftanti- dAmnAti.
nopolitana ac Chalcedonefi Eutyches.- quando no magis con-
fundere duas in Chrifto naturas lict t quam diftrahcrc.
^ Veriim noftro quoque feculo cmerfitnon minus exiriale ^iter*f>arsea
mon-ftrum Michael Seruerus, qui figmentum exDeicflentin, //»>«,f«^»»»i<
fpiritu.carne & tribus clementis increatis conftatum pro Filio '"'^■'^ Serueti,
Dei fuppofuit. Ac prirao quidemncgat Chriftum alia ratione fj^ J.'^''-^ji
Dei Filium efle nifiquatcnus in vtero Virginis gcnitus cft ex ^^^ „^,„„ „
Spiritufanfto. Huc autem tenditvafrities, vccuerfa duplicis uieaiemveri.
naturjp diftiaSioncChriftusaliquid fi: cxDco & homine ^et-tattmpermga'
mixtum , nequc camen Deus& homo cenfeatur. Totoe- 'f'' h<refesre»
nim progrcflu hucincumbit,antequ3m parcfaftus fucrit Chri--'* """"'•
ftusiri cirne , vmbratiles tantum fuiffein Deo figuras : qua-
rumtnncdcmumcxtitit veritasautefteftusquum vereince- Ge«i.'ni/M re^
pic cfleFilius DciSermo illc qui ^iAhuachonorem deftinatus ^"r^fio.fiufum
fuerat. Et nos quidemfatemur Mediatorem . qui cx Vir^inc ^]^^",''^^"^^^^
naius eft,proprie cflc Dci Filium. Nec vero fpcculum eftcc id ^/,^//1^
X. i:ij.
CAr. xiiir. insTitvtioNis lib. it.
SeftimabilisDci gratisehomo Chriftus nijfi in eum collata eflct
hsec d\giik3.s vt ftr ac vocetur vntgenitus Dei Filius. Fixi ta-
rnen inten"mmaactEccle(i^dcfini'.io,cenreri DeiFilium, quia
Semio ante feciila ex Parrcgenitus, vnione hyportaiica natu-
'Vmo hyppjlati- ram humanam Cufcepem, Porro vnio hypollatica vcreribus
cat<l**ifi» difta eftjquse perfonam vnam conftiruit ex naturis duabus.que
loquutio ad refellendum Ncftorij delirium inuenta fuir: q"uia
obteiiie %er. F*!'""^ Dei firigcbat itahabitafTe in carne, vr non ideille clfec
^etiadu^ ^^^^_ homo.Duplicem nos faccreDeiFilium calumniatur Seruetus,
iiam <rfcny?» quum dicimusjetcrnum Sermonem anrcquam carnc vcftitus
deitatefft.
*I(^}ponfio'
Kom.g.i^.
cfl*et,iam fuifte Dei Filium:acfi ahud diceremus quam manifc-
ftatumfuiflcin carne. Nequecnim fi Deusfuitantcquamho-
mo fieretjideoNouuscfle Deusincepit. Nihil(>abfurdius eft
in carne apparuiife Dei Filium, qui tamen ab artcrna genitura
femperhoc habuit vt Filius eflet. Quod fubindica.nt Angeli
verba adMarian),Q!WDd nafcetur ex re fandum, vocabitur Fi-
lius pci^acfi diceret Filij nomen^quod obfcurius fucrat fubLe-
gCjcelebre fore & paffim norum.Cui rcfpodet illud Pauli, quia
nunc per Chriftum fumus filij Dci, libere & cu fiducia clama-
re,Abba Pater. Anno olim quoquefanfti Patrcs habiti fucrf*%
interDeifilios? Imo hoc lurefretiDcum inuocaruntPatrcm.'
Scd quiaexquoin m.undum produduseft vnigenitus DeiFi-
lius,clariusinnotuitc»'eIeftispaternit3s, hocquafipriuilegium
affignat Paulus Chrifti regno. Hoc tamen coftanter tencndum
cft.nunquam vel Angclisvcl hominibus Dcum fuifle patrem
nifi vnigenitiFilij rcfpedu; praffertim homines, quos propriii
iniquitasDco cxofos reddit,gratuita adoptionc eflefilios.-quia
illc cftnatura.Neceft quodobftrepatSeruetus.pcnderc hoca
filiationequamDcus apudfe decrcuerat: quiahic non agitur
de figurisj qualitcr expiatio in fangu/nepccudum oftcnfa (un:
fcd quum rc ipfa filij Dci efle no pot uerint nifi iit capkc funda-
ta cfletcorumadoptio,detrahere capitiquod membrisc5mu-
nc fiiitjrationc caret. Vltra progredior: quum Angelos vocct
Scriptura Deifilio?, quoruni tata dignitasi futura redeprione
non pcndebat:Chriftu tame ordine pr^ire necefle eft quiPatre
iliis conciliet.Breuitcr iterum repetam, & idcm addam de ge-
nere humano.Quum a prima origine conditi hac lcgc fuerint
Coloir.i.'5* tamAngeli quamhomincs vt Deus communis vtrifque cflet
Parerjflverum cft illud Pauh',femper Chriftum fuiife capurjSc
primogenitum omnis creaturaj.vt primatum ip omnibus tenc-
ret: ritemihicolligcre videor^ fihumquoi^ueDeifuifleante
mundicreationem.
/> Quod ii principium habuit eius filiatio (vt ita IfeqHarjcx
quo in carne patcfadus eft, fequetur Filium humana: quoque
nature refpcftu fuifle. VoIiitScrucfUs &/imiIcs phreneticiChri
ftutn
%. ^hieBio.
%eji>orfio.
Pf.d.8i.tf.
I . Ohie^io»
DB COGNIT. Oll RBDBMPTORIS. l^J
ilum, qui in carne apparuit, efle Dci filium: qui extra carnem Ki^^nf^p*
non pocuitcenfjrihoc nomine.Rerpondeancnuncmihianfc-
cuniiuni vtranque naruram & vtriulque rcfpeftu fit Filias. Sic
quidem garriuntifcd iof.ge aliter docct Paulus.Farcmur quide
Chriftum m carne humana Filium dici,n6 vt ridclesjadoptio-
nc dunraxat&gratia, fed verum &naruraJc-m, ideoque vnicu:
vt h:!C nota dircernamur ab omnibus aliis.Nos enim qui )n no- Chrlfituvnuu
uam vitam fiimus rcpcniti , Deus fihoiu nomine dionaturmo- "^''*''^j» ^"^*
men veri & vnigeniti vniChrmo dcfert.Q^omodoautem vm- ^^^^ Yfiiusa-
cus in t:!nto fracrum numcro, nifi quod narura poffidet, quod ^ptiuU^i ab e*
nos donoaccepiinus.'Atque hunchonorefr. exrcndimusad to- rt^nilfiu Deiin
tamMediatoris perionam, vt vere&proprie fic filiusDei. qui (odem chnji»
& natus cft ex Virgine , & ie viftimam Patri in crucc obtulit: cUSiuitftirnt'.
feddeitatistamcn refpeftu, ficuti Paulus docet, dum fc ait fe- ^om.i.,.t.j.
gregatumin Euangei;um Dci, quod antepromiferatdeFilio
fuo qui gcnituscftex feminc Dauid fecundum carnem,decla-
ratus Fiiius Dei in virtute.Cur fecundum carne-m diftinfte no-
mniansFilium Dauidis , feorrumdicerecdeclararumeireDci
Fih"um,nifi vellct innuere aiiun^e hoc pendere quam a carnc
ipfa?Nam quo fenfu alibi dicitpjflbm fuifTe cxinfirmitatc car-
nisjrefurrexifle ex virtute fpiritusjSta nunc difcrimen ftatuir v- *-Cor.ij.4.
rriufque narur^.Certeconcedant necelTc cft.ficuti a matreac-
cepircuius caufa Filius Dauidis vocaturjita a Parre haberc cu-
ius caufa fit Filius Dci.fdqi ab huniana natura aliud cfTc ac ^i-
uerfum.Duplici nomine cum infignicScriprura,parfimvocans Duphxehrijli
nunc Dcinunc hominis Filium. De fecundo lis moucrinon/^''^"^^* • -^"
poteftquin cx communilinguaeHebraicsevfuhominisdicatur ^<^"*f'^» ^
filios,quia cxprogenie Adae.Exoppofito contendodeitatisae- """'"**'
ternajqac efTentix ratione vocari Dci filium .• quia non minus
confcncaneum cft ad diuinam naturam referri quod vocatut
Dei filiu.-ijquam ad humanam,quod vocatur hominis.Deniqus
eo quecitauiloco, non alitcrintelligicPauluseu qui fccudum
carne.Ti gcnitus cft ex femincDauidis, dcclaratum cfTe in rir-
tute Filiu.m Dci,quam alibi docet,Chriftuni qui ex ludxis de- « - «. 5
fcendit fecundum carnem, efle Dcum benedidum irn fccuia. *"
Qupd C\ vtroque loco gcmin^e naturx diftindio nocatur , quo
iurcnegabuntFiliumDei eflbnaturx diuinasrefpcftu, qui fe-
cr.ndum carnem fiii us etiam eft hominis.?
7 Tumultuose quidem illi erroris fui patrocinium rrgcnt, 4 obielho.
qubd dicitur D eus proprio Filio non pepercifTcquod iiium i- ?''"*" *'
pfum.qui e Virgine na(Gcrccur,FiIium Altiffimi vocari Ange- ^^ ^'^^'
Jus prsGcpit. Verum (nc tam futili obicdionc fupcrbiant^ex- ^tf^onfi,
pcndant pauiifpcr nobifcum quam vaiide ratiecinentur. Si c-
nim ritccsncluditur, aconceptionccoepifTe Dei Filium, quia
qui conccptus cfl, filius voeacur: fequitur efle capiffe Verbii a
CAP. XlJli. IN t ^lT vTiOnIJ l I B. II.
ft^Joan r.i. fui msnifeftacione in carne, qiiia lohannes tradit fe de Vctho
Mich. j.t. yhx annimtiare , quod manus fuar contrcftauerunt. Similit^f
quod apud Prophekm legitur,TuBethlchcm terra Iuda,par-
uula cs in millib. ludarex te mihi nafcetur dux qui regat popu-
lum meum Ifrael^&egreflus eiusabinitio,adicbus ^cerniratis:
quomado cogentur inrerpretari,fi talem argumcntandi raoda
fequi voIet?Nos cnim minime Neftono fufFragari reibtus fum,.
qui duplicem Chriftum commencuseft:quado cx doftrini no-
ftra iurs fratcmx coniundionis nos fecum Dei filios Chriftu«
lil). dec«r- ^^^^'^'^i^i^ '" c^rne quam anobis fumpiit,ipfevnigenit*eftDei
jept.&grat. ^^'us. -icprudeter admonet Auguftinus.mirs &finguIarisDei
cap.ii.& hb. gratiarilluftrc efte fpeculum, quod honorem adeptuj eft, qua-
M. de ciuit. tenus eft homojquem mcreri non paterar.Hacigiturpr.^ftan-
vTi "^ *^* f'^ etiani rccundum carnem ab vtero ornatus fuit Chriftus, vt
1^^', ^'^^' Filius Deieflec. Nequctamen in perfonx vnitafcfingendaeft
perniixtio quse deitati quod proprium cft tollat.Ncc vcro ma-
gis abfurrfum cft xternum Dci Sermonem, & Chriftum, vnitis.
m vnam pf rfinam duabus naturis , vocari diuerfis modis Dei
^, , ^. Filium.quam fecundum varios refpecflus nunc Filium Dei, n&c
Kfsionfm^ nliutn hommisaici.Ninuoeriammagisnosgraua:alM5>erue-
ri ca!u'iinia,antequa apparuitin carne ChrilluSjnu qiia vocari
De- Fiiiumnifi fub figura: quia erfi obfcurior fuir tuac eius de-
fcriptio,quum tamen iam ciareprobatum fitinon alitcrjcter-
nu.n fuifle Deum nifi quia fermo fuit ab :;ecerno Patregenitut,
«eque aliter nomcn hoccompcterein Mediat^^rispcr/bn.im
* phef.j*i5. qyarn fufrepit, nifiquia Deus cft in carne minifcfftatus; neque
Dcum l^attem ir^ fuifle vocatum ab initio nifi raurua iam tunc
faiflTet ad filium relatio, per quem omm\ eognatio ve! p.itcrni-
tas cenfetur in cjclo&in terra^hinecoili^ereproinptum eft,
fubLegequoque &Prophetisfuiflb DeiFilium, antcqua:n ce-
lebreelTct hocnomen in Ecclefia.QuGd ii de fola vocc certe-
p tur , Solomo de immenfa Dei altitudine diflerer.s , tam filium
< «XTwfnl a c^^Sj^^u^m ipfum incGprchenfibilem AffirmatjDic non>en eius».
tepm$nijsve' ^ potes^inquitjautfilij ciusNfC melatct apud contentiofos n5
tcrum Thiuio- forc fatis ponderis m hoc teftimoniornequc etiam eo valde ni-
^»»'«»1. tor,nifi quod maligne eos cauillari oftedtt qui Filium Dei nc-
Coiuiujlo fpe^ gjnt cflTe Chriftum,nifi quarenus homo fa^us eft. Adde quod
^ir'" "nCe' ^"° ^^^ ^ confenfu vetuftiffimi quiquefcriptoreshocidem
^^i^hotren- ^^"^ apcrte tcftati funr^vt non minus ridicula quam deteftabiiis;
duminductm^ fit corum impudcntia qui Irena^um & Tcrtuilianum obiicere
tjuafi IX r>4- nobis audent , quorum vrcrque inuifibilem.faretur fuiflfe Dei
^''■'< ^'' ^^- Filium,quipoftea vifibihsapparuir.
manam n^m- g Etfi aurem horrcnda portcnta cumuIaaitSeruetus,quibusr
CjJriJJus^ ^^^^ ^^^'^ ^^U ^"^^" fubfcriberentrquicunque tamen Filium Dei non
Cen.i. 7. ag^tiofcunt nifi in carnejfi pro]iius inftcs,ab illis id qoncedi api-
madueaes.
OH COGNIT. Dll RBOBMPTOmS. 166
maduertesjno alia ratione nifi quia coceptus eft in vtero Vir-
ginisex Spirito fanao.qualiter olim nugati funt Manichaci,ho-
minem ex traduce Dei animam habere : quia legebant Deum
infpirafle Ad^e vitae fpiraculum.Non ita mordicus arripmntFi-
lijnomcn , vtnullum inter naturasdifcrimen rclinquant : (ed
confuse blaterenr Cbnftum hominem cfle Dei Filiuni,quia fe-
cundum humanam naturam ex Deo genitus eft.Sic ^ternaSa-
pientisgcnitura.qusm pr?dicatSaIomo,aboIetur,&nullaha- Prou.8.14.
betur dcitatis racio in Mediarore : vel in hominislocumfpe-^^^K'^^^^^^^
arumfiippoaitur. Craffiores Serueti pra^ftigias , quibusfe &^^^^ ^^^^ ^^^^^^
quofdam fafcinauit ( vt hoc exeplo admoniti pij leftores fe in /„„^^y,
lobrictace & modeftia cotineanr) refellere vtile quidem eflet:
tamen fuperuacuum forc duco.quia id peculiari libro a mefa-
au«i eft. HuG fumma redir, Filium Dei ab inirio fuiffe ideam,
& lam tunc praeordinatum fuifle hominem qui eflet eflfentialis
Dei imago.Nec alium Dei Sermonem agnofcif nifi inexrerno \^'^^*J^''^'^^,
fplendorc.Hanc fuiflcgenituram interpretaturjquodFihj ge- ^J^^^,^ ;;,^„
nerandi ab initio gcnita fuit \x\ Deo voluntas , qua; etiam aAu ^^ hrtHiUr
le cxreiiltin ipfam creatur.im.Spirituin interea mifcctcumi- perfinSia,
pfo Sernione, quia Deus inuifibile verbum & Spiricum difpe-
f<uierit incarnem &animam.Denique figuratioChriftilocum
genitur^ aqud eum obtinetrfed qui tunc per fpeciem vmbrati-
iisfuit Filius, eum tandem eflTegenitum dicitper Sermcnem,
cui Seminis partcs attribuit. Vnde fequcrur^porcos & canes no
ii^inus eifc Dci filios.quia ex originali femine verbi Dei crcati
funt.Etfi autcm ex rribus increatis elcmentis Chriftuconflit,
vt {{t genitus cx eflentia Dei:fic tamen primogenitum efle fin-
git inrer creaturas, vt eadem fic eflentialis diuinitas lapidibus
fecundum fuum gradum , Ne vero Chriftum^ vidcatur fua
deitare e-xuere,aflrerir carnem eius Deo efle ofMorimoy & Serino-
nem fuifle hominem fadum, carnis in Dcura GonucrfioDC. Ita
dum Chriftum apprehendere non poteftFilium Dei, nifi eius
caro ex Dei efTentia prGdierit,& in deitarcm fuerir conuerfa,^-
ternam Sermonis hypoftafin redigit in nihilum , & filiumDa-
iitdis,qnipromiflrus fuit rcdemptor,nobis eripir. Saspius quide
hoc repetit. genitum fuiflTe Filium a Dco, fcientia & prasddli-
iiatione : tandem vcro hominem faftum ex materia illa qu^ i-
nkio apud Deam fulgebat in tribus elementis.quas deinde ap-
paruit in prima luce mundi, in nube & columna ignis. Porro Impuri iUiu»
quam turpiter fecum ipfe fubinde pugnet nimis prolixuni cflTet h*ntm fit-
refcrre.Ex hoc compendiocolliget fani le6tores,verfutis am- ^****
bagibus impuri canis fpem falucis prorfus fuiflfe extinftam.
Na m R caro efl!ct ipfa diuinitas , definerct cfle eius templum.
lam nec redemptornobiscffe poteft nifi qui cx Abraha: Daui-
difq;fefnine progeaitus,vcre fecundu carne homo fa^tus fit. Ac
pcrpe-
CAF^XV, INf TIT V T lONlS L I B. II.
perperamid verbis lohannfs inliftic , Sermoncm fuffle fa<ftuni
carnem: qufaSicuENcftorfj errorioccurrunt , itafmpiumhoc
commentum , cufus author fuic Eatyches , minime adiuuant,
quum Euant^elifta; non alfudfjcrit propofitumquam pcrfon^
vnitatem aflererc in duabus naturis.
CAPVT XV.
Vtfciamm qnorfum mijfmfuerit Chrijim a Patre^f^ quidn»hi6 at"
tulerit, triapotiffimiim ipeclanda in eo ejfe, rNunu4pr(y-
pheticumiregnHm ^facsrdattum.
Partes capitis.
1 De Prophctico Chrifti munere, ciufdemi^ue dignltate ac vfu,fecT:.
I.&2.
s Quale Iic Chrifli regnum,3c qux bona indc pcrcipiamus.fcift.j.^;
j De Chrifti facerdotio.atque ciufdcm efficacia,fc<f^.^.
E c T E Auguftinus, quanuisharretici Chrifti
nomen prsedicenc , commune tameo illis cum
piis fundamentum eftb negat , (cd manerc Hc-
clefixproprium.quia /i diljgentcr confideren-
cur qij2 ad Chriftum pertfnent , nomiiiCtenu-s
inuenftur Chtiftusapudcosrre ipfanon cft.Sic
hodie Papifta: , quamuis in oreipforura refoitec Fslius Dei^
mundiredemptoriquiatamen mani nominisohtencu conccn«
ix fuavircute& dignitate eumnudant ^verein eoscon^pcticil-
lud Pauli, caput non terjcre. £rgo vt in Chrifto reperia:; fides
iolidam falutismateriani^atquc ita m ipfo ac<]uiercat,ftatucn-
d jm hoc principium eft , tribus pariibus eonftare quod ei in-
iunifliim a Patre munus fuif. Nam & Propheta daruscft,&: Rcx
& Sacerdos. quanquam nomina hasc tencre parum prodeflet,
nifi accedercc finis & vfus cognitio.Nam & in Papatu quoque
pronuntiantar, Cc^ frigide nec magno cum-frudu,vbi nefcitur
quidinfevnumquodque elogium eoncineat. Diximus ante,
quanuis Deus Pr ophctas continua ferie aHos aliis fubmirtens
populum nunquam deftrcueric vtili do6:rina,6i qus ad faluteni
fufficeret:piorum tamen menccs hac perfuafiohe femper fuifle
imbutas, aduentu Meffi^ demum plenam intelligenciseluceni
fperandam efle , adeoque cius rci opinio pcruenerat vfque ad
Samaritanos quibus tamcn nunquam innotucrat vera rcligio.
quod patertix voce illa mulicris,Meffias quum venericdocebit
ncs omnia. Neque verb koc lud^itemerepri^fumpferantani-
misr
ChriJft4S noTHi-
mttenus a~
pttd hnreticoi
€>" pfeudcchri'
fiimes inMni-
fu*.
Enc.adLati
rent.eap.5.
C0I.2.19.
kA Dii eltcfif
"Virie mc cff.tti-
citer Profheray
Ktx (^ fater'
dos Eecleji^ «0.
gftifiitur,
l^oi adPre^
pheticum mu-
tstiSyEeclFjiare
detn^tor u efl
* <juo flena,m
inteliigentix
lucem pij e-
mncs ftib Lege
^erauerunt.
ioan 4:5.
D ■ C O G N 1 T. D 1 r R B D B M P T b R I S. l4j
ims: fed, vt eranc certis oraculis edoftijitacredebanr. Illuftris
interaliascftlefaiaj fententia,Eccepofui eum tefterii populis, lera.yj,^.
ducem & magiftrum populisdedieum:nempe<}uomodo iam lefa.j.^.
alibi vocauerac angelum vel intcrpretem magniconfilij. Hac ^^^r.ut,
rationc Apoftolus perfedionem doftrin^Euangelic^ comen-
dans, vbi dixit, varie olim, & fub figurismuhipiicibus Deum
loquutumeffePatribus per Piophetas,adiungir,nouifiimeno-
bis loquutum efle pcr dile^um ViJium.Quia autcm commune ^dd vt Pro-
Prophetis officium fuiccenere fufpenfam Ecclefiam , & fimul phet* fitis re
folcirc vfquead Mediaroris adiientum,ide6 conqueftos in di^- ^^•tienibus
/ipatione fidclcs legimus, priuari fe ordinario illo bono, Signa '"^^"A"» ''
noftianon vidcmusmon ei-lmtcr nosProphcramon cft cogno- ''•"'^'"'^^"''
fcens amplius. At vcro quumiam non longe abcffet Chrfftus, jJ7dw!r^it
pi\efixum fuit Danieli lempus ad obfignandam viiionem ^ uer-.tum.quia
prophetiam; non folum vt vaticinio dequo illicagitur , certa ^"'"* doctut
conftarer aurhoritas: fed vt fidcles a:quo animo carerent ad te- ^^^*'745«
pus Prophctis,quia inftaretomniura reuclationumplenitudo '^^"•9'i4'
&claurula.
1 Porro notandum eft a<I hxc tria munera Chrifti pertine- Et quamui^te.
rc clogium. fcimus cnim fub Lege iacro oleo tam Prophetas cuUarirtgk di
t]uim facerdotes ac rcges fiiilfe vndos. Vnde & celebrc Mcfiise 5«'''«»« refpt-
Homen promiflb Mediatorifuic impoiicum. Ecfi aucem fateor ^'^'^'"''^^'^fMf-
pcculiari re^ni incuitu & rarione didum fuifle McfTiam f vc c- '^i^'*'"''- ''*«
tiam .tlibi oftcndijprophenca tame & facerdotalis vndio gra- ^^ ProhetUi
dum fuum obcincnc>ncque funt a nobis negligend^. Prioris O' £acerdeta.
cxpreflaficmentio apud Icfaiam, his verbis, Spiricus Domini ^"" dignitati
lehoua! fuper iriC idco vnxit me lehoua vt prxdicare manfue- !^'^*''*
tis, medelam aftcrrcm^ontricis cordc, promulgarcmcaptiuis y^ q ''a •
libcrationem, publicarem annum beneplaciti,&c. Videmus f«^' "^/(^^"f* *
viiftum Spiritu fuifle vcprajco & reftls ciletgraciGe Patris :. ne- mur.trtf Pr*^
<5ue id communi more.-qijia a reliquis docloribus , quorum fi- phettii,(^i}i9'
mile erat officiuin» dJfcernitur.Atque liic rurfus notandum cft, '^''^ ^'f" ^"^
' non /ibi modo vnitionem nccepUfe,vcfungerecur doccdi par* ■'1''^^^'*^^ '••'
t;bus:fcd :ori fuo corpori, vc in conrinua Euageiij pr^divracio-
nc vircusfpiricus rcfpondcat. Intcrea manec iliudfixum, hac
<juam attulitperfedioncdodrin^nnem impofitu fuifle omni-
busproplietiis : vt authoritati eius derogcnc qui Euangelio
non co:ucnti cxtianeum aliquid aflliunt. Nam extra omnium
ordinem fingulari priuilegio cum eucxit vox illa qu;^ deto- PfJ' '^* "'%
nuic ecoe!o,H:ceft Filiusmeus diledus:ipfum audicc.Ab ipfo Matth » 17,
ideindeeapire ad membradifFufaefthaecvnftio: /icuta loclc loel.iiS.
prscdiflum fuerat Prophetabut Filij veftri,& filije vcftr^e vifio-
iies videbunr,&c. Quod autero dicitPauIus,diCum eife nobis i.Cor.j ?o.
in fapienti5:& alibi in eoabrc6ditoseflr thefauros omnes fcie- Qc'cf.»-.\
tix & intclligcncis, paulo diuerfum fenfuiTi habct : nepe exr ra.
cAP. ryr, i;N$T iTwT loNrs tiB. 1 1.
ipfum nihil efle vtile cognitu, & quicutiquc fide percipifit qua*
iiseifitM. lis fit,totam bonorum caeleftium immenfitatemcompiexos cf-
j.Cor.x.i. fe.Qua rationealibi fcribit,Nihil fcire pretiofum duxi prxtec
lefum Chriftum,& kunc crucifixum, Quod veriffimu ett.quia
^^ vltra Euangelij fimplicitatem progredi fas non eft-^tque huc
tenditpropheticadignitasin Chrifto , vt fciamusinfumma
dodrin^ quam tradidit^nciufc>s eftc omnes perfedae fapicnti^
numeros.
Deregn» Oiri- ^ Venio ad regnum ie quo fruftra verlDa fierent ni/i prius
ftt^jito V /"- 3jj^-,Qr„-j.j^0-ent.]g^loresfpiritualemefrecius naturam : quia
ta^ coUlgitm: ^^^^ ^"^" valeat & quid nOb(s contcrat, totaque eius vis &a:-
eac^ue dupiex temitas colligitur.iEternitas porr6,quam apud Danielem An-
Dani.j 44. gclusChrifti perfon^ tribuiEjmeritoAngclus item apud X-ucam
p"^ * !? falutipopuliaccommodat. Scd haecquoque duplex, autduoT
rzoy,4 to tim ^^^ j^odis ftatuCnda eftraltera enim ad totum Ecclcfi^ corpus
pertinens. pertmct,alcera propria eft cuiulque membri. Ad priorem rete-
Pfal. 85. j6, rcndum eft quod in Pfalmo dicitur, Semel iur.Tui per fanftira-
?7->8» temmeamDauidi,non mentiar,femeneiusin2ternummanc-
bit: folium cius ficut fol in confpedu meo : ficutluna ftabihe-
turinseternum, & teftis in caslo fidelis. Nequc cnimdubium
eft quin illic promittat Deus fe pcr manum Filij fui ^etcrnum
fore Ecclefia^ pr^fidcm ac defenforcm. Nequc cnim alibi
quam in Chrifioreperietur vaticihij huius vcritas. quando-
quidcm fiatim poft m )rtem Solomonis concidit maiori cx
parte regni dignitas, & cum ignominiafamiliaj Dauidicsc a4
priuacum hommcm tranflata e ft, poftea fcnfid» diminuta fuit,
lcfi.u i. vfquedumprorrustrifti&pudendoiqceritadcficerct.Eundem
habet fenium il!a lefaise exclamatio , Gcnerationcm cius quis
cnarrrabit?Nani Chriftjm ita a inorte fuperftircm fi re pronu-
tiat vteum coniungae cum fuis membris. Ergo.quoties audi-
mus armari Chriftnm ^cerna p®teft<itc,meminerimushocpr^-.
fidio fulciri Ecclefi.^ perpetuitatem : vt incer turbulentas agi-
tationes, quibusaffidue vexatur, inter graues& formidabiles
motus qui innumcras clades rninantur^falua tamenraancat.
Ffal.J.j^. SicvbiDauidhoftiumaudaciamridetquiiugwm Dei & Chri-
fti eius abrumpercconantur, dicicquc rcges &populosfruftra
tumultuari , quia ad frangendos eorum impetus fatis fortis eft
qui in cselishabirai: ; de perpetua ccclcfiaeconfciruationcpios
certiores rcddens , ad bene fperandum animat quotics illam
Pfial.iiCii. opprimicontigeric.Sic alibi quum dicisin perfona Dei,Sede a
dextris meis , doricc ponam inimicos tuos fcabellum peduin
tuorum:admonet,vtcunquc ad oppugnandam Eccicfiam mul-
ti & validi hoftesconfpircntnon tamen fuppetercillisvirci
yCuihuwsit *?"^^"^ aduerfus dccretumilludimmutabilcPei prjeualeant,
^/rL. " ' ^"o Filiu fuumconftituicartcrnumRcgem.Vndcfcquicur fieri
non
et COGNIT. DBI R ID £ M l> ro Jt I 9. Ut
ivon poflt vt Diaboius cum toco muncii apparatu Ecclefi<m vn- fojitri$ri pt^
<juam deleacjcjuae inajcerno Chrifti r©lio fundata eft.Iam quod p^** cuiufjut
ad fpecialem cuiufque vfum fpeftat , eadem illa ^ternit^s in ^"^riEc^U^
fpcm beat^ immortalitatis erigere nos debet. Qjicquid enim ^'*'
tcrrenum eft atque ex mundo,temporale,im6 ctiam caducum
cfte cern imus. ergo Chriftus vt fpem in ca^los noftram attol-
latjregnu fuum pronutiat no efle cx mundo.Denique vbi quif- loan.if.jC
<)uenoftri3mfpirituaIe Chrifti regnumeflcaudit , hacvoee
excitatus penctrec ad fpem melioris \'\tx: & quod nunc protc-
giturChrifti manu, plenumhuiusgratia»fruduni infuturo fe-
culo expcAet. "
4 Qiipd diximus vim & vtiht.item regni Chrifti non pofte rndenobistt.
aliter a nobis pcrcipi quam dum fpirituale efie cognofcimus, siet ifintuA-
vel hinc farfs liquer , quod dum toto virje curfu militan- '^ i^f^ cbr,ifi
dum fub cruee nobis eft , afpcra & mifera eft noftra conditio. ^^i*"'"* » ,^
Quid igitur nobis prodeflet , colfcftos eflc fub regis c^eleftis l"t,lriamul. "
imperiu(n,nifi extra terren^ vir^ ftatum confl^ret eius frudus?
Idcoque fciedum eft quicquid nobisfelicitatisin Chrifto pro- i. *^d vit.im
•mittitur,non fubfiftercin externiscomnT^dis, vtlxcam &rra- *'f''"«"» »«*
quillam vicam ngamusflorcaniuscpib^, fe<:uriiimus ab omni"''^ ^*
noxa,& deliciis atfluamus qu.is expercre fclet caro:fcd c.-rleftis
"vitsE t^t proprium.Sicutautcm in riiundo pro^.er & optabiiis
populi ftatus partim bonor ur.i oii-inium copia & domeltic.i pa-
ccpartim validispry/idiis contmetur, qiv^busturus/iccontta*--^''"^'""^'*'
cxternam violentiam : n?, & Chriftusfuosommbusad^eter- '*,/r'''"^l'"T"
nam animarum lalucem ncccfiarns locuplerat , & virtrife mu ,^,.
nit qira O.eflcinexpugnabiles contra quoflibet hoftium fpiri- i.lnwclosrti'
rualium impetu^ Vndc coJhgtmus ipfum nobis magis regnarc ^*' ^du.haBa
quam fibi, idque intus&excra: vtfcilic€t donis Spiritus, qui- ^^rftnal^f.
busnaeuraiicer vacuifumus, quatenus cxi^edirenouir Deus,
referci ex iis prirnitiis fentiamus vere nos Dco coniundlos eire
ad perfeClam beacitudinem.Deinde vt eiufdem Spiricus virtu-
te freci, non dubircmus contra Di.iboIum.mu"d'im, &quod- .
uis noxegei.us nos fempcrforc vi<5lores. Huc tendit refpon- Luc.i.7.«^
fum Chrjfti ad Phatifeos, qui.T.-r-eanum Dci intra nos eft.cjm
ob'eruarionenonv«?ntui^>m. Probabilecnini cft, quia profitc-
baturfe rcgcmillum cflefub quo fi>eranda eratfumma Dci
bencdiftio , per ludibrium rogafle vtperferret fua inlignia.
Ipfe vcro,neft'jlcepomp!simmorentur(qui alioqui plus^quo Rom .14. ly^
propenft func in tcrram ) cos in fuas confcientias ir.grcdi iu-
becquii rcgnum Dcr eft iuftitia,pax & gaudium in fpiiitu fan-
^o. His breuiter docemur quid nobis conferatChnftire-
gnum. namquianon trrre^umeft velcirnalc j ouodcorru- 4.^i patifn-'
ptioni fubiaceat, fed fpirituaje , ad .-eternam nos vfque vicnin ti^'^ noi ^«*-
atcollit: vt pacicnterhancvipm fubserumnis , insdia, f'i '■■"'''
^ore, contcmpcw, ptobns, aliff^u^THuIeftiistraTjfi^aiiusi
C A P. X V. INSTIT V T I ON IS t 18. I*.
hoc viiocontentiquod nunqua deftituecnos Rcxnofter qmn
necefficatibus noitris fubueniat,cIoricc militia noili a perfundi
vocemur ad triumphum. quiatalis eil regnandi ratio vtcom-
hiumcet nobifcum quicqmd accepit a Patre.Iam quia nos po-
tentiafua armat&inftruitjdecore^&magnificentia ornatjOpi-
$. G^oriAndt buslocupletat: hinc nobis fuppetit vberrima gloriandi mate-
wdfm^»» j^ ria, atqueetiam nducia fuggeritur, vc intrepideceriemus cuni
fi uetam ^ Diabolo, pcccato & morte. Denique vt luftitia eius veiHti, o-
^i.Fcrtiitidine mnia mudi opprobria forriter fupercmus: & ficut ipfe luis do-
(f^charitatem. nis iibcraliter nos replet , ita nos viciffim frudus in eius glo-
riam profcramus.
r.c/t/?« autem s Idco regia eius vndio non ex olco vel aromaticis vngucn-
fMfliedcmpo- fis confedanobis proponicur^fed Chriftus Dei vocatur, quia
rU nojht vn- fupereum tequicuit Spiritus f.ipienti^.imelligentias, confilij,
f 'r I X fbrtitudlnis & timoris Dei.Hoc oleum eft Ixri.ix, quo Pfalmtis
t^fal.45-S' pr^dicat cum fuiflc vnftum prse confornbus fuis^quia nifi in i-
VtnnsfuA A- protaliseirerpra?fta'.ia,inopeseiremusomnes acfamelici.Nc-
lundannaper- que enim priuatim(vc di^u eft) ipfc fibi dirarus Qi\:Ci^d vt ieiu-
funderet' j^^^^ g- aridos fua abundantla, perfundcret. Nar.V ficuti dicicur
ioan.j.?4* Pater non dediifc Fiiio Spiritum ad menfuram^ita cxprimitur
Epht.4.7. i'^cJo> vtdc plenitudmecius a^ciperemus omnes & gratiapro
graria. Ex quo fonte manat !argitio,cuius meminit Paulus,qua
varie diftribuiturgratia fidelibus,fecundum menfuram dona-
tionisChrifti.Hisfatisfuperqueconfirmaturquoddixi>Chrifti
regnum in SpiritUjnon ccrrcnis deliciisvel pompis efi[eficum.
ac proinde.vt fimus eius narticipcs,murido renuntiandum effea
H-4itts vticlio- Huius facrx vnftionis vifibile fymbolu in Chrifti baptifmo o-
vi$ fy^i^bolum itenfum fuir, dum fuper eum requieuit5piritus in i^^^cxe. colu-
ff fuatis ad ^^ ^ Spiritum vcro eiiifque dona vnftionis voce dcfigniri, ne-
i jrij.ianosper ^^^ i^iouuni eft,ncque abfurdum videri deber: quia non aliun-
ioan.i.j2. de vegetamur: maxime vero quod ad caelcitem vitam ipectat,
Iuc.j zi. nulla etl in nobi.'; vigoris gutta , nifi quam ncbis fpiritus fan-
1. loan. 1!. ^^iis inftillat,qui fcdem in'Chrii"to delegit,vt inde large ad nos
^°'*^* fcacurircntcx-iellcs diuicixquarum adeofumus egeni. Quod
autem & legis fui forcicudine inuifti ftant fideles & fpiricualcs
eiusdiuitiar in eos exuberanr: non immerito diciltur Chriftia-
, ni.Cxterum huicdequaloquuti ilimus.Kternitatinihildero^
Ustiofcn ^jf p^yjj fenrenria , Tunc regnum tradet Deo & Patri. Item,
'^^f^l' SubiicicturFilius ipfe.vtfit Dcus omnia in omnib*. quianihil
rioribus di^h aliud vult , qjiam in iilaperfeftagloria non talemforeregni
deAtermChrt. adminrftrationein q^alis nunc eft. Dedit enim Pacer omneni
rliregno. _ poteftatera Filio vtpcr cius manumnos gubemec jfoueat,fu*
3. Cor. iSM- ftentet,fub eius tutela nos protegat, nobifque auxilietur. Ita
^^- quantifper a Dco peregiinamur , Chriftus intercedic metfiuS:,
qui nos paulatini ad folidi cura Deo coiunt^lionem pcrducat.
Et
c tnct
ttntuc
L:c<c (urnfitp
dE COGMIT. DBI REDEMPTORIS. 1$^
Et certe quod fedet ad Patris dexteram, tancutidem valct ac^
V oceCLirl^acris legatus,pencs que cota fit impcr ij potcrtas:quia
Dcusmediare(vciraloquar)vulcin eius perronaEcciefiam re-
«ere ac tueri.Sicuri ctiam intcrprccacur Pauliis primo adEphe-
llosjlocarumfuifleaddexteramP-icris , vcfic Eccleflsecapur^ PhTp I*
ciujecfi: corpuseius. Ncc alioccnditquodahbidocefjdiicumil- ' ^' *^*
li fuifle nomen quodell fuper omne nomen: vtin nominelefii
omne9,cnu flcftacur, &omn!slingua conficcacur quodfitin
olojiam Dei Pacris. Nam iis etiam verbisin CJirifti rcgno or-
dinem commcndac prr^enci noiire infirmicari neccirarium.Tta
reCl:e coll'gicPau!us, Dcum pec fe cunc fore vn^cum Ecclefix
capuc,quiafmp!et.e erunj Chridiparccs in Ecc)cfisdefen/io-
ne. Eadcm racione palllm lc-riptura Dominum vocat.quiahac
Jegeeum nobis prefecicPacervcfuam dominaciont-m pereum .„
excrceac. Liccc enmi mulca dominia ceiebrerur in mundo, v- i-Cor. Ij,
niisnobisDcui Pacerjcxqiio omnii,& nosin i pfj :& vmis Do-
nunuS Chriftui.pevquem omni2:& nos per ipfum.inquit Pau- ^^^^ " ^; >
lus,Vnde r;ce cnlligirur, eunde.n cfTc ipfum Deum, qui per os
Icfaijc afleruic fe regem elle ac iegifi .torem Ecclcn:;e. Nam ecfi
vbique bcneficium &i Jonum Patri.s vocac quicquid habecpo-
tcfiacis : non aliud c;unc fignificacquam fediuinitiis regnare:
quiaidco iMediacorisinduit perfonam vcefinu Pacris 8dinc6-
prehcnfibili gloria defcendcn<;,ad nos appropinquaret. Qup
iuf^ius cft nos omncs vno confenfu .-jd parendum acc'ng!, fum-
m.ique alacricice obfcqui j noftra dirjgerc :<deiUs nucum.Nam
ficuci rcgis & paftoris ofHcia coniungic ergapios quife mon-
gerosvlcro fubiiciiint: ica cx oppofico audimusfceptrum fer-
reumpeftare,quo frangat acconterac pr.^Fr.^(jlos omnes, quafi
vafi figuli. Audimusetiamiudicem fore Gencium vccerram pfal.j^ 9. ,
opcriarcjdaueribus, &alcirudinem fibi aduerfamprofternac. rfal.uo.^»
Cnius rei quxdam hodiecernuncur exempla:p]enumver6 do-
cumencum extabii vltimo iildicio.quod eciam proprie cenferi
poccftexrrcmus rcgniciusadus.
6 lam de facerdotiobreuiier fichabendum, finem & vfum puodadr^icer
cius effe vc ficmediator purus omni macula, quifandicate fua dcimChr-Mir.-t
Deumnobis conciliccSed quia adicum occnpaciufta maledi- adttosperuent-
dio, & Deus pro iudicis officio nobis infcnfus eft : vt nobis.fa- ^^ eitt*^fficatt^,
uorcmcomparetfacerdosadplacandamiramipfius Dei, pia- ^'^'■''^'^^
culuminteruenirenecefle eft. Q.uarc vt hocmunus implcrec
Chriihis,cum facrificio in mcdu'f prodire oportuit. nain & fub
Lcgefacerdotij fasnoncrat fanduariumingredi»abrque fan-
f;uinc:vt fcirentfideles, quanuis lacerdos interpoficuseffccde-
precacor,aonpo{retameaDeum propitiari,nifi expiatis (vccca-
cis.Qira de re prolixeApoftor difputac in epiftola adHcbreos
afcprimo capice fercad fxacm v^e decimi. Summatim^n
CAP. XV. IV$TTTVTfONl«tlB. Ifk \
hucredit,nonnifi inChriftumcompetere facerdocij honorem»
quia facrificio mortis fux reacum noftrum deleuir, & facisfccit
pro peccatis.Quanti vcro momenti rcs /it,ex folcnni iUo Dei
iureiurando,quocl abfque pcenicentiaprolacum eft, monemur^'
Pfal. 110.4. Tu es facerdos in arternum fecundum ordinem Melchifedech.
Sancireenimhaud dubie voluic caput iriud,m quopr^cipuurn
falutisnoftice cardinem verti fcTebat. Neque enim,vt(Jid;um
eft,nobisautprecibus noikis adDeum pittt acceflusrnifi pur-
gatisinquinamentisnosfacerdos fan«ft;hcet, gratiamqueno-
bis obtincaf, a qua nos fcelcrum noftrorum & vitiorum arcec
r^mtrte (hrr- ''^niunditics. Ita vidcliius a morte Clirifti incipiendum efte,
fiiwffitnitim vt ad nos pcrueniat facerdo-iieiusefFicacia& vtilicas.Hincfe-
tfi.-vndeftcjui- quitur a:;ernum efle dcprecatorem, cuiuspatrocinio fauoreni
/ttr 1. eiHfdem confcquimur.Vndc rurfus oritut non modb prccandi fiducia,
^^!u-!T°- /^! ^^^ eriam tranqui^liras piis confcientiis: diim in paternam Dei
Wj $lc Ja^^lI' JJiduIgentiam tut6rccumbuf^t,cen6q-, perfuaf^; funcei pl.ice-
fi!e»t>a>iiir,.n rc q'iicquicl per Mcdiatorem confccracum eft.Quum vcrofub
quilht^t. Lfgc vidimas cx pecudibus offerri fibi Dcus luftcritjdiucrfa &
noua inChrifto foit rario, vt ide cflcr hoftia qui ficcrdos.qniia
necalia nro peccatis idoneafarisfadio rcpcriri poccrac, nec
quifquam tanco honore dignus qui Dco vnigcnituni Filiil of-
ferrct.Iam facerdotisperfbnam fuftinerChriftus,non modo vt
4. Chnfl-Am xtQtnz rcconciliation:sIe?,epatrcm nobis fauentem zc propi.
^ ^ r' ; t»um rcddat.redetiam vtnosaiciicnt m fociccateni tanti hono-
unt faccrdotfs ]. u -r • r r J
f'.t>fos & fua '■''^ Nim qut mnobis pollutilumus , in iplo ramcn lacerdoces,
or^sohi Deodc- ofFjrinuis nos Scnoftra omnia Deo , cjclcftequefjnftuarium
c»/>M oftrcn- Lbere inercdimur,vt grata /int ac boni odoris in confpeftuDei
^'^- qua; :i nobi-i proweniut facrificia precum & laud:s, Arquc huc-
loirV i ' 1 "^*^]"^ 'c extcndit ilhid Chrifti di(Hum, Propccr eos fandifico
' * ' meipriiin.-quia fan^tirare cius perfufi quarenus nos fecumPacri
djcauit(qLii aiioquifocrcmus coram eo)canquam ptiri & mun-
di^imoetram facri, placemus. Huc pcrrioct vndio fanfluarj,
cuius menc;o ficapud Danielcm. Nocanda enim eft ancithe/is
Dan. 9.24. incerhanc vndlionem& illam vmbranlcm qu? cunc in vfufuc-
rat:ac/i dicerct Angelus^difculfis vmbris inChrifti perfona cla-
Kmc fqnitur ''U''" ^*^''^ faccrdotium, QjLio magisdcteftabileeft eorum com-
Pitptfl^^^raui- menrum qui non contenti Chrifti facerdotio, feipfos ad euin
terpt.earc qui ma<^andum ingerere auft funr.quod tentatur quotidie inPapa-
<^"''^'*'"-^^i'" tu,vbimifracenfeturimmolatfo Chrifti.
mno'are taiit
ttim.
CAPVt
CAPVT XVI.
Qiuofno^o fedemptoyis partes impleHerit Chrijlii^,' vt nohis faiutefh
kcqHtferet: vbi de morte ^ refttrreaione eitts ag:-
tur-^ irt CAlum afcenfu.
Huius eapitis qaacuor prxcipu3f?'func part.es.
i be rora re in j^enere J^it, ntceffariam nosftionem de Dei inditJa
&-mi!e>-icordi;iin Ghrifto fo iunda d.rcutiensieft i.i.^&4.
2 Sigil'atin^.o<ie"<^if qijon.ioHuReclemptori$ partes Chrjftus imple-?
uerit,a5.reftione ad iS.vbi de eius morteifcpultura^dercenfu ad
inferos,refurrediont,arcen/ione in c3elum,reflione ad dexteram
Tattis,& reditu eius ad iijd'ciiim. ^ _;
j Quoniam vero bonam p.Trcm fyr^boli ea occafione enacrauit,quid
fit deeo fymbolo (quod Apoftolis adrcnbitur) fcncrendum cx-?
ponir-ft-ft '8 . .
4 Conclufio, dodrinam & vfum totius doarinx de Redemptore
Chrifto proponcns,fe6l.i9.
V AE haftetvjs de Chrifto diximus , acivnum
hunc fiiopum referenda funt vc in nobis da-
sAAeo foUdk
Chrifto filui n^
mnati , mortui & perdiri iultitiamin iplo, li- bis pro^omturi,
beracionem,viraa) & fahitem o^\xvz\T\\xy.<^\icm'Vtcjuu<jmdt>6-
admodumdocemur mGoni ilhPecri fententia, ^'^"'^ J'^'^^^-
non effe aliud nomcn fub carlo darum homihi- ^.wT «^
bus in quo cporceac laluos fieri.Ncque vero remere, vel forcui- cejfanum eft il
ro caru,velhominum arbicrio impofirum ilii fuit nonicnlefu, tjffoc.iundcre*
fedecelis abAngelo rupremidecreti preconeallacum,racionef fr^awt^^.
eciam Iddica : quiaad feruandum a pecc.iri^ populum miiTus ^^^- 4-^?-
effcr.In quibu.s verbis noca^dum efl: qaod alibi arrigimus, re- luV"i!ju*
den^pcTris munuseifuifre miuncfcum vt nobis.cfiec faluator.
Incercatnmen mucila eiVer rcdempcio,niliper concinuospro-
oreiTus ad vitimam vJque filutis nietam nos perduccret.In^que
fimulac vel rainimum ab eo dij^tiedmiusjenfim euanf.-fcit falns, Extra ChriftK
qucrolicta in eo reiidcf.vcie vlcro priuencomnigratia quicun- cmiemmi^sa-
que in eo non acquiefcunt.Ec memoracu digna t\\ illaBernardi j* " » .
admonitio.non modo lucem fed cibum quoque elTe nom^ Te- ^"""^ ' 'f
- , - ^■' r- j n • u ^ , - <-ant. i>er. 15.
furoleum etia eflc:hne quo anduseitommsanim-:e ctbiis: faie
cfle.linecuiuscondicura infipidu eft quicquid pvouonicur: de-
niq; effe mel in 6re,in aure melos.in corde iubjlu.otirmul me-
dicina:&quicquid difputatur infulfu efVcnifi vbi [onar hoc no-
— - ^^-dhic diligecercxpedererouenitquomodo nobisab ipio py,;^ ^ ^j^^^jf^
ir 'al*.'v:h6 modoipf&ei^authorepcrfuariiimusjed qu§ „o^,s ^,
y. ij.
mc.Scd
^arcafir
^ariajif.
CAP. XVI. INS T ITVT lONlS Ll B. 1 I.
ad ftabilem fidei noftrje fulturam fufficiunc ampJexi, repudic-
nius qu^cunque poflpnchucvelillucnos abftrahcre.Quu enim
ncmo pofiic in reipfum defccndere ac ferio reputare qualis fit,
cjuinDeum iibi iracuminfeftumque fentienj, neceflehabeat
eius placadi modum ac ritionem anxie expetere.quod fatisfa-
^tionem exigitjnort vulgaris requiriturcerritudo : quiapccca-
toribus.donec a reatu foluti fucrint, femper incumbitira Dei
& maledidio, qui, vt eft iuftus?iudex, non /init impune legem
fuam vioIan\qui« ad vind!(l:L.im armar u<; /ir.
fd '•ot intcU:- *• Veiumjantcquam longiusprogred;inur,in tranfcurfu vi-
^atur, (jvioepio- dendum eft quomodo conueniafjDeumj qui uosn^ifencordia
nemtxplicctd^ fua pr.tucnit5fuifte inim!cum,donecpcr Chriftum uof'isrcc6-
€iaiiatic?:e lu- cjiiatus cft. Nam quomodo in Filio vnigcniro fingulare amo-
fiin^O^mijc J.JJ ^^j pignus nobis ^Qdl^cz, nifi iam ance fuifrergratmto fauo-
1-^ '.^^f(,«J- ^^^^'^P^^^^^^Qii*^"*^'^^^''^® hicemcrgitiliqua repugnantic
ttati^ chri- fpcciesjhunc nodam expediam. In hunc fere modam Spiritus
slvint. in Scripruris loquitur , DeumfuifiehoHiiuibiis inimicum.do-
Rom.j.jo. necmgraciam Chrifti mortcfunt reftitut! .- fuitTe malcdidos,
G.ii.j lo. .^. cJonec illius facrificioexpiata efteorHm iniquitas: fuiffe a Dco
o .1.21.^1, feparatr:''?, donecper ipftuscorpusfuerunt inconiundionerc-
ccpri. Huiusgencrisloquuiioncs .idfenflim n^^ilrum funrac-
comrnoilarctsvt mcliusintcllig.imus quam niilbra /it &calami-
tofacxtra Chriftum noftra conditio Ni/i en.'m c'acis verbisdi-
ceretur,ir3mac vindi<5tam Deimortemque.T?ccrn.?n) nobisin-
Scri^tiira. his cubuiftc , minus agnofccremus quam mifcn cflemus iinc Dei
locjuenfiifrt.-ni mircricordia,& beneficium liberationisjminoris.-eftimaremus.
tis vtitury ft Excmpii grati«:audtac aliquis,Si te.quo temporc adhuc pccca-
meliu* mtcllt- ^^^ erasjodiflet Dcus,& le abiecifrcc, vt cras n)erirus,horribile
wifotfi'- <''V- cxicium te mancbat ; led qu;a Iponte .icgratuira lua indulgcn-
truChr'.(}uno- tJa tc lu gr.iria recinuif,nccalicnari a fepafruseft, eo periculo
fira conditto. /ic te libcrauicrafticiecur quidem &. fenciet aliqua cx p irce qua-
t(\ dcbcacmifericordixDci. Vcnifn audiac rurfum quodScri-
ptura docct,fc alicn.irum fuilfe aDco per peccatum, h.credcm
i<r:£,mortis a:tcrnc maledidioni obnoxium, cyciuhim ab orani
fpe falucis,excrancum ab omni bcnedidionc Dei,SaLan.r man-
Gipium,fub peccati iugo captiuum,horribiIi dcniquc cxitio de-
ftinatum & iam implicitum:hic Chriftum depiecacorcm inter-
ceffifte. p<Knam in fe recepifle acluifle qu^ cx iufto Dei i\xd[c\o
peccatoribus omnib.iraminebat : mahjqu^ Deo exofos iilos
reddcbant, fanguine fuo expiafle : hoc piaculo fatisfadum .ic
rire licatum DeoPatricfTe : hocintercefl^oreirameiusfuifle
placatam : hoc fundamento pacem Dci cum hominibus e/Tc
lubnixam : hoc vinculo bencuolcntiam illius erga ipfos conti-
neri : his nonne eo magis permouebicur quo melius aj
viuum reprxfcntaturquancaecalatnitate erepcusfuerit ? I»
fumma.
Dt COGNlT. Oll REDEMPTORIS. 17»
liimma, quoni.ini non poreft anmnisnortcr viram in Dei mi-
fcricordiavelfans cupicle appichonderc vel qua dccet?,raci-
tudineexcipcrcnifi foimidme jr^Dei &3eccrnc mortisliorro-
reante pecul*us & coniUrnarus ; fic infhEuimurfAcradodri-
n3,vtfine Chrii^o Deum nobis quod:tmmodoinfeftum cerna-
mus,& ciusmjnum in exitium<uoftrum armatam, beneuolen-
tiam eius paternimqnc chantatem nonnifi in Chrillo amplc-
xemur.
3 Atque hoc ramcrfi pro captcs noilri infirmirafe diciturj ?.''« '"W/';» ,*rf
non tau;en fiJfoDcus enim,qui fummaiuftitia efl, iniquit.ne, ''::'''' ■■'^^'■'"^fi^
quamin on-;n;busnob!sconip!CJt,amnrenonpoteit.Habimus^^,,^.^^^^ ^^^^^^_
ergq on-.ncsin nobis qaod Oci odiO dip-nnmnc. Proindc fe- /^,, ts^ptrit
cundum corrijpr.r noftrar naturce , & dcinde accedciitisprause quod fumr^o o~
vir^ relpedian:, lu often/ionc Oci rcuerurumus omnes in «ius«'ff^ ■i^gtium e(t',
confpedu rei,&: ad gchenna» damirationemniti. Veriim qma ■"'"2 . '"^^'*'
Domiiiiisiiuodruum cft rn nobis perdcrenon vulr,adhucah- ^'' ^'/'«'^'*-
. , . '. 1 /- 1 • ■* tr ole titr vtcun
quid mucnitquod pro fua bcnignitrttc amet. Vccuri.;ue ^^'^'-^ c^,,t ar, bomta-
peccarorcs vitioroftro fimus, mancmus tarnen eias creatur.r: icfuuqundfnti
vtcunque morteftobis afciuerinius: ipfc ramcn nos ad vitam t/? «» mb^itdt^
condiderat.S;c mera&grscuitanoftri dileftione excirarur ad ''!S''-'
nosingrariamrccipiendos. Atqui fi perpetuum &irrcconci-
Jijbjjediflldiumeftinter iuftitiam & iniquitatem : quandiu
peccacoresmanemus, fufcipeienostotos non porcf^ Itaque
vt fublata onmis fimultaris matcii.i , nos fibi prorfus reconci-
lictjpropofita in mortc Chrifti cxpiationc, quicquid in nobis
nia'icft abolecvt iufti in eius con!pc«5tu &. fandiappaKamus,
qui antea immundi eramus ac impuri. l-roinde fua diledione
pi:^ueni: ac anccuertit DcusPnf.r noftram inChrifto reconci-
Ji.itionem. Imoquia priusdiligic, pofte.inos fibi reconcihat. i.Iohan 4-')
Sed quia in robis,donec fua morce fuccurritChriftuSjmanet i- ij
niquitas qusDci mdignationemmereturj& eftcoram coma- M
Iedi<^lj acdamnara : non anteplenam habemus fiinjamquc ^
cum Deo coniundionem quam vbi Chriilusnos coniungir.. "^
Adcoque fi Deumnobispacitumacpropitium volumuspol-
liceri,inChriftum folum oculos mentefquedcfigereconuenit;
vcreuera peripfum foium cmfequimurne impntentur nobis
peccata.quorum imputacio iram Deifecum trahit.
4 Atquehac ratione dick Paulus^eam diledionem, qua nos Cittfirmatio :x
anre miidi creatiotlem complexus eft Deus, in Chnfto conftf- <;, fcnpturt:.
tiffcacfuiffefunditam. Haecpetfpicuafunc &Scriptur.^-c6fcn- Epb. 1.4. ^'
tanea,loc6fque illosoptimeincer rec6nc!li*at,vbidicitur,Deu- 'oiun.j.i^,
fuam erga nos dileflione m eo dcclarafle quod. vnigenitum '^°'"'5'i^'
Filium in mortem declerit.& ramen fuifle inimicum,antequam
morte Chrifti,in gratiam reduftus cflet. Verum quo firmio-
la fiiv apud eos qui vcteris Etclefise tcftimonium re'quij;iiiUK
,AF. XVI. I NST I T VTIONIS L I B. II.
^x^Au^fimo. «^itabolocum Auquftm! vbi idipfum docerur. Incofnprebcnri-
Trnft."in E- bilis(in<]uir)acimmucabilis eil Dei dileaio. Non enim ex qiio
tiang. Io.no. eireconciliatirumusperfanguinem Filijcius, ca-pitnusdiii-
■;^ere,redante mundi conftitucioncm diicxicnos, vtcumeius
VnigenitoetianosiilijeJuseilfmusjantequamomninbaliquid
^fi*cmus. (^od ergo reconcjliati fumus per mortem Chriiti,
nbnfichccipiarur quafi ideo nos recouciliauerit ei Fiiius, vt
iam amare mciperet quos oderatfcd i.tm nos diligenci recon-
ciliati fumus , cum quo proprer pccr atum inimictrias habeba-
nius Qupdv^rum verum dicam,atte(krurApoftGlusXomme-
i.°^'.^* * dat(inquit) dilcftionem luam crga nosjquon-am quum adhuc
peccacoresefremus,ChrJftuspronobismoituus.H;ibebatitaqj
ille erga nos charirarem^eciam quum inimicirias sduerfus euiii
exercenrcs opcrarernur iniqaitacem. Promde nnto & diuino
inodo &quindo nos oderar.diligebat. Qderac cnim nos.quJ-
\&s ipfe non feceMt: & quia iniqiiitas noftra opus eius non om-
niex parreconrumprerat,noucrat iimul in vnoquoqj noftiijii
& odiffe quod fcceramuSj&amare quod fecerac.H^ec funt Au-
suftiniverba.
pitisjeredem- ^ '^"^ vbi quseritur quomodo abolitis peccJtis dilhdiiwii
ptione noftra Chriftus inter nos & Deumfuilulerit , & iuiliriam acqui/icrit
fer Chri^ura quo? cum nobis faucnrem ac beneuolum redderet: generjlircr
agens,prmkm rerpondcri potcit^roto obedienti2E iu.-c curfu hoc nobis pra?i^i-
>« gettere. Et ^{f[^^ Qupd PauH teflimonio probatur, Qijem.idmodum vnius
titJ obedi.-ntu fJ^s^^D^^^^^^^o^c peccatores multi funt «Jonftifuci : fic vnius obe-
r/;^iiTjtwj-j?,w <iJS""ai"fti conftituimur. Etfane.ilibi cauiam venisquajnos
referrudae/f, exJmit a malediftionc Lcgis, cxtcndic adtorsm Chrifti vitam.
Rom 5:. 19. Vbi vCnLtp/'enirudorcmporis,miiit DertsFilium fuumfaftum
Gal.4.4- exmuliere,fubie(flumLegi, vt eosquifub Legeeranr redimc-
^ ae. .15. ^^^ Irain ipfoqaoque BapcifinoaiTeruitimpIeriiuftici^par-
tein quodobedienrer Patris mandrirum peragcrec.Demque ex
quo induit pcffonam fer-ui, Ccepit ad nos redimendos prctium
liberationis foluere. Scriptura tamen,quo certius definiat mo-
'Veinds/picia- dum faloris hocmorri Clirifti quaii peculiarcacproprium ad-
tim modusfalu fcribft. PronUntiac ipfe anmia.r) fe darein redemptipnem \no
tisrncrnchnp muItisP.tuIus docec mortuu eife propter pecc:ita noftri.CIa-
Jvl T o" 8 "^3t>at lohannes Baptifta,ipfum veniiTe ad tollendum pectara
Eum 4 xf.* niundi,quia agnus Dei t(^QZ. Alibi Pauius nos iuftificari gratis
3oh3n.i.i9. rradit per redemptioncm qua? eii in Chrifto : quia propofitus
Ptom.f.f . eft reconciliitor in fuo fanguine. Item.nos iufiificatos ef?e in
a.Cor.j.iu fanguine ipfius & reconciliatos per mortem.Rurfum,Qu.i pec-
catum non noueratjpro nobis fa<?l:us eft pcccatu, vt efJemus iu-
ilitia Dei in illo.Non omiiia perfequar,quia immenfus effet ca-
faIogus,& multa deinde fuo ordinecitada erunt.Q^amobre m
iymbolofideiquod Apoftolicu vocant; optimoordine ftatim
anara-
DE COGNIt. DBl RBDIMPtORIS. JJZ
a natalibus Chrifti fittia'itQsad inorrca-i & rcfurrci^ioneRvv-
bi pcrfefta? falutis fui^iim C'.n(ill!:. Ncque ramen excluciftur
leiiqiia pais obedientije «jna dcf indus cft \n vira.-fiCDt! Paulu?
ab initio ad fincm v(q c tocamconiprcherdit, quod feipium
exin4nicr;t,fornia fcrui acccpc.jj& Patri fuerit obediens vfque PhiHp 2.7.
ad mortcm:nempc mor cm crucis. Et fane in ipfa quoque pri- l*> qun prxd-
muu^gradum occupu vciunraria fubieftio; qaia ad iuflitianj pt<6 «lutct -uo-
nihil profuiflet facnficHim w\C\ fpot.tc oblatum. Icaque vbi te- '•-''■•*"'' /"'-''-
ita:us clt Domini)5ie anmia pro ouiousponerejdiierteadJit, j^„^f„ \^,f ^^^
Ncmo toUitcim a mcipk :Qu^o fcnfu le/aias Aicii obmuruifjc- abfaut ctntt-
inftaragni coram ronf;nc.Et hidoria KOangelica refertobuid nfir.e pnfrto fe
prodiiffe mtlitibus.-& coram PilarojomiJfa defcnfionc, lletiifc #'^" tndna'
ad fuhcundum iudicium.Non icl quide abfque ccr^aminerq-.iia !^'[*
& iniirmicaces noftras lufceper t : & hoc modo probanbpor- jefa"^'} 7!^*
cuitquod Patrifuoprjpihbscobfequium. Ethoc non vuigare loan. tS 4.11
fuitamoris erpanos incompnrabilis fpecime,Iudari cum hor-
nbih formidinc,&inrer diros iJloscrnciatiis abjicere fui curam
vt nobis confulerer. llhjd quidem tcn:ndum cft, non potuifTe-
rite Deo alirer Ltari quim ^u proprio fe affcdu abdicasChri-
fiusilhus fc arbitrio 'ubiccic.rouimqueaddixit. QuTimad re«i
appofiteteitimoniumiJud PfsJmicirar Apollolus/inhbrole-
pis fcriptum ell: de mc vc facinm voluntatem tuaniDcus.Volo, Hcbr jo ^,
&I-ex tuain mcd'ocord!smei. Tunc dixijEcce vcni». Cx- '^'al.40 5,
tcriim quianonnifi in fncrificio & ablurionc,qujbus expianrur
peccata, quietem rcperiunr rrepid.^confcicnti^: illucmerito
dirieimur,& in morce Cliril-li ft.icuirur nobis vite mareria.Por- ^ . ,
V ' . 1 f-ei.- r f 1 n T-v • 1 Vetnds er.rpde
ro quia no^ maledicrio cc rcatusninnebac ad ceieheDci cribu- ^,, j^ a^J,,^
nai,primo loco referturdamnatio coia prcfide Iud.^3E Ponrio tiocor^mriia'
PiiatG:vt fciamus, pocnnm^ cui eramus obll:fi<fli,fuifie iufloiu- tvpr^cfide.
flidam. Horribile Dci iudiciumcflugcre non pptcramus; vc
i:3dc nos cripeiec Chriffus coram homine morrali,imo etiam
fcelefto &profano dimnarifuflinuir. Nequeeniiii folum nd 'cfa.jj.j.
aRrucndam hiflorise fidem exprimicur nomcn pr^fcdi, fcd vc
difcamusquoddocetlefaias, caftigationem pacisnoftr^ fuifle
fuper eiinLeiufqueHrtore nos fuiiiefinatos. Nequeenim toi-
lendardamnacionis noflr^caufam fatis erarquamhbct cbire
morccm^^edjquo rcdempti' ni noflr^ fatisfacerer.genus mortis
dehgendum fuit,Hi quo & clumnationem ad fe traduces,& pia-
culum inferccpiens, vtroqucnosliberarct. Si a lattonibus
iuguiacus fuiflet, vel tumultuarie cxfus per fed-tioncrr vulgi,
in eiufmodimorte nuilafatisfa<ftion is fpecies exticiffet. Vc ll^^^^^f^l^r^
riim vbi reus ad tribunil fif^itur,tcflimonii$ arguicur &premi- ^obferuamdaT^
tur,ipfiu.<!iudicis osmorteaddicicur : hisdocumentrs inteHi- \. Oniftumin'
gimus ipfum perfonam foncis & maieficjiuflinere. Atque hic tcr iniquos.re'
duo notanda lunt qua: &Prophetarum vaticiniis pr£di6la erar, e^tMtum.
y. iiij.
CA?cXVh tNs TlTvTroNjS L I B. 1 1.
&eximlamfidei confoLicionem & confirriiarioricm afFcrunt.
Quittn enim Ciuiftum audimus a ludicis uAio ad morccm di-^
inviirum, intcrlarroticscflc rurperJimi: habemus compiemen-
Sefi ?? n. ^""^ ^^^^ pro^}iet\3sncxzb Euangeiifta cir;ttur, Interini^.jUo.s
Marc.i^iiS. repucatus ciLCur jilud?nempe vt peccaroris.noiufti aucinso-
a. luditis ore tis viccs Gbiret:qu'3 non innocenti3e,fed pcccan" caufi mortem
iibfoluJiim. oppetebaf.Cohcra^vbiaudmius eode.n quodamnaius hiic ore
abiblutum (nam eius innocenti^nGn femel tcilimonium pa-
Jam reddere coadu? eit Pilatus ) in mcnten) veniat quod efl: a-
Pi^}. ^j.j. pud alterum f*rophet5,Qu^nonrapueracexoluifl^e.Atc]ueita
' &:pcccatorisrcclcrafiquc pcrfonam in Chriiiio-rcpr^rentatani
intuebimur5& reluccnte innocccijjConrpicuum /imui fict alic-
nopotiu». quam proprio fccleregrauatum. Paffuscrgo eii: fub
Ponrio Pilato, folenni prae/idis iententiain fcelcftorunumeru
JfrutJM (''TV' ^^^ rclatus ; neque iice.Tmen quin iuftus ab ipfo iimul pronun-
fui ^ hutus do' tietur.dumaffirmatntjUam fe in eoinuenire caufam Ha-c no-
£irni£. ftra abfolutio eft quod in caput fili j Dei tranflatus eft reacus,
iolvjn I?' J9' qui nos teneba t poene obnoxios.Nam h^c compenfatio in pri-
mistenenda eftjietrepJiiemus nrqueanxijfTmustora vi:a: acii
nobis inftarec iufta Dei vlcio, quam m fe cranftulit Dei Fihus.
, .„ 6 lam & ipTa 'norcisrpecies infiVnimyfterionocaret. Ma-
> « • ''i Jedi<aa crux eracnon humana tantum opinioue,icd diurne Le-
kf^ . gisdccrcco.In eam ergo dum tollicur Chrjltus,malcdiatonile
obnoxiurn facir. Atque ica faiflum oporcuitjvc omni execracio-
ne, qi'^pr©pteriniquiratesnoftras nosmanebac , vefpotius
Myfliriit>n d- ,-jobis incumbebac,ex«meremur,du ^i in eum rr-iducirur. Quod
"/. */' . '^^'^ ecicm in Leseadumbrarum fuicSiquidem mDw;^' rquo voca-
bulopeccatum iplum propriedengnarur j vocibaniurooiatx
pro peccaris vid:in;a: & expiacrices. Qua nominis tranflatio-
nc Jnnuere Spiricus voluit,jnftjr K^drx-fjf^-navipfas. eflerqu^ debi
tam fceleribus execracion/m rijfcperent ac fuftinerent. Qu,od
autemin Mofaicis racrificijs figurace repr^fencarum fuic , id
piProphttU& in Chriftc figurarum archc-typo exhibetur.Quare,vr iufta ex-
cApoflolis det£' piationecIef.jngere?ur..in'ma ruamCZi^UNimpeditJioc eft C^-
£ium, tisfaftoriam peccati hofti3ni( vtinquitPropheta) in quareie-
lcfa.jyjf.&ii. ^.j quodammodwmacula &poena, nobis defina: iniputari. A-
a. or.j.ai. pertiusidipfum teftatur ApoftoluSjquumdoccceumqul pec-
cacumno nAuer3t,peccatum pro nobisaPatrefadum, quo m-
fticia Dei efficeremur in illo Na Filias Dci.omni vitio puriffi-
jtius, iniquitatum tamen noftrarum probrum ac ignominiam
induir , ac fua viciffim puiicate nos operuit. Eodem videtur
•refpcxifle,quum craditdepeccato,damnatum fuiffe peccatum
ineiiiscarne. SiquidempcccativimabolcuitPater, quumin
p «« e , Chrifti carnem tranflata fui: eius malcdiftio. Indicatur icaque
Rom.8.3. ^^^
OB COGNIT. Otl fcRDEMPTORIJ. 17,1
hac voce , Chriftum patii fuiflb in morte pro vi(5lima facista-
<floria immolarupi,vt peraf^apci eiusfacrificium hratione, i-
ram Dei ;amhoriere dcfinamus. Nunchquidum eftquid/ibi Iera.5j «%
veiic illvd Prophet^', poficas fuifle in eo noftras omnitim ini-
cjuicates : ncmpe quod (ordes earum ablterrurus , iirdcm pec
tranflititiamimputacionemobccftusfuit. Eius rei fymbolum Galat.»»j.
fuiccrux;.cui affixusell,tefte Apoftolo. Chriftus, inquit,rede-
niic nos ab cxccratione Lcgis,dum pro nobis faftus eft execra-
tio.Scriptnm ePt enim,r,xccrabilis omnis qui pendcr in h'gno.
V t in gentes bcneuitflio Abraha! inChriito perueniret.Eodem
relpexit Pccrus , vbi docecpcccaca noftraportafleinligno: '•
quia cx ipfo maledi(ftionis fymbolo clarius intclligimus, onus
quo eramus oppreffl/urfle iUi nnpoficum. Nequetamen eam ch'iftui tju»
fubiiile maledidioncm intelligenduseft qua obrutus ipfcfue- '"tn^ n?aledf
ric.quin (ubcundo potius.vim eius vniuerfam dcpreffir, infre- ^^'° /'•'■"^"'i"'*
aic,di!iipau;c,Proinde fides in Ghriftidamnatione abfolutio- ""^
nemjbenediclioncminmaledidioneapprchendic. Quarenon
abs re Paulus rriu(iiphuin,queni fibi \n cruce pepcritChriftus,
m3gnificepra?dicat,ac(i crux,qu^ plenaeratdedecoris,conuer-
fa eflcc in currum triumphalem. Dicic enim affixu fuifle cruci Colol.i.»?'
cliirographum quod erac c6crariumnobis,& cxpoliacos prin-
cip3tus,ac prdim traduftos. Nec mirum,quia per Spiritum x-
ternum(refte alcero Apoftolo) feipfum obtulit Chriftus.vnde Rth.$ 17»
ilJa naturdererum conucr/ioSedhajc vtfirmam radicernaganc Crux ^jriJU
in cordibus noftris,& penitus infldeant,lempcr nobis in men- f"'" /■^''^'^'
tem veninnc facrificium & abiucio.Neque enim certo confide- ^j"^**""^''^'
repoflemus Cnnitum efle XTTr^wTfafjrv yjut etvnXv^vy^thet^eA^iy
nifl viftima fuilTet.Ideoque toties fit fanguinis mcrio,vbi mo-
dum redcmptionis oftendit Scriptura. Quanquam non modo
ad litationem valuit eftufus Chrifti fanguis , fed lauacrieciam
vice fuit.ad fordes noftras purgandas.
7 Sequicur in fymboIo,mortuum fuifle & repulbijm.vbi rur- De morteChri'
fum videre eft quomodo in vicem noftram vbiqj fe fuppofue- "'•
rit ad foluedum noftr^ redemptionis pretium. Mors iugo fuo
nos obligatos reneb.it, in illius fe potcftatem loco noftro tra-
didir, quo nosmdeeximerec. Hocintelligit Apoftolus, quum Heb.1.9.
fcribiteum morcem guftafle pro omnibus.Moriedo enim effe-
cic ne nioriamur,veI(quod idem eft)morte fua vicam nobis re- ^,)^'^/'
demic.Hoc autem anobis diuerfum habuit, qu6dm«rti fe ve-
lut degluticndum permiflt , non vt cius gurgitibus abforbere-
tur,fcd magis vt cam abforberer,a qua mox eramus abforben-
di: quod fubigendum ei fe permiflt , non vt eius poteftate op-
primcrerur, fed magis vt eam profternerec , quse nobis immi-
nebat ac iam dcpreffisinfuItabat.Deniquc vtpcr mortem dc- ib]<jg,j, ,-^
ftrueret eum qm habebat mortis impcrium > id eft Diabolum:
CAP.XVJ. INS TIirVT lONlS H B. II.
& liberaret eos qui timore mortis pcr totam vitam obnoxije»-
ItuHw, ranc fernituci.Huncprimimi frudummorseius nobisprotolk,
Alterum verojquod participatione fui membia noftra terrena
mortificat/uas in pjfteium aftiones exerceant:veteremq;no-
1>e chpipi fe- %^"i bominemenecat,nepofthacvigeatacfrudificet.Qj6c-
ftiititra. [*.2m rcpiilcura cius pertmer.nempe cuius confortes^peccaco &
Gaht.5,i5.& ipfi fcpeliamur. Non enim dkim nas in /imilitudinem mortis
^-'4. Clirifti iafitus efte Apottoliis docet, & cum eo fepultos in pec-
oio .}.5. ^jj^j n>ort€m , per eiuscrucem nobis crucifixum effemundum,
& nos muiydoines illi commortuos eflfcjad exprimedum moi-
tis eius exemplumnosduntaxatadhortatirnied harrcilli inei-
fe cfficaciam declarat^qu^in Chriftianis omnib^apparere dc-
bear.vifi velirr mortem ipiam inucilem reddere & nifrudK^sa.
frvfifu. rt©!ndedLipiexinmortefepulruriojChriftibeneficiumnobi«:
ffoea Jumproponitur,liberatio amorte Cijimancipati cram*,
& carnjs noftr^ mornficacio.
Chrilt d ^ ^ecvero defcenf iimadinferos amittereconnenir,in cjuo
ftros: adrcdemptioniseffcftum non parum eftmomeati. Quanqtti
enim ex vetcrum fcriptis, particuiam qu^Iegicur in fymbolo
apparet non adco fuife olim in Ecclefiis vfitatamrin tradanda
tamen doft.ina? fumm>i locun-» ei dari necelfe eft : vtpore
^ qua? rci maxim^ vtile ac minime fperncndum myllerium cor.-
Ific "artculm titiet.Sunt quidem & ex veteribus noRnuUi qui eam noi» ^r^e^
mHtemntnpYo- termittartt. Vnde coniiccre iicet,poft aliquancum tempo-risisi^
tmns M fc»' fertam, non protmus, fed fenfim Ecclefiis infueuiflTe. U certe
tituit. cxtraconcrouerham eft , ex commuru p;orum o-miivfum Icnu
fuifiederumpram: quado r.emoeftPatrum quinonin fiiisfcri-
ptis defcenriim Chrifti ad inferoscommemorectametfiinter-
pretationediuerfa.Veruin aucaquibus,aur qao prinimn tem-
^a^Z ^t-'^ P^^^ inferra fuerit,parum :id rem atcinecPotius hoc m fvmb^i-
io animaduertendu ,vt plena &numcriso;nnibus abloluta h-
dti fumti7a nobisconftct.in qiam niliii ingeratur nifi ex purif
fiino Dei verbopetitum. Si quosporro impedit morofitas ne
in lymbolum admittJmr, mox tame planum bQi tanti intercHtt
ad redeptinnis noftr:E fummam vt ea prxterita multu ex mor-
<L.4utt»mfupe.n% Chnfti fr u(5tu dcpcreat. Sunr etiamrurfum qui opincnfjr,
* **"' ^'^*'^""^'' ^on aliquid uouum hic (i\c\, ^cd aliis verbis repeti quod priu?»
il funilnim ^^ ^'^P^jlfura diiftum fucrac.quandoquideminferni vocabuiu-m
fa?pius in Scripturis pro fepuichro ponatur. Qopd de verbi ii-
gnificatione obccnduht, verum efle concedo, non raro pro fe-
pulchroaccipi infcrnum:fedeorum opinionirationcs duasre-
fuen.in' . qtiibus ego facile addueor vtab illis diflentiam.
Qu^»'ra" Lf iiM ofcitantiasfuiflet , rem minime difficilem verbis
cxpcdiris & claris demonftratamjobfcuriore deinde verborum
complcxu indicarc magis quam declarare.' Niquoties loquu-
tioncs
DB COGNIT. Olt RBDBMPTORIS. 174
tio«esdu2Breme.indem exprimcntcs/imul conneftuntur,j>o-^
fteiiorem cfl'e prrorisexegefinconuenit.Atvero qualiscnrt-
fta excgefis fiquis ita loquacur.QuodChriftus fepulrus efle di-
cuur.fignificacad tnfrros deicendiirc? Deinde no eft verifimi-
le.irrepere pGruiflefuperfluam eiuimodi baccologiam m com-
pcdium hocjvbi fumn acini,quam fieri poceft pauciffiiris ver-
bis prjccipiia fidei capitanocancur.Nccdubitoquin mihifaci-
leaflentiantur quicunque rem ipfam paulo diligentius expen-
dcrint.
9 Alij fecus mterprecantur, quodChriftus^defcenderitad w4'/K»i4 «r.v-
animas Pacrum qui fub Lege mortui erant,vt nuntium peradlas p"fitf dt lim-
rcdcmptioms perfi^rret, ac eruereceas ex carceie, vbi mclufsB ^'o M*-'*^^,*'^
tcnebancur: & buc perpera crahuc teftimonia ex Pfahnojqaod Vi ^/'J "'"
porca^jaerc.i'; & vcaes ferreos tregent. Item ex Zachar2a,quod ^^^, voiunu
rcdemerit vindcose puteo in quo non erat aqua.Verumjquum Pfal. 107. itf.
Pfihnus eorum liberationes prsedicet qui in longinquis regio- Zasiv-9.11.
nibus capa in vincula coniiciuntur : Zacharias aurem pro-
fundo &: arido puteo vcl abyflo comparet chdem Babyloni-
cam in qua demcrfus erat p jpuhis : & /imul doceac, cot^us Ec-
clefi^E falucem efle e xitum a profundis infcris: nefcio qui fadii
Cnvz poftericas locum putaretefl"e fubterraneum, cui affinxic
nomenlimbi. fcdh^cfabula tametflmagnosauthorcshabet, W«'"* U^aU
& hodie quoque a multisferio pro ventatedefendicur, nihil rff**'^*^''*
tamea quini fabulaeft. Nam concluderein carcere mortuorii
animaspuerileeft : Ghrifti aucemanimam iliucdefcenderevc
e^smanumicterec , quidopusfuic? Libenterequidem faccor,
Ch -iftum ipfis illuxiflevirtutefuiSpiric': vtgratiam,quam fpe
guftauerancduntaxat,mundo fuifletuncexhibicaagnofccrenr.
Et probabili rarione huc apcaripoteftPccrilocus , vbi dicic Vld. argu.e-
Chrjftum veniflc,ac pr^edicafle fpfritibus qu4 in fpecula eranc. P'ft 99»
Ccarcere vcrtunc communitcr) nam &contextusec> nos^ducit ^' ^^-3* ^9«
fideles qui anre i^ ccmpus defun(5li fueracconfortes fuifl"e eiuf-
dem nobifcum grati.^ : quia vim mortis inde amplificat quod
ad mortuos vfque penetraucrit,dum piae animae ems vifitatio-
nis,quam follicite expe^flauerant pr^lenti afpedu funt porita?:
concra.reprobis clarius patuit fe excludi ib omni falutcQuod
aufcm Perrusnon tam diftindeloquiturjnon ita accipiendum
eft qua/i nullo difcrimine pios fiuiul&impios permifceat: (td
tantum docere vult communemvtriiquefuiflTemortis Ghrifti
fenfum.
10 Verum dc Chrifti defcenfu ad inferos fepofita ratione ^rtieuU def-
fyinbolijcertior expoflrio qu^erenda cft:& nobisex Dei verbo cenftifad, infe^
conftat non modo fanda& pia,fed plenaquoque eximi^con- ^*' "rtitr tx-
JoIationis.Nihil adum erat fl corporea tantum morte ^^^^^^'' ^,f^'*^XK^
fmfTcc Chriftus: fed operaj finjul preciu erat vt diuina- vlcionis^/^JJ^;'*/'"'"*
AP. XVI. 1 N S T IT VtlONI 1 L IB. 11.
feuerfearcm fenuiref; quo & ir^e ipfius intercecleret,5c fstthficc"
rec iufto iudjcio. Vnde etiameum^portuitcum infeioium
Copiisaeterniequemortis horrore , tjuafi confercis manibus»
ludar?, Corredionem pacis noftrse illi impoficam fuiiTe ex
Propheta nuper retuhmus , fuifte propter fcelera noftra a Pa-
ItCa.sif» tre perciiflLim , attritum propter noftras infirmitatc». Qui-
bus fignificat, in locum fceleratorum rpoKforcm , vidcm , a-
deoqiie iniHr rei fubmifTumjqui defenderet ac perfolueret o-
mnes,qua* ab illis expetenda?cranr, poenas: vno hoc duntaxat
excepto, quod doloribus mortis non poteratdetineii. Ergo G.
ilft.a.r^. ad inferos defcendifie dicitur,nihil mirum eft,quum eam ig^or-
tempertuIeritcju3Bfceleratisab irato Deoinfligitur.Acnimis
Extrpfi<y. friuola , ade<Sque ridicula eft corum exceptio , cjui dicunc ho<?
tiilJMjb. modo peruerti hominem; quia ahfurdum eft fepultura? fubiici
qcod pr^cefTic.vbienimque in hominumconfpeftu paflus eft
Chriftus expofitafuerut, opportune fubiicitor inuifibile illud
&fneomprehenfibile iudiciumquod coram Deoruftinuit ; vc
fciamus non modo corpus Chrifti in prefium redemptionis
fui/Tc traditum ; fcd ahud maius & excellcntius prcciuni fuifle
qudd dii^os in anima cruciai^ daranati ac perditi hominjs pcr-
tulertt.
^onf-fKdm II Hoc fenfu dicit Petrus Chriftum refurrcxiflc foluris mor-
^ruuf exp^jT^ ^-js doloribus^a quibusimpalilbilc crat ipfum tencri,vci fiipc-
TTslf^'7^ fari.Non fimphciter nominac mortem: fcd FiliumDci impli-
c^ y^cnrnm^ cicu fuifte dolonb* cxprimit, quos parit malcdi(5^io & ira Dei:
1he9ir,n>ortim ^u^p origo mortis cft. Qjnantulum cnimfuifTet, fecuie '6i qu;ifi
munit... per lnfum prodirc ad fubcundara mortcm/Hoc vero immcnf^
A&.2.i4. mifericorwiae verum fuic fpecimen , morrcrn quam tantopcre
^^^ horrebat,n6 refugerc. Nec dubium cft quin idem doccre vclie
' ApoftolusinEpift.adHcbr^os,vbifcrib!t,Chriftum a iuo me-
ta fuiffe exauditum(reuercnt;iam alij vertunt vel pietatcm,fed
qua;ii parum apt@, res ipfieuincit, &ipraetiamlqflucndi f 'f-
ma.) Chriftus crgo cuni lachrymis & clamore valido orans,»
metu fuo exauditui: non vt a morte fit immunis.fcd nc abfor-
beatur vt pcccator: quia illc pcrfona noftrnm gerebar.Et ccr-
tenullafingipotcft magisformidabilisabyfTijs, quam fcntire
, . tc a Dco derelidum & alicnatum: & quiim muocaueris no cx;-
^^^ 'r^'^'^ audiri:perindc affi in tu^^rn peri^icie ipfe cofpiraflet.Eo Chri-
*e?*f eo»t:r"Z ^"'"^"' vidcmUsfuifte deicdum vrcoadus fuerit , vrgcnte aneu-
f'fr.emi{,iutio, ftia,Exchmare,Deus mcus.Dcus meus,v(quid mc dcrcliquifti^
^''•'h^i.j. Quod enim nonulli volunr, cx aliorum potius opinionc qiia
^^3uh.i7.^6 ex fuo fcnfu ficloquutum fuifle,nequaquam probahile elhquu.
11, ^y'^' exintimianimiangorcdedudam fuifte voceraconftet. Neque
fta fide^ "^^d ""^^" innuimus Deum fLiiife vnquam illi vel aduerfariura vel
Reginas. ^ itatum. Quomodo enim diledo Filio, in quo aaimus,eius ac-
«juieuis
BE C06N1T. t)£l RBOEMPTORlj. t?^
qufeuitjirafcctur? aut quomodeChriftusPatremaliisfuaiji-
Krcefllone placaret,quem infenrum haberet ipfe {Ibi? Sed hoc
nosdicimus.diuin^feueritaris grauitateeum liiftinuiire: quo^
niam Dci manu percuflus & affliftus, orania irati & punientii
Deifignacxpertuseft. Proinde Hilarius eodefcenruhocnos , .,
cfle confequuros ratiocinatur,vt mors perempta (it. Nec ahis ^l Triuit **
locls i noftra fententia abludit:vt quura ait,Crux,mors;inferi,
noftra vira funt.Item alibijFilius Dei ininferniseft.Ted homo
rcfcrrurad cslum. Ec quid priuati hominis teftiiuoniuttj ciro,
quiim jdem Apoftolus alferarjhunc viftori^ fruftum commC" «» ,
nfJ^raas.quodliberatifuerint quimetumortispeitotam vitsm ***'*'
obnoxijcratferuituci? Vincereergo mecumoporcuit qui iia-
turalitcr ^unftos mortales affidiie angit ac vrgec: quod fieri no
potuituilipugnando.Porro fuiflenon vulgareauEJciii decau-
faconcepium mcerorem,moxcIariusparebif. Ira cum diaboli
poceftate, cum mortis Korrorc cum infcrorum doloribus ma-
num con(crendo, fadumeft vc refcrrcr cie iUis viftoriam , Sc f"'?'^* "'*^'
kiumphum agercr.nc iam in raorcc ea formidcmusqu» Prin- """^ "^^'
ccps nofter deglutiuit.
it Hic ncbuloncs t]uidam,Iicct indofti,maIicia tamen magis ^y^ ,ohk£ii*
quam infcitia impulfi , clamirant me acrocem facere Chriilo chyi(iofier,in*
iniuriim.quia minimeconrencaneumfueriteumde animsefa- iurtam^^s' ^t^
lutc tiniere.DeindccalurTmiam duriusexagitanc, mcdefpera- ^^^/^^^""e aJ.'
tioncm adfcribercFiiio Dei , qux fidei concraria flt. Primum-^''^' ' ^'^T
de metupauorcque Cnnlt!,quem tamapercepredicant Euan- c,:^,^,.
^elift3e,controucrfia ab his iir.probe mouetur.Nam antequam T^tjp.cx £i.'*b-
inftarcc cempus raorris,tnrbarus eft fpiritu^Sc afFedus mcei ore: gei,ff.u af^a-
in ipl^j vero congreflu coepic expauefcere vehementius.Simu- ^'^ , <^y^i^i^-**
lationem fifuiflredicanr,nimis pucidum efteffugium.Confide- ^"7 l!""!f^l
tcr ergo (vt vere docet Ambrofius) profireri Chrifti triftitiam}r4'/r^,{7^
conuenit.nifi noscrucis pudeat.Et (ane nifl poena? fuiflet pntii-patajji, u,u*.
ccps animajcorporibustantum fuiflec redempcor.Ludari au- "•«' /«# f**-
ccm opQrtuic vrerigere.t cjuiproiirati iacebant: adcdque nihii "'"""* fi'^*
inde corlefti eius olorie decedit,vt hac in parte refukeat boni- '^"."r **^'"^'*
tas nunquam latis Jaudata.quod inhrmuates nortrisia ie fufci- ,^/
percgrauacusnon eft. Vndcetiam folatiumiliudarixietatum
& dolorum,quod nobis prqponit Apoftolus, Medi«torem hiic ^^i > ,-
cxpcrtum efle noftras infirmitatcs, vt ad fuccurrendum miferfs
propcnfior fir. Obtendunt , quod vitiofum per l'e eft indignc
Chrifto cribui.Quafi vero fupra Spirituni Dei faijant,qui hec i„nr,nt,x di^
duo fimul conciliat, Chriftum fuifle tentatum pcr omnii ficuc h'.uo[
nosj& tarnen ahique peccato. No eft igitur cur nos rcrrcac \r\~ ^ur Chnfhi^
firmitas Chrifti.cui vt fe fubiicerer,non vit^lentiaaut necelfi- ^"fi>'^^"* i*'/
tate coaA*,fed mero araore noftrijmifericordiiqj indu(ft*.?ft. '^'''''^''
Q^icquid aucera fpont^pa^useftpronobis, nihil cx cius mi-
CAP. XVI. iNsTiTvrroNrs hb. ir.
Metus chrifii nuic virtute.In vno autem fallunrur ii^i obtre<5i;atores,qu6H mr.
/ineptctaio. fimiitatem in Chrilto omni vitio labeque puram & vacuam n6
agnorcunnquJareintracbediencixfines continuit. Nam quia
&oderatio m natur^ nofiredeprauationeconfpicinon potefl-,
ybi omnes efteftuscurbido impetu modum excedunt.hac vlna
pcrperammetiunturFjlium Dei.At quumintc^er eflet,in cii-
diseiu^.fftedibus viguit moderatio, quajexcemim coh.berer,
Vnde nobis in dolore,metu & formidine fimilis effe potuit, vc
sJlUinjiAntU tamen hac nota differret. Conuidi ad ahud tandem cauil-
^«"^'« ^**-^/- lumtranfiliunt, cjuanuis morrem timuerit Chriflus, malcdi-
LfMr. ^AntT ^ <^nem & iram I3ei,a quafe tutum efie nouerat,nontimuifle.
cur Chrtiius Std expendan tpij ledorcs quam honorificum hoc fitChrifto,
t}'erttmmetue molliorem ac magis meticulofum fuifl"eqjdm plerofque gre-
'^^' garios iiomifies.Contumacuer ad mortem properant latroncs
aliiquc maleficiream multi alto animo defpiciAint:alijplacide
eamobeunt.SiushorroreFilium Oei fuifl^e percalA.m & pro-
peatconiti;m,cuiusfuiflet conflanti^rel mngnitudinis?Qu6cl
cnim prodigiofum cenieri vukopoflet.de eo referrur,pr^ ve-
liemencia cruciacus guttas (anguinis ex eius facie Huxjfie. Ne-
que vero fpeftaculum hoc prGEbuit aliorum ocul^ , quiim in
grcano receflTu gemiiusfuosadP.itrem dingerei'.Gt dubitacio-
ncm exim^c quod Ange'os,quiinrolita oratioreeum crigereCj
e c^lo defcendere neceiTe fuit. Quam pud .nd:» ^ vi dixi,fuifl"ec
hxc molliries , eo vfque torqucn - 'b communis mt>rtis formi-
dinem,vtfanguineo fudorfd fiiueret,ncque .■'ofl*ecrecrcari niii
Watth.j^ j9. Angelorum confpC(ft.'?Q :id?.]Ia precatiorer repctita^Pacerii
fieri potefl, tranfeai a me calix ifte, annon ex incrcdibili ama-
ritudme animi profefta , oftendic afperius; & mn^K arduum
fuifl"cChrifl:o certamen quamcum morte communi?Vnde ap-
paret nugatorcsiftos.cum quibus difpuco,audader grirrirede
rebus incogniris : quia nunquam feri^ rcputarunt quld fic aut
valeat nos redemptos eflTc 5 Dci iud^cio. Atqui hsec noftra fa-
piencia eft,probe fentire qnanti conftiteru D ei Filio noftra f^-
fljtindc Chfi- lus.Si nunc roget quirpiam an runc defcenderitChriftus ad in-
f},,s difiende- fej-Qs quiim mortem dcprecarus eft:refpodeo hoc fuifl^c exor-
rft ad tnferts. ^jj^ y,-,^(, colllgi potcft quam diros & horfbiles cruciaruspcr-
peflus fuerit , quum fe ad tribunal Deireumftarecognofce-
,^cmede> rctnoftra caufa. Qjianqua ^utem f^Ce ad momentum occulta-
tiit dinina vis fpiritus,vt lofum infirmitati carnisccdcret; fcie-
dum tamen effc talem fuiflTe tcncacionem ex doloris & metus
fenfu quae cUm fide non pugnaret. Ec hoc modo impletum eft:
Ai^.24* quod habctur in concione Petri,non potuifle eum teneri a do-
loribus mortis:qttia fequafi derelidum a Deo fentiens,netan-
tillum quidem deflexit a bonitatis eius fiducia Qood do-
cec celebris illa inuocatio , in qua prx doloris vehcmcnr
tia
Dl COGNIT. DBI RBDEMPTORTS. 1^6
th damauit, Deus meus, Deus meus , vtquid dereliquifti me ? Matc. J7.47.
Namerfifupra nioduni angitur , non tamen definic vocare
Deum ruum,a quo fe derelidum cxclamarePorro hinc refelli-
cur tam ApoHinaiis error,quam eorum qu. Mon< thehtx didi
funt.lile Chrifto fingebat f^ iricum sternum fuiflc anims vicc, g^ n,pradimi
vttantum eflet dimidius homo. Qjjafi vero expiare pecars. refeilttur errer
wortra potuerit nifi Patri obed'endo. Vbiautem iffcdus auc •^/"♦V/war*.
voluntas ©bediennaenifiitaainia? quam ideo rurbatam fuiffb
fcimus vc noltra trcpidaciont'difcuifa,}iacern & quietem obri-
neant.AdhxccontraMonorhelicas. vjdemusvt ucfecundumg^ ^j^ ^ , ..^
homm'-'m nolueric quod volebac lecundjm dmmam naru-^am. tarurr/.
Omirto quod metum. de tjuo loquuti fumuj, contrarii) afTedu
(ubigar.ncque enim ol^fcuraeft ilia repugnantise fpecies,Pater foan. iz. ly,
libcr» mc cx hac hora.-fcd propcerea veni in horan hanc. Pa- 28.
ter clarifica nomen tuum. In qua tamcn perplexitace nulia f»jit
inccmperies, quahsinnobiscerniturdum maxime nitimurad
nos domandos.
ij Scquitur a mortuis refurredio , l^ne qua niurilumeflec D?yc/:-r>-#c7«.
qtiod hadauis diximus.Qu.ando enimcru:e,morte,& fepulcu- ntchni^u
ra Chrifli nonniflinfirmicasapparet, tran/iiiendafuntillao-
mnia fidei, vi: pleno roborc inftruatur. Proinde cametfi in eius
morte hnbemus folidum (alutis complementum, quia per eam f^.^-^^ ^; .
& Deo reconciliatifumus. & iufto ciusiudiciofatisfadumj 8c pUx-ji;ul^.'^
maledidio fublata, & perfolura eft pcena: dicjmur ramen non
per mortem , Ccd per refurrciftionem regcnerati in fpem viua. ** ^^'^'^
quia vcille refur^endo vi<flor mortisemer/ic , ita fideinoftra?
viftoriainipfademumconfifticrefurrcdione. Qu-Ue hoc fu, Rom.^.ij.
melius Pauli verbis exprin^itur. morcuum enira djcitproptcr
peecatanoftra,rufcirarL'.m propter noftram iuf^jficationem.acfi »• ^'"^««'''^^«r
dicercc, morteeius fublacum peccatum, reiiirreftione inftau- T^^f fl'^^"^ '*
ratam reftituranique lutUriam. Quomodoeniai moriendo li- £)eo iu/i^y^^'^
berarcnosa liiorrepocerac^fi morciipielucciibuifietPquomo-
do comparaflcjc nobis victonam , fl in cercamine defecifleL?
Q';areficraIutisnoftr3!maceriaminrerClirifti mortem&re-
furrcdfonem partimur.quod perillam pcccatumabolitum,6c
mors cxtinfta: per hancj iufticia rcparata, & ereda vita: fic ta-
men vt huius beneficio v>ni efficjclaqi fuam illa nobis profe-
ratlcaque Paulus in ipfa rerurredionedcclaracum fuiflc Filiu Rom.i 4
Dci aflerit:<^uja tunc «iejnum excruit c.^Ieftem pocentiam,qu:E
&clarum diuinicatiseius fpeculum eft , & ftabilis ^dei nofira?
fultura. ficuti eciam alibi docetpaflumfuifi^e proinfinnKare
carnis,reiluTexi(re autem cx vutuce fpiricus.Eodem fcnfu alibi i.Cor.»}.^,
de perfeftione difTeren^^Vt ccgnofcam illuin ('inquit}& pote-
tiam rcfurredionis illius. C ntinuo tamen poft focietatcm *^^/^'?' f
^m morte aeneif^it. Cu» aptiffi^e congruit iilu4 Perri,Deun> *' ^^•'*''*
CAP. XVI. lNsTlTvTiONlSLlB.il.
fufcicaire euni a mortuis, &dedi(reiiii glon.nn: vc fidcsSc fpc«
hoftraeflecinDeo. non quodfidcsmoctelliffultavacilk • icd
quia virtus Dei quae fub fide nos cuftodit,in ipfa maxjine refiir-
redione fe'eaperit.Proindememincrim*,quoties ioiius nior-
tis fit mentio Jimul comptehendi quod proprium eft refurre-
ftionis: parcm quoquc fynecdociie eftc m voce refurredionisi
quoties fcorfum a morteponitur:vt fecum traiiat quodpetU-
tif.iuifita est liariter morti conuenit.Sed quia refurgendo palmam adepti^s
fidti acjffi rio- ert,vc ficret refurreiftio & vita:mcrit6 comendi t Paulus aboli-
s}r£hajis:item jgj^ eflefidem, & inanc failaxque Euangc!ium,ni/i Ciirifti re-
nou<c i'itit «"furrediocordibusnoftris fic mfixa. Ideo alibi > poftquamin
jrobisiniifAej- ^^j.-^^, ^^ojte aducrfus danationis terroresgloriatus eft, am-
'^^'"Q^^^^^^^.i^\i^c^nAic2iv\^t!LZi\A{t^\iT\6\AQ.i\\ qui mortuuseft refurrexic, 5c
Kom.lJ. j4. nunc coram Deo pro nobis apparet mediator. Demdcqucm-
admodum ante cxpofjimus ex c6munic;itione crucis pendere
carnisnoftr.r mortificatione:fic 5cnlcerum ex eius refurredio-
ne frudum nos obtinereilli refpondenrem intelligendum eft.
Rem 6 4. I^^^ eni^n,inquit ApoftoIus,fimiiitudini mortis eiusinfitifu-
Color.5.5, mus,vc parcicipesrenirretbonis, in vitse nouitate .imb.ilemus.
Itaque alibi vc argumentum ex eo quod Glirifto fumus com-
mortui,deduj:if5 mortificada elfejnembra noitrafuper terr*m:
Cololj.t. jjjiccia quia cum Cliriftiolurrcximusjexco inferr,qua:iurfum
funt nobis cfTe c]U3eredi,non qua? fuper terram. Qi^jbus vcrbis
. ^ non inuitamur duncaxar, excmplo fuicitici Ciirifti, ad fcdan-
]'4uy^rlfur'rc-^^^'^ vic2c nouitatem: fed e(us ficri virtuce docemur vt regene-
W;/' cc.rporH remur in iuftitiam. Tertium quoque cx ea frudum confequi^'
n,flro-itnt. mur,qu6d veluti atrlia, fecurireddimurde noftraipforumre-
fmreftionejcuius illam efle certiffimam hy poi^afin coftat^qua
de re prolixius difputat.i.Cormth.i^.Obirer autem annotan-
dum eft,qu6d diciiur ex raortuis refurrexiflc.-qua voce & mor-
tis&refurrec^t:ionisveritascxprimirur,acfidiccretur,&eadem
quac-cceri hommcs naturabter defunguntur, mortemobiifle,
& in eadcm quam mortalem fufceperat carne,immortaIitatem
recepiiTe.
Ve chri^^af- 14 Rcfurredioni non abs rc annedliitur in celum nfcenfus.
«;)/fa//j«*.'K»».£j.^gf,jj^., gloriam virtutemquefuam Chriftus refurgendo pie-
nius illuftrare coepit , depofica iam fcilicec abieda & ignobili
conditione mortalis vitsc & ct ucis ignominia : fua tamcn de*
mum in cxlum afcenfione regnum fuum vere aufpicatus eft,
, Ouod Apoftolus oftendit quiim docet illum afcendifle vt im-
aaenderit. plcrct omnia, vbi in iptcit repugnatise admonet pulchrum cii-
liphcr 4! 10. feconfcnfum:quia fica nobis'difceffit,vtpr^fentiaefl"etvtilior.
qu2c in humili carnis domicilio fe continebac quatifper in ter-
loan.y.jj. j-jj verfatus eft, Itaque Iohannes> vbi prscclaram illam inuica-
tionei:etulir,Siquisfidc,veniac ad me,Scc.fubiicicnondti fuiffe
tune
DB COGNIT. DEl RKOE^fPTCRIS. ly/
lanc ridelibLisdatumSpiricum ; quia nondura glorificatus eran
icrus.(V^od eciaan tclKitusclt dircipii!:siprcDominus,Expedit
vobis vc ubeam.-nifi enim abtcio, Spirirusrndusnoii venier. ° •^«•'f* jw
Corporalis vero abfcncicfoiacium pr --ponir^q^od non de/crct; ^
pjpilIos^ledirerumadeosvenieCjinuifibili Gjuideni oodo^Ied
ma:;isopcabili:c[uiarunccerrioi-cexpericnLia eJocti lunr, im-
i>eriuni ou» poritur,& quam excrcec potcntia-r! non modo ad „ r >"
i > 1 i j r i ■ 1 /'111 ^ ^ H^ms afienUQ-»
bcaccviueudum,(cd tencicrqwocjucmonendumhdelibu.s Tuf. n^sfruaus,
.hcere.Ec fir.c videmus quanco maiorcm Spiiitusrui abundan-
tiam rum cfiuderic, quanto magnifictncius rcgnum fuum pro-
liioueric, quaiico maiorem potcnciam cum in adiuuandisYuis,
tum inhoilibus deiicicndis,extu!crii.In cj^lum er^o fubJatus,
corporis fui prxrenciajn e conrpfdu noftro fuihiliCTiO vt ader-
fe Ihdelibus de(inerct,q u: adiiuc in terr is peregrinarfcturj fed vc
pLarienciore virtuie&cjeium Si Lcrramrcgerec. Q^nnpotius
ipiodpollicitus e{l,fe futurum nobifcuiu vfiue ad confumma"
tionem feculi,id fna hac afcenfione pra?R-:cit: qua vt corpus fu-
pra tjmnci c^Iostleuatum elf^ita virtus3c efiicacia virra omnes :'.
cx\i ac cerr:^ nnes diffufa propagaiaqj ell.HocAuguftini verbis '^^^^- ^^ ^-'
malo quam meis explicare.Jiuras^inquit^pcr morre eratChii- "^"^" ■^°^^"°
ftus ad dextcram Pacris,vnde vcn turuscilad viuos & mortuos '°^'
iudicandos : pr^fentia itidem corporali, fecundum 'anam do-
driuam fivleiquereguiim. Nao) prxfcncia fpirituali cum eis
cratventurus poilafccnlT^-ucm fuam.Er alibifufius acciar'us,
SccundumineiF:biIciri Jt muifib-Jemgratiam impletur quod
ab eo didoiii ellEcce vobifcum {niYi omnibus aie^oxis vfque ad Matth.jVa©^
confummarioncmfeculi. Secunduin cirnem vet6c?uam Ver-
bum airumpiit,fecundum \d quod dcVirgine natus ei^,fecundu
id quoda !ud.c:scpmpreh2nfii:cf},qu6d lignoconfixus.quod
decrucedepoficus,qu6dI*nteis inuoiutus,^qu6d m fepuichro
conditusjqu6d in refurrcdionc n)>r,ifeflatus, non fempcr ha-
hebicis me vobifcif. QjirerCVL.-mia conucifatus cft fecundum , •
corporis prx-.entiam quj.di-p.giuta dicbus ctm difcipulis i\n%,^ ^^*^' ^* ^^ ^
tis, dedacent^jus videndo,iion fequendo^arcendit, m c.Tium!&
non cft liic.ibi enim fodet ad dcxtcram Parris,Sc hic eft;non e-.
nim rcccftic pra:rcntiri m.jicrtatis. f. tl^o f.cundu ni prefe«tiarn
niaieftj"!s fempcr lubetnus Chnft vm, fccundum pr^Vcntiam
carnis,reae diaumeftdifcipuiis,Me autcm non fcmptr habc-
bitis.Habuic cnim jlJum Ecclefia fecundum prefcntiam carnis
paucisdiebu«>:mod6 lide tenet.oculis non vider."
K Qu,afe mox f ibiicicur.confcdiffc ad Patris dextcram.-fi- d^ c,f ,,,,c7
miiicudmefciiicetaprincipibus aimpta,qui fuoshabenc zf[eC-p'ad pj-ri
lorcs.qmbus regendi imperandiq^ vices dcmandant. Ita Chri- uexterom.
ftus.inquoexaJtari, &percaiusmanurnrej;nare vuJcPater in ^^^'"'^' '^"'^*
c.iusdexcexramreceptusdicitur , acfidiceretur ca?|iac terr:2 ^'^
z. ;.
rerr^ '^*
CAP. XVr. INS Tlt V Tl ONl S LIB. 1 S.
ci^cJfitj^cdere domjnio Inaugur.itus, comiflar fibi adminiflradonis poffe/Tio-
.t / dextcram nem foJenniter adiiHe.nec remel adiifl~e t.inrum, fed in ea per-
^iVru. ftare,di^nccad iudiciudefcendac.Sjcenim Apoftolusinterprc-
Ep.i.i.io. tarurc|uum ica loquitur, Conftiruit illumPacef ad dexterafua
I Cor^K ^7 '^"{"■^«'■nnemprirKipacumj&potaftatenij&virtutemj&domi-
tnh.4 15. nationem,& omnen >men q«od nominatur non folum In hoc
Aa.i p. &$•. fectilo.redin futuro &c, Omniafubiccit fub pedibuseius, &
i»- ipfum didic cjput Eccle(i(E fa{>ra omni2,&c.Vides quorsti per-
Heb.1.4- tinear illa feflio,nepe vr ems maiefl^atemtum celeftcstumter-
reni' <:r/?a:ur.^ rufci[>iant,manu eius rega.rur,nucum inrueanrur,
vircuti fuhiecije {int. Ncque aliud volunt Apoltoli quum iflaui
toric; comomorant.quam vt eius arbitrio permiffi cfle vniuei-
Aft 7.5^. fa d<>.c.- a:. Q«^re non rci^e illi qui beaticudine fimpliciter de-
fipnan puranr.Porro mhil rcfert quod in Adis Sccpiianus eum
ll.iJircm fc videre tcfi3nur,qu{a non decorporis conflirutione:
fcd iaipcrij fnaieilarc hic agitur:v'tScdere nihil aliud fic quani
c:sli'il! :r'bunaii pr.irfidere.
Prtiatur^u'i;. "^ H ncmultiplicemfrudumcolliglcfidcs, Siquidcm in-
ptcx anrnfi.i tcU]f:i: , Dominum fuo in ca?Ium afcenfn aditu rcgni c^Ieflis,
cijrjU. qti- per Ada prjt:clufus fueratjaperuifle.Q^ando enim in cirne
1. ^i{:'im re- noftra quafi noftio nomine eo ingrefl^us clt^i-^de rcquirur quod
^'(ilT^^^'*'t7r' •J'tApoiic}!us,n()S quodamodo in celeftibus ia inipfo cc)Iidere>
fue'J.'ol^r' '^f p<>^e qui ca?lu non fpe nuda exped:emi;s, (ed in capire noftro
Augufi de k poffidcamus.Dcindc agnofcit illu non /ine magno noitro bo-
t^c c-rvmb.c. '.'o apud Pacreni rcflderc. ^anftu-u-iunienim non manufadum
^; iii^.^^rfifis , car mi faricPitris affiduufpro nobisaduocarus &
h' '" "'^-' p. inrcrccifjr :]pp rcr:eius oculos in lu.im mftiri-mi ica coiujcrtic
^ i^ '■" "^ "^' ' vr :i pcccntis nortris aucrw^rcius animum ita nobis reconcihac,
2 ihtcrce^it vf viis^i&^icceif.im nobiv fternac ad eius chronum fua intcr-
p-n tijbis apti^. ccrfiorrcipfum gracia & cl cmcrjtia replens, ^ui aiioqui mifcris
P.xir^rn. pec*37toi il>us p^cuu s fiorroris f jturus erac. Terciopotentiam
K0.8 54.^^ ^j,,^ .-]oprel]cnu;r,in qu-i iirum cft !v>ftrum robur. vifcui;,opes,
■ijrrnnsf.-jio in- 1 ' ' r ^ -i^fcros oIoi-iario.Nam ^fcedens in c.Tlum.cjpiiuam
de ad vo: Jna , . ' ^„ /« ,- • i <t» t i • 1
viruite mulu duxic C3pr!uitaccK-!:& fpoiiatis hoitiDus,IocupIcta )ir populum
ahit? p'Ui- l\n\ jc quotidie fpiriruahbiis diuiriis cymulac. In excclfis ergo
i in iichis fcdcr^vr ri-ansfufji indc ad nos fua vircute,in vitamfpiricualem
Al
l^ial. 110. 1.
nos viuificejjvr fpiriru" fuo .fani^-ificcr, vt variisgrariarumdoti
hus feccle.^^ni fu un exorner. vcprocedionc fua cura aduerfus
ofnnesn^txas confe.''Ucr vt ferocicntcscrucisfus ac nofer;^ fa-
lucis hoftc'; manus fu.:e forcirudme coerceat, deniquc vcomn^
tcneac poccftatcmin ca^lo & \n cerra : donec inimicos omnes
fuos^qui^e-iam noftri (unc.proftraucrit,acEcclefl.e fuas^edifica-
tioncm conr.immarit. Atqui verus eft rcgni eius flatus,
L-tC pot£ft3!v qu.Tm m eumcontuiic Parer^doncc vltimum a6lu
ad viuonim &-morcuoruauadicium aduenicnscoaip^eat.
i7 Non
i
D 1 G O G NlT, D i 1 R £ O E M P T O R IS. I78
j7 NoQobrcur.iquiJeniprTrenrifiriJTicS vir:uzis documcnn Dereditr.Chrs
prsber fuis Chnihis .- lcdc|uiaIi.bcaLnis humiiitace (^uodim- fii^d ^ndHiii;
m jdo 111 teins deiircrcir cius reguuiii, upcimo iurc v-)racur ii-
«Jcsnd cogiCi^ndanj vifibilem jllani prajfenrijixicjuatn {iip.emo
die nianitXhi K. V;fib. li cnin: i^uraa e cjelo delcendec qualis shialls eriu
afcendcre vifuse/t : aconniib s api)ar( bir cum.us. ofdbilircgni 'Ca.i.n. ;
fuimaiclrate, cumimmortalicacis fu/pore, cum mnncnfa dmi- Matc.i^-^o.
nicacispoccnciajcum Angelorum nTelhcio. Indeigftvi iliuni
iubemur rcdemprore- expedarc ad diem liium qu 'Ognusle- Mm,s;.ji.
gregabic Cib hoedis, cledtos a teprobis: nec eric <)uirt|ii.i iuc vi-
uorum sucmorcuorum c>ui iu,d;ciuin eius efFugiac. Ab excremis
cnini orbis angulisexaudiecur iub.-eciax{or,qjo ad ipiiuscribu-
nal;?ccerrencuroftines , tumquosdie.'; jile ruperfliccs depre-
^ hendecjfuin quos iam apceae .vfuorum conloiftio mors fuilfl-
Jcnc.Sunt qui Tecus Vjuorum & Alorcuorum vocabula hic acci €u^i yj^.y i;;^
pianr;&!anevidennisquordain veterum m parcicui.-e iibus ex- ?/.'> t- mormi
poficionehseficaireilcd iile ienfus, vcpbnus eit &dii>ucidusjiu i^idicandi,
fycnboioiongeconueniencioreli:, quodpopularuer icriptuin
ciieconftac.Ncque repusnacquod Apoltolusaflcrit, oninibus ^ .. ■ »
ommibusconltitucum leinei.mon. Nam eiii nonmorienrur ^.^^^ (pecHtef.^
naruraii niodo &;ordine qui ad mciicium vlcimum in vica mor- nm pugnun-'
tali iupererunr,mucarIo caa^en illa qua*3i patientur, quiainfl-ir '«'^- ■
morrts erir,non improprie morsappeiiatur. Non omncs qui- ^^^*-9- ^7»
dem dormjcuros cercum efl:, fed iiumucabuncur omnes. Qujd 'ji^ia'^;'!*^"
iiludcft.^Inrcribit &abrorbebicur vnomomeLito morcaLseo-
rum vira.&m noyam pcnicus naiuraiu trarisf-j^fnabicur. Inre.^
ricum iftum carnis nemo negauerit morcem tfic:maaec camen
incerim vcrum , quodviui & morcuiail iudicium citaboiirur; ^"^"^ ""'^''^^
quia mortui.qui m Chnito iunt, rcrucgeQt pnmi : deinde qai , j-^^(^^ , .^^
reliquierunc&ruperilires.obuiam Domino cumiliis rapien-'\di.io. 4*.' '
tur in aera.Fir cerccverifmaile eft ha.^c parcicuiam ex.coftcione 2 Tim."4.«.
Pecri quam rcferc Lucis defumpram fuiiie, ^ (blenni 'Pa.di ad
Timothsum obtcRatione.
^ 18 H:nc egre«ia cxoritur confoht'!^, quod penes eum ia- p.^^,cf^y, ^„^^1-
dicmm audiinas efle qui no5 hbi lu «udicando honoris cnnror- „£ deChrifiiri
tesi:im dertinauic: tancum abcftvr in condemnationcm noilra dttu ud uiii^
tribunal fit con^cenfurus. Qtomodoenim perderecponulum '-^^"^'
luucQ ck'mcnti.'nmu€priHceps ? quomodo riiebra ^ua C2pijt dif-
f5parec?quomodo fuos ciicaites parronuscondemnircr? Nam G.
audecexciamare ApoftoIus.ChriftoinrercedentenuiJupro.di- . -
repo(^equicondemner,muito veriuseft, Chr^ftum ip.rii.n ia- Rom.g.jj.
terccilorcm non condemnacurum eos quos in fidem cjienrela-
^ue fua recepit.Non modica certe fecurica.s quod non ad aimd vid-- Ambr
tribunal i^fteraur qua redeptoris no{tri,A quo falus fJcexpeda- lib. I.jie fuc^
^a.praeitrea^quod ille qui psr Euangeliu nunc sererna beaticu- c^.
tr»
e A?. XVI. I N S TI T V tlONlS LI B. II.
dinem proni!ttir,runc racam promifilonemiudicando faifturus
loh.-j.'.:. cft.Ergo in hunc fiiiiem Pater Filium honorauit,onine uidiciu
illi dcferendo,vtiLaconrc!entiisfnoru,terroreiudiCijcL-cpidis,
coniuluerit. Hadenus fvniboli Afoftoliciordinem r«qi.uru$
^'!'^"'^'^jf '* fum.-quu dumpaucis Veihtscapita redemptionis perlhingir,
^'^'mLir^pl'-^ ^'^^^ tabul.ie nobis efleporeitjin qua diftuidle & figillaum ucr-
f.oltco riv^f;>«- O^iciinusqusein Cfirilloacccntione d»gna funt. Apoftolicuni
ditmfic cxpl;. autcm nuncupOj dc aythore interim nijnime (olicitus. Apo-
eam. ilolis ci^iteniagno vetcrum rcfipcorumconfcniu adicribitur;
fiaequod ab iliis u\ communc confcripCLi nc editum exjiiima-
bantjliuc quoti compeudiura iilud 'ex do(5(:rina per eorum nia-
nu.'. tradita, bona fidc coljedian raii elogio cofirmandu cen-
iLicrunt. Ncque vero mihi dubiuni eft qum a pnnia /iittm Ec-
clc-fe origine adcocjue ab ipfo Apoft< .iorum {eculo-inllar pu-
hhiix & omnium ca culis recept^ coftffi >nis obtinuerif,rnde-
cunque tandem initio fucritprofeiflum.Ntc abvno aliquo pri-
uatim fuiirecon.-criprum vcnfimileeft quiiai ab vlrima vfquc
nieirtoijafacrorand^rinter piosomncsauthoritaris fuiflecon-
»!.r/;w4 .yrnuo {^et.Qj.iod \'iV\cc curandum eft i-A exrra contJoueriiam poficuni
e^^j ° "-'• ]-j;,be/i:us, totam in eo fidci noftrse hiftoriam racciv.d.Q Q\\km~
ftoqueordinerccenferi , nihi!,autein contineri quod folidis
Sciipcuia: feftimoniis non Ik cort/iguatum. Quo intc.'lcil:o,de
authore vclanxie]aboraie,vclctjni aliquodigladiari.n inlac-
tinetmiftquifortenon fufficiat ccrtam h:;bere Spiriaisfandt
veiit.item , vr n^on iTmul inGelligat aut cuius ore enunL"iaf.3,3Ut
cuiusrnanu dcfcripta fuerit.
P9??vr/;.T,".?r.j, ^^ Quaudo auccm tota.-n fa^utfs noftr^ fummam acfingu-
feu co7vhji^to- iis ctiam partes videmus m Clirifto comprehcn.^as. caucndurn
ttH<.-^l>:tv.<ji'.£ ne vel mininnm po^riunculani Alo deriucm is. Si falu< qu.^:rK
tit chnlio 0- fQj-.lpro noniinc icfu dcccmur pcncs etim enc; G Spiritu.s- alia
7N?Kiira Dei ^-qy^.Ij[j^.j. ^](5J5^ jj^ ^,,j5 vn^Sfione icpenentur:/i forticudo.,ineius
T'- linzi-M^i 'Ts- doniinjc:u paritas.m eius coceprionc:ii maujgenci.i,;n eius na-
tutis *>^jrte/co- tiu\t:trc fc profert,qua f.idus cil nobis per onMiia fimi.l!S,vt co-
pr:hc7ifi-5 <jf dolcfcere difceret:;'! reilcmptio^in eius pafnonc;/! ab:oiutio,i!i
dtrncifyat- Q\-^i^ damn itio;fe : ii maledidionis remifIio,in eiijs cruce: fi fd-
..a.4 11. tisfadio, in eius facrificio : Q purgatio, in cius fingaine : fi re-
H4?i'!7 conc Iiatici>,in dcfccnfuad inferos:fi niortificatio carnis,in eiuS
Galat.j.ij. fcpulchrorfi virse noiiitas,in eiusrcfurrediojie: fi immorralitas,
ivt cadenr. fi h^reditas rcgui ca^icftis, in ca?li ingrcfru : fi pra?fi-
dium,fi recuriras, fi bonorum oainiumcopia & facultas, in eius
regno:/i fecuraiudiciiexpedarjo , inpotcftace iudicandi illi
tradira.Dcniqnein '.p.fo thefaurion^ne genus bwnorum quiini
iiar, mde ad fadcr:',rem hauriantur,noa aliunde. Nani qui vno
ipfo non eonccnrifcruntur hucatque illucin CpQs varias,e:ia(i
m ilhan prxcipue refpiciuntj eo taiiien ipfo rej^odffi vitam nou
tenenc
DE COGNTT. DHl REDFMPTORIS. I7i>
tcnentquoJ atiquim fuse coeirarion^spartcm alio deflcflunc.
Qiianquam inrcperediftiJcnna i^i non poLcft,vbirennelabu-
«antiabonorum ciusprtsbe cognira fucric.
C A P V T XVI I.
Rccfi! ^proprPe dici Chrijlum vob':spc?.ceritU77i tjfe
gratiam Dei (^^fd-Aicnu
Partes hnius capitis.
1 VarJisra-ienibus ^< tefiimoni/s probatur grstiam Dci 5: meriium
Chr>ili(mii falutis noftr^ pnnceps & aiKlior t-ft) retle conlirtcre
pori>.fi-a.. &2.
4 Chri^Uim fua obc-dientia(vrque ad mortem crucis, qu? fuit pretm
rcdfrinptionis noftr?)vere nobisgrariim apud Patrem ciTt- pro-
rric-rirum^fed.^ 4 & 5
3 Schoiarticoruni cur.iol>. tcnKrft,as in huius doiarine tradatioue re*
tuiidtiur, led.6.
.^c etiim quxftfo vice ar.darij expediendaeft. c/jnVFfUfja;;*/?"
Sunr enim homincs cjnidp.ni perperam arguri,qui du^iir.xc-tmini
crfi racenturfalutem nos per Chriftum confequij /'^^j'^^''*^''*
nomcn tamcn nieriri audire noniai^inent j quo
quo putant obicurariDc'. gra:i.im:arqueiraChri-
ftum voJunt inftrumcntum efle diuKaxar vel miniiierium;noa
nutl)orcm vitc-e vci duccm &principcm,ficuci a Petro vocdtur.
Equidem faceor^fiquisfimpliciter &. pcr fe Chril^um oppone- A^a^.Tf,
rc vcllet ludicio Dei.non fore merito locum : quia non repe- ^-'^ ''^^'-'»>' 6"
rietur in hominc dignitas qux poflfit Dcum promercri: imb,yt (^TT^^--
verif{Tme Auguiiinusrcrinit, Clarili[Tnmni iumenprxdeftina- j.rt'. SaVV.
t'oni.s & |E:ra:)e ip^e cft faluaro.r homoChriftus iefusjqui vt hoc ca, »5.
ciTer,nuIIis operum vel 'ndxi preccdentibusmcritis naturahii-
mana qu.^ ui illn eflcomparauit.Rerpandeatur qua?.fo,iiIe ho-
mo vt aVerbo Patri coetcrno in vnitatcm petion^ afTumptus,
Filius Dei vnigcnitus effet.vnde hoc meruerij:?Appareat igitur
in nofrro capitc iple fons gratiae.vnde fecundum vniufculufqj
mcnfuram. percunda ciusmcmbrafedifTundic.Eagratia quif"- p^tsono pe*
queab initiofidcifuar fit Chrifhnus, qua homo ille abinicio ^"^f-c^'^»*»
fuofa(5luseft Chriflus.Item alibi, NuIIumilluftrius eftpraede-
ftinationis exemplum quam ipfe Mediator.Quieniwi hunc fe-
citcxremineDauid homin^miuftum quinunquameiTec iniu-
ftusjfine vllo merito precedetis volutaris eius,ipfe ex iniuftis fa
cic iuftos qui mebra funi: iUius c?pitis,& quse requuntur.Quiim Ks^ue ita le».
2. U].
C A f .X V 11, f V S r ? T V T 1 O N t S L I tt. II.
^Hfndo n';''.,.- ^^?o Je Cluifti merito aoitur,nai>ft,?fuitur in eo prnicfpium:'
r-tf«r 'peigrd- ^c<^ conrcenciimiisadDei or(iinnioncm,quc prima cjufa eft;
'■'' fjuiamero bencpiacito MediafOi.em fiacuitc qui nabisfalutem
^^;^ C/j.-^: acquireret.Acqtieirainfcite opponitur ChnlH mGritumfnifi;-
/7mf«w «0« ricordteDci.Re^ula enim x^uliiariseiiqu^fubaftcrna funt,non,
fericordUXei. pwgn*i"<;*a.e<^<^Iiie niiiii obltat quommus gracuitahrhommum
V iufiificacio* xnicraDcfiu'i(eiic •rdia,&/:mulinreiuenia:C]iri-
Bi\ rnentu, quod Deimiferrcordir^efubiicitur.Noflrisaureni o-
penbus ^pie ojpanitur ram gratuitus Dti fauor quam Chriltl
obedientia:Aioordine v^crunque.Nam ChriHus nonnifi exDe^
ff^ fl^ ea de- benepiacito quicquam mercn {'Otuifrfed quia atd h<i£ deftina*
pcn.ar. P^j^ ^^.^^ ^j. :^^^^ Dei facrificioTuo placarcc, fuaque obcdientia
de'eret tr^ir/greffiones noi^ras.In (bmma quando cx rola Dci
gr'tia(qu3chuncnobisconlfituitfalutismodum}depedet me-
riruiii Chriiii,non jninus aptequam illahumanisomnibusiu-
llinis opt~'Oniair.
1 Hi^cdiflfnc^lio coIh'?itur expIurimisScripturjelocis. Ita
rto^c ^.y/.7v£ «-)cusdilexitm!indum vc F liuni iuum vnigemtum darec , vc
pofe prb 'tur quifquis credit in eum non pereat.Videmus vt priorem locum
■v.:irisiejitme- rencat Dci eic(5i:io, tanquam rummt caufa vel origo.-fcquatui'
rt«v,m<^i//;«-f^a'cs,n Chriftum, ranqu.t!n caul":i fecunda &propioi-. Siquis
^aefimulcome exc piat.Chriftum nonnifi formalem efle caufam, magiscxte-
ioh' i^ "'^'^- ^'"^ virtuccm quim fer.it verba. Na'm /i fide.qu.^ m ip:*^um
recumbir^mfiri i^m confcquMiiur , ialutis noltrae mareriain eo
, , qu5Ered',quod pi'.ir'busloCisclare probstur N6 quod pri<:>rcs
dilcxerimus ea,ied 'plc nos pnor d';exif,ac Fihum fuum ni)iit
hatriMi pro peccaris nofiris. Ciarehis verbis dci^onftratur,
Deum,nequid fuo crga nos ur.ori obftartt.rec Ticiiiandi mo-
dum flatuifTem Chriflo. Ac magnum pondus habet Romcn
phcationis: quia Deus mtftabili quodammodo, quo tempof-
i,Toli.2.«. rcnos amabar, fimiil tameu erat infenfiisivob;s, donecrccon-
Colnlr.120. cifatu-seftin Chrido. Qi.'o pertincnt omncs ifi^ientcnttaj,
i.Cor.5.19. Ipfeexpiatiocft propeccatis noliiis. Itcm,PlacuitDeorccon-
ciliarepcripfum omitia ergafe^pacificansperfinguincm cru-
E^h 1 }6 dseiusperipfum, &c. Irem crat Deusin Chriflo, mundum
Eph.iV. * ^bi reconciIians,non imputans hominibus peccJta.Item, Gra-
tos nos habuit in diiedo Filio. Icem,Vt ambos in vnum homf-
ner. reconciliarCtDeo per cruce, Ratio huiusmyikrjjex pri-
mo ad Fphefics capitc pctenda eft, vbi poffqua docuir Paulus
nos in Chriflo fuiffe elei^-os , fiiuul addit, nos in codem gra-
tiam effc adcpros. C^omodo coepit Deus fauore fuo comple-
(fti quo«:anteconditum mundumdilexerat, nili quia amorcm
ruumexei:u'rvbireconciIiatuseft Chrifti fanguine?Nam quia
Deus fo i'5 cft omnis iuftiri^e, ncceffc cft vc homo,quandiu pec-
catoreftiliumhabeat teftem &iudicem, Quarcprir.cjpiuni
amoris
BE COGNIT. D«I HEDEMPTOMf. iSo
ainorisc{Uufticia,iiualisaPaulo(lcrcrJb.itur, tucjuipeccatum t.Cor^iU
non fccerat,pronobis peccatum fccit.vt eflcmusiuihtia Dci m
ipfo.Sigmficat ennngracuitain iuOitjam adeptos Chrif^i -'acri-
ficiojVcDco pl3ce-'nuii.,t]n«nafU!arumusfi!ijirie,&per pecca-
tumaiienari. Cieterum h^ec d'ftin6-io etiam notarur> cjuoties
Dci charitati adiungitur Chrii^i gratia, vnde ie<]uitur,i.'uni de
fuo quoda.cquifiuit,nobis l;irgiri;<]u?a no aliicr quadrarct feor-
Ibm a Patreeiadfcribihanclaudeniiquodgiatia eius fit, &ab
ipfoproueniac. , ^, ...,,- • ,- • ^^rera p.n,
? Q^od autcm vere Chnftus fua obcdienru nobis or.iriam ,,. prApua
;?pud L^acreacquificrit ac promeritusfic,cx pluribus fcripcura: (j,i-dcm, hfiM
iociscerro & folide colUgitur. Nam hoc pro confello fumo,fi c,u:tu,prob&ns
cuudcm valet acproracreri. Atqui teftePauIo,reconcjliati lu- tp pruntrtm.
mus, &reconciliatic!.nem accepimus per eiusmortem Arqui Roin.5.11.
rcconciliatio locum non habet nifi vbi ofrenfio prcceffit. Scn-
fus ergo eiljDeum cui proptcr peccatum eramusexofi, morte
Fihjfui placarumfuifTe,vt nobis.fitpropitius. Ac diligeter no-
tar>dae{lqu:£paulo poftfequitnr antithefis.Sicntpcr trafgref^- kq^^j ,5.
fionem vnius peccatores coftituti funt mulcirfic & per obtdie-
tiam iufti coftituuntur multi.Senrusenimeft,SicutAda? pccca,-
to alienati a Deo fumus & deftinati ad interitum,ita Chrifti o-
bedientia,nosin fauorem recipi tanqu.im luftos. Nccfuturum
verbi tempus prjerentcm iuftitiam cxcludit : ficuti cx conrextu
apparet.Nam & prius dixerac ^-tjitrpji ex multis cfelidis cfle in-
iuftificationem.
4 C-rferiim quum dicimus Chrifti meriro partam nobis ^^'^^''^ '*'*''"'-
cflTc grariam,hoc intellicimus.fan^uine eius no.^ fuiifc mui)da- ''"^^"/'S''F'''
tos,&ems mortcm cxptationeriifuifle pro peccatrs.^anguis c- ^^ "^ ,ff.fi'.T:^m
ius emundjit nos a peccato.Hicfanguis cftqiii cftuditur in re- o^rfior em.A.i
mifl^ioncm peccatorum.Si hic Gffedos eft fufi fhnguinis vt non ^f-am -vfqiie
imputcntur nobis peccata j fequirur co pretio fjitisfadumcflc J^"^"';' 'T?^^-''^'»
iudicio Dci. Qu,6 pertinet illud Baptiftx, EcceagnusDei qui pf^f,'''*^ g
tollitpeccatum mundi. N.miomnibusLcgisfacrinciisChri- ,j[oh3n Vf.
ftum oppoHitjVtimplcturp m eo folo doceac quod figur^ ill^e Lnc.it. 30.
monftrarunt. Scimusautcrn qnidp.iffioi dicat Mofes,Expi,ibi- loan.t.15.
tur iniquitas.pcccatum deicbitur acremittctur.Denicjuein v.c-
teribus figuris optime doccmur quse fit mortis Chrifti \h & cf-
ficacia.Ethanc rem ApoftoIus,dcxtre fumpco hoc principio fn
Epiftola ad Hebra»os expl!cat,qu6d remif^fio abfquc fanguinis H«b. j.t?,
cfliifione non fiat.Vnde colIigit>Chriflum \n abolitioncm pcc-
catiperfuumfacrificiumfemelapparuiflrc.IcemjOblatumefle 1. .,
'vt multorurn tollcceipeccata.Dixecat autcm prii{s,n6 pcrfan- '^^ '*■
z. iiij.
CAP. XVII. IN ST IT V TION I J I.IB, lll
giiine hircorum aut viculorum , fcc! per fanguinetn proprium
Jbid. ij. Jemel intrafleinfand.i neterna rcdempricneniuenca.Iam dnm
in Iiunc modum ratiocinnrnrjSi fii!g'.:ij,- virul^e .'nndific.ir fccu-
dum carnis fnirifarcm,mulr6 m.igis ninguineChrifti purifi^ca-
ri c ofcienti.is ab operibus morcuis.-f^cilc p.7ter,nimisextenuari
Chrifti gratiam n'iieius racrificio vim expiandi,placnnd:,& fa-
tisfaciendi concedimus:quemadmodum paulo poft addit, Me-
diaror hiceft Noui teftamenti.vt: mortemterucnicnte in rcde-
ptionem pisrcedenrium delidoruro qu^ manebant fub Lcge,
l^;^em 15. promiffionem^ternehcTreditatisaccipiatqui.vocati f -nr.i^re-
Gjlat.3.13. ferrim veroexpcndere coucnitan.iloeJ.Tm ^]iix a Paulo defcri-»
bitur,qu6d pronobis fi?(f>usfirmalcdid:io,&c. Supeiu.icuum
enim,adc6queabrurd:jm fu!r,oncrari Chriftum maledidione
n'\Ci vtquod alij dcbebanr pcifoluen^,iuftitiam illis jcquirere t.
I ^ Clarum eW eciam Icfa:^' rcft!mo:iiu,Qu6d caftig.-3tio pacis no-
i\rx Chriftomipo/itafuit, &liuoreeiiisnobis f-btigitfjnitas.
Nifi Cnim fatisfeciOet pro peccetis noftris Chriftus, no dicere-
tur placafle Deum pcpn.i,cuieram!)« obnoxrj.in fe recepf, cui
rer])6dec quod ibidemfcnuicur,Propterfce!uspopuIi ireiper-
cuffi eum.Accedat cria!ii Petriintcrpretario, qucs nib.il ambi-
punm relinque^quod peccnta noftra porrauerit fuper i.'cnum.
i,Pet.2..24. Onuscnimdamnationis, quoleuatifumus, dicitin Chriftum
efiercie<flum.
'Etita auidem 5 Ncc obfcure pronuntiant Apoftoli pretium foluifie quo
'utipfr pretimn nos a rcacu mortis redimtrcr. luflficati gratia ipfius per rede-
perfluenty^no ptiouem qu^ iu Chrifto, qucm pofuit Deusi>«r)ip(3» per fidcm
fiosamortisrr, ^^ ^^ «n fancuinc cius. Grac;am Dei in hoc commendat
^u yedtmeret. ^ , . -, - 1 i- • /->i -a- j ■
Rom.j.24. Pauius^quia reaemptioins pretiu dcclir m Chriiti morterclein-
i.Pecr. 1.18. deiubetnogconfugere ad eius fanauinem , vr iuftic'am adepri
coram Dei iudicio fccuri ftemus.Ide^n valet iftud PetrijRede-
pti non auro & argento/ed pretiofo fmguine agni imm;icuJa-
u. Ncque cn.im congLueret antithefis nifi pro peccaris fa-
tis.f3ftum eflcthocpi-erio, quaracione Paulus dicitno^pre-
i.Cor.tf 10 tiose esnpros efte. Non ftirccerinm alterum eus A\d.uri',
i.Tim.2.5<f Vnusmediar6r quife dcdit«'v7^t>^y , n fi reie<tla in eum eftet
j. Coi-. 1. 14. poena quammeriti cramus.Ideo idcm Apoftolus redemptio-
nem in f^nguine Chrifti dcfinicremitfionem pcccaforum, acfi
Colofi'.a.r^.. dicerer,iuftific:irinos vel abfolui coriim Deo,qu!afcJnguisilIe
in fatisfa<?lionem lefponder. Cui & alcer locus confontt, de-
Jietum fuiffe in cruce chirographum quod crat contrarium no-
bis. Solutioenim vcl compenficio noratur qu.r nosareatu
G lat i ai 3hQ)Iuir. Magnum &hisverbis Paulifubeft pondus, Siiufti-
'y ' ficamurex operibus Legi*: ergogratis Chriftus mortuuseft.
. Nam hinc colligimus, a Chrifto petendum efte quod lexcon-
4 a'^,',* X' ^e^'ret fifluis eam implcat:vel(quodidcm einnos confequi per
DECOGNtT. DE» REOSMPtOrIS. i8i
Chrifti gratiam qaod Dcus operib* noftris in Lcgepromiiit,
Q^i fecerithxc, viuet in ipfis. Quodnon mmusclarein con-
cioi.e Anaochie iiabitaconfirniatjCredendoinCfiriftumiufti- '.iM
ficarinos ahefcns .b i;mntbus aquibus non poruimusirilege -^
JViofisiuftiiiLari.Nam fi cb eruatio I cgisiuftir:a eit.quisneget
Chriftum, cium hoc onere in fe fuicepro nos D< o perinde c6-
^iliat acfi cfltmus Legis ob(eru;'tores, fauoicm nobis prome-
ricui);?! odem lpe<ft;K quod poliea adGalntastr.idit,Dcus filiu
fuum nrfit Lep fubie^flumjV: eosquifub Leg^eratredimeret.^^^^^"*'**
Quorium enim fubie^flio ifta, nifiquod iuititiam nobis pepe-
ritjiuicipicnsprscl^andum cui nos iolucndo non eramusrHinc
illa lulhtia! imputatio fineoperib®,dc qua raulusdiflerif.quia
fciluet accepta nobis fertur quf in loloChrifto reperta fuit iu Rom.4-5'-
ilitiJ.Nec certe aha de caufa vocatur caroChrifti cibus nofter, !oan.6.5j.
nifi quia in eo repermi' vit^ fubftantia. Ea porro vis no aliudc
prouenitnifiquiainiuftitisenoftfarpretiuni-crucifixusfuitDei
Filius. Sicur dicit PauUis quodfeipfum tradidcrjtfacrificium Ephef.5.2-
in odorein bon^ fragranti^e.Et aI;bi,Motyjus eft proptcr pec-^^"^'"** ^*
cata noftra:re urrexit propter iuftific:{rioncnoftram. Indeco-
ficirur, non modoper Ghriftum faluremnob's daram efle,fed
Parrem n>ibis cius gratia nuc cfte prop'tium. Namfolide in eo
implennon dubium eft , quodper Ie)aiam iiib figurap>rc nun-
tiat Deus , Propier mefaciam, & propttr Dauidemferuum^^^^'27-3f'
meum.Cuius rei optinius teftis tft /^ p',"ftolu'5 quum dicit, Re- ^" °^"'
mirtuntur vobispcccarapropter nomen eius.Nam erfi no ex-
primitur Chrifti nomen, loannes tamen fuo more fub prono-
mine etvxic(Mm defignar. Quo etiani fenfu pronuntiat Domi-
nus, Sicuci ego viuo proprer Patrem,ita & vosviuetis proprer
mcCuirerponderquod dicitPaulus, Vobisdatumeft propter ioan.^.S7'
Chriftum.i.^; Xe/s-»jnon folum vt in eum credatis,fed etiam vt Phiiip.i-^?'
pro eo pariamini.
6 Q^3?rere vero an fibi ipfe meruerit(quod faciunt Lom-
bardus ^ JchoJaftrci ) non minus ftulta eft curiofitasquam te- ScoUfltforur»
meraria defin»tiovbihoc idemaflerunt, Quid enim ouus fuit "*'^"'^'*/^'"^7
deicedtrc vmcum Dei FiLum vt hbi acquircret quicqua noui.? f-hutf.none re-
Et confilium fuum exponens Deus omnem dubitationem tyii- jtiutf.r.
mit. Non enim Filij vtilitati confuJuifle dicitur Pater \n eius f.ib j Sentcn.
meritis,fed eum tradidifl!ein mortem,neque eipepercilleiquia dift-'8- ^
mundum difigerer. Et notand^ funt ioquutiones propheticse, , ?"* g" *
Puer natus cfTnobis.Item.Exulta filla Sion:ecce rex tuus veuit ^^ach.g.j*
tibi.Frigeret etiam alioqui confirmatio illa amoris,quam Pau-
luscommendatj quod Chriftus proinimicismortemfubierit. Rom.^.io-'
Inde enim colligimus rationem lui non habuilfe : f dque clare
affirmat,dicens,Pro iIlisfan<^ifico meipfum.Scenimfibinihilioan.ij.'?'
acquirere teftatur qui fru<^umfan(ftitacis fu*e w alios trafferr,
CAf, XVIU INSTlTTTf 0NI5 t 1 B. II.
Et cerfe hoc maxime clignum obfcruatu quodChrifius.vt fc to-
tum addicerc: in falucem nof-rramjquodatpodo fui oblitus cft.
Pliilip.1.9. Pra?p6fterevcr6huctrahuntPauliteftu<noniu,Proptereacxal-
tauit illum pater,& dcdit illi nonien,&c. Qujbus enim mcritis
alfequipotuit homo.vt iudex cflet muiidi,caput Angeloru,at-
qne vt potiretur fummo Dei imperio,atq;.in eo refidcret ma-
ieftas ill.'? cuius millefimam partcm cunda; hominu & Ange-
lorum vireutcs attingerenequeunt?Sedfacilis&plenafoIutia
|;, eft Paulum illic non diffcpere dc caufa cxaltationis Chriftirfcd
confequentiam duitaxatoftendercvtnobiscfletexemplo,
necomninoaliudvoluit quam quod alibi dicitur,o-
portuiiTe Chriftum pati5& ita intrare m
gloriam Patris.,
INTI-
INSTITVTIONIS
CHRISTlANiE RFLIGIONIS
L I B E R T 6 R T 1 V S.
DE MODO PERCIPIEND>« eHRISTl
GRATIAE, ET QJV I IN-DE FRVCTVS
nobisproueniant, &cjuieff"cdusconfequancur.
A R G V M E N T V-iVI.
De Deo Creafere ^ Redeptcre prioribui Ubrls duohm aSiit eU.HtC.
autede DeofanSiificatore.feu de Spiritui fanHi effeSlis adfaiutenff-
fram differit.tertiafv Apoflolici SytnboU parte accuratlexplicans.
Pr&cipui loci totiuA traBatioms fmtfeptetn^qtii eundem fetfne f-
nem.fdei nempedoHrtnam fpeclanti^'.
T Gjuonid arcana ^ jheciali operatione SpiritU6 fanBt ftyVt Chri-
JloMnifq^ eiu6 omnib.fuamur,de hacoperatione,qU£fidei,MOU£ vi'
t&^^ Sanciorum ommum exercitiorum efi fundametum^agitur, t.u
X Detnde quUfdesfit veluti manu^ quaQhriftu redeptore aSpirttu
Sdcio nobis obUtil ampleciimur, iuftdjidei traBatione fubiugityCiu
3 Vtfalutatis tftafides melitf^ innotefcat^ oftefurtt^ qui indefruBta
necejfario proueni^nty cotendit veram poenitentiam d vera fide fem-
psr promanare. Trimum auie ingenere dcBrinam deFcenitetiaprO'
penit^c.xw.deinde depoenitetia Papiftica.eiufq^partibuSj c. Wil.de In-
dulgentijs (^ purgatorio igne,c.y.Speciatim vero de ver£ Poenitentit
partib. traciationem inftituit,videlicet de mortifcatione carnis ^vi^
uifcattone Spiritus,feude vita hominis Chrtfttani.quam egregie ad-
modum defcribit,c.V].viuvui.}X.^x.
4 ^ul claritis ofiedat qu^fit huiusfidei vtilitas,^ quiefte^^ coje-
qudt ur^primil de iuftifcatione fidei agit c.w.deinde confequetts quA"
ft!onesexplanat,c.xii.xiu.xuu.%v.\Yi.y.vii.(^xv\n.Tandemdeli'
bcrtateChriftiana,qu£ eftveluti appedix iuftifcationisjijferit.c.xix,
{ Sequitur oratic,pr£ cipuum fidei exercitium ac veluti mediti. vel
inftrumentum quo Dei beneficia quotidie percipimus,c.xx.
6 G}uu autemomnesprcmifcueamplecidturChrifticommunione
pey Kudgelium cblatafedij tantum quos Spiritus fui ejficacia ^ f «-
(uliari gratia dignatus eft Donunus,ne cui abfurdum hoc videatur,
necejfartam ^ appoptam de Dei ele£iione dilputationem fubne^it,
f.XXI.XXIl.XXIII.XXllll.
7 Poftremo,quonid moleftii nohis multis modis eJfepoteft,fub hacdti
^a mtlitia exerceri qu£ vita hominis Chriftianifeper comitatur,co^
^endit eum leniripojfe vltim£ refttrre^iionu meditatione : ob quam
^aufnm de ea refurreBi^ne traciationem fubiungit^cap.xxv.
C AR, l.
INST IT V T lON rs LlB. III.
cana operationg Spirifm.
PartM capitis treif?.
1. Ai-cana illa Spiritus Sanai falutem noftrarei ohfignantis operaiio,
in mediatore Chriflo primum, tanquam in noftro capite^confide-
randa.fe(a.i.& i,
i. Elogia Spiritui S. tribota docent nos meCDbraChrifti fieri eiufde
Spiritus gratia Sc vireutcfeihj.
j. Visautem prarcipoa Spiritus S.quum in fidei donis eiuceat.nieri-
to huius tractajionem-aggreditur»*:?: viam fibi Fnunit ad caput It-
cundum,fe(ft.4
«»«15 tjfentia
<i5r deitiite pri-
metibro acinm
*li nofii-A cttm
€hrifto CQniun-
Sfion:-<,
^^ Vnc videnctnm quomodo adnosperr
ueniant <]»ja? Pater Filio vnigenita
contuiitbona, non in priuatum vfuni.
fcd vt
ta-
Epke.4.15.
Rom.S.zc).
Kom.M.17.
^^fiiefit.
£ed tamcn ar-
e.ma Spintus
^-cPeraSicne.
i'^i.cap.,5.
»*loan. 5 7,8.
^'t exfeque-n-
^tts tejlimo'
■ iaf>paret,
i.Pet.i.i.
inopcs cgerroicpje iocupi
3, .y|) ret. Ac primo habcndum eft, quatid.iu
''fkjw excr?. nos ChriftD.s &,, ab eo finnas
^lf^ fiipariti 5 quicqtiid in falutem hum^ini
,l|v geaeris pafluseft ac fecit , nobisc{]e
'■-^^' jnutilenulliufque momcnti. F.rgo vt
nobifcumjqu^aPatreaccepitjdommunicet^nolkum Ecri &in.
nobishabitareoportet. Ideo &caput noRrum yocatur&pri-
mogenifus inter mnltos fraties : nos ctiam vicifiTm dicimur in
ipfum inrerij&euniinduerc.-quia nihi! s^dnosfvt dixijqu^cun-
quepoffidet^donec cum ipfo !n vnarn coalefcimus.Etfi .-Jtitem
verumef}, hoc fide nos confcqui : quindo tamen vjdemus nori
omncs promifcue amplefii Chrifti com-municationem quse
per Euangehum offertur.altius confcenderc ipfa ratio nos do-
cer, ac de arcana Spiritus cfacacia inquirere, quafit vt Chrifto
bonifque cius omnibusfruamur.DifTerui .mtcdea^ternaSprri-
tus deitate & efrentiarnune fpec.^ali hac capitc coatcnti finius,
Chriftum ita in aqua & fanguine venifTc , vt de eo teftificerur
Spiritusjnefalusper huncpartanobiseilRuat.Queiri^dmodum
enim tpes citanturinc^eloreAesjPaterjSermo &:bpiritus:ita e-
tial^i tres in terra,riqu3,fanguis & Spiritus.Nec]ue fruftra repe-
tirurSpirirus teftimonium,quod fentimuscordibusnoftris fi-
gilJi vice infculptum cfic.Vnfeie Bz vt abUitionem & facrificium
Chrifti oblignet. Qua rutiene etia dicit Pccrus fidclcs ele»^os
cfle
D E M O D O P E R C IP. C H R I $ T I G R A T. iSj
efl^fsin randificatione Spirims^in obedientiam &afperlioneni
fanguinis Chiilli.Qujbus vcrbis admonec,n6 irrita fic facii il-
Iius fanguinis eft'ifio,arcana Spiricus irrigaiione animasno-
{lr.is eo purgari.Q^a racioneetiam PawP,de purgationc &iu- Cal.(J.ii.
i^ificatione verba taciens,dicit nosfieri vtriufque compoces m
nominc leiu Chrilb &Spiriru Dei noft-ri. Huc lumma redic,
S^?iritum la!)dum vinculum efle quo nos fibi efficaciter deuin-
cirChrillus.Qijc.eriampertinencquv^proximolibrodchuius
vndione docujmus.
z Verum c|uo res apprimedipna cognitu certius hqucat, li Chr'fio mt^
tenendum eft ChrilVjm peCilian modo Spiritufando venifle ^.^""' rntdtaivrc
intbuclurii : neuipe vta munJo nos fegregarec , ac in fpem ^^^**-^^^°^°n:
coll/iieictsece!n:eha?rediratis.Hinc SLuritui ftndificauonis di-r ^T.-t*'^''^^^'^
citur.- quia non virrute tancum gencraii qua: conlpicitur tam in rmda^^uor^
humano generequam in reliquis animantibus , nos vegetae /«w.
&.fouec, fediadix acfcmenefl:c3eleftisviC2einnobis. icaque
lioc mnx.meelogio Chrifli regnum comruendant Prophet^,
quod vberiorSpiritusaffluentiatuncfiorerer. Inflgnis pr^a- Iq^i^^ .§
liis Qii loelis locus , Eflundam in illa die de Spiritu meo fuper
omncm carnem. Etfl enim videtur dona Spiri^us reflrin-
gere Propheta ad munus Prophec.nidij (ub flgura tamen flgni-
ficac , Deum illuftracione Spiritusfui fa«fcurumfibidilcipu-
l'os qai prius expertcs & vacui fuerantcarleftis dodrin^. Por- . .
ro quia Deus Pacer prorrter Fiiium fuum Spiritu fando nos ^^^. f^''^!" '
donzt 5 & tamen apud eum totam plenitudinem depoluic , vc tus Vatns (j*
iux liberalicaris minider eifcc ac difpenfator.-nunc Patris, nuc F,/^.
FilijSpiritus vocTtur. Vosfinquit Paulus) noneftisin carne, 'lom.S,?.
i&d in Spiiirii : fiquidem Spiricus Dei habitet i:\ vobis. quod
Iiquis 5piricum Chrifti non habetjhic non ell eius. Indc vero
fpem fa<:ic pleiiie rcnouationis , quod is quifufcitauit Chri- ibid.ii.
ftum a mofcuis , viuificabit «lortalia corpora noftra proptci:
Spiriturn eius habitantem in nobis Nihilenim abfurdieft, Pal-
rri adfcribi donorum fuorum landciia qjorum eft author:& ta- ,
nicn,Chri!^o,apud q'.:eiudcpo{ica func Spiritus dona qua? fuis Ephef.4.7.
iargitur, eafdcmadfcribi partes. Ideocundosh'rii^nres adfe
iiiuicac vt bibant. Et Paulus docec /ingulis diftribui Spiri-
tr<m promftifurado.narionisChrifti. Aclciendumeft, Spiri-
tum Chrifti dici , non modo quatenus seternus fcrmo Dei eft -01'* '''^'^*
eodem SpiritucumPatrc coniundus : \Qd fccundum Media- dkiiuT. ^ ^
coris quoque perfonam : quia nifi hac vircuts pr^ditus, fruftra i.Cor.ij.^y.
ad nos vcniflec. Quo fcnfu vocatur fecundus Adam e cxlo da-
cus inSpiritu viuificanrem.vbi Paulus {inguiarem quamfuis ri-
laminlpiracFiiius Dci,vc iecum vnum lint.comparatcum viia i.Cor.ij ^.
anima li qua; leprobis eciam communis eft. Simiiicer vbi optac
Chrifti sraciam & Dei chaj-iutsm fidelibus,flaiul annc^tit co-
^;AP»xvii' IN $Tr T V TXONIS L IB. I I r.
municationem Spiritus , fine Qua nec paternum Dei fauorem,
%cm 5-S' njecCiuiftibcneficentiamquilquamguftqbic. Sicuc etiam .^libi
dicit, Charicas Dei efFufa el^ m corda noftraper Spiritum faa-
ftum qui dacus eft nobis.
lloitA tiuU^^ , 3 Atque hic notarc expediet quibus elogiis Spirituminfi-
i.ipjVttwi^'^''* gnj^it Scriptura , vbi cJeexordio totaquemihuraciotie falutis
ftiinii' noilrr a*icur. Primo vocatur Spiricusadoptionis : quia no-
ivoisi. • 5* bisteftis€ftgratuit2eDeibencuoIen(.i^qua;nosDeus Paterin
dilefto vnigenito complexus ei%vt nob(s eilec in Patreni,n6i-
que ad prccandi fiduciam animat,im6 verba didat,vt intrepi-
s. ^rr'. -i'!' (^ declamemus Abba Patcr.Eadcm ratione dicjtur arrhabo & (i-
fi^illum. gillum noftriE hxrcdiratis : quia in mundo peregTnanres , &
Gal.4.^- .niortuis iimiies e caslo iti viuitficat vtcerti iimus fub fideli Dei
y^^^, cuftodia falutcmaortram in tuto cflc, vnde& vuaeHe dicitur
Rom 8-iO. P^^ptcr iuftitiam. Quoniam vero arcana rua irrigatione ad
germina iuftitisc profercnda nos fcECundat , vocaf ur liepius a-
^.jiquA» qua.vt apud Iefaiam,Omncs fitientes venirc ad aquas. Ir-m,
lera.55i' EfFundam Spirirummeum fuper /icientem, & dumina fuper a-
ltra.44 5* ridam.Quibus refpondet C hriLlifcntentia quam nuperaddu-
loan.7.37* ^^ ,,Siquisficit veniar ad me. Qj?nqu.?m ititerdnm a pur-
Ezech.j6.i5 gandi mundandiquecnergia fic nuncupacur,vcap'jd Ezecfiie-
lem , vbidomifjtisaquas mundas promittic quibus populum
y onf.m C^ fuum a fordibus abluct Quoniam vero gratise (wx liquore per-
'vnSiio- fufos in y\xx vigorem reftituit ac foucc, inde nome obf:inet o-
i.loan-JJo. jei&vnftionis. Rurfutn quiaconcupircentixnoftra; viciaafli-
i'"^*^ ' 14. dueexcoquendo& cxurendo , corda noftra incendiramore
Aft"' .". ^^^ ^ ftudto pietatis,ab iioc quoq; efFciftu merito ipni> aopel-
6.i^fiii- latur. Deniquenobis defcribitur qurrfifons, vn :> ad nos ma-
j.Fom. nanc casleftcs omnes diuiriT: vel Dei mjntis, qua fijam poten-
b.Munin t>*i ciani "cxercet: quia virrutis fu^ affl ici dji inini nobis vitam fic
infpirat vt non iam agamur ipfi a nobfsjfed eius aftio.-e acmo-
turegamur : vt fiqua funt m nobisbona,fru«5f:jJS finr gradari-.
pfius.nofti^e vero fine ipfo dores.men tis fint tcnebr^cordifq;
KJ^ush-riimE- pcuerfitas.Hoc quidcm iam clareexpofiturntft.donec icten-
i J.cf w?«. ^^ ^"f^ ^" Spiritum mences noftrae , Chrift^m iacere quodam-
tpUe.4 15. modo otiofum : quia frigide eum extra nos,adeoq«e pr >cui a
Rutn.» 19. nobis fpeculamur. Scunus aucem non aliis prodefle ntfi quo-
Gat.j.i?' rumeftcaput&primogenirusinterfracres , qui denique twin
} KefMo induerunr. Facirfolahajcconiundio , ncinutihcer, quoad
^ ' iiosjCumSaluatorisnomine venerit. Quo fl^edat facrumil-
ludconiugiumquoefHcimur caro decarneeius , & olTa ex
offibus,adc6quevnumcumipib : folo autem Spiritu vnit fe
nobifcam. Eiufdem Spiritus &gratia& virtureefficimur il-
lius raembra , vt nos (ub fe concineat, vicilsinaque iilum pdffi-
deamus.
4Ve-
O E WO * O ¥ E R C I P. C H R I S T I C R i t. IS4
4 Vcrum quia fides pr^cipuum eft eius opusjad t^m magna Qmu^ r^^^ ^,
cx partcreferunrurqusead vimeius & operacionem exprime- fSa^«a«»" ^J
dampaflim occurrunt:quianonnifi pereanosinEttar)gclijlu-/«; ^^tntnsS.
men adducic, (kuti docet lohannes, datani cfle prxrogatiuam B^°f^er»a ^
credencibus iti Chriftum vtfint VihjX^ci , quinon cx carne & "^^"^"g^^ex
ra«gufne , fed ex Dco nari funr. vbiDeum opponens earni& ^tZ^\!^g^ZT^
fanguini.fupernatuialeefledonumaflcrir, quod fide recipiant inScriptlra.^,
Chriftam qui alioqui ruseincredulitarideditj manerent. Cmffritturadvi»*-
fimile eft lilud Chrifti rerponfum,Caro & fanguis non reuela- '^^ ^ffractam
uit tibi, fed Patcr meus qui in cslis eft. qus nunc breuitcr at- ^/'"'"^^«.v/"-*-
-tingo: quia iam ahbicopiose tiaftaui. Similc eriam cftiUud ^qI''^?'
Pzuiii Obfignatos fuifle Ephefios Spiriru promi/Tionis fiiido. Matc*h"itf.i*.
Oftendit enim intcrnum efle dodorem.cuius opera in mentes Ephe.?.i|,
noftraspenetrat falutis proiniffio,que aiioqui acrem duntaxat
vcl «ures uoftras feriret.Similirer vbi Theflalonicenfes dicit e- 2.Theni.ij.
ledos a Deo in fand:ficatione Spiritus &fide vericatis.-qLio.co-
texru breuirer admonet fide ipiam non aiiunde prodire quaoi
aSpiricu. Quod .ipc-rtit:s explicac Tohannes, Nos fcimus quod , j -.
manetinnobis eSpiritu quein nobisdedit. Item , Exhocco- 4./*.
gnofcimu» m eo nos manere,&ipfum in nobis,qu6d dedit no-
his ex Sprritu fuo.Itaquc diici;^ulis fuis^vt capaces cflent cscle- l<xaa 14 17.
ftisrapicnci;e,promificChriftusSpiritum veritatis,quemmun-
<lusnon poceftcapere. Et hocillipropriummunus attribuit,
fuggcrere qua? ipfe ore docuerat. quia fruftra ca?cis lux fe of-
ferretnifi Spiritusilb intelligenti^ apenret mentis oculos: vc
rice daucm vocarequeas qua czleftis regni thefauri nobis re- '
•ferantur , eitifque illuminationem mentis noftrje .Tcicm ad vi-
dendum. Ideo Paulu*; tancopere coramendatminifterium Spi- x.Corti.i".
■riius , quia fine profeduelamarent doftoresnifi Chriftus ipfe Ioaii.^.4,
iicerior magifter fuo Spiritu ad fe craheret qui dati funt a Pa-
«re. Eigo iicut in Chrifti perfona reperiri diximuspcrfe<9:am . ^.
falucem: ita, vtifismus ciusparticipes , baptizamosin Spiricu ^"^•^***-
Crnfto & igni, illuminans nos in Euangeli» fiii fidem , atque ira
regencrans vt fimus nous credtarx:& proj>hanis foidib-us put-
€?.t9s m fan^a Dea^empk coafccrac.
CAPVT II.
"De.fdeivbit^iefnitioeiwponituri^expN-
cantur qu£ habet propria.
Huius capicis tres prscipua: funt partes.
1 Quxdam ad dirputationem de fide pertinentia breuiter explica-
tur a primar^-aicnead dcci^)amquarcam. Et/7>'?^'>^'>j de fidei ob-
iecto/ed i. 0./«if. de Cde impIicira/edt.J.j.^.j.tf. rfrno definicio
iidei proponinirjcct.7.^<^»'/o, de maltiplici flgnificatione huius
vocis,reft.8.9.K).u II 1}.
3 Partium huius definitionis,reptima fe^ione propofitz.prolixa cx-
ppfitio i fe<ft.'4.aQ4o.
I Brcuis conhrmario eiufdem de.^nitionis Aporcoli authoritate, ea-
tjueoccafione ofl:..'nditur relario q^uamadie inuicem hubent iides,
rpe$,5: charic.is:..red.4i.4J.ck 4j.
ii
qaje-intetradira tueruc»
-<• --4/ ^ f. r^~''in.*'- *1*-'^^^^ Dcus nobis per Legem pr^f.ribac quid
eSS^^SM'^ agendum fit , fiqua jn partelapiifu^itiuiusj
terribsle lilud qjod edicit niortis ^eternae
iudicium nobis incumbere. Kurfujn , quia nonmodoar-
duunifed prorfus fupra vires extrdque omnem noftr.-a-n ficui-
tatem eft Legem impiere vt exigic:fi nos djntaxa: ij-fcs miue-
mur,& quGE meritis nolhisdigna/ir conditio repuiamus, mhii
bonsE fpei efle reiiquru fed a Deo obiedos fub GEterno interitu
iaccre.Hoc rertio cxpiic.itumfuic vnamelTeliberationisratio-
nem qu:r nos a tam mileracalamitateeruat.-vbi apparet Ctiri-
itus redempor^per cuiusmanum cieieftis I^ater.pro f«iaimme-
fabonitare&demcntia noftri miferrus , luccurrcrencbisvo-
liiit:fiquidem 6i ioiida fide mi/ericot diam Iianc ampledimur»
iccpui Itmus gc m ipfi co! iftanti fpe acquiercimus.Hoc vero nune expende-
cipitU. J.Q Gonuenir,qu<iiis effe hsec fides debeat, per quam regni c^Ie-
ftis pofieffi >nem adeunt quicunque adopcati funt a Deo in liV
lios .' quandotantsereiefficienda: non quamiibet opinioneni
^ ^. ^^_ nut etiam perfuafionem parem eflc conftat. Atque eo maiore
'fhim de fidfy cura & ftudio difpiciendaeft nobis & difquirendagermana fi-
dei propnetas,quo perniciofior hodie eft in hac parte muito-
rum haiiucinatio. Siquide bona paf s orbis, audito eiiis nomi-
ne.
De MODOPSRCtP. CRlsTJGRA." I85
nc,nihilaltiusconcipit<]uain vulgareni quendam EviangtUcx Xluam. .*b/rii*
hiltoria» aflenrum.inio Cjuum in lcholis dc fidc difputant, Deu ''^"^ SchoUfti'^
cius obeftumfifnpliciter vocado,euanid3 fpcculatione ("Vt a- '^^^'"^fi"^*'
libi dixmius)mircr.'s annnas rapiunttranruerfijm magis quam yj chrmojion^
ad rcopum diriganr. Nam cjuum Deus lucem inacceflam hzhi- flituentes^ Hi
tct.Chriftummcdium occurreienecefleeft. Vnde&felumen autevariistf.
mundi v.icat;& alibi, viam, vcritatem & vitamrquia ad Patrcm fit»^omts rff-U
Cqui fons cl^ vitx^nifi pcr ipfum nemo venit : quia folus Patre [**"J!*S' ■> -
co^norcit,i.!cind£fidclesquibuseum volueritparefacerc. be- loh^ri 8. ix,
cundum hancrationemPaulusmhil fecognitucximiuir duce- loan.14.^.
rc aflcritprxter Chriftum : & Aftorum vigcilmo fe prsdicaire Luc.io. x%.
refcrt fidemm ChriJtum.&aLbiChriftum ita loquentemin- »'Cor .*•'• x
ducit.Mitramtemter^entes, vcaccipiant rem^fTioneinpecca-^^'* ^*^*' *
torum &forreminter fmd:os,per fidcm quajcftin n-iC.EtPauT
lusin emsperfonanobisvifibiicinefl^eDeigIonatefta?.ur, vel
(quod idem valct) illumicationemcognitionisglori^ Deiin
ciusficieluccre. Vcrumquidefncftin vnum Dcum^demrer,
fpicercifed illud quoque addendum eft, vtagnofcar quem ille
mifit lefum Chriitum. Q^ia Deus ipfe 'prffcul abfconditus la-
icpctni/inositradiaretfulgor Chrifti.Inhuncfincm quicquid , r « :i
habebatPaLcr,apud vnigenitum depofuit.vt in eo fe pa^eface-
ret:vt ip/abonorum communicaiioneexprimcrct veragloriae
fuacimaginem. Siquidem,vt di<5tum cft,Spiricunos trahi opor-
tcre vc ad Chriftum quaercndum incitemur: ita vicifflm mone-
^\ fumus inuiflbilem Patrem non alibi quam in hac im;»gine . i^^
«juxrendum eflc. Q^a de re elcganter Auguftinus,qui de fidei t'"' ^^ ""''
fcopo difiercns.fciendum cfl[e tradit quo iTt eundem &quattum '•**??*•
concinuo poft colligit, munitiffimamaduerrus oraneserrores
viam cfle eundcm Deum & hominem.Deum cnim efle quo te-
dimusJiomincm quairriustvtiunquc autem nonnifi xa Chrifto
inuenii/.Nec vero Paulusjdum fidem erga Deum prsedicat , in
animohabeteuercerequodtotjesinculcatdcfide, qu^rotam .^
fu2m ft,.ibilicace hubec in Chrifto. Petrus rcro aptiffime vcrun- *^ ^^' *'"'^
qucconncdit,dicens per ipfum nos in Deumcredere.
2 Er[!ohacmaIuin,vc aliainnunicra, fcholafticisacceptum -.^
rcfcrri par cft.qui vclut obduao velo Chnftum texerut, m cu- ^fiZimZ
ius inruicu nifi reai intenti fimus,per multosiabydiuhos fcm tlLtl7Lntr'.
pcf vagari continger. Pra?ccrquam vcroquod caliginofafua
dcfinitione cocam vim fidei decerunt ac fere exinaniunt, com- yjj^ cKVyrt
mentum fabricarunt implicitsefidci.quo nominecraffiffimam in loan. ho»
ignorantiam ornantcs mifer^ plebecula; cum magna pernicie rail.i^.
illudunt. Imofvt verius &c apertius dicam quod reseft ) com- fidtmenimdi
mentum hoc veram fide no modo fcpelit, fcd penirus deftruic. ^''"'^ * ^'"* "*
Hoccine credere eft,nihil 1 ntelhgere,mod6 fenfum tuu obedie [TvZtZ,
lcrEcckfi«fubmitras? Noninignoratione^ fcdiacognitioncy?Mryf.
Aa, j.
CAP. n, INSTITVT/ONIJ 11 B. !1J.
fita eft fides: atque illa quideni noii Dei modo/ed diuuise vo-
luncaris.Nec enim ex eo falutem confequimur,vel quod para-
ti fumus pro vero .impleifli quicquid Ecclcfia prscrcrip^erit, vel
quod inquircndi cognQfcendique prouinciam ad ipfam relega-
musrfedquando Deumagnofcnnus nobisefTcpropitiumPa-
^4*fii hdcvo- tremjreconciliatione perChriftumfatt;i:(.hriftum veroin iu-
LnM4, o- q»^ ftitiam,fan(flificationem,& vitani nobis eHe datum Hjic ( in-
tiecefina ttuf- quam)co^(iitione,n(>n /enfus noftri fiibmifiione, inorefium in
c(em co&mtio. * i i tvt ■i-a.ii
Kom.io 10. i^g^u^" c.-clorum obtinemus. Nam quum dicit Apoltofus,cor-
' tie credi ad iuftitiam.ore confeflionem fieri ad fiiutem.non fa-
tis effeindicatfiquisimphcite credat quod non intelligat, ncc
etiarii ir.qairat :fed explicatam requiritdiuin^ bonitatisagni-
tionem.m qua confiftit noftra iuftitia.
Multa CjUidcm } Equidem non inficior(qua fumus ignorantia circunfepti}
fnnt e^ erwt ejuin plurima nobisimplicita nunc /iiit,&etiam fintfutura.do-
h»utiir^j,Ucita. ^^^ c{cp:)fjta carnis mole propius adDei pr^fcnriam accefleri-
mus : in q^ibus ipfis nihil magisexpediat quam iudicium fu-
fpendcrc,animu{%aucemofiirmaread tenendam cum Eccle/ia
van tatv'm. Vertim liocpr.^^cextuignoranriam humilirate tem-
^^'amen fdfs pciaram fidci aominc in/ignire,abfurdif/?mum eft, Fidesenini
tnD.i.-^-Chri- ,ji Dei& Chrifticognicioue non in EccIc/i:Ereuerentiaiacct.
■''i''^-" ''"'"'' Et videmus qualcm labyrinthum iftafua implicationefint fa-
XL"-2r " J bricatinVt quidu:s,nuUo cu;n delefta, dum fub Ecckux obtru-
* eite, eiiaiif-et. ii ••n f •■ t- ■
lohan.j^.j. duur rttul ),ab impericis mltaroTaculiarf.piatur.interduetiam
proui .;iofi'nm; errores.Qu^: inconfidcrata facilitas^quum cer
tif/itoum fitin rumam p'-^cip!rium,ab lis tan)enexcuftrur:quia
,, . drhniEenil)iIcredar,fed3ppoii'aconditione,/iralisBccIe/iefic
^'i^feftitam fj jpj^ t^ j JP, errorc vcricare.n, in cxchne lucem,in ignorantr.i
lit/hTcCrnn ^'^^^'^^' /cientiam tcneri nngunt. Q^ibus refutandisne longics
cBrfequtinMr^ hiim6rc^vji!r,tantu!n admonemHsiedorem vt jpf? cuin noftrif
<:-H!fcra: ipfi enim ver taris per/piciijras f itisexpcditam per fc
rcfu?*rion--mfu2gcrer.Neque enim apudeoshoe q'u.Tr;turaa
rmoi-cica /irfides 'nultis ig -lor.mrii' rel.quiis/cd ileliniijt, rite
credcre -.iMin fuairirc ria ftupfnr,adc6'que/ibi ir.duIgcnt,mo-
do -frcclcfive.-mrhorira?! & iudicio dc rebu^ incogniris affcn-
tia'itur.Qu,:^fi vero Scripturapafiim non doccac cum fide con-
iun(fiam cfic in rellige-Kiam.
«-^'/9 fc-.iCn no- 4 ^''^'*^ ^'^^^ fidem, quandiu in mundo peregrinamur, impli-
/^. V'''i' ^Jo- ci^-nncffc concedimusnon roliin. quia nos mult.i adhuc larcm:
fe'.fitui^p't- fcdvjuia mukis errofum ncbuls circundati, non ojnnia afle-
^'^'^- quiuiur.Nam perrcdifiinu cuiufque fumma fapientia eft pro-
X>\ y. ficere,p)ac!c^.<n:;edoci!itireIongmseniti. Iraquefideles hor-
¥h'Ar( i \s. ^^^^^^^ paijlusv! fi quidere alijabaliis di/tentiant,expeftetre'
U'jlan'6ncm:Ht fane expenennauocer,donec carne fimusexutf,
ji. i;ius !iOi rilfe:|ui quam optandum efferaac quotidie legedo in
mulros
DB MODO PBRCIP. CHRISTI GRAT. 1^4
jiniltos obfcuros locos incidimiis,qui nos ignoranci^ coarguut.
At juc hoc fr^no in modeltia nosDeus recinet,fidei menluram
iingulisarfignansjvc oprimus etiam quifquedodorad di(cen- ExemflakiA-
dum paratus fir. Ac iniignia huius (niti miplicirx 'exempla in ^ofioiti,
Chfididircipulis nocuel cer, anrcquam plenam iUuminatio-
ne adcpti e(lenr.Videmus quam difficulcer rudimenta ipfa gu-
ftent, , vt hxiitenc m minimis qi^ibufque^vt a magiftri ©re ptn-
dentes, non tamen mulrum promoueanr. quinetiam, dum ad i
monumencumaccurrunr muliernn aJmonitu,refurrc(flio ma-
gitlri illisinilar fomnij eft. Qu,um illisfidei teitm^oniumante .
reddiderit Chriftus, caprorrusfuifie vacuosdicere fas non el^: i^. f„ulicrihtii
im6,nifi perfuafi fuiifent Chriilum rdlirrefturum eflV, conci- ^,,-,,
«JilTetin ilh^ omne ftudium. Ncc vero fuperftiMo ctaxit mulie*
res,vtcadauer !:ominisextindiaiomaribus condirencdc cuius
vita nulla fpes fortc ; (ed quanuishaberenteius verb:s, queni
fciebmt vcraccm cflfc; rux.iitasramen5 qu:e adhucoccupabac
eorum mentes.fidem caligine obuoli^it, vc eflcnt fc-e atsoniti.
Vnde etiam diruntur cuncdemu:n ci^cdididcj vbi re ipiaab i-
p/is comperta fuit rermonumCiirifti veritas-.non quod credere
]:nceperint,fed quiaoccult^ fidei fcnien, quod in corum cordi-»
bus veluc emorcuum erat, cunc recef>co vigore emernc. Vera
ergoin illi^fuitjfcdimphcita fides:quiareuerer.cer Chriftum
pro vnieododore amplexieranc.Deindeab iproedo6ti,ftacue ''
banc fibiefleauchoremfalutis.deniquecredebancec^Io venif- ""^Z" «crf-
fcjvr pergrariam Pacris difcipulos illuc colIigerec.Nec vero fa-
iniliarior huius rei probario qu2Ei.*enda eft quam quod m cun-
dis feinper mixta eft fidei incredulicas. . .
^ Vocareeciam fidem itripliciram licec quse tamen proprie Elfifetyiimplr-^
siihilaliudeftquam fideipr^paracio. Plerofque ctcdidiiVcE- Cit.^fihs,feufi-
uangeliftje rcferunt qui carum miraculis in admiracione rapti, (^etprapayanoy
non vlrra progrefli func quim Chriftum efie Meffiam qui pro- '" quilyufdamo
miflTus fueratrquanuisne-tcnui quideniEuangeli; dodrinaim-
buticflcnt.Talisobferuantia qu3C eosfubcgitvc Chrifto liben-
ter fefubiiccrenr, ornatur fideiticulo:cuiustamennonnifiini- , , ' ''.
tiu fuit.Sicaulicusillequi de filij fanatione promiilioni Chri- ® *"' ^*^^°
fti crcdidir.domum reucrfus,tefte Euangelifta denuocredidic,
nempe quiaprimo inftaroraculi habuic quodaudieracejcorc
Chi iftcdemde eius auchoritati fe addixit^^d recipiendam do-
ftrnani. Qntnquam fciendumeft,itafuiffedocilem& para.»
tum ad difcendLmLvt tamen verbum credendi priore loco par-
ricularem fidem denorec, fccundo loco eum numerec incer di-
fcipulosquinomen Chrifto dederanc. Nonab/inu'Ie cxem-
^jum in Saraaricanisproponic lohannes, qui mulierisfermoni
crcdiderunc vc feruide ad Chriftum accurrerent, qui camen eo Iohaa.4.4*.
nudito dc locpuncur , lam nou crcdimu« ob fern/onfenitumn,
A a ij.
vt vtrhumjit ^^^^^ Euangfl'o redi ad eum cendemus. Et ccite iliic nobis
dei ccveluri apcnuntur the(aurigratiar : quibiisclaufis, parum nobisChri-
eAP. H. INSTITVTIONIS LlB. II li
fed eumaudiuimus,& fcimus cjuod feruatorfit mundi. Ex hit
patetjCos ctiam qui f?riiniis eiemetis nondum funtimbutij mo-
do adobcdiendumferantur.vocaiifidcies.no (juidcn! propric
£t4 h*c doeili' Ted quatenus Deuspro lua indulgentia pium illum affcdu ran'-
(At lor)ge difiat to honorc dignatur. Sed hxz docilitas cum proficitndi dc/idc-
A fide tnif'ta' ^jq longc diftat a crafTa ignorantia.in cjua forpcnt qui fide 'm-
tn jch(.'.:p.f- plicjra(qualisfi igitura Papi(Hs)contcntifunt. NamfiPaulus
i.Tim.j y. ^cuere cos d^jmnat quifemper difcentcs, nimquamad fcietiam
veiitaris peruenpjnt.quanto grauiorem ignominiam mcrentuic
qui data opera affedantnihilfcire?
Biifmodi ante 6 Ha?c igitur vera cit Chrifticognitioj fi eum quah's offer-
tfi verbi Dei tur aPatre?urcipimus,nempe F.uangelio fuo veftitum-.quiafi-
relatio adfide: cuti iu fcopum fidci noftrxipfe dcftmattiscil, it.i nonnifi pra?-
fheculum inqfo ftus prodel]cc.Sic Paukis fidem dodrin^r indiuiduamcomirenn
T)enm tntue- aodithis verbis, Non ita didiciftis Chriftum : fiquidcm cdofti
"^*"- c{i« qu.r iit veriras in Chrifto. Neque fic tamcn ad Euangeliu
Epaci.4i2o. i(;.{^fi,-joo fidem quin fatear a Mofe &Pr"phetistraditum fuiH.
Rcm 10 4. ^^ qvio^ ad eamiedificandam fufficeret;fed quia plenior Chrifti
manifeft.itioin Euangehocxhibita eft,merit6 vocatur aPauIo
do<flrinafidei. Quaetiam rationea/ibi djcir,fidei aduentuLe-
gemaboliram fu:!fe:hac voce comprehcndens n jaum & info
iitum docendi genus^quo Patrismirericordiammagisilluftra'
, .uiti&dcralutenoftracertiusteftacuse.l Chriftusex q.ioappa-
ruit magifter. Q_^3nqam facihor crit & apcior merhodus, fl
Confirmaticvd giaa itiui a genere ad fpeciem defcendimu.s. Principio admo-
riis ScripturA nendl iumus, perpetuam efie fidei reiitiOnem cum Vei bo,ricc
jeH rr.oitrs. ni:'.gi.<; abeo poile deuclli, quam rsdiosilolc, vndeonuniur.
lc a.s5 ]■ ^ i^^g^ apud lcffiam c]amatDcL:S,Aud:te nic,& viuct anima vc-
' ' ftf,?. Ethunc eundem fide» fonrem demonilrac lohanneshis
Pfal 95.8. veib;s, Hxc icripca funt vt cicdacis. proplict^ quoquchorrari
voknspopulumsd fiiicm, Hodie(inquit)fi voccm eins audie-
Itfa.53 ij. ^'Jti .& audirc pafhm accipicur pro crcderc. Dt niquc non fru-
ftraDeu<^apud lcfaiant hac noradifcernit filios Ecclefie ab cx-
tr^neis quod oninescrudtet,vt finc ab ipfo edo<^i. qiiiafi pro-
A& 6 ) t & '^'i^cuum efTetbenencinm, cur ad paucos dirigeret: lisrmonem?
« i.ioVjo. 15. ^'^' ^^^P^"'^^*^ quod paHim Euangeliftps fidclcs &difcipuIo«
16 jH.& n.i6. ponunt tirquam fynonyma.ac pr»!errimLi!Cas m A^is Apo-
29. & 'j 52. & ftolc^rumfarpiu.^J.qiiineriajri hoc epithcron ad mulierem vfqiic
14. 15 16. i8- exfendirjA*!:^ 9. ,Qunre fi sb hccfcc»po int^fuein collimare de-
i*>.io 21. bet.vel minimLni deflectic fides,naturamfuam non rctincr,fcd
oJevfrLieo^m ^^^^'^'^^^^■^'^^'^^^^^^ , & vagus iTicncis crror.- Idemvcrbutn
tio»e fii:lLi }c!- bafis e\\ , qaa fulcirur& fuftinctur : vnde /1 dcclmar, corruit,
tsfi epfiutj. TwIIc igicur vcrbum,& nuila i^m refta-bit fidcs. Non hic diCpw
ramiis
DE MODO PHRC. CHRISTI <; R AT. l8/
tamiis an ad leminandum Dei rcrmonem, vnde fidts condpia-
tur, nccefrariuni/ichominJsminiftcrium, <]uod ulihi rrad:./j^i-
mus:fed verbum i}>rum,vccunque ad nosdcferatar, in<^arlpe-
culi elfedicimjs, iu qno Deum ijirucitur fides Siuc igitur ho-
minis opcram in hoc Dcus adhibertt, iiuc fola fua virtute opc-
rerur, lempcr t.imcniisquos ad fe trahere vult, per vcrbum
jT.ium fe rer.ra:fencat. Vnde t< fidem definit Paulus obediencia Rom. t. $. • «
c^wx pra;ltacurEuangeHo,6cobfc«juium fideilauduin Philip- ^^•^'P-^-'7- ^
penfibus. Ncoue enim vnum id in fidcr inrcllisentia agitur, vc , .'"^* V'
Deum cllc noucnmus, led etiam, imo hoc prscipue, vt q-.ia lu dooma fihota-
crga nos voluntatc,'ntell pimus. Neque enim fcirc quis in fc (ti^rum defit
h't:cancum nolha rcfert, r<d qualisefTc nobisv-^lir.Iamergo ha- tmpliat^.
bemus fidem efic diuina: crga nos voluntatis notitium cx cius
verbo perccprani. HuiuN aurcin fundamcntum eft.pr^eiumpta
deverirarcDci perfuafio.Oe ruiusccrtitudjne.quandiu feci;ni
animus ruus difcsptabi':,dubi^& infir':i3e,vel pot:us nullius au-
riioricariserit verbum.Neq-,etiam fufficic Deuin credcie vera-
Gcmqui nccf.illcre nccmcnriri poffit, nifi confiituas procul-
dubio,quicquid ab ipfoproditjfacrofanftjmcfTe & inuiokbile
veritatcm. ,
7 Sedquoniam nec sd vocem Dci ouamHbet cor hominis 'i~'" /"''"''■y*
' r } ■ ■ 1 II il J . ^ , . des tn Ter/.-t
in hdem crigiLUr,inquirenduin adhnc clt,c)U'.dpropr!e nde.sin jj^- f.fitciat,
verbo rcfp.ciar. VoxDeierat ad Adam,Morfe morieri.^:Vox Gen.i/17.
DeiaJ Caii'!,Sanguis fracristui clamat admdde teria:fed quae Ibid. 4.10.
nihil per fc,nift f^dem qwatcfacere qucanr^rjntum abcft vc Ita-
biiicnd^fintidoncie. Monnc^^amus intenm qum fi«iciofficm
/itveticati Dci rubfcriberc, quot.ies& quicquid &:quccunque
modoloquitur : fed quajrimusmodo quid in verboDomini
repenacfide.s.quo nitirur & recum.bat. Vbi fciam fndignatio-
nein & vindidam confcientianoftraconfpjcit, quoHud'./ non
rrepidHbit &:exhorrefcc?:?Deum.?u:ein quem exhorrefc!t,quo
modo non refugcret ? arqui Dcum qosererc fides debet , non
refuL'ere. Conft.i?: ergo nondum plenarn haberi a nobis fidei
dcfinic(onem:quar.dovolunratcm Dci qualemcunque noffe,
pro fide cenfendum-non eft.Qjjjd fi in locum volun ati?,cuiuj
fiepctriftfseft nunrius &fortnjdabiIcpra?coniuin, bcneuolen-
tiam feu mifericordiam fubiiciamu.s? Ita cerce ad fidci ir.geniu
propius acceflerimus. tumcnimadDeum qu^rendum aliici-
iiiurpoftquamdidicimusfalutemnobisapud cum^ffe repofi-
tam : quod ipfumnobis co^firmatur vbi fibi curae ftudioquc
eameiTcdcclarat. Proindegran^epromiffior.copuseft, qua j^jp,.p„,,vj-;j„e.
nobisteftificetur fcpropirium cfTe Patrcm : quando nec aliter
ad cum appropinquarc poflumus, & in ea folam rcclinare cor
hominis poteft. Hacrationein Pfalmispalfim iunguntur hxc
duo ficuti inier fe cohajrentj mifericordia Sc veritas ; quia nec
Aa n]*
CA?. II. iNSTlTVTrONlS LlB. III.
quicqliam nos iuuaret fcire Oeum cfle veracemjni/i clemcntcr
nos ad fc allicerct : nec eius mircricordiani aniplefti nolUum
Pfal.^o.ir. eflTet nifi eai7i fua voceoffjrrct. Vericatem tuam & Cihu^ prx-
dicauirnon celaui bonicateni ruam & veritatem cuam. Bonicas
Pfal. j^. 6. tua & veritas cuftodiant me. Alibi, Mifericordia tua ad carlos,
' • veritas tua vfcjue ad nubcs. k em, Omne.s vix lehou^ clemen-
Pfal.sj.io. tia& vericas cuftodientibusfoedusejus. Item, Multiplicara cfb
fupernosmierJcordiaeius, & vcritas Domini nianerin^rer-
p - 1 !o*** 'lum. IccmjCcinam nommi tuo fuper mifericordia &: veritato
'>' tua. Oniitto cjucd in eandcm fcfircntiam apud Prophetaslc-
gitur, Dei;mcIc!nen^.eme(]c&iit!eIeminpromif()s. Temere
cnim flicuemusDeum nobispropiuum,ni/i de fe teftetur ipfC)
n6(queruainuitacione pra?ueniat, ncdubiavelob'cur;i (ic vo-
noLtscftrtur, ^""'^*' *^'"''* autcm vifuni eftvnicum amorispt^nuseilc Cnri-
' ilum : (inequofurhim& deorfum apparent odij & ira?/ij:na.
lam quuin non multum h:?bif:ura (irmvtmentidiuina^boRirntis
rtocitiftjnifiin ea nos.Tcquiefcere fjc!ar,exciudendaef^dubfta-
tione mixta intelligentia, qua? n^^n folide iibi conilet , f^A ipfi
l^^^ocHwfJe fccum difcepc?t. Ar veropludmumabeft quin mens hominis,
ampUUumur. ^^ ^^^^ ^^ ^ obrenebr;' ta,ad perci.Mcndam vfq je Dei volun-
tatempenerretac con'cendar, atqueetiam cor, vcperpetua
lre(itationefkt6:L.'atur,fecuruii3 in c^ pcrfuaficne reiideac.Itnq;
aliunde& mente!n iiluminrtri. & cor obfirmori conueni, q lo
Cuiwfi.iei iu- Dei verbum pienam apud nos fidem obtmeac.Nunc iufta (idei
fca /'^('powi/Kr definitio r.obis conft.ibic /i d.camuseffedium^ erga nosbenc-
defiTniio. uolent f firmnncertamq;cognicionem,qu.^gratuit^ inChri-
^o promiffionis vcrirate fund.ica, per Spiritum S. & reuelacut
meiicibus noftris & cordibus obfignacur.
Sr/:»/ ftieirum ^ Verum antequam vlcra proc:rediar,quajdam prooemia ne-
?Xt^jnoria fl(- ceffariacrunr adnodos expiicandos, quiobfttcuium ajtioqui
fthri^io de fidi fifferre pofr^itledo.Jbus. Ac rnmorefutandaeft-qua^in fcho-
f.r,viit'i(jr V,- lis volitat nugacortafideifu*ni3Cx &informis didinftio. Im--
''i oSbardTi ^'"^"'^'^'^^"'''^ ^^^ crcdere quicquid cognicu nffcefTarium cft
j' diftintt 15. ad Alutem qui nullo tmioic Dei, nullo piet.itis fenfutanpun-
; fur.Quafi vero Spiritusfanduscordanoftra in fidem iUumi-
nando,non ficnobis adoptionis noftr,^ teftis. Supercilioseta-
men,totaScriptur<jreclaraante,per(uafionemiIJatimore Dci
^ '"'/«''''^■'"'ya^.uam^fjfjf j nomine disnatur Cum eorum dcfinitione logius
?)rnati'.rxfiiei^ ^. - . .. ^ v /■ t • r ?• • .
^•:£ Spiritus confliilari opusnon eft.quaw» (idei naturam fimplicitcr cnar-
D donum tfl randojqaalis vcrbo Deitraditur.Vndeliquido patebit qua im-
.^■i-i apio afft perite&inrulfcdeipfaftridesnt magfsquamloquanrur.Paiife
'' "»•*' ''^""^° iam attig',rtliqua fuoloco deinde rubiiciam. Nunc dico,nihil
^iuji drfirah:. ^^^.^^^ commento pofTe fingi abfurdius. Fidem aflenfum effe
volunr, querecipiet quilibct Dcicontemptorquodcx Scrj-
ptura profeitur. Acqui primo videndum erat, iibinequi(^7ue
prGprii
DE MODOPHRClP.CBRtSTIGK.AT. »88
proprio niaice fidem accerfa': an Spititns ranftuspercam tcr
llisficadopcionis.icac^spiierilicerineptiuntquacrcndo an ea(le
fic fidescjuam iupcrucniens quali;av format:an vcrb tiiuer/aSc
noua. Vnde ceii:© appAret ita garriei do de/ingul.ai Spiritus
t^ononunqujm cogitiifle: quia mitinm crtdcndiism in Te rc-
fpnciltarioncni cotmtt qua homo ad Dcum nccedir. Qaod fi ^^^ '^ »°-
c:><pcndercnt illud PaulijCorde crediturad iuititinm ; fingcre
dciinercnt frigjdnm illam qualitatem. Si vna ii^cnobis ruppe-
tcrcc,Latio vajcre dcbctccadlitcm dcfinit."ndam;aflf:nlKir,cm.
ic!l.'cecipiam/icuciexpaifC9tng',& fuhusiccrurn re|-cr.5, cor-
dis cfrcmagis quamcertbri, &.'ifRdusm3gisquam intellfgeiv
tiap.Q^uaracioncobcdicncia vocarur fidei.cui nullu.ai aliud ob ^om r-f.
itquium praTert Dommus. & merito, quando illi fua veiitatc
nihil cft pretio/ius,qi:amicrcdcntib. quafi rubrcripcionef.»d:a Ioli.-j.2j.
ablignari loannes Ibpcifta cfttcllis.QJoniam res minime du-
bia elKvnovcrbo ftatuin-!US,eos iiicpreioqui quum fidcmfor-
niari dicunt accelfionc \r,x affedionis ad zj^lnfumh&a: qwiim
afrenilisquoquepia afFcdionccoi flet: qunlis ialrem in Scri-
puiris deinonl^ratur. Sid alrcrum multocl.irius argumcntum
iecti.imnum offlrt. QjLim enim fidtsChriftum airplect.;rur,
vt nobis ofFerfur a ratre;iile vero non in iuflitiam n^iodo, pec-
cacoruni remiffionem Si.pacc\r\ offeratur, fcd in fanftificatione
quoquc & funtem aqu^-e v;ux:eum haud di. b e rite cognofccre
iiuncjuam poterit quin fignificitK nem Si'iritu<; finuil appre-
jicndat. Aut fiquis apcitmsid diftum cupiar, Fides in Chriiri
notitia fita clLCiiriftus nifi cum Spirirusiln fandificationc co-
pnofcincquit. Confcquicur, fidcm a pio aftedu nullo modo
cflediftra.l^cndam.
9 Qupdrolcnt obtrudcrcquod aitPauIus.Siqu-s fcilicetrt- '• ^^^^- »?•»..
mnem fidcmhabcat, vrmonrcstran.sfcrar,charicafem vcro no '^"''l^"'^-^^''"
habrar, eumnihil cfTc, quo fidcm charitatc fpoliatair. defor- y^^^'%
nienc : non animaduertent quid eoiocofit Apoftolo fitle.s. j^^or. n.io.
Q^iiim enimproximo capitcdffTeruifictde variis donis Spiri- ILidcmji,
tusinquibus rcpofuerargcncra linguarum, vircutes prophc-
tiam, &hortatuscflet Corir.chios ad fcdandaex iisn-ichora,
lioc cf^jvnde pJus fruftus & cmolumenci rediret ad torum I:c-
clcfi^ corpus:fubiicit, cxcellentiorem adhuc fe viam dcmon-
ikaturum. Eiufmodi dona omnia vtcunqucper fcexccllentia
/inc,nifail] ramcn cftimada effc nif? charititi feruiant.EfTe enim
in Ecclefi:^ asdificacionem datn:in cam v-iifj confcr.^ntur,perde-
re fuam gratiam. Ad idprobandun) diftiibutionc vtitur, repc-
tcns eade lila quae fuperius rccenfuerac dona, fcd aliis nomini-
bus.Pro codem autem vfurpar virtures,&: fidem,tierapepro e-
dendorum.tniraculoru facultate, Quum crgo h^ec fiue virtus G-
ue fides particulare Cii donu Dei,quQ impius quifpia & poUere
Aa. iiij.
C AP. II. !N STIT V TION I » LIB. fll.
E>-royfcho!ail!-^}iCit & abuti,vt (iono Iinguaru,vt prophetia, vt aiifs chiriTma
iorum m eo efti tibus non nniruni {lacharitare fcparetur. Totiis autem ifto-
^uodvocemni rum error in eo eiljCjuod quum vocabulum fidei fi my.JmfMfj
f?'''^" A?"'fi- /fgnificaci diuerfirate non Gbferuata, perinde pugnanc ac/iea-
mam efe fo- "^*" ^bique torec acceptio.Locus lacobi, quem m efu/dem er-
viniant, rorispatrucinium accerfuncalibi difcut^etur.Q^uanquam vcro
Inf. cap, 17, pluresefiefideiformasdocendicaufaconcedunus, dmn volu-
it<^.B- musoftenderequalisfitin impiis Dcinotitia: vnicamtamen
piorumfidem,vc Scripturadocer, agnorcimus&praedxamus.
Credunt certe plurimi Deum efT?, Euangehcam hiftonam ac
reliquas Sc^riprura: parces veras efle arbitrantiir:(quale fereiu-
dicium eflet folet de iis quae vel olim gefta narrantur, vel ipii
Jjr^fentes fpeftauimus ) (unc etiam qui vltra procedunc : nam
& Dei fermonem pro certiffimo hab«nc oraculcnec eius prar-
ceptaprorfusnegliguic, &minis & promiffionibus vrcurque
commouentur. Taiibus quidcin fidei teftimonium tribuitur,
ft^d pet: xa.vx ^nTiv : quoniim Dei vcrbum non impugnant ma-
Widet f^/^'""'' nifertaimpictate.velrciiciunt. velconremnunc: iedquandam
j , , ^ - potms obediencia? itJcciem prarle ferunt.
<renerihu.i tru ^^ Vexum h3!C hdcneu vmora>feu imago.vt nullias elt mo-
ifuitur.^ti de menti.ita indigna eft fidei appcllirionc : a cjius folida verita-
hac attrii.utjo- tc quain procul abfii,tamcrfi mnx fufiu'^ videbiturjnihil ramen
nefitftm-.endii. impedn nunc"obJter indfciri.Crcdidifle dicitur Simon Magus,
A .».13.1«. qjjj tamen fuam mcredulicarem paulo poft prodir. Q3)d ndes
iIIitribuitur,noninteIIiginn]s cum quibufdam, fimuiaflc vcr-
bis quam in corde nullam haberet: fed potius arbitramur , E-
uangclij maicftatc vi<^um, qualemcunqtiefidem tdhibuifl^e,
atque ita Chriftum, vitat& falutisauthorem agnouifle, vtli-
tredentes ad bcntcr iili nomcn darct. Eodcm modo crcderc ad tempus ii-
temptu, cjtii. ^yj^^yj, j„ Euangclio Luc2, in quibus verbi femcn, aptcquam
ffudificet, prxfocatur: aut etiam nuIJis dum adis radicibus
arefcitmox&depcrit.Tales nondubitamws quodam vcrbigu-
i\u afieftosiprum auide3rripere,& diuinam eiusvirturemper-
fentifcerc : vt falh^ci fidei fimulatione non hominum oculis
modoimpnnanr, fedfuis ipforu animis Ipfitfimam cnim pie-
tarem cflTc libi perfuadcnr ilhmqiiam Dciverbo deferuntic-
uercntiam, quia nullam efle impietatem rcputanc, nifi manifc-
ftum & confefium eiu«^ velprcbrum vcl contcmptum. Quali-
fiiti, lcunq; auten» illa eft afccnliOj,;id cor iplum vlque mimme pc-
netrat,vt illic defixa refidcar. & qunnquam radices egifle incer-
<Aum vidctur, viua? tamcn illae non funt. Tot vanitatis rcccflTus
habetjtot medacj j farebrisfcatetcorhumanum, tam fraudule-
ta hypocrifi obte(5iu eft,vr feipfC fepe fallat. At vcro qui talib.
fidei fimuhchnsgloriatur, intclligat Diabolisnihilo fein hac
l^arte prarcclicrc. Piiores certc ilh funt muko infcriorcs, qui
DE MODO PERCIP. C H R I S T I G R A T. 187
ftiipuli audiunt & inceIligunc,quorum nocitia Diaboli conric- Cum qMlf.cnn'
nii/cu«t: alij in hoc pareslunt, quodqualifcunque reniusjquo/''"^'»^»^»
tanguntur.merroremtandemtxic&confteinatiGnem. laci.ij.
11 Scio quiburdam dururn videri vbi fides repfobis cribui- p^^^ ^^^ ^^_
tur.quumPaulus eamfruftumcleftionis^fleaflbrac,qai tamen^;.^»^^ tribun-
nodus facile Ibluitui-: quia ecfi in fidem non illuminancurjnec tur.
t uangelij efficaciam vcre fentiunt ni(i qui praeordinati funt ad i.Thcff.x.^.y.
falutcmrcxperiencia cimen oftendicreprobos incerdumfimili
ferc rcnfu arque eledos affici , vc ne fuo quidem iudicio quic-
cjuam ab eledis difFtrac. Q^aie nihil abfurdi eft quod cjelcftiu
donoru guftus ab Apoftolo , & tcmporalis fides a Chrifto illis
adfcnbicur: non quod vim rpiricuaiisgratisefolide percipiant
accercumfidei lumen: fed quia Dominus, vcmagisconuiftos
& inexcufabiles reddac, fe infinuat in eorum mences,quarenus
fine adoptionis Spiricu guftari poteft eius bonicas. Siquis ob- olieSlt».
iiciar.nihil igicur ampliusreftarefidelibus vndccertoadopcio- R^e^onpt,
nem fuam aeftimenr: refpondeo, quanuis magna fic fimilicudo
& affinicas inter Dci ele<fiGs , ki qui fidc caduca ad cempus do-
nancur , vigere tamen in folis eledis fiduciam illam quam ce-
lebracPautuSjVcpleno oreclamenc,Abba Paccr.E/go^vt folos Galat.4.^.
elcftos lemine incorrupcibili Deus in perpetuum regenerat,vc
nunquam difpereat femen vitas eorum cordibus infitum:ita fo-
lide m illisobfignat adoptionis Cuz gratiam, vt ftabilis ac rata
^t. Sed lioc minime obftat quin illa inferiorSpiritus opcratio
curfum fuum habeateciam in reprobis.Interea docentur fidc-
les.folicicc & humiliter feipfos cxcutcre.ne pro fidci ccftitudi- j^^ f^otoTi
nc Gbrep.«t carrvis fccuritas. Addequcd reprobi nunquam (cn- ^trtifiihnt.
fumgraci» nifi confufum percipiunt,vtvmbrampotiusappre-
hcndanc quam folidum corpus:quia peccarorum rcmififioncm
Spiritus propriein folis eIedisobfignar,vt eamfpecialifide in
vfumfuum applicent. Meriro tamen dicunturreprobicrcderc
fibi propitiumrquia donum reconciliationis, licet confuse nec
fatis dift!nde,fufcipijnt:non quod eiufdcm vel fidei.vel rege-
neracionis participcs finc cum filiisDei : fed quiac5munecuni
illisfideiprincipiumhabere videntur,fubintegumentohypo-
crifeos. Nec vero ncgo quin hucvfqueeorum mentes irradict
Deus , vteiusgratiam agnofcant:fcd lenfumillum apeculiari
teftimonio quod reddit fuis clcdis, ita diftinguic,vt ad folidil
tffedum & fruitioncm non peruenianc.Noa cnim ideo fc pro-
pitiumillisdcmonftrat, quiavere cx morcc ereptos incufto-
diam fuam recipiacfed tantum illis manifcftat przfentcm rai-
fcricordiam.Viua auccm fidci radice folos elcdos digBatur,vt tli^iqutwti»
in fincm vfquc perfeuerent. Ita diluitur obicftio illa,fi vete ^ ^'f^'^» ^»-
gratiam fuam dcmonftrat Deus, hocpcrpctuo fi.xum efTc: quia''*"^'""""'^'
nihil obftat quon?inus prasfcnti gracix fujc fcnfij, qui poftea c-
C A P, » f^» I N « T 1 "I V T l O. N S S L I B, 1 f f.
uanercit.Deus aliquos illuOret.
dtr fdts ttm- ifc Quanquam eciam fides diuin^ erga n©s beneuolentiae no-
fmAYi^ fa in titia eft, & certa de eius veritate perfiialTo:non miru ramen cft
ntp* "tt; diuini amoris fenfum in temporanis euanefcerc^^ui licet fidei
/it sffinis,ab ca tamen mulEu diffcrt.VoIuntas Dei immutabilis
«ft,fafeor,& fcmpereiuv veritas /ibicoftat.atquinego Iiucuf^;.
progredi reprobos.y r in arcani illamreaelationem penctrent,
quam folis eledi< Scnptura vendicat.Nego igitur eos vei Dei
voIuRtatem,vteft immurabilisjC3pere,veI(?iusveriraLem con-
ftanter ampledi.qaia m iti)[u euanido fub{idDnt,iicut? »rb«-«
noD fatisalteplantara, vtyiuasradices ag.it, teimporis lucceflU
arefcif.licetperalicjuotannosnon florestawtimi & foliaemit-
tar,fed etiam fr^<^tus. Denique /icut primi hominis dcfcdionft.
dcleri potuir cx ems mente & anima jmago Deijira mirum n6
cft G quibufdamgrati^ fi\£ radiis reprobis illuceat.qims poftca
Ct>rfrma ^ cxtingui patitur, Nec ve ro quicquam Jmpeditquon;inUiIcui-
m^f*"^ "'' '' ^^^'■^'^os jingac Euangelij fui notitia.alios penifusiiubuaf.Hoc
inrerfm tenendym €ft> quantumui.scxigua fit ae debilis Jn elc—
€tjs fi(les,quij tamen Spiritus Dei cei ta illfs arrha cft zc (igillu
fu3eadoptionis,nunquam.excorumGord'busdc!eri]7ofreeius
fculpturaireprobo? vcrci r.Jilucearpcrgi que po{^c.id;'.pereat.
Neqj tamen fallacem tfle SpiritiKquia femen quod iacir in e«-
rum cordibusiion viutficat, vr femper m.incat mcorruptibile,
Kzftfjr^^e^ti ficuti in eltdisjVlrra proccdo,nam quiim ex Scriptursedoftri-
ytf/^r» crum, ^^^^ quotidiano vfu conftet reprobos mrcrdum :i{^ci diuinar^
grati^c fenfu, quoddam mutui amorisdefidcriu in illorum cor-
ExemptHKt, dib^ excicari necefTe elli.Sic in S.mle ad tcmpus viguit pius af-
fe<^us,vt Deum amarctja quo paterne fe rrad.-\ri fciens,aliqU'i
bonitaris eius dulcedine capiebatur.At quemadmodnm radici-,
tus non h^ret in reprobis de pa' erno Dci amore pcrfualio: ica"
non folideetum redamantvt filij, {cd mcrcenario qUodam af-
fcdu ducuntur.Nam foH Chrifto hac lcge datus eft Spiritus il-
le amoris.vteum membris fuis inftillet.nec certelogius qua^nr
Rcm.5.j.' ad eledos patet illud Pauli , Diffjfa cft charitas Dei in corda
noftra per Spiritumfanftum qui datus eft nobis»nempechari-
tasqur illnm, quam fupra attigii, inuocationisfiduciatn gcne-
Cnv Dtus ira~ ^^^' ^^^^^^ ^"^ oppofito vidcmus , Dcum mirabiliter irafci filiis
fctiurflmfuu. ^"^s quos amarc non definir: non quod apud feeos oderic, fed
quiaterrereeosvult irscfu^fenfu , vcfuperbiamearnishumi-
liec,torparem €xcutiar,& ad poenitentiam folicitet. Iraq; eode
teporc&iratu /ibi,vclpeccatis fuis,& propitiu cocipiunt:quia;,
non fideiram eius dcprecantur , ad que tamecu traquilla fidu-
cia c5fugmnt.His quidem conftatjquofdam non fimulare fide,
^ui tame vera fide carent:fecl du fubito zeli impctu ferujur/ei-
j>fos
OE MODO PERCIP. CHRISTI graT. rSS
pfos falfa opinione dceipiunt.Ncc dubium cft quin ipfos occu-
perfocoidiajne cor iuum probe,vc parerar.examinent. Talcsioan.5 h;
iiiiire prubabile eft qu:bus(ceile Iohanne)Chrillus reipfum no
credcbacquum ^amen rn ipfum Cicdercc:quianoueratomncs,
&' rcicbatquid cfTecm homine. Quodnifia cSmunifide mul- ^ r. r ^ r
t\ cxcidercnt (communem appeilo, quia ni.igna elt limilifudo ^7W«'r» txd-
& aFfiniras fideicemporalis cum viua & perpetua)non dixifTeEf/^r* duantur.
ChrHlus di cipulis, Si vos manferitis in fermone meojvere di- loan. J.ji.
fcipiili meicftisr&cognofcccis veriratem:& vcricis vos libcros
ledJet.Eosenimcfmpclbt qui amplexieiant eiusdoftrinam,
& hortr%turad profcdum fideijne rorpore iuo lumen quod da-
cum ertjcxtingaant. Ideo Paulus fidem cledis peculiariter ve-
dicat, (ignifif ans multos euanefcerc » quia viuam radicem non
traxerunc. Sicuti etiam loquitur ChriftusapudMatthaeum,
Omnis arbor quam non plantauit Pater mcus.eradicabitur.In j^^^ ,. ,,
aiiiscraffiaieft niendacium , quos Deo & hominibu* illudcre
non pudcr. Inhocgcnushominum^qui f:iilaci praetextu impic
fipem profananrjinuehirur lacobus.Nccl^auIusrcquirerct a fi- Iacob.i.i4'
liis Dcifidem nonfidam, ni(i quia mulci /ibiaudafter arrogat'*^*"^"'*'^*
quod non habenc , & inipi fuco vel alios vel interduni feipfos
fallunt.Icaque bonam confcientiam arca? comparat,in qua cu-
ftodipur fides: quia mulci ab iila cxcidendo circa hanc naufra- Ibid.ij.
giumfecerunt.
I j Tenenda etiam eft amb'gua verbi ngnificacio.fsEpe enim FidtivarUfi^
fides tantundem valccac fana piecatis dodrina , ficuc eo quem ^'"/"'^'*^""'''*
nuper ciCiuimus ioco , 8c eadem cpiftola vbi Paulus diaconos
cencrc vult myfteiium fidei in pura ccnfciencia: Icem, vbi de-
nuncacquorundam defedionem a fide.Ex oppofico auccm ^i-
citcn*tricum fuifte Timotheumverbisfidei. Item , vbi dicic,
pryfanas iaanirares & oppoficiones falso nominatJefcientiaPjin i.$umitutpr9
caufaeflc vc mukiafide difcedanc : quosalibi reprobos vocsLt fanapietatisd*
circa fidcin. Sicuci rurfum vbi Tico prjecipic , Admoreeos vt ^rina.
Ani fincinfide ; faniracis voce nihil aliudincclligicquam do- *T!.™'^'^' ^
<ftrin2:puriricem,quaeho«ninum leuiratef3ciIecorrumpirur& '• "°'
degener.ic.Ncpequiain Chrifto,quem poffidecfides^abfcodici jTim.a i^«
func omcs thefauri fcientisc & fapicnti2e , merito extenditur ad Tit.i. ?•& *•*•
toram c^leftis dodrm.^ rwmmam , a qua non poteft feparari. Colof.t-?.
Conrra ad particul.ire aliquod obiedumaliquando rcftringi- a.^i?"^»"*'''
tur. ficutiquum dick Matth-cusChriftum fidem eorum vidiffe ^'''"f ^J^^ ^.
qui perreguiasparalycicum demiferant: & ipfedamatfe non ^, Jj^J^ cbi*c{**'
jnuer.ifTe canra n fidem in Ifracl quancam Centurio artulerat. Macth.^.».
Atqui probabilc eft intentum prorfus fuiffe ad fihj fauatio- Matth.S.io.
nem.cuius cura occnpaucrattotum eiusaniraum. fcd quia fo-
lo Chrifti nucu & refponfo concencus corporalem pc^fcntiam
n©i) fiagitar, huius circunfta ux caufa tantoperc extoliicur cius
eiF. II. IN $ T tTVYlONl 1 LI». III.
ficfesVEt nupcr cfocuimus Paulum accipere fidem pro dono mf-
racuiorufn. quopoHent (^uinecSpiritu Dei funt regeniti, nec
cum ferio colaiit. Afibi etiam fidem ponit pro dodrina qua in
*%^'' 5'i?* fide infticuimur.Nam quum fcribic fidem abolendam,non du-
tiam Etciefid bium eitid referri ad ecclcnae mmitteriU;, «juod umrniicati no-
inimfieriumy. ftrsB hodic vtiic cft.Inhis quidcm loquendiformi^ coftat ana-
fe» tieRrimm logia.Cartcrum vbi improprie tranfrertar nomcn fidei ad falsa^
^tnfidtin- profcffioncm vel medacem titulum.nihilo afperior videri dc-
£taumHr, Ij^j. ^rfci^^ffti, quam vbi timor Dei ponitur pro vjtiofo & per-
uerfo culca.ficuti cjuiim faspiu* dicitur in facra hiftoria,Genres
exfcris qu3ein Samariam & vicina loca tradudse lueranc , ti-
fnuifledeosfiditios&Dcum Ifrael. quodtaptuf^dem valet.ac
cclum cerra! mifcere. Scdnunc qua;rimu3 quid fic iides qu^ fi-
lios Dci ab incrcdulis diftinguir, qiu Deum inuocamus patre,
qua tranfimus a morce in vipam,& qua Chri ftu£(jeterna 'alus Sc
vita) m nobis habirac, Eiusautem vim&natuianibreuicer&
.^ . . ., dilucide explicuifle videor.
HatH',u)expr/i- ^^ '^^^ fingulas partes dehnitionis eius de integro perfequa-
tufi^ngulAfde^ mur.qusbus diligenter cxcuffis^nihilCvc opmor)dubium rcfta-
fiHi'mm( fe^. bit. Cognitioncm dumvocamus,non inrclligimus coniprehe-
7. e-hra fin*m fioncnfi,quaiis efl*e folet earum reru qu^ fub humafKini renfTnsv
^'^^«/''«^^^'''-cadant.Adeoenimfuperioreftvcmetemhominisrttpram ex-
rus '^i 'prnei- ^^^^*"^ ^ fuperarc oporreat, quo 2d lilam ncrtingat Neque c-
fna mtmlrA ti^ vbi pcrtigit,quod fentit anequitur: feddum perfuafum ha-
/tUpt. bct quod noncapicplusipfi perfuaiioniscesrtitudine intefligic
». £««/« fit quam C\ humanum aliquid iuacapaciuace percipcret.Qu^srec-
^°8"'**0;«**-IegantcrP.3ulus,quiid vocat co;nprehcndcrequ3efitI6girudo>
^dlfl^^thtT '"i*titudo, profundicas&lubliinitas&cogaofcerc fijpCiemine-
Ephe.j.iS. temcognicionidilcdionem Chciib. Voluit enim ii^^nificarej
modis omnibusinfinitum cile quod mens noftra Mq, coaiple'
ftitur , & genus hoc eoenicioni.s ciie omnis imcfligenria long^
eolori.:fi.& futihniius. Quiatamenarcanum voluntatislua;, quodufcculis
* " & gcnerationibus abfconditum erat, Dominus fi .dis patefe-
cit, optima ratione fidcs inde in Scripturis agnitio voeatur: ab
Kiohancj a. lohane vcro fcietia quii fidelcs teftatur fcire fc cfle filiosDei»
Et fiinc ccrto fciunc:rcd diuinsE veritatis perfuafi'onc connrma-
timagisquamrationali demonftrationeedoAi. Idindicant&
Pauliverba,nos inhoc eorporchabitates,aDominoperegri-
nari: quiaper fidcm ambulamus, non per arpcftum-.quibus o-
ltendit»ea quap per fidera intelligimus,a nobis tamen abefle, &
afpedum noftrum latcre.Vadc ftatuimus.fidei noticiam eerti*
tudinc magis quam apprehenfione contineri.
♦ Hiw cci'ta& i^ Addimus , certam ac firmam, quo folidior perfiiafionis
irma cogniit* conftancia exprimatur. Nam vt dubia & verfatili opinioneo^
f:if*mam. ^^ contcati fides^ita nec obfcura perplexaqj conceptionc:fed
T^len.^n"*-
DE MODO rfiRClP. CHRTSTI GRAT. iS^
jplcnam & fixani,quaiis dc rebus compertis & probatii cflTe fo-
ict,certiLUidinem requirit.Tam alte cnim & radicitus hiZret iii
cordibusnoftris incrcdulitas, & ita ad eam fumus propenfi, vc
tjuod ore fatentur omncs, Deum effe fidelcm , non abfcjue ar-
duo ccrtamine quifquam fibi perfuadeat.Pr^fertim vbi ad rem Ji**"' * ^"'/*
vencum eft , omniuni vaciliatio detegit viti •m quod latcbau /J^'J,*f;'^"*\
Nec vcro fruftra ram infignibus elogiis verbo Dei authoritat6 ,^ ''
afleritSpiritus fanftus.-fed morbo,iqucm dixi,racdcri vult , vt
Deus in fuis promiffis plenam obtmeat apud nos fidem. Elo- pf^i ,j «, jj.
quia Ich<JU£, cloquia pura (inquitDauid) argentum fufum in »8 ^».
eximio cacino terra? ,purgatii icpties. Item,Sermo lehoua» ex- Prou.^o. j.
«odus clypeus eft omnibus confidentibus in ipfo.Solomo au-
tem idemconfirmans&fereiifdem verbis, Omnisfermo Dei
cxcodu5. Sed quia in hoc fere argumento Pfalmus ccntefimus
decimus Honus confumitur, plura recitarc fuperuacuum cflec.
Ccrte quoties ita fuum fermonem commendat nobis Deus,^j^^y^Pj,yj-^^^
oblique increduiitatem nobis exprobrat: quia non nlio tendit ctnfiderti /«»«
nifi vt peruerfas dubitaciones e cordibusnoftris eradicer. Sunt "ytitudtniify
€ciam permuiti qui Dci riiircricordiam fic cocipiunt, vt quam- ^'/»«*»^?»Or»,
minimumconfolationisindc recipiant. Simul cnim mifera
anxieratc conftringuntur , dum dubitant sen mifericor^ fibi Cii
futurus : quia illam ipfam , de qua pcrfuafiffimi/ibi videntur,
clementiam nirniumexiguis finibus (erminanc. Etenim ita (e-
cum reputant , magnam quidemeam cflTe &copiotam , cfFu-
famin mu!cos,cbuiani omnibus¶tam: fedincertumeflc
an ad (e quoque pcruentura fit , vei potiiis an fint ad cam per-
uenturi. Haec cogitatio, quum in mcdio curfu refiftat , dimi-
dia tantiim ell I caque iion cam fccura Spiritum tranquillitatc
confirmat , quam irrequieta hi^fitationc follicirat. Longe cfl
alius fenfus yr^.nfnc^jiaf » quse fidei femperin Scripturis tribui-
tur : nempequiDci bonitatem pcrfpicuenobis propoiitani
cxtradubiuni pot^iar. Id aurem ficrineqttit quin eius luauita-
tem vere fentiamus,& experiamur in nobis ipfis.Quarc Apo- '^P"cf« h *^-
ftohis c:c tide deducit fiduciam,&cx hac rurfum audaciam.Sic
cnimloquitur , per Chriftum nos haberc audaciam , &adi-
tum in fiducia, qua; eft per hdem illius. Qinbus fane verbis o*
fiendit , nonefleredamfidem, nifiquumtranquiilisanimis
audemus nos in confpedum Deififtere. Quceaudacianonni-
/i ex diuinsE bcneuolentia? faJutffque certa fiducia nafcirur.
Qu^od adeo veruna cft vt fspiufcule pro fiducia nomcn fidei v-
furpctur.
16 Hic prxclpuusfidcicardo vcrtitur , noquasdominus^^^J^^J'^^^ *
offert mifericordiae promiffiones , ext ra nos rantiim veras efTe
arbitremur in nobis mmime:fed vt potius eas intus comple^e-
<lo noftras faciamus, Hinc dcmum nafcicur fiaucia illa quiiir. ^ '^rr^ M-
^y^p, I I, iNSTlTVTlONrs tlB. III.
alibi j>accm itlem vocat:ni{i qui pacem deriuareinde malic.Eft
fniRM^ auteni fecuhtas qux confcienciain coram Dci iudjcio fedjc &
ferenac:fine quajCumulcuora crepidacionc ipfam vexari & pe-
ncdilaniari necefle efl, nifi foreeDei&ruioblita, admomcn-
tum obdormircat.Ecveread momencum.nequecnimdiufrui-
tur niiiera illa obliuione,^uin memoria Aimni ludjcij fubinde
Ver' ereJentii recurrcnce,accrrime,Jancinecur.In fumma verefidelisnon eft.
dt/criptt
nifi quifolida perfuafione Deum fibi propicium beneuoum-
que pacrem eflc perfuarus^de eius benignicace omnia fibi po;-
licecur : nifi qui diuins erga fe beneuo!efiria» promifl?'.nibus
frecus, indubicacam raluiixexpeftarioaeprrEfumicrvc Apofto-
Hcbr j.H* ^"^ ^^* verbis demonftrac , Si fiduciam & gloriacionem fpei ad
finem vfque firmam tenuerimus. Sic enim non bcne fperarc in
Domino exiftimac nifi qui confidcncer fc regiii cselcftis h^rc-
dem gloriecur.FidelisfinquamJnon eft nifi qui iax fjJutis fecu-
ritaci mnixus,Diabolo & morcicoHfidererinfuIcec, quomodo
R m 8 '1 cxpr^claro illo Pauli epipho icmace d-jcemur. Confifus fum
(inquic)quod ncqimors.neque vjca,neque Angeli,nequeprin-
cipacus,neque poccftarcs^neque pr3eftnria,nequc fucura poce-
runc nos a charicare Dei diueJlercqua nos c6ple»Situr inChri-
, g fto Icfu.Sicidem Apoftolus non alicerexiftunacbcne illumi--
p .e.i.j . naff f5cu[o^mencis noftra», nili cernam.jsqua» fic fpesascernse
h3Eredicacisiad qua vocici fumus.Ec vbiq e fic docet,vt innuat
non bene aliccr Deibonicacem anobiscomprehendinifilma-
gna? fecuricacis fLu<5i:om inde colligamus.
obieclio adu. ij Atqui(dtcec quifpiam)longeaIiud cxpcriuncur fidcles,
hanc certitu- jj,jj j,^ rccognofce Ja erga fe Dei gracia uq mod© inquiecudine
Dc'fidei im- tei'.ta:ur (quod farpc illis concingir) fed graui(fimiseciam ter-
perftaione. ronbusintcrdum quacefiunc. cancacft addeturbandaseorum
confirmatio- mences tentacionum vehenicntia .- iJ qucdnon fatis videtur
ne & incre- Q^^^i illa fidei ccrcitudine coh^rere. Proinde nodus hic folue-
«"-"•^^ ' ]''^- duseftfifuperioremillam doftrinam ftxrcvoIumus.Nos ccr-
l» •4- <-' -7' (e^ (-j.jn-lf^Jcmdoccmuseflcdebcreccrcamacfccur^m , nf-n
K-.shonih. ccrcirudir.em aliquam imaginamur quxnullatangacurdubi-
tacione , ncc fecuricatem quse nullafolicicudineimpccacur:,
quin pocius dicimus pcrpecuum cflefidelibusccrtamcn cum,
fua ipforum diffidcncia. tancum abeft vr eorum confcienciasin
placidaaliquaquiece colioccnsus , qu^e nullis omninocurbis
inccrpcllecur. Ilurrum ramen,qualcmcunquein modum aflii-
ftencur,decidcreacdercifcerencgamusa cercailla, quam de
ConfirTnatiore' lyiifericordia Dei conccperunc, fiducia. Nullum illius vel ma-
ffejlonuaDa- ^j^ nicmorabilc excmplum fidci proponic Scripcura quam in
uyaa exemp 9. j)jui(je>pra?fercinn fi concinuum vit^ currumfpeftcs. lUeca-.
me quam no fcmper pacaco animo fucricinnumeris querimo-.
niii declarat.exquib.paucas cligciefufficiet.Dcum anim? fti^
wrbu-,
D B M O T> O V i R C I P. C fi R I J t i G R A T. 150
tuTbulentos motus exprobiat,<5uid aliud quani fusrncreduli-
cati ruGcefec^Qutd trepichs(inquit)aninia inea,6c qujd tumul- ..^j"**'^
Tuaris intra mc?fpera jn Oeum Et certe conilernatio illaaper-
tum diflidciitJaEiignunifuit^ac /i deftitui fe a Deo puraret.Am- Pral.jt.ijo
plior etiam alibi confe^fio legituryDixi in mea prigcipitatione,
f^roredusrumaconipedu ocuiorumtuorum. Al'bietiaanxia
& mifera perple^vtate (ecum difceptat, tmo de ipia Oei naturt.
•iite mouer.Anoblicuseltmile et;, Deus?anin fecularepellet.? pfji. ^y, ,.o.,
Dunasquod fequitur, Acqui dixi.Occidere meum elta-nu^-atio-
«res dextf^ excelfi.Nam qaafi defperar* feiprum cxrcio adiudi- ^j^- ^^'^"U",
cattncc rantum agicad 0- dubitationc fatetur,fed(qu;ifi in cer- ^^y*ijj '^.ii"'"
tamine fuccubuei it)nihil f;bi facit refiduum:quia Deuv ipCum J,cium.
defcruent, 8c nianum, qu^ olim auxiliariscra jconncrticad ;-
pfum perdendu. Quarc non absre anmii fuipn huitatur vt ad Pial.ii^y..
quietcra fuam redcat.qLiia expertus fu-cratititcr fiudus turbu-
leacos fc iadtari. Et ramen,q od mirabik ciLinrcr iftascociif-
fiones pioTtjm eordhHdesfiritencaf: vereq,- p-ilmsevicem obti-
nct,vccontraquelibetoneranrt3tur,rurrtimqi{eattnllat:ficuti
Dauid.quum obrutus vid^ri po^et/e tame mcrcpado, ad Deu
furgere non dellitit. Q^ vero cum propria infirmitate ceTras,
is^dfidero in fuis anxietatibuscotendit, iam magnaex J>artevi- .
dorcfl.Q^Jodex hac fcntetia&fimilib.colligerelicet,Expeda f '^t37«..i.|« .
fekoiiamtforrisieil-Ojroborabitillecor tuum.Expcdalelioua.
Scipfum tin.idiraris coarguit3& idem Bis rcj)etens, ft multis a-
gitationibus fubindc obnoxium fat^tur efle. locerinvnon tan-
tum fibi difplicec in his viciis:fed enrxc^dcorrci5i:iortearpir^t.
Cerre fi pr jpius iuflo examine coferre eum libeac cam Achaz,
rcpefieturmagnum difcrimen.Mittiturlerraasqui remediuaf- '•^nfpl^catfo
feracimpijRcgis8i Kypocfita: anxietati. hisverbiscum allo- ''J e:j>pftto-^^
<luitur,Sis incurtodia,& quiefccne formides,&c.Q2'd'<^^^- ^^" lcfa^y.^?^^'*
cuti prius didum fucrat cor eius fuiffc coinmocum , ficuti^quar
tiunrur jrbores rylui.c a venco , licec audita proniiffioneexpaT
tiefcere non deilitir. Eil igiturliascpropria infidelitatis mercd-s
& poena,fic contremifcere vt in tetatione fe a Deo auerrat qui j,^^ ^ arv*-
iibi ianuim lidenon apelir:cotraautcm f*deles, quos incuruac iHafideUum/x
&fere opprimit tenrarionum molcs,conflant€r,quanuisnon fi- perrtnia ,^
he mojeftia Scdifficultatcemergiit.Et quia fibi propri.^ imbc- f'«c-itio*ie.
cillitatisfunc confcij , cum Prophetaprecancur , Neauferas ^^i'**9-*f°
ab ore meo verbum veritatis vfquc valdc. Qmbus verbis Ao^
•cenittr int-cr-dani ipfbs obtumcfcerc,acfi proi^raraeflet eoruni
Hdes:nontamendeficere autterga vertercfcd certanienfmini . ^ ^-
pirrequi,& fuam legmtictn precando a.cuere, ne fakem ex iii- co»fiisliutrtm
dul^cntia lbp*>rcmcontrahant. crS/vWs^
18 Idquointelliga4ur,neca(fecfl redircadil!amcarnis& fpi- animn fi.m
ikus iiBifIon€nijCuiasa?ibim«friiaiEius,q«« i.ihac pari? I d- (^^^fin^^tar.-
CAP. 11. 3(NsTlTvTlONlS LlB. iil.
diflime fe priDfert. Sentic ergo in fe diui/ionem piiim peilusi
iquod partim ob diuinxbonitatis agnitionemruauitatc pcrfu-
ditur, partim ob fua; calamitatis fenfum amaritudine angitur,
pattim in Euangclij promiffionem recumbit , partim fuac mi-
quitatis teitimonio trepidat, partim yita: apprehenfjone exul-
tat,partim mortefn exhorrefcit. Qu^ variatio ex fidei impcr-
ffcdionecontingic : ^uando nun^uamtam benem prsfcntis
vitae cur(u nbbilcum agitur vc omni diffidenti^ morbo curati,
fidetoti repleamur&occupemur. Hmcconflidus iliirvbiquac
in reiiquiis carnis hxret diffidentia, ad oppugnandam^quje in-
O4imtonfii^iu tusc©nccpta cft fidem, infurgit. Verum fi m fidcli m^ntecer-
fHif efi /<<«»■ tifudo permixtteftdubicatione, aononeofemper recidimus
vt^orta. vcfides non certa & iiquida, fed obkura modo & per; dexa di-
uinaeerganosvoluntacis nociciaconftecfMinime vero.NequC
cnim,fi variiscogitationibusdiftrahimur, idgo procmusafide
diueliimur.nec fi furfum dt-orfum dTffidenria? agiratieneycxa-
murjideo ineius abyflum demfergimu ' : ne^iie ficoncucimur,
idcQ dc gradu derurbamur. S/qudem ifti s cercaminis femper
hicfiniseftquodfidcscasdifficultaces , quibus iia circunfelTa
vidctur peric:iicari,randem eludac ur.
Sunwi*>pti jj^ Summah^ecfic.Vbiprimumvelminimifideiguttamen-
"^ "ininbiiAtA tibusnoftris tnftillataeft.iam facicm Dei placidam & fcrenam
^certa. nobifqiie propitiam contemplariincipim'»s,procDlid quidem
& cmiaus; ^ed ita cerio intuitu, vt fciamus nos minime halln-
cinari. Qnanium deinde proficimus (yn nos affidue proficcre
decet^ quafi progrefl^u fafto , in pro <iorera eiusconfpettum
coque certiorem,VGnimiis , & ipfa etiam continuatione fami-
liarior nobis redditur. Ica mentem Dei cognitionc illumina-
tam, initiomukaignorantia videmusinuolutamteneri, quae
paulatim abftergitur. Non tamen quxdam ignorando, aut ob-
fcuriusidquodceinitccrnendo, impedicur, quii4 diuina? erga
, fe volunratisperfpicuanotitia fru3tur, quodin fidc primasat
Am'^^'^''*"' " potifiimaspartestenec. Qu,emadmodum fiquiscarcereinclu-
fus, ex anguftiore fcneftra oblique cantum & quafi dimidiatim
emicantcs habeat foiis radios , libero quidem priuacur folis
afpeftu , fplendc^rcm tamen non ambiguum oculishautit,
ciufque vum rccipic:fic cerrci corporis compcdibi;» vindi,vt-
cunque multa obfcuritate vndique obumbremur , iuce ta-
mcn Dei vel p?ifillumid exerendam eius mifericordiam irra-
diante , quancumratiseftadioUdam fecuricacem illumina^
^ , ^. mur.
yosfoittejt mc Vcrunque diuerfis locis Apoftolus eleffanterdocet.Quu
p,y«tfi!itm ttfi enim cx parrc nos cognofcer'>",&ex parte propherarc videreq.
imptrftaiaru {r\ 3enigmace pcrfpeculum tradicquam tsnuis in prajfenti vita
mdHmin Dti illiusverae diumx fapienti^ porciuncala nobis detuc j indicat.
/ Etfi
1>E MOr>0 PERC. cKrIjtI CrAt. I^j
Etfi enim non {impliciter indicanc verba illa im^ex(cd:am €lVe ^^modum in
iidcm quancifper gCiJiiuus lub carnis onere , fed qvod necelTe ^<:teltnis,fir-^
s€rtnobi.sa(riduedii"cen<i.ocxerceri,eximperfedionenoftrac6 mammhilomt^
tmgere.innuittamen modu'onoirro&angu(tus CiUodimmen- ^
fum eft non poflecomprehendi.Acque Iioc Paulus de rota Ec- s.Cor.ij.«,
ciefia pra?dicat;cuique autcm noihuai fua ruditas obftaculunl
& ranora elt.netampropc acccda: qfiirnopcandura eirec. Ac
<iuam certo S>i minime fallaci fui gurtu nos africias vcl ejdgux
lidei gurcu]a,idem alibi oftcndir, quuma/firmat nosper Euan- ' 'i ^
gel!um,reuelaca facie,nu]I6que obicdo velamme gluriamjDci ^.^or.j.i^a
tanca cfficacia contemplar!, vt in eandem imaginem cransfor-
memur.In calibus t^norant!^ inuolucris plurimu imiul .lubita-
tionii & trepidarionis iniplicari ncceflV eil: Juii prfM^crtim coi:
nollrum fuo qucjdam naturali inftinftuad mcreduliratsm pro-
pendcat.Huc acccdunr rentationes, qus &; in(inif2E ui.imero dc
gcnere vana? magno idcncid i-m impctu in(i'iun' I^"'a ^r^cipue
c>nfcientiainci.imbcnte pcccatOrum mole op.irefta, nu'ic iCCH
querulatur ac gemit.nuncfearguit-nunctac te ("'ernic.nunc i-
perte tumultuatur.Siue ergo res aciuerfae ircimDt.i pr^e le feruCj
^ueeius argumentum & materiam confciencia in fe reperitj
ifndefcla&raachinasad ptafligandamfidem incrcdulicas arri-
pit:qu.^ tamcn ad hunc fcopum perperuo deftinanturjVt Deutn
nobis aduerrum& infenfum eflfe pucantcs, nec opisabipfo
quicquam fperemus3& timeamus ceu nb hofte capitali.
a i Ad hos impetus fuftincndos fides fe vetbo Dominf ar- ^fuf£ pid
mat& munit. Atq^ie vbiinfultac huiufmcdi tentatio, Deura '^^enor txfU-^
cfle inimicum,quia fit infsftusrcontra cxcipie, efle quoquc, dii '^^^^'^'
affligicmifcricordie : quia caftigatio a diledione potius quara
ira proueniar. Vbi hac cogicarione feritnr, Deum cfl^e iniquita- j. S^m for*
tum vjndicem, opponit viam delidis ottinibus paracam, quo- rjiid>,.tcn^cHth
tksad Dominiclemenriani ncccacorfeconferc. Icapiamens, ^*" ^' .''/". f*
,. -^ ,. ~ * 1)eimtfericori-
vtcunque mius modis exagitcrur ac dmcxecur^ lupra omnes ta- disfmumfe ts
luen difficulcates tandcm emergit, nec fibi diuinse mirericor- ci^it,
dix fiduciam cxcuti vnnuampatirur. Quin potiusquarcunque
difceptationes eam exerrent &fajigint, iniftius fiducisecerti-
tudinem cxeunr, Huius rei argumeiito eft, quod /andijdum vl-
tioneDei maxime vrgeri fibi videntur^apud ipfum tamcn que-
rimonias hias deponunt, &dum fe minime exaudicura iri ap- i.D&tdmperfe^
parcr,eum mhi!ominusinuocanc. Quorfum enim ictinereta- <]uentrmmini.^
pud euiu dcplorare a quo folacium nullum fperarent.^eu n ve- ^^ f^l'^^ A*
ro muocarcnunquam induecrencin anim:;m , n'.(i aliquid flbi " '"^" ^'^^ °
opis ah eo pacicum C'ederenr.SicdircipuIi,in quib.fidel puH!-
bcatemChriftus rcprehedi-.fc qu'de perirequ,erebarur,eiusra
men auxiliu miploribanr. Nec V€r.Q dum cos ob pufiHam fide.
caftigacT^eiicita fuorum ordiue.yel annumerat incrcdulis, fcdf
Bb ].
C A P. II. IN S T IT V TION I X 118.111«'
hnrcduntcte ^^ vitiiKTi excucicndum incitat. F.rgo, quod iamfupeniis didii
in cordefuort' eftjrurfum airerimus, fidei radiccm nunquam epio p.dorc a-
gnare noN pa- ue.lli quin ima in parte dcfixa hereat vtcunque decufla huc a«t
fitnr. lUuc )nclinare videatur:eiushiinen ita nunquam extinguiaut
pr^focari.qfliinialcem velut fub fauilla delirefcac.atq; hoc do-
cumento paf^fieri^verbum^quodlemen elt incorrupcibilc,fru-
ttuQi fui liniilcm producerCjCtriu^gcrmen nnnquam irefcitac
peric in cotum. Siquidcm quum hxc /it fandis extrema dcfpe-
rationis materia,manum Dei m fuum exitium,fccjndsmpr3e-
fentJumrerum ^ftimationemjfentirc.-eo vfque tamen progref-
furam (pem fuam lob aflirmat , vt fi ab eo occidamr,, non fic
lob.M.i^ propccrcade/iturusin cum fperare. Itaeft fane. non intisin
4 l'»oeamop- cordibus piotum rcgnat incrcdulitas, fedfofs oppii^;nat ; nec
■p7aty netp,
ri
tc
,;'.■,, ,» ,. lethaiirer vulncratruisteiis, fcdinfeftat, autccrre /icl^edit vc
vulnus C\t fanabjle.Fides enim,vt Paulus docet , nobis pro fcu-
El^h. 6.16. to eft:ea tciis cppo(ita,eorum vim (ic excipit vc prorfus depel-
lat.vcl fal.em frnngat,nc ad vitalia per;ctret. Qniim ergo con-
curirur fides.pcrindccliacfi violentoidu iaculimiles alioqui
lirnnis pcd^j^m mouere cogatur.&paulumccderc: quiim autem
faiiciacur fi.1cs ipfa , pcrinde eft acfi clypeui fr.2(5li nem aliqua
Pial. 2'. 4. eximprcflionerccipiat, /ictamen vt nonpcrfoiccur. Semper
cnim c6 pia UiCns cnicrret.vt cum Dauide dicat,Si ambulaue-*
ro in mcdi<> vmbr.T mortis^non timcbo mala: quDniam tu me-
cum es.Anibularecerfein caliginc mortis eft terrificum : ncc
5. .cr.x t^n-^ ^^i.^ patcftquin fidclcs, quantuir.uis firmitudinis habcanc, id
dcs ■> cfHmii pcrnorrelcant. bca quon;am ijla co^uacio luperat, quod Deu
niiliics in:peta- iiabc^jnt pi\Tlcntcm, & Cux laluti confulcntem, fimul vincitur
tur. f^mnr recuritatc. Q__anrafl'bet aurcm machinas(vt Auguftinus
ait)sduerfum nos Ciigat Diabolus , quandonon tenet locum
cordi.svbifidcs habitiit.eieCcus eft foras. Ita fiex eucncu iudi-
ciurn fi«r,nontan'"urn abomni pugrva 'alui euadunt fideles, vt
pauJo^^oft reccpto vigorerurius inarcnani defcendere /inc
i.Iohan^ 5 4. parstiiied impicfur quod fMclt ioannes \n fua canonica , H.tc
ell viiioria qux vincic mundum.fides veftra. Neque cnim tan-
rum \n prrelio vno,ycI p:uic!?,vcl contra aliquem infukum af-
firrnar forevi(flricem,fed fuperiorem toco mundoquanuismil-
y liesimp,eLatur.
til ^^ ^'ic^-a ^ Alreiaefttimorisactrepidationis fpecics,exqijatamen
limo^isff^etns, adeo nihil dcccdit fideifccuntati, vt ibiidius inde ftnbihatur.
ex iudtc.o-ntm Nempc diim fidclcs vcl cxcmpla diuinxvlrionisaduerfus im-
re/-'fiK/w/"^-f p}o.sedita documcnrornm vice /ibi cfie c-gitantcs, neiifdem
co>.fi.{grcrtior>c^ ^ (iioicjis inm Dei m fe prouocarc /ibicontmgat,fwIjcite caueC:
Kr!ri^t/jV v^^'^^'"' ^""^^'^'''"^^""'^ fecum rccognofccnces , a Doraino
'J^J ,. ' -^ toti penderedifcuot , fine quo fe quolibetvento fluxosmagis
kCvt. 10.11. ^ euanidos efle videnc.NiApoftoius dumpropoiitis flagellis,
quibns
DH MO»OPERCti». CHRlsTf GRA. !^4
<?iuibusin Ifraelitidim populum olim Dominus vindicar^tj
lerrorem Corinthi;sincucir ne fimilibusmalis fcipiOsobltrin-
oant.eoiiduciam iprorumjiihiil:(bifadac , fed rorporemcar-
xiis mO(io excuttt, quo fidesobrui magis quam confiiman fo- j},;j j^
ier. Nec dum a lud*orum ca!u argumeritum crahorcandi lu- Rom. ,,.jS;
mit,vt quj itat videat nccadar,nos vaciilari iubet , AcC\ n&ih^
Ihbiliracisparum certi eflemus ; fed arroganciam duriraxat &
temerariam propriae virturisprefidentiam adimic, nc depuHis Eiufrmdi -:.ye-^
lud.-eis Gentesmeoium locum receptJe , fcrocms infulcent. pl^^^obocuiosfi^
Oi)aquam non fideles tamum illic alloquitur/cd orationc 'ua "'""'"* ^f'*
hypocrJtasectamcomprehendic , quiextcraa duntaxacfpecie j^^rnrepri^^t'
gioriabantar.NequeenimfinguIoih.>Qiinesadmonec, fcdco- ^ ^;^^^ \l
parationeinter lud^eos & Gentcs pofica, poRquam illos oilief:- Deum Wknlii,
derat luilasmcrcdulicatis &ingraritudin:s fu^em copcr asda- «"».
rc quod reiectufrent , hssetiamhortatur ne fuperbicnd*ac
fcfe efiFerendo gratiam adoptionis nuper ad fc franflacama-
mictant. Q^em-diriodumancem in \\lx lud.^or.im reicdione
fupereranc aliqui ex iplisqui ab ad opcionis fcedcrg minime*
exciderant:iti poreranc aiiqui ex Gentibus emergere qui fine
vcra fidcjrantum llulra cainis confidentia inflarentur,ac-jue ita
abuteren:ur m fuampevniciem D.ei bsnignicate. Ve.-^iim etiafi
elcftjsacfidelibushocdi<flumaccipias , nihUexeo fequefur
jncummodi. Al udenim eft temeritarem, qu^ex carnisreli-
quiis interdiun fanifiiJs obvepi', rcprimcre ne inani coiifidentia
iafciuiaE, aliudcofcientamnmaie pcrceliercnepiena fecuri*
tate in Dei aiifcricordia acquiefcat.
13 Dcinde vbi docec vtcum timore & tremore operemuf i^eeobfidtJpol
rjlijcem noft am, non aliud cxigit mfi vt m Domini virrutem, flo!,d-Elviyn,<j,.'.i
cum mulra no'^ri deiedione, fufpicere^afruefcamus, Enirnuero nihUalmdexi.^
nihil ram nosadfiduciam certitadinemqueanimiin Domi- ^'^' '"^'^^'^'"
num leiiciendam cxp.ergeracic quam naltridiindenria,&con- ^^^^, multAm^
cepta exconrcicntia nofha: calamiratisanxieta^.In quem fen~ (iri deiethone
ium accipicndnm efl quod elr apudProphef am,ln muitirudine/Jt/p/e?r< ajfu*'
bonit.iristua? ingredurtemplum ruum : adoraboin timore./'^''"'^
Vbideccaterfidei audaciam, quoe Deimifericordi^innititur, pr '/"';*''*'
cum rehgiofo timore conigngir.quo nos affici necefie ei^ quo- ^ '^" '
ties m confpcdum diuin:» niaieflatis prodeuntes, ex eius fplc-
dore, quanca/it noftraobfccenicas.inrelligimus. Vereetiamp a» li
Solomo,dumbearumhomincm prontmriatqui ccrrctaffidue '
corfuum quoniam mdurationein malum corruicur. Atter-
rorem intelligic qui nos cautiores reddat,non aucem r\uo aff^i-
(fticoncidamus.durciiicecanimus in feconfufus, in Deofere-
colligit : in illo crigitur , apud feipfum deie(fi:u> : diffifus fibi",
jilius fiducia refpirat.l^roinde nihil obflat quin fiiiiul & rerrc5.-
cur.ndelesArccyriiTima confolacione potiinrur : prou:aucin
Bk il
CAP. ll. iNSTfTVTlONlS LIB. III.
nexH cnpuinv- ^^«^'^ vanltatem orulos conuerrunt, nunc in Dei verftate anl-
turtimor i^r fi' mi cogitatioiiem referunt. Quomodo (dic^t quirpiam) in eo-
rffj^^rfo.^^-x-f-demanimofedem habebunt pauor & fides? Ncmpeficutiex
^cfitis iquet. oppofitotorpor &anxietas.Nam quumimpijindolentiamfibi
accerfantjncqufs timor Dci eos folicitet, vrgct tamen eos Dsi
iudiciumnead^equantuiquGdappetunt.Itaniiiil impeditquo
miaus fuos exerceat Dcusad hamilitatem.vt fortitf r militan-
do,fubfra?no modeftix fe cohibeanf.AtquehoGfuiire Apolto-
li confiliumliquctexcontcxcu 5 vbi metus&tremonscaufam
alGgnat Dei beneplacitum, quo dat fuis & bene vellc & ftre-
nueprofcqtn".ln huacfcnfiun accipereconuenit illud Prophe-
Confrmath.» ^. u-,Pauebunt fi! ; j Ifrael ad Deum & ad bonicatem eius: (juia no
,vifi> Prophetx, foiim^ pier*.s reuerenriam Dei pjgnir/ed ipfa Julcede & fua-
*" ^' ^* uitas gratis homlnem in fcipfo deiedum tmiore (imul &admi-
mirai-ione imbuit vt a Deo pendcat, fequc humiliter fubiiciac
eiuspoenitenti^.
ytc ttiamfx- 2 4 Nequc f amen (ic locum facimus perftilentifilmsB philo-
urt h£^aodrf- foph'x,quatr> nonnulli remipapiftA; cudere hodiein angulis ia
,ja (rrort eorti j.jpj^j,.,f Q,,,-, g,^jj^^ craflam iliam dubitationem, nua:infcho-
rre'.'i»'it.'.te Iis tradica hiit^rueri ncqueunr, confugrmt ad aliud commen-
mixiafimtnat' tum , vt fiduciam incredulitue mixtam faciant. Quoties m
Chriftum refpicimus, farentur illic nos inuenire plenam bene
fpcr.indimaccriarfedquia fempcr indignifumusillisomnibus
bonisqu32 in Chrifto nobis ofteruntur, voluntindignitatis no-
ftr^' inctiitu nos fluftuiri & hacfitare. In fumma, confcientiam
iic ftatuuntimer fpem &metum, vt perinterualla &viceshuc
ntqueilluc a!tcrnct:fpeni vero & mecum /ic incer fe conferunt,
vtilJaexoiiente, hic opprimatur : hocrcfurgentcillarurfum
concidar.IraSatanjvbiiam videtapertasmachmasillas quibus
iidei cercirudinem deftruere anrea folitus erat,nunc nihil vale-
// .-«j fyycrM'^''^''''''^^''^^^''' cuniculis camhbefacere conatur. CJualisautem
rtfutatidy a<i cnc iila iiduc a qu2E fubindc defperationi ccdet.^Si Chriftu{in-
filfr.ni'n,e di- quiunt^c-.M^a^ideras, certa !alus,fi ad cc ipfun] rcwerreris, cerra.
gn[-AtisCh,.fii (Jamnatio.Erpo a!t.crnisdiFfidenEiam&bonam fpcm inanimo
'^!*.! '" ^'"^" '^"o regciarc- ncccfte eft. Quafi vero Chriftum , veluti procul
ftanrem,& no pocius in nobis habitantem dcbcamuscogirare.
Idco eniui .ibipffjfalutcmexpcftamus.non quiaeminus nobis
appareat : fc d quia nos corpori fuo in/icos, non modo fuoruni
emniu bonorum parcicipes faciac,fed fui quoq j ipiius. Proin-
l{tttrq:'.ttt'.r de hoc ipforum argumencum flc rctorque.Si teipfumconiide^
(trgHmtntnm. rasjCcrfa dsninntJo : fcd quoniam Chriftustibi cumomnibus
fuisbonis (ic communicatus eft, vtomniaeius tua fiant,vt fias
ciusmeinbrum.adeoque vnum cumipfo :iuftitiaeius tuapec-
c2iii obruitjfaluseiusruam damnationeabolet, ipfe fuadigni-
car,e intercedic nc in qq(\^c^(i Dci veniat tiu indignitas. Sic efl
fane:
Dl MOOO PERCIP. CHRISTI GR A T. I55
fane: Chrilljinanobis fepararc, aucnosabipfo minimecon- „ ^
. _ , r ■ - r \ '^' ro.firm.itur
uenic.Tcd vcrj<jimanu f',ircicer rccinerc oporttc ea qua lcnobis rtfi:t..tio,^po~
agglucmauit lociccacc.Ica nos Apoftoius mllituic. Corpus c^ui- pu authorita-
deiiiricc] jicjm .-rcuu eft propcer peceacum:fed Spiricus Chnfti te.
c}ui!iiVobishabitar,vica eft prop:er iufttciam.Secunduiftoruni ^>>nri.8. ;8.
niiqatiicncum dicfrcdebucrac.Chrlftuscjuidern viramapud ic
h?.'oQi:kd vos.vceft.s pcccat^.>rcs,manecis moici 5c damnacioni
cbnoxij.Acciuilongealicerloquicur. Doc.c €nim,eam cjuam a
nobr. fne<c;nQr damnacionem , Chriiti lalutc abforpcam eflc:
»-?cfjuca.J id con^rmanJiMi.ea quamacruii raciowc vcicur: quia
Ciinllus noncxiranos elifcd in nobishabicat: nccfolurn in-
diuiduo Jociccatisnexu nobisadh:^rer,fed miraWili qi;adac5,-
miinione in vnum curpusnol>jrcumcoalcicicin diQg raagix, .ic
ni3^is,doncc vnum penicus nobifcri fiac.Neque camcn inficior, ^,vf ^g f,^g
quodnuperdxijquafdam incerdum incerrupciones fideicon- au^jiitne /?4.'
ting-rc,proutctus imbecillicas incer violencos impccus iiuc vel tuendumfit.
i!iucrlcdi:ur.lr3indcnfii cahgine tecationu fuftocacureiuslu-
nie.Quicc{iiid tamcaccidac,aqu^rendi Dei l^udio non ^cfift't«e5V/;'/7e«r. ■'.■v.
ii NecaJifcrdiflerk hernardus-.quum hocargumencunj ex cedeutti coxf.r-.
profeflo tra<n;ac,HomiJia in dedicacione templi quiQta.Dei(m matio.ex Htr-
o,uam)bcncficio nonnunquam de animacogitans,videor mihi "'^'^' dip...?;^'
iw ea veluti duoqued<«m c®ncraria inuenuc.fi ip(am,prout in/^**'
fe ell Zi ex ie,Lntueor:de ea nihilvcrius diccre pofTum quam ad
nihilum efleredactam. Quid modoneccflc eft fingulas cius
mi^erias numerare, quam fic onerata peccitisjoffufa ccnebris,
irrecicail!cccbris,pruricns concupifccnciis, obnoxr^ paflioni-
bus, impleta iJIufionibus, prona femper ad malum , in vitium
omne procliuis,p0frrem6 ignominise & confufionis pItna?Ni-^^'^^'^+ ^
mirum fiipla: quoqueiuftinxcmnesadlumen veritati.'vinfpc- ^' *'*
d^,velut pannusmcnftruata? inueniuntur, iniuftitix dcinceps
quaIesrepucabuntur?Silumen quod innobis eft,tenebr£funt,
ipfe cenebrac quanrse eruntPQu^d igitur.? fine dubio vanitati ii-
miIi«fadusefthomo:in nihilii redaduscfthomo.-nihneftho-
mo.Qi^omodotamen penitus nihil eft qoem magnificatDeus?
QiiomodonihiI,erga quem appoficum eft cordiuinum?Re/pi-
remusfratres.Ecfi nihilfumus incordibusnoftris, forteincor-
de Deipoteft aliquidlatcredenobis. O Pater mirericordia-
rum.oPatermiferorum, quomodoapponiserganoscortuii?
Cor enim tuum vbi eft thefaurus tuus. Qu,omodo autem chc-
fauru&tuus fumus,fi nihil funius? Omnes gcntes quafi non fiar,
iic funt ante tc : in nihilum reputabuntur. Nimirum antc te:
non intra te: fic in iudicto veritatis cusc , fcd non ficin alF>;di4
pietatis tua?. Nimirumvccas eaqua?nonfunt, tanqnamfinc.^^
no funt ergo.quia que non funt,vocas:& func,qilia vocas.Liccc
c«imnonfinr,quantuHiadfc:apud tecamen funt , iuxta illud
Bb, iij.
\^ AP. «I, I N STI T r TIONIS LIB. III.
PauIijNon ex operibus iuftitiae, fcd ex vocante. DeincJc miii-
s» -, - 0 fivaefrcha«cconncxioneni dicirvtriurq;c6fideraCionis. Cer^
h -r. ' tequseintcr Je connexalLin-Je inuiccm non '^eUrnunt. Quocf
etiam in conclufione aperrius declarat his ve' bis: lam G vtracj;
coH{ide;arione diligener inrpcxtrimus no? q-uid rumu-»:iinb m
Vnaquam nihil , m alteraquam m»gftilicaa: puro tempcrata
yidetur gioriatio noftraifed fbrian magis auda clt.folidata qui-
dem.vtn-m in nobisrcdin Dominogloricmur.NunJramfico-
gitamus, Iidt\crcwcritfaluare nos, {hcmi liberabimur: iam:n
hocjef.irarelicef Sed in alriorem fpeculamafcendcntcs.qu^-
iamusciuitacerA Dei,qua:ramus tcmplum, qua!ramusdomum>
(jj.i^enmus- fponlam. Non obiitus rum:fedcbm metu 6i icue-
rent a dxj, Nos inquam fumusrfed in cordc Dci. Nos iunius;
fei^ ilJmrdign .tione,non noftra di»nitatc.
V.^rus tmor ^^ PoTf 6 tfinor Dorrttni,cuius teftimonium parfim defcrtur
^utern fxg;fni fandis omnibui, & qui aHas initium 'apicntia» , alias fapienria
ho ['i-nfv. troo.- ipfanunrupa-ur, tametii vnuseft, gemmo tamen ex fcnfu e-
ft^^f.ciMmfclt^ njanat. Habet enim in le Deus Patrii reuereaciam, & Domin»,
patr^ ['iZure' ^^''*'' *^^'' i''»^'-^ ^^*^ voletcolerc , & obedientcm illi filium fe
ThT. p winum pf-^ftsre & obfeqiientt-m fcruum itudcbit. Obedicntiam quar
t-n^e e' dott iibi vt Parri redditur, DomiKUs per Prophec-im honore vocar:
mnr. obfequ^um quod vtDomino . xh betur.cmiorciiit.FiIiusfinquit)
Pl.iii. 10. iv.norac p.Ttrem.S: (er; us dommum. Sitgo Patcr.vbi honor?
i»roii'i iZi:. S!D-.minus,vbi tim r^Vtcunqjc autem dtlb^guicvides vt co-
Jioh 8 ^f. fundatvrrunrjuefituui.Timorereo Domini^/irr.obisreueren-
^aU.j.y. tia honore il'o & timore inijCLa.Necmirum fi vtrunoueafFcdu
idcm animusrcc piat. nam qui ^ccum repurat quals ficnc bis
P^irer Deusjfacjs habet cau x , eciam nulli fior inferi, cur eius
ofFsn/ioncm qualiber raorre '<rauiusperhorrerc.it. Sed ct?ani
("cjuie eftad peccandi Iicent>;m carris noftrr lafciuia^quo cain
modisoronibuscohibeamus, arrjpicnda fimul eft hxc co£;ita-
tio: Dofpino, fub cuiu&potcftciredeginTJs.efleabominarioai
omne*n iniquirateni:cuius vlfionem non euadent qui flagitia-
se vfue^do eius iram aduerfum le prouocirint.
0. „,. ,. 17 Quod aur^m loannes dicit, timorcm noneflein charf-
tiohannis ^- tatCjfed pe' fec^amrharitarcm cxpeliere f irastimor*:fm,quonia.
p/oii. timor poenamhabcc, nihilifti^i repugnar.Dc rcrrorc enim in-
I o.p 4.K. ctedul;rafis ifquitur, a quo longe difFsrtiftcfideliumrimor.
tiej^(,t,fi» ,j.cr 'jsTf q^,^ ^>njm Deum rimen; impj.qubd in ciu< •ftcnfionem in-
utnR^rtie t.. ,„,,^,.pv^^papjm. ffqij((^f.mi,„pune id pofl^nr.-fcd quia vindi-
jtrtiiiis, ^^ pot.-nra efte arnucMm fciunr,id aud tum irae eiusjiorrore
c6cutiu!;*ur, Ac iia quoqjficcimetjquiafibi immiriCrearbitra-
tur,qu-a .^: gufis .uonK-ntis expvdanr dum ?n raput ^uumcor-
ruar Fidts autem(vt-d'(ftumeft) &oftVn'am plufquampoenam
dmeiirtjhec timo£epcca2pcituibancur,acIicei;uicibus fuis im-
■ ■ pcndeic
DE MODO PhRC.CHRISTI GRAT. 1$$
penderetrred cautiores redduntur ne ipCnm accecfant.SfcApo- EyheC.$6
llolus,dum fidelesalloquitur, NoIitefaIIi,inc)uir: propter hoc CoIoiT. 5 <^-
venit irit Dei in filios difhdentiis.Non minatur in ipfos defcen-
furam:(cd admonet,vt inipiis ob ca q'a? recenfuerat flagitia i-
ram Domini prxparatam cogitcnt : nt & ip/i eam cxperiri Ve-
linr.CVanqj^m raro contmgitvtf-iisSc /iinplicibus minisex-
pergefianr rcprob? : quin potius jam fua duritie tardi hcbefeii,
quoties verbis fuhninat Deus e c:Elo,ad conrumaciani 'e < bdu-
ranr:!ed nianu eius pereuf(],cin)ere^velint nolint,coguntur. Ti-
morcBi hunc vilgo feruilena vocant,& ingcnuo voluntarioqnc
opponunf^quifiliosdecec. Ai/jmed;am fpeciem fubciliterin-
ttiferunr:c]uia feruilis !i!e & coadus aftc-this aninios interduni
fub-git vtad riinorem Dei fpontcaccedanr. ^'■/■i.'*/a/(?. /j-
2 8 lam in diuin?» bcneuolentia, quam refpiccre dicitur fi- cHndo definino'
dGs,inteliigimusfalutii;ac vit:r^tern3e polTeffioneni cbtineri. msmerjjrofcu.
Nam C\ Dco propiti^o, i.ihil boni At^^t potcft; nbu??dcn' bis iMseorfiderano
fufficit ad falutis ccrtitudincm,vbi Ci\x diledioms ipfe nos cer- '^^'^/'J'"^'''l\
tiores facit.Oftendatfac.em fu..'m,iaquitPropheca, & falai e- ^ceTuvu-irJ L
rinws. Vnde hanc falwtis noftrs fummam iiituunt ScripcUra?, .-iei.tertiumex'
quod abolitis inimicitiisomnibus in gratiam nos recepic Q^io r;.t,t,ncfec^uod'
fc\ii(.Qt innuunt,Deo nobisrecociliato, nihil manere per.' u!i/''-^ dt,:ii,rje^
quin omnianobis bene fcccedant. Q^are fides,diIe'ftione Dtify-y diuxua
appreheiafa,prom:ffioncs habet vicje pr.rfcntis & Uz\ii:E., foli- tu^m!^^' . "*
diixjc]ue bonorum o(nnium fecuritatem:fcd qualise vcrboper pcg^; ^.g ,-
cipi poteft. Neque cnim vita; liuius auc Iongiiudinem,aut ho- Ephe.2.14.
norcm^aucopesiibicercb fidespromictit: (quado nihil horuin
nobis eile conftitutum voIuicDominusjfed hac certitudine c6-
tentaethvccunque nosmuha deficiantquje ad vit^huius fub-
/idiion) pettinentjDeum ramennunqua dcfuturum. Pr^ecipua
•autemeiusfecuritas in futurse vic-Bexptdutione refidet , qua:.
extradubiu per Dci verbw pofit.aicft. Quc^cunqi tamen in rer-
ramifcri^&caiamitates eos mancant quosfuadilc<5tione c6- ,, ,,
plcxus eft Deus , impedire nequeunrquin eiusbcneuolentia,'^*" '.''^*-^'';''
piena fitfoelicitas. Proindcjquum fummam bcatitudmis velre- /,,^,y^f.
mus exprimere,Deigratiam pofu?mus ; equa fcaturigJnevni- pf ^j 4.
uerf^E bonorum fpecies nobis profluunt. Atque id paffim ob- C:np,r».itio cx
feruare in Scripturis licet,nos ad Domini charitatem reuociri ^'"■"^* cr
quoties non de rserni modo faiute, fed quolibet bono noftpo ^''"''''
agitur. Qi7arationeDauidc3nit,diuinambonitarem,dumia
pjo corde fentitur,vita ipfa cfle fuauiorem & optabilio; e. De •
nique, /i nobis afflamt omnia pro voto, de amore autem Dei
vel odio incitrti /imus, malcdidaerit ac proinde mifera nofti a
foelicitas. Quod fi afi^algeat paterna Dei facies.ipf^ quoqi mi-
feriae bcatae erunr, quia vertentur fn falutis adiumenta. Sicuti ^ ^
l^aulu&rcs omccs aduerfas accumalansj gloriatur tamen , ^qk^ ^ ' ^^'
Bb. iiij.
^ A P. lU 1 N s T I T V T I o N 1 s H B. 1 1 f.
illasnos abamore Deinon difiungi: &inrus precationibuc
fem pcr iRcipit a Dcrgratia,vnde manat omn is profperitas. Si-
PXsj-^. militerDtuiJcuns^lsterroribuSjqui nos tiirbanr, oppi^nitfo- '
Jum Dei fauorcm. Si ambu'auero ih medio vmbr^B inortis(in-
<}uic_)nontimebo niala:G|uoniam tu iv^ecjmes.Etfencimusfeiri
|>er animos noftros vacillare, ni/i Dei gracia conteiitii pacem
fi.iam in tz tjuaerunt, & pcnitusinfixum habent quod dicuur ia
P/!j3 13. Pfalmo, Beacus poputus cuius lehoua eft Deus , & gens quam .
elegit in haerediraredi fibi.
\Quartumi me- ^^ Fidei fundamentuna ficJmus c;rfltuiram promiftioiicm,
i,rum dtfinitio- quod iu ipfi proprie fidcs confiftat.Tameffi enimDeum per o-
vij gratuita mnia veracem cffe ft:atuar,liueiubeat,fiueprohibeac: fiuc pro-.
promiffio, mitrat,fiuefn!netur:iufraenam eius obedienter cxcipist,inter-
<^ua efi fijeifa* j_^3 obfcruet, ad minas animaduerrat: proprie camen a pro-
miffiona iiicip'it,in ipfa conftat^in ipfam definit.Vifam enim in
peo qua^rrc, qu2e nonin mandatis, aut poenarum edidis, ftd
mjfe'.icordia?promiffi©nerepericur:caejjn6nifigratuita:qtio-
niam condirionalis qua ad opera nofitia remit£imur,non aliter
l^tie. vitam promittir, quam fi perfpiciamas eflc in nobis fita. Ergo>
rififidem tre.Tjereac vacillarevoliimtjs, illamfalucispromif-
fione fulciamus oportet:qu^ a Domino vltro acliberaliter,po-
tiufqs miferis noftrs? quim. dignitatis refpedlu ofFeratur.Qua-
Confirmatto. rc Apoftoluslioc Euangclio feftimoniumdeferrjqaod fic vcr-
bDmfidei;Legis tum pra'cepris,tura promiffionib. adimit:qua-
do nihil eft quod fidem ftabilire qucat, nifiliberalisilla lcga-
rio qua fibi Deus mundum reconciliat. Inds &apud eundem'
^ otn.i.j.&itf crebra fidei & Euangelij corrclnrio, duro Euangelij miniftcriu.
2.Cor,j,i8. ^^' commifilim docctin fidci obcdienriam: illud efrc vircurem
Dei^in falutem omni credentKin illo reuelari Dei iuftitiam ex
fide in fidem.Nec miram.fiqurdem,quumEuangeliu fit recon-
cil!ationisminifterium,nuIIum aliud fatisfirnium diuinae erga
nos beneuolenti£ teftimonium extac, cuius agnitionem ftdes
rcquirit. Q^iumergo fiderti gracnirxpremiffioni innici opor-
tere dicimus, non negamus quin Dei vcrbiiomni ex parteam-
pIcdantLir & fufcipianr fidcles fed mifericordi^ promiffionem
ftdei in proprium fcopum deftinamus. Quemadmodum iudice
PfS^.j.&ioj. &vlioremfcelerum Deum debcnt quidem agnofcere fideles,^
8.& 145.8. ^ ramcn m eius clemcnriam proprie infucntur : quando talis
conficlerandusillisdekribirur qui beneuoIusfit& mifericors,
procul 'ra,mu?tusbontfate,f]iauisvniuerfis,fuperoniniaopera
Vecindtfcgui' fug mifericordiam fuam efijndens.
turfidem lace- ^^ -^^^ ^^^^ Pighij auc fimilium canum iatratus moror, dum
lu^taJpronJfi bancreftndioncm exagitanc, quafi fidem lacerando, fruftum
fionervm Eua^ voum arripiat.Fateor,vt iam dixi,^gencraIefideiobicdu(vtlo-
itito sfincrtt. «juuntur^efle Del vcritatcm:fiue tttnicmxXiut fpe faciac grati^.
QtratQ
DE MODO PERCIP. CHRISTI G R A T- 197
Quarc Apoftolusfidci hoc adfcribir, quod Noe piundi interr-
tu.n, quum nondam vidcbaLurjciniuf.rir. Si timor imminentis
poenx, fi.icifuitopus, non debentminse abeiusdefinitionc ex-
ciudi. Hocquidti veruin elKled nos inmicritograuantcalunia-
tOM^s,ac fi negar^,mus,fidcm habererefpe^ftum ad omncs vcrbi
Dc?partcs,Tantum cnim indica-^e h^cduo volumus,nunquam
fdlicct iplamconfifl:erp,denccadgiatu:tam promiilionc per-
uenent; : dcnuit: npn al ter no^ periffam c-nciliiri Deo, nifi
quia n .>s Chnllo corular.Vcrunque no^»ru dignu.Fidem qux- -nati».
rimus qu^ Dei filios a rcprob'sdifcernat,&fideks ab jncredu-
Ik. Siquis Deum & ii.i^epr^ec.pere quicqti'dpr?ecipit&vere
minaii tr.-dar,an projterea fidelisrocabitur? Nihilminus.Fir- cortlujia alia
mus ergo fidei timis non erit^nifi in Oei mifericordia fiftatur. rati'-»* conjir-
lam (]uorfjmde fide difputamus^nonne vt teneamus viam fa- '»'«'''•
Iuc!s?Qn.'>modo aurem fides faluifica ni/i quaten^ nos in Chri-
IticorpasinfentPNihilergoabrurdi fiindefinicioneprscipuu
eius effcdum iea vrg€mus,& loco differenti^ fubiicimus ^cnc-
ri notamillamquaf fide'es abincredulis fcparar. Den?q; nihil
l-.ubenc in hac doiftrma maleu oh' quod carpant quii Faulu no- Rom.io.8.
bifcum inuoluatin eandem ftepreheufionera, qui Euangeiium
proprie appell.it fidei fermonem.
?i Hinc vero rarfumcolligimusqu-odante cxpofitum {mx,VebHrKDei,efi
nonminjsverboopushabere^fidemquamfruftumviuaradice^'^^'/»'''^'"*^?'
arbf?ris;qma non alij.tel^e Dauide,fperare inDeo poflrunr,nifi ^2f«*'{^^^''"
quinoueruntHomeneius. Ha?cautemcognitio ex cuiufquei- ^^^^^^^^ ^
niaginarionenon eft: {Qii quatenosDeusipfc fLixbonitatiste- rnifincordiam
ftis eit.Q^od idem Propheta alibi confirmat, Salus tua fecun- nolK tefiatur.
cum eioquium tuum^ Item, Speraui in verbo tuo, faluum me I^fal.j.is.
fic.Vbi norandaeftfidei ad verbum rcIauio,deindefalutis co- Pf^l-»'9'^{'
fcquentia. Neque tamen interea potentiam Dei excludimus,
cuius intuiru ntfi fe fides fuftentet,nunquam Deo tribuet fuum
honorcm. Viderur Paulus frigidum qaidda aut vulgare refer- Roin.4 21.
se de Abrahamrquod crediderit,Deum,qui benediftum femen x.Tim.i.ii.
ei promiferat,potentem cfle.Item alibi de feipfo,Scio cui cre-
diderim, & certus fum quod potens fit depofitum meu feruare
in diem illum.Verum fi quifquc fecum expendat quot identide ^ofe„fu/idet
dubitationes de virtute Dei obrepant , fatis agnofcet qui eam pjortttfi poter-,
magnifaciunt vt digna cft , non paruo:. fecifte progreffus in fi- t.Am DeireJ^i'
dc. Fatcbimur omnes Dcum pofle quif quid vult:fed dum nos "h
meto confternat& horrore attonitos reddit tpinima quseque
tentaciojhiacpalam eftnosderogarepotentia?Deicai prsefe-
rimusqu2econ;raeius promiffionesminaturSatan. Hscratio
cft cur lefaias, dum falutis certitudincm vultimprimcre cor-
dibus pop^Ii, tam magnifice deimmenfaDet virtutedifltrac. ufAidTjarijli)-
Vide£ur f£pt,>bi feimeneQi c^torfus eft de fpc venig & jt coci- n ad Dn p o-
« A ». II. I N $ T T T V T I O N I S L I ». 1 I T.
tenriAmimue- ^^^^^'^"'^^^l-ia 4ligredi,& V3gari per logas & fupcruacuas ambs^
dampos inu.i- %^^ commemoris quam mirabiiiter Deus c^li & tcrjsemAchi»*
t4»;f^*Ar^/ifrf^ nam cum loto nacura; ordine gubernet. nihfl ramen eftquod
i^r, non circunrtanriaz-pr^lenti feruiatiquia nifi vircus Dei.quapo-
teli omnia,oculis H.oftris occurratj verbum anres mjlignc ad-
mittent,vei non ze-ftimsbuntiufto pretio. Adde quod effedua-
lis potentia hk notaeur:q,ui3 pieras,vt aiibi vifum fuit,Dei po-
.tetiam femper ad vJura Si opus accommodatiprselcrtim opers
Dei fibi proponic qiiibus fe patre eile teftatus eft. Hinc iila ta-
crebra in Scripturis redemptionis memoriajex q-ua difccrc p&*
. ^ teranr Ifiaeiij^s^Deum.quifenielaurhor fueratfjlutis, icterniE
lili^ "^'^ ^' foreeius euftodem. Suoedamexcmplonosadmcnet DauicJ^
qiie prmatim /rngulis beneficia conruiit Deas,ad conSrijiario-
siem B.d£i eiusin pofteium valer^:imo vbi deferuifrenos vide-
tur, fenius noftros longius extendere conuenit vt verufta eius
beneficia nos erigat,ficuti alioPraLmOjdicitur^Memor tVi die-
^fMp^. lum antiquorum.raeditatus ium m cund-is operJt>,tuis,&c.Ite,
^^'77'^i' Recerdabor operumDomini,& mirabibum cius abmirio.Sed
quia iine verbo euanidum eft quicquid concepimus-de potcn-
tia Dd & opetib*.non t^raere aftenmus nullAm efte fidem do-
fli'c gratie fu^ reftimonio pr^elucoac Deus, Pofles hic nme mo-
^' cmenium ^cd qUcieftiojquid de Sara & Rcbecca fentiendum i\z, quaruai
^e tranfgredir' vfraque fidei zelc(vt videtur)impulfa,extra verbi fines egrefta.
^eirT^ld^- ^' ^'^•^^^'^ quiun arderet defideno prom!{]"ig fobolis.anciilam fui
i^nsi '-jT^~ ^^J^^t^oluppofuit.QuiD multismodispeccAueritncgandu non
metM ;„ -£,,,- efttj<;d isoc vitiuR>.9unc2t?ingo,qu6d zclo ibo abrepca fe intia
<^'f^ied ixvpei^ verbiDci mcsas no-aconcintjiit. Certum Eamen.ei^,defidcriunft
'^^ w SarAw^ jllud a fide prtifc(ftum efte. Rebeeca ortculo certior hdcz de e-
lUa*'^^ C^ ie<aione fili,» fui Iacub,cius benedidionem malo.irtir.cio pro-
QtnTet curar. raaritum fivtim grati;r Dei teftem ae mimftrum decipir-
Ceaa/.o^c^ filium futim cogie mennrivariis fraudibus&impofturis corril-
pit Dei veritatem. Deniq^e ludibrio exponens illius promii-
iiofiem,quantum in fe eft eam aboltr.Neque tsmcn hoc opus^
quamlibet vitiafum & reprehenfione dignun^,fide vacuum fuic
quia fuperare multa- o^cndieula r.<£ce-3e fait vr tantopere ap-
peterec quodfine rpeterrcnxvtiiitatis ingentibusmoieftiis&
pericuiis refertrumerat.Sifuti fandum Vacriarcham Ifaic nsori
omnino iiAt priuabimus.co quod admonitus eodcm ortcultfc
ds honoie ad minorem l^iium traniftta>noB definic tame pro-
^'Z",-^ ,^''' pcnfu3 effe in primoeciTfitum fuum Efau. Doceac certehas-c e-
r,atyno--i cxi • x^^^f^^pl^^errores fsepe rrclci elie permixtos:(ic tamen vt primatiij
^K/.'.^ femper teiieac iirla, vbi vcra eft.Sicuti enim Rebecca? particu-
lariserroxnon irritambenedi^ftioniseiifedkjm reddidic,ficne-
quefidem,qu3Ege«eraliter dominata €ilineiusanimo,princi-
piiuuq,ue & caufa fuit ilUus.aftionis, In eo niliilomiRas prodi-
DE MODO P£R€rP. CHRISTI GRAT. tj^
Jit Rcbecca quam lubricus fic humanse mejicis fiexui limul stc
vehancillumribipermiccit.EcfiaucGmdcfedvis&imbecilliias
iiJem obrcurac , non tamen excinguic : interim nos admonct ^dmonttAMifj
quam roiicice pcndere oporteac ex ore Dei:& fimul confirmat ^/''^'^'[^'".^
quod docuimus,fidejjn nifi vcrbo fufFultam effluere:ficuti SiSa- ^J^^J,^ ""^"
rx& liaac&Kebeccreuanuiflenranimiinobliquisriilsdefle-
xionibusj nifi arcanoDeifrxnoin verbi obedientia teteniicf-
lcnt.
ji Rurfum non finc caufa in Chrifto promifiioncs omnes f^'"";^ "^"
concludimus : quando & ems agnitione totum Euangeliu<m A- ^^ j^ chnllo
poftolusconciudit , & alibi docet , q^iocquoc runtDeipro-^y,„„y;;o^„ o„
inif/ioncs , in iplo eire etiam & Amen. Cuius rei i\\ prornptu mriaindudi.
cit ratio. Siquid enim policetur Deus, eo beneuoletiam fuani oLtat». ».
teflacur : vrnulJa fit eius promifilo quarnon litdiledi^nis te- '^^o^^fi^*
Itimoniuro. Nec refcrt quod ingentibus atque afHduis diuinae ^ Q^j\i,
iargirans beneficiis t\\im impi; curaulantur,e6 grauiori iudicio j.coi.i.it».
fe/e in(^uus.t. Qi^um enim ea fibi e Domini mana proucnire
ncc cogitent, dcc agnofcant , aur fiquando agnofcar^t, eius ta-
mcn bonititem nequaquam apud fe rcputencno poflunt inde
magis Jc eius mtfericordia edoccri quam brurse pccudes , qu5e
pro conditionis fucE modo , cundem Jiberaliratisfru(ftum reci-
piunt,neqj tame profpiciiit.Nihilo magis obftat qubd dcftina- Ob.e^io.t,
cas plcranqj (Ibi promifiiones refpuendo.vltione hzc occafio-
ne maiore fibi acccrfunt.Quarquam cnim tum ie demum pro- '^ea>ortjto.
fert proitiifiionu efiicacfa vbi fide apud nos iaucnerunt:vis ta-
ir.cn ac proprietas earumnoflra infidclitatcaut ingratitudine
nunquam cxtirguit)r. Ergo qoum Dominus iuis promiffioni-
bus,non ad percipiendus raodo iux benignttatis frudus,fed c-
Tiam cogitaodoshoDi«!nem inuiter,fuam illi diledlioncm iimui
%Ieclarar. Vnde huc rcdeundum tft, promif/ionem quamlibcr,
clfe diuinse erga nos diifdionis ceftiftcacioncm. Atqui extra Matt. j.JT-^
concroucriiam eft.ueminem a Deo cxtra Chriftum diligi. llie 17.5.
cft Fiiius diicdus in quo rc/idct & acquiefcr amor Patris,& ad
nos deinde ab eo fcdifFundic '• ficutdocet Paulus nos gratiam
adf ptos ciTe in diledo.Ipio igitur intercedcate,ad nos deriuc- Ephe.j.5.
cur ac pcrueniatoportec. Pioindc Apolioiusalibipaccm no- Epi^c»****'
ftram ipfuoj vocac , aiibi feu vincuium proponic, quo paccrna
picraceDcusnobifcum deuinciatur. Confequitur , in iilum j^om.S.j.
coniiciendos efleoculos, quotics vlIapromifiTo nobisofter- Qbit^to.yab i-;
rur ntcabfurde a Pauio doceri : in ipfo coofirnuri & ad- x«rr.pliS'
impleri quaecunquefuntDcjpromiflioncs. Repugnat exepla ^^^'^1-^1^'
qu.rdam:ncqtte etjira Naaman Svrum,quum de modo riicco- ^^"rltnelii
lcndiDcncircitarerupexProphcta , dc IVIcdiarore edoaura £„„„;;,, ^«'«w
fuiflecrcdibile eftdaudatur tamcn ciuspietas. Corneliush©- exptndens.
mo gentilis & Romanus vix cencicpotuit quodnonomni- AiS.io.}»'
CA?. I r. IKSTI T VTIOKIS L!5 Ith
bus Judxls cognitum erat,& quidem obfcure: eleemofyrrx ts-
a. Ree. 5. 17. "^^" ^^"^ ^ precesgrate fueruc Deo:Si {acnficiaNaafn:ai,?ro-
18.19. ' ' P^^f^erefponfopEobataj^cjuodneucer pocuttGOfvfequimnifidc.
'^(^.8,27. Similis eunuchi ratio ad quem delatus eft Philippus^qui nifi fi-
de ahqua pr^riitus non fump/iifct long! ac difhcihs icineris la-
Ad.S.jf;. Uorem & fumptus adoran^I^ caufa. Videmus camcn vt interro-
gatusa Philippo fa2;m deMediaroreinfcitiam prodat. Equide
fateor aliqua ex parce imph'citam fuific eoflrum /idenijnon mo-
do quoad Chriiii perfonam/ed quoad virtute Sc munus a Pa-
trc iniudum. Intcret certum eft,principiis- fuilTe mibutos Qu^e
guftumaliquemChrifti,h'cetteaue,darcnt.Neq'Jc hoc nouun^
videri debctrquia neqjeunuchus ex longinqua regione ad Deu'
jncognitumproperaflet Ier©'foIymami& Coj-nelius,Iudaicam
rcligionem fcmel amp!exus,tantiatemporisnon rranfegit quin,
rudimcntis ver^ dodrm^airuefceret.Qo^od ad Naama^ fpedac,
iiimis abfordum fuiflct quum de rebusminutiseiprc^EcipcreK
Elifeusjtacuifle de prscipuo capitc.Quanuis ergo obfcuia ii>
ter ipfos effet Chrifti cognitio, nallam tamen fuiife eonfcnta-
ncum noH eftiquia legis facrificiis fe exerceb.inc , qua? a fine i-
pfo,hGCcft,Chrifto difcerni opoxtuit ab AdultcrinisGenttun^
facrificiis.
Sexthm<^t>U ?3 Atquehaicquidem nudaexternaque v.erbiDeidcmon-
timum fftem- ftratio sbunde ad fidcm facicndam {ufficere deb^ebar.nii^ cxei-
hrtm.fides ticn jgj peruicaciiquc ntfftra impediret. Vcrum(qu^ mentis noftr^.
'^««mpersT ^^ vsnitatcm eftpropenfio ) Dei veritari nunquam adh^rere
ritum SanftS P^teftrqu:^ hebctudo eftjad eius lucc \'etr per cecutit. Proinde,
reuaUtHrmen-fincSpirnusf^nd] iIluminationc,veib.o nilaii agitur.Vndecticl.
tibui fip^ru <!:<r liquet fidemhumana incelligencia multo fuperiorem eftc.Ncc
«ordibus 9hft^ fjt[s fuerit metcm efle Dei Spiritu i4!L,minatam,nifi & eiu^ vir-
griatur. ^^^^^ ^^^ obfirmctur ac fulcarur. In quo lota tcrra fclioiafticw
aberrant , qoi in ftdei C0inlider;uio^ne nudum ac limpheem ejc
notitia aflenfum asrripiucprs^terita cordis fiducia & feeuritate.
Bipartitum ef{ ^^&° finguiarc Dei dsonum vtroquemodo eft fidcs , 5c quoc?
hoememhum. mcns hcminis ac deguftanda^m Deiveritatem purgatur , &:
I. Primttm *. quod animus.in ca ftabilictur.Neq; enim fidei cantuminchoa-
»i*n mgKS ho- toreftfpiritcis, fedpergraduseamaugec, doneceanos inre-
rnmuadgiijia- ajaum cxkfteperducat. Egregium, inqwit Paulus, depofituni
''tAte-m 'lur"' feruato^per Spiritum fandum qui habitac in nobis.Quomodo
JiuK '^'^" autcm Spiritum ex auditu fidsidonari tr.idat Paul^i aullo.rtc-
i.Tim.i.j4, gotio expedirc licer. Si vnum duntaxat eflet Spiritus donum,.
Galat.5 5. abfurde Spiritum eftedum fidei dixiffec , qui author eft & cau-
3. i?W* ani- fj; fetJ quum dona prxdicet quibus ornat Deus Ecclefiam fua*
Sr ''*'f^" ^ P^^ ^^^^ incrementaad perfedionem deducic , non mirum
%va«J i\v^v- ^^ ^ ^^ ^^^^ afcribac,qu2B adea reeipienda nos comparat. Ha-
rnte^ *" betur id quidem paradoxocacon,qui!m dicitur, nemmeni, ni(a
ctni
OB MCDO PIRCIP. CHRISTI GrAT. 19 »
cjii donacum fit , poflTe in Chriftum credere : (ed ideo pardin
quodaon animaduertunt vel quam recondita /it ac fublimis
cselcftis fapienti^ , vei quantafit in pertipicndis Deimyfteriis
humana h^betudo , p<irtim quod ad firmam illam ftabilemquc
cordisconftantiam, hoceft,prxcipuam€dcipartcra, noarc-
fpiciunt. ^ . j
54 Atqui fi humanae voluntatis(vt Paulus concionatur^ne- J''/"^ ^^-
mo eft teftis nifi fpidtus hominis qui in iplo eft,diuina: volun- ^^l^J^^^^J^^
catisquicertuserier homo ? Et G. Dei veritasapudnosiniiSiXar.i.iu*
quoquc rfcbus vacillat quas oculo prajfenri iu cuenmr , qi?i fir-
ma ftabilifque foret, vbi Dominiis eo poUicetur quar nec ocu,
lus videt, uec ingenium capit ? Adeo aiitem hkconfternatuc
& deficir humana pfcTlpJc acia,vr primus in Dominifchola pro-
ficiendisjrados fic.abead^ficere. Name^.ceuobiedo velami- »,,„1, . ,^
ne, impedimur quom:nus atlequamar Dei myltcna , quse non Lus.io.h.
renelaocur nvfi parnulis. Neque eaim csro & fanguisreuelat, Matth.1^.17.
nec animialis homo pcrcipitea q-jse fimt SpJirirus. qum pocius *• Tefiimm^t
ftultitia eft illi Dei do(arina:quia fpiricualiter diiudieancaeft. ^^^P*"^''
NeceflariseergofuntSpiritus fan^ri fuppctise , velpotius vis*' °''*-*'*'
«iusfolahic vrget.Nemocfthommumquifcnfum Deinouc-Rorti.u.]*.
tir, autconfiliarius eiusfuerit: fed Spiritus omniafcrutatur,e-i.C«r.i.i4.
tiam profundaDci:per quem fit vt mentcm Chrifti teneamus.
Nemo poteftvenircad me ( iilquit) nifiPacer ,qui mifit me,^^**^*^*^*'
traxerit eum. Omnis ergo qtri audiuft a Patre,& didicitjvenit.
Non quod Patrem viderit quifquara , n>fi is qui eft a Dco mif-
fu^ Quemadmodam e^rgo nifi Spiritu Dei tradi,accedere ad
Chriftum nequaqu^m poflumus:ita vbi trahimur, mente &a-
nimo euchimnrftfpranoftrura'pforuminteUigentiam. Nam
ab eoilluftrata anima nouam quafi aciem fumic 3 quacsle-
ftia myfteriaoontcmpletur, quorumfplendore ante in feipfa
perftringebatur. Arque ita quidem Spintus fandilurcine irra- 1
diacus hominis incellcc^us : tum vcre dcmum ea qnasadrc-
gnum Dcipertincntguftarcincipit : anteaprorfusad cadeli-
banda fituus & infipidus.Qnamobrera Chriftus regni fui my-h^«<^p^^-'
fteria duobus difcipuiispra^clare ediflerens, nihiltamcn pro- ^'"^' *4»27.fc
ficit,donccfenfumiIlisapperit vtintelligantScripturas.Sice- loan.;^ iu
dodisdiuino eius ore ApoftolisSpiricus tamenvcritatismir-
tenduscft ,quiipfor'm3raencibuse3ndem inftilletdoftrinam
quam iuribus vfurpau^ant. Verbum quidem Dei infiar So- 4. Si^iUtuiine
lis cft omnibiis aft"ulgent!s quibus prsedicatur : fed nullo cum ^pp^Jtf^'
frudu inter ca?cos. Nos aotem naiura cxci fumus omncs hac In
parte .• proinde in mentcm penctrareneqtait , nifiinterio-
re illo magiftro SpiritupcrfuamilIuminationcmadicumfa-^*r**'^*^*^^'"
«iente. iTicTsci
^S Alibiquumclcnaturarcorrup^ionctraftandumfuitplc-
c A P. i !, t NsTiT vTr o N I s iiB. iir.
niusbflcndimus quam non finr idonci honiines ad crcdcndum,
2.Cor 4.15. Itaquc non fati^-abo lediores eadtm repetGndo.Sufficiac Sptri-
z.Thef.i.u. tum fidei vocari a PauJo fidem ipfam , qua donannir a Spiritu^,
nonautcm <juam naruraliterhabeamus. Ideo prccatur vt in
Theflalonicti^fibus irwplcac Dcus omne bGneplacitum fwum &
opus fidei in virtutc. Vbi fidem vocans opus Dei^ &ioco epi-
rheti infignienSjappofTtiue vocans bcneplacitum,n€gat cfle ex
proprio hominis mottJ.nctjtTC co contentus^adiungit, fpectme
!.Cor.i.4. ®^^^ vircatis diuin3e. Ad Corinthios,vbi fidem non pcndere ex
Apientia hominum dicit, (ed rund.itam eflein po-tentia Spiri-
tus, ?oquiturquidem dccxrernis miraculis: fed quiaad eorum
afpedum c^cuciunt reprobi cdmptehendiictiam intcrius ilhid
^ „, .fi^ilium^cuiusalibimeminit. Acqu6mapisintapra?eIaro do-
prAciatt tefti' «o iuam hberalitatem iliultrct DeU6,ftan omues co promjfcuc
ntonio. dignator; fcd fingulari priuilegio impertit quibus vuif. Cuius
Augu.de ver rei anrecitauimus teflimonia. quorumfidosinterprcs Augui^i-
bis Apoft. nusexc!amat,vcSeruat*)r doceretipfura qaoqiiccredcredoni
\ 6 4 ^^^j^^^ meriti , Ne no (ioquic) vemt ad me,aifi Patcr meu»
traxeritcum,& cul d/tum fuerit a Patre mco, Mirum ef^ quod
duoaudiunt:vnusc6tcmnit,airerafcendic. Q^iconremnitjim-
putet fibi.qui afcendi^.ncn arrogecflbi. Alio ioco, Q^arc vnx
^atum c(I:,non alteri? Nonmepigetdiccre, Hoccflprofundu
crucis.Deprofundo nefcio quo iudiciorumDci, qu^perfcru- ■
tari non pofTumaSjprocedit omnc quod poflumus.Quod pof-
fum^vidco: vnde po(rum,non vidco.-nrfiquiahaden -s video,
i Deo effc.Qj^are aucem illum,& non illum?multumeft ad me
abyflus eft: profunducrucis. Admira'ione excla-marep jfluni
non diff>utatione monf^rare. Huc red»t fumma, Chriftum,vbi
nosinfidemilluminacSpiritusfui virrute , iimwl infcfcrein
corpus fuum , vt fiamus bonorum omnium partici-
pcs.
P$Jteriiyisme- ^6 Rcftat dcindc vt quod mens haufit , in cor ipfum frani^
6rt exflic*n»t ftrndatur. «equecnim fim fummocerebro voIutaturDei ver-
(uuis conf^mA-- buni,fidepercf ptum eft: fcd vi iw imo corde radices egit, vtad
1:o dedudtuy a r n.- a t^ \ t ■ 1 • -
priort, taquam luftji^endas rcpcllendalquc omne^ tentarionum machmas m-
a mimre ad "i<5tum fic propugnaculum. Quod ft vcram mentis intelligei»-
mamf. liam^eius illuminarionem efl> vcrifm eft: in tali cordisconfir-
mationc muito euidetitius eius virtus apparec : quo fcilicet &
m.iior eft cordis diffidentia quam mearis carcitas,^^ animum fc'
curirarc inftrui quam mcntcm cognitione imbui difficilius eft.
o^ hJctMufdm Proinde Spiritus figilli vicc fungitur.iid cas ipfas pr^miffioitts
ifriuisS.diii' in cordibus noftrjs obfignandas , quaium cfertimdinem prius
turfigtUumitir. tncntibus imprcflTc:atquc ad confirmandas &conftituedas ar-
*'7omii!li!^''' rhae locum :enct. Poftquam credidift-sfinquit Ap«ftt»lu$)ob^
«phef^X" ^gn^tieftisSpiritu promif/tonis fanfto , qui cftarrhabo ha?-
■ ■ ' r^diwtis
DE MOOO PERCIP. CHRlSTX GRAT. 200>
retlitatis noftrse. Vides vt Spiritu, vciut /igiiro» corda fideliiirn
jnrculj>i doceac? vt hac ratione appellei proinifiSonis Spiiirti,
<imz rarum apud nos Euangclium ficit ? Similitcr ad Corin- 2.Cor.»,ii.
thios, Qui vnxit nos Deus(a)t)<iui & fignauic nos,& dedit ar- ^''^^•^ -^
rlian^ Spiritusincordibus noftris.Ecalibi,qaumde fiduciaau-
daciaque fperandi loquitur , cius fundamentumfacic Spintus
arrham.
57 Ncqaeverooblitusfnniquodantedixij&cuiusiDejijoriaff^ T.^ma>. ^-
aHidue renouat cxpcrientia.fidem fcilicei vanisdubitarioaib*^'^"'*'*'" '^»'^"'-
impeUi,vtrar6 fedatie /incpiorum menccs,falteainon (eroper '""''''^"''* "&'-
fruanfur tranquiuo Itacu:lcd quibuicunque machinjs quaiian- »^yj.^J^ r^,^.
tur, vel cxipfo tenciiionumgjr-giteemetguncj velin llationc f^-teHt^'iom-t»
fua permanenc. Sectiritas quidem hxc fola fouec ac tuctur fide, ^"^gf* emtr-
vbi rtatuimus quod m P/aimo dicitur, Dominus procedio n o- S.''"^'& i-"fi/'.~
flra,auxiliun3intrlbulatrone:ideonontimebimust!uin coB.re- "'"* ^"^ ?^''"
fiiiicet terr^ & tranfilient montes m ctir maris.H.TC eriam fuA- praTlV*
«iflima quics aiibi cciebracur,Decubui,& fomnum cepi,-Sc fur- VLx^.t,.^!*
rexi : quia Dominui fufcepitme. Non quod a:quabili tcnorc
femper ad 'ictamhiiaritacemcompofitus fueritDauid.fed qua-
tcnus Dei grariampro modoftdei guflabat, gloriarurfe inrre-
pidedefpscere quicquid mecis pacem ioquiecarepoterat. ]dco - /j
Scriptara.dumad tademhorran vulc,quielcereiubet. Apud le- lefa.jo.i,,
faiam , h\ fpc & (ikntio erit fortitudo vcftra. In Pfalmo, Sfle FCsyj.
lehouai &: expe6ta illum. QM^ibus refpondec illud Apoftoli ad Heb.io.j^'.
Hebr^os.l^atientia opus eftj&c.
j8 Hmc iudicare Iicet quam peraiciofuiTJ fit fcholaflicum Oiiecf-of^hal^
illud dogma,nos degracia Dei erganos no alitf r f^atuere pof-fi*"'''*^ '*'^"-
ie quamex conieftura morali , prout fe vnufquifque non in- -^?^''^''''^-'-
dignum ea repurat. Equidem fiab operibus2efliBfaftdumfit7/f|^o^<>,
qu.tliter afledtus fir erga nos Dominus, id ne reaui qxiidem c6-
iedura pofTc nos affequi faceor : fed quum fimplici & gr.iruirx
promiffioni refpodere fidcs debear^nullus ambigendi locusre-
iinquitur. Nam quali^obfecrojfiducia ariuabimur, fi hac con-
dirionerariocinemur^Dcum eflenobisoropitiu,m.od6 ita vire
noftr^c puritas mereaturrSed quoniam his tiatlandis fuum lo" EccTc 9 s
cum deftinauimus,longius non proiequemur in pr^fens:quum ObteViem^-
praefertim abunde Iiqueat.lidei nihil effc magis xduersu quam '^«'•'^ deftnfio..
velconiecturam , vel aliud qui.dpiam dubitacioni affine. Ac '^^ BcdefiaBt
peffime huc detorquet Ecclefiuliic^s teitimonium. ouod idQn- y 'j'^'*«
tidem in orchabent^Nemo fcitvtrum odiodignus fican amo- ser \ 7nTil
re. Nam,vtprrcereamhuncIocuin in vulgariinterpretatio- aiciji^onis,^
ne mendojc rcddirum , latere camen vel pueros ipfos non oo- Serm. j.in o-
teftquid eiufmodiverbisfibi vel:cSalomo:ncmpe,fiquisap'5- ^^^'^^ Paichg
fenti rcruftatu ceiere vclit quosodio profequatur Deus.qnos ^"^"""j^'-; ""-^-
ainore copkctatur^euni frultra laborare ac nudo opcivepretio apenenu
CAP. II. iNf TXTVT lONlS 1 I B. lll.
torqueri: quum omnia paricer eiieniant iufto & impio, immo-
lanti vidimas & non immolanti. Vndc fecjuitia" , £>( um non
teftari perpctuo amorera fuum qu.bus omttiafuccedere pro-
fperefacit.-neque odium fuum in eos/cmper proicrc quos af-
fligit. Idque facit ad vanira;em humaid irgcnij arguendam;
quum in rebus fcitumaxime necelTariistanti licbetudme te-
lbid.3 9. ncatur. Quernadcnudum paulo ante fcripfcratjnon poffc di-
fcerniquiahominis animad.ffwratabanimapecadis^^uodco-
<Jem modo videtur inrerire.Siquis inde infcrre veiicjfbk coq-
iedura nici quam dc animorum immortalicdtefententia tene-
mus, annon mAnus mcrit® habeacur ? An igitur fani funt ifti
qui nullam efle gratia? Dei certitudmera colligunt , quo-
niam nulla ex carnali rerum prxrentiutn aJpedu comprehcBdi
pof/ic?
^Uernobie^iioy i9 Atquf temerarfa? prsefimpr^onis efle caufantur,indubi-
tey^erari^pra-tztmivolutzns diuina» notitiam fibi arrogare. Id quidemitlis
fnmfrtionueie- concedcrcm , /itantumnobisfumeremusvtingenij noftrite-
aos in chrtHo nuitati 'ubiicerc vtllemus incompreheniibilc Deiconfilium.
infimu'am. Scd vbi fimphcitcr cimi Pau'.o diciraiis, nosaccepiileno rpjritii
t.Cor.i.ii. 'lums mundijbed bpjritum qui ex Deo elt, quo docete iciam'^
qux a Deo donata funt nobis; qiiid cdntra obgannire pofrunr,
quin Spititum Dei cantumehose inccftan t ? Quod ft ab ipfo
profedam reuelationem velmcndacij, velincertitudints, vcl
ambiguitatis infimulare , horrendum eft facrilegiv.ra: ia afirc^-
inffatitin. renda certitudinc quid dehnquimus? Verum hoc qaoque non
vacaremagnatemeritate excJamant, quoddc ChriftiSpiritu
fie^enfia, /Jc audcmus gloriari. Quis credat t.mtum e[fe iftorum ftupo-
rem qui orbis magiftn habere voluntjvt in primis rehgionisc-
lenientis adeo turpiter imp;n?ant ? Mihi certe credtbile no ef-
Rom.S.!4. ^et .nifitcftarenturquxex-antcorum fcripra. Paulujeosde-
Jbidem i^.^ mum fihosDci effe pronuntiatquiciusSpiritu aguntur: hi a-
Krff9«/»o«i^co-oiproprio fpiritu,diuino autem vacuoseflevolunt qui/int filij
^'TTr>V i^ei.Ille Deum a nobis Patrem appellari docet. Spiritu talem
h teiiimoni\s v©cem dictante, qui (olus teltimonium reddere potelt fpjritui
/nunita. noftro quod filij Dei fumu^: hi tamctfi a Dei inuocationc non
arccnc , Spiritum ramen abftiahunt, cuius dudu rite inuocan-
Rom.8.11. dus erat.llle Chrifti feruos effe negat qui non agantur Spiritil
Chriftiihi Chriftianifmum crinfingunt Spiritu Chrifti non in-
digentem.llle nullam beata?refurre(Sionis fpem facicnifi Spi-
ritunv in nobis refidentem fentiam^s:hi fpem tali fenfu vacua
confingunt. Sed refpondebunt forfan, non fe inficiari quin illo
praeditoseffeoporteat j caterum modeftia; &hnmilitatisefle,
i.Cor.ij.j. non agnofcere.Qaid ergo fibivtiltquum iubetCorinthioste-
tare an fint in fid-e, femel probare an Chriftsm habeant, qucia
nifi quis in fe habicanrem 3gnpfcat,reprobuseft?Ex Spiritu au»
tcri
OE MOOOPBR.CIP. CHRlSTlGRAr- lOI
tem queiTi dcdit nobis, inquit ioar-nes, fcimus qiiod in nobis itemionnnu^'
mancc.Br quiJaliud quimChnlti promiiTiones ia. Jubium /e- ^'f-^^f-
uor.iiius.dum (eruiDci ar.e ii?fius Spiritu habcri volumus,qi.e ! 1° ^^"-J^*»
fiiper fuusomnes cffufurti.m fe denuntiauic? Quid^quod Spiri^
tui (ando iniurij (umus>qui tidein.cpuseiuspecuiiare, ab ipfo
leparamu^pHaecquum pnma lincpieraristyrocinia,mirerrimaE
cii cxcifiatis arrogantix uocaii Chriilimos qui Spiritus fjndi
pr;^rencia gloriari aufioc : nr.e qua gloriacionc Chrift.anifhms
ipfe non conlbc. Sed enim excmpio fuo declarant quim vere
<ifxencChri(bsS-^>iiicum fuum mundo incognicumefic.-ab ipijs
iii )66 asnuCci apud (juos maner. - ,
4C. Ac nc vno dun^axa:a(flo cuniculo, fideifirmirudinem ^'»''»«'^»>^»».
diruerecencenr, aiiuiideipi^m adonun.-ur:uemps^ eriamfi fe-/'^'-/"^'*'''^"'*'",
cundum prjefcncem iui^icise llauum, dc sracia Dei iudicium {a-*!'^Jj'*^. "^"
iwereliceac manereramen m (ulpenlohnalisperieueratise no-^„^„,.
citiam Egregia vero falutis (iducia nobis relmquitur,,ii ad prse-
Jens momcatum n.>se(le in gracia , conieitura niorali^ftima-
jiuis,qa'd in criftinum (ic fucurum ne(cimus. Lon^e aliter A- '' ''
poftoIusjCercOjinqiut.perfuarus fum, quod neque Angeli,nec ^.nonfiofx^
^ i[)rincipHus,nequc uiots, nc<^]uevita.neque pra^fencia, neqoe ^^o/o^ef/r^.
fucurad fi'nencnos a diledi )ne,qua nos Dominus in Chrifto hijianttafvlH-
complei!^;Lur.Euadcreconanruf fnuolafolucione, id habuifTc ^'<''
Apoftolumex fpeciali reuelacioneg.irrientes : fed prefiiusco-
ftringuntur quam vcefFagianc.S;quidem illic qu^ in communc
vniuerlis fidclibusex fide proueniancbona traftat,no qua* fpe- • ' " -
cialicer ipfeexpefiarur^Acquiid :m nos alibi noftra? imbeciili- ^/^' *^M^ii*
tam & inconftantiae ment'one dererrec.Qui bene ft^icfmquit) '/?"•*''•
•J J tr n ^~" n^ ^ -^ I.Cor. 10.11«
videac ne cadac. verum cft.-ac non rcrrore quo confternemur,
fcdquodiicamus nosfub poccncimanu Dei huiniiiare,.queid^
modum Petrus explicat.Deinde quam prxpofterum eft,ad pu* ,, pgj j ^
^umtcmporislimaarefidei cercitudinem cuius propriumeftj
fuperacishuius vit3p fpacns.ad tMturam immorcaliracem procc-
di?Qn,um ergo id graci::eDci fidcles acccptumferanr,qu6d Spi-
ricuciui ;lluminat:, C3e!cl^is vicarcocemplaci.oncperfidemfcu- ;<
tinfiir:jdGo proculabeft ab nrrog.uia calisglonario, vc.fiquem ^"^""* '"""*
conficeri pudec,eo excremam ingraticudinem prodac magisdi- ''"''"'**'
iiinam bonitatem maligine fupprimcndo,quam modeftiam aut
fubmiflionem re(kcur. :
41 Qj, -niam non aliunde melius aut mar^i.s perfpicue fidei Definitionfjidti
«acura declarari poiTc videbacur quam a promiflionis fubftan expUcata,oft«n!
ti3,qua veluc proprio fundameco (y: mticur, vt ea fubUca pro- ^ ''"■ «■'''" "•»
smus corruacjvel potius euanefcat: idco noftra,m definitioneui P*t"^re-fedri^
indarumpfimus, qusetamenab illa Apoftpli vcl definitione "^',^''7J,*t
vcldcicripuonejpotius,quam (use dirputaribni acccjnfnodar. f..^ oadit."
aiinimc aliena eii; vbi docctCile rcrum fperandaram {ubiiile- Hcfe.u.*.*
Cc. j.
CAP. ll. INSllTVTJONlS LIB. III.
ti.im,intIicemnonapparentfum.Nani pcrvWraff'»(quo voca-
bulo vncur) quafi fulcrumintelligit, cui piamensinnicatur &
incumbat. Acfi diceret fidem ipfam ccrtam quandam cfl*e at: fe-
curam pofleffioRem eorum quse nobis a DcoproniilTa fbnr.
nifi juis uanlraff/» pro fiducia aeciperc malit. quod non difpli-
ljl^^J'd%i- cet:c]uanquamiiludquodreceptiuse(tample6lor. Rurfum vt
tKmisfaidturi fignificaiet ad fupreouimvfquediem quo libri aperiuntur.fu-
ptionisexpUcc- blimiora ellejqiiaqu^renru noftro p€rcipi,aut oculisfpedari,
t*»- maniive conrrcctan polfint.caque non alitcrintcrim poffideri
a n( biSjquam (i captutn omwcm ingenij noftri excedamus , ac
fupra oinniaquie in mundorunt aciem noftram inrendamus,
nosdeniq; iploslupet^eraus : addiditfecuritarcm hanc poffide-
di^ede rerum qu3e m fpc. iacent,ide6que non videntur.Siquide
poTr,.?.i4. cuidenria,(v: Paulusfcribit)fpcs non cdiacc ca qu^ videmus
H,..Til.m ic fpcnimus. di.m vero nidicem^aut probationem j aur ( vt \xpe
h.u: 79.95.- redjid!!: AutHiftinus) coniuijdionem appcllat rerum nonpra?-
De i'.ecat. f^,., ,j^j^., . r q.^,-j^ Gr.rce eft ixtyv-c ) pcrinde loquitur acfi dicc-
ir)eri,& 1 tm. . ^. * a. y i r
\\ % Mp.ij ret euidcf.rirtm non apparencium rerum, viiionem earum quae
hon videntur,perrpicuicarem obfcurarum, pr^fenriam ab!en-
rii!ro,dcmonih-.<tionem occultarum. Myfteria Dei enim , cu-
i-;ifrjujui iunt quJead ialutem noftram pcrtmenf,in fe, fijaqi(vt
d.ctur) naturaceruinonpofilmr : verum ipfa in cius verbo
(lunrsxac inrucmur: cuius vcritas fic perfu.ifii cfie nobis debet,
vr pLO fsdo implcoquc habcndjm fit quicquid loquitur. Ad
lalcsn veiodiuine b.nitar.sguftum pcrcipiendum quomodo
fe at:o!Lic auimus^quin fimui ad rcdamandum Deum totusac-
ccnd-U';i?Vcre euim cognofci illa fuiiiiracis affluentia non po-
teft^quam [>cus tin cntibus fc rccondidit, vt non fimul vehe-
men-cr.-ifhciat, Quemautem fciv.el aftVcir,pcnicus ad fc rjpit
& el-r rt.Proinoe mirum non cft 9i peruerfum cor & obliquum
j;uciu.i- fubit hic aftcdus:quo in ca?Iu ipfum tradudi,ad rec5di-
tifiTmos Hci chcfauro.s admittiturv, & ad Dcratiffima regni cius
sdyca.q .:«• profan;Miimpuricordis jn^^reftunoiidecet. Quod
^( ''^'l^-^^ Ciiun cradunc Schoiaftici , chariracem fidc ac fpc priorem efip,
I^Vw?'-'/'!/^ merum eiidelir.imcncum: quindoquideni fola cftfidcsqu^in
/^jV,.-c-,'/'/;;y-nob!Scharita:cm"prunum gcnerar. Qu-mco reetms Jiernar-
'nm jf:c:lc:n- (|,,s ; Teilinioni!Un,inqLiir, conicienn>,quod p'orum gloriam
^""''- . vocaiPuuhi., incribusconfirtcrecredo. Neccfleenim primo
^r"'^j"^-.'''oinniumcli , crcdsrequod remi!fi.^nem peccacorum habere
& ^piur '^" noa po'fis mfi periiidulgenciam Dei: deinde quod nihjl pror-
S rn; I inAn- fu l.abcrG q je.!s /ipcris b^ni nifi & hoc dederic ipfe: poftrC"
n nii.it onc. moquo.I vicam .^^cern.im nulifs poces operibuspromercri.niil
;, Cvr.iii. o r.,ris dcrnr & " Ua.Paulo poft fubiicir, hxc n 6 fufficcre,red cflc
quodda Fiieiiaicirr. quiacrededo peccata no pofle rcmitti ni(i
aDeo, fimul tcnercoporreatremifira nobis eflc donecetiam
Spiriw?
DE MODO P E R C. cH X. IsT I O R A T. «02
Spiritus fanfti teftimoHio perfuafi /iinusralute nobis eflfcrcpo-
iiram:c]uii Deus peccata condonat.metita ipfcdonat , & prse-
mia idcm redonat , son pufle gradum in illo principio figerc,
Verinn h2L'C & alia fufs locis tradanda ct untrnunc tantum (^uid
fidesipla fitjiabere fufficiac.
: 41 Ia*n vero vbicunque viua erit Ii:kc fides, fieri non pote- ^p*' iniMdiik
rit c|uinfpema;ternf faliitiscomitein fecum habeat indiuidua,"'"** vii**p»
vcl potius ex fe ^ign^t 5c exerat : c]U3 fublata, "quamfibet di-
ferteat jucofna.edefide di{l"er.tm;is,nul!am habere coniinci-
nuir.Nam fi fide^(vc auditu n eft^certa e(l de veritateDei per- B,xtio,
fua(io,quod ncc mentiri nobis, nccra!Iere,nccirrita cfi^equeat:
qui hancecrcitudiiTemconcepcrunr,fimu! profisdo expedanc
fore vt promiffiones fuas Deus prsefteti qua?eoium perfliafio-
nenonifi vcreefie pofifuntivtin srima,nihtJ ahud fic /pesquam,
eorum expe^flatio qus vere a Deo promifla fides credidie. In ctnexi fidti (jj'
fides Deum veracem credrt.fpes expeftar,vtin temporisocc^ §fei,mtttuHn}^
fione verititem luam exhibeat. fides credit nobis c^c patrem: g«« mxiliM**»
fpes expe^^a: vtfetaleer^anns fempergerat. fidesdatam no-
bis vitam ^cernam creJit : fpcs expedat vt ahejuando reuelc-
tur,fides fundamentum eft,cui fpes incumbitrfpes fidcm alit ac
fuftinet. Vr enim cxpeft.t re a Deo nemo quicquam poteft ni/i
qui prius eius promilfis crcdiderit:ita rurfus fidei noftrse imbe-
ciliitatem.ne velutfefla concidaCjfuftineri ac foueri paiicncer ^
fperando & cxped:ando oporcet. Qua ratione Paulus ritc fa- \
luteui noftram m fpccoUocat. Nam eadum m filentio Domi- ^^^' ^*<'
num cxpeftat, fidem continet, nc nimis feftinando pr^cipitet:
confirmat,ne vacillec ici Dei promiftionibas, auc de earum ve-
ritatc dubirare incipiat:recrcac,ne fatigecur : cxcendic ad vlti-
mam illam mctam , ne in medio curfu auc etiam in cjrcerihus
deficiac. Deniqueaffiduerenouando&inftaurando, facie vc *
feipfa fubinde ad perfeuerencfam ve^cfior emerg.ic. Atque o- ^* ^'T'** ''*"
mnino quod nominibus nec«flaria finrfpeifubfidia ad fide fta- ^''^'T'* ^''Z'^
ihcndam.melius parebic h cogitcmus quot tentationum for- rJ tfi iheifUb-
mis imperanrur & concutianfur qui vcrbam Dei amplexi funt. /Hia ad fidim
Primiim Dominus, promiHioncs fuas differcndo, diuciu? fsspzfiabtUendam,
quam pro votis noftr!s,f ifpenos animi nostenet.hicofficium '
eft fpei,pra?(^are quodiubec Propheta : vt fi moramillse fece-.^*^*^'''^*
rinc,expeftcmuscamcn. Inccrdum non modo ianguerc nos /i» r
nit,fed apcrtam indgnationcm pr^fe ferc.hic fpeoi multo mi-:'f
jis fucturrere necefi^e cft.q'jo>fecuiulum alterius Prophct^dic
^um, poffinuscxpedare DoHifnum, quiabfconderitfjciem
fuarn a lacob. Infiirsunt eriam illufjres ( queniadmodum aic !^ p ^, ^'^' ,
Petrus)qui rogant,Vbieftpromfffioaduentuseius.'quando ex**"" *"''''"^
quopatrcsdormierunc, omniaficperfeueracabiniciocreatio- pf^i ^-.
nis.IraocademhjBcnobisinfuruifvint caro & mundus.Hlcfide a.Pcu-j.l'
C c. ii.
,^ p^ il, I NST I T VT lO NIS LIB. I 1 1.
fpci roleiciuiaruffulcara;in :]Eternica! is cotcmplationc defixatn
retmeri oportccquo nijllc annos, inflar dici vnius reputer.
^ ," V -^, u 4? Propcerhanccumconiundionem,tumaffinitatcin,Scri-
de^^ 'T''* cr V^''^-^ nnerdijm Fidei & Spci votabula confundic. Nam quum
i'^t; -tc-rrt'>'« P^frusdocccvircuteDcinosperfidem cuftodiri vfque ad la-
t-r^fMintirr. juiis rcuciationeiquod fpei magisquadrabat fidei tribuit: ncqi
t.Pcz.i.s. immer>t0:quando lam docuimus, nihil aliudfpcmefle quam
fidci3iimentum& robur. Intcidum /imuliunguntur, Cicuti
eademcpiftola, quo fidesveftra& fpeselTetin Deo. Paulus
Phil i^o.2i« ^^-^^ ^^ Pkilippcnfcs ex fpe deducit expeclationem: quia fpe-
rando paticnter, votanoftra fufpendimus , donecpatefada
fueritDciopportunitas. (^odtorum meliusintelligerelicec
ex decimo cap. ad Hebra^os , quod iam citiui. Paulus alibi,
quanuis imptoprieloqu.itur, hoc ipfum tameninte!ligic,his
^. veibi , Nosrpiritucxftde(pemiuftiei;E expcdamus; nempc
^ * quiaEuir.gcIijtel^moniumdegratuito amorcamplcxi,cxpc-
damus dum palim oftendac Dcus quod nunc fub fpeeft: abfco-
ditunnNequeiam obfcurum cft quaminfulscPetrusLomb;ir-
dus duplex fpei fundamcntum laciat, Dci gratiam, & opcrum
l{cf'-at'« trro- mcrituuhNon huic alm^ fcr.pus (]uam fidei efle poteft.fidei au-
rh &ch M"^ j^.j^ j,jPP, clarinTme expofuinnis vnicum cftTe fcopum.Dei mife-
^'''''^^^^"^'^'^^l.^icordiamcin quam vtroque(vt italoqu:ir)ocuiorefpiccre de-
£";'"^ 'r^C- beat. Sed operepretium eft aufcultare quam vfuidam affcrac
tUrLo^fneri- rationcm Si quippiam(inquit}fine mcricis fperarc audeas,non
ti?n cpntir/it fpes illa.fcrd pras^u.nprio dicenda eric. Q^is non mcrito.amice
to):jh.u::^it. ledor,talcsbel^ias cxecretur,qu:E tcmere & pr^erumptuose fie-
ri pronuntiant fiquis Dcum veracem eft^c confidat?Nain quum
DominusnJhilnona fuabonitatccxprdari velit^pr^fumptio-
ncm cjje dicunt in ca lecumbere & acquiercerejO magiftrum
rahbus disnumdifc pulis qualcs m in/anis rabularum feholis
nadus cftlNos vcio.quMido vidcmus Dei oraculis iubcri pcc-
catorcs tpcm falutis cor-ciperc , libenrer tantum pr^cfumamus
dc vcriratr.- ciusvt fola eius mifcricordia frcti, abicda operum
Mjtth 9 29 fit^u^^i^bcnc/perarcaudeamus. Non falletipre,quidixit,Sccu-
dum fidcm vcftram fiac .vobis.
CAPVT III.
Tidenos regenerari.vli depoenitentia.
Pdrtes huiiis capitis.
I Tituhis vjdctur de fidetrai^ationcm pnllicfri , tamen dc Pccni-
tcnti.ttantatnjindiuidiiafidci comitc,nuncffg;icur.EtprimuaJ a-
O B M OD O PE R C I P. CH K I $ T I G R A T. lOJ
rix alioram 6e Poeni^entia rsfcrunt ir opiniones, ffii.i i.?.4.
Orthodoxa» docirinx He l^crnitcntia espoluio, i Teft.^.aJ lo.
CjuCx propter q-.u» in vltinuim vfqvie vitf terminumPocnitcntia
exttnJi <icbc-at,A'5 ;o n.u. 15 '4.
Dtfruiitibus Pcrnitcntiae, vel quoifum 8i inqucm finem tcndit^i
fcd 15 vid ij. vf^^ijc.
VndePa-n.tentia n©bi<: proiirniatJeft ii.^j. 1^.14 t^ij.vhi de pcc-
cato in Spiritum fanCtura & dc reproboi um imf ar.iiten".ia.
Is
cjfiiuncll
T51 iam aliquacxp.Trte docuimus «juomo H-.ttu ci^-.tU
6c fidcs Chrirtum poffideat, & pcr p^am f ua- ^•"» fr-^tcedcti
mur eiusb')nr.<: : hoG raiticn adhuc obfcurum ^'-'^ .'^''y'';'"'''"^
3^ |^^^# eflet nifi efTeft lum quos fencimus accctlcret
^.^J,.j^-"^J expIicatio.Non abs rc fumnia buangej'ij lUtui-
tur in p«i)irentia & remiffione pcccaroium.
Ergo duobus illis capiiibus omif/iSj iciuna & mutiia crit-idco-
quc propc inutihs quxabcc de fide dilputatio. Iim quum v-
rrunquenobisconfcrat Chriftus, & vtrunqne fidsconfequa-
mur,vita?/cihcct nouicarcm, & rcconciliationem £r.»tuitam;
latio &docendirerics}>oflLj!arvciievtroq'.»chocIocod!fferc- fUemfequitur
re incipiam. Proximus autcm a lide ad po?nitentiam nobis cdtpacnkmnn, ex
craiifirus: quia hoccapite probec^igniro, meliuspatebictjao- «'iV''^»''/^?»*»'.
modo fola fide 8c mera veni* iuftincecur homo,ncque tamen a
gcatuicaiufticisE imputarione feparetur re.ih"s ( vcitaloquir)
vicr fanditas. Poeniccntiam vero non modafidcm concinuo
fubfcquijfcd cx ca nafcijCxcra controucr/iam efle debec. Quu
cnim venia & rcmilfio per Euangelrj prxdicationcm ideo of- 7^f,>.
fcr.jcur^vt atyrannide Satan^,pcccaci iugo,& miferaferuitutc
vitiorumhberatuspeccator !n rcgnum Dcitranfe^t: certc B-
uangehjgratiam ncmoampledi poteft qiiin ex crroribus vita:
priorisinredam viam fe rccipi.it. Itotumquefuum ftudiumap-
phcctad pQenicenti:emcdirationem,Quibu$ antwn vidcLUrfi- Ouicotitrk^'
dem potius*prxccdercpocnrcntia quam ab ipfa manarc vcl r,;^f,fia»;Ki«V-
proferri tanqu.<mfrudusabarborc,nunquam vis ciusfuifco-
gnita , & nimium lcui argumento ad id fenticndum moucn-
cur.
X Chriftus(inquiunt) &Iohannesin fuisconcionibuspo-
pulumad refipifccntiam primum hortarur.-dcindercgnumcc- «•^•"«^'^'•'**''*^*
loruni appropinquaflcfubiiciunt. Tale praedicandi raandatum j^^^ '?L
accipiunt Apoftoh.talem ordincm feq mrus cft Pau!js,quem- /va.to H!
admodum Lucas refert. Atquidum in fyllabarum conrcxcu fu- T^ffionjlo.
perftittosc ha:rent,no anim.iduerrunt quo fenfu intcr fe verba
jlla cohsercit.Nam dum in huncmodum cocionarur Chriftus Matt.j.».
Dominus &lQannes,Paenitcntianrt agite apprcpinquauitenim
regnuin cjelorum : annon refipifccndi caufam ab ipfagraria Sc
falutispremiflionc duount.' Pcrindc ergo valenc eorum vcrba
Cc iij.
CAP. III. iNs T,lT V Ti oNrt S L 1 B. 1 1 i,
-. ■ . . ■ . acfi dicerenr, Quoniam appropinquauic tegnu c.tforum, itieo
refipifcire.NanT Matchseus, vbt fic pr^ciicaHe lo.inhcm narr.i-
uitjimplcrum in ipfofuific; leiaircvaiciniura docetde voce in
Johan.4.j. «^eferro clamanre , Parare viam Domini, red<<s faci.e femitas
^eftnfupce- Dci noftci.Verum apud Pcophetam illa vox iubetur aconfoia"
nitentUfeure- tio.pe &i.£CO nuntio iacboire.Neque tamen, quutn re/ipifcen-
'^'^'^Tf/r "T ^''^ C)r'ginem ad fidem refcrnnusfpatiumaliquod rcpons fom-
Tertur ^'^ *^^~ "'^'^^1^5 9'^^ ipfam pnrturia :fcdoftendcrevolumus,non polfa
hominem paeniretia? feno iVudeie mfi fe Dei eflc nouerit. Dct
aucem fc cifi: nemo vcre perfuafus cfi:,ni/i qui eius gr.itia prius
apprebcnderit.Sedhjecdilucidius in ipf^) progrcflu edifleren-
tur. Fcfellircosfor:e quod multi confeienrfxpauonbusante
fnde eorumer domanturjVel formantur ad obfequium, quam imbuti fuerinc
rj>r rnAHArtt^ cognicione graticC?im6 ea;ii guiUuerinr. Atque hic eft initiali»
lihenuT oru-t ^ """^''•^"em mcer vircuccs quidam rccenfent,<5fuf a vere & iii{^«
pMf^MMf^^f^-^^^^^l^e^i^^^P^op^i^i^liJumcflecernunr. Sed nohicagitur qun-n
i**fdirn refuta- varie nos Chrillijs ad fe trahar, vel pr^paret ad pieratls ftiudiii.
"»• tantum dico.nullam reftirudme pofie inuemrj vbi non regnat
. Spiritus ille quem acccpic vr eum membris fus communicarer.
Pi3i.i3o.4. D'iinde fecundum lilud P/almi, Apud te eft prop-tiacio vctf-
mearisMiv mo vnquamDeum reuerebitur, nifi qui fibipropicitl
confidet;nemo fe ndLegis obferuacionem libcnteraccingitni-
fi quiperfijafus erif ei placerefua obfequia.qu^ in ignofi:end.'>
&tolerandfs vit!isindu!i?etia,f?gnnR') eftpateriii fauoris.Qj^od
Uie.4.1. etiim demonftrarilla ( ■{hx exhorratio, Vcnice.reuerramuracf
' • ■:• - Ichouamiquiaiprerapuit, & fanabit nos: petcurfic,& curab'.c
ilos:quia fpes venia?t mquam {l;irnuJu.s additur,ne in fuispecca-
^>ia!;>ap'ilf.<. tis torpeant Omni autem rationi'; fpcciecarec eoruradelira-
rur^^^MonA mentum,qui vra poenicentiaexordiantur.certos dies fuisnco-
t^n^m pcem- p|^yj.j<. pr3E!cribunt ner quosfe in paenitentiamexerceantiqiji-
fgentiumhybc.'^^^^^^'^'^^^^'^ tranfiCtis,^ Buingelicx graiia? c^immunionem i-
</7/;f^m^i;«r. prosadmittunr.DepIurimis AnabaptiiUrum loquor:iispra;fei-
timquifpiritualeshaberi mire^nudent. corumquefodalibus
lefuitis,& iimilib.quifquiliis. Talcs fcilicet frudusprofercfpi-
ritusille vertigini«,vcpcenifenfiam,qua»intotam vitam proto
gandaefthomini Chriftiano.paucisdieculis terminec.
, Priifta hae (fe . 9 Caetcrum dc poenircntia do<fti quidam v;ri, longe etiam
ptenitentiacpi ante hasc tempora.quum iuxta Scriprura? regulam fimplicitei:
/""'.^-^^^^^^^^&fyncereloquivcllenr.dixeruntcoftareduabusparribusjmoc
fccundaconfide .J. «'■•r - », -t ■ ■
r^ifKrjflf/^-yH^:^ "hcarione & viumcationc.Mortihcationem intcrpreranrur a-
faenitent:<tf^r nimie doIorem,& teirorsm cx agnitione peccati & fenfu iudi-
tes '•pM/?;r, r,y . cij Dr conceptnm. Vbi enim quis in veram peccati cognitio-
pofleriorcr>i -r.tn jjeni adduftuscft ,tum vere peccatum odifle & execrari ineipit:
r^m ixfiitAt. j.. .,^ ^^j ipf^.ex animo dirplice.r,mifcru fe & perdiru faretur, &
aliumfe cffe optat. Adhasc vbi fcnfu aliquo iudicijDci tachis
eil
©E MOeO PERCIP. CHRISTI GHAT. 104
«ftCalterum cnini ex alicro protinus re(|ijitur) u veropcrGul-
^usacc6fternacu$iacct,humiiiatus3cclcieftu; t.Cinit, animum
<)cfpon,defjdcfj»!-r.it. Uxc pri.-r pa^nitcnri^p:ir',,q';am vulgo
Centntioncm tiiNCrunt.ViuiiicationGni interpictaiuur cor. o-
Jationein qureex fide na;cirur;vbi Irjlicer hcmo, peccir.' cofci-'
ciuia proi^ratusjac Dci timorc peicuI;uspo{}ea in Dej bomia-
tcm,ir. p.iieiicjrdiainjgrati.mijUluremjqu^ eft pcr Cliriftum, F,ati9.
rerpiciensj(c!ceii£:it,ierpiiat,aniivum coiIigit,& vclut e mor-
tcin vitarcdir.Ac v.'iC(sc]uideift^:ii rnodvo redaconftcr intcr-
prcrario,vim poenitentix Atij. coinniodeexprimnr.t : fcd quorf
Viuificationeni accipiunt pro l^iiria quam lecipit anirs-.us cx
perturbationc & mctu fcdi^ti.s.non aflcntioriq-jum porius hn-
d:e pieque viue ndi ftudiuni /ig;>ificcr,quod onti-r cx lenafccn-
tia:qu3fi dicererur hotnmem .^bi morr vt Deoviucre incipiic.
4 Alij, quia videbanc varie hoc nomcn in Scriprura acce- Teyta opiniot
ptum,duas pofueront poenitcntia? formas : quas vt r.otxx\v:\MS.torupTquiduA(
difting:jercnt,alteramlcgalemdixerunt, qua pcccatoFpcccari/"*'"""'''-^/"'"'
c ;uterio vulneratus & icrroTc ir.v Dci attritus in e* nerturba- ^'^' ^^'^**'^ '"-^
rione conli idtus ha»rer,nec ie cxphcarc potcft. E.u;mgelica al- co?:/},tmnt.
reram,qua peccator prauiter quide apud !e afflidus, slriu? ta-
mencmcrgit,& Chriftum^vuhicnsfiU mcdicina, tcrroris con-
rolationcn'., mifcri.-c portum apprthendit.Lcgalis roenitcntis P^x^^^p^-i Ifg^'
cxcmpla eftfi; volunrjCainjS.iuI, ludim: quorum poe.utcnnsm i*. ^^
dumScriptur.t nobiscGmmcmoiat,in£el!igif peccari fuigraui-, sam.iy.io!
t.{tcagnira,iraDcitiumifie:fcdr>eum duntaxat vhore&iudice M.ut xs.^.
cogitantcsjin eo fenfu 6tfecif[c. Ergo corum poehiterJa non a- H ^numformM'
liud fuicquam quoddaminferc rum a:rlum,qu6 iam in hacvita'"'^ co-fiiera.'
ingreffijcoeperunt a f^icieir.^ maicftatisDci pcenas dart-, Eua-'"'
gehcampoenitcntiaviQcmusin omnibusqui ptccari aculeo a-
pudfecxuIccratijfiduciaautrmmifcricordiseDci crefti &re- ^. , ..
crctriti,adDc«minum conncrftfunt.Pcrrerritus eft Ezcch;a5 tic- ^'^,^'JJ'^''^
ccpto mortis nuptio^fcd flens orauitjS? in bonita^^emDci intai- 1 R< j^. jo.2,
tusjfiduciamrccepir. CSturbati runtNiniuir^hornbili dcnim- lcf^jrjU.j.
tiationeexcfdij:fed indiiti facco Sccinere or.irut,rperares qiiod ^«•'•J 5
conucrri pofletDommus,&aucrti a furore ira: fu^.Cofcftus eft ^•^:'"'^' ^''^■'^'
Dauid fe nimium pcccalfe in rccenfendo populo : fed adiccit, ,^' ' ' '
AuferDomineiniquitatemferuitui.Agnouit adulterij crime, Ad. 2.37.
obiurganteNathan & fe coram Domino proftrauir: fed veni.i M^c 26 7?,
fimul expcftauit. Tahs fuit eorum po^.^^ire. tia qui ad pirdica- ^"*^* ii-^i.
tionem Petri compundi funt cordc:fcd Dei bonitatc c6nfi,c^d-
didcrunt, Qmd facicmus viri fratres? Talis & Petri ipfius,qui
flcuic quidcm amarc,fed fperare non defiif,
5 H^cquanquam omniavcrafuntj nomen tamcnipfum ^kera pan
poenitenti^(quatenusexScnpturisaiTequipo{Tum}alitcracci- t.tpitts.abhae
piendu cft.Na quod fid,e fub jjctaiteaicia cdpleduntur ,pifgnac^^"'«''«'^ ^*** .
Cc. iiij.
CAF. III. IN S T I T V T #0 K I » 1 t B. I T f-
Jt pcemtentia. cum co qijoc! Paulusin Adfs dici'/eTuci.-ti> ac Gentibus teft fi-
«rthedoxdm d« C2tuni in Deum J)aenircntiam,& fiticm in lefumCliiUii ivi Vb^
ifrtnam conti- tanquam duo diuerA,pcenitentiam & iiden-! f.numtrat. Quid i-
T^*, ,. gitur?An vera poenitentia citra fidem confiHere potclt? Mini-
t Dijiinguenda ""'^* ^ erum erfi (epararinon pollunt, dimni?uita<r(en dcbeiit.
fiAesi^ pceni- Q^emadmodum finefpefidcs non eil, & tamenfidesac Ipa
tent$.z,n«H coH. vsrja (unr:ita poenitcnttE & fidcs,quanquim perpetuo inter le
fundend^. vet vinculo coh^ref)r,nK?gfs famcn coniungj volunt quain confun-
jeparan a, di.Equide nec melaret fijb ptsijirenti^ nomine totamadDcu
conuerfioncm coprehend', cmu?? pars non poftrtma fidcseft:
fed qiiO (enru,f.<cillme appareb;t vbi vis ac natura eius expli-
i^«tni»iseon-CiZ^ fucrit.Pocnitenrise nrmen Htbrxisaconueriionc vcl redi-
fidtratii. tu.Gr^cis a mentis con/Thiquc mutatione deduftam eft.necv-
•^ triq; etymolog-^res ipfamalerclpondeticuius fumma eil, vta
liobisdcmiiyantes, ad Dcumconucrtamru-.&depoiita prifh"na
^.T^eidfjiritit, mente nouam induamus.Qjamobrem non nrilejmeoquidem
ffUy^uidjltpa iud cio,fic poenitentiadefiniri porcrit-Eire verarn adOeum vi-
nitentta, t^ i;ofUa:c'-;nueifionem,a (Tnccro ferioquc Dei timore profe-
<fta,quxcarn'S noftrsc vetcrifqj hom'n!s mortificatione, & fpi-
ritus viuificafione confter. In cum fcnfum accipiend.^ funt c6-
ciones omncsquib.vcl prc phex quorda, vel Apoftoli pofica.
^^robhitU(y ^"J^ tcmporis homines ad pGenitentiam horrabantur. I-Iocenini
<^fojtuiii tra- contendebant vmim,vt peccatis futs conf ;n,ac (imni Knhcijtu
^^^*- mote pUn^ti , cor;<meo procideient & ikumilrarcntur in qucni
Matt.j.t. de!iquerantj3cvera refipifcentiain reftam ciusviam fcrccipc-
•^ '7* • rent.Ideo hrcprom^fcue vfurpantuir .^pud ipfos eodcm /Teii'-
ficatU,Conucrtife.: reuei'tiad Oomiflum,Rcfipifcere,& poeni-
fcntiam agerc.Vndc eriam & S.icra hiftoria poenitentiam dicit
flgi poft D£um,vbi h"mines quiir. fui.s cupiditaribus, co poft-
habito,fafciuicbanr,fncipiuntverbo eius obfequi; &ducifuo
. ■ pr^fto funt ad p^fgcmdum ouo vocauerit. Et frudus poeniren-
Rom'i * tia dignos proferredixcrtjnt Ioanr.es & Paulus, pn- viramdu-
Aa.2V.t0. cere q^je efufmodi refipifcentinm in cunftis aftionibus referat
ac tcftetdr.
Iiefnifonis tx ^ gcd antcquam vlrra procedamus , dcfinitfoncm a nobis
pltnatio. H£f pofitani dilucidius enarrareconducer. In qua tria funt prasci-
'oniT/'**^" '^^puecapitaconfidcranda Primum,quum vita» ad Deum couei-
». Teenitentta fjonem nuncupamus.transformaf. loncm rcquirimus,non in o-
efi 1'ita noflra pcribus tantum externisjfcd in anima ipfi:qu«e vbi vetuftatem
atdi>eUme«n- fuam exuerit,tum demum operum frudusrenotiationifu«rc-
vt^fi»', rpodcflrescxfepariar.Qupddu vuItexprimcrcPropheta,iubcc
Etec • **•''• wcornouu fibi ficiantquosadpoenitentiam vocat.Vnde Mo-
fcs /a»pius oftcnfurus quomodo rite ad Dominuconuerteren-
tiir Ifratlit^epoenitentiadufti, docetvtid fiatextotocorde,&
€xtota anima(^uamioquutionevidemu$aProphetisfubindc
repe-
DE mOoo vercit». christi graT. tos
repetitam)8£ Gordisciicmcilionem nominans.interiores affc-
clus excutic. NuUus tanien lucus eft ex quo melius perfpicere
liccac qu^ fit germana pcenitenti^ proprietas, cjuam ex cap.4. ffttii'» defcttj-
leremi^, Sneuerteris Ifrael,inquit DQmin*,ad mereucrtere. /"'o.
Arate vobis aruum,& nolitc ferere luper fpinas. Circuncidi- **'^' ^* * J^*
«niMi Dwmin) , &aufcrte prxputiacordium veftrorum. Vids
quomodonihilcflfctfturos dtnuntict in ftudioiuftitiscapefce-
do nili reuulfa in pcimis ex penitiflimo cordeimpietas fuerir.
Et tquo pcnitus cos afficiar , monet cum Deo efle negotium, a-
pu'ic]ue.'n tcrgiLictfandonihilproficitur-.quiacor duplex odio
haber.Mam ob rem prai-pofteroshypocritarum conatusirridct *^'"P''r'*"« «
lei"a:as, qui extcrncT^m in cercmoniis rcfipifcetiam ftrenucqui- "" ''**'^*'
dem moliebantur:atifttcrimfafciculos iniqmtaris,quibus col-
ligitos tcncbant paupercs.diffblucre non curabant.Vbictiam
pulchrc oftendit , in quibus proprie fica fit officiis poenitcntia
uon fid:a.
^ 7 Stcundum ciput erat, quodcx ferio Dei timore docui- ^-^x f'Tiotii
mus ipfam prohcifci. Prius enlni quam ad rcfipifcentiam mes ^^"'^* fro}$-
peccToiis inclinetur,diuini iudicij cogitationc cxcitari opor-
tet.Vbi ajtcmhajc cogi-^atio pcnitusinfcdericDcum aliquan-
do. cnbunal confccnfiirum ad cxigendam omniii dic^oru fado-
riiriiqi rationcrarmifcrum hominem ir.terquiefcere non finer,
ncc pundun tctHponsrefpiiare quinpcrpctuoad meditandQ
aiiud vit:E inititutum extimulet,quo fc ad iudicium illud Cx^c-
rc fecure queat:. Qj;-re Scripcura fsepe , dum ad poenitentiam titoiuh.^rKe-
cr/horiatur, iudicij mentioncminiicif, vtapud lercmiamne''" ^*^^ . ^l'
t-orreegrediatur wt ignis rurormeus , &non htqui cxtinguatjj^^/^o/o,.
propter mi:itiam opcrum veftrorum.In concionc Pauli ad A- lere.4.4.
thenienfcsjEttcmpora quidem huiusignorantisBquiim haftc- Aft.JT-Jo*
nus diffim ularit Dcus.nunc annunriat hominibui vt omnes v-
bique poe.iiccntiam agant;eo quod ftatuit diem in quo iudica-
turuscftorbem u^ ^quitatc.& aliiscompluribus in locis.Inter-
dum a punirionib^ iani irrogatis, Dcum eiTc iudiccm declarat;
quo pcccacores fefuai reputencpeiorafibi imminere nifi ma-
ture refipacrint. Exemplum Dcurcronomij vigefimonono.Exrw/i/aOT.
Q^oiltam vere apeccati horrore & odio couerfio inchoatur,
ideo triftitiam qua^ fecundum Deum cft.poenitentia? caufam fa-
cit ApoftoIus.Triftitiam autem lccundum Dcum appellat,vbijgx^/»v<ifi(» ft-
non poenam modocxhorremus , fed pcccaturn ipUimeft quo^«''' ''»'»«''»'"
difpliccre Deo intclligimus,odimus & exccramur,njec niirum, ^^* ^p^f^"!^'
quia nifi acriter pungamur j non poftet corrigi carm's noftrscl^^ ^^" *
pigrit;cs:imo ndn fufficerent eius ftupori & focordia» punftio- j^Cor.y.io.
nes,tiifi ferulas exeredoaltiuspenctraret Deus. Accedit ctiam
contumacia,quam velut malleis contundi ncccfl^e eft. Ergo fe-
ucritatem, quam Deus vtiturminandojngcnijnol^jfi piauitas
^^f- J»l. INSTIT vTroNIS li8. iir.
ab eo cxtorquctrquia dormientes fr uftra blantje ailfceret. Xcr-
^iTn *"*'"^'" ft*"^onia non reciio qua: paiTim occnrrunt. Aliaenam racione
\r*am!c'rihJ^l^s ^*""'^'"^*^' poenitentiseprincipium eft;quia etfi omnibus virtu-
/f cr pr;>»f;. ^^^^""'^"icrisabrolurafithominisvita.nifiad Dcicultunirefc-
/«fw, rarur, laudariquiden-) poterirannunclo: fedin ca-Io meraabo'
minatio erit,qu3ndo prarcifua iaftiti^pais eft/uumius&hor
norem Deo reddere, quo impie frauda^ur vbi nobispropofi-
tum ron eft fubiicerc nos eias imperio.
j^CoH^aHfmer- * Tettio loco cxplieandum reftat quale fit iftud quod dki-
liftcatione i»r- mus poenitctiam duabusparcib,conftare:mord£cationercilicet
*« CrSpiritus earnisj&rpiritusviuificadone. idProphetselicetprocJrnalis.
pn-^T/""'' -P®?"^' ^^P^" fimphcms & rudius , liquido camen exprimunr,
lefa.i.ii. ^uiim dicuntjDefinea malo5& fac bonitatem.Item,Lauamini,
mundieftote.aufertemalum operumveftrorii ab ocuiis mcis.
Qujefcitc agere peruerse,di(citc benefacere,querire iudiciumj.
J?4» fxigunt ^"buenite opprcfTojScc. Quuni enim a malitia rt uocint, torius
Frofhtra. carnis inreriti5 exigunc, quae malitia & peruerfitate refcrta eft-
Resprors^difficilii &ardua,nos ipft:)s exuere,& a Kariuo^^inge-
K.&m.8 4- nio dem!grare.Ncq,-enimcaro beneinteriiflc putuida eftjntfi
quicquid a nrbishabemus^abolitum fucrit.Scd quum vniuer-
fus carnis afiedus /imultas fic aduurfus Deum , prinius ad obe-
dienriamLegiseiusingrefluscft iih naturse noft.-xabncgatio.
tna jigilUtiTn Poftc-i renouationem defignantafruftib.qui ;'ndc confcqu-.jn-
rUexfhcxrur. tur, iuftftia, iudicio &m:fericordia. Siquidemnon facis fucrit
talibus officiis rite defungi,nifi mcns primum !p'a & cor iv^j-
iif,iudici;,mifericordia? afFcdu induerint.idfic quum Dei Spi-
ritus intin(5tas fua fan(!>it.iteanimasnoftrasnouis& cogitatio-
nibus & af^^cdibus ita imbuit,vt noua» iure haberi queat.Et cer-
te vtnaturaliterfumus auerlia Deo , nifiprsecedat .ibnegatio
noftri, nunquam adid quod rcdum efttendemu';. Ideototies
jubemuf cxucrevcteremhomineni:renun.:iare mundo&car-
nitconcupifccntiisnoftris valcre iuffis,rcr:ouari Spuitu mcn-
tisnoftra^.I^omen porro ipium mortificationisadmonet quam
difficile/jtobIiui!cipriGrisnatur|:quiahinccolligimus,ncn 5«
lit«r nos formari ad Dei Eimorcm,& pietatis initia difccre nifi
vbi gladio Spirii' violetcr madati in nihilum re*cligimur:qu.'!-
fipronunriaretDeus, vr ccnfeamur inter fuosfilios, opuscfie
communis naturse interftu.
vH^^Z^T'*' ^ Vtrunqucex Chrifti participationc nobiscontingit.Nam
ntic fiquitur ^ ^'^'■emorti eius communicamus cius virtutc crucifigiturno-
ficnitentiar/t ftcr homo,& pcccati corpus emoritur,ne amplius vigeat prim§
ft:hiL Alind ejfe natursc cortuptio. Sirefurredionis fumus participes, per eam
quamrtjiirma- {\ifc''izn\ur in vit^nouitatem,qu§ Dei iuftiti^ refjjondcac. Vno
dT^ T'?" * ^^S*^ verbo poenilrentia intcrpretor,regenerationem,cuius non
i mmj.,, als^useft fcopus nifi vs iniago Dci qua; per Adx tranfgrefHone
feedata.
OE MODO PERCIP. CHRIsri GR.AT. to6
^ofdata , & itantum non oblitcrata fucrat , in nobis
rcf< rinetur, Sic docet Apoftolus, quum ait , Nos autem rc i.Cor.j.jff
ucLua facic gloriam Domini repraefentantes, in eandem ima-
giucm trar.lformamur ex gloria in g!oriam,tanquam a Domi-
ni Spiritu. Itcm, Renouamini fpiritu mentis veitr^e, & induite ^ph.4»T»
nouum hominem, qui fecundum Deum creac'ert in iurtitia & ° *^''^*
rr.ndirate vcritaris. ) tcm alibi, Induentcs nouu homincm.qui ^
renouatur ad agnitiofvem & imaginem cms quicrcauitillum.
Proinde ifta iei',eneratione m Dci iultitiam , Chrifti beneficio i.Cor./.u-
inftauramur,a qua per Adam excideramus;quo modo in intc-
grum reftirucreplacet Domino quofcunque in vux haeredita-
tcm cooptat.Atque h^cquidcm inftauratio non vno monien- efj^slremali'
tojvcl dietvcl anno,im.plernr,red per continucs, imo etiam le- ^mo m»r»tnt»
to-i interdum profedus aboler Heus in elcdis fuis carnis corru- non abfotmtur*
prelasirepurgat qos fordibusjfibique in templa confec atjfen- ^'ff)^{^\,*Z
luseorumomnes ad veram puritaiem renouans,quo fetota vi- ^,.^^j„„x^ tx-
ta cx<?rceant in pcenircnria: fciaiitque haic militiaenuUum nifi icnditur.
\n morteeflefi.Mem. Qu,o maior eft impuri tabulas&apoftatGB
Srnp!iylf CDiufdnm improbitas: quiftatum praefcntivit^ cum
glwria cjclefti a mc confundi nugatur , dum imagincm Dei ^^ f^ ..
Paulo interpretor fanditatcm & iuftitiam veraccm. Quafi v.e- *• ^'''
ro vbi res aliqua definitur , non quGcrcnda fit ipfa intcgritas &
pcrfedio.Neque t.imen locus negatur incremcntis: ^6. quarc-
luisad Deinmilitudincmpropius quifque accedit, in co dico
fulgere imaginem Dei.Huc vt perueniant fideles,ft.idium poe-
nitenti3e,in quotota vita currant.illis Deusaffignat.
lo Sicergo a pecc ti feruitutc liberantur filij Dei per regc- rertiA. pdrs,l
nerationem, non vt quafi plenamlibertatispofTeffionem iam cauf* . fro^t^r
adepti , nihil a nplius moleftise a carne fua fenriant : fed vtillis ^«^ ^T"'"»
m.»ncat perpetua certa;mnis materia,vnde cxerceantur.ncquc ^ termmi
exerceantur modo , fcd infirmitarem quoquc fuam melius Ai- ^,,^ j^^^^^j
lcant.Atqucin eare omnesfanic^rcs iudicij fcriptorcsinter fe txttndt.
confentiuntmianere in homine rcgenerato mali fomitcm,vn-
de perpetuo fcateant cupiditatcs qi se ipfumad pcccandum
illiciant & cxtimulent. Fatenturetiam, fandosillo eoncupi-
fcendi morbo adhuc ita impliciros tcncri, vt obftare nequeanc
qu!n fubinde libidinem, vcl ad auaritiam,vel ad ambicioncm, Jfl
veladaliavitiacitillentur&incitcntur. Ncque opuseftmul- fl|
tuminueftigandolaborequidhicvefcrcs fcnferinc : quando ,
vnus Auguftinus fufficeie -didpoteft , qui fideliter magna- ^^^ ^**'*
quc diligentia omnium fententias collegir. E\ illo igitur l'-|, ,, ^ ^;
fumanr kflorcs. fiquid de .^enfuanciquitatishaberecertivo- cenwalulia*
lent, Porro inter illum & nos hoc difcriminis videri poteft in- num.
terci?e , quod Ipfc quidcm cuiim fidelcs conccdat , quandiu in ,^
corpore morcali habitant, iic lUigatos teacri cocupifcentiis vc
«AP. llf. iWSTlTVTfOKlS tl». IIX.
^u^upni/tH- na« polTint non concupifcere, cum tamen moAoai pcccxtvm
»WM^r«^,.vocarcnon auddt : fecf ad illiim dcfJgnandum infirmitatir>
^Tix^uri^ur "l"?*'"^ contenrus , tunc demum fieri peccarum docet
• vbi vcl oplas vel confenfiJs ad coneeptionem vel apprehenfio-
nem accedit.hoc eft>quai?do prim^ appeticioni cedit voluntas,
nosautcmiliudipfum propeccato habemus, «juodalicjuao-
mnino cupidirare contra legem Dei homo titillatur : imo ipsa
prauitateni><juae eiufmodi cupiditates nobis degenerac afleri-
mus cffepccca um, Docemus itaqiie in fan<flis.doncc mortali
corporc exuantur, fcmper cfle peccatum: quia in eorum carne
refidetilla cvmcupifcendi prauiras qua? cum reftitudme pu-
S«rmo. 6. 6t gnat. Neque tamen femper a neccatinomine abi^inct : /icuti
vcrb. Ai>oft. quum d;cic , Hoc peccati nomine appellat Paulus vnde oriun-
turcundapeccataincacnalemconcupifccntiam. Hoc quan-
tumadranftospertinecregnumadmittitin terra,pericin cce-
lo.Qnibus verbis fatetur,quafenus obnoxijfunrfidciesconcu-
pifcentiis carnis>peccari tfTc reos.
Lccuijx Prff^- n Q^od auteni Deus Eccle/iam fuam purgarc al> omni pec-
fi-Taf"^- ^^^'^ <^*<^"">* ' '^^od cam liberationis gratixm per Baprifmum
fo>fir-mar7v'^ poII;ccfur,& in cleAis fiiis implet:ad reatum potius referimus
attKr. q jani ad ipfjm peccati nntcri.im. Prxftat hoc ^uidcrn Dcusj,
If h.j.2«.j7. fu •$ rcgener?ndo,vt pecciti regnum inipiis abi?)Iearur:(virtu-
tem cnim Spirir*fubrnmi(trat,quafuperioresin certvmine vi-
Kfsionne ^^^.^^n"f fianQfedregnaretantum, noetiamhabitaredeEnir.
Rorn!^!i. Pj^oinde /ic dicimus veteremhomincm crucifixu.n c/Te, U^^tm
peccad f?c abolitam ef?e in fiiiis Dci , vc reliquias ramesi fu per-
/intrnon vt dominentur,fed vt eos fua? infirmitatis confcicntia
humilient.Et illas qaidem fatemur non imputari, acfinonef-
fenc: fcd hoc fimuIDeimifericordiafiericontendimusvtab
^ ^^oc reatu libercntur fant^i , qui merito aliis peccatorcs & rei
^fLJ^ " . ' cc)ram Deo forcnt. Nemic vero hancfenfcnci:im confirmare
^fo ^pofla',9. "''"Cilc nobis erit.quando extant in eam rem cl-sra Scriptur;e
Rojn.7,^. tcflimonia.Quid enim apertius volumus quani quod ad Romo.
7.clamatPaulus?Primu:u,i!Iic e*!m inhominis rcgencratiper-
fona loquijcum nos alibi oftcndimus , tum Auguftinus firmis
rationibus cuincit. Tacco quod mali & peccati vocabulis vti-
tur. vt voccs iil.is cauilLiri poffint qui rcclamare nobis volenr:
quistamcnrepugnantiamaduerfus Legcm Dei , malumeftc
neget ? quis impedimentum iuftitix neget cfie peccarum ? quis
deniq; non concedat culpam ineffe, vbi eft fpiricuaiis miferia.?
'^ilitra oiujir- Atqui ifta omnia de hoc morbo a Paulo prasdicantur. Deinde
^Atir^exLegt^ habcmus certam a Lege cemonftrarioncm , qua brcuft«r tota
pActfti, h.^c q-jseftio cxpediri poteft.Ilbemur enim Deum diligcre cje
torocordccxtoraanima.cx totisfocultatibus. Quuns ita 0-
mnes anim^ noftrf partes Dei amore occupari Jccear.certii cfl
cos
DC MODO PERCIP, CHRlSTI GRAT. 10?
«os praeccpto aon fatifiracere qui vel ieuiculam appctitioflem
cerde recipere,vel vllam oranino cogitationera apjmo admit?
tere poflant^i^uae eos ab amore Dei in vanitace abducat. Quid
cnim?ajiaon illje funr anim^e facultares, fubitis motionibusaf-
iici,fen[aapprehedere,menteconcipere? irta?igicurquum va-
nis & prauiscogitationibus adicum ad ie patefaciunt, annoo- cotKhfit,
ftendunt fe tantundem ab amore Dei effe vacuas ? Quare qui
non fajetur omnes carnis cMpidicates effepeccaca : iilum vero
<:oncupifcendi morbum , qucm fomitem appellaar, eflb pec-
cati fcaturiginem : illc tranfgrefllonemLegispeccatuineflc
iieget neceifc eft.
u Si cui abfurdum videtur,ia in vniucrfum damnari cupf- ^f^fp^''- tan^
ditatcs omnes quibus homo naturaHteraffi^icur , quum a Deo 'f "" , . ^^"-***
in4itar untnatuisB audiore : reJpondcmus nor nequaquani eas ^,^^ 'leitrdi-
appetitiones damnare quas hominis mgcnio Deus fic i prima nausnt ^u^
crcatione inrcuipfic- vt inde eridicari niCi cum ipfa humanitatc i^^*;;;.
aon pof/int.fed tantum inf^lenres cfFrxn^fque motus qui cun\
Dci OTdinatione ijugnanr. lam vero quum ob naturx prauita-
te omnesTacuItates adeo vitiacie fint ac corfuptar , vt m omni-
busadionibus cminf atpcrpccua «'nr^<at&intemperies : quia
abeiufmodi incontinentia feparari nequcuncappetitiones, i- ^^^ ^^
deo viriofas eflc contcndimus. Aut(fi paucioribus verbis fum-p„, naturalej,
mamhaberelibetjoamcshominumcupidicatesmalaseflledo- Ce^ tj^.auasa
ccmus, &peccati reas peragim*:ro v^uaten* funtnaturalesjfed inordinmxdZ-
<[uia 2nordinat2e:inordinatas aurcm cfle,quia ex natura corru- """^rz-vtfiTf
pta & polluca nihii puri nec fynceri prodire poteft.Neque ^^- [a*^ *^"'
roab hac doftrina tarum difccdit Auguftinusquantum in fpc- AdBoni£.
cicm apparet. Oureiinuidiam plussequo reformidat, quaeura
grauare fludebantPelagiani,a pcccaci nomine mrerdum ablii-
nef:quum tamen fcribit, manente in fandis pcccati Icgejtolii
duntaxacreatum, fatisindicacfcnon adcoafcnfunoltroab-
fiorrere.
1} Afferemusalias aliquot fententfas vnde mcliusappareit OtiusnuUat:^
quid fcnferir. Lib. rccundo contra lulianum : Lcx ifta peccati ^*^^^'"* /»•-
& remifla efl: regeneratione fniritualj,& manet in carne mor J'^"-'"^'*^ * V^
tali. rcmifla fcilicet, quia rcatus folutuselt miacramentoqao i,^^;„„..^
regenerantur fideles.c]anet autcm.qoi > opcracur deflderia,co-
tra quaj dimicant & fideles Item.Lex itaquc peccici(qu^ in tat
ri quoque Apofloli membris erat}remittiiur in baptifmare,n6
finitur. Irem, Lcgem peccati, cuius manenris folutus eft in ba-
ptilmo reacus, Ambrofius vorauic iniquitatem : quia iniquunj
cft vt caro c^jncupifeat aducrfus Spirituai, Ircm, Mortuum eft
peccatumineo rearuquono tenebai::&doncc fepuItur^pC^
fc<d:ione fanecur, rebellac &mortuum, Lib.quintoetiamnum
apcrtit?s : Sicuc c;eciws coidi» & pccc<»tum cft , quoinDcuni
CAp. iir. iNsTlT vTioisfrs 113. ui,
non crcditur:& [ oena peccatij(]U3 cor fuperbu digna animad^
uerfioue punicur,& cauia peccati quum akquici c^ci cordiscr-
tote commiccicuivita concupifcenru carnis aducrfus quam bo-
nus concupifcic Cpiricus, & pcccacum ci\, quia illi ineitinobe-
dientiacontra dominacum mencis-.&pcpnapeccat» quia reddi-
taeilmeritisinobedientis:&caufj pecccideftdraieconfen-
tiencis j vel concagionc nalccntis. Vocat hic fine ambiguitace
peccatum: quia proftra o iam errore,& cofirmata veritate.ca-
iumnias mirius veretur. Qu^emiidmodu!* & sn loi.anricmjho-
Kom.tf.ia. mi.41.vbi ex animi lui fenfu /ine Gontention loquitur,Si car-
nc feruis legi peccati,fac quod aicipfe ApoHfjIus Non regnet
peccarum in mortali veftro corporc,ad obedicndum dtfideriis
Ctiectio exla-^^^^' ^^^ aic>non fit^fcdjnon regncc. Q__^.2ndiu vmispeccatuni
tbtdiiie. ricccfleeft efte in membris tuis : fatcem rcgnum ili a. ferarirr,
non fiat quod iubet.Q^i concupifcenti.im non eflepeccacum
Iacob.T.15. defenduntjillud iacobi obiicei.e (oleat, Concupifcentia poft-
Kt^onfio, quam conccperft.parit pcccacum. Atqui nullo negocio hoc re-
fellitur^nifienimdefolisoper.bLismahsjVelde peccacis aftua-
libus intelligaijjus ipilim loquine mala quide voluntas in pec-
cato deputabitur. Ex eo nuteniquodflagicia&prauafacinora
concupifccntia? partus vocacatque iis ipiis peccati noraen tri-
buit, non protinus fequitur quin concupifcere, res mala fic, &
coram Deo damnnbilis.
^IU obi*tiioy ^4- Anabaptifta; quidam hoc fecufo , phrenccicam nefcio
^nabap.tifiarii<iuam intempcriem pro <piritn..Ii rcgeneracione comminifcii-.
er Lifftrtino^ tur:nempe in flarum inn' cenra? re(iitucos Deifilios, iamnon
rum,adu.per- oporccre folicitos eifc de libidine carnLs refra^nanda : Spiricum
petuam fiiiortt ^uj.j,j,^ fcqucndwm eflcjub cuius adione nunquam aberratur.
tl' i ' ' I*^crcdibile eifet hominismenttmeo vef^ni.;e prolabi.nifi pa-^
Vid.Caluin. latn & failuosefuum hocdogmj deblaterarcnt. Prodigiofum
«du.Liberti- certe qiiidem cft : fed rales facrilegsc audaci^epocr.asluereae-
no5,cap.>8. quum eft qui verititem Dei , in niendacium verccre animuin
induxerut. [tanc delcdus omnis turpis & honeftumfti & iniu-
Kesfo»fi\ hor- fti,boni & mali, virtutis & vicij tolletur.' Tale,mqMiunt,difcri-
rend:^ \fi:af- j^^^^ ^^^ ^^ malediftione veceris Adae , a qua nos per Chciftum
s»9 tmon ro- cxempcifumus.Er^ointerfcorcationem &caftieatem,fynceri-
tem deiegens. tatem & attuciam,vcncatem & mendacium^GC/quitacem & rapi-
nam, nihil iam intereric. Tolle ( inquiunt) vanam formi-
dinem ; Spiricus nihilcibi mali impcrabir, modbfecure&in-
trepideiIliusa<?lionitepermittas. Quis adha^cprodigianon
obrtupefcat.^Fopularis tameri q{\ philofophia apud cos,qui li-
^'tera rtjpin-- bfdinum amcntia exc^ecati, fenfum com-iiunem cxucrunt. Sed
^o.rb abfurdn ^uem obfecro,Chriftuni nob's fabricantur, & qucm Spirirum
tjua hdc oyu' erudaat ? Nos enim Chriftum vnum, eiu.«! vnum Spiritum re-
iho ^Auu f ognofciaius , qucm ProphetJc commendarunt , Euangeliuna
cxhibi"
DE MO-DO PIRCIP. CRRlStlGRAT. 19%
eKhibirum prsdicar.de quo nihil illic tale audimus.^pidtus^l*-
ie non eft homicidijj fcortationis, ebriecatisAiPcrbix.conten-
tionis,auaritis,frjudis p.itronus:Ied author dilc<ftionis,pudici-
ii:if,robrietatis,modefti^,p3Cis,modecationis,vericatis. Non eft
vertiginofui, & qui pr^cepspcr fas & ncfas inconfidcrate ruat,
fed plenus (apienci^ & mrelligentjf .qua riteinter iuftum & in-
iuftum difcernat Non inftioat ad diflolutam eftr^nemqucii-
centiam^fedproutlicitum ab illicito difcriminat.modummo-
deracionenique feruare docet. Q^d tamen diutius in refellc-
dabeluinaifta rabie Liboren=!us? ChriftianisSpiritusDomini ^''»'^''*''^#^*"
noncurbulentumeftphanra<nia, quod vcl ipfiper fomnium^"'-''^"".'''"""*
pcpcrcrinc, vei ab aliis confidum acceperintrledcfus notitiam ^^^Z^ctrljfrl-
i Scripturis rcligiosepetunt , vbi duohsecdeipfotraduncur^ „4 dea^rutm
nobis mfandificarioncm datum efle , quoab immundiciis& //o^^"^ errort
inqMinaraencispurgacos,in('bedicntiamdiuin£iuftitixdcdi'-*/'F«*"'^
cat : quae obedicntia conftare nequic nifi domitis fubadif-
que concupifccnriis.quibus ifti habenas Iaxai% volunt.Deindc
fic nos eitis fandificatione purgari , rt multis vitiis multaquc
jnfirmicate obfideamur quandiu inclu/ifumusmole corporis
noftri. Quo fit vr longo interuallo a perfeftione diffiti , pro-
licere femperaliquid,& vitiisirrctiiicum illis quotidie luda-
ri nccefiehabeamus. Vndeetiam conf«quitur,cxcufladeiidia
& fccuritatc, intcntis anfmis v^gilandura efle , nc carnis noftrx
infidiis incauti circumueniamur. Nffi forte confidimus nosr^B/^Wiiriv*
maiores progrefllis ftciKc quam ApoftdIum,qui camen fatina- <-^p9ftflt #x#-
batur ab angelo Satan^jqxio virius ab infirmitatc perficcrct^ur: P^" i" ^'^*-
& qui illam carnis Bl fpiritus diuiiionem in fua carne no» fi<ftd ^•^*''-'^;,»^-
repr^fcncabat. ^'^"'•^'^-
ly Qupd autem Apoftolus in dcfcriptionc pdenitcntise fc- Sj*artM f*rt
prem cius veIcaufas,velefFeAus,vel partes cnumcrat, id.opti- capnit, dtpce-
nia caufa facit/unt autem ftudiu aut folicit udo, excufatio, in- "«>«»^"*f •*<^'f«-
dignatio^rimor, defiderium, zelus.vindida. Nequepbrurdum^'*^/^*"!*'^^^'
viden dcbec^quod ftacuercnon audeo caufsonc an efFciftus ce- '^autpartlsjut
fcri debeant.vrruquccnimdifputaripoteft.Pofluntetiam vo- afectionadie»
cari afteftiones cum poenitentia coniunfta». Ced quia omifHs il- poifunt.
hs qua»ftionib^,iateIligcre licet quid Paulus vclir, fimplici cx- i-Cor.j.u,
poficionecontenti erimus. Dicic ergo ex triftitiaqux fccun-
dum Dcum cft, cxcicari folicitudincm. Nam qui ferio diCpIi- ^Miitud».
centisfcnfu tangirur quod in Deum fuum pcccaric ,fimulcx-
timulatur ad diiigentiam & attentionem , vc a Diaboli laqueis
peniLUsfccxplicct , vcabeius infidiis mclius fibi caueat, nca
SpiriiusfuKfcigubcrnatione pofthacexodat.nc fccuritarc op-
primatur. Proxima cft exeufacio , qu3s hoc ioco non defenfio- ExiujAi ♦..
fiem fignificac qua peccator ad eftugicndum Dei ludicium, vel
f« dcliqLniTc ncf ec;vc,! cipam exieaucr-.fed purgau\)neni,v|u«
€AP. Itl. I Nf Tl TVTlONlf L I B. I li.
in dcprecilUone magis pofica (ic quam «ufa» fiducia. Qualitei
filij non^reprobi dum errata fua agnorcunt &conficentur, de-
prccationfem tamcn adhibcnr. atciue vc ea locum iiabcit , <]ui-
bus pofTunt modis teftantur,reminimeabieciire tam quam pa-
rcnubus dcbcnt rcuereiitiamidenique fic excu!ant,non vt feiu-
ftos cfle ac innocences probent.fedjcantum vc venia obcmeant,
l^dignath. Sequitur indignacio , qua peccaror fecuni incus fremir, fccunt
cxpoftulatjfibiirarcitut, dumiuam peruerntatem fLamquein
Timr. Dcum ingraticudinem recognofcic. Timoris nomine incelligic
illamtrepidationemquae mentibus noftris mcutitur , quoties
cogitamus&quid nos fimusmcriti , & <,u^m Iiornbilis /ic
irar diuin^ feuericas in pcccatores, Mir^bili caim inquietudi-
necuncnosvexarineceireeft,t|u;e rum ad humilicaemnose-
rudic,tucautioresinpofterumrediiit. (^od fi oncurextimo-
re folicitudo, de qua pnus dixerat . videmus quo n^^xu hsec in-
Dtfideriiim. tcr fe coh^reanr. Defiderium videtur rnihi poluifle pro ledu-
licate in officio & obiequcndi al;cntcice , ad quam maxime
prouocare nos debec deiidoraai neftrorum agnitio. Huc
Ztlui. quoqucpercinetzelusqje n contmuo fubiLmgic. ardoic tnim
fignificac quo accendimwr vbi acuici iliinobiradmouentur:
Quidfcci? Qupmepr2ecipic'-ueram,nifi mihi Deimifcricor-
Vindicla, (Jii, fubueniretj Poftrcma cft vindifta. quo cnim feuerioresin
nos fumus, &acriorecenfura quajfti-.nem habemusde pecca-
%is noftris, co debemns fperare magis propitium acmifencor-
dcm Deum. Etccrte fiennonpoteft quin animadiuiniiudicij
horrore perculfa , partes vltionis in exigcnda de fe poena oc-
cupct. Sentiunt fanepijquaiespoen2efintp"dor, confufioigc-
micus,difplicecia fui, & reliqui afteftus qui ex feria delidorum
j\toduf *Mfm rccognicione nafcuntur, Meminerimustamen modumeflete-
tentndusyidijut ncndu, uc tnftici? nos abforbeat: quia nihil magis procime efl:
fanat(itmaBer' frgpjjjjj confcicnciis qu5m in derpcracione ruina.Ec hoc quoq;
ne e-ufmtditri.^'^^^^^^ oacaa quofcunque videc metu Dei proftratos , in pro-
fltua nos ab' fundu dlum mcerorisgurgirem magisac magis dcmergic , ne
jbrhiat. vnquam aiTijrgant. Non poteft quidem nimius cfle timor qui
Hcb.ti.j. jn luimilitatem definicncq; difcedic a fpe veniii.Sempcr ramc
cx Apoicoii prj;cep.po cauendum,ne peccator,dum le ad difpli-
centiam foIiciiac,nimia formidinc oppreiTus deficiac; quia hoc
modorefugiturDeus , qui per po&nitcnciamnosadfevocac.
Serm. t^ ih Qii? ^^ ^^ vcilis etia eft admonitio Bernardi, Neceflarius do-
Cant. lorpropeccatisfinonfircontinuus. Suadeo refledere pedem
intcrdum a molefta & anxia recordarione viarum veftrarum,
& euadere ad planicicm fcrenar memori^ bcneficioru Dei. Mi-
fceamusabfynchio mel , vt falubrisamaritudo filutemdare
t^uear : cum immifto dulcorc temperara bibetur : & d de v^bH»
Jii humiiitate rcntid^/entitc & dc domino in boniwte.
ii Itm.
DE MODO P B R C. CHRISTI G R A T. 20^
16 lam & poenitentisfruduso|uaIcs Rat , intelligf potcft: ^nhs fnt H
ncmpe officia pietatiserga Deum, charitatis erga honiines, ad p(snUtnti*fiu^
hxc in t»ta vit^ laniftimonia ac puntas. Denique quo maiore ^****
quifquc ftudio vitam fuaiiiexigi!: ad nornia Lcgi* DeiiCo cer- inttms.
tiorapoenitenn^ fuce figna edit. ItiqueSpintus fa^pe dumnos ^-Pictta 6r£A
ad poeaiccntiam lioicacur.nunc ad nnguU Leiiis prxcepta, nuc ^'"^-
ad ofhcia lecunda? tabulajnos icuocat : quanquara aiiisloeis ^^^^^^^^ *
poflquam immunditiem damnauitin iplo fonte cordis,deinde j.^».r^^*„r,jf^,
ad cxierna telUmonia defceudit qu.E/inceram refipifcentiam Lib.j.c.S^.&Ci
commedant. Cuius ^i tabuiair). in defcriptrone vitse Chriftia- S!}am feiul»
nacinoxfubiiciam le^florum oculis. Nwn coiligaex Prophetis^J^^'^'**''^^*
teft.'monia quibuspartim rubrannantcorumineptiasquicere^^^^^'^!^'^"^'"^'
moniis contendrint Deum p'acari, oftendiifitquemeraefrelu-
d;cra.'pirtim vero extcrnam vit^ inregritatem d ocent nonefle
caputpaeniteti.jr,qaiaDcusconnruecur.Qujfquis mediocritec
in ScriptMta veriaius fueric, perfe, abrqtieiiterius monituia-
teliiget, vbicum Deonegotium eft nihilaginifi ab interiofc
cordis affcdu incipimus.Et I oclis locus aliis intelligendis n on lo^l^^.tj»
parum vaiebit Scmdite corda veftca, & rion veftimenta veftra.
Vtrunqueetiam breuitt'!' exprefliim eft hislacobi verbis, Mu-
date fcelerati minus,purgate corda d jplices. vbi priori quide I^ceb 4. %
membroacceUioponitur , fon<itamen& principium deindc
inonftratur,nempe abftergenda. efle occultasfordcs, vt altarc
in ipfo corde erigatur Deo.Suncprjeterea 5c exrerna aliqua e- Extefm.
xercitia,quibuspriuatim velutircmediisveladnos [Kimilian-4. Corporiii^
d©s,vel ad domandam carnem noftr am vtimur:publicever6 ad xerdtia.
refipifcentisereft ficatione. Emanantautem ab iila vindida dc*' ^'^'^•7'**'
qua loqaiturPaulus.fiquidemhxc afflid:i animi funtpropria,
in fquaIore,gemitu,lachrymis efle: fugere fpltndorem & que-
libetapparatum, omnibus deiiciisfe abdicare. Deindeisqui
fentit quirum malum ftc carnis rebellio,remedia omnii qua;-
ricquibus coercear. Prjetereaquibene cogitac quaja graue ftc
violaffe Dei iuftitiara,quiefcere bon pot«ll donec in fua hiimi-
Jirategloriamdederif Deo. Eiufjnodiexereitia f^Bpecomme- . -^f»/,. - ,
moranrve.uiti lcriptores,quum de poemcentietruaibusloquu- ptorjO.nimiwn
tur.QjiiJaquaautem vim pcenirsntisminim^iu iliisreponunc: taff»;w*nrf;ju.
veniam tamen mihi d.ibuncleftores fi dixero quodfentio.^!us
3t:quo certe infirteie in his mihi videncur. Ac/iquis prudencec
€xpeedarjn\^iTi(vt fpero) aiTenciecur, dupliciier eos modu cx-
cef/ifle. Nam quun) tancopere vrgerentjacimmodiciselogifs
commendarenrtorporaiem ilbmdifciplinam , hocquidem ^^^ ''^''j'^^^
conlequebancur vc pjebseam maidre. uudio amplecteretur: ^^^^yr^^^^^,^
fed, quod longe majoris momenti eiTe debec, (juodammo-
do obfcurabanr. Deinde in ejcigendis caftigationibus fue-
/unt aliquatorigidiores quaraferat Ecdefiaftica manfuettido*
Dd. j.
CAr. III. iNSriTVTfONlC ttt. ttL
^ucmadniodum alibitradanHumerit,
jH^t »xer<ttu '^ Scd quia nonnulli , dunaflctum , iciunium S: cincrcirt
5X5*w a noL ^""^ alibl.frcc|ucnccr, rum prxfcrtim apud loelcm commcmc*
9tu!in py^rtpuA rari audiunt , praicipuam rtfipifbentia» ptrtcm ieiunio & flctu
^rf^/f ;.r>f'- >-imeriunrur,toUcndaeft eoruhallucinatio. Qwod de conuei fio*
toi:firtu^»ii4n ne JociuscordisadDominum.deque fciffione non veftimcnto-
4,ufwodih.ll^.^^^^ fed cordis iilic dicjtur . refipifccnti* propriumeft ; flctu*
loel i.u. ^tirern & leiunium, non vt perpetua aut ncceflaructUKefFeaa
" fubnciftuatur.fedrpecialemiiajbentcirctmftantiam. Qupniam
Currn l!«^-«;Mgra::!f'?raum ludjpisexcidiumimminercvaticinatusfucrat, i-
EicUjUrtiepiA rim Dei fuadct antcuercere>rtoatantum rcfipifcendo,fcd mcr-
•^"**' rorisiudiciaprxfeferendo. Qu^liter cnia» promifla barba*
impcxo capillo, pulla vefte fuppUeitcrfedimitccrc folctrcus
ad c 'nciliandam iudicis mifericordiam: icafUos, quum rci a-
gtM corur coram Dei tribunali, cius feueritatcm mifcrabili ha-
bicu deprccari oporrebat.Quanquam autcm cinii & faccus illit
force tcmporibus niagisconucniebaBt : fletus tamen &ieiunij'
valde opportunum fore internos vfum conftac quoticscla*
dem aliquam aut calamitateoi nobisminari vifusfuerit Do^
minus.Secnimad vliionemapparari&quodamraodoarmart
tlcntintiat, vbipericulum apparerc facit. Bcnc igitur Pro-
phcfa, qui Aios ad flctum & ieiuoium, hoc cft ad r<oruin
«•rftw '^^^♦'ti-meef^itiam, cohorcarur, de quorum flagitiisconftitutam quae-
'••'^''" '„*"*' Uioncm paulo ance dixcrat. Qucmadmodum ncc male ho-
r'Tr i^l^^dtcfecerint EccJeftaftici paftores, fi dumimpcBdentemruo-
/i.i««. rumceruicibin rumam vident , adjcmnium & nctumpro-
perandumvociferentur : modo quodeft prarcipuum maiore
& in'en!iore ciira & opeia femper vrgcant , fcindcnda fcilicce
cHc cord.i,uon veftimcnta. Excra dubium cft, non fempcrpQ»-
. ^ . nitcnci^ coha?rcre ieiunium , fed calamitofit temporibds pc-
rDetftum^. ^j,{,^riccr deliinari vade&cun luflu coniungimr a Chrifto
Mati 5>.iy. «•^»""' Apoftolosab eiu?necefficaccabfoluit,doncc fuaprarfcn-
pa«trt>:?tiinoerore conficerentur. dclolcnniiciunio loquop.
Nampiorum vita frugalicate& fbbrictatc temp crata cfTe de-
ber , vt in toto cius decurfu quaedatr iciunij fpccics contincn-
^" 4 '^•'' tci apparcar.Veritm toraillares, quiarurfus vbi deEccIc/ia?
difci^'Iina agetur, expcdicnda cric, nunc paicius a me accingi*
ttd fr^cptiA jg Hoctamen adhneinfersm, quumadhaftc<xterna pro-
il7!inZ*uier. fefiionem tr.mskrcur nomcn poeniccnti^.miproprie a gcnuino
fio>„ ad Dnm illo fcnfu qucm pofui defledi Ncqucenim tam eft conuerfia
,«;7? ' r. acl Dcum quani Ctjlpje confcffio , curo poenar & reaius depre-
vfH< hcfum f arfonc.Sic poenircntiam agere in cincre& cilicio, nihil aliui
tyi-tairum. ^^^^^^ tcftaridifplicentiam , vbi Dcusobgraues oiScnfa»
Ue\o\T' nobis irafcicur. At^ac h«c ^uidcm «aofcffionis fpccics pu-
Wica
D t «i.O DO ipBRCtP» CBRlSTt GRAf* i^S^
Mica cft,qua nos dumnaros coraro Angelis& mundo, pxxuQ*
nimws iudicium DciNam cprum fegnitiem coarguers Paulus
qui pcccatis iuis iftdulgent, Si iudicartmus hofipfosCin^uitjno i.Cbx.^^h
a Dco iudicaremui . Sed homincs faccre paldm confcios & ic-
{kcsno\\v3e re/ipirce;itirjnon reinpcrcrtnece^*ariuni;pnuati':ti
autcni Dea confireri,pars clt verjc poenitcoei^ qu3s omittf noa
potcll. Nihii eniai niinus conrentaneuoa quam 7t peccaca
igno(cit Dcus,in quibus noBis ipfi blandimur : & ne in liicem ^''*'*'^«'^ r?"
proferar, prxtcgimus perhypocriiln. ^Jectantumqus ^^^-tiouam^^ek
tidicadraittimus pcccata faceri conucnic ; veriimgrauioresla- dekeat. ''
pfus longius traherc nos dcbent:acque in oicmoriam reuocar^ Pfal.ji.r.
C|ua5 vidcprur pridem rcpulta.quod exeoiplo fudnbbis pr^lcri- ^f^I. *5» f^
oit Daiiid.Traftusenim rcccntis flagitij pudorc, Tcipfum cxa-'
minat vfqueadmatris vtcrmu, &at;nofciciam func fuiflecor-
i-uptum & infeftum carnis labe.neq-.ie id vt ciiJpam fuam exre-
nuct:ficuri multiia tu.bafeocculeanc , &ahostecuminuoI-
iiendo,impunit4tcm captant. Longe alJcci"Dau«d,quiingenu^
culpam cxa^igerar, quoda prima infa^ieia cbrruptus, non de-
(lerit mala malis cumulare. i\i o ctiam loco talc pra^rerira? vi-
tas ex;iimen fufcipit,vca(iolc'ccnriar Ai.< peccaris mi^ericcrdjani
Dei impioretl Etcertc tutti demura foporeni nobis cirecx-
cuflTum pr()b.ibimuN G gcmcndo fub oncrcnvlaquenoftra dc- PamumUgr^
ftendo, leuationem a Deo pctcmus Notandum pr^tereicft, ^«"'«^'"«er-yj^^-
poenitcntiam , cui alliJueincumbcrc iubemur, ab ca diff*'rrc *"*^'* ^'/^"'w^f
quar vclut a mortc excitat qui vel turpius ceciderant,ve' efFr|-
fii licentia fe proiecerant ad pcccandum vel qiiadam dcfeftio- —
nisfpccieexcuflrcranc iugum Dei. Nim Scripciirafxpe durri
homturtdpaenircntiam, quaficranfifum & re'urre(Sb:onem4
iiiorrc in vicam (i»«ific-ac: & dutH rtrfert populuni egifte pceni-
tentiam, ab idoia:pia aliifquc ciafiis fceleribus Couerfum fui/r
le incellioit. Qua ratioac Paulus ludum peccacoribuN denun-i- ^or: Hau
tiar,quipceniteitiani non tgcrunt ^upcrlafciuisfcortarione&^'"^/'.'^"»-
impudiC!tia.hocdifcrimen diligenrer obferuandunvcft, ne vbi ^'"'* ^-^**^^
paucosaudimusad poenirehtianicitari, nobisfupma obrepat
fccuritas, quafinihilampliusadnosperdneret carnis mortifi-
catio; cuiuscuram remirrcre non permitrunc qu^nos fempcr.
ticillant prauae cupiditaccs,& qua; fubinde puIluUnt vitia.Spe-
cialiscrgo pcenitenciaquscaquibufdam t.tncujnex?g!cur, quos
Diabolus a Dei tiniot-e abrCpcos cxitialibus iaqueis implicuit,
ordittarium nt^H tdllicjcui percocuni vicar curriculum operan?
darcnoscbgic nacur*corruptio.
19 PorroIiverameftquodcIariffimeconftactotamEuaii-. -, .
gelij CMmfnim diaobus illis capitibus contintri , poenitenna, fic te^jfi^ ^
j)cccatorun> rcmiflione : annon vidcmusj Doojinuni i<^SQ gra-
wsfuos iufliiicaKC,quo cos Hmul Spiritus fui fandification^ in
Dd jj.
i:AP. 111.. IN STIT VTIONl » tlB. I1T*
T.X loanisXhri '^^^^^'^ ''uflitiam inftaurct ? loauncs angelus afite faeiem Chri-
ft-i /r^joplo- fti iTiiflus ad vias eius pr:cparandas, prsedicabat, Poeniteniiarn
rum prxdtca^ agitc : appropioquauit entm rf gnum csioruiti. Ad poeniten-
mnis fcrmay tiam iniiifando,inonebat vc fe peccatot es agnofcerent, (iiacjue
qfmfit oftendi- oj-rj,,,'^ coram Dommo damnAta,quo carnis fu^e mortificatio-
Matt.n lo "^'■»i>3c nouam in %>iritu regeneracione rotis votis expeieret,
Regnum Dei annuntiando^ad fidem vocabar. fiiquidcm per re->
gnuni Dtl quod docebac in propinquo t&, remifTionem pec-
caeorum, falutem, viramj 8t quicquid omnino in Chriiio aiTe-
quimur,(ignificabat.quare apud alios EuangeliftiS legiturjVe-
nit loannes pr^dicans bspdfmum poenitentise, in remiffionem
,, ^ peccatorum, Quod c|uidaliudefl:, quamvE peccatorummole
Lkc'!?.^^.' * ?^^^^^ & fatigati,*d Dominum fe conuerterent,'ac deremif/io-
ne&/aIutefpcraconciperenc? Sic& Chrirtusfuascoaciones
aufpicatus eft. ApprQpinquauftregnum Dei: poenitcntiam agi-
ireiSr.credite EuangeIio,Primum dcchratjthefauros mifericora.
iluiiuf^rs tcA- j^ r) j infeapertos.-dcinde panicenciamexigit.tum poftren>6
Marc I. ij. nduciain erga Dci promiiiiones. Itaque quum tocam Euangc-
Ltic. 24. :^.& lii fummam breuiter compleai voluit, dixit fe oportuifle pati,
46. rcfurgere i mortuis.predicari in nomine !uopoenicenria,&re-
mifiionem peccacorum.Id &ApoftoIi poft eius refurredioncm^
Aa.5.1. pr.rdicaiun!:>excitatumaDeo,ad dandampoen?centiam Ifraeli,
& remifHoncm peccatorum. Pr^icatur pc^niceaf ia.in nomine
Chrifti, quum per Euangelij dodrinam audiunt hominesfuas
omncs cogitationes,fuos affed:us,fua ftudia corrupta& vitiof*
"efie:proptcrea ncceiTe vt renafcantur,fivolunt ingredi m regnii
De: Jiemifi7o peccatorum pr3edicatur,quura docetur hommcs,
Chriftum fibi faftum elTe redemptionem,iuftitiam,ralutem,&
vitamiciiius nomine,gratis in Dei confpcdu iufti habeantur &
innocenres.Vtraque gratia quum fide apprehendatur (vt alibi
demonftrarum eft)qu:a tamen prjoprium fidciobiedu eft l^ti
bonir.is qua peccaca rennttuntuf, cam a pcenitentia diligenter
B ;,;*•./" •diftinouioper.^!neM'um fuir,
iiiA>:A ttrn.i' 10 rorrovtpcccatiodium,quod pcrnitentieexordiumelt,
'f,riA,v.t£fioflr^ primu nobisad Ciirifti cognitioaeingreffum apcrit, quinullis
/v;-'. fe exhibetjnifi nvferis & affliftis peccatonbus,quigemunt, la-
Iffa 6uy. boranc, onerati func, efuriunt, ficiunt, dolore &miferiacab9-
Lu^^ ''^»8 fcun::itain poenitentiam ipfam eniti j cotavita incamincura-
Mat.9.13. berexjm ad vltimutn profequinosoportecfiinChrifto cofi-
Att.yi^. Sc $ ftere volumus. Ad peccatorcs enim vocandos venit,fed ad pce-
I!. nitentiam. Mifius eft ad benedicendura indignis ; fed quo fc
iiocmodo re- conuertat vnufquc a ncquitia fua. Piena eft Scriptura eiuf.
fx^jp^ie^pccca,^ modivocibus. Qnarcvbi peccatorumremiffioneoftert Deus,
fTobiatlm V reljpifcentiam viciffim ftipulari fere folet: inn uens fuam mife-
^ffi^ifuniixx rJCord(am,rcfJpifccndi caufam honiinibus cfie defecrc. Vacitc,
inquir.
Ko.Ti.i. ;o.
Jnquxr,iuci!cium & luiLtiaw: qu.;a /aliis aprropinquauit.Itein, e.tufa'-y ai-fi*
Veniet Sioni ledempcor, & iis qiii m lacjb rcfiprfcunta pecc.i /'^"^'<-
tis.Icem, Qo^ritc Domir.um clurn mueairi port.ft,inuoc?recu '''^^•5^«'-&^35*'
tium prope cltDercIinquac impius viarn runiL 6i iniqmtatem j^*^-,- ^
cogicationuni ruarum,& ad Dominum conuertatur: & niifei-G- /\a.J.3s!
bicurcius» Itciii,Conuert!mmi5& rcfipircite.vcdelcantur pcc-
ca:a veftra.Vbi tamen afinotancliim clt, non eam condicionem
iic apponi qualicmeccnde vcnirefundamtntum fit nofha rcfi-
pifccnci<i:qjin potius ( quia m hunc finemhominummifcreri
fratuit Doiriinu.? vc rci;pTcant;qu6 (itcentiendri indicat,fi gia-
tiam obtinerc voluc. Pioincie donecin carccrecorporis noftri
habicabimBs^aritduc nobiscu nacur£no{li\KCorrupt.T vitiis lu-
^t»ndum elt.adcoque cumnaturali noilra anima.Dicic alrquo J.^ oum .1-
tie> Pl,ito,vitamPiiiIofophimcditacionem cfiemorns Verias p'|.,4aln'e '"
nobis dicctelicct, viram Cliiiftiani liomintsperpecuu ciTeflu- multis difpu
fiium&cxcrcicacioncm n>orcifii;adx Citrnis donecea planein- tat.
tciempta,Sp:rifus Dci rcgnuni in nobisobtinueac.Quare illom
arbttror plurimum profccffcqui fibi pjurimu dilpliceredidi •
€it:non vrinhocluto h<crear,ncG vlcraprogrediacunfed magis
vtad Deunifcilinet&fufiiirct? quomor-ti vitajque Chrifli in-
fertus.perperuam posnirentiam meditetur : vt certenon aJitcr
pofiuncquos genuinum peccati odium tcnct. nemo cnim pcc-
catnm vnquam odit nifi prius iuftitiae amorccapcus. Ha?c fen-
tentia, vt eratflmpIiciffTma omnium, iiamihicum Sciiptui»
veritatG optimeconfentire vifaefl.
21 PorrofingulareerTeDeidonumPcenltcntiam.notiusex Pcdrer-.iafars
fuperioredodlrinaeirearbitror quam vtlongum fermonere- fr.Aefit Tam-
texere opus fit.Iraq; beneficiLfm Dci laudar, & miratur l£ccle- ^^"'^* docem,^
fia^quod Gcncibus dederit poenitentialn adfaIutem-.& Paulus ^''^' •'^«^'•^''
Timorheum patientcm & manfuetum erga incredulos cfle iu- ^a.n!i?.
bcns, Siquandojinquit, Dcus illis det poeniieotiam qua refipi- i.Tim.i.iy.
fcanta diabolilaqueis. Affirniar quidem Deus fe velle omniu 26.
c5uerfioncm:& exkertatioaes communiter omnibus defi:inat: ^'^*^^'^ tommr*^
efticaciatamen pendeta Spirim reecnerationis. Quia fscilitax'!!''*^'*, ^''"
cftet creare nos homincs.quam proprio marte induere praslta- ..^^^i^ ^f, , J^^;_
tiorem naruram.Icaq; coro regenerationis curfu non abs re vo - tu.
caniur Deifigtoentunicreati adbonaopera qu:3e prfparauitvc fipheft 10.
in illis ambuIemus.Quofcunque eripere vuIcDeus ab interitu,
Jios Spirituregenerationisviuificat:nonqteodpGeTiitenFiapro- j .
prie fic falutis caufa , fed qjuia iam vifum eft infcparabile cfTe a
lide& mifericordia Dei:quando,tefie lefaia, venic Sioni redc-
pror,& iis qui in lacob reuerfi fuRt ab iniquitatc. Scat quidem
hoc firmum, vbicunque vigct Dei timor, Spiritum in (alutena
hominisopcratum cfTc.ltaqi fideles apudlefaiam.du queriitur lef 6j.it.
& dcplotit aDco fe dcrelicio$,iioc quafi reprobationii iignum ^--^^ ^- ^
Dd. iil
fe^ ^^^^j^j^f)0nunt, obdurafafyiffedtuin;tiis cordaCun. Apoftolusqup*
^tir^i» (^ 'juc cxcludcie volensapoftatas a fpc falutis,rarione aflcnctirc
ifKpcenit?tU e- impoffibilc cos rc|iouari aJ pcenitentii .• quia icilicet Dcu^ re-
»:iiij Merni efl nouans quos pcrirc non vult , (ignum olkndit pjternifauoris,
<'*"'*"'"''"'' "^^ 6cquodammodo radiis fcreui & 'xti vultus eos ad fe attrahif
^\^poidoCi St ^"^^""1 obduratione fuiminat coutia icprt.bos, quorumiric-
ll^id.iJ.i^, ' miffibflis eft impictas. QwA genus vindiiflje Apoltolus denu-
'"' ' ■ tiat volttnt«riisap ftatis, qui dum afide Euangelijdcficiuf.tj
Deumladibfio iiabent,grariam eius contumcliwse re^puunt,
proiananr ac conculca.nt Chrifti fangMincm ; imo quavitum in
/ecft.rurfus ip(um crucifigunt. Nequecn:m,vt voluntquidam
prarpoftereauften , voIu«tariis omnibus pcccatis fpc n vcviar
prxcidit : ied apoftaiiam docet omni cxcu'aci one iod»gna eire,
vt mirum n6 (it Deum incxoribili rigorc tam facrilcgium fui
contcmptum vlcifci. Imporfibi'c enim cire tradit, eo.s qui le-
^|iid.f.4»' nielillwmmtti fucrinc, guftauerinr donu ii cseleftc, participes
fafti/intSpiritusfanfti,guftaueiintbonum Dei yerbum, vir-
tutcTquc vcnturi rcculi,/i prol«bantur,rurfurn renouari ad poe-
|iitentiam,ab intcgro crucifigentes Filium Dei, & lud briocx-
Ibid !• ?. poncnres. Itcm albi, Si volentcsi ait^pcccaucrimnspoftacce-
j>tamn()titamveritat'*s, noovltrapropeccarisrcl qua cftho-
Uicautem»4- fiiaif^dfprmidabilivquaed^mcxpedatio iudcij\6cc.Hi quoquc
(ieliloitu ipci funt cxquorum praua intelligenda infaniendi muena o-
^^*^^'^fn ^'"^ Nouatiini ha%iferunt: quorum afpcri/ate oftcijfi boni qui»
tMt^^atUmJ' ^^^^ virijhanc fuppo/ititiam fipiftolam crcdiderunr, qux omni
foftarurim.^io wmcn cx partc Apv ftolicum fpiriMim vcre rcdolet. Qooniam
nmnnegttt m- lutcm nobis contcntio non eft nift cumiis qui eam amplexa-
hil pro Noud' cur^facilc cft oftendcre quam nihil illar fentcntiaj ipCoiu fttftra-
iiMnfa€it, gciirur ctrori. Priravim necef?eeft,ApoftoIumcum m.igiftro
fuoconrcutire, qui omne pcccdtum 3c biarphemram remiffum
iri affirmat,excepro pcccafo in Spiritum faq^um, quod ncquc
inhi-cfeculo.iieque in futuro remirtitur. Hac, inqo.im, cx-
ceptionc*cpnteiKumfuiirc Apoftoluni ccrrumeft, nifivolu-
nius illiim gratia? Chriftiaduerfarium faccre Vade conficuur,
nullis fingularibus peccatis vcni-m negari prxrcrquam vni,
^uod cx dcfperatofurorcprofedum ncque infirmicatiadfcri-
hi poteft5& palam demonfirat hcmiinem a diabolo efle poflcf-
(iim.
Umc •ttsfione, 11 Vt tamcn hoc expedi.itur,quod fit tam horrcndum eiuf-
dffteecAf trre moJi flagitium q«'od nulJam remifMoncm h3lbiturumeft,qu«-
^'//?;i».'»miJ/?»-rereconuenif. Qj^od AugulHnus alicabi definic obftinatam
ruum fanilum ^j nTOftcm vfquc pcruicaciam cum veni^difndentia,non fatis
•gitur* cjiudrat ipfis Chrifti vcrbis, Non rcmilTum iriin hoc fecul#.
Namauthoc fruftrad:cicur, autinhacvita committi potcft.
Siautcm ycracfl Auguftmidcfinitio, non conimitcitiir nifi
I
D B MOD O P.S R C I f. CHRTS T I « ft A T. 112
ad morteai vfquc perfcucret. Quod alij dicuncin Spiritu fzn-
^um peccarc qui grarix in fratrcm collarae inuidet: nen vidco
rndefumprtimfucrif. Scd verimdeflnrtiovcm afferamus : quar
vbi firmis teftimoniis comprobara tuorir, facile per feipram o- P^erd hultupu
mnesatiaseuerter.D co igiturin SpiriTufRndum peccare quic^f»'i'/J^«'>«<»>
diuinjEvcrititi.cuiusftilporc fic peirtrincuntur vtienorlntiain '*/'*^'>''-''«
^"aufatinc*5ncanr,ra-i"cn dcftiraca maljtiarcfiitunt, inhoCtan- v.^^^^
rum vtrc/iiiat.ciuirtuscnimexplicaturusquoddixerat, con-
liiiuofub.uogit^Qui dixeritYCrbumin Filium hnm nis, rcniir-
tctJir cKquiaurcm bLifphemauerit cotra Spiritum,non rcmft-
xctur. bt Matfhactis pro bUfphemia in Spiritum, ponic Spiri- Matr.it.?i.
tumbltfphcmiar. Qu<-»modoin Filium quis probrumiacerc '^»'■'••3 ^9-
pofijtqiio/imulin Spiritumtorqucatur.' Ncmpc qui in veri- ^-"f«^ »<».
tatcoj Dei jiicognitam imprudentcsinipingu -t. qu' ChriOo i-
f noranrer maledicunc , hoc inrcrim .inimo prardfti vc patefa-
clam Hbi De. vcritatcm extinguerc nolinr, aur q;jcai houennt
efic Chiftu.m Domini , vcrbo vno \3^^^x^:Ah m Pa^rem ac Fi-
liumpccciinr. Sic multf fant hodie, qui Eiraiigelif detf^rinam
pcffimcexccr.intvjrrquam /I Eoangehj ciTe fcirenctoto cortlc
vcnerari parari eflcnt. Q;jorum autcm couidla ell conlcienti."*, ^ni^erceut in
Dci vcrbusr efTe qaod repudiani «q; impuL-nint, iinpugnare &t" 'tum ftn-
tatMCn non dc/lnunt : ilJi inSpiritum biarphcfiare dicuntur; '""''•
quandoqiudemaducrfusilluminationie.n (q'->a? npuseftSpiri- f^'j^,^^^'' ^^
tu.rancli)hi^tantur Talc^crantcxludajisnonnulh, qui quum ';,^;^^' 're^iiUi^
rc/ilkrcS.^irituijJcrStcphanumloqtiCf^tinonpoflent.refiftcrerf..
ramen contendebant. N«n dubium clt q-jin cx illis multi, Le- Aa.^.io.
j,';szc'o ^d id rapcrcntur: fcd fuiffe alios apparer qui malitioU
jmtJicrate in Deuoi iprunifarcretu,hoc efl in doftnnam q«ain
elic a Deo non ncfciebant. Tales & ipfi Pharifaei, in quos Do- ^Phanf^r,
miuus inuehitur.qui Spiritu» fanfti virtute vt difiicetenr.BecI- ^^*^"' 9-)4 5e
xcbudnomineinfamabanr. Hiccrs»oeft Spiritusblafphcmije, » ^^Lr .j /r. '
vbihommisaudaciam contumeham diuini nominis data o- ,„„„^,^„,r^,
pera profi'ic. Qnod innuit Paulus, qoum docet fc mifcricor- rio Pauu 0xe^
diam confequutum, quod fgnorans ca pcr incredulitatcm co-i'^'- ^
miferat, quorum mcrito indignUs alioe^ui fuiflTct gralia D'>mi »Tim.i.i j.
ni.Si igorat.*a cum increduIitatciunAa fccit vt vcniam obcinc-
rec,hinc fcquitufjnon cfTc venijlocum vbi fcicntiiad incrcdu-
litatem acceHit.
H Apoftolum vcro non de ptrticulari vno lapfu rel altero, ^"1"^^ " ^^'^^
fed dc vuiucrfali dcfcdioneloqui qua fe rcprobia falute ^bdi-.^^^-/-^
canr,fibcneanimaducrcas,intclligcs. Eosauteniimplacabilem i.ioanj. 15»
Dcum fentirc mirum non eft,quos iQhannes in fua Canonica
iffirmatnon fuiflc cx eleftis|aquihus exierunr. Scrmoncni
/iquidem ia cos dirigic qui religionem Chriftianam fe re-
pccere poffc im«ginabintuf,etfi fcmel ab ea defcceranc : quo»
Dd iii/.
« AP. III. I H STI T V TIONIS tl B. II!.
ab hacfaini6c perniciofaopinione auoeans, (hcit quod veiifTi"
T*ralQ<rifmu^ niLimcft,non pacere iis rediCfJm id Chnil:i conimunionem quJ
liouathnoru, cam fcientes volentes profecerinc. Projiciuntaiuem non cj|U
Y^poftoli locum /jJXiphctterdiiioluta vj.ta?];ceni.;a verbum Dotnmi cra(grediu-
4<precantium turifed qui totam eius dodrairim cxprofcflb reiiciunr, Ergq
^xmitur, parilogifmDS eft in veib*j Probbj^nd: & Peccadi. quoaiaPro-
labi Nouatinni inEerprctantur.ilquir Lege Domifli, tion furan-
dum nec fcortandom edoft«s,a fu! to aut fcortitione n(5 abfti*
jieat. At conna fubeirc tacififa anticheiia affirnio, m qua re-
peti debeanf.cv)ntrarja omnia vs qua^priusd^dafuerac: vt hic
non partieularealiquod v/riu!'i,fed vniuer/hlisauerfio a Deo,
& tGtius(vc ita locjuar) hominjs apoftafia exprimacur. Quuni
crgo dicit,eos qui prolapfi f?nt,po{lquam femel illuminat'. fue-
runt.guftaueiuntdonum ca:lcfte, pirticipes f di funtSpiritus
3Heb.^«4. fan^i, ^uftaucriit ctiam booum Dei verbum,virrutefque ven-
jEf '-"'/''-2<»^«>' turifecuh';inteingendumeft,quiIun-!enSpiritusdehbc:ataim-
J'!, T ' pietate fLffocirint, doni celfftis ^ultum rerpuerint, a fandifi-
„/^_ catione Spintus (e ahcnarint, vci bum Dei 6c fecuh ven cori vir-
pebr.i».35, tutes concutcarinr.Ac quo mapis exprimeret iJIam impietaris,
certamdeflinarionem, aho poftealoco nominatim adiecitdi-
dijonem, Voluntarie. Nain quum dicjcnullam lierirelrquam
hofliam iis qui voIences,po{l acceptam veritatis notiriam, pec-
carint,nonnegat Chriflum efje perpetuam hofliain, ad exp'3-
«iasrandotuiniquirares : (quod cota fere cpi(l:ola difcrtecla'
matjinterexpIicandumCtiriili faccrdotium) fed nullamaham
reftare dkhvhi ab ea difceflum eft.Difcedicur autem,abnegaca
exprofcffo Euangelijveritatc.
il.Qbuflio AiU 14 (Vpd aufemnimisdurum& DeiclemcntiaalieRum vi-
«erf.ftperiQre detur quibufdam a remifiione vllos omnino depelli qui ad im-
"iefh^-T"' plorandam Dom;nimifericordi:mi cnnfugianr, \il hcilQ dilui-
• * tur.Non enim dcncnari vcniam dicit /i ad Dominufeconuer'-
terint:fed omnino negac poireadpoenirentiam furgere : quod
fcilicecKterna cxc!tate,ob fuam ingratitudinem iuitoDeiiudi-
j /?" • ^ r *''° P^TCulfiffnr.Neque obfrat qi'6d idem exemplum Efau hur
ftf^^x exem'^^^^^ accommodac,qui fruftraiachrymis &eiulatutentaueric
pio Efaui <& ^^^iffam primogenicuram recupcrare. Nihilo etiam magis illa
frophetx cam- prophct.^ comminatio,Quum clamauerinr,n6 exaudiam. Ne-
muiatipnefolu- quc cnim tahbus loquendi formulis aut vera conuer/io,autDei
J"' , inuocatio defignariir:fedilla impiorum anxietas , quainrebus
'"^'^ extremiscoftricticogunturrefpicerequod anteafecurenegli-
gebmr, fibi nihil e(Tc boni, nifi in Domini auxiho. Illud au-
tem non tam^mplorant, quam fibi ablatumefTe gemunt. Ita-
quenihil aliud fignificatProphcta percIamore^Apoftoluspei:
- ^/ r,. lacrymas, quain tormcntum illud horribile quod impios cx
f^] ^ deiperacione vric&difcfuciat. Hoc duisenternotare operse
pretium
DE MODO PfiRCXP. CHRISTI GRAT. ll^
pretiueft,quiafecumalioquipugnaret DeuSjquiperProt)he- Ej,^,.}^ ,g j^
camclamarjrepropitiomforefimulacconuerfus fueritpecca- i,.
tor. Et (quemadmodum lam dixi) animum hominis in melius -i^efptnfio.
inurarinonniriprxucnienteillius^ratiacertum eft. De inuo-
cacione etia nunquafalletpromiffio. fed coauerfio& prccatio
improprie VGcaturcsecum illud tormenrum quo diftrnhuntur
rcprobi,quuni Dcuni /ibi quxrendum eflc videjit vt mueniant
nuJis fuis remcdium,& tamen eius acccfTum ref .sjiunt.
is Quxfitur ramen,quum ne^et A poftolus Rda poeniten- ^;^^"^'* "
. placan Deum.quomodo vcniam adcptus ht Achab, a pce-
nam fibi indidam auerterir: quem tamen nonifi fubito pauo- pcsmtentia,^u
tia placan Deum.quomodo vcniam adcptus fit Achab, & )^c£-^^.f ^chabt)
nam fibi indidam auerterit: quem tamen nonifi fubito pauo- pcsnitentia^^ua.
rcffliHe confteroatumex reliquo tenore vir^apparet. Induit Dew probari
c]ni(iQ faccuaafperfuscft cinere, iacuithumi,&(quemadmodu '^''^^'"'■-
tcftimomum ilii reddirurjhumiliiitus eft coram Deo: fed parii *• ^^»' ' '^^*
fuit veftesfcmderc,Guum manerer cor obftipum&malitiatuc-
oidum. Videmustamcn vtDeus adclcmer)tiamfle<ftatur. Re-'^'.^"^'''
fpondeo.fic interdum hypocritis parci ad repus.vt tamen fem-
}!eriil;s incumb.it ira Dei idquefien non tameneorumgratia
quamin commune exemplum. Nani quod mitigatafuitpoena
ipfi Achab, quam indeytiliratem confequuruseft nifi vteam
viuus in terra non fentiretPEigo Dei maledidio,cuanuis reco-
dita, fixam habuit fedcm ineiusdomoiipfe autem in ^remiim
exirium perrexit. Idem vidcre cft in Efau. Etfi enim repulfam confrmatio,at>
pa{]uscft,reporaIis rrinien beredidJo concefla fujteius lachry- exempieE-aui.
niis.Sed quia Spirirualis Iixrcdiras ex Dei oraculo noiinifi pe- Ge. 27,^8.19
nes vnum ex frarrib. refiderepotcrar,dum pr^'eriro Efau ele-
^us eft Iacob,abd)catio 'lla mifericordiam Dercxclufir: fola-
tiumhec quafihomini belluinofuit rcfiduum, vtpinguedine
ternr &rorecasli fagmaretur. Atque ideftquodnuper dixi;*d CurDetutm-
excmplum aliorum refcrri debere , quoalaciius ad fynceram F^" fi^° **|?'
pa?n!tf nria adiicere animos & ftudia noftra difcamus: quia ngi- /"^'''f^'"" J*~
nimedubitandumi elt yere& exanimo couerfis Deum toread
iimofcendum facilein, cuius clementia fe ad indignos vC<ii cx-
tcndittdum aliquid difpliccncicT prse fe ferunt.Eadem etiam o-
pera docemurquamhorribileiudiciumprjefraAos dmnes ma-
neat, quibusDei minasimprobafrontenon min* quam corde
ferreo fperncre & pro nihilo ducere ludus eft.In hunc modum
fajpefiliis Ifraelmanum porrcxitad leuandas corum clades,
quinuis fimulati cfTcnteorum clamorcs,dup]exque &perfidus
animus: ficnt ipfein Pfalmo.conqueritur, ftatim adingenium P^.^g.^^.^y.
fuifle reuerfos. arqueitavoluittam amica facilitate ad feriam
conuer/ionem eos adducerejvcl reddere inexcufabiles.Neque ixttptit.
ramen,paenas adtempus remittendo,perpetuam fibi legeim-
rofjict quin potius feueriusiruerdum cotrahypocriras infurgic
& poenas duplicat,vt inde appar«ac quantopere ei difpliccat fi-
CAr.lIII. IHtTjTTTloNls tl». ifl.
ftio.Scd quxdam(vt iam dixi)exe«rplaprorcrc (ux ad dtndim
veniam propenfionis , cx quibus pi j animcntur aJ vhx coric,
£^ionem,& gramas damnctar corum fupcrbia qui proterue ad-
ucrfus ftimulum calcicrair.
CAPVT, IU[.
§^am premlahfitah Euangelij puritate qtikquiJ dtpacwtemit*
garriupt SephiftA infuufthohi.vbi de confejpom
^ fatiffit^ioneagitur.
Partes huius capiri*.
1 Expofita orthodoxa doarinj de PocnhCria. falfi h«sc c:%p»te rtfeU
litur : SckoUftiooruni dodirina in gcncsc & fumBiatiDi ptr ftridtJ»
ftd.i.
a Sin<;al3; p»rre5 eitif dcinde cxaminanrur.€ontrtr!o,rcd.?.& j Co-
iiiCio i /^Ct&.i^ J^.SaiiffiKaio a ij.ai fincm capitis.
V N c Tcnio ad exeaticrzJa ca qu.T dc po?nf-
tentia fcholaftici fophift^e tradideiunt , qus
quam pauciffimis ficri poteritpercurram. quia
emniaperfcquianimusnon e!t 5 nchiclibcrj^
quem ad docendi compendium ajirarc ftu^
deo,in immenfum cxrrahatur.Er illi rem alio-
quinonvalde impficiiam tot voluniimbusin*
Doluerunt , vt non futurus fit cxitus f? tc paalum in corum fg^-.
ccsimmerferis. Principio , indjnd^ dcfinirionc plane often-
l*fi.eft Grc. dunt «unquaw fc inteUexiftequideflerpasnitcnri.i.Arripiune
? I'n'*' enimquardam elibris vctcrum Aida, qux vim pcenitemrarmj-
ca». I. Sec. "^'^^cxprimuntl^!^*'^ poenitereiic aiKcadcapeccatadencre,
Am W. K fer! ^ flendt non cotnmirtcrc. Item, quod fit mala pra?rerita plan-
itlic > & in gere>&plangendaiteruranoncomnaitrerc.ltcm,quod fitquc»-
Dccr. diftin. <iam dolcns vindida , puniens in fe quod dolct commlfinc. I-.
ujj^^*^'*'^** '^"^ ' 9"^^ ^^ dolorcord!s& amaritudo aninije pro mahsquae
r^Tltt!\u. ^"^^4"^ commint.vclquibas conren/ir.H^c enimvt aPatribus
•ufli. refcrt. facncdidaconcedamm(i.]uodmficiari tamen contcnttofb difft-
ra diftiii(*t. cile non eflTet ) non tamen in eam partcm diccban-ror vr potni-^
«. l?aaa..poft. tcntiam defcribercnt,fcdtantum vt fuos hortarctttor nein ca-
?fe""(f ft ^' ^^^ «Jeliftt rHrlamincidcrcnt a quibusextrafli erant. QmocI
rfe ran.'cao. ^ *^^^* iftiofroodi omnia in defi»«it!oncKConucrtcre placct,
Vera panit. *^" quoquc non minori iurc affucnda cranr. Qutlc cft hoc
MMrum defini' ChryfoftomijPotaitcntia eft mcdicamentum peccatumextin-
ae#a exsmcH. §ucRS,donum cxlitus datUi3iVir«usadmirabilis, gratit rim lc-
gana
ScIkUjfigfrum
^•rttintra-
iettd* di^Kjna
dt ^teniHntia,
f. Male deji-
mitutf.
frimA dfjtni-
Stennds,
• S MODO Vi&ClP* CM«ItTI GrAT. 114
»am fupcrans. Adde quod do^rioa, quam poftca tradant.iftu;
dcfinicionibus cft tliquanto dctcrior.Sic cnii» funt i« externis
cxercitiis mordicus infixi,vt nihil aliud ex immcfis voluniinib.
coili^as q«am ptsniteotiam circ difciplinani & xufteritatetn,
qva?partim domaadxcarni, parciai cailigandis punienJirque
vicNs rcruiac.-deinteriofi menus rcnoua;iooc, qfjx veram virjc
correftionc fecum crahic,mirum /liencium.De coafritionc ^ui-
(demi& arrricioncmulcwsapudeosfermo.multisrcrupulisajw-
mascorquenr:& plBrimuiumoleUix &anxiccicisingerynt:re(i
vbivtd lun.; corda penitus vulncrafle , lcui cercmoniarum a-
fper/i nc toiam amaricudinem fananr. Poenitetiamtamtrgu- ^°' ^-^^^^'
tedefinitam,in contritionem cordis, confclTionem oris,fariKfa-' * ^*j-f|'', ^*
dione opGris p^rtlucur, nihilo magis dialcAiec quam dcfinic- Pcrfeft* pcr-
runt : etl] videri voIunttotama?tatem in fyUogifmisconte- nit.
^fedisdctriuifle.Verum fiqufs a defiuitione ratiocinetur (quo<l '"•/'» ^*»-
genus argumcnrandi apud dialefticos valet)polIe aliqucm an- '''""•
ceaflt peccata deflere, & flendanonc6micierc:poflc praetcrira
malaplangerc,& pJangenda non comitierc:poflc punirc.quod
dofercc commififTej&c.qiianuis •re non confiteatur:quomodo
fuam partitionem tuebuDCur ? Si enim illc vere |:oE:nit€»s non
conficetur,poeBirentiaf?ncconfcf/ioneefle poccfl.Quod fi tQ-T{tf^onfionue*'
fDOBdeanchancparcicionem ad poenicenciam refcni quaccniiS >"'*"» ^"'«^^^-
cT\ facramcntum , vel detota poenitcntiie pcrfed.oneintelligi
quan^ fuis dcfinicionibusnon comprehendunc , non eft vnde
acculci^ftbi ipfi imputenc,qui no purius ac dilucidius definiUiC.
Ego ccrccpro mea cranicie>quum de realiqua dirpucatur,ad i-
pfam definicioncmomniarefcro, qur eftcocrus difpucacionis
cardo ac fundamentum.Scd iic iUa magiflralis licenria.iam par-
ces ipfas ordine perluftremus. Qupd nedcftim qua/i friuola
cranfilio quse ipfi graui fupercilio pro myftcriis vcndicancnon
hdo mi^chir. ( neque CHim mihi valdc laboriofum cfllst excu-
tcre quascunquc arguce & fubciliteripfi exiftimant a fedifpu-
tari) fed mihi religio cffet fatigare talib* inepcHs leftores abf-
que fraidu.Ccrce de rebusignotis eos garrirc,ex qtixftionibus 1^""' c/4«»f«-
quasmoucnc & apitant,& quibus miferefe impediunt,coenitu ?"'» ^^'^y'' fl
tacile eft.qualis illa eft,An vnius peccad panitenua Deo pla. p,d,M:tamm$s
cear,vbi in aliis durat obftinatio.Item,an poenx diu\nitusiBii\- le^entium.
fe «d fttf ffadionem valeant.Itcm.an fa?piu$ iteran poTfit pro 4. SHpff «»-
mortalibus peccatis. vbiturprtcr &impie definiunc nonnifi de f ''^'*"' ^ **~
yenialibus peccatis quotidie agi panitenciam.Similitcr craflb '*"''**'''•
crrore valdc fe torquent in dido Hieronymi,peenitentiam ef-
le fecundam tabulam poft naufxagium. tn quo oftcnduncfc
nuaqoam abruco ftuporeeHigilaflc . ve milleiimam vitiorum
fuorum partem vel procul fentirent.
% Velim aute animtduertac l«^ore5,flon hic de a/ini rmbra
CAP. iiii. INSTIT vTr ON IS LlB. III.
^v^im necef- rixam eile,fed reiT) omniummaximereriamtraftari.-nempecf^
^rTl 't ^""'^^ pcccacorumremiffione>Qii,um enim rrraad poei)(tcncia requi-
Mhtnar^Z. ^^""'^'^^"^^""«^ionem coidis.oris confcrnonemjOperisfanfra-
uH9. ftionera: /iraul ad impecradam peccatorum remillioncm n-e-
ceffaria efle docet.Siquid auce in tora religione fcire noilra re-
ferc id certe rcfert raaxime,nempe intelligere ac probe tcnere,
<]ua ratione.qua legCjqua coditione, qua ficilitate aut difficul-
tareobcineacurpeccatorurcmiffio. Harcn'>titianiii perfpicnar
cerrivTjConftat,nulhmomninorequiem,nuI)icamDeopacc,
nullamfiduciamautfccurirarem iiabere poreitcofcienna: fed
affidue trepidatjfluftuatur.sefluatjCtuciafurjdiuexaiurjhorrer,
odit^ac fugic cofpeAum Dei.Quod fi ab his condicionib.pedxc
peccatorum remiffio quibus eam ipfi aUigacmihfl nobis mife-
Seeonmtimei riusncc deploracius.ContipicioneHij primamobtinend| veaise-
(orundem fen- partem faciunt aamque debira exigunr, hoc efl iuftam & ple-
^fnhA. nam: fed incerim nofi conflicuunt quando fecurus aliquis effe
poriicjfe hac concricione ad iuftum modum defundLiareflc. E-
quidem fedalo & acricer inftandum eife fateor,vt quiq; amare
deflendofuapcccata,fcadcorum difpUcentiam & odtum ma-
Sxameyt tltius gisacuat. Ha:c enim cfl non pc&uitenda criflitia.qu.i? pcmitcn-
Jentaifti. ^[^j^ ^{onitin AJurem , fad vbi exigitur dolorisacerb;tas, quo^
culpsEmagnicudiniTefpondcac, & qjnseincrucinaappendaiur
cum fiducia venix : hic vero miferr confcientia: miris modis
tocquentur3& ex3g!cancur,dua3 fibi debiram peccirorum c.on>
tncidncm imponi videnc, ncc aficquuntur debici menfuramj,
vt rccBm deccraere pofflntjfc perfc*luifli£ quod debebant.Si di-
xerincfaciedum quod in nobisefl,codcmfemperreuoluiniLn
qu.ido enim audebic fibipromjttere quifpiam, omncs fe vires
contulif^e ad lugenda peccata > Vbi ergo diu fecum luftatar, St
long;s certaminibus exercirarconfcieneia:, portum taiidem iri
qno refideant non inueniunt:vt fe aliqua falcem parce lenianr^.
«loiorem a fe extorquent,& Iachr]rmas exprimunt.quibus fuam
contritionem periicianr.
j^^y^ &verd 5 Quod fi mc calumai^ri aiHnt:pr©deant faA^,& vniimali-
cnntrittonis <S- qucm oflendaot qui huiulmodi contririonis dodrina vel no fit
McrMio. atl defperationem adadus:vei fimulacione doloris,iudicio Def^
pro vero doIore,n6 oppofuericDiximus & Bos quodam locoj,
nunquam finepoenicenciaobueflirepeccatorumremiflionem,
quod nulli nifi afflifti, & peccacoru confcientia vulaertti, Dci
mifericordiam implorarc fincere pofl^untiied fimul adiecimus,
paenitentiam non effe caufam remiffionis pcccatonim.lllaf au-
tcm animarum tormema fa{VdIimu$,-qy6d debita prseftada fir.
Peccatorem docuimus nonin fuam compundionem ncqj in
ruaslachrymasintuerijfcdutrunqiocuInminfolaDominimi-"
fericordja defigcre. Tancum adaioiiaimus vocari a Chriflola-
boiar.-
^r^
t>E MOOO PERCIP. CHRISTI GRAT. llj
feorates & oneracos,c]uado mifTus Cu ad euagelizandu paupcri- Mattt.ii.:?^
bus,ad fanandum concritos cordc, prafdicadum captiuis remif- j J^'^';g'
jfionem,adeducendosvm6tos,confolandos lugentcs.Qup cx-
duderencur & Pharif3Ei,<juifuaiuftitia raturi,paupcrtarem fui
non agRofcur:& contempt .res,qui fecuri irx Dei,malo fuo re-
inedium non quaerunc. Tales enim non laborant , nec onerati
funt,nec cocriti corde,nec vindi,ncc captiui. Mulcum vcro in-
rereft doccafne emereri peccatoium reininioncm iuRa Sc ple-
na contritionc(qua nunquam defungi p f/it peccacor)an euni
ioilicuas ad efurieadam Sc (iciendam Dei mifcncoTdi.*m , quo
per mifefi^f:3eagnitioBeni, fi-um aeRum, la'firudme,capciui-
tarem illi oftendas rbiquErere refrigerium.requicmj Itbcrcare
dcbeac:i!Ium deniq-, doceas infua humilitaredare Dco gloria.
4 De confeffionefcmperingensfaicpugnainterCaipni- D^ ««/./Tia^c
ftas & Theologos fcholaftic©s:his concendentibus mandari ^^r TtZ'! ncde m^
uinoprsBcepto confef(ionemuIIisreclamancib.is, Eccfefiafticss .^^,j,„,e,
duncaxacconfticutionihus prgecipi. lu do vero certamtncin/i-
gnis Theologorum impudencia apparuit , qui toC locos Sctt- ^
pcurs dcprauaranc , & vi derorferunt , quot in rem fuam ciU" l|
bant. tt quando nc fic quidem obtineri pofte viderunt quod
poftulabanc, qui arguai volebanc prar aliis vidcri , hoc cffugio
elapfi func confeffionem a iure diuino profe<ftam,qHancum ad
fubft3ntiam:fed formam poftea accepifle a iure poficiuo.Nem- Canoniffarum
pe ficquiinterleguleiosfunt inepciffimi , citationem ad ius (^rSf^htUfiico'
cfiuinum referflncquia diftum fit, Adam vbi es? Exceptionem rt(margumcv>
KQ
j.J.ia.
m, quia refpondcric Adamqcaficxcipiens, Vxor quam dc- ^'^^
difti mihi, &c. vcrique canvcn formam a iure.ciuili dacam. Se^
videamus quibusargumentis confirffionem hanc vei formaca
vcl informem Dei efie mandacum pr@banr.Mific(!'nquiunt)le- uPrimii-, ^uoi
profis Dominus ad Sacerdoces. Quid > mifl.ne ad confelfio- '^ aUegori^
nem,qu!svnqaam fando audiuiCjaudiedisconfeffi-^nibus P^^- 2^^„^y„^«I
feclos Leuiticos facerdoces ? Confugiunt erjo ad allegorias: ^,^,^^^
Sancicum erac Lege Mofiica vcfjcerdoresdifcernerenc incer Matrh.8 4.
lcpram&Iepram;peccatum,fpirituaIiseftIepra:dehacproQu-Luc. ^14, a:
tiare, Sacerdotu eft.Antequarefpodeo,quero objcer fi hic loc* J?-»^.
fpiritu.UisIeprscosiudicesfacic, curnacuralis &c3rnalislc- ^^^'^7 •??
pre cognicionem ad fc trahum? Scilicet hoc non eft Scripcuris
ludcre.Lex cognidonem lepr^deferif Sacerdotibus Leuiricis.
hanc nobis vfurpcnius. Peccatumeft lepra fpiricualis. fimus &
peccaci c^gnicores. Nunc reIpondeo:Tran/Iaco.facerdocio,ne- R^cifonf.iA.
cefle cft Lcgis tranll^tioncm fieri, Omnia facerdotiaadChri- Heb.y.u^.
ftum cranflata funcin eo impleca & finica: ad eom igituc vnum
ius omne & honos faccrdoii j cranf!atus eft, Si cantopcre amaC
allegorias feftari^vnicu Saccrdocem Chriftumfibi proponanCj
5c rgrum ojsniumli bcra iurifdidicae tribunaleiws camulent.
cAr.IIII. INITITVTIONIS LI9. III.
T^fp. 1 qns (a.€iicM fcremus. Adh:rc iiiiporti?na eft ipfbrum a]kgori«,<jug
0muf4m riddit Legcm mcre politicam, inier cerem«niis rcponit. Cur igitar
iMr Itfrofi *^chriftus ad Sacerdoces , leprofm mittit ? Ne calumni»tentiir
fiM^l'artfU.^^^^^^^^^^ ipAim Legom yioJare, ^ui iubebat cora Sacerdotc
reprxremari a lepra curatum , k. oblato ftcvi^cio cxpiari:iu«
bctmundatosleprorosfacerccaqua»Lcgiser«nr. Ice, mqttit,
oftenditc vo$ Saccrdotib.& offertc munus quod prarcepit Ma-
fes in L€ge,vc fit in teftimonium ip/is. Et vere futurum erat ii*
lis in ceftimonium mir<ieulum hoc: pronuntiaucriteoslepro-^
fos.nuiic curatospronuntiai\t. Nc^nnc vclint,aolinr,c0guntur
fieriteftcsmiracitlorikiiChrifti? Explorandum illis ChriilHs
fuum tiii)2tculam permitcit , difticeri non poiTunc : quia aietenfi
adhuctergiuerrantur.eftillis lioc opusin teftimonium. Sic a
Mjtth.s4.j4 libi , Prxdieabitur Butngelium hoe in yniuetfo orbe,in tefti-
Matrh. 10.18. n^onium omnibusgcntibus.ItemitntcRegCf.&Prxfidesdu-
ccmini, in tcftimonium i^^Ci^. Id eft, qud in iudicioDei fortiuii
HoTril.ia.de co»uincantur.Qupd fi Chryfbftonio ac^uicfccre nialunt, ille
niuliere Cha ctiam propter Iud»os a Chrifto id fadum docecncLcgisprf-
«anafa. uaricatorhaberccur.Quanqutmin retam clarafuffragium vl-
lius hominis nccerferc pudet : vbi Chriftus pronunciac fe ius
iegalc relinquere Sacerdotibus integrum , taoquam profclfis;
Euangelij iioftibus, qui fcmper ad obllrependuni inccnti erat,
nifiosfuiflctocclefuro.Quarevthincpofteffioncm retineanc
papales facrificf,palam coffccdant in coruni panes quos necef-
fe cft vi cempefci ne CJirifto maledicant. Nam ad vcroieius
miniftrosnihil hdcperrinct.
s. Urgiptintii- T Secundum argumentum ex codem fcnte c(ucunt,hoc eft er
stegtrUuTo. allegoria. quafi rliulcum valeant alltgorix ad dogma aliqaod
c6nhrma«dum. Sed ralcint fane, nifieas ipfasoftendero rpt-
iJ(t!fo»fi9. ciofius a mc obtcndi,quam ab ipfis pofre.Dicunc ergo.Domin*
Ioan.n.44. difcipulis prffcepit , vt fufcitatum Lazirum hkiis foluerent &
cxpedircnt. Hocprimummcntiunturrnufquaim enim iegitur,
hoc dixiflc Dominum difcipulis, ^ftquc multo verifirailius di-
xifle luda^is aftitibus: quocitra vllam fraudis fufpicionem euf-
dcntitfs ficrcc miraculu, & maior fya virtus elucerct,qu6d nul^
lo taftu , fu^ fola vocemortuos fufcicaret. Sic eqaidem inter-
prctor.Doninu^ quoomnemfiniftra furpicioncmludjcis col-
lcret.voluiiTc illosreuolucrclapidcm,fcrtorem percipcre.ccr"
ta morcis figna fpcdare , fola verbi vireuce furgcntem videre,
Ser.m.eoBtra yjuentcm primos a^trcftarc.Atqueh^c Chi^yfoftomi fentchtia
^"'^5®!'^*"' cft. Scd demus hoc diftwm difcipulis, quid tum obtinebunt?
r<rt? *" DoroinuradcdiflcApoftoIisfoIuendi poteftatcm. quanto a-
luA9nfi«.%. P"*BS 5c magis dcxtr* h^c allcgoriee traftiri potcrunt, fi dica-
niu« hoc fymbolo Deum voluifle fideles fuos inftitucrc,vt fot-
uctcnt i fcfufcitatos : hoc cft, ncin mcmofiampectata rcuo
farenf,-
Ok mODO ^ERCl^. CfkEISTl graT. u6
circnt.^uas ipfe oblitus eflct.ne ceu peccatorcs danarentquos
ipfcabfoluiuet ; ncadhuc cxprobrarcst tjur ipfccondonaflet:
nc vbi mifencors ipfccflet, & ad parcendumtacilis,ipfiad pu-
nicndum fcueri & morofi cflent? Certenihil adignolcentiara
Hedere aos mtgisdebetqiiamiudicis exemplum.qui fe nimiu
rigidis & inhumanis implacabilem fore minacur. Eantnunc 8c
allegorias fuas venditeat.
4 lam propius manus con(erunt,dum apertis(vt fibi vidcn- i.^^-gumtntK,
tur^feQcentiis pugnanv,Qui ad lohannis Bapnliuum veniebat, ^ ^uebm&ir*-
coiifitebantur pcccata fuarSt lacobus vult vt aher altet i pecca- ^J^''* ^""-
ta confiteamur. Nihil mirum fi confiiebantur peccata fua qui 14*0!?*/^/
volebant baptizari.didum enim ante eftJoannefTi pra:d!cafl^c
Baptifiiium pocnitcnti^ejbaptizafle aqua in poenitetiam. Qnos Prmu l«ti«K*
igitur baptizaflct, niiiqui fe peccJtores confelfi eflent? Bapti- /<!/*"*•
fmus fyrubolum eft remiflionis peccacotu : & qui ad hoc fym*
bolum admittcreiiturjnifi peccatores, Jc qui fe tales agnofcut.?
Conficebantur iraquc pcccata fua, vt baptitarentur. Ncc finc
caufa praccipit lacobus vt ali j aliiscoafiteamur. Verum C\ ani- fojieTiorU m-
ujaduertercnt quod proxime feqaitur jncelligcrcnc , parum e-^ofitia,
tiamhoc fibi fufFragari.Confitcmmijinquit.alteralteri pcccata
veflra,& orate pro i ouicem.Mutuam confcffienem & roufuam
orationcm fimul iungit.Si folis facrificulis confitcnduw eft:er-
go& proillisfbIisorandurn.Quid,qu6d fcqucreturex verbis
lacobi, folos facrificulosconfiicri pofl^cl-fiquidemdum vultn
mutuo conficeamur 5 eos fblos aUoquitur qui aliorumconfef-
fionem awdirc poffint. «V»xoi;c, inqoit, mutuo, fnuicem, vicif-
limjautfi maIunt,reciproce.C6fifcri autem reciproce nequefic
nifi qui funt audiendi»; confeffionibus idonei. Qua praerngati-
Ua quan^ ) eos folos facriftculos dignautur nos quoqueconfi-
tcndi munus ad eos folos ablegamos. faceffant igitur hocgen*
nugamcnta.&ipfam ApofloHmctemaccipiamus.quxfimpJcx
cft & aperti,nempc vt noftras infirmitates viciffim aUer in al-
tccius finum dcponamus, mutuum cofiilium.mutuam compaf-
Honem,mutu3mmternoscoafoIacionemaccepturi.Deindevi:
ffatcrnisinfirmitatibus mutub confcij , pro illis ad Dominutn
orcmus. Quid eroo contta nos lacobutB cicant , qui tantopcrc
Conieffionera mifericordif Dei vrgemus?Confiteri autem Dci
Biifericordiam nemo poteft nifimiferiamfuam priusconfef-
fiis.Quin pocius -inachema eflfe pronunciamus.quicunxjue noti
fc coram Dco, coi«m Angeiis eius, coram F.cclcfia.coram O-
ranibus denique hominib. peccatorem cofcffus fucrit. Omnia Gal.|.2xr
eniai couclufic Domin* lub peccacum, vt omne os obftruatur, Ro«n» 3« 5» ^
& humilietur omnis caro coratri Deo : folus autem ipfe iuftifi- '^'
cetur &exaltccur.
7 Mir©r aurcm qua frontc a^fint c^atendeic confeffionem^^j,/i^j,;,2 yXc
cAp.fitu iMsTiTvTroNis Lifi. tri.
non ejfe i»rii dc qua loquimtur.iuris cfle diuini.-cuius equide vetuftiffimu cf^
diuim praba- fc vfum fatemur;fed qucm facile eumcere pofTumus olim fuifie
tur, (jHod vfus iibermii^ Cerce nullam deea liatam fuiile legem autconfticu-
17^ p!r^lmm ^^^^^^ ^"^® Innoccntijtercij tempora, eoium quoque anna^
cireiter i:oo. lcsnarrant. Ccrte/i lexiUii fuiflet antiquior, potjuseamarri-
a chrifio. puiflcnc quam contenti Lareranends concilij decreco , pueris
Fuit iiie Pa- quoq; ipiis ridiculos fefecifl"ent,N6 dubitat in aliis reb.excJu-
pa iS^. jjgj-e fiftuia decreta,que vctuftiflTmis conciliis afcnbut, vt ipfa
antiquitatis veneratione fimplicium oculos per ftringar, J n hoc
capite talerafaliaciam obiicerenon venu illis in mentem.lca-
que(ipijs teftibus)nondum elapfli funtanni trecenti ex quo in-
ieclus ab Innocentio tercio laqueLis,& im}5ofita conflcendi ne-
€) ualls attum, ^^^^^^^^ Atquc vt de tcmporc taceam,f >la verborum barbaries
rj- quam ine- fidcm Icgt abrogac. Nam guod iubentboni patres, omnern v-
pta iex,tiim la- trrufqiic fexus quotanuis lemel proprio facerdoti conficeri o-
t-ifner,t,ojien- muia pcccita , faceti homiHesIepideexcipiunc hoc pr^cepto
diiur. teneriioios hermaphroditos , ad nemine vero fpeftare qui /ic
vel mas vcl foemina. Cra(fior deindc in(ul/itas in difcipulis fe
prodidic , dum explicare nequeunt quid /it proprius facerdos,
Qujcquidblatcrencomnescondu(ftitij Papse rabul^, teneraus
neque Chriftum huius legis authorem eflc quse ad enumerun-
da peccatahomines cogic : imo fluxifle annos mille & ducen-
tos a refuicdione Chriftiantequam calis vlla lexferrecur.Ita-
cjue tyraunidem hanc fuiiTe demum inuedam quum excinda
pierate & doctrina , flne dcieda quiduis licencia? flbi iam fum-
'-profofltitnK pf^fienc iaru^ Pai^orum. Deinde luculenta ceftimonia extant
corprMatiopc. ^^^^^^ hiftoriis,tii apud antiquosaliosfcriptores.qusedoceant
Eiujlx. ■ hanc fiufle politica djfciplinam, ab Epifcopis infticuram , non
legema Ghrifto auc Apoftolispo/icam.Vnumduncaxjftemul-
tis proferam , quod non obfcurum eius rei documentum erir.
Ecc.fujchift. Refert Sozomenus ^m^^Q hatic Epifcoporum conftitutionem
lib.7.cap.i7. diligenterobferuatamin Eccle/iisoccidencallbus , pra:fer«itrr'
vero Roma?. Qti^o /ignificac non fuifle vniuerfale omnium Ec-
cie/iarum inftitutum : vnum autem e presbyceris peculiaritec
deftinactim fuifle ^xcit qui huic muneri prareflTet. Quo abunde
confurac quod ifti de clauibus vniucrfo iacerdotali ordini in
hanc vfom promifcue dacis menciuncur. Siquidem non omniu
Sacerdocum communis erat fundio, fed fingulares vnius par*
Vtteris confe£- tcs.qui ad id eled* ab Epifcopo fucrat.Is eft quem hodie quo»
fionii auricub- qucm /inguHs cachedraiibus Eccle/iispaenitenciarium vocanr,
r« fimtJiaehru- grauiorumcriminum , & quorum cenfura ad exem^^um per-
i?iiHd em ^^^^^ ' ^^b'^^^'^^' oubiicicdemde , eum quoquc morem Con*
tliif. ftancinopoli fuifll:; donec marrona qu2cdam,conficenrcm fimu-
lans , ea fpecie confuetudinem quam habcbat cum Diacono,
praetexuiffe deprchenfa eflet. Ob id facinus Ned:arius > vir &
wr.
D^ MODO P fe R C. CHrIstI G R,A T. Ii^
fitendi ricum abrogauic. Hic,hic aure» afini \i\i arrigat. Si Lex ftanLo^oUt^I
Dei eracauricularis cofeffio, qui auius cirec Ne<ftarius cam re- nu, fuOutusi.
6gerc «cconuellere?Neitariom landum Dei homincm,omnt- ft'usconf<^ftunis
bus vcterum fuffragiis probatum, herGfcos & fchifmatis accii- '^'^^*'
fabunt? Sed eodem calculo d.imnabunc Ecclcfiam Conf^anci-
nopolitaoam, in qua confitendi morcm noa ad tcmpus mod»
dirftmulacumfuiffl^redJid fuam \((\ixc mcmoriam cbfoleuiflc
afhrmac Soxomcnus. Imo non Conftantinopolicanamj (dd O-
nencalc* omaes EccIefiasdefedionisreasaganCjquseiauiola-
biicm((i verum dicuflt}lcgem,6c Chriftianis onjwibus mandi-
tamncglcxerunt. Homli i U
8 HaacaucemabrogacionemtocIocfseuidenccrChryfo- prai.50.*
ftomus reilatur,C6ftantmopoiitaK^ & ipfe Ecclefiar prsefuhvt i^o^ exckrji-^
«lirum /ic iftos audere coiitra mucire. Peccata, inquat, tua di- foftomt -variil
cico,vt dcleas jlla.ii coafunderisalicui dicerc qux pcccafti, ^i- ^^flj^/^onitstUA
cito quotidie ea in anmii tua Non dico vc cbnficearis conferu© '^%ll ^^}
tuo,qui exprobrec: dicico Deo qui curac ea.^Peccaca cua fuper ,,„f,iji,,ns l\a
ftr4tufnconfirere,vcvbifuamalaquotidiec6fcienciatuareco. moduni di^ti:.
gnofcat.lrem Nunc autcm neque neceflariumci^prajfencibus f«if.
icftibiisconficeri. cogicationc tuafiic deiidorum cxqui^tio,*
line ccftc fic hoc iudicium; folus Deus cc conficemem videac.
item , NoHCciaconfcruorum tilorumtheat^um duco, nbri
hominibus pecearatua detegere cogo : repetc coranl Ptoserm.defc^
confcienriamtuam, &explica. Oftei-ideDomino, pr^ftan- nit.&cSfrflT.
tiflimo medico, tua vulnera , & pctc ab co medicanientum:o- Homil.dc Jii|^
ttQditQi quinihif opprobretjedhumanirfimecur^c.ltera, Ccr- copr«h. IJej
te nc homini dixeris, ne tibi opprobret. neque enmi confcruo ^^^"^^^(^os"
cftconfitendum , qui in publicum profcrat^ficd Doraino ( qui Homil. di
tibi curam gerit, & qui humanus eftj& medicus) oftcnde vul- Laxato.
nera.Poftea Dcum ita loqucntem inducir, Non cogo tc in me-
dium prod/re thcatrum, ac mulcos auhib£reteftes. mihi foli
dic pcccatum tuurti priuatim,vc fanem vicus.DicemiifneChry-
foftomum eoprogreditcmeriracis, quum hsec & fimilia fcri-
bitjvt confcientias hominum liberet his vmculis quibus diui-
naLegcconftringuntur?x\Iinime vero. fed quod Deiverboin-
telligir nequaquam effc; pr3cfcriptum, exigercceuncceffacium
nonauder. , , ^ -. ,.-
9 Verum,vt res tota planior & expeditfbr fiat,primiim bo- ^^^^* '"^'f^f*'
nandc rctcremusquod genuscofeih»;nis vctb'j Dei nobistra-^3„,^.j,,^^p£)^;
ditumiit:de)nde & corumcommencafi)^iicienius,nooquidem iraditaimfidt'
©mnia( quisenim immcnfum illud ri"\arc exhauriret?)red ca ratiofnbiungl-
duntaxacquibus fummam arcanx fua? confc.'fioniscompiedii- ^*"*
tur. Hic commemorarc pige: quaaxfrequentcr vetusintci:-
prcs vjcrbuo) c^nfiierircddideric pro Jaudare , quodrudif-
f.c ,-.
CAP, IIII. IN S T IT V TXON I « LlB. Xlf*
fimis fdiotis vulgatum eft : iiifi cjuod eorum audaciam traduci
Frin »m dute expcdit, dum ad tyrannicu fuum edidum traiisfcruns quod dc
errtr veteru ig^^^^\^y^^ Y)ti fcriptum erot.Vt coferfionem probent valcre ad
7nnmm:ldece. cxliilarandas mentes, obtrudunt illud Pfalmi, In voceexulta-
ptirtfeUiw.rs tionis & c&feffion.s.At^ui fi taiismeramorphofis valeat.quod-
Pf.4i ). libetnobiyexquolibetnafcecur.VerumquandoitailiosdepU-
duit, meminerint pijlcdoresiulla Deivmdidainrcprobam
men^em (ti'\{^'t co«ie(^tos,quo magisdetcilabiiis enetcoruauda
cu. Qupd ^ nobis in fimplici ScriptUraidodrina acquiefccrs
liber, periculum non erit ne quis taiib. fucis nobis iliudat.lllic
cnim vna pr^fcribitur confitendi racio,nempe,quando Domi-
nuseftqui peccataremitrit,obliuifc;cur,deIet;riuicpeccatano-
Iha vtc(jnnteamur.venieobtined3E caufa.liie medicuseft:vul-
nera igicur noftra Uli expoHa.Tjus.IJle lefus eft &offenfus;»b il-
DcirJe rr^f-io pacem petamus.IUeeft cordiumGognitor,& cogitationuni
prtirx tefimc- omnium coorciusrcortm ipfo cordi noitra effundere prope.rc-
vns /'''^'^'^'"'';^^L,s.Ille ell deniq; qui pcccatores vocat.ad ipfum accedere nc
fffiuxm ;,,/moremur.Peccatura meum,mquitDauia,cognitum tibiteci,oc
D/K. r.;i:jfn di- iniuftitiam mefmi non abfcondi.Dixi^confitebor aduerfum mc
riit. iniafticiam meamDomino:&tu remifiibiniquitatecordismei.
I''/' 5- Taliseft sltera ipfius Dauidi6Confcfiio,Miferer(i:meiDcus,fc-
ibid f. cundum magnam mifGricordiam tuam.. TaIis&DanieIis,Pcc-
'''^^ ^' cauimus, Domine, peruerfe egimus,impictstcsfccimu$,S:i-e-
beilesfuimusjdcclinandoa aiandariscuis.Btali^qu^paffim in
Scripruris occurruncrquarum reciiat:io volumen fere impleret.
j.Ioan.i?- Si confitcmur pecc.itanoftia(inq')ic Ioanncs)fideiis ellDomi-
nusjVt remircarnobis pcccata nortra. Cuiconfiteamur?ipfifci-
licet.hoc el-l:, ?\ aFfl;d:o & humiliato coide coram ipfb procida-
nius,fi apud ipfain nos ex animo accuiinces & damnantcs,bo-
nicate eius &mifcricordi.2 abfolui peranius.
, . lo Qu,i animo&coram Deo haacconfeffioaeniamplcxus
r-kf,rK:'l r^!'f fucrit, hrtbebichauddabie&im^uam adconfelfi»»nem para-
e.ojcipto,?u^aL.4. _ r ■ II- i-N • ■•- • 1-
C<t,D:ofit,cfc-^^^ -> quoccsopus fuerit apud homines Dei miiericordiam
Hm. prasdicare : ncquetantimi vt vni & femei &in aurcmcordis
fccretum infuuirrec : /ed fepius, Ccd paiam, fcd toto orbeau-
dienfe, ingenue & fuam igncmmiam , & Dei magnificeneiam
ac decus commcmorcr. In hunc meduni , quum Dauida
Nacjianarguercciir , con.rcientia: aculeo pundus, pcccatum
& co ram Dco&coram hominibus conficetur. Peccaui, in-
t Sa rri.uij. q^x\t ., Domino. h^jcei^, lam nihilcxcufo , non tsrgiucrfor
cjuoniinus peccatorem mc omnes iudicenc v & quod clani
DtominoefTe volui, hommibiis quoque ipfispatefiat. Ar-
cajiamergoillam confcffionem , quiE Dco fic, fequiturvo-
Inntaria apud homines confcffio, quoticsid veldiuin^ glo-
lidei velhuiaiIucioniso<;^ftj.«inccce(t. Hac catione inlliruit
Doaiinus
D B M O D O P E R C 1 P. C H R 1 S t I G R A t, Ijg
Dominus oliin in pqpulo Ifraelicico.vt prreure vcrbo a Saccr- ^/^'f-'^-*^
doro , populus luas in;quitaces paliai in templo conficeretur. ,, ,^ m.fr.
Siquidcm hoc adrainicuium i\hi ncciliarium e{reprouidebatj^,:<4)^ry^9w/Ki-
quo vnufquifqie mielius adJuceretur ad iulra-Tui recognitio- ^'"«
nem.Et ajquum e(l vr mireiixnoftra: confcffione,b©nitatGm a'c
mifericordiam Dci noftriinter nos & coram toto mundo iJIu-
ilremus.
41 Hoc vero confitendi genus & ordinarium effc in Eccle- Hunu diu ^el.
/lacc^nieoit.&tunc cxrra ordinem {ingulari modo vfurpari,fi- ctes,pul\Le^ <^r
quado populum communi aliquo delrdo obftringi conrigerit, f*"'"'*^**»
Huii'-s fccundi generis cxemplum habemus i;i folenni illa c6-
TenTone, qua populus vniuerfus aufpiciis du(ftucjj Hfdr^Sc Ne- ^'*^i^''^ » ^fi'.
.^facmirE defungitur.N.}m quum exilium iilud diucurnutn.vrbis, '"''^*'"*^"'' ■^«'
iaGtemplicxcidium, rcligionis difiipatio, communis omrtimn '^^*^'""^""'
defedionisfuifTenpoena,non poteranclil^eracioni» bcfieficium Ncliem. i .t
vt pareiatagnofcere^nifi fean:ereoiperagerent. Neque re-
'fert/i invnacongrcgatione pauci aliquiincerdu firir infontes;
quando eninl mcbra funt languidi acmaleaffefti corporis.non
debentfaniratcmiaflarc.Imohcrinonpoteftquin aliqualabe s^^''"*»'^":^
'contrafta aiiqwid ipli ctiam Gulpa: fuftineanc. Ergo (luodcs vei ^"^ "^'"^''
pcfte,vel bello.vcl {krilitatc,vel alia qualibct cahmitare afRi-^
2;imur.fi officijnolhi ert,ad4u(frumjad ieiunium, & <]ia rearns
fignaeonfugere : ipfi confef;io;ex qua alia omnia dcpendenr, OyJv-.arifi v'^-
jiiinime elinegligenda.Ordinariam illam, pr*rce.-quam quod-^''"'
ort Domini cominendataef^,n^mo fanusjcxpenfa cius nilffa-
\e,improbarenudeat. Nam quummomni facro conuentufi"
iflamusnos in confpefturaDci &. Angelorum t^uod eritaliud
initlumaftionis noftr^ , quam fndigniratisnoflt^rccognitio?
Acqui illa, inqaies, fit quslibet prccacionc. qiroces enim prQ^olneciio ji^ti,
camur veniijpeccata noRra conHcemur.Faceor, Atficc??fide-^''"f''/''"'-^ Ci'
res quanta fit noftra vel fccuriiasjvcl fomnotenria, vel focor-^^"^"^"^'*'^^'*^
dia,concedes m;hi falutare fore inftitutum,!! folenni aliquo c6 •^-'•^''*''
'fitendiritu Chriftiana pltbs ad humiliatione exerceitur. Ta-
metfi enim ceremonia qua Doninus IfriJelitis prxc?p;r,ex Le-
gis pxdagogia erat : re?; tamen ipfa aliquo, medo ad nos qtioq;
pertinet. tt fane videmushunc morem in Eccletiis benemora-
tis Gum fruftu ohferuari, vt fingulis diebus Dominicis minifler
formulam confetfionis fuo &populi nomine concipiat, qua
reos omncs Iniquiraris peragif,& veniam aDomino comprcca-
fur. Deniquchac clauetam fingulisprfuacimj quam ohinibus
publice aperitur ad prccandum ianua.
!t Duasprjetcrcapriuar.Tc6fcn7onis formasScripturap*ro~p . ^ ^.
bat. Vnam qu^noRiacaufa fiac. quo perrinec ilJud lacobi vt/f^Xl/fv''^'''''^
alter alteri peccata confifc-'n;u!' : fenticenim vtnoflrasinfir- lac!^.!^.
siutatcs altcr alteri dct:es^cntcs,conIiiie §c confolatione niucua i-aV^-? c4*/i.
CAP. lllf. IMSttTVTlONlS HB. Itl.
i.Proximt caw ^^^ luuemus. Alcecani,qua£ in proximi giatiam facicnda cft^
/«. ad ipfuBQ placandum. & nobis rcconciliandum, /Iqua m rc n«-
?/;cni vfut. ftro vicio Ixfus fucrJt. Ac i« priorc quidcm /pccie, tametfi la-
cobus neminem nominatim aflignando, m cuius finum nos e-
xoneremus, liberum pcrmictitdclcdum, vteiconfiteamurqui
ex EccJefix grege maxiaje idoneus fueric vifus: quia tamen pa-
ftores pra?«liis vt plurimum iudicandi funt idonci, potiffimum
etiam nobis cligendi erunc.Dico autemideo praj aliis appofi-
t^s, c]u6d ipfa minillcrjj vocationenobis iDomino de/igaacur,
o„,- muif.m a '^'^^^""^ ^'^ ^^^ crudiamur td fubigcada & corrigcn Ja p«ccaca,
/i;iEff/f/z.«/>/i tumconfolationem ex venis fiducla percipiamus. Qucraad-
ftoriht*!promo- modum cnim muiuse admonitionis &correpcionii officium
ueturo-tuna- Chriftianis quidem oninjbus demandatumelt, min;ftris tamc
xT' ^ fpeciaWtcr clliniunduiti : fic quum omnes mucuo nos dcbea-
Mart.iS. i8* "^"^ confolari , & in fiducia dmmac nnifericordi^ confirmare,
loh.j.ij. videmuscamenminiftrosipfos, vtderenilflionepeccatoruni
ccrciores reddant confcicntiasjteftes cius ac fponlorcs confti-
tui. adco vc ipfi dicancar remittere peccara, & animas Ibluerc.
Quum audis hoc illis tribui,in vfum tuum Cftc cogita. Ergo id
offictj fui vnufquifque fidelium efie mcminerit, fiieapnuatim
angitur & atfliftamrpcccttorumienfuvtfeexplicarcnifialie-
no adiutorio nequcac,non negligcrc quod illi a Domino ofter-
tUL- rcmcdmm:ncmpc vt adfc fublcuandum priuaca confefiio-
neapud f«um paftorem vracur: acadfolaciafibiadhibedapri-
g^ufidhicca.c- uat;im cius operani implorcc , cuius officium €ft&publice&
duyk/ir,^s 9b~ priuatim popuium D^i Euangelica dodrina confolari. Verum
ptrunKdum. ^^ niodcratioHc fempcr vtejidijm eft.nc vbiDeus nihil certum
pr^fcribit, confcientu-ccrto iugd alJigentUr. Hinc fcquitur,
ciufmodi confrfnenem liberam efie oportere,vt non ab omni-
buscx gatur,ft'd iis tamumcommendciur quiaeafe opusha-
bcrc inrcliigenc.Ocinde ae W\ ipii qui illa vtuntur pro fua ne-
ccffitate , ad cnumeranda omnu peccara vcl pi^Bcepto aliquo
#ogantur,vcl arte iMduca^njr^fed quoad mrerefle fuaputabut,
vc foli Jum confol iricn s fruc^luin refcranc. Hanc Ecclefiis li-
bertatc non modo rclmqucrc^fcd rueriquoquc&fortitcrvin-
dic jic debcnt fidi Paftorcs,fi volunt 6c ryrannidcm abcfle a fuo
minifterio.& a populo fupcrftitioncm.
Pofteriori) a U Dc aitcra autcm ioquitur Chriftus Qpud Macth^um, Si
csvifie cowmk ofFcrs munus cuum ad ;ilrare, & ibi rccordatus fueris quodfra-
./..f^z^i. tertuu8liabetflii(]ufdaduerfu(Tite, relinqueibimunus tuu, &
M 'ct 5. 11. abi,priufque rccociliare fr.uri tuo: & cunc venieni offeres mu-
^M comfrt- nustuum. Siccnim farcicnda cft charicaxqa.r noftra culpa
htnUt, dif/iiicrit, cujpam quam admiiim»:^ agnorccndo&dcprccan-
do.5ub hocgencrc coiDprcneditur eorum confcffio qui vfque
ad totius Eccl?fia? Gnenfionsm pcccuunt.Nam £\ tanci priuara
vnius
« DI MOOOPBRCIP. CHRISTIGRAT. Xfp
VniushominisoflFtnramjBftimat Chrifius, vta facrisarceat co«
omnescjuiinfratics aliquidpcccarunt,doncciufta farisfaclio-
ncredierintingrauam; quanto maior eft ratio vtqui Ecclefia
Ix/it niaioaliquoexemplo, cam/ibiculpae agnitionereconcl-
liet?Ica icceprus cft & Corinthius illc m comunionem, quum i.Cor. i.6.
Ce obfequct^^m correprioni pra^builurr. Hxc etiam forma con-
fitcndi m veteri Ecelcfia fuit: quemadmodu &Cypri3nus me-
minit, P(rnitcntiam,mquit,3gpns lufto rempore : deinde ad c-
xomologefio veniunr, & per manuum impoiitionem Epifcopi
& clcri.ius communionis accipiant.Aliam confi endivel ratio-^^,-^^ -^-_
nem vel foriwam Scriptura prorfus ignora!:. ncquenoftrum eft ^, rai,:nem,
adftringere nouis vincultsconfcicnrlas, quis ift feruirutem re- i>crivturc.fror
digcrcChriftus fcucriffime vetat.lntcrim quin fiftantfePafto-/'" 'imrdt,
ri oues , quoties facram Coenam parricipare volunt, adeo n6
reclamojVt maxime vcliiii hoc vbiquc obferuari.Ni & qui ha-
bentimpeditam conrcientiim , referreinde poflantiingulare
fru(5lum:&c;ui at^nioneRdifunt, monitionibuslocum ira pr^-
bent,modo feinper abfit tyrannis & fuperftitio.
14 In-rrfbu> illis confenionis gcnenbus poteftas clauinm ^oteflai da-
locum haber,vel quuixi folenni rccrgnitione vitriorum fuorum utu?» inhU tri-
vcniam deprecaturtota Ecelefia:velquum priuatus,quialiqU9 /w^ (ntififjhnii
not ib:li dciido communie ofFendicalum pcp£rit,pocnitenciflm z^y^-*>^'^* ^ocH
fuamteftacur : vel quuinisqui obconfcienri3?inquietudiriem ^^* ''•
opeminil^riindiger, fuam illiinfirmitttefn aperit. Tollendx
vcro oftenfionis diuerfa eft rati© : quia etfi ti/nc quoque con-
fcientixpjci conrulirur,pr;rcipuus tamen finiseft vtfublato o-
d o inter fevniiitur animi vinculo pacis. Sed frudus illequein
dixi,minimefpcrncnduseft, quolibeiitiusconfiteamur pccca-
ta noftra.Quum entm tota Etclefia velut coram Dei tribunali
adftat.re.im fe conficetur,vnum rcfugium habct in Dci miferi-
cordia : nen vulgare auc leue folatium ejfl haberc illic pra^fen-
tem Chrifti legatum, rcconciliarionisnaandato prarditu, i quo Hums fotejia'-
deniintiafi fibi abfblutionem audiar. Hic vtilitas clanium me- ''* vtiiitM.s,re.
rito commcndatur, quum ritcquo ordine & qua fcligiane de ^^^" '^^*-^^'
cetjifta peragitur legatio. Sin-Mlitcr quum is qui fe ab Ecclefi^ ^^""^^ Y pnlu.
quodammodo alienzucrat, rcftituitwrin fraternam vnitatcm ^-^
accepra venia,quantumbencftcium eft quodfibiab iisagnofci
inteiligit quibus dixit Chriftus, Qnj^^^cunquc rcmiferitrs ^^^,,3 ,-.
peccaca m terrisjremifTi inca:io crunr ? Nec minorisefficaei^e loh.io.ij.
aut fruftus cft priuatt abfolutio, vbt ab iis petitur ^u! fingulari
rcmsdia ad infirmitatcm fuam rublcuandam opus habef. Ac-
ciditenim no raro vt qui genfiralcspromiffioncsaudir, qu^ad ^^ t"""'*^*-
totam fidelium c©ngrcgationcm deftinifar, mancac nihilomi-
nus ia aliqua dtibira ionc,ac vcl^t reminTotic nodii impecrata,
inquictum adhuc animum habcar. Idem fi paftorifuafecrccix
£ e lij.
«AP. llll, rNSTlTVTIONlSLlB.tll.
hUit.^.z. animi vulnusaperucricarqueillam Euagclijvocem pcculiari-
ter adfe direclam audient.Rcmirrunturcibi peccaci tua.confi-
C.iutfo thfer- de:an!inum conhrmabit ad rccinitdtem.illac.]^ qua prius ^ftua-
Uh'*' & battrepid-tione hberabitur.Acvero quum de clauibusagicur,
g.' '"' feraper cauedum eii tne facultacealiquafomniemus ab Euan-
gclij pr^Edicarione feparatam. Alio iterum loco plenius Ii^c res
explicandaeritjvbi de Ecclefi^ regimine agccur-.atqueilLcvi-
dtbimus verboalligacum (Ife quicquid iuris adligandum vel
roIuencKim Chriftus Eccie/ix /uje conruIit.Hoc tamen in mini-
fterio clauium maxime veri-m eftjcuius coca vis '\n co pofiea eft
vt Euar-gelijgracia.pereos quosDomirsus ord:n,icic, fidelium
aniniispublice acpriuatim cb/ignctur-.quod ficrijni/i lolapra:-
dicationcnequit.
'i*(tpi^Ui irro' ' '^ Qh!^ Romaneufes thcolegi ? Statuunt vt omnes vtriuf-
rts de coftfjio- 9^6 fexus, ftatim atque ad difcrecionis annosperuenennt, fe-
wf' raelad minimum quorannis conficeantur omma fua peccata
\.NccefitAs ct- proprio facerdotimec peccacum dimitti ni(i confitendi votum
^nendt «'«''Y* firmiterconcepfum fueric. quod vocumnifi oblatafacultate
pr^fa-ipra. perlolutum tuer.Tyiara nnliu parero paridili iBgrcflum. Sacer-
C. Omnis V- dotem veio potertltem habere clauiujn, quibuspeccatorcm
triufque fe- foluatac liget.quia non fitirrirum CKrifli vcibum, Quodcun-
xu?.De fuir,- (^q ligiueritis, &c. De hac vero poteltate puguacitcr intcr ie
de^J-Vho d ^^'^''^^'■^"^"i"* ^''j dicuncvnicamefle claucm in c/rcntKijfci-
cretO eft In- ^^^^^ poteflatem Iigandi,& folucndi .- fcienriam ad bonum qui-
no.Jnconcil. dem vfnm requirijedtanrum inftar acccfrorij cHej non eflen-
loteran. tiahter coh,^rere. Alfj,quia videbant hancnimium e0^.Tnara(.n
2. ciauesfili- Iicentiam,daasc!aue.srccenfuerunr,d!fcrttionem& poreftace.
t!** r ,- AJii rurfum,quurnt3li modcrationecoi iberi f cerdorumim-
bar.H. 4. fen. piobttarem viderent.allas claues excud?rur.t,aurhoriratem di-
dift.f4.c.2.& fcernendijquain definiendo vfennror.&: potefl.uem^quam e-
dift.iS.c i. xccurionefua?fenrenci.Yexercercnt ; fcientiamacccdei«vcluE
Matt.i8.'5>. conliliarium. lilud autem ligsie & fduerenon audcntinter-
}■ '^f" '^ prctari/impl'cirer,peccata remJt-ere&delere:quiaDominum
'datuMtnecjrni- cumantem audJunt apud Prophetam,Ego ium,& no ahusprc-
tuw. ter m.c,ego fum^cgo funi, qui deleo iniquitate.s tuas Ifcael. Sed
Itf3.4j.i1. 35. dicunt Sacerdotiseflepr.onuntiare quiligatifint autfoIuti,&
<^eclarare quorij rcmifla autretenta fhic peccata: declarare au-
temjvelper cofclfionem.quum ahfoluir,&pcccata retinet: vcl
per fentcntiamjquum excommunicar5& recipit ad Sacramen-
torumcommurtionem.Demum quum iutelligunt nondum fe
h' c nodo explicari.quifl femper obiici pof/ic,indignos f(?pe li-
gari&foIuiafuisSacerdotibus, qui proptereancm ligeturauc
foluantur in cxlotqued vltimum refugium cft,refponden^coI-
lationem claoium cum limitatione accipicnda efle:qu6d Chri-
i(lus promifetk^apud tribunal fuum approbatum iri facerdotis
lentcn-
DE MODO PBRC. CHRTSTI GHAT. 2 10
fenfcntiamjqu.T hiRe prolara fuerir/ecundum quod merita li- ^g^jy^,^ ■ii^^
gari autfolufi podiihibinr.Porrohas claucsomnibus facertio- nnn.,; Uganf^i
ubu. a Chrido dar.is cjTe, i]ux iliis ab Epi^copis m promotio- c^ fcluen d f.t
nc conferiintur ; llci Jtbcrjm v(um pc*ics eos duiuaxac efle qui comfxifu/j,
muricribus Eccle(tailicisfungunrQi::^pi!d excomunicates & i\i-
/penfos mincrcqaidem ipiasc]aues,fedrubi|.^inoras aclfgaras
Erquihj^cdirunr, modefti ncfobrij iure vidtri polfmr pr.r a- Ca 5.11.5 Ar,i.
liis qui fub noua incudenouasclauesfabricflri funtjCjuibusthe-
fauru [tccklie obrcrarf-tndutrquaspoOeafuo focoexcaiiem*.
\6 Ad /in!>ula pauc^s rcfpondcbo. Taceo aurcm 5d prx-fcns
fjuoiureq iveiniuria fideliu nmmas iuis lepibus obistringai:;
quando id fuolocodirpidreiur. Quod autejn leccmimponunt ^ - •
de omnium peccaronnii enumeraciontrquod peccacum dimK-^j^:^,.^,,^
ri neg.rnt{iiiir>.;b con-Jitione,fi votumconfi?endi {irmirercan-
c?pr«;m fuerit:qu6d nullum fuperefreingreflum Par.ulifi gar-
riunr,fi ficultas cotijezidirieglefta fuerit: iftud veronuJlo mo-
do fercndujn efl:. Omn^anc peccara enumeranda lunr? At D.i-
uid.nui fecum probcrvt arbiruor ) meditaius eiat peccstorum ^^ i»tpofiLifi,
c6fefiio..cm,ramc cxcbmabsr, P.rrorcs quisintcliiget.-^Ab cc- ^'^M'">^^o .Du-
culris meis mund.i me Domin&.^-t aLbj.Iniqtiicares me.^ tran p,-^'j'' ,>
iicruot fuper caput meum.& ficut onusgraue, crauaiae funr vl- pfal.^Z. 5.
tra vires meas. Nmiirum inrelligebar qusnri eifet peccatorum
,no(ko.'um ;ibvnus, qaam mulre fcelcru f«cies, qu<^tcapitafer-
rer,& quamiongam caudam trahercthajc hydra. Noncrgo adi-
rccen(end;!m cualogum feconfcrebat^fedeprofundo maloru
clamibat ad DomiiuimjObrutusfum, fepahiis fum & fufFoca-
rus:infcrorum porcecircundederantme,immerfumaltopuceo,
tiencienf^em & morib-indum manus tua excrahat. Q^iisfuorurn
peccarorum nuncfTjpputationemcogiter, vbi Dauidem videc
fuorum numerum inire non poflb?
17 Haccarnificina puifquam crudelirer diucxat.-e funteo-yj^-^^^^^'^''''!"'' ^'
ram anima? qni aliquo Dci fer^iu afficiebafjtur. Principio fcfe „^,^'^oX' Inuc
vocabantadca!cuIum,peccatainl>rachia,inr3mos,inraiTiufcu-/fj,(.nyr.w.«oai
Ios,in frondes,iuxta iRorum formula'; d.flecabanr tumappen- gm^^m fatitfK-
debanc qualirrites,qu2ntitares,circunftantias.atque aii*|uanru- eerepctef.
Jum quidem res proccdebat.Vbi vero longius progreffi fuerac,
cajlum vndique & vndiqne pontus,nullus porrus, nulla llatio,
quoplara traDfmiferanc, maiorfemper congeries oculisinge-
rebarur: imoycro velucthv^moies afliirgebant.- necfpes vlia, .
velfalrempoftlongas amt>ages,eU3dendi apparebat.Hairebac
itaque inter facrum 8t faxum: necaliuuindemexitus reperie-
hacur quam defperatio.Ibi fspui iAi caniificcs, vt vulnera ^£^^'2)ei'fiffe aued
ret qu^ fecerant,fomcnt* qu3eda adhibuerunt : vt faceret fcili- ,„ deJferatto^e
cci quifque quod in fe eflet. Sed nouse rurfum cura: obflrepe- nutfnp
bant, imo noui cruciacus cxcoriabani mKTera J anim as. No fatis ^^ m&cfFft,
Ee iiij.
ip^re rue
^Ap. nil. INsTlTvTl ONIS HB. 1 IT.
temporis impcndi,n6 iufta opera incubui, multa per negligc-
tiani pra?cerjj,& obliuio qua? cx incurfa prouenitjnon eft-excu*
rabilis.Suggercbantur adiiuc alia phannaca qu.-e ciufmodi Ho-
lorcsdemulctb.int:Age negligenci.r tur poenitentiajmjdo fu-
pinanQnfirjContfonibitur.Verumomniaiibcicatriccmobdu-
ccrenonpoflbnt:nectflm niflifuirtleuamcnta quam vcnena
nicIlcQblita,neruaacerbicitepfimumguftumofFsndant:red in
ferprnatif intima pcnetrcnt , antequam rentiantur. Vracrergo femper
Jicofcionuaap.^^^-^^^^^^^^^^'^^ & auribiismfonacConhcere omnia pcccara
belli^ione, tuamec poteft horror ifte pacari nifi cercf^ folatio. Hkcogitet
jcftores quam pof/ibile fit ad ratione vocare cotiui anni afta,
& qiiid fingulis diebus pcccarint coHigcre; quandoexperiencia
vnumqucnqueconuincit, vbi «d vefperamexcucienda funt v-
nius tantum diei dclida.memoriam confundi:tanta fc turba &
varietasingerit.Neqoeenimdecrarfi^ &(l:upidishypocritislo-
quor.quijtribusvel quatuorgrauioribus animaduerfis, dcfun-
dios fe putanr.red de veris Dei cc<Itonbos,qui poftquam fc exa-
j.loan.j. 20. mine per.ido obrui videnr,.idduncetiamillud loannis, Sicor
noftrum arguit no<:,maior eft Deuscorde noft:ro,ifaque expa-
uefcunt adiiidicisilliusconrpedum.cOiuscognitiofcafumnQ-
ftfumlongefuperat.
'ikduplicirtrrii^ '^ Qjadautcm bana pirsorbistalibusbhndimentis^qui^
Itiudine.aiiera bus tam exitialc vcnenum rci-!-ipeiabarur,acquieuit, non id fa-
fri/«i errons <fl >m cft quod Dco fatJsf.T (ftum crtderec, auf fibi ctiam pla^^e
refitAiio du- /arisfaccret : i€^ vt, quafi in medio mar' fixa Jnchora, pai.lum
inrcrqufeicereti r,aUigJcio'-e,vcl quaii f(.ftu«&.f3tifce$ viator,
in viadc?cumberer.In facienda cius reifidcnon laboro. Sibi e-
nim quifquctcftis apud fe cfle poeft. Dicam in fummt qnalis
^ummA tot:'us lex illafuerif.Piimum fimpliciccr eft impoffibilis. iraquenon-
refutaticns. ^i{\ perderc.damnare,confundere,in rumam &: defperationem
coniicerc potcft.Deindepcccatoics,a vcro peccatorum fborii
fenfu abdudos, hypocritas facir, Deique ac fui ipforum igno-
rantes.Siquidem,dum tn peccatorum cnumerationetotioccu-
pantur,inrerim obliuifcuncur latentem illam viti®rum lerna,
occu'tas fuas iniquitates, & intcriorcs fordes, quarum pociffi-
Jerttartfuta' nium notitia mifcriamfuam repurarcdebuerant.AccerciflTmt
'''°''''!/fP''fit<>i erat confcffionis rceula,tat^m mali noftriabyfTuma^nofccrc
ftUns Tfgu/a 3c^3cerj,qu;Hfcnfumquoqucnoil:rufaperet. Hacregula vide-
p'-rp.nens. muscompoficam Publicani confcffione, Domincjpropicius-e-
l-uc,i8, j. fto mrlii peccacori-.QB-^^ diceret,Quancus quancus fum, t^cus
fum pcccacor,necjpiam pcccatorummeorum magnicudincm
auc mence aut lingua aflequi ponumrabyftu* mifericordire tu^
hanc peccati abyflum abforbeat. Qujd,inquies, crgoncconfi-
' W/ reruU ^^^-^^' "^ funt ftngula deh(fta?crgo nulla eofcf/io Dco icceptaj
. i<.r,*. ni^ duobus iftU v-crbis conclufajPcccatOr fum? Jm© vero dada
porius
^^ DB MOOO flRClP. CnRtSTI ORAT. lll
potius opera vc quacum in nobis cft totum cor effundamus co-
ram Domino : nec modo nos peccatoics Vno verbo fateamur,
fcd vt tales nos vere & ex animo ignofcamusrquata Ciz & quajn
varia peccatorum labesjtota cegitatione recognofcamus: noti
modo nos imifiundoSjfed qualls fit & quita.quanique in mul-
tis partibus nol^raimmunditie^:non mododebitores.fed qua-
tis debitis grauati,& qnoi nominibus obftridrtnon modo vul-
neratos/ed quam multis & lethalibusplagis faucij fimus. Hac
tamen reeognitione quuni fe totum peccator coram Deo efFu-
dcric, fcrio acfincere cogitecplura adhuc rcftare , ac profun-
dioreseflemalorum fuorum receffus quam quospenitusex-
curere polHt. Afquc zdeo exclamet cam Dauide, Errorcs quis Pr.i9-ij«
intcliigit>ab occuitismeismunda meDomine.lam veroquod ^^^i^"'!'*'
ciffirnijnt non dimitti pcccarajiiifi voto confiicndi firmitcr c6- '^^t""/"*
cepto,& claufam effe paradifi portam ei qui facultatem confi-
cendi fibi oblatam neglexerit , abfit vt iftud eis concedamos.
N6 enim alia nunc eft peccatorum remiffio quam femper fuit.
Qaotqu»t remiffionem peccaiorum a Chrifto obtinuiflTe le-
gm^tur , non leguntur rn aurcm fiicrificuli cuiofpiam ca^-
fcni.Nec fane confireripoterant, vbi nec facrificuli confeffio-
narijerancnecipfaetiamconfeffio. Et maltis poftea feculis
mauditaftiithsecconfeffiojquibasfine hac conditioneremit-
tcbanturpeccata.Sedne quafi deredubialongius difcef tem*,
vcrbum Dei apertum eft,quod aeternun» manet:Quotiefcunq; Ccnfrmau*.
ingcmtteric peccator, omniuminiquiratum eiusnonrecorda- Ezech. 18.11.
bor. Huic verbo qui aliquid audet adiicere, non peccata ligit,
fed Domini mifcricordiant. Nam quod contendunt non pofle
ferri iudicium nificaufa cogr.ira,in promptu cft folutio,teme- ^•^"^"'
rc hecfiblarrogire quifunta feipfisiudices creaci.Acmirum ''"■'"'*
cft ta fecure fibi fabncare principia qu^ nemo fan^ mentis ad-
mirtet. laftant fibi ligandi & foluendi munus efle ma»datum,
acfi qua?dam eflet iorifdidio qu^ftioni adiunda.Perro hoc ius i-Ohit^if.
Apoftolis fuifle incognitum tot» corum dodrina clamat. Nec '^^*"'/'*-"'
vero certo fcire roluaturne peccator. ad facerdotem pertinet,
fcd ad eum a qno pctitur abfolutio: quando nijquam fcire po-
teftqui audit, sicneiufta&incegraenumeratio. ItanuIIaeflct
abfolutio, nifi ad verba eius qui iudicandus eft reftrida. Adde Rjtjponjtot,
qiiod tota foluendi ratio ex fide & poenitentia conftat^qu^ du^
res cognitionem hominis fugiut,vbi de altero ferenda eft fen-
tentia.SequiturergoIigandi& foIueudicertitudiQcmnofub-
iici terreniiudicis arbitrio:quia minifterverbi, vbi partes fuas
ritc exequiturjnon poteft nifi condicionaliter abfoluere:fed in
gratiam peccatoris hoc dici , Quorura reraiferitis peccata.- nc
dubitent veniam, qu^ promictitur ex Dei mandaco & vocc , in
cflis forc ratam.
CAP.1III> INSTIT vTf O N! S L I ». ! I f . •
4. Qbtcato.eo- 15 Nihil itaq; mirum fi atiriciriare iftam cofeffionem, rem 3t^
ffuofjem attn- ^g^ pcfttlente.Ti tatqinominibus Ecc!efie»oxiam,dnmnamus»
"*lf'*^'" '"^ ac fublarame medio cupimus. Qu6d G per fc resefJet IndifFe-
& tttam vti- ''^os,quaHd«tamennullivluieltnec fructui, rot autemimpie-
icm. tatib.facrilegiis.errorib* caufam dcdit.quis non protinus abo-
lendsim cenfeat? Recenfent quidem aliquot vfus, quos vt val-
de frudu0fosvendi?it:fedillosautet«etitos.autnuIli!!spior-
fusmomenti.VBumtantuflci fingulari pr^rogatiua camenda>ir>
crubefcetiaro confiteDtis grauem elfe pftnrun, qua & pecoator
Ik in polWbm cautior,& Dci vmdifta anteucrtit, feipfum pu-
t^e^ofijio f.^ua niens.Quafioon fatis raagnaVerecudia b&iriiccm huoiiliem^,
patrenor» hi*- diim ad fummum illudtribunp.1 cs^Iefte.ad Dei,inquam,cogni-
»«* errorti ky~ tioncm vocamus, Esrcoie ver© profedum ert il vnius hommis
dactHw^r,>pie. P^'^^^^ pcccarcdehnmius,Deu non erubercimus habere ma-
taumyifir pro- lajconfcienti^e nQftr^teftcm.Quaquam id qu®qs ipfum f(*I{if-
dsgi*f^ aio. ilmum eft. nuUaenimrefierimaiorem peccandi confidetiim
»t!wt!6}tes de- autlicentiam paflim videreeft,quam dum,c6ferfionc facerdo-
**&i^* ti fa6la,homines extftim.7nt fe pofle tergcre os,& dicercno fe-
ci.Nec toto folum at>n9 fiunt ad peccandum ^udacioresrfed In
leliquuttianni tetnpasdeconfel/ioriefccuri.nuquainad Deu
fufpirant, nunquam adferedeunt,fed pe,Gcarapcccatis3ccu-
muiantrdonec omnia.vt opini nrur,(innil euomaHr. Vbi aurcxn
cuomuerunt.farcinft fua exoRcrati libi videntur.iudic.umque X
Deo tranftuliflfe, quod facerdoti demlcrunr: Dei obliuionem
induxifte,vbi confciura facerdotem fcccrunt.Porio quiscofef-
fionisdicmlsetusinftarc videt ? quts adconfttendi.m» alacri a-
nimopergit?ac non potius,qua(i obtorto collo in carccretra-
harur,iniiitus ac reluiflanti fimilisvenit.?nifj forteiffl facrifi-
culijqui mutuisfncinorum fuorum narrationibus^quafi iocofTs.
fabuIis,fedelicateoblcftant.Non multasch;irtas inficiam refe--
rendis prodigiofis abominationibus , quibus fcatet auiicularis
confeflio. Tantirm dicOjfi non inconfulte fceit fandus illc vir,
i! ^ ?'^A**' * ^^^ ot) vnum fcortationis rumorem , confcffioncm ex ecclefia
fua, velpotiusafuorum memoriafuftulit : infinitis hodi«ftu-
pris,aduIteriis,inceftis,lenociniis,qQid fatto opus ficadnione-
mur.
SecundierroTu jq Quod huc obtenount poreftatcm clauii*m,£c ia ea rrgni
ne^tatto. ^-^1 pjroram^vt aiunt)& puppim confeflionarijlocant,videndrt
quanrum valere dcbet. Ergo fine caufa (mquiunt) dat^e func
F.ntfr.ig.tg. claues?ergofinecaufa didumcft,Qu^cuq;f@lueritisfuperter-
lLil> 4.c.:9. ram,erunt folota & in c^lisrFruftramur ergo verbum Chrifti?
RefpondeograucmfuilVe ciufam cur daretur claues.quemad-
„ aiodumSf nupcr expofu«,& vbide excommunicationeagetur,.
J^i^f^oi^elont cxplicati.us iterum docebp.Sed quid,fi vno gladio eiufaiodi o-
jkcceforei, ninibus eorum poftulatis anfam praecidas facnficutos non eife
Apoiia-
DE MOOO PERCIP. CHRIJTI GRAT. 122,
ApoftGlorumvicarics ncc fucceflores^Vcrum ifiud qiaoquea- Lib. 4 csp 6
Lbicradandu crir.nunc vndc fe niunire maxime voJi nf,aricre
erigunr quo niolitiones omnes fua? deiicianrur. Chriftus enim
iioa ancc Apoftoiis ligandi & foluendi poteftatem fecit quam
eos Spiiitu lanfto donauit.Ncgo igitur vllis copetere ciauium
potelhtem,c|ui non prius arccperint Spinrum fandum. Nego i- ^^» hdent
«juennuam clauibus vti pofle nifi prseunre docentequeSpiritu ^^."''"'f ^-^"f
l'anftcj5& didiijtecjuidagendum .^t.Spjricum faHdu habeiefe"^'^^*^';^^^^''"^
illi nugantur: fecl reipfa ncganr.nififorreSpiritu fanftum rem arLiter.
cfle vanam &nihili fingunt, vtcerte iingunt:fed jliisnoncre-
derur.Arcjuc hac quidcm machina in vniuerlum fubuertuntur,
vt cuiufcunque oihj claucm fe habere iadenr/emjjer mterro-
«andi fint habeantnc Spiritum fandum > qui clauium eftarbi-
ter&moderator.Sihaberefer^Erpondeant, rurfum interpclla- ^^^.
difuntanerrare porfitSpiricusrandas^IftuddiferrGprofari no ""
audebuncjtametii oblique fua doclrina inlinuant. Inferendum
erg« erir, nullos facrificuloshabere clauium poceihtem , qui
pafTiiii fine delcdufoluuntquacligariDoipin* voIuerat,Iiganc
qu:;eroluiiunerac.
ii Quando claiiffimis experimcntiseuinci fe videfjquod dt- r^//^ trrorU
gnos & indignos promifcue foluant & Iigent,poreftatera vfur- refutatto.
pant Cm^ fcientia.Et quanquam negare non audent ad bonum
vfum requiri fcienriamjpoteftatemtamen ipfam mslis difpen-
facoribus traditamfcribunt. Atqui hsec poteftaseft,Quodcun- , j^iandatum
cue Ijgaucri.s aut folueris in terra, erit in cxlis hgatu aut folu- ,^ promijfum
tum. Aut promiiTumChrifti menciri nporter,aut beneligant& c7jr?i?» j^«o-
folwutqui runthacpoceftiteprediti.Neceft quod tergiuerfen '^«^-
rur , Chrifti diduBi Iimitari fecundumems merita qui ligatuc
auc foluitur. Et nosetia fatemur irec 1'gari n^c folui poflenifi cbeciionU dl-
dianos qui iJgenCur auc foluantur. Sed habenc Euangelij nun- ^'■'"''
t))&Ecclcfia vcrbumquo dignitacem hancmerianrur. Inhoc
vetbo nuntij Euagtli; poftunt omnib. remiffionem peccatoru
inChrifto polliceri per fidem:pofllint damnationem edicerc in
omnes & fuper omnes quiChriftum non amplci^luntur.ln hoc i.Cor.tf.9.
verbo Ecclefia pronutiat,fcortatores5adulteros,fures,hom-ici-
daSjauaros, iniquos.partemin regno Dei non habereitalefque
certif/imis vincuiis ligat. Eodem verbo foluitquos refipifccn-
tes cofolatur. Sed qu^ crit i^h^c poteftas,nefcire ^uid ligandu ^- ^^ ^■1'f^yda.
/ic aut foluendum? lipare autem no pofle aut foluere,ni/i fcias? ^""""'^^^, '"*
Cur crgo dicu c fc abfolucre authoritarG hb! daca, quum incer- ^.erbo(_qued efi
ta fit abfolutio?qu6 nobi« imaginaria hxc poteftas,fi nullus fic certa Ugandi
vfus.^lam autem habeo,autnuIIum cffe, aut tam laGertum effe ^foluendi**'
vt pro nullo habendus fit. Quum enifih fateantur bonam efle^^''-^ rectdcn^
lacerdotum partem qui non ncc vtantur clauibus , poteftatem '"'
veio fine Isgicimo vfti inefficacem : quis mihi fidem faciet.
«AP.nxi. INS titvtiOnis iib. iir.
cum a quo foluor bonum cfFc clauium difpenratorcm^qimd ii
malus eft , cjuid aliud hsbct quam fnaolam iftam dirpenfatio-
nem ? Qujidin te ligandum fit autfoluendum, nefcio, quando
iufto cUuium vfu caxeo: fed fx mcreri«,teabfoluo. Actantuu-
dem pofTctnon dico laicus (quando id a?quis auribus non fcr-
rentj Ced Turcajautdiabolus.Id enim eft diccre, VerbumDci
non habco,cerc»m folaendi regulam: fed authoritas mihi <isttt
Vii.fea. 15. ^^ ^ «bfoluendi, fi ita funt t«a merita. Videmusigitur quor-
fum fp€(S3rint,quum diffinierunt,claucs effe aurhoritatejw di-
fcerncndi, & exccationfs potefla em: fcicnriam accedere con-
filiarium , & inflar confiliarij ad bonum vfum cf]e. Nempe
libidinoje , liccntcr , fincDeo &verboeius voluerumrc-
gnare.
T.xteptio. adu. ^i Si cxcipiat quJfpiamJcgitimos Chrifli miniftro$n©n mi-
(fAnc ^.erroru nUs perplcxos forc in fuo officio.quia abfolutio qne a fide pewn
wefutatmt}». det femper ambigB a erit: dcinde nullum pcccatonbus 2ui hi-
gidumfolatium fore quia minifleripfe qui idoneus iudo: noii
cfleorum fidei,de eorum abfohirione cerrus non cfttin proai-
1f(«fp,i.»dal>' Pf" cftrolutio.Dicucenimilli.nonremitti aracerdofepeccata
^rds varitt nifi quorum ipfe eft cognitor.ira fecundL-.m cos rcmiffio cx ia-
f9»txficm de- cerdocisjudicfopendcr.quinifiprudenterdircemJtquinsve-
iutnj.feH fa. «ja jjfgni /^nj. ^^^^ ^^c^j^ ^^^^ ^^ ,^ jr^jp^ Deniquc porcftas de
etnfinumie- ^ •^oq^^tur, lurifdjftm clt cxtmini annexa.ad quod jeftr!»-
Slti. giturvfnia &abro!utio.In hac parrenihi! firrru reperiruninio
prefundi eftabyffusiquia vbi mtegra non eft conftrficmutila
ctiameft fpes v€ni.T?.dcfnde facerdps i^^^ fufpenfus hspreatne-
cefle eft,dum nefcir nn bona fide enumc' et pcccnror 'ua mala,
poftremo Cquae infcitia & rudiras facerdotum eft) maor pars
adhocmun*excrcendii nihiloaprior eft quam fHtoradagros
coiendos;alij fereamnes fibi racritdftjrpcfti cfredebtnt. Hinc
jgitur f>erp!exiras & dubitario de abfoiutione papaii, quod ca.
fundatameflevolunt a faccrdotis pcrfona:neq;jdmodo,feda
cognirione , vt tanrum de rcbus dclatis , quxfitis & compcrris
iUdicet. lam fiquisabonisiftisdodoribuxqua^rr.ir, reconcilie-
-^turnc Deopcccator, peccatis quibufdamretnrffts, non \\dQn
quid rcfpondeant: nifi quod faceri cogenrur infruftuofum c&e
quicquidpronuntiac faccrdosde remiflis pcccaiisquorum re-
citationem audierir,quandiu alianon eximrtrura rcatu.Et par-
teconfitentisquamperniciofa anxietas confcicnriara dcijm-
^am teneat,hincpater,quod dum recubit in facerdotis difcre-
tionem,vt loquilturmihtl ex verbo Dci ftatucrc poteft. Ab hi%
omnibus abfurdis libera ^ immunis eft doftrina quam tradi-
T^sf. i txre- mus.Condition2lis enim eft abfolutio vt confidat peccatar fi-
jftioni abunde bi propitium effe Deum,mod6 fyncerc inChrifti fscrificio cx-
Jattj^aiitns, piitiGnem quserati&acquJcfcat obUz2s iibi gratia:. I:a crrare
noa
OB mOdo PBRCI?. CHRI^TI GRAT. ft
nenpoteftquipra officio prfconis , quod fibi ex Dei vcr-
lio didatum elt,promulgat. Peccaior vcro cercatn fli liquidam
abfolutioiicni ampk^i poteft,vbi fimplcx illa conditio appo-
nitttrdcamplexanda Chiiftigracia, fecundumgcneralcm illa
migiftri ipfius regulaai.qoac impic fprcti in papatu fuit,Sccu-
dum iidcm tuam tiat tibi.
*j Quam inCuUe mifceat qu« ^e clauiu potcftate docet Seri- Matth. 9. zf^
ptura. promifimealibidifturiii&loc^eritopportuaiorintra-^'*''''*/''*''^
aando regiminc fccclcliac. Memmcnnt tamen lectores pr3epo-j-^^^,-^-^„/^^,,^_
ftcre ad auriculire & fecreta cofeffionem torqucri qu^ partim cedentitj rffu-
de Euagclij pr|dicatianc,partim dc excomunicatione a Chri- tauo.
fto dift» funt.Quarc dum obiiciut,ius folucndi datu elfe Apo- L'b 4.eap,ti,
flolis, quod faccrdotcs exereeac.peccataiibiagnitaremittcdo, lf'^f''-^J*"'
feifum & friuolum principium furai paiam eft : qufa abfolutia f;C^/^jf "'^*'
qu^ fidei feruicnihU aliud cft quam tcftimonium vcni^ cx gra-
juita Euagel' j ptomiflionc fumptu.alcera aut^ qu^cx dikipli- »• Eoc/f/wiilrM
iia £cekfi;e pendec, nihil ad fecrcta peccata, fcd ad cxcmp lum ^'f^^^»* »«'
magispercii|et,vt tollatur publica EccUfia; offcfio. Qyod au- '^!^^^-^ ,
tcm hinc inde teftimonia corradunt quib.probcnt noa fuffice- p^fSi^nfulu
rc vcl foU Deo vcl lascis confitcri peccata,nifi faccrdos fit co-
§nitor,putida ac pudcndaeft eorum diligcntia.Nam fiquando
peccatoribus luadent vccufti patres vt fe exonercnt ipud fuum
paftorcm,de recitationcaccipi non poteft quas cuncin vfu n6
fuit. Dcinde,ft finiftri fuerunt Lombardus & fimiles, vidcntur
data opera libris adultcrinis fuifle addidi , quorum praetcxtu
dccipcrcnt fimpliccs. Rcfte quidem fatentur.quia poenitcntia
fcmper comitatur folutio , nullum proprie vinculum mancrc
vbi quis poenitentia radus eft, quauis nondum confeflLs fucrit
ideoque tunc facerdotc non tam remittcrc peccata f\\\im pro-
nuntiare & declarare remifla efle.Quanquam in vcrbojdecb- Qiitffi^,t,
randi, craffum crrorem infinuant.ceremoniam fubrogantes in ^tffonji^.
locum doftrinx.Qupd autem attcxunr.in facie Ecclefia» abCol-
ui qui iam coram Deo veniam ndcptus erat,incempeftiuetra-
huncid peculiarcm cuiufquevfum,quodiam diximuscommu-
ni difcipUn^ efle dcftinarura vbi tollenda eft graoioris & nora»
culpajoflcnfio. Sed paulo poft moderanonem pcruertuntSc oi;>^<a.l.
corrumpunt, addentesalium modumrcmittsndi: nempecum ^^e?j/?».
iniunftione poenr & fatiffaftionis. in quo fuis facrificiis ius ar-
rogant dimidiadi qiiod Deus vbique in folidum nobis prbrni-
flt.Quum enim fimpliciter pcenitentiam & fidem cxigat,f i^ti-
tio iixcvelcxftcptio prorfus facrilega eft. l^erinde enim va-
letacfifacerdos , tribuni perfonam fuftinens, Dco inrcrcedc-
rct nec vclLct Dcum pati mera fua liberalitatc in gratiam rcci-
perc nifi qui ad tnbunicium fubfellium proftratus iacucrir, iU ^
licquc fic mul^ati^. ' x
cA?.ll\h INSTITVTIONIS LlB. II f. ^^
Coneiufio totins 14 Tctz liuc fumiria redit.fi Deum faeerc vcUntconfeCRo-
d.if-utationn nis huius fiditi» autliorem , eorum vanitatem coargai:ficuti
aduerftts lou- monPiraui falfartos iti paucisc]uoscitantlocis.QuumyerQpa--.
fefioncTri hanc j^j^ jj, lcgem efTe ab hominibus impo/itam,clico & tyratioican-s
^■^"^"T™/ e^e & cum Dei iniuria latam,qai verbo fuo cofcientias aftrin-
orturr.^tyranni- tji • • ■ r 1 /vt ti-
^^^^t/^y^/,f-gens,vult3bhominumjmpcnololut3scire.l.imquumaaobti-
miam/acrile- nedam veniain necef^tas eius rei praefcribitur quaiii Deus vo-
gium^ mul- luit efleliberafnjdrca facrilcgium effeiiEiinime tolcr^bile.quia
tiflicem tm- ^[]^i[ £)eo magis propriu,quam peccata remitterc, in quo no-
picr.ium de- bisfitaeftfalus.Ad/i^rc oftendifnueaamdcmnmfuifrehacty-
?""! -" rannidein,quum foedabarbarieoppreirus efietmundus.Docui
prarrerea legem cfle peftiferam qu^ vel fn derperatioaempr^-
cipitac miferasanimas, vbicunque v;get Deitimor: velvbi eft
fecuritas inanibus blanditiis demuleensjmagis hebctar.Poftre-
mo expofui quafcunque afferunt miugationes non alio tende-
renifi vt inuoluant.obfcurentac deprauentpuramdodrinain,
fucofis aucem coloribus inipietates tegant^.
De Ca;iCAcli9' ^^ Tertium locum ratisf»i<5lioni in poeniten tia af/ignant, dc
nttcv.i nrtium qua quicquid bIaterant,vno verbo fubuertipoteft.Dicuntnon
focMwrf/ij^K^nfrufficerepoenitetttia pr.^eteritisinilisabbftinere , & moresit^ii
fophiftxtnpoe- mchus c6tnutare,nifi de iis qua? fa.cla funt fariffaciatD^o. Ef?e
' y^"^^'^' ^^^°- autem mulca adminicula , quibus peccata redimamus: lathry-
tesisr ^f» 'mas,ieiunia,oblacio3es,charitatisofiiGi3. lisDotninum propf*
Li 4.ren.dift. "andum, iis dcbica iuftitiae Dei perfoliienda, iis compenfanda
jo.e non fuf- dclidla, ijs vGniam emerendam.quanuisenimUrgftite mifcri-
f5citderonr^cordi.sculpam remiferit,poenam tanien retinerc difciplinaiu-
'^{■a^'c ^ \ ^^^^^'^^'^^ ^^^ V^^^^ quajfatisfaflionibusrcdimenda ftt, In
1 '' ni ?iA hanctamen fummam reciducomnia.nos quidem a Dei cleme-
tia deliaorum veniam impetrare , fed intercedente merito o-
perum,quibuspeccatorum noxacompenfeturrquo debitaiu-
H'u eppoaitur iiiti^ Dci faciifadio perlbluatur.Talib.mendaciis oppono gra-
ccv, tuitam peccatorumremiffioncm-^quanihilinScripturachrius
I [{■miifioms. pr^jicatur.PfimLiin,quid€ft"<eminio,nifimer|liberalitatisdo- .
len^.ja.?^ num?N6 enim rem>ccerc dicitur creditor,qui antapocha tefta-
Col.2.14' turfibinumeratampecuniam:fedquinuIlafolutione,vltrb fua
Tit.j.y. beneficentia no;neexpungic.Curdeinde gratis additur, ntfi ad
i.Crutuits. toUenda omnem faciffaclionis opinione?Qua igitur confiden-
tia fuas fariff'a<5i:iones aJhuc eriguc, quf ca valido fulmine pro-
- DenniquitA. A^^W^^^^^^ Q-^''^ autem?quum Dominusperlefaiamclamar,
us JJlemu. E^^iflim,ego fura qui dcleo iniquicates tuaspropter mc:Sc pec-
Itfa. ^j.a;. cato^am tuorum non ero memoT^annon aperte denKtiat, cau-
fam & fundamenrum remittendi a fola fua bonitate fe perere?
4.re>- c" pro- PrjBtcrea quumScriprura vniuerfa reftimcnium Chrifto defe-
pter arijlum. rat,qu6d pcr nomen eius fitaccipienda peccacorum remif/ia ,
Aci 10. 4j. nonne alia omnia nomina excIudit?Qupmodo igiturper fatif»
fadio-*
t> E MODO P E R<CIP. C H RI S T l 6 H A T It^
fadioniim nomen accipi doceat ? Nc<^ue verohoc fc dafe fa-
tirfa^ionlbusL negent, etiani ii ipfe intercedant <juafi fiib/idia.
Nam qu©d Scriptura aic P^r nomen Chrifti , intclligit nihil ^»^^'^ ^^1« (f «s
nosafferre , riihilnoftLum pr^tendere , fcd fola Chrifti com- '^^^''^^^^''^'•^
iiiendatione niti. qucmadmodum Paulus aftcrcnsj^uod Deus "^q^' ^
crat mtindum /ibi in Chrifto reconciIians> non impuranspro-
pter ipfum hoaiimbus delifta , modum rationemque mox
fubiicit,quia pro nobis fadlus eft peccatum qui peccati expers
crat,
i4 Verum qaa funt peruerlitace, & peccatorum remiffio- ^ <^^'-'^'fjLO)' i
nenii& recoacilatione ficn femel dicunt,quum in gTatiam Dei P^^"*^;'^^ 0'
pcr Chriftum in Baptifmo recipimur; poft baptifmum, rehir- ^if^^/^lmit^Hi
gendum efle per fatiffaftioncs,fan^uinem Chrifti n5hilpro-;„j./,,rf,„-.
defte, niCquatenus per claiies EccJeha: difpenfatur.Nccdc rcLib. j. rcnr.
«iubiaJoquor.quumfuam impuruacemclariffiniisfcripris.pro-dift.y.
4idcrinr;nec vnusaut alter/cd ^'niiierfi fchoiaftici. Nam ipfo-
rum magii^er , poftquata Chriftum in ligno paen.im peccaiO'
rum foiuificjuxta .Petii dojftrinam/confeiTuseft.Tubiunftailii- ,.Pet 1.14.,
<-o exceptione fentcntiauiillam corrigit, quodin Baptifmo o- z.Tim r.o.
mncs peccarofunr» poenv^ temporalcs relaxatur: fed poft bapti-
f num,po»uit€iffltiaEbeneticiominorantur;vcita (imuicoopere-
rur cruxChnfti & noftrapoenitentia.Sed loRge aliter loannes, p » .
Siquis pec<jaucric,^ic,habem* «duocttum apud Patrem,Iefum il^'nne Im*---^
ChriftaiD:&ipfe eftpropitiatio pro peccatisnoftris.Scribo Yo- geiiii\->,
bis filiolitqaift.r-emitcunmr vobispcccatapropter nomcii eius. i.Ioan.*.»^.w
Certe fidehbu? ioqnitiir,qinbus dutn Chr;ftuua proponit pcc-
catorum propitiationem, non aliam e^c racilfa^tioncflfl cfteQ-
dit qua oftenfi»s Deus propitiiri placarivfe poffir.Non dicit^Sc-
nielvobisp^rChrirtumrcconciiiatuseftDeus, nuncvobisa-
Ihas rationcs qujerice ■.■iqA perpctuum facic aduocatum, qui fuj
interceffione in, Patrisgrariam nosfcmpcr ref^ituac: perpctua
propitiacionem,<|^ua peccaca expieiuur. fift cnim illud pcrpe-
ruo verum,quod alcer loannes dicel^^t, Ecce A<.^nns DcijCccc
qui collit pcccaca »nmidi.Tollit(inq|aam)ipfe,n5 aliiis.hoc ef^, Ro?'*V" ^- «*
quandoipfefoluseft AgnusDci,folas<]UoqueobIatiocftpro ^•■^^'"» *^
pcccatisjfolus cxpiatio, folusfatiffadio. Namquum ius & po- ^^'•- '^-
teftis ignofcech propr/e compecac in Paa-cm.,vbi a Fiho dilhn-
guitur,vt bm vifum eft ; in altcro gradu Chriftus hic locacur,
quod p«enam oobi^ debitana ia fe tranff<a:ens,rcariuii Qoftrum Kefpc/lonumhj!
deleueri« corara Dei iudicio. Vftde fequifur.non sUicer nos fo- ^um conj^uiu
reparticipes expiacionis aChrifto pera<ft« , nifi apud eum re- ?'*" ^"f ^^'!*
lideac honorillequem km rapiiintquiDeumplacare tenwnt ^^,,yv^^,5„,j
fuiscoinpcnfationibus. ' commeto vi$^
%7 Ac .duo \nc pcrpendf-Jke c© j^eait.v ,.iai|:egcr ^ iilibatus /^«/«r*
CAP-IIII* INSTI T VTIONIS L I B. 1 II.
fuus honor Chrifto feruetur: vt cofc ientiar dc pcccati venia fe-
lcC.si 4<^* cura?! pacem apud Deutn habcant.Iefaias air, Patrempofuifre
in Filium noftras omnium iniquicates, vt liuore eius fanemur;
i.Pet.r.a^. Q««c! aliis vcrbisrepetes Petius ait.Chriltii pertuliflein cor-
Rom.8.}. pore fuo pcccata noftra fuper lignum , Paulus fcribit damna-
Gal.j.ij. tum cfTc pcccatum in aius carne , quumpronobispcccatum
f "Tr r L faftus eft : hoc eft vim & maJcdiaionem peocati in cius carnc
hortm iUiba' mtercmpta quum m hoftiam datus eu,m quam cota peccatoru
tum feruari noftroru moIcSjCum fua maledidione & exccratione.cum hor-
debere tfnlja. rendoiudicio Dei,& mortisdanatione.reiiceretur.Hicnequa-
tuj^jt^illAtif», quamaudiuntur nugameta ilb; quod poft initialem purgatio-
nem, paflio nis Chnftiefficacianon ahtcrBoftrumynufquifq;
fentiatquam pro ratiffaftoriKpoenitenii^e modo. fcd ad vnica
Chriftifatisfadtionem,quoties lapfi fuerimus,rcuocamur.Nu(J
tibi peftilcntes eorum n.^nias propone.Gratiam Dei in prima
peccatorum remiffionc folara operari:{i poftea acciderira',adt
fecHndana veniam impetrandam opera noftra cooperari.H^c (i
locum habeant, inne qu« Chrifto /uperius funt attributa, illj
falua manent?Immane quancum hxc difF(,*ruiK.iniquiiates no-
ilraspo/itas efTc in Chnfto vt in ipCo expiarentur, & noftris o-
peribusexpiari:Chriftumcfl'epropitiafionem pro pcccatisno-
^iterum , d« ftris,& Dcum opcribus propitiandum. Quod fi de pacifiGanda
pMeijuada cen. coofcicntia agitur: quae iftaecerit pacificacio, fi audiatpcccata
^^'^"''''*'/"'''^^^'rcdimifaiiffa<5tionibus?quando tandem illi fatiffaftionismod*
rf ""fi^d^tZ- co^ft^rc poterit>Ergo femper dubicabit an Deum habeat pro-
uJLiefattf' p'tium,rcmperaeftaabit,remper horrefcct.Nam qui leuibus fa-
faaicnf tifFa^iunculis acquiefcunt, nimis cotemptim iudicium Dci x-
ftimant:&parum reputant quanta fit pecczti grauitas: vcalibi
diccm*.Et vc ipfis cocedamus,peccata aliquot iufta fatifTaftio-
ne rcdimerc , quid tamen facicnt vbi tot peccatis obruuntur,
quorum fatiffadionibusncc cencu vita»,vel fi tota? in h»c finr^
fufficere queant? Adde quod loci omnes quib* afleritur pccca-
torum rcmiffio,non ad catechumcnos pertinenr, fcdadrege-
- nitosDeifilios.&quiin Ecclefiaefinufucruntdiu nutriti. Le-
leceati^rumX^^^^^^^^^^^^^^^^^^P^^^^^^^^^^^^^^^ Paulus , Obfccro VOS
mijitonem ad Chrifti nomine, rcconciliamini Deo:iion ad exteros dirigitur^
Catechumehot fcdad cos quipridcm rcgeniti fuerant. Atqui fatiffaftionibut
yefirtn^untjdi. vitcre iuffis , ad Chrifti cruccm eos ablegat. Sic quum fcribit
iuiur. Coloflenfibus Chriftum pacificaflc per fanguinem crucis qug
Col^i »0*° ^""^ ^" ^t^^ ^^^ ^" tcrra,non reftringit hoc ad momenrum quo
recipimur in Ecclef^am, fed ad tatum curfum extcndti. QuotJ
facile ex contextu patcr, vbi dicit fidelcs habere redcmpciono
per fanguinem Chrifti.nempe remiflionem p»ccatorum.Qu[5-
qqam plurcslocoscongcrcre fuperuacuumeft qjui fobinde oc-
currunt.
it Hk
DE MODOJPBRCI^. CHRlSTfGRAT. tlf
i8 Hic in afylum confugiun.t iuepre dvftin<^lionis, Peccaca ^^^^^^^ ^f ^
<iU2ed^tnveniali>te(le,qu3ed;un moicalia:pro mortalibusgraue ^^^^, vlnahl
facisfadioncm dcberi : venialia faciitoribus remcdiis purgari, (^mortaltaprd
oracione Dominica , aqua? bencdidtx'ar}ier/ione,abroiutionc/«o arLitnofa^
Mifli. Sfc cum Deo luduni- & iaepdunr. Q^um camen affidue ^'•'<"'«»^ "^/./?i
peccatum veoiale &morcalcin orehabGant, nondum alterum ''""l^r '
abaitero dilceinere potuerunt,ni/iqiiod mipieracem &immu. ycpugnani,
ditiero cordis,pecc.itum veniale facmnr.Nos autcm(quodScri
pturaiufti &iniurti reguiaducctjp^^ccatiftipendiumpfonun Ro.^.if.
tiamuscire inorcem.&^Anitrtim.cjux pcccauerir, mortcdigna. Eiech.iS.^c^
Cxtcrum iideliurapcccata veniaiiaeife: nonnuianon mort^ T{*fp. peaatt^
, -^^r^ . .. . . 1- n j •■• Vetn^lu %'erA
mereanrur, ed quiaDeimilcrKorAlianuiiaeltcondemnatioiis ^,y^^-„^^j,„- ^
qui func in Ciirillo lefu : quia non impurantur, qjia ven:a de- peneni.Uflan-
lentur. Scio quam aiique dijcftrinsm {lacnoftra.n calumnien- li.xexfupertor'.
tur.dicuntcaim paradoxumeileSrotc )rum, de peccatorumse- o'.ie£lionenatds
quilirace : fcd luo ipfoiuui cre nullo neootio conuincchtur. ^'^""■^I^.
Qtta?ro cnim^ annon inter ea ip:a ptccaca qur morcalia taten-
tur>aJmd alioaimusagno cans, N- nigitur protinusiequicur>
paria eifc pcccata qiiseiim.!! mof.alia iint.Qu mi Scripcura de-
finiatjitipendium peccati mo; icm efTe^Lcgis obedientiam, eiie
vitae vi4m:£ran'gi"e!ii->nem, mortem: fianc fcntentiam euadere
non poHart. Q^em ergo fais-acendi exitum inuenient ia
tanto peccatorum cumulo ? fi vntus di^iei^ iatisfadio peccati
vniusrdumiilam m.edirancur,piiiribusfemu©luunt:quandodic„ •w >
nulium prartenfiuiuiiinv.s quilque, quo non aiiqucticsl ba-
tur. Ad eorurn vero farisfad:'ones dum (e JccingenCiiumerofa,
vcl potiusiunumeracumulibufJt. lam prxc.iaelt liti.sfAciendi
fiducia quid morantur? quomodo adhuc de iatisf«ciendo cogi-
tareauden;?
2p Conanrur qiiidem fe expedire.-rcd aqua ( vr dicirur) illis 4 oi*Vc?/ij,f af-
Iiairer.Fin j?unt .^bi diftim^ionem pcrn.-e &cuJpe:culpam rcmit-"*^'''*'^.'*, *°
ti fatentur Dci miienc8rd;a: led cuipa rcmiiia poei-iam '^eii^tc, g,.^^^^^tfnisfa
«juam perfolui Dei iuftitia poftnlat. Ad pocnc-e igitur remifiione ^ionis fi^men"
propnefpeftacefatisfaifljones.Q^vrir ift t,bone Dens.dtTultoria ttiznfiabtliat^
Jeuitas?cu"!p£ remifiionem nunc gfacuicam proftare conficen- '^^'^^ifi" *•
rur.qunm nrccibus & fachrymfs, aliiilj; omnc genus prx'pira-
fronib.cmerfrifubindedocent. Verumadhuccum ifta d.ftin- '^'^^<"'/'*'
^•neexdiamecro ptignac quicquid de pGccatorumremidlo-'^'"'"^^''''^'''**
ne m j>criptura nob)s craditur.Qnod tametii iatisfuperq; exi- jii^fl/ata.
ftimo iam a nic confirmatum , fubneftam tamen qyxdam aiia
telbmonia,q!>ibJs aded co^iilringiRtar tottuoii i&i angues,vc
ne fummam quidem caudam compiicare poftiiac queanc. Hoc Isre.ij. ji.h«
^ceftamentum nouum quod Dcusi» Clinftofuo.nobifcum
pepipit.Quod inic|i}itatumnoftrarum nen rccordabitur. Qnjd
fais iignificauerit, difeimus ex altero ProDheca, vbi Dommus,
Ff i.
CAP. ini. IKS T IT V T ioNlS t I B. I 1 I.
Ercc. iS. 3 4. ^^ mftusCinqiiit^a iuftitiafua dcfiexcrit,omnin iuftitfarum ciu*
j-. non rccordabar.fi impius ab impiecate fua recellbric, omniuni
iniquitatumciusnonrccordabor. Q,u6dreiu{titi3ru rcc*rda-
furumnegat.vtiquehoc cltjnuilamfeearumhabiturum racio-
nem^vt remuneretur.Ergo & pcccatorum non recordari, eft cz
lefa 58. 17.11. nonpoftularead poenajn.Idiprum alibi dicitur, proiicerepoft
& 44 "• tergum,delerc inftar nubisjderaergere in pr^fDndum maris,n5
p - j *7j'^' impucarcjtedumque habere. Talibusloquendi formulisnon
obreurefcnrumfuumnobisexplicueratSpiritus fandus, /ido-
R^.itiuHiiw, ciles aures illi 8ccommodareai<Js.Certe fi punit Deus peccata,
impucac;/i vmdicac, recordatur;fI ad iudicium vocat, ttdi non
habct:fi cxaminat, poft tergum non proiecit: fi infpicic, non o-
bliterauic inftar ncbulje:ii ventilat.non proiccit in profundum
l^r.fc-are ,A.--- maris.Atquc io hunc modum incerpretatur Auguftinu» cltris
^m/.Vw/ djio. verbis.Si cexic peccata De*jnohiit aduertcre.-fi noluit aduerte-
In Pf.*! iij re,noIuit atjimaduertere:^ noiijit animaduertere,noluit puni-
re:nohjij: agnorccrc,maluit ignofcereiTcda ergo peccata qua-
ic dixii?Vc non videientur. Qind erac, Deum vidcfCpffccaca,
nifipunire?Audiamusver6 &ex alioProphecaeioco,quibuslc-
Ifrr.i.i.i8. gibuspeccata rcmicrac Dommus.Sifucrmc(inquic)peccatave-
ftra vt coccinum,qaafi nix albefcent: & fi rubuerinc vt vcrmi-
Jer«. seao. culus,erur quafi iana. Apud Icremia autefic legirur, In illa dit
reqjiretur iniqu!rasIacob,&non inucnietur. peccacum lehu-
dah,& nou crir: quia propiciabor reliquiis quas feruauero. Vis
tAHU eppofitts breuircr tenerc quis-fic vcrbsrum iftoru fenfus?Expende quid
Scriptur^t locis econuerfo iibi velinrloqUutiones illje , Dominiim in facculo
lob. 1417. iniquitates colligare,in fifcicuUim colligere & recondere,fty-
Ofe.ij.ii. i^ ferreo exarare in lapide adimantino. Nempe fi vindiftaoi
^ie.iy. i. repenfutn iri fjgnificaKt(quod excra dubium cft)neq;etiam du-
birandum eft quin contrariis fentcntiis omnem vindictse repe-
fione Dominus fe remittcre afiirmet. Hic mihi obteftandi func
ledores, non vt glodis meis auicultenc : fcd tantiim vt verbo
Deilocum aliquem ciVc finant.
Tftfb<i7-fia j. a 3*^ Qmdjqu.-Eio, nobi<: prazftitifTecChriftns, fi adhucpro
c^njhierattone pcccacis po?na exigerctur? N.im quum dicimus eum perculifTe
efficaci^mortis oninia peccica ncftra in corporc fuo fuper Iignum,n6 aliud Ci-
ihrifit. gnitkamus quim defunftum pocna & vmdida qu^ peccacis no-
r.Pct.2 24. ^^^-^ debebacur.Iclipfum figniticancius declarauit lefaias^quum
^*^" dicic , Caftigaiionem ( fiuc corre^ioncm) pacis noftrsfuiire
fuj>cr eujn. Quid vero eft corre6tio pacis noftrse, nifi pcena
peccacis d€bica,& a nobis perfoluenda, ancequam Deo recon-
ciliiri polTemus,nifi vicesnoftrasipfefubiiffec^En clare vides,
Chriftum peccacorum p(oenas fiiftinuifle,vt fu^^s ab iilis exime-
ret.Et quocies de redejiEione per eu hdz meminic Paulus,vo-
R« ].ii. ^garc fpist ^'79^w7p«?-/v,qu© ncn (Implicitcs rcdemptione indicas,
qualit€E
O E MODO PERC. CHRISTI G R A T. illi
«|u;ilitcr vuigo intelligirur : Ccd prctium ipfiiai & Utisfaftioiie j.Cor.i.ja.
rcdf.-niptJonis. Qua ratione 8: C-hiillufn ipfum fe pronobis Eph.1.7.
rtir-nXtfTe^vdediirercribic. Qu.^apucl Dominum propitiatio eft ^-<'| ' M-
(iac)uit Au*f,uilinu$ j nifi facrificium ? Et cjuoci eft facrificium, ' '"■ \^'
iiifi quodpro nohis oblaium eil in morte Chrifti?VaIidu au- ^^P'^ J- l°fi'-
tem m prmiisanctcm nobis luppcdirar quod ds expiandis p^Cficior^fub Li^
catorum Qoxis /n Lege Mofaici pra^rcribitur Neque enim illic^^d
Doiiiinus hanc aut ilJam fatisficiendi rationem conilituit: fed
totnm infacrificiiscompGnrationem rcqiriric.Vbitan.ien a!io-
quidili^entjfirime:>Tqueexad:il(imo urdine omnes expiandi ri-
tus exequiturQui fir aucem vt nullis prorfus opeiibus admiffa
dclida pr«^>curare iubcat, fed fola iriexpiarlonem facrificiare-
^uirat,nifi qaod ita tellari vulc ynicu effe fatisfadionis gcnusj
quo iudicum fuum placatur? Nam quss curnimmolabant fa-
cnficia Ifraelitae, non hominum opera ccnfebantur: fcd a fua
veritatCshocelljvnico Chrifti facrificiojseftimabantur. Quale-» _^ . . ,.^..
autem compenfationem a nobis recipint Dom!nus,paucis ver- ?, , ^'^'^■^'1
bis clcganter Oleas exprciiit.Omnem(inquK^coIlcs miquita-/df,.ry^^,^„'-^
terao Deus:rinpeccatorumrcmi!fio.Er viiuloslabiorum per- ko/?.«.
f0!uemus:Enfa:isfad:io.Scioqui«^em fiibriluisadhucipfosela- Ofe u?. j
bi, dam inter aerernam pcenam &temporalesdiil:inc:unt. fed^^'^°^^''"°^4
quum tcmporalem poena quoduis fupplicium cfic tradiuu.quod ^^'^^^ ^ ^^
tam de corpcre quam de anima fumic Deus, excepta modo '^-i/ffi.tftinJs
t€rnamorte,parumcosfubIeuit h^crellri^io. Nam fupeio-;'^/^;;;/?^^»»
res lod quos citauimus, hocnoir.inacim voIunc,hac no> con-'^».'»'''^'*'- >
dirionc rccipi iDco in grariantjVt quicquid eraiuus pa3;ia? me-
riti, rciiiittat , culpam ignofccndo. Et quories Dauid auc alij
Propherv^feccatorum veniara pctunt, fimul poepam depreca-
tur.lmo diuini iudicii fenfus huc eos impellic. Rurfiiaa^auujii a p~a^% ^i- ;■
3-/«. mmo muericordiam promitcunc, icmper tereex pr feflo sro.
de pce.-!isearuaK};remif(ionecoiK:ionantur, CertequumDo s.obteSiio. fex
minus apuJ Eztchielemprcnunciat hncni fcimpofiturum Ba '^'^'■^Z'''**'* ^^/'-
bylonicoexiliojidquepropterie, non propter iiid2cos;gratui-^^" " *hutes.
tum efle vrrunaue fatis dem^ nllrit. Den!que,fi a reatu l)bera-V r^"^''""'^' .
murper Chnitum, pcrnas ciu.r indc pioueniutceflarcoportet.Mfr/?*»*,» jj^.,^
? I Verum quando & ipfi Scriprur.-e teftimeiniis [efe anvat, mdem.
videamus qualia fint qua; ipfi obrendunt argumeta. DauiJfin- ^ -^'^ tt^/^ina re
^uiunc)d£ adulterio& homicidio aprophcra Nath5 obnu^a:.-^""^''^*^"''''-
tus,veniain pccc3ti acGip!t:& tamen morre fiuj, quem ex ^^^^-$3,» x
tcrio fuftulcracjpoflea pleditur. Talespttnas, qux pof^ culp.-^ IVou../^'. ^
ctiam remifiion(im infiieendse cfienr.fT-i.sfadionibus redyiiereio »»•
docemur.. Hortjbaruremrp Daniel Nebuchadnezer vt clce-'*^^^'^- ^- ^*
tnofynis peccara redimeret.Et Solom« fcnbit, propteriCi|uica- '-"*^'7- 47. ..
tcm & pietarcm rcmictiiniquitarcs. Alibi criaim.charritate odc-I'^" 'ii-t^tu^^
nn raultuudincm peccatoriim. Quam fenteatuni confiru\auE*
CAP.Jllt. INSTITVTIONIS 11 B. 11 /^
4. De n>iferi & Petrus. Ueni «pud Lucam Doi^inustie mulierepeccatrjce
cor^nex^iayi- j^j^^ rcmilfa cfla illipeccacamuita^quiadilexeric mulcum. Vc
^.'L*Jee>mfy- P^- "«-'rse fcmper & prsepoftere fada Dci ^eltimant! At /i obfer-
n:s cnyma rriu- ua{lenr,ftjuod minime prseceicundum erac) duo efTffdiuini iu«
damtb.i:, Aic\) gcneraJonge aliam m hae Dauidis correptionc vidifTenc
6. Depcaatii pasnx formam quam quae ad vltionem tenderc pUtand* fit,
TKjtlin niui.*re Q,.o .fg,^ autem norrr<i omni«m no mediocriter fefert miel-
mnitum ]/;/<:„ f'.§®i'^qtioc'umpertineant Deicaltigariones quibr.smpeccata
xj]e!, oofji^ animaduercic;(34 quaMtum ab cxempjis differant quibus
Huic ohitiiioni impios & rcprobos cum mdrgnaoone perfequirur; fiimmatJm
vt fattifiMty perltringere non8bsrc,arbicrorjfueric.Iudictum vnum, doce-
(juadAm pra- c!i caufa, vocemusvmdidtse.-alcerumjC.iftigationis.Porro ludicio
w. Ktur t u vindida:,fic intcib"!2cadus eflDeus inmiic osfiios vlcifci,vt iram
£)^ adiier.Uis lilos fuam exercear, confunaat, «^fapec, in nihiiu rc-
i Vmd^d^ digar.ld ergo fit oobis proprie Doi vfndicla, vbi puteitio cum
» CApoatiomu eius indignatione ccr.iuncta elt.Iudiciocafljgationis nonita f^-
u!t vr irafcatur: nec vindicat vr perdat vd feiimiiiet ad interita.
Vnde non cft flijiplicium proprie aut vindida, ^^^ corredio 8e
a.^moniti^^nAJterum iudic'selt,alterumpatris.]udex enim quii
facinorofum punic.in ipfum deliftum animaduertit,6f de faci-
rioreiffo pcenamexpecic. Paccr quum filium feueriuscorrigi-c,
non liocagit vc vindfcet^utmBldet , fcdmagis vtdoce.it &
cauciore in pAflerum reddat.Paulo diaerfa fitniluudine Chry-
fb[comus2bcijbi vtitucqiu^ ramen eodem recidit. Verberatur
• (inqwr()filius:verbera*ur & fainulus.fcd hic vr feraus.quia jpcc-
cau!c.punicur:il]ever6,vc iiber &filiusdifciplinaindigens, ca-
^ . _ {ti^aair. Huic correpcio in probarionem & emendatioaem cc-
Ev VtYiU\«ut ,.' ,i . n ri o
coniidcr.u^nc ^'^^^"^' '^ ^'Z^^^^ ^- P^"^^' ,
tluepro^urun- ?2 Vt brcuiter & cxpcdite rem totamteneamus,heccx dua-
tur dtHlnclw- bus flaruatur prima .irltitidio.vbicuquc pcrna clt ad vitioncrH,
fie$ y qmrmn \\)\ inalcd!(fr;o & iraDci fc exericqaam lemper a fidclibus con-
^''',°':"^^^'^j'' rinci.Caaigwtio contra.& \:}d benedidio cJt, & amoris habec
Ad tilthni Jte- t^fti"^'"'!'";^^"^'! Gocet Scriptttra. Hf>c difcrimen idm Dei ver-
fiutur.-cm eppo 't>o P^^'^^n^ notatur.Quicquid enimalflictionum in prsefenti vi-
hititr c^/?;^.*- tafuftment impii, nobis dcpingitur cea quoddam infcrorwm
ttoyamoru p<i- atrium,vnde .Tternam fuam daoinacionem eminus iamconfpi-
ternt tefttmo- ciunrrcanuimquc abcil vt Lnde emendentMr,aut fru(ftum alique
^muJtii locHSeri p^^<^^pi^3> > ^'t pocius caiibus pr^eludiis .id diri«fimim,qu^ tan-
ptur^ eifirma- ^^^"^ ^o^ mnnct, gchcnnam ?pparencur. Caf^iijans aucem ca-
tur. f^igarferuosfuos Dominus , fed tnorri non traditeos. quare
lob j.iy. cius ferula veiberati , bonum \d fibifuifTe faceorur ad vcrani
Prou. j. n. eruditioncm. Vc autemfan^ftos vbiqueiegimus talespoenas
PruiW pi^cido animof.ffcepincjitafuperiorisgencris flagella fempcE
Pfal.,,9.71. vehementer funcdeprecari.Cafliga mebominc(inquitIerc-
Ier.10.17. aii3^)fed in iudiciojno in ira cua:nc force imniinuas tne. EfFude
furorem
DH MODO PERCIP. CHRISTI CRAT. X27
ftiroicm tuuiii m gentcs qiur te non noueruni. & in ifgna quce
nomen tuuca n«n inuocarunt.Dauivi autcm, Domuie ne m fa '''^^^•^•*- &;
roretuo arguas me.aet^uc in ira tu.i i?orripias m^ Nc\]ue »>bell ^*''^*
quod rarpiuicule Canclis fuis ir i-c; dicitur Dominus , quum m
eorum pecc/taanimaduert!r.Qu,:li:crapud Ieraian),Confit;c-- lcQ.i.i.
bor tibi Domine, quonwrn iricus es miiiT : conucrn.i>. eft turr.?r ohteihj. E^go
tuusjccconfola* jis esme. Jcem HibicuCjQujirairatus fueri.s, ^^'^ .-/^'fh;
niircncoidfr rccorcUbcris. Mi-ch2:as veL-o^iiam Dei port-abo,-^'':*/'*^"*' "''*"
Cpjia pccciuiei. Vbi :idmonetr.o*.) iolum nih^l oblircpcnd-^^^j^ /^j^ , 2_
proficere quiiuftepleduuir, fcd dolorismitijR^ationanruppc- iviicn^v^ s»,
terefidclibus , confiiium DcirepuranJf. Eadcm enimrano-
iie hjcrcditarem fuarn p.ohxi^^rcdicitur : quam camen.v? fci-
mus , m JCferoum non profanabit. IJ autcm non ad Dei pu- 'Ki(}-^>'j' iojlfn-
riicntisconfiiuim vel .itFct5lam,fed ad vehemetcm dolorisfen- '^''■'^ "^^ /"*'
fumreferrur^quo afficiuntur qui vclqu«leJTiCijnque cius fcae- "'^ ^'^ .1:' ""'''
ritRtem luitineuc.Atquindeles luos aoa medjocrl t^inrum au- pUgts fenat.
ilerita:c pungit, i'Q.ii iutei duM ita vuhierat vt llbi non longe ab "
inferorum exitio dil^are vjdeaacur. .Sic quidem teilicur iraai
J utra promeritos, arque i a expedit vt fibi in malis fuis d fpli-
€eant,De{ placandJ maiore cura tangantur, & folicite ad venia
peteadam fell: nenc.-fed \y\ eo ipfo iuculentius intcrim ciemen-
ux quam iriefu3!tcftimoniuco proferr. Sta:enimfoedus in ve- ^'^'/'^''"%^^
ro noflro SoUaione nobifcum percuflum, cuius fideai nunqua T,^/^^,*' '^^fg.
forcirritamis quifancrcnonpoceftaffirmauir. Si derelique- rat ah eis.
rint^inquitjfilij eius Legem meatn, Sc lo iudiciis meis non am- Pfal. 8^. ji.
bulauerint : /i ftatuta mea profanauerint, & niandata mea non
cuftodierint;vifitftboin virgainiquitateseorum,& in veiberi-
bus ftccazD. eorum : mifcricordiam autem meam non atiferam
»b eo. Cuitts m^fcr^cordise quonos certiores faceret, virgam,
qujt Solomonis poftcricAtem arguet,dicit fore virorum,&ver- j. Sara.7.14.
bcrafilioiiimhominam. Qojbuspirticujis du moderat-one & c.tifirmatio att
lenitatem fignificat.fimul mnuit uon pofic* nifi extremo 'etha- ^»*'^ promtfi»^
Iique horroreconfundi quiDei njanum fibi aduerlam tfie ten- "*'
tiuHt.Huiuslenicatisquantam habeat ratonem in ifraelefuo
caftigapndo,oftendit apud Prophetam, In igne rcpurgaui te.in- ^a ullirntnio
quit,fed non vclut argcncum. nam 6c ipfe cotus abfiimpcas ef- .-7 ex?plo, pa--
fcs. Q2,aaquampurgacionis ioco caftigationcs illieHe docec: P''''-^ Ecdefi^
cas tamen ipfas addic itafe temperare,nepIusiufto per easde- '^" cxpcnen-^
teratur.Idque omnino neceiie eft. nuia vt quifque Deum ma j^^- g
gis reueretur, & ad colendam pietatem fe addicit, C\c tenen^^r
eft ad ferendam eius iram.Reprobi enim,quanuis fub Hagellis Tf^prthorti. (^jf
gemant,quia tamen non cxpendunt caufam , quin potias ram cUctorum drm..
fuis pcccatis quam Deiiudicio tergum obuertunt, ex focordia «y/''!^''^"'' <^*-
illa contrahunc duriciem: vcl quia fremunt & cAlcitrant,adc6- ^' ^'^^^
^iTC cuiiultuantnirconcra fuumiudicem^ furTofusiileimpetus
Ff ii].
^AP. IMl. INsTlTvTlONlS LIB. III.
tmentia & furorc eos obRiipefac*'t. Fideks autem Dci feiulis
«dmonitijftacim defcendunc aa repijtada pcccata, & mctu hor-
rorequepercu!fi,3.d deprecationem (upplices confugiunt. Ho$ /
dolores.quibusfe eruciant mirercanime.n!fiIenirccDeus,ruc*
cumbercnt centicsctiam in mcdiocris iri^eiusfignis.
^e/tcrtordijihi- 3i Sit dcindchvTC aitcra diflinftio, qiiod dum flagellis Dei
Ifio.yDiimfa-icptohi feriuntur.iani pmnasilliusiudicio quodammodope-
■jellaturrefro- ^^j-g incipiunt.& quanquam illis non impane c&dat rahbus ira:
t.fjcenaia. er- (j^.jj^a? documcntis HOtt aufculraif', non tamen ideo pleducur
'iopendere in- ^uo 30 meiiorem mencem redear:fed tantum vt Deum magno
cipiunt: Cafir- fuo malo iudicem &vltovem experiantar.FeruIisaurem verbe-
Xttiones piorii rRnvar^lil. nonvtmU'ulam liclidorum Deo peribluincj !ed
eos ad '■''/ip^r vcindeadrcfipifcentiam proficiaiu. ProJndeiii futurum cas
etn^tam c: ^i notiusquamin pr3Eteri^um temnus refpicereintellipimus. Id
iJeKdam inui- Chryloltomiverbis nialim quam meisexpnmere.Propter noc
tan!:^i:odi(r,i inquit.imp' )nit nobispoenam, non de pecGati» fumensfuppli-
Pu^rum ci^^cri ciam,{cd .^d futuranos corrigcns Sic oi Augulh'nus,Quod pa^»
pturx teflmto- fer!s,vnde plangis.mcdrcina efHi'>i, non pcena; caftigatio,non
iiits eonfirma- j^j^^^j-jo^ ^qI^ repelletc fl ;ocIluni,fi noti visrepelli ab h*ere>
3nVerm. Jc <^'f^^^ ' ^^* Tota ifta niireria generis humaai inquagemic
Pcen.&eon- ouindiis noueritis frdtrcs quia dolor medicinaliself, non fen-
feffione. tcntia poenahs,&c.Has le.irentias ideo citcireplacuit, ntcuivi-
Br^i'''!'" • deretur nouaautminus vfitata loquutio quam pofui. Atque
hucpertincnc querimomxindign.itionis plen.£, quibiisDeus
fjepe depopuli inofatitndii e cxpoftL^lac , qiiod peruicacicer
Iefu.1.5. conterpferit 0'nnes pocn^is. Apud Iefai.^m,Ad <5uid percute-
rem vo vltra? a planta pedis ad verccem non eftfanitas. Scd
quutalibusf£n:entn"s abundanr Propheta?, breuiccrindicafie
fatis fuerit.non aiio coniilio Deum punirefuam Ecclefiam ni-
i.Sam f.ij. fi ^f fubaftarefi;.M'cat.Firgo qinim Saukm regno abiecir,punr-
i.Sam.iz. 18 ebat ad vindiftam;quum Dauidem paruulo fiiioorbauit,.ad c-
menditio.nem corripiebat. In hanefencentfiun accipicndum
a.Cor. 11.31. eftquod ait Paulus, Q^um iudicsmur a Domino, corripimur»
necumhocmundo damncnmr. Hoc eft, dum nos filij Dei ma-
nucxleftisPatris ^ffigimur, nonh:;ecpoenae(l quaconfanda-
_ ., , p mur: (ed cafligatio durt ixac qua trudismur. Qua in re planc
cato meritis nobifcumeft Auguitinus.docetenim.poenas, quibushomines
ac remif.2, c. paritcr calligani ur a Deo,variecon(iderand8sefl*e:quia faniftis
5i- & H* fnnt, po{l peccatorum rcmi(fi..nejcerramina & exercitariones:
reprobis,{ine remiffione,fuppIic:a iniquitatis. Vbi poenas Da-
uidiahi'l)ue pji*; infli^as commemorat , &e6 fpedafle dicic
vt corum pietashuiufmodi humilitateexerceretur ac probare-
lef.4p,». tur.Ntquc vcro quod dick leiaias.remiflam efle jpopulo ludai-
co iniquitatem,q pd plenam accepiflet caftigatione de manu
Bomiaijapoencrvilucionependcrcdelidommvcniamarguic:
lad
Pial.iOJ.cir
ca nn
Dl MOOOPERClP. CHRlSTtGRAT. 22?
fcd perindc cft acli dicerct,Satis iam poenarum exafiii cft: qua-
rum ob gFauitatem & multiiudinem, cjuia i^im diuturno ludu
& iiiderore confedifuiftis.cempus eft vt icccpto plcnje miferi-
cordix nuntiojanimi vcftri in lacruiam diftuii mc patre fentidr.
NamillicDcuspatrisindaitperfonamjqaem iuft^ q.ioq;feuc-
ritatispoenicetjvbi coaftus tft alperiusm ftljrjanimadueLterc.
54 Hiscogitacionib.fidelem inltrui necti-fe eftinafl^id;o ^'^^/.':'' %**
^num acerbicate.Tcmpus eft vt iudiciu incipiat a domo Domi- ^ " '^'> ""^ 'j"*
ni,m qua muocatum eft nornen eius. Qmd f.icerent hli) Dei h piixvfw.f.de^
feueritaremquamfentiunt, vkionem triuscfle crederenc? Qui i<s amrm rt~
eaim m*nu Dei peicuftiis, Deum iudiccm punientem cogiut, •7"'^«-
nonpoteftnifi iratum &aducifum /Tbi concipcrc : ipfum vcro ^■^^"■^ij'
Deiflaoe;lum,vtmaledidionem&damnacioncm,defeftari.de- „'^" ^^" ^^ ^
niquc ic a Dco diiigi nunquam perluaden poterit qui lic erga fi,^ioi.e ptum
renffeLlum fcnticitvt adhucpunire velit. Scdille demum h\b /Jibetiefolt^r»,
Dcifi.igellis pioficit qui fuis vitiis irafcentem, fibi aufc propi- "-'''jVj fms etfi
tium acbcncuolumipfum rcputar^ Alioqui enimneceffe elfet '''''''""^* '"'■'^'
cucnireqiiod Propheta fc cxpercu cor.queritur,Supermetra- ^^^^^ gg ^
ficrunt furoresrui Deus.-terrores tui opprelferunt me. Ite quod pf^i' 50.7.*
fcnbic Mofes, Qupnia defecimus in ira cua5& in indign.itione
tui conrutbati fumus.Pofuifti miquitatcs noftrasin confpcdu
tuo,occuIta noi^ra in lumine vukus Eui.Qupniam omnes dies
noftri rcceflerunt in irt eu3-.c6fumpti funt anni noftri.ficut ver-
bumex ore emiffum.Cotr.A veroD.iuid depaterniscaftigacio-
nibusj vt illis adiuuari magis fidelcs qoam opprimi doccat, fic
canit, BeatusliomoquetucorripuerisDomine, &in Le^etua ^(^^^m.
crudier!s,vf; pra^ftcs ilii quieccm a dieb iis malis,dfl foditur pec-
cacori fouea.Dura csice tentatio,vbi Deuspsrcensincrcdulis,
& eerii fcelera diHimulans rigidior erga fuos apparet.Ideoque
folatijcaufainaddit Legisadmonittoncm , fjuadifcant faluci
fuaeconfuHdum reuocantur in viam,impij ver6pra?cipifes fe- " '^^^^'''fp;'^^'^'
rantur m luos crrores, quorum finis eu fouea. Nec refert sicne p^„^, -.vnlrdi-
a?tcrna pcena antcmporaLia.Tam enimbella,fames,pcftiletif, atr.ms aterna
roorbl,maledi<ftioncs Dei funt, quam ipfum mortisxrerna? lu- effl pr.<ludia.
diciumrdum infcrutur in e«m fincm, vt fint aduerfus reprobos ^«/''«^^^'77/«-
iras vindift^que Domini inftrumenta. m 'i.f^.vir
3^ Pcrfpiciunt nunc omnes(ni falIor)qu6 fp^diGt illa Do- "^f^^ tlfioi}]
raini animaduciiio in Dauidem : nempe vt documentum cfTet, fHhiunurad j.
grauiter Deo difplicerehomicidium&adulterium, adue-rfum of^iahcui: pn^
quod tantam offenfTonem in dilcdo & fidcli feruo declaraflct: mumrtrchrum.
vc erudiretur ipfcDaufd nC poiieatalefacinusauderet.noau- ^^^ ^'^''"■^''^^*'
tem vc poena eflet quacompcnfationem quandi Deo foIueret.^J^J '" ^^»l_^
Sic & de altera correptione iudicandum eft,qua Dominus po- ,^^,.,3 /.,;> „<,»
pulum vehementi pefte affligitjob Dauidis inobedicntiam, ad *pmna.
^uam inieccfendo ipfo populo prolapfus fuerat.Nam peccati i-^a^"- M^JS.-
Ff iiij.
f4?'?M'' INSTITVTIONIS LlB. II r.
quicicm noxam Diuidi «raris rcmf/ii: icd qiiia lum ad publicti
pmnium feculorum cx.:mplum,tum aJ Dauldis quoque liumi-
liationem pertineipactale ficuuis n^n impunicum manere : i-
]Hy{>0fheffesre' pfura R igelio 'Uo afperrime raliigauir.Quem lcopum in vni-
uocatioadthc- uerfaii quoi^j iiumani gcneris malctiiiflione pi^ociiifsiiaberc
fin, cDvfrm.ta decct. QiiUcomi im.petrara pratia,omnes ramcn adJjuc perpe-
^xemplts. f ^niwr qus m peccati poena pxtenci n^xUiro mdidse fuerant, mi-
* : ' ferias;calibusixercic:mccis admoreriooslentimasquamgra-
uiterDeo Legisiuaetranrgreflio dirph^cear, quo miferx noilrx
forris co! ♦ciencra deicdi & humiliati , ad vcram beacitudineni
ardentiusafpiremus. Stultif/imus vcrofucrit fiquis arbinemr
prjesetis vitie calamicates in peccati noxam efle nobis impofi-
fiomYl. 5. de fjs j^j ,y,[]^[ Videcur Chryrolioinus vohiifle,quum ica fcripflcSi
Scacirium. ^ "'^*- P^"^'' inferc Deus vr in malis perleuerantes ad poent-
tentiam vocecoiknfa poenitentiajfuperflu» ia eric pcena.Qua-'
re.provt vniufj.uiufque ingenio expcdire noui:,ita hunc maio-
ri a'perirate, illum benfgniore traC;racindulgentia. Iraiuevbi
l^r'^'" V* doccre vuicfe non efie inpcenisexigendrs jmmodicum,expro-
bracduroSi obftin.ifo popuif^quodpercuflusnon camen fiiciac
iincm peccavidi.Hoc fenf j concjuericurt^hraim efle quafl pla-
cent-imab vna putctorridaui, ab altera parceincoctani :nma
fcihcct non penctiabar in animos feru'x., vt virm excodis po-
puius ipfc Cipax yen;:e iicrct. Certe qui C\c ioqi'itur. oilcndit,
fimul<icquifq'iere!iipuerit, fe rnv x forepiacabilem, fibiqj no-
flra peruicacia cxprimi (^ue exercet rigorem in cafligadis deli-
^ur enmes eo- ftivjcui voluncarja coire(^io occurreier. Quandotamen eaeli
gfw:^ fia-^cUo nol^ra omnium durities & rudifa<i"qu:ec^ii:igaritfncin vniuer-
if.l\-. " ^^ f"'^'^ opus habeac, virii tfl: mu Jecif(iaii> Parri omncs iine cxce-
Tntamexerce- .r nn »>r'-
iur. pcione comm ini tiagell . pf r ocam v!r;*m cxeccere, M-rru au-
temeflcurficinvnam Diuidiscxemplum ocuiosconiicianc,
tot excmpli^ non permoueantur,in quibL»$ graruitam pcccato-
f '";• '^'^f" rum remil/ionem iiccbjt contcmplari. Legitur pubJi^canus
dcfccndifl^t etcmp1oiuilificatus:poenanulh fcquirur. Perrus
dclicl:i vcni m obc:nuir:!achrymas eius, inquic AmbroiTus, le-
Pa-Tir P ^ gimus:faci fadioncm non Irgirau.'?. Ec audit paralfticus, Sur-
Matth. Q.i. * gc^rcniittunturtibi pecc^ca rua: popaa non imponitur. Omnes
quajjn Scrip-.ura commemtsrantur abfolutioues, gratuit^ de-
icnbuntur. Exhac cxcmplotum fequcatia rcguia potiuspeti
debuerat,quam ab vnico illo,quod nefcio quid fingulare con-
D3n.4.?4. tinet.
•^d^iiterum ^^ Danicl fua cxb^rrationcqua fuadebat Neb^chadnezer
^j^fWcvvMws vt peccata ruaiuiiitiarcdimeret, & iniquitates fuas miferatio-
9itjfitia r/i,_ f^cpauperumonvoluit hgmncareiuft^itia & mifcricoraiacife
mentcpeccata, Dcf propitiationnn &pcenarum rcdcmptioncm:(abfit enim vt
r^^anfit. aiia vnquam fuetit: ATrohvxfmas quam fanguis Chrifli ) i'<^<^ iiiud
redimere
DE MODO PERCIP. CHRISTK GRAT. H^
redimcrcjad hominespotius quam ad Denm retulit.acfi dixif-
fec, Excrcuirti,6 rcx,iniuftam&; violenram dommatfonem,op-
prcffilHhumilcs,fj>oliarti pauperes,dure&inique cra(?La(tipo
pulum tuum:pro iniuihs; cxa6h'onib. pro violcntia & oppref-
Jionenuncrcfcr mirericordfam&iurtitiam.Similiter Solomo Prou.jo.ii,
charitacc operiri multituriincm peccatorwm aitrno .ipud DeiJ, '^♦#«»^<» ^^
fed mcer homines ipfos.SkenimhabGtinteger verfus^Odinm J'^""'^ *";""■
excitatcotetioncsrchariras verooperitcuaasimquitatCi.Vjup ^^^^.^ multitu^
vcrru,more fuo,per anrithc/in,mala (]ux ex odiis nafcjuntur.cia dtntm pejiea.
frMftib.charitatis c6fert,in hanc fenfum,Qai inter fe odetunc, torumoperten-
viciliim mordenccarpuccxprobrantjlacerac, oraniavitio ver- ''•
tunt: at vero qui fc diligunt.muha infer fe muruo diffimulant,
ad mult9 connment^Enuica vrciffim condonantrnon quod alter
alrerius vitia probct>fed tolerar,& admoncdo medctur, p©tius
quam infcdando exiilcerec. Eodem fenfu:citatum locum hunc i-Pct.4 8.
aPecronihilamlDigendum eft.nifldeprauate vafrequedetort^ Prod.itf.^.
fcripcureinfimulareeum voIum^.Vbi vero milericordialtbe- '^^ ^f*artum
nignitate doccc expiar» peccatum.non intelhgitmisc&ram fa- fj^jkr^cgrdu
cie Domint compenfari,vc tali fjtiffaftioKe pacatus Deusjpoe- feccAtutn ex-
nam, quam alioqui erat expetiturus, remitcat: fedfamili»rif//'ff,rr*je»^«'
ScripturcE roore indicac quod ipfum fibi propitium repertnri
/inc qui vitiisac ncquiciis piioribus vaIereiu(Hs,pcr pietatem
& vcricacem ad ipfum conucrtuntnr.acfi diceretiram Domini
refidere,acquiefceie eius ludiciu vbi a flagitiis noftris quiefci-
mus.Nec vero caufam venia?,fed potius modum vera; coBuer-
fionis dc.^cribic.Sicuti frcqaenter denuntianc Prophec^ froftra
Deo hyp-^jCfitas ingerere fiftitios ritus pro poenitetia,quera o-
bleClac integritascum officiis charitaris. Sicutetiam admonet Heb.10.14.
auchor epiftulx ad Hebr.^os , bcneficentiam& humaaicatem 1^^^^^?^*
commendans.ciufmodi facrificia placere Deo.Nec cCrte Chri- yj^] Calvin
ftuSjdum Pharifeos fubfannans quod purgandis rancMra catinis hami. Euag.
intcntJ,cordis munditiem negIigerent,iubeccos, quo oBuiia I.uc.u.41.
niunda Cmt, dare e]cemofynas,ad faciffaciendumhortatur: (q6. Luf 7«3^-
tantum dccec qoaiisprobecur Deo mundiries. De qua Iq-^^^^'^''^. 9"""
quutionealibitraftacuraeft. ^ ^,£,„„ ,„„,^
17 Qjnantum attinec adlocum Laca?, ncmo.qui parabolam mundantiLus.
iilica Domino propcfif;.! fanoiudicio legeritjnobise;c eocon- Et ad poFlre-
trouerfiam faciet. Pharifa^us apud fe cogitabac,non cognofci a "*"'" defecea-
Domino mulicremquam tanea fjcilitatcad feadmififlet. Se- ]^g^^^^ ^ondtn'.
tiebat enim non fuiftc adminijrum, fipecc«tricem,qBaiis crac, ^^,^ ^,^ ^^}'^
cognouiftct. Acque ex eo colligebar non efle Prophetam, qui tv.m diltxijfct,
cum ia oiodum falli pofiec. Dominus, vt peccatriceni non efle
oftcnderct cui i%m rcmifla efient peccata , psrabolam propo-
fuit: Duo debitores erant \ni foencracors; alter quinquadnta
debcbacalter quingcnta;vtriqi temiflTumeft debitu.vcer maio-
CAP.IIII. TNStItVtIOnIS LlB. II I.
rem gratiam habec ? Refponder Pharifeus , Is vtique cui p!u«
donatum eft.Subiicic Dominus,Hinc agnofce remifra efle kwt
tnitait tnH- "^ulieri peccata,quia dilexic raulcum.Q^ibus veibis^vt vides)
lieru mn caufa «ius dilecflionem non facit caufam remilhonis peccarorum/ed
remifionu prt. pTobztioncm. Sunc enim.rumpta a fimili eius debicoris^cui rc^.
fat»rum , fgd mif[3L erat quingenta , cui non dixit ideo remifla, quia muttum
fr» « te. dilexifTft^iedideorauhu diligcre^quiaremifra fint.Acqihucea
/imilicudinemapplicari conuenir, m hancformam. Putas mu-
liercm hanc eflc peccatricem. atqui talcm non efle>agnofcere
debueras , quando ei remilfa fint peccata. Reminionis auteni
peccatoru fidem tibi facere debuerat eias diledio , qua ob be-
^4rgtimentt4m ncficium gratiim refert. Eft aufem argumenrum apofteriori,
mffpnm. q^^ aliquid demoftrapur a fignis fequentibus. Qua autem r.i-
tioncpcccttoFurH remiffionem illa obfinucrir, palam Domi-
nustcftatur.Fide*,iiiquit,tuatefalu3m fecit. Fideigitur rcmif-
/loncm aflequimuricharicate gratias agimus. & Domini bcne-
ficentiam teftamur.
4;0[>!tSlia. py» ?8 Psrumaurem me moucnt qucC in vecerum fcriptis dc fa-
/fl?;j7izABm,f*risfaAionepaf'imoccurriinf.Video quidem eorum nonnullos
"vierum fcri- (dicam fimplicicer , omnes fere quoru hbri excjnc ) aut h:.c in
^ **' parte lapfos eflc^aut nimisafpere ac durc ioquutos.led non c6-
ccdaeos ipfos adeo fuifle rudes & impcritosjvc eo fefu illa fc; i
Homil. 1. In p^erintquo a noure iftis facisfa(flion.'! ri js legfHur.Chryfofton.*
Pral.50, alicubiica fcribit,Vbimif€ricord:afl.:girarur,incerrogaciocef-
jFfof«»2»9«»ii/-fat:ybimirericordiapoftulatur,iudiciu no faeuirivbi niifericor-
h e^ hAc »«diapetitur,poenxlocusn6 eft:vbin-!ifericord)a,qu2:ftio nulla:
m/T* ^ ^^j mifericordia^condonaca refpofio eft.Qiix vcrba vtcunque
rfj^^^-c.rfrfwn.^orqticatur.cumdogmatibiistamen fcholalticis concntari nu-
serhcutiy ta~ qusm potcrunt. In libroaute de dogmacibus Ecrlefiafticis qui
■fntn €i'.m fche. Auguftino infcTii»icur,fic legis, Poenitecix facvisfi-i^io eft,caufiis
ia(ticismncon' pt^ccatorum cxcidere,ncceoru furc^cftionibus adiru imlul^ers
*Auzufiin tsj. Qii? apparet,illis quotjue lccuiK iirifam paliim fuiftc fati.sra-
<s'i»r^fofiomite^ ftionis dodrinam,qua! pro atimiflis delic^iis rcpcndi dicerecur:
jhrHouijs ten- quuiT» omiiem fafisfaiflionc -iid caunonc referar le in p >ftc;u a
/^«f- peccarisabftiendi.NoIo cicarc quod rradir id6 Chryfoftomus,
Cap.f^. eumnihila nobis vItrarequirerequanTvcdelid.-j noftra cum
€icncC '° *" lachrymisapud fe confiteamurrquando ciufffiodi renreii^ fub-
Enchir. ad in^^in eius 5caliorum feriptis reeurrrsr. Auguftinus quadem a-
laurcnc. licubi opera mifericordis2 rcmedia nuncup»t obtineda? pecci-
torum remifiionis: fcdne in verbuloiftoquis impingat , ipfc
alio loco occurrir. Caro Chriftijinquic.verum eft & vnicil pr®
peccacis facrifieiumj non modb iisqus: vniuerfainbapcifmate
«[elentur,fedqucpoftetcxinfirmicttefubrepunt:propterqua?
vniuerfaquotidieclamat EccJefia , Rcmitic nobisdebitano-
M.n-^.ii. ftra.Etremittunturper finguhre illud fscrificium.
39 Vo^
»E MODO PERCII». CHRISTI GRAT. 1?0
39 Vocarunt turem vt plurimutn facisfadTonCjnon compen- DeptttffaSfiO'
fationem qux Deo reatierctur , fed publicam teftificaEioneni, "^^^^, 'jj^ '^*
qua qui excommonicttionemuldati fueratt^uum i« commu- ZlareT/toli-
nionem recipi vcllcnt.Ecdefiaaa rcddebant dc fua poenitcntia ^,^, /ih/f<f-
certiorem.Indicebantur enim illis posnitencibvs certa ieiunia, aio»es eetiefne
& alia qaibHs fe prions vitas vcre & ex animo pertajfos cflc ap- /'«'«'» n$nBei
probarentjvel potiuspriorera memoriam obiiterarcnt. atquc thrc»umre^e-
ita diccbantur non Deo fcd Ecclefiae fatiffacerc. Quod etia his Cap!tf;.Cita.
ipfis verbis ab Auguftino exprcflbm cft ia Enchindo ad Lau- tur jn oecri
rentium. Ex antiquo co ritu fumprerutoriginem confcffiones cin a&. pco
& fatisfaaioncs qujc hodie in v/u funt.Viperci fane partus.qui- nit.dift.i.
bux fadum eft , vt ne vmbra ^uidcm iHclioris illius formaefu-
fuperflt. Scio veteres inrerdum duriufcule loqui r ncc , vt nu-
perdixijforfan lapfos eflc nego. fed quajpauculisnaruis afper-
faerantjdnm illotisiftoru manibustraftantur, prorfus inqui-
nintur. £t fl vetcrum authoritate pugntndum eft, quos, Dcus ^^^^''''^^'j^^*
bone.vcEeresnobisobtrudut^Bonaparseoriiquib.L^mbardus^''^^'?''*^^!^^^
eorum coryph^us centones fuos concexuit,ex in-fulfls qucrun- tif , i„fuhi ^y
dam mon.jchorum dcliriis qii^ fub Ambrofij.Hieronyntij Au- ignotu nona^
f uftini & Chryfoftomi nomine ferutur.deccrpta eft.vt in prf- thu pr$latum
fentiargurnento omniafcrefumit e libro Auguftini Depoe- ^^♦P''/""'^'"'*
nitetii, qui a rapfodo aliquo ineptecxbonis paritcr ac malix '" "'F^'*^ '•
authoribus confarcinatus, Auguftini quidera nome pr|fert,fed
quem Bcmo, vel mcdiocriter do<9;us, agnofcere pro fuo digne-
tur.Quod aurcm in eorum ineprias non tam aifguie cxquiro,i-
gnorcantkdores,quosvolomolcftia leuare. Mihiccrtenec
valde laborio!um, & tamcn plauflbile eflet traduccrc cum ma-
ximoprobroqu2e antehac pro myfteriis iadarunt : fed quia
fruduose doccre propo/itum eft,fuperfedeo.
CAPVT V.
De fupplementU qu£ ad fatiffaciiones adiiciunt, nemfe
indulgentiis ^purgtttorio.
Partes capitis.
1 Indulgentiarum Papiflicarum fumma,defcriptio&refutati».fcct.
I &:3.
2 E.uundem confutatio exLeone & Auguftino collc(fta , fimulque
additur ad duas obiedtiones quz hunc errorem fulciunt refpon-
/Io,rc(ft.j,&4. Papx itemhacin partc profana turpis lucricupidi-
tas,&:induIjjentiarumorig«,deteg!tur,fe(ft.i(.
3 Purgatorij Papifticicxara&n neceSariumJiHpietas horrsda.fed.tf.
*^A'' ▼' INsTlTvTl ON IS LIB. III.
Ixpftcatio quinquc locorum Scripturs,quibus CoDmvirsi illuJSo-
pfeiffxconfiirmare nituntur.re(ft.7.8.9. Dcinde (;uid vctcres Thi&-
logi de hoc purgatono CettCi^tint.diitetituryCUi.io.
Sati/faffiofju
eififrina i»-
^ul^ftttiarMm
mAUr.
H*rwn defini-
tie.
•Ae vKnitjte.
Tamtn diu iri'
Tislueru?tt ^ ^
^ti/t de taufa.
TcHesfuHtau..
itm tmfiA *-
v./iviti4t T«nti'
fieii i^ eieri
T^omtini : hor-
rtm^d. itent <<«-
X hac poiro fiitirfaiftionis dodrina (caturiimE
indulgent);r. Nam <juod ad ratiffscieneluni fa-
culcatibus noilrisdceft 5 iftis fiiffici «ugantur:
atquc eo profiliuntinfaniarvt difpenfationcm
effc definiaptmeritorum ChiiUi ;S'. niarryrum,
quamPapafuisbuIhsparcitur.&triautemhel-
lefeoro magis quam argumentis di£;ni funt , vs
nonmagnum oper^pretium fit tam friuoliserronbusrefelle-
dis incomberc , qui multis arieabus percuffi fua fponte codl©-
nefcere&ad inclmationem fpedare incipiuctquia tamen im-
peritisquibufdamvtiliseritbrcuisrefutatio, camnoomittam.
Et fane quod tandiu faJua? conftitertntindtflgencijCjacin t^m
impotcnti &furiofaUfciuia tam diutumamimptjnitatemrcci-
nuerinejid vero doCumsnto eflc porcft quam aira errorurano-
fic imuierfi ftierint aliquot fecjjis hamines. Videbant fc a Pa-
pa&fuisbelligcruhspalam ncc difnmulanrer luidibrio habc-
ri:quxftuofa> nundinationesdc aHtmarum fuarum iilute exer-
eeri,pauculis nummisfalutis pretium taxari, nihil gratuitum
proftare: hzcfytde emungi fe obhcionibus, qua! m fcorra, in
lenooes, inccmeflatioHesturpiter abfumerentur: fummusm-
dulgcntiarumbuccinatores, fummosefTeconremptorcs, moa-
ftrum iftud aisiori in dies liccntia graffari ac luxu- iari,ncc fine
vllum fieri,plumbumfemperno«umafFerri nouosnummose-
firaiifqu^chrt lici.Excipiebanc tamen f^mma^^^encrationeindulgcntias.ado
fi:inm $rt'U
ic^mdiidnynper
t:fih< cfi.
Ifarum defcri-
ptio,«x foph,'~
^iarum fejneri'
i:ia.
rab2at3redimebafic:& qui cernebant inter ahos acutiuSjCxifti-
mabanrtaLBCn pias efle fraudes,qiiibuscum frud:u aliquo filli
poffcnr. Tandem vbi orbisaliquantura fibi faperepermifit,
ffigcnrindulgentia?, &pauhtim etiam congebfcunt , doncc
pjane euanefcanc.
i Verum quoniim plurimi, qui fordes, impoftiiras, furta,
rapacicatesCqaibusIuferuntJiadcnus, & no? ludificaci funt in-
dulgentianj)yident,fojBtem ipfum impiecacisnon car»fp!ciunt:
opcrarpretium eft indicate n-^n folum quales fiflt indui«enti:r>
fcd quid omnino finc omni macula abfterf^. Thefiurum fc-
clefias vocant, Chrifti&faadorum Apoftolorum Martyriim-
quemerita. Huiushorreiradicalemcuftodiam (vt *ttigi)Ro-
manoEpifcopo tradicim fingunt , penes qucm fittantorum
bonorum difpenfatio , vt&ipfo per fe elargiri poffit , & elar-
giendiiwrifdidionemaliis delcgare. Hincnunc plenaria^in-
duJ^cntia; a Papa , n\inc certorum annorum : a Cardinalibus,
X£ i^«r^ f«At ceatumdierum: ab£pifeopis,quadraginta. Suntautemilla?
DB MGDO PERCIP. CH«.1STI GRAT- 1 JI
(vtgenuine defcribatB^fanguinisChriftiprofanatio, Satafl3e-/?/f , &tavt^
qac ludibrinm, cjuo Chriftutnuni populum a Dei gratia,* vita ^'"pittatis re~
L\\.\x cftin Chrifto abducaat,& a vera falutis viaauertant.Qui-^'''.^'''/"^/'*^*
«nim poterat fa^dius profanari Chj:iftiranguis,quam dum ne- ^^'Jl^'*''* ^'^**
gatur Iufficcread peccatorum rcraif/ioncm > adreconcihatio-
nem , ad latiftadionem.ni/ivelat arefcentis&exb.iuftidcfc-
dus ahunde fuppleatur&rufficamr^Chritto Lex & Pfophct:^ Aa.10.4j.
omnes(inquit Pctr*)ceftinionium perhibcnt, quod per tpfum
accipicnda fit remirfio peccatotum , indulgOTti^ remiffioncm
peccatorum per Pecrurn,t"aulum & Martyreslargumtur. San-
euisChriftiemuodatoos a peccato, nqHitlohaoei: indul^^en- »
ci3e iangumem Martyrum facmnt peccatorum jblutioncm. '
Chriftus(mquicPauIus)qu) peccatum nonoouctii:, faftuspro a.Conj.i:,
nobis eft,peccatijm(id eftpfcccatifatisfadio^vtiuftitia Dei ef-
ficcremur iaiUo; mdulgctttia; pcccatorumfarisfaftionem tn
fanguiHcMartyrumrepununt ClamabatPauIus& Corinthiis
teftificabatur , folum Chriftum pro ipfis crucifixum & mor- i.CorJ.jj.
ruum eifenndulgentise pronuntiant,Paulum &alios pro nobis
mortuos. Ahbi dicic Chriftum acquifiuifle Eccle/iam fu« fan- het.zo,t%,
giiioe : indulgentiajaliudpretium acquifitionisin Martyrum
fanguine ftatuunt. Vna oblatione Chriftus confummauit in Hcb.10.t4.
perpecuum fan(ftlficatos , aic Apoftolus: induIgcntisBrccU-
mant , a MartynbDspcrfici fandificationem, quse alioqui non
l^ufficerec. lohanncs dicit fan^os onmesiauifleftolasinfan- Apoc.^.i^.
^uine Agniiindulgentixdocentlauarc ftolas in fanguine (an-
^orum.
? Prjeclare aduerfis hssc facrilegia Leo Romanus Epifco- Item Iviathnt»
pus ad PaIa?ftinos , Quaauis(inquie) multorum fandorumin ^^«««^^^ '^f»,
confpeftu DoraiHi pretiofa mors fueritjnuliiustamen infontis ^P^f^^h**^^-
occifio propitiatio fuitmundi. Accepereiufti, nondcdcrunt ^''^A^g
coronas , & de fortitudine fidelium nata fufic cxcmpla pa- i>{A.u6\s,
tientise.no dona iuftiti^.Sngularcs quippe eornm mortes fue-
re, nccalteriMS quifpiam dcbitum fuo fine perfoiuir : qnum v-
uus extiteri: DominusChriftus,in quo omncscruciFjxi,omnes
mortui,fepulci,iuxitaci. Qirim fcnrentiaiBjVceras memorabi-
lis.alibi <^u-)que repetiit. Nihil ccrte clarius ad confodiendum Epift.f y.
impiam hoc dograa defidcrari queat. Nec tanica minus ap- ^"* ^AuguBi-
pofice Angullrinus m eandem fentenriam , Etfi fracres fiQquit) ""^ ^^ff^^i*-
pro fracribus aiorirnur,nuIlius tamcn fanguis Marcyris in ^^c- Traa- in lo-
catorum remfffioncm fundftur: quodfecit Chriftus pronobis.- han.84.
neque in hocquod imitarcmurjfedquod grarularcmar,co9Cu-
litnobis.Icemalibi,Sicucfolus Filius Dei faduscftFiIiusho- I-«"^-4 adBo*
niinis , vc nos fecnm filios Dei faceret : ita pro nobis folus "'fc 4.
^n\ic^'\t C\tiQ malis mcritis po?nam, vt uos pcripfum fioe bonis
mratisconfequeremur ifidicbiiam graciamc Equidem quum^'''^"'*^»'^^*-
C^p, V, INSTI T VT I ONIS L I B. Ilf.
men P^fifiifi totz coru doftrina ex horrendis facrilegiis & blarpheriiiis Gon-,
do^ores prodi- futa fitjhsBC tamen pr2B aliis prodigiora cft bUfphemia. Agno-
pofim hac tn- {^qIx anno h^c fint ftja placica.Martyres pl*morce fua Dco pr^-
duigentiarum ^jtifjg ^g meritos efTe quam fibi opus eflet:rantamque iHis me-
^W/;/;*w»«w ^Ijq largitatem fuperfuii3e quas in alios redundarer. Nc i-
^4pejioliautho' gitur fupcruacuum IiE tantum bonura, commilccri corum lan-
rttate , ««^»- gaincm fanguini Chrilli.& cx vcroque thefaurum Ecclefix co-
!«'•• fici, ad tcmiffionem & fatiftaftionem peccatorum. Atquc ita
accipicndum quod ait PauIasjSupplco in corpore meo ca qu£
C«I.M4. defunt paffionum Chrifti pro corporc eius, quod cft tcdefia.
Quid hoc eft, ni fi Chrifto nomen relinquerc, caererum vuJga-
rem fan^luluni facere, qui m turba vix dignolcatur? Vnum, r-
num illum pjrxdicari deceb.it,vnum proponi,vnum nomifiari,
vnum refp!ci,quumdeobtinendapeccacotum remiffione,cx-
piationc , ftndificatione agirur. Sed audiamus corum enchy-
memata. Ne finc fruftu eftufus fit fanguis Martyrum, in com-
Ktfhonno I ™'*"c EccIefisE bonum eonferatur. Irane ? an rcro nullus crac
"^ • frutflusglorificarc Dcumpcr mortcuiPvetitatieiusfuo fangui-
ne fubfcribere? tcftificari pra?leniis vit» contemptu,meliorem
fc vitam quasrere ? fidcm Ecclefiat fui conftantia eonfirmare,
hoftinm autem pertinaciam frangere? Sed hoc eft fcilicet.nul-
lam frudlum agnofcunr, ii folus Chriftus eft pr<Tpitiator, fi f«-
lus mortuus eft propter peccatanoftra, fi folus eft oblatus p d
Gbieilionii di- noftra rcdcmptionc.NihiIomin*(inquiunt)coronam vidoria»
^'^** adeptieflcntPetrus&Paulusfi in leftulisdcfundi efl^-nr fua
moite.Quod autem ad fanguinem vfquc certarunr,id <fcrile &
infru(ftuofum relmquerc,iuftiti^ Dei nonquadrarer.Quafi vc-
rb pro donorum fuoruni menfura gloriam inferuis fuisauge-'
re Dcus non nouerit. Vtilitas autem (^tismagna in commune
al? Ecclefia pereipitur, vbi iUorum triumphis acceditur ad pu-
gnandi zelum.
ti,efp(^n/i, 1. ad 4 Quam vcro malitiose Pauli locum detorquent.vbi dicit;
^po/foli locut fe fuppiere '\x\ corporc fuo ea quse decrant paffionum Chrifti!
miminiulge^ Nou cuim dcfeftum iJlum fjpp!ementumvc illud ad redera-
tUn; m^ttuoie ptionis, faciifadionis, expiationis opus refert, fcd ad ea? afii-
dftormiera. ^^^^^^ quibusChnfti membra,ncrape fideles omnes.exerccri
oportct,quandiu in hac carne agec.Dicic ergo hoc reftarc paf-
fionum Chrifti, quod in fcipfo femel paffus, quotidjc in mcm-
bri.sfui^patitur. Eo nos hc>norc>dignatur Chriftus, vtnoftras'
Canfirmtitiore- afBidioncs, fuas reputet ac ducac. Quod autem ^AdiAit Pau--
fj^onfiomsj eol- Iijs,pro Ecclefia, non intelligit pro rcdemptione, pro rcconci-
^/Jr^iL ''''"'* iiationcpro fatiffaaione Ecclefixifcd pro ajdificacione U pro-
rTjffi.z. ro. ^^^^- Quei«<idmodum alibi ait, fe fuftinere omHia proptcr c-
ieftos, vtfalutemconfcqttantur, qu^ eft in Chriftolefu. Ee
Corinchiisfcribebacproeorumconfoiatione acfalute feper-
ferre
OB MODO PlRCtP. CHRISTI GRAT. 1^1
f^rrequarcunqiJCtribuIacionespatiebatur. Et cotinuoibidcm jGor.i.tf.
leipfum explicat , «juum addicfefadumEccIefir miniftrum,
non ad redemptionemjfcd fecundum difpenfationem qu£ illi
commifla eracad prjedicandum Chrifti Euangclium. Quod fi ^^ ^u^ulimi
aliumquoqjcinterpretemrcquirunt , audiant Auguftmum. Pdfi/»iwjii/<r!
Paffioncs(mquit)Chiifti in (olo Chrtftcvt in capitc: m Ckri- fretantis^tefii^
fto,&Eccle(ia,vt in toto corporc.Vndc dicit mcmbrw vnu Pau- w«» "■
lus, Supplco in corporc meo quod dceft paliienib.Chrifti. Si P*^!-'**
crgoinmcbris Chrifties, tjuifquis hscc audis,quiGqaid pareris
ab iis qui non lunt Chrifti membra, deerat paf/ionibus Chrifti.
Paffiiones vero Apoftoiorum proficcleila lurceptasquorfum Traft. inlo.
tendat.alibi cxponit, Chriftus mihi ianua eftad vos. quia oues ^V*
Chrilti eftis, fattguine eiuscomparatje : agnofcite prctium ve-
ftrum , quo J a me non d.uur, fed per me prajdicarur. Deinde
(ubncdit, Quo modo ipfe animim fuam pofuit, l!ic & nos de-
bemus anun is pro fratribus ponercjad 2edt.ficandampacem,ad
fidemrifteiendam. H3?c Auguftinus. Abfitaucem vtdeelleali- ., ,- .
quid putauerit Piulus paffionibusChriftiquancumad tmnem a,- ,.^,- { ■
luftiriaj, : alutis ac vitje pienitudinem attmct: aut addcre aliquid confdtumf*rui
volucricquiadeo iuculenter & magnificeconcionatur, exwbe- 'Dei aperiunu
rantiarM grati^ frcr Chnftum tantalargirateeftufaravtomnem
vim peccaci ioge fupergrella fuerir. Hac fola fftntti omnes fal- Rom.5. ly.
ui fadi funr, non vit^ aut mortis fuas mcrito , quemadmodum
Petrusdiferteieftarur: vtin Deum&Chriftum eius contume- Aa.ij^i.
liofus fuerit qui vllius fandi dignitatem alibi quam in fola Dei
raiTcricordia tepolucrit.Sed quid hic diutius, pcrinde atque in
re adhuc obfcura, moror, quum lalia prodigia traducere, vin-
cerc Gt?
5 Porro, vt tales abominationcs prcCtereamus, quis docuit Profa»d turfk
Papam plumbo & membran^E gratiam lefu Chrifti includere, lucri *upidit<%s
quam Dommusverbo F.uangelij difpenlari voluit ? Saneaut^o'')^*'*^»»»^-
mendax Dei Euangchum.elTe oportet,au£ mendaces indulgen. "' ^^M'tf^i
cras. Nam EuangeiioChriftum cumomniaffluentia bonorum
crleftjHm,cum omnibusfuismericis, omni fua iuftitia, fapien-
cia , gr.uia, nuUaexceptione , nobis ofterriteftis eft I^auius, t.Ccr.5if^
quuni dicitdepoficum efte apud mmii^ros verbum rcconcilia-
tionis , quo hacieg.i'ion's form.i fungantur , ceu Chrifto per
\^(os hoixantc , Obrecraraci.s , reconciiiamini Deo. Eum qui
peccatum n6 nouerat,pr© nobis peccatiim fecit,vt mftitia Dec
cfficere.mur iti ill-.Et quid valeat Chrifti misuva, qu5c(e "demi.Cor,i.i7,
Apoftolo tcftc_)fruend.inob!s in Euangelio offercur,norunt fi-
e[eIes.C'mtra indijlgenri.r demenfum aiiquod gr.itise ex arma-
no Papx reciuiiim, piumbojmembranajjloco criam afligunca
verbo Dci auellunc. Siquis autetn ori^uiem iequirac,hiuc vi- , ,, . ..
4ecHf hicaouiascmanalis , quod quu^m miun^ttrentui; «iim «;. v^
CAP. V» 1N«T IT V T lONlS tlB. I X I.
feucriorcs fatisfadioncs poenitentibiis quam vt ab omnibus
ferri po0cnt,<jui poenitentia fibi impofica grauari fe vltra mo-
dum renticbanE,petcbancab feccle/ia relaxationem.Remif/io,
quje talibusfiebac y indijltjenria voc;ib<itur. Vbi autcmfatiffa-
^ionesad Deuin tranliultrunt , ac compcnfationcs tffe dixc-
runtquibusferedimanthommesaiudicioDci , fimui etiam
indulgentias eo traxei ut vt cllenr expiat; ria remedia, qn^* nos
pcenis meritisliberent.Ilias vcro quas retulimu&bla/phemias,
tantaimpudeatiaconfinxeiunt, vt nullumprxtextumhabcre
queant.
'Ti*rgntiir'^ a* 6 lam nccdc fuo Purgatorio moledi uobis fint:quod hac
P"^'^^"'""^'^' fecuri fraaum,dirutum,& a fiandamentis prdrfus caerfnm cft*
^T*^'/7v;r»r ^^4^^ C"^'"» quiburdam alfentior qui diffimalandum hac iii
parre cenlent , & mentione n Purga orij omittendara, cx qua
acres(vtajunr)pugnsEoriu-tur, mintmum aedificationisreferri
pote(i. Equidem & ip'ct.iiesnugasnegIigend.isconfulerem,
Tatio 1, /ir«ni/ifcriaduccrcnt. Sed qujm ex multJs blarphemiis conftru-
ipfius etnfide- ^um fit Purgaroaumj& nouisauo-idiefulc atur , «juum mul-
rattone. tas& graucs offenfioncs fnfcitet : profefto c moiuendum non
€rt. llludforte vrcuaqnead rempasdif/iinulari poterair, qood
fine Dei verbocariofa afithcfque tcmeritateexcogitacume-
rat : quod de ipfo creditum er ir nefcio quibus reueiatioBibas
Satan^ arteconfi(ftis : qiiod ad pfiasconfirmatiouemaliquoc
2. ^A Deiau- Scriptura»loci infcite detorci ertnr. Quanquam non fert Do-
thorita^. minushumanamaud-camfic m abJitis iud\ciorum fuorum
receffasperrumpere; &reuereprohib jit, negledavocefua,
fcifcitari a morcuis veritatem : nec yerbum fuuni ram irreli-
giosecontaminari permttit. nemustamen ilia o^nniatolera-
^.^,4 cmfiderA- ri aliqttsntifper potu iTe vt rcs non ma''n» momenti. at vbi
ttcne «^«'^^^'peccacorum expiatio a ibi quam io Chrifti 'anguine quseruur,
chrtfit . ^uo y^. fgj-jjf^^JQ alio tranlfertur , pericd /fi^fimum filencium,
aboicTur. Clamandum crgo non modo vucis lci.i guttuiis ac larerum
concerrtione , Purgatorium exitiak Saranse efie c- 'mmenturnj,
quod Chrifti crcccm euacuat, quod concumeliam Dei miferi-
cordi.3C non fcrendam irrogit, qnod fide-rj nofl:ram labcfacit &
Tufgatorium eucrtit. Quid cnim illis ell: Purga?orium nifiquarpoftmor-
^'''' tcm a defuiidorum animispendatur proprccacis fatiffadio?
vt diruta fatiffacien-^t opinione , ipium ab imisradicibus cx-
templo euertatur. Quod /i proxima difj-^utatione plufquam
perfpicunm eft , Chrifii fmguinem vnicam cflb pr© fide-
lium pcccatis faMsfa<5lionem , expiationem , purgationeo\:
quid fupercft nifi Purgatormm mcram cffe eamquehorribi-
4 Pv^fjo/j&j^w- jgj^ 1,^ Chrif^um bUlphemiam .^ Prxcereo facrf cgia quibus
^fonte^fcat^nrii- ^^^^^*^^^ dcfendicur, ofiendicula qusein religione paric j alia-
d-M. que innumera , cjuse cx tali impiewtis fonte prfediifTe con-
* fpicimus.
OB MODOPBRClP. CHRISTI GRAT. I35
rpicimus.
7 Qnps tamen ^ Scriptura locos arripcre falso & perperam ucorum ttri^
folcnt.illis e inanibus cxcuccreoper^prctiu ell. QuumDomi- fturn proPur-
nus(»nqu;unf)pecca:um inSpiricum lan^um.ncquein hocnc- gatono fitato-
quemfutur© ieculo rcmitccndum allcucrat , exeo fimulm *^'»*''pli'^<'f'0'
nuit,quorundamefic in fucuro Ccculo pcccacorum remiffione. Mj^f^c^j.^zg.
Vcrumquisnon videit,Dominuin illic dcpcccaticuIpaloqui/Luc.n.io.
Qiv-dfi i-a ert, quidad eorum Purgator'um, vcpo^equorura i. Oe fttcatl
illic pcena.txcorumopinihioneJuirurjGulpainpr^seti viiare- e^od. neqiie tn
niiirim€flc noii iriHcianrur?Ne ramefi adhuc nobis !>k>ftrepat, f^oc nejue infu*,
planiorerBhabebuntrolutioncm.QiJum Dominus fpemomne ^'^^"i'"''*^'"'»-;
xcn\x pia;cider« vellet tam nagitio,.i:ncqulLi£, no facts habuic i„ferunt, quo^
dicerejnunquimremiflum iri.-fed quo magis amplificarer.par- runctam e/fe i^
titioncvfuseft, qua &iudjcium coplexuseftquodrencirin hac /"'''<'■». A<^'*/*
■viiz vniurcuiufqjcconfciencia , & poftremumillucl quod pj-/''"*^*'''^"*''*'
lam in lerurredione ferctur.acfl dicerccVo^ a maiitiofirebel ^'^'f""^^^'*-
iioncnon fecus ac prsefentiflimo exicio,cauece.Nam qui obU-
tamSpiriiusIucem deftinatoexcingu^cecoratus fueric, neque
in h«c vicajquir" psccacoribus ad coiUierfi©nem daca eft,veniim
confequetur^aequevlcimo die, quo per AngeiosDei jgoi ab
hoedis k'grcg<buntur,& regnum Cjeleftc omnibus fcandaiis rc- ^ ^^ vltt '
purgabitur.Proferunt demdcillam ex Matthaso piraboIa.C^ quadranteftr^
cordiam habc cum aduerrario ruo:ce quando te ille ludici cr a- fh/uendo.
dat,iudcx IiClori,Iidor carceri: vnde nonexaas doncc perfoL Mat.j.z;,
ueris vltimumquadranrem.SiiudcxhocIocoDcum fignificar,
litigator DiaboIum,Iidor AogeIum,carcer Purgatorium,]ibe-
ter dabomanus.VerumfinuUjnon conlhc.voluifleillic Chri-
ftum oftendere quoc pcriculis ac malis fe obiiciant qui rummii
iusobftinace pertenrare maluntquam ex^quo&brjnoagere,
cjuo veljcmencius ad jequam concordia ruos cxhor taretur ; vbi
qu3Efo,rcpericturPurgttorium? , ,
8 Petunc ex Pauli difto argumenfum, vbi caeleftium, rerre- j. d« genufle^
Hrium & inferjjorum genua Chritio tlcdi affirmat.Infernos e- xione inftmo-
nimnon poficinieliigi.qui creraedamiKtrioni addidi funi,pro ^""»-
*onfe(foafllimunt Proindc ibpereft vt /inc aniiKX i» Purgato- ^^^^* ** ^^^
rio laboranccs.Non pelTimc rariocinareoruf fi Apoftolus verii
pieratJscuIcum pcrgifniculariojiien» dengftarfic; fcdquum iim-
plicicer doceir.delacam cfleChrifto dominatii>Tieni quafubiu-
gand.T 9ini vniuu^Cx creacur3?:quid oblUc quomiausper infer-
n©s,DjaboIo£iatelIigjimus,qui fane ad Domini tribunal (i^c^
turjiudicem fuurn agnitUri,cum cerrore & trepidationc?(^ali> Ron^ij^ jq^
tercandcm propheciamPauIusipfc alibi incerpretarilv.;Oiiines
(inquiryiiftenmradtribun.al Chrifti.Scriotum g^ enii^, Viuo
jego,mihif]e<ft£turomncgenu,&c.Arquiincttm rnodumincer-
prctari ho iicet.quod inApoealypfi habetur.Omne cre^^cuiama Apoc. j.»j%
G o \
C A P. V. 1 N S T I T VT ro N I S L t B. t I t.
qax in c^elo.^ qux^fuper terraU^&qua^fub teira,&(]iJa! m ma^
rf,& c]ux in iplis funt^omnia audiui dicetia, Sedenti in throHO,
& AgpOjbcncJidio &.honor&:gloria&poteliasinfccuia fccu
1 'rfi.ld qaidein facUe concedo.fcd qu^Ieshk creaturjsrecen-
leri piitant?Ccrto cnim certius ert,& ratione carentes & inaoi-
m tui coniprehcndi. Qt.io ^on aliud affirmaturquam/ingulas
orbi'- pirres, a fummo ca^lorum vcrticead vfque terrx ccntrQ,
4. De extTKflo iu{» niodo Ct eatoris gloriam enarrare. Q^od ex Machabgoru
lud<t Macih.- iiiiioiiaprofcruof, refponfione non dignabor , ne opusillud
Lm>oUitmum yiJear w\ ficroium librorufo catalogum rcferre.AtAuguftinui
promortuuHte p. q cai)L.n:c.) rccspit Prjmum uuam certa fide?Scripturam(in»
y^„^„ quJtjMacnaho^orum non habent lud^i ncurLegem,Prophetas,
1. Macha. u. ^- P aiu)os,quib js tcftimonium pcrhibet Dominus canquam
4?; tc<£.busfiii*,dicens,OportebatimpieriGm.'iia qu^e fcriptafunt
C6;ra j.G.iu- j",-, Lcge,& Prali)ii.s,& Proplietis c!e mf . Sod reccpw ell ab Ec-
enr.cpi i. c, cleJia iion inutdixr.fifobrie legatur vel audiaturj&cHierony-
Luc.24.4j. "^'^' a-'te fijie dubitatione, mimine valcreeius au^horitatead
alicre.ida dogmata doccr Et ex iibello illo vetufto qui fub no-
miiie Cypriani decxpdfiiieneSymboIiinfcnbitur^apertecon-
ft/t loeiiuinuUum in vctcri Eccle/ia iiabinfte. Etquidfruftra
- >^ch. '5 } •ijic contc-vdf./r-Qi^iafi au'hor ipfe non facis oftendatquantum /1-
} bidefcreucljin iicquum vemam in fineprecatur, fiquid minus
benedixcnr.Certe qui fciipta fua indigere venia fa rct u r, Spi-
ritus ;and:' or.icula non eilc clajrat. Adde qiiod no alto nomt'
ne lauclaiur lu-.^a: picra: , n/i quia fpem firmain de vJtmia rs-
futrf;*fi(t..nc h.'.buciit,vbi obl.iat^iTcm mi.^r pro mortuisHiero-
foly-nsni. Ne-;; eiiim adprcciuin redemptionistrahit fcriftor
hiHuri.r n-jod 'iie cgit;fed vi conrortcs.Trcrn^v;t3e cffent cum
rejiqui'. hlclrbus qui pio patrit & religione occubucrant. Su-
perftif.oiic quidcm & pr:i?pr>ikro zelo non caruit hoc'a<flum:
fed pluitjua"! ^n\x\ {wwi <)ui ficr-ficium fcgnle ad nos vfqi tra-
huc:quaiio aduCiU Chnitt fcimusccir.irc qu.e \\\ vfu tfic fucriir.
i.Cort.12. 9 Ve im» ti-jbcnr 'nuift an cunetuii iu Paulo , quinon iti
j;. T^cignt '.'- facilepercc!!( q-uat Siquis fupet^^dific it^mtjuir, fuper fumU*
/»«»/t^.ifi)i/«<'o- mcntum \\om,-xux\.\\\) .irgentum.l.^piJcs preciQios,ligna, foenir,
^iui^r Unte. (Hpulam.*vii u'ciuij' quc opu.s qualc li ,diesDomim manif;;fta-
bit:quod in !l'i r reuelabitur: & vniidcumlque cpus qualc iir,
igrvis prf-;bab;c..''''.i ci\i\is opusarlcrUsdctrunencunapa-ierur.ipfe
autcm filuu. ''nt^reJ quafiper igncm. Qu;s(inquiut)iIIeignis
effa potcil: fii purgatorius, per que pcccatorum f^.>rdes abiler-
Chryfoft Au-£;untur,q .c; puri ingrediamur in regnum Dei?Atqui alium efie
£ruft..S:.ii'j- fenferunEveccrum pieru]ue,iiempe tribulationem feucfucera
v.rcru;,.Thte. ^^^ qLuifa iv^ommus fuosexamioat , ne in carnis iordibus ac-
'''f'"''*'--^*'''*''*quie*c'.nc .- id^ue mulco probabilius quam purgatoriutucon-
'"*■ ftn^eiiiij.Q^anquam neciiiii aHciiiior.-quiaujihi videorcer-
tioieiTi
DE MODOPBRClP;CBRlSTlGRAT. 234
lioremmulco & iucidioremcius loci incelijgentiam aHecjuu»
tus. Ancequam ramen cam profero, veli.n mihi refpondear*c %ejj>otijto, ak
puce'ncnc Apoftolisac Sandis omaibusper hucignepurgaro-"'-/''"'^'*/"^'*'*
rium cranleundum fuifTe.Negabunc, fcio. nirois enim ablonum'*"^ «««erp-
Toreceos purgari oporcuiflequorummerica vltra mcn/uram
ad vniuerla Ecclefiae racmbra redundare fomniant. Verura A- Enchi, ad
poftolus hoc affirmar, neqi enim dicic, quorunda opus proba Laur.c.68.
»umiri,redoranium. Nequchocmeum argumentumeil,fed
Auguibnij^ui fic incerpretationcm illam oppugnac. Ec ( quod ^ugu^mi tf0
niflgis abfurdu cft)non dicit cran/icuros ob qiia:hbetopera:fed momorofirmA^^
fx EcGle/iam fumnia fidchrare ^edificarint, mercedem receptu- '"**
rosjvbi opus eorutu igni faerit exammacum. Principio, \i^i-
mus Apoftolam metaphsra vfum efle, quum dodrin.ishomi- Senftu Jt^ofiti
nuoi capice excogitatas, lignum, foenum, & ftipulam vocatlic./i.
Racio quoque onccap lor^e prompca eft: ncmpe quod velutii-
gnum,i^3cim acque igni admotum fucric, confumicur & dcper-
ditur,fic neque ilJjc perdurare poterunt , quum eas examinarf
contjgerit.Porro eiufmodi examen a Spiritu Dci proficifci,nc-
minem lacei. Quo igitur filum metaphor^ profequere&ur, ac
partesiuftacorreiationeinter feaptarec, ignem appei'auite-
xamenSpiritusSancli.Permdeenimatque aurum& arggtum, /g^j^^ „ ^^rg^^
quo propius ad ignem admouentur , eo certiorcm probitatis qmd.
puritatifa|ueprobation€mreferunt:itaDominiveritas,quo ex
adius fpirituali ex mine expenditur,eo maiorem fumicautho-
ritatiscofermationem. Qjemadmodum faenum, Ugnmtiiiiipn-Mtfaf^heragx^
DHla igni admota,corripiuntur in fubicam confutnptionem^ita f'?A'"' f^rs}:-.
}iominuminacnta,bomini verbononftabiiita, Spiritusfanai*"'**
cxanicn ferre nequcunt, quin concidant protinus 8c difpereat.
Denique fi commentiti^ dodrinse , Isgno, foeno,ftipul£ com-
parancur,qu6d inftar Iigai,fQBni,ftipuIde co7»burantur ab igne,
&carruaipantur in intcritum , non nurem conficiuntarauc
profligantur nifi aDominiSpiritu: feqiiirur, SpiricurHclls i-
goemiiiuma quo probabuncur.cuiusprobationeui vocatPau-
jus diem Domini, vulgato Scriprui^^^ vfu. Dies enim Domini Dles bominii
cflediciturquotiesfuara pra^feotiam horainibus aiiquo mo-
domanifeftat.Tum veropotiffimumfacieseius 'uccc. vbi ve-
riraseiusillucec.Iamcuidum eft.nonaiium efteignemPaulo,
quim SpiritusfandicxtBjen.Quoraodoautem perignem il- ^, >
lum falui fiunt qui operis iadurampatiuntur? Idipfum i^^tUf^lZ rdJi%^
ligcre non erit difficilc , fi confidcrcmus de uuo gencre homi- m!r %!i'opt^
numloquatur.Siquidemeos Fccle/ixarchitcftnsnotatqui re-ii^^nrAm pA^
tento iegitimofundan-iento difparem raareriam ^bperftruunt:^*""^"'^'
hoc eft, qui non defledentes a pr.-cc^puis &nece(f iriis fidci ca-
pitibus,in sninoribus, necita pericuiofishaUucinaatur, com-
mcnza fuaDeivcrbo adtnifceRtcs.Talesjinqua^operisiaiaurani
CAP. V. INSTITVTIONIS LIB. III<
facere oportet, abolitis eorum comeinis: ipii mtetU faliii fiiit»
ied ciuaii pet ignenijhoc crt,aon ujuod eorum ignoratit & hal"»
lucmatiu coram Domino fit probabilisifeci qma Spiriius (anCti
gratia &vjrtute abilla repurggntur. Proindc t)uican«juc aurea
diuint verbi puritatem ifto purg^icorij ftercore ihfecerunr) o-
peiis ia(fturam facere necefft cft.
gretuffaaui^ lo At vctuftifliioa fuit Ecclefi^ obfcruatio. Hmc obieftio-
deT» e.jihAe opi- °^'" foluk Paulus , dum fuam «|uoque «tatcm ia ca fentcneii
moyqnMmvctu- compr^hendit, vbi denuntiat, iaduram openi fui faccrc opor-
(iior ^fojiolui terc omnes qui in Ecclefi^ ftrudura aliquid fundaraeto minut
reftUit, confentaneum pofuerint. Qu^um crgo mihi obiiciunt aduerfa-
rij.aocc uulie & trecentos annos vf j receptura fuilTe vt preca-
tiones fierentpro defuftis,eos vicirfim interrogo^quo Dei ver-
bo.quareyelationcjquoexe^nplofafturafit. Nequc enimhiC
Scripiararteftim^ttiadefunttantum : fedquxcunqucillicle-
gunrurSanftorumexempla,Mihil taleoftendunt. Deluftu&
officio fepjkurae habentur illic muttap & kterdum longaj nar-
rariones:dc prccibus ne miniraum quidem apicem vidcas» At-
^^•*/.'?>jj-/f/7i-9uiquomaiorismomenci reseft, eomagisdebucrat commc-
moniis .iut ar- mwrari.atquc ip/i etiam veiere* qui preces fundebar pro mor-
gumentisa ve- t^iis.c^ munJaro Dci, & legitima exemplo hic fe dcftttui \iit'
ttn luffnUa bant.C«rergo audebac? Ineo dicoaliquid humani paflbsefle:
ideoijue a.ii mHrat.onem rrahendum non cffe contcndo quod
fecerunt Nani quum nihil opcris debeant aggrcdi fidelcs , nifi
Rom. »4 iT- certa confcientia , vc Paulus pr^cipit, \r\ oratione potiftimun»
requincur hxc certttudo. Credibile camen eft aliqua radone
ad id imf»uIios : nempe folatium qujeccbanf «^uo fubleuarenC
fuam moerorcin : & mhumanum vjdebatur non edcrecoram
Deo .'iJi<|u©d fu^erga mortuos.dilcdionisteftimonium. Ad
Imrrtovero re- i*i'-^nc afF ctum uuan fic propcnfum hominis ingenium, omnes
ceptaconfueti^ cxpcriuntur. Fuic eciam inftarfacis recept» confuctudo , qua*
dim c^non mo ardorem «lulrorum animis iniiceret.Scimus apud ciidas Gt^a-
derAtoAdrevi'^^^^ & fefuUs omnibus iufta fuifte foluta morruis, & luftrstas
Am vtr i .i qy^(.arij,,,\ fjj j}e corum auimfis. Erd autem his pr^cftisiis ftul-
^ tos moLtalcs deulif Satan,taliendi tamen occaiionem ex rccto
pLincipto fjnipfirr morccm nonclfc iDterirumj fed trahfituni
exhacvirain alrcram.Necdubiurn oft quin gentilesetiamipfa
fuperftitio c6 jidos apud Dci tribunal tcneat, quod fdtura vi-
tx.quam fe rri'dere proficcbancur,ciiTamnegIigeret. lanedc-
tenores eflenr profanLsb*aiinibusChrifti«nij poduiteosnul-
lura morriHsofficium pr^ftarcac/i penituscxtincti forec. Hinc
malc cotif jltac fcdujicas.quia fipigri eflent h curandisfuneri-
^bus, inepubs&oblacionibus, putabantfcmagno probro cx-
/k Imuiluole P^^^^ iri.Quod aucem ex peruerfa aBmuIacione flUKerat,noui$
fiuxitqm» M«.iubiadeincrimccis /ic au6lu eft, nprafcipua f«n(flicas Pepatuc
D£ MOOOPHR.C. C ^R ! S T I G R AT. IJ^
/iLmartuislabofantibiisopem affenc. Vcrum aliiid folatium ^'eminfufjef^fli
ionge mejius ac folidius fuppeditat Scriptura.qufi bca os mor- frc^i^w i.>?f i*
tuos ti'lUtur qui in Donnno monuntur. Et rationem addit: '* "-V"'''* ''"-
«luiaexco reqaiefcunt a laboribos fuis. Amori aut«m noilroi^^"'^*'^'''''''*
non debcmus co vlque indulgcre,vt peruerrum «randi morciri r^ ^a
inEcslcfiaerigamui, Certequif^uis mediocri prodenriapol'
let,facile aenorcir,cji)itqu)d de hacrelegitur apud vetcres,pu-
blicoaiori & vulgi impcriTjae fuifiedjtum. Abrcptiefam ip(a,
fat€or,in crroiem fueiunt: nempe vt inconfidcrata ciedulifas
priuarc iudicio folct hominurn mentcs. intcrea quam dubi-
Wncerprcces pro mortuis coaimendent, ledio ipfa dfcmolkat.p^^y^,.^^ ^,^^-
Monictm matre fuilu) in bbris confefFionum AuguftMia?; nar- vt ^ugtiffnuu,
rat vehementcr rogifievc fui memoria in pera<:endis myfteriis 'dnLit .merfre^
fieretsdaitare. Anilefcilicctvotumquod filiiiscon exc^itad ces^:om:>rruif
norm«m Scripturajifed pro n«cura?afFeftu probari aliis vo!ui't. "»»'»*"<'^^»
Liberautemdecurapro mc>rtuis«geoda,4bee>compoficu$ tot*
haffitacionescontinec, • vtfuofrigoremerito debeailiuIcJ zeli-
calorem excinguere, fiquis morfuorum paf ronas efl*e apperat,
frigidis cerce vcri(imilicudmibus fecuroi reddtt qui prius c-
rantfoliciti. Hxcewim vnacft fultura , quiainu3ilujcc(>nru«-
tudo vcpreccsadhibcantur promortuH, non eff* ipernen-
dum hoc officium. Csrcerum vtconcedam vecuftis EceIe/i^;^-"J'"'' -^f*.
fcriptoribus pium effe vifum iiiflragari mortais,rt?guIa qu^ hi of/.^,?,^^ Iftl
lere nci^uitfeaiper tenenda eft.fas non cflem precibus noiiris t^"^ eitijmodi
quicquam aff,rre proprlum , led vota noiUa Dei vctb® ^tsbii 'immcnTArtij'
cien<ia ef1e:quia penes eius arbitrium eft prarfcribere quid peti "■'
velir. Niinc^uum t©C3iLex& Eu«ngelium ne vna quidemiyl-
Jabaiibertacsm fugseranr ©randiprowortuis. profanatsom-
uocacionis -D^ief^ tentareplufq^^am nr,>bispra:cipiat. Vernm^'f'f^"'^ 'i,'^^*
neglorienturaduerfartjno^iri quafircterem Ecckfiamerroris^^^|, ^^^r^^^J ',11
fui fociam habeant, dico effc longum Sirgiimen. Agebaoc ilU /r^, fr reco.tio
memoriam morcuoram. ne vidcrentur omnem de :pli* curain res Pnyi-nerij
abiecffTe: (ed fimui fatebr.ncur fe dubijare de ipforum ilaiu. de '--«* >"?"•' "''^^
purgatorio ccrceadeo nihil aflertbant , vtpro re ificcrt.1 ha- ": ''^' ^*'^'"
berent.IftiquoddepargatoriofomniaruRt.pro Sdc dogT-ate TJ^^^"'^ ^^'
haberifine quxftione poftultnt. Tlliparce &rantum vtde-
fungerentur, in communione facr^ Ccene fuos rnor^Uos Deo
commcndabinc.Himorcuorum caram affiducvrgent :& im-
portunl praedicationeefficiunt vt omnibus iharitatis s>fliciis
prajferatar. Qujnctiam nonnulla vecerunateflimoniaprofer-
renobis hauddifficilccffec, qu^tot^sUas pro morcuis prcrTT 1 • f
ces,quae cunc vlitatos cranc, minifeitev.iertunt. Qua le eft hoc h ii-i.^o.c. Vi-
Auguflinitquumrefurrcdionemcarnis&fcernamgloriamex- deeund, lib.
pc(9;ari docct ab omnibus: rcquiem ver6,qu£ pofl morccm fe- ^4 de Ciuit.
«iuitur,tun« vnunaquemque accipcrCifi dignus eft,quu raoritur. ^-'hc. ij.»$,
Gg iij.
P A ?• V I. 1 N S T I T V T £ O N I f 1 1 B. ! 1 f .
Itaque jjios omnes non minus quam Prophetas & Apoftolos^
Maityresftatir» amorte^beacaquietefruiteftatur. Sirail* clt
coru cond'tio,qu?d, iilii obfecro cooferent n^ftre precesJ^Crar
ilores ilias fuperftitionesjquibus /impliciura animos farcinarut
©mittorqu^tamcn runcinnumer^,&p!era?queadc6 porcento-
fseiVt nullo honefto colore prserexere ipfas poffint. lllas quoq;
turpiffimas nnndinationei: tacco, quas in tanto mundi ftupore
futlibidmecxercaerunt.Nam nec vJIus futurus enTetfinisj&fi-
nc commemdratione fatis habebunj hic pij I«dlores vndc con-
fcientias fuas ftabiliant.
C A P V T VI.
Dt vitahomtms Chrifiiani:cic priwum quibus argumentis
ad eam ncs hvrtetur Scriptura.
Qna hoc fexto capite 5c quatuor fequetibus de Visa hominis Chri-
fliani dirputantur,eo oidiBc videntur efie congefta.vt omnia ad duo
jprsecipia capita refcrri por/inr. Primum. vt hoc vnii apud omnet prt>
conftrilo habeatur, Neminc-m Chriftianum effc qui non afficitur lin-
gul-ari quodjm iuftitias amore.ca.^.
Pt'inde,quod ad normam attir.cTjqun quifquffvitanQ fuam formare
dcl)ef,& fi ea ^.caput t^ntu occupare videjtur,reJiqua tan.e tria qs^
feqiiuntur ad eam fpeiSant Nara qu^ duo homini Chr iliuno prsefta-
^A efle docet, quum tam .irdua deprehcnddntur, vt in iis praftandis
fumma patienria fii opus:hrius rci gratia &vfilitat^ m cruci!. ex pro-
fefi© dercribir,cap 8. of ad futurcs vitae medirationem riuocat, ca.j).
deinde(quod ad lia- c rem non parum canducit ) quomodo liac vita
ciufqj adiumerL'is vcehdum lir,nequid ex vlla parte in eo pecceturi
perfpicue oftendit, ca. io.
Porro huius tf.capitjs pattes runtduse.
<§ffi»txio huilU
tapitis cum do
Mrina de rege-
nerAtione»
* Traflationis de vita Chriftiana cu dodrina de regcncratione fcu
po:nitcnti3,connexi6,eiu<demque methodus & parres, fed. 1.2.3.
•3 Quj£ extrema fint fugif nda. 1. Pfeudocbriftiani Chriftum fadis
abnegantes damnantur, fiCt ^.Chiftianis autem non eft defperan-
dum.etiam {\ perfeftionis raetam nondum attigcrint-.modo in fta*
dio pietatis & iuftitii aliquos progre/fusin diesfaciant. fcd.j.
Co p V M rcgenerationis eflc diximus vtin
vira fidelium appareatinter Dei iuftitiam&
eorum oblequium fymmetria & confenfus:
atque Jta adoptioneni cofirment qiaa receptf
fuutin filios.Rtft autem nouicafem illarn qua
imago Dei innobisinftaupatur, lcxip/iusin
fe c©nd»et, quia caroen taxditas noftra multis
tara
OB m0»O PERCIP.CHRIJTI GRAT. l]6
fam ftimulis cjuam adaiiniculis opus habet, proderic fx variis
Seripcurxlocisrationem vit3ef«>rmanda?coUigerc,ne in (iudio
fiio abcrrentquibu* rcfipifcentia coidi eft. Vorio dumvnamNecefiTAt do-
Chriftianihominis formandam fufcipio, argumencum me in- ^trmsde vitA
prcdi nonignorovarium & copiofum , & quod magnifu^ine ^»^'"« c/;r«-
fualongujM volika^cn explerepo(/it,fi numerisfu'somnibusi-^'' ''""*
pfum abfoiucreiibear. ViJcmus cnim in qucimam proiixitate
diffundantur vctcrum pararne^cs de fin^ ulis c.-?ntum virtutibus
compo^ta?.Nc(jucidi£;c]uaciratenimia,/iquidc.mqL*amCL'nquC3^,,jf^^^^^-^^^
yirtutcm cpmiriCndare orarionepropofiTum fir, vlcro ftyiiis in tiaHatnms,
camamplitudinei5i«iateri3;copia deducitur, vc ricc dif^cruifre <^ux tamen *b-
non vide5ar.«su!fi mulca dixeris.Mihi vcroanimus non eft, qua/'''^'*'''/'''*^ t^*-
mccradirurum nmc profiteor vic^ iniiirutioncm eo vfque cx- ^'"^*
tedere,vr& pecnliaricer fingulasprofequatur vir!:uf?s,6>: inty."
horcationes exfparietur.Hx ahorum fcnpcis,pprt^ferrini vc-r6 ex
vecerum honiiliis,hi-c perancur. Mihi abundeerit fi twcih.odixi^cthjdiu.
ofteadero qua vir piusad redum conftiiuenda- vir.^ *cr)pu de-
ducatur,ac rcgulam quaiidarw vniucifalcm brcuitcrfiniero.ad
^uam ofHcia fuanon nui!e cx'jiac DecIamationii>us (uum aJi-
quando forcetcmpus erit:vclaliisparcesquibijis non advofum
idoneusrelinquam.Amonacura breuicarem ;& fortcji copio-
/ius loqui vellcmjion rucccdcrec. Qupd (i m-^xin^e };Lni.']biIis
effec prolixiordcccndi rafio.experifuamen vixl'berer.pr^'sc-
cisauremoperisracio poftularvc /implxem df)(9:r!n:?m quanca
Jicfbicbreuicaiepcrfiringamus. Quemadmodu ;^ucemcerr ,s ^cripturs fl^.n.
re<fti & honeftiflneihabent philo(ophi,vnde pnrticulariaoffi- cl^wformadu
ciatofiimqjvirtutiiBnchorHin deducuHr* ita nes ordme fun ca- ^**^' ^,'''*-' '"'*
, ' . . II- osconamtat non
rct in hocScriptura:qum pulcnerrimam ceconomiam f^nesac^^-^^^^^y^^a^^^
philofophicis omnibu.s mu!ro ccciorcm. Hoc caritum intereftr^^ fimplex,
quod illifvc erantambitiofi homines) cxquifita?n difprjfitionis
perfpicuicate.qufl ingenijdexteritrtrem oiktarenr, feduIoaiFe-
ftarfrrSpirftus verb Def.quiaiineaffGftationc dcccu.Tr,non ita
cxjfte nec pcrpecuomethodicam rarionem olyfeiuaujr. quam „
tamendurnalKubi ponic , larismnuic non efie a nobis f'^'^h- hshwi^meJi»
gendam. dt dud.
2 Porro jiaabus potiffiir.u-npartibus incumbit h.rc>dequaHrc z. pars
loquim«r,Scriptur.Tinftltutio. Prior cft, vtiuflitijc amor, ad "^raaaiur c.
quem alioquinatura minimepropenfi fumus, animi-^ nof^ris^ ■ .
jnlhiletur acmleratur: alcera , vt nobisworma pr.Tfcrr.Ta fir, ^ommevJatto
cjuaenos iniuf^itis ftadioaberrarenon finat Cornendar daj^u-^v^^f.v.
tem iuflicia» rationeshabet plurimas & optimas, exquib.mu!- Prto^.^tfannt
rasfupra diuerfis locisnotauiisus, nonnuHas adhuc breuicer.^'^''^'"'' '"Z^'*
hic attingemus. A quo fundamcnro melius cxordiarur quam'.^ '''^/'*^ ""
dumadmQnetnosfanclificarJ oporccrc, quia Dcusnnlierlan- LeV^»'^ "
^uscii?Siqij!(!cmqanminftardilic^arumouium diij^eiii cfTe-j.pV ,», j^.
Gf, iiii.
« AP. VI. 1 N STI T V TIONIS I,lB. 111.
fnui.itc j>«r muncJi labyrinrhuoi diflipari,ipre nos rocollcgif, vt
if^i aggregaicf Q^»um noftr.r cum Deo coniundionis mcntio*
ncmauJimus.nienunerittiuifan^fiUtarcm opt^rtereeius cficeo-
pi4am; non quiafanftitacis merico veniamus in cjuscjrafnu-
«ioncm:(<^uu ponus adhsercre prinrb rlli oporteatjVt cius (iin-
€tiute perfuli fequamur quo vocat^fed quoniam ad eius gloria
magnoperc pertinet, non tiTe illi cofbrtium cum inic^uicate Sc
|. N»/ eum eo immumiuia. Quire & hunc vocacionis noftta- finem circ do-
C9niunqtn/ur, - ^ ^ -/- -••.>v »•
|^„,„^j,.,j^^,c«'tint]uem reipicere lempcr conuenic, fiyocaci Dcovehmu»
/jf cenfemur.-i- rc pt)nfiCPe.Qj.u)rium cnima mandi nct^uitia &polIuci'ne, in
dte fm^ts ffe quibus demciii eramus.nos Prui atcinebat, /i nobis pcrmictim"
4»nue>nt. t.)t« vica in illis volucari? Adh<3ecfin-jijletia»admonet nos, vt
llbi^^ ** ^" ^<^'T^^n' pGpulo cenfeamur, f"in6i:am ciuitatcm lerufalem o-
- ' portereinhabicare:quani vcipfeiib! con*ecrauir,ic2i«colarum
rf.J5.z.&i4. impiiritate nef^scilprofanari. vndefunr e.T? vcces, Locum 'is
futfirum in Dei cabeinaeulo qui incedunt /incmacula, & iurt"i-
tia^ftudcnc&c.quia^jnduariuminquohabitatjminime decct
initar ftabuli fordibus clfc rcferrum.
fnfierior are- 5 Ac,quo njelius nos exper;^efac!ar,oftcnditDeum Patrcm,
dempttont no- quem^idmodum nos f^bi in ChriRo fuo cociliauitjta in eo no-
P-''- bisima?inem figiKi.nead quam nosconfbri«.iri vclit Agcpr^-
^om.e I . ftantiorctTj oeconc;m'am mihiepud philofLjphos rcperiant qui
Viide i-quett- ^P'^^ cosfolos rteatque o.-dinedirpolitam puracphilofQphii
scirni.^rr^ mohn nioralcm. Ilhjdum ad virt^tcm egr^^.',rie v<j»lunr adb.ortari^ni-
duminicriptu-hi\ fliud affcrunc quai» vtnatMraecouuenieCitcrviuamiss.Scri-
iraS "'fjj^-», pfuraaucem a vcr:'fonrc dcducit exhorracioncm, qjutn non
f"* '^"'■'^rr^-i^i^ido vicani noftraii ad Deum authorem cuiobftridaeft, r»-
*^pl"^^ \-'l': fcrrepr2*cipit:fcd,poftqua dcgcncrafrenosdocuita veracrea-
trcidit. rionis npftrs! ori?,inc ac lege,fubiungit , Ciiriftum, per qaem
Sfeda!e'ratie-in graciam cumL^^co rediinius, nobis propoficum cfle «xcm-
n:s ftu exhor- pLircuiu'^ formam tn v;ta n<..'Oiae:xpiiniamus. Qjjdhocvno
tattovtsad r,- efficAcius iequ'ras?im6 quid virra hoc vnum rcquiias? Hac e-
lan. *'>*'-««■« jjj^ codicione fi adoptanuir in tilios a Domino , vt Chriftum,
fiftttuendam. n , • • • i • n r r
P ima. noftr^ad^ ptionisri-culum, vica noitra reprsBientetrnh nos
iecunda. iuftitia? add'cimus 3C deuouemus, no modo a CreJtore noftro
Ttrtia. d; ficmius p^^ffima perfidia ftd ip^iim quoque feruatorem eiu^
^yirta. rariius Deindr ab omnibus Dei beneficifs <^use nobis com-
Uih^t 6 mcrnorac, ac fingulisfalucisnrftra? partibusfumit exhortsrr-
Ephe.5.1. dimareriam.Ex.quofenobisPrttrcnjDeusexhibuir, extremsc
j.jo M. ingracicudinis ooscfrearguendos, nifi viciifim illi filiosexhi-
hyh 5 26. beamus.tx quo nos Chriftys fanguinis fui lauacro puriiicauit,
Htb.io.io. a^^que lianc purgationem per bipcifmum communicauit , non
i^Pet.Vic &■ tl^cercvtnouis fordibusinquinemur. Exquonosfuo corpori
\^. ' inreruit/olicitccauendum nc nobis, qui fumuseiusmembra,
i.Cor.(5.if. maculam aut labem vUam afpcrgamus.Ex quo ipre idem, qui
\ . capQC
DB MODO PBRClP. CHRISTI GRAT. IJ?
capnt eftnoftrum,incaEluniafcendit,couenirevcdepofitoter- (0.15.5.
r^afTedujilluc toto pcAorcafpiremus.Ex quon»)sSpirit*fan- Eph.^.ij.
£ti}s templa Deo dedfcauit, dandam operam vt Dei glocia per ,^oJ!!. itf . 5f
nosilluftreturinecverocflecommittendum vtpeccatifpurci- ^ ,j."
tiaprofanemur.Exquo &animanoftra& corpuscseleftiincor- z.Cor.^.i^.
ruprioni & immarcefiibilicoronxdeftinatafuntj ftrcnuecni- i.Thef.s.a?.
tcndum efle vt pura & incorrupta in dieni Domini confernen- ^'vu.
tur. H^Cjinquam, aufpicatiflima runcbencconftituenda: vita»
fundameta.quibus nequaquam fimilia deprehendas apud phi-
Iftfophos: qui in commendatione rirtutiSjnunquam fupra ho-
mini». naturalem dignitatem confcendunt.
4 Arqihiclocuseft corppellandi eosquinihilhabete^Chri- hfuiui devita
VittejactaW.
ftjprajcertitulum acfymboIujCHriftiani tamen nominari vo- Chrijftan» ^«-
lunt.Qua tadcm fronte facro eius nomine gloriantur? Siquide p/l^^^chH-
nihil elt comercij cum Chri!>o m(i hk qui re<5lam eius cogni- ^j^„) ^ncrepan
tione ex verbo EuangeHj nerc€perunt./\tqui eos omnes Chri- fuw.
ftum rcde didicifl^e negat A poftolus,qui non edoftl funt,abic- Eph 4'2-
{to veteri homine, qui corrumpitur fecCidum defideria erroris, »^- >^"^ ^'''''
ipfum efle induendum. Falso igitur atqj eriam iniuria ChriftiJ^**j^^J^'^."^^^'
GOgnitionemobrendGre arguuntur, quamlibetdiferteinterim
ac volubiliter de Euangeh'o garriinr.Non enim lingu3? e.ft do- z.Gi^tiEuAn-
ftrin^^fed vitae: ncc intclledu memoriaque duntaxat ipprehe- giiium lingua
dicur.vc rcliqux difciplinar , fed tum recipitur demum vbi ani- '^«"^r/^*/» mn
mamcotam pof fidet, fedemque& recepracHluminuenitin in-
timo cordisafledj. Autergo defi lant cum D^i cotumeiia ia-
<^are id quodnonfunt, aucfe non indignos Chrifto m.igiftro
difcipulos pr3cftet.Dofi:rin^,qu3 religtonoftrac6cinetur,prio-j. 9^od r»*-
res dcdimUvS parces: quandoquidem ab ea falus noftra inchoa- ^'J^rurnOhrijlH
tur.vcrum efl in pedus traffundatur a:q; in mores trafeatopor- ""^ *'«"'«^«r.
tet,adeoquc nos in fe tranOormec vcfir nobis non infruftuofa.
Siiurein cos philofophiexca-idefcwt.eofque probrosea gre- 4. g«i^ 7)«
ge fuo abigunr,qui quum arcem profife«n'urqi|emagiftra vitq^ ifirtium a(/
cfie debe'it,eam in fophifticam loquacitatem conuertunt:qua- '»«* vrbo fe-
to meliori rationenugaccs iftosfophiftas deteftabimur,qui £-/'*'''*''' ^*^'"'''
uangeliuni in fuinmis labris volutare concenti funt , cuius effi-
cacia cenruplo magis quam frigidsphilofophorum par^nefes,
in effidlus cordis intimos penetrarej animas infiderCj ac cotum
homincm nfficere debuerac?
^ Neqi requiro vc nihil quam abfolutum Euangelium Chri- KtctameChri''
ftiani hominis mores fpirent. quod tamen ipfum & optandum ^'^' ''"""•""
cft & conari ncc^fl"e efi Sed non ita feuere requiro Euangeli- j^^u
cam,pcrfcdionem , vt non /im pro Chriftiano agniturus qui
nondum ad eam pcrtigerit.fic enim ab Ecclcfia excluderentuc
omnes: quandonemo reperiturqui nonfitlongotdliucinccr-
uallo difficus: mulci vero parura adhuc f rogreffi funcqui tame
idtrt d€~
CAp. VIT. INSTITVTIONIS 11 F. IIT.
cjuam
partirr cum Dco fas cft vt cx iis qnse tibi cius vcrbo pr:^fcribu-
a. inte^Yitatt ^^} parfem furcipias, partem arbitiio tuo prstereas. Primo e-
9x Amrno iolit. nimloco integrit5tcm,tanquam pr;ecipuam culrus Tui parcen),
ybiquecommendat. qut>Bominerynceram inimi fimplicitate
inrellIigit5(|u2sfuco & fi<rtionecare3';cui cor duplex opponitur.
acfi diccretur fpirituale eflTe refte viuedi principi^um, vbi intc-
riof animi afFeftus fincfiftioneEd finftitatem&iuftitiftm co.
i.invtjsDtm'' lendam Deo addicitar. Sed quoniam ncmini fanrum fuppctir
^^'■^"T"' '" fcrreno hoc corporiscarcere roboris , vt iufta carfus alacri-
^*"'* «tc feftinet.maiorem vero numerum lanta premit ccbilitas vt
vacillando & elaudrcasdo , humi etiam reptando iwodice pro-
^ moueant,eam»squifqucpro f<icu!farulacfu3emodo,& incoepnl
tr^nj'7^^^' "^*^ pJ^^^e^^uamur.Nemo tam infeliciter incedet,qjin aliq»a!u
f<i*Mt!" *^ falrem y]x quotidieemetiatur.Hoccrgo agere non defiii.-nn'',
vt a!iqu«d afi.idueih via Domini pronciamus : neque rucccffus
tenuitatcmdefperemas. rccuaqueenim fucceilljs voto non re-
5. Terf.ueyefjt fpondcat, non tamen perdita eft opera vbi liodiernus cties lic-
'pj'* *"^^'^''' ftei'num vincit.fyncera modo (impficitatc in fcopum noftrufn
refpiciamu«,& ad metam afpiremuj, non aflentatorie blandjc-
tes nobis ipfi?,ncc malis noftris indulgenrc^, (ed perpertio c<~
natuin Aoc fncubcncesvtmtlioresnobisipiiv euidimus,do-
Jiec ad ipfam pcrucntum fjerit bonitarem: quam quidcm ttto
vitarfpatio quserimu* ac fcquimur,tiim spprchendemus quum
nos carmsinfirmiraieexuti jinplenumeiusconfortijm recc»-
pti fticrimus.
CAPVT VII.
Sm^nna Vit& ChriJiianA-.fhi de a.hnegaticnf fif^^n.
j Nftrma qu9? nos in iufluiaf n.ic1''G non finit .'•berrarc dno roficiij^r,
videlicer vt horno a fc difcec^en': fc toru dedat Dei ol>re(^uio: vnde
conrequitur non qus- noftra fcd. qux Dci funt cflc quxrcnda, fecr.
I.&l.
2 Ex Apoflolo id Titum huius renouatio»is feu vir^ Chri{li.inae de-
feriptio defumpta^qu^ in fpeciales quafdam p:rrtt$ diftributa ac-
curaie explicatur i j.fed.aJ poftrcnjam.
T.dl
MODO ?E».ClP. CHHISTI 6RAT. l^l
T s 1 opriinain &aprirfimed!fpo/ic«mconfti-P«/?m«m;'«r-
' tuendae vite mcthodum laabec lex Domirn>i- ['^^.^"'^^''I"JI*
funi camcn eft cTlefti niagiftro,«ccura£iore e- "'^ 'c7>''fhan£
tiimnura rationc ad ipfam quam in Legc pff - confidtratio.
fcripferat regulamfuosformarc.Arciue huius Prior parscx
9^3^^ quidcm rationispi-incipinm hoceft : quod fi- plicata eft i.
delmm officiumeft,prebere Deo ruacorporahoftiam viuente, ^^''J* "P- ^*
(andam,&illi acccpcam: atqueineoficum eflelegirimum 'eius^°/"" .^]^^-^
cultum. Vnde exhoitandi argumcntum ducicur,ne fe accom-^^^^ ^ y„;„.
modencadfiguram feculihums , Tcd tranrformentur rcnoua- w^.
tione mencis fu^.vt probent qu;3c fit voJucaj Dei. lam hoc ma- Duplex rtffe-
snum eft.DosefrcDeoconfecratoSjacdcdicatos: ncquid poft-^'*** _ . .
hac coguemus.loquamurjmeditcmur.agamus, nifi in eius glo- ^^^ /"„^„,.
ritm.Sacfum cnim non fine inflgni in eum iniuria ad profanos f^^ },(,(. aj,
vrusapplicacur.Quodfiuoftiinon fumusjfcd Domini; &quis put&triafe-
errorfitfugiendus,&quorfu.m dirieeda? fint vita; noftra?aftio- quentiacon-
ncsrniuerlx apparer. Noftrinonfumus:ergo ae vclratio no- [^^^"j" q'.
ftra,vcl vftluntas in confiliis noftris faftifqi dominctur. Noftri ^*^J^^ eccIc
non fumuj : ergo ne ftatuamusnobishunc finem , vtqu^ra- ^^ cacholt-
miis quod aobis fecundum c-irnem expediat. Noftri non cs. Vide &
fumus: ergo qaoad licet obliuifcamurno&aetipfos,ac noftra Calu.^efca-
©mnia.Kurirum,Oei fumus:illi crgo viuamusac moriamur.Dei '^'.^
fumus:cLidi«ergonoftrisa(5lionib.pr^ffdeatfapietiacius&vo- * "J"^'''* •
]Qtas.Deifumus:ad illum igicur,tanquamfoIumIegitimu fine,
contendant omnes vit^ noftre partes.O quantum ille profecit
qui fe non fuum efle edod:uj,dominii!i rcgimenque ^ui propri^
rationi abrognuir, vt Dco afferat! Nam vt h^c ad perdendos Ke^xcJus i'-
hoHiines efficactlfima eft peftis, vbi fibiipfis obtemperatjita v- triufyur frw
nicus eft falucisportusjoihil necfapere, nec vellepcr feipfum, tius 's ''^f^^'
fed Dominum pr^cuntem duucaxac fequi.Sithicitaqucprim* £ '^i!^.'^*
grad^hominemafeipfo difcedcre,quo totam ingem|^vim ap- ommlius^Thi^
plicerad Dominiobfequium. Obfequiudico non modo quod lofophis inco-
in verbi obedietia iacet,fed quo nKns hominis, proprio carnis^wff* ^"' ^^'
fenfu vacuajfe ad Spiritus Dei nutum totaconucrtit.Hanc traf- '"'«f^ ^"^^i"-
formationem(quam renouationl mentis Paului; appellatjquu ^"nj^.^-l,,'""
primus ficad vic«m ing'efl'u6,philofophiomnef ignorarut.So-^^l., lo.
lam enim rationemhomini moderacricem pr^eficiut, hancfo-
lam putantaudiendam, huic deniq; vnimorum imperium de- ^^-^ ^.^. fj^c
ferunt ac permittunr.at Chriftiana philofophia illam loco cc- T^fiierAtione
derc, Spiricui fando fubiicic ac fubiugari iubct : vt homo iam tonfequatur: ^
non ipfc viuat , fed Chriftum in fe ferat viucniem ac rcgnan- 'i>t^*'i-*t 1^^
tem. "°^^' """ -^-
% Inde Gonfequitur & illud alterum, Vt ne quxramus ^xxx ^^^ll-amusTo'
noftra funt,fcd qu^ & exDomini fint voIutate,& hc\3it ad glo- ^^h^ velmtati
;iaro eius promouenda.Magni & hoc profeftusj vc noftri pene pAreamus.
CAP.VII. iNsTltvr lONlt LIB. It I.
oblfti,€erte ratione noftri pofthabita.Deo eiufquemancJatis fi-
dclicer ftudium noftrut^ impedere conemur. Quum enim aos
jMrmatam noftrirati©nem omirEere iubet Scripturt, non modo
- habcndi cupiditarem,potcntias ziFcdationemjhominum gratia
cx animisnoitriseraditifed ambitioneqaoqi &omnemgIori5
humtnjeappctitiim.aliirtjuefecrctiorespeiieseradicat. Itafa-
ne compo/itum & comparatum eflc conuenit homincm Chri-
ftianum , vt /ibi in tota vira negotium cum Deo efTe reputet.
Hac ratione, vt omnia fua ad arbitrlum calcujumq,- eius reuo-
cabit , ita totam mencis intentionem religiose ad cum referet.
Nam qui Deum in omni rc agcnda intucri didkk, (imul ab o-
tt^c eFiahnt- "^'^' vanacogitaiioncauerticur. H^ecillaeftnoflri abnegado,
gati* titfiri qiiam dilcipahs fuisa primo tyrocrnio niandat tanra ditipetia.
chrifi dif, ipM- Chriftus:qu^ vbi remel in animo obtinuit,pri.num neq; faftui,
iii tomtndau, neque oftet3tioni,deinde neque auaricisencque libidini, ncq,
luxuri§,neqjmoliitix,neqi aliis qu|ex amore noftii generitwr
maljslocumvUufri relmquit. Contra vbicunqucron regnar,
illic vcirpurcifiima vitiafinepudore peruagacui->ci fi quaeft
Cuius mthi' virtutisrpecies.prauaglarisctipidinevitiitur. Olkndc eniai
fLx fv.au* in h«minem,fi potes,quf nifi fibijiuxta Domini mandatumjrenu-
liltt/r^'* "*^' "^"f^gi^^^Jscxerccre bonitatem inter hominesvelit.Ni*ii qui-
cunque non fuerunc hoc rcnfii occup3ti,laudiR falcc gratia vir-
tutemrequutifunt.Qui autem vnquamex philofophis virru'e
propterfeexpetcndam maxinieconrendetunt.tantaarrogan-
tiainfladfucrut, vfappareatnon ob aliud virturem expetniTe,
.4 ijua gjuif- ni^vtfupbrbiendi htberent maixriam.Arqui aJeo non oble-
ijuis aberraf, dstur Deus nequ€ illis popuUris aura? captatoribus, nec rurgi-
^Ht hypocrifi f\{s iilis peftorjbus.vt pionuocict illosin mudofuamrecep'(re
i't fuperUta mefcedem,his prepiores rcgno cxrloru faciac nieretnces & pu-
in/ternum e- °hcanos.I\ecdum tamcti adliqutdu expoluimusquo^&quan-
xitiuw. tisobilaculis impediacur homo a rcfti ftudi^i quandiu Tei^^^fum
nontbncgauerit.Vere enim didum eilolim,Mundri vitiorucn
eflc rcconditum in homlnis anima.Ncc aliud remediu»yi inuc-
n}as,quam d te abnegato, ^c prxrerita tui ratione, i\ientem ad
caqu^r€ndatotamintcndasqu3cabsteDoajinusrcqmrit,5i i-
deo tantum qu^erenda quia iili phcent.
tiufdim cotjfi' } Alibi diiixn^im idem Paulus iingulas vita: bcnecompo/i-
detationii di- i^e p3rtes,quanuis breuiterjexequitur.IUuxir gracia Dei faluri-
ntyiclto, qu.t feraomnibushoniinibus, crudiesnosvtabneL^araimpietate &
&triafeq"^eH' ">nndanis cocupircentu.s,fobr!e & luite & pie viuamus in pr^-
dd fjfe tn vit.t ^£0" fcculo cxpeftantcs bcatam fpeai,& manifeftarionem glo-
fjoffra ffadio ris magni Dei,& feruatoris softri lefu Chr)fti qui dedjic fe pro
tubtt. nobis , vt rcdiRicret n©s ab <?mni iniquitste, & purificaret libi
r"^'^*']' . popuium pcculiarem.ftudio.Gimbonorum operum.Poftquam
fi^icu, enimadnosariimandosgcaciamDci prapoluu j vc nobis ad
Dcui»
•vitam r*Sit ta-
ttuendam»
D\ MOSO »ERCIP. CHRISTI GHAT. Ij^
Deum v»re coleadu viaoEi {lernit,duo tollit obQacula «quf m2<
xime impecimntjinQpictacem fcilicet.ad quam nacura futuus ni-
tnium procliucs » dcinde mundanas ccjpidfcates qua: fe losgius
Citcndnnt.Acrub iiBpietate ^uidem non modofupcrftitiones
notat, fei comprcheadit etiam quicquid pugaat cum Terio ti-
morc Dci. Muodan:^ autem cupidit?*cs tantundem v*l«ot atqs Mmdantirum
carais aftedus.Ita quo ad vt ranqiLegis fal»ulam iubct •os pro- ittm cufidiu.
priumi«»€niumexuere,&abnegare qu cquid ratio&volun- ''♦''' ^''^'^"*-
tA^ didat.Umomnes yxx adiones ad tria mcmbra reftringic, /^^"/^ *
robnetacem, iuditiam, & pietaccm. cx quibus fobrietas htud
dubie tani caftiiatem &tempcrtntiam «juam purura & frugale
temporaliutu booorum vfum , & inopiac tolerantiamdenotar.
luftitia autem o^nnia aei^uitaris officia compleditur, vt rcdda- /t»/jYj*»,
tur vnicuique quod fuum cft.Scquitur pietasjqjje aos a mundi ?ietai.
inquinamettcis (^jgregatos yerafan^icatecum Dco coniungit,
Hatc vbi infelubili vinculo incef fc connexa funfjfolidam effi-
dunt perfcdlionem. Verum quia nih>i magis difficile eftjquam
ratiollecarnis vaiere iuflaj& domitis cupiditatibus,im© abne-
gatisjDeo & fracribus nos addicerei& Augclicam vicam in ter- ^
fa;rordibusmcdic.iri:Pavilus,vtanimos noft-rosab ©mnibusla- *''"*"'"*.„/
qucisexcricet,rcu ^Cacnos ad fpcm beacseimmortalitatis: non J
fruftranoscerrareadmoncns: quii vc femelapparuit Chriftus
redemptor, icavlcimofuoaduentu ffudlqmralucisa fc partie
«^ftcndcc. Acquchoc modoillecebras omnesdifcutit qua? nos
obnubilant, ne afpircmus.vt cj-ccetjad cxleftcmgloriam .• imo
docct peregrinadur» efte in /lundo, ne pereat vel €xcidat no-
bis cisleftis h^redicas.
4 Porro in his vtrbls perfpicim* abncgation6 ncftri partim tf»^'"*f''f^'*'
quidem in honiincs reipicere,partim verofidquc prsecipuclin ^' ■f'*'"'"-* *^
Deum. QHjLim enim lic nos cura hommibus gcrere mbct Scn- /|^,.
Jfcura vt ilios honore nobis anteferamus, vt procurandis eorQ Rom.12.10.
coraraodis totos nos bona fide impendamus : ea dattwandata Phil.i.j.
quoraiii minime capix eft anim* noftcr,nifi ante natHrali fen- ^*'^ Abnfg^-
fu cuacuatMs.Nam (qua caecitateomaes inamorem noftri rui- "'rt^i'""'^"^
mus) fibi quifque iuftam caufam haberc vidctur fc eflfereBdija- ^^0 bonoreToll
liosautem pr^e fc omnescontemoeiidi. Siquidianos contulit fuht antiferen-
Deus non pcsaitcndu,eo freti.ftatim animostoIliaiusrQCctan- ^i^ admodnm
tum intumercimusjfedpcnerumpimur fuperbia. Vitia, quibus 'J^ ^'ffi'-'^'*'
abundamus. & occulcamus fe«iul6 apHd alioSj& nobis ipfis le- ^^'.'^j ***
ttit minuraquecffefingiraus, blandiendo ,tm6 inccrdum pi:o HypcintA.
Vircutibusofcuhmur.Exdem.quasin nobisadmirtmur, dotcs
ii in aliii apparcnt , vel eciam fuperiores, ne cagamur ilUs ce-
dcre , noftra malienicate deterJmusac carpimus : /iiqua fcnc •>• ,■ ■
Viiii , leuera acnque animaclilerlionc c* obferuare non /„«,.*.
«ontenti i odiose amplificamu?. Hinc illa inf©l«ntia., ytUfikml-'
CAP. Vll» IN$T IT V T lON rs tlB. III.
quifquc nofti.uiTi,ccucommiini lege exemptus, fupra reJicjuo.v
velic imminere: neminem vcro morcaliu non fcciue & fcroci-
F^rcfs.^ tcrcontcmnacvelcerte canquam inferiorem der^iciat.Cedilc
Fhtlauti* diuitibus p.iupercs , plebeij nobijjbus , ferui donjittis, lircratis
indofti •• red nemo eft qui non aliquam pr^ftantict opinioncm
Co-atentiofi. intus aht. Ita {inguli fibi adulando regnuni quoddaiii gerunt
in pe<ftore. fibi enim arrogantcs quo fibi placeant, de aJiorum
ingeniis & moribus ccnfuram Jgunc : fi vero ad contentionem
ventumfuerit, illicerumpit venenum. Nammulti/anenon-
nuilam manfuerudinem prxfcferunt quandiu blauda omnia
Si. amabilia experiuntur .- ac vero qui cundcm feruet modeftias
tenorem vbi pungitur & irriratur,quotufqQifque eft?Nec aliud
Tot dmrrA repnediumeft quam vt reucllatur ex imis viiccnbus ha^c no-
nmborum re- xioliifima iM <;><xo»«iM«t< i(£^pfK<wTi'te peftis:queraadmodumetiani
^^"^V _ Scripturaj doftrina reuellicur. Sic enimin<tftuimur j vc qaas
** j^J^ Deus nobis largitus eft dotcs meminerimus non noftra cire bo-
na>fed gratuita Dei dona:quibus fiqui fuperbiaut, ingracitudi-
nem fuam produnt. Quis ce prxftantiorcm rcddic? inquit Pau-
i.Cor.4-7« lus. quodfi atGepcrisomnia , quidgloriarrsac/icibi dacanon
2. HumtUtAs eircnt?DeinJeat(idua vitioriminoftcarumrecognitione ad hu-
Ampicciendji. f^wi^^tem nos reuocenuis. Ica oitriUn nob's reftabit quo tur-
geamus:multa vero erio4eic<^ionis mareria. Rurfimi iubemur,
quaE:cunque in aliis refjiicimusDeidona , /icreuereriacfufpi-
^,taniiermii- ccre vteos quoquc honoremus penes qaosre/Tdent. Nam.quo
gnifacifndnf' ipfoshonore dignacuseft Dominus, magn^e io»probit3t!sforet
4. ^■'^^''^'**eumillisadimcre. '^d vitiaautem docemur «onniu^re, non e-
'"^^^a "^ qoidem vt adulando foueamus,fcd ne illorum caufa ihfuirem*
, iisquosbeneuolencia &hon ire f «uereconuenir. Ififiec vcctt
quocunquc morfalium negotium nobis fic,noo tancum modc-
Modifii^^^^^ nos& modefte.fed comiter & amiceetiamgeramus.Que-
jinceracoknaa. admodnmad veram maniuetuaincmnunquam alia via peruc-
niesqiiam {i8c tui dciedione, & alterius reuercntiaimbucuni
peftu.s habuerir;.
nuum Autem 5 lam in quxrcnda proximi vtilitAteoffieiumprajftarCj
tja^rcnda. es7 qu.intum habct difficuhacis.?N fia tui confideratione difcedas,
proxirut vttli- gj, ^„ quodimmodocxuas.nihil hlc efScies.Quomodo enim ©-
r^ , ahneg^tto ^^^ exhibcas q-echariratis eflc Paulus docet,nifi tibi rcnufia-
esi ««,.jj;.rM,uens,vtah(scotumteadciicas? Charifas(inquic)par»pnselt,bc^_
^ admodum nigna,non procax,non faftidiofa,non inuidec,non mflAtur, b6
diffcuit •. pro- qua:riir qu.r fua funr, non irritatur, &c. Hoc vnum f? exigaturj
p:tr pktlautia ,^g qu:^ramus qu^ noftrafunt,non tamen minima vis erit .iffe-
TqoxTT'*' ^^^^^ natura::quGe fic in folam noftri dikaionem nos inclinat,
^HMcwaiodn- vtnontam facile pariatur nos acnoftra negligenter tranfirej
p.ex remediii qu6 alicnis commodis inuigili?mus:imc) lurc noftrofponcece-
appo/itum» ^ic , quod alccri rcfignsmus. At Scripcura , vt eo nos manu
dtKaCi
DE MODO P£RCIF. CHRISTI GRAT.* 24O
dlucac,pr5monef,quicquidaDominograti*rumobcinemus,e(^ ». Ber.tfxjAno'
fji nobfs hac lege corjcrcdicum vc m comniunc Ecclefi^ bonutn ^" coliata ^fft
confefatuc.ideoquelcgitimuro gratiarum omnium vfum cfle, ^^ "'^*'»'»"'"'
libcralcra acbenignam cum aliis comufiicacionem. NuIIa nec dnUr^anr^^'^
cercior rcgula, ^ncc validior ad eam tcnedana cxhortacio exco- j. x^mllid
•iraripatcrac, quam vbi dccemurjomnes quibospoIl«m*do-/"'j(/^<TOHj,;-?o-
tcs.Dei t(\t dcpofica.ca lege fidei noftrae commiiia vc in proxi- ''''^'^p^fe dt-
morum bonum dirpenfentur. Sed vkcrius eti^mnum pergit ^^^''*^^^"*^**
Scripcira.dumillasfaculcatibuscomparacquibuspr^dicarunc^'^^,'^)!^';^^'^''^
humani corporii merabra. Nullum membrum fuam faculra- ns htimaniil
t€m fibi habei , ncc in priuacum vfum applicac^rcdadrocia /»;f/mrj«K
membta iranrfundit : nec vllam inde vtilitacem capit ni/i qu.c .
cx communi corporis totius comodicateproccdir. Sicpius vir
quicquiJ potcft,fracnb.dcbct polTeifjbi non alicer priuacim c6-
fiiletmo quaiii vc ad communcm Eccleli^ccdificacioncm inren-
tus Gt animus.H^ec ica<5;fic nobis ad bcnignitate beneficentiaq;
mcthodas:quicquid in nos Deus cotulii quo proximum quca-
«lusadiuuarceiusnos cfl'coeconomosjC]uiad reddedam difpe-
raci^nis racionem artringiniur.Eam porro demum Fcdani cfle
<Jirpen'ationem,qux ad diledionis exigstur regulam. Ica fiet
Vtnon modo alicni c-ommodi ftudium cum propri^vcilitatis
cura fcnipcr coniungnmus,'ed hanc ii.ii fubiiciamus.Ac nc for- Hius^rgafr^
re ncs laterct, cameire legem rice adminilkandi qu3»cunquei ^^"''•os offuif r^
Daodona fii/cipimusjinminimis quoqucbenigtiitatisruaE mu- ^J?' '^"''^"dat»^
neribus eam 'hm pofuit. Primitias cnim fiiigum ofierri fibi ^,.'^ ^//77 »'*
nundauit.qrjib. ceftaretur populus nefas fibi clTe aliquem per- jnlnLltislp^^^
ciperefruduni ex b-^nisnon illianceconfecraiis. Quod fiitittta.
demnm randificaacur nobisDci donapoftquam ipfi authori E«od. 12. jj,-
nianunoftracadedicauiniusiimpurumefrcabufijmconftatqui p,*^''^'
"no!i eiu^modi ciedicarionein redoleac.x-^tqui Dominum frulira ^'^^ '^' ^ ,
rcruin tuaru coiJimuiiicanonelocupictarc contendas. ad eum i.Cor.ii.^.*
igicurqiiuniperuenircbenignicas nequeaccua(vtProphctain-
quit^ea tibi erga fandos eius qui in tcrra func cxercenda eft. i-
dcoqucracrisoblationibuscompirantureiccmof)'nx,vclcga-
libus lilii nunc rcrpondeariC.
6 Porro ne benefaciendo fjiifiramus ( quod protinus iieri Chariutis htt.
alioqi/i neeede f /rcr) icccdere oporrec alcerumiilud quod po- '"^ cofnitei tft
nit ApoftoIus.Paciencem f nccharic3rem,necirritari. Omnib. "^^^'^' ^*^''^-
in vniuerfnm bencfaccre Dominus prxcipic , qiiorum magna J^ ^ ■^^*-'^'»^
pars mdigniflTini funr^fi nroprio merico reftimencur^fcd hic o-
ptima racionc fcibuenic Scnptura , quam doccc non efle rcfpi- ^^^^^o e>}:ra
ciendu quid cx fcpfi»; mereanrur homincs, Iedima<?incm Dei ^-' "» proxu-
io cundis confideranda, cui nihil non & honoris & dilcflionis '""V Z'''**^'/' '-^
dcbeamnsio domclticis auiem fid#i ilUxn candcm dilisentus [''J'^'''^""//*
CAF. VI 1« INsTrtvTloNlS LlB. t l 1.
GaKtf.io. obfcruatKJam quatcniis per Chrifti Spiritti renouata eft &ia-
leC^.$i.7- j(taurata.Ergo quj{quis hominam tibi mc offeracur q\ii ofhcio
Vndi ^'"*^J**- tuo iMdigeatjCaufani non habescur iili te impedcre detrcde».
lhlidtrl7h^L ^^^ extrancum efle.at Doiuin* noDim illi imprefiit qu« farai-
ebieclieffts o- liAtis cffe tibi dcber.-qua ratione vecat carnem tuam dcit»iccre.
)nneir*feUit. Dic contemptibilem ac nihili. at cum Dominus effc dcmon»
ibarjquemimaginisfuxdecorediijnatus fir.Dic nulliseiusof-
ficiistc cfle obgratu.ar eum vclut ia vicem fua fubftituit Deusj
erga quem tot ac tanta recognofcas bcncficia qmb. te /ibi dc-
uinxic Dicindignum cflfe cuius cauHt vel mioimum labores. ac
digna eft imago Dei.qua tibi commcndatur^cui te & omnia cua
^au. .14« gj^hjbfjs. Quodfi nonmodb nihil bonipro;utriruscft,rcd in-
Luc.17 j. iuriis qu<»que acmaicficiiste prouocauic, ne hxcquid-emiufta
caufacftcur illum 8c diledione compledi &dilcftionisoffi-
ciis profcqui definas. L«ngealitcr (inquie^) de me promeritus
Communit ob' cft.At quid mcricus eft Oominus^ui du iiii lubetrcmittj quic-
ieiHDiOi '//i«-qaidintepeccauit fibicerte vulr imnutari. H c profc<^to vna
tio ir^primi^ yi2 pcrucnicar ad id quod humanx naruras prodiis aduerrum
Ivl'"*^'!^.^* eft,ncdum difficile:vc diligam* eos qui nos odio h.ibcnr.bene-
V * ficiismalapcnferausjprobris beuedidione^ referaOT*:fi mcmi-
ncrimus non hominum maliciam re.»urandam eHic . fed infpf-
cicndam in (Ilis Dei imagine'H:qaa? induflis k obiircratis eoru
delidis.ad eos imaodos aiTjplexaadoique fua pulchritudine ac
dignitatc nos alliciar.
Ex- fupenorih. 7 Ha»c ergo moirificatio tum denium habcbic in nobis lo-
lujutt knt cha- Q[iYC\, {{ charicatis nunieros wpleamus. DIc a tem iiflnplet non
^■'^■^''''•-^''''^quiomnibuscharitatis ©fficiis ;bIum»nodo defungirjr.ctiamfi
*^°luamtn h»-^^^^^^^ pri^termictac : fed qui cx ^ynccro amoris jffedu id fa-
^^^'.^^^^^^oyj^n.cit.Poccft emm aeciderevc quiscxoiuacqaidem ad >Ienum o-
liarn cfc vita mnibus quod debet, quantum utinet ad externx ((nd < : inte-
Chrtfiiana re~ rim tamsn longe abfir 3 vera cxoluendi ratioue Qj,»jfdam e-
^dAm. j^jjj^ vidcas quivaide^tiberales vidcri volunt, qui ramcn nihil
largiuncur qaod nori fiapcrbia vulcus aut erism vrerborum in-
folcrttia exprobrent. A?que huc calaraitaris hoc infoeiici fecu-
lodef!entumeft,vtnuU:3E propecleemorynje faltcmam^xima
parte hominum.finecocumelia porrigantur Qj;c prauitasne
intcrGchnicos quidemtolerabiliseiretkbufira'. nam a Chri-
ftiinis plus aliquid etiamnum requiritur quam vr hilaritafem
in vultu prar rcferanc,& verborumcomicice^aaiabilia rcddant
ihtiirutn, ^rtx (^^ officia.PrimujCius quem ope fua indigere coBfpiciunt per-
kuic cha.rttati jQoan, fufcipiant oporeet, ac fortiin^ pcnnde mifereantur ac-
temedilT^* fi cam fencircnt ipd ac fuftinerent : vt m.fcncordise atque bu-
1. u\ii'iricor- manitacis fenfu ad fercndas il!i fuppctias noa alitcr qu^m fibi,
di^. fcriinrur. Q^i fic animatus ad opcram fratrib. fuis dandam ac-
cedcCj no modo aHlIa vel arrogtntia vei cxprobracionc officia
fua
OE MODO PERC. CHB. ISTI GrAT. »4!
fu2concaminabic;rednec fiatLein,cui benefacic, vel ranquao- j. HumilitAi,
pis egenum derpiciet,velcanquam fibi obligatum ftibiugabic.
non magis Iciliccc quim vel afgro membrQ inrultamus, cui re- ^'^■^odejlia.
focillando reiiquuni corpus laborac; Vfi rcliquis membrispu-
ramusfpecialicer obiigatum,^uiapiusopera? ad ie traxe;:ic qua
rcpenderit. Siquidcm officiorum intcrmembra communica-
tio nihiigratuitum haberecreditur, fcdpotiusfoIutioefleeiusw/f^tcf-jV^. ,
quod natur^e iege debirum negareprodigiofum cfrcc.Hac quo- ^ P^rfiueran-
quc racione fict vc ne iibcratum fe pucet. qui vno genere offt- ^*'*'
cijdcfundufifucrir: quemadmodum vulgo iieiiioieL vc diucs,
pofjquam aliquid dc luo erogauit.aiia onera,ranquam nihjl adl
[epcrcinencia, aUisdeiegCE. Stditapotius fecum quifque co-
gitabit,fe,quant«s quantus cft, proximis debitorem fui efre^ncc
aliurnexerccndseergaipfos bcneficenriae ftatuendum efie finl
ni/i quum facwitatcs deficiunt:qu£ quamiate extenduntur, adi
chantatisregulam limitari debent.
8 Pra?cipuam abnegationis noftri partcm , quam diximus '^'^^nsiatinni» ,
in Dcum ff^edarc,iterum pienius exequamur. ac multa quide ^f^'*' ""^tl"^^^
de ea iana dida fuHc.quse repctere fuperuacuum forcc. fufficiec tteKoTtdZua
traftarfcqufltcnusadajquaniraicacemtoieranrifinique nosfor- mmtiate toU^
mac. Princfpio igitur in qu^ercnda vit^e pr^efeircis vei commo- rantiAmqite
ditate veltranqaiilitace, hucnos Scrip-ura vocat, vcDomini-^^""'*^-
arbicrio nos noflriquc omnia refignatcs,do!n{indo'> acflibiu- 1^/ r u f
gandos cordis noflri affedus illi tradamus. Ad opes honQrefqs ^»^. " * * **"
expctehdos, adambiendapotenciara,ad cumulandasdiuitias,
ad eas omnes ineptias , qu3e ad magnificfcnciam pompamq; fa-
cerevidentur^con^erendas, furiofa cft nolhaiibido, infinita
cupiditas. Rurfum paupertaiis, ignobiIicati$,humii;tatis mirus».-^'»^/>/W^
tim9r,mirum odium: quibus ad iiia modis omnibus amolienda ^ auariiiaPi
i^imuIamur.Hincvidere eft quam irrequieto /Intingenio,quof''*^"*'"'*^*
tentent arces, quibus ftudiis fc farigent quicunque vitam pro-
|>rio confilio componunc : qi^o fciiicet adipifcantur qu2B vel
ambitionis velauariciae ferc affedus.^ rurfum quo pauperiem
immiiitacemijue defugiancPiis crgo hominibus, ne caiibus la-
queisimplicentur,h«ctcntenda cft vk. Principio nonaiiundeJ; -^P>^'^ ^-i
rrofperandi rationem vel appetant, vci fpercnr, vc! coaitcnt ^^"l^^^'°^^ :
quffm cxDomuubenediaionendcoquem eam ie cuto 3ccon-^^.p/j^,^^j^y^
^dcnterreiiciancac r^ciioent. Nam vtcunquefibi pulchrefuf- tott}>edeamnf»
liccre videatur caro, dumvei propriainduftriaadhoisoreso-
pc^fquecontendir, veifti)dioeaititur,veladiuuaturhominum
gratitt; certom eft tamen omnia hzc nihil efle, neque aliquid
vel ingenio vel iabore nos profefturosjnifi quarenus vtrunque
Dominus profpcrabir. At e conuerfo fela ipfius benedidiioe-
tiamperomnia impedimcnca viamreperic, vcnobisinljetum
AiuftitmQue exitumfuccedere omniafaciat: dcindevtmaxime
Hh j.
C A P, V I T. I N S T I T V T T O N I S 1 1 B . I n,
line/pfa poriimus aliquidgloria! atquc opulenti^nobiscom-
par.ire:(qucmuimoduni videmusquotidie impicsmjgnis fc
hononbus & op;bbscumulari)quando tamen ne minimi qu/-
dem fcifcirati-sparticulam deguftant quib. incumbitDeimalc-
didiOi fin eipf* rt]h\i nif? quod male nobis vertsit confequcmur.
Porro nenuaqua appetedu quod homines magis mifGros facir.
4.0pes (^lmto- 9 Em^o /j cmnem profperi fuccefTus atque optabilis rario-
res extrn ha^iL ncm in foij Dci benedidione credimus «Ife pofita, qua abfen-
rmmni$(upm' -^ nvStnx no^ omnegcRus & calamitatcs maaear:reftatetiaai
'^**'' vfnepropria vcl ingcnijdcxteritate vgI fedulitatefieti, nec
hoDiinum fauore fubnixi,velinanifortunx imaginationecon-
fiii.ad opeshonorefquc cupidc eontendamus ; icdinDomi-
num femper rcliiiciamus, vt ciusaufpiciis ad ^uaracunquc ille
^ ^r^lT^^' P'"^'"^^-*^^^'^ fortem dcducaonur. Ita pranum fiet vtnon perne-
m^rT ^"^> & (loVis ac «jcilis artibus, vcl rapacitate, cum proximoruin
iniuna ruamui adcQp-andas opcs, adhonoresinaadendos; fcd
cjs tanruui forrcnas kfquamur q-is no$ ab ienoceneia non ab-
ducanr. Quis enim fperetdfuin^ bencdidionfs, intcrfraudes,
r.ipinlis,al.'afque ncqint*^ aiTes,auxilium? Nam vcilUnifi pu-
recogitantemac refteagenrem non fequitur: iraeos omnesa
quibys cxpetirurab obliqua cogitatirtnc prauifque facinori-
bus rcurvcit.Dcmdeiniedunj crltnobisfr^enum, ncimmodica
<i)tefccnc!ic!ip;d't iteardcamuSjHcv^choRoribus amloitiose in-
hicmus. Q^iia cviini fionre qais a Deo (e^iurum iri confidat,
ad ea conft qucnd^ qu3! contra eius verbum defidcfat?Abfit e-
nim vt quod oic fuo Dcus maledicir, benedidlionis fuSE adiu-
^.Vr.crfi-ne ne forio proffqnatnr. Polircmo, fi pro voro ic fpc non fucccdat,
jra '■'""'^^^^■'' cohjbc'h;mi)r tamcn ab imparicutia , & qualifcunque noftrae
eonditionLsa',relutione: quodfciemusid enc murmurare ad-
2>^j uerfus Dcum.cuius arb^trio diuiticX &paupcrra<; , contemptus
jinMm (iipona & honorcs dirpenf^Titur. Infumma, qui feeo quo di^flum ell
piHs^ modo m Dci benedidionem rcciinarir, ncc ea qu^furiose ex-
peri ab ho-iririibus folent , mahs artibus aucupabitur, quibus
/e nihilprfcfciftLSiU «:ogitAbit:ncc.fi outd profpcreaceideritj/ibi
imputabir,ac fkix: vel fcduliratjjvel induflria!> vel forfunse : fcd
j.Alitrumpro Dco aythori acccpium fcrct. Qnod fi florentibus aliorum re-
fpcriufi niin- bus;ip/e prii um proKioue^t, imo ctiana rerro Jelabatur:maio-
^*^'''^'"'-'*"^'ritamcr, .Tq;;iraic5c aioderadone animifuam tcnuitatcm fe-
musJedDeiCO' < r -r ■ i- r r,-
fiiio ataN^efcrc- '"^'^ ^^^m p;<^f:3n!js quwpiam medfocrcmlucccfium , qui voto
ffj:,s, ' ' dunraTcat r on refpondeat.-habens fcilicct fofitium, inquo tra-
quillius acquiefcar nu;^m in fummo vel opulcntia: vel poten-
tia: faftigio ; ouja vtfaiiuri Pu^econducif, iraies fuas ordinaria
Pfiji,!. Domino rcp jt^r. Sic Dauide fuifie atfedu vidcmus, qui du fe-
quirur Dcu,req; ei regedu tradit, fimile fe ceftarur puero abU-
ftaco, neque a.Tibuhre in rebusahis yqI mirabilibus fupra fc,
jo Ncquc
mninin (,n;(.
lunm in
t) a M O 1> O P E R C I P. C H R t J T I G R A t. t^l
lo Nequein hac cancarn parte condtre piis aniinis debec ^- ^'^'^'^^^itti
illatranquilliws & jrolerancia: yerumadownes eciam eafus, 'J!^'''* f^''^"
cjuibus obnoxsa elt pr^Iens vua,extend.3tur neccllc clt. Ergo c(fm7Kutamiit
nemo fe rice abnegauiijnifi qui fo rotum ita refignauiE Dcmi-
no VLomnts vi:x fuajparteseius arbitrio.gubernari fcrat. Qui
■vero/icanimocopoficuseric.qnicquid arcidarjnec miferum le
rcpjcabicnecdefuafortccu Dei iuuiciia conqucrecur. Q^am
vero neccflaria fic h^c afte<jlio, u\dc patebic, fi con/idcres qiiot
accidencibus fubiedi fimus. Alij atq; alij morbi nos idcncidem Humsdo^rfix
infertanc nunc faeuit peftilcncfa.nunc beiii cilamicacib. crude- "^^^f'^"-'»
liter r€xamur:nunc gclu tuc grandojlpe anni d^uor^ra, fterili-*
taccminducicqu.^c nosadpenuria^iretiigat: vxor, partntes.li-
beri,propinqui morcc abripiuururrincendio abumitur domus:
fircfunc quorum cuenfu,vitaeru.c maledicuac irvmaies, fu mi
Bacalcmdetcftancur.c^lum &Iucem exccradoni habencjoblo-
«juunrur Deo:&(vr funtfacundi ad blarphemias)iniq'!icacis cu
icfxuiciaf accufaiUv Fjdelemvero in his quoqueoportec Dei ^«/^,y,^,^ ^f
ciementiiira& vcreparernamindolgentiam inrueri. Proindc/rajwT-^^r;^*!/^
iSue fuaiaeics,fublacjs propinqois, m :bh'cudine*u red ■.£t3.svi-fii^">"ii>iiu
«leac.ne Gc ^uidem dcdncc bcnedicere Domino;quin patius ad
Jianc cogicacienem fe coiiuertec, Gaatia rsmen Donlini, quse
doraum meam inhabicai:,eam defolacam non relinquec.Siue a-
duftispruina fegecibos.autgelueoniumpcis.alirgrandinepro-
culc^tisjmminere famem videat: non tamcn derpondcbic ani-
mum,nec Deoinuidiam faeiet.fed m hacfidiiciapcrmanebir,
Nos tame-n in tutelaDGmini funriUS5& oucs in pafcttis eius edu- ^f^hf^^^iv
cat3E:ilIeigitur alimcra nobis eciam in extreiiia fterilicate fup-
pedicabit.Sme morbo afflid.ibitur,ne tum quidefrangetur do-
loris acerbicaccjvc ad,impaf;ienciam prorumpaf. acque ita cum
Deoexpoftuler:fediufticiamacleniratemin Deiferijlaconfi-
derando,ad colerantiam fe reuocabit. Dcnique, quicq >id cue-
niet,quia fciet manu Domiai ordinatum, placido gratoq; ani-
mo fufcipiet.necoacumncitereius impcrio refiftac,ct}iusin po
teftatefe-fiiq.omnia femelpcrmifir. Faceftatimprimis ape-, .4:^f ,>. .
^»re Chrirtiani hominis ftultailla& miferrima ethnicorUm^J,*^^^7ete4^
confolatie, qui vt aliimumc^ntra res aduerfas confirm^rent,
cas forcuneirnpuMban?:concraqu3ra indignari ftulcum efTeiu-
«i(cabaxit,qu6daVxs7rBcei2rec,ceracraria,qu^ceci.s ocuIi5»iicren-
£€s fimul ac immerentes yutneraret.Ha^c enim e conuerf» pie- ^ampietatii
tnis eft regula,foUm Dci manum vtriufquc fartiins& arbitrarn *''Z'*^'* ^o^^*^
efle & moderatricem:ac eam «guidem ipfam non ruere incor^Cu
*krato impecu, fcdordinaciffima iufticia nobisbonafimuiae
mala difpeufgre. ^
Hh il
cAP.viU. iNstiTVTioNi; LiB. rii.
C A P V T V 1 1 L
De crncis tolerantia, qu£pars eji ^hnegationii,
Partes huius capiris.
I Crux quid fic:huius necemtas & «ligniras, feft.i.lc t,
1 MuliipleX crucis vtilitas dcicrihitur/ed.J 4 r& ^.
j Crucis rpecies oronium aliarum prjfltantuiinia,qu^ ramen omneltt
doloiis fenruiTi minime to!lit, fed 7.& 8.
4 Confii>^tus fiib cruce delcriprio, &adChrifti exemplum vcr^ pa-
tientif(a rhiloiophica dirtindf)effigics, fed:.^. lo. Sc ii.
^,,^,^ ViN a'tiuseciamnum confccnderepiammcn-
ufttTet'^'' 0^^^M:^^^ tiect-c,»e}.equ6airdpulosruos vocat Chri-
.1. ^ii\i, '««a itusjVt iuam vnuiquirquecrucemtoUat. Quof-
cunq; enimDommusGooptauitiacfuorum con-
rorriodignaruseft, ijfGad duram, laboriofam,
inquictam, piuiimir€|i ac variisHialorumgene-
^4<juo impnfi' i4bxi:s4^fertam vicain prarparsredebent. Siceft cseleltiiPatris
t*. voluntasjvcecrtum de fuis experimenfumcapiac, cos talemira
Matt.j. 17. & niodum exercere. A Chrift© primogenirsfuoexorrus, erga fi-
^Luibw, ^^^^ omnes fuos hunc ordincm profequicur.nam quum eflist il-
^ * le Filius pr^ ahis dileftus, & in quo Patris animus acquiefce-
batjvidemustamtn quam non .'ndulgentcr acmolhter habitus
fueric.vr vcre dici quear,non modo perpetua cruce exercitatu
fuiiVe,quadiu rerrxm ineotuit.Ted rocam eius vitam nihilaliud
G^tittde impt, £-pj^> quaiu pcrpecu3e erucisfpeciem. Cauf.im Apoftolus affi-
*^"'^'"'i/^'*^^" gnat, quodobedienriamdircerc onortueric cx iisquse pafTu»
cft.Cur nosergo abea coaitioneeximamus,quam lubircChn-
ftumcaput nollruti^ opoituic.prefertimqtium noftracaufafub-
Ro.8.29. ieritjvc nofei*; in feipfo patiencise exemplar exhiberet?Quamo-
brcm Apoftolus omnjbus fiiiis Dci hunc elTc deftinatum fincru
Efi/i^ftfr^^,jA- jjQ(.ej^yc co»ih>rmes eiusfi.inr. VndectiaminfigHisGOHfolatio
VutiomAduer ad nos redic,m reb.ts durisacqucarperis, qua? aducrfar malxq;
jj,, exiftimanrur.nos Chrifti pa'fion'bus communicare : vt qucm-
admodum 1 Ic a malorum omnium labyrinchoin gloriamcar-
leftemingreUuseftiitaineandemper varias tribuiationcs dc*
Ph^l^ 7o ducamur.ficenimioquirur alibiPauIusipfe: quoddacommu-
nionem (lifcimusafilidionumeius,fimulapprehendimuspote-
tiam refui*redionis; ac dum coformes reddimur morti eius,ica
§il'ifith,u di' praeparamur ad gloriofa^ refurredionis caiifortium.Quantum
gH^M. hocvalcre poceftad leniendatnomnem crucis acerbiratcm,
^uod quo ma^isreb.aduerfis afEi^amiireo certtus cofirmatur
noiica
Dl MOOO PER.CIP. CHglsTl GRAT. 2.45
noftracuiii Chrifto rocietas?cums£oinmunijnc paffiones ipf^
nonmod6bcned'd:2rnabis fiunCjfec! ad promoucnJam <^uoc]j
noftram {aiureu) muhum afferunt adiumenti.
2 Addc qijod Dommus noftcr crucern ferendam rufcipcre crux nobune-
nihilneccfle habuic ni/i adceft.indamapprobandamcjuc Patri tefana.
fuam obcdienciara,nobis vero muljis rarionibus ncc^flc eft fjb
affidifa cruce vicam degere. Primimi ( vtnarura njmium pro- '• f^tfuperlnx
pcn/i fumus zA omnia carni noftra? trib:*eda ) nifi nobisimbc- ""A-^^-cfKnf/*-
cilliias noftra vclutocuJodemonftratafuerft, facile virtutem
noftramfijpra iuftum modu«ftimamus, ncc dubitanvds, cuic-
quid eueniat, contra omnes difflcuhates inff a<f(:am fure & mui-
dam. Vnde in ftolidam & manem carnis confidenriam euehi-
mur:c}uafrcti,confu)iiaci'er deinde fuperbimusin Defi \\>himj
perindeacfi|-)r()pric n :>bjs facuitatescitra eiusg^atiara fuftice-
rent. Hdncarroganciam mclius rerundcrc non poteftquan%
dum experimi^nto nobis comprobat quanta non modo imbe-
cillitace.fed «^iani fiigilicace irjboremus. Eigo ve! ignoJninia,
velpauperrace.ve! orb;c3tc, velraorbojvel ahiscshimitatibus
nosaffl;gic;-]U!bus(uftine!sd!s longe impares, quanrum adnos
atrfnecmox fuccvmibnnus. Sichumi!iaci diicinuis muocarec- i-Vthumilitii
iusvirruiemiqu^ffila fub ponciere afflictionum confifterenos ^'^'''^^ ''"*''-
fdcit. Quinetiam fundifdini, vtcun:^'ue Dei2ratis, non pro- ^/<^-^'"*^*'-
p^m viribus itare ic nouerinc, oe lua cajnen f rciruumc & con-
llanciiplusiuftofecuri runcnifl c^s crucs proba?;oneinpcni-
tiorcm fui noritiamadducat. Ha c focordia Dauidi quoq; ob- p^ .^ .
rcpfit, Ego djxi in quietc mea,Non moueborperpcruo. leho- confirmatio ab
ua ftabihcras in benepiacito «uo tnonci mco robur, abfcondi- ekemploDaui-
iii Caciem cuanv. fui perculfii^. Fatecur enim torpore in rebus^'*'
profp8risobftupef.ifto5 fujflt ruosfenrus^vtpofthnbitaDeigra
tia,a qu£ penderc debuerat, fibi innixus fuerlt vt perpecuitste
fibipcomitterct. Sihoc tantoProphet.r accidic, quisnoftfuni
ron timeat v: cauea:?Q_pd ergo,rtbus tranquilhH.maioris c6-
ftantiaj&patiencijpopimone fibi blmdiebatur, rebusafperatif
humiliaM',hypocrifin fuifte d!cunt.Tah'bus,inquam,documen-
tis admoniti fuorum morbornftdele», proliciunt ad humilita-
tem,vt praua carnis confidenaa exuti, ad Dei gratlarn fe G5fe- h^^^fi^^p^*'
rant.Perro vbi fecontulerunt, diuinac virtutis prsefentiam, ia ''^'''"*"' '*/'-
qua fatis fuperque praefidij ineft,experiuntur. namuu
3 Atque ii. cft quod Paulus docet, tribularionibus generari cnuU vtHitxt
patienciam, patientiaprobationctn. Nam quod DeHspromi-?>2M/n>/eif.
fitfidclibusfe adfuturumintribulationibus.id vcrumefTe feii-R««i 5'J'
tiuntdumpatientcrfubfiftuntjeiusmanuruffultirquodfuisvi- rp • •
ribus oe^uaquam poflTent. Patientia igiturexperimentii affbrt ^^^^^*^",""^'
fanftis,qu6d©eu«,quam fandis pollicicus cft ope, re ipfa dum spei conflrmA'
opus eft exhibcat.Inde fpcs quoqj eoru c6firmatur:quando ivi-tio,
K h iij.
iCAP.VIll. INS T IT V T XONI $ tlB. 1!I*
gratlcudinis nimix foict, no« expedare in poilenim quim c6-
€> finctraf.cL' "■'^^'^^^^ ^"^ nrmam experti linc Dei ventarem* Viaemus iam
i-;5. ' ' quot vno contextU bonatxcrucenaicantur.Illam enim quain
falso depLopria virrutepr^e^^umimusopinionemeuertens,!!»-
ilrimquc hypocri(im,qu^ dclicias nobhs facft,detcgen.s, pernf-
cio/iiui carni-. conftderitiarn excurit. Cic humitiaeos , m Dcum
vr!u;ii rechrare docec: cjuofit rt no cpprimrimur, nec fuccum-
'Vicinia, bamus. Vicloriftm autern fpes fcquitur: quacenus fciliccc Do-
mmusj quod prourifir pr^ftando, fuamin fucurum veritatcm
jftabiJir Sane vt (Ax (int ift.T rationcs, «ippirec quam ncceilaria
nobis C\t crucis cxcrcitatio. iN'eq; enim p;irui momenti efi cx-
cuui rui amor^m .tbitergi, vt imbeciiJitatistuJe confciusprobe
fias, ImbeciUirat!s propr!^ {enili affici, vt diffiderc tibi difcas.
^erjiuermiiat Diffidere tjbi, vt fiducia;u u\ Deiim transfcras. Cordis fiducia
in Deumrccuinbcre, vtipfius auxihofrctusad vlcimum inui-
C^tus pcrfeucrcs. Confiilere ipijus gratia, vc veracem efie in fuis
FidesimiHa. promifiis mtclligas. Certitudincm piomif/ionum ciushabere
coinpercam,vclpestoa iiidc roboretur.
^^*" ^'■■pluratio 4 Ah'umq.Kquefinem habec Dominusaffligcndii^uos, vc
^^'"'"'^*Jr\'' ipfbrum paticntiam cxplorer , & ad obedientidm cos crudiac.
ditmiam. " ^ ^^^^ equidi^m qitod poffsnc ilh" obedicntiam prjeibre, ni/j qua
ipie dederit:fed ifi?, pl.^cet ci pr^c!aris d ocumecis leftat/: s face-
re ac lilullres quas in fan<fios coiituiic gratias ; ne intus otioias
lateanr. Er2,o tolerandi virtntcm acconftantiam , quaferuos
fuos inflruxic,in apercum prc-ferendo, dicitur eorum pitientia
Co7ifymatio,ah explorare. Vndc )l!a? !unt hiquutiones, quod tentauerit Deus
■ 'u^^^^J^^'^' ''^brah nn & pieta^em eius copertam habuerit ex eo quod noii
*17l'T- ^'" decrcftafler proprium filtum &vn)cu.r imrftolare. QuarePe-
Gen u. I. II. ^'^^J-'^ n >n i-cusridemnoiiram rribulationibus docet probari,
i.Ptt.j.j. quam aurum in fornace igai examinatur. Q^is autern no ex-
pedire d;cat vtprseltantiilimnn. p.ticnti^e dbnum.quod a Deo
luo fideiisnccepicin vfum prrducatur, vccertum mjnifei^um-
que{iat?Neque cnitn aiirer vaqu im homm^s jpfiii^i pro mcri-
£o ^flimabunt. Q^od fi Otus lySQ.^ ne in ©hrcuro laceant, iino
inutiles iacelc ac depei eac quas fidthbus iuis virtutes concuhc,
iure facicdnm illis cxcitandis materiamfii.ppeditat: opciraam
rationem habenc'andorum afHidiories , line q:ibysnuh'afo-
Emditia ad 9. rct eorum paticnrra.Ad obediendum qnoque erudiri crwcedi-
''fd.ietta quam cGiquia iic noii ad proprium vorum, fed Dti arbitrium viuere
Vy^^'^'- docentur. Sane, li omnia illiscx fentenria f^uerenc, nefcirent
^^evu.i bea qi,i(j5.ffctDeum requi.Atqueillud SenecacorKmemorat fuiije
vctus protiecbium, quumadres aduerrascolerandas qucmpia
horMre«tur,Deum fequere. Q^o fe^hcetinnuebanc, tum vere
^ demum iugum Dei fui^ire homin-e, quum eius ferulse manum
actergumprxberet. Q^od ii sequiffimura cih t cxlefti Patri
nos
D£ MOOOPBRC. eHRlSTIGR AT. 14 4
nos per omnia obieqiientcs QfTc approbemus, non ell: cert? dc-
rrefiandum, vtad rcddendiim fibi oiedicntiaui moQisomni-
busnosaffucraciat.
s Necdum camcn peri"picimus ']Ham neceflaria fic nobis iJl- ^crpriA ite
hxc obedicntia:nifi fiiTiul reputlmus qi,-act fic ad cxcutiendum ^ddomandam
Dei iu^um cainis nvihx U .c!uia,fimulatqj moJliu<; aiiquaHfif- 'f'"i"'f^^'^ ^*
per arque mdulgeaus habita elt Idcm enmi pioilus acciuit lUi^^jij^ fimtUtw
quod equis rcfraclariisjqui fi aliquot dies ociofi r?gin3ncur,prc dine dfpm^i^
ferocitace d^jmari pollea nequcunt: nec rcnbrem recognoic uc, mr.
cuiusimpeiio vrcunqueanrea obterMpcr.ibjnt. Atquc omnino ^«ut'>J '>•
illud m ni>bis perpctuum e!t qiiod fuifie in populo Ifraelicico
conquentur Deus, vt pjnpucfa<fti &adipe cbdudi rccalcitre-
inusaduerfuscum qui nos aluit& enutriuit. Debeb:tt quideiii
nos Dci benchccria ad reputand -m ac de3mand«m cius boni-
tatcm all;cerc;red quanda ea cil nolh-t malignJLasvtperpi^cuo
eiusindub.cntij p./tius currumpamur, pluiquani nccciljr.u cft
n6s2lir'ua difcipina eontineri, ncin talem petulantiam exul-
temus.Sicnc immodicaopam abundancia tcrociamu^, n«ho- indevAnaeyu^
norib.e'ari ('.spcibiamus, ne ir fiati rel qais vel animas vel cor- ds :J>frus,c>,i!-
poris vcifortun:^bonisinfoltrlcani',Dominusipfe,proutpro- i-^nt^ij pnmh-
uidetexpedtr?,occurrit, & carnis nollrje ftrociacrucis reme- ''"''•
d\o {\jh\pt «c refrxnat.idqiie variis modi.^:quancu fcdicet 'vni'
cuiqtie falubreeft.Neqi enim aut iifdem, morbis per.cq^cgra-
uitcr laboramus ownics, aut periiidc difficiH ciirarione indigc-
mus.Inde vidcreeftvtabialio cr';cisgenerecxcrccantur.Quu
autcm alfos 'eniustrader , alios afpf^iioribus rcu-icdiispurget
ca^leiiis mcdic'js,dum vulromnium fmitati conruIere:nsmine
tamen immuntmac ioradum pr;2termittii ; quiaomnesad v-
num nouit eflc moibidos.
6 Addcquod non modo fnfirmfMtem noilram jBrcCuenirc, 5. i-npmitates
fed pr^cerita eca delifta fa^pe corEigcre.neceilc h.ibetclefne- «'■y?''-^* prxne-
ti(limu'>Patcr:vtnosinlegitima«rga fc obcdientia contineat. "'* ^''^i &"
Promde qu<JtiesafRieimur, fubire protinu.^ in rricrjtcm debetC'*"'^'''^'*- ^ ''"
antead:x virae recv.rdatm.ita procuidubio reperiemus, nos ad- ^^j ;,j cbedien"
mififleqijoddignum eiufmodi calliigatione effer. Neque tz- tt.icontmeat.
men a peccati agnitione pr^cipue fumetida eft adpatietiam ''^or-n. 8.32.
exhortatie». Nan:iScriptura mehorem longeconfjdcrationem
ruppeditat,quum dicit rebus aiuerfls nos a Demino corripi,ne
cumhocmundo damnemur. Ergo in ipfa quoque tribulatio-
nuna acerbitate Patris noftri clementia erga nos ac benignira-
tem recognorcere conuenit:quando ne tmw oiuidQm definit fa»
lutcmnofirampromouerc.AfHieit enimnon vtpcrdacvel pe- _ . . »
rimat: lcd potius vt a mundi daQinarioncliberec. Ea cogitatio teft^mome iWo-
nos deducet ad id quod alibi docet Scciptura , Fili mif ne re- ^nonis.
fuuas corrc<fticxne Dommij ncquc afificiaris redio quiS ab eo «i- Pr ou. 3. lu
Hh iijj.
CAP.VIlf. INsTlTvTl ONlS 1 1 B. 1 1 I.
gaerls. Qnemenimdiligic Deuscorripic&eurelistPatcrfi-
ifum amplefticur. Vbi ferulam Parris ngnofcin^us, an noftrum
noneftobedierespocius doeilefc]: filiosexbibere^quaru-fontu-
- , a lij; macia defperatos homines imitarijC|ui maleficiis induruerunt>
iTo. ^ " * Perdit nos Deus riifi a fe delapfo!» correptione reuocat.vtrcde
Heb.ii. 8. illedicat,nosrpuriosefre,nonfilios,fiextradirciplinamrumus.
^ Peruerfiflimi ergo lumus fi ipfum ferrenon poflTumuSjdu fuam
nobis beneuokntiam & quam habet ^e falute noftr a cura de-
clarar. Hoc intcr incredulos & fideles intercilc docet Scripto-
ra,qu6dillivelucinucteratse recod^q; nequiri^mancipiajfla-
gellis deteriores modo ?c obftinsricresfiunr.hi, ccu filijmj[,e-
nuitatepraediti ad pcenitentia prdficiuncEli^endu nancvtr© in
numero efle malis.Scd qucnjdradehac realibi d (flumeft^co-
tentusbreuiter artigiflc.fincm laciam.
^Mayhaute "7 Porro fingularisilla eft CGnfoIatio^vbi pro iuftiria perfc-
fub^ cture- confo cutfonem. patinvjr. Succurrere enim ru deber quanto nosho-
latio-ejlvbipro rorc dignefurDeiis.quod <ta nos pcculiari miiiti^ (ij^rotain-
iufttia(^u£ ''o- fjgnit. Perfecunone pati pro iufticia dico,non tantum qui pra
gepivetjperfe- ;£ ^jangelii dcfenfione , fed qui pro quolibetiuftiti3Ep.?trocfnia
,„y^ " laborant.Siueergp maftcrendaaduerlusbaranarmendaciaDei
verita/e, fiue in furcipiendabonoiuni acqi ifinocentium con-
tra ^mprobonu iniurias futda , necefle eft incurrerein mundi
ofFefioncs & odis.vnde aut vitcc noftr.^,aur fortonis,aut ho»o-
ri pcriculu immineac: nc graue lit nobit, autmoleftu eatenus
impendere nos De6,aut ne miferos ii) ih nos puremus.in quib.
Maith. f. 10. ^P^^ fuoorenosbeatnspronutiauit. Pauperias quidcmjfi in fe
■ ■ ' ipfaa?ftin3ecur,mireriaeft:{inniliier cxiliuicontemptu-scarcer,
ignominia:mars (leniqj ipTa exncmum eft onTnium calaoiita-
tum. Vcrum vbi afirnt iau' r Dei noftLi,nihileft iftorfi quod
non in foslicitarem nr-bis cedat. Conreiiti ergo potius fimus
Aa.5.4«- ^ Chriftitcftimdnioqoam falfa carnis^pftimatioJic. Itafietvt A-
Partes q^^^a pof^QJorQ exemplo caudeamus, quoriesnosrcputabit disjnos
->;««> quipro nomine luocontuHicliapatiamur. Qu!dcaiim>h mno-
centesac nobisbene conicjjtmpioru lceiereexunnur faculta-
tibus.sd inopiam quidem redigimur apud homincsifed vere a-
pud Deu in c^Iis diuitise ita nobis accr€fcunr:fi penatib.noftriy
extrudimur, e* fntcrius recipimur in Dei hmiham.G vexamur
&contcmnimur,eoftrmioresagimi:sinChrifto rad ccs.fi pro-
brisacignamini2n©tamur,'eoampliore loco fumus in rcgno
pei.fi trucidamur, itanobisingrcftuspatcfic ad bcatara vittm.
Pude«t nos minoris aeftimare , quibus tantum prerium Domi-
nusftatuit, quam vmbratilcs & euanidas vit^c prasfentis iliece-
bras.
H^eeruchl^e- g Qmiergohis& fimilibus monftis abuntfe/oletur Scri-
fiiifideiiH ma. ^^^^j^ ^y^s pio iuftitiz defcnftonc fuftinemus vei ignominias
OE MOO» PERCIP. CHRTSVI ORAT. 24;
vel calamirstes:mmisingrarifumus ni/i libcnter atquehllari- xime frofrU
ter cascmanu Domini ruftipimus. pr^Erertim quu fit hxccru- ^'^''"^*''/»« ^'»-
cis fpecics hdelium maxime piopria.qua vuUCnriltus m nobis ^^^ fufapien-
glorificari-quemadmodum & Pccrus docct.Qmia vero mgenuis j^ g^.
naturis acerbuis cft contumeliam quam centu mortes pati,no- i.Pct.4«»*.
ininacira admonetPaul'Bon modoperfccutionesnos manere, i.Tita.^to.
fed eciam probra, quia fperam* in Deu viuii.Sicut ahbi fuo e- s.Cor.^.g.
xemploambularenosiubetperinfaniiam& bcnam fama.Ne-
que vero ea requiritur a nobis hilaricas qua^ omnem .icerbita- HiUriiai autc
cisdolonrqjfenfumtollat.alioquinuilaincruceeiretfan^aoruy?"?^^''"»»^'-
patientia, ni/i & dolorctorquerentur, & angercncur moleftia. ^l'''*^, ',('
S\ nuUa elrecin cgcftate afpcricas , nuUui-jn morbis cruciacus,|^^^^ ^^ ^^^
nuila inigaominia pun^lo.nuUusin morce horror:cuiusforec tknur txfe'
vcl forcitudinis vel moderationisjearufque dequehaberc? Ac ^etDomhMn,
quu vnumquodq; ipforum ingenita fibi amaricudinc noftros
omniu animos naturaliter mordeat,in eo fe proferc fidelis ho-
rainis fortitudojficiurinodiamaritudinisfenfu tentatusjvccuqj
grauiter laborct, fortiter camcn obfiftendo eluftatur. in co fc
axerit patientia,fi acrirer exftimulai*,timore canien Dei refr^-
natHr,ne in aliquam inrempericm erampac. in eo elucec ala-
cricas.fi rrifticia & moerore vulneratu», in fpiritualiDei confo-
lationeacquicfcif.
9 Hunc confliftum,qucm aduerfus naturalemdoloris fen- ^*^^^^/cl"pi',',
fum ruftinentfideles^dum patienciarac moderationi ftudenc.e- ^^ ^poftolt
ieganter defcripfit Paulushis vetbis, Inomnib.premimur,at ^trhtidffum-
n5 anxi j reddimur.IaborsmnSjat no deftituimur: pcrfccutione pta-
patimur.atin eanon deferimur:deiicimur,atnonperimus.Vi- i.Cer.4.?-
des vt paiienter ferre crucc,non fit prorfus obftupefcere, & o-
mni doloris fenfu priuari.qucmadmodu«hSroici magnanimum
hominem ftulte olim defcripferunt qui exuca humanitate, re-
bu$ aduerfispcrindeacprofperis: triftibus perinide ac istis af-
ficerctur.inib qui inftar lapi dis nuUa re afficeretur.Et quid ifta Stoicorurava-
fnblimi (apiencia profeceruntj* nempe finJufachrum patientije ntaticfpffitn.
depinxerut, quodncqucrcpertumeftvnquaminterhomines,
neque extare poteft. Quin potius dum nimis exaftam ac prae-
cifam patientiam habcre voliinr, eiusvim fuftulerut evita hu-,
mana.Nunc quaque funt inter Chriftijmos noui Stoici,quibus
non modb gernere ac flere.fcd triftari quoquc St folicitum cf-
fe vitiofum eft. Arqih^ec quidem paradoxa fere ab otiofisho-
mirtibus proccdunt , qui fpcculando magis quam agendo fc e-
xercentcsjnihil quamtaliaparadoxaparcrenobisqueunt. Ac „
nihil nobis cum ferrea ifta philofophia, quam magifter ac d»- rJate'o-exern'
Riinus noftcr non verbo tantum, (c^ cxemplo etiam fuodam- ^j, muffrata.
natiit.Nam&fuis&aliorum malisingerauic 8cillachrymauit,
ncc ahcer difcipulos fuos inftituic. Mudus inquit,gaudebit:vos
C A^. iX» 1 IV S Tl T V T I O N I S L I ». I J f.
iiT"h''"'°' ^^^^ lugebicis ac flebitis.Ac.nc quis vitio id vcrteret,propoi?- A
lu "ti 4^* ^° c^'<^o beacos pronuit«auit qui 'ugenr.nec miru.Nani G im-
probamur oranes lachrym^e , cjuid cie Domino ipro iudicabi-
musjcuiuse corpore ranguineslaclirymx diitiihruntPSi qa^!i-
bec formido infidelitatis notatur.quo loco habebimus horrore
illumquo nQnIeuiterconrternatiifuifrelcgimus.?fi omnis tri-
i^itia difplicet, quomodo placebit quodanimain fuam facecut:
«r, rt ^ ,e/retriltem vfqueailmortem?
tletiorum Dii ,^ tt j- • ■ • •■ %»/•■-
perpetuA expc j ^^ clicere volui vt pios anmios a clcfperatione reuo-
rientia (^ te- ^^^^' ^^ ^udio patfentix ideo protinus renunrientquod natu-
Bimonto (om~ ralcm doloris affedum exuere non poirunc. Q^od neccfJe ei^
pdatA. euenireiisquiex patientiaRuporem', exhomineforti &con-
flantiftipircm ficiunt. Sandis er-jim tolcrantiselaudtnn defert
Scriptura,dum ita malorum duritia afBi^ancurjVt non fr'anoa-
turnec Goncidancita am.iricud!ne punguntur.vtfimul perfun-
danrur fpirituali gaudio:ita pren\untur anxietatCjVt Deiconfo-
latione^cxhilarati rerpirent. Interim verfztiirin eoram couii-
bu^illa repugnantiajquod natura; renfus.quie fibi fencic aduer-
rarefugicatquchorretrpiefatisautemaf^cdus adobedienti.''n?
diuinx voluntatis etiam pcr has difficukates contendit. Hane
I 5 r^pugnantiam expref}7tDominusq.ium iraloquercrii.'- Pctro,
oao.:M5. Qni|ijjTi effeg iunior,cingebas tCjSi auibiiiabas quo libcbat.QiiiJf
autem renucris,pr^C'ingcc ee alius.& ducet q'Jo non vJes.Non
^i^/oT» ''■' ^^ ^*^"^ veri(imiIc,Petrum, quum necerte eflcc gloriiic-jre Deii
^^ojfolL "^^" P'^'" n"»ortem,inuitu ac rcftitancem c6 traiVum cC{c. ahoqui pa-
rum haberec laudis cius marryriu.Vcf lim vrciiquc cordis fum-
maalacrititediuina?ordinacioni parerecquii camen huiiian;-
racem non exucrac,duplici voltlcate diilringebarur. Nam duni
crueiicimi illam morcem quam crac obiruiu^^.per fe reputabatr^.
emshorroieperculfus, Ifbent^^rcSjgiilec. Rudljm du fuccur-
g, , rebac Dei imperio fcad eam vocari.Cinifr j zc procuicaro timo-
fie^.tta /'*'' ^^i^^^^^^^^^ nttjue adeo hrianter eam fubibat.Hocerr^o liuden-
%ol;» , t~q%iirt- ^^^^ *^^>^ Chrifli difcipuli efle volumus,vt taca Dei obfcrKatra
■:iii:, ^ atq; obcdicncia imbuanrur animi non:ri,qiij; con^raria. omncs
afteclioncsdomare ac fubiugareeius orJinationi que.K.Ica liee
vc quocunque vexcmurcrucis eencre, in fum uis etiam anitTjf
angulliis pacientiam conftanter recineamus.Rcs cnim ipfar ad-
uerfae habcbunt fuam afperitatem q'.!a moideamur.Sic marbo
afHifti ,& ingemifcemu^; , & inquicEabirnur, & (anicatem cxpe-
temus: ficegef^ate preffl , folicitudinis & triltitiir aculeis per-
firingcmur : C\c ignominia", conremptus,miuri.c dolore feric-
mur: ficin funcribusnoftrorum dcbitasnycu.'3? lachrymas e-
xoluemus. fed ha^c feiiipcr crit claufuia , Arqwi Dominusitc-?
voluif.ergo eius voluntatem fequamur.Iraoinreripfasdwlori^i
pundionesjintergemitus &l3clirymasji-icceff€ eft interueniae
Item Fpteu
ext
lAnX
Dfl MODO PHRCtP. CHRIJTI GrAT. 24^
karccogitai:io,qu3eanimum ad eaipfaquorum caufa ficaffici-
rur,alacriter fcrenda inclinet, phutai^hics
u Qupniam aatem pra^cipuam crucis toleranda? rationetii ^^' chnnui
d diuinse voluntaxis confiderationc fmiipfimus, paucis definie- f.^tietU difiy
dum cft quid inter philofophicam ac Chriitianam patientiam pien,
imerfit. Equidem pauciffimiexphilofophiseorationiscon-
fceuderunc v: manu Dei nes exeiceri per afflic^iones intellige-
rcnt, &Dco hacinpartecbtemperandum cenferenr. fedilli
quoquc ipfi non aliam afferunr ratioBcm , nif\ qiiia ita neccfle
f?t. Quid aurem iftud eft dicere nifi cedendum efle D&o , quia '''''Y"^!^^^^-
ff uftra cocendas obluftari? Nam fi Deo tantum ^jaremus quia "/«^^IJ/ «ao
neecflc cft.fi euadercliceat, parere defincmus. Scriptura aute ^^-f^ refijltre.
longealiudin voluncane Deiconfidcrarc iubct,ncmpeiuftitia
primum &afquitatem:dcifidefalutisn0ftr3;curam. Huiufiiaodj cljrisiianAyiu*
er^o ad patientiam funt Chtiftiange exhortationes. Siue pau-/''*^ ^'rV*L
pertas,fiuc exilium.fiue carcer,(iue contumelia,fiue motbus.fi- ''^'i^/Mw.
ue orbitas.fcu quid aliud /imile nos cruciat, cogitandum nihil
iftorumacciderenifi nltu tcprtuidcntia Dci.Porro ipfum ni-
hilrtifiiuftif/imoordine agere. Qujd enim?ar,non innumera <»
ac quotidiana noftra deliftapromercntur fcueriusacgrauio- . .
1'ibus ferulis caitigari quam quse nobis ab eius clementiainfii- ^"Tir'^^'^^!
i;unEui?Annon sEquifiimum <ft carnem noftram domari,& ve- '%.^J/5; ^
luti iuf,o affuefreri, ne libidinoscpro fuo ingenio ferociat? an-
non digna eft luftitia & veritas Dei cuius caufa laborcmus?
Quud /i indubia Dei arquiias in afflidionibus apparet,
n-wn poftiimus iinc iniquitare vel obmurmurarc vel oblu-
itari.Non audimus iam illam frigidam can^ionemjCcdendum
quia neceffc eft : fcd viuiJam acplcnamefticacia,' prxccptio-
nem,Obtempcrandum,quia rc/iftere nefjs eft. Paciencer fere-
dum , quoniam impatientia fic aduerfus Dei iuftiii im coatu-
macia. lam vero quia illud dcmum amabile nobis eft quod fa-
Juti ac bono efie nobis agnofcimusjhac etiam parte confolatuc
nos optimus Pat€r,dum aiferit, fe eo ipfo quod nos crucc affli-
git,faiuii noftrse confulere. Quod fi falutaresnobis tnbulatio-
nes elfe conftac , cur non graio placidoque animo eas fufcipe-
remus? QuarceaspatienJer ferendo nonfuccumbimusnecef-
/icati,fcd bono noftro acquicrcimus.Ift.x:, inquam.cogitationes
faciun t, vt quantum animi noftri contrahuntur in cruce, natu-
rali acerbitatis fenfu,tantum fpirituali Ia?ritia diftundatur. Vn-
de & rrariaru adio f equitur, qua» nulla (ine gaudio efTe poteft.
Quod filausDomini , &gratiarum a<flio nonnifi abhilarilaj-
t6qucpe(floreema03repotcft:ajhilautemeft quod eamintcr-
pcUarcinnobis debcat : hincapparetquam neceiTarium/itj
crucis amaritudincai fpirituali gaudio temperari.
C A P. 1 X.
INsTiT V Tl O N !S LTB.
C A P V T IX.
De meditationefuturA vitA.
Parres capitis,
i Pratcipua erucis vtilitas ea efl.quodnos varti^ modis uirn ad pra--
Tentis vitx contemptQm afTuefacit , tum ail fucurae riitciKationero
cxcitat.fed.ui.
» Necefl'e cft nos ita vi sbftrahi cx pr*renti vh;i,\r. iHam neqjcfu-
giamus ncqueodio ptyfequamurzfed futurx defic^erio prs^fenrcn^
ahcnter in mortc deferair»us>cum l>oni fummi noftri imperacoris
ven!3,rea.j.4.
3 Infirmitatisnoftrsraortemformidantis defcriptio c©rrc£li©, &
tuta remedia,/>6l^.
Tieifunstlfflih
lenrif $$nfiliu.
tyult iiffi'.(f(A
$n-inid.frafey..
t f vitxfc t!?.-
ftur».
€PiH arrere
ttfiiHmti},
^Ufm nmcrtT»
i^aryt kffiElio-
»«w variarum
p')armacu ex-
linguit.
Vocunque autcm tribularionis genereprema-
mur.refpiciendus femperefthicfinis , vtaflue-
rcamusadprefeficisvitaf contemptuin , Jndeqvie
adfutureiTjedjtationem excir.enTar.Qoon!aenim
optimenouit Deus quanf-perc Jnbei"uinO mudi
humsamorem iimusnacuriii,iclmati,;iptir(iir,5 ratirncn-! rtdhi-
betadnosretrahendosfic torporeniexcutiendumjpeni.-^iis te-
nacicerin eoanioreinh^rcfcamus. Nen^ocjuideni cftnoftruai
cjuinon videri cupiatad ce!cftem immofcalitare toto vit^cuc-
riculoafpirare 6c eniti. Pudec enranos nulln re anceceliere
brucas pecudes: quaru c5Jition hilo noftra inferior fufiri el-
fer.nififpesetcrniratispoft moitcnobisniperfir.Verum fi coii'
filia, ftndia, faflacuiulque examines, nihil .iliud iliic videbis
quamtcrram.Indeauten) ftUpidirasjquod mes noftrx fulgorc
inaniopU;4?ocentif.honoiu,perftrid2heberatur, nelogiuscer-
nat. Cor etiam au«riria,;imbitionc,hbidinc occupacura degra-
uatur, nc altius affurgat. Deniquctotaanimacarnis ilecebrjs
irreiita,fcelicitatcm in terra futm qii.^rir. Huic malo vt occur-
rat Dominus , affiduis miferiarum documtntik fuos depr^-
fentis vit^E vanitate edocer. Ergo, ne altam fibi & fecuram p-i-
ccm inea promittant.-vel belhs,vel turaukibiJs.vellatroctniis,
vel aliis iniuriis inquietari f^pe infeftarique permitcit. Ne a--
uiditatenimiafluxis&caducis diuitiis inhienc, aut in iisquas
pofiidentacquiefcantmunc €xilio,nunc fteriiitate terra?, nunc
incendio, nunc aliis modis ad fnopiam eos redigit, aut certe iri
inediocricatc concinet. Ne nimiumphcideinbonis coniugii
deli--
©E mOdo PEKCIP. CHKXSTI graT. 247
«ieliciencur: aiitvxoruimprobitatevexarifacit;>aut mala pro-
gcnieipfos humiliat.autoibitateaniigit.QMod /i in his ornni-
bosindulgentioriliiseft , nc taincnvel ftultagloriaintumc-
Uant, vel confidentiA exultcnt, morbis&pcricalisoboculos
illis ponit quar» inftabiiia finc ac euanida quarcunque mortali-
taci obnoxia lunt bona.Tum ergo demum rite proficimus cru-
cis difciplina, vbi dircimushanc vitam, quura in feasHimitur,
in^uietai»} tuibulentam, innumeris modis miferam , nulla ex.
p ute plane bcaram cfle : omnia qua: aeftimantur cius bona, in- ^ j^ ^^.
ccf ta, fliii<Ia,vana,mularquc adniixtismalis vitiataeirc: atquc tolUmui tcuUs
ex eo fimulconftituimus, nihii hic quserendum aut fperaudiJ *i *o>o>mmint
quamcer!aaien:attoilcndos in cxla ocuios, vbi dc corona c©- ^iorulem,
gitamus.SiC enim habcndum eft, nuquara ferio ad futurar vita»
defiderium ac meditationcm erigi arwmunijni/i prxrentis con- •
teiv.ptu ance inibucus fuent.
2 Siquidcm inter lita duo nihil racdiu cft: aut vilefcat no- S^i prBfkmit
bis tcria o^ ortec, aut intempcratoamorefui vinftos nosdcti- «"»-<«»»•»'<? ^-
neac. Proindeiiquaaeccrnitaciscuraeft, kucdiiigentcrincuin- ^^^'^^-^ */"**'
be»dumvcmah^ ilhscampedibusnosexpliccmus.Porrb quo- hAudfdtiiip*^
niamplurimasblanditiashabctpracrcns vita quibus nos pel- un.
liciac : multamamocnicatis , gran«, fuauitatisfpccicmqua nos
dcmuUcat:magnopcrc noftra rcfert idencidem n©$ auocari,ne
tiiibuslenociniis fafcinemur.Quidcnimjobfecrcficretfiper- H eof^rm^iit
petuo bonorum ac foelicieatis concurfu hic fruercmur : quum f^o^fntati^
afliduis malorum ftimulis noa poffimus fatis cxpcrgcfieri ad '"**'^'"'^-
reputandameiusmiferiara? Vitamhumanamfumi velvmbra?
iuiiar eflb.non modo eruditis notu cft, ied vuigus q[uoquc ho-
ttiinunn prouerbium nullum magis tritum habet. & quia reni
clfG vidcbanc in primis cognitu vtilcni , muitis infignibus fcn-
ccnciis commendarut. Verum nulla fcre res cft quam vclnc- Humini UidS
gligentiusexpendamusvel minusmeminerimus.Omniaenim '*f «««>'«.
iiiolimur perinde atque imFnortaiitatem nobis in terra confti-
tuences.Si cfFertur funus aliquod,vel inter fepulchra ambula-
niusjquia tunc oculis obueriacur mortis ilmulachrun3,egrcgie,
fatcor,de vit« hiims vanicate philofophamur. Qu^anquam ne
id quidem facimusperpetuo : plcrunquc enim nihil nos affi^
ctunt ifta omnia. Verum vbi accidit, momentaoeaeft philofo- ^^^'>*^^^
, . r t • - . * . . ettam e/>rum
phi.ij qu3e, hmui at<)ue cerga veramus, euanefcir, ac ne niuii- fhiUfophia^eui
nium quidcm poO fe recordationis veftigiura reiinquit. deni- meliotH vit£
que non aliter effluicacquethcatralisplaufus in iucundo z\i~ ^efiieriattt^K-
quo fpcdaculo. Nequc enim mortis tancum , fcd mortalitatis ^**''
«qi.ioquc ipfius obliti , acfi nulius vnquam deca rumor ad nos
perueiiiftcitjinfupinim terrenajimmortahtatis fccuriratem re-
4io!uimur. Siquisinrenm prouerbiuraoccmachomincmani-
«a^i c(re ifi},M»4^>3f2t<?mur ii quidemrfcd adc4> nujj^ atcerJtionCi,
gA^, IX. INSTITVTIONIS LIB. tjr.
anciuftolfieref' vt pctpttuknis co^iritio nihilominus animisinddeat. Qms
:/ariamefttru' crgoncget, nobis omnrbus fummum operiepretiumefrc, noa
cem y OjHj. f?/dico verbisadmonen.rcdq^iburcunquefieripoteftexperimc-
Adfutur* v%£ ^.^ conuinci de raifera terrcihia vit.5- conditjone : quando vix
^a_rrjortm cx- €onu(fti eti^m dehnimu3 ptaua itu taquceiijsadtnuationeob-
tiwimr. ftapcicere , acfi vltimam bo.ioium mctam in fc contineret?
Quod fi neceiic hibet Deus aos erudirct noftri vitifCxm officij
eftaui'cultarevocanci,&tori-)orcmnoftruuivcllicanti: vtcon-
tcmpto raundo ad futur^ vit^ mcditationem toto pedore con-
tendamus.
TerumLtmeii 3 Scd cnim ad talcm pra?!cnti$ vitx contcmptumrefe af-
prafefis vit*, fucfaciant fidclcs, qui ncq ac eius odium generet, nec aduerfus
fion eft detefta- Qgmy) ingratitudincm. Siquidem hxc vita, vtcuuque infinitis
tta.quttmjudt ^j^^f^^n^ refeiTta ficccnlecur tamet» metito inrcc nen arpcrnan-
uim ^^"^«"/^- ^j5 j)gi bencdiaiones. Quare fi nihil m en i. co^^no^cimus di-
HmoniHm. «ini benefic:j,rei u fumusn6 paru|m pe* iplu t^fautudmis.
Pr^fertim vero fidclib.teftimvniun^ cfledebtt d;u)nc bencuo-
ientiie : quando ad falutcm corum promouendatn tota eft de-
ilinata. Prius cniun quama?ternargiori« h«nuicatcm nobis
palara exhibcat , minoribus doGuineiitis ie nobs^ Patrem vult
oieclarare.ca funt qu:;c quotidie ab ipio nobis conferutur bona.
Qoum crgo nobii tccuJat vita ^xc «d int&lligewdarB Dei b»-
nitatem,faftidiemufne eam quafi nullari) boci micani in fe ha-
beret>Huncigicur fenfum atquc dfFedlum itjduere nos oportct,
jrZatiinim vt ipf*m rcpoiiamus intcr minimc refpiicnda diuiHx benigni-
fi[iio7iemT)eo tatisdona.Nam fi ^ceffent SfriptHi«teftiaionia(quar plurima
Opt,Max y«'V funt & clariffima^ipra quoque natura n s hort:itur ad reddcii-
dendamhortA- ^^^ Domino gratiarfi aftioncm,quod in ciusiucera nos pro-
lur er tmfcl- jy|jj^q„^(j vfuram nobis Goncedit,quod omnia ad cam confer-
uaniarancceftaria pr«fidialargitur.Et mulco .lla maioreft ra-
tio , C^ rcputamus in ea nos ad gloriam rcgrji c3Elcftii quodam-
Toflcertamha modo pr.Tparari.Slc cnim Dominus ordinauit.vt qui olim co-
^Mim in terrU i.onandi funt irt celo.cerramina prius la terns obeant,nc trium-
-vklorta^co- . j^ fuperatl'; belli difficulratiba.s,& p irta vidoria.Dein-
€sltrcfo(uU. dealtera:qu6dvanisbeneficiisdiuin3ebcnignitacisfuauitatem
delibareinca incipimus : qub fpeBacdefidcriumnoftruma-
cuaturad plenam eius reuelationcmcxpetcndam. Vbi confti-
tutum illud fuerit, diuin;e clemenua? munus efle qubd tcrrena
vitam viuimus, cuiusgratia vt fumus illi obligati, ita memores
sratofque efle oporterei tum opportune defcendcmus ad con-
fiderandam miferrimam eius conditioncm ; quo fcilictx. extri-
cemura nimiaeiuseupiditate, ad quam» vt didumeft, vltro
^xdium T^zViC |.jgtura pcopendemus.
frxfentis OjHo- ^ port b quicquid detrahitar prauo cius amori.debet meMo-
m,do tem^cra- ^.^ ^^^^ dcfiderio accedetc. Fateor fane vcd/fimc fcnfifre cos
DB MOOO ?BRClP. GfTRISTI GRAT. 248
t^uib.vifum cft optimu non nafci:prox{m«j<|uam Gitiffime abo-
ieri.fiquidem Dei luminc & vera religione deftituti,quid in ea
cerncre poteranc non infauftu ac tetrumfNec (inc ratione ilii,
qui naralcs ruorum moprore ac lachrymis, funera folenni gau-
dio proftquebacur.fed id faciebac /ine profccau.quia re(fla fidcl
doftrinaorbati, no videbatquomodo piisin bonucedatquod
pcrie nec bcatura ncc dcfiderabilecft. itaqi iudiciii fuum de-
-Jperationeteiminabanr. Hicergo fir fcopusfideiiti m ^ftima- ^copuifiddium
da mortali yita.vt dum incelligunt nilul per fe quam mireriam"* ^**/**'^
e-flc , eo alacrirtres & magis cxpediti toros fe ad futurse illius &
ffternxmeditationemconferanc. Vbi adeam comparationem
venrum eft, tum vero illa non modo fecure negligi poreft, fed
]?rae hac penitus contenendaeft ac fartidicnda.Nam fi c«elu pa- IPntfentu tr
triaeltj quid aliud cerra quamexiliu? Simigratioemuftdoeft/w''»»'^^*^^^»
in vitam ingrefr-.iS, quid aliud miitlus quam fcpulchrum?2n ipfo
manere quid.aliudquam in morte demerfum effe^Siliberaria
corpore,eft afferi in folidam Jibertatem, quid aliud cft corpus
<3uam carcet? Si Dei pra^fentia frui fupreraa foelicitatis fumma
cft, nonne ea carere miferum ? Arqut donec e mundo euafc-ri- ^.Cor.j.C,
mus.pereg! inamur a Domino. Ergo fi cum cxit^i vita lerrcna
coniparetur,non dubiumquinfacilc &c5temnenda& procul- gj
canda fic. Odio certehabcnda nunquam eft, nifi quatenus nos ^Vv" jf
i ^i Jefis Vita cdisi
peccato tenet obnoxios.quanquam ne lilud quidem ©diu pro- eflhabendju
prie in ipfam conuertendum ert.Vrcunqi fit,nos tamcn ica eius i
vci ixa\Q velodiio affici decct , vc fincm eius dcfiderantes, pa-
ratiquoque /imusad arbitrium Dominiincamanere.qu&fci-
iLcer cxdium noftrum fic procjl ab omni murmure & impatie-
tia. h\\ eni:n inftar ftarionis, in quanos Donainuscollocauit, ^^^^^'"'^pmi^,
tandiu nobi^ conferuanda quoad ille reuocarit. Deflet quide »''*' „
Pjr.em fuam Paul*,qu<)d votofuo diutius corporis vinculisal- '*
ligatusteneatur, & fufpiratardentiredemprionisdcfideriomi- PIul.i.^j,
i;;iominus, vt Deiimpcriop.ircat,paratum fead .vtrunqi pro-
£ eba"tur:Quia fcid Deo debcreagnofcit vt nomeneius yelpcr
moitcm vel vica glorificcr. ipfius autemeft ftatuerequid ma-
xime ad glffiriam fuam expediat.lcaq,-fi Domino viuereacmo- £>f quAnor.f^-
XI no-. deccr, eiusarbitrio rclinquamusmortis vit^equejioftr^ ne Oei arbttri*
terminum:fed it:»,vt & illius ftudio flagremus, &in mcdicatio- ^^"''^'^^^*
r.e (imus al()dui:hanc vcr6,pr3E furura imraortalitate contena-
ir.us, & ob peccati feruitutcro ci renuntiarc, quoticsDomino
piacucrit,optemtis.
^ Hgc virro portenti ilmik.quod proillo mortis de/iderio, ^'^»ff^,d^:?ysA-^
tantaciusforinidinctencniurmuIci,quifc Chriftianose^c ia- ^"^- ^''/'^'^*'*
Ci:ant , vtad quamiibet eius mencionemcontremifcant, velut „„,;,,;, ^^^^j^/
rci pcnirusominofae &infauft2e.Equidem non eftmirum/i na- dnv.t.
turalis (cn^^i ia nobi^. exhorrefcar, audira noftri dilTolutione.
CAP. IX; I N« Tl TVTIOnIS L I B. I 1 t.
Atiftudnullo modo fercnduni,non efleinpcftoreChriftiano
, pictatis lumen , quod maioriconfolatione qualcmcuoque il-
j.7a«ft. ^""^ timoremfupcretac lupprimat, Nam ficogiteaius hocin-
ftabilcj vitiefmK, corrupribiic , caducum , emarcidum , putre
corporis noftri tabernaculum idco diffolui vtin firm^m,perfe-^
dam,incorruptibilena,c32leftem deniquegloriam naox mftau-
retur; an non ardccer fidcs cxpetcrc coget quod natura refor-
t.UUtrM. midat? Si cogitemus per mortcm ab exilio nos reuacari vt pa-
triam,& c^leftem patriamiQcolamus,annihil indefolatijcon-
Ohitiftu, f^quemur ? Ai nihil cft quod non pcrmsncre 2ppctat. Fatcoc
T^tffonfit. fane.atque ideo ad futuram immortalitatcm refpiciendum no-
bis contendo,vbi ftata conditio obtingar,quf in cerra nufquatn
i.Cor.5.1. apparet.Optiittcenim Pdulws fideles alacriter admortem per-
gere docec, non quia velint exui, i'^^ qma fupcrindui cupiant.
Rom.8.19. An vcto bruta anim«lia, aequc adeo inanim^ ipfx creaturae vf-
3. Tertia r^to quc ad ligna & lapides, praefentis U\3c vanitac\sfibi confcia? , in
a eompayatU, vhimum refurre^ionis dieai intentse erunc vc eum filiis Dei I
tt^amviert ad yanitatc exiraantur:'nos & ingenij iuce pra?diti , & fupra inge-
nium , Dei fpiritu illuminati , quumde efTenria noftra agitur,
nonattoUemas animosvlrrahaac terrKpuciedinem? Verum
non eft huius inftituti aut loci concr;» tantam hanc peruerfita-
tem agere. Ec iain inicio profeifus fum me Irtcorum commu-
4. ^drta a nium fufiorcna traAationem hic minimc ve!lc fufcipcre. Ego
ttHim»nijs, huiuftnodi timidulis animis funderem vc Cypriani libellum de
y. Huinta.a ,^iortaIitateleg;erewt,nifi digni eflcnt qui ad Philofophosable-
Jienofira. garenturrvcinlpecto quem ilu frx ie teruc mortis contemptu,
erubefccie incipiant. Hoc tamen habeamus conftitutum, ne-
minem bene in Chjrifti fchoIaprofcciiTc , nifiqtii & martis&
Tit.i.ij. Vliimae rcfurrcdionis diem cum gatidio expedet. Nam & hac
nottfideles vniuerfosdefcribitPaulus, & Scripturxfamiliare
€ft quoties foIidiclietitiaE argumcntum proponere vult,eono$
i.uc.21,1». reuocare.Exultate(inquit Dominus)(8c ieuate capita veftrarap-
propinquatenim redemptio veftra.Anrationabile, qHfffc, eft
vt quod ille tantum valcre voluit ad cxulntionem & alacrita-
tcmiBnobisexcitwidam , nihilqHamtriftitiam acconfterna'
tionem pariat ? Si ita cft, quid adhuc eo quaft magiftro gloria-
*'; ^fxta a re- niuir Siniwrcm ergo mcntem cencipiamus; atque,vt repugnec
de^tiomsfine. ^^^.^ g^ ftupida cftmts Gupiditas , non dubicemws aducntu Do-
mini non votis modo,fed gcmitu etiam ac fufpiriis, velut rcm
omnium fauftiffimam, expetere. Adueniet enim nobis redem-
ptor.quiab hoc immenfo malorum & raiferiaruai omniu gur-
7. Seftima» a gjte extradosjin bcata illa vit^ &glorie fu^hcreditatc inducat,
vit^ frafetitii ^ Sic eft fane:totam fidelium nationcm , quandiu terram
^r^rni'^^""' ^"habitant , oparteceffecaaquamouesmaftacionidcftinatas^
s.Car.15 ij. 1'^^ Chrift» capiti fuo conformcntur. DcfltratifiSmi ergo
OE MODOPBRClI^. CHB.tSTIGRAT. 245
efTent^nifi.in cxXum menre ere^a, fuperarenc quicquid in md '.
do eft, & prselentem rcr«ra faciem traiicereiir. Contra, vbi le-'^-^'^'^"'» ^ -^
mei caput liipr* omnia tenena exculerint, etiamfi vtdcant flo- 'ff''^^'* "»* *
renres impiorum opes & honores,;! altapacc trui, ii rerum o-
mnvum rpledore ac iuxu rupcibire, (i deliciis omnib..s affluere
cernanr.ii prseterea eorum improbitace piilfenturj/iconrume-
liasabeorumfailurullineanrjfi auaritiaexpiIeRcur,n alia «^ua-
uisiibidjne vexenturman difnculterfe in jaiibus quoquema-
lis fullinebunr. Erit enim fub ocuiiidics iilejquo Dommus in . . ^,
regniilii quicrem fideles fuos rccipiet.abftergetabeorumocu-^ ^' °
lisomnem lachryaiam.itolagloriaj&lietiti^eipfos induet, de-
lidarum fuarum incnarrabililuaui^atepafcerjin fu^ altitudinis
fociecarcmeuehet, deniquefcelicitarisfuGe parcicipatione di- ^ ,
gnabitur. Impios vero iiloSjqui in terra floruerint, m extreaia ^.Poffremaia^
ignominiam proiiciet: eorum dclicias cruciatibus, rifum & Iss- tmpiorum exif
titiam fieru {tridoreque dentiuin permutabit, paccmdiroeo- ("^ horrendi d^
fcientije torraenco inquie:ab<t,iDolliticm pledet igne inextin-^''^^^"'"* ^^'■''^
«9:o-, piisctiam, quorum patientiaabufifuerint, eQrumcapica
fubiiciet. Hxc emm eft iuilitiaftefte Pauio^darc miieris & in- z.Thef.i.^^
iufte afilid's relaxationem.redderevcro afflidionem improbis
qui pios affligunt,quum reucIabiturDominus lefus e c^lo.Hec
profefto vnica eft noika confolario : qux f\ auferatur, aut ne-
cefle erit defpodere animunijaut vanis tnundi folstiis in exinu
noftrum delmirc. Siquidem & Propheta fibi vaciliafle pedes ^^'7h ^<}
confitetur, dumin prasfentiimpionnn profperirate fcputanda
tiimiura immoratur: neque potuiifc aliter cofiitere qiiam dum
fanduarium Dci mgreiru.s,ad nouiffimum piorum ac malorum
finemconuercit oculos.Vc vno verbo concludamjtunc dcnauni Cofxkfioi
iri pedonbus fideiittm triumphat crux Chrifti de Diabolo,
carne , peccato & impiis , /i oculi in refurredionis potentiam
conuejrcuntur.
C A P V T X.
^Hiomodo vtendum prAfentivita^eiHfq^ adfumetit^,
Partes Jjuius capitis.
I Huius dotflrins neceffitas ac vtilitas: queextrema item neijisfu-
giert^a,li prg(enti viia eiufque adiumencis rcfte vtl cupimjis, (cCl^
1. Z<%.
'h Horum extremorum alreruiD, nempe carnisinremperies diligen».
ter efl compefcenda, idque quatuoi' m9dis ordine defcriptis, U'6»
fiafit liAcdo
Strin i .
€ A F. X. INS T l T V T 1 ONlS LIB- ftl.
SUt^mnectfu. P^^^^^^i^ L » B V s rudimentis probe nos flinul mftf-
!/^^^-^|tuic Scriptura,t]uis rc<^usfiL- bonorumterre-
^%-|!iftnumvfus: resm componenda vitjeTatione
^minjnie negligenda. Nam fi viuendt-m elt, v-
's ^fjcendum quoque neceffariis virxadminicuifs.
^!^nec fugereea quoque poffumus qu^ videntuc
cbletSationi migis quam neceffitati inferui-
re. Modum ergo tencre oporter,vt pura con fciencia fiuc ad ne '
ceffitacrm fiuead obIe(5lame»tum vcamur EomDominusver-
bo fuo pr.^jcribit:CjBum docet, vitam pr^fentem quandam pc-
regrinationem fkiJs efle, qua in c^elefle regnum coafendunt. Si
Vfti boyiorum perterram trsnfeundemcftduntaxat, nondubiumquineatc-
vitapr^jeHtii. ^^^^^ vtcndum liteius bonis, vt curfum n^ftrum iuucntpotius
i.Cor. 7?. ^i^y<^^ morcntur.ldeo non abs re fuadet Paulus hocmundo ita
vteodum ef^e quafi nofl vtamur : eodem animo emendas eflc
* poflefTioncsquovenduntur.Verumquia Itibncuscfl hiclocus,
&vtranqaemparcemprociiuisadlapfum, fludeamus pedcm
E\-trrfna fut- figere v bi tuto ftare liceat.Fuerunt enim n«nnulli,boni & fan-
^■.(■■ida. (f^i alioqui homincs, qui quum viderentintemperiem ac laxu-
riam elfrxni iibidine perpcc«o euagari nifi feuerius coercca-
tur , corri.^ere autem tam pcrniciofum malum cuperent ; quse
vnaillisoccurrebacrafio.corporeisbonis vtihominipermilc-
runt,qua(enus nccefdcatis interefrcc.Pium quidem confiHam,
tsimia aufie- fcd impcndio aulleriores fuerunt. Namfquod eft valde peri-
rtiM. culofum)2rdioieslaqueosinduerunt eonfcientiis quam quf-
^lutarch.lib ^^^ trerbo Domini flringerentur. Neceffitas porro iUis eft,ab
reali* Phtlo' oi^nibijs abibnere qujbus carerc polfis. itn fecundumcos vix
f^rat, ijjvita ^dpancin cibarium & aquamadderequicquam licerer. Alfo-
Apoll. rum maiorauiceriras, quaiis referturde CrateteThcbano,qu£
opes /uas m marc proiecu: quia nifi perirent , pcrditum fe ab
7..(:arnUintt»2- jj|j^ j^j putabat. Mulci aiitem hodie, dum pr^textum qua?runc
{j^^*'"^^'"-^"' quoin rerum cxternarum vfucarnis intcmpcries exicufctur,
&interim !a ciuiejsti viam f^ernere volunt- pro confefTo aflu-'
muncquoJ minimc illis c®nccdb,nulla modificarionereftrin-
gcndam eiTc hanc libertitcm : fed pcrmictendum cuiufquc
confcicnni' vt vfurper qnanrum fibi liccre videat. Equidem
faceornecdcberenecpofte confcienri^as ftacis prfeisiTqucIe-
gum formulis hjc atligiri: (cA quum Scripcura generales legi-
timi vfus tradit Fegutas, fecundum iiUsceite iimitandusnobis
£» *^duvicti X Sic hoc principfum,vfum donoru Dei no aberrare, quum
Tjtmtot ^cHrfincum finem refcrturin qucm illa nobis auchor ipfe creauit
'rearJoyomQ- ^^ deflinauic^fiquidem in bonum noftrum creauit, non ia per-
n^ vedpati yjj^fgn-,^ (^uamobrem nem© itcr redius roiiebit quam qui di-
7C. .v.t,^'io*'/'f- , . p^^"^ 1^^^^^ iaruebiturv lara fx repucemus quem in k-
Bem
DE MODO PERC. CHRlSTI GrAT. %^0
ticm alimenta creauerit.rcperiemus non necei"fi?ati modo, fsd ^'^ hilaritaii
obleftamento quoque ac hiUritati vhluiirc confulere. Sic in ^"'f'"^^^-
veibbus.prasternecefiiratem, finis ei fuic decorum&honeftas.
Inherbis,arboiibus, & frugibus, pr.^cer vfus vtrios, afpeiftus
grati*,& iucunditas odoris.ui-fi enim id verum efiet,non recen-
ierctProphetainterbeneiicia Dei^quodvmu IxKi^ncatcoxho- Confirmittoy *
rnini$,c]u6d olcumfplendidam eius faciem reddic N6 comme- ditio Prophet.^,
morarencpalfim Scriptur^, ad commendandam eius benigni- ^^^- ic.4.xj.
tate,ip:um eiwfmodi otimia dedjnehominibns. £t iplk natura-
les rerum dote« fatis dcmoniVanr quorfuni & qurtrenus frui li-
cear. An vero tai>tam floribus pulchritudinem indideritDomi-
nus,qu9pvJcro inoculosincurreret.tantamodoris fuauitatemj . . :.
qur in olfaftom inl^ucret:& oefaserit veliilos pulchrirudine, ^^ ■'>'f*^ie^^
yci huHC odoris gratia affici? Qn,id? annoo colores fic iiilinxic ^^^ ^^^^^
yc alios aliis faccret gratiQr€s?Qmd?5Bnon iuro & argenco, c-
bori ac marmori gratiam attribmc , qua pr^ aliis auc mctallis
autlapidib.pretiofa redderencurf Denique ann?jn res malcas^
fitra nceeflarium vfutnjcommendabiles nobis reddidi ?
. 3 Facefl^j.c ergo inhiAiana ilb ph- Jofophia, qu£ di^m nuIICi Kimi-^ ihiiLn
nifi ncceflarium vfum concedit cx creaturis.hoa tan^um mali- h^c AnfttntM
gnenospriuatlicic© beneficentix diuinsefudu : fcd obcincre '''f-o^endae/t-^
non poceft, nifl homtnem cuoftis fenfibus fpoliaiium in fl'pue
redegeric. Sed non minos dJigenrer alrera cx pane occurrtn- Nec mtmis di^
dumeftcarnislibidinnqujcnifiinordinemcogicar, finemodo Ugenter tamii
€xundat:& habec(vtdixi) faos fuftragarores, qui f^b prsrexcu ^''J'J«'^.^
Concefl^aEhbertatis.nihil non illi permicc«nc.Prim6 frsnum i!li ^■^'^'^"^^'^refi-»
vnum miicitur, fl ftacuatiir, ideocondita nobis cflc omnia vc ^'^'^ ""^ ^^
i~ , i. . . . . . Creittoru c9—
cognofcarous authorcm,ac eius mdulgenciam erga nos gracia- gmtiontm, am»
rura adlionc profequamur. Vbi gratiarttm attio.fi ce epulis aut r^m ^ honori
yino ita ingtirgices vc vel obftupefcris , vel inutilis reddaris ad reuoc^.re,
piecatis tueque vocationisofficia? Vbi Dei recognitio, /i caro "^""^ t^^liarr.
ex nimia abundantia in fcedam libidinem ebulliens,mcnte im- "'^**'^ ^^ '"*"
puritatcfua ir.ficit.nequijd reai aujhonefti cerna^? Vbi in vc- nu,jirwl7ml
iVib. gracTtudo crga Dtfunijfi fumpruofo earum ornatu & nes peranter ^ eibn^
admircmur,& aiiosfai^lfdiamui^fielegancia &nicoreadimpu- ^««^»''.
dieitiam nos comparemu«v?Vbi reeognicio Dei, fi in earu fpJe-
doredefixx fincmences?namcocosfuosfenfusmuIci RcdiUcii$
. addicunsvt mens obrur» iaceat.-mulci ni«rmore,auro, piduris
ita delcif^ancur vc rairmorei fianc, vercantur quaff in mj;.calla^
iimile' finr p'&[s fi-^.uris. Nulor CLjIiwat! vel odord Yuiuicas alios
obftupef?.cic,nequ!d 'piricualcoHsciar.ld auoqueipfum in re-
Jiquis videre eft.QMjinjobrem ronftar hic iam aburendi licea-
tiam aliquancurn cor)iben,& corfiraian iUam Pjuli ret;u]a,ne « ,;
carnis curam agamusad cius concupifccncKjs , quibusflni- ^*"''^^'"**
li i;.
more exitngm- QUX
*'-''• cxcc-lc«diEaiyim^ itudio. Atq
C A P. X. I N ST T T VT !0 NIS L I B. 1 1 I.
miumconccdicurjfine modo vcitemperiecbulIiiJnP.
2 E.ttennf hxc 4 Scd nulla cercio»: autexpcdinor viasll<:|uam quaenobrs
omnia fOntrm- ^K X piM?(entis vitaj Gontemptu & c^eleftisimmortalitatis medi-
r.enclu cjtia-e- tatione. Indc enim confequuntur du^ regulic, vCv^ui vtuntut
nii4ad viu cA j^^^ mundo.periride afFet^h linr.acfi non vterentur ; qui vxores
le(tisrneiit.:;.9 , r % ■ r ^
nem expedir. ducunt,ach non ducerent.*qui emunt.acli non emereat, quem-
i.Cor.7.31. admodum Paulus pr^cipit. Deinde vt nonminos placideic
patienrer penuriam/|aam modeiate abundantiam ferre noue-
rint.Qui pr5elcribic vtcndum hoc mundo tanquam non vtaris,
j> . "^^'T' modo in cibo & potu.ewl^ intemperiem: \r\ men(is,GEdifi-
nimio rerum CHs, veltibusnmii^m moll!tiem,Smbuionem,iuperbiam, faftn,
creatarzim a- moroijtarcm exfcindit :redomnem curam atqueafFedioAem,
ce vclabducat.vclimpfdiati cxleftis vit2Cogitatione&
'leradiE aiyim^ iludio. Atqui vere illud olim a Catone diftu
eft, Cultus magf.am curam, magnam virtutis efle incuriam:& .
Primlifnt inte- "^'^-S''' proueubio vfurpatum, Eos qui multum in corporis cura
pcranuA. occ paritur,'fere anima! effe negligentes.Ergo vt ad certam for-
inulaninon exgendafit fidclium in rebus excernis libcrtas,
hu'c cjmen corce legi fubieda eft vt Ijuam minimum /ibi m-
f^ulgeant.concra, perpecua animi intentione fibiinftentad rc-
icindcndum omncm iiiperuacuse copia: apparaturti , nedum
eocrccndaoj luxuna^n.-ac ddigenter caueant ne ex adiumcntis
fibi f.^ciaic impedimenca.
^ , . s AItcrarci;uiaccic,vcquibusresans;uftajruntacrtnucs,pa-
tieitia y.~,v^-tiencercarere nouermr, neHnmodica earufft cupidicateloiici-
f/^odicix^appe- tentur : qjaiTj modcr-uionem qu.i tenent, non mediocriter ia.
tetittj. fchula Domini profcceruni. Q^iemadmodum vixhaberepo-
tell: i-.uo fc diuipaluin Ciirifti elfe probet qui non hac m parte
aliqua-enus rilc^m profeCeriC' Nam prseterquiim quod rcrum
terrenai!»m a<»pccentiam comitanrur pleraque slia vitia : qui
imparicn-er fcrtpc-nuriam , conirariumeciam inabundantia
morburn vc piui-imum prodit.Hoc inrelligo,qu6d qui fordida
N vefte er!ibcrccr,pretiof3. gloriabitur: qm tenui coenula non c6-
\ tencus, 'nucioris dcfiderio inquierabicur,incemperancer quoqj^
lauticiis ili!sabucecur,fiiconcing.inc: qui priuacam humilemq;
'^^'^'' "'^f " CLmdit\onfin\ iliffirulrer fcret acinquieco animo, fj ad honores
MfjMi j '" conrcenda^^a fii1:u haadqu^quarriaBftincbit. Hucergocen-
Plnlip.4 12. tend.intomnesquibusnonfi.5tum piec-itis ftudiuiwcft, vtdif^ .
^.Creatura itt canc, Apo!l:ol( cxemplo, rariari & efurire : abunclare,& penu-
noftrum vfum ^{-■^^^^ pjj,\ Habct prxrcrca Scriptura &tertiam regulam, qua
'? ^^^,^'^11,'' rerum cerren.irum vfum modificacrdequa nonnihil didumeft:
%l^ntioJ'red' ^^^^^^ P^^^'^P^^ ^^^^^^^^^^^ cra^aremus. Scatuicenim, omnes
HtttiriiufioiuL iUa^i lic clfe daras nobis Dei benigniratc & in c< mmodum
r/u-, quidhmii, noftrum del^macas.vc /inr veluc depofica quorum redden<ia fit-
amai dAn^tit. qW^j^ ratio.Sic ergo difpefareoportet vt aliidueauribus noftris
infoHec
DH MODO PERClP. CHRISTI G tC HY. zn
infonetvox illa, ReJde rarionem viiiicationistuse. Siniul oc-
curr at,a qur; einfmodi ratio exigatur , nempe ab co qui vi ab-
ftincntiam,r.briecatem, fiugalitarem, modeftiam tanropcre
coajmcndauitiluxuivijfupcrbuamjoftGnratiwnem.vawitatcm de-
,niqucexccratur. cui non alia bonorum difpcnnuio apj^rob*-
tur quam qua; fitcurn chantaicconiuncla, quiiielici.ts qb'afli-
bct^quje >J caibt^te ac puritate honnnis animumabilrahunr,vel
mcntcm caligine hebec-^firjorefuo !am condemnauic.
6 Poilremoert »liud noiabile,^u6d I>omiausvnumq;icn ^ A'T>enivnvm-
noftrum in cyndis v\tx aclionibus in fija;^> vccationen^ iiitucri T'*^'^^"-" noihu.
lubct. Nouitenim quAi;»ainquietud.ne icrueat humar»uni in- ^. ,
geuium, quamdelultoria ieuHniehnc atqueiiUic icracar, qua f^am vocat o-
cupida /itjad res diucrfijsfimulaiDpicxandascius nmbitioJir- ttem irtueri m~
go,ne ftultiria & temcriratc noftra,<;)mrjia fuifum dcorium mi- ^'«h v-qv.idte-
fcercnrur,diliij'>^is vitx gcneribus fuacuique ofncia ordin.»uit. ^w^''^ ^»/ ^f'^'j<
Ac ncquis temerc /iios fines fr.in/ijiret,eiufmodiviuettdi !:ici:e- '""''^*"^-^- ^^~
ra voc.itiones appeUauir.Suum ergo lingulis viucrdJ genuseit
qua.^ fiatioa Doaiino ^rtribura» ne teincre coto vir<Tcur'u cir-
cuuiagantur.Adco aurem neccfiaria eii ifta diftinclio, vr 3<fi:io-
nesemnesnollira! indecoramipfb^eilimencur.ac fjppe qmceiii
longealiter quimpro humanse ac philolbphicx rationis iudi-
cio.Nullum niagis pr^eclarum facinushabetur.ctia.m apudPhi-
lofophos^quamhbcrareryrannideparriam. atqui voceca^Ici^is
arbicriaperxe damnaturqui priu.^tus manum ryranno ijirulc-
ricVerum nolo in rcccnfcndis exempiisimmorari. fatis eft Ci
n®uerimu.svoeationem Domini , eife in ow^jni rc bene atendi
piincipium ac fundamentum:ad quam qui fe non r«;ferer,nnn-
quamreftam in officiis viamtencbit. Poreritforre inrcrdum
nonnihil m fpeciem laudabile defignare : ^f^d illud qt.alccun-
qiie ficin confpedu iiominum, apud Dei tJjronum rcrpuetur.
demdein ip{isvir3e paaibusnunaerftrymrncrria. Proi!\derum'^?«//V^ci'"^-
optimecompQfitaerit tua vit2,q!;um ad huRcfcopum dirige-/^^"'^'^ '''*■■
tur.quia nec quifquain prcpna temcrirare im}>ulf 'SjplusLCn-'^'*'''*'
rabic quam ferac lua vocatio ; ouiafciet fas non efle tranfiHre
iuas metas.Q^j cbfcurus erirjpriuatam vitam aon xgre colcc,
nc i^radum in quo diuinitus locarus etic deferac. Rurfim harc
eritcuris,hbonbus,moleftiisahifq; onenbus non p^rualeua-
tio, duniquifquefciec Deuti in his omnibas fibi effe duceai.
Libentiusmagiftrarus partesfuasobibit-paterfamilias fe ^d of-
ficium aftringet.quifque in fuo vita: genercincommoda, fo^ci-
tudines.txdia, anxiccatesperferet ac vdrabir,vbiperfua{i fue-
lint onus cuique a Deo effe impofitjm. Hinc & cximia conlfj- ^^'^^'i'^ "»/«*
lationifcetur, quodnuUum crittam fordidumac vile opus''""'^'
quod(modotU9vocationiparc3s)noncoramDeorcfpIcndc.-it
&;pi:etiofiiriraum habeatur,
li iij.
CAP^y.U INsTltvTl ONTI S LIB. 11 li
C A P V T XI.
o^^osKjCliflOfctKS&^^
Deiujiifcationefdeitacpfimo de ipfa notninis
^ rei defniticne.
t?oc capite ^ feptem fequentib. oithodoxa de fofljficationc fidci
^otlrina txpliratijr,rcfutati5 e-rorib(js oppofitis.i^offunt autem hoc
(SraEne ita c6ned:i,vtCaput n.re ip^^asTi afrtrat.Quanior proxime fuc-
cedentidjiuftitiann operum derfruendo, fidci iuftitiam confirmet,fin-
gula fecundum eam rationem quam in fuis quseque titulis prx fe fe-
rut.Nepe >2.i defcriprione pcrfcclae iurtirise.ij. a duoh'JS quae c.Tueds
funt.i4.a coild-- ra^.iene initi; & progreifus fandificationis in renatis.
:j.a duobus p«'ff?mis efFtiftis qua? «uftitia opcru continDo coraitantur.
Tria reliqua func refutatoria.i6.Calomnias .aducrfariorum difcutit.
ly.argumentis refpondet quS ex promifhoMihus velLegis vel Eu-age-^
Ijj ducuntur.iS.Kefcilic ea quihus tx promiila merctde coHigituro-
pcrum iuftiiia. i
Porro tres pr^cipuf funt partes huius capitis.
I De lo quution.bus.qu^ in hac tradationc oceurrunr,difputat, fcS.
i.2.?.&4. r- ^ '
i Ofiandri d^liriuro do Enenriali iuAitia impu|;nat,3 5. feft.ad ij.
5 ACi-d. 1} ad nntmcapitis contra iuAitiam operum ndei iuftitiam
erigit.
"f^^^., A ivi mihi fariv diligenter expofuilTs fupra vi-
dcor,q'.!omodob®mjnibiis s L^gemaledidis
[1^^^ vnicuiTi recaperandx' f.riuris tciia in fide *ub-
"^■^ fid iiai. Rurfum quidhdesipfj fit, &tju^in
^ hominum Dei benehcia conferar, &quosia
eo fiudus ed.ic.Sumir.a au em bxc fuit.Chri-
t>oi^riftiC derr
^eneratr-ne I.-.
^ifuationii lo
cus contunB'*.
explicAtur.
Lib.t.c.<?.&7
tio vfque ad""* " ^^""'' nobi.s Dcj bGnignftare datvim, fide a no-
hunc l©cum»bfsapprehettdi2cpo(/ideri,cuiusparcicipacione dup]»cempo-
tiffimum gratiamrecipiamus : ncmpe vteiusinnoccntia Deo
recQciliati^proiudiceiampropitium habcamusin c^h'sPatre:
4emde vteiusSpiritu fan^fiificati, innocenciafn purit3temq[uc
vit^Emeditemur.A^deregcneracionequidem.qu.^eiecunds e(l
gratia, didum fu.t quantum fufficere videbatur. lurtificationis
rati«> leuius ide''> atcada eft, quoniam ad rem pertinebat intel-
iigcre primum&quam oriofa non fit a bcnisoperibusfides,
qua fola gratuJtam iufticiarn, Detmirericordia obtinemus; &
n ..." . uualiafincfandltorum bonaoper.1 , m quibus pars huiusqux-
tjVw^«;>/u/»c-"i<>"JSverracur.Eaerg«* nuncpenitus dacutienda: & ita difcu-
mi7ie admodfi ticndavt meminerimus pra?cipUum efie faftincndGE rehgionis
e/tmcfaria. cardinem *. Quo inaiorcm att^ntioaeni cur.^mque afferamus.
Nifi
Dl MOOOPERCIP. CHRISTIGRAT. t^t,
Nifienim primiini oraniiim,fl|uo fiv sw.ul Deuni foco, & qualc
dc te fitillius iudicium,t£ncs:vtneHum habciljbilicnci^ lalu-
tis fundameiLtun^ita neccrig-eudr inDeum p:ecati.s.Sed nccef-
fit.is eognorcendi mdius cx cogn>ti»ne!pra cfuce/cet.
2 Porib ne impingamus in ipfc limine(quod fieret C\ de rc ^luamvtfAci'.
incornica dir^urationem <ogredercmur) primiim expIiccmus/»«' ajfesjua-
quid^fibi velint iftx loc]un?iones, Homiftem corim D)eo iurti- f^.ury traditur
ficari>Ftde iurtificari vel operjbire.Iuftiticarj coiii Deo ^'^<^^^'^^^^* ^'i"/ff'£cZ7c7-
tjui iudicio Dei & cenfetur iurtus,& accffptus g{1 ob fuam uifti- ^'^^^ f,^^^
tianrficiuide vtEXeoabominabili^elHnicjtTjtas, ira necpccc;!-
tor inejusocitlis po.-eiiinueniregratia, quatenus ellpeccaror
&t]uanJiu tahscefetur. Proinde vbirunqucpcccKum eft, ifjic
ctjam fe prcfert ir.i & vltio DcJ. luftincxturautcm qui no loco
pecca(< risjfcdi^lii haberurjteQuen-^mincconfiiliLCora Dci
tribunalijVt peccatorcs omnes corruunr. Qjjein.tdmodum 11
reus innocens a i rr-b.m.da^Qui iudicis addtjcatur, vbi fecud-.im
innoccntiam eus ludicaciin! fucrit , iiil|iHc«tus Jpudiudicem
dicit^ir: (ic npud Dcum iulMicatur qwi numcro peccarorum cx-
emptus, Dcura habetluasiuftiti.r rcilem &ani:rtorcm. luftifi-z. hfitfcario^
cari ergo operibus ea raciore dicetuv.in cuius vita repcrictur ca/'^'''^«*-
purirasac fanftitas,quie tertimonium iuflitia: apud De:thre-
juim mereatur:feu quiopcrum fuorum inreoritirc,rerpondere
&rati5facereilIiusiudicioqucar. Contrs iuftific.^bitur i]lcnde,^'"y^<?^'^'«'"'yi^'*
quiopcrum iuftitia cxclufusj Chriftiixtftitia per tidcm apprc-
hcndit.qua veftirus in Dei confpec^u non vt peccacor,red tan-
qjam iuftus appaier. Ita nosiuftificaticnem {iinpliciter inrer- Dtfinitie rth
prcramur acceptionem qua nos Dcus in grstiarr^ rrccpro^pro
iuftis iiabet.Eimcj in peccatorum remir/ione aciuftitia? Chri-
iti iltiputatione politam efie dicimus.
3 I.T huiusrci confirmationcm extant multa& elara Scn-VncufjfHi^et
prurrteftimonia. Principioh.incene proprian^s & v.^tatiffima''')"'"'/»^;^^/,-
verb; fi^'nificacionera ncgari non pofeft. Sed qut\i nimis ion->S'"-'^^''^"'*
gumeiret loco.somnescolligere & in^er fe co.ifcrrc,ratis fit fe-
d:orcs monuiirc^perfe enimfaciic obrcruabunt.Pauccstantiioi
producam, vbi h2ec,dt qualoquimur, iuftificario nominatim
traftatur. Priosum vbi narrat Lucas plebem Chrifto audiro iu- PrimaiLudem.
flificafle Deum, 8t vbi pronuntiat Chriftas fapicntia iuftifica- 1>eo (^vcnta-
rehochabe«:fcdvtraqueIoquutiotancundemvaIct,aclaudem
Deo eiiifque do(Srina; tribucre quam mcrentur. Rurfi
um
l.InaneinfiitiJt
quumPharifasiscxprobrac Chriftus quod fcipfos iuftificent, o,'?«^rar/'.
11011 intdhgitacquirerciuftitiani re<5te agendo, fed ambitioieLuc.16. ly.
ii iii].
. captareiiiflitj^cjna vacui fum famam. Hunc fenfum inelm^
Jntelligunt Htbrijc^lingux pcr-tfrvbi eciam fceltftf vocancLii'
t Uee "°" modo qui fibi confcij fiint rceiGj.is, /ed qui judicicim dam-
^. £g.i.ii. nacionisfubeunr.NequeenimScrfabe.dum ie &SoIomone di-
citforefceledosj cnmenagnolcit : .'edprobioreikiiiiiwn ex-
pofiruniiriconqucritnr.vtnumerenrui Jntcrreprobos&dam-
nato^.Ex contextu tan-Kn facil6 p Jtcc, verbora hoG,etirtni duin
Lataielegitur^ion polfcaliteraccfpi.nemperelaciuejnonau-
5. luptiam extem vt qualirarcm aliquam dcnotct.Qnod vero ad cauiam pre-
gIi""^»*'"'^'' ■^^"^®""' ^^>^'"er,vbi Paulu5 ait Scripturarn preuidifie quod ex fi-
Rom^j.itr. <^eiufti6cetG-utesDeus,(iuid aliudiutcl]ii?,3sqvjam Deumiu-
Rom.?.j3. ^itiamex fule impctare.^Itcm.quym dicitDeum iuttificare im-
^- pium qui elt ex fide Chrifti,quis fenfus ©ffe potef]:,nifi fidci be-
neficio adarnnatione Itbejare quani ipfbrum impietas mere-
featui?Ap-*rci(^s eciamrjLirn in coc[ufione,du /icexcIamacQu^is
accufibitclcdcos Dci? Deusei]: qai iuftificac. quiscondenabit?
Chrifti^ eil: qut morcuul eihimb qui rerurrexit, &nunc inrer- .
pellat pro nobis Pcrinde cnv.n ed acS diceret, Quis accufabic
qjos Deusabf>Iuit?quiv d inr-iabit quos fuo patrocinio Clsri-
f^asciefw-ndit? luftificareergo nihil aliudcft, quam cu (]ui reus
agebatjr, tanqu^rn approbata innoccntiaa reatuabfoluere.
P^r- /'T pyo^ter Q^(i ic.^quc nos Ciirilli inrerccf{ione iuilificet Deu5,non pro-
^hrijtirrji. pj.j^ innocecix aDprobnione, fcd iullic.3?fmputa-ioRe nos ab-
foiuit: vrproiufcisinChriflo ccnfcaiiiu^ qui in nobis nonfu-
fict.ij.iS. mus.Sic Adorum un concione PiUiIi, Per hunc vobis annun-
^ tiaciJr remiffio peccar"orum,& ab omnibus iis a quibus non po-
tuifiiJsiuftiftcart in Legc Mofis,o.nnis qui creditm eum, iuflifi-
p^y^^^^z-,.^^_catur.V!desp.L.fc rcmfifioncm peccatorum iufl:ificationem hac
tio k diciita.»' velut inrerprerarionis loco poni; vides aperte pro abfolurione
/,: fumi:v'de> openbos Legis adiur': vfdes merum Clirifl:! benefi-
fjchrtfi-. cium efle;vides fide percipi: vide^ dsniq-, interponi fatiifadio-
Luc.i?.i4. nem,vbid!citno', a necc-Jrisfuflificari perChriftum. Sicquum
publicanus dicituriuftificatuse templo de^cedifle, nonpofTu-
jTousdicereahquooperuiii meriroconfe.-iuutum cfle iuftitiam.
Hocergodicitur,poftimpetra'am peccacorum veniam , pro
itifto eflecoram Deo habitum. luftusergo fuitnon operii ap-
Jn.Pf iiS. prob4tionc,fedgratu;ta DeiabODlucione.QjuareelegareTAm-
Serm.io. brolTus, quipQccatorumcoafHTionem vocatiuftificarioneni
jh^ £ leoitmiam.
matw.exiolU' ^ Atquevt omittamus icontentionemde voce. remipsafi
ttone ^/i:?/-Kw»incuemurqiiaIirernobisdefcribicur, nulla manebitdttbicacio.
'vocifm,m<eno- N.im Paulus acceptio"nis nomineccrreiuftificacione de/Tgnat,
9ninemiitficatio^^^^-^^ ^^^[^ ^j Ephefios 1. f. Deftinaci fumus in adoptio-
'^"m^^Deolu-^^^^ pei" Chriftum , fecundum bcncplacitum Deiin laudem
fttttam ^^/glorJof^ipfiasgcad^, quanosacceptos vel gratiofoshabuit.
DE MODO PER.CIP. CHRISTI GRAT- 2??
Id enifn ipfum vult <juod alibi diccre folet r Dcu nos gratuitb fidem inChrj.
iuflificare.Quatco autcm capite ad Rrrmanos,priivum appelLat iurmmeUigut^
iurtiti:e impucationcm : nec eam dubitat in peccarorum remif- j^^°™*/^^^*
fionc collocsrc.Bcacus homo,inquJtja Dauidc dicitur cui Dcus ^^^^ccfpUo'.
acccpto fert vei impucat iuftitiam fine operibus.-ficuc fcriprum
cft, licitt quorum remifefunt iniquitJtc', 5cc. lUic fiine non i. luflitUim^
duMuftificarionisparte,reddeipratotadirputaf.Eiusporr6de- tr»putatto.
fenitionem a Daaidc pofitam teftatur , quum beatos efiepro- ^ /^^^[^'JJ^!"^^.
nunciat quibus dacurgratuita peccatorum venia. Vndeappa- eatJum.
res.iuilitiam hanc de qua loquitur . fimpliciter reacui opponi. i.Cor.M?.
Scd ad hanc rem Igcus ilie eft omnium optimus vbi hanc efie s.T{titncHiati9
ftfmmam docctlcgarionis Euangelica^, vt reconcilicmur Deo: <-»rn1)to.
quii ipfe uosper Chriftum vultingratiam recipere , noflim- ^ juH,tiaptr
purand'.-» nobis pecc3t.-t.SeduI6 expendantleftoresnotum C6n- obedientUm
icxrum.nam paul6 poft excgccice addeiis, Chriftu qui pctcari chriHt.
exi^ers ersc,fa(5luna effe pro nobis pcccatumrvt modum recon-
cihatio^^is defigoct,non aliud haud dubie reconciliandi verbo
inteliigitquani iuftificari. Necfine quod alibi tradit ftarec,o- Rom.ji.^fi.
bediancia Chriftmos conftituiiuftos , nifiiaipfo Sccxcra nos
iuftireputamur coramDeo,
S Verum qtiia Ofiandcr monftrum ncfcio quod effentiaUs ^hera pars
m (iit!> fnuextcquo ccfi noluit abolerc "ratuitam iuftitiam, ea 'f^j* ^i''^".~
,. . ' i. , . . ° , , ,' . dri deLria de
tamen caligine inuoluic qua? pras mentes obcenebraras leno gjn,jj,aii iufii-
gritijE Chriftifcnrupriucr; antequam ad alJarranfeo,hocde- ttarefcllens.
liriunr refcllcrcopcr^prerium eft.Primo h:sc fpcculatio mer^ i. ^ArgumentP.
ei> iciun^que curiofiratis. Multa quidem Scripturaeteftimonia cfiandn.
accumula-c , quibus Chriftum pwobec vnum eflc nobifcum , &
nos vrciffimcum tpfo.-quod probacionc non indigcc : fed quia B^efionfi>.
non obferuat huius vniratis vinculum, feipfum iliaqueat. No-
bis vero omnescius nodos expedire faciie eft,qui tencmusnos
cuap) Chrifto vuiri arcana Spiritus eius virtute.Cotaceperac vir
il!e quiddam affine MaHich.-cis , vt eftentiam Dci in homines
rranffundereappetcrcr. Hincaliudeius comraentum, Adam
fuifie formatum ad iraaginem Dei:quia iam ante lapfum At^i-
natus erat Chriftus exemplar human^e natur^. Sed quia bre- i.^rgumt-niv.*
uitati ftudeo , in prxfenti caufa infiftam. Dicic nos vnurh eftfe
cum Chrifto. Fatemur:interea negamas mifceri Chrifti efien- \e!jonfi<i i.
tiam Gum noftra.DeiRde perperam hoc pnncipium trahi dici- ^'tera»
musad illaseius pracftigias.-Chriftum^nobis clTeiufticiam,quia
Deus eft a;ternus,fons iuftiti^, ipfaque l^^i iuftitia. Ignofcent
lc<5tores C\ nunc tantum actingo qu^e ratio docendi in alium lo-
cumdifRjrripoftuIat.Quauis tutemexcufecfevoce iuftiti:ccf- ^.^gumentU.
fentialis n^m aliud intendere qu3m vt huic lencctise ©ccurrat,
nos propcerChriftum iuftos reputarf:dilucide tamen exprimit
ie non ca iufticia contcntil , quaenobis ©bedicntia & facrificio
^Af^, ^h 1 isr s T 1 T V T I o N r s t r ?> . i 1 1,
morcis Chrifti parta eft , fingere nos fubftantialiter in Deo iir-
iios e/Te tam efTentia cjuam ^uaficate infufa.Hec enim rario eft
curram vehementerconteD(lat,noa folum Chriftum, red l?a-
crcm & Spiritum in nobis habitare.Qm>d etfi venl cfte ficeor,
^et^offto I, peruerse tamen ab eo torqueri dico Modum enim habiiandi
cxpenderedecebar , nempe quod Papec & Spinfusin Chrifto
l'iic:& iicut in ipfo habicat plenitudo diuinita tis, ita in ipfo poC-
fideinus totum Deum.Quicquid crgo fecrfamde Pafrc & Spi-
ritu proferc , non altb tendit mfi vt liinpliccs abftr^hat a Chri-
T^fpyifio 2. ^fto.Dcindd fubftaBciaIemixtioncmingerit,q,ua Dcgs fe in nos
tranffu«dens,qua(i pnrrem fui faciat.Nam vircoteSpiritus fan-
di fitri vtcoalefcamuscum ChriftojUobifcjue fic c-|>ur,& nas
eius membra, fcrepro nihilo duciL-,nifi ettis elTentia nobts mi-
iceatur.Sed ia Pati e &Spiric« 3pertins,vt dixi,prodit quid f( i>
tiac : nempe iuftificari nos non fola Mediatoris pztia. , ncc n^
eius pcr^ona iuftitiam fimpliciter vel folide ncb:s ofF;.nr! : fcd
nosfieriiuftiti^diuineconfortcs, dameflentialiternobis viii-
tur Deus.
S»am tiecef- ^ Si tantum differet Chriftum nosiuf^incmdo , efr(.ntiait
faria fit h^e ^^^^'""^'ionc noftrum fieriinec folum quatenus honio cft^, rde
rsf»tat;e; caput noftrum/fed diuin^ quoque naturx eiFentiam in nos dif-
tundi.- minore noxa deliciis fe p ifcerer, \i€c forte proprer iioc
delirium tanra ef?et excitandacontentio;fcd quuiu principiuni
hoc fTtinlhrfepi^jqu^-cgcftione atritUfbiJiti;finguirtismiil-
tas caudas occultar.nifi velimus ^cienres 8: volenres p.iri r.obis
iuf^itiam illim eripi qax fola de falute glori.-tndi fiduciam no-
^f eaKf^erd- bls adferc,acriter refiftere ncccftbeft. Nam m h;ic totadifpu-
tmiefaifx hi^ tatio«e r>omen iuftitia? & verbum iuftificarnli .?d duasparces.
ter^ntitioms extcndit, vc luftificari fit non foluai reconciliari Deo gt^cuira
'«tfM?w /7,.<t?- yej^fj fp^ ecinmiufros efKci:vt iuftitia ^innn ofuuicQ impr.'.ta~
i^mr^tione e~ ^'^ ^ lcdlanctitas & intcgritas quam Det efic uia ni n'-^bvs^reh-
ksnhi:, ^tns infpirac Deinde forcit<'r ucgar, qu.iienns Chriftus fac er-
dospeccatacxpiando, Patrem nobisplacsuicipfum cfteiufti
4. ^r^^men- tiam noftram,fcd vt eft Deus xternus , & vit.-!. Vt prohet illud
ium. primum.Deumaontantum ignofcendo fed re?,cnerandoiufti-
ficare, quarrican quosiuftific.at, retinquatqualeseranr natura,
%ejhonfo. nihilex vitiismufindo. Refponfio perquam faciliscft : ficruc
rtonpoteftdireerpiChriftusinparres,itanifep3rab;I;acfrchec
duo,quefimul&coniun6i;im in ipfo percipimus,tuftiria & fin-
Aificatiorncm. Qjipfcunque er«o in gratiam recipit Deus , fi-
mulfpirito adoptionis donat , cujus virtute cos reformar ad-
SimUmd':tt fuam imaginem.Vertim fi folis claritas non potefti calorc fe-
iQr/frfKatdi, parari,an idco dicemus lucecalcneri tcrram.calore vcro illu-
lirari?HaG iTmilitudine nihilad rem pra?fcntem mac^!s.Jccom-
ff;odu:fol cslore fao terra vcgeut ac foecund*t,radijs fuis illu-
itrat
DB MODp ?ERCIP. CHHIXTI GRAT- 1^4
firat & illnminat.Iuc mutua eft ac indiaidua connexiortrafter-
re tamcn quod vnius pcculiare eft ad alterumjratio ipfa prohi-
bct. In hac duplicis gratiar confufione , tjuam obtiudit pfipn- setufM rejfi'
derjfiwiilis eft abfurditas: qaia cnim reipla ad coledam iuRkiifi$,duaa rjlAh
rcnouacDeusquospromftisgratis cefet, illud regcncratienis^^/Mr^f».
donu mifcct cura hac gratuita acceptatione, vnunsqae & ideni
cffe contcndir. Atqui Scriptura vtranqiie oniungcns diftindc
tamen enumeraDjqno multiplex Dci gratia meli* nobis pateat.
Ncqienim fiiperuacuueftillud Paulijdatum fuiftbnobisChri-i^Cor.1.50.
ftum in iuftitiani & rantlificationem. Et quoties a falute nobis
part a,a paterno amore Dci,a Chrifti gt atia ratiocinaturnos ad
randiritcnj ^ mundiciem vocatoscfTcaperteindicjtaliudef-
fe iMftificari quam fieri nouas creaturas. Vbi vero ad Scriptura
vcncum cft,torickm corrurapirl«cos qurjt citat.Vbi Paulys di- ^.^rgumentlH
cit reputari fiden ad iuftuiarn non opcranti.fed credenti in eu 'lie^onfio.
quiiuftificatimpium,exponitiDftumefncere. Eademtemcri-
raredepr*uartofum iUudquartum caputad Romanos: neque
dubir^t eodcm fuco inficere quodnuper cita«i,Quis accufabit
cledos Dei? Deus cft qui iwftificat. vbi de reatu & abrolutione
fimpliciter agi palam eft.acex antithefi pendere Apoftoh Ten-
llim.Ergo tam in ratione illa quam in citandis Scriptur^ fuffra-
gijs nimium futilis deprehenditur. Nihilo ctiani rcdiiis de no- tf. ^rgtmenr
minc iul>ir!SB dtfTeritjquod rciiicet Abrahae reputata fueritfides'«w.
in ludiriam, poftquam amplexus Chriftum( qui Deiiuftitia^'/?""^**
eft,& Deusipfe^exiraiis virtutibflsexceliuerat. Vnde apparet
cx duobus integris ab ipfo vitiose ficrj vnum corruptum. nc-
queenim iuftitia , cuius illic fit mentio , ad totum vocationis
curfum pcrtinet: quin potius teftatur Spiritus, quanuiseximia
eflet prxftanria virtucum Abraha; , dmque perfeucrando tan-
dcm nuxiflet,n6 tamen aliter placuifTe Deo, nifi quod gratiam
in promifHione oblatam fide recepfr. Vnde fcquitur in iuftifica-
tione nullum opciibus efTe locum, ficuti Paulus fcite conten- ,
dit.
7 Quod obiicitjvim iuftifieaedi non icefTe fidci exrfeipfa, 7- '-'^fgumetr^
fed quacen'.?s Chriftumrccipit,libeflrer admitto.nsm fi per fc, ''*^^ ^
vel ;nr. iufcca^vt Ioqnuntur,virtutc iuftificaret fides,vt eft fem- '5^"'' '"
per dcbilis & imperfeft3,n6 efficeret hoc nifi cx parte. fic ma-
caefletiuftitraquxfruftulum falutisnGbiscenferret.Nos qui-
dera nihil tale imagmamur, fed proprie Ioquen<lo Deum vnu
hiftificdredicimusideindehocidemtranfTcrimusadChriftuin,
qpia datus eft nobis in iiftitiam. fidem vero quaii vafi confcri-
iTius, quia nifi exinaniti ad expetendam Chrifti gratiam aper^
toanim^crcaccedimus 3 non fumus Chrifticapaces. Vnde
colligiturnon detraherenosChrrifto vim iuftificandi j duni
prius eu fide recipi d©cem'^ qiiam iliiusiuftitiani. Neqj tamen
CAV. %L IN STIT VT 1 ONIS t I B- 1 1 J.
S.v>/rj«w*«/^.intercatortu©fashuiusfophift3cfigyras admitta , quum dicit
fidem efreChriftum, cjuali rero olia ficlilis fitrheraurus, qu6d
l^Ifonjso, in ea recondirum fii aurum.Neque f ni<n djuerfa ratio ei\ cjum
fides, etiafi nulliusper fc di^nitatisfit vcl prctij, nosiulHficet,
ChriftumafFcrendo.ficutoIIa pccuniisrefercahon-iinemlocu-.
pletat.Infcitcergo fidem,qii£inilrKmenrum eil duntaxst per-
cipiend3Piaftitia?, dico niircericum Chrifto, qui mafcrialiseft
caura,ran!ique beheficij author /smul & miniiier.Iam expedi-
tus eft ille quoqu:: nodus , quoYnodo intelligl dcbtrat vocabu-
lum fideijvbi de iuftificatione agitur.
8 In Chriftireceptionelorgiusprouehitur.-nempevcrbi
CXterni minifterio verbum iorcrnurB recipi,quonosa facerdo-
tio Chrifti & Msdiarorfs perfona ad cxternam eiu^ diuinitate
traducat.NosquidemChriftumnoD dsuidini^^fcd cundem.qui
in carne fua nos Patri rcconcilians iuftiti:^ donauir,efie a:ternL3
lermonefti Dei : nec vcro abcopotuifle alirer impleri iMe-
diatorispartcsfiitcmur , & iuftitiamnobis acqisri , nifieftct
Deus seternus. Sed hcc Of^andriplacitum eft, quuni Deus&
homo fit Chriftus , refpedu diuin:^ natur.-p non human.^ fa-
(flumnobiseireiuftitiam. Atqui fipropriehocin liiuin-tatem
competit.peculiare non erir Chrifto,fed caraniune cumPacrc
& Spiritu:qi'ado no alia cft vnius quam .ilterias iuftitia.DpJn-
dequod naturaliterabasfcrno fuit,non cn^rucretdici nobjs
cffe ftidum. Sed vt hoc demus , Deum nobis fa-ftum cHe lu-
fiitiam, qui illud quod inrerpofirum eft conucnierjfiftum cif^i
a Deo? Hoc certe pcculiare eft MediaLoris pcrfon.T ; qux etf]
in fecientinetdiuinam naturarn , hictarDCninfif^nitur proprio
i.ln^ifntU. cIogic,quo feorfum i Patre & Spiritu di(ccrnii:i.r.Riiii':ule ve-
]lcr,i3^.^5> roiciverbo vno leremi^c trfumphat , vbi promittit Ichcuam
M-^ forcnoftramiuftitiam.Arquinihilindeaiiud eliciit nifiChii-
■ 4 ' l' ftwm, qui noftra eft iuftitia, eflc Deum m.iJi;feftat jm m carne.
""^ * ' Aiibi ratulim^ cx concione P5uii,Dcuin fibi acquiiiilfel-ccle-
fiam fuo f^nguiHe.SiC]uis inde inferat, fanguincm quo exp ata
fur.tpeccata.effe diuinui», & diuin.^ naturar : quis fam foedr.m
'' crrorem ferat? Atqui hoc tani puerili cauillo fe omni-d ade^rii
eifc putat Ofiander,tumct,fxulrat,multafqs pasinas farcitfuis
ampullisrquum tamen fimplex fit,&cxpeditafoIutio,Ichouam
quidcm, vbi fadusfuericgermen Dauidis, forcp-orum iufti-
ecyi-rfnaue. tiam: fcd quo fcnfu.docct lefaias , Copnitione .^ui iuftificabit
leia.jj, 11. niultos iuftus feruus meus. Notemus Patrem loqui: Filio attri-
buere iuftificandi partes: caufam addere, qnod luftus fit: mo-
dum vel medium (vt loquuntur) locare in dodi-rina qua Citri-
C^rclufioref-^o- 1^"^ cognofcitur. Nam voce nyi piffiue accipere commodius
fi^.^um ad 9. eft. Hinc coiligo Chriftum efie fadum iuftitiarn quando fcrui
aritifijaitnr^i. fpeciem induit: lecundo nos luftificare quatcnus ubfcquente fe
pati-t
DE MX>DO PER.CIF. CHRISTI CRA7. Zf^
Patri praebuit:ac proindc non fecudum diuinain naturam hoc
nobispra?ftare,redpiodirpenrationisfibiiniun(ftxratione.Ec-
(i enim folus Deus tons eft iuftiti^ , q«c aliter quam eiusparti-
cipatione lumus iufti : quia tamen infoelici dilfidio ab eius lu-
iiitiaalienatiTumus.neceireeftdercendere ad hocinferiusrc-
medium , .vciios Chriftusmortis &rerurre(5tiouisfuar virtutc
iuftificet.
9 Si obiiciat,opus hocifua praeftantia fuperare hominis na- io.w^3?«.w^
tora.idcoqi non ^^olle nifi diuine nacursc adrcrifei, prius conce- ^«w-
do:iii hoc lecundo dieo eum infciit hallucinari.Nam etfi nequc ^^^'".f'"'
fanguiue fuo anituas noftras purgare,ncque Patrem luo facri-
ficio placare , neque a reatu abfolucre nos poteratChriftus,
nec deniqi munus lacerdons peragerejnifiverus fuiflet Deus,
quia ranco oneri impar erat carnis facultas : ccrtum tamen eft
iiis cmnibus perfunftam efic fecundum humanam flaturam.
Quomodo enimiuftificatirumusfiqu-eriiur , refpondetrau-
lus,Chriftiobe<iienria. Anveroaliterobediuirquamaflijmpra
ferui fit. ura ? Vr.de coll'g;mus , in carne eius exhibicam nobis j^^^n, - ,„
cfleiuftitiam. S!miiiterJ.nahis veibis^qusefepiuscitare qao-
modo Ofiadrum non pudcatvaldc mirorjnon ahbi ftatuitiu-
ftitia? fontem quam in ciine Chrifti. Eum qui pcccatum non
nouerat.pro nobispeccatum fecit.vt €fl"emusiuftitia Deiin il-
lo.Iufticiiim X)q\ infiatis buccis attollit Ofiander, & triumphu inst/^tU i.
canir , quafi euiccritcflefpeiftrumilludfuumeflentialisfufti-
ti^rquu longe aliud verba foneCjiuftos nos efle expiatione per
Chriftum fac^a.Tuftitiam Dei accipi proea qus Deo probatar, f^^fn^onfia,
notumeiredcbuerateleioientariis: ficutiapud lohanfieracon- lohan. 12.45.
fertur gioria Deihominum gloriae. Scio,interdum vocariDei I«i?.???tj4 3.
iuftitiam, cuiuseftipfeauthor, &qua nosdonat: fedhoc loco ^esjonfiu
nihilalmd intelligi quam nos mortis Chrifti piaculo fuffultos
apud Dei tribunal iiare, faniledores mc tacente agnolcunr,
Ncquc in voce tsntumeft momenti , modonobifcum de hoc
confentiat Ofi3nder,nos in Chrifto iuftificari quaten' pro no-
bis fadus eft cxpiatnx vi^ima : quod a diuina eius natura ab-
horrec.Qu^a etiani ra tioncvbi iuftitiam & falutem quam nobis
attuiit,%bi!gnare vuk Chriftus,certum eius pignus in carne fua
proponic. Vocat quidem fe pancm vi.uum: fed modum expli- jnHaatlx j.
can>f5adiungir,carnem fuam efle vcre cibum,& fanguinem vere 'R^lfonfyi*
potum.Qjjje ratio docendi in facramentis perfpicitur: qux eifi
£dem nMitram ad coum Chnftum non dimidium dirigunt , fi-
miil tamen iuftitia?& faluris mareriam in eius carne refiderc
<ioccnc.non ouod a fcipfoiuftiifieet aut viuificet merus liomo,
fc^ qu'a Deopjscuit^quod infeabfconditum & incomprehcn-
fibileera: in M.ediatorepalam facere.VndefoIcodicereChri-
fiuaj effc nobis quaficxpofitumfoiuemjvndehauriaraus <^u©4
InHantia 4.
T^ffovfiiu
A P. X T." I N S T I T V T I O N 1 S L I P. I 1 X.
alloqui fine frudu lateret in occulta ilia & profunda /caturigi-
ne , quar in Mediacoris perfona ad nos eiucrgit. Hoc modo &
fenfu non iaficior Chril^um.vt eft Deus & homojnos iuftifica-
rCjCommuneefleetiamhoc opusPatris&Spiritusfandi, de-
nique iuftitiamjcuius nos confottes fecit Chriftus,3ererntm ef-
fe Dei 2Btemiiuftitiam , modo firmis & apertis quas citaai ra-
tionibuscedat.
f>u9 Coifu Chri '° Porre nefuis catiiUis decipiatimperiros.ftteor hoc tam
/?S!/Sf«r«l. incomparabilibono nos prinari donec Chriftus nofter hat,
iira titfiyta. Coniunftio igiturilla cipitis & membrorum, habirario Chri-
fti in cordibus npftrisj myftica denique Vnio a nobis in fummo
gradu ftatuitur:vt Chriftus nofter fa Aus^donorum quibas pr^-
dkus eft nos faciat conlortcs. Non ergo eum extra nosprocul
fpcculamur,vt nobis imputetur eius iuftitia.- fedquia ipftf m in-
diiimiis , & infiti fumus in eius corpus , vnum deaique nos fe-
cumefficere dignatus eft : ideo iuftitia? focictatem nobis cum
eoeflegloriamur.Ita refelliturOfiandricaIumnia,fidtma no-
bis ccnferi iuftitiam:quafi Chriftum /poliemu» iure fuojquum
dicimus fide nos ad eum vacuos acccdere,vt eius grati^ locuni
demus,quo nos ipfe foius impleat. Sed Ofiander hac fpiritu»-
licaniunftioncfpreta, craflam mixturam Chrifticum fideli-
bus vrget : acquc idco Zdnglianos odiose nominat quicunqne
nonfubfcribuntfftnatico crrorideeflentiali iuftitia : quia non
fentiant Chriftum in Coffna fubftantialitercomcdi. Mihi vero
probrum hoc audire ab homine fuperbo fuifque praeftigiys de-
ditofummagloriaeft. Quanqnamnonmefolam , fed quos
modefte venerati dcbueratfcriptorcs orbi fatiscognitosper-
ftringit. Mea vero nihil refert, qui priuatam caufam no« agd.
quofiaceriushanccaufam ago , qui iibcrfum aboraniprauo
^Altera. affeftu. Qvu)d ergo eflentiaiem iuftitiam & eflentialem in no-
bisChriftihabitationem tamimportuncexigit , huc fpe^flats
primum vtcrafla raixtura fe Deus in «ostranffundat, ficuti iii
Copnacarnalis manducatio ab ipfo fingitur.deinde vt iuftitiam
fuam nobisinfpiret,qua re.ilitcr fiJnuscum ipfo iuftirquando-
quidem fecundum ipfum iuftiri* ha^c ttm eft Deus ipfc quant.
12. ^ygMmen' probicas, vel fan<5litas, velintcgritas Dei. Non multum oper^
tum. impendamdiluendisqua^addttpcitteftimonijs, qu.^ perperanj
acj^Iefti vitaadftatum praefentem detorquer. Per Chrift.im'
i.Pet.T.4. (inquit Pctrus) donatafuntnobispretiofa & maxima promif-
T^efpot/fio, ° h, vt confortcs efficereniur diuinae natijrse. Quafi vero riunc
iimus qualcsEuangelium fore promitticvltimoChriftiaduen-
iJoan.j.to j^ . imo admonetioannes tuncnosDeum vifurosficuti eft^
quia fimikseierimus. Tantum exUcm guftura dare voluiic-
doribus , data opera me faperfedere ab his nugis , non quad '
diffi^
tum.
'l^ejponjio
©E MOBO <?E«GIP. CHRIJTl G«AT. IKS
^ifficilc fit eas diluercfed quia nolo moleft* efTe in labore fu-
|Deruacuo.
ir CxtcTum in fecundo membro plus veneni Iatet,vbi nos v- vl \Argt*m^
»a Gum Deo iiiftos efle docet. Sacis iam me probafTe arbitror, ^w«><^* dn^iiici
quanuis non tain peftiferum cfiet hoc dogma.quiatamen frjgi- ^**^''»*'-
dum & leiunum eft fi-ique vanicate diffluit, Tanis & piis ledto-
ribus merifo debere efle in/jpidum.Verum h^c rainime tolcra- '?^#'»»/»'
feilis cft irapietas , praBtexru duplicis iuftitise labefa^arc falutis
fiduciam,& nos raptare fupra m;bes,negratiam expiationis fi-
deaaiplcxijDeeiraquietisaoimisinuocc.nus.RidetcosOiian- 14, ^m<^,^
der qui iufliiicari docent cire vcrbu forenie: quia oporteat nos tum.
re ipfa eife iufl:os.nihii etiam m«gis refpuit quam nos iultifica-
l\ gratuita imputatione. Agedum ^ noa Deus non ruflificat ab-
foluendo & ignorcendo, q.iid fibi vult iliud Pauli ? Erat Deus ^Cor^' 'i
m Chrifto mundum fibi reconcilians , non iraputans homini-
buspcccata, Eum enim quipeccatumnon fecerae, pro nobis
peccatum fecit,vt eilemus luftiria Dei m illo.Primiim obtinco,
mftoscenferi qui Deoreconciliantur. modus inferitur, qnod
Deusignofcendoiuftificct': ficfttialio loco luftihcatio accufa-
tioniopponitur.qu3eantithefis cJaredemonftratrumptam cflTc
loqiiendi formara a forenfi vfu. Nec vero quifquam mediocri-
rcr inlinguaHcbruicavcrfatHs ( modo idem fedato fit cere-
bro)inde ortam efle phrafinhanc ignorat,dcinde quorfum ten-
da? & quid valeat.Iam vero mihire(p«)ndeat Ofianderjvbi di- ^eritnfiii,
cic Paulos dercribi a Dauide iuftitiam fine operibSs in his ver- Rdni.4.7!
bisjBfari qjorum rcmiffi^ funtiniquifates:licnepienah^cdefi- Pfal.ja.ju
nitio,an dimidia.Ccrte Prophetaraiio zdidi\xc\i teftem, acfi do-
ccretpartem iuftitijBcfre vcniampeccatorumjvel ad hominem
inftificandumconcurrere , ^^^ totaminftitiam in gratuita re-
mifhoneincludit , beacum homineni pronuf>tia.ns euius teda
/uncpeccaca, cuiremifit Deusiniquicnces , &cuitranfgreffio-
ncs non impurat: fo&Iieiratem cius indesftimat&cenfet, quia
hocinodoiuftuseftnoareipra,fedimputacione.ExcipitOfia- ofianAri ix^-
der^concumeliofum hoc foreDeo, & natura! eins concrarium, /"'"•
fi iuftificec qui re ipfo inipij raanenc. Att]ui tenendum memoria ^^^?*'"/'^
cft quod iam diX! , non feparari iuftificaodi graciama reoene-
racior.e . licct res finc diftind^. Sed quia cxperiencia piu^s fjtis
hocum tft,manere icrapcr in iuftis re!iquiaspeccati,necefle eft
iont^e ali:er juftificar! quarn reforraantur in vit^e noi icatem,
Nam hoc fecundu'o Cxc inchoat Deus m elcd^s fuis , totbque UsHha imp^
vica;curricuio paulacim , & interdum lente in eo progredi- ^'"■'*^*'^'^^''*"
tm , vt fcrper obnoxij fiat apud eius tribunal mortis m^dicio. ^ '*'^"5S«*«»~
luftificac auccm non ex parce. (ed vclibere, quafi Chrifti puri- *'
tate induri, in cnclis compnreanc. Neque enim confciencias pa-.
Oict alit^ua iuftiti^ portioidonee iUfiutum fic ncs. Dco placerc:
CAF. XI. 1 N$ T IT V T I ONIS L I B. t J t,
qiiiafinecxceptioneiufticoram ipfo funius. Vnde /eguftui:
perueici & funditus euerti luftificationis do6lrinani,vbi animis
iniicKur dubitatio, concutiturfiducia ;alutis,libera& intrepi-
da inuocacio remoram patitur: tmo vbi non llabilitur quies &
Galat.3.1?. tranquilliras cum fpirituali gaudio.Vnde Pauius a repognan?i-
bus a{gvJit,ha?redicatem non efleex Lege: quia hoc modo exi-
nanitaefletfides, quae fi ->perum rcfpcdumhabeat , hbaicit:
quando nemo ex fan<5linimis diic reperiec in quo confidat.
Hocdircrimeniuftificandi& regcnerandi ( qu^ duo coufun-
dens 0/iander,duplicem iuftitiam nominar^pulchre exprimi-
^4^ Ojlaudro cuca Paulo.nam de reaii fuaiUlVitia loquens,vel de mtcgritate
canfunduntur. qQa donatus crat (cuiOii:mderc!tuium imponicefrentiaiisiu-
Rom.7.24. fiitiae^flebiiicer exclamat, Mder ego.quis me iiberabic ex cor-
poreraortis"huius ? Ad iuliitiam vero confugiens qu£e in fola
Dei mifericordia fand;<ta efi,iragnifice & vics,& morti,& pro-
bris , & inedia: , & gladio rcbiirque omnibus aduerfis mfuicac.
p «, e ,♦ Qaisaccurabiccontraeled.>sDei, quv.sipfeiuftificac .? Cert»
enim perlualus lum quod ninil nos ^eparabit ab amore ems 111
Chrifto, luftitiam fibi efle ciare pr^dieac qua? f jla ad ralucerri
infolidum fufficiatcoram Deo,ve gloriandi fiduci^rnon dero-
gccac nihil remorx iniiciac mifera lila feruitus, cuius iJbi con-
fcius fortem fuam paulo ante deflebat.Hiec diuerliras faas no-
tk eft adeoque familiaris fanftis omnibus q;ji fub onereini-
quicatum gemut, & interea vidrice fiducia emergunc fupra o-
ofiandtt cUt' mrtes mei^Qyod autera obieAatOfiitnder.jdflTenfaneum cffe
*7i#. ^ nacura Dei.in eum recidit, nam etfi duplio iufiitia tanqua»
'i^fl>en/ie, peilita vefte fandos veft;c , faceri camen cogicur, fine peceato-
rumremiffloneneminempIacereDeo. Qn,)d/i verumeft,fal-
temconcedac fecundum ratam parrem inputacionis (vtlo-
quurtTur}iuilos cenferi qui re ipfa non funr.Quoufque aurem
cxcendccpeccaror acccpcacionem hanc gratuicam, quar fubro-
gatur inlocum iuftiti^?ex deunce.an ex vncia?Ambiguus pro-
fefto & vacillans m hanc & in hanc partem piendebit : quia
non liccbit quanrum ad fkluciata neceflarium erit iuftitiGB fibi
fumere. Eene eft q-iod huius caufc non cft a; birer , qui Deo
legem vellec pr^rcribere.Cecerum illud ftabic fixum, Vr iuftift-
Pf 1 ?i ^ cerisinfermonibuscuis , & vincasquum iudicaris. Qoanras
aucemarrogancia^eft dam.narefummum iudicem quum gratis
rxod.ii.ij. abfd?uir, nevaleat illud rcfponfura , Miferebor cuiusmifcre-
bor? Et c^meia Mofis intercelYio, quamhac vcjcecompefcuic
Dcus,non eo cendebac ae cui parceret,fed vc omnes paricer a*
bolitoreacu,quamuis obnoxij culp3eefl'enc, abfoluerec.Ac nos
quidem dicimus ideo fcpulcis peccatis luftifictri coram Deo
perdicos: quia(vt peccatum odio habec)non poceft amare nifi
au«s iuftificac. Sed hec eft mirabiiis iwiiificandi ratio,vc Chri-
D ■ M O » O P E R C 1 P. CH R I S T I G R A T. , 1^7
fti iuftitia tefti non exhorretnt iudieiam qoo digni funCa&dum
feipfos merito damnanr,iufti excxa ie cenleanrur. - '-■
11 Monend» ttmen funt kdlores,vc ad niyft<?rium, quod fe 15 ^^w^ot»;
illos celare nolle iaAat,fedul6 aduercaiit. Poftquam enin. dmf^u delvrtn^
& proLxe con^endic non foia impucauone iuliiti^ C/:'rifti nos ofiandrt,
fauoreaijcofequi apud Deum. quia hoc ei iaipoiribilcefletha-
bere pro iuftis qui non funi;(vcor cius verbis) tandera conclu-
dic ChriftumnoQ humanje naturs fcd dimnaereipcdudatum
n*bife eflc m iuftitiam : & quanuis \\xc nonmfi in pCiTona Me-
diaiotis reperiti quear.efle camen non homiuis fed Dei iuftitia,
Noncoliigat nunciuumfuniculumexduabusiuftitnsjcdpia-
ne iutftiScacdi officium adimit humasjae Chiifti lururaf.Oper^-
prctiumautemefttenerequ^rationepQgncc. Dieitur eodem
Joco Chriftas f.idus in fapientiam: quod non conucnic nifi a:-
ternof^rmoni. Ergonec Chriftus humomiUtiaeft, Refpon— ^'^?'''?/^^
(leo^vnigcnjtum DeiFiliumxternam quidemfuifleeiHS ^'^pie-^^j ^ ^V
tiam , fcd dmerfo modonomcn hoc ei actiibui apud Pauium, ' '"'
quia in ipfo rcconditi funt ©mnes chefauri fapienti^ &fcien8if .
QMod ergo apad Patrcm hfibebac , nobis manifeftauit : & ita
non ad ekenciam Fih'j Dei.lcd ad vfum noftrum refertur.quod
dicitPauIus, &humanar Chnftinatura? rite aptstur: quiactfi
lux in tenebris luccbac aDtecjuamcarncm inducrt^tjerat tamen • - '
!ux abfcon6ita,donec prodiic idemChriftus in natui a hominis, ^oh.S.ia.. ^^
fol iuftiti3c:qui fe ideo lucem mundi appellaf. Stuite etiam ab '^•^'^'*"*''^
eo obiicirurjiuftificadi virtutem tam Angelis quam hommibus
longe fuperioreaicfl"e:quando hoc non ex dignitate creaturx 7(-^ij^o«/7o, -.
cuiufquam, fed ex \)ti ordinatione pendet. Si Angelis libcat Galac.j. 1».
Peo facisfacerejnihil proficient:quit non funt ad hoc deftma-
ti.homini autem Chrifto hoc {ingulare fui,c, qui Legi fubieftus ^ j.
eft vt nos k malcdidione Legis redimcret.Nimis ecum iaipro- 1?"'^-''^'^'»'^»'
becalumniatur cosquinegant Chriftum fecundum dminam
naturameflf nobisiuftitiamjrtlinquere vnamtantumpart; m
de Chrifto,&(quod deteriuscft^faccre duos Deos:quia etfrfa- '^^xtnfio.
rentur Deum habitare in nobis» recUmanttamen non eflc nos ^ 4-
iuftos iufticia Dei. Neque enim fi Chriftumjquacenus niortem Heb. 3.14,
(ubiic vc deftruerec eum qui habebac mortis impcrium , voca-
musauthoreravita?, protiaus totum ipfumjVt eftDeus incar-
nc njaaifcftatus,fraudamiishochonore:fed tantum diftingui-
inus quonaodo ad nos perueniatiuftitia Dei, vt ea fruamur.iii
quo niaais fopde hpfus cft Oiiasder. Neque vcro negamus,
^uod nobis in Chrifto palam eflrexhibitum, ab arcana Dei 5C
gratia & virrute manare : neque '\e co pugnamus quin iuftitiai '
quam nobisChriftus confcrtjiuft 'lia Dei fir,qi;ae ab ipfo profi-
cifcitur; {^G^ c6ft3Bter illud tenemus nobis in morte & rcfurrc* . , , , ,
(Sione Chrifti elTc iufticiam & vicaBi.Omitto pudeadaai iiUiail xtjiriwahi^
Kk \»
^AP. XI. INSTITVTIONIS L X B- 1 1 t-
op f^»//I«. illani locorum Gongerieni , qiiafinedelcftu atqueetiam fine
^ communi fenfuonerauit !edor€s,vbicunque fic luftitia^metio,
debere h;inc eflencialem mtelligi. ficuti vbi ©auid Dci iuftitia
ad ferendasiibi fuppetias imploratjquum id faciat pius cetics,
tf.^y(r'''^"tH. tot fentcntias corcumpere non dubicat Ofiander.Nihilo etiara
Vhilip.:. 3- firmiuseftquodobicclatjiuftitismpropriedici&reftequaad
rcifte aeendum mouemur , fulum vero Deum operari iln nobis
B^t^crtfto. & velle &perficcrc. Nequeewim negamus quin rcformetnos
PeusSpiritu fuo in vitx (anditatem & iuftitiam:fed primo vi-
dendup.i cft faciatne hocper le &.immediafe, anveroper ma-
num Filijiuijpenesquem omnem Spirirus landi plenitudinc
dcp^>fuit, vcfuaabundintia nienibrorum inopi^ fubueniret.
Deiiidequauisex occulco diuinitatis fonte prodeat adnos iu-
fojn 17 19. ft:cia,no!i t.'menfequi'ur, Chriftum, qui in carne fe proptei
20. v^^Vxnwf/'- p.osi'2nftitic::uit, fecundum diuiiiam naturam nobis iuftitiam
^'^'"' cfte.N' n miiuis friuoium eitqucd adducir,Chriftumipfum di-
U!pa iufticiafiiifte iuftum.-qnianifieum voluntas Patrisimpu-
lilfet.nc ipfe quidcm iniun<fti.s fibi parcibus f.tisfeciftet. Nam
B, sJ-9 fio. ct(Ia!:bj ditlum fuit omniaChrifti ip/iusnieritafluerc exmero
Deibcneplacito , nihil hoc rsmen adphantafma quofuos&:
iimpiicitm ccuios fafcinac O/iander.Q^is enim coiligereper-
mitca':, quia fons & {>rincipium mfticix noftr.s Deus el^, eflcn-
tialicer i^os tiV^ iuftos^&eifencia iuftici^Dei in nobis habitarc?
icf1.s5.i7. ^" redimcnd.^ Ecclei'ia (inqoic lefii.is^Deus luftiriam fuam in-
duic quah lorieam.an vcChnilum armisfpoliarct,qu3E dederat,
neeffctperfechjs redcmpror.-^Acqui niliil aliud voluitProphe-
ta,tiuam Deum cxira fe nihil niucuaaim efle, neque fuifle viio
Aib/idio aduiruin ad nos redimendos. Qp,od aliis verbis breuf-
Rom. j.ij. ter figniiicaiiic Pauhis/alucem nobis dedsfte in often/ionefux
Rom.5.'9 uiltii.':?. Std hoc nnnime euertic quodalibi doeet, nos vnius
Ctndiii. r4:- hominis obedicntia iuftos tffc.Oenique quifquis duplicem iu-
tatvrns nro>u /}jj,.j,,^ iruoliiit , ne quiclcant mifer^ animsin mera& vnica
Cjian ri. ^y^.^ mifericordia, Ch'-'ft.im implexis fpinis per ludibrium co-
ro ar.
ToHrema p.irs '<■ '>> Scd quouiam b^Mia pars hominum iuftitiam ex fide & o-
caput^, .S/.^.- penbuscM-Dpoiiram imagm.itur, pr^i.nonftremus id quoque,
pa4f,"gett!tH- ({(■ jnrer (% d.fterrc ^itlQi ©penimque iuftitiam, vt altera ftantc,
(};tu:tn -^-v/;'' j^cccffario aiteraeuerfarur.Dicit Apoftoi^ fe omniapro fterco-
<v>o;^tr;. wfo- j^.^ renucaflu vt Chiiftum lucrifacerer, &in i!lo reperiretur
p' iTa re]eUi>:s. , • , . ^. . ri t r i 'a r 1
Phil.3.8. ■''lo" habens luam mftitiam quJ eft ex Lege^, led quse eit ex hde
lefu Chrifti,iuft(tiamqu2?eftcxDeoper fidem. Vides&con-
tr./riorum efie hic comparat ftnem, & indicarf propriam iufti-
tiam oporcere pro dereliiflohaberi ab eo qui vclit Chrifti iu-
Rorr. 5C j. fticiam obcinerc. Qiiare aliDi hanc Iuda.'is ruin«e caufam fuifle
tradic.quod fua volciues iu/liciam ftabilire,iuftiti^Dei no fuc-
runt
OE MODOJPERCIP. CHRtSiriGkAT. 2fO
runt fubie^fti.Si propriani iufticiam ftabiliendojDci iuftitiJ ex T{ati9. ita d;/.
cutimusrvthancconfequaniurjOporte^profefto dl imptniti.s/'"''»*"'' piterfe
«boleti. Idipfum quoqje oftcndit ^uium negat perLegem ex-^^''' "^ V'T?^^^
cludi sloriat;onen3 nyllram,j'cd pci fidem.Vndc requitur,qua- /'^ '^'if ' ^^ ^*^""
tiTper m3n.;t quantulacunq; 0; e: um iail:.tia,mjncre nobis no- tera necrfCiyi^
nuilam <:i')r)andi mitcriani.Iam fi fides omnen) gloriati&nem euert^tur.
excludit,cu luftuia fidci fociari nulJo padto iu/li:ia < pcr.im po- ^^ J- 27.
tert.Inhuncrenrum taui clate ioquitur quarro cap;teadRoin.^^*'*'^»
vt nuilum cauiilis aut teigiuerfaKjnib. locil relinquat. Si ope-
ribusjinquir^tuftificatfs ei\ Abraha» ^habetgloriam. Subiugir;
Atqui tiron habet «loriam apud Deum. Con equ^s ergo eft,n6
iuftificatumeflc operibus. Ponitdeinde alteium argumentui
rontrariis.Quum rependituroperibii? merccs, id fic ex debico,
non ex gratia.Fjdci atitem tribait ur iuftitia fecundum gr. tiani;
Ergo id noneft ex meritis operum. Vaieat igitur eoi\;m fom-
«ium qui iuftitiam^x fide & operib conflifamfom/nircuntur.
, 14 Subtile efF.^gium habere fe putanr fophift^c , qui fibi ex EjfigiumfopiX
Scriptuise deprauatione & inanibuscauiliis ludos & dcliciasy?^r» w„»j'.
faciunt.nainopera exponunt, quse lif erahrertanriim & Ijberi"'»^^'*'^'-*'^^??»
arbitrijconatuextraChriihgra iam faciuat hominesnondua>
rcgeniti.id vero ad opcra fpirituaiia fpcftarcneganr. Ira fecQ-
idum cos tam fide quam operib.iui^ificaturhomo.modo ne fiht
propria ipfius opera , ied dona Chr!fti& rcgenerationisfru-
dus.Paulum enim non alia de caufa ita ioqautum>nif? vc lude-
os viribus fuisfrecos conumcerec ftulre fibi arrogafte luftitja,
quCj folus Chrifti Spiritus c^m nobis confisrat, non ftudmm ex
proprio natur^motu.Atqui non obferuantin anrithe/] .'ceaiis^-if'*»/?'''?^.^
& Euangclica; iuftitije.quam aiibi Pauleis adducit,exciudi quc-
libcc opeta,& quocunque ornenrur tituIo.Docet enira iuiti ^ ^^^'j*"'**»
Legis hanc efle,vt falutcm obcineat qui pr^eftitit quod Lex lu-
bet:iuftjtiam vero fide?,fi crcdiinus Chriftucr efte mortuu r.,&
refurrexifie.Adh^c videbin/ peftca fuoloco,diiierfa efteChri-
fti bencficia.fandificationem & iuftitiam. Vnde fequitur ne "pi- J/nr<?,
ritualia quidem op era in cilculum venirc, vbi vh iuftificadr fi-
deiadfcribirur.Nec vero Paulus, vbi ne?,at(q;jodnupercicaui)
Abraha*« habete cur giorietur apud Deum, ^uia operibusiu-
flus non eft,rcftr.ngi hoc AGihct ad iiteralcm & exrerna virtu-
tum fpecicm.vel liberi arbitrij conatum.fed quanuis fpiritiialis
&fcre Angclicafuerit Patriarchs vita, non tameiuppetereo-
perum merita,qu3cilli iuftitiam coram Deoactijuiranr.
15 Craffius paulofcliola ftici, quipr^parationesfus.? mif-^mj;W«»«rfW,
cet:hi tamc n» m.iniis prauo dogmare /iniplices & incautos i\s\-g***^>{^^f^'>il
buunr.fub prrcccxtu Spiritus&grac:a?mifcricordiam Dei, qu^^'^'*'
iola crcpidas aniraas placarc poreft, te.jjente.<?. Nos vcro fare-
mur eum Paulo.iuftificiri apud Dcum legis fidrresifed qoia i
Kk ij.
CAP. Xf. 1N5 T IT V T lON I J LIB. Iir<
Legis obferuarione logeomnes abfwmusjlifnccolligimus, quae
maxims ad lulticia valeredeberencoperajidco nihil nosiuua-
K(l}>on(i^, dupw^c, 4oia iiiis dt {tiru/mur. Quod ad vulgares Papillas pcrtincc
cem faUaciam vc} c(i..laflicos,duplicicer hic faiiuntur : &qu6d ftdem appel-
itperiens. ianc coufcienci^ c:'rdcudinem,in expe«5lai'4daa Dto pro meri-
cis mercc de;5c t|u6d grattam Dei non ^zracutt^E iuitui^ imputa-
tionemJ.ed Spifitum ad l^udium landic^nssdiuuantefti inter-
Heb 1!.^. precantur.IjCi^uacapudApofto umjAcLedentemad -Jeuopor-
ccc prunii cfcdere quod Deus fic,demds quod remunetacor iic
qu.«re'uib Ib. bcd n©n animaduertuntquls licqu^redi modus.
In nommc vcio giatixeoshailucinari pai;imfircx eorum Jcri-
ptis.Lombardus enim iuftificationcmper Chriftam nobis :!a-
Lib Ser £};. tam duobits modis incerpretatur.PrmiumjinqLMt, mois Chrifti
Ibnli^.c.i. nosiuitificat, dum per cam excitarur charitasincordibusno-
ftris,quaiuftiefficimut:dcinde quodpcreandem extindum cft:
pccc.tum : quo nos capciuos diiiir.ebac diabolus , vt iam non
habcac vnde nos damnct. Vide"". vt Dei gratiam pra»cipue in iu-
lii fic.icione c6iideret,quaceHus ad bona opera per Spiritus fan-
di graciaai dirigimur. Voluit Ictlicec Auguftini opinionem fc-
qui.fed piocui /equitur, acqueeciam a reda imitatione multu
GcHe(^!r:qu!a ci: cbicwrac fiquid ab illo perfpicue diftum eft,&
HMm f»pb^f- quod non adeo impurum in ilio eraceorrumpir.Schoia; in de-
maTis jrutcM terius rcm. cr aberrarunCjdonec candem pr:;ccipiti ruinadeuo-
ye^Hmm. ^^xtiz iimr ad qLiendam i^elagianirmum. Ac nec Auguft:ini qui-
dem icntencia,vel f*Irem loquendi latio per omnia recipien-
daeft.Tjin&rfi enim egregieiicmincm oniniiuftiri^ faudefpo-
liac,«ccoram Oei graci^e tranrcribit:gran'am (anien adfandifi-
eaftioaem rcfcrc,quain vic^e nouicatemperSpiricum regenera-
mur.
'f(^fpon. t,qu.£ \6 Scriptura autcm.qunm (i'? fidei inftitia loquitur,l©nge a-
tj.u^ft fidei. lu \{q x^..i,i diicit : ncmpe vt ab inruiru operum nolttorum aucrii,
ftaiA^ ex Scrp- ^jj Qq, n^ifeg^cordiam 3C Ciuiil:/ pcrredionem racum refpicia-
rihtisa^ent' j^-j.jj «jjqjjj J5_.,-,i hunc luftificacionis oxdinem dccecquod prinei-
pio peccar'n"cm honnnem mera gratuitaquebonkate digne-
tur cotnpieilii Oeus, niijil in ipio, quo ad mifericordiam mo-
ueacur, rcpurans.nifi rn.feriaai; qnippe quem; videc li bonis o-
penbus pio.-fus f uduniac vacLium: aieip'o caufam petcnscur
illibcnefaciac, quodpeccirorem ipium bon:tacis fje /enfuaf-
feciacqui d<:q)i '.-priis operibus t4iffifus,roram ialuti.sfu^ fumma
in ipfiusmireric >idi^ni rciiciar. Hic cft Hdei ienliis, per quem
pecc:icor in pr ifcfiionem venir iu?z ralucis, dum ex Etiangelij
do^trini a^norcjc Deo fe reconciliatufn : quod incercedente
Chniiiiuiticia.iiTipetr.-Jta pcccarorum remiffione, iuftificatus
iJrrSiqjanquam Spiiitu Dei regeneratus, noninbonisopcnb,
^.uibuii incu-mbitjled m foh Chiifti iufticia rcpo/itam fibrper-
pecuani
DE MOOOPbRC. CHRTSTIGR A T. If 9
potuamiuftifiamcogirat. K.?'c vbi /igillatim expenfa fueri: r,
perfpicuam fententienoftr:?? cxplic.iri-.nem recJtlent.Quanqia
alio q-iam pr<'p>>^ra iTnt ordine melius digeren*ur. Scd parum
infereftjinjdointer /e iia cohjereanr vtreni totam ritc ex]>ofi-
tara ccFroquecoiifiimatam h-beamus,
17 Hk mcou. ri-i repetirc ccnuenit quam prius rehtionom ^^ ">f»>f'tufap
conftituimusinter fidcm& Euangdfum : quiaindeiuftificare^*''^^'^^"'' /'^'
dicitur fidcs, quod obl it*m in Euan^elio luftuiam rccipjt & 'Z J'^'*'"' ''
amplecfftur» <^odautemper Euanerhum d;citi7f oftcrrjjeo '
excJudittiromnjsoperum cofid^ratio. Q^od quum :?lias fepfe,
tum duvbus ■ociscL^rinime P^uius dcmoklhsr.nam ad Roma- ^''^''^''''x epij?o
nos Lct^em & EusnoeJium inrcrfe coufeicns, Iuft'rJa. iuqu t, ^'"''^ '^''''' «^***
qux' cx Lcgeeft.ilc liabcrjQjifcccnt h^c ho.mOiV^J.-cc U) ipns. °'^'
qu.^ autcir» fidcicil: f-.jrriria-ralurc^n dcnuntiat: S crcdidcns in
coide ruojSi orc «'onfcfTu'. fiicrii Dominani Jefum.^c ciuod Pa-
-*er ilJuni fufcicauica m<. rtuis.Videfne vcLcgis& tuaseifjdiA
crimenlioc fac':ic,quoJ iila c^perib-Jsiuftiiiam tribtiat, hoc ci-
tra opci um fubfjd^Uii^ giatuici-m I^iigia- ur ? ln/Tgi'..'s L. cus, &
qui nosi multis difhcultafibus cxrricarcqucatji mteiligaNiUs,
c«m qjr nobis per Euftni-tlium donitur iuliic^am, Lcgii Cwn- .
d t:onibusi"oIuta:n efie.Harc rari**^ eft cur tanca TCpu^nariarfpe-
ciepioi^iiiITIonem Lcf* nunlcii^cl cipponac. bi tx Lc^jecil ha?- Gabt.j ig.
\ redicas,iam n^n eft cx promiffione,& Quajeoder.ipitc m hanc
fentcnri^m habenrur. Ctrre & lcxip:a w?.h h bet j^iomifho-
nes.Qusr:- ,„ promiffionibus Euas^clics diftindurn aL'qi'idac
diuerfum <'ftc ..ponct,KjITveiimusfareriincpta (MecoiJafione.
Quaie .lutcm iikvd cnt.r.ifi quod ^'.ratuir^iunr ."cioJa Deinii-
rcric rdia fu*ru't:L\quui:*< Lejjis promiifi^^uts ab opeiiimcon-
ditione pcndcat.Ncque Liie obganniac ciMfi;.?r;rnjrepudiari qua
ex propriomarre & Ijbero arbitrio inftica (^Utrudcrc iJto vo-
lunt homincs.quandn {T.- e cxcpptionc dc cr t P.-?uius Lc; rni iu- R.oaj.S.:.
bcnd^nihii prodefPe : q-fia ncmo cft qui implcar, rcn rrn iim
cx vul ',o/cd exfcrfcjflirfimis qaibufque.r/iledio certe piaci-
puumeft caj^utLcgis.quri ad cam. nos formef Spiritus Dei.Cur
non eftnobis luftiti^caufa, n'fi ouod in lanftis ctiam rautlU
elLideoq-, pcrfe nihil prcrij meretur?
18 Secundus locus cfLQiibd cx Legenemoiuftificcrur apod ^'ferlcctts e.x
Deum,manifeftum eft. , Quii iuftus cxfide vmet. Lex autem^^^twv' 2-4'
noneftexfide:'edquifecerith^c homo,viuctin ipfi5.QiiiC'mo- ^'^ ''/"^^*''* '"^
doalioquiconftaretargumentum, ni/i ctmuenist incilculum^'*'^''**'*^"^***
fldeinon venire©pera,fedprorfasfeparanda cfic.? Lex,inquit,
eft a fidediuerfa.Quare?Pfoptcrea quod adilliusiuftitia ope-
rarequiruntur.Ergoadhuius iuftitiam fequitur non requiti.
Ex ifta relationeapparet, citra opcril meriru, imo extta openl
mcritum iuftificarijquifideiuftificantur, qtiiafideseamquam
KJc iij.
?A?. ^I. iNSTITVTiONI» X.1B. liu
Euangcltum laigirur iuftitiam accfpit. Euangelitim autem eo a
LtgedifF' rt,(]uocl openbusnon alliga' iuftitia.fed in folaDei
|lom.4.a, mirericordiacoliocat.S!miIeciiquo(I.td Romanoscontendit,
Abrahamnonhaberegloriindim.!tcriam,c]uia fidesiUi iniu-
llitiam fitimpurata. ac confirnutionem fubiicir, quodtumfi-
dei iuftiti^ locus eit vbi unlU funt: opcra cjusbus debeatur raer-
ces.Vbi(in*}uit)*unt of eia,illis debirum pr^mium cx;ienditur:
qnod d;»tur fiJei,p,ratuitum ell.ficjMjdem & verborum, tjuibus
iilir vtitur^rrnfiis huc quocjue pGrtiner.QjGd fjbne6lic aliqua-
topbftjicleoex fide nosobtmere nsereditatem.vtfecundugra-
tijm:h'nc collig!tor.<tuit«m efte ha?reditatem,quiafideperci-
piiur. vndeidjuifiquia fidesfineoperum admmiculo, totain
E.om.5 21. Pei mireric.ordi^m lecumbit? Atque eodem fenfa haud dubie
a'ib»; d.>cc:t iuftitfam Dei ;<b'que Legemaniffftatam efle, qui-
UIJ teftmionium habrai: a Lege & Pi ophetis:quia exclufji Lege
operibijs .7dfuiiari ncgar,c£c operando nos eam confequi, [QiX
vacaos accedere vc eam recipiamMS.
reriiumfaplvf. 19 lam pei; p'cic h^av quant^ sequffape dofirinada noftram
ma P.^piftaru. hedic SophiiU- cauillcntur^quum dicimr.s homiucm fola fidc
exclrfiu '«.M^iuftificari.Fjde lurtiftcari hv.minem quta toricsin Scriptira rc-
rcpudiantium. cumtjnegare non audeuE '. lcd uumnulquam expnmarur So-
l{(f^orfio I. ia,hancadie<5liOnc-m fi -ri non fuftinent. hinc} iC'^ qo.ld ad h:^c
fe.unda.. Pauli vcrba rc'pondcb' nt, vbi con^Cfidit non cfle ex fideivifti-
R.m, 4.2. tiam,nififir grnu-f i? Qj_^omodogr?tu!tiim curn ©^'enbuscon-
SLom.i.»7. ueniei?Qujbus cti.irn calimini-s ehident qu^d alibi dicirjin E-
uangelio De iuftitiam mamf -.ft^ripS! m.anifeftatui m Eu3nge-
!io iuftitia,cerre?ion lac^Ta nccdinndia, ied )'icna& abfoJuta
iilicconfncrur. Lcx ergo in ea locnm n* n habet. Necfalfa
mod6,'ed pLnc nd'cul.5 tcrgiuer' tione in cxclu/ii^a particuv
Tntia. lacon/ji^uut. Ahnon enim fa;i.s folide f«lifidei trihuit omnia,
Ro i.i^5fv4-qui opcTtbus adnpit? Q^-id fibi, amabo, voluntiftseloquutio-
ncs,Sine Lc^e manireftacam z{{t niftitiamjluftificari gratis ho-
minemj &finc opcnbus Lcgis? Hic ingeniofura fub-erfugfum
habentrquod tametfi non cxcogftarunc ipf?,fed ab Origene &
^uJburia.m veterum fumpferu.-^t, ineptiifimum tamen eft. O-
QjiArtum fo pe-aLegisceiemonialia excludi garriunc, non moralia. Sic
phil}na,feufM. proficiunt af/idue rixandovt neprima quidem dialeftica?ele-
Uctauichonii. mentaicncant. An putant dciirare Apoiloium dumadeius
fententi.-eprobistioncm locosift-os adduct? QuificGerichicc
'PtFhorfoi. ^■»f>"'>"' viuetm «piis. Et,Malcdiftusomnisqui non impleueric
KjA.i, 10.12. omnia quj? fcrinia funt in volumine Legis. Nifi infaniancjnon
dicent promiifim vitam cercmoniarum cuhoribus,nec denun-
* tiatan. maledi^ftionem folisearun-i tranfgrefforibus. Sifuntdc
Leoe mdrali inceliigendi .-non dubium qum a iuftificandi po-
teftatemoralia quoaueoperaexcludaiitur. Eodem fj^^e^ant
ift«
Dl MOOO PERCIP. CHRISYI C R. A T. 1^6
ift^ ratiocinationesqiiibus vtitatj Qaoniam pet Legecogni- Sff""^'<.
tio pecc.ui,icIeo non iuftitia.QuiaLex iram oper3tur5ergon6 J'"^*'^'
iuftitiam Quia Lex cercam r.onpoteft reddereconfcientiam,
idco necmititiamconfenevilct.Qjaimpuratur fidesin iuOi-
tiamjergo noneft operis oierces iullitla, i'^d mdebita dvonatur. r,.,i >.2i.
Quia ex fidc iuftificamur abfc^r.? t ft gloriatio.Si data eflet Lex Terttai
<]ua?poft^;tV!'-.ificarc,veveex Legc ciie?itift.'iia:fed Deuscon-
c!ufitop.ri!afuhpecca:OjVt promiffio d^ireturcredetibus Nu-
gentuTjfi audcanr, in cciemonias ifta ccmpetere, noin m^res.
arquif ueri cjmo-^s ipfiexplodcrent tantam impudenriani. M.i- ^^
neatergenobis certum.de Lege tota verbafic.''!, quando LQgi
derogaruriuftificandi faculrai».
lo Siquisautenin-iir<^tuicurtali adiedione vfjs fic Apo- •^':'''^'''^ f"-
ftoIus,non contentusopera nominal]c:in promptu eft raiio.Si-^"'^'V*'''^ "*
quidem vrrati .Tlhmcnrur oper»,pretium a Dei approbitione r/.vo <^ merce-
ma*is quam a propria dignitate >llud hifbent. Quis enim ope- desfigna habe^
rum iuftitism Dco venditare audeat, nifi qiiam fpfc approba-»-'-
rit>quis tanquam ijiisdtbitam repofcere mercedem,jiifi quaT! ^^fpof^P^if'
ille promiferit?Habe^er<^o id ex Dei bencficetia.quod & iufti- ,/l"*'^^f'*''*^"
rie tituIo& merccde di^na nabentur.atqi adeo hac vna ra lone Gal.3.7.
vale«t,dum per ipfa propofitum eft obed;cntiam Deo cxhibe-
re.Qnare vt probet alibi Apoftolus Abraham iuftiftcari ex o-
peribusnon potuiftejillegir, fermequadringenns demum &
triginta annispoftpercufljm foeJ'.is luam efl^sLegem.Rideret
huiulmodiargumenrfi iiTiperiti,uubdante pro.mulgatione Le-
gis potuerint cfle iufta ttpera.fed quia operibus nonnifi cxDci
teftimon?» ac dignacione tanrum \v\x:h'Q jrtomeafi nr.uerat,
procanfeflo aflumpfit , ante Legem vim iuftificandi nonha-
buiflc. Habennis cur opera Legis nominatim exprimat, duni
vuk illis derrahere iuftificationem : q.iia [ciVictt de iWis {oli^
controuerfiamoueripoteft.Qu^anqua:n&fine adiedionc que-
Iibctinterdu:Ti oper.t excipit,vt quu^nDauidisfeftimonio bea-^°"**^'
tifudinem hominiaffignaridicit cui Deushnc operibusimpu
tat iuftitiam. Facere ergonullisc^iuillis poiTunt quiu Henera-
lem exclufiuafn obtineamus.Ac fruftra eriam fnuolam {•^hiili-Cextuni [0-
tatem captant , iuftificaii nos folafidequse perdilctSlbionem o-^ P^'h''^"*'
pera!ur,vt nitatur charitate iuftitia.FatGmur quidem cumPau- '^'•^^".f'^'
lo,non aliam fidem iuftificarequam illam charitaceefftcacem:'^'^'*'^'
fedabillacfoaritatisefficaciiiuftificandi vimnonfumit. Imo
nonalia rationeitfftificat, nifTqaiaincoiiimunicationemiufti-
tL^ Chrifti nos inducit. Alioqui cxcidercc id torum quod ran ta
•ontenti©ne Apoftslus vrget.Ei qui operatur(ait)non imputa- "^"^'
tur merces recundnm gratiam,fed fecundum dcbitum. Ei verb
qui non operatur,fcd credit in eum qui iuftificat impium, im-
puta^tUE fua fides ad iHftiti^m. Poteiatne euidcntius ioqui
Kk iii;.
^ At. ^U T N S TI T 7 TIOMIS LIB. IIL
'■ '■ gwafn ^cagendQ?nullameflcfi'ieiiiiftifiam,nifivbi'nuIIafune
opera quibus debeatiirmercev: actum demumfidemimpurari
pinflis refuTa- . ^ ' Nunc illud quam vcrum fit cxctiriamus, quod in definf-
tisydefinitio tu- tione didum eft.juftjtiam fidei efie reeonciriationcm cu Dco,
fiiti^fi.^eipre. qux iois. peccatcram temiffione cenftcc.Semper ad jllod axio-
/jatur, niaredeundumcft, vniuerfisfram Deiincumbere, qaandiu
knem i.^^feft P^^^^^°^^^ circperfeaerant. Id elegarer %n!ficaufr lefaias his
iefa.j^ j. vcrbis.Non cft: abbreuiara manus Domini,vr feru Jre necjueat,
i.; y .^ nequeaggrau^ta auriseius,vt non exaud.ar^fed iniquitates ve-
Hcx diflTidium feccrunt inter vos & Dcum vcftrum , & peccara
veftra abfcondsrunr facicm ems a vob s,ne cxaudiat. Audimus
peccatum effe diu-fionem inrcr hominem & Dcum,vulrus Dei
auerfi.nema pcccatorc.nec fiert aiiter poreft: quandoquidem
aheuumcft ab elwsiuftitia q '{cquamconimerCij habcre cum
Rom.5.8. peccato.Vnde Apoftufos ini«.icur?ifrfl"eDco hominemdftccr,
do'!€c ir grati.^m per Chriaum ref^it^iitur.Q^: m ergo Domi-
fJusinc 'niun<fl>ont;m rec pit.enm dicirur !u!hfic<<re; quia nec
recipere in gratiam,nec fib? adiungere p t.: ft quin ex peccatore
luftum faciat.Iftud ^.ddinms <ieii per prccacorura reimf/ionem.
Namfi r,b 'peribus ^pftimcntur quos /ibi Dcminu.'. reconciiia-
uitjreperiencur etiamnum rcuer.'? peccatorcs,q'ios tamen pec-
cato folutospurofq; efte oporrer. Conft.iriraque, quos Deus
ampIeaitur,non aliier fieri iuftos nifi quod abfter/ii> pcccato-
rum remif/ione maculis purificantur.vt talis mftitia vno verbo
appellari qucat peccatorum remif/10.
roHfirmau^hu' 11 Vtrunque horum pulcherrime liquet ex iftis Pauli ver-
TcC T"' ^.'^.^"^^^"^ reotaui.-RratDeus in Chrifto mundum /ibi reco-
. or. 5.ip. cilians,non impuran^ hominibus fua dcliaa , & depofuit apud
nos verbuin recortoliationis. Deindc fijmmam fu^e legationis
Ibid.ii. fubdir, Eum qui peccarum non nouerat, pronobis pcccatum
1, re/?;>»c»/;>^^<^'t,veiuftitia Dei efficeremur in illo. luftitiam & reconcilia-
icriftura. f^onem hic promi/cuenommat,ve altcrum fiib ahcro viciffjin
' con«neriinre]I(gartTus. Modumaurem aftequendje huius iu-
ftiti:E docer.dum nobis delida non impurantur Quare nc poft*
hac dubites quomodo nos Deus iuftificet, quum aadis reconei-
liarenosfibi,nonimpurandodeIi(51:a.SicadRomanos,Dauidis
R.om.4.^. teftnTionio probat homini imputari iuftieiam fine operib. qaia
• • illebeatum pronuntiat iaomin^mcuiusrcmi/fajfunt iniquita-
«'es>cuius ^efta funt peccata.cui Dominus non imputauicdcli-
da.Bcwitudinem procaldubioproiuftitia illicponir.eara quu
afteratin rcmiflionepeccatorum confiftere, non cftcuraliter
Luc.1.77. ipfam dcfiniamus. Proinde Zachariaspatcr loannis Baptiftx
cognitionem falurfs in remif/ionepeccatoru po/Ita canit. Qua
reguiam fequutus Paulus fn concione qua de falutis suma apud
Antio«
©E M0©0 PIRCIP. CHRISTI GRAT. 2^1
Antiochenos hsbuitjconclttiillc in Iiunc modum a Luca r.arra-
tur, Per hunc rcmiffio pcccarorum vobis annunttacKr:& ab o- A"«^3*J •
mnibus iis a quib.non pocuiftis iuftifican in I.cge Mofis, m huc
omnisquicrcdiciuftrfieatur.Sic reinirfioncm pccc^torunicon-
ne^tit ApGftoIuscuiuftitiavtidemprorfusefleoftcndat.vndc
n^cnto r.-it!ocinatur, gratuita ti^c nobis iuftitiam quam indul-
sentja Dti obtinemus.Neqiie inuMtata vidcri debet loquurio, '• efef"-'-'^
luftos non openbus^fed gratuita acceptione cHc hdeies coram
Deo.qiium 6ctoticsoccurrat in Scriptuia,&' vcteresetiam jn-
tcrdum/i«loquancur.Siccniiiiahcubi Auguftmus,Sandorum Litj.deciult.
iulhtia in hoc mudo magispeccatoru remiffione conftat «juam ^^' "P- -7-
perfcdione virturum. Cuircfpondent pra:clars Bcrnardi fen-
tent12e.N6pcccarc.Dci iuftitiaeft.hominisaurem iuftitia^Dei^erm. i?.^m
indulgentta.Ante autena afleruerat Chriftum HobiseficiuftJtia ^^^"' ^^t^-
in abfolutione,ide6que foios efle iuftos qui vcniam €x miferi-
cordiaconfeqautifunt. _ .Setuturroni-
ij Hinc & lilud conficitura fola interceffione iuftitiae Chrifti ^t^\,l„^nem
nosobcinerevtcoram Deo iuftificemur. Quod perinde valetyj-^^ iujiificarit
acft dicerecur.homincm non in feipfo iuftii cfiejfed quia Chri- qutnmm ilU
fti luftiiia imputatione cum iilo coirjmunicatur,quod accurata i>piritum Dei
aniraaduerfione dignum eft.Siquidem euanefcit nugamcntutri |'^'^^V'^fj'J,'^^''
lilud.idco luftificari homincm fide,quoniam illa Spiritum Dei ^^^ ^^^^^ ^;,/,*
pircicipat qao iuftus redditur , quQ^f^ magis eft contrariu fupe-y?; i/^slivamf:-
riori dodrinaequam vtccnciliari vnquam queat. Nequc cnim de apprtkeda.
dubf«m quinfiEinopspropria: iuftitise qui iuftitiam exrra fci-
pfum qujcrere docetur. Idautem clariflirHcaflerit, Apoftolus, i.Cor.j.ii.
quum (cvihit eum qui peccatu non nouerat, pro nobis hoftiam
pcccat! expiatricem cffi fad'jm , vt efficeremur iuftitiaDeiin
ipfo. Vidcs non in nobis,fed in Chrifto efle iuftitiam noftram:
nobis rantumeoiurecompeterequiaChriftifumuspariicipes^
flquidem omnes cius diuitiascum ipfo poffidemus.Nec obftat ixcepticnU fo-
quod jiibi docet,damnatumcflcdepeccato peccatumin Chri- lutio.
ftj carne, vc lufticia Legis coraplcretur in nobis. vbi non aliud Roni.8.?.
complemenrum dcfignatquam quod imputacione confequi-
mar. Eoenim uire communicac nobifcum Domiwus Chriftus
fuam iuftitiam, vt mirabili quodam modo, quantum pcrtiner
adDeiiudicium,vimeiusinnos cranffudat. Aliud non fenfifl^e
abunde Isquet ex altera fententia, quam paulo ante pofuerat, Roro.j.ij,
Quemadmodu per vnius inobedientiam conftituti furaus pcc-
catc>res,ira per obedientiam vnius iuftificarf. Quid aliud eft in lufUtiA fidei
Chriftiobedientia collocare noftrara iuftitiam , nifi ^^-^^^^^fj/ '*'
fererc eo lolo nos haberiiuftos , quia Chrifti obedieotiano- j^.^ dT J^-
bisacccptaferfur,acfinoftraeft^et.?Q«,aremih!elegatiffimevi- ^^^ ^ ^-^^^
detur Ambrofius huius iuftitie paradigma in benedidione la- bcata.cap %'.
cob ftatHifle:nempe qucmadmodii lile primogenicura a fcipfo
XII. INSTIT VTl ON IS LIB. iir.
non mcritiis,habita fratris occulratus,eiurq;velle indutus,qu«
optiinu odorem rpirabat,reiprum infinuauit pitn.vi tuo com-
niodo rubalicnaperfon<tbenecii(ftionem acciperet: ita nos fub
Chriftipfimogeniri noftri fratris prctiefa puritaie dclitefcere,
vt teftimonium iuftitia? a confpc^flu Dei referamus.Verba Am-
brofij funtjQuod Ifasc odorem veWiu olfecir.fort.ifte illud eft,
<juia nen operib. iuftificamur.fed fide.quoniam carnalis infir-
mit^soperib.impedimentoeftjfed fidei claritasfadorum obu-
braterrorcm,qua?meretur veiiadeli^fioru. Ecfanejca resha-
bct.nam qoo in fftiutem coram faae Dei compare :imus,bono
eius odore fragrare nos necelTe cft,&eius perfe^ione vitia no-
ftra obtegi ac fcpelin.
CAPVT xir.
Vtferio nobu per/uadsatttrgratuita iusiificatto, adDfi
trihunal toUen^as effe Tncntcs.
Partes huius capitis.
JuftJtiatDei meditatio operum iuflitiam imaginariam euertit , v^
p.ttet ex teftimoniis Scripturae & piorumconfvriionibus .le e-xen-i-
pli^j.feft.i.z.?.
Confcienrij; itffm ferium cxamen, & «d caslefte tribunal p'.rpet»a
cJtatio,fed.4.& j.
Vnde no hypocrifis & meriti operum vana opinio,fed vera hami-
litas in cordibus piorum nafcitur , rjuod authoritaie Scripturae &
publia.ini exeroplo illuftratur.fecl.^ 7.
Conclufio^abiiciendam effe arrogantiam & f;curtt3tem:qijia tan-
tum quifque obiicit imPedimenti d^uinie benei^centia?,quan:um
in feipfo acquiefcir/ed.S.
Fans tyyarutn
«<' operum iu~
fiitia.
TufArmit fo-
phisla de tri-
0::%mli<juedam
pici.emi7jfiittii.
JEc Gmniatametfiluculentisteftimonijs ve-
riffima efle paret , tamen quam neceflana Cint,
non prius nobis clare conltiterit, quam ea no-
bisoboculospofuesimus, quae totiusdifputa-
tionis fundamenta efle debent. Principlo ergo
nobis fuccurrat illud : non de humaiii fort iu-
ftitia (kd cscleftis tribunalis,fermoncm cfle in-
ft:itutum:ne ad modulum noftrum metiamur, qua opcrum irl-
tegricatedtuinoiudtcio fatiffiat.Atqui mirumcft quanta teme-
ritatc& audacia id vulgo defiaiatui. Quinetiara videre eft
vt
DS MODO PERCIP. CHRI|TC GKAT. J6t
vt nulli confidentius ik plenioribus.qaod aiunt,buccis de opc-
rum iuftj[ia garriant,c]uam qui palpabilibus raorbis prodigiose
Iiiboranc,vet iiuercucrbus crcpinc vitij<:.Id fic cjuia Dei iufticia-^.e/f'^'''»^'^
non coi^^irantjcuius H vel n-iinimo fcofu afbcerentijr,nunnuam ^* ^" rnaiefia
tanlo eamiBdibrioh.rberenr. A-quicerre vlcra moaum nocci- ^
pendirur>fi cnlis ramque perfc<fi:anGn agaofcicur vtnihil ei ac-
ceprum (irni/i omniexparce integrum &:abroIurumjnunaquc
fordeirc|uti'atum,quaie iwhomine reperireneclfcuit vnqua,
nec Iicebit.Facile eft fcilicec ac ptomptum cutl bec.in fchola- f^f^"» ^^^* "**
rum vmbraculis de operum dignitare ad tultmcanaos homines ^ff^„,jiomniex
iiugari;fed vbi in €onfpe(9:um Dci vcncQeft/acenanr cales d^- ^^rtthtegrv.m
\\c\x oporcctjquia res illic agirurferfo.non \ud'\cx^>.oyiJ(a^». e- ^ abfotutum.
xerceLur.HuCjhucreferendanicnseft.fivolumus deveraiufti-
ria cim frudu inquirerc:quomodo c^IelH iadici refpondeam*,
quum nos ad racionem vocaucrit. Sracuamus nobis iudicem
illum, nonqualcmintelledus noftrifponte imaginaniur, fcd yjj^ pradl-
qur depingirurnobisin Scripcura .- cu'us fciixecfulgoreobce- pue lobi H-
ncbrantwrftelJas.cuiusroboreliquffiuritmonteSjCuius ira ter- Ijrum.
ra concutitur , euius fapiencia deprekrndunrurin aftuciafua
«•udentes.cuiuspuricateinquinanruvomnia,cuiusferend« iu- .. ^ • i *-,
ihux nec Angeh pares funr, qui nocencem non trcic mnocen- ^acinnamean
tem, cuius vindtda quum femel accenfa el^ , penetrac vfque 3id firmanxia.
inferni nouiffima, Sedeac, inquam.illc ad cxaminanda homi-
num fa(9-a,quisfecurus adeius chronum fefiftet ? quis habita-'fA"*''
bitcumignedeuorance ? inquitProphera : quismanebiccum ^cf^-'J"'4-
ardoiibus fempiternis^Qui ambulac m iufticijs,& ioquitur ve-
ritatem, &c. Sed proccdat ille quifquis eft. Imo vero fick illa ,^
rc^pofio neq*uis prodeac. Ex aduerfo enim terribilis v^ox info-^^f"'
naCjSiintquiraresobferuaueris Domine, Domine quisfuftinc- pf.ijo.j.
bic? Pereund'jm/anemox/icoinnibus,vcalibifcribicur: Nun- I©b 4.17.
quid homo Dri eoinpararione iuftificabicurraut puri®r erit fa-
dorefuo? Ecce quiferuitmt ei non funtfideies , & in angeiis
fuis reperic prtuitatem.Qjianto magis qui habitant domos lu-
teasjquitcrrenum habent fundamentum,confumenrurcorara
tinea.?A mane vfque ad vcfperam facc!dentur.Iiem,Ecee,inter iq],.,^.!^. ^
fandos eius nemo eft fidclis:& cscli non func mundi in coafpe-
du eius:Qnantomagisabominabiiis&inutiIisItomo,quibibic
quafi aquam iniquiracem.^^Fateor quidem in iibro lob mentio-
nem fieriiuftitixquajexcelfioreft obferuatione Legis. atquc
hacdiftindlionem tencre opera»preciura eft; quia etiam fi quis
Legi fatiffacercc,ne ficquidem ftarec ad examen illiusiuftitir
«juas /enfus omncs exuperaclcaque etiam fi lob bene fibi eon-
fcius fir, attonicus camen pbmurcfcic : quia videt ne Angeiica
quidem fandirare poflc Deum placari,fi ad fummam trutinam
reuoeet coru opera. Ego igitur iufticiam iilam qua actigi, quia
eAi», xif. imjtitvtionij lib. irr.
Iww.5 z'tro y?incomprehenfib!liscft,nScomitto;redt3ntiim dicOjfiexigftDr
^dLcguiuni^ vira noftra ad norml fcript.-c Lcgis,nos cficplufcjuam focordes
^tu^.mZltSio '^^^ ^'^'"''^"^^ formidmc nos torquear tof maledfd.one.sciuib.
^ian!fnn:im "^s expergeficri voluit Deus.-atcjiinter altav h.'ec gcncralisjMa-
MpfAren lediftus omnis qui non n)anferic in omnib* qu^ fcriptafunr ia
Deut. 27. 2(?. hoclibro. Deniqj infipida vel dtluta erit hxc tota difputano,
njfi fe quifquc reum fij^at coram carlefti iudicc, & defua abfo-
Fidmix h .0 ^"''^"^^'^^'^^'""^^/'^^'^J^^^pro^ernatacexinaniat.
critar^.or^X' ^ Hut huc attollcndi crant oculi.vt trcpidare potius difcerc-
^ ' mus.quaminanitcrexuitare.FaciIequidemeftjdtnnliominib.
fub/iftitcomparatio.vtfe quifq; haberereputct quod ahj con-
temnerenon debeant:fed vbiad Dcuaflurgimus,corruttdiao
tirrili ^fpofito citms ae deperit fiducJ.1 iUa. Arque id pr-^rf /s anim^ noftr^ cr-
«Af icata. ga Dcum viu venit,quod erga virtbile Cc^Iu Cv?rpori.acies enim
ocuIi,qnantirper reb.adiaccntibus perluftradis inf.ftir, perfpi-
cicti:^ fyrdocumeta capitrfi in foicm dirigitur,nimio cius fui-
gore perftriaa&obftupefa(!;i-a,nen minore In eius mtuiru dc-
i^em exheft.-- ^'^'fatcm fentJt,quani in rcru mferioru afpectu rob'Jr.Nef.il!a-
Uene. iTJus ergo nosv3na fiducia, eti.imfireliquishc ninib.vei paies
vcl fupcriorcs nos cffe ducim^mihii id ad Deum,cuius.id asbi-
rrium reuocandacftift;icognitio.Q^od /i domari ft ro^ia r>a-
ftra mcnitionib.iilis ncquitjrc^pondcbit nobis quod Piia; i.^^ris
tncr.6.\s. diccb3t,Voseftisquivosiuftificarisconmihom!nib^.Arq-')d
hommib.altu eftjabominabilc eft Deo.Has nunc>& de Juiitia
tua tumide inter homfnes gloricris , du illa Deus c ctIo <ibo-
Dfinrfg leHi- nunctur.Quid aute fcrui Dci^vcreerudsti cius Spiritu.' Nc in-
ifionicDuidi!, tres in mdicium cum fcruo tno: quia non iuftincabitur in con-
p^'^" ^'"'''' ^f*^*^" ^^^ omnis viuens.Aiterver6,quanquam fenfu pMihmi
lch '^' ^ diucrfo^Nonpoterithomo iw^kws cfte cum Deorfi voluerit cq-
tcnderccum co.nonpotcrit rcfpondcrc vnumpro miile. Hic
inm .Td liquidc.m audim^qualis Cn Dei iuft;tia,cui fcilicet nul-
lis humanis operibus fkifhct; cui mille fceicrum nos inccrro-
ganti.vnius purgatio aftcrri non p«rerit. Talcm nimirum iulli-
riJm bene animo conceperatelfdum illiid D'.^i organum piu-
iXcr.4 4- Iu^q^'um prolirereturfc nihii fibi confcmm eife, fcd nain h-c
, iuftiiicari. %
^, r/;>„v K*K ' ^^^ "' facris modo literis cxt3.m taiia exempia^red omncs
ri«r'y;c9»jy;'/;/o-P'/'<^'^'pfo''cshuncnbifen{uinfu;ftedem0nftrant.Sic Augufti-
txe^. nus,Omniu,inquit,piorum fub hoc oncre corrnptibilis carnis
1 S3Q Bonif &]n hsc vit.je infirmitategemcnrium vna fpcs eft,qu6d Medu-
^f'^' torcm vnnm habemuslcfum Chriftum iuftum: & ipfe cftexo-
\ rntio pro peccatis noftris. Qmd audimus^ft vnica hxc illis (pes
eft,vbi opcrum fiducia? Solam enim quum dicit,nullam aliani
5nper f antic. relinquit. Bcrnardus vero, Ec rc vera, vbi tuta firmaquc infir-
Scrm.6i. mis requies & fecuritas nifi ia vulnerlbus SaluatorisPtanto ilUc
fecu-
D8 MOdO PBRClP. CfIRl$TI G R A T. 2«J
fecuriorhabito , quanto pocentioreftad faluandum. Fremic
mundus, prcniitcorpus.diabolusmfidiacur. Noncado,quia '
fundatus fum fu pra firmam petram. Peccaui pcccatum graue»
Turbaturcojilcientiri : ed non percurbabitur, quia vulnerum
Domini recordabor.Poftca ex iji concIudit,Meritum proindc
meum miferacio Domini. ;.o.i lum planemeriti inops, quan-
dm non fuer*t ille inops miferationum. Qupd (i milericordix
Domini mulcje,raultus ergo pcrseqae fum in meritis. Nunquid
iuftitias mcas canrabo? Domine,me»nir.cro mrtitise tua» foiius.
Ipia vnim eli & mea , nempe fadus eft mibi iufhtia a Dco. I- Tn Pfal. (>iii
tem ^libi, Hoc totum hominis merirum.fi rotam fpem ponat in habir. fer.^f»
eumquicotjm hominem faluum faciV. Similircr vbi pacem^^'*-'^ "*^^^-
Jfibi recmens, gloriam rcliiiquit Deo, Tibi, inquit^illibata ma-
ncatgloru ; mectim bene agitur fi paccmhabuero, Abiuro
gloriai?! proifusinc fi vfurpauero quod meum non ert, perdara
& objatum. ^\pertiusetiamalio loco, De meritisquidlolicita Scna.^2,
fjt^Ecclefia ? cui iJcpr«jpofito Dci firmior fuppctitfecuriorque
glorianui ratio?Sic non eft quod qu3eras,quibus meritis fperC-
mus bona-.prr ertim quum audiasapud Prophetam,Non pro-
pter vos facl.im.fed propter me,dicit Daminus.Sufficit ad me- Ezech.j^.M-
ricumfcirequodnon fufHciantmerita; Ccd vtadmeritum fatis***
eftde nieritisnonprsefumere , ficcarcre mcritis fatis adiudi-
cium eft.QMpd rnerita libere vfurpat pro bonis operibus.igno-r
fcendum eli conluetudini. In fine vero confilium eius fuit tcr-
rere hypocritas,qu( peccandi licentia contra Dei gratiam pro-
teniiunc ; fkuti mox fe explicat , Fclix Ecclefia cui nec meri-
ta Cinc prj?funiptione , nec prsfumpcio abfqnc raeritis dceft.
Habecvndepr2Elumai: jfednoamcrita. Habet merica, fcdad
promerecdum , non praerumendum. IpXum non prxfumcre
nonnc pi^oiiK^rert eft?Ergo eo praefumic fecurius quo non pr^e-
f umic, cui ampla raatcrics gloriandi eft , mifedcordi^ Domini
mulri\
4 In eft fane. Hoc vnicnm falutis afyjumjn quo rcfpirare ^iter* mAchi^
tuto poffint , fentiunt excrcicatz confcientise , vbi cum Dei iu- na.optrum ia-
dicio nef^otium eft. Damficiuxlucidifflmse videbancurno^u/^'"'' "'""''"*»
fielL^ , fpleudorem fuum perdunt folis afpeau , ouid putamus 'ff ''"''* »":
vei rari!fim:e hommis mnocentias futurum, vbi ad Dei purita- y>^,„;» ^ ^ ^^
tem compofica fueric ? Eric enim feueriffimum ilkdexiracn, £>« perfeaio^
quod in Abditiffimas quarquecardis cogicationes pcnecrabir; "<^ imptrfe^
t<. quemadmodum aitPaulus , Reuelabitoccuka tcnebrarura, '^'<'«« Ai;^^.?^
&-abrcondira cordium retcget:quod latitancem & refticantem "'^P^''''"'''
fionfcienciam profercc cogec omnia qu^e nuiicememoria quo- ' '^*
que noftra elapfa funt. Vrgebit accufator diabolus , confcius
omniura fiagitiorumad qu^perpctranda nos imp.iltrit : ilii<;
Gihil proderunt extecns boBotMiu operumpomp» , c^u^ Cvlst ,
CAP. Xll^ INsTtTVTlONXS LlB. Ilf.
nuncasftinianturrfGlapoftulabirur volut^tis fynctrhis. Qiaare
hypocrifis noii modo qua homo cora Deo fibi niale conicius,
ofletare ie apud hommcs aft€<5lat,rcd qui fibi qui/"q;cora E)co
imponn(vt lumus ad nos palpadas adulandofcii^procliues^co'
fufa concidet,vccun«jue nunc plur<quam temulenta audacia fu-
Hypocritx/on- pcrbiat. Ad eiufmodi fpcftaculum qui fenfum fuum non diri-
trci fihi ipfts gunt, fuauiter quidem & placde iuftitiam f\bi ad motnentuni
fUudmt. adllrucrepofluntjiedqu^in iudicio Deimox illisfitcxcutien-
da:non fecus*c magnxopes,perf©mniL,'mcumularx, expergc-
Zi'vile. faftis euanefcut.Qu^i aurem ferio.tanquam fub Dci confpe(flu,
de vera luftitJa» reguia quaerentjlli cerro copcrient.omniaho-
minu opera.fifuadignitaiecenfeatur, nihil nifimquinamcnca
cfle & fordes:& c\\\x luflitia vulgo habetur, eam apud Detl mc
lam efie iniquitaier:.:quf inregritis cen(ecur,pollutionem:qu2
gloria ducicur,ignommiam.
G}ulfittvttaH- j Ab hacdiuinseperfedionis contemplationeadnosfinc
tcptre im^gi- blanditiji» ca^covc amoris aflcif^u rcfpjciedos deJcedcre ne pi-
naxiA -""'^^'"-oeat.MirumeBjmnon eli f\ tantoperec^cutiam^inhacpartei
optnione i^<r/- 9"""^ ^ peltileati Ci-ga lc mdulgentia ncmo nomum caueac,
veamur. quam in nobis omnibus caturaliter ha^rere clamat Scriptura.
Prou, tu x.Sc Cuiq,- vM:o,inquit Solomo,rcda efl via in oculis fuis. Item,0-
i5.i. jnnesvi^ hommismiidx videnrurin ocnliseius. Quidautcm?
an ifta hallucinatione abfoluitur ? imo vero (quemadmodum
ibidena fubiungit) Dumiijusponderatcorda. hoceft, dumho-
mo obexterna quampras fefert iuftidaelaruafcdemuket, in-
terini D^^miuBslatentem cordis impuritatemtrutin*Iua cxa-
minat.Quum crgo talibus bhndimentis adeo non proficiatur,
niciliudamus nobis vlrro m noftram pernleie. Quo autemnoj
Muitumalire' probe excutiam', neceflarioadDeitribunal reuocadt eftao-
mediuw: fum- ]\xz confcientia. Illius enim luce oninino opus eft ad detegen-
7n*T)etma:e- jja.quap ihoqui niiHis profunde Jatent,prauitatis noftrsB inuolii-
atif,& mtjt- ^^^^ dilucidedemum perfpiciemusquid iftavaleant.-Ionse
fideratiu abcfle quin luitiiicetur coram Deo homo , putredo & vcrmis,
ieb.ij.i5. abominabiii'>&vanus:quibibittanquaaquasiniquitatcm.Ni
Iob.14.4. quis poneret mundu.dc immundo coneepeum feminc?ne vnus
quidcm. Tu & idipfum cxperiemur quod de fe lob dicebat, Si
Iob.5 zo. innocentemmeoftGndere voluero, osmeumcodemnabitaae:
fi iuftura,prauu cdmprobabit.Neque cnim ad fcculHm vnu fed
Mtfertanofira ^^ ^^^^^^[^ pa:ticet,quod Pfophera dc Ifraele olim querebatur,
pf/o! '" omnes quafi oues erra^e,vnuqucmq; declinafTe in viam fuam.
lefa.jj 6. Siquidem pmnes illic comprchendit ad quos peruentufa effct
redemptionis gratia. Atquc eo vfque pfocedere debet iftius e-
iaminis rigor, djoncc irn plenara confternationem nos fubegc-
ric, eoque modoadrecipiendamChrifti ^ratiam compararit.
Failitur cnira qui putat fe huius fi:uenda? cflTe capace.nili omnc
prius
4D E MODO P£RCli>. CHRISTI CRAT« 164
priusanimialtituciinem^deiccerit.Notueftillud,Deumrup€i:- i.Pet.y.f.
bos confundere,Iiumilibus dare gratiam.
6 Qu^autchumiliandi noilri ratio niiivt totiinopesacva- ^**^ demum
cui Dei mifericordiae locu demufc?Non cnim huiiulitatem vo- ^!^^jj ^^in'^
co,/iquid nobis refiduu eire putamus. Et hadenus pernicioram niava,fi dep»-
hypocrifin docucrunt qui Iiaec limulduo iunxere,humiHter AQfitaomnitnjA-
nobisfentieodum coram Deo, &iuftitiamnoftramaliquo io-s*"'^''"* '"^»-
co habendam.Si enim contia quam fentimiis confitemur coram ^'* "°P*fi''('*'
Deojimprobe ilii mentimur.kntire auteiii no poiTumus vt de- '/''J" , 1*^^*"
cet , <jum prorlusquic^juid videtuf mnobis efle glor oium ^,^^y?,,^ j^^^
conteratur. Qnuiw ergo audis apud Prophctam , pararam ^pprthtnf„,n
cfle falutcm humili populo , <ieiedioncm oculis fup«rborum: a>^utefcamus,
primum cogita, ad falutcm non patere acccffumnifi depofita ^*f'8.28.
•mni fuperbia , & aifumpta folida humilitate : demde
humilitatem illam non clVe modelbam aliquam , qua Domi-
Mo de iure fuo pilum cedas , ( qualitcr humiies vocan-
tur corarM hominibus qui nec fe fafluose efterunt, nec aliis in-
fuliant, quumtamen nonnuUacxcellentiajconrcientia nitan-
iur)fed fubmifiionem non fimuiatam aaimi ferio miferias ino-
pia»que fux fenfu cofternati.fic enim vbique verbo Dei defcri-
bitur.Quum Dominus apud Sophoniani ficloquitur,Auferam tfnmiUtAi zUa
de te exultantem,re/iduum faciamin medio populi tui affliftu (iffenbitur.
&pauperem , &fperabuntin Domin©: annonaperte demon- Soph.j.ix.
iirat qui (iot humiles ? Nempe quilus paupertatis cognitione YenimBnus
afflidi iacent. Contra fupcrbos vocat exuicautes , quod rebtti Scrmura. c««-
pro/peris la?tih©miocs folcantexultarc.Humilibusverb^quos/?»'©/;^??»»'.
faluare inftituit,nihil facit reliquum,nift vt fperet in Domino.
S.c & apud lefaiamjAd quem autem refpiciam nifi ad pauper- '^^* ^^* ^' *
culum & contritum fpiritu, ac trementera fermones meos ? I- ^^''^'
£em,ExceIfus & fubljmis,habirans SBcernitatem5& fandum no-
tncn eius, in cxeelfo & in fando habitans, & cum centrit^ hu-
miliique fpiritu : vt viuificet fpiritum humilium, & cor contri-
lorum. Quam audis toties contritionis nomen, inteilige cor-
dis volnus , quod hominem humi proftraium attolii non finat. 4
Tali coritritione vulneratum efle cor tuum decet, ft velis cuui
hurailibus , iuxta Deifcncentiam , exaltari. Id fi non fit,
humiliaberis potenti Dti manu in tuum pudorem & dedecus. /
7 Ac verbis non conteiicus optimusMagifter.in paraboia, P**h!ica*ii (>dj
veiutin tabuh, legitimx humi!icatisim:»gine nobis repra?ren- '"'^^''^^ ^*?^-*'
rauir. Publicanumenim prot.rt,qui piocul ftans, nec oculos V"^*T*
audcns in c^ium erigere,cum multo placcii orat.Domine^pro-
pitiuscfto mihipeccatori.Ncpute.Tius cfl^c hssc fi(5l« modeftig
figna , quod cxluna non audet intu^ri , nec propius acceder c,
quodpeftus plan?edo peccarorcm fe facetarfed inrerioris af-
^dusfciamus effc teftimania.Ux adnerfo Pharifsum opn*ni?.
CAP. Zll- iNSTlTVTlONrs LIB. III.
, quigratiasagitDewquod non/ic cx vulgohominum, aacra-
ptor,auciRiuiius,auc adulier:quoniam bls ieiunarcc in fabbato^
decimas darcc omnmm quse poffidebat. Aperta confeffionea-
gnofcu cfle Dei donura quam iiabec iuftiriain: fed quia iuftum
Tropy^ffuti cir ^C ^^^ confidicdifcedit a facie Dei ingrac* & odiofus: Publica-
varu eltgVji ci- nus fu^ iniquitatis agnitione iuftificatur.Hinc videre licet qua-
mtndatur- ta iit humiliarioms noftrsE gratia cor^m Domino:vt no paceat
fufcipiend^ eius mifericordiae peftusjnifi omni propria? digni-
tacisopinione prorfus vacuum. Haccvbioccupauit, illrclaiadit
Icfa ^ui. ^<^it"fn» Qupd necui dubium foreccum hoc mandaro duiiiflus
cft Chtiftus aPatreinterram,vteuaagelizaretpaupevib',«ic-
dereturcontntiscordcprsedicareccaptmishbertacemf claufis
apertionem,c6io.larecur lugenccs.-darec illis gloriam pro cine-
rcjoleum pro luftu.palliam laudis pro fpiticu moerorix.Secijn-
dumiltudmandjinim. noi.nJli laborantes&oneratosad parti-
xt .o fi cipandamfja»Tibeneficentuminuitac.Etahbi,Non veniadiu-
Itos vocandos.ed peccaceres.
Hi;7c fecjtiitur 8 Ergofi (u.hrifti vocatioriiocum darelibecfaceflatprocul
abtkitiiAm tjfe omnis a nobi» tum irrogintia,:um fccuritas.IIIa ex ftulta pro-
arro^XtUm iy- ^^\^ it.ftiti^e '.'erluaftonc narcicuLSvbi homohaberc fe aliquid
/ecurimfm. p^^-^p cuius merico apud Deu n commendetur , harc etiam fine
vllaopciu periaifione efle p >teft.MuIti-enim peccatores,quia
viciorum duiccdjae inebciati.Dei uidicium non cogitaat,tan-
quam veterno quoda obftjpefafli ticent,ne afpirent d.d oblata
fibi mircricordKim.At vero npn minijsexcuciend*talis torpoc
quam abiicieda qnGEuis noftri cofidf ntia.quo cxpediti adChri-
Demde «•a^»'? ftumfcftinemus, qu-> vacui &ieiuai impleritpfiusbonisquea-
cenfidemAm» i^us.Nunquam enim ilii facis confidemus,nifi de nobis penitus'
diffi{i;nunquam <n iplo fatis animos erigemus,nifi prius in no-
bis deicfto .nunquam in ip^^o nos Tatis folabimur, ni/i in Dobis
Si moio t>ei defolaci.Grati^ ergo Dei apprc-hendendjf ?c obtincndacabie-
GrattamAppr* da quidem prorfus noftn fiducia,freti ver© fola bonitatis eius
hendsre aco'j certicudine,idonei fumus du(vc aicAuguftin^)noftra mefita o-
tinere percupi- ^^—^^ Chrifti dona ampledimur.quia fi in nobis merita quajre-
De verb A f^f'"^" venircmus ad eius dona.Cuipulchre fuccinit Bernar-
poftolic'8. dus,feruisinfidiscomparans(uperbos,qui meritis faisvelmi-
Serm. ij. in nimum arrogant:quia laudem gratiae per fe tranfeuntis impro-
Canc. be retiaenCjperindc acfi pari^sradiuni fe parturire dicarquem
fufcipit pcr feaeftram. Nelongius hk immoremur, habeamus
^?^M/^f«M/Mw ^ fedgcnerakmcercamqueregulani.eum id participa-
mrin*. ^^^ dtumse mifencordi^ frnttus comparatu , qui leipfum non
dico iufticia(qu.^ «auUa eft)fed vana ventofaqaeiuftitis imagi-
ne penitus exinaniuir.quJatantum qaifque obijciclmpedsmeQ-
ti Dei bencficeati.^,qaancuiii in fcipfo acquiercit.
C A P V T X I I I.
Dtio ejfe inimuita iuftificztione ohferuand*.
Partes huius capitu.
i Gloria Dei &conftienti5 tranq lilliias i,i iurtificatiofne ^ratulti
obferuandfoccurrunt.ln glorij D.i pcccant qai in fe gloriantur
& extraChriftum ( cuiusiuftitia fid. appreKcnfa coram Deo ele-
(^isomnibusad recoHciliationem & falutem jtrrnarai obtinenda
impufatur)iuftitiam qufruntiftd.i. &i.
z Confcienti? tranquillit is nulla alia ratione qiiim iuftificatione
gratuita acquiri potcft:quod abunde probatur,fed:. j. 4.& J.
Tq V E omninoquidemduohic pra^clpuefpe-'^^''?''"'^*/^^
n. 1 r r^ ■ I! u n. tate&amanit^
toia.'irunc, nempevt Dominoillibataconitet,^- rj^^ r
ac velwti firra refta fua «loria, conrciGntiis vero
'« agnojtii
noftriscoruinipfiu.Uudicio placida quies acfe-/Mr.
renatranquiillcas.V.demusquonesac quam fo-
licire Scriptura nos hcjrcecur ad ledde.ndrim f li Dc» liudis
confeilionem, vbi de iufticia agicttr. Atque jdco hunc finem
Domino Fuifte teftarur Apoftolusconferenelje nobisin Chri-
fto iuftitijejVt fuam ipfe demonftraret. Mox vfro qualis iiU fit *'
demonftratio fubiungit: nc.npe /i (olus ille iuftu' cognofcitur,
aciuftific:-nseum quieftexftde Isu Chrifti, Vide' iuihtiamConfirmatk) k
Dci non fatis iiluftrari nifi & folus cenfeacur iuftus , & imme-^'/^"»«"""*
rentibus iuftitia! gratiam commanicef ? Hac ra ione vulco-
mne os obturari, & obnoxtum fibi redd vniucr u^n mund im:
quia quantifper habet homo quod in fuam defen/iouem lo-
(quatur,Deiglorisenonnihi?decedit. Sicapud Ezechielcm do- g^^^^^.^^^.^^
cet quantopere ex recognitione noftrse iniquitaris nomen Ejech.^o.^io
fuum glorificemus. RecordabiiTiini,inquit, viarum &omnium
fceJerum quibus polluci efti^ *. & diiplicebitis vobis in conf.'C-
dlu veftro,in ouiaibus milirifs qu s commiilftis. Et (cietjs quia
ego Dominus, quumbenefecerovebisprop-ernomen meums
&nonfecundum fceleraveftrapcffima. Sihijc m vera Oei
notitia continentur, vc proprise iniqui'.atis confcentia actriti»
nobisbenefacere indignis il!um reputemus : quidraagnono-
ftromalotcntamus vel vllara partic.ilam ex Ifta gratuita; be-
nignitatis l.iude Domino fuff.irari ? Similirer leremias , dum trremUl
clamat. Negloricturfapiensin fapientiarua,autdiuesindi- 'cre.j.ij»
uitiis fuis, autfortis inforticudine fua : fed quig'oriacur, in
Domino gloriecur.annon innuit de gloria Dci nonnihil dcpe-
rfr^ a XTi femetipfo homo gloi;iaEur?ln hune ccrte vfum Paulus ^A-.hi
Ll j.
CAP.XIII. IN $ TIT VT 1 ONIS L I B. III.
verba illa acc6modat,quum omnes falutis noftra? parrcs apucf
T.Cor.1.30. Chrilta depofiras eile tr3d'C,vc nonni/i in Dojjiinogloricmur,
Signihcac eniwi contra Dtum infurgere&tenebrasobducerc
glorisecius quircjuis veltancilLmderuo fehabere putat.
Si5-' 'i»^"^ ^^» i lca eft lane:nunc|ya:xi in ipfo v(^re olorijmur, nifi noftra
le gforianrw, gloria penicus abdjcaci. Contra hoc habendumcilcathoiicum
« ticrfmVejim theorema.adurrlus Dt um olori.iri quicunque in fe eloriantur,
Rom.z.fi}. v>iquidem ita dcmumreddi obnox-.uiiiDeo mundu celct: Pau-
lcfa. 45.15. •^u^ ^^'^^ proifus adciiipra cfthominib js quxuisgloriandi ma-
teria. Proinde Icfaias^quum iufiifica:ionem Ifrael \n Deo fo:-
re denun.^iatjaddic iimul &:l.iudcm;c]u.Tfi diceret.in hucfinem
a Domino luftihcnri clt:d;os vc in ipfo non alibi glonentur.
Qjjaliccr auceiu landari nos in Domino conueniac , proximo
vcrfu docuerac nempe vt iuremus cflt: in Domino iuibcias no-
ftras, &forcitudineui noftiMm. ObfcrMa non exigi fimphccm
confcfrionem.fediuramenco confirmacam: ne fi<fta nefcio cjua
ohicPao. humilitatedefunger,dum['uces. IS[ccj':chiccau(cturquifpiara
^'^- ^'*1'4^- fcncqujcjuam gl(jri..ri,duni citra arrogr.Htiam.propriam mfli-
lovKm . ^." rjr j.-,.,, recognofcic t<Jis enim «ftima-io efle non potcfl qujn fi-
duciam gcuerec,r.ec fiduciaquin gloriampari.it.Meminerimus
ergo m toca iuftin^e difputatio; efincnthunc cfTe fpedandunij
vt illius hus pcncs Dominum folida integiaque manear.
Ilonvj :^. Qu^and.iquiJem in dcmoflratiohem lufliti^ fu^grattam fuam,
^l hc.1.6. tefie Apouo!o,iri noseBiidir.quo fic ipfe iuftusj& iufiificans eii
«juicft ex fideChrifii. Vude a!io lcco^quum docuiflccDomi-
numnobisfalutem contuliffe, qiio nominis fui gloria illuftra-
E) Ue.i 8. ret:poftca,quafi idcm repctens,rubiicit,GraciacftisfaluarijaG
•.l''(.r.i 8. Dci donojuon operibus,neqursglorietur. Et Petrus, dum ad-
monct nos m fpcm f.Juris vocncoscfTe , vc vircutesenarremus
eiiisqiM erenei>ris nosvocauit in admirabileluirieruumjhaud
dub e vult ita perfon.irc in nure fideiiu folas Deihiudes, vt al-
to (il. nrio obruancomnem carnis nriogatism.Si.mma haec cft>
nor. polie hominem fibivll.tm iufti.i^ micam finefacrilegio
vendfcare , quia cantundem cx ihuma: i-jftitia: gloria deccrpi-
turscddibamr.
04, ih.^ i>''- 3 iam u q .icrimus qua ratione feremri queatcoram Deo co-
^ i-htcic rx Jl- fcicntia,noii aUam repericmus qu.im fi gratu'ta nobis iuftitia,
L nH.ft^Tio- pt-.u^oioconferatur.Subeacfemper illuJ SoIomonis,Qii,is di-
„< sy^mua ua- ^-ef^MLindaui cou meum,purificatus fum a peccaro meo? Nemo
Pi o''»*2o.9. ^'^ cerce qui n n\ infinita coUuuie obruatur.In fuam ergo con-
rtfietclomunt. fcientiam defccndat vcl perfeftiffimus quifqae,& fafta fnaad
calculum vocecquem tandem cxitum habebn?An,quafi benc
compo/ira fibi finc cum Deo omnia , fuauiter conquiefcet, ac
. . non potius diristormetislacerabitur quum infe damnationis
c-nfc.^.ia t- j.j^jjj^^.i2jj.j^^ ^bopcfibussftimctur^refiderefentiet^Confcieii-
^'''' tiam.
Pitri Aiuir.rf
t.itejirn/r.ta.
DE MOOO PERCliP. CHRISTI CRAt. l^t
liam.fi Deum rerpicic.vcl cum iilius iudicio certam pacem hi-
bere Becefic eftjvel inferorum terronbus ob/ideri.Nihii ergo
proticiniusde iuftitia difleredo, nifie^:m ftatuGricuus cuiusfta-
bilicare anima noftra in Dei iudicio fulciatur. Vbihabebit ani- E.t^p9ll<iio,pk
ma noftra cjuo&intrcpidacoram Dci vultu appafeat;&mc6-^'^'^"*'''^'"'""j-
culli eius iudieium excip;at:tum iciamus demum nos non fid:i-^j*.'^ ^-^ "'^^"
tiam iuititi .m repeailc.Non crgo fme cauli tatopere hac ^^^'^rom.^iOexLe-*
te infiftit Apoftoius,cuius veibisagere quam meis milo. Sicx^m obferuatic^
Lege,inc]uic, promilTio h^rreditacjs, exinanitaelt fides, aboIita«^^««'2V.if.
eftpromilfio. Prjus inf€rt5exinaniram& euacuacam efte fide,^°"^"**'*»
fiiuItitii'pfomit/ioopcrum noftrorummeri a reipic!ar,autex
Legis obieruatione pcndear. Nunquam enim in ca (ecureac:^
quiefcercquifcjuam poiret •. quando nunquamfuturumeft vc
cecto apud ie quifquam ftacuat fc Legi fatirfGciflc^vt certe nul^
Jus vnquam peropcra plenefatiffacit. Curusrci nelongepe«
tanturtei^imonia,fibiquirqitcft?seirc poteliqoi (cre(floocu'oi
incueri volct. Atquc hinc apparer m quam profjndos receflbs
'&. tGnebricofos hominum menies defodi^t hypocrilTs,dum ta
iecure fibi indulgent vc opponerc fuais blanditias noii dubitent^
T)ei iudicio : quali iuftitium qaoddam illi indicerenr. Fidcles
auccm, qui /incere feipfosexcuciunc, longe alia foiicicudo an-
gic & excruciat.Igitur in omnium animoi lubirctprimum h^fi-
tatio,dcmu & defperario: dum pro ie quifque fubdueerct qu^-
ta debiti mole adhuc prcmcretur, -quamquc longe diftarer ab
impofita fibi coi'.ditionc.En iam oppreflam cxtindamoue fide.
non enmi fiuftuari , variare , furfumdeorfum ferri , h^f tare,
fufpcnfuni teneri, vacillare, defperarcdenique,fidereeft; fed
conftanticertitudineacfoiida fecuricate aliimurtiobhrmare^
habcr^que vbi recumbas .ic pcdem hg.is.
4 Alterum quoque adiungit,irritam & euanidam forepro- D^i>iiie(^'prcl
miffioncm.Si cnim cius coiv plcincntum a noftro mcrito depe- '''^'fionem,
det , quando randcm huc vericum fueric vt Dci bencficentiam
promere.imurfQu^incaam fccunduln iftud membrum ex prio-
reconfequjtur: fiquidem nonimplebirur promiflio n^fi ijsqui
fidem illi habucrint.CoIlapfa ic^itur fide.nuUa vis promiffionis ^
^rcfidaa crif. Idco cx fidc ha^rcdiras , vc fccundum graciam ad f^-e yrnf^^-f
llabiiiendam promilfi nem. Abunde cnim confirmata eft,?''"'* torrmt?
dum lula Dci mirericordia nicirunquia pcrperuo nexu coniun-
6\.x func incer (c mifericordia & vcritasjioc eft.quapcuuqjDeus
mifericorditer poHicctucfideliter quoque pr^llac. Sic Dauid, pfal.uo.y^,
antcquamfal^tenilibiex Dei cloq^jio poftulct , caufim pri-
mum ftatuit in eius mifericordia. Veni:'nt , inquit , ad me mi-
icricordiaetujc, falus rua fecundum eUqjium ruum. Etmcri-
to : qura non aliundc ad promirrendum inducitur Deus nifi ctc
, ^era milcrieordia. lcaque hic fpem tocam /iftere conuenic Sc
CAP.XIU. INS T IT V T lONlS L I S. 1 1 I.
in iHA. 88. velut profundefigerc, non refpedhre ad noftra opera, quo cx
tr>t't.i. iliis ('ubficiium alit]uocl pctatur.Sic& Auguftinus agedumprae-
f ,<ie^ rtMf<?«y?j cipi>: ne hic nouum alicjuid diceie nos putes. In secernum, in^
rzvLi.t ^per ^*-*^'' i^^Sriabic Chriitus m leruis luis. Hocptomifit Deus, ho«
Chrflum fiin- dixic Dcus , fi parum eftjiociurauic Deus. Quia ergo nun fe-
te, pror^nfio a- cundum mciita noilr i , fed (ecundum illius milericordiam fix-
bunre co?>fir- Qiacft promifffo : nemo debetcam trepidafione^rxdicare dc
tnataejl-.fjufid q^^^-, j^q^^ potiift dubitare. Bernardusquoquc.Quispoterit fal-
*Jr "BtTnnrdl ^*-'^ eflt?dicunt difcipuii Chrifti.At ille.Apud hominesimpoi-
pyQbauir. fibilehoc eit.C i non apud Dcum.Hsec tota fiducia noftra,hsc
Strm. 5. ia vnica corolariojijec toia racio fpei noftrac.Sed de poifibiiitata
dedic. tcin cerci,de voluntace quid agimus ? Qois fcit an odio vel amore
Pj'- dig!iusfic?Q_Jscognoui£fcnfu n Domia!,aut quis confiliarius
cc e.9.!. ^i^^ ^^-^^ ^^^ 1^^ nlane fidem nobis fubuenire nectfleeft; hk
l.Cur.i.16. f , . 1111 \ r^
op jretiuccurrere vericice:vcquod denoDisIatet m eordePa-
tris, pcr Spiricum reuelecur, & Spiritus eius teftificans perfua-
deat cordibus noftris quod fili j Dei lumus. i-^eriuadcaf: autem
voc.3r.do &iurtificando gratis per fidem:in quibus nimirum ve-
lut incdi is quidam tranficuselt ab.-^^terna pr^edeftinationead
Bandefn-mif faruram glo -iain.Breuicer fic coliigimus.Scriptura no efle fir-
fmoargHm.n- ^^^^ q^- pj-oQ^ifji^ones indicac.nifl ccrca confcentiaefiduciaar-
toe^p.pr.i.t pjpj-j ^f^y[j,(.i^ln'uefl djbicatio autincertitudo.irricas fieri pro-
clu conr.hiirno. r . i' ^ n ^ - ■ r
(■-PropintA-rH nunctar.rurlum nwnl q jam vacilUre ac Huauan pronuntiat li
pefp^y.u prA opcribus noftris incumbnnSk Ergo aut pereat nobis iufticiane-
diilionfbii^ i!- ceif..eft aut ne vcniant m cofiderationera opsra, fed foiafides
hji-a'.o. 1,^^^-, habeatjcuius ifthec natura eft.aures arrigercoculos clau-
detc:iu)c eft, vni promiiftoni intetam eflejCogicationeaj aucr-
tere ab omni hominis vel dignitate vel meriro. Ita impletur
■z.ich 3 9. p^xflarum iiiudZacharias vacicinium , Quod vbi deletafueric
• •iniqu^rasterrsejvocabitviramicumruumfubtcrvinea &fubter
ficuin 'uLim.VbiProphetainnuit,nonaIiterverapacefruifide-
Us quam pcft itppetracam peccacorumremiffionem. Tcnenda
L\\y>m cft analogiri h.^c in Prophecis vbi de Chrifti regnodif^
• f()ruut , exrernis Dei benedi.^bones quafi fpirirualium bonorii
lcU.^.^- yi?'.jras proponere.Vnde SiChriftus rcx pacis& pax noftra vo-
ti^h.z.H- c:icur:'q!iia on nes confcicnriseagitarionesfedat.Modusfi qua?-
ri:ur, ad facrincium , quo nacarus cft Deus, venire neceflc cft:
cjuia LicpidarGnunquam definet, quifquis non ftatuet folaiila
G;r,>i:icif)nepropiciari Deum qua Chriftus iram eius fuftinuit.
Dc niquc non alibi quam in Chrifti redemptoris noftri terro-
ribus pax nobis qu3?renda. •
Tertic , rper'a y Sed quid obfcuriorc reftimonio vtor? Ncgat vbique Pau-
^4poffoii di- }j^5 pacem vcl tr:mquillum gaudium relinqui confeicntiis, nifi
rmnnrAtiim. ft.ic(,i;urn fit iuftificaririos fidc. Vndeauce iiiacercitudo, limul
Kom 5.1- «Jeclaratjquu fciiiccc amor l^ax in corda lioftra difiufus eft pcc
Spiti.
DH MODO PE R C IP,- CH RI $ T I G R A T, l6j
Spfrirufandum : acfi dicerc» pio pofTc alicerfedarlanimas no-
ftrasnifi certoperfuafifimus Deo Hosplacere. Vrideetia alibi
exclamatex piorumomniumpfTfona, Quis nos repir/.bit ab ibid.^.
amoreDei,c]ui eft in Clirif^o?(.]uia ad minimara qnanqueaura
trepidabimusdoncc appulerimus ad portumillum: fecuriaute Pf^il.ij.^.
erimusin caJigtne mortis, quandiu fe riobis paftorem Deus o- Tojirtr»o , fih
Jlendet.Er^o quicnnque sarriunr nos fide iuftificarijGuia re^e- "PP^fi^'- fp^^h^-
niti.lpiritualiter viuendo lulti h'.mu.s,nunquani gultaruntgra- ^-^^^ nempeni
tiae dulcedinem,vcDeum fibi prcpirium forcconfiderent. Vn- .^de^^uHoi effh^
dc etiam feqfiirur , rfte orsndi modum nihilo magis eo'; fcire ^'i.vt regcvji
quimTnrcas&profanas alias qttanibccGenres. Nequecnim, ftiritualiter>
tcftfi Paulojvera eft fidesn^fi didec & fuggeratfiiaiJf/i-mim lU "'^'-'"^^'
lud Patris nomen, imo nifi os nob's aperiaiprofcrcndii Jibc- (-l\. g
r©clamori,AbbaPater.Qnod alibi clnnusexprimit.InChrifto e-h.j 16.
nos hqbsrcaudaciam & «dirum in fiducia p*r fidem eius. Hoc
ccrcenoncontingic rcgenerationisdono: quodvtmutilu fem-
pcr cft m hac carne.itii multipliceui dubitandi fnateriam in fe
conriner.QMare ndremediii illud venire Hecefieeft,vt ftituar
fideies non aiioiurerperandam fibi efie harreditarcm regni c^-
leftis, nifiquiainficim Chrifticorpus, iufti grarisreputantur.
Nam quoad iuftificationcm reseft mere paffiua fides, nihii af-
ferens noftrum ad conciliandam Dei grr.tiam,fed a Chrifto re-
cipiens quod nofeis deeft.
C A P V T X 1 1 1 1.
Gluale initium iujiificationk-^ continHi progrejfm.
Partes huiuscapitis.
VtfaciHus qu3e A\^^ fant pcrcipiaturjqu.3lis clTe pofnt toto vita? dc-
cijrfu hominis ! iiftaia difcutiendura fufcipic, otunefquc hotr.in^s
in quacuor clflfTes tribuic.
j Priraaclaffis !uftratur,fed 1.1.3 4.J-^> ^-
a.3 Secunda & tertia coniundim,fcit 7.& 8.
Quarta^fe^.p.^' inde ad finem capitis.
Vo res dilntidior fiacqualis poffit efle toco vi- Ho.
t3? dccurfu hominis iuftitia,excutianius.quadru- ^'^*
pliccm vcro faciamui gradum. Hommes e-
nim aut nulla Dci agnitione pr^ditijm idolola-
tria demerfi iunt : auc facramentisinitiati , vi-
Tximpuriiatc Deum , qucm oreconfi-entur,
fai^is abnesantes, tipulotcnusfunt Chiifti: auc
Ll iij.
^AP^xiii^ t N sTi i* vTioNis iiB^ iii^
hypocms funtjqui cotdisnequitia.n inanibus fucis tegut: aut
^«f /«•^m^M.Spirku Dei rcgenerati^veram andimonia meditanair.lnpri-
•'• tniy,quando nacurahbus dotibus cenfendi funtj a vertice capi-
tis ad pUntam vfque pedis fcintilla boni no i reperietur : niii
s. yoUhttra fortevoIiimusinfimularefalfiSciipturan(,dum hifce elosjijs v-
Xj^«ro;««/;«y?;--niuerros filios Adamcjmmendar,quod prauo fint & prefrado
itJ^'^1!' cordejquod cmne fiemeum cordis eorum mdum fic a primis
Jtre.17 9. .*. ^ r_
Gtn.8,2f , annis,CjUoa van^ iin; eorum cogitariones, qvjod tmiorem F)ci
Plal. 94.11.& pr^ oculis non habear.quod ncmo eorum intelligat aut requi-
'4 »• rat Deum.Jircuiterquod caro finf.quonomine intelligucur o»
Gen ^ j, pgr^ illa omnia quce enumerantur a Paulojfornicatio^immun-
impltlu -r-,^it^ia«impudieitia,luxuria,idoioruni cultus, veneficia/inimici-
»WM/?i?/4(>in*-ti^3Contentiones,xmulatione.Sjir2e,rixaE>difienfioncs,feft2e,in-
//. uidi«,homicid!a,Si quicqjid foeditatis&-aWminationis excG-
g tari poteft.H^c cil dign;tas fcilicet cuius fiducia fu perbire de-
^ - ^ beant, Quodfiqui intcr eos eamorumhoneftate pollent'qu.^
ProrftiA mtferi ,- ■ i' / n.- - i 1 • 1 • ■
ir perditico- 'pCGiem ahquam lanftitatis habcar intcr hommes:quii ramen
rJim-Vta. fci'?!us Deum non morari externum fpJendorcmjad fontem i-
pfum opcrum penetrandum cft , fiquid ipfa valere velimus ad
iuftitiam. Infpiciedum,inquam,penitus eft ex quo affedu cor-
dis opera ifta prodc int.Quanquam autem latifiTimus hic dicen-
di campus pacet , quia :amen pauciffimis verbis potcft res ex-
pediri,fequar qa-intum iicebir in docendo comperidmm.
■ 2 PrincipiOjnon inficior effe Dci dona.quxcunque iu in-^
*MMltumtarK% ctti\x\\^ apparent egregia; d tes. Neque vero fic a fenfu com-
inie^eji (jmfda f„u;,i diffideo,nihiI vc mterclfe contcdam intcr Titi & Traiani
"tiy^^"!^'^^^' iuft»ti3m,moderationem52E:qiiirarem,ac Caligulse,vel Neronis,
ttjiiwos^^md^^^ Domirianirabiem, intempcricm,i>uitiam;inter obfcoenas
difcrim.nx. m Tibcrij libidmcs, 6c Vcfpafiani hacin partecoocmentiam: ac
l^*t donif, i. (neinfingularibus aut virtutibus aut v:t:j>immoremur) intct:
dtlitniiione in- inris legif iique obferuationem ac contemptum. Tantum enim
^^''^^'''"^^^eftiufti & iniuftidifcrimen,vcvelin morruo illiusfin-^ula^jhro
prJfenilhi^^'^ ^ppareat.Q^uid enim ordinatum reftabic in mundo Ci \\xc mter
«/,<f?,g„,^^,^^.feconfundamus?Icaqueeiufmodidiftind;ionem inter honcfta
cet, &turpiafaein9ra nonmodo fingulorn.Ti mentibus Dominus
infculpfit,fed prouidentia: quoque fu^ difpenfatione {x^pe c^-^
firmat. Videmus cnim vt multis prajfentis vitdE benediftfonib*
profequaturcosquiinterhomines virtutemcpIunt.Non qubd
excerna illa virtutis imago minimum eius benefieium merea-
tur: fed ica placet illi approbare quantopere cordi fit fibi vera
iiuftitia, dum cxternamquoque& fimulatamtemperalircmu-
nerationc carere non patitur. Vnde fequicur quod nupsr con-
feffi fumus,Dei cHe dona qualefrunque iftas virtutes aut virtu-
tum potius imagines : quando nihileftviio modp laudabilc
quod tion ab ipfo proficifcatur.
; At-
o£ moooPbrg.chr.isti O RAT. l68
5 Atqui nihilominusveruiii eftquod Augjftinus/cribit,o- 'Veriifn ^uic-.
mnesa Dei vnius rcligionealienos , vtcunqueob vircutis oT^i-qfitd abhf.iuf-
nionemadmirabiles iiabeanrur.n n niodo vUarcmunGratione J^'"^* vtrtute
dignos.fed magis punitionerquod puraDei bcna cordis (ui pol- tiifit^miatunii
lutioac contaminaiic. Et(i enim D.i inftrumenta funt ad con- ,;« 'uudabiU
feruandam,iuftici«,c 'ntincntia>amicitia,remperantia, forritu- W^^mr, cor-
dine,prudentia,hominum iocietatem: bona tamen hxc Dei o- ru^ium eff.
pera peiliuieexenuunEunquia non fynccro boni ftudio,fcd vei 'b.^.contra
fola ambirionc, velamoie lui, vel alio quouis obliquo '<>ft:Ctu
contiaenrur d m.ile agendo.Qu^um ergo ab ipfa cordi.s unpoci- *'^^«>'''« ^^P'^-
tate,velut afua origine, corru, ra fint,n''n magis inter virrutcs
ponedaer.inr qua;n vifiaq uc ob affinira^Cm ac fimilirudinem r j
virtucis mponere lolent. Dcnique c)uum perpetuum cfle me-^^'"' '^"'^
minermius reaihnem,vt Deoferuiatur:q:wcquia alio con^en-
d!r,iammcri'6 niiitcit rcifli ii»)meii.Q_uiaergo fcopun nan rc-
f,Tici.m: quem Dei fapienria prJi:rcrib:::tamctfi officio bonum
videcur q-jod 3gunc,hne camen pcrucrro Dcccarum eft-Confti-
tuic igiKuf, omnes Fc.bf C!(;s Scipiones, ScCatones m iilis fuis
prxcUris ficmonbus lioc ptccafl'e,qn6d quum fidei Jucc- care-
rcnr.non adeum firtem ipraretuleruntadqucm refcrredrbuc-
runc. nonf s.iTe ergo in iilis veram iufticiam:quia non aiftibus
fbd fi.iibuspenf-jnturofficia.
4 Pretcrea ff verum el^ quod lohannes aicnon efTe vitam ex- j chnVtfey-
trafilium Dei-.qui parrem in Chrifto non haber , qualesquales ^>'^ ?"''" «"''
fint, quicqnid a^anr,vel uif Ji3ntur,in exitium tamen ^ternasa; 'F^'^''-'/"''"'*-
■ - \ ■ ° r o j • • ' ^'""^-
morti. ludic^Uin totocuriu pergunr.Secundumnanc rarionem , ^^ ^ ,2^
illud ab Au;4uftino ditlum eft, Religio nol^ra iui^os ab iniuiti.s Li.^ adBoit.
non operum, fed ipfa fidei lege difcernit:finequi qu-ir videtur cap 5-
bona opera,in peccaca vertunrur.Q^imobrem belle i<^em ipfe
alibi , dum talium hominum Itudiuai erroneo curfui coparar, _ r • T>r 1
^ ■ • n ' ■• i-v PrrofmFfal.
Q'Jo enim m.igisitrenuecurrit qutsextra viam , eo longmsa g^,^,^ ^-.tfu-
fcopo recedit,ide6que fic miferior. Qaare meiius cfTe eo!'Ccn- firni pronun-
dic in ria claudicarc.qj.im .-x-r : via currere. Poftrema malas tiain ccfirriA'
ciTc arboresconftat,quando fi'.ie Chrifti communicatioite nul- ^«^''
laeftfan(flificatio. pulchrosergo & a^^peftufpeciofjs, giriiu e-
ciam fuaues frudns generarc poft^unnb^nos nequaquamvH^fic
facile cernimus efie malediftum_, ncc modo nullius ad iuftiti.i
prerij.fed cerciin damnationemmeriri, quicquid cogicat. mt- ^
dicatur,perficichomo,anccquam Dco per fidcmreconcilietur. '^ ;','' * ;
Etquid tanquam deredubia difpucamus , quum lamproba- /^^^.inn coudi-
6um fic teftimonio Apoftoli , impofiibiie clTe vc/ine fide quif- m;.-,?;r,';"»>'4
p ia m p I a cc a r D e o .? veilis cUfcr ^
$ Sed probatioetianjnumapcrtior lucebicfi nacuraliho- pf^^^f-^^hr.mi:.
minisconditioniDeigratiae regionc opponacur. Clamat e- "'"* ""'' ^'~
nmi vbiqueScffptuia ,^nihii m honuoc Deum repenre 4U0 ad % .-.eaAf^
Li iiij.
CAfXllH. iNsTlTvTlONlS IIB. III.
anortuum «jfp bencfaciedum illi incitetur, fed gratuitaruabenignitateilluiw
/teBatur mre- pr^ueniie Qu,id enini ad Vit im poffitmorCdUs/^Arciuidym fui
gfKer^rjoHrf-cognitionenosiUuminac, dicitui amortefufGitare, acnouam
7// p^r^ic!^nt.^^^^^^^^ facere.Hoc fiqLjidem tituiofprsefercim apud Apofto-
l»han.^.s5. ^^'^) videmus fjcpe Dci ei^A nos beuignitatem commcndari.
Dc-usCmtjuit) ;jui dtues eft in mirci'icordia, pioptcr multa cha-
ricatem quadilexit los.etiain quimeflc.nas mortui peccatis,
conuiuificajit nos in Chrifto, &c Alibidum fub typo Abrahi?
gener:>lefide i Am vocaticncm craftat,Deuseft,inquitj quiri-
iitficat rHon.uos,& vocat ea qua? non funt tanquam finr.Si nihil
. fumi!s,quid qurf > poftu «us? Qjare arrogantiara iftam validc
retundit Domiiuis in hsft )ria lob.in his verbis^Quis prajucnit
loli. 41. 2. j^^g^ g^ rerribuam ei?omnia enim mea funr. Q^ani fentcntiam
Rom. ii.j. cxplic-ns Paulus coconfert, neputem^ nos aliquid ad Donai-
numafFerrepr2e:ermeram inopiae & vacuitatis rgnominiam.
Q^are loco fupra citatejvr probet fola eius gratia.non operi-
Eph. 2..10. bus,m fpe falutis nos peruenilfc , allegat nos illius eftc creatu-
ras, quoniam rcgenerati fumusin Chrifto Icfujadbonaopcra
qiia;pr^p.irauit vtin illis ambulcmus. Acfi dicerecQu^isno-
ftiiim acletfeiua iiiftitia Deum prouocifle, quum primano-
ftraadbeneageridumpoteti?! ex regeneratione fluaf?Vtenim
natura conditi fumus, citius cx iapide oleum ^juam ex nobis o-
pus bonum exprimcrur.Mirum ^r .fc<9:6 (1 komctatse ignomi-
ni^dimiiatus,3udetfibi adh'!Creliquumf liquid facere.Fatea*
».Tlm 1.9. murergocum praecLrcTifto Dei organo.nosa Doraino voca-
Tit.j.4. tos v<'Cacione fan^lainon fecundum opera nnftra, fed fecundu
propo(i'um:icgr3tiam eiusracben^gnitatedileftionemqj crga
nosSaluatoris neftri DeiapparuifFe.quia non ex ofcnbusia-
ftitise t]uae fecerimiis nos, ied fecundum fua )> raifericord^a fal-
obs nos fecitivc iuftificati illiusgratia, h^redcsefficcremur vi-
tX-Xictr.x. Hscconfcf/ione, omniiuftitia vfquead minimam
particulamhominemfpoliamusjdonccfoUmifericordiainfpe
vitsexrern^rescneratuf. f erif: quand<>, fialiijuid operum iu-
ftitia ad nos iuftsficanid-n conferr,faUo dicimor gratia iuftifica-
ri. Nor» cxciderat fane fibi Apoftolus quum gratuitim afteruit
Rosn. 14.«'. iuft ficarioncm, qni alioloco nrgumentatur , gratiam famnon
clTe gi ati^m fi quid opera valeat.Et quid aliud fibi vult Domi-
"Ijijs.quumnegatre veniflcad vocanddsiuftos, fed peccatores?
Mattli.^ rj. Sjfoii pcccarorcsadmittutur,quidperfiftitiasiuftitiasaditum
quxramuj?
$.lefai£ Tro- 6 Rcdr cadcm mihi rubind<*cogftatio,pericuIunn eflc ncDci
fha^ teflimo. mifcricordisc fim iniurius, qui tant.i anxierate in ea afferenda
"'"• Jriborem, pcrinde acfi dubia obfcuriVc forer. Sed quoniara ea
c(! noftranialfgnitas.qucBunquamfi validiffime depulfacon-
cedat Deo quo"d fuum €(i,cogbr paulo longius infiftere. Qufa
wmen
DH ItiODO ?BRClP. CHRISTI GRAT. 169
tamen fatis p^rfpicua cft in hac rc Scriptura, eius potius verbis
quain mcispugnabo. lcfii^s^vbj defcripfit vniuerfale generis
lminaniexitmna> pulch.ewrd.nein reftuutionisrubtexit, Vidk Ief.59.15»
Dominus iii mrluni i«py.aruit in oc.-liseius. Etvidif qma non
eft yniSi adni:ratusert, quia non eff qui mterccdar: & falutcm ^_ ^^^^^^^^,
pofuit ii. bra.-hio IiJo,& mftiria iua ie cofirmauit. Vbi funt no- ^^^ oftas. *
iha?mfticsa?,n verumeftq-iod ait Propheta,nemincm eflcqui
inrcc peraidaruafaluteDomi. o opiruletur .^ Sic aliusPro-
phct;i, \bi Do nif.ude reconciltandjsfibipeccatoribuo agente
inducir, Otf oiabojinquir.te raihiin perpetuu in iuftitia,iudi- ofe.z-.ij.&xj.
cio.oratia,& mifcricordia.Dicam mifericordia non cofcquutf,
Mifericordiam canfequut x.Ejurivjodj foedas,quod primam no-
biseflecum Dco coniundionem conftat , G mirericordiaDei
nitirur,nullum rclmquitur itjftifije noftra; fsjndamentu Et vcro
incelligere ex iis qui hominem cum aliqua operu iuftitia Deo
obuiiin proCvdeie fingunrcuipiam , an oi\inino vUam iufti-
tiam efl*e ^mtent nifi qua; fit accepta Deo. Id cogitJre fi infanu
cl-t,quid Dcogratumabetusinimicis prodear, quostotoscum
omnibus fiis faftis auerfa- ur? Omncs, inquam,nos eflc capita-
les ac profcflos-inimicos Dei noftri teftjttur veriras , doncc iu-
ftificati, inafnicitiamrecipiaiur. Siprincipiumdileftionis cft Paulu4ittm(jr
iuftifieatio.qux opcrum iuftitix iliam pr«cedent? It:i, vt pefti- lohann**.
lentem illam arrogantiam auercat I^hannes, dihgerer nos mo- ^°^^lf'
net quomudo nan priores cum dilcxerimus. Et idipfum iam o- , j^JJ^[,o^.
.lim perProplictam fuum Domiausdocuerat.DiligamJnquit, ofe,>4 5'
eos (pontaFiea diIeftione:quia conuerjus eft furor meus.Ope- ^. Validtfima
ribuseertenaninftigatur,fi fponteadnosinclinauitfeeiusdi- ratione , ^m»
leftio. Sed rudehominumvulgusnihil id aliudefle putatnifi '^''^flJ^^Z^^g
quod vt redcmptionenoftramperageret Chriftusnemopro- "^^"7/?" ?»<>«*
meritus fueri::vt aucem redemptionis poflTeffionem adeam*,o- ^^^ chriHum
peribusnoftris adiuuari.Imo ver6,vtcunqueaChriftoredcpti „ot« accjwfit^
limusidoncc camen voeatione Patrisinferimurinillius comu- cotifundttUtr-
nionem,& tenebrje & mortis h«redes.& Dei aducrfarij fiamus. rorem tollit.-
Non enim ab immunditiis noftris purgari nos & ablui Paulus, i.Cor.tf.ii.
docet Chrifti fanoumc , nifi dum purgationem illaii Spiritus
in nob.s efficit.C^od idera dicere volcns Pctrus, dcchrat Spi- «•^etJ.x*
fitusfandi&Gationem valereinobedientiam , &arpcrfionem
fanguinis Chrifti.Si Chrifti fanguine inpurificatione per Spi-
ritum a^perginaur,ne putem* alros nos eflfe ante huiufmodi ir-
rigationcm,q'jam eft fineChrifto peccator.Maneat ergo illud,
principium noftrx fa!utis,eflc quandam velut a morcc in vitant
refurreftioncm.qiia vbi propter Chriftum nobis datum cft in
«um credere , tunc incipimus demum tranfirc i morte in vi-
22 m. _ Secnnda elafa
7 Sub hac tationejqui fecundus & lertius in diuifiene fupira im^ios nomtM
CAP.XIIM. iNsTf T VTr aNlS L I B. Itl.
teniu Chriflia' po/ita notatusfuit homiiium ordo.comprehenclicur. Confcie-^
tios :^ bypocri- i\x cnim irapuricas vtrokjue nondu eOs Dci Spiriru legcnera-
lat c^mprehen- fos arguit. Rurfum autem, regenerationem in eis nullam 0^3
l'//'^'* hocdcfedainproditfidei.Vndeliquer.Deonondu n reconci-
fuf damnabile "^fo^^no'"»"--"^ m eius coidpeaa iulhhcatQs:6juado ad hfic bo-
^raiit^. *12 ni/i per fide non peruenitur.Qujd pariant peccacores a Deo
aIien3ti,ni/iilliusiudicio exccrabile.^Hacquidem ftolida con-
fidentia cumimpijomnesturgcnt , tum pra^feitim nypocrica?,
quod vccunquetotum corfuuin obfcopnitarefcatcre norint:fi-
cjua tamen edunc fpeciofa oper i,digna xitiraant quc Deus n6
arpernecur.HincperuiciofusiHeerrorjquod fce]era:r&nefa-
ri^mentisconuidi, adigitainenLnequejntvtre iuftitia vacuos
fate.inrurifed iniulV -s fe agnofcenres.qu.a inficiando non funt,
iuititiam tamen nonullam fibi arrogant.Hanc vani' a^^em egrC'*
Tefie Hagg/to gie Dominus refutar per Prophetam, Intcrroga, inquit, Sacer-
Prophfta. dotes.diccns, Si tulerichomo c irnc.n fandlific itam in ora ve-
Hagg.2.1». f^imenti fui,& pancm aucahum cibum admouericnuqud fan-
dificabitur.?Refponderunr aute Sacerdotes,Non. Bt dixit i lag-^
ga?us,Si terigeritpollucus n anima .iliquid hoiui-Hjnf^nnc cou-
taminabimr?Rerponderunt racerdoces.Concinjinabitur.Dixic
Hagg^us, Sic populus ide ante faciem me.im, dlcit Dominus:
&ficomneopusmanuufn eoruinj&oraniaquai obtulcrint mi-
hi,CQnc.iminatacrunr.Vnnam ha^c fententii vel pie.nam fidem
poflecobtinere apudnos , vel memoriseprobeinfidcre. Ne-
m® enim eft quamhbct alsoqui tora vica fl.igitioftis , qui per-
fuadere fibifuf^ineatquod hk Dommus chrepronunciar. Si-
ipulacnequiffimusquifq; vno velalteroLcgis offici» perfasv-
duseft,non dubitatfibi iuftiti:sloco acceptii ferri.Mt Dominus
reclamat,nu!bm indeacquirifamflificationem mficordcprius
bene purgato,Neq^eocontentus,conraminari c^)rdis impurita--
te.qu^cunqia peccacoribus prodeunt opcrajafleuci-at.FaceS^Je
crgoHomeniuftiti^cabhijoperibus quo: poliurionis ,orc Do-
mini damnantur. Etquam eleganti fsmilicudinc irud demon-
ohienio. ilrat? poterat enim obiedari, fandum inuioiabiliccr efie qu.od
t(,esj>6,,fio. Dommuspra?cepifret. Ipfe vero contra opponit, nihir mirum
cfTefi qu.ie ^ndificata runtin Lsge Domini,!mproborum fpur-
citia concaminantur:quum facrum aicre(flando.,immunda ma-
nus profaner.
Dfvidc iefuia. 8 Eandcm enrm caufam egrcgie apud lefaiam perfequicura
itfj.i.jj. Neofieracis, inquit,facrifiGiumfruftra: incenfum abomin.irio
^'"l* *^^P- 58. el^mihirCalendas&folennitaresveftras oditanimame.i:ra<5la
«lu er.Pro- ^yj^j j^^jj^j niolefta, laboraui fuftinens. Q^um extenderitisma-
nus vcftras,auertam oculos meos a vobis: quu multiplicaueri-
tis oratione.m , non exaudiam. manus enim vefhv^e plensefunc
fafjguinc. Lauamini , munJi cftote, auferte malum cogitatio -
Ol MODOPERCIP. CHRISTI GRAT. I70
num veftiaru.Quid ifthuc fibi vultquod Dominus ita n:?u^eat
adobfeq-...iil fu^e Legis ? Imo vero nihilhicrcfpu.t quod hrex
gcrmana Legis obferuationc: cuius mirium efle vbique docet,
fyncerum fui noministimorem. Ulo fubiato, non modb nugac
fuiitqujecunqueillufflruntur , le.i foecidx abominandxque
forde?. Eanc nunc hy pocrit^, & inuolutam cor Je prauitafem
retinentes, Deum opcribusftudeant demereri. Atquimagis^^^^^^^^^^
ac m;.o,s hoc modo irri abunt. Execrabiks cnim lUi lunt !ni- p^Q^ ,5,3.
piorum viamirirola red »run) oratio accepca eft lUt. Confti-
cuimus ergo extra dubium^quod vu^gatifiimu* cfle debet me-
diocriterin Scripruris exercitato , qux vc^fummo rplendore
confpicua (unt opera in hominibus nondum vcre fandihcatis,
tamprocuIabefleaiuftitiacoraDemino^vcpeccataccnfean-
Hur.AcpromdcverifTime illi quinon conciliari perfon^apud ^"^^^ "
Deum gratiam per opera tradideruncrfed econuerfo cum pla- p^^^^^^ ijb.
ccre demum opera vbi perfonagratiam prius in Dei confpedu ^^ poeni. Sc
inueneric. Religiofeque eft obfcruandus hic ordo ad quc Scri- Gregor.cuius
pturanosmanuducic. Refpexilfc Dominum ad Abel, fcribit verba refc
Mofcs,& adopcraeius. V des vt Dominum hominibus propi- ^"J^J^^ **
tium defignet antequam ad corum opera refpiciac.^Quare pu- ^g^.^ 4.
nticationcm cordis prarcedere oportet , vt qua: a nobis pro-
deunt opera,benignc aDeo cxcipiintur.quia lemper vigetil-
la leremia? (ententi3,ocuI'js Dei refpicere v«ricitem.Porro fo- lercm. JJ.
lam fidem clfe qua cord i hwninura purificantur , Spiritus fan-
ausper os Petri afleruic, vnde conftatpriraum eflein vera vi- Aa.ij.i^.
uatjucfide fund^mencum. ,^
9 Infpiciamus nunc quid habeant iuftiti^ quos in ordme ff^'llf^J„,
quarto pofuimus.Fatemur dum nos intercedeteChrifti iuftitia '^^^*
fibi reconciliac D€us,ac gratuica peccatorum rcnaiffione dona-
tospro iuftishabeticum^eiufmodimifericordiaconiunftamli-
inul cfle hanc eius beneficeciam, quod per Spiritum fuum fan-
ctiim mnobishabitat, cuiusvirtutcconcupifcenti^carnisno- «
ftr^e racigls ac magis in dies mortifieantur : nos vero fandifica-
mur , hoc eftconrccranjur Domino in veram vit^puritatcm, ^^^ji^pirim
cordibusnoftrisinLegisobfequiumformatJs.Vcha;cfitpr£ci-^^„;fH reaa.
puanoftravoIuntas,voluntacieiusferuire,acciHsdutaxatgIo-^.i4i«ee<^'i''^:
rkm modisomnibusprouehere. Enimuero etiam dum fandi
Spiritusduduin vijs Dommi ambulamus , netamennoftri
oWiti animos toIiamus,remancnc imperfedionis reliquiar,qu? j jj^pg g 4^,
nobishumilita^is argumentumprxbeant. Noneftiuftus, ait c^ic^utd m-
Scriptura,qui facitt bonum & non peccet.Qualem ergo iufti- men optimum
tiamexfuis operibus etiamnum obtinebunt? Pnmum dicotpreferuntfcar-
quad optimu ab illis proferri poteft.aliqua tamen femper car- ""J^T^J^^"'^
nis impuritatc rcfperfum &corruptum cfrc,actaaqaa aliquid ^,^^^^^,^„ e^,
fajcisadoiixtumhabere.Seligat^inquamjextowfuavitaS.Dci
INSTITVTIONIS LSB. III.
kruus quod in cius curlu maximeexiniium fe puf.ibir efJidi/Te,
bcne renoluatfingulas partcs; depreherderprocu! dubio ali-
cubicjuodcarnisputrcdinenifapiac : quandoRunquam ea cft
neilraakcritasadbeneafendumqisse efiedebet. fcd incur"»
rerardado mu!t.i debilitas.Quaqua non obfcurcis cffe maculas
F^_f.^mb ^uu vidfemusquib.tefperfa /inc operaranaorum, fac canien minu-
TiiiZciunZ ^'^^l"^o^^^^"^"«S£luntaxat:rcd an oculos Dei nihil ofFcndct,
coram quibus ne flella? quidem pura: runi?Habemus,nec vnum
a!an<51;isexij*eopusjquodliin fecenfeaturanon mereaturiufta
opprobrii mercedem-
Tr*hrtayin;, *o E)eindcetiam/i fieripofTet vtaliquancbisefTent omnino
sum /ftf/ic7«»9 puraabfolutaqueopera , vnum rsmen pcccatum fatisei^ ad
'velfaiis efi ad ^clcnd^m extmguendimque omnem memoriam prioris iu-
mm''mriUH ^^."^'^'.^'^ aitProphet.i. Cui & lacobus cenfentit, Q^i ofi^ndit:
/t^I^^morTl, C'"^"'0 in vno , faduseft omnium reus. lam quum h^c vita
Ezecii.s8 a4.'*?^o5"^'snunquamapeccatopura fitautvacua,quicqu;d iu(h-
lac.2io. tia? anab:scompsratumforctj idfequetibus identidcm pecca-
tis corruptu,oppreflum,& perdicu,in confpedu Dci non veni-
» recjnec in iuftitiam nobis imputaretur.Deniqj vbi de operum
agituriuftitia, non GpusLefjsrcrpicicndum ei} , fedmanda-
tum. IdeofiexLegeiullitia qua:ritur , fruftra vnum aut alre-
rum opus proferamus : fcd neccfiaria ei^ perpetua Leb>]s obe-
dientia.Quare iilam.de qua loquuti fumus.pcccatoronwemif^
iionem non /emel (vt multiflolide opinantur) nobis in iui>i-
tiam Dcusimpucat, vt impetratapr:]g?eritj? vtt^ vtni?i , poftea
in Legeiuftitiamquxr3!n®:qu6dnihilquam m fpen; falfam in-
ductos rideret ichidcret. Qu^u enim perfedio nulla obtinge- ^
renobisporfitquandiuhaccarnc induti fumus , Lex sucem
mortem ac iudicium omnibusdetiuntiec qui non integram iu-
llitia opcre pra:fHterint:habebitfemper quo nos accu)et,rcofl
., ^ueagat,nificontraoccurreretDei mifcricordia , qua^nffidua
vtfhwods^ - - P^-^catorum remifiione nos fubmde abfoIuerer.Qnare id icm-
' ^^^ri^rijint. P^^<^o"^-*f 9UocJ prin,cipi6 diximus , Si ipfi ex nolira digiutate
sf^imaniurjquicquidmeditemurautmoliamur, nos tamecum
omnibusnoftris conacibus & ftudijs morte& interitu dignos
cile.
, . ' li Duob^hisfortiterin/jflendiim.nuliumvnquam excitilTc
dZiu'rat 0 P'j ^^^^ninis opus quod fi feuero De!iudicioexaiMinaretur,n6
nibus breuiter ^^^^ damnabile. Adhzc /i tale aliquod detur (quod poffibile
rtpctitu terna homiui non eftj pcccatis camen, quibus laborare aurhorem i-
4tdditiir adu. pfum certum eftjViciatum ac inquinatura graciam perdere. at-
' ' utationiscardo.Namdf prin-
* f^ip-^-^^i' que hic pr^cipuus efl noftr^ difp
$turaPerip.uHe ^j j^ Juftificationi^hil intcr nc
aocert vt
cipio iuftificationis-nihil inter nos & faniores fchohfticos pu-
I7bl>iu'cl7rl &"^ ^^i *i^^" peccator giatuito a damnacione iiberatus iuftitia
nifpUtAntre- obtincat.
Dtt MOOO PXRCIP. CHHISTI 3RAT. ^71
©btineat,idq; per remiflionem peccatorum. nifi cjuod illi CuhgeneraTif /»/•
vocibulo iuiiificationisrenouationcm comprehcndunt , qua^^>^f" -^*'*^
perSpiritum Dei reformamur mLegis obedicntiamauiKriam^[*|!!^'^^™^
vero Jiominis regenerati fic defsribunt.qued homo pcrChrifti^^,^j.y^^j^j^^^_
fidcm Deofemel reconciliatus, bonis opcrib. iuftuscenfeatur/cTiroj^.
apud Deum , &eorum merito.fitacceptus. Verum DfimiausRom.4-f>''
contray.e fidcmimputalTe Abrahginiuftitiampronuntiarjnon
cotemporequoidolisadhucferuiebat, fcd quummultis iam
annis vit.^fan{ftttateexcelluiirer. Diuergocoluerat Abraham ^ ,
Dcumexpurocorde , & eim Legisobe4ientiam pr^ft(rer.tc
qu£abiioniinevjiortalipr:eftaripoteft : habct tamenadhuc
repcjfitamin fideiuftitiam. Vndc colligimus, fecundum Pauli
ratiocinationem, non ex operibus. Simihter quum apud Pro- "•^^•^'4
pheram dicicur.Iuftus ex fide viuet:non de impijs & prophanis
habetur fenno, quos Domin* ad ftdem conHcrtendo iuftificet:
fcd oiatio ad fideies dirigitur,&ijs vitapromictiturcx fidc.Pau-
lus quoqueomnemrcrupuhim foluit, quumpro confirmatio- pj??^^"
ne iilius fententiae iftum Dauidis verficulum fumit,Beaci quo- * '^'"^
rum remifl'^ funt iniquitares.Certum eft vero Dauidem non de
irapijs.fcd de fidelibusloquijqualis ipfeerat:quiaex confcien-
tise fu^efenfu loquebatur. Ergo hanc bentitudiuem non femel
habcrc,fed cota vita tcnere nos oportet.Poftremo legationem i,c<»r.j.i8.
degratuitacum Deo reconciliatione non in vnum auc alcerii
diempromuIgar:/ed perpecuam in Ecclcfiaefie teftacur.Pro-
indenon nliam iuftitiam ad finem vfque vitae habent fideles
quam qu3E: iUic defcnbitur. Manec enini perpecuo raediatoe
Chril^us.qui P itrem nobis reconcilicc. ac pcrpecua cft mortis
eius effi'cacia:nempe abluclo.fatiffadiojexpiacio, perfeda de-
nique obedientia, qua iniquitates omnes noftr» conteguncur. £phef.t.f»
Nec Paulus ad Ephe^.^ios dicic nos initium falatis habere ex
gratia, Ctd pergratian raluatoscfTe, non ex operibus , ne quis
gloriecur.
12 (>;^ ad euadendum fuj)terfu^ia querunf hic fcholafti- Scho^fi^*yf<^^
ci,eosnonexpediunt.Aiuntnon tanti eflcmtriniecadignitace r/^^/^grem dt"
bona opcra vt ad iuftitiam comparandam fufficianc : fc6 hoc ^\,nam de 4.
accep-antis efie gratias,qu6d tantum valent.Deinde,quia fateri homimmdaf'
coguntur iuftitiam operum hic fempcr cfTc imperfedam , con- /«•
cedunt nos,quandiu vimmus^remiffiene peccatorura indigere,
qua defsclus operum fuppleatur : itA deli^Ha quae commit-
tuntur,operibus fupererogationis corapenfari. Acceptancem '^^o^fi**
cnim quam vocant gratiam , non alin m efle refpondee quam
gratuitam eius bonitacem,qua nos in Ghrifto compleftitur Pa-
ccr.duminnocentia Chrifti nos induit, eamquefertncbis ac-
ceptam.vt eius beneficio pro fan<fti8,puris & innocentibns nos
liabeac. luftitiam en:m Chdfti (qug vc vna perfeda ei>.ita fuU
CAP. XllXI. iNf TIT V TI ON I $ tlB. IlJ.
Dei eonfpedlum fuftincre poteft)pr« nobis iifti oportef,ac iu-
dicio reprerenrarivelutfponrorcm.Hacnosiuilru«ftia'7idU'ini
peGcacoium remilKionem ni fide obtinem^Hiiius pnritate ve-
Jat^noftraerordes&imptrftdionumimmunditia?, reinimpu-
tantur: fed velucfepuh^conteguntur , neiniudicium Deivc-
niantifconechoraaducniat, quaconfeftoin nubisacplaneex-
tindo veterihomine , diuinabonitas nosin beatam pacemcu
nouo Adam rccipiet: vbi dicm Dominicxpedemus , quo in
-^ gloriam cseieflis rcgni,reeeptis incorruptis corporib*, tranlfe-
ramur.
f/ijoH- *^ H3Ecfivcrafunt,nul)acertenoftraoperanosexfeDeo
amu «x^Um- accepios gratiofofque rcddcre queuf : ac ne ipfa quide placere,
tio. ' nifi quatcnus homo, iuftitia Chrifti opertus, Deo pbcer,& vi-
tiorum fuorum remiffioneni obt net. Non enimcertis operib*
I 18 ?. promifit Deusvit2emercedem;fedtai tifir. pronunti3t,quifece^
rit hxc vidurum : maiedidi' ncm ilLiincelebremepponens
contraomnes eos qui non perftiterint m omnibus. Quibus a-
bunde refellitur commentum partiaiis iufttije,vbi non alia iu-
ilitia admictitur in ci^is quam integra Legis obferuatio. Ne-
^* ctmmtn- qyg ygj-^ folidius ei\ quod garrire foient de fufficienda per fu-
tHm /^''"^''^pererogationisoperacompenfiicione. Q^idenim ? annon eo
jM^ta-e (ir « femper redeut vndc iam funt exclufi? eum qui cx parte Legem
fupererogaro- feiuat, catenus luftum openbuselle? Quodillisnemo laniiu-
nuoperacor/t- dicij concefterit , nimis impudenterpro confeftb aflumunr,
fenfcttione >«- Totics teftiticatur Domin' nullam feagnofcereoperum iufti-
fellit, jjjn, tiifj ij^ perfefta Legis fu^ obferuatioBC.Quas eft improbi-
tas quum ea deficiamur,ne videamur omnigloFia fpoliati,hoc
eft prorfus Dco ceffilTcnefcio quibus paucorura operum fru-
l^ulis nosiaftare, & quod decft , redimere pcr alias (atisfaftio-
nes conan^Satiffifticnes iam potenter dirutse fupra fuerut,vt
ne per lomniMm quidem venire nobis in mencem debcant.
Tantiim dico,eos qui fic inepciunt, minimcrcputare quam rcs
fitcaram Deoexeerabilispeccacum.intelligerencenim profe-
db, totam hominum iufti iam ii\ vnum cumulum coadam, v-
P nius compsnrationi paremelfe non pofle. Videmus nanque
Gcii.j.17. |^Q„,|„e,-^ yno dcli<ao C\c a Deo abicftum fiiifle & abdicatum,
^rirrto , (juod vt fimul omnem recuperad^ filutis rationem perdiderit.Sub-
(Attffaaiontb, laca eft igiturfatiffadionis facultas , qu"! qui fibi blandiuntur,
fubUtit , tiuf nunquam certe Dco fatiffacient; cui nihil gratum acceprumvc
modi figrnentA ^ ^^ ^ ^^ inimicis fuis profea jm fit. Inimici porro funt o-
corruerenecej- ^ •, - ■ /x- ■ -r o. ■ ■ c, „ :r
fg gfi, mnes quibus imputare pcccata initituit. 1 ceta igicur & remii*
fa peccaca nobis ante oportec quam ad vllum opusnoftruni
Dorainus refpiciac.Ex quo fequiturgratuitam effepeccatorum
remiffionem : quam fceleraie blafphemanc qui faciffadiones
Phil.3.13. vilasingerunt. Nos ergo ^ «xempio Apoftoli, qusrecrofun?
obli-
DM MOOO PIRCIP. CHRISTX GRAT. IJZ
obliuifcentes,ad ea aurem pergentes quse ante nos funt^curra'
mus in ftadio nolho,tendetes ad palmam fupernje vocationis.
24 ladare verorupcrerogationisoperajquomodocum illo Dejndf, ^uol
conuenit quod nobis prseceprum eft , vt quum fecerimusqur- '"»5« "/'«^ '«j
cunqucprarcipiunrurnobis, dicamus nos leruoscflb inutiles, ^^'f\pT"^<^fffif'
iiec plusfccillequam quoddebumiu^?lJicerecoraK> DeojHon .,,,^ r
eft limulare autmentiri:icd quod pro certo habeas apud reco- wt»ia,zj'€,
ftituere. lubet itaquc nos Dominus fyncere fehrire,& nobifcu
repucare.nulla fibi pr^ftare gi aruita officia,fed debitas opc^as
icddcre. Ermeritb.-fcrui enimfumusrot obfequiisdefoenerati
<]uot defungi no poflumus, eciamfi omnes noftijc cogirariones
omniiqi uicmbra,in Le^^is officia verterentur. Idcoquc quod
ait, Qnum fecer^tis quajcunquepra-cipiutur vobis:perinde va-
lcracftplufquam omnes liominum iuftitix vniusforcnr. Nos
ergo (quorum nemo non longiffime abeftab ifta n>eta)quo-
modo audeannis glorinri nos cumulum addidifte ad iufta mcn-
ruram?Nec eft quod excipiatquifpiam, tiihil obftare quomin*
vlrra ncccflana officiaprodeat eius ftudium qui a neceflarijs
aliqua in parteceffat. Sicenimpenitushabendum, nihil nobis
vei qued ad Deicultum , vel quod ad dileftionem conferaf,in
mentem vcnire pofle, quod non fubDeiLegecoraprehenda-
lur.Quod fi pars eftLcgisJic voluntariam liberalitatemiadc-
musjvbi aftringimur neceffitate.
i^ Atquc in hanc rem intcmpeftiue allegatur illaPauIiglo- olfk^io , rx
riaciojQuod intcr Corinihios iurefuo fpontecefieritjquod li- ^^*"'' giona-
cebatalioc]ui,fiIibuifier, vfurpare:necillis tantum impenderit i^uciy^T^'
quod ex of ficio debebac.fcd gratuitam operara vltra officij fine
largitus fit. Arqui animum aduertere coueniebat ad rationem Kejpor.fio \.fen'
jllic fignatam.hocfecifiTe ne infirmis oftendiculo foret. Vendi- f^^^^-^fofioU e-
tabancenim fe hocbenignitatis lenocinio mali fraudulcpti- ^f'*^'"''-'"'
que operarij, quo & fauoreoi foncicisfuis dogmatibus conci- ' *'*'
liarent,& odium conflarent Eu\ngeIio:vt necefle Paulo fuerir,
vel in periculum accerf ere Chrifti dodrinam.vel eiufmodi ar-
tibus obuia re.Agedum, fi res eft homini Chriftiano media^of-
fendicuUitn incifrrere , quum abftinere liceat , faceor Apofto-
lum aliquid Doniino fupererooaffe : fin hoc ipfvim lure rcqui-
rebarur i prudenti Euangelij difpenfetore , dico fccifie quo<l
debebat. Dcniqueetiamfi talis caufanon apparec, verum ta- ^lterA gene.
men femper eft illud ChryfoftoRii , noftra omnia eandem ha- ^^^'"^ doarir.A
bere conditionem cum feruorum pecuhjs,que iure ipfo debe- P^°P°'^^'^^ '^
ri domino conftat. Neque id diffimulauit Chriftus in parabo- Luc 17T"
Ja : incerrogarenimquamgratiamhabiturinmusferuo , rbi
cota die vano labore exerciwtus ad nos vefperi redierit. Arqui
fiert poteft vtnFiaioriinduftriaincubucricquam aufi fuiflemus
cxigcre, Efto.mhiiiamenfccic quodnonex condicione fer-
CAf.XlUl. 1 N $ T IT V T I O NIS L I B. III.
Tertia.fnptre-ukutis deberec: q=uiacum tota fua facultate nofter eft. Taceo
rogationts ijf«- miolQs fint fupercrogaciones quas itlii.venduare Deo volijnt.
ruai nihtl ejfe n^g^^ enim funt quas weque i| le vnquam iinpsrauit,neque ap-
ijuam tittgM p^^b-jp j^gj. quum reddenda eri- apud fe ritio, aceei^tas ferec.
"^ Hac deraum hgnihcacioneconcedemus elielupcrerogacionis
- opera , vtpocc de quibusapud Prophetamditlum eft , Quts
Idcin 55*1. qusefiuit hsec de raaaibus veftris?Sed me.iiinerincquid 5c alibi
dicaturdeiis , Quare appcndicisargentum veftrum &.iOiUn
panibus?laborem veftruminfumicis&non in ftturitace? Non
»eft quidem valdc laboriofum otioffs iftis rabbini ha?: fub vm-
br* in mollib, cachedris difputare. at quum (imimu' ille ludex
pro tribunali federtt, cuancfcere vcnco a huiufmodi placita o-
portebit.Hoc hoc quasrcndum crar, quim ad cius tribunal de-
feRfionis fiducium afferre, non quid in fcholis & angulis fjbu-
laripofti^mi.s.
^arta.ScYt. i6 Du2e funt potif(imum nobis abigend^ hac parte ex ani-
ptMras ^^'^«-fHispeftesmcquidinoperum mftitii fiduclajponanfjnequtdil-
ctaqiMetin jj^ a\ox{2z adfctibant. Fiducia qualibec nos pafiim depellunt
cperum '"/''"* Seripfur^ auum docent iuftitias omnes noftras foetere in Dei
confpea:u,nm a Chrifti innocentia bonum odorcm ducintmi-
hil Quam irritare Dei vltionem pofle,nifi mifericordis eius in-
dulgentia futtineantur. Ita porro ilihilrcliquum nobis faciiir,.
nifi vt iudicem noftrum dcprecemur, cum illa Dauidis confef-
Pral.Hj.i. fionc, Nemincmiuftifica:um iricoramipfo , fir.Jtio 'cn< a
lob, 10.15. feruisfuisrepofcat.Vbiau-em lob dicit, St irapieegi,V2E mihi:
fiautctn iuftc , nec C\c erigam caput : quanqutm refpicir ad
fummam illam Dei iuftiiiam , cui ne Angeli quidem refpon-
dent; fimul tamen oftendic, vbi adDei iudicium venicur, nihil
rcftarecun«fti?mortalibnsMiifi vc obmurefcant. Non cnmieo
tantum pertinet quod cedere vltro malit quam cum rigiditatc
• Dei penculose ccrtare.fed fignincat non aliam fenfifteeum in
{c\\>fo iufticiam , quaui qa^ pJ*imo momenro effec a facie Dei
coll;;pfura.Exifta fiducu gloriationem quoqut omnem faccf-
^mia,ghria- f^^^ necefTe eft. Quis enim iuftici.^ laudem afliL-^net operibus,
Uonern '^»'^^^ q^^q^^^ flonfidcntia trepidct a Dei confpcftu^ Veniendumer-
remouere. §® ^"° "^^ vocat lefai3s,vt in Deo laudttur ac giorietur omne
Iefa.4tf.10. fcmea Ifraelrquia veriffimum eft quod alibi dicit,nos planta-
Iefa.61.5. tionem effs g'ori2B Dei. Rite ergo tum purgstus erit animus,
quum ncc in fiducia opeium vlla ex parre recubcrt, nec in glo-
ria exuitabir. Ad falfa? autem & tneadacis iftius fiyjMcia; fl<iruni
ftultos homines hic error animat , quod fux falutis caufam in
operibu<; femper locant.
SextarclpofiOi 17 Verum fi qu^tuor caufarum gcncra refpicimus , qu3s in
i cfuatuor ge. rcrum cffedu confi^erare prsecipiunt Philofophi, nuIJum eo-
tterib, eaufarit ^^-1^ repcriemus operibiasin coftituenda faluce noftra conue-
ni rco
S>1 MODO PERCIP. eHRISTl graT. S7|
Kire. Efficicncem enim vic.T ^Bcernsc nobiscomparando? cauram nuUum 9>ie¥if,
vbiqucScrjpcurapredicacPacris cseicicis milericordiam . & ^^ '« "«J'-
gracuicamerga nas dijeftionem: materjalem vero, Chnitum^^,^^^^^^.^^^^^:'^
cum (ua obediencia.per «]ua nobis iufticiam acquifiuit.formale,.^ figilUrim
quoque vci mitrumecalem cjuam clie dicenius nifi hdem? Ac- demtnftrarn.
cjue cres (imul ilUs vna fentencia comprelicndit Iohanne.s,quu lohan.j.i^,
dicic>Sic Dcus dilcxit raundumvc Filmm vnigcnitum daret: vt
omnis qui credic in eum no pereacfed habeac victm .^ccrnam. Ro„^^j.„ ,
Porrb fi.iialem relhtur Apofi:olus e(rc,& dmina; lufticise demo-
itracionem,& bonicatis laudcm: vbi & alias cres diTercis verbis
commemorac. Sic cnim ad Romanos loquicur, Omnes pocca-
ucrunc,&. cgtni gloria Dei: iuitificantur aucem gratis ipfius gra-
tiarhichabescapjic&f.rimumfonccmquodDeusnosgratuita^
mifencoidia complexus ea.Sequicur,Per redemprioneiv. qua: '^^J^^J^*/' ^'^
eil in Chrifl:o lelu: hic hnbes veiaci marenjni qua nobi^ mfti- p^trutrga mi
tiaeonficicur; Perfidcmin far.gjincipnwis^hiecauiainlirume diitSlm
tahs oikndirur,qua Chrifti iufticia nob;s a;>p!icarur. Foftre-a. -^'«'^''''^/w,
m© rubiungicfinem,quiim Aid\,ln demonftracionem iufticiae i- ch-AluyuMi-
pfius.vc fic)p!emftus,&iu(uficas cuquicftex hdeChrjltK At- ^^^^^^^^
que (vc obicer quoque dcnoiec iuftitiam hanc rcconciIiaci<»ne^ UHrumen-
conflare)nominac;m ponic.Chrii^ium dacum efle m reconcilia- tdufides.
tionem.Sic & primo ad Ephefios c.ipite docec nos rt-cipi a Deo4 ^i>mlu,di^
jn graciam in niera mifericordia : id fieri Chrifti incerceffionc: T^jrJ,')^
fideapprchendi: onmia in hunc fir'.cm,vt diuins bonicacis gJo-^''^^"!^^^'^''
lia ad plenum cluceat. Qu^Lim videarnus cmnes f^lun^s noftr^ ^^^,
parciculas ica excranosconftare , quidcft quodiam operibus
vel c^nfiiaraus vel gloriemur ? Nec de €fficiente,nec de finali
concfouetfiaia iTobis moiiere pofiunt vel coniuraciffimi diuin^
graciathoftts.nifi cocamScripcuram abnegarcvelinc. In m •fC-
riati & formali fucjm faciunc,quafi dimidiaram cum fideChri-
itiqueiuftitia locumoperanoftra ceneant.Sed id quoque Scri^
pcurareclamantc-qu.^&Chriftum achisefleiniuftitiam& vi^
tara fimphcicer afiir.-Bac,& hoe iuftitise bonura Tola fidc poffi-
^^^^* . ,^ - . /- Sccunda «>^;V*
i8 Quod ^ufeminnocenciarintegritari^qjUisEmemoria l.r- ^^g^ ^ pi»rum
piufcuie landi fe confirmancac confolanrur , nec eciam ab ^z Pmaa ^hna'
prJcdiGandamterdum abftinent,id fir bifariam: vel quodbona?""'^'
fuarac.iufamcummulaimpioruns caufacomparando ^fecuri-^*^"'^' ^^
tatemmdev;<fiariarconc!piunt,noatamlu.^mitir^cornmen- J^ ^.v/»/jr4Bi
.dacione quim iufta mericAq-je aduerfariorum damnatione:vel ^ diji.n^nmh.
quod etiam finc aiiena comparacione dum fc coram Deo re-
cognofcunt , nonnuli im tllis & confolationcm & fiduciam af-
fert proprise confcicnci^r puricas. De priore ratione poftea vi- vid. ttap ty
debi.nus: nuucde pofteriorebreuicerexpediamus, quf>modo fed.i4 & ca
(Cii co CGueniat quod fupra diximus,nulla cflV in Dei iudicio o- *» ica.to,
Mm i.
C A P. X I V. 1 N S T 1 T V T I o N I S L T B. 1 f I.
p^rum fiducia rubniiendum,nullaeoiu opinionegloriaadum.
^o-.r.odo afe- Ha?c porro conue(}icncia eii,qu6d f^nCii , quum de fundanda,
/?? pit fancJi, confiicueridique falute fua agicur, cicra operum refpedum in
ejuumde ccrt:^ folam Dei boiiitacein oculus incendunc. Neque adeam modo
tu W** /«'':- ^f^fg omniatanquam ad beaticudinis piinCipiii fe conuertunc:
ied t^^nquam in copiemeiiCo conquielcunc.Sicfundata,ere(fta,
ftabilita con cie{.r'a,(iperumquoquec6/iderafio';ie ftabilicur:
quacenus fcilicec certimonia funt Dci in nobis Ijabicantis ac re-
gnantis. Qu mdo igicut illp.ec operum ficiucialocum no habtr,
niii totam prius ammifiduciam in mi(l'ricordi.i Dci rcieceris,
^d de fuk u'^^^^^^^^^ ii^i viduri conrrariavndependen.Qu:»redum operu
penlnu cor&m fiduciam exciudimus.hoc volumusduncax.ftjHe mensChriiHa-
Deo cogitent. na nd operum tnentumjvcljtad lalutis fubfidmoi, refied-itur:
led pcnitus refiueac m gratuira iun^itf.i' promilfione.Noa veca-
mus rurem ne d.i\xmx erga ie beneuolenti^ fignis hanc fidem
fulc!ac& confirinec.Nam fi dum memoriarepeLunrur qua^cun-
quem nos<iona D( uscontuht,funt nobisqiiodammod.inllar
radiorum diuini vultus,qu;bus liiumineir.ur ad fiimmam iliam
bonirat^s lucem conremplindam: multo magis bonorumopc-
rum gracia , qux' Spiri um adoj^ tionis nobis datam common-
Itrar.
^7terare[fon- ,5, Qu_nm irii- ur a confcJt ntix innocentia fidem fuam con-
Jio,De}c'uciGi f^rmant ianfti,''^ exulcandi materiafu!viuHt,nihilaliud quam a
ridiione nh.l fruaibus vQcat onis 'c in niiorum 1« cuma Domino coopratos
alitii (juam k cfl'^ reputant. Quoc! e^g-) a Soiomonetraditur, intimore Do-
'vecationis f,:^ niini ciTc firmam fecuiitate.- quod interdum hanc Gbteftacione
jrnaibuf fc k fqfxf^i vfuipantquo exau;.hsnt:!r a Dom:>io , fe ambulaiie co-
Tatre <"'<'''^fr» j-^.>^ facie cius in integritate &: fir.piicitate: locum in iaciendo
"reputarc. '''' nimin'.^'^ confcientisr fundamento nuilum iiabenr.-fad tum de-
Prou,i4 2(J. yn^' '' v^lent fi a [^olleriori funujncur: qu''a & nuilibi eft cimor
Gen,24.4o. Dle qui lecurititem plcnam ofiirmarequear: & fandifibi talis
a,Reg.:0.^. fnrccr r.itis confcij funtcui niuIt.T carnis rel;qui£ adhuc funt
pertn!xr..v:.Sedquo iam exregenerarionis frud:ibus,habirantis
in fe S[)iri(us fan<fti argumentum caniunt , in6e fe non medio-
crittrad expciflandum in omnibus neceffiratibus Dei auxi-
iium cor.fiman^quum in re tanta pa^;-em experiijntur. Acne
id quidem poiHn^t, nifiprimum Dei bonitatem , nulla aiia
quam promi^fionis certitudiiie ob/ignatam , apprehenderint.
f-htu! ^kria- Nam fiilLima^ftimareincipiunt a bonis operfbus,nihii erit in-
iionisordo. ccrtiu , Ticc magis infirmum.quandoquidcm fi perfeoperas-
ftimcnrur.non minusira Dei ruaimperfeftionearguenr.quam
^ . . vccun(;L'eincIi'^ata puritatebencuoienciamteftantur. Denique
ihuc^ura tr "*^ ^^^ nenchcia pra?dicanc vc tamen non denectant a gracuito
*j>.Yt(f. Dei faiorc, inquotcftatur Pauius longitudincm, laticudinem,
feph.j.io. profunvlicatevn & alcicudiaeiij Cimn efte. quaii diceret,
q,uo»
DH MODO fERClP. CHRlJTI GRAT. »^4
quocunque fe vcrtant piorum fenCas, cjuantumufs alte confce-
dantjquantumuis longe & late ie t^ctend.intjnon deberc ramen
a Chnfti dikCtior.e tgrcdiqiiin fe in ea meditanda t» toscou-
t:neaDtrquu omnes djmen/Iones in fecomprehendif.idtocjue
dicic cam cxccllere & ^iTjinere fupra omnem rcientiam:& dum
agnofcimusquantoperenosChriOusdilcxcritj impleri iao-
mnem plcnitudinem Dci. Sicuc al.bi dum gloriatur pios in o- Ephef.j 19^
mnicertamjne tiTe v:dores,rationcm mox addit^PfoptcreumRom.S.j^i
qui dilexiceos.
10 Videmus iam non eam in fanftis fidactam operu efle queCor.chjio, fan^
vel corum merito aliquid tribuac ( quando ea non aliter quam tlosnccoftrum
Dei donaintuGntur.vnde eiusbonitatem recoguofcsnt.non a-^^'''^'' ^t^^^
lirer quam vocationis/i2;na vndeeIed:i(.'ncreputent)veJ quip-'^"'^'""'*'"'"^!'
piam deroger gratuit.iJoquam in Chnlto confequjmjr^iuftjc ^: deroganiufii^
quando ab ea dependct,nec fine ea fubfiftit.Hoc ipfum Augu- tu qumm d
itinus paucis verbis, fed eleganter /ignificat,quum fcribir, Non^W/o «?;/f«
dicoDominOj opera manuwmmearum ne defplcias. Exquifiui^'*""'^;''* --
Dominum manib js meis,& non fura deceptus.Sed opera ma- f*I''J7»
nunm mearum non commendo.timeo enimi ne quom infpexe-
ris,plura muenias peccata qiiam merita. Hoc folu dicojhocro- anfirmatio , i
gOjhoc cupio,Operamanuumcuarum nedefpicias. Obusfuu ^"^'^''^«^«A-
in me vide.non meum.Nsm fi meum vider!s,d.imnas:fi tua yf- ''^"^'*^"^t^«x^/
deriscoronas.Quta & q-jecuuque mihi funt opera bona.abs fQp''''P°"^^'^'P^''-
lunc.Duas caalas ponit eur non aulitiua opera Deo venditare:» or«w a^^H-
quia fiquid bonorfi opcrumhabccillic nihiIvidetfuum:dein-/Mrf opiralDea
de, quiaid quoque peccatorum multicudine obruicur. y^^^Qijenditare,
ficvt plusmdetimocis & confternationis fentiat confcientia»
quam fecjri.atis. Ergo non alicer Deu«n mtueri vuit fua rede
fada quam vt vocjtionis fua? gratiam in illis recognofcens, o-
pusquod incho mit peificiat.
XI Qu^t)d ^irem pr^cerea bana fideliu opera, Scriptura cau- Tertia oait^
fas efle ofteudic cur illis Domiaus benefaciat, id iic inteUigen- ^^^' l^<^»tfiie-^
dum eft,vf ftct incocuflum quod incea pofuimusjcfFedum no-''^''*"^"'''^*"*
ftr^ falucis in Dei Patris diie(flione/i:um eflie:maceriam,in p;_ ""/'«f'^'''./^^"'"
• -•II- • ,1 ■ ,, . . ,, . . / rum vet,
Jijobedienr'a::nitru.nentum,m5«puitusiiluminatione,hoceft
fide:ftdem eflc tante X>ei benighitacis glQriam.Iftisnihil obftat"?^^/^. iV Su„i
«juominusopera Dominus, canqu.im caufas inferioresaa^ple-*^^'*/'* inferio*
^atur. fed vnde id?nempe quos fu-t mirericordia , GBcernse vic^^*^*
h^erediraci deftiuaiiit,eos ordinaria fua difpenfatione Der bona
opera inducit in eiuspolTcitfionem. Qu )d in ordinedifpcn- ^^ratuitaiw
fationis pra2cedit,poftcrioris caufam nommar. Hac ratione ab 'itfi ^tionepen^
operibus intcrdum vicam seternam deducic. non quod \\\\^ienr.,^ux eji Co
refcrenda /ic accepta : fed quiaquosckgit , iuftificic vcde-^' vcjn c.iuf^
mumgtorificec , pnoremgratiam ,qu2egr3duseftidrequen-n!i,fr> """"
tein , caufaai quodanimodp facic. Ac quories af%nanda€ftRora.8!-o.
M.n jj.
CAP. XV. institvtxOnij lib. II r.
veracaufa^non adoper^ iubetconrugcrejfedinfola mifericor»
dix cogitatione nos retinet.Qi^ale enim iftud eft quod per A-
poftolumdocet,Stipendium pcccatimors:gratia Dominivita
Eimmlmiai- 3eterna?Cur non vt vitam morti.ficpcccato luftitiam ppponit?
i^rrfantHr. Cut non vt peccacum mortis, ita iuftitiam vit3c caufaTi ftatuit?
Rom.<J.ij.- Sic enim riteconftatura erat antithefisjCju^ ifla variatione no-
fiihilabrumpitur. St<\ Apuftolnsjd quod eracjcxprimereifta
comparatione voluic,meritis hominum dcberi raortem.-vitani
f^cll i.lFfii lo. notmi/iin fohDeimircricordiaeiTc repofitam Dcnfqiiftislo-
ejH:t'.o,;iltwfe- quutionib. fcries magisnotaturquarncauiarquia Deusgratias
rtes ma^M no- grafijs cumulado,ex prioribus ca«fam fumit lecudas ^ddcndi,
tit^Y q ,A>n ii^uj j jj4 locuplerandos fcruos fuos omittaf.atque ira libcra-
liratem laam prokquitur,vt tamen gratuitam elecbonemjqu^
fons &initium eft,r€fpicerenosfemper velit.Quaquam enim
qu.^nobis quotidieconfert dona, quatenusex illo fontepro-
deuntjamatmoftrum tamen eft, gratuitam illam acceptioncm
tenercquae folafulcircaaimasnottraspotcft.quseveroSpiri-
tus fui dona deinde largitur , ita fubncdere primae caufx vt ci
nihilderogent.
CAPVT XV.
^x de operum meritis iacUntur,tam Dei laudem in> conferenda /«-
Jiitia,quam faluta certitudinem euenere,
Partes huius capitis.
1 DoSrin? de gratuita iiiftificatione opporitiir qu^ftio , An apiid
Deii opera ^r.^tia mereatiir,nec ne.fed.i.Cui rerpodctur/cd z.Scx.
z txpiicannir deinde rtftin^oni < Scriptur^ ,qn5 ip coniirmacionem
crroris de merico proferuntur,rc<3: 4.J.
5 Poftremo Schol^dicorum Semip«!agianorum Sophifmatarefellii-
tur,(? Sc y.fe^.
4 AJditur condufio^^-Uf orthodox^ dodtrinf fufficientem vfum de-
tegic/cdione vltima.
V -:^::^ -- V. . ;. A m quod pr^cipuu ellin hac caufa expedi-
^"^i^^jw '^'^l^ (Vf%^ uiMus;quiafioperibustuIciaturiuftiria,cor-
Leuiyepetitio' i-;^^''\ ^^-%f rueic protinus acofpe^^tu Dei nccefte iir:foIa
tu Piltjcitur i^^^ M^- ^^^ n.ifericerdia , kh Chrifti communica-
g-^fho. "aS^'' ^#&^ tione,ide6que fola fide c6i ineri. Pnsccipuum
A rap u.huc \^^^^^£J ^j^^W/ aucemhucefle cauf^ cardinem diligeter ani--
vrqi:c. ^^^^^■"-^^^maducrtamus, neiilainapliccmurcoramuni
RonvuIgimodo,(ed dodorum edain haUucinacionc. Simul
cniin
B E MOOO P E R C I P. CHRIJTI G R A T. Z^y
enim acque quseritur dc fidei ©periimque iuftificatione^decur-
runt ad cos 1 -cos «jui aliquod operibus mtritum cora Deo tri-
buere vidcntur: pcrinde vero acfi euifta forct operun» iuftifi-
catio, Ci probaru fueric alicuius cfTe apud Deu pretij.Enimuc-
ro fiipra clAreoftendimusjin perfeftatantummodojabn.iluta-
^ueLegisobreruationc confiftere opcrum iuftitiam.Vndere- .^» opem apnd
quitur.noniuitificari operibus homi»'em nifi «]ui ad fummum ^'^^ntgra.u.in^
petfe<5lioniseue<Sus, niillius,vel minimse tranfgrerfionisargui^'*^''*'""*''*""' '
q Jcac.Altera igitur & fepAraca eft q ja^rtio.Vccunqye ad iuftifi-
candum homincm minime fufficianc opera, annon ramen illa
apud Deum gratiam promeveancur?
2 P/iinum,de nieriti nomine id mihi prarfari necefte cft:qui- PriorrrJ^onfio,
canquc primns illud opcribus hummis ad Dci iudicium com- Merm -vocem
paracis aptauir,eum fidei fyncerttaci peffime confuIuifl^e.Equi» f^B^ndens.
dcm a logomachiis libcVis abftmeo/ed CMperem cam fcru.'.tam
fuificfecnper initerChriftianos fcripcores fobrietatem.nevfur-
pare,qjum nihil opusfyrec, cxtraneaa Scripfuris vocabula ia
animum induxiflcnr.qu^ multum parerentoffendicuIi,frudus
mio/mum. (Ti^^rfum cnim, obfecro, opusfuic inuehi nomen -
menti.quum prcrium bonorum opcrum lignihcanccr alio no- r^itspeyperam
inint citriofFcndiculum explicari poftet? Quatum autc ipfum ejftmpofua.
oftenfionis in fe conrincat , magno cum orbisdetrimenro pa-
ret. Cerce vt e{tfaftuofi'finium,nihiI quamobfcurare Dei gra-
ti.im,& hominesprauafupcrbiaimbuerepoteft. Vfi func^fa-
teor) parfim vetufti Ecclefiaf fcriptores , atque vtinam voculas
vnius abu.fli erroris nKarcriam pofteris non prcbuiflent.Quan-
quam norsnullis ipfiquoque locis ceftancur,quam non prxiu-
dicare veritati voluerinr. Sic cnim alicubi loquicur Augufti- '?/„;„ ,^^^j„
nus,Hamana irierita hic conricefciJnt, qua;perieruncper Pida-Jenfum habuit.
& regnct Dei gratia, per lefum Chriftum. Item, Meritis fuis '^^ Pr^deft.
nihil cribuunr hv\&\: cotum nonnifi mifcricordia; tuse tribucnt ^^"?;
6 Deus. Alibi , Et quum viderithomo quicquid boni habcr, ,/ '^" ''
non fe habere a (t^CtA a Deo (uojvidcr id toiu quod in eo lau- in Pr.i?».
datur,non dc fuis mcriris,fed demifericordiaDci efle. V\dt$ InViU.
vc aderapra homini bene agendi virture,meriti quoqiie d.'gni- Homil. jj. in
tacem profternar. Chryfofiomus aurem , Noftra fiqua fc- ^*^"^^-
quunrurDeigracuiramvocarionem opera , retribucio funt& ^^'jio/.owe.
debicum:at Dei munera.gratia & bencfic^tia,& largitionis rna-
gnitudo. Om^fl^o tamennomine, rempotiuscernanTJs. citaui
quidem antca ex Bcrnardo renretiam, Vc ad mericum fatts eft 'Btmardo.
demeritisnonprafumcre: ficcareremericis , facis eft adiudi- InCant.Ser*
cium.Sed continuo addira interpretationc,duriciem vocis fatis J^*
emoUit, quum diat^ Proinde mcritahaberecures:habita,data
noueris : fruftum fpcrcs Dei mifericordiara : & ortane pericri-
him euafifti;paupertacis,ingratitudinisjprafrumptionis. Falix
Mm iij.
Bcclefia cui aec merita /ine pf^sfuir.ptioncnec pr.rfumptio il-
nemeritis deeii Et paulo anreabundffoftederarquam piofen-
iu vteretur. Nam de inerins.inquit.quid foIiciLa ifr Eccle/ia,c'ji
depropofiroDeifirnHor lecuriorq, exiftitgloriandi racio? No
potefl feipfum negare Deus : faciec quod promifir. Si noa
Ex ch € 12 ^^*!'^^^ ^^"^'■^'^''^uib. mericis(percniusbona?pr^rertiraquum
ij, ^. > :■' 'audias, Non pcopcer vos,fed prop;er me. Sufficic ad meritum
•■ fcire quodnon fufficiant nieri'a.
^htfareffon- } Qu^d promercantur omn'a opcra noAra^jScripruraoften-
jio perfpicua ad^{^ c[\Xii w Dci conipedtjmfe re poiTe negar,qaia iminundiEiaf
■'quxjticn-m prt^^^^ plena.quid dcindc pr^^merirura /ir perfcda Legis obferua-
tionim. tio,(liqaarepcrJnp.-.{ietjquum pr^tcipic vr nos inutilesferuos
Luc, 17,10. reputemus quum fecerimus omriia nu^ pra?c!piuntur nobis:
■ ^ quiaaihiigraruicumimpenderi r.usDominOjfeddebitlsobfe-
^ quiis tantum defun<^i fimus , quibus non eft habend i gratia.
< etn '■'^^^fo i)oniinus camen qua: in nos conrulicbona opera,& noftraap-
pellac, & noncantum acceptalibiclieceHafur , fed remunera-
tionem etiam habitura. Noftrnm eft vicjffim canca promit/10-
n€aniraa.ri,anim6rque colligcrc.tie bene ssendo defacigemur,'' '^
„&tancarr> Deibcnignitacem veragracicijdine profcqur. Gra-
^«; ""'^'^'''^fj^j:^^ ly^i eftenon dubifi cu quicquid in openbus eft quid lau-
rt7-nU}iLratione x i r . ^ , . , -
Deombucmu'^-'^ merctur. nulfim cflegurtam quam proprie nobis adicri^
/•/', bere debeamus ; id fi re vera ferio jue ngnofcimus , eu.iricfcit
quxlibecmerici non fiduci;i tancum,fed opini'». Bonorur-.j, in-
quam.,opcrum laudem nonCvt f ^phift^e f icunt) mter Deum &
hominem parcimur: fed cocam, mtegram .cillibacam Domi-
irio feruamus. Tancum hoc homini afilgnaraus , quod ca ipfa
qu:^ bonaeranc.fuainipurirace po'luJc &contam}Hac.NihiIe-
"^id hcrKini. j^j^., 2b homme exic, quancumuis perrc(So,Guod non fir aliqua
macula inquinacum. Vocec igicur Domini;s in iudicium qu^B
in humanis operibus opdma funt : fuam in [\\h quidem iufti*
jiam agnofcec^hominis vero dedecus & probrum. Placencita-
■^nA cpeya. quc Dco bona opcra.ncc fuis authorib*funcinfru<5l:uofa: quiii
tl n '""^'f magis amnlif/ima Deibeneficia remuneracionis loco rcferunc-
nbiti /unt fiu-^^^'^ qmaica merencur , ica qma diuma benignicashac illrs ex
ciitufa. feipfa precium ftacuir. Qua; aucem ifta eft maligoitasjnon con-
ten£osiIlaDeihrgicacc,qua?nihiI talemerentiaoperaindebi-
tisprscmiismuneratur ^ facrilega ambitione vltracontendere,
yc operum mericis videatur rependi quod diuina? tocum eft
munificencix ? Hicfenfum communem vniufcuiufqj appello.
htoptrihufiu-Siis qui vfumfrudum in agro aliena liberalicace habec, pro-
fitttam quart' priccacis quoque titulum fibi vendicet:anno huiufmodi ingra^
tv'.mjngratitH- jitudinc c^m ipfam quam tenebuc poftef/ionem amittete me-
' v,^^f "'^'*"* recur^SimilicerfimanumifirusadominGferuusj diffimulacalf-
,t.H vie <? er- {3^jjj-„j^^Qp^jijj.JQj^J5 jjm^jji^ jje^pjQ jngeiiuo fevcnditec: anno
■ dignus
DB MODO ?BRC1P. CHRTSTI GRAT. X7 6
dignus eft q/ii in priftii^am rccfgarur kruitutem? Hic enim ie-
gitiinus demum cft fruendi bcncfiGij vius , /i ntc plus arroga-
mus nobis quam darura eft, nec boni auihorcm fua laude frau-
damusiquinputius^ic nos germus vtrcfidcrequodairjiinodoa-
pud cufH videati^' quod in nos tranftulit.KjBC moderano fi er-
gahomines pr.rftandacft, videant fingaii& reputent qualis
Deo debeatur.
4 Sciofophiftasabuti Iocisquibufdam,v|ideprobentmeritioi,,^,o j, ,^
nomen ergaDcum in Scripturis reperiri.Citanr exEcclcfiafti-£>f>yj^y?;*.
co fencentiam,Miiericord!a facier locum vntcuique fecunnum Kccl.16.4.
meritum operum fuorum.^x Fpiftola autem -^d Hebra^os, Ec- ^l"^^^^']'^ ^_
ncficentiar & commuoicarionis nolitc obiiui'ci : talibus enim^^^^ /diievr,
hoihispromerctur Dcu^.In repudianda Ecckfiaftici ;uuhori-
tate lusmeum nunc remitto. Ne?,o tamcn ftdeiiter cirare quod7^ff^or/?o du--
fcripfit Ecclcfiafticus , quicanqu^c fuerir ilk fcripcc r. P^c cn\m?lt>:-ad^rm.a,
liabet Grsecum exemj-^kr , 7ra.a-.} «xiH^twfftujJi Trs^io-^i 7i)'irt».£Ka?o< y^ k^
'7!ii;.;«tx!tx.''i54t)V»(r(i.Omni mifericordie facict '.ocum.vnufqurque
enim feciidamopera fua inuenicr. Arque hanceffc ^'■cnnanam
kdioncra qusin Latina verfione depiJUiata fit , ,cujn cx folo
vcrborum il^orum comp'fxu,cum cx k^n^iorc iupeiioris ora-
tionis contexiu liquet.in F.psftola adHebra^os non eft cur de-f^^^-^,^^p^.„„.,
cipulasin verbevno n.bis tendar,t,q;jando in Gr^cis Apofto- i^.^w obttth*-
li verbis nihiJ aliud habetur quam ta!es hoftias placere 2cce-nem.
ptafqucefle Deo. Id vnum abunde fufnctredebcat ad compe-
fcendam retundendainquenoftra^fupeibia: inlokntiam , ne
quam openbusdignit.irem vltra Sc.iptur.^ fornudam affing;'.-
nius.PorroScripcur^doitrinaeft, aft.erf"a cfle perpcfuo foidi-^ Rfsitxfi"
bus multisbona noftra opera,quibusnierir6 Deus oftcndarur,
ac nobisfiicccnfcat. tantumabeft vtvelconciliarc illum nobis
(]ueant,veleiuserga nosbenef.centiam pi-vjuocare.-quia tamcn
illi pro fua indulgetrtia non lure fjm'-n > examinat , pcpinde
accipereacfipurilfirraeflent , ideoque licet immcrira infinitis
bciicnciis remuncu.iritmn pr.Ticnti.s vit^ , tum ctiam ftiiurse.
Nom enun a doftis alioqulf ac piis viris pofiram diftmdionem x-iffiuaioms
iccipio, meritoria efte bona opcra carum qux nobis :n hac vi- ■ ,^,rma refuta-
la confcruitrur gr^tiarum .- folius hdei prjemium ^ flc ^crcrram tio.
falutcm. McKedem enim laborum & cerraminiscoronam in
aelo Dominus fcii^per fere collocat. Rurfum operum mcrito
P.c tribuere , vt grati^ ^idimarur qubd aliis fuper ahas gratijs a
Domirk© cumulamur.cft contra Scripturx dodrinam.T-amctfi . . , , »,
enim dicit Chriitus.habenti datum jn,& lupcr multa conliiru- ^
tumiri fidelem acprobum feruum,qui in paruis fe fidckm gef-
ferit : fimu! tarRcn alibi oftendit incrcmcnta fidclinm efle
gratuitje fua: benignitatismunera. Omnes , inquit , ft^icn-j^^f^ ^j ,.
tes venite ad aquas : & quiRofthsbetisargcntum, ven-te^
, M (\) iii;»
* A ?. 2 V» • r>^STlT VTI ON IS LfB. itrl
^rmtt abfquc argcnto &abr4uc vlla commutatione vfnum&
lac. Quicquid crgo nuncinfalutts admfniculum piis cofertur,
tum ipfa beatirudo,mera eft Dei beneficentia. tJmcn & io hac
& iliis teftatyr fe operum habere/ationem:qaia ad r eftandani
erga n-s diledionis fue magiitttidinem,noa niodo nos/ed cjug
nobislargituscftdonatalihGnoredignaeur.
fcHid rejpon- ^ ^^^ ^ S"^ oporrucrat ordme traftata digeftique efrent:
fio ffmifima. McA^tis fecuiis , nunqusm rantum turbarum ac diflenfionum
Mdchriftumfa- ortum eflVt. ^*aulus ait in a^chitedura Chriftianae dottrin^e re-
luxufundg.me- tiHcndum efle quod pofuerat ipfcfundameatum apud Cori»-
UmMe^pio. thios,pr3etcr quod nullum aliud pont queatnd aute efl^e lefum
^vicam nss ^"'■'i*^^'^- Qu^*le nobis m Chnfto fundamentum eft/' a» quod
reuoc.-ni! inJtium nobi^falutis fuit , vt complementum a nobisfequere-
iXor j.ii. tur?&vianaperuircantumperquamipflnoftro marte pergt-
remus? Minime vero^fcd quomodo paalo ante pofuerarjilluni
djm agHQfcinius nobis ditum cflt in iuftitia.r©. Nemo er^o be-
neiaChrifto fundatusef^nifi quffolidam habetin ipfoiufti-
tiam : quando nm\ dicit Apoftolus miflurn eOc quo :l^ i^^i"
riara con ■eq-jend rm nos iuuerrfed vt ipfe fit noftra luftitia. Ni-
^iGrnodo /j/^mirum qaod irt ip/o eledli fumus ab jeternitate ante mundf
-iuft^tia. wo/7j'4. conftjrucione n , nullonoftro merito,fed iecundum diuinibe-
i.v,or.i.jo. nepiacici propofirum : qubd eius nvjrtGipfi a n^otcis damna-
Fp1t.i.4 tioneredempri acliberatia perdifione fumus : quod in ipfa
Col.i i4.t#. adoptari fumus in fiIios&ha?redesa Pacrecaeiefti : qubd peri-
lo.jo.ijj. pfius fanguinem huic fumus recociliati : «^ubd illiincuftodiarjt
dati.pereundi eicidcndique periculo eximiraur: qubdiiliira
infcrti, ura v\x.x ajtemsc qnodammodo fumus participes,in re-
«, j * .,, gnumDn' per fpem 'ngrelTi. Necdum finis : qubdralemeius
<9n(l/tt nosin P^^^c^P^cionem ddepti , vrcynque finius adhuc in nobis Itulti,
C/!,K,y?o(cK,«,o-^P^^"obiscoramDeofjpienciaeft : vcpecc.tceresnmus , ipfe
mnia noflra nobis iufticia; vtimmundi fimus,fprc nobis puriras: vt infirmi
/Ii«;)o»>;;i4/5^.fimus,vtinerrjes& Satan.^expo/?tr, noftra tamen cftquseipfi
bere , tn mbu dati cft in cscio & ia tem poteftas , qua pro nobis Sicanam
Mat i8»8 conterac, &infcrorum porcasconfringac.vtcorpusmortis ad-
iiuc n.>b;fcu;Ti circumfer amus , ipfe tamen nobis vrta eft.Brt-
uiter qubd omnia illius noftra func, & noc in itlo ©mniahabe-
mus,in nobisnihil.Snper hoc mquamfundamencum 3?dtficari
nos conuenit , fivolumus in tcmpf um Domino fanftumcrc-
fccre.
6 Atlongealiteriampridem inftitutus eft orbis. reperta
J endeieftandi fj,,f moraIi.i nefcio qusebona opera, quib* gratiofi Dco rcd-
5 'l<>h Tti danrurhomines anteqHamChrifto inferancur.Quafi verb me-
Rom. 14.23. tiaturSrripcuraquumdicit , in morte effeomnes quiFiliuni
non^poflederinc.Si inmortefimt,quoraodo vitae matcriamge-
nerarent ? CLLiafi nihil illud valeat, pcccacQns effe quicquid fic
^xtra
DE M9DO PBRCIP. CHRISTI 0«.AT. 277
cxtrafide.qusfiarborisraal^porfintextarebonifruS:us.Chri-^V ^^'''^*
lt« vero rbi laam vircutem exerat quid peftiicotir/imi fophift^ »'^^ritum ab,-
rcliqucrunt ? Aiunt meruiUe nobis primam gratum, hoc eit, ^^^^„^ y^^^^_
occafionem merendi : eficiam noftrarum partium , ©ccafioni ^,y^^y^
oblau^non deeffc. O proiedamimpietatisimpHdcntiam. quis
cxpeftaflccvcChriftinomcnprofgf/i , illum ita denudatum
fua virtutCjtantiim nonproculcarcaudcrent? Hocteftimoniu
illi paffim red^^]tur,quod iuftificati lint quicunque in eUw cr«-
dunt : ifti nihil aliud bencficij ab eo prouenirc doceninifi vt
ii'>guiiiadreip(os iuftificindo«apertafit via.Vtinaiu vero gu- Horum' auttr»
llarenr quid ^bi vclintift^ fententi^ , Vitamhaberequicun- tmpiet.^ illu-
que Filium Deihabeant: Qn^icunquccredit, tranfiilfe a morte A'^«^ ^*^»-»-
in viram: luiiificatos cfle nos illiws gratia, vt hrrcdes efficere- ^'"''^/^'J/'""
mur vitae aecernse Fideles Chriftum haberc in fe maneittem, '^51?^ '^"7»
psr quem Deo adh£reanr:part!cipes vita? eius,iedere cum iplo it,. 5.14.
in cseleftjbus : traduftos efle in rcgnum Dei, & faiutem confc- Rom.j.14.
quucos:& fimiles innumcrje.Non enim aut comparandar iufti- '-ioan.j.zj.
tix , aut falutis tantum acquirendx facultatem fide Chrifti ob- fiph.a 6.
tingcre figaificant, ieA vtrunquc nobis dona^-i. Proinde fimul- ° ''''^*
atque per fidem infertus cs Chrifto , iam Filius Dei fadus es.
Ci'lor«m harres,iufti£ia?particeps,vitaspoflcfl^or:ac(quo mclius
cArum mendacia coarguantur) non adcpcus mcrendi oporta-
nitatem , fcd omni.i Chriftimerita : /iquidc.m tibi communi-
canciir.
7 Ita Sorbonieae fcholae , errorum omnium matres,iuftifi- tmpmum S0'
cationem fidei.qusepietatis eft totius fummt,nobis fi^ftulerunt. plnjiarum cr-
F3te«turquidem verbo,iuftificari fideformatahominem , iti ^°''^^-
idpofteainterpretantur , quoniara a fidehabentbonaopcra
vt ad fuftitiam valeant:vc penc per ludibrium videancur nenni-
narefidem, quiafine ingenti inuidiafilcrinon poterat, quum
todes a Scriprura repetarur. Nec dum etiam contcBti,in laude ^iftr,
bonorum operum Dc© fuffurantur quod ad hominem tranffe-
ranr.Quia vident parum valcre ad homincm «ttollendum bo-
na opera, »c nc mcrira quidem proprie voGari,fi diuina? gratias
frufluscenfcantur:exvilibcriarbitrij eaelicianr, oleum fcili-
cctex lapide.Acprincipalem quidemcaufam in gratiaefl"en6
negant : Ced eo tamcn contenduncnon excludiliberum arbi-
rrium,perqtiod fitomne meritum.NequeidCTadunt pofterio- £^ LsmUrdi
rcs mcdo Sophifta!, fcdcorum Pythagoras Lombirdus; quem lactmu haujfi.
/i cum iftiscompares, fanum & fobrium^fledicas.Mirse profc- ^^ ^uguftpio
/ilocsecJcatis fuir , quum Auguftinum totiesin erehaberet. '"'^"'''^*; ,
non vidfflequantafolicitudmcvinllc caueritnc vllaexbonis jjj^^^g^
opcrib' glorije particula in hominem deriuarccur.Supra.quum jn pf.144.
de libero arbicrio difputttfo eflet 3 recitauimus aliquot in Epift.ios.
hanc rcm ipfius teftimonia , quibus /imilia idcntidem in
CAP-.XV» INSTITTTIONIS LtB- lif. 1
eiuR fcriptis recurrut. vt quu vetatnc merita aoftra vfquain ia- ]
«flemus,quia & ipfa Dei dona funt:Si quum fcribit.Omne meri--
tum noftrum nonifi a gratia efTe.ncn parari per noftra fiifficie-
item^fcripift' tiam/ed per gratiam tocum fieri, &c. Ad Scriptisrae 'ucera car-
ra S. €utifre,minus mirum.-in qua non ira felicieer exercitatum fuifle
apparet. Nihil ramen deficieraii poffitaduerfus eum &euis ^A^
fcipuloscJariusifto Apoftoli verbo.Iuterdidaenim Chiiftia-
nis omni gloriatione, r.uionem cur glorian mhs li:, fubiun-
E|^h t.jo. git, Quia Dei fadiira fu'ni's,crcat! ad bona oper i, qaae pra?p3-
rauit vt in illis ambulem'.Q^um ergo nihil a nobis boni pro-
deat nifi quaten' regenerari fumus, regeneratio autem noftr.i,
tofa citraexceprionem , Dei firmoncftciKvncJam noftriso-
Tt>-amerr9r. pcribus vendiceinus.Poftremo dum affidue inculcantbon-; o-
pcra,fic interimconfcientiasiDftituuntjVtconfidei'^ nfjnquam
aufintDeumfepropitium xcfauentem fuis openbus hribere.
•^tfumttr. Nos autem c:ntra,nulla meriti me^tione, (ingulari ramcR co-
folationefidelium animos noftra dodrina erigmms, dtim cos
cfocemus in fu^p operibus Deo phceic , indubieque necepros
effe.Quinetiam hlcexigimus vt nullum qtfifo' an. - pus .entct
aut aggredtatur/ine fidc:hoc eft nificerta animi fiduciaprius
definiatDeo p'acituram.
€o>Tttufio Jun- g Q^iamobrem ah vnico illo fundamcnto nequaquam ab-
d.iMaitH gtiod j^^^j p^^ ^^ laturn quidem vnguem patiamnr: qLo iac>o,fapJe-
^''HZ-rr''" tcs de-nde svchhcd:'. rede atque oidiae fuper^dificanc.Nam fi-
ad do^/V2,;^;>;uedoftrma&exnortarioneopus.eit, admonent quod m hoc
(sr ^xhortativ' Dei Filiusapparuitvtdifloluat opeia Diaboli: nc pccccntqui
r^em. ex Deo funt , fufficerp pr^tcri^um rcmptis impiendis Gcntium
B.rohan.j.S. ^g{j,jjeriis : eleftoc Dej vafi ( fle mtrericordiar feleda in hono-
svTimVio ^^^^ • *1"^ ^ fQrd^busenT.indari dtb« ant. Sq^ omnia femcl di[-
iHc.5.2j. ' cuntur, quumoftenditur q'^6dtaksvelit Chriftusdifcipplcs,,
Q^\x\ feipfisabnegatis.ac fubJatafua cruce.ipfum feqi.-atur.Qiii
feipfum abnegauir, maiorum oomifi radicem cxfecuitj ne atn-
plius quxrat qus fua funr. Qwi crucem fuam faftulir,ad omne
patientiam acmanfuetudinein fe conTparauit. At Chriftie-j
xempluna & harc & alia omnia piec.itis ac fandit^tis officia co-
pleiflitur. IHe fe Patri obedientcm pra^ftitir ad raartem vfque.
illetorusfuitimGperibusDeiperfjciendis, ille P.Tmsgloriam
toto peclorefpirauit. ille animam fuam profratribus pofuit.
• Tv.m tuAmetd\\\Q hoftibii^ fuis bene c^ hclt & prccatuseft. Qu,6d fj confola-
ao;i\*ia':cmm. ^^^^^ opusfuGrit, mirificim afflient confolationem: quod af»
i 'X\mx li. Sig-n^^^^r^non tamen snxij reddimur: laboramus^fed aon Ac^q-
Philip.j. jo.^if^i"!^' humiliamur, fednon confuadimur: deiicimur, {0.6. non
SsrraJ.xj. &:perimus: mertificationcm lefu Chrifttfempcr in corpore no-
Ji- ftro circufcretesjvt vitalefu manifcl!cturinnobis.qu6dfi c6-
N ^ mortui
©E MODO PERCIP. CHRISTI «R.AT. 178
morcui fLimus, & conuiuemus: /icompat mur, &conregnabi-
mus.oji.od itn c .nfignramureins paffionibus, d«nec peruenia-
Dnusad refurreftioms fjmiltudmcm : quando Pater prsedefli-
nauicconf )rme,s fieri lii^aginis Filij fuijquos in ipfo elegic.vt fic
primogenitusintcrcundos frarres. Icaqne quod nequemors,
neque f»r^fentia , neque furura feparabut nos acharitate Dei,
quf eft in Chrifto : qum pocius in bonu ac falutem cedcnt o-
mnia.ncce.no iuftfi.amus homincmex operibuscotam Dco: Summa trtho-
fed omnes qui ex Deo funr,dicim* regencrari,& nouam crca- dox^ doSlmj*
turan-> fien:vt cx regno pecciri , tranfeanc in regnum iufliitjje, ^^ tuHifxatiO'-
acque hocceilimonio cercam ficere fuam vocationem, & ^an- ^^0^^^ ^ ,0^
quam arborcs a frudibus iudicari.
C A P V T XVI.
Refutatio calumniarum quihus ham doclrimm cdio
grauare cona,ntur Papiji^.
Partes hiilus capitis.
1 Propofitis Papiftarum adu.orthodoxam de iuflificatione do^Sf ina
caluniniisjhas ad duas claffes reuocat , quarura prjor cuin fua ap-
pendscc,red:.i.2.& j.rcfellitur.
2 Ad alteram calumniam qux a priori dependet, poftrema fedione
rerpondetur.
O c vno verbo refelli potefi fmpiormn quo-
J rundam impudefiria,qui cjlumniancurnos abo-
' iere bon.i opcra , atqueabeorum ftudio abdu-
cerehomines, quumdic mus eos non iuftificari
ex operibus.necfalucem mereri. deinde nimis
f.icile ad lul-litiam iter fternere , quum in gra-
tuita pcecarorum rcmi'fione ipfam iacere dccemus , & hac
illecebrahomines , fiapte fponteplus nimio procliues , ad
peccandum allicerc. H^ , inquam , calumniae vnoillo ver-
bo facis refurantur. breuiter camen refpondebo ad vtranque.
Perfideiiuftincationefncaufaaiur deftrui bonaopera. Super-
fedeodicerequalesfintbonorum operum zelot^quiitano-
bis obtrc(3:anc. Liceac iWis tam inipune conuiciari quam licen-
tiose vitse fuae obfcoenicacc tocum mundum inficiunt. Delere
fibi fimulant , duai taqi magnifice extolhtur fidcs , opera exci-
CalumnU Pa-
piJiArum,
1. Nos aholere
bona operafitt'
^ue ab eorurrt
fludio abduce-
re homines.
1. Eofdetn 4»
peceandum /t/-
Ucert.
Prioris calitnix
refutati^
j.Qaifintce-
fores ifti.
CAP.XVU iNf T IT V T f O NI « 1 1 R. I i f.
1. lufitfir^ut dcre fao gradu.Qliif^ fi magis crigantur &. ftabiliantur? Non e-
terfidedo^rt- nim autfidc fomniamus bonisoperib.vacuamjaut iuftificatJo-
ItZi "^™ ^"* ^"* *"'s conftet. hoc tantum intereft , qis^d quym fi-
<^S}abilit. "^"^ ^ ^®*^* Gpera neccflario mter fe coh^ererc fjteamur.in h-
detamen.nonoperibusiuftifiGationem ponimus.Id qujrario-
ne fiat, explicare promptum eft fi ad Chriftum modo conuer-
tamur,in quem dirigiturfidts,& vndetotam vira accpK.Qna-
reergofideiuftificamur? quia fide ap-rehetidiius Chriftim-
ll/jfia.f^w^f/- ^^tianijcyua vn« Dco reconciliamur.Flancvcrb apprehen«derc
catioo-tufiifi nonpofTiscjuin&jfan6^:iHcarionem fimulinprehendas. Datus
<atk)ech^rent,c{{eriim nobis iniuftitiam , faprentiam ^fanftificationemjre-
2!S1 •^'''^^'"Pfonem.NulIum ergo Chriftus mftjficatquemnon firaul
j.Cor.i.jO. ^•>"^ificet. Sunt enim perperuo &ird?uiduo nexuconiunda
h^cbeneficia , vt quosfaptenria fuaillunMnat, eos rcdimat:
qu6sredimit,iuft(ficet:quos iuftificat, fandificet. Sedquiade
iaftitia & ranftificationctanriimqu^ftio eft , in iis in/iftamus.
Intcrfedftinguamuslicet , infeparabflirer ramen vtranque
Chriftusin fc conrinet. Visergoiuftitiam in Chr^fto adipifci?
Chriftum ante poffideasoporrer. poffidere atjtcm non potes
qain fias fandificationis eius particeps, quia in frufta diixerpi
non poteft.Quum ergohecbcneficia,nonnififeipfumer(^.gan-
do.frueRdanobisDomintJSConccdat, vtrunqucfiinulhryitur:
alrerumnunquam fine altero. Ita liquetqua(n verum fit nos
non fine operibu5,neque camen per opera iudificariiquoniarr»
in Chrifti participatioRe,qu* iu(Hficamur,ncn m'nusfan<f}*fi-
cajiiocontineturquam iuftitia.
IDmhm modif z lUud quoqiie falfiffi^Tum efi , abduci hominum animos
^"^''&f^'J'*^"-tih afFedu beneagendi quum iHis merendi opinionem tolli-
*J [''"to"^ 1'''; mus.Obiter hic monendifuntlcdlorcs, infuise eos ratiocinari
jcUttur Pncrtt v , , n i ■ i- » • < i-
ealinixltppe»-^ ^^^^^^^ ad meritum , vt poltea clarms cxphcabo.-quia IciJi-
Aixtntmpeab- ^^^ principiam illud ignoranc , non minus libcralem efi*e Dcu
duci /;o/?;;«f^ vbimercrdem operibus ali!;gnar,quam dum refte agedi facul-
41 liene a^e»dotztQ:m largitur.Hoc tamcn in fuumlocum diftcrre inalo.Nunc
f-^erendiopt-f^^^^ infirmafitcoru obie<ftioattingcrefaris-erit,quod duob.
^'ir"^ "^ ^"modisfiet, Nam prim6,quod aiunt, nullamfore curambene
inftituendae vit;e nififpe mercedis propsfita, tora viacrrant.
frimw niodmSi cnim hoc tantum agicur vt homines mercedem fpedent
rffutattonny quum Dco fcruiunt, & iiii fuas opetaslocent aur vendant,
i^^rijs i^cjui- pai-um proficftur. eratiscoli vulr, gratis amari: hunc,inquam,
^rvinienLa ^^^^^^^^'^ probat , qui pr^cifa omni fpe recipiendar raerce-
,firrr.Am5. " '" «1^5 , colerc tamen eum non definat. Porrb C\ incitandi funt
homincs.nemo poffic acriores admouere ftimulos qiuam a re-
demptionisacvocatiemsnoftrsfinc; quales adhibetverbum
Domini quum tradic nirafs impiam eflb ingratitudincm non
mutuo redamaJte eum gui nos prior dilexit .- fanguine Chnfti
emun-
Dl MOOOPSRCIP. CHRlSTlCRAT. 27 9
cmundariab opcribusmoituisconfcientiasnoftras.ad feruic- ^^^.944,
dum Deo viuenci.-indigiiuai efferacrilcgiuin ii fcmel mundati,
nouis fordibu'. nosinqtvnantcs.facrum illum fanguincm pro-
fanam^^s Libcratosene nos e manu hoftium noftroruro,vt/inc Luc.i.^^.
timore fciuiamus iili in fanditate &iuftitia coram ipfo omni-
bus diebiis vkx Boftra?:nos a piccato emancipatos efie,vt Iibe- Rem.^.18.
ro (piritu iuttuiain calamus: crucifixum effc veterem noftrum ^^'f'f'
hominem , vt m vita? nouitatem refurgamus. Itera , ii raortui " ° '^*'*
fimnscuai Chrifto(vc dfceteius mcinhra) «^srcnd^ cifequse
furUim funt , Siijimundo peregrinandum , vt in caelos ad/pi-
remusvbicftthefaurusnortcr. InhacapparuiflTegratiam f5o- Tit.Mt.
mini vt abr.cgata omni impieta!ej& mudanis defidcriis,fbbne,
fjn6tc,& pie viuamjs in hoc feculojexpedantcs beacam fpem,
& Appancioncmglorise magniDei &SaIuatoris. Quarenos i.Thef.j.^,
non cfle confticutos,vt iramnobisconcitemus, fed vtfalutena '-^^^ ?'^-
eonfcqnamuf perChriftum. nos cfle tcmpla Spiritus fan<5li^J"^^**''*'*
aue pr^ fanari fic ntfas.nos tenebras non elfe,fcd lucem in Do-i n x-
**- rii Ll I- *.'-or 6.19/
mino, quos vt huos lucis ambulare oporteat. nos non ad im- i.Ther.4.7 &
munditicmvocatos ,(ed adfan^icacem. quiahc^c fitvoluntasj.
Dei.fiindificasio noftravt nos abftineamus .^b illicicis defidc- ^Tim.i.j^
riis : vocacionem noftram efTe fandam , ei non refponderi nifi ^-o^n-^-iJ.
vitc puricare.tn hoc nos effc iiberatos a peccato,vt luftitie obc °/'"*'J'*o»
j. "^ «■•II- n ■ ^ I-I0.2.11,
diamus. An incitari ad charicatem vllo viuaciori argumento
pofli i>usqua!Tii!Io lohannis , vt raucuo internosdiligamus,
quemadmodum dilexit nos Deus? In hocdificrre eiusfilios a
filijsdiaboii, filioslucisafi iis tcnebrarum, quiaindilcdione
inanent.i^IIloitem Pauli, Nosfi Chrifto adhseremusjvnius efle iCorX,ij.$c
<:orporis membra,qiJ2einuiccm adiuuarimurnis officiiscenue- '*•'-•
niat ? An ad atidicacem fortius prouocari,quara dum rurfum '* "•^'^'
ab Io.inne audimus , omnes qui h^bent hanc fpem,randificare
feipfos,quon!amDenseoiu:!! fanftuscft^Itemcxore PaQli,Vt ^
adoptionis promiffione freci mundemus nos ab omni in- * ''*''
quinamenco cmnis & fpiritus : quam dum Chriftura au-
diraus fc nobis exer.iphr proponcntem vt fua veftigiafc-
quaraut?
5 Acquc hsEC qiiidem paucula tantum in guftum propofui. MeritintUa »;?
Nam fi lingula perfequi cfTet mimus , longum volumen con- ^^oapud^poft»
texendum forec Tot. par^nefibus>adhorratiombus.caftigatio- '"^'^^^^^^ ^««^
mbus pleni funt Apoftoli, quibushominem Dci ad omne op* "/''''^fi'^'^^^^^
bonum mltituain.idqtiecitra menti me.- tionem.C^m f^^^^^^ potnu tmcrita
\indepocirfimas ducunc exhortaciones , quod nullo noftro me- hominH exihi-
rito, fola Dei mifericordi:? flct noftri falus.^Q^emad r.odumT^^' '^^ vnuam
Paulus, vbi toca epiftol.i d:fieruicnullam effe nobisfpem vica? ^^^''^'feiiLor^
fiifiinChriftiiuftida,vbiad parenefesdeicendii^perillam Dei ^^^^^ ""^ r«««»
mifefaEioncmquanos dignatuseft obfGcrat.Etfsacharcaobis ii,om.ii.i.
CAP. XVl. INSTITVTIONIS LlB. III.
vna c.iufi fatis cfle debuerat vt Deus in nobis glorificeiUr-
Mat.5'J^' QuodfiquiDeigl' rianon adco vehenienterafficiuncur , me-
moriatamenbeneficiorum eius/ufficietiffimaefl,q' ^e tales ad
benefacieHduincitet.Veiumiiliquiaft-ruiIiaforteali^ua coa-
Chryfo om. ^^^ g Lf gis ob[equia incerendis meritis extuudunt, menciu-
nef. tur nosnihilHaberequo ad bona opera exhortemur, quia no
i.Cor.9.7. eademingredmiurvia. QazB vcrotaLbus obfequiis vaideo^
Exceftto. ble^tetur Deus,qui profitctur (e hilarem datorem.diligere , &
r^fpoti/io. quicquam dan quali ex tnltitia auc necefhtare vetat.Neque id
.Mttr mo H6 ^^^^ quodid velrefpua vel ne"Ii2a adhortat;onis aenus quod
,jm druplex. Scriptura l^epenumero vlurpar, ne vliam omittac nos vndique
1. animandi rationem.Comnie.mor;iten!'n mercedciii qua Deus
redditurus fic vnicuique fecundum opera '.uaj; fed illud vnicum
2. arqueefiaminmuItispriBcipuuai eflenego. Dcindeexord.um
l' inde fumendum non concedv;'. Adhaec, nihil facerc ad erigenda
quaiia ifti pr^dicant merita contendo.- qii madmodum poftea
videbimus.Poftremo neque vfui efte nifi Jodrina iila pi^occu-
pauerit;SoIo Chriftimerito,<]Uodper fideapprehend cur, nos
iuftificaii, nuilis aurem operum noftrorum meriris. quia nuUi
ad fanftitatis ftudium apii cfTe pofTijnt nifi qai dudrinam hanc
prios imbiberint.Quod & Propheta pulchre innuit,du fic Deu
Pf 1 i;o 4. aiIoquitur,Apud te eft propitiatio Domine, vt tiiTiearis.nuilii
enim effeDeicuI uoftcndit-nifiagnitaeiusmifericordia , qua
fola&fondatur &ftabil!tur, Quodapprimr notatu dignueft,
vt fciamus non modo principium Dei ri*e colendi ef!e fiducia
mffericordvs eius , ftd timorcm Dci ( quem meritoriumefTe
volut Papift.^)ideo non pofTe meriti nomine cenferi quia fun-
datus eftin peccatorum venia& remiffione.
Pofierieris ca- 4 Longe vero futiiiffima calumnia,inuicari ad peccadum h©-
lumnUreji^ui' mincs quum gratuitam pcccatorum remiffionemjn qua collo-
'^o« catam dicimus iuftitiani^affirmamus. Tanti enim efTe dicimus
^* vtnulio noftrobonop^nfaripoffit : ideoque nunquam impe-
j , tradam, nifi gratuita foret,Porro nobis quidem efTe gratuitam,
Chrifio nort icem,cui ram magnD conftitit.-nempefuo facracif-
/imofanguine.extraquemnullumtam i^atis dignumpretiu fuic
" 5. qoiod Dei iudicio foIuerecur.H:rc quum docecur homines^ad-
monetur per ipfos no ftare quomin'coties Tacraciffimus iile fa-
guisefFtindaturquociespeccant.Adhocdifcimus earnefTeno-
ftram foeditatem qu^ nifi huius purifilmi fanguinis fonte nun-
quam eluatur. H^cquiaudiunt annon maioremdebenccoci-
pere horrorem peccati,q'.Jam fi bonoru operum afperfione ab-
^ Afrgi dicereturPEt fi quid Dei habenc,qnomodo non horreant
femel purificati,denuo fe in lucum prouoIue''e,qu6 huius fon-
A . tispuricare quantunvin fe eft conturbet & irificiant?Laui ^tdcs
meos, (inquit fidelis anima apud Solomonem) quomodo rur-
£u m
OE MODOPBRGlP. CBRISTIGRAT. 2%0
fum inqumabo illos?Nunc palara efl: vtri & viliorem peccaco- R.efeUz!itrina9ig
rum remifliunem f>ciant , & luftiti^e dignitatem magis profti- ^a.lumnijt af^S
tuanr.llli Dcum friuolis fuis raciiTadionibus, hoceftftercori- ^'^^•"^«j^-
bus,plicai:i nugatur.nosgrauiorem afj^rimusefle pcccati no- ^ • *^'*^ W/
xa.u quim quae tam leuibus nugis expierur: grauiorem Dci of- ^n^m in gr^
fenfani quam qu^his ntliili faciffaftionib. remitratur.proin-dert«f« feccatv^
lianc folius fanguinis Chrifti pr^rogaciuam efte. IJ,i luftitiam, ^"^ remtfione
/jCLibi deficiat, mftaurari dicut ac reparari faciffadorns operi- ""^^^'^'^*"'*
bus ; nos pj^etiofioremeffeputamus quam vtsequari vlla opc-
rum compenlatione quear. ideo vt reftituatur , ad foIamDei
naifericordiam confugicndum elTe.Castera qu? ad pcccatorum
rcmifiionempertinenCjex capice proximo petantur.
CAPVT XVII.
Promijftonum LegU ^ Eangelij conciliatio,
Partcs htiius capitis, in quibus Sophiftarum /idei iuftilicatiti,
nrm diruere aut deterere ftudentium arj^umenta reuocantur
ad duas cLiifes, quarum/>r/or eft gcneralis,po/'!<rr;&>' fpecialis «Sc
quzdam argumenta pra:cipua continer.
i Prima clafsisj qux generali? eft , omnium argumentorum veluti
fundamencum , continee argumentum alegalibus promiffionibas
pctitum^quod ffd i,i.& J.expertditur.
2 Altera.i prtori fluens,& fpecialia argumenta proponen$:fecudum
autem^ex Corntiij hiftoria haiiftum,explicatur fc<9:.4.& j.
3 H(3c occafioneaddirur iHsuleQraexpofitio locorumScripturaequi
clementcm ac propitium iuftitia cultoribus Deum affirraanc
feft.^.
4 Tertium argumentum ex locis qui bonaopera iuftitix titulo in-
figniunr,':'' hominem illis afTerunt iuftifiaari, fea. 7. & S.diluitur.
5 Ueinde firreo di lemtEare vrgcntur aduerfarij,tolliturque partia-
lis eorum iuftit!a,red.9.& 10. ■
6 Q^iartura argumcncun! , Apoftolum lacobum cuQaPaulo commit-
tens coniideiatur,re.ct.i]i &li.
7 Ad quintumargumentumex ApoftoIiloccfaaoresLegis nonati-
ditores iuftificari,refponiio,fe(Ii.ij.
8 Scxti argumenti, cx lycis quibus iideles fuam iuftitiam Dei iudi-
cio exammandjpi audader ollerunt,ac fecundum eam de fe ftatUi
cupiunr,confider.»iio,feci.j4.
9 Poftremum,i ieftimoniis quss iuftitiam & vitam viij fidelium ac^-
fcribunr,fc4i:.i5.excucicur.
C A P. XVII. I NSTIT VTIO NIS L 7 B. 111.
Bre«« fum»,4k ^ASftffi|jfc V N c perfequamur alia quoqj argiimeta quf-
cap. is.eri^. ^i^&SSSI&Si Dus Safan per fuosfaceJIites hdei iuftificatione
aut diruere aut derererc mGlitiir.Illud lam ex-
•.ufTum eiTe puco calumniatorib. nenobi/cum
>erindc aganc atqucbonorttm operum inimi-
^omodf ^ I^Q^ii^JP®! cis. fiquiidcm operibusdetrahiturioftificacio,
a^ofirib^ui- ho vc Buila uoni fiat opera,au' bona efle negetur qua» fifit: fed
jiifitatio dt" ^Q iJiis Bdam*,ncgloriemur,ne /alutem ^.drcribam*.Fiducia e
tnihitur. j^jgj 1^^^ nortra cfl:,ha?c gloria , & vnica falutis anchora , quod
Chriftus filius Dei noftcr eft,ac n s in ipfo vicifftm filij Dei re-
griquc c^leftis hxredeSjDei benignitate,nonnoftra dignirate,
' in fpem arcemf beatitudmis vocati.Scd quia aliis prajcerea ma-
chiiiis,vtd'dumell,no& impctunt: age,in illisquoquepropul-
iL ^rzt*f»entH, f^indisptrgamus.Primum rcdtuc ad legaIespromiffiones,qua£
Jilegalibw pr\ Lcgis fuaecultoribus edidit Dominus:& rogant vciimufneirri-
mtjlionil;uf pe- tas cflcprorfus an efficaces.Irric.TS diccre quoniam abfonum ic
iitum. ridiculum fuerir, pro confcflo aflumuncalicuius effe efftcaci^.
Deur.7.!2. Hincratiocinancur, non folafidenos iuftificari.SicenimSo-
<?^^'7- i'^^i' anjnus Ioquitur,Erfcque fi audi ecis prscepta & iudici^ haec.cu-
ftodierif.me ea &feteris,cuftodiec etiamDominustibipaftum
& mifericordfam qMamiurauitpa»ribus tuis: diiigette ;« mul-
tiphcabic^benedicec cibi,&c.It:em,Si bene direxeritis vias ve-
jft:r3s& ftudliaveftra,non ambulaueritispGftdeosalienos,iudt-
ciumfccericisinter virum &virum, necin malitiam rccefleri^
tis, ambulabo in medio vcftri. Nolo milie eiufdcm fopmae fr«-
ftra recirarcjquse quando nihil lenfu difteruntjiftarum folutio-
Dcut.ii.i*. nc explicabuntur. Summa,propo(irain reftaturMofes inLege
Uuim argu. bencdiftionem & maled!(^ionem>mortem & vitam. Sic ergo
Tnejitt fumma. argumentacur , auc benedidiop>cm iftam otiofam infruftuo-
Kejponfts,^^- fii,nque fieri, auc non folius efle fidei iuftificationem. lam fu-
tun^ue juji^ > oftcnduaius quomodo fi in Lei^e h;ereamus, ©mni benedi-
««//««f.e^ofc-^^ioncdefeftisfolanobjsmalcdirtio immmet , qtia» vniucrfis
fiate Legu eos tranfgrcfloribus edida eft.Non enim promitci» Dominus quip-
exirc nectfe piatrTniii pcifedis Legis fuae cultoribus , qualis nemo reperi-
'fi* tur.Manet igitur iIIud,rotum hominym genus perLegem ar-
gui,maicdi(^ioni & irscDeiobnoxium : aqua vtfoluantur, e
potcftate Legis exirc necefle cft,& velut ab eius reruicute inli-
bertatem aflcri : non carnalem quidem illam, quas ab obfcrua-
tfoneLcgisnos fubducacadrerum omniumliccntiaminuitec
concupifccutiamnoftram,velutruptisrepagulis,auteftufiOia-
benis lafciuire permiccacfed rpiritua!cm,qu3e pcrculfim & co-
ftcrnacamconfciendam foletur & crigaclibcram illam oftcn-
c^o pAclo i^dcns amaledictioneaedamnationequaillamLcxvinftamac
/rff. coaftridam prcmebac Hac a fubie<aione Lcgis liberacionem,
&
^KK^ ^ ^ MODO PERCIP.CHRlSTlGRAT, 'i^
^9C, Vt ita dicam, manumifsioncm airequimur.quumper fidem,
mifericordiaui Dci in Chnfto apprchendimus,qu^ (ecuricer-
tiquc rcddimur de peccatorum rcniifsione^quorum fenfupun-
gebat nos Lex ac mordebat.
t Hac racionc, & qu^e in Lege nobis offerebantur promif- ConfirmAtion*
fiones,inef(icacesforcncomnes &irrita!,nifi Oei bonitasperE-/^°^"-/**^""^'^"(?*
uangeliu fuccurrcrct.H.^cenim conditio , vt Lcgem pcrficia- ^^^^P^T'*''
mus,a qu4 iplaependenf,&a qua demum pr^eftaad^t funt,nun- ^^ upoll^ti
quam itnplcbitur.Sic autcm opitularur Dommus, noa partem tepmomt,
iultitia^in operibus nobis relinquendo, partcmex fua mdul-
gentia futficiendo: fed dum vnicum Chrjfium pro iultifi^ co-
pJementoa signat.Nam Apoftolusprxfatus fe a]id:q-, ludxos,
icientesquodex Legisopcribus non iuftificaiurhonio , in le-
fum Chriftum crcdiditrc-.rationcm fubiicit.non vtadiuuarch-
tur ad iuftitis? fummam,ex fidc Chrifti: fedvtillaiuftificaren-
tur,n6 cxoperibusLcgis.SifidelcsaLcgc in fidem dcmigrat;
vt -n hac mftitiam inueniant.quam abefle ab illa videntrcerte"
iufticia; Lcgis renuntiant.Itaquc amplificct nunc qui volet rc-
tributiones qu^ Legis obfcruatorem m neredicuntur, modo
/iinul animaduertat noftra prauitatc fierinefruftum inde vl-
lum lcntiamus donec aliam ex fidc iuftitiam fucriraus adepcf.
Sic Dauid, vbi retributionismeminit, quam prsparauit fcruis [fem ^ r^^
fuisDominuSjftatimad peccatorumrecognitionem defccndit, uidis.pfai.if^
quibasilla cxinanirur. Pfalmocciam i^. \i, magnifice Lcgis lo-C^"»
bcneficia dcpr^cdicat, fed coutinuo exclamat , Deli(fia quis in-
telligit.' ab occulris meis munda me Domine. Prorfus hic lo-
cus cum fupcriorc congruit, vbiquum dixiflet, Cundas vias
Domini bonitatcm & veritatem timentibus eum : fubncdip,
- Propter nomen tuum Domine, propiciaberisprauitatimcse:
raulcacftenim. Sic & nos recognofcere debemus, expofi«
tam quidem efte nobis in LegeDeibeneuolentiam,fi openbus
eam demci^eri Iiceat:fed illorum merito nunquam ad nos per- Leuit.18.15.
uenire. Ezech. 20.11.
3 Quid ergo? an data? funt vt fine fru^tu euanefcercntPlam Rom.ie^.
nuper teftacus fum non efte id meaz fententi^e.dico fane effica- ^^^^^tt ohi^^
ciam fuam ad nos no proferre quamdiu ad opcrum merita re- *°/^^f^f^ ^
fpiciunjcquarefiin feconfiderentur,quodamodoabolerf. Sicjil^gj datTfiii
prieclara illain promiffionem.Dedi vobisbonapF^eccpta, qu^e cflendit.-vid*^
qui fecerit,viuet in ipfis : nullius momenri efle Apoft:oIus do- ixetjHnfeto»
cetd in ea refiftamus,nec pilo plusprofururam quamfidataj^^j"^'""*'''^'^
non eflet.-quia ne fan(ftifsimis quidem Dei fcruiscompetit;qui 'J "P'^*^'" "»-
proculomnes ablunc a Legis compiemento,mulcisvero crani- tartlhiciantt
greffionibusfunccircundaci.Seddumpromi(IionesEuange!icg*j5ffac»«w» /"«*
fubftituuntur,qua; gracuicam peccatorumremifsionem denun- niproftrret^j'
tiant, non efficiunt mod6 vc ipfiDeoacceptifimus, fcd vt f'*"'^*'*'^'*'*
C A>- XVir. IKSTXTVTIONIS LIB. II T,
4it,oieri:fcd du openbus quoquc iioftris fic fua giatia.necjue hoc tantum,vt e^
Euangelua: pro Domiiiusgrata hab»at, i't6. bencdiclionibus etiam. quas ex pa-
mijuones fu - fto dcbebantur Leofs fti^e obferuationi^proft quatur.Fateot cr-
modo efficere^^ hdelium opcnous rependi qtix luihtiaz&randitacis culio-
vtipfJ^eoac- ribus in LegeruaDominus promifit: verum in hacretributio-
t€fi*fi»jw fed ne, confideranda fcmper ellcaufi qusegiaciam operibus con-
-ufftni.tjHo. ciher.Eai^l porr6cr!plicee{recert?i(nus. Primaeft.quod Peus
que tjo; r,i jrt ^^^^^q ^ fejfuorum f jorum operibus incuicu > quse probru ma-
l*lv'^'/.^/W ^^^ <l^'^i^T laudem pcrjic;u6 meretui, ipfosin Chrift > comple-
ctkuf.^ diufx It «SiCHpr ,ac '\jla fide mteicedcre, citra operum fubfidium recoci-
bera'itAtts, ]\2.z fib'.A!tera quod opcra.nonseftimata eorum djgnitace.pa-
^K^ /5> ft ar,c-^ rerna bcnigr icare arquc indulgentia,huc honoris atcoJlic vt a-
pta fint fi.ulrri ],\-m^]s v.j-qh; habcac. Tertia, quod eaipfacum venia fufcipit,
tperu. . -^ . r L\- ■ ■ ■ ■
'^ noii nr.putrtta impeitectionc, qua omnia inqumata, peccatis
m 'gis qiiam vntupbu^ accenfenda ahocjui forent. Atque hinc
appaiet quanc pcfc deiufi finc fopinft^ , qu! bciie feabfurda
onji^i.) euafilfj put^srunc quum dicerent^njnintrinfeca fuabo-
nicare valere opcra ad lalutemdemerendam , fed ex pafti ra-
istiri-.naicnis ffoi)(:quiiDominusIibtrahtare fui tanci:eftimau'C.A'qui non
ptruni dicrmta- obferuabant mfer;m,qu^ rr-ieritoria opcraeHe volebant,qu2n-
ff ^ATftado, cir f" ^"* iibeflenta promiffionum codicioue,nifi &iuftificacio fola
intrinfeca ire fide fi.bnixa.&pcccatorum remiffiojper quam j maculis bona
iutatio. quoqu.e opera abftergi neceffe habcncprarcederec. Icaqueex
rribusdiuineliberaliraciscaufis, quibus ficvcacccpra finc fidcr-
lium opera,vnam cantum annocabanc:duas,8i eas quidem pr^-
c(pu.is,fupprimebanf.
i.y^rgi.mentu ^ Ciranc Pctri fcnrentiam quam Lucas in Aftis recicat, In
exCor7:tiffhi. vencate comperio quod non fit perron.iru acccpcor Deus: (^^
ASt.xo 14.;- in o'nmigente,qui facjt iuft!t]am,accepcuseitillf. Afque hnsc,
Resjonfi^. p^r q'md minime dubiun^ eflc-viderur , colligunt, fi rcdisftudii.s
dtfiinSi,o>,em conciiiat fibi homo Deum, non fclius effe Dei beneficiri quod
dupUds aicr- filiifem confc ;uicur. Imo fic pro fua mifericoidia Deum pec-
ft:onts. catori riiccurrere, vc operib. ad mirericf^rdiam flcdarur. Veru
Sciii^curas nullo modo conciliire poifis nifi duplice homtnis
ap id Deumacceprionemobfernes.Qunlisenim natura efl ho
nio,nihil in eo repcric Deusquo ad mifericordiam mclinecur,
pr;rrer Ywka. miferiam. Nudum ergo & egenum onmis boni,
omni concra malorum genere refertura & oneratum Iiomine
f? cfmft:?cf fie, vbi priiniim a Deo fulcipicur : quam obdorem,
q«a?fo;dignum illum c*Elefti vocatione dicemus? FacefTac ergo
inani.v mericorum imaginacio vbi clcmentiam Deus tam eui-
denterconimrndir. Namquod ibidem Cornelio Angelivocc
tMfeptUfiit fo _ dicitur,orationesetus Sc eleemofynas afcendifle inDei cofpe-
fhtffdrum dt. ^,^„.,.p^((^rne dctorquetur abiis, pr^eparari hominem ad reci-
piendam Deigratiam, bonoru operumftudio. lacnimfpirittt -
fapien-
Dfl MOOOPErCIP. CrtRlsTl GRaT. iBl
fapienux illuminatum fuiffe Cornc]<um oportuic, qui vera fa-
piencia, cimore Icilicec Dei, prieditbs ecac: eodem Spiritu fan-
Clificacum.qui iaftitir culcor erat.quain illiusccrcinimum efle
frucftum Apollolus docec. Ea itaque omhia qu2e Deo placuiire Galat, j,j;
in eoreferuntur , habebat abiliiusgratia.- tantum abeft vc ad
eam recipiendam illis fdo marce fe prscparet. Nulia fane Scri-
prurx fyiiaba proferccur qux no huic dodrinse confencfac: no
efle oilia Deo c«ufam hominis ad fe recipiendi ni/i quia modis
omaibuspcrdicum videt fi fibi lelinquatur: perdiciini aucein
qiiia non vuic,fuam in ipfo iiberando mifcricordiam exercere.
Nuncvidemus vtifta acceptionon liominis iuftitiam fpcdec,
fcd purum fic diuin^e erga mileros , tantdque beneftcio longe
indjgniffimos peccacorei bonicatis documenciim.
f Poitquam vero Dominus homiac cx abylTo perditionfs Pf/ieriWo.
reduftum, fibi per graciarii adoptionis fegregauic : quia ilium
regenerauic ac reftoi mauic in nouam vicam, iam vc noua ccea •
turam , cu Spiricusfuidonis amplcftitur. H|c dla ell accepeio Exhae d,mn*
cuius meminic Pecrus, qua poft fuam vocacionem Deo fijclcs ^*'>»' ^••^f
approbancur,operum quoquercfpeda: quiaDoininusnon a_^'"^^'»^ P^f"*.
mare & ofcuiari nori poceft: qua per Spiricum fuurh in diis effi- ^'^*'*^'^" f"'^'
cit bona. Verum id lemper memoria repecendum tii, non aii- /,^„j gpera dtu,
ter operum racione ^iios effe Deo accepcos niH quia illotu cau accepta tjfe ^of
fa & iH gratiam.quicquid bonorum operum conculic, Iiherali- /*•»'»
racem fuai-n augcdo,fua quoque accepcionedignaiur.Vndce-
nim iilisbonaopera.nifiquodDominusiilos.quemndmoduni
yafa in henore elegic,ica vultvera puricate exornare? Vnde ecia
bona reputaturjacfi hihil illis deeflec.-riifi quod na?uis & m.jcu-
lis, qua? iilis adhsErercunr,veuiam benighusPater indulgcc? In
fumman-hil a'iud fignificac hoc loco quam gratosefie Deo Sc
anv:ibiles f jos filios in quibus nocas & lineamcta vultus fui vi-
dcr.Regcneracionem einm alibi, imaginis dm.njc reparationd
in ncb:s efredocimm>s. Qupniamergo vbiciinquefaciem Cii
DeuscontenipIatur,rSc merico amat,& in bonorehabet:n6 fine
caufa dicicurillj plscerefideliu vJca,ad fand:iracem& iufticiain
con.pofica Sed quia pij a orcalicarnecircudai:i,adhuc$ur pec-
cacores, & opera ecnjm bona , inchoata duntaxat, & carnis v?-
tium red©leria : neque illis neque his propitms efie poteft nifi
in Chrifto m::gjsquamin fe ipfis amplexecur. Inhuncmo-
dum accipiend' f..jnc loci qui clemencem ac mifericorde ihiU-'^^^'^'^"^ '^
iix culrorihjs,0eum ceftantur.DicebatMofcsIf aelitis, Doyi^iZtZtt'',? '
minusDeusLuuscuftodienspaftuni ac mifericordiam diUge-me,nem'^y^p,„
tibus fe,6i cuft dieotibus pra^cepr.? fna, in miliegenerattones./""-'" 'uff:tis
qojcfentetia iiifrequentem formula vfurpaca poftea apopulo^"'''"'-"'^^''*^
fait.Sic Solomo ia foleniprecatione,Domine Deus Ifraibl,qui ^'0^"^"^'
Nn ij '" ^°' '
CAP.XVII. IN s T I T V T10NI5 LIB. III.
Nehe.1.5. cuftodis paftum & mifericordiam kniis tuis qui ambulanc co-
Deut.z5.18. ramte in toco cordefuo.Eadem vcrba & ^Nehcmiarepetun-
cur. Siquidem vtinomnib. miferlcordisefu^ paiflis integrita-
tem ac fandimonfam vic3e vici'/im a ferms fuis Deus ftlpula^ur
ne Judibrio fic fua bonicjSjneve quis inani ob eam exulcatione
turgidusjb^nedicacanima! fu2e,ambu!ansinrerim in prauitace
CGrdisfui.ica in foedenscommunione admiflbs,vulc liac viain
ofncio continerc. nihilo tamen minus foedusMpfum &grarui-
cum niicio fcritur, & perpecuo tale manec.Secunduhanc racio-
ne Dauid quanuis pr^edicec fibi redditam fuifle mercedem pu-
ritarss manuum.-nontamen fontem illum quem notaui pra»ce-
trSam.-i.iJ. rit.quod ex traftus fuerit ab vcero,quia Dcus eu dilexit; vbi ita
commendac cauf^ fua; bonicaiem , vcnihil derogec gracuic;e
mifericordise, quse dona omnia,quorum origo eft,pr^ucnit.
Sxpofitio horti ^ AtquehJcobiternocareprofuericquiddiftetiftf loquen-
lacorum,<]tnvt<iiformziLGgalhus promiffionibus. Legales promitffones
meliM inttlli- appello,non qux vbique fp.irfaefuncin libris Mofaicis;(quan-
gainryanimad- tjjo m iUis quoquc Euangclica: mulcae occurrunc-^fed qu^e pro-
uertendu7>),fit prje ad Legis mmifterium percinenc. Eiufmodipromifftones
///«« fLflie- ^"°^""'l^^ nominevocarelibeat, fub condicione ,Si feceris
Hea. quodcibiprcTecipicur.par.Tdeffe remuneracionem denuntiant.
At quum dicitur , Dominfj cuftodire pa^flum mifericordjse iis
qui fc diiigut, magis demonftratnrquales \\<nt illius ferui, qui
bona fide eius foedus fufceperinc , quam exprimacur caufa cur
illisDominusbenefaciac. H^cporro demonftracionis racio.
Legcih$ emm Quemadmodum in hunc fiuem aecernx vitse eratia nosdigna-
j J„, "j „,i-, fur Deus vc dilipacur , timeacur , colacura nobis; ita quiecun-
fojluUiw.fift que milericordu^in Scripcurapromiliiones h .bencur, meric«
terimiii lEuan- zd hunc diriguncur fincm vt reuereamur,&coIamus beneficio-
gelicaverh, rumauthorem. Quocies ergo audimus ipfum benefacere iis
^iutmtusccndi- ^^y| Legcm fuam obferuant,meminerimus Dei filios abofficio
'befjTcreJideri defignari quod in illis perpetuu efle debet;hac racionenos eC-
misyry ■'L'eu/n f^' adoptacos vt ipfum patris loco veneremur. Ne ergo ipfi a-
dibgamus^ ta- doptionisiure nos abdicemus,huc femperenitedum quotea-
men a.d f^Um (]i\- noftra vocatio. Id tamen rurfum teneamus, non pendere
j^etmiferuor- ^^ opcribus fideliii complemcntum mifericordix Dominirfed
»4w«05 n u ]pfmi^ jtjeQfa|uj.,\, promiffionem adimplereiisqui vicseredi-
et!,lUlUS COK- ^j. ^ . ^. ^ , . .i .... J ,
flemtjitum ai c<-mine 1 ua? vocacieni refpondenc,quia m illis germana demuni
operibus noftris firor,>Jivi infignia agnofcic, quiSpiricu eiusad bonum rtguair.
mtnimefedct. Huc leferacur quod eft in Pfalmoi^i i. de ciuibus Ecclefise,
Domlne quis habitabic \n rabernaculo tuo , & quis requiefcec
in mui ste tuo fando .? Innocens manibus & mundo corde,&c.
efa.sj. 14. Item,a pudlefaia^Quishabitabi^cum ignedeuorante?Quifa-
cit iufticiam,quiIoquitui'refta,&c. N6 enim firmamentuquo
fiieks itoram Domino fubfiftant,defcrxbitur : fo^ modus quo
DB MODO PBRCIP. CBRISTI 6RAT. zS^
in fuum conf jrtiiim eos clementiffimus Pater introduci»:, & in
ipfotuetur & conhrmat. Quia enim peccatum deteftarur, iu-
ftitiamarnat: quos fibiconiungit, eos Spirifu fu® purificat: v«
fibi regaoquefuo red-datconformes.Ergo ii prima cai.-fa quat-
ratur vndepatefiatfanftis acccffusinDei regnu,vndehabeanr,
vt confiil: mt in eo ac permaneant, pr6 pta eft refponfio , Quia
Domfnus cos fua mifericordia & adoptauit femel,&perpetu6
tuctur.Si autemdemodo qua^ftio eft, tumadregenerationem
eft defcendenduui , eiufque frudus qui Pfilmo illoirecen-
fciKur.
7 At vero plus lon^e difficultatis eiTc videtur in his locis j'»^''^"*»''"'».
qui &boni opera iuftiti^e titulo in/igniunt , & homij;em iiUs ^^'^""^ ^utbo-.
aflerunc iuftificari. Plurimi fuut prioris generis, vbi mandato- "/^'f/^/",J'
rum obferuationes.iuftificarionesvocanrurfeuiuftitiae. Ahe- g,,iunt, ^ lo.
rius generis excmplum eft quod apud Mofen habet«ir,Erit hec mn*em Jlis af-
iuftiria noftra,fi cuftodierimas praeccpta ifta ©mnia.At fi pro- f«''««f iu^^"
wifdonc eftelegalem excipias.qu^ adntxa conditioni impof ^^'-
libiii,nihil probet,funt aliadequibus iderefpondere non pof- pj^^*24^ij
/is.qu ile eft il: ud, Eritque tibi id pre iuftiEis coram Domino, pfaotf^o.
rcdjere : auperi depofiru, &c.Irem quod Propheta dicit, zclu
in vind cado Ifraelisprobro, inipuratum fuiflePhinffesin iu-
ftitiam. Itaque Pharif^Kincftri cemporis amplaminfultandi
materiamhicfehabere putat. Nam t|uum dicam.u>,ered;:> fi-
6ei iuftitia cedere operum iuftificationem,codeiureafgume-
rantur, Si ex operibus iuftitia, ergo falfum eft nos f >la fide iu- ■vtfho/tfto ad
ftificari. Vt dem legis praecepta vocan lurtitias, nihil mirum. prtorem farte
funt enim revera. Q_uanquam moncndi funt leftores, Grsecos huiks argumen
paruni apte vocem Hebraicam hvcim vert.fle iTi^cjt^a^Tw ''**'* '^""'"'^;*'
proedidis.De vocetamen facilelitem remitto. Neque vero '*^^'''^"*'^"'*
hocdenegamusLegi Dei quin perfeftanwuftitiamcontineat.
Tametfi enim quia debitoresfumus om»ium qu3Epra:cipir,e-
tiam plena eius obedientia defunfti , ferui inutiles fumus.-quia
tamen eam honore iuftitia» Domirus dignatiis eft, no detrahi-
musquod ille dedit.Fatemur ergo libenter, abfoluta Legis o-
bedientiam efleiaftitiam: mandati vhiufcuiufque ofcferuatio-
nemeflreiuftitisepartemjfiquidein reliquisetiam partibus to-
ta iuftitiae fumnia conftet. Sed extare vfquam tale iuftitice for-
mam negamus.AtqueideoLegis iuftitiamtollimus, nonquod
manca per fe fit ac mutila: fed quod ob carnis noftrce debilita- *'*'' SAnlkrtmt.
temjnuHquam compareat.Atqui non modo praecepta Domini i^^^^i^i^*"^
fimpliciter Scriptura iuftitias vocat; ftd, operibus quoque fan- j,uc.i,^.
dorum tribuithocnomen. Vt quum Zachariam & eius con-
iugem refert ambulaffe in iufticiis Domini. fan^ du ita Joqui-
tur, opera magis ex Legis natura |ftimatquam pr#pria ipfora
4{sfndici©ne. Etfi lurlushic obferuandunci quod nupet ^wif
CAP^XVi^. IN$ TITVTIONIS L I B. III.
ex incuria Grxci interpretis non efTe ftacucndani Legem. Se4
qma Lucasin recepra verfione nihil oiuraie voluir, neqj ego
contendam.Deus enim ea qux Lege conciaetur mandauir ho-
nunibusiniuftitiamifedeam iuftiriam noexequimur nifito-
tamLegemobferuando. qualibetenim riafgreliioreconum-
hTHar^A * ' pitur.C^uni ergo Lex nihi) nifi iuftttja prxlcribfitofi in ipranj
refpicimns iuftici^sut (ingula eius mand-ifa.fi hominesfpe<5ta-
masa quibus fiunt , iuftitiae laude niinimeconftquuntur ex v-
no opercjin multis tranfgreirorcs , &cxco opere qnodaliqu;»
femperexpatte propter imperfcdionem vltiofi;m eft.
ad feeurJam $ Sedvenioad fecundum genus , in «juopt^ecipua eft difn-
parttm ttrtij cuUas.Njhii magis firmum habec Paulus -^6 probandam ^dti
iirg. jomtYitn^ iuftitiam,quam qiod de Abraham rcribjtt r , fidem iU; fua pro
ff yi^ iiMijciaimpucatam tuiiie. Qi^umergo editu facmDsa Phinees
Gjlar..4, 4. imputarii lii! failie ad iuftinam dicatu.r : quod de fidc conten-
Vi. 1C0.31. dic Paulus,h'cebit nobis de operibus ratiocinari.Promde ^ducr
farijnoftri , quafireeuifta,conftituunt nos quidem fine fide
iion iuftjfican; fed neque per eam iuftificr;ri fi^^Iati-. , opctaefte
^eSjetijio, qu:eiuiL'tirim noftraimpleanr.Egohic pios obreftor, vtfi ve-
raniiuftiriarresulam ex folaScnptura pttcndim norunt, nie-
cumrel!giose& «erio expendant quoinodo.Scrjptura fecnm i-
pfa finecauillis rireconcihari porfic.QujJm lcirer Pauiusjfidei
luftiljcarionem fufTugium efie lis qui propria iuftitiadeficiun-
tur: auda(5lerinfert, iuftitia operum exclulosquiciiquefideiii-
ftificintur. Qnoniam verocoftat om.nium iilam efiefidclium
comunem, ex eo pari fiduciaconftiruir opefibusneminem iu-
ftificari.-quin magis contra,nullo operu adminiculo iufiifica-
ri.Sedaliudeft di/putarequid perfe valeanc opera ,aliud quo
e^raptrfeni loco poft ftabilitam fidci iufticia h.ibenda finr.Si operibus fta-
hilvalsntfidi- tiiendumeftprodignitate fuapretium, indigna efiedicimus
quefolatujiifi- ^^^ in confpecflum Dei prodeanc , ideo nihil operuin habere
Jiuiui' iufiiiU hominemquo apud Deum glorietur. indeomni opemmad-
defimtio. min'culo exucum ,rola fide iuftificari. Eam porro iuftitiam,
dcfinimus, quodinChrifti communioncmreceprus pcccator
eius gratiaDeo reconciljatur;di1 illius fanguine purgatus pec-
catorumremiffionem obtinet :& iuftitianon tecus acpropria
tperu' vcftirus , coraiTi cxlefti tribunali fecurus iubfiliit. Pr^pofira
peccatorum remiffjone^qu^iam fequunturbonaopera aliani
quama fuo merito arftimacionem habent : quia quicquid in
iUiseft impeifedam,Chriftj peifedionecontegitur.-qnicquid
nasuorum eft aut fordium , eiufdem puritateabftergitur,ne
in ludici; djuini quaeftionem veniat. Obliterata igi ur q-
mnium franfgreffionum culpa , quibus impcdiuntur ho-
mines ne «juicquam Deo gratum proferant , fepulto ctiam
imperfcdionis vitio quod bona qaoquc opera fadera folet:
<jua?
Vinorum >
'..lim^tiotnde.
dE MODO PERCIP. CHRfSTl grat. zS4
qux fi ;nt a fidelibus bona opera.iufta cenfentur : vel ( ^uod i-
dcin ciuin iuftitiainimputancur.
9 Nuncmihi fiquis iftud obieftetad im pugnand am fidei ^'■fi^<'«/r««»> c?
iuftitiam,Piimum inrerrogabo num homo iuftuscenfeatur olyfi^-^fatioMem
vnuiu auc airerum fanaum opus.reliquis vit:E operibus Legis Zuntta^lL
trnnlqrcfr^r.Plurquamabfurdum quidemeft. Deinde requi-„^^^^^',^,„ ,„
ra '.■ an ob mulca quoqae bonaopera, fiq jidem Pr^uaricatio- fiiu^imputan>^
nrsaliqua in parte rews tenetur. Nehoc quidecontendercau turperfe:veL
debicrceiamentcLegis ran(!^ion^,maledid6'que omnes pro--^''^"^'*^*'"-
cla ..^ntequi non omnia Legis mandaca ^A vltimum imple- "ff^^^iV*''*-
iierint. Adh.^cvJcra progrediar,sitnc vlhi opusquod nuihus jj^^f^y^^^
impuricacis aut imperfc<ftionis argui merencur. Et quomodo j cb. 4. 18.
cflet co ra iis oculis quibus nec ftcli^ fa-i^ mundje funrjnec An-
f^^li ='acis iuttit-Ita nuHum cxtare bonum opus cocedere coge-
cur quod non & appohcis (ibi craiiigrefsionibus , & fua ipfius;
corrupcione pollucum fic,ne iuftirii? honorcm teneat.Quod fi •yeH^ iujiitii
conftat a iuftiiicationc fidei proficirci v^ opera impura alioqu/, imputltur per
im und3,dir.idi3ta,indignaDe: confpectj^nedum 3mote,iu-fi^^^&- projrur
iVtla; impucentur.-quid huius iaftacione dtiftruere iUam mo tujhrtamjjdef:.
liunrurque (i no eflet.hanc fruftra i^darenciVipcreiiMMiePar-. ^-^"-^«^'^O-
rumtaccr*i volunf?Eoen!m tcndu itimpiorum GJCta.^idei lu-
ftificar!onem,prir:crpium,fundamtnr Mn,c.niram , aigumGntu,
fijbihiutiamoperuniiuftitixefl"^ nonpoflunc iRficiar':conGlu-
dunctanien fide non iuftjficari hominem ,quodbona quoque
operain iuftiriam reputentur.Omict 'musergo iftas \v.Q^i\2.^yErgo fda fidts
& quod res eft fiteamur.fi a fidei luft.ficationc dependec qua- *"pificat (^to-
iifeu-que tandem cenretur operuoi iuftiti3,non modo per hac '^^^ ^"'"""^
li.mininusifcd potiusconhrman.-quo ninnrum visciu^ po-/,^.,
tenciurelucet.Netjueetiam/icputemuscommendari poftgra-
cuicam uiftificatione opera.vt&ipra in locum iuftificandi ho-.
minis pofteafuccedant.autciurmodiofficium cum fide parci.ii-
rur.Nifienim perpetuomaneatfolidafidei iuihficatiOjiilorum
immur>dities detegecur.Nihil autcmabfonum eft, fic fideho-
rninem iuftificari vt non ipfe modo luftus fit,fed opera quoquc
€Vjis fupra dignitatem iuila cenfeancur.
10 Hacratiojic concedemus,non partralem modo in ope.. EnftnfufJeiiK-
ribus iuftitiam(quodipfi aduerrarij voluc) fed perinde appro- p^rtuihsiu/ft'
bari Dco acfiperfeftaabfolurique forec.Scd li meminerimus '''"» ^-^"^t^^f'-
quo fundamenco fulciatur,foIuta eric omms difficultas. Gxztu,^''""^^!'*
cnim opus tuc demu eflTe incipit vbi cu venia rufcipitur. Porro Ti"Z* '^ *v.
vndevenia, nifi quia Deus noss& noftra omnia in Chrifto in- uerfarij ^r^.
tuctur.' Qieadmodiiergo nos ipfi,vbi in Chriftu in/ici fumusi tuiuiuHttte
ideo iufti apparemus coramDeo quiaeius iinrocentia con-i"*'^'^*'» /"'■»-
teguiitur noftr^ iniquitaces : C\c opera noftra iufta func & '"'"''^*
tiabenturjquia quicquid alia;s vitii in ipiiseft, Ckriftipuriiate
A0pcrA,
<£A?.XVir, I MST I TVT J0NIS IIB. iir.
fepultum ,nonimput itur. Ita merito diccrepoffumus, fola
|fde i;on tantum nosjfed opcraetiam n ftraiuftificari. lam /i
iftaqualifcunqueoperumiuftitiaafide &gratuiraiuftificatio-
nependet, &abeaefficitur: debetfub tam includi,& tanqua
effedu!» caufaj fux ( vtita loquar) (ubordinari. tantum abeft
vterigideipcatad illam vel deftruendam vcl obfcurandam.
TfsT i^' ^'^ ^^^"^"-^'^'f^^^^oj^^u^^^f-^c^^fUfi^oemnoftram Dei mi'eri-
Pi^l iii.V. cortJi^nonoreribusconftare, vrget maxime illud Dauidi^,
Prou. 14.21. Bcatiquorumremifl'^funrinjquit.nef,& quorum tefta func
Pfal. i.i. peccata.Bearuscui non mipu;-JuitD' minijspeccatum. Siquis ^
lacob.i.it, contraobtrudarinnumera elogiaquibus vide^ur bcaticudoo-
^,fal.ictf.j.& peribus dan.quaIiafunr,Bea'us vir qui rimec Dominum ,qui
Mattk.sj. "^'^t;re ur pauperis,qui non arnbulauitin confilio impiorum,
quifuffert centationcm:beaci qui cuftodiuntiudicium,!mma-
culatipaupcres/piriru,rniTes, inifericordcs,&c. non efficiunc
Conclufio >-*/«- quominusverumfitquodaitPaulus. Qnoniamenim illaquse.
tati»m:m tertij pr^d,cantur,omn!a nunquam fic funt in homine vt Deo pro-
argu tn ,. ^^^^^^ j5 ajprobctur, conficitur, miferum femper effe homin^
nifi a mifena per veniam peccacorum eximatur.Q^oniam er-
go vniucrfa quse Scnpturis exroHuntur beatitudinis p,enc-
ra,irrita conciduntjVtnulIiusfrudum percipiat homo donec
beatitudinem peccatorum remif/ione adepruf fuerit, qusede-
inde illis locum faciat.fcquitir h f ncefle non modo fummam
&pr^cipuam,fed vnicam.'nifi forte i-ehsab illis eneruarijquse
ineafola confiftunr. Multo iam minus rationis eftcur nos
conturbare debeatappeIlatioiuftorum,qux fidelibus p'erun-
quetribuitur.Iufto cerrea vitefm^ftin-onia nuncuparifareor:
fed quum iniuftitise ftudium n^agis incuiribant quam iiiftitii
ip'am impleant,qualemcunque hanc iuftinam, fidei iiiftifica-
tionicedere pareft,vnde habetid quodeft.
j jj II Sed enmicum lacob) plusadhucnegotijnobis reftare
JirqumeniH ^iunt.vt qui apcrra voce nobis repugnet.Docer en m & Abra-
exEpfl.c&tho' ham ex operibus fuifreiuftihcarum,& nosquoque omnes o-
It^leobi ^-peribusiuftificari,nonfoh fidc. Qu;digitur, pcrtrahentne in
foflM. certamen Paulum cum lacobo? Si Ltcbum pro Chriftimini-
^■^•'■•^^•^"ftro hahenr, ncaccipjenda efteius fentenci.i , ne a Chnftoper
fi^omficfftei- ^^ Pauli loqutntediflentiat.Spiritfs per osPauli aflefit,Abra-
faitmdum, ^^^ fi<^*-'' non operibus iuftitiam fuifleconfequutumrnosquo-
que fide docemus omnes fine operibus Lcgis iuftificari. Idem
Spiriru^per Iacobumtradic,& Abrah«& noftram iuftitia o-
peribus non fidc tantum conftare. Spiritum fecum no pugnare
certum eft.C^e erit ergo iftorum concordiJPaducrfanis abun-
lie eft fi conuelitrint quam nos alrifsimis raditibus ftabjlitam
volumasfideiiuftitiam.-fiiam autcm confcicntiis rranquillita-
tem reddei-Cjnon magna» cur*e eft. Vnde videas quide eos fidei
iuftifi.
OE MOD» P1RCIP.CHR.ISTI GRAT. i8j
iuftificationeni arroderejfed nuUam interim confticuere iufti- ^ .
tiaemetamvbiconrcicnciariftincur.TriumphentergovtJiber.^^^-^^^^^^^^
modo non alum iaftare vittoriam poflincquam omncmiufti-y^^^^J^ ^^^„_
tia: cercitudiaem fe fuftuliffe. Ac mireram quidem hanc vido- t^uMitAte pari
riamobrmebunt.vbi cxtiiifta vericatis luce mendaciorum te-/'o/zWni/.*ri*
nebrasofF^mdercillisDorninuspermittet. Vbicunqoe autem ^£fi tujiiuar»
ftabicDei veritas,nihilproficient. Negoitaquelacobi ^«^"^f--:,^-^,'^'''''' ""'
rianjquamalsiduetanquam AchiUis clypeunobis obtenduc,^^^^ Jy^^^^^
illsveltantilium fufFragari.IdquoplsnumfiaCjintuendospri- e^.yi^^j,e£o^,.
mumerit Apoftelifcopus.-deinde obferuandum vbi halluci-
nentur, QnoniaJ: tumerant pierique(quod malum in Ecc!e-
/lap^rpec-^nm efleroIe[)quiinfideIitate fuam manifeftc pro-
debant, «uxcunque propriafuntfideliuniopera negli^endo
aconiirre:)d:.,fairo tamenfidei no uine gloriari non define-
bant:ftohdam tulmm fiduciam hic eludit lacobus.Non eft ergo
illi propofuuT vcr^ fidei vim vlia ex partc deterere,fed often-
dere uuam inepte nugatores ifti vacu^ eius imagmi tantum ar-
f ogar^r vr hac contenti, fecure d;ffluerent in omnem viti.orum
lictnriam.Hocftatu cnneepto, facile erit ammaduertere \hi^idufUctm
peccenrnoftri aduer/arij. Inciduntenim in duplicemparalo- '''^''*'^f^]'^^l2
gifmun\- aUerum in fidei vocabulo, alterum in verbo iuftifi-^^l'^'"'^*^"'**'"
candi. Quftd fidem nominac ApottoluSjinanem opinionem j'^„|^;-^,,^^.
procul afidci veritited)ffitam,conceffionis eft quse nihil cau* hulo^fidesemm
fj^derooac.quodabinitio ipfe demonftrat his verbis , Quid hietjlina?}iso-
pro-kft,frarres me',{iqui^ fidem dicat fe habere , opera autem i"»"'.P'"' '"''r
non habeai?non dicit,Si fidem quis habeat fine operibus: ^d,^"T'*f"^^„
Siia<aet,CI;'riuset5am p.iulo poft , vbi detenorem diaboiica ^-^^^ tjlquo
noritia per ludibrium facir:poftrem6 vbi mortuam vocat. Sed chnjium lufti-
a definitione fufficienter derrehcndas quid velit.Tu credis,in- ttam neftraaf
quicquodDeuseft fanefi nihil in ifta fide continetur nifi \z F'^'»'^^'''''
credatur Deum e{fe,iam nihil mirum eft fi non iuftificer. Nec
vero dura hoc illi adimitur,quicquam derogari putemus fidei
Chriftianscjcuius longe diuerfa eft ratio.Quo enim modo vera ^ ^^^^^ ^^^^.
fidesmftificat,nifi dum nos Chrifto congIutinat,vt vnum cum u^tfmusinver
illo fadi.participatione iuftitixeius fruamur?nonergoeo iu- ho mftificandi.-
ftificat qnod diuin^ elfcncisB notitiam concipiac : fed quod in Taulus de eau.
niifericord'se cerritudine recumbit. ^Vtilhfit
11 Nondum fcopum artigimus,nifi difcutiamus & alterum \f^„" i.^i^,,/;
paralogifmum.fiqutdemiuftificationisparteminoperibus la- agensde^hrA
cobus reponit. Si & reliquis Scripturis, & fibiipfi Gonfcntaneu humo.
laeobumfacere velis,neceflarium eft,Iuftificandiverbum alio PauUsdeiufli
«gnificatu accipere qpim apud Paulum : luftificari enim dici- ^'* j^^fXul^dt
mur5Paulo,quum obliteratainiuftitiajnoftrae memoria iufti "^^^^^^ l^^n^^
reputamur.Eofifpeftafl^eilacobus, prajpoftere citafl^et illud tiont^decU-
cx Mofe, Crcdidic Abraham Deo, 6cc. Sicenim contexit, rmone.
CAf. XVII. 1>*ST1TVTI0N1S LfB. 11 1.
Abraham operibu<; confequutrus eft iuftitia quod 6I'um fmmo-
lare,iubente Deo,n6 dubitauit.Atque ita impleta e(l Scriptu-
ra.qu^dicitillum credidiire Deo,& imputacum ei ad iuftitiam,
Siabrurdumeft,effe(ftum eflefuacaufa priorenj,aut falsote-
ftatur Mofes eo loco, imputatam fuiflfe Abr.jha? fideni in iufti-
tianijaut exeaquamin Ifaac offerendo piaei^iit^-c obedientia,
iuftitiam non fuit promcritus. Nondu concepto Ifmaele, qui
iam adoleuerat antequS Ifaac nafceretur , fide fua luftificatus
fuit Abraham. Quomodoigitur dicemus obedicntia diu poft
fequuta iuftiriam fibicoparafTefQuirc autperperamordinein
fHuertit Iacobus(quod cogitare eii nefas)aut iuft ficatum no-
luit dicere,quafi promericus fic vt iuftus ceferetur.Quid ergo?-
Certe de iuftitia» decIaratione,i*6 aute imputatione irfil loqui
apparet.acfi diceret,Qui vera fide iufti funt.ij fua luftitia obe-
dientia bonifqfcie operibus probat,n6 nuda & ima^inaria iidei
f«OTWrt di^u- larua. In fumma no difputat qua ratione iuftificen.ur.-fed iufti-
jjtr-cnis ^po^ tia operatrice a fidcltb.requirit.Et quemadmodrt Paulus citra
fiJtUiobi. operu adrainicuiii iuftificari c6cendit: ita hic iuftos haberi no
pati!ur quiboniscareantopenbus Huiusfc^pi confideratio
nos omni fcrupuloextricabir. nahincprsecipue faliunrur no-
ftri aduerfarij quod putant lacobij iuftificationis ranonedefi-
nire,ciim nihil ajiud ftudeat quam pr.mam eoru fecuLifareni
diruere qui excufando bonorum operu cdntemprui fidcm ina-
niter obtendebanc.Ergo quoflibet in modos lacobi verba tor-
queant.nihilprasrer duasfenrentiasexprimet.lnane fideifpe-
ftrum non iuftificare, & fidelem-, taii imaginatione non con-
tentum.operibus bonis (uam iuftitiam declarare.
S ^hgurKentH M Qn.od autcm cx Paulo iiveundera fenfum cirant ,niini-
*x Pattlo. mum eos iuuat,F3d:ores Legis,non auditores iuftificari. Nolo
Kom.i.ij. folurione Ambrofij euadere, ideocfTe illud dictijquia cople-
Tti-sf-BTrfio Cr '"^'" ^-^p^ ^t^ 1" Chriitu fidcs. Vidco enim merfj eiTe effbgul»
^rn ^■iuljh-ii 9^° nihii opus eft vbi aperta paret via.Illic ftolida cofidetia lu
tx^ Ui-jtu. da^os dei;cit A poftolus,qui fola Legis .ignitione fe venditabat,
tjufi inrerim fummi efset eiijs c6tcmprore^ Ne ergo nuda Le-
gis peritia tantopere fibi placerer.- adnionet,fi ex Lt^e qusera-
tur iuftitia^non eius notitia fed obferuatione quaeri. Nos certe
iftud m dubiu non vocamus quin Les,is iuftitia confiibt in o-
penbus;ac ne i!)ud quidem quin cofiftat in operu dignitate &
^Ahrra.aduer- meritis iuftitia.Scd nortduns probatum eft operibus nos iufti-
r^i^^f , ''"^'^fictri,ni(i vnum aliquem proferantqui LeocimpIeuerit.Non
aliudaureiennftePauIueritfatis amplo teftimonio orationis
Cnrboc-.fui contcxtus.Poftquam Gentesacludseos incommuneiniuftitif
«^ Argv.riento damnauerar,tu ad diftributione defcendit,ac dicit eos qui fine
p^k/«*» Lege peccauerunt, fine Lege perire:quod ad Gentes refertur.
oui vcio m Lcge peccauerunt,perLe§eiudicari.quod ludajo.-^
rum
DE MOOO PHRCIP. CHRISTI G R A T. 1^6
fum eft.Porro quoniaillifuis praeuaricationibus conniuentes,
jfola Lege fuperbiel'at;*diungit quod optime congrucbat, non
ideo laram efle Legem vc audicarolummodo eiusvoce lufli
rcdderentur.-fed tum demum fi obedirent:ac fi diceret, iii Lcge
qusErisiuftitiam.? neauditum eiuspr^texas, quiparuieftper
Ibponderis: fed afteras opera quibusdeclares Legemnon tibi
fruika po/iram.His quoniam deficiebaturomnes, fcquebatur,
Legis glQriatione efle fpoliatos. Itaque contrarium potmsex ^^^^.^ ^ ^^^^^
mentePauli argnmentum formandumeft. luftitja Legisin o- rtjentumretor-
pcrum per)^(ftione flca eft.nemo iaftare poteft fe per opera Le ^uens.
gifacilfecifle.nullaergo eft aLcge iuftitia.
14 Jam&cxlocisillispugnancquibusfuamiufticiamfide-^- «^r?'""'"-
lese-xaminnndamDeiiudicioaudaCter ofterunt, ac lecundum .^^^ ^^^^^,
eam de fe ftariii cupiunt.Q^ales funt,Iudica me Domine fecu-y; .^^, t^ijiitiam
dum iuftitiam meam , & lecundum innocenciara meam , qua? D« iudiao e^
funtin me. Irem ,Exaudi Deus iufticiam meam. Probafti cor j:^"''««'»^^'»
meum & vifitafti noae,& non eft inucnta in meiniquitas. Ice, "^'*fj^J\J^ll
recnbuecmihi Dominusfecundumiuftiriammeam , & fecun- ^^'^^"f^j^^de fe
ilmw punratem manuum mearum rependet mihi. Quiacufto- n^^^- cupiunt,
diui vias Dominijfiec impie defeci a Deo meo.Et ero immacu- vfal.j.s.
htus,& obferuabo me ab iniquitace mea.lcejudica me Domi. Pfal.i?.'-
ne, quoniam in innocentia mea ambulaui. Non fedi cum viris ^^^^J^ '^^^^J- ^
mendacibiis,cuminiquageLcncibusnon introibo. Ne perdas
cumimpiisanimam meam,cum viris fanguinum vitam meam.
Jn quorum manibus iniquicatcs funt : dextera quorum reple^
eft muneribus.Ego auteminnocenter ambulaui. Dixi fupra dc T^efponfio .per
fiducia c|uam fibi landi fimpliciter ab operibus fumere vidcn- duplieisarcH'
tur.Qu^ autem huc adduKmiusteftimonia nos non valde '">f^"/„''^^7 ''
pedient fifecundum fuam fl%zc«(77»,hoceft,complexum,vel,(vt ^[speciali caw
vuIgoloquuntur}circunftantum.accipiantur.Eaporroduplex j^^f^Mr^-^j^;,
cft. nam necdeipfisin vniuerfum quajftionemhaberi volunt, tndiciuvt ajft^
vt prototius vitx tenore veldamnenturvcl abfoluantur :fed »'«n^*
ipecialem caufim in iudicium difceptandam afferunt : ncc
diuinsE perfedionis re.^pectu , fed ex improborum ac fcelefto-
rum compar.7rione iuft;ciam fibi arrogant. Primum, quum de
homine iuftificando agitur , non tanrum quaeritur vc bonam in
re aliqua particulari caufam habeat ; fed perpetuam quandam
tota vita iuftitiae fymmetriam. Atqui fanfti.dum ad compro-
bandim fuaminnocentiam Dei iudicium implorant , non fd-
pfbsomni noxafolutos & ©mni ex parteinculpatesofferunt:
fed quum in fola ciu$ boniiatc falutis fiduciam defixerint,
confifi ramen effe vindicem pauperura prseter ius & rquitatem t.tximproho-
afflidorum, profeab caufam in qua innocentes opprimuntur, ^^«^^ ^«X^l^
illi commendant.Dum vero fecum aduerfariosad tribunal "^^'^^1^' anogant.
/Jftunt , non iadanc innocentiam quas Dei purirati refponfura
C^P. XVir. INSTIT VT IQNIS LIB. III.
fitCi feuere conquiracur : fed qafa pr«B aduerfariorum mafitiX
improbitacc,aftutia,nequitiajfynceritatem,iuftitiam,fimplici«
tatem, puritateque fuam Deo comperram gratamque efre no*
runt: non refc^rmidant, inter ^e &ilIos iudicem inbocare. Sic
tfSam.H.t}. qMurnD;«uid Saulidieebat,ReddatDominus vmicuiquc fecun-
dum iufticiam & veritatem eius: non intelligcbac vt Dominus
vnumque«queperfeexaminaretac muneraretur pro meritis:
fed Domjnum atteftabatur quanca efletfua innocentia pra;vt
JuCor.i.u. €ratSaulisiniquicas.AcnePauIusquidem,quumhacgloriatio-
Refe iaiftat, quodbonum habeat confcientise teftimonium.fe
cum fimplieitace & integritate verfatum efle m Ecclefia Dei,
vulreiufmodigloriationeapud Dcum nitijfedcoadusimpiorcl
calumnijs, fidem ac probitatem fuam,quamdiuma! indulgen-
tisE acceptam efle fciebatjaduerfus quamlibec hominum male-
dicentiamafleric.Videmtisenim quidalibi dicat,fenihilefle/i-
j-Cor.4.4, bi male c6rcium,fed non in hoc iuftificari. Qu^ia fcilicct inrel-
Xta umen vt ligcbac, iudtcium Deihamanam lippitudinem longe rra'ifcen-
'"'^'^'"^'"-^^/''dere.Vtcunquecrgo pij contra impiorum hypocrifln fuamin-
f.ieitermtfert- noj-entiam Deo tefte ac iudicc defendant : vbi tamen cum folo
e.9raiam betat. ^ • n , «. . . . ,
'Pr.i}o.}.&43. Dconegotiumeit,omues vno oreciamant,5>« miquitacem ob-
t. feruaucris Dom''ne, Dominequisfuttinebit?Icem , NeJngrc-
Vf.^:4. diaris in iudicium cum feruis cuis: quia non iuftificabicur in c6-
fpedu tuo omnis viuens. fuifque operibus diffifi, libenter ca-
nunt,Bonirastua melior quam vita.
»,/5..«,^».^. K Sunt&alii non abflmiles fuperiorlbus loci, in quibus
^Hmi}i'um,ktt iubliftere etiamnum quis pofiic. Dicit Solomon^eum qui am-
jUn:cy.ijs <]u* bulat in integritate fua,iuitum efle.Itera,In femira iuftici^ effe
itiflitiam (^vi vitam,ac in ea ipfa non efle morce. Qua ratione Ezechiel per-
iam vijs fide- ]^\)qq^ yjfa vi(51:urum qui iudicium ac iuftiriam feceric.Nihil eo-
tnm a fcrt- ^^^^^ ^^j inficia/iuirjvel obfcuramus. Sed prodeac vnusex fiitis
Prou.io.7.& Adamcuxntaluntegricace.Si nemoelt,aurpercanca conlpectu
12. j8. Dei oporcec,aut ad miferieordi^ afylu confugiant.Neque inte-
Ezcch. 18.9. rim nec^amusquin fidelibusfna inregritas , dimidiata licet ac
2I.&5J.I5. impcrfcda gradus flr ad iminorcalicarem.Sed vnde id,nifl quo-
-KesJoniK^Mex ^.^^^^ foedus prati^c afl^umpfic Dorainus , eorum opera
pa.ur>ra Det be ' . . v ^ , * , . . /• 1 ,r\
vigmtateproee "0" cxcucit jp mcritis.fcd patcrna benignitate oIculatur.J^Quo
Att.-Tiiquodfi. non tantum mtelligimus quod cradfit Scholaftici, agratia ac-
diUum cpera, ccptate habere opera fuum valorem:!!!! enim fentiunt, impa-
-vt Scholaftici riaajfoqui operacx Legispado faluti comparandse,in xquali-
tyAdunt,rnpri ^^^-^ camen pretium Dei acceptione euehi.Eeo autem dico,c«
i.sDtiacceptio tum alus traurgrcffionibuSjtum fuis ipforummaculis inquina-
iif euehantur. m , nnn aliud valcre nifi quod Dsminus vcniam vtrifquc in-
Eph.1.4. duIget,quodeft,gratuitamhominiiuftitiamlargiri. Nequete-
j.Thrfl.j.ij. peftiue hicobtruduntur illaj Apoftoli pr€cationes,vbi tantam
& ahbi. c j^ 1,13,.^ perfcaionem optic , vt flnc incuipati & irreprehen-
flbile^
OE MOOO PERCIP. CHRISTI 6RAT. l8f
fibiles in die Domini. Haec quide vctba C^eleftini valde olim
cxat^itabanc , ad perfefti nem iuftitige m hac vita aflerendam.
SecTquodarbitramurfufficere , breuiterpoft Auguftinum re-
fponde.iius : id hanc quidem mecam afpirare plos omnes de-
berevcimmaculari aliquando & inculpaci appareant coram
Dei facie.fed quia optima & prseftantiffima vitx pr^fentis ra-
tio nihil aliud eft quam profedus ad eam mctam,nos tum dC'
mumperuenturos vbihac peccati carne exuti,Dominoad ple
num adhxrebimus.Neque camen pertinaciter cumco htigabo ^^-^^ ^ gg
qui perfedionis rituiu fanAis tribuerevolet : modo eamquo- Bon.c.y,
que Auguftini ipfins vcrbis definiac.Perfedam, inquic^fando- Ptrfeate ftn-
rum virtucem quum nominamus, ad ipiam perfeaioncm per- ^«rtnn.
tinececiamimperfedioniscum invericatc tum in humilitatc
cognicio.
CAPVT XVIIL
Ex mercede male coUigi operum itjfiiUam*
Partes huius capiri*.
1 Soln^o duarum gencralium obieftionum qua» ad operHm iuft*^
tian ftabiliendam proferuntur. i. Deuro vnicuiqueredditurum
fecurr^um opera fua. z.Vitam xternam operum mercedem ap-
pel' ?!;•!, i pri.Ta feftionead fextam.
j Ad siias fpeciate? ©bieftiones inde deduftas, & ex Scripturae de-
pra «^'tis teftimoniis defumptasjrefponfio, (tA.6.j.%.^.
5 Sophiffpatis^fidem opus vocari ,ideo nos opere luftificari aflerfnk
tis.diUiMo, poftremafedione.
Ranfcamus nunc ad eas fentefitias qu^e z^.Primagsner^»
firmancDeum vnicuique reddicurum fecun- j^atWz'^.
dumoperafua: cuiufmodifuncj Vnufquifque • • '•
refert quod geffic in corpore, /iue bonunj i.Cer. 5.10.
fiue malum. 61oria& honor operanci bo-
num. cribulatio & anguftia m omnem ani-
Rora.1.6,
mam operancis malum. Ec, Ibunc qui bona egerintin re- j^j^ _
furredionem vicse: qui male fccerinc, m refurre<flion*em ludi- *s*
cij. Venice benedidi Pacris mei ; efuriui, & dediftis mihi ci- Matt.a^. pf/
bum*. /iciui»& pocum tribuiftisj&c. Atque iJhs quoque eas con- .^'/<r4 V
kngamus qu» OK|;^c:^sm operwm appeliant vitam ;etef'
cAP. xviif. xiJSTirvrtoNis li^. iit.
nam: quo in genere func, Retribucio manuum hominis refti-
Pron.u.14. tueturei.Qui cirtietmandacum.remunerabirur.Gaudcte &ex-
& »?•'?• ultate.ecce merces veftra copiofa eft in cselis.Vnuf^uifq; mer
L '^iir cedem accipiec fecundu kborem.Quod vnicuiqsdicitur reddi
i.Cor.j.8. ^"'""^ Deasfccundum opera,paruo uegotiodifloiuuur.Ordi-
Prim^e o^»j>5»o ncm cnim cofequeticisemagis quam caufam indicat loquutio-
nufolutio. Extra dubium autem eft, Dominum his mifericordi^e Cux gra-
Ro.2.« & S. dibus falutem noftram confummare dum eled:os ad l'e vocac,
'PVj / ^ocaros iuftificaciuttificatos pJorificac.Tamecii ergo fola mi-
tam. lencordia Uios m vitam rufcipiat^quia tamen m ems polieflio-
Jiem ipfos deducit,perbonorum operii ftudium, vtquo defti-
nauit ordine ruamin illisopus impleat: nihil miru fi fecundw
opera fua dicuiitur coronari.-quib.haud dubicad recipiendam
9berandiver- inimortalitatis corona prieparantur. Quin hac rationc appo-
bum ^utdfigm i\te dicuntur falutem fuam operari, dum bonis operibus incii-
/«'• bendo.nram :^ternam meditantur. nen.peficutalibiiubentur
r h'lc* "* ^^pcrari cibum qui non peritjdum in Chriftum crededo fibi^vi-
° ■ '^'^' ram acquirunt.& tamen mox additur,Quem films hominis da-
turus eft vobis. Vnde apparet Operandi verbum nequaquam
oppooi gratJ3e , i^Q^d referri ad ftudiu: ac proinde non fequitur,
vel fideles ip.^bs efTe falutis fus authorcs, vel ab ipforu operi-
bus eam cminare. Qu^id ergo.^/imui atque per Euangeli) noti-
tiam, & Spiritus fancti iliuminacionem adkiti fiint in Chtifti
Phil.i.^. confortium,inchoata eft in illis ^terna vita. lam quod in illis
bonumopusinchoauitoeus, & perfici oportetvfquein dicm
Domini lefu.Perficitur porro, quum iuftitia & fanditace Pa-
tre c-elefte referentesjfe filios eius non degeneres tSc probar,
Secund^ obie- z Ex merccdis nomine non eft curopera noftra ratiocine-
Bioniigenera- murciufam efle falutis. Principio ifiud fancitu fitincordibus
lisftiutio. noftris.regnum c^lorum non feruorum ftipendium , fed filio-
i.operafaluns ^^^ ^^'^ h^ercditate.-qua foli potiencui qui a Domino in filios
cere ahh^redi- cooptati fuerinr; neque vliam aliam ob caiilam quam ob hanc
tatts namweijr Jidoptionem.Non enimerithajres filiusancill^cfcd filiushbe-
natura ofiendt- rse. Adeoqucin iis ipfislocisquibusgloriamaetemam mcrce-
f'*^' dem operibus fore poUicctur Spintus fantSus, h^eredicatc no-
Eph.i 1 . minatimexprimendo,aIiundenobisproueniredem6ftrat. Sic
Mat i^j'^. Chnttus opera recen fet , qu:s cxli remuneratione compenfat
dum iu eius p^ffeffionem ele6tos v^cac: ied fimuladiungit,
Col.3.14, h^rediratisiurc polTidendum.Sic Paolus iubetferuos fidclucr
agentes quod officij fu! eft.lperare retribu lonem a Dbmino:
fed addichaercditatis.Videmus vcquafi prsefcnptis verbis dili-
gcnter caueant nc acceptam feramus opeiibus ^ternam beaci-
Gen.lf.y. & tudinem,fedDei adoprioni. Curcrgolimuloperum mentio-
nem faciunr?Vao Scriptur^ exeplo ilh quseftio elucefcec. An-
:enatmitatemlfaac, promiflum eracAbraha? femcn in quo
bene-
ij.i.
I DB MODO PBItC. CHltTstl GltAt. l^S
b^nedicendajeranc omnes rerra; nationes: feminis propagatio 2. Infigmiju*
cjuae secjuatura effet ftellas C2elf,& arenas maris^aliaque fimilia, 'x^f^pi» ^»»^-
Mulds polt annis,vt erat oracuio luffus, Abraham ad filiu im- ZTm^tt^^lT
molandum reaccingic.Ifta obedientia dcfundus, recipitpro- munerart^Ll
mifiione.Per menietipfum iuraui^dicit Dominus, quia fecifti ium «pera.^^v*
hanc rem,5t non pepercifti proprio filio vnfgenito : benedica »^»' *«'<? ^ogi-
tibi, & multiplicabofemen tuii /icuc ftellascllli & arenas ma- ^''^ "/"^^* ^<-
ris.-pofildebif femen tuum porcas inimicorum ruorum,& benc- J,^'^^'
dicentur m leminc tuo timnesgentes terras.quia obedilti voci
jne^e. Qujdaiid!mus?anobeditntia fua promerituseftbenedi-
ftionem Abraham^cuiuspromiffionem reccperat ancequani
edereturpra:ceptum? Hic profeflocitra ambages renemusjifs
bonis munerari Dominum fidelium opera quseillis iam anre
cogitata opera dederat:nihil dum caulie habens cur ipfis bene-
faceretnifi fuamraifericordiam.
3 Neque tamcn fruftratur aut ludic nos Dominus quu ait 'jiyimA. eau^ti
fe operibus repedere quod graris anteopera donauerar. Q^ia cw viu ^nr-
enimbonis operibus vult nosexerceri admeditandameorutn nadicaturmtr
qu3s promifitexhibitione vej fruitionem, vtitz loquar, ac per '" operv.m:vi-
ea decurrere.vt contendamus ad beatam fpem nobis propofi- / ^"* '^fptr
tam m caeus, rire& ilhs aifignaturp«^omilfionumfruttus, ad ^^,^^^4 ^ter-
cuiusmaruritatem nosperducunt. Elegancerexprefsic vtrun- nagratuita.
que Apoftolus,quumdiceret officiis charicacis ftudere QoXoC- prAmta aU-
fenfes,propter fpem in czeiis fibi repofitam,de qua ante audie erim centenda-
rantper fermone veracis Euangelij. Namquumaitcos ex E- ^^'
wangelio cocrnouiffe fpem fibi in cxlis repofuam^declarat folo
Chrift'),nuilis aute fufFultam operibus. cui concinit iilud Pe- j.-Pet.i.j.
trijCuftodiri pios Dci virrutepirrfidem.infalutem qusepara-
raeft manifeftari fuo tempore. Dum ipfos aic eius caufa l«bo- ^''^''"oniii
rarejfienific.Tt currendum cffe fideiibus toto vita» fpatio vt ap- J'*''/'"''^ """
prehend.int. Ne vero pucaremusad meritimodum redigj qua j^an.to t,
nobi«; Domi/jus mercedem poliicetur,parabol3m propofuit,in
qua fe fecit parrefamilias,qui quofcunquc habet obuios , mic-
titin vine?pf!i5e cu'ruram; alics quidcm horadiei prima,aliog
fecunda, alios tertia,quofdam etiam vndecima: vefperi repen-
dic omnibus a?quale precium.Cuius interpretationem breuitcr
& vere complexus eft quicunque fit ille tandem vetuftus fcri-
ptor, cuiusliberde vocacione Gencium fub Ambrofij nomfne
fercur.Eius verbis pocius quan> mcis vtar. Huius,inquir, com- confenCu ^m-
parationisregula Dominus muhimodse vocationis varietac6 /,jf>/?/.
ad vnagraciampercinenremadftruxit: vbi fine dubioqui ho-Lib. ,. cap.j.
ti vndecima inrromiffi in vinea tocius diei operariis cxxqua-
tuceorum pr^ferunt forcem quos ad commendandan grari;^
excellentiam,in defedu diei,& conclufione vit^e diuina indul-
^etiamunerauic^no laboupreciiifoIuens,fed diuitiasbonicacfs
CAP.xvni. iNsTiT vTi©Nxs iiB. lir.
/usefn eos.quos fine operibus elegir, efFundens : vt etiam qiii
in multolabQrefudarunr,necampiius quam nouifnm! acce-
- - perunr,inteUigac donum fe gratlf non operum acc^pifl^ mer»
J'f2j! * cedem.Poftremo hoc quoque noraru dignum eft , m his lo-
cis, vbivitasrernamercesoperuni vocarur, non fimplicjter
pro iilt communicatione accipi quam habemus cum Oeo
ad bearam immertalicarem , quum nos paterna beneuoierma
inChriftoamplcftitur : fed pro beatirudnis pofl"-ffione vel
fruitione, vtvocanr.ficuretiam fonanripfa Chrifti verba , In
futuro viramasternam. Etahbi, Venite. poffldere regnum.&c.
Marc.io.jo. Hacratione& Paulus vocac adoptionem .reuehtionem ado-
Matth,jj.j4. pcionis qu^ein refurreftiMne fier : ac poftea interpre^atur , re-
Rom. i.xt. demprionem corporis noftri. Afioqui aurem qaemadinodum
ahenatioa Deoajterna mors oft, ficqu'om homo in gratijm a
Deo recipitur vtcommunicatione eius fru.turjVnumque cum
eo fi.it, trahsfertur a morte ad vitam,id quod fit lolius adoptio-
nis1>eneficio. Et fimore fuo percinacirer vrgeatoperum mer-
^poilon au cedem,regerere illud Pecri licebir, viram jeternam fidei eflfe
ihtritAte. mercedem.
i.Per.'. 9. 4 Iraquene cogitcrnus Spirifum faniflumhuiufmodipro-
Seundacaufa, mif^ionc commcndare operum noftrorum dienirarem, acfi ca-
Deum noftr£ i^ 1 "^ ^^■, -, 1 • . • 1-
imbectUitattfic^ ^^^^^^^^^^'^^^^^^^^^^- ^"hil cnim nobis Scnprura reli-
«ecurrere , ne quum facit quo in confpcftu Dci cx^ltemur. Quinpotiusrora
eitiimisfaHfva.- ir\ hoceft vr arrogantiam noftram terundar,n<>s humihet, de-
mus. iiciac,& prorfus coterat.Verum noftrae iinbecillitaci fic occur-
riturtgu^ ftaiimalioqui coIIaberetHrac concideret,nifi hac fe
Huius fdatij expeftatione fuftincrct ac folatio leniVet fua tsedia. Primum
frimA nece{h' quam durumfic, non modo fuaomnia, {td fe quoqueif um
t»s, relinquere & abnega^re, repu^ent pro fe quirque finguli. £r ta-
^ltera. nien hoetyrocinio difcipulosfuos,hoccft piosomncs, Chri-
ftusiniriar. Deinde/iper omnem viram fubcrucis dnciplina
erudit, ne cor adiiciant ad bonorum praBfentium vel c:!pidita-
Tertia. tem velfiduciam.Brcuiter/icferecra<ftat,vtquocunq-,fle<ftant
oculos quain longe hic mundus patet , nonnifi delperationem
i.Cor . i$. 1$' /5bi vbique obuerfantem habeant.vc Paulus dicat,miferabili'j-
resefle nos omnibus hominibus, fi in hoc mundo duntaxat
fperemus. In his tan tis anguftas ne deficiant , adeft illis Do-
mmus,qui monet vtaIciuscapuEexeranr,& longi.soculos co-
iiciant, bearitudinem,qu3m v^ mundo non videnr, apud fe re-
X perruros. hanc beatitudinem.pr^emium.mercedem^retributio-
nem vocar.- non operum jeftimans meritum , fed compenfatio-
nemcfle flgTiificans eorum prcfliiris, paffionibus.contumeliis,
«^»f<. &c. QMamobrem nihil obeft quominus vicam SBcernam remn-
neratione,Scriptur3B exemplo. voccmus : quod in ea Dominus
fuosexlaboribus in quietem , cx Midionc in profperum &
opta«
bl MODO PHRCJP. CHRISTI GRAT. iS^
optabilem ftatuni,8c moefticiain gaudium,ex paupcrrate inaf-
fluentiau),& ignominia in gJoriam recipiat. omnu deniqs qu^e
perpefli furit mala, bonis maioribus permucer. Sic & nihil eric Saf.RitAt vU
incommodijfi vitje fan(^itatem,exiliunemus elfe viam, tao qui- regm.mn c^u-
deiw qiix adicum apcriat in gloriam c^Ieftis regni , fed qua Q.f^rtz»a:^di.
ledi a Dco fuoin eius manifeftationemducantur:quindo hGec ^'^"^•^•>o.
bona eiusvolunjcascft,glorificarequosfandificauic. Tantiim
necorrelationem meriri ac mercedisimagincmur, in qua iru-
portune hicrenc fophiftse , quia iftum qiicm exponirr.us finem Sophijiarum c
non confidcranr. Quam aucem pr^epoiierum eft, vbi in vnum Ifnchn-s,
finemvocatnosDominus.aliorfum reipicerc?NihiIclarius eft
qua.j) ad fubleuandam aliquo folario cirnis noftras debilitate,
non autem ad inftandos gloria animos, mercedem bonis ope-
ribus promitci.Qui ergo merirum operu iadecolligitjvel ap^
penditin truiinaopuscura merccde,are(Slo Deilcopolongir-
fime abcrrac.
j Pfoiode quum Scriptura dtcit, Deum iufturt? ludkc red- obieafo. idcik
diturum olim fuisiuftitiajccronam , non raruum cmv Augu- cpe.-a. jhijmrr^
ftino excipto.Cui reddaretiuftus iudex coronam,(i no donaf- corcnat
fet g^cia mifericorsPac^r?&quomodo elTet iuftitia^nifiprxcef- ^-Tnn.^ 8.
fifletgratia qu^iuftificac impiu ? quomodo iftadeb;raredde- ^^'^'^^^^'^J^^^
rcntur, nifi prius illa indebita Uircncur? fed aliud etJara tiddo, jj^ ^ libtar-
Qu<5modo iuftitfa imputaretnoftris operibus , nifi quod in u- bit.
ftitiae in illis eft,abfconderet fua indulgcntia? Quomodo cefe- R.efp>i:ex ^a.
recdignamercedcni/i quod iniilis poena d;gnumeft,immen-.S^*^''"'-
fa benienit^te aboleret?SoIet cnim ille vir sraciam aominare *^ • ^'^f. * ^"^^*
vitam 3Bternam,qmagratuitisDei donis reddacur dum operi- ^m *ftrit.
bus rependitur.AtScripturanos vltra humiliat & (imul crigit.
Nam prajterquam quod in operibusgloriari vetat , quia funt TtruA ex s^ri
gratuita Dci dona,fimuI fajcibus quibufdam femper rhquinata/'^"'''^-
efle docet : ve Deo fatisfacere nonpofiinc fl ad iudicij eiusre-
gulam examinentor: fed,ne concidad nobis alacritas, mera ve-
niaDlacere. Etfi autem pauJoaliter Aueuftinusquamnoslo- .,
quitur : in re tamen non ita dilientire conltabit ex eius verbis, ^ ^umH-
libro ad Borufacium tcrtio,cap.j. Vbi quum inrer fe duos co- nofeiffi^m 1*.
tuliflct homines , alterura vira; vfqueadmiraculumfanjfla! &fe7r«M»;*,
abfoluta? , alterum probum quidem& iategris moribus, non
ramenadeoperfedumquindefiderariineomukum queat:ta-
dem infert,Nempe ifte quimoribus illo videtur inferior,pro-
ptcr redamin Oeum fidemex qua viuit,& fecundum quam in
omnibus delidiG fuis fe accufat , in omnibus bnn!s opcribus
Deumlaudat, flbitribucnsi§nominiam,illigIoriam.- atqueab
ipfo fumens & mdulgenriam peccjtorum & diledioncm refts
faftorum , [ de hac vita liberandus, in confortium Chrjfti mi-
§rat.Qu3re,nili propter fidem? qus licec fine opcribus nemine
Oo j.
CAP.XVIIJ. i nsT IT vTi ONIS Llk. Iil.
faluat([pra enim eft nc n reprobn fidcs,qua? per dileftionem o»
p(^ratur)camen per ipfam cciam peccata rolauntur, quiaiuftus
ex fide viuir. fineipfa vero qu:^; videnturbona operajin peccn-
ta vcrruntur. Hh ccrre non obrcure farerur quod rantoperc
contendimus,independereb. norum operuin iufticiam qubd
pcr ven:am Dco .'ipprobantur.
Prin?a fprcia- ^ Su[ crioribus loci^ proximum fenrum habcnc ifti; Facirc
iu eiitmo. hi vobis amicos de uj.immo!5a iniqairatis-.vt <juii defecericis , re-
cAiii ihePutri- cjpsantvos ina?rc:na tabernacuJa. Diuitibushuiusreculi pra?-
ja?f tul.e-rjr . j,,p^. j-^^p lu-teerbe nipere, neque iperare in inccrtis diuitiiSjfed
Ti 6 1 'i' • -^o viuo ! benc agerc , ujLies ficrim bonisopenbus, thc-
laiiii/.irc ribifLindanicnrumbonum in futurum, vtapprehen-
danc vaam zeiernam. Opibi:s enim comparancur boua cpera,
T^ePprr.fe.jnii qi;ibbsin bcatitudine vitae a^tern.r frunmur.Refpondeojnos ad
aim.fi-n.ju^ VLi-ani c-rum intciligenrianiniaiquam acceflurosnifi oculos
t oi;, o^,'.am -^^^ \qqu^^^-^^ coniicrtamus quo fua ve.ba Spinrus dirjoic Si ve-
deiiai.tyfiixiH ''"'^ citquod air Cnniuis ,]bi anjmum noltru rendere vbi ell
f/aniaejTc o(- thcfaiirus nofic!:qucmadmodum filij feculi inccnti elTe folenc
dinmy.iUiupo- ad ca coniparanda qua; ad pr^'"entis vica; delicias faciunr:ica fi-
tiw: iK-,>ij/:i:t (fei,t,i^5 videnduiti eft.poftquam hanc vitam inftar fomni; mcx
tere c/,o y - ^^ ,,^;i-ijj--j,^, (.li.licerunc,vt ea quibus vcre frui volunc.eo cranf-
retincre , vbi ""ff2''-t ^bi Io.'idam vitam funchabituri. Quod ergo facmnc
fuiita m gra- quf dcmigrsrc Jnftituunc iu locum alique, vbi perpetuam virae
itone ^mitu.i iedcir> elegerunr,nc.bis imitandum eft.prsmittunt ijl; fuas h-
dafunr. eoiraies, ntque illisad ten-pus^egrecarent :quia febeatiores
i atth. • ^^ eopurantquo plus h.Tben: bonoram vbi diuiunt futuri. No-
bisficelumpacriam eirecrcdiraus,ii]ucpotiustranfhn*ctere «-
pes noftra.s- conuc' ic, quam h;c recJnere vbi fubita migracio-
re pcricura nobii finc. Qj^omvdo autemtranfa»itcemus.?nepe
fipauperuin ncceffitatibiis conimunicamus : quibus quicquid
^omodaid crogatur, f?bi datum Diminus imputar. Vndeegregia illa
fier.potef. prorniffio ; Q^i h-r,f;itur paup-eri , Domino foeneracur. Icem,
.ur. ^^^^^' Q j |3ep.,'qpefeminsr,benionemeter. Deponuntur enun in
3.C»r 5.<>. nyinum Donimi qii,'? fratnbusex charicaris otncio impcndun-
rrr. Ille.vreft bong; fidei def ofitarius, ojim reltiruet ciicopio-
fc foenore.Ergone ranci func apud Deij noftraofficia vt finr in
Cius manu quafi recodirx nobis opesPEc quis horreac ita loqui,
Si^ma toim M'^""^ tocics ac ramaperteid ceftecurScriptura ? Caeterii fiquis
r.sjorfiejiti. ^ n)era Dei benignitace tranfiiire velic?d operum digniraccm,
his reftimoniis ad errorem aftruendum nihii iuuabitur. Nihil
enim rite inde colligas niii meram diuinae erga nos indulgeci»
propenfionein: quandcquidcm quo nosadbenefaciendum a-
nimec quamlibec velfolo eiusincuicu indigna fincquxilli cx-
hibcinus ebfequia,nullumcamenperdicumfinic.
SecudaobitEito 7 ^^^ magis vrgenc Apoftoji vcrbjj:^ui dum TheiTaloni-
DE MOfeO PERCllV. CHRISTI GRAT. 190
cenres in tribulationibus confolatur, cas inimirci illis docet vc Per a^^iSfi^iHs
dignihabeaatur regnoDeiproquopsciunruu Siquidem, in-P^-P' iujiirta:
<)uit,iuftumci^ apud Deumjreddere iis qui vosaffiiouot, affli- ^^ '^^rttatem
'. , . * 1 ■ r-r I exercuerunt di
ftionem; vobis aucem relaxationem nobilcum , quum reuela- ^nthabent '
biturDominus lc/usec^lo Authorvero epiftol^adHcbreos, ^„oV)ei
Nonel^jinquitjiniuftijs Ueus vt obliUifcacur opens veftn , & i.TheflT.i.y.,
diledionisquamoftendiftisinnomineip(ius,qu6dintniftraftis Hub.d. lo.
fandis. Ad priorem locom rcfpondeo, NuJlain illic meriti 6.1- _
gnitatemfignificari.TedquiaDecspacer vuit nos,quoseIegiefi il^^^H'
lios,Chriftoprimogenitoconfofmari*.fTcuc oporcuit illumpri- Aa.i^zi,
ino pati,&:tum demum intrare in giwriam fibi delLnata; ita& T^ifpan^to ad
hosper multas tfibulationes oportenngred ^in regnu c^loru. prtoremtocum'^
TnbuLuiones ergo dum patimwr pro Chriici nomine, quseda. '^'&"'* ?»»d7*
vclucinorx impnmuntur nobisquibus ouesgregisfuiDeus/i- V^"', >
gnare Iblet. Hac crgo r.itione digai habcmur regno Dei , quia
ftismata Domini noftri &mapiftriportamus in corpore.quse' ^
/- ri- r^ ; r tt o ii r xt i Cor.4. KO.
lunthliorum Dei ngna;Huc & 1II.E lcntencia; pcrtmenc ,Nos ^1^^^^^^^ ^^'
circunferre mortiftcatiGrtem lefu Chrifti in corpore noftro vc
VitaipliusmanifefteLUC in nobis. Nos paflionibiiseius confor-
tnari.vt perucniamus ad fimilixudinem refurredicnis ex moi-
tuis.QujE fubiicitur r^cio, non ad probandam vri dignicateai,
fed fpem regni Dei confinnSdam pertinet:acfi diccret , Vc iu-
ilo Dei iudicio coueait , vindidam ab inimicis vcftri'^- expeie-
reearurtiquas vobi^intulerinc vexarif>num - ira vobisrelaxa-
tionem &quieEei vexacionibusimpectiri. AlcerIocus,qui fic n,«^^^ ^^^^
iuftitiam Dei decere tradit fuorum obfequia oblmioni nonrnntioHw ex
rnandarevt propeiniuftum fore innuat fiobh'uifcatur,hancra-^^*T?.d^He6r,
tionemhnbet: Deus, quo fegnitiem noftraniacueret,fiduci3m defum^tum^
iiobis fecit,non irritum fore quera in glorism nominis fui fuf-
ceperimus laborem. 5emper meminerimus hac promiffionera
vc cjeteras omnes.nihil frudus nobis allaturam nifi pr^cederec
gratuicu mifericordi^ foedus , cui. cota falutis noftrse certitudo
incumberer. Eoautemfreci, confiderefecure debemu^Jjobfe-
quiisetianoftris quamlibet indignis nondefucurumaDcili-
beralitatepra^mium.Tn eacxpedncioncvcr.csconfii:mec Apo- •''«^"''* ^»»»'^«
ftoluSjDeum afterit non efie iniuftum, quin coftacurus fic fidci
femeidac^.Iuftitia igitur iftamagisaddiuinspromiffionis vc-
ritatem, quamad reddendam dcbici a^cjuirarem refertur. In _ . -
quemfenlum inCionc eftdidum Auguftini: quod vc vir fan- ^" ^*" .P:
4:lus repecerc f^^pius pro memorabili non dubicauic, iranon j-.^p^
indignumiudico quod affidue memoria repecamus. ^idclis» Tertta obtea a
inquic, Dominus qui fenobis fecic debicorcm; nonaliquid a extribui^po-
nobis accipiendo, fed omnia prorairtcado. (ioUUcu eoUt-
8 Abducuntur&illasPaulJ fententi^.Si habeamomnem fi- "^"^ ,: -
denij ita vc montes Iocq dimoue^ r. , caariratem aute non ha- !. ^' '*"""
Oo 1; ^*
QAf. ^YIU, IMSTIIVTIONIJ LIB. III.
beam,nihil fum. Item, Nunc manentfpesjfides, charitas : Cei
maximain hischaritas. Itcmfnperomnia habetecharit^tem,
qu^ eft vinculum perfedionis. Exprimis duobus contendunc
noftri Pharifei charitate nos iuftihcari potius qua Hde: virtu-
tenimirum, vtipfiaiunt.potiore. AtnuIIoncgotiodiluitur
Keffyprimuf lo \^^f. ^^tpMztio. Expofuimusenim alibi , ad vcram iidcm nihil
^deMe illhfuL V^^^^^^^^ ^-^^ primo loco dicuntur. Alrerum noi q jocjj de ve-
te:)ed de fJe ^* ^^^ interprccamur.qua maiorem elVe chariratem dicit: non
vnraculorum. tanqua Cit magis meritoria, fed quit magis fru6tu©fa eft , quia
Seciidtu locMSy latius patet,quia phiribas feiuit,quia femper viget.-quum fidei
tramfert jUx yfus ad tcmpus confiftft. Si cxcellcntiam fpedaraus , merito
Bton^sft.tum, j3^- ^jje^io |„^,^ ^g^g^^. je 1^5^, ^ejj^o p^^l^ „5 g^^ Sj^
dttuftthcAtione . ^ n \ i- -t^,-
azitur\qu^fi ^i^mcm vnum rftuu vrgct vtmutua cnaritate nos m Dommo
'deieH: qy.oma vJciffimsedificetnus.Scd fingamus, modis omnibus charitacem
illa tan^uam fidci prscellere.quis tame fano iudicio,im6 quis omnino Ano
tnHrumento cerebro,exeo ratiocinetur magis iuftificare ? Vis iuftificandi
^^'^'^A-^^lT ^^^ P^nes fidcm eft, non in dignirate operis locarur. Sola Dei
'^JI^L^nTclt'- mifericordia & merito Chrifti coftat noftra iuftificatio, quam
ntmr.sy non att- <^^i^ fidcs apprehcnditjiuftific^re dicitur, Nunc fi aduerfarios
tera chdritatet intcrroges, quo fcnfa iuft»f?tationem charitati affignent: rc-
cHtus offaHm fpondcbuncQuja officium eft Deogratun?,eius merito,exdi-
iLud mn effy yjj^^r bonitatis ^cceptatione iuftitiam nobis imputari.Hinc vf-
fili^^^ojafitT^ des qiiam bc'Ie procedat argumentum. Fidem iuftificarcdici-
musj non quia iuftitiamnobis fua dignitare mereJitur.fed quia
inftrumentum fitqssio Chriftiiuftitiam gratis obtinemus. Ifti,
prxtepmifTaDei mifericordia, Chrifloque pra:terito(vbi fum-
maiuftitiseeft)charitatisbeneficio nosiuftificaripugnat, quia
Confrmatio ^ fupra fidem cxcellat. Perinde acfiquis apnorem cfleRcgem
./^'''' difputec conficiendocalceo quam futore.quia fit inftnito pre-
ftantior. Hicvnus lyllogifmusamplo documcnro eil: fcholas
lf*»?rt^'^.v/'//- omnesSorbonicas nefommis quide labris deguftarequid fic
^^">^' f»"itts f^jgj iufiiflcatio.Siquis aurcm rixator adhuc incerpellet cur fi-
/" "' '* dei nomen tantulo interualio .ipud Pauhim varie accipiamui,
hui«s interpretationis non leuis ratio mihi conftat. Quil enini
dona illa qua; enumerat Paulus, fidei & fpei qiiodamodo fub-
fint,quia adcognitionem Dcifpeftant, ea omnia ti^r a.iAK%p<t.-
xcM'a«nrfubjaominefidei& fpei compleditur.acfi dicerer, tc
Prophetia, &]ingux,& incerpretadigratia &fcietia hunc ha-
bent fcopum vt nos ad cognitioneoi Dei deducant. Deum au-
tem nonnifi per fpera & iidefD in hac vita agnofcimus. Quum
ergo fidem & fpem nomino , hxc omnia fimul comprehendo.
Manent itaque haec tria, Spcs , Fides , Charitas: hoc cft, quan-
tacunque fit donorum varietasjhuc omnia referuntur. Intci:
xertius lecus h^ec pra»cipua eft charitas,&c.Ex tertio loco inferfitur, Si per-
dhofti^uperfe {^^\^qj^[^ vinculu eftcharita? : crgo Iciuftiti3e, quaj nihiUliud
cft
OE MODO fERClP. CHRTSTI G R A T. Ipl
cft quamperfeftio. Pdmo, vcomitramus perfeaionemillica ^^»u vinculU
Paulo vocari dum probe conftitutar Ecclefiie membra inter ->''''tf- ^'•'-
fe bene cohaerenr, acfateamur chantace nos cora peo perhci; ^.^^ accpmm,
quid tamen noui afFeruni?Ego enim fcmpercontra exopia.ad nihiltamenho-
perfe6:ione ifta nunqua nosperuenire nifi charitatismume- rM--» errortm
ros impleamusjndequeinferam,quu omnes a charitatis com- «««^»'-
plemento fint remotiffimi, fpem omnemillis pcrfeftionis ab-
/ciflam cflci.
9 NololiMgulapeifequiqua? hodie ftulti Sorbonift.^arre- ^'**''^^'^''<'*
pta ex Scripturistemere(vt quodque primum obuium fc tulit) ^Z]^ qJnLm
lefttmonia aduerfum nos iacuUntur. Sunt enim qu^dam ita per mandatorH
ridicuia vt mec comemorareipfe poffim.nifi velim bebcri me- obferuattone^
ikb iueptus. Itaque finem faciamjvbi Chrifti fententiam ex- regmml>ei ae
pl!Cuero,quamirumin modum fibiplacent. Refpondctenim||J''''''^'
Legifconrulto roganti quideflet adlaluteneceiTarium , Si vis ^ ^■'^' **
ad vicam ingredi, ferua mandata. Quid vItra,inquiunt>volu-
musquumabipfo gratixauthore permandatorum obferua-
tionem acquirere iubeamurregnum Dci?Quafi vero non c6- '^!fonfio , «x
llcc,Chriftum iis refponfa fua actemperafle quibufcam nego- '^'"'''"" #'^
rium efle fibi vidcbar. Hica Lcgis doaore interrogatiir de ra- '"'^'■':''1'*«'^ i
tione obtineud.cbeatitudinismequeid fimpl!citer,fed quid fa
ciendo ad ipfam perueniant homines. Et loquentis perfona &
ipfa interrogatio Dominum mducebac vt C\c re^ponderet. IKe
perfuafione Legalis iuftir i^ imbutus , in operum fiducia cjtcn-
tiebit.Deindenon aliud quieiebat nifiquseelTcntoperaiuiti-
tia:,quibus falus comparetur. Ergo mcrito remittitur ad Le-
gem,in qcia cft abfoiutum iuftitids fpeculum. Nos qi;oque cla-
ra vocepra:^^ic^mus feruanda eflfe mandata,fi in operibus vica
qua^ritur.Atq. hxc doftrina cognitu ncceflariaeft Chriftianis.
quomodo enim ad Chriftum cofugerenr, nifi fc agnofcerent a
via vitsein mortisprajcipitiura excidifle?Quomodo autem in'
teliigerent quam procul aberrarint a via vitsr^nifi prius qiiali^
iitiliaintelliganrPTumigiturdemum xecupcraRdjcfalutts a-
fyluai in Chrifto efle admonentur, dum cernunt quantura fit
vit^e fMse cum diuina iuftitia, quse Legis obferuatione contine-
tur,diffidium.Summa hxc eft, fi in operib.falus quaeritur, fer- SutKnid expofi-
uandaeflemadata qaibusinftituimur ad perfedamiuftitram. f,o»« horum
Scd non cft hic ha?rendu nifi velimus in mediocurfu eleficere, chriffi vtrbo-
nemo enim noftrum feruandis mandatis par eft. Quoniam er- ''"*"•
no Legis iuftitia excludimiir , ad aliud fubfidium nos confera- ^*'*'^^-^S>'
mus neceflTc eft,nempe ad fidem Chrifti. Quamobrem vt hic
Dominusquemvana opcrum cofidentiaturgcrenouerat Le-
gis doftoreHijad Legcm reuocar,vndc difcac eflepeccatorem,
tremcndo ^tern^ mortis itidicio obnoxium. Sic aiios qui eiuf-
modi fui nfocitia ia humrliati funtj alibi omifla Legis mecione*
Oo iij '
^Af, XVin, IN iTlT 9TIONIS LI». III.
giatise promifTionefoIarur.Vcniteadmcomnes quilaboratiV
& oneiatt cihs^Si, ego refeciam vos ; & inueniet.s requiem ani-
mabusveftris.
"Soflrema obie^ lo Tandcm , poftquam Sciipturam inuertendo defatiga-;
Sfio.txeoquod ti furir^acl argnr!as& rophifmata delabuntur. CsujIIantur in
■f"^''"^;^^-^' eoquodiidesalicubi opus voc2tur;atque inde coUigunt nos
" -v^lk^Us pc^pcr^m fidc operibus opponere. Qjjali vero fides,ouarenus
pi^n «;,vi/j\i;^^^^^^"f'''^ c^^"Ji"^'^ voiucntis.fuo merito mftitu nobis c6-
tl^»,aunm *fi o- CJliet: .ic non pocius , q'r6d Dei mi;er!c.ordiam ampleftcndo
pus. Chriftiiuftitiam.abea n-.bis oblacam in Euangelij pr^^dica-
tione,cord;busnofi:risobngnar. Talibtis !nepcii> dilucndis (i
non imnioror, veniam dabLMic ledorcs. fpfjeenim^fine aJieno
impctu , fu.^pte debilit^tc fatis fran^untui. Obiedionem ta-
men vnam,qu^ fpecic m habct aliquam racionis.obiccr difcu-
It^aitta^ean- ^^^^ libec,ne quibbs no jdco cxercitatis negonu facist. Q_ijuni
demtjf iontni eandeeffe conrranoruui rcgulam dictet fenfus cominunis,ac.
r:o't*}nregula peccata Jin^uia iniuf^ici^ nobis verc?.ncur,cor.fencancum eiTe
'S^i^ohfio j. a;unr, /inguJisquoiiuebonis o^reribas iufijtise ia-jde 11 rribui.
Qui refpondent , ab vna infidelit.ice proprie prodire hominu,
damn3ti<;nem,non i^puticuLinbus peccatis, mihi \ym fatisfa-
ciunt.Equidern ilhs airentiorjfoutem acradicem oinnium ina-
lorujincreduhtacem efie.F.fi emm pn.r.a a Deo adt (ft '.>,quam,
fcuuuntur dcinde p^irticularef; conrra Legem cranfgreffiones.
T^if.i.ferdi- Sed quod videnEur eandem flatucrc bonorum & malorfi ope-
fdnclicnerK ho- x)jmti\t\owii\\\ ^ftimadj iufiiria vern.iufticia,m eo cog'<r.'ib
rumcontrario. {pf^^ difientire.Iufticia enim operum c(t pcrfefta Les'is obedie
y!m'^,poru ^>_ tia.Itaque iuftusopenbus eflVnon porcs nifi hanc velut rect.Jm
^^.^ , imeaperpctuo vitserenore^lequarr .Ab ea vbipnmilm tierle-
xifti^iii iniuftKiam prol^pfus es. H.mc app.irer , iulliiriam non,
exvno autpaucis operibin continc^ere,fed cx inflcxibili mde-
feflaque obreruatione diui^^^ volunraris. Ar iudicand^ in-
iuftitif muiro diuerfiffira i eft ratio.Qui enim fcortatus eft,auc
fi?racus,vno deiido,morc)s eft rcus.qi/ia m Dei maieftacemof-
?icob.3.io. Cendic. Impinguntideo noftriifti argucacoies, quod ad.iliad;
l3cobinonaduertuncanimum, Q^i peccauerit in vno faduiii
crnnium reum ia efle: quiaqui vecu'> occidere, vetuit &fnra-
ri,&c.Proindeabfurduvfderi non debet, quum dicimus,mor-
tem iuftum efl^c vniufcuiufque peccati ftipendium : quia infta.
Dei indignationcac vlt?one digna funt fingula. Sed infulfus
eris ratiecinaror fi ex aduerfo infcras,yno opcre bono caciliari.
j^oiTe homine Deo,qui mulcis pcccaciseius ir.am prQmerctur.
CAPyx
BB MODO PBRCIP.CHRISTI G R A T. l^
CAPVT XIX.
Ve lihertate Chrifliam,
Parteshuiuscapitis.
? Neccf,;«s doArinx de libertate Ckriftiana/f at.eiufaemque li.
bert.iti$ praccipux rartes explicanturjfeft.a.vique id 9.
I H-.-iMs liberutis natura & efScaciajaauerlus Epicureos, & abo^
qui infirmorum rationem minime hahent, red.9->®-
j Dcfcandalcdato&acccptdieoriimquecoiideratioproluanec-
non necefV-iria.fea.^i.ad capitis fincm.
Ractand V M nunc de Chr?ftiana liber- connexio huin^
tate. cuiusexplicacio prjctermirti m\nn\e ^hcflpitucHprw.
eo debct cui fuir.mam Eu.ingeh'c3e doftcin^ n/./^ rf.m^:'?-^
compendio compledi propofituma r.ftc-;~^^^-
nim res apprime neceflana , accitra cuius co- ^,^,-^yj, /,^^,.^
gnitionemnihilfcrefinedubitacionc aggrcdi f^^ chripA-
cenrcientiseaudent: tn mu\ushxlA:^nt&. tch- n^vera cogni-
liunr/empervJciarit&trepidant.prxrerrimvci6a:'petxdixeft^^'o.^^^^^^^^^^
iiilitficationis,& advim eius intelhgendam non parum Y^^^^'^0acAt. ^"^^
!rno quiDeum f^rio ritnenr,hinc frudum incofrtpirabile per-'
cipienr eius doftrina: quaimpij & Luc'anici homii:es lapidq
f ii div5leriis exagicant: quiain rpirkualiebrietate^q ia corre-
pti funt,qu3ejis pr';teruia illis efl: licita. Qj-irc nuc opport-.ne
in fv.edium prodibir.-deinde planioremciusdi/putarioae^n.im
iter aliquociesfupra ^ nobis attafta eft}:n hunc locum reii-
2 vcilefiiit;quiafimulatqueiniea:acft .iliqna menrio Chri-
ftiansB hbertatis.ibi aut ferucnc libidu^es, au; infani mocus fut- ^.^'*^«"* »"^«
./» , . . .,.-•• •n 1- niAcoercet.
gunrnili macure obuiam eacur lafciufsmgetiKs il!ris,quxaIio-
qut optimaqujeque pefflmecorrumpunr. Partim enim huius
;;bcrratis prartextuomnem D-iobcdientia cxcutiunr3& inef-
frse.istam licentiam fe proripiunt.partim ind/gnantur , putan-
resomnein moderatfonen-i,orLlmemrerumquedele6lum zQ\\\,]-Chrini-mcri
Quid hi€ aeamus, tahbu^ an^uftus circunfepti^An Chriftiana '""^' E"'*"^^^
irbcrcate valere iufla,huiufmQdi periculis opportunicate pr-^e- y-^^^^cemtut^
cidamus?At^uivtdi(ftumeft,ni{i eateneturmecChriftus, necrM>-.'
Euangelij veritas.neqi interior p.ix animaj rede cognofcicur. T.trtes tres hu
Danda pocius operane adeo neceiraria dodrins pars fuppri- "*^ Ubert^.tn.
matur.&occurratur tameuincerirM abfurdis illis obiec^lioni- !'^''''"1!-^''^
1 • 1 /N • /« 1 le^u tujtttta 0-..
bus<}u^indeenafcifolent. ^ r^,(fa,fidelesv'
1 CHriftiana libercas in tribus(vt ego quidem fentio) par- ««V» chn^Mrn,
JjibiJs /ica cft.Pfijnaa,YC ftdeliu coiifcien£ia?,dum fiduciafug cor^ intueantm
Qo iii]..
iCU
cfr;
C^P.XIX. INSTlT VTI 0«1S L IB. III.
Deo iiiftifiGationis quserenda eft, CcCe fupra Legem erigant ae-
queefFerani.torimqueLcgisiufticiamobliuifcantur.Namquu
Lex(vt:al5bi?amdeir.6ftratumeft} neminem iuftu relinquat:
aur ab omfM fpc iuftificationis exciudimurjauf! ab illa nos folui
cporcer:ac iiquidem.vtnullaprorfus operum ratio habeatur,
Kaai qui vel tanaliumoperumfe afferre deberead obtinenda
iurt]cir.mcogicat,nonpoteft modum aut fiincm prsefigerc:fed
dcbiiorem vnineifasLegis fe conftituit. Snblita igicar Legis
meniionej&omnioperucogitatione fepofita.vnam Dcimife-.
ricoidia ampledi couenit quu dc iuftificatione agitur:& auer-
foa nob:safpe«ftu,vnuChfiftum inttierj. Non enim illic qu»-
^ieHio. ^^f"^' quomodo iufti fimus?(ed quomodo,iHiufti licec ac indigni
pro iuftis habeamar.Cuius rei fi certitudinem aliquam aflequl
volunt confcjentia?,nulIum Legi dare lycu debent. Neq; hlnc
rede qui^; colligat, Legem fidehbus iupcrm<:aaeamefte,quos
rjonidto docere &exhortari &ftimulare ad"bonum definit»
tametfi apudDeitribunalin corumconfcientiislocum no iia-
7(efj>onfto , per bet.H.^c cnim duo vt multo diuerfif/ima fnnt, ira probe dili-
diftmBiotum gentei quc funt a nobis difljnguenda.Tota Chnftianorum vica
iufiiiU 'egalis ^wxAim pictatis meditatio efle debet : quoniam m fandifica-
(frE^angelicx., j-jone vocat! funt. In hoc fitum eft Legis officiumjvt eos officij
i Xiie{:^4*f ^^^ admenendo adfandiratis & innocentise ftudium excitet.At
vbiconrcienrisfolicitantur quoiDodoDeum habeant propi-
tiun>3quidrefponfura;fintj&qui. fi-liicia confiaruras fi ad eius
iudicium pofti-le-^tur: ibinonfubducendam eft quid Lex re-
quirar. fed vnisChriftuspro iuftitia proponendus, qui om-
nem Legis perfedionem iuperar.
¥rimam haut ^ In hoc csrdinc toium fere argum.entafm EpiftolsE ad Ga-
qluT.l^^eVt J^f^svcrtitur. Nam infulfoscfteinterpietesqui docent Paulu
la llvtroCri, ^" ca pro ca?rcmoniaru t-ntu Jibcrtarepugnare,ex locis argu-
tx tnuti^ .Uis metorftprobari poteft.Quales ifti funt, Quod Chriftusfadus
prxcipuis e^i^t- fit pro nobis execratio,vt nos ab execratione Legis rcdimeret.
ttbiiSiinqutbw Irem,In liberrate qua Chnftus vos liberauit,ft<iie,& ne rurfus
^rS^"*^ '5** *"^° feruuutisirapliccmini. Ecce,ego Paulus dico, ficircunci-
Gal Tm &s 1 <l3'"ini'Chriftus vobisnihil proderir.Etquicircnncidfrur, de-
bitor eft vniuerfie Legis.Chriftus vobis otiofus faftus quiciiq;
per Lege iuftificamini:a gratia excidiftis. Quibus certe aliquid
iublimius cotineturqua cercmoniaru libertas.equidemfatcor
Paulu illic de ccremoniis tra6tare,quia illi cu pfeudoapoftolis
pugna eft,qui vcteres Legis vmbras Chrifti aduentu abolitas,
reducere in Chriftiana Eeclefia moliebatur. Veru \d hac qux-
ftione expedienda difputandi erat altiorcsloci.in quib.tota c6
Vrimnm caput trouerfia pofita crat.Primii,quia vmbris illis ludaicis obfcura-
- , baturEuagelijclaritas,ofteditin Chrifto nos folidaeoruom-
ecun um. ^-^ gxhibitione haberc quse Mofaicis^ cercmoniis adumbraba-
tur.
Dl MODOPERC. CHrISTI GRAT. %^S
feur.Deinde quia illi impoftores peftima opinione imbuebant
plebe,qu6d lia-cfcilicetobedieciavalerctadpromereada Dei
gratia.hicplurimuin/iftit ne vllis Legis openbusnedu minu- (jai^.p;
cisilliselemetis.iuftitiafecorequipoflrccoraDco e«iftiment
fideles.Et fimul docet damnaeione Legis.quac vniuer fis homi-
«ibus aliasimpendetjeflepercrucem Chriftiliberos.vtplena
fecuritate in vno Chrifto acquiefcant.Qai locus hfuc proprie Ttrtium.
perdnet.Poftietuo confcientiisfidelium iuam aiTerit nbeita-
tem,ne quareligioneinrebusnon iieceffariis obftringantur.
4 Altera, qua?exfuperioreilIapendet vtconfcientiae non x.MterapAn
quafi Lcgisneceffitate coaftx.Legi obfequatur:fedLegis ipfius hbertatisGhri'
iugo liberse.volutati Dei vltro obcdiat. Quonia enim in pcr- ^^'^"'^■'^^"ll
peruis terroribus verfantur cjuadiu fub Legis dominio funt, a- ^"^^''1** ly^l'^
Jacriprompiitudine in obedientiam Dei nonquam compofitf \.oiuntAU 7)«
erunt nifi huiufmodi priuslibertatedonatae. Exeplo &breuius vltro obe-dtant
&magis per fpicue afTequemiir quo hsecpertinear.Lcgis prGe- Deut. 6.$.
ceptiJ eft vt diligamusDeu noftru ex toto cordcjcx tota anima,
ex totis viribus.Id vt fiat,anima prius omni alio fenfu & cogi-
tatione eft euicuada,cor.omnib.defideriis expurgadu,vires in
hoc vnu colligend2E & cotrahedse.Qui prse aliis multu progref-
fi funt in via Domini,longifsime abfunt ab hac meta. Nam ecfi
Dcii ex animo diligut5& fyncero cordis afFedu: multa tamen
adhuc cordis &anim2e pane occupatahabentcarnis cupidita-
tib.quibus retrahuntur & fiftucur quominus citato ad Deu cur-
fu pergant.Multo quide conatu c6tendunt:fed caro partim eo-
r«m vires debilicaCjpartmi ad lefe applicat. Qujd hic facianr,
dfi fentiut nihil feminus qua Lege pr2eftare.?Volnt,afp'irar,co- id ficrinonpo.
nanturrfed nihil ea qua decet perfedione. Si Legeintuentur, teff,<^uattiufHif
qu!cquidtentacautmeditacuroperis,maledi(flueflrevidet.Nec ^e^</«^«^'
eft quod fe quifqtfe fallat , colligens opus eo ipfo non omnino
roalumefl^equiaimperfcflu,&ideo quodin eo boni eft Deo .
jaihilcmiaus acceptu efle. Nam Lex perfedam dileftione exi- •V''"'
gens,omne imperfeftione damnat,nifi rigore mitigato. Opus
igicur fuum confiderec,quod pro parte bonuvideri volebat:&
eo ipfo trafgreffione Legis efle inueniet qwia imperfeftum eft.
Ps En quomodoomnianoftraoperaLcgismaledidioni fub- 1^^-» ff»'o ab
iacent {i ad Legis modum exiganrar.Quomodo autem tum fe hacfeueraLe-
alacriter accingerenr ad opus infoelices animar pro quo nonifi ^^^auJ%rfe^^a.
maledi^ionem fe referre pofle confiderent? Rurfum fi ab hac gygdientia po-
feuera Legis exaftione , vel potius toto Legis rigore liberatas, ffuUtJ Ubera-
paterna lenitate fe i. Deo appellari audiat hilares & magna a- mur,hiUr«ser
lacritate vocanti refpondebunt, & ducentem fequentur. In »^^5"^ itWi-
fumma, q^i Legis iwgo aftringuntur,feruis funtfimiles quibus ^jf^^i^'^^*^^^'
cert2e,in fingulos dies operse a dominis indicuotur. Hi enim ^^^^^^
nihil eflfeiaum putant, ncc inconfpeftum dominorum venire
CAP.XIX. I MS¥ I TVTl^Nls llB. lir.
atjdentjni/i exaftus operarum modus conftitenc.Filij ver6,qif'
liberalius^& iragisingenueapatribu<i:rra(flantur,eis nodubi--
tantinchoaca &dimidiac3opera aliquid eciam viti; habentia
ofFerre, confi/i ruamobedientiam& animi promptitLidine il-
Jisaccepcamfore,eciamfiminusexafle eftecerint qjod volc-
banr.Tales nos efle oportet qui cerro cofidamusjobfcquia no-
ftra mdulgentiffimo Patrj probatumirijquantulacunque finr^
Maf.j. 17. &quantumuis rudia ac imperfeda.Qualiter etia pCLPropbe-
tam nobis confirmat,Parcameis,inquK,(icutfoletPatcrFilia
parcerc fcruienci fibi.vbiParcere pro indulgere vel humani-
ler ad viria conniucre pofita conftaf jquum fimul obfequi me-
mincrit. Nequeh^c fiduciaparu^m nobis necefiaria cft , fine
qua fruftra omnia conabimur.fiquidem nullo noftro opere fe
coli repuracDeusjnifiquodfn eiusculfum vereanobisfiar. Id
autemq\3ipof(irinterilios terrorcs, vbi dubitatur offenda-^
turne Dcus.an colaturnoflro operc?
rrohatio huitu ^ Atquc ca caufa eft cur auchor EpiftoJx ad Hebrseos quic-
fist/id^^anis, quid in lanftis Pacribus bonorum operum fuiffe leguiir, ad fi-
ey^l>ofulo. tiem refcrar,& e.i duntaxaeex fide ^Kftimcr. De hac Itbcrtatc
5' *' illuftris ei\ locus in Epiftola ad Roinanos, vbi Paulus rarioci-
yatur , pcccarum non dcberenoois dommari qui non lumus
fub Lege,fed f ub s^atia.Quu enim fideles horra; us cfiet ne pcc
cacum :n eorum niorrali corpoie regnrtict, neve cxhiberenc
membn lua arma iuiqaitatispeccaco, fedDco fe deuouer- ng
ranqua ex morcuis viuentes>&membrafua anna iuftiticC Deo:
fam.' tiicf rf?, jllj vero Gonira obiicere pcfrcnr.fc adhuccarnem fecum fcrre.
'J' ^'-^^'"^'^^^ plenani concupifcentiis,& pcccatam in fe h.ibicarc: fubiicirca
^, *.,' r';"^ confolationcin a Lc^i. l.berrare. acfi diceret ,TimecfinGdum
^■f^.n^ AH.Ma- «xcmaum pecc;!tum,necdu'.-n iuitir?am m fe viucre plane \ct\^
»*. ti.tnt, non tamcn eire cur form:dent,& animo dciici.in-rur qua-
ii Deum fcnTper ofFcnfumbausanr ob peccati rcliquias.-quaa-
doper c'rati'am aLegefint n/anumiffi,ne eiusregulafua oper^
cxaminentur. Q)! vcropecca^dum infcrunc , quia non fjmu5
iub Lege^hSc libertatcm nihil ad fe pertinere intcliigant:cuius
finis elLnos ad bonum animare.
\~Tfnint>-r "^ Tertiavc nulk rerumextcrnari5,qu3E perfe funt<V^siV»-
reri.nt mdi^e- p=f^ rcligionc cotam Dco tencarniir quin eas nunc vfurpare nuc
■mKtitim liber omitteic indif^ereter liccat.Arque huius etialibertatis cogm -
-s^j. tioperquani nobis neccl^anacft. qusefi abeiit, nulia confcie-
Hmns^anh tijs noftris futura eft qoies,nuIlus ruj>erftitionu finis.Videmur
fSiTldT^ hodiepleri^que incpti qui difceptarionem mouemus de libcro
raJirln^yf-^rru ^fu cJrnium , de libero feriarum veftiamque vfu & iimi(ibus>
perpttio!,^/ vt illis quidcm vidctur,friuoIis nugis : fed plus i^is ineft mo-
t<^h!Sit.im. menti quam vuigo creditur.Nam vbi femel fe in laqueum c6-
icc-ri:,unc confci^r.ti^, longum& inextricaisnem labyrinthuai
DB MODO PBRCIP. CBRlSTl GRAT. 194
ingrediuntur,vnde no facilis poftea exitus patet.Siqijis dubita-
relnceperit an fibi linteis, indufiis, fudariis, mantiiibus,lino
vti liceat:nec de canabe poftea fecurus crit,tandem & de ftupis
incidet dubitatio.fecum enim volutabit annon fine mantilibus ^«^^^^^,,^^,,
coenare poffitjannon fudariiscirere. Sicui paulo de:icatior ci- dtfcri^u»,
bus illicitufe vifiis fuerir,dcmum nec cibarium panem,ac vulga-
ria edulia tranquillus coram Oeo comedet: dum in metem ve-
nitjfevilioribusadhuccibispoflecorpusfuftentare. Siinfua-
uieri vino harfitauericdeinde nec vappamjCum bona conlc:e-
tise pace bibet. poftremonec dulciorcm mudioremquc aliis a-
quamattingere audebsr. Beniqueeo demum venictvtfuper
tranfuerfam^qjod dicituijfeft ;cam incederenefas ducat. N6
enim hic ieue cercamen inchoatur: fed hoc controuertitur an
his aut illis nus vti Deus velit : cuius voluntas confiliisnoftris
ac fadis omnibus pi;eire dcbsr.Hinc alios defperatione in con-
fufam votagjneni abripi necefleeft:aIios cotempto Deo &ab-
iect j ei^s t:m -re, viam Cibi ruinafacerequam expedicam non
habeanr.Quicunque enim. tili dubitatione impJiciti funr,quo-
quo fe vcrrant, prsfentem vbique confcientia? oflen/ionem vi-
denr.
8 Scio^inquicPauIus.quia nihilcommuneef^iper commune, P'"^^'"' ''«"^
profanum accipiens ) nifi qui epciftimat aliquid commune,illi ^^2'o1toUad^«^-
commune eft. Quibus verbis rcs omnes cxrernaslibertati no- ^^,,^,.
ftrae fubiicir : modo eius .'ibercaris ratio animisnoftris apud Rom. 14 i4.
Deum conftet.Veriim fiqua fLiperftitiofaopiniofcrupuIum no
bisini'ciat>quac fuapce njcura puraeranc,nobisconcaminvitur,
Quare fubucitjBeatus qui no ludicatfeipfum ineo quod pro- ^*""'"^ **•
bac At qui diiudicat, fiederitjCondemnatu$eft:quoniam non
edit ex tiJe.Porro quod non ex fidc,peccatum eft. Inter huiuf- ^^"'^ ?'" "*"
modi anguftias qui omnia fecure nihilominus audendojfc ani- "^g^^^^gjadunt
mofiores oftendunt , nonne fc tantundem aDeo auertunt.? , jj^jtpnf^.^.
qui vero aliquo Dei timore penitus afficiurur,quum & ipfi co- ptorcs.
gantur multa admrtrere auerfanre confcientia , formidine »• Delfera"
confternantur ac concidunc. Omnes quotquoc tales funt,nihil ^""*'- .
d .morum Dei accipmnr camgratiarum aictione, qua camen lo- , -j-J^ ^ r.
lanobrs omniain vfum noftrum fandificari teftatur Paulus.
Intelligo atitem gratiarum adionem ex animo profedam, qui
Dei beneficentiam & bonicatem in fuisdonisagnofcar. Nam
multi quidemeorum DeibonaefTeintelliguc quibus vtuntur,
& Deum in opcribus fuis laudanr: fcd quum fibi data t{{t per-
fuafum non habeant, quomodo gratias Deo agerent tanquam ^^«« huitu ter
datori?Videmus in fumma,quorfum hxctendac libertas, nepc'"*^''*''^"*
vt Dei donis nullo confcietia? fcrupulo, nulla animi perturba-
cione vtamur, in quem vfum nobis ab ipfo datafunt: qua fidu-
cia&pacemcuincohabeantammainoftfae , &eittscrganos
€ kP,XlX* INSTIT VTI ONlS L I B. III. .
largitatemagnofcant. Hiccnim compiehenduntur omnesli-
berae obferuationis ceremoniae, ne qua nccefiitacead cas ob-
feruandas confciencia? aftringantur: fed earam vfum Dei bene-
ficio /ibi ad aedificacionem fubieftum efle meminerint.
Z4tte ' bJ t ^ Eftautemdiligenterobferuandum,Chriftianamliberta-
fithX Jturl !^""' omnibus fuis partibus rem fpiritualem effe : cuius toca vis
& tffieaciaii- in formidolofis confcieciiscoraDeo pacificandis pofiLa/it,fiue
htrtAtis chri- de peccatorum remiffione inquietae fincacfoIiciKB,fiueaHxise
fkan^, fintvtriimoperaimperfefta& viciis carnis noftra^inquinata
M.oiduerfm t- j^g^ pjaceant^fiue de rerumindjfterentiumvfu torqueantur.
^ V^are perucrse mterpretanturjvel qui luis cupiditatibus ipsa
praerexuiu, vt bonis Dei donis abutantur in fijam libidine : vel
quinullameffepucant nificoramhominibusvfurpatam^ided-
queinea vtenda nallam infirmorum frarrum rationem ha-
bent. Primo genere maiorem in modum hoc feculo peccatur.
^i^orum inge- NuHusfere eft cuifumpruofoefleperfacuitatesliceac , qiiem
mi*m defer.bi- non deledctjin co?naruapparatu, incuItucorporis,inextru-
**'''• cndis domibus luxuriofus lpIendor:qui non omni lautitiarum
genere inrer alios emincre velit:qui non fibi in fuo nitore mi-
Tratextus ite ''^^^ blandiatur.Et haec omnia fub Chrtftianae iibertatis pr^-
Cr allegmio, 'txtu defenduntur. Aiuntreseflcindifterentes. fateor:mod6
^i^«5y^m/f, iisindifferenterquis vtatcrr. Caeterumvbi nimis cupideappe-
& de-jfu et- tuntur,vbifuperbeiaftantur, vbi luxurioseeftundustur, qua?
diA<^apay agt- per fe licita alioqui erant,his vitiis foedari certum eft. Inter
^?/ res jndiftlrentesoprime diftinguit illud Pauli , Omnia munda
mundis: coinquinacis autem & infidclibus nihil mundum»
Luc.^.i.4. quandopoliufaefteorummens&confcientia. Curenim ma-
Amos 6.1. ledicuniur diuites,quiconfolacionemfua habent , quifarurari
ltii-<.8. funr,qui nanc ridcnt,qui dormiunt in leftis eburneis,qui con-
iungunt agrum agro,quorum conuiuia citharanij lyram, tym-
panum,& vinu Habcnt.?Certe & ebur,& aurum,& diuitias j bo-
na» Dei creaturze funt,hominum viibus permiflfx^imoDei pro-
iiidentia deftinacae.necridercaut farurari.autnouaspofleffio-
nesveteribusatqueauifis adiungere,autcoQcentu mufico de-
ledari ,autvinum bibere jvfquam prohibitumeft. Vcrum
*yf nfus ttem ^^,j j quidem,fed vbi rerum copia fuppetit.in deliciis volutari,
dttemur. j. .^ . -^.* -1- r t
acieingurgitare,menre&animum mebriarc prajlcntibusvo-
luptatibusjnouifqae femper inhiare, h^ec a legicimo donorum
'^"rtfendHs. ^^^ ^^" longiffime abfunt. Tollant ergo immoderatam cupi-
dinem.tollant immodicam profufionem,tollant vanitatem &
arrogantiamjvt pura confcientiajDei donis pure vtantur. Vbi
ad hanc fobtietatem animus compofitus fucrit, habebut legi-
timi vfus re$^n!am.Defit rurfum hsecmoderatiojplebeise com-
munefque delicJGe nimise funt.Nam illud vere dicitur, Inburro
£<: rudi paano faspe inimum purpureum habicare : interdu fub
byfloi
dS MODO PERClP. CHRISTI GR.AT> IJf
byflo & purpura (implicem humilitatem latere. Ita in fuo
quifqucordine veltenui.er,vel modice, vel fplendide viuatrvt
raeminerint omnes fe a Deo ali vc viuant.no vtluxurientur.ac
legem hanc Chrirtianse libertatis purent fi cum Paulo didicei Philip. 4, -.i,
rint.in quibus funtviis contenri fjfTe.-finorincS: humiles efre&
excellere. G dotli (?nt v bique & m omuibus & fatur3ri5& eru-
rire,& abundare,& pe.iuiiam pati.
10 Errant in eo ^-lerique, qubd pcrinde acfi fua hbertasin- t.^dut^fm em
columisac falua nuH cjfctnifi teftes haberet homines , pro- 9«» rationem
mifcue & imprudcnt'. c ea vtutur.Qu,a importuna vfurpatione ^"firmorumnu^
infirniosfratresfepcnumero ofTendunr. Videas hodie quof- ''^^*'^*'»^-
dim, quibusfualibevtu>;non videtur confiftere nifiperefum
caruiumdie Vener^i ineius pol]efIionem venerint. ''Qupd e- ^'"f"»'"^' «»«*
dunt non reprehendo: fed exigenda eft ex animis falfa ifth*ec 1'JJJ^^*^'''"" ^*'
opinio. fiquidsra cogirare debebant , nihil fe fua libcrtate no-
uum confequi ia hominum confpedu, (kA apud Deum:& tani
in abftinendo conftitutam efle, quam in vtcndo.Si coram Deo
nihii referre intelligunt vefcaturne carnibus anouis, rubri fne
an nigris veftibus induantnr:fatis fuperque eft. lam foluta efi:
confcientia,cui eius libertatis beneficium debebatur. Ergo e-
tiam fi pofthac camibus tota vita abftineant5& colorem vnum
perpetuo ferant.non minus liberi funt. Imo idco, quia liberi
funt, libera confcientia abftinent. Perniciofiffime vero labun- Lapfm ftrni'
£ur cjuodfrarru.p. infirmitatem nulliuspenfi habent, quamfic "<#«>»«* ^*-
fuft: lerianobisdecct ne quid temere admittamus cum eo- ^^||.^^:^
rum oftendiculo, Verum interdum quoque intereft , ^^"iie^onfiu
ramhominibus afleri noftram libertatem. Et hoc fateor.
modustamen fumina cautione tenendus eft: ne irfirroorum
curaia ^quos nobistaatopere Dominus commendauit , abii-
ciamus.
II Dicam hic itaque de fcandalis nonnihil, quo in difcri- 'Ketioaath etm
mine habenda fint, qyae cauenda, qua? item neoligen^j^a ; vnde *"'>^^(^ '^pf^f-
a /1 ,. ' ■ r • I • fi- n i fi^<^ thefeos ad
poitca itatuereiiccat quisfumfcrhommeslioertatinoltr^lo u.pgci^jnn r^»
cus. Placet autem vulgaris illa partitio , qu3e fcandalum a- locum do^rinx
liud darumjaliud acceptum,tradit:quando & apertum Scriptu- de Itbertate
TX teftimonium habetj,nec incpte exprimicqu^od fignificat.Si- Chrintanaop^
quid importuna aut Icuitate,aut lafciuia, aut temeritate, non ^f^l,"^'^"^'^!^*
ordine, nec f uo loco facias quo imperiti imbecjllef<|ue offen- Is.auorumdnl
datur,fcandanlum abstedatura dicetur.quoniatua culpa.{i6tuf;t„tgtnertt,
fuerit vt eiufmodi ofFenfio fulcitaretur. Ac omnino fcadalu in
re aliqua datu dicitur.cuius culp? abauthore rci ipfiusprofe-
^a eft.ScandaliJ acceptum vocarur, quuni res alioqui non ira-
probe nec importune admiila,maleuolentia aut finiftra quada
animi malignitate in offeniionis ©ccafionem rapitur. Nob
CAP. XIX. INSTtTtTIONlSLlB. III.
enim hic datum crat fcandalum:fed liniftri ilIiinterpTetcs dni
Scandalum d4- caufa accipiunr. Pfioreillofcandaligenerenonifiinfirmi of-
tum. fenduntur.-hoc autem fecundo acerba ingenia & Pharifaica
Jitttftunt. fupercilia.Quare alterum vocabimus icandalum infirmorutni
«Iterum Phanf^orumracficlibertatisnoik^vfum temperabi-
mus, vtfratrum mfirmorum ignoranti^ cedere debeat; Fha-
rifaeorum aufteritatinequaquam. Quid enim infinnitatidan-
'Defeidalo da dum /itjabuude multis locis oftendit Paulus. Infirmos , inquit,
to.doSfrtnapati in fidefufcinite.Irem.Ne pofthac aliui aliu iudicemusrvcrui^
cfj cotTjprehefa. jj|y^ magis,ne oftendiculam ponatur fratri,autlapfus occafio.
■ &multaineuin renfum , quae ex eo loco peti facius eftqyam
hicreferri. Summaeft.vtnos, qui robufti fumus, infirmit^re^
ftom.ij.i. impotentium fufFeramus ,ne placeamusnobisip/is:/edvnuf-
quifquenoftrum proximo placeatm bonum , adaedificatio-
i.Cor.8. J.& nem. Alibi, Sed videre ne quo modo facultas veftra ofFedicuIb
fii: iis qui infirmi funr.lrem, Omnia qusE in macello venducur
cdire,nihil inrerroganiespropcerconfcientia.Porroconfcien-
tiam no veftram dico fed alterius.Denique taics eftore vt nul-
lum pr^ebeatis offbndiculum neque ludeis, neque Graecis , ne-
Gai^.j^. que Ecclefi^ Dei. AiioetiamlGco, Inlibert item vocatieftis,
frarres, tantum nelibertatenj veftramdetis inoccafione car-
ni jfcd per chAritacem leruice vobis inuicem. Ita eft fane.Liber
tas noftka non aduerfus imbecilles proximos data eft.quorunn
nos per omnia feruos charitas ft;ituif.fed magis.vt p3cem cum
Deo m anmiis noftris habentes , pacate etia mter homines vi-
uamus.Pharifajorum aucem cffenfio quantifitfacienda, difci-
T)c fiavJalo mus ex verbis Oomini quibus iubet omitti iilos.quia cxci sur,
']P/jjr//rt/co/tfMc(Qcesc^corum.Admonuerantdifcipul!,eosfermoneipfius€»f-
Accepto. iQ,n(os fuiflc.Refpondetne2licendos,nec curandam effe eorum
MaM5.i4 sr r
otteniionem.
_ li Res tamenadhuc incerrapen<!iCt, nifiteneamusquino-
L^T llaJ!^ bis fint habendiinfirmij&quiPnarifxi. quo dircriminefubla-
(^ Pharifdi. to,non vidco quis prorlus reftet inter oftenliones libertatis v-
fus , qui nunquam fine fummo periculo foret. Verum mihi
clariffime definiiftc videtur Paulus tum dodrina tum exeii-
plis quitenus vel moderada fit libercas noftra,vel offendiculi^
Exsmplt! (r f^*^'"">eda. Timorheum quum in confortium fuum aftumerct,
■do^rinx Pauli circuncidit:Tiaim vt circunciderec no adduci potuic. Diucrra
f>roffatur. ^^ fadia.mulla confihj n£c aoimi mucrttio. nempe iu circunciden-
Ad.itf.TiT^ (do Timorheo,quum libereiiec ab omnibus, omnibusfemeci-
Gil.z.j. pfunl fcraii hck: & fadus eft ludsis quafi Iuda:us, vt ludaeos
i Cor.9 19. lucrifacerec:iis qui lub l.cge erant.quafi efl*e: fub Lege, vc eos
qui fub Legc eranc lucrifacerec : omnibas onmia , vt multos
feiuarer,quemadmodualibi fcnbir. Habemusiuftam iJbcrta-
lUid.i:. tis moderationem,fi cum fruftu aiiouo indiffcrcntsr contincri
poffic.
bE M©oo V mdit.cn Klftl GkAT. 196
poffir. Qiiid refpexeric quumTicum circuncidere forciter ab- Vndee^/ldi^*
nuit,ip'e ccftatur,(ic fcribens,Sed neqiie Titus, qui mecum e- f ' cbrtfitan^
tat.quum ellet Grxcusjcopuilus fuit circunc!di;proptcr obiter ^^^^^,^^
ingreiTjs falfos fratres.qui fubintroierantad explcrandum \i-
bercarem noftram quam habemus in Chrifto lefii, quo ncs in
ferutcutcmadigerent^quibusnead tcmpus quidem ceffimus .
perfubie(ftionem,vtEuangeliiveritasmaneretapudvos. Ha- -^* "^^/''^f.*
bemus&necefiitatemvmdicandsElibercatisJi permiqua* ex- 7.^^ hypecri-
adioncspfeudoapoftolorum,eainftrmisin confcientiis peri- tM negii^efidin.
clitatur.Vbique ftudendum charitati , & fpeftanda proxii»! £-
dificatio.Omnia,inquit alibi,inihi liceot: at non omnia expe-
diunt. omma mihilicent: at non omnia acdificant. Nemo
quodfuumeftquaeratjrcd qu( d alterius.Nihil iam hac regula
expeditius,quam vttncium Lberratenoftra,fi in proximinoftri i.Gor. ta. 2j.
a:dificat!onemcedai:iin i^a proximo non expcdiatjea tunc ^«"^ '¥*"»«»■»
abftinendum. Sunt qiii Paulinam prudenciam fimulantin ab- &' p^°ximw»
itiiienria libertacis.nihiJ tninus quam in othcucnaritatis eam ^j^/^^^^^
conferentes. Sux cnim quieti vt c^ nfulant , c mnem iibertatis
mcn-ioium fepulram opranc : quum non minus inccrfir pro-
jtimorumlibertareiB jn eorum bonum & sedihcationem intei-^
dum vfurpare^quam pro ipforum comm do^eam locomode-
rari. Pij auccm hominis eft cogirare.iibi libera in rebus exter-
nis pareftatemidco elfe conceffam quo fit ad omnia charitatis
officiaexpeditior.
1? Quicquid aurcm de cauendis offendiculi.s docui, ad res //4 tnTntn -vt
medias& indifF^rencesreferri volo. Nam quseneccftaria {unt h*c doan»^
faftu,nulliusoffendiculitimoreoraittehda funt.Qiamadmo- ^<^^<* mdiffe-
dum enimcharitatifubMcienda eftnoftralibertas: ica fub fidei ^'"\" »^A^«'
puritate fub(Jdere vicifiim charitas ipfadebet.Equidem &hic
chariraris rationem haberi dccecfed vfque ad aras : hoc eft ne
ingratiam proximi Deum offendamus. Non eft probandaeo-
lum incemperies qui nihil nifi tumultuar;do agunt, & qui per»-
rumperc omniamalunt quam difTuerc. Atnecaudiend: func
qui quum in mille impietacis formas duces fe prsebenc , C\c fibi
agendum finguntne proximis fint ofFendiculum.quafi no inte-
rimproximorum confciencias in malum ajdificent: praefertim
vbi nulla fpe exitus in codem femper ha?rent luto. Et fuaues
hominesjfeu doftfina.feu vit*eexcmplo fit inftitueudus pro-
ximus,aiuntlade pafccndum efle, quc:m peffirnis exirial-biif^
que opinionib.imbuunt.Ladis potu fe aluifl*e Corinthios Paw- uCot.\t.
Ius commemorat.- fed fi tum inter eos fuiffec P^palis mifla , an
facrificafltt, ad prasbendum ipfis laftis potum ? Minime: nam
iac venenum non eft.Mentiunrur ergo fe alere quos fub blan-
ditiarum fpecie crudeliternecant. Atqj vt demus probindatn
adtempus iftiufmodi diffimuUtion^ : quou^^;, ra:-idrji2pu&-
CAp.XtX. INSTITVTIONIS LIB.III.
ros fuos codem pocsbunt Iafte?Nam fi nunquam grandefctiRf^
vt vel cenuem faltem aliquem cibum ferre poffint .- nec laftc
Vide epift. ^"i^e vnquam edutatos certum eft. Cur nunc acrius cum illis
defupfendis non congrediar,dui^rationes impedmnt; quia vix dignx func
impioruilli- eorum ineptia» quse rVfutetJtur,quum apud omnes fanos meri-
citis ^^^/"-J' to fordeant; dcinde quia peculiaribus fcriptis hoc abundepre.
tem epi .de ^.- ^^j^ ^^nm aeere. Tantum hoc teneant ledores , quibui-
vcl fldroini- ^""Sl"^*^*""^"5 Satan & mundusauertcre nos moljantura
ftrandis fa- Deiplacitis,velnos morari ne fcquamur quodille praifcribit,
cerdotiis.he ftrcnuenihilominuspefgenduefle: deindequiequid difcrimi-
Iib«llum de j^yjT^ impcndcat.nontamea liberum vellatum vnguem dcfle-
vitandis fu- ^^^^ ^^ eiufdem Dei imperio,aec vllo praetextu fisefle quic-
kL 'quM ne- qw^m tcntarc nifi quod pcrmittit.
eefariafuntfii 14. lam vcro quum hac libertatis prserogatiua, qualcm an-
His, nuliiusof- tea defcripfimus, donatae fidclcs confcientijeid Chrifti benefi-
fendicult ttmo- cio confcquutsc fintjnc vUis obfcruationum laqucisin iis rebus
re omittenda. jr^^pijcentur in quibuscas cfle liberas Dominus voluit: om-
'Tefutaiis ijs niumhomittii potcftatc cxemptas cfle conftituimus. Eftenim
auiin liberta^ indignumauc clirifto gratiam tanta? fag^ liberalicatis perire,
tts chrtjiiana aut confcicntiis ipfis frudum. Neqpc res leuicuU exiffimanda
natur^m ^T «'/nobis eft,quam vidcmus tanti Chrifto conftitifl'c:vrpote quam
fiaictarn ^ec- ^^^^ ^^^^ ^^^ arecntOjfcd proprio faneuine xftimauic. vt Pau-
ca»t: conjcien , , 1 1 - 'i • . . V • • n
^j^^ ^p^j^l^jj^ lusnondubitetdicerCjirritamncricius mortem, hanimasno-
dtffertntium ftras hominibus in fubieftionem tradimus, Siquidcm non a-
r^rMwrf/^^ff^M, liudagit aliqaot capitibus cpiftola? ad Galatas jquamChri-
tr*dittt)num fturn nobis obfc^3rari,vcl potiuscxting»i , «ifi in fua libcrtate
humanarum ^^^^ confcicntix noftr^E: a quacerteexciderunt, fi poflunt ho-
^rfJT^//'^'** minuui arbitrioleeum acc( nftitucionum vinculis ilUquetri,
enedocttur. ,_ , n ° ' \- -rr • i . . ^ /^
i.Peti.iS. Verum,v:rcscft cognitu dignufima, ica longiori magifquc
Gal.j.i.4- perfpicuaexplicscioneindigct. Statim enim atq, dchumana-
rura conftitutionum abrogatione verbum faftumeft , ingentes
turbsEpartim a feditiofisvparcim a calumitiatoribus commo-
uentur ; quafi vniucrfa fimul tollatur ac fubtrertatar hominum
obcdicntia.
6) d ita. </? in *^ ^^ '^*'^'" ^^b^ lapide nequis impingat, primum animad-
T^Lendum T uertamus duplex cffe in hominc rcgimen : alcerum fpiricuale,
z>t regimcn sji quo confcicncia ad piccatem & ad cultum Dei infticuitur: alte-
riTUcile k poii' rum politlcum, quo ad humanitatis & ciuilit.itis officia , qu2B
'ico dtfierna. jntcr homincs feruanda funt, homoeruditur.Vulgo appellari
"*^' folent iurifdidio fpiricualis & temporalis,non impropriis no-
minibHs.quibus fignificatur,priorcm illam rcgimmis fpcciem
adanimasvitampercinere, hanc autem in his qua? pttelcntis
vitsefuntvcrfari: non qtiidem inpafcendotantumaut vcftien-
do,fedin prjefcribendis Icgibus quibus homo inter homincs
Lgfs ite qus yitam fandcshonefte modeftcque exigat. Namillain animo
incer
OE MODO rBRClP. CHRlStt GRAt. lcj^
interiori fede habex: hxc auteni extcrnos mores duntaxat co- p^-^ iUyjmi
pomt.Alter'jmvocarenobisliceat,regnunirpirituale: alteru, ftant conftderi
regnum politicu.Hscautem duo.vtparciti fumus.fcorfum /in- dafunt.necpcf
gula difpicienda fcmperfunt : & dumalrerum confideraturj Z'*''^'" ad po^
auocantiiauercendiquC ab alrerius cogitaMone animi. Sunt'^*''"^^"'^'^^
eniui in homine veluti mu ndi duo, quibus & varii reges & va- '
ria? legcs praeefle pofTunt. Hac dittindione fiet ne quod de fpi-
rituali libertate docet fciuaagelium perperam ad politicum
ordinem trai.ainus : acfi minusfecundumexternumrcgimen
humanis legibus liibiiccrentur Chriftianijqoia f )lut3B funt co-
rarn Deo ipiorum conlcicniias : c^^propcerca eximerentur
omnicarnisferuirutejquodfccundum fpiriiii liberi funt. De- vidnndtvn iti
indequiamiisetiim conflitutionibus quse ad fpiritua!e it- ^n fmt emfen^
gnum videntur pertin€re,potei-t aliqua eife ha]iuc<nario,inter '^»** 1/*^^*
hasetiam ipfas diiberncreoportet quaelcgitimGehaberjd.r fint,^"'""^"*'
Vt Dei verbo confentane3E:qu2E rurfus locum apud plos habcre
non debeanc.De ciuili regimine crit alibi dicendi locus.De le Life.^.ciiO;
gibus ctiam Eccle/iaflicis diccrc in prxfcntia fuperfedeo: quia
plenior £rad;acio quarco libro eonucniec,vbi de Ecdeii^ pute-
itateagetur.Huiusautcm difpjtationish^Ec fit claufula. Quae- chnclufi^ dijhiii
lHo(vt dixi) pcr fe non adeo obfcura vel perplexa, plerofque tationu.
ideoimpeditquod inter externum (vc vocant)& conicientiae
forum no fatisfubtihter difcernunt.Pr^eterea difficulcatem au- Rora.iji.^fi
get quod Paulusobediendum eifc magiftrarui praecepit , non
pGen*e foliim metH,fed propcer confcicntia.Vnde feqmtyrapo-
licicis quoquclegibus obitringi confcicntias. Quod fi ita eiietj
caderctquicquidpauloantcdiximus, aciamdidurifumusde
(pirituali regimine.Vt hicnodus foluatur, prim« operseprcciu Porro vi cia^
eft tenere quid fitconfcientia. ac definitfo quide ex ecymo vo- *■"** n^^eat^
cis petenda eft. Nam flcuti quuni mete intclligentiaque homi- ^^^lu^nliim-
nes apprehendutreruin notitiam,ex eo dicuntur fcire,vnde & tionifj. c«»fcie'
fcientisE nomen ducitur ; ita quu fenfum habent diuini iudicij, tta hgetur-.pri*
qua/ifibi adiunftum tailem, quffua peccata eos occultare ncn ^«^» tradituf
finicquin adiudicistnbunalrei pertrahacur, fenfus ille voca- '^*"/''*''^'*^'^'^
tur confcientia. EftenimquiddaminterDeum & hvmiinem "'^"*
medium : quia hominenonpaciturin feiplo fupprimere quod
nouicjfcdeo^vfque perfequicurdonccadreacum adducac.Hoc Rom.z.ij*.
cft quod incelligit Paulus , qimm tradit , confcientiani /iniul ■^^ojhlitn ti^
ceftari hominibus , vbi cogitationes eosaccurai,<t vel abfol- /'"■''''''^/^'''^**-'^
uuntiniudicio Dei.Simpicxnotitiain hominerefidere po0et*^ "*'
veluti incIuia.Ergb fenfus hic qui hominem fiftic ad Dei ludi-
cium, eft quaiiappofirushominicuftos , qji omniaeiusarca-
iiaobferuccacfpeculetur , nequid in cenebrisfcpultum m^-
near. Vnde & vetus iliud prouerbium, Conicienda n.iiJe te- i.i*«t.3.a34j
itcs.Eadcmratione &Petiusbon2ergaDeuconfcientiseinc?^-
i^p i
CAf.XIX. INSTITVTIONISLIB. III. ^
rogationem pofuir protranquiilincc animijquumperfuafi de
Chriiti gratia , nosmtrepide corani Deo offerimus. Et author
„ , cpiftol^ ad Hebra:os , non habere amplius conlcicntiam pec-
Htb 101. ^11 t 1 r I /r i-
cati.pro liberacos veiaQJoiutoseiie, vt peceatumnosauiplius
nonarguat.
'Deinde oftendt \6 Itjquc ficut opcra refpf 6lum ad homines habet, ita Cf n-
fK»'^M.jw7f/4- fcientia ad Deumrefenur; vt confcjeiiria bona nihilalii d fic
uonem habeat q^^p^ intcrior cordi integritas. In que fenfum Paulus fcribit
A exter-nam £oj^-,,,j^j-,,£,^j-;jfP Le«is circ charitatcm ex pura confciecia & fi-
pH^r.iiy tn !is denon hda.Poltea t ti.in» eodem capite quancum ab inteiiige'
rehit^ £ft:it per tia d.ftcr-it.oftendicdicens quoidam a fide naufragium kciile,
Je ciut it^j.e (juia bonam confcientiam derelitjuerant. His enim veibis,vi-
ft.r.uautr>.'a:a: ^^yj,-, ^|f^. c^lcndi Dei aftcdum,finctruniq; pie&fan6teviuen-.
"J*'*!.-"'^''„"r* <^i ftudiuni indic3C.Interdum quidc ad homines quoqi exccn-
rentifjJi" '^^" «^i^ur, vf qucm teftaiur aptd Lucam idem Paulus, fe opera de-
i.Tim.1.5. difle vtbona con/cientia ambularct.erga Deum & liomincs,
AdiA/^>\6. Sed hocideo didileft , quod bouce conicientij^fruftusad ho-
ni]nesvfc].manar,tacperueniuntl'roprieauremloquendo,fo-
lum Deu refpicitjVt iam dixj.Hinc fic vt obftringcre confcien-
cijmlexdicarur, quselunplicitcr liommemligar, Cxnt hominu
intu'tu ve! non habita eorum raticne.Exepligrana, Non mo-
docuihimferuareanimum [TUiuaiqueab omni iibidine, Deus
pr^cip t, ki quamhbetverboium oblcoenitatem &exteri^am
lafciuiam prohibet. Huius iegis obleruationi, ctiaficuliusm
mundohomo viuerer,confcientia jnea fubiicitur.ltaqui i^€.{)\^
temperantcr gerit, nontantunj eo peccatquodmalum excm-
phim prxbet fratr bus: it^ confcicntiani reatu obi^ri(fla habec
apud Deum..^iia in reb per ie n.ediis eft ratio. Abftinere enim
dcbemus fi quod pariant ofFendiculum: fed iibera confcient a.
i.Cor. 10. 2i. ^'-'^ de cameidohs confccrata Pdulusloquitur Siquisiniiciac
fi:rupu!um(inquir)noli actingere,propter confcientiam.- Dico
auicrn confcientiam.non tuam,fcd alcerius. Peccaret homo fi-
delis,qui prtus admonitus.eiufmodj carnem mhilominus edc->
ret. Scd vtcunque fratrisrefpedlu nect (Taria ilJi fit abftincntia,
vta Dcoprscfcfibitur, nontamenconfcisnriselibertatem reri-
neredefinit.Videmus vt kxifta extcrnCi opusligans,confcien^-
tia m folutam relinquat.
C A P V T XX.
I>(p Oratione qu&fr&tipuum eH fdei exerchiumj^^ ^ua
Det henejicift ^uotid ie percipimtti.
b £ U09 O P E R C 1 P. C H R I S i' I <Si H A T. J.^ ^
Fartes huius capicis prsBcipuar.
a Traflatiohls de «ratione cum fupcrioribus connexio , quad tteoij
& qiiam neceflr.iriiim flt illud Ghriftianoril exeri.iciiifn>refl:. i.kC i^
2. Quis liz orandiis.aJiliraobiadionis qus nimium frequeatcr an'-
mis occurrit neccirari^ refiitatione, led.?.
'} Leges qu:c inter inuoc«adiun func obrtraandaf i piis hominibusj
fecl. 4.vfquc ad 17.
4 Per qiiemeftinuociHdiH.fed 17.18 (?fi9.
5 Error aduerfus dodrin.im de ynico Medi.itore & intercefioro e-
recibiis cxcutitur, additis refoonfionibus «d pr3?cipu:i argumentS
quae pro fand»rum inrc-rcenione prop-jnuncur,a io.fed-. ad 2*.
6 Orarionis fpecies,df aecidencia q ..idam. Cc<!i. i8 2^ jo.ji,j2.& j^,
7 I'etfed:B inuocationis formula,feu Dominicae rationis enarratio,
a j4.fe<a.ad>o.vrfjue.
8 Nonnullae citra orationem ©bfefuandaE rationes de tempore , de
perfeuerantia, de animi affjda Sc cercalidei perfuafione,fea.fo.
51.5:1.
X his qu3e hiaftenus difpufata furat
m
1? fcuxe perrptcimus , quam /ic homo bonorum f"'^"''* "''^"^
^oninium egenus ac inanis ; vtque ilii omnia f'^* 'u^^Zlt
^A ^ defint falutis adiumenta. Quare C\ prjelidia jnit,o,^ tran
^■^ ^^^^qu:£rit quibus inopise (ua; fuccurrat , excra Ce fitio ad Jntir^t^
excat oportec , & aliunde ea fibi comparec. ^^^«'='''3 '"'-
Hocpoftea nobisexplicatiimeft, Dominutn fc- «•«^•«'««W
fe vlcro, aclibcralicerin Chriftofuoexhibercin quopro no-
ftra niiferia omneni felicicacem, pro noftra inopia opulenciani
oftcrc, in quo c^leftes thefaucos nobis aperie , vt diledum Fi-
itum (uum coca fidesnoftra intueaEur,ab ipfo toca noftra expe-
ftatiopedcacinipfo totafpesnoftrahsereat&acquiefcat.Hie
quidem fecreta eft abfcondicaque philofopia, & qu:E fyJlogi-
fmis erui oon poteft: fed fcilicet eam perdifcunr quibus ocu-
io.s aperuit Deus, vt in fuo lumine lume videanc. Poftqua vero
fideedofti fumus.agnofcerequicquid nobisneceffe eft,nobiif- ^ ,
que apud nos deeftjidin oeo e(te ac oomino noftro lefuChri- Muin^ ni tr4-^
fto:in quo fcih^cet omnem fusc largitatis plenicudinS Pater re- ^^^''* ^^ -^'^®
fidere voIuit,vt inde ( veluc ex vberrimo fontej hauriamus o- '■°'^^"''^°
mnes; fupereft vt in ipfo quseramus, & ab ipfo precibus poftu-
lemus quod in ipfo efle didicimus, Alioqui .fcire ocH bonorum
omniuin Dominum ac largicorl, qui nos ad fepoicendu-n in-
uitet:ipfum vero nec adire nec pofcere, adeo non prodeflec, vc
perinde id fucurum (it acfi quis indicatum chefaurum,humi fe- ^fw.'.
pulcu acdefoffum.negligat.Proinde ApoftoIus,vc oftedereto-
tiofim a Deiinuocitione eflrenopofTe veram fidem,|hunc or"
dinem pofuit:Sicuci ex Euangelio nafcitur fides^!(k per eaT» ad i^^oni.so. i/J,
inuocadum oei nome corda noftra formari. Atqje hoc ipfum
cft tniod aliquantc» ante dixecaCjSpirkumadopcionis.qui tefti-
mm.
CAP. XX. l^rSTITVTlONlS LlB.fir.
Rom. 8.2C. mbnmmEuangelfjcordibus noftris obfignat, erfge^c fpiritus
noftros vt vota fua exponere Deo audeat,excitarcgeniitus ine
narrabilesjclamarc cum fiducia, Abba,l^acer.Hoc ergo poftre-
mmn^jquiaobiter duntaxat ance di£tum& qua/ileuueratta-
dumeft.nunc fufiustradari conuenit,
r«>M°"'* * Ergoidoracionis obtinemusbeneficiojVtadeasquseno-
bis apud cseleftem Pacre repofit^ funt opes penecremus. Eft e-
nim quxdam hominum cum Deo comunicacio : qua fandua-
rium cseli ingreflijde fuis promiffis iJlum coram appellant ; vc
quod verbo duneaxat annuenci crcdiderunc non fuifle va-
num, vbineceffitasica poftulacexperiantur.lraquenobispro-
poninihil videmus aDominoexpedandu j quodnon&pre-
cibusiubeamurpoftulare.adeo verumeft,orationeefloclithe-
fiufos, quos Euangelio Dominiiudicatos fides noftra mcuica
UetefitM. fuerit. lam veroquam neceflaria fic & quoc modis vcilisfic
prgdicadi exercitafio,nuJlisverbis fatis poceft explicari.No abs
re eft profedo quod CdBleftis Pater vnicu in fui nominis inuo-
cacionefalutis pr^Efidium efle teftatur,qua lcilicec prsefcntiani
&prouidentiGe eius,per quamrebus noftriscurandjsaduigilet:
&virtucis,perquanosfiiftmeat imbecilles & propedeficien-
tes.ifebonitacisjper quam mifere peceacis oneracos in graciam
rccipiatjaduecamus: quadeniquetotu ipfum, vcfenobispr^-
fentem exhibeat accerfimus. Kinceximia confcientiis noftris
^* ' "**' requies ac tranquilhcas nafcicur. fiquidem necefficatCjqua» nos
premebat, Domino cxpofita, vel in eo abudc quicfcimus, quod
illumnihilmaiorumnoftrorumlatet, quem &optimenobis
velle & optimeconiulerepofll^ perfuafififnus.
, '^* 3 Sedenim, dicet qi'ifpiam,annofinen^.onitore etiamno-
!, ,'!' ^'"'^ uit & qua parte vreeamur.&quid nobis expedic:vt fuperuacuu
utiU videtur: ^iuod^modo vidcri queatipfum precibus noftris folicitari, per
quandoqHiciem Jndc atquc conniucntem, aut etiam dormientem , donec voce
DeMfip:'es ^' noftra expergefadus fueric?Verum qui iic ratiocinatur, queni
bontu Komt ^ua fn finem fuos ad orandum infticuerit Dominus no animaduer-
^arte vrgea- j.^j„j.^ nequc cnim id tam fua ipfius , quim noftra potius caufa
nobu expedtat. ^^dinauic. Vult quidcm , vcarquum cft , fibiius fuum reddi,
T(tipor,fio,ab 0- dum ei acceptu fertur quicquid cxpetunt homines , & fentiunc
rattonu inFiiiu ad Iu2m vtilitatcm facere, idque votis teftatuin faciut.Sed lui-
litne&fine. iusquoqs facrificijquo ipfecolitur vtilitas ad nos redit.Icaque
J:^^'§'^ "*** fanftiPacres quo Dei beneficia apud fe & alios cofidenciHs ia-
exemXT ^ <^arunt,eo acrius adprecandumfueruntincitati. Vnum Elise
excmplum nobis fatis erit,<^ui de cofilio Dei certus, poftquam
regi Achab pluuiam no temere pollicitus eft, anxie tamen in-
ter genua precatur, famuliimque fcptem vicibus mittic ad ex-
pIorandum:non quod oraculo fidem abrogetjfcd quod officii
fui cfTe mjuicne fomnoleBta vel torpida fit fidcs/ua defidcria
apud
DB MGDO PBmC.CHRIsTl G H A tI 29^
apudDeum (Jeponere. Quare tamctfi nobisad tnifenzs no- ^ mcejfari^o^
ftras ftupidis & hebefccEtibus , ipfe pro nobis vigilat & excu-
bat, ac interduin quoque fuccurrit non rogarus-.nollr? tamen
plufimum inocreft affidueipfum anobis implorari,vtferio,ar-
dentique eius femper qu^rendi,amandi,colendi de/iderio coc
noftrum inf?ammetur, duio affl.jefcinHis ad ipfum , velat ad fa-
cram aachoram in omni neceffitate confugere.Deinde vt niil- *^^ hene^a.
lacupiditasjnailumqucomnino votum animumnoftrumfub-
ear,cuius ipfum teftem facerepudcat; dum Vota noftra omnia
coram eius oculis fiftcrcadeoque totu cor eftundere difcimus.
Tumvtadbeneficiaeius vera animi ^ratitudineatqueetiam .r r^ -
grariarum actione excipiendacomparemur: quse ab ems manu nripcrpetm%§
nobis prouenire noftra precatione admoncmur. AdhiEc quod fordation»*
peramus confequuti, votis nofttis ipfum refponJif^e perfuafi,
hinc zd meditandam eiusbenigni^arem ardentiusfcramur : &
fimulmaioricum voluptate amplexemur, quseprecibusagno-
lcimusfuifTeimpetrata. Poftremo vt eius prouidentiamani- t^</,v<j>,^ftyorf,*
mis noftris pro imbecillitatis noftrae modo vfus ipfe & experi dentidi medita^'
nientumconfirmet, dumintclligimusipfumnon modo polti-tione.
cerijfe nunquam nobis defuturumj& aditum vltro ad fe appel
landum in ipfo neceffitatis articulo pacefacere: fed maHu fem-
per habere extentam ad fuos iuuandos : nec ladare eos verbis,
fed pr^efenti ope tueri.Eas obresclemcntiffimus P^ter.vtcun-
que nunquam vel dormiat vel torpeat, dormienris tarrien ter-
pentifque fpeciem plerunque pr3ebet,quo ita ad fe petendum,
rogandum^flagitandum magno noftrobononos, alioqui defi-
des & ignauos , exerceat. Nimium ergo infulse iili qui vcho- o«c/«y?o, W-
minumanimos aboratione reuocent, Deiprouidentiam, re-'')^''"^ ^f" »'»-;
tumomniumcuftodiae excabantem,fruftranoftris interpella ''^"'^''"" ^"
• i/-.- rovrN- exercitium.tri'
tionibus fatigari garriunt : quum non fruftra Dominus contra y^^ testimoniis
teftetur fe propinquum efTe omnibus inuocantibus nomca confirmata.
fuum in vcritate. Nihtlo fecius eft quod ali/ nugantur,fuper- Pf-al-j^s.iS/
fluameflceorumpetitionem qusevltro largiri paratusfieDo-
mjnus:quumeaipfa qusa fpontanea eiusliberaiitate nobis Pral.34.15.
fluunr,precibus noftris conceffa velit agnofci. Quod teftatur
mcmorabilis illa fententia Pfalmi , cui multse fimiies refpon-
denr,OcuIiDomini fuper iuftos,& aures eius in prcces eorum.
i^ux Dei prouidentiam fua fponte curanda? piorii faluti inten-
tam fic commendat.vttamen aon prstereat fidei exercitium,
quo abftcrgitur focordia ex hominum animis. Vigilant ergo
Dei oculi vt csccorum neceffitati fubucniat; fed vult ipfe vicif-
fim audire noftros gemitus , quo fuum erga nos amorcra me-
lius proWet. Atque ica vtrunque verum eft,non dormire neque
dormitare cuftodem irraelis,& tamen ceflarequafinoftH ob-Piai;i2i.<
i<tuni,vbi nos torpcntes ac mutos vider.
Pp iij
« A ?. XX. I N S T i; T V T I O N ! S t I R. 1 11.
\\ '• 4 Porro rite probeque infticuenda: orationis eft hsecprims^
^^^'''''^"^^'"".leXiVtnon alirer quam eosdecct Qui adDeicolIoquium in-
ma.vt Dmm grcdiuntur , mente anmioque compofiti limus. Qu^od fciiicct;
' rsi*iixdmnr. quantum ad mentem confequemur, /i carnalibus curis cogita-
" tfonibiirqueexpedita, quibus a refto puroq. Deiintuituauo- t
cari aur deduci queat^non modo tora mtendat ("0 in precatio-
nemjfedctiam quoadfi^ri potuerit fupra feipfam eleaeturac
c^faUtefe de- ferafjr.Neuue vero mencehic requiro ira cxplicatam vi nul-
heat met,' .rt jj,f<^jjci[.y jjfjc punsatur ac nivordeatur: quum oporteat contra
^^g mu ca anxietarejOrandi teruorcmm nobis accendi ( qualitcc
fa.nd:os Dei feruos, ingcncescruciatusnedum folicitudines vi-
demus reftari, quum e profunda abyflo nique e mcdiis mortis
{aucibu'^ qaerulam fe ad Dominu efFerrevocera dicuntj^fed a-
lienasj&exrraneasomnes cur;isabigendas dico,quibus huc&,
illuc vaga j;'famens circumFcrarurj&e c^:o decrafta incerra
deprimarur.Siipra fe vero ipfnm eleuari oportere infelligo.ne
quideorun^. q j^ c^ca & Oolidanoftr-i ratio commetari folet,
fn Dei conf pe(f>u r profeiar , nec fe intra vanitatis fuse modu-
lum conftrifitam teneac, fed ad puritatcDeo dignam aflurgat.
^'»^?'^"'^ "^y "^ Vtrunquenotatu apprime dignu, vc quifquis fe ad oran-
leuitate omni «lun-1 compararjilluc fuos fenfus ftudiaque applrcet, nequc (vc
depofltay/iudta fieri folctjderraliatur erraticfs cogitacionibus: quia nihiJma-
feiifHf:jue no- gis contrarium Dei reucrentu^ qi^am Ieuit.isillateftislicenti3e
/rw/fno/t^o. ,^jjT,iurnIafciuientis & ib (»mni metu folurx. Quainretanto
rfl» «w !«/7/\;- ^j^j^- ^ laborandum eft quanro magis difficilem experimur.
^. "" nemoennn ficintentus eft ad prccandu quin multasobliqu3s
cogitarione.snbrepere fenti.'tt , q^jz orati'mis curfum vel ab-
fumpant.vclflexualiquo ac diucrriculo niorentur. Hic vero
nobis fuccurrat quam indignnm fif vbi Dcus nos ad famihare
' aHoquium admit(it>aburi fara cius humanitare, facra profanis
riiifcendo.dum eiu"? reueretia mentesnoftrasfibideuinftas no
tenet: ledperindcacfi nobis fermo efiet cum homine vulgari
Tnter orindum, omiflb illo, huc vel illuc tranfuolamus. Scia-
musergonon alios rit^pr obeque feaccingere adorandu nifi
quosafficitDeimaieftas , vt expedici terrcniscuris &aftedi&.
^titd eleuatio' ^^ ^^*" accedant.Atqueid fibi vultceremoniaelcuationis ma-
rismanuurn ce nuum.vt mcminerint homines ^c procul remoros efie a Deo,
remoniaconfir- nifi fcnfus Tuos in fublime tollant. Sicut etiani diciturin Pfal-
TOrfmr. -• n)o,Ad teleuauianimamme m.Ef fepiushancloquendi for-
P^'*J'i« iram vfurp3rScriprura,orarionem tollcre: nein fuisf:rcibus
<Icfideanr qui cupiunt aDeo exaudiri.HaJc fumma fic,quo li-
beralius nc^bifcum Deus agit, comiter nos inuitans vc in finum
fuum curas nof^ras exonercmus,rHinusnos efTe excpfabilesnifi
tim prsclari1& incomparabile eius beneficium reb. aliis o-
irinibusjpud nos prsBponderar, ndfqueadfc trahit , vtftudia.
Dl MOD O P ERC.cHr JSTl 6 R A T. ^OO
fenfii^iucnoftros ferio adorandumapplicemus.quod fierino p-ai^t.9.
Dotert iifi mens cuimpedimentis forcicer ludmdo furlum e- 2,Ke peurmu
mer.ac.Altcram propofu.mus,ne petamus, nifi quantum no- -f J^^^-
b.sDcu. permitar. Etfi emm rubet nosefFunderecordano- ^°^.;^^-^'-
ftra, non tamenftultis ac prauisafteaibus indifferenter habe^
na^ laxat: & dum promittit fe f^durum fecunditm piorum vo-
luntuc.».n6 coufqueprocedit indulgentia. vteorum^rbitrio
fe lubmirra-. Atqui in vtroque pafiim grauiter delmquitur:
iieqie cni;n modotcmere fine fronre , fine reuerentia Deum
pleriquede fms ineptiisinterpellare audent ,&q'Mcquid per
fomuuim adlibuerit,ad eius tribunal impudenter proferre: i^ttd
ranti vei ftolM*itas vel ftupiditas eos tenecvt fpurciif.mas quaf
que cu,)iditares obtrudere Deo aufinr,quarum confciosfacerc
homiacs vehementer pudeat. Audaciamhanc riferuntatque
er am cicteftari funt quidam profani homines, vitium tamen i-
pa.nifeir.pcrrcgnauir ;atqu'ehinGfaduni eft vt ambiciofi lo-
uem fibi p.atronumafcifcerent, auari Mercurium, ApoIIine &
MneruamdoftrinJ?cupid.,bell!cofiMai£em,VeneremIibrdi-
nofi. Sicuti hodie^vc nuper attigi)maiorem licentiam iflicitis
fuiscupiditarrbHshomincsin prf^cibusindulgcnt ,qija fipares
cum paribus i jcose Obtbrenrur. Atqui non pani';,: Densfuji
facilicacem itahabcri ludibrio/ed ius fuumfibi venuicans, vo-
tanoftrafubimperio fubiicic&fr^no coercecideorcnendum
eft illud Iohannis,Ha:ceft fiducianoftra , ouod /Tqi: ui pcceri- ^^'^ ^'^ll'^^;^
inusrecundavoIuntatemeius,audir nos. C ;^cerum qwa rancar^,^^^,,,^^,^^^^
pcrfedionilonge abeft quin pares fint ficulrates nofh\r, ^^ix- fira imheciUi^
rendum eft reniedium quod fubuentn.Qu^emadmou, m men- t.-^tiDer^^cpe.-n
tis aciem in Deum iatendere conuenit,)ta cordis afRt1:um Qry.fi^r^.'\Spintum
dem fenui neceffe eft.Vtrunque vero longe infra ^^^^^^^^o';'^;i^JJ^^
veriijsfatifcunt & deficiunt.aut in conrraiiusn feruncur.Ideo r»agiflrum.^
VI huicimbecillitati fuccurratDeus fpirrtuin prec-bus nobis aom.8 ttf.
darmagiftrum,quidiftetquod reft im eft, arque afteclus no-
ftros nioderetur. Qnja enim quid oiandum fit quemadmodu
opo tetnefcimus,in fubfidiu ille fubic, & pronobis incerpel-
lat ge nitibus inenarrabilibus.non quod iple reuera vcl prece-
tur vel ingcmifcat:fed fidjciam,vota,fu(p!ria in nobis excitar,
quibus concipiendis haudquaquam fufficerent naturas vires.
Nequeabsregemitusinenarrabiles Paulus vocat quos duce ^4/^^71 rliud
Spirituemittuntfideles.-quia non ignoraac qui vereexercitati magtflermm.
func in prccrbus,c3Ecis anxieratibus ica fe perplexos conftringi
vc vix reperianr qaid profari expediat.-imo dura conan:ur bal •
buare.implicitihajfitant. vndefcquicur finguIareefTerefi-t? o- ^'? .''*^'^" '^j'
randidonum. Hiccnon eodicunrur quonosipiipropris <J-^- fidum preL
an-
fidise fauentcs.ad DeiSpiritum orandi prouinciani relegemus, di corde
^ctorpcamusinilla incuria ad quaplus fatis furausprocliucs;^^ 'jf^%w»/..
Pp iiij
f^P.XX, liJSTlT V TIO NIS 1.18.111,
(qualiter fmpise quorundam voces audiuntur , ofcitanter efte
cxpe(ftandijm donec ille ineines noftras alibi occupatas prse-
iieniat)fed potius vt noftram ignauiamfocordiamquepertse,
foG^sr. t^AS. fi,raieSpiritusadminicuIumexpetamus.Necver6Paulusguii
iubet oiare in SpiritUjideo definit ad vigilant/am hortari ; fi-
gnificansita vigere SpirJtus inftindam adformandaspreces,
vt conatum noftrum minime impediat vel rctardet : quoniam
hac in parte vult Deus experin quam efficaciter corda noftra
impellat fides.
^ecund^ Lex, g Efto & alteta Icx, vtrogando femper inopiam noftram
(enfm, vcre lcntiamus,ac lerio cogitantcs omnipus qus petimusnos
i.lnecim^ec- i^digcre/erium imo ardcntc impctrandi aftc<ftura iungamus
cmt ^f/MWf:?o-cu!p'aprecationc,MuItienim defun6:oriepreces ex formula
rie (ir ex for- recicanr,3c{i penfum Deo foluerent : & quanquam fatentur
^ala garrttn. neceftarium fuis malis rcmcdium hoc efle,quia Dei ope quam
^' " imploranc carereexitiale fir: apparet tamen hoc officio ipfos
defungi ex more : quia interim frigcnt animi, ncq; cxpenduc
quid poftulent. Gf ncralisquidem &confurusneceffitatisru2e
reniusdluceos ducir^fcdnon eos folicitatquafi in reprifenti,.
*■ ,yP^'^'^'^ vrc2eftatisfuseleu:imcn petanr. Porroquidodio/ius auretia
futpeccatorum ^ . r i r « - i • -
fucirum (enfu ^^'^ magis cxecrandum puramushac haionCsVbi quis veniam
mJlo modo :an pccciitorum poftular.intcrim aucfe peccarorcm non eftecogi-
gHntur», tans.aut certe peccatorem efte noii cogitans:ncmpe qua Deus
ipfe planeludibrio habetur.Arquieiu/modi prauirace , vt nu-
per dixi rcfcrrum cft homrnum genus ,vt defungedi caufa per-
multafa^pe flagitentaDcoqu^ ciira eius bcneficentiam auc
iibi aliundeeuenirc,autiaai>udrere/idere procerto iudicant,
j. feitames , {^\\^^y^^-^ Icuius dclidum cftc vidctur.fed neque ipfum tolera-
precan4umco' "^^^' vt prcceshnc meditationc demurmurcnt quitanrumhoc
gitant. principio iinbuti funtjvotislitandum eflc Deo.Pijsautcm ma-
ximecauendum ne vnquam prodeantin conrpeftumDeiquic-
quam poftuIa^uri,nifi quod & ferio animi aftedu exardefcut,
■A,me t&. g^ ^i^ Ip^^ /imul obtincrc cupiunt. Qninctia ramet/i i« iis qilsE
in Dei gloriam duntaxat pctimus , ncn vidcmur primo inruj-
tunecrr/icati noftr^confulere,eatamen non minoridefiderij
feruofe& vehementia periconucnit. Vt quum pofcimus no-
men eius fan(5tificari,ardenter ( vt ita dicam) efurienda & fi-
artS;' ^o tiendaeftillafjndificatio.
fempeT^quiu 7 Siquis obJiciatinon fcmpcr aequali neceflitatevrgerinos
ntcefime tjr- 3^ precandum,fareor id quide:atqih3ecdiftinftionobis ab la-
gemur adpre- cobo vtilitcr traditur,Triftatur quis inter vos?oret,qui If tus eft:
randunt. ^« canat Ergo di£lat ipfc communis fcufus, quia nimium pigri
'^r^ri^rm^ fumus, proutres exigit,nos acrius i Deo pungi ad ftrenue o-
iacob"? tr i^^ndum.Et hoc tcmpus opportunUm nominic Dauid:quia(Ii-
ffal.52.$, cutipluribusaliislocisdocet(quonos durms premunt mo-
kfti^.
pE MODO PERCIP. CHRISTI GRAT. 30i
iefti^,incommoda,timores,aliaequefpecies tentationum ^acff
nosDeus ad fe accerferet,Iiberior patet accefTus.Interca no nii Eph. Cii.
nus ve rum eft illud Pauli,omm tempore orandu eflfc: quia vt-
cunque ex animi noftri fen rcnria res profpere fluat,& vndique
noscircumdeti5Btitiiemateria,nuIIum tameneft pundu rem-
poris qao nos ad precandum fnopia noftra non hortetur. Abu- HuiasreJ^ofiJio
dat quifpiam vino & tritico: quando bucella panis ni/i affidua «« cofirmauo,
Dei gratia frui n5 poteft,non impedient cell^ vel horrea quo ^b enumera.
minus pan€ quotidianum poftulet. lam C\ reputemus quot fin- |_'J^' ^'JjZt^,
gulis momenns difcrimina immineant,nulJum ab orando im- ^^Ztomemisvi
munenobisefTetempusdocebitmctusipfe.Hoctamcnin fpi- t^^^faluti
risualib.melius Ifcet cognofcere.Quado enim tot peccata,quo njpaimmi'
rum nobis fumus confcji.nos fccuros cefTarc finent quin fup- '^'«f
pliciter & culpa & poena deprecemurpQuando nobis tentatio-
nes inducias concedunt quin ad auxilium properemus.?Adha!C
regni Dci & glori^ ftudiu non per interualla , fed affidue nos
rapere ad fe ita debet vt eade femper nos maneat opportuni-
tas.Ergonon fruftratoties nobis pr^ecipitur orandi afjfiduiras.
Nondu de perfeuerantia loquor, cuius poftea fiet mentio.-fed ^ Deimidato
Scripcuraaf/idue orandumadmonens,focordiam noftracoar-
guir.-quia no fentimus quam neceffaria fit nobis ha»c cura & fe-
dulitas. Hac regula hypocriiis & Deo mentiendi calliditas ab ^^ eiufiem
oratione arcctur,im6 loge abigitur.Promittic Deus fe propin- promificnt.
quum forcomnibusqui inuocauerinteum in veritatc,&inue-
ruros denuntiae qui quxfierintin toto corde. eo minime afpi-
rant qui fibi placcnt in fuis fordibus. Iraq.poenitcnria legicima
oratio poftuIat.Vndcillud tritum in fcripturis,Deu fceleratos ^^'^'Jf^aurA,
non €xaudire,&preces eorum efTc execrabiles,ficuti facrificia: ^ im^oenixen-
quia ^quum efl vt Dei aures claufas inueniant qui obferanc r<.e confidera-
corda fua,nec Dcum fiexibilefentiant qui fua duritie prouo- tione.
canreius rigorem. Apud lefaiam minatur in hunc modum, lef.i.ij.
Quwmmultiplicaueritisprecesveftras,non exaudiam: manus
enim vefir^ f.mguine plena? funt. Item apud lercmia, Clama- ler.iuy. 8. &
ui,& r enuerunt audire.-claraabunt ipfi vicifhm,& non audiam. "•
quia fummi probri loco ducit,iaftari foedus fuum ab improbis
qui facrum eius nomen tota vita poIluunr.Vnde apud lefaiam lefa.ij^i}..
conqueritur,q!Jum labiis ad fe ludasi accedant,cor eorum effe
longe remotu.Non reftringit quidem hoc ad folas preces , fed
fiftioneminfinguliscultusfui partibus fe abominari afferit. j^^ , ^^^
Quo pertinet illud Iacobi,Petitis,&n6 accipitis.quia male pe-
titis, vt in voluptates veftras infumatis.Verum quidem eft ^t
paulo poft iterum videbimus ) non inniti dignitati pioru quas
fundunt preces:n5 tamen fuperuacua eft lohannis admonitio,
Siquidpeticrimusaccipiemusabeo,quia pracceptaeius ferua- i.loh.|.u.
mus ; quandoquidem malaconfciendaianuamnobis claudit. Csndufio,
CAP. XX. INSTITVTIONIS LlB. II».
Vnde fequitur nec ritc precari , nccexaudiri niii /inceros Del
culcores. Difpliceat igitar fibi in fuis malis quifquis fe ad or.in-
dum comparac.: &(quod fine pcenitentia ficri non poteit ) in-
duat mendici peribnam & afFeftum.
TertiaLexiO- ^ Huc& tertiaaccec^lat.vtomni propriieglorijB cogitatio-
mnh fuptrbt* nefc abdicet,omnem dignitatisopinionemexuat.omnisdeni-
abdicatiQ. que fui fiducia decedac quifquis fe cotam Deo C\{\.\t precandi
caufajdans in abieftione fui gloriii Deo in foJidum. nc fiqi?idj
vel minimii,arrogemus nobisjcun; inani noftra inflatione ab
Exempia* eius fjcic c^ncidamus. Huius fummiffionisjquas omnem aititu-
dinem profternit.frequentia exempla in Dei feruis fwbe.nus."
quorum vt quifque ell ratidiffimus, ita quum in Dommi con-
J^wie ■ (pcftum prodir,plurimH proflernitur.Sic Daniclj ouem ranto
-^ ' clogio Dominus iple commendauit,Non in luititiis noitriSjdi -
cebat,cora te fudimus precesifed in niiferkordiis tuis magnis.
Exaudi nos DominejDomine propftius fis nobis, Exaudi nos,
&:fac qusepetimusjpropter temetipfum:quiainuocatuefl no-
mentuumruperpopalumtuum, &iuperlocum fandum tuii.
Neq. vero obliqua figura , vt fieri roleCjquafi vnus e populo fe
turb:£permifcec,quin pocius feorfum reatfi fatetur, fupplexq;
ad vcniasaf;/lum confugir:ficutidirertepconuntiat,Qwum cgo
confeffus eifem pcccata me<i& populi mei. Hac quoc]. fiumi-
r^thiid. litatem fuo exemplo prrefcribit Dauid, Ne intres in iudiciu cfl
?^iXl.«4.} X. feruo tuo.quia noiuftifjcabitur inconCpe^Su tuo omnis viues.
Tali forma precatur Iefaias,Ecce tu irarus es,quia peccauimus."
"'^"*J" in viis tuis fundatum efl feculum,ideo ierusbimur.Et fuimus o
^ ^' '^' '* mnes repfeci immundicia:&quafi pannus foedatus,omnes iufli-
tia?noftr.T:& cm.^rcnimus nos omiiesquafifol u it^, & iniquita-
tes noftrajquafi vencus difpergunt nos.Et non eft q») mnccet
nomen tuum:qui fe excitet vt apprehendat te.Qaonia abfcor)-
" diflifaciemruim a nobis,&tabefcere nos fecifli in manu ini-
quitatis noflrsB.Nuc igitur Dominejtues paternofler, nos fu-
mus lutu; tu e^ formntor nofler,& nos fumus opus manus tur,
Neirafcaris Domine,nequeinasterni1 recorderis iniquitatis.
Enrerpice, ac^edH, nosomnesfuniuspop Jusruu^VidevtnuI-
la prorfus fiducia nitantur nift hac v^a quod fe Dcieffe cogi-
«^» «. - tantes,ilh ref0recur2enodelperanc.N0 lecus lcremia<;. 3i in»-
quitates noftr^refpoaerint Goncranos,fic propternome tuu.
VenTfinieenim fimulaefanftiffimefcriptum eftfa quocunque
^arutk. tande fir ) cjuod ab incerco authore fcriptu, Prophet^e Baruch
B.4i;uch.i.i8. tribuitur,Anim3 triftis &defoIata fuper magnitudine mali.cuc
ua,& infirma,anima famelica, & oculi deficientes dat tibi glo-
riam Domine.Non fecundum iufticias patru fundimus prcces
in confpeftutuo ,&coram facie tua petimus mi^encordiam
Dnnvue Deus nof^ecJed quia cu esmifericorSj mifererc nrw
OEMODOFBRCIP. CHHISTIGRAt» 3®»
ftri,quia peccauimijs coram te.
9 Denique rite precandi initiumatqueetiam pr^paracio ^^^^ aUiea'-
^ft veni^edeprecatiocu humili& ingenuaculpse confef/ione. /;•«« vUlitM,
Nequeenim rpcrandum eftvc quicquam a Deo impetret vel w;/-* fctUeet
randiffimus q^i(que,donec2ratis reconciliatus eific : necfieri deprecauo cum
poteft vtaliis Deusns propitius nifi quibus ignolcit. Vnueno ^^^^ ^ ^^^^^
mirum fi hac ciaue ianuam fibi fideles aperiunt ad orandum: mif(rtcordi*fi-
quod excompluribusPfalmorumlocisdiicimus. Dauid enim duaa coiunct^,
aiiudpoftulans dicitjPeccacorum iuuentutismese & crargrci- DaMdeitfie.
fion.'mmearumne memineris. fecundum mifericordiacuam * ^^^- •* * *
leminifcere mei proptcr bonitatem tuam Domine.lie.Refpi-
ce afflidionetneam & laborem meum ,&remitte omniapcc-
caca mea. Vbi etiam videmus non fatis efle fi in fingulos dies
pro recentibus j cccatis nos ad calculum vocemus , nifi m mc-
moriamnobis rcdejnt quibusobliuio pridcm induifta videri
poterac.Nain & idem Propheta alibi (celus vnum graue con- Pfal.^i.7*
tclfLis hac occafione vfque ad vteru matris reuoluiturain quo
iamiibem contraxerat: non vr culpamex Batur^e corruptela
excenuetjfed vr totius vica»peccata accumuIas,quo feuer^or eft
in fe damnando.n^agisexorabiJem Deumreperiac.Ftfi autem Hyjtncfemper
non femper expreffis verbis peccatorum remiffionempoftulac fxprefisverbis
ran<ftiXi tamen d'ligeter expendimus quas Scriptura refert eo- "»"P''*J"' •
rum pr'?ces,facile quod dicooccurrer, orandi animufumpfifie
ex fola oei mifericordi i, atqje ita fcmper exordium fecifle ab
eo placando: qiiia Ci quifque fuamconlcientiainterroget,tan-
tumabeftvtaudeat familiariter curas fuas apud Dcumdepo-
nere,vt ad omne acceflum trepidet , nifi mifericordia & venia
fretus.Eft qiiidem &aliafpecialis confeffio ,vbi panarumle- ^^ py^t^sfta
uanonem ')ptant,vt fimul orentpeccata fibiignorci: quia ^^- j^edalis piorii.
fjjrdum efleteffedum coili velle,manente caula.Cauendum e- ^anttentta,
nim eft neftultos ajgrotos imitemur , qui de curandis tantum
accidctibusfoliciti, radiceipfam morbi ncgligunt. Quin prius-
danda opera eft vt nobis propitius Cn dcus quam vt fauorem
(uii externis fignis teftetur : quia & hunc ordinem tenere vulc
ipfe,& parum nobis prodeflet eum habere beneficum , nifi c©-
fcientia placatum fentiens, penitus amabilem nobis redderet.
QupdetiamonemurChriftirefponfo : namqQumpsralyticu
fanaredecretfi efl'er,Remitcutur(inquit)tibipeccata tua.-erigcs Mat.9.1,
animos fcilicerad id quodprsecipue optandumeftj vcnosin
gratiam recipiat oeus: dcinde frudu rec6ciliationis in ope no-
bis ferenda proferat.C^tcrurn pr^eter fpecialem illa prxfentis Generalisiunt-
reatus confeffione,qua fideles pro impetranda cuiufq-, culp^ & ^^'^^"y^r^Te
pcen^e venia fupphcat,generaljs illa pr^fario, qu^ cociliat pre- ^.'^j •/.,,"'««.
cib.fauorem, nunquam omittenda eft. quia nifi in gratuita mi- .^^am'ft omit-
fericoidiafundaras cuquam Dcum cxorabijr. Qu.o referri po- ttnda'
CAF-XX. INSTITVTIONIS LlB. II T.
t.Ieh.i.j. teft illud loh^nnis, Si confiteamur peccatanoftra, fidelis eft Sc
iuftus vtnobisremittat, &nosemude£ab omniiniquitare.Vn-
de preces /ub Lege fanguiniscxpiatione cofecrari oportuir, vt
acceptae eflent,atque itacommonefieretpopulus fe ratahono-
jrispra»rogatiuaindignumefle,donecafaismquinamentispur-
gatus,ex lolaDei mifericordiaconciperetprecandi fiduciam.
ciieMUaduer. lo Quod autem propriae iuftitiae fuffragium interdum ad
ttrtiam recfa cxorandum Dcum citare fanfti videntur(vt quum Dauid dicit,
^emDThr^I Cuftodi animam meam,qiiiia bonus fum. Irem, Ezechias, Re-
^'ime fanaoti. ^^^^^^ Domiuc ob/ecrojquod ambulaui coramte in veritate,
Pfal.8<5.i. fecique in oculis tuis bonum ) talibus loquendi formulis nihil
a.Reg 20.4. /ibi aliud volunt quam ex ipfa regeneratione , feruos Dci fe ac
JTal. J4.16. filios teftari,quibus i^pi^Q fore fe propicium recipit.Per Prophe-
i^Iotf* 1 ^^"^ docetCvc iam vifum eft)oculos fuos fuper iuftos eflbjaures
iitifdt^rffpi'^^^^^^ preces eorum. RurfusperApoftolum,nosimpetratu-
fienii ra\io feu ^os quicquid pcticrimus, fi mandira fua obferuemus. Quibus
aoi^mati». fenrenriis pretium orationi non ftatuit ab operum merins,fcd
ita ftabilire vult eoirum fiduciam qui ftbi non fucatae integrira-
tis & mnoc^ise probe cofcij funt.quales oportet efle fideles v-
niucrfos.Siquidem ex ipfa Dei vcritate fumptum eft quod didt
»A contrfi.ri9. apud lohanncm caBCUsilluminarus, non exaudiri a Deo pecca-
Iehan.9.21. toresj fi peccarores modo rccepro Scriprurae*vfu intelligimus,
qui citta iufticiae defiderium toti fuis peccatis indorminr & ac-
quiefcunt: quando nuUum cor in finceram Dei inuocarionem
vnquam prorumpec quod non fimul ad piecaeem afpiret. Talr-
busergo prominisreijrondent fanftorum obteftationes , qui-
bus fu5E vel puricatis vel innocentise mencionem iniiriunr, qu*
fihi cxhiberi fcntianr quod eft omnibusDeiferuis expedan-
w^ tii^n^avatio- *^"*"' Deinde tum fere vii reperiuntur hoc precationis genere
f>e t kram cum dum fc coram Domino cum fuis hoftibuscomparant , e quo-
zm^js, rum iniquirate eius manu vindrcari opcarunt.In hac vero com-
paratione mirum non eft fi iufticiam fuam & cordis fimplicita*-
tem prorulerunt, quoexcaufeipfiussequitatemagis adferen-
dasfibifupperiasDominum pcrmouerent. Id ergobonipio
pe^lori non pr.^ripimus , quin fuse puritatis confcicntia coram
Domino fruatur,ad fe cofirmandum in promif/ionibus quibus
veros fuos cultorcs Dommus folatur & fulcic:fcd impccrandi fi-
duciam,depofita proprijmeriti cogitatione,folaDeicIemen-
dafubniti volumus.
$^iarta Lixfi' i\ Quarta demum.vt ita proftrati & fubadi vera humilita-
* * tsditto.ccr- te,nihilominus cerca fpe exorandi ad oradum animcmur. Res
tiapucia ex- q^i^Q^u 'u\ fpecicm contrarigt, cum fenfu iuftse vlrionis Dei c6-
f^ip"eca»J!Z Juogc''^ certam fiduciam fauoris : qusE tamen inter fe optirae
amwam. conucfiiunr.fi propriis malis oppreflTos fola Dei bonitaserigat.
Sscucienim antc docuimus pGenitcntiam Sc fidem focias effe
infepa^
I» 8 M O D O P £ R C r P. C H R 1 S T I G R A T. ^0$
infeparabili viaculo fimul connexas, quarum tamealtera nos
terrer.alccraexhilarat.-ita inprecibus mutuoeas occurrereo-
portet. Atque hmc confenfum paucis verbis exprimit Dauid, *^*'5''»
Ego,inquir, in multitudme bonitatis mx ingrediar domum
tuam; adorabo in templo fanditatis tuajcum timore. Sub Dei
bonitate Hdem comple^ftifur, timorem interea non excludens:
quia non tantumciusmaieftasad reuerentiamnos cogit, fed
propna eciam indignitas omn>s fuperbia? & rccuricatis oblitos
fub metu nos coniinet.Fiduciam vero nc-n mtelligo, qu3e folu- <^'»f" fidfici^
tam omnianxietudinis fenfu mentem fuaui&perfeda quietc ^'j^^^^f ''*'''*
demulceat.nam ira placide acquiercere,eorum eft qui ^^^^^ plvMce'^
cunclis ex voto fluentibusjnulla tanguotur cura nullo deddc- ferinffe„fM, c»
rio vruntur,nullo timoreseftuant. Optimus aucemad inuoca- cerujhe sQnm
tionem Dei ftimulus fandis eftj, dum necelTitate fua diftri(fli '^'***
fumma irrequietudiae vexantur j&tantumnon exanimantur
in feipfis,donec oporcune fidesfuccuirit.-quia inter tales angu-
ftias ira ipfis afFalget Dei bonitas, vt prasfentium quide malo-
rum grauitate fatigati gemant,maiorum etiam timore labo-
rent & crucientur, illa ramcn freti, & tolerantiae difficultatem
fubieuentacfolentur, &ex;tumIiberationemquefperent. Ex fnc/^p^fcfw»-
vtroquc ergo affeLtu emergat pi; hominis oratioconuenic. "«'"''«'^*'^"
vtrunque^tiam contine;it &repr3eienfet:nempe vt malisprse-^"*
fentibusingemat,&ancuisfibi anxie timeat; tamen cofugiat
fimuladDeum,minimedubitas quin auxiliaremille manum
porrigere fit paratus. Mirum enim quam diffidetia noftra irri- ^^^ ohfcuriit
tetur Deus, fipofcamus a fe quam non cxpeftamHsbeneficcn- diffidenne..
tiam. Itaque nihil magis conrentaneum »precationum naturse
quam legem hanc illis pr^fcribi & ftatui , ne temereprorum-
panc; kd fidem pr^euntem fequantur.Ad hoe principium nos
omnes Chriftus vocat hac fententia,Dico vobis,qusBCunq3 pe- Marc.1r.21.
tiris,credite vosaccepcuros,& euenient vobis. Idem&alibi
confirmat.Qujcquid petieritis in oratione credentes, &c. Cui Matth. 11.21.
concinit Iacobus,Si quis indigec fapientia , poftulec ab eo qui I^eob.i.y.
dat omnibusfimpliciter, neccxprobrat; poftuletauteinfide,
nihil haefitans. Vbi ha^ficationi fidem opponens , vim eius ap-
tiflime exprimit.Non minus etiam notandum quod addit , ni-
hilproficere qui Deii perplexi &dubij inuocant,nec ftaruunc
inanimisfuis exaudiendi finc necne. Quos etiam fludibus
comparat qui varie mouentur a vento & circunferuntur. Vnde lacob. y. ly.
alibi ©rationem fidei pro legitimanuncupar. Deinde quuni t"f**""»^yfides
Deusfecundufuam cuique fidem fedacurum totiesaffirmet, ^^"j^*'"''*
cicrafidemnihilconfequi Dospofleinnuit. Dcniquefideseft
qua? impetrat qmcquid orando conceditur. Id fibi vult cele-
bris illa Pauli fententsa,ad qua infipidi homines parum atten-
dunt, Qupmodo inuocabit quifpianj in quem non credidit?
CAt. XX. IN$T ITVTION IS L I B. l l n
quis autem credec nifi aiidierit?Fides autem ex audftii, auditn 5
cxverboDei. Nam precandiexr>i\.^iuexfide gradatim dedu-
ccns.apercecoacenditnon polFeDeu abaliisfyncere inuoca-
ri.nifi quibus Euangeli; prxdicacione clemencia eius & facili^
tas innotuericimo famiiiaricer fueric expofica.
Hancfidem ^ li Haac neceffitatem minime cogicanc aduerfarij noftri.
^em eertam itaquc c\uum certa animi fiducia fideles iubemus itacuere,
'Tr'^d'^*- ^" ^^""^ ^^* propitium effe acbeneuolum , rem omnium abfur-
tahent odHer- ^^^^'^^^^i^^ccte nos pucani:. Acqui fi vilurn verje irecacionis
farij. v[am haberent , intelligerent profedo , fine firmo illo diuina»
bencuolcntiseftnfujnonpofle Deumriremuocari. Q^u verfSsi»
fideivimbene perfpicerc nemo queat ni/i qui experimento
cam in cordcfuo fencit: quid cum ei^fmodi hominibus difpu-
tando pioficias, qui aperte oftendunr nihil fe vnquam prsetec
vanam imaginationem habuiffe ? Quid enirri vaieac & quam
neceftaria Iic il'a, quam requirimus certitudo, ex inuocatione
potiftimum difcitur.quod qui no vidct.v.ilde ftupidam habere
^pinTtur^^ ^^ confcientiam prodic. Nos igitur omifTo hoc cscorum gene-
refiuftur va~ ^^i^^^'^^ *" ill^ Pauli fententia hsereamus , n5 pofTe ab aliis m-
rtif Scriptur£. uocari Dcum nifi qui eius mifericordiam ex Euangelio cogni-
tffimomu. tam habent,& eam fibi paratam efTe certo perfuafi funr. Qua-
lis cnim erit ifta oratio ? o Domme.cgo quidem an exaudirc
me velis dubius fum, fed quia anxietate premor, ad te confu-
gio, vc ii dignus fum mihi fuccurris. Non ita foliti funt omnes
H h 6 fandi, quorum orationes in Scripturis legimus. Necitanos
Eph.3 it. * i^iftituit per Apoftolii Spiritus fandus , qui iubet nos adire ad *
thronum cselcftem cum fiducia , vt gratiam conlequamiir ; 6c
- quumalibidocet noshabere audaciam & adifium in fiducii
per fidem Chrifti. Hanc ergo obtinendi quod pecimus fecuri-
iatcm(quam & fua vocc Dominus mandat, & omnes fandi e-
x^mplo fuo docenc)vtraque manu tenere nos oportet, fi cuni
Oratione Deo {ludu orare voIumus.Ea enim demum accepca Deo eS: oratio
^ceptam ccrta qu^ e^ tali,vt ita Ioquar,priefumptione fidei nafcitur,& intrc-
in^trep da. co- P*^^ ^P^* ccrtitudine fudata eft. Poterat fimplici fidei nomine
mitatATn de- ^^^ contcntus: atqui non modo fiduciam addidit , fed ea quo-
fcrtbenttbm. quc inftruxit libcrtatc vel audacia, vt hac nota difcerncret a no
bis increduios,qui Deum promifcue quidem nobifcum orant,
Pf.jj.ii. k<ii fortuito. Qu^a ratione tota Ecclefia in Pfalmo orat./icmife
Pf.js. ic. ricordia tua fuper nos, quemadmodum fperauimus in te. Ea-
Pf'5'5' dem ecia condicio alibi ponitur a Prophcta, Qup die clama-
uero.hoc fcio quod Deus mecum. Item,Mane difponam tibi,
&fpecuIabor.Exhisenim verbis elicimus preccsinaerefru-
ftra proiici,nifi fpcs fic annex3,vnde velut e fpccuia Deu quie-
ti exped;emus.Quibus conuenit ferics Paulinse exhortationis.
nam aatcquam fideles ad piecandum in fpiritu folicitec omni
tcmpore
DE MOOO PERCIP. CR!llSl:i GflAt. 504
temporecum vigilantia&affiduitatejin primisiubetaflfumere c l rg g^
fcutum fidei,galeamralutis,& gladiumSpiricus, quodeft ver- P ^ • •* *
bumDci.Meinoria porro hic repetajitledores quad antedixi, Nec cum hac
mmime lubef" dari fidem,vbi cur» miftrijEjegelhtiSjfotdium- ^o^rina pu
quenol^rarum agnicioneconne<5litur. Quantumuisenimgra-^''-^^""'^^/^**
uifcelerummolepremife vel laborare lencianc fidcles , nec '^^^,'''"'^'' *''*'"
inodo rebus ommbus vncuos qu^e fauorem conciliareapud ^//-^I^'^'^-^ *
Deum qucant, fed oneratos multis noxis qur eum merito for- nojhayum T-
midabileinreddant.-non tamedefinuntle ofterre, neqj tcxr^t gnitione conuf
eoshjcfcnfusquominusadiprum feconferant: quando non *^*^'"*«
alius eft ad eum ingreflus.Neque enim inftituta eft oratio qua
nos arroganter coram Oco cfFciramuSjaut quicquam noftrum
niagno :;eftimemus,red qua reatum noftrumcon£effi,a:rumnas
roftras apud cujri deploremus. quemadmodu fili; apud paren-
tes familiaricerquerelas fuas deponuut.Quin potius immen-
fa malorum nc ftrorum cogeries calcaribusvel ftimulis rcfer-
ca efledcbctquajnos ad precandumincitent. qualiter eciam
nos fuo exemplo docet Propheta , Sana animam meam, quia pfal. 41. ^^
peccaui tibi. Fateor quidein iis aculeismortiferasforepusflio-
nes nifi Deus fuccurreret: verum pro incomparabili fua indul-
gentiaoptimusPaterrempeftiuumremedium addidit.quo per-
turbationem omnem fcdans, curasleniens.metus abftergens,
comiter nos ad fe alhcerecimo fcrupuios omnes toliens , nc-
dumobftacula.facilem vitam fterneret.
15 Ac primo quidem orare nos iubens , ipfo pra»cepto nos Hinc mp^ ^
coarguit impi^ contumacise, nifi obfequimuf. Nihil magis ^'^««Wfio^^ff-
pr^ecise mandaripoterat quam quod habetur in Pfalmo,Inuo- »^"'""^»
ca me in Die tribulationis. Sed quia inter pietatis officia nul- ** ^^'P''^*^
lum frequentius commeodanc Scripturar, non eft quod logius p^fa7 yo.ic.
hic immorer.PctireCinquic magifter)& accipietis.-pulfate, & a- Matt.^.^J
pericturvobis. Quanquam hicpr^cepto adiugitur etiampro' ^
miffio.vt neceftc eft.erfi enim prascepto efte obediendu faten- *' ^*^'f^^
turomnes, maiortamen pars refugerec Deum vocantem, ni/I
fecxorabilem adeoque obuiumfore promitteret. His quidem
duobuspofitis, certumeft quicunque tergiuerfantur ne refta
ad Deum veniancnon modo efTe rebeilcs & immorigero5,fed
cnam mcrcdulitatis conu,inci : quia promif/ionibus diffidunt.
Quodeo magis nocmdum ell, quia hypocrit^ , hutnilitatis & e^odrehUet
modeftj^ pr2Btcxtu,tam fuperbecontemnuncDeipriEceptum, <& hypocritas
quam fidem benign:e inuitationi abrogant : imo eum fraudant/^^" fuperfut
prsBcipuacuItusfui parte.Nam vbi facrificia repudiauitin qui- '^'""""f*
bu5tuncvidebat«rlira efle tota fanditas , hoc fummum eiTo
&fibipr2ealiispretiorum declarat.inuocariin (.Ue necenitatfs.
Quare vbiquod fuum eftexigit, & ad parendi alacritatem nos
auimaCjnullifunr tamfpeciofidubicanili coloresqui nos ex-
CAP. XX. iNstlTVTlONIS LlB. llt.
^ ^. . . cufent.QuiEcunqueerCTopardmocctJrruntin Scripturfs tefti*
ptura prdce- moniaquibus nobis priecipJtur Dei inuocatio,totidem ante o-
ptum de inuo' culos noftros figuntur vcxilJa quse nobis fiduciam infpiret.Tc-
catione confir- meritatis efTetprorumpere in Dei confpeftu,nifi ipfe anteuer-
manttti. tcret nos vocando. itaque viam nebis fua voce patcfacit ; Di~
Zach. J3.5. ^jj^ illiSjPopuIus meus vos:dicent mihijTuDeus nofter.Vide-
mus vt cultores fuos prsueniatjvelic ■« fabfequi, ideoque ti-
mendum non efle ne parum fuauis fic h^ec mclodia quam ipfe
diftat.Infigneprsefertim illudDeielogium nobis in mencem
PfaL^j.j/ veniat, quo freti omnia obftacula nullo negotio fuperabimus,
Tu Dcus exaudiens precationem: ad te vfque omnis caro ve-
nicc.Quidcnim magisamabile velblandum quamDeumhoc
tituIoindui,qui certiores rios reddat nihil magisefienatur^
eius proprium quam fupplicom votis annuerc ? Hinc ianuam
patere colligit Prophcranon paucis fed cunftis mortalibuss
quia etiam omnes bac voce compellat» Iriuoca me m die affli-
ftionis: eruam ttjSi gforificabis me. Secundum hanc regulam
Pfal.so. ry. Dauid promifsioncm fibi datam obiicitjVC obtmeat quod pe-
2.Sam.7.27. tit. TnDeus reuelaftiin aurem ferui tui ; propterea inuenit
feruus tuus cor fuum vt orarcc. Vnde colligimus pauidum fuif-
{tniR quatcnuseumpromilfio erexerat.Sicalibigenerali do-
ftrinafe inftruit, Voluntarem timentiumfefaoct. Imohsecin
Pfal. Mj.i^. Pfalmisanimaduertereiicet, quafiabrupro orandi contextu
tranfitumfiennuncadDci poten'iam ,nunc ad bonitacem,
nunc ad fidem promiffionum. Videri pofTec intempeftiue Da-
uid fententias il!asinferens,preccs mutilas reddere : fcd vfu&
cxperientia compertumhabent fideles langucfcere ardorem
nifi adhibeant noua fomenta: ideoque minime intcr precandii
fuperuacua eft tam natura» Dei quam verbi mcditatio. Atquc
ita exemplo Dauidis inferere ne pigeac qua; languidos animos
nouo vigorereficiant.
^. 14 Ac niirum eft canta promiflionum dulccdiHe vel frigide
^J^^j^^^or^J^.velnuIloferemodonos affici vtper ambages vagaudo bona
fignibuiejuA pats malit rclifto aquarum viuentium fonte fibifodcrearidas
^d pios Dium cifternas,quam Dei liberalitacem vltro fibi oblatam amplcdi.
tnuocantes per- ^^^ incxpugnabiiis nomen Domini, (inquitSolomo) ad eam
p""^' jg confugietiuftus,& feruabitur.locl ver0,poftquam dehorribili
lpsl.i\i!° quse inftabat ciade vaticinartus cft,memorabilem illam fenten-
tiam fubiicit,Quifquis inuoc3ueritnomenDomini,faluus erit:
quamfcimusproprie adcurfum Euangeiij fpcdare. Vix cen-
lefa ^5.14^ tefimus quifqs mouctur,vt m occurfum Deo prodeat.CIamat
ipfeper lefaiarajnuocabitis rae,& exaudiam vos. Imo ante
quam clametis refpondebo vobis. Hoc quoque eodem hono-
re alibi totam Ecclefiam communicer dignacur ; ficuti ad om-
Pial.51.1;; ^^^ Clarifti membrapertinet.Clamauit ad me,exaudiameunK
cum
»E MODO P^RClPcC HRIsTl G R A T. ^Of
ciim ipTo ium in tribulatione, vt eripiam eum. Neque tamea
(Vtiaindixi^locosomnes enumeurepropo/itum eft: ied exi*
miosquofquedeligerejexquibus guftemus quam humamter
ad le nos Deus aijiciat,& quam ardis vincuUs conftrida /it na
ftra ingrantudo, vbiad ra acres ftimu'os adhucpigricianoftfa
cundatur.Quarc in au/i^ibus noftris femper re/bnent he voces,
Prope ert Dominusomniijusinuocantibus (ejinuocannbus 1«,^^.
veritate.lccm quas ex lefaia & loele cirauimus.-quibus affirmat ^ *
Deus fe incentum efte ad exaudiendas preces, adtoqi oblcda-
ri quafigraci odorisiacnficio,vbi cuias noftras in ipfum con-
iiciraUi.Hunc fingularempercipimuv proiKil/ionum Dei fiU'
d:um,vbi non dubicanter & trepide c6cipimu<; preccs- fcd eius
verbo freticuiusfiosaliooui cerrerctmaieftas, audcmus eum ^
inuocareParrem, qu.mdo hoc fuauiffimumxjornen fuggercre
nobis dignatur. Reft.tvtralibusinuifamcDtis prsediti, lcianuis
inde fatis efle nobis materiiC ad exorandum : quaodo preces
noftrsE nullo meriro nituntur,redtotaearum dignitas &rpes
impetrandi fundata eft in Dei promiflionibus, acq.ab eis pen-
det: vt neque indigeat alia fultura,neque furftim huc vel illuc
circumfpjcjar. Itaque cum animis noftris ftatuenduni eft, e- Nec ohfid^^uU
tiam/inonexcellimus pari fanditate qu:e laudatur in fandlis «"« *A.<:f/Z.»»«i
patribusjProphetis & Apoftolis.quia tamencommuneeftno-/"^'''-/^''^^"'*'^
bisorandi prseceptum &communis fides, fi verbo Deiinniti- ?'"*'" ^^'"»»
mur, nosinhociureeorumenelocios. Deusenmi (vt ^^'^c^'i- commendatur
fumell:) fefacilcm ac propitium omnibus fore dcnumians, modi,inani fi.
inifertimis quibufque fpem obtiDCndi quod petierint,facic.at- (i^da -vaiid
queideonotand^ funt generales formf,quibusnemo(vt vulgo '^'^ yniferu»r^
dicunt)a primoad vlcimum excluditur: tantiim adfit coidis^^"^"^^'^"/'"^'^
rynceritas,difplicentia noftri,huraiIitas,& fides: ne hypocrifis JJ^^! '^^"
noftra Dei nomen fallaci inuocatione profanetrnon refpuet o-
ptimus Pater , quos non modo ad fe venir? hortacur , fed qui-
bufcumque poteftmodis fjjici^at. Hinc illa precandi ratio
Dauidisquam nuper recitaui , En pollicitus es Doniine feruo ^.Sam. y. 17.
tuo:eam ob rem colligit ahimum hodie feruus tuus.& inuenic ^"I'*'^-7^«
quod oraretcora te.Nuuc ergo Domine Deus,tu es Dcus, &
verba fuaveraerunt.Loquutusesferuotuo de his beneficiis.
incipeergo &fac.Sicutefiaalibi,Pr2eftafcruo tuo fecundum
cloquiu ruu.Et omnes fimul Ifraelit^,quoties fe fosderis recor-
datione muni5t,fatis declarat no e(fe rimide orandu.vbi Deus Gcn ji.i»^ ^
ita prsfcrjbit.atque in hoc imicaci funt Pacru exempla,pra:fer •
tim Iacobi,qui poftquam confeflus eft fe minorem effe cot mi- Ex adnerfo iHs
fericordiis quas fufceperat e manu Dei,ad maiora tarae poftu- lolatr^sit^ui
landa fe animari dicit.quia Deus fe fafturu promiferat.Qupf- ".■fj^f^eneur^?^
cunqueverocoloresobtendantincreduHjvbiadDeunon co- ^'^S^"'^ »^"f'
/. * rr r Jiiate,mniri»b-'
fugiunt,quoties vrgct neceliitas,ipfum non requiruncnec eius f^;,^
«: A p. ^y:. t N s r i r v r i o n l s i i B» 1 1 r.
opem jmploranrjnon aliter defraudanteumlegitfiiio honore,
qudmfi fabiTJcarent /ibt nouos Dcos s^ idola .* fiquidchoc mo-
do DeLim fibi b-mprum omniuni authorem efle negant. Con-
rranihil vah*dius ad pios omm lcnipulo Iibcrandos, quum ar-
mari hac cogicntionc , non eife cur vlla remora impediac dum
morcnigerunc Dei mar.daro, Cj-u' obediencia nihiUiibi giafius
t3£>:ijue <juod elic pronuntjat Hinc rut-rus quod prius dixi clarius cluce/ci :
v.eatirr fiin prob? cum mfctu, reucrttiajfoiicicudine quadrare intrepidum
cia inrc(}.' in- p-ccandi ^"piricum, vcorv: vero abfurdu efle C\ proftratos Dcus
HocrTiodobc'Iemter fe conleritiat qa;em rpcciem re-
cur.-afit , />,
ene^i
ceme«:„;if ha P"&*i3nc locjucnd! foriKr. • Dic!MK leremias & Danicl fe pro-
loqniitmus , iterncf e prcce • cora Dco. Alibl leremias, C-i^d-it oratio noftra
^io^f.iUicoram \\\ confpefttj Dci^vt niifcreKu!; refiduar picb^s fu.i'. Rurfus f^-
Oeoprecesprc- p- fideies dicuncur dratJ-jne leuare.Sic loqujturEzcchias,Pro
ulr/'"' ^ ^" P^^^'^^'^1 .' ogans vr intercedendi vices fufcipiar. Er Dauid pre-
Iere.41.9. *^^"' liiam atceridere cupit /icuc inccnruni. Nempe quauuis de
Dan 9-'8. paterno Deiamorc pcrfuafi in eiusfidemfe.ilacriterconfcrar,
Iere.4i. i. nec dubicent quam vl' ro opcm promicticimplor u*emon tame
2^Reg 30.Z0. fupinaeosquaii proiedaftote '■ecurttjsattollitjfedita pctgra-
•^'^••^' ttus promiffion-.iin fDrfum afcendunt , vt ramen /implicesma-
neantin fui deic6i:ione.
cbieElio.k^ui- 15 Hic non vnaobiicicur qu^eftio: nam Scriptura refert vo-
bufdam exem- tis quibufdam Deum njo; e gciTiflc.qnj» camen ex anmio mini-
^''^^'^''''^•^^^^'mefedacovelcompoficoeruperar.inftaquideQidecjufa lon-.i-
ta^^'^ "^'^"^^' than incolas Sichem cladi qu.»: poilsa fuperuenit dcuouerat;
ta junt preces
fcd tamen feruore iracwidia: &vJtionis accenfus. moremexe-
cjucrundam,
^uaniir^d-ucr- crationi getes Deus,.vfdecur impecusmale ordin itosprobare.
. btprxpriptum Talis ctiam feruor Samfanem iap«;t,quu.n dicv.'r<::jR©bora me
ncn ejjent for- Deus, vt fumam vlcicnem da incir< umciTis. Er(i cniai aliquid
LjJ'? 'o ^^'^ probi zeli admixru. feTuid:i cjracn a:que idco vitio^a cupi-
Iird.i6x8. d!tasvindi<fl3eillicdomina:a eli AnnuirDeus. Vnde coiligi
pofleviderur, quanuisad vcrbi [^iro^^crptum for.ica a? nou (inc
Rejpotjfio I. preces, eftedum tamcn confequi. Rcipondeo , ling^jl inbys e-
*•_ xempiis non aboleri perperu.m kgein:deinde '^pecDk:? inter-
"'^^ ^^* dum motus indicos p.iucis hominibus fuiflc, quibus f.ftum efi
vc dillimilis illorum effct ac luc vulgi orario. Norandtim ci\ c-
nim refponfum iiltHi Ch^itli , quum difcipuii cxemplum Tlix
, incoiifideratc a^m.Ljricupcr^nceosnefcirequo fpiritu eflcnc
^enuii ad i- prxditi.Cxteru vlti H pfogred) ncccfl!ceft.nonfemperp1accre
ma.^tionemno Dco vora quibus arnuit : [td^ quatenus ad exempiumpcrtiner^
oiip.npofitano cj.aris documentispahmi fieri quod Scripturadocet, cum fcili-
fint eiufmodi ^^^ niileris fuccurrercj & eorum exaudire gemitus qui iniufte
'vU^immtAml affli^i-opem eius implorant : ideo exequi fua iirdicia , dum ad
fuaw indead cum fuiguut inopum querimonia? , quamuis indiguje qux ton-
nos procedit.ne tilium iftipetreni;. QuQties enim de impioruiYi fiEuitia, rapinisj
violcncU;i
DB MOt>d PBRC. CHRIsTT CltAT. JO^
viclencia, Iibidine,aliifquc fcelenbus poenas fumens, compe-/'' inuocatio ex
Rens aud«tiam & fiirorein, ty rannicam quoque potentiam e-/^' nafLens,
ijerccnsjiuli^nsopprelfis feopiem rcrreteftltuscil,qui tamen'''*"'^',.-^*''"^*
incertum nuii^en oraiido aerem verbGrat»anc? EtPfajmusvnQS ^j^^^^ ^.^^^
clare doccc noa carcre cffcdu ptccv s <\u3z tame hde m c:]elum pfai.ioy »
non penetraflit. CoIIigic cnin^ quas incredulLs nGmmus quam
piisaecelficasextorquet prccesex nacur^ fenlu : quibus t;«'me
Deum propitium cflc ex ei^enru demoi*{{i:ar.An quiJ rali hci-
litdte gratas (ibi effe teitecur ? imo vc fuam mifcricoi diam am-
plil-icer vei iiiufiret hanc circunlt;iori.i,qu6i ne iucreilulis qui
dem negantur fua voKi:deinJe vt piob )S fuos culrorv-s a-dora
dum uiagis exEimuJec.dun) vidcru pro£mo< eiulafus non care-
re interdum profeftu. Non rame eil cur Hdeles defl^danc a Je-
geilui diuinirus impofica , vcl inuideanc nicredulis, quafima-
gnum lucrum fecCLinc, vbi adepci Cm: quod volebac.Koc mo-
do diximusflexumfuiiie Deumfida pcenirenria Achab,vcnoc i.Reg. n.jl
documcnco probarec quam fic exorabilis erga f jos eied jSjvbi Pfal.»c^-4J'
ad ipfum placandjm veiaaffiiCurcoimeriio.IdccSque in Pfal-
ino cum ludjets expoiiulicquod experci ipfum vocis fuisfacir
lem,ad mgenij[fui peruicaciam paulo pqd reuerfi iinc. Q^od
eciam ex ludicum Ir.ftoria liquid6pitec,quocies icilicec fleue-
runcecliiallaces craac eorum lacrjrmje, fuifle taineecepcos ex
hottium manibus. Sicut ergo promifcue Deus folem iuii pro-
ducitfuper bonos3c malos:icanec fietus eorum concemnit
quorum iufta eflcaufa, & iuxilio dign;ffa:rumn3s. Interea non
magis hos in famcem cxaudic, quam bonitatis fu.^ co:irempco- ch>e^, t Efe'-
xibus alimecafuppcdic4t.DifficiIioi:videturefrequ3eftio de A- ^^'^^^ """ f'*"^
bralumo &Samusle: quocu altec aulio Dci verbo inftrudus ^««^?""' '«/''*
S, ... * •/- o I 1 ■ • • ces anarumtixm
jaomitis,aicec enamcontramanifeltam prohibicioneiu ^,o^..^.
pLO Saule orauit.Eadcm catio lereinise, qui vrbis excidium de- g?xi.i8. 2j.
prccatus eft. quamuisenim repulfaaipafiirnerint,duru tAnien «.$am.:sn«&
videtur eos fide pnuare. Acquifoluxio \\£C modefiis lefloribus »^"'-
ytfpero,fatisfacier: gener^Iibuspriacipifsfulcos, quibusiubec ^^*^^»^-* •
Deusindignosquoqu.eaiifericQrdiaprofequi, no prorfusiide
caruiffe,quauis in ipfa fpecie fruftrat* eos fuerit opinio. '^m- Kefponfioy^u-^
dencer alicubi A.uguftinus,Q!K>modo(inquic)fideorant fand:i guifuitpr^cU'
vt petant a Deo contra quam decreuit.? nepc quia fecundu vo- ^^ ^'"^" "''-^'';
luncatem eiuseranc,noniIlam abfconditam & incommutabi- f':Y'^' ^ _.
lem.fcd quaillisinfpirat,vteosex3udiatali^mod9, ficuc pru- uit beica^'
denrerdiftin^uit.RccSc diifium: quiaprofuoincoprehenfibili
coniilio fic cemperat rerum euentus , vc non irritae fint fando-
xii preccs qua: fide&errore funulimpIicicsefunt.Neque tamen
hoc ad imitatiGnem magis valere debet quam fandus ipfos ex-
c8fat:quos non inficior modum excef/iiTe. Qnare vbi non ex- T(fgu!a rcithj
tac certa promiffio, condidonc incerpofi?a roganius eft Deus • ran^K
03 'i
CAP. XX. INSTIT 7TIONIS L I B. III.
Quopertfnet iIludDauidis,EuigiIa adiudiciuquod mandafti,
Pfal 7 7 ^^'^ ^^ pecendum cemporale beneficium fpeci^i oraculo ic
^iaiuor <Mre ^" ^^"<^""i ^^^ admonet.
iUAo ritepre^a i^ Hoc etiam notare operiepretium eft,quse de qua:uor re-
di leges nonita dc oradi legfbus difl';.rui,non ita exigi fummo rigore , vc pra:-
rigirJe exig/y ces repudief Dcus in ^jutbtis non inuenic perfedam veiiidem
vtprMes ^na ygj poenitentiam,vn^ cum zeli ardore votifque tedecompoii-
m ea4 requlM ■ ^ .^ ■ . ,.-.,. ^^ »1
mmithilpeccat OixHTius , quamuis oraiio familiare acpieium cumDeo
Demrepuduty coffoqurum/eruandam tainen eflTereuerenciam &modeltiam
•BenJitur e- nc habenas laxemus quibuflibet votis,ac ne concupifcamus ni-
xerrip li. fi quantum Deus permittit. deinde , ne vilefcac nobis Dtl ma-
i.Dam is. ieftas , collendas cfle furfum mences ad puram caftamque eius
veneracionem. Hoc nemo qwapar fuiffec incegricate vnquani
pr^eftfcir.natn ( vc de vulgo non loquar) qyam niuIcJB Dauidis
querimonix incemperiem fapiunt.- non qubd confulto veL ex-
poftulare cum Deo velitj veJ eius iudiciis obftrepere ; itd quia
pr3?infirmit3tefitircens nonkliud jnuenitmilius folaciuqua
Eicemflnm tx C\ dolores fuos in illiu^. flnuc^iiciar. Qaiinecia coleratur a Deo
frtma Lege. «oftra b:ilbutics,& iufcici^ datur vewfa , quotiesincofiderate
feif^'' ^ ^^"^ 2"'9«id nobisexcidic:vtcerte fine liacincuigencia nulia eflfec
precantJi libeitas. Cscerum quanuisDauidianimus eflTecDei
ie arbitrio torumfubiicere,nec minorepatiencia quamimpe-
trandi ft»dio orarerjemergunccamen.imb incerdumebuiliunt
turbulenci aflc(ftus>qui a prima quam pofuimus legc non parii '.
tsliftanc. Maximeex claufula Pfalmi tricefimi noniconipicere
Pf I *9 4 ^^^^f qw^ncadolorisvehemencia abrcpcusfuericfanftusvir, ne
fibi miidum ftacucrer.Deflne finquiO a me, donec abeam , &
noniim. Diceres homfnem defperacum nih.laliud expecere
nifl vt ceflanie Dei manu in fuis malis putrefcac. Non quod
de»oto animo ruac in illam incemperiem.aur, vtfolent rcpro-
bi,velic Deum faceflere: fcd cantiim conqueritur iram Deiflbi
eflc intolerabJle.In illis etiam tencationibus fepe effluunc vo-
ta non facis bene formata ad rcgulam verbi Dei , & in quibus
non facis expe«dunc f^nftiquid fas/it& expediac. Hisqui-
dem vitiis qn^cunque maculace func preces repudiari merecur,
modo caoie ingemifcancfmdi, caftigentfeipJos , & ftatimad
Extmplum ,-^. ^e '■et^eanc. ignofcicDeus. Sic etiam in fecunda legtpeccanc-
fecunda Lege, ^^^^ &CU frigore fuo illis f^pc ludia^dum eft, neque fua illos
4e^uaftft6. egeftas & mifena lacis acriter pungit ad lerio precandum. lam
f^pe coatingic eorum mentes dilab; &prope euanefcere. ve-
nia igiturhac quoque in parte opus eft.ne languidse vel mutilg
vel inrerrupcjE & vag^e preces repulsa patianrur.Hoc naturali-
ter indidicDeushominummentibus,Iegitiinasnonefl"epreces
nill mctibusfurfumfublatis. Hincceremon:a eJeuationis ma-
nuu.vt antediximus, qua? omnib. feculis& gentibus trica fuit,
/Icucl
Ol MODO PBRCIP. CHRlSTf GRAT. ;07
ficuti aJhuc viget; led quotufquifque , dumaianus leuat, non
(ibi confciu» eit tarditacis? quia cor in rccra fiblidk. Qupd ad Exemphtm ex
petendam peccatorum remiflione fpe<fi;at, quaniiis hoc caput tema , dt ^hx
nemo fidelmm pra»tcrcat,fentiunt tamenqui vere liintin pre- 1*^-^'
cibus cxercitati , vix decimam eius facrificij p^rtem fe afFerre *^' ^*'*^*
de quoloquicur Dauid.-Sacrificium Deoacceptumjfpiritusaf-
flijftus.cor contritum & humiliatum Deus non defptcies. Ira
feiiiper duplex petendaeft venia,qu6c] & fibiconfcij fintmul-
torumdc!ido«um,quorum timenfenfu noaita tangutur vc
fibi quantum oportet difpliceant; & quatenus in pGe»iitetia &
timore Dei proficere illis daru eft,iufto moerorc ob fuasoffen-
fas pcoftrati,i«dicis vindiftam deprecenrur. Maxime fiJer dc- ^*'^^^"*» ^*
biliras vei impeifcdio fideliu preces vi^-iat mfi fuccurreretDei r.X/,'*' ^'^ ^'*'*
induigentia : fcd aihii miru eft hunc defedum a Deo ignofci, pral.gc.f,
quia!perisdocu'nent's fuos iarpe exercet, ac(i data operafi-
demeorumVelietextinguere. o^Jirifdmaeft hsec tentatio, vbi
clamare coguntur fidclfs , Q^oufque irafceris fuper ocatione
ferui tut?acfipreces ipfae oeum exacerbarent. Sic qufm dicic l
leremias, Exclufit oeus orationem raeam, non dubiu eft vio- , pllr^mmut-
lensa perturbationefuifTeconcufruai. Innumeraeiosgeneris lorum.
cxempii occurrunt in Scripturis^ex quibys patet fidem fan<flo- Thrcn.j.?.
rum raspemixramfaifredubit3tionibus& agitarani,vccreden-
da Sc fpcrando a)iqy,id tamen infiuelicatis proderenr •. ftd quia
non perueniunt quo optandum eft, eo raagis eniti cos oporcet
vc corredisviciis propiusindicsad perfedam or-ndi legem
accedunt , ac incerea fencirc inquanca malorum profunduate
fincdemerfi quiin ipfis remediis nouosfibi morbosaccerfuuc.
quaiido nulia eft oratjo quam non merito faftidiac D' us , nifi
ad macutas conniueac quibus omnes afperfje funt Hxe non ^'"''"/^" .A«'
ideo comemoro vc fibi quicquam fideles /ecure codontnc, fed /^S'.*"'* ^'"*
vc feipfosfeuere caftigando contendanc fuperare haec obfta-
cula:& quanuis omnes vias obftrucre ccnccur Satan vt eos ab
orando prohibeac, nilnlominus perrumpdntjcerro perfaafi, vt
cunque non omnibus remoris expediti fint ,conattts tamen
fuos oeo placere , voraque fua probari , modo contendant &
nitantur quo non ftatim pertingunc.
17 Quando veronemoeft hominum dignus quife oeore- ^^^^*
prxfenter.acineiusconfpeftil prode«t;ipfe cseleftisPater, vc ^^' ^*^'"^'***
nos pudorefimul &metu eximeret.qui noftros omniu animosy-^^^ quismHer
deiicere debebanc, Filium nobis fuum donauic leium Chriftii apud Patrem
Dorainumnof^rum:quiapud ipfum nobis fit adiiocatus &mc- c^UJlem medta
diacor,cuius duftu adipfnmfecureaccedamus. caliincerceffio- tor,-nempe le^
ne cofifi,nihil quod eius nomine petierimus nobis denegatu i- ^!*^ ^d7a^'^'
xi vtilli a Patre nihildenegari poteft.Acq. huc cmnino referri i.xim.» s*'
neceffe cft quicquid antehic de fide docuimus quia ficflti pto- i,ioh.»,i.
Qj lij
9AP. XX. «NS TITVTIONIS tlB. IKV.
miffip Chriftum mediatorem nobis commendat fita mdfpQs
imperrandieo fubnixafit, orandi beneficto fepriuac. Nam
_ . » /. fimulacinmentem venit horribtlisDeimaieftaSjfierinon po-
^cr^u.wf c^««- ^^"^"'"^'^P^"^^^^'""^'^*^"^^ mdignicatis propria? agnitio
riA maieHatis. procul abigat, doncc medius occurrac Chriftus, qui foliu for-
Hcbr.4.'^- midab^ilisgloridEiH foliumgratiaE ^ommutet:/icuti etiamdo^
3o!nn ><^«3'-cecApi'ftol(is vtcum omni fiducia apparere audeamusmife-
& 1^.14. ricordiam con{«(]uuturi &gjaria inuenruri inaoxilio oppor-
^ Dfi ipfius tusjo. Atque vt lex dc muocando Deo po/ita eft, vt promiCfio
fr^ct^toc^fro data, exand ti^m iri qui inuocauerinr.icain nomineChrifti in-
mijinm. uocare peculiariteriubemur.&promif/ionehabemuspropo-
fitam,imf>etratiiros quod ineius nomine pctierimus. Ha^>e-
nusjinquic, ncn peaiftis quicquam in nominefnto.-pctite, &
accipietii. In iJIo dic in nominemeoperetis;& quicquid pe-
,. tieriris,faciam,vt qlorihceturPaterin Filio. Hincfinecontro-
e>»am Chnffi ^'^^^^'^^ clarum elt,ecs qui m alio quam Chriln nomme Deuin
nomineDetu eji inuoc;inr,i!Iius iuffa conruniaciter praeuaricar:, ac voluntatem
tnu0iixndu6..^^ pro «ihilo repurare;nul'am vero promififionem habere quic-
i.Cor.i.xo. quamimpetrandijSjquidevtaitPauluSjomnesDeipromiffio-
nes in Chrifto f unt eria & anic.id eft confirmatur & miplentur.
loh. \6 2^. '^ Acdihyenter nocanda tft circuK.ftantiatemporis , duni
Er^i /^^/fiow- ChnftusdiiCJpulos ad 'uan) interceffionsm iubcc confugere,
iics I ab imtioy poftquam m c^eliim atcenderir. In illahora.inquit, petccis in
prr hv.nc folwii nommc mco. Cerrum quidem.ab initio non fuifTe exauditos
exaudit* funt, qu^cunqueprecati funt, nifi Mediaforisgratia.Hacratione in-
''^'''^". '^*J^^ fiitueracin l.e^e Deus vt folus lacerdos fanduarium ingre-
tia aa ternpm ^ . ,/- t « • j-
flMo^^fs.v^wH* diensgefta;ccin immeris nomina tribuum Ilrael.&totidean-
cbrin^tinc^los tc pcdus lapidts prettofos.populus auteprocul ftarecin atrio,
eflftqtmtupo- atquc inde voca fua coiu^igeretcum racerdote.Qu^ineriam huc
tifiimumre' yalebat facrihcf^um vt racsE cffcnt ac firmae preces. Ergo ill:i
EX^iSrg. & ^"^^'"^^'^'^^•^^'^^^''^"^*^'^'^ docuit arceri nos omne^ a facie
is.ai. ' Deijideoqimcdiatoreopusefib.quinomine noftro appareat,
noiquegeftet in humeris,& peclori alligatos teneac, vtm eius
peifonaexaudiamundeinde fanguinisafperfione precesmun-
dari, fjiiasalifqui, nunquamfordibus vacuaseffe di<fi:um eft.
lEt vidcmusSamftos, quum impetraro airquid cuperent, fpemL
fuamin facrificiis fundiffe : quia fciebant votorum omnium
Ffal. 50.4. ^^^ fandioncs. Recordetur oblicienis tua? (inquit Dauid) &
J^iaionii"^ '^'^hoiocauftum tuum pinguc reddat. Hinc colligitur, Deuni
ab initio ChriftideprecationefuiflepIacacum,vt|>ioium vota
fufciperet. Cur ergo nouam horsm affignat Chriftusqua in
fuo nomine orare incipient difcipuJi , nifi quia bxc gracia , vt
cft hodie iIlnftrior,ira plus commedationis apud nos meretur?
Bc hoc ecrtdefcfu pauJo antedixerat,Ha(ftenus nopetitiftis quic
guait) ij.omine meo:pctote.N6qu6d de Mediatori« officio nihil
prorfuf
DE MOO0 PBRCIP. CHRlST» GRAT. 508
prorfus teoeret^quu his rudimetis imbuti eflent omnes lud^i)
fed q«ia nondum liqu;d«cognouera»t,Chriftum fuo in c^elutn
afccnfu ccrtiore quam ante fute Ecclefise patronum. Ergo ab-
Ventia;ru3Edolore vt aliquo non vulgarifrudufoletur.munus
aduocj.ti fibi vcncrfcat, &docetpra»cipuo hadenus beneficio
cos caiu {IV,qu'> frui illis dabitur du eius patrocinio fu tti libe-
rius Di. uiu iuuocabunt.ficut dicir Apoftolus, viam eius recen- Hcbr. Je.zo^
tcm eius faiguinc dicatani efle. Q^o mhius excufabilis eft no •
ftra prauitas,nifi tam ioxftmic-^bUe beneficiu,quod nobis pro-
prie deRinatym eft,vtro^ue,(vc aiuncj br.Khfo ample/^imur.
i9^]'orr6, qyum jfit ipfe vnica via,ac vnus accelfusquoad iriXeimaHr
Deuiii mgredi nobisdatunqui abhac viadefle(fi:unc,& huc ac- /«/">• eostjm
ccffum dcf(.runrjis neqne via v\h ncque acceifus adDeuiii fu- ^'>^^'^it*mvui-
percft: mhil ineiusthrono relrqi:uai fit pra?tcr ir^m^iudicium, '"^'^'^^''*^''^''
ac tcriorcm.Dtnique quuifii h.inc procxpiteacduce pater no- ' '
b:s (ign;iueri!:,qui ab eo vUomodo declin^nc vel obIiquat,co-
ivinrur quantum in fe eft notam aDea impreffjm delere & a^
d .'iterare.lta vnas ftatuitur Mediator Chriftus^cuius intcrccf-
fior.e propitius & exorabilis nobis reddatur Pater.Quanquam
incerim & fu.^fjnftis mrerceffionci rclin^uuturjquibus alija- ^•Tin:' > '.
lioru:n filutem mutjo intcrfeDco commendanx, de quibus
meminir Ap^-ft dus.-feJ tales qu^e ab vnici illadepcj.dc<inr,ta-
tum abeft vt delibent ex ea quippia. Nam vt a dilcd*onis afte-
du fcacuriuncquo nos vltrocitroquc amplcdrmur, ccu vnius
corporismembra : itaetiam i^ capitis vniratcm refriunnjr.
QLUJm ergo ill^quoquein Chnftinominc fiunt, qu d aliucl '
quim teftantur,nen-vinem vllts omninoprccibus, nill Ciirifto
interceiience,pofte adiuuari.^ Arq^ vt r.oobftatfua intcrceffio- Hnctnmenrtt.'
ne Chriftus quominus fn Ecclefia prccibus alrer aiteri viciffim '"""• '»"'«'»
patrocinem Jt: ita fixum manear,oftnies totius ^cclcfia: intcr--^'"'''"'"'" ^'*.
cerfionesin illam vnicam cfle diripendas Imohoc snaxime ^'^''^"'^'^rV'
nominecauendaaobis ingratitudo eil:,quod neus indignitatf ^,^,..
noftrsignofcens^noncantu fingulis profeoiare pcrmitcit,fed
^z\^ alios pro aliis admitrit precacores. Cuius enim fuperbise
efTet^vbi DeusEcciciiarfuaipatronosconftituitquJ merito re-
pudiarimereritur,fi pro fe quifque priuanm orer,hac liberali-
rateabuti vtChriftihohorem obfcurent? . f^'
20 Porro merumeft nugamentil quod balbutiunt Sophi- ^^'''"'«^'«'^W-
fi.E, ChriftumefterGdemptionisMediatorem,fideIes aurein- T/"*'^^'^^/"»*
terceifi3nis.Qu,ali vero Chriitus tepcrana meditacione defu- rcfutatto,
^us,&;cterna &nunquaminterinorirura jrdfer.jos fuos reie- liohan.i.ti
cerit.Benigne fcilicet illum tra(flint,qui rintula honoris por- '• Ghrifhts eB
tionem illidecidant.Atquilong^alircrScriptura , cuiusftm- ^'^^^■^tor re-
plicitate.omiffis iftisimpoftoribus,contentumeft*e pium ho-t'"^^"'"'^'-^""
minem conuenit. nam quum dicii; lohannes, Siquispecca- J./"^^^*^^^^*^
QL3 "^i
flAP.XX. iNST^lTvflONIS IIB.XII.
%eFj>nnfio,ca- uerit,a(Iuocatum nos habere apud Patrem , Chriftti lefura : ati
ri(lima autho- patroiifi olim nobis faiffe inteliigit,ac non potius perpetuam
^'^''Z^XT **^.» '" terceffionem arrignat?Quid,qu6d Paulus fedente aU Pa-
^mtifttmmio '' ^'^^ dextcram etiam pro nobis intercedere affirmat? Q^u vero
JirmaTA. ^^ib> vnicum Dei & hominum Mediatorem illum nucupat, an
Rom.8. ^t. no ad precatjones refpicit quaf um ante paulo meminerat^^Si-
i,Tim»2.5. quidem pro ommbus homnnbus incercedendu prajfatus, in e-
iusrencentiajconfirmationcm rnoxfubneditjvnura effe om*
liH 4. contra nium Dcum,& vnum mcdiarorcm. Neque veroaliter inrer-
F^rmcn.c. 8. prcratur Augu|linus, quum /ic loquicur, Homines Chriftiani
inuicem fe c jmmendant oracionbus fuis.Pro qno autem nul-
Jus !nt:erpellar,ied ipfe pro omnibus.hic vnus verufq-, Media-
tor cjI. Paulus Apoi^olus, quanquam fubcapitcpr^Ecipuura
membrum,quia tamen membrum eratcorporisChrifti,&no-
uerat,non per figuram in interiora veli ad fanfta fandoru.fed
per expreiTam & firmam veritatem in interiora caeli, ad fandi-
tatemnon imaginariam (^6. serernam inrr.tfre maximu & ve-
rifsimum Sacerdote Ecclefi^,fe orajionibus fidchum ipfe quo-
E^r^^ '**' ^^^ commendar. Nec mcdiacorem fc {'^cit intcr populum &
CmlorV j . Deum: lcd rogat vt omnia corporis Chrifti membra inuicem
#fCorj? JJ- P*"^ ^^ orenc: quoniam inuice fohcira funt membra , & fi pati-
tur vftummembrum,reliqu3 copaciunrur. Ac fic membrorum
omnium adhucin terralaboranrium mutu^profeinuicem o-
rationes afcendant ad capur quod praeceffit in c^him,{n quo eit
propitiatio pro peccatis noftris. Nam fi eflet mediator Paulux>
f.Tim.j.f. eifent vtiqi & rcliqui Apoftoli,ac fic mulci mediatores eflent,
Sphef.4.j. nec conftarecip/ius Pauhraci<*,qua dixerar,Vnus enim Dess,
In Pfil.94. vnu^ mediator Dei & hominum,homo Chriftus.in quo &nos
M^i^t f/?' ^""'^* fumus,fi feruamus vniratem fidei m vinculo pacis.Item
^^ ' alibi, At vero Saccrdocem fi requiras,fuper c^elos eft,vbi inter-
pellac pro te,qui in terra mortuUs eft pro te.Neque vero foni-
niainus 'lIum,Patrisgenibus aduolutufn.fuppliciter pro nobis
deprecari:veriim cumApoftoIo intelligimus,fic eum apparerC
coram ficie Dei,vc mortis eius virtus ad perpecuara pro nobis
interccffioncmvaleat; fictamenvc fanduariu cxli ingrefllis,
ad confummationem vfque feculorumfolus populi eminus in
dtrio refiden'is voca ad Deum deferac.
i..D(rfanSlorii ^' Quantum ad fandos atcinccqui camc mottui, IH Chri^
in c^iu iHchri fto viuunr,fiquam illis oratio ',em atcribuimus,ne iis quidem i-
fl" •viuemium, pfi^ fomniemus a'iam efl"e rogandi Dei viam, quam Chriftum,
*»teuej?(one. qui folas vJa eft: airf alio nomine Dco effe accepcas eoru prc-
ces.Itaquepoftquam Scriptura nos ab omnibus ad Chriftil v-
nu reuocat,poftqua c^^cleftis Pater vult omnia in ipfo rccollige
remimijftLiporis fuicme dica infani;e,nobis peripfos accefTum
fic velle axQliii^Yt abillo abducercmurfiue quo neccis aditus
vllus
dEmodo pbrcip. CHRisTi graT. 309
vllus patet.ld autem aliquot feculisfaaitatumquisneget, ho- ^«/«/«^^fK»'
d.equcvbicunquePapifmusviget/aditari? Aaconciliandam^ ^;^^^^^^^
Deibtneuolenciameorum merita fubindeobtruduntuiyatque ^^^^^ ^^-
vtpiurimum,Chrifto pr^terito,pereorum nomiBaPeusobre-yj,y</,.
crarur. Annou hocqusefojCll^munus vnicse iUius interceffio- 'Demde , ab e»
nis quam Chrifto lupra afleruimus,ad illos traducere? Demde ^»od huttuScri
quisve' Anoeiui,veld^mon vlJihominu de eiufmodi q"am^^^*/^'^?«'"*
fingunt ^pr.rr.im intercclionelyllabam vnquam renunciauit? j-^^^^^^i^^^
iivScrjptuiaenimnihilextat. Qu3e ergo eius comminifccnd^ ^^//^^io^c „„.
fu/t ratio? Certe dum humanura ingenium fubfidiafibi ita/aV»r;4!/M^<r-
qrisrirat , quibus non munitur per De\ verbum, luculcnte (ua ititioforHm,
djfnde.iuam prodK. Quod fi confcientia eorum ommum ap- ^^;^7« a«»Ai«
peL'etur quifanctorum mterceffione obleaantur,reperiemus f^^,^^'J„„„
nor. nltunde id euenire , nifi quia anxierate laborant, perinde noftr^ myHe-
acfihicChriftusdeficcrctjautnimium feuerusforet. Quapri-rm, Deihni'
mum perplexitate Ghriftuminhonorant ,& foIiusMed!atoris5«/'^'^'«>c^''''-
titulo ipohant: qui vtilli in fingularem prserogatiuam a '^'^'^!^^IL'X-^^IZ
datus eftjica oeque alio transferri debet. Atque hoc quidem i- ^^^J'
pfogloriam naciuitxtisefus obfcurant,crucem euacuant: quic- l,^, de ifaac
qu»ddentqueautfecft,autpafluseft,fualaude exuunt ac de- & aninva.
fiaudinc. fiquidem liuc teudunt omnia ,vt folus fic & habeacur Exceptio.
medi?.ror. S'mul Dd benignitatem abiictunt , qui fe illis in '^^''"/" **
Patremexhibeat-.nonenim illis Pater eft^nsfi Chnftum fibi
fratremefleaqnofcant. Quod pJaneabnegant, nifi fraierno
efle erga fe affcftu (quo nihil mollius aut tcncrius efl^e poteft)
co^iranc. Quare illum vnice Scriptura nobis offert >ad ipfum
nos niittic, & i;^ ipfo fiftic. ipfe, mquit Ambrofius, os noftrum
cft,perquod Patriloquimur, oculusnofter, perquemPatrc
videmus, dextera noftra, per quam nosPatriofFerimus. Quo
nifi incercedente, nec nobis nec fandis omnibusquicquam
cum Deo eft. Si excipiant.quas in templis concipiunt publicas
precesfiniri h3cappendice,Per Chriftum Dominum noftrum,
friuolumefliigiuineft.-quianonminus profanatur Chrifti in-
terceffiojdum morcuorum precibus& mcricis mifcetur, quam
fi eapenitus omifiafolimortui in oreeflent.Deindein fuiso-
mnibuslitaniis.hymnis &profis,vbi Sandismortuisniliilnon
honoris defertur,nuIU Chrifti mentio.
11 E6 autem vfque progrefl^a eft ftoliditas, vt hic expref yErrorumfor
fum habeamus fuperftitionis ingenium, qu« vbi femcl fraenum tenta.exfnm
exctffit , nullumlafciuiendi finem facere folet. Nam poft-
quam coepcum fucrat in fandorum intercefsionem refpicere, ^
fenfim fua cuique procuratio eft attribura , vt pro negoti ; di- ^
uerfitate nunc hic nimc ille aduocaretur intcrceflbr : tu fingu-
li peculiaresfibidiuosafciuerunt,inquoru, nonfccus atqstu-
telaritt deoru^fidefecontuIcrucNeqj modo quod olim Ifraelf
CAf. XX. INSTlT y T I O NIS LlB.IIf,
9 cxprobrabat Proph^ta, fecudum vrbium numerum dij funt e-
ler.2.a8.& II. rcdi,fed recundumcapitummultitudinem. Atqui.quunrin v-
*3- nam Deivohmtatemdefideriarua oninia referant, hanc in-
%efeil%ntur. tueantur,in ea acquiefcant; ftolide & carnaliterarqae eria c5-
tumeliose de iis cogitar, quialiam ipfisorationfa) aflignar,
quam qua Dei regnam adsenire experant.a quo logifnme; ab-
ettquodillis afhngunt>rnumqucnquepriuato aficclu in fuos
4. cultoresefTepropenfiorem.Taftdcnec abiiorrendofacrilegio
abftinueruntplurirai.nonvtfufFragatoresia, verinn vc (alutis
hm pra?fides, inuocando.En quo rccidant miferi hominesj du
^, a legitima fua ftatione,hoc eft,Dei verbo, euagautur.Omitto
craffiora impietatis monttrain quibustametfi DeOjAngelis &
hominibus funt deteftabiles,eoru tamen nonduni ipfbs pudcc
vcl piger.Proftrati ad ftatuam auc pifturam Bai barae-jCathari-
n£e,&fimiliumdemurmurantPaternofter. Hunc furore cTn-
Ixcewio patrs ^"""' *beft vt Paftores fanandum vel cohibendu curc(sr,vt que-
in.-orvitntamim ftos odore alkdi.plaufu fuo comprobent. Vcrum vrran^ foedi
ii^i ftperjinia- criminis inuidiama fe deriuent,hoc tamen quo coiorcdcfen-
ff • , dent rogan Elfgium vel Medarduni vt fcruos fuos refjpiciant
-\<-T"'>* &iunenf ecxloffndam Virginem vr Filium ficere lubeac
quod pctun'r01im vetitum fuit in concilio Carthajpinenfi, ne
ad altare direfta fieret precatio ad fandos ; ac prob ■b^le cft,
quui-n fanfti viri impett>m pr.^ux confuetudinis no pc.-ifcnc in
totum compefcere,hancfa'remmodcr3cion?.m adhibuifte ne
hac forma vitiareni ur pubHc| orarioncs.Sande Pecre ora pro
nobis.Q^^raitoautcm longius euafic diaboitca eoriim imiior-
runicasqui ad tnorruoscransferrenon dubitan: quod Dei &
Chriftiproprium erac?
Tapti^a^uxn ar 1} Qupd auccm cfficcte ftudcnt vt Scripcurx aurhorlcatc
jK3P?eM/;>'oiV,-y{^eamrfubnicieiufmodiincercerfio, fruftra in eo laborant.
i^> ^imefa}.' Angelorumjinouiunt.oraciones leczuncur fsEpius. neqiid mo-
, do; fed m DeiconfpeCtum per eorum manus perrerrj dicun-
V* rfficio ^ tur fideliu preces.Verurn fi Anoelis fani^os pr^reiuivi.a dc{u-'
:m-nire^'!ge. dos coufecre Hbec^probandu fuerit efte adminiftratoriosSpi-
^•■riini. ricus, q.uibiis deleg.itum fit minifterium curanda: noftra? falj-
xfi^^' tis,quibusdemmd3ta fitprouinci.iCuftodiendi nosin omnib,
?^i"^i! «i.u! ^'"'^ ni ftris qui nos circumeant, qui moneant & conK>!entur,
^4*1.54. 8. ^ui pto nobis cxcubias ap3c.qu.r omnia illis deferucur.liis au-
tcm minime.Qua prarpoftcre Angehsfandos morcuos inuol-
V uanr/atis fuperque ex tot diucrfis munerib. pater, quib. alios
abaliisScripuiradiftinguic. Caufidici partibus apud cerrenii
iudice fungi nejno audebit nifi admiflbs. Vnde ergo vermibus
tinca hc nela vtfJ^eo pacronosobtrudac quibus munusiniun-r
6luiio iegitui?Voluic Deus Angelos cutada» noftr^ faluti pr^-
ficerc.vndc & facros coetus frcqoentat,& Ecclefia iliis theatru
cft.
DE moooPbrcip. christigraT. 5|0
pft , in qiio miranturvariam & muItipItcemDeiiapientiam.
Qiipd iliis peculiare eft, ad alios qui tranfferunr, certe ordinc
a Deo poli u.qui inuiolabilis efle debebac, confundunt ac per- '
ueitunt. Eadem dexteritace pergunc in citandis aliis teftimo-
niis.Ieremi Y dicebac Dcus.Siftecerint Mofes & Samuei coram ^ ^^*^-^.^ ^,
me , non eft anima mea ad populum iftum. Quomodo fic de ^^^^^^ ^^^^ ^
mortuis (inquit) loquutus foret , nifi pro viuisiptercedereii- s.4^,/,.
3os Hou iTec? Bgo ver® concta fjc colligo,- quum inde appareat iere.15.1.
neque Mofcn neq; Samuelcm interceffilTe pro popuio Ifrae-
litico , cunc nuUsm fuifle prorfus mortuorum incercefiionem.
Qujs enimfaMdoium de populi falutelaborare credendus fir, Xtfl^trfioy qus
ceffance Mofe , qui alios omnes in hac parte longo interuallo, 7P;,'"'f'*^'*
dum vmeret,fuperauiL?Ergc fi mmutulas iltnsargunaslettan- ^J,j„aduer~
Tur Mortu' pro viuentibus intercedutj quonia dixit Dominus, yj,yj<,;.
Si int.erccftcrint : ego longe fpeciofius argumentabor in hunc
modum , In extrema populi neceffitate Mofes non intercede- ^
bacdc quo dicicur,Siinterceflerit.Ergo neminera almm intcr-
cedere vcrifimiie fic^quum om^ies a Mofis humanicate,bonita-
re & pacerna foIicicHdme procul abfint. Id fcilicec cauiIlando_
confeqr.unrur , vc iis armis vulnerencurquibus fe pulchre mv.-
n5tosputabant. Atverofiivplicem fententiam ficconcorqueri ^enftitfrophe-
valde ridiculum eft: quiatantum pronuntiat Dominus populi '*•
fiagitiisfenoDparcicurum.etiamfiMofcsaliquis patronus illis
confinscrec,aur Samue!, quorum precibus fe rantopere indul-
gcnte pr3eft;tcrat. Qm fenfus ex fimili Ezechielisloco lucidif-
fifne elicuur.Si fuerinr,inquit Domin^ifti tresin ciuit3ce v.ri, SmiU Ez*fhie
Noha, Daniei &l©b.filios&fihasnonliberabuntinfuaiufti- iulocochfirma
tia : fed animastancumfuasliberabunt. Vbidubium noneft '"*■•
quin indicare voluericfi reuiuifcere duos ex illis contingat. na
tercius eo tempore fuperftes erat,Daniel fcilicet.que tum con- ,
ftat in primo adolefcetJ^F flore incomparabile dedifll^ pietatis
fpecimen. Eos igitur omittamus quos Scriptura clare demon- j^^^^ ^pofftU
iiratjCurfum fuum confummaflc. IdeoPauIus^quu de Dauide ^eiiimonio.
Ioquicur,non docet precib.ipfum iuuare poftcritatem,feddu' A<a.i5 j^-
t.Txat X12.U fose inferuiifle.
Z4 F.xcipiunr rurfum. Ergo eos omnipietatis voto exue- J- .
mus, qui nihil toto vir^ decurfu ouam pietatem & mifericor- '^ charttam
diam ipirarunt? Equidem, vt cunonus excutere noiim quid a- ra„^pf dchri-
gant, aut qaid meditentur, ita nequaquam eft probabilc variis .^J ^iuentibtts
^ particularibus votis huc illuc circunferri: fed potius ftata at- eft perftcltor.
quetmmota volunrare in Dei regnum afpirare. quod non mi- T{espo>}fio i\
iius impiorum interiru quann fidelium falute conftat. Quod R
verum eft.eorum quoquecharitacemincommunionecorporis
Chrjfti non dubium eft contineri , nec latius patere quam ferc
comunionts illius natura.Iam vero taraetfi in huc modam pio
CAP. XX. INfTlTVTlONlS LIB, 111.
nobis orare concedam,non tamen ideo a fua quiece difccdunc
I /j w. vt diftrahantur in terrenas curas : ac muito minus a nobis ideo
protMius inuocandi erunt. Neque id agendum ex eo copfequi-
tur quod qui in terris degunc homines.v/cillim alijalioru pre-
T{dfon^o, *^j^"^ commedarc fe poffiint.Hac enim alend.ie m <p/is charita
ti officiura fcruitdum fuas inter Ic necefliuatts veluci partiutur
& mutuo fufcipiunt. Atque id ijuidcm faciunr cx Doniini pra;-
cepto.nequepromiffionc deftituucunqaseduofcmfer in ora-
Eec.j.j.fi. tione primas tenet.Omnesciufmodi racioncs a mortuis abfunc
quos a noftro contubcrnio dum fubduxit Dominus, nuiJu no-
Secmda injlS- ^'^ ^^^ i^Js reliquit commercium, ac ae ilhs quidem nobifcw
■tia, quancumairequilicetconicfturis. Qupd/iquiscaufeiur, tieri
non pofte quin eandem erga nos ch^ritatem retineanc,vt func
vna nobifcum fide coniundi .- qu»s tamen eo vfque longas illis
^ ponjio. efTeaurcs rcue^auicqu^e ad voces noftrasporrigacur.^oculos e-
Tirtia.de Trt- "^"^ ""^ perfpicaccsqui fteceffitacibus noftrisaduigiIent?Nu-
nitatU ^eculo. g^ncur quide in fuis vmbris nefcio quid de fulgore diuini vul-
^ tus ipfos irradiante,in quo^ceu in fpcculo, res hominum ex al-
to defpicianr.verum id affircnarCjqua pr^fcrtim confidentiailli
i^eipotfj^c. audent.quid eft nifi per temulenta cerebri noftri fon^nia velle
Rom.g tf. in abdita Dci iudicia , fine eius vcrbo penetrare & perrumpe-
re.ac Scripruram concuIcare?qu2B toriescarnisnoftrse pruden-
tiam,fapientiseDeiinim;c^meflrepronuntiat:vanitatem(enfus
noftfi in Vniuerfumdamnat:proftrata omni noftra ratione, fo-
Jam Dei volimtacem anobis vult fpeftarf.
4. 2y QnaE vero aiiaScripcarseteftimoniapropugnandohuic
•^M^jistefft. fuo mendacio afcifcunt , peffime contorquent. Sedenim, in-
monio, deTa- quiuntjscob vt foum patriimquc Abraham & Ifaac n©me fn-
fi^rijartino. per fuam poftcritate muoccEur ro^at. Primum videamus qua-
P*ros tnuscaft^ lis ilta fic muocationis f®rma mter Ilraelitas. non enim patres
do. fuos ad ferendas /ibi fuppetias implorant; fcd Deum obtcftan-
Gen.^S.j^. turquoferuorumfuorum , Abrah»n,Ifaac& lacobmemine-
rit.Eorum ergo exemplum nihil iispatrocinafurquiad fandos
ipfos fermone habuermt. Verum quia ftipites ifti,quafunt he-
^eFpcnfic, f^-^^betudinCjnecquid /itnomen Iacobinuocare,ncc ca rmuocan-
znttTpyetattone ^^^{{^ capiunt : non mirufi inipfa quoque formafic pueriii-
jefatxfimiUdi ^^^ titubant. LoquDCio hsEC non femel ni Scripturisoccurnt,
Sfo coRati. lefafas enim virorum nome inuocari fuper mulieres dicir, dum
lera.4.1. eos habenc niaritorum loco fub quorum fide & tutela degant.
Ergo inuocatio nominis Abraha fuper Ifraelitas, & in hoc fita
eft dum ger.eris fui originem ad eum rcferuntjeumque pro au-^
thorc&patentefuomemoriacelebri eolunr. Neque vcroixJ
facit lacob quod fic de propagada nominis fui celcbritatc foli^
citus: fcd quum totam pofterorum beatitudincm conftare no-
uerit hsreditace foederis quod fecu Deus pepigerat •• quod illis
booa-
DB MODOPERCtf. CflltlSTl GRAT. glt
bonorum omnium fummum fore videc,comprecatur vt generie
fuo cenfcintur.icl cnim aliud non eil quam foederis fucceffio-
neoi zd eos rranrmictere.Illi viciffim,dum memc^iana eiuftno-
di precibusfuisinducuntjiion ad incerceffiones morruorura
furTugiuni.ffd Bominofoederis lui recordationem obiiciunt,
quocIemitiifimusPaterillisfepropJtium ac bcneficum fore, y^^,,^^ reff^
in Abraha%Ifaac & Ucob gratiamrecepit. Alioqui quam pa- expubiicA gc-
rum itt Pacrum merita fadi reclinausrmt, teftatur publica vox '^l'/^" -voce f^-
Ecclcfix apad Prophetam^Tu parer nofter,& Abrahim nefci- ^'^^* ,
uitnosj.^^l-raelignoraujtnos. Tu DommePa£ernoitcr,&Te- ^^
denitor noficr. Ac dum fic quidem loquuncur, fimul addanc,
Conuerteie D«mine propter feruos tuos. nullam tamen cogi-
tantes iniiercerfionem, icd ad foederis beneficium aninuim ad-
uertestes.Nanc vero quum DominurjL? lefum habeamusjin cu-
ius manu non percufTum modo, fedconfirmatum fitnobisse-
ternum mifencordiae foedus : cuius pocius nomen in precibus j.^^.^ ^ ^
Doftris pr2Et^nd?mus?Et quoniam boni ifti magiftri his verbis rerertiidf,*
Patriarchis voIue ftatuiintacefibresjfcire cxipfi-Jvelim curin
tanta turba ne jT.inimum quidem apud eos locum obtineat A-
brahawjEcclefia» pater.Ex qua colluuie fibi aduocatos fumant
minime ignotuna eit- A br j ham, quem oeus -»Iiis omnibus pr*e-
tulir,& quem cuexitin fummumhonoris gradum,negligi ac
fupprimi qiiam confentaneum fic mihi refpondeant. Nempe
quumpalam eflet talem vfum veteri Ecclefi^e fuifleincognt-
tum, placuit, occultand^e nouitatis caufa , dc antiquis Patribus
filere: acfi nominum diuerfitas recencem & adulterinum mo-
rem excufaret.Qupd autem obiiciunc quidamrogari Deum vt ^'^*^"^^-''
iii Da!5idis gratiam populi mifereatur , adeo n6 fufftagacur co-
rum errori,vt ad eius refutationem maxime fit efficax.Nam /i R«^»'i^*
cxpc«dimu$ quam perfonam fuftinuerit Dauid* fegregatur ab
omni fandorum coefu,vr quodin eiusmanupadum Deus po*
pigir,fhbiliat. Ita & fcederis potius quam hominis habetur ra-
tio,& fub figura Chrifti interceffio vnica afleritur. Nam quod
fingulare fLiitDavddi.quatcnusChriftiimago fuic,inaliosn®n
competcre cprtum eft.
16 Sed hoc quofdam fcilicet mouet quod fanftorum ora- sr»
tiones fjepe legunrur exaudicse.Cur.? Nempe quia orarunt. In ^" exaudiut^
te fperaucrunc finquic Propheca ) & falui fadi funt : clamaue- T'' "i '^l* ^
runt,& non funtconfufi.Oremusergo&noseorum exejuplo,
vt eorum inftar exiHdiamur. Hi vero.contra quam decee,pr2- ^iesfonjic.
poftererariocinantur, noexaudicum iri nifi qui femel ex^iudi- j^ial^^-.j,
ti funt.QiJanco melius Iacobus?Elias(inquit)homo erat nobis ^^'^ ^^'
fimilis: & precac«©ne precatus eft ne pluerec,& non pluic fuper
terram aanostres&menfesfex. Rurfumorauic, &c^lu dedic
pluuiamj&t^fUdedicfrudumfuuni. Quid.' AnfinguJirera
CAP. XX. iNf T I T ? TioNIS llB.ill.
atiquam Elias praerogatiuam colligit, ad quam /it nobis confLi-
giendum.?Minime verojred vim pise pursequeorarionispcrpe-
tuam docecjvc n©s ad fimiliter orandum exhorterur.N^m Dci
prompcitudinemac benignitacem in exaudiedisilifs maligne
intcrpietamur,nifi talibusexperimentis confirmamur in cer-
tiorem promiflionur» eius fiduciam.-quibus non vni, alceri,auc
etiam paucis inclinatam fure aurem fua p .llicesur, fed omni-
ctprmAtio re- [3^5 q^f nomen fuum inuocauermt. Atque eo minus excufa-
fponfium , ati-^ i^iIj^ ^^ mCcitiz hsec quod tot Scriprurje admoniriones videtuc
\°urxmunita. quafi exprofeifo contemnere. Liberatus eftf^pii^s DaaidDei
pra!. 142. 8. virture.an vteam ad fe traheret vc eius fuffragio liberaremur.''
Pfal.51.8. Longealiteraffirmatipfe, Meexpedantiuibdonec rependas
Pfal.j4-7' mihi.Item, Videbunt iufti, & gaudebunc, & fpeiabunc in Do-
Pfal.32.tf. niino. Ecce pmpcr ifte chmauit ad Deum , & refpondit ef.
Mulra» in Pfahins funt eiufnodi preces, quibus ad precindum
quodpoftuht hacrationeDeumpro.joc>tt,ne pudehant iufti>
fed fuo exemplo crigantur ad bene fperandum. Vno 1 :m con-
tencifimusjptoptereaorabitad teomnis fandlus in tempore
opportuno. Quem locum eo libentiuscitaui quod non puduic
rabuljs,qai operamlinguse meritorise ad defenfionem Papatus
locant.eum obtendere ad probandam mortuorum interceffio
nem. Quafi vero alittd velit Dauid qtiam frrdum oftendere
quiexDeielementia&facilitatepcotjeniet vbiexauditus fue-
rit. Atquehocingenere tenendum eft , e^perienciam gra-
tiaeDei , ramerga nos qucimerga alios non vulgare efte ad-
minicuium ad confirmandam promiffionum illius fidem.
Non recito plurimes locos vbi Dauid Dei beneficia fibi pro-
Et tUuJirata e- ponic In fiduci^ materiam, quia Pfalmorum ledoiibus fponte
ximplts laco- occurrent.Hoeidem fuo cxemplopriusdocueracIacob,M!noi:
Gen 11 10 ^^'^ cundis miferacionibus tuis & veritace qua prasfticiiH fer-
uotuo.Inbaculomeo tranfiuilordaiiem iftum : & nunc cum
duabus turmis egredior.Promiffionem quidem allegat, fed no
folamrqu \j fimul eftedumconiungit. quo aniraafius infutu-
rum confidac eundem erga fe Deum fore. Neque enim fimi-
lis eftmortaIibus,quosliberal!tatisfu^t3?det,vel quorumex-
hauritur facultas^fed a propria natura ^ftimaJus eft, ficut pru-
vT\^'^^ deterfacitDauid.RedemiftimeCinquit^Deus verax. Poftqua
^ '^'' * falutis fua^laudem Deo tribuic, acfiungic veracecfie: quia nifi
perpetuo fimilis fui elfecnon fatis firma fumi poir^t fiducia: &
inuocationis ratio ex eius be.neficiis. Vbi au:em icimus , quo-
tits nobis auxiliatur.fpecimen ac probationem dare bonitatis
^ jrf fu2eScndei,timendumnoneft nefpes noftrapudefiat, velnoS
«orww jVuio.;^- fruftretur.
tio}iem efe rem 2,7 Summa hxc C\it quum Sctiptura in Dei cultu hoc hobi^
tmpiam . rummum capuc commendec vt eunj iauocemus (ficuti poftha-
buis
D E M O D O Pfi R e I P. C H R IST I G R A T. 5!t
bitis omnibus racrificiifka nobishoc piecatis officium exigit)
non fine manifefto facrilegio oracienem ad alios dirigi. Vnde
ecia in Pf rlmo dicitur , Si expandimus manus noftras ad Deu i.^itDe4>faS
aiiGMium ncnne Deus requiret ifta?Deinde quum Deusnonni- ^V"/'"' ^['^'^'
fi ex fide velic i«uocari,& diferfe ad amuffim verbi fui oracio- ^ f,2w ***er-
nesformariiubeac.-denique quumfides in verbofundata.nt re-^^f.
t\x orationis macer.fimu!ac a verbo defle(ftitur, oratio».em a-
dultcrari neceifc eft. Atquiiam oftenfum eft ^confuiitur tota
Scr:j>tura,iiiichunchonorcmrc/li Deovendicari.Quodadin- ^ .^. . ^
terceliionis muniis pertinet, ctiam vidimus Chrifto pecoliare !','y/JJ^ '^^
eHe.nec vll?.m Deo gratam elfe precacionem nili quam Media- ^^/^
tor ille fanditicac.Ac tamttfi fideles vlcro citroqj preces apud
Deuni pro fratribus offeruiut,hoc ailiil vnica: Chriftt intercef-
fioni derogareoftendmius : quia omnes ^mul ea fubaixi tam y^^f^^nm
fe qudm alios Deo comraendant.Adhsec docuimus infcite hoc 1' .,/^J
trahiadmorcuos,quibusnufquaiMlegimus mandatum elle vt
pro nobis orent. Ssepe nos Scriptura hortatur ad raucuas huius
officij vicesrde morcuis ne fyllaba quidem. Imo lacobus h:cc Iacob.5. i4i,
duo coniuni^ens,vt confiteamur peccata noftra int^r nos,& vi-
cnum alij pro aliis oreriius,mortuostacitei-xcluaic. rromde ^. ^^J^^ ^^^^
ad hunc errorem damnandum fufficit vna illa ratioj exotdium nfrfatur.
rite orandi nafci ex fide.fidem vero efle ex atiditu verbi Def,v-
biuullafiftiti^ interceffionis mentio : quia temerc patronos
Iibi afciuitfuperftitio,qui diuinitus dati non erant.Nam quum f-2^?P?« ,»»'*'
mulrisprec.indiformisreferca iit bcnprura, nullum repentuc
exemplum huius aduocationis,fine qua in Papatu nulla crcdi-
ttirefieora-io. Adh^^cluperftitioiiiem hanc conftac ex diffi- J.* ^*^,''^*"'
dencu nararr. cfie: quia vei Chrifto deprecatore contefrti no«
fuerint,vel eum omnino fpoliauerint hac laude.Acque hoc po _ _^
fterms ex eorum impudcncia facile coarguicur ; quia no» aiio ■^^^^^
v.ilidiorc argumento pugnentjopus nobis efie (andorum pa-
rrocmio , quam dum obiiciunt noselTe indignosfamiliari ad
Deum acLcfru.Qjwd nos verifTimum quideni efic faceraur,ftd ^^»^"/^*
inde coUigimus nihil eos Chrifto reiiquu facere qui pro nihi-
lo ducunt eiusinterceffionem.nifiaccedant Gcorgius&Hip-
poiytUM^uc fimileslasur.
28 Etfi autem oratiopropriead vors&precesrefiringitur, VI-
tanca eft ca^nen interpetitionem &gradiruiu adionem ^^f^. Orationts §»-
nitas,vtcomi*iode fub nomine vno comprehendi queant. Na f^^^"
quasPauhisenumeracfpecies, fubprius membru huiusparti-
donisrecidunt. Rogando& precando defideria noftra apud Tr-?cfj-
Deura efFandimus , pofcenrestamquse faciunc ad propagan- Fttitionei^
d.im cius gloriam & ijluftrandu-n eius nomen , quam benefi-
cia qua? vfui noftri conducunt.Gratias agendo , benefada QVJsCratiA-mm «-
erga nos iufta hude celcbramus,acceptu ferentes eius hl^era- iii^»^s.
CAP.XX. I NSTI TVTI«NIS LIB. Hf.
litatl quicqiiidadnos bonorum pcruenir. Itaquc duas ifias
Pfal.50.1yi partes ^mul complexus eft Dauid, Inuoca me in die necefiita-
tis: eruam te,&glorificabis me.Vtrumquenabis coritlnenter
in vfu cfle non abs re pr^cipit Scriptura.tantam enmi noftram
cfleinopiam alibidiximus,resver6ipra clam.:i t->r ac ta«tis
w^w,«,,««r- "®s2"§"ft'isvndiquevrgeriacpremi, fatis lic cauf^ omni-
xh^perfetum buscur afliduegemant & lurpircnt ad Deum, fupplicelqive eu
'vfusy^ necef- imploret.Namctfi a rebus aduerfls /int immunes, landiflimos
ft<ii' tame quofque ftimulare debet fcelerunivfuorum culpa, demde
innumeritentationum infultus adexpetendiimremedium.In
facrificioautem laudis&gratiarum adionis nulli tfle poteft
/inefcelcreinterruprio: quando nonceflacDeus aiiaaliis be-
ncficiacumularejvtnos.quanuis lentos& pigros,ad gratitudi-
nem cogat.Deniquetanta ac tamcfFula benefadoru eius Jar-^
gitas nos pene obruit.tot ac tam ingentia eius miracula , qua-
qtiauer/tim fpeftes, cernuntur,vt nuuquam nobis defii laudis
^ccuratior ex gratiariimquc a<5iionis argumentum ac materia. Atque.vj: hxc
ftcAtiot ratio- pJanius alf quanto explicentur, quum fic in Deo fpes omnes o-
^nhT/ exe"' P^^'^"^ noftr^E fifa; fintfquod iam antea fatis proba:um eft ) vc
plu confirma- ^^^^ nos,neque noftra omnia profperehabere nifi eius be-
ta. nediclione poffimus : affidue nos ei noftraque omnia oportec
comendemus. Deinde quicquid deliberamus , loquimur , zp,-
lacob 4« »4- mus.fub eius manu ac voluntate, fub ipe denique auxili; eius
c .jo.i.&ji.i JeJiberemus,loquamur,agamus. Omnes eoim aDco maiedidi
pronuntiantur qui fui alteriufvc cuiufpiam fiducia, confilia a-
gitant ac ftatuunt, qui extra eius voIuntatcm,ipfoque non in-
uocato,quicquam moliuntur, aut inchoare tentani:. Et quum
iam aliqtioties didiim fit, iufto eum honore affici vbi bono-
rumomniumauthoragnofciturtinde confequitur,ficex ma-
nu eius fufcipienda efl!e illa omnia vt affidua gratijrum aftio-
ne pTorcquamurmulIimque efle iuftam rationem qua eius be-
neficia vlurpemos , quse non alio fine ab eius Iar5:itate nobis
profluunt ac proueniunt, nifi eriam in laude t »us confitenda &
i.Tim.4.5 gratiis agendis affidui fimus.Paulusenim,di5 teftaturperver-
bum & orationem randificari, fimul innuit, fine verbo & ora-
tione minime fanda & pora nobis efle. per verbum fcilicec fi-
Pfal.40.4. dem metonymice intelligens.Proinde eleganter Dauid , dum
pr3Pcepta Domini liberalitace , datum fibi in os cinticum no-
uum prsedicar.quo fcilicet innuit, malignum efl"efilentium, fi
quod eius beneficium fine laude pr^eterimus : quum toties be-
Pral.50.17. nedicendi mareriam nobisexhibeatquoties benefacit. Sicut
^ etiam Iefaias,fingularem Dei gratiam prafdicans, ad canticuai
lefa.jS.io. nouum & non vulgare hortatur fideles. Qup feniualibi Da-
leia.i.io'- uidjDominelabiamcaapedes, &osmeuni annantiabit lau-
lonx i, 10. dem tuam. SimiUtei: E2ediias& lonas hunc G^\ liberationis
fiiiem
^nem teftantur fore, vt caticis Dei bonitarem in templo cele- PCu^.iti
brent. Hanc candcm Legem Dauid generaliter piisomnibus
pr^efcribit.Q^id rependam Domino^i.iquit^pro omnibus qu3*
in mecontulitfCalicem falutum accii^iam, & nomen Do.mni Pnioff.4^.
inuocabo.Eteam requicuLEcclcfia alioPfalmOjSaUiosfacnos ^^^^^- io^-i^oi
Deusnortfr,vtconfireamur nomini tuo,&gloricmuti.'Iaude
tua.Item.Refpexitad precem rolitirij,& non contempfit pre-
ces eorum.Scribeturhoc ad generacionem poilerami & popu-
lus crcatus laudabit Dominum, vt annuntient in Sion nomeh
eiusj&iaudcmeiusiHlerufalem. Imoquotiesobiecrat Deum
iidelcs vt faciat propter nomen fuum : ficuti indignos c profi-
tentur qui obtineant quicquam propiio nomine, ita fe li-bligat
ad grati^is agend is:& hunc fibi recflum beneficenti^ Dei vfum
fore promitrunc vc eius (int pr^cones.Sic Ofc2SidQ futura Ec- Ofeae 14. j.
cIeli2ercdemprianeIoquens, Aufer(inquir)iniquitate 6 Deus,
& artolle bonum: nos autcm vitulos labiorum foiuemus. Nec
modo lingJ3E prj?conium fibi vedicant Dei beneftciajfed amo- p^-^j ^^^ ■
rem fibinacuraliterconcilianr. Dilexi(iaquit Dauid)quiaex-
audijt Domtnus vocedeprecationis mea?. Itemalibi qu3e ien- Pral.iS.i;
ferat auxilia rccitaFis, Diiigamte Deus.fortitudo m,ea.Ncc ve-
rovnquam placebunt Deo laudes quse non fluentex hacdul-
cedine amorJsQj^mefiam tenendLi ell illud Pauii,vota omnia T^t^uU de hdc
perucrfa & vi:iolae{re.,<^uibLis non annexi eft ^ratiarum itVio. p^^c^^^im^ gra.
Slc enim loquitur , In omiii oratione ('inquit)& obKecrarions ^*'*''"''^ '^^to^
cumgratiaiuadionepctitiones veftrx mnoteicantaDid Deu. 'i^;,.
Nam qaia multos impellit moro[itas,tjeduim, impatienti ido- *
loris acerbitas,& metus,vf orando obmUrmurent,ii>ibec ita ce-
perari afFeftus , vc fideles anrequam adepri /int quod cupiunt,
hilariter nihilominus benedicant De®. Qopd fi hsec copula in
rebus fere contrariis vigcre deber,eo fandioiC/vinculo qos ob-
ftringit Deus ad canendas fuas laudes , quocies nosvotorunn
compores facit. Sicuti autemdocuimus Chirifti intercefiione\^<«C,!;r;/?/>»i
confecrari noftras prcces,qu^ aIio(|ui polluta? eftent, ira Apo- t^rcrftone De»
ftolus , iubens nos per Chriaum offerre hoftiam laudis, nobis '=^f^''^"tur.
ad celebrandum Dei noincn os non fatis puruni efie admoiiet, *" '^***'
nifi intercedat Chrifti facerdotium. Vnde coUigimus prodi-
giose fafcinatos fuilTe homines in Papatu,vbi maior parsChri-
ftum vocari aduocatum miratur. Hsec ratio eft eur pr.^cipiat i.Theff.s.ij.
Paulos fine intermiffione & orare &grati3sagere.volen5 fcili-
cetquantafieripoteftaffiduitate.omni tempore,omnilocf>:,o»
mnibus in rebus ac negotiis ereda eflTe ad Deum omniii vota,
qua? & omnia ab eo expedent, & omnium ei laudcm refcrant,
iicuti pcrpetua laudandi orandique argumenta nobis ^^fffrt.
19 Hxc aucem orandi afiiduicas, ccfi pra?fertim proprias ac dt^^^Ua^^nHxui
R r i
CA^XX. iNlTlTVTlbNXS LlB. II 1».
videlUtt & priuatas cuiufque rcfpicicnonnihil tamen ad publicas quoquf
piiaitct^, afi- Ecclefia? orationes pertinet. Atqvii nec aifiduse eflb pofTunt^nec
dua,(iatii ho ^[[^^^ etiam fieri debent quam ex politia qux conumi inter o-
rtii&'c. nrnesfenfu conueneric.Fateor,rane.ideo eaim& certx horx
condjcuntur ac pr^ftituuntur, vt apud Deam indirferentes,ita
hominum vfibus ntceflarije, tjuo Ri omnium commoditaci
profpedum,&. omnit? decenrer & compofite , iuxta Panli fen-
i.Cor. 15. 40. tenciam,in Ecclcfii adminiitienfur. St d cpim iflud nihil ob*
Exceptio.tem- ftat quomiuus vnaqi a^quc Erclefin, cum Hibindc ad frequen-
porenece(?aa. fforem prccationum vium fe extiaiularCj tum maiore aliqwa
'^* necef/irate admonita ycrioie ilud.o fl;..o.'-are debeat.Depctfe-
Sfft 5152. ucrantiaau:em,qu^ multamcum affiduitite affinifatcm ha-
Matr. 5.7. bet, erit circa fine dicendi locus.Pono hxc n:hil ad ^aTlehoyi<u
^alis t^f/'^^f quainrerdiiftum nofeisChfiflusvoluit.non cnim diu,necf^pe,
e^^or4//o«M«/pecmulto cum afFcduinfillcrephecibus vctaf.fed neahquida
fduitpaauer. j)eo cxtorquere nc<s pcfrec6fi<iamus,gariulaloquacitateeius
garru a o^ua- c btunderdo,.icfi humano niore perfukdendus foret.Sci-
ftHttt^mnurc iv,us enim hypocfitas, quia non reputant fibi negotmm clTe
hodiefamiha- cum Dco,non fecus poriipasfuas in precibus agere qua in triu-
rem. pho. Nam pharifa;ii.^ ilic quigratias JDeo agebat i^uod non
luc. 1-8. ^0-^j. ^ljjj f^niilis, fibi haud dubie plaudebat in hominum ocu-
lis,acfi velietex precatione captare fanftitatis famam. Hinc
^urhxeyietiU-d qu^ hodfe fimiii decaufa giaffatur inPapatu^du
alij prcculas cafdem iterando tempus fruftra rcrunt , alij longa
Ga-nulitatis veiborum congerie apud vulgus fe venditant. Quum hsec
^ hypocrifeos oc,rrulhas pucriiiter illudat Dco, non mirum cft ab Ecclefia
^fuutfr^ '''' prohiberi,ne quid illic perfonet mf^ feriam & prcfedu excor-
de intimo. Hwic corrupteiGC vicina eft fimilis akera , quam fi-
mu) damnat Chriftus.q^od kWicQr hypocrits oftentationis
caufa venantur multos tefks.ac forii potius occupant ad oran-
Crationii f£o. dum , quam mundi laudecv e.int ipfbrum prfces. Quaudo
ftu» verohunccfle oratienisfcopum lam prius di<^um eft,vtered;i
inDeumanimiferantur,tum ad confcffionem laudis, tum ad
opem implorandam: ex eo intelligere licct primas cius partes
'^efcnptio. inmente& animo pofiras cfTf : vel potiusorationem ij. f*m,ef-
feproprieinterioriscordis aftcdum, qui apud DeumjCor-
Maith.6.^. j}iutn fcrutatorem , efFunuitur &cxponitur. Quamobrcm(vC
iadiftum efl)c^leftis magiftcrquugi opcimam orandi legcm
ferre vcllet.iuffit intrare in cubiculum,ibique oftio claufo ora-
rePatremnoftrum in abfcondito, vc-^ater n^fter qui eftin
abfcondito nos exaudiat.Nam vbi^hypocritaruin exemplo
abftraxit,qui ambitiofa preeum oftentatione hominum fauorc
, captabant,fimuIadiicitquodfic n\elius inrrare fcilicet cubi-
tlTmtlf ^"^""^ > ^ ^^^^^^ ^^^^ *^^ ^^^^^* Qiiibus vcrbis (ve ego inter-
'^ '"'^ '' ' prctor)
Dl MODO PBRCip. CHRISTI GRAT. JI^
pretor j fecetrum , qui nos e3 iuuet vc cota cogir^cione in eoi:
noftruin defcedamus & ingrcdiamur pcnicus, qusereie nos do-
cuu;piOpinquum nobis Deum aninuaffedibus pioniiccensi
cuius ccinph eflfe debenr corpoca noflrii. Neque cnim hegare
voluit quin aiiis quoque locis orare expcdiacfed cffc quiddam
fecrecum oftctidic oracionem, qu^ik in animopocirfimum lo-
cata fu, &eius tranqui!Iicatem,procul o.mnibus curarum tur-
bis requirat. Noaereo (laecaufa ipfe quoqueDomiuus, ouil
precibas incumbere vehenientius vcUet,iY) lecciTum procul ho
minum cumultu fecwnferebnc : fcd vr fuo nos excmplo com-
munefaceret, nonefienegiigendiifthxcadmmicuU , cjuibus ^ ,.
animus nofter per fe nimium iubricus uiagisad ferium oratio- Orare on.niit^
«isftudiu n intenditur. Interim vero, qiemadmod.Mr. neoue '"'"5^- -
in medii hominum tuiba, li quando ica cuierac occalio,a pre-
cando abftmcbat • fic nos iii locis on^nibuSjquibus opus fueric,
tollamtis puras manus. Acqueadeo /ic hal)endumeft ,quif-
quism facropiorum conuentu or.tre detredatjne^cire quid/ic
orare feorfum , vel in receflTu , vel domi. kurfus qui folus 5c orxrt pTr.tk-
priuajim orare negligsc, quanrumuis fedulo frequentct coerus rh^.
publicos,ventofas tantum preces ;llic concipere.-qiiia plus ho- ^ . ^ ,
mmum opinioni defcrc nuam arcano Oei iudicio.Inrcrea , he ^"^^T^
contempcuienenccommunes Eccien^epreces.easipiedidis e- j^fa.36.7.
iugiisohn.iDeus ornauit; praefertinrvbi templumvocnuit do-
mam ornatlonis.Nam & praecipuani cultus fui parte n hac vo-
ce docuu efte precandi ojficium : atque vc in eo ie fivieles vno pfal/^j.j,
ronfenfu exercerent,'nftar vexilliereft.mi ilh*s fuiftetemp'ii.
Addita etiam fuit infignis promiflio , Te cxpe<fl u , Deus,
laus in Sion: &t'bi votum redderur inlerufalem Qu,busver-
bis admonec Proph?ta nunquam irritas efie EccieiiJB preccs:
quia Deu popaiofuofemp.ercanendi raateriam cutngaudio
fuppedicat. EtfiaHtemcelT^runt lcg-jles vmbrse. quia tamen
harceremoniainter nos quoque fidei vnitatem Deusfoucre
voiukt,non dubiu quin ad nos perrineat eadem promiiH >, qua
&Chriftusorefuosaciuir,&P.JuIu^perpetuivigoriseiTed cet:
30 lam vc comruunes fidehbuspreces Deus ve?bo fuo edi- i^elocu ^ut^lt^
ck C\c & templa puiblica ipfis peraged';S deftinaraeffe uportet, cufeu t.m^iu,
vbiqui or.nionecum Dei populocommunicarerefuuunc, non '^^- <ommunts^
cft quod ifto nrsEtexcu abutantur , cubicu/U'i^ fe ingredi, quo ?/''" ""^^^*
__ ^ . ' , , , , . , , . r r '1. delitnt.
Dommt mjnd.qto pareant. llic enmTi qut poiiicerur lettctu- jvlatjg.io;
rum quicquid :Juoauttresp:'tier!nt in nominefuo con^rega-
tijpalnm conceptas nreccs fe minime aff einar' reltatui t mudo
faceftac oftent i-io & humaiv^ olorise iucupium , modo adnc
fyncera veraqueaffeftio quse incordisarcano habcer. Si hic
iegitimus eft cemplorum vfus { vc cerce eft ) caueodum eft ruf-
Rr ij.
CAP. XX. INSTlTVTIONlS II B. 1 i t.
^um ne aur(quemadmodum feculis aliquot haberi coeperuntj
tempUrHmh- propria efle DeibabicacuU ducamus.vndepropiusauremno-
gittmu4 vfii6. j^.-j admonc^t:aut fccretam ne/cio quam itiii affingamijs ian-
Airatf m,qi»a? ficr^tiorem apud Deum orationeBf! redd.it.Ve-
ra eninj Dei cerifpla qufi fimus i^fi, in nobs f remus oporrec fi
infandotemplo Ajo f;etm vclumus inuocare. lliam vcro
craffitiem ladx^h 2lc Gencibus rclinqaamus , qui prajceptu ha-
ihtifu
tu.
bemus de inuocandojcitralo.i difcrctioneii-jin fpiricu& veri-
lohari.4,13. tate Domino.Dedicatuiti quideceniplum erat olimDciiufTu
precibus 3c vidimis ofFeredis.iedquotempore veritasfub tz-
libusvmbrisfigurata delitefcebar , qu;;enunc ad vimrni nobis
exprefTa in nullo materiali teplo h.-erere nos paiitur.Ac ne lu-
ds^is quidem ca conditionecomendarum fuictemplum vt Dei
pra-fentiam eins panetibus includerent,red quo ad contlplan-
dam veri teplieffijziem exctcerentur.Icaquegrauirer ab lefaia
& Stephano reprehenfi funt qui Deum in tcmpiis manufaftis
habitare vllomodo puraren^
U(.66.\. j£ Hinc pr^terea plufquam clarum eft 5 ncque voce neque
A6.7 4». cantum(fiin oracione intercedant) habere qtjicquammo-
De voce (^ ca mej^ff^ jn,j. hiJum proficerc apud Deum^nifi ex alco cordis affe
tio?T'*^ nuUif^ ^" profefta. Qtiin eius iram aducrfus nos prouocant fi e fum-
ftmt motnentt, rnis duntax^.t labrJs Si gutture exeunt: quando id eft facrofan-
nifiex fimero cto ciusnomine abuti,ac eiusmaiefiatem derifui habcre.ficuti
cordu affuiu c^ lefai^ vcrbis elicimus,qux etfi latius patencad hoc quofliue
proficifcantur. yjjj^jj^ coargcndum pertinent.Populus (inquit)ifte appropin-
Matth iTs. 9"^^ vnihi orc f iO, & labiis fuis me honorat:cor autem eorui^
longeeft ame: &cimuerunt me mandato & dodrina homi-
num. Proptereaecce faciam m populo hocmiraculum gran-
de6c ftupendum.peribic enim ftpientiaa fapientib. eorum, 8c
prudentia feaiorum euanefcer.Ncque tamen vocem aut can-
tum hicdamnamus.-quin potiusvaldecommendamus , mado
animi afFedum comitentur. Sic enim mentem m Dei cogita-
tione exercenC5& intentam retincnc: quse, vtlubiicaeft & ver-
fatilisjfacile remitt:itur,& in varia diftrahicur.nifi variis fulcia-
turadminicuJis. Pr^rerca, quum Dei gloria in fifnoulis cor-
yoxAutem ,€■ poris noftri p-;rtibus eli.ccrc ouodammcdo d':bcac, conuenit
tnfdemquevfM ^r^efcrtJm linguam hv*ic Jiiinifiefio addid^m cfle ac deuocam
'''^f'*^^''^'**^''!cumcanendo,tum loquendo.-qua? pecuiiariter adenarrandam
*!/^?^^^^^A'lt ^'■''^^^'candamque Deilaudem sconditaeft. Pociifimustamen
actprttiutMferi, . 1. . » i • - /^ 1 i-
f^„ej.g^^^ei„f.^hn^uxvi\iseiiin oratiombijs publicis, qusem tidelium con-
uentu habentur: quibus hoc agieur , vt Deum , quem vno fpi-
ricu eademque fide colimusjcommuni vna voce & vc;uti eodc
omnes ore paricer glorihcemus,idque pala,vc omnes viciffim,
i fuo quifque fracrc, confeffionera fi.de.i accipiant j ad cuius e-
xem-
DE M O DO PHRCIP. C H R I S T I G R A T. Jlf
xemplum inuitencur&inGitentur.
31 Canem!» vcto ia Ecclefiis ricumCvc id quoque obiter di- Canendl rim
am) Ron modo vctuftifHmum efle conftat.fed Apoftohs quo- 'f^^"^'J ^''
que in vfu fuifle,ex illis Pauli veibis colligcre licet. Cana fpi- ,x:orri4 .11
ncu.canam & mente. Itcmad Coloflenfcs, Docentes &com- Col.j. 16.
monefacientes vos mutuo m hymnis, pfaJmis & canticis fpiri-
tualibus , canentes cum gratia &in cordibus veftris Domino.
Prioieeaimlocojvoceoc cordecanendi»mefleprjecipit:iltero
canaJems rpiritualescommend*t , quibus ie niuaio p. j xdifi-
ceni. Idtanien vniuerfaie non fu'llf 'eftitur Augultinus, qai
refertfjb Ambrofi'^ dei,''Uii5 coepiflx.canerc Ecclefiim Mi. dio-Nonumthfuit
lan.jnreiD.quum fx' ie; ce sdatrus fidem oichod -xanii luftina r^^muerjaiu.
Valentmi .'n. ni.trcpopuhjs fohto magis al/idu^^s ia vigihis ef^""^^^' ^*^*
fet:reli')u.i^ uciriJc' occ decaies Ecdcflas fequuras.Paulo eitim ^**^P'7»
ance dixerat al> orietsiiba , profeftum fuifle hanc morern. In-
dic4C efidiuiib, Re'.r^'^t^tionum <,. fuaapcatefuiflem Aphrica
leceptuio.Hila.iLis quid mjinquitjVir tribuniduSjmoteri., qai
tupcelfe >pu(J Cartha^-neiii coEper^et vthymniadahars dice-
renturdcPfaii. orumliDto,veiajM!eobiacionem,vel quum di-
ftribuerect.r p0pu!o«)U )d fuifl/.?t cbarum, maledica reprche-
iione vbicunquep •rernt Jacerabac. Huic refpondi.mbentibus
fraribus. Et certe fi jie-^m, quxDci& Angelonmconfpe-
dum deccc, grauifate attepcratus fit cantus, ciim digniratem
& j^ratian; facris a<flionibu-- cocihactum ad excitandos inve-
rumprecaRdi ft>dium ardorernqueanimospIurimuvalet.Ca- ^^^^^.^^ -,
uendum camen diligenier ne ad mt»duIat!onc jnientiotesiint csmpooendus.
aurcjk qua.T» animi ad fpiritUileiM verboril fenlum. Q«o i eri-
cuJo fepermotUiT» fatctur ahcubi idem Auguftinus , vc interdu Confeff. Uh.
optarit inftitui mo^-em ab Athanafio obferuarum,qui iedorem ^°'<^*PJJ-
tam modico vocis flexu iubebat fonare vc pronucianci vicinior
foret,quam carenri. V-^Tum^quu reminifcrreiur qLanram fibi
vtilitatemcantus at:uliflent,inafteram prirtem incIinabac.Hac
ergo adhibira moderatione, nilnl dubium^juin fandil/imum
fit acfaluberrimu:n inftitutum. Quemadmodii rurfu^quicun-
queadfuauiratemdunc^xat aariijinque obleftatione compo-
fiti iunccancus,necEccIefl2emaieftatcm decent> «ec Deo non
fummoptfe difplicerepoflfunc.
35 Quo eciam p.'ane conftac, non Gr^eco inter Latinos, nec ^opulavi , «o?»
Latino inter Gallos aut Anglos ( vt haftenuspaffim faftitatu ^^'■'"'['J'"^"'
eftUed popuUri fermone concipiedas eflTe publjcas orationes, ^pye^",lj^iil"J
qui vulgo a toto coenu iotclligi po/fit:quandoquidem in tocius i.KmoabEc-
EccIefiaea?dificationem fieri conuenit: ad quam ex fone>non c/f.'?* conUc.
intellcfto nullus penitus frudus redic. Apud q«os verb nulla ^'^ti''»e.
^ft ncc charitatis occ humamtatis latio, ijfalcem Pauli autho- '-^'^^' ^^' *^*
Ri: li/
e A p. X x> I N s 1 1 ? ▼ T 1 o N I s 1 I B. n I.
ritafe tnoneii aliquantulum dcbebat, cuius verba minime am«
2..7?«noj4&^-bigua (uatSj benedixtiris, inquir^fpiricij j isqui invpleclocum
pofioh auil^rt^ idiot2e,ciuomodo ad ruam benedi^ionem refpondebic Amen,'
^n'^*'^ "' '*'^*'quandoquidem quid dicasnefcic?nam ttiquidem grsciasagis,
redaliusnon Get^ificatur. Quisergoeffr.^nemPapiftarumli-
centiam facis miretur,qui Apoftolopalam ficreclamante,exo-
tica lingua verbofiffimas preces reboare non formidant, fll
quibus nec fyllabam vnam ipfi interdii aflequunrur,nec alio$
inteJligere volunr.?Nobis vero (ccu^ agendum prasfcribit Pau-
i.Cor,i4.if . ]y5^ Quid crgo> ("inquit^orab > fpiritu , orabo & mence : pfal-
lam rpiritu,pfaiiam & mente. Spiritus voi.e lint^ulsre lingua-
rumdonum tignificms , quo nonnulli prrd ti abutcbantur,
^nimifmcernf quum a mencCihoc eft,mrelligcntia,il!ud auellercnt. Sicrame
fifcau^fenrpnr omuino fentiendn,nulla racione fieripoffe.-necin publica ora-
^i?i 0»?'"^'^ fione,nccin priuara,auinlin^ua fine .nnimo fummopereDeo
ritti7\ diipIiceat.Ad hoc,cogitatfonis ardore n^enremelle dcbercrn-
Noufemperati citatam quo cotum longe fuperct quod linguaenuntiando ex-
ura necejfnria primerc po^eft.Poftrem6,ne eflc quidem orationi priua^rse ne-
ff liijgua. cefl.iriam Iinr!'-iam,nifi quoad inrcrior fenfus vel fibi ipfi ad in-
citationcm fi.fficerenon valecvel incitanonis vehen^eria lin-
gua? adionem fecum rapit. Nim et(T optim^e inferdumora-
tiones vocccarenf ,fi?pe rame i vfu venic vt iffedu mentise-
xulraare,&ljnguain vocem & membra alia m gefticulatio-
nem fincanbitione en-mpant. Jnde (ciMctt incerrum iftud
Hsnn^murmur.cuius fimile quidd,imrandi omnes perpetuo
j.Sam wi in fe experiuntur, dum '\n abrupras & cocifas voces rr^^fiiiunr.
GemcuUtio er Corpori«> .lutc geitus in prec -;tione obferu.iri foliti(quaIes sut
(fiptusdcccfio oeniculatio,& cip tisderedio)' xerciria funt, quibus ad maio-
q ah..
tta
rcmDei veoentionem afTuroere con miur.
V I I. f ♦ Nunc certior orandi non modo r^tio.fed forma quoque
Forma orandi ipfa dffcenda eft; ca fcilicet quam per diledum Filium fuunt
achriilo propo nobis caeleftis P7rer rr:)didit ; vbi (mmcnfani bonitatem ac ma-
fita eiuphct r«- fugt-udincm agnofccre licec Nam pr^fcrquam quod nos mo-
zAieiiii Patns "^^ atque horratur vt fe m onmi noftra^ ncccifitare qu3Bramus
t/ nitatem «5- Yqualircr filij in parcntum fidem , quoties vILi anxiet.ueaffli-
fj depinj^iu ftantur, c©nfugere folent ) quoniam vidcbat ne id quidem Ta-
Mat.^ 9, tis nos perfnicere , qua-ti angufti eflet noftra paupertas , quid
Luc.ii.z. asouum poftulare,quide re noftraeflet, huiceti.t noftrarigno-
rariaeoccurrirr&quodcaptuinoftrodcerat^defuo ipfe fu pple-
uitacfijfFccit. Pr^fcripfitenira nobisformuiam , qoa velutii\
tabuia propofiir quicquid i fcexpetcrclicet,quicq'jid in reni
Jifagnu,fque co noftram conducit,quicqu'd poftuhrc neccffe cfti ix qua efus
foiattonis ' fiu- bcnignitatc magnum confolationis frudum percipimusjquod
Slusanobistn- nlhil abrijrdum^nihil alienum aut importunum,nihiI deniquc
de percipttur. „5 jHi acceptupoftularc nosintcUigimus,qui pcne cx eius orc
rogamus.
»E MODO PE RCl P.C H R 1 $ T! € R A T. 3I6
fogamus, Platoquumhommum imperitinm vi c! eret in votis fn Alcib.i;
ad Deum perferefidis,c|uibusconcelfis peffime illisi^epiusco- ^^^ ^^ ^^^'
lultum fuerit: optimam precandi rationcm hanceflTe pronun-
tiace veteri Poeca fumpcam,Iuppiterrex,optimanobi5>& vo-
utntibus & non voucntibustribue : mafs autempofcentibus
qjoqueabeireiubc. Atque homo quidem ethnicus in eo fa-
pic,qii«6diifd!ca'qiam fi periculofum a Domino expetcre,
quod cup! JiCP.s E^oft-a Jiftauerir: firnul noftram ir.fcelicitatem
prodir,quine hifcerequidem finc difcnminecoram Deo pof- Rom.126'*
fi nus,mliad reftam orandi iiorma i^osSpiLirusinftituat.Qno
fnai.;rein piecio cerferiapud nos mererui hoc priuileginm,
dum vnigentusDei hlaisverba nobis inosfuggerit qu^men-
ceni noftram omni hae/irarionecxpedianr.
^f Hxc oramii feu forii^a, fcu reguU , fex petnlonihus Oyatfohisdomz
confticutaeft.Namne iis accedunq-M fep^emcapitibus diftin- "■<:'* diuifiotn
guunc,ficir quod aduerfatiuadiftione mteriea^a videtur Eu.in ^^ /'^''^"«^^»
geliftaduo ilia membra voluiireinter fe colIigere:acfi d xiiret, f»'^^^,
Ne tcncatione opprimi nos finaj.qnin potius noftrse fragilicati Auguft inEn
openi feras, &liberes , nefuccnmbamus. Nob fcnn-i etiam chirid ad
l'enfiuntvereresEce!efix fcriptores. vt iamquodfepriinoloco f-axjrenc. ca.
ypudMatth3P!Hnadditumeft,exegeticead fexcam pctitionem '«^-Chryroft.
referendum Gr. Tametfi autem eiufmodi eft cora oratio, vt ''l^f/'^^ *"*
vbique glori^ Dei ratio in primis habcnda fit, prioies rame n Subdiuifio in
rres pctitioicsDeigloria» pecu!iariccr deftinacx fu-ir : (.]uair\ d,H^ipr^iipuM
folam in illisinrueri nos oporcccnuro commodi noftnCvt a p^irtes.-i^tiarum
iunrlrefpeclu.Tres reliqu3e noftii curam gerurit-ac proprie lis p^-torDetglo^
qudcex vfunoftrorunc poftulandis func affignat^. V"t qu avi "I^J^^^J:^^ ^'^'°'L.
nomcn Dei fanditicari petimi3^,qui3 probare vuh Deus gra- rcjpi^,u,it.
ti nc rn fpe mercedis ametur anobis & colatur , nihil tutu de
noftro commodo cogitandum eft:fed eius gloria nobis propo-
nondaeftquam intentisoculis vnamintueamur : ncc slitcrin
rcliquishuiufmodiprecibusafllfto.s efte fas eft. Acque hec
quidem ipfum nob?s in magnum comodnm cedit, q od du ita
petimus Tand ficarur.fit etiam noftfa vicirfimfanftificario.Sed P-iKtium ijla^
adhuiufmodivtilitatem oculinoftri(vcdiftum eft;conniuere rttrr.ord«.
acquodatimodoc^curircdebenc > nein ipfim omninorefpi-
ciant.Vt /T omnis fpes priuati noftii boni prxcifaeflec, haecta-
men fanflificatio.&aliaqua» ad Dei gl^riam pertinenc,a nobis
optari &precibus poftuhiri non deHnant. Vcin exemplis M^. Exod.^t.jj^,
fi.&PauIi fped:atur,quibus graue non fu;t mentes & oculos R..oni-5,j,
a feipfis auertere, ac vehementi inccnfcSqi zelo fuum ipr©ruin
interitum expetere,vtveiruo difpendio gloriam & regnum
Deipromouerent. Rurfumquum panem noftrum quocidia-
aum nobis dari petimus : tametfi optemus quod eft noftri
^ommodi; tarnen hic ouoquc Dei gloriam qu^erere pi-sfer-
* Rr iiii
^&T.X-Xl INSTITVTIONIS 1 I?. iii.
tim debemusjvc ne perituri quidem fimus nifi in eius gloriani
Vergat.Nuncadipfamorationis enarrationem aggrediamur*
Pater nofter, qui es in caelis.
„ ., t6 Primiiiniprolimineoccurritquodanteadiximus, om-
Vatny mmen ^ ^ . . f -v. .^^ ^ ,. . , .», .
i^xgit I. -jt in "^n^ 3 nobis orarionem oiterriDeo non aliter debere quam m
%>nitis chriffi Chrifti nomtne.vc nullo alio nomme illi conimendari poteft.
romi»e Deum Nam ex quo Pacre vocamus Deum, nomen certe Chrifti pra?-
precef»ur. tendimus.qu-i enim fiducu Deum aliquis Pacrem nominaret?
^gP''*' ^^•'''quishucremeLitatisprorumpereCjVcfibi vfurparet honorem
' fihj Deijniftin Chriftoadoptaci eflemusinfiliosgratise ? Qot
quum verus fit Filius,nobis in fratre ab ipfo datus eft ; vt quod
naturaipfcpcopiiam habet,adoptionisbeneficio noftrii fiat,
?. Vt d-ffiden- (j tantam bencficentiam certa ftde ampledimur. Quemadmo-
l^xZmZ""^ dum lohannes aic dataai effe poteftate iis qui credunt in no-
lohan.j.iz. men vnigenici Fihj Dei,vc fihj Deiipfiquoque fiant.ItaqueSc
Patrem le roftrum appe!lat5& fic a n( bis vocari vult: hac tan-
ta nominis fuauitatejon-^ninos diffide; tiaexiniens,qMadonuI
lus ahbi maior amorisaffedusqaaoi in Patre re{)criripoflit.I-
raquenuUo certiore docun.cntoimmenfamfua erga nos cha-
riraceni teftificaii potuitjqu^m cxeoquod filij Dei nomina-
<Tu / rL mur.Ipfius verochaiirastsnco erg.: nosmaiorpr^fta^^tiorque
vaownia expe eftomni pnrentu noftroium cliantate.quanto ipie omnes ho-
aemuiynifieu mines bonitatc & mi'ericordia fupetat.vtfi quoiqtiot in terra
egeftati! ac fa- funt p3tres,omni patcm^ pictatis fenfa exuti.filiosdefticuerer»
cultatum tno- jpf^ nobis nunquam defuturus fitrquoniam feipfum negare nQ
^i^T/fi nimt£ p jgi^ Habcraus enim eius promiflum , Si vos, quu maJi Cms,
nufterttatis ac- * ^ , . ^ , . . -, • r» o
eufire velirnm "c>fti'' bonadare fihis veftns : quanto magis Pater vefte- quun
i.lohan.ji. c^hseft.^ItemapudProphetamjPoteftnematerobliurfcifilio-
Pfal 17.10. rum?Ec fi obIiuifcatur,€go tamen non obliuiicar tui.Qubd fi fi-
UC 6\. i^. ],j gju^ {umus,vt fiiius in fidem extrane» alienique hominis fe
i.Tim.i. ij. Qfj^^^Q^YC non poteftnifi fimul de patrisvcl fseuitia vel inopia
MatC.7.11. '1- \ I t r \- N 1 • r - /r
Jef.40. ij. queratur ;ita aliunde lubndn quam abiplo qusercreno poftu-
rnus.nifiexprobrara illiegeftatc,acfacultatuminopia,velfar-
uitia nimiaqueaufteritate.
ebteBtoyPec- Neccaufcmur.nosmcfito timidos reddi peccatoruni
cata nos arcent ^ . . ^ . . * ^
a ce^P-e&hi e- conlcienti3,qu^Patrem,quanuisclementem acmaniuetum,ta-
im^uem iudi- mcnnobis ofterifum quoti^ie reddaar.Nam fi i-,ter homines,
temnon P^fre nullo mcliore patrono caufam fuam apud Patretn filius agere
reddidimtu. poteft,nulio meliorc intcrprete perditam cius gratia fibi con-
'^fponfio.a tta ciliarc ac recoIli<:;erc,qaam fi ipfe fupplex ac dcmiflTu^jCuIpam
Jura De; qu^t r . ? . i ^ . 1 ■ • » y - ^ r
fcnbuur^ Ecrna vifcer a dirfimulare polTunt quin ad tales preccs como-
ueantur^
DE MODO PERCIP. CH RISTI G R A T. Jl?
ueantur) quid illePatcr mirericordiarum, & Deuscotius con- i. Com.j*
folationis?annoD potiusfiliorum pro fedeprecantiumlachry-
mas&gemitusexaudietCqimmprserertim adidnos inuitet &
exhorte(ur)quamqu3euisaliorum patrocinia.?ad quorum fub-
/idiu ideo pauidi fuft\igiunt,non fine aliqua defperarionis fpe-
f ie,quia de patris lui maruetudine ac clementit diffidunt.Hac ^l> extnifh^
paternjemanfuetudinis exuberatiam nobis in parabcla P^"?,^^ ^-i^^/f^
acrepni^rcntat.vbipaterftlifi.quiabeo (ealienni,erat,qui fttb- j^'^J^'^'^^^
fhncia eius diflbiute prodegerat, qui modis omnibi.s grauiter
in eum deliquerat^obuiis vlnis ampleftitur : ner expeftac do-,
nrc verbis veniam pollulet/ed ipfe anteuertit > redeuntcm e-
minusagnofcitjvltto illioccurrit,folatur ,in gratiam recipit.
Hoc en:m tantx manfuetudinis exemplum in homine fpeftan-
dum proponcns.docere nos voluit quam efl:ufionem expeda-
re dcbeamus a fe,non raodo Patre.fed patrum omnium longe
oprimo ac (Iementiffimo:quanuisingrati,rebellesic improbi
filij.modo tamen in eius mifericordiam nos coniiciamus. Ac Pojlremo.ajb ea
quo cerciore fidemfacerc' fe huiufmodi Patrem nobis efie , fi Ifj^M^
Chriftiani fumus.non modo Parer.fed nominatim nofter dici
vo'uit,acfi in hunc modfi cum eo ageremus,Pacer qui tanta in
filios pietare es pr;editus,ranta ad ignofcendum facilitate,nos
filij t;i te appellamus.ac pofcimus,fecuri ac plane perfuafi no
aho te efl^e erga nos afteftu quam paterno , quantumuis indi-
gnoscali parre. Veriim quia tantam fauoris immenfiratem cuitis adoptk-
non capiunr cordis noftri anguftise , non modo adoptionis pi- „« chnfttu ejl.
onus&arrhanobis Chrifluseft , fedeiufdem z^o^noms tt- arrhayijrtefiiB
liem nobis datSpiritum . perquemlibera &fonora voce cla- ^p^^itiisS.^
marelicet,AbbaPater. Quoties itaque nobis obftabit aliqua ^ ^'"*'
cund:atio,petereabipro nieminerimus vtcorredanoftratimi-
ditatefpiritumillum magnanimitatis duc€m ad audafter o-
r^ndum pra:ficiat.
58 Qtfodautem non ita inftituimur vt fuumquifquepa- rMrNofter.
trem peculiariter nominet.fed potius vt noftrum in commune ,« commnne dt
omncs vocemus; ex eoadmonemurjquantu fraternse dileftio- c^'"''*
nisafteduinternos intercedereoporteat,Qui talis patris,eo-
dem mifericordi.^ &graruitse liberalitatis lure, pariter fumus j^^fjjj.jj.a.
filij.Nam fi vnus omnibus nobis comunis eft patetja quo pro-
uenit quicquid omnino boni obtingere nobis poteft; nihil in-
ter nos diuifum cfl^e decet quod no magna animi alacritate pa-
rati fimus alter alteri c6municare,quantum vfus poftulat. lam
fi ita vt par eft,viciffim manum porrigere atq^ opem fcrre cu-
pimusjnoneft in quo magis coraraodare fratribus poffimus s^Vwj/e.y^^o»?
quamfi optimi Patris curasac prouidentias commendemus,/«/?er/or^»» de
quopropitio ac fauchce,nihil omnino defiderari poteft. Ecfa- chAritate fra.-.
nehoc ipfum Pacri eciam noftro debcmus. Vt enim c^viV^rHAi^niirmas
CAP^XX. INSTITVTIONIS LlB.lil.
patrem aliquemfarnilias vere & exanimo diUgit , totam /Tmul
eius domum amore ac bcneuolentfa copleftitur:ad hunc mo-
duin,quo fimus in hunc casleftem Patrcm ftLidfo atque afFedu,
erga eiuspopuIum,eiusfam!liam, eius denique haefcdiratem
oftendereconuenitrquam tantopere honorauir vt plenitudf-
tph.1.14: nem vnigcniri Fihjfui vociuerit. Ad hacigitur lege Chrift;a»
nus homoprecesfuasexigat.vtcomunes fint,3c oiunes cbm-
pledantur qui ilh" funt in Chrifto fratres. Neque folum quos
talex ad pr^efensvidetatque cognofcit.fed omncs qui fupec
terram agunthomincs:dequibusquid ftatuerit Deus.extra no-
titiara eft: nifi quod illis optima optare& fperare non minus
pium qu.im humanum eft.Etfi prae aliis in domeftkos fidei hii
Gal. tf. 1». gulari quodam afFcdupropenfos efledecet; quos Apoftoli-s
peculiariter nobis omni in re commendauit. In fumma,fic de-
bent omnes efteorationes , in eam fpeftent communitatem
quam Dominusnofter in regno fuoacdomafuaconftituit.
Lieet etia pro ^^ Ncquc id tame obeft quominus & pro nobis & pro cer-
to{,ts&'ffro ter ^'^ ^'^"^ orare fpecialieer licear : modotamcn animus ab huius
i^salusF^t,ia- commumtatis intuitu nondifcedat,ncc defledat quidem , i^d
i.^^r or^irf.wo-^ omaia iftuc referat. Nam quanuis finguhriter concipiantur,
oanintusAd quiatamcnad eumfcopum diriguntur, comuneseffe non de-
tAtlmlf^T^' ^"^'"'^- ^^ totufimilitudine facile intelligi poreft. Gencrale eft
maftferefe- ^^^ mandatum de fublcuandi pauperum omnium egeftate,&
rat.i^utdfimi^ huictamcn obediuntqutin eumfineeoru inopi^ fuccurrunc
tudmeyakeUe^ quos laborareauc norunt aut vident; etiam/i mulf^spr^terenc
^<^Bnts ad pre quinon Icuiori neceffifate premuntur:vel quiano omnes nof-
^^^^J^^^*'*'^*' fe,velquianonomnibus fufficere poffint. In hunc modum
nequeij voluntati "O^i repugnantquicommunefn hanc focie-
taceEccIcfiiefpcftantes&cogirantes, huiufcemodi particula-
res orationes concipiunt, quibus publico animo fingu!aribus
verbisfe aut alios Deo commendant,quorum necenif^tera
propiusipfisinnotcfcere^voluit.Quanqua non omnia quidem
in oratione&facultatumerogatione funt fimiha. nam beni-
gnfcaslargiendf exerceri nonnifi erga eos poteft quorum pcr-
fpeft.ieft nobis inbpia.-iuuare autem oratione vel alienirfi-
mos&ignotirfimoslicer.quanrumlibetlongo terrarum intcr-
ualloa nobisdi^fiti fint.Id aut:emfirpergcncrr?Iem illampre-
c;tionis formulam qua omncs filij Dei continentur, in quibij&
i.Tim.z.S. &illifunr. Kucrefcrre licet quod Paulus fuar artatis fideles
horcatur vtpuras manusvbique tolhnt abfque contentionc;
quia diffidium precibus ianuam claudere admonens,vnanimes
vota fua in commune vult conferre.
Quefenfu di- *^ Adfcribitur,Ipfum eftc in caclis. Ex quo nou ptotinus
catur^Dettfefe ratiocinandum cft,ipfum casli circunferentia, quafi canc^llis
in czijs. quibufdam,inclufum & circunfcriptu aUigari. Siquide & So-
DB MODOPERCIP. CHRISTI GRAT. ?i8
lomon confitetur c2bI js cxlotum eum capere non polTe.Et ipfe , j^eg.8. J7.
pcr ProphrtHmaidG^el mfuam fcdem e^re.terraiii auteai fca- lef^^.i.
b' llum pecJum fuoru. Qi_o fcilicet fJgnincat, non certa aliqua Aft. 7. 4*- Sc
reg onefeliipitaii.fcd diffundi per omnia.Vcuquiaaliter in- i7'^4«
enarrib lem eius gloriam mes noftra pro fua craflitJe concipe-
re non i)oterat,n -bii percsE-lum de/ignataeft, quonihil augu-
ftius ai-t maieftute pleni is lub afpedum noftrii venire poteft. TripUx huiw
Q^ando igirur vbicitmqMe rem quanipiam apprehendunt fen- dochtn^ vfm
fu^."^oHn,tffigeiei,llc folenc: extraomnel .)CumDeusftatui- «'^ "«/?'''"» ^»*
tur.vrdumqii3Brercvolumusipfum, f .pra omnem corporis &I''^^""*"'-
anm-'.^ enfuin artoJlamur. Deinde li£c loquedi formuia,fupra
omnea^tcorrupti-nis aut muiationis aleam euehirur. dcmum
V!' ,:er^ m orbemcophft; & c ntiiere , fuaque potentia mol-
dc:r<iri C\o.. jficarur. Q^jareh cpcrindecft acfi diftus cflTecinfi-
ni X m-^gnitudinis aut (ublimitatis, inc^imprehefibiJis effcnti^,
imme ; f^ ^ o cn ia?j3?tcrnac imm-rtafitatis. Id vero dum auJi- j.^-^ autemca
mu ,exerenda eft altius noftracogitat o, quum de Deo fermo«,„^4.
eft-.ne 'ju cquam te renum aut carnale de eofomniemus.ne i-
pfinn noftris modulis mefiamur ,neveeius volunratemadno-
ilros af^cdiis exigamus. Siinul erigenda eft noftra fiducia in i-
pfjm , cuius piourdenria & vircutecaElum& terram gubcrnari
intelligimus. Sumn fir,fub Patris nomine n 'bis in medio ftatui Sumrnadtnr»-
Deum illu qui in imagine fu^t nobis apparuit , vt cerra fide in- na huiu^ prafa
uocetijrruec modo fiducis aptan familrHre Patrisnome-, verar» ttonumoratio'
erfam ad retincndas iDcntes valere nc ad dijbios vel fiditios"'^"' om n .
deos trah*nrur: led ab vnigenitoFjlioad vnicum Angelorum x.
& Ecclefi.v l^acremconfrendant; dcinde quod folium eiuslo- j.
cacur in cselis jCx mundi guberoationc nos commoncfieri non Heb.ir.^-
fruftra «d eum nos venire qui pr^cfenti cura fponte occurrit.
Qui ad Deum accedant (inquit Apoftolus)ecs primocrcdere
oportct Defi efl^e : dcinde remuneratorcm omnibus qui ipfum
qiiarrur. Vcrunquc hic Chriftus Patri fuoaflreEit^vt inipf j fifta- 4-
tur fidcs noftrs , deinde vt certo perfuafi fimus falu^em noftra 5*
ab eo non negliqi.quia fuam ad nos vfque prouidentiam cxtc-
deredignatur Qjjbusrudimentis Pauli^snos adrireorandum tonf^matio.ex
comp.<rat: naman-equam ii beat pccitionesnoftrascora Peo '^^"'^ ^ ^^**
innotefcere,pr5Ef.iturhcc modo, DenuIIa re fitisfoliciti; Do- ^Jf!^.\- ,
' n «r 1 I f • « » « rhilip.4.6.^
mmus prope eft. Vnde apparet, dubiranter & perplexevota pf .j./g.
fua in «nimo voluere qui hoc probe infixu non habent.OcuIu
Dci eflefuperiuftos.
A.I Prima pctitio eft,Vc fanftificetur Dei nomcn.cuius ne- Prim^fetiti»'
ceffiras magno cum noftro dedecore coiunda eft. Quid erym n-snecefit/t^nt
magis indignum quam vt Dei gloriam obfcuret partim noftra ^.^*'" '"',>.
ingracitudo.partim malignitasraudaciavero&furiofa proter- '^'""'"'^'" *
ui^,quantum in fe eft,dclcat.? Crepcnr, licec, omne» impij cum
^*'» 3EX. INSTITVTIONIS L I B. ttt.
X ^"^*^^^ ^"^ libidine , refulget tamen nominis Dei fanaitas.
^[1*1 iV p^^^^^eexdamatPropheta, Sicutnomen tuumDcus, ita
^ "* laus tuain omnesfinesterra?. Namvbicuque innotuerrtDeus,
neri nofj poteft quin fe proferaiceius virtutes,poLcntia,l>oni-
tas fapietiajiuftitia, milericordiajveritas, quin in eius admira-
tionemnosrapiant, &incirentad cdcbr^ndam eiuslaudem.
Q^ia ergo tam indigne fua Deo fanditas eripitur in terris , {i
eamafTerere nobis non datur, faltem iubemur eius cura votis
|!«i»»»firo fan- fuiGipere. Summa ett , vt optcmus f uum haberi Deo honorem
Sifcetw. quo dignus eft,vt nunquam*de ipfo loquantur vel cogitent ho-
niines fine fumma vejitratione.cui opponrtur prof la itio, quse
fempernimium in mudo vulgaris fuir, vt hodie aJhuc grafi*a-
tur. Atquchinc petirionis necefficas, quam, fi mediocris inrer
nos pietas vigeret, fuperuacuam cffe decebat.Quod fi Dei no-
minifua conftat fanditas, vbi ab alns omnibus fegreg tum
meramgloriam fpirat,hicnon tantum pctereiubemjr vtDeus
lacrumilludnomen abomni contemptu&: ignominia vindi-
cet,fed etJam vt ad eius reuerentiam lubigat totum humanum
T^>^^^^ huiui genus.Iam quu Dcus partim dodrina, partim operibus fe no-
U^aifieationis. bis manifeftetjnon aliter a nobis fanaiftcatur quam fi vtraque
in parte tribuamuseiquodfuum eft.atquc ita quicquidabipfo
profed:um erit, amplexeraur: nec iaudem fua apud nos minus
obtineat eiusfeuciitas quam clementia: quando in multiplici
operum diuerfitateglorias fuae notas infculpficqux confeffio-
ncm laudis mcrito ex omnibus linguis elieiat. Ita fict v t Scri-
ptura ioftam apud nos authoritatem obtineat.ncc vllus euen-
tusimpediatbenedidionemquamDecrs in totogubernatio-
I>eprieathmA nis mundi curfu meretur.Huc eriam rurfum tendit petitio , vt
krum jiiihus omnis impietas quae fandum hoc nomcn polluit, pereat atque
'pkAtur, aDoleatur.qusecunquehanc fanctifacationemoblcurantjautdi-
minuunttam obtreftationes quamludibriafacefTant: acdum
facrilegia omnia compefcic Dcus , niagis ac magis hinc clare-
fcat eiusmaieftas.
Sictind.f peti. 42. Sccunda pctjtio , vtaducuiat regnum Dei : quseetff ni-
ikmta^nmA hilcontinet nouum.a prima tamennon f?ne ratione diftingui-
<£t^Si<K j„j.. q^J2 ^ noflram in re omnium maxima fomnoleutiam ex-
pendimus.quodpcrfenotiffimum e(fe debu€rat,pluribusver-
bisinculcarioper^epretium eft. Poftquam ergo Deum rogare
iuffi fumus vt agatin ordinem,ac tandem prorfus delcat quic-
quid maculam afpergit facro eius nomini:iam additur alterumk
\3gmm £>'» /imilc&fere idemvo:um,vtregnu eiusadueniat. Etfiautem
"f regni huius definitio anre a nobis pofica eft, breuiter nunc re-
pcto.Deumregnare vbihomines tam fui abnegatione quatn
mundi rerrenxque vitse contemptu illius iuftitise fc addicunt,
^ara^ ^artes. vc ad caelcftcm vitamafpii:ent»rta du£ func huius regnipartes.-
altera
0£ lAODO PERCIP. CHRISTX GRAT. il^
altera,vtDeus prauas omnescariiis cupiditates,quseturmacini
concra eum belligercntur,Spiritus {ui virtute corrigaf.dcmdo
vt fenfui omnesnortros formet ad imperij Juiobfequium Ita-
que non ali; legitimum ordmem tenent in hac prece,Hifi qui i
feip/is incipiunt, nempe vt purgetur corruptelis omnibus qux
cranquillumregniDei ftatum perturbant, &puritatem uifi-
ciunt.Iam quiaVerbum Dei inttar fceptri reg;jeft , precari hic ^omod^ a^
iubemur,vt omnium mentes & corda voluntariae ems obedien- ^en.au
tix fubiiciat. Quod fit vbi arcano Spiritus lui inftin<ftu effica-
cia verbi fui cxerit, vt emineat in quo meretur gradu honoris.
Poftea ad impios dcfcendere conueuit, qui peruicacicer & de-
fperaco furorcjeius imperio refiftunt. Rcgnum ergo fuuni cri-
git Dei)s torum mundum humiliado, led diuerfis modis; quia
aliorum Iarc;ui.is domacaliorum indomitam fuperbJa.n fran-
git.Idquotidiefierioptandumcft, vtfibi DeusEccicfiascoUi' PecuUaris «r-
gatexomnibus mundiplagis-.eas numeropropiget uciiic a\i- p'/itio huius
geat.donisfuislocuplceet, legitimumin liii^ ordinem ftabi- ?*^''«'»***
Iiat,ex oppofiro proftcrnat omnes p./ras t^oftrinse & leiigioBis
hoftes.diffipec eorum confilia.conatusdeiiciat. Vnde apparea
non fruftra nobis pra:cipi ftudrum quotidiani progreirusrquia
nunquam ca bene agitur cjm rebus humanis , vt difcuffis pur-
gati quevitiorumfordibusplena floreat acvigeat integritas.
Pienicudoautemeiui ad vltimu Ghritti aduentum protcndi-
tur.quo PauJus DcMm omnia in omnibus fore docet. Atque , Cor.iy.if.
ita hxc precatio retrahere nos debet a mundi corruptelis,qu3E Tria ms «♦-
nosaDeo feparant quominus regnum eiusintra nos vigczt: »et bji<: petiti^m
limulaccendcrcftudium mortificanda: carnis : poftremo ad
crucis tolerantiam nosinftituerciquando hoc m >do vultDeus
regnum fuum propagari. Nec vero inique fcrendum eft exte-
rioremhominem corrumpi»mod6interior renouetur. Ha?c
enim rcgniDeiconditioeft,vtdumnos fubiicimus eiusiufti-
tias,gIorisefu3econfortesreddat. Hoc fitdumlucemac verita- T^ • *?> • -
tem fuam nouisremper incrementis illuftras,quib. Saranas re- mu»do adwn^
gniquc eius tenebrae ac mendaciaeuanefcant , extinguantur, ri»;.
pereant,rHosprotegit, Spii"itus fui auxilio in reditudmem di-
rigit,& ad perfeuerantiam confirmat : impias verb hoftiu con-
fpirationes dciicit , infidias & fraudes difcutit,, occurrit mali-
tijB, peruJcaciam retundit , donec tande Antichriftum Spiritu
oris fui conficiat, omneinque impiccatem illuftratione aducn-
tusfui deleat.
45 T.-^ctia petitio eft, Vt fiar voluntas Dei in terra ficuti in Tertiafetit^-
cseio.Quod tametfi a regno eius dependet,neque ab eo poteft "" ^ JeeundM
difiungi,non fruftra tamenfeorfumadditur propternoftram y^^f^'*;.
ruditatem quae non facile vel ftatim apprehendit quid fit ^, * leJJ^/*^*
Deuminamndoregnare. Hocergoexegecicefuaieteablur-
CAP* XJ» lNsTlTvTlOMlSE.IB.iir.
dum non eritrtunc Deum fore regem in mundo vbi fe omnei
eius voluntati rubiicient;. Poi:: 6 non agicur hic de aicana eius
i;o/^f4/,«?*^M^ voluntatequaomniamoderatur & i„ fuum finem deftmac,
^^c -^j/Mr, «ea Quaiiiuis cnim tumultuose Sacan & homines contra Jpfuril
Arcanafeu be~ ferantur,nouit camen inconiprehenfibihs fuoconfiiio non (o-
^ Jum nectere eorum i.npetus , fed m ord nem agere vt p"r eos
Sed jtAtefaaA faciat quod decreuit.Sed hk nocatur alia Dei voluntasjnempe
m-yfr^o, /KjTcuirefpondet voiuntarium obfeq.iium: idedquenominatnii
vTiXAol^to. ^^^^^^^^ coelym terrae.- quia Angeli, vt in Pf Imo diciturjpon-
' te obediunt Deo,&intenci funcadtxequ ndaeiusiuffa. lu-
bemur ergo optare.ficut in cselo nihil gerjtur ni/i ex Dci nutu,
placideque Angeli ad omne redicudinem compofiti /unt, Cic
terrani omni contumacia & prauirace txti nfta j eiufmodi im-
^omodofitin periofubigi. Atque idquidem poltu! (ncesjca nis notlr^e defi-
f<rrrf. y;cMn/«(icriisrenuciamus:quianifiqu!safFedus fuos Dro refignetac
**^*' permittat,eius voluncari,qu3ntumin fe eft,fe o, poniCjqoan-
do nihil ex nobis prodit nifi vitiorum. Atque iterum ha: pre-
catione ad noftri abnegationem formimur , vc Deus pro fuo
arbitrio nos regat; nequc id folum, (t6 etiam vt nouas men-
tes nouofque animosvnoftris in nihilu redadis creet , ne quem
fentiamusinnobiscupiditacismoruni quam merum conlen-
fumcum eius voluuate. in fumma, nequid ex nobis veiinios
ipfi, fed vc Spiritus eius corda noftra gubernet , quo inrus do-
ceate difcamusamarequasei placent, odiffe vero qusc difpli-
Conclufiotrium ccnt. Vndeh )C quoque fequitur vt quicunqueeius volunca-
priorum ^m- ri repugnant afFedus, eos vanos& ircicos reddu. Enprima
l'"^"^^''^'-^'triacapicaprecarionis,in quibus pofccndis folam Dei g^lo-
''■*■' •"• riam pra; oculis habere conuenic , omifta noftri ratione , nec
fpeftaca vlla noftra vti!itate,quae umt^d larga ind^nobis pro^
Uenit,hic tamen a nobis qua»renda non eft. Hsec autem ortinia
quamuis neccogitaniibus.nec optantib-Js, nec petentibtis no-
bis, fuonihi!oin;nustemporeeuenire oporceat, optandata-
men&pofcendanobis funt. Idque facee non leue opera:-
preriumeft, vtficnos feruosefle acfilios Oeiteftemur&pro--
fiteamur, eius honori(quod Pomino patrfque debctur)quan-
tum in nobfseftftudentesjvereque&penicusaddid!. itaquc
ijui hoc afteftu ac ftudiopromouendse Oei glorias no*) pecunt
vcnomen Deifandificerur,vteiu?; regnu adiieniac,vtftat vo-
luntaseius.i;nequcintcrftIio3& feruos Deihabendi lunt: ac
quemadmodumhxcomaia illis inuitis fient , ira inconfufio-
nemiliis cedent ac interirum.
44 Sequjturparsorationis fecund.i,tnquaadnoftrps vcili-
^JommulTJa.^^^^^ defcendimustno quidem vtgloria Dei valerc iuffa'( qua»
uonii fumma. ^^^^ Paulo etiam m cibo & potu fpcAanfta eft)tanrum quf ra-
i.Cor.i9.ju ^»s quod nobisexpedit: fcdhoc difcrimen eflbadnjonuimus,
<ju6d
Hinmajm
bEmodo fifcciP. CHRittr grAT. 510
tjuod Deus pcculiariter tria vota fibi vindicans, nos ad fe totos Tresfetitiena
mpit,vrpietacem noftram hoc modo prober.Deinde concedic Pnma.fiti
etiam commodis noftris profpicercjhac tame lege nequid no- tQntme*t, '
Uis expetafnusnifiin illuni fincm vt qusecuncjue nobis con-
fert beneficia gloria eius iUuftrentjquia nihil «quius eft quam
nosei viuere& mcri. Csererum hsecingcnere oainia , qiiibus
corporis vrusfubelementishuius mundiindiget, a Deo peti-
«lus: non modo quo alantur ac veftiaii;ur , verum etiam quio-
quidomuino nobisconducereipreprofpicicvtpanem noftru ^,
Tn pacecoraedamus.Qiia breuiterno>>ineiuscuramtradimus, ^ » ^'^'^^»'
ac prouidenciae commircimus,vt nos parcat.foueat.feruet.Non bf^i^^i
cnimdedignatur optimus Parer corpus eria noftruminfidem
ac cuftodiam iuam fufcipeie, vt fidem noftram minutisiftis m
rebusexercear,dum ab eo omnia,vfque ad mica panis , & gut-
ram aqu^^expedamus. Naquumfitnefcio qua noftrainiqui-
tatecomparatum , vt maiori carnis quam anunie folicitudine
afficiamur actorqueamur.multiquiaudent Deo de anima fi- _,y^, .
Gere,funt tame adhuc de carnc lolicitijadhuc h2fitant,quid e- „opura*
^ant,quid veftiaHtur:& mfi pre manibushabea^nt vini.frumen-
ti & olei c«<piam,trepidant. Tanto pluris nobis eft huius mo-
mentanc^e vita?vmbra, quam xternailla imjrortahtas. Qut
vero Deoconfifi, illam decarniscuraanxietatcmfemel abie-
cerunt,fimul ftatim quje maiora funt, etram falutem & viram
K-pternam.abeo expedant.Non ergoleueeftfidei exercitium,
e-a dc Dco rperare qnx alioqui nos rantopcre anxios habent:
neqj paruni profcctu eft,vbi havCyqux in omnium pene homi-
n^jm offibus inordicus hsererjinfidehtatcm exuimus.Quod por P^nuiquidi-
ro de pane ruperfubftanciali quidamphilofopJiantur,mihi vi-
detur Chnfti fentent:^ perparum conuenirc,im6 nifi in hac e-
tiamcaduca vica tribueremus Deo nutriti/ partcs, mutila eflec
prccacio. Raci' i|u.^mafferuntnimis eft profana :non efteco-
/encaneum vc fiJijDei,qui rpiritualesefiedebcnr.nomodoad-
iLciant imimum ad terrenascuras , /edDeumquoqueilJis fccu
implicent Quafi verunon refulgeat etiam in vidu benediftio r.Tim.^X
eius & paternus fauor. aut de nihilo fcriptum fic pietare habe-
re crojnirff^jnes non tancuni» fucuraf vnx, fed eciam pr^fenti.^.
Etfi anttm peccatoril remiffio longe pluns eft quara aiiraenra Cur pa^iv! ptti-
corporis,quod tame infcrius erac priore loco pofuit Chriftojs, /ir> remipiofe^
vt nos ad teliquas duasperit.iones gradatmi eueherer,qu3e prb pcccatorufra'
pria?funtcjeleftisvit^:in quo tarditati noftr^cofuluir.lubcmur "^^^'
autempetere pantm noftrurn.vtcontentifimusdimenfo quod
nobiscrogare dignacurc^lcftisPacer,neqjartib. illicitislucru
captemus.Interea tcnendti eft noftrumficridonationis titulo, ^«^*»' ' f «"»*
quia nec induftria nec Jaboj: nec manusnuftrx (vc dicicur apud x.curt!U. jo.
CAP.X^3r. InSTITVTIONIS LIB. III.
Mofenjnobis per fe quicquam acquiruncninad/itDcibcncdi-
d;io: imo nc pani. quidem copia nobis tantillu proficerec nifi
diuinitus m alimenrum verteretur. Ac proinde non minus di-
uitibus qua egenis necefTaria eft ha^c Dei libcralitis: quia ple-
niscellis& horreisaridi & vacuideficerentni/iper cius gra-
Hodie.velqm- tiam pane fuo fruerentur. Particula Hodie vel quoridie, vc eft
tidie^curpetem apud altcrum Euangeliftam, item epitheton quotidiani,fr2e-
^- litim itjiiciuocimmodicaBrerum fluxirum cupiditati,qua fole-
muspraster modumardere,&cuiaccedunt aliamala.quia fi
Jargior fuppcrit abundati>Mmbitiose in voluptatem, delicias,
oftencarioncmjaliafque luxus fpecies profundmius.ltaquc pe-
tcreiubemurdunraxatquancumnccef(Ttacinoftr5B fatiseft ,&
velut in diem, hac fiducia, vbi nos hodie nutrieric cselcrtis Pa-
'DoSfrifia qud ter, ncquecraftino defucurum. Quancacunque igicur rerum
*x haeyetitio' copia nobis affluac, etiam vbi explera fuerint horrea & plena
fiffimr. ccllariaifemper tamen panem quocidianum nos perere conue-
nic: quia certo cenendum eft onmcm fubftanciam nihil cfle niff
quacenuseffufifuabeaediftioneDominuseam c5cinuo pro-
grefl''^ foecundar;qu3e cciam in manu noftra eft,ne eam quidem
noftram eflc, nin quacenus in flngulas horas portiunculam no-
ExempUsiUu^ bislargitur.vfum.iue permictit. Id quia^egerrimefibi perfua-
ftrata, ^cri paticur hommum ruperbia.fingulare in omnia fecula do-
Deut. 8. j. cumentum ^eprsebuifl^etcftacurDominus^quummanna inde-
Matt. 4'4- ferco populum fnnm cducuiicvc noscommoncfacerec, aon ia
folo pane vtuere hoai!ne,fed in verbo potius quod ex ore fuo
egredicur.Qj_"indicarur,foIamciusvircuccmefl*equa fuftcn-
tancurvir;r 5C vires:camccfi eam fub corporeis inftrumecisno-
Etdocumentis bis adminfftrac. Quemadm'>dum &conrrario documenco nos
cfpofitis. erudire foIet,quum r^bur panis( ^ vc ipfe vocac,bacuIam;quo-
Leuit. 2^.x6. jjjgj ijj^gp confringit,quo fciliccc edcnces cabefcant fame, &bi-
benres fiti arcfcanc. Qni vero pane quocidiano non concencf,
fed cflxsBni cupidicace infinicis inhiances : auc quia abundantia
fua facuri,& diuiciarum fuarum cumulo fecuri , hac nihilomi-
nus precatione Deo fupplicanc , nihil quam ipfum irridenr.
Duo hominum Pfiorcs cnim pecunc quod impccracum noIlenc,im6 quod ma-.
^'"^'''*J".|y^^ xime abominancur , nempe panem c^uocidianum duncaxat,
tim^eccantts. qu^nciitnquc poflTinc auaririsE fua? affedum Deo diffimulant:
quum veraoracio ^ocamipfam mcncem &quicquidintus la-
cccapud ipfum effundere debeac. Alreri vero poftulanc quod
minime ab eo cxpe(^.inc,nempe quod fibiapud fe eflfe arbitra-
*r a r. tui*- J" ^^ quod nofter dicitur, mieis quidem,vt diximus.emi-
Koftertauo jeH' t>, • l • • n r ■ i ti - i •
fu pams dica- nct Dci benignitas,qua?noftrum facit quod nulio lure nobis
tur, dcbccur. Neque tamen repudiandum eft quod etiam atcigi,ica
defignari iufto labore & innoxio parcum, non auce impofturis
quasficumaucrapinis: quia aiieium fempcreft quicquid cum
aiio
DB MODOPHRCIP. CHRISTIGRAT. ^ll
aliqua noxanobisacquirimus. Quod dan nobis petimus, ii-Cur eummlk
gnificatur eflefinipJcx acgratuicum Dei acnum , vndecun-iue ^^^^n^ttmtt^,
nobisaducniat.etianivbi maximevifus fueritarteacqueindu-
lirianoftrac]u3efitus, acmanibus nol^nscoinparacus. q .ando
fola cius benediaioneefficiturvE laboribusnoftrisredcfuc-
cedat.
4? Sequitur,Remitte nobisdebitanoftia:qua pecicione & .AffimtM ^ikH
proxira.1 breuiteramplexuseft ChrUius quicq »d adcapieftcm ^"'"^'^" ^«'«*
vitamfccit. quema.lmodum his tantu r. d.u bus ••»'«''"^«'iscon-^^"''* ^°^j^^'^-
itac f;»irJtuale foedusquod Dcusmfalurem Ecdefi^ fu^ pepi- lere^j^yj
git, Legesmeasinfciibdmcordtbusipforum, & propitius ero ,j g '
corum mjq jitati. Hic ircmiffionc peccato:um Chnikw^^m' rutcata cur de
cupit, dcindemoxadiungec fecundam gratiam. vtnosSpirirus ^ ta dkunt,tr^
fui virtuce cueacur Deus & auxilio fuftincat , vc inuid. ftemus Ro™- 3'i4.
contra omnescentaciones.Peccata verb debita nuncupat quod
eorum poen^m deben.us , nec fatiffacere vllo mod ' poftcmus,
nifihac remiffionefoluereraur. que venia eftgraiuica.' miferi-
cordi^E eius, quum ipfe liberaliccr h.^c dcbita expungit, nullu
a nobis pretium accipiens : fcd fua ipfius mifericordia fibi j„ija„cpttiria
fati'facien^ in Chrifto , qui feme! m compcnfationem fcipfum „,^ pcLL
tradidit. Itaque qui fuis aut ahorum meritis Deo fatilfieri con- i, c^ifi,» aut
fidunt.hifque fatiffaftioni'>uspeccatorum rcmifHonem pcnta- aUorum meri-
ri ac rcdimi , huic gracmca? condonationi minirae communi- if-T^eofatufie'^
cant : ac dum in hanc formam Deum inuocant , nihil ahud^"^'^' ""'' -^
quamin fuamaccufationefubfcribunt , ade6qued.imnatione ,
obfignant fuo iplorum teftimonio. fatentur enim fe d?bitore$
nifi reminionis bcneficio foluantor, quam tamen non accipiuc
fedmagis relpuunt, dumfua merita ac fatilfadiones-Deo ob-
trudunt. fic enim non eius mifericojdiam imploranc, io-d iu-
dicmm appellanc. QiJi vero fibi pcrfeftionem fomniant qu^ i.^ifibiper-
veni^epetendaeneccffitatemtollat.difcipuloshabeanr quosau/f<5?2</«ew/c7»-
riura pruritus ad fallaciasimpellit : modb ereptos efle Chrifto «'^«^ ^«* ^J-
conftet quofcunque fibi acquirunt.quadoomnes ille ad fatcn- "^*^^,^^^//^ "*
dum rcatuminftituesnullos admittir nifi peccatores: noqubd^^^^^j
blanditiis fouear. peccata,fed quia fideles nunquam plane exui Vid. Calu.ifli
carnis fuse vitiis fcicbacjquin femper maneanc Dei ludicio ob- Danxlc^.xo
nox! j. Optandum quidem eft atque etiara enixe laborandum ^^^ ^'"^» p
VE oranibus offici\ noftri numerisdefunfti , vcre apud Deum ^.' '^'J''^,'!
nobisgratuiemurnoseUcpurosabomnimacuIa.ledquuUeo „p„ attwgunt..
placet paulatim fuam in nobis imaginem rcfingere , vt fempci:
aliquidcontagionisincarnenoftra refideat, cemedium mjni-
me negligendum fuit. Quod fiChriftuspro authcr tatefibi iLibertini ifti^
Patre data iubet nos cofo v\tx curfu ad reatu.v deprecacionemf"'/*^^'''"" /"•
c6fugere,quib. colerabiles eriit noui magiftri: qui perfedae m- 'i»'^'^'^"' ^*i*^*
noccri^ fpe(^ro, fimpliciu oculos petftnngere coijaturivt fe ab "
« A f . X3», INST E T VT lONIS L I B. 1 1 T.
j.Xofi^Mo. omni culpa reddi poffe imniunes confidant?Quod tefte loha-
ne,nihil aiiud eft qua'v. mendAcem facere Deum.Eadem etiam
operanebulones ifti foedus Dei,quo vidimus falutem noiham
concinerijcapite vno indudo Jaccrann^arque ita fundicus labe-
faciunc;non tantum in eo racrileri quod feparant res adeo c6
iutidtas , lcd eciam iiiipjj & crudeltsquod mifcras anmins ob-
ruuncdefperatione '. in leipfos quidcm & /ibi fimilcs perfidi,
qa6df)Cordiam fibi acccrfimt Dei mifericordi^e exdiamerro
t^Yumtm oh ^duernmi.Quod aureo! cb;:ciunc, regni Dei aduentum optan-
nUio dtiuitnr. ^o (iiiiul nos pecc-ici abolitioiie peteremimis pucriie eil: quia
in priore oracionis tabul:.' funiiJTa ncbis peifciflio : ijic autem
infirmicas proponirur. Ira duo h.TC apte interfe conueniunc
VI arpjt^ndo ad metanv. qu3; neceffifas noftra remcdia exigir,
^ofeiifudicn non negligamus.Perimns Jcrnum remiihoncmnubis fieri,vt i-
mttr fies ^-'^/'ip/idcbitoribusnoftrJsrcmitrimus ; hoc eft,vt omnibus parci-"
fremittere qu.i jj^yg g^ veniam damuv d ^jiiociiBque v!Ia in re IxCi fumus , aur
rimt
nof pecca- f^^i^ rn?quecradari,;!U!: difto conrumeliose acccpti. N6 quod
lefa 45.25. ^clidi acque oftenfs culpani renviccerenoftrum. fitquod fo-
Jius Deieft:veruHih2:c noft a eftremiffio, ii-am,odium,vindi-
0:£ appe?enciamexa!i'mo vhro deponere , & iuiuriarum me-
nioriamvoluntaria obliuione coccjun.ere.Quamobrem pccca-
torurHremir/ioaDeopcccnda non eil:, mfi oiTenfaseriamjpfi
noftras omnibus remittainMs qiii Hobis iniu! ij vel func vel fue-
runr. Si qua vero odia animi-. recincmus, vltinnes medicamuri
& qua noceamus occa/i >ne cogiramus: imo vcro nifi cun^
inimicis redire m gratiam ipf^fci; omni officiorunj genere de-
jiiererijnobjfqueconciliarenirimurrh.icprecarioneDeum ob-
H^c con.iiiio feftamurne peccatorum rcmiffionem nobis faciac. Pofcimus
qHofenfii acci, cnini vcnobis faciac, qunm aliis facimu^. Hoc veroeft pecere
piendA, nenobisfaciat nift ipfi facimus.Qu^i ergo huiuf nodi func.quid
confequuncur fua peticione niii grauius ludiciuin ? Poilremo
obfcruandumeft,non hancconditionem ideo 2Li\\ici vc remif- '
$atnobis,ficutdebitoribusnoft:isremittimus, prc.prercaquod
noftraquam alij f^cimus, remiffionccius reniiffioncm merea-
r»ur,acfinocata efleccaufa.-verum hoc verbo folan pircim vo-
luicDominusfideinoftrsimbeciIIitatem.addidiccnim hocta-
quam fignum quoconfirmemur tam a fe cerco nobisfadam re
miffionem peccatorum, quam oerto confcij fumus aliis eam h
nobis fieri: C\ tamen animus nobis omni odio, liuorc, vindifta>
v^cuuspurg.Ttuf(jueeft: partim hacvelutinota, efiliorum nu-
mero expungit qui ad vlcifcendum pra?cipites,.ad remitrendum
difHciles , pcrtinaces inimicitias exercent , & indignationcni
quam a ic deprecantur,ipfi aduerfus alios foutnc.ne fe pro Pa-
rre inuocare aufint.quod etiani dircrte in Qhxi&i verhis cxpri-
mitucapudLiicanx
4^ Sexcs
Dl MObo PERCIP. cHrISTI (SrAT. |
4« Sexra p2ncio(vcdiximus)promillioni rcrponHetdeLe-^'.vf4 />m>/(^:
§e Dci cordibus noiins infculpcnda : fcd quia non (ine Couti- «'^/«^"7«« . ^t
ima rtiilicia durffque & arduis certaminibiJs Deo paremusJik ^'^^! ^'^'■-'iloi
pecnnus nos armis mitru' ^ praslidio defedi, vcpares hmus aa
vidorid; quo monemur non canLum nobis opus effe Spiricus
gratia, quscordj noiUaintus emolliac, fl^dtat, & dirigat ia
Deiobfequmm, fed etiam.iuxilio,quo nos inlepraabiicsrcd-
datconcra omaesSacaiK^tam iniidus qua.n viblcnros confli-
^tusJam vcro mult^fiint: ac vanx* tenc it;onum f.Km3e. Nsm ^,
cc prau.E animiconccpnones, m Lcois rranisrreilione nos r»ro-^ -- -,
nocances,qu>s vei cocupilcencia noit. a n.>bis lciggeriCjVel aia- lac.i.i. & 14'
bolus excitactcntacioncsfunprS: qujs !uap:eriacuia malanon M^tt. 4.I.J.
Junc,diaboIi ca.men arte lencacionesflunc, qiium ficoculis no- ^ J^i^^ft-j-J.
ilris ingeruncur, vc eorum obietSu a Deo abftia^iamur, autde-'^^''^' "f t^'"*
cisnemus. Eclix quidein cencaciones umf vel a aexcris vcl a ^^^
/iniftris. A dcxrris,vc d;uid^,pocentia , iion-ores, qux p'iC'Vn- J[iata>ja. i/et
iqaefuo fu}gorc& bonifpccie quam prsefe ferunc, hominua- arlexmsrjili
ciemperftringunc, & bkndiciisfuis inefcanc, vc calibus pr.^iu-/*'»^''**'
giiscapci,velcali dulcedine ebrij , Deum ^uum obiiuifcantur.
A finiftiis, vt paupercas probra,contempcus,afflictioiacs &c^-
teviid genus.quoiu acerbitate difficultaceque olFenfi animos
«defpondcant, fiduciamac fpem abiiciant, demuma Deoproc-
fusalieneatur.His rentationibus vtrifque , qus vel concupi- ^•i^^'^7J'«'*'
fcentu noftra in nobis accenise, vel Satanse vafricia nobii pro- ' ^'' ""^"^-
poficie nobifcum pugnant, ne cedere nos permittac, a Dco Pa- '^"^^^'
tre nollro precamur; verum vt potius manu fuanos fuilenret
ac erigat.quo eius virtuterobufti , contra omnes maligni ho-
,ftisinfultu5 firmi ftare poffimtts>quafcunque cogicationes ani-
mis noftris immictat; deinde quicquid nobis in vtranquepaite
proponitur,in bonum verramus.hoceft.ne inftem jrprofperii;
jnec aduerfis dciiciamjr. Neque tame hicpoftulamus ne vlias
omnino tencationcs fentiamus , quibus magis excftarf, pungi,
vellicari , magnopere nobis opus eft, ne niniiu refides torpea- ^''IP^A-^^'»'**
mus.Neque cnim abs rcDauid terari optabat;nec cicra c^ufani 'p^^^ll^'^!'
cledosfuos quotidie tentat Dominus.eos per ignominiajpau Gcn.iJ.i.
pertate,tnbuUcionem,&altascrucisfpeciesc.iftig3i'is.Sed aii- Deur.8 i. &
tcr Deasteutat,aliterSatan:hic vc perdit,damnec,confund:it, 'J 3-
pr:KC!pitef.Deus ver6,vt fuos probmdo cxpcrimeotum de eo- ^ j^^'-
rum /incericacefumat,& exerccndo robur confir met;eoru .'.ar- ^' P"^!"^**' '"
nem mortincet,excoquat,adur3t, quae nifj in hunc modu coer- Sitan^ tenU'
cerecur,laiciuirec, & fupra modum exulraret. Pcaeterea S.iran uoncs.
inerines &imparatosadoritur,vtincautos opprimai;;De'js vna '-Cor. 10.15.
CAP. XX. 1N« TIT VTION IS LIB. III»
eft quivicai noftrae infi<liacur : peccatoautcm armatus eft m
noflrum exicium.Ha?c igitur noftra cft puftulatio, ne vllis tcn-
Summa hum tationibus vincamur ac obruamur, fed Domini virtute contra
fetiHonis, omncs aducrfas virtutes , quibus oppupnamur , fortes ftemus,
cjuod eft non fuccumbere tentationibus : vt in eius curtod;a ac
fidemfufceptijacproreclioneeiijsfecurijfnprapeccarum^mor-
tem , infcrorum portas,& totum diaboli regnum muidi dure-
mus:quod eft a maligno liberari. Vbietiam diligenrer anini-
aduertcndum eftjnon noftracum efle virium cum diabolo tan-
to bellatore cogredi.nec vinn eius arque impetum ferr«. Alio-
qui fruftra aur per ludibriii aDeo pefeeretur quod domi apud
^am necefa nos cfrec.Sanc qui fui fiducia ad taiem fe pugnam comparanr,
rtApt. non fatisintelliguntcum quam pugn.^ci atqueinftrudohofte
fibi re? /it. N*inc petimus ab eius pcteftare liberari , t.inquam
ab ore infani ac rabidi alicuius leonis , ftatim eius dentibus ac
vnguibus difcerpendi, eius faucib.deglutiendi,niii nos Domi-
nus c mcdia mortc eripiat : hoc tamen fimul fcientes quod /i.
Pfal.^0.14. Dominus aderitjac pro nobis tacentibus pugnabitjin cius vir-
iuperhiamjk tutcfaciemus virtut€m.Confid.incaliivt volencpropriis hbe-
dammt, ^* arbitrij^quis a fc habere iibi videtur)facultatibus ac viribus;
nobis fatis fic, quod v^na Di:{ virtute ftamus ac v<ilcmus. Plus
autcm ifta precatio coplcftitur qua prima 'pecie pr^ fc ferat.
Hulta egregia "^"^ ^ ^^^ Spiritus virtus noftra eft ad certamen ci\ Satana de
cemple^itur. ptignandumjviftoriam rcferre ance non poterimus quarnillo
plcni omnem carnis noftrjc infirmitatem exuerimus. A Satana
igitur & peccato dum petimus liberari.nouis gratias Dei incre
mcntisIocupletarifubindecxpetimus:donec ad plenum iisre-
ferti , de omni malo triumphemus. Durum & afperum vide-
gluofcnfuVctii tur quibufdam,peti a Deo nc in tcntatione nos inducat> qua«-
in tentattonent do eius natur^e contrarium eft nos tentarejteftc lacobo. Sed
tnducere dica- jaoi ex partc foluta qu^eftio cft.quod omnium tentarionii qui-
laco II & ^'^^^^"^^'^"^•concupifcentianoftrapropriecaufaeft^ideoquc
,^^ ' " ^' cuJpamfuftinet. Nequealiud vult lacobusquamfruftra&in-
iufte in Deu vitia trafcribi qux nobis imputare cogimur:quia
fumuseoruranobisconfcij. Cseterumhocnonobitat quomi-
nusnosDeusvbiita vifumcft Saranse mancipet,proiiciacin
fenfum rcprobum foedafquecupiditatcs, acque itain teatatio-
nes inducat,iufto quidem iudicio.fscpe tamen occulto:quia fg-
pe hominibus abfcondita eft caufa quac tamen apud eum cctt»
eft.VndecoIligitur non efTc imprepriam loquutioncm,fi per-
fuafi fumus non abfque ratione ipfum totics mioari, quii per-
cutietur cxcitate & obduratione cordis reprobi,hsBc ccrta fore
vindiAaj Cux documenta.
'forrt tres ijia 47 Trcs iftse precationes,quibus peculiaiitec nos ac noftra
foiirmaptt^'' omnia Dco conunco4a^us, eiudcatc^oftenduncquod ancea
diximus.
»H MODO PBRC.CHIITsTT GRAT. Jl^
diximus, Chriftianorumoracionespublicas cfledebere,acin thnes oHcndS^
publicamEcclefi^e sedificationcai comnounionifquc fidelium ^''^"'^w»''"»»
profe^aum fpedare.No enim fibi quifque priuatim dari quic- ^"J'yt'f^"^'"
quam poftulat: verum onmes ii; commune, panem noftru, re- se,aU^& 30.
jnifiionefn peccatorum,ncinducamur in tentatione, vta ma-
iigiio libereinurjpofcimus.Caufapraetercarubiicitur curtanta.^/j^*';</iAror<«-
/it nobis & pecendi audacia, & fiducia obtinendi : quse tametfi ''""'^ dominU^
in Lac':iisexempIaribusnonexrat , magis tamenappolite jiJc ^^'^^^'^'*^'*r
quadrat quara vc omittenda vjdeatur,nempe quod ems cft re- ^^^^^^- %^^^^^
gnum,&pocenti3, &gl>ria in fecula feculoruiT!. Hascfoiida^^dm.
tranquillaqjcftfidei noftrjBtequies.na finoftia dignlt?.teno- Vide fap*
ftra; Deo orationescommendandse ciT^nt, quis vcl muare co- ^^^- '• ^^ *^
ram eo auderei?Nunc vt miferrimi fimus, vt omnium indignif- ^^'i^- 37 •
iimi,vt omni commcr.datione vacu< , nanquam tamen orandi
nos caufa deficict,nunquam fiducia deftituet : quando nec Pa-
tri noftro regnum fisum5pnt€ntia,gIoria,eripi poteft.Ad finem -03" fenfuad--
additur,Amen: quoardordefidedjexprimitur obtinendi qua? """^^ »Amen.
a Deo petita funt;& fj^es noftra confirmatur , huiufinodi oc^-
nia iam impetrata cfTe , & ccrto nobis concefTum iri ; quando
i Deo promifTa funt,qui fallere non potcft.Atque hoc conue-
nit ciL illa qua prius retulimus fonnula , Fac Domme propter
nomen tuum, non propter nos, aut iuftitiam noftramiqua non
tan tum finem votorum fuorum exprrrriunt fandi, fcd fatentur
iudignosfe effe quiimpeffreatjnifi Deuscaufamafeipfopetat;
ac fibi exorandi efTe fiduciam ex fola Dei nacura.
48 Habemus quicquid i Deo petere debemus, ac omnfno ^rquid a
etiam pofTumus^defcriptumhac formuIa,& vclurorandiregu- T^eo petere de-
la abop-imo magiftro Chrifto tradita:quem nobis Doaorcni l^ZJJcf'''^"^
Pater prsefecit, & quem vnum au'cultari voluic. Nam &^- /^^^X-or"^"
rerna cius faoientia femper fuir:& homo fadus , Angelus ma- efl. ' ^^
gniconfilijhominibusdaruseft.Atqyeadeo numcrisomnibus Mac.iy.f.
abfolutaefthasc oratio,vtquicquid illiextrancil alienumnue Iefa.11.2.
additutjquodad c^m refern non porfit,!mpiumfit& mdigml
quod aDeoprobetur. H»c enim lumma pr^efcriplit qu'dfe VJdeAuguft
dignum, quid fibi acccptum , quid neceflarium nobis fi:., quid ^^ ^^^^' ^^°
denique concedere ipfe velit.Quamobrem qui vltri progredi J '^T'
audet,& prsetcr hsec aliquid a Deo poftulare, primum quidem freriimimttri-
fapientia; Dei ex fuo addere volunt(quod fine infana hUCphe- ^iuitei' ^eccat.
mia effe non poteft) dcinde fub voluntare Dei no fe cocinent:
fed ea contempta , longius cupiditate eua?antur. Poftremo
nihil vnquam affeqilenturjquum fine fide orent. Quin vero o-
mnes eiufmodi orationes citra fidcmfianc nihil eft dubiunv
quia hic abeft verbu Dei,quo nifj fides feper nitirur, ftare nul-
Ibmodo potcft.Qu( vcropofthahita magiftri regula fuis vocis
Sf iij
yAP. XX. INSTT T VTI ONIS 1 I B. li
Ve fuga in indulgent, nonmodo verbo Dei carcnt ,fedquantum om«!
pcrfecutione cq,-)ji(i, valeni: aduer^antur. Eleganter ergo non minus quan^
yere Tertullianus Fegitiniam oracionem nuncupauit:alias om-
nesexleges &illiciras eife tacicein*dicans.
poffutnm tame '♦^ H^c i[a noJumus 2ccipi quaTfi hac precandi formulaa-
iilns-verhis pre ftringamur, vt nec verbum aut fyllabam mutarc liceat. Multae
tescoeipcre, a- enim paifirn in Scripturis leguncur orationcs,verbis ab ifta 16
ii^rum /^«^0- ge diuerfar.eodem caraen Spiritu confcript^e, &quaiumvfus
^''?^f'-''^P'''' valdevrilisnobiseft. Multaf ab eodem Spiritu fidelibusaffi-
ferlum nuUt ^"^ <i'ggeiuntur , qUc^ verborum fimUicudine non ita multum
fuer:t dijlre- conueniunc. Id duntaxat/icdocendo agimus,nequis omnino
^antia, aliud qu^rat^expeder, autpoftulec. quamquod hacorjitrone
fummatim comprehenlum cft;& verbis licet diuerfiffimis, fen~
iutarften non varier. Quomodo omnes & qux m Scriptuii.s
habcncur. & qua? ex piis i-eftoribus prodeunt oracionesjm hac
confcrri certum eihin.lMm fane repeiirc vfqua Iicear,qua?hu-
ius perfe(ftioneni ^quare, nedum fuperare poJiir. Nihil hic 6-
miffum eftquod in Dei ]audcscogitati,nihii quodhomini pro
fuis <ommf>dis in rr/cnrem venire debear. &adco quidemexa-
devcomnibus mento Ipts ablara /ic melins aliquid centandi.
in fumma, meminerimus hanc diuma^fapiencije efte dodrina:
qu^equod voIu5c,docuir: vuluit: aurtm quod neceflefuit.
V 1 n. jo Quanqua autem li'pra iam di(ftuni eft,fi;blatisad Deum
^trcu^/ft^aa animislemper lufpirandum . & itne incermilfione orandum:.
quadam ouier' , ' ■* -^ - , n , ■ , . ■ i-
uarr'^. quancio c;ime ca nrHra t:it imbeci/la? quse mu.ris admtniculis
i.T>e pecidrayi fuftcncarijis nofter rorp(;r Qui calcaribusexctari opushabest;
bus fjotis ad. conuenit Vc fib: quifque nofti um e xernranonis caufa peculia-
fvec^.ndum co- res horas conft tu3t quaj non iine or-trione effluant, & quse to-
jiiUitndis. j,^^ animi aff.-dus m hoc penitus occupatos habeant •• nempe
dum mnne furgimus, antequ-Tm djurnsm cpera .iggredinnir,
dum ad paftum di'cumbiinu", dum Dei benedidione paftifii-
mu-i^dumad quiecem nos recipimu*?. H^c modo fit non fu-
S^uU tun( ca' perfticiofa horarum obferuano , quibus ceu penfum Deo fol-
umdtfmx^cH' L,erites,in cactcras horas defundi nobis videamui: fed imbecil-
' • ',/ litacis ncftraep^dngogia, qunfic exerceatur, &fubittde ftimu-
a. lerur.Pr.-cfertimfolicite curandu eft.quoties aiiqua reru angu-
ftiasut ipii pr£miiriur,aut prcini shos videmusjVt ad eumfta-
tim citatis non pedibus fed ^ninus recurramus; deinde ne qua
aut noftram aut ahorum profpericatem pra?terire finamus.quiti
laude ac gratiarum adlione manum ci\}s agnofcerc nos tefte-
j. mur.Poftrcmojhoc in f»mni orarione diligencer obferuandum
eft.ne ccrciscirruftantiis Dcum alligarcvelimus, necilliprE-
Votuntajs 0^/.fcribere,quo quid tempore,quo loco, qua ratione fadurus fit.
'uotorum nojiro Q.ualiter hac oratione docemur nuUam illi legem hgere, auc
■mm rtguia. conditioncnj imponerevfed eius arbitrio permittere^vt qu ^ fa-
dE modo percip. cHrisTi grat. 52,4
diu<\is eft.qua fibi lationejquo tempore,quo loco vifum fuerit,
faciit.Proj rtrea antequam vilam pro iiobjs piecem concipi-
musjprxfamu. vc eius voluntas fiat.vbi iam elus voluntati no-
lirain fubiicmuSjquo non fecus ac iniefto freno coercita,Deu
in orduiem cogere nc pra^iumat , fed eum votorumomnium
fuorum a^ buium ac modcrutorem ftatuar.
M Si anmi^ in hanc obcHicntJam compofitisjprouidentise 1, Deperfiue'
diuin:L' legibus nos regi patimur , facile difcemus m oratione rdntU m fr»^
perre..er;,re;acrurperi{is deGcferiis parienterexpedare Domi- f'^***-
num; ceiiijcnanifi minimeapparet,nobis tamefempersdefle,
fuo-jue rx;mpore dcclaraiurum quam non habuerit furdas au- .
resprecibi3s,q;i3e m omnmm oculis ncgled:::evidebantur. Erit
vero if}a?c ;'rx"entifllma confohtiojie deficiamusacdefpera-
tipnc concidamus, fiquando ad prima noflra vota Deus no re-
fpondear.Qucmadmodum foicntqui dum fuo tantiim aidore
terunturjfic DcuinuocantjVtniiiad primosimpetus adfuerit,
ac prsefentem opemattulerit, fiatim iratum fibi infenfumque
hngant,& omni fpe exorandi abieSajinuocare definant.Quin HohU maximo
potiusfpem noftrambene temperata an!mi^quitatedifferen-/7ey^ cemmen-
do,in eam perfeuerantiam infifiamus,qu:E tantopere nobis co • ^^^^i prareptK
meidarur m Scripturis. N^ inPfalmis frequenter vidcre licet, ^^'^'. ^*-'^"'?^'*
vt r^auid & reliqui fidelesjduprecando fere laf/i videntarac-'''''^^'**''*'
rern ver beraff-, quia Deo furdo verba fparferint, non tamen i
precandb dcfithmtrquia fua verbo Dei authoritas 16 .ifferitur,
nifilocatur eiusfidesfupra omnes euentus. Deindcctiam ne
Dcum tentemus,&noftra improbitatefatigatu.riduerfum nos
prouoccmus.quod multis folenneeftjquinonnificert.? condi-
rionecum Deo pacifcuntur,& perindcac/ifuaru cupiditatum f^'*ljf"'"^^-*^
feruusefletjftipulationis fuselegibus adftringunt; quibus nifi aui^Lel^t^lui
cxtemplo parcat,indignantur,fremunr,obioquuntur,murmu- crmodiiexm
rantjtumuItDantur.Talibus ergo {x]>g \n furore fuo iratus c6- diefidiprafcu^.
cedic quod aliis in mifericordia propitius dcnegst.Documen- ^"''^-
tofuncfilijlfrael.quibus fatius fueratnonexaudiri aDomino, ^^''^*" "-o^
quam cum carnibus eius indignationem vorare.
5t Qnod fi demum nec poftlongam expeftationem affe- j. De fideidi^
quatur fenfus nofter quid orando profe6kumfit, nec frudil m- gnitatc,fHapre
de vllum fentiat: fides tamen noftra.quod fenfu percipi no po- "^'^^' *o^^ii
terit,nobis certum faciec,nos obtinuifTe quod expediebat.qua--^'"''''^'' "^*^"''
do tocies ac ta certo fibi curse fore moleftias noftras Dominus maxim'"^^7''*
recipit,ex quofemel in fuum finum depofic^e fuerint. Atque dit. '
ita efficiet vt in paupertate abundantiam , in affiiftione con-
folatiortem poffideamus. Nam vt deficiant omnia,Deus ta-
men nunquam nos deftituet,qui cxpedationem ac patientiani
fuorum fruftrari non poteft. Eric i^{t vnus nobis pro omni-:
liius;<]ua ndobona omiiia infe CQmpleftitur.quae olim nobis.
cAr. xxt. INSTI TvTi«Nrs lib. iir.
reoelabft in cIieiudicf;\quorcgnum fuum plane manifeftabft.
Adde quod etiamfi nobis annuat Deus, non taraen femper adi
difertam vo i formulam rcfpondet:fed in fpeciem nos fufpcn-
densimodotamcn incognitoprccesnoftras noranasfuifte o-
i.Iohan.5.«3i. ftsndic. Hoc fibi volunt lohannis verba.Si nouimus quod au-
ditnos quumquid petierimusabeojnouimusquod habemuK
pctiionesquaspenmus abeo. Dilutavideturhsec verborumi
. . fuperfluita.^.-fed apprime vtilis eft declaratio, quod fcilicec
logn^uvald^ Deusjetiam vbt nobis morem non gerit, prccibus tame noftris
Mcejfariuefti J^cilis cft JC propifius.vt fp^s veibo eius innixanunquamnos
nepij impatil n"uftretur.Hac vcro paticnria fuftcntari co vfquc opushabent
tia eir ciefpera- fidcles,vt non diu conftaturi iint nifi in eam recumberent-N5
fw!"^'^*"'"" enm^ leuibus experimends fuosprobatDominus,ncc mollitei:
excrcet.-fod in extrema qusque f^pc adigit,& adados , diu i«
€o luto h^erere /fnft.antequam guftum fuse dulccdinis aliquem
i.Sam. x.i. illis pr^ebe «t. Atqj.vc ait Hana,Mortificat,& viuificat : dcducic
ad inferos,& rcdiicit.Qjjd hic poflent nifi linqui animis, & in
defperationem ruerc: nifi afflidos,defoIatos, & iamfemtmor-
tuos hajc cogftacio cr -gerccjfe k Deo refpici, & finem praefen-
tibusniaiisafFort?Vtcunqueta-ncnciusfpei fecuritace confi-
ftantjorarcintcreanon definunt.quandoquidem, nifiadfit i»
oratione perfeucrandi conftantia,nihil orando agimus.
CAPVT XXI.
t)eeUBione £terna,quaDetfialtcsadfalutem, aliosadinte-
ritum prAdeJiinauit^,
Partes huius capitis.
t NeceffiAate & vtilitate huius de eleftione aetcrna doSrUa aperta»
curioliis frtnum i iicitur^^efl.i.^'!.
s Deinde nonnullis p^erperam modefli5,qui tra^ationem de prac-
deftJnationefiigiunt,rat:sfii,fed.3.4.
Poflremd,orth©doxa dodtrina traditur,fcft.y.^.& 7.
^ » ' j t^k^V^I A M veroquod nonapudomnes persequehomi-
leaione ac Wm fe?f /^ «cs loedus vita' prapdicatur , & apud eosquiDus
pradejimatio- «^^1^^' pr^cdicatur , noB eundem locum velsequaliter
**• ^^^^$= velperpcuoreperit rineadiuerfitate mirabiiis
^^Uf^^' diuini iudici; altitudo fe profert. Nec cnim du-
bium quin a-ternse Dci eleftionis arbitrio h^c quoque varictas
fcf uiac. Q^od H palam eft Dqi nutu fieri vt aliis vltr© oflcra-
ttti;
DE MODO PBRCIP. CHRISTI «RAT. ?2y
tur falus, alij ab eius aditu arceaturrhk magnae & arduac proti- E£l nectffAri^.
nus cmergunt qu?fttoncs,qw? aliter explicari nequeunt qua.fi
de eJedione ac prajdeliinationc conftitutum habeanc pi;e
mentes quod teacre conuenit. Perplexa ( vt multis videtur )
quxftio ; quia nihil minusconfentaneumi putant quam ex c6-
muni hommum turba ahos ad (aIurem,ahos ad intericum pr^-
deftinari.Vt autem perperam fe ipfi impediant , ex contextu
poftca liquebit. Adde quod m ipfaqu^tc-rrct caligine ,non »f ''/««"« ^
modovtilitashuiusdoarmaE',fedfuauiifimus quoque frudus /'^''"•f ''"'*•
feprofert. Nunquimliquido vtdtcec perfuafi cnmusfalu-
tem noftramexfontegracuit3emifericordi2eDeifluere,doncc
innoruerit nobissB^ernaeiuseleftio: quas hac comparatione
gratiam Dci illuftrat,qu6d non omnes promifcue adoprat in ^f.jtipUx tka
rpemraltitisjfeddataliis quod aliis negat. Huiusprincipi/ i- Tyrj7/rA5. fcw»«*
gnorantiaquantum cxgloria Dei imminuat, quanrum vtrx igrtoranttagl^-
humilitati detrahat, palam eft. Atqui quod ita cognitu nccef- ^^^^u^'* ""'
farium eft.cognofci pofle negac Paulus,nifi Deus omiflo pror- ^^'^^'^^^^,
fus operom refpeftu, quosapud fedecreuit eligat. In hoc(in-
cjuir)temporereliquirfecundameIedionem gratuitam falua;
fuerunc. Qupd fi per orariam,noH iam ex operibus : qusndo-
quidem graria iam non eifetgracia.Si ex operibus,non ex gra-
tiarquandoquidemopusnoneffet opus. Si ad eledionis ori-
ginem reuocandi fumus, vi conftetnon aliunde quam cx mera
Dei liber.ihtate continsere nob;s (aluremj qurhocextinaum numilitatis
vo!unc,maIignequancu in fe eft obfcuranc quod magnifice ac r^<f,cfw <««^'
plenis bijcciscelebrandumerat, &ipramhumilit3tis r.idicem W.
euellfit.Cbre teftatcirPauIus,vbi re/idui populi falus eleftioni
gratuir^ 3fcribitur,tuncdemum cognofc(,Deumerobcnepla-
cito ^eruacequos vult.no autemercedem rependercquajnul-
la dcberi poteft.Qui fores occludunt, nequis ad guftum hujus Et fuperhian^
doiftrJna; accedere audeac- non minorem hominibus qua Deo ^tgnit acfoutt
faciunt iniurum-.quia neqisd nos vt par eft humiliandos ^^^^ ' ^!! ^^^^^^^
quam aliud fufficier,nec q.am fimus obftrifti Deo, ex animo
fcntiemus.Nec vero alibi folidae fiducias fultura,eciam Chrifto contrky inieo-
authore:qui vt nosinter tot d»f(rimina,infidias & lethalesco- r/fur certitud»
flidus omni metuliberet^inuidofque reddatjfaluum fore ^to- falutts. ^^^
miccicquicquid apatreaccepitincuftodiam. Ex quo elicimus ^.^* canfctetf
continuatrepidationc miferosforequicunqucfepeculiii Dei jojjan.io.x^,
cfle ignorant;ac proinde eos pef/ime & fibi & cundis fidelibus
confulere qui ad tres quas norauimus vtilitatescxcutiendo,fa-
lutis noftraefundamentum e medio fublatum cupercnt.Quid Serm. incai;
qu6dnobisindeeirergitEccIe/ia,qua»aIioqui,vc rede docctyS.
Bernardus,no poflTst inueniri,necinter creaturas agnofci?quia EecUfunaU'
miro vtroque modo latet intra gremium beatse prsedeftinatio- **'^'"*
nis^&intra inaflam mifer» damntcicnis. Sedantequam tcm
CA«*.xxK iNsTiTvTio^frs Life.irr.
IDupliciautem^P^^^ ingreclior,cum duplicihominuni j^enere mihi bjfarur»
komimim gene- pr^efandum cft. Dirputationem de praedeftinatjone.q-u perfc
riprimum oc- fic aliquantum impedita,valde perplexam arqiic adeo pericu- .
turrtt. loramreddichominumcuriofTtas: qu^nidlis rep.-igulis cohi-
». urfjii. beri potef} quin in veticasamb;igesea.igccur, &in Ii.bJime fe
proripiar: nihil,ii liceiat, arcani, quod non ferutetur arque e-
uoluat,Dc.o rclidura.In hanc audaciim & improbitacem cjuij
multosvideamus paffimruere, diiniis quofdam alioqui non
malos.-opportuneadmonendi funttjcns (itin hac p.irte offici^
Eorum (tac in fui modus.Primum ergomemincrmCjin prasdeftinacionem du
^/irj^q^tm»?. inquiruntjfein diuinx fapientix^adyta penecrare, quo fiquis
fecureac confidenter prorumpat.nec quo fu.UTi curioficatem
fatiet afrcquetur,&iabyrinthum irgrcdietur cujus nulium rc-
periet exstum.Ncque cnim ^Equumeft vt qiisem feipfoabfco-
dita Q^Q. voluit Dom;nu.s,.impune homo excuti.u: &: lapientise
fnbiimic:itcm(quam adorari &non apprehf ndi \oiuic, vtper
ipfaai quoc-, admirabilis nobis forec ) ab ipfj a;ternitace euoi-
\iAt. QuA^ nobis i'atef icienda ccnrmt voluncatis f ja? arcana,ea
verbo luoproclidic. Cenfuic aiicemjqjdrenus nollra intercDc
nobi-quecond jcere proutdebat.
Confrmaiur ~ Perucnimus in viam hiiei , Inquit Augufiinus , eam coi>-
ihnrentia ^i- ftantcr tencamLjs.ipfa perducit ad cubiculu Ilegis,'n quofun^r
"<?»/?/«/. omnes thefauri fcieritije& fapientK-eabfcondiri. N6 en:m ipiiS
Kc/mll.j). in Dominus Cluiftjisfu s magnis &fcleftif(imis dircipulisinHi-
i°f '" - ,^ dcbat quu dicercft, MuJca h.ibeo vobss dicend.i.-fed no poteftis
' portaie nunc.Ambulandun) cll^proficiendumefi, crefcendura
efc vtfi-^t corda '^offracapacia earurerum qu:»s capere modo
^dyvon'f;nne Hou poOinius. Quoil fi Hc-s vltimus dics proficientes mucne-
ihi-ij^i,. rir,ibi difeemus quod iiic t)on potuimus. Ha;c cogicatio fi a»-
pud no'. vakacveibum Domni vnicameffe vaquxad inue-
iligan.rd quicquid deeotcneri fas eO: nos (.leducat , vnfcucfr&
lumenquod ad p.-: fpieierdii quicquid deiplo coufpiciof or-
tetnobis pr?'luce:ic: facilenosabomni remeritate rerinebit sc
cohibcbit.ScieuJUS enimjvbi pFimum verbi fines excefferiraus,
nobisextra viam & m tenebri^ cflecuriiim,iii quo errare,labf,
impingere identidem,necefl'e fit. Sit igiturprimam nobishoc
prae oculisjaliam pr^deflinationis noritia apperere quam quae
T'erbo DeiexphcaLur,n6 mmoiis eflfe infanix,qiiam fiquis vel
per inuium incedere,vel in tenebris cernere veli. .Neque vero
nos pudeat aiiquid in ea re nefcire vbi eft aliqua do£la ignora-
iBtBo. So.hm^o^ tia. Qnjn potius hbenter abeius fcientiae inquificione abfti-
*». neamusjcuiuseftcum ftulca tumpericulofa,atq; adeoexitiah*
l»rou.2S a;- affeftatio. Qupd fi nos folicitat ingeni j lafciuia/empct iilud
quo retundatur, opponere expediet,ficutnimiummellis nora
bonum eft,^ita inueftigationcm glorije no» cediie curio^
DE MODO PIRClP. CHRISTI GRAT* 3i^
/i$ in gloriam.Eft eaim cnr ab ea audacia abfterrcamur qu^ ni-
hil quam in ruinam pra^cipitare nos poteft.
? Sun^ alij, qui dum huic nialo mederi voIunt,tantum non ""; .^"f^l.tl
repelfri iubcnt omnem pi^dtftinationis mctionem.lane a qua- ^^^;^,,^ ^^^
libcr eius c|uxftione, non fecus ai que a (copulo , refugere do- ^^^ doannMm
cent.<;^orumrametfi iure ineolaudanda eft moderatio.quod „^iio modeat-
tanta ibbrsetatedchbunda cenfent myfteria.-quia tamen nimis tingt-^^ohm.
infra modum de'cendur.t, p?.rum prohciunt apud hiimanu in-
^?^en!um,q(jod fe coercoi-i no teinere p3titur.Ergo,vt hac cjuo-
que in parti- legirimum finem teneamus,red«:undu enr ad ver-
bumDomm ,in quohabemus certam intciligtntix regulam.
Eft enin\Scriptura,rchol-i '^i.«irirusfanfti , in qua vc nihil pr.^- g^uorumfimu-
rermlfilim eft fcitu & neceflariuni & vtilcj fic nihildoce-ur nifi uu modera^
ouod fcirc condudt. Quicquid ig\.ur dc pr^^deftinatione in uonti adhib<.
Scriptura proditur,cauendum eft ne ab eo fiJeles arceamus:ne '^^^''"^'^'*
videaniur autillos mal/gnefraudare Deifuibeneficio,aut Spi-^'*
ritumafgiiere 2C iuggiliare qui ea vulgarit qu^ vtiie fkviio
mculo hj^pprinii Permittamus, inqija, Chriftiano hom.ini cun- ^hera.
6tis qui adeum dirigunrur, Dti fermonibus mentem aurefque
rcler.ire,mo»i6 cuni hqctcmperantia,vtquuni primum Domi-
nus .';3crum os ciauferit, ille quoque viam fibi ad inquircdum
prajcludat.Hic cjptimusiobrietatis teiminu;,erit , fi nonniocio Tfrn^.
in difcendo pr^eeuncem femper fequamur Dei:mj fcd ip'o fi-
neni docendi facientcfapcre velle dt/jnamus. Neque canti eft
qiiod timec pcriculum. vr a Dei oraculis aucrtcre animos idco
cicbc3mus.CeIebre eft Solomonis diaum,gIoriam efie Dei ce l[°^2ne\!t
jareverbum. Sed quuui derequaliber hoc pvoo^ifcuenon in- ^^ j,i^„tur Mo
relligi & pietas& fenfuscommunisdiftet: qua;rendanobis di-y^j tif^tmovto.
ftin<fnoeft,ne modefti.Y & fobrieratis prarrexru bruta infcitia Prou.151.
nobis pL:rceat. Ea vero pauos a Mo^e verbis dilucide exprimi- Deut. a9--9*
Tur.Arcana^inquitifu^^iJuntDeonoftro-.nobisautem & filiisno
ftiis hxc man) feftauit. Videmus enim vt ftudium doftrin:^ Le-
gis populo commcdet rantum a c:Elcfti decrero,quia Deo pla-
cuiteam promulgare: populum vero eundem contineat mns
caceliis,hac foia ratione quia fas noneft mortalibus fe in ar-
cana Dei ingerere.
4 Arripiunc fubito, fneor, profjni homines in praedeftina- Sceuniaeorun-
tionismateria quod vel carpant, vel cau^llentur, velalUtrent, jr^,^^ ^,^,-
vel fubfannent. At fi nosabfterret eorum procacitas,celada e- „g, impingere
runtpraecipua qu^quefidei dogmata , quorum fere nulium a inhmc doari-
blafphcmia inuiolatum auB ipfi aut eorum fimiles relinquunr. «^w.
Refraftariuminpenium no minusinfolenter fe efferet quum i-Ti^^ onfi» ^ tn
audierittres inDci eiTentia fubeffe perfonas,quamfi audiat J^*"^^^^^^^*!''
Deum prxuidiftequid de hominefuturum cffetquum crearet. ub,idemUce^
Kec abttiaebunc a cachinnis quum inteilexerint paulum fupra rm imftu
«AP. XXr. INSTITVTIONIS LIB. III.
^uinquc annorum millia effluxifie a creatione mundi.qujerent
enim curtandiu otiofafuerjit ac focita Dei virtus.Nihii deniq.
profererur quod non ludibriis fiiis imperant.Quo hxc facrile-
gia compefcamus, an de Filij & Spiritus diuinitate taccndum?
i.Dei verittM anfilcndo tranfmirtcnda mundi crcatio ? Imo vero potentior
f^^ff^^^f^^i^r» cft&infiacparte&vbique Deiveritasquam vtimpiorumma-
Cap"iVvfque ^^<^'<^^""^"i reformidet.quemadmodum & Auguftinusin opu-
aj xo. fculo de bono perfeuerantia? valide contendit. Videmus e-
nim pfeudoapoftolos r6 potuifte efficere, veram Pauli dodrf-
"^ertiaobitaio, naminfamando ac criminando, vteum ipfiuspuderet. Qiiod
^hlnT''I\ ^^' ^"fc"' P""^ quoque mentibus periculofam effe dicunc tofam
tionem. ' ^^^"^ difputationemjquia fit exhortaticnibus aduerfa, quia fi-
J.T(ifpofifi$^ide ^^^ quatefsciatjquia cor ipfum conturbet atq,- exanimerrina-
^Augujline ckie nc eft. Has ob caufas rcdargui fe folitum noH diffimulat Augu-
^meH. ftinus quodprardeftinationem nimiumlibere prTdicarer. fcd,
feu quodillipromptumeratabunderefellir. Nosaute, quiamul-
,4 ''^""?»'^' t3e& varia? huciHgerunturabfurdicates.vnamquianque fuo lo-
2. ^A *Detii ^^ dihicndam fcruare maluimus. Tantum illud in vniucriVjni
Aperutt mn co- obtincrc npud eos cupio vt quse in occulto recondita Dominus
tefvffamu^. rcliquit , nc fcrurcmur: qu^ in apeitu protiilit^ne neglii^amus:
lib d G" "^^"^^"^^'^ P^'"'^ "'f^"*'^ c^'^'ofiratis.autexaItera,ingrar.icu-
adjiterf ^' *^*"'^ damncmur. Nam & illndfciresb Auguftino didum eft,
nosruroScripruram fequi poffe , qua: velut materno inceflii
3. KArro^antes fubir.if/ius gradirur^nc infirmiratem noftram dcferar.Qu^i vero.
efe hmvfmodt tam cauti func vci cimidi vt pr^deftinationem obrUram cu-
• leStores, (^ pjant, ne debiIesanim.isconturbet:quonam obrccrocolorete-
tn Deum bla- r ii^tn •/'i-ni
^hemos. S arrog;tntiam, quum obhque Deummfimuletftulrae
incogitantise^quafi periculam. cui prudcnter occurrere /ibi vi-
^ujd ad rer-dentur, non prsBuiderit ? Quifquis,igitur pr^edeftinationis do-
ffArn rtttinety drinam inuidia grauar, aperce malcdicit Deo .• acfiinconfide-
^tr"'^*T ^^^^ ^' elapfum foret quod eft EccIefT^ noxium.
elamca^M 'i ^ Pr.-edeftinationcmjqua Dcusalios in fpcm vit2Badopt3r>
uoiuitur. 3liosadiudicat2etern3?morti,nemo, qui velitpiuscenfierijfiai-
1. Trafcienti£ pliciter ncgarc audet:fed eam muitis cauiliis inuoluut , prsefer-
nomine, ^uam tini vcro qui pr^efcicntiam f^ciunt eius cawfam.Acnos quidem
Trxdcftinatto- vtfanquein Deo ftatuimu.s.fedpr2epofteredi£imus alteramal
w« caufam co- f^ri fubiici. Pr^fcientia quum tribuimus Deo, fi^nificamus o-
itituunt. Idtt ■ r r -rr x /.il
qutd fit rpr^. "^"^^ lemper fuiffe ac perpetuo manere fub eius oculis: vtems
fcientia ^Pr^ notitis nihil futurum aut prarreritu , fed omnia fint pr^fentia.
defiinatto ofien & ^c quidepr^setia,vt non cx idth tatum imaginetur(qualiter
dttur^ttec prs- nobis obucrfantur ea quoru mcmoria raens noftra retmet) (ei
ff^»^l^^ fed tanqua ante fe pofita vere intueatur ac cern? t. Atq, ha»c prajfcie
'«w prldeff*' ^** ^^ vniuerfum mundi ambit.n & ad omnes creaturas extendi*-
9iatio>7is ejfe ^ "J^-Pr-^dcftinationcm vocamus ajternum Dei decretum,quo a-
canfam. . pud fe conftitutum habuit quid dc vnoquoquc homine fieri
vellero
fc
OE I40DO PERCIP. CHRISTI GRAT. 3I7
Vellet.Non enim pari codirionecreacur omncs^fed aliis vita 9- Idprmk^ fx
terna,al;isdanaL.ox:erm j)^:ro;dinatLir.Itaqi piout imlteiii- g^^ftmta eUft •
trum finem quifquc conditus eft , ita velad vitam vel ad raor- »'/«»"'« «-^^;*
tem bf^dLftinai.u dicimus. Han.cvero Deus non modb infin- * -^ ^* ^*''**^*
gulisperionJstcftatGselt ledipecimecius m tota Abrana:io~ bationt aft,A'
bole eduiit.vnde palam fierer,in euisarbitriocflb qualis cuiufrfr.
quc j^encis futura fir condjtio. Quum dandcret Alcifilmusge Deut. jt J.
tG^,&i fepararet filios Adam,pars eiui fuit populus Ifrael,funi-
cu!ush^jeditatiseius.Ante onin«umoculos eft fegregatio : iti
Abrrtii^ perfona^quafi in ando crunco. populus vnus aliis rcie-
^is peculiariterel!.gicur:caura vero no apparet, nifiquod Mo-
ftSjVi pofterisanfam glonandi pr^cidac, gratuito tantum Dei
amore exceilere eos docet.Liber.ttionis enimhac afiignatcau
fam^quod Oeu" Patresdilexeric,&elcgeacfemen eorumpoft
eos.Expreffius alio capite.Non quia reliquas gente.s fuperaftis Deur.^.j^.
numeio^cftmplacuit ei in vobis vt vos eiigeret:fed quia dilexit ^" "t-y-*-
vos.S£piuseaJfmapudipfumadmonitiorepetitur,EnDomi- Deut.10.14i'
ni Dei tui ci^lum eft,t€rra,& qjsecunque in ea funt: & tantum-
modacomplacuit/ibiin pacribustL'is,&amauiteos,eIegitque
vos feme eorum.Iteni iliis alibi fandificatio pr^ecipitur, quod ^^^^^H-^"
«ledi ffntinpopuluai pecaliare.Ecalibi iterumdiledioaffe-
hturefleprotedi «ni^ caufa. Quod etiam fideles vna voce
prajdicancjElegitnebish^redicarem noftram, gloriam lacob P(al,47,f.
^juem dtlexit. Docesenmiquibus ornatia Deo erant,omne$
ingratuitum amorem tranfcribunc.-nonmodo quiafcicbanc
nullis eas meritis fe adeptos , fed ie fandum quidem Patriar- \
cham eafuifle vircute ['rsedicum vt fibi &pofteris tantamho-
«orisprxrogatiuam ac-quireret. Et,quovaIidius conteratom-
nem fuperbiaai, exprobrac nihil tale fuifle promeritos, quum
populus fitcontumax acdurseceruicis. S^pe ctiamodiosc&^**'t.9«^»
probri loco hanc eief^ionemPropheta» ludxisobiiciuntjquo-
niam ab eaturpicer defciuerant.Qujcquid/icnuncinmediuni
pro.»!ea;>: qui Dci elLdione voiunc aftringere vel dignitati ho
minum.ve? operum meritis. Quum videantgentcm vnamaliis
omnibus prasferri , audiant huIIo refpedu addudum fuiflc
Deumvcin paiicos&ignobiles,deindeecia prauos & immo-
rigeros efiet propcfior.cum cone litigabunt , quia lale miferi-
cordiae documentuin proferre voluit? Acqui neque obftreperis
fuis vocibus opus eius impedienc , nec conuiciorum lapides \%
c«lum iadando,iufti{iam eius ferient aut Isedent : quin potius
in eorum capita recident. Adhoc etia principium gratuiti foe-
<deris reuocantur Ifraelit^,vbi vel gratia» Dco agendje funt,vel
fpes in futurum rempus erigenda. Ipfe fecitnos,& no ipfinos Pfal.jJ.y»
(inquit Prophcta) populus eius,& oues pafcuorum eius. Noa
®ft CupetuacM negacio, quae ad nos excludefidos adiicitur , vt
A P, XXI. IMJflTVtlOt^IS LtB. 111.
fciantbonorum omnium, quibus excelIunt,Deum non modc»
eile auchoremjfed a reiprocaufam rump/inTejquiaa^hil sn ipfis
Pfal»io5.tf. erat tanto honotedignum. Mero etiam Dei beneplacico con-»
tenros efle iuber,his verbisjSemen Abr.ihse.ferui eius; filii la-
cob^eledi eius.Ec poftquam concinua Dei beneficia recenfuit
tanquameledionisfrudusjraiidem eoncludicjit^liberalicere-
Piiiil,4 4.4. gifle,quia recordatus eft foederis fut,, Cui doftrina?refpondec
toties Ecclefise cancicum,Dexrri cua & lumen vulcus tui Patri-
bus noftris dedit cerram: quia compiacicu cibi cft in ilhs. No-
taduni vero e-hvbi fic ttvrz mcncio/ymboUnri effe vi/ibilear-
canx (egreg.itionis.in quacontineturad 'pcio. Ad eademgra-
PfaL«. 15. ticudincm popuIu;ii hortacuralibi Dauid,B-acagcnscuius le-
houa eft Deus,popuIus quem elegit in hrredicace /ibi, Ad bo-
i.^Sam.ii.zs. nam fuem vero animat Samuel, Nodeferctvos Deuspropcer
pfal.^5.5. magnum nomen funm.quando placaic ei vos fibi creare m po-
puluni.Qupniodo & feipfum Dauidjciu impecicur eius fid^s.ad
pugna armicBeacus que elegifti.hubicabit in acriis tuis. Quia
aucem eleftio jin Deo abfcondita.tam libcrarione prima quam
fccunda aliifque intermediis beneficiis fancita fuicilluc cranf-
iTa !4.i. ferturverbum eligendi apud leraiam.MiferebictjrDeus lacob,
& eliget adhuc de Ifrael, quia fucurum tempus defignas ,coI-
ledioaem refidui popuIi,qaem vifus fuerac abdicaffe , fignuni
fore dick ftabilis firm^que eleftionis, qu3E fimulexcidiflb vifa
fueiacQuum etiam alibi dicitur,Elegi re,&non abieci te;con-
lofa. 41. 9. tiouu inflgnis liberalicacis paterna: beneuolentise corfum cqm
» , mendat.ApertiusapudZachariam Angeias,EIig€tadhuc Deus
lerufalem.qua/i eam durius caftigado reprobaffet.vel exilium
fuilTec eledionis interruptio : qua? tamen inuiolabiiis manct,
licetnon femper ippareant figna.
Demdey qmi ^ Addendus eft fecundusgradus reftri(flior,vel in quo con-
ex ^brahxfe-^ fpicua fuit Dei graci.i magis fpccialis; quado ex eodem generc
cundum carne Abrah:^ alios repudiauit Deus, aliosin Ecdefla fouendo jfe
filtts quojdam ^^^^^^ ^^^^^ retinere oftendit.Ifmael parem inicio gradum cuni
^HofdTmfiecia fr^cre Ifaac adeptus erac-quia fpirituale fotd js in co no minus
Ligratia Deus obfignatum fuerat fvmbolo Circuncifionis.F.xciditur illerde-
(i-.gmtus efi. inde Efau : poftremo fnnumera muhitudo & tocus ferc Ifrael.
l*(x\.j%.6^. I11 ifaac vocacu n fuic femen:eadem vocacio in lacob darame,
Simile exemplLi &Aid.k Deus Saulem reprobando: quod eciam
in Pfalmo magnifice pra;djcacur,RepuIir gribum Iofeph,& tri-
bum EphraJm non elegit: fed elcgit tribu luda, Quod aliquo-
ries facra hiftoria repetit , quo mel-us in ifta mutationc admi-
iabilegratif DeiarcanumpareacVitiofuo & cuIpa,fateor,ex-
ciderflr ab adoptarione IfmaeI,Efau,& fimi'es:quia appofica c
ratconditio, vc fidelirer colerent Dei foedus quod perfide vio-
lamcFuitcamehoc fingulare Deibeneficiu, quod eosreliqttis
G«n-
©E MODO PfRCiP. CHRISTI GRAY. ?^g
Gentibus prssferre dignatus fuerat: ficut dicitur in PfalmOjNo
ita fccic aliis nationibu.s,ncc hidiciz fua manifeftauit eis.Csete- Pfal.47.»»;
r-uinhicduosgradusnotandos edenon remeredixi: quiaiam
in totius gentis eicdione oftendit Deus fe in mera fua liberali-
rate nullfsiegibusaftriftum.-fedliberum efle.vt minimeabeo
-exigentla (]t;£cjuaiisgrat separcitio: ciiius in.^quaiitas ipfam
vcre elie grat.nra dem ^nftrac. Ideo Malacliias Ifraeiis ingrati-
tudineni ampiificat, quodnon tinrum cx toco genere humano
e!edi,fed eti*m ex (acra domo in peculium fegregati, perfide
&iinpie Deum tam bencficum P;itrem fpernant.Nonnc frater Malac.i.a,
crat tfau Licob? inquit. Atqui lacob dilexi , £fau aurem odio
habuiiSumiteuim Deuspro confefTojquum vterq-, eifet pro-
geiiiitns ex fando pacrc&foederis facceffor^ denique ramus ex
facra radlce.- iam filios [acob non fuilTe vulgaritec cbftridos,
qniin illam dgnitatem afciti foerant. fed quum reiedo Efau
primoyenito^pacer eorum,qui naturaerac mferior, h^eres fa-
^us eflcc, hi^ ingratos doarguit , ac conquericurdupliciillo
vinculo non fuifleretentos.
7 Qn^nquam fitis iam iiquec Oeum occulto cofilio libe- Pojfremi, ^nti
re quos vult eligercaliis reiedis,nondij tameii nifi dimidia ex '" ^^^'fi*^*l^
|>a rte expo/ita eft graruira eius e!edio,doncc ad fingulas per- T"£J/1^\7-
fonas ventu fuerit.quib.Deus non tnodo falutem ofFert, fed ita pojioltu opdar^
aldgnatvtfufpenfa veldubianon iit efteduscertitudo. Hi in vft^ue adfiugH
femine ilio vifii,co cefenturcuius memiait Paulus.nam ecli ad- l^^^erfonau
optio \n manu Abrahe i-Mt depofira,quia tame multi ex pofte- Rojn-9.8.
ris quaii putridamembrarefedi funj:vtefficax & vcreftabilis ^^^^ •^■' '^^^
fki eIed!o,neceire eft afcedere nA capuc in quo elcftos fuos c3b-
I^isParer inter fecoIIigauic,& fibi infolubiii nexu deuinxit.I-
tainadoptionegeneris Abrahaeenituit quide liberalis Deifa-
iiorjque aliis negauitjin Chrifti came mebris ioge pr^ftatior e-
minet vh grati|;quiacapici fuo ip.fici nunqiia a faiute excidut.
Scite itaque Paulus ex Malachi^ loco que nuper citaui ratioci- Malach/i. i^
natur,vbi Deus.interpofico vitae xterne pafto,populum quem Rom-J-tJ»
piam ad fe iuuitatjfpecialeeleftionis m jdum in parte fubefle,
vc no omnes promircua gratia efficaciter eligat.Quod dicitur,
lacob dilexijpertiner ad tora fobole PatriarchsPjquaPropheta
iliic opponit pofteris Efau.Hoc tamen no obftat, quominus in Rora. u.4,
perfona vnius hominis fpecimen eleftionis propofitum nobis
fuerJt,qu§ effluere no poteft quin ad meta fuam perueniat.Hos
Pjulus vocari reliquias n5 fruftra obferuatrquia experietia o-
ilcditex magnamultitudineplerofq. dilAbi & euanefcere , vt
%pius maneat exigua tatii portio.Quod aute generalis eledio
populi no femper firrna & rata Cit,h\ proptu fe offett ratio:quia ^i*g^^'"l^r^^i^
CM quib.pacifcitut Deus,n6prorinus eos donat fpiritu regene- Jnfemperfir.
iatioisjcm* virtute vfq.in fine in foederep^feueret^fed cxtern^ ma ^ratafi.
CAp. XXr. INSTlTvTION?S lIB. IIT.
mutatioabrqueinteriorigrari2eefficac!a,qu« adeos rctinen-^
dosvalidaefretjinedium q addain ettinterabieftionem h ^ma-
nigeneris, &eIedionem exigui piorum numeri. H^redicas
Dei vocatuseft totusp pulus ilrael, exquotamen multi fue-
runt extranei.-fed quianodenihilo pepigjerat Deusfe parrein
&rcdemptoremilIiusfjre5gracuitum luum fauorem potius
refpicitquam perfidam mulcorum defcdionem: perquos etia
non abolirafuitillius vcritas quiavbi /ibi refiduum aliquid
feruauitjvocarionem eius apparuit effe abfquc poeuitentia.Ni
quod/ibiDeui Ecclefiam tubmdeex filns Abraha;potius qua
ex profanis gennbuscoilegir,rationc habuit foederis fui : quod
abipfamulcitudme violatutn ad pauci.sreftrinxit,ne prorfus
e»mmums jiZrf intcrciderct.Deniqj communis illa adoptio feminis Abrsha?*
»doptio W410- vifibilis qujeda im igo fuif niaiorisbenehcij quo T)eus aliquos
ris bcntfitij i' exmultis dignatuseft. Ha?cratio eft curtamf-dulo difcemac
^*"^"* Paulus filios Abrah«E fccudum carncm a rpirituattbys^qui ex-
emplo Ifaacvocati funt: non quod fimplictter cffj Abrah^ fi-
lium rcsfneritinanis&infruftuofa(quod non fine foedi ris co*
tumelia diceretur)fed quia immutabile Vyti confiliu , quo fibi
prajdeftinauit quos voluit.efficax demum per fe his f lis p')fte-
rioribosin falutcmfuit.D- nec autem prodvdis Scriprura» lo-
€15 quidfenticndum fif iqueacnein vcran is parcem fibi pra»-
tx fupraMElis iudicium afFcrant leftores moneo. Qu<jd crg > Scnpcura clar^
fequitur i Deii oftcndit dicimus, cetcrno & immuttbili confiiio Deum femel
immutahilico- conftit.iifTequos olim femel afT^mere vellec in falutem , qioa
filto de gratu^A ^^^(^^ exifio dcuouerc. H >c co^fili «mquoad eleftos in gra-
minumtlemo- ^"^^* ^'"^ mifericordiafundatum elTe .'frerimus,nulIohuminsB
ne & ahorum dignitatisrcfpcftu. quos vero dan iC oni addicit , his iufto qui-
iujiareie£Hone dcm & irreprehenlibili,fcd incomprehenfibili ipfius iudicio,
yf»»e/w«3tfM vijjeaditum prascludi. lamveroi cleftisv icationem ftatui-
*£'■ , mus,eIedionisteftimonium.Iuftificuionem deinde,alceruni
jyj^gpjjjj^eius manifeftandsB fyinbolum,donecadgloriam in qua eius
triumfeque- complcmentum extar peruenitur. Quemadmodum autem vo-
tium. catione & iuftificatione cleft s fuos Dominus fignat , ita rc'
probos vel a nocitia fui nomtnis, vel a Spiritus fui fandifica-
tione excludendo quale maneat cos iudicium iftis veluti notis
apcric.MuIta hic pr^teribo figinenra,qu3B ad eucriedam prae-
deftinationem coipmenti funt ftulti homines.Non enim refu-
tacione indigent,qux fimuhc proferuntur,fuam ipft falfitatem
abunderedarguunt.In iistantum imnorabor vel de quibus
jnterdoftos difceptacur,vel quse difficultatem fimplicibus ad-
ferrepoffinc,velqusefpcciosead fuggillandam Dei iufticiam
prajjcndit impiccas,
CAP.
dE MODO RiRClP. chrisTi graT. 31^
c A P V T X X I r.
ConfirmeUio httius doBrinA ex ScripturA tejiimonij^.
Pnrte« huius caplcis.
1 Ortho<loX3? dodrin», jdupruis diiplex hominutn genus,conf]rmai
rio, exPaiili &: Chrifti teliiraon^iis.djiigcncer expofitis, coileviia,
i Quarwndam obie(2:ionuna ex veteribus/rhr.ma Aquinate,6crecen-
fi!or'bu$,repetitaruBi,dijMrio,reCl..^.9.io
j De reprobatione^ciiius fundaraencum in Dci iufla voluntate pror-
ilis fitum eftjrcd^ vlt.
JEc omnia quae poruimuscoiurouer/ia apud iV*>j««/5?« exi-
«'ulcos non carent , nji3.Kime gracuira fidelfum/'""^''' Dcum;
ekaio : quse camen labefadari non poteft. /''"**' cmuj^ue
Vulc^o enimexiftimant Deum , prouc cuiuf- '"'''"1 , ^Zt-
que merita fore prsuidet , ica mter iiomi-,.,,^,^^^^/,^^ ^^
nes difcernere. quos ergo fua gratia forc non pr^bAre.
indignos pr^cognoicit, eos in filiorum locum coopcire. quo-
rum ingcnia ad malic am &impietaicm propeniuiadirpicic,
eos mortis darnnationi deuouere. Sic incerpofico pr^lcienri^e
velo eleftionem non modD obfcurant , led oriwinem aliunde
habere fingunt. Neque hsec vulgo recepta opinio .fohus vulgi
eft.habuit enim^culis omnibus magnos authores. QMod in-
genue fateor , uequis ciufa; noftrae magnopere obfuruium
confidac fi eorum nomina contra opponantur. Certior efte-
nimhic Dei vericasquam vcconcutiitur, clarior qua*rn vc ob-
ruacur hominum auchorii-aje. Alij vero neque in Scriptura e- -^ «J Utem t)eo
xercicaci,neque vllo fuffragio dignijmaioriin.probratefanam ■»''ndumquoi
dodrinam lacerant quam vt colerabihs fic eorum proreruia ^?""'^''''"' ''"
QuiaDeusehgens fuo arbitrio quofdam,aIiospr.^cerit , hcemf^^Jj',;''^^ *'
ei incendunc. Verum fi res ipfa nota eft, quid proficient conrra
Deum iurgando?NihiI docemus quod vfu compeirtum non fTc,
Deo quibus vulr graciam fuam erogare hberum femper fu fle.
Non qu^ram vndcahis pofteritas Abraha?prsecellueric , niH
ex i\\-3i dignatione cuius extra Deum caufa non inuenitur. Re- vtri^ue refiU
fpondeantcuL-horamesfiintmagisqudmbouesautafirji:quum^'^''^«''-i/'^»7»/'
Jn manu Dei eBct canes ipfos fiugere,ad imagine luam forma- /"'"'' rMimh»
uinCocedentne bruris animahbus de fua fortecun) beo expo-
ftulare.qiKifi iniuftu fitdifcrimen?Cerrepra»rogatiua qua nul-
lis meritis adepci func,eos potiri nihilo ^quius cft qua Deu fu^
bencficia ^ iudicij fui mKura varie diftribuere.Siadperfbnai ■
CAF. XXH. I N S T I T V Tl ON 1 S L I B. Ilt.
i.^iu.Kifimitc ZimC\hit,vV\ magt.s oJio/a iilis ellin.-^qualitas, falt^ad Clin^
fiirivnio. ^ fti excnii^Imn (lebebiinr expsuclcere,ne de fablimi hoc myjte^
, ''^' ' '^'^i riotam recure^.irrWnr. CorfCipstur exfcmnic D^uidis moita-
VaTcnt.c 15. ^^^ ^Jonio: cjuibtiS vjrmnbwi: promcdium teaiHe dicet vt in jpio
Item,De bo- vtero fieret cp.put Angeloriitrj, vn:ge«'rus Dei Hliuv. ima-o &
napcriliif-a gioiiT Pactis.m.-i^JullcJa & fal.js 5^n.-.ci;?Hocpr*i<ienrer 3i>im--
ti3f,c. vit. Et aduertirAugBihnus,'n rpfo Ecclefia^^capite lucidtl/imu eireii^ra-
\"'^ \'^''' ^^^^^ eieftiojiis I; ecui ;m , ne ia :Ts'mbr,is nos cuntiTbct. nec
tlipljhlieii^ ^^^^ Viueiido fuCcu.r. clTe riimn) Dei,!'edf gracjs tanco ho>:ore
rhuntAte. iiuilc don-iCum , V- aiios poile.i facrret donofum luarun:; con-
Ephef. 1.4. forces. Hiciiquis qu >.fa!:cur non ali; quod iUc, vci cutibiiio
nosumnes rain ioi'ii.!;'j if-reruaiio dili^mus, cur nos omncs cor-
r,upi:,iJle purttrtsrno") nr do vc/amam lliam/cd impu.Jenfiam
iiiiiiv, cjuoque fimui pr^dccQurjd /; perguac velle Oeo Iiberii
lu> (hgcndiac cpi b.^^ndi ciiperejTmulenam quod Jacwmeit
Chrilio aufcrawrjaiu ciuid dc vnociuo*^,-pronnntiec icnprura
opci-a?pret»imvcil atren.lcre.i^aulusvuum docecnos in Chriiio
elecT-osfitfiie ancenundicrfacionem, omnem ceriedigmcatis
noiirs: rcfpeftum roilfc.pcrindc enHji eft 2cG diccrer;C|UoniatTi
in vmiie^ib Adx lemu^.enihjleledionQ iutf dignumreperiebac
ca;ic[ti.> Pater.in Chrirtum lujmoculos conuerrillc: vt canc|iia.
ex eiusco;pore mem')raeligercc cjuos i» vita? confoftia fum
pturus er.-?t. Valeac i::''cur apud fidcies .■ isrc racio , ideo nos in
Chrifto fuific in c;rle!lcm hxredir;ife adoptacosTina m aobis
Coloff.j.ii. ^piJ'* ^^'^^^ eramustatjca: cxcciienf.ir capace.y.Qu;jd &ai!bi tiuo-
cjue nocacquum liortafurad ^-^ratianu:! adi-anvm Coloiicn/esj
c:*reo quod diuinitus rcddirt fucrinc idonei ad participjindani
iorrem fanttorum. Si grariam liKim Dei,vr idunc! ad glonam
fucur.e vicae ohriuendam reddamur, prseccdit el-rdio: quid iaui
reperiet u\ nobis D^usipfe qao ad nos eligc udos moue:itur?A-
pertius etiamnum altera eias fcntcncu quod volo exprimetur.
tlegit nos,inquir5antequamia.ccrcnrur mOdi fundamenra, fe-
Ephel.1.4-. cunJum bencpLicitum vohmc.icis .la?, vc eflcmus iandi _<«: im-
m.icul.ici & irrcprehen/ibile.s in cwiipedu ipfuis.Vbi Dci bere
piacitum quibushbecnoihis mericis opponic.
^uidefii. X Qu.o folidior h'c probariix, !*nguias eius ioci partes nota-
re opera:precium eii,quai imwd conncx:EniiHldubicacionis re-
linquunc. Eledos .jominans , mmimedubium eilquin fidele«
compcllecj ficuci ccum mox afkiic.quare nimisfa-do commt;-.
codeprauantnomenillud qui ad.Tcacera detorquct quapubli-
^Jnde. catum fuic Euangelium.Eledos fuifle dices ante creacunn mun-
dunijomne dignicatis refpedum tollit. (Vrr enim difciiminis
ratio mcer eos qui ncndum crantj& qui deindc in Adam pares
[« 9M0, fucuri etat?Iam iicledi in Chriftojfequiruc non modo vnum-
<]ii»em«jj cxwa fe, fed ciiam alios ab aliis fegregatos; quado vi-
dentus
DH MODO PBilC.CHRlsTl GltAT. ?JO
«jemus lion oaines efll* ChrilH membra. Q^.^^^ aJditLjr, fuitle . , ^}
feledosjVt en^^ncfjinittjerrorem apci;ercfufacquieieLbonecii '
exjKxrciCtia deduaic quado reclaii)ac.Panlus,quicc]uid vircu-
ris jnhoiHimbusapparer,elediQnis tliecftjdum. lam fi cau-
fa rupeiioL qua:ricur,re(podecPaulas Deum ifaprscdellinafTe 6j«<«^^ c/riifa,
& quijdempro Volurhtacis luse ben?placito.Quibu5. verbiseuei-
tic quKcanque in leip/ls imaginanrur hjmir.es clecl.ionis fux
media.n/m & qu-rcunque ad rpiricualcin vitam benciiciacon-
f!;ri:Deiis,cx: hoc vaof--»n£C ma.iai<* doceccjuia elegic quos vo-
iuic Dtus . S:, antequam nui ciVciu , ^L-aciam quia dignaci eos
vokbar.reorfum dlis repolicarn hab'jic.
^ Vbicuoque veroregnachocDei i)lacic.um,nul!a in confi- H^e canfa ?',
deiMcionem veniunc opcn. Anricheiinquidcm hicnon profe-'^)^:* benepla.i'.
quicur,iedrubaudiendaeitquaHs alibiexf+licarurab ipiomcc. '^^'^^^^^^^ «■'«
Vocauit nos, inquic, vocacione iaaida , non lecundu opera J;' /' ^^Z*^'"'-.
noitia , led lecundum propoiicum iuum -, & gracfam q-tGE daca fider^uia-nsm
eit nobis a Chritto ante tempora recuiaria.tic iam oilendimus ■ve^i.^nno^en^
in eo quod fequicurjVc cfrcniusfauifli &immaculaci>rcrupuiLi '?"< pr^tttirat
omnemadimi, Dicenim, qioniam futuros prsuiditfaidos, "^*^ /"^«'''^»
ideo eleoit: & ordmem i^auiimuertes, bic ergocolxioere tuto \^ ,- .^ ^,
poces,Si ciegic nos vt landti eHemuSinon elegit quia fucurosta-yjj prxcUrutr.
les praeuidebat.Pugnanieniminter i'ch3ecduo>iiaberepiosaby?/;;/o»;7i. ,
ieledione vt/ani^Wint,& ad eam ratione operum peruenire. i.Tim,!.?.
Neque valet hic cauillum quo fubinde confugiunt.nuliis pr^-
cedentibus mericisDominum rependereeledionisg.ata, fu-
turis tameconcedere.Qu^um enimdicitureledosfuiiie fiJeles
vt fandi efl*ent:funul ianuitur,qu3e in ipfis fucura erat land.tas
ab eledioDehabuifle exordium. Ecquoraodo quadr.ibit idud
verbum, qu^ ab eledione deriuatur, eledioni caufam dedifle.
Idipfum quod dixerat,v'ldetur magis pofteac6fitmare,vbi air, EpUefi. J»^
Sec mdum propoficum volunxatis fu2e,quod propofueratin fe-
niecijjfb. fiquide Deum in femetipfo propofuilTe , perinde va-
let ncfi diceretur nihil extra feconiiderafle , cuius rationem iii
decemendo haberct.Ttaquepfoannsfubi^cichucpertinereto-
tam eledionis nofirae fummam.vt fimus in laadem diuine gra-
ti^e.Certe D^i gratia no fola prsedicari in elediojie noftra me-
retur,ni{i ha^c gratuita fit. Porro hsec gratuita no erit, fi ia fuis
eligendis Deus ipfe qualia funt futur.a cuiufque opera rcpucar.
Proiridequjd fuis difcipulisdicebac Ghriftus,in vniuerfum va
iere inrer omnes fideles coperitur,Non vos me elegiftis^red e- Ishan.ij i^.
go clcgi vos. Vbi u6 prsecerita tacum merita excludir,fcd nihil
habuiflein feipfis fignificatcum e!'gere(ur, nififuaniifcricor-
dia anceuercfler.Quomodo &illud P luli inteiLgendLi, Qitis Konu ii-a^.
prJ(-r dedic iiii.,& rerribucionem accipiecjSi^uidem oltendei-^e
vuJt ficDei bonicace ho.minespr^iieni^^e^vcnihil apudipfoi nec
Tc ij
CAP.XXI». INSTITVTIONIS LfB. II I^
praetentiim,ncc futurum repenat,quo ipfis cuncilietur»
'Detnde iHuftri 4 lam ad Romanosi vbi argumentum hQcSiVGpedt al-
diiftitatioue tius&fufius profequirur, negit omne? efle IlraelrEas qui pro-
•^ominos ^ geniti funtablfraele: quiaetfTiureiiieredi ario omueseffenc
Rom. 9."^ii. Denedi6lijruccef/io tame nonsdomnes per«Eq|ue tranfibat.O-
rigo huius difputafionis erat ex (uperbia fallaciquegloriatione
Judaici populi.rara quum /ibi Ecciefi,:^ Aomen aflerereiu', vo-
lcbant a fuo arbitno pendere fidem Buangelij.Sicuti iiodie ii-
benrer Papift^fidiciohoc colore ieinDev locumfubifituerer.
PauIus,quanuiscon<:edatfandam efle Ahrah^ progeniem ra-
tionc foedej:is,cont(.ndtL tameii extraneos cfTe in ea pierofque:
ncqucid niodoquu degenerent,vtfiant ex legitimisadulreri-
nirled quia in fummo fait^gio emineat ac regnet /p jcialis Dci
eIedio,q;j3e fola rara iihus adoptionen» facit. Si aliosfua pie-
tas llabiliret in fpe ralutis,aIios abdicaret fola fua dc-feftio;ftul
reprofedo &abfurde Pauiusad arcana vfqueeledionemlc-
(ftores eueheret.Ia fi Dei voiiKasfcuiuscaufa extra ipfum ne-
cuiuifcopH'^ que apparet neque qu;v'renda ell:)alios ab aliis difcernit , vt no
mtthoduf ape- omncs frlij Ifrael/int veriirraeiit.^,frufl:racuiufque coditioin
^**"^' feipfo initiu habere fingitur.Longius demde rem profcquitur
fub exemplo lacob 6< Efau.nsm quum ambo eflent fiiij nbra-
h^e^panrer inclufi in vtero marris, primogenitursc honore traf-
ferriad Iacob,portento fimilisfwit muratio.qua tamen Paulus
cocendir teftatamfuifie eleftionens vnius,& altenusreproba-
Mtifjcdute im- tionem.Qu:rfifU:r orlgo &caufa quam prsfcientia: do<ftoresm
fttgnatpr^fac- liominu virrufbus & viciis expofiram c{{c volunt. Hoc eniin
tt^ dnRores, jjjjj. (^^[\q compendifi eft,Deum monrtraffe in perfonalacob,
refeUtf,eien,o- iegratJ.T lua dignos ehgerc:in penona Efau,ie repudiare quos
ne;:^ fffaaUm piaf^uidct indignos: fic quidem auda<fter illi. Pauius aute quid?
&'ftrcrfwgrii quunodum natieflencjnec quippiam boniaut mib feciflent,
tuttam 'ijferes. vrfecuudum eiedione prop-ficum Dei maneret.non exopc*
ribus,-fedexvocantedidl!iert,Maiorleruietminori: ficnxfcri-
, ptum eftjlacob dilexi,Efau autem odio habiii. Si quid valeret
^TxCciznth \n iioc fracru di.'cr«iTiine,importuna cerie fieretce-
porisinecio.DemusIacobfuifTeelcftu, quiafuturis virrutibus
partaeifuitdignitasrquarfum diceretPauIus Qoadum fuiffe
narum?Tam hocinconfiderate addituta fore?,nihil dumboni
fecifre:quia :n promptu erit exc ptiOinihii Deum lacere,atque —
k:i pietatem lacob cor^m ip/o fuiffe prsefentem.Si opera coci-
Jiant grariam.fuum iWis pretium merito ia tunccofture dtbuic
anre nawmlacob.pci-fhde acfi adoleuifret.Arqui in expedied®
nodo pergir ApoftoJus,docecqueadoprioneIacob,n6exoperi
btis profe<fi^<im effe/ed ex vocatione Dei. 1« operibusfuturuin
vef prsrrericu tempus non interponit ; deinde praicise ea oppo-
tljcDei KccationiiVno pofito altejcum difcrteeuei:terc voleas.
acii
DE UODO fERClP. CHRlSTI G R A t. J^JT
acfi diceret confiderandum efle quid Deo placuerit. non quid
attulerinc ex feipfis homines.Poftremo certu eft cleftionis &
propo/ici VGCibusjquafcunque comminirci iiomines lolct cau-
las extra arcanum Dei con(iUum>ab hac caufa remoueri.
5 Qmdnam ad h;ec obfcuranda prstexent qui ©peribus vel I(lorum d»£to^
praetcritis vel futuris !ocm ah*qgem in eleaione affigHat? Hoc >■«"» *^/«»».
enini eft prorfus eludce qaod conteadit Apoftoliis,n5 ex ali-
qua operum vatioiie, ied ex mcra Dei vocartoiie pendei e fca-
trum djrcrimen.quii inter»ondum natos conftitutum fuerit.
Neque veroeum latuilTec iftorii argutia , fiquid folidi habuif- Keijfon/ti^,
fer.fed quii optime nouerat in homine Deum prsBuidere nihil
boni poflemifi quod eledionfs fua: beneficio iam prius largiri
ftatuerit.non confuif^it ad praspofteram illura ordinem.vt ope- Summa di/pit-
rabonacauf^ru^proferac. Habemusex verbis Apoftoli^ro-^^^^^j*''^^^^^*
]iusdiuina»eIediopis arbicrio fundatamefl^e fidehumfalutem. q*e'^^iyfi^
neque illum faaore operibus conciliari , fed Cx gratuira voci-
tionc prouenire. Hiibemus & eius rci propofitam quafl v®»-
nvTm^ni, Fratresfunt Efau & lacob, iifdem geniti parentibus,
eodem adhuc vrero concIufi,nonduai editi in lucem.In illis o-
mnia paria.diueifum '.amen de iilis Dei iudicium. Aherti eafm
aflumit,alteru reiicit.SoIa erit primogeniturajcuius iure alter
alterum pricederer.iirqHJjilla quoqueprx;erira,iUii!ori defer
turquodnegatur maion.Imo 'n\ aliis quoqiie deftinnca cofilio
primogenicuram videcur femper concemplifle Deus. vtomne
gloriandi mareriamcarni prsecideret Repudiacolfinoelea-
nimum ad Ifaac adiicK , Poftpofito Man:ifie,Hphra!nimagis
honorar.
6 Qupd ({ quifpiam interpellet, ab iftis inferioribus & mi- Kxce^tid\
nutisbeneficiisnoaftatyendum eiTe 'iefumma fnturse vita?:vc
qui in primogenit-jr^E honorem euedusfuerrc, ideo repficecur
in C3z\i hsreditatecoopratus ( funt enim plerimiqui ne Pauio
quidem parcanc, qa^fi ad *Iienum fcnfum Scrrpfura decorfe-
jric in histeftimoniiscitandisjRe^pondeoficucantchdC,necfn- ^-'^^^■/^ ^'
cogirantia lapfum fuifle Apoftol jm, nec Scriprurse reftimoniis
fponce fuiflie abufum. Sed videbac fquod ipfi confiderare non "'
fuftinent}voluifle Deum fpiricusUmi lacobo clefiiionem, ouse
apud inaccefsu eius tribunal alioqui lacebat, terreno /ymbolo
decIarare.Nifienim conceflamilli primogeniturara adftjt.irii
feculum referimus,inanis fuerit & ridicula benedii^ionis fp^"
cies, ex qua nihil ei acceflerit prseter multiplicesarrumnasjin-
commoda,trifte exilium,multafque triftitiae &curaruacerbi-
tates. Quum ergo Paulus citra» dubitationem , Deum exter-
na benediftioneteftificatum cerneretquaminregno fuo fpiri-
tualera & minime caducam feruo fuo parauerat : no dubitauir,
ad hapc cqp^probandnm, cx illa petere argumentnm. Tcneu- $.
Tt xij
cAP.xxii. ^N sTiT vTro Nis Li B. m.
<]lum etia illud memona,terraE: Chanaan annexu fuffle c^iefti^
doinicilij pignus-.vcdubttariminime debeac lacob cum Ange-
lis in/icum fuifle in Chrifti corpus.vc eiufdem virse focius elTet.
Eiigiturergo lacobjEfau repudiaro,&Dei praedeftinarionedif
Iloiu.?. ij. cernitur,ac/u® nuliis mericis diffcrebat. Causa fl quarcesjhanc
feddicApo<toP,QuiaMofl di<flu /icMifercbor cui^ nulerebor:
Eff.caria. '«fif^ &mifer vfione dignabor qnccuc].mifer'tionedignabor.Etquid
4le[l>unu gra- fjoc,qurfo, C}h\ vult ? Nempc clarirfime Dominus pronunciar,
il[^if.^^ad"fi' ni^liamhominbusbenefacicd! r-arionein ipfis fehabere:fed ^
^elis^uipopti- f«ia f'*a mifcricordia fumerc: ideoqiiefuum efle opusfuorum
lu4 fractgnntu falutem. Quum tuam in fe vno f^ilu cm Deus fliatuat, curad
^peUatur. teiptum defccndes.*Qij^um vnam tibi fujm mifericordiam affi-
Kom.ii.i. oner,cur ad propria mcritadecttrres.?Qjum tuacogitationein
1 Pet I s. '" ^^*^ miferarione connnear^cur ad opcium tiiorum incuitum
Torre hac Dei partcm refled:es?It«que ;id minorcm illum populu venire ne-
jfT^cngnttio vel ceflc efl;,querD Paulus ai;bi pra^eognicu faiBe Deo fcribit.- non
jjr^lt eifia, no quaiitcr ut! imagirantur , pr^efcire ex otiofa fpecula qua? non
^[}jpe(t*iarniay £j^j,..f^.fj q^Q fenfu fcPpe legicur. Nann cerce quum dicit Petrus
li.iactM . apy j LiKam,,Chrjfhim deBnito confilio & pr^efcietia Dei fuif-
fe mortiadnidu!i,non fpeculantcm Deum inducit,fed falutis
noflra? aurhore-Sic ^ i^cv.^ Pecrus,ele<ftos iuxta pra:cognitio-
nemDci fuifledicens fidelesad qu^s fcrfbic,proprie exprimit
arcanam iilam pi^jedeft narionc . qua Deus filios flbi quos vo-
luicfignauit. Ec propofirum qu-d loco fynonymiconiungic,
quum vbique fixam {vi vuigo loquuncur) dererminationeex-
primac, Deum haud dubie dum authorcfl noitra; falutis, non
egrediextrafeiplum docer. Qi_i« fenluineodecapite Chriftu
dicitagnufuifle pra?cognitum antc mundi creafionem. Qujd
cnim infuifius auc frigidius quam Deum e fublinii fpediffe
vnde vencura eflec humario generi falus ?Popuiusergo pr^co-
gniawtantundem Pauio vaict atque exigua portio turbse per-
iTiixta , qu^falJoDei nomen obtendir. Aiibi quoque Pau-
lus,vceoLum iaftanciam recund.>C(]uifibi ijrua rancum ob-
tedijprimasiuter pioscoram mundo arrogant , dicit Deunj.
vT»«?.2-'S' cognofccre qui fui flnt. Denique iila voce dupiicem nobis po*
pulum defignatPaulus, vnum ex coro genere Abrah^.-ai-
fcrum verb inde fcgregJtum , & qui fub oculis Dei recondi-
rus, hominum conrpedumiatec. Nec dubium eft fumpflf-
feiioccxMofe, quil^eum quibus vo'ueric miiericordem fo-
reaffirmaf (quanuis de ele^fto popuio fermo eifec ,cuiusa?-
^uaiiseractn fpeciem conditio) perinde acfi dicerec,in com-
muni adoptione inclufam efle apud fe fingularem erga aii-
cjuos|;raci3minftar fandioris cherauri.nec obftare commu-
nefnedus quominus paucicas iila communi ordine eximere^
sur.atque huius lei libcrum difpenfatorcm & atbitriumfa-
cers
DB MODOPERCIP. ChRISTI GRaT. ^;z
cere fc volens,pr^6ise negat fc vni potms quam akeri foremt-
iericordem; nifi quia icalibneiir. quia vbi quasrenti mifericor-
iiiA occurriL.crfi repulfam non pacicur illc quidem,faiiorem ta-
men.CMiuslaudem fibi vindicac DeuS)autpr3euenic,autexpar-
re fib? acqu!ric.
7 Nunc de re tota pron jntiet fupremus cognicor ac magi- Tajiremo , hce
fter. Tancam m hnsauditoribiis duritiem cernen-s^vtapud tur- ''pftimcx iffiu«
b *m verba prope iiae frudu funderet, vt medeatur .huic fcan- ^^^'''■/^' 'vtrhu
dal.j.exc'amac,Qu,icquid dar mihiPater,Ad me venier. Ha?c i^han*'^* ff
eni-n ell volu-.irab P.itris , vt q-iicquid dedcrit mihi no« perd.1
c>t eo qu'cqu.im.Obrerua a Paciisdoaaciofrc fierf inir.ium, v^
jn Chriili fidem ac clientebm tradamur. Reuolnethic forte
quifpiaip circulumjatque excipiet.ceferi n\ Patrispeculioeos
duntaxac quor«m v>!u>icaria ex fidc fuit dcditio. Atqui m eo \f^orfio.
cancum iaborar Chriftus,etiamfi defedionesingenciumturba-..
rufnrf.cum mundum concutianr.fiLiv.u»*^^! tamen c;eliique ip/is
i^abjlui^ foreconfilium Deine vnquam labafcatcIe^ib.Elec^fi
dicuntur ante fuiiTe Patris quam eos donaret vnigeniro Fiii(;.
Qj^«r'rur an natura.-imo quialieni cranr.tiahendo luosfacir.
Maior '\\\^^ Chriffi verbis chritas qi>am vc tei;umcriando vil^s
ncbuIiS obduci quear.Nemo(iaquir)pi>teii veniieatime ,n!fi lehan, <i.44..
Pacer crGxcnt eum.Qui autem audiuic &; d:dicic a Patrr, iiie
ad me vemt.Sipromiicueomnes corain Chiifto gcnu ficdc-
renr,c<->mmunfs efleteleftio : nDnc in ii.^iiciiate credciTciu m-i-
nifefti a-pparecdiucrlitas. Itaque poitqu.hn di'C(pul ,s quiil-
bi dati funf,nirert]it Ciiriftus fuiilc De: pJtns pcculiu.»!, paulo
poil zA^Mx.. Nonpro mundo rogo.fcd pro his quosdc ilifri mi- folian. i-.g^^.
h;,quia tui func.Vndc fitvt totiismundiisad fuum ctcact.-rem
non pertineat,nifi quoda malcditl.onc,& iraDei acmorte 9-
ternanon mulcos eripicgratia,qui aliOjui peiiruricranc :mii-
dumaureminfuoincericu, cuidettinarijs v.)x. relinqiur. Intcr-
ea quanuis fc medium Chriftus mler.ir, fibi camen ius eligen-
dicommuniter vcndicat cum Pacre. Non dc omnibus, inq-ir,
loquor: fcio quos clegenm. Siqu.s icget vnde elegtric jahbi io;,.,n ,j i^.
refpondet.cx mursdo,que a precibus iuis excludit vbi difcipu- lohan.is. »<;,
losPatri commendat. Hoc quidem tener.du eii,vbi affifmatfe
fcirequoselegerir, fpeciemaiiuua notadm genere humano;
deindenon diftinguiquilicace fuuum virtutil, fed ca:lefti de-
creto.Vnde fequitur,nullos^proprio marre vel induftria cxcel^;;^^^/,^-,^^^,-.
]ere,quando feChnftuseledionisfacitauthore, Na quod aIi-/o««,e-jn/rt-
bi ludam intcr eledos numerat, quum Diabolus eflet , hoc ttadelitd.ijo^
rantiim refertur ad munus ApoftoIicum,quod evCi illuftr c fpc- ^f*f'o-
culum eftfauoris Dei,( ficutiin fuapcriona totiesagnofcic
Paulus ) non tamen fpem in fecontinet^etcr^aefaluti.s. Potuic
^rgo Iudas,quuiiipcrfideAppftoIammgereret,DisboIo eile
Tc iii\.
p A P. XXIJ. INSTITVTIONIS II B. III.
deteriorrfed quos inferiiit femelChriftus in corpus fuumjeorg
fokap.io. 28. neminem perire fincf.quia in con^eruanda eorum falute quod
pellicitus <eft praeftabi::nempe exeret Dei po tentiam quae raa-
loromnibus eft, Namquod alibidicic,Pater exhisquos dedi-
^han.17, 11. {\i n^jj^j nemo periit nifi filius perdirionis . etfi KArctxpnrinti eft
loquucio,nulhi ramen ambiguitate Liborat.Siimma eft , Deam
gra.uita adoptio«ecrearequos vulthabere filiosreiusveroin-
tnnfccam eftein ipfo caufam:quia arcano fuo bencplacico c6-
tcnruseft.
?' o^'f^'\'^ g At Ambro(ius,Orif!enes.Hjcronymuscenfuerunt, Deum
'tnhM. *"^ grana in::cr homines difpeiarc prout ca quenq; bene vlu-
Li.i Rerraia. "^^ Pr^euiderir.Adde & Auguftijiu in ca i^nffe. aliquando fente-
cap. II. tij:fed cum meliusio Scriprur.-c cognitione profecifler,n6 re-
tradtuitmoHovte-iidenter f^lsa,(ed fortitercofucauit. Quin
& p ^ft retcadanone.Pelagianos perftringefi^ , quod in errore
perfifterent; Quis iftu,inquir,acutirfimu (enfum Apoftolode-
• ^^""/^" ^^ fiMfte no miretur.^Na cun re ftupeada i/ropofuiflet de illis no-
>, "^. /^r"^ ^^ 'latis, & dcind' C\\y qua^fti ineobiiccrctrQajdergoPnfiquid
£piii.i©5.ad eft iniquitas :?pud OeiVer^tlo-u»; vt refponderet, Deii pr^eui-
§ixtum. d (Te vtriufqj rncita.-non rame hocdirit, /ed ad Deiiudicia &
nDferic^rdia co^^jgic Et.ilibT,cum omnii anteeleAione meri-
Hom.inIoh.j2 fijftijliffct ; Hic certe,i'v-]uvt,varar vana iliorum ratiocinatip
§■ qui pr^ECientKim Dei defendunr contragratiam Dei : &ideo
d'cun: nos eledos ante mundi conftituciones-n, quia prxfciuit
Deus fururos nos b nos , non feipfum nos fadurum bonos.
Non hoc Hicir qui dicit , Non vos me elegiftis , (td ego eJcgi
10^.1.1.15. 116. vos.Na.m fi proptereanos elepifl'er,qui » bonos futuros prefci-
auem citJsAu ^^^^^ limul etiani prsefciuiHet quod eramus eum eletturi, &
gufiinus. quaein eam rem fequuntur. Vaier ADgnftini teftimonium a-
pud eos qui libenter in patrum a ithoritate acquiefcunt. Qua-
quam non patitur Auguftinus fe i reliquis diliungi ; fedclaris
teftimoniisdiuorrjum hoe.cuius inuidtagrauabant eum Pela-
\ giani, oftenditfalfumefle. Citat cnim ex Ambrofio (lib. de
Pr^ed. fan6t.cJp.!9.)Chriftusquem miferatur vocat. Item,Si
volu fletjexindeuotisfecifle-deuotos.fed Deusquos dignatur
vocat: & quem vult.religiofum facit.Si ex Auguftino integrutn
voiumen contexere libcu.Ieftoribus oftendere promptum ef-
fet.mihi nonnifi eius verbisopus efle^fed eosprolixitate one-
rarcnolo. Sied a^e, fingamusipfos non loqui : ad rem ipfani
£sr flrmifimn infendamus.Dffic iJs qn.-^ftio mora erat,NCi iufte faceretDeus
rat:o»e.Ap'o- quicerfoshomincs fua^ratia dignarerur.qua fe vno verb© ex-
fioU. pedire Paulusp^terat,(i operu refpeftu obtendiflet. Cur ergo
jd n )n ficitquin fermonem p otius corinuat qui in eadem dif-
ficultarc verferur.Cur,ni/i quia non debuir?aon enim obliuio-
nis vicio laborabacSpintus fiadas.qm per ©s eius loquebatur.
Nuilis
DE MODO PE RCI P.C H R I STl G R A T. JJJ
Nullisergoambagibus refpodetjldeo fuis eledis fauere Deu, Excd.jj.ij,
quia vciit: ideo mifereri.quia velir.Perinde cnim valet oTacu"
lum,Mirercbor,cuiusmiferebor: & miferatione compledar,
cjueni miferarione complcdar; acfi diceretur, Deum non alia
racione ad mifericordiam moucri^niii quia luifcreri velir. Vc- CuJwfumma
rura erga manet illud Auguftini,Gratiam Dei non inuenire e- aiditur.
ligendosfed facere.
9 Ac ne ilJam quidcm Thoma? argutiam moramur , prs- r- cLiea-.cex
feienriam meritorum non ex partequidcm adus prsedeftinan- T^homa ^qnt»
lisefTe pr.^dcftinarionis caufam:ex parte autem noftra, quoda J'^''^* ^^^^^
modo fic vocari poflc,ncmp€ fecunduni particuhrc pr^defti- Traa:. 15."
nationis sftimatione,vt quum dxitur Deus prxdeftinare ho- qua-ft. 13.
mini gioriam ex meritis,quia gratiam ei largiri dccreuit qua
gloiiam mereatur.Quumenim nihiJ in eledione nifi meram ^(^o»fioi.
bonitarem velit nosintueriDominus, fiquisplusaliquid pro-
fpicere hiccupiat,pr2Epoftera eritaffe<5latio. Quiod fi certare j.
fubcilitate hbear^no deeft quo iftam Thom^ argutiola recun-
damus.Ipfe contcndit.glsriam eleftis quodammodo pr^defti-
n^ri ex mericisrquia gratiam ilhs prsedeftinat Deus qua gloria
mcreaiicur. Quid G cocra excipia, prxdeftinatione ad ^ratirmi
eledioniadviramfubferuire, efieq^ eiusvcluti pediftequam?
gratJaiispr^deftinariquibusgloria» pofleffioiam diu afiigna-
ra fic.-quia in iuftificationem ex eleftionc filios fuos adduceie
Dominoplaceat?indeenimfequecur, prscdcftinatione glorix
cau''a!n potiuscfleprsEdcftinationisgracise, quame canuerfo.
Sed valeac hsc cercamina,vc funt fuperuacua inter cos qui fa- ?•
tis fapienrise fibi ?n veibo Dei efTe ducent. Vere enim illud ab ^'"^' '' ^,. /*
Ecclefiaftico fcripcore olim diftumfuic ,quiDei eledionem j^cau.i.
meriris .iffign ant,cos ohjfquafm oportet fapere.
10 Obiiciunr nonnulli, Deum fibi forecontrarium d vni- j ohieHto rt-
iierfalirer omnesadfeinuitet.paucos vero eledos admittat. tentiorum*
Sic promifisionu vniuerfiras difcrerione fpccialis gratisejfecun-
dumeos,rolh't.«queica loquuncurmoderatiquidam homines,
non ta oppriniendx veritatis caufa,quam vt fpinofas quaeftio-
nc^ arceant,acfr^nenc mulrorij curioficarem. Laudabilis vo- B^efponfio,
luntas.-fcd confiliuni minime probandum: quianunquacxcu-
fabilis eflcergiuerfatio.Eorij veroquiproteruiusinfulcat, ni-
miscerteputid5cauillum,velnimispudendus error.Quomo- ConciUatio /»-
do Scripturaha?cduoconcihet, externa prsedicationc vocari corum fpecie te
omnes ad pccnirenciam & fidem,neque tame omnibus dari re- nMpugnantiu.
fipifcenti^E & fidei fpiritum, alibi explicui , & mox aliquid re- Amos 4.7- &
petendum erit. lam <fSioA poftulant illis nego , vt duobus *'*•
modisfalumeft. nam quiminatur,dum fuper vrbem vnam
pl*.'et,ficcitacerr! forcfopcr alteram : qui famem doftrinse alibi
denutiar, no obftringit fe cerca lege vtjequaliter vocet omncs.
^Ap.XXlf. INSTlT V T 1 O N!S L I B. 1 r f,
/idor.i6.6. Et qui P*ulum vatans in Afia vcrbuin facere & eunclem a Br-
tliyniaaucrteiis in Macedoniam rr<l)ir, fuiiuris clTc Jcjiion-
lefd.2. itf.' i}rat,che^~;5urum hunc quibus vifum cft difh-ibocre.Per lera-aii»
t^^iwefS^aperciusdemonrtrac quomodo e]e6:fs pectJMirirei r.dv--
tis promifhoncs dsftiHier.nam de flHs canturii.T.o auFcm indif'
ferciTter de toro genere l)umano,pr^dicat fibi fore difcipul-^s.
Vndeconlhr pcrperam quibuflibec prollitui falur:s do^ftrJna
vc efhcacitcrpro/ir, qusefolis Ecclefix fiIi;sfeorfi!ir} repofita.
Ci.rmulti vo- cife dicKur.Hoc in prarfentia fufticiar,quamu!s gene.-alirer o-
tati.pauct fint mnescomp-ellcc vox Euangelij,r^rum efle tameir h^Qi doai».
lcTa r I C^aufam affignac lefaiasjjj^od non omnibus patefiaf b;3ch'um
Dei.Si diccrct Euangeiium maL-gjie &: peruerse t6tenmr,ouia
audrrepertinaciccr multi recnfitnr; vaiercc f-rce Ivc coJor de
vniucriali vo'C3rione.Neque veroprophetarcopfiljum eft cx-
tenu;ue hominum culpam,vbi caciMris funre ciTetrndit quod
Deus no digfterur illis brachium fuuni patcr.icerc tanruni ad-
nu>?ict,'Hi'a ridcs/inguhre dont<r?ieft, excerna doctrina aurcs
fruRr.T vcrbcrari.Scireauremex doftoiibus ircivclim folane
pra?d:cariofiiio^ Dcifac;at, an k(\-^s. Cerre quuni oicirur lo-
0 .^n.., ii. }t,j.j,,,j^ p.jnio, Qjjcunquc crcdvih: ;n .^{ium Dci vnigcnirum,
fiiios Dei ip'fos q.ioquefici , nor* CfnfuU )IIfc ponitur con-
gerics : fed fpcci-iiis ordo datur fidelibus, qui non ex fan^uini.^
bt)S,ncq'jcex voluntate carnis,ncque ex volunrate vj.rj , fcdex
j. ^-vfffr/oww !_)£., ^ n.iri funt. Ar fidcl(inquiunt)fauruu5eftcmn vcrbo con-
r ^r^T'" ""' re:.tl;s-.Nen)pc vbicunq,eft {idts.fcd rcmcn inter fi^inas cade-
'vevbi; folutio '^^''^^'^ '" locis Jipid'.(is-,nouui)t non eltmon ioitim quia n>aior
1.^-^ (juamfii V^^^ contum.lx re'pfa appareraducrfus Deum,fcd tnni non o-
■si'Jitv(ybii^u mncs oculis & auribus lunt prsdici. Qi^omodo i«:iturconue-
SJH''^i , PaHli, ni-t:, Dc-m ad Te vocire quos fc;c non vcnturos ? Reipondeat
'^,JfT.^^!^^i pf " '^'€ Anguftinus.Difputarc vis tiiecum ? Mir.^re mecum , &
Aid\.$Qr ' ^''^*-"'3ma,0 aitifodo. Amboconfcntiamus in p.iuore, ne i» cr-
' rorepereamus. Addequod fi elt<^lio , reftePauIcfidci marer
eft.in eoiumcapur rctorqoeo argumenrum^ideo no cde gene-
Ef hcr.i.}. ra'e.'n fidem,qui.i fpceJalis cft citd^o.N.im aferie caalaruni Sc
efto(fluum faciiccoIi!gicur,vbi d!c:t Paulusnosetrerefercoso-
mni bciiedidione fpirituali.ficuri n^s eicgerat Deus anrcmS-
di crearforem:ideo non omnibus ciTc cnmmunes h?.^ diuitias,
■ '*' quia clegit Deusriin-um qaos vo!uiL.Ha?c ratio eftcnr alibifi-
dcm elcdorum commendcr, nequirquam puterur fidenv iibi
propriomoru 3cquirere,fcd pcnes Deum re/ideathjcc glori^j
AdT!mm.)m iUuminari ab eo gracisquos ance ciegerat.Rcde cnim Bernar-
pr^poi^rnm tJus, AmxiCinquJt^feor^^um audiunt, quibLii & loquitar, Nolite
Vif" "^ * ' ^ t:merc pufi]Iegrcx:c]uia vobis daium eft noffe myfterium re-
gni c.t!orum.Q^funt hi?Vtiquequospr3efciuit & pr^deftina-
uitcofiformes fieri im.igini Filij fui. Magnuni fecretumque-
in-
©a MOPO PHRCIP. CQRlS-fl GRAT. 5^4
jnnotuir confilium, Nouic Ocminus qui fui finc : fcd quod no-
tuin erat Deo, manifeftamm eft homniibus; nec alios fanr di~
gnatur ranti particrpatione niyfterij , nifi eos ipfos quos fore
iuos prsefciuit & pr^edeftinauit.Paulo poft c6cludit,Mifer.'cor-
dia Deiaba:terno vfqueaJ aecernum fuper timentes eum:aba:-
terno,obpr.^deftinationem:inxterBum,obbeatificarioncm:al- „
tera prmripium , alrcra hnem nelcvens. bcd quid 13er«arclum ^^^^ tcHimo-
citare teftvm opus eft,qaa!;do ex magiftri ore ^udimus,non a- ,„„.
lios videre nsfi qui /unt cx Deo ? Qjibus verbrs fignificac , eos lohan. ^.4^,
omnes qui cx Deo non func regcniti , ad fpiendorcoi VLlcuse-
iti»; obftupcfccre. Acelcftioni quidem apte couiungicur fides,
niodo fecundumgradum rencat. QjM^m ordinem cfareexpri- IbicLjj.
numcalibi Chrifti verba,H^ceft vu.untasPatris,vr no pcrdam
quoddedit Ha^cenim vokmras ctcseft vtquifquiscrcditin Fi-
lium,nonpjreat. Si omnes vellet faluos, cu^odcm illisprxfi-
t eret F liui^ij & omnes in eius corpus facro fidei vinculo infe-
rciet.iMuncconftarfidemfingulareeftepaterntamoris pigni^s, ^^^ ^^
filiisquosadoptauitreconditum.IdeoChrjftusaJibi d!cic,oues
fcqui paftorem, quia nouerunt vocem eiu$, alienum vero non
f.-<] ii,quaniam non agnofcunc vocem alienorum Vndeaurem
ifta dircrecio, nifiquiadiuinicusperforataEfuntilhs nure-.^^se- , ^
mo cnim fe ouem facicfcd fotinaturcjelefti gratia. Vnde & la- ji,ij j^'
I»jtem noftram Dominus pcrpctuo cerram & tutam f ;rc doccc:
quid infuperabiU Dei pocenria cuftodirur. Proindc concludir,
increduiosnon cflc ex ouibusfuis:nempe quia r.on funr ex eo-
T»m nunicro quos Deus /ibi per lefaiam poUicitus eft fore di „
Kfpuios. l-*orro quia ccltimoniis qua? citauicxpnmitur pcr-
fcuerancia , inflexibilem eledionis conftantiam fiinul teftan-
tur.
II Nuncdereprobis,quos fimul illicconrungit Apoftolus. "^^ Ti^froba-
Vt enim lacobjnihil dum bonis operib. promericus, aflumicuT ^^"f^^^j^J^f.J^
in g^-atia: fic Efau,nulloadhucfccIere inquinarus, odio habe-
tur.Si ad opera conuertimas ocuio5,iniuriam irrogamus Apo-
iiolojquafi idipfum quod nobis perfpicuu eft non viderit.Por-
ronon vidifl^e conuincitur,quadohocnominatim vrget, quum
nihildum boni aut mali defignaffencalterum elc(flum,a!rerum
reJedum : vt probec diuinac pra-deftinationis fundaiYientum m
operibus no efic. Deindc vbi obicdionem mouit num iniquus
fn Deusjillud quod certiffimum & apertiffimum fuifl^et iuftiti^
eius patrocinium , non vfurpat , Deum rependifle Efau fecun-
dum fuam malitiam : fed diuerfa folutione contentus eft quod
in hunc finem excitentur reprobi vc Dei gioriaper ilios iMu- [.jl,Jf^„iame
ftretur. Dcmum fubneftit ciaufulam Deum cuius vuit mifere- tuL inUeim^
x\ , & quem vult indurare. Vidcs vt in folum Dei arbitrium fla voluntate
vcrunqueconferat ? Ergo fi non pofTumus rationem affzgnare >?/«»».
CAP. XXlli. INSTlTvTlONIs LIB.III.
cur fuos miferkordia dignetur, miCi quoniam ita illi placetrne^
que etiam in aliis reprobandis aliud habebimus quam eius vo-
luiitacem. Qoii enimdicitur Deus vel indurare.vel mirericor-
diaprofequiquem voluerit , eo admonenturhominesnihil
cauf^g qii^rere extra eius voluntacem.
C A P V T X X I I I.
Refutath calumniarum quibtts h&c doBrinafim'
per inique grauatafuit^.
Confiat hoccaput quatuor partib.quae prascipuas obie<fiiones va-
riafque aduerfariorum inftantias & exceprianes ab his obieilionib.
pendentes , refeilunt.His prsroittitur r.feft.refutatio eorum qui c-
Jeciionem fitentur.reprobationem neganr.
I Prima; cbieftionis adu. doftrinam de eledione& reprobatione
confideratio/eft.i ?.4.& $.
a Ad fecundam obieaionem refponfiojfea.^.^.S.Sr 9.
3 Obicdionem terti3m,eiufde'mque con/irmationem diluit feft.io.
4 Q'jarta refellitur fea^.iz.Sr ij.addirafea.M vtili & neceiTariacau-
tione.
reprobationem
Vid Bernar
in AiQ afcef
Serra.i.
2. EieHie enjm
nifirtprobatto-
nioppofita non
fint.
Prdterue agunt
itim Peo,(:utU4
confiita xAnge-
liipfiadoriru.
Rom.f.io.
3 ExprefuScri
ptura tefiimo-
^ijs refeliutur.
JEc vero dum audit humanum ingenium , conti-
tineri nequic eius proceruia quinvelutad canu-
cum claHicivarie&fupramodutumuIcuctur. Ac
multi qnidem , acfi inuidiam aDeo repellere vel-
lent , eledionem ira fatenfur vc negenc quequam
reprobari.fcd mfcice nmiis & puerilicerrquado ipfa cletlio ni/i
reprobationi oppofica no ftarer. Dicicur fegregare Deus quos
adoptac in faiQte:forcuit6 alios adi pi(ci,vel flia indu<tria acqui-
rere,quod fola eledio paucis conferc, plu^^qua infuise dicecur.
QuosergoDeusprsetericreprobat.neqjalfadecaufaniliquod
ab hseredicace quam filiis fuis pr^Edeftinac^illos vult excludere.
Nec verb colerabilis eft homisu proteruia, fi Dei verbo fra»na-
ri fe non fuftinet , vbi agitur de mcomprchenfibili eius codlio
quod Angeiiipfi adoranc. Acqui nunc audiuimus induracioqe
non minus in manu Dci & arbicrio effe qoam mifericordiam.
Ncc vcroPauIusjhoru quosdixi exepIo,anxie laboracvtmen-
daciJ4JacrocinioDeum excufet;tantum admonetfigmentone-
fas efls cum fidore fuo rixari.Ia qui non admictut, vllosa Deo
reprcv-
DI MOOO FBRCIP. CHRI$TI GRAT. jjf
repr©bari,quomodo fe expediec ab iliaChrifti fencentia^Om- Mat/jS.ij;
nis arbor quam iK>n plariLsuit Patcr ra.eus,cradicabitur>Apcrte
€xitio addici & dcuoucji audiunt quofcuncjue c^leftisPater
dignatusnoneftciuafiraciasarbores in agro fjopiantare. Si
hwc reprobatioftis {ignum efle negast , nihil eft tamiiquidum
quod iliis queat probari.Qupd d obihepe.re non definuiftt,c6-
tentaficfideifobr;etas hacPauli admon)tione, noHcflccau- 4.£) e olsfre:
fam htigaodi cum i^eojfi ab vnaparte volens Qftendere irani, pti»t,per ^p,.
¬a^ faccrc potentiamfuam. ferat in multa tolerantia &j^'^";' ^X.'*
ienitatc vala irx apparata in interitum*- ab altera autcm "otas j^^j^^^^^ '
faciat diuitias gloris Cux erga va(a nufencorte qu^ prspara-
«itingloriam.Obferuentledorcs jvcanfam fufur.is&obcre-
^ationibus prJEcidat Paulus, fummum dareimperium nx &
potcntise Dci: quia iniquu eft calculo noftrofubiiciprofunda
lila iudicia qu^e fenfus omnesnoftrosabf*rbent. Quod refpo- Excipne.
dcnt adueriarij friuolum eft,Deum non profus reiicerc quos in
leniute tolerat: fed fulpsnfo manere ergaeos animo , fi forte 7,^^^,^^
refipifcantv Quafi vero paticnriam Deo tribuat Paulus,qua eo-
ruQiconuerfioncm expedet quoidiciEaptacos efleadinteri-
lum.Redeeniin Auguftinus Jocuon hunc cxplicans ,vbipo- Lib.f.«ontra
tentia tolerantia? adiungitur, Deura oon fincre, fed virtute fua lul- wp 5.
moderari. Addunt etiam non abs re vafa ir^e Sici appacata ad ^*^^/''^-
int^ritumjvafaaute mifericordlsEDeumprscparafle: quiahoc
modo falutis laudem Dco ad^cribit & vedicar; perdstionis cul
pa reiicit io cos qui proprio arbitri» ipfam fibi accerfunt. Sed Rfi^^fifi»^
vt illis coticedam diuerfa loquendi forma Paulum afperitatcm
lenire prioris membri.-mmime tamenconfentaneum eft, pr^-
par«tioneui ad interitum alio transferrc quam ad arcanuco-
/ilium Dei.quod etiam paulo autein contextu afTeritur.QBod
Deusexcitauerit Pharaonemjdeinde quos vult induret. V«dc
fequiturabfconditum Dei cofilium obdurationis eflecaofani.
Hoc falteiu obiineo quod tradic Auguftmus,vbi ex lupis Deas ^ugufiimva'
oucsfacit,gratiaporentiore eos reformace,vtdometurcorrtm ce confir»>uta,
durities.proindeobftinatosideo non conucrticquia potentio- jg^*^-^//^^^
rem illam gratiam aon exeric Deusjqua non deftituitur fi eam
profertc vcilet.
1 Hsecquidempiis&modeftis abunde fufficerent, & qui a.
fe hominesre/ntnifcuntur. Quia tamen nonvnam fpecie vi- ohie^h. Vei*
rulenti ifti canes euonmat coiicra Deum,ad fingulas.pro vt res i^^mentoir^ijli
feret,rerpondebimus.Muitismodiscuro Deolingatftulti ho- '"J^lll^^lt';,
m!'n.es,qu3fi eum reneantfoiscriminationibus obqoxiu. Pri- ^.trttumideM^
mumergointerrogat quoiurefuis creaturis irafcatur r>om\' uet.
nus,aquib4s nulla ante oftenfa prouocacus fuerit. namexiiio
deuouere quos piacueritj tyranni magis libidini, qua Icgirima?
iudicis fententiseconuenirc.Eireigitur cur ciimDeo expoilu-
CAP.XXIlI. iNSTITVtioMlS Ll6. II K
lenc homines,/! nudo eius aibitriojCirrapropdum merimm ki
xternam mortem pr^edeftinantur. Hiufmcdi cogicationcs ii
K:'fpa>fio i.a co quando pfis hominibus in mentem veniant, ad frang,cndos ea-
^i.v^fio«rfzWrumimpul(uSjveIhocVnoucisarmabuncur,fIrcputcntquac5
"* ^o'««'''«'»' /iciyiprobifaciSjcaufasdiuinsE voluntatis duiitaxatperconran:
qu(iimomnium qu^ func, ipfa (ic cauf*. & meriib cHe debeat.
Namli vliam caufm^ habct, aliquidcam aacccedac oporter,
cui veluci alligecur.quod nefas efl imaginar/. Adco emm fum-
Hoc ex Au maeftiuftici.c regula Dei voljnca? , vc quicquid vulc, eo ipfo
^uft. fiimptu quod vulc.iuftum habedum (it.Vbi ergo quxricur cur jta face-
* -'*'' M^ •"* '^^ ^^'"^'i"s,rerpGdendumeft,Quia voluit.Q^pd ii vlera pcr-
cocraManic. g^s rogando cur volueric , maius aliquid qua^ns , & fublimius
Dd voluncateiquodinucniri nonpoccft. Compefcat igiturre
humana temeritas , & quod non eft ne quxrat : vt ae furce id
quod eftnon inueniat.HoCjinquam, frsno benecontinebitur
qaiquisdearcanisDei fuicum reueretia philofbphari voiec.
Aduerfus impioruin andacia , qui Deo paiam maledicere noa
iiormidicDominus ipfe fua iufticia, /ine noiko patrocinio, fa-
tisfe defendet,quumeoriiconfcientii* omnern tergiucrfatjo-
j^xfit illa vo nen^ adimendo^conucias ftringet, rcafque peraget.Neqwe ta-
<^.-.rdtf,crf;io- mencommentumingerimus abfoluc^e pocenci^: quod ficuci
modo confiie- prof ;nam eft,ica meri.o deteftabile nobis efle debec.Non fin-
rxnda, gimus Deum exlege.n , qui fibiipfi lex eft: quia ( vt ait Placo)
legeindigenchommesquicupidictcibuslaboranc: Dei aucem
volunras non modo ab omni vicio pura,fed fumma perfedio-
nis regula,eciamlegum omniumlexeft.Veru negamusobno-
xiumefrercddenda»rationi:negamusecia nosefte idoneosiu-
dices, qui proprio fenfu pronuntiemus de [\3lc caufa. Quare fi
tentamus vlcra qiiam liccc, mecum incutiac illa comminatio
pf*i.5i.«. Pfalmi, Deumfore vidoremquotiesabhomine mortaliiudi-
cabitur.
Kejp' 2. 'f^f--^ jf Tacendo poceft Deus ita copefcere hoftcsXuos.Sed ne il^
mmembris. ios facrum nomcn fuum impuncludibrio haberc paciamur,ar-
ma quoque aduerfus eos nobis ex verbo fuo fuppediEar.I^roin-
deficjuis nos huiufmodi verbis aggrediatur,cur ab inicioDeus
admor^temaliquosprsedeftmaric , quiquum nondumeflenc,
Densmhil ho- mercri iudicium morcis nondura pocuerant : N©s , refponfio-
fnmidebet. nisioco v(ci!fim cos rogemus,quid Deum homini debere exi-
t/£quifimu tu ftiment, fieum a nacura fu i seftimare velic. Q^aliter peccato
y?/r;^ rAtionc vitiati f umus omnes,non pofTumus non effe Deo odiofi, idque
p7oTodiol7<,ft. "°" ryrannica fxuitia , feJ .rqui^.fima iuftuise racionc. Quod
^jt;f5.r ^ iudicio morcis obaoxij funt omnes nacurali conditione,
quos ad morcem Dominus pr.«dcftinac,de qui,obiecro,eius r-
f^iquicace erga fe conqueraicur ? Veniant ouines filij Adam;
cum fuo crescore contcadant ac difcepcentjquodarceraa iilius
D £ M OB O P B R C IP. C H R I S r I G R A T, 5^5
f ro :idencia,anre ruiin gcnerarionem.f.erpeccK-p c^ihniitati aJ-
o.ai fuerinr.Quid ob!lrep(?rc aduerius hanc defennonem po-
terunr, vbi I )cus illos ad iui recognicionem concra vocabit?Hx
corr-jpra mQpi^ Ci delump i [unt omnes , n«a nnrum G damna- -^** f "»'«' ^«.-
t^jnifubiaccnrJvJeerg . Deumjni<]uiracisuirimu]ent/i:;ecerno ^^'"''*-^'''>»^
e;us ludicjo r-orti dellinari ilnc.ad ouim a fu.i ipforum narura '"''''"' ''^'1'
rponce fe pc, duc , velinc noLnc . ipR fentiunr. Vnde ^pparer r;;/' ri.t-
quim peruerfa fic obftrepcdi a/F.aat.o,qtK)d dara op^Lp.::^::^^
})nm.<nr q.jim m fe agnofcerc coguncur damnarionis caufam, /^"^'^-
vtDei pf.5Dfcxcuveoslibefcc. Arqui vt ccncies Deum effe au-
rhorcm c .nfitear, quod ver.-ffinju eft, non procinus tamen cu-
men eijiiir quodeorumconllrientiisin^culptum fubiiide co-
rum ocu'is recu rr ic.
4 Rur(umexcip!unt,NcViineadeaniquienuncprodamna-^'^'"^^''''' -^«^
tionis ciufi obccndirur,rorruprione Dei ordmatione or.yde- {"''''"'" ^'pro
iU^n anre ^c-rant? Q^u.u ergo in fLa corrnpuone pereunt, t::^Zt'^'
nihu :diud quam poenas hruar ciuscahmicarisia auain ip/i'us
pr^delhna cion e lapfus cftAd j m.3c polleros Oios pt^cipices fe-
arncraxT.Annon uaque ini.uftusqui creacuris (uis cam cru-
dcliicr i]Judir;>Facc.or une m hanc qua nunc ill.gari funt, con- t?,^,„^
< it.onis mi^cr-am,Dei vohjnrace dcdtii^re v»;iu?rfosfiIios A- ^
dam. acque ideilquod principio dfccbam , redeundum tan-
dem (eiB^ere(readloIumdann:H voluncatisarbltrium , cuius
cjufaacinipioabfcQKdica. Sed oon procinus f*quicur,huic
obrreftarion^. Deum fubiaccre. Occurremus enim cum Paulo c^^ ,,,,.., •
mhuncm ulu n,0 hcmio! :u quises qui d^Cccp^^ cum Deo? W^^f "
Nu.j hgmenrumdicite.qui le hnx.t, Cur me finxifti /ic? An-
non h iber poteftarem fi^^ulus, vc ex eadcm malTa faciat va s a-
md in h .a ^rem.aliua in concumeIiam?Negabunc ica vere de-
endi De^ luftiriam^fed fubccrtugium capcari,qua!e hjberefo- ^.
ienr qm lufta excuf-iricme deft.^cuuntur. Quid enim hicaliud ■^''" *'
riicividerurquimOeoellV>)tenriamqu^ impediri nequeac
quonimus, prouc Jbirum fuencquiduis agar? Vcrum lo^e fe- Solutio.textmn
cuseft. qua,>en!m porenciorafFern rariopoceft quam da?ube- ^P^M^^c^-
murcogParequisfic Deus? Q^omodo enim vllam iniquica- '"'^"^i ^"^^^'^
f em ad-nirccrer qni fudex eft orbis?Ad Dei naturam /?propric ''^^"'^"^^- .
percmer,.ud!cium facere, luftitiam igicur naturaliter amar,in-
Jiilticra.n auerfaair. Proinde non quafi deprehenfus foret
Apoftolus,ad cunlculosrerpeaauittfcd indicauit altioremef-
teiu.liti^diuma? rat.onem quim vt velkumano modo me-
nendafir,relingemjhumanicenuitatepoffit comprehendi
^aterurqMidemApoftoius, eam fubefle d!umi<; iudiciis pro-
iunditaiem,aquamencesomnes hominum abforbend;^ fint
xicoaeiirureo penecrare. Sed docetetiam quam indiqnum ht
3U eam itgem redigere Dei opera, vt fimulac eorumrado
CAP.XXllr. XNsTlTVTlONIS LIB. III.
nobis nbn conftitertt, improbareaudeamus. Notum eft di^flu
Prou.z^.io. Solomonis(quodtan)en pauci dextre intelligunc) Magnus
creatoromnriimmercedemrcddit ftuIto,&mercedem tranf-
greflbribus.Exclamatentmde niagnitudine Dei: mcuius arbi-
trio eft poenam fumere de ftultis & cranfgrefTorjbus , quanuis
€os Spiritu fuo non djgnetur.Acprodigiofus eft iiominum fu-
ror dumica rationisfusemodulofubiicere appetuiuquodim-
i.Tim.y.J»' nienfunieft.Angelosqi«fteteruncinfuaintegricatejPaulus.e-
ledosvocat: fieorumconftantiain Dei beneplacito fundata
fuit, aliorum defedio arguit fuide derelidos. Cuius rei caufa
non poteftaliaadduci quam reprobatio,qu3e in arcano Dei
confilio abfcondita eft.
^^^ r^^^-^ S Age, adfit nunc Manich^usaliquis awc Coeleftinus, di-
KAuquftini au~ "^"^ prouidentics caIumniator,dico cum PawIo,rationem eius
thorttate ton- non eflc rcddendam.-quia magnitudine fua JntcUigentiam no-
firmatur. ftram longe fuperet.Quid mirumfaut quid abfurdum?velitn6
Deipotentiamficiimitatam efle.vtnequid |>ius ad agendum
P* '^^ ' valeat quammensfuac3piat?Dico cum Auguftino,eflea Do-
minocreacosjquos in exitium ituros fine dubitationc prxfcie-
bat.idqueita facflum quia fic voluir. Cur autem voluerit, noti
effenoftrum rationcm exrgcre, quicomprehendere non pof-
fumus : neque conuenire.vt diuina voluntasin controucrfiam
apud no5 defcendac, de quaquories haberur (ermo, fub ip/ius
nominc fuprema iuftitiae regula nominatur.Quid ergo de ini-
ProCopopceia i- ^""^^^ quseftio mouctur, vbi luftida clate apparet? Neque ve-
terri egregia il- fo "«s pudcat improborum ora,PauIi exemplo C\c obllruerc:
lufiratur. ac quoties oblatrarc audebunr.identidem repetere,Quinam e-
ftis miferi homines qui Deo accufationem intcntatis ? & ideo
intentatis.quia operum Tuorum magnitudinem ad ruditatem'
Pf Im i6 7 veftram non attemperat ? Quaft vero ideo peruerla {lat quia
carni funcocculta. Immenfitssiudiciorum Dei claris experi-
mencis vobis noca eft.Scicis vocari profunda abyflum.nunc in-
gentj veftrianguftiasc6fulite,an quod decreuic apud (e Deus
capiant.Qujdergoiuuat vefanainquififione vos demergere
in abyflfuuijquam vobis exicialem fore ratio ipfa didat ? Cur
non vosmetus aliquis faltcn cohibet quod de incomprehen-
libili Dei fapientia & terribili potentia tam hiftoria lob qu«m'
Prophetici libri praedicant^Si rumultuatur mens tua,ne pigeat
Btpr^ciaro Auguftini cofilium ampiedi.Tu homo expeftas a me refpctn-
^ugiifl.diEio, fm^j &ego (um homo.Itaque amboaudiamus dicentem, O
de-uerOu ^- [^q^q f ^ qu js es.^mclior eft fidelis ionorantia quam temerari*
'^ fcientia. Quaere merita: non inuenies nifi pGeuam. o altitudo;
Petrus negat:latro credit, 6 alcitudo! Qua?ri€ tu racionem?Ego
cxpauefcam altitudinem Tu ratiocinare.ego mirabor : tu, di-
fputaiCgo credam: akitudinem video, ad profundtim non per-
uenio^.
©15 MOOOPERCiP.CHRlstl GRAT.' ^
uenio.Requieuic Paulu$,quia admirationem inueirr.Vocatil-
Ze infcrutabilia Dei ludicia : & tu fcrutari vcnift'? lile dicic in-
ueftigabiieseiusvias: & cuvettigas? Vltcriusprocedcndo ni-
hilproficiemusmamnec fatiffict eorum peti:k!jtia:,necalia e-
get defcnfionc Dominusquam qua per Spiritum (uum vfus eft
qui ;)eros Pauliioquebarur: &ipfi dedifcnnusbeiieloqui vbi
cumDeoloqui uefinimus.
6 Alterumquoqueobieftum ab in}piefaceemcrgir,quod '•
tame nontafn ad Dci fuggillatioDcm, qunin udpeccatois cx- '^/-''^?"'» 'J><?«^
cufacionem redafpedat. Eth, qui aDeo dainnacurpeccator, ^,; homimbiif
nonnificum iudicisignominfa juinficaij demum poiefh Sic^^,,,,;^ qitof&
ergo profana^lmguseobganniunc, Cur eavitio Deusimputa- neceft.Me jla
rec hominibus , quorum neceTicacem fua |>ra:deftja.irione nn-/'^**^^)?'»'^?*»»^
pofuirpQu^id enim facerenc? ancum decreciseius Juaarentur?''^/''-/'"'^-
At fruftra id faduri finr,qaum omnino ficere non poffiut. N6
ergo iure ob ea puniunrur quorum pir^citHii in Dei pr^defti-
nacione caufa eft. H.c abftmebo a defcnfione ;;d quaiii terc Trimarefpon-
fcripcoresEcclefiaftici recurrunt. non impedirc Dci pr^^fden-^J''^*^'''^^'^
tiam quominus homo peccacor repucecur: qaaodoquide jii;us ^'f^.^^ ''^^^^'^'
mala , non fua Deus prxuideac. Non cnim hic fubfifttrei ca- -j^J^jg^
uillatio.iedpociusvrgeretjDeumramenmalisqua? priEuideric
potuifle occurrcrCjfi voiuiffet. qu^m non fecericdeftin.fco cg-
filiO'Creafte hominem in eum finem , vc fe in terra ita gsierec.
Qnpd C\ Dei prouidentia in hanccondicionem Iiomocieatus
eit, vc poftea facercc qusecunquefacit, non eflb iili c^imini ver-
tcndum quod ncc eftugere poffic, & Dci voluntate conftnnga-
tur.Ergo vidcamus quomodo rite nodus exncdiri debe ir. Pri- Proy-»^-4'
mum omriiQm conftare intcr omnes debec quod aic Solomon,
Deumomniapropterfcmecipfamcondidifl'e,impium quo ue
ad diem malum. Ecce, quum rerum omnium difpofi-io in ms-
nu Dei fic , quum ^ enes ipfum rcfideac falucis ac niorci^ arbi-
triumjconfilionutuq; fuo ita ordinac , vc incer homines ica na-
rcantur,ab vtero certe morti deuoti,qui fuo exitio jpfius nori:e
glorificenc. Siquis caufetur.nullam eisinferrinecefficarem ex Secundar^lhZ^
Deiprouidencia.fcdpotius ea condirioneabipfoefire creato.s, ^*' ^ ^'*^ ^*^^'
quoniaui fucuram eorum prauiratcm prseuideri: : neque nihil
dicit,neque totum. Solenc quidem interdum hac folutione vci
vetercs, led quafi dubitanter. Schohftici vero in eaquiefcunt,
acfinihilcontraopponipofrec. Equidem ptvTfcientiaPi foiam
nuilam inferre neceffitatem creaturi^ libenrer conceflcro ca-
metfinon omnesaffenriantnr. funtcnimquiipfam 'juoq; cau- ^^
fam rerum efTe volunt. Vcrum miiu 3cur«us ac prudf^ncius vi- '^^''tia rrfpnr.-
detur pcrrpexiflTe Valla, homo alioqui in ficris non acmodnm f'"^^'-'^^ ^f'-
cxcrcitatus, qui luperuacuameiielianccontcncionem offcdit; p^^^iat.u
quoniam & vita & morsdiuiniemagis voluntaris quam pr.^-
Vv j
CAp.XXiJT. INSTITVTIORIS LtB. JII.
rclentiae fintadiones. Sihominum eucnca prxuiderct Deus
duntaxat.non etiani fuoarbitno diiponeretacordinaret, tui^
non abs reagitaretur qfseftiojecquidadeorum neccf/jtatem
valeat -pfius prajuidentia. fcd qunm non alia ratione qux fu-
fura funt prseuidear, nifi quia ira vt fierent decreuit : fruftra de
pr^fcicntialismouecur.vbi conftatordinationepoiius & nucii
omniaeuenire,
Exceptio , ^e 7 Difertis verbis hoc cxtarc negant.decretum fuifle a Dco
crttH non fuif- vt fija dcfedionc perirct Adam. Qjafi vero idem dle Deos,
fe kT^eovt^- quemScriptura pr.t-dicar facerc quxcunquevulr.ambiguo fine
dam fua ctfe- condicerK nobiMKniam ( x fuis cre.-3turis. Liben arbitr: j fuiffe
jone P"'^'' ' cjic ;p,f- vt fortunain iplc (ibi finjjeretiDcum vtro nihil deftinaf-
;/;t;r^r»c«f, 4 ''•?"•" vtpro meriio cum rra.iTa!cr. Ta*ni tngidum conimen-
f:>- creatiom, tum (i recipfturj vbi cr t il!a Dei omnipocenciaiqua fecundum
1)ei omnipo- arcanum confiii um,quod ahi.ndenon pendet, omnia modera-
ten:in,f>if!cn ^^^-^ Arqui prx'de{liriai i^- , veluiu^noHntjin pofteris fe profert.
'"*'^"/ ^''''Nequc cnimfavfturn eft natuiMliter vc a filuteexciderentosn-
tncomprehtn- l . • i rA • j i -t r j i
r^li^ nes^vnm"- p.irent!s ciiipa. C>^ui(i eos prohibet taten de vno hp-»
VideC.i1.li- mine quod Jnuitideroto humano genereconccdunt? Q^)id c-
de pradcft. nfm rergiucrfando luderent operam f Cundos n-ortalc. m v-
plunb in lf>-ijius homini.<i perfor.a morri xrern^ iiiacipato.*; fuiHc Scripturz
^**' clamiir. HfC q«um naturre adfcribi nequeat , ;ib admirabili
T>ti confilio profedum efl'c min^me obfcnrum eft Bonos iftos
iuftiti^cDei patronos perplexos hs^rere in feftuca,alras vero n a
bcsfuperareniniisabnirdumeft. Ireriim quxro, Vndefadum
eft vttocgenrcsvnacufr, tiberiseoruminfancibusseternenior-
ti inuoiueret {npfus Ada? abfque remedio, nifiquiaDeo ita vf«
fum cil ? Hic obmutefcere op rrec tam dicacesalioqui hn-
guas.Decrerum quidem horribiie.fareor.inficiari tamenncmo
poteric qviin pra:fciueritDcKsquem exitum eftct habirurusho-
mo antequam iprumc6deret,& ideo prsefciuerit quia decreto
fuo ficordinarar. In praefcicnciam Oei fi quis hic inuehatur,
tcmere&inconrulteimpingiri Quid enmi, qu^efo, eftcLir re^ .s
^garur ci^Ieftis iudex,quia non ignorauerit quod fnrurum erar?
In predeftihationcm compecit fiquid cft vcliuft^ velfpeciofe
tem ^itgus '" qygj-jjy^^ni^g, jsjec abfurdum videri debet ouod dico , Deum
fn9r£i nro le- J . . . » '
itim.nio. "^n modo pnmi hominis cafimi , & in eo pofteroru rum.jm
prsBuidifte.-fed atbitrio qu-^^quefuodilpcnfafte. Vt cnimad
etusfapientiam rcrrinet omnium qua? futurafunteftTeprcfciu,
/icadpotenri?m,omnia manufnaregereacmodcrari. Ethanc
Encliir. ad quoque quae'tionem Auguftinus, vt alias 5 fcite cxpedit, Sslu-
Lsurent, berrime co!f fitemur quod rcftiffimecrcdimus , DeumDomi-
numque rerum omnium,quicreauit omnia bona vald€,& ma-
Jaex bonis exoritura prsefciuit.&fciuit magis adfua omnipo-
tentiffimam bonitatcm pcrcinere etia de malis benefaccrc,qua
mala
Oi MODO P B R€ IP. CH R¥ S TI G Vt At. JjS
malaeile no iinere : dc ordinafle Angeiorura £c Iiominum vi-
cam.vcinea priusofknderec ouid poflct iiberumarbitriu,de-
iadequid pollccgr;ttix;u:Ebenelkiutn,iu!lici2equeiudiciur5i. ■. ^
H irhc ad diltindiortem voluntacis & pern>iffionis recurri- 2,Exceptfo: Ver
tur.fecunduui i.)uam obtinere voiunr , pennicceate modo non mittc.e r.hva
aucem volcuce Deo perire unpios. Scd cur permiccere dicc- ieme Veo psr-
mus niii quiaica vult? Quanquam ncc ipiu n quide perfe pro- ^^ 5^T'
babilceft.roiaDeipcriniifione, nui aordmiOone hommeU- ^'^
bi accerfiire inceacum. Qn, (i veic noa conliirucric Deusqiu
conditionepsecipuam e>ccreacuris luis ede veiler. Nondubi- Lib!"^.cIeGen
iab.>igicuccam AuguitinoiimpLccef f tcen , volunratcm Uet id iitevi ca.
eiic rerum necefiitatem , atqueidneceffjna futuru eiic quod «J»
ilic voiuerif.quemidmod.i..i ea ver^fucura iuncqux ptcEUii^e-
rir.Nuc vcro i\ pro lua 5c linpioiui"» exculacior.e vc! L^eiagia-.i'^-^'^"«'''«'
ni,vei MinKii^ijvei /VaabapiHtx, vel Epicure.(nim CJin iltis
quacuor iectii nobis in hoc argamenco nc^ociurn eil ) aeceln-
cacem.qua ex Dei pr^deiiinacione conitiinguntar , obiicianr:
niiiil afFerucad cauramidoncjm. Sienim pixdeilui.icio nihilR/j^.r.* &-*it
aliudert quan. dmincEiuititise , occulcGequjdcm , ied u.cuipa:'fi^^'^^ ^'-
t^jdjlpenfatio : quianon indign .<s fuifle certum eii qui itieam-'^'''^-'"'-
f:vrcempr2edcil:m.irencur, iuitJlHmum quoque cife interirum
quem ex prxdei>ii.atione fubeunc ,aEque cercura eii Ad hoc,
iic ex Dei prsedeilmacione pendec eorum perunio , vc caufa &
materia inipiis rcperiatur. Lapfusei^enimprimus hamo,cju!3 T^rp.^.a v»'»
D®mmusitaexpedire cenruerac.curcenfuerit,no> lacec. Ccr- f^rt; Uifm^
tum camen eflnonaluer cenruifTe , nifi quia vfdebac "«-^'"^^/^^7,^/j";;^
lui gloriam inde merico illadrari. Vbi mencionem gloru^ Dei ^^^^"^ "'*'
audisjilliciuilicia.n cogica.iuftilenimefieoporcecquodlau-
dem merecur.Cadic igicur homo, Dei prouidentia fic o-dinan-
te:fedluo vitiocadit. Pronuntiauerat paulo ance Doinmis,
omnia qu^ fecerac efle valde bona.Vnde ergo ilii homini pra- Gen.i.jT,,
uitasvtaDeo fuo de(iciac?Ne ex creacioneefle putarerur,eio-
gio fuo approbauerat Deus quodprofeftum erat ^ fcipfo.i^ro-
priaergomaljtia,quamacceperaca Dommo puram raciiram
corrupic&fuaruinacotampofieritatemtnexitiumfecuatcra- ,
xic.Q^are in corrupta potius humani generis nacura euidente ^** •xfjnrtati»
damnacionis cau!ara,qu3e nobis propinquior eft,concepIemur
quam abfconditam acpenitus incomprehenfibileinquiramjs
in Oei praedeibnacJone. Neque m-smenl3e Dei fapiemi^ fub-
miccerehucufqueingeiiiu pigeac ,vcin mulcis eiusarranis luc
cu.nbac. &orum enan q x fcire nf c dacur,nec fas ii\ . d da eil
jgnoraAcia:fcicnci3e appeceacia,mfani3: fpecies.
9 Dicecfortequifpiamme nondum attulifVe quod facriie- j. E.Yfr;>f/».
garn iUam excufatiousm eompefcerec, £go vcco iie id quide i^iW> i.
"• Vu ij.
CAP.XXJII. INSTITVTIONIS tlB. II I.
effici pofle fateor quin seper fr emac impietas & obmurmui^et:
mihi camen dixifle videor quod ad ubloquendi non racioncm
tantum/edpr^t^xtumquoque adimendumfufficercc.Excuia-
biles peccand.> haben voiunc reprobijquu euadere nequeunc
peccandi necefliraceni; prsefertim quuex Dei ordinacionefibi
iniicucur huiufinodi necellicas. Nos vero mde negamus ricc
exculari,;;Uandoquidem Dei ordinationi , qua fc exitio dcHi^
nacos conqueruDtui 3 lua conrtcc sequicas . nobis quidem mco-
gnica;,rcdiilacc;rti(iima. Vnde confticuimus, niliilillosfufl:i~
5. nere maii quod noii luflif^imo Deiiudicio ir.fligarur. Deinde
pr^epotlere doccmus agcre ipios^ qui ad qua?rcndam fu« dana-
tion;.s origmem , m rt condita diuini con/ili j adyta oculos in-
tend<«nt: ad nacur:? corruptionem , vnde illa verercaiuric, c6-
niue.3nc.Hacautennmputar6;ne Deopofjfint obltatqued tux
creatiom tclhmunu rcddac. Tdinierfienim SEcerna Dei ptoui-
dencia,in eam cui f ubiaccc calamicatem condicus elt iiomo : a
feipfo ramcn eius n aceriam, non a Deo fumpfic.quando nulla
aiia 'acione/icpeidiCus cii, nili qiiiaapuca Dci creacione in
vitiofam & impuram pcrucificacem degenerituic.
chieSiio. Ex lo lam &tertia abiurdicace Dci pra^dc! inationem infamac
prxdefiinAtW' cius aduerfarij.quum enim 110 alio referamus quam ^ddiuma?
""'^!^'^"''^^!: voluncatisarbicrium, quod vniuerfahcxicio exmiancur quos
pcrfonarum ac *" "^^S^^ ^"^ hscrcdcs Dcus aflunnt, ex eo colligunc apud ipfum
ccptorem. crgo eflc acccptionem pcrfonjrum,quod vbique Scriptura tie
l{ef]). (ju.iA fit gac.Ergo vel Scripcuram efls /ibi d*fl'enc«neam, vel in elcdio-
perfoaarum ng Dci efl"e meritoruin refpedusn. Piiinum, aliofenfu.negac
aecepun. Scripcuca Deurti efle pcrfonarum acceptoicm, quam quo ipli
iudicanc,(iquidem Perfona; vocabulo nohominc n /ignificac,
fed qus: m homine oculis confpicua^vei fauorem,graciain, di-
gnitacemcoBciliare,vclodiurn,conremptum,dedecus confla-
Aa io.?4, refolent. Q^.iliafunf, diuni.^, opes, porentia, nobilicas, ma-
Roro.j.io. giftrams, patria, formareieganiia. &cxcera eiulmoJi. Item
Gil.^.tS. pauperta';,inopia,ignobiiicas,rordcs,cot5.*mprus, & iimilia.Sic
aco.2.5. Petrus& Paulusperfonarum acceproiem non efle Dominum
docenr,quia non dilcernat incer iudcKum & Gr;ECu.m,quo fo-
liusgentisrationealterumrefpuat,ample(5tatur alterum. S\c
lacobusiifdem verbis vticur , dum vult aflerere Dcij in fuo iu"
QcAii$. dicio dridtJasnihilmorari. Paulus autem , lio locode Deofic
Eihcf. 6 9. Jo<^uirur,qu6d libertatis auc feruicutis in iudicaiidonullam ha
beat racione.Proii. Je nihil rcpugnanci^ eric, (i diceaius,Deuni
T^.i.oflendes fccundum beneplacici fui arbiirium eligere in fiiios,nullo me-
«//.»7 -tp„gna- nr >,quos vffum fuerit,aliis reiedis ac reprobatis. Res tamea
tixt!^uimf(e. iicexplicariposeft^vc plenius fatisftat. Quscruntqui fiat vtex
V.deAuguft. duobusquosnL«IIumcritum difcriminat, alterum pr^ctereatin
«P' m' cieftione fua,alc€ru aflfumat Deus.Ego viciffini rogo.puteatne
iii
DK MODO PERClP. CHRISTI GRAT. JJ9
in eo qm afTiimirur efTe aliquid quod Dei animu ad ipfum in-
clinet. Si nihil facebuntMr ( quod neceifc ett>iequetur Deum
non Ijominem inueri , (ed a fua bonitatc t ationefi, petere cuc ^^/ ^^g^"t
ilii benef ciac.Qu^od igitur hominem vnum eligic Deus,altero ^'^-^* °^"'
rciedojd no ptouenitabiiominis refpedujfed a folaeius mi-
fericordia-.ciuiiberumefTe debet proferre(e& exerercvbi& i.Cor.i.itf.
quodes pJ.icet. Nani & alibi vidimus oon multos ab initio vo-
catos fuiire nobiIes,vel fapiencesjvel fpledidoSjVt Deus humi-
JiarietCcirnJs fuperbi«m,tatum abell vt perfonis deuinftus fue-
riteiusfauor.
ti Quare falso & peflime Deum inxqualis iuftitiac infimu- Exceptio.Fie^
lant nonnuili quod non eunde n erga omncs cenore m h;a prf ai<k fujtt pMnie^
dcflinatione feruat. Si ©mnes(inquiunt) noxios deprehendit, du ttv.t in^t^mt^
peicetjue omwes puniatrfi infonces, ab omnib iudicij rigorera iueftDei iujii»
abftineat. Atqii! perinde cum ipfo agunc acfi vel interditfia iili ^«-^-
foret mirericordia,vel,dum vult mifereri, cogatuc in cotum iu ^*"^"»
dicio renuntiare.Quideftquod flagicanc.^fi omnesfuntnoxij,
vt fiaiuJ eindem onines 1'J mtpanam. FateTn-rcoitmunem
ncxnmifed dicimus quibufdam fuccurrere Deimifericordiam.
Succurrat,aiunt,omnibus. Sed excipimus,a?uuum vc pun'en- infirtntiA dilu,
do fe uuorjueajquum iudicem oftendat.id dum non futiinent, t.o, teflimomii
quid aliud quam vel miferadi faculc.vte Deum fpciitire conan- iyiugufimi fir-
tur,vel hac faltcm lege ipfam permittere vt ludicio fc prorfus ^''*'**
abdicec? Quircpulcherrime quadrantiftse Auguftinifenten- g -p ^j^^^Og
tiJcQuum in primo homine vniuerfa generis maffa in conde- pr^dflT. &
mnationem dcfluxeric, quse fiunt cx ea vafa -n )ion' 'rem-, tjon gratia.De b»
proprijeiuftirigcfed Dei mifericordis? vafa efI*e.Qupd verb alia "« perfeua
fiunt m concumeiiam,nouiniqiuta?i,red ludicio depucandum, '^ ^^-
&c.Quc^d Deus lis quos reprobac,debicam poenam repedic: iis
qaos i/ocat,immeri a gratia largitur.ab cmni accufatioiie libe
rari,fim'litud!ne creditoris,cHiusin po eftare eil:, alreri remit-
tere:ab alrero exigere. Poreftigirur i^ominus etiadare gratia
quibus vult,cjuia mifericors eftmon ommbus dare, quia iuftus
iudex.Dando quibufdam quod non niecentur, gratuitam fuam
ofteadere gratianrnon omnib. dando, quid mereantur omnes
decUrare.Nam qu umDeum fcribit Paulus claufifte omni.i fub ^^^'^•"•J*'
peccuo vt omniumifereatur,fimuladc!ciidum eftneminiefTe
d(?b!torem:quia nemo illi pnor dedic, vt mmuum exigar.
ir Hocquoquead euertendam ^'r^deftinarioneex»eitant, 4
quod ipfa ftante cocidat omnis folicitudo , & bene agendi ftu- ^-''^^^io.h^od»
dium. Quis enim audiat,inquiunt,2eterno & immutabili Dei ^^''*''^ .f""';'^'*
decreto fibihxam efl*e autvitam aut mortcm , quin proLinus^''^?,^,^^'*''*
m mentem vcniatjninil mtercfle quomodo fegerat: quan-
dofuoopcre nihil aut impediriauc promoueriqueatDeiprse-
4eftinatiofIta omnesproiicienrfc, & depJoratumin moicffia
Vu iij.
CAP-««Tf"'' IK»T1TVT10N1$ LIB. 11 T.
^^/]b./7erco»cer^uocunqaelibidotuleric prTcipicesibunr.Er fane non in vni-
fjcntmyriprobfi^^erf^um menauntur.func enifi) plerique porciquiprscdeiiina-
ium ?«"''*«^'' tionis dodrinam impuris ift s blafphemiis confpurcant, at-
<]ue hoc etiam obcentu admonitiones &obiurgationes quasli-
bec el jdunt.Scit Deus quid de nobis agere f cmcl {latuerir.fi fa
luccm decteuit , adducec nos ad eam iuo tempore : fi mortem
%.^ fdcScri- deftinaujc.trufhacontra renderemus^AtScriptura, dum pr.^ci-
ftuj<£ htyjc fiV pit quaco maiori 8c reuercntia & rehg ouc f?t de tauto myftc-
^r,na»3propo- rjo cogitand.m-», tum pios in ionge di'ierfua> fenfum inftituit,
"/'*'''* ti^ fceieftam illorum mremperiem probe redarguit.Non enin%
pr^edeftinntionem eocommernorat vr m mdaciam crigamur,
& inacctfia Dei recreraexcwtere nefaria temeritae tenremus:
{id porius vt humilfari ac deicdi, ad ludicu eiustrcmere, mi-
u'f authoyiu- fericordiam rufpiceic difcamus. Ad hunc fcopum fideles col-
te^postoit, lim ibunt. Jlle ^utetn foeuus poicorum grunnitus aPaulo rite
^ompefcttur.Securos fe in vinis pergere dicunt: quialifinte
huiviero eled ;iuni,nihii obf jturafi r vitin quominus randem
!Ephef.i.4. ad vitamperducantur Arqui )n h unc finem c^cftoseff^^^ios
Paulus adfnonct, vt farCtam ac inculpacam vitam traducamus.
i^.^yeitEiior.i, Si eIed:ionis frop »s eft vit^ fandinionfa, magis ad eum alacri-
jhpoi rer meditandam expcrgefacere & ftimulare nosdebet, quaad
deddi^pr^textum vaiete. Qu/mropereenim hrcintcr iedif-
fidcnr,a bene agerido fcftai e, quir?. e edl-o ad faluem fjfficiar,
& eledioni propofitu cfll finc vt >\\ bmoru '• ft'id'um incum-
bimus.? F.^ceiTant criJO ciu!m' di f:xcr'leg aqin-c totum elcctio-
» /1-. • ^,^ nisord nem pcrperam inaertnnr. Quod auten f .as biarphe*
«;, mias long usextendunr,dumcu nui Itca Deo reprob.itos,per-
dirurii operam dicunt ii innocentia ^ pr(,bitare virjt: fe illiap-
Tii^ttino, probareftud;at.- iiieo ver6impudcntf((i(n! mcndjcij conuin-
cuntur.Vnde enim 'ale ftudiun» oriri pof(H nifi ex eleftione?
Nam qu'cunq je func ex reproborum nuu^ero , vt func vafa in
conrumeliaf rmaca, ita non definunt perpetuiv flagitiis iram
Dei in fe prouocare,& euidenribus fignis confirmare quod
iam in iehrum eft Uei ludicium.cantum abeft vt cum 'pfofru-
. „ , ftraconfcndant.
i ^ „ /8 Malienetamen acqueimpudcnfer h.^ncdr^dirinam calu-
ri poidtns. nin'a'ur a!!j,.icn omne^ ad pie vr.e.ium exhorratirmes cuerte-
i.i;^.f^.i»^j».fxr<. r.Qua de rc magnam olim inuidi. m fuiHnuit Auguftmus,
fcri^rn ^i.^H- quam aHrtC' fif iibro decorreptione & gratiaad Valentmii.cu-
fttn-.fVau^t " t j-yj ledio pios omnes & dociles facile phcabit. pauca rame h5c
^n; '^doih nl-y ^''^bojqusc ( vt f >ero ) probis & non contcntiofis fitisfacient»
ftiyientisi t*ua Qu.ani ''pertus & vocalis pr^co eleftionis gracuit^c fuerit Pau-
' '^epV-th-Atpfr^"' fus,ante vifu n eft:an ideo monedo & hortaTdo frigidus>Con-
di:^ieai«ne}7i, ferant boni ifti zelota? eius vchementismcum fua,glacies in i-
"^^*- pfisreperieturpras incrcdibili iJIiusfcrucire.Etcerteptincipiii
illud
DE MODO PERCIP.CHRISTIG. R.AT. J^O
Jllud (crupulo^ omnes toI!ic,non euc ik ^ vocaros adimmudi-
r»em,(cd vc c]U!r.|ue vas fuum poliidcat in honore, &c. demdc ''^}^^f^' ^"^*
ni.is eiTe Dei hg:aentu,creatos ad bona opera qux pr^eparauic, P "^ • ^- ^"^*
VI ;n lUis ambulemus.ln fuina qui mediocritcr exercuad lunr»
inPauIo, jb:quei nga dcmonihacione mrelligcnccjuam apcc
con Jliec tjuA? i(h fi gunc inter fc pugnare.Prarcipic Chriiius vr
i;» L crt dacur: nccjuc tamen vci falia eft eiusdctinicio.vci pr^- °' *"' '^^'
ccpto coii Jiia.vbi d cit,Nemo poteft vcniread me ni/i cai da-
tumhjcritd Pacrcnieo. Curnim igicur (uaiu habeat pra?dica-
tJoqu^adducithomines ad fidem . & continuo profedu in
perfeutraiUJa concmcat. Nequc rameiuipediacur pizdclhna.
noniscuguiLio,vc qui obcd;unr r.6 ranq.jam «lefuo luperbiit,
fcdinDomino gloritntur.Nonab:^ redicic Chriftiis.qm haber
auresaudiendiaudiat. Ergodum cxhortaaujr & pra?dicamus, M^tt.ij.j.
qui auribusprjeditidinr.Iibenter obcdiunt: lui ver6caref>tj in
jjhsimpiccurquod rcnptum eft,Vt audienres no audiant. Cur lefa.^ 5.
aut?m(^inqui£ Augufiinus)i]lihabe.2nc,iilj non? quiscogno^jit V^.de bono
ien/um Domin;? nunquid ideo neganciur^; efl: cpiod ap^frtu eit, perfeu.ca.iS.
quia Cvjmprehcndi non potcft quod occuicum ':"ft.'H^c lidcliter
ex Auguiiino reculi.redquiapks f >rte iiichoriiatis h ibcbunt ^^'^T' ^"Z'^
eius verba qiia<n mea, agedum prodeant m mcd:u n q ix a- faif.ranatores
pud iprjm leguntur.Nunquid fi iioc.iiidit" nonnulli in torpo- /;,„,« dcdnnA
temf gnicieraque vertancer , & ai.ibore prochucs z-^ libsdi- ref.Uentem»
nem pjftconcjpifcentiaseanu-proprerea «^e pr^fciencia Dei '«^*^f''"-
fahum '>utandum eftquod diduir. cft ? Ndiinc ft Dcus illos
b nos farepia».'ciuic,bonierunc,inquancal;bct nunc malicia
verlen-ur; i^ fimal.jsfore prsefciuit, iiialj erunt,;n q.iancal bct
nuncbonitace cer 'autur ? Nunquid ergo propcer hijiufuu.di
caufas.quje de pr.-efcientia Dci vcra dicunrur,vel neganda funt
vcl tacenda? tuncfcihcecquandoii non dic;;ntur , i.i ;i]ios :tur
crrorcs? Alia,inquif,ratioeft verum !.ice:;di, aiia vcrudicendi Cap.s^.
nccef(icas. CauLis verum tacendi iogam eflc. fjmiie^ ^u.:crcre:
cjuirum tamenefthasc Viia.ne peu^res fiint qui non in.eUi- -^^■'■f" '^'?f«'».
guntjduin volumus eos tjui inctlligunc facce docliores .- qui ^^""'^^-
nobii calealiquid dicentibus doftioresquide.n noniiunL, fed
j\sc redduntur peiores.Quum auce rcs vera ica fe habec, vt fiac
peior,nobis eam dicencibusqui capere non poteft : nobis au-
tem tacencibusille qui pcteftrquid putamucs fjciendun|?noniie PraUfHnath'
potius eft dicendum verum,vt qui poteft c.ipere capiac: qiia.ri nisdo£{ri>iacur,.
tacendum, vtnon folumid ambo non capianc , verumecia qui >'o ta.enda^ed
eft intelIigentior,ille (it peior : qui R audirec & caperec.pcr eu prxduanda.
etiam pluresdifccrer? Etnosdicere noluinus,quod tefteScri-
pturadicere licebar.Timemusenim videlicec nc loquencibus
nobisofFendaturquicaperenon poteft.nonautetimemus ne
tacentibus nobis,<jui vcricate poEcft Capcre. falficatc capiatur,
Vu iiii
fAP. XXIII. INSTIT VTIOMIS llB.in.
jEiurdemlib. Q^am rententiam bieuiustanclemperftringen5,clanus etiam
c.a® confirmar.Quaaiobreni fi Apoftoli & quieosfequutifunt,Ec-,
'^p'lhhrT% ^\^^^ d 'dores virunciue fecerunt,vr deieterna Dei eleftione
UpojloUc- -vi- pie diifererent, d^fubplaevitae difciplma continerent fidelcs:
f-o,f tKemfio. q^id cft qiiod inuida conclufi viulencia vericatis ilii noftri fe
rede dicere exjilimant,non efte pupulof r^dicandum,etfi ve-
rum fit,quGdde prasdettinationedicitur .?Im6praedicandu eft
prorfus."vt qu! ii.-bet aures audiedi audiar. Qms aucem^habet,
iinon. ccepir abeoqui ledaturum promittit? Certequinoti
accipit,veiiciac, dum ramen qui capit, fumatSr bibat,bibat&:
viuar. Siru'- enim pr^dicanda eft piet is , vt rite colatur Deus:
ira &prxdeftij)atio,vt <juihabetauresaudiendi,de gratiaDei
in Deo,non in fe gloiietur.
14 Etramen vc fingularc3Bdificatfon!sft:udiumfdnftoviro
^omo.opr^- fuif,(^cdocend! veri i tioncm teniperar, vt pnidenter cauea-
topulotradeiT ^" "'■ 9"c>.ici licct ottenfio.N m qu^e vere dicuncur, congruentec
da: ua. -uidilt- finiul pofle dici admoner.Siquis it-i plebf ni compeilet, Si noti
tet "jt adifi.u- crediti.s,ideo fic quia lam diuinituscxicio deft-inati eftis; isi non
tioEccUfiixqua modo ignauiam fouet,:ed etiam Jndulgetmalitia?.Si quisin fu-
ratury^rpri, fm.^,^, quoqLie fempus fenrentiam excendat , quod non finc
denter caiieri- j--i- \ • 1- •
iur,qMe<idii credHtiri qui iudiimtquia reprobaci 1 unc: imprv^-catio erit ma-
attoffeifiio, gisqi.-.amdviftrin i. Talesitaque Aui<uftinusnon immeriro ta-
quam vcl inf>Ifos d doresvel/in ftros& om-nofos Prophe-
tasab !?^clefiai betf c«;flt're. Tene ^duni q idem verealibi
contendir,q()od tunc corre(fi::one proficir liomtj quum miferc-
tur atq; adiruiar qui f <!c;c quos volueriteti.im /inc correptione
proficerc. Sed quare /fti fic,jl!i aliter; abfjt vt d;c;imus iudiciii
luti eife non fi -uli. Irem poftea,quu n homiries per correptio-
nem in viam iuftitia?feu veniunr feu reuerruntur, quis o -era-
tarin cordibus cor iin fslutem,ni/i ille qui quolibet plantantc
&:irr'gTntedatisicremenrum? cuJvoknci faluumfacere nul-
Summ.f ryfho- \ m hominis refiftit liberum jrbirrium. Noneftitaque dubi-
^"'^'^ ^j^ffT'^ Mndum,voIun an DefCquiin ccelo &in terra qusecunque vo-
^^ '^i^\\! luitfer ic,& qui eciam qu^e futu^a .unrfecic) humanas volunta-
ttorte.ao Augn- rr r n r •
fitnotradtta. ^^^^ " \>'mt reii^terc quuminus faoat ipfequodvultrquando-
quidem de ?pfis homiiuim voluncatibus quod vult facif. Item,
quum vuit adducereh'.'mine.s,numi<iuil corporalibu» vinculis
aIiigat?Inn?saeir,mfuscorda mouer/eofque voluntatibus eo-
rum,qnas in !lijsoperatuseft,trahit.Sed quodcontinuo fubii-
cit.minime onaitti dcbet: quia nefcimusquisad prsBdeftinato-
rum numerum percineat^vel non pertinear , fic nos affici de-
cerevt omnes veiimusfaluosfieri. Ira fiet vt quifquis nobis
pccurret,eum ftudeamus facerep cisconfortem. Sedpax no-
0ra fiiper filios p.icis requiefcet. Ergo quantum ad nos perti-
netjoinnibusnepereantjvelnealios perdantjfalMbris & feuera
inftar
©E MODO PERCIP. CHRISTI GRAT- ^4»
inftar medicin^ adhibenda erit correptio; Dei autctii enc illis
vdlcm facere quosprsefciuit & prxdeftinauit.
CAPVT XXIIII.
EleHionem fanciri Dei voattione , reprobos auiem jihiaccerfere
* iufium cui deJiinaHjunt interttum.
Huius capitisduaseflc parresvel ipfum argumentu oRendit,
I Decleais,a piimareiflione ad duodccimam agitur.
1 DeRep;^obisa 12. ad /inera capitis.
Ed vtresmeiius eluccicat, tum de eleflorum
vocatione,rum de excascatione & mduranoic
imptorum agendum elt. Et de priore quidem
iim aliquid diflerui 3 eorum errorem refellens
quibus generalitaspromiffionum videtur^eq.ia-
Te totum humanum genus. Accjui non abique
de'e(!^ueIedionem, quam in feipfo aiioqui alconditam ha-
bet, vocatione dcmum fua Deus manifeliu. quam ideo ap-
pclIa!eproprieIiceteiusteftificaci<-nem.Nam quo> prxciuit,
eos& i-r^efiniuit coformes fieri imaginis Filij fui: €]uos aurem
prjefi:i'ut, eos& vocauit': quosvocauit,eos&iuft!ficauit,vr o-
iim glorificer.Qjjum fuos eligendo iam in filiorun) locum Do-
minusadoptarir:videmu tamen vtin tantiboni pofteffionem
non veniaiit.nifi dum vocantur : concri vt vocati, qtjadam jam
fruantur eleftionis Ciix communicatione.Qua ratione Spiritu,
quem accipiunt, &adoprionisSpiritum& figilium , & arrha-
bcmem hjtredicatisfuturx vocat Paulus. quia fciiicet eorum
cordibus futur^ adoptionis certitudinem fuo teftimonio ftabi-
lit & obfignat.Nam ctfi Euangelij prsdicatio ex fonte eledio-
nisfcaturit.ciuiatamen reprobis eciam communiseft , non ef-
fecper fefolida illius probatio.Deusautcmefficacitereled s
fuos docet vt ad fidem adducat: ficuiicitauimusanteex verbis
Chrift'. Qui exDeo eft, hic vidlt Patrem,non alius. Item,Ma-
iiifeftfui nomen tuumhominibusquosdedifti;nihi. Quum
alibi dia^t , Nen>o poteft venire ad me nifi Patfer meus traxc-
rit eum. Quem locum prudenterexpendit Auguftinus; cuius
verba funt,Si(vt dicit verirasjomnis qui didicit venir:quifquis
non venit, profedo nec didicit. Non eft igicur confequens vc
Tfei drcana
ijuidem efl C'
leciix).
Cap. x%.
I •.&'!.
Sed vocatioiie
efficaii dcmum
mamfejlAUir.
Rom.S.iJ.
g«rf fit hitiis
vocationii effi •
cacitM.
Rora.8.iS.
Ephef.i.iJ&
alibi.
lehan. 6.^^-
lohan.iT-^-
Johan. 6.44«
Lib.i.Degraj-
tiaChrifti co
tra Pela. &
Coeleft.c. 14-
&JI.
Lib.Deprx-
de. fandloru
cap.8.
CAP.XXiUI. INSTIT V Tl O NIS L 5 B. J T- r.
qul poteft venirc etiam veniat,ni7i ic! volucii: atcj^ fcceifc: /etf
omntsqui didicit aPatrcnoii folum potcli vciiiie, cu cta vc-
ric.vbiiam& poilibilitans profe<fluv,& v .liiinrari^. ttccttis &'
adionisefFcdusadeft. Alibienac.auus, (^o ell,Omn:s qui
audiuJta Patre,&. didicit,vcnit ad m!-:nifi,;u,l useiiqui .iudu.c
&difcataPai-re,&no veniarad mc?Si emiu omais cjt.i audtu^i:
a Patrc &didicic, venit: profcdo omuis qui rso venic. no-audi -
u.ta Patrenecdidicir. na(iajdilfer&didiciirer,venuct.Valdc
iem©ra cfta fcnlibus cjrnis h:Ec rc)i&la,in «.juaPaxr .Tud.rui <k
docetjVt veniacur ad Fihuai.Pauio p6ft>H^cgrari.i qu:e oc>;iiI-
te iium.miseoid.b.tribuitur,a nuiio durocordc recipitur.ideo
cmppe tribuit'.sr,vtcordis<iuricia pnmum autciur<!r.Qitando
icaqj i^aterintus auditurjaijfert c -r iapideil, & dat corcarneu,
Sic t|mppe facit filios promirfioni<; & vafa nuTefcordiaj , quae
pra?parauit in gloriam.Cur ergono o.nncsd .cer vt VL-mit a<l
Chfiftu, nifi q«.a omacs quo> docei,mifer;cc>rdia doccf. ^tio';
aucem nonu 'Cet^iudicionondoccr? 'juoniam cuius vulz muc
reriir,& quem vulrobdur.u.Filsos crgo fibi defi-^nir , ac Patre
^ujma^mrdu feiis dcftinac Dcus quos clcgit. Vocando puri6>nifami.iaecs
j^utem e'r£tto fuam afcifcit, ac rcipfum iis condunar^v^ fimul vnu fi t.Quiuri,
^'t^ -coazfio ^utem eledioni vocatio fnbncditur, in etmi modu Srv.r-iuti
iuii^ ynifentor ''^tis i'mtiit,m eamhii requirendi;mpraftergrarui::; Dei mile-
A^taDei funda- fJCordia. Si enim quserim js quos '/occt»& i\ui r trione.refpoii-
?.i«.r/. det,quoselegeraf.Ad eIedioneir< auie Ju n venicur. uAx ilVic
CmU^e^tKf^ mirerifordia vndecunq' e apparet. Atq.e adeo vereiiic loeu
Ttim^am vjter- j,;jt>et iliud Pauli,Non effe voicntisncQue curren is^fed mife-
tur Siwu^ rcncis UeJ.Nequei(i,qnemad!nodu vulgo accipiuiu qu! mter
■verifi . DcigrariajVoitint.ircnKCurfumque Itomins^ pnrtiuniur.Expo-
Rom.j iC. ncnc enirrt,dcftdcriuin hominis ac conatum nihil per fe q;iide
haberemomenM",n fr Deigratiaprofj erenrur:fedqui..m adiu-
u.intur illiu^ibcnediflione.habcre fii;js quoque p,iUCs in com-
Enchir. acJ paranda falutecontcndjnc. Qu iru cauilluni Auguftini verbi,?
l-aurem.c.j'. reftllerc quim meis malo.Sinihil aliud voiuir Apoftoi(is,nifi
non cflefolius vol^^ntisaut currentis.nifiadfiimifencots Do-
minus.rerorquereeconuerfoiicebit.non foiiuseflemifericor-
€J/^,nifi .idfic voiuncas & curiu^ Quod fi aperte impium eft,n6
ciubitcmus Ap ifto!u!nomnijmiftricord;a? rjomtni dare.no-
Ercepijoni.i »0- f^ris autem voluntstibus aut ftudiis mhil relinquere. \n hanc
vttmdtr dtiutto. fentcntiam il!e fanc'his vir.Nec pili a^ftimo quam inducunt .-r-
gutiolam , non fuifle id difturum Paulum nifi aliquis in nobis
forctconarusj&aliqua voluntas. N6 enimquid cfiet in homi-
ne reputauittfcd quum viderct quofdam falutis partem homi-
num induftriae afftgnarc,fimpliciter eorum errorem damnauic
priore membrojdcindetoiam faiutis fummam Dei mifericor-
dix vcndiciu t. Et quid aliud agunt Propheta: quam vt gratui-
O? MODO PERCIP. CHRISTI CRAT. 541
tam Dci vocacioncm perpecuo deprc^dicent? .. - /71
X Ad nvcipiaquoque vocanonisnacura&diipenlacioper- ^^^^.^^ ^^^_
rpicue id dcmonftrac : quse n^n fola veibi prxdicatione, fec! & bat.i.eiu^tia-
Spiritus illuminatione conibt. Qu_;bus ofterac verbum (uum tura (p-difpen^
Deus,!iabemusapudProplicram,Repertus fum anon qu-^ren-Z^if.-o-
tibus mc:palam apparui iis qui me non inrerrogabac. Popuio ^ ^" W'*^
quinon inuocauit nomcM meUjdixi, Ecce aii(u u. Ac nelud^i jg^^^j ,,
ad Gentes modo eam ciciiiciuia pertinere duccrcnc.iplis quo-
que in memoriam reducic vnde aflumpfcrit patrem eorum A-
brahamjquumipfum /ibi c nciliarcdignanjseft. ramirumex
media idololatria.in qua cun-) fuis oivnib, dcmerius erar.Ver- ['^''''f'^,^'
D! ;uilucedeimi-nmercntibuspnmumaftulger,eogratutta?bo ^.^^^^^^
niraris fua; fpecimen f.icj<; luculentum exhibet. Hic ergo iam fe loiue.i^.?.
cxer.c immeiira Dei b mitas.fed non omnibus \n !rJ utcm- quia
rcprob smme^grauiusiudicium , quod teftimnniaoi amoris
Dcire uuicnr.Acqueeriam Deus.illuftrandseglnri^ 'li^cau^a)
Spiritusfuiefficaciain ab illisfubducitlnteriorigicurharc vo-
cario p -u-s cft falutisquod fallcrenon poteft. Quopertincr ^ lohamute-
^ \iU\Ji lolii; nfSjlnde agnofcnnus nos efleems ftlios, exbptrjtu , (0^^^^^ ^^.
que'11 dedif nobis.Ac ne glorieturcaro quod vocanti& vltro 'e
oftcrenti fnbem refponderit , nullasad audiendumcfleaure^,
nullos ad videndum oculos affirmat.nifl quox ipfe fecerir. Fa-
cere autem nos fecundum cuiufque grautusJinem , fed pro fua ^.Lt exenrplum
<'U&.v^nt. Cuius reiinfignehabebexempIumapudLucam, \h\-vocatorum.
Pauli & V>irn\h£ conc^onem audiunt communiterlud^i & •>*^'^-'J 44-
C^entes.Fodefn tumveibo quum edoftieflentomnes.narran-
tur crcdid.fl^equi ad viram a?ternam erant ordinati.Qua f.on-
re gratuirm cfl*e vocationem negemus, in qua ad vlnmam vf^
qijcparrem folaregnav e'eftic?
^ Duo -autem errores iiiccaucnd' runtrquh nonnulli coo- ^*"''''' '" v««'
perarju 1 'co faciunt hommcm , vt fuftragio fuo raram eledto- ^i.cforum do-
vcm fjciat. ita fecundii eos voluntashominis fuperior eft Dei [irin*m imptn
c')nfi!io.Qinfi veroScriptura doceattantum nobisdari vtcre^wnr.
derepoffi(nus,acnon potius fidem ipfam.Alij.quanquam non i..Qm» ««f f*"»
ira eneruanr grariam Spiritus fandl-rnefcio camen qua racione ^^^l"Jf"J^^,
indufti eleftionem a pofter-ori fufpe dut: quafi dubta effet at- Z^^t^eUaio'
c,uc eriam irjefficax,donec fide cofirmetur. Equide confirmari, „*,,„ afide fu'^
ciuoad nos , minimeobfcurum eft ; eluccfcereetiam arcanum^e»)'/!««M'<<"'**
Dei confilium quod Jatebat,ante vidimu.s:mod6 hoc verbo ni- "'''"' '""''" V
hil aliud intelligas quam comprobari quod incognitum erat,^'^'"'"^'*'''^'
& ve^ut f?giIlo conf?gnari.Sed falso dicitur eleftionem tuc efTe "*"'
demu effic.-icem poflquam Euangeiiumamplexi fumus. fuum-
queindevigoremfumere. Certirudo quidem ciusindenobis
petenda,quia fi adxternam Dci ordinationempenetraretete-
musprofunda illa abyfliis nosingurgitibic: ed vbieam nobis
CAf»XXIIlr, INSTITVTIONIS II B- MT.
patcfccit Deus,altius confcendere oponer, ne efi^dus ciurati^
obruar.Qindcnim magis abfurdum & incl'g;^.:p. , quunm Scri-
ptura doceac nos efTc illuminatosf^cuti n ;s Deus cJegir, iucis^
huiusfulgoreoculosnoflras perftringi , vt arcenderc adele-
^ionemrecurcnt.^Nequeinterea inficior,vtcer'i ue falute no-
itra fimws.initium a verbo fieri debere^eoque debere fiduciain
noftramefTecontenram vt Deum Patrem inuocemus. Pr^-
.iDeut;3«. 14. poflere enim quidam vt de confilio Dei ( quod nobis prope
cft in ore & corde ) eertiores reddantur , fupra nubes voliti re
cupiunt. Cohibenda igitur eft ilh temeritas fobrietate fi--
dei, vt Deus occultae fu^gratiarnobis tcftisfufficlat inextcr-
lio verbo , modb nc impediat cjinalis , ex quo large ad biben-
dumnobis aquaprofluit,quommus fcaturigo fuum honareirt
obtineat.
EadeeaufMjfe 4 Ergo vt perpcram faciunt qui eleftionis vim fufpen-
atone hae cT dunt a fide Euan^elij,qi:a illam ad nos icntimus pcrtincre: ita
tih'Ja<jhur de ^P'^"^"'^ tcnebimus ordmem l\ m quaereda eiectionis noftr^
tleamiucerti- certitudine, in iisflgnis polferioribus , quae fuat certa? eius tc-
ittdmeadu.Sa- ftificationes>lia3ie<tmus.NuIIa renraiione vel grauins ycl peri-
lana jnfuitm, cuiofius fidcles peroeIlicSatan,quam dum ipfos fuse eledionis
Mhim pyaci c^ub ' nonc inquietans,fimul praua eius exrra viam inquiren-
P'ia arqHmeta. j .• r t- ■ r- ■ ■ > •- »
s.Vocatio effi- cupiditate f c'licuat= Exrra viam mquirere voco,vdi m ab-
eax. ditos diuinze fapifcnri^rccefrusperrumperc homuncio cona-
1. r;7ni7«4/if tur,&;,quo inteliigacquidde fe iir conftitutum apudDeitri-
dtpprekenfM. bunal,ad fupremam vfque se^erniratcm penetrarc. Tunc enini
^.Pmf^f;o fein profundum immenf^e voraainis abforbendum prascipi-
cufiodnntu. c^f- ^""Cinnumensa:queinexphcabilibus L-^queis le mduic:
mnaute tn ab tunc cxc£ cUiguiis abyfrb fc adobruit. Sicenim .-equurn ef^
dttosdmw* fa horribilf ruina mr.enij humaniftoliditatempunirijvbi fuopcc.
ftentUrecp^i martc afTurgcre ad dmina: fapienria? alcicudinein tencat.Eoque
perrumpedt4m exitialior cft hacc tentano, quod ad nullim aliam prope/iores
tityVt intellt r f « r>. -rr ■ n ■ • j-
gamwquid fit "'""^ ^^^^ omnes. Ranfimms enim eft cuius non mterdu ani-
denobif confti- mus hac cogitatione fcriatur. Vndc tibi fdlus nifi ex Dei cle-
tutu apHd Dei ^ione? Elctftionis porro qu^tibi reuelatio ? QucB fi apud que-
Mtmml* piam femel inualuir.aut diris tormentis miferum perpetub ex
cr ciat,auc reddit pemtus attonitum.NuUo fane cerciore argu-
mcntoconfirmarevciim quanca prauitace prsedeftinarionem
iniaginentur huiufmodi homines , quam illa ipfa cxpcriencia,
fiquidem nullo peftilcntiori errore infici mens p .ffi-qua qui
fua erga Deum pace ac tranquillirace confcientiam diruic
acdeturbar.Ergonaufragium fitimcTius, folicire ab hicfco-
pt.locauendum,inquemnunquam fincexitio impingitur. Et
veroiicetpericulofi marisinfbrhabeaturpraedeftinationisdr
fp^utatio: pacet tame in ca luftranda^tuta & pacaca, addo & iu-
eundanaiugatio, nifl quispericlitarivltro aftectet. Nam que-
admo-
ii> E MODO fEKCIP. cHrISTI GRAT. S4J
admodumin exicialem abyfTum fe ingurgiranr quivtde fua
cledionefiaric cerciorcs, seternum Dci con/ilium fine verbo
percocantur. ita qui refteatcjue (^rdineirfam inuefligant qua-
liter in vccbocGtmetur.eximium inderefernnc conlbUtionis
frudum, Sit igicur haec nobis inquiredi via,vt cxordium luma-
mu>a Dei vocanone , & in ipfam definamus. Qaznqua.m Sed aBeiv&^
hoc non obftit (juin hdclcs qux percipiunt quotidie bcneficia cAtttneexiyrdm
•cxDeimanu.fenti^ntexrecondira iHaadoptionedefceadererv''"'"^"-"'»'^»
iicud loquuncur apud lefaiam , Fecilti mirabilia; cogit-itioaes y"'" ** ''*/"»*-
tu2s antiquo? , vtr^e & fidcles. quando ea ceu teflcra vulc nobis f"^*^^ ,^
tronnimaie Deus quantum de (ua confilio fciri fas eft. Ne cui
autem vide^cur infirmum ii^ud t^ftimonium-.reputemus quau
turn &c.aniacis &cerc'.cuuinis nobis afferac, Qiiade reappo> e^aiiertutr^
fice Beciia 'us.poftq ia enim de reprobis loquutus eft,Stac(iri- dt ttppnfi-o di-
quicjpropoiic 'm Dei, ftacfencenciapacisfuper cimeBteseum, ^^ cifirmatur,
ipiorum & diirirnuians mala,& remunerans bona.vt miro rao- ^^^^- ^J .^"~
do cjs non modb bona, fed& mala cooperencur in bonum. ^^^ cantic,
Quis accufabiGeiedosDei?i5iufficitmihiad,oranem iuftitiam,
folum habere propitiunicui fbli pcccaui. Omne quod mihi i-
pfenon imputaredecreuit, ficeft qua/i non fuerjt. Etpaulo
port, o ver^ quiecis locus , & quem n;>n immerico cubiculi ap-
pellacione cenfucrim.m quo Deus non qua/i curbacus ira, nec
velu diftencuscuraprofp c-cur,fcdprobaturvoIuncaseiusin
€o bona & beneplacens & perfecta. Vifio ifta non terrec,
fed mijlcet:inuuietam curio/icatem non excicac , fcd fedat:
iiec facigicfenfijs, fed cranquillac. Hic vcre quicfcituc.Tran-
<3uillus Deus cranquiliac omnia,& quietum afpicere quie-
(cere cft.
c Primum,(i paternam Dei clcmentfam propititimquc ani- ^*^*^f*«» «««•
mu qLia^riraus , ad Cnriltum conuercendi funt ocuIi,in quo fo- ^ eleaionU fi
\q Patris anima acquicfcfc. Si falucem, vicam, & regni cjeleftis damentitm eii
immortaIicacem,non aiib cum quoq.; confugiendumeft: quan- Chnftus.
do ipfe vnus & vic3E fo.ns eft, & falutis anchora , & regni cselo- Macj.i/*
rumh^res. lam quorfuineIe6tio percinet nifivt in filiorum
locum a caslcfti Pacre coopcaci,eius fauore falutem & immor-
talitacem obcineamusPQuantumliber reuoiuas & excutias,vl-
timumtaaicn eiusfcopum non vltratendere istelliges. Pro-
indequos Deusfibifilios afTumpfit, nonin ipfis eosdicitur ^ *• *'4«
elegifie^fed \n Chrifto fuo; quia nonifi in eo amare illos pote-
rac,nccregni fuih.iercditateiionorarenificiusconfortes ante
fados, Qupd fi in eo fumus elecii, no in nobifipfis repcriemua
cledionis noftra» certitudincm: ac ne in Deo quidemPatre, fi In/jutm^num
iiudumiliumabfquc Filio imaginamur. Chriftus ergofpe- 9«' "'""''«<'»-
culu eft in quo elcdionem noftram contemplariconucnit, & ^ttjecltatone
iine fraudeiicef . Quuai cnim js fit cuius corpori infcrcre de- „"i !S!
CAp.XXJtilll. IN$ T I TV TIONIS LlB. III.
ftiniuit Pacerquos ab ojterno voluic cfle fuos , vt pro fil iis ha-
beatquotquoc inter eius membrarecognofcit, facis pcrlpic.u
lirmumqueteftimonmni h-bemus , nos m libro vicae fcripcos
efleii cum Chnftocommunicamm. Porroiliecerca fui c«m-
munionenosdonauic, quumper Euangehjpr^dicacionemcc-
ftatus eft fe nobis a Pacre dacum, vccum fuis omnibus faonis
g noftereflec.Illuindueredicimur,iniprum coalefccre vc viua-
mus.-quia ipie v(u c.Tocies repetirur hf c dodrina,Filio vnige-
, , nitononpepercicPacer,vtquifnuiscredicineum, nonpcreac.
lohan 5 24. xHi ^^^*^ m eum credUjdicicur tranfiiiie a mortc in vita.Quo
l^han. ^.35. ^cnfu vocat fe panem vitar,quem qui coino deric,non monecur
in xternum.Illcfinquamjnobisceftis fuir, fihoruniloco habi-
tum iri a Patre ca^lefti omnes a quibus fide recepcus fucric. Si-
quid plus appeiimus quam vc incer Dei filios cenfeamur& h^-
rcdes^fupra ChriiHim confcendamus licec.Si h:Ec fuprema no-
bis eft meca, quantopere anfanimus,extra ipfum qu^redo quod!
„ . & m ipfo ;am cofequuti fumus, & in fblo ipfo inuenin poteft.
^^^^J^^JI^J^^^^^Prajcereaquum fic ajcerna Parris fapietia, immucabilis vcricas,
lute noftrafidus fixum confilium, non eft cimendum ne quod iu© fermoneno-
iittrpres. bisenaiTar,ab illa quam qua^rim is Pacris voluncate vel mini-
mum v:.riec:quinpotiuseam fideliccr nobis aperit quaiis ab
initiofuicac fcmperfucura eft. HuiusdoifiriRsepraxisin preci-
bus quoquc vigere debec. Nam ttC\ ad Dei inuocacionem nos
animac elcdionis fides: vbi ramen vota concipimus, eam ob-
trudere Deo prxpofterum eflecveihac condicione picifcijDo
mincfi elcdus fum, me exaudias. quado fuis promiffionibus
vulc noseflecontencos. nequealibi qua^rcre anfuturusfit no-
bisexorabilts.Harcprudentianosa multislaqueis expediet (1
in rcdum vfum accommodare fci. nus quod refte fcriptu eft:
nonautem inconfiderate hucilluc trahamus quod reftringi
dcbuerat.
ultafirmttudo ^ Acccdic ad ftabilicndam fiduciam alia , quam cum voca-
V '^"l"s:i"'' tioncnoftracaniunsri diximus,e)edionisfirmicudo. Quose-
ftoru nonripro "^*" nominis lui cognittonc illuminacos m Ecclefiae fuse nnuu>
teato. Chriftus afcifciceos dicicur in fidem cucelamque fuam recipc-
le.Quofcunqueaucem recipiCjciaPacrc commiffi dicuturac
Ioh.(f J7. J9. concrcdicivcin viramaecernamcuftodiancur. Quidnobisvo-
^Jcij.^.ij. Iumu5 ? clamacalca voceChriftus, quorquoc Pater faluoseflTc
velit cos fibi inproredionem tradidifle. Ergo fi rcfcire libec
anDeocur2Bficnoftrafalus, qu^eramusanChrifto commen-
daueric:quem confticuic vnicum fuorum omnium riluarorcni.
^omodonobis lam fi dubicarnus an fimus i Chrifto in fidem cuftodiamque
fcitefit. recepcijille dubitacioni occurric, dum fe paftorcm fponcc of-
loh.io 3. fercacin ouium fuarum numero nos fore pronunciac fi voce
fuam audiamus. Chriftum ergo benigne nobisexpoficum ,&
obuiam
SE MOOO »iRCTP. CHRIStl GRAt. J44
cbui^m prodeunrer!-» ampli^claaiur : ille aute nos in grege fuo 9bieBh t, de
rcce<-fi'b;C:,&inrer ruarcpr.i conclulbsteitebir. Atiubir futuri'/^^"'/"'*'''''-
^iTtiis anxietns. nivtPaulus vocari dc cec qui eledi ante fuc- '^^*
ftnr: ^a Chriftus oftcndir m .kos efle vocatos.paucos vero elc-
^ftos.Quinctuoi jp'cq«ocjiie Paulus alibia iecurirate dchor- Matr.ii.'*.
r:;rur.Qj bene ftat,inc]uir,videacnecadar.Item,Infcr!asesin J-Cor.io.ii.
pop.Iuni Dzi? nolifviperbire, led ciinc.poceft enim Deus rur- o"^"-^»-
fum 'bcc dere.vc ..'liosin'erac. Denique ipfaexperiencia i^Mis i.Deperfeue/a
<J .ccini;r.paiu! elfevoc ;cionem acfidem,nili accedat perfeue- tia.Solutwpn»
ranci.i.qua:n'.n ' ninibuscontingr. Sedcnim ii\a. folicicudine, rKobitciiimu
Jiberau!t no Chriftus.nam in pofterti cerccrefpiciuncift^pro-
milfi -ncs.Omrjrquod dat mWn Pacer, adme venict •• & euna
V <]iji vencrit nd me non ci!ciain foris. Item , Hxc eft voluncas ^®^- ^37 4o»
ewj^qi.'! n-ih^^ic m-cPatriN, nc-qn:d perdam ex omnibus qusc dc-
dir mihi^fed ccfufcircm c-i in nouifsimo die. Item, Oues mes loh 10,17,
voce mcair. audiunc,& 'eqinjucur mc , E<;o cugnofco cas, & vi-
ia-i^ srernam docisnecperibuntin setcrnum>nequc rapieccas
q;;ifq ^ain-de nunu mea.Pater qui dcdic niilii, maior omnibus
eft.-& ncmo porcft rapcrc de inana Pacris mei.Iam vbi pronii- il{^"^" ^
tiat, Omnisarborquaiv. non plar.tnuicPirer mcus eradicabi- MatciS »!•
rur;cx oppoliro innuic nunquam pofl^ a .'>.lurc-eucl!i<juir3di-
ccm in Oco h.abenc.C«i cou/entitiHud Iohanhi.s, Si ex nobis »'Ioh,2 19,
fnifirnt ,non 'cxiiffent vtJquc anobis.Hinc er.iam magnifica ^°°*'^'i*'
P.iu!? r,Moriatio c •n'-ra vi a(n & nKircem , pr:pfcnc?a & futura :
qi;ai< m dono perieijcran^ise ftmdacam cflc oporcer. Nccdu-
biuiu eftq.;i-i 'id ele^os omnesfeorcntiam hancdirigac. Ali-
ii\ idem PauUisQuiccepic in vobisop;isbonum,perficietvtiq; Phil. j.lfi
.m dicm Chrifti.S:cutictiamDau:d,quum labarcerccciusfides, Pf«^f 'J8.«.
iu hancfu;t;)iam recubuit , Opus manuum tuarum nondefe-
res.Taai vcroneque hocdibiumeft , quum orat Chriftuspro
omn-rbns ele^St^^.quin idem iihsprecccur quod Petro , vt nun- Lirc.zt.jZi
qu.irn deficiat fidcs eorum.Ex quo clicimus, excra pcricuium
-defeiflioniscfle.qiiia eorum pieriri conftanriampoftulans Fi-
liusD-ci.rep^iIfa.m p^ftijsnon eft.Quid hincnosdifccre vcluic
Ch rift ;js,tiifi vtconfid.imuspcrpetuono$fore faluos, quiail-
Jius femcl fafti fumus/
7 Atquoridie acciditjvr qui videbacur efle Chrifti,rurfuih ^»^^*"'* » *»
•dcficiancabeO;& corruiinc Imo co ipfo Ioco,vbi afterirnemi- ^'?" *' °^^.
nem periMle ex iis qui fibi a Patre dari fuetant, excipit tamen ^^^^j^^ J^^^^ .
^filmmperdicionis.Verficft id quidem.fedGeque etiam certum, alii^uams de^^
nunquam ea cordrs fiducia tales Chrifto adhaefifle qua nobis c- aunt.
ledionis cer.ntudinem ft.ibiliri dico.Exierunte nobis, inquit lohan. 17.11.
Iohannes,fcd enobis noerant.Sifuiflentenimenobts^perma-'^''/?^'-^''"
fifl^enr vciqjnobifcu Nec inficior quin habeat vocacionis fimi- ^Exccptiinrdl.
iia ru eie^is figna.fcd illud cerru eledionis ftabilimetu quod i»u».
cAp. xxmi. iNSTiTvTroNis LiB. iir.
fideles a verbo Euangeli; pctere iubeojillis minime concedo.
Quamobremeiurmodiexemplanequaquamnos permoueant
quominus in Domini promlffionem cranquilli recumbamus v-»
bi pronunciat a Patredacos elVe fibi omnes a quibus vera fide
loh.j i(> & o. recipiEur.-quorum nemo,fe cuftode ac paftore,:^eriturus fit.De
Locui Pauli a ^^^^"^^^ dicccur.Paulus Hon fimplicem lecuritatem Ghnftia-
fecuritare de- "is difluadecfed fupinam ac folucam carnis iectir!tace,quse fa-
hortantif expli ftum,arrog3nci3m,aiiorum contemprum fecum crahatjhumi-
fatHStis-qua- litaccm extjnguat,ac reuercntiam Dci accepcxqs gritix obli-
lis timerreqm' ujonem inducacGenciles enim aIloquitur,quos docccno effe
fatur ab dtiii* lyj^eis fuperbe & inhumanitcr infultapdum ideo qui.i ipfis ab-
dicaiis in eorum locum fubfticuci elfenr. Timorem quoque
requirit,non quo confternati vacillent, fed qui ad fufpicicndi
humiliterDei gratiamnosinftJtuens>nihil exeius fiducia di-
minuat: quemadmodum alibi didum eft.Adde quod non fin-
gulos, fed gencratim feftas ipfas alloquirur. Namqjum di-
uiia efletEcciefia in dnas partes,& ajmulatio di^fidium parerec,
admonetPaulusGentilcs,quodfubrog tifuntin iocum pecu-
liaris & fanfti populi5cimoris& modelti^ debereillis eflecau-
fam.Atquiincereosmultiersntvent .fi^quorum vtilefuicina-
nem iadantiam retundcre. Cseteriim alibi vidimus , fpem no-
ftram in futurum tempus extcndi,eciam vltra morte.nec quic-
quam magis contrarium efle eius nacura; quam ainbigere quid
de nobisfuturumfit.
ExpUcatio di. 8 I!la Chrifti fentencia de multis vocatis , paucisaute elc-
iii, de multis dis.peffime in eum modum accipitur. Nihil crit ambiguum ^
'^'"^'''«^f"'** tenenusquod debetex fuperioribus liquere, dupliceni elTc
<« euau. yocacionis fpeciem.Eft enim vniuerfalis vccatio,qua per cxcec
JVldtC, 21,14. ,.i. ir--r%_
nam verbi prxdicationem omnesparicer ad le inuirac L)eus:c-
tiamquibuseamin mortis odorem, &grauioris codemnatio-
nis materiam proponit.Eft attcra rpecialis,qua vc plurimu fo-
losfidelesdignrttur; dyminteriori fui Spiritus illuminatione
Du^lex votA- efficit vtverbum prjrdicatum eorum cordibusinfideat. Inccr-
"<'• dum tamen eos quoque f jcit participes quos ad tcmpus duta-
xuillummat.demderu^ingratitudinis meritodcferic,& maio-
ri percutic csecicatc. lam quum videret Dominus Euangelium
lace longeque publicari, a pl ?rimis eontemptui haberi , apiid
Matt. IX. 2. paucosiufto in p^ecio efle: Deum fub regis perfona nobis de-
fcribicqui conmuium folenne inftiruens,vocacores fuos circu-
quaque miti;ar,ad magnam turbam muitandam , a pauciflTimis
tame mpCLrcTe queat: quia pro fe quifqueimpedimenca cau-
fccur. vccandcm recufancibus illis cogatur e triuiis obuium
quemlibet accerfere. Hadenusdeexterna vocationc intclli-
gendam par.ibolam ncn;io non videc. Subiungit poftea, Deum
boni conuiuatoris mftaragcre.qui cucumeatmenfas , ad fuos
hofpi-
GB MODo Pbrcip. emiiSTfdkAT. iif
hofpitescomlter cxcipiedos. Qjipd fic]uem reperiat verte nii-
ptiali non ornatum, minimepallurum vrconuiuij feftiuiracemi
luis fordibus dehoneftec. Hoc menibr-m fareorintelligen-
dum de iis qui fidei profeffione in Ecclefiain ingrediuntur. led
Chnllirandificationenequuquam indu'i. Talia EcdeGaefux
dehoneftamenta , & vclut K^fMtoi^Ji^-nt non fuflinebic perpetuo
Deus:fed prout merecur corumrurp rudojcxrra proiicicr.Pau-
ci ergo eleifli fuut ex magno vocacorum numero.-non tamen ei
vocatione vnde fidchbus d cimusa^Oimaidamfuamcledione.
lllienim iinpiorum eriam commun scft,ha?c fecumaftcrcSpi-
ritum regenerationis , qui eft arrhabo &figillumfucur3r ha^re- hplnC.t.if»
ditati>5quo in d;em Domini obfignantur corda noftra.In fum-
nia , quum hypocric^ non fecus ac veri Dci culroa:es piecaccnl
iaftcncpronuntiat Chriftu<; eiedum randem iri ex loco qiiem
male occupaot.ficuti in Pfalmo dicttur,Domine quis habitabit prjl.if.r^
m tabernaculo tuo?Innocensman4biJs,&puro cocde.Item ali- Pfal.H-^»
bi, Hajceft gencracio qua^renrium Deum, quaerentiam faciem
Dei lacob.Acque icaadtoleranriani hortatur Spiricus fideles,
ne segre feranc Ifraaelicas fibi mifceri in Ecclefia.- quonia tan-
deui detrada larua cum dedecoreeiicientur.
9 Eadem eft ratio excepcionisnuper adduftsjvbi ait Chri- ExpUcatiii t^
ftus nemme.n periifle nifi hlium perdicionis. eft quide impro- li»* dmi.neTm
pria loquutio, redminimeobfcura.illeenim nos reputabacur "'^^'Pf'#*-
incerouesChrifti.quiavereeiret.-red quiilacutenebar. Qi/od-f-^^'"'"^'"^ '^
porro ipliim aiibi elcftum cum Apoftolisa fe fuiffb aflerit Do- ioh.17.11^ ^
miniis.id duntaxat adminifteriun\ refercar.Duodecim.tnquit, loh iJ.foJf
elegi , & vnus ex eis diabolus eft, Nempc in Apoftoli manus
euni elegerat. Quumauttmdeeledioncloquiturinfalucem, Ioh.ij.«f,
eum procul ab cle(9:orum numero arcet , Non de omnibus lo-
quor; ego fcio quos elegcrim. Siquis vocabulum eleftionis v- '
trobique confundac,mifere feimplicabit.fi diftinguat,nihil eft
cxpeditius, Pefifime ergo &perniciose Gregorius, duni voca- Exeeptionli ad
rionis canrumnoftrse confcioseflTenoscradic, eledionis incer- t^nrf.ctrtttuii.^
tos.Vndc ad formidinem & trepidatione omnes hortatur.hanc "^ i'*'*^^**^
etiam rationem vfurpans , qui etiamfi qualcs hodie fimus fcf^t- h»^7i*j*8.
«ius,quales tamen fimus futuri,nefcimus. Verum eo loco fatis
declarat quomodo in hunc fcopum impcgerit. Quoniam enim
ab operum meritisele<5lionem fufpendebat.deiiciendis animis
plus fatis iUi fuppetebat caufx i confirmare non porerat , qtii
a fc/pfisad diuin^B bonitatisfiduciamnontranfferebat. Hmc
qualemcunqueeiusquodinitiopofuimusguftum habentfide-
Ies:priedcftinationem,fi rite cogitecur.non fidei conuulfionem,
fed optimarn potius confirma,tionem afFerre.Ncque ramen in-
ficior , Spiritu ad modulura fenfii? noftri intcrdunj accomoda-
%t fcrmojQem.Siciici qufi dicic, In arcano populi mei noneruc, Eiech.ij.9.
Xx j
CAP.XXlltt. INSTltvtlONIS LlB.IZlj
& ifl catalogo feruorum meoriJim n©n fcribenruir. Ae/i deiiB
I mU4.j. fcribcre inciperec in libro vits quos rccenfet in numert. lito-
rum:quum tr.men (ciamus vel tefte Chrifto, /cripta effe fiJiorti
Deinominainhbro vitipabinitio, Sed fimpliciter his verbis
eorum abdicatio notamr <)ui vifi funtinter eieclospr::Ecipu!.
-Pfal.tf e.2.0. ^^^^ dicitur in PfaliTio.Deleanmr e Iibro vitae,^ cum iulus n^o
fcribaiitur.
Explicatislacis lo Enimucro elcfti.nec ftarira ab vrcro,nec eodem curincs
^ita adu. dc- cem pore, fed prout vifum eft Dco fuam jIIjs gratiam difpefare
fhoms tertitu- jj, ouileChrifti pcr v«cationem5ggreganrur.Ante vcro quam
J.ZT- fJl. ^'^ fummum illam Paftorem collioancur, incommuni deferco
tioms pra^fiana diliipaci abcrranr: nec ab alns quKquarad!fteruc,niii qsiyd fin-
a^tturhacfia. gulari Dei mifericc^rdia profCgi1tur,nc in vlcimr»m niorci^ pra?i-
^fequetni: cipitinm ruanc, In ipfos ergo firefpicias , videbis Adarprogc-
Yiiem , qu:E commuscmmaiTj: corruptionem redolear. Quod
non in extremam^- defperatam vfque impietatem ferunrurjid
non fic aliqua illjsingenica bonitacc; fed quia in ip/orum falu-
tem excubac Deioiuius , S^ manusexrencaeft. Nam qui ab
ipfa natiuirace infirum cfle eorum coidibus leme ncfcio quod
eltdionis femnianr , cuius viuute remper ad piccarem cimo-
remq.Dci fincinclinaci,nec Scriprurae auchoricatc adiuuancur,
& ipfa redarguuncur experitntia. Exempla quidem pauca pro-
EKempU^ijuib. ferunt, vndcprobenc, cledos »nceiIiuminacion«m quoque,n6
^uidi probare fuilfc a rcligionc ali.€nos.Paulum in fUoPhariraifmo vixif!e ir-
conantur , eje- reprehcfibiiemrCornel Ju elecmofynis & oracionibus fuifle ac-
mcnfsfeme ab ceptum Dco,& fiqua f unc nmilia.Dc Paulo ilhs concedjmus.-in
ipjanatinttate, ^'^ .. ,.' i ti •• • • -n •
tleilorum ror- ^^^"^"^ dicimushaliucaiari. jam cnmi cum illummatum ac
diiHii ivfitum rcgcncracttm fijifrc app2rec,vc nihil illi deeffec praeter penpi*.
#. cu-^. Euagelij rcuclationem.Sedenim quidpauculisiftis cxcm-
A^' ^'^* P^^^ tande extorqucbunc.^cicdofne omnes pic«atis (piricu reni"
. »"Ij" ^r - pcrcffe predicos ? Ntn niagjs qua fiquisdemoftracj Ariftidis,
pium vnH Atit v>o^''atis,Xenocracis,bcfp.>onis,Curij,Camillj,&aIioruinccgri-
alterummnco taccindc coIIigaCjomncs qui in ca^cicacc idololacria; cicfcrucur,
fiiniit regHiam fandimonia? & probicacis futflc ftudiofos. Quinecia Scriptura
^tiodiOf;firm^- non vno in loco illis palam rcclaaiat. Qui entri) defcribitur a
'* *■ '^ jppofiio Pj,i)Io Ephcfi-orum ftatus ante resenerationem , sranum huius
txempio. f ..',, - 1.^ , ■ •if.r^^I^
£phef 2.f. fcminis nullum oitendit.Erati6,inquitjdelidtu & peccatis mor-
^.^cripiurare- fiii>in quibus ambuiaftis luxta feculum mudi huius,iuxca prin-
uj.mat huic e>- cipem acris, qsi nunc agit in fiiiis contumacibus: inter quos &
*''".*• ^ nos omnes verrabamu.r aiiquando in concupifccntiis carnis no-
1 h !"' g ♦«^'•x.facifnccs qua»carni& meatiiibebanc.Eteramus naturafi-
E^>h.4 i8.' ^*i iT3e,ficut & ca2teri.Itcm,Meraentote quod flne fpe aiiquado
E«c«;/>/io;i;i</»-fueritJs,& Dco carucritis inmundo. Itcm.Eratis aliquaado te-
ftrfw. nebracnunc autem lux fn dominorvt filhj lucis ambulate.Ac ea
fottc referri volenc ad ignorantiam vciiDci qua eicdos ante-
qusoi
DI MODO PlRClP. CRR.1ST1GRA7. 54^
quam voceutur,deqineri non ne^ant.Qu/tnqitain hoc c0e:im-
pa.detu^r calumauri, quumex lUus inferat, aon ianiafHpiius
eireveinienciendum,velfuirajidum:quid riinen adaliosiocos . . ,
j:eipondebuni?Quali$illeefl ad Corinrhioi.vbi quum denun- ^,j^ij,.aicx^
tiairct.neq. fcortacores.nequc id-ololatrasjnequc adulteros,ne poi^eU exprqin
que molies,nequepfJEdicatores, ntque fures.neque aaarosre- teftimvt^iU. i
gniDei fure h^redes: cocinuo rubi««.c, illos i>fde flagitiis fuif- ^-Cor.tf. $ \t,
lc,anteChriltum cognitu,implicicos.nfic ve*6 Scianguine eius
ablutos,&SpifiCuIiberaco5.1t« alccr ad Romanos, Qtieadmo Rs^ai.??.!^.
du prrbyiftjs membra veitra leruaimmudicLc, 6c uiiquicaciad
iniquitacem, nu»icaddiciteiU."i iv\ leruicutciuititi^.Qm^Gnini
f utlu ex iUis habuiiliSjin qiiibus nunc mer^.6 erubercicis.^&c.
ii Quale cuflC , afn;ibo , elediouis lejiien in lis gerrnina- Ti^rtie. ri/paK^
bar,qui loia vica multifana cocaminaci.quaii defper^JCinequi-^^J"'^^'''^'''^^*''
ria,vT>lucaba;irur in il*gitio omaiii maxime nefando & txecra- ^ '^"P^^^'^^'^^
bjji?Secundu eos 5 loqui volui^ec,debuerat oilendere quaatii
Dei beuelicentiaj deberenc , per quarrironferuatieflcnt ne in
tatasfceditaces p.oiaberentur.Sic&l^ecrusdcbuifiet facshor- _ - •
tari ad gratitudincm , ob femen eledionis perpetuum. Con- J° f^^ j'^' .-
tra aucem admon^et, fuffecilTc prajceritum tempus. Gentiii ^^^i-'t.^c<^^iui^'.
dmibus conlumaiandis.Quid li venicurad exempla?QuaIe iu^
iliciasgermen in Rahab mcretriceaate fidem?in ManaiTe, quii
Ie'ufalcraincingerecur,^propeimmergereturfanguine Pro-
j)hecaram?In lacroi>c, qui mter vlcimos taadem fpirici:Sjderc ^"^S^ 4«»
/ipi(cenciacogicauit? Facefrantergoti2Bcargumenta,qwa:iibi-
jpfis homines curioluli temere fiiieScriptura excogitint. Ma- 1^^-*- 5^ ^»-
neat autemaobis quod habet Scriptura, Omnes pititcr ouicl
perdicarum iniiar aberrafle,vnumquenque declinafie in viaiu
luam,hoceft,pexditionem.HoGperditionisgurgitc quosalir.
qMando eruere Dorainijs ftacuit , eos in fuam opportuni.:a:eiu
difFert : tantiim conferuat , in blafphemiam irrcmiffibilem nc
deuolHantur. .. _
li Quemadmodum fu3e erga eleftosvocationis efBcacia, ^/r^rrf f.;»»
faiutem>ad quam eos ^(ernoconliUQ deftinaracperficit Deu«; capitts.qua di
ita fuaha.bct aduerfus reprobos iudiciajquibus c6filiumdeil-'^i"'*""*''^'***-'
lis fuum exequatur. Qu^os ergo in vicae concumeliam & m.or-
tis exitiumcreauic ,vt irsefu^ organa forent, & feuericatise^
xempl»: eos>yc io fincm fuum perueniant,nunc audieHdi verbi
fui facwlcatepriutf.nunceiusprardicacione magisexc.5c;jt5& ,,
obftijpeficit.Prioris mcmbri quum innuiiiera fincexcmpla,v- Horum quofdA
num tamen,quod eft prasaliis iUuftreac n/vtabile, eligamus. audi^ntLi-vtTbi
Qijatuorcirci«erannorummillia ante Chrifti aduetum cfBu-^"* ^''^^^''*'^
xerunrjquibusfalutiferajdoftrin^elucem cundisgecibusocvul^ ""'"^ ^*"'
taui.t.Siquisrefpondcaccatibeneficijcompotesideono fecifle
quia indigaos iudicaric.-nihib erucigniores pofteri. cuius rei
X.\ ij
^A?. XXIili IN ST(T VTltJNlS LIB. III.
pr^ter experiencta tcftis loci/ples eft Malachias , qui incre<$o«-
3c-l.'> litacem craffi^ Wafphemiis pernuftam coargues.venturu tam^
recfcmptorcmdenuntiar.Curergohispotiusquam ilUt datur?
ffuftrx fe torqueac q«i hic caulam requirat arcano & in.'cruca*.
bili Deiconfilioalrioiem. Neceft timendum nequisPoiphy-
njdifcipulus Dci iuftiti«mimpunearrodar, nobis pio eanihii
rerpondccib«s. Qjjfi enim «(Terimusnullos perire nnmeretes,
gr.icuitxeHebeneHcedri^Dei quod nonnudi liberancur , a-
bunde pro illuftr.inda eius gloria diftum eft , vt noftra tergi-
-uer/atione nequaquam indigcat. Pr3cJeftinationiigitur fua?
xAlmtf^. ,^^ viim ficii Tumnihs ilie aibrtcr, vbi c]uas femel re^-robauir,
dic^itiontmAfis ^^"^ ^"'^' communicarione o.batos dcferic in ca'cicate. Alterius
»x-acnt^jToff-mtinb\\curx\ excaiit quotidiana documenca , tum mult* in
/iupejactt» Scripcuriscontinentur. Apud ccntum e»dem ferc habetur
ccnc!©, vigintiprompca fidci obedientia fufciipiuntr alij vel
nullrus penfi habent.vel ridenr, vel explodunr, vel ubominan-
tur.Siqujsrcfpondert, diiicr/ifaccm ex corumproueniie ma-
Jicia & perucrfitate, nondum facisfadumfuerie; quia & illo^
rum ingenium eidem malicia occuparetur, nifi Deusfua bo-
n race corrigcrer. Idt^oquc fcmper implic3bimur,niiifuccur-
rac ilhid Pauii,Qujs te difcernitPQuo /ignificat no propria vir-
^Cor. 4.7. ^ ruce.fedfola Dei gracia-ahos aiiis pia?cellere.
jj ,. r ''i CuretRogratiam illislarnendo, hos pi^cermitcit? De
redciifoiejicur 'Ao-^ caulam reddicLucas, k^m ad vicam func orduMCi. De 11»
DeiM ita fa- crgo quid renticmusmifi q^ia func vafa ir.F in c6rumelia.^Qj,a
ctatyn:^ tj,iia renecu Auguftinoloqii^i nospigeac, Pofler(uiqu:tillej Dcus
rebrobt funt rnalorum volontaremitt bonum conuertcrc,quia omnipotes
vafay-amc^ eft.Poffet pUne. Curerao non ficitPQjia nuluic.Cur noluc
ad mteritum i''f'penes ipium ett. Debemus enmi nou plusfaperc: quam o-
epuit- portet.multoque id fatius eft, quam tergiiicrfari cum s^hryfo-
A£r.i3.4«. ftomo.Quod volentem tranac & manum pttrrigeiirem.nedif-
.Lil».deG'.^nef crimen fn Dei iudicio, fed fo!o hominum arbitno ficum vidc-
fj ''^/'*,*^ '- Jitur. Adeo quidem noficnm eftin pioprio homims mocu ac-
uerr.Paiilj. cedere, vtpiis quoque & Deum timentibus fingujan adhuc
Att'i<>.i4. inftinftuSpiricusopus fit. LydiapurpurariaDeum timebar,
&camen cor eiusaperirioportuit, vt accederecdodrin^ePauIi
& in ea proficeret.Hoc now de vna miiliere diduiw eft , fcd vc
x.Cofirmat 0ab fcumus profcdum cuiufqiic in pietate, opusefTearcanuSpi-
cpp6/i!ist e€fo ricus. Iftud quidem in qu^eftioncm trahinon potclt , multis
rum exemp.s. verbufuum Domiaummittere,quorum c^cicatem magisvclic
i,^h exempio agprauiri.Quorfumenim roc madata Jeferri iubetad Pharao-
^„,j Hem?an qmafaepius repetitis legationibus mitigatum irifpe-
i":xod.4.ii.' rabai?Im6 antcquam inciperct,exitum & nouerat & prxdixe-
Eiejz.j.&ji.a rat.Ito(dicebatMofi) & expone illi voluncatemeara.ego auce
inducabo cor eius iie obteraperct.Sic quamEzechicle fufcitat
prar»
DB MODO PBHC. CHRISTI Gf^AT. ji7
pra? nonecfc mictere adpopulurcbcllem & contumaeem : ne
cerreatur fi lurdis fe canerc videat.Sic leremiar prscdicitjfutura
cius dodrinammignem , vtpopvluminftar ftipula?perdat& j**!**''^*
diriipec.Sed magis eci imnu premit lefaia» prophetia.fic enim a Et popuUludai
D -mino dimitcicur, Vade, & dtc filiis Ifrael, Audiendo audice ctaHte (^ poit
Sc ne intclIigatis.Videndo videtej& nefciati$,Obftinacor po- chriftumin car
puJi huiws, & aui cs eius aggraua , & oculos eiws obJme ; vc ne «^ eMitunt,
£ uce videac oculis fuis, & audiac auribus fuis,& corde intelli- '^^^•^*'^*'
gacqu • conuerrusfanecur. Ecce, vocem ad eosdirigit , fed vc
mai;is ob urdefcant-.Iucem accendit.fed vt reddantur c^ciores:
d;>(ftrinani profert,fed qua magis obftupefcant, remediu adhi-
bet,fed nclanentur.AtquehancpropIi%tiamadducensIohan-
nes Judxos Chrifti dodirina» no potuifle credere afTerit quia \t\
eos incumberet hsec Dei maledidio. Ncque hoc quoque con-
trouerti poceft,quos Deus iUuminatos no vulc, [{Ws doftrinaoi
fuam SEfligmatibus inuolutam tradere; nequid mdeproficiar,
nifi vcin maiorem hebetudinem tradacur.Teftaturenim Chri ^a^c.ij^.
ftus feideofolis Apoftolis cdiflerereparabolas.inquibusapud
nuiItitudinemloquucuserat:qtiiahijdatu ficnoflemyfteria re
gni Dq\ 3 VLilgo non item. Quid , inquics, fibi vuic Dominus
eos docendo, a quibus Ae inteliigacor curac ? Confldera vnde
Yitium.&definesinterrogare. In veibocnim qualircuMquefic
obfcuricas.fatis tamen fempereftliicis ad. conuincendam im^
piorum confcienciam.
1+ Reibc nunc vt vidcamuscurid Dominusficiat quodS"*^'*- cu*»
cumfacerepalam eft. Si rcfpondeatur, ficfieriquiaimpicta- '^'*" reprobn
2e,nequ.cia,ingracicudine fuxmerici funthomines;benc id qui- ^pg^"*^
dem & vcte dicetur:fed quia nondum pates iftius varietaiis ra ^^^""^^"
tio,curaliisin obedientiam ftexis, iftiiobduratiperfiiianc :iti
ea excutieda.necefTarioad illud quod ex Mofeannocauit Pau- 'KlIP-'^- ^d^uj
lusjtranfeunduni eiit; nempc quod ab iiiitio eos excirarit D®- "^^^JT-^rio *fl
minus vt oftenderet nomen fuum in vniuerfa terra.Qupd igi- ^^"C^""^'^"'^
cur fibi patefado Dei verbo non obteperjnt reprobi.probe id ^'"'^*'^'
inmalitiam prauitatemquecordis eoru reiicietur,modo fimul
adiiciatur,ideo in hanc prauitatem addidos.quia iufto,fed in-
fcrutabili Dei iudicio fufcirari /int , ad gloriam eius f ua dana-
tione illuftranda.Similiter quumdeliliisHelinarracai:, quod Ccnftrm/iuo i
nonaufcultaruntfalutaribusmonitis, quia volucrit {^om\n{x%("-f(picuo di3*
oociderc eos: nan negacurc6'umaciamapropria ipforum ne- ^ teHimoni»
quitia profeftam eflc: veruna fimul notarur cur in contumacia '^j^^^"^^ ■/'*■*
deferti fuerint, cjuum potucriteorum cordaDominus emolli- i.^^nn.i.jkj^
rc:quia fcilicet eos femel etitio deftinafletimmutabileeius
d€cretum. Eodem pertinetiliud lohannis, Qjiiimtanca fi- g^ Euangtlicii^
gna fecifIct,nemo credidit in cumrvt fermo lefaiae impleretur: tefi,moHiis.
Domincquis credidit auditoi noftro? Etfi enim a culpa non li- loh.i;.5.§.
i
CAf.XXUII. INSTIT VTIONIS ll^. Ili
c f •■ bcrat pcruieaces,contentus eft tamen illa rationCjquod in/ipi-
dafit homtnitvusDei gratia , doaec Spiritus fandus faporem
loh.My* aflerat. EtChriftus lefaia» vaticinium citans, Erunt omnes
' dc)<5ti aDeo,noii»ari6 tenditnifi ludarosefrereprobos &abEc
cle/ia extraneos: qu^a funt indocilcs : nec aham caufam afFert
ExPauli dma. njfj ^,,^ j ^ j j,Q5 jjQjj pertineat Dei promiflio. Quod confir-
HCoi-.i tj. niat illui Pauli.Chriiium.qui ludsrs eft fcadalum,& Gentibus
i^viltitiajcflcvocacis virtutem & fapiefiam Dei. Nam vbi A\xx
quid fcrecotmgat quotie"; pr^dicatur Buangclmm , nempe vc
a!ios exifperet.ab aliis rpcrn.-Jtur,dicit apud iolos vocatos efle
in precio.Paulo ante qtridem nommauerat credeutes , fedgra-
tize Dei.quK fidem pr:Fcedit,noiuir graeium luUm ncgare: quin
potius hoc fccundu corredionis vice adiidit , vt Dei vocatio,-
Ttiprohrum nifideifu;E laudem adfcriberet qui Euangelium amplexifue-
^Bitcito'. rant. Sicutietiampaulo poft doceta Deo eledosefTe. Harc
dum impij audiunt , quintancur Deum mi *eris fuis creaturis
inordinttapotentia ("n fa»uiti^fux'lndumabutf.^ Sed nos, qui
cunftoshomine^ tot nomimbus Dei tribundi obnoxiosnoui-
r^^ovfio. "1"* ^^ ^^ "n^Ie inrerrogJti nc in vno q lide fatisfacere queat,
confitemur nihil paci repiobos quod no iuftif/imo Dei iudicio
conueniat. Qu^od rationem ad liquidum non afTequimur, ali-
quid neCcire non recufemus, vbi (e Dei fapientia in fuam fub-
limitatem attollit.
^dnerfMhane ' 'S ^t quoniam obiici folcnt pauci Scriptur^e loci.quibus
Je tujf* repro- videtm ncijare Deusfua ordiiutione fieri vc miqui percatjnifi
borumreie^io' quo ad fcrcclaminte ipfi mortcm fp )ntc fibi accerfunt: cos
7b- tifner^ breuitcr explicando demonftiemus nihil (uperiori fentetiae ad
PrVw.vArEr»-"^'^^^'^*" ProFertur Fzechiciis locus, quod Deus nolit mor-
(ktele! tempeccaforis,fedmag!s vtCMnuertatur& viuat. Sihocad
Bxech.j4 II. totumhumanumgenqsextendere placet,cur. plurimosad re-
j^/fonfio. fipifcentiamnonfolicitatq iorum animiad obedicntiam ma-
^aMjt|. gfsfunt flexibiles quain eorum qui ad quotidianas eius fnui-
tationes magis ac magis obdurefcunt .^ Apiid Niniuitas & So-
domitastefteChrifto , Euangclij prxdicatio &miracula plus
fruftusartuliffentquam in luda:.-^. Qui fic erg o, fi vult Deus
cmncs faluos fieri, vc mifcris, qui ad gratiam recipiertdam pa-
ra:iorescflent,ianuam popnitcntiarnon aperiat? Hinc videmus
violehter torqueri locum, fi Dei voluntas cuius meminit Pro-
phec3,opponitura?tcrno eius confilio , quo eleftos difcreuit a
rcprobis. Nuncfi qua?rirurgenuinusProphcta?fenftts,tantiini
^^^^^5ic4/J '^^^ f^acere vult. Atquehiccfummaeft,
exp tc . ^^^ ^^ dubitandum quin Deus paratus fic ignofcere, fimulac
conucrfus fuerir peccator.Ergo eius mortcm non vult, quate-
nusviiltpoeoicentiam. Expcrientiaautem docet, ica vcile refi-
pifcere quos ad feinuitat, vt non tagit omnium corda, Neque
tamcn
» E M O D O P E R C I P. C H; R I S T I 6 R A T. ^48
Mmeti ideo dicendiim cft fallaciter iufum agcre : qaia ct/i vox
cxceina tanta inexcurabires reddic qui eani audiunt,neque ob»
fequuntur, vere tameii cenfeturteiljmoaiii grati^ Dei quo ii-
bi recoticiliat homines.T^etmuscrgoProphef«confilii]i,n5.
placere Deo moricm peccatoris:ve confidat pij,/imulacpaeni-
tentia tadi fuermtilibi parara effe apudDcum veniam : impij
vero fenriant duplican crimen lau^quod tantae DeicIemenciaB
&facilirafi non rtfpondent. Poenitentiae igitur femper obuia
Dei miIcri(5ordi»occurret.fed pae»ircntia quibqs detur taom-
nes Prophctae qua.ti Apoftoli atque ipie Ezcchiel clare docet.
16 Adducirur fecundo Pauli locus, vbi trtdit Deum vellc
oiunes lahjosfterircuiusetfi d'>ucrfa cft qua fnpcrioris ratio,a- p^'JJ" *'*
liquid caiHCfj tft commune.Kefpondeo, primum cx contextu T^eiponfio.
palamfien quiomodo velit. vcrunque enimcopulat Paulus, i.Ti^u.i.^»
quoc! vcU: iait5osfieri,&adagnitionem veritatisperuenire. Si
hoc ^terno Dci confilio fixum cfte voI«nc,vt ftlutis doArinam
pcrc:oiant:(|ttid fibi vult iUud Mofis.QBjf gcns eft tim inclyca,
vt ad eamappropinquetDeusficut ad te?Quifadu eftyt pri- Efeut.4.7',
uai^erft Deus Euangelij luccmuItospopuIos,qua alij frucba-
turrQ^i ^aiftumcft vcnunqua puradodrina* pietatis cogiitio
ad quolHam peruenerftjalij vix obfcura qusedam rudimentf gu
ftauerint/Hinc iam elicere ptopcum erit quorfum tendat Paa- Senfns ^Apift^^
lus. Pr^eceperac Timotheo folenncsin Eccle/iaprecationes//.
pro regibus & principibus concipere : q^um aurtem abfurdum
nonnihil viderecur oraciones ad Deii fundiprogericre hotni-
numpropedeploratofqui.i non tatitumaChn<fticorporeaIic-
ni omneserinfjfed ad regnum eius opprimedumrotis «ribus
enicebancur)nibiic"it,acceptu idefle Deoquivelit oTnnes ho-
mines faluos fieri. Quo ftihilaliud profedo lignificat quam
nullihoinmum ordini viam ad falutem pr^clufifte^quin potius
mifericordiam fuam (ic cfFjdifle vt nailuni eiusexpertcm effe
velit. Aliae rententia» no'n declarant quid de omnibus occulto Tmia.sxSerL
fuo iudicio DomirTus ftatuerit:(ed paracam denuntiant omni- Piur^ dnioy
buspeccatorib-Jsveniam, qui modo fe ad cam requirendam '^^^''"^''^'<'-
conueriunt.Nam fi tenacius vrgeac qaod dicitur velle mifere- '^""*"^ "^*f^'
ri omliium, ego concri excipiam quod :rlibi fcribitur,Deu no- Kedovjh.
flrum efleiticxlojvbifaciat qusecunque velir. Sicergo expo- Pfiim.ny.j,
nendumerithoc verbum,vtcumaItero conueniat.Miferebor
cuiusmiferebor,&commiferaborqaemfuero miferatus. Qiit Exod,j|. if.
deligit quos mifericordiaprorequidebeat , eam non omnibus
impertitar.Sed vbiclareapparet nondefiogulis hominib.fed
de hominu ordinibus illic agi,faceflat 15gior difputacio. Qua-
quafimuInotandumeftjPauIum non aiferere quid fempcr&
vbique & in omnibus faciat DeUs.fed liberum ei relinquere vt
f eges tadem & magiftratusparticipes faciat c^Ieftis dodcinar,
JCx iiij
€Af.KU\iU iNJf IT VT lONIS L I 8. 111.
quanwK aduerfuseampro cjecitaterua inraniant.Videnturror
tius vrgere obitdoPetriloco.Deum neminem velleperire,red[
^'^°'fi'^ omnesrccipereadpcrnitentiam. Verum nodi iolutio ia mox
%ti .) • •inlccunda verbooccurrit;quia voluntasrecipiendi ad poeni-
tentiam non alia intelligi poteft nifii qux pafsim iradicur. Sa-
neconuerfi»in Dei manu eft .in velitomnesc6wettere,inccr-
rogeturipfe; dumpaucis quibufdam fe daturumpromittitcoc
carneuin,3liis cor lapideum relinquendo. Vcrum qaidem eft,
ni/irec?pereparatus eflct qui eius mifericordiam implorant,
Zach. lo i. concidere ii^a fenteciam, Conucrcirnini ad m,e,& conuerrar ad
vos.fed dico ntminem mortalium ad Ocum accedere nifi qui
diuinituspra?uenitur. Ac, fi inhominis arbitrio eflct poeni-
iJTita.x.iSf tentia,nc>n diccret PauIus,Si forte det iUis poenicenfiam. imo
nifi idem Deus,qu/ ajd poeniceniiam omnes voce horracur , ar-
canoSpuitus moiueledtosadducerer, non dicerec leremias^
Icrem.ji. i%. Conuerce mc Domtnc, & conuertar : vbi enimconucrtiftinic,»
• n- *£^ popnirenciam.
^pUcemxolL " Sfd enim(inquies_)fi ira eft,parum crit fidei prominio-
fntem in peo nibus Euangeiicis,qux quum de V( luntatc Dci teftantur.cuni
"uideri. vcUe afleruc quod i«uio!abili eius decrcto aduerfetur.Minime
^^iJj>ot^. vero.qualibetenim vniuerralesfint lalutis proraiffiones, nihil
tamen a reproborum prajdeftinatione dircrep5nr,mod6 fn ea-
rumefFedum mentcmdir»gamus.^ffic3cesnobistum efl^e de-
mu promjffiones fcimus vbi eas fide recipimus: vfei contraexi-
nanita eft fides, fimul abolita eft promiffio.Ea Ci eft narura iyd
rum,vidcamus iam nunquid incer fe ha»c diffideant:qu6d dici-
tur ab 2ef erno Deus ordinalfe quos amore c6pledi, in <\uos i-
ram exerccre vclit:&quod falutem omnibus indifcriminacin^
denuntiar.Equidedico opiime conuenirc.ficenimpromiccen-
do nihil aliud vulc qua omnibus expofitam efle fuam mifcri-
cordi^m,quimod6 eamexpctuntacqueimplorant. quod non
alij faciut nifi quos illuminauic.Porr6 illuminat quos prf defti-
nauic ad falutem.His (inquam}conftac certa & inconcufla pro-
mifllonu veritas,ytdicinequeac aliquidcfTe diflTen/ionis inter
seternamDei cledione,& ^uod fidelibus ofFerr gratiie fua» te-
Exceptto I. ftiinonium.Sed cur omnes norainjt.' Nempe quo tutius piorii
£altuomrn' conrcie»itia? acquief«ant,dum intellieuntnuilam cflepeccato-
\Jttnfio» >^"^" d«ftcrcntiam,modo adlic hdes^impijautem non cauicntUE
fibi dcefTe afylum,quo fe a peccati feruitutc recipiant , du ob-
latum fibi ingratitudine fua rcfpuunt.Er^o quum vrifquc Dci
milcricordia per Euangelium ofFcTatur;fidcseft,lioeeft,Dei il-
luininacio,qu.^inter pios &impiosdiftinguit: vt Euageliieffi-
^ ^ ^^ caciam illi fentiant,hi vero nullum inde fruftum confequatur.
'jJaH.fio.' Illuminatio quoque ipfa eieftionem Dci afternam pro regula
Matt, ii.j7. habec.Q^ijfnnionia Chrifti quam citanclerufaleaijlcrufalem,
quo-
OE MODO PBRCIP.CHRISTIGRAT. ?49
quoties volui congregare pullos tuosj& noluifti?nihil illis fuf-
fragacttf. FateorChriltum non tantum in perfona hominis
loqui/cdexprobrarequod fcculis omnib.repudiarint fua gra
tiam.Sed definienda eft illa Dei voluntas de qua agitur.neque
enim obfcurum eft quam fedulo incubueric Deus ad letmen-
dum illum popuIum,& quanta peruicacia a primis ad vltimos
vagis fuis cupiditatibus deJiti colleflione rcfpuerint: ftd indc
non fequitur irritumfuiireconfilium Dei hominum malitia.
Excipiunt,nihil minus elfc confentaneumDei naturs quam vt ^*^'/"'" 5-
fic diiplex in eo voluntas.Qu/jd ego illis cocedo, modo dexrri
/inc interpretes.Sed cur no colideiat lot teftimonia , vbi Deus ^'|"'^^^'' **
humanos afteftjs induensanfrafuam maieftate defcend!t?Di-
cit fe nroten(is brachiis rebellem populu vocafle.mane & iero
dcdiife operam vt eum ad fe reduceret.Ha»c omnia /iDeo ap a-
revolenr.acfiguram negligere.multae fuperuacuaf concentio-
nescmergenf.quas vna ha»c folutio componit,quod humanum
eft ad Deum transferri.Qu^aqua folatio alibi a nobis zddu^ta. ^^(fj^irtfioi.
abunde fufficir,quanuis muitiplexfit Dei voluntas quo ad len- ^^'j-{,*^'[*^fj
fum nortrum,non tameeum hoc&iliud in fe vclle,fed pro la- fefi.^^ '
pienc-afua variemulriplici frteaPaulus voca^-jattonitos red- Eph.j.io
dcrefenfusnoftroSjdoncccognofcerenobisdibitur mirabili-
tcrerivellequodnucviderur^evolunratieius aduerfu?n.Ca-£*"/'^" 4-
u^Iliseciamludunt, quura Deusomnium (it pacer,iniuiiri eile ^^^'"'^'"'
vt quenquim abdicet ni/i quifua culpa poenam hanc ante fue-
rirpromericus. (^nfi vero non vfquead porcos & cancs pi-
teac Deiliberaiitas.Qupdfidehumanogenereagitur, tefp5- ^*
dsant cur Deus (tCt deuinxerie vni popuIo,vc eius efler p.iter.'
cur etia cxiguu inde numeru quafi flore decerpferit. Sed coui-
ti.itores iftos impedi: fua maledicendi libido ne cofideretDefi
itafolemfuuproducerefuper bonos& malos vtpaucis repo- Matt.j.^y.
fita fit ha?reditas,quibus olim dicecur, Venite bcnedidi Patns Matt.1j.j4.
mei,poffidere regnum,&c.Obiiciunt ctiam,Deum nihil odiife S<*^'* obieRio.
eorum quse fecit.quod vt illis concedam,faIuum tamen manet ^Y'"'M
quod doceo, reprobos Deo exofos c(re,& quidooptimo iure:
quia eius Spiriru deftituti nihil proferrc queunt quam malc-
didionis caufam.Adduntnon effe difcriraen ludsi &Gentilis, Septimx obie-
ide^ique indircriminatim omnibus proponi Dci gratiam : ne- ^'°* ,
pe modo admiccantCficuti definic Paulus ) cam ex ludxis ^^™*^''J'^*
quam cxGcncibus Dcu pro fuo beneplacico vocare, ica vt ne- f^ei\>onfio,
mini fit obftriftus. Hoc etiam modo quod cx alio loco obten- oEtaHa ibic
dunt dihiitur,Deum claufifreomnia fub peccaco.vcomniri mi- Bio.
fereacur.nempequiaomniam quifaluifiuntfaluteraifericor- ^'^.j?*'/
d\x fua» vulc adfcribi.quanuis non omnibus fir c5munc hoc bc- ^J^/^*''.^^^Y*I
neficium.Porro vbi multa vltro cicroq.addufta fucrinc,fic h^c^^^*^/;»^!^,.
nobfs claufda^adtanta profunditate cum Paulo cxpauefcerc: majiaiftma.
CAP. XXV.
iNSTlTvTioNis LfB. iir.
Rom.9.20. quod fi obftrepant petulantcs lingu^.non pudefieri ia hac eiui
e^prxdeft, exdamarione.O homo,tu quis es qui licigas cum Deo? Vcre c-
^rat.ca. • nim Auguftinus peri^erse facerccoUtcndic t^uiiuftifiw^ iiuma-
nz modo diuinam mctiuntur.
C A P V T XXV.
D'e refurreBione vltima.
Partcs huius capitis.
Orthodoxa» doftrin» de refurreftfone vlcims pbiioropLis if^no-
ta vrilitas. •,ecefiitas,veritas,adminicub immota proponunrur,
rea.i.1.3. &4.
Arheorurn,Sadclucsoriim,Chili.Tffarum,& aliorum fjnaticonm»
finceram hanc dod^rinam impujjnancium blarphemiar refl-
luntur, fcft $.6. Scj.
Explicacurrelurredionis vltimx modus jfe.d: ? A: <J.
De accern.i tandem eie^torura flicjc^ue, &:rempiterna rcprobo-
rum mirerid,feft.io.ii.& ii agitur.
Vt tnumfub
mrnce in voca
tiofte n^fiiaper
Jenerer/:m,i)eti-
in fpes nohu
expecUitda ejl^
(^ a hientus
glori<c magni
De:,
a.Tim 1 10.
loh^n.j.:^.
Eph.r 4.SC19
Rom.8.i(f.
Keb.ii.i.
j.Cor. ^.g,
ColoiC.j.i.
Tit.1.12.
tdque ornati
eximia quAd
patieniitu
Tsi Chriftus , fol iufticia!, morce dcui6la pcr
Euangclium illucens,viram nobis iliuminauir,
tefte Paulo, vnde & credendo dvcnnur tranr-
iifle a mortcin viram, non iamperegrin! &ad-
uena?, fed ciues fan^iorum & domeftici Dei ,
ejui nos cum ipfo vnigenito fcdere (ecit in cs^lc-
ftibus, vtad plenamfoelicitJremnihil dcfir •' ne camcn mo-
leftum fit nobisexerceriadhuc fub dura militia, ac fi nullus
viftoria:a Chriftopartae frudus conO.Trct, tenendumcft quod
alibidocecur defpci narura. QjQniam enim fpcramus qua;
nortapparent, atq^JC, vtalibidicicur, fides cft demonftracio
rerum fnuifibilium : quandiucarnis ergaftulo fumus inclufi,
percgrinamur ^ Domino. Qua ratione alibi dicit idem Pau-
lusnoscfle mortuos,& vitam noftrim cum Chrifto abfcondi-
tam cfle in De^: & quum ipfe, qui vita noftra eft , apparucrie^
tunc& noscuipfo appariturosingloria. Hscigiturnoftraco^-
ditio cft,vt fobrie & iufte & pie viuedo in hoc feculo expefte-
mus bearam fpem.&aduentu glorize magni Dci , & Seruaroris
noftri Ier«Chrifti.Hic'patientia no vulgari opus cft,nc dcfati-
gati vel retrofleftamus curfum,vcl ftationera noftram dercra-
mus. Itaque quicquid haftenu^de falute noftra expoficCi fuit,
mcntes
«E MODO FERCIP. cHrISTI ORAT. ^O
mences in cxlum creftas fljgitat,vt Chriftum, quem non vidi-
musjdiligajiius, & ineumcredentes exultemus lactitia inenar-
nbili & gloriofa, donec reportemus finem fidei noftraejVC Pe- i.pet.i.8.
trusadmonet.QuarationePauIusfidem&chariratem piorum Col.i.j.
refpiceredicitadfpetjxja?incarIoeftrepofit3t. Qu«mica ocu-
lis in Chriftu deftxis ecxlo pendcmus , nec quicquam eos mo
raturin te«r^ quominus ad promiflim bcatitudinem nosfc-
rancimpjecurvere ilIud,cor noftrum efle vbi eft theAurusno iqonohjUntilttf
fter.Hinc tam rarain mundo fidcs, quod tarditati noftr^ni tarditaw «•-
hil rnagis difficile eft quam per innumera obftacula trinfcen- -^^ diUtim-
derepergend.^ad palmam (Irpem.^ vocationis. Ad ingenrem ^Jj,^^,^
mifcriarum cuiiiulum , quo fereobruimurj accedunt profano- qjrofafxnHtn
rum hominumludibria , quibus impctitur noftra finiplicitas; ludibnum*
dam boiioruin praerentiurn illecebris fpome renunii.inces , vi-
demurbeacitudrnem,qu^nosl2tet,qoafifugitantem vmbram v^Mentit tenta
caprarc. Denique l'urfum&deorfum,afrontc&a tergo vio- tionibM.
leutaenos tentationes obfidcnt , quibus fuftinendis Ior<geef-
fent aninii noftri impares, nifi cxplicici rebus terrenis, faclcfti
v:t3Ejquap in fpecicm procul remotaeft ,deuinftiefltnr. Q^a-
re iUedeniumfolidem Euargelio profecitqui ad coatinuam ^
bcaL^refurreftionis meditafionem afluefaduseft.
i De fummo fine bonorum anxie difputarunt olim philo- Perfe^amiem
f phijatque etiamincerfe certarunt; nemo tamen ,excepto '^^, feltntM,
Fiaronc, agnouit lummum hommisbonum elleemsconiun- ^^ ^^ ^^^^,^
dionem cum Deo.qualis aurem hxc eflet, ne obfcuro quidem ,„ jjinnta rc
guilu lcnrire potuit.nec mirum, vt qui de facro \\\vxs>\\x\c\x\o fv.rre^iune^ro-
nihil didicerat. Nobis vnica & perfe^fla fotlicitas \n hnc quo- ^omtur.
que terre^ia percgrinatione nota cft:fed quac fui defiderio cor-
di noftra magisac magis quotidieaccendit, donccplena frui-
tio nos fatiet.ldeo dixi ex Chrifti beheficiis frudum non per-
cipcre nifi qui ad refurreAfonem animos actollut. Sicuti hunc
Jcopum prJEftgit Paulus fidelibus , ad quem fe enici dicit. & o-
mnia obliuifci,donec eo pcrueniat. Quo nos quoque alacnus ^A ^uam attot
contendere oportet,nc fi mundus hic nos occupet,tnftes defi- if»dtfunt ant^
diaeiioftrjcpoenasdemus.Proindealibifidelesinfignit hacno- p'' . ^
tajq^Jod eorum conuerfatio m caslis fit.vnde & feruatore fuum ]i,i<l'ao.^
expeftanc. Ac nc fiaccefcant animis in hoc curfu , idem illis o-
mnes creatnras adiungit f cias. Nam quiavbiquc deformcs M^xjW^mm»»
confpicificur ruinxjdicit quafcunque incacIo& terra funreni- ^'^"^"" '^'^l
ti ad renouationem. Na quum Adafuolapfu diffipaueritinte- ^«''^/^^f"'"'*
,-^ r ' n ■ ^ . ^ , . . modo (sr more
grunarur.^ordme,fua creatiKisferuitus ,cui proptcrhomims jantum honum
peccarti fubiedsc funt, molefti & grauis eft-.non quod prscdita? appetere vu
fTntaiiquofenfa,fedqmaintegru ftatfi a qiro excideruBcnatu- deantur.
ralitcrappetucGemitiiergo & parturitionisdoIoreiUis attri- ^°^' ^'*5*
buit Paulus.vt nos,qui primitiis Spiritus donati fumus,pudeat
C A #* ^XV. IbJSTlTVTIONlS LIE. MI.
in noftra corruptione cabefcere, ac non imitari fa'tcm morm^
elemenca,qu3E alieni pcccati poenam fuftiDenc. Qu,o autem a-
Hcb.io.». crius nos pungac , vltimum Chrifti aduentum vocat noftra re-
demptior?em. Veru quidem cft,iam complccs eMe omnes rc-
furredionis noftr^cnumetos : feJ t^uia Chriftus (emcl oblatus
eft propeccitis.iceru abfq.pcccacoconfpiciciur in falute, Qui-
buflibet scrumnis premamur , hxc nos rcdempLJo ad fuum vi ji.
cffe^uinfuftincir.
Tract^vc vir» 3 StudiJim noftrum acuct ij^fum rci poirdu.s.nec cnim f^au-
kuim <^oflr;««Jusabscecontendit,nifunortui refurganc, totum Euingelium
-E/mr^ '^. «'- inane 3c fjllax eflerquia miferior eftec noftra ciuam aliorn mor-
7ioi.tit.kct ^auii '^'/"'^ condJEio, vc potc qui muicorum odus & probris expo-
» jfefurgMtfKor^^^^ in /ingulas horaspericiiranvjr, imofuaiusquafioues lUJb'
tititctumEua toioni dcftinatiir. acproinde concideret eius auchoritas no»
gelium fallax vna in pxrtc duntaxac, led in cota fumma , q ^am & .idoptio &
c^tnanefit. falucis iioRr;E cftcdus compledicur. Acque ica m rem m ixime
'^■"" Qmnium fcriim (imus accenci vc nuUadiucurnicis ia llr udineni
afterat. Quo co.^ filio eciam in liunc locum dilluli quod de ea^
b.reui'er rpadaiidwm erar, vc djfcancIcdorcs,vbi Chnftjm rc-
cepefinG perft(li.2 i'akicis,authorem, alttus alTurgere, fejantque^
c^ieftnmniortal-icace &gIoria vefticii, vc cotumc.^rpuseapici
St fnoti a h^c conformereddatur. Queaa^idmoctiieciamin eius perfuna Spi-^
^i^furreiiio eft ritus fjndus rcfurr edionis cxemplum fubi ntic froponit. Re&
^i.Aiiid,jfici. eiicredicudifficilis, vbi pucredinecoruaipta fieiitu corpor.i„
lut'i"^\r''^ candem fuo temp )re refurre«ftura efte. itaque quuoi multi ex
ftdaani\ry' p'^'^^^f^pb.is iflPcruerint immorralesefle animas>earnis refurre-..
dio a paucisprobata fuir. \n quo ecfi nulia fuit cxcu/atio, incfe
tamen monemur rcni elfe magis arduana quim vcbominun».
» ^hrijlif^rarM- fei>fusad fe crahar.QiH) cancum obfticulum fuperec ^^t^y duo
f /' admmicula Scripcuri fupped cat: alcerum ^^\\\ Chrifti ftmili-
tcima. tudine.alceru vero in Dei ommpoteiKia.Iam quaries de reiur-
a Co,4 I©. reif^ione agicur, occurracChriiH imago, qui tn nacuraquam i
f''.'-^'/w^>7,/;|r-nobisfunipferac /ic peregic curfum morcalis vica? vc nunc im-
luU dsmonfif^i mortalicatem adeptus, ficnobis pignusfatur2e refurredionis»
^*. prima.n^r Nam iw miferiis quibus obudeinur morcificationem eiuscir-
f' ' "^ ^ '^'''Tcunferimusin carne noftra, vc vicaeiusmanifeftitur in nobis.,
fio-rttt^fytnfcpv-i PMcparare eum a nob:s non Iicec , ac nc polhoile quidem eifr
raiiftnonitifi^ quifl lacerecur. Vndc lila Pauii raciocina'io, Si mortut non re-
^f- Caputre^ furgant>neque Chriftusrefurrexic: quiafcihcetcofeftum iiIu<J^
ff.r^extf. ergo p r i n cipmnti fumic , Chriftum non fTbi priuarim morti fuifte
■^mrtfHrv fubiedii m , vel de morte adcpcum effe viaoriam refurgendo^
» Cor.ic., ^^'^ inclioacum fuiffe in capne quod impleri in omnibus mem-
l^iy^.vo'. brts neccfie cft,fecundum cuiufquegradum & ordinem. Nan»
ei per oipnia a?quari ne re«5ium quidem eflec. Dicirur in Pfal-
mo,Non,p€rffiittes.manfiietum ruu videce CQrruptionem.H«-
t>£ MO0O ttHClP. CHRlstl GRAT. ^t
iijs fiducis porrio ccfi ad nos perrinet fecundu menfuram do-
jaarionis,(oiidus tame efFectus nonnifi in Chrifto apparuit,qui
iaimunis ab omni putredincjiniegrumcorpusrccepit. lam ne ^lfera-eUctf^
ambigua fic nubisbcacaicu Chrifto refurredionis f^cietis, "^tf^^-^^^^XZ
iioc pign^-re fimus cotenti , djferteaffirmat Paulusideo federe ^p ^^^-^-^ yj^
10 C2?lis & venturum vltimo d\c iudjcem, vtcorpus noftru hu- gioriof^ camt.
mileScab:tC^um Cfflnfiguretcorporifuogloriofo. Alibietiam EjliH/tin cxU$
doccc,Dcuni non fulcitafie Filium a morte, vt fpccimen vnum '^^cia. Ergo<.
cderet i^ax vircutis: fed vt eandem crga nos fideles Spintus effi ^,'*;"'"?/;/"'^
cacia exerac; quem idco vicam appclJar, dum habitatin nobis, ^ refl,^^t,$
<.]uia inhuc fii>cm datus eft v« quod mnobismortale cftviui- rt«!w<ji<t* tum
ficct. Copendio perftringo qu3E & vberius tradari poflenc ^^Chrifioregnn^
merentur Iplcndidius orflari; & tamein paucis verbis facis ma ^"«/ '" f-*^^-
tcriacpiosled ^rcsrepercurCs confido quod adfidem eoru^> * '^' ^'
djficaiidamfufficiat. Refurrexit ergo Chriftusvtnoshaberet
focio . futuras vicai^.Sufcitatus eft a Patre.quarenus eracEcclefi^
caputatjua nullumodop;iiitur diuelli. Sufcicatuseft virtuce
Spiricus, quinobisad viuificandi jnunus communiseft. Deni-
<|ue fucitarus eft vt effecrefurreftio & vita. Sicut autem dixi-
musin hoc fptcuio confpicuam nobis efie viua refurrcclionis
imaginc,ita fic nobis ad fulciedos animos noftrosfirma hypo-
ftafis,modo ne longioris ^ior*e no» ta.'deat vei pigeat^quia no-
ftrum no eft proprio arbitrio ceraporum articuios metiri, fcd
pacienter quiefce: e,dum pro fua opportunicace Deus regnum ,
fuu inft-turec.QLJo fpedac iila Pauh exhorcatio,Primitic Chri !: ^*"' ^l^l'
ftus:deinde qui Chrifti funt.-quifque luo ordine.Cf teru ni ne- r^^-g chriffi
qua de Chrifti refurredione,m quafundacacftnoftra omniu, v^riis m»di$
mouererur quscftio , videmus quot & quam variis modis iliam teftata fidem
nobisceltatamfeceric. Ridebunt nafuti homiaes quafi pucrilc/«J"'''« ««^''^
ludicrum,qusab Euafjgeliftis refeKurhiftoriam. Cuiu.s enim " " •^'^*''
momenci eric nuntius quem pauid^ muliercuIsB perferunc, &
deinde confirmancdifcipuli fcreexanimes? Cur non potius m
medio templo & foro illuftria vidoriasfuastroph^a Chriftus
ft:atuit?Cur non formidabilis prodit in confpedum Pilati?Cur Et tjumU t^»f
non etia rediuiuiim fe faccrdotibns & toti H ierofolymf pro- dafneirtHfian-
bai.?Teftes vero quos feligitvfxidoneos efleconcedent homi "'^.''*^*'"*'A''«
ncs proEani.Refpondeojquanquam in illi«: exordiiscontepti-^^^''^.*^*-^^'!'^^*
biiis fuerit eius infirmitas , admirabili tamea Dei prouidearia cerDei prow*
hoctotumfuifTe gubernacum : vtquinuper metu cxanimati (^^«^4, ^«^ ?««
fuerat.eospartim amor Chrifti&pietatis zelusjpartim fua in- tejiibu* <^ ta*»
crcdulitas ad fepulchrum raperetmoa tantum vt oculaci eflTeot J:''"'"* **^fi'''^
rci ccftes,fe4 vt audicenc idem ex Angelisquod oculis cerne.^^^^^^^^"^^J^
bant. Quomodo fufpefta erit nobis eorum fid.e;«: qui fabulam mantibui infe*
elle putacunt quod audierant ex muIlcribus,donec in rem pr«- rornm forttt,
/cncem funt addwdli.'Torum veiro populura>8c ipfuiji pr^fiden- obfigaamt.
i
CaP#XXV, IMSTITVTIONIS LIB. II r.
poftquam facis fuperque conuidi fuerant,aihil mirum eft ranj
&^r*i^ ' ^^^^^ft' afpedu qua aliis /ignis funTe priuatos. 0bi7<j:)ajur fe-
pulchrujcuftodes cxcubi«s agunr,non repericur tercio die cor-
pus.Pecuniacorrupti milices rumorem fpargun: fuifle a difci-
pulis fobreptum.Quafi vero vel turm^ cogende faculcaj cffec,
vel arma fuppeter«nt,vel etium ad tale facinus afldendu cxcr-
cit«ti eflent. Quodfimilitibus lacisnon eratanimi ad illos
abigendos,cur no pcrfequuci (unr, vc ope piebis adittti aiiquos
deprehederenc?Vereergo annulo fuo PflatusChnfti refurre-
dionem obfignauit: & qui appofiti fuerunc ad fepuichrum cu-
ftodes,t.icendo vel mentiendoeiufdem refQrredioni.vpr^co-
Luc.14^; ncs fadi func. Incerca perfonuit vox Aagelorum , Surrexit:
Ibid.jg. non eft hic. Splcndor cseleftis non homines fed Angelos cIYq
palam oftendtc. Poftea Chriftus ipfe fiquid dubicationis ad-
huc h^rebat,fuftulic. Viderunt eum non femel difcipuli,a:que
etiam ped£s& manusp.ilparunr.&eorumincredulitas non pa-
rumadconfirmandamfidemnoftram profuit. DifTeruit incer
A^. I. j. & 5. eos de my fteriis regniDeijCandem ipfis videnribus afcendic in
j.Cor.15.^. caeiumtnec vndecimmodo ApoftoIiscKhibscufuichoc fpeda-
culum,redpiu(quam quingentisfatribus fimul vifus eft. laui
miffo Spiritu fanfto certum documencum edidit rton can-
lohan. 1^.7. tumvitx, fed ctiam fummi impenj : ficuci prscdixerat, Ex-
A&.f.^. peditvobis vtabeam , aiioqui Spiritus fandus non veniet.
. ^ lam vero Paulus non mortai virtute proftracus eft in itinere,
* fed eumquemoppugnabatjfumraa potenria poilere lcnlic.
Scephanoapparuitin aliumftnem, vtvica:certimdine mortis
timorem vinceret. Toc ac tam auchenticis teftimoniis fideni
derogare,mon diffidentia: eft.fed prau^e adeoque furiofas obfti-
S cundadm'- ^^^^onh.
ntcuU *dsmon- 4 Qupd diximus in probanda refurrcdionefeafusnoftros
ftratio prima. oportcrc dirigi ad immenfam Dci potentiam,hoc brcuiter do-
DeMe^omni' cetPauius,Vt corpus noftrum abicftu(inquit) conforme red-
fotens. P.>tift ^latcorpori claricatisfusB,fccundunvoperationeia virtutis fu^,
ergo mtrtuos ^^^^^^^(\, ^j^l fubiicerc omoia. Quare nihil minus confen-
Phil.j.io. taneu quam hic refpicere quid naturaiitcr fieri po{fit,vbi inae-
^lttra. Ordo ftimabilc miraculu nobis proponitur, quod fenfus noftros fua
natura td nof magnitudinc abforbet. Pauias tamcn propofito naturas doCu-
edocet. niento , focordiam eorum coarguir qui rcfurreftionem ne-
■''"■'"'•^^*?,'"pat.StuiteCitjquir)quod (eminasuon veaetarur, mfipriusmo-
ante & pofi riacur,&c. In femente refurreaionis f pecie cerni dic!t,quia ex
chriftum exhi- putrcdinc nafcitur feges. Nec vero res ta difhciiis eflet credi-
hitumy hane tu, fi ad miracula qasefeperomnesmudiplagasocuiisnoftris
ifjoriam Tjei ingerunc, attcnti vt par cft cflemus. Caeteram meminerimus
^rS"""'"* neminem de furura refurredione vere cflTe perfuafum nifi qui
llh]x^.\^' ^'^ admi^acioue raptu$,Dei victuci fua dac gioriam.Hac fiducia
eiacu*
OB M O D O P t R Cl P. C H R. ISTI G * AT. ^St
clatus IeraiascxcIamar,Viaentmoieuitui;cada*icrmeiim re-
/lirgec.Expergi(cimini & laudate habiratores pulueris- Rebus
deipet acis fcfp atroilit ad DctS vir;^ authorem, pcnes que fonc
exirus morris,vt dicitur in Pfalmo. lobccia cadau^fi /imillor pfalni.68.21.
qjam hofniiij.fretus Deipotentia, nojidubitat quafi inreger I«b.i^. jj.
ad dicjn illuin fe arroUeie.Scio qjod redemptor meus viuiL&
ianouidimo dicfurgetfuper pulucrem (nempe vcfuam po-
tcnt.a i!iicexer2t}& rurlum circundabor pelje mea > & in car-
n« n»ea videbo Dtum.vifljrusfumiple ,&aonaIius. nim etii
QLJida iubtiiuis derorcjuec locos iftos.^aefi de rcfurreftione ex-
poni noa dtberencconfirmanc tamcn quod eucrtere cupiunt:
cjuianonaliundcfancli viri folitiu petuntinfuis malis quam
ex refuircdtonisfinnlitudiQe.QHpdmeliuscxloco Ezechielis ^^^j^ ^
cogtofcifur. n^mquumpromi/sioncm reditus ludxi ^^^p^Q- Siuarra /hant
ren.r,ac ribiiceret,nihi]oniagiseflcprobabL'e fibi apcriri vizmpotenrem gr^-
Huam mortut s cxire e ftpLlchro , vifto Prophetx ofFertur ca- ^i^rnDms vifi
pi picni olfiousaridis: eaiubet Deuscarnem&neruos recipe '^'fy^^^ltfc^
re. Quanquam fub figurailla popuUim ad fpem reditus eri- ^*''**'"^*
gir^matcria^m ratnen fpcrar.di fumitex refurrettionc; ficuti no-
bis pr.Tcipuum eft cxcntj.'jar libcrationtm omniuui quas fen-
tiunr HdeJes in hoc mundo. Sic Chriftus , poftquam vocem E- chriitus e Jg
uangclij vjuificameffedocuitrquia venit hora in qua omnts propofmu
qui funtin monunicris audient voccraFilijDei,&prodibunt. lohan.j.xJ,
Ergo exemplo Pauli alacrireriarairiumphemusintcr mcdias
puenns,t]Uod potens fit qui nobi« promific fMturam vitam.fer- '^f*''** Teife-
uarcdcpohtum: ^rqueitagloriemur repohtamellcnobisco-^^^^j^^^ ^.
ronam iufticiaj^quam reddet nobis iuftus iudex.Sic fiet vt quic- xTim.^,?, * *
qruidmoleftiarumperpecimur, oftenfionobis iit futura» vitsej
<]uiaDeinaiura?conuenitrcpcndcre affliftioacm impiis qui
nosafHigunt,nobis vero qui iniufte jfftigimur,requiem,inma
nifeftarionc Chnfti cum Angelis pateoti*efu2E,inflammai- i.Theff.i.tf.'
gnis.Sed cenendum eft quod paulo poftadiungit.vcnturum vt
glorificcturinfanftisfuis, &admirabilis fiat ia omnibus qui
credidcrunt.quia fides habita fuerit Euangeho.
y Etfi auEemhominummcntes in hoc flridio affidue occu- SecundA parf,
pari decebat: quafi tamen data opera abolcrc vellentomncm <jua rcfellMur
refurreftionis memoriam ,mortem vocarunt hneamreru o- ***"** do^rinm
mnium,&interitum hominis. Namcertedecommuni & re- ^''■^"' .
cepta opinione loquiturSolomo, quum dicitcanem viuume- '"
iiorem tiHc mortuo leone. Etalibi, Qmjk fcitan hominis ani- Eccl.9.4.
ma afcendat fursu,& anima iumenti de(cendat deorfum?Om- Eccl. j.n.
nibus aurem fecuhsgrafl^atus eft hicbrutus ftupor.adeoquc in
jpfam Ecclefiam perrupit: quia paia aufi funt profiteri Sadda- .- ^ „
csei nullam eflfe refurredioncfn.imo animas e^c mortalcs. Sed Luc.ze.i7
nequemiettare»cifa8«ii.xcign9ian^i»j ipfo nac^urs? inftindu iMaddnt/u
CAP.IXV- INSTlTVTlONIS LtB.Iiro
increduli lemper effigiem refurreftionis kabuerunt ante ocu^
fietor.i. 8. los.Quorrum e^iirn facer & inuiohbilis mos fepeliendunifi vc
arrha eiTct nouae vitas? neque exclpere licet, ex crrore hoc efle
Bxceptte. naturn : quia & fepulturae religio ap«d fanftos Pa^res fempcr
•vefhtnfi; viguic. & Dcus apud Gentes manere voluir eundem morem,vc
obiefta refurredion is effigies, earum torpore expergefaceret.
Quanuis autem profedu caruerit ceremonia illa, vtiiis ramen
nobis eft G prudenter finem fpeftamus : qoia non ieuis eft in-
credulitatisrefutatio, omnesfimul profefTos efle quod nemo
crcdebat. Atqui non modo obftupefecit Satan hominum feti'
fus, vtfepelirencvnacumcorporib. refurredionis mcmoria:
fed partem hancdodrinajvani^figmenris corrumpere moli-
iiChiliaJis. ruseft.vctandemintercideret. Omitco quod iam Pauli tem-
poreeamconuellerecoepit: fedpaulo port fequuti funt Chi-
iiaft^, qui miileannis finierunt Chrifti regnum. Ac eoruoi
qufdem commentum puerilius eft quam vt refucatione vel in^
f-omm efugiu. chocat.vel djgnu fic. Nec illis fuffragatur ApocaIypfis,ex qua
Apoc.io.z. grj.Q^.j [^Q coiorem induxifte certum eft.-quando in miilenario
numero non agitur de seterna Ecclefijebeatitudincfed tantiim
de variis agitationibus qua? Ecclefiam adhuc irt terris laboran-
'^^*^' tem manebant.CsECcrumtotaScripturaclamat finem nullum
^' fore nec eledorum bearirudini ncc reproborum fupplicio.O-
J* mnium porro rerum quse & confpedum noftrum fugiunt , &
mentiscaptum Iongefuperant,aucfidesexcercis Dei oraculis
4. ttctenda eft,aut prorfus abiicienda.Qut mille annos affignanc
hliis Dei,ad futurx vits haereditatcra fruendam, non animad-
uertunt quantam concumcliam inurant & Chrifto & cius re-
gno. Namfiimmortalitatenon induentur,ergo nec Chriftus
ipfe,ad cuius gloriam rransformabuntur,in gloriam immorw-
iem receptus eft. fi aliqucm habebit finem eorum beatitudo.
crgo regnum Chrifti , cuius foliditati innititur , temporarium
eft. Deniqueaut imperitiffimi funt rerum omnium diuinaru,
aut obliqua maiignicate totam Dei gratiam Chriftique virtu-
tem labef»ftaremoliuntur: quarum complementumno aliter
conftac oifi obliterato peccaco & abforpta morte, vita afterna
it.T{eprohorum adplenum inftauretur. Quam ver6 ftolide ineptiant qui ti-
fatfoT^. ment nimiam Deo fjeuitiamadfcribere R eternis poen js repro-
bi addicanrur,vel c^cis perfpicuum eit. Scilicet isiurius eric
Dominus , C\ regno fuo priuauerit qui eo /c mdignos per m-
Exceptit r» gratitudincm reddiderinc.At peccata corum temporaria runr,
Tu^, " Fateor. fedDeimaieftasatqueetiamiuftitia,quampecciindo
violarunt, aecerna eft. Mcrico igiturnon peric iniquitatis mc-
Excebttox. moria. At ica poena modtim excedet delifti. Hsec verb eft non
7{efp. ferenda blafphemia , dum tam paruo aeftimatur Dci maieftas,
dam non pluusficeius concfijipcui^ quimaninja: vnius cxiriu..
Se4
DEmODO fBRClP. CHRlstl GltAt. jfj
Sed omittamus nugarores iftos^ne contra quam prsefaci fumus,
videamur corum deliramenta rcfutatione digna iudicare.
6 Dmo pr^ter hxc deliria inueda funt ab hominibus per- $CunoJiquidM
peram curiofis.Alijputarunt,quafi tocus homo intereat, ani- ^"^^j to.umh»
mas refurreduras cum corporibus : ahj, quum immortales cfTe "^tande^an'
f^iricus concedant.nouis corporibus indutumiri: quo negant mas cum corpd
carnis refurrcftioflcm. De priore quoniim aliquid attigi in n*«rf refurre,-
creacione hominis,fatismihieritmonereiterum ledoresquS ^urasisr^tni^
beliuinus fic crror.ex fpiritu ad imaginem Dei formato flatum ^"'
cu2ni(kmi facere,quiin hactantumcaduca vica corpus vege-
i^t: & templum Spiritus fanfti redigere in nihilum :eam deni-
que partem noftn, in qua maximerefuigct diuinitas, & infi-
jinesiuncitninorralitatis nora:,hacdote fpoharcrvtmeliorat- .
que excellentior (it corporis conditio quam anirase.Longe ali- ^'^^^^ Siri^m
ter Scnprura .qua^corpus fu^uriocomparat ex quo nosmi-*^* ' '^^l'"*'
grare dicit quum morimur: quia ab ea parte nosxltimat quse ^ua a.imi^poji
nos a brutis animahbus difcernit.Sic Petrus morti propinquus co>porum ime-
dicit cempus vcnifle quo tabernaculum fuum deponat. Paulus rttumfuperefe
vero de ftdelibus loquens, poftquam dixit, Vbi terreftris do- ^^ ^*^"*^ ^*'"'
mus noftra difToluta ifuerirsnobis efle xdificiu ia cxlis : adiiigit !,"* ^ lf^^^^'.
nos peregrmaria Dommoquadm manemus mcorpore,fedex^;.^^^^,,^^^|p
perere Dei prxfentiam in abfeutia corporis. Nifi fuperflites i. Petr. i. i4i
efTcnt animx corporibus, quid efl qued habet Deum prsefcn- i-Cor.j.i.
tem vbi efl a corpore fcparatum? Dubitationem vero toUit A- Hebr.ii,i|<
poftolusjdum tradicnosefle aggregatos ad fpiritus iuftorum.
quibus verbis inceiligit^nos focuri fanjflis Patribus, qui etiam
morcuicandempictatcmnobifcum coiunt, vt non poffimus '^
effe Chrifli membra nifi cum ipfis coalefcamus. Nifi etiam a-
nimajcorporibusexiitasretinercBt fuam eflentiam^acbeata»
glonas capaces eff ent.non dixifTct Chriflus latroni,Hodie me-
cura eris in paradifo. Tam claris teflimoniis freti , oe dubite- tue. ij.^i,
mus.Chrifti cxempIo,morientes Deoc5mcndare animas no-lbid. 4^,
ftras: vel, exemplo,Stephaai , tradere Chriflo in cuftodiam, A^or.7.J9.
qui nontemerevocaturfidehsearumpaftor& epifcopus.Por- '^^".1.25,
ro dcintcrmedio earu ftatu curiofius inq;uirere neque fas efl, ^"a ''"""-'*
nequcexpedir.ValdefetorquentmuIci aii|}utandoquem lo- loctu a mone
cum occupenc,& an cailefti gloriaiam fruanturnecne. Atqui ad ditm vlti-
flultum & temerarium cft de rebiis incognitis altius inquirere ^*""-
quam Deus oobisfcirep.ermitcat. Scripcura , vbi dixit Chri- ?^f^^^ 5- S.itf.
ft :millispriefentem ef1re,&easrecipere fn paradifum,vtcoa- ^ *"•'*•»*•
folarionepcrcipianr, reproboru veroanimas cruciatus qualcs
merir^iuotperactijnon vltraprogreditur.quisiamdodor agc
Imagilkr qiiod Deus celauit nobis patefaciet ? Deloco nori
minus inepca&fuiiliseflquaftio: quandofcimusnoneam ef- 'P' JimMr4,
ie anim^ dimenfloncm qujc corpcris. QupdfiousAbrahas ***
6. V..n:l,^-i
■Mjtifcli.'!}, -5 f.
C A P. XXV. INSTITVTIONIS LIB. lil.
«licicurbeata raniflorum rpirituum colledlio, nobis abunJe eft
cx hacpercgriaic!oaeexcipi X coinaima fideliri Pacre, vtno-
bifcuiii ftJei fuJE frii(flil coniinuni^ec. li tcrea t^jaJn Scriprur^
ybiqueiubcac})€dereab expedationeaduentus Chrirti:& glo
rjj? coronatn eo vfqt:«c duTGrat, coxitenci iimushisfinibu.scliwi-
nic.isnobispr3Erci»-p'is; animas pioium militiselaborepertun-
tt ih in beatain qiiicceni coacetlerc , vbi cum felici Ia?titia f: ui-
tio ■•eti>»promifl;eglona? cxpedanc: atque ira omnia teneri iuf-
vivr.fd <'o.'ec Chnftns :-ppafeat redempror. Reprobis vero ei-
liid,C. d?me(rcro;fedubiuai noa ell quam ludas Diabolis afii;-:r!ar>
vinc:i:"sca:cn;s teneri , doaec adfupplicium cui addidi runt,
rraluinmr.
7 i£c]ue pC'->digioi;is eil eoiurn error qui animas non r^'ce-
pruras quibus nunc indute iunc coirpora. -red nouis & alii-s pr^-
^,^^^^ ,^^diiasrofc'iiTi?gini<nrui-. Ac Manfcha?orum quidem petquim
ge:::e.'^rrftlM,n fi.t.iis rario fujt , njinime confcntareum efie vt caro qvi- inv
tw.ar u ^,- niiiiid tiKrerurgac. Qt^afi veronuJla iit anmiarom immun-
vi.miiu eiiri (jjirigstuuas Tjvren a p:.* ca^^leUis vit.T no arcebjnt. Perinde igi-
P "'•''^'7"" « t»r fiiit oC.^I dicerent,purgari diuinitusnon pode quod peccati
^"".' -. L^tbe inF:^dum efh nam iliud deliriun^ quod nacurahrer mi-
dnidafiint,-r "'"''^•'^ ^"''^^ -raro, quu a D^abolo creaca,nujic praecere >. lan-
iw.Hcatmntilr. fiim o!k'nd >, qiiictiuidnunc c^loindignum innobis el^j rc-
i Cor.7 I furreLhoni no.n oblbie. Atqui primo quu iubeat l^aulus fide-
i.Car.y.io. jgj ler» uiidarc ab omui inquinanrcnco carnis & /piritus, uuic
**rr "'^"'t'^ ,7 ie^uitur quod alibi dcnunciat iudicium, vt repcKtet vnufquii-
rniifmar,i^.lh qucpercarpuN hue oonum huc maium. L.uiconlenrit (juod
b-jnr. /cribit ad Corinthios^vt vita lefu Chriiti nianifeftetur jn carne
i.Thefl.5 i^ M(.(rra m<->rra;i.Qua ratione slibi non mmusprecatur vt Deus
i.Cerj.i!. infep-ac/orporacooferuec vfquead diem chrilli, qujm ani-
^^'^tynerr^-r.; Hias &L i"i»ii itus. Ncc min)m: qu;a rorpora qu;r fibi in templa
clri(l,[ " "' d'C5ui: Deus. in ^urredinem (ine fpc rcrurreft onis decidere,
L Tim.2.8 abliirdirfirnurn eflcr.Qu^id quodetfam membrafunt Ciiffiiiij'
Qu; J quod /Tniiuias eorum partes fibi Deus fandificari prarci-
pirfquod vulc Imguis nomen fuuoi cel.ebrari5 tcili ad fe puras
mini-s, l^cr.fici I otfcrn ? Quam igiiur hcminispartem ram
priEclaro honore dignatur c^Ieiiisuidcx, cuius amenti.^ei^ ab
honnne morrali in puluereredigi abfque vllafpe in(iaura;io-
^.Ffrnnt 1)'- nis?SimiIiter Pauluv, quum nosad fercndum Dominum hor-
fhin:m. tarurram incorporc.quam in anima, quiavtrumque Dci eil^
I. «r. -^®'„(^j^ j^fif,;i.certeqaoJDeot3nquamlacrum vendicatjetem^
putredini .idiudic.iri. NecvciovIiJa dercclarior fuppctic Scri-
y. i»h:in,ir.- ptur^dcfinitio,quam de carnisquagcitamus refurreiflione.O-
(irrupfionci?} portcr.mquit PjuIus , corruptibile hoc induere incorru^^t.o^
Cr iTfWiortalt ^^^^ gc mortale hoc induere immortalitatem. Si noua corpo-
rCor. tf%u ^^ iorn^*it'C DGUSjvbi hxc quaiitacis mucacio ? Si dit^lurn cflct,
oportc-
OE MODO PERCIP. C H R I ST I G R A T. 5^4
oportcrenosrenouad, ambigualoqu^itioforce occafioneni
cauillo dediflec : nunc vbi corpora , cjuibus famus circua-
dati , digico monttrans , incorrupcionemillis promitcit, noua
fabricari fatis aperce negat. Iioo magisexprefse^mquitTcr-Li.ieferurR
tiiIIianu$)nonpQcerat loqui, nifi cutemfuani manibuscerte- ^^^*""'*' ..
rec. Nec vilo cauilloeffugient quodalfbi Chriftumforemun-j^^'"''^""*
diiudicem dicens, Ifaix teftimonium cicx?t , Viuo egi>, di-D^^^iV^
cit Dominus,mihifledeturomne gcnurquandoaperteobno 6. Coram tri^
xios ad racionem vir^B red'Jen,dam quos ailoquicur fore deuu- f^unaU chri^i
t!ac, Quodnon quadrarec finoui corporaad rribunalfidere-'^^'^"^'"''., .
ti;r.P ji to in verbis Daoielis nihii eii- pcrplexu, Mulcique dor- ''' ^^'^^J^P^Z
jnientiumin rerra puiuens expergilcentur , hi ad vuam se- ^„„^,^;
rcrnam , & illi ad opprobria,dc ad concemprum fempiternum:
quindo non exquatuorelemencisnouammateriaadconflin- » r « ; ;•'
iJos h imiiies.led ex lepulchns mortuos cuocat. Atque hocdi- «>• chrtstu^
daraperearacio. Namii mors , qu^e originem habeca iz-adcorporafer^
pfuhominisjaccidentaliseft: inftauratio, quamattulit Chri-'^"«^-
liusjidideillud corpuspcrrinet quod mortaie efle ccepit, Ec Mat;io.t8.
iane quodridenc Athcmcnfes dun^ afleritura l'auIo refurre- ,
dtio.hinccolligerelicetquahseius praedicaciofuerit^acomni-?^'*'^*^'"'/'"*'^
no rifus ille non parum ad confirmandam hdem noftra valct.^^YfwT^^^v"^'
l)ignaetiaobferuatueftChriftifententia,Nolicemctuereeosyj'^'^^^*'^ "'''''
qui occidunt corpus, animam occidere non poflunc : fed eum
mctuitequipoteft& anim»m & corptis pcrdere iogehennacn 'o-«^ Chrisfi
ij^nis. Neque enim timendi caufa , nifi fupplicio obnoxiuni '#'"''«'■•
cflet quod nunc geftamuscorpus. Nec veco obfcurior eft
alcera eiufdem Chrifti ientcntia^Vcnit hora.in qua omnes q«i lolian.j. tJ»
iiimonumentisfunr,audient vocem Fili/ Dei; &prodibunt^'*^^""^'''.j
qui bona fecerunt, in rcfurreftionem vitse.-qui vcro mala ege- '!.' f*y''™
runt,in refurrectionem iudicij. An diccmus animas in iepul- chrim , quU
chris quiefcerc , vt illinc Chriftum cxaudiant.?ac no potius ad veri refurre^
eius imperium corporain vigorcm a quo cxcideranc reditura?'^''^^ fialiu^
Ad ha:c (i nouis corporibus donandi fumus , vbi capitis & me- ^»»*/'«*^ recep^f.
brorum conformitas.^Refurrexit Chriftus; an nouum fibi cor-yj,^^^^'^'^^
pus hngendo ? im6,vt prasdixerar, Deftruirc tcmplfi hoc,& tri- nljira. ^ ***
duoerigam lilud.Quod priusgeftatierat morcaIecoipL«s,icerij i.Cor. i$. lii
rccepit,neque enia^ multum nobis profuiirec, fubrogato nouo Mar.27.51.
corpo^e aboleri iUudquod in facrificium cxpiationis obhtum '*' '^f'**'^^"^
fucrac.Tenenda eftctiaillafocieras quam pr.-edicat Apoftolus, ^'^'^"''^J^y""*
NosrcIurgere.quiaCnriftusrcrnrrexic. quianihilminuspro- 'vtChrift, cor^
bibi|f'qu,am vcprJuerur Chrifti rcfijrteclione ciro noftr.-., iri /'«*.. ♦»orri«j«»j
q>iacircunferimtis mortific icione ipfius Chrifti.Qnodquidem tncru-.^.rif.ir^
iiluftrj documcnto patuir,du rcfurgetc Chrifto muka corpor.i''^'''^''^*'^^^''
Sandorum exieiunt e fepulchris. Ne<]ueenim negari poteft, a,l^fl^j^^
h'jt vlcims quam fperai.r.us refurreaionis pr^ludium fuifle, clyporal
Yy ,j.
CAP. XXV. INSTITVTIONIS 11 B. UI.
vel potius arrham: qualis atite in Henoch & Elia iam extabar.'
Li de refurr. <l^o« TeitallianussercrnirtKis candidatos vocat : quia corporc
carnis. & anima a corruptioiie exempci , in Dei cuftodiam recepti
fuerinti
il^Safframeta, 8 Pudetme in retara clara tantum verborum conrumcrc,
corpcrtbu* no- fe^ hanc moleftiam phcide mecum vorabunc Ic<ftorc<, ne qua
flri6 perc:pia j.,j^ ^ ^^ decipiendos (implfces pernerfis & audacibus ingcniis
b 1« rerur—- P*^^^^' Cerebrifuicoramentu profcrunt volaticilpiricus ^ui-
^icns. quod bufcum Dunc difpuco: in rerurreftiancnouoruni corporiifo-
mneJfeHtji * re cre3cion?m. Qj^a ratione impuKiit.i fcntiun?,nifi quiain-
pfncorporanon crcdibtle iliis vidfccur.cadauerta long.i putredine coiumpium
refurierent. po{fe jn priftinum ftatum redire ? Ergc foh illis incrcdulitas
i7u'us ff ncQnci^eft mater. Nos contra Spiritus Dei ad fperan-
da carnis uoftrse re^urredionem in Sc riptura palfim iiortttur.
CoL». if. i^3.c ratione Baptilmus,tefte Paulo , /tgiiluon nbbis eft futurse
*rerurrtdionis.*necminusfacra Coena ad eiusfiduciani nosin-
Cor.6 4 7. W'f3f5f'^"'^ fymbols Spiritualis gratise orepercipimus. Et ccrte
14 f^iii'fic--<o^ tocaPauli exhortatio , Vt membra noftra exhibeamus artna
tur * ^M.'«j;/(in obedientiamiuftitie>frigeret,nifiaccedcretquod pofteafub
fintT>,o-:J .u iungit,Qui rurcitaufcChnftum a mortuis, viuificabic& mor-
Kom.g.ii. ^^Y^^ corpora veftra. Quidcnim iuuarft,applicare pedes.ma*
niis.oculos Silinguas in obfequiu Dei, nifi frudus & mcrcedis
i.Cor.^. fj. effenrparticipes ? Qupd fuis verfeis aperte confirmatPauIus,
15.19. Corpus no fcortationi.fed Domino-.&Dominuscorpori.Quj
ij yirtuie chri ve. o fufcitauit Chriftum , & nosfufcitabit per virtutem fuam.
fti fufcttabun- ciari<')ra funtqu^ fequutur , ea cfTetemplaSpiritus fandi &
Gai 6 17 nicmbra Chrilli. Interea videmus vt refurreftione cum c*{ii-
,5 ^,,f,:j^„y^ tate&fandimonia coniungat'. ficuti pauto poft pretium rc-
fuppiuto afe deiipconisadcorpora extendit. lani rationiconfcntaneum
aa couf^rr^na non e]Tet,PnuIi corpus, ir\ quo ftigmata Chrifti porc.'uir,& in
corporigioriofo quo niaguifice Chnftum glorificauit , orbaricoronse pr^emio.
fir-^^eJJemir ^'^^^ ^ '^^'^ gloriatio , Expe^amns redemptorem e cslis,qui
AA.iA.n. ' corpusnoftrij abiedu^conformereddet corporiclaricarisfu^,
Phil.j.xi. Ac fi veruil'ud,permultas affIi<fliones oportere nos ingredj
^ in regnum Dei, ab hocingreflbcorpora prohibcre nuUa ratio
17. ExternA fuf^ifnetjqux & fub ctucis vexillo cxercet Deus,& vi<^ori^ Iiu-
2^'JT/j^^/^"^ dc ornar.ltaq.nulla eiusreidubit3tiointerSa<ftosortaeftquin
eglplnim ^^fm ^^ Chrifti comites forefperarer : i^ui omnesquibus probamur
mm rcfnrre- affl;<fliones in perfonam fuara trasfert, vt viuificas efie doceat.
aione edoEii Inio & fanftosPatrcs fub Lege > externa ceremenia Deu?ia
fmit . vt tx e- }^ac fide exercuir. Quorfum enim fepeliendi ritus , ficuti ante
^""^^vw^tT ^'^" cft,nifi vt recoditiscorporibus fciretparata efTc noua vita.?
ipfil^rfieclli' Hucaiomata quoq.aliaqueimmortalitansfymboU fpeftarfir,
/}i dtcio coUigi quibus
fot-efl.
DE MODO PERCIP. CHRlsTl G R A T. ^f^
q-iibus fubLffge-idiutafuit non aliter quam facrificiis,doftri-
nx obfcuntas. Ncc morem illuni pepcrit fuperftitio ; qtiando
videniu.s Spiritum in narrandis fcpuUuri"? non mtnus diligetcr
infilkre qurim inptaecjpuis fidei myfteriis. Et Chnftus offi-JiJa^,;j^.io'.
cium lioc taiiquam non vuigare connrendnt, non aiia cert^ de
caufa nifi quia ife pulchri,quod omnu corrunipit & abolec,m-
tuitu in fpeftac lum renouationis oculo& attollic. Pra^terea
tam fed aUobferuatio ccremoMas qua? laudart^r mParribus fa-
tis comprobac rarum illis f iire &prei:iofum fi'iei admfmcu-
lum.Nequecntm adeo folicite cursflfeiAbraham vxorisfepul-Gen.ij. 4.19.
chrum.nifi religio illi propofitaf/ifletaate ocuios, & vc»Iic.!$
mundo fuperior, nempe vt mortuum vxoris corp-.s irfignibis
refurredionisexornans, fuam bc familia^fidemconfirmarer. ^
Oarior vero huius rei probatio eminet in exem^^lo lacob, qui*^^"*47'3®*
vtpofteris {efterurneniorcequidem fpem rerrx promiffe a-
nimo fuo excidilTejiubet oflafua ilhjc rcfcrri. Quaeto, fi nouo
corporc mduendus erat, nonne ridiculum dcdiifet mandaium
de pLiluere in ^iihilum red'gendo> Quare fiqua apud nos vi^ct '*■ Scri'(>$ura
Scri^-tutar authoritas , nuilius do&dnx clarior vel cettior dc"fi ^ thoritMyre-
derari poreftprobatio.Hocipfum puerisionanc rtfurredionis^^''^'" '^Wor-
&f,,icirandivoces. nequeenirn refurgeredicemus quod nuc^ a-i, verbH
primum creatur: nec ftaret iilud Chrjfti, Quicquid dedir rnihif^erjom argu
Pater non perihir, ^td. fufcitabo illud in siouif/invo die.Eodcm ^^ema confir-
tendit dormiendi vcibum, quod nonuifi in corpora competir,"'^/'*-
Vnde & CGemeteriis nomeo impoficum. Supereft vc de refurre-Jj° .^Lr/l/o-
dionis modo aliquid delibem. Hoc vcrbo vtor.quiaPauius ^j^ ^o^»,
myfterium vocansadfcbrietatcmnoshortatur,&liberius ar- i.Cor.is s»-
gutiufque philoff phandi Jicentiam fra?nar. Primo tentdum eft v yj/r^J <^orp9
quod diximus, nos ^n eidem quam geftamuscatne reltjne6u- ' ", ' ,'
ros quoad f ^bftanria : fi:d qual-ita^e alam forc.ficuti q ju Cade 'Iwft
Chrifticaroqujein Vift<- aobiata fuvrat,fufci'atifuerir, aliis
tamcB dorib. cxceUuicacfi alia prorfus foret.Qu-.d Pauius fa-
miliiribus excinplis deciarac.Na ficur humanae & beliuina? car-
nis eademeft fubftanti3,non qualitas: ftcllis omnibus eadeeft
materia,cl?.ricas diuerfa; ita quanquam rerinebimusfubft.^ntia
corporisjmutationefore docet: vtlonge pra?ftatior fitcoditio.
Corpus ergo corrupribile, vt fufcjtemur , non pcribit nec eua- ti */? . corpord
nefcet.fed induei,depofita corruptioncincoiruptioncm.QiK?- 'nttgrAttndii-
niam vero elementa Deus omnia prasfto habet ad fuum nutu, ^^' ^^'^rrupuo
nullaeum difficultas impediet quominus & terra? & aquis & s^^;-,^^^^,^^^
igniimpejret , vt quod videturab iilisconlumptum reddanr.^ire?» virtutt
Quodctiam,licetnon abfque figura,!eraias teftatur,Eccc Do- ty^iommpottn^
minus egrediecur de loco fuo vt vifitet iniquitaccm terrx:& ter '"•
ra dircoQpciietfanguincm fuum, neque cegetamplius mterfe-.^^^**^ '•
Yy iij.
Alia, ertt
tjiantiam
P^?«X3fV. iNjTITVTlONiS LIB. iri.
6tos fuos. Sed notandum cjii diTcrinien inter eos cj.ui pri-
^'^"' ^''^''dcaimertui fuermt, & quos dies illefuperibies repenet. Ne-
t; in terris rt- ^^^^^^^ omncs dornuemus(telte Paulo jlcd omne^ Jnimuta-
'jctuniur. ,«biiimr:hoccft,necefre noeric diftantiam temporisintei mor-
"punBo ttn.pc- t&iu 6t (nitium fecundae vks intcrcede^c: quis in pundo rem-
^« fKfTtura.jfi- poris & nidu ociiii penetrabitclagortubsequi morruos exci-
^"■'' tetincoTrupribiIcs,&v!Ui'sfubitamutarione rcrormet inean-
i.Their.Vi?. ^^"^ gloriam. Sicalibifideles quibus rrors obct ndaeft con-
folarur: quia non pra?uenicnt mortaos qui tQc crunt liiperfti-
tes,quin porius refurgent priorcs qui (l(;rmieriiiu in Chrtfto.
|^«b,9.j7.' S, qgis obiicint iliud Apoftolt. ftatutuin cRc cudis mortalibus
femdi mori, facilis foiucio c't vbi murarur natuia: ftarus, fpc-
cicm efte mortis5& appofitc Gc nominar!:ac proirdc ha?c mtec
fc conucniunt, rnorte tenouatii iriomi csdum cjjucnt morta-
i? corpus,nonfore tamen neccflarium corporis& anim^dif-
fidium vbi ^ric fubira inimutario.
^mjlioantm- p Scd hic difficilior qu^eftto exOriturjQup iure communis
i'9 "/jrr^fa;, (itimpifs& a Deo maicdidis refurredio , quje /iDgulare eft
^umt tefnrre- Clirifti beneficiu.Scimus omncsin Ada moni fuiiie addidos:
reChn/lfle^ue ^'^^^^ Chriftjs refutrcd'o & vita: an vtpromifcue totum ge-
fiiium. nushumanum viuificet?SedcjUidminus confentaneuni <juam
ipljan.ii.55- Cos in obftinata fuacajcitace confequi , quod fola fide recu pe-
ranrpijDei cuItoresPManec tamen iUud fixumjaliamforeiu-
M tt XK r ^^^'Vj^^'^""» ^it^ refurreif^ioncrrb , & Cliriftum venturum vt fe-
-R^.onfJu ?i'e8Ctagfios nb hocdis. Pcfpordeo , non debere videri ram
infolirum, cuius lirniiitudine m quotidiano vfu ccinimus.Nos
tpt!usmundiha?reditaicfcimus m Adam fuiffe piiuatos : nec
niinus sequa ratione ab alimentis communibus nos arceri,
. 3t,5.4f. quamabefuarbons vita». Vndc igKiir fit vcDtus non foliim
oririfaciat fo/em fuum fupcr bonos & maios , fcd quoad prse-
fenn"s vir<t vfus.insllimsbilis ci'liberalitas Jarga copia af/idue
proflu.itjHinc^trteccgnofcimus, qu^propna funt Chrifti&
rncmbiorum eius, ad impio'> quoquecxundare : non vt legiti-
maiitpofl>ffio,fed quo magis reddarur inexcufabiles. Sic Deii
impij Isepecxperiuntur beneficum , non vulgai^ibusdocumen-
tis,fed qua: omncs piorum bcnedidiones interdum obfcu-
xent, illis tamcn ccdantin maiorem damnationem. Siquis cx-
cipiatcaducis& terrehis beneficiis refurrcdionem non apt^
conferri:hicqu©quc refpondeo, vbiprimum alienati funt a
'^e^ohi^s. I. p^^ ^-^^ fonre.Diaboli interitum fuifle promeritos quo pror-
fus aboIercntur:admirabili tamen Dei eofilio repertum fuifle
medium ftatum, vt extra vitam in morre viuerent. Nihilo ab-
furdius videri deBet , fi accidencalis eft impiis refurreftio qua;
inuitos trahat ad tribunal Chrifti, quem nunc audire magiftru
& dodoiei;ecufant.Lcuis enim eflet poena,mortc abfumi,Bi/i
panas
DE MOOO P B R GIP.CH R « STl G R A T. SfS
poenas Cax eorrrumacfa» da? uri cora iuilice /ifterentur, cmus in C r im^ij yg^
fc yindiftam fine fine &modo prouocarunc. Cxrerum quan- ^'^rgum.
quam lenendum quod diximas,& quod celcbris iJla Pauli c6- ^^' *7* *5*
fcifiaapudFelicecontinecre futurani expcdare refurredlio- **
nemiurtorum&impioru^raepiustamen Scripturarcfurreftio-
nem UAk Dei filiis vna cum cxlefti gtoria proponit: quia non rT ^y"^^'^^"
venii: propr.e Chrntu* m mundi exitmnijied m laiutcin. Idco pcj!ia.
& in fyi«\bolo fola ficmentio bcafEB v.tx.
lo Quoniam aucem tnncdcmfi iii^plcbitur Prop^ietia de Toflremaj^^rs
abforpra ptr vi<ftoiiam mort5,fempcrnobisinmentem veniat <:^p^tUde£ter
xcerna foeiickas ,refurreftionisfinis: decaius excellentiafi o- '^f'l'^"f^if'*
mNi.i diftafuerint quibirs omniumhominumlinguse fufficiat, , Cor.iy jVt
vix camen :nfima eius partiinjla dcliban fueric. Nam vtcun- tMimu txcel-
que vere audiamus, rcgnum Dei cltrirate, gaudio , foelicicace} ''«^'^ captum
g ori* fore referrum : \\\t camen qu^ nominantur, a fenfu no- ^oflrum longs
flro remotiffima & quafi arftigmatib. inuoluta manent, donec^'^^''''^*
venericdiesille, quo nobisfuamgloriamipfefacie ad faciem
confpiciendam cxhbebir. Scimus nos effcDici filios (inquitj Tchaa» f.s.
Iohannes)fednondum apparuit.Vbi auccmfiniiles ei erimus,
videbimus eum qualis eft. Quamobrem Prophcrse , quia fpi-
ritu.i!-em illam beatitudincm m feipfanuHis verbis cxpriracic
poterant,'ub rebusc rpoieis eam fere deiinearfit. Qhjjii tame
lurrum aliquo fuauitatis illiusguftu acccndi in noi^dt (idcrij
feruorem opdrtet,inhocpr2Ecipue cogicando uiijBPrcmur.Si
Deu^bonorum om^nium plcnifudinTm ,ceufons quidim m-
exhauftus ,in fe contincr : nihil vltra eum cxpetcndum iis qui
ad fummii bonu & omnesfoelicicatis numeroscontcndunt, fic-
ucipluribuslocisdocemur. Abrahim , ego merccs rua magna Gcnef Jj.t.
valde. Cui fencencia» fuccinic Dauid, Portio mca Iehoua:fors Pfalm. i^. S,
mihi priBcIare cecidit. Itemalibi, Satiabor vultu tuo. Arqui Pfalm.»?-'!'
Petrus dcnuntiat in hoc vocitos ftdcles vc diuina; fiant confot- * «^'^''•'•^-
tesnaturas.-Qapmodoiftud .^Quiaglorificabitur in omnibus
fandis fuis,& admirabilis fietinnsquicrediderunr. Si Domi- R.f^M/x o^P".
nusgIoriamjvirtutem,iuftitiani fuam cum eleftis participabit, uandA.
imo fcipfum illis fruendum dabic,&quodpr^ftancius,quodam
modotn vnum cumipfisc ^alefcec: meminerimus fub hoc be-^
neficio omne foelicitatis genus contineri. Et quum multum in
hacmeditationeprofccerimu?, recognofcamus tamen nos in
imisadhucradicib.fubfiderejfimentis noftrae conceptio cum
myfterij huius fubiimitate conferatur.Quo nobis in hac parte
niagis colcnda eft fobrietas,ne moduU noflti immemores , quo
maiore audacia in fubhme trafuoIabimus,fuIgor cseleftis gla-
rias nosobruat.SeBtimUs etiam vciimrnodica cupido plufqua
fas eft fciendinostitiilet. vndefubinde & friooia? & noxi»
quxftioncs fcaturiunt. friuolas voco , ex quibus nulla potc(^
1 Yy iiii
p^?.W\ INSTIT VTZ OnIS L IB. 111.
elid vtilitas.Sed hoc fecundnin detenu', qiiod tjui ^bi in ilifs
indaIgent,perniciofis rpecuIacionibusrereimpl;canr>quamob-
l'J!jZ^i^''Det ^^^^ ^^^'^ noxias.Quod lcriptur^ docenf,ab onini co.urouer-
f^ip^iorU mo ^^ ^^^"^PtiJ»^ .^r'"'^ nos efiedebet: nempe ficuti varieDeus
'dusfAturHsej}. fua dona Sanclis in hoc mundo diftribuens eos in.-pqualifer ir-
rJ<liat,ica non foresqualetn glor-as modum in c^-iis, vbi dona
^uicoronabitDeus. Nequeenim compccitindifFerenterm o-
lZ«io*2r*"^"^^^"°'^^^*^^'^^*"^^''^^'^^'^S^*^"^"^^''^^^ corona m die
^ • ^- ' ChriiK.Et illud Chrifti ad ApofloIos.Sedebitis iucJicaces duo-
decimtribuslirael. SedPaulu' fqai fciebacpro-uc fancl-.s lo-
cupletat Dcusfpirituahbusdonis' in terra. ita in csel-o gloria
decorarejpccuiiarem iibi corouim pro Jaborum r.uione re
pofitamclfcnort dubicar.Chrifhis autem,vc Apoftolisdignira-
lem muneris quo prsediti erane c6mendtc,frua:um eius admo-
pjp,]2 j. netin cselo eflereconditum. S:c Sc Danfcllnteliigentesautem
fulgebuntvtfplendorfirmamenci: &iuftificances miatos tan-
<2uam fteIl:B in feculum & in secernum. Ac fiquis actentc Scri-
pturasconfideret;non modo vitam xternanipromirrunr fide-
libus, fed rpeclalem cuique merccdem. Vnde & iliud Pauli,
2.T;m.4.!4. RependitilliDeusiniiladic. Qjod promiffio Chrifti con-
Mirt.1529. firmatj Ccucuplumrecipiccisin vitaa:rern.i. Denrq.iC ficuti
corporis fui gh-riam muJciplici donorum variecare inchoae
Chriftiisinjji^ndoj&lificatper fuos gradus;iti etiam m
c^Io perfifln
Splfj^fts ^u£- II Q^emadmodum autem hoc vno conrenfii recipicnt o-
jfionibu^ explo- mnes pi;,quia verbo Dei faris teflatum eft.- fic rurfutn fpinofis
^mn miulf^^] *l"'^^'°:"'.^"^'nuas fibi obftaculo efTe cognofcent,valerc iuffts,
"diutTrtfblnZ "'•^^^^ fit)ipropoficasnontranfiIicnc.Quanciimad..-iic fpedar,
' ' non folum priuatim mihi a fuperuacRa rerom inucilium inUe-
fligationeternpero.-fedcauendum ririihi aibitror ne aliorum
Icuitatem rcfpondendo fo leim. Scifci tancur vanx fcicmtiae
jeiuni homines quanta inter Prophecas & Apoftolosjrurfjs in-
ter Apoftolos&MarCyresfu^curafii; diftancia: quot gradibus
difFcrent a coniugaiis virgines: denique nullum cxii angulum
^Ww^, g«or-ab excutiendoi.)tadumreIinquunt.Oeinde fubicillisinwen»
fum orhii re- £em quorfum pertincat orbis reparatio.-quando cx tanta & \i\-
^dltnUivT'' ■ <^^"^P*"^'^^ copia «uilius rei indigi erunt filij Dei : {t^ erunt
t^nt 'whli' ^"^ii^s AngeliSjquorum inedia xternse beatitudinisfymbo-
fideifs. Iiimcft. Ego autem refpondco. inipfoafpedutantamfore
amoeniratem, tantam fine vfu fuapitateminfolanotitia, vc
h^c fclictas omnia quibus nunc iuuamur adminicula loge c-
xuperet.Fmgamusinopulentirfinu&vbinuIIa nos volupras
deficiacmundi plagaefTepofitos .- qucm no» fui tjiorbi ab v-
fu beneficiorum Dei fubinde impediunt acprohibenr?cui non
^uaintempctie^ctfjfum f^pe abrumpit? Vnde confcquitur
liquidam
DEMODOPERCIP.CHRISTIGRAT. 5^7
liquidam& puram ab omni vitio fruitione , quanuis nullus fir
coirapcibilis vicaevruijfcliciratiseac cumulum. Alijie cians- W.«W«f/^-
ferunc longius,quxrunt annon Icoria & ali^ corruptel? in me- {'^^^/^^^^J/''"
tallisprocuiarefticotioiie ubfinc&ab eadirrideanc. QtJod vt
illisaliquatenusconccda.expLdo cum P:»ulo vitiorumrcpara- Rom.S.ix.
tionem quae inftmm rumpferunc a pcccato , ad quam gemunt
& parturiunt.Longiiis iceru progrediuntur, qua-na mclior co- ^^^J^"^' r'^*^»*
4icio .'lianeargcnu^s humanum,ciuucn foboLs bcncdiaio finem ^.^ *°^ ^'J^^lJj^
tuncfumpturafit.l-aciliseftiliiusquoquenodirolutio. Quod ^^^^^ y-^^/,'
ta(ji magnificeeam commendit Scnprura,ad incrementa pcr- ba,ediciio fine
r^nctquib.Dens affidueQatur:u ordine prouehicad fuam ntie- r««c fumi.-ttira
tam:!nperfe6lionever6ipraaii.\m ratione efTc nocum eft.Sed f^t'
qui.-^ inc<iucos ftatim capcanr illceebra: , & labyrinthus deinde
profundiiis trahit,far.dem.vbi fua cuiqucplacitaarrident.nul-
luseft concertationiimodus.-hocfitnobis vitae compcndium, ^ ^
cotentos efle fpeculo & xnis^raate doncc cememus facie ad fa- ^*"^ adrmanm
cicm. Nam pauci ex mgenti multit .'clme qua in c^los eundu ^^^„„,.,0.
fic curznt omnes autem quid illic agatur fcirc ante tempus ap-
petunt. Omues fere ad obeundum certamina pigri&lcnti,
triumphos imaginarios fibi lam depingunr.
li Porrb quiadiuinse in reprobos vltionis grauitacem nuila ^ feltcitare e-
defcriptiu ajquare pGteft,per rescocporeas eorum ormenta & ^^^"^JlT^J^,
crucjacusnobis figurantur.-aempeper tenebras,f]ctu,& ftrido- "^li^oylmap
icin den'iu,ignem inextinguibilem,vermem finefine cor ar- pofitadtgrtfto.
rodenrem. Talibus cnim loquendi modis certum eft Spiri- Matt.S.a. &:
tum lanftum voluifl*efenfus omnes horrorc conturb^re; vc 1».
qiiumdicitur pr^paratamelfcab setcrno gehennam profun- IJj '^^p^'
dam. nutrimenta eiusefle ignem & lign.i mulca: fiarum Domi- ^^^^^^ j^,"
nijceutorrentemfulphurisjeam fuccendere.Quibusvtnosad-ief.jo.^B.
iuuari oportet adconcipiendam vtcunque impiorum mifera
fortem : ita nos in eo potiffimum defigere cogiFacionem opot-
tet,quamfit calamitofum alienariab omni Deifociecate.neqj
id modo.-fed maieftacem Dei ira fentire tibi aduerfam.vt efFu-
gere nequeas quin ab ipfa vrg^aris.Nam primum eius indigna- ^^ miferia
cio mftar ignis eft violentiffimi.cuiu-s atcadu omnia deuoren- erttfumma. ^^
tur & abforbeantur. Dcindeilliad exercendum iudicium C\c femptternA.
feruiunt omnes creatursB,vt c^Elumjterram^raare, animalia , &
quicquid eft,velut dira indionatione aduerfum fe inflammata
&inperniciemfuaarmatafenfuri fint: quibus iram fuam ica
Dominus palam faciet. Quare non vulgare aliquid pronuncia- x.ThefT. i.$.
uit Apoftolus, quum dicit infideles daturos poenas interitus a*-
teraas afacie Domini,&agIoria virtutiseius.Etquoties metu
corporeis figuris incutiunt Prophetsc,quaniiis nihil pro tardi-
cate noftra hyperbolicu afl:erSt,pr3Eludia tame admifccnc fu-
fiuri iudicij 'm fole & luna totoqi nmndi opificio. Quare nulla
CAP.XXV. INSTITVTIONIS LIB. II F.
Emfdem vaxix, jEcquIcm mue^iunt infeliccs confcientisjquin diro turbine ve"
defcrifuones. xcntur ac diflipenturjquin ab infefto Oeo fedifcerpi fcntiat»
& canfixse mortifcris acuieis lancinentur^quin ad Dei fulmen
cxpauercatK,& conteramlir oncre manus eiusrvt abyffos & vo-
ragines quaflibet fubire leuius fic quam in illis terroribus fhre
ad momcrftum. quale hoc & quantum eft , artcrna & nuf-
Hv.imdo[lmx quam deficura illius obfidione t^rgeri? Qua dc re Pfalmus no-
^^"^* nagcfimus continet memorabilem fententiam. quanuis folo
afpcftu cun^tos mortales diffipet ac in nifeiliim redigat;
cuitores tamen fuos , quo magis funttimidi in
hoc mundojvrgerc.vt cruce oneratos ad
properandum incitet.donec firipfe
omnia in omnibus.
I N S T I-
INSTITVTIONIS
CHRISTIAN^ RELTGIONIS
LIBER QVARTVS.
DE EXTERNIS MEDIIS VEL AD-
MINICVLIS , Qjr IBVS DBVS IN
Chrifti rocierarem nosinuitar,
&in carctinet.
ARGVMENTVM.
Vrioribws lihris Symholi Apoflolicide Deo creatoxe,redemptofey
fanSiifcatore,trespartesexplicatdfunt.Gluarta/yperefl,defaniiaEc-
clefa Catholrca ^fanciorum commuiiione, quapofiremo hoclibro
abjoluitur.
Adtres autemprAcipuos locss vigi?ttiilla,quibm confiat,
capita commode reuocabimtu.
I. DeEccleJia.
I L De Sacramentps.
III. De Politica adminiftratione.
Primtts locu-Sj qui vfque adfinem decimitertij capitis extenditur»
multa continet: quA tamen omnia ad quatuorprACtpua capita refer-
ripojfunt.
i De Notis Eccleffdjfeu de ratione qua Ecclefia dignafcipotefi,
quoniam vnitas cum ea necejfario colenda nobis eft, a^tur capit, i.
efii.
2 De regimine vel gubernatiene Ef c/«y?rf,r«^.ar.ilil.v.vi.vil.
§iuisfit ordogubernandA EeclefiA^ cap.$.
€lUAforma apudveteres in vfufuerit,cap.4:
^iHolufit quAfub JfapdtH htdie viget, cap. $.(ffde PapA pri-
matUiCap.^.^quibid/ gradibu^ fe in hanc tyrannidem ex*
tulitjCap.?.
2 J)(poteftate EcclefiAiCap.viii,ix.Ti.x\.
GjiU9 ad dogmatajides , quA velinpnguliiy cap. 8. vtl in
'vmuerjts vtpcte Ct>nefliei,refi4etieap,^,
Demde in legibtt^ferendiSiCap. 1 6.
Tojiretno in Ecclefiafiica iurijdtiiione, capM.
4- De dtfciplina EcclefiA^cap.xix. ^ x iii.
De hufM pr^icipuo vfu^capAz,
De eiujdem ahufu.caP.i^.
Semndm locte* de Sacramentis trespartes contimt.
l De Sacramentis in gemre^cap.xiai,
z Devtroqt^efigtUattmiCap.xv.xvi.wn.xvtn.
De Baptifme , cap. if. ^n occafione de ^Adobapfifme fe»rfim,
cap.id,
Deindede Ccena Domini,cap. 17. £f eiufdem profanatione,.
cap.\%.
31 De iUis quinque quA Sacramenta faho habitafunt^cap .xix.
Tertiui loctts de politica admtnifiratione,cap.\x.
De hac prhnum in genere )
Detnde de pngults eimpartibtM, ^ Eodem
Magijiratu, /^ ^^^,>^^
Legibus^ \
Popula, *^^
CAPVT I.
t>e vt^a Ecclefia cum qua nobiscolenda efivnitas: qttiapiorum
omnium mater eft.
Partcs huius capitis.
1 ArticuIusSymboIi, der^mftaEcclefl.-^ CathoHca & fanftoru con»:
munione^hreuiter ex plicatur, fimulqiie oftenditur quibus nomi"
nibusnobis commendata fit Eclefia,fe6t. 1.1.3.4. 5. & ^.
2 De Notii Ecclefiaf.fea 7.8.& 9.
) A fanda Ecclefia Caeholica & fanftorum communione non eft
vllo modo difcedendum. eapropter Nauatianorum, Anabapti-
ilarum, ac eiufmodi Schifmatitorum & male feriatbrum henvi-
num circa hanc dofirinam errorcs,i fedi 10. ad fin. cap. abunde
xcfellumur.
9% BXTErNIS m£D. AO SAIVTEM^ 5j9
Id E EuiKigelij Chriftu fieri noftrlim, & De Ecdt^*
a Ia.a: ab eo falutis aBternaeque beati-"««« necfjfarii
udinis nps fieri paccicipes , proximo ''^*'"^'*'"^*
l bro expofiturafuit. Quja autem ru-
litisnoitra & fegnities f addo etiam in-
^enij vanuatem ) externis fubfidiis in-
'l digent , q> ibusfides innobis&gigna-
^ tur & augefcat, & fuos faciac progref- . , - ,
fus vlque ad meta:u: ea quoque Deus';^^'*^'/ /^^
addidit,quo infirmitati noftrx confuleret.atq.vt vigerec Euan- ^,^^cquU adfi^
gelij*pr|dicatio,thefaurum huncapud Ecclefiamdcpofuit.Pa- dem^rtitum
ftoresinftituit ac dodores, quoru ore fuos docerct.eos autho- ordiftem mcf^-
rirateinftruxif:nihiIdeniqueomiiitquodadranftumfideic6-A'''^^y'^'^*
rcnfum & xcdum ..rdinem fscerct.In primisf-.cramenta infti- ^-^^ "'*"'*
tiiit,quae nosexp-r raenro fentimu- plufquamvciiia efleadiu-
mentaad fouenda.n & confirmaRdam fidem. Namqjjiaec-
gaftulo carnis noftr^ mchifi ad gradum Angelicum nondum
peruenimus, Oeusfe^idcaptumnoftrum accommodans, pio
adtnirabili fua prouidctia modw!i> praefcripfit quo procul dif-
iunfti ad eum accederemus. Quare poftulat docendi ratio vt S»»d ^pam
nunc de Ecclefia eiufque regimine , ordinibus , poteftate, item teshutw L^m
de facramentis tr^demus, & poftremo de politico etiam ordi-
ne; zc /imui pios le^ftores reuocemus a corruptel.s quibus Sa-
tan in Papacu aduiterauit qu^BCunque Dcus in falutem no-
ftram deftinauerar. IncipiaTii autem ab Ecclefia : in cuius fi- Cur jdj Etile-
num aggregan vult Deus filiosfuos, non modo vceiusope-^* incipiAU^
ta & miniftcrio alantur quandiu infantes funt ac pueri, fed cu-
raetiam materaa regantur donccadolefcant, actandem per-
ueniant ad fidei mecam. Hajccnim qiiae Deusconiunxitfe- Marc.To.p,
parari h^ non cft. vt quibusipfe eft Pacer, Ecclefiaeciaraaia- Gal.4.16.
tcr fit:neq je id 'ub Lege modo , fed etiam poft Chrifti aduen-
tura, tefte Paulo, qui nou^ & c^leftis Hierofolymaj nos e0e fi-
lios docet.
z In fymbolo , vbi profieemur nos credere Ecclefiam , id ^o fenfu ar^
non folum ad vifibi!e,de qua nunc agimus, refertur, Ced td o- '''"^«* /ymfroli
mnesquoquecIedosDei, inquorumnutnero coprehendun-'^^^'^*''^-^'
ttiretiamquimor&edefundi func. Ideo&credendi verbum'""^^*'' '
ponitur:quia nullum fsepe di.^crimen iuter filios Dei & profa-
noi, inter propriu eius gregem & fera animalia norari poteft.
Nam qnod panicula iN a muitis interponituf , probabili ratio-
necarec.Fareorquidam effevficacius, & vetuftatis etiam fuf-
fragio nnn deftirui:quando & /ymbolum Nicenum,qualiter in
Ecciefiafticahiftoria recitatur, prjepofitionem addic.Siraulta-
men ex fcnptis veterum animaduertcre licet , fuifTe olim cicra
tontrouQffiam receptum. vc dicerent feEccIefiam crederejnon
CAP. 1« IN f TlT V TIONIS LlB. IIII.
Cur dicimt*f ^ lA Ecclefiai;n.*N6 enim C\c modo loquuntui: Auguftinus & qiiif-
i:redo Eccltfia qujs iUe cft vetuftus fcripcor cuius opufculum excac fub riomi-
niin Etclefia. neCyptiani.De fymboli expo/itioneifeddifertequoque anno
tanc loqUutionem fore impropriam fi pr2epo/icio actexacunac
iu«m fentenciam racione no friuola confitnuc. Ideo cnim cre-
dere in Deum nos teftamur, quod & in ipfum vt veracem ani-
mus nofter fereclinac&fiducia noftrain ipfoatquiefcit.quod
in Ecclefiam nonconuenirecquemadmodumnecinremiflto-
ne peccacorumjauc carnis refurreftione. Icaque camet/i nolira
deverbisLcigare.malimtamenJoquendi proprietacem fequi,
quaE apcior fic rei exprimcnda: ^ qua formulas afFe(5:tare quibus
Finis huiu* Ar- ^^^ ^"^ caufa obkuretur.Finis aurem eft>vc rciamus,quauis ad
f4iMft. diruendam Chrifti gratia omncs lapides moucat Uiabolus, &
eodem etiam feranturvcfano impetuDeihoftes.nonpofle ea«
mcn extingui.necfterilempcifle reddi Chrifti fanguiaem,qain
frudum aliquem producat. Ita & arcana eledio Det ic inte-
rior vocarfo fpcd mda eft ; quia folus nouic qui fui finc,& fub
Ephef.i.H. ^gnaculo(v£loquitur Paulus) inclufos tenec- nifi q ;od in-
/igma eins geftant,cjuibu5 digno^cantura reprobis. Sed quia
exiguus numerus & contemptibilis la; et fub ingcnti tur ba , &
grana tricici pauca ceguntur pale^ congerie, foli Deo pernut-
ccnda eftcognicio fu^ Eccleli^, cuius fundamcncum cft arca-
naiiliuseledio. Nec verofatis eft eleitorumturba cogitatio-
ne animoque compledi , nifi talem Ecclefise vnitatem cogite-
Cdtholk* ♦ ftu mus in qua no"; effe infitos vere fimus perfuafi. Nifi enim (ub
vmuerfalM, capitc noftro Chrifto coadunati fimus reliquis omnibus mem-
cur t A. bris,nui'anosmanetfpesh3Ereditatis futur^E. Ideocatholica
dicitur,(eu vniuerfalis : quia non duas aut tres inuenire liceac
quin difcerpatur Chriftasrquod fien non poteft. Qjjn fic ele-
diDeiomnesin Chrift© funtconnexi, vt quemad'nod .m ab
vno capite pendent.ita in vnum velut corpus coalefcar, ea in^
cerfe compagecoh^crentesquo eiufdem corporismembra.ve
re vnum fadi,quia vna ftde,fpc,chaiirate, eode Dei Spiritu fi-
mul viuunt.non in eadem modo vic^ scternas /)a»rcditatem,fed
in vnius Dei ac Chrifti parcicipicionem eciam vocati. Quauis
ergo crif^is vaftitas.qu:^ nobis vndique occurric, nihil Bcclefi^
refiduum t^^t clamet , fciamus fruduofam efie Chrifti morte,
Df,umque mirabiiicer Eccleliam luriqua^xi»» iatebris feru.ire.
i.Reg.ij.iS. Sicuti Elise diclum eft, Seruaui mihi lepte;!; millu viroru qui
non flexerunc gcnu coram Baai.
Safjciom com- j Qnaoquam arciculus fymboli ad cxrcrnam quoquc Eccle-
muntoc^mdfit. flamaliquatenus pertinet, vt fequifque noftiumin fr:?tern >
GonfeniTucumomnibusDei filiis concineac ; Ecclefiae deferac
quam meretuj: auchoritatem. denique feitagerac vcQuisex
o'
Da bxternis MED.AD SALVTEM^ ^60
grege.Atqueideo adiungitur fanfto.rum communicatio. quse
parLicuIaiice: a veccribus feieprartermiiTi fit,Bon tamen ne-
gligendaett^juia ficcielijequaiicarem opcime exprimic. quad
didtumcilechac lcge.aggregari fanftos in rocietarem Ciirrfti,
vc qua?cunquc ii\ eos beneficiaDeus cQnfert,incer fe mucuo c6-
municenc.Quo tamen non collitur graciarum diuerfir as: ficuti j , n *
Icitnus varie diltiiUui Spintus dona^neqj e.uam ODueiiitur or- ria donx fan-
do poiicicus. quf» Tuas vnicuique facultaces priuacim poffidere «1« coUata^ aui
licetjvc neceflb eft.pacis incer hominesconferuandse caufa, re- ordmem poliii-
ru dominiainreripfospropria& diftinclaefle.Scdaireriturco '^^-
munitasquaiem Lucasdefcribit,quodmultuudinis credentiu £phJf.l L*
e(rctcorvnum&animav'na:&PauIusquum iiorcatur Ephe-
fios vc fint vnum corpus^vnus fpiritus,ficuti vocati func in vna
Ipe.Neque enim fien poreft, C\ vere perfuafi fint Deum comu-
nem fibi omnibus patfen efie, & Chriftum comniune capur,
quin fraterno intcr fe amore coniunfti, virro citroque fua co-
muiixent.lam plurimum noft^a incereft fcire <^uis incle ad nos ^iwfruiiusar
frudus rcdca:.HaccnimIe3ecrcdimusEcclefiamjVCcerc6per-'«M'"^«£tc/*-
fuafi fimus nos efic eiusmembra. Hocenim modo nicitur faiu»./'^ ^ fan£lo~
noftracercis fcjlidifquefulcrisjvreriamfitotaorbis machina la ^*"" <:ontmu-
befaftecur,corruere ipfa & concidere neqiiear. l^rimiim ftac cu jj
Dei eIedione,nec nifi cu a^cerna illius prouidencia variare auc
deficere poreft. Dcinde quodain:nodo coniunda c^c\a fi-rmi- z,
tudine Chrifti: qui non magis patiecur a fe diuolli fuos fideles>
cuam mcnibra fua difccrpi ac dilaniari. Accedit quod veritaS j,
dum To Ecclefi^ finu conrincmur.fcmpcr nobis conftatura fe-
CiJri famus.PQftremo quod promjf fiohes iftas fentimus axi nos 4.
pertinere,Sa!useritin Ston: Dcusin sercrnwa commorabicur
in medio Ierufa{em,ne vnquam commoueatur.Tanrum poteft fru[li*s Com^
Ecclefi^pracicipati;> vtnosinDei focitrr^ite contineac. In i- mumDnn fdn-
pfo quoquc noinine communionis plurimuni eft confolatio- Shrum.
nis: quod dum ad nospercinerc fixum eft quicquid men.Sris ^°^\^'^^''
fiiisacnoltris largitur Domiji.us: omnibus eorum bonis ^P^"^ p^w' l'^ ^
U'>ftracor^.firmatur.Cetcrum ad amplcxandamco modo Eccle ^,', 'Eciiefi:'m
fiz vniratemmihilfvc di\imus)opus eft Ecclefiam ipfam ocu- cporteat efe
lisccrncre,vel manibns palparerquin potius eoquod in fide fi- vifibilemvt
VI eft admonemur r.ih lo minuscogicandam efle, dum intcili- '^"'f'*''"^ "^*
gentiam noftram pr:^rcrir,qfiam fipniim appareat. Neqi ideo "^^'^ '^"■^*^*'
dererior eft fides noftra quod incognitam apprehendit : quado
hic non iubemur reprobos ab eledis dirccxnerc(quod Dei eft
folius non noftrum)f"ed certo ftatucrc :n aninois noftrisomnes
cosqui Dqi I^atrisdementia per Spiritus fandi efficaciam in
Cbrifti participacionem venerunr,in Dei pecu iu n ac propril
pofle fionem fegrcgatos , ac qunm fimus ;a lo um m mcro
tWH.ap srari* noj efle confor-es.
CAP.I. INSTl T VTIONTS IlB.ZIIl.
Porroqmmde 4 Vcrum quia nunc dc vjfibiii Ecclefia difTererc ppopoiicu
'vifibtii Bccle eft,difcamusvel vno matriselogio quaai vtilisfic nobis eius
fiafitfermoy cognitiojimo neccflaria; quando non alius eft in vicam ingref^
m«fr« nomen |- -^ ^^ ■ n^ concipiat m vcero.niii pariat, nifi nos alat Inxfr
necefiria fit vbenbus, deniquc lub cuitodia & gubccnacfone f ua nos tuea •
Ect/^/^co^m- tur.donec exuti carne mortalijfiiniies erimus Ange'?s. Neque
/jo.f.r/r4^4wcnimpatitUrnoftrainfirmitas a fcholanosdimicti donec toco
emmmnefi yjj^B curfu difcipuli fuerimus. Adde qvodextra eius grcmmm
Mat * ii » ""^^^ ^^ fperanda peccatorum remiffio^nec vlla falus^teife le-
lefa.jy.jj. * ^aia&Ioelc. quibus fubfcribic Ezechiel, quum deuijntutin
Iocl.2. }i. cacalogo popuiiDeinoiiforcquosac^elefti vita abdicar. Si-
Ezf ch.i?.9. cuti ex oppofito dicuntur nomcii fuum infcnbere in;er ci;jes
Pfalm.jp^.^. Hierofolymaj,quife ad verse pietaciscultum conuerainr. Qai
xatione Scalio Pfalmo dkitur, Memenco mci Iehoua:n bene-
placito populi cui:vifita me in falute tua,vt videam beneficen-
tiam eleftocum tuorum, l^ecer in Ixtitia gcnti > tux ♦ gaud;;,im
cum haveditate tua. Quibus verbis pacern>js Dci fuujr & pe-
culiare fpirituaLs vitse ceftimonium ad gregem eius reftrmgi-
tur.-vc femperexitialisfit ab Eccle/iadifceffio.
Mmer autem y Ca?terum quod huius loci propriu eft exequi pergamus.
rtQbif confiifui- Scribit Paulus Chriftum, vt impletet oirnia,dediire;iiiosqui-
"^*"'.^^"'^*""^ dem Apoftolos,alios vero Prophetas,ai'os autemEuageliflas,
mtmj eritimja ^jj^^ autcm paftorcs 3C doi^torcs, ad inftauratione fandoruni
erum apnd ea « , .
Domtmvf.ieoo JH opusadmmiftrationis,in ^dmcationcm cotporis Chrifti:do-
ftiit^^uod nobu v\cc perueniamus onines in vnitatem fidei & agnitionisfilij
abundecn.do^ \)q\ , jn virum perfedum , in menfuram aetacis pleneadultx;
net eiUfeducA- (^iirifti.Videmus vt Deus, qui poflet momento fuos perficere,
letn<staUma "^^^ tamen cos adolefccrc in virilem statem n\C\ educationc
itolefcamw. Ecckfi.f. Videmus modum exptimi : quii paftoribus iniunda
Ephef.^.ii. eft C3eleftis dodrinas prsedicatio. Videmu*omncs aj vnil cogi
in eimdem ordinem, vc manfueto & docili fpiritu regendos le
doftoribusin hunc vfum creatis permitc^nt. Ethac nora pri-
Jera.5'9.2j. demregnumChrifti infignieratlefails, Spiritns meus qui in
teeft,& vcrbaquspofuiinorecuo.nunquamdi^cedenriieque'
ex oretuo,neq;ex ore reministui& nepotum. Vnderequicur
digniscire qui famc&inedia pereant ,quicunquefpi>itualcm
aniiiKr cibumdttjinirnsfib-ipermanusErclefi^eporreftum re-
ipuunc. Fi<lem nobis Deus infpirat, fed Euangelij fui organo,
Rom.10.17. ficuci adnionct Paulusfidem efleex auditu.Sicutieriim penes
Deum fuarefidcc potenri/ ad feru.indum^fed eam in Euange-
lij prxdicatione(codem Paulo tefte)depromit atque explicat.
HocGOnfilio voluit-^Iim facros haben conuentusad fandua-
rium.T:j6deiconfenfum alerct dodrina per os ficerdoris pro-
Pfalni.i*. lata.Ncc alio fpeftant magnificiillitituli, vh\ templum voca-
Pialm. 80.2. curiequiesDcijfanj^iariumcius domicilium,ybidicitucfede'
re
D B 0 S T B R e4. M ^ O. A D S A L V T E M. ^C!
reintcrC!ierub:m;quam vr pre:iufn)aiiiorem,rei!ei:entiam,ac PuI.So *.
digiiitatem c^eleftis dodrinx minilicrio conc.licnt: quibusa-
If-quinon parum derogarcc morcal;s & cocempti Jiominisa-
/pcdus.Hrgo vc fciamusex vafis teftaceis nobis proferri in^fti-
niabilem thelaurum^Deus ipfe in mediura prod!t,& quatenus
liuius ordinisautlior eft, vylt feprjerencemin fuainfticucionc t.Cor.^-T.
agnofci.Iraqucpoftqui auguriis, diuinationibus, artibus ma- ^^^* *9-^''
gicis,necromanci2e,aljirque lupcrft ti( nibusfuosvetuit dareo-
peratYi.fubiicit fedaturuquod pro ommbus fafficcrc dcbeac,
nempe Propheiis nunquani deftiri.riim iri.Sicuti autem vetere n.'c hiceduca'»
populum non abkgauic 2d Angelos , fcd dcdoresexchauite tio>tumedttff$
terra, qui vtie pia:(Urencniunus Angelicum : ica & noshodie co^jttmnetidtu»
Iiumanicusvulcdocefc. Aciicut oh.n non contencusfuic foU
Lcge,fed racerdocesaddid2cintcrpreces,ex quoiumlabi s po-
p:i us inquirerec vcrum illius fenfum: ita hodie nontan.uni
vul: nos cde leftioni attentos, fcdmagiftros eti.i prxficir quo-
r>im operaadiuuemuf.Cuius rciduplexeft vtilitas. na.ahYt)Zlmedu(>l/ciy*,
parre opcimo exarrineobedieMriam noftram probat, vbi eius «/o»' nobu «j
niiniftros,nonf^cu8 atqueipfum.Ioquetesaudimus : ex oppo- '^'^^^«-
/ico etia noftr^ infirnytaci confulicdum per interprctcs h«ma-
no raore nos aiauulc alloqui.vt ad fe aUiciar, quam tonando a
feabigere.Etccrre qua ncbiscxpediac hasc familiarisdoccndi
ruio.fen ciuc omnes pij cx formidine qua meriro illosconfter"
nar Dei maieftas.Qwjbus autem videturexhominum j quiad ^amvtiUt/t*,
d->ccndum vocaci funr, conteptu cxinaniri dodrinse authori- ^^"' t^J^»»^ T-^i
, I mgratitudmem fuam produnc ; quia mter tot prseclaras ^^^^^ pajioret
doces quifeusornauit Deushumanum genus.hxcprasrogatiua ^ dQlinFei.
j(ingulariseft,qu6d dignatur ora & linguas hominum /ihi con-
fecrare,vc m iliis fua vox perfonet.Quare ne viciffim & nos o-
bedienceranipleftipigcatfalutisdodrinameius madato & o-.
re propofiia:quia etft externis mediis alrgata non eft Dei vir-
tusjnostamenordinariodoccndt modoalligauif. quem dum
recufant tencre fanatici homines, multis fe exitialibus laqueij
inuoluunr.Mukos iinpellicvelfuperbia, velfaftidium,vel^- H«rum conu.^
mulacio, vt fibi perfuadeant priuacim legedo & meditandvO fe ptorHmproter-^
poflefatis proficere. atque ita contemnant publicos cg£Cus,& i^^a^e^undttur^
predicationem fuperuacuam ducant. Ouoniam autern fa- t5'"7 "* ^
•1 • r n r-^i I L i>crtptHr* te^
cruni vnirarisvincylum quantumm feeitioluunt velabrum- d^^^^jj^^
punt.nemo iuftamiiiipij huiusdiuorcij pcr^na eftu^ic , quin fe
peftiferis erroribusae recerrimis delirifsfafcinet. Q^nre vtvi-
geacapud nospurafijeifimplicitas , ne vci grauemur hoc pic-
ratisexcrcitio.qjodDeus nobis fiia inrricucione monftrauic cf-
fcnecefljrium, &fantopere commendgt. Deo quiauresdi-
ceret daudendas cfie nemo vnqua vel ex pcculannffiMiis cani-
bu« inuetuj» eft.fed omnibusfeculis di^Hcih fuit cerrame Pro-
Zz. j.
CAP.f. IKST IT VTIONIS IIB.IKI.
phctis & pHs doftoribus contra impiosjquoru peruicacia nun-
quamiugum hocfubirepoteftvtore & minifterio hominum
p, . ^ doceantur.Quodperindeeft acDeJfaciemjqtisenobisindo-
^rina affuIget,delere.NequeenimfideIesoh'm alia de caufa
faciem Dei in fanfluario quxrcre iufli funt^idque toties r epe-
» cor,4 6, ^\^^^ ^" L^§^' "i^ ^"i^ ^^8's dodrina & Prophetics exhorta-
tiones erant illis viua Dei imago jficuti Paulus in fus pr^edica-
tione lucere aflerit gloriam Dei in facie Chnfti, Quo magis
deteftabiIesfuntapoftat3e,quifcindendisEcclefiisinhiant,pcr-
inde acfi oues abigcrent a cauhs, ac proiieerentin fauceslupo
rum.Nobisvero quod exPaulo cftauimus tenendum eft , Ec-
cLfi im n >n aliter a^dificari quam externa pr^dicatione,neca-
lio vinculo inter fe recinerifanAos, nifi dum vno confenfu di-
fccndo & proficiendo ordmem Ecciefi^e i Deo prselcriorii co-
rnhuncfiutn,, luHt. In hu :c pi^cipue fincm , vtdixijiuflifi-ntoHm fideles
110(7* ^mtorum ''^^ ^"§^ confluere ad fanftuarium ; quia dum Mofesdc l)abi-
Ecchfis. itifi, f^iculo Dei loquiturjfimul locu nominis Dei appellac,vbiDeus
funt oUrn con. memoriam noiBinisru! pofuit, Qupaperte docet nuHum fine
fluerfad fm- pietaci» do(5trina efleilliusvlum. Necdubium eft qnineadem
auarium* etiam r->tiorseDauid ingentifpirirusanr-aritud/ne queratur fe
pS %Aii^ tyrannica hoftmm r|U)tiaprohsberitabcrnaculiingreiru.MuI-
tisfere videcur puerilis lamentatio , quod minimum iadura?
fieret, KonmuhumetiamvoIuptJtisperiretcarert rempli a-
trio,modc) fuppeterent ^Xix deliciae. Hic tamen vna moleftia,
anxietate & moeftitia (e vri & cruciari & probe abfunii dcplo-
rat:nempequ6d fidelibusnihilpluii^; efthoc jdmifjiculo. qHo
Pfal.jj2.7. Deusfuosgradacimm fublimeactoUir.Nim&hoc notandum
Pfal.99. f- eftjDeumin fpeculo fu^dodrinae ira fempcr feoftendifle fan-
x.Paral. i8.i. ftisPatribusvc fpiritualis eflec cognicio.Vnde & temphim no
modo facies eius.fed (omnis fiperftitionis tollcndas caufa^fca-
bellumpedum vocatur. Arquehiceftfelixille occurfus m v-
nitatem fidei , dum a fummo vfque ad infirnum omnes ad ca-
r*w/»/<5>'w««?f putadfpirant. Quicquiduemplorumalio confilio sedificarunt
e-pofl ^W» Deo Genres , mera fuit ciltus eius profanario : zd quam etfi
ufh '^"'h^^ttt'- ^^'^ P^"^^ cr3ffitie,ahquatenustamcn prolapfifunr lud^gi^quod
fnZ^vftul^' ' ^^^^^ ^'^ ^^^ lefaig Stephanus exprobratjDeum fcilicet non ha-
A(^tor. 7. 48. bitareintemplismanufa(ftis,&c. Quia folus Deus templa fi-
bifuofermone in legicimum yfum fanftificat. Et fiquid re-
merctentamuseiusiniuflfu, protinusmalo principio adhjpre-
fcunt adiientitia figmenta, quibus malum fine modo propaga-
tur. Inconfiderate tamen Xerxes, dum confilio magorum, o-
mnia GLaJciaerempIaexurfit,vel diruit: quodabfurdu.Ti puta-
retDeos,quib.omnialiberepatercdebent,pariecibus&rcgu-
iisinciudi. Qjafi vero DonfitinDd po-eftate, vt nobts pro-
pinquus fit, quodammodo ad nos dejfcendere:& camcn ncque
mucare
I> E HKTER. M E D. AD SALVtEM. 3«^
mutarc locutli , neque nos afhgere terrenis mediis : fed potiui
vehiculis quibufdain nos furfuai efFerre ad cfleftem luam glo-
riam, cju^ fua immcn/itace omnia replcc , tuin vero cseloi alti-
tudineruperat. ^ .„. . u
6 Porro quia hoc tcmpore maena fuit concertatio deeffi- ' j!f!*^lr? J
cacia miniitenj,dumeiusdignitarem nyperbolice ampiihcant ej%nonta.mtnai.
alij, alijcontenduntpcrperamtransfernad liomincm morta- SpirituT>ei fi
iem quod proprium eft Spiritus,fi miniftros & dudores cenfe- puratum.
rauspcnecrareadmentes &corda,vccam illarumc^citarcm ^ ..
quam horum dunticm corrigam: rca t hums controucriisB de- ^
finitio tradenda ef^. Qupd vtrinquc dirccptant, nullo negutio
faciletranfigcturjlocosdiferce obferuando, vbi Deusaurhoc
pr^dicationisSpiritumfuurn cum eaconiungcns , frudum in-
de promitticvel rurfum vbi fe ab extcrnis fubfidiis fc paras, ik
iniciafidei quamcotum curfum fibi vni vcndicat. Officium
fecundi ElisBfuit.tefle Malachia,iiluminare mentcs,&.c6uer- MaUch. 4.1^;
tere corda p itrum ad fiIioSj& incredulos ad prudenciam iuilo- '®han. 15. i€,-
rum.Chriflus fe Apoitolos micrerc pronunciar.nr frudu afFe- ^ J^' *" *^-
ranc cx labore fuo.quis aurc fic frudiis ille breuicer definic Pe- ^ 'q^^ ^' ^ '
trus, nosrcgigai dicens femine iocorruptibili. Itaq egloria- i.Cor.j.6.
tur Pauhss fe per Euagelium gcnuiffe Cortnthiosjcdfque apo-
itolatusfuifigillum cfTe: imofe non cfTeliteralem miniftrum,
qui tantum fonitu vocis aurespercufrerit , fed datafibi effica-
ciam Sj)iriius , ne inutilis fit dodrina. Quo fenfu eriam aiibi
Euangeliumfuumfuiflencgaccantiimin rermone/edinvirm- ^ •
te.AffirmatctiamGalacr.s ex auditufidei Spiricum acceptfTe. Galat.j.i..*
DeniquepIuribuslocisnomodofccooperariumDei facir,fed
partes /ibi affignat confercndse falutis. H«c certe omnu nun-
quam eo protulit vt vel tantillu fibi feorfam i Deo tribueret.
iicutibrcuiteralibicxponiCjLabor noflcr non fuicinucilisin **S.?^l'^'-
Domino fecundum pocenciam eius potcnter in me efficacem. Jx /^ V"
lcem alibi , Quiefticax tuicmPccroergaCircumcihon€m,m
mectiam efficax fuit apudGentcs.Caeterum quim nihil fcpa-
ratim miniftrisrefiduumfaciat, ex aliis locis patet, Qujpla-
tacnihilefl, &quirigaE nihii eft.-fed Dcus quidatincremcn- ^. ^ ^
tum.Itcm,PIus omnibuslaboraui: nonego,^ed gr-cia Dciqiig
mihi aderac.Et ccrte recinere fencecias illas oportec , vbi Deus
fibi adfcribens mencis illuminacionem & renouationecordis,
facrilegium cffc admonec fiquam vcriufque parcc homo fibi
arrogaclnccrim fiminiflris.quos Deus praeficit.fequifqu? do
cilc ofFcrar, ex fruftu cognofccc non fiuftra placuifTc Dco huc
docendi modum,nec fruitra eciam fidelibus lugum hocmode-
fti^E impoficum efTe.
7 Enimuero de Ecclefia vifibiif , & qu3e fub cognicionem ^'f**'^ P^*"^
nofli:am cadicp quaic iudieiumfacerccoucniaccxfupetiofibus ^^//^^^""^"
Zz ij '^'^' '
CAf. l. INSTITVTIONIS LIL 1111.
iam Ifquetc exiftimo. Diximusenim bifariani de EcdeGa. f^-
^ ^ ./> craslicerasloqui. luterdum quum Eccle/iamhominant.e.ini
^ \ ' inrel!igiintqi;3creueraeltcoram L'eo,in quam nuUirecipiiJn.
rtffeati. 'ur nifi qui & adoptionis gratia £Uj Dei runt,.S<:Spiricus Tandi-
licanone, verviCiidftimembra. Ac tuncquidem i:«i*n tantum
fandosquiin cerrahabieant comprehedit, itd elcftos omiies
B r.r quiaborigine mundifuerunt. Sjepe aucem EccIefijenomif)e
'jK^iiti' vnlueriara honuirjin mukitudinemin orbc difTLifani dc(ignat,
quJEvrcm fe r-( am& Chiifti.m colere profiretur: Baptilmo
initjamr in eius tidcm : CoenvT pirticipatione vnitatem ia vt ra
do(fi:rma& c' aritaie teihrur.confcnfionehabecmverbeDt»-
mini, arqucadeuis pr^dicacioncm minillcrium confcruu-a
Chrifto inrtit^uum.In !kic au.remplurimi luntpcrmixti hyp')-
tfiuliAEccie- ^jjj^,, quinihil Chrift: habent pra'ter tituluin & .'pecicm.-niu-
rimiau)bir!ofi,auan, inuidi, maIedici,a.iquiimpurioris virar,
quiad tempus fclerantur :vel quia legirimo iudicio conuinc»
nequeur,vel qiiianon 1« mper ea vjger dsfciplinje feuerJtas qu^
dcbebat. Qiifcm jdmodum cigo nobis iu!fil)jlcm , folius Dei
oculicorrpi' u sr. Bcclefiamcrcdere necelfe elt, itah;inc, qux
refpcduhominum Ecclefiadiciturjobfetuareeiufque commu-
nionem coleie iiibcmur.
Di'i! rh.< ^ P;qmde,quatcn;5seam agnofcerenoftra iutereracDomi-
mtqmfuifinT ^^^ cerii.'; rforis i^ quali fymbolis nobis dcfignauit. Ha?c qui-
x.Tim.i.ij. dem /inguliris ert Pei ipfius pr^regatiuajnoiTe qui fui fitit , vf
fupra citauirnus ex Paiilo. Et certe ne hominu lemcritas ffo fe
pioriperer prouifijm eltjip'© quotidie euentu admonenre,qua
longc rcnfmnoftrum fupcrent arcana iJIius iudicia. Nam &
qui perditiffimi vid bantur,pIanequedeploratifuerat,cius bo-
Dua c in viam reuocantur:& qui pra? aliis Jlate Videb?ntur,fa;-
Hom. 4j. in pe corruunr.h.'q!ic, f^cundurn occultam Dei pra?dtft'nat!one
lohan. (vt inquir Aiiguhinusjplurimf funtforis oues,plurimi h.ipiin-
tus. Nouitcnimacfignaroshabcc qui neceum necfe norunr.
Ex iis autem qui pa'am eius ferunt /ignum , ipfius vnius oculi
vjdenr<iui& finc hdioneninftifinc j &in finem vfque pcrfe-
tAttamn nc- ucrjturiiquod dcmum cft falutis caput. Rurfum samenjquia
bif dffp^au.t aliquatcnusexpcdifc prouidebat vt fciremus qui nobrs habedi
auifinr pr„f, p..^ jp/iijs filiis eflent, hac in p.irte fccaptuinoftroacc mmo-
liu habthdu ^^xxiz.ht quoniam fidei ccrtitudo ncceflhria no erat.q uodd.im
ciiaritatis iudicium eius loco fubftituit.-quo pro Ecclefiae mcni-
bris.Tgnofcamu? qui & fidci confeffione,& vita; exempIo,& la-
cramentofumparticipationeeundenobifcum Deum ac Chri-
jdejut <«>•/« |}yni profitentur. Ipfius autem corporisnotitiam quo magis
"'^*^* faluti noftrse n€cefl"ariam eflc nouerat, eocertioribus notis
commendauit.
5 Hincnafcitur nobis& emcrgit confpfcua oculis noftris
Ecclefi*
OR BXTER. mbd. ao salvtkm 3^1
"Eccledjz fjcies. Vbiciique enim Dei verbum fyncere pr^dica- *** «»'« /«»%
ria quc audiri.vbi facramentaex Chrifti^inftituto admitiiftrari'""''''"''"'!^
videmus l!ic riu]uumc(re Dei Ecclefia nuUo modo ambigen- lracra>MntlrT
dumedqumdo eius promiffiofallerenon poteft. Vbicunque a^hrijio' tn-
dao aur. rres cogregjri fucnnc in nomine meo, ibi in medio eo liitutorum ad-
rum f. m. Scd vt fiimmam iTuius rei iiquido cencamus, his ve- Tninifiratio,
Jut: <^,rad bus progrediendum eft: Ecclcfiara vnuierraicn , efle '^atMS.i».
colied 'm ex quibufcunquc gencibus nuihitudinem , qux ii\- '^'l ^ j "' /'
teruallr- !ocoru:n d.tfi':a& diiperla, in vnamtamedfuinx" do- (iffi».
<fi::i'i.e veriraren conentii: , & eiufdereligionis vinculo collj-
gata eft. Sub hac ni coprehendi /ingulas Eccle/ias, quas oppi-
ddtim&vicatim pro necelfitatis humin.r ratione dirpo/itas
funt, vrvna^juequc nomen & aurhorit.ne Ecrlefi^iure obti-
aear.finou oshomine^.qai pietatu profeflToae inter Ecc.'efias
eiurmodicenfen-ur,eciaiiab Ecclefijt fint reucrucxtranei,adi-
jjftm came.n quoda nodo pcrtinere, doncc publico iudicio ex-
te; minaci fucrint.Quanquam paulo diuerfa tft m prfuaris ho- ^^g tjmtn ea-
minib.is acq. in Ecciefiis.wftimadisratio. Vfu enim venirepo- demeft in fm~
teitvtquos non omnmo purabimiis disj^os eftepforu conior- if^^nhomimiKs
tio.traftare tamen inftar fratrum, Jc fidclium loco habere de ■'^^?»^ *« 2cc/*
bcamus-, propter comutiem Ecclefir conreniinn. quo ferui.tur ,'^M'^'^»^'*
& roicrantur in Chriftt crpore. Tale.s rufFfagio noftro no ap-
prob.imusefrcEcclefix' membra; fcd qaem lu populo Dwi io-
cu renencjiir.s rclinq.iitnus.donec legitii!!© jfjre icimatur. Ac
dcipfa niulritadineaiitcr fej-icjcndu eft: )!!»fi m'nifterium ha-
ber veibi,& honotat,.fi ficiairientor-Jmad iiinifiruicne.riccle
fia procuidubio haberi & ceiireri meretur.- quia fine frudti ilia
noa eirc certum eft, Ita & Ecclefias vniuerfah" f lii fcruamus v-
nitacemjquaai diflVcue femrser ftuduerunt di;iboIici fp ritus;
nec conuencus ict^itimos , qui pro locorum opjortuuitatc di-
ih^ib .;ri funt.fLia aurhoritare fiaudamus,
lo Symbola Ecclefi.e dignofccnd^, ver5i pr,^dic£tionem '^*''''^/'^*'*>«-
facrimenroriiuinue obferuaciof.em pofuimus. Nam ha^c nuf- ^''^^^'"'^^ ^c-
quamefTe pofllmc qu'n frua.ficent, & Deibencdiftione pro- I^f^^** "''l^
Iperenrur. Non dico,vbicunquc pr.-edfcatur verbum,iihc fru-weie/f </,/«.
6tam mox exoririifed nullibi rccipi &ftatam habere fc:de, ni/i denim^.
vc fuameflicaciam proferic, Vccunque, vbi reuerenteraudi-
tur Euangehjpridicatio.neque racranicnta ncglsguntur , iUic
pro eo tempore nequc falltx acque ambigua Eccltfix- apparet
facies: cuius vel .luthoritatem rpernere,vel;nonita refpuere,
vcl confiliis refragari.velcaftigationes hidcrc.nemini impune
licetrmulto minus ab ea deficere,ac eius .-'brumpere vnitatem.
Tanti enim Ecclcfia» fua; communione facit Dominus , vtpro « . ,.
transfuga & dercrtore rehgionis habcat.quicunque fe a quali- 7;^nt,fZ!Z
bet Chriftiana fociecatCjquas modo verum verbi ac facramen-/»?/?^/*.
Z^ iij
^'4?- I* IMfTlTvTlONlS tlB. IIIl.
torum minlfterium colatjcontumacifer alienarit. Sic cius au'
thorit^irem commendar, vt dum illa violatur , fuam ipfius im-
f.Tim.j,is. minutamcenfeat. Net^jccnim parui momenti cft,qu6d vo-
catur columna & firmamentu veritatis,& domus Dei. Quibus
verbis fignificat Paulus , ne intcrcidat vericas Deiinmundo,
pph.i.ij.f^y. Ecclefi.imefle fidam eius cuftodem.-quia eiusminifterio &o-
"^l' pera voluit Deus puram verbi fui pr^dicationcm cofcruari, &
le nobis oftendere pacrcmfaniilias dum nos Spiritualibos ali-
YeritAtU a^ menrisparciCj&quajcunqueadfalucem noftramfaciuncprocu
dommDeide- rac.No vulgaris etiam husjquodelcifla fegregattque dicjtura
ftrtores. Chrifto iti rporam.qujeeflet fine ruga & macula.corpus & plc-
*De, <fn' chri^i nicudo ems.Vnde fequitLirjdifcerfi .>ne ab EccIefia,Dei & Chri
abntgatorfs. ^^ abiiegationem efTc.quo magis a ram fceleraco dilfidio (iaue-
d'?m eii:quudum veritatis Dci ruinain^quantum in nobis eft,
molimur, dignifuiwus ad qnosconteredostotoireefuas impe-
foniugij /rtfr? tufulmmec. Ncc vllum atrocius fingi crimenpoteft, quam
'vtcUtores. facrilega perfidia violare coniugium qucd nobircum vnigeni-
tus Dei fiiius contrahere dignatus eft.
lo diliger.iini \i Quare notas illas diligcnter animis imprcflas tcncamus,
hAnot* reti- ^ p^o Domini arbicrio .^ftimcn-^us.Nihil eft enim quodmagis
nend.e /'*«'"* Satan moliatur quamiftorumalrerutrumvelvtrunquetollere
^"°f,^ l.f ^ abolere.-nunc vr notis iftis abolicis & deleris, veram germa-
TnoliTnr aut ■ ^ irin n
toUere,aut de- namquc collac EccIcfijE dmindionem : nunc vr inieao earuin
feSi^jne nos ab concempcu. manifeft.i defedionenos ab Ecclcfia abripiat. E-
£(rc/f/?<jfr//'£ri;ius arrefadum eft vcpura vcrbi pi^dicacio nIiq«ot feculis e-
uanuent:&nunceadem impiob;cace incumbic adlabefaiftan-
du miniftenumrquodcamen fic in EccIefiaChriftusordinauit,
vrillo fublfto,h!jius^d)ficitiopereac. la veroquapericulofa,
imo qua exitialis tetatio eftjvbi vel in mente venlt difceffione
Dho errc^cs. ^3cere ab e^ cogrci^atione in qua figna c6fniciuntur,ac tclferse
7.Sptrnt:re ve- quifeus fufficicntcr Ecclcfiam defcripcam Dominus putauic?
ra.rHEi£'^eficrn. Vidcmus quanta vtrinque adhibenda fit caurio. Nam ne fub
1. ^ Rekt^m Ecckfise titulo impoftura nobisfiat, ad illam probatioiiem^
pj^yn. ^^^ ^^ Lydium lapidcm exigenda eft omnis congregatio
qu^ Ecclefisnomenobrendic. Si ordinemhabet in verbo
&f4cramentis aDomino commcndacum , non fallet: fecure
2<!'cnttiicaH ^^^'''"^"or^'^! EccleCiis debitum deferamus. rurfum vero ii
fae}I,vtau>r ablquc vcrbo & facramcncis fe venditat, a talibus praeftigiis
fiam ao Eccie- non minus reIigiosecauendum,quam in alteraparte temeritas
fia v'{ioiiide fupcrbiiquc fugicnda.
fictat , eiutm ,j Q^od dicimus purum vcrbi miniftcrium &purum in
fi v£ commu' celebrandis facramentis ritum, idoneum efle pignus & arrha-
?iii p-ofepio qut . , ^^ _ . . ■» o . .
hi:fdc:m corru- b'-*nem , vt tuto poffimus focietatem in qua vtrunque cxtiterit
ftelis inc^Hine- p^o Ecclcfia amplexari, vfque e© valcc vtnufquam ^biicienda
tur. fix. quaudiu in illis perftitericctiafi multis aiioquivitiis fcatcat.
Quinetiatn
D « bxterNis med.ad salvTem. 564
Quinetia poterfc vel ia doftrinx vel in facramertoruflTadau-
nilhatione vitij quidpiam obrepef-ejquod al/enare nos ab eius
commuiiJone non debeat.Non enim vuius funt f ; rmae omnia
ver^pdjdrrnse capita.Sunt qu^edam 'ta neceffariacognitn vt
fixa efle & indubitata omnibus oporteac,ceu propria religionis
placita. qualia iijnt,Vnum elfeDeum.-Chfftuni Deuniefl^ejP.c
Dei Fi fum.ln Dei mirencordia Talutem nobis confifterej& fi- ^n^pofmtef-
nii!ia.SuntaIia,qua? inter £cciefiascontroueila>fideitame7ni/'f''«/wo<ifcor
tate non dirimant.QuiB enim ob hoc vnum hcdcRx diffideat, ^'*F^'^*'
fi altera citra contentionislibidinenijcitri peruicacia afleren-
di.animasa corponbus demigrantesin cselu couoLre puret:
altera nihilaufit dcfiiiiredelcco.cxteruviuere tamen Domi- pj^jj
no certo lilatuar.^Verba fuut Apoftoli , Qufcunqiie perfedi fu-
mus , idem fentiamus: fiquid aliter fapitis , hoc quoque vobis
Dcminus reuelabit.Annon fatisindicat, diflenfione de rebus
i{\ifi non ita neceflariii.,dii/idij ma^eriam eflTe no debere inter
Chriftianos?Primum quidemcft vcper omniaconfentiamus: /^^^'5 /j^y^j^
fcd quoniam nemo eft qui no aliqua ignorann'2e nubecula ob- feruationU. .
uolutus fit: aut nulla relinquamus Ecclefiam oportet , aur hal-
lucmarionemcondonemusiniisrebus, qu:r & inuiolata reli-
gionisfumma&cjtra falutis i.iduram ignorari poffinr. nif^ ^^^^^ ^^^'JJ'^'
aureparrocinari erroribus vel minuciffimis nolim, vt blandic-
do & conniuendo cenfeam fouendos: ftd. dico,non temere ob
quafl:bet diffenfiunculas deferendamnobis Ecclefiam, in qua
duntaxat ea falua & ilhbata doftrina rctineatur qua conftacin-
columitaspietatisj&facramentorii vfus a Domino inftirutus
cuftodiatur.Interim fi nitimur emendatequoddifplicet, hci- Mcmbrorum
mus idt ex officio noftro.Et huc pertinet illud Pauli, Si melius Elcle/iaoffidu.
quid fedentireuelarum fjerir.prior taceat.Vndeconftarfingu '^°'^'*4. jo.
lis Ecclefiiemembrisdemandatu publicse icdificationis ftudm r
pro menfura grati^ fu3e,modo decenter & fecudum ordinem:
hoceft,ne velEcclefise comm'. nonem reauntiemus,velm ea
permanentespacem&di,Q:iphnamrite compofita turbemus.
ij Invitsaurem imperfetftione toleranda mulco longius Nec recedendii
procedereinduigetia ncftra deber.hicenim valde lubricuseft <?/*& Ecdefiat
lapfus: neque vulgaribus machinamentis hic Satan nobis infi- ^^'ffi ^^^orun-
diatur.Fueruncenim femperquifalfa abfoluta? fandimonra? ^'*^'^'*.^'"''*~
pcrfuafione imbuti, ta.iquam aerij quidam d^emones iam h^dJ^^^^n^ ^*'
effeatjomnium hominum confortium afpernarentur, in quib.
humanum adhuc aliquid fubeffe cemerent. Tales oliai eranc
Cathari, & (qui adcorumvefaniam accedebant)Donarift£.
Talcs hodiefuntcx Anabaptiftisnonnuilijquifupraaliosvo-
lunt vidcri profecifTe.Alijfunt qui inc6fiderato magis iuftitise "^^""'^ '''^**'*
xelo quam infanailla fuperbia peccant. Dura enim apud eosv^/f^' ,^^^''
quibus Eyagclm anauntianjr, eius doctrins no rcfpodere vu«e c^thArL
Zz iiij
^Xf.ic tNsTlTVTlONIS LIB. III I.
fruftum vident.nullam iIlicefleEccIcfiam fladm fudicant.In'
i\[({ima quidem ejl ofrcn(io,8c cui plus fatis occafionis hoc rni-
rcrrimo feculo pixbemus. ncc excufare licecmalcdiftam no-
Aram ignauiam,quamDom'nus impuniramnon finet: vt iam
grau'b>i.s fl;igeliis cafttgare incipit.Va^ergo nobis,qui tam diC^
folutaflagitiorum licentia commiftimus vr proprer nos vulnc-
« -^,^ renrur imbccilles confcicntia?. Scd in hoc vicifHm peccant illi
quosdiximus,qu6d oftenfionifu:« modum ftaruere nefciunr.
Nair vbi Dom nus clementiani exigitjomivTa illa^toro^fe im-
modeiajasreueritati rradunt. Quiaentni no putantefle Etclc-
fiani vbi non elHolida vit.epuricas & in-cgrir.zs.fcelcrui!' ojfo
alegitima Hcclefia dirccduntjduin a Taft one improborum de-
Ciinarofepjrant.AUeg^ntjEcclefiamChrifti finflamefle.Vc-
mum chte^ i-um,vtfia5uiintel!ipa"nreneexb:'n-s& milis permixtam , ii-
'](,(h ex iri^m! lam cx oreChnfti p:irab Um audfanr,!n quareti comparatur,
Chr iiifArab»' c^x\o pfCces omne gcuijs col'igun^ur, neqijc religuntur dorec
lii- in licore fint expofiti. Audiant agri eflc firnihm, qui bona fru-
Matt.1j.47. geconfiruSjZizaniisinimici fraudeinficit(jr:q'5!bus nonexpur-
Ibidem i4 gatur,donecin aream aduecta fuerir tn /fis. Audi.^nt deni<^uc
Mjcc. 3. 11. aream efle, in qua fic colledum eft trincuni vt 'ub palea deii
tefcarjdonec vmno&cribiorcpurp^atum, in horrcum candeui
reconditur. Qjod C\ hoc m';lo ad dicn) vfq-ie \\s<\',c\j laborata-
ra oEcclefiam pronuntiatDominus, vt improborum pcrsnix-
tioneonerctur^fruftranu lo n:Eua infperfa r qu^runt.
14 Sedenimrcmintolcrabilemefle climsn»' jquod v;t»o-
cjiitc ''/^"'""\j.yj„ p^f^j^ ;f.j paffi!^igr,ifl'.irur. Qjd C\ /\poftoli fencentia hic
Siefponfio.,* co- quoqaeoccurru?Incer Corinrbios non pauculierrauerant/ed
fi:>.tr<ttjmtf}-A- torum prope corpus fjbes occuparat.non vnaerat peccari fpe-
fw£ UfixCo- cies,fd phirimsc; neq; leuiaerant errata.^ed horrenda i^ua?da
rinhuic£. fl.Toilria.- non fola crat moriim corruptio, led dodlrinae. Q^id
hic fni£t'-:s Apoftolu<;.?hoc eft.cs!eftis Spiritus orginumjCuius
tcftimonio ftar & cadit Ecclefia? an diuifi nem .ib illis qua?rir?
an eos a Chrifti regn'> abdicat?a)i vlrimo anarhematis fulminc
feric.?Non modo nihii horu ag r:fed ^ccIefiamChrifti fando-
'uoque focicratem & agnefct&prasdieat.SI interCorinchios
•i nec Ecc:efia,vbi feruent contentiones, feft^e, xmulationes:
vbi fres vigenc & iurgia.cum h.-bendi cupiditate:vbi palam ap
probacur fcel.is quod Gentibusipfis foretexecrabile: vbipe-
tulanterprofcindirur Pnili nome,quemceu patrcmcolerede-
b)er.inf-T'bi quidam mortuorum relurredionem iudibrioha-
bent, cumcuius rwina tocum corruit Euangelium:vbii Deigra-
tix ambitioni poncharitati feruiunt, vbi pernRuIta indecentcr
& inof^dinaregerunrur: & ideo manet quod minifterium verbi
£f laJeparum & facramcntorum illic non repudiatur.-quis audeatEccIefij ti-'
G .at,^, tulum eripereiis quibusdecima p.irs iftorutn cdminu impin-
ginc^
i.Cor.i
.IT.&
3-J.&S
1.&6.
7.0C9.1
,.&ij.
li.
D E E XTE R N. M « D. A D SAl. Vl\ ^6$
tineqiieat?Quitantamorrfirare ra!uiunt!npr.^rentes Eccle-" . ..
li is, quici quaeroGalarjsfecMi.mrtancuineion Euangelij deler- .'^^
roribus; apud quos tame idcm ApoUolus Ecclefias reperiebat?
li Obiiciuntetiam quod Paulus grauiterCorinthtosobiur- Tertta. ohie^f
gat.quia flagitiofurn hominem in fuo co?icubernio ferant : de- i.Cor.5.a.
indegeneralemferstenciam ponit, qua nefjs clfc pronuntiac
cumhomineprobrofs vir.-? velpanem comedere. Hic excla-
mart.Si vulgarem p.mem ccmederenon licet^panem Dom:-
ni comedcre q . i liceatrF.J teor certe magnu probrum elTe fi in- K^^onjio i.per
rer filios Dei I^cum l.abea; c porci &canes : mulco etia maius comefionem.
(l illis proRicuaturfacro'andu!n Chrifti corpus Neq; ver6,fi
bene niorata? erunc Eccledsefceleratoi fn finu fuoferec- nec ad
lacrum jllud epulum dignos fimul acindignos promifcue ad-
mittenr.Verum quiinoica fedulo femperaduigilant paftore?,
•interdum eram indulgcntiores funt ciu.i.n oporte ic, vel impc-
diu itur qiiominus eam quam vellcnc feneritareexercere pof-
/in:: fic vcnon femper fubinoueanturetiap.ila ma i afanftoru
contubcrnio.Hoc vitium efle fateor: neq-, extenu.;re volo,quu
Paulusa-rirer in Corinchus reprchendar. Verum etiamli Ec- J^^'*'^*'' *'
cleiia in ofhcie cefiecnon ideo prDtinus vniuicuiuique priuati
ericiudicium feparationis fibi fumere.Non equide negoquin
pijhotriinis (ii: ab onmi priuaca improborum confuetudine
fubr^ucercnuila fe voluntaria cum ipfis neceffitudine implica'
iv. fed aliudeftmalorum fugere contubernium.Mliud.ipf^rum
odio, EccIeiisEComm mioncrcnunri.irc. Quodauremfacrile- Infiantt» dtlu-
siuin eflb putant parcicipare cw.-n illis panemDomini, in eo ri- "".• ,.
gidtoresmufo luntquam Pauius. Namqunad lanctam&pii- ^^.iiuni de
ram participationem nos horratur,non exigit vt vnusalium c- ^cgna Domi-
x.mincautvnurquifquerojam Ecclefia fed vc (inguli fepro- ni -. & inftru.
bent. Si cusn indigno communicarencfasefret , iuberec certe ^do. Anaba-
Paulus nos circurifpiccre snnoaiiquis in multitudineefletcu- P""^*-
lusimmundirtapoiiuere.niir. nuncquism probationelui iplo~
rum folum a (inguhs requirit.oftedit minime nobis obeffe fi-
qui ind\gm{t nobifcu'?i ingerant. Nec alib fpeflat quod poft- Ibidem.xj.
ca fubiicicQni indigne manducatjiudiciu fibi manducat & bi-
bir. Non dicitaliisjfed fibi. Etmerit6:neque enimin fingulo-
rum arbirriofitum cfTe debetqui recipicndi & qui repellcndi
finc. Totius Ecclefiac hxc cosnitio eft,qwas exerceri fine legiti-
mo ordine non poteft, vt fufius poftea dicetur. Iniquum ergo
eritpriuuuniaIiquemalteriusindignitatepoJlui,quemarcerc
abaccefTunecpoceftnecdebet. ....
i6 Quanquamautem ex inconfiderato iuftitiae zelo ha?c ^^''** •^"^'^'
tentatio bonis etiam interdu oboritur: hoc tamen repenemusy.^^^yj^^*.^^^^
jiimiam niorofitatem cx fuper^ia magis & faftu falsaque fan- p^^^r^.
^icatis opinione>quim ex vera fanditate vcr6que eius ftwdio
\
.^AP. !► INSTIT VTl ONIS L«B. Illf.
mafci.Itaque qui ad faciendam ab Ecclefia ({efedionem funt a-
liis audacioresj& quaii antefignanijj vt plunmum nihil aliud
cauf^habentniiivcomniumconcemptuoftententfealiis eife
lib.j.contra meliores. Bene ergo & prudeter Auguftinus,Quii pia(inquic)
Parm.cap.i.ratio &modusEcclefiaftica?difciplir^ vnitareSpintus in vin-
culopacismaximedebeatintuen:qijod Apaftolus fuffertndo
inuicepr2cip;tcuftod!ri,&,-juo nan cuftodico , medicmse vin-
did:3. non tantum ruperflija,fed etiam perniciofa, & pr« prerca
'>« -. ^^ "^c mcdicina eflecouincicur.-iili filij mali qui non odio ini-
^ Ir^^^!!"' q""atum alien^rum , fed ftudio c- ncencionum fjarum infir-
vitnta, ttias pieDes,.tattatia 'ui nominisirrecicas, Vcl tocascrahere, vel
ccrte diuidere affeftanr,!uperbia rumidi, perutcacia vefani,ca-
lumniis infidi fi ,/editionibus tuibuleci,ne luce vericatis care-
rc oftendarturjvmbram ugidx feue ntatis obtendut : & qu^e in
Scfipturis fandis/alua diicdionis fincetitate,& cuftodici pacis
vnitate,ad corrigeda frarerna vitia,modcratiori curatir nc fie-
ri prsecepta iunt, ad f3crilcgiunifchifmatfs,& occsfionem pr^-
Eiufdemlib. cifionis vfurp-^nt. Piisautem& placidishominibus hocconfi-
"P*** Iiuni datjVt mifcricorditer corripiant quod pofrunt: quod noa
pofiunCjpatieiiter feranfj& cum dilcclione gea.ant atque !u-
geant:donecautemendcc Dcus nccorrigarjaucin meflecradi-
'Pium aduiy- cet zizania, & paleas ventilcc.His armis pr^munire fepij om-
ftu hdie feanda ncsftudeac,He dfiftrenui & animofi iuftiti^ vindicesfibi vide-
ia confiltumae (^r^^ rcgjnocSElorum^fquod cft vnicum iuftitiae regnuaOdefci-
*dquemulti- ^^^^^' ^^^^ q"'^ m hac excerna fociecaie, Ecclefir fuse comu-
fleK. nioneni Deus coli voluir: qui odio improborum cefTer^im eius
foeietatisfrangitjviam ingrediturquaprocliuiseft a fanftoru
1. communionebprus. Cogitcntinmagna multitudine coplu-
resefleverefandos&innocenres cora oculis Domini, qui a-
i, ipeftum fm fugiant.Cogitent3& ex iis qui morbidi videntur,
multoseffe qui in vitiis fuis nequaquam flbiplacentaut blan-
diuntur,fed lcrio timore Domini idenride expe rgefadi,ad in-
3* tegntatem maioremadfpirant.Cogitcntnon ferendu effe de
homineiudicium ab vno fado: quando fandilfimi inferdum
4. £rauif/jmo cafu excidunt.Cogitcnt plus rubcfle ad colligenda
Ecclafiam momenti^tum verbi minifterio,tum facrorum my-
fteriorum particrpationi,quam vt quorundam impioru culpa,
j, vis il!a tota euanefccre queac.Poftremo reputcnt, in cenfenda
Ecclcfia plurisefte diuinum quamhumanum iudicium.
$uart4 obtt' i^ Quod etiam obtenduntnonabsre fanftim vocari Ec-
^"'* clefiam,perpendere conuenit qua excellat fanditate: R Ecclc-
fiam nolimus admitterc ni/i numeris omnibus abfoIutam,nui •
Kefhojfio 1. ^^^ relinquamus.Verum guidem eft quod ait PauIus.Chrifiu
Efhefs 2*y. Teipfunj tradidifle proEcclefta.vtilla fanftificaret : mundafle
lau;icroaquceinverbovit3E,vcfibie)ihiberet gloriofam fpon-
fam.
DE IXTErN. M E D. AD SALVTEM. ?66
fam,non habentem maculam aac rugam,&;c. Nihilo tamen &
ilIuHv€riuseft,Dominu quotidie operari in rugiseius expo-
licndis,maculir(qir.bftetgeridis.Vncierequitur, nondu perada
efle cius fandicate. Sic ergo fanfta ci\ EccIe/iJ vt quotidie pro
ficiat,nondu pcrfeftafic:quotidieprocedac, nonduperueaeric
ad fanditatis meta : queadmodum alibi auoq.fufiusexplicabi- inflantU.
cur.Qnodergo fanftafore lerufale vaticiidrur Prophetse,per loel. j. 17.
quaaheni no»' fint tranficuriifacrofandutempiu, qao impuri '^'i'^^^*
non fintingrefluri: non accipiamusperinde acfinullus in Ec- \'9'"7'<' *•
clefif mebris nsEuus refideret.fed quia toto iludio ad (anftimo
niam & folidam puritare adfpirant, mudities illis qua nondum
pleneconfequuci funtjDeibenignitatecribuitur. Ecquanqua t,
rarafiPpiusnidicia eiufmodi fmftific.Ttionis cxtanc inter ho-
mines,flacucndu tamen eft,nuilumfjifl~e ab orbe condito te- j|
pusquoEcclefiam fuamDominus nonhabueni.- nulluetiam tll
fore ad confummationem vfque feculi, quo non fithabiturus.
Na erfi ftatim a principio vniuerfum genushomiou Adf pec-
cato corrupcu ac viciarii eft.-ex hac tame ctu poUtua mafia fcm
per va(a aliqua in honorem fanftificat.-ne vl!a C\i aftas qu2e non
fuam mifericordiamcxperiatur. Qvpd cercis promiffionib.tc- Confirmatio,^
ftatu fecicquales funt Wx , Ordinaui ceftamenttl eledis meis; ^^^ pronn^io^
iuraui Dauid feruo raeo.Vfqueinaecernum propagabo femen pfai.go.A.
tuu: in generatione & generacione ^dificabo fedem tuam. Ice, pfal.iji. >j.
ElegitDominus Sion.elei^iteam inhabit.-^tionem fibi. h^cre- lere. ji.}5'
quics niea in fcculum fcculuScc Irem, Hxc dicit Dominus qui
dat foiem in lumen dici,'una & ftclias in lumen nodis. Si dc-
fecerint leges ift^ coram mctunc & femen Ifpael deficiet.
18 Huius rei Chriftus ipfe, Apoftoli,& fere omnes Prophe- confirmatio al
tx cxcmplum nobis prebucrunt.Horrend^ funt ill^ defcriptio teraiab exem-
nesquib. lefaias, •cremias,loel,Hibacuc,&alijEccIefi^lero- plii Chrifti &
folymitane morbos deplorant.In plebcjin magiftratu.in facer fidelium Dei
dotibusomniavfqueadeo corrupca erant, vt non dubitet le-^^'?'"'"^^*
faiassequare lerofolymam Sodom:^ & Gomorrh^e. Refigio
partim contempra,partim concaminaca: in moribus paffim re-
ferunturfurta,rapinse,perfidi^,ca?des,& fiinihafcelera. Ncquc
tamen proptcrea autnouasfibiEccIefias erigcbat,autnouaal-».
taria excruebant Prophct^, in quibus feparata fscrificia habe-
renc:fed qualefcunqueeflenchomines, quiacamcnreputabat ,^ , .
ominum apud eos verbum fuum depofume, &ceremonias ^^^1^^^;^^.^^
inftituiflequibus il!ic colcbatur, m medio impiorum CGetUi-^^j^/j,
pur^s manus ad illum extedebant.Certe H putafl^ent aliquid in
de coragionis fc cotraherc, centies potius mortui fuifl^ent qua
paffi fuifl^ent illuc fe pertrahi.Nihil ergo cos retinebat quomi-
nus difceffione faceret,quam feruanda? vnitatis ftudiu. Qu©d
fireligiofanftisProphecisfuit, obplurima& maxiina fcclera
€ A P. i. I N S t I T V T I O N I S L I B. I 1 1 ».
non vnius aut alteriiishominis. fed pr^^peniodum cotius popo-
li,ic ab Eccleiia alie naremimmm ncibis aircganuis^fi protinus
audemusab Ecclefifa; communione ('eficeie.vbi non mr.ium
mores vel noftro iudicio vel Chrid .anx etiam profef(iooi fa^
tisfaciunt.
Chriftiittm (^ ^^ ^*'^ Chnfli & Apoftol ^ruin fer ulum qua.'e fuic? Necj: e
^A^oftolorwn tamen impedite poLuit defperaira ill.i Phai-f^ ^rumim, ietas,8t
mtatc. qua»tunc paffimrcgnabatdiiroluta viucndi iicercta, quiniif-
dem facris cumpopulo vrerenrur, & in vrium cum reliquis ?e-
plum ad pi.blica rcligionis cxercini conuenircnt .VnJe id.i.Jti
quia fciebantmalorumfocietite i!)!nim?pol!u' qiii pura con-
fcicntJa iifdem !acris comr.iunicar^^nt ? Siquem parum mouet
IJb.j. Epi.f. Propheta? & ApoiloIijiJlc rr.he Chtift; authoriraiiac^juiefcac.
Et ^poftiltce-Bcne ergo Cynriaaus,E'cfivideturC::iquiOin Ecclefiaziz^nta,
«1»» virtrum. aut vafa impufa,non cft taa-en cur !pii de Eccicila reccd nnus:
nobis modo laborandjm v;: ftumciuurf:- ciic pofitmus : nobis
dindaopera & qjanrum licec innjtendfjm vc vasaureumvel
argereum fimus. C^terum ficlilia vai corifringciCj foI(:js Do^
minieft,cui& virgafcrrea data eft:nccquifqua fjbi, quod pio-
priumeitfoli Filio.vendicec, vi.adare.ini vcitilaiidam & our-
gandam pjieam fufficar, zizaniaq :co imin h-m-no iud c »
fegregaLJa.Superba eft ifta obftin.nio, & facniegi prxf mpno,
flHttamen ex quam fibjfuror prauus airumit, &c. Ffxum igitur vtiuque i^o-
urnam Ecclt- rum nuTneatjniliil excufacionis curn h.ibefc qui exrjrnam lic-
/4 <■"""««»'*- clefixcommunione fpontedeferit , vbi Def vcrbom pra?dic3-
r»^«»r tur,& facrameta adminiftrantur.-dei^ide nihil obftare vel j^aa-
coru vcl multorum vitia quom-nus illic rit^ cereii:oniis j Deo
inflitiJtisfidem noftram profice.imur': luianecaltcriu'; fiae pi-
ftoris fiuepriuari indignitue Ixdirur pi.'i cofciencii, nec m^n.as
pura fnnt ac fahicaria myftcria homni fa-d > & reftv>, quia fi-
mul ab impuris attrcdencjr.
iittiHta cbit' 2.0 VltrJietiam progreditur corumm -rofiras &fiftus:qui*
^to* Ecclefiam honagnofcunt mfi niinimis quibufquc na:a:.'> pj-
ram,im6probis doftoribus (uccenfenr •• i]uia fideies ad profe-
«^um horcandototavita fubv!tioru'n onere gemercdoc^^anr,
llej^o«/{oo5r/:'r- &adveniamconfugere. Hocenim .nodo iadan: aperfe'^.'o-
uanda tidu.ve' ne abduci.Fateor quidem in vrgeda perfe<5bionc non leote vel
teris ac ""«"^frigidelaboradumjac multo minus ceiTandum ei]e: ((^^ eius ii-
J*, "^!^^ „, ^ ducia.dnm adhuc in curfu fumus,imbucre animosdiabolicum
feccAtorHm.1t- ^"^ commentum dico.Iraque m ly r.bolo Ecclefias peccicoru
wifione. remiffio appofite fubnc(ftitur.hac enim no colequurur nifi foli
illiusciuesacdomeftici, .queadmodamiegitur apud l^rophe-
tam. PrafcedcFe ergo debec ^Bdificatio ca^leftis lerufale.in qua
deindciniuIgetiahsBcDeilocu habeat, vcquicunqueadeam
Ufa.jj. 14. concefterinccorum deleatur iniquita!. Dico autem xdificari
pri-
ca ExrEaN. mbd.ao salvtem. i6j
primiim opoitere,n6 qabd Ecck/ia fine peccatoru reniiflione
vlu eHe queat : ild quia milericc rdia fium Dominus no pro-
niific niii Ai iRn&omm c:,nimunione.Eft ergo primusnobis in
KcclcfTaai ic rer;nii\n Dci ingrenus, pecca:orum remifiiojfine
qua nihilelt t^obis cum DeofaederisaucconiunAionis. Sic e-
r^im per Piupaetal.qjirur. In illa dicp^^icutiam vobisfcedus Ofe^ i.s«.
ciiiiibeiua agri,cum volucrecx4i&: rcpcili terL^e. Arcum.gla--
cjium 6l bcUum conteram de cerra , & dormire facia homines
afalqueteriore. Defponfabo vos mihi in fcnipiternu. DefpGn-
fjbo(mquam) in 'ulhtia, in iudicio, in mifericordia & mikra-
tion.bu^ v.dcmu' qualiter per fua mifericordiam nos fibi Do-
minui reconciliet. Sic 8c nhbi, du j'ra?dicitrffcolIigcndu pLjni-
Ium,c]uen5 in ira diiIipai)erat.Mur;daboCinquicJeo.s ab omni i-. lerem. jj.l,
i!iquic:'.ri. qui pecc:runc mihi.Q^^rc iu Gcclefia; focietate ab-
I^aciotus ligno miciamur : quo doceamur non patere nobis in
Dei familiajr. aditiMn nifi primum eius bonitace fordes noftra; ^
abilerganrur.
zi Neque vero per pcccatorum remifiionem nos in Eccle- T^efpotfionii ad
t'a,i; modo femel recipic & cooprac Domini!s,red per eandem 9«*"^*"» obif
i'.o8 in ipfa conferuacaccucrur. Quorfum enini attifierec, vc- ^'*"*'" ^"^*
niatn Ciob;i fieri qur nulli vfui fvitura e/Tet.^ Imcam aur« &Iu- IT/'*' ^*^^'
lor;am t>rc Doi«ini milencoidiamjh femel duntaxat obtjnge catorumfa-ts
recvnufqiiifquepiorum libiteftiseft; quia nemo nonlibic6-/tt4»» rtddi
/rius eft per toiam vita multarum infirmiratum , qu3E Dei nii- fn^t^fionem fn
fbricordia Hidigenc. Ec fane non fruftrafuis domeOicis pecu- ''"'*' ^"^"^^
liariccrhaiici^tatiam Deuspromirtir, necfruftra quotidieeu-
<.iemreconcihaCionisniV:ium illiideferri iubet. Itjquevtper
EotaiYi vicampecca'ireiiq;rascircunferimus,ni/!affiduainre-
jaiitteiidisdehdi!; DominigratiafufteiKemur, momentumv-
rAiiuin Eccieiiavix p-ufifteoius. Vocjuir autefuosDominus
in 3eicrnam falutem fu's er^^o illi pcccatis veniafempcr para-
cam t(![c c girare dcbent. Quare cerro ftacuendCdiuina Iibe-
r.Iicaccinrercedenre Chrifti merito,pcr Spiritus fandificatio-
ncm , peccarorum gracu'm nobis fa<ftaiTi efteac quotidie fieri,
qji m \:.cc\::(\£. corpuiS afciti & inferci fumus. ^^ velex han
tz Ad hccbcniim nobis irnpar'iedum claues Ecdefi^e da- '^^" -^'^ ^
tx funt Non cn;m quum Ap* ftolis mandatum dedit Chriftus, T//ff!i.//^
& potelt?.teivi cont ihr remittendi peccata, hoc tancum voluit hunc fine pr««
vtCLS roliicrent a peccatis qui abimpietace ad Chrifti fidem «>«f '^'«'-«yJnJtB
conucrterentunfed masis vthocofficio fungerentur perpciuo "^^ '^^tidie ivoi
inter fideles.Quod Paulus doeet,quum fcribit legaiionem rc- ^'""*"'. "'^*
cocdiacionis depoficam cfleapud Ecclefi^e miniftros,quo fub- ^3^«!"«,«;
inde populum nomine Chrifti exhortcntur ^Ai^t reconcilian- ,8.ig.
. Jl Deo.Ergo in fandorri comunione, ipfiusEccIefix minifte- loh.io.ij.
'j aobisrtflidue remictiJturpeccaca ,quu Presbyteri vel Epi- «Xor.y.zo.
CAF. I^ IN JTITVTION IS LIB. Ilir.
fcopiaquibus hoc munus comiHum eft, piasconfcicntias Euan-
gelicisproniiffionib. in fpeveni^ & remillionis confirmac.id*
^gue tam publice quam priuatim, provt necefiitas poftulat. Sus
cnimpermuiti.qui pro u.i infirmitate , iingularipacificatione
Aa.2o ac/ indigent.Et Paukis non taniiim pro communi concioneved c»
tiam per domos icltiftcatum (e refert fidem in Ciiriftum58c v-
Summa rejpon numquequc (igiliatirn admonuifle de falutis dodrina. Tria i-
fionum ad ^m» gitur hic nobis obfcruanda funr; Primum . quatalibet fanftita-
tamobieatoney te poilcant fiUj Dej.hac tamen coditione femper effcjquandiu
Cr breuts refu- ^^ mortah' corporc habitaat,vt fine peccatoru remiffione con-
rum "^ ^'^'"/iftere neqneint coram Deo.DeindeJioc beneftciu fic efle Ec-
clcfiie propriujVt non aHcer eo fruamur quam G permaneamus
in illius comunione. Terfo.per Ecclefi^ miniltros & paftores
nobis clifpenfari,vel Euangelijprsd;catione,velSacramento-
tuadminiftratione. atque hac in parte maximeeminerecla-
uiumpoteftatem quam Dominus fidehum focietati contulit.
ProirjdejVnufquffq.noftrum h )C officij luiefte cogitet, no ali-
biqua»rcreremiffioi>em peccatorum (^|uam vbiDominuseam
pofuit.De publica rcconciliatione,qu*e ad difciplinam fpedar,
fuo loco dicecur.
Sextaobie^ie, 15 Qnoniam autem phrencfici ijliqnos dixi fpiritushanc
vnicam falutis anchorameripere Ecclefia: conantur : aduerfus
tampeftilentemopfnionem fortiusroborandas funtconfcien-
dim propofu*t tise-Nouatiani olim lito dogmate Ecclefiis exagitaruf.fed No-
ab Unabapti- uatianis non multumdiffimilesnoftrum quoque feculumha-
fiu renouata, bet quofdam ex Anabaptiftis, qui ad eadem deliramenta rela-
buntur. Fingunt cnim rcgenerari Dei populum in Paptilino
inpuram& Angelica vitamquGB nulliscarnis fordibus vitie-
tur.Qupdfi poftBaptifma quisdeiinquat,nihiIpra;terinexora
bile Dei iudicium illi relinquunt.Breuiter, peccatori poft ac-
ceptagratiain lapfo fpemvenia? nullam fjciut:quia nonaliam
. - . -y agnofcijt peccatorum rcmiffionem nifi quaprimumregene-
maprecandta tamur.Etfi autcm medacium nullum a Scriprura clarius refu-
*j>omtn9 tnjh- tatur.-qtua tame reperiunt ifti quibus imponant ( quemadmo-
luta hunc er- dum & Nouatus olim plurimos habuit fcdatores) breuiter o»
rorew wrt«»/e- ftendamusquantoperein fuam aliorumque pcrniciem in^jj-
fieconuellit. ^i^^j-^ Priucspio , quum Dominiiuflti quotidie fandi repe-
Matt.^,11. , - T>^ » • I u a r • j
tanc iianc prece, RemJtte nobis debita noltra, lenfmirum de-
bitores confitenrur. Neque fruftra petunt.quia Dominus non
aliudvbique petenduprsefcripfit quamquodipfe daturusef-
fcc.Imoquutoramorationemexauditum iriaPatre fittcfta-
rus.hmctamen abfolutionem peculiari etiamnupromiffione
obfiyjiauit. Qj^id vltra volum-is!' peccatorum confeffionema
fan6i:.s,& ^a. iyvi\e<ri aliiduani.toca vitarequirit Dominus,&
venia poliicetur. Q^yjs audacia eft aut apeccato iilos cximere:
aut
D B E X T M R N. M ^ D. A D S A 1 V T. 31S8
sut, fi impcgerintjagratiaprorfus excludere ? IaquibusvuItMatt.iJ,ii.
no:; condouaie feptuagefies leptiesPannon fratribus?QtKirfucn
pr^ecipit nifi vt fuamciciDenciam imitemur? Condonac igituc
non femel autbis.fed quoties delidorum agnitione collerna-
ti, 3 deum fu pirant.
24 Acque vt ab ipfis pene incunabulis Ecclefiae ordiamur, ^^^- »••**-?»»-
PatriarchsE cirruncifi erant , in foederis participationeiu alle- ^ ^^tot^^
dijed< dihauddubiepatns djligentia mtticiam & mtegrira- ^^^,,, ttirum-
temjquu in fratriadium conrpirarunc.rcelus erac vel perditif- ftu,Mofisit«m
/imislarronibus abommandum.Tande manfuefafti ludx mo- ir T)**Hdis
nicionibus,vendiderunt.ha?cquoq; inrolerabilis fuic immani- ''/^'"•'"'' *"<"""
cas.SinieonSi Leui,nefaria vlcione & patris quoquc iudicio ^" ^J.'** ^
damnaca,in Sichimicasf^uierunt.Rubfm cubilepacernu fpur- g^ jg^
ciffimalibidinecontaminauic. ludas dufcorfacioni vultindul- Gen.j4.2j. &
gere pra?ter nacur3Elegem,ad nurum ingreditur. Arqui tantum ^S.»».& j8a^.
abeftquin expungaturepopuioeledo^vcporiusin capiraeri-
ganrur.Qu^idporro DauidPqu.im prseleseffec iurticia», quanto
cu.m flagirio,per innocentis fanguinis effu/ionem , viam c^ca» ifcid.u ij,
libidmipai:efecit?Ia regencrarus crat,ac inter regeneratosin-
fignibus elogiis Domini ornatus.quod tamen vel inter Gentes
horribileeft fligirium perpecrauit; & venia tamencft confe-
quutus.Et(ne(ingu!aribusexempIisimmoremur)quotinLege
&propheti<;erga liraclitasexrant diuina» mifencordiac pro-
mif/iones,tocies comprobaturDominus fe placabilem exhibe-
repopuli ruioffenfis.Qujd enim Mofes promittitfore vbi po-
pulusin apoftafi.^m prolap^usredierit ad Dominum? Reducet Deut.jOc ?.
te Deus e captiuirate,& mifercbitur tui,& cogregabit te ex po-
pulisadquosfueris difperfus. Siadcardines coeli fueris diffi-
pa:us, inde cgo terecolligam. .
if Sed nola enumeratior?em fnchoare quse nunquam ^_^'Jf-^*'^^^'
nicndaefiet. plenienim funtProphet3eeiuimodipromiilioni-/^^^^„y^ g^,
bus,qua? populoinfinitis fcelcribus cooperto mifericordiam cA/Ww.ytf/o^e-
tamen ofterant.Quod grauius eftflagitium rebellione ? diuor- nUfirmAtA^
tium enim incer Deum & Ecclefi^m vocatur. at hoc Dei boni-
ratefjperatur. Qmseft vir(inquit per Ieremiam_)cuiusfi vxor ler.j.i. & lu
corpus fuu adulceris proftiruertt,cum ea rcdire 'n\ gratia fufti-
nent?Tuis aute.m fcortatioiiibus omncs vix pollutae funt luda,
repleta fuic terra foedis amorib.tuis. Reuertere tame ad me,&
cgo re fufcipiam. Reuertere aucrfatrix.no auertam a te faciem
meam.-quia fandusfum,&non irafcor in perpetuum. Etfane Ezech.i8,»|,
non ahus efle affedus eius potcft, qiiiaffirmat fe nolle morte ***•
peccacoris.fed mag]svtconuertatur,& viuat.Ideo quu tempiu **^^S' ^>A^*
Solomo dcdicaretjin hiic quoq; vfum deftinabatjVtorationcs
pro impctrada pecciioru veniafada:indeexaudiretur.Sipec-
caueiint,dicebat,dbi fili; tui{no eft cnim homo qui a6 peccet)
J:
^ /^ p j. INSTITVTIONIS LlB. Illl,
& Jratus tradideiis ^os inimicis fuis , & egerinc poenltentra m
corde ruo,& couerfi deprccaci te fuerinc in captiuitate ilia , di-
centes.Peccauimus.iniqueegimus ;&orauerint verius ccrraai
quam dedifti patribus eorum,& verrus templum hoc landum,-
exaudiesincxlo preceseorum, & propitiaberis poj>ulo cuo
qui peccauit tibij& omnibus iniquitatibus eorum quibus prx-
» ^rrfm- uaricati funt ia te. Nec fruftra inLege,quotidiana pro pecca-
fi^ll>petita! ' tisracrificiaDominusordinauit. nifienim affiduis pcccatoru
Num.iS.}. morbispopulumfuumlaborare Dominus pr^euidilfet, Hun-
quamilli conftituiirethajc remedia.
26 Aa adaentu Chnftiiquo plenitudo grarix exerra fuir,
? /!a'*' 0 jjQ^^^gj^^p.^j^-j^ft fideI,'bL»sbeneficium,neprodcIi<5torum ve-
niaaude3ntfupplicare?nejh Dommumottendcrm ,vli3m ini.
-y • fericordiam c« nfequancur/Qiad hocerit aliudquam Chnftil
' ' dicere in fuorum pcrniGiem venilie-nonfalutcmjfiqu^ein Ve-
teriteftamentoaifiduefanftisparataeratDei ind-lgcntia in
Tefiimoniti. peccatis condonandjs, nunc e mcdio fublata dicitur .? Q^od Ii
Tit.i 9.&}»4. Scripturisfidemhabemusjdiferte clamantibus, in Chrifto de-
1 Tim. 1.9. mxim gratiam & humanitatem D >mini ad plenum apparuifie,
xl^"'*r^8 efFufammifericordiajopulenttam, reconciliationem Dei &
Mar?*2^}9. hominumadimpletam.ne dubitemusquin multo benignioc
j.Theff!?.^. nobis clemeatia c^eleftis Patris exuberetpotiusouam abfciffa
Ador.8.2». aut decurta a fuerit.Neque vero defuntillius documcnta.Pe-
trus,quiaudicrat abncgatum iricoramAngelisDei qui apud
hominesnomen Chrifti non eHet confcfllister vna node, nec
ExemplU fj>c- fine execrarioneiabnegauit;non tamea venia depeliitur. Qui
cMlibu*. inordinateviuebantapudTheflalonicenftSjfic caftiga.itur vt
inuitentur ad poenitentiam. Ne ipfi quide Simoni magno de-
fperatio iniicitur, quia potius iubetur bene (perare, quum ad
preccs confugere fuadet ilii Petrus.
emtfa.Uhtiit- i-7 Quid quod totasintcrdu Ecclefias grauif/ima peccata
tem. occuparur,a quibus tamen eas Paulus clementer potius extri-
Gal.i. 6. & j. cauit qu^m earii capita deuoueret?GaIatarum defedio n5 me-
»&4.9- diocre erat deliftum: Cotinchijeo minusilliserant excufabi-
«.Cor.u.ii. j^^ ^y^^ pluribus neq; leuioribus flagitiis abundabant: neutri
tamenamifericordiaDominiexcIuduntur. Imo illi ipfi qui
prx aliis immunditia,fornicat!one & impudicitia deliquerant,
j f. ■ n nominacim inuitanturadpoenitencia. Minet enim.Ttcrnum-
Infigm tejitmo' ^^^ manebit iniiolabile padum Domini , quod folenniter cu
Chrifto vero Solomone,eiufque membris fanciuit his verbis,
Pfal.S^ ji. Si dereliquerinc filij eius Lcgem meam,& in iudtciis meis non
ambulauerintifi iuftitias meas profanarint, mandata mca non
cuftodierJnt,vifitabo in virgainiquitateseorum,in verberibus
peccata eorum : mifericordiain aurem meam non auferim ab
co. Deniqaeipra fymboli difpo(i;ioueadn)onemur,perpetua
rcitdere
DE tXT£RN. MEd, AI? SALVT^" '^^§
re(iclerc in Ecclefia Chrifti dclidorum gratiam : quod Ecdefia . ^' ' ,''^
veiucconfticutaaemifTio pcccacoiuiti adhuc fubiuagitur. ^hora oitclk^
28 Qnidam aliquanco prudenriores,vbi videnttanca bcri- tranf^rfiiwiem
fimx perrpicuicate Nouati dogma rcfucan,r,6 quodhbec de- peLcatores ex
liiflum icremifribilefaciunCjfed voiuntari35i)Legistranrgteflio £cclr/iit eijce^
nemjin quam fciens quisac volens unpegcric.Potio fic ioque- ^^- *
ces pcccatum nollum vcnia dii;n3ntur,niliiicubiaberratum i- "^ .^""fio '^■f^f*
gnoiantiafuecit. Veium quum Dommus m Lege, r.liapro ex- \.^^ cq^fdnK^
piandis fidclium voluncanis ptccatis , alia pro ignorantiis le- tione. : ...
dm-iendis mandauic ofFcuirscfiGoa: quant:^ eftjmptobititis Leuit. 4,
v.)lun ariapeccatotiullumconiedcre piaculum? Dico nihii ^ -^['^nmia
ctTe apercius quam vnicuui Chciiti fcci.liciurn valere ad remit- *'^''^|/ !/• „ ^
tenda(.inaorumvoluntanapcccata:quanaoDominuscarnaii- q^^nidis ,^iv-
bus hoftiis,veluti (ign?cuiis,id ttftaturn fccic. Dciodequis ab triarcharum, ,
if,iu)rantia D.2uidcni excufet^qucm tantopereconftacfuiire in c orinthiorhrnx
Jege erudiium? Aa ncfciebat Dauid quantum fotet adulcerij & ff^ri,
h 'micidij crin.en , qui quotidic ipfum in aliis puniebat ? An.
fiatricidium res iegitimaPatriarchis l^idcbatur ? An ita male
profecei.ar.t C orinthij,vt lafciuiam^impuritatem, rcottation^,
odia,concenciones piacere Deo putarent?An Petriis tam dili-;
genrcr admoniius ignorabatcjuanti ei^et magiftrum eiurare?
Ergo Dci mifericordjse tam beuigne ie cxetenti viam noftia
nialignirate v\t pra:cludamus. - ^.^.
29 Ec!juidcm non me latei vcteres fcriptores peccata quse awKQimil?'
quotidieremictuntur fideiibus incerpreiatQs ciTe que ex ini^r- mrum,exn?a-
rnicare carnis obrepunc leuiora errara ; poeniccnri^jm vero fo- triLw.pcEniten-
Jcnnem,quxprograuioribusfi;ig!tii5 tum,cxigebaiiir, iliis vi- ^^^^ filennem
fam efle non mag.s iterandam qaam Lapcifmum.quse fenten- *'"^^'*^' ""^f "f*"
tia non ita eft ncctpienda quafi aut prsecipitare in derpetacione T?eko„ri, quc
^ vcluerinr qul a piima poenuentia iteium recidiffenc , aut ilia hanc feueriu-.,
errara ticaar"e,p:-rinde atque coiain Deocxilia. Scnbaten'"m f<»*2«f^r/7rc-
intidcl.tate fsepius titubare fanclosjiufamenta luperuacua iilis ^''^^^-
ii;ccrdu excidere,ia iram iionunquameffcruercimo prorupe-
re ad raanifcfta vfque couitia,aiiis pr^cetea malisiaborareque
Dominus non ieuicci: abominacur.'ed ica vocabac vc diflingue"
'renc a pubiiciscriminibus, qu^ cum maono ofrendicuio in
Ecclefiecognitioncm veniebanc.Qnpd autcmadeo ciifiiculcec
ignofcebanciisquidignum aliquid animaduerlione Ecclefia-
ftica perpecrarant , non ideo fiebat qubd difficileni illis apud
Dominumveniam putacent:fedhac ieuericate voicbanc aiios
deterrerene tcmereprcrucrent m flagiciA^quorum meriioab
Eccleiia? communione aiienaretqr^Quanquam verbum Domi- ^/^^"/2. «^^,-
ni,quodhic pro vnica regula nobinire Jebec , maioiem certe J^",'^^''^^'^'^^
moderationem prselcribit.Siquidem euuique intendeduni do- r!^,L1flTJlT
«ecduciplin£ri£or.ein,neabioibeatui: a tcifticiaisquiprecipue »,>;
Aaa j
^p^tlC INST ITV TIOWIS IIB. llil.
confultum oportet:Yt fufius fupra dilTeruimus.
CK torum quA
fnpe rtori capi-
te idicia funt.
C A P V T II.
Comparatio falfa EcdtfiA cam yera,
Parteshuius capitis.
ralfs Ecclelie defcriptio^accomo Jsta ad Papirmumjfucceflionc
perfonah tumeiitem,cuius lefutatio fabiicturXef^. 1,2.3. 6c 4.
Ad criminationes Papiitaiu de rchifmute Sx. hacreli Grthodoxa-
ruEccleliarum nomine refponflo & qua cs hodie habendaslint
EccleiisC fubPapatu degcntes.a quinta feitione ad iine capitis.
V A N T I apud nos valerc verbi & facramen-
torum mioifterium , & quoufque rmcedere
eius teuerencia debeac > vr (ir nobis perpetua
tedcrd dignolccndx Ecclcfia^explicatorneft. ;
Nempevbicunqucintegrum excar ^ iiiibatu,
nuUismofum vitiis aut morbis impediriquO'»
mmusEcclefixnomcn fuftineat. Deinde il-
ludipfum leuiufculis eitoiibusnon vitiari quominus legitimu
xftmictur.Porro error^squibuscalisdebeaturvcniajcoseffe iu-
dicatumeft quibus praecipua religionis do^fliina non Jaedatur,
quibus non opprimantur quae incerfidcies omnes conuenire dc-
bent religionis capic2:m facramentis vero.qui legitimam autho
^ fcMi«rf risinftituticnemnon abolcant ncclabefaftenr. Atqoi,fimulac
fai%MGr^f»e- '" arcem religionis mendacium irrupit , fumma neccflariae do-
dacium>tUicno ftrincK jncerfa cft^facramentorum vfus corruit : certe Ecclefi^
eji e<;clffid. intericusconfequitur.pennde atque devica h«minisaftum eft,
Ephef, i. 20. iugulo rransfixo^vclp.-^cordiiskihjliterfauciaris. Atque id ex
falfiM/vbtfm p3^jjj yerbis liquido cuincitur^quum docet Ecdefiam fundatatn
'de^Chrifio non *^^^ '^^P^'^ dodrinam Apoftolorum & Prophetaru m» ipfo Chri-
viget. fto fummo angulari lapide. Si Ecclefi«Efundamentum eft Pro-
i.Tim.3.iy. phetarum & Apoftolorum dodrina , qua falutem fuam in vno
Videc.i. Chrifto reponeiefideles iubenwr^illam dodrinam toUe, quo-
f r'x?o& m.odoampliu«2BJificiumconftabit? Corruat ergo Ecclefia ne-
c s fcV\i. ^^^^ ^^ ^^^ intercidit illa rel/gionisfumraa qu^e fola fuftinerc
vide feft.ii. e»"" poteft Deinde C\ vera Ecdefia columna eft ac firmamehtii
& u. veritatis , certum eft noo elTe Ecclefiam vbi regnum occupauit
mendacium &falfitas. '
^^ '^^^TatCuh ^ ^" ^""^ modum quumres habeat fub Papifmo , intellige-
^F^apifmo^nde ^^ ^^^-^ 4"'^ Ecclefiaeillic iupetfic.Pro vetbi minifterio pcruer-
etjmur Fapi- fa 5c meadaciis conflaw illic regnac gubern3tio,quf puia lucem
pattfni
Suntimt
bE EXTERN. MBD. AD SAtVti , JZfll
partiraextinguir, parrim fufFocat. In locum coenx Domini/oe -.^»1 nottep
tiifiTimum racrilcgium fubiit : cultus Dei vatia & non ferendaf^^c^'/-*' f""^
ftiper ftitionum congerie dcfoimarus; dodrina(citra qua Chri- ^P^frttum tnu
ftianifbus non co»ftat) cota repuka & explofa.publici conuen- ^'J^^l!^"' ^**'
tus, idolo]atri:E& impieratisfchola». (^arc nullumcft pericli-
Jum iie ab ( xitinli toi flagitiorum paiticipatione defcifcendo, ab
EcckfiaChrifticliueliamur. Ecclefieconniiunio norialege in~
fticuta eli vrvjncuium (it quo jdololiitria, impietate, ignorantia
Deialiifqijc malorumgeneribus irrctiamui : (t^ poiius. quo in Tapij^A tarfiS
iimoreDei,& veritatis obe-Hicntia rctineamur. Miignjfice iliifuam SccUjU
quidcm iuam nobis£cc!efiam commcndant,nequa aha in mun- '»'*^''#»<^<"»"
do CiTe videacur: po{iea,quafi re confeda,omties (ichiPmaticos ef- ^"^'^-«^' "'^f*
feconft)tuunt qui ab eius quarn pingunt Ecclefias ohedienriai^^^^i-^^^f^^J*
fubducere fc : omnes h.^reucos, qui contra eius dodlii inam mu- hsreticos cMi-
tireaudfrnt. Sed quibus ration-busveram fe Ecclefiam haberc?«M«r.
corfirmant > AUegant cx veruftis annahbus quid olim in Iraha, Viii.feft.f.
in GalliaJnHifpanra fuerir. A fanftis illis viris qui fana do-
^r na fuodarunrexcirariintqueEcckfias.dodrinamque ipfam
& Ecclcfii; asdificationem fuo fanguine ftabilierunr , fe otigin^
duccre. Ecclefiain veib lic & fpirituahbus donis , & Martyrum
fanguineapnd fe confecratam , pcipetua Epifcoporum {vlccc^- jtfane eomrntn
fione conferuatam fuifse ne interciderer.Commemorant quan- dationem fuc-
tihancfuccefTionemfecerintlrenxusjTertullianusjOrigenes, "/""'« perfe-
Auguft.nus.&alti. Quamfriuolafint ifta & plane lud'icra,fa--''''^''. ""'"''''
ciamvt nullo negotio intelhgantij qui mecumeapaululum ex.
pcndeie volent. Equidem eos quoque hortarer vt huc animum
fcrib aduerterentjfiquid docendo proficereme apudcos pofse
confidercmifed quando illis, omifsa veritatis ratione.hoc vnum
propofitum eft quacunquepolTunt via remfuama^ere,pauca
tantum dicam quibus fefe boni viri & veri ftudion ab cotum SednuUiUteffe
cjptionibas expedire queant. Primum ab illis quaero cur non momentiproU
Aphricam citcnt^^^gyptum, & totam Afiam. Nempe quia inff^turifia fuc.
omnibusiilis regionibus defiit facra h^ec Epifcoporom fuccef-"&^-^"^*,*^.
fio,cuiusbeneficiofe Ecclefias retinuiise gloriantur. Eo igitutfe ripedit,
iecidunt,fe ideo veram h3ber€Ecclefia,quia cx quo efsecoepir,
no fuerit Epifcopis deftituta:perperua cnim ferie alios aliis fuc-
ceftifle.Sed quid C\ Graeciam illisregeram?QuKro igitur itcru al>
ipfis cur apudGra?cos periiflTe Ecclefiam dicant,apud quos nun-
«juaminterruptafuitilla Epifcgporu fucceffio^vnica, eoru opi-
nione,Ecclefi2BCuftos& coferuatnx.Graecosfaciunt fchifmati-
cos.quo iurciquia a fede Apoftolica defcifcendo,priuilegiu per«
did,erut.Quid?attn6 multo magis perdere mereiui: qui aChrifto
ipfo deficiunt?Sequitur ergo cuanidu efsc prztextum fucceflfio-
nis,nifi Chrifti veritatem, quam a patribus per manumaccepe-
lint/aluam & incortupu pofteri retineantjac in ea permaneafi^
Aas» 1}
CAP. T. iNSTll^yTlONlS LTE. IlII.
Cenfirmatiohu, ^ Erpo non aliud prxtenclunt hodic Romanenfes quam lu-
' 020S olim obtendiue apparec , quum c^citatis, m5piecatis,ido-
lolatritE a Prophetis Domini atguercntur.Nam vt illi templum,
cercmonias/acerdotia gloriose iadabant jquibusrcbus Ecclc-
jRara, magno >,vt fibi vidcbantur ,argumento metiebantur , ita
pro Ecclefia extcrnsB qusedamlaru^ ab hisopponuntur , qua:
j.Exemf>lu& Jonee fepe abfunt ab Ecciefia, & citra quas Ecclefia cptimeco-
*»itimoniu pe- n ^ n ^ i • r 1 ■ » /
tittifx lere- "^rcpoteit. Quarc ncquealio argumento retatandinobislunt,
mia. quam quo aduerfus ftultam illam Iud(^otum confidenciam pu-
Icrc.7.4. gnabaclcremias. neaipe ne glorientur in verbis mendacibus,
dicentes, Templum Domini,remplum Dominstemplum Do-
Ezech. to.4, mini tft. Quando nihil Dominus vfpiam fuum agnofcic nifi
vbi verbum fuum audiiur , ac religioseobfcruatur. Ita quum
cloria Dei inter Cherubim in fanctuario federec , eamqiie fede
fibi ftdtam fore pollicicus elTet ipfis : vbi cultum ems prauis fu-
perftitionibuscorrumpunt facerdotes, .qlio tranfmigrat , & lo-
cumnnevilafanditate relinquit. Si lemplum illud quod vi-
debarur perpetuacDeihabitation] confecratum , deielinqui H
Dco ac profanefcere potuit.non w^ft quod nobis ifti firtgant Dcii
iraperfonisauclocis alligaium, & sfnxumcxteinis obferuatio-
nibus, vc manere apud eos oporreat qui titulummodo & fpc-
ciem Ecclefi^ habenr. Atque hec eft contentio quam habcc
€x^jjf^olo. Paulus in Epiftolaad Romi!nos,a nono capitevfque ad duo-
dccimum. Hoc enim vehemencer tuibabat mfirmas-confcien-
tias , quod quum viderentur cfle populus Dei Euangelij dodri-
nam non modo refpuebanc , fcd etiam petfequcbanrur. Poft-
quam crgo dodrinam cxpofuit,hanc difficiihatem remouet: ac
negac ludseos illos, veritacis hoftes^eifc Ecclefiam; vtciinoue
nihil cis deeifet quod polscc ad externam Ecclefiseformam a-
liss de/iderari. Idcoque negar , quia Chtiftum non amplefte-
renrur.Aliquanto etiam cxpreftius ni Epiftola ad Galaras , vbi
Gaiat. 4. 22. Ifmaelem cumlfaac comparando ,muhos dicit in Ecclefia te-
nere iocum ad quos non pertinet hsercditas; quia progcniti non
funtex libera matre. Vnde etiam ad comparationem duplicis
lerofolymse dcfcendit; quia ficuci in monte Sina Lex eft lata, E -
uangelium vero ex lerufalem prodiit;fic multi feruiliter nati &
educati,filios Dei & Ecclefif fe efl*e non dubitanter iaclant : imo
^en,2i.2o. fijperbc defpiciuntgenuinos Dci filios , quum finc ipfi dcgcne-
res.NosquoqjexoppoficOjdumaudimusfemelecflo pronun-
tiatum efsejEiice ancillam & hliura eius,hoc inuiolabili decre-
rofretiforciter fpernamus infipidaseorum iaftantias. Nara R
externa profeftionefuperbiunt,IfmaeI/jqoquecircuncifus erat:
Kom 9 S ^ antiquirate pugnant, ille erac primogenicus , videmus came>
Jttalach.2', abdicari.Si caufa qu3Eritur,eam Paulus afldgnat , non cenferi j
^ec fi.lios nifi «jui ^eaiu f«m ex puso §; Icgiciflio dodnns ftr
BL HXTHRNIS MED. Ad SALVTEM. ^7!
ne.Secundum ha. crationemnegatfe Deusimpiis Sacerdoti-
busobftriSum efft^quia pepigetit cum patre eoru Leui ipJum
/Tbi Anselu m vel interpretem fore : imo in eos reiorquet fal- ^. _, , .,
fam eoriim glor<ationem,qualolebantmlutgere contra Pro-
phetas; quod fciiicet dignitas facerdotij in fingulari ptecio ha-
bendaforet.Hocipfe iibenter admittit,& hacconditione cuni
ipfis difceptar,quiapadum feruareparatus fit.dumautemipfi
mucuo no leipondcnt^repudiari meretut. En quid valeat fuc-
cefiio^nifi imtnitio etiam coniundla fit arquesequabilis tenor:
nempe,vc poilerijfimolaccomiidi fuerincdefciuifle afuaori-
gtnejomni honore pnuecnr.NUi forte quiCaiaphasmulcispiis ,^^^,4/;«^' ^'
S<icerdotibusfucce(Iir((m6ab AaronevfqueadiMumcontjnua ^' '^
fuic reries)idebfceltrncu£ ille ccrtusEcclefi^ titulo dign'fuit.
Arqui ne in terrenis quidym imperiis hocfeiripoflet.vc verus --^tioneapa
KeipublicjB dacus dicirur cyranis C3ligula?,Neronis,Helioga- ^^'^^ f^^ptriis
bali,& iimiliiim,q'jia Biuns,Scipionibus,& Camiliis fuccefle-
rinr.Prxfertim vero in Ecclefi^ regimine nihil magis friuolfi,
quam oniilTrt doftrina fucccfllone in 'pfis perfonis iocare. Nec
vero quicquam mjnus Sanfts doftoribuSjquosfalso nobis ob-
irudant,propofirumfuir,qurim pr^cise quafi hereditario iure
probare,eiT.-EccIefias vbiQunque Epifcopi alij aliis fubrogati
fucranr. Sed quura exira controi:erfi.miefl^et,nihil a principio
vfcjue ad illamaetatemmuratum fuifle in doftrina ,fiimebanc
quod omr.ibusnouiserroribus c6ficicdisfulticerer,iIlisoppu-
gnari dodrinam abipfisvfq; Apoftolis conftantcr & vnammi
cofenfu retenta.Noneft igicur cui fucumamplius facerc per-
ganc ex Ecclefias nominc, quam nos vt decet reuerenter coti-
mus:fed vbi ad dciinicionem venium eft,n6 modo aqua(vc ,ii~
cicur)ilhsha;rer,fedh3:rent infiio luro.qma fceridi meretrice
fubihtuunt pro facra Chrifti fpofa.Que fuppofitio ne nos hl- 3;-<^^5«A«^ «»
lat,pr,rter aliasadmonit!onesh;cc quoq; Augultininobis luc- ^^ Vinccn
currac. nam de Ecclefia loquens,lpfa eft^mnuicqne aliquando epiii 45.
obfcurarur,?; tanquam obnubilarur mulrirudme fcandaloruin:
quando tranquillit:ite temporis quiera & hbera apparet :ali-
quandorribuiationum& tenrationumfluftibusoperitur arque
turbatur. Exempla profert , qubd fsepius firmtflimsE columnie
vel pro Hdc exuIarentfortiter,vei toto oibclatitarent.
4 In hunc modum hodie nos vcxant Romanenfcs, ac impe- ^^^-^.y^ ■^
ritos terrefaciunt Ecclefia?nomine,quum capitaleslint Chrifti tur obtendant
aduerfarij.Quanuisigitur ccmplum , facerdotium , & reliquas Tapijia nulli
huiufi:iodi lacuas obtedanr,mininie permouere nos debet ina- eft tcdefiavhi
nis hic Kilgor quo firaplicium oculi perih'inguntur, vt Ecclef:a '^'^^^'^ ^^»
cfie rccipiamus vbi vetbumDei no apparecHcc enim perpetua lolu^.igfjy.
cflnoca> qoa fignauit luos Dominiisnofter , Qui eft ex verita- iohan.io!r4.*
te>inquit,auditvoccm meam.Item,T£go fum paftorille bonus, Ibidem. 4.
Aaa iij
C A P# X l'. i N S T 1 T V T I 0 N 1 S L I B. 1 1 1 1.
& Cognofcooues meas, &cognorcora mcis. Oues meapvo^
cem meaaudiuntj & cgocognofco cas»& fequuntur me.Pau
lo autemante dixerat, Ques paftorem fuu fequi,qui3 nouerut
. vocen\eius:aIienumautem nonfequi^rcdeftugere ab co,quia
^'j^^J^f* J,^%onnoaeruntvc.cemalienorum.Quidigiturfpontein cefen-
If^ 'daEcclefiainfanimus,quumeammmime dubio fymbolo defi-
gnarit Chriftus, quod vbicunquc fpeft.itur , fallere non potcft
quin illic Ecclefiam certo oftendat. vbi vero abeft,nihil reftac
quod vcram Ecclefias fignificatione dare poflit? Non enira fu-
perhominum iudicia,non fuper facerdotia fundatam efle Ec-
clefiam/ed fuper dodrinam Apoftolorum & Prophetaru, c6-
^^^^ •^*^°*m^morat Paulus. Quin potius lerufalem a Babylone, Chrifti
* • "^^*EccIefiaaSatana?contoratione hocdifcrimine dignofceda eft
quo eas inter fe Chriftus diftinxit:Qui ex Deo eft,inquit,ver
ba Dei audit. Proptcrea non auditis quia ex Dco non eftis. In
fumma,quum Ecclefia regnu fitChnfti re?,nct autem ilJe n6-
nifi per verbumfuum.an vllisiam obfcurum erjtquin illame,
dacij verbafint,quibusChriftiregnum abrqueeiusfceptro(id
Kffntata ohie-^^ facrofando ipfius vcrbo)efle fingitur? *
^ionefucceffio, ? ^^^"^ ^^^^ 9"od rcos fchifmatis & ha;refcos nos agunt qaia
vuperfonalu, & diftimilem prsedicemijs dodrinam , & fuis legibus non pa-
altera ^^ c>-i-reamus5& feorfiim conuenrusad preces,adBaptifmum,adCoe"
mtnAttonefchif^^ adminiftrationem,aIiafque facras aftiones habeamus: gra-
Tet ^^numha *^^^''"^ quidcm eft accufatio, fed quas nequaqua longa aut la-
\* defimttone boriola defcnfione opus habet. H^retici & fchTmatici voca-
-^'udlu ,f^w^^ turjquidiflidiofafloEcclefiae communionemdirimunti.Ha»c
yAugu^lno (]uapox\b duobus vinculis conrinetur,fan5E doftrinspconfenfionc,
^^' ,^'^.'''''^*"'^& fraterna charitate.Vnde inter h^reticos & fchifmaticos hoc
J-i.ouxft * difcriminis ponit Auguftinus, quod illi quide falfis dogmati-
Euan.rec. busfidci fynceritatem corrumpant :hiautem incerdum etiam
Matt, in hdei fimilitudine, focietatis vinculum difrumpar. Verimiid
quoque notadum eft.hanc charitatis coniunftioncm fic afidei
vnicate pendere.vthec illius initium,finis,vnica deniq; regu-
la efle df beat.Meminerimus ergo,quoties Ecclcfiafticavniras
nobis commehdatur, hoc qua^n vt dum mentes m Chrifto co-
fentiunt^voluotates etia nofti^e mutua in Chrifto beneuoletia
inter fe coniunftx fint. Itaque Paulus.dum ad illam nos hor-
J^pher^. 5. wturjjpro fundamento fumit,vnum efie Deum,vn3m fidem, &
Ihi{.2.2,& f. vnum Bapcifmum.Imo vbicunq; nos idem fenrire & idem vei
Je docerjcontinub addit, In Chrift6, vel, fecundum Chr^ftum;
iHf^CumCyprU fignificans impiorura efle faftionem,non confpirationem fide-
m anthoritme Yvctm,Q^M2i. fit cxtra verbumDomini.
'^°\^'c'"^X' ' ^ Paulum quoque fcquutusCyprianustotius Eeclcfiaftf-
tatc Prxla- ^^ coCordi^ foniem ab vnico Chrifti epifcopatu ducit, poftea
fvnim. rubiicitjpcclefi^ vn3 cft , quse in muUitudine latius increnieco
foecundi»
DE EXTERN. MED. AD SALVT. yfi
faecunditatisexccnditurrquo modo folisradij multi , fedlumen
vnum:& rami arboris mulcijfed robur vnum tcnaci radice fun-
datum.hr qL.um de fonce vno riui plurimi defluut, numerofiras,
licetd-ffiifavideaturexundantis copia; largitate, vnitas tameti
manecm ongine.Aaelie radium folisa corpoce, diuiffonem v-
nitas noncapir./Vb arbore frange camum.fraftusgerminare no
poterii:.Af<,ntepracci.le riuum,pra?cifusarefcic. Sic & Fcclcfia
Dommiluce peffufa,per coiom orbem porcgitur : vnu rameti
lumen eflcjtiod vbique (iifFiinc^icur.Nihil elegantius dici pocuic
ad e-xprinendain inJiuiduam illam connexionem quam habenc
inrei fe omnia Chnfti membra.Vulemus vt ad caput ipfim pec-
peiuo V10S reuocer,Promdeh2Brefes& fchifmaca indeoriri pro-
nuntiar^quo J ad veritaiis originem nonreditor, neccaput qus- ,
. rirur,nec carkl^is magiOri do&rina feruatur. Eant nunc, & cla- anathemata
mitent ha:re(icos nos efle qui ab ipforum Ecclefia recefferinius; papijltca ««/
quum nulla alienacioniscaufa fucritnifi haec vna, quod puram Uu^ effe mo-
venratis profefllonem nullo modo ferre poflunt. Taceo autem "''"^f-
quod anathematibus & dii is nos txpulerunt. Qu^od tamen ipsu
facisfupecque nos abfoluicnifi Apoftolos quoque fchifmatis da-
nare vclinrjquibui^damfimilem habemuscaufam. Prcrdixit,in y^f^'
quam,Chrtltus Apoltohs luis,tore vt a lynagogis propter nome
fuum eiicerentur.XUse porro fynagogae de quibus Ioquitur,runc
habebancur Icgitim.^ Ecclefia;.Qij.um ergo eiedos effe nos ccn-
fl:et..idque proprer Chnfti nomen fuiflefa^um parati fimus O"
ftendere^e caufa certe prius qua?rendum eft quam aliquid dc
nobis in hanc vel illam partcm definiatur.Sed hoc illis, fi ita vo-
lunt,fponte remitto.abunde enim mihi eft, oportuiffe nos ab i-
pfis rccedere vt ad Chrift^m accederemus. ^^ ^^.^ ^^
7 Sed appsrebit etiamnumcercios quoloco nobis efle de- f^ahend^ funt
beanc Ecclcfi^ omnes quas Romani illius dqliryrannis occupa- SccUjU ?upi-
uicjficum Ifraelitrca illa veccri.qualisapud Prophetas dclinca-/^^'*^»*» irra*
ra eft^conferarur. Vcra tum extabac apud Iuda:os 8t Ifraelitas Jf'"^'* f '* '^'^
Ecclefia^quuni in foederis iesibus perftarent^ea fcilicet obtmcn- ^.L-fiTl^"
tcs Uei benchcio quibasLCclcira concmetur.Dodr^nam veiita- yjf/, Liro' oamj
tishabebant in Lcge , eius minifterium pcnes Dcerdoteserat & dtfecirmt»
Prophetas.-Circuncifionis fymbolo iii rehgionem miriabanrur,
aliisfacramenrisexercebanturad fidei confirmarionem. Non
dubiumquin competerencin eorum focieracem clogia ouibus
Ecclefiam Dominus honorauic. Poftquam defcrta Lcge Domi-
ni degenerarunt ad idololatriam & fupcrfticionem , illa prarro-
gatiuapro parteexciderunt. Quis enim aufit Ecclefi^ctitulum
iis prjcripcrcapud quosverbifui pr^dicationern ,& myfterio-
rum obferuationem depofuit Deus.^ Rurfum , quis aufit cuni
CGctum nulla cum exccptione Ecclefiam appellare , vbi vetbum
Dominipalam & jmpune ccnculcatiir ? vbieiusminifteriuin,
Aaa iiij
"CAPi IL 5KIST I T VTXO NIS LIB.IIII.
praecipuus neruus,atque adco anima Eccle/iac, Hiflipafut?
' S^alesfuermt 'g Qjjid ergo? (dicet quifpiam) nullaneigitut reliqua crat in
^jrraelitk ludajis EcclefijE particub exquo ad idclolatriam defeccrunt?
Facilis eft refponfio.Primum dico in ipfadefeftionefuifle gra-
dus quofdam,neque enim dicemtis eundem fuiflfe lapfum luda^
& Ifraelis, quo prjmum tcmpore vterque a puro Dci cultu de-
flexit. larobeam ,quumvitulosfabricarec contra aperramDci
prohibitionem5& adorationi locum non licitum dedicarer,reli-
gionem pforfuscorrupitJuHzei priusfeimpiismoribus& fiipec
flitiofisinquinaruntquamfiatum in externa reLgionis forma
^,.i '^ perperammutarent. Quanquamcnim fubRechabeam mulcas
Se^um. ^^"^ peruerfas ceremonias vulgo (ibi afciuernnt , quia tamen Ic-
rofblymis mancbanc & Legis doflrina &:facerdotiuni,& ritus
qualesDeusinftituerat: habebantillic pij toIerabilemEc clefic^
ftarum. ApudlfraehtaSjvfqvieadrcgDum Achab rcs uiinimein
mclius refiitutx^runc vero etiam in dererius prolapfx funt.Qut
poftea fuccefTeruntjVfque ad interitum regni , partim eius fue-
runt fTmiles,p3rtim (quum aliquando mcliores cfle veHenr J e-
xcmplumlarobeam fcquutifunt» omnesautemad vnum impij
& idololatrse.In ludsea varijc fubinde mutariones fuerunt , dum
alij reges cuItumDeifalfis^i ccmmefitiisfuperftitionibuspcr-
Uertuncalij difiipatam religioncm inftauranr.donec ipfi quoque
faccrdotes templum pei profanis abominandifque litibus pol-
lucrunt.
jndell^uetPa 9 Age nunc negcnt Papiftie G pnflunt,vt fuavitia msxime
pjiivs ihiqiii fa extenuent^rcligionisftatum ita apud fe corruptum vitiarumque
*;erejum ad ^ cfTe vtfuitin rcgno Ifraelicico fub larobeam. Atqui idoloia-
ecclejixfuaco ni^m habcnt craffioremmequeindodrina.^uttulavna func pu-
gers fios voint. ^^^"^^^- "'" ^^^^^ '" "=^c quoquc ipfa magis fint impuri. Deus,i-
* mo quicunquc mediocri iudicio pracditi funt.mihi erunt teftes.
&res etiam ipfa declarat quam nihil hic amplificcm. lam
Buopoflulant quumad Ecclefiae fu3e ccmmunionem adigerc nos volunt , duo
Chrijiiam. poftulanta nobis: primum vt precibus, facrifquc & ccremoniis
fuis omnibus communicemusrdeinde vt quicquid honoris , po-
teftatis,iurifdiftionisEcclefia:fu.Ttribuit Chriftus, id EccleGx
'^d prinfi^ra, ^^^ deferamus.Quod ad primum attiner/ateor Prophetas om-
reffonfio, ' n^s qui Hierofolymis fuerunt , cuurn res illic eflent admodum
corruptse,necfeorfumfacrificaffe, necfeparatoshabuiffe ab a-
liis ad orandum ccetus. Habebanc enim Dci mandarum, quo m
Exod.zp.s». tempfum Solomonisconuenireiubebanturifacerdotes Leuiri-
cos, quos, quia facrorum antifticesordinati eranta Domino,
necdumabdicatijVtrunqueindigni eo honore cfTent , locum il-
C4^af 5K«j?w-lumiureadhuc tenerenouerant. Qu^od vero caput eft totius
^* qu.-tftionis^ad nuilura fuperftitiofum cultum adigebantur : imo
pihil fufcipicbant quod non eHet a Dco ii)ftitutum. Apud
BE EKTERN. MED. AD SALVT. p^
hos autern,Papiftas diccquid fitnile? Vix enim vllum cum ipfis Cur externt
conuentum poflumushaberc in quo non apeita idololatria nos <^"'''« "T^piJH-
polluamus. Certe praecipuum communionis vinculum 'm '^" j^^^^^JF' »<>»
Miih eft, quam nos vtmnximum lacrikgjum abominamur. c";" ,g j^^jj^j
Atqueid merito an temereanobis fiat ,alibi vidcbitur. Nunc ^.iibri.
fatis cft oftendere aliam in hac parce caufam noftram effe quam
fucritProphetarum,qui vc mipiorum facris inrereOent, nullas
ceremonijs vel fpeftare vel vfurpare cogebanrur nifi a Deo
inftituras, Ac. G exemplum Gmnino fimile habere libet, fum.i-
musex regno ircaelirico. SecunQuminfiicutum larobeam ma- i.Reg.xz.ij.
nebatcircumcifio,fiebantracrificia,Lexrandah3bebatur,inuo-
cabatur Dcus ille quem a Patjibus acccperant: fed proptec
commentic:osacveritoscultus, quicquid iliic agebaturj Deus
improbabatac damnabat. Ced© mihi Prophetam vnum, vel
pium aliqucm virum, qni fcniel adorauerit in Bethel , aut
iacrumfccerit. Nouerant enim leid non faduros quinaliquo
facrilegio fe contaminarenr. Habemus ergo , non eoufque
valere apud pios debere Ecclefia? communioncm ,vtfiiilaaji
profanospollutofqueritus degenerarct, fcqui protinus necef-
ic fit.
lo Verumde altera parte magis etiamnum comcndimus. ^^ y^^^,^^^^^
nam d Ecclefia fecundum eum modum confideratur, cuius xg- pfluUtHmT^a.
iicreriiudicium.cuius authoritati dcfeire , cuius monirionibus/^^/^^n^wrt^o-
parere.cuius caftigationibus commoueri :, cuius communionem ^" ' -^"^ eorum
rehgiosein omnibus colere oporrear : Ecclefiam ilhs concede--^^"^-^'''^^^^-^'^'
re non poflumus quin fubieftionis & obedientiae neceflitas nos lef^ i,j.
manear. Libenter lamen eis concedemus quod lud^eis & If-
raelitis fui feculi dederunt Prophetas j quum res aut in pari ft'atu
3ut etiam melioreillicefrent. Videmus autem vt pafiim cJa-
mentprofanaeneconuenticula , quibus non magis confentirc
Jiceat quam Deum abnegare. Et cerre fi ill^ Ecclcfise fuerunr,
fequiturabEcclcfia Dci alienosfuifle, in Ifraclecuidem He-
liam,Micheam,& fimiles : in luda autem lefaiam , Icremiam,
Ofeam»& reliquos eius not2:,qnos peius quibufuis incircuncifis
odirant& execrabantur fuifeculi Propher.^,S2ccrdotes,& po- ^ -rr.T, ■> r^
pujus. Si iUseEccIeii^, crgo Ecclenanon columna vcritatis,
fedfirm.imentum mendacij: non tabernaculum Dei viuentis,
fed idolociimreceptaculum. Ncccfire-igitur habebant ab eqrum
co?tuum confenfionedefcifcerc, qua? nihil aliud eratquam im- ^
piaaduerfusDeum confpiratio. Eademratione fiquis pr^fen-
tes coetusidololatria, fuperftitione, impia dodrina contamina-
tospro Ecclcfiisagnofcat, in quarum plena communione pcr-
fiandum fit homini Chriftianovfque ad dodlrins confenfio-
nem,valde errabit. NamfiEcclefiaefunt, poteftas dauium pcr
nes ipfas eft. atqui claue^ indiuiduum habcnt nexum cum ver-
CAP. ir. JNSTITVTIONIS LTB. 1111.
bo,quod illinc profligatum eft. Deinde li Ecclefix funtj valet a"
pud easChcifti proiTiiftio.Quodcunqae ligjueritis^&c. Contra
auteai,abdicant i fua communione quicunque fe Chrifti feruos
Jtfat.i6.ip, 8c nonfit^eprofirentur.Er^oauteuanidaeftChtifti promiftioaut
18.18. non funt>hoc faltem intuitu,Eccle(ia;.Deniq'vae pro verbi mini-
Iohan.20.23. ftctio habent fcholas impietatis & errorura omne genus fentini.
Proindeaut Ecclefias, fecundumhanc ranoncm ,non funr.-auc
nullum reftabitfymbolum, quo legicimi fidelium ccttus a Tur-
carum conuentibus difcernanrur.
StfiPapam II Y£ tanien manebant ohm ioter ludaeos pecuhares qu^da
u^diciEccu' ^^^^^^^ prserogatiusE,ita nec hodiePapiftisadimimus qux /ii-
fia^ TO4«y?f M- P^^f^ff^^^^^^^^P^fiott^veftigiaEccleiiseinter eos Dommusvo-.
menjnuitoipjo luit.Cum iUis foedus fuum ferael pepigcrac Deos.id fua msioxs, i_
antickrijlo.in pfius firmitate fubnixum contra cotum impietarcm tludando
^'^'^'"''''^'l^.^petfiftebacjquam ab iHisconferuabatur. Qu.t itaque ccrrnudo
<iitim, ' ^^^^ conftantia diuinae bonitatis,refideb3t jliic fo?uus Domini;
necobliterari illorumperfidia poterat eiusfides ; nec mipuris
corRm manibus profanari itacircuncifio poterat,tjuiii fimul ve-
Ezcch, 16,10. rum efiet fignum& facramentumeius fa^deris. Vnde liberos
quiillis nafcebanturXuosDominus vocabatrquinifi fpccialibe-
ncdiftione.nibil adcumpertinercnt. Sic quum fcedus fuum in
Galljajltalia, Germ3nia,Hifpania, Angiiadepofuent: vbi illae
prouincix Antichrifti tyrannide opprefl'^ funr , quo tamen fo?-
VtX.iptifmuf, dus fuum inuiolabile manerct,Baprifmum pnmo iliic conferua^
^ alia <^iiada uit foederis teftimonium^quieiusoreconfccratusjinuita huma-
reltqutd. na impietatc vim fuara reiinetidemde fua prouidcntia eftecit vc
alise quoque rcliquia» exfarenc,ne Ecc^efia prorfus interiret.Ac
^I^JJ?^ ^^quemadmodumitafsEpe diruutur acdificia vifundamenta & rui-
phttiA^mi- "^maneant, itanonpaflus cftEcckfidm fuan. ab Antichrifto
rAr;/?>/m/>/7M- vel afundamento fubuerti , vel folo arquari (vtcunquead pu-
Tuynin **»j^/oniendam hominumingratitudinem, qui verbum fuumcontem-
D«. pferantjhorribilem quaflacionem ac difieftionem fien pcrmife-
rit) fedabipfaquoque vaftationefcmirutumaedificium fuper-
eflevoluit.
jE^cle/ia nomen jj^ Qjjum ergo Ecclefi^E titulum non fimpliciter volumus
to^ditur^" concedere Papif{is,non ideo Ecclefias apud eos efie inficiamur;
quaniiii fub e- fcd tantum litigamus de vera & legitima Ecclefiae co^ftitutio-
iuityrajinide ne qujc jn communione cum facroium , quse fignd fiut pro-
fuerint Eccieji^ fefi[ionis,tum vero potifTimiim doftrinoE requintiwr. Antichri-
^sdar». ^^^ -^ templo Dei feffurum piaedixerunt Daniei& Paulus.Il-
z.Thefzl. J^ius fcelerari & abommandi regni ducem & anrefignanum a-
^e^rwr/j «^«/'/o pud nosfacimusRomanum Pontificem. Qnbd fcdcs eiusin
raiidtu fiatui tcmplo Dci collocatut, ita innuitur, tale fore eius regnuin
*4^iuum }de' quod nec Chrifti nec Ecclefias nomen aboleat. Hinc igitur pa-
-fttr. jgj ^ j^Q5 miRime negare quin fub eiusquoque tyrannidc
Ecclc-
DE EXTERN. MED^ AO SAlVT. ^74
Ecclefia! maneant : fed quas facrilega impietate profanarif'
quasimmani dominatroneafflixetit,quas malis & exinalibus
doa-iinis, ceuvenenatis potionibus , corruperit,& propemo-
dum enecarit : in quibusfemifepulfus lateat ChriOus,obrutum
Euangelium , profiigata pietas, cul^r^ Dei ferc abolitus : in qui-
bus denique cmnia fic f^nr contutbata , vt Babyloni^ potius
qnam ciuiratisDei ranftasfaciesillic apparear. In fumma , Fc-^„^^^ ^^;^
clefias effe dico quatenus populi Uv. reJiquias.vtcunque mifere capitti.
difperfas ac dificaas illif miriibiliter Domjnirs conferuar , qua-
ttDUspcrmanenr abquot Ecdefia: fymbola; atque ea pr^fer-
tim quorum eilicaciam necDiabolial^uria nec humana praui-
tasdeftruere poreft. Sed quia e coipuerfo delecs funt illic not«
quas praecipoe inhac difpntatiof^.e re<picpre d^^bemus ^dic^ v-
numquenquecoetum &totumcorpu£ carere legitima Ecclefiap
forma.
De Eccleff* doBoribiis ij!?' minifiru^toi^m
elediont ^ officio,
Partes huiuscapitis,
I In genere quardam de ordine Ecclenx , & de minifterii Eccle-
fiaftici fine , vtilitate , necefsitatcdignitate , pra.'mittuntur,
feft.i.z.s.
% Seorfim deinde agitur de pejTfonis miniftcrio Ecclcfiaftico
fungentibus,a fed.4.ad lo,
3 A dccima fedUone ad finem capitis de ordinatione velvoca-
tionc miniftror um Ecclefia;.
Am de ordine dicendum eft quo Ecclefiam
fuam gubernari voluit Domlnus. Tametfi e-
nim folum ipfum regereac regnarc m Eccle-
fiajinea quoque prasefTevelcminere , & im-
perinm hoc folo esus verbo exerceri atque ad-
miniftr-aii oportet ; quia tamen vifibili prsefen-
iia inter nos non hahiiat , vt voluntatem nobis
fuamcrecoramdcclaret,hominumminifteriu inhocadhiberc %itiones
diximus , & quafi vicariam operam , non ad eos lus fuum hono-
remque transferendo , fedtantumvc per osipforumfuumipfe
cpus agat. qualiter ad opcs quoque faciend.^fri inHrumcB
10 vcitur artifex.QusBiamante expofui,iterum repeiere cogot. Capit.i.rcj.
£umma dicen-
dorum.
Matt.2(J.ir.
Ttetu tn Etcle-
Jia gubernada
r»itiiJ}er:o ho-
minnm iMttur»
eA P. IXf. INSTITVTIONIS tlB. III T.
Pofletld quidem vel per feiprum fine alio quouis aut admlni-
culoautorgano, veletiam pet Angelos facere : fed complurcs
,. funt cauf^ curper homines milit. Hoc enim modo primutn
tionem trgal ^'g"at'onem efga nos fuam declarat , quum ex hominibusfu-
msfuamde- ^^^ ^i^' ?}^ ^c in mundo legatione fungantur ,qui arcanx fu.-e
tiarei» voluntatis fint interpretes, qui perfonam denique fuam reprst-
fencent. Sicque experimento comprobat non vanum efse quod
paffimnosvocattemplafua^dum cx ore hominum , vclut ex
^^(/^'^'ITe' ^^^^^^^^^ ' refponfa hominibus reddit. Deinde hoc opcimum
dientUm »o7 ^^ vciliflimum ad hnmiliratemexcrcitlum cft, dum nos ad obe-
^j^<^Wa^wo- diendum veibo fuo afluefacit, vtcunque per homine^fimiles
fira infirmita' nobis, interdum cy:iam dignitate inferiorcs , prsedicetur. S( dc
ti apfofito re- c^lo ipfc loqucrctur, nihil mirum f orct fi facia eius oracula o-
Lef^l Au"^^* "^"'""^ auribus atqueanimis reuerenter fine rnora cxciperen-
3i i!de doft*. ^"'•' QH^isenim prarfentem ctus poreftacem noti horreiec?quis
Chriit. Don ad primum tanra? maicftacisafpeftum prcftcrnerecur ? quis
noo immenfo iUo fuigore confuaderetur ? Veriim vbi homun-
cioquifpiam ex puluereemerfus innomine Dei loquitur, hic
noftram erga Dcum ipfum pietatem & obferuantiam oDfinio
teftimonio declaramus,fi dociies nosexhibemuseius miniftro,
2.eor.4.7. quum nullatamenin re nos exccllat. Hacigicur eciam caufa
cselc^ftis fua» fapientisc ihefaurum in vafis fiagilibus ac luceis
abfcondit , quo certius experimentum capiac quanti a nobis
hocvinculoio-^^^' A<^h3?c nihil ad foucndam mutuam chariratern apcius crat
firicHmutuam qi^am hoc vinculo homines inter le coUigari, dum vnusconfti-
eharitate me- tuiturpaftot qui reliquos fimuldoceac: qui vcio difcipuli efse
itmmterfefo' iubentur , communcm ex vnoore dotflrinamcxcipiunt. Si c-
tiere tfeant, j^jni fibj quifque fuftTiceret,nec indigereralterius opera(qHe fu-
pcrbiaefthumani ingenij)ccnremnercc quifquealios, &ab illis
contemneretur. Qucm igitur 'firmiflimum rerinenda! vnitaris
. nodum fore piouidit Dominus, eo Ecclefiamfuam adflrinxir,
dum falutis ac vitx a^rernse dodrinam apud homines depofiir.vt:
Canfirmatioha P^r corum manus reliquis communicaiet Huc refpcxit Paulus,
rumrationum, quum Ephefiis fcriberet,Vnum corpus,vnus Spintus, quemad-
ex praclaro modum & vocati cftis In vna fpe vocicionis veftrs. Vnus Do-
^pofioli tefii- j^jnu^ vna Fidcs, vnum Baptifma.VnusDeus Sl Pater OiPnium,
Tnomo atUi^- • n r „ •«• •. i»t-
xf^ qui eit fupcr omni3,& per omnia , & m omnibus nobis. Vei um
Ephc.4.4. vnicuiquenoftnmi data cftgratia' fecundum nicnfuram dona-
tionis Chrifti. Quaproprerdicit, Quum afcendifset in altum,
capciuam duxit captiuitatem, dedit dona hominJbus.Qui defce-
ditjidem ille eftqui arccnditvtimpleret omnia. Et id^^mdcdit
alios quidem Apoftolos , alios verb Prophetas , alios autem E-
uangciiftas , aliosPaftoresac Do<ftoreS ,, ad inftauracionem fan-
<Sorum , inopusadminiftrationis, in ^edificationem corporis
Chrifti:doncc perueniamusoranesin vnitateni fidei,Sc agni-
ti0H;S
/
D E E X T E R N. M E D. A D S A L V T. 57J
cicnislwlij Dei, ir. vicum perfedum, in menruram xtath plene
aduha:: vt non anif»!ius (imus pueri , quiciicunferamur omni
\lnio dfcjdrine? : lcd ver.tatem ririftantes in chaiitate , adolcfca-
nius milliun per omnia, qui cft capiu,nempe Chriftum»m quo
tornm corpuscoagmenratum & compadiumper omncm coin-
nnlluiam fuh.nin.ftiadonis, iuxca aftum in mcnftra vniufcuiui-
que paitisjincremencuai corporisfjcit ,in xdificacionemfui-
ipfiusper charita/em.
z His vcrbjs illud cfterdit homjnum minifterium , qno ^orejfimoti^
Dtusin gubetnanda Ecclefia vtitur ,praecipuum ciTc x^ctnum as>paret,i3jmi'
auofidehsin vno corporecobxrean: : tum vcrb ctiam indicatj f^illud mi~
non aJ.tcr incolumtmfeiuariEccIciiampof^equam fih:s prre- «1/^*»''«'» *//^
iidiis hilciaiur ;n quibus falutcm eius reponere Dommo pla- tteceU/?^
cuic.Alccndi: Chtirtus in r.laur.(inquic)vt omniaimplerer.H^c Ephe.^.iQ.
auicm implendi ratio,qu6d per rainiftros ,qaibusofncicm hoc
mandauit, & muncris obeundi grariamconruht ^foadona di*
fpenfat ac diftribuit Ecclcfiac: fequcsdeoipfumpraef.nrem quo \^ttoab cfm
daiiirnodo exhiber , Spiritus fui virtutcm in fuahac inrJitutione ^'''*^f^^^''"'^^f^
cxcrendo, ne inanis iu vcl otjola. S;c mltauratio lanctotum
peri?pitur: fic sedificarur corpus Chrift.;: lic adolefclmus per om- Ephc.^.u,
nia in eum qui cft capur,& inter nos ccalefcimus ; {ic rcdigimur
omnes in vnitatem Chrifti, fi prophetia inter ncs viger, fi Apo-
ftolos recipimus , fi dofirinam nobis adminiftraiam non afper-
liamur. Ecclefix ergo difr.pacioncm , vcl ruinaqi potius & cxi-
tium molitur quifnnis ordmcm hunc de quo difputjmus.& hoc
genusrcgiminisvti 2b.jlereil:udet,vcl quafi minusncceBarium
cleuat.Nequecnim vel folislumen accalor,veicibus ac potus ^Afirsi^u
tam funt piaefcnt» vica^fouendae ac fuftincndx necclfaria , quam
cft conferuands in lerris Ecclense Apoftoiicum ac paftoials
ir;unus.
5 Proinde fupra admonui , Dcum quibus potuir elogiis cfus /„ /,„„^ ^.,jf^.
dipniratcvn ncbisfa;pe commcndifte: vr in fummo honorc ac mwifiertj df
pietio , ranquam resornnium pta^ftantiftima ,apud nosefser. 5'"^^« prada-
^ingularebcnfficium fehom!i^ibi.iS larojti , Dodojes eis exci- ^^ '-%'" i>-fi~
tando . ttftatur , vbi lubet Prophstam excbmarc, pulchros effe ^iqC^^^^ j
pedcs, ':-- becitumaduentum annuntiantium pacem: quum Apo- Mat. 5.11.14.
ftolosltci-m mondi & falem terrse nominat. Nec Iplendidius Luc. 10.16.
ornan poterat hoc officmm quam quum juxic, Qni vos audit; ^-Cor.^. '^.
me audi':qu: vos fpernit,me fpernit. Sed nullus eft liluftrior lo- ^•C°^' 3» P*
cus quam ;»piid Paulum in feruoca ad Corinthios 3 vbi hanc
qu^ftionem velut ex profeft-i tradat. Contendit ergo nihil E-
uangehj m!n'fteno in Ecclefiamagrspteclarum aut gloriofum
cffe , quum fit adminiftrano Spiritus & luftiri^ & vitae a'rern^,
Hsec & fimil.a eo pcrtir.cut ne illa gubernande ac retincnd.-e pet
miniftros hcdefis ratio, qua.ni Domiaus in pcrpuiuiun faar
CAP. III. INSTITVTTONTS tl». Itlt.
Siufdem^uene ciuit,apudno« vilefcat , ac 1010 tandem contemptu obfolefcar.
txemplis aDeo "'^ ^^"^ quidcoi nefclAicas quanca iit , non verbis modo , fed e-
tommendatur. xemplis quooLe deciarauic. Cornelio quum pknius aflulgc-
Aft.io.j. re vcilet veri ansiUcie luce , Angelum e cselo mifitqui ad eum
A(\.9.6, Petruni amaridarec. Paulum quum ad noiiciam fuivocare , ac
inEccIcfinnvrikre'evtlIer,nonrua iphus voce alioqu.icur,feii
ad homineai reraiccit a quo Sc falutis dodcmam & Bapcifnii
fandificationem percipiac. Si non temere Ht qiiod Angelus,
^ quiDe'eft!nierpres,abenariandaDei voluncateipfeabftinet,
j. or.i2,2. Iiominem veio 'ubec acccifiriqui eamenarret : quod Chriftus
vnicus fi ^.elium magifter, hommis magifteno Paulum commit-
rit,&Paulum iUum quemin terfHmi caslum rapere & mirifica
rerummeffabiliumreueiationedignariconftituerat : quisnund
contemuer© mmifteiium illud audf.'ac, vel quafi fupetuacuum
prjeterirc , cuius vfum taiibus documcntis teftatum faccre Deus
voiuit?
KAltera pxrs 4 Qui EccIefiiB regsmini fecundum Chcifti inftitutionem
eapttti.de mt- prjefunt.nominatur a Paulo primum Apoftoli, deinde Prophe-
mJirtfEccUfta- t^ctertioEuangeliftje.quarco Paftores , poftremo Dodores. Ex
jtutsjpeciattm. o , ' \ . . ,. . ' ' . ^ , ,- ,
Horum alij ,vt qu:bus duo tantum vltimi ordmarium m Ecckiia munus ha-
^pofoli.Tro- benr; alios tres initio regni fui Dominusexcitauit.& lufcitat e-
phet<e£uageli tram mtcrdum, provt f cmporum necefTiias poftulac. Q^a? fit
fixadternpui Apoftolica funftio cx mandato illo conftat. Ice , pi^dicate
jlbdfioli^"^*' Eu^ngelium omni crearurae. Non actribuuntur ili/scerti fines:
Ephef 4.11, ^^^ toius orbis aflBgnarur redigendus Jn obedientiam Chnfti:
Marc.i<5.i5. vtEuangelium vb:cunque gentium poteiLiu ipargendo , re-
Rom.t5,5>.2o gnum eius vbiqueerigant. ProindcPauius, quum fuum Apofto-
Jaturn approbare vellet , fe non vnam aliquam vibem Chnfto
acquifiuiife , fed longe lateque propagadis Euangelium com-
memoiaf.-neque alienis fundamencis appolu-lfe maiius , fed vbi
inau.^itam fuerat Domioi nomen , Erdefias plancalTe. Mifti
ergo fnnt Apoftoliquiorbem adefciftionc in veram Dei obe-
Eph.^.n. dienciamreducerencregnumquceius vbique Euangelij praedi-
rPropheta. cationc conftituerent;vcI,fi mauis , qui tanquam ptimi EcclefisE
architedi,eius fundaraenta in roto mundoiacerent.Piophetas
' vo cat , non quoflibct diuinac voluntatis interpretes, Ctd qui fin-
gulari reuelatione exccllebant; quaies nunc vel nulli extant.vel
SuAngd,ji4. ^^.^^^ ^^^^ confpicui. Per Euangeliftas , eos intelLgo qui
quum dignjtatc cflent Apoftolis minores , officio tamen proxi«-
mi erant , adeoquc yiccs eorum gercbant. Quales fuerunt , Lu-
luc 10 1. ^^ ,TimQtheus,Titus,& reliqui fimiles ; ac fortaflis ctiam fc-
ptiiagintadifcipuU, quos fecundo ab Apoftolisloco Chriftus
defignauit. Secuodum hanc interpretationem ( qus mihi &
vcrbis & fentcntisE Pauli confentanca videtur)tf es iljge funaio-
ncs non ideo inftituts in ficciefia fuerunc vt pcrpetuse foiet, fc
ddida
DE feXTERN. MED( AD SAirT. ^*lfi
x\ \i niodo tempus quo eiigcnd^ erant Ecclefiae vbi nullx an-
te f eraht , vd certe a Mofe ad Chjnilum traduccndae. Quan- SxcfftOi
quam noo nego tioin Apol]:olos poftca 4iioqae , vel laltem eo-
luml.co hu.ingclirtas nireidum cxcitarit Deus , vtnoltrotem-
porefai-^umclt.Talibus cn.m qui Eccleiiam ab Antichrifti de-
ftdioae reducei et,opus fuit. Munus ramen ipfuni mhilominus
excraoidinarium app<:l!o,quia in Eccl.(iis nte conilitucis locu ^q antewm
iion 'ia'>et. Sequuntur paUores ac do(^ores.qu;bus carcre nun- pAjhres^rj-^b-
quam ^oieft fcccicfia.intei quoshoc dilciiminis elle puto quod lUres fuula-
doftorcs uec dilciplsna:, ncc lacramenioium adminjftiationi, «^* P*»'/'^»^'
nec monitiombus iut exhortationibus prxfunt 3 k^ Scnpcutx y^tment.neci^s
,, , ' 1 £• r \ ijnciuam car*~
tantum inccrprer.:3tioni : vtlynccra lanaque doctnoa jnter hde- j-e pou^ EccU;-
.esretmeatur. Paftorale autem munus h^c omnia in rccon-y^^.S-Mawge/^^''.*
cinct. fi^pojh.a JM-
S Habemnsquxin Ecdefia; regimine cemporaria minifte-^^»'"'''/'^/^**
ria fucrini,& quae ideo inlucuta vt perpctuo durent. Quod /lE- ^"^;7"1„'[^'
uangellbs Apoftoi-s lungaraus, rc ftabunt nobjs duo paria quo- ^lpiCdoctare]
dammodo intei. fetefporideniia Qiiam cnioi fimilitudincm ha- iumprof,.^u.
bent noftri doAorescum vecciibusProphctis, eam ha'-)eni curn Luc.6.13,
Apoftoiis paftores.Exceilentius fuit propheticum tr»unus, pro- Galat. 1 u
pter ungularc reuelationisdonnm quo poUebant ; lcd dodorfi
ofnc.um iimilemfcre raticnem & vnum prorius finem habet.I-
ra duodtcim illi quos Dominus elcgicvt nouam Ewangelij ps^
dicationem orbi promulgarentj otdme & dignitatecajteros an-
tecefterunt.Tamet/i enim ex iatione & etymo verbi rite Apo-
ftoli poffunt vocari omnes miniftri Ecclefiaftici , quia a Domino
omriCsmittuntur,ciufque funt nuntij:quia lamco magni tefere- ^^^ #*f''?^
bar,certam haberi de eotum raiflione notitiam, qui lem iiouam ,^ ^t!^''^'!'^.
& inaudicam afterrent^duodccmi ihos '^quprum numero poitca ^,fff ^ui fitnt
acceffic Paulus) peculiari titulo ance alios infigniri oportuir. tnfii^nixt.
Hoc nomen tribuit quidcm al cubi Paulus ipfc Andronico & Kom.i^.i^,
Iunia?,quos dicit fuiileinfignes inter Apofto!cs:fed quu propiie M^t.ici.
loqui vulcnonnili ad primacium illum ordinem reforc, Atq, \\K
eftcomnnimsScriptutse vfirs. Paftorts tanicn (exccpto quoti
certas finguli Ecclefias fi^i accriburas regunc) eandcmfiiftineot
cum Apoftolis prouinciaai. Forro quale iliud fic, ciarius adhuc
audiamus.
6 Dominus,quuni Apoftolos mltteret, mandarum illis dcdit sicut ^yifefio-
(ficutdiftum eft nuper) de prsedicando Euangelioj& baptizan- lu,ita<i^ Tof.
dis credentibus in remiflionem peccatorum.Antca aucem man-/*'"^«* '^^'"'^^'
daueratvtfacrafymbola corporis & fanguinis fuiadexcmplu^^*''"''''" ^
fuum diftribuerent. l^n fanftam, inuiolabilem, perpetuamque ^dmwifirJHo
legem impofitam iis qiii i/i Apoftolorum Jocum fuccedunr, foww;^f/?.
c^ua mandatum acci.piunt de Euangelij pixditatione & facra- Mat.zg./.
©emotuni adminil^atione. Vnde coiligimus, cys qui vti uuuc ^wc-^-- ^?-
CAP. III. l K S TIT VTIO NIS LIB. Illl.
iftorumnegligunt , falso pr*Etexere Apoftoloiumperronani*
Qcid autem paftores? Paiilus non de feipfo tantum, ied de om-
j.Cox.^.u nibus illis loqaitur>quum inquir^Sic nos a:ftim,et homo vc mini-
Tit. 1.9. {^j-Q5 chrifti & difpenfatores myftcnoium Dei. Iccm ahbi,0-
pfttet Epifcopum tenacem crte eius cjui iecundi.m do/ftrinam
eftfidehs fermonisrvt potcos /i!: cxhortari per dodrinara i'auk,
& contradicentes refellere.Fx hisfimilibuslocisqui paflim cc-
currunccoUigerelicecJnpaftorum quoque funftjone has eHc
duas prs^cipuas partes, Euangelium annuntiure , & facramenca
VerbipYAdica adminiftiare.Docendi aucem ratio non in pubi cis tantum con-
tic^ualii ejpe .cionibus conlilHcXed ad priuatasetiam adaioniciones periinet.
^lebeat. .j^^ Paulus ccftcs citat EpheiioSjquod nihil fuft^ugerit coium quc
in rem ipforum erant,quinaanuntiaret ac doccrec eos pubHce
& per fingulas domos , teft ficansludzeis {?mul ac Grsecis poeni-
Aft.io.zo & tentiam &fidem in Chriftum. Item paulo poft, Quod non de-
13. ftiterit cum lachrymis monere vnurnquenque corum. Nequc
tamcn prsefentisinftituci eft/ingubs boni paftoris dotvs per-
fequi^fcd canriimindicsrc quid [>roficcanrui qui fe paftores ap-
pellant: nempe nale pr^efleEcchefias non vt otiolamhtbuint
d;gnitattm,fed vt Chriftidodrina populum ad ver^m pictatcm
inftituant^facra myftena 5dminifticnt,re£lam difciprnam con-
Ezech.3.17. feiuent acque txetcean:. Quicunque enim fpeculatorcs p'jfiti
funtinEccleiia , iUis Dominus annuntiat , fiquis per ignoran-
_ti3m,eorum ncghgentia perear, fanguinem fe deipforum ma-
nibbs requififurum.In eos quoqueomnescompecit q'jod de fe
i.Cor.9.i6. ait Paulus,V^ mihijnifieuaitgehzcm , (]uum difpenfatio mihi
fitcoramifia. Dcnlque,qi:oaorbi vniuerfo pracftiterunt Apo-
ft^li., id grcgi fuccuideftinatuseft, dcbet paftor vnuiqud-
qoe.
Crito aute po^- 7 Etfi c!um fingnlis riffjT^namus fuas Ecclefias j incerim. non
fiulat ,vt pa{io- negamus qmnaHas Ecclefias iuuare is poflu qui vni cft ailiga-
ribus finguiis ^^^^ ^^^ ^^-^^ nicidcric turbarum. quod eius praEfcnnam req-si-
SccuifwTZ *'Sf-^^^e ab ipfo petacur de re aliqua obfcuriore confilsum. Sed
deo tamenw,u, «^uia ad retinendam Ecckfix pacem neceftaria eft ifta politia, v-
qiicrnque aUi- nicuique cfte ptopofitu quod 3gat, nc fimu 1 omncs tumuJtuen-
j^atum ejfe, tur,fine vocatione incerci difcurranc, in vnum om.if s locum re-
qmn CT ajta4 j^.,gj.^ confiuanc,& nc vacuas Ecclcfias pio libidioedeferant,qui
^pXucIamho- ^^ fnacommodicacemagis quamde Ecclefise asdificatione func
ritate ita pcfiu fohciti.hxc diftributio quoad licet obferuari communiter de-
la^te.rox,dhri-htt, vc fu!s quifquc finibus contcntus inaUenam prouinciani
te CT ordine td non irrumpat.Ncc humanum eft inuentum,fed Dei ipfius infti-
fubHca autho- ^^^^^^ Lcgimus enini ,PauIum & Barnabamcreafle pcr fingu-
/a"i4 2^. ^3sLiftrenfium,Antiochenorum,Iconium Ecclefias, Presbyte-
Tit!i.5. "' ros.&PauIus ipfe Tito prsccipit vtoppidatim Presbyteros con-
Phiiip.i. r, ftjEuat. Sic alibi Philippenfium Epifcopos, & alibi Archippuni
CploiT
DE bxtErn. mbd. ad salvt. ^77 .
Coloflenfium Epifcopum commeraorac. Et cxtax infignis eius C9I 4., i.^^.
concio apud Ljcam,ad Ptesbyteros Ecdefia: Ephefinse. Quif- Aft.20.1s.
quis ergo Eccleiix vnius regimcn 3c curam rulceperitjhuic diui-
v.x vocationis Icgi cbligatum fc elTe fcat ; non quod veluti gle-
hx addictus (vt lui ircoafulti dicunr) id cii maucipafus & quafi
^ffixus.pcdca) ir.dc mouereneque;::,;! ica puMica vtilitas pnftu-
Jant.modoid litc &oidiUcfiaf.rcd »s cjui m vnum locum voca-
cus clt,non debec iple dc migrattoue cogitarcjnecprouc fibi c6-
modum putaiirjqu.-srere hbcrationem.Deindc liqucm expediac
aho trsnsfciri , non caaien debct hoc pfiuaco coniiho tencarc,
lcd(x;-^cdaie pubiicam authoricstcm. , '\- •*-'/=•
S Ca.'teium quodBpifcopos, & piesbyieros, & paftores, & ftcTp/fillr''
mimftios pronufcue vocauiquiEcclefKisrecutiidfecitx Scri- ^'^i^i^l^l*
ptur^ vfu^qux vocabula iila confundir. quicBnque enim verbi pid^^ofioloi.
miniftetio funguntufjiis tiruium Epifcoporum ttibuit.Sicapnd vnnm idemqne
Paulumvbi iuifus eft Titius conilitutrc Preibytcros oppida-^»^-^
tim.continub fubiicitur, Opottet enim Epifcopum effe incul- piJ^j'/^'^ j^
pabilem.&c.Sic ahbi plures in vna Ecclefia Epifcopos falut3t.Bt AdUo. 17.
jn Aftis referturconuocaflePreibyteros Ephefinos, quos ipie
Epifcoposfua oratione non)inat.Hic iam obferuandum eft, nos
ha(^cnus nonnifi eaofricia rcccnfaifle , quseinverbi minifterio
coofiftunt. nccde aliisPaulus mcminitiro quaito ad Ephefios
eapicc qu'od citauimus.Vcrum in epiftola ad Romanos, & prio- Rom.12. 7. i^.
le ad Corinthios>aliaenDmerat,vt poteftstcSjdonumfanationu, r .Cor.12.28.
interprctationem,gubernricionern, paupetumcurationem. Kx ^'''« funclio-.
ruibus qu£ temporarin fuerunt oniitco:quia nuilura operarpje- ''J^l^^f^/J^*'^
rium eft in iis immorari.Duo aurem funt qu3E perpetuo mone-: p\,^ [lutem...
gubcrnatiOj&Curapauperum.Gubernarores fuifle e:uft;n)o fe- icniorum vi-
niores e plebe dcic<5los,qui ccnfura: morum & cxeiccndce Ai(- dehcet^Dia-
ciphnx vnacumEpifccpispr:^cflcnr. Neque enim fecusinter- ""J"'^^^)^^'
Pieran queas quod dicir, Qui pr;stft, id faciatin folictudine. ['.^ ZZf/'
ri,.buit igitur ab inino vnaqusque l-ccicha icum I>eiiatum.con- ptrtir^ntcs (^
fcriptum ex viris piis.grauibus & iaadis;pencs quem erar Ub^ dc qinbns po-
de qua poftca !oquemur,iurjloi<Sio in coriigcQdfs vitiis. Porrc fiea J re.inen-
eiuimodi ordinem non vnius fcculi fuilli?, expericntiaipfa de ^^'
clarar.Eft igicur hoc gubernaiionis munus lecuiis omnibusne-
ceflatium.
9 Curapaupetumdiaconis mandata fuit. Quanquam sd DiaconorMm
Romanos duo ponunrur genera. Qui largitur (inquic lilic P«iu- grndtts didinr
lus ) id faciac m fimphcitate: qm mifc;re7ur.in hii-Jiitate, quum ^'^ '^ ^p4^-.
de pubiJcis EcclciiiE muneribus eum loqui certum (it , op^ rtet ^^^^ ^^ ^
duosfuifle gradus diftindos. Ni/i me ^:)lit iudicium priore j xitfi 5,10,
membro diaconos defignat , qui elcemcynai» adminiftr^bant.
Alteroautemeqsquipauperibus & a:grotis curandfs fefe de-
dicsuetant ,qualcs erant vidux/cjuarummentionem facic ad
Bbb i
^AP.TII» INSTITVTIONIS LIB. III I.
^/t,i«t/«wo-Timoiheum.Nullum enim aliudpublicumofficium obiremu- -;
fynartj.aiteri licrts potcrant,quam fi m obJequiu pauperuni fe dattnt.Si hoc *
faup'.rum "^'/'' recipimus fvtomnmo recipiencium tft) duoerun: PcneraDia-
lerentes conorom : quorum alicri m rebus pannetum admsnilttancis,
altenin paupcribus ipfiscurandisEcclefi^ feiui<;nt. T..nietfi
autem nomen iprum<r<x»o»i«c iatius pat;et,hcs fpeciaUter lamen
diaconos Sctipturanuncupat quos elc-cmofinisdirpenfandisge-
rendieque pauperum curae pr^pficit Hcciefia & velut publici pau-
pcrum aci aiij oeconomos conftituit:quo£uui otigo, inilituao ac
A(i.6,z. funftioaluca m Aftisdefcribitur.Quumenmymurmur aGr^-
cis cxctarum eirecquod in pauperum miniiterio corumviduas
neglgcrentur , Apolioli txcufantes fe non poffe fuffacere vtri-
que muneri, & praidicaiione vcrbi & menfarum mmiftetio,
peticrunia mulcicudme vt cligerenturviriprobifeptem ,qui-
bus id cpera? demandarenr. En qiiales habuerit diaconos Apo-
ftoltca Lcc.efia , qualcsad ems exemplumhaberenosconue-
niar.
Tertta '^ars jq lam vero quum ordinc omnia & decenter io facro coeru
cai'ttti eor i- o^reda fint.nihil eft jn quod feruari dilieentiusoporteat, quam
ca.tio'.e mtni- ^" conitituenda gubernatione: quia nuiquijm mams pericuium
/ro?-aw £cc-/c- cft fi quid inordinategentur. Itaque ne homines inqu«eti ac
fi^' turbuienii (quodaliasfucurum etar) temerefeaddocendu vel
j.Cor.14.40. regendum ingererent.nominatim cautum eft nequis fine voca-
tione publicum in Ecclefia munus fibi fumat. Ergo vt quiscea-
featur verusEcclefiaeminifter, prin.6 ritCTocatus fit oportet:
deinde vtfux vocationi refpondeat , ideft iniundasfibipartcs
fufcipiat & exequatur.Hoc apud Paulum animaduerteie fa^pius
Iicer:qui vbifuum Apoftolatum vuitapprobare,cum fna in mu-
nereobeundofidelitate vocationem femper fereallegac. Si tan-
tus Chrifti minifter authoritatemfibiarrogate non audet vc in
Ecclefia audiatur,nifi quia & Dcminimandato in hoc eftcon-
ftitucus,&fideliter perag^it quod fibi commiirum tft .quapta im-
pudcntiaent fi quirpiam mortalium.vrroquc velaltero iftoruii^
dcfticutus,eiufmcdi honorem fib» poftulet? Vcrum quiade ob-
eundi muneris nectflitatc fuperius attigimus, nunc de vocatio-
ne tantiim agamus.
jj ' f f Ji Eiusautem tradatio in quatuor verfatur : vc fciamus
tianu partes qu^les & qualiter & 2 quibus inftiiuendi funtminiftri, & quo
quatwr. ritu quave cercmonia ini tiandi . De externa & folenni voca- %
lione loqnor quse ad p. blicum Ecclefiae ordinem fpedar; ar-
l5j</7ZeAr •t/ocrf-canam ver6'llamcuius fibiquifoue miniftcr coram Deo con-
tio.externa (^ \Ynis eft , Eccltfiam teft^em non habet,omitto.Eft autembonum
inierna:<^uomo cordi^snoftri tcft monium.quod neque ambinone,neque aua-
que confidtran- rjcia,neque vlia aha cupiditace,fed fyncero De» timore & a?di-
da, Hcand«6£cckl!«eftudiooblacummunusj;ecipiamus.Zd quidem
' vni-
Oft «XTERN. MEd. AD SALVT. ^7^
Vnicuiquc noftrum ( vtdixj.){ivolumusroinifteriumnoflrum
Deoapprobare.neceirarium eft. Cotam Ecdefia tamennt^ ni-
hilomjnus vocatuseft qui malaconfcientia c6 accelTit , modo
non fit aperta eius ncqujtia. Sulent etiam dicete ad mmift^num
vocatos etiam priuaios homines , quos aptos& idoneos adid
obeundum vidcnt; quia fcihcet eruditio coniurifta cum pietatc
& reiiquis boni paftoris dotibus, quxdam fit ad ipfum pr^para-
. tio. Quos eniratancomuneri dcftinauit Dominus, eos prius
iisarmisinfti.uJt que adid implendum rcquiruntur, neinancs
&imparati vcniant.Vnde & Paulus adCorinthios, quum de J.Qohia. 7,
ipfis ofticiis vell-^tdiiputare, dona prius recenfiju quibus pollc-
re debcnc qui officiisfunguntur. Sed quia hoc eft primum ex
quatuor capjrtbus quse pofui,e6 iam pergamus.
11 Oualcs eli«ere Epifcopos deceat, Paulus duobus locis co- "^^^ ^f* _,
piose exequitur. fucnma tamcn huc iedit,non elie eligendos ni- -^^ gccUfi4
i\ qui fi nr fanjedodtinse, & farnfts vita: , nec aliquo vitio nota-yjy,f eLigendi,
biles , quod & iliis adimat authoritatem, & minifterio ignomi-
niam aftecat.Dc diaconis& fenioribusfimilis prorfus eft ratioi 2 Tira. 3.1*
• Vidcndum fempernead onusquod illis imponitur , fuftinen-
dum impares fintaucinepti , hoc eft vt infttudifintiis faculta-
tibus qa:E ad implendom Ibum munus eiunt neceffaria?. Sic Luc.2t.15. &
Chriftus , quum Apoftolos miffurus elTet , eos armis & inftru- \f^^' ^ ,,
\ » • T- r> 1 j • Marc.i6.iy.
mentts quibuscarete non poterant exornauit.ht l^aulos, depi- Aft.i.g.
daboniacveri Epifcopi imagine ,Tmiotheum admonet ne- i.Tim.5.s2» •
quem ab ea aiienum eligendo feipiljm i:ontaminet. Particulam
Qualirer non ad litum eligendi ,vcrum nd religiofum timore, 2. G^aUter e^
qui in clcdionc feruandus eft , rcfero. Hinc ielunia & oratio- Ugoidifmt,
nes,quibus vfosfuifie fideles narrat Lucas quum Presbyteros
crearent. Namquumintelhgerentfercmagerc omnium maxi-
me fcriam, nihil lentareaudebant nifi cum fummareuerentia
& folrcitudine.Potiffimum vero incubuerunt in preces , quibus
Spiritum confilij & difcretionis a Deo petcrent.
15 Tcrtium quod in particione pofuimus , erat, A quibus e- i.>AqHihuu
Jjgcndi fintmin;ftri. Huiusautem rei certa regulaex Apofto-
lorum inftitutione peti non porcft, qu:^ nonnihil habuit a com-
muni reliquotumvocationediftimile. Quiaenim extraordina-
lium minifteriumcrat, vt aliqua infigniori nora confpicuuin
iedderetur,ipfius Domini ore vocari & conftitujoportuit quii-
pfo fungerentur.IUi ergo nulla humana eiedionejfcd (blo Dei
^Chriftimandatoinftruai ,feadopusaccinxerttnt. Hmc ^^"fltfl^l^ ,,-
quod quum alterum fubi^ituere in locum ludae voiunt Apoftoli, ^^^^'/^ <> jo» e-
non audent vDunialiquemcert6 nomina(c,fed duosinmedium Aft.i.H.
producuntjVt Dominus forte declatetvtrumcx iisvelit fuc-
cedcre. In hunc quoquc modum accipere conuenit > quod
ncgat Pauius fe ab hoimnibus vclpcihonjinemcreatum fuiffc ^^/.i.u,
Bbbij
CAP. Jll. 1 M S T 1 T V TIO NIS LIB. I 1 1 X.
Apoftolujn, ^ed per Chciftum& DearaPacrem. Prius illud
iciUcet ,AbhomiDibus, curapiisomsjjbus verbi minifiiiscom-
munc habuit. necju€ enim powit qwufpiam hanc adminiftra-
tionem rite fuftinere njfi qui cfset 5 Deo vocacus. Alterum au-
Tfe S. ^J^»*^^ tem proprium &iingul3te illifuir. Hocergo dura gioriatur,
7'%7one'^ ^' "^" fatirum fe habere iadac quod vero ac legitimo paftori con-
ueniaCjfedinfigniaquoquefui Apofto!ati3s profert. Quum e-
nimefsenc apudGalatasqui eiusauthoriratem ftudenreseleua-
re , gregariLim aliquem difcipulujii ipfum facevcrit a primariis
Apoftolis (ubrogatum : quo faluam pr^dicationiiuse dignita-
tem vcndicarct ,cui infidias iftas intentai» noucrar» omni ex
partenihilo fe rtliquis Apoftolisinferioremoftendere necefse
habuit.Proindc lenon hominum iudicio , inftar vulgaris vnius
Epifcopi, dcledurH cfie sffirmat, fcd ipfius Domini orc & ma-
nifcfto oraculo.
^ ,. 14 Atvero vt sbhominibusdefignentur Epifcopi,omnico
narJauumab ^'^ ordinc legifimse vocationis efse , nemo fobi;us inficiabitur:
^/za^^57orw«,-quandoinhancremextant tot Scriptur^E teftimonia. JNec re-
defignAJitur. clamat illud Pauli»vt diiftum eft , fenon ab homimbus ncqiie
Gal.i. I. per homines fuifsemifsum : qu':m de ordinaria rainiftroium
eledione illic non loquatur , fcd cuod erat fpcciale Apoftohs
fibi afscrat.Quanquam fic Paulum quoqj fingulari prserogatiua
Dominus per feiplum defignauit vt difc plina Ecclefiaftica? vo-
Acl.is 2» cacionis interim vtererur. fic enim lefeit Luca8,leiunaritibus&
^. ^^.^ orantibus Apoftolis, dicit Spiritusfanto^Segregate mihi Pau-
qZdlmVTJi. ^^^ & Bamabam in opus ad quod felegi eos. Quorfum ifthaec
poftelis ab ho- fegregario & manuum impofitio , poftquam fuam ekdlionem
rr.intbu^ itiam teftatus cft Spirifus fau^us , nifivt Ecclefiaftica difciplina ir».
fint defiSjnati. dcfignandis pcr homines miniftris coferuaretur ? NuIIo igituE
illuftrioredocumcnto ciufmodi ordmcm approbareDeus po,
Aa r ■>- tuic, quamduni Paulum Gentibus Apofiolum fedcftinafse prsc-
fatus,eum i^.i\)€D abEccicfia vulc dcfignari. Qu.od ipfum iq
Macchis eic<^jonccernereIicct. Nsm quia tantierat munus A-
poftojicum vt vnuni aliquem fuo iudido in eumgradum co-
oprare non aufiar, duos in mcdio conftituunc , quorum in alce-
lum fois cafura fit. vc ita 8c eledio compertume caelo tcft:mo-
nium lKibeat,neqj tamen omnino prxtcreatur EcclefiaE politia.
irroj i
Jfiaele- ■ j^ Qnscritur nunc a toranc Eccicfia cJigi dcbtat minifttr,an
'""""' "'^'^''^ acollegis tantum & fenioribusqui cenfurseprsefunt , an veio
tilT.fi.TprJef^^^^^ aurhoriiateconftitmpoflit. Qui hocius ad vnum homi-
fe imtc debent ncm dcferunc.citant qubdaic PaulusadTirum , Ptoprerea rc-
al^ paft,.rts, ] qui te in Creta»vr conftituas oppidatim Presbyceros. Item ad
i[^aicedire 0, Tirnorhcum , Manus nemmi citb impofueris. Sed falluntur ^fi
t^^^^^f^f^^pmznx vel Timoiheum tphefi, vcl Tiium in Creta regnum
Z ''Imdva^ ex^t(uifse,vt iuo vceiq, aibitjio orania dilpgociei. PtaKfuerunt
DE EXTERN. MED. AD SALVT.* jf?
enlm tanriim vtbonis & falutaribus confiliis populo praeirent; riu argumeriSis
non vr roli,exclufis aliis omnbus ,agerent quod placcret. ^c & i^fi^^omii
ne quid fingere vidcar,planum id faciam iimili exemplo.Rcfert ^^w^'^^^^*
en:m Lucas contlitutos efle per Ecdtfias Presby teros a Paulo & i.Tim.s.iz.
Barnaba : ftd rationem vel modum fimul notat , quum dicit fa - Ad.i4.z5.
ftoim \d. efle fuft^ragiis. , ;i(.«e?7Btno«im , inquit , '^reiaCuTtf^nc }(^t
cjtKXxr/ay.Creabant ergo ipfi duo.-fed totamultitudojvc mos Grse
corumineieftionibuscrar, manibns iVbiatis dedarnbat quem
haberevellec.Nempc ficPvOrnanihiftorici non taro loquuntur,
Confulem, qui comjtia habuerircreafle nouos magiflracus, non
aliam obcaufam nifi qnia fuffingia rc.ceperit ,& populum mo-
c^cratus fit ineligcndo. Non eft certe crcdibilePaulu pluscon-
ceirilie Timotheo & Tuo quam fibi ipfe fumpferit. Videmus
autem ipfum ex nopuli fuffragiis Epifcopos creare (olitum. Sic
er«ointelhoendifunt fupcriores loci , nequid decommuniEc- , ., ,
/> » ,., ^ . r. r' • j Lib.i. epu3.
cleiisE lure ac libenare imminuant.Bene eigo Cyp.^-ianus , dum
contendit ex dminaauthoriiate defceni^ere vtf,;cerdos plcbe
prxfentefub omnium oculis deligatur, & dignus atque ido-
neus publico iudicio ac teflimonio comprobetur. Siquidera
hocvidemusiufTu Dominiin Sncerdotibus Leuiticis fuifse ob- Leuit. ?. <J.
feruatum , vt ante confecraiionem in confpedum populi pro Nmnao. z6r
dccerentur. Non aliter afcribitur Macthias Apoftolorumcol-
Kgio, nec aliter fcptem Diaconi creantur quam populo vi-
dentc & approbante. Hccc exempla > inquit Cyprianus , cften-
duntfacerdotis ordinationem nonnifi fub populialTiftentisco- Aft. 117. 8^
fcientia fieri oportere : vt fic ordinatio iufta & lcgitima, qusc ^'^'
omniun» teilimomo fuerit examinata. Habemus ergo , efie
hanccx veibo Dei lcgJtimam miniftrivocationem.vbiex popu-
Ji CGnfenfu& approbatione creantur qui vifi fuerint idoneJ. \
PrGeefleautcm eleftioni dcbereal'ospa{loves,ncq»j»d pcr leui-
tatem , vel per mala ftudiajvel per tumulcum a multitudine
peccetur.
i5 Supereftritusordinandi ,cul vlcimum Ii/cum in yocz- a-c^o nturffi
tione dcdimus. Conftat autem Apoftolos nonalia cerenionia ?i'y?rj Erc/*/?*
vfoscfsc, quum aliquevTj minifterio acimouebant, qaam rnj-A^'^ «'''^"'«"'''«
nuumimpofitionc. HuMcautemritum fluxiireatbittor ab He-
braeorum more qui quod benedi£lum ac conlecracum vole- _
bant,manuum impoiuione Deo quali reprelentaDan:«Sic la-
cob benedifturus Ephraim & Manafse, eorum capitibus manus
impofuit.Qjuod fequutus eft Dominus noftcr , quum fuperin- Matt.19.1j.
fances prccationeiiifaceret.Eodem ( vi atbitror) fignificatu lu-
dxi cx Legis prscfcripto luisfacrificiismanusimponebantQua
re Apoftoli per manuum impofitioncm cum fe Deo ofterre fi- Aft.is.s.
gnificabani qucm initiabant in minifterium. Quanquam vfi
funtetismfupereos quibos vifibiles Spiiicus gratias confere^
Bbb iij
tiuUum extat
frdtce^tumyftd
vfw cum vobit
cmmindauit.
finehantur ma.
2.Tim.r.s.
\am, 4. 14'
iNsTiTvrioNrs trs. iiir;
bant.Vtcanqae fic jfuithic iolennis ritus, quoties ad minffte-
riam Ecclefiafticom aliquevocabant. Sic paftores & dodorw, ^
fic diaconos confecrabant.Licetautem nulluin extet certu pr^-
ceptumde manuum impofitione.quiataraenfuiflein perpetuo
vfu Apoftolis vidcmus,illa tamen accuraca eoru obleruatio pr ^-
ceptivice nobisededebet.Etcertevtile eft eiufroodi fymboio -
cum minifterij dignitatem populo commedari, tum eum qui or-
dinaturadmoneri,ipfum iam non effe fui iuris , ^ci Dco & £,c*
clefisB in fcruitutem addidum. Pr.^terea non erit inanc fignUH,
/1 in germanam fuam originem reftitutum fnerit. Nam fi nihil
fruftra Spiritus Dei in Ecclefia inftituit.hanc ceremoniam,quum
ab eo r<rofeda fitjentiemusnon cfle inutilem ,mod6 in fuper-
fiifiofum abufum non vertatur.Hoc poftremo habendum eft,n6
vniuerfammuItitudinemmanusimpofuifsefuisminiftris,fedro-
iospaftores. Quanquamincertumeft aurplures femper manus
irapofuerintnecne. Hlud quidem in diaconis Paulo &: barnaba,
& paucis quibufdam aliis fadum fuifse conftat. Sed Paulus \^(t.
alibi fe,non alios compluresjTimo^^heo roapus irapoluifse com-
memorat.Admoncotc(inquit)vt:grariam fufcites qu<Tm te eft
per impofitionem manuum mearura.Nam quod in altera cpifto-
la deimpofftionemanuum Presbyterjj dicirur ,non icaaccipio
quafi Paulus de fcniorum collegf o loquarurrred hoc nomine or-r
dinationem ipfam intelligo.-quafi diceret Fac vi gratia quam pcr
manuum impoficionem r cccpifti.quum tc Presbytcrum crearenia
non fit irrica^
nandi.
C A P VT II II.
ptfidfu yeterU Ecdeftt «>• rattone guhernandi qm in
yftt fuft ante Pa^atum.
Partes huius capicis.
? ^alis fuerit h«c veteris Ecclefijc gubernadi ratica fedl.i ad i^?,
z De folenni Epifcopomm & Miniftrorum vetcris Ecclellx ordi-
natipncja decima feft.ad finem capitis.
AcTBNVs de ordine gubernandx Ecclcr
L fi£, vt nobjs cx puro Dei verbo traditus eft , &
p deminifteriis.vcfuntaChriftoinftituta, difte-
"' ruimus. Nunc quo iftaomnia clarius acfami-
liarius patefianc , ac mclius etiam in animis no-
ftcisfigatur, vtile erit in iis rebus veteris Eccle-
fiapfoimai» recogaofcwe, mjjpoobis diuins in-
- ipftt!^-
DE EXTERN, M£d. AD SALVT. 38O
ftirur'onisimaginemquandam oculisreprapfentabir.Tametfi c- "Hs" "^^^ *x
ntinniuhos Ganones ediderunt illotum temporum Epifcopt, Z"''',''"*'^'^'''^»
qi)ibuspiusv!detenturexprimeie quam Sacris litciis cxpref- ^" "t^J"*"*
fumelTet ,eat3mencauTionetoMm fuam ceconomiam compo-
ioeran»: ad vnicam lUam veib» Dei normam, vt facile videas ni-
h'lfcje h^c parce habuifle a verbo Dei ahenum. Veriim etiam
/iquid poffir m ipiorum inftitutis defideiarivquia tamen fincero
ftjdio conati funt Dei inftitutionemconferuare,& ab ea non
niulcumaberrarunt.plurimumconduccr hicbreuiter colligere
q jalemobferuationemhabuciint. Qu<'madmodum tradidimu* Minifiros in
triphces miniilrosnobiscommendari in Scriptura.ita quicquid '/^*' °''-^'«Y''*"
niiniftrorum habuit verus Ecckfia,in rres ordines diftinxic.nam ^ *'"' "^ "\ "^'
,. n n T-v morwn auo
ex ordmerresbytcrorum partun eligebantur Paltores ac Do- explicantur:
d( res.icliqua pars cenfuix morum & corredJicnibus ^Txcr^t. fecm.ita ^ni
Diaconis ccmoiifia erar cura paupevum & elecn ofvnarum di- *fif^>'iorum o-
fpenfatio.Ltdores^autem & Acolnthi nomina non erant cer^o- '"'^^'^'^'^ j'*
rum munerum:vcrum quos clericos vocabanceosab adulefce tUnaadtu
tia cetcis exercitiis alTuefaciebant ad feruiendum ecclen^c , quc 04.12. '
melius mrellip.eccnt quorfum elTencdeftinati, ¶iores in In lefjiam
temporead orhciu^n accederenr:vt copiofius mox oftcndam. I- ^-'^*?.
raque Hieronymus, vbi quinque propofuit cfclefi:^ordjncs,e-
nui^ocrat cpifcopv-^s, Prcsbyteros , Diaconos, Fideles. Catcchu-.
mcnos.rehquo cleco & monachislocum proprium nuUumtri-
buit.
1 Qn^ibus ergodocendi munusiniunftum crat, eos omnes j Preshter;
nomin.ibanrPresbyteros. llii cx fuo numero in fingulis ciui- y>„ pajlores
tatibus vn^mehgcbanc , cui fpecia''ccrdabaot tirulum epifco- cjiwjh' fovd.mii
pi : nequc ex 3e'[ualuatc,vc fieri foht, difTidia nafcerentur. Ne- conjeruandt
que tarne-n (ic honorc & diotiicace fopevier erat Enifcopus yt ^'"'"^'''^^'''-^"^'
doniintum m collepas h.Tberei : ieci quas part. s habct Confui . '
in fenaru, vc reff^iar de ncgotiis fenttntias fogcc , confulendo,
iiionendo,honando,aliis prxeat, aurhorirate fua totam a&lo-
ne }? regat.& quod oecretum communi confilio fuerit exequa-
rur: jo muJicris fuftmeb.it cpifccpus j« Presbyterorum coecu. ^/"/^<'i" ^«-
Acquc idipfum pro te..;porum neccftitate fuinc humano con- "J^' . , ^
feniu indudum farentui tpfi vetercs. Ita Hieronymus in epi- Eptfopu^.ide,
ftohim adTirum. Idem (mquir) Presbyter qui Epifcojms. Et Comment.
antequam diaboli mftmf^u d fTidia in rchgione ficrent ,& in in epi.ad
populis diccrctur, RgoPauIi,ego Cepha» , comrauni confilio Tit. e.u
Prcsbyterorum ccclefijB gubcinabantur. Poftea, vc diirenfio-
num femina eucliereDtur,3d voum omnls folicitudo eft delata.
Sicut ergo Prcsbytcri fciunt fe,ex ecclefise confuetudine, ei qui
prsecft fubicdos ; ita epifcopinouerinc fe magis confuetudme
quamDominicajdifpoficionis veritate Presbytcris efle maio-
rcs,& in cojnmune dibere ecclefiam regere- Alibi tamen docc: Ad Euaffria.
Bb^ jiij
CAP. inl. INSTITVTIONIS LIB. III 1.
Huiti^ ordinif (]u^(n iuem antiquum inftitutum. dicit enim Alexandna» ^
■imfiitutum AH- Maico Euangelifta vfqueacl Heraclam & Dionyfium^Pfesbytc-
iK^Mum, • ros femper vnura ex feeleftumin excelfiori gradu collocafte,
quem Epifcopum nominsbant.Habebanc ergo fingule ciuicates
Pfesbyterorumcolltgium,qui PaftoreserantacDv>dores. Nam
& apud populum munus docendi,exhoTt3ndi & corrigedi,quod
Tlt 1 9 P^utus Epifcopis iniungitiOmnes obib.Tnt:S:,quo fcnjcn poft fe
'i ' ' :' relinquerenciunioribusquifaciae militi:Enomen dederanteru-
diendis nauabant operam.Vnicuique ciuu ati eiat atiributa cer-
la regio,qua;Presbyteros indc fufperct,& velutccrport Eccle-
Cix iHius actenfcietur.Singula (vt dixi) coUcgia politia? tatuni
& pacisconferuandxgratiavni Hpifcopo fuberant: qui fic alios
djgnicateantecedebat vt fratrum coetui fi.biicercrur. Quod /i
amplior erat ager qui fub eius epifcoparu erar qtiam vc lUtficere
omnibusEpifcopi muniis vbique ponct.pcr ipfum agrum icCi-
gnabanturccttisIocisPresbyteri,qui in minoribusncgotiiseius
vices obirent.Eos vocabar Chorepi(copos,qu6cl pcr ipfam pio-
uinciam Epifcopum reprjefentabant.
£j>ljcopi ^' ^ Sed quantum ad officium aitinet de quo nunc agimus, ram
yresh^eroyum Epifcopum Quam Presbvtcros veibi & Sacramentorum difpcn-
lationiincurabereoporruit. Nam AlexandriGE {antumfquonia
illicArriusEcclefiam turbnuerat) inftirutumfuit ne Presbyter
Epft. ad E- c<^"cionem ad populum haberet,vt ait Socrares hb.SJ.Tripertitx
^agrmin. hiftori2e.Qu,od tamen ipfum Hieronymus /ibi difphcere no dif-
/imulat. Certe inftar portentihabitum eftft jfiquis fepro Epi'
fcopo venditaftet, qui non etiam re ipfa exhibuiftet vcrum Epi-'
fcopum. Ea igicurfuictemporum illorum feucritas, vt miniftti^
oranes ad implendum munus,quale ab ipfis Dominus rcquit it^a-
Jn vetereSc- digcrentur. Nec vniusiantum setatis morem refero : /jquidem
<■' 7y ^'gi^'- ng Gregori jauidem tempore,quo Ecclefia iam fere collap.Oa e-
rat(certeniultum abanciquapuritatedegencraucratj tolcrab;-
le fuiftet Epifcopum aliquem a concionibus abftinere. Sacerdos
pif]:.24. (jnquit ipfe aliaibi)moriiur,fide eo fonitusnon audiatur^quia
^^^^^.j . iram contra fc occulti iudicis exigitjfi fine fonita pracdicationis
g ,: incedit.Et aIibi,Quuni teftatur Paulus fe mundum efie a fangui-
■ ■dz^.is, neomnium,inhac voccnosconuincimur,nosc6firing!mur,nos
rei efle oftendimur.qai Sacerdoces vocamur 3 qui fuper ea mala
qux propria habemus.alienas quoque mortcs addimus:quia roc
Occidimus quot admortemirequotidie tepidi & t.icentes vi-
demus.Tacentcs fe & alios vocacquia minus afTidui eflent in o-
perc quam conueniret.Qu^um ne iis quidem parcat qui officium
dimidia ex parteagebant.-quid fafturumfuiileputas fiquis in to-
fiimceflrairet? Valuitergodiu illud inEcclefia, vc primaeEpi-
fcopi partes efTenc , populum verbo Dei pafcerc , feu acdificare
Ecclefiarapubliceacpriuatim fana doi^rina»
DE EXTERN. MEd. AD SALVT. 381
, 4 Qiiod aucem fingulse prouincis vnum habebant inter Epi- ^* ^nhiep»
fcopos Archiepircopum:qu6ditem inNicena fynodo conftimti ^''fjj^.^^'^^
funt Patciarchge , qui eflent ordine & dignitatc Archiepifcopis /arijlvfL "^
fuperiores.id ad difciplinx conferuationem percinebat. Qu^an-
. quam in hac difpuratione prjetciiri non poceft quod rariffimi e- /„ ^uemfinem
rac vfus.Ob lianc igitur caufam potiflmium inftituti funt illi gra- mptuti.
dusjVtfiquid in Ecclefiaqualibetincideret quod n£)n poflct be-
. nea paucis expediri, ad fynodum pvouincialcm refciretur. Si
magnitudo autdifficuhascaufx maiorem quoque difcuflicnem
poftularet^adhibcanrur Patriarchae vna cum (ynodisja quibus no i^terarchia ,
efTec prouocario nifi ad vniuerfale conciHum.Gubernationem fl "°ZZ,^M
conftitutam nonnulli hierarchiam vocarunt , nomine (vc mihi ^^^^^ inufita^
vidctur) improprio.certeScripturisinufitato.Caueie eoira vo- tum.
luic Spiritus fanftus ncquis principatum auc dominatione fom-
niaref,quum de Ecclefiiegubematione agiiur. Verumfi rem o-
mifTo vocabulointuemurjeperiemusvctcres Epifcopos non a-
Ji.miregendsEcclefi^rforraara voiuifTefingersabea qua Deus
veibofuo prajfcripfir.
y Nec aha tum fuic Diaconoiura ratio quam fub Apoftoh's. rDiaconi.ficu^.
Oblariones enim fidelium quotidianas & annuos Ecclefis pro- duiordo mini-
uentusrecipicbantjVtconferrentin veros vfus, \A eft , partim A*^"»* vmr«
miniftris partim pauperibus alendis diftribuerent : Epifcopi ^^*^'^^*'^^°'
tamen arbicrio,cui & oeconomiae iux rationes quotannis redde- proplium
banr. Nam quod Canones Epifcopum vbique faciuncbono- vid. cap.j.
rum omnium Ecclefi^edifpenfatorem , non ira inieUigendum fed.p.
eft quafi ipfe per fe eam fohcitudinem geflcricfed quia ipfius e-
racprsefcribereDiacono qiiii in publicam Ecclefise alimoniam /^^^oj-f»»
f ecipiendi eflentjde eo qnod refiduum erat,quibus & quantum habebant Epio
coiqueerogandumeflet: quia infpeftionem habebac an hicfi--'*"''^"'^*
dehter exequererur quod officij fui eflecfic enim in Canonibus
quos ApoftohsadfcnbunCjlegicur, Pr^cipimus vtinfua pote- ,
ftare res Ecciefic^ habeat Epifcopus. Sic enim animae hommurn
pretiofiores ill: credits funr,mu ' to magis decet eum curam de
pccuniisagere ; itavt eiuspoteftace omnia pauperibus difpen-
fentur pcr Pre^hyteros & Diaconos: vc cum timore & omni fo-
licicudine miniftrentur. Ec in conciho Antiocheno decretum ^^* ^^*
eft VI cocrceincur Epifcopi , qui fine Presbycerorum & Diaco-
noram confcicntia resEcciefix pcrcradant. Seddecononeft
jongius airpucsndum.qnumex plurimisGregorijepiftoHs con-
fteciilo quoquetempore quoalias Ecclefiaftica» ordinationcs
niuhum vitiata" eranr > hanc tamen obferuationem durafle , vt
Diaconi fub Epifcopo pauperum eflcnt ceconomi. Hypodia-
conos verifimilc eft fuifle initio Diaconisattributos, vt eo- ^yp"^^^':"^":
rum opcracirca pauperes vterentut : fed illud difcrimen pau- ^I VJ*TJ^\
lacim confufum tuit. Aremdiaconi aute.m crean wnc coeperanr ?>es pr^feSfts.
eAP»lllX. INSTITVTlOKIf II B. IIII.
Epift.adNc- qaumamplitudofacultatunduam & '^xaftiorem adminiftrandi
ipift "(Tlii ^^^^°"^'" poftularet.quanquam Hieronymus iam artate fua foif
* f e commemorat.Erat autem penes eos fummaredituum, poffeH
/ionum,fupelleftilis."idi^narum oblaiionum procuratio.
VndeGiegoriusSalonitano Archidiacono denuntiatreatu c6-
ftriftum teneriipfum,{iqu(d ex bonis Ecclefi^e vel negligentia
euangelij U- "^^el vllius fraudedeperierif. Quod autemEuangelijad populu
0i(fDUconorH ^edio iUis dabatuty& exhortatio ad precandum : quod item ad
vmnm aduen- porrigcndum in facra Coenacalicem adhibebantur : id muueris
^^^"^J^*^'^" ornandi caufa fiebat, quo maiori religione ipfum obirenc , quu
^ ' admonetentur talibus fymbolis non efle profanam aliquam vil-
licationera quam gererent,fcd fpsritualem & Dco d catam fun-
ftionem.
Bonorum dute 6 Hinc ctiam iudicarc licct quisbonorum Eccleflafticorum
Ecclefiadi^^en Tfusfuerit,& qualis difpenfatio. PaflTmi tum in fynodotu decre-
'S^* "'' tis,tumapud vetuftos fcriptoresreperias,quicquid pofl^idet Ec-
cle/iavelinfandis,velinpecunia,}jauperum <^{lepatrimonium.
Itaquefubinde illic h^cc cantilcna Epifcopis &Diaconis canitur,
vc meminerinc fe non propnas opes fed panpcrum neceflltaci
deftmatasattreftarerquas fi malafide fvipprimantaut dilapider,
i.vt mdepau- rei fangumis /uturi fiui.Vnde admonentur cum fummo tremorc
feret fideliter & reuerenti3,velt*t inconfped^uDei-fine perfonarum acccptio-
attrentur. ne,eas diftribuere qoibus dehentur. Hinc & ill^e apud Chiyfo-
ftomum^Ambrofium, Auguftinum, Ql alios [im:IcsEpifcopos,
2 Miniily' g^^^ucsobteftafones, qmbusfuam integricatem apud populum
Eceiefi* iuda afleuerant.Quum autem ajquum fif,& Domini etiam Lege fan-
alimenta noH citum,vc qut luam Ecclefia^ operam impenduvt, pubrcis Eccle-
deejfent. fls fuipptibus alantur , & nonnulli^tiam eofrculo Prcsbyceri
patrimoniis fuis Deo confecratis.voluntari j paupcies fadi efset:
talis erat diftributio vt nec miniftris deeffent alimenta, & pau-
peresnon neglrgercntur. Cauebatur tamen intetim ne mioiftri
ipfi,quifrngal;tatisexemplum darealiis debent , tantum -habe-
Kcfert cap. rent vnde ad luxum aut deiiciasabuterentur : fed dunraxatquo
Clericos i. fuam inopiam fuftmerent. Qui enim boRis parencum fuftcmari
^^- poIfuntclcricijmquitHieronymus , fi quod paupcrum cft acci-
piunt,&crilegium committunt:& per abufionem eiufds^m iudi-
cium fibi manducanc & bibunt.
Torro Ubera Principio libera & voluntaria fuit adminiftratio , quum
frimUmfuit. fponte fidelcs eflent Epifcopi ac Diaconi, & eonlcicntta: inte-
gritasvitxquemno^entia pro Icgibusforet. Deindequumex
quorundamcupiditatc vcl prauis ftudiis nafcerenrur mala e-
xempla: adha^cvitiacorrigendacompofiti func Canones,qui
^einde Eccle- gf clcfis ceditus in quatuor partes diuiferunt, quarum vnam af-
ZvarteTdili- %"arunt clericis, alteraro pauperiljus, tertiairi facris «dibus &
/' ' ' aliisaedificiisfartis tedistuendis;quartamveio aduenis paupe-
i'bus
dE ■xtb»nis med.ad salvtem. 381
ribus.Nam quod hanc poftrema Epifcopo attribuuntalij Cano-
nesjid nihilvariat ab ea quam dixi panirtone.Neq; ^nim propria
eius efse volut,vt vel folus ipte ingurgitec,vel quo libuerit pro-
fiindat t fed vt hofpitaUtati, quam ab otdme illc; Paulus exigir,
fufficiat. Atqueita interpretanturGclaiius & G^egorius.non e- caplprefuta'
nimaliamrationcmadducit Gclafiuscur fibi quicqua tpifco- ,g ^j^^^,
pus vedicet,nifi vt captiuis & pcregrinis largiri queat.Et clarius s.Refcrt. ca.
etiamnum loquitur Gcef,orius,Mos '^{l,mquit,ApoftolxjB fcdis, Mos eft.12.
ordinato Epifcopo prsecepta dare, v de omnUlipendio quod^^^^^"*
prouenit quatuorfiant portiones: vpa vidclicetl pifcopo 8c fa-
mili^eeius , propter hofpitalitatem atquc furceptjonf.ni ; altera
clero: tettia pauperibus.-quarra repirandis Eccicfiis. Nihii ergo
Epifcopo in fuum vfum capcre licuit , nifi quod ad moderatum
frugalemq; viAum ac veftirum fatis elfef. Quod fquis infolefce-
le coepifTetjVci luxu,vel oftentatione ac pompa , ftarim a colle-
giis reprimebatur: nifi paruiflet , honore abdicabatur.
8 Pono quod in ormtum facrorum conferebanr, percpam Cfjitfyfi^parf
cxiguum primo erat : demde quun paulo ditior Ecclefia tada ijorum redituH
efset, fcruarunt tamen ea in rc mediocritatem. Et tamen quic- in ornntufacro
quidpecunia? illiccoUocabatur , faluum pauperibus manebat, ^»^''«/"'''^^"''*
fi qua maior neceffitas incidifset.lta Cyrillus,quum fames Hie- 'f: ^'^'^'"'^p'"
rofolymorum proumciam occupafset , nec poHetaliter mopis ^^^^ pauperi^
fubucnirijvafa & veftes diftraxit,ac infumpfit in pauperum ah- (,its.
moniam. Similiter Acaiius Amidae Epi/copus quum magna Vide li.i. c.
Perfarummultitudofame propemodum interiret , conuocatis "j^^^M^.
clericis,& habita przedara iUa oratione,Deus nofter neque di- ^ l^'^'*^;^°'r
icis nequccahcibus opus habet, qiiia neque comcdit neque bi- ^ ^ feini.is.
bit;vafaconflauit vnde miferis & cibum & redcmptionis pre- Tripar. hift.
tium conficeret.Hieronymusquoque ,dum innimium templo- li.5 & 11.
rum fplcndorem inuehitur , honoris caufa Exuperjum Tholo- ^^ Ncpotia.
fx Epifcopum fui temporis refert . qui corpusDominiin cani- 7''''*^ ^.''j.l?
n ■ ■ L o r • • • 11 ^"""^ re dtcf/f^
itro vimmeoportabat,& fanguinem m vitro:nuIlum veropau- tefiimonia <&
pere efurire ratiebatur.Id quod nuper de Acatio dixi , Ambro- exempUexCy
iius de feipfb recitaf. nam quum illum grauarcnr Arriani, rdlc^catio,
quod in redemptionem captiuorum facra vafa confregtffct, ^^'^^onymo.S-.
pulcherrima hac excufatione vfus eft, Qui fineauro mifit Apo- ^^fl''"' ^"^
f^olos, & Ecclefias fine auro congregauit. Aurum habct Ec- oe ofii.li.2.
clefia. non vr fcruet,fed vt eroget,& fubucniat io neceflitatibus. c.28.
Quid opus eft cuftodire quod nihil adiuuat? An ignoramus
quantum auri atquc argenti de templo Domini Aflynj fuftule-
rint ? Nonne melius coftat facerdos proptcr alimoniam paupe-
rum . fi alia fubfidia defint , quam facrilcgus afportat holiis?
Monne didurus eft Dominus, Cur paffus es tot inopes fame c-
mori>&certehabebasaurum,vnde minifttafles al.moniam. Cuc
%Qt capiiui abdo^i fiicncc ledepti a caicere ab hofte occifi funt
V^AF.Tfif/ iNSTlTVTIONfS LlB. 111 1.
Mellasfaerat vt vafa viuentium feruares quam metalJorum.His
non potetis refponfum <Iarc.qmd enim diceres ? Timi>i ne tem-
ploDeiornacusdeeffct.Refpondierct, Aururafacramenta non
^uxrunt, neque auro placent quas autc non emuntur. Ornatus
l.'h eo* .^c^^^i^^fori^nijf^^cmpciocaptiuoruni^eft.In furama, videmus
5i!&35 * ^ vcriflimum fui(Tequodidemal;bid!cit,quicquidfunc Eccle/ia
eitriciAutem, poffidcret^fumptamfuifTe egehorum.Item,NihilEpifcopum ha-
inter^uos ojiia bcrc quod paupcrum non efser .
rif& "^^^f^i 9 Ha»c quse rccenfuimus,veterfs Ecclefiae miniftcria fuerunt.
tht^exerctttor» ^jjg ^^'^^ ^^ quibus mentionc faciunr Ecclefiaftici fcripiores,
hftityronum ™2gis cxercitiafuerunt & qux'.hm prseparationes, quam cetta
r»*OTeM /m«- «Junera. Namfandi ilii viri,vt Ecclelia: feminariumpoft fe
rmt, rclinquerent, adoIefcentes,qui ex parentum confenfu & autho-
ritate,miliii« fpirituali nomen dabaot , recrpiebant in fuam fi-
dei»3actutelam,atqueeti3m difciplinam; eofque ficfoimabanc
atenerasBtate, nerudesacnoui ad obeundum munus accede^
jrent.Omnes aatem qui eiufmodi tyrociniis imbuebaur, gene-
ralinominevocabantur Clerici. VcJlem quidem nliudn6men
magispropriuminditum iJUs fuifle. I^3ec enmgppclbtio ex er-
rorcvel certe praua aiieftione nata efi:quum tota Ecclcfia cle-
rusjhoccfthjereditasDomini.aPetto dicatur.Ipfum ramen n*
fiFj*«r. j,j/ ^itutumfanftum ac falutare imprimis fuit , vc qui fe ac fuam o-
peram Ecclefis confecrare veilenr, ita fib Epifcopi cuftodia e-«
ducarcntur.nequis nifibene Pra:formatus, Ecclcfia? miniftraiet,
"& qui a prima adolefcentia tum fan<f^am doftrinam imbibifset,
«tum cx feueriore difctplina, girauitatis fanftiorifque vit3e habi-
tum quendam induiffet^tum a curis profanis fuifset ahenusjcu-
iifqueacftudiis fpiritualibnsafTuefaiSus. QuciTsadmodum au-
tcm militi^e tyrones vmbratilibus pugnis inftuuuntur ad veruiH
leriiimque certamen,ficerantcertarudimenraquibtjs exerce-
bantur in clericafu , priufquam ad ipfa muma promouerenrur.
lllis ergo primiim aperiendiclaudendique templi curam man-
dabant,aceosnominabanr Oftiarios. Poftea vocabant Acolu-
thos,qui Epifcopo in domefticis obfequiis ndeflcncjeiimque pet
petuo comitarentur,primum honori? caufa,deinde nequa fufpi-
cio nafceretur.Preterea vtfenfim populo innotefcerent,& com-
mendationem fibi acquirerent.-fimul vtdifcerentfcrre omnium
confpcftum & coram omnibus loqui: ne Presbyteri fa(5li,quum
^ddocendum prodirent, pudotecofundercnti/rjocus kgcndi
ipfis dabatur in fuggeftu. In huncmodum gradatim promoue-
bantur , vt foam fedulitatem in fingulis exercitiis approbarent,
donec hypodiaconi ficbant. Hoc tantiim volo,fuifte ha?c tyro-
num rudimenta magis, quam fun(5i:iones,qua» vciis Ecclefi^e mi«
niftcriis recenferentur.
CAoTe.tt.fiv lo Qupd [^cimu & fecundu in miniftroiu vocatione cfle dixi-
D E E X T E R N. M E D. A D $ A JL V T. j8.J
inus,quales eligcre , & q'jantam religioDcm in ea xc :i6h'ihQie^lttra/!a^^
,oporj:car;in coT-^aulipixrcriprujr. 3i Apoftclorijm exemplave- capuu,dev<AL
tus Lcclala fequura elt. Sciebanc fnim ad eligcridos paftores^"^'""' "'*''"'- ^
cum lumma icucrtnnaac roiicua nominis Dei inuocatione- '^*^*^ '''^*'^*
conuenirc.Adl:x,c foimulsm examinis habebsnt > qua eli^cn-
'dorum viram -5^ doftr^oam ad iikm Pauli amulTim exigebaxit.
Taiuum pccca> uf hic nonnihd mimr>fiica ftuericare, ^uod phis^-^-^,Y /«ci;^
recuireie volucrur in Epifcopo^^uam Panlusrecjuii:3c:ac ^tx-rmdicafeutri*
feiiini (urccflu tcmporiscaciibaiu^Verum in c2Eteriscolent3«eaf«ff/«cc^i^rc-
fuit iproiumobri-ruatio cum Pauli dcfcriptione. In eo autem/""''*^'^*'"^'"**^
quod tertio loco poruimus.cjuiiiam fcilicec miniAros inftituere.^*'£^^i''^'"f
dcbeaot, non vnum fcmper rcnuciucr ordii;c;n. An.ciquitus nei.'^ijnj z^
inciericorum quidcm coeitm rccipicb.itur quifpiam Cne con- ' '
fenfu totius pl(bij,vr Cypriatius difgenrer cxcufct cuod Aure-
iium qucnuamiiKonf^jlta Ecclefia ledore conftituerit: quiaid
prseter morem, rametfi non /ine ratione faAii fuerat. Sic autem
pra?fatur,in ordinsndisclcricjs^fratrcs chanflmn, folcnms vos
ante^onfulere,& mores ac mcrita fingulorum ccmtnuni conf?-
liopgdcrare. Vctumquia in minoribus illiscxercitiisnon V[^u\- in ttrtio captjts
rum erar persoDlj; quod ad diututnam picbationem & aon m3'-ord:nationu mt
gnam funfiioncm aiTumeientnr , rooCiri confenfus plcbis ^Q-f^iftrGmm,<^u9
fiit. PoRea in reiicuis quoque oro.inrbus, cxcento Epircoparu. ^.^*-^"-^"^^^
picbs Epiicopo ^-icpresbyterjsjudicmm dciecTumque tcre V^^-fcmper fuit ah-
mifir,vr ccgnofcerenr quinam idcnei ac digni forent : nifi ioueferucitioveteru.
quum parochiisnoui presbytcri dcfiinabaniur. tunc enim loQiEccUji^c-crciir
multitudmcmnominatim conlentire oportuit. Ncc miium eft/"^^^^^"^ "^^"***
quod retincndo fuo iure popuius hac jn pavce minus {chcwv^J^ '*"^^'^"T^
luciir. ntir.o enim Hypod:2conus hcbat qm non longum i^' f^^Q it^re ,
experimenatm :n ciericaiujub ca qu3e tuncerar diiciplin^ fe-
ucritate,dcd Ifct. Poftquamin co gradu probatus fuerat dbcQ-
nusconifiruebatur : 'ndead prcsbircrij licnorcm pcrucnicHat,
fifjdclrter k- gtfliilen. Ira nuiius promoucbatui de quo non re
vera muhisannis habicnm cifct fub populi oculis ex.:men. Ec
crant muiti Canonts 3.^i punienda ecrum vitiarv i Ecclefia ma-
lisPresbyreris auc Diaconis nongrauaretur , nifi tcmcdia ne-
glig::r! t.Q^Kuquam it> Prcsbycris quoque femper cxigcbaiur
ciuiufn conrenluf. quod f tiam ceftatur Canonprimus diftin. <5'7.
qu! Ar.aclcto iribuicur.Dc-niqueomnPSordinstioncs ideo fla G^otempore
tisanins trmponbus hcbaut , nequis clan.ulum. fnc (i6e\\\:mo>dinationesjte
comciiiu obrcpeiet,aLi nimia tacilirate abique reftibus pro-'^*"^-
moueretur.
II In eJigendis Epifcopis diu iua pcpulo hbTtas fuit con-"^^ i^vrdina-
feruara ,neouisobrrudeteruj qur non omnibus acceptus ^iXex/", ^yf^?"
cn jgitur in coocho Ant:ochero vt ncum cft , ncqu s mvitiSnertaiferuat^,
Jjpgcramr.Quod & Leo priaius d^iigentej; confirmar. ii^nc ii}x Eipift.^o.v. z.
CAP,XIIt I N ST'lTf TION IS L I B. I i 1 1.
fentcntlsB, Is eligaturquemclcrus & plebs autniaior numcrus
poftularint.Item5Qu,tpra£tururus eft oainibus , ab omnibus cli-
gatur.Qui cnim ignotus & non cxaminatus pr^ficitur , neccfse
eftvrpec vimintrudatut.Item.Iscligatur qui aclericis eledus,
a pkbe expetitus fuf rit:& i prouiacialib.cum mccropolitani iu-
dicio confecretur. Adeoaucem caueriuicfandi patres ne vllo
pado irammueretur hxc populi IiberraS;Vt quum fynodus vni-
uerfaljsConlibnTinopolicongregata Ntrdariumordinaret , id
facere noluetit finc rotius cIch & popuJi approbatione : vt fua
ad rynodumRonianamepiftoIareftaracft. Pcomde quum Epi*
fcopus quifpiam fucccflbrem fibi de/Tgnaret , non aliter ratum
Notatu dig. gfa( quam fi rotus populus fcifceret.CuiOsrei non modo exem-
Epifi ito plumjfed formulaiii quoquc habes apud Auguftmum in nomi-
Xib.4.c.2o. nationeEradij. EcThcodoritus,quuni refert Petrum ab Atha-
nafio fuccefsorem nomiuaturo,cot:r.inu6 admngic, facetdotalem
ordinem ratum id habuifse, magiftratum & primores populum-
quevniuerfumruaacclamationeapprobaffs-
Tofivero ca»'^ u Eft quidcm & illud (fateor)opcima ratione fancirum in
ceku (jmbujda Laodiccnfi concilio,ne tutbis eledio pctmittatur. Vix enim
tnc ujaefttne y^^^^^ euenit tot capita vno fenfu rem aliquam bene compo-
Tntdtitudtnu nant, & fctc illud vcrum citjlncertum Icindiftudia incontraria
«jrWwr«'/7fr vulgus. Vcrum huicpcriculoadhibitum eratoptimum rcme-
mttteretur. dium. Primum enim (oli clerici eligebant. quem elcgcrant, of-
Cap. 13. fercbant magifttatui,vel fenatui ac primoribus. Illij habica deli-
bcratione, eleftionem , fi iufta videbatur , confignabant: fin mi-
Jius, eligebant alium quem magis probsrent , tum ad multitudi-
nem res dcferebatur , quae tametfi piseiudiciis illis non alli-
garetur^minus tamen tumuliuari poterat. Autfia multitudine
incipiebatur, taniijim idfiebat vtfciretur quem potifliraum ex-
peteret.auditis popularium votis , cletici demum eligebanr.lta
nec clericis Isccbat qucm vcllent prcficere.ncc tamen ftuhis po-
puli defidcriis obfequi nccefTehabebant. Hunc ordinetn ponit
Epift. S7. alibi Lco,quum dicit, Expe^anda funt vota ciuium , teftimonia
populorum, honoratorumarbitrium,elcdioclericorom. Item,
Tenearur honoratorum teftimonium ,fubfcriptioclcricorum,
ordinisconfenfusacplebis. aliter(inquit)fieri nuUaratio finif,
Nec aliud fibi vult illud decretum fynodi Laodicenfis^quam ne
ab inconfidcrata multitudine patiantur fc abripi clerici & pri-
morcs.fed potius fua prudentia & grauitate ftulta eius cupidita-
tes, fiquando opusfuerit,reprimant.
H^c elkendi ^S ^^^ cligendi ratio adhuc aetate Gregori j valebat , & ve-
rrff/t»i/;M/;9y?«<« ri^niilc eftdiupofteadurafle. Extanc apudeum plurimse epi-
dnratift, ftolae quiE luculentum huius rei teftimonium dant. quoties c-
nim de creando alicubi nouo Epifcopo agitur, fcribcre folet ad
clcium, oidinem & plebcna, interdum eciam ad duccm , prout
cft
DE EXTER^. MED. AD SALVT. $2^
cftregitnen ciuitatisconltituium. Quod fiob in conipolitum
EcclefiiB ftatiim vicino aijcui Epilcopo infpeiiiioncm in ele-
dionemandat, iemper tamen retjuirir roltnncdtcretiim , om-
niunvrubfcrjptionibus robrjraium. Qumeviarr» <ji uni creiiiis^^P Gugarh,
Mediolani Epi''copusc(]trConftant;us quidam. & ob incuifio- ^^ ^^^^
nesbatbarorum multt Mcdjolanf niium Genuam confugiflent
non alitet fotclev^jtimsm 'left.onem pucat qwam fi jpii quo-
<jue jn communeconuocati adenfifucnnr. Imo nondum anni Dift.2-?. caps.
quingentieffluxeiuntex quo N'Colaus PapadeRomani Pon- In noiainc
tificis clcft.one in huncmodum ttatujt.vi prxirenc Caid»na-
lci Epircopi,deinde r liquum clcrum iibi adiungtrent, poftre-
nib piebisconrenfuelediolirmacirf^r. Ec in iinc lecitac jJlud
cjuod nuper Citaui Leonis dccj etum.ac in poilerura valere pre-
cipit. Quod ii ita inualuent i.mproborum malitia vtelerjci zd ^^^i^^i^^
purani cledioncm faciendam vrbe egrcdi cogantur-.aliquos ta-
men e populo ijmuladeiTeiubet.lmperatons veto liifFf-agiura,
quancum intelligere licet ,in ciuabus tancum Ecciefiis cequire-
batur,Romana & Con{^ancinopolic?na : quod illic duae imperij
fcdeseilent.Narnqubd Mediolanun^ad gubernandam noui E-
pifcopi el,;dionem miilus fuit Ambrofius cum poteiiarea Va-
lentiniano^ id propcer graues fadionis quibus inter fe ciues
fiagrabant , extraordmarium fuit. Romx autem tantum o-
liru valuit Imperatoris authoritas in EpiUopo creando , vt ^ -^ ^ j^ ^^
Gregorius feipiius iuiTuinEcclefijB gubernaculis conflitutum
<?/Tedicat;quum tamenlolennititua populo fuiiTet expetitus.
Hoc autem moris fuii vt quum aliquera deiignaflenc ord®
clerusacpopulus, ad ImperatorenTftatim referietille, vt vel
lcifcereteie^ionemruaapprobatione, vel improbando abro-
garcr. Ncque huic conluetudini lepugnant decrcta quae a \nAnt^Grlti£s
Gratianocollfguntur , vbinihilaliud dicjtur quam nullo mo- ,^^ decreta.
do ferendum cile vt fublata canonica eledione^ rex pro iua
libidine Hpiicopum confticuat , & a Metropolitis non cife
confecrandum qui per vioienta miperia iic fuerit promotus.
Ahud cnim eft.fpoiiareEcclcijam lure fuo , vt totum ad vnius
hominisiibidinem traosferaturcaliud hochonoris rcgiautim-
pcratori daccvcfuaauthoritatelegicimam eledionem conlir-
met.
1 4 Sequitur iam vt traftemus quo ritu poft eleftionem ini- 7,^^,^ i,^^-.^^ ^^.
tiatenturveccris Ecclefix minifttiin fuum cfBcium. Hanc La- dinntwm in
tiniordinationem vel confecr3tionem,Gr2ci ^^«ePTuywincerdii ^<?^r< ^csh^
ctiam ;c.^ef3^icr/«tv vocarunt : licet ;)i:,«po75»<««id genuseledioni$y"''
propriedicatur vbi declarantur fuffragia manuura eleuationc.
Extac autero decretum Niceoi concilij,vc Metropolic^s cum o-
nuiib.prouinciajEpifcopisconueniat adcnin quicle^us fueti:
pjcdi|]^j(^uo^ '^i aut^ iEineiislopgicwdyse^aut valeiu#)iu,3uc
CaP, 111^1. INSTITVTIONIS LIB. 1111.
alia neceffitate pars impeditur, vt tamen trcs minimum conue-
niant:quiautemabfunt,fuamconrenfionempcrliterastfftcn-
tur. Atque hic Canon quum dcfuctudine obfolefceret, pluribus
deindc fynodis renouatus fuit. Omnes autem^aut faltem quicfi-
queexcurationem non habcrent , ideo adtffe iubebantur quo
grauius de doarma & moribus ordinandi babcretur examen.
neque enim fine examine res pcragebatur. F.t appai er ex Cy-
priani verbis,nonpoft elei^ioncin vocari,fed ekaioni nuer-
efle olim folitos : atque in eum nnem vc eflent quafi modetaio-
res,nequidin ipfa tutba fieret turbulenti. Vbi enim dixu pjebi
eflepoteftaiem veldignoseligendi facerdotes,vel indgnos re-
Epift 4 lib I ^^^*"^^*^^^9^2"to poft fubiungir , Propter quod diligenter dc
** * ' ^ • * traditioBc diuina atque Apoftolica feruandum eft & tencndum
(quodapudnosquoque&iere per prouincias vniuerfastene-
tur) vt ad ordinationes lite cclebrandas.ad eam plebc cui pix-
pofitusordinatur,Epifcopi ciufdcm prouincise proximi quiquc
conucniant,& Epifcopus deligatur plebe prxfente. Sed quum
tardius intcrdum cogerentur.& pericolum efiiet nc illa mora a-
buterentur quidam ad ambiendi occaiionem , fatis fore vifum
eft Ci de/]gnatione fada ipfi accederent,ac legitima inquifltione
r> • ^. 1 *• probatum confecrarent.
l^mutattu tft .^^ Hoc quum vbique fine exceptionehcret,pauIafim mos
diuerfusinoleuit,vtmetropolimadpetendamordin2tioncm e-
ledi concederet. Qiaodambitioncrliagis&vetcris inftitutide-
prauatione faftum eft, quam bona aliqua ratione. Ncc m*ulto
poft,auftaiam Romanje fcdisauthorirate ,obtiouit altcra ad-
huc deterior confuetudo , vt totius fcre Iraliae Epifcopi ccnfc-
Lib. i.Epift. crationcminde pcterent. Quodanimaduertcrehcct ex cpiftb-
65». & 76. Jis Grcgorij.Paucis rantiim ciuitaribus,qu3e non ita facile ccde-
rant,antiquum ius feruatum erat. vt dc Mediolano excmplum
jIIichabetur.FortafrisfoLE mcrropolesretinucrunt fuum priui-.
legium. Solebantenimad Archicpifcopum confcoandDm om-
Siualu fuerit nes prpuinciales Epifcopi conucnirc in ipfam primariam ciui-
Me ritus. tarcm.Cajtcrum ritu&crat manuum impofitio. Nihil enim pr^c-
terca ceremoniarum adhibttum lego:ni(i quod aliqucm otnata
infoIcnnicoecuhabebantEpifcopi , quo a reliquis presbytens
diftjngucrentur. Presbyteros quoque & dioconosfola manuum
impofitionc ordinabant : fcd fuos presbytcros quifque Epifco-
puscum prcsbyterorum coUegio ordinabat. Quanquam autem
idem agebantomnes.qma tamen praEibat Epifcopus, & quafi e-
ius aufpiciis res gcrebatur,ideo ipflus dicebatur ordinatio^Vnde
veteres hocfjcpehabent, non difterre alia reabEpifcopo pref-
byterum nifi quia ordinandi poieftatem non habeac.
O A i
I
DI EXTBRN. MED. AD S A L V r; §8f
C A P V T V.
i^.ttic[iian re^tmmii f.irmam omnmo^c^itndaiamffftjE[k
tyramiid^ Pu^atrft^
Capitis huiusdusefuntpaites.
'. ^ai,qualcs,& qua ratione fub Papatu vocentur adminifterlurxi
EccJc<iallicuin,redl:.i.2.3.4.S.6.&7.
.': i)uam fidelitcr munus ruum adimpleant,^ fcd.S.ad finem cap.
^f^^^ V N c oidincm ^ubetnandcE Ecclefis , cjuem hodie f^^^.T^^^lf^
|3^| tenet Komanaiedesac omnes eius (btellites , toram- '^J^^^l^
jlv^^l^J^^, quehierarchi^illiusquixm petperuo in ore habent t:.'^^^^^,
HS^^ imaginem ob oculos ponere operxprctium cft, ac cii
illo quem dcrcripfimu .,pcim3e ac veteriis Eccle(i3e conferre:quo
cx comparationecluceat ,qualem Ecclefiam habeanc qui hoc
iblocicuio ad nos grsuaiidos vel poiias obruendos ferociunt,
Prarrinautem avocacioneincipeie., vt videamusqui & quales
& qua iadone voccncur ad hoc minifcerium. Tum deinde con-
iidetabsnius quam fideliter rounus fuum impleanr. Dabiraus au-
tcm primum locumEpifcopis : quibus vtiuana hoc honori eife
poflctjn hac dirputatione pdmonr.tetiereordinem. Sedres i-
pCa non p.nitur me vel ieuiccr atringere hoc argumentum fine
rc;mmo iplorum dedecore. Et camen memineroin quo fcripti
genere nunc verfer:ncc orationem meam.qus ad fimplicem do-
drinam compofita effe dcber , vitra fuas metas difflucre patiar.
Sed ramen refpondeat miht quifpiam eorumqui non prorfus
frontcm pcrdicerunt , qnales hodie Epilcopi paiTim eiigantur. ^^^^^^^ ^^^^
Sane examen habcri de doarina nimisobloletum eft. quod /i- ^^ foclrInah!i^-
quishaheturdodrinrrjrpcftus, iurirconialtum ahquem deli- ^g^jy..
eunsqui inforo magisiuigare nouericquam m Ecclefia con-
cionari. Hoc conftr.c , I ccntnm annis vix centefjmum
qucnque fuiffc eleftum qai ficra: doarin^ aliqaid tene-
ret. Superioribus fecalis non ideo parco, quod muhb mc-
iiora fuerinr, [cd quod dc przeienti modo Ecclefia nobis qu^-
fiio eft.Si dc moribus fiac cenfura,paucos3ut propemodum nul- z.^odad^m-
losfuiffe repericmusquosnon indignos vecercs canones m- ^J'^^^'^''-»^'-*-
dicaflTcnr.Qui non fuit cbtiofusjuit i^cortator: qui abhoc quo- ^y^;J/|^^
que fcclere purus fuit,aut aleo fuit^auc vcnaio,aut in aliqua pat
tevita? difToiutus.Sunteoimlcuioravitia quxfecundu vcmftos
Canonesoiainem ab Epif;opatu eKcliidunc. Hoc vero longtt
Ccc j
CAP. y. 4HSTITVTION1S LlB- Illt.
^■tffutn. abfurdiflimum,qu6d puer» quoque vixdecennes ,Pap«concef-
*^"^.^''"^'<2"''^*iione,Epifcopilunt fadi. E6 impudcncise ac ftuporis prouedi
pagtrtoji. funtvc ne iUud quidem excieraun) & a.Heo prodigiofam flagi'
tiumhorretenr, uuodab ipTo natUiajienfu pcnuusabhorret.
Hinc apparet quam religiolae fuetmc eIe<^iones, vbi tam fupina
: negligentia fuit.
llJ^Ia^nuZ ^ ^^^^ '" ehgeodo totum illud ius populi fublatum eft , Vo-
?Kv eJf,L. one, ta,aIfenfiA,l'ub(cripciones,& omnia huiufmodi euanucrunt. Ad
cpnuno ^ folos Canonicos inccgta poceftas cranflata eft, lUi in que volunt
fyfn uruiA- conferucEp5fcopatu,eum moxm confpedu plebis producunc:
7nant.^iis. no :xammandu,fed adoradu. Atqui reclamat LeojnuUa racione
cap ^* ^°* ^'^ finere, ac violencam unpoficionem efle pronunciac. Cypria-
Lib. z epift. "usquumfluere cx iurediusno teftacar ncfiatnifiexconfenfu
5o populi,pu§nare duierfum morem cum verbo Dei oftendit.jroc
/ynodorum decreta ne fecus fiat feueriflfmie prohibent; ac fi fa-
Sequitur nulta ^mn fit,iubent efle irritunii Si ha?c vera func , nuila hodie ne-
t^nomcamt- q^^. jjiuino neque Ecclefiaftico iure Cauonica eicdio m toro
p'el!(re'7)i Pa- ^^^?^^^ fupereft Verumetiamfinihilaiiudmaliforetjqui taraea
paiu. h»^c cxculare porerui quod ita fpoliauerincfuo iuxeEcciefiani?
excepth. Atcju! ita,inquiuni,cxigebat cemporu cof ruptio, vt quoniam a-
pud plebem & magil^iaius plus valebant odia & ftudia in alfu-
mendis Epifcopis. quam rcftum fanumque iudicium ,eius rei ar-
Tyefhonfio. bitti.m paucjs dcierrecur. Fuerit fiane lioc extremnm mali iri
rebusdeploratisremedium. Veturovbi n^edicina morbo ipfo
-. . ^ nocentiorapparuii,cur non& nouoliu cmalo fuccurricur? Sed
xc f to.^. ^{^^inquiuntjpfls Canonicis exa^e prsBfciiprum quid fequi in
Tl.e^onfio, eledione debeant.Sed a,<\ dubitamus quin fan&ft^mis leg^bus o-
lira plebs fe aftrmgi intelligeret, quum videret fibi regulam e
^ vetboDeipropofkam.dum adEpifcopum ehgcnduni conue-
^ Jiiret? Siquidem iliavna vox Dei qua defcribit verara Epifcopi
tflSgiem , merito pluris e*il debebatquam infinitasCanonum
myriadcs.Sed nihilominus,pefllmoa-fi'c<5^u cortupta nullam ha~
fie£lioHes Pa-^^^^^^^^P^ aut a^quitacis racionem. Sichodie etfi optim^E fcri-
^i&tca qualesi P^^ ^""^ Icges, mancot ramen m chartis fepuir.T, Inrcrim vc-
cr qm ciegm- plurimum moribus receptum eft , & ( quafi ratione fiat ) ctiam
iMT* approbatum,vt cbr ofi/cortatorTS, aleoncs paflim ad burrc ho-
norem promoueantur.parumdico : vt Epifcopatus adultcrio-
rum&lenociniorumfintpra?rria. Nara cum venatoribus&au-
capibusri3ntur,prscclatcresrecidi(re cxiftimandaeft. Tantam
indigniratrm vilo modo excufirc nimis iniprobum elt. Habe»
bai.inquam.olim optimumcanonem populus,cui pra?(cribebac
Deiverbum,oportere Epifcopumefleirreprehenfibile dofto-
?,Tiin.3.i, rem,n6 impugnace,&c. Cur ergo eligendi prouincia a Paulo ad
jfios tuflata €ft?Quia fciiicec intei popuii tuniultus & fadiones
Fcybutw
DP. BXTERN. MED. AD SALvt^ ^^
VerbumDeinonexaiidiebatur.Etcur hodieabiftisrutfumnoji , ^
transferatur, qui non modb legcsomnes violant , fedabiedo
pudorc ,libidinose,auare ,ambiiiose humana diumiscommi-
icent & confundunc ?
^ Scd mentianittr quum aiunt hocremedij locofuifseinuc- TifjponjUnk ad,
tum.Saepe m Epifcopiseliaendis tunuiJfuatasolim fuilse yrbfs^^""''/*"'^''*
legimus; nemo tamen vnquam deautereodo cmibus ^urecogi- ^^^^.^^^^ .
taieaufus ett- Alias emm habcbanc vias quibus vel obuiaren'j,a/,^^^Iyi;o/wr»
his vitiis , veliamadmifsa corrigetent. Verumdicam quid fn. (i^rxdinsi T^-
Quum populusiodelcduhabendo ncgligeniior dse ccepifset, '«'""'rtt»») c^
& hanccHtam ,qua(j mmas (ibi congruenccm , in presbyteros ^'"'""^"'^ .'*'*
reiicerei , ilh hac occafione ad tytannidem iTbi vfurpandam a- ''"^** ^ *** *
bufi func rquampoHcanomscanonibuscdidsftdbiherunt. Or-
dinacio autem nihil aliud eft quam merum ledibtiura. Species
enim cxaminis , quam illic oftentant , adeo inanis eft & ieiuna,
vtomni etiamfuco careat.Itaque quod alicubi paftione irape-;
trarunt Principesa Romanis Pontificibus ,vt nominarenc ipfi
Epifcopos, ineonihilnoui damnifectt Ecclefia; quia canoni-
cis duntaxat ekftio , quam nullo iure rapuerant,vel certe fura- -•
ti eranc, adempta eft. Eft hoc faae foediflimum exemplum,qub(!
ex aula mittunturEpifcopi adoccupandasEtclefias,& piorum
pnncipum efleta talicorruptela abftinete. EftcnimimpiaEc-.
clefix rpoliatio,quoties alicui populo ingeritur Epifcopus queni
non petierit , vel faltem Iibcra vocc approbarit. Verum in-
ordinatus ille mos qui in Ecclefiis iampridem fuit , occafioneitl
principibus dedic vt pracfentationem Epifcoporura fibi fume-
rent. Maluerunt enim funm efle beneficium,quam eorum in
quos nihilo plus id competebacj 6c qui non minus perperara ed
abutebancur.
4 En prasclaravocatio, cuius caafa Epifcopi Apoftolorum g.^^^;^, ^^^^^
fucceffbres fe efle iadant.Presbyceros autem creandi lus fibi fo- tetvrum ^
lis compecerc dicunt. Sed in hocpcffime co^^jfimpunc sttM^ Diaconommin.
inftitutum , qubd non Fresbyceros fua ordinatione creant qui T^atunuUa.^
populum teoant ac pafcanc, led Sacerdoces qui facrificent.Simi- 1' $t**'"J*^"*'
liter quum Diaconos coniecrant,nihilaggnt de veio ac proprio
ipforuni officio:fedad certasmodo ceremonias circa caliceni
& patinam ordinant. Ac in Synodo Chalcedonenfi contia fajti- uift.^. ca.
citum eft, nefiant abfoluta? ordinationes, hoceft, quin locus
fjmulaflignetur ordinatisvbimunuSfuum exetceant. Hocdc-
cretum duplici nomine vtililfimum eft , Ne onerentuc Ecclefias
fuperuacuo fumptu, &in hominesotiofosexpendatur quod c-
rogari paupetibus debec. Deinde vt ij qui ordinantur , cogi-
cenc non fe ad honoreoi pronioueri , fed munus fibi mandari ad
qupd obeundum folenni teftificatione obligetur. At RomaneJes z,contrainfa-
magiftcKquitiibiUnreligionecurandu putanc priEter venttem) muvrbiiei
Gcc i]
C A P. V. 1 N ST J T V TI O NI S LIB. 1111,
^/^"''/' ^^1- P^^'"^^ tltulum interpretantur redicumqui ad alimonlam fuffi-
ce enenfisnu t ^-^^^ . g^^ ^^ patrimonio fic , fiue ex Saccrdotio. Itaque quum
Di3Conum vel Presbycerum ordinanc, nihil foliciri vbi debeanc
inmiftrare, ordinem illis conferunr, fi modo fatis diuites fint ad
fe akndos. Verum quis hcmini)m hoc recipiat , vt tituius
quem requiric concil ij decretum,fic annuus prouetus ad alimo-
niam?Iam vero quia recentiores Canones epifcopos damna-
banc eorumalimonia , quos fineidoneo tiruloordjnaflent^quo
iic reprimerent nimiam eorumfacilitaiem , etiam cautio excc-
gitaraeftquaeluderent pc?nam.'Namquiordinatur ,nomiuato
,-... - ^. qualicunquetitulo-promitiit eo fefore cootenrum.Eo pa6k) ab
^)^ ^,,^^^^^"^ alimentorum aftionedepcllitur. Taceo mille fraudcs qua? hic
rem »/>/d»» «- ^i^nt , vt quum alij inanes facerdotforum ticulos menriuntur,
inquinant, vnde quinque affcs annuatim conficere nequesnt. alij fub arca-
na ftipulatione facerdotia commodato accipiunt , qusc ftatim
leddituros fe ponicentur, ^t^ interdum non ledduot.Er alia e-
ius generis myfteria.
Jflarum corru- ^ Verum etiamfi abufus crafllores tolerentur , snnon illud
^^'^'^^'"'"'■'•^'"flfcnperabrurdum eft.Presbytcrumconitituere cuilocum nui-
TrimaJdeor-^^^'^ afllgncs? neminem enim ordinant nifi ad iaciificandum,
fimationii re^o ht(\m legitima Preibyferi ordinscio eft , ad Ecclefi^e gubctna-
fine. tionem : Diaconi , ad elceaiofyn^ procurationem vocari. MuL
tis quidem pompis adumbrancid quod sgunt: quo fpecie ipfa
, venerationem apud Hmplices habeat. led apud fanos quid va-
Jere poflunc iftse laru;r,vbi nihil folidi aut veri fubeft? Nam ce-
De examine ^^"-O^j^s adlijbent vel ex ludaifmo accerfuas.vcl ex feipfis con-
tr aliii rebui fi<^as;quibus abftineve fatius forec.De vero autem examine(vm-
neeejfariis. bram cnim illam quam retinent n ihii moror ) de populi confen-
l'u , de aliis rebus neceirariis , nuUa mentio.Vmbram voco ridi-
culasiilasgefticulationcs^ad incpramacfngidam vetuftatisim:-
rationem compojficas. Habcrctpifcopi fiios vicarios ,quianrc
c^hwvanift ordinationem dedoif^vina inqniraat. Sed quid ? sn legere fuas
^'^^^^^^^'^'^ miflas pofinit;an vulgarealiqucd tiomen , quod in iedione
tacitatem o/;- occurrec ,declin3re, an coniugare verbum.sn vocis vniusfigni-
pofuerunt ir.ipij ficacionem, nouernir. neque eoim necefteeft vt vel vnius ver/i-
iQ^fangwnarij culi fenfum rcddcre fciant.Nequc tanien adhucfacerdotio re-
homtnes, pelluntur quiin his ouoque pueriiibuselementis dtnciuncmo-
do aliquampecuniae velgratjjE commendationem attolerint. E-
iufdem farinas cft quod quum ad aIcareadmouentur,ordinandi,
qu^ericur ter voce non intelleda.sintne digm honore. Refpon-
det vnus(quieos nunquam vidic, fed nequid formulse de/ic,
has partes habet m fabula) Dignr funi. Qu*'^ '" vener^ndis iftis
Patribus accufcs, nifiquod in tam apertis facrilcgiis ludendo,
Deum & homines nuilo pudorerident? Ac quiain diuturna
cius jei poflefsione fuijt j putant id fibi iam licctc. Quifquis e-
niin
DE EXTERN. MEB. AD SALVT. j87
nimconcrahsectamclara tajnqueattociaflagitiahifcete audct,
quafi qui fjcia Cercris in apertum oiim protulerat, ad capitale
judicium ab ipfis rapitur. An hoc facerent fi quem pucarent efle
Deum ?
6 Lim in beneficiorum collationibus ( quse res clim coniun- SecnnJ<e corru
6ti er.itcum ordinatione, nunc proifus cll: feparara)quanto me- /''' * refuutto
Iius fc^cruiu? Ef^ aucem apud eos multiplexratio.neoueenim * """''*'" "P*
loii hpilcojMConfcrunt (accirdotia. & \n his etiam quorum vo- ^ijtneficiorh col-
cantur collatores , non iemper plenum lushabent : fed ah j pre- latmtem mmi
fentationcm habent , ipfi autem collationis tituliim reiinenr, "««f 'viimul-
honor-s caufa. Accednnt ctiam nominationes cx fcholis , re/i *^P'-"^'^ abufus
onationes , vel fimp.Hccs , vcl peinuuacionis caufa ta£t^:refcri- ^'^'/'," '^T' "
pra commciidJtitia , pra^uentiones , & quicquid tale elK Verum
itafe oinoesgcru!>t vt nuUuseorum poifitalceri quippiam ex
probr;irc. Sicconcendo ; vix ccntefimum quodqMe beneficium
hodiein papatu finefimonia confeni ; qualiter fimoniam vete-
les dcfinierunt. Non dico omnes numcrato pretio emtre: ^td
ccdo mihi vnum exviginci qiiinuUa obliqua commendatione
ad ficsrdotium perueniar. Aiioscognario vel atBniras promo-
ucr, alios pareatum riuthoritas : ahj ob''equiis fauorem fibi ccn-
c.lKnic.Denique inhuncfinem conferunt;ur facerdocia ,non vt t"'^^'^ /"-
cclciuslK proipcaum , led ns qui sccipiunt. Iraqiie benencia ^^^ ,„ Papatu.
ajipeilant, quo nomme faiis dcclaianc fl;; nonalio loco ea habc-
rcquam pfincipgm don3tiu3,quibus velconciiiant fauorem mi-
Jrum , vel eorum l.^boresremuneranrar. Omictoqucdin ton-
fcres, coquos, nT.iIiones , arque cius fa?cis homines hxc pra^mia
confcruntur. lam vero nuUis fere licihus maojs hodie pcffi;i,e-
punr ludicia quam cb f^icerdotia ; vc A\cis nihil ahud quam prx-
d «m ciT-. canibus obiedarn nd vcnationem. An hoc vcl audicu ro-
IcTabL- elf,P,(il:arf:s vocari tiu) in Lccier;^poirefi"iOnem,quafi in
hoftile nr.'Edi«jmirruperini? qui foicnfibus iurgiis euicerin!?qui
precip ledemcrini? qui fordid^s obfeqoiis c?neruer!n.'? qai ^uc-
ti vix dumbalbutiences.eam , ceu hcTrcdicariam a patruis & co-
gi-atis,inrerdum cuam a pauibu? fpurjj creuerir;.?
7 An vnquam ( o progrefsa eflet populi , quansamuij cor- T^«in^-e <^uoA
nipti 8: vxlc^^ss, liccnria? Sed hoc quoquet maius ponenrum eft, "^""^ ^ww^k*
c!i;6d vnus homofnon &,cq) Qualis.cfKe qiu feipfum regerc no V "^y '^'•'j"
poteitjqumque aut lcx ticcic.li;^ gubernandjs prsclicnur.Videre pr^ificitur.
cft hodic in aulis Principu aaoiercenres ter Abbatcs.bis Epifco-
posjfemsl Arcniepifcopos.P.iii!m vero funtCinonici,quinque,
fex,fepte facerdotiis onuf^Kouorum naUam prorfus nifim reci- ^h£ cormpt^-
piendo prouentu curamhabcnt. Non obiiciam , verbum Dei v- la^fxsdijh/nafe
bique redamarc: quod iam pridem apud eosdefiit habere tan- "''"■/^- "'"'^''-
tillum momcnti. Nonobiiciam, mukas feueciffimas fanftiones ["Z /T'J*"
, .... , . , . /r r r^ rum jancttoni-
ip pluribus Concuns conira banc improbitatem eue fadas. bns dacpnafux
' ^ ' Ccc iij
Q JLf* yi I N S T I T V T 1 O N r S 1, 1 B. 1 1 n.
nam has quoque quotics libet, fortiter contemnunt. Sed dico
vtrunque cffe ptodigiofum flagitium^quodDeo^naturse, & Ec-
clefiaftico regiraine proWus aducrfetur,vt vnusprido pluribus
fimul Ecclefiis incuberrvt Paftor nommetur , qui gregi foo ad-
elTe, ctiamfi vclit , ntqueat: & tamcn (quafunt impudtntia)
tamabominandasfosdirates Eccleli^ nomiDe prxcexunc, quq
abomni reprehenfionecxiraanr. Quineriam ,fiDeo placet,ia
iflisnequitusconrinecur facrofan^failla fucceflio, cuius meti-
to eftodum efTe laftant.ne Ecclefia perirct.
. 8 Nunc (qa2P fecunda noraeft in a?Aimando legitimo Pa-
i-ApiUi Ghiim ^^^^) ^'iileamus quamfidelitet munusfuum exerceant. Ex fa-
fdeiitermtunu ceidocibus, qui ilhc crcaniuf, alij Tuo» Monachi , alij quos vo-
fnuntexerceaf. cant SecuIares.Prior ille gre^x incconirus fuvr vcteri Ecclefix,&
I. Monachr, haberc talem m Ecclefia locnm, acfco cum monafiica profeffio-
nuUumtnter „£ pugnat , vt quum oJim cx monafteriis in deium cooptaren-
ttmTahmes, ^"'''"^^"^chi eflc definererit.Atque adeo Gregorius, cuius tem-
' ' pusmultumf^rcis habuit jhanc tame» confufioncmfieri paflus
noneft. Vukenim clericatuabiiican qui Abbarcs fafti fuerint:
q»o^monachus fimul elTe & clericus rite nemo queat; quum
alteram alteri fitimpedmienro. Nuffcfi interrngera quomodo
munus fuumbene impleat qucm Canonesnon ^^t idoneum
txct}tioi dcclaranr : quid obfecro , relponfuri funt ? Citabunt mihi fci-
licet aboftiua illa decretalnnocenri) & Bonifacij,quibusmona-
chiaHTacerdotijhonorem & poteftatemfic recipiuntur , vt in
T^Jhonjioi^ monaftcriis fuis rtiancant. Sed qoe ifta eft ratio , vt indodus
quiuisafinus. fimuIacRomanam fedem occopauerir, rotam an-
tiquitatem verbulo vno euertat ? Veium de hac re poftea. Iftud
nunc fufficiat,pro magnaabfurditatehabitum efTe in Ecdcfia
puriori,fimonachusfacerdotio fungcretur. Nam Hieronymus
^era. feofficium facerdotisagerc negat ,quum inter raonachos de^
git :reque vnum ex plebe factt qui a facerdotibus regatur. Ve-
tum vt hoc ijlis demus j quid tamcn officij faciunt ? Ex mendi-
cantibus nonnuHi concionantur : reliqui omnes monachi vel
cantillant vel demurmurant Miflas in fuis lafbulis. Quafi ad
hocfieriPresbyteros,aut Chriftus volueritjautmuneris narura
Ad lo, z% patiatur.Qo^ura Scriprura palam tefterur,Presbyceri efTe propria
Bcclefiam regere , annott impia cft profanatio , alio transferrc,
imo penitus immurarefacrum Deiinftiturum? Nam quum or-
cIinantur,nominat)m vetantur facere qua? Dcus Presbyteris om-
'!*r.*/.fo nibus iniungit.Siquidem illishsec cantilena canitur , Monachus
fuo clauftro contentus, nec facramenta adminiftrare , nec aliud
<:juippiam publici muneris gerereprefumat.Negcnt,fi poterunr,
aperrum tkt Deiludibrium ,inhocaIiqucm Presbytcrumfier
VI a vfrcj & germano officio abfiincar, & eum qut ndmen habet
i:cm ndn pofsc haberc.
6 Venio
9 1 «xTErm. M«1>. AD S A t V t. ^S8
" f Vcnio ad feculares-.qui partim bencficiari j funt (vt loquu- 2. 'Pres^yt^rl^
tur);deft,haben: laccrdotia quibus alantur: partinn qaotiuisv^js ^'"^" '^ "'^
opef3slocammiffandovelcanendo3& quafi coHefta inde ft»pr ''^/'^ ''^''^''*r
rt- r» ^ . .. -11 r -r ^*/ raercetjartf^
V7ct.'tant.Benchciarijautcar3m animarum habcnt, vt Epilccpa '^emficUrii .
tus & parochi3e:aut Aipcndia funthoniinu delicatoru , qiii caa- Ep-.fcopi .
tillando viftum acquirunt : vt prsEbends, canonicatus, perfbna- Parocbi.
tus,ac d?wnirates,capellania?,& fimilia.Quanquaai tcbus furfum ^^"o"'"'.
deorfum iamconuerfis^Abbatise &PrioratBsnontantum ^ccu- ^f^^ j""'
laribosPresbyteiisjfed pueris quoque (priuilegio,idcft vt?lpa-p^^^^^, °
ri & vntata confueiudinc) confetunrur. Ql'ai'Ci^m ad mercena-
riosattiner, qui indiemvidum qurrunt , qoidaliudfacerenc
quamquodfaciunt?nempe vtiUibcrahac pudcndomodo fcfq
proftituant ad quaBftum prxfeitim in tanta mHltirudine quanta
uunc orbisfcacet.Icaque quum palam meadicarenon audeanr, j^ercenArii.
vel hac via reputenr fe parum profeAuros,ve!ut canes famelici
circumeDn.ts& foa imp^^^tronuatc non fecus ac iarratu extorquec
abinuirishomifi)hi)squod in ^^ridtim venrjem ioocrant. Hk 6
veibisperfcqoi coffer qiisintnm fir dtdecus £cciefi2,e6 rcdiifle
honorsm& rrtunusFresbyterij, nuUtisetir finis. Non cftigitur
cur a me expc(51:tnrlc(5toies oianonvmqujErtaari flaojtjofa: in-
dignitatirefponiiear, Breu:ter u-co , Si Presbyteri officiumeft
(quod & verbuiT) Dci prje(cribir,& vfcn^fti Canorvesr-equifunr} i.ror.^.i.
Ecclefjaoi pa^^rere . & fpir»ruaie Cbrifti rep.num adffliftiftrdre: -^ -verbo Dei
tales omnrsfscrifici qui nuUtim nifi in Miffafum nundinationc 'fiip*-'sh^^^i
opus aut ftjpendium habcnt , non mod6cefr?nr in ciFicio , fed '^'^'""^^''^*^*
nulium quod exerceant leoitimum habenr ofHcium.Loajs cnim
docem^i illisnullus datur.-nullamplcbem habentquam gnber-
nenr.Denique nihil Jlis teliquum cil prsecer almre in quo Chri
{ium facrificeot.quod non eit Deo,fed drpmonjis luaie, vt aiibi
videbimus.
10 Non attingo hic exrraneavitia , ^<s6 (^unciwrtt intefi:num Cap is.fctl,
malum, quodin ipforuminftitutioneradicirns hsrer. Ad;am i'^ ''''""
v.ocem. quxmale lonabu^ corum aurtt^us- ieti qusa vera ^% autemiih^ atui
dcere oportet,eodem ioco habendos ctTe C3non!cc5.,Defanos, otiffis facerdQ^
Cripellanos, P- aepofitos & quicunque ottof^s faccrdotiis a!ui> ttjs almtur
tur. Quale enim Ecciefia; rainifterium pr.^ftjre queunt ? Nam "^'^* Scdefim
verbipraEdicationem,cura.m difcipiinar , & facramentorum ad- '«-"'/^';'''<' /''?'"
miniftrationcm, tanquamoneranmis molefta i fe dcpulerunr.^* ^^" "^ "'''
Qu^id ergo habent reliquumquo fe veros Presbyteros efle la-
^eat?Canttim fciiic^t & ceremoniaruiTj pompam. At quid hoc ■t^?i''
ad rem > S.i confuetudinem, fi vfum, fi longi temporis prsefcri-
ptionem aliegant^ergo contra Chrifti dehnitionem rer? ro, qu»
& veros Pre^ytcros nob.is exprelTit, & quidhaberc dtbeat qui
tales habcri volunr . Quod fi tam duram legcm ferre nequeunt ^,.
vt feChriftireguIa? fqbiiciant , patianmr falrem harc C3.uim\
■ ' Ccc uii
CAP. y.^ "? K S TIT VTl O NIS LIB. II II.
(.. .- ■
cx authoritate primx Ecclefiae dtcidu At nihilo melior crit i"
3 prorum condirio, fi ex veiuftis Canonibus de corom ftatu iudi-
Camnicos^ua- cecur.Qu.i inCationiccs degencrarunr, Prcsbyteri efledebue-
ies ejfe opor- rant,vt fucruHt olim,qui Ecclefiam cum Epifcopo w commune
;*' * regercnt,& veluti colkgae eius effent in munere paRorali. Di-
gnitates illr capitulaies quas vocant , nihil prorfus fpcdani ad
veram Eccicfiae gubernationemimulto minus CapeIlani2Ej& re-
liqua ^xx talium nomiwum.Quo igUur loco eos omnes fsabebi-
^ltera exce- "^"s? Certe & veibum Chrifti,& veteris Ecclefieobferuatio cos
^tio a prcsbycerij honore excludit.ProsbyreJosramenfeefTeconte-
^JponJia. duntifed detr:ihenda eft ]arua*.fic rcperiemus.tocam corum pro-
fcfi'ionem alienifiimnrn efie sc reniGtifiln a ab illo muncre Pref-
byterorum quod & Apoftoli nobis dercribunt,&: in prima Ec-
Conelupo.iftos clefia requifitum fuit.Omnes eroo ciu^modi ordines quibufcu-
beneficiarioSj ^ • i - r» • • ■• r • 1-^ ■ ■ n ■
7ion Uesbyteros ^."^ titulis mugnianuir.nouui} quum {inr,cerrencc Dei inltim-
ijjejmmo z>ero tioncuec antiqua Eccle*!^ obferuati^DefufFultiJocum nulium
ytneficiarios. haberc debent in defcriptionc rcgiminis fpiritualis , quod ore
Domini ipfius confecratum Ecclefia recepit.Aut ( C^ rudius auc
crsfiius me loqui malnnt) quando CapcIIani , Canonici.Deca-
ni,Priepofiti,& eiusfarins otiofi vcntres ncminimo qijidc ^i-
gito particulami vllara attingunt eius ofricij quod in Presbyceris
. peceflano requiritur , non eft ferendum vc faijo fibi honorem
vrurpandojfanflam Chrifti inftitotionem viclenr.
£pifccpl,&' V^ Supcrfunf Epifcopi & paroclitarum rcftores: qui vrinam
''VArochiarum <^c rctinendo officio conteaderent.Libenter cnim illis concede-
'■/cfores.Eccle- rcmuseos habcre pium & eximium munns, fiquidcm co defun-
/■'■; "'fffrentes, gerentur; (q6. quum Ecclcfias fibi commiflas defercndo ^ £.arum-
Tir^nVbilf. M^ecuram in aiios reiiciendo haberi pnfiores volunt, pcrinJe
'^Lsrjano Vo- faciuntacfi raunuspaftoris efletnihiiagcrc. Siquis foencraror,
rfiine gloriatur^ q^i nunquam pedcra vrbe moueret , aratorcm fc aut viniiorcm
eflt profitereturifi miles,quiafiGduusfuifl^ct in acie & caftris, fo-
rum autlibrosHunquam vidiflet , pro iurirconfuito fe vendita-
ret,quisferrct tam putidas ineptias?Atqui aliquato abfurdius i-
iix faciunt, quiVideri volunt & nominari lcgitimi Fcclefix pa-
ftores,& tamen clTe nolunc.Quotus enim quifque cft qui vel in
fpeciem Ecclefi^ fu^ regiraen obear? plurimi Ecclefiarum rcdi-
rus totavitadeuorantjad quasneinfpicicndi quidem caufa vn-
^uam accedunt.AIij fcmel quotannisaut veniunt ipfi, aut <x?co.
nomum mittunt,nequid in locationedcpereat. Quum ha:c coi^
xuptelaprimum obreperet, priuilegiis fe cximebant qui fSl
voJebanthoc genere yacatioais: nuncrarumcxemplum eft vc
^uis in Ecclefia fua rcfideat. icftimanT enim non fecus ac villas,
guibusvicariosfuostanquam viilicos aue colonos prsficiunt.
^tquihoc ipfequoque natur^ fenfusrcpudiaCjpaftorecflegre-
iis?c^ui oviem C5 eo nullam vn^^uani videtir.
BEEXTERN, MED. ADSALVT. ^t9
n lam xtate Gregorij apparet quaidani huius mali fcmina Muiuf malt^^
extitiffe,vt Ecclcfiarum reftores negli^entioresin tlocendo cfle ■^^/"^'*^''.^''
incipcrent; (]uia id grauiter alicubi conqueritur. Mundus ( in- %'^°2^^]^^
quit^facerdotibusplenuseft-.fedtametMn mcflerarus inueni- ,„uehe?,tu.
tur operator.quia officium quidcm facc dotalc fufcipimus , fed Hom.17.
- opiis offici j non implemus.ItemjQnia charitatis vifcera non ha-
benr,domini videri volunt; patres fe minin.^recognofcui.Hu-
niihratis locum in elationem dominationis ."^utant. Item,Sed
nos;6Paftores,quid.igim«s,qui rBcrcedemconfequimur, & o-
perarjj non fumus? Ad txteriora ncgotia delapii fumus; & aliud
fufcipimus,aliudpra:ftatriU5. Minilkrium praedicacionis rdin-
quimus& ad poenam noftram,vt video, Epifcopi vccamur, qui
honoris nomcn non virtutis renemus.Qimm tanta verborum af-
peritatevtaturaduerfus eos qui rantum crantin officio minus
.Tflidui vclfeduli^quidjqusEio.diduruseHet/ivideretcxEpifco-
pisfcre nulium.autcette paucifiimoSjCxreliquisvixcentefimu
quenque fuggeftum fcmel t*)ta vita confcc»dete? Nam c6 furo-
risventum eft vt vulgo exiftimetur res Epifcopali dignitatein-
ferior,concionem ad populum habeic.Tempcre Bernardi resa- * ^^rtjardi^
I • \ r r i • i • \ acerbtiis eos
hquai3:o magis prolapfsc etant ; led videmus etiamquamacer- obmrTantu.
bis obiurgaticnibusinuehatur intotumordinem:quem tamen
crcdibile eft fuifle tunc rion paulo integriorem qoam nnnc ' '
fir.
15 Quod fiquis totam hanc gubernationis Ecclefiafticx fa- ^'^^»1^ P^pi-
cicm qvx hodie fubPapifmo eftAite perpcndat ac excutiat , ^^- Zationii7J~^
pcriet nuUum cfl"e fpoliarium , in quo licentiofius fine lege & fcriptio.
modo latrones graflentur.Certeomnia illic a Chrifti inftitutio
ne adeo difiimiha funt»ini6 aliena^adco abantiquis Ecclefia: in-
{♦imrisacmoribusdegenersrunt, ndeo cura natura & racione
pngnancvrnullamaior Chrifto fieri ininria pofnc quaiii dum
eius nomen addefenfione tam inordinatireginninisobtendnnr. t,.,-^, •., -
Nos (inquiunt) funr.us Ecclcfi^: co!umn:s , religionis antiftircs, f^Jeflf^ifa!^
Chrifti vicarij fideliumcapit.i;qui3 potcftas Apoftolica per fuc- domiKifirornr/i
cefllonemad nos peroenir. Qjjafi.Tpud ftipitcs ioquantur, iftis alU^atio.
inepriisperpetr6 fupeib:unf.Qr.ocics vero iftuc iadribunt,que- T<iI}'"'fio'
rsm ab iis vicifllm quid habeanc cum Apoftolis commune.
Non enim dc hsreditario aliquo honore sgitur , qui dormien-
t bus defcrri qucat: {&A de pra^dicationis munerc,qacd ipfi ta- £orundem ex^
topcreficfugiunf.Similirerquumipforurnrcgnum tyrannidem ceptie.
i\ntichrifti cfleafferimus,continu6excipiunt, efle venerabilem
illam rotics a magnis & fanftis viris laudatam hierarchiam.
<2_i'afi verofanfti Parres,quumEcclcfiafticamhierarchiam aut '^/}>''"/^^'
fpirituaieregimen,vtipfispermanusab Apoftolis traditum e-
ratjcommendarent, hocdeforme & vaftitatis plenura chaos
fcraniarenc,\fbiEpif£opivcixudcsvt piurimi a/ioi funt, qui
CAP. T. INf T I TTTTO N I S L I B. I 1 1 1.
tieprima quidem & plebeia fidei rudimenta tenentraut interdfi
puerianatiiceadhuc recentes:& fiqui do61:iores (imr(<]uod ta-
fnenrari)m td exemplum) Epifcopatum nih.laliud eHc putanc
^uam fplendoiis & magnincentia! tituLra . ybi Ecclefiarum re"
ftoces non magis de paicendo grcgc cogitant quam futor de a-
rando;vbtomn'apIufquamBabylonica difTipatione fic confufa
-funtyVt Dullum integrum veftigium paternxillius ordinationii
aroplius appareat,
iMare! ettttem 14 Quid fiad moresdefcendamus>vbi crit ilUlax mundi qua
torumfuntbn- Chriftus requirit;vbifal terra^ ? vbi illafanftitas qvx velut pcr-
giomnium tur petua cenfura e/Te poffit? NuUus hodie eft hominum ordo ma-
^^' gisinfamis luxu,molIitie,deiiciis,omnidcnieue p-nere iibidi-
Jiia.t.j. »4» ^ ,, ,. . - * P ^
num.nuUo cxordme apcioresautperitioresomms mipoilur^,
fraudis,proditiortis,perfidia? magiftri. nufquam tantum ad no-
cendumvelfolertia»,velaudaci3J.TaceofaftumJuperbiam,rapa
€itatem,fapuitiam. Taceo, diffoluram in omnibus vitspartibus
^icvUHi fere licentiam. Qu^ibus ferendis ita fatigatus eft mondas vt verendii
veferietur, <jui noH iit ncquid nimium exaggerate videar. Vnum dico quod in-
txvtter» ca- fjcjajj ^g ip£ quidcm poterunt.Ex Epifcopis fere nuUom: & pa-
""""S"^"/ /'"* rochiarum prsefeftis non efl"e cente/imum quenque, cuius fi dc
eamfmtnicA?i- J^^i^Jbus fcrcnda fit fccundum vctercs Canoncs fententia , non
dtu.vtl mini- fit velexcommunicandus^velmimmum amunereabdieandus»
flBBi»» ^wtm*;- Vidcorahquid incredibiledicetc , adeo prikailla difciplina,
vtmUicandus, qa^E cxaftjorcm ccnfuram de moiibus clcri fieri praecipiebat^
obfoleuit.-fedomnino ita reshabct.Eantnuncqui fub "Romana*
redisvexillisScaiirpiciismilirant, & dc faccrdotali apud fe or-
dineglorientur.Cerie quem habenT,neque a Chiifto neque aU
eios Apoftolis* neque a Patribus , nicque ab Ecclcfia veteri effe.
conftar.
^adibid'^ ij Prodftnt nunc in meHium Diacont , & illa fanftiftima,
emutm.mia ^^^^ habetbonorum Ecclefiafticorum diftributio. Quanquam
i^„ ^^^f /^„ Diaconos. fuos ad curam reminm.eiamcreant. nihil cnim a-
eet/fuandam liud ipfis iniungunt nifi vt miniftrent ad aUare,Euang<:Iium re-.
vmbram iUiui citcnt autcaoanr,& itefcio quas agant nuga«f. Nihil de eleemo-
tfjtimant. fynis^nihil decaufa pauperum.nihil de tora illafunitionequam
ft/|* n^^* olimgerebant. Deipfainftlturionc loquor.nam fi fpecf^emus
quod faciunt.re ipfa non muntis illis eft,fed gradus dontaxat ad
presbyteriura. Vna in re , qui locum Diaconi in Mifla renent,
inane fimulacrum antiquiratis repracfentant. recipiunt enim
Mosveterh ^ oblationcs ante confccraiionem. Fuitaorem id antJQiii inoris
Zcclefte A Dta ytante CGena" comnuini «nem fe mutuo ofcularer.rur hdcles,&
'cTcorZpm eiecrilofynasadal-arcofretrenE: ita^mbolo piiui^dunde i-
^ * pfa.
DE EfTERM. MED. AD S A X. V T. J^O
ipfabeneficentiacharitat^m Cuam declarabant.Diaconnsj qui cer
cononi N €i:atpauperum,recipi€bat quod <jabatur>vt diftribue"
ret. Nunc cx illis eleemofynis nih*lo plus peruenit ad pauperes
quam (i in mare proiiccrtncur.Luduni eigo Ecclcfiam cum ifto
mendacij diaconatu. Certe in eo ncc com Apofl-^Iica inftitutio-
ne, nec cum vcteri obferuat onc fimile quippiam habenc.Ip(^m
vero bonotum diipeniarionem alio trav^fttflcrunt:& Jta conrpti-
fuerunt vt nihil fingi queat magis inord natom.Quemadmodum ^'""'^' apfofvtU
Cnimlatroncs,!ugnlatishomioibus, praedam intcr le dioidunt:
itaiftipoftextintftumverbvDcilumen , quafiiugulata Ecdefia,
putarunt expofitum effe ptf d^ ac direpti^^m quicquid in fanftos
vfus dicatum erat. itaque fa^adiuifione,tapaicadic quifque
quantum pGtuir.
16 Hic tota? illas vctcrcs rationes quas expofuimus, non tan- j?!'"'* ^<':^'fi'^'
tumcontmba?^,rcd prorfusexpund3?& indua^B funt. ^^^"^^^^ ^^^^Ty^^anuL
niam partem Epifcopj & Prcsbyteri vrbani , qui fafti hac pr^da ^.^^ admtmftra
diuites verfi funt incancnicos, inter fe dinpuerunt. Partiticne ymtur, Eptfo-
tamenfuiflc tumultuariam ex eo apparet, quod de fiuibus sdpi e^ Cancnici
hunc vfque diem litipant.Quicquid fir , hac dccifione prouifum "'^"'-^^ ^'^'/'"'
eft ne obolus vnos ex ommbus Ecclehse bonis ad pauperes redi- ^^^ dffrauda,
ret, quorum dimidia faltcm ex parte ftjeranc. Nommatim enim ^^. '
quartam partem canopesillis 3ifribuunt:alteramver6 cjuartam,
ideo deftinant Epifcopis , vt in hofpitalitatcm & alia benigni-
tatisofticia crogcnt.Taceo quidlua portione facereclerici,&
quemin vfumillam conferre debucrint. nam reliquum quod
templis, sdjficirs, & aliis fumptibus depuratur,dcbcre pauperi-
bus in necefifitare parere, fatis demonftiatum eft.Quxfo.fi fcin- -.
rillam vnam timoris Dei in cordc habercnt, fuftinerentne hanc
confcicntiamjquod quicquid comedtmrac vcftiuntur»ex furto,
imoex facrilegioprotfctrit? SedquiaDci iudicio patumcom'»
mouentur, faltem cogitaicnt homines cflc , fcnfu & ratione
pra^ditos, quibus peiiuadcre voluntfehaberetam pulchros &
difpofitos inEcclefiafuaordinesquamiadare folcnt. Refpon-
dcantmihi breaitcr ,anDi2conia ficfuiandiaclatrocinar.di ii-
ccnria. Hocfi ncganr,farcri etiam cogenrur , nullam fe Diaco-
niam rcliquam habere tqnando apud eos tota opum Ecclefiafti-
carum admimftraiio in lacrilegam depr^dationem palam con-
uerfacft.
17 Sedhicvtunturpulcherrimocolore. dicunt enim 'Ecclc-Trsdonfl
fiaedignitatemnon indecentcr hac magnificenria fuftineti. Erru^ Uajp
habcnt ex fuafeda quofdam ita impudentes vt audeantpalan/^^'?^"''
iajftare 1 fic demura adimplcri vaticirtia jlla quibus fpUndor em
^i^AKfl 1^'STlTVTlONIS 11 B. IITT.
regni Chrlfli defcribunt veteres Prophcras vbi regis ille appara-
irlsziSc ^"* ^""^i^^^"^ ^scerdotah vifitur. Nonfiuftca,inquiunc , hxc
^^^^\ '* DeusEccIeii2Eru2Epronnfit:VenientRegesjadorabunc in con-
fpedlu tuo, tibi ^fterenc munera. Confurge confurge jindufre
fortitudinc tua Sion,induerc veftimentis glorise tua» Itrufa-
lem.Omnes deSaba venient,aurum & thus dcfetentes . & lau-
7(*^eNjSo r, dem Domino annuntiantes. Omne pecus CcJar congrcgabituc
tibi. In hac improbitate confucanda fi mulcum infiftam , vercoc
♦ neineptus videar. Proinde vcrba temere perdcre non 1 bet.
7^^.2. teflimo Quarro tamen , Siq«is lud^us iftisteftimoniis abuteretur,quani
mu '»^^^«^«- folucioncm dacuri eficnt? Nempereprchenderent cus ftupo-
tm jacwis, j-etYi , quod qua^ de fpirituali Chrifti regno fpiritualiter di<fla
funt,adcarncm & mundumtransferret. Scimusenim Prophe-
tas fubimaginererum terreftrium,c2leftemDeigloriara ,que
lucerein Ectlefia debet , nobisdelineallc.His enim beneiiftio-
nibus.quas exprimunr eorum vetba , nunouam minus abunda-
uicEcclefia, quam fub Apoftohs : & tamen vim regni Chrifti
tuncmaxime effloruilTeomnes faccntur. Quidcigofibi voluiic
ill^ fententije ? Quicquid vlpiam eft precioium , luhhme^pra'-
clarum, id oportere Domino fubiici. Quod autcm nominarim
%egej chrift^ dcRegibus dicicur , fafccs fubmifluros Chrillo , diadi maca fua
Mdoranm. proiefturos ad cius pedes , opes fuas confecracuros Ecclcila?,
, , quando verius acpleniusexhibitumfuifse diccnc,qua.m quum
* ^ ?/'«^«j - Thcodofius,abieftapurpura 5 relidis iraperij infienibus, tan-
quam vnus quilibet ex plebecoram Deo & Ecdefia fe ad folen-
nem poenitenxiam fubmi/ic quam quumipre& alij fimiles pi)
Principesfua ftudiaSc fuas curas ad puram in Ecciefia doi^Sri-
namconferuandam,adfouenuos& prctcgendosfanos Do(fto-
resconculerunt? At veioquam nonluxunatinr tonc fuperua-
cuisopibus Sacerdotes , vnaiiJavox Svnocii Anuileienfis >cui
przcerat Ambroiius, fatis declarat, Gloriofa in Sscerdotibus D.>-
^mlriffii ^/ojj^iinipaupercas-Habebanccerte tuncEpifcopi nonnullas facul-
^y£de?iumPa- iaces,quib. confpicuum EccIefT.^ dccus reddere poterant, fi pu-
fifticorum tn- tafient ha;c eflc vera Ecclslic ornamenta. Sed quum fcirent Pa-
/^»/4TO4r^«f^. ftorumofficio nihileffe mag;sauucrfum , quamm^-j^farum de-
Jiciis,veftiam nitore^magno famulitio, magnincis paiaciis fplen-
. dcre^cfuperbire, hamilitatemacmodeftiam,in^b p.iupertJtem
ipfamquam Chtiftus inter fucs minifttos conkcrauic , (eque-
^lura iftoy^^' bantuc & colebant.
txct^tiojs^'' i8 Vcrum nehic (imuslongiores, itcrumin brcucm fum-
ploriim ornat^ mam colligamus , quam procul abfic ca quse nunc eft opnm Ec-
'^.^'\: clefiafticarum veldifpenfatio ,vel diflipatio, a vcra Diaconia
yidli.i.c.ii. qygrj, &verbum Dei nobiscommendat, & vetus Ecclefia oh-
c. 20. & fup. ^«i^uauit. Quod in templorum ornatum confcrtur, pfrpera col-
c.A-Std. 8. ' iocaridico,fi non aJhibeatur is mcdus quem & i]^la nctura fa-
cioium
DE BX TE R N. M E D. AD S A LY T. Jjjt
«frorum pixrcribit,& ApoftolialiiquefanftiPattes,ium dodri- ^
na tum cxempiis pixrcnprcruct. A: quid tale hodic in templis ^-
contpicini;? Quicquid,non dico ad pcifcani illara frugalitareni, *•
fed ad hontftaai aiiquani n^ediocriratem eft compofitum, re-
fpuitur. Nihii oainir.opbcec^ nj/iquod luxum & teaiporuai ^^
coriuptelamrspiai-. Incerim tantum abeftvt viuorum templo-
rum luftamhabeanfcuram , vt porius mulra pauperum miUia
fame pcrjre pafiuri/inc, qi;am minTnumcaiiccm autvrccolum
confringanj: ad inopiameorum fcbieuandam. Nequid grauius ^^ -
a meipfo pronunijem,hoc tantiim pios ieclures cogitare velirn,
finunc Exupcrium iilum Tholofas Epifcopum , quem rctuli-
mus.fi Acatium , fi Ambrofium , aut fimiiem querapiam exci*
tari a morcuis conringac, quidnam Cmt difiuri. Cei te non pro-
babunr, in tanrapauperum nccefTicatcquafi fupeifiuasopes a-
Jiotransferri.Vt caceam.hos vfus quibus impenduntur (eriamfi
nulli lint pjuperes ) multis modis noxios ; vtiies vero nulla ex
parteeflfe. Scdhominesomitto. Bona hsc Chrifto funtdicata.
cius itaque arbitrio difpenfanda funt. Fiuftra autcm partein f,
hancimpenfamChrifto ferenc , quam prjeter eius mandatum
pcofuderurit. Quanquam ( vt verum fatear ) non mulcum de
ordinario Ecclelice reditu his furaptibus deciditur. Nulli e- €.
nim funttamopulenti Epifcopatus, nullx tam opimae Abba- ' 7*
tiae,nulla dcniquereque tara muUaneque tsm ampla facerdo-
lia , qu2e ad cxplendum facerdoium ingluuiem fufticiant. Vc-
riVm dum (ibi volunt paicece , populum fupetftitione inducunr,
vc quod erac in pauperes erogandum , ad extruenda templa, ad
erJgendasftarur.s, ad emendavafa, ad pretiofas veftes compa-
randas conueitanr.Ita hocgurgite quotidianseleemofyna; ab-
fumuutnr. '
19 De redltu quem ex3gr(s& pofieffionibus percipmnr, To/r^w^ ye^
quid aiiuci dic<im quam quod lam dixi, & eft antc ornninm ccu- ^on/io , ^u^ ^
los?Maxin:am partioncm videmus oua ftde adminiftrcnt qui ^'''"'/«^ eners^^
Ep.fcopivocantur^^ Abbar.s. Qua^ infania eft ecclef^afticum f''^'-^''-^'!!':*'
ordmcm hic qurrerc? An in larcll't!jn'jmcro ,3cdium Iplendo^ csnt^m nbim-
re>veftirus &cpuljrum dcliciis, p.incipum Iautii:r.s ayriu lari pr^r« ijiis pra-
eosdecebat, caorumvicarn oportiicrat lingubre frugalitatis, ^<»n'ous ^vetri
modeftic,c< ntinennc,humilic3tisefsc excmplirrQuanui h hoC f"*' -^':"""^*-
ab corum cfhcio abhorrebat quos a^rernum muiolabtleque Dei J'^J'^'-JJ">J ^^"
edi<fIumrorpisIucriappercr.tesefte vetat,& {imphc; vdu con- Tit.1.7.
ten^os efse Uibec, non modo vicis & arcibus manum tniicere,
fed in ampliftimas fiitrapias muolare ,demum 'mrer'a ipfa oc-
cuparc? Si verbum Dei tcrtemnnnt , quid lefpondebuntad ve-
tufta illa Syponorum decreta ? qmbus ftaiuitur vt Bnifcopus Cocil. Caif,
jion pro^ ul ab bcclefia hofpitiolum hnbeat , vilcm mcnfam , & 4.<.'.r4. Sc 15,
fupcllt^tilera. Quid au Ulud Synodi Aquileici]iis elogium , qi:o
C4P. V. INSTITVTIONIS LTB. II II,
'n faccrdotibus Dotnini gloriofa paupertas prajdicacur? Nam il-
iudforte quod Hietonymus Nepotiano pi:.^c;pic , vt menlularri
eius pauperes & peregrini &cum illis Chriftus conuiuia nouerit
tanquam nimis aufterum repudiabaac.Verum quod ftatira fub-
iicic pudebit eos difiiceri,Gloriam cffe E^ifcopi, pauperum opi-
bu^prouidere^gnoininiamomnium faceidocum , propriis ftu-
dcre diuiciis.Hoc autem Aecipere nequeunc quin fe omnes igno
^umma^fco minisecondamneot.Sed non cft necefle durms hiccos perfcqui,
pu.hmus tra- quura nihilaliud voluenm quam demoftcaxe fublacum etTe lam-
^rfr/ona<^e«;M pridemdemedio apud ipfosle^itimum Diaconacus ordinem;
^tnatu, n^ aroplius hoc ciculo ad Ecclefi^ fuae commendacionem fupei-
bianc. Quod m.e ahunde feciffe exiftimo.
capoif ^.(^ 5.
Cur de prima-
tu tbi nuUa
mcntio.
Vid. C^Iu.
adii. concil.
Trident. 2c
Theclcgos
larilienfes.
Ciuttamen Pa
ft/ia vnitatii
Scclefiaftic^
fngunt ejfe %iin
cuium.
C A P V T VI.
Veprimai» Eomanafedis.
Parceshuiuscapicis.
Statu qujEftionis propolito,argumenti pro primatu Fontificis
Roman.ex vetcri Teltamcnto defumpti rcfutatio additut,
fert.i.&2.
Ad varia argumenta qux ex noui Teftamenti verbis, Tm « Ptf-
rr«rf,3cc. ad fulciendum hunc pr imatum proferuntur^rcfpori-
iiories .a fedione 3. vfque ad capitis finem.
A c T B N V s eos rec^fuimus Ecclefiae ordincs
qui m vetcris Ecclefix gubematione fuerunt:
fcd poftea temporibus coirupci rniap.s deinde
ac m.igis vitiacu nuncin Ecclefia Papali titu-
lum duntaxat retinent, rc vera nihil aliud funt
quim larus. vt in comparationc iudicaret pius
ledor qualera habeant Ecclefiam RomaDen-
fes , incuiusgratiamreosfchifmatisnos faciunt.quoniam abea
dirccflerimus. Caputautemacfaft giumcouus ordinis , hoc eft
primatum Romane fedis,vnde probare concendunt pencs fe fo -
los efle Catholjcam Ecclefiam , non attigimus. quianeque ex
Chnfti inftituto,nequeex Ecclefix veteris vfa fumpfit origi-
nem, vtillse fuperiores partes; quas oftendimus ita ab an-
liquitate ortaseffe, vctemporum vitio prorfus dcpeneraue*-
rint , imo prorfus nouam formam induerinc. Ec camen pcr-
fuadere mundoconaniurj hoc effe prxcipuum ac prope vnicum
Eccle-
C E tXTERN. MED. Ab SALTT. )f|2.
Ecclefiafticx vnitaiis vinculum,fi Ronianac Tedi adhajrcaraus, a/c
in ciusobedieaiiia p6tfeucremus. H:ic, mquam, fuhu.a pocifli-
roumnicunrucquumnobisEccUfiam a«.iia)eie& (ibi vendicarc
Volunc, qu6d tctinenccapuc ex cuu pender EccltfisBvnitas, &
fi,ne quo diflilire eam ac difrumpi uecefft t ll. Sic enim exifti-
raat,Ecclefiam corpus eire quodairmodo miitjluni actruncum,
nifi Romanse fedi, tanquam capirj,fit fub efta. Itatjue qaam^e^t Ahhw^^
hierarchia fua difpurant^ab hoc (empet axii maLefumunt exor- xtomattd£/u4
dium.-Romanum pontificem Ctanqiiam Chn{li,qU! caput cliEc- "'''•'^^*"*
cleiiy vicarium) cius icco Eccleliaj vniucrfali prsehdcte : nec a- xordium fa^
ii.ter bencconftituram Ecclefiam , nifi ledes illa lupcjr aliasom- munt.
nesptimatum ceneac.(>;3mobremhocquoquequaIe fic excu-
tiendum eft.nequidoKiittamus qidod ad iuftum Ecciefias regir
men pcrfmeat.
» Hic igirur (iz quaeftionis ftatus,Vtrum ad veram hierarchj^e Statta ^tut^-
(vtvocant) feu Ecclefiafticiordinisrationemncccffe fic fedem-/^""^'*''^/"''*
vnam inter alias & dignitate & poteftacc minete , vt C\i totius-^****^*
corporis caput.Nos vero nimis iniquis legibus fubiicimus Eccle-
/iam,fihancei necefTjtatem fincvciboDei inikimus. Ergo ^ ^ rr
volunt euinccre adueifarij quod poflu!ant,oftencere eosprimu tiLm plrum
opoitetaeconomiam hanc a Chrifto effc inftitutam.ln hanc rem aJuerfarij €x
citant exLege rummumfacerdotiumjiummum item iudicium, /«»?»»* faur^
quod Deus Hierofolymis iDftituic At facilis cft Iblutio j eaque '^"^9 conjuUrA-
mulfiplex.fiquidcm vna illis non facisfaciar. Primum^quod in *^°"'f^°''^*
oacionc vna fuit vrilc, id in vniucrfum orbem extendete nulla -vrfpon/io, gu^
ratiocogit. imo genris vnius& totius orbislonge diuerfa cin hxnH* inftitu-
rario.Qu;a vndiqucabidololatrisfepci eranclu»]a?i, oercligio- tioiw fnb Itgt
num varierate diftraherenturjculrus fui fedem in medio lerr^ ^'^'^ dp«rit^
Cim Deus collocauic.iilic vnum antifticem prsifecit, quem om-
ncs refpicerent,quo melius in vnitatc continerenrur, Nonc vbi
vera religiointorumorbcm dift'ufaeft,vni dari Orienris SiOc-
ci<iei>ris raoderationem.quis oon videat efle prorfu&abfurdutp?
P*rinde enim eft 3C fiquis contendat totum mundum a pr:efc-
^o vno debere regi , qiiia ager vnus non piures pr3?fe<Sos ha-
beat.Sed eft altera etiamnum raiio cur liiud in imitatione rrahi ^"*^^f' ^^ft-
non debcat. Summum iUum Poncittcem typum fuifle Oiii\^\Ya*erdouum^
iT.erao ignorar, nunc tranflato f^cerdotio , lus illud transferri Pontifieem
conuenit. Ad quem porro tranflatum eii ? Non ad Papam fane T^mjrnnsfer'
(vc ipfe impudefjter iaSace audct) quum hoc ad fe eiogiu tra- '"' "'""pojr*^ ^^'
hit:fed ad Chriftum^qui vt folusmunus ipium fine vicario aitf '^"^j^[
fucceifore fuftio£tjita honorem alteri nemini refignat. Nci enim
io dodrina modo, fcd in propiciatione Dei , quam morte fua ^rgumhaprt
pcre2itChriftus,& illa interccflione qua nunc apud Patrcm fun- Pnmatn t^k.
gitur,confiftithoc facerdotium. Pont.exmuo
i N6 eft i^icu^ quod exeplo yto.qupd te|'orariii fuKrc videraus Tcpmmf^
GAP. VI. iHSTITVTiaNlS LIB.IllI,
quafi perpctua legcnos obftringrnt. Ex Nouo teftamento lii-
hil habent quod in fententiae lure conficniationem praeferant
Mat.ifi, 18. nifi quod vni diftum eft , Tu es Fcrrus : & fupcr hanc petram
^ti ^^- ^^* ^^^fi"ho Eccleiiam rcieam. Item , Petre amas me ? pafce oues
^^^.i.w^tf- meas Verum vt firmas fint ifta: probationes,oftendant in primis
oportet,ei roandari poteftateminoaincsEcclefias qui pafcere
Chrifti gregem iubctur :nec aliud eSc ligarc & foluere , quani
toti rnundaprjEfidere. Atqui vtmandatum Pcifus a Domino
i.Pet. 5.2. acceperatjitaaliosomnes Presbyteros hortaturyt pafcant Ec-
clefiara.Hinc coUigere licet aut iUa Chrifti voce nihi! pre ahis
datum eflePetro- autPctrum,ius quodacceperat,cum alii^ ex
%^.2. ajquo communicafTe.Vcrum.ne fruftra htigemus, habenius ahbi
Ioh.20.23. claram ex ore Chrifti expoficionem, quid fic ligare & folucrc:
nemperetinere&remitterepeccata. Modumvero ligandi &
lo g^'^*^^*^ ''^^'^cndi ciim Scriptura tota pafiimoftendit, tum Pauluso-
ptime declarat , quum dicit Euangelij miniftros habere
mandatum reconciliandi homincs Deo , & fimul poteftatcm
habere exercend^B vindidas m eos qui beneficium hoc re-
^ fpuerint.
25/p-5./«'? d- Qnam indipne totqiieant locos illosqui lioandi & folr
porifimum ni- "^ndi mentJonem hiciunt, cnm ahoi peittrinxi , tum funus pau-
tuntur.vcra ac lo poft cxplicandum crit. Nunc cantum quid ex celebri ilio
genuma »«m- Chrifti ad Petrum refponfo elicianc, videre operarprctiuni
pretattofupro- eft.Promifit ei claues rcpni cslorum; Jixit, auodcunque Ijoarec
/?,,y, .7 . /. '" terrajlipatum rore m cxlis.Si dcclauium voce &Loandi mo*
tnertitur. "^ '"t^f nosconueniat,ltatim celiaDK omnis conicntio.Nam &
Matt.t6.ip. Papalibentcr iniunftam Apoftioiis prouinciamomitret, qux
iaboris & moleftiae plena fuasei delicias abfqueiucxo excuterer.
Qu,oniam Euangelij doftrina nobiscsli aperiuntur , eleganti
metaphora inngnitur clauium nomine. Lun non alio modo ii'
gantur & fiduuntur homines nifi dum fides alios rcconciliac
Deoaiios fija incredulitas magis coni^ringic. Si hoc tantum fi-
bifumcretPapa, neniinem forepacoqui vel inuideat vel cer-
tamen moueat. Sed quia hsec rucceflTio laboriofa & minime
luccofa ncquaquam Pap^e arridet , iam inde nafcimr Jitis prn>
cipium , quid Petro Chriftus promifcrit. Ego ex reipfa colhgo
^ nonnifimunerisApofliolici dignitatem noiari, quiE ab onere
^tXo?o/«*' difiungi non potcft. Nara firecipitur illa quam pofui dcfinitjo
'vto-i^eiro' (qua» nonnifiimpudenter reiici poteft) nihil Petro hic datur
fromijja c^r quod non fuerit collegis ctiam commune, quia alioqui noii
dat£ funt. modo perfonis fieret iniuria, ^^6. claudicarct ipfa doctrinas ma-
ieftas. Rcclamant illi; fed quid iuuatjobfccro, ad hancrupem
i.^rzumen- J^^piuB^^^^^^^^"^ cnim efficicnt quin ficuti omnibus Apoftohs
tum. eiufiJem Euangelij iniunftafuirpraedicatio , ita etiam commu-
Watt,is.2o. nicec hgandi & fi)luendi poteftaEC inftrufti fueiint. Chnftus
' (in
DS EXTBRN. MED. AD SALVT. ^^j
^inquiunr) Petrurn Ecclefisevniuerfse principemconftituit,quu Matt.18.20o
^arurum le lUi promiiic clauts. Acqui quod vni tunc promifir,
^libi reiiquis.fimul ommbus confert , & quafi in nianum tradit. Iph.^o- 2?' ..
Si idem iurisconccnbm eft omntbus quod vni promiflum,quii in ^•^^g^^^^'^''^
re erit ille collegis rnpcrioi? In eo, inquiunt,excellic, quod & op /j, ' r-'
communiter & feorfui-n accipit:quod aiiisnon cjaturnifi in c6- cyiriani &
mune, Qu,id fi cum Cypriano Sc Auguftino refpondeam , non i- ■S^u^ufiiniy fuv;.
• deo id feciiie Chriftum vt iiominem vnum aiiif pra:ferret,fed vr lertoreminter-'
Ecc!e(i^ vnicatemiic commccdaret^Sic enun loquuur Cypria-/'^^^'"'"'*^'"
nusjn pCifona vnius iiominis Donnnum dedifle omnibus cia- oe fimpi
ues,vc omnium vnitatemdenorarer. lioc itaque fuilTerel^quos prxlat.
quod erai Petrus pad conforrio pra?ditos & iionoris & potcfta-
tt5>:fcdeKordium ab vnitarefieri^vt Ecciefia Ciirifti vna moftre- .. ,
tur.Auguftmus vero, Si in Pctro non elTet Ecclefias royfteriumj Homil. im
non et diccrct Dominus^Tibi dabo ciaues.fi enim iiocPetro di- loh.so.
<5tum eft,non fiabet, Ecclefia ; {{ aucem Ecclefia liabet , Petrus Horml. n,
quandociauesacctp'r,EccIefiam cotamdefignauir,EtaIibi,Q_Lu jjomii i-^^-l
in;err,ogati elTcntomncs, foiusPetrusrcfpondet, Tu esCiiri-
ftus:& ci d!citur,T:bi dabo cldUes, quafiligandi & ioiuendi fo-
iusacccperit poreftatem:quum &ii!ud vnus proomnibus dixe-
rit,& hoccum omnibus, tanquam perfonam geiens ipfius vnf'
tacis,acceperic. Ideo vnus pso omnibusj quia vnitas eft in omni-
\ bus.
5: At illud,Tu esPetrus, & fuper iianc petram a^dtficabo Ec- Matt.16 is,
clcfiam meamjnvjfquam alteri d;dum iegirur. Quafi vf:ib aliuJ E-pH-^.zo.
de I^ctro illic Cliriftus pi^dicei quam quod PauJus & Petrusi- ^•^■^^•-•5-
pledeomnibusClujftianis. llle enim Ciinftum iapidem fum- ±^'^;'"'^'''*
murn &' anguiarcm racit.in qi:o luperitiuantur qui crtlcunc in
templum ran<^um Dcrnino h^c nutem ros lapicesviuos elle iu-
bct.qui iilo cic6o & pretiofo iapide fundati h^c iunftura &c6-
pnginecumDeonoftro & inrer nc.scoh:rre3inus.Ilir(inqu'Uf) infl^wtia,» .1
prsE aliis-quia pcculiaritei nomc!. Isabet. Hunc certehonorem ^/^.i./^fr fe«-.'\'
Petro iibcnter coocedo , vt in sedificio EcciefiiC inter primos cejuonem.
coliocecur:vel ((\ Iioc quoque veimt) j.-rimus cmniura fiJeiium:
vcrum vt prmiarnm in alios cum liabere f x co deducant, non
permirtam.Quscenim eft ifthajc ratio colligcn-i.PAlios fcruo-
re ftudij.doflrina animi magnitudinr pr:sccdiC:ergo potelTattn? ,
in eos habet. Quafi vero nomeliori pr2?rextu coiiigere iiccat, \°'^-^^'^- 40«
Andream efte ordine priorem Petro,quia tempore ipfnm ante-
ceflic,& Clirifto adduxit. fed iiocomitro. Ptioresfane habcac 7?,/?,.-,.^^^ ^,-
Petrus:muItom rnmen intereft inter honorem ordmis & pote- ftmdioiitm or
ftatem. Videmus Apoi^ioIoshocfnePcrio detulifte vrjncoeiu ^'-"^^ crpote-
verbafaccrec,& quodammodo prae'r;t,rererando,hortado,mo-'^^^'**
iiendoifcd de poteftate niiiii omnino kg!mus.
Ddd j
CAP. vr.
I N S T I T V T I O K I S L I B. H I I.
aperiens
Matt, 16.16
i,Cor.3.u,
5.Urgumenth. 6 Quanquain nondum in ea difputatione fumus^tantum ho<:
^'^^^''^•^^"^'*'inpr*ercntiahabere volo nmiisfutihcer eosargumenrari^quum
^quiidicitw ^"^^^^^ P"" nomineimperiwm in Ecclefiam vniuerfam ihuere
juper h.mcpe- volunt.Nam illsE veceies ineptia?,quibus fucum inicio facere re-
tr^m adificabo tarunt,relaru quoque^ncdum rvfutacione indignx funtjn Pctro
EccUfiam. fundatam elfe Ecciefiam:quia uidum lit.Super hac Pctram, &c.
-R^jponfio fen- ^^ nonnuHiex Patribus ficexpofuerunt.Sed quum reclame^ to-
aperiens. '^ Scriptura,quid corum auihontas aduerfus Deum prsetendi-
tur?Im6quiddeverborum iil:orumfcnru,quafiobfcurus ficauc
ambiguus,certamus;quumiaihiidici queaimagis liquidum nec
eertum? Confeflus eracPetrus fuo & fratium nomine Chn.ftum
efie Fiiium Dei.Super hanc pctramajdificat iuam Ecclefia Chri-
ilus; quiavnicume{t,viaic Paulus fundamentum pr^terquod
ftatui aliud non potcft. Ncque liic Patrum authoritatem ideo
repudio quia eorum tcftimoniis deflituar ad probandum quod
dicoji citarelibeat :fed quemadmodum dixi , nolo de rc tam
clara difceptando fruftra moleftus eflTt leftoribus^prsefertim quu
h^c res a noftris hominibus fatis diligenter pridem tiaftata &
explicaia fuerit.
Huim refpon- 7 Et tamcn feuera nullus quxftionem hanc foluere melius
CicnU canfiima.- poteft quam Scriptura ipfa , fi locos omnes conferamus vbi do-
''''""'"^'^^^^"cetquidmunerisS: poteitatishabueritPetrus inter Apoftolos,
ptt.r/t teftimo- A - rt ■ \ ■ c 1 • r -r»
ntjs, qua euin- ^iuaiiccr fc geilerit^qualiter etiam rueric ab iphs acceptus. Per-
cAnt Petrum currc qoicquid extat:nih)l aliudreperies quam fuiffe vnijm cx
fiitfie a//o>-«w numero duodecim,paremreiiquis,&focium, non dQmmuni.
^pedolorurn Refert quidem ad concilium fiquid facicndum e{l,& quid fadu
opus iic admonet : fcd alros fimul audit, nec locum tanium con-
.cedit dicend^E fententi^e , ied atbiirium ill:s permittit : vbi fla-
tuerunc , fequitur & obtemperat, Quum adPai^ores fcribic,
non mandateximperiojquafifuperior; fcdcollcgas fuos facic,
& comitcr hortatur, vt mter aequales iieri folet. Quum accu-
iacur qudd ad Gentes ingreifus fuenc , etiamfi id fic immerito,
refpondet tamen & fefe purgat , lulTus a coUegis ire cum lo-
hannein Samariam,non dettedat. Quudtum mittunt Apo-
floli , eo declarat fe minime eum habete pro fupcriori : quod
obfequitur&lcgationcmfibi mandaia fufcipir, eofatetur fibi
cum illis efle focietatem, non aduerfus eos imperium. Quod fi
nihil iftorum cxtaret, vna tame epiftoh ad Galatas omnem du<»
bitationem eximere nobisfacilepoceft:vbiduobus fere capici-
busnihil aliud contendit Paulus quam fehonoreApoftolatus
Petro eife pareni. Hinc commemorac fe ad Petrum veniife»
nonvtfubiedionemprofiteretur,fedtantum vt teftatam om-
nibus facerec doftrinx confenfionem. Petrum quoque ipfum
nihii cale poilulaifc , fed dedifle fibi dextram focictatis vt com-
niunitei: ift vinca Domini labotcnr. Sibi non minorem gra-
tjara
parem & fa~
ciumjton do
minum,
Afl.lS. 5.
X.P«t.5. I.
Ibid,8.i4.
Gal.i.iS.&
2.8.
DE extErn. med. A6 s a t V t.' i^4 \ '
tiam collatam efseijQcer Gentes «juamPetiointet Iuda?os. De-
i^ique quum mTnus fideliter agetet Petrus ^fuifse a i\ corrc
<flum,& reprchenfioni paruifse. Haecomnia palim faciunt auc
fuifsesBqualitatem intec PaulumSc Petrum,auccerte nihilbpJus
potcftacisfuirsePecro in reliquos quarn ip(i in illum habuerinr.
Atquiid,ficutiiam dixi, cxprofcTso agitPaulus , ncquisfibi iii
Apoftolacu veiPetrum vcl lohannemantefetat, qmcoJlcgsB c-
rancnon domini.
8 Vci iim vc de Petro iiJis concedam quod petunr, fuifse {tU Et quarrmh a-
lictc Ap.iftolorum principcm,& digoicate reliquos anicceliuif ^'qn^ dtgnitatsi
le; non eft tameu caufa cur ex fingulari exemplo vniuerralem y^^^^^^^^pojio
facianc rc:pu]am, &, quoti femei fadumfuit, ad perpetuitatem %/ ^^«^ "«'*
traiianr ;quum longc diuerla hcratio. Vnus inter Apoftolos wjt» 7?ow.t«-
fuminusfuit ; nempe qoia pauci crantnumero. Sivnusduode- tificU primatii
cim hominibusprsefuit,an propterea confequetur,vnumdebe- '" omneshrbit
recentum miJiibufihominumprarfici ? Quod duodecim vnump^^^'^'** ^
habuermt intci[ fe qui omnes rcgeret , nihil mirum. JFIoc cnira rritlmat"
fert natura.hoc liominum ingenium poftulat , vt in quouis coe-
tu , cciamfi jequales fint omncs peteftatc , vnus tamen fit veluti
moderator in qucm alijrefpicia-t. Nulla eft curiafineconfu-
le, nuilusconf (sus iudicum finepretore feu qu2fiiore,colIe-
gium nulium fine prffedo , nuila 6ne magiftro focietas. Sic
nihil abfurdi efset ti fateremur Apoftolos dctuiifse Petro talem
primatum.Sed quod inter paucos valet ,non protinus trahen-
dum eftad vniuerfumorbem terratum,adquemrcgendumne-
mo vnus fufticit.Atqui illud (inquiunt)non minusin natur^ v ^ ^rpimtti»^
n:uerfitate quam in finguiis partibus iocum habet, vtfit vnum '^fi"**^*f^^'^<^
fummum omnium caput.EthaiusteijfiDeo placet, probatio
liem fumunt a gruibus &apibus ,qua2 fibi ducem vnum ^^tli\ftiT>t§h<,nfio,exe~
el.'gunt,non plures.Rccipiofanequ^ profuerunt excmpla : i'c6pluminpmtifi^
dn ex toco orbe confluunt apes, vt regem vnum eligant? fuisal- "^ ^ppofite
tiearibuscontent^ifuntregesfinguli. Ita in gruibus vnaquaeque'"''^"*'''*
careruapropriumTcgemhabet. Quidinde aiiudeuincet quam
finoulis Ecclefiisdebere fuos Epifcoposaitribui? Ad cixiilia de- 1'^^^'^ ^]^-^^
indeexempJanosvocant,citant Homericum illud , Otfx tt-yti-^liT^onfiii,
inwH.uQ^m^ & que eodem fenfu in monarchif Commendationem
leguncur apudprofanosfcriptores.Facilis eftrefponfio.flon e-
riim hoe fenfu vel ab Homer ico ViyfsejVel ab ahis laudatur mo-
narchiajquafi vnus dcbeat lotum otbem impetio regete: led in-
dicare voIunt,regnum duos non capere:& potcftatcm (vt ait il- Lucan.lib.i.
Ie)imp3tientcmefsc confortis.
9 Verum fir fane , vt volunr, bonum atque vtile orbem to- '^^•^- gv-hir^
tum monarchiacontineti: quod cft tame abfurdifTimum. fed ira "^/^^"'c^"/*!
i!i:non tamen proptereaconcedam idipfum in Ecclefiae guber-p^,^^ Vifiin-
nationevaicic.HatyetcniasihClariftum Ynicam fuum caputsmis-in £*(!*-
Dd rj
CaP.VT. INSTITVTIONIS LIB. 111 T.
fia entm chri- fyi, ^yi^^ principatu omnes inter nos cobsercmus, fecundum eC5
iwitx^Ie^rX-i/l °^^'"^^ ^ ^^"^ polirie foiiuam quam ipfe pr^lcrip/ic. Inli-
uit,cuius t>oli-%^^V^ iraque iniuiiamChrifto faciunt quum eo pr^textu vo-
tM difertii ver luuc hominemvpum prsEGrsc Ecciefi^ vniucife , quia hcc cspi-
bu prafcripta ce carere non poffir. Chnftus enim caput eft, cx quo totum cor-
cTfmcs feruos puscompaduni & connexum per omnem lunduiam fubmi-
acquiefcere -{1 ■ ■ r « ■ • r r
par efi. niltiationiSjlectinaum operationem m menlura cuiulq^ mem-
Ephef.4.15. bri ,augmentum coiporis facit. Videsvc omnesmortales /ine
cxceptione incorporecollocet,honorem& nomcn capitis re-
Jinquatvni Chrifto? Vides vtfinguJis membiis tribuat ccrtam
menfuramj&finLtam aclimitatam fundioiiem : quo tum gra-
ti2E perfc^io tum fumma gubernandi poteftas pcnes Chriftum
vnumreiideat? Nec meiacecquidcauillariroleanc quum hoc
^'KArgJ.e capiiWis obiicitut , Chriftum fcihcet proprie vocari vnicum ca-
te mttiifierialt. put , quia faa auchoruate fuoquc nomine folus regnet : fed i-»
ftud nihil obftare quotr.inus fub ipfo fit alterum caput miiii-
Til^on/io I. fteriale(vt loquuncur ) qucd eius vices in cc-riisgerat. Vcium
T h " ^v «, ^^occauillo nihilproficiunc ,nifipiius oftendcriuthocminifte-
4.15. ^5 '3 "^'""^ aChuifto efle ordinatuip.. Apoftolus enim tocam fubmini-
C0I.1.18.& ftiationem pcr m.embra d^tfufamefte docec , victutem ab vno
2.10. illo cxlefti capite fl^.iere. Aut, fi quid volunt apertius, quum
Scriptara teftcrur Chriftum elfecaput, & huncei folihonoreni'
vindicec,non dcbet^ir, alium transfciri nifi quem Chriftus ipfe
vicarium fuum fecerit.Atqui non raodo id nufquam legitur, ied
refelli abunuecx multis locis poreft.
1^/p.z.Pau'H. 10 Aliquories viuam Ecclcfia:ini.iginem nobisPaulus depin-
in '^^w^f"^'« git. Devnocspitenullaillicmentio. Quin potius ex eius de-
fie^^cTpauhifiis''^?^^'^^'^^^^^^?^^^^^^^^^^ ^ Chriftiinfticuticne id efle alienum.
TrwHjfierialts Chfiftus afccnfu fuo vifibilcm fui pi;£fentiam nobis abftulit;
nnllam feciffe ?Ac(^nA'n tamc vt impleret omnia. nunc igirui ipfum adhuc prx-
Tnentionem. fenccm habct Ecclclia, & fempcr habituta cft. Ratioriem qua fe ,
phe.4.10. e?chibetdum vulc Paulusoftcndetc, adminifteria quibus vcitur
jj ^ •T-7-C7^ j^Q^ reuocat. In ornmbus nobis ( inquit) eftDominus ,fecun-
dum raenfuram graii^equam vnicuique membcocontulit. Ideo
conftituit alios quidem Apoftolos, alios verb Paftores , alios
Euangeliftas,alios Doflr.res j&c.Cur non dicit , vnum omnibus
pr^fecifl"e quivices fuasgererecjld enim locus maximepoftu-
Jabat ,nec vUo modo dtbuit omitti , fi verum cflet. Chriftus
( inquit } nobis adefl. C^omodo ?Per minifterium hominum,
quos gubernanda: Ecciefi^ prasfecit. Cur non potius , per capuc
minifteriale , cui vices fuas maudauit ? Vnitatem nominat : fcd
inDeo&in Chriftifide. Hominibbs n:hiltribuit niii commu-
neminifterium,& vnicuique modumparncularem. Curinil-
Ephe 4.4. Iacommendacioncvnitatis,poftquam dixerat vnum corpus , v-.
nuni Spi^itum, vnam fpem vocatiunis , vnwu Deum , vftamfi.^^
dem
DB BXTERN. MED. AO S A L V T. 39^» ,
fiaem,vnumBaptirma,non etiam continuo addidicvnum ^um|^,f^„^;^cr»a-
fnumPontificem, oui Scclefiam in vnitate contmeat? Nihi r^.uK Ube *.
enimapciusdicipoterat, fi quidem itares haberet. Expenda jpergtmt To^.
tur diligenter locus lile. non dubium quio repr^fentate \\hcttpc^^
penitusvoluerit facrum & fpiiituale Ecciefias tegiroen, quod
pofteri hierarchiam dixerunt. Monarchiam mter tnmiL^oj
non modo nullam ponic , fed etiam indicac nullam effe. Non
dubium eft etiam quin modum coniunftionis exprimere vo-
luerit,quofidelescumChrifto capite coh^rent. ilhc non mo-
donullijtn minifteriale caput commemorat ^ledoperationem
finpulismembns particUlarem attribuit , pro modo grati^ v-
nicuiquedilUibur^e.Neceftquodde comparatione c^leltis &
terren:shierarchixrubtilirer Philofophentur. namnecdeil.a
tutum eft vicra uiodum fapete : & in hac conftuucnda non a-
lium [ypum fcqui oportec quam Dommus ilpe fuo verbo deli-
neauic.
II 'i;,n vtalterumillislugiar.quod nunquamapud ^^^^s ^^J^^n a-_
hommesobtinebant,ficccnfti:utum in Pcrro Ecckfi^ ^''"^^ Vficcr^ep ca.
tum,vcperpcrua fuccefhone femper mancret : vnde tanien ^' p,,tr^imfierU-
uincfnt-fedemRom.^itacollocatam,vc quicunque (itvrbis il- /.,,,, ^r,.yiT<:-
lius Epifconus, oibi vniuerfo pr^^fideat? Qno lute hanc loco di- tro nomcn hoc
omtatem alhgant^qu^ fine loci mentione data eft ? Petrus , m- ^^i;;;^^;;^^
quiun:,RomSvixic,&mortuuseft. Qu,d Chnftus ipfe? nonne f- _;^'^^._
Hierofclymis funaus eft Epifcopatu dum vixit, & mor endo ^^^^Y.wr««*
facerdotn munus impleuit ? Pfincepspail:otum , lummus Epi- ,jiSrgo T^oma
fcopus, capuc Ecclefi^,nonpotuit honorem loco acquirere: «. ScdefPe-
Petrus loge ip(a inferior potmt > N6nne func mept.^ ^ft^ ma- -^^^«^
cis quam pueriles ? Chnftus honorem primatus coniuht Petio: ^^
PetrusRomefcdit.Erc^oiUiccoUocamtfedeiu-pnmatus.Nem-
pehac rntione fedcm primatus debuerunt ohm Ifraeltas con- j^g^^j 2^ j
fticuereindeferto,vbiMofesfummusaoaor& Ptinccps Pro-
phe^ornm miniftcriofuo fanauscrat, & mortuus.
iz Videamus tamen quam eleganter raiiocmentur. Petrus ^^,^;^.
inquiunt, princpatom liabu.t imer ' Apoftolos. Ergo Ecclefia 7^# ^u.e:,
Inlua fjithoc pr-^legijhabere dcbet. Vbi autem prm.uin ^;^--
fcdic^ Antiochi.Tjnquiunt. Ergo Annochcna tcclcfia prima:u ^.^^.^^^^^ ^^.
fibi iure v-ndicsr.Patentur fuifte olim primam : fedl ettum, m^ ^^^^^ ^„-^^^
demiorando,RomamtranftuhlTe ouem fecum honorcm aiin- tur^defcrfndr,
lerar. Erar enim fab nomine MarccUi Pap^ ad Presby teros An efcprcbat.
tiochenosEpiftoIa,vbi fic loquuur.PerrUcdes inino apud vos '-^;^-
fuit,qu.'epoftea,iubenteDomino,huctranriat? ek i>K Antio- ^^^,^^^^
chena Ecclefia . qua: olim prima emcRomanp.ceffit fedit. Ve-
rum quo oraculo habuerat bonus iUe vir , Dominum fic lu^
fifse>Na fi iure definienda Cn hec caufa^necefse eft refpondeanr,
vdiotnc piiuUcgium hoc pci;fonaleefse,anreale,an mixtumH
"^ - X . Ddd m
CAP. V^» XNSTlTV^ioNI S tlB. 11 Tt.
yiiterartjtA* Vtiu cnlmfix histribus effeoportet.Si dixerint perfonalcj nihil
ifmmattca, igitur adlocum: fin reaIc,ergo vbifemel datum eft loco , non
adimiturpropter peTfonaevel mortem. veldifceflum.Supercft ^
igifur vt mixtum efle dicant. tunc autem non fimplex eric loct
confideratiQ,nifi perfonafimulrerpondeant. Eliganc quicquid
Volcntjptotinus inferam,& facile euincam , Romam nuUa ratio-
ne piimatum iibiarrogare.
Tertiarejpo/lo. ij Efto camcn ; tranflatus fuerft ( vtnugantur) primatus
fonfficm ad Antiochia Romam Cur tamen non retinuit Antiochia fecun-
abfwda dedu- dum locr.m ? Nam (^ idco primns habet Roma, quod illic vfque
'■'^^' ad extiemum vitse fedit Petrus.-cui iVcundce potius dabuncuc
quam vbi fedem pnmam habucrar?Q[:i faftnm efl igitur vt An-
tiochiam Alexandria praecedcret? Qui conuenit difcipuh vnius
Ecclcfiam ioperiarcm effe fcHe Petri ? Si cuit]ue Ecclefix pro-
fund^.r.orisfuidignir^tehonor debetur,qutd dereliquis etiara
Ecclehi;. dicemus?Pauiusnomin3t tres qui videbantur colum-
. naj efle, Iac»bum, Pccrum & Tohaonem, fi in honorem Petri
.•■">' Romanae fedi primus locuv tribuitur, nonne proximum & ter-
tiiim mi if n.ur EpHefina& Hierololymitana , vbi federunt lo-
Iiannes& licobu^? Aiquj inrer Patriaichas vltimutn locum ha-
buirohrnHierofolyma. Ephelus nc vkimoquidem anguloh^e-
rere potuit. Prsetevi^as funt& aliae Ecclefi^e , tum quafcunque
fundauit Paulus,tum quibus alij Apoftoli praefuerunt. Sedes
Marci, qui vnustantuTiex difcipulisfuitihonorem adeptaef^.
Aut pr|poftetum illum ordinem fateantur fuifTe; aut nobis con-
cedant ,non effehoc perpetuum, vt cuique Ecclefise debcatut
honorisgradas quem quifquc fundator habuicv
^MAHAfefho. ^^ Quanquam quoddefefTionc Petri iuRomana Ecclefia
fio,Tetrum»o f^feJ"unt,non vidco quid fidci haberc debcat. Certequodcft a-
fui/^e Ef^ifopii pndEufebium ^prasfniffe illicij.annos, nullo negotio rcfelli-
T^mannm e- lur.Conftai cnim ex primo & fecundo capite ad Gajatas , c\xc{'
uincens. jgf vipinti annos a Chrifti morte fuifTc Hierofoiymis , venifle
deinde Antiochiam : vbi quandiu fuerit inccrtum eft. Grego-
riusfeptem,Eufebiusautemi5. annosnumcrat. Atqui a morte
Chrifti vfquead finem imperij Neronis (fub qoo ipfum c^fum
fxijfremcmo»^ant)reperienrur tantum trigintafeptem anni. Pal-
fus cnim eft Dominus fub Tiberio ,anno impcriieius decimo
odauo.Si vigintiannosdccidis, quibus habitaflTePetrum Hie-
rofolymisjteftiscftPaulus^reftabunrfeptemdccimad fummum;
quosntinc *nter duosEpifcoparus partirioporter. Si diu An-
Roift.rj.i5^ tiochi^ moratus rft,non porut. Romae fedcre nifi per exiguum
tempus. Quod ipfum clarius adhuc demonftrare Iicet. Scripfit
PauIpsRom;:n s^ex itineie , quum Hierofolymam proficifcerc*
tur , vbi captus fuit &Romam addu^^us. Vetifimilc ergo eft,
fpiftolam hanc quadaerimo antc fcnptaniefre quam Romam
' ■ venircr
D E E X ' E R N. M E D. A D S A L V T. 39^
veniret.inicnuUa adhucPetri mentio: qux minimeomiftenda
crat,(i Eccle lam iUam rexiflet.Quinetiam in fine^dum longum Rora.rtf. j.
pioru catalogu recitat quos falutari iubet, vbi fcilicct omnes fi-
binotoscolhg!r,dePetroprorfusadhucfilei. Ncquehiclonga
aut fubtili demof^ratione opus eft apud fanioiis iudicij homi-
nes.rr^s enim ipfa & :otum epiftol^ argumentum clamar,n6 de-
buifiePecwm prxterucfiRomxfuiffer. ^ KefbQnOmis
15 AdduciturdeindevinftusRomam.Exceptumfuiflfe^fra- auan^nntl'
tnbus nacfatLucas.DePetro nihil.Sctibitillincadmultas Ec- nnatio.
clefiis:. Alicubietiam quorumdamnominefalutationcsadfcri- Aft.iS.M,
bit.non vno vetbo indicat, Petrum illic tuncfuifle. Cui obfc-
cro credibile erit,filerepotuifle,fi adfuirt^et^ImoadPhilippen- Philip. 2.20.
(cs , vbi dixit neminem fe habeie qui ita fideliter curet opus
Dominivt Timoiheus,conqueritur omnes quxrere quse fua i.Tim. 4.16.
funt. Ec ad eundemTirnothaEum prauior eft qiierimonia.quod
nullus illi adfuerit in prima defenfione , ^t6. omnes eum dereli-
querinr.Vbitun!: igitur Petrus?Nam fi Romaefuiffeaiunt,quan-
tam ilh ignominiam inurit Paulus>qu6d defertor tu(^rit Euange-
lij? Siquidc-nidefidelibusloquitur : quiafubiungii:, Deus illis
non imputet.Qaamdiu igitur & quo tenpore fcJimillam te- ^^■'^'P^^'
nuitPctrus? Atconflanseft fcriptorum opinio, vfquead mor- ^^""j" '
tem Ecclefiam illam gubernafi^e. At inter ipfos ^c; iptores non
conftat quis fucrit fucctlTor.quia alij Linumjalij Clemcntcm fa-
ciunt.Ec mukas abfurdasfabulasnarrant de dilputationc inter P^^ ^^^* ^"
eum & Simonem magum habita. Nec difllmulat Auguftinus, de
fuperftitionibus difputans, ex opinione tcmereconcepta mo-
rem Romse inoleuifle^nc eo die ieiunarcnt quo paimam retulc-
rat Pctrus de Simone mago.Deniquc res ilhus temporis ita funt
opinionum variecate implicirae vt non temere adhibeadafit fi lujp.i.per co-
des , vbi aliquid fcriptum legimus.Et tamen propter honc fcri- cejfionem.
ptorumc0nfenfum,non pugno quin illic mormus fuerit:fed E-
pifcoptim fuiffcpra-fertim loneo tempore.perfuaderi nequeo. '^''^■^* ^'^°"fi
Nequeid ctiam multum moror : quando telratur Paulus V<:m p^a^iatm t^
Apoftolatu peculiariter adludxos pertinere,fuum vefoadnos. m.
Proinde vt focietasilla quam inter fe pa^ti funt,raf.aapud nos
fitjmo, vtSpiritusfanftiordinariofirmaapudnosh.VDeatur, in
Pauli Apoftolatum magis quam Petri rcfpicerc nos conuenit.fi- (^ondufio,
quidcm ita intereos ptouincias diuific Spiritus fandui^ , vtPe-
trum ludssisjnobis Paulum deftinaret.Nunc itaque fuum prima-_ ..
tum alibi quatrantRomanenfes quam in verbo Dei vbi ininimc
fundatus inuenitur. ?.^rg.Vnita-i
16 Ventamus nunc ad Ecclcfiam veterem , vt paUm quoque £ccie/ix aliter
fiat,ciusfuftVag!o nonminustemere & falso fuperbirc noftros <^°"''"^''*"f"
aduerfarios,quamteftimonioverbi Dci. Quum itaquefuum ^5'-^ ^"^'^
illud axioraa iactant,ncn alitei continert Ecclcfis vnuatcm ,„ urru Cus/y
Pdd iiij '^
CAP. VI» I N S TIT VTIO NIS LIB. llll.
fnum cAput qu^m Ci vnum fit in terris fupremum caput , cui membra omnia
i^uod veteres pareant.id oque Dominum Petro,& deinde fucceflionis iure fe-
'^mmum E' jj }^o,p3p^ ciedifle primatum, vt in ea vlqoeati finem refideat;
az^^^oue^Jn. afferunt ici iuifie ab initio lemper obferuatum.Quoniain autem
7^j^o«/o i.o/?^""iultateftim' niaperperamdetorqucnt , hoc primuni pr^fari
dins tres cau- volo,me non negare quin magnum Romana? Ecciefise honorem
f*s propter ^uaj vbique dcfeiant veteTcs,rcucrcnreic]ue de ea loquantur. Quod
-veures magnu ttjbus maxime dec3ufisfieriatbitror. Opinioenmiilla,qua? ne-
itfi Tiema^J' ^^cio quomodo inualuerar,fundatam & cortiiutam eam fuifle Pe-
kitHlermt, '■ fri n^inifteno,ad conciliandam gratiam & authoriratem pUiri-
mum valebar.itaque in occidenre ft dcs Apoftolica.honoris caii-
ia vocabarur.Deinde cum illic cflec caput imperij, & hac ratio-
iie credibileeflTetjprseftantiores tum doftrina,rum prudent!a,tu
peritia, &muirarum rerum vfu , viros ilhc efl^equimahbi vf-
quam.eius rei merito habebatur ratiojne & vtbis nobilitas & a-
liaetiamDei dona multo excellentiora contcmni viderentur.
AcceflTit ad hxc & tertium , quod quum Oiienrales & Gra?c^
Ecclefi^. Afr)caniE etiam , mulcis opinionura ditTenfionibus in-
ter fe tumuhuarentur^h^ec fedatior aliis & minus tuibuleta fue-
rit.Itafadumeftvtpij &fan5:i Epifcopi.fedibus fuis pulfijilloc
fc veluti in afylum aut pottum qucnd.'*m {x\>q reciperenr.Nam
quo minus acuto & celeri ingenio funt Occidentales , Afiaticis
& Afris,eo etiam funt rerum nouarum minus cupidi. Hoc ergo
Romanas Ecclefiae plurimum sddidit authoritaiis, quod non ita
dubiis illis tcmporibus tumuhuata cft vt reliqua? , ad doftrina»
femel tcaditzefuit aliisomnibus tenacior. quemadmodu melius
ilatim explicabimus. Has inquam tres ob caufasnon vulgari in
honorehabita fuit,& multis prjedaris veterum teftimoniis c6-
mendat.i.
't^.^.devm- jy Vcf um quum pnmatum indc & fummam in alias Ecclc-
11'/^ ^'„?^'^,^^ fias poteftatemeiaftruerevolunt noftri aduerfarij, nimis pcr-
vttere$>nullK pcram (vt d)xi)faciunt.Qu,od vt melius conftet,primum breui-
ra-,nm ■pnraa- ter oftendan\ quid dehac,quam tantoperc vrgent,vnitate fen-
tnm Ecclefia ferint vcteres Hieronymus ad Neporianum , poftquam multa
y^mAn^tn a- vnitatis txempla recenfuit,defcendit tandcm ad Ecclefiafticam
UihnncZnore^'^^^^'^^^^'^'^' Singuh,inquit,Ecclefiatum Epifcopi, finguli Ar-
'i:-a Chri^o-v- chipresbyceri.finguli Archidiaconi , &omnis ordo Ecclefiafti-
iitutrfalu £"c- cusfuisreftoribusnititur. Hic loquitur Romanus Presbyter,
vli/U captti vnitatfjm in ordine Ecclefiaftico commendat. cur non comme-
defcrentts. nioi ar., vno capitc, tanquam vinculo , omnes inter feEccIefias
eflccolligatas? Nihileratquod pr^fenticaufiemagis feruiret:
.,, ^^^ .. hec dici poteft obliuionefadrri vt pn-eterierit.nihilenim fecif-
Pi liVorum.' ^^^ hbentius fires pafla eflet.Vidititaque procuidubio,iIlamef-
fe veram vnitatis rationem quam Cyprianus puicherrimc de"
fcnbit his veibisjEpifcopaius vnus eftj cuius a firgulis in folidii
pars
DE EKTERN. MEO. AD SALVT. ^^7
pars tenetur:§[ Ecclefia vna eft,quse in multicudine latius incre-
menco foecunHitacis extenditur.Qno modo mulii radij funt So-
lis,& lumen vnum.& rami arboris mulri,robur aucem vnum,ra-
^ice cenaci fundatum : & qao modo de fonte vno riui plurimi
dcfluunt,& numcrofiras liccc djfrufa vidtacur cxundnntis copias
Jarciiate,vnitas tamen feruatur inregra in origine:fic & Ecclefia
Dom'ni hice peifufa per rocum orbem radios fuos porrigic, vnu
Jumcn tamcn eft.quod vb:que diftanditur , nec vnitas corporis
feparaturrramos fuos per vniuerfum orbem extendit, perfluen-
tes largi tur riuos:vnum tamen caput eft & vna origo,&c.Deinde
adulterari non poteft fponfa Chrifti : vnadomum nouit, vnius
cubicuh fanditatem cafto pudore cuftodit. Vides vc Chrifti v-
niusEpifcopatuni vniuerfalem faciat^qui totam fub fe Ecclefia
C3piat:illiuspartes in folidumabomnibusteneri dicat qui fub
hoccapiteEpifcopatu funguntur.Vbi primatus fcdis Romanse,
/i penes Chriftum fohim integer refidet Epifcopatus , a fingulis
pars eius infolidiu-n tcnecur? Hxc eo pcrtinent vt obiter intel-
Jioac Iedor,axioma illud quod Romanenfes pro confeflo & in-
dubiofumtmt,devnitate tetreni capitisinhierarchia,veteiibus
fuilTe prorfus ignotum.
C A P V T VII.
De ocordioO' incrementis Romani Papatuiidonec fe in hanc allf-
tudtnem extulit (jua fjr Ecclefi£ Ubertas ofprejfa,0'
omnis moderatio eiterfa fuit,
Partes huius capitis quinque.
Patriarchatus a fynodo Nicena,deindc'a Chalcedonenfe, Ro -
mano Epifcopo tributus ac confirmatus , minime tanien proba-.
tus a ca;tcris Epifcopis,fuit Papatus initium, fe^fh.i.z, 3. & 4.
Deinde Romana Ecclefia pios erules pra:lldii caufa,impios e-
tiam c6 confugientes iniufto patrocinio fouens,iniquitatis my-
fterio dedit incremetum:tamctfi tunc neque ordinatio Epifco-
porum,neque admonitiones vei cenfur3f,neque ius conuocandi
fynodus, neque lus audiendarum appellationum ad Epifcopos
Roraanos pertineret,6c a Grcsjorio profana iftorum TnKutcpay-
/uoOYn^» d^T^^^^^^^^^^^^ fed.5.vfque ad 14.
Sequutafunt certamina poftTaurinenfe conciJiu de Metro-
politanorumauthoritate,&: turpes ill? cofiiftationes intcr Con-
ftantinopolitanum &: Romanri Patriaichas,quibus xixis impurus
CAP. tlii ! N s r I T V TI O N 1 S L I B.I 1 1 r.
latroPhocaSiBonifacio procurante imporuit,rc<T:.r4.ry,i5. 17.18.
4 Bonifacii malis artibus fuccelTerunt horrcnd? fraudes a rece-^
tioribus eArcogitatac,8c a veteribus Gregorio prxfertim ac Ber-
Jiardo,eArpreffis verbis damnatx,fe£t. 19. 20.21. & 22.
5 Tandem numcris fuis abfolutus ptodiit Papatus Antichrifti
iedesjcuius fedis impietas,execTanda tyrannis,5£fcelcrata capi-
ta viuis coloribus dcpinguntur a ^s.fedionc vfque ad finem ca-
pitis.
rPrma pats IW^^^^i V A n T v M ad pf itnatus fcdislRomanj^ vetiifta-
capitif.^uaPa ^^SiWxj teiTj, nihil ad eam ftabiliendam habetur aniiquius
^otHfT^m. e- it^^^jl decreto illoSynodi NicenaE, quo & primus intet
aBw^mwf ^ffe- ^\^^^^ Patriarchas tribuitur locus Romano Epifcopo, &
KicenavbTta- ' ■^^'^^^ fuburbanas Ecclefias iubetut curare. Vbi Conci-
iynenprimritn ^^^^ ^^ ^"^^^ ipfum & alios Patriarchas diuidit, vt fingulis fuos
ccum minme fincsafTignet: ccrte noneum conftituitomniumcaput, fed vnu
dtinet. ex prsfcipuis facit. Aderant Vitus & Vincentius lulij nomine,
qui RomanamEcckfiam tuncgubernat.iisdatuseft quartuslo-
cus. Obfecro fi caput Ecclefix agnofcercturlulius, an in quar-
tam fedem rciicerentur cius legati? An prxfideret Athanafius in
conciliOjvbimaxime eluccredebet effigies ordinishierarchici?
Tmo iHconciliii In Synodo Ephefina apparet Coeleftinum (qui tufic pontifex e-
fpuevtib. ^^9 ratRomanus} obliquoartificiovfumeffevt fcdis fu^ dignitati
mJsTnuerit ^^"^^^^* ^^"^ quum mitterct illuc fuos, Cyrjllo Alexandrino,
* qui alioqui praefuturus erat,vices fuas mandauit.Quprfum iftud
mandatum,nifi vt quouis niodo nomen fuura in ptima fede hae-
rcret? Sedent enim eius legati loco inferiorc, fententiam intec
aliosroganiur,fuoordine fubfcnbunt: interim Alexandrinus
Patriarcha nomen eius fuo admifcet. Qnid dicam de conolio E-
phefino fecundo.-vbi quum adeflent Leonis Legati, Alexandri-
Ertcebtionis di- ""'"^ ^^'"^" Patriarcha Diofcorus velut fuo iutc prxfidfcbat ? Ex-
Litio.. cipienc non fuifle orthotloxum Concilium a quo & fanclus vi^:
Flauianus damnatus,& Eutyches abfolutusjeiufquc impietas im-
probata. AtquumSynoduscogeretur,quum feflione»interre
Epifcopi diftribuercnt ; illi certe inter alios Romanx Ecclefiae
legati non alitcrquam infando&Iegitimo Concilio fcdebat.
Noncontcndunttamen deprimoloco, fed eum alteri cedunt:
Nectucdepri ncquaquam id faduri fifuum iurecfiecrederenr. Nunquame-
ma fede Utem ^jj^ puduit Romanos Epifcopos maximas quafque conrentio-
^'HlVtcT!^ ncs pro fuis honoribus fufcipere,& hanc folam ob eaufam mul-
Jmt.t,tfi autem • A e • ■ r ■ ■, ,- 1 t- 1 r-
in chalcedone/i '*s larpc & pcrniciofis certaminibus vexare & turbare Eccleha.
primum locum fcd quia videbat Lco nimisimprobumfore pcftulatum C\ lega-
occuparmit , id £ is fuis primam fedem ambiret,eo fuperfedit.
extraordinarta j Scquutum eft Chalccdonenfe conciHum, in quo primam
rationefacum fc^emlmpecatotis conceflione occuparunt Romanje Ecclefia*
DS EXTERN. MED. AD SALVT. J^l
legari.Sed h^^cforlTeexfraordinarium prfuilegiu Leoipfecon-
^ceui .namc)ji]m 'd petita Marcianolmperatorc, & Pulcheria
Aupufta^non ^ootcndit fibi deberi,fed tantiim prxtexit. Orien-
talc ,qu', Hphc (ino concilio prasfuerant, tucbaffe tunc omnia , &
fua p feftate-.naie abufos. Quumitaqiiegraui moderatore opus
effe .ru c ei''-^ vcri/ini.lc,eos qui tam leues &mmultuarij femel
fuiffen;,3d h.inc rem fcreidoneos,rogat vtpropter aliorum vi-
tium & incpritudiricm , gubernandi vices ad fe transferantur,
Qu,od (i;)j?u!ari priuilegio &• cxtraordmem peiicurj non cft
certecxcommuni lege. Vbihoctaniura prsttxitur , opus efTc
nouoalio prx^dcquia fc malegeflerantprioresrconftac neque
antefuiif- fac^um, requeperpetuum efledebcrt :fed pra?fentis
dunr:^at prrci;!' inruitu fieri. Pnmum igitur locum habcc in
Chalccdunenfi cornlio Pontifex Romanus^non quod fedi hoc
debearuf , fedquia ynoclusgraui& apto moderatore deftitui-
tur,dum ijquospi^efledecutrat ,per fuam intemperiem &Ii-
bidmem letQ loco cxcludunt. Atque id quod dico fucceffor ^eeafuecejfo^
Leonis re ipfa comprobaijic. Siquidem quum ad quintam Sy- ribwinalijs
nodum Conftantinopolitanam , quae lon^o poft icmpore eft Condlijs eff im
habita, legatos fuos mitrerer, non rixatus tft de prima fedc, fcd f'^^^^^^-
Mennam Patriarcham Conftantinopolicanum prefidere facile
palVus eft. Ita in concilio Carthaginenfl, cui interfuit Augufti-
nus , vidcmus non legatosRom. fedis, fed Aurelium loci Ar-
chiepifccpumprxfuifse.-quumtamenlisefser de Rom. Ponti-
ficis autjiorirate. Qu^inetiam habitum in ipfalcalia fuit conci-
Jium vniuerfale,cui Rom. Epifcopus non incerfuic. PraEcrat ^quijeicnfe
Ambrofius j qui tunc infigni authoritate pollebat apud C^fa, concilium.
rcm nulla^illic Ponnficis Romani fit mcntio. Ergo tunc Ambro_
fijd gnitarefaftum eft vt illufttioc efset Mediolanenfis fedCj
quamRomana.
% Quantum ad ipfum titulumprimatus, &alios fuperbise A'^f emfmodi
titulos, quibus nunc mirabilirer fe iadat , non eft difficiie iudi- ^^'»'^ ^'»: ^'
carequando& qualiter obrepfetint. Cyprianus fsepememinit ^'■^''^''^''^'"''*".
Cornelij. non aho nomine ipfuminngnit quam fratns , ^^^ patres.
coepifcopi , aut collegjc. Ad Stephanum vcro quum fcribir, Lib.cpi. 2.&
Cornelij fuccefsorem, non modo cum fibi & reliquisasqualem Jib.4. epi. 6.
facir, fed durius eriam corapelIac,nunc arrogantiamjnunc infci- Cap.47.
tiam ei obiiciens. Poft Cyprianum habemus quid de ea re cen-
fuerit cota Ecclefia Africana. Vetuit enim concilium Cartha-
ginenfe ncquis pcincep* Sacerdotum vocaretur,aut primus Epi-
fcopus : fcd tantum primse fedis Epifcopus. Quod fi vetuftiora
monumeta quis euoluat , reperiet communi fratris appellacio- ' ^
necontentu tuncfuifse Rom.Epifc.Certequandiu durauitEc-
clefis vcra & puia facies, ifta omnia fuperbiae nomina , quibus
jnfolefcere poftea ccepic E^omana |^s, ptotfus crant inaudita.
C A ?. Vil.' iNSTITtTIONlS L IB. 1111.
^oid effet fummusPontifex , & vnicum Eccle/i^ in terris caput»
nefciebatur. Quod fi tale cjujd fumere /ibi aufus fuiffec Roma-
nus Epifcopus, erant cordaci viri qui mox eius ftulticiam repri-
nierent.Hieronymus,quum Romanus eflet Pr esbycer, non raa-
lignus fuit in prsedicanda Ecclefise fos dignitate , quancum rcs
& temporum fiatus patiebaniur: yidrmus ramen qualicer ipfam
Incpift.ad qnoqjin ordinem redlgac.Si authoricas qna:ritur ( inq.iit)or-
Suagriiun. ^is maiorcft vrbe. Qj^id mihi profers vnius vrbis confuecudi-
nem ? quid pauci'atem,dcqaa ortun^ eft fupcrcilium , m lcges
Ecdefis vindicas ? Vbicunque fuent Epifcopus, fiue Romse , fi-
ueFugubij,fii)eConftantinopoJi,fiue Rhegij, ciufdem merici
eft&eiufdem facerdocij. Potencia diuic!a.-un1 , & paupertatis
Ctntra.greso' humilitas fuperiorem vcl mferiorem Epircopum non faciic.
j^lagnus.himc 4 E)^ t»tulo vniuerlaus Epifcopi, Gregonj demuni cemporc.
tittilu^ /erf/f^r^xortaeft contcntio; cui occafioncm priEbuic ambino lohan-
impugnauitj nisConllantinopolitani.Illeenim ( quod nemovnquam alius
quum %7^o- tentauerat)fefevoIebatfacerc vniuerfalem. In eaconcentione
fus ^o»^^»^'; non cauTatut Gregorius fibi iusadimiquod in (e competeret;
mp.tum anibf c . /• - - i n • n» r •^f
retyue eu/»fi- ^^d tortiter reclamat , appellacionem elle prohinam,imo facri-
timetipfl ^pro-^^?,^'^ , imo Antichtifti pra?nunciam. Corruit vniuerfa Ecclefia
frt^cfedu itireA^xtw fuo (inquit)fiis qui vniuerfalisdjcitur cadit. AliW,Tri-
%'endicamt. ftg valdc cft paciencer ferre,vtomnibus defpedis, fracer & coe-
T^ia^^^A^(f pifcopfis nofter folus nominetur Epifcopus. Sed in hac eius fu-
Confta.Au^"- P^^^^^ ^uid aliud nifi propinquaiam eflTe Antichtifti tempora
cp.78. eiufd* defignatur ? C^uia illum videlicet imitatur qui fpreca Angeio-
lih. rum focictace, afcendere conacus eft culmen finguIaritacis.AIi-
Imfd.Iib'e- bi Eulogio Alexandrino , & Anaftafio Antiocheno , NuIIus vn-
pi . 80. quam deceflorum meorum hoc profano vocabulo vti voluic:
. . ^. quia videlicetfi vnus Patriarcha vniuerfalisdiccnr ,Pacriarcha-
^pj S3.eiufd. '■""^ nomen ca^teris derogatur. Scd abhc noc a Chriftiana men-
li.Maiuicio* ^^^^^ ^bi vellcquempiam arrogare, vnde fratrumfuorum ho-
Auguft. cpi. norem ex quantulacunque parce imminuar. In iftofcclefto vo-
i9^lih.7. cabulo confentire > nihilaiiud quam fidem perdere eft.Aliud
eft,inquit,quodconferuada:vnitatifidei 5 aliud quod debemus
Comprimendaselationi. Ego aucemfidenrer dico ouia quifquis
fe vniuerfalem Sacerdotem vocac , vel vocan defiderat , in ela-
, tionefua Antichriftum prarcurrit: quia fuperbiendo feca^teris
i.<5.epi.iS8. pr^ponir.Itemuurfum Anaftafio Alexandrino, Dixi pacem no-
bifcum haberenonpoHe ,nifi eiationem fupeiftitiofi ac fuper-
bi vocabulicorrigcret, quam primusapoftatainucnit. acq-, ( vc
dehonocis veftriiniuria taceam ) fi vnus Epifcopus vocatur v-
S^uanuU Cen- niuerfalis , vniuerfa Ecclefia corruit vbi ille vniuerfus cadit.
jiantinopoUta- Qu^j aufem icribit , oblatum fuifte Leonihunc honorem iti
^.;^'^jy*/!^J^^^ lynodo Chalccdonenfi>nu|lam habet veri fpeciem. nec enim
m*vii hdem tak quippia in adlis illius Synodi legiim:. Et Leo ipfc , qui mul-
tis epitt.
DE hxternts MED. Ad salvtem. 59P
tis epiftolis dccrctum illic in honorem Conftantinopolitan^ ^,^^^^^^.^^
fcdisfaclum unpugnat ,non prsteriflec proculdubio hoc argu- ttentem par*-
mentum quod eratomnium maximc plaufibile, fi verum fmf' ret.mnfinebtr
feriprumrepudiafle quod fibi dabatur : & homo alioquihono- rendoTjet^«di
nsplusi^atis^cupidus non libentcr ominiTet ouod ad fuam ]au- "« '" <5«'--^-
deni facerer. F.iKus eit ipitur m eo Giegorius quod tituuim iJ.u
pi.icauit fedi Romana; fuilfe dclatu>m a Synodo Chalcedonenfi.
VI taccamridiculumelle quod a fan-fl-a Synodo profcdum re-
fljtur,& fimuirceleftum.,profanum,nefandum, fuperbum & fa-
crilegum nuncupac:im6 a diabolo excogitatum , & ab Antichri-
fti prxcone pubfcatum. Et ramen fiibiiingic, pf^eceirorcm fuum Li.4.epl,«:^.
rccufalTcnc dum pnuatim aliquid d^rctur vni,racerdorc?, hono- ^d Maur-Eu.
re dcbito priu.-iientur vniueifi.Ahbi, Nulius vnquam tali voca- 3°|p°/"^*^^
bulo appelbri voluit, nullus fibi hoc temerarium nomen arri- ii]^j[ ''^ *
puit : n'^ (i m Pont;hcarusgr3du fibi gloriam fingularuatisarn- Eufeb.epilL
percr,hanc fr^tribus omnibus denegaffe videretur. ThcflalonL
% Vcnio nuncad iurifdidiont-ra quam finecontrouerfia re^T^^i-sficftnda,
habere m omnes EccK fias Ponr.fex Romanus airerir. Scio qua- '«'«^^^'^«j. %-
, , , ,.^ ,1 ■ r ■ rnana jedu,i^
tx luerint ohm de bac dircepcationcs.nulium enim tuic tempus p,.irnatur,,fdi
quo non Romana kdes imperium in alias Ecclefias appetiue- ^f^.«Wr<f,iS-
rit. Atque hoc loconon erit interrpcfiiuum,Quibusm( dis {tn-penens,
fim runc emerf:;rit ad aliqoam po;cntiam, inueftigare.Nondum
dc hocinfinico impcrio ioquor^qiiod nonitapridcm fibi arri-
puit. nam id in fuum locum diftercmus, verum hic paucls indi-
careoperspretium eft qo.ihier ohm & quibus ratiombus fcfe
extulerit.vt .-iliqa^d iurisubi in aliasEcclefias fumerer. Quum "Piosfkulf^;,^
Onentales EccleficEdiuifse eifent ac turbat.^ Arrianorum fa- "".^^^J'^-''^'"
6ion!bus,fub Conftantio &Conftante C.-Ef:yibas Conftaoti-^'^^"'
nimngnifiiiis , ac fede fua pulfus cllct Athanafius fidei oriho-
dox2; pr^cipuus ill^c dcfenfor : eiufmodi calair.itas ipfum Ro-
m:im yenire coegit , vt Romanse fedis authoritace tum hoftiuiTi
luorum r^ibicm vrcunque reprimcret, nun pios i;iboiantei co-
fiimarct.Sufceprus eft ipfe hononfice a luho runcEp^fc^no , ac
obdnuicvf. cau-a? fiix dcfenfionem Oc<-.!deni3les fufcipeien:.
Qi iim ergo pjjex crno prjcfidio magnopeic ind-gertnc, in
Kom.ina autem Eccicfia ccrneien; Cih- oprimun efte prefidinm,
libenrer ei def^rcbant qjam pKirinmm i.oteiant auihorjratis.
Vaumidtoium r.thfl 3hud eiat nifi vt n-acni ^ftjmarerur e-
ins communio , ab €a aurcm exconr.municar i ignominiofrni
doccrerui.Puika mali & mintolM multum ipfi q:.oque addide-
runt. navTi vr leg.tma u,dic-a eft'4;eren:,ac1 hoc a^ylum fecon- t^orum proua^
fereban^fraqu- fiqt-isPrrsbyrer i fuo Epifcopo. fi'quis Epifco- ^^,X7r«;^^r!S
pus a Synodcfi a- proumcy d^mna^user^t ,ftarim f^r^^noc?- ^,,^^,/^
hdxn Romara. fci has .ppeh'arioncs Ron an; Epifcopi ccpidjus aienda.
quampatetatrecipiebantixjuodvidebatur elle fpecies excraoi:-
CAP.vir. i^fstitvTioNis tiE. riii.
dfnafisB poteftatis> felonge latequeita negotiis interponea'
Sic quum Eutyches a Flauiano Conftantinopoiitano cairn,,
tuselser,apud Lconem conqueftus eft fa6amfibi efse iniuiM.i .
Illc nihil moratus , patrociniura maise caufe non minus cenxfie
quam fubito iufcepit. in Flauianum grauiter inuedu>eft, quj;!
Quum dmhi- '"^**g"J^2 caufa hominem innoxium damnafser. atoue h.c
now*»jfcc/f/< ^"2 2"^^i'io"^ ^ff*^cit vtEutychiana impietas fpatio tenip.K.s
w^/nVrt«^o//«- feconfaimaret. In Africa id faepiusaccidifsc coniiar. finail e-
€<mnt, nim ac nebulo quifpiam in ordinario ludicio fuccubuerar , ad-
uolabat Roniam,n.iuItis calumniis fuos grauabatrRomana jLtem
fedes intcrponerefefempererat parata.Q^jaBimprobitas c egit
Africanos Epircoposfancirenequisfubpoena excommunicatio-
nis vltra mare ptouocarer.
Jntenmpttefia ^ Quicquid ramen fuetit infpiciamus quid iuris aut pote-
Xlrtmdut^ ftatishabuerittuncRoroana fedes. Continctur aucem puceaas
])ifcopii mdice- Ecclefiafticahis quatuot capitibus, Ordmaiione Epircopoium,
4uConciliiiJe Conciliorum indiftionc, AudKndis appeI'ation;bus,aui luiif
tidendu contro di<f}ione,Monirionibus c2ftigatorus,aut cenfuns. Ordmari E-
nerfm.caftigaa pifcopos a fuis Meuopolitis lubent omne&veteresSynod;. nuf^
ducotradtcen- ^^ygm aduocari Romanum Eoifcopum iubcnt nifi u^ fua Pa-
T^omant nifim ^^'archia.Sennm a.itejii mos obnnuit vt Itaiici Epifcopi ad pc-
/m« patriar- tcndam confccrationem omnes Romam venirentrcxceptis Me-
ehia frueban- tropolitis, qui fe in hanc feruirutcm redigi palfi non func ; ied
tur. _ q-uiimordinandus erataliquis Metropolitamittebjt jliuc vnunt
, ^^n ^^ fuis PresbycerisRomanus Epifcopus , qui tanrCim adefset,-
* 8 ^ 70 " "'^" aucem praeefset. Cuius rei exemplum excat apud Gre-
gorium in confccrationc Ccnftantij Mediolanen/is , poft Lau-
rcntij obitum.Quanquam non puto illud fuifse vetuftiflmn^m
inftitutum; fed quum honoris & beneuoientise caufa initicy
mitttrent vltro & citro lcgacos , qui teftcs forent ordinatio-
nis,ad communionem teibndam : quod voluntarium eraty
pronecefsariohaberipofteacccpit. Vtcunqucfit. conftat ordi-
nandi poteftatem non fuifse ohm Romano Epifcopo nifi in
prouincia fuae Patriarchias , hoc eft in Eeclefiis (ubuibieariis,
vt cJnon Synodi Nicenae loquitur. Ordinationi annexa erat
epiftola? fynodicJB miflio, in qua nihilofuperiorcrat aliis. So-
Jebant Parriarchse ftatim poft fuam confecrationem folennf
fcriptofidemfuamconfignare, quo profitebantur fe fandis &
orthodoxis concihis fubfcribere. Ita,reddita fidei fua» raiione,
mutuo fe ali j aliis approbabant. Si hanc confeflionem recepiflet
ab aliis RomanusEpifcopus, nondedifset,co fuifset agnitus fu-
perior, fed quum oporti*erit non minus dare quam ab aliis exi-
^.i.e}MiL24, ggpg ,&communiIegi efse fubiedum: certe focietatis f^gnum
«.Vpiiri69 ' itlfuic, nondominij. Eius rei exemplum habetut in epiftola:
Gtegorij ad Anaftafium & ^Cyriaeum Conftaniinopolitanum,
DEF. XTtRN. MEi>. AD SAL V T. 40O1
& alibiad orancs/imulPatrJarchas.
7 Sequuntui admonitiones vel cenfurae , qulbus vc olim vft Si qms enim
ftint Romani Epifcopi erga alios>(ic eas viciflmi pertulerunt.I- <:^ftfgarmtad'
rcnajus Vid^orem giamter corripuit,c]u6d.iemej:e ob rem njhi- *^^"^Z'"J*^auf
li pernitiofo difiidio tuibaret Fcclcfism. paruicille, non recla- altjl cce^tfhs^m
niauit.Eahbertastunc vfiraratuit randisEpi*copis.vc fraterno grauiter terrt-
lure vterencut in Romanum Pra:(ulfm,admonendo & caftigan-/'''/^^^*
do.fi quandopeccaier.llleviciii(m,vbi rcspoftulabacaliosad- ^^^- ??•'">'
nionebat officij,5c fiquid erat viti) ^eprchendebacN^ni Cypria- '
nus ,quum Scephanum hortatur vt uioneat Gallia; Epifcopos.no
rumit argumencum cx ampliori poteihre,fed ex communi iure
quodhabentinter facerdores. Q.ua:fo,ii GijUisetonc piaEfuiffec
Srephanus.csnnon didurus erat Cypiianus ,Coercc3s iilosquia
tui funt? (ed longe aliter ioquitui; , Hoc ^"taterna (inquit) Ibcie-
tas,qua inrer nos deuinfti fumus , vequirit, vt murub monea,
mus.Ervidemusetiam quanta verborumacetbjcace vir alioqui
manrii.r: inpenii iu ipfum Stephanum inuetiarur,vbi nfmis eum . , ^
inlolt :^xiitimat.Ergohaccc!amin parte nondum apparet p^j^j^^ ^^^^^
vlUi^L, ,,:,;, .jneprsditumfuilTe Romanum Epifcopuiu aducr- traepi. stt-
Ais . os qu! fiiae prouincire non eflenc. phani .
8 Quan'ram ad fynodos conuocandas.hoc crat Metropolitre -^^^^* itissm^
cuiv?fqucofncujm,vc pr> nincialcm fynodum ilacis temporibus ^^7,f'/7^
cogeref.Illic nihil iuris h?buit Romanus Epilcopus. vniuerfale "hu"utrmt ^
aucem concilium indiccte i^olus Imperacor potcrat.Siquiscnim pratert^ua-m ia
Epifcoporum hoc cenraffec, non modb vocationi non parujfset futifimhui.ci-
qui extra prcuincism erant , fed rumuitus ftatim exortus e^?er. "^9 "'»^f*-U-
Ergoimpcvatoron-nibuscxacquo vtadeiTcnt denuntiabat, Rc- /?" 'f*'",^
rcrt qujden? ^•iocratesluliumcum Orientaiibus fcpilcopis expo- torem ptrtint^
fTulafife qu«d i> - c Synodum Antiochenam non vocaflentjquum bat.
vetitumeriecc3.:ouibus fiue RomaniPoncificisconiCietJa quid- Tripart.hi^.
piam dccCtViiScd quisron videthoc dc lis decretis intelligcn- ^^"•'^*
dumqUcB vn.ucrfam Eccle(:3mobftringunt? Porro mhii nivriuTi
fi cum vrbis .^nciquitati & amplitudini ,. tum fedis dignitati id
datur, abfente Romano Epifcopo vniuerfale de religione de-
crccum fiat,li quidem incereile non recufei.Verum quid hoc ad
totius Eccle/i3E dominium?Neque enim vnum ex pracipuis fuif"
fenegamus:fedrecipere nolumusquodnunc coniendunt Ro-
manenfesjhabuifle in oranesimperium.
9 Supereftquarra fpecies poteftatis, quse appellationibus ^^*^'^'"^^
conftat. Summumimperiumpenes cum eflc conftat ad cuius ^'^!?""^ ^^'^
ttibunalprouocatur. MultifepcRomanura Pooiificem appel- Jey^^f* ^^"^
larunt. ipfc quoquecaufarumcognitionem adfcrrnhere cona- immheiforti-
tuseft:fcd fempci: fiiitderifuSjquotiesfuosfinesexcclIit.Nihil tirGalliaEpi-^
dicamdeOrientc aut Graecia : (cd conftat GallijeEpifcopos-^"/'*"^^'^'''
fonitec icftitifle qumnlibi ^pcrium in cos 1'uriirrc vider€- '""''
€AP. tll» INSTITVTIONIS LIB. III I.
tur.In Afrlcadiufuitdeearedirceptauim.nam quumin Mile-'
uitano Goncilio,vbiadetat Auguftinus,excommunicati eiienc
qui prouocatent vltf a mare,conatus eft Romanus Pontifex cffi-
cere vt id decretum corrigeretur.Lcgatos mifit qui id priuilegij
fibi a Niceno Corcilio datum cfll* oftendcient.Proferebat Le-
yid.i.vo- oatiactaNiceniConcilij.quseex BccIcfi.T fuae acmano lumpfe-
!7?c«irtfr««r cr ^^"'' Atricani,nega, uncque hdem Roniano Lpilco-.
Jifriiani. P^ babendam eflc in caula propna; proinde fe Conftantmopo-
iimmiifuros , & malias G;3ecia; vrbes , vbi cxemplatia minus
fufpeda haberentur , Compertum eft nihil iliic tale fcnpruni
quale obtenderant Romani.Ita ratum fuic decretum illud quod
Romano Pontifici fummam cognitionem abrogauerat. Qua in
TitteSfa 'Rom ^^ fl^ginofa ipfius Romani Pontificis impudentia apparuit.Naui
Ponttficu impii ^^^^n^^f^^ude Sudictnkm Synodum pro Niccna fuppofuifler,
dentia&rep* turpitcr in manifefta falfltate deprehenfus fuir. Scd maior e-
titia falfitAte, ciamnum acimpudentior fuiteorum ndquitia qui flditiam epi-
ftolamad ConciJium addiderunr, qua nefcio qu:s Epifcopus
Carthaginenfis , Aurelijdeceflbris fui arrogantiam damnans
quod a fedis Apoftolic^ obedientia fubducere fe aufus tflet ac
fui fuseque Ecclefia: deditionem faciens,fuppliciter veniam pre-
catur.Hsec funt egregia vetuft.itis monumenta, quibus fundata
cft Romanae fedis maieftas:dum ira pueriliter fub prcErcxtu anri-
quitaris mentiuntur vtvelca^ci palpare qucant. Aurelius(in-
quir) diabolicaaudacia&contumaciaelatus.Chrifto & fando
Petrorcbellisfuit.proinde anathematc damnandus. Qn,id Au-
guftmus? quid veto rotParres qui Mileuirano Concilio mrer-
dratiam item^^^^^^^'^ ^^'■^ ^"^^ °P"^ ^^ infulfum iUud fcriptun^ mulns ver-
i}7ftilsa txce- bisrefellerCjquodneipfi quidem Romancnfes. fiquid fioncis
ftione. habent reliquum.fine magno pndore infpicere pcfllnt? Sic Gra-
a.c]u:Eft.4. tianus,malitiane an infiritia nefcio .vbidtcretum illudretuiic,
ca Placijit. yj. communione priuentur qui trans mare prouocauerunt , ad-
iungit exceptionem, Nifi forteRonianam udcm appeliarint.
Qmd facias iftis beftiisquac adcofenfu communi carcnt, vt il-
lud vnumalegeexcipiant cuiuscaufakgem eflTc pofitam nemo
non videt? Siquidcn» Concilium , quom tranfmarinas ap-
pellationes damnat , hoc tantum prohibec nequis Romam
prouocet. Hic bonus interpres Romam acommuni lege ex-
cipir.
Jmif^iafonem i» Vcrum (vt femel qu^ftioncm hanc finiamus ) qualis o-
forrh VI attas lim fuerit Romani Epifcopi iurifdidio , vna hiftoria palam fa-
eccU/ias aut ciet. Accufaucrat Cacciiianum Carthaginenfem Ep?fcopum
caufas Epijco- E)onatus a cafis nigris. Damnatus fucrat reus indiif^a caufa,
fura -^om.mi- jyjgj^ 0^^^ fcirct coniurationeni contra fe ab Epifcopis h-
mtmehabuilje t • i n 1 ^ n
exprobata hi- fl^anijComparcre noiuit. Venrum inde eit ad Conftantinum
fiorialiquet. Iniperatorem. Illequum vellec caufamEcdefiaftico iudicio
finiri>
©E EXTERN. MEp. AD SALVT. ^Ot
iinirij cognitionein mandauit Melciadi Romano Epifcopo ^cnl
addidircoilegasnonnullos exlcalia, cx Gallia, exHiipania E-
pifcopos.Si id erat ex ordmaria Komacse fedis iurii"dictione,au°
dire appcllationcni in caufa Ecckiiallicajcuralios fibi adiijngi
patirur Lnperaroiis. arbicrio?irr6 cur ipfeiutTu magislmperato-
risquamexofScio fuo iuiccpit ludiciufii? Sed audiarr;us quid
poftea conogeric.Vincit illic Ca:ciiiaiius. Donatus acafis nigris AjioepM^^
cadicadicnecalumniora.prouocat. Conftancinusappeliaiionis i^^z.inbreit;^ ,
iudicium dcmandat EpifcopoArelatcnli.lldec iile iudcx,vt poil ^onai.l^^X
Roin. PontiHccm quod vifumfjcric pronunciet. Si Romanafe- ijbi,
dcs iummam habet poteil-dtem iine piouocatione : cur fibi tam
in/]gntm ignrmin.iam irrogan pacitur Mclcisdes, vc fibi Epi-
fcopus Arelatoifis pra:feratur? Lcquis Imperator hoc facic?C6-
ftancinusfcilicttjquemiadantnon modoomne fuum icudium,
fed omnesfere.lmperijopes contuliflead amplificandam fedis
fuse digniratem.Videmus crgoiam quantom modis omnibus ab-
fucrit tunc R.omanus Ponnfcx ab dla fupremar do inr-Cione
quam iibi in omncs Ecdeius dacam effe a Chril^o aiferic , &
quam feculis omnibus fe totius crbis confenfu obciuuific men"
titur.
u Scio quam multse {int epiflol^.quam mqlta refcripta & e- ^X/"'^^^^' '
dida,quibus Pontifices ei nihil nontnbuunt & confidemer ven- aiils £cci'fi<L
dicant.Sedhoc quoque omnr:s,qui vel OTinimum habent ingc- hadn yane
nij & dcdrin.T>fciunt ita infulfa cffe pleiaqui; ex ipfis vr pri;no td^^-nnuem ■w
guitu fscile iit fleprehcndereex qua ofiici-ia prodierini. Qni e- "!^' •^^^'^; ^°~
nim fanus ac fobiius Anacleci cdc nucctcs^reeiam illam mcer- ^'-^/^"^ ^'7^,""
pretationem , qux iub Anacieci nou.«rc m Grariinorefi Jtur, (^uarum vani^
nempeqi'od Cephasfitcapuc; Plurimiseius farinaenugisquas ?^ cr ambi.
/ineiudicio confarcinauit Gistianus, Rom.:ne-ifes hodic con- tio dci^git^-r.
tranosabutuotur ad i^edis luae dcfcPiioncm:&. tales fynios qui- ^^^'•^-,- "P*
busimperitosoltm in tenebrisludebanc , adhuc in tanta luce
vendere voIunt.Sed ego mulcum opcrse [ onere in iis refelien-
disnolo , Q^ux (eipfa propter nimiTm inhuiir.icem ualim refcl-
Junt Fareor extare etiam veras epiilolas prilcornm Poricificum,
quibus iedis fuje amplitudinem magniiicis clcgiis vendirani;
quales i^unt aliquac Leonis.Fuit enim vir ille, vt crudicusac fa-
cundus, itaglx)ria2&: dominationis fupramodumciipidus; [c^i
an Ecclciia^ iiJem tupc habucrinc eius tei^imonio,dum ica i"e cx- ,.. » .^.
tollir, id vcio eit quod quasritur. Apparet aucc m mulcoscius g/ ^ ^^^ *
ambiiioneoffenfos ,eius quoqaecupiditati rei^iciiTe. Ahcubi Epifl. 83,'
vices fuas Theii.iloniccnfi Epifcooo demindac per G-^^^ciam
&2li^s fcgiones vicinas.-alibi. Arelatcnii, auc alteri c-.ipiatn
per Gallias. Sic Hormifdam Epiicopum Hi''panenfem vica-
lium fuum per Hilpanias conitituir: {t<l vbiciucexcipit , ea
lege le darc ciufiHodi mandata vc falaa Sc intcgra maneaGt,'
Ece j
CAP. VII. iN ST I TV t lO N ! S L 1 S. 1111.
antiqua ptiuilegia Mcttopoliris. Atqui hoc vnum efTe ex flii^
Epift.sp^ pnuilegns dcciar.it Leo ij^fc, vt fiqua dert incidcnt dubitatio>
Metropolitanus piimoloco con ular; r.Hac ergo conditione e-
rant ift^ vices,ne aut Epifcopui c . pi.un n ordinaiia fua iurif-
d dione^au: MeirouoLia incoanoicendiSi-ppeUarionibus ,auc
pr ■oirjCialeConciIajin in conihtuendis Ecckfi s impcd:reiur.
Hotauitm qujdaliud erar quam omni iurifdidione abftinerc.'
fedie ad fedjndss difcordias intcipoi.eteduntaxat, quantufeic
kx& notura EccUfiaftic2B communi<- nis?
Et licet grego- 11 Gfegonj tempore iam rai|5' um mutata crar prifca lila ra-
rij fecmo ^ucia tio.Conuulfo enim aclacerato imperio,Quun- G Ilise ck Hifpa-
*#f T{j/3.ant p 2e multis Ihbinde accepiis cladibusafflidaeeiient, vaftatum II-
pijiof.auc j- |y, ,(;um^vexata tflet Itaia.Africa vero aifiduis calanitatibusfe-»
mnaaoTtnat- ' ^ pt-raita.qiio in tantareium ciuiiiumconuuliione ndei lalte
bat cjuam vt iiucgritas maneret,auc certe non piorfusinreriict omne? vndi-
(lUos Eptjcopos que Epifcopi feadRomanumPontificem magis adiunxerunt.
tuuaretcrqM- Eofadiim eflivtfedis non modo digniras , fed etiam potentia
em m^era- vj.Jitmenter crefcerct, Q^^anquamnouadeo moror quibusra-
torii }r.^nuato, . • i r a. r xT^ ^ c n n • ^
acEujfoiii i- ''onibu? 'd faCtur. fit. Maiorem ccrte tunc tuifte conitatquam
ffs ^jintunti- Inpirioribus fecuLs. Et tamen mnltum intertft quin fuerit ef-
<^-*' w frarnis dc,m.natio,vr Mrpctare vnus.lis pto fualibidine potuc,
A.^ Medio- rit.S-c hanc .teuerentiain habcbat fedes Romana vc improbos&
: ' j.""^"''?™' contum.?rt. s.qui a fuis voliLgJs in officio ccntineii non i o f i.ac,
>.j£^omi- 'ua auhontaccconpefGttct ac repcim'iiet. fiquidem hocdil-
icum Car- gcnter fubinde t.efta'ur Giegoriu^^icnon minus fineiitet fciua-
■d^. Epi.Vo reahis eoium iuta,quam ab aliis i^fc Uu requirat.Nec vllis.m-
■•••''-, ^P^^- qtiit, quod fuiiuns ei^ , amb:ca rtniu.lai)te dcrcg'» . ft d fiacres
' It^Vl* meos per on n^a honorar e cupio. NuUa eft vox m eius fctiptis,
. .at .64.115. r . ■ r, r • 1 1- V r^ ivT
quaiuperbius lafttt ptimatus iuiampltudinem quam utajNe-
fcio quisEpifcopus nonfubieclu.v fit ftdi Apoftolic^, vbi in
cuIpainuenicur.Continio tarncn fubiungicVbi culpa non exi-
git,omnes fecundum rationem humilitatis aequales funt. Ttibuit
iibi iuscorrii^tndi eos qui pcccaruntrfi omn£st"nciur.<t cfficium,
aJifs leparem facit. Atque ipfe q':idem id iuiis l]bi itibuit: aficn-
ciebanrurautemqui voiebant aliisautem quibusnon placebar^
Jicebat inipune leclamare.quod feciife-etiam olerofque noium
eft.Addc quodillicdePnmaccByzanceno loquitur: qui qucm
efTct a prouinciah Synodo d:.'mnatus, tepudiiiuerat loum iudi-
cium.Harchominis conrun.aciam ad Impejatoicm detuleiant
eiuscollcgjc.Impeiator Gregoriumcognitorem c(fe voluerac.
Videmusetgo eum nccrentare sliquid, quo violet ordinariam
iurifdiftionem5& idipfum quod facic , vt aliis fit fubfidio , non
nin mand.?jo Imperatoris facere.
TrAtereA quA- Vy H^c igjtujc tuDC to[a fuic Romani Epifcopi potcftas, op-
ppnere
DE EXTERN. MED. AD SALVT. 40i
ppnere fe prsfiaflis & indomicis capicibus , vbi cxtraoidinario „j, '7^m.Epifc0
aiiqno remedioopus erat :i4quevc adiuuarccalios ^pi^copoS; pus aita<vTfra
hon iinpediret. Iraque nihiloi^bi plus in alios rum^t quam o tres (lUoquere-
mujbus inrcalibiconcedir,quumfateturre par^tuinab omni t»r .neceesfo-
busco!i:igi,abomnibus emcndari.Sic alibi Aquileicnlen» ^y^- f,orfimai,cfu!j^
fcopum lubetquidcm Romam venire,ad cauram diceudam in,^,f luiumm';,
contrf^ueruahdfi qux inter ipfum & alios exoitaerat : non la- id totum gre^
nicn ex ruapor.eftate iubec Jcd quia id Impeiafor man jauerat-^''';''^' '^'^^.^^^"^
Ncque fe folum iudicem forc dcnunciat : fed Synodum le coa-^''^!*'.^':f ''^^
dluru piomitfit,aqua negotium totiim ludicctut. ^^^nquam ^^^^ .^^ ^^^^^
aucem ca adhuc crat moderatio, vc fuos certos hncs habercc po- hereiur, vt ak
telfasRomanDe ieais.quos excedercnon liceier, atqueipfeRo^ xndiora mimii
manus Epdcopus non magis prseelsct ahis jquam rubefset^ap- ^/'r"^'^^''* «<"»
parettamen quautoperc Grtgoriodifplicueric eiufmodi ft.itus:^^-^^' ^ .
fubiudeenunconquerjtur , lefubcoloic Epifcopatus ad ^^^^' ^jjt\{i(_.i6.'
iumfuiiTeredudtum : fcquemagis implicitum eiTe cijris terre- Theotifta:,
nis , quam in vita laica vnquamfuifset ipremircin iilo Iionorcepi.j. li.u
tumultu fcculacium oegotiorum. Alibi .Tantame, incuicoc-
cupationum onera dcprimuntj vt ad fupernaanimus nullate- AnarAntic,
nus erigarur. Multis caofarum flui^ibus quatior; & poflilla ^.P^^'^^-»
quietisotia, tumultuofsEvit^ tempeftatibus 2ffligor:ita vt redc
dicam , Veoi in altitudmcm maris, & tempeftas dcmerfit me.
Hinc colli^equid didurus fucric fi in hGEC tempora incidiffet.
Officium Paftoris fi non fXpiebst, facicbac tamen* Ab impe-
rij ciuihs gubernationeabftincbat :ac fevnacum aliis fatcba»
tur impcratori fubie<flum. In curam aliarum Ecdefiarumnon
fe ingerebat nifi necefluate coaftus. Ec tamen fibi in labyrin-
tho videtur eiTe , quia fimpljciter Epifcopi officio totus vacare
hequic. f. t' f ic
14 Litigabat eo tempore de primatu Conftantinopolitanus^^^^ ^^j^^^^
Epifcopus cum Romano , vc iam didum eft. Poftquam enim ^^/„, ^^^^
iTiperii fedes Conftancinopoli fiimata fuit , id poftulare wheremvtumfipe-
feft Imperij maieftas , vt Ecrlefia quoque illa fecundum a Ro- rk,i7iMetrop»
mana honorislocum haberet. Et certe initio nihil magis va- ^'JJ^°^27ltmi
luerat ad primatum Ron).s deferendum , nifi qood cunc illic c-^^^'^"^ '* ''^*"
ratlmperij caput.Extatapud Gratianurarercriptum ^ubnominej^ift-j^^^ g^^
Lucini Papse, vbi dicit non aliccr diftindas efle vrbes , vbi Me-
tropolita? &:primat€sprxfidere debeanc , quam ex racione ci-
uiIisgubernacionis,qii2B anrefuerar. Alterum etiamfimilefiib
nomine ClementisPaps. vbi dicit,In iis vrbibus qux olim pri-
raos flamines habuetant ,fuifleconftitutos Patriarchas. Quod
tametfi vanum cft , tamen ex vero cft furoprum. Conftatenim,
quo minimu ficrct mutationis,pro ftatu retu qui tuc erac, diftri-
butasfuifsepro'jincias,Prim3tefq; & Mecropoliranasin iis vrbi- Cap.i»
buscoliocaiosiiuxKonorib &potcftatcreliqu3s anteccdeban:. •
Eee i}
CAP.VIT. I N S t'i T* T 1 O N IS LIB. IITI,
vnde fer^uutu. itaqyg j^ Concilio Tauriaenfi decrcrum fuit jvc quse in duiU
rinejisdeireM.ri^^^'^^'^^^^^^^ 'prim3E vrbes eilen!: cinufque proumci^e, prim«
eireni Epiicoporumfcdes. Quojli honorem ciuilis regiminis
exvna vibe in alreram rranslcLri coaiigilfcc ^vt ius Mctropo-
leos vnaillic transfcrretur. Innocencius veio Romanus Ponci-
fex : c^uum aniiquam vrbis dionitarcm obrolelcere vitieretcx
^b Innocentio quo fedes Impenj Gonftaniinopolim trafl;ua erar>fedi fu^ me-
ambttiose ab- tuens, conrrariam legem fanciuic; in qua negat nccei^e effc Me-
rogatum. tropoJes Ecclcfiarticas murari prouc Imperacoris Metropoles
muraritur. Veriim meriro Synodi authoritas , vnius hominis
fententixpra:f. renda efl:. tum fufpedusclTc nobisdebet Inno-
cenriusipiein prcpria caufa» ^■'rcunque fit, fuatamen cautione
o[l:eiidit.,ab inicio iic fuifle comparatum^vtfccundum extctnmn
Imperijord nem Metropolesdifponcrcntur.
Hinc inges cer ^^ ^^ hoc vaen in^Htuto fanctrum cA in Synodo Conftan-
tamen de prio- . , -11 r r l
re I& (icundo tinopolicana prima, Vf cjuiratis .llius Epilcopus honotis priui-
loco inter Epi- ^egi^ habcret poft Romanum Ponnficcm , ep qubdefsct noua
fcepoi CoKJian- Roma. Atqui longo poft tempore, quum fimiic decretum Chal-
tinopohtanum cedonc faftfi cfier, Leo acriter rcclamauic. Nec modo fibi per-
|r ^^■"''^^ mifit pto n.h.ilo ducerc quod rexccnti Epifcopi aut fupra dccre-
tripart. Ix.p! "^^^nt ;led giauibus etiam conuiciis eos exagirauic ,qo6d aliis
cap.13. Itein fedi; usdcrog^iiTcnc id honoris Quod in Conftantinopohtanam
Decret.22. ti-clcfism confcireaufi c sent. Obfecro ,quida'liud hominem
dilt.ca.Con- incit.4re porui t ad tuibandum oibcm pro re tantuia^nifi mera
ftantinopol. ^^^ bitio.? A it inuiolabile efle oportere quodrcmei fanciuit Ni-
cena Synodu?. Qunfi vero/peticljtcrur fides Chrii^;ana fi vna
"Eccltfa rdteri p;x'er<TCi t^autquafi in alium fincm diftindseil-
liwefsenc Paniajcha: quam politjx caufa. Scmnis autcm poli-
tiam provanetate ten»porumrcCipeie, imocx^gcre variasmu-
£t fuperbalii rationcs. Futiie ipitur f ft qucd obtcndit Leo , nrn efte defe-
manorum am reudi m ho.iOicm Conftantinopolitansc fedi qm Synodi Nice-
bitio aetecla, ^ig aurhont:3fe,Al' xnndrma? datus fortt. Hoc tnim diftac com-
^ut nec j:4ps- ^^j^^j^ fejifus^fuiflc efufmodi dccietum quod pro temporii ra-
rurem necfo- . ^j ■, r^ i- 1
eium p^Jfa cji. tJO"e colh pofscc. Q^;d q- od Oiiencairum ncmo rcpugnabac,
quorum mrererar jd m:ixirne? Aderat certe Ptotcrius,quem A-
Jtxandria? in locum Diofcon prarfecerant : aderant alijPacriar-
\ chx,quorum hononmminuebatur. lUorum erai intercedcre,
non Lconis, qui fuo loco integer manebat. Quum vero tacenc
illMm-incs^ imo quum afscntiunfur.vnusRomnrus rehftit : pro-
pcum^ft ludicare quidnam eum moueac : fcil;cec prouidebat
qu-id no mul o poftacciuit, decreiceurc veceris Rom^ gloria,
fore vr. Conftr«ntinr>polis , f. cundo loco non contenra , de pri-
marucum eaiicigarc. Neq-jc ramcn clamando tantum pro-
fecicqujn rarum cfser C^ncdijdecrccum. It^ique fuccefsores e-
iusj quum fw<5losie videient , ab illa piomnciaplacide deftire-
runc
DH HXTERN. MEd. AD SALVt. 40^
runr. rulerunt enim vt fecundus Patriarcha haberctur. ^encZ'!fUt^m
.16 Veiurn paulb polt eoufquc erupit loannes , qui Gicgo- ^0/,^^^,,, ^^^/^
rij cempore Conf^ant mopolitanam Eccl fiam r^^gcbat , vc Je v- tA m<ltus eft
niuerfalem Pacnaicham diceret. Hic Grcgorius , nt 'n o^h\~ vt Tiom.,nK de
macaufa jfedis fuae Jcfennoni deelfec , cotiftanter fe oppftluit. 5'''''^'* datce-
Ererac cesce intolLnabihs cum fupcrbia cum infania lohannis, ^**
qai Epifcopntus fui ftoes aequare Impcrij fin bus vokbat. Tsc-
que tam en quod alteri negac Gregorius, (Ibj ipfi ven?lcac : fcd
vorem illam a quocunque tandem vfurpetur , vt fceUflam &
jmpiam , & nefaniam abom:natur. Quinctiam Eulogio Ale- l^^^^ ^p- 3^^
xaudiino Epifcopo alicubi uiccerjlct , a quo fuerat eiufmodi ci-
tulo honorarus. Ecce,inquic, in pra.'i'.ii;ione Epiftol^B, quam '
ad me'pfutn,qui prohibui d.rexiflis, tupcrb^ appellationis ver-
bam, Papam me vniucrfaltm appellan^io , impriajt:re curaftis.
Quod petOjfanftitas veflra vlreriusnonfaciat ; quia vob^s fub-
trahitur ,quod alceri plufqua i^xigit raciocbcur. Egoho:*crcm
non deputo , in quo fratrum meorum honorfm minui viairo. ^r^i^Mff ^i-
Meus eoimhonor cft honor vniucrfjhs Fcckfi3!,fr2trumqac f''5«"'A"»'"
meorum foiidus vigor.Si aurem vniuerfalem me Papam fandi' ^^^^^*
tasveftra dicit jn .gac fe hoceiseauod me fatetur vniuerfum.
Bona quidem erat & honefla GxCgorij caufa : ^z^ lohanncs,
Miuri:ij Irnperatorisfauoie adiutuSj dimoueri a propofito non
potnit. Cyriacusqai)-jUc eiusfnccellor nunquam de ea re paflus
cfl fu cxorari.
17 Tandem Phoca, qui cx-fo Mauritio in eiuslocum fu{- Ettindem m-
f; (Sas eft (nefcio qua dc canfa Rom.inis smicior , imo qua illic tirjeSle Cojlan
abfquccertamine corotiatus fuerac ) Bonifacio tertio conccfHc ^^^^P^^ '/''"'■ P'^
iWio^ nun'me poftulabac Gicsorius, vt Roma caput eftcc om- 'nr°''* '^'^'^*'"-
n'um Ecclcaatum. inhunc moaom dJtenipta eit controuerfia» diuoftciatuni
Neque ramen adeo probifser hoc Iniperatoris bcncficium i^cd\ adepius eji.
Komanse , ivG aha dcuide acceffiffcnc. N.im GcJtcii , &cot.i
Afia paulo poft ab cius coaiuiunioi.e abicinV fjnr. Gallia fjc
ipfnm reuerebarur,vc nnj; p:ireicc lu/i quoadhbcbac.TuriC veib
primum in feruicuTem redaci;? eft vbi Pspinus rcgnum occupa- ^
uic. N.im quumZ.icharias Poncjfcx Romanus, ei adiuror fuif-
fec ad pcifldiam ac. larrocinium , vi puJio legiamo Rege, re-
gnnm cjuafi pc^^d^ expofiium raperet : h-^c mercedis rulu,vtin
EccLfias G^llicanas iurifdict^oncnt ]ia'Hrec Romana fedes. f'^."- "''^*«^
^ II f r 1 - r 1 I Ui'^ 7nc!7,entt
Quemadmodum prccdones commuue ipoliam lolent partiendo-J:^ ..^^^^^j.^^^^
diripere, itaboni ifti viri inrer fe compararunt vtPipino quicic/fo ,irf»yw^;?2
cederct terrenum ac ciuile dominiumjfpoliafo vcio Rege .• Za- gatUcanjm
charias autcmcaput fieretomnium Epifcopoium . ac fpiricDa- Scchfia T^m.
lem poceftatem h.iberet ; qux quum initio infirma forer , vt fo ^''^^^fi"^ ^^
letvfu venirein rebus nouis)Caroli indeauthoritacecofirmafa"^^ ' ' '
£uit,{imiU fese ds caufa, e.yat cnim jpfs qubqj Romano Poniifici
Ece iij
?rA|'. yn» 1 N ST I T V TIO Nl S LI B. IIII.
obnoxius, quod eiusftiidlio ad honorem Imperij peruenerar,
Q^artquam autem crcdibile eft , prtus valde deformatas fuiflfe
vbique Ecclefias, conftat tamen vereremEccle{i.^Cormam tunc
<lemumm Gallia & Germania fuifle prorfus obliteraram. Ex-
tanc adhuc in Archiuis Curia^ Patifienfis breues iilorum tempo-
|um comxcntaiij.quijvbi de rebus Ecclefiafticisagitur^mentio-
nem pjjltonnm faciunt tumPipini tum Caroh cuu) Romano
Pontjfice. Inde colligere licet jfadam tuncfuiflc veterisftatus
mutationem.
T^opA .pauU- jg ^^ PQ ternpore ouum res pafllm in deterius n'70tidie pro-
^;.^''^^,^.-^,^^;^ iaberenr.ur, ItabilHa quoque iubinde& aurta elt Eomane fe-
cin.auam Ber *^'^ tyr «nnis; idque Epircoporum parrini infciria , partim igna-
nM-dmfuo tem uia. Nam quum ^nus fibi omnia fumerct. ac fine rnodo fe con-
pore -KCir: iide tra iusc^ fas cxtollere j/mgismagirque pergcret ; ncc zclo qno
fiet fisrt.ii. debu.erac, incubucrunc Epifcooi ad arcendam eius Iibidinem;
atqae yt animus non defuiffec, deftitucbancur lamenvera do-
^«rina & peritia;vcad tanram rem tencandam effen minims
Idonei. Itaque videmus qualis fi:!erit & qiam prodigiofa Ro-
^ m$ omninm facrorum profanatio,& totius Ecclefiaftici ordinis
\ '^' jV^" difl^patio Bernardi xtate. Conqucritur ex toto orbe Romam
frennim. contiuere ambniolos , auaros , hmoniacos , lacnlcgos , concu-
Circaiinem bmarios , inceftuofos , & qusEque iftiufmodi monftra , vt Apo-
iibri. 4. ftolica authoriiate vel obcinerenc honcresEccIeiiafticos,vei re-
tinerent. fr3udem,&circumuentionem, & violentiam inualuif-
fe.Eum iudicandi modum qui tunc vficatus erat, execrabilem
cfle dicit : nec modo Eccleflx,fed foro indecorum. Claniat
plenam cireambiciofis Ecclcfiam : ncc efle qui magis exhorreac
^agitia perpetrare quam lartonesin fpelunca quumfpolia via-
Summaquefe- ^^^^^^ dift» ibuunt. Pauci (mquit) ad cslegiflatoris : ad manus
L:mmt ntivi OTnnes refpjciunr.Non immento tnmc.Omne Papalenegotium
ri, qp£ afr^ue \\\x agunt. C^^uale eft^ quod de fpoliis EccIefTarum emuntur,qui
TilmsPc-itifict- djcunt tiJ?i, Euge>euge : Pauperum vita in plateis diuitum femi-
■■"^?ion exau- nacur: aroentum micatin luro: accurritur vndique : tollitillud
,ir,riohabtt* '^«^n paupenor ,fedfort!or : aat qui forte citius prsecurrir.Atc
fu.t. ' tamen mos ifte,vel pntius mors ifta, non venir,vtinam in te de-
/inac. Inccr haec tii paftor proccdis , multo & pi^riofo circun-
da-usornAtu. Si addcrem d ccre, da-monum nv»g»squam ouium
pafcuj haec. Sciiicet /iC faftitabat Petrus ; fic Paulus Iudei>ar.
Curia tua recipercbonos magis quam facereconfucAjir.Mali c-
jnm illic non proficiunt > iQ^ boni deficiunt, lam quos appel-
lationum absjfus refert,nemo pius fine magnohorrore icgat.
Tandtm flcde cfl^ricni ilia Romana: fedis cupiditate in iurifdi-
dior^e vfurpanda conciudit. Murmur loquor & querimoniain
communem Eccle^arum. Truncari fe clamitant ac dcmem-
brari. Yel nulls: vel paucae admoduiKi funt qu*B plagam iftam
auc
DB EXTBRN. MEd. Ad S A t V T. » 404
aijtnon doleanr,3utnon timcanc. Quseris ouam? fubtrshuntuE -v
AbbatesEpircopisjEpiicopi Archiepircop:s,&c.M tu C\ cxcufa-
rihoc queat. Sicfaftitandojprobatis vos haberc pi. oituciinem
potcft^tis-.fed iuftitiSE non ita.Facitishoc quia poteftis , ied vtiu rp^g,.^ i,,^^,
ctiam dcbeacisqugcftioeft. Adhonorem quibufque luum gra- ;»,,.rrfc co<rtta-
diimque conferuandum pofiti cftis,non inuidendum. Haec pau- ticjies fuj fp^rt^
ca ex muhis rcfcrre hbujt,vf partim videant leftoies quam gra- ^*'^' Babf9-
uitcr tunc Ecclefia ccnciditlet^partim etiam vtagnofcani qua-""'*
to in moerore ac gemitu pios omne«: ttnuerit ift^ec calamiras.
i> lamveto vRomano Ponrifici hoclie concedamus emt^ ^'«»'f'«<^^f'"''»
ncnriam illam& )urifdi(fi: onis amplitudinem qium mediis te^ Z'''^^-^'^-/'^'-'""
pofibus, vt Leoms ^. Grcgpnj, hsbuit hxc lcdes : quui hvc ad ^^^ ;^^^ CrtQo-
p;2rcntemPnpaTum?Nondum !.oquor deterreno dominio nec riani fauli
de ciiiili poreftate, dc quibus poftea fuo loco vidcbimus ^fcd i- T^ma;t.Eccb'
p'um fpiciiua'.eregimcp quod ja6tant,quid/imile cum illorum/*'* concedere-^
tempoium condivjone babet? Param en;m ncn aiitcr deHiuunt ^"^' '"^'' ^"^"^^
^ ^ - • T- 1 r ■ o • ,- 1 . ad hodternu»*
quamiummuir ;r, rertis Eccleiix capur , 8: vniuerlalem ^^^y^^^ primAtum f^
orbisEpifcopoivi.lpi'i vero Poniificcs, quum dc fua au^hcritate dt.
loquuniur , magno fupercil'o pronantiant pcnes fe effc impe- c^pifa entm
r-^ndi poreftatctn,alios inan«rc<.bedjcnfli ncccftitatem: fic fan- htciui tvanm-
dionesomnes fua^hab ndjsffTe q';s.ii diu'na Vem\'oce Bttsaf^^^^^^Jf^
tas: prouinc!aleslyno-ios .qu^Tpapas nonbabeant prx/en^ram, j^,,^^^
vigore cai. re:fe ooft de quajibct » cclenadericos oidinare: &
qui aiibi fucrint ordin3tt,e'>!> poifc ad redem fuam vocarc, In-
numera eiusgr.nt rishabentur in favr:;ginc Gratiani, quar noa
recenfeo, ne n inismok'^usiim lcC>Oiibus. SMmmatcmcn h ;C
redit,pencsvrumPont ficcm Koir?anum effe fiprcmani F ccle-
fiaftic3ru'T5 onTiiium caufjiun» cogninon-m, fiue in diiudican-
dis dtfinicndi'que dodrin:s,fiue in fetendislegibus.iiue in con-
fhiuenda dif tp!ioa,{i ic in exerccndi:^ iudicns. Pnuilegia quo-
que qiu*? fibi fumjnf in rcfcvuawonibits (vt voc.jnt ). & lonoum
cffet recetifere & fuperuacnum. Quodaurem omnumi maxi-
me incolerabile eft, nullum in rerris ludicinm rchnquu' coer-
cendcr nc refr.rnanda" fua? libidini , fi t3m imrncnfa poteftacc a- ^,. ,
. KT ■• . \ • j • r j t. • ' 1 Nicoldus
butancur. Nfmini (nGmunr) ifdicuim ledis huiusliceat rc- ^^.||^jg |-gj.j.g_
tradarcproprcr Romanze Eccle/iac pnmatnm. Irem, Neque abtiahccc in
Augufto.nequc a Regibus,neque ab omni cleto .ncquea popu- Decrctis 17.
Jo iudex iudicabitur. Id quidem plus fatis in^periose, qubd v- q-5«c. Nemi-
iius homoomnium fe iudicem conftituit, nullios autem iudi- ^^'
r n- c i 1 r • i ■ 1 t^^ Innoccntn
cio parere luftinet. Sedquid iityranntdem m populum Det e- ^, 3 c.Ne-
xerceat? fi diftipet ac vaftct regnum Chrifti ? fi rotam Ecclcfiam mo! '
conturbet? (i munus paftorale in latrocinium conirertat? Imo Symmach.^.
vf fic fceleratifTimus , fcadreddcndamrarionem aftringi negar. q-3c. Aixo-
Sunt enim i^x Pontiticum vcces, Aliorum hominum caufjs vo- ^!.^^\
luic Pcuspei; homines tenninaiie, fed fedishuiu$ Frasfulem [J^c.f^aa
Eee inj
^A?. yll* INSTI T V TIO NI S I.IB. IIII.
fuo (ine qnseftione fertiauit aibitrio.Icem, Fa^a fubuitorum lu-
dicantur a nobis-.noftra auteni a folo Deo,
i^ec taquapo- xo Ac quo eiufmodi edida pl os haberet ponderis,fals6 fup-
''^"'^'^"'/ '^^^^ipofuerontveterum Pontificum nominaqcafi les a primordio
TnentiunturJ "^- ^UHient nntitut2B;qiium ccito ccitiuslu nouum efie Sifabn-
fl}i c9nce£a- catum quicquid Pvomano Pontifici fnbuit quam ei a vetuftis
fimf, Conciiiis datum fuifie r etnljmus.Quinetism eo impudenria? ve-
neruncvt refcriptum edidcrinc fub nomine Anaftjfij p3tn'ar~
chx Conftancinopoliranijin quo teftajur antiquis reguiis fulflTe
fancitum, nequid vclin remotinimis prouinciis agerctor quod
nonad Roraanam iedcm prius rcIacumfouet.Praetciqi:am quod
vaniftmiumideffeconftat.cui liominum ccedibile cnr^ rale Ro-
siian:£ fediselogium abaduerfario & honoris d gnitatifquex-
inujo profcd^um efle.^Sed oportbir (cilicet f 6 demcntia; acc^e-
citatis prouehiiflos Anrichrjftos,vt om.nibus fan^ mtntis homi-
nibus,qui mocooculos aperire voluncconfpicua eftec ipforum
'Tfec tjsacquie- nequina.Decrecalcsautem epiftoi^ a Gregorio nono congeft^pi
Aerunt Grego- item,Clemeniin;E,& Extrauac^antes Mai:tini ,apertuisadiiuc &
tintuQralii/ plenioribusbuccisunmaneniferociam , & veujti barbarorum
miaiiapror- tcgum tyrannidcm vbiquc rpirant. Atqui hoE-c funcoracula ex
fu^ indignacr quibus volunt Romancnfes Paprirum futim ^-ftimari. Hjncorta
^MMfrWdco-fDncpr^cIara illaaxiomataqua: vim oracuIoru.m p^ftimhodie
^nxerum, -^^ Papacu obtinent, Papam errare non poife , Papam efte fupe-
riorem Conciliis,Papam efte vniucrfalem omnitim Ecclefjarum
Epircopu«j, &fummumin rerris Eccle[i.r ciput. Tacco ine-
ptias multo abfufdiores ^quasftultii canoniftaB in fcholis fuis
deblaterant; quibus tamen Romanenies thcologi nonmocio
aftcntiuntur , fed etiam afplaudunt vt idolo fuo adulen-
tui. ^
^ioynminfd- %i Non agsm cOm illis fummoiure. Huic tantse inrolenri.r
if.tix rtfi op- opponeret qQi/piam alius Cypriani fc ntcntiam, qua vfus eft a-
{"''" ^'-'''^ ^' p^d F.pifcopos qiiorura concilio prsfidcbar, Nemo noftrum E-
/i^,;,;:- [,srn. piicopum fe Epifcoporum dicit, aur tyrannico terrore collegas
hftciiAruK ar ad obfcquendi neceft^tatem adigit.Obiiceret quod aliquato poft
-feteruw. tbto- Caithsgine decrecum fuit,Nf qujs vocarctur princeps Sacerdo-
bgorn /'^f^^i^^ j;um,aut ptimusEpifcopus. Colljpcretcx hiftoriismulta tcft'-
' ndes:hoc 7J .0 • r i- i-t • i /-
r^,. „ /■// monia.ex 5ynod'scanones,exveterumlibris muicas lenrentins.
tur.auod a ' ^"'bus Romanus Pontitcx m ordinemcogerctur. Sedego iftis
gr gorio ruo fupetfedeo, ne videar nimis pra^cise eos vf gere. Refpondeant
'yerhii exprefa famen mihi optimi patroniRomanje fedis : qua frontc titulum
ify^T^'Jy'l' vniuerfalisEpifcopi defendere audeant , quem i^ident totiesa-
Z^adlolian^ nathematc damnari aGregorio.Si valere debet Grecrorij tefti-
»iem Con- monium.eo declarant Antichriftum cfie fuumPontificem quod
ib.nti,nopoi. eum vniuerfalem faciunt, Nomen etiam Capitis mhilomagis
fuitv/itajura. Sic enim aiicubiloquiturjPetsus prsecipuum in
''■■'■' ^ " • ''■■'■ -corport'
»E EXTERN. MED. AD SALVT. 405
corporemembrum Johannes, Andreas,l2cobus psrticularitira
plebiiim capira. Omncs tamen fub vnocapite m^mbra Ecclefiae
funt.imo fanfti ante Legem/ancti fub Legcfandi-in gt-aria, o-
mnesperficientes corpusDemini ,inmeiV'bris fun: conftitucf:
& nemofevnquam vniucrfalem dici voluu. Quod aurem iu-
bendi poteftatem (ibi avrogat Pontifex , parum confentaneum j^.^^ _ _.^
eftcum eo quodclibi dicic Grcgorius. Nam quumEulogius ^g^ *''* ^'^^'
Alexandrinus Epifcopus fe :?b eo iuffum dixilTet , refpondet in
Iiunc moQUjHoc verbu iufllonis, peto, a meo auditu remouetc,
fcio enim qui fim,& qui ijtis:Ioco mihi fratres eft;s,moribus pa-
trcs. Non ergo iufiTi: fed quse vtilia vifa funr, indicare curau i.
Q^nod iurifdiftionem fuam ita /ine nne exrendit , in eo giauem
& atrocemfacitiniuriamnon taniiim rel:quis Epifcopis, (td e- <
tian\fingulis Ecclcfiis;quas co moc^o difcerpit ac lacerat,vc ex
earum ru inis fedem fuam asdiScer.QuodaatS omnibusfe iudi-
ciis eximit^ac lyrannico more fic vulc rcgnare, vr fuam vnias Ii-
bidinem pro lege habeat,id ccrre niagis indignumeft,& alienu
ab Ecclefiafticri ratione quam vc fuftincri vllc modo queat.
rtorfus cnim abhorrei u6 modo a fenfu pietntisjfed etiam hu-
rnanitatis,
2 2 Verum ne (^ogula perr-qui & excurerc ccgar.irerum i- ^^ fn^imum
ftos appello qui hociieRomana? fedis parroni & optimi & fide- ^"^^- ^!^ijp.~
Jilluni haberi voh-nt , ecouid pudeat ipfos prajfentem ibtum ^j^ ^^,j.c„o,
Paparus defenderc ? quem conftar cencuplo corruptiorem ^?ic piruer.ijjc opor-
quam Grcgorij & Bemardi fcculis fuerir : qui rame-i runc fan- tet.-ejwimGre-
6tk illis viris tantoperc difplicebac. Coquerirur piifnm Greso- ^"'"'''1' '^' '?"'"
rius.iealicnis occupationibus lupraraodu diitrahirie lub coiorc ^^^^ fjei.iiUer
Epifconatus ad fecul um efic rcdudumrvbi tanris rerr.-^^. curis in- conatiffii fmt
reruirer quantis fenunquam in vita laica dcftruiue reminif- dcfi^ atatu
ceretur:fe premi rumultu fecularium negotiorum.vr ad fuper- rnaittia.e^Kam
m animus nuilacenuserieatur.re tr.uhis caufirum fiudibus qua- ""^"P'" ««^'^
ti,& lumultuofas vir.r tcmpelt3ribusainigi.vc meriro oicat, Ve- i^ ^^^^ ^,y^_
ni in altirudinem mnris. Ceireinrer ilbsterrenas occupariones bt^x foueri ac
poterat tamvn plebem concionibus doccre, priuacim admo- a^Agen aT^r/t.
nrre,& corrigere ouos oporteb.ir, Ecclefiam ordinare , ccUegis/"'^^^/'^^' ""-
dare confilium cofque ad ofiicii.m horrari ; fuper hacc rr ftabat ^!.''^.^ ,.
, , , -1.1' ., , - /- Epift.5 Jui.
aliquid temponsad Jcr.bend-jm : & tamen calamitatem fuam adTheotift.
deploiar^quod fic in profundiflimo mari demerfus. Si admini- Epi.ad Ana.
ftrarioillius temporis marcfuit:qu!dde pra^fenti Papatu diccn- f^af- iremij.
dum erii? Quid cnim fimile inter fe habcnt?Hic nuILx funt con.' ^ ^^^^^-
ciones,iiuIIa difciplinc-e cura,nullum Ecclefiaru ftudium , nulla
fpiritualis fundio.nihildenique nifimundus. Perinde ramen
iaudatur hic labyrinthus quafi nihilinueniri queat magis or-
dinatumacdifpofitum. Bernardus veib quasfunditquerimo-
lias,cjuos editgemitus dum fux ^tatis vicia intuttm? Quid igi-
CAP. VI r. INST I T VTIO NIS L I B.I I 1 f.
tut.a hoc noftru ferreum feculum , & fiquid eft ferro deterfuf ^
infpiceret? Qn^se ifta eft improbitas.no modo pcrtinaciter tueri
velut facrofandu ac djuinum,quod vno ore fanSi omncs fcm-?
pcrimprobarunt.Ted eorumquoque teftimonioabuti addefen-
fionem Paparus,quem conftat fuifrcillis prorfusincogniEuPQua-
«juam de tempore Bernardi fateor tnmam fuiife cunc coriuptio-
nem rerum omniumjVC n<>n fuecit multum noftro difilmili .Ve-
rum omni pudorecarent qui ex mcdio illo recuIo,L;onis kiU~
cct & Gregorij & fimilium^prsecext^im aljquem petunt.pcrrnde
Cnim facm'K ac G qiiis ad ftabili-jndam Ci^rarum monarchiam,
antiquUmRomani impetij ftatum laudaret : hoc cft iibcrtatis
laudes ad ornandam jyranni.lfmmuiuarctuc.
^faazirpo- 2j Poftremo.etiamfih^ec direntur omnia , exoritur tamcn
frema pars jjjjj, riouimi de integro f ertamcn > qu-jmnegamus cire Romae
^^^^v'^^^^^^- Eccle/iam , in quaeiufmodi beucficia refidere queant: quum
toft ro^(?-'7w- "^gsmuseireEp fcopu qui hxc dignitatis priuilcgia fufiineat. -
r.emT.ipam Smt igicur V era illa omnia ( qu3e tamen illis iam extorfimus)
•videUcetnon Pettum voce Chrifti conftitutuin fuifte vniucti^ae EcchHsca-
^^'^'-^"^"'"putripriimqLiehonorem fibi collacum inFxom^na fedc dcpo-
* ^^'^ '"ruiiTeMJ veteris Ecclefia? authoritate fuiffe ranc^tum, lopgo vfa
confirmatum.Romano Pont.fici rummam poteftitcmfuHTi. feni-
per vno confenfu ab omnibus dclatam: ipfum fuifte omnium &
caufarum.Si hominum iudicem,nu]iiusiudicio fubiedum fuif-
fe.habeant eriam plura fi velint.-refpoudeo tamen vno verbomi-
hiliftorum valeie ntfi Romas fit Ecclefia & Fpiftopus. Hoc
mihiconcedmt nece^^e eft,non pofTeEcclefiarum matrem cfTe,
quaeipfanon fic Ecclciiamon poffe Epifcoporura efle princi-
pem,qui ipfe non fic Epifcopus.VoIuot igirur fedem Apoft'>li-
cam habereRom.-e?D£:nt mihi verum & iegitirnum Apoftola-
lUffo7ijlonit f"'^' VoKint haberefummum Ponnficem? Dent mihi Epifco-
kmm explica- pum. Qaid antem>vbi vllam Ecclefiae faciem nobis oftendentf
^^' Nomjnant quidem,& fubindein ore habent.Cerre Ecclefia fuis
certis notis cognofcitur.& epifcopatus.nomen oiiicij cft. Hic
non de populo loquor.-fed de ipfo rcgimincquod lucere in Ec-
clcfia.perpetu6 debet.Vbi iUic minifterium,quale requirit C hri
fti inftitutio?Memincrmius quod de Presbyterorum & Epifcopi
officio ante didum elt. Si ad regulam iliam exigemus officium
Cardinalium,fatebinu]rnihil minus efte quam Presbytcrtts. I-
pfe vero Pontifex quid omnino habejt epifcopsle fcire ve-
emjlrmatlo ab \\^:^j\^^^ }„ munere Epifcopi caput eft \ plebem Dci vetbo
partiur» efTtti- "ocerc : Altcrum & proximi^m huic factamenta adminntrare:
tialium epifco- Tercium, monere&hortari,corrigcre etiam eosqui peccanr,
pdts mitnerii. ac in fanfta difciplina populum continere. Quid iftorumfacit:
imb quidfacerc fefimulat? Dicant igitur qua ratione velint
habcdEpifcopum ; n-.Hnulbnn officij partem minimo dijito
vcl
DE EXfERN. MED. AD SALVT. 4o5
yel in fpeciem faitem attir»git.
X4 Non ita de Epifcopo eft vt de Rtge. Iiic enim , etfi non ^ltera confiy^
exequatur quod proptiii cft Regts, honorem nihilommus ac ti- rn^t^^ ' <^^ ^»"-
tuluin recmec. AtinEptfcopo diiudicando rerpiciiur ^ ^^^'^' ^ •,^^'^'''VlS
mandatum , quod fempei in F.cclefia vakre debet. Hunc crgo ''""'* "''•'''
nodum avhi Ibluanc Romanenfes. Nego ipforuii^, Ponnficem,
efTe Epifcoporum principeiH , quum non fjt Epii»:opus. Iftod
proximum necefseeft Piobvnc<^ J(um cfse.fi vincere in ilio prio Teytia,acotra
re volent. Quid quod non modo n hil hibet Epifcopi pr' p lu rtu.-qmd in do-
fed omniapociuscScrc^na ? Sed Ii'C. 6 Deus, vnde incipv^m ? icfriir.y^ mort
doftrinane , an a moribtJs ? Quid (ii-:.im , »-»ut quid tact bo ? vbi ^"' "' ^/"/'''/'»
, /- ,_ ,- ^-' 111 ;• • • vert muncreto
definam? Hoc dico ; quum mundus hodic tot pcirjciH^ ''"Pin-^^^;^^ ^',/2,^
q!ie dodcinis refercus fii : tor fiipcrftir^onun-i g. nenbus pi-::nu> , Vnimftx T^ma
tot erronbus excscatns in ranc<» idololatri) dcmeijus. nihii««j.
vipiam iftoium eiTc quorJ non illic vel emanaris; , veiialtcm fue-
rit confirmarum. nec alia cft caufa cur tanta rabif fcran:ur Pon-
tificesin renafcestem Euanoel'jdo(5^rin.im 3 ad cam oppijmcn-
dam neruosomnes fuos intendant jRegcs onnesac pnncipes
ad fajuirjam accendant, nifi quod collabi pc cotrucre totum
fuum rcgnum vident vbi piimum Chrifti Euangehum onimue-
rir.Crudelisfuit Leo: languinarius CIcn^es:tiuci>k ntus cft ^'au-
Jus.Sed non tam narura eos ad impugnandam veritaten! impu- i
lit ,quam quod vna h^c illis ratio erat tiendae fiiar poieirja'.
SaluNi^irur quum e^sc non pofsint mfi proflipato Chi.fto, non ^^^^^^f"; '^'^'^
aljter iabot.inr m hac caula quam h pro atis ac focis , ^uilque /.^^^-^^ ^poMi
ipforum c.ipiribuspugnaLcnt. Q_uid ergo? num illicnobis ^titcam.fed^o-
fedesApofterc.; vbi nthilcernimus nifi horrendam npoftafiam?/?/tf/crtw.-«on
Erit Chti.'^! vicafius , qui furiofis conattbus Euan^elium pcrfc- 'iT^ Scclcfiaru,
quer.do.Aniichrirrumreeffcpalamprohcetur? Er^t Petn fuc-/'^ ^''^'"'^'"^-
ccllor, qui ad aemoiienduwi quicquid xdihcauit Pctrus,terro & fichriiH thro-
igni grairaiur ? Eric caput Ecclefije. qui Ecckfiama Chrifto «j^^.
folovero capite refcjrsam ac truncatam , m feipfa dircctpit ac
Jacerat? Foeiit fane '^lim Roma omnium Ecclefiaru macer : ve-
rum exquo ./^.ncichril^ ledesfieri caepit,defiit efse id quod erat. Fro'jat:o htnus
zs Videmur nonnullis nimis malediciac perulantes , qnum ""'^''"7'»''«-^^
Romanu.m Ponrificem vocamus Antichiiftum.Sed qai hoc ien- ^l'" '^'"^/^''"J
11 r n 1 ■ j A- • r 1 h ejfeanttehriftu^
tiuncnon mtelJigunc lel'aulum immodefti^e mnmuiare, poU <T>auo^ Da-
qucm nos loquimur:im6ex cuius oiefic loquimur. Ac nequis w/f/^.
obiiciat,nos Paoli vctba, qua; al:6 pertineant , perperam tor- i.Theff. 2,4.
queieinR^manum Pontificcm, breuiter oftendam non alirer ^^"-^'-^- .
quam dePapatu pofse inielligi. Antichtiftum in templo f)^'£^!^"^^^^*^*
felfurumPaulusfciibit. Alibi quooue Spiritus defcribons <^i^s (lou j fententia
imaginem inAntiochi perfona, oftendit regnum eius in m^- ex^Ucatur,
gniioquenria & Dci blafphemiis fitum fofe. Hinc colligimus
?yrannide efle in animas magis quam in coipora: que aduerfus^
CA P. VTl, TNSTITVTIONIS LIB. III T,
JpfritnaleChnftiregnumerigarur. Dcindecalem efse qua» nec
Chrfti nec Ecclefif nome ab leat : led potius Chrifti prsecextu
abutatur , & fub Eccleli.-E umio velui laraa del^xe(c.ir. Tamec/i
autemomnes quse abinido cxtitcr-mr h.^refes ac fcftae ad re-
^num Antichrifti pertin?ant: quum amen pr^d.cit Paulas vcn-
tur2mdefe<aionem,hacde(ctiprionefigoificat , fedcm illam a~
bommationistanceijgendam vbi vnuierfaljsqua^dam dcfedio
Ecclefiam occuparic- vtcunque mjlra Ecclefi^ m.?mbra in ve-
»3 fidei vnirare fpariim perreierenc. Quum vero addit fuo tem-
porecoepirsemoUriinmyf^.rioopus miquiratis, qyod poftca
palam fadurus eftei: ex co incelhgimus , calamicaiem hanc , ne-
«juepervnumhomincmfuirreintcrendamj ncquein vno horai-
ue finiendam> Potio quum hac noca defignet Antichfiftum,
quod fuumDeohonorcpnerepturus fxtvtfibi fumat ; hoc prse-
cipuutn indicium cft quod fequi debemus in qaajrendo Anci-
chriftorprerertim vbi eiarmodi fuperbia ad publicam vfque Ec-
cleCiz d.fTipationem procedit. Quum ergoconftcCjPonc.fici-m
£enreep>c7-s fen Rf^manu impudentcr ad fe tranftultirs quod F^ei vnius & Chr i- ,
tentUPauli. fti maxime proprium erat,dubirandum non eft quin jmpij & a-
, bominandi regni dux Ck & antefignsnus.
:^an igitnr T^- ^5 Eanc nuHC Romanenfes, & antiquitatem nobis opponat.
^'*^^y^^J'^ '^' Qii,a^ in tanta rerum omnium conuerfionc fcdis honor ftare
etfioiirahxc P^^^^ "^bi nulla eft fedes.Nairat Eufeb:us,Oeum,v: vind;a.r ^t^^
fedes primao- |ocus fietet.EccIeliam qu2E Hietofolymis erat ,Peiiam tranftu-f^
2>tniumfu€rit. lifle. Q^od femel fadu fuilTe audiuimus,fier) fa^piuspotuit.Pro-
i-ib.3.ca.5r. indeiic loco allig^rehonorem primatus, vt qui re vera infeftif-
^musefthoftisChrifti , fummusEuangelij aducrfarius , maxi-.
musEccIefi^e vaftacor ac diftipajor, crudcliffimus fanftorum o-
* mniumaftacor &carnifex,vicarius nihilominus Chrilti ,Pctrt
fbcceffor, ptimus Ecclefiae antiftes habeatur , tan-tummodo quia
,- fedem occupat quxoljm prima omniu fuit: id vcro nimis ridi-
Ecclefia T{oma culum e(t ac inepcum.T.icco quacum m dtfcriminismter Pap^
vaiamprtifiyt cancellaci2m,& beue compofitum Ecciefi.^e ordinc.Qunnquam
rancjUuriap- hxc vna resomncm de hac qu^ftione dubitationem poteft o-
^{irpe negetta- ptfme tolIere.Nemo enim fanae mentis Epifcopatum in pkmibo
erjc.ji . ^ buJlfs includec ; multo minus in illocaptionum onin'iim ac
cfrcunlcriptionum magifterio , quibus rebus cenfer.nr fpirituale
Papseregimcn.Hicgancer igitur a qiiodam diSum eft, illam quas;
ia6l"atur, Romanam Ecclefia.ri pridcm conuerfamfuifse in ci>-
riam,quae fola nunc Rornjp vifitur. Nequehic accufo hominuni
j»e re ipfa ha- vitia; fed Papatum ip fum cx diametro cum Ecclefiaftica raiiooe
iftnuf. Nunc pugnarc demonftro.
ad perfinas.Et ^^ ^^ homincs autem fi veniamus, fatis fcittir quales reper-
^lT*^7eiino- ^""^^ ^"^"^ Chrifti vicarips: luiius fcilicet, & Leo,& Glemens, &
Mw tttunst, Paulus Cl\iifti-jnx fidd column» eEUiK , piimi<]ue religio
DE HXTBRNIS MED. At> SALVtEM. 407
"is infciprctes,qui n;h]l aliud tk Cht ilo tcnuerunt nifi quod PMfi^rw-^w^
«^jdicciant in fdiMia Luciani. Scd quid tces au: cjuatuor Pon ifi ^^^^^^^^^^™
cci enutncic^Quciii vcfo dubium dt qnakm rchgion.s fpecicm ^J^"f,j^'^"*^
profefli (int i2mpi.icicin Ponnficcs cun; loio Caiciinahuir». col- ^^^^ ^ef^^-^rf
Jegio, & hoc^ie piofiteaMtur. Priniurri cnini arcanse illiusTheo- meras cfe /x-
logixqux inter eosfcgnvir.csput tft.Nullumeise Deum. Alce- bida^tjtmprtde_
rum , Qi'ecunqae de'Chi-;fto fcripra funr ac doccntur,mcncJa-P''^''i^'-'^'^-
cia efsc ^mipoihiras.TcrdomjD^-x^fiJi^m defutuia vita& vl-
timareruirtciione,meras efse fabulas. Non omnes icafentiunr,
& pauci ica loquuntur. fateor- inmpndefn tanvvn hrcc ordmaria
cisc coepirPoufificumrehgio.ljccquum fit notifturum omm-
bus q-ji Ron->a noueiunr , non cefsant tamen Romancnfes theo-
logi )a(!Jtare,Chi:ii^i pnuiUgio c-utum efse ne Papa errarepof- Luc.iz. 3-.
fit , quiaPcrro disfium fit ,"Oraui pro te ,ne dtficiat fidcs cca.
Quid ob/ecro,ta!U impadcnter ludcnck) proficiunt.nifi vt totus
mundusintcliigat, eositaad extrcmum improbitatis venifsejVC
nequc Deum tmeanCsnequehomincsreuercantur ?
28 Sed fingamuslaterceoru quf)s dixi Pontificu impieratem, J'^'» «fi^ ^o^
quod eam neq, c6cion;bus neqj icviptis ptibLcarinr.-fed in men- rf'JXV";'Jf"§I
fa duratxac,& cubiculo,aut f^Ate inter parictcs prodidcrinc. Ac- njZe^lZZa^-
qui fi prjudcgiura quod obiedonc.raLU c[\(t vclint, cxpuogant e nawn errauit-
numero Pontificum oportet lohjnnem vicefimnm fecundum, ».7 <^or7r/>w de
qui palam :ifseruir, animas efse mortales; vnaque cura corpori- tryimortalitatc
busincenrevU|uead diem rcfurreiflionis. Atque vt videas iq./'^^^^^''*^'
tam fedem cumpuTcipuis fuisfultuns tunc procfusconcidifse:
nemo CardinalH-ra huic fe tanra^ infanieoppofuit ? fed fchola
Parjfienfis Regem Gaih^ impuhc vt ad paiinodiam hominem
cogerer. R; x eius communionem fuis mtcrdixit , nifi mox
refipKccret : iJque de more publicauit per prseconem. ^^^^^ .^^^^^
ntceflitate adadus :l!e , errorem abiurauir. Hoc exemplum fa- pi,,JfJlf l^^
cit ne me 0p0sTc.1t cum aduerfariis nmplius de co difputare ex ^onttficurt
quoddicunt, ftdem Romannm eiufque Pontifices iabi in fide cuta'ogcrjet}.9
non pofscquia Petto dirti.rij n , Oraui pro re , ne dcficiat hdes tiusmtpturnifi
tua. Ceue .Ue tafoedo lacfus penere a refta fideexc-dit , vc fir J""'^ "^'-"^ ^^
jnhgnc p.)ilet's docu-r.ertum non omnes rlse Ferros qui Pe- dei feduT^mi^
tro in Epifcopat.im fuccedunt. Qu^anovai!' iftud qut»que magis n^/
per fepueiilccft quam vc re^ponricnc' egcat. nam fi volunr ad Luc.22. 32.
Perii luccefsores trahere quirquid Perro diftiim eft , iequecur
omnes illoscfse fat;«nas ,quum iirnd quoquc Pctro dixerit Do- •Matt.ifi.zj.
mmus.Vide rcuo Saian: qu(aoft*endicuIun: es mihi.Tam enim
facile nobss erit letorqucre hoc pofterius , quam iiiis alterura q^^-^^^^ ^^ ^j^
Cbiicere. _ _ mores.Tiomani
29 Verumcerrare ineptiendo non libet : redcoigitur xn^c i -.nifices /
digrefsus eram.Sic alligarc locum & Chniltum & Spiritura fan- ^r*;,'^.: . aut
aum, Sc Ecclefiam , vc quicunciue illic prsefidcar , ct:am fi. fii rcligronts ho^
CAP.VII. 1 N S T IT V T lON I S L I B. 1111.
^CM^dlor^ diaboluSjChrifti tamen vicarius & caput Ecclc(iGB cefeatur, quia
fceiere fnnt tur ^^^^^^ "lin"» P<'tr. fedes : uon rr.o.i6 impium &Chr!fto contume-
pifimt. liofum , tcd *jim's ablurdum . & a rcnfu communi abenum efse
z.TheC 2. 4, dico. lam pvioeR'' H,viiiani Pontific^es auc cmni prorlus carcnt
rel.gione,auc maximi ;unt re^igionishotks. Nihilo igr.ur ma-
g'sfijoc,oeiede.oi ouaoccupant, Chriiii vicarij , quam idolum
vbi la ternpio Dt-i coll«c:-iiur, pro Deo haoendara eii. lam fi de
hioribus fi-t cenlura; ipfi pro fe Poncifices relpondcant quid o-
mn^no iicin quo .fipj(c'>pi agnofci queant. Primiun , quol Ro- ,
mscdc viuitur ,;plis n©n mod6conniuentjbns,ac tacentibus, fed
tacKo eciam quafi nutu Jipprobantibus , id prorfus indignutn
eft Epifcopis; qoorum oflBcium eftplebis licentiam difciplinie
feueritateco.ercere. Sed ego ujm rigidus in cos non ero vt alie-
nis dclidis ipfosgrauem. Qu6d autcmipficum fua familia, .
-Cardin.ilm <^ ^^"^ ^^oto fcie Cardinahnm collegio, cum toto cieri fui grcge,
cUri T{am.pi- ad omncm nequitiam jobfcceniratem, fpurcitiam , ad omne fce-
£iura. ierum & flagitiorum genus aJto funt proftituti , vt monftra re-
feranc ma<'is quam homines: in eo faneprodunt fe nihil minus
cfse qua n Epilcopos.Neque tamen vereri debent ne fuam tur-
pitudinem vlcerius detcgam. Nam & intam putido coeno ver-
fari piget: & parcendum eft pudicisauribus:& mihi videor fatis
ac fuper demonftrafse quod volebam : ctiam fi caput Ecclcfiaru
oJim fuifset Roma, non tamen hodie efsedignam quas in mini-
mis pcdnm digitis cenfcatur.
^^ ^T-i'li^'^ ^o Q santumad Cardinales Cquosvocant) atrinet , nefcio
ou.amT^resUy ']"'d hdiim uf vt ita lubito ui tantam amplicudincm emciie-
teri Kornan^ xmx. Hic titiUus Gregotij sBtate in folos Epifcopos cmipetcbat,
^cclcfia oUm nam quotics meminit Cardinalmm,non Romanar Lcclefi^? , (ciX
juerimt.ac Epi ^j-jg quibuflibct eos attribuit. vc m fumma,nihil aliud fii Sa-
S'l- ^^ '"" cerdosCardinalis, quam Epifcopos. Apud fuperioris feculi fcri-
I,pi.i5. & 77. ptoresnomen hoc n5 reperio.Vidcoran.efuifse tunc Epifcopis
&79. minorcs,quos nunclongeanteccllunr. Notum cft lilud Augu-
Lib.z.Epi 6. itin!, QLanquam fecundum honorum vocabula , quse iam £c-
^|:.^ ^"^^^^^^ ck-ficE vfusobrinuit,Epifcopatus Presbyterio maiorfit, tamen
Tpift 19 ad ^i^ multis rebus Augufiinus Hietonymo mmor cft. Hic certe
Hieronyni. Romanse Eccicfia^Presbytetutn ab aliis minime difcernit: Ctd
omnesex^quo poflponit Epifcopis. Idque eoufquefuit obfer-
uatum , vt in Concilio Carthaginenfi , quum duo adefsent Le-
gati Romana» fedls, vnus Epifcopus , fecundusPresbyter.hic in
vltimun^locumreiedusfuerit. Verum ne nimis veieraperfe-
■.U.4 re<^ift. ^uamur, extat Concilium fub Grcgoriohabitum Roma? , i»
° ' quo Presbyrcri vlcimo loco fedent , & icorfum fubfcr:bunc:.
Diaccni locumnullum in fubfcriptione habent. Et fane nihil
cfticij runc habebant, nifi vt in dodrina? & facramcntorum ad-
miniiiratione Epifcopo adefsent ac fubefsent. Nuncadeo mu-
bE £XTERN. MED. ADSALVt. 408
bta fors eft,vr fadi fint Rcgum & Caefarun-' c. f nsri. Nec du- Vfj^yinmv.
biume<^ qu;.n vnacuin fuo capueiei>^fi!i) c cu.iincdoncc ad hoc-/""^ "^^'^ **-
digniiatis faftigium euedifueriuit. Vciuai hoccjuoqoe paucis j""^'.^^* <^
Ve:biSc]uafiobi cr att;ngere placuu , quo m^Iius inic-lhgetcnt rtlTsc^cf^T
']edotts,iedemKom3na quahshodie cft, plunn,ud!fFL'iie ab il-
Ja vcteri,cuiuspra;ttxtu hxc retuecur ae defendii.Ve^u uualel-
cunquefoerintol|in,quando nibilhabenr venac hgiiin>j in Ec-
clefia muneris,fuCun) dunraxa: & inan(.ni]aruam ram-nt:iiro
quandoomniahabcnt pen:tus coptrana ,n .c.flefuit Uliseue-
nirc quod tamfepe icfibu G«eg>'iiius.Fknsw'nq Lrjdico pemes
denuntiorquia quum Saccrdocal-.!» ■ rdoiiituscc ''dicioris'^ q^o- ^^^+-"^pif^
quediuhare nonpoterir. QiJin pouus jmpleri in iUisopojtuit Lib ^^Epit.
quoddetahbusait Mahch(;is,Vos rcc( I^ftis devia, & ofFcndere 7.^'alibi.
fcciftis m Lege piurm os. it^que irrivum feciftis padum Leui, Malac, 2.8,
diOt Dominus.Propteiea ecccego dedi vcscontempnbilcs o-
mni populo.Iam rtijnijuo ^ais onmibus cogicand-jm quale iii.^°"<^^'^fiohtirfa
premum Cn Romana? hicrarchice faft gu n): cui ipfum quoq^ Dei ^^^'^^'^"'
verbumjquod ca?lo & terr^,hominibus & Angehs venerabile ac
/acrofanftuir. eflb opOitueratjfubiicerenefaiiaimpudentia Pa-
pift^B non dubitant.
Depotejlate Eccieft^ quoadfidei dogmata: ^ quam efranilUentia
ai yitiandarn omnem do£irin£ puritatem tracla,
fticrit in Papatn,
Dii^bus prxcipuis partibus conftat hoc capat. ^^ notif n-r^,
.. , . gtmine Ecclt^^
I Nouem prioribus ie(flionibus,qiiinam tcrmini fint,quos Eccle- a^ium t^^ 7,
fia libi debet in huiufmodi rebus conilituerc oftcnditur. p^oribm^jilp-
z Deinde,coargiiiciir Eccleiia Romana i^uod hos iimites trafgre- tibm. Xunc de
di auialit.a fcftione dccima vfque acl iincm capitis. ^ eiupem votejia
te dijjentun
^W^%\ E CLV r T V R nunctertius iocus , de Eccltfix pote- ^^^^^" p^rte:
^^^^i| ftatcque partim inEpifcopis Iingulis,partim ih C6- ^^"^««^/^ '^'''-'
^^^^i ciliis,& usvelprouinciahbus, vclpenerahbus fpe- /'7""' ■•^'^?."*
^^^^^ i ttatur. De fpu-ituaii tantum poccftate loquar , qu^e cito.^u^^.s ad~
propna eft Ecclefi.Y.Ea aute conliftit vel i.n dofl:rina,vei in iutif- momtio nccef-
didione^vel in legibus fercndis. Locus de dodrinaduas hsb<ft /"'■'^ prxcedh
parrcs : auihoriratem doHmatu ttadcndoiu, & eoruexplicatio- ^/f"^ tontis
ae.Antequaijicipimus d c^IinsuUs in fpecic diflbi-erc^pios kclo- tc ^1^^/.
CAP. VWh iNSTlTvriONIS IIB. III 1.
res volumus admonitos , vt quicquid de Ecclefise poteftate do-
z.Cor.io.s. cetur^meminecintadeumliaem rcfeiie,in qucm, tcfte Paulo,
&c 13- lo. dataell-nempead aediticaaonem, & non in deihudioaiem : qua
quilegitime vcuntur , nihil plus le eileexiOimanc quam mini-
ftfos Chfifti fimuiquenMniftros populi m Chrifto.Porr6£Bdifi-
cands Eccle/iacvnahxcratioeit, /i tnmiftci ipft fuam Chnfto
authorifatem conferuare ftudent,qucs falua aiuer cITe non po-
teft quam li id ei lehnquacur quod a Patre accepic.nempe vt fic
'Matt.iy. 5, vnicusEccieiisE magifter.Non enim deaUo quopiap.T,fed deipfo
lolofcriptumeftjpfumaudite. Eftigitur Ecclcfiaftica poteftas
non malsgnequidemornanda,fed tatneninclL lendacertis hni-
buscne pro hommum Ebidine huc atque illuc trahatur. Ad id
plurimum proderitobferuare qualiter aProphetis 6cApoftohs
defcribatur. Nam fi fimpliciter hominibus concedimus quam
fumere ipfis vifum fuerii poteftatem , omnibus in ptomptu efti
quam fit procliuis in tyrannidem ia.pfus , quse procul a Chrifti
EcclefiaabeflTe debet.
Prima pars j, Promde hk meminifle oportec , quicquid authoricatis ac
huimpoteftatu (JioniracisSpititusiH Scriptura ,fiue Sacerdotibus, fiue Prophe-
'L^ui ^cc^lifde-- "5'^^ieApoftoIis,fiue Apoftolorum fuccelToribus defert,id to-
raiofuiU:.-d tum non proprie homiQ)bus ipfis , fedminifterio cui prxfefti
frmpynoccur- funt dari.vcl (vt expeditius loquamur) vctbo , cuius minifterm
rit,authoritate ijjjs q{\_ commidum. Vt eoim ordine omnes perfequamur non
'^^■'f"'^''^^'^ rcperiemusjvlia docendiaut refpodendi authoritaiefuiflepre-
^.^ i^j^^I^/^/^^ ditos,nifiin nomine &verboDomini. Vbi enimvocantur ad
fu. del.it.im.n5 niunu.SjfimuI illis iniungitur ncquid afterant ex feipfis : fed lo-
hoh„mbtti i- qunntur exore Domim. Nec ecs ante prbducitipre in medium
ffis,fed mtm- vt a populo audiantur^quam pra^ccptrit quidnam loquidebeat:
'feSii fun tn'^' "^*^"''^^ pia.'ter verbum fLum loc]uantur.Moies ipfe, Prophetaiu
'bui.ldoflen~di- ^"^«^iumprinceps , audiendusprs aiusfuit: fcdanieinftruitur
tur primum />z iuis mandatis,nequ!d omnmo nuntiare queat nifi aDomino. I-
J^ioCe c>- Sa- raque populus.dodrinam eius amrlcxus.in Deum & in eius fer-
cerdotibui. uiur. Mofendicitur credidifle. Sacerdotum quoque auchoritas
lob i^ r "^ contemptui foret^grauiflfimis poenis fsncita cft. Verum fimui
Deut.rVp. <^ftcndit Dominus qua lcgeaudiendi eftent/quum dicit percuf-
Malac.z.4.& ^^c foedus luum cnm Leui,vt Lex veriratis eflet in ore ems. Ec
6. paulo pbft- addit,Labia Sacerdocjs cuftodient fcientiam, & Lege
requirencex oreeiusiquia Angelus Domini exercituum eft.Er-
^.ofiaudirivelit Sacerdosjprseftet fe Deinuntium:id eft,manda-
Deut.17.10. ta que ab authore fuo accepit^ fidelitcr referat. Acque vbi de lis
audiendis agitur,nominaiim hoc ponitur, VcfecundumLegem
Dci refpondeant.
^""f^ w Pro- ^ Piophetarum quali?; in vniuerfum fuerit poteftas, elegan-
Eaech s.17. '^*^ ^i^^ Ezechielem defcijbiiur ; Fili hominis , ait Domious,
ipeculatorem dedi te domui Ifrael audies igitur ex ore meo
veibum?
DE E?( tErn. MHD. AD SALVT. '^Cf
verbum,& annuntiabis illis ex me. Qui audire iubetur ex ore
Domini, i onne qiiicquam ex fe comminirci pioliibetur ? Quid
vero cftjnuntiaredDumino nifi ficloqui vtcunfidcnter iaifiarc
aufit,non fuum eiTc^fcd Domini verbum quod attulerit? Taniu-
demeft apud Icrcmiamahis veibisPiophcta,inquit,apud queni ^^^^"^•?^^^''
eft romnium,narrct romnium:& qui habet verbum meu, loquar-
rur vcrbum meum vcrum.Cene illis vniuerfis legem dicit. Efi
autcm eiurmodi,quod non patitur quempiam plusdocece qu^
iuirusfucrit.Et poftea paleam vocat quicquid a fe vno profeftii
non eft.lraque nen.o ex ipfis Propheus os aperuit,nifi Dominp
VetbapicT eiinrc. Vndc illa totiesapudeosoccurtunt,Vcrbuiii
Doa;ini,0.iusDomini,SicaitDominus, OsDominiloquutunt
cft.Ec merito.exctamabit enimleraiasjpolUtafibieflTeiabiarle- lefa.e.f, -.^
rem:as ie ndcire loqui fatebarur^quia puer effec. Quid ab illius lerem. i.6.
polluropb huiusfjtijo oreptodirepoteratnifiimmundum aut
jnfulfumjfi fuum ipfi feimonemloquuti efl'cnt ? Sanda vero Sc
pura illis labia fuerunt quum Spiritus fandi cceperunt efTe orga=
na.Vbi hac religione obftrifti funt Prophete nequidtradant ni-
fi quod accepermtjtum infigni poteftate ac eximiis titulis orna-
tur.Nam quumDominusteftaturfept^fecilieiUosGentibusac ^''idem.zo.
regnisjVt eucllant & excirpent^perdant & deftruant.aedificenr ac
plantent: coniinuo fubiungu caufam, Quia veiba fua iu eorum
orepofuerir.
4 lam Ciin Apoftolosrefpicias: multis quidem & infignibus '7'o/7 ««■« w
elogiiscommendantuxjqubii lux fint mundi,& fa' icrise: q.ry // ^/'" ^
pro Chriitoaudicndi: quod qusecunque in iciya Ijgaaennr aut Mat.5.iY.
foluerint ligataeiunc autfoliitfl in coslo. Veriim fl:o nom ii*! Luc. lo.ij.
pry fe ferunt quanrum fibi infiio m /rciepeimiQ^am (^a: ne:r.pe ioh.zo. zj.
ii Apoftoii funt,ne garriant qnicquiti coll.bitfm fucrit; ftd axa
data eius a quo mifli funt/oona njc pt ifcranr.E? iaris clara funr
Chrifti verba,quibuseort'mltg?.{ior;(-mLerniii>auit.qru:m ma- -^^at.zg.ip,
dauit illis vc ircnt ac docerent cmncsgcntcs , quarconqne pra?-
ceperac.Quin ipfc quoquehjnc jn fc legeni (nc cui carn detre-
darcfjs efler) recepicfib que impornic. Do6rin3^mqu!r,mea ^ohan.7.1?,
non eiUnea:fedeius qui memjbr Patris. Isqui vnicu-- ac a?ter-
nus Pacnsconciliarius fcraper fijit , quique Dominasac Msgi-
fteromniumeft confticutus aPatre , qnia tarnen d-^cefidi mini-
ileriofungitur,rainiftns ommbusiuo f^xenTpio prsefcribit qu3m
in docendo rcgulam fcqui debeant.Noo cft igitur tccl.^fia^ po-
teftas infinita, fed fubieda veibo Dominij& in eo qua^ incJufa.
J Atqui quum hocab iniiio in£cciefiavaIuerit,houieque
valere debeat neqaid doceanc ferui Dciqaod non ab ipfo didi- '^'"'^'^ f^fitur
cerint;pro temporum tamen va te^ace diuerfis habuerut difce- ^'^<=^jfi''^^'^"r^
dirationes.Ea veroqua?nunceit.plurin\um aiuperor ^'^s Qn- ^jn ^//,„,,r/r/».
ferc. Pj;incipi6,fi verii eitquod ait Chriiius;qu6d netpo P^iem Mat.uaj.
fff
CAP.VIII. iNStl t VTIO N!s tlE.XIXl.
T{atio.chriftm vidcrlt oifi Filius,&: cui voluerit Filius reueJare.oportuit Ceitl
eft 'vnicm '^o- ^]j 2^jei:na iila Sapiemia femper dirigi qui ad Dei nocitiam per-
Sor Scc efia.a ygj^j^ ^ vellenr.Quomodo cnim Dei myueria aut animo coprc-
firihaurire tt- hendificnr,aut eloquuti elicnt , nili docente eo cui loli patent
nenturqmc- arcaha ParrJs^Deum igicur non olittfr cognouctunt olim hndil
^uid aitjs ad homines, quam ipfum mFilio;Veiu: in fpeculo^intuiti.Hoc quil
/^'^^-^ /"'<'/"'- dico, iiitelligo Deum non alia fevnquam ratione njanifcflafle
^nj"^'" j^-hominibus quam perFiiium, lioceftvnicamfuara f.ipienciam,
mo7iiillamdl l^cem ac veriratem.Ex Iioc fonte Iiauferunt Adam, Noe, Abra-
cutt, ^z,tf f^wJ^iiam,lfaacJacob& alij, quicquidhabuerunt cseieftis dodrina?*
fin- .idtmdem tx ecdemPropheteB omnes hauferunc & ipfi quoquc quicquid
<v . i Jemper cseieftium oraculorum ediderunt.Enimuero hsc Sapientia noa
' ■ r^m"''per'^^ modo feQTpei fc excruit.Apud Pattiarchas arcanis reuela-
r-ue7attnes, t'on'^us cft vlus: fcd fimul ad eas confirmandas ciufmodi iigna
^< ve:-o mini- adhibuit , vt minimedubium lllis el^e pofTet Deum efle qui io-
tnl dubioi. quebatur.Patriarchx quod acccperant , ad pofteros per manus
Dnnde per tranfmifeiunt.ea enim lege apud ipfos depofuerat Deus, vt ita
Legtm er^ro' ptopagarent.Fili j vcro ac^nepotcs , Deo mtus didante fciebant
phetas. ' : n- I t 1
' ecoeio ellenon ex ti tra.quoJaudiebanr.
6 Vbiaurem Deo vifum cft illuftriorem Ecdefiae formam
excitare, veibum {"uum mandari fcripto ac coufignaii voluit ,vt
indcpcteicnt Saccrdotcsquodpopuio traderent,vtqueadeam
regulamomnisquastradereturjdodriaa exigeretur.Itaquepoft
Malac.2.7. •'L^g'^P'o"ipIg3tionem quum iubentui Saccrdotus docere ex
oreDomini, fenfus eft,nequid extraneumauc alienum ab eo
dodnna' genere doceant quod Dcus in Lege comprehenderet:
adderevero ac minucre nefasillis fuir. Scquuti func deinde
S^ Trophe- Prophcta'; pet quos ncua quidem oracula publicauii Dcus c\ux
ijrinamfueriit ^^ ^'^g^"^ adderentui:non fic tamen noua quin cx Lege mana-
Legu interpre- rent,& in ipfam refpiceiient Quantum enim ad doftrinam,Le-
t<?i. gis duntaxat interpietes fuecuatmcc aliquid ad eam addiderunt
nifi vaticinia de rebus faturis. His exccptis, nihil aliud prodi-
derunr quam puram Lcgisexplicationem.VerumquiaDcmino
placebaciliiiftriorem extare doftrinans &iiorcm ,quome-
Horumfcriptii husinfirmis confcicntijs fatisfieret : P-opiietias quoque fcriptis
htftortai facra mandari prrrcepit, & habcri verbi fui partem. His fimul ac-^
(y^faimi rfc-cefreruntHiftoria?,qu« & ipfseProphetarum func iucubratio-
€ejferm. nes , feddidante Spiricufanfto compofitae. Pfalmos Prophc-
tiis adnumero : quando h\& communc eft quod illis tribui-
mus. Totum ergo illud cotpus ex Lege, Prophetiis,Pfalmis
&Hiftoriiscompaftum , verbum. Domini fuit veteri populo,
ad cuius reguiam Sacetdotes &: Doftores & vfquc ad Chrifti
aduenrum,fuam dodrtnam exigere df^buerunt: nec fas iliij
fuitveiaddexteram,vtrl adfiniftramdefle<ftere: quia totumi-
pforum munus his fjnibus indufum erat, vt ex ore Dei populo
icfpon.*
DE EXTERN. MED. AD SAtVTi 4%@~
tefi^onderent. Qnod ex infigni loco Malachiae colligitur s vbi „ • . :,
/ iubec memores clic Legis.Sc ad earii attendere vfque ad Euage- *^-4'4^
lij piajdicationt m.Nam ita eo5 arcei ab omnibus aduetitiis do»
drinis, necconc^jd.c velt-intillum avia dcfledere quam Mofes
fiddiccrjlhsmonftrauerar. Atque haecrario tftcurram nijgni»
fice Mrtdiccr D xud L^o s ^xc. Je .tiam,t6tque tius encomiarc-
cenieat nefc icct li'df' qu cquaappetierent eXiraneum,qauni
toiapeif vllitio iUic nciufaelfet.
7 V rvim vt>, c emom in ciine manif^fiara eft Der Sapfentia, "Vofiremo, fey
quicquiJ hu nina menre de Patie celefticompichendf ^iozt^, f^ipfimin cay
& cogitan d.'bct j plcnoorc nobistdilferujr. Nunc itaque, cx "' "MHiftfiA*
quo iliaxir fol iuftitias Chiiftus, pcrf, dum habemus diuinae^""'*
veiicatir. fal^ocem , qujlis in meridieciaricas efle folcc^quura
anrefuboblcu-a iux fucric. Nonenim profedo vulgare aljquid ^ . ..
pr^dicue voIu5t Apoftolus , quum lcripfi: , Dsum oJim muhi- * ' '
fariam multifque modis Patnbus loquatum e^e per Proph«tasi
at extremishis dicbus nobis pcr diledum Fihum loqui coepif-
fc. fi^nificat enim, imo ^perie dcclarac , Deum non pofthac, vt
ant? a,per alios fubiude acque alios loquucurum.nec prophetias
additurum prophetiis,aut reuelationesjeudationibus; fed fic
omnesdocendipartesinFiIiocompleuiflcjiVthoc vltimum SB-
terniimque abeohabendum fic teftimoniuni. Qua rario toturn ^* difpenjk'
hoc Noui teftamenti tem| us , ex quo curti Euangelij fui ptf di- '"' horanrnifi-
catione nobis app^irait Chriftus ad dicm vfque iudicij , per Ho- "^'1'?''^'"^"'!'''
ram nou]{limam,Nouiiiima tempora, Nouiliimosdies dth^P^' perSe^ienem
tur ; quo fcilicet doftrinsc Chrifti perfedionecontenti, difca extr^t verfjum
mus nulhm vltranouam aut nobisfingere,aut abaliis confi- '^"/^'''/"'«'"
dam aumittere. Itaque non teraereFiliumfinguIari pr^roga- "^/""^'"^ -^"*
tiua nobis doctorem Pat;:r ordinauit : ipfumjnon ^ominum ^*^jj.i^ j, j^
quempiamprajcipicnsaudri. Paucis quidem verbis,eius no-
bis magifterium commendauit , quum dicit^Ipfumaudite: red
quibus meftplus quiddam ponderisacenergiae quamvulgo c^-
xiftimetur.peiindeenimeft ac fiab omnibushominum dodtri°
nis abdudos,huic vni nos fift .rec : ab vno omnem falutis doftri-
nam peteie iubtret : ab Vno pendere , in vno hsererc: denique
(quod v«rba fonant ) vnius voci aufcultare.Et fane quid iam ab
homineauccxfpcdan ancexpeti debeat, vbi Verbum ipfum.vi- Co^ors.?.
tsefamiliaritcr fenobisaccoraraexphc3uit?Quin omniumho- lohui. 4.M^
minumora claufa effeconuenit poftquam femel loquutus eft
illc in quo cajlcftis Pater oranes fcientia» & fapieiaftiae thefauros
voluic effe abfconclitos, & fic qiiidem loquutus eft , vc & Dei fa-
picntiam( qusrnullainpartehiulcaeft) & Meftiam [a quoo-
mniamrcu^Iatio fperabatur ) decebac :hoceft, vcpoftfe nihil
aliis dicendum reliquerit,
S Efto igiiuchoc firraumaxieraa j Non aliud habendum
^ff ii
CAP. Vnl. INSTITVTIONIS LIE. III 1.
im ^'?"'^^^^-^^ efle Dei verbum , cui detur in Ecclefia locus , quam qu6d Le*
Jivdinecde- S^ PrimCim & Piophetis^deindefcripcis Apottolicis coniine-
fia. docere qua tur ." ncc alium efle rite docendi in Ecciefia modum nifiex cius
quod in Tro- vetbi prsticripto & norma. Hmc etiam coliigimus ; non aliud
pheticii acU- permiflum fuifle Apoftoiis quam qrod oiim liabuerant Prophe-
pojiohcu fcri- ^^, nempe vt veterem Scripturam exponerent , ac oftenderenc
£pirttu di^atii m Chriito compleia cfle qiise illic traduntur iidjplum tamen
contitietur. non facerent niii ex Domino,hoc eft.prieeunre & verba quoda-
Mat.28,20. modo diftance Chriili Spiritu. Hacenimlege eorum legatio-
Mat.23. 8. nemdefiniuitChriftus, quumiuiTic vtirent ac doceient.roquie
gfj^"'"'"*^^* temereipficlTentfabricaii. fed quarcunque ipfispraeceperat.Ec
nihilapertiusdicipoteratquamquodalibidicic. Vcsaute no-
litevocariRabbi. vnus enimmagifter veflec , Chtiftus. Dein-
de quoaitiushoceorumanimisinfigeret, biseodein loco repc-
tit.Et quia qus audierant ac didicerant ex ore msgiftri ,capere
profuarudirate non poterant.Spiritusverit.itis iilis promitti-
tur , a quo dirigantur in veram omnium inteliigentinm. lila e*
nim reftri(flioattentenpt3nda , vbi partes Spititui fando aflTi-
gnat, fuggerere qu^cunque anteore docuir.
^^'i'f'^fr^' 9 Promdenihilaliudvei fibivel aliisreliquumfacitPetrus,
Zlriibcuim'' cptime a Magiftro edoflus quanrum fibi liceret,ni(i vt tradi-
mc vmuerfl tam a Deo dodrinam difpenfct. Qui loquitur ( inquit) loqua-
Scflefi^ licere luv tanquam fetmonesDei. hoc e(t, non dubitanter,vt trepida-
hasmetas traf y^ folenc fibi maleconfcij, i'ed aka confidcnti3,qu2e feruum Dci
-^p"^^" ceitis mandatisinftrudum decer. Qu,id hocaliud eft quam o'
mnes humans! mentisinuentioncs (a quocunque tandem ca-
pite profe<^fint )arcere,vtpurusDeifermoin fidelium Ec-
j clefiadoceaiur acdifcatur ? < mnium hominum (cuiufque /inc
*, o . .4. oLdinis) placita vel potms fignienta tollere , vtfoIiusDei de-
creta rata maneant? Hsec funt arma illa fpiritualia potentiaDeo
ad dem.oiitionem munitionum : quibus confilia demoiiantur fi-
di Dei milites, & oirnenicelficcdincm qua^ extoiiirur aduerfus
I. Confrmatio cognitionem Dei : & captiuam ducant omnem cognitionem
a Tetri cT ad obediendum Chrifto. En fummam potelbtem , qua Ec-
Taidite^imo- cleiis Paftores , quocunque demum nomme vocentur, pr^cdi-
nium, j^^ g0-g conuenir , nempe vt verbo Dei confidenter omnia au-
deant: eius raaieftati omnem mundi virtuiem,gioriam , fapien-
tiam,nlritudin€m cedere atque obedire coganc ; eius potentia
fulti omnibusa fummo vfque ad nouiflimum impcrent ; Chri-
fti domum aeuificent. SacaD2e 1'ubuercant: outs pafcanc,, lupcs
profligenr .-dociles inftituant & exhortentur : rebelles & perui-
caces arguant , increpent, fubigant : ligent ac foluant : fulgu-
renr dcnique , fi opus eft, ac fulminenr.-fed omnia in verbo Dei,
".^h arqtime- Quanquani inter Apoftolos & eorum fucccflbres iioc , vc dixi,
UA maim ad inteieft , quod illifuetUlU ^Qiii & authentici Spincus fanai a-
manuenfesj
DB BXTERK. MEd. AD S A L V T. 4T1
nianuenres;& ideo eorum fcripta pto^Deiot^cuUshshendsi minw.-^popeli
funt:alij autem non aliud habenc officij nifivc doceant quod i>erboDei aUi-
facris Scripturis proditumeft ac confignatum. Conftiruimus^''^'-^^'^'*^""
igitur jnon eflciam fidelibus miniftris reliftum vt nouum ali- ^^Xile^^wwwi-
quoddogmacxcludant , fedfimplictcr inhaerendum elTe ^o-^jiros ^i, toiem'
ftrin^ cui Deus omnes finc exceptione fubiecir. Hoc quum verbo fcripto
dico , non lantumoftendere voloquidfingulis hominibus U-^ pendere opor-
ccat , fed quid ctiam vniuerfajEcclefi^. Quantum ad fingulos ^^^'
actinec,'PajluscerteCoriBih;is ordinatus crata Domino Apo-
ftolus; fidei ramcneoiumdominaii fenegat. Qu.is iam domi-^' °^*^"*'^
nium fibi arrogare audeat quod fibi non copcterc teftatur Pau-
lus/Qjod fi hancdocendi licfntlam agnouiflst, vt quicquid
trrfdidi,i;!t Paftor , in co cerram fibi fidem habcri lure poftulct; r.cor.i4J
nunquam hanc difciplinam craiidifrctiifdem Cormthiis, vt lo-
quentibas Prophetis duobus velcribus , caeteri diiudicarent:
quod fi alicui fedcnti rcuchtum elTct ,primus tacerct.Sicenim
nemmi pcpercic , cuius authoriCatcm , veibiDei cenfuro: non
fubiicerct.Ac dc vniuerfa Ecclena,dicet quirpiam, aha raiio eft.
RcrpondeOjPaulumiiuic quoque dubicationi alibi occorrere, ^om.10.17.
quum dicit fidem effe exaudicu , aaditum autem .ex verboDi^i. immovero &
Scihcer fx a (o!o Dei verbo pcnder fides.fi in illud folum refpi- vniuerfxmEc-
cic & recumbitjquis iam totias mundi verbo locus relinaritui? *^ ^/'^!"' ^7 r
Ncqut hic hjclitatc potent quicunqucbcnc nouerit quid fic fi- ^^01^0,^0.
des. ea cnim firmitudine fi^bnixam efle oportet qua aducifus
Satanam & omiics infcrorum michiiias , toriimque munduni
inuida &: intrepida confiftar. Hancfirmitudinem nonn-.fi in v-
no Dei vetbo repciiemus.Dcindc vniuerfiilis eft rario,quain hic j.^i ^uthsri
refpicereconuenit :Deumidcirco adimere homimbus proferc- ^^^^ fummi
di noui dcgmaris faculratem, vtfolus ipfcnobis ficin fpiriruali ^^g<fi^'i-J-T^^i
-dofti-inamagifter: vt (oluseft verax quinec mcnririnec fallcre
poteft. Hajc ratio non minos ad toiam Ecclefir^m, qLam ad v-
numquenque fidelium pertinet.
10 lftha?c vero quam diximus Ecclefix poreftas , C\ cum ea ccnira Tontifi
conferarur quafealiquot iam fcculisin pcpuioDei vendirarijt ces T{omar,i,a-
Spiviruaies lyranni, qui Epifcopos fe & rchgionis Prarfules fal- H.im dcann»
s6 vocarunt , nihilo mclior erir confenfus quam Chrifto cum trudiderMit.
B;'lial. Neque hic mihi propofiiu eft expcnerequxiliter & quam
indigujs modis fuam ry.annidcm exercuerinc : tantum referam
dodrinam,quamfcript!S primum ,deinde ferro & ioni hodie ^»*^^''"'^'* *»;
tuentur.Quontam pro contcilo lumunc ,vnmerlale Concihum ^ ^' "
effe vcram Ecdefia: imaginem , hoc principio fumpco , fimul
abfquedubioftatuuntjtegiiramediateaSpiritu fando eiufmo-
di Concilia , ideoque errare non pofle , Quum veio ipfi Con-
cilia regant,imo conftituant>re vera fibi vendicant quicquid c6-
tendunt deberi Conciliis. Fidem igitui noftram fuoarbitrio
m i,i
C A pI Vllil I N S t'i T V T I Q N 1 S L I B. I I T f .
ftare volunt & cadere, vt quicquid ivd vtranque in pai rem con-.
Utopn ejps ftituerintjfirmum animis nofi:ris ft.irumque/it:vt fiue quid pro-
«^'^^x^r/c» ^^"'^^^"^' 'P^^"""^^'5null3 ilubitatione probari : fiue quid da-
^m, ntga.ttuA n^n^ueiint , id quoque pro damnato efse oportcat, Intenm fui^
'^itffiym-mua, libi^^me contcmtoqueDei verbo , cudunt dogmata qujbus po-
^m Cbrifltani fte<i fiJem hac tatione baberi pottulant. Nec cnim Ghriftianun^
timnts f^w^M^cfrcnifi qui in omnia fua dogmara, ram affirmatiua qoam ncga-
amplmt^^eS, ^^"^ ^^"^^ confententiat: fi non explicira fide , ramtn jmphcita;
tur. ' ** ^uia penes Ecdefiam fit,condcrc no^os fidei arriculo^.
^d PapiflArii. ^^ PnmumauJiaraus quibus argumentis hanc Ecckfise da-
firgumenta pro '^m aufhoritatem confirment: deinde videb-mus quanruni
Eccle/i^ at^ho cos iuuec quod de Ecclefia allcgant. Praeclaras , inquiijnt.pro-
Matt* ig fniHior>es habet Ecclefia , quod nunquam a rponfo fuo Chr-fto
Ioh.i4 16. ° '^^ deferenda cuin eius Spiritu d^ucatur in omnem vetitatcm»
1. BccA/d i«- Ar ver 6 ex promifilonibus quas allcgire iolent , muka; non
^itur ;a e;»w^ minus fideiibus (ingulis , quim tf^ EccJefi^ dara? fun:. Nara
%;tntatem.^ tametfi^ duodccim Apoftol-s loquebatur D"^miniis, q.iim dice-
"^sp.i. omo batjEcceego vobifcumfum v^iue -'d conltimmstioncm <cculi.
clcfi^l^fedfincu^^^'^* Kgo rogabo p:uj-em , Dcalium P;ir;icleium dabu vobjs,
ItifideUbtu h.ic Spiritum foiictt verir3ti&,non tr^ntnrn numcro duodenario pro-
promfio facia mitrrbat, (td »llis quoqiu' fingiihs: m 6 aliis fimiliter difcipuli^
^- vel quosiamafiump^^t-ativel qi'!pofteaaco^:ffuri erant. Qu^um
aurem eiufmodi prpmifilones, eximia: confolarionis pl nas fic
interpretaniur .quafineminiChriftianotumda^^e (int,fcd vni-
werlae fimal Ecclefise .* quid aliud quaro Chriftianis on'n'bus fi-
duciam tollunt quaeindc ad ipfos animandos redire debucrat?:
Neqjhicncgo quin tota fidelium fociecasmultiphci donorura
yarierare intkufta^loDge ainplioti & vberiori cajlcftis fapien-
tiasthcfauropr«Bditafii:,quam feorfum finguli : neque hoc ita
fidelibus communitcr diftum efle volo qnafi Spiritu inrelli-
genti^ & doSrinae cx^quo omnespollcant : fed quia concede-
^^A j - ^j duni non eft aduerfariis Chcifti,vt ad defenfionem malas caufaj
fiitum aduerfa ^cripturam in alienum fenfum detorqueanr.Vcrum hoc omilfo
riorii inuertit fimpliciter fateor id quod reshabet ,Dominum perpetuo /Iiis
SpiritHiDei ,,o 3^i^ffe, & Cos Spiritu fuo f egere. Hunc Spiritura non cftc erro-
ccet erroress ris^TgnGranti.'E,mendacii aur tenebrarum i fed certaj reuelatio-
•verhnDeif^ri ■ r • ■ ■ i • ^ /ii-ir
pto o^pofitos. "'s, iapienti«,verJtatisac lucis,a quononfallaciter oiicanr qujB
i.Cor.s.22, ^^' dooara fint ; hoc eft, que fit fpes vocationis fua?,& qu^ diui-
i;^h. i.is. tiaegloriajhxreditatisDei in fanif^is. Verum quum primitias,
'^fp.i.verttas &quendamduntaxatguftumeiusSpiritus percipiantin hac car-
"^ ^"'*'".^^/" ne fideles, etiam qui excellentioribus pratiis pTae alus donati
tfl in verbo ^""^ • "'hii liiis potius rclTat quam imbecalitatis lu^ ccnlcios,
Deifcripte, fefeintra verbi Dei fines folicirecontinere : ne fi proprio fenfu
Jongius enag. ncur , a reda via protinns nb^rrenr, quatenns (ci^
iicetSpiritu illo adhuc vacuifiint,quo foio docente^verii a falso
iiifcc-ini-
DE EXTERN. Ml». AD SALVT. 4l2
^irceriTituv.Omnes enim cum Paulo facenturje nondum ad me-
tampertigiflc.ltaqueacJ quoridianumpiofectura magisconten- Phil-Mz.
dunt quani praudione gloriantur.
iz Sod excipientquicquidpartim fanftorumvnicuique tri- Exceptit adu<.
buitur,id penitus &ad plenum competcre in ipfam Ecclefiam. p^^'''^'^*» rejpon
Hoc rameth habet nonnullam veci Ipeciem , verum tams.n clic ^ ^f,^^^^ ^^ij^.
nego. Sic quidcm fingulis membris diftribuic Deus dona Spiri- f^^
tus fui ad mefuram^vc corpori vniuerfo nihil defit neceflarium,
vbi dona ipfa in communeconferunrur.Verumtalcsfuntrem-
per Ecclefias diuitiae, vc mukum Jefit ad fummam illamperfe-
^jonemquam aduerfarijnoftfi iaftant. Nec ideo vlla in par-
ledeftituitur Ecclefia quin femper habeat quantum fatis fit.no-
uitenim Dominus quideius necefluasrequirat. Verum vt cam
fubhumilitate& piamodefliu cmtineat, non plus ei largitur
quam nouit expedite. Scio quid hic quoque obiedarc foleant, ^'& 3. ^rgH'
tcckuam fcilicer mundaram effc lauacto aqua» in verbo vir.T, ^f»tum ex
vc eflet fine ruga & macula : & idco alibi vocari columnanf & ^"h^ef «l*?
firmamentum vcritatis. Verum priorelocomagis doccrur quid i^Tini.sas.*»
quocidieopcrctur meaChriftus, quim quid iam perfecerit.
Nam fi omnes fuos in dies faudificac , expurgat , cxpolit , ma- ^d i. rejpon-
culis abftergit; certeadhuc nacuisacrugis quibufdam afptrfos /"* '^'^"^*"'-^-
efi^e. eoiumcjjefandificationi dccfle nonnihil confl;at. Ecclc- ^^'-"^^ deScde
iiam vcro fandam & imm^culatam iam penitus ac c mni ex par ,/'^!„[
te ceiilei't:,cums merobraomnia maculola , & nonnihinrapu-
ra :nit,quaminaneacfabuio(um eft? Verum cft igitur , fan-
Aificatam efle Eccle/iam a Chrifto. ateius fandsflcationis ini-
tium hic da^f t< xar. vfitur ; finis veib & folidum complementum
cxrabi"- Quuni S;irdus fan^otum Chriflus fua eam fanditate
Vwre &in fordcir impleb.r. Verum eft etiam deletas cfle eius
maculas & rugas:f:;d ua vt quotidie adhac deleantur donec fuo
aduentu Chrit^us quicqoid rfcfiduum eft , penitus aufeiar. Nifi
enim hoc t ecipimus , necefTe eiir vt cum Pelagianis afleramus,
pcrfcdtameflefidclium luftitiam in hac vira • cum Catharis &
Donatiftis nullamm Ecch.fia infi miratem feramus. Alter lo-
cus,vtalibi vidimus , prorfusahum haber fenfum quaiiinten-
dunt.VbienimTimo^theum inftituit P3ulus,& ad verfi Epi'co- T{^-ad%.tir'
pi officium formauitjdicit feideofeciiTe,vtrciat quahtet opor ^«'"^«'^ '»-?«»
teat ipfum verfari in Eccleiia. Ac quo maiori relio.ione,& ftu- -^'"^" '^cd^M
d. .' - fr. /-1 •T-1/^^- rr 'vertta.tii co^
lomeamrem mtentus eflct,fubiungitEccIefiam iplam efle kimna ac fta,
columnamacftabilimentunx veritatis. Quid autem aliud /ibi bilimintum.di
volunt ha^c verba, quaminEcclefia conferuari Dei veritatem ^'^^«'''
prardicationis fcilicet minifterio ? Quemadmodum alibi do- Eph.4.12^
cet, Chriftum dediffe Apoftolos,Paftores ,atque Dodores, ;'
3ie amplias circumferamuc quolibet vento do^^trinx , aut ah
liominibus deludaoiur:fed veu Fihj Dei cognitione illuminari^
rff iiij
4AP.Vlli.' INSTITVTIONIS LIB. 1 X X I. ' '
omnes fimul occurramus in fidei vnitatem. Qubd ergo non ex-
tinguitur in mundos veritas, fed falua petftar, id fit quod fiderh
habeccuftodemEccIcfianri.cuiusopera & minifterio fuftinetur, ,
Atqui fi hdcc cuftodia in miniftcrio Pfophetico & Apoftohcofi-
ta eft,fequitur totaraindc pendere. fi verbum Domini fidelitei:
Conferuetur,fuamque puriiatem retineat,
4. ^Arg.a,pri- I5 Atquc vt mellus intelligant ledoreis , in quo potiflirrum
fno dependens. cardinc verfetur hxc quisftio , quid poftulent noftri aduerfari jj,
Vcclefia duct- g^ jj^ ^^q jpi^ refiftamus,paucfs exponam. Quod illi ne"anr cr-
beritatem.Er- '^^'^^ P""^ hccleuamjhuc (pectaijatque ita mterpretantur.Qua-
ko errarenon doSpiritu Dei ^ubernaiur,tut6 mcedere fine vcrbo pclTc:quo-
potefl.Et quem cunque pcrgatjuon pofTe fentire aut loqui n;fi verum. proin Je
finjuminde e- fiquiJ extra autprzter Dei verbum ftatuerit, id habendum efie
Itctant aduer- nonalio ioco,quam cercum Dei oraculum. Nos fi demas iJIud
^^jbonfio.quo primum,errare non pcfte Ecclefiam in rebus ad ralutem necef-
fihfHveraEc- ^ariis , hic fenfus nofter cft , Ideo hoc efTequod abdicata omnr
tlefia errare fua fapicntia , a Spiritu fanfto docen fe per vcrbum Dei pati-
tio»{ioffito^en tur. Hoc igitur eft difcrimen. Ilii EcclefiaE3uthotitatem.*x-
atjis, jj.^ verbumDei coIlocant:nos autem vclumuii veibo annexam,
nec ab eo feparari patimur. Et quid mirum , fi fponfa ac di-
fcipula Chriiii fjo fponfo magiftj oque fubiicitur, vt ab eius ore
afTidueacfeduIo pendeat?I-Ixc enim eii domus bcne compofirx
tatio,vt mariti imperio vxor obtemperei:haEC fcholsc bene mo-
"Confirnfatlo, k rats regula, vt magiftii folius dodrina illic audiatur. Quam-
^ominum Ec-obfem non cx fe fapiat Ecclefia j non ex fe cogitet quicquanl;
ciefix confide- (^^ fapientisp fu^E tcrminum ftatuat vbi loquendi finem ille fe-
tatme^ cerit. In huncmodum &:omnibus rationis fu3E inuentis diffi-
def.in qiiibusautem verbo Deinititur,nulladiffidentiaaut hx-
firatione vacillabit, fedmagna certitudine firmaqueconftanria
fc v„ . conquicfcet. Sicetiara carum quashabet.promifiionu^ii ampli-
ideieiuldim ^'Jdine conhla, habcbic vndc ndcm luam pr3Eclareluitinear: vc
fubftaiitta. nihil addubicetsSpirirum fanduni fibi femper adcf^e, optimum
Johan.16.7. redJEvia? ducem : fednjemoriafimulietiebitquem e fuo Spi-
^^^- rituvfumpercipiDeus veiir. Spiritus,inquit, quem a Patre
/J^'J, f - mittamjducet vos in omnem veritatem. Sed quoniodo ? Quia
<to ccaoora- ^ ' . . . ,. . , . xi 1 1 i /•
doS^iritu. iuggeret,inquit,omnia qua^aixi vobis. Nihilcrgo piuscx luo
lohan.i2,so. Spiritu dcnunciat expedancum , quam vt mentes noftras illu-
6C14.10. minet, ad percipiendam ao^firinasfuzeveritatem.Proindefcitif
Rom.io. 4. fJn:,^chryfoftomus.MuIri,inquit,Spirirumftndumi3dant;fed
^m"&^'^7m 9«iproptialoquunrur,fals6 ilium pr^etendunt.VtChriftusnon
fit confe^uens ^ feipfo loqui fe teftabatur.quia cx Lege loquebatur & Ptophe-
^juod ex /«;>*- tis:itafiquidpr3EterEuangelium fubtituloSpiritus obtruditur,
viori anttcede. ne crcdamus. Quia ficut Chriftus Legis & Prophetarum iniple-
ierpontificij tio ; ita Spiritus Euanpelif. H:ec illc. lam colligcre in prom-
tiictre tOfian'- „ '^ ° r ■ n • 1 ■ _y- ■ ''^ ■ - i- r
tur. P^" ^" quani perpetam faciant noiln aduenarij>qui no aiiosme
©E EXTERN. MED. AD SALVT. '41^
iadantSpirituni fanftum^nifivt peregiinas & extraneas averbo
Dei doftrinas eius titulo commendent? quumipfe indiuiduo
ncxu cum vetbo Dei coniunflus effe velit^idquedeeo profitea-
tur Chriftus dum Ecclcfiae fu.-e eum promittit.Slc eft fane.Quam
fobrietatem femel Eccle/ix luse pv^rcripiitDominus^eam per-
pctuo vultobferuan. Veiuicautem nequid veibo fuondderct,
nequidexeodctraherer. Hoc inuiolabile eft Dci ac Spiritus
findidecretum,quodabrogareconantur noftii adueifarijquu
Ecclefiam finc vcrbo regi a Spiritu fingunt.
14 Hic iterum obmurmurant, opottuifte Ecclcfiam non- s.^r^^.Opor^
nulla addere fcriptis Apoftolorum , vel illos ipfos fupplere po- ^«r -/--f^-^y?^'»^
ftea V!U3 voccquodminus chre tradidiilent : nempc quum illis j^y^^^^^ ^^^_
dixerit Chriftus , Multa habeo vobis dicenda, quos non poteft;s dittomom non
portnre modo. atquehaec ciTeplacicaj qusc finc Sciiptura , \{\i fcrivtU fupple-
duntaxat & moiibus rccepta fiierunt. At qu^namifthxc eft ^^-
impuclentia?Rudesadhuc,fat£or,& prope indoctleserant difci- ]i Y^r''
puiiGuum iftud a Domino audfrcnt: vcfum hacne tarditate ^"
tumetiam tenebantur.quum dcdrinam fuamrci:pnscGmmcn-
darent,v!: poftea viua vocefijppiercnecefiehabuerint quod m
fcripris fuisignorantiae vicio omiferant ? Si veib iam aSpiritu
ventaris dufti in omnem veriratcm, fua fcripta ediderunt , quid
obfuit quommuspetfed-am Euangclica: doftrinse cognitioneni
complexi fintiric, confignatamquereliquerint ? Sedage, de- 2.
mus iliis quod pctunc:deficncnt modb ea qnsc reuelari fine fcri
pto debueruni,id fi tentarc audeanc , agam cum ipfis Auguftini
verbis,hoc eftjQuum Doaninu^ racuerit,quis noftrUm dicacliia Homil. in
velillafunt? aut fi diccreaudeat, vndeprobat? Sed quidde re ^^"- ^*^*
fuperuacua contendo ? Nam vei puero notum eft,m fcripris A- -5'
poftolicis quse ifti .mutila quodammodo & dimidia faciuncfiu-
dum extare eius rcuelationis quam tunc eis Dominus promit-
tcbat.
15 Qujd> inquiunt,annon extra controuerfiam pofuit Chri- ^V^^ fj J7
fius qui^quid docetac deccrnii Ecclefia, quum iubet haberi pro
ethnico & publicano qui contradicere audeat?Primum illic non T(eJponfo. i.
fic dodrina? mcntio , fed tantum cenfuris afleritur fua authori-
tas ad cortigcnda vitia, ne fc eius iudicio opponant qui admo-
nitivcl obiurgati fucrinr. AthocomiflTo, vajdc mirum cft, 2.
tamnihileirefrontis jftjsnebulonibus vt ferocireindeno du-
bitent. Qu^idenim tandcmobtinebunt, nifi non fpcrnenoum
BccIefisE coofenfum , qu^e nunquam nifi in ventatcm verbi Dei
confentit^Ecclefiaaudiendaeftjinquiunt. Quisnegat? quando-
quidem nihil pronunciatnifi ex verbo Domini. Si plus aliquid
poftulant, fciant nihil fibi in co fuft^ragari hscChrifti verba.
Nec videri debeo nimiscontentiofus quod adeo vehementec
inhGcinfifto, Non IfceregccIeficEcondere vlUm nouam do-.
CAF.
VJEp. INSTITVTIONIS LIB. Illl.
3rinam,lioc eft,pius clocere,& pro oraculo rraderc^quana» qiiodl
Dominuis verbo luo reueiau-c. Vident e^iim fani homines qua-
tamfitpericulum fi hominibusfcmelconceffum fuerit tantum
iuris. Vident etiam quanta feneftra aperiatur impiorum fannis
& cauillis,fi dicamus id pro oraculo habendum efTe mter Chri-
ftianos quod bomincs cenfucrinT. Adde, quod pro temporis fui
rationeloquens Chriftus/yr.edno iribuit hoc nomen,vt poftea
difcipuli fui facros Ecclefiaecunucntusreuerendifcant. Itafie-
tet vtfingulisvrbibus&pagis par effetmdogmatibuscudendis
, *' libertas.
ft^p^iortZir- ^^ Exempla quibus vtuntur, nihil eos iuuant.Aiunt pajdoba-
gumenti 8.T,« ptifmum non tam ex aperto Scriptura? mandato ,quam ex Ec-
d»baptifrnus clcfix dccrr to emanaffe. At mirernmumin afylum foret fi pro
€x €ccleji£ de- defenfione paEdobaprifmi ad nudam Ecclefi:^ auchoriratem fuf-
treto emamf. fugere cogeiemur:verum ians alibi parcbit ionge fecus t({e. Si-
militer , qijod obnciunt nufquam habcriin fcripturisquod ia
Syi-odo Nicena pronunciatum fuiCjFihum eile confubftantialS
Patri : co p,ta*'emfac«antPatr.bus iiiiuiiam, quafitemert dam-
narmt Arrium quod io fua vcrba iurareno!uent,quum toramea
T^Jfoniio.ad ^ doftrinam pcofiteretur qua; Prophetics & Apoftolicis foiptis
foprtmamilLa q^ c»mpi,€henia.Non cxtat,faceor, hoc vocabulum in Scripiu-
ra.fed quum .'Iltc toties alf: raiur vnum cffe Dcum , rurfum to-
ties vocetor Chriftus verus &2?t€rnus I>etis, vnas cum Patrc:
quidahudfaciunt Patres Niceni.quum declarant effe vnius ef-
fentiajmifi quod natiuum Scriptur^e fenfum fimphcitcr enatrai?-
Atque hac prxfatione in eorum coetu vfum fuifie Conftantinu
iefertTheodoritus:In difputationibus,inquit, rerum diuinaru,
habetur prajfcripta Spiritus fandi dodrina : Euangehci & Apo-
ftolicilibrijCumProphetarumoraculis, plencnobis oftendunt
fcnfum numinis. Proinde difcordia pofita , fumamus ex verbis
Spiritus quccftionum exphcaciones. Hisfan^is monitionibusi
nemo tunc fuic qui ref> agaretur. Nemo excepit, Ecclefiam aU-
quid adiicere poffe de fuo : Spicitum non omnia rtuelaffe Apo-
fiolis,velfaltemad pofteros. non prodidiffe,auc ralealiquid. Si
verumeftquodvolunt noftri aduerfarijjprimum perperam e-
gitConftantinus,qui Ecclefis: fuam poteftatem eripuit: deinde
quod nemo Epifcoporum tum furrexicvt eam contra vindica-
rctjhoc filentium perfidia non carebat.fic enim erant proditores
iurisEcclefiafti<;i.SedquumTheodoritus refecat libenter am-
plexos efie quod dicebat Imperatot , conftatijouum hoc dogn?a
tunc fuilTe omnino incogmcum.
' c A-:
zut - 0- do -
^ma de fii^
i/jtnaffia..
Cap,i5. hu
iusHbri.
farttm.
Lib.T ca.'^.
lsift.ECclcf.
dE bxthrnis
MED. Ad SALVTEM.
4U
C A P V T IX.
De Conciliis , eorilm^Ue authoritate,
Parces huius capitis.
^oniam Ecclefix renfum & confenrum^prxcipue quod ad autho^
ritatem dogmatum tradendorum & corum explicatioiic , Pa-
pilL-E Conciliis fuis tribuunt : neccflario fuit de ilUs prius a-
gendum,quam de priori ilJa parte poteftatis Ecclefiafticae cir-
ca doftrinamvcrfanti inftituta effet tradatio.
I Primum igitur de Conclliorum authoritate in dogmitis tradcn-
dis habetur difputatio. & oftenlitur Spiritum i'^ei SccJe.ia: [
Paftoribus non eiTc ita aliigatum vt aduerfuii fenclunt , quo-
rumojiedtiones (iiluunturjfedl. 1.2.3.4-5. <S.7.
z ^onmdam cnncUorum errores,antilogir::i:ifirmitatCs dete-
guntur,&: refel: tiir cffu-gium iilud, Prxpolitis fine diftindio-
ne cife obediendum,fed. 8.9.10. 11.12.
3 Poftremo de Conciliorum authoritate circa Scripturx S. inter-
pretationem agitur,fedl.i3.& 14. ^,^ ,-^^^^, ^,
r n 1 1 r cU/i£ atithori^
.Vn c vt omnia illis de Eccleiia concedam: tate proi^taSo
Ipro fna tamen intentione nefic quidem muh phifmat,i,fupe-
um adhuc piofecerint. Nam quicqmd de ^""'"^'^i'^^*-"''
Ecclefla dicitur , id mox ad Conciha ^^^ns-'!^YdCzhx'''
Iferunc, qnum corum opinione Ecclefiam r<- aau^TheoJo
'prsEfentent. Imo quod tam pertmaciter con- gosPariflte
tendiini de Ecclefijc poreftate , non alio con- ad Sadolet
jfiho faciunt , nifivt RomanoPontifici ,& eius fatellitio cotum^^^ necef.
deferant qaod extorlVrinr. Antequam vcrb h.inc quasftioncn' Jj^^°"' ^^^^^
expedire incipiam, duohicmihi breuiter pr^cfari necefle cft- Tii adu. Co-
Qubdhic rigidior fum futurus,non ideo efTc qubd vetufla C6- cil.Trident.
ciJia minoris faciamquam decet. Veneror enim ea ex an m<>, & in fcholis
fuoque inhonoreapudomnes effe cupio. Scd hic tft a]iquis ^"^ Paterna
modus : vr nihiircil^cet Chrifto derogetur. Porrb h. e. <" hcift ^^P* ^ "^^"
iuSjVtConcihis omnibusprsefideac^nec/bcium habear homine occupatio que
in if^a dignitate.Tuncautem demum prxfidere dico,vb: totom njpo^idetur ta-
confefTum verbo & Spiritu fuomodcratur.Diinde qubd mmuv ata objecfioni,
Concihis tribuo quam aduerfarij petunt , non ea csufa ^acere ''^^"^'* appofitk
qubda Confiliis metuam, quafi illorum cauii:^ ^'■•^''^^-"turj 2XI«fo«^
noflrx verb fint contraria. Nam ficuti ad plenam doftnnae /,-^^ demon^"
Doftrx appiobarionem , & totius Papifmi eueilionem abunde y?r4 nf .
CAP, XX, INSTITVTIONTS tlB. 111 T.
vcrboDominiinftrudifumus ,vtnihil pr^tcrearequircre m^
gnopereopus fit: ita fi resflagitet > magna ex parre tjuod fatis dz
advcrunqucveteraConcilianobis fubrainiftranr.
. 2 lam dereipfaloquamur. SiexScripruris quajfitConci"
yZ/S^^n./J^^J^^^^^ aurhoritas quxritur, nulla extac dluftrior promiffio
Mat.is.zo. quam m hac Cnriiti lentencia. Vbi duoaut trescongregati m
nominemcofuerint , illic iniTiedioeorum fum. Vcriim id ni-
hilominusinparticularemqucmuis cc^tuTncompetic quam \t\
Concilium vniucrfale. Ncque ramen in eo harret qu^eftionis
.nodus: fedqaodaddira eft condirio,ira demum foreChriftum
^mpefiinno inmedio Coricihj,fiin ruonomineconpregetur.Qnafevc mjl-
Tfiine chrijii co liQ^ £p\{copoium Concilia nominent aduerDi^ij , parum pro-
^regen ur. mouebunt ; necante efficient vt credamus quod contendunt,re-
gi a Spiritu fanfto , quam (idem Rcerint , congrcgari in Chrifti
nomine. Siquidemtam poirunt impij improbtque Epifcopi ad-
uerfus Chriftumconfpirare , quam boni & probi \u eius nomi-
necoire. Huiusreikiculcnto nobisdocnmcnco func plurim^
chiidhocfi. ^ecreta qu^ a talibus Conciliis prodiere.Sed hoc poftea vjdebi-
tur. Nunctantum vno vetbo refpondeo , Chriftum nihil polli-
cerinifi iisqui in fuo nominecorgregantur.Qj>'d ergo iiljd fic
Deut.4. 2. definiamus. Negoin Chrirti nomme conf.regasi eos qui abie-
-Apoc. 22.18. (ftoDei mandato, quo vetarquicquamaddi verbo fuo aut de-'
trahi, proprio arbitrio quiduis ftatuunt : qui non conrenri Scri-
ptuix oraculis, hoc eft vnica prxhdix fapienria? regula , dt: fuo
ielitimorim'^ «^pitc nouum aliquid comminifcuniur.Certe quum non Coci-
ConcUiorum. ^"^ quibufiibct fe adfuturum promiferit Chriftus , ^c^ peculia-
Alaiac, 2.7. rem notam appofuerit qua vera & lcgitima ab aliis difcerneret:
nos hancdifcretionem minime uegligere conuenic. Hoc eft pa-
ftumquodolim cum Leuiticis Sacerdot:bus Deus pepigit : vj
docerentex ore fuo.Hoc femper a Prophetis requifiuic :hanc
quoquelegem videmus Apoftolis fuifie impofiram. Qui hoc
paftum violant , eos ncc Iionorefacerdotij , ncc vlla aurhorita-
te dignatur Deus. Hunc nodom mihi ftduanr aduerfarij,/!
vehnt fidcmmeamhominum piacitis citra Dei vcibum man-
eiiemcjn Ec ciparc. '
tlefiano rema ^ Nam quod in Ecclcfia rcmanere veritatcm :^on purant
'"^^^"'''^^"^^nifiinterpaftoresconftet, nec Ecclcfiamipfam confiftere nifi
^■j*ConcUia'^' ^" Conciliisgeneralibus emineat: muhum abeft quin id verum
j'ef.56.10*. femperfueriCjfi vcradefuis temporibus teftimonianobisreli-
'J^y^.i.^a:':'^. querunt Propheta?. Erat Efai^ tempore Ecclefia Hierofoly-
teftamento ofte tms i quam Dcus nondumdeferuerat, De Paftoribus vero fic
dem 'T^^ores loquitur , Speculatores eius csci omnes , neque quicquam no-
%Tiritufcientiti^^^^^^' Omncs canes muti , nec valcnt latrare. lacentes dor-
cr veritatii, iniunt,& amant dormitionem:&Paftores ipfi nihil fciunt nec in-
®fc.j>.?. telligunt: & in vniuerfum tefpiciunt ad vias fuas. In cunde mo-
dum
B E E X t E RN. MED. AD SALVT. 41?
oum Ofeas, Speculator Ephraim cum Deo ,laqueusaucupis,o-
«jiumin dorr.oDei. VbiitoniceeosDeoconiungens, cuam'dum ^^^^^ g^,
faccrdotij pisetcxtum efie Hocet. Durabnt quoquc Ecclefia ad ^ ^^ j^ '
tempus Ieiem]3e. Audiamus quid dePailonbus dicat. A Pro-
pluta vfquead Sacerdotem quifque fcftatut mendacium.Item,
Piophet;]E mendacium prophctant in aominemeo : quuni ego
non mifcrim eos , neque ptcTceperimcis. Acnc proijxiniraium
in recitandis eius verbi? iimus , legantur qu3E tolo vicefimo-
tejtio capite &qu2drageiimo rcripfit.Tanc cxalcera parte ni-
hilo mitius in cofdem muehcbatur.Ezcchiel. Coniuratio ( in-E^^ch.2Z.z5.
quit) Prophetarum in medioeius ficut leo rugiens &quira-
pit predam. Saccrdotcsciusviolaucrunt Legemmcam,& pro-
fanauerunt fanda mea : nec difcrimen fcceruntinter fanftuni
& profanunij & cxtcta qu^ fubiungit in eum fenfura. Sirailes
qua-timoni^epalTiraextantia Prophetis : vc nihil illic fiequen-
tiusrccurrac.
4 S^d cnim id forte inter ludyosvalueric: noftrum vero fc-T^jp.z exMo-
culum a tanco malo immune eft. Vtinam quidem ellet : vtrum uo Tejlamento,
aiiterfore Spiritus fandus denuntiauit. clara enim funt Vtin^^^^ pr^^diaum
verba, Quemadmodum Cinquityfuerunc in populo vetcri pfeu- ^fi ^^'ft^^f^fi^
1 r — n ^ ■ r \r i n> " r\ i- culum ao £0
doprophetie :iic & inter vos erunt talli doaores, lectas perdi-^^/^ immuse
tionis inlinuantes. Viden'vt non a pkbeiis iraminere pcTicu- haud futurum^
lum pr^rdicat , fed abiisqui Dcctorum & Paftorum ticulo fe::.Pet.2.i.
vcnditabum? pr^eterea quoties a Chrifto & eius Apoftolis eft
priEdiftum fore vt a Paftoribus furama Ecclefia? pericula im-
penderent? Imo palam oftendit Paulus, non al bi feffurum An--'^"^^^-^4if.
tichriftum quam m tempio Dei. Qop Iignificat ,non aliunde^ .^jj'^^-^
vcnturam liorrendam ilhim calaraitatera , de qua ibi '^oquitur., Aft.zo.zpi
nifi ab iis qui pio Paftoribus in Ecclefia fedebunt. Ec alibi , tan-
ti raali exordiaiam prope inftare deraonftrar. N.ira dum Ephe-
/iDos Epifcopos alloquitur , Scio ( inquit ) quod poft difceftum
racum intrabunr in vos lupi lapaces , non parcentcsgregi. Ec
ex vobifip/is erunt qui loquantur perterfa^vt abducant difcipu-
lospoftfe. Quantum inter Paftores afferre corruprionis po-
tuirlongaannorum fecies,quura tantulo teraporis fpario de ConHrmath a^
gencrarc fic potuerint ? Ac ne cnuraeiando multura charr3rum«f.v<rr/7//M emmu.
iraplcamromniun;. feie fccnlorum excu.-plis monemur , nec ve- Ure feculortim,
ritattra fempet in ffnvTPaftornm ali, rec HccIeli^B incolumita-
tcra abeorumftatu pcnderc Deccbar quidcm illosEccIe/irfti-,^
C£ aacis ac friutis, cu» confei ua«d:E dcftjnaci ftint , prcofides t^eObie^ion» oc^
ae cul^odes : feo aliuu cft , ptaEftare quod debeas :aliud, ^(Xj^iQc^^p-^Jione cuinf
quod non pr.-Eftes. '^'-'^ l^^^""
^ JNtqje u.^cn noftra uta vcrba !n eam partem quis :\zr\- eijt nuiffifr»
piat quaii paftorum aurhoritatera pjffra ac teinere ; nulioque/^w/f /i;»-!/?..
Jclcctu iabefsftare vclim.Tahtiitti imec ^os iplbs dskctuir, {idL^ditant,
CaP. XX^ INS T ITVTIONI S LIB. ITIi;
bendum efse inoneo,ne qui d;cuncur,e(ie juoque Paftores con-
tinuo exiftiincinus, Ac Pa a cnm toto Epilc popjm fuorum
gteoe,nonaiij ranone nifiquia P;'fl'res n inci.paniur , cxcuf-
fa veibiDci obedunca, voiuunc omnia,vetlantqj j .o libidine;
inteumperfuydcireconrtncfMnt jfefe Juce veritatis aelHcui non
pofse:Spiricium Dci pcrpc-uom fe tefidee.Kccl fiamin fe fub-
/iflcrc, & fccuni fmori.Qja/i v0''6 lam nur>afint Dommi ludi-
ciatvctodini poenaeg.''nefe m mundum hodi.e animaduertat
quo popijl: verLsis ingratitudinem aliquando vlius cftmempc
vt J^aftoresptrcotiatcaecicafe & ftupore. Ncc intelliguntitoli-
Zacli.12.4. diflimi hommes , eandcm fe canete cantilenam quam canebanc
-r • o oJim iih quicumvevboDei belhocrebancur. Sicenim fefecon-
Jcrem. 18.18. . ^ . . , , . t^ t • « 1 •
tra veritJtem inlirucbam hol^^es lerea'i)aE,Venite,& cogitabimus
contraleremiamcogitacioncs-.quandoqnidem Don peribitlexa
Sacer.loicnecconfihum alapientejnec vecbum a Prophcta.
TerfiaobieBio, 6 HJnc faciieeft re'pondere ad iUud altcrum de Concihis
ConciliagenerA oQn^xdX^hus, Qum Iuda»i vcram EcclefiamfubProphctis ha-
ha repr^fentat buei int, negari non poteft. Quod Ci generalc Concthum tunc
Jjoqm7o'Sjh exSaccrdotibuscoadumfuifiet, quahsapparuiflet Ecclefiae fa-
reneaHit. cics ? Audimus quid Deus non vni aut alteri eorum , fed ordini
ler. 4.0. vniuetfo dcnunt!et,Obftupel"cent Sacerdotes, & Prophetic ter-
Ezcch. 7,26, rebuntur. ItenijLexperibit a Sacerdotc, &concihum a Senio-
Micli.3.6. ^ ribus. Item, Nox vobis pro vifione erit , & tenebrse pro diuina»
hutwoTiealo- "o"e ; & occumbet fol fuper Prophetas , & obtenebrabiiur fu-
»« ap deteges, pcr cos djes,&c. Agc, C\ coafti in vnum tunc fuiflent omnes c-
exemplii ^m»- iufmodi , quis fpiritus in corum costu praefuiflet ? Eius rci infi-
hufdamexve- gne fpccimen habemus in eo ConciIio,quod connocauit Achab.
ttreteflameto. y\c)erant quadringenti Prophetar.Sed quia non ahoanimo cou-
2.^ eg.22.5 u^nejant ^^\f^ vtRegiimpio adularcntur .-mittitur a Domino
Saian , qui fii Spitirus mennax in orc omnium.lllic omnium
fwfl"ragi!s damnatur veritas : M;cha pro ha^retico damn3cur,pcr-
cutitur ,coniicitur in carcetem.Sic leremis fadumeft.-fic a-
IiisPtophcris.
Dtinde exNo 7 Sed vnum exemphim, quod eft pr^e aliismemorabile. pro
«o- omnibusfufficiac. Ineo Concilio quod collegerunt Pontifices
Ipan.11.47. ^ Pharifxi Hierofolymis aduerfus Chrifium,quid defideres
quod quidera ad externa fpeciem aitinet > Nifi enrm tunc fuif-
letHjerofolymis Ecclefia: nunquam facnficiis aliifqae ceremo-
niis communicafletChriftus. Fit folennisconuocafo: prasibat
fummus Pcntifex, totus ordo Sacerdotahs aflfidebat: damna-
tur tamen illic Chriftus, & eius doft na e medio piofligatur.
Hocfacinusdocumentocftjinclufam minimefuifse in illo C6-
ciho Ecclefiam. At non eft periculum nequid tale nobis eue-
^^iJtX. niat' Q.'^'s nobis fidcm fccii? Nam m re tanta nimis fecuros efle,
ajthei:!.?. focojdia? culpa non carct. Quin vbi d&Teitis veibis vaticinatui:
Spiiitus
bE EXTERN. MEd. AX> SAtVt. 41^
Spirituspcr osPauli,venturam defedionem ( qrse vcnire non
poceft qum PiitorcsDeum primi derelinquanc ) quid Jponte
hic m cxicium noftrum CBCutimus > Quare nullo modo conce-
dcndum eft, Ecclei?am in Paftorumcceiu confiftere, quos Do-
minus nufquam recepic bonos pe.> petuo fore , maios autem in-
terdumforc pronunciauic. Vbiaucerade periculo admoncci-
dcofacitvcnoscautiorcs reddac.
8 Quidergo?inquie-., nulline eritin definiendo C oncilio- ^'«rf^ sbit-
rum authoriias? imo vero neque cmm hk omma Coi.cil-a da ^^'^- *^^^''»»*»
mnanda, automniur.i adurelcindcnda, & (ouod dicituO voa '^'^""'"* J**^
Iitura eHeinduccndadilputo.Atcogis rameo (jnquies) omma
in ordinem.vtcujiibetm medio polltum fii. recrpete vei repu-
diare quod ftacue/ nrConciiia.Mmjme vt-ro. fcd enim quocies ^^°^fi°'?^
ConcilijalKuiusdecretum proterruj,expcndi primum dil-gcn- ^dminenda
tcr vciim, quo tempoce hab tum fit, qua de caula i^iabitura , & mu em. ad
quo confiiio , quaics homines interfuermt : deinde illud ipfum ^criytma a-
de quoagitur^adScripturseamuiTim examinari-.idqueio eum wtt/ur/* <^uate.-
modum vc Conciiij definitio pondus fuum habeacsicque inftar "'" <^onueniut.
pr^iudicijmequetameu examen.quod dixijimpcdiat. Vtinam
cum omnes modum feruarcnt quem praEfcribit Auguftinus li-
broaduerfusMaximinium tertio. Nam quum hunchxreticum
de Synodorumdecretis iitigantem bieuiter vulc compefccre. TeffeUie^»'
Nec ego (mquit) NicenamSynodum tibi,nec tu mihi Arimi- ^mo.
nenfem dcbes lanquam ptasiudicaturus obiicere. Nec ego huius
authoritatCjnec tu illius detineris.Scripturarum authoritatibus,
non quorunque propriis,fed qu3E vtrilque fiint communes, rcs
cumre,cauracumc3ufa,ratiocumrationecertef. Sicfieretvt
Conciliisfua cflctqua^ eiredcbet maieftas: interim tamen fo-
periore loco emineret Scriptura , nequid eftet quod non illius
regulsE fubiicerctur. Sic prifcas illas Synodos , vt Nirenam. Zxtmphfiat
Conftantinopolitanam , Ephefinam pj imam, Chalccdoncnfcm NtcenumXm^
ac fifniles^quae confutandis erronbus habitac lunc , libencer am- ftantim{>tlitei~
pledimur , reueremurque vt faciofanftas , quantum atrinetad *"^^^P^'fi-
ndei dogmata. nihil cnim continent quam puram & natiuara
Scripturx inierpretacionem,qaam fandi Paties fpiriiuali pru-
dentia, ad frangendos religion's hoftcs qui tunc cmerfcrantjac-
commodarunt. In pofterioritws quoque nonnullis videmus
elucere verum pietatis ftudium , notas adhajc ingcnij,dodri-
na», prudcnti^e non obfcuras. Scd qu madmodum folent res
indcceriusfereptolabi , exrecentiofjbus Conciliis videre cft
quantufubinde Ecclefiaa puritate iiljus aurei feculi degenera-
uerit.Nec dobito quin iftis quoqi corruptioribus feculis habue-
rint Concilia fuos melioris nota? tpifcopos. Sed in his accidic
iquod in Romanis fenatulcofulcisno rcdefieriolim conquere-
hitiit ipfi Scnacoies. Dum enim numeiantur, non appenduutui;
CAP. IX. INStlTVTIONlJ LIB. III T.
fententias, meliorem partcm a maiore vinci faeplus nccefle
Impiamt r^-fuit. Certe multas impias fentcntias protulerunc. Nequehk
fudtenda. ^pus eft fpecies colligere : vel quod nimis longum foret , vel
quod hoc alij feccrunt diligentius quam vt multum addere li-
ceat.
Tugfiantta coci p Porro quid Concilia cum Conciliis pugnantia rccenream?
^^'"'^^^'^^^!*Neceftqu6ilmihiquirpiamobmurmuret,ex his quae pupnant,
tate ccnjcntiut^^^^^^'-''^^ noeilc legicimu.Vnde enim la 2eftmiabimus?Ncpe ex
Amplcclenda, eo, nifi failor.quod ex Scripruris iudicabimus,no eflc orthodo-
^u*ab ea dif- xa illius decrcta.HcCc.n.vna eft certa lex difcrecionis.Ia nongeti
fentmit^re^. circitcr anni rnnt quum Synodus Conitantinopolitana fub Leo-
€nn A. neImp£r3torecongreg^ta,fubuertendas &confrjngendas ima-
gines in templis collocatas^cenruit.Paulo poilConciiiumNice-
num,quod in eius inuidiam Irene coegic , reftituendas decreuit.
Vtrum ex duob-js agnofcemuspro legitirao^Vulgo obtinuit hoc
pofterius,quod in teraplislocum imagmibusdedic. At Augufti-
nus idfierrpofle ncgac iTne prGerentifiirao idoloiatrise periculo.
Epiphanius sctatefuperior afperius mulco loquirur.nefas enim
& abominacionem efle tradit, afpici in tcmplo Chriftianorum
Confirmatioab imagincs.Qu^i fic loquuntur,an approbarenc Concilium illud d
'r^^ll/hmi ^"^^^ ^^'^^^ fnperfticts> Qi^od fi & vera narrant Hiftorici, & a-
r,L Zi^Trl' *^'^ 'P^^ credicur non imsoines tantumipfe , fed earum cultus
„,; iil»c reccprus tuir.TaJe veio placitum palam elv a Satana manaf-
fe. Qnid quod totam Scripturam depiauando & lacerando , lu-
dubrio cam hbifuiiTe dcmcnftrant? Quod ego fuperius abunde
planum feci.Quicquid fir,non aliter diicernereintercontrarias
tib.i.ca.ii. &diflentientesSynodos,qu2e mulr.r fuerunr.potcrimus, nifi o-
feft.14. mnesilla quam dixi omnium hominum & Angelorum ftatera,
Calcedonepjis, id eft vcrbo Domini examinemus. Sic Chaicedonenfcm ample-
nem ^Ephc- £ti"mur,repud ara Ephcfina fccunda^quodin hacEuivchianaim-
pietas conhrmara fuic , quam illa altera damnauit. tius rei
indiciuranonnifi exfcriprurisfecerunc fanfti v.ri , quos (ic ih
iudicaudofcquitur , vr Dei verbum quod ill s pra;Iuxit , nobis
nunc quoque p^-selocear. Eant nunc Rctfianenfes, & afFixum
alligatiimque fuis Conciiiis Spiricum fandum pro more ia-
dent.
_ . ^ 10 Quanquam in illis Quoqueantiquis & purioribus eft;
ciiiornyn erra- ^"^d lure dehdercs , vel quod eruditi ahoqui 6c prudentes vin
ta cp- lapfit^^ quitumaderant, prsefentibusnegotiisdiftiafti, multaalia non
quorum qua- profpicicbanr: vei.quod cfrauionbus & m^gis feriis occLpatos,
tuorvel c^«/^* nonnulla ieuioris momenri fubterfugiebanr ; vel quod fini-
'vel occafwnes. pjj^iter , vt homines, imperitia faili po^terant :vel quod nimio
£y„odo Nice- ^^^^^ nonnunquam pra:cipites fcrebantui. Huius poltremi
na vbi inte- (quod omnium duriflimum ddetur) exemplum illuftre extitit
fii>m difi"^ in Nicena Synodo ; cuius dignitas omnium confcnfu fbmma
venera-
DE fiXTERN. KiBB. AD SALVfJ "^lf
vencrationcvt merebacurjcxcepta tft. Nam quuFn prtmarium dijsEpifcopi , .
fidei noftta? ciput illic periclitaretur , adcffcc hottis Avrius in *"'^'' f^ ''^'"
procindujquo cfi manus conferendae efient,fummum veto mo- ^^^*^'
mentum ineorumconcordiaeflTet qui ad oppugnanduro ArriJ
crrorem parari venerant:ipfi nihilominus rantorum dilcciminu
reet)ri,im6 velutgrauitatis, raodefti;E & cmnis humanitatis.6*
bhti,omitro quod in manibus crat certamine, (quafi ex deftina-
co, Atriogratificaturi ,e6 conceftillent) inteftinisdiiridiisfefc
prQrcindeiecosperunt: & fiylum qui in Arrium ftringendus e-
rat, in (e ipfos dirigere.Foed^e criminationes audiebantur : hbel»
liaccurarorijvohtabant^necconteotionum finisvllu5 faftus ef-
fctdonecmutuis vulncribus fe confodiffent, nifi Imperatoi*
Conftjnt'-.iusoccarriffet,quiinqui{itionem ineorum vitam,re
c0e fupra fuam ccgnitionem profefTus, talem intemperiem lau-
de magis qua obiurgationc caftigauit. Quam multis partibus &
alia qu« deinde fequuta funr. Coneiha lapfa fuifle verifimile
cft?Nec longa demonftratione opus ha?c res habec. fiquis enim
ada pcrlcgar.mulcas illicinfirmitates animaduercet: nequid di-
camgtauius.
II Et LeoRomamisPontlfex nondubitat Synodo Chalce- w^W (X9m
donenfi,qnam in dcgmatibus orthodoxam facetuc ambitionem flttm m iyiodo
& inconrukamtemeritarem obiiccre. Legitimam quidcm cife Chalccdohe>-fi,^
non negat.federrare potuifte palamafterjt.Ineptusfcrte aljcui '^*" /"''^t'''"''
videarqnide commonftrandishuiufmodi crroribus laborcm; ^,;,; '
quumfjttantur aduerfarij.crrareConciliapofTe in iis quse nd A-.y
falutcm non funt neccflaria. Sed neque fuperuacuus efl hic la- oltj
bor.Tametfi cnim coafti,vcTbo qutdem id fatentur.quum tamen
omnjiim Conciliorumdeterminationem,in re qualibet , nullo
difcrimincpro Spiritus fandi oraculo nobis obcrudantj plus e-
xgunt quam initio fumpferant. Quid C\c agendo contendunt, ^^'■■''fnm eiu.f-
nifierrarenon pofTeConcihaantfierrant^nefas efle tamen ve- " '
rumcernere,aut non afTenrarierroribus? Neque aliud inten-
do,qu2mindepo6re colligi,SpiritumSanftum fic piasalioqui
& Sant5ias fynodos gubernafler/tinterimaliqaid eis hun)ani:us Hpift.ff.nd
accid^re fineretjne niraium hominibusconfideremus.H^c muL i'^^<-'"3pii-'n^-.
to melior eft fencentia,quam illa Grcgoti j Nazianzcni.Nulln s ^^^'*'.;'.^''^-''' '^
vnquam Concilij fe vidiliebonum hnem.Nam qui aiierit crnia eadsmr^uo.
fineexcepcioncmalcdefiifle.non raultum authoritatis ilhs re-
Imquit.De proainciaiibus Conciliismentionem fcoifum hcc
le.nihiliam necefl^e eft:quandoex generalibusjcftimarc prom-
ptumeftquanrumaurhoritatisad condendosfidci aitictlos ,&
quodcunquevilum fuerit doftrm*B genus recipiendura habere
debeant. ^^ ^
IX At ooftri Romanenfcs,vbi in caufse fux defenfione o^^- ''Papi.iArnm
ttia rattonis priefidia labafcere fibi vidcnt^ ad extremum iikid 't(^"^^iy',
it".
nioct iap'us tn
7>:o !umprof<-
tJA». IX. I;??sTiTv:8iONis ti6. iiii.
mlfenamque fuifugium cojjcedunt,Etiam mentc & confilio ftu-
pidi fint , animo vero & voluntare Qcquiflirni : nunere ian»en
T{i^fi>.i.eorum vetbfi Domini^uod Friepofitis obedire iubet.Itane vero? quid
"^rapofitoi Jton f^ prajpofitos cflc negem qui tales funt ? Non enim plus fibi ar-
*£[iu>7^ ^^*" ^^Z^"^^ debcnt quam habueritlofue , qui& PropbetaDoroini
Iof.i.7.8. fuit,& eximius paftor. Audiamus auicm quibus verbis inaugu-
retpr jn fuummunus i Domino : Non tecedat , inquit, volu-
men Legisab ore tuo : fed meditaberis in eo diebus ac nodi-
^y^.2. Tj^M- bus.Nequc ad dexteram neque ad finiftrara dedinabis: tunc ^i'
doprophtu tx- riges viam ruamj& intelligeseam.IUi igicut fpirituales nobis e-
frejfommdatQ j^,j^f Prajfcdi qui a lcgc Domini neque huc nequc illuc defle-
imtiugien t. ^^^^^ Quod ii nulla ha:fitatioije accipienda efl quoruoiuis Pa-
fiorum doftrinajquorfuro attinebat totics tamque folicite Do-
mini voce nosadmoneri ,ne pfeudoprophetarura fermoni au-
Tcr.23.i6. fcultemus?NoIite (iuquit pcr letemiam) audirc verba Prophe-
tarum,qui propheiant vobis.Vanitaicm enimvosdocent;& no
ex oreDomini. Itemj Cauete vobis a falfis prophetis , oui ve-
Mat. 7.15. niuniadvosin veftituoutum, intrinCecusautem funt lupi ra-
}.loh.4.i. paces. Fruftra & lohannes nos hortaretur vt probemus fpjritus
"^tfp. Sptrttiu nunquid ex Deo fint. Cui iudicio iie Anpeli quidem eximun-
C^ cxcinonfe- rur,ncdum Satan cum luis mendacns.Quid autera litud, ij cscus
i^uendi. cajcum ducat.ambo in foueam cadent? annon fatis dcchrat mul-
Mat^ij'. 10. tum intcrefte qualcsPaftoresaudiantur. nec temereomnes aur
diendos^Quarenoneftquod fuisnostitulis abfterreant, quo
in participationem trahant fuarcsEcitatis.quum vjdcarnus con-
tra.fingularemDomino curam fuilTe abfterrendi , nc alieno
crroreducinosparctemur , fub quacunquenominis larua la-
tear. Namfivetumeft Chriftircfponfum^casciquique duccs,
fiueAntiftitcs5fiucPt2Brules,fiucPontificesdicantur,nihil po(-
funtquamfuosconfortesin idem rapere praecipitium. Quar«
'Cmelufio dijpu nulla Gonciliorum, Paftorum, Epifcoporura nomina (qus ram
tattoms de po- falsQ obtcndi quam vfurpari poflunt) nos impediant quominus
tefate Eccfe- gj vcrborum & rerum documentis moniti, omoes cmnmm fpi-
/!£ ctrea dc- ^.j^^^ ^j diumi vctbi rcgulam cxi^amus, quo probcmus num ex
* Deofinf.
TajirentM pars \^ Quoniam probauimus noH cflc datam Ecclcfias potcf^a*-
capitis, de Ec tem crigendoe nou^ doftrine , dicamus nunc de poteftate quann
de/ix p0tifate m, tribuunt in ScripturiE interpretatione. Nos ccrte Iibentec
ctrca ^^^■^^'"-goncedimus.fi quo dedogmate incidat difceptatio,nullum efle
^tttitm!^^^^'^' ^^^ melius nec certius rcmcdiuro , quam fi vcrorum Epifcopo-
rum fynodusconueniat.vbi controuerfum dogma excutiatur.
MuUoenim pluspondcrishabcbirciufnjodi definitio in quam
communiter Ecclefiaium Paftores, inuocaro Chrifti Spirita
confenferint,quamfiquifquefeoifiim domi concepram popu-
lo iradcKct^vel pauci hotnincs priuatujn eam coiificerent. Dein-
de
fi B B X T ER>4. MEd. Ad S AE V«*. ^I^
de vbi coUefti in vnum func Epifcopi , coramodius in cotnmu"
iic dciiberant quid fibi & qua forma docendum fit, ne diuei"*
(icas oftendiculum patiat. Tertib , hanc rationem ptsfcribi'
Paulus m diiudicandis doftanjs. Nam quuai fiogulis Eccle-
fiis aitiibuat diindicacionem , oftcnditqui in grauiotibus ca*»
fi^ fic ordo atJ^L-ndi : nempc vt Ecciefise inter fe comrauneill
cognitionem liifcipiaQtrAtqueitanos ipfepietatis fenlus infti-j ^ ^
tuit , vt fi quis tijrbctEcclefiamdogmateinufitatOsatqueeorcs * * **
pcrueniat vt ficpericuium a orauiore diflidio ,conueniac pii-
miim Ecdcfix: quseftioncm piopofitamexaraiDent: dcmum,iu-
fta dilcuirione habita , defiuuioncmex Scnptura fumptam pro- ^^ ^tiofonfi
feranc , qtiae & dubitacionem m plcbe tollat, & os obftruat im- hanrienda eji
probis & cupidis hominibus , nc petgcre ^ampiius audeant. Sic ijiaintcr^reta*
exorto Arrio coafaeft NicenaSynodus, quae fuaauthoritate & *'<''
fceleracos imp:j hominis conatusfregit ,& pacem reftituicEc-
clefiisquas vexauerat, & azcernam Chrifti diuinitatem contra
facrilegum eius dogma afseruit. Quum deinde nouas ^^^^^^ ^horitM&rT
mouerenc Eunomius & Macedonius , fimili remedio eorum in- ^j^ fonfernad^
ianix occurum eft per Con^lantinopolitanum Synodum Ephe- vnttatis inEe-
fino Concilio profligata eft Neftorij impietas» Hec dcnique ''f)f^-
ab initio fuitordinatia in Ecclefia ratio confetuandx vnitatisj^'^'*/^'"^ '"-^*
cjxioties Satan aliquid machinari cceperat. Sedmeminerimusj^^^" ^"^2»!«"
non omnibusfccuUs vei iocishaberi Athanafios .Bafilios ,Cy- defenfires nvn
iillos,& fimilesvera; doftrinas vindices , quos tunc Dominus/iw^#^ a^pa-
cxcitauit. Imb cogitemusquid Ephefi fecunda Synodo accide- rtant .O' pf'^^
rit ,vbi Eutychianahercfis obtinuit : fand^e mcmoriiB vir Fla- tl^idcStorum ar
uianus.in cxilium eieaus cum ahquot pns viris .* multa eiuf- adtembmftpe
modi flagitia defignata , ncrnpe quia illic Diofcorus, homo fa- natur*'
diofus& pcflimi animi ,noiiautcm Spiiitus Domini pra»fide-
bar. At non erat illic Ecciefia. E.iteor. Sic enim omnino fta-
tuo,Non ideo jnierircin Ecclefia vctitaicm, etiamfiab vnc^
Conciho opptimatut : fed mirabiliter a Domitjo feruari,vc itc-
rum fijo tempore emcrgJt & fupciet.Hcc autem perpetuum ef-
fe n;go,vt veiafic& ccrra Scripiurx intctpretatio qu^ Conci-
Jij fumagns fuerit rccepta.
14 Verum alib Cp^ant P.omanenfes, quum poccftatcm m- Papifiarum ht»
terpretandi Scripturam penes Concilia efse tradunt,& cam fine^**^"?^^ ^^ %
prouocatione. Hoc enira colore abutuntur , vt ScriptursB in^^^^J^^'^ ^r^
terpreiationem vocent quicquid inConciliis ftatutuinfic. T>^tatHr*
purgatorio, deSan<ftorum interceflione , de •onfefTione auri-
culari,& fimilibus.nonicpetieturvnafyllaba inScripturis. Ve- Uh «9 mtod.
lum quiaEcclcfiasauthoritaxcfancita funrha?comnia, hoc ^{kScripiu/d pu'
( vtveriusloquamur ) opinione & vfu recepta ; pro Seripturse^"'^'^*'* '" '"'■
interpretationc vnumquodquehabendum cric. Nccjucid 'no*/^,^/^/''*
do : fed fiquid KccoUwante Sctipcar<t fta€uefi(Concilium, intei-
CAP. X. INSTITVTIONIS LT8. III I.
^elie' prohihi- P^^^^^ouis habcbit nomen.Iubet Chrittns omnes decah"ce quc
tione'communio '" ^ «^a poriigtt > biberc ; Conftantienfe Concilium vecui c «e
m/M6wr^9M*plebi Jaretur, ^&i folum Sacerdotem bibcre voluit. Quod/ic
0ecie ^ cen- ex diametro pugnat cum inftiiutipneChrifti^pro eius incerpre-
t%*j' tatione habcri voluit. Paultjs coniugij ptohibitionem vocac
H b"ii^^* ^ypocii^n dxmoniorum: Sandum vcro in oranibus coniu-
V gium &honorabileSpiritusalibi pronunciat. QuodpofteaSa-
ccrdotibus interdixerunt coniugium, id veram & natiuam Scri-
ptura? interprecationemhabcri poftuiat.quumniliil magisaiic^
numfingiqueat. Siquis hifcerc concraaufic.hjereticus iudica-
bicur : quando fine prouocaticne eft Ecciefia; deceriuinacio : &
dfc cius interpretatione , quin vera fitdubitari nefas eft. Tan-
tam impudentiam quidinfcdei- ? demonft:ratecnim ^viciife eft,
. Qu,odde poteftateapproband^Scripturasdoccnt jprudens o-
tia^^approbatio^^^^^^' Subiiccrc cnim in eum modum Dei oracula hominuni
ntm Scripturx ^^^^'^^^ > vt ideo rata fint quia placuerint hominibus , blafphe-
hominumpUci ^»3 indigna cft qua» commemotecur ; &' ego iam fuperius hoc
tu fu'mctens. ipfum 3ctigi. Vnum tamca cos rogabo , St in Ecdefia? approba-
T(efutatiohu- -tionefundaca eft Scripcurse authoricas , cuius Concilij cicabunc
^o-rorw.^ decare decretum ? Nullura,opinor,habent.Cur igitur Niceae
j.plenifsi^ * ^''"^* ^^ patiebatur Arrms teftimoniis ex lohannis Euangeho ad
me autem <iudis>trat enira ,^ecundum iftos, liberum repudiare:quando
lib.r,ca,7. "ulla vniuerfalis Concihj prxcefsecat approbatio. Alleganc
vcrerem cataiogum , qui Canon vocacur : quem dicunt tx Ec-
exceptionis j^a cle/ia* diiudicacione manafte. Sed rogo iterum quo in Concilio
fipca dtlutio. Canon iiie editus fueric. Hic obmucefcant oporccc. Quanquam
fcire prajcereacupio , qualem q^sq. tllum Canonem arbicrantur.
Vidco enim inter vcceres id paium conftitiffcEc fi valere debet
Pra;fat in li- ^'^'^^ ^'^ Hieronymusjibri Machabacorum,Tobias , Ecclefiafti-
tro Soloino c^s* ^^ fimiles in ordincm Apocryphorum reiicicncur: quodifti
nis. nuilo modofacercfuftinenc
e A P V T X.
Dtpotif^attin Ugiht^ fkrendisAtt qua fsnij^lmam tyrattnpdmtf»
attimas 0* carnifidrtdm extrcmt Papa cum ft*H>
Pattes prscipux huius capitis,
3 De corJltttttionrbus humanis in genere , vbt de difcrimine Ic-^
gnm Doliticarum & Ecclefiafticiriim,dc Confcientia, cur &
qro fenfu mini0ri Ecclefiae cottfciemiis lcges ipponere ne-
gueantjfeft.i. ».5,4*5. ^ 7- ».
D B E X t E R N. i«[ E O, A ry S A L V T. J^J^
Dc Traditionibus Ccn Conftirutionibus Papifticis , ceremonia*
& difciplinam feftantibus, quas multis vitiis fcatere probat
a fcft.p. adiy.dcinderefeJIuntur argumenta quibus fe harii
traditionum dcfcnfores tueri folent,a ly.fcifl-. vfque adi?.
Ab hac feftione 27. vfque ad iinera de bonis ac legitimis cofti-
tu;tionibus Ecclefiafticis agitur.
>■ f-^:^.^c-:,5se^ E q V 1 T V R pars fecutida , quam in Icgi-
^^v^^'^^@^'i bus fcrendisficam effevolunttex qua fcatu //'<«' fiemi'dA
K-^SV^^^fcjr/j. ^v^ ngine ortcT funt innumerae traditjones hu-i^'**'-^ EccUjti-
'W'^ mlin3e,rotidem ad ftranoulandas miferasa •?^''^"'f'''^'
J^ ""^^slaquci.Nequeenur. maior iHisreJi ■;,^,,,4.r^rf,>w
gjo fuit quam Scnbis & Pharifseis impone' mim.
re sliorum humcris oneta qu^ digito no- Vide initiu
iuiflenc actingere. Alibi docui quam crude- c^p.s-
Ifs fit carnificrna quod dcauriculari cofellione prxrjpiunf.In a- ^^^^- ^='^'
iiisleoibus tanta viL.ientianon apparet : fcdque vidcntur om t ^,^"' ^^*
'^ . > , , , • < «r- • ^ rr. -L!b.?.cap.4.
nium maxime tolerabiles ryranmce cofcienJias premunt.Taceofe^.^.. & fe-
qnod adultcrant cul'um Dei & Deum ipfym, qui vnicus cfl Le- qucntibus
f:'n<itor fuo iure fpolianr.Hsc poteOas traftada nunc eft, an Ec- nia.v.fc<n-. 17.
clefia" liceacconfcicnnas obi^nngerefuislegibus. In quadifpu- .^^,«/?^«' «»/'«'-
tacionenon attingicur ordo politicus, fed taatumhoc agitur vt'"*"
ritc colatur Dcut fecundum prjjfcriptam afe tegDl:;m.&; fpiri-
tuslis Iibettas,quaj Deum refpicit, faloa nobis mancaf.Vfus ob-
tinuirvttraditioneshumancE: vocentur qujccunquedeculruDei
prxter eius verbum profe<f^a func ab hominibus cdifta. Cantia
has nobis eft cerramen^non contra fanftas & vtilcs Ecdeiie con-
ftirutiones ,quajvel ad difcipiinam vei honeftatem vcl pacem
conferuandamfactunt.Finis aucem cercand! ,vc coerceacur im-^""^*'* ""P^
nunfum &b3rbaruni imperium.quod fibi vfurpac in animas qui ^xwm'*tm'^'^^^
P.-jftores Ecclefii habcri voIunc,re aurem veia fcuiftimi funr car- tnffitunur^ di^
nihccs.Quas enim leges conduncfpiricualesefleaiuncad an!m,a;^«f«m.
pcrcinentes, &casadvicam jctetnam ncceflarias affirmant. Sic
aucemregnum Chrifti ,vr nupcrarcigi , inuadnui : Hc libertas ^/^^f**"*^^'^'^
2bipfbfidcliumconfcicnciisdac2,opprimicur penifus ac dfiici- '""""" ""*^'^'
tuc.Taceo nunc quanra impietate legum fuarum obferuationem
f<nciant,dumex ipfa & pcccatorum remifIionem,dc iuftitiam &
falucem quxrere docent , dum tocam religfonis & pietatis fum-
mam in ipfaftamunt. Hoc vnum contendo , nccefficarcm im-
poni confcienciis non deberein quibus rebus a Chrifto hbe-
ranrur,nec nifi liberatae , vt anfea docuimus, quiefcere apud
Deum pofsunt. Vnictjm regcm agnofcanc,fuum liberatorem
Chriftum:&vna libertatis lege nempe facro Euangelij vcrbo
regantut oporcet,/? graciamquam in Cbrifto fcmel obtinue-
runr, retinete voLuni; nulla feruitute teneantur, nullis vinculjs
aftringantur.
Goo.
eAPlxJ iNSTiTvf I oNis X. r B. iitt:
fryjdaruti * ^^"S""F quidem Solonw ifti,fuas conftitutiones leges ef-
tnits txoment, ^*^ libcrtatis/uaue iugum,onus leuerfed mera'cffc men«lacia quis
tamtnrtvtra, non vidcat? Nullamipfi quidemlegemfuarumgrauitacemfen-
vhferuAtumn tiunr, qui abicdo Dei timore tam fuas qu^m diumas leges f^-
modo fuvt dif/t cureacftrcnue negligunt. Qui vero aliquafalutisfuas curatan-
IZ,'^"'*!.^*/'' guntur , plurimum abeft quin feliberos exiftiment quandiu his
les. iaqueis impljcantuc» Vidcmus quanra caiitjone veriatus hc
I» 001,7,35. inhac patte Paulus,vtne vna quidcm in re laqueura iniicere
aufusfuerit. nequeidnuUacaufa. prorpicicbat certe quantum
vulnus infligeretur confcientiis, fi earum rerum neceflltas illis
imponereturquarum reieftaefleta Domino libcrtas. Contra
numerari vix poflunt conftitutiones quas iftigrauSlime iEter-
na» mortis denuptiatione fanxcrunt , quas feueriffime exigunt
tanquamadlalutemneccffarias. Ec m his permulrse funt ob»
feruacu difficillimiB : omnesvero (H in lucbam fuam congeran-
tui)impoftibiles: tantus eft aceruus.QMi ergo fieri poterit vt no
extrcmaanxierate & terrore perplexi vratuc quibus tanta difli-
cultatis ololes incumbii? Huius generis ergo conftitutiones hic
impugnare animus eft : qusc in hocferuntur vt animas intus co-
ram Deo ligont,& rellgionem iniiciancaefi de rebus ad faluteai
neceflari is praeciperent.
^autimifsts' ^ ^ Hxcqu^ftio plerofqoeideoimpeditquod Jntef exrernum
fiio commodius (^^ vocant)&: confcientisE forum non fatis fubtiliter di^cernuc.
4xpliectur,a de Vsxttitz dfllicultatem auget quod Paulusobediendum efle Ma-
/^z/wrteCc»- giftratuiprsecipit ,non poenas folum metu , fed piopter con-
f"'"^^^J"^^'*^ fdcmhm. Vndc feqoitur, politicis quoque legibus obftringi
Tid*eU 3 ca *^°"^cientias. Qupd fi itaeflet ,caderet quicquid ptoximo ca-
ip.feft.is. ' pite diximus, ac iamdifturi fumus de fpirituali regimine. Vt
llora.js.^ hic nodus foluatur, primo opera^pretium eft tencre quid fit c6-
fcientia. Acdefinitio quidemex etymo vocis petenda eft. nam
/Icuti guum mente intelligentiaque homines apprehendunr rer
rum notitiam, cx eo dicuntur fciie, vnde & fcienti^ nomen du-
citur: itaquumfenfum habent diuini iudicij quafi /ibi adiun-
dum teftem, qui fua peccai a eos occultare non flnit quin ad iu-
dicis tribunal tei pertrahantur, fcnfusille vocatur confcientia.
^idftt edk-^ Eft enim quiddam irtter Deum & hominem medium: quia ho-
j-^entta. mincm uon patiiur in fcipfo fupprimcre quodnouit .-fed eo-
•*. .1^.2,13:. ufque pcrfequitur donec ad rcatum adducat. Hoceft, quo4
inteliigitPaulus,quuratraditConfcientiam fim«l atieftari ho»
niinibus , vbi cCngitationeseosaccufant vel abfoluunt in iudicio
Dei. Simplex notitia in hominibus refidcre poflet veluii in-
clufa. Ergo fenfus hic qui hominem fiftit ad Dei iudicium,
cft quafi appofltushorainicuftos , quiomniaeiusarcanaobfer-
wetacfpeculctur ncquid in tcnebris fepultuin mancat. Vndc
.§c vctus iUud pjoucttaum.» Confciemia ipille teftes. Eadeni
Wtipn<!
15 t JXtlRH. MHD, A© SALVf. 410
rationc,& Petrus bonas erga Deum conrcientix intcrrogatione J.rctr4« i%
po'uitprotriiquillitateanifni quampetfuafi de Chiifti gratia,
r.os mtfcpiiie coraai Deo offV rimos. Et author epiftolje ad Hc- Hcbr.w.z,
brvieos non hubcre amplius Gonfcientiam peccati j pro liberatos
vel abfolutos efle, n peccatum non aoiplius nos arguac. m r • '
4 Iraque ficiir. opera rdpeaam ad homines hribc«t , ita con- ^J^'Jjl^l^"%„,
fcitncia ad Deumrefcriur: vt conrcientia bona nihil aliud ^^^ fcttntiaadim^
tjuam intetior cordis intcgritas.in quem fenfum Paulus fcribic, eiajijaimina
coiDpkmencum Legis efse charit3tem>cx pura confcientia & fi- eS?- reiatioms,
denonhaa.Pofteaeciameodcmcapiiequancumab mtclligen-^-Tina-^-J-
tiadift"erat,oftendit,dTCensquofdam a fide naufragium fecifse,
quia bonam confcientiam dareliqueranf. His enim vcibis vi-
uum ersecolendiDeiafifet^um, finceriimqac pie & fande vi-
ucndiitudiummdicat. Intcrdumquideraadhomincs quoque Ad, 24. ^^
cxcenditur>vt quum teftatur apud Lueamidcm Pauius, fe ope-
jamdcdtfsevtbona confcientia ambuIaretcrgaDcum&homi-
ncs.Sed hoc idco didum cft quod bonce confcicncia: fruftus a4
liominesvfque manant ac perueniunt.Proprieauccmloquendo,
loium Deum refpicit, vt tam dixi. Hinc fic vc obftringcre con-
fcicntiam lex dicatur (\\ix fimplicitcrhomincm ligat , fiaeho-
minum incuitu,vel non habita eorum rationc Exempl» gratia, EteempU, ^u^
A>Jun modocaftumferuaie animum puriimque ?b ommlibidi- ti^fi>'if^onem
ne Dcius MrjEcipitJed quara.Jibet verbornm obfcoenitatem & ex- W<-«'"''< O*
ternam iafciuiam prohibet.Huuis legis obteruatioBi,ct!amfi nul „^^,^,;„ ,^
Jus in man Jo homo viaeret, confcientia roea fubiicitur. Ita qui (ujiratit.
fe intcmperanter getit,non co tantum peccat quod malum exe-
p!um pisbfccfratnbus.-fedconfcieniiam teacu obftri^flam habec
apud Deum.Al a in rcbus pec fe mediis eft ratio. Abftinerc cnim j.cor.jo. zf.
debcmuifi quodpariancoffendiculum.-fed iiberaconfcientia. I-
ta de carne iJoiisc6:ecrara Paulus Ioquirur,Siquisiniiciat fcru-
pu!um('.nquit)noli atcingeie,propter confcientiam. dico au-
Tern confcientiammon tuam,f>d alterius.Percarethomo ffdelis,
<jUi prius adinonitU5s,eiufmodi camem nihilominus ederet.Se<i
Vfcurqieftacris refpedu necefsaria illi fit abftinentiavc a Deo
pra?fcnbitur,non tamenconfciencix libertatem retinerc dcfi-
nit. Vidcmus vt Icx ifta exteinum opus ligans confcieBciara fo^
lurain relinquat.
1 Nunc ad humanas lcgcs redeamus. Si in honc fineaiUta! 5««»? autAfn
fint vt religionem nobis iniicianc, quafi per fe neccfsacia fit ea- ijiiHjmodi Ugi^
rum o!9fcruatio,dicimnsconfcicnti3B imponi quod fas non crat. ^*** cr tradi-
Neque cnim cum hominibus , fed cum vno Deo ncgotium eft ^^^'^^^r^^^^tt,
confcientiis noftris. Quo pcttinet illud vulgarc difcrimen,inter "^^^,^"{'^^^^
terrcnum & confcicntiz forum.Q^um totus orbis denfiftima i- yeant Tanitu
gnorantia» caligine obuolutus crsctjhajc tamen cxigua lucis fcin- doc^r.i obtdir-
tillaiefiduamanfit, v: humanis omnibus indiciis furcriofcm '^'*«' 'f^ ^^
^or, i''j
CAf.X^ lNSTlTVTlONisi.IB.Itir.
gifiratib.pro-^effe hominls conrcienfiam agnofcerent. Quanquam quod vn*
pT£r confctena yert)o fatebantur,poftea rejpfa labefadabat: voiuit tamen Deus
(cuimmensa^ teftjmonjum aliquod Chriftianx libcttatis tunc quoque excare
PapiftarHmde 9"oa ^b hommum tyrannide conlcientias eximeret. Sed non-
rr^i^x>««xW dumexpeditaeft illadifliculrasqu^e exPauli veibis nafcitur.
fonfiientias o- Nam fi ptincipibus obcdiendumeftnon pcen^e tantum/ed con-
hligantihui mi fcienti^ cauf», indc confequi videtur, in conicientiam quoquc
mmi janeto ^ominari principum lcges. Quod ii veruni eliidem & de Ec-
clefiafticisdicendum erit. Refpondeo primum inter genus &
ipeciemhiceSediftinguendum.Nametii legts /ingulceconfcie-
Rom.13.1. ^*^"^ ^^^ attingantjgcnerali tame prscepto Dci tenemur, ouod
niagiftratuumauthoritatemnobis commendat. Atquc in hoc
cardineverlarnrPaulidifpiiratio, Magiftfatus, quoniama D<o
fint ordinati Jionore profcqucndcs effc.Interea minime docet,
qu^ ab illis fcribuntur legcs sd intcriotem anima? gubcrnatio-
^ nem pertinererquum vbique & Dei cultum,& fpiritualcm iufte
'^^ltera ratu a yiuendi iregulam fupra quashbet bominum placita extoIJat. AL
j5^«;on .pen- j^yyj^ qqoquc notatu dignum eft (quod ramf n ex fuperioribus
pender)leges humanasjiiue a magiftratu,fiue ab Eccicfia feran-
tur,tametfi fint obferuatunccefiari^(deprobis & iuftis loquor)
ideo tamen non ligare per fc confcientiam, quia tora obfcruan-
di neccffitas ad generalem finem rcfpicit,non autcm confiftit in
rcbuspr^ceptis.Abhocordinc proculdiftant quaj& noua for-
mam prajfcribunt colcndi Dei & neccfStatcm confiituut in le-
^jus liberis.
lAd ipfam ^ Talcsautemiintquihodie vocantarEccIef?aftica?confti-
^uafliomm tutioncs in Papatu , quie pro vero ac ncceffario Dei culiu inge-
ym^nffis» run:ur. Atquevt funt innumera:, itainfinitafuntad captandas
illaqueandafqueanimasvincula.Etfiautemin Legis cxpofitio-
penonnih>Iattigiraus:quia taracniuftastraftationi hlc oppor-
tuniorcratlocus,nuncth]dcbototam fummam quo potero o-
ptimo ordinccolligere. Ei quia de tyrannidc quam fibi in li-
^cntia docendi quicquid libuerit arrogant pfeudoepifcopi nu-
per difleruimus quanrum fatis cffe videbatur , totam illam par-
temomittam:inexpIicandatantum quamfe haberc dicunt lc-
t^^eni! fitHi -^ fcricndarum poteftate,hic imn»orabor. Hoc igitur prxtexru
' pfeudocpjfcopi noftriconfcicntias nouislcgibus onerani,qu6d
fint fpirJrualcslcgifljrorejaDomino conftiruti, ex quo illis
, CommifTa cft Ecclcfjx gubcrnatio.Itaqj quicquid iubent ac prx-
fcribunt,idnccefsari6 obfeiuandum Cisc contcndut a populo
Chriftiano ;qui vioIauerit,cum duplicis inobcdientix rcu cfse,
Cjvtr-ueffht qubd Dco & Ecclcfis fit rcbelhs.Sane fi veri epiicopi efscnt , a*»
^'^ '"^.„-.*''"^''' h(]md cis in liac parie authoritatis tribuercm.non quantum fi-»
p,r-dt^'t>jcTicv^ bi poftuJanr , fcd quantum ad pohtiam Ecckf;.x^ r."re ordinan.
(tT con€e^'.n. f ■ . _ I r . ^ »11-
. ,^. Gai-!'! rcquii-Jturtrjuiic o^vjftinihilKiinustiniquiMnqtiod haberi
c<i3nr.
>S EXTERN. MlsD. AD SALvr. ^li
volunc.non poffunttantillum fibi fumere quin modum exce-
dant.Sed quia hoc quoque alibi vifum e0,demus eis io praefen-
tta,quicquidpoceftatishaben£veriEpifcopi,idiuiein eos com- . -.
petere.Nego tamen,piopterea lepiflatores cfle fidelibus impofi- ''*" ^^^ " *'
tos^qui praslcnbere aleiplis polhnt viuendiregulam,velad vi^enimpapiftn
placitapkbem fibi commilfam adigere.Qu^umhoc dico,intelh-//V?f /^^fj con'
goipfis minime licere.quod ip/iaieabfque Dei verboexcogi- tra Dii ver-
tauerincEcclefiae obferuandum pro neceflario mandare. Id lus^"'" c&.-./afw-
quum & Apoflolis fuCi it incognitum,& toties Ecclefie miniftris^"^ tnjp.nerc.
ore Domini adempturn:mitor quinam prxtcr ApofloiorLm e-
xemplum,& contra manifeflam Dei proh;bicionem acripere au-
ii fucrint^& hodie derendere auueanr.
7 Q^ioda,] pctf^am benc viuendi regulam penincbac idPerfec7afi<^ui-
torum ficcomplcxus tlt Dommus Lcgcfua,vcnihil hommibusf^f"» ^^"«^ ^'*"
reliqnerit quodadfumniam iliam addercnc. Idque eo cfrccit"^"^''"'''^'^''*,
primum,vr,qu!atoia viuendireditudoinhoc/ira eft.fi omnia'" i^^' /?"
roitiaopera aa eius voiuntatem (tanquam ad norniam) exj-^j,„/a, ^if c^„.
gantur vnicus vitos mag-.fter ac diredor ai nobis haberetur; dtin-faDim tft v^
dcvc tciiatumf.cereL,fc a nobisnihil magisrequirere quam o-"^'^^ ""fi^*"
bedientiam. HaCiationeLcobus.Qui iudicar fratrcm,inquit.^'^'^'*^''^'
iudicat Legem.qui Let-c:miudicac,non ell;obfcruator Lcgis/ed ^^' "'"*"*
iudex.Vnusaucem Legiflaror.qui poceft feruare Si perdere.Au-
dimusjDeumhocfibivni velut proprium aiTcrere, vc verbi fuilef.33.22.
imperio ac Jcgibusnosiegat.Atque idipfumanteab lefaia di-
dum fu erat.quanuis paulo obfcuriuSjDommns Rex no^Rier.Do-
minusLegiflator noller , Dominusludex nofter , ipfe faluabic
nos.Vrroque I^ane loco oflendirur vira; &; mortis ei efle arburiu
qui ius habet in animam.Imb lacobus hoc clare pronuntiac. Id
porro fibi nem.o hominum fumere poreft. Deum jgitur vnicum
animarum Kegem agnofci oportet,penes quem vnum feruandi
perpendique potcftas cik,vt ilia lefais verba fonant;& regem &
iudicem & legiflatorem &feruatorem.IcaquePecrus dum Pa-i.pgtr i 2.
ftoresofficijiui admonec,{7Cgregemp3(canchortatur ncdomi- '
nium exerccanc aduerfus clero^:quo nomme hiereditatem. Dei,
iioceftfidclium populumjfignificat. Id fi riteexpendimiUSjne-
fas cfle ad hominem transfetri quod Deusfuum vnius facit : in-
telligemus ita prxcifum quicquid fibi poteftaris vendicant qui
ie ad aliquid in Ecclefia iubendum fine verbo Dei eflerre vo-
luur.
8 Porro quoniamtotacaufaindependet^fiDeus cCt vw.cmPnorUcauf^
Legiflator, non licere hominibus id fibi honoris fumere : flmul (■onftdcratio, •
duas illasrationes quas pofuim^s memotia tenere conuenit,
cur hoc fibi vui Dominus afferar.Prior autem eft, vc eius voiun-
ras p-rfct^^a fic nobis omnis iuilitise & fanfticatis regula ; atque
ita in eiuscopnitione perfedafitbe;flcviucndifcientia, hhtiz^
CAP. X, INSTtrVTlONlS LIB. iiir.
IfofieriorU^ Vt ipfe vjius (vbieius rite pyobeque colendi qusritur moJu?)
impetium habeatinanimasnoftras, cui parere&acuiusnutu
aW^ necejjA" pead^re dcbeamus.His duabus rationibus obferuatisiacilis erit
"utnofHu Tra- *^"*^<^*catio qu3B hominum conllitutiones fint veibo Domini
iiitiMes.tjHalef ^^^^^^^^3e, Sunt autcm cius geneus omnes qusadverum Dei
f^gioTtur tn culrumfinguntur pcitinere,& quibusferuandis confcientias o-
l^tti^atu, verbo bligantur,quafi obferuaiu neceffaiias eHent.Hac crgo lanxeme-
Bet ejfe con- mioerimusponderandas elTe omnes humanas leges, fi volumus
ColciT.z 8 kaberc cerfum examen,quoc5 nuJquam aberrare nos finat. Prio-
re contendit Paulus in Epiitola ad Colodenfes , aduerfus pfeu-
iloapoftolos qui nouis oneribus prcmerc Ecckfias tentabant.
Secunda raagis vtitur in Galatis.in fitiuli caufa. Hoc cvgo in E-
piftola ad Coloffenfes exequitur , non t ffe de vero Dei cultu
petendamabhomtnibusdodrinam:quiaDorainu? fidtlicer nos
& adpienuun inftitutt qunl-cer fit coiendus. Quo hoc clcmon-
ilrct, primo capite dicit in Eunngelio conrincn omncm fapien-
tiamjqua perfcdus reddacur homo Dti in Chrifto.Initio fccun-
di dicitomncs fapienciar 6c intelligentiss thefauros tn Chnito
cffe abfconditos: inde poftea concluditxaueanc filcles ne per i-
naoem philofophiam abducantur a ^''ege Chrifti fecun iuiii c6-
,;ftitutioneshomin^m. In fineautem C3r*itis maiore aJliucfidu-
cia damnat omncs «3-*xoS-/ij»a)tij'«(,hoc edfidirios cuitus,quos ho-
XDines fibi ipficommimrcuntui, vel abaluisaccipiunr, & qux-
cunque de cultu Dci tradere praecepta cx lc audent. Hubcnins
crgoimpiaseffeomnesconftitutioncs,in quarum obfciuatione
©alat.5.1. cultuspei fituseffefingitur. Locivcrbquibusin G^latisvrget
non tflclaqueosconfcientiisii>duendos ( quas a foloDeore-
^.i conueait) fati< funt aperti^prxfertim capite quinto.Ideo fuf-
ficiatannotaffe.
%Akersipari 9 Scdquia excmplis tcs tota meliu<:pat;fiet,antequamvlii^
-tapitu , in qna progrcdimur^operaspretium cft hanc dodrinam ad noftra tem-
reuocatitr the- p^j.^ accommod<ue. Conftitutioncs quas vocant Ecdefiafti-
fis adhjpothe- ^ ■, r^ r ■ « i /- i- •
Jin, (gr de tra- "^» ^uibus Papa cum fuis onerat Ecclefiam , dicimus pernicio-
ditiomb. Prf/»;- fas cfTe impias : aductfarij fandascffe & falutarcs defendunt.
^icisAgitur. Suntautem duo earum genera : namahsfunt de cercinoniis
Uarum ^^^* & ritibus , ali.^ ad difciplinam magis fpedant. Eftne igitur
«r^jwm^. rf- -^Q^ C2i\:il2 qiix nos ad vtrafqne impupnandas raoueat ? lufiior
magisfpeSi.TJit. ccrtc quam vellemus. Primamnoime aumores ipn claia vo-
Ceremontaiia ccdefiniiint, ipfirTimum (vt ita Ioquar)Dei cultum in ipfis con-
traditton^m tincri? In qucm finemconferunt fuas ccrcmonias , nifi vtpec
yapifiictrum illas Dcus colatui ? Ncqueid fit foloertorc imperir^ multi-
So^A^ctt/fM ^*^^^"*^ * ^^^ eorumapprobjtioncquilocum docendi habent.
h4l?'mtur. Nondcm craffasabominationes attmgo , quibus toiam pieta-
tcmmoliti funt pcffundare:fedapudeosnon tam strox fingc;-
jietur Caraccin minimaquaq.tradiciucuU eiTe lapfum, uiG Dei
DE E X T E RN. MBD. AD S A I. V t. 42i-
culcum fuiscommentis fubiicerent. Q)iocl etgo tolerabile non
efie docuitPaulas ,legitimumcolencii Dei ritum ad hominum
arbitrium redigi, ii hodie ferre non poflumus , qnid peccamus?
prajfertim veroquumfecundum elementamundihuius colere
prxcipiunc,quod Paulus aduerfari Chnfto teftauir, Rurfum _ ,
quani prxcifa necelluate aftringartt coniCtentias ad leruancum
quicquidiubent, noneft ignotum. Hicdum recbmamus,cau- rjal 5.1.
famhabemuscum Paulo communem , q']f nuIic'modo petirut
fidelcsconrcientias inhominam feruitotem redipi.
lo Porro iftud peffimum arcedit , quod vb« talifaus vanis^.l»»'»''?^^* A^
figmentis definirireiigio femclcoeiJta eft, peruerfir.nem ulam '"''''''«*" ■^^*^'*
perpetuo fequitur & ilteraexecrabilis pra' 'us.qujn^^ Phssiif^is^'^*"'^ **"**
cxprobrabac Chriftus,vt iTtitum fiat prxcepti.m Deiproptec
hominum traditiones. Nolo contra praefewtes noftijos ncri-io-
thcras vcrbs meis pugnare. vicerint lane» fi quo nodo ab hac
Chriftiaccufationepucgarefepoterunc. Sed qnomodo txcu- /fM,'«^iV^,V
farent , quum iramenso apud eos fcelcrauus fit auriciilatcm f4rapro64r«
confcfTionem vcrtente anno prc^termin(?e , qaam nequ^f^nnam ^^' etntfneratt»
vitam m folidum annuni produxiffc? Imp jam dfe Veneis in ««/"*''^'"^^
fcciuc modico carnisguUu .quarn cocum corpusdiebus omni- ^^^ tradttto-
bus fcottando foedafTe ? manum , die fanftiilis nefcio quibus„Mw «:«»» De*
confecrato.avlmouifte honcfto open , quam peft~'mis facinori- maniatU*
busaftiduemembtaomnia exercuiffc? facr;ficium lcgitimo vno
connabiocopulai-i,quam iihgari milleadultcriis.^vociUam pere-
otinacionem non perfoluifte , quam in proipiffis omnibus fi-
dera fallere? in prodigiqfos necminus fuperuacuosac inutiles
templorumluxusnonalicjnid profudiffe , quam defuifle vhi-
rn s paupetum neccflitatibus?idolum finehonore prarteriifse,
quam hominum omne genus concumeliosetraflafll? non de-
murmurafse certis horis longa fine fenfu verba , qnamlegiti-
mam orationem animo nunquam concepiffe ? Qu,id eft irritum Mat.15. 3.
facerepcoptec fuastraditioncs Dei pr^Eceptum, nifi hoc eft?^^^^^ eoqwi
quum obferuationes mandatorum Dei friode lantum & de- "'"!. r" " ^?^
/ _ > , ^ r^ ! 1- • I •« f^^iadnta tn Pa-
functorjecommcndantes, fuorum exactam obcaicnnam nihii p^ ncgUgtin'
orainus ftudidse & anxie vrgecit quam C\ rotam pyetatis v\mtitr,veruraetia.
in fecontinerent? quum diuina? Legis tranfgicftionemleuibus '»'^«^/>«'=»m«»
farisfadionum mulftis vlcifcentcs, vnius fui decred vel m.ni- '^^ ''"■'' /'^^'^-
mam oftenfionem nuila ieuiore poena plcAunt quamcarce e, \!l"r.'/ , *
exiito, incendio.aatgladio.In Dei contemororesnonitaalpcri
&inexorabiles, fuos contemptoces implacabili odioad exf^e-
mumperfequuntur:accos omnesfic inftiruunt, quofum (Im-
plicitatemcaptiuam tenencvt^quiorcanimo vn^uerfam Dei
Lcgem fubuerfam vifuri fiot "quam apiculum in prjBCeptis ( ve
vocat)EccIefi:E vioIatu.Primu grauiter in eo delinqoitur qiiod^^^^ tmf/Ufg
ob ttt |etticulas,&, ( fi Dciiudicio ftaKCiur ) libei:as,alcer alteru^^ nUitatif.
C « r* X. J N S T I T V T I O N r S Lt B. I 1 1 T.
contcmnitjiudicatj&abiicit. Nuncvero quafi id parum malf
cflet,plurisappendunturfciuoI,i tllahuiasmundi e!cincnra( vt
^ Paulus Galatisfcribensnuncupat)c]uam ca?lcftia Dci oracula.
^ •■*' ' Et qui prope in adulterio abfoluicur,iudicatur in tibo: cui !cor-
tum permittitur, interdicitur vxor. Hoc fcil.cet pr^Fuaricnttice
illa obcdienti3proficitur,quie tantum a Dco auertitur quanrura
ad hominesinclinat.
^SmtimtiUf n Sunt aha quoque duo non Icuia vitia» qua^ in iifdeni
O" tnepta, conftitutionibusimprobamus. Primum quod magna cx parrc
inutiles, interdum etiam ineptas obfetuationcs prsefcribunt?
ji.lmniefe, (ir ^^^^^^ quod immcnfa earum multitudme opprimuntut pia?
■Judatfmum in- confcicntia? , & in ludaifmum quendam reuolur^, vmbr/s fic
uehentes. adh^rcfcunt vt ad Chnftum nequeanr peruenire. Ineptas quod
dico & inutiks , fcio carnis prudcntia? credibile non futurum:
cui tantoperc arrident vt Ecclefiam prorfus dcformari putet v-
Col.2.2?, biauferuntur. Sed hoc cft quodPaulusfcribitJiabcrefpecicni
iapienti^in commentitio cultu,in humilitate,Sc eo quod aofte-
riratc fua valere ad domandam carnem videntur. Saluberrima
cerceadmonitio , qu^ exciderenGbis nunquam deber. FaUunt,
^ ^'nde inutiles 'mc\u\t, humznx iraditiones fub fpecie fapientix. Vnde hunc ^
trinepTatra- coior^m habent? Nempc quia contifta' funt abMiommroi.is jhu-
useoUremha- "^^"""^ '"S^*^'""^ ^"^^ ^^""^ ^" '^^'^ recognoicic , & rccogni-
},inr. tumlibentius ampleditur , quam optimum aliquid quod iux
vanitatiminusconucniret. Deinde qi.ni videncur aptaeife ru-
dimencaad hurnilitatem quod hominummcnces iugofuo de-
prefsashumi detinent, hincaheramhabent commendationcm.
Poftremo quiavidcntur eo fpe<^are vt carnis delicias coh;beant,
& abftinentia? rioorc illam f;ibigant , ideo videntur prudencer
excogitar^. Quid autemadhecPdulus? num laruas jllas ex-
Hmim refii- cocit ,ne falfo pra^rexru fimpiices deiudanrur ? QuoniDm hoc
^^'''' fatisadrefellendum efse cenfuerat ,qu6ddixeratefsc hominu
commenca,ha?comnia, tanquam pto nihilohabeac, fine refu-
tatione prjBterit. Imo quia nouerat in Ecclcfia omnes com-
mencitioscultusefscdamnatos,&eo magis fufpedos efsefide-
libus quo humanum ingenium magis obkftan* quia nouerat
falTam illam cxterns humilltaris iraaginem a vera huniilicate
tantum diftare vt facile difccrncretur : quia dcnique noucrat lU
iam pc^dagogiam non pluris ^ftimari quam corporis exercita-
tionem : eaipfa pro humanarum traditionum refutacione vo-
*iV44/;>;o»Mw, luitefsefidelibus, quorumgratiaill^ apud impetitos cornmen-
^f^ic ^^/«'^/'«'/dabanfur.
'"/"r ^?r ^* ^^^ hodie ceremoniarum fpcSacuIonon modo vulgus
^MmtT^JnL '"'^o^""^ •> ^^^ vc qaifquc mundana prudentia maxime inflatus
m-impoflum cft, mirificecapitur. Hypocrite veto & fatu^ mulicrculx nihil
Tr^ducitur, nec fpeciofius ncc melius cogiwnpofsc cxiftimanc, At qui pe-
nitius.
•> • ^ ^ T E R N. M E D. A D 9 A L V T. 4lJ
hitfus Jifcutiunt & veriusexpendunc fecundum pietatis rcgna
Jam quid cot ac calcsccren^onis^ valcanc, intelligunt {Irirnuni
nugas cffe,rj'j6d iiihil vcilicacishabeaiH.dcinde prarrtigiaSjquod
fpedantium oculos inani po-Dpa deludunt. De iis cercmoniis
loquor quibus fub.fle magna myltena vol uni Ronunenfes ma-
, giftt:; nos nihil quam mera ludjbria cxperimur. Nec micuni
ci\ j earumauthorescodelapro* effe vc friuolisincptiis & fe 8c
alios ludcrent: quiapartim exGentum dehriis cxemplarfibi
fumplerunt, partim fimiarnT» more cemere imicaci func vcteres
Mofaicae Leg s ricus, qui nihilo m3«is ad nos pertinebanc quani
pecudum V)duTiXj& reliqua his (imiiia.Sane etiamii nulluni
ahud/ic argumentum , tamen ex farraginc cam male confiita
remo fanus ahquid boni fperabit. Et res ipfapalam deraon-
ftrac^plurimasceremonias non aliumhabere vfom nifi vt po-
_ pulum obltupefaciant magis quam doceanr. Sic & in nouitiis i-
ftisCanombus, qui difciplinam innertunc magis quam confer-
uanc, niuhum momenti reponunt hypocritac.liquisintrofpiciac
mchus ,teperiet nihilefiepr^tei: vmbrarilc&^cnaniduni difci-
plinaj fpeftrum.
i^ lam vero (vtad alcerum veniam ) quis non videc cradi- ^.jntant^aa^
tiones, alias ahiscoaceruando ,in tantum numerumcxcreuitfc mtrnm excre^
vt Chriltians Ecdefia: nullo modo finc tolerabiles ? Hinc h- **erunt r>/t m^
&i\ eft vr m cercmoniis appareatludaihnus ncfeio quis, aheob^ titudinefm im'
feruationes grauem piis animis carnificinam afferant. Conquc- I.^^J *Jh'^
rebatur Auguftinus quod fuotemporc, ncgleftisDei precc pcis, gt-pjio/tcmdi.
tam multis pr^cfumptionib. plena eifent omnia, vtgrauius cor- ^p^/lsH docfn
ripcreturquipero(fhuasfuasterram nudo pede retigerar,qu3m '"»'"♦ damnA-^
c|uimente,vinoIenciafepeIietat. Conqucrebacur.Ecciefraquara ^'1^'J^' ;
Dei niifericordia libera elfe voluit.fic premi vt tolerabilior fue- epiil^^o^*
lit ludicorumconditio.Siin fecnlum noftrum incidilfet fan^us
ille vir , quibus querelis deploraflec cam qux" nunc cft, fcruitu-
ECm .«* Nam &aumcruseft decupIomaior,& fnguli apices ctix-
tuplo rigid'Jus quam tunCjCXfsuntur. Icaficri foiet: vbi femcl ,
peruerfi ifti lcgnato^-es imp^rium ocd-paruur . nullura finem
iubendi & verandi f?ciunt , donec ad extrenvjm me^-ofitatis
pcruenianc. Qn^od Paulus etiam elT^^inter indicauic h)s verbis,
Si nyorcuieftjs n;undo,quid quafi viu'.'n:esd(-cretis tcnemmi?
Ne manducaris , ne guftaueris , ne zvit^^^ «s. Nam quum
verbum «Trnc/^jf & mar.Jucarc & tnng^^rr- ■'ignifices, in prio-
refigniflcatu hic piocLldobio accipitur nefuperuacua fic re-
peti'io. Hic ergj pfeudoapoftolorum ptogreffus pulcher-
rime defcribit. lniti';m a fup^rfticione cft , qood non tan»
tiimcdere vetanc . f^d ctiam renu)C*?r efitare. vbi hoc obri-
Uuerunt, iam guft*re eciam prohibenc. Poftqurra hoc quo-
gus iiii^ ^sftceiSwo 00 » OS d J§ico cjuidem §oay-^aai;e if^ cSc
. CAP. X. 1 NS Tvl T V TIO NIS ^IB. 3 i 1 1.
(iucunt.
trad^^^onZnil ^'^ Hr.oc tyrinnidem in huiiianls conftitutionibus merirc»
^ii-vi: ^itam hodjerepieh-Midimui,, qua fadumel vtinnameris edidis &
/Mer;r fcdcjU immodica eorum exad.one nDfcrsB confciencise mirabihcer
noxiw^ torqueancur.De Caoonbusad dirctplinam peitinencibus,alibi
^'^^''^V" '^-^^"^ ^^^ D^ceremonns c|u!ddicam .qu3bus hoc pcife^ium
ifm toto c ^^ vtfemiitpui.o Chrifto ad ludaicns figujas r^dierimus? Do-
i2.&nomina ^^-"^5 "'^^t* Chriftus , mquit Auguftmus .Sactamentis ncimc-
timinfiae ro paucifljmis , iignificationepraftantiifimis, obieruatione fa-
fca.zi. Ci;.Janis,rou:. populifoc.erateracoiligajit. Ab hac fimphcitate
Xpi^t. 11«, ac fpj,,rpmabfii utuummulcitudo & varietas quibushodie im-
jNeTtxcuCcm P^^^^^* Ecclcfiani ccrnimus, fatis enarrari non poteft. Scio quo
f«ffi?,flj,«^d»- '^*^ifi->^' «onnulli acutihomm^s hanc peruerfitatem excufent:
crf«rforfr^<^<- A!u ,' <n:er nosgfie plurinu)s per^que rudes atque fuerunt in
ttor.es injiitutas pcpiiO Ifraclitico ; lllorum caufa mftitutamefle eiufmodi pas-
^-^""^ Z'*'^'^''' d^^',ogi3m, quat-imeifificmiores carete pullunt, negligere ta- '
^iAzn rn lum. ^^^^^ e^m non dcb^^nt , quum videant infirmis fratnbusefie v-
tilera. Rcrpondeo, nos non ntfcire quid fratrum infirmitati dc-
bed-.ur .- [vd ex aduerfo cxcipimus, non efse hancrationem qua
conililaiur infirmis,vt magnis ceremoniarum aceruis obruan-
tur. Non fsuftra hocdtfcrmien pofuitDeus inter nos& vetcie
Gal.4.1. populum qubrt illum voluitpueriliter erudire fignis & figuris,
nos fimpljcius.fine tanto externo apparatu. Quemadmodum,
^d ludaifmv' inquit Paglus, puet a psdagogo pro etatiscaptuiegitur , & fub
1""*'"'^ '■*'^"' cuftodi<3cont;rietur ; ita fub Lege cuftodiebantur ludaei. Nos
"*^* autem aduitis fimiles fumus , qui i tutcla & curatione liberati,
puerilibus rudimentisopus non habent. Dominuscerre quale
futurumcfsetin Ecclefia fua vulgusprouidebat ?& qualiter rc-
, gendum faret. Hoc tamen quo didum eft modointernos &
j© i42.j. idd.Tos difcreuit. Stulta igitur ratio eft fi volumus impcritis
confulercludaifmum a Chrifto abrogatum erigendo. Hanc
quoquediflimilitudinem veteris &nouipopuli notauit Chri-
ftus luis verbis, quum dicerct mulieri Samaritan^e, venifse tem-
pus qoo veri culiorcs adorarent Deum in fpiritu & verirate.
£pirituale ado^ Hoc profedo fcmpcr fadum fuerat , fed in hoc difFerunt noui
rationem ittrn Qyj\ioicsi vetcribus , quod fub Mofe fpiritualis Dei adoraiio
eertr»«niu ob- ||-,uitis cercmonJis adumbrata & quodammodo implicita e-
fturAnt. ^^^ ^ quibus abolitis nunc fimplicius adoratur. Pioinde qni
hanc diffimijitudinem confundunt , ordincm cuertunt a Chri-
fto inftitutum & fancitum.Erg6ne ( inquies ) nihil ceremonia-
rum rodioribus dabicui ad iuuandam eorum imperitiam? Id
ego non dico. omnino cnim vtile illis efse fentio hoc gcnus
Chrifiumdeni, ajj,„iniculi. Tantum hic contendo yt is modus adhibeatuc
^"t/^t/ZT qui Chriftum iiluftret , non obfcuret.Ceremoniseideo nobjs
fisneaueat. jdAumuus pauc» dat^ fi;nt. & mnumjg labopqfx , ^uo ptxfen-
tttiefiij
Dl IXTBRN. MED. Ad SAIVT. 42*
ferT» Chriftum deironftrent.ludjeis plures datx funt, qBo cflenc
anfencis imagines.Ab!encem autcmfmll-e dico,noo virtute ,fcd
iigniticaiidt modo. Proinde modus vc rccineaiur j iilam in nu-
mero pauciracem, in obferoatione tncilitateth 5 in fignificacione
dignitaremquxttiam clnritateconibtjiecinercneccjfle eft. Id
noji elic fa^flum cjutd atrinct diccic? les tn:m eilin omaium o-
culis.
iS Hic pca:terfo m am prrniciofis oninionibus imbuancur ,-r j- •
ommum mrn es,i:;ci hcia cllcquibusnte licetur Dfio, c^uihus pap,pc4 1
cxpieiiuir petcia quibus luftitia & falus comparccur. Neg2- peUunt fu;>er^
buQc cxtrancis eiuimodi crroribus vitiaii res bonas.- quurn in/'^^'?/*^ * "^*-
o^eribus quo^^ue a Deo p sreptis hac parte noo minus pccca- ^^^*^^"^ '"^
nqueat. Hoc tamen pius indjrniratishabec.opctibus temere"* ^-^
hi r -1 ' I . ■ - . Cy* fxbiatona
umanoarbirriocjnhtts rantum honoris tnbui vt meritoria ^ Merttoria.
vitXietern.Tc1cd3ntur.ldeu en;mopcra a Dco mandataremu-
ncrationemhabcnt, quod Lcgiibtor ipfe obedientijE reipedu
ea acccpta habet. Non ifi.ur 3 piopria dignitate propriove Uuittf trrwU
merito pretium accipiunt: fcd qnod Deus obedjcnrsam crga fe ^ff^fi^-
noltram tanti ^ftimat. Deeaoperum pcrfcdionc hicloqoor
qua»a Deo mandatur,nonab hominibus prrsftatur. Ideo enim
necoperaLegisqu^ facinius,ni/i ^ gratuita Dei benignita-
rcgratiarahabent , qnia m ipiis infuma wc mntila obedientia
cft. Sed quiabicnondifputsrur cuid opera fine Chrifto va-
leant j qua^ftioiiem iliam omictamus. Quod prxfcntis argu-
nienci proprium cftirerum repeco , quicquid in lc commenda-
tionishabentopera, rjabereobedieMtis incuitu , quam fohm
Deus refpicit, vt teftatur per Prophetam, Non pra:cepi de fa- ^^^-^- **»
crificiis & vidimis: fed tantum vt audiendo audiatis vocem
meam. De fidtiisautcmoperibusalibi loquitur , Appenditis ^^^^•^'•-•*^
argencum veftram,& noo in panibus. IremjFruftra me coiunt mIuxs 9.
prasccptis hominum. IIoc itaque nuH»> modo excurabunt,
^uodpatiuntur mifcram plcbem \n externis illis nugis iu^ti*
ciam ,quamDeoopponant, &qua fcanteca^leftetribunal fu-
ftineant,qua;rere.Prasterea .innonhoc dignum infedacione vi- «. ^ doiffinA
tiumeft,quodnoniniel]edas ceremonias,veluthiftrionica Ccc-. f^p^^ar^ nil a-
namaucmagicamincancationem, oftentant ? Cerrum emmeft ^»"^^«^^ hi-
ceremomasomncs corruptas efte&noxias, niii per eashomi--^'''*'"""**'^
nesad Chrii^um dirigantur.Qu^autem m vfy lunt cercmonix t„cantatio>ien»
wb PapatLT,a doftrina feparaatur,vt homines fignis omai figni- m^Unm ofiea
ticationecaientibusrfetineanc. Poftremo (vt ingeniofusartifex '^*»^-
eft venter) apparet multas ab auaris facrificulis inuentai cflc , vt ^-Omnesfu^t
cffentcaptandaepecunisB aucupia. Qu,arocuuquc autem habcant *'tmZu!^
originem,fic omnes funt ad fcedum qnacftum ptoftitut«B vt bona V^"* ^**^
partemrcfciiwietcneceflefitfi efficcrcvolumusquominuspr?-
fana & f^crilcga oundii)atio io Ecdeila cj^erceati^r ,
CAP. X, IN ST I T V T I O N I S HB. 1111.
AiA0:tTis f6 Tametfi videornonperpetuani dodrinam dehumanl^
^reuocatio conftituticnibus tradere,qu6d jEcari noftrae prorfus accommo-
^ypothtfeos ad ^^LU eft h^BC orscio : nihil tamen didum eft quod non Cn omni-
\jr . busfeculisfutucnmvrile. Nam quoticsobrepic hsec fupcrfticio
iufmodi tradi- vt Dcum luis hgmentiscolere homincs velint , quaccunque m
ttones 77w;7ji. eumfinemferunturleges,ftatimad crairos iftos abufus dccc-
vitijsfutjfeob- ncfant. Hanc enim malcdidioncm non vni nuc aheri aetari,
imctM. fedomnibus feculis minatur Deus , quod cj:citate & ftuporc
^f;o,f.v e/a. pef^mj^c ^^5 ^ quibus colitur dodrinishominum. Hxc cxc.t-
caiio perpctuo facit vtnullumabfurdirati? genus fugiant qui
contempris tocDei monitiSjfponte fe in exitiales iftos laqueos
induunc. Qupd fi lerooris circunftantiis,{impliciter habejc
Itbecqu^ fintomnium temporum humanzE tr^dicioncs , quas
ab Ecclefia repudinri & i piis omnibus improbari conuenit : e-
^^fini; tradt rftiUa quam fuperius pofuimns , certa & clara definitio , Efte
tionts j qua ab \ r -i^ • i • r c i i ■ x r-
Zfc/f/i^er"^'- °"^"^^ o^* '" hunc nneni abhominibus poii-
'gari debeiit. tas vc vel modum colendi Dei pr^(cr<banc, vel confcientias
religioneobftringanc, qua/ide rebus prscipiant ad falutem
necelTariis. Si ad alterum vel ad vtrunqueiftorutnaccedunt
alia viria, quod fua multitudine Euangelij clacitatcm obfcu-
rcnc: quiidnihilcedificenr, fedinutilesiintacluforix occupa-
tiones porius quam vera pieratis exercitia : quodlintad fordes
ac turpem qusftum expofita?: quod fint obferuatu nimium
difticiles ; quod fincmalisfuperfticionibusinquinats.hscerunt
adiumcnta vt facilius deprehendamus quantum fit in ipiis
I mali.
^rguvse^ta 17 Audio quid ipfi puo fe rcfpondcanc, fu3s tradif ioncs non
TapiJiArumpro ^ f^ fe^ ^ Q^P g.(fg^ Ecclcfiam enim,nc errare poftit, a Spiritu
juutra itt9-^ fandoregi:eius veroauthoricarempencs ferefidcre. Hoc im-
j.Traditiones' petrato.fimuiconficitur.eorum traditiones Spiritus fandi effe
ifASfpaDeo, rcuelationes , qucenifi impieac contemproDeo contemni ne-
cr Ji Dei £c- queanc. Ec nec.uid tent;iirefinema§nisauthottbus videancur,
clefut qux er- bonam fuarum obferuationum partcm fluxilfe ab ApoftolJs
rarenonpotej,. ^^^^^ voIunt.& facis vno excmplo oftendi contendunt quid ity
aliisfecerint Apoftoli: quando invnum Conciliumco^di ,ex
Aft K •'o & Concilij fententiaGentibusomnibusdenuntiaruntvt fe ab i--
2.P, * *'' doIothytis,fanguine& fufFocatoabftinerent. lam alibi expo-
Cap.s.fcd. fuimus quamfalsoad fe venditandos ementiantur Ecclefias ti~
io, 13. tulum. Quantoraintereftprsefenriscaul^jfidetraftis laruisac
T{tj}.i Sam^ £jjj.J3 omnibus,id vere quod nobiscuras in primis efte dcbec ,ac
T-*!^i l^m '1 "^ft'*^ etiam potiflimum refert,intnemur, qualem fcilicet Ec-
' ^io J5«K0- ^^efiamhaberevelicChri{tus,vtad ipfiusregolam nos forme-
■ ; ieges ad4(- mus ac comparemus: f^cile nobis conftabit, Ecclefiam non cffe
levelit: «jusc prsEteritis verbi Dci finibus,ferendisnouis legibus lafci-
|jit acluxuuat.Annon enim illa feix^el Ecciefise difta lex ^terna
manec
D F. V X T F K N'. M H D. A D S A t. V fl 415' * .
^ianct? Quod pr:ecipio tibi,boc obfetuabis vt facias. non addcs Deut.tz 32^
iMnc4uani nec detrahes. tt alibi.Non addas ad verbum Donai- ^^ou. 30.6,
ni.ncqueminuasex ed : ne tcfoitearguatjiaucniaiifque men"'-
J IX. Id cum nccleficT diftum ncgare non poflTiaCjquid aliud qua
ipri .i concumaciam pr3edicanr,quam poft talia interdi^a adde-
remhilominus & admifccre de fuo doftrinx E)ci aufam fuifle ,
ladanc ? Abficautem vceorum meadaciisaircntiamur , quibus
cantamEcclefiajcontumcliam iiioganc: fedfalso Ecclefis no- ^#2.*jw
mcn priEtendi intellig^mus, quoties de ifta humanx temerita- ^ffilo>it»metT-
m libidme agitacur qua: CcU intra Dei prxfcripta- contincre j» admodum
non portilquin procacitcr exultecacin fuasinucntioncs ex- injurgunt. qu%
cunac. Njhil in verbis iftis inuoludtfiij nibil obfcurum j nihil '"'■'*^ '^'^'^^^ ^*"^
an^biguum : quibus addcre vctbo Dei auc decraherc quic^uarii ^^«*^''f,^"^^?
yetacur Ecclefiavniuerfa^quum dcDomini cultu &falutaribu3 *'
. |>r^ceptis agitor. V€tumdeLcge folaid didum fuit, quam
iublcquutas func Propliciia? & tota Euangelijadminiftratio.Fa-f
reor certe: &fimuladdo,qu.'ELegiscomplemcntafuntpoiius
quam ad(.^tamenta,vel defcdiones. Quod fi vero Dominos mi- f^^?'^^ ^T*
niflerio Mofis plutimis intiolutris , vc icadicam, Gbfcuro, nihil f^jf • dgalm^
ramen addi nec detrahi fufti net, dor>ec per feruosfuosProphe- LegU Addnt:
ras.ac randem pec dilcftum Eilium clariorem dofirinam adrai- »^^^^6 mi»us
niilrec : cur non multo nobis fcuerius vetitom abitremui ne-'^''^?''''''*^"*'"^
quidlegi,Propheris,Pralmis,Euangel!oaddamus>Nonafemec^^*^'
, ipfo degenerauicDominus , qui nuUa re tantoperefe ofFend^
iampridem declarauicquam dumhumanis inuer^tionibus coli- .
tUr.Vndc illa- apud Propheca^ praeclarar voces,qua? auribus bo- icrem.7,z2.
ftriscontjnctiterinfbri.-iredebaerant, Non fum loquucusPa-
tribus vcftris, «jao die cduxi eos cx ^gypco^v^ba de facrincio
& hoiocaufto.Sed hoc vetbum priEcepicis dicens, Audi^doau- ^^^"^^^- 7-
ditc vccem mcara: «S: ero vobisDeus, & critis mihi populus, &
anibulabitis in onini via quam mandauero vobis.: Itera conte-'
iiando conceftatus fum-pacres veftros,Audite vocemmeam, A"
liafqueeiufdcm gensri»: fed hxcpraeaiiis mfignis , Nunqaid £^5^^^ „,^2^
viHt D.ominus hoIoca:jiia & vidimasj & non potius vc obedia*
tur voci fu^? Mchor cnun eft obedientia quam viftimx,& auicul
tare magls quam oftcne adipem arietum ; Quoniam quafi: pcc«
c3tumarioIandi.repugnare:6c qua0idololacri2einiquitas,noac-
qiiLefccrc.Qy^icquid igicurliumanarum inuencioniihacinparte
Eccleliiauthoritate dcfcndicur quum ab impieta-tis crimioe ex-
cufari Aequear.fdso Ecclcfis idimputari, arguere promptum
cft. . . . ' ■ ■ V ■-■ri '
18 Hac tatione m iftam humanarum traditiorjuril tyraflnf- T^ejp.^^.im^u-
d*m,qu2B fob t cclefiiE titulo fuperciliose nobis ingeritur,hberc <^"^i^m dP
inuehitur. Ncque cnim ( quod noftri aduerfarij adfacicndam "*" fi^^rtda-'.^
nobis inuidiatd mioue ipcouuntur ) tcdcffam ludibrio habc- £7 "^'f^'
Hhh I
CAP. »^ INSTITmONlS LIB. 1111.
fiate vccifera-^musiCcd obcdientise laudem qua rrjaiorem nullamagnorcit,iIH '
yidntertmve- iribuimus.Ipfi potius vehementer funt Ecclefix iniutij^qui ad-
ro<]M * "* ^uerfus Domifiumfuum contumDCem iilamfaciunt , dum vltr^
datum.ir qua. progrellam hogunt quam pcr vetbum Dei licuerif.vt tace:im m-
tbedietitiam figoem cflc impudcntiam cum paii mabtia coniundam . alTidue
huic mandato de Ecclc/Ie potcftare vocifcrari ; interim & quid illi a Domino
frajiarctenea- mandatum fit, & quamDomini mandato obedicntiam debeat,
aur, dijitmu a- d,fl,m^iaye j\i f^ nobkS,vt pac eft,animus fucnt cum Ecclcfia c6-
*^*' fentirchoc raagis ad rem pertinet fpe-^are ac meminiflc quod
nobis ac Fcclefiie a Domioo prsecipiatur^vt ilh vno confenfu o-
bediamus.Non enim dubium cll quin cum Ecclefia optime c6-
^^ecundum ^^^^^^^ fimui fi nos Domino per omnia obedientes praeftemus.
0rgumtntum.' lam vero referrc ad Apoftt'los traditionum originem quibus
Traditiones ej- hadenus oppreffacft Ecclefia,merne fuit impoftui^rquando to-
ff ^pojtodcas ta in hoc incumbit Apoftolorum dodf ina ne noois obferuatio-
Tiejp.per negA-- ^^jijy^ onerentor confcientie,aut Dei cultus noft< is inuentioni-
r°"/^.v '^l bus contaminetur.Deinde fiqua hiftoriis vetuftifuue monum^-
Juntmer^tm- ..,,-, . ^i t- i / j i <- •
pofiur^e, tismelthdesjApoftolisnon ignotom modo,Ied inauoitum fuit
quodillis tribuunt.Necgarriant,plecaqueeoium placita vfu &
moribus recepta fuide qu^ fcriptis tradita non fuerunt. Illa (ci-
Jicet que Chtifto adhuc viucnte intelhgere non poierant : poft
cius autem afcenfum Spiritus fandi reuelationc didicerint. De
ciusloci interpretationc alibi vifum f ft. Qup ad pr^fentem
caufam fatis eft,ridiculos pr ofefto fe faciunt,quum ingentia illa
niyfteria.quietanto tempote Apoftolis incomperrafuerint,par-
tjmobferuationes effcconftet aut ludaicasautGentiles ( qua-
qjel pdtttu fmt ^^^ ille inter ludaeos, h^ vero apud Gentes omnes promuigat^
»b/eruattones multo ante fuerant) partim ineptas gefticuJationes & inanes ce-
aut iudaica, renioniolas.quas infulfi facrificuli, qui nec nare fciunt , nec lite-
Aut genttles, ras,perquam ritepetagut.-imo quaspucri & moriones adeo ap-
*"I»a^(fr/?/c^P°^^^^^^"8'^"^^^'^^*^^^'P^^'^""'^^'^^^*^ magis idoneos taliu
luttones cr ce- facrorum antiftitcs.Si nuUceffent hiftorif , cx re tamtn ipfa £-
y^monioU. ftimarcnt fani homines,non fubito erupiffe in Ecclcfiam tantam
Sfuad ex dili- rituum & obferuationum congericm,fed fenfimobrepifle.Nani
geutt I^^J^l^^f- quum fandiores illi Epifcopi,qui Apoftolis astate prcximi fuc-
#;!^v, ^l ,^ runt,nonnulla inftituiffent que ad ordinem acdrfciplinam per-
Iticarum Conjl-- r \ r • n r • « • rt 1
derAtione li- tinebanf.rubfequuti poftea funt hommes,alij poftalios ,ncque
<quet. fatisconfiuerati& nimiscuriofiaccupidi quorum vt qu'fqu6
pofteriorerar,iiaftultaaEmulationecum fuisdcceffonbus cer-
tauit nereiumnouaruminuentioneccderet. Et quia pericu-
Jum crat ne breui obfolefcetent fua inucnta,e% quibus laudem
ad pofteros afFedabant.in exigcnda eorum obferuatione eranc
jnulto rigidiorcs. Hjcc xjtKo^»\lct bonam iftorum rituum par-
temnobis pepchc quos jfti pro ApoftolicisQobiis vcnditant.
At<juo j
bS EXTERN. MED. AD SALVT. '^t^
Acque idquoquehijlori^teftantur. . - ; *
19 Ne omnium caralogum texendo fimus niaiifiti prolixi, ^"ffi''^^'^ /^
vno exemplo contcntierimus. In CoenaDomini ^^^^"'^"'ft^^n- ^"'^'^J^^^^-^
da fuic fub Apoftolis magna fimplicitas. ProXimi fuccefsorej ^/o ef«wow4-
iad ornandam myfterij dip!,nitatem aliquidaddidcruit quodnon ru(j'4£adcce-,
fcifet miprobandum. Sed pofteariiperucnecunt ftulti illi imiia- »*'J^omtnt att
tores,qui variafruftula fubind.^confiTcndo hunc qucm in mif- '^^f^^^l'"
fa videraus faccrdotis vcfticum , haec alians orpam.nta, has ^^^J„7/'''
gefticulaciones & tocam rcruminutilium fuptlleftilera hobis
conjpoluerunt. Atqui obiiciuntfutnehancolimperfuafionem,
qu^ inEccIefia vninerfivnoconfGnfuficrent,ab)p(is Apofto-
Ijs pfodiifse, Cdius rei Auguftinum citanc teftem. Ego vcro ^^f^f"* *«
hon aliundequam ex ipfius Auguftini vetbis folutioncm affe- "^"^^J^^Z^
ram. Qiiastoto ( inquit) terrarum orbeferuantur .velabipfis'
Apoft()lis,velConciliisgenv^ralibus,quotumeft faluberrimain
Eccle/ia atithoriias , ftatuta efse intelligere licet.-ficuci quod Do-
mini pjflio, & refurrcftio & in c^lumafccnfus, & aduentus Spi-
iitusfandi ,anriiuerfaria folennitatc celebrantur. Etiiquid i-
liud taie occurrerit quod feruatur ab vniuerfa.quacunque fe dif-
fundic, Ecclefia. Quum tamen pauca enum£ret;exeTncIa,quis lujpinjU ad c^
non videat eura ad auchores fidc & reuerentia dignos re&re vo ceftionem.
luifsc vlTrarastuncobferuaciones jnonnifi firaplices illas & ra-
ras & fobiias quibus Ecdefiae ordinem concineri vtileeft?Qu2-
tum autem hoc ab ed diftat quod Romanenfes magiftti extor-
quere volunt vt nuila fi: apud cos ceremoniola qu2 non pro A-
poftolica cenfeatur?
20 Nc lonpior fi-Ti ,vnum tantum excmplum proferam.Si c . ^
quiseos intcrroget vndeaquamluam luitralem hibeanCj pro. ;„^,^ abese-
tinusrefpondentjAb Apoftolis. Quafi nonhanc inucmiotiem flo a^ua lujirs
nefcio cui Romano Epifcopo tribuant hiftorif , qui fi Apofto- Of'
Josadhibuifsetinconciiium .nunquamprofedio contamitiafsec
Baptifmum alieno & intcmpeftiuo fymbolo.Etfi nec mihi veri-
fimile eft,t3m veiuftam efse eius confccrationis originem quana Epift.x it. ad
iiiic fcribitur.Q^iod enim dicit Auguftinus qualHam fuo tempo- Xanu;^^.
re Ecckfias folcnnem Chrifti imirationem in lotionc pcdum
jfcfugifsc ,neadBaptifn-)umtitusilie pettinere videretur,fubin-
dicatnuilum fuifse iotionis genus quod cumBapcifmo vilam
haberet fimilitudinem. Quicquid fit , hoc a fpicitu Apoftoli-
co profedum fuifsc minimd concedam , vt durn quotjdiano Ci''
gnoBaptifmusin mcmoriam rcducitur,quodammodorepcta-
tur. Necmorot quod alibiipfeidem Auguftinus alia quoque
Apoftolisadfcribit.Nam quum nihil prseter comcfturas habcat, '
nondebeacabipfisde rc tantaiudiciumficri. Poftrcm6,vte-
fiara demus , iila quae commemorac ab ajtate Apoftolorum flu- ^itera rfip.
xifsc.muhu tamcn intercft infti wafnc aliquod pietaiis exercitiw ^ z,tiri»m'ei'
Hhh i;
tHmSiwaah qi]o libcra canfcicQcia vtantujc ndclcs.: ii aittem non erlt illis v^
tMmuent*'^ tilisvfus, abftincanr: an legem ferasquseconfcientiasreruitute
fuHtetremonU iHaqueet. Nunc vero a quocunqiie aiidiore emanarint , poftqua
'muitMm dtfe- videmus in tatttura abufum prolspfas effc ,nihilobfiat quomi-
fmt d Pafijii- nus fioe vlla cius contumelia abroaemu» : quando nunquam ita
"**• .^ , fiint commendatxvt perpetuoiirmobilcscfrcoportear.
^dcretT^po^s ^^ Necmagnopereeosiuuatquodadexcufandam fuam ty-
lorum. rannidem pr^ccxuBt Apoftolorum exemplum Apoftoli , in-
Act. i;.ic. quiunt, & Scniores prime Ecclefise decretHm praeter ChrKti
mandatum fanxcr-uni:, quo pr::ecipiebant Gcntibus omnibus , fe-
abftincreabidoiothytiijfuffocato, &faDguine. Idfi illis Lcuit, '
cur non & fuccefioribus, quoties ita tes poftulat , idcm imitari
's^t^ff'^"""' ^^<^c2t? Vtinam vero cum fcmper alias, tum in hac re eos imira-
■tlimi^T* **' rentur. Narh (quod validarationcconfirraareprompium cft}
Apoftolos nouum iilic quicquam inftituifleaat decrcuiffe ncgo.
Siquidem quum in eo conciKo PetrustehtariDcum pronurj^
tict /iiugum imponitur certiicibus difcipulorum , fusm iplc
(cntcntiam fubuerrit fi iugumpoftea aliquodconfentit impo-
«i. Imponitur autem , fi lua autboritate decernant Apoftoli/
prohibendum Gentibusne idolothyta, fahguinem & fuftbca-
'^fimH iatiii^^^ attinganr. Manet quidem adhuc fcrupulus, qubd nihilo
huffu decrcii minos vidcantur prohiberc. Atqui facilcdifibiuetur fiquis pro-
^^pelkltrun*^ pfus decreti ipfius fen(um animaducrtat i cuius primum ordinc,
& momento prjecipuum caput eft , relinquendam efle Gentibus
fuam Iibertatem , ncc illis obturbandum effe, aut 4e Legis ob-
feruationibus exhibcndam moleftiam. Haftenusnobis cgre-
gie piatrocinatur. Quasautem proximefequiturcxceptio ,ncc
noualex cft ab Apoitolis lata,'fcddininum arternumque Dei
mandatumde ncnviolanda charitate. nec pundum exilla liJ
bertatc delibat : fed Geates duntaxat admonet qua ratione fefc
frattibus attfempercnt , nc fua libertate ineorum oftcnConem
abufantur. Sithoc igiturfecundumcaput,vt innoxialibcrtate
>^.;'»«-t#w frf- vtantur Gentcs , ac citra fratrum offeniioaem.At certum tamen
^^*"* aliquid praefcnbunt : ncmpe quateous pro tempore expcdle-
bat, d(>ccnt ac defignant quibCis rebus infratrumoffen/ioncm
poffint incurrere qoo abilliscau0ant : nihil taroen nouumad
«tcrnam Dei Legem , quaj fratrum oftcniionem prohibet , dc
^Appiietti» hu ^"oafferunt.
^iiW^J^tndh ^2: QuemadmodumfiquiEcclefiisnondum bcnc ironftitu-
i^HAd^ i?i'Ta- tisprsfuntfidele^ paftores, omnibus fuis edicantne,donec im-
p^f^rejtfta becillcs quibufcum vwunc adolcfcant, palam die ycncris carni-
C-u/hi/iZm ^^5 vdcamur ,aut fcriisic publico iaborent , aut iimilc quid-
tlorje.propter * P^^^^- Ha:c cnini tamctfi , fepofita fuperftitione , iadiffercniia
frntresinfir- P« fe fint : vbi tamcn accedit fratrum ofFenfiojfinc deii^p ad-
mes. micti hcqucunt.Sicautem funt sempoEa^vs fpcdacuiurn hoc in- •
O^tTBRMX^S MIl. A|> SALVTIM. 4^7
firmisffatribus proponercnon pofTmt^fidcies ^uin eorum con-
fciehciasgraDifrimc vulnercnt. Qu.is/nifi calumifiacor^fic uo- ~
«am fcrri ab iis lcgem dicat , quos conftat duntaxat fcandaiis
ocurrerc , qus funi a Doniino fatis diferte prohibita ? Nihilo
"'aurem magis &" dc Apoftolis dici potcft, quihus nihil aliud pro-
poficum cratjoftenhonum roateriam lollcndo, quam diuinam
vrgerc Lcgom dc vitanda ofifenfione. acfi dixilTent , Prcccptuna
Domini eft ne fratrem infirmum l^datis (\nx idolis obUta funt,
tuSocatum , & fangumcm manducarc non poteftis quin oftcn-
dantur iniunM fcatres. Edicimus i^',itur vobis in verbo Domini,
ne cun-\ fcaneaio msnducetis. Idque ipfu-m fpc^affc Apofto-
los, Paulus optimus eft tcftis, qui ccrtc no^nifi ex Concihj ien-
tcntia iic fcribit , Uc efcis qux idohs immolantur , fcimus quia
/ifnuiachrumnihileft. Quiua-m autcm cum confciCBtia idoii^/' • °*** *-
qaafi idoh's inifnolatum, nianiucjnt ; & confcieut ia eorum in-
firma quum ^t, poliuitur. Vidcre nefaculrasteftra ofFeadicu*
Jum fiat infirmis. Cui iftharc probc perpcnla fuctint , ei pofthac
fucus non fict, qualem faciunt qui fua! tyrannidi Apoftolos prae-
tcxunr, acfii Ecclefiac liberiate foo decrcto infringcre CQepifscr.
Verum > \t tllogeie nequcant quin fua etiam confcirione folu- i{ejp.i. S ad-
tioncm hanc appiobent^rcfpondeant mihi qno iurcjllud ipfutn **frfkrforum to
■dccrerum auh /int abtopaic. Ncmpc quia abillis ofFenhonibus-C^f""" ptfttJi.
ac dilljdns ,quibusoccurrcrtJ voiucrant Apeftoli, mhil ^n^piius ^^^ decretam
perii;uii crar.lcgcm vcro a fuo fine arftitriadam nouerant.Quura ^ptji.cmusta
igifur lcx iftarcfpcftu cbaiitatisiata fit, in ea nihii praefcnbitur imn txeaplo
nifj quantum charitatisintcrcft. Quufn fatcntur nihil nliud effc tradithnei^^s
legis huiustranfgrclTionem quam vioieiuiam chaiitatis , nonne-^'*'^'^"'**''''^''
iiniuiygnofcnnt non commentitvum aliquod efle additametum
ndLcgcm Domini, fed germanam fimplieemque accomnicda*
lioncm a4 tcnipora & morcs qulbus deiiinabatur ?
2? At tero vt iniquecenties fint ^vobis & iniurix eiuftpodi ^^„ , £»/;>;*
leges^cfTc tamen fine exceptione audicndas contcndunt. i^on dityyam^u^-
enimhicagi ,vt crroribos confcntiamus : fedtantCim vt dmz^opiorumexi
pijvfedorum nnperia fubdici peifevamus,qu;r detrcftarc no tdP'^ ^»"if'*/'^-
nofVum.Vefum hic quoqueowtime vctbi fuivcritatc occurrit^"^ "°"*fi^,"^
Dominus, nolqae a tali ieruitutem iibei:t-atem vendicat quam , etcorptm^
facro fuo fan^uine nobis acquifiuit : fuius bcneficium ytiho ^i„frient7as ex
fuo non femei obfignauit. Non cnim ( c^uod maliciose fingunt} sruci*t, Dm
id foium agitur vt Jztauem aliquam oppreftlonem in corpore/""'" d^i»if^
noftro perferamus, led vtconfcicntixlibertatefuajioccftfaij- *^217/l«'"'
guinis Chriftibencficio fpoliat^ feruiliter ctucientut.Quanqua ^'^^ ilIiil**T
iftud ctiaiTi ,acfi parumad rcmfaceret ,omittamus. Atguanti ufa.ii.ii.
putamus rcfcrre/uu Dommoxcgnu etipi.quodtanta feucritate
iibi aflerit?Fripitutaucem quoticshumanarum inuentionfi legi
b',is colitijr niiumfolus ipre ciiltus fui vclit habrri !c2 flator.Ac
Hl^.h 1-
ip-^P^^ X IJ^IT I TVTIQ NIS tlE. lUl.
HC rc efle nihili quis exiftimet,audiamus quanri repucetur s^ Do"
inino.Quoniam, inquitjcimuit mepopulusifte mandaco & do-
^rinishominum,ecce,ego ftupefaciacii miraculo grandi & i^u-
pendp>penbit enim fapientiaa fa^^entibus eius,& intelhgentia
jMatt.i5-.$.. a(cnioribasrecedet.Ahbi,FruftramecolQt,docentesdo(flrinas,
prajcepta hominii.Et fane quod fe fihj Ifrael piurib.idololatriis
inquinaiut,totius malicau/a adrciibittlr impuraehuicmrxturas»
^ T, ^uod ttanfgrefTi Dei mandata, culcus nouos iabncant. Litoquc
-^^ ^" '° '^'refertSacrahiftoria nouosaduenas quiad incolendamSamaria
tradudi fuerant aRcge Babylonio, fuifse difcerptos &confum-
ptosafcrisbeftiis,eoqu6d ncfciretiudiciavel ftatuta Dci terr^e
illius Quanuis in ceremoniis nihilpecca{Tent,npn tanie probara
fuiffet Deo inanis popa: fed interim cultus fui violacione.quocl
liomines aliena a veibo fuo comcnta ingererent, vlcifci no de-
ilitit.Vnde poftea diciturjpcena il!a terncos , titus in Lcge pra:-
jTcriptos fufcepiflcifedquianondupurecolebant verum Dcum,
bis leperiuu, timuiflc ipfum & non tirauifle. Vndecolhgmiuss
parrera rt uefentiaE que iili defercur , in eo c(^e poficam dum in
illocokndo fimplicitet quod nr3ndat,nuilas noft:r2sinuetione£
|^^^-5'?**^ milcendo fequitnur.Acqut icieoliKpiuslaudaturpijRegesqubd
alibi, fecerintrecundu;n omniapr2eccpca,nec declinaucnnt vel adde-
xteramvel adfiniftsa.Vltra progredior,etiamli incommentitio
aliquo cultu palam non appatet impicfas:fcuere tamcn a Spiritu
z"R.czi6 dinatufjcxquo a Oeiprxcepto d;fccuumeft,Ahare Achaz.cu-
.'..&•.* ' /juscxen^plar e Samaiiailfjruni ejar, viJcjri potuit augere«epli
orraruqiiu e-usconfihumeiret foIiDeoi!!ic faccificia offerre,
q>iodfplfndidiusfa<ftuius eratquamin primo & vetufto altati:
yidemus tame n Spiritus audai ii illa detcftetur non alia de cau-
fa nifiquod hominu inuenta in Deicnltu impurae funt cotrupte
is.Etquo nobij. <larius patefadaeftDei voIuntas,minu^excufa-
bilis,quicquat. ntarcL proteiuia. Ac proindemerico aggraua»
5.Reg.2i.3.. turhaccircunftantiaciimen ManaflTcqupdalrarenouum extru-
xerit in lerufalemrde qua pronuntiauerat D«]s,Pona illic nome
meum.-quia nunc quafi ex profeflb refpuitur Dei authoritas.
AV^ mirutieo 24 Mirantur plerique cur adco acriter incerminetur Domi-
fmm d>Jpiicet ^y^ f^ faaurum ftupenda ponulo a quo mandatis hominum co-
nuhominum icbatut, & fe fruftra cpli pronuntiei hominum prtjccptis. At /1
inuenta. fpeftarent quid dt in reiigionis(hoc eft Cieleftis fapientia? caufa)
ab vno Dei ore pendere.fimul viderent non leuem efte ratione.
cur peruerfaekjfmodi pbfequia /jc abominetur Dominus , quse
\ATi9. n^cfii- pro humani ingenij libidine /ibi prajftantur.Nam tametfi fpecie
^l'"^X 'hjp!cri ^?^^"t quandam humilitatis in fua hac obcdienria , qui eiufmo-
/i pr^firifcitur, ^^ l^gibus iD Dci cultum parcnt : minime tamen funt cpra Dco
•Coioir.i.z.4 humiles , cui eafdem ptjefcribunt leges quas ipfi feruanr. Hxc
ycroratio eft cur nos tam diiigentcr cauerc ynlt Paulus ne deci-
p^amus
»E IXTERN. ME». AD SALVT. 41*
piamur per traditioneshominu, & illa qiia vocat «S-tXflS^fJKrww,
i. voluntariij cultu . & prrter Dei doftrina ab horrinibus exco-
gitatu.Sic eft profcaoiftultefcerc & noftra robis ipfis & omniu V
h'>n-fnu fapienr aoportet quo folu iHom fapere permittamus.
Qi^a via mjnirre tenrnt qui confictis hominu arbitrio obferua-
tiunculis,ilh fe approbarc meditantur, & quafi inuico prrTuari-
carriceerga eu obedienria qrsthominibusdtfv-rtur, obtrudur.
Qualiter & ahquot ante fecul.is & noftramemoria h&u eft ,& ExerKph •wi-
fic hodicquoq-je in iis locis in quibus creatura? pluris eft quam/'*''"''^'**
Creatoris impcT'Ufvbi rc! gio^fi t.ime relgio vocari ea mererur)
plur.bus rfiag:fqw.- inrulfis 'up. rftitionibus con^purcata cft qua
vlla vnquaj .•ganiras.Quidentm poife: pareic hominu fcnius , '
quaca naiia fatuaqj oinnia.& quse fuosaurhores vere referant?
25 Quod erum obtendunt fuperftitionum parroni , Samue-. +• ^"^f^J^
lem f2crificafl*e in Ramatha, &, quanuis prafter Legem id fieret. ^^f^^*y'L"'
p!acu<fle tamcn Dco:facilis foluiio eft,non fui^e fecundum ah- T?efp_ad'\.c-
quod altirc qnod vnico oppontTet : fed qui.i nondum arc^foe- xemplum,
deris deftmatus ^ rat locu<:,oppidum vbi habitabat facrificns de-
ftmaHe tanquarn maxime commodum.Certe anmms fandi Pro-
phetsEnonfcir quicquamnouareinfacris , vbi Deus tam arfte
vctabncaddi vcl minui.Qu^od adexemplum Menolia fpe(5tar,ex- J^dic.13. 19,
traor linarium & fingularefmHb dico. Obtulitille Deo facrifi- ^^'^'•«'''^«'^-
cium homo priuatuSjnec fine Dei approbationerncmpe quia no
tcmerario animi fui raotu , fed c^lefti inftincitu hoc fufcepit,
Quantopereautemabominerur Dcus qux mortalcs ex feipfis
excogitanc ad eum colendum 3hcr non inferior Menoha Ge- 1^^1^8.27.
dcon infigni documento eft.cuius ephod non modo ei familix,
fed rati popula ccflit in ruinam.Denique aduetiria quelibctin-
uentiovqua Deusnhomines coIercappeiHC, nihilahud eftquam
vcr^^fandimonix pollutio.
26 Cur igitur,inquiunt,fcrrivo]uit Chriftn^onera illa fm- ^,pofiyemum
forta^ilia quealligabant Scrib^ & Phanfsi?Im6cur alib? idem arf,.c hnflpu e-
Chriftus cau-ri voluic afcf menio Phanf^eorum^ferraentum^m- hif^^odi onera
terprere Mattha:o Euangehfta) appellansquicquid propriedo--^'"''^'^'"'''"'-
^rinx vcrbi Dei puritati admircerenr.Qrid apcriius Volumus, j^^l^^' **
quamqibd toram eatum doftrinam iubemur fugeteSc cauere>
Viide nobis ct^rtifiimu m fic , nequ e aliero lcco Dominum vo-
luiiTe fuorumconfcieniias propriis Phariucorum traditionibus
vexati.Ec verba ipfa,fi modb non torqucatur, nihil tale fonanr. T^efpoy^fio i.r*-.
Ilhc fiquidem Dominus acerbe in Pharifseorum mores inuehi ftiium Domirit
inftitucns, fimpliciter fuosauditores ante erudicbat, vt quan-«/?««^»^»
quam nihilln illorum vicacernerenc quod fequercntur , non »
tamen ea facere definerent quse verbo docebanc , quutn inca-
thedraMofis (hoceft, ad enarrandam Legem ) federent.
Noncrgo aliud voluit quam prxcauerc ne rt>a]isdo'-enr;f>»
CAf. X^ SMSTlT V TIO Wl $ 2. 13. Xlir.
T^ejp.z. . Cxempllsplebs adcont^mptum-dodtinsBiDduccrctur. ycrurn
Augiift.in qoja nonnulli rationibus minimc peimonentur , anthoritateui
^«^'"^'^'^ fcmperreqiMrunc^fubiiciam Auguftiniverba^quibugidetn pror-'
"^ ' fusdickur , Habet ouileDommi ptxpohcospaitim fidos,par"
eim rtierccnarios.Prspofiti quifidt funt.veri funtPaftorcs. audi-
tc tamen, qu6d& mercenarij. necetTarij runt. Multi quippcin
Eccle/ia,commodatcriena fe^antesjChfiftum prafdicant & per
^osvoxGhrifti auditur:& fequisntur ouesnoBmerccnarium,
fedPaftorcm per mercenariurn. Audite mercenaEios abipfo
Domino demonftratos. Scribar, inquit, h Pharifsei cathedram
^lolis infident.qua? dicnntjfacijetqux au tem faciuntjacere no-
Sitc.Quid alind dixit,ni(i per mercenanos vocem Paftoris audi'
itc?Sedend6 cniro in cathedra.Lcgem Dei docent.ergo pcr iilos
Dcos docct.fua vero fi illi docere telint,noIite audire ^n^Iite
iPawerc.HscAuguftinus. •
tli-ild pafi *^7 Quandoverb impctiliplerique>dum humanistraditio-
i^ttu.de legi^ ni{>usintpie ligari hominnm confcientias ,-6t ft uftra Deum coli
itmti confiitu^ audiuni: j eadcln litura legciomncsinducunt qnibus Ecclefe
ttontku4 Ectls- ordocofiftituiturfillorumquoqueerroricommodutnhicoccur-
fi^teu. ,- j-pndum eft.Falli fane perquam eft lubricurn:quia non prima fta-
^^„^„^ „;, eim facie apparetquantununter ulas&hasinteriit. S^d cgo
ritur ^<?«^r4/i K3dilucideifem totampaucisexpediamjnecui imponac finnli-
Meiontate ^- tudo.Hoc piimum habcamus.fi in omni hominum fpcietatc nc-
po/ioU, -vt fi- ceflariam eiTe politiam aliquam videmus^qua: ad alcncfam com-
f»ma fiant ^ nim,enj paccm,& reiinendam concordiam valeat : fi in rebus a-
JX^tAor^t )y geuJis vigere fen^per aliquem titum^qDcm non refpui publicas
XJtTO '«?"'• honeftatis intereft^atqueadec) htimanitaris ipfius : id in Ecclefiis
-. or.i4^o. pYsefetumohrcnnndyim efle , quac cum bcnccompofitarerum
' ^mniumconftitutionebptinie fuftinentur ,tum vcro fine con-
cordiaivull» funtprorfys.Quamobrem fi Ecclefise incolumitari
bene profpe^umtolurnus, diligenter omnino curandum tfr
c][uod Paulus hjbet, vt decenter omnia & fecondum ordincm
fiant.At quum in hominum moribus tanta infit diuerfitas, tanta
jnanimisvarietas j tanra in iudiciisingcniifque pogna : ncque
politia vlla fails firma eft,nifi certis legibus conftituia ; nec Cme
ibta quad^m fprmaferuari ritus quifpiam potcft.Huc crgo qiia^
conducunt leges,itantumibeft vtdamncmusj vt hisahlatis, dif
folui fuis netuis EccIefiaSi itotifquc deformari ac diftipari ct^n-
ficndamus.Ncque enim haberi poteft quod Paul«s exigii,vt de-
ccntcr omnja & ordine fiant nifi additis obfcruationibus , tan-
. ;, , ^ii.,^ ^uam vinculis qfuibufdam, ordo ipfe & decorum confiftat. Id
,^ >f vrt^^ tantumfebpet in iftis obferuatiombus excipiendum eft,ne aut
sd falotem credantur ncte(Tan>,atque ita confcientias leligio-
nc obftringant,aut ad Dci cultumconfei:anrur,atque «a in illi;
seponatat Pietas, . , . . ■ ^ V
i iS Habe^
Ciiucnaa,
pi liXTERN. Mfip. AD SAI.VT. 4^9
a8 Habemus ergo optimam & fidelifllmam rotam qusin-^^*-^^.'-'»»^
ier impias iUas conftitutiones diitinguai (quibus vcram cbicu- '^'^^^*'^^,
izii religionem & confcicntias fubuerti didum eft)& legitimas "^"^amimZ
Ecclefix obferuationes: fi his meminerinTusaltcrum femperex turjndecor»
duobus cffe propofitumiaotvtruquefimoLvt in Cacrofideliumcjr imrdinat^
coetu dccenter peragantut pmnia, & qua conuenitdignitate:vt^f;'-^''«^*»«'«
jpfa hominum communitas velut quibufdam humanitatis &mo-
derationis viriculis in ordinc letificaiui:. Vbi enim femel publi-
ca: honcftatiscaufa pofita lex intelligitur,iam fublata cft foper-
ftitio,inquaminciduntqui humanis inuentis Dei cultum mc-
tluntur.Rurfum vbi ad commune*m vfum fpedare cognofcitur,
tuerfa eftfalfailla obligationis & necefiltatisopinio , qu^ in-
gentem terrorem confcientiis ioiiciebat^quum putarcntur tra-
ditiones ad falutem neceflarjx.Siquidem hic nihil quseritur nifi ^iddectric^
VI coromuni officioalaturmtet nos charitas.Sed opcta^prctium ^^^,*'^/ jr?>«'h-
cftcIariosadhucdefinirequidfubillodecoroquodPauluscom^^' ^"
^uendat,qui<iitem fub ordinecomprchendatur. Acdccoriqui-
flemfiniseft^partim vtdumadhibentur litus qui vcTJerationtm
rebusfacris conciIient,talibusadminiculi« ad pietatera ^xcice-
muripartim etiam vt modeftia & grauitas, qua* in omnibus ho-
neftisadionibusfpedari dtbet,illicmaximc eluccat. In ordine
hoc primum eft,vt qui prsefunt regulam ac lcgem bene regexidi
iiouerint:plebs vero que tegiiur,ad obcdietiam Dei re^amque
difciplinamafluefiat. Deinde vtbenecompofito Ecclcfisftatu
paci & cranquiUitaticonfuIatur.
2 9 becorum crgo non vccabirr.Us in quo nihU prsfct in^- Dicorumnulin
ne oblcftamenmm inerit; quale cxempium vidcmus in illo »« Papijfid-
ihcactico apparatuquovtunturPapift.^^ in fuls facris: vt nibil ^"'""^!/",
<)uam iniitilis clegantisB larua.& luxus finefru£tu apparet. ^^^'^'^^^'i^fl^ '
illud nobis decotum erit,quodita erit ad fecrorum myfterioru '^^' ^ '
leuerentiamaptumn fit idone^im ad pictatfmexercitium .'vel
raltem quod ad ornatum faciet aftioni congruentem; neque id-
jpfuffi fine frudu.fed vt ftdcles af^moncat quanta modeftia, reli-
gionc,obfcruantia,facra ttaftate debeant.Porro vt pictatis cxer-
ritia fint ceremonis^ad Chriftum refta nos deducat neccfie eft.
Simiiiterordinem non conftituemus in illisrtugatoriis Fowpis^,^|i,^^^^,
rjuae nihil habenc praEter cuanidum fplendorem,fcdin eacom-^;„^/, p." . '
po.fitione que omnem confufionem , barbatiem, contumaciam^c».
tuibtis omnes & diflldia toHat. Prioris generisexerrplafunta-'^^'''''^^»'"'' c
}'ud Paulum, Vc ne ptophana fympofia cum_factaDomini Cce- ^f^P^^-
m commifccantur : Nc mulieres in publ«:um nifi relat^ pfoce- ^ '^^-"'^'
<^at:& aiiaplurlma in quotidiano vfu habctnus:quale cft>Quod
fIexisgciiibusnud6q.capiteoraraus:QuodDominiSacramtQta
non fordide,fed cumaliquadignitateadminiftranrus: Quod in cfrrijfla^! Ae^
repelitntlis moitMis ouandam honeft^te adhibeinuj, & quc alia^wi-» ti^m^-
CAP. X. IMsriTVTIONlS tlB. 1111.
codem pertinent In altero genere funt hor^ pubhcis precatio-
n.bnsjCODcionibus & myftxis adionibus dcftinats; in ip(is coa-
cionibus quics ac filentiumjoca deftinaraihymnorum conccn-
l,Cor.i4. 54, tus.diescclebrand^Domini Cccn^Eprajfixi ,qu©dPauius vecac
Du» c*pita ci- ne mulieres in Ecclefia doceant,& fiqua font fimilia. In unmis
g^gl^ vero quje dnciplinam conleruant, vt catcchens, cenluia: hccle-
fiaftica?,excommunicatio,ieiHnia, & quas )n eund.m caraiogum
lefcrripoffunt.ItaomnesEcclefiafticisconfticunones, quas pro
fanftis & falutacibus reeipimus,in duo capira rcferre licet: ake-
rajenimadricus&cetcmonias, aJceriB ad difcjplinam & paceni
^ rerpiciunt.
fiitutioties eiuC- ^ oetfquia hic periculum elt ne ab vnaparte pteudoepi-
modi fmt.mfi ^^^P' pia^textum inde captentad impia» uus Ck fyrannicasieges
^u^DetAu- excufandas^ab alrera fint quidam nimis mcciculofi^qui iupcrio-
thontatt /«»- ribusmalis admoniti,nul!um quamlibet landis legbuslocurri
^t^, er ex relinquant: hk tcftari operTprerium eft ,eas demuii. humanas
tlZlTJr,^/' conftuutionesmeprobare qu^e & Dei aurhonrace furidarse .&
,Jhmfr£/unt4 c ■ 1 r 1' r ^- r r^ 1
ex ocnpiura cielompr^,adeoque prorlu-Sdium^rnnc.hxenipIum
iitingeniculationequajfit dum folennes hnbentur ptccatio-
nes.Quaeritur sitnehumana tradit:o,quamrepudiare vci negli-
gerecujuisIiceat.Dico ficeffe humanam vt firiul fitdiUina.Dci
i.Cor.i4.4o. eftquatetiusparseft dccorisillius cuiu-s cura &obl'eruacio no-
bis per Apoftolum commendatur : hominum autem , quatcnus
fpccialiter de/ignatquodingenerefucracindicatum magisqua
Seeundum ge- cxpofitum.Ab hoc vno exemplo a?ftimacelicet quid de tuto hoc
debent licet g^n^relit fcntiendum.ncmpe qiiiaDominus & totam vera: ju-
€^uotid /ptciem ltitixfummam,& omnes cultos numinisfui partcs : & quicquid
humanitm or- ad falutem nccefiTatium erat facris fuis oraculis turo fidclitec
di)»gt4 fint, complexus eft,rum perfpicue enarrauit in his folus Magifter efl
audiendus. Quia autem in extema difcipiina & ccremoniis
non voluit figillatim ptasfcriberequid fequi debeamus (quoi
iftud pendere a temnorum condicione praruiderec, neque mdi-
caret vnam feculisomnibus formam conuemre) confugcre hic
oportetadgenerales quasdedit regulas , vt ad eas cx.gann.u:
quapcunqueadordinem &decorum prafcfpincceflicas Ecclcfis:
Optima.verh poftulabit. Poftremo quia ideo nihil expreflum tradidit , quia
ifiart*m mode- nec ad falutcm hiBC neceffaria funt, & promoribus vniufcuiuf-
r4fr/Ar c j^yzr^ que ffcncis ac feculi varie accommodaii debcnt ad Ecclcfia; x*
^{f^ ^uaSccle- J.r ^- T- 1 r -i- r
fi^adificatione "^"cationemrprout Eccle.M^B vtihras requjret,ram viitatas muta*
rcspitit. re & abrogate quam nouas inftiruere conueniet. Fateor equide»
noa temere,nec fubinde,nec leuibus de caufis ad nouatione effe
decurtendum.Sed quid noceat vel xdificet, charitas optime iu-
dicabit ; quam fi roodcratriccm effe patiemut , falua erunt o-
■inia.
31 lam vcro Chiiftiani populiofliciH eft, quasfecundu ^une
cano-
PS EXTERN. MED. AD SALVT. 4jO ,
canonem fuerinc inftituta , libcra quidem confcicntia ,nulla-^^^^^^^^^.^^.^^
quc fupetftitione, pia tamen & facili ad obreqiicndum propen- „j,y„^ ^y^^ ,^y
(ione feruate , non contemptim habcre , non fupina negligen- modi eonptw
liaprxtetitc-.tantum abeft vtpcr faftum& contumaciam \\o-tiontsnetjue€»
hreapene debeac. Qualis( inquies) in t?nta obietuancia ^J^"'"/J//J"f^g
cautiono conrcieniiJB libertas efle poterit?Im6 vcrb V^^f^^^'^ ^""dfiiuZlferuA
conftab!t vbi reputabimus . non fixas effe & perpccuas fan<3io- ^^. ^-^^^, /,-^^^
res qu\bus aftridi fimus . fed cxternahuman.'e infirmitatis ru- ra confcitnti^
^imen^^a^qu bi;s tametfi ncn iniigemns omnes jtamen omnes
vrjmnr ; quia aiij al.isau foucndam intct nos chariratem mu-
tuo fumusobnox:] Hoc in extinplis fupetius polirisrccogno-
fcere Iicet. Qu^td ? an hi mulicriscarbafo fita religio^eft^vt nu-
do capite rgreui fit nefas? An fandum de eius filetiodecrctum,
quod viobii /Tne fammo rcelerenon poftit? An aliqoid inge- ^ttf^pl»' f*
nuflcxionc, in humando cadauere myftcrium, quod P^3etetiti-y^J^^^"|^'|^'^^^^^
/ine piaculo non pofsit ? Minime. Nam /i rali feftmatione opus ^^^ coneluj»'
/ic muJieri uj iuu.?ndo proximo qus velare caput non finat, ni- tUufratur,
h<\ dci'nquirfi ancito capite accuriat.Hr cft vbi loquinonmi-
nus oppc rruDU Ih fic quam ahibi racere. Stanrem quoque ora-
re qui morbo impeiiruscuruarc genua ncquit, ii!i vetat.Deni-
quc fatius eft m tute humare mottuum, quam vbi Jinteum de-
^ftjvbinonadfunr qoi dcducant, cxpedare dum Johumatus
putrellcat. Sedeft nihilommas in iftisrebusquod agendum autTif^ttU ^hjep
caucndummos regionisjirfticuraj ipfa denique humanitas &"^'**^^*
piodeftia? regula didetivbi fi imprudcntia & obhuionc quid er-
ratumfuerit,nullumadmilfumcrimeneft: (in contempto ,im-
probanda eft contumacia. Similiter dies ip^ qui fint, & hor^e,
locorum ftiudura, qni quo die c^nantur Pfalmi , n;hil intereft.
Verum & cercos dies & ftaras elTe horas conuenit, & locum re-
cipiendisomnibusidoneum,fiqua feruand.-e pacis ratio habe-T^rV^.
tur. Nam quantarum rixarum femen futura /itearum rerum
confuflo, fi prout cuique Ibitum fit.mutare hccat quse ad coni-
rounemftatum pertinenc? quando nunquam fnturum eft vt o-
mnibusidem placeat ,fi tes velut in medio pofirje , iingulorum
arbitrio teliftiK fuerint.Quod fiquis obftrepat & plus fapetc hic
velitquam oportet,videtiC ipfequamotofitatcm fuain ratiione
Dominoapptobct. Nobis tamen iftud Pauli fatisfacete debet, ^^ ^^'^^'^^'
nos conrendcndi motem non habcte,neque Ecclciias Dei. ^ ,
^t PorroHimma dihgenna incumbendum elt ncquis irre fg cauendunt,
parerrof, qui putum hunc vfum vtlinficiat velobfcurct.Quodi. ne vnquam
quidem obiinebitur Iiqusecunque erunt obferuationes wani- trrepat ali^uk
fcftam vtilitatem pr^ fe fcrant j fi patcifTitniB admittantur : po- *♦''''"' 9".* *^
tifHmum vero C\ acccdat fidclis Paftoris doarina > qua- prauis,""-fj^^|^'
opinionibus viam przcludat. H^cautem cognitio facit vt fua*"^"** '
cuique inhis ccbus omnibus libectas conftec^&quandam ni-
€ap. %\
•gio.^u^pittati
tmicharttatem
3.<^nthecejfi-
iiatrtAtem Ec~
JNSTirVTlONI S Lt S, 1 M T.
Iiilomlnus iux qaifque libenati necclTitatem y|cro imponzt^
quatenus aut illud cjuod diximus ^irfiTnr, auc charitacis rario e-
xiget.Deinde vt & in carum rerum obferuationcnuila fuperfti-
tionc verfcmur ipfi^ntc morose nimium ipfam ab aliis requira-
mus,nepotiorem Dei culrum ccfemoniaium multitudine ^fti-
memus, ne Ecclelia Ecclcliam ob cxtemx difcjplinse vatietatcm
contcmnat, Poftrerao vtnullamhicperpetuam iegcmnobis
ftatucntcs, totum obferoadonum v/um & finem ad Eccle/ia;
a?dificationcm tcferamus :qua poftulante,non modo mutari a-'
Jiquid/ed guicquid antein vfu nobis obferuationum fucrit,in-
ueninullaoHcnfioncferamas. Hocemmfcrre temporumra-
«ioncm vtritus quordamjnon impiosalioqui nec indccoros,pro
arei opportunitate abrogariconucniat,pr.tfcnri experimcnto cft
h^c a:tas.Nam(quap fuperiorum tempoi um cxcitas fuit & igno-
rantia^tamcorrupta opinione rimque pertinaci {\udio anrchac
sn ceremoniisIi2Bferunt Ecclefi^, vt vix fatis repuigari a prodi-
giofis fuperftitionibus queant,quin muka,' ccrcmoniae tollantur
Jiecabsrc olim forteioftitutaj,& nuliaper feimpietate noca-
bilcs.
Sibfclurs trd*
^atione depdte
ilM$£ceUflaJii
ta drea dolfri
9>^&legesfe-
*i*dtn,p.it>eye^
difptftatiode ea
de/>ttefatequ9
ad iurtfdictio-
tiemj,qua hoc
fffphe^-feijuc
^abfoluitfir.
fiutuf /tute iii^
vifii^ionii ne-
eefttas vriio,
f^ deferipti^
^aucif oftedttur
^frtbatur
v^fojloii f;er'
C A P V T XI.
Dt EeciffieittrlfdtSiioitt^Hufque alhHfuyt^Halps cernitm
in Vapatu.
Oput xi»ad duas par tes pi:£cipua$ commode reuocari pott|l.
1 lurifdiftioftis Ecclefiafticx ncccfsita3,origo,defcriptio , partes
cffentjialeSjHcrnpe facrum verbi niinifteriiim , & c.ycommuni-
cationis difciplina pcrpetua, cuius fcopus,vfiis itcm ac abufus
dccIaratur,fccT:.i. 2.3.4-S.6.7.& 8,
2 Argumcnta qua; Papift.^ proferunt in defcnfionem Pontifici.^
tyrannidis iusvtriufquc gladii,imperatoriam pompaiu ac di-
gnitatem, ditiones alienas,& iminunitateni (quam vocant ) v-
rurpantisjrefelluntur,a nona fcftionc ad iinem capitis.
E s T A T tertia pars, & quidemin ftacu bene
compofito pra?cipua, Ecciefiafticse poteftatis,
quam fti|iurifdidione poficam effe diximus.
Tota autcm Ecclcfia? iurifdiftio pertinet ad
raorum difciplinam,de qua mox tradandura
crit. Qucmadmodii enim nullavrbs nullufve
pagas fine iri^gitetu & policia ibic potcft:
fic
Dt SXTERN. M8D. AD $AiVT. 4^2
fic £cclefia Dci (c]uod iara docui, fed nunc iterum cogor tepc'
tcre)ruaquadamfpintualipolitia indiget ^quzetamen aciuili
prorVusdiftindaeftjeamqucadeonihil impedic autimmxnurt,
vc potius mulrum iuuet ac promoucar. Ifta igitot iutifdidio-
nis poteftas nihil aliuderitin furama quam ordo consparatus
ad fpiritualis poiiiiiEcpnrcruationem. In huncfinem fucrunt
abijHtio conftituta in Ecclcfiis iudicia quse ccnfuram dc mo-
ribus agcrent , anirnaduertercnt in vitia , & exercendo clauium
ofHcio pr^efliQiit, Hunc ordincmdefignatP^lus in epiftola ad jq^^. ^, .
Corinthios , quum gubernationcs nominat. Item ad Romanos, ' " ^" *
quui. dicitjQui pra^cft:, in folicitudine praefit. Non enim aJIo- Ro.jz. «.
quirur niagiftratus (qui nullitunc erant Chriftiani) ^ed cos qui
ad fpirituale Ecclefise regimen crant adiun^^i Paftofibus, Ad i.T^im.J.r-
Timoth:uir. quoque duplices facit Prcsbyteros : alios qui labo-
ranl it) veibo, alios qui vcrbi pixdicatione non fuagi-mur , &
tamen benc piapfunt. Hoc poftcrioregencre non dubium ^ft - v # • ^
Quin eos intellieat qui ad infpc<aion«m morura&totum cla- ,a:v>? '^!'**
uiumvlum conftitutierant. Nam potefias haec , dequaioqui-„j<-„,^jFj^./,y^^
ciur , rota pendct a clauibus quas Chriftus Eccle/iac contulir, cotnefi:,
Mai.hxi decimooftauo capite. vbi iubet grauitctpublico no-
Xnine admoncri eos qui priuatas monitiones conPcmpfetint^
quod fi in fua contumacii pergant, i focietatc fidelium abdican-
dos docct. Porto monitioncsjftae & corrediones fine caafag
cognitionc fierinequeunt. Proinde oposeft &iudicio& ordi-
he aliquo. QHprriobrfim nifi velimus irritam facerc claoiuna
promjfTioncm , & excommunicationcm, folenmes monitionef;,
& c|uicquid talc cft de medio lollerc : aliquam Ecclcfiat iurifdi-
Sionemdemusnecefrecft. Obfcruentieftores non agiillolo- tldutam aute
codegcneraii doftrina&authoritatcficuti Matthxi cap. r^, ^ dutJix tfi r.^.-
lohannis z! • fcd ius fynedrij in pofterum transferri ad Chrifti -^^'^''^-
gregem. Ad illuiiJ vfquc diem ludaeis fuafucrat gubernandi ra-
ti6 ,quam in Ecclefia fua ftabilit Chrlftus quoad puram imfti-
tufioncm , atque in graui fanftione. Sic cnim oportuit , quuni
F.cclefia: ignobilis & contempta» iudicium a tcmerariis & fi-
fiuofjshominibus fpernialioquipoiset. Ac ne ie^flores iinpe- . ,.
diatquodChriftusiifdcm verbisresahquantulum interfc dl^ t^^biu^^'
uerfasnotat,huncnodum foluerevtile erir» Duoisituc \un% ex dmbus iocCt
loci qui de ligando & folucndoloquuntur, Aiter cit Matthsei EMvieii_^*tK
dccimofcxto,vbiChriftus,poftquam fe claue-regni cElorura ^V^<""?^^-
Pctro daturumpromifit,continuQfubiungit, Quodcunquc i- -Wat.ts.w.
pfe \r\ cerra ligauccitaut foluerit , ratura in ckIo forc. Quibua -
▼erbis nihil^iud iigniflcat quam aliisqux-habcDtur apud !c- *®**®'**
hanneni,quum difcipulos mifiutus ad prdedic^dura , poftquam
infufflauitineos, Quorum,tnquic,remifcfitis peccata,remiifA
^imv k (lininmietimQZitli, z;cccnta ernn: in c^Jo, Adfeian^
C A S. Xi. I N S T I t V T I O N I S L I B. 1111.
intcrpretationern non aigutam, non co3ftam,nondctonajii<
fedgernianam, fluentem ,obuiim, Hoc dercmitrcndis & re-
tinendis pcccaris mahdatum & illa de ligondo & foluendo^
Matt.i . P. pgjfQ fj^^ promiflRo nonalio deb^-nt rcfciri quim ad vetbi
minifteriurti ,qucddum Apoftolis comhiutebar Dominus, /?-
muiSc hoc folucndi 1 gandique munere ipfos inft^uebat. Quifc
cnim eft fumma Euangclij, nifi quod omnes ferui pcccati 8c
mortis foluimurac libcramur per redemptionem quo? cft itl
Cbrifto lefu ? qui verb Chriftum liberatorem ac redert^jjcorem
non fufcipiunt necagnolcunt , eossBieinis vmculis darnnatos
^pi^parscla addidofqUe eflc ? Hanc legationem quunn Apoftolis fuis iii
iitum^ (jH^ mt' ^)j^„g5 nationes perferendam tr aderct Dominus , vt fuara efle
Sirejhicipad & a lc proteaam approbatec , hoc pr^Eclaro teftjmonio eam
diFputatianem honorauit : idquein exirhiam canfirmationcm Apoftoloruto
de€ecltfiafiica ipforuiTi , tum coruni quotiuecmnium ad qaos peiuentura e-
suyifdt^ionj nS j.^^^ Rcferebat vt Apoftoli conftantemacroldam (hz prxdi'
9jt referenda» ^afjonis certitudinem haberent : quam non modo infioitis Ja-
boribusjcuris.moleftiisjpericulisobiturierant, fed fuo demum
fanguinfe ob/ignatiiri. Ipfam, inquam , vt fcirent nbn vanani
effe nec inanem ; fed potenriaj plenam ac virtutis : rcferebat vc
in tanta anxietare & rcrum difticultate tantifque difcrimini-
bus , Dci (e ncgotium agere perfuaficffcnt; vt toto mundo
aduerfante & repugnantei Deum pro fe ftare cognofcerent : vc
Chtiftum dodrinje fuas authorera , afpcdu in teita pr*efcntem
non habcntesjipfum effe incslo intelhgercnt, ad firmandaftl
eius quamfibi tradiderat doftiine vcritatem. Oportebar rur-
fum&auditoribuscertifiimetcftificatum efle, illam Euange-
lij doftrinam Apoftolotum efsefermonem, fed Dci ipfius; ncn
Vocem in lerra natam ,fed e caelodelapfam; Non cnim m ho-
niinispoteftatehasc efse pofsunt, prccarotumremiftlo, promif-
iio vitce2eternx,falutisnuntium. Teftificatus oft cigo Chriftus
nihil in Euangclij prxdicatione Apoftolorum ciTe praerer mi-
nifterium:fe elfe qui pcr eorum ora, velut per organa , loquere-
tur omnia & promitteret. Itaquc ptccatorum rcmiflioneiu
^uam annuntiarenr.veram elseDei promifticnem : damnatio-
nem quam pronuntiarent, certum efsc Dei iuiV.cium. Hxcati-
tcm teftificatio feculis omnibus dara eft , firmique manet , qusc
certiores omnes fecurofquc redd^t , Fuaigehj vetbum,a qub-
cunque tandem homine prasdicetar ipfiflimam efte Dei fen-
tentiam.apud fummumrr bunal pronulgaram, in libro vita^
fcriptam , in c^lo raram, firmam , ac fixam, H<)bemus , potefta-
tem clauium cft"e fimplicirer inilhs locis Euangelij pra?dica-
tat^*7^tninL ^^^^^^ ' °^^ ^^"^ potcftatcm efse quam minifterium , fi ad h^*
fierium^non iw naincs rcfpicimus. Noncnimhominibushanc poteftatem pro-
nfdi^it, ffiie Chiiftus dcdic/ed venbo fup,cuiu& hoaunes fnioiftrosf ecir.
2 Aher
6e bxtErn. mbd. ab salvt. 451
2 AIrer,quemdeI'f,a«lj & folueui potcftatecxraredfximus, Matt.18.x7,
locus Ma;d)a?i i8.h?bctut. vbi ait Chriftus Sifrater aliquis Ec- ^l'"''* F^'"
clefia non audierit, fit cib; licut Ethnicus & Publ.canut. Amen ^*^".. /'''""'
,. , ,. . ^ 1 o ad dtlctpltnam
dico vob's.qi-.a;cunc]uc Iigauermsluper lerrani , erunt ligata & excommunica-
in CGelo.qna^cunquc roluaitis^foluta erunt. Hic locus non om- tio7ns.eaeft d»
nino cjt prtori fimiliv. feJ paulo indiuerfam partem intclligen- ^uahoc ca^ite
^us cft. N"n auti m fic diuerfos facio vt non multairi habeant ''5"«'''
interfe affin'ratem. Hoc primnm vbique fimilc eft , quod vtrar
quc eftgencialis fenrcntia, cadem fcmpcr ligandi (olucndiLiue*
poFcilas (nempe per verbumDci)jvier! mand3cum,cadempro-
mifilo. Eo autcm diffeiunt . quod priorloaispeculiariter d^c S^i^tt^ nitatur
pr^dicacione cil qua vcrbi min:rtn funoi:ntvr : hsc ad dircipli--^**'"^*""''"*-
nam excommunicationix pettinct , qux Ecclcfia? permiffa eft.
Ligat autcm Ecclefia «uiem cxcommunicat: non quod in pcrpc-
tuamruinamac defperationcmconiiciat.fcd quiaeius vitamac
moresdamn^t.acnifi tefipuenf, lara cum fuar damnationis ad-
monec.Soluit quemincommunionem recipit: quia velut parti-
cipem eum facit vnitaris quam habet in Chnfto lefu. Nequis
crgoconrumacitei Ecclcfi.T ludiciumcontemnat ,aut parui fa-
ciacfcfidchum fuffragiisdaamatum.teftatur Dominus calcfidc-
lium iudicium nonaiiud elfc quam fenrentjJEluae promulgatio-
riem,ratumquehaberi iDC«lis quod illi inierra egerint. Hi- ^dlii ep dt^
bent enim verbum Dei,quo pcrucifos damnent. habenc vcrbu, ^f^.
quorefipifccntesingratiam rccipiant. Errare autcmnon pof-
funt,ncc a Dei iddicio diftentire quia nonnifi ex Lcge Dei iudi-
c3nr,qu2Enon incerta eft auttcrrcna opinio^fcd fandaDci vo-
innr.is,&C2lcfteoraculum. Ex iftisdnobuslocis, quos vthxcui-^^P'''^^ ^-^
tcr,)ta & famiharitcr & veie cnarraffe mihi videor , furiofi iili, ^''"^*''" •****-
nullodifctim!ne,proucfua vertigineferuncur, nuncconfeffio- *
nem,nnnc comraunioncm , nunc iurifdiftionem , nunc ius con-
dcndi leges,nunc indulgentias.ftstiicre conantur.Priorem vero
ad ftaiuendum Romanae fedis prmiatum allegant.ita norut cia-
uesfuasqu btisvifumeftaptarefetis& oftiis :vc dicas toca Vita
eos artcm fabrilcm exercuiffe.
^ Nam quod nonnuliiomnia illa temporaria ^uifl^eimagi- p^^^^ difcipli
nantut.-quummagiftratus a religionis noftrae profefllonealicnirjrt,i/tf e^com^
adhuc forent; m eo faliuntur, quod non an maduertunc quan- Tnumcationis i
tum fic difcrimen & qualis difllmilitudo Ecclcfiafticsp & ciuilis ^ft p^rpetua,
poteftatis. Nequc enrm ius gladijhabcc Ecciefiaquo puniat ^"^^ ..^*^^''!'*^*'
vel coerceat,non imperium vt cogat,non carccrem, non posnas '"ifiim^ant* iUi-
aiiasquaBfolentinfligi amagiftratu. Deindc non hoc agit \tiocumnon ejji
quipeccauir,inuituspleftatur:fed vc voluntatia caftigatione i'^; chrtftiani
poeQitcnttam proficeacur. Eft igicurlongediucrfa ratio: quia-^' ^'*i'A'*--
ncc quicqua fibi fumicEccIcfiaquod fic propriuramagiftracus, ''*'*
oeque hoc cfficcie poteft magiflratus quod abEcclefia peragi-
yp^
■J^ A s* X s« I N s r I T V T r o N I s L I B. 1 1 r r»
DifiinStio ciui' tu». Exemploficchocfacilius. IneUriatus eft aliquis? in vcbe
lii ^ F.ccUfut- ^„g conftitut3,poena erit carcer, fcorcatus eft? aut /imilis, auc
' F*^* ^''''^f '"• potiusmaior. Ita erit fatisfadum & lep,ibus>& maoiftratui , &
txempi» tKu^ » • 1- • /» r • ii t • " .-
/Irata, quA m- cxtcrno iudicjo. At neri p.ocerit vt nulUm dec paenitcncia; (j-
vifdiStonii Sc- gnificatioQem,quin potius vt obn^urciiuret vel frcmat. An illic
tlefisntcefjka- ccftVbit Ecclefia> Ac recipi ad Coenam talcs nequeunt quin fiac
U"* ^perit. ^ Chrifto & facre eius inftitutioni iniuua. Et hoc poftplat ra-
tio,v: qui Ecclefianv offendit malo excmplo , folcnni pceniten-
tix declaratioueotfendiculum^quod excitauic , toUac. Ratio
£xct^'.is, quamadducunt illi qui contra feminncnimis eft frigida, Man-
dabat, mquiunr, ChriftushaspartesEccle/i.'s", quum non efltc
magiftracus qui exequerecur.Scd accidit fepenumcro vc. Ht nc-/
gligencior magiftracvis : irobnonnunquamforte vt fic ipfcmcc
2. caftigandus:quod&Thcodofio C^^racicontigit.Adhafc tantun-
deiM dici poteric de totofere veibi minifterio. Nunc ergo ['q.'^
cundura cos definaut rcprehendcre Paftores manifefta flagiciar
definancobiurgare,argucre,increpare,. Sunc cnim Chriftiani
,, magiftracus ^uilegibus&gl^dio debenthKccorrigerc.Atque-
admoduir magiftratus j puniendo,& manu coercendo , puigarc
debecEcclefiamofFcndiculis.-ica vetbi minifter viciffinLi fuble-
uaredebecmagiftratum,nc tam muUi pecccnt, Sic coniun(5t:£
debencefteoperevcalceraiicadiumentoalceri,nori impedi-
mento,
Conpmatie 4 Ec fane fiquis piopius expendat Chrifti verbafacilc per-
frexivte pr^- fpjj.jgj (iatum & perpctuum Ecclefie ordinem , non cerapora-
V iionii^exihmu^ ii^im iliic delcribi.Nequc enim contentaneum ett, vc qoi mo*
-mcationii dijli nitionibus noftris obtemperare noluctint , eos ad magifttatuni
• flmaejfe per- defetamas, quod camcn necelTc forec h in vicem Ecclclie ille
fttiiam. fuccederct.Quid ifta promiflio.aa vnius antii dicenda erit, vel
paucorum,Amen,an^n dico vobis:quicquid ligaueritis in teira?
PrccereaChriftusnihil. hic «ouum inftituic : fed confuetudi-.
nem in vcrcri gencis fue Ecclefia femper obferuacara j. feouutos.
cft;quo fignificauicnon poffecarcre Elcle/iamrpirituali iurii-;_
diftione, qu^ab initio fuilTct. Atque id omnium tcmporuni
conrenfufuitconfirmatura. Neque eninivbi coeperunt Impc-
£tfTM>itnptrA' ratores & magiftratus Chrifto nomen date ,^protinus abrogata
^TfirTtiui^'^' cft fpiritualis iurifdidio : fed ita duntaxat ordinata nequid ci-
chrijlianis /«i/"'^^ derogaret,aut cumeaconfuuderetur.Et merito. non enirh
p «rdinatam. magiftratus,fi pius eft, eximere fe volet communi filiorurw Dei
fubieftionc, cuius non poftrema pars eft , Ecclefi^ ex verbo
Dei iudicanti fe fubiicere : tancum abeft yc iudicium illud tol-
Epift,;;,. ad lcrc debeat. Quid enim honorificencius (inquit Ambrofius)
VaIcnuHi4- qu^ni y^ Eccle%filius dicatui: Impsrator ? Imperator enim bo-
^* nus, intra Ecclefiam, noo fupra Ecclefiam cft, Quare illi q» ' i
tymagiftwtumoj:nerit,EccJe^(ianifp«liWhac pot^ftate, ncti
mcd»
O E B X T E R N. M B D. A D S A L V 7* ^ji
modo falia intcrjuetarione corriipunt Chrifti fententiam, fed
fandos omnes tpifcopos,quicam muUi acem;>x>rc Apoftolo-
ru n exciueruncnon kuiter daninanr, quod h®noreni officium-
que a'a.?iitiarus falfo proecexru fibi vfyrpaTjerinr.
5 Sed hoccjUQque ck adueifo oper.epfetium eft videre,quf$ Sii^A^pfw g);|^
fueric ulim verui vfus Eccleliaftic:^ iurifdiaionis , & quaiirus '^^"'' ^^;''/!".^*'
abums obrepfent : vt iciamus qum abrogandum iit, & quid ex „^^^ ,„ .^^^^^^
anciquicace reftituendum,(T volumus,cuer(o regna Antichrifti, Ecek/^d*
i'erum Cbrifti rcgnum itcrum erigere. Prinuun hic fcopus eii,
vt fcandilis obuiame.irur; quod iiq'.Aid fcanda'i exorcumnr,
aboleicur.In vfu duo func c6fiucraiui.j;Vc a iaregladijprorfus
feparecur h.?cfp!rirualis poreftas: deifidc ne vniusarbiiirio,fed , ^
per Iccririmum coofclfaiii ad.uiniftrerur. Vtrunque inpuriore '•^or.4.^. .,
Eccle(Ta obieryarmn fuit.Ntque enim vel muidis^vel carccri- firtr}m ffplrl
biisjvcl alu"6 ciuilib. pcenispotGftate ruamexercucruncfandi \afuit h^efpi^^
Epifcopi : fcd folo D^.»m'ni vcibo.vc detebat.vft funr. Seu^eriffi riiHalu potf'
im enim Eccle/Ie vinu!da,& quafi vltimum fulme. eft excom-/'***
municacio.qiiaE: norsnifi ;n neccriTrare adhibetui-.llla porro ncc
^im,nec manumdeiTderat,fed vGrbi Deipocentiaconrentaeft.
-Denique vereri'; EcclelT.^ VAnCdidio nihil aliud fuitquam pra-
(fticaCvc iraloqu"ar)declarario eiusquoddocetPaulus de fpiri-
tjali Paftoru poteftate. Dacaeft,inquit,nobjspoteftas,quadc- i.Cor. i©^»
moliamiirmunitiones, qua humiliemus omnemaltitudinem
qu^ ':e extollit aduerfus cogaitiouem Dei, qua fiibigamus om-
nem cogitationem,& captiuam ducamus in obedientiaChriftf,
in promptuverohabemusvindidam aduerfus omneminobe-
dienriam.Qg^emfdmodumhocfitprsEdicatlonedoftrin^Chri-
fti : ita,ne dodriaa fit fiKiibrio,fecundum idipfum quod doce-
rur iudicare df bentqui fe proficetur fidei domefticos. Id porrp
fieri nequit nifi vna cum miaifterio coniundum fit ius vocandi
eo.s qui priaatiai monendi fiiat.vcl acrius corrigendi,ius etiam
arcendi cosaCoen^ communione quirecipi finetanti myfterij
profanatioDC nequeunt. Itaque dum alibi negac nOn effeno- iCoi-.j la.
ftrum extraneos iudicare , filios Ecc^eCix ccniuris fubiiclt qus:
eorum v!-ia caftigent . ac tunc viguiife iudicia innuir a qmbus
nemo fidclium eflet inan^unis.
6 Eiufoiofli vero potefts.s (vt propofui'mus}non penes vnu ^ ^"'''^»''«*^r
eracvcpro fua libidine quiduis a^erct:fcd penes confefiiim Se /'^'^'■* /'^ /'<"*'
niormo.quicracin Eccleha quod m vrbec{tSen.atus. Cy \>uz - fejf],ynaimini^
nus,quuri meminir per quosfuo remporeexerceretur, adiun-/rr/r^^rjjr.
gere foler rorum clerum Epi.'copo.Sed alibi quoq. dcmoftrar Epift- '4 'ij»
ficprJEfuifte cierum ipfum vr plebs interim a cognitione no tx ^^^'"f"'^ 1'*^-,
dudcretur.fic enim fccibiti Ab iiiitio Epifcopatas mei ftacji fi- epi^io^hL
neclericoncilio, & plcbisconfejnfu, nihilat^cre. Verumhrc
crat communi8& vficata ratio^ vt pcr /eustum Presbyteroruni
lii i
CAV.tt, INSTITVIIONU LIB. 111 1.
Ecclefi^iurifdiftioexercereriir:quorumduo(vcdixi)er3nrge-
nera. Alijenimaddocendumcr<inr oiQinan,alijmoruni eca-
foresdwnraxatcraoc.Pawlatimdegenerauit hocinltjtutu afuo
primordio: vt lam Anihr^jfcculofoli clerici in iudiGiis Hc-
, . cIeiufticise(]cntcoon5cores.C)uodip!ec6queri{urhiNveibis j
ruhlata <./?..pr»Synagogavctusint]uit3&poIteahcclelia5enioreshabuit,c|uo-
fnK.n.f^^liden xu finc cofiljo nihil agebacur: quod qua negligeotia obfoieue-
ct traeiarunt rit,nc(cio:n!u forte do(ftoium defidja.vcl niagu fupf.rbia dum
tudicia Ectie- foli voiuc aliquid videri.Videmus quantopcre /anitusvir indi-
f^l^'^^- , gneturaliquidde ntclioreftatu cvncidiiTerquuracamea adhuc
'T.IilltE' Jllisftaret oidofalcem colerabilis. Quid iguurfilflas deferiiu s
ruinas mrucretur qu^-c nuJium prope veitigiutn reterunt vctu-
Oi a?dificij? qua deplorationc vtereturPPrincipio contra ius &
DeifiicEpifo^ fds,quod Ecciefi^ datum erat , fibi vni veudicauit Epilcopuj,.
ftnad ft '^'"^pcrindeenim eil:acfiSenaruexpuiroConful imperium lolts
toti Ecclefie occuparec Arqui,vt eit rcl quis honorc iuperior, ira m ip?o
dMameTdt. collcgio pl«s cft authocitari^ quam in vno homine. Fuit igicur
facinasnimisimpr! bum,qu6d vnushomo, triiiftataad fe c6-
niuni poteftate3& tyraonic^ hbidinipatefecitaditum.&EccIe-
fi;c quodruumeraterjpuiccx coQfelfum a Chrifti ipiriiu ordi-
natum fuppreffit& abdicauit.
7 Vcrum(vtaliudmalum feuipercx alionafcicur^Epifco-
r^pi ^Zod fibi P^ velutrem fuacura indignam faftidietes, ad alios ablegnruf.
folis 4/en<^;c*- Indecreati Officiales, quilocnmillum fuftinerenc; nondum
uerantM altos dico qu.ile genus hominym, hoc tantum dico,nihil difterre a
qnQs officiales profams iudicibus. Et tamcB fpiritualem iurifdidionem adhuc
vocant,abltga ^q^.^^-^^^ ^]^{ nonnifi de rebusterremslitigatw:. Vt nihil fit a-
''*'*"!' "^ ■^^''ir- liud mali.forumlitigiofum qu5 fronre vocare audent iudi-
aior.emznp'0- cium Ecclchar.? At ilhc iunrnioiiuione.s eft excommunicatio.
fan^ iudicia ci Scilicet ita cum Deo luditur.Debct pauperculus aliquis pecu-
utrterunt. niam?Citatur,ii coparet.damnatur. Damnatus nift latisfaciar,
monetur:a monitione fecunda gradus fir sd excomraunicatio-
nem. fi non comparctjmor.etur vt fe fiftaciudicio.fi moiam fa
cit,monctur,& mox excommunicatur.QuiEfo,quid omoino li-
mile velcum inftituto Chrifti,vcl cum more prifco, vel cu la-
tioneEccIefiitftica? At fit etiam illic dc vitiiscenlura. Nempe
fcortationes, lafciuia-^ ,cbi-ietates& ciusgen,eris flagitia non
rantiim toleranr.fed tacira quodammodo approbatione fouet
ac confirmant;neq,id inpIcbemod6,fedinipfis quoqj cJcri-
cis.Ex multis paucos ad fe vocant , vel ne videanrur nimis fo-
'Vixempla.quig. cordcsin conniuendcvcl vt pecuniam emulgeant.Taceo pre-
impiam hauc ^as,ri^pinas,peculatus,facrilegia,quiB inde coliiguntur.Taceo
mnA^iuv tra- q^j^jgj y( plurimu deligantur ad hoc munus.Hoc latis fupCrqi
ducunt. eft,qu6d quu iurifdidione fuam fpiritualem iadant Romane-
fcs,oftcnilere ptomptiMii eft inftitwtse a Chrifto raiioni nihil
elfe
DE EXTCX. M £ D. AO S A L V T B M. 4)4.
effeniagjs conrrarfum : cum pnTca vero confuetudine nihilo
plus habere fimilicudinis quani fenebras cum lucc.
8 Tamecfi non oHinia diximus <]nx hucadferri poecrant, T^epetitio eerit,
&. ea (juocjUe ipfa qii3;dixinius,p.uicis perftri<fiafilnt:fictamen ^"«« ^» '»'•''•
debellacum cfic conficto vc nihil iam fic ciir quifquam ambigat, ^'^:^' ^r^'^,"^"*
fpiritualcm pottftatem.quaPapacum tocb fuo rtgnofupcrbic, ^^"*i^^^
impiam cfle coricra Dei verbum ac iniuftam in ^ius popdlum
tyrannidem. Ac ipiricualis quidem poreft.itis rtofilinetum au-
dacian^complcdor in fabricadis noiiis dodrinis,quihii$ miie-
rampkbeiB i p,ermana verbi Dei puriratc auerierur»r, cum ini-
^uastrad.tioncs quibus ipfain illac^ucacunt.cum pleudoeccle-
hifticarn iurifdidionemiquani per fuflraganeos & officiales c- ^^ ,
xercent. Nam fi Ciiril^o regnum inrcr nos permitcimus , fieh ^^l^*^fi^'^'^''k
no poteftquin tocum lilud dominatiQhissenuscxremplo pvo'''*^"'"-^^*-
iterriacuraccorruac.Ius aufegUdij quodubi quoquetribuiir, ActHtUdomm*
q^uia in confciencias non exercerur, tradare pra:fencis ncgoti j ttone acterre»»
no9 cft. Q^a tame edain in parte animaduertere opera^precm"^'?''^'"*'''*''^»
eft.fui femper efle fimiles; nihil fcilicet minus quam quod ha-
beri vol jnt,Ecclefi^ paftores. Nec peculiaria hominum vitia,
fed communetocius otv'ims fcelu3,ade<Squcipfamordinis pc-
ftem arouo: quando uiurilus illc forecrcd!*tur, ni/i opulentii
&fuperbisticulis(pedabilisfuerit. Sihac dereChrifti aucho-
ritatcm qufr mus , no dubium quin rerbi fui miniftros a ciuili
dominacioneac terreno imperio arceje voIueric,quu diccrcr, MatMo.i^;^
Reges Gentium dtfnoinantur illis : vos autem non fic. Signifi- ^"c.u.iy.
cat cnim non modb paftoris officium diftindum cfle ab offi-
cioprincipisifedreseffe m3gisfep.^ratasquam vc invnumho-^ ,^
rainem coirc queant. Nam quod Mofes vtruoque fimul fu- "'^®' * '
ftinuic,primum raro id miraculo faftum eft: deindefuit tem-
porarium. donecres mcliuscomponerentur, Vbi autem cert^
formaaDomino pr^rcribiturjciuilisgubernatio eirclinquitur:
facerdotiuuiiuberurfratri rcfignare. &mcrit6.eftenim fupra
naturamvtvnushomovtriqueoncrifufficiat.idqucfuitfeculis
omnibus diligencerin Ecclefia obferuatura.Nec quilquam ex-
titit Epifcoporum,quadiu durauit vcra ajiqua Ecclefiar facics,
qui de vfurpado iure gladij cogitarct:vt iftud eflcj vulgare pro
uerbiuna Ambrofijasratc , Impcratorcsmagis facerdotium o- ^^^^^y ^°?
pfafrequ^mimperiumSacerdotes.Erar cnimin omnium men- rrTL\/-„*
•• • r 1 n !• - « 1 T lilic.craacn-
tJbus lahxum quodpolteadicit, Ad Imperatorcm percinere dij.
palatw,ad Sacerdotem Ecclcfias. p^pijldrum tji
9 Poftea^uam vero cxcogitata fuitratio quaEpifcopititn- ftftmei,
ium, honorem,opes fui muneris ccneret finc onere ac folicitu-
dinc.-nc otiofi prorfus rcIioquercntur,ius illis gladij datum eft,
vel potius ipfi fibi vfurparunt.Hanc impudenciam quo tar^dem
prjBtexcu dcfcndent>Aniudiciorum cognitiQnibusjciuiMtdav-
iit ij
CAP. XI. INSTITVTIONIS LlB. IIII.
qu2B& proMinciarum adxniniftrationibus fcie inuolucre,& oc-
cupationes a fe tam alfenaslacifiimean[iplcdi,id Epircoporu
crat? quibus ta«tum in fuo munere operie ac negotij cft , vc fi
illtc coti affiduiquc /iiic , nec vllis auocametis dii^fahantur,vix
'• ^f'' ^"yf ^^'i^en ^ufficerc qireanr. At vero , quafunt peruicacia,iattiirc
exto itKr&f 0 ^^^ dubicanc, fic pio di£rn(«ce florerc sloria.n rc«ai Chrifti,
fii nc.c,ie,mcen»i\ n.niium abftrahi a voca;ionis fuje parcibus.
2. Sencnab' Q^aHtum ad prsus tliudaccmec, (i hoc decorum eft ficri niune
^rahi 4 voca- risornamcniu, co faftigij cuedos ciTc vc fumniisquibufcj.rao-
uonufii^ par. naichis finc formidabjles : eft curcu Chrifto expoftulec,a quo
'^Ti resh §.^^'",f^^'^o modo Jse;us cft eoiuni honor. Qaid enim co«tu-
Mattzo.zj, mcliofi,r>,eoruai quiciem opinionc^ici potera: iftisverbisjRc
Luc.ix.ij. gesGcnccs& Principcs dominantur illis: vos aurem non fic.
lUuc.i2,i4. Ncctam,en,^ur!®remicgemferui^ruis impanit quam iplcpri
mus /ibi tulic ac rctcpii. Qu;.s irje (inquit ) iudicea» con,ft;cvut
aucdiuiroremiiJter vov? Videmus ludicaadi munus ftinplici-
ter a iC.-Ciicere.quod non facciec/i rcs cftecfuo m»ucric6fen-
tanea.In oxdinem cui ieDounnusfubiecic,noa pa:ienc«r ferui
le cogi.? Alterutu veilemcamcxperimecoprobarent quim 6i~
^?^-»* ^i ^^'tarc facile eft. Acqui quum Apoftolis vif um »on fuerit , de-
•^''f' reiido Dcifermone, miniftraremenlTs; exeo qtiiadoccM uo-
lunc,con!.»incun!:ur, non eiufdem cHc & bosum Epifcopu prg-
ftare&bonumPrincfpcm. JSIam iiilli qui pro doaoru<juibus
pra::ditieranca.f«phtudinc, pluribuslonge& grauioribus cu,ris
fufficere p jcerant quiai vlli poft eos nati homines,c6 fcffi hmt
tamenfe vcrbioc raeufarum minifterio incumberc fimuJ non
poftequiooncn.^uccumberet: quomodo iftiprse Apoftolisni-
hili homunciones poflecreorum induftriam cetuplo /uperaref'
Idquideai tentarc impudentiriimse niuaiunaque audacis confi-
denti^ fuit.Sed tame fidwTi vidcmus. quo fucce(ru,palam cft.
nequc cnim aliter cuenire porerac quam vt de(erta fua fun-
dionc in aliena caftracommigrarent.
Hmtu itrafifti- lO Ncc dubiu quin ex tcnuiffimis iniciis paulatim taiscos pv(r-
dii initiacypro grcflus fccerinc. Ncque enim primo paflli hucurquepoterjnc
^r^jf^^.^-i/fr/^confcendere: fcd nunc vafricte &obliquis srtibus fcd: clancu-
osienditur ejUi- iuf|,exculerunc,ica vt ncmo futurum profpicerec ,doncc fidil
buigraJtb.huc ^^^j.. ^unc pcr occafionem,terrore & minis excorfcrunc aPrin
uiqHe tanae!9t - ., t- « • r -> • • «
Jonrceriertm «^'P'1'"^ aliquod pocentia: lUc-e auCranura: nunc quum viaercnc
Principesailargiend minon difficilcs, ftulca&inconfiderata
eorum facilirace funt abufi. Olim pij, fiquid controuerfia? in-
cideracvt litigandi necerfitat€meffugerent,Epifcopo mauda-
Tfimu gra- banc arbitrium;qu6d de eiusintegricate non dubitabant. Ta- J
^tu,cHr,ofitai. libus arbitriis fa^pe implicabaatur vcteres Epifcopi, quod Ipds
.quidem fiiminoperedifpIiccbat(quemadmodum alfccubi tefta
tur Auguftinws}fed ne parces ad contentioftfm iudicium profi-
iireijf,
OE BXTERN. MED. AD SALVfEM. 45f
Iiret,!,ianc moleitiam inuiti obib jnt.Iftlf ex volutariis arbitriis,
cjuc prorfus i forcnfi ftrepitu abhorrebanrjfecerunt ordinaria ^'<^^<i^i *m-^
lunfdidioaem. Qj^um vrbcs ac regiones aliquanto poft tem- '^"''
pore variis difficultatibuspremerentur.ad Epircoporu patro-
cimuT^ fe conrulerunt.vt ipforum fide protegerentur.-ifti miro
q^rtiiicio ex parronisdominosfc feccrunr.Qtnn violetisfaftio-
nibusbonamparcem occuparintnegan non potcft. Qui vcro Tcrtius vUUh
ELnrcopisiunrdftionemfpoatecontuIerunt Priacipes^varirs^'''.
ad id {{[^&ns imrulfi funr. Veium vt aliquam veritatis fpeciem --";'<';'«' > ^>
habuerit ipforum indulgentia, non oprime ramcn hacpraepo- (""^'J"'
fte!'.i fua largitatc coHfuIuerunt Eccleii.^ commodis, cuius m-
tiquam vcramqne di'cipIiRam Cic corruperuntrimojVt nsre di~
cam, pcnicusaboJeuerunr. QuiverotaJi Principum bonitate ^'""w, ?m-
abufi fufttinruuin commodum Ep;fcopi,hoc vno fpecimine^"^'**'
edito,n)tis fuperquc teftari funt, fe minimeefle Epifcopos. Na
/i qaam fcin tillam hj^buifTent Apoftolici Spirirus,refp5difrene
pioculdubio ex ore Paulijarftia militi^ noftre no carnali*jfed t.Cor.iS.^.
ipirirualii funt. Verum ca:ca cupiditatc r.Tnti,& fe & pofteros
ik Ecclcfiam perdidrrunt.
II TandemRomanu»Pontifex raediocribusfarrapifs non PcFJremuf.ini.
conrentus , rci»nis primum , dcinde impcrio qBoque manum^^izf^^f^ myfle-
jr.iccit-Atque vtpoftcnr;nern merolatrocinio occupatam.qui ^!''-^^<sr^nti-
licfiauccolore retineat, nunc iure diuino fc habere «Uoriamr, ' "'f^' Satam.
' y^ n •1 • . 1- • 1 "" - 1- cuSjHrorreq-nis
nunc Conftantm; d 'n.itior;Cm , nT^nc alium tirHium prstcdft. ^^ tmptrttma
Primum cum Bernardb refpondeo^Efto vr alia quacu?Tque ra- ni^imicienu
tione hoc fibi vendicec,non camen ApoftoHco iure. Neque c- Lib.i. confl-
nim Pcrrirs qirod non h.ibuit dsre potult: fed dedit fucceftori- ^^''•^-
bus quod habeb.tr, folicitudmem EccIef!arum.Q£u;n vcro ^W- ^"'^•'^•'4'
car. Dominu!; ac Magifter , fc non c/fe conftitutum interduos
!ud!Gcm,nondebet feruo ac difcipulo indignum vide.i finon I.il>. ^econ-.
judicet vniuerlb?. Loquirnr aucem Bern irdus de iudiciis ciui- C\A.i,
libu^: fjbiungitenim, Ergo in criminibus, non in polfeffio- ^''^''^''''""^''^
nibusporeftas veftra, qMoniam propcerilla ,non propter has ^ '"'*'' J*^ f''*-
in- , - I r\ T • -J • ,.j--'«'o fortiter.
.ncccpiftis claues regni ca?Iorum.Qu,en3 m iibi vidcrur maior di reclArnMiit.
guitas, dimittendi peccara, an prsedia diuidendi ? NuIIacom-
parario. Habent ha^c infima & terrena iudices fuos, Reges &
Principcsterr». Quid fincs ilienosinuaditisP&cUemjFadus^
es fuperior(EugenTum Papam alloquiturj ad qtiid.? Non enim
ad dominandum, opinor. Nos igJtur,vt multum fcntianius de
nobis, meminerimusimpofitum miniftcrium, non dominiam
datum. Difce farculo tibi opus efle , non fccptro , vt opus fa-
cias Prophetx. ItemjPlanumcftjAp-^ftoIisinterdiciturdomt-
n«tus. I ergo tu, & tibi vfurpare aude aut domin^ns Apoftola-
tum,aut Apoftolicus dominato.Et continuo poft, Forma Apo
ftolica hxc eft 3 dorainatio interclicifiur ; indicitur miniftratio-
lii . iij
CAP. XI. INSTITVTIONIS Ll8. IIII.
^ttamtn iuivUxcc^umzhhominc /ic difta fint vt ipfam vericatem loqui
trtitp]ue ^iiad^j omnibus pjjam fir, imo quum fine vllis verbisres ipfa pateat;
"^^apa fiut ^'■•-nihij tamen pu^iiitRomanum Pontificem in Concilio Arela-
tenfi: decerneic, fupiemum ins vtriufcjue gladij fibi competcre
iure diuino.
frattrea dona. ij, QuTntum ad Coihntini donationem pertinet, qui nic-
iitiKm fi^jti^' ^iocmct iw illorum cemporumhiftoriis ver^ati funt , non o-
CnnftantwtaUe ^^^ habcnt doceri quam (it hocnon modo fabulQfum, fedetia,
^yranmdem lla ridiculum. Scd vt omirtamus hiftorusvnus Gregorius huius
iiliret. rei, & idoneus & locupletiffinaus eft tcltis. Nam quotic^ de Im-
EV»»ft-5 lib.t. peratoreloquiturjfereniflGmumdomrnum vocat:&fe indignu
fcpift xo.li.}. eius feruum. Irem alibi , Sacerdotibus aurcrTi non ex terrena
]Epift.<JiJi.2. pf^fcf^jtg clominus nofter citms indlenecur : fed excellenci c6-
■ ^ iideraiionepropter eum cuiuslcruilunf , eisitadommetur vt
eciamdebitam rcuerentiam imp,endat. Vidcmus vt in fubie-
ftionecommunivelich.iberit^nquam v»us epopulo. Non e-
nimalterius cuiBfpiam,redfuam iJIic caufam agif.Alibi, In o-
j^piR }4.1i.4 mnjpotenti Deoconhdo quod loiigam piis dominis vitarrrtri-
bucc,& nos fub manu veftra rccudum fuam mifericordiam dif-
Ctiius <io»/t?j9- p^^net. Neque hsecideo adduxiquod mihi propoITtum fithac
»M va^it4£ di- ^^ Conftantini donationequxftionepenitusexcutere,fedtan-
.' ' ' tum vt obiter videant iedores quam pueriliter menriantur Ro
manenfes,quum terrenu-r» imperfum fuo Pontifici aiTerere co-
nantur. Quo focdior Aupijftini Steuchi impudentia fuit , qui
incaufatamdeploraraoperam fu^m& Jinr:uaniHoman'^P6-
tifici vcndirareaufuseft. V.tIIa quod homini dodo & acrisin-
genijdifficile nonerat,va!ide refurauerac ribulam illam. Ne-
que tamen(vthomopaium in rebus EccIefTaftfcisexercitaru^)
oirtnia dixerat qu.r ad rem ftLtura erant.lnumpit Steuchus,ac
putidasnsenias fpargit ad claram lucem obiuendam. Et cer-
te non minus frigide domini fui caufam agir, qiiam d facerus
quifpiam,idcm le agere /imulans , Vall^ fuffragarctur : fed
digna eft caufa fcihcer cui rales patronos mcrcede redimat Pa-
pi : xque autem digni condudlitij rabulaj qUos fpcs iLfcri fru-
S.Mo rf/>f7r;. (^r ftretur./Tcuti Eugubino contigit.
^»a'raliiy»ead 13 Cxtcrtim /T quis tcmpus requirat ex quo comm^ntitium
eamimptrjto-^ hoc iriiperium coepit emergere,nondum elapfi funt anni c^Min^
^!"'"' p'^"?'' ^^"f^ qmim \n rubiedione Principum adhuc manebantPoBtf-
penienerlu ''" 6<^^^'"ec Potifex finc Imperatotis authoritate crcabatur.Hu-
ius ordinis nouandi ocicifionem pr^buit Gregorio fep«inio Im
yiiHehrn' nerator Henricus,eiusnominisquartus,homo leufs €r temera-
hirr.o ;w/ r^-j j.^,5^nullit,scon{Tlij,magn3eaudjtci2e , & vits^ difTolucaj. Nam
^^V^'^T?'' q'-'uni EpifcopatustotJusGermaniachaberet inaulafuapartim
)ZT'lrchin~ vcnales.partim prsdse expofitoSjHildcbrandus, quilaccffitus
//.... abeofuerat^piaufibilempraftextumarripuitquofevindicarct^
Quia
Dli BXTErNIS MED.ADSALVrtM. 4j€
Qiiia autem videb.iturbonam & piam caufam agere,multa-
rum fauore «d iuuabafar.Et crac alioqui He«ricus,propter in ■
foleiitiorem adin»nirtrandirati©nem,5)lerirque Principum e-
X' fus.Tandcm Hildebraiidus,quireGregoriam feptimumvo-
caba:,vt erat hnino impurus & ncqwam , animi fui malitiam
prodidit.qu^ caufa foit vt a mtilcii qui cum eo confpiraueranr,
deftitucretur.HoG camcn profccic vt imptJneliceret foccaflo-
nbusuon inodois^gTjm excutcrCjfed Imperatoresquoqueob-
noxiosfibi facereHttc acccf/it qiiod multi dcmde fuerunt Im-
peratores Henrico (imiliores quam lulio Cajrari: quos fubige-
re non f««it difficiIc,quumdomirerum oniniumrecuri& igna-
ui deiidc»ewt,vbirn.iximeopus erat Ponfificum cupiditateni
vircute St iegrtimis modis reprimere.Videmus quo colore prg-
text« /iccgrej:iaifIadonaMo Cpnftintini qua impcrium Oc-
cident<ile Papa (rJditum fibi fini^it.
14 Interea remporis non ceflarunt Pontificesjnunc fraude, ^^ihfn arti^
nuncpeffid(a,nuncarmis,m aiienasditiones inuadere: vrbem ^^t^vrbemK^-
quoquc ipfam^quae funclibera erac, ante annoscentum circi- ^'^^*'^ ^ ^*''**
cer &triginta in poreftafem fuam redeperonc : donec in eam ""^ ^'^"""'*
potcntiaai vcnerunr quani nndre obtmcnc.& pro qna vel reci-
nendavef augcnda Chriftiartunfi orbem itaducentisannis(coe-
peranrenim anteqaam fibi rapcrent vrbisdominatum^turba-
rnnc vt propcmodnm perdidcrinr. Olim quum fub Gregorio Hab.etur liK.
bf>norum Ecclefiaft!C">runi cuftodes manum iniicercnc pr^diis ^.Rfgiftr. c<
qur cenfebant Ecclefije cfle^al: ftfcali more ticulos imp: imeret ^^'
in fignum vendicationis, Gregorius roado Epifcoporum con-
cilio.grauiter in morem illim mucflusj rogauit anno pro ana-
rheiute haberenrclericum quifua fponte infcripcione tituli
pofl^e^^fionem aliquam occup.iretrfimiliterEpifcopum , qui id
vel fieri prsciperetjvelfuoiniuflu faftumnon pleftisret.Om' ^ » .,, .
nespronuntrarunt, Anarhema. S» rituli inlcripcione fmidum ^^,^^ ^^i^^
vendicare facinus eft anarhematc dignum inCIer/co.-vbi totos rapacft^.
ducentosannosnihil aliud mediranrur Potifices quam prslia,
fanguiniscfFufionem.exercituu interitus, vrbium direptioncs,
alrarum excidia.gencium clades .vaftationes regnorum ,tan-
tummodo vc alienis dominiismanum iniiciant: qu;^ tahbus
cxemplis punicndis fufficere poflutit anathemata? Ccrtc nihil
eos minus quxrere quam Chriftt gloriam minime obfcurum
eft. Nam fiin vniuerrum qnicquid habent fecularis poteftatis
fponte refignent , nullum gloriic Dei , nullum fana» doftrins ,
nuUum Ecclefiafticsefalutis periculum vercicur. fed vna domi-
nandi cupidicate casci ac praeicipites ftrrunturrquia nihil faluum
eftc putant nifi cum aufteritafe(vt Prophcta ait)& cum poten- Erech.4. 4.
tia imperent. ^ .
V lurifdidioni annexa eft immunitis quam fi.bi fumut Cle- ttm am^mv^
lii iijj
€AP,Xf« INSTlT V T I O NIS 1. IB. IIII.
»A vendkanty rici Romanenfes.Rcm ciiim indignam eflb putaiu fi in caufis
ki^ttriLtu £/»»- perfcjnalibuscoram ciuiiiiudicerefpondcantratqueineopo'
/iwfzi ;;g«ef4 iJcam effe arbitratnrur liccleii^ tom libertatem tum dignitate,
1' ■ ^ ii commueibus iudiciis «c lcgibus tximantur.Arqui veteres E-
jpifcopi,qsriaIia?in aflercndo Ecclefi^ lure rigidiffimi erantj^
nihilixdife acfuum ordinemiudicarunt/i fubiicerentur. Pij
qaoqilmperatore^^nullo r€claiiian!e, ad fua tribunalia, quo-
llcfcrtur li. j.jgj. ^ eratjGlericos fempci vocarur.Sic enim l®nuitur C6-
ca.io.lib. 4. "^ntmusin Epiltolaau Nicomcdenfes: Si qiiisEpilcoporu m-
Theodorit. conrultetumultuatus fit,miniOri Deijioceft.mea executiane,
cap.8. illiu^audacia coercebiiur. Ef V.Tlentinianus.Boni Epifcopi
yist.n^ue cau- potenfix Irliperatoris non obfbquurur.fed /yncere,& Dei ma-
Jasfideivei oniKegis mindata cuftodiunc,& noihis leqibus piiet.Hoc fi-
ipjfcoPes pro- "^^11* controuerfia tuc erat omnious pcrluafum.Eccielialticx
pr.e ifcci^-ent quidemcaufas ad Epifcopale iudicium refcrebantur.Quea>ad-
*ib trreligiojis modum fiquis Clcfjcus niliil m lcges deliqmfTet , Canonibus
friiifiptuH^ no tanrum reus agebatur: nocitabarur 3d comrnuiic tribuna!: fed
f>pjer<;ntitr ftu Epifcopum ha^bebat in ca caufa iudicem.Similiter /Ifideique-
P^^ Itio sgir:»barur,aut quae ad Ecde/iam propriepercmcret,cogni
Epi/} 31« tiC) defercbatur Eccie/i^. Sic intelfigendum eft quod /cribic
Ambro/ius ad Valennnianuui • Anguftre memori^e pater tuus
non modoferii^onerelpondir. fedlcgibus quoque fanxit,in
caufa hdei enm iuclic.?re deberc qui nec iuunere /1: inlpar,nec
lure diliimilis. ite^Si Scriprurav .-tutverera exempla intuemur,
quiseft quiabnuat.in caufafidei, in caulivi^inquam) fidei Epi-
scopos /olerc de fmperatGribu^ Chriftianis, non Imperarores
ticEpifcopis iudicareeltem^veniflemilniperatorjadcoty/iftoriu
luuin.lTme velEpifcopus,vel {-opulusire pa/Tusfoiet: dicen-
tesjcauram fidei in Eccle/ia corani populo debere rradari.Co-
teudit quidem fpiritr<alemcaufam,hoceft,rcIigionis,ad ciuile
forum non efte rrahcnd.im vbi profan^ controuerfise agitan-
tur.Meriro in hac re cius coniiirttiam hudanr omnes. Et tame
in bonia caufa eo vf^je progrcditur.vt /1 ad vim & manij ven-
Uom.dfbafi tuin ftierir, ce/Iurum fedicat. Volens, inquitj locummihi com-
lic.iiavieais. miffum non dcferam:coa<5lus repugnare non noui, arma cnim
noftra preces funr & lichrymje.Obferuemus /Tngularem fanfti
homjhismoderatiofjcm ac prudentiam cum animi magnitu-
^itifrunt Etyi- dinc fiduciaqbc coniun<5iam.Iuftina Impcratoris matcr^quia in
ficporum tne pai tcs A rrianorum pertrahere eum non poterat , expellere ab
d.ratiojortitu- £ccIe/T:E gubemationc moliebatur. Atquc id futurum erat /i ifi
''/!''«,"''*' palatiumad caufam dicendam vocatus veni/Tet. Neeati^itur
piuuifi^tx tm- Imperatoremidotteumelfc cognitorem ttnix controucr/ia?.
t^i-.'.ti ex Id quod & illius temporis necef/Ttas poftuUbat , & jpfa etiam
adiurfo repu perpctua rci natura. Moriendii enim /Tbi potius iudicabatqua
gnj>:s, ^j. £-2!^ exemplum ad po/"ieros,fe confenticntc, trafmitteretur,
22
DE E.X T ■ K N. M £D. A D S A L V T. 4j7
& tamcn /i vis afteratur,de re/iftendo non cogitat. Negac enim
id epifc»paleeire,fidem& Eccle/jsiusarmis t«eri. C aeterum
inaliiscaufis quiduis fefaccreparatum oftendic cjuod iu(]'erit
Imperator.Si tnbutum petit.non negamui,inc]uit.agri Eccle-
fisetributum ibluunc. Siagroi petic , poteftatcm habet vendi-
candi.nemc noftrilim jntciucnit. Ineum modum loquitur & , ,. •n
Gregeriusj Sereniffimi, inquit , doiBini animum non ignoro, ^^ '*' ^^^
quod remcaufisSacaidotalibus mircerenonfoleacmenoftris
in aliquo pcccatis grauctur. Non gc-neraliter a S?cerdc:ibus
iudicandiscxcluditlmperacc rem ifedcerras caufas effe dicit
qua> Eccicfiaftico iudicio rtlinqucre debeat.
16 Arque adcohacipfaexcepcione nihjlaliud qu^Bfierunt c^idcenlfan-
fandi viri.quimnePrincipcsminusreIigio{i tyrannica viole- tiafuACjuite^
tta & iib^diiie Ecclefiam m fuo munere perager.do impedircnt. ^''"J. '^*'*''"
Neque cj.im improbabant fiquando fuam authcritatem inter- ^P''^^^^
ponerent Pnncipesin rebus Eccie/iafticis, modoconferuando
IlccIefTsordinijnon turbando,d»fcipIina?que itabiliendse, ncn
dilfoiuend^ hocfieiet.Nam quumEcclciia cogendi no habeac
potena?e,neqi expetere debcar (de ciuili coercitione loquor)
pioriiin Regum ac Pnncipum partes funclegibusjcdiftis.^udi"
ciis religionemfuftinere.HacrationCjquumMauricius Impe- Lib.i. epi.4^
rator Epiicopis quibufda mandaftet vt vicinos coUegas a Bar- ^'^; ■** ^P'"*
barisexpulfosfuiciperent; eam luffionem confirmatGrego- j^, 'e*pi«.
rius, hortaturque ipfos vf pareant.Ipfe vcro ab eodem admo-
nitus vtcum loliauneEpifcopo Conftantinopolicano rediret
in gratsam, rationcm quidcm reddit cur non debeat culpari-*
non camen fori fecularis immunitarcm iaftac , quin potius fe
obfequentem forc promittit.quoad iicebit per confcientiam:
& ftmui hoc dicit feciiTcMauricium quod religiofum Princi-
pem deceret.quum talia Saccrdotibus praerceperaf.
C A P V T XII,
De EccleJfA difciplina , cuiiu prAciputu vftis in cenfuris
(^ excommunicaticne.
Conftat duabus prscipuis partibus hoc capuf.
g Prima pars difciplina» Eccleiiai^ic«,plebcm refpicicns,& com-
ipunis didla, duas partes obtinet:quarum prior pcndet a pote-
ftace clauium,de quafeft.i.yfque adM.pofterior in indiccndis
iciuftiis & orationc coniiftitj de qua fea.14. vfque.ad ii.
CAp. xif. INSTIT V TI Onxs llB. riii.
X Altera pars eiufdcm difcplinajjad clerum pertinen?» evplica-
tur aia.feiSiione vfquc ad finem capitis.
*Frim£ partif I^^^^O ^^^ I P L » N A Ecc.eGx , cuius tra6^3tionem in
l>rwr/;<fyi, <re M l^f^^JS hunc vfque locum diftulimus , piucis cxpc-
peujiate ela~ ti ^^^^ f dicnda cft: v^t .iliquando ;id rcliqui tranfeamus»
ntum.ftudec-o ^ Kao^^A Ea autem-tnpxima ex parce apoteft.itc clauium
dffeiplma, ^"■■■■'wl V & ipirituah lurifdiaione pendet. Qnod vt f^t-
cilftis intclligatur , diuidamfs Ecclcfiam in
duosordines prajcipuosrcferu fcil!cet& plebcm.Clericos ap-
pello vfitato nominc qui pubhco min>fterioin Ecclefia fun-
guntur. Loquemurprimum deconYmunidifcipIina.ckiirub-
eflcomncsdebent: deinde vememusad clcrum,qui pr^erer
illara communem , fuam propriam lidber. Sed quia nonnul-
lijin odium difciplmas , ab ipfo quoque nomine abhorrenr , hi
Biim aifeiplf /Jchabeant: SinuIIa focieras , imonulladomusqu^ vei mo-
necep oi. ^j^^j^ f^jY^jlJji^ habcat» contineri in red:'» ftitu fine dtfcipli-
naporeft.eameflcmulto m:?g(s;iecefl'ariam in Ecc'e(t,i, cuius
ftatum quam ordinatiffimum efle decet. Pco nde quemadmo-
dum faluifica Chrifti d^^ftrina anima cft Ecclefix , ira iilic
difciplina pro neruis eft : qua fit vt meinbra corp<uis, fuo
quodque loco inter fe cohasrcant. Qu^^mobrem qircinque
velfublatam di^ciplinsm cnpiunr, velciusimpsdiMnr refticu-
tioncm, fiue hocfacianr d.ita opern,f7ae per jncogitanria , Ec-
clefiajcerte extfemam dilfip.uionem ou.i?run'. Quid c^im fu-
turumeftfi vnicuiqueliccar quod Iibuerit? Atqui \<i fieret,
nifiaddoftrinsEpra^dicationem .iccedcrer prmar^emoniri^nc^,
correftioncs,& aliaciufinodi adminiculi qu^e do^Tcrinam fj-
VtilitMmaxt- fiinent& otiofam eflenon finunr. Dirciplina igitur velutifr^-
**^- numeftquo retineantur &domenrur qui aduerfus Chriftido-
ftrinam ferociunt: vel tanquam ftimuius quo excitentur pa: H
voluntarij: interdum etiam velut paterna ferula , qua clemen-
ter&proSpirirus Chriftimanfuetudine caftigeotur qui gri-
uiuslapfifunt.Quucrgoianimmincrecernimu-: initii qu^-
dam horrend^ein Ecclefia vaftitatis,ex eo quod nulia efl cura
ncG ratio continendi populsipfa neceffiras clamat remedio o-
iSradiU' pus efTe. Porr© hoc vnicum eft remcdiom quod & Chriftus
prajcipit, & fempcr vfitatum inter piosfuir.
. 2 Primum difciplinae fundamentum cft, vt priuatarmoni-
*'«,vJ„V. * tioncs locum habeant:hoceft,fi^uis officium fponte n6 faciat,
aut infoleter fe gerat,aut mmus honefte viuat, aut aliquid aa-
mifcrit reprehenfione dignura,vt patiatur fe monerii atque vt
quifquefratrem fuum,dumres poftulabit , monere ftudcat.
Prajfertim vero in hocaduigilentPaftores acPresbytcri,quoru
partes funt non mqdo concionari ad populii, fed per fingulas
domos
DE IxTErN. MEp. AD SALVTlM. 4)8
cjomes moncrc& cxhortari,ficubi vniuerfali doftrina nofatis 40.»o.&-
profecerint.qucmadnioduaidocecPaulus, quum refercledo- ^^ "
cuiflfe priuatim&perdomos:&ie mundum a ranguine omr.ium
?tteftarur,quia non cefiaueric cum lachryrais node& dic mone
re vnumquemque.Tucenimvim ac auchoricatem obtine: do-
drina,vbi minifter non tancum omnibus /imul exponit quid
Chrifto dcbcanr,red ius & ratione habetidipfum cxtgendi ab
i;s«]uc»s vel parum dodiinoeobfequetes, veliiegnioresanimad-
uertent.Siquiseiufmodi mouitiones velperuicaciter rcfpuar, i.CoriteUibu^
vel pcigendo in fuis vitiis cotemnere fe oftendat: vbi fecundo "eprthtnfisnef.
rcftibus adhibitis moniriis fuerir, ad Ecclefise ludiciuoi, qui clt Matt.i8.i5.&
Senigru confeflus, vocari Chr[ftus prajcipit.illicgrauius admo ^J^y^communi'
neri,qua{i pubh'ca authoricace.vt f\ rcucreatur Ecclefia,fubii- catto.
ciat fe & parcat.Si ne fic quidem frangatur,fed in fua nequitia
perfoieret.rutn iubecjtjnquam Eccleiiascontemptorcm a fo-
cietate fideliuiQ abdiciri. „
j Veium quia de occultis modo vitiis illic loquitur,ponen- ^' ^ ieinlJ%:
da cft ifta diuifio.Peccata cfle alia priuata,aha pubhca vcl pala^^^^^^^,
manifefta.Dc priorib. dicit Chriftus vnictuque priuato, Argue Mat. iS.ir-
inrcr te & ipfum folum.De manifeftis dicit Paulus Timotheo, i.T-im.s.io.
Coram omnibusargue.-vtreliqui timorem habeat.Numprfdi-
xerec Cliriftus.Si fracertui>sin te peccaueric. Quam parricula
aliter(ninc6:enciofus eir*; vehsjaccipcrenon potes,quam Sub
tua confcienci-a.-ica vc non finc plare> confcij. Qupd autem Ti-
mocheo prsecipit Apoftolnsde argiicndis palam ilsqui palam Galat.2.14.
peccant,ipfe in Petro fequurus eft.nam quum ill^ ad publicum
vfque ofFendiculum pcccarer.non monuic feorfum, {t,d in co-
fpeftum Eccle/iafproduxit. Erit igirur harc legitima agcndi ic- ^stnodoinv'
rics, fr in occultiscorri?,endis progrediamur fecundu illosgra- trtfe^ue c^ftigi'
dusaChriftopoficos:in manifelhs ftatim procedamus ad fo- j«m''''^^'«"
lennem Ecclefiae corrcpcionem.fi quidem offendicuium firpu- **'"'
blicum.
4 Sic alcera quoque diftindio : Ex peccacis alia efTe delifta, D^fiiniueda i^
aliafcelera vel flagicia.Hispofterioribus corrigendis nontan- ^^^ deUB* a
tum adhibenda eftadmonicio vel obiurgatio, fcd feuerius •"^' , CoTfA.
medium.-quemadmodum demonftracPaulus, qui Corinchium «;i^j^^^,'gy,^^ ,',
inceftumnomodo verbiscaftigac.fed excommunicatione pu-)?^^/^^ /««**•
nic,(imul acque de fcelcre faftus eft certior. Nunc ergo melius rius cafiigfida,
incipim* cerncre quomodo fpiritualis Ecclefi^ iurifdiftio,qu£
ex verboDomini in peccata animaducrtit,optimum fit&fani-
tatisfubfJdium.&fundamencumQrdinis , & vinculum vnitatis.
Ergodum Ecde/ia manifcftos adulteros, fcortatores, fures,
prajdoncs,fcditiofos,periuros,faIfos teftes, & eius generis reli-
quos.item contumacesfqui delcuioribus etiJm vitiis ritead-
moniti,Deum&ciusiudicium ludibrio hribcnf)ei6fortiofuo
CkT-XtU I^STITVTIONIJ LlB. tltU
cxtcrmrnat: tihil fibiprseter ratio:iem vfurp.iCj fed rurifJiiflfo-
nefibi aOominodeiiitafuugitur, Porr6,rief]uistileBccIe/i<e
iu<Iicium fpernitjautparuiaeftimetfefideliuiit fuftragiisdanj-
Datum,teftatuseftDominuSjiftudipfumnihil aliudefle quatn
Mat.i^.j^. & fente»tia»fu:spromu!ga»ionem,r.ititniq. haberiin CceVis quod
rf.i8. illi in terra egerint.Habcnt enim vcrbum Domini quo peruer
l(^h.2K>.ij. fos damnefttthabenr Vetbum quo rei7pifcentcs in grariam rc-
cipianr.Sinc hoe,inquam,di'C!plin:^ vmculo qui diu ftare pof-
fe Eccle/ias confidunt,opinione faliuntur.nifi forte caiere im"
puiiepoflimuseo adminiculo ,quod Dominus fore nobis ne-
ceflariumprouidit.Et fanc.qnanra fn eios neeeffitas, ex mulci-
plici vfu melius perfpictetur.
ftnes fittitts di- ^ ^^^^ autem tres lines qaos f^Ciftir Ecclefia w eiuf r.odi
piplma, corredionibus §c excommun;carione. Primds eft,r.c cjm Det
s.2yff »M/r^\«^ contumeliainter Chiiftiinos nominentur qui tuipem ac fJa-
xstnfamChy-fii gitiofam vuam agunt, acfi fantta eius Ecclefia forct improbo-
admiftyChrifi» j^yj^ g^ fcelcratorum houiinum ccniuratio. N.im qut».i. ipfi
'Jiiau^inur7>it ^^^^' ^' corpu5,eiufinodi fGttidis &: putr^ciis membDs inqui-
Ccl.i.i4. ' ' warinonpoteft quin aljqua ignommia in cspucrcciaat. Ne-
quidergo taleexfetin Fcciefi.i vndeprobrjmT facroftiKft > e-
iusnominrinuratur, abif^endi funtex eiuJ.f;n"iiIi2'quortun cx
tnrpitudine fd Chriftianum nomcn iiifitni.i redundaiet. At-
que hic quoque habenda eft Ca-cx Dom nicx rari'» , nc pro-
mifcuaexhibirione profanerur. VeririinutMi eft enini,ei'm,cui
coinmiffa eft difpcnfario , (^ fcicis ac \ oies indignum Tdmife-
rit quem repeliere aue potcrar, pc.-inde rc u cfle ficriicg'j acG
corpusDomini canibus proftitUt-rer.Qjiam' brem Chfyfofto-
Homi.L ift *^"s grauiter fnuehitur in Sacerdoi-c,<;,(-)ui dum magnorum po-
Mat.3. tentiam formidant.neminem audentarcere. Satfguis,mquit,e
Hiccb. j. 38. mambus veftrisrequiretur, Si homine timecis, ille vos deride
&J5.I0. bft.fin Deum,eritishominibusquoqueipfisvcnerabile£. Non
fifces horreamusjnon purpuraiUjnun dijdemara.maior hiceft
nobis poteft;fs,Ego certe corpus meum porius tradam in moc
tem,ac fanguinem meum fundi pariar, qoam poliucionis iftius
fiam particeps. Ergo,ne facritilfiiiium hoc myfterium afficia-
turignominiajineodifpenfando magnopere dele^fius requi-
riturrqui tamen haberi nequit nifi perEcciefi^g iurifdidlioncm.
».af* atissesr- y\Icer finis eft^ne affidiia malorum confuerudincvt fieri foIet>
itinfatit^ boni corrampantur.N3m(qu3e noftra eft ad deuiadum procli-
uitas)nibil facilius cft quam vt malis exemplis a refto vite cur
fuabducanjur.Huncvfum notauit Apoftolus, quuminceftmn
3-Xo.5.tf,&ii. 3 conforciofuo amandareCorinthiis prsecipcret.Modicumjin
quit,fermentum totam mafTara corrumpit. Ac tantiim hic pe-
riculum profpfciebat vt vel ab omni fodalitare interdicereftSi-
quis»iit , fcaterinter vos nominatur vcl fcortator,MeI auaruss
■ vel
n^l idoloru culior. vel ebriofus,vcl maledicus, cum huiurmodi
sicc cibii furaere petmicto.TerciusjVc eos ipfos pudore cofufos
iiisc turpitudinispctnitere incipiat.Ita coducic & illis fua nequi
tiamcafti^ari , quo exper^chint feniu ferul;E quiindulgentia
obliinatiores futuri craur. id lignificdt Apollolusquum in Huc j^^jv,^^^^^.
moduiu loquicur,Siquis ^on obcdicdoiftrinjc noftrjCjhunc tio- fcant.
t.3ce;&ne commi:cea)Liiinica'nilio,vcpud®re fuftundaiur. I- 2 ThcflT.j.i^.
tem alibi.qnum fc tradidiirercribicCoriochiuin Satanr.vc fpi i.Cor.f.j.
ritus faluus hct et in die Doinini. hoc ci\(vs ego quidem mter-
precor)coccfiiirc in d.ininacionem teniporaiieain,vt3eternuni
r.«luiis.iiere£. Ideoaucem Sacajix tradcrcdicit, qwiacxtraEc- Aug.ieT#rb-
cleriim Diabolus eil. qtjemadiTiodfi jxi EccJeda Chriftus. Nat» ^l""^- ^""'
<5uod qtiidam ad cetcam carois ycxatiouem referunc, mihi
videcur jncertirfiaauoi.
6 His finibus propofiris, (upcycft videre quiliter hanc pac- ■^'« 7z»o^rr«-
te.m di/ctplin^e.qus in umrdiaionc pofiia ell^&ccle/ia ^^^^^^- fZ^pZcJfl^
tur.Prip.cipio i-ecine,amusiiiam paiCKionem fwperius poficam, pi,f,La\tam
feccatorum aliacfTc publica, alii priuara vel occultiora. Pu- ocadta.
LlicafuiK qu3E DQii vnuni veialcerum modo teftem habcnc:
icd palaiw dL cam coriui EcclciTae oftendone dciignancur. Oc-
cuita voco,nan qujC hornine.s prorfus JateQtjqualiafunchypo-
cricaruin (nam illa fub EcclefiJe ludicium non cadut)rcd medfj
l^cisciis.qux' fciiicec tel^'bus noh car^nC:, nequc ta^en func pu-
blica.Priorfpecies non requiris.gr^dus illos quos Chriftuseni
rtierac.rcd bcciefia.vbi c.ilcquid etnergicfacere officium fuUra
ilcbec ia vocando peccarore, & corngendo pro modo dolidi.
la fecundo genete jaon veairiir ad Eccle/iam donec accefleric
coacuaiacia,fccuodum ilkmClirilli rcguIam.Vbi ad cogHitio» Lettla itemnr
-nem venuimelLcunc obfernada e^ahera diuiliointetfceleia^'''»»**»
& delic^a. Neque enim in leuioribus peccacis adhibenda eft
-taoca feucricas , fed fufficic verborum caftigatio : eaque lcnis
&. pacerrja, quae nonexafperetpeccasorem ncc confundac, Ced
reducatad feiplum: vcmagis gaudeat fe corredura , quam tri-
ftetur. Flagicia auteca acriore remedio caftigari conucnir.ne-
que cnim fariseft ft is qui edico mali exetnpli facinore grauice»:
Ecclefiam Jxficverbis cantumcaftigetur,- fed priuiri ad cempus
CaeH5E communione dcbec,d«ncc refipi/centias fu^e fidem ^tce-
rit.Ncqi enim Piulus in Corinthiii verboru modo obiurgacio- ^* ^^' ^'^'
ne vtict]r,fedab Ecclefiaeliminac,reprehcndfcque CorinchiQS
cjuod candiueatuiiirenf.Haac racionem tenuitvctus acmelior
Ecclen,i,quuin vigereclegicimagubernatio. Siquis enira ^zgi^
tium aliquodperperraaerat vndc exortum eftec Qffediculums
primiim a iucrjc C<^;ix partici{»itione abftincre, deiode 3c co-
raro Deo rcfe humiliire,& coram Eeclefia poeniccnciam ceftari
iubebatur. Eranc autem fulennes ricus qui iniungi iapSs folc-
Gkt.Xlt. INS TIT VTION !S Z. I B. I I I I.
bancvtefiencpoenitcntisBindicia. Vbi/icdefunduscratvt fi*
cisfadum Ecclefi« forer,tuni per manuwm impofttionem reci^
Epift.t.lib.T- piebarur in gratia , qu5E rccepcio f^pius a Cypriano pax voca-
iSc eiufdem t""^»*!^* cciam eiufmwdi ricum breuicer defcribit.Foeauentiam,
lib.epift.2^. inqiiitjjgunt iufto tejnpore: deinde ad exoraologcfin veniujic.
&pcr manuum impoficionem Epifcopi &cleri iuscomuaio-
nis accipiunt. Quanquam fiic praierat reconciliationi Epifco-
pus cum fuocIero,vtfimuIpIcbisconfcnfamrequireret:qucin
admodum alibi tradit.
Kejino ab hae j^^^ difciplina adco ncmd cximebatur,vt principe* quo-
prineepquide, quc vnacuni plebens fe ad eam fcrendara fubucerenr. Et rnc-
eximtnduf. ' rito.quum Chrifti elfe conftarer, cui omnia Regum fccptra &
Ambrof.li.i. diademara fubmitti seqtium eft.SicTheodofius, quumab Am-
Epift.j-ino brofioob csedemTheflalonicaeperpetratam iurecommunio-
rat.ha nzin jjjs pj-fyjt^isciret.ftrauitomne quo circundatuscrat iniigue rc-
ddk gium: defleuit in Ecclefia publice peccatuoa funm, quod alio-
rumfraude obrepferat: gemicu& lachrymis orauit vcniana.
Ncque enim dedccori id iibi efle debent iudicare magni regef,
ficoiaiii Chrifto Regeregum fupplicicer fe profternant, ucc
illis difpliccre debec quod per Ecclcfiam iudiccntur. Nani
quuminaulafuanihil fere audiantpr^ecer meras afTentatio-
ncs, plufquam nec«?flariam iilis eftperos Sacerddtuna a Do-
raino corripi. Quin pocius optare debent nc fibi S«cerdote$
parcant, quo parcat Dommus. Hoc loco praetereo per qaos
cxercendaifthsciurifdiAio fit; quia alibi di^um eft. Hoc
^qutbus , O' tantum addo , illani cfle legitimam in cxcommunicando ho-
ijuaferteaSiio- minc progrcffionem, quam dcmonftrat Paulus, R non foliSc-
nii exerceri de ^{q^^^^ fcorfum id fficianc , fcd confcia & approbartte Ecclefia:
* in eum rcilicet modum vc plcbis multitudo non regat aftio-
nem , fed obfcruet vt tcftis & cuftos , nequid per libidinem i
paucis gcratur. Tota vero aftionisfcries, pra»ternominisDci
inuocationcm,eam grauitatcm habercdcbet qu3B Chrifti pr^-
fentiam prx fc fcraf.vt dubium noa fit quin ipfc fuo iudicid
praefideat.
^» animiaf^ 8 Hoc camcn prasteriri non debet , talem fcuentatem decc-
fettu tratla a. ^^ Ecclefiam quae cum fpiritu manfuetudinis coniun(fla fic^e-
perenimdiligenter cauendum eft, quemadmodum prrcipic
t.Cor.t.7. Paulus, ncabforbcatur a trifticia is in qucm animaducrtitur.
Tiati», afint f fic enim ex remedio ficret cxitiumi. Verum ex fine melius fu-
zufdem. i^j poteric modcrationis rcgula. nam quum hoc in excom-
raunicacionc quaeratur vt ad paenicentiam perducatur pecca-
cor, & mala exempla toUantur e medio, nc vcl male audiat
Chriftinomen,vclad imitationeraalijprouocentur^haecfi in-
tuebimur, liccbitfacile iudicare quoufquc progredi & vbi
defincre debcac fcuericas. Brgo vbi paenitcntix (vix ceftimo-
niura
Dft £XT£K.N. MEO. AD SALTTEM. 449
siium Eccle(i« dac peccatorjSc lioc teftinfonio rcandalum,qua-
tum in feeft, oblitcrat: nqquaquani vltra vrgendus eft. quod /i
vrgeturjaiodumiam exccdiirigor. Qjj^a in parPcexcufantiul- ^* ifi fArm
lo modo potcli iinmodrca veterum auftcritas , quae & projfos ^»idam ex vt
i Domini praeicrinto diffidebat5& crat mirum in modum pcri-"'''^'^^""'*
culofa.Nam quum peccatori poenitcntiim foltnncm &priua- *^'^' tp**rM»t^
tionem a facra communione nunc in )epfem,nflnc in quatuor,
nunc m cres annos,nuncin totam vitam indicerent: quid jndc
fequi potuit ni(i vel magna hypocri(is,ve1 m#xima defperatio?
Similucr quod nemo qui iccrum lapfus cflccjad fecundam pc£-
nicenrianr» admitceretur,fed vfquc ad finem vi^seiiccrctur ab
t.ccJciUjidnecvtilc erat,nccradoni confentaneum. Q0_icun-
qiiC igicur fanoiudicio rcmseftimabit , defiderabithic corum
prudtnciam. Q^janquam publ cum hicpotiusmorenjimpro- ^"^* receptt
bo quam cos omnes accufo qui eo viifuntjquorum nonnullis rr?"^**-^-
diipl-cuiiie ccrtum citlcci ideo terebant quia no poterant cor-
ri^;cre, Cene Cyprianus dcclarat quam non fponte fucric
tamrigidus. Patienti.-.(mquit3&facilita*& huma*ita^noftra AdCoruelia
vtnientibus prsfto eft. Oproomnesin Ecclefiamregcedi: ^P*^*- ^'^***
opto crnnescommiiitoncsnoilros intra Chrifti caftra & Dei
rarnsdomiciliaconciudi. Remictoomnia,multa di/simulo:
ftudio & voro colligerds frarernicatis , etiam qu3e in Deum
commiila funt, non picnoiudicioexamino.-deliifir.s plufquam
oporrecr€miirendispcneipfedelinquo.',^mpledorprowpca &
plena diledioneciin) pa?nire«tiarcuefceiitcs, peccatumfuum
iatisfaftione humili & iimplici confitentes. ChryfoftomusCj-^j-Mwtf^^^j:
aliquantodurior, ficra>ncn loquitur, Si Ddus tam benignus/^A'»»,^^
eft.vtquidSacerdoseiusaufterus yult vici^eri? ScirausprsEte-^"^'"" »'^*-
rea qua tacilit.ite vfus fit Auguftinus efga DoDatiftas , vt non ^*
dubitauerit in Epifcopatum recipere qui a fchifmate redie-
rant: idque ftatim poft re(ipifccntiam. Verum quia contraria
ratio ioualuerat, coadi llint proprio iudieio ccdcre vt cara fe-
querencur.
9 Qifemadmodum aute in toto Eccleiixcorporc ha;c ma- ^on tanikmEc
fuerudo tcquiritur.vt clcmcnter ncc vfque atdfummam rigorc*^''.^'*'^""*'''/*»
animaJuertatin lapfos, rcd potius,fccundum Pauli pr^ce--'' i'"^"'M««
ptum,cnantatem in eosconhrmet: itapro fe quifque pnuatas^^^^^ ^^^^^
adliancclemenciatn & humanitatem atxeinperare fe dcbct. ratiertem fe ac
Non ergo noftrum eft, talcs qui ab Ecclciia func expulfi c-x- eommodart de
pungcre ex elc(ftorum numcro , aut defperare quafi ijm perdi- ^*"':»^ '* «^*-
tos. AlienosquidemabEcclefiaiudicarcfascll, & proindea^'"^'""'^'^'j"
Chriito: ledpro eoteniporequoindiuortio maneoc. Q^oci iJ^^^^^^^
/itum quoquemaiorem peruicacise quam humaniratis fpccie
prxferunt, eos tamen iudicio Domini commendemus , nielio-
x% dc iis in poflecum rperapcej quam vldcmus in prsfens' nec
CAP.XIJ. ^ I NST I TVTI©NIS LIB. lllf.
propterea dE(inamus pro iis Deum precari. Et ( vt veibo vno
comp]eftar)non perfunann ipfim,qu3C in manu arque arbirrio
t)ci folias cft,in mortera addicamus : fed tanrum <]aalia /int
cuii«rqueopera3eftimemus€X Lege Domini. Q>»am regyiim
dumfequimur, ftamus potius diuino iudicioquijn noftrprm
proferimus.Plus licentise ne nobis in iudicando arrogemus,ni-
H volumus Dei virtuiem limitare, ac mifericordise eius legem
dicere:cui quoties vifum eftjpeffimi in optimos mutantur,alie-
Matt.iS.'*' nii!ireruntur,extraneicooptantuc in Ecclefiara.Idque Domi-
nus agit vt fic horainum opinionem cl»dar,& tementarem re-
rundtti quse nifi coerceatur,{ibi iudica.ndi lus fupra quam de-
cetvfurparcaudet.
r . . ^u lo Namquod promittitChriftus li^atum in cxlo fore quod
p»ttii quod dt fui in terra ligauerint,Iigandi vim ad EccIelK^ cenluram limi-
HgAtiont (fr fo tat: qua non coniiciunturin perpetuamruinam zc damnatior
Cmiont chrifim nem «jui excommunicanturjfed vitam morefque f\:^^s damnari
prommiamt. audicntcs, fusB etiam ipforum perpetNje damnarionis.nili re/i-
puerintjCertifiunr. Siquidem hocdiffertab anatheiHareexeo-
raunicatio,qu6dillud, ademptaomnivenia,homine deootfcc
' &addicit aeternoexitio: haecin mores migis vindicat atque
animaduertit. Et quanquampledit etiam ipfa homincm: (ic
ramen pieftit vt futur^^ Cus damBationisipfumpr^emoncndd,
in faiucem reuocet.Qiiod fi obtineatur , parataeft reconcilia-
tio & in communione reftitutio. Anathem.ttis porro «ut per-
o4nathcm.itu quani rarus aut nullus omnino vfus eft. Proinde camctfi fimi-
rmrtumtnnl- Ijatrius verfari aut intcriorem confwetudincra habere cum ex-
Iw omnino v- communicatis non liceat pcr Ecclefiafticam difcipiinam: de-
* bemustamencontendcre, quibuspofTumus niodis, vtadme-
lioremfrugemconuerfi, in focietatem ac vnitatem Eccieii:^
2.Thefl' J..5. ferecipianr. Quemadmodum Apoftolus quoque docet , N»-
lite(inquit)cxtftimarequa(i inimicos, fed corripere vt fratres.
Hxc huminitas nifitam priuatim quara communicer ferue-
tur, periculum eft ne ex difciplina mt}x delabamur ad carnifi-
cinam.
mprU ojuttjue XI Hoc quoque ad difciplin^ moderationem in primis
norofitas _ tam^ requiritnt quodAugaftinuscontra Donatiilis difputat,nevel
''^^/JT/^IT'^ P"^'^" homities, li viderint minus diligcnter a fcniorum Con-
TauaidiieH, ^ilio vitia corngi,difceffioncm propterea concinuo :»bEccIe/ia
faci«nt: aut ipfi Paftores, fi nequcant ex animi fut voto om-nia
rcpurgare quaj correftione indigent,ideo abiiciant minifte-
rium , vei inufitara afperitate rotam Ecclefiam perturbenc. Eft
Lib.i.contraemmveriffimumquodfcribir,Nempequifquisvelquodpotcft
Parnie.c.i. arguendo corrigu : vei quod corrigere non poteft,faIuo pacis
vinculo excludit : vel quod ialuo picis vinculo excludere non
poteft, asquitate improbat, firmitatefupportat.-hunc a maledi^
ftione
DE eXTBRN. MSD. AD SALvt. 44J
ctior|e libeium ac folutumcfle. Racioncmalibf reddft > quii
ornnispiaratio , & modus Eccicfiftir^ difciplhix vnitacem
S;^ix!tusin vinculo paciv inrucrileniperdebecrquodApoftolusLib.j.cap^n
fufterendo nos iiiuicein prscipit culi)diri;& quo non cuftodi-
tcvindidsemedicinanon tancumfupcruairu^, fedeciampcrni-
ciofa efle incipitndeoq; medicina efle definit. H^cfinquit^qui Cap.»;'
diligenccr cogifac,nec iu conferuacione vni&atis negligit difci-
pljnr reueritateni,ncc intemperic cerreftionis difrumpit vin-
culum focictacis. Faretur quidem non Paftores modo debere Cap.i,
in hanc partem incumbere nequiJ in Ecclefia vici/rcmaneat,
fcd-«ii.cuiqueeodemenitendum pro fua virili: necdir/imulat,
ieum q .:i malos monere,arguefC,corrigere ncgligir, etiam/i iis
iio« faueat.ncccum iispeecec.reum efiecoram Domino.-quod
iicalem geric perfonam vc eciam a Sacramentorum participa-
tionc pofiic ieparare,& no facic, iarii non alieno malo peccare
fed fuo.Taucura id fieri vulc adhibita prudentia quam Uomi-
husquoquerequirit.ncdumeradicantur 2.iz3jiia,frumentala»- , , .,
danrur.lnde colligiccx Cyprfano, Mifericordiccrigiturcorri-Matt.ij.i^i
pia: homo quod poceft.quod autem non pbteft , paticnter fe-
rat, &cum dilcdionegcmacacque lugeat.
u Hoc autem dicic proptier Donaciftarum moro/irateni, ^^^jf^afarie^
qui qaumcernereat in Eccle/iis vitia quas verbisquidcm x^.^^^^^^fl^^P^f^
prehenderenc Epircopi,fed excommunicatione no plefterenc, Cap^ir**^**"^'
(quia no pucabac fc hac via igtuc(^ua profcduros) in Epifcopbs
acrocicer iDuehebantur tanquam difciplinx proditorss ; &a
Clirifti grege impiofchifraate fe diuidebac.Qualicer hodie fa- E? noflr^feeuia
ciunc Anabaptift«,qui dura nullum ccfecura Chrifti efle agno- ^nabaptijis
fcunc nifi Angelica parfcdione oami ex parceconfpicuumjfub |** ab ^ugtS
proECCxcu fuizeliquicquideftaedificationis fubuertunt. Tales^'"^^"^^^^*"
(inquit Auguftinus}non odio iniquitatis alienaf.fed ftadiofua- rnm perfinavl
iHm contencionum.iniirmas plebesja^antia fui nominis irte- «« colorthm
titas, veltotas crahere, velcetcediuidere affeftant: fuperbia ^'?"'^""^«''«
tumidi.peruicacia vtfaai,calumni.is inddiofi, fedicionibus tur-
bulenti, ne lucc veriratis carere cos paceac, vmbram rigida? fe-
vcricacisobtendgnr: &qua? in Scripturis faluadiledionisfin-
tcricaic&cuftDdicapacisvnitare, ad corrigendafraterna viciit
moderatiori curac>one ficri iubencur , ad facrilcgiii fchifmatis
& occafionem prsecifionis vfurpart.Ita fe rransfigurac Satan in x. Cor. it.il,
Angelum Iucis,dum peroccafionemqT.iafi iuft^ re'=ericatiscru*.
dclem fxuiciam perfuadec.nihil aliud appecens nifi vc corrum^
pac acqi dirupac vinculu pacis &vnica!:is:quo firmo interChri-
ftianos vircs cius o:i\nes inualide fiunt ad nocendu, mufcipulas
infidiarum comminuuntur,& confil ia euerfionis euancfcunt.
U Vnuoi iftudprxcipue comendatjfi coragio peccadimu^-
Kkk j.
CAP. Xil. IH$¥lTVTIONlS LIB. tltr.
, tifudinem fnuaferit, viuida; difciplinz feueram mifcricordiam
tilh7c"tvim'*»^^^^ neceflariam. Nsm & confilia (mquit) feparationisinania
Tnnium w?^*- funr.iic perniciofajac facrilega: quiaimpiaarquefupcrbafiunt:
me Adhiue-^daSL pius perturbat infirmos bonoi quam corrigat animoios ma-
eft,<juu n»n ta los. Ac quod aliis ibi prgcipit.ipre quoqj fidclitcr fcquutu'^ eft.
tkmpaucos/ed^r^jji Aurelio Epifcopo Carthsginenfi fcribens, conqueritur
yy^w w«/f;r«-^j^j.|gpg^ impune crafTari in Africa, qu^ adeograuiterin Scri-
ptccandt tj^. ptUHs damnaLur.luadecqiie vt coacto Epilcoporum Concaio
jrio. remedium adhibcatur. Subiungitdeinde, Nonafpere, quan-
Epift. ^4. tumexiftimo, non duritcrino modo imperiofo iftatolluntur.-
magis docendo quam iubendo,magis n»onendo quam minan-
■j ,.ii ,a do.SicenimaffcndumeftcummuItitudinepcccatium.Scueri-
tas autem cxercenda eu m peccata paucorum. Ncqj tamen m-
telligitconniuendu proptereaauttacendum Ipifcopij, quod
feuerius punircpublica flagitia nequcant.quemadmodum ipfc
_ -. ., pofteaexponit.Sedcorrigedimoduita vult teperari,vc quo-
t^ Parra!*^' ad licet fanitatem potius quam exitium corpori afterat.Atquc
i Cor. 5.7*. ^dco fic tandem concludit. Quainobrem & illud prseceptuin
Apoftoli nuUo modo negligcndum eft, dc malis fegregandis,
quu fine periculo violanda? pacis fieri p ceft : quia nec alirer
Ep er4.2. £crivoluit;&iftudquoq,- fcruandumeit, vt fuftercntes im i*
cc m ftudeamus feruare vnitatcm Spiritus in vinculo pacis.
, ,^14 Reliquj pars difciplina?, quieclauium poteftaceproprie
r/7K>7« diflipli- rton continctur.m eo cft vt p; o temporum neccflitate plebem
v€,ietunia,fclh exhortetur Puftoresvel ad ieiunia vel ad folennes fupplxatio-
7HS n-ffltcatto' nes,velad alia hwmilitacis.poenitentisejac fide» exercitia: quo-
ncst^Aiiafd ru ncc tcmpus ncG modus necrormaprxfcribiriir verbo Dei,
^k- '»'"'" ^^'^ ^" Ecclefia» mdicio relinquitur. Hums quoquc partis ob-
rt puitns. fenjatiojficuti ell vtiiisjita veeri Ecclefiie ab ipfis vfqi Apofto-
Jis femper fuit vfiraca. Quanqua ne ipfi quide Apoftol! primi
fue! unt authores,fed exemplum fumpr^runtex Lege& Pro-
fid,j,l,^^'jy,iV'^'^t.\s, Vidcmusenim illic quotres graue aliquod incidcbat
feruufKivrro- HC v -!pm,co}mocatam fuifTc pkbem, rupplicationesindidas,
fucfadtre xyjnd<clum ieiu'- iu.ri.Id ergo frquuti funt Apoftoli quod & po-
« «^«' pujoDeinouumn6erat,& v:-lefore praeuidebanr. Similiseft
ratio dc aliis exeroriis quibus plebs , vcl ad officium cxcita
ri.vel in offiicio ac obcdientii cortinet i p' teft. Exepla paffim
< extanrinS^cris riiftoriis,q«»^non opuscft colligcre. Sic in su-
ma habendum :ft: quotiesde religionc inciditcontroucrfia
'^/•«Pi-rTIiiqua velSynovIojVelEccIefiafticoiudiciofinireoporret, quo-
rtuoimtda, tics decligendo Mtniftro ?.gitnr, quoties dcniq. traflatur res
aliqi'adiff»cil?sac magnimomenii: rurfum quu app.irent iu-
dicia ira?Domini,vt funt peftilentia,&; beilu,& fa/r es.hoc fan-
^umefie,&feculis omnibusralwrarcinftitutu, vc Paftoresad
publicuip ieiunium & cxtraordinaria* ptecc$ plcbchortentur.
Siqui-
!>■ BXTEnif. MBO.Ai) S /l L V T G I^. 44&
Siquisteftjmonia qua? cx vcreri teftamento adduci poflunt, n^
rccipiataquali Chrirtianse Ecdcfide mians conucniant jcohftic
Apoftolos quoque fic feciIft.Tamecfi dc prectbus vix puto re- ^^ .^^.j^ \^ ^j^
perietuT aliquis qui moueat qua»ftioncm Dc ieiunio crgo di- ^„,^
camus nonijihil; quia piurimidum nonintclliguacc^uid vtili-
tatis habeat.non adco ncccftarium elfe iudicant : ali) etiam vt
ihpcruacuum,prorfusrciiciunt:&v(uciusnon bcne cognito,
facihs eft in fupcrftitionem lapf us.
1$ Sanftum aclcgitimum iciunium trcshabet fines. Eo hJuiuurtsfM»
enim vtimur, vel ad macerandam ac iubigcndamcarne, nela-
fciuiat, vel vt ad precesac Janftas mKditationes melius iimus
comparaci.vcivcrefttmonium/atnoftrx coram Deb humiia-
tjonjs.dum Toiujisu^ reatum noftrumcera ipfo contitcri. Pn- py,-,,,^, priu/i^
mus finis,non ica Ixpc iocum habet m publico iciunio : quod to itmnio mn-^
non vna elt omnibus corporis conftitutio, non vna valctudo. s« corMtnit,
priuato itaque leiqnio magis conuenir. Sccundus, vcriufiquc
communisefitaenim vniucrfa Ecclcfia ciufmodi praeparatio-
ne ad preces opus h ibet,quam priuatim fideliumvnufquiiqtie. ^"f^"^"^ <^
Tcitiusquoque fi/niliccr. Fit cnimintcrdu vtbcll© , velpefte, "'^^**'**
vcicalamitaceahquagentcmvnapcrcutiatDeus. Inhaccom-
inuniferula ream le tota piebsfaciatoporcet,acrcatum profi-
tcatur. Siquem veropriuatu feriat manus Domini , idipfuni
faciatvelfolus veicum fuafamiiiaild quidempr^ecipucHrum
eft in animi afFedu.Scd enim vbi animus afficiturvtdebet,fieri
vix^jotcft quinerumpac in £xternateftificationcm:idque tum
inaxjme/i in communcm atdificationcm cedit,rt omnes fi-
niui peccacum fuum pal^m conficendo, iaudem iuftitixDeo
reddafiit,& fe mutuo finguli cxempio fuo cohorcentur.
16 Vndc ieiunium.vt eft fignura humiliationiSjfrcquentio- Vuhlieum ieiu^
rcm vfum habetin publico.quam inter homines priuatos: vt- ''»«"» "*^ «''«3
cunquejfitcoramuncvtdidundcft.Quodcroo ad difciplinam, '''f c»mnciifi
dequanunctra«imus,pcrtmct.*quotiesde rc auqua ^^Z^^ Pallorts quo^
Deo fupplicandum eft, ieiunium vna cu orationc indicere ex- titf d$ rt ali-
pediret.Sic quum Pauio & Barnab^ manus imponiint Antio- cjh* mainx
cheni,quo eorum miniftcriuifl,quod tanti monieoticrac, me- 1>eofuppltcan'
liusDeo commendentjontioBi ieiunium coniungunr. Sic "'?' '^^' ^
amboipfi poftea quum miniftros prxficerent Eccitfiis ,foIiti xb\demilxL
funtorarecumieiunio.Ingcnerehocieiunijnon aliudfpcfta- ^
rut nifi vt rcdderecur aIacriores& magis cxpediti ad prccadu.
Hoc ccvte e.xperimur,ventre plcno mente ;\6 ita effe m Peum
creftam,vt&ferioardetiqueaffeftuferriin prccatione,&in
«aperfeuerarepof/it. Sicinteliigendueftquod refercLucasdc
- Anna.eam fcruiTe Domino iciunijis& obfccrationibus, Nc- Lttc.*.}/»
que enim cultum Dci teponit in ieiunioif-d fignificat fandam
aiuhercm fc hoc mosloexcrcmfre ad precanJi affiduitatemp
Kkk ij. -
e hP. Xti. 1MST1TVTIONISI.IB. IIII.
Nehem.1.4. Talcfuit iciuniUmNehei&jia* , quum intcntiore ftudio Deum
pro libcratiose populi fui precarctur. Hmc ob c-iufam dicic
j.Cor.7 5. PauiusHdeles redefacerc /iadcempusabftincaBtathorocon-
iugali.vt liberiusvacencoracioni & ietunio:vbi ieiunium pra?-
cationi viceadminiculiconiunges, nuIiiuBper fcoiomenti cl-
fe admonet,nifi ijuacenus refertur in hujc finem.Deinde (]»;um
Ibiaem j. prxc:piac eo loco coniugibus , vc alij alas mutuam benfiuoleii-
tiam reddanc, clacum eft non de quoridianis prccibus eum lo-
qui, ied qu^enttentionem m.igis feriam exigunt.
rttm , ffHoties *7 Rurfum (i graiTiri incipit vel peiblentia , vel famcs 3 vr I
publica \xlisin* beliuni, aut (i 'jua clades imminere aiias regioni ac populo vi-
c.^lamitfiysirafieiur. Paftorum tunc quoque offtcium elt hortari adieiunfuin
fariinaptt. Ecciefiam,quo fupphcitcr iram Domini deprccetur. Secnira
lid virioncin appvari, & quodammodu armari denunciar, vbi
pericuJum apparf re facic. Qualicer igitur promifla barba.mi-
pexo capi!io,pulIa vefte,rupp]icitcrle olim demittererei loie
banc ad couciliandara iudicis mifeticordiam: ita nos quum rei
agimur coram Va tribunali, eius reueritacem miferabili habi-
tu deprecar ,toi eiujs glorisc intcreft ac publicic a?dificacionis,
tum nob« qno^jue ipfis vcile eft ac fahitare. Atquc id quidem
Exerrjpla ^ub v^atum fuiflc in populo IfraeJirico^ex verbis loelis colligeic
Leg§. promptum eft.nani quum iubet cani tuba, conuocari co£-tu'n,
locl.i. 15. indici iciuniumj& ea qux fequutur, loquitur vt de rcbus com-
muni confuetudine rccepcis.Paulo ante dixerat.de flagitiis po-
pu!i conftitutam etTequ.eftione,aciam imminereiudicij diem
nuntiauerat, redrque ciraucratad diccndam caulam. deindc
vocifcratur , vt propercnt ad faccum & cinerem , ad fiecum &
ieiunium.hoccft.vccjternis quoqiteftificationibus fecoram
Domino proftcfnanf. Cinis quidem&faccus illis fortccem-
poribus magis conueniebant: [i:6. conuccatio & fletu$,& ieiu-
nium , & quu^ funt his fimilia , non dubium qum <d noftr^m
quoque a^tatem (imiliter pcrtineant,quoriesitarcrum noftra-
rum coditiopoftulat. Nam quum fan^um (it excrcitium cum
ad humiliandos homines , tum ad humiliracem confitendam:
I Sa??7.y.6. (r cur co minus vtamur quam vcreres in flmili ncccflicate.? Legi*
^'■'^■^ inusieiunaflein flgnum moefticiie non modo Ifracliticam Ec-
lona^:?' * cleflamjvcrbo Dciformatam acc6ftitucam,fed Nmiuicasquo-
qucqui nihil dpftrinse prster vnicamIona»prsedicationem ha
bcbant. Quid caufar eft igicur cur non idem agamus? At extcr-
m eft ceremonia, quxfinem in Chrifto vnacupialiisaccepic.
Imo hodi€que optimum fidclibus adminiculum eft(vt fcmpec
fuic) & vtilis adm©nitio, ad feipCos excitandos , ne fua nimia
lccuritaee & focordia Deum magis ac magis prouocent , di»m
w I eiusflagcllis caftigatur.Proinde Chriftus,quu ApoftoI®sfuo$
LV.5J4. cxcufat^quod no i«iuftcnc,non dicxt abrogatumcfle ieiunium:
DE EXTErK. MBD. AB SALVTEm. 443
fcd calamitofis temporibus ipfum deftinu, & coniungit cu Ju-
du: Veniet,inquit,tempus,quumaufercturabillis fponfus.
18 Ne quisautem error (it in nomine : definiamus quid (it lei^iuft in tri
ieiunium. «on enim fimpliciter continentiam ac parfimoniam ^'" praapuif.
m vida hic intelli^imus, fcd quidd*m aliud. Piorum qui- '"?" *''^'/""',''.'
dem vita frugalirace & lobrtetate temperara elle dcbct , vt tate.^parfi-
qujndjm ieiunij fpecicm, quoad fieri poteft, tot« fuo decurfu monia,
pL:c fe fcf ac. Sed eli prastcrea ieiunium aliud temporaIe,quum
al!c|.ud ex confucta vmedi radonc retrahimus : vel ad diem v-
nu, vcl ad certum teinpus, 8t nobis continentiam indicimus in
viTta ofdinaiia illa arftiorc ac fcueriorcm.Hoc in tribu? fitum
e<!, in femporejin ciborum qu.ilirate, & p.irfimonia.Tepus di-
co,vt ieiuni defungamur iis aftionibus quarum caufa inftitui"
rur ieiuniam.QucmadiModum, exenif li caufa.^ ob folennem
precationcm quis ieiuner.vt eo impranfus acccdac.Qualitas m
eo ficaeft vtabfintorrne^lautiti^, acplebeiis vilioribiifq. ci-
bis concentijpalatum delicatis nonirritemus. Quantitatis ra-
rio ia hoc cft, vt parcius ae Icuius folito vefcamur : tancum ad
neceffisatem, non etiam ad voluptatem.
(9 At vero femper in primis cauendum ne quid obrepat fu- ^e qt'M veA
perftitionis, qucmodrnodum antehac magno Ecclcfi^ malo ^cf-^^^rjiitionif^b
cid:t. \A\x\xo enim farius fuerit niillum prorfusefrc ieiunio- ''^/''*f ^'"'f y«»w
rumvlum quamdilsgenter obieruari, &mterim corruptuef-
fe Falfisperniciofi^quc opinionibus ; ad quas mundus fubinde t.Sdtui^daejf^
de!abitur,nifi fumma lideac prudentia obuiam eant P.iftores. corda^ti» ve/fi.
Primum el^ vc femper vrgeat quod dncet locl, fcindenda efi^e '^'^^"f^-
cordjjnon veftimenra: lioc eft , ad-.iioncant plr;bem, non ma- ^•^I'*'*3'
gni per fe a?ftimari aDeo seiujMum nifi a^fit interior cordis af-
fedliSjvera peccati & fuiipfius difpiicentia,vcra humiliatio^ve-
riifquc doilor ex nmore Dei. Imo leiunium non aliam ob cau-
fam vtile efTe nifi quod iftis accedit velut infcrius adminiculu.
Nihiienimmagis exccratur Deus quam dumhomines figna
& externam fpeciem pro cordis innoccntia obiicievido, fucum
fibi facereconantur. Itaquc in h.^nc hypocrifin feueriflime in- . ^ j. .
uehitur Iefa{a£,quod ludaei facisfadum DCo pucarent vbi leiu- ^'^'^ '^^
iiauerant duntaxat, vtcunqueimpictJtem &impuras cogira-
tiones in animo fouerent. Nunquid t:\le eft (inquir) ieiunium
quod Dominus elegit ? & quz fequuntur. Non igitur iuutilis
modo ac fuperuacua farigatio eft hypocritarum ieiuniumafed
maximaabominatio. Alterum nialumhuic affinefummopere t.Cauedumitt
cauendum eft, nepro opere meritorioautfpecie diuini cultus proopei-emefi^
ccnfeatur. Nam quum Cn rfes per fe media, ntc quicquam ha- tarto.autfpitic
beat mometi nifi propter eos fine?; in quos refpicerc debet,per- ^^"'p*'^^"*'
niciofifHmafupcrftitio eft ,confundere cum operibus aDeo "''^^^^'*^''
maiadacis,& pcr fe necefljiriisaon alio refpeftu.Tale fuit olmi
Kfck iij
cAi». xii* iJNsTiTVTioNis LiB. iirr.
Lib 2.De mo (Jenrium Manichaforum : quos dum refcllic Auguftinus, facis
ribus M.mie. claredocec.ieiunium non nifi ab iis quos dixi finibus «ftiman-
c.ij.&I. .?«. dum,nec Dco aliccr probari ni/icb refcracur.Terciuserror n6
t aideoquideimpius.pcriculolus camenrcanquam vnumexprx-
cipuis officiis morofius ac rigidiuscxigcre,ac immodicis eaco>
niiis fic excollcrcvchominesrealiquidcxiiniu feciirc puccnc
v//? " • 9*J'^^ieiunaucrinc.Quain parcenoincocuexcufare audeo ve-
f/, ^*^^^"^^ tefes quin & fuperfticionis qi;a?dam fcmina iecerinCj&occafio-
dice extoUtre. ne prxbuennt cyranmdi qux poftea exorra eft.Occurrunc qut
dtm interdu fanae ac prudences de ieiunio fenteciae,fed poftea
occurrutitfubindeimmodicaeiciunij laudcs,qu3c ipfum incci:
pr^cipuasvirciitcsexcollunc
G^od <juumfne zo lccuncpafiim inualuerac faperfticiofa quadragefimas
nt fa£fum "»- obfcruano: quia & vnlguscximium aljquod obfcquium Deo
"'uatl7e]tla ^e i" ^^ pf^^^i^e ex!ftiniabar,& Paftorcs cam commendabane
luoOrfrultieex P^*^ 'anfta Chrifti nticationc: quum planumfit non idco ieiu-
h^k!,'(^*>kU. naiTe Chriftum vc aliis cxe nplum pr^efcribercc, /ed vc Euage-
Watch.^a. lij prsedicacionem fic jufp:c5ndo,non humanam doftrina ef-
fe, fcdecsIoprofe(!:tam reipfa comprobarec. Ac mirumeft
ca craffam hallucin ■cionem hominibis acuti iM^iQi] obrcpcre
Slaa ohferuatio poeuilTe^quaECoc ac cam cbrisrarionibusrefclhcur. Noncniirr
fnperjitttafutrt faepius iciuuac Chriftiis(quod fiejri oporcet d anniuerfari; ieiu-
bf.s raetonibus ^jj jegcm ccaderc veilecjfed femel cantum, quum fe ad Euan-
rcfutiur, gelljpromulgationeiT) accingic. Nec ieiunac humano more>
vcparcrac fi homines adimicacioneprouocarc vellec ;fed ma-
gisexemplum dcfignac quo in fuipotius admiracioneomnes
, rapiac qoamadaemulandi ftudiuraexci ec. Peniquenonalia
&^j4 2 8* ' ^'^ iftiusieiunij racio qua cius quo dcfunftus cracMofes,quum
Legem e manu Domini accipercc. Namquum illud in Mo-
fe cditum cfTec mirsculum ad ftabilendAmLegis auchoricacem,
non dcbuic in Chrifto pra»termirci: nc Legi Euangclium ccde-
' rc viderctur. Atqui ab c« cempore neinini vnquam venic in
rnentem, prserexcu imicarionis Mofis , calem ieiunij formam
in populolfraelicico erigere. Nec vlluscx fanftls Prophctis
ac Patribns id fequurus eft, quum camcn ad omncs pias txerci-
a.I^eg.19.8, rationes facis aninii ac zeli habcrent. Nam quod dc Elia ha-
becur^um finccibo & potu quadraginca diescranfegiirc, non
ah'6 percinebat quam vc populus agnofcercc cum excicacum ef-
fcLegis vindicem, aquavulgo prope totus defciuerat. Fuie
igicur mera H^KtltixU & fupcrfticionis plena,qu6d cirulo ac co-
f^fitata ^««^« ioreimitationisChrifti,ieiunium omabanc. Quanquamin
'fedd Hetrara^ modo iciunijmira cunc crac diuer/itas , vtrefert Caf/iodorus
tiont» '*'exS0crace,hiftoriaEfuoIibro nono". Romani enim(inquit)
/. .. nonnificreshabebantfcpcimanas:fcdiIlisc6tinuum crat ieiu-
niuhi,excepto die Dominico & Sabbaco. Illyrici & Gtxci fex:
ilij
D£ ■itbrN. MED. AD SAl.yT£M. 444
alij feptemifed ieiunium per interualla.Ncc minus in ciborum
dilcrimine diffidebant.alij nonnifipane &aqua vefcebaatur,
alij addebant olera: a pifcibus alij & volatilibus non abhorre- ^
bat: abj nullQ habebant in cibis difcrimen. Huius etia difFeiie-
n^ merninit Auguftinus,poftcriorc epiftola adlanuarium.
21 Scquuta funt deindcdeteriori temp. ra, & zd prajpofte- PoEealMx
rurn vulgi ftiidiumacceflit Epifcoporu j mmiafcitia& rudt- juntU^es de
tas. tumlibido dominandi&tyran.^-cusrii^or Lataefunt im- cibamm delt-
^ix lcge$,qu3e cofcientias exitijlibus vmculis ftringunr. Inter- ^i^- cryarij
di£^us carniumefusquadhommem contaminaref. AdditJe fa- ^^"/"* "''■'/'/''■
crileg^ opinionesali^iuperalfasjdonec m profundumt.mnm^^ Bifnt^mi
crrorum vcntum eft.Ac nequid prauitaris omitteretur,ineptif-/ic«/o.
/imo ^bftme rtise pr^ttexru cu n Deo ludere coeperunt.Nam in
exquific^nim squibufque deliciislaus ieiunij quajritur. nulla»
tunc laurit^ iufficiLinc.nunquam maior ciborum vel copiajvel
varieta ,vel fjauitas. In taliac tam fplendido apparatu purant
fe rite feruire Deo. Tacco qnod nunquam foedius fc ingurgi-
tant qui volunt haberi nndifjfinvi. In fumma,hisfummu& eft
Dei cultus, acarnibusabftinerc&illis exceptisaffiluere omni
ger ere lautitiaru.Kurfuin h^ec vkima cft m)pictas,& vix mor-
te cxpiabilis /iquisminimii laridi aut rancidaecarnis cumpa-
ne cibario guftaueric. Narrat Hieronymus.ia fuo feculo quof -Ad Nepoti*»
dam cxtiriffe.qui ralib js ineptiis cum Dco ludcrenr: qui.ne ©. """™*
leo refcerentur^cibosdeiicacifinnos vndiqucaJuehifihi cura-
bant : imo v: natutse vim »nferrcnt,ab aquae potu abftinebaat:
itd fuaues preciofa''queforbiriuncijlasfieri fibicuiabant ; quas
non ex calice hauriebar.r.fed concha.Quc)d vitium tunc m pau
ciserachodievuigareeftinter omne^dmices: vc lcilicetnoa-
lio finc ie!unenr,nif! vt lautius nitidiiifquc cpuJetur Scd nolo ConcMo^nui^
mulrum verborum profmdere i«% re non ad • dubia.Hoc can- lam effe oram
tum d:co,cum in ieisiniis tum in omnibus aliis difciplinse par- mmisd'-f!tpu»
tibus adeo nihil redi, nihil finceriinihii bcnc compofiti ac or- "* ^'ciefiaf.ks
dinati habere Papifta$,vt fupcrbicndi occafionem vllam ht-'''^'"**'*^^'
beant.quafi aliquid reliquum fic apud eos hude djgnum. ^**^"*
II Sequitur altera pars difciplinae.qua? ad clerum peculiari- ^ltera pars di
ter periinet,E a Canonibuscontinetur, quos fibi vcrcres Epi- fcipiin,e Ecdt-
fcopi fuoque ordini impofucrut. Quales funtjNequis clericus '■^^'ca,c[erum
venationi,ncquisaIe3e,nequis camcfTacionibus vacacet: nequis '''^^'"'"^»
exerceret foenus autmcrcaturammcquislafciuis falrationtbus
interefTet.-aijiqseius gencris. Adiicicbantur& paen«,quibusi-
plaCanonumauthoritas ianciebaturincquiseosimpune vio-
larer In huic fine vnicuiqs Epifcopo committcbatar clcri fui ^lts,<juiiwS
gttbernacio,vt fccundiim Canones,fuosclcricosrcgeret, ac in^^' f'^'"^ •^
officio rctineret. Tn hunc finem inftitutx erant annuas infpe- ^*"*fi*'^^^'
ftionesacSynodij vtli quis forct m officio negIigcntior>ad- "
Kkk riij
CAP.3{,li. IbJSTlTVffloNIS LIB, uir.
moneiWiir-"fi quis peccafletjpro modo deli^i in efi anfnuduc^
teretur.Ipfiquoque Epi^copi quotannis fuashabebantprouin-
ciales Syaodos,antiquicus eciam binas, a quibus iudicabantur
(iquidprxterofficiumadaiiferant. Nam fiquis Epifcopus du-
rioreracaut violentioi mfuum clerum.illucerat prouocacio,
ctiamfi vnus cantum conquercbatur. Animaduerfio fcueriffi-
maerit,vt deponereturabofiicioqui peccauerat, ac commu-
nione ad rcmpus priuarecur. Quia auceni erac ilit- pcrpetuus
ordojSynodunidimirccrerjunquimfolebanc quin locum ac
tcn^pu*. proximac indiccrenc.Narn vniuerfale cogere Concdiii
foliuscraclmpcra<:oris,quemadmodum ceflantur omnes ve-
tuftas indidioncs, Qrfandiu vigebat hxc feueriras jnon phis
yerbocxsgebancclerici ap'cbequamexempIo & opere prjE-
ftarenc. Q^m mulcorigidioreserant in feipfosq.:am in vul-
gus.Et /aneitadecetvthumaniore& laxiorc (^vt ira loquar)
difciplna plebsregacur: clericiinter fe acrioresexerceac cen-
^uhft mif*ri furasjminiirqj longe fibi quam ahis indulgeanc.Iftudtocum vt
; '''^''^^'^'"''obfoleueritnihil opuscftrefcrre^quunihilhodie fingi quc.it
^' ' hocordine magiseftrasne ac diflbiucum: aceo licencia* pro-
rupicvctotusorbis vocifererur. Nc apud ipfos videatur pror-
fus fepulta eff^e omnis 3nriquitas,vmbris,faceorj quibufda de-
cipiuntfimplicium oculos, fcd qu^ad vetuftos mores nihilo
pEopius acceduht quam fimise «mulitio ad id quod ratione &
j^ib. g.pjed. confiliofaciunthomines. Memorabiiis eft apud Xenophonte
Cyii. locus, vbidocetjqutl rurpicer degeneraifentPerfse a maiorum
inftituris,& ab auftero viuendigcncre ad moIUtiem& dclicias
, ^ proiapfieffentj vct.ime dedecus hoc ceeerent.pnrcox ricusfe-
piffuadtnodii ""^*^ lcrualk.Nam quum c.yri temporeeouiqi vigeret iobne-
itmitnnns. £3s & cemperantia vt emungi opus non efTetjatqi eriam probri
loco duceretur; apad polVL'r®s durtuic religio nequis mttcuiTi
enaribusttahcret, rorbercvero & inrus alere ad putrcdinem
vfq; fcetidos humorcs quos ex ingluuie contraxerant, permif-
fum. Itaex vcterc pr^cepto vrce os adferre ad mcnfam nefas:
merumingurgitare,vcebrios auferri neceiTe forf.c,tolerabiIe.
S«mel comederc prjefcrjptu : hoc non abrogaucrant boni iftl
facceirores,fcdvtameridievfque admcdiam nodccontinua-
rent ifuas crapulas. Conficere diurnfi iter ieiunos , «juJa lex iu-
bebattperpetui apud eos moris fuit: Ct^. laffitudinis vitads cau
f3',itc^r ad duashorascontrahercjliberam & vfitatum cx con-
fuetudinefuit.Quoties degeneresfuasregulas obtcndent Pa-
pifta?, vtfc oftcndant affines ciTe fanftis Patribus; ridiculi eo-
rum imitacionem hoc exe:nplum fitis coarguee , vt nullus pi-
^or magis ad viuum poifit exprimerc.
Loeiuie CKetr ' ^"^ ^"^ ^" replufqujim tigidi funt &inexorabiIcs,iie «oniu-
dotum c*l6a- gimti Saccrdotibus pcrmittant.Q^anta apud cos fcortadi graf-
DE BXTIRN. MED. AD SALVTBM. 44^
fecur impunifas dicere nil artiner. ic foetido Tuo foelibatu freti tuyin^uodtfci-
occalluerunc ad omnia flagitia. hxc tamen pf ohibitio clarc o- flintt EceUfia-^
ftendit quampeftifera; (inc^omncs rraditiones-.vtpotequx j^^ ftit^-vmomne
/oJitm oibauit Ecclefia r>robis & idoneis Pa(loribus,red !io"f- j^/^"'^^'^^**'*'
dam inuexit fcelerumcolluuiem , mBltifquc animas in gurgi- ' "^'^"
temderperationisproieor. Certequod facerdotibus inrerdi- /(<>y„r^;,o im-
dum fuic coniugiu n,id fi<fi:uni ciUmpia tyrannide,nof» modio ptxhuauiyra"
con(raveibumbei,rcdcr'arT)contraomnemjequicate n. Pri- '"^« ** Stn-
miim vctarequod Dominus Iibcrumreliquiflet, nulla rariojje/'^'!'^''- ,
I • t .■ • T^ , • T^ -rt- ' /~ I. iim.j. *•
liomtn;b:js!jcuir. Dcint.cnominatim Deum.caunleverDo luo y^^^ ^ ^
ne hxc Iiberras infringererur .. clarius eft quam vt longa denio-
Itrationcvtinecefre fTt.Oniitto quod P^ulu'^ pluribuslocis E-
pifcopum vu!t elfe vnius v;:oris v.ru.ledquidpotuitvehcmen- _
riusdiciquim vbiexSpiiicu fan«fto dcnUntiat,fore nouiffimis ^■^^^■^^-
tcmpor busjiomines impiosqui coniugiu prohibeanrceofquc
non modo impollores nucupatjfed dsemones? Hcc igirur vati-
cipiumjioc facrum oracuKim efl: Spiritusfanfti qaoBcclcfiam
abinitio jT^iimnireaduerfus pcricula vol^ir, Doftrin-im dx-
nioniorumeffe coniugij prohibitione.Veruin belLe fc elapfos £^.^(*„'5„^<P4-
efle pucint quuin hancfenccntian-. detorc}ijer ad Moijcanum, p.,fi^ca,rdlo(ii
Tan.inos,Hncra:itas-,ali6rque vereres hsret!cos.IUi(inquiunr_) ^pejicli dzUi-
foli matrimoniuir. damnarunt : nos rainime danamus , led Ec- '««•
clefiafticum ordinefn ranrum ab eo arcemus,cui puramus non
im^. conuenirc.Q^afi veroeciam/iin illis fuperioribiis cople-
tum lit primo loco hoc variciniutn, non in iftc^ eciam cc^mpe-
tar:2ut quafi aLiditu digna fic puerilis ift;i argutiola,q fod pro-
Jiibere feneganc.quia non omnibus prohibent.Perinde enim
eft ac/i tyrannus iniquim non effe Icgem contend«f,cuius ini-
quitate nars duntax:jc cinicaris premacur.
14 Obiiciunr,aIiquanoradifFerreoportercaplebe Sacer- \ sArgttmcn^i*
dote. Qualinon prouiderir hoc quoqi Dominus quibus orna- T^piji.preS^
mentiscxceiIeredeberentS,tcerdotes.Ita Apoftolum pertur-*^^'''*''''*'^^»'*"
bati ordinis cofu.aqj decorisEccIefiafticiin/imuIancqui qaum ^^^
abfolutam bor^i Epifcopi idea delincaret, inter reliquas dotes J- .1,"''
quasin eo requireliat,aulusiitconiugiu ponere.bcio qualiter
hoc interpretentur, nen.pe eligendum non cfte quifecundam
habuerit vxorem. Atque hancinterpretationem non eftc no- T^ff>eH/toi.
uam concedo: fed falfam efte ex ipfo contextu palam eft: quia
ftatim prxfcribic quales EpifcoporuHi& Diaconorum vxores
efle oporteat. PaulusintcrEpifcopi virtutesnumcrat c«niu-syricius ad
gium: ifti intolerabile vitiumin ordine Ecclefiaftico efle do- Epifcopos^
cent. Et, G Dco placet, hac gcncrali vituperatione no cotenti, Hifpaniarii.
immunditiem &pollutionecarnisin fuis Canonibus vocant.
Cogitet quifquc apud fccx qua officina haeo prodterint.Chri- Refpon/io^.
ftus eo honoic dignatur coniugifi vt imaginem eflc velit facr? i
^A'.X»I- INsTlT VTIONIS IIB.IIM.
fua? cum Eccle/ia coniundionis. Quid fplendjdius dtci pof era'
adcommendandamconmgii dignitatem.^Qut «gicurfroteim-
mundum vel pollutum vocabicuf,in quo fimiiitado fpiritualis
Chriftigrati«clucet>
l.>Jrgmmii. x^ lam vero quum ifa clare cum verbo Dei pugnct corum
prohibitio^inueniunc tamcn in Scripturis t|uo eam defendanr.
SacerdocesLcuiticos,quocies ad eos miniftrandi viccs redibar,
oporcuitab vxorib.recubare,quo puri & ir.-rnaculafi facra cra-
darent. Noftra crgo facMjquii & mtilto nobiliora linc & quo-
Ke^«n/i0, tidiana,a coniugatis traftari valde fueric indecoru. Qitafi veio
cademficeuangeliciminifterij perfona.qu^fuitfacerdotijLe-
uitici. IlIienimranqaaiiist»T7TO7rorChfiftum reprsBfencabar.qui
rtiediatorDei&hominum,3b(olu!:ir/ima (uapuricace reconci-
iiaturtJsPatrenobiserac.Qaumveroomntex pirce exh bere
peccacorescypum finai^acis eiusnonpofflmc, quibufdamca-
men lincamcntis vcadumbrarenc,iu fi func vJDrj hamanu m-)-
rem fepurificarcdjm ad Sanduariu accedcrenc: quia cu^efci
licceproprie Chriftam figur.i.banr,quod veluti pacificacores.ad
reconciliandum Deo populum a^^parebant ad tabernacaluiTi,
carieftis cribunalis fimuIachru.Hanc perfontm quia hodie non
fuftinencEcclcfiiftici Paftores,fruftra cum illis comparancur.
Hebr.i}.4. QuarcApoftolus cicra excepcionem /ecure pr muatiat, hono-
rabile efle inter omnes coniugiuin^fcortatores imem & adui-
teros manerc Dei iudicium. Ecipfi Apoftoli f-Jo exempla co-
probaruncnulliusquamlibecexcellencis fundiorris fanftitace
ifidignum efle coniugium. Nameosnon tantum vxorcs rcti-
j.Cojr. 9. 5. nuifle,fed fecum etiam circunduxiffereftis eft Paulus.
. „ id Dcinde mirafuitimpudetia,qm>ddecoruiftudcafticacis
T{trbo„rto,,4p« P^® ncceltarja re vendicarunt,!» lumma veLCris Eccleua* igno-
^ohmmautho- min'am.qua*quum abundarJr cximia Deicruditioncplus ta-
titate^^veti mcn fanftimonia cxcclluit. Namfi Apoftolosnihii morantur
ru Ecciefts te- ^y^ folcnt cos inccrd im ftrenue concemnere)quid, amabo,fa-
jttmemofirma- cientomnibus vetuftis P.tcribus,quos certum eft no modo c5-
iugiumin Epifcoporumordme rolerafte , fed etia approbaflfe?
Alcbant fcilicet fadam facrorum profanationem , quando ita
non ritc apud eos Domini myfteria colebantur.Agitatum qui-
dcm fuit in Nicena Sy nodo de indiccndo co&Iibatu : vc nunqua
dcfMntfuperftitiofuii.qui femper nouum aliquid cominifcun-
liifk. tnpar. tur,vndeadmirationemfibiconciIient. Sed quidconftitutum
lib.i.cap.14, fijit>nempc in fententiam Paphnutij difceftum eft,qui pronun-
tiauit f aftitatem efle cum propria vxore concubitu m. Manlic
crgo interipfos facrumconiugium: ncque aut ipfis dcdecori
cef/it,auc maculam vllam afpcrgcre minittcrio crcditum eft.^
'^rgHmetum a 2.7 Scquuta font dcindc tepora,quib.inuaIuitiiimis fuperfti^
vttg,n,t*tiifH' jJq/^2 c«libams admiratio.hinc illa fubinxle &fine modo dccS-
tata
OE ftXTER. M B D. AD S A L V T E M. 44<
tatavirginitatisencomia:vc vix vlla aliavirruscucacr.nferedap^'*^;^^»"!''"»
vulgo crederetur. Ec quanquam non damnabarur impurJtatj*""*'"^''*"'""
coniugium,fictamen excenu.ibatur ems dignicas, &ran^icas^^^
obfcuiabaturjvc non videreturfacis forci ammoad perfetvio-
nem ad^jpirarcquinonab ipfo/ibi tcmperarec.Hmc iUiCano-
pesquii^usprimo veticuni eft ne matrimonium conrraherenc
qui perueniflenc ad (arcr^onj gradu.T.rdeindenoneuniordi-
neni aliumcrentur nifi ca-Iil.es, auc qui thoro coniugali vna
cum vxoribus renunciarcnf.Harc quia videbantur reuerentiam
facerdocio concjltare, magno plaufu eciam anciqiucusrecepta
eirefateor. Sf.dfi mihiannquitaccm obiiciancaducrrarij,pri- ^tl^onfio^"
mumrerpondeo > hanc libertacem &' fub Apoilolis&aliquot
poftea feculis excitiHcwt coniuges eflecEpifcopi. hac, fine dif-
ficuIcare.vr/sefTe ipfos Apoft^.Ios,& alios primarieauthorira-
cisPaftores,qui in eorum locum fucceflerunt.IUius anciquioris
Ecclefla?exemplum plurismeriro nobisdcbere cfie quam vf
ilI;c;tu!T) vej indecorura nobis putemus quod tunc cum laude
recepcurn vfiratUfT.q.fuit. Demdc illam a:tacem>qua:immodi- \«^--
ca virginiracisaffedionecafpiceflTeconiugioiniquior, non ica
imporuifleSicerdotib.legecehbatus qua/i respei lc necefla-
riaefler,(edquiac.Tlibesconiugatis anteferrec. Poftremo nonf(;/^.}.
iraexegiflls vt neccflicate acvi adigerec adconrinentia quiad
camferuandam idonci ooneflenc. Namquum rcueriflimisle-'
gib.m fcorcationes vindicaret : deiis qui matrimoniu contra-
herenr,hoc cantum ftatuebac vt a fundione rupcriederent.
i8 Ergoquonesca:libacui fuo defendendo pr^rexcum an-^'""^'"-/''"''J^"^
tiquicarisqu^renc nouariftius tyrannidisdefenfores, cotiescx- '^^fl"1nf„^ii^„f
cipiendum eric vc veterem illam caftimoniam in fuis Sacerdo- auidfit oxcjpie
tibus reftituant, amoueanr adulteros ac fcortatores: ne eosjin d u^qutues *«-
quibus honeftum acpudicum thori vfum non fuftinent, in o- ti^mtafis pr*-
mnelibidinisgenusimpuneruerefinant: reuoccnt illam obfo- ''«^'* eimenta
Ictam difciplinam^quaomnes hCciui?e coerceanrur: liberenc-^* .^'^"* ""*
Ecclefi m hactam fiagitioraturpirudine, quaiamdiu dcfor- ^^
mataeft. Vbihocconccflcrint, tum rurfus admonendi crunc
ne eam rempro neceflaria venditent,qu:E per fe libera cx Ec-
clcfijevcilicacependcr. Neque tamenhsec dieo quod vUa o-
mnino condicioncdandum eflelocum iisCanonibus cenfcam>
quivinculum ca:hb-itus Eccleflaftico ordini iniiciunc ; fedvt
intelligat cordaciores qua fronte hoftes noftri fanftum coniu-
gium obiedo antiquitcatis nomine , in Sacerdatibus infamenr.
Quantunrad Patrcs attinct,quorum fcripta extant.ncque ipfi, 'Vettres ittn»
qtiumexfuo iudicio loquebantur,cxcepco Hieronymo, tanta hmcerronnm
1' ■ - ••! A • I CL* ^ • • prerjus fautjje.
walignitaceconiugij honeftati obtrcctarunt. ContCRti crimus J|g^^ Jgjnug
vno Chryfoftomi elogio : quod is, quum prxcipuus fuerit vir- tioncCrucis..
ginitatis admicator » non poteftin matcimonij commcndatio-
cAr.xiir. iNf TiTVTioN is LiB, irif.
nemvideri fuiffcaliis profufior. Sicautcm loquitur, Primu*
gradus ca-ftitatis eft^ fyncera virginitas: fecundus, fidele coniu^
gium. Ergo fpecics fecunda virginicacis , eft niatrimonij cafta
diicdio.
C A P V T X r I I.
De votis , qitcrum temeraYta nuncupaticne c^utjqtte
Je mifcTi' implicuit.
Conftathoc capiit duabus parribu^,
* Pr-miim in genere de votis a^^irur , a prima fc^dlione ad octamm»
2 Dcinde vcro vK]uc ad hnem nomin jiim <ie voi is monail:ici»:nenv
pe de tnonaftica proferfione & monbiis, ftd. 8 9 lo, 11.12.ij 14.
15 16. Poftea dc monacborum votis , & praecipue dc voto cceli-
buusjfcd.i^.ig.F^ 20.6: tl.
•TfA^fino atO' ^^^^^^Hk Eplorara quidcm rcs cft , Ecch Gnm , cui in-
r^;«;'cv,:jjr/.7 W ^^^ ^I|.jj^.j2biii fanguinis Chrifti preifo empta cizz
'^'^'-nide vftS ^E^^^ libertas , crudcis tyr.mjiide /ic fuiHe opprcif-
'■^^■iriia.iXL^^^^M.^^^'^ > & ingenti tradieionum congerie fere
r^iis^^.-i^rri^ ismtiKas^^^ obrucam 'ScdL nriuata interim cuiufqueamen-
tia oftendif , non fine iuftiffinia caufa tanruir»
fajnfe diuinitusSacanxeiurjue miniftris perrniftum. Neque
enim hx.\s fuit negle<ao Chrifti imperio qux'ibec onera a
fiil^is doftoribus iri-.pofica perferre , nifi propria etiam fin-
guJi/ibi accerferent: adeoq je cauernas fibif^diendofepro-
fundiusdemergerent. Id f-^djm eft dum certatim cxcogi-
eantvbta ex quibus ad communia vincula maior & ardior
obligacio accederec. Quando itaqucdocuimuseorum auda-
cia qui fub Paftarum titulo doniinati funt in Ecclefia , vicia-
tum fuiffc Dei cultum, vbi iniquis fuis legibus miferas animas
illaquearunt : hic malum affine annetlerc non intcmpeftiuum
erifjVtappareat ,mundum pro ingenij fui prauitare ,quibus
potuic obftaculisrcmper adiumenca repulifte quibusad Deum
Exir^^ir&Mhiti adduci debuerat.Porro quo mcliuspateat grauirfimam pcrnt-
f*'i'-4^^ff*^'* ciem ex votis inuedam eflfe , principia iam ante pofita tencant
^'ll^^ec- vot^rt ^e6lore?,Docuimus enim primiim , quicquid ad vitam pie fan-
f r. .tu 'n'a. fteque inftituendam deliderari poteft.inLege efte comprchcn-
l..i.c.8.fee.5. funi. Docuimus ruKfus Dominum » quo mclius nos ab cxcogi-
tandis
OE BXTERK. MEt). Ab SALTTSM. 447
tandis nouis operibus auocaret, rotam iuftitix laudem in fim-
plici voluntatis fur obedienti* uiciufiffe. H^c fi vera funt, lu^
dicare promptum clt,fiditios omnescultus>quosnobis ipfi ad
pfoaiereudum Deum comminifcifnur , mmime ciVe iHi ac-
ceptos.quantumuis nobisa*iideat.EtcerteDominus ipfe mul-
cis iocis non tantum aperte eos refpuit, fed grauiter abomina-
lui'. Hinc exontur dcvotisdubiratio, t|uaepr2terexpreiram
Dei verbumftunr, quolocofinz hnbenda , an nuncupiri rJce
por/intab hominibusChrillianis&qiacenuseosobftringanc.
Nam quodinter homines dicifur promirfio , id Dei refpeifta
Votum appellatur. Hominib js auicm pollicemur ea qu^e vel
putamusillisforegratajvelquas exofficiodebemus, Longei-
gitur maiorem in votis obferuantiam efle decet. qua? ad ipfum
Deum, cum quo miixime fcrib agendum eft.dirfganrur. Hic j^Am fnper^i
tnirum in modum omnibiis lccnlis graffaLa cll fuperftitio : vt ttosemn t*nm
hominesfineiudicio, fine dekdu, quiccjuidinmenrcm,vele- ^'^^''''''-(^'^**
ciamin buccim vcnirec^Deo prorinus vouerenc.Hincillar vo- *lnv!tJlLn^'
torum ineptiae,im6pro<ligior2? abfurditates apud Ethnicos,^^^^^ feid'
quibusnimisinfolentercuin ddsfais iuferunt. Ajque viinam n«.
hanc illorum Pudaclam nci i)nit.iti elTent eriam Ch^-iftiani.
Minimeidquidem decuit: fed videmws aliquot feculisnihil
fuiffe hac improbitate vfitatius: vt popuius contempta paffim
D^i Lege,voucndi quicqusd per famnium arrififTet,infano ftu-
dio totus flagraret.Noio odiose exaggerare, nec figillacim re-
cenfere quam grauiter, acquot modis hicpeccituo) fit; fed
h^c obiter dicere vifum eft, quo melius appaieat, nos nequa-
quam ie re fuperuacua qusftioncm inftituere, quum de votis
traftamus.
z Po rro fi Dolumiis crrare iudicando quas vora fintlegi- e/ij&tifrfriy rfe-
cima,qtt3e prsepoftera^tria expedere couenit.nempe quis fit is^ 'votUad tres
€\n vorumnuncupatur:qui fimusnos quivouemus; quo ani- ^^f^<^'*^<>' »^«*"
modcnique vouearaus. Primum eofpeftat, vt cogitemus no- ^ f'
biscumDeoeflenegotium: quem adeo deleftac noftraobe- j. ^isiUtfit^
<feentia,vt s3uAo3pii»M«i«t«omnes , quamlibec in oculishominum cui i/otummi^
f peciofs fint ac fplendjda;,maledidas cfle pronunciec^ Si vo- cupatur;,ne»^^
luntarij omncs cultus , quos ipfi fine mandato excogit«mus, '^***'*
Deo funt abominabiIes,fequitur nuUumei ateeptiieftepofre,
nifi qui eius verbo approbetur. Ergo ne cantum licetise nobis
fumamuSjVt audcamu$ Deo vouere,quod nullum teftimonium
habeacqualiter ab ipfo seftimetur. Nam quod Paulus docet,
peccacum eflc quicquid fic abfque fide,quum ad acliones quaf-
libcc exrendatur, taHCcerte prarcipue locum habec, vbi ccgi-
tionemfuam redainX)eum dirigis. Imo fi in minimisqul-
bufque(vciilic de ciborudifcrimJnedifputatPauIus^I^bimur,
vei erjamus^vbi noa pcaelucei; M^i ccjtitudo.-quanco plu? mp*
CAP.XZII. IKSTITVTIONIS LIB. 111 1.
dcftlx adhibendumeftvbirem maximi podcris aggrcdimur?
HMir»;lt/^m- ^^^^^^^'"^^^^^^^S'^^^^^"*"^^^ hobisdecet religionis ofili-
utndum.nifi ciis.Sit igitur hsecprimain votis cautio, vt nunqumada-
9M0^;^/"*rfgMiIiquidvouendumdcrcendamus,quia certo prius confcientia
rit, conftitucrit. fe nihil temcrc tcntare. Tunc auttm atemcri-
tatis periculo tuu erit quum Deum fibi h.^bcbit praECunccin,
& quafi ex verbo fuo diftantem quid fadu bonum fit vcl
inutile.
«. S»' fi»"** 5 In zltero quod hk diximus confidcrandum , id continc-
noi tjui ^'OM*- tiir, vt metiamurvires noftras^vocationem noftram intuci-
^^' mur ; ne bereficiu libertatis, quod nobis Deus contulit^n^sli-
lilc 'pftmitm gamus.Nam qui vouct quod vel non eft inx faculatis,ve* cum
metiendAvirti voCcnionc ruap'jgnat,temerariuseft:& qui Dei bencficentiam,
noHrs qua rerum omnium dominus co iftituitur , contemait, ingra-
T>etndf voca- tus.Qu^um ita loquor,non intelligo quicqu^melle C\c \n manu
Ten^aratU^'' Hoftra pofitum , vt propria* vjrcut^is fiduci* fubnixi , illt d Deo
Cap!ii. promittamus. Veriffimeenim in Ar 'uficano Concilio decre-
Rom.12.^ tum fuit.nihilricc Deovoucrinfiquoddc inanu ciusaccepe-
i.Cor.iz.n. rimus:quandoomniaqua?illi offeruncur,mer;' funtcusdona.
Scd quumDei bcnigriitate alia nobis dara fint.eus ajqu:'a-e a-
iia ncgaca; mcnfuram colbtse fibi quifq.gratiar ( vi iube» Pau-
sAU*<iHi facie jus jrcfpitiat.Nihil crgo hic aliud volo,quam vota efle attepe-
fcccamui. jgn^ja aj euni modum quem tibi fua don^tione Deus pr^fcri-
bit:nefi vhraconerisquam ille permittat,teip(um nimi^tibi
Aa.aj.u; arrogando, pr^cipites.Excmpli gratia, Quim voucrcatficari;
Exemplu [U \\\^ quorum mentio fit apud Lucam.le nihil c:bi guftaturos ni-
frobatur. ^ occifo Paulo;etiamfi no fuiflct fceler.>tum confil bm,remc-
ritas tamen ipfa minime erac ferendaj quod hommis vitam 8c
mortem fubiiccrent fua? po-eftati.Sic lephthe ftultitia?fua? por
luilii:.!!- 50. nas dedit quum prascipiti feruorc inconfiderstum votum con-
cepit, In quo genere rimatum vcfana? audacias tcnci ca»liba-
^<e tii>m cle- tus. Sacrifici enim»Monachi & moniilcs fja? infirmitafis </bli-
rt*i Tapifiisui ti,c3elibacui feparcsefleconfidunt.Qu^ajtemoraculoedofti
MnanimAduer fur,t,Gonftaturam fibitota vita cafticatem,, in cuius finem cam
T*^*Idum % vouent:' Audiuntde vniuerfali huminum conditionc Oeivo-
W«^'*/<*/'/tt-«cem,Noneftbonuhominieflefcjli.Intelligunt,atquevtinara
tji, nonfenrirent, peccatuminnobismantnsno carere acerrimis
Gcn.XciS. aculeis Illam generalem vocationem qua fiducta excuterc au-
dent in totam vitani.^quum donumcontinentiar f«pius incer-
Cvi^m enim (on- fum tcmpus, prout opportunitas requirit» concedatur.In cali
iugium probru pej-uicacia nc Deum auxiliatorem expedent; 'ed mcmineriEft
mfectrtntPapt- p^jjyj eiusq,jod dsdum eft, Dommum Deumtaum notenta-
nl'D«/M^«r. bis.Hoc vero Dcu n tentareeft,contraindicam ab eo naturara
yi^t,6. 16. niti.ac pra»fentii eius dona fpernere acfi nihil ad nos pcrtine-
renc.Quod ifti^nonmodo faciunt,fed matrimoaiii ctiam quod
infti-
DB ExTftRN. MED. AD SAtVTBM. 448
infticuere non alienum fua maieftatc cenfuit Deus,quod in o-
mnibushonorabiie pronunuauic,fjuodChriftusDominusno-
fterruapraErcntiafandificauit,quodprimo fuo miraculo co- i^^j^.j* j*^ a^
honeftare dignatuN eft,polJutionem vocare audent; tantum vt
qualemcun<iue cselibatum miriscncomiis tollanr. Quafi ve-
ronon aliudcalibatum efle 3 aliud virginitatem,luculentuin
ipfi documentum pra»bcant in fua vita .- quam tamea impude-
tiffime angciicam vocant.in hoc certe AngehsDci nimmm in-
iurjj, quibus rcorratores , adulteros, &aliquid multo peius ac
f<»d!U<; comparant. Et f.ine argumentis hic minime opus eft,r-
bi reipfa paIamieuirK-Uiitur.Videmusenimpalam,qudmhor-
rendispacnis h'iiu'modi irrogantiam,& ex praffidentia dona-
rumluotumcoittempt.impal/imvlcinatur Oominus. Et oc- Pr§iHde nihU
cultioribus prjepudure parcoide quibushoc ipfuquodintclli- voHefidii-^uod
giturnimium eft.Nihji cflevoitendum quodnobii fic impedi- ^"'«^*''»» «»-
mcnto quominus vocacioni noftrx feruiamus,extra cotroucr--^^* rtpugneu
fiam eft.Quemadmodumfi patetfamilias voueat,reiiftis iibc-
ris & vxorcfe .•lia onera fufcepturum:vel qui adgerendii ma-
giftratumidoncuseft^vbi eligitur ,voueat fe priuatum fore,
Quid autem fibi velit quod de iibcrtatc noftra non fpernenda j^ec UUrtAf s
diximus.noDnihil habet difficultatis,nifi explicetur.lcaque fic Dimin» mbis
paucis recipe.Quum rerum omnium dominos coftitucnt nos ^i^q^^fit* ^p/^
Dcus, & easficnobis (ubiecericvcomnibuspronoftracomo- "'"^**/-
ditate vrercmur:non cft quod Iperemus gracum Deo fore offi-
cium,fi rcbus externis,qux nobis adminiculo cfle debent, nos
in feruitutem addicamus, Hoc ideo dico, quod nonnulii lau-
dehi humilitatisexeoc:^ptant fifeilliqucentmHltisobferua-
tionibus, a quibus non frnftra no$ liberos acq; immunes Dcus
efle voluft.Proindc fi hocpericulum volumus efFugercfemper
roeminerimus,ab ea opconomia, quam Doaiinus in Ecclefia
Chriftianainftituit,nob!s minime eiTc difcedendum.
4 Nunc venio ad illud quod tertio loco pofuiimultum fci- J* ^ '"^^*
licct referrequoanimo votum nuncupesfi veiis ipfum Dco '^"jj'*"*/^ ""?*
approbari.Nam quiaDominus cor.non cxternamlpeciem in- j^toip^m ap-
tuefur,fitvt eadem res,murato animipropoficcnunc placeat ^rat^f t voiw
ei acceptaquefit,nuncvehementer difpliceat. Vini abftinen- rnns.
tiam fi ita voiies quafi in ea fubfic aliquid fanftimoni», fuper- ^'''»^ ^f^f*^ "^»
fiitiofus es: fi m alium finc no peruerfum refpicis,nemo Po^cIk^Jl^^l'"^^^'''
improbare.Suntautem,quantumpofrumiudicare,quatuorfi-^^,^^^"^|^^^^
nes ad quos vota noftra dirigentur: qnorum duos, docendi ffri/«7»,r*//^Ki
caufaadprxteritum tempus refcro : duos reliquos ad {atu-futuriimreipi~
rum. Ad prajteritum rempus pertinent vota quibus \t\'^'*"^ -<t funt
noftram crea Dcum pratitudincm pro acceptis ber.eficiis '5^''^'"^ ^'■^-
ceftamur , vel adiramcms dcprecandam, ipfi a nobis V^- nisacpanittn-
nam ob admiifa deli^a exigimus. Prioca vocemus, G. placet, ^j^.
CAP.xllI. INSTITVTIONIS LlB. Ilir.
exercitia gratiarum aftionis.-altera poenirentiae.Priorrs generi^
exenipiumhabemusindecimis,quasvouebat lacob, fi Ooidi-
nus eum iacolumem ab exilio in patriam rcducerct. Pr^terei
Genef.28 to ^"^'«^i^^ficiis vetetibus pacificoruni.quie pij Regtsac duces, m-
' ftum bellu fufcepturi voucbatle reddicuros (i vidoria potitl
eflTent.-autcertequum maiori aliqua difficulracepremebantur,
fi Dominus eosliberafTer. SicintclJigendifunt omncs loci iii
Pf.ix.i^.&5<> Pfalmis qui de votis loquuntur. Eiufmodi voca hodie quoque
M & ii^.i4«* nobis in vfu efle poflunt^quoties nos Dominus vel a clade ali-
Votorum ^rt-^ qua,vel a morbo difficili^vel ab aJio quouis dircriminccripuit,
^laT^^vCus'' ^'^^' enim apij hominis officio tunc abhorret, votiuam obJa-
tionem,velut folenne recognicionis fymbolum Deo confecra-
Votorunt fe- tc: nc ingratus erga eiusbenignitarem videa.tur.Secundum ge-
cundi generti nus qualc fit,vno duntaxac familiari exemplo oftenderc fuffi-
txtmpUyvfus cier.Siquisin aliquot flagitium, guia» vitio prolapfus fit , nihil
^ ^ '^ertM. obftabit quominus ad caftigandam iBtemperierri lauciciis om-
nibus poffit ad aliquod tempus renuntiare, idque facerc voto
adhibicojquoardiorevinculofe aftrfngat. Neque tamen fic
perpctuam legem iis ftatuoquifimiliterdeiiquerint.fed ofte-
do quid facere ilJis Iiceat,qui tale votum fibi vd\t efle cenfuc-
rint.Sicigitur eiufmodivocum licicumfacio vc liberum inte-
rim relinquam.
jStnti votorum s Qu3B in futurum tcmpus conferuntur rota,p*rtim,vt d«-
^M4m/MfMn<?»ximus,e6tenduntjVtreddamurcauciores,partim vt quib-ufdaiii
rcmpm confe- ygjuti ftimolis, ad officium excitemur. Videt aliquis fe adeo
rutttur. procliuem eflTe in cercum vitium , vc in rc alias non mala fibi
cemperarenequeatquinprocinusinmalum deJabatur: nihil
abfurdumfaciet, fieiusrei vfumadaJiquod tempus fibi voto
Exemfla. praecidar. Quemadmodum fiquispericulofum fibieflehunc
vcIiJIum corporis ornatum agnofcar,& tamen cupiditate ilJe-
dus vehemencer appetac, quid meJius faciac quam vt frscnuoi
/ibiiniiciendo, hoccft neceJfiratem abftinendi imponendo.
fefc ©mnidubicatione Iiberet ? Similitcr fiquis veI»bIiuiofus
fitvel piger adneceflariapictatis officia,cur non fufcepto vo-
to,& memoriam expergefaeiat , & pigritiam excutiat?In vtr»-
que fpeciem cflepaedagogiaB fateorrfed eo ipfo quod funt in-
jfirmitatisadminieula,arudibus& impcrfe<5lis non fine vtili-
taxe vfurpantur. Proinde qua; ad vnum ex his finibus refpi-
ciun^^voca pra»(ertim in rebusexternTsJegitima efle dicemus,
fittiodo& Dei approbatione fint fufflilca ,& vocationi no-
ilr^e coni»ueiiiant,& ad facultacem gracise nobis i Dso datse fint
limitata.
7)« voiUin V- 6 lam tiCX difficilc eft colJigere quid de votis in vniuerfwn
iiiHerfnm do- fcntieBdumfi t.Vnum eft votum fidelium pmnium commune,
i^rina. quodin Bapti^^mo nuncupatum, Catcchifmo ac Ccepar fum-*
pcionc
DB EXTERN. MID. AD SAlVTEM. 445»
p:ioneconfirmamus,& quafi nincimus. funtenim hcrzmenzz f^otumcantuit^
tanquam fyngraphaE, quibus Dominus mifeticordum nobis o"^"^^^<^>^ri-^
/uaai acque ex ea viram seternam dcferc; nos viciffim iJli obe- """"■""*•
dientiam pollicemur.Harctamen voniformula vel certe fum-
ma , quod Sacanse renuntiantes.Dco nos in feruicutem addici-
mus,vc:'aadiseius mandatis obediainus, non auteni obfequa-
mur prauis carnis noftras defideriis. Hoc votum quum a Scri- Et qmiem fatfi>.
pturatcftimoniom habcat, imoafiliis Deiomnibus cxigatur, ^«'"'» « [a^v^
quin fandam fie &falutare dubitari non debet. Nec obftac ^"^''^^
quod perfedainlegis obedienciam qjam Q\\^^\t Deus a nobis,
ncmo in iiac vira prseftai. Qu,ando enim h^c llipulatio in foe-
dere gr^ci.^ efl: inclufa.fub quo & remiflio peccacoru, & Spiri-
tus ( andificarionis concinerunpollicicario quam illic facimus,
&cjmven!3; depfecacione& cum aiixiiijpoiiulacioneconiu-
<fta c[\. In iudicandis parcicularibus vocis tres fuperiores rcgu '^*?'* auUm
iasmemoria tcnerenecefle eft; vnde tuto ]icebic,quale ficv-^ '^^*'^"^'"'*'* ?
numquodque votum seftimare. Neque taraen ea ipfa vora.qu^ V tresjhpnn»
lanaaeile aliero,nccommendaremeputes,vt qucndianacflep^f ^,vi>«»^<*;
velim, Ni ecfi nihil prsecipeiede numcro aut tempore audeo:
/iquis tamen confilio meo obcemperec, nonnifi fobria & ccm-
poraria fiilcipiet.Si enim ad muita voca nucupanda fubinde e-
rumpasjCoca rcligio ipfa affiduuate vilcfcec,& procliuis eric in
fuperititionem lap^us.Si perpetuo voto te obftringas, aut ma-
gna moleftia taedioque folu-es^autetiamdiuturnifate fatigatus,
violarc aliquando audebis.
7 lam nec obfcurum eft , quanta fuperftitione in hac parce '^"^^M con^
laborauericmuadusaliquotfeculis. Aliusfe abftemtum fore'!'*^ <juammi~
vouebat, quafi vini abftinentia cultus eflfet per fe Deo gracus. IZtre^ui^^^j^lZ
Aiias ieiunio,alius carnis abftinencise fe adftringebat ad cercos rainum temere
dies.quibusfingularemaliquamprae aliis rcligionera fubefiTe ir/z-^fr/jfms
fibi vanaopini©ne.finxefat. Qusedamctiamlongemagispne- vout^itmm cort^
rilia nuncupabantunetii no a pueris.Fuit enim hocpro magna '^^'"■f^o^^r'^,
fapientia habitum , votiuas pereorinationes ad fandioraloca "^^"^J" ^"^^^^
t r ■ ■ J I J-u • t: 1 ojteniitnr.
lu(cipcre,ac inccrdum vel pedibus iter conhcere , vel corpore
feminudo,quo pius meriii ex laffitudme acquirerecur. Hxc &
fjmilia,quorum incredibiii ftudio mudus aliquandiuacftuauic,
(\ fecundum eas quas antea pofuimus rcgulas examinentur,n6
tantum inania deprehendentur ac nugatoria,fed plena mani-
fefta» impietatis. Vtcunqs enim iudicet caio, nihil magis abo-
minatur Deusquara culcus ^dicios. Acccdunt perniciofiB iIl:E
& damnataeopinionesjquodhypocrirse. vbitalibus nugis de-
fundi funtjcrcduntfe non vulgaremiuftitiam fibi compara^fe:
hMnnMm pictatis in extemis obferuationibus reponunt : alios
oinnes defpiciuncquiapparentcarum rerum minuscurioii. Dei^iiilr.fft.-'^-
8 Sineulas formas enumerare nihil atcinct. Sed quia vota ^^ ^«'« "»<'''■:
. ^' Lil j
CAP.Xlli. INS t I T VTION IS L I B- I I I f >
xhom. sJitijue monaftiGa maiori in vencratfone habcntur quod videntur ptt>
3taadi.caftti> blico Eccle/T^e iudicio ap[)rc>l>aia;de iis breuicer dicendum eft.
fartemdeutm- PriMCJpiojnequislongi tcniporis prsrcriptiowe defendatmo-
^'*ullu^7ui7it " '^ *^ ^ ^ ^ ' " " ^' q u ?. 1 i s h o d ! e e li n o la n d u ni e ft , fu i i1 c ol i id i n ni o -
ijeteru mona- "ajleriis longe aliud viucndj inftitutum. Qi^i ie id fummani
i.horv<.m vitc^ auftericacem &patienriam vc iebant exercere,e6 concedebanr.
^uoifiini}iTi'.Tu: Qualem enim fub Lycurgi le?ibus fuifle Lacedrmoaiorum
•vndehciuet ^t-.a diciplrn^n) narrant, tunc tal.scratapud moaachos, acmuito
i^irnuutsrrt- £^3,,^ rieidiot. Humi dorm;ebant:potus crat aqua: cibus, pa^-
pi/firu/mona. "'^ ' nerb,r nc rsdiculse.-nr.rcipua? lauritije in oleo & ciccribus.
(hijrnu-t. Ab omni delfcariore vi*5!ij & corpDrJsculcu abftmcbjnr. l^xc
hyp^erbolica videripoliejir nifi ab oculacLS &expcrtisteiiibus
trai^ererui,GrcgorioNazazeno,B.ifilio & Chrylcjftomo.TjJi-
bus vtro ludimenii^i fc ad maiorn munera pieparabant,Mf-na-
ftica enim collegia fujfte runc veluti /eminaria ordinJsEccle(ia-
ftici,cum iili quos nuper nominLauimus^laruclaro docuiiv nr ^»
funtroam < mni^sin monriilcriiseducafi , iilinc ad tpifcopaie
niunus vocari funiVum alijcomplures eoium a?tateiyagr,} pc
pr<eftantcs viri.Et A--gi.:ftinus illud fuo quoque tcmponefu.ffc
•/itatuin oftendit, vi Ecclefvarclcricos coenobiaminirtraienc,
nam monachos Capraria? infuis fic alloquitur»Vos aucetn fri-
^ir/!, gi. trescxhorramur jn Dominovt propofitu veftrum cuftod:at;s,
&in finem perfeuerctis : ircfi quando operaK» veftram marer
Ecclefii defiderauerir,ncc elarione auida fufcipiatis, nec blan-
^\entc defidia refpuacfs;fed miti corde QbteraperetisDeo.Nec
veftrum onum neceftitatibus Ecdcfj^pr^pponatisrcui parru-^e-
ti finulliboni miniftrare vcilent, quomodo nafceremin; non
inuenirer-s.LoquiturawtemdeminilL.rio quo fiJelcs Ipiritua-
Epift.7^. licerrenafcuntur. Item aJ Aurclium, Etipfislapfusocca(io&
ordini clericorumfic indigniffimainiuria, fidefercoresinona-
fterioriimadmihtiam clcricatuseliguntur: quum ex iisqui in
nionaftcriopermanent,noiirameni/iprobatiorcs acmeliores
in clerum aftiimerefoieamus.Nifi forre licut vulgus d\c\t, Ma-
lus choraules.bonus cft fymphoniac*;ita&dc nobis iocabicur,
Malus monachus.bonus clericuseft. Nimis doledum,fiad ram
ruinofamfupcrbiammonachosfurrigamus, & ram graui con-
tuu^seliaciericos dignosputcnius,quum aliquadoetiam bonus
monachusvix bonum clcncum faciat,{i adfitCi fufficiens con-
tt«encta,& tamen dcfic necciraria doftrina. Ex his locis apparec
pios homines fefe ad Ecciefia? guhernationem monaftica di^^ci-
plina folitosfuiffe pracparare, quo aptiores & meiius formati
tsntum nvjnus fubircnt. Non quod omncs ad hunc finem per
uenirenr.aut etiam rcnderent,quum maiori ex partc eflcnt ho-
mines illircrati;fed qui idonci erant fisligebantur.
9 Duobus tamepr^cipuclocis vcterismonaftieaBformam
nobfs
l^ot)isdepingi(uLibra de meribus Eccle(i£cathglicf,vb'i ^duct Veteruj^i towj^
fus MaaichiEocuni calumfiias citts profcrfionis fandimoniam ''''•''«""^-^*"
©nponit:&a!cero,cuinttilu fecicDcoperemonachorii. vbi fn5''^'«»f?^*<»'*i
dcgeiicrcsquGfdam monachQS, qunnlhtutumiilud corriiperc
c<3?peanc,iiiuehicur.Ego hic eorum qu3e tradic fumma icacol-
ligaai.vt vcrbiscjuoque eius, cjuoid licebic,vtar:Contempt!s, Hortim putaj.^
I«quic,miidi huius ilicccbris.mconmjxinem vitamcafti(Ttmam Dcmorib.E^
fandiffimimq. cogregati, (imul aecaceiu aguncviuences in ora- vf 7 ?/ *^****
donibusjediowibus.dirputacionib^: nulh fupcrbia cumidiinul
la pcruicacia turbulenci,nullainuidentia huidi.Nemo quicqua TAnptrtM
po(fidec propiiumrnemo cuiqu:im oncrorusei]:.Operacur ma-
nibus ca quibus & corpus pafci poflic ^ bi mens a Deo impediri ^**^'^ f»a)iU;(t^
non poffic.Opus aute.n fuuai crjdunt eis quos Decanos vocac. ^'""^^^^"
llii aucem dcc^ni cum m.igna iolieicudine omnia di/ponences,
ratiouem vni redduncqucn» Parrem vocant.Hi vero Pacres no infiitutlis,
foluin iandififi ni moiibus, [cA e.tum diuina dodrina cxcelle-
cir/imi.omuibus febusexcclfi,nullar{ipcrbiaconruliiciis quos
fillos vocanc,magna Aia in iubcndo authoritace, magna ipforu
ja obcemj^erando voluntate.Couemunc autem Hqi tepore ex- Conuemiu],
tretno de fuisquifque habicacuiis,dum adhuc ieiuni fuHcad au
dicndum lilam Pacrcm.&conueniunc ad/ingulosP.ftres,cernz
vtminimumhominummiUiA(dei£gyptopotinimum &Orie
fe ioquitur)corpus deinde reficitur, quantum faluti & falubri- ^^^,^^ g^,^^
taci fat eft;coercente vnoquoque concupifcciitia nc fe profuii-
dat vei in ea ipfa qu^ praifto i«nt , parca & viiiflima.Ita no fo-
lum a carnibus & viao abftiaenc pro fufficiemia doinandaruni
libidinum , fed abiiisqus tanto concitatius ventris & gutturis
prouocanc appetitum.quanto quafi mundiora nonnullis vide-
tur.Q^p nomine folctturpc dc^derram cxquificorum ciborum ^mo^/ a-^i
quod a carnibus alicnu efi,r!diGule turpiterquc defcndi.Quic-/"*"?'^''^'*
quid neceflvrio vitftui redundac (redu|iKlac aucem plurinaum cx;
operibusmanuum,&epularum reftriftione)tantaciiraegcnci-
bos diftribuicur quanca non ab ipfisqui difttibuunt , compara-
cumcft.Nulioenunmodo fatagunc vt haecfibiabundenc:fcd
omni raodo agimt, vt noq apud fe rcmaneac quod abudaueric.
Deindc comicemorata aufteritate,eu!usipfecxcmpia&Medio ^ujleriiaf,
lani & aljbi viderac.lHcer hsec(inquit^ ncmo vrgecur in aTpera,
qua» ferrc non poccft ; nuUi quod recufat iniponicur : nec ideo Ibid.cjji,
condcmmtur acrteris, quodineotu imitationefefatetur in-
ualidum. memincrunc cnim quantoperc c.mmcdaca lic chari- Tit.i. 15»
tas.-mcmincrunt oinnia munda mundis &c.Icaque non reiicic-
dh gencribus ciborum,quafi poilu- :is . fed concupifcenci^ pef-
domandje, &diiedionifratru tetincndx inuigilacoiunis indu-
liria.rvlea3incrunc,Hfc? vencri.&vcnterefci», &c. Mulcitamen uCor.i.ii,
iinrd proptcr mfirinosabftiner. Muicis noeftcauiaiftafaciedi: <^ltintfitik
Lli ij
ckft^xml iN sTiT vTioMis I.IB. iiir.
fed quod viliore vidu&minime fumptuofo fc foftetare phcet.
Itaqueiidemipii , qui fani (ibi temperant, fi ratio valetudinis
cogat, a»groti fine vlla formidine accipiunt. Multi vinum non
bibunr.nec tamen fc eo inquinari putant:nam languidioribus,
& qui fine ipfoaequciicralutem corporisobtinere.humanif/i-
Humanitm. nie pr^beri faciunt: & nonnullos ftulte recufantes fraterne ad-
*'*^"'^*"*""^'^ nionentnevana fuperftitionedebiliores ciiius quamfadiores
CharitM nant.lta pietatem fcdalo exercent: corporis vero exercitatio-
nem id exiguum tempuspertinere aonerut.Charitas pr^cipue
cuftoditur: charitati vidu;, charitati fermo, charitati habitusy
charitari vultus aptatur.Coitur in vna confpiraturque ch jrira-
te;hancvioIare,taiiquani Deumnefas ducitur.huic/iquis refi'
iiitjeiicitur acque vitatur: hanc fiquis oflcndit , vno die durare
non /initur. Qucmiam h s verbis,veluti in tabula,qualis olim
fuerit monaftice, rcprxfentaflevifuseftfanftus ille vir, ea, ta-
mecfi IoTigiora,huc inferere non piguit: quod me Jongiorcirt a-
liquanto fore cernebam,(i ex diuerfis eadein coiligeremjquan-
tumuis ftuderem conipendio.
muantft a ve- *® ^^^ 3utem mihi propofitum non eft totum iftud argu-
tertmonachatu mcntum pcrfequi.fcd obitcr tantum indicare non modoqua-
n9Hwdefet«rit. ^ts habuetit verus Eccleiia monacho$,fed qualis tiic fuerit nio-
1. lnc»nfidera- iiaftica profeffioivt excoparacioneiudicarcpofiint fanileSo-
tvrtgofe. jgj qyjj fj-Qnj.js habeant qui ad fuftincndumprasfentem niona-
chifmum,anciquitatem allegant. Auguftinus dum fandum ac
legitimum monachifmum nobis deformat, omnem rigidam e-
xadionem vult abefleearum rerum quaj nobis verbo Domini
liberae relinquuntur. Atqui niliil eft quod hodie feuerius exiga
tur.Scelus enim inexpiabile clTe ducut fiquis incolore aut fpe-
cieveftis,(iquisingcnere cibi, fiquis in aliisfriuoiis ac frigidis
De opere ceremoniis velminimuni apr^fcripto deflexerit. Auguftinus
monachoru. fortiter contendit no licerc monachis dc alieno otiofis viuere,
Tale cxemplum fuo tempore extitifie aegat bene coftiruti mo
iilnuttliotto. nafterij. Noftriprsecipuam fandimonia» fuae partem in otio
collocant. Nam fi otium illis tollas, vbi erit illa contemplati-
ua vita qua fe alios onines excellerc,& ad Angelospropius ac-
cedere gloriantur ? Auguftinus dcoique monachifmCi requirit
quinihilaliudfitquam exerciciumadiumetumque ad pietatis
'i,Falfd perfe- officia,qu3B Chriftianisomnibus commendantur. Quidj» qunm
fSiionis vendtca fumniam,adeequie prope vnam eius regulara ficit charitatem,
tione, an putamus confpirationem laudtre, qua pauci homines intcr
fe dcuindi , ab vniucrfo Ecclefia? corpore feparentur ? Imo
vero cos exemplo fuo tcliquis vulc prselucere ad feruaflda Ec-
clefisBvnitatcm. Invtroque adeodiuerfa eft prsefentis mona-
chifmi ratio, vt vixquicquam magis diffimile ,ne dicamcon-
trariuin^ reperias. Siquidem monachi nolUi noncontentiea
' pictatr^
Dl EXTBRNI» MED. AD SALVTEM. 4^1
pietate,€uiusvniiisftudiofuos€{reperpctU€>intcnrosChriftu$
iubet, nouam ncfcio qiiam imaginantuF, cuius nieditatioire
{int aiiis omnibus perfeftiores.
ii Hcc fi ncgant/circ ab illis velim cur ordiacm fuum pcr- ima^inarU;^
feaionis titulo vnum digneniur , & cundem ommbus Dei ^o-^^Jf^*^'*^
catioQibus adimant.Nequfi melatctillifophiftica folutio "o^%l,yJf<"^,y„^'^*
ideoficvocariquiaperfeftion^minfecorincarfedqu/aad ac ^^^
qu;rcnda[nperfe<fljo.nem fir omnium opcimus,Q_Jum le apud
plebera vendiTare, quum rudibus ac ignari^ adolefcentulfs la-
queum iniicere.quum priuilegia fua afl*erere,quum in aliorum
contume!iam,fuam digniraretr. extoilere vrtlunt, iadantfe
efleini^atu perfeft»onis. Quum propins vrgenturquam vt^xuptiQnU di-
manem hancarroganciam tueri qu«'anr, ad iftutn cui»icu)u fuf ^ "*
fugiunr-.fenondura perfeftionem efl*e confequutos,in eo tame
ftaru efle quo ad ipfam pr^ aliis afpirant.lnterim manet illa in
plebeadmiratio, quafi fola vita monaftica flt Angelica.perfe-
d:a, abomniviriorepurgara. Hoc prstextu quaeftuofiffimas
nundinasexerc6t. illaatttem npoderatioin paucis ijbris fepul-
ti mnnct.Hanceff"8intolerandara ludificationem quisnon vi-
der?Sed perinde cum ipfisagamus acfi nihil plus tribuerSc fuae ^drtm ipjkn
profeffioni quam vocirido {latum adipifcenda? perfeftionis.Sa-«ccr//«w.
nehocillinomen deferendo , tanquam fpcciali nota ab akis
vit^egencribusdii+inguunt. Etquishoc ferat vttantus honor
rransferatur ad inftitutum, nufquam vel vna fyllaba approba-
tum.eodein inrfignae cenfeantur omnes Dei vccationes , facro
€ us orcnonmod«pr3ecepta»,red infignibuselogiis ornatae^Ec
quanta,obfecro,iniuria fic Deo,quum omnibusvita:generibus
ab eo ordinaris,eiusteftimonfolaudatis,commentitium nefcio
quod aiitefer^ur?
II Agexaluniniam efle dicant quod antca tradidi uoncfl^e i-^rgumemtji.
eontenros pr^ef^cripta a Deo regula. Arqui etiamfi taceam,ipfi^^^"^^^°^^'^"''*
plus fatisfeaccufant. aperre enim doce^ repIu«or.cris (ukf^^- Mat.5'. 44.
je,quam fuisChriftus impofuerit: quoniam fcilicetEuangeli-
Haconfili^de dil)geadis immicis, denonappctenda vindida,
de noJiiurando,8rc.fe fcruaturos promittant, quibus non funt %ef^onfto,
communiter aftrifti Chriftiani.tn eo quam nobis antiquitatem
obtendcnt.^NulIi vnqu^m veterum hoc venir in mentcm: om-
nes vnavoce cIamanr,nulIampenitusvoculaaChrifto emif^
fam cui non C\r neceirariaobteftiperandurw. Et hjec rpfa nomi-
natim qua» jfti boni interprctes Chriftum confaluifTe dutaxac
rugantur.iufTa efl"e,nulla dubitatione vbiqife docent. Sed quia
. huncpeftilenriflimucrrorem efTe fupra doeuimus,fatishic {\t
breuiter notafle.ca opinione fundatum effe monachifmum qui
nuoc eft.quam mcrito L>i|omnes execrari debcc.vc fcilicec fin-
g«maliqua efle perfeiftior viuedi regula quam ifta cotnunis
LU iij
€A?.X^3fci INSTITVTIONJS LIB. III I.
vniuerrx Ecclefia: a Deo trsdrta. Hnic fundair.cnto quicgui,^'
iMpcrftruitur , nonnifi aboniinabile cflb poteft.
15 Verutnaliudrua: perrc(Si®nis3rgumcn(3,-ifFeruntquod
\^--\^^l*/^ fibi firmiffimum eir€patn,nc, Dixitenun Dominus adolefcetj
. *"• "' '' de pcrfe^ioie iuftici^ inrcrrogantijSi vis perfedlus eflTejvende
®mnia qux habes, & iia paupcr'!?*js, Id an ficianc ipfi , non,-
dumdjTputo.dcmushociilisin prxfentia. Perfeftosigitur fc
^*fP'^^a J. fadosiadant, oamia fui relinquendo. Si in hoc fica eftperfe-
s.C.os-»ij.j, ^ionis rumma,quid /ibi vvilt tjuod Paulus d -Cer, c.jm cjui om-
nia fya diftribuerit paopcribus nid charicue habct , niliilefrcr»
Qjalisiftacftpcifecflio, qu^fiiabeftjcharitas in nihilum cu«\
homineredigitur? HkrerpQndeantncceffeeft, rjmnium hoc
ColofT^i^. quidemjfcdnon vnicuefle perfed'oniso^us. VerurM hk quo-
que rec'3m3t P.iulos.q-jj nondubit u charitatem f?nc eiu^naodi
renuntiatione facc e vinculu-i» perf.^-ion s.Sicertu eft ^inrec
%^!}.t.d.t^tjm jyiaoiftrutr. &difcii>ulumnihile{re d ftenfionis , alterainecb -
ftjriniquarfio \ ^ , • • ' r o • nn r ■ -i
narhi aoutun- ^^ "^?^t hominis perfeaionem 'n co conli'tere vc !u(s omnib.
if«r tx^lamtv. renun'-iet,& rurfuai fine eo qonftare afterir:vjdendam cft qua-
iiter accipiendum Gt il] ud C!"*rifti, Si vis perfe6;usefie,vcdeo-
mniaquas habcs. Porrb minime obfcurvis crir renfus, /iex-
^ ^^ pendamus (quodin omnib.!». Cnrifli concionihi:s obfertiate
\ '- * fe^per conuefiic) ad quemdirigantQt hxcverb'. Adolerccn-s
interrog t quibusfiperibus ingredierur m viram cTterna.Chri-»
ftus quia de cpenbfr; rogabatur,cum reni'ttit ad Lege .• <Sc me-
rito.eft enimyi.q ^rern^ vit^.fi in fe c">nfiderefur : qecalijnde
i.nuabda eft sd ralutcm nobis affl rend.im,quanl es noftrapra-
U''ra!C.Hocrer:>onro r^jclarauir Chriftus.fe noaiiam vitx for«
mad^E rationcm rradcre quam qfse in Lege Damini tradita 0-
Ifmfuerar. Ita Sc teftimo.n!Lm Legi dmina? rcddeh.ac , quo^
cfTct pcrf-^.^ iuftirise d.of^rina: & fimul calomniis occurrebar,
ne viderctur noua aiiqua viuendi regula, ad Legis defe<f^ion6
populum incitare. luueajsnon irjoili quidcm animi, fcd vana
confidentia tumidus, fe omnia Lcgis prf repta a puero feriiafte
rcfpondcr. Cercocertiuscft immenrofpatioproculabcoabg,
fiiifle, qu6 fepcrueniHe iadabar.Fr fiverafuiftet gloriaciojni^
hiJ iilidefui&t ad rummim perfediionem^ Supra cnim dr-
itr.onftratum cft,quod in fe contineatLcs perfcftam iuft;tia;&
hocipf.imindepater3quod via.£tern3efaIutisvQcaturciusob-
feriiatio.Vt edoccretur quatulum in eaiuflitia prpfeciflet,qua
fe irnpIeiJiffe nimis audafter refponderat , operaepretium fuic
familiareeiusvitium excutere. Diuiriisaurcm quumabunda'
rctjcor illis afHxum habebar. Ergo qaia vulnushoc fecretum
?ion fentiebat,a Chriftaljncinatur.Vadc.iBquic^vcndeomnia
qua?habcs. Si tambonusfuiflTet cuftos Legis quanEjpiitabar,
iion difcederet mcsftusjhoc vcibQ audito. Nam qui Deu &g\t:
- - - • • ^.
DE 0STHRN. MFD. AD SALVTEM. 4^*
extotocordejquicquidcum cius» ci}le<^;ooepugnat,non Dm»
habecpro llercv»re,red tanqua cxitialeabominatiir.ErgoqaoJ
diuitem au*»iiifclinquerf iubet Chrillusomnia quse habct,pai:
inde ell acf> ambitiofumomnibus honoribuSjVoluptuofum o-
ninibus delicas, impudtcum omnibiis libidinis inftrumetisiu-
berc!: ren«;itinc.Sicad parcicularem niali fui fcnrum reuocan-
d.r iuatcon(cicnti2C,qu3e nuilo gencralis admonitiorfi? Ceu{a
tangun'ur, l-rub a igicur hypothefin iftain ad generaleni inter T>aralog{fmis
precationem traiiunr.sicli Chriftushoniinis pcrfcdionein re. mo^xahorum^
nuntiaiioaebonotuKi iUmeretrquum nihilaliud voluctithoc
did: ),quam iuucnem libi vhra modum placentem, sd fentien-
dutn vlcus !uuniadigere:vcinrelligereL fe longoadhuc inter-
i;nllo abcflc i perfeda Legis obedicntia,qua fibi alias fa*L6 ar-
rogabat. Fueorhanc locufuifie a quibufdam cxPatribus ma-
le inte!lediiui,afque hinc nita eirc voliintaria? paupertatis af-
i-e^^acionem.qua iUi demurn beati l ucabantur qui abdicafis o-
mn'bus rebijs ferrenis,nudi fe Chrillo deuocjerenr.Scd cofido
oonisoinn)bus & non contentiofis fari?faiftu iri hac mea cxpli-
catronevcde inen.e Chrifti nihil ambigant.
14 Qn^inqnam nihil minus cogitarunt Patres quam ftsbili- S««»» vero »-
rc eiuf nwd: jjcrfedjone^n q ja? poftel a cuculhtis Sophiftis fa- ^^»""» 'Z'*'-^^
bref.-aafuir, vt durhcem ChriftianifmUmficerii^erent.Non- ^^;'"-"* '«""f*
' , ., ■1111 j c rr '^iferum alt^
dum cmm natum ertc lacrikgum niud aogm.i quod proteliio- aiodBaptiCma
nem monaft.ces B;p'ifino coniparac,iin6 p.ilaDi ifterir,forma tfe fom»!a>i-.
e{l*efecundi Baptiimi. /\b hacblafphemiA q.'jis dubitet Patres tiHmJ&reti-
torrjanimQ abhorruifle?Um iliud extfemum qu'jd ri^u<i vete- ff'^ toquatur
rcs mon^chosfu.fte dic:t Auo.jftitius^vt fciiiccttoros le adcha «•«" «^"«^^''flf
ncitem accommoaarcnc,quul opis elt verbis dc:monltrarc elle £>,,£^^/^/- r ,
^b hacnouitia profeifione .ilieinfiimnm^Res ipfaloqivrui.,eos ce,e:co>?fiat
omnes qui in cosnobia c j»>C"d.mt,difce({ionerrt ab Ecclcfia f.i- cjttot funt hodie
4:cre.QiT;d enim.?anno < fe il gtcni:! Sdeliu fociecarc fcparat, motiafleria t«t
peculiare (ibi minifterinra 8i priuacam nicramenroru adm ni-/-^^ fchifman-
ftrationcn Hfcifcendf ? Q nd eft EccIe(i:ecommur>ionem di:/i- ^Y^llf ^*"""*'
{»are,h hocnonelt? Acqu;(vr cam quani coep! t.icerecopar i- ^^^^, /ff7.rrr*
tionem perfeq jar,& (cme' clanda;quid fimilc h-ic in parte ha- nommbm <^
bentcii veteribus monachi^.? Illitamctfi fep.jratim ab aliis ha- reguiu afpa."
birabant,n6t;imehabeb.xncleparAr.a Ecclefia:facr.''meta parti- *^*-
cipabant cum aliis,ad folennesconuentus fe fiftebac: illtc ptrs
plebis erant.Ifti priuatu libi akare erigendo, quid aliud quam
vinGulum vniratis abruperuni? Nam & fe ab vniuerfb Ecclefi«^
corporeexcomnMjnicarunf,& ordinariumcontempferunt mi-
niftcnum.quo pacem ac charit^.te voluit Dominus inter fuos
conreruari. Itaque quot func hodie monafteria , tot efTcdico
fchifmaricorum c5uenticula,qui turbato Ccclefiailico ordine,
i foctecate fideUu iegitima funt exedi.Et nc obfcura eflec ifta
Lli iii]
«AP.xiry. iNsTiT vTi oM is lib. iiir.
diTcefnOjVariafad^onum nominafibi indiderunt.Necfpfospu
■ Cor.B. 12. & ^^it in eo gloriari quod fic execratur Paulus vt fatis exaggcra-
S.4« re n6 poffit.Nifi forceChriftum fuifle iCorinthiis diuifumar-
bitraniur.quum alius alio dodore fuperbirer: & nunc fine vlJa
Chrilliiniuria fieri quod proChriftimisaliosBenediftinosja-
lios Francifcanos.alios Dominicanos vocari audinius;& ira
vocari vt ipfi dum affl-Aanta vulgo Chriftianoriim diftsnguij
hos titul®s proreiigionisproferfione faftuosefibi fumant.
^ct^tumpro is Hxc qu3e ha<flenus inccr vetercs & noilra» a^t.itis mona-
jfefioipfa ho^ie chos difcrimina recenfoijnon in moribus funr/ed sn ipfa pro-
'vitioQi eH:pei feffiouc. Proindc meminerint ledoresjfuiiTe me de monachi-
csrmores «oru ^^^^ potiasquam demonachis ioquutum,& ea vitianotaffe no
ioTigt. junt cor- '■■ ^ . . , r \ i • r ■ i - n-
r;4pt;hmi. ^^^ ^" paueoru vita h^rent, ied qua? ab iplo viuendi initituro
feparari nequeunc. In moribus a>.item quanta fit difcrepanria,
quid attiner. figillanmexponfre?Hoc con{l:it,nuIlum efle ho-
minum ordinem magis omni vitiorum turpitudine iniquina-
ttjm ; nufquammagis forucnt fadioneSjodia, fludia partium,
ambirusJn paucis ouidem CGpncbiis pudice viuitur:fipudiciria
vocada efl vbi eatenus reprimirur lJbi<Jo ne palam fit infamij:
dccimumtar.ien quodquevixreperiasquod no lupan^r fit po-
tiusquam caftitaytis facrarium.Atin vidu qr>aIisfrugalftas?No
aliterpoici inharis faginantur.Sed ne queranturfe nimis in-
clcmenter a mc tradui.non vlterius nergo.Q^^anquam in his
paucis qua; atcigi,nihil efle accufatorie didum fatebirur qui-
_^ cunque rem ipfam nouic.Au2i^ftinus,quum ranta caflirate , fe-
nachorum ^und <m eius teltfmonium cxcelierenc mon;jchi , querirur ta-
in £ne. ' me multoseffe errones,qui malis arribus& impofturis fimpli-
ciores pecunia emungatjqui reliquias Martyru ciicumferendo
tuirpes nudinationes exercear,ini6 pro Martyru reliquiis quo-
rumlibet mortuorumo(ravendife;)t:qui multis fimiiibus fla-
grriisignominia ordini mura .Vtfe nullos vidifle meliores pr^
dic.^t,qua;T! qui in monafteriisprofecerintrita deplorat r^ullos
fe deteriores vidifl^equam qui in monafteriis defecerint.Qu^id
diceret.fi hodte coipiceret rot ac ra deplontis vkiis exundare,
& quodamnnodo crepare omnia fere coenobia ? Ego nihil nifi
quodomnibuseftnotiffimum dico. Nequc famen ad omnes
/ine vlU prorf js exceptione pertinet ha;c vituperatlo. Quem-
admodurn enim nunquam adeobereconft/tutafi^it in mona-
fteriis fanfte viuendfreguh & di fciplina, qiiin cxtarent aliqui
fuci longealiis diffimiles: ita no fic hodie a fanfta illa antiqui-
tate monachos degeneraflTe dico,quin ahquos in fuo grege bo-
nosadhuchabcant.fedhi pauci& difptrCi in illaingenti malo
rum &improborummultitudinedeIifefcunt:nec contemnyn-
tur modo.fcd etiam petulanter incefliintur,interdum etia cru- ,
•delicer cradanmr ab aliis:qui(vt cft in Milefiorum prouerbio)
nemini
DB BXtERNIS MED.AD SALVTEM. 4^
nemfni apudfebono locumededeberecredunt.
\6 Hac vetcris S: hodierni monacIrTmi comparatione cfFe- ^' ''"i'/''^* ' f
cifle mequod voluiconhdo.vt apparear.cucuilatos noltros ad „,1^,1 a^oaue eji
profeflTonjs fux defenfTonem.prioi3E Ecclefise exemplum falso ijundnonadme-
px^rexere: quandoqyidem ab dlh no minus ditferunt quai» fi- du plactu de-
mi^Eab hominibu-.Interim non diffinuilo.ve] in illa quaniAu- l^e.it.id^ueifi
euftinus commendac, prifca forma efle nonihil quod mihi pa- 4-^'^«/»^"?«^;
runi placeat. In exrernis ngidioris dilciplinse exercitiis no luil ^j^^
fefuperftitio(o>concedo:acimmodicam8r}>ftationcm ^H^nt- ^
^»x/«»nonabfuifle dico. Pulchrum fuitabdicitisfacultatibus, j^
omni terrcna folicitudine carcre.-at pluris aDco fit familise pie ,
reged^ cura,vbi fandus paterfamilias.onini a'.jarit!a,ambitio-
ncjaliif^ue carnJs cupiditaribus foIutas&iiber,hoc habet fibi
propofirum vtincerta vocationcDeo feruiat. Pulchrum eft in ^
feceffu,proculhominij confuetudine,ph'loropiiari;at Chriftia-
na?manruetudinisnoncft,qu3fiodiohi:tnanigeneris,in defer-
fjm & folitudinem coofogere, & fimn! ea efHcia deferere quae
Dominus in primis mandauit.Eti.imfi dcmus nihil aliud fuifle 4.
niali m eaprofeffione,hoccertenon mediocre nialufuitjquod
cxemplura inutiie & periculofum m Ecclefiam induxit. „
17 Nuncigiturvideamuscuiulmod! finrvotaquibusin P^^^-y^^^jy^^, y^^yj^.
chj-um hunc ordinem hodieinitianturmonachi. Primum,quia t.tiogentraiu.
nouum & fiditiumcultum promere^di Dei caufainfticucie il- T>rtmu.
Iis animus eftiabominationi efle apud Dcum quicquid v^uent,
ex fuperioribus cocludo.Deinde quia nullo vocarionis Dei 'in.''Seciind*.
tuiru,nul'aq jeius approbacionejviucndi gcnus quale libec fibi
ipfi comminifcuntur: temerarium, idcoq-, ilhcitum aufum effe
dico : quianihilhabetipforumconfcientiaquo fcapud Deum ^on^, j^^j,
fuftfneat; & quicquid noneft ex hdcpeccatum eft. Prxterea jj^^^^.
quum ad mukosfimul peruerfos atquc impios culi:us,quos ho-
diernusmonachatus fub fecontinet,feipfosaftringant:eos non
Deo confecrari^ied d^monio, coatendo. Curenim Prophetse
dicere licuerit, lfrael>ras filios fuos immobfle d^moniis &n6 p^^^^Q^L.
Deo , tantum. ob id quod verum Dei cultum profanis ceremo-
niis corrupcrant: fdem de monachis dicere non liccat, qui vna
cum cucullo milleimpiarum fuperftitionum laqueum fibi in-
duunt?Iimqu^ votorum fpecies? Virginitatem Deo perpe- ^^'*'*^'* *'*-'*'."
tuam promittunr , quafi cum Dco ante pepigerint vt fe a con- ,1,^^^ ceium-
iugijneceffitateliberaret. Non cft quod caufentur, fenon nifi t,^,
gratia Deifrerosvotum hoc nuncupare. nam quumipfenon Matt. ij.Mi
omnibusdaripronuntiet, fiduciam fpecialis doni cocipere no-
ftrum non eft. Qui habent,eo vtantur.fiquando fe a carne fu:i
inquictarifenciunt,confugiantadeiusopem cuiusfola virtute
pofluntrefiftere. Si non proficiunt, ne remedium quodipfis
«ffj^rtur contemnant. Ccrta cnim Dci voce citanruradconiu-^'^' 7-9"
CAf». ISilII, INSflTVTlONIS LtR. IIT3.
giiim quibus continendi facultas denegattir.Continentiam ip>-^
peilojiionqua cor-pus folum a (corcstione parumferuar-jrjed
quamons impollutam cailitacem ieruat. Neq^ enim extemani
tantumlafcmi«m>fed aaimi quoquc vftione caueri Paiilus pr^-
tnfiantia i. cipit. Hoc,inquiunt,abY-tima memona fuic obrerOatam, vc ie
alligarent continentiae vutc q"ii totos fe Domi«w dicire vel-
l^Dnfio^ lent.Fjteor certe antiquitus quoqr.e reccptmn f iiflc. Uunc mo-
rciD: i^c^ eam a^tatem (k ab omni vitio hber^' m fuifie non con-
ccdavEproregiilahahendu fitquicquid tunc fidu eft.Et pa»j-
latimirrepficinexorabilisillafeueritas, vtpoli conceptumvo-
%ig, ii, tum,nullus pGenitentize locus &erei.Q!^id ex Cypri.uio colhr,
Si fe ex fideChrifto dicaucru^ virgincs,pudice&cafte,(ine vila
fabula.perfeueren?. It.i forrcs & ft^ibilcrs pisBinium virginitatJs,
expedent.Si autem perreucrarcnoluncjveino p< fluHcmchus
eftnubant.quamin ignem deltcii^ fuiscadant. Qmbus pr^bns,
Bon Iscerarent nunc eum qui concjnertci:^ vocuui .ili ^quici^Ee
tempcrare veliet? Longeergo .ibiilo vciuft'. iiioretiifce{ic'Ut,
qui non modo null.ini .1 Jmitrunt raxjdcrJttioncra. a'jc v<nj-jm fi
quis pr^fta.ndo voto impar (.kprehtudauur.-fed grauius pecc.Tre
nullo p"udore pronunti.iHrj(? accept.T vx«>re,earn;s nreu.pvuv
tia?mcdetur,q.;am fircorc,»nd''Corpus & animam coraininec.
1»«/?.^ ,• .. 18 Verym mffantadhuc,?^ !uh Appftolisvfitacum fuineta-
^imi".avno. icvotum oltendcrccoi.3;uiiv: c{'ji:iP jui.is vicTja , qu.T^ (cmei
a.Tirn.5..i. in pubiicum minil^^eriuni reccpiae riubcicnt,primi &dcm .Thrc-
"^^fonjlojocu garedfcJit. Ego vero illis nn^aime ncgo , viduns cjus fet^efi &(-
^ipofiolt de (,yg Ecclefia? operas .■-dd cerenc,perpefui caeiibarus l^zi fiir.ul
i.r, « ./ rufcepiflc.-non qu;;i m e > rcli^i^ionem aliqua Itacuerencvc polt
i^oUijjnni. ^3 ben cc^ptuiu ed-fed quoium nihf.u luns, & lugo marjt..ij
folutJe fuoif^ionein iliiin fuftinere no p.onen.t. QtHxd fi d nx d-
de yi nouasnupn.-5s refpe(^ rencquidhocerata lud, qua Det
vocationemexcutere? Non igitur miru quod cU busde/jderiis;
lafciuire jn Chriftum cas dici-. P >ftca ver© ampliEcflndi ca.nfA
fabiungit,adc6.ipfasquod Eccleii^pollc^t^fuat non prcli?are,
vt primam quoque fidcm in Baptilmo dacam violciic ac irriram
faeianciiaquahoccomprehenditJt vt vocati>ni quifqje fu^
refpondeat.Nifi forte hoc mauis incelligere,quod veluti amif-
fo pudore omnem deinde hf>neftatis curamabricercnt, ad om-
nem lafciuia & petulan^tiam fc profticucrec,liccnt.'ofa difCoiuca
qne vira mhil minus quamChriftianas mulieres pras fe ferrent,
qui fenfus mihi pcrpIicet.Kefpondemus ergcque cunc ad pu-
blicum minifteriumrecipiebaturviduae.easfibi pcrp^tui cseli-
batus coditione imporuilTe.fi poftea nuberee>ficile inteUigim*-
accidifl^e quod dicitPaulus,vt proiefto pudofe,Jnfoletiorcs fie-
ret qna deceret mulieres ChriftianasJra n5 folu peccaile, fide
Y.cclefiae data fallendo; fed a communipiarum mulierum legc
dcfci-
BE ixTer. *i h d. ad salvtem. 454
defciuifle.Sed primum nego,2lia ratione profeflas efTc cxJiba-
rum ni/i quia coniugium cum ea quam fubib.int fundione mi-
ninic conuenirer: acomninofead crlibatumaftrinxifle , ni(i
quatenusferretvocationisfus neceffitas.Deindeita obligaras
flon conccdo fuifle quin illis tunc quoquefatiusefl^ctnubere
quam vel carnis aculeis foiicitari,vel in aliqua prolabi obfcae-
pitatc.Tertio eam xtacem dico a Paulo prsefcribi qux fl: com-
muniterextrapericulum: pr^fertim quum eas tacum deligiiu-
beat qua; vnico matrimonio contentx , continentia? fpecimcn
iam anre pr^buerinr.Votum autem c^libatus non alia rationc
improbamus nifl quia&pro culcu perperaa?ftimaturs&reme-
reabiijnuncupaturquibus continendi poteftas faftanoneft.
19 Ad moniales vero quitrahere licuit hunc Pauli iocum? JnfiHtiai, Ut»
Crcabantur CMim diaconiiTi?,non vt cantionibusaut murmure ^/'"Aj» «"^*-
non mrellecto Deumdemulcerenr,rcliquu temporisviuercnt ^^^ fertrahe»}^
oeiorc.fedvcpublicoEccIefi^miQiftcrioergapauperesdefun-
gerentur,vc omni ftudio,fedulitate,diligetia, in officia charita- ^^A-yj^^^j,^/,.
tis incamberent.Non vouebantcelibatum, vtcultuminde ali- ^^,^ rAUomh,
quemexhibereotDeo quod anupciisabftinerent.-fedtantum
quod eflent ad cxeq-jendum fuum muaus expeditiore&.Deniqi
non vouebant vei ineunte adolcfcecia. vel mcdio adhuc ^tatis
florcvcfero poftea cxperimcco difccrenrquaDtu fe inpraecipi
tium dedilfenf.fed cum omne periculum fuperafie viderenrur,
non minustufum quam fandum votuin nuncupabant. Verum lnaduerfart»3
Yt duo priora non vrgeam, dico nefas fuifie sd vouend.im c6- "»/^«'"» *''*'"'
tinentiam recipi malieres ance annum fexagcfimu.-quum Apo-r ^**' "*"'
ft:olusfolasfex3genariasacimirtac,iun:orcsnubcrc&liberospa
rere iubcat.Ergo nec illaprimum ducdecim,deindeviginti,po
ftearriginta pnnorufjftarclaxatio vHo modoexcufari poteft:
& multo minus tolcrabilc eft quud mifer^ puellaf , antequam
vel peracratcm fenofij poruerint, vel vllumfui experimcntii
caperc, vtinillos nialediftoslaqueosfeinduant, non tan&iim
fraude induGuntur, fed viac minis compclluntur. In reliquis ^^
duob.votis impuenandis non infiftam.Hoc tatum dico: precer ^^^^ "!/'f !^
, , ' ^ . r n • -1 /- ■ I -• / I J- f^ b*ii»ertat^
quamquod non paucis fuperftitionib.iuntimplictta (vtnodie ^'^^,^^^^^^-^^
res habent)in hoccompofltaefievidentur.vt qui eanuncuplt,
Deo illudant & hominibus.Sed ne videamur flnguias parncu-
las nimis maligne cx3gitare,iIlageneM!i,qu^fuperius pofita
cftjconfutatione conrenti erioius.
to Cuiufmodi legitima fint & acccpta Deo vota, fatis ex- '''^fy '*^'^^'
pofitum eife arbitror, Quia tamen interdum rudes ac timid® *!"/" 1^/'''
cf)nfcientia;, etia vbi votu aliquod dnplicet ac improDatur,ae ^^ conffitntto.
obligarioncnibilominusdubitant , &grauiter excruciantur, ^^i,v#»#,
quum & vioIaredatamDeofidemhoTrcnt,&vereturecouerfQ
ac fiif u^dQ magis pccccnt '. hicXaccLirrcndvim illis cftjquo fc i
«AP.XflJ»^ 1N$ Tl TVTIONIS LIB. firi.
^*jii«nU fo' poflint ab hac difficul£ateeripere.Vt aute rcmel oijinem (cru»'
&•*#». pulum tolla:dico omnia nonlegitimanec riteconceptavoiay
vt apud Dcum nihili /unt.fic nobis irrira efFe debere.Nara fi in
humanis contradibus ea tantiim promifTa nos obhgant in qui«
busiscum «juo cen trahimus^vultnos habcreobhgaros.abfur-
dum cfl,ad ca praeflada n.sadigi quse a nobis mmime Dcus re-
quirit;pr$rertim quum no ahter reda fint opera noflra nifi vbi
Deo placenc,&hoc coafeenti^ feRimonium hab^ntquod pU-
ccant.Manet enim illud fixum.Quicquid non eft ex fide.pccca-
E3m,i4,jj, tumeft. QuointeIJigitPauius,quodcum dubitatione-fti ceptu;
eflopus,proprere4 vitioIumcfle,qu6d omnium bofiora opc-
m radix cfl fid€s,qua certi fbmus ill< Deo accepta efTe. Ergo ii
nihil nifi hac certitudine aggredi licec ho/nini Chriibaao, cur
n5jfiquid remere rufcepeiint ignorationis vitio, ab errore po-
flealiiberacidc/iftanr? Eiufmodi quum fint vorainconfiderate
fufcepta, r6mod6nihilobligant,fednecefranbrMntrercinde-
dz. Qaidautem, quod nonxantum pro nihilo SKftirt.anruria
«onfpedu Dei.fed abominationi quoqs funt.? vtpri^js dcm. n-
jftratumefl.Superuacuumeflderenon necefrarialopgius diOe-
rerc.Hocvnumarguxnentum ad pacandas&omnifcru^^ulb li-
bcrandaspias confcientiasabundeef^e mihi videtur .-quaecun-
quenoncx purofonteemananr opeF«, &inlegitimumfinem
dirigiitur,a Deo repudiarir&ifarepudiari vrnon minusfnillis
pcrgerc.quam ipfa inchpare nos verer. Inde enim conficirur,
qu^ ab errore &/uperfl!tione profefta funt voi:23& nuIliusefTc
apud Dcum momenti,& a nobis d-efercnda.
Wi^fuperidrifo ^-i Habcbit prsBtcrea qui hanctenebit fblurionemj quo ad'
lutieKefequituy ucrfus improborum caluranias eos defi ndat qui ex monachi-
tmtnenth e9s fmo ad honcfium aliquod viucndi gcnijs conccdunr. Fra^^ n-
faa^jidei *c- tjei ^ periurijgrauiter accufanturquod \'inculu(vt vuJgo ccc-
immchat'!! ^/<^tur)infoIjbile,quocratDc'o &EcGlefi^ obligatijabruperint.
hcneftum viue- ^^ ^§° nullum fuiffc vinculu dico , vbi quod homo confirraat,
dtgen»s conct- Dcus abrogat.Dcindc vt demus fuiflc obligatos,q.uij ignoratio
dmt. prima nc Dci & crrotc impliciti teneretunnunc poftqua veritatis no
eorum defenfio, f jj-ja fynj. iHuminatijfimul Chrifli gratia hberos effe dico.Nara
kllT ^^^'' ^^^"^3"^ efficaciam habet crux Chrifti vt a Legis diuin^ male-
GaU. I» mftioncqua vinfti detin^bamur, nosabfoluat : quanto magis
ab cxtraneis vincuhs(qu2E niihil fun< quim captiofa Satanse re-
tia)nos eruet? Quibufcunqucergo Chrif^us Euangelijfui lucc
afFulgct,non dubium eft quin ab omnibus eos Uqueis cxpediar
'Jiltera-invt ^uibus fe per fuperftitioncm inducrant. Quanquam rjecilhs
to impofJtbiti ^^^^ altera defcnfio,fi adcslibatum non fuerunt idonei. Nam
cr tJfnmaexi' C\ vsrum impoffibilc certuiTi cft animar exitium, quam feruatai
tiofo non ejf vult Dcus, nou pcrditam: fcquitur in co^ minime eflc pcrma-
fermmendum. nendum.Quam autem impoffibile fic votum continetitg iis qui
fingU"
DE IXTER. M£0. AO SALVTEM» 4f^
fingulari dono piaediti nonfuftc,ancea docuinius:.&Cxpenetias
me cacent:e,loquitMr. ncquc enim eft ignotum quanta obfcoe-
nitate iGateant oninia fere monafteria.Et /iquavidcnrur hone-
ftiora magifque verecunda efle aliis.no.n ideo came cafta func
quodimpjdicicisennlumincuspremuntaccontinenc. Itafci-
lices herrendis excmplis hominum audaciam vlcifcif ur Deus,
quum iux infirmitatis imracmores, repjgnantc natura id affe-
d:ancquodeft illis denegatum , & concempcis reaiediis quae
Dommusillis ad manum dederatj concumacia & obftinationc
incontinentif morbum fuperare fe poiTeconfidunt.Quid cnim
aliudquam contumaciam cftedicemus , vbi quis admonitus
•coniug-io /ibi opusefle,idquc fibia Domino remedij lecoda-
ri.non modo id concemnit, fed eciam facram,ento feadigit a4
contemptum?
C A P V T X I I I L
De Sacramentis.
Hoc caputconftat duabus prxcipuis partibus.
X>t racramentis in gtnere.- vbi primum doflirinae fumma propom*
tur re(ft.i.i.j.4 5.& ^. deinde conrraaduerfarios vtrinquemuni-
tur, nempe adu. eos qui vim facraraeniorum eneruant , fed.y.8.
9.10.11. i:.& i?.tum adu.alios qui nimium facramentis tribuunt,
fc(a.i4.i5 itf & 17.
E>e facramentis fpeciatim,tum veteris tu n©.ui Teftameti,de quo-
rum fcopo & re fignificata agitur, refutatis iis qui aut veterum
facramenta nimium extenuauerunt , aut noftra nimiuia extule-
runt,a feft.iS.vfque ad finem capitis.
R^edicationi Euangclij aliud affine eil fidei 'T^rimafane^^
noftrxadiumenrum in Sacfamcntis : de qui-^'^'^ ' agensde
I>us cercam aliquam doarinarti tradi, ma-^^^';^^"'^^ *"
gnopcre noftra refere, vndenos & qucniin* "'^ '
fiuem infticuca fuerint, &quis eorum nunc
vfus fic , dilcamus. Principio animaduertcrc ^/^ ,?, f ^^
conueaif quid fic Sacramentum. Videtur au- mmhm.
tem mihi hsec fimplex&propria forc dchnicio,/i dixerimus cx-
ternum efl!e fymbolum , quo beneuolentia» erga nos fux pro*
miffioaes confcientiis noftris Dominus obfignac, ad fuftincn-
dam fidci noftra? imbccilUiatcm: Sc noi viciffim pietatcm crga
CAP.XlItl. INS t I T ? TIONiS IIB. HJr.
cumnoftram tam coram co & Angelis quim apud bomjnci
Uf?/4 de^iui. teftamur.Licec etiam maiorecompendio aliter ciefiairc:vc vo-
ceturdiuinaeinnosgratisE teftimonium externo fignoconlit-
macura,cummHtuanoftr«rerga ipfum piecaris teftificacionc..
Vcramlibec cxhis dcfinitionibus eligas, ab illa Auguftini, qua;
facr.imencum tffc cradic rei facrie vi^bil« fignum, aut muifibi-
lisgratis vifibilem formam.lenfunihil diftert.-rera vero ipianl
mclius ac certius explicac. Nam quum in illa breaicate /it aii-
quaobfcuritas,in qua mulci rudtores hallucinantur.volui plu-
ribas verbis pleniorem redderc fcncentiamjne quid dubitatio-
nish^ereret.
'T>e figntficath- j. Qua rscione vocabulum hoc vfurpiiucrint veteres in co
ne votif. fcnfujnon eft obfcurum. Nam quocjes Grxcam vocem ixt^^Q/LOf
Lacme reddcre voluic Vecus intcrpresj praefertim vbi de rebug
Bph. 1.9. 5:3.5. diuinis agebarur.tranftulic Sacramenium. Sic ad Ephefios, Vc
ncrum faceret nobis facramentum voluntaris fua». Iccm,fi ta-
ir^en audiftis difpenfarionem graciae Dci, qusc daca eft mihi m
vobis, quoniam fecundum reueiacionem nocum mihifaftum
CoI.i.J^. cft facramencum. Ad Coloftcnfes, Myfterium quod abfcoditu
fuit a fecuiis & generationibus , nunc autem manifeftatum eft
fandis cius,quibus voiuic Dominus notas facerc diuitias facra
_. j^ mentihuius,&c. Itemad TimothcumjMagnum pictatis fa-
101. j . ^(.^jj^^ricum; Deus manifeftacus eft in carne. Noluicautem di-
cerc arcanum.nequid rerum raagnitudine inferiusdiccrc vHq-
recur. Sacramecum ergo pofuic pro arcanojfed rci racrae.In el
fignificationeapud Ecclefiafticosfcriptores fubinde occurnc.
Et fatis notum eft,qu3e facrameta vocancur apud Lacinos.Gric-
cis efte myfteria:qua» fynonymialitemomacmdirimic. Acque
hincfaftumcft vc ad figna illa qua» auguftam fublimiumac
fpiricualiura rerum repraefencationem habcrcncdeducerecur.
QuodenamnocacaIicubi.^uguftinus.Longum,inquic,cflecdi-
Epift.ad Mar fpucare dc variecatc fignorum; quie quum ad rcs diuinas pcrti-
cellin. nencSacramencaappellancur.
} Porro ex hac qu*m pofuimus dcfinitionc intelligimus,
^ultTiTur n""4'**"^ ^nc pr^euceproraiffionecfle facramcncu,fcd ei po-
Va^l^ametispro ""« canquam appcndicem quandam adiungi, co fine vt pro-
fnifier.ts fuM miffioncm ipfam confirmet ac obfignec.nobifque teftatiorcm,
UcmnoUii •6-imoracam quofiammodo faciac; quo modo noftrseignoran-
fil^^^fi. t\x ac carditati primum,dei*ide infirmirati opus efle Deus pro-
uidec: nequecamcn ( proprie loquendo } cam vt facrum fuum
fermonem firmec, quam vcnosin ipfiusfide ftabiliat. Siqui-
dem Deiveritasper fefatisfoIidaccrraquccft;nccaIiundeme
liorem confirmaiionem quam a fc ipfa accjpere poteft. Vcrtim
vtextguacft &imbcci]Ia noftra fides, nifivndiquefulciacur,
ac modis omai5us fuftentetur , ftacim concutitur , fluduatur,
vacii^
D E E X T ■ R W. 14 E D. A D i A t V T B M. 4^^
>*-acil1at,a«le6quelabarcic.Atqueitaquidehif fecaptuinoftro
pro jmmenfalua indulgentia attefnpeiacmirericorsDominus,
vtquandoaniirjalcs fumus.qui liumi fempcr adrc pentes ,&in
carne 1^3erente&,nihi( ipirituilc cogicamus , ac ne concipimus
quidem, elcmtntis eMam illis rcrrenis ncs aci fe deducere non
^raucrur, atqucin ipla carne pr.jponeic bonorum fpintua-
iiiim fpeculuin.Nam fi incorporei ciremus ( vt Chryfollomus Hom. ^o. c
•aiij.4uda & yicorporea nobis rxc ipfa darer. Nucquia corpo- populuai.
ribus in[ertas habeinus animas fub vifibihbus fpirituaha tradit.
non quia tales mdit^e funt dotes naturisrerum qusein facra-
trciinsnr^bis proferuntur: fedquiain hanc figniii-cucionemi
Deo lignatae runt.
4 Atque hoc eft quod vulgo dieur.t,conftate facramentum t-^^idJltVir-
vcrbo& exrerno figno. Verbum enim inceUigere debemus,n6 ^^■»' iUii^ <ju<d
quod (ine feniu & fide infufurratum,folo ftrepitu, veliit maei- ^'^^'^^^^ '^'^^
ca tnratuione, colerrjndi ekmcnti vm-iiiabrat.lcd qiiodpre- vndtfit ,Yr*e-
dica um intcli-ecrc nos faciac quid vifibiie fii^num iibi velit, Rat faerAnttn-
Q_uod crgo fub Vvi^x tyrannide faftitatum eft.non ca^ruit inge- tum,
ti myftcriorum profanatione.purarunc enim fatis efle C\ Sacer-
dos,populo fine intelhgcntia obftupente.cofecrationisformii-
laiD demuimuraret.Imo id daca opcracaucrunt,nequiddodri
nr inde ad plcbem peruenirer. omnia cnim Latine pronuntia-
risntapud hoininesiJliteratcs.Pofteaeoufque eru^it fuperfla-
tio,vt confecrationem non nifi rauco aiurmure, quod a paucis
cxaMdirerur,rite per;?gi credcrcnr. At longe aliter de verbo fa- Hom. in lo-
cr;:menrali Joccc Auguftinus, Afcedat,inquit,verbum adele- hannem ij,
menrum,& ficc racratiieruni. Vnde enim ifta tanta virtus aqu^
vr corpustagar,& cor abiuar,nifi faciente verbo.^no quia dici-
tur,fedquia credi!:ur.N.'Lm &in ipio verbo^Uudeftfoiiustra-
fiens,aiiud vircus maneas.Hoc eft verbun.i fidei quod prfdica- Rom.i*. 8.
mus.inquic Apoftolus.Vndein Ai^is Apoftolorum, Fidemun- A^or. 15.^.
dansCofda coru. Et Petrus Apoftolus, Sic & nos Bapciftna fal- * ^t''-**"»
uos facit , non dep;)fi.tio fordium carnis, fed confcientiiebonas
interrogatio.Hoceftvetbum fidei quodpr^dicamus; quo fine
dijbio,vi: mundare poffir^cofecraiur & Baptifmus. Vides vt pr^
dic.itionem requir.it vnde najcatur fides. Nec eft quod in hac
probatione 'ahorenms.quado mitjime obfcuru eft quid Chri-
Itus fecerir,qiiid nobis facere mandau.erit , quid fcquuci fint A-
poftoIi,quid purior Ecclcfiaobferuauerit.Imo ab rnitio vfque
mu-ndi notum eft, quocies fignuro aliquod obrulit Dcus fandcis
Patribus,infeparabilem fuifle dodrina? copulam fine qu?i arto-
nici nudo afpeftufcnfus noftri redderetur.Ergo quvm de ver-
bo facramentali fieri mentionem audimus , promifTione incel-
Iigamus qu3B clara voce a miuiftro pr3edicata,plebem eo manu
d\ic2Li quo fienum tendit ac nosdirigit.
cAP.xnir. iNsTiTvTxoNis lib. im.
^^M.ets^tii ^ NecaudiendiiuntquidamquicoMtra pugnarc conantur
•verbumfeuDet argufo magjs quarii folido dilemmate. Aut verbnm, inquiunt,
prtmifionem j)ei quQjj lacramentum praEcedit , fcimus effe veram Dei vo-
\ullert ccn.m- luntatem, aut nelcimus. bi icimus.ninil ex iacramento, quod
tnr. poftea fcquitur,nouum difcimus.Si nefcimus,neque id docebic
facramentum cuius vis omnis in verbo fita eft. Quibus brdui-
terrefponfum C\t : Sigilla, qua» diplomatibus aliirque publicis
adis appenduntiir,per fe accepta nihil funt,vtpote quse fruftra
appenfaforentfimembrana nihilhabeiet delcriptum. nequc
tamenideo aon confirmmt atque obfignant quod fcriptum
Kom.4.11. cft, dum fcriptisadduntur. Neque hanc /imilitudmcm nuper
anobis conhdamiaClare pofllint, quam Paulus ipfe vfurpa-
uit, Circunciiionem vocans arps^-yt^. vbi ex profcifo conten-
dic,non fuifleCircunci/ionem Abriha? in iaftitiam , lcd eius
pafti obfignationera cuius fide fuerac Lim ante iuftificatus. Ec
i quid eft ob(ecro,quod aliquem magnopere ofFendat,fi promi(-
fionem docemus obfignan facramentts.quum ex ipfis promif-
ScurATfitnta fionibus paJam fitalceram altcra confirniari? Nempcvtqux-
^""\piy7j\i> qi^ecft manifeftior.ita eft ad fulciendam fidcni magis idonei.
amrumitimt- Sacramcnta vcro & promiifioncs .ifferunt elarifliaias : & hoc
nitul» fidtm habentpra» vcrbo peculiarcquod eas veluci ui tabula depidas
4tihibe}nws ^> nobis ad viuum reprsefentant. Neque nosmouere deb^ct qus
^uxinf^erbo jntcr Sacramcnca & diplomatum figillaobiedari folet diftia-
fcriptAjmn. ^[Q^q^j^^ (^^^^n^vuaquQ carnilibus huius mundi elcmenris
conftent,iUa ad promiffiones Dei obfignandas fufficerc vel pa-
ria cflie nequcant,qu2e funt fpiritaalcs &3ercrns .- quemadmo-
dum h^ecad obfignanda principumedidade rebu^ fluxis ac
caducisappendifolent. Siquidcm vir fidelis,dum oculisfacra-
menca obuerfantur, non in illo carnali fpeftaculo hasrct : fcd
iUisquos indicaui analogi^ gradibus.ad fublimia myfteria
qua? in facramcntis Iatent,pia confideracione afllirgit.
Jn huKc piem 4 Et quando Dominus promiffiones fuas fadera nuncu-
fymbala fcede- pjj. . facramenta,fymboIa foedcrumrab ipfishominum focderi-
^^""^"'^'■•^busfimilcadducipoteft. Porca c^eaquid efficiat nifi verba
^.l^Sc 17.22. intercederent?im© nifi praeirent.? Nam porcae fsepius ca?duntur
citra vlluminteriusaut fublimius myfterium. Quid dcxtcra
data.quum manus hoftiliccr non raro confcrantur?Atvbi ver-
ba prajierintjtalibus fane fymboUs foederum legcs fanciantur,
quanuisprius verbisconceptde,condita?,decretiB. Sacramcnca
igitur sxercitia funt qua; ccrtiorem vcrbi Dci fidem nobisfa-
ciunt: & quiacarnales fumus,fub rebus carnalibuscxhibcnturj
vt itaprotarditatis noftrsecaptu nos erudiant,&perindeac
pueros pajdagogimanuducant. Hacratione Auguftinus fa-
cramencum,verbum vifibilenunj:upat:qi!6dDeipro>niiffionc$
vcl
DE ixTEnN. M£D. AD SALVTlM. 4l7
vcluc in tabula depi£lisrepr£rcntec,& fub afpcftum graphice Tn loh. kol,
arque flK»WK«c exprelfas ftatuat. AUx vjiioque fimilitudmes af- ""I-89- ^ ,
capl^niu.dcfisneucur, vtfi VQ-^''''*'*^''"*
Fauftut
ferri po(Ti»nr c]uibLsU»crajnenca p
cemus fidei nollra? columnjs. Quo euim modo aed;ficiuni fuo Ef^'^ulu„t
qjfdem f indamento ftat & mcumbitjlubieftis taraen columnis veluti column^
certius (tabiltcur:ira fides in vcrbo Dei, non fccus ac fundame- scfpecuU.
to refidec.fedqu mi accedunc facrameiica , ipfis adhucceucQ-
Jumnis.foldius inniticur.Auc fi dicjmus fpt-cula in quibus gra-
tiaeDeidiuitias.quas nobisclargitur , contemp'ariliccat.iIlic
enim fcfe nobis(vc iam d!<^um eft) uanifeftac quanum noftrae
hcbecudini agnijfceredatum eft , f am]uecrga nosbcneuo-
lcnctam &amjremexprefl7us quam vecbo teft:itur.
7 Necfansap;.iofirerjtiocinsncur,dum ex eo contcndijnt N^rc^y^-f^^vt-i
non efl*e reftimoiiagratix De),quiaimpiis qUoque porrigun- impi^s pirngH-
tur, qui tamen Deumnih^lo (ibi ma2;s propitiuminde fntiuc '"''• ,■
^ , * . , I VT 1 iunt entmn ht^
jedgrauji*rem pociusdamRationemcontrahunt. Natn eodem ^^^i^f^^ f^fj,^
•argumenco nec EuangeliueffecceftimoniumgraciS Dei, quod „,„„ta grati*
a multis auditur ac fpernitur : nec Chriftu' demum ipfe, qui a 7)fi.
compluribus vifus cft accognitusjquorum paucilfimieu rece-
perunt.Simiiceciamin dip'omaribusfpeftareiicec. fiquideni
bonJ p^rs mulfitudmissai&itfniavillad ifigillum,vtcun;isa Prin-
cipe ad confignandam volunraremfuamprofcftiiin cflenoue-
rit, irridet ramen atq; eludir; alij velut rem ad fe minime per-
tinentem,fiifqucdequehabent: alij ctiam (exccranrur> vt con-
fpefta hactampari amborumconditioncmagisac i^agis illa -, ^
fuperfus a me vfurpata fimilitudo arridcre debeat.Itaquc cer- ^* ^»«i^<'«
tum cft nobisa Domino mifericordiam , ac eratia; fux pignus """ "^^^ r",l
cum facro fuo vcrbo , tum facramentisotterri. verum non ap- ^^^^
prehendirur nifi ab his qui verbum & (acramc^a certa fide ac-
cipiunt:qualiteromnibus infaiureoblatusa Patrc acpropo-
fitus Chriftus , non tamen ab omnibusagnicusexceptufque
eft. Id quum alicubi indicare Auguftmus vellet, dixit , Verbi
fefficiciam in facrimento proferri : non quia dicitur, fcd quia
creditur. Proinde Paulusdum apud fideles vcrbafacit, ficdc Galat j J7.
lacramcntivdiflent vtin illis Chrifti communioneminclialic. i. Cbr. i». u.
vtquumdicic , Qmcunquc bapcizaci eftis, Chriftum indui-
jftis. Iccm, Vnum corpus& vnus Spiricus fumusomncsquiin
Chrifto baptizaci rumus.Qu,um vcro dc prarpoftero Ocramef
toFU vfu loquitur.nihilo plus illis tribuit qu^m frigidis & ina-
nibusfiguris. quofignificat, vccunqueimpij achypocrirspfui
peruerfitatediuins gratK^ m facramentis tffedum vel oppri-
manc,velobfcurcnc, velimpediant,xd tamen minime obftarc
quominus vbi & quoties Dco placec , & verum de Chrifti
communicatione ceftifnoniumaftr^ranc, & hoc ipfum quoquc
cxhibeac prjeftetqueSpiritus. ipfius Dc quod promicrunr
M mm j
CAP.XilJZ. INSTITVTIONIS LIB. III X.
Conflituimus crgo facramenu vere nominari teftimonia gra-
tiaj Deiac vcliitiquardam beneuolentia^jtjua erga nos affedus
eft,figiJIa: quJB ipfani nobis obfignando.fidem nollra hoc nio-
t.€tie8;» ad- clo fuftincnt, alunt ,confirmant, adaugcnr. Qije vero concra
uerf. hancfen- hanc fententiam obiedana nonnuilis iolcnt rationes , nimis
friuolxeneruefquerunr.AiuncmcliGrem fidem noftriiu fieri
non pofitr,Iibona eiinon cnim eflc fidem nifi qn^ inconciurc)
firmitcr.indiftrafte Dei mifcricordiapinnititur. Quibusfatms
luc.17.5. fueratcum Apoftolis orare vt Doraints fibi augeret fidcm,
quamtalem fideiperfedionem fecure obtcnderequani nenjo
vnqu-j.il ex filiishomiujmailequutuseft, nemoallequerur in
tt,e(ponfio. hac vjra.Rerpondeani- qualem ei fuiile fidcm exiftimtnc ^m; di-
cebatjCfcdo dominCjadiuua incredulitatem Dieam.Nau) & il-
Matt 9.14. ja vtcunquc incho.7ta fides,bona eiac,& nielior lublara incre-
dulita.efieripoterat.Sed nuUocertiore argumento quaa) fus.
ipforum con/cicntia rcfelluntur. Nam fi pcccatores fe fauvsfur
(quod velincnoltnoufician nequeunr) Idiplum fidei /uje im-
perfedioni impucent neccffc cft.
Aftor. 8. J.7. 8 A!rerpondiE}inquiunt,PhilippusEunucho,Baptiiari£U
1 ohie^io. licerc fi ex toto coide crederet, Q^em hic locu habec Bapti/-
R.«S}onfio\. miconfirmatio,vbifidescotumcoriiuplct .'Rutfum ipfos irJ
terrogo.annon bonam cordis fui partem fide vicuam (entiunc,
annon noua quoridie incrementa agnofcunt? Gloriibatur ille,
Ephcf^.ij. ^^ dtfcendo fieri fece. Nos igitur ter miferi Chriftiani,/i nihil
'HfS^. i.Ucum proficiendo fenes fimus, quorum fides pcr omnes a?tatum
Lut£ expia- gradusprogrcdi debecdoncc adolefcat in virum pcrfe<5tum.
nans, Itaque in hoc lcco cx toto corde credere.no eft perfcde Chri-
ftocrederc: fed ex animodunt.-ixat & /ynccra mente iiium
amplcdi: no co faturumeiTtJied ardenti afFcdu efurire, Gtnc,
& ad eum fufpirare.Hic mos Scrij»turar,vt toto corde fieri di^
cat quod fincere & ex animo fieri fi^gnificat.Cuius rationis funt
PCl ) g, ^^■^> '"^"focorde mcoexquiiiui te. Conficebor ribi in toto
in.i.&ijS.i. foi<Jemeo,&fimilia. Q>ipmadmodumcontra,vbifrauduIen-
Pfal. 11. 3. fos ac fallaces obiurgat,illiscor & cor exprobrare f let.Subii-
i.obieSiio. ciunt dcinde,Si fidcs p?r facramenta augeatur, fruftra dacum
eftcSpiritum fanftum.cuiusvirtusarque opus cft inchoare,
T^eifenfio, tueri,confummarefidem. Qu^ibusequidcmfateor, proprium
SLc folidum Spiritus fanfli opusfidcm efle , a quo iilum^nati^
Dcum ac benignitatiseius thefauros agofcimus , & fine cutu«
lumincmensnoftra adeocaccaeftvtnihilc^fpicercadeo ftu-
pida,vtnihiifubordorarirerum fpiritualiupoffic. Veru n pro
vno Deibcneficioquodip/i praedicant, nostriaperpendii^ius.
Nam primum verbofuo nosdocet & inftituitDomnus.dcinde
facramentfs confirmac: poftremofandi fui Spirirus lumine
mentibus noftris ilJuccc : & adicum in coida noftra verbo
acfacra-
DE extEr. M£0. ao salvTem. 4^8
ac facramencis aj^ericj iqiia: aiioquiaurcs diiuxat pcrcdlerenc,
& oculisobuetlareiuur,interiora nunime aificerenc. • : -«,.
9 Q a:nobrein de confirmacis>ncau^nienc(SqUc fidei mo- >^^ ^ '' ^f
^ , _. , , • • ?, 1 •• * 1 i- facramettta co-
oirum veiifu leaorem(c]i.jr)d lam ininimedubiis vcrbis exprci-^,.^^^^, er*«-
fillennhi videor ) id minillcrium fic mc facrimcntis ar(igaare,^<rrr^»a>«»',i «
nan quali arcanam vmi necio quam illis perpecuo infitam pu- * «w* Mlicui.
tem.qaafidem pccfepromoUercaur confirmare vaieant : ied/^'^'*'"'"''"'* ,
quia Ibnc in hoc a Domino inftituta, vt ftabiUendjc aueedaeque '^"■'"^'•"-^ ?•'•
ndei leruiancCxterum munere luo tum rite demum pertun- ,;,^„;„ /,^c ,/,e
guntucvbi inc^rior iUe magirtcr.Spincusacceflerif.cuius vnius aj!>^narHr,<jum
vrcuce &c6rdape[iccratur,& afFcctus pctmouentUr, &/acra- totumU.if} tn-
nienti!» in anim.is noftras aditus patcc. Si dedc ille, nilTil facra- ^"'*'"'' ^\ %^;
meatJ plus prieltare mcnnbiis noltris poiTunr qu:"-m (i vcl folis ^^^^^ 'fncatta
fpUndor cxcis oculis iflulgcac, vel furdislanbus vox infonec.
Jtaque (ic inter Sp ricum facrameriq-.c pirtior, vc pcnes illuni
agendi virrus rcfideac , his minifteriuraduncaxatrclinquaEui:
i i luefine SpiricuRadioneinaneacfriuoIumnllo vcrointusa-
gence.vimquc fuam exercnte, muli» cnergi^ rcfcrtum.NunC
Ciaruni eftqualicer fecundum hanc fentenciam , pia mcns iri
fidc per facramenta confirmetur : nerape quo modo Solis ful-
gorc vidcnt ocsli.vocis fono aurts audiunt: e quibus,nequc il-
ii quouis lumine quicquam afficerentur.nifi inditam haberenc
aciem qUjc fuapte /poce iliuftraretur : & hseclamorcquolibec
neqmcqttam pulfarcncur, nifi ad audiendum nata: aprarque f©-
rent. Atqui fi verumeft quodfcmclintcr nos definitumcflb
conucnir, quod in oculis noftris vifvs cfficic ad lucem confpi-
ciendam, quod in auribus auditus ad pcrcipiendam vocem : id
cffein cordibus noftrisSpiritus fanfti opus, ad fidcm &canci-
piendam, & fuftinendam, & foucndam, & ftabiliendam: v-
trunque perinde confcquitur,Neque facramcntahilum profi-
i:erc fine Spiritus fandi virtute , 6c nihil obftare quoramus ia
cordibus iam ante a pra?ceptoreillo cdodis, fideni 6c robuftio-
rem & andiorem reddanc. Hoc tantum intercft,qu©d audicn-
di videndique facultas naturalicerauribus & oculisindiraefti
Chriftus autem prjEcer natur» ujodum /pcciali gratia idem in
anwiisnoftrisagic.
10 Quo & lilas qux nonnullos anxios cenenc, obieftlones ^.^'Aeaioattr
fimuldiffoluucur; Si fidei feu incrcmeniamfeu confirmacio- r^ digtniew,
nem creacuris adfcribimus, iniuriam fienSpirJtui I>ei,quem
lolum eius authorcm agaofcere decebac. Ncqwe enim interiin
^Ii & confirmarionis & increr;ienti laudcuj cripimus:quin po- ^*"^'^
tius idipfuiji quodfidem auget arque firmaf , nihil cflealiud
aiferimu^ quim incenorifua illuftratiotjemetes noftias com-
pararc ad fufcipiendam camqu^e a facramencisproponituf.c6-
jfirmarioncm.Quod fi adhucniniium obfcuredid'jroeft,.fimi^ '
Almm ij
CAP. XIIII. fMlTITlTTIONIf LIB. 1111.
Iitudinehacquamadducam,fietplanediluciclum.Siqucmver^
Similitudint bis ad aliquid agendum perfuadere inftituas , rationes omnes
illuftratn, cxcogitabis qulbus in tuam fenteria pertraharur ac penc fubi-
gatur,con{ilio tuo vt obtemperer. Verum nihil dum aftum eft,
ni/iipfe vicifllm perfpiG^Jci ficacutdqueiudiciojquo in raciooi-
bus ruisciuanrum mfit momeMti expendere queat :ni(i docili
e-i.im fit ingcnio,& ad aufculrandam dodrinse parato, nifi po-
llrcmo cam de fide prudetiaquc rua cpmioncm c6ceperir,que
ad fubfcuibendnm cuiufdam C\i ilJi inftar prseiudjcij. Nam
& funt pr;efr.idaplurim.i capita quse nuUis vnquam ratiombus
fleftas/ & vbi fufpeda fiicritfides, vbi contempta authoricis,
parum apuddocilesprohcirur. Adfint rur(um jllaomnia effi-
cient profc<ft6 vtillis ipfisconfiliis auditorcui c6'ulisacquie-
SlppUriftio /?- fcarjqusecrat alioqui irri/urus. Id quoque opensagit in nobis
miittudinii. Spirirus.nam nc vetbum fruOra aures perccliat,ne truftr:^ ocu-
los facramentaverbercntjDeumefteofteditqui nobis ifticlo
quirur,cordJ«;noftn perufcaciamcmollic^atquead eaqu£ Do-
mini verbodebetar obedienriam componit. Deniquecxcena
illa&verba & racramenta ab auribus m asiimam tranfmirtJt.
■Conchifiofidem Cr.nfirmnt crgo fidem noftram & verbum & facramcnta , dum
confirmari z'er bonam Parris cjeieftiscrga no<; voluiatcrn nobis ob oculos po-
io (^ ^«c^d- nunt,cuiuscofnitione& totafidcinoftr^ firmitudo confiftir,
i$entis. g^ robiir augcfcic; confirmat SpirJtus, dum eam animis noftris
confirnntionem infculpendo, efficacem rcddit. Interea pro-
hiberi non poceft Parer Iuminurn,quin ficut corporeos oculos
foIisr-idiis,icamences noftras facramencis, quafiintermedio
fulgoreiUuftrer.
^e kcrtmento " Qn,am exrerno vcrbo proprieratem fubefte docuir Do-
fideiper v«rbi minus,quum Jn parabola femen appellauit. Q^emadmodum
fradicattonem, etiina fcmen fi in defertamnegIe<Samque agri parcem dccide-
cumS.Sptrititf rft,nihil aliud quam emorictur: fi vero in fegercm aptc lab®ra
efficacta comun ^^^^ afq.je exculram iaftum fuerit, foum cum ©primo faeiK.rc
cifufam.fed dt. fru(itun^- refcret: ita vert)umDei,h in duram ahquam ceruicem
fitnaam. inciderit, velut in arenam proieftum,fterilefcet:fi animam n a-
Matt.ij.4. ^ntxi fueritcjcIeftisSpiritusmanu luba^flam , fruftuofiffimum
Luc.8.15. erit. Atqui fi eadcm eft feminis verbique rario , vtefeminc
frumentum & nafci, & augefcere.confcendere ad maturitarem
dicimus: curnon &fidem e verbo initium, incremcntum,per-
feft'onem acciperedicamus^VrrunquePaulusdiuerfis lociso-
f.Cor. a.4. primeexi:>l)car. Namdum Corinthiis reducerein memonam
i.Cor.5.^. yujr cjstam effcacire^^vfus ficDeusfua oper-sgloriarurfchabe'
re minifteriu Spiritiis: penpde acfi indiuiduo nexu cu fua pra?-
dicatione coniunfta eflet vis Sp';nr.usfanfti , ad mentem intus
illuminandam & permouendsnT, ftt vero quij alibi admonere
vult quidper fe valeatDei vetbum ab homine pr^dicatUiipros
mini^ro&
Ol «XTBRN. M E D. AD SALVTEM. 4',9
miniftros agricolis comparar,qui vbi laborem .ic induftrbm in
excolenda terri pofucrinc, nihflampliusquod faciat habenc.
Quid autem aratio &ratio & rigacioprodefTentjnifi quod fatii iXor.j.6'.
el^jC^lefti beneiicio vegetaretur?Itaque concIudit,& eum qui
pIant.tt,i<ceLiinc|uirigar,nihile(re:fcdi omniaefleDeo idlcti^
bcndi c|ui roKjsdatmcrenaencum.Spiritusergo porentia exe-
rtmt in !ua prxdicarione Apoftoli, quatenus Deu^ ordmatis a
feorganfs-id rpiritualisgrati5fu£explic.itionem vtitur Ezti-
men letinenda eft diftmdio.vt q id homo pec fc valeac, cjmd
Dei proprium fit,memincrimu$.
it Adeo autemSacramcnta confirmaconej. func fideino- ^tomod» ^
ftrar,vt nonnuriquam Dominus.qu^ndo rerurri ipraram,qu£ in '?"j'"'; -^ ^-|''*
bacmmenns ab eo promifla» erant.hduca toilere vuit, Sacra- ^flraconfirma
nient- ipfa auFerat. Qnui» Adam i •mottaiicatis dono fpoliar t^ona.
&abdiC'C,Nor»colligUjinc]uit,de frudu vita?,ne viyaeinjcter- Gen.j.zj.
num.Q_Md auJimus? an fuam Adarincorrupcionem,a quo iam
deciderat, reftituere poterat frucYus iJle? Minime.fed hoc per-
inJc eft . cfi dixiflec , Ne vana fiducia fruatur fi promiffionis
mex fymb .Ju teneat.excuaatur iJli quod ipcm aliuua immor-
talitati^ facerepofnt. Hacrationequum ApoftoJusEphefios gpj^gf j.,,^
h')rfatur vt meminerinr fuiffe Jiofpites teftamentorura , alic-
nosaconfbrtio Ifraelis,fine Deo,/ine Chrifto,dixit non fuiffb
participes Circuncifionis. Qup metonymice fignificat, a pro-
miffione ipfa excluf >s quj tcflera promiffionis no acccpifTenj:.
Ad eorum vero aJterum obiedum , Dei glor.iain ad creaturas <roS/><57»;»,
deriuari, quibustanttmi virrutisattribuitur>sicque eatenus di- T{tfponfio .fimi^
niinui,refpondere promptum cft, nuIJam in creacuris virtutem '''«'^^'''^ /'""'"
a nobis rcponi. Hoc duHf axat dicimus, Dcura mediis ac in- -Ta" "*" ""*
ltrumentis,qu2B cxpedire ipfe profp;cit, vti: vt eius g*ori3» om-
nia obfequantur,quando omnium ipleDominus cft &arbiter.
Ergo vt per panem csteraque aJimenta cerpora noftra pafcit:
vt per role,mundum jlJuminat; vt per ignem caJcfacit : nec ra-
men , aMC panis, aut ignis aJiquid funt nifi quatenus fub iis in^
flrumentis benedidiones fuas nobis difpenfat; ita fpiritualiter
per Sacramenta fidem ^Vn^ quorum vnicum officiuHi cft , eius
promifliones oculisnoftrisfpedindasfubiicere,im6nobisea-.
rum effe pignora. Ec vt noftrum eft in cseteris creaturis , qur
Dei Jibcralitate & beneficentia vfibus noftris deftinata» funt,
quarumque miaifterio bonitatis fuse inunera nobis largitur^ni-
hilfiduciaidefigere, necquafi bcminoftri carufas admirari &
pr«dicare:ita ncquc in Sacramcntis hsercre fiducia noftra dc-
bet.nec Oei glorii in ipfa transferri:fed omiffis omnibus,ad i-
pfum & Sacramentorum & rerum omnium authoremfurgere
& fides & confeffio debear.
ij QuQdaucemcxipfo dcmura Sacramenti nomine argis-
Mnim iij
CAP- XM'K |NS T f T V T lONlS llB. 1 I H.
6 ob eHhori: mcntmn nonnulii alf*."runt,minimefin4Tum cft. Sacramentum,
^^-■iSicr^imetn inquiunt, quum multas habeac apud probatos authores figni-
V "\-'^ ^ ficationcs,vnam tantum habet qu3B fignis f 6aeRiat;nempe qiKi
auldtim fi^aa, ^olcnneillud mrimetum fignificac quod mileslmperatoripr^
ftac quum militisB iuiarur. Vcenim niilicari illo facramcnto
fidemfuamobiiringunt Imperatof noui milites , & militiam
prohtcntur.-ita noitrisfignrs Ciini^un^ fmpcratorcm profite-
mur,& ibbeiusfiv^nisnos milnare teftiniur. Addunt hmilicu-
dijics quibus rem magis dilucidim reddan:.. V: toga Romanos
a palliatisGr^cis di/ctrnebat:vt ipii inrer fe ordinesRomajfus
^ymbolisiJiftinguAantur: Senaroritisab equcftri, purpura bc
\ Sunatis c.Uceis; rurfum a pkbeio Equcfter, annulo.tta nos fyin
>(^"i? 1.« T'9 jjQjg^ noftra geftamus uqz nos a profanis difccrnant. Ac ex fu-
' V perioribusaDundeliquetveteresqtjj 5.icra nentorum nomcn,
ftgnisindiderunt,minime refpexiftl quisfuiftecverbi huius v-
fus Lacinis rcriptonbus :rednonam hanc fignificacionem pro
fuocommodo.iffinxtnc*,quafimpliciterfacra figna dcfigna-
renr. Qnpd fialtius arg:)t.iri voIu.'»ius, videri poflunt cadcni
analogia nomcnhocadeiufmodi fignificattonen» tranftuhfTe
quanomenfideiadeumfcnfum i : quo nunc vfurpatur.Quun
cnim fides fic in prseftandi . proir.i lis verita^ • Hdcm tamen di-
xeruntcertitudinem, feu ccrtam perfuafipnem qu^ dc ipfa ve-
ritate haberetur. Ad hunc modi m, quum facramentum(ir mi-
lttis,quo fe fuo Imneratorivoi.-et: fecerunt Inrpcratoris jquo
7^fp. t. a rt I mihtes in ordines recipiat. Domiaus enim per S,acramenca fc
?/«/ nubisin D(.um fure poliicetur. & nos ftbiforein populu. Vc-
rum rales argucias om!Ctimus:qwando !a isplanis argumenris
probaffemihivideor.nihil aliudff)edafl'e quamvtfignifica'
U^itfitid dilu- ^^^^ %"^ ^^'^ landarum & fpirituahum rerum efle. Simihtu-
i:». dincs quas afFc:runrde ext«rnis mfignibus ,recipimus quidero,
fcd non ferimus, qliod poftcrius cft in Sacramcntis,ab illis pri-
mumatqucideb vnum conftitui. Eftautem hocprimum.vc
fidci noftrap apud Dcum fcruiant : poflcrms , vt confeifionem
noftramapudhomincsrcftcntur.Secundumhancpofteriorcm
lationem valent iUx fimilitudincs. Mancac interea prius illud:
qufaalicjquifrigcrentmyftcria (vc vifumeft) nififideinoftraf
adminicuIaefleatjdodrinsBquc appendicesin eundcm vfum&
• finem deftinara.
^■4iHerfiu ecs ' * ^ ur/um tdmoncndi fumus , vt ifti vira Sacrawentoruin
qn: £ xcran^in- cncruaticvrumque p^offus eucrcunt; ita ab aduerfa partc ftare
tu pim a^uo aliosqui arcanas nefcio quas virtutes Sacranientis affingunt
tr$OHunt> qu3e nufquam illis a Deo infitar leguntur. Quocrrorc pcricu-
lose falluntur fimpiiciorcs & imperitLdum &Dci dona qujre-
rc doccntur vbi reperiri minime pofiunt, & i Dco fcnfim ab-
ftrahuntur , vt pro cius veritate meram aipplexentur vanita-
tcm*
D a BX T 1 HNI S M E O. A O S A L VT E M. ^€0
lem. M <gno enim confenrufophifticse fchoIajtradiderLintjSa- obi:^l» fchiU
cramenranoi.'a?Legiv,hoceft,qiiafnuncin vfu fuBt Chriftian»/*';^'''''*"* » ^^
EccleftiE.iyft.ficMc i^ cjnferrc gracisim , modo non pon«nius ^* /'»«•<'«««-
obicem peccati mortalis«Qu« lentcntia dici nan potcft quam ^,.^^
fi exicial!s& peftilens, eocjuc magis quod multisante feculis
nia^na Ectlcfije iadura.in bona orbi'; parte obtinuit. Plane T{j;sp9nfio i>
cerce diab ylicaeft.namdum iuftitiam cftra fidempollicetur,
aninias m exitium pi^ecipiies agir: demdcquia fuftui^ caufaoi
a Sacramentis ducit^miferas hominum mentes , interram fua-
pcc (ponte pl sfarijinclinatas , h^cfaperftitionc ifligat, vcin
ipeftaculorci corporea? potius quam in Dco ipfo acquicfiaf.
Qjv d jo vcinam 4deo cumperca non haberemus: tantfi abeft
VI h^ni; i-piobatione ind gcant. Qujd vero eft Sacramenfu ci-
trali iemfmip um,nificcrtiffimum EcclefiaB exitiom ? Nam
q um nihil mde excra pro -niffionemfit expeftadum.-promif-
fioaute Ki non m nus iram incredulis minerur quam fidelib»rs
[,rariam oftlTat:fallirurq'ti plus aliquid per Sacramenta fibi
Cv nferri pt:taf,quamqtfod verbo Dei oblatum.vcra fide perci-
pi.it. Ex quo ;ilterum ctiam conficicur , non pcndere ex Sacra-
inentiparfic pationc rTlutisfiduciam , acfiiuftificatio (ita il!ic
forc: quam in vno Chrjft.) repofTtam,nihilo mmus Euangelij
p-sdicatione quamSicra iicr-.ri ob{i£;nationc,nobiscoinmuni-
cari fcimus: ac finehac polfe in folidum conftare. Vlqueadeo
vcrum eftquodub Auguftinoquoq lefcribicur, Inuifibilefin- Lib. i. de
d ficaMonem fine vifib-li figno efte pofT^.Sc vi.^bilc rurfum fi- qufft-Vet.
gnum fi levera farnfbificatione. Induunt enim (vc ip^^e quoque LJbc.deBa-
aiibifcribifjhomincsCiiiiftumaliquandovfqueadSacrametipfif^ j^n„^
pcrcepc!onem,aliquandc5 vfque ad vi'3B fanclificationem.Arqi Oonac.c 14.
jliud primum &boni«>& malis poteft eflecommune: hocau-
lem alrerum, proprium eft bonorum ac piorum.
if Hinc ilfafi ritcinrclligatur,inter SacramentumSc rem Confirt»at$»re''
Sacramentiab eodem Auguftmo frpius notata diftinftio. }\e~ff<>nfionutx
queenim fi^nificac duiKaxar,fi2;uram & veritatem iliic cowti- ^ugufimo dt^
neri.fcd non ita coh^rere qum lepaiari q'jeant:acin ipla ctiam ^^^ sacramsn'
coniundioneoportcre fc nperdifcerni rema figno, neadal- tumO' f"»
tcrum transferamusquodalteriuseft. De feparationc loqni- s acram*nti»
rur quum fcribit , in folis eledis efficere Sacramec» quod ftgu- ^^ Biptif.
rant. Item jvbideludacisficfcribit, Sacramenta quunTcffent f^^ar\°'^^\
•I • ■ • . „ ^a i" rlalm.70.
omnibus communia,non erac communis gratia: qu3e vircus clt
Sacramentorum. fic & nunccoramune e(^ omnibus Uuacrum
regcnerationis: fcd ipfa gratia qua mcmbra Chrifti cfi fuo ca-
pitcregcnerantur,non omnibus eft communis.Rurfus tlibi de In loh. hoi
Caena Domini,Nos qaoque vifibilemcibdm hodx accipimus: °»»I'*»«
fcd aliud cft Sacramcntum, aliud virtus Sacramenti. Quid
cft quod raulti dc altariac«;ipiunc,& moriuntur; & accipicndQ.
M m tn iiij
t^P^i^UU» li^sr iT vtioHls II B. III I.
morimjtuf?Nam &bucceIIaDominica vcnenum fuitIuda;.noqi
qu!a nalmn accepit/edquia bonum malemalus accepit. Paa-
lo roll.Huius rciSacramentum.id eft,vnicatis corporis 6c fan-
guinisChriUi,alicubi qtiotidieialicubi cerris dierum interuailis
jn menla [Jommica pr^eparatur r & de ea fumitur quibufdaiii
ad virafn,quibufdam ad exitiunt.Res vcro ipfa, cuius & Sacra-
mentum eiVomnibus ad vitam,nulli ad exitium,quicunque e-
ius paniceps fuerir* Et aliquanto ante dixcracNon marietur,
gui rnanducauerif.fed qui pertinet ad virtutcm facrarnenti,n5
ad vifibiiefacramentum: qui manducat intus.no forisrqui ina.-^
ducatcorde,non qui premit dcnte.Hicvb qoc audis;S.cr;^me-
tum fica fua veritate feparari indignitatc fumentis,vc nihil
maneatpra^terinanem 6i mutilem fipuram. Veautem nonfi-
gnum veritatcvacMum.fed remcum /igno habeas*. verbii quod
iil c incluium cftrfi'''^ apprehendasoporiet. Sic ouantum iri
Chrifti communjcationc proficiesperSacramenta, tantu(n cx
iili.s capicsvfilitatis.
^upra di^o- ^^ Id fieftobfcuriuspr-ptcrbreuicite.pluribusverbisex-
rurh pienior ex ponam.Chriftum Sacrameiuotum omnium niacenam , vel ( fi
pit..atto. mauis^^^ubt^antiam eire dico:quando in ipfo totarn habent fui
- foliditatem,hecquiccjuarr cxtra ipfumpromitc ait,quo minus
dlftita^r"' ^^^^^^^^^^^ erroreftPetri Lobardi, quidiierte ci iufticiae & fa-
lutis caufasfacit quorumpartes funr. Itaque caufis omnibus
quas fibi fingit hominisingenium, valere iuff?s,nos inhac vni-
ca retineri decet. Q^antum igttur tum ad vcrain C hrilii no?i-
tiamin nobis fouendam . confirmandain,auge r.dam, tum ad
eum pienius poifidendum, frucndifque eius diuitias, illoruni
mmiftcrio ad.uuamur, tantii apud n os efficacix habcnt. \i au-
obietiio z. tem fit vbi quod illic ofFertur,vera fide fufci pimu». £rg6»c,in-
quiesjid efficiunt fuaingratitudme impij,vtirritafitDet ordi-
R.eiffOHfiu.^u natio,ac innihilu cedat?Refpordeo, no ficinteliigendu quod
gudtH- .mthori' ^\^\^^y^^({ jjj cius qui rccipit conditlone aut arb trio vis & ve-
^tl'. '"'*' ""sSacramentipendeat.Manetenimfirmfi quod Deus infti-
tuir,naturimque (uam retinet, vtcunque varicnt honiines: {cd
quum ahud fit ofFerre.aliud rccipcre : nihil obf^ac quo minus
cofecratum verbo Domini fymbolum i\t re vera quod dicitur,
\ i nque fuam conferuet : nuUa tamen inde vtiiitas ad homino
Hom. in lo fcclcftum acimpiu pcrueniaf.Sedhac quasftionc paucis vcrbis
han.:^. Li.}. benc foluit Auguft!nus,SicarnaIiter(inquit)accipis,fpirituale
pe dodrin, gffe non dcfinit: fed tibi non eft. Q^emadmodum vcro Saera-
Chrjfl. ca. 9. metum rem cfTe nihili,fi a veritatelua fcparaiur,fuperioribus
I(jcis oftendit Auguftinus: dc alibi in ipfa quoq; coniundione,
diftindione opus cffe admonet, ne in externo figno nimis ha»-
X-i.j.Dedoa. reamus. Vthteram fequi(inquit) & fignapro rebus accipe-
Chi:>i^. ca. 9. iQ fctuiiis infirinitaus eft : fic inutiUter figna intcrprctari,male
yagan-
O S E X T B H N. M E O. A D S A L V T 8 M . 4*1
vag^nris erroriseft.Duo pomcvicia c]ua?hie cauendaruntrAl-
terum dum ica accipinius fignj ac(i fiuiha datadrenr,noUtat|>
maljgnitate arcanaj> corum lignificationc. c'euandu auc exre-
nuandocfficintus ncquemnobisfrudum aftlrant. Al?eranijdu
mcnres vltra vifibiie lignum non criger.do,ad ipfum cransferi-
museorumbonorumlaudem cju^Enoinsfi iib vno Chiillo no-
bisconferuncur.idque pcrSpiriru ra:i<fhmi,>.!Ui nov facirChri-
iH ipiius partic'pes:& quidem adiuuanbiibejicernis fii^nis.quas,
fi nos adCitriftum inuitant^x bi alio coi:queiicur,inc!igne euer-
tic.ir cota eoruni vtiliras.
17 Qu^amobrem fixum mnneat,non clfe alias Sacramento- '^wSae^af/ie-
rum quain veibi Dei partes;c|ucB /unt "fiVrj e iiobis ac propo- ^' f"'"p'^ ^^-
nere Chrirtum,Sc in co ca^lcllis^iiracia; tiie/auros; nihil autem J)^^/^ y,'^ ^'J",^'
confcTunt aut profuntnifi hdc accepta. uoii fccu"; ac vinu, vel ,,i,^^atur, ad-
oleurn.vclahus liquor qua;T)iibec large infund.isjeffluct tame ^//t .^ptifimc.
;<c peribit ni/i aperto vafis ore; vas atKc:' ipfLm vndique per Ji^^a^yudtne
fufu:n,,inane nihilommus ac vaciiu>M ivancbit.Ciuedum prc- "'■'7'''"'
terea nein errorem huiusaffinem nas «bducint qu^ ad amp]!-
ficandsmSacra ncncorumdignicitem paulo niagnificcntius a
veteribus fcripta flintrvc falicetarbiCiC murlarc.neni ahquaiu
virturemSacra.-wentisannexam afnxamque efre,quo ipfa per
fe Spiritus fanfti gracias nobis confeianc,quemadmodu vinurn
in cracere propinacur: quum hoc canrum illis diuiaitus iniun-
<3::im fic munus.teflificari nobis ac f ancue Dei in nos bt neuo- . ^^^ ^^_
lentiam: nec vJrerius proficianr niii ;!ccefreru Spiritus f<indus ^V«to,«r^^«-
qui mentes accorda noftra r.periar, nofqj huius leflinT nijca- cramemu ///«*
paces reddat.vbi etiam varix' diflind^eque Dei gratixluculen- <juim par eH
ter eminent. Sacrametaenim(vtijupra actigirnus)id luntnobis tr,biui^^'.iS'
a Deo quod ab hominibus rerum iaetJrum nunrij, vel arrhx ici
paftisfanciendis: vtpotcqiijeaon afe quidemlargiantur ali-
quid graii3B,fed renuntient & oftendanc, acq;( vt fiint arrh3B&
tefrer3e)rataapudnos faciant qu^diuinalargicace nobis data
funr.Spiritus fandusfqucm non omnibus promifcueSacrame-
taaduehuntjfedqucm Dominus peculiariter fuisconferr)iseft
qui Dei gratiasfecum affert.quidat Sacramentis in nobis lo-
cum,qui efficit vt fruftificent. Quanquam autem Deuai ipfum
prajfentiffima Spiritus fui vircutcfua» inftitutioni adefle no in-
ficiamur;ne infrudjuofa fir & inanis quam ordinauit Sacrame-
torum adminiftrario,interiorem tamen Spiritusgratiam,vt ab
cxternominifteriodiftindaeftjfcorfum reputandam & cogi-
tanda jflcrimus. Pr^ftat igitur vcre Dcus quicqujd fignis pro-
mittit ac figurat.-ncc cfFeftu fuo carent figna.vt verax & fidelis
probetureorum author.Tantiimhic qua»ritur,propriinc&in ^^^^* j^*
trmicca(vtloquunturjvirtuteopcretur Dcus,an cxternislym- ef^rKenttrnm.
bolis refignetfuas viccs.Nos v«6 contcndimus,quaccunqj ^^- effiUctat
CAf.XIIII. INS-IS^r V T I O NIS tls lllT.
hib«ftorgana,primari^eiiisoperationinihiIdecedere.Idcjuu
docetur dc Sacramcncis,& corum dignirai pr^clare conijneda-
tur,& vfus apcrte indicatur,&vtilit;3s abude pL-^dicacur , 6i nio-
dusiniisomaibus Gptnnusrcttnctur, vcneqiie dcfecacur iliis
quicquam quodnon oporcet.nenije rurfunitjuoU iUi^ couemr
dctraharur. Intcrim illud coliitur figmecuni qao iurtificacioni»
caufa V riiirqiSpiritus fanfti clemenrii ceu valculis ac pbuftris
includi£ur:6cpr3BC»pua illa Visquc ab aliispr^termifiafuit,di-
^irllndum* ^«rfeexpIicaror.Hic q joq jnoraociiim tft, quudcxifrna aftio-
ne figurat ac tcibtur minilkr, beum intus peragere.ne ad ho-
minem morralem rrahatur quoci Deus fibi vni vesdicat.ld ctii
Qusft. Vet. P''^'^^fC'" ^dinor.ecAtguIhnus QuomodoCinquic)&Mo{es ian
Teft lib j ftiScac & Dcu-s? iion Mofes pro Deo:fed Mofcs vifibil bus Sa-
cap.*4. cramentis pcr miml^criumruum, Deusautcminui^b.li gracia
perSpiritum fan^flumrvbi torus cnam frudtus eil vi(ibiI'uSa-
cramentorum. Nam fineiftafandificationc inuifibilis gritia^r,
vi/ibi!is iftaScKramciuaquid pro.unt?
tirafarsca ,}{ Sacramenti nomcn,vt dc eius lacione ha^cnu^: d:fierui-
fKtntu m fbe '^"''''^'""** ^^'■'^^"^iiter iigna compltaicur qu.£ vnquam homi-
cie. njbus mandauit Deus, vt cerciores fecurofquw depromi/fionii
Gcncf i.t7.& fuarum verifatc reJdetct Ea verc in r^bus naturalibusnonuc-
5 ?• quam cxt';revoIuir, norjnunqnam mir cuii>exh buic. Prioris
Gencf.j. ij. gc,-)ej-,s exempla func,vc quij kd^ tk Heu:e .uborein vitxin ar-
rhabonem immortaiitatis dcdicvc eam L^cure iiui promirte-
'HcmMa.rM. rcntquandu cdercnt ex ilhus fiudu. £t quu ca:I;.fte arcu,Noe
mfntiiatiiifigniBl.cius poftcritati in luonumcr.cum ibtuit, poilhac ic diluuio
Jh-atie ,em,„a nou diflipaturum terram. hxc Adai\i & Noe pro Sacramencis
ItntraUter fi habucrunr.Non quod arbor pisitjretiilisimmorcalitate, qua
au£ vvani.m i't)"pi3 d.KC rto pocerattaut arcus coerccndis aquis torcc eih-
h*r>inibn^da- ^^^xfqui folaris duntaxat radi j repercuifio elt in oppoiitasnu-
iAfuntyvtier' bes)fcd quia notam a verbo Deiinfculptam habebacvt docu-
i*ores de pro- mcnta ciTent teftamcntorum cius ac iigilla.Et antca qui^c ar-
9»t^tonum Jua bor er?.t arbor: arcus.arcus.vbi infcrip/afiierunc vcrbo Deun-
Detu tcs red- "^'-^^ formirvc incipercnt eiic quod prius no crac.HaEC
^eret-fiue ta i« "^ ^tuftra df ci quis cxiitimec.arcus ipfe hodic quoq; nobis te-
rebHi natura- ^is cft cius foederisquod pepgit Dominus cumNoe: quequo-
ltbui,fi%einmi tics intuemur, hanc \:>ci promifiionem in eo Icgimus, cerra ii'
raculisexhi- luuio nunquam pcrditumiri. Icaq; iiquisphilofophafter, quo
^JHJ^"!.!^"^ ^^^' noftra; iimplicitacem rideat.ralem colorum variCtatcm ex
u^atttr^ reflexis raoiis & oppoiita nubc oriri nacuralirer contcndat: fa-
teimurqiiidem,fedipiiusftiiporcni rideamu$,qui Deii natura?
dominum & prapiidem no agnoicat ? qui pro fuo arbitrio el^
mcntis omnibusin obfequiumgloriaffuzvtacur. Qjpdiifoli»
ftcIIi$,terra;,lapidibus,huiufmo(ii monumctaimprcffiiret, ilU
omnit Sacramenta noisisforcacXur eninarude ac iignatii ar-
gcntum,
DlIXTiRNlt MlD. AD SALVTBM. 4^4
gcntum non eiu(dem funt pretij, cjuum iciem prorfus fit mctal-
ium?nempequiaillucInihiihabet^pr^cernatura;foi:ma publi-
ca jiercutrunijnummus fif3& nouahi taxarione recipir.EcDeus
iuascreacurasverbo fuo fignarenon poteric,vtfiancSacramc-
ta,qu3e prius nuda crant clementar^Secundrgencris cxepla fue-
runr,quumAbrahajiucem inclibano fumigante oftcdit: quum^^"-'^''^'
velius rorcirrigauitjficca tcrra-.rurfum cerrairrorauic, inrado ^^I^t^q.J
v.IIciCjad polhccdam Gedeoni vi(ftoriam:quum vnibram ho- lefa.^S.y.
rolog!; recrorfumdeccinhntis retraxic, ad promiccendam E-
zechi^ incohimicacem. Hxc quando fiebanc ad iubleuandam
ac fiabilicndam fidei iilorum imbecillitatem,Sacramenia quo-
qiic crant.
ig Vcrum prsprcntis infticuti eft, de his Sacramenci? pecu- ^' Sdcramtn-
lisricerd flercrc quae Dominus ordmanaefic voiuitjalua l^c- .^^f^ ^ccUfia»
clefia,ad aiendos m vnam fidcin vniufque fidci conferfionem lj^^ contra
fuo> cultoresacfcruos. Nam(vtverbis Auguftini vtarjin nul- FauftumMa.
lum nomeu rc!igionis>feu verum, fcu fal(um,coagularJ honi!- nich.cap.n.
ncs pofranc,n. fi aliquo fignaculorum vel Sacramencorum vifi-
hilium conlortio colfigentur. Hanc crgo neccffitarcm quu o-
pc'musParer prouidcrct,ccrta picratis exerctia inftituit ab ini-
tioferuis fuis:qusepoftc.i Saian adimp:os &fuperftitiofos cul-
tus transfercdojmultis •nodisdcprauauic accorrupit.Hinc illa:
getilium iniciationes in fua Iacra,& c:2teri dcgencrcs ricus: qui
tametfi crroris eranr ac frpcrftitionis plcni,indicio tamcn ^pfi .
quoque fimul erjn-, non pofic in profcfflonc religionis homi- fy^J^/"^"*'
nes cxcerniseiufnodifigniscareie.Verum quianec verboDei ^ '''*
fufenixa crant,rec ad cam vei icatcm refercbacur qua» omnibus
fignis propefita efledcUcL , indigna funt quxcoiumemorccur ^
vbi mentio fit de facris fymbolis qux a Dco func inftituta.ncc a
fuo fundamento deflexcrunt.nempc vt fint veraepietatis adiu-
menta.Conftant autem non fimplicibus fignis.qualia erant ar-
cus &arbor:fed ceremoniis,aut (fi mauis)fign3 qua» hicdacur,
ccremonisB funr. Quemadmodum autem fupcriusdiftum cft, ^'^M D«
efl^ea Domino teftimoniagraiia? acfalutis: icaa nobis viciffim ^'Jf'^'*'
func profcffionisnocaf,quil»uspalamin Dei nbmeiuramus,fi-
dem illi viciffim noftram obftrhigentes. Scire crgo Chryfofto-
inus ipfa alicubi padiones nuncupat, quibus&Dcusnos fibi
confoederac,& nos in vits puritatcm ac fanftimoniam obftrin-
gimur.-quiahic mutua inter Dcum & nos interponitur ftipula-^^^.^^^^.^ ^^^
fio. Vtcnin» iUic fcpollicetur Dominus inducere ac delere (i- noiirirtJ^taH»
«juid delinqucndo noxac ac poen^ centraftu a nobis fuerit.nof-
que fibi rccociliat inFiliovnigciiiroMta ad pieratis ac innocctic
itudiu hac profeffione illi nos viciflim obIigamus,vt diccrcme
wto poflisjSacramcta huiufmodi ccremoniasefle quib.excrcc- ^orawi/yi«(y
rc vult populu fuum Dctfsid fidem intus primum touedam.cx-''"'^'^*
CAP. Xllil. INS T IT VT J ON IS L I B. 1 I I f,
citandam.confirmandam-.deinde teftandam apudhomfncstc-
ligionem.
S/? Tu^^"'*^'* lo Haecctiam ipfa diuerfa fueruncpro varia temporis ra-
'.« «r. tione,fecundum difpenlationeni qua Domino virura ell his.
aut illis niodis fefe hommibusexhibere. Abrahxcnim&eius
poftcricacimandaca eft Circuncifio; cui poftea purific:«tiones
NempewSaira &facrificia aliique ritus ex LegeMofaica addita funr.Ha^cIu-
menu z/eterii djBoium fuerunc Sacramenca ad Chriftivfqueaduenruni :.;b-
&• »8«i te^a- rogatis iUisjduo Sacramenca infticuta,quibus nunc Chriftiana
mentt. Eccle/ia vticurjBapcifmus & Coena Domini.Loqiior autem de
m qua?in vfum cotius Ecclefja^funt inftitura. Nam impofitio-
ncm JTjanuum.qua Ecclefije mioiftri in fuum munus iniciatur,
vc non inuitus patior vocari Sacramencum , ica inccr ordinaria
Sacramcnta uon numero.Reliqua aiicem quse vuigo recenfe*i»
tur,quo loco habenda lint.mox vidcbmius. Quanquam in eu-
demjn quem nunc noftra ir.ceduntjcopuin, & veccra illa fpc-
Vtraf^ue vero 6l3runr,ncmpe vtadChriftum dirigerenrj&penemanuduce-
•odem jpeciat, rent; aut ipfum potius.ccu imngines rcpr^fentartnc.ac cogno-
c'hr^il^ ^'/"^ fcendumproferrent. Qiium enim iam ante docuerimus.efte
tttittL^^nos ^ du- ^^^^^^^ fi^iJIa qu:bus promifiioncs Dei ob/ignancur : ficau-
canr. fC'^1 certilTimunt , nullam vnquam lL>ti promiffionem homi-
nibusoblacamnifi in Ciirjfto: vt dealiq*ja Dei proiniffione
nos doceaiu, Chnftum oftendant neceireeft. Quo pertinet
cxlefte illtidt^bernaculi & legalis culcus excmpiar , quod
Mo/i obiedum fuit in nionte. Vnum dunraxac difcrimen^
eft , quod illa Chriftum promiflum , quum adhuc expe»
Aaretur , adumbrarunt , h^ec iam prccftitum & exhibiium te-
Aantur.
SL^od a^parei 21 Ha»c vbi per partes ac figillacim declarata fuerint, mul-
»» Sairamentu [q clarioca ficnt. Circuncifio ludasis fymbolum erat quo ad-
■vettru tejia- moncretBr.quicauid ex hominis femine prodit.hoc eft vniuer-
vienti, r \ • n* • ' I I
lam hommum nacuram corruptam efle, putationequc habere
^ g opus.pr^etcrca t3ocumentumacmemotiale,qaofereconfirma-'
rent in promiffionc Abraliae data, de remiiie benedido in qtio
benedicendae eflent omnes nationcs terra^.^a quo& fua ipffs be-
nedidio cxpcdanda erat. Porro fahitare illud femen(quead-
Gal. 3. 1 6. modum a Paulo doc€mUr)eratChriftus,in quo folo recepturos
fe confidcbat quod in Adam perdiderant.Quare illis erat Cir-
S^om.4 H. cuncifiojquodAbraha^fuilTetraditPaulus, fignaculum {ciMcet
. ' * iuftitiarfidci:hoceftfigiIlumquocertiuscoBfirmarentur,fuanii
fidem, qua femen ipfum cxpcflabant , fibi a Deo pio iuftitia
acceptam ferri. Scd nos meliore alibi occafione Circucifioni&
«eb.9.i.&i4 Baptifmiq. comparationem longiusprofequemur.Baptifmat*
i.Ioh.1.7. & purificationes fqam illis immunditiem,fpurcitiam,pollutio-
Apoc.1.5. nem antc oculos poncbantjquain fuanatura cotanwnati tiiu
aliud
OE ExTERN. MBO. AD SALVT^M. 4^
aliud vero lauacrum pollicebantur.qiroomnes exrergcmuc
&abluerencureorumrorcles. Et hocUuacrum Chriftus crat:
cuiusianguine abluti, eius puntatem afFerimus in confpeduin
i)ei,vciiiquinamenti oinnia noftra tegac. Sacrificia illos fua»
iniquicacis arguebanr,firaiiIqoe cioceba«r,ncccflariam elTc ali-
quam fatjsfddioneni qt)^ /udtcio Dei roluererur. Foie crgo Heb,^. 14. jf
luinmum quendam Pontificeni , inter Dcum & homincsme J5-&9"-
diatore , qui Deo facisfaceret per fan^uinis efFufionemjac ho- |^**'1'P'»«?«
iiia? immolationem quar in remilfioneai pcccatoru rufficcret. ^*"''^'^*
Hic fummus Sacerdus fuit Chriitus : propriu ipie f^nguinem
cff jdit^vidinia ipfc fuJt.fe enim Patri obedientem in niortem
obtalic:qua obedientia, hominis inobedientiamabolcuit qua?
Dci indjgnarionem prouocauerar.
zi Quantum »d noltraattinet , Chriftum eo chriusnobis Deindf in Sm-
cffjruntquopropiusmjnifeftatus cft homiaibus:cx quoaPa- f^ramtntit n»ui
tre vere,quaIispromi(rus fuerar,exhibitus fuit.Baptifmicnim ^'fi^"^'-'^^*'
nobis quod purj;ati & abluti fi-r»us ceftificatur: Cofna euchari-
ftir,qu6d redtrmpti. In aqua figuratur ablutio: in fangmnefa-
cisfadio.H^ecduain Chriftoreperiunuir,qui(vcait lohannes) '• ° '^* '
\cmt in .^qua & fanguine. hoceft,vt purgaret &redimerec.Cu
ius :ci teftis quoque eftSpiritusDei.Imo tres in vno func teftcs,
Aqua,Sanguis,& Spiritus. In arjua & fanguifie purgationis &
rcdcmptionishabemus teftwnonium . Spirirus veroprimarius
teftislmiufmodi teftimonijccrramnobisfidcm fjcit.SubIimeloh.19.if.
iftud myfterium prajclare n bis in Chrifticruce oftenfum eft,
quumaqua6c fanguis effljxcrunc ex facroeius lacere : quod
camobcaufam iurc Auguftmus Sacramenrorum noftrorum Hom i,n loha
fonrcm vocauit.de quibus tamcn pauio fufiusdiflcrcndu crir. nem xo.& fac-
Quin vberiorctiam Spirifusgratia hfc fc proferat, fitempus P^ ^^'^*.
cum tcmpore comparcs.Hon dubium eft. Na id ad rcgni Chri-
fti gloriam pertinct ; ficuti cx pluribus locis. ac prarfcrtim
ex feptimo lohannis capitc colligimns. Quo fcnfu acccipcre Col.1,17.
oportec illud Pauli,vmbrasfuifre fub LegccorpusmChrifto.
Neque eius confilium eft exinanire fuo cffcdu teftimonia
gratiiB in quibus olmi Patribus fe veracem probare Deu$ vo-
lui: 5 non fecus ac hodie nobfs in Baptifmo & facra Cofc-
na , fed comparaciue, raagnifacere quod nobis datum eft>
necuimirum cflec Chrifti aduencu abolitasefle Lc^is cere- , . .,
raonias Exfupertor,lM
raonias. ,, , . , . .. fea,.ttur impH
13 Scholafticum aurem illud dogma ( vthocquoqueobi.,jj^yi/„/^y?,-,,_
ter perftringamjquo tam longum difcrimeinter veterisacno- rH doanni dt
ux Legis Sacrament.a notatur, perindeacfiiilano aliudquam difcrtmtne Sa^
Dci gratiam adumbrinnc, hsce vero prsfcntem conferant: '^''""*''""'''"*
pcnicusexplodcodumeft. Siquidemnihilo fplendidiusdc ii- ^^^^"^^f
^s Apoftolus quim de his loquitur, quum docetPatres eande rxorfio. 3.
CAP.XUIh IN « T IT ?TrONlS Ltg. ini.
nobifcum fpiritualem efcam mandiicafle:& cfcam ilLimChri-
ftuminterpretacur. Quis inaneaufit facere /igBum illud cjuod
vcram Chrifti com nunionem I udxis cxhibebat?Er ifitus c^u-
fsB quam illicagit Apoftol.us,pro nobisnonobrcure jnilitit.na
nequisfrigidaChrifticognitionc, inaniq. Chriftunifiniticula
ac cxternis m/ignibus frctus, Dd iudicium cotemnerc audcat:
Hiiuf errorti diuina: fcueritatis exempla in Iuda»is fpedanda cxhibet:vt ea(-
refuuti». jgj^ ^^^^ jlll de^ieruntjpaenas fciamus nobis immmcrcfi iifdc
viciis indulgeamus.lam vt apta eflet comparacio,oportuit ofte
dere nihil efle inaequalitatis inter nos & ipfos in iis bonis quib.
faiso gloriari nos vetabat. Ergo primuin ii\ Sacramenris pares
nobis facit.-nec vllam pr^rogatiu» particulam nobis reiinquic
qux animos ad fpcm impunitatis facere qjcat. Nec vero Ba-
lloin.4.ii. p^ifn^o noftro pius tribucre fas eft quam ip'e alibi Circaciflo'
ni tribuit, quum vocac figillu iuftitjx fidei.Quicquid ergo no-
bis in facramentis exhibetur.id in fuis olim recipicbant ladari,
Chriftum fcilicct cum fpirituahb.fuis diuitiis.Qui habent no-
ftra virtutcm,ciquoq. in fuis fentiebant: vtfcilicctcirenciU.-s
diuinscergafebencuolentiae figilla mfpcm xttmx (afutis. Si
Hc1>.io.t. dcxtrifuiflencinterprecesepiftolsad Hebr2eos,nonitafuiflen:
hallucinati:fed quum iUic legercnc legalib.cercmoniis exp ara
non fuiffepcccaca, imo vecercs vmbras nihd habuiffe momeci
adiuftitiam, negledacomparatione quxillic cradacur,dum
hoc vnum arripiunc,Lcgem per fenihii profuifl^e fuiscjlrori-
bus.putarunt fimpliciter tiguras vcritate vacuas fuiflTe.Apofto-
livcroconfiliumeftLegcmccrcmonialem in nihilumredigcre
donec ad Chriftum ventum fuerit.a quo folo pendct cota illins
cfficacia.
i.obieltio^ihit 14 At obiicicnt qua» de Circuncifione liccrsB apud Paulum
UfHenrui^ dt lcguncur , cam nuUo loco cfTe apud D^um.nihil conferrc.ina-
circunctfione a nemcffe. Eiulmodi enim fcncencia: iJIam longeinfra Bapcif-
Pauh txtetiua- ^^^^^^ noftrum dcprimerc videncur. Minime verb. Id enim i-
i.^Cor.io. j. P^um dc Bapcifmo iure dicerccur.Quineciam dicitur.primum
aPauloipfo, vbioftenditDeumnihilmorari cxternam ablu-
tioaemquainreligionem initiamnr, nifianimusintus &re-
purgetur,& in puritatc ad vltimum perfeueret : deindc a Pe-
i.Pet.j. ti. tro, dum Bapcifmi veritatem non in cxterna pofitam ablutio-
ne teftatur, fed bono confcientiae teftimonio. At videtur alio
etiam locdCircuncifioncm manu faftam penitus contemnere>
dumeamcum Chrifti Circunciftone comparat. Rcfpondeo,
'^ffionfiot^po. ncqae hoc loco aliquid extenuari dc eius dignitate. Ilhc c«n-
^xpUnafs'""* tra eosdiputatPauIus quieam velutnecefT^riam requirebant,
quum effet ian)abroga:a. Monec igicurfideles vt omiflis vcte-
ribus vmbrisjin veritateinfiftanc. Vrgent(mquit)ifti magiftri,
vt corpoia veftra circuncidancur. Atqui rpiricuahfercircunci£
cftis>
DB SXTIRN. MEO. AD SALTTEM. 4^4
cftjs fecundum animam & coTpus.Habetisigirurref exhibitio-
nemjquajiongepociorcltquam ymbra. Pocerar autcm quir
pi^m concratxcipcrc,n<nideo /perntndafineffefiguram qifia *
rem liabercnticjujndo ficapud Patres luifler iiia icpo/irio vc-
teris hominis dc oua loq-cbiuur^cjuibus rarncn non fuifltt cx-
temaCircuncifio fuperuacua. Hanc obiedionem prxuerrir,
ijuum additc<5ntinu6,faiflc ColoiTenles Chrillo confepuicos
pcr Buptifmum. Qmo /jgniHcac id hodie eife Baptilinu Chn-
iii^i^ quodrctciibuscracCiscuncifio.ideoquefineilliusiniu-
ria non pont^hanciniurjgiChriftianis.
tf Atqiiod/equicur, & iamnuper ciraui , difficilius ellad*'^*'^'^"»'*
rol.jendumjudaiirasomncs ceremt nias fuilie vmbras rerum i"^^ ^"''^^'**'*
fucurarimi , corpus ciT^ \n Chrifto : longe vero difliciJlimum ntufri^'^1^'
cjuod muJns cjpitibus epiftoK-E ad HcbrJEos craAatur , fangui-<r,<»i l^,;;ij^
ncm pecudum non percjgifTe ad confcientias: LcgcmhabuifTe^.^^-msy,^"^^
vnbram fururorum bonorum, non imaginem rcrum.-culforesf^"^''')^^^^^"»
cx ceremoinis Mofaicis nih 1 perfcdionis fuific confcquutos, '""''"'" '«^«-
&{imiIia.Repetoquod iamacri^i, i^aulum nojdeo vmbracilcs^^rtj,^^'*'^*
faccreceremoniascjuod nihilh.ibcrcnt foljdijfedquia eorum
complementum^vfque adChrifti cxhibitioncm,quodammodo
'u^penftim crar.Deir^dcnon dccfficacia,fcdpotiusdemodo fi- x,
gnificandi hoc inrelligendum cfTe dico. Doncc enim manife-
ftatuscftin carne Chiiftus, omniafignavclur abrcntem eum
adumbr^b.inc; vtcunqucvirriitis fux fuiquc adcb ipfius pra?-
fenriam fidtlibus incus exercret. Sed hoc maxime obferuare 5,
conuenit,in his omr.ibus locis Paulum non fimpiiciter,/bd per
contentioncm locjui. Q^on;am iJli ccrtamen eratcu pfeudo-
aprfioIis,qui ii) ceremoniisfolis,nullo Chrifti refpedu , pie-
tatem firam efTc voIebint:ad eos confutandos faris erat dunta-
xattradare quid per fe valcant ceremonise. Hjnc quoque ^Stepam an^
fcopumfequutu<icft author epiftol.t ad HebrsBos. Memine-'^o>'« */';/?•/<
rmius crgo hk de ceremoniis,non in fua vera & naciua fignifi- ^^i^*f»r*oi <»-
cjtioneacceptis, fed adfalfam prauamque incerpretationem^*'"^'"''
derortis,n6 delegitimo e.irum vfu,fed defuperliitionis abufu
difputari. Quid igitur mirum fi feparar^a Chrifto ceremo-
niar,omni virrutecxuuntur? In nihilum cnim redigitur quic-
quid eft fignorum vbi res fignata toIlitur.Sic ChriftuSjvbi ne- loh. 6. tji
gotium habcbat cum iis quimanna nihil aJiud quam cibum
vcntrisfuiftc cog!tabant,fermonem accommodac crafTse eo-
rum opinioni.dicicquefemeliorcm cibum adminiftrare qui
animas ad fpem immortalitatis pafcat.Quod ficlariorcm folu- y. s»* •«»;«
rionem requiris,huc tenditomniumrumma. Primo totum il~f'i^^f*»tconu-
Jumcercmoniarumapparatum.qui in LegeJVlofaicafuit , nifj "^^^O-^dtres
ad Ghriftum dirig2tur,rem cfTc euanidamac niliili. Deinde Zl'"*^'^ ^****'
Gc in Chriftum rc^pcxifTe vt ea demum ii\ catne nainifeftato, ^
cat.
CAr.xUii. I NsT I r V T lONis iib.iiii.
complementum (uum habuerinr.Poftrcmo cius aducntu opor
cuific3br©gari,non fecusatquc vmbrain per/picua folis luce
euaneicic.Sed quia iongiorem adhuc de ea rc iermonem ih cfl
locum differo quoBaptirmum cum Cucuncifione conferre m-
ftituijparcius nunc atiingo.
26 ForremiferosiftosSophiftasdeccpcruntimmodicaetia
Theoh u*i'e'.^^^^ Sacramerorum encomia qusede fignis noftrisapud vete-
f:rtl>u4 muifce ^^^ lcguntur.Quale cft iUud Auguftmi.Q^od veteris LegisSa-
deri* Sacrame- cramenta Saluatorem tantiiiM promittebant : noftra vero daiit
tA tmrmtdice fhlutcm.Has & ftmiies dicendt figuras quum non animaduer-
iaudanttbw. tcrcnt hyperbolicas cfte,& ipfi lyperbolica fui dogmata pro-
enarr-*!^"?^ ""'"^§^^^"^5^^^ P^^o^^^ii^ alicno fenfj a veteruicriptis. N6 cnim
•Tfr/h.tUorum aliudiUic voluit Aug'.!ftmusquamquv>d idem alibi fcribit,Sa-
dntentiai f(T cramcnta Mofaicse Lcgis chriftum prasnuntialTe ; noftra vero
hyptrboltcM annuntiare. tt coutra F-iuftum, Fuifie illas promiffiones reru
^ife: cr non e complendarumrhasc indiciacompletarfi. ac(i diceret. illi figu-
.jRfacia.fe e ^^^-^ qimni adhuc expedarcturrnoftri vcluc pr^efenic exhibere
rr.r.dofigntfican ..T r - ^ j i r
flitntelligen- qui lam pr^cftitus eft.P'rro dcmodo ngnmcandi loqttitur,li-
,i^:. cut & alibi indicat, Lex(mquity^& ProphetseSacramenta habc-
Quatft. fupra bant prsenuntiantia rem futuram : noltn vcro remporis Sacra-
Nara.ca.jj. mcntavenifle conrcftanrurquod illa venturum pra^dicabanr.
L b IVonua Qli'^ nutedcre& efficacia renferit^pluiibus loci^ explicat. vc
1 jt.Petil. c3. S^ut" dic:t,facramenta luda?jrum in figMis fuifte diuerfa;in re
^j. (\\ix fignificatur,p3ria. diuerfa fpecic vifibili, paria virtutc ^fi»
Hom.injo- rituali. Itemjn fignisdiucrdseide fide rficin fignis diuerfis,
hannem itf. ^p j,. y^xbis diuerfi*: quia verba fmos mutatit per tcmpora: &
Mom in o- yjj^^^^g mhil aliud funt verbi quam figaa. Bibebant Parres cu-
* dem fpiritualem potum.nam corporalem non rundem.Vidcte
ergo , fide manente, figna variata. Ibi petra Chriftus; nobis
Chriftus quod in alrari ponitur. Et illi pro magno facramento
biberunt aquam profluenccm epetra: nosquid bibamus norfit
In Pfal 77. fit^^^^^^. Si vifibilem fpecicm intcndas, aliud eft: fiintelligibile
lib.19. cotra %nificationem,eundempotumfpirituale bibcrunt. Alibi,Ide
Fauftura, in myftcrio cibus & potus illorum qui noftcr^Tcd flgnificarione
c^p.i^ idem,non fpecie. quiaidcmipfeChriftusillisinpetrafiguri-
tus^nobisincarnemanifeftatus. QuanquJm hacquoq^in par-
te aliquid differentiae cffe concedimus. Vtraque enim paterna
Deiin Chrifto beneuoientia ac Spirirus fanfti gratias nobis
offerri teftacur; ^e<^ noftra illuftrius ac luculentius. In vrrifq;
Chrifti exhibirio ; fed in Iiis vbcrior ac plcnior,nempe prout
feri: ilhid de quo fupra differuimus Veteris & Noui tcftamenti
P^ ^®^.""^ difcrimen. Atquc id eft quod voluit idem Auguftinus ( qucm
E^tV^ jd la- vtoprimum cxtotaantiquicAte& fideliffimum teftem faspius
iuMrinm. ciramus)qu'mi riadit,Chrifto reuelatoftcramentafuiffcint^i-
tu:a, niimero paucierajfignificationc auguftiora> virtute pr.T-
ftan-
D B E X T B R N. M E D. A O S A L V T B M J 4CJ
Hantiora.Huins quoqjreibreuiteradmonicoseire leftorescx
pedit.quicquid de operc opcrato nugati funt rophiftse,n6 mo-
do falfum efle/ed pugnarecumfacramentorunatura, qu2ein-
ftituir Deus vt fideles vacui bonorum omoium & inopes, nihil
prster mcndicitatcm c6 afJcrat. Vnde fequitur.ea recipiendd
nihiliftos agere vndehude mereantur,vel in hac adione(qu^
eofurefpe^iu niere pa(fiuaeft}nulluiliispofre opus adfcribi.
C A P V T XV.
Be Baptifmo. \
Duae funt parteshuius capitis. '
De duokusfinfbusBaptiTmidifleftatio.Deprforeireaionei.ad
il. Df poftefiore,reft.i?
Altera parsad 4- cap-ta referri poteft.i.De vfu Baptirmi,i4.& ly.
fcd.i.De miniftri dignitate vcl indignitate,itf.i7.i8. fcft.j. Dc
corruptelis quibus hoc Sacramentum fait inquinatii. 19. fcft.4.
Ad quos fpedet eius adminiftratio,fed.io.ii.& 2»,
A p T I s M V s fignum eft initiationfs quo in Baptifmi itfi^
£cclefix cooptamur focietatem^vt Chrifto in- ««/•.
firijinter filios Dei cenfeamur. Porro in hunc
finemnobis a Deo datuseft(quod myfteriis
cmnibus commune efle docuf ) primum vc
fldei noftra» apud fe , deinde vt confefTioni a-
pud hominesferuirec.Vtriurque inftitutionisrationcm ordinc p. ^j
profequemur.Tria autem afFert fidei noftr^ Baptifinus, qur & '^l^ZJP'
ipfa figillacim percraftanda funt. Hoc primum eft quod nobis
aDommoproponirucvtfymboIumficnoftraBpurgationis ac S^? '« '^'^*^
documentum.vel(vt meh'us explicem quodvolo)inftar fi?na-/"'^'j^"""'" "*
X\ caiufdam dipIomatis,quo nobis confirmet.peccata noftra 0-^"^*
rcnia fic deletajindufta.oblicerata efTe , ne vnquam in confpe-
ftum fuum veniant.ne commemorentur,ne imputenrur. Vulc x.^oi ttfle- "■
cnjmomnesquicrcdiderint baptizari i« remiffionem pecca- ^"'"/'^'C''^'"'"»*
torum. Proindequibus vifum cft Bapcifmum non aliud efle '^*'"'^'*'""'' ^
quam tefferam ac notam qua religionem noftram apud homi-
nesprofitemur.quo modo imperatoris fui in/ignia praeferunc
milites,in fu^profeffionisnocam.-i; quod primum eratin B.i-
ptifmo non perpcnderunt. Id vcro cfi,qu6d a nobis accipien-
dusfitcum hacpromif/Ione,Quicunquecrcdiderinf, & bapti- M^uiC.itf.l
zati fusrint, faJuos fore.
X InhuncfenfumiutcIIigendum quoda Paulo fcribitur.
cAp.xr. 1 Nf T irrTioKis L I B. iiir.
Hacremifio Ecclefiam a fponfo Chrifto fandificatam effe, & mudatimh-
fectAwmmejut ijacro &<\\ix^ in verbo VJtae. Et alibi,nos fecufidum eiu» mifcri-
bnfda SLripru- ^qj-jjjijj, faiuos fa<^o$ cflV pcrlauacrum regeocrationis & rc-
^tr vribAiw,-'' "oustionis Spintuslaodi.Etal-^etro^quodBapcirraa nos (aluos
Ephef.s.z^. f^cit. Non enim fi^nificare voluir ilie, ablutionem & faluicui
Tir. 3. $ noftrani aqua perfici: auc,a<:]uam purgandi,rcgenerandi, renu-
^.Pet.j i.(. uandi viittuem infecontinerc: neque hic falutis caufajn , iei
drKaxactaiiumdonorum cognitionem &certitudinem in Koc
facramento percipi. quod vcrbis ipfis facis euidenter cxpiica-
tur.Naveibum v!c.^6c baprifmiiaqua?fimulconneCl:it Pauius:
acfidicerecper liKangelium n^bisnoftr^ ablutionis & fan-
<^ific3cionisn»!n'iuaiFcrri, pcr Bapnfmu huiufmodi nuncium
obfignari. EcfubditconciniJoPetrus , Baptir.iiaillud non elfc
depQfi..ioncm fordium carnis.fed confcientiam bonam , apud
Deum,qu3E:fx fide eft. Imonon aliam nobis purificact-incrm
Btptifmus pollicecur quam pcrafperfionem fanguintsChrifti:
qu« pcr jquajpropter mund mdi abluendiqi fimilitudinem,fi-
gurarur.Qu^isergonosaqiiaifti Riudaridicacquaecerco ccita-
rur Cfjrifti fanguinem verum elle arqj vnicu noftruir. iayacrii?
Vt noM aliunde peti queac certior ratio ad retellendam eorum
halldcinatit^neiTi qui ad aquae virrute referunt omnia quam ab
ipfiusB?ptirmifignificacione:qu:eram ab elcmenro »lIo vjfi-
biliquod oculis noftris obiicicur,abftrahif,qiiaaiab aliis om-
nibus wediis,vt vni C hrifto mences noftrasdeuinciat.
^ j Nequc veroexiftimandumert. Baptifma in pr;rrcrituna
torufntantitw duHtaxat tempusconterrij vt noujs l.ipfibus , iiiquosa Bapcif-
fed etiam fntil mate recidimusjqusercndi fit^t alia noua expiationis reinedia
rorum pjcca- in aliisnefcio quibus facramentis, perinde acfi illius vh ohfo-
toriim esi. igfa elTvt.Hoc quidcjn errore olim fadu eft vt nonn Ti nifi \n,
vltimo vic5edircriinine,2cqueadco uiter vltimos fpiritis Ba-
ptifmoinitiari nolIenc,vc fic cociusvit^ ibtincrentveniam. \y\
quapr.^pofteramcaucione veteres Epi copitocies in fcrrpcis
fuisinuehuncur. Sicaurem cogitandum eft , quocunque ba-
ptizemurte;npore,no$feraelinomacm vita ablui & purgari.
Itaquequoties lapfifuerimus, rcpretend.^ crit Baprifmi me-
moria,&hacarmandusanimus , Sf depeccatorum remiffi.m»
fempcrcertus fecurufque fic. Nam ttC\ femel adniiniftracus
prseceriifl^e vifus eftjpoftcrioribuscamen pcccatis no eft aboli-
Bmc tamen cus.Puritas cnim Chrifti m eo nobis oblaca cft : ca fepcr viger,
ptccandilicen- nullis ni.iculis opprimitur: ied omncs noftr^s fordes obruit &
f;«;wj«iw«<:4-extergit. Neque liinctamepcccandi m futurulicenciacaprada
ftaatU, eftfvtcertehinc ad talem audacia minimcinftruimur) icd h^ec
doftriBa iis cantum tradicur qui vbi pcccaucrunt , fub peccatis
fuis fatigui&opprcffigcmunt, vt habeancquofc erig^it ac
•onfolcnturj ne in confufioncm ^icdefpeuncHicmiuahr. Sic
Paulu»
O E ■ X T B R N. M E a. A D S A L V T E M." 4C6
Paulus ait, C hriftu f^du nobis efTe propitiatore, i« temifdonQ RoJn.joiTI
pfxcedencifciiii dciidorum. Qu^o non ncgac perpecuamaffi-
duamquc peccatorum remiflionem ad mortem vfquein eo ob-
^ncri : i<:d datum eum a Patre miftristantuni peccatoribus ff-
f,nificat,tjui conlciennse cauterio vulnerati^ad medicum furpi-
Vant.His uPrerturmilericordia Dei. Qtjj peccandi maccriant &
Jicenciamex impunitate aucupancurj mhilfibipr^ccr iram&
iudicium Deiprouocinr. i
4 Equidemfcio aiiud communirer receecuin e^e , poEni- ^'/-''«'"»' ««*'»
ftentrie & cuuium bcttcncio nos ootncre poft Hapttimura i^e-fg„:,^lf^i„^
nii fioncfn, qua?primar»:geiieracionQ per fblurn Baptjfmum ter rSaprifr,td
jC'obis da:ur. Sed quihoc comminifcunrur, in co crrant, quod f^PcsHititianf
noncoiiicaiitpofeltateaiciiumm,de qua ioquaatur , a Bapti- i^^^.p^^ftivntur,
fmo fic>endere,vc «ullo modo feparari debeac. Remimonem '^^^^''''#'^"-"*
.:;ccipit peccafor Ecciei:3smini{terio, nempenon hne huangc fmt^rtouerinpt
h) pTsedicacione.Qu^alis aurem illaei}?Nos fanguine Chriftic- vtro panithie
«lundari apeccatis.Arqui lauacriilliusngnura aeteftimonium <*fgnim^
quod ci{ nili Bapcifmui'? Videiaus igicur vc ad haptifmum ab-
foiucio illa referatur. Ec \dc errpr commentitium Poenitentise
Xacramenrum nobis peperit.-de quo aliquid ante acc)gi,& qaod
aefiduuni cft fuo ioco abloluim. Nihil auceoi mirutiii,fi homi-
nes,qui pro iogeai j f ui craf/iiie rebus excernis immodice func
iiffixi, hac quoque in parrc viriura illud prodiderunc : vc pura;
Dei infticurione non conccatiaouafubfidia a feipfis confi^ta
ii>r:ere; ent.Quafi vero Baptifmus ipfe non efTec poenitencia? fa- f
cramencum.Quod ii haec ia locam vitam nobis cominend i cur^
\is quoque B^ptifmisd eofdem quoquefines exter>di dcbet;-
<^are ucc dubium qui» pij omnes toco vic«curricuIo , quo-
tie^ vitiorttuj fuorum confcieniia vcxantur , {^(e ad B:'.pcifmj
memoriam reuocareaudeancvc fe inde confirment m illius v-
njcse ac pcrpccuJE ablutionis fiducia,qaam habemuj ia Ciirilti
fanguine. ■ ■ ■ -
5 Alterum etiam fruftum afferc , Qui noftram \n Chrifto *•. ^"««^f*^/*
catiooeiB nobis oircndic,& nouam m co viam. bjqui- g Jf,r^j ^ff
detr,(v£ ait Apoiiolus)in mortem eiusb.-ipc'z.iti (uiw^^conCt- vtintdU^aniM
pulciipiiin niGrtem , vt innouitatevit^ambulemus. Quibus ?ios in mortif^
verbisnon adiuiitationeme»usnGsfoIumcxhortacur(acft dt- cationem eir
cer<r,adj-noneri ncs per Bapt:(mum,vtquodam mornsCh.-ifli "*«^"^ vttaror
exempicjConcupucentiisooiTris moriainur,&exemplo relur- a^ j„fgri,
reftionis,vt in 'uftitiam lufcitefiuKJfiid rcm iongc altius rcpe- Ronj.(J^.j.
tic.ncmpequod perBaptifmum Chnflusnosmortis fujefece-
ruparcicipes.vcineam inferamur. Ec quemadmodr;mfurculLis
fwbilantinni alimencu nque ducit a radice, cui in/irus ell: ita
quiBapcirmu.neaqu2 debenc fide accipiunc, vere efficaciaiii
«aortis Cfuifti fcnciunr , in monificaiionc carnis fuje : fiaaul
Nnn ij ♦
CAP. XV. IMSTlTVTlONlf LIB. IIII.
cdamtefurreftionis.in viuificatione Spiricus.Indeexhortatio-
nis materia defumit: quod (i Chnftiani fumus, debemus mor-
Col.t.ii, fy| gU"g peccato , & iuftiti3E viuerc.Hoc eodem argumento ali-
"•^^- bi vntur, Quod circunciii fumus, & exuimus vetere hominem.
poftquam perBaptiftnum in Chrifto fepuki lumus.Et hoc fen-
fu,eo qucm ante citauimus loco , vocauit lauacrum regenera-
tionis&renouationis.Itaqj primum gratuira peccatorum ve-
nia & iitftitia? impufatio nobis promittitur,demde Spiritus fan
di graria.qu2E nos in vhx nouitatem reformet.
3- f^tfciamuf ^ Poftremo&hanceBaptifmo vtihtatemfides noftraac-
nbsficipfiChru- cipir,qu6d ccrto nobis teftificatur,non modo rn mortem & vi-
V„ 1J.„J",!1] t'^"T Chriftinosinfitos efte.-red fic jpfi Chrifto vnitos vt omniu
hon.ruTK fiimus ^ius bonoriim participes hmus. Ideo enim Baptifmum m fuo
fartici^es. corpore dedicauit , & fandificauit,vt communem cum nobif-
cum habcret,ceu firmifftmum vnionis ac focietatis , quam no-
bifcum iniredignatuseft,vincuIum.vtPauIusex€o prober,nos
effefihosDeii quiaChriftum in B ^ptifmoinduiiDUs.Ita vide-
musBaptifmicompIementum in Chrifto eflejquem etiam hac
racionc vocamus proprium Baptifmi obic<flum.Proinde mirii
A6 > 8. i6. & ^^^ ^^ "^ ^" ^^"* nomen liaptizafle narrantur ApoftoIi,qai ta-
I5 5. mcn in Patri* quoque &Spjritus nomen baptizarc iufii fi.erar.
Quicquid enim in Baptifm® prrponiturdonoru Dei, in Chri-
fto vno reperitur. Ncque tamen ficri poteft, quin Patris Gmul
xM-,. .<! ^ & Spin usnomen inuocetqui inChriftumb;*ptizar.Ideoenim
ejus languine emu idamur , qnia muericors Pater nos pro !ua
incomparabiliclementia recipcre in gratiam voIens,mediato-
rem hunc in medio ft3tuir,qui nobis fauorem apud ipfum con-
Secudua&ter- ciIiet.Regeneraciouem ve; o ita demum ab eius morte& rcfur-
t^tt^ fints ratn ^q^^qj^^ confequiiTiur , fi per Spiritum fandificatiimbuamur
^poftoloruBa. »oua& ip rituili natura.Quamobrem noltrajtum. purgationiSi
pttfniotfi per- tum regenerat!onisinPaTecaufam,i»FiIio matenam,in Spi-
^ituHt, ritu efFesS^um c6fequimu/,& quodammodo diftinde cernimus.
Sic primum Iohannesbaptizauit,fic deinde ApoftohjBaptiftno
poenitcnti^, in remirfionem peccatorum : poenitentise verbo
humfmodi regenerationcm inielligentcs: remiffione peccato-
rum.ablutionem.
jtt hunr fi»?m 7 Qup etiam certiffimum fit, idem f.n^t prorfus lohannis
'Bm^tifinu'^ I»- rninifterium,quod Apoftolis poftea delcgatum eft. Non enim
hinnti ^ ^ alimr» Baprifmum ficiunt diuerfseraanHs , quibusadminiftra-
»L* T^^^^« turfed eundem eflfe eadem dodrina oftendit. In vna doftrina
prorfftiefi. Iohanes& Apoftoli confenferunt:vtriquein poenitentiara, v-
rriquein remiffTonempeccatorum,vrriqucin nomeChrifti^a
quo poer^itencia & peccatorum remiffio eftetjbaptizarunt. lo-
lohao.i.if . haoRcs dixit,aenu effe Dei,per que tollerenrur peccata mun- ,
#i,vbi cum hoftia fecic Patruccepcam, ptopitiacGrcm,i«ftiti2e
falu-
D£ IXTBRM. MIO. Kt> SALVTEM. 467
falutifque authorem. Quidad hancconfeflTioncniadderepo-
tcrinc Apoftoli? Qiureneminem periurbct quod ukerum ab
aitero d;fcernere veieres coarenduuc , qujrum non tanti efle
nobisdebet calaiius vc Scripruric ccrtiiudmem quacefaciat.
Quisenrtn Chryfoftomo not»usaufculcet,neganti m loh^nnis Hom.xnMat.
Bapcifmo com^rehenfam fuiflepeccatjrum renuifione quam ^4«
Lucaecontraairerenrijlohannem Baocifmum poenitentiieprae- l-"c.j.j.
diciflc in peccatorumremiflionem?NecrecipicndaeftillaAu-
guftmiargjtu,in fpe dmiifta fuiffe peccata Bapti-mo lohanis, Lij.deBapt.-
Chrifti Baptifmo re ipa dimicti. Q3im enim Euangelifta ^°^""f,^j°"*
clareteftetur,l..hannem m fuo Baptifmo remiffionem pecc*-
torum pollicitum fuiife.-quid extenuare hoc clogium opus eft,
quumnulla neceflicasad id cogat? Siquis autemdifFcrentiam
e Dei verbo quaeret^non aliam inueniet tjuim quod in eum qui Luc.j.itf.'
vencurus erat , lohannesbaptizabat: Apoftoli in cum quiiam '^'^•^^•M»
fe exhibuerat.
8 Qiiod luculentiores Spiritus gratia; a Chrifti rcfurredio- ohieaio eomm
nc eftul2efunt,nihiladftatuendambapcifraatum diuerfitatem quHohanuBa-
attinct. SiquideBaptifmus quem ipfo adhuc interrisagcnte,/'''^'""'*'»^'/^-
A poft. li adminiftrabanc, eius vocabatunneque tamen lar^io- P°ft'^°^^*^ ^"^2
c ■ 1 luL NU-r TL^- Ptijmo diuerstc
remSp ric sopulentam hab-ebatquam baptilmus lonannis. t^^ Hatuunt
Qtnn nepoftafcenfionemquide,Spiricu fupra vulgareni prio- dUuitur.
run iidelium modum.donantur Samaritani, ctiam(i in nomen Aa.8.14.17.
lefu bap izati fuerint,donec ad eosFetrus & lohannes mittu-
tur (]ui manus iiviponant, Hoc (olum veteribus impofuiife ar-
bitror , vt hunc ad illum praeparatione dantaxat eile diccrent,
qu id legebanc rurfum a Poulo baptizatos qui lohannis bapti- A^a.ij.j.y.
imum femel lufceperanr. Sed quam hic ftnt haliucinati , alibi
fuo loco cK-nffime expIicabitur.QH,id ergo cft quod lohannes Matt.j.ii.
dixit.fe quidemsquabiDfzare. venturum autem Chrirtu qui
baptizaretSpJritu/aado &igni.^ Paucisexpedirihocpoteft.
Nonenira Biptifnufn a Baptifmodiftirjguerevoluic, fcd per-
fonam fuam cum Chrifti p rioaa contuIit,fe ntiniftrum cfle a-
qusB,ilI«imSpirifUS iandi datorem;& haRC virturem viflbili mi-
raculo dcclaruurum quo dieSpiritum fandum Apoftolisfub
linguis igucis mitteret. Quid Apoftoli ia(flare vltra potueruc.^y^^ ^^^
Qmd & qui hodte baptizant?funt enim cxterioris duntaxat ii-
gni 'uinillri^Chriilusinterioris gr.itiaE author.vtiidem illi ve-
teres vbiquc docent, in pfimifque Auguftinus,cui hxc prseci-
pua eft fultura concra Donatiftas, Qualifcunquc iit qui ba^i-
zat.vnumcamen Chriftum prxefle. DeniijueBapti- .
9 Ha»c quajtum de mortihcatione, tum deablutfone dixi--^'^*"'Ajf »'»
mus in populo Ifrael adumbrata funt; quem ea ob caufam A- p^^",*^^//!^^
poftolusdicit in nube&in marifuiifebaptizaeum. Mortiiica-^^^^*^^'^^^
tio figurata eft quu Doniin*e wmm Pharaonis.&crudeli fcrui-y^;^m«w »c-
Nnn iij.
C A P. XV. 1 M S » I T V T t O N I S L I B. I I I L'
bu aduml>r.'Aa tutc Cos afferes,viam illis ftrauirper Mare rubrum,& Pharao-
■f Cor .0 2 "^"^ iprum , & Acgyprios hoftes, qui a tergo iWis inftabant. &
£xoda4.i..& <^^^"icibus immincbinr, fubmer/ic.Nam & adhuncmodum in
5:^. . . . Baptirmo poUicetiir nobij , & daro (igno oftendit,nos ex Ac-
'' oypti capriuira e, h.e. epeccati feruirure, iuavirtuteeduftos
& vindtc uo>: fubmerfum Pharaonem neftram,.d eft di:^bolfi„
quanq^aranecfic etiam exercere nos & fatigare definat. Ve-
lum vc Aegypaus ilie non fn profund mniarisdciedtisfue-
r^r, fed iniittore prr^ftratu^ tcrrib;li af, edaadhuc liiaciiras
rerrebat, nocere tamen non poreraf:ira hic nofter adhuc qui-'
demminatur, armioftendir, fentirur, {c:d. vi?^cerenon poteft.
!N?um.9.i4. Isi nube , purgacibnis rymboJum fu't. Nam vttuivi iilos Domi-
nusoppofiti nube operusr, &rcfrigerium pr^ftirit, nc incle-
mentiorefolis ardore deficerent, & tabefc<;renr; uain Bipti-
fmo nos Chrifti fmgu-ne opertns eife & procedo^agnoici-
nius,ne Dei feuerfta;;, quae^crecfti!smma mtolerabilis.nobis
incuinbat Etii vero tunc (3bft*urum & paucis ccgnirum fuic
my fterium .* quia tamen non .llia eft falucis adipifcendae rario
quam in iilis duabus gratiis.noluit Deus vtrmrqne teftera ve:u-
ftjsparres <suosha?redes adopriuerat,priuare.
Chk[lh aliorii '^ ^'^'^'^ perfp^cujin ei\ qijarr! fMlfum iit qu d docucrunt pri-
^^ifiAtum que dcm nonnuUi, in q<Jo alij petiiftunc, per B .ptifmum folui nos
t(Jw' ferfina & cximi ab originalipeccaco,& a corrt<ptione quseabAdamin
tnj}aur.xtton!.i Ynmtrizm pofUritare propapara cft^arque in eandcm iuftitiam
%mK:un- naturarq-, piinr-t<rm reitjfu» qua obtmuiilet Adam n m eaqua
T^sf9nfio:0ri- primum crcatus fuerar,inregritace lietiftet. Tale enim dofto-
gin^Tiu praui- rumgenus, nunq am quid ctccacum originale,quid iufticia o-
tAs remamt^ rigiaalis , qua? grana BaptinT)! ciresaffcquurum cft. lam vero
pojr^^Baptifmx. g^jj^ diipuracum eft , peccicum originale ciTe natura? noftrsc
G-i f I, prauicacem nc corruptionem , qux itrimum recs facic nos ira;
^ - Dei.cum ecia opera in nobis proferc qua; Scnpcura vccat ope-
racarnis. H^ciraqite duo , diftinfte obleruanda:nempequ6d
fic omnibus nacur^B noftrae partibus v?ciaci pcruersique.iam ob
ralem duniaxat crtrrupcronem damnati meriro couidfqucco-
ram Deo tenemur.cui nihil eft acceptum niii fufticiajinnocen-
Tt tft in ipfs cia,puritas. Atq,\lde6 infances quoquc ipii foam fecum damna-
mfA:.n'oH6. cionem a m5tris vtero aiFifunt .- qui tametii fux iniquitacis
fciidusnondu n protufermc. habenc tamen in ie inclufum fe-
It-!:- attten^ mcn.I.no toraeorum nacura,quoddam cft peccari fcmenrideo
eudi Dt$ L- "o" odioili & abominabilis Deo effe non poccft.Hancdamna-
fTifati,impi.ita tioncm fublatam &a fe depulfam eiTe cerd pcr Baptifmu fide-
Tionc tujliti d lcs a it\t. quando (vcdiiflumi/uic) Dominus hocfigno nobis
aufn.txat iii pollicerur pletiam folidamqi remifiioncm fa^^am cire,& culp^
fy''^'^'. qu:E imputanda nobis erat, &poenarqua;obculpamluenda:
iuftitiam quoqttc a|>prehendUiit , fcd qualem inhac vita obti-
ncre'
Aai.icu ii»uu> ajiiuuc iiutiu» p«nt, c«t itiiitcL '^u<3c «iii>- «4v.jv,4i- ».
p/ifnus opera carm .:non fecus atque incenfa fornax flammam '* " ^'^!* ""
& icincillaspeipet:uoefnar,aut icaturigoaquannenne egerit. ngru»facef
DS ixtEr. MEO. AO SALVTEM. 4^S
nere populus Dei ppteft, nepe impuratione dutJxat:quia pro
juftis & innocennbus eos fua mirericordia Dommiis hiber.
ii Altcrum eftquodhafcperuerfitasnunquam innobiscef- Eaautemwi^
fat-fed ntf>uos aftidue fruftus parit, ea fcihcet qu2B ance dcfcri- »^^" torrupu»
' - ' ttto Vttd huiut
liis-
■ejSiS:
N^iHConcupilcentia nunquaplanein hominibusinterit&ex-
tinguuur.donec pcr mortem ecorpore mortis Jiberati,femeti-
pfos prorlus cxuerint.B «ptifmus quidem promittit nobis fub-
merium efle noftrum Pharaoncm & peccati mortiftc^rionem:
non tamen ita vt amplius non fit , aut nobis negotium Hon t3.~
ceftat^fed tanriim ne fuperct.Nawi quandiu in lioc carcere cor-
poris noftci ciaufi degemus,habitabut ia nobis reiiqui^ pecca-
ti.fed /i promiffionem in Baptifmo nobis a Deo datim fide te-
nemus,non dominabuntur nec regnabunt. Neuio aute refai-
lac, nemofibiin fuo malo blandiacur qunm audic pcccaciitn
iemperinnobishabitarc. Noninhoc dicunturifta,vtpecca-
tisfuisfecureindormiant qui alioquiplus fatis propend" funt -^"»« ' J^*^
ad peccandum : leo tantum ne iabalcant , & animum dclpon- f,^arnpiKni^
dcinf,quiac;irnc ruatitillantur&punguncur. Magis cogicent mo LAutim (<r
le in via adhuc effe>£c multum fc prDfecilTe crcdat,quum a fua tutita arobulAt
concupilcentiaaliquanrulumminuiindiesfcnferintjdonecco tmjtUDomim.
pertigerir.t quo tedunt:nepe ad vltimtjm intentura carnis fu3E, '
qui in huius vitc mottahs mteriru perficiccur. Intcrca&ftre-
laie cercarej& ad i^rogreflum fe animare,& ad pleniir» vidtoria
jlimulare n5 de/inat.Na & hoc magis acuerc debec eor u cona-
t^,quod (ibi poftqua di« enixi fuerinc no paru adhuc negotij rc
ftarcvidst.Sic habediieft,hapnzamurin morcinc^tionecarnis
noftr^,qu^ a Biptifmo in nobis inchoaturjq' i quoridie profe-
qumiur: gliciecur aureqnuexhac vita migr^bir.-i^ad Dominu.
li Hic nihil ahuddrcimtis quaiii quod \poftolus Paulus 'T'"*uttate iUa,
fexro & feptimo ad aom.capitecUriflime cxponit. Poftmiam ^"^^''"■^1?!'!
emmdegratmtaiuuitia ciiiputauerat.quianonfuih.nmpij ind? tcjltniomo Pm
infcrebant viuendumeft^eproiibidine.quia noeftemus operil h\^popu e^
meritis tccepti Deo:fub;ugit,eos omnes quiiuftitia Cliriftiin /iendiiur.,
duuncur,fimul Spiritu rcgeierari, & huius regenerationis nos Rs>«>'^''4?
arrha habere in baptifmo. Hinc hortatur hdeles^ne dominium
peccato permictant in fuis mebris.Iam quia nouerat femper a-
iiquid efleinfirmicatisin tideiibus:nepropterea deiiceretur,jid
iicit c6folationem,qu6d non fint fub Lege.Qu,ia iterum videri
potcratjinfoiefcere pofie Chriftianos.exjquodnon lincfub iu-
goLcgis, tradat qualis fit illi abrogatio : & (imul quis /ic
Lcgis vfus , quam qusettionem iam fccundo diftulerat. Sum-
maeft,noseffeliberatosa rigoreLegis vtChrifto cohaereamus.,
Xegis vcro officium eflre,yc prauicacis noftrxconyi^liti, nofUain^
N n n iiij^
|?AF. XV. INSTITVTIONIS 11 B. III l.
impotcntia&miferiam Gonficeamur. Por/oquiaprauitasilla
natur^B non tam fpcile apparct in homine profano , qui fine ti-
more Deieupiciitatibusfuisindulget ; exepluminhominere-
generajoponit.hoceftin feipfo. Dicit igitur pcrpeiua fibi lu-
(ftam efle cum rcliquiis cirnis fu^e.fiq; vmdum milera feruiiu-
te detineri quominus fe totum diuinas Legis obedientiae confe-»
K.em-7'4* cret.Itaquecumgemitu cogjturexclamare, Infehxego , Quis
me libeirabit de corpore hoc morti obnoxiopQjjod fi fiJijDei
captiui in carcere detinentur quandiu viuunt , magnopere an-
xujs effe necefTe eft periculi fui cogitacioncnifi huic timori ob
uiam eatur.Attexit ergo in hunc vimn confolationejnihil efle
danationis amplius iis qui func in Chriiio lefu. Vbi docet,eos
quosfemel DomiHusrecepitingraciam, in ChriiU ruicomu-
nionem inferuitjinEcclefig focietatem per baptifmumcoopta-
uitjdum in Chrifti fide perfeueranr,criam fi a peccato ob/idea-
tur,atque adeb peccatutn in fe circunferant, reacu tamen& da-
natione cfte abfoIutos^Hcc (i fimplex eft acgeaumaPauli incec
pretatio,non cft quodinufitatumaliquidtraderc videamur.
Secudu^finUEa Confeffioni autem noftr;e apud hommes fic feruit Ba-
jha apud horrn pf""ius. biqmdcm noca eit qua palam prohtemur nos populo
nes fonfifoni f^ci acccnfcri velle; qua tcftamur nos in vuius Dei cultii, m v%
fcruiat.-fi;' cjuo nai« rcligionem cum Chnitianis omnibus confentire: qua de-
mttdoiifiat. nique fidem noftram publiceaffirmamus,vt non modo laudeni
Hom. .1. |-)gj fpirent corda noftra , fed iingua? ctiam & omnia corporis
membra quibuspcftuntfignificacionibysperfooenc. Itaenim,
vtdeGec,noftra omnia in obrequium glorixDeiconferuncur,
qua nihii vacuu eftc debet,& c^eteri noftro exemplo ad cadcm
ftudiaincitetur. Hncrefpiciebat Paulusjquuinterrogaret Co-
rinchiosanno in Chriftinomen b^^pcizatifuifTenc.lnnuens fci-
licet,eo ipfo quod in eius nomen fuifTcnt baptizati, refc ill! dc
uouifTcin eius nomen iurafle,& fide illi fua apud homines ob-
ftrinxifTe.vt confireri ampiius aliu no pofler praeter folu Chri-
ftii nifi cofeffioneabnegarc vcllet qua in Baptifmo edideranc.
^htra. capitit »4 Nunc poftquam cnarracum ef^ quid fpcdauerit Domi-
pnrsi»^.p,{rtesi]m noftcr in iaftiturioneBaptifmi; quacfitnobis vtendi acci-
dijiiridla. pi ndfque racio indicarc ptomptum eft. Nam quatenus erige-
da-^alendiesconfirmavidajque fidei noftra? datur, fumeadus eft
%.l>e xfu Byti qnafi k manu ipfius autoris; certum perfuafiimque habere co-
"S'^"^^^ ^^ uenit,ipfum efje qui nobis pcr fignum loquicur, ipfura efTc qui
ji er cotijirma- ^^ pur5ar,abIuit,deIi(ftorum memoriaabolet: ipfum effe qui
i.Cpr.iJj. mortis \\x parncipes facit:qui Sajnn^e regnum adimit,quico-
cupffccntiajnoftraevircs eneruar: in^oquiin vnueoalefcitno-
bifcum,vtcum induti,filij Dei cenfcamur.H«c,inquam,tam V9
re ccrto [ue anim^ ooftra» ir>tus praeftare.quam certo vidcmus
^«srpus noftrii extraablui/ubmcrsi^citcudaii.Ifthgcenim fiue
analo-
DE BXTJtR. M E D. AO SALVTEM. 4^9
analogia,{iue fimilitudojcerciffima cft faeamencorum regula»
vt in rebus c&rporeis (piricuiiei cvnfpiciapius^perinde acfi co-
ram oculis noftris lubiedje k)rec,t|uando iftiulmodi figuns re-
prasfentare Doniino vifum eft , non quia facranienco cales gra-
tisB jlligata»inclufacque finc,quo eius virtutenobis conferancur: ,
fed duntaxat quiahac reflera voluntate fuam nobis Dominus
teftificarurmenipe fe hxc omnia nobis velle largiri. Neque ta-
tum nudo fpedt iculo pafcit oculos ; fed in rem prxfenrem nos
adduci!:,& quodfiguracefficaciter fimulimplec.
u Huius documeiirum /it Coinelius Centurio,qui peccato- ^'fi^^^/^jl'^''!'.
rum remilfione,qui gratiis Spiricus fanai vJlibiiibusiamantea ^J^^ jUujha'
dinatus,b3pcizacuseft:nonlargiorem remiffionee Bapcifmo j^_
pecensjfed certi^re fideiexercitationem: imo fiduci^ argume- Aft.10.48.
cunicx pignore.ObieceritforceaJiquisjCurigjturPauiodice- Aa.9.17.
bat Ananias vt peccara fua per Baptifmu ablueret. fi bapcifmi
jpfius virtucepeccacan6abluunrur?Re(pondeo,Dicimur acci-
pere,obrincre,impetrarc,quod,quaniu sd hdeinoftrx: fenfum,
nobis i Domino exhibetur,fiue id cum pnmu tcftatur , fiue ce-
ftacummagisac certius conftrmat. Hoc icaquetancum voluic
Ananias, Vc cercus fis5paule,remifla cibi efic peccata,baptizare.
Promitticenim Dominus in Bapcifmo remilfionempeccaco-
rum.hanc accipe,& fecurusefto. Qu,anquam mihi animus
noeftBaptifmi vimcxrenuare, quinfigno accedic res Scvcri-Oe vfu 6«p»»-
tas, quacenus per excerna media Deusoperatur. Caecerum, ex ^"'''.^'*^"'!* "*-.
hoc lacramenco^queadmodum ex a\m omnibus ninil aiiequi-^
murnifi quantumfideaccipimus. Si fidesdefic,ericin ceftimo-
iiiu ingruirudinis noftrae.quo rei coram Deo peragamur, quia
promiffioni illic dacae increduli fuerimus. Quaccnus vcro con-
feffionis noftr^ fymbolum eft,teftari eo debemus fiduciam no-
ftram io Dei mifcricordia eflc,& puritatcm noftram in pecca-
torum remiffione , qujc parta nobis eft per lefum Chriftum:
nofque in Ecclefiam Dei ingredi,vc vno fidei & charitatis con-
fenfu cum fidelibus omnibus viuamus vnanimes. Hoc poftre-
mum voluitPaulus,quuminquitin vno nosomncsSpirituba- i.Cor.ii.i#.
pcizacos cflcjvc vnum corpus fimus.
i6 Porro fi verum eft quod confticuimus, facramentutn 2.*Dc»W/^«»f4
non ex eius manu acftimadum eflc a quo adminiftratur, fcd ve- ^«7»«« dignit^»
lut cx ipfa Dei manu.a quo haud dubie profeafi cft:inde colli- '',r'"^''^''
gerelicecnihililh afterri vel auferriems digmcate ?^^ ^^'^^ fr^gafenivd
manumrraditar. Acpcrindcatq; interhomines,fiquamifl^ae- auferri.
piftoIafuerit,mod6ratis& manus &figQum agnofcacur, mioi-
mcrcfertquisaucqualis cabellariusfueric: itanobis fuffieerc
debetmanu&fignu Domininoftri in facramentisfuisagno-
fccrc,a quocunqj tandemtabcllari© deferantur.His Donatifta-
ru errorpulchre refuwturqui vim ac prctiurafacramentime-
fAP. Xir. INS T IT VTIO N IS LlB. II II.
tiebanmr mi»iftri ciigiiicate.Tales hodie funt Catabaptift^ n®-
ftn,(jui ritc nos baptizacos pernegat , «^ubd ab imp(is& idolo-
latris in regno Papah baptJzati Aimus. kaque anabaptilinu fu-
riose vrgenc.Aduerfus q»ioru ineptias fatis valida lanone mu-
nieinur,fi cogiterausnos Baptifmc» iniciacos , non m nomeaii-
Mattit.),. cuiushomimsj/edmnomenPacris, &Fiiij&Spintus iandi. i-
decSq; Baptiftwum non efle hominis, fed Dei: a quocunquc tan-
f^nde feauitur dc adminiikatus ftierir. Vt maximc Dei & toiiwspiecacis Jg«a-
no^fir^^^^r L ^'^"^^o^^f^^^ipt^ofes fucrintquinosbaptizabantrnontamem
*^apif2o bt ^^^ ^g^^rati^e vel ficrilegij coiortifj nos tinxerunt.fed in fidom
i^tlattfmt, ip^uChri{h:quia non fuH,fed Demome inuocaueriit.nccin a-
liudnoniennosbaptizarut.Q«od fi baptifma Dei erac.habuic
ccrte inclusa promiflione de peccatoru remif (ione, morfifica-
tionc carnisviuificationc fpirir uaii,pattic)patione CfuiiAi. Sic
ludaris nihil pbfuit, ab impuris- Saeerdotibus & apollatis fuifle
circucifos : nequc propterea irritu fuit (ignu vc itcran neccfte
forct, icd ad gcnuma origine redire fatis fuit. Quod obiiciuc,
in conucntu piorumdeberc Baptffmum ceiebrari,n6 efficic vt
rota eius vim quod >.n parte vitiofum cft exringuat.Nam quum
docemusquiel fieridcceat vrputus {ttBjpti(mus,omnique jn-
qmnamento vacuus, non aboIeniusDei inilicutioncm, quauis
camidoIohtr«Ecorrumpaf.N"!m quu «>iim muitis iupeillicie-
•Jibus viciata cffec circucifio,pro gratiae tamen iymboio Juberi
non de/iif.ncc Iofi;ts & Ecechip-s.quii ex toto Ifraeie coiligcrec
qui dcfccerant a Deo,ad aherain eos eircuncifionem /oc jrur.
^*cfafisfirn;» 17 lam verb quod nos interrogant , qua? tamcn fidcs noltra
iJ^q ^f^^' Bj^ptifmum aliquotannis feq«uta fif, vtindeeufncanc irntum
feali^ V«, efTeBaptirmum, qui nobis non fanftificatur nifi vetbo promif-
'^rgumenti^m^ fionis fide accopt lad id poftulacum refpondemus,no« quidem
^ta poj} Ba- ca?cos&incredulos, longo temporeproraiffionemqusein Ba-
ptfmu ai,^ugt ptifmo nobis datacrat,non tenuifie rpromiffione tanieipram»
^s^edjr^^*^ quandoa Deo erat , ftatam femper & firma veracemjue mau-
mui * *"'^"'^^' ^fle.Etiamfi omnes hominCs mcrtdaccs &perfidi, Deus tamen
Rom.j.j. vcraxefTe no definit.etiamfi omnes perdiii, Chriftiistamefa-
Jo« manct. Farcmurergo Bapti.mum pro eo tcmpore nopro-
fuifTe nobis hilum, quando in eo nobis obla^a promiffio, ^nt
qua Bapcifmus nihil eft,ncglefta iacebat.Nunc vbi Dd gratia^
refipifcere coepimus.cafcitarem noftra & duritiem cordis accu-
famus,qui tantdEciusbonitatitam diuingratifuerimus. Cscte-
"^AiJoi py«mif^^^ promiffionem ipfam non cuanuifte credimus:quin potius
fof.rmapifma fic rcputamus, Dcus pcr Baptifmum peccatorum rcmiifionem
*'^* pollicetur, &promiflamindubie omnibuscrcdencibuspraBftt-
bit.Ea promiffio nobis in Baptifmo fait oblata:fide igitur am-
plccfttmur. Diu quidcm nobis propcer infideiitate fcpulta fuit^
nunc igitur eam pet fide rccipiamus. Qu|obremvbi ad refipi-
fcentiam
DB BXTERN. MHD. AO SALVTtM. 470
icenriatn ludaicum populu Dominiis inuitat, de altera circnn- Etl)'wh*dd»s^
ci/ione nil iispra?cipit,qui im}>ia(vt diximus)& facrilega manu "'^ ^'fiptfetntii
circuncifi,eadem aliquandiu imnie aceimpiicici vixerantt fed ^""'^'^''^ /^'^''*
loiam cordis conuernonem vrger. Quoniaai, vtcunquc rcedus tubtt,
ab illis violatum fjret, fyniboiuai tamen foedfris , cx Dotnini
inftitatione,firmu inuioIabilequcrempermaMebac. Sola ergo
refipi''centi3e cedicione in foedus reftituebanrur ,quodfemcl
cum illis in circuncifionc Deus percuflerac : quam ramenper
foedifragi Sacerdotis manum accepram,quantum in fee.'a:,rur-
fum pollucrant,& cuiuscftedum extinxeranr.
18 Verumigncum fibi videmur telum vibrarc quumalJe- Aft. ij.?.?.
gant , Paulum rtbaptiza/feeos qui lohannis Baptilmo fcmel ^^«''^"^J'''^-
bjptizati erant.Nam fi noftra confef/ionejideprorfus Aiit lo- <"/''''»« •»
I • r. -1 n n - j . ■!>• ^^"'^ exemflo
haunis Biptilmus qu) nunc noirer elitqueadmodum lil! antea t^ ,,u!i fe muni^
peruerse inftituti.vbircfiam fidtmedetli runt,incam funcre- unt,acfitU€ di
baptizatirita Baptifmusille qui/ine vcradoftrina fuii,pro nWfififuUs ^uofda
lo reputandus eft; & ex intcf^ro baptizari debemus in vcra re- rdapttxjftt,
ligioncm qua nunc primuiii imbuti fumus. NonnuJlis viderur,
quempijmfuiflb lohannis K^Ko^nxe* qui piiori Baptillrate in
vanampotiusfupcrRicioneitiillosinitialTer.Cuiusrei vidcRtur
hinc coniedurani lumerc t]Uod Ic ign aros prorfus Spiritus fan
dii e(fc confirentur". cuius (ciiicet ruditacis nunquam difcipulos
afe lohanncsdimjfiflVt. Verum ncc vcriiimileelt Iuda:os, e-
tiamf] Tr.inime fuifleat bapriziti,omni Spirirjis cognitione fuif-
fe deftirutosquitot Scriptiirse teftimoniis celebrarur. Quod
creo rcfpondent fe nefcirean fit Spiritusjinteiligendum eft acfi
diccrent fe necdum audujifle,ao gratix Spiritus, de quibus ro- Bapttfm* uha
gabantur d Paul© , Chrifti difcipulis darentur. Ego tutem con- »«» ^ 'juidfit
cedo,fuifle iHud vcrum IohannisBaptifma,& vnum idemquc ^"F»^^* "» «•
cum Chriftj Baptifmacc.-fed rebjptizatos nego.Qird igitur fibi """'
volut verba.Baptizati funt innomincIefu?Quid?m interpre-
lantur, tatum fyncera dodrina eruditos a Paulo fuilTe.fcd flm-
plicius intelligeremsiimjBaprirrrumSpirjtusfandi ,hoceft,
grarias Spirirus vifibiles per manuu impofitionem datas- quas
Baptifmi nomine fignificari non nouum eft. Qualitcrindie
Pentecoftcs.recordari Apoftoli dicuntur verborumDomini de ^*
baptifmoignisScSpiritus. Et Petruscadem fibiin memoriam
lediifle commemorat, vbi gracias illas in Cornelium eiufque A^.ii.i^.
familiam & cognationem eftufas vidifl"et. Nec repugnac quod
peftea fubditur,Quu impofuifl^et illis manus,defcendebac Spi'
ritas fandus fupcr eos.Non enim duo diuerfa narrat Lacas:fcd
formam narrationis fequitur Hebrseis familiarem, qui primum
rei fumroam proponunt, deinde fafiuscxplicat. Quod cx ipfo
vcrborura conccxtu animaduerrerc quiuis poteft. Dicit e-
nim,His audicis baptizati funt io iiomine Icfu. Et quuminjpO"
ICAP. XV. INSTITVTION IS L I B. I l I U
fuifletilKsmanusPaulus, Spiritus fandus delcedebit fuper i7-
los. Hic pofteriorilocutione defcribitor qu. lis il!e fuerit Ba-
ptifmus.Qupdfi priorem Baptifmom ignorantia vitiat , vtfic
alteroBaptirmocorrigenda : primiomnidm rebaptizaadi e-
rant Apoftoli,qui toto poft baprifm «m faum trienio vix mo-
dicam(Tnccriorisdo^rin3E particulam degi]ftiuer.int. lam &
qu^intcrnosfluminafufficerenetot rtperendis tmdionibus..
«juotignorantisBjDomini mifericordia, quotiUie in nubis cor-
riguntur.?
/» '«uihuiin' '^ Myfterij v'\% , dignitas , vtilicas & finis fatis iam , n;fi fal-
^^inatum futA?^^^^^'^^^^ debet.Q^od ad extcrnum fymboium pertinetjV-
fioc Cacrnmen.tinzmgtnmm Chriftimftitutio valuifTetjquantumpar erac ad
tum» cohibendamhominumaudacJam. Quafienimreseflct con-
temptibilis, ex Chrifti pr^cepro.aqua baptizari.inueta eft be-
nediftio, vel potius incantacio , quse veram aquie confecratio-
JnmatioafHa.T^Qxn\;K.\\\utrtt. Addiruspofteacereuscum chrilmatc.exfuf-
Chrifma fiatJo veroianuam adBapcifmumaperire vifa eft. Etfi autcm
txfufflatio, ^^ "^" ^*f^f quam vetufta fit aduentitia? huius farraginis ori-
go:rcfpueretamen mihi&piis omnibus fas eft , quicq i d ad
Chrifti inftitutionem addere aufi funihomines.Qnum lutem
videret Satan ftulta mundi credulirate abique negotio fere in-
l'^^^^^, teripfaEuangelij cxordia receptas effe fuas impofturas ,ad
/«iwK^/fj^KjA^^^^^^or^IudibrJaprorupit.hinc rpurum& fimiles nugjepaliin
mttlttfaria ^ i" Biptifmi probrum efFrscni licenria inueCtse.Qjjibus experi-
mtru in mod» mentis difcarnus nihil rel fandius eiTe , vel melius , vel tutius
fieulu alt^uotquiiin vtjius Chriftiauthoricate contentosefle. Quanto igitur
^ntea ^uhornt- fatius crat^om iffis thcatricis pompis,qu^fimpliciu oc ilosper-
9IU mHcntu 'Ba n • o i t ' » : ' , .' , ,■ ■ r^
ftifmm ^,,;,^."ringunt>oC nientes hebetant,quoties baptizandusaliquisel-
iufeft, fctjincoetu fideliumiprumrepr3efencari;& ^otaEcclefia, ve-
C/>r;^/«« /if/wlutteftcjfpeftante & orantefuper eumjDeo ofFerri.-recitari fi-
««»■1 Baptifmi dei confeffionem,qua fit inftiruendus catechumemusienarrart
^*"''"'*^^^'"*-qu3BinBaptifmohabentur promiffi^nes : catechumenum ba-
ptizari in nomine Patris & Filij & Spiritus farHft/iremitti demii
cum precibus & gratiarum adione.Sic nihil omitteretur quod
ad rem faceret, & vna ilU ccremonia,qu:E a Deo authore pro-
feftaeft,nullis cxoticis fordibusobruta, clariffimeeftjlgcret.
rTe£edth r ^?^^'""'^ mergaiurnetotusquitingitur,idqueteran femel,ati
infufa tantiim aqua afpergatur,minimum refcrt: {td>^ id pro re-
A-^Ad ejuof (pe- gionum diuerficatc Ecclefiislibersm effe debet. Quanquam &
^et 'SaptjfmiipCtitn bapcizan di verbum mergere fignificat , & mergendi ri-
^mntftratio. tutti vetcti Ecclefi^ obferuaturo fuiffe conftar.
toThom ■^"'"'^' ^° ^^^ ctiam fcire ad rcm pertinetjpetperam fieri fi priua-
ndmulierJsf^d^'^ homincsBaptifmi adminiftrationem fibi vfurpent : eft enim
md Ecclefia mt. P^^^ Ecclcfiaftici miniftcri j, tam huius quam Co?n3E difpefatio,
«;/m. Nequeenim aut mulietibusj aiit hominibus quibuflibct man-
ilauie
DE IxTHrN. MED. AD SALVTEMr 47I
<3auit Chriftus vt baptizarentrfed quos Apoftolos c6ftituerac>
iiimandicumhocdedit. Ecquum dircipulosiul^t facefe m
CGenxadminiftratione quod -bipfo vidcrantjquumiplelegi-
timidifpenfatorisofficiofunduseflbt.-voluit proculdubio vc
in eofuumcxejDpiumimitaientur. Qupd autcm muhis ab
hinc feculis , adcoque ab ipfo fere Ecclcfise exordio vfu rece-
ptum fuit,vt in penculomortislaici baptizarent,^ rainifterin
cemporeno'. adefl^ct, non vidcoquimfirma ratione defendi
queac. Ne IpGs quidem vereribus , qui huncmorem vel tene- Vnde priuntij
bant, vel p itiebarjr.conft bat an rcdeid fierec. Hanc enirn du rum ^ muUe-
bicacionem pra: fe ferc Ai.guftinus, quum dicit.Ec filaicus ne- '*'*'" tt^^uf-
ceffitatccompuifusBaptifmudederitjnefcio anpie quifquam ^T*
dixcrit efle rcpeteJum. Nullt enim cogenteneceflitate/ifiac, epi{i*^°plrin.
ahenimunerisvfurpatioeft:fi aucem necefiicas vrgeatjaucnul ..c.ij.
lunij aut veniale dclidu cft. De mulieribus porro cicra vilam Cap. 100.
cxceptionem fancitum fuit in Concili® Carthaginenfi, neba-
ptizare omnino praElumant. Ap periculum eft , ne is qui ajgro- H^cfrofana
catjfi abfque Bapiifrnodeceflreritjrcgcnerationis gratia priuc- corrufteU re*
tur.Minimevero. Infantcsnoftros, antequa nafcancurjfeado--^'*''"**''''
pcare in fuos pronuntiar Deus , quum fe nobis in Deuni forc
promitticfeminiquenoftropoftnos. Hoc verbo fontinecuc
eorumfalus. Necquifquamia Deum tam contumcliofus cfle
audebitjvtcius promiffioneefFeftui fuo fufficcre per fe negec.
<5u^^<ntum damniinuexeritdogmailiudmale expofirum , Ba-
ptiima efle de necef/itate falutis,paHci animaduertunt : ideoq.
minus fibi cauent. nam vbi inualuit opinio , perditos eife om-
nes , quibus aqua tingi non contigic, noftra conditio decerioc
cft quam vereris populi.quafi reftridior eflTet Deigracia quam
fub JLege.venifl!eenim Chriftuscenfcbitur,non ad implendas
promi(fiones,fed abolendas.-quando promif/io,qu3Etuncance
odauum diem faluti confcreads pcr fe crat facis cfficax , nunc
abfque figni adminiculo rata non ti(ct.
zi Quahs vero^antc natum Auguftinum confuetudo fuerit, *^ "^'^^^i^Tm
primumexTcrtuIhanocoIligitur.Bon permitci mulicri loqui ,. Z"/'^'*'"*
inEccle(ia,lednccdocerc,neccingerc,nec offerre.ne vlhus vi- ^y?. ^ '
rilis,nedi(m facerdotalis offici j forrcm fibi vendicec. Eiufdem Lib.c«ntra
reilocuplesceftiseft Epiphani^vbi Marcioni ejeprobrat,qu6d hserefcsi.
mulieribus daret baptizandi liceruiam. Nec vero me latet, eo-
xum qui contra lenciunc refponfio,muItu fcilicet difterre com-
munemvfumab cxtraordinario rcmedioquum vlrima vrgec
ncce(fi'as:fed quum ludibrium efle pronuntians dare foeminis
baptizandi liccntiam oihil excipiacfacisapparec corrupcelam
hanc ab eo damnari, vr nullo prxcexru fit excufabilis. Libro e-
tiamtertiojvbinefandsquidem Chrifti mitri fuifle pcrmif-
^m docensjnuilam reftrictionecn addit.
CAP.XV. INSTlTvTIONlS LlB. IIII*
chiea,a,Seph9 n Ititempeftiuecitatur Sephorse exemplum. Na»» quoJi
r£ ex^mpio co- pljcitus fujt Di\ Angelus,poftqt»am illa arrepto lapide filiuni
Exori ly circuncidit, inde perperam colligirur f.«dum illius probatuai
fuijVe Deo. Alioqui dicendum eflet,placuifte Deo quem Gcn-
\eJ^onrio X, ^tes^ab Alfyria tradcrftg erexerantcuItu.Sed aliis validis rationi
bus probarur infcite ad imit^tionem trahi quod egit ftulta nm-
lier.Si dicerem/uiffe aliquid fingulare quod i» exemplum trst-
hi non deber, acpraefcrtimquu nufqua legaturolim circunci-
dendifpeciaJedacum fuifle Sacerdoribus maadatum,dif/imi-
lem efle racionem Circuncifionis & Baptifmi.-hoc ad refutatio-
Matth.1%.19. i^Cf^l^tisvaleret.Apertacnim funt Chrifti veiba , Ite, docere
omnesgeares.acbapfizate. Qu^indoeofde.m conftituie Euan-
gelij prajcoaes & iumiftros Bapcirini,ncmo vero inEccIefia,tc-
Hebr.5. 4. fte Apoftolojhonorem fibi vfurpat, icd. qui vocatus cft vt Aa-
ron: (]uil«juis fine kgitima vocattone baptizat , in alienum in-
uolat munus. In rebus etiam minutifTmiis, vc in cibo & potti,
quicquid dubia confcientia aggrcdimur, Paulus aperte clamac
Roin.i4.t|. cffe peccatum.In muliebii igizurl^aptifmo mulcograuius pec-
caci»r,vbi regulam i Chrifto tradiram violari palam eft,quan-
p^ ^ , doquidcmdiuellerequxDetisconiuneit,iiefaseflefcimus.Sed
hoc cotum omuto: tanium leciores atcendere velim, nihil mi-
nus Scphoras fuiflfe propofitum quam vt Deo rainifterium pr^-
ftaret. Filium pcriciitari vidensjfremit & obmurmurat, nec fi-
ne indgnatione prsepurium in terram proiicit: marito Gc c6-
uitiatur,vt Deo quoque fucccnfeat. Denique hoc cotum ab a-
nimi impotenria profcdumefl^e palam eft:quia Deo & marito
obftrepit.quod filij fanguinem fundere eogitur. Adde quod ii
inali/s omnibusprobefe geififlet,hsec(a«ien eft inexcufabilis
temeriras quod prxfente marico circuncidit fiIiura,non priua-
co quopiahomine.fedMofe primario DeiPropheta.quo nul-
los vnquam maior in Ifraele furrexic: quod nihilo magis eili-
1(^.1. infantts ccbac quam hodie mulicribus fub Epifcopi oculis. Sed hac co-
mn arcert a re trouerfiim mox nullo ncgotio dirimec hoc principium,n6 ar-
gn^ cAlorum, ^g^j ^ ^^»„0 cjclorum mfantes quos e prjcf^nti vita migrare
3- ,» r contin2et,antequamaquameretdatumfuerit. Atqui lam vi-
auam aqact mm eft,heri non leuem iniuriam Dei fo?deri,nm in eo acquie-
mergtdatum fcimus,ac fi pcr fe infirmum efl^er: quum eius efFedus neque i
fuerit.moao Bapcifmo, ueq; ab vlljs acceffionibus pende-ir. Acccdit poftea
covttmpiiis ^ O' fjcramentum (i<;iili inftar, no quod efhcaciam Dei promiffio-
ntgedusa-j' j^j^^q^af^ p^j. f^ inualidc-PjCoaferacfed eam duntaxit nobiscon-
firmet Vndefequicur,non ideo baptizari fidclium liberos, vt
filij Dei tunc prutiiim fiaat.quianre alieni fuerint ab Ecclcfia,
itA folenni porius figno ideo recipi in Ecclefiam , quia pro-
mi fionis benehcio iam ante zA Chrifticorpus pcrtinebanr.
Ptoiadc ii in ouiittendo ugno ncc focordia eft , nec contem-
ftnt
DB EXTIRM. MtO. AD SALVT^M. 47t ,
pfus, ntc negligentia,tuti ab omni periculo fumus. Multo igf-
tur fandiuseft,hanc Dci ordinatiom reuerentiani deferre, vc
lionalninde fjcramenta pcca.nus quam vbi Dominus depo-
fuic. Vbi ab Ecclefia fu-ncre noo Itcec, non (ic illis alligata cft Ba^tifmus
Dei gracia cjui« eam fide ex ycrbo Dorami confequimur. depetendasi
vn^
CAPVT XV I.
?&dobaptifntUfn cum Chrisfi injlitutione ^ Jlgni
miura optime eongrtiere,
Partcs huius capitis.
i OxthodoxsB depaedobaptifmo dodrinaeconfirmati© ^feft.i.x j 4^
S67.i&:9.
«. Dilucio argumentoru quxAnabaptiftaaduerfus pxdGbaptifmuia
proponuntji fed 10 ad 31.
i Struenrpecialesobiediones refellunturjfeft.^i.S: jz.
Voniaai aurem hoc fcculo phrenetrti quidam Disputttltnif
fpiri:us ob pjEdobaptifmum graues cxcitarunt 'i^^Ttfie^.,^,^^'
in Ecclefia turbas , nec tumulcuari etiamnum '"'!"^"/^'''W«
definunt : faceie nequco quin ad cohibendas • '/i'Sf '"/••
eorumfurias appendicem hic fubnciam. Qox An-,u.
licui impendio prolixior torte vila hierit , is, tic.i.
quaero.fccum reputec tanti effe nobij deberc dodrinxinre
maximapuritaremvnacum Ecclefiaepace , vc nihil faftidiose
(itexcipiendum quod ad vtramque redimendam coducac. Ad- P^tiiiti^tfy-
de quod difputationem hanc ita ftudcbo componere , vt my-
fterio Bapcifmi clarius expiicando non parum habitura (it
momenti. Argumcnto fane in fpcciem fauorabili psedoba-
ptifmum irapugnant,nuIUDeiinftitucione fundaruraefle ia»
^ando, fed homir.um duncaxacaudacia, prauaque curiofitatc
intic(5lum,fti!ltadeindefacilicate vfu temere rcceptura. Sa»
cramenrumenimnificerto verbiDci fundamentonitatur, dc
filopendet. Veriim qaid fi re probe animaduerfa ciufmodi
calumniam filfoacinique fand^ Domini ordinationi inuri
apparebit ? Difquiramus ergo primiim eius ortum. Et fi qui- ^adobApti''
dcn conftirerit/olahominum temericate excogitatum,co va- ortta a 7>i#,
iere iuflb, veram Baptifmi obferuationcm fola Dei voluntate
metiamur.Sin vero certa cius authoricace ne^ujiqium deftirwi
CA**. XVI. IN f T I T ▼ TIONIS LlB. IIII.
comprobatum fucrit, cauendumne facfofanfta Dei inftirijra
conuellendo , in ipfum quoque authorem fimus contume-
liofi.
Jd IX prcmif. * Principio dogma eft fatis notum,& intcr pios omnes con-
fiomim f,»/?£/«.feflum,redam fignorurn confidcrarionem, noin externisdun-
ratiine demtn-tz\2Lt ceremoniisfitam clTe: verumapromiflionependeic po-
ftr^tur. tif(imum,ac myfteriis fpiritualibus^uibus figcrandisccremo-
Gcnef.17. 10. j^J25 ipf^5 Dominus ordinat. Itaqj q ui perdiicere voluerit quid
vaIeatBaptifmus,quorfum fpedet,quid denique omnino /ic:
ne cogicationem fuam in elcment« fiftir, & c jrp-.reo fpefti-
cuIo;fed ea pocJu': adDei promiifiones,qu^ nobis 1 lic ciFerun-
iur,& ad inceriora,qu^ ill»c repra»fencantui.arcana '^iigac.H^ec
quitener,folidamBapcifmi veruatem,&tot.;m, vcira loquar,
eius fubftantiam eft affcquuru^ : atqae indeetiim docebiiur
quae/itratio &quisvfusexceruae afperfii nis. Rurluin qui his
concempcimpr^ccricisjvifibilicpremun jemcncem en;cus 2f-
fixamhabueric&alligacam, necvim necpropriec^tem Baprif-
mi incelliger: nequeid quidem.quid /ibi aqaa velit, auc quem
vfum habeat. Quae fcncencia pluribus & lucu'e>->ci'.rbus Scri-
pcuraj ccftimoniis comprobata eft quam vc logus e ir» m nrsc-
e^/t fgdoba- fens perfcqui necefte fir. Supereft ergo iam vc ^-x promif/joni-
ftifraivim er buj Jn Bapctfmo dacis quxramus qua? vis eius /ic & narur^. Scri-
Mturam offen- ^^^^3 ©ftcnditjpcccatorum purgationcm, iiuam a Chrifti lan-
guine obtinemusjhk primo demonftrari. Dcmde carnis mor-
tificationem quae rnortis eius participatione conftat. per quam
in vitae nouitatem regenerantur ficiclcj,atque adeo Chrilh fo-
cictatem. Ad hanc fummam refcrri poteft quicqmd in Scriptu-
ris de Baptifmo traditum eft: ni/i quod etiam prxterea ccftan-
da» apud homines religionis eft fymbolum.
^ales autem ^ Qjjpniam autem antc inftitutum baptifmum ,eius vicCy
n«saau7}ym- populo Dei Circuncifio crat.-quid interrcdifferant , qua fimi-
boloann«x£y litudinc conucniant hasc duo figna,!nfpiciamus ; vnde pateat
non meliui iptr^ qusB fit altcrius id altcrum anagoge. Vbi Dominus Circunci-
/^»«>of«fiF,9M« (ionem Abrahae feruandam mandac .pr^Efaturfeiili&femini
tn '^y^!*''^!-^^' illius in Deum fore;addcns penesfe affluentiam fufficientiam-
«M mj i utio . ^^^ ^^^ rerum omnium,qua Abraham manum eius omnis bo-
Matt.21.12. nifcaturigincmfore /ibi duceree. Q2,ibus verbis SBtcrnae vic£
Luc.zo.ji>'. promi/Tio concinecur; quem*dmodum inrerprecacur Chri-
ftus,argumcnrum hinc duccns ad cuincenda fideHu immorcali-
taccm& refurredionem. Neqi enim(iiiquit)Deus mortuorum
Ephcf.t.i».^' eft,fed viuentium.Quare &PauIusEphe/iis demonftravis cx
quo cxicio liberafTcc eos Dominus.ex eo quod in Circunci/io-
nis foedus admi/Ii non fueranc, cos /ine Ghriftn , tine Deo, /ine
fpe , exrraneos a reftamencispromiffionis fui/recolligic. quaer
omnia fordus ipfum comprehendebac.Ptimus autem ad Deum
acccf-
DB ExTBRN. MEo. AD «ALVtHKff. 47J
acccfius, priraus ad immortalem viram ingreflfus, efl peccato-
rum remifTio. Vndc conficicur,promi(Tioni Bapcifmi de noftra
purgatione.hanc refpondere.Poft ab Abrahamo Dominusfti-
pulacur.vc ambulec coram fe in finceritatc & innocecia cordis:
quodad mortificacionempertinet (eu rcg^nerationem.Acne-
quis ambigeret, fignum mortificat onis effe Circuncifio cm, . • f/» -^
Mofesalibiclarius explicar, dum Ifraelicicum populuexhor- ^euMo.j^
tatur ad pr3Epuc!U cordis Domino circumcidenduni,pr<)pterea
quod feleft.js (it in populu Dei ex omnibus terrsB nationibus.
Quemvidmodu Ji Dcus.vbi Abrah.)? p.»fterita cm ih populum
fibj coopca-,circuncidi pr3ecipit: ica Mof:s corde circuucidi o-
portercprwnunciar ,enarias fcilicer quse fir iftiuscarnalis cir-
Ttuncifionis vericas.Deinde nequis id eam fuisfpfius viribus c-
nicerccur,opus gratia? Dci cfll-docet.HaBC omnia toties a Pro-
phccisinculcantur.v.'^ mulra huc teftimoniacongerere non fic
opus qu^ fponce piffim occurrunc.Habemuseigo fpiritualem
proanffiortcm in Circuncifione PatribuseditaqualisinBap if-
rno nobisdatur:quandoquidem pcccatorum remiffionem &'
carnis mortificationem illis figurauit. Pr^eterca vt fundamen-
tum BaptifmijChriftum eftc docuimus,in ^uo vcrunqi iftorum
refidet: ita&circuncifionis eflecoftat.Ipfeenim Abrahxpro-
micciturjatque in ipfo Genciu omnium benedi<ftio. Cui gracias
obfignandaejCircuncifi -nis fignum additur.
4 lam nuilo negotio videre eft, quid limile fxc in his duo- ^tcju-: premif^
bus fignis,aut quiddiuerfum. Promiffio, in qua fignorura vir-/" er res fi^^K^
tutem confifterc expofuimus,in vtroque vna eft: nempe pater- ''''^'* «'C^rtWTi-
niDeifauoris,remifnonispeccarorum, vitarseternc. Ddade 'jf""'J^ '".^
resnguracaetiamvna&eadem,nemperegeneratio.F,undame-^„fj^ ,i»;^o
tumquo »ftarumrerum co'npIemencunititur,in vtroque vni3. eHvtnuUa.
Q^are nihil in my fterio interiore eft difcrimin)s,c quo roti fa difjimiittudo, J.
cramencorum vis &proprietasaEftimanda eft. Qu3b reftatdif- "'■/' *" '-^•^*''""
(imilitudojCain ceremoniaextenorelacet, quae minima cft '''"''.'"*'""* ^
• rr- N ry o /- reptrtMuT»
portio; quumpotifhmaparsapromiifione & re hgnata pcn-
Ueat. Iraque conftjtuerel'cet, quicquidCircuncifioniconue-
nit,adBaprifrnu finiulpertinere, excepta vifibihs ceremonias
difterenti!. Adhanc anagogen & comparationem nos manu
ducit Apoftoli rec:uIi,quaomnem Scriptura» inccrpretanone Rom.uj,
ad propnrtionem fidci cjrigcre iubemur. Et fanepene fe pal- ^ *•
pandam hac in parte veritas praebet.Perinde enim ;.cCircunci-
iio, quiarefliera ludxisquaedamemttjuafein popuLm fami-'
liajnqiDei adoptari fiebanr cerciores, acipfierii viciffim ro-
men fe Deo dare proficebantur , primus IIc erat in Ecclcfiam
ingreflRjs.nunc quoqueper Bpcifmuin Deoinitiamur, vteius
populoadfcribamur, & ipfi muruo la eius nomcn iuremus,
Quo cxcra controuerfiamapp,arct,Baptifmu in Circunciljionis
Ooo j
CAP.XVI. rNSTITVTlONlS LlB. III I.
locutrifubiiJTcvteafdem apud nos partesobear.
yndefeauittir, j lam fj veftigarcplacec an itiie aifantibus Baptifma coir-
noxiimisBapri municetun nonnenimiiim illti inepciie, imo deliiare dicemus,
fmumtnfantt- ■ -^^ elemento aqu^ duntaxat & externa obferuacione immo
rttn.^nuamCir- ^^^' veiit,aa ipirituale vero myiterjummentemaduertere non
€i^J/7o?iem iw fiiftincat? Cuius fiqua habeatur ratio,c6ftabit p-roculdubio in-
daorumhberis fautibiJs nierJco adminiilran Baptifmam,vt qai illis debeatur.
com^etere: nec ]\on cnini Dominus oLm CJrcuncijSoDe dignacus eft qum eo-
a figjio arcen ^^ omnium partieipes f.icerec qu^eper CircuncifioGenj /Ignsra
Ciinl.tl^ci-nt '^ tuncfuerunt. Alioqui meris pia^ftigiisludificatus clTet populu
garticncs, fuLi,fi falLicibus fymboliscoi; ladaflet. cjuod iolo auditu hor-
renduefLDiferte namc^uepronuntiat, Circuncifiotiem inf,*.n-
ruIi,ioco Cvjjlli fucuram id obfignandim fctderis proaiidl^ne.
Qu^od R foedus firrnum &hxu{n maner: Chriftianoru mltbfris
I o.-i minv.s hodiecompctit.quaiTifub Vetericeftamen^o ad lu-
^ieoru infaiiccs fpedabat. Acqui fi rei fignac3C funt participcs,
curifigno ;<rcebuntur? fi veruateobrinenc^jCur a figuradcpei-
Jcncur? Quanquain fignu exteriusin facramenco ita cijmvcr-
bo coha.'rer,vc diuelli nequear:fi rnnKn di/cernatur.vtru, oux-
fj, pluris cenfebi!Tius?Sane quum /ignum videamus verb fcr-
uire.fubefle illi dicewus.Sc i*ircriore loco ftatuemus. Q2,* ■/.
v.rgo ad infances dcfti«ecar B^iprifmi verbum: cur fjgnum »
iiocelt verbi appendw,ab illis prohibebitur?Ha;c vna rario , ii
nullaj ali^ fuppeteiet,3bundcfufficeret ad confutandos omnes
GhieRto,dcfta jj,j, reclauure voJuerinc.Qu^od obiicitur ftatil fuiffe d eni Cic
^'''^.''^"7''"'''cuncifiorti,plin3rcr2iuerfa[oriumelL Nos iam cerris diebus
non efie ludsorum initar aliigatos CQncedimus; verum quado
Dominus.vtcunquc nuilum dicm pra?fcribat , deciarat taiuen
/ibi piacere vr folcnni ritu in f uum faedus recipiantur infdntcs:
quid vltraqujerimus?
»4lterum nrgu. 6 Qiianquam Scripcura certiorcm adhuc veritatis noti-
faentumysxjce ffajy, nobis apctit. Siquidem euidenciffimu eft, quod fcmel cu
dere cji-.odctim y^brahamo Dominus foedus percuffit,n6 minus hodie Chriftia-
%^brahamo ^ ^ iti i i' i--r5t--
Dominuifcpi- His conftare,quam oiuii ludaico popuIo.Mdeoqi verbu litud no
git. minus Chriftianos ref!>icere,qua ludros tum refpicieb it. Ni-
«.Cor.7 14. fi forte arbitramur^Chriftum fuo aduentu Patris graciam un -
Cencf.17. n. fjjjrjuiffeaut decurcaffe. qucxd execrabili blafphemi^ non va-
cat.Qiiamobrem §f lud^^orum liberijquod eios foede^ris hrre-
des fadti abimpiorum Iiberisdifcernerencur, femen fandum
vocabantur: eadem eciamnum ratione fandi cenfentur Chri-
fti.inoruliberijvel alcero duntaxatfideli parcnregcniti : & A-
poftoliteftimonio difFerurttabimmunduidoIolatrarum iemi-
nc. lam quum Dominus ftatim poft fosdus cumAbrahamo
percufTurajid ipfumin infantibus confignari exteriori facrame-
fco pra:ceperit,quid cauf^e dicet Chtiftiani quonviauslaodieque
jp^um
OE aXTBRN. MBD. AD SAL^TEM, 774
ipfum tcllificencur,acq«e obfignetu in fuis liberis? Nequc mi- o^^ieffhhif dU
hi obiiciai; cjuiip.am , non alio quam Circuncifioms lymboio '"'**•
c|uo<ii4impndcm abolicael^, Donriinum pr^cccpifle fcedus Cuii
c<i<3tirmaii.R.eipojidcra cnini prompcum elijiprum,pro Vete-
ris rcltamcnci temporc, circunciriofiCm iiifticuine couftrmaJ*
("uo fiTiieri: ca vcro abrogara , niaiiCie ramen fempcr eandem
confirmandi racioaem quam cum lutlpis communcliabemus.
Proindcdiiigvnrer perpceuo inrwer' cGuonit cjuid vcrifque/ie
commune, quid ilii feparatura a nobi* habcant. Foedus coni-
mune ciljcommunis eiuscoufiimanJ' caui^h.Modus confirma- -r^ .
dj unium diuerius elt, quod erat liui Ciicuacj[io,m cuius vi- chrip ^d.-.en-
ccm Bapcifujus uobis fuccciiir. AUo'.|ui fl celUmoaium quo lu- ri^ J'^au:'n «<?»
ilieide leminis fui filuce couficmati hteruuc , nobis cripirur, '^y^'^'»'^/'"''/»»'
Chrilti adueutu fadum fueiic vc ob/curior & mini.!s tcftaca fic ^'"■'■t*r'}'*e tejla
nobis Dei ^raui ouim anre ludsris cxit.ld fi dici no porcft ci- '^J'^'"^'^" '^"
tra extrcmam diriiti coacuaieham,per quemunita Patns bo- ^.^,.^ iud!tu e^
imzs iuctticntm^ ac benignius quam vnq^am in terras eftu/a r^^
fuic,& hominibus declarara : fateri neceHe eil , non mali^enrus
falrem fuppnmendam > acr minore ceftimonioiJlafliandam
qr.im lub ob.cu.^^is Lciiis vmbrls.
7 QMaaiobicm iJommus le(us fpecimen edicarus , vnde ^ diHo chrSi
mundys intclligat ipfum amplificiadje potiuj t]uam limttande :>'fautes cemi-
Pacris miiericordise aducuifiTe^comiteroblatosfibiinfaies atn- terampleaen^
ple(^itur, difcipuios obiuigans quiadituillosprohiberecona- ^- ;^
bantur:quando eos, quorum eliet regnum c^Iorum, a fe abdu- ^^''9-'^
ceren£,pcr qucm folura patet in caeium ingreflus. Verum quid
iimilc(dixcrit quifpiam)Bapcifmo cu IiocGhrifti ampiexu?ne-
que enim bjptizaffe iilos narracur:fed excepiffe,amplexus ef-
Je,& iilis bcne prccacus.Proinde C\ eius exerapii'i iraicari liber,
^pr^cibus infances adiauemus; aon autem bapcizemus. Verum ^'^i!^^^"' ^, -
sios Cnrilti gelta pauio attennusrepucemus quamtalegetiusy?;^^^^;^^^;/,^,
ijomtnu. Neqj enim hocletfiter cft pr3Brereiidumqu6dinfan- genter expen^
:cs /ibiofferri Chriftasiubecadditaraiioiae, Qnoaiam taliu ^^''^(^^^P^!*
dt regnu-n cxioruo). Ac poftca voluntitem fua opcre ceitatur, <^''-''/''/^««»»,
dum ipfbs amplcxus.precatione benediftioneque fua Patri c6- ^fPv^''!^^'^'"*^
ic bi adduci Ciirilto mrantesGcquu ei:,curnon &ad Ba-
ptifmum rccipi, fymbolum noftr^cum Chrifto communionis
acrocietatii? Si eoru cft regoum carlorij.cur ugnum negabicur,
nuo velut aiiitus apcritur in EccIefiai^/v-L in ea coopcati,h^re-
dibu.s rcgni c^elcilis adfcribarur? Qirim miqui erim.us,fi abiga-
mus quos Chridui ad Ic inuitac^ii quosfuis donis ornir,fpoiie
musPiicxcIuclampsqucs jpfe vlcro admiccii? Q^fbd /idiicutere
volumus quantu a Bapcifmo abflt quod iil.^c egic Cl}riftus,qua
totaraen raaiore in pr.5ti'.) habcbimus Bapci^muCquo teftifica-
mui: infantes in Dei fosJece coniincn) qua Aifcepcionem, am-
O o o i j
^AP, XV. TMf TIT ▼ T lONI J t I B. 11 1 ^
plcxiim,manttum impofitionem,precationejquibusChriftii« {-
in^AnxU. p^^ priE(ens,& fuos cffe,& i fe fariaificari deciarat? Aliis cauil-
Iis,quibus cludcre bunc locum nitutur,nihil quam fuam igno-
ranuam produnt. argutantur«nim cx co quod dicit Chriftus,
Sinite venire paruulos , iam grandiufculos annis fuifTe, qui ad
ingrcdiendti ia effent idonei.Sed ab Euangcliftis ^fl^» *, way«r/«,
- .^ nominanrunquibus vcrbis fignificancGra?ci infantulosab vbe-
^t.ponpa. ^.^^^ pendentcs.Venire crgo pofitum eftiimpliciter pro cce-
dere.En quales cogatur decipulas texerc. qui aducrfus verita-
\AUatnflanua. temobduruerunt.Porro quod iaflat regnum cgloria infantibus
non efie artributum,fcd eorum fimiIibus,quoniam dtcacur ta-
lium eiTe.no ipforum, niJiilo eft folidius. id cnim li recipitur,
l^ej^ovfx,. qualis futura^ft Chrifti ratio, qua oftendcre vult^tatc mfan-
tes a fe non alienos? Quum iubetvt ad fe rntantes accedere fi-
nancui,nihilcft clariusquam verainfantianotari.Quodne ab
furdum videretur.fubiungicTalium^fl regniicxloru.Q-o^ C\
infantcscomprehendi neceffarium eft.minime obfcuruni€rit,
pcr didtieneTalium, infantes ipfos ac eorum fimilesde/ignari,
ehitaio,nHUos 8 Nemo ism eft qui non videat p^dobap ifmum nequaqua
^«/^«wp^r-^immanitusfabrefaftumfoifrejquitantaScriptur^apprabacio-
fBfioiofum ma. ^^ fulciatut .Ncc fatis fpeciose nugantur, qui obiiciunt Bufqua
■nu^fuife b^pti jgpg^j^i^yel iafantem vnum per Apoftolorum ma»us fmfJis ba-
y ^- r I Pti7atum. Etfi enim id nominitim ab Euangeliftis non narra-
Ad iTV. & tur,quiatamen nequerurfum excluduntur illiquoties famihae
jj. ' iiiicuiusbapti2ataeinciditmentio:quismdevnifimfanus,ratio-
cinctur non fuiffe baprizatos ? Si quid valerent id genus d^rgu-
menta , muUeresparirer Coena Dommi interdicend^efTenr,
~ Quas Apoftoiorum feculo ad cam fuifleadmiflasnon legimus.
X, led enim hic fidei regwla contenti fumus. Dum cnjm reputa-
mus qaid ferat Coenas inftitutio, ex eo eiiam quibus communi-
candus fit illius vfus facile iudicium eft , quod & in Baptifmo
obferuamus.Siquidem vbi animaduerrn-nus quem in fincra m-
fiitutus fuerit , cuidenterconfpicimus & inftntibus non mmus
eiiea^o.V.io. competere quam natu gra«dioribus. £o itaq? pnuari nequciir,
ZpuLrn efe quin Dei iuthoris voluntati fraus manifefta fiat. Quod aurem
rJnicuam, apud fimpiiccm vulgum difleminant,Iongam annorum fenem
H5^a«/?(» p(r p^ft Chrifti refurre<flionem pr^terulTcquibusmcognitus erat
wjrtttionen?. p^rdobaptifmus; in co foediffime mentiuntur. fiquidem nullus
fcriptor tam vetuftus, qui non eius originem ad Apoftolorum |
fccuiumprocertoreferat.
Vfiu^fitiaus p Supereft vtbreuiter indicemus quifnaro ex hac obferua-
duf>l*s fsdo. jiQoc fruftus redeat,cum ad infideles qui libcros fuosEccIefi»
b^ptifmi. tinsendos fiftuntrtu ad ipfos qui facra aqua tingfitur, inhntcs:
ne quis ceu inutilcm ac otiofam afpemetur.Quanqua fi cui m
Riente vcnic, Pcedobaptifmu hocprattexcu ii:ridei:c,circiiciflo-
nis
DE MXTBKN. MEO^, AJ> SALVTIiM» 475
iiiS praeceptum a Doinlno pofitumludibrio habec. Q^d enim
ad lUum impugnandum proferent, quodnam hac rccorquea-
tur? Sic Dominiis vlcifcitur eorum arrogantiam qui protinus
damnanc qiod c irnis fuae fenfu non comprchcndunc. Vcrum
alii&armis nos inilruit Deus quibus eortiftoliditas^retudacur.
Neque enim JaiKftah^ceiusinftitutio^quafidcmnoftraeximia
confolationc luuari lentimus , fupcruacua meretur dici.Siqui- ^^^t^'***^ "'**
dem Dei fignum puero communieacum,velut impreflb figillo/'^'
promiftionepio paretidatam confiriDat,ac ratumefie decla-
rat quod Dominus non illi modo, led femini eius in Deumfic
fututus-.ncqueeum modo bonitate graciaquefua profequi ve-
litjfed eius pofterosin millefimam vfquegenerationem, Vbi
quum mgens fcfe proferat Dei benignitas , primura ampliffi-
mam glori^ eiu5 prasdicandajmateriam fuppeditat , & pia pc-
dora IsBcitia non vulgari perfundic, qua fimul ad redamadum
tampium Patremvehementfusificitatur.cni propierfepofte-
ritatem fuam cursefie confpiciunr. Neque moror H quifpiam
cxcipiat,confirmandas filiorum noftroru faluti fufficcre dcbere ticceptmu di^
promiffionem: quando fecus Deo vifam eft,qui prcnit imbecii- luttt.
litatem noftram perfpedam habet,tantumillihacinreindul-
gerevoluit. Proinde qui promJffionem de mifericordia Dei
in liberos fiios propaganda anripicxatur,officij fui efle cegicec,
ipfos miferiGordia?ryoibolo fignandosEcclefi^ofFsrre: acquc
indefead certiorcmanimare fidueiam , quod pr^^eatioeulo
foedus Domini filiorurn fuorum corporibus infculpcu cernunt. ^-Tuerorum il
Nonnihil rurfum cmolumenti pueriefuoBapcifmo capiunt,'^'''*"'?^^^?^*'
quod in corpus Ecclefi^einfiti,aliis membris funtaliquaco co ^ ^*
raendatiores.Deinde vbi adoIeuerint,eo ad feriiim Dei coledi
ftudium non mediocritcr ftimtflantur.a quo in filios folenni a-
doptionis fymbolo aeccpci fuerinr, antequam per spcaterQ eum
agnofccre Patrem pofient. Dcnique terrere nos fummopcre
debet illa damoatio, vindiGcm fore Deuin.,fiquis fcederis fym-
bolofiliuminfig-nire eontemr^at.quod coGontemptu, oblata ^^^^^^^
gratia refpuatur & quafi e-uretur. 4',f«,lX-
lo Um argumentadjfcutiaHius quibus faaftaTOhanGDei^/;^/!rMOT4r5«
inftitutionem furiof^ qu^edam belluae impetere non cefiant. "*cnt^ prepo-
rrincipi6,quoniani fimilitudineBaptifmi &Gircuncifionis vl- "'"''
tra modum vrgeri fe ac conftringi fcHtiant , longo difcrmiine \^*Jp'*J
diftrahcre ha-c duo figna contei>duiit,nequid altcri cum alccro ^„,,,„^ circuL-
eommuneefle videatur. Na & resfignari varias, & foedus om- cijionu (^ 'B.t- ,
nino diucrfum,&appellationepueroru noeande» efTc diciii. pnfmi^uacon»
Atqui dum illud primum inftituunc probace, Gircuncifioncm ./^''«««^ ^^¥i'
obteadunt morcificationis non Baptifmi fuiffe figuram. quod ''^^'/^^^/j/ 1
profefto libcntiffimeillisdamus.Nobis enimoptime patroci- ^"fadtJejfedi
aatin.Netjue alia fcntentiar noftrasprobatianc vtimur qua Ba- " «r/;. ».
Oo o iij
^AP. XVf, INSTI TV TXON <S ilB. IIII.
^,Puerarum ^p ptifnium &Cireuncifionem mortificationis eflfe figna.Hinc ca^
ps'Jatiohtr»(fe fticuimus,in huius vfcem illu cfTe fuffedum> quo jdipfum nobis
*§^f'S"T« i^-j. ^^P''^^*^"^^^ quod olim ludseis fignabar. In aflercnda feederis
riJnmLrna.- differentia quam barbara andacia Scripruram diffipani & cor-
r*7itcf/Amki- runipunr,neque vno in loco.-fed ita vr nihilfaluum aut integrii
U dmerjum. rclinquanr.Iuda?os f nim «deo carnales nobis depingunt vc pe-
'' cudum (imiliores fint quam hominum. Qfj^ibufcQ fcihcct per-
culTum foedus vltra remporarram virim wn procedac , quibus
<3ji:a;promi)/iones,inbon!s pr^fentibjs »c corporeis fub/itlanr.
<!^">d dogmafiobtine.ir'', qtud tcftacnifivt s^cntem ludalcam
fadfeadtempus D^ibencficiof^turat-im^non !cc sacporcoru
^regem in harafaginantj vt aj.erno dernum exicio perireti' Si-
mul enim 3C Circuncifi -nem f iniie annex?s promiffiones ci-
tamusjCircuncifion-^m liierale fignuni, promiifionei. eius car-
nales fuific refpondenr.
i{fJl' 1 ^mpUnr n S.ne filuerale fii',rum erat Circurcifio,nihflo feciis(^c
^'■fjidcreejuod B tptifmo ccn^^endum el>.Q{iandoquidcm Apoliolus Colsf.i.
»h rijpiiCrs9(sr^ nihdo magis alrerum altcro fpiiituale fjcir. Dicft enim nos m
*/f* diuefo'm ChrirtocirctmcirosCircuncifione non manu fada, depofico
cfte»-ttiir-f.t*c corpore percati quod in c.irne nofira habiabat.quam Circun-
fig>7.'fiHeresfi cifionem Chriib vnc2t, Poft in eius fcnrentis: explrcationcni
^»fcati* f^i. fubiungic.Nos per BaptifiiiUm Chrirto confi-pulros. Quidfibi
dtnu,r. ^^,|. ;{);i<; verbis nifi Biprifmi complcmenruni & vericatem,eflc
0 .^.i». veriracem fimul &conudemenfu Circurjcifionis quoniam rem
vnam fij^urenc? njemondr.Treeniin conrcndit cfTe id Chrjftia-
nfs B''ptifmum qund ance fueratluddeisCircuncifio.Quoniafn
autem iam sd liquiduraexpofuimus.promiffioncsvcriufque Cu
gni & qua; illis repr.'efenrancur myfteria jncerfec«nuenirc: 16-
gi^in pr^fens no imrnorabimur. Tatum fidelesadmonebo.me
racentc vt fccum reputcnt an cerrenumac li-eraleh.-jbendum
fit fignu cui nihil fubeft nifi fpirituale 35: c^elefle. Verum,ne fu-
mtts fuosfi.mplicib\is vend^nt, obieftum vnum quo impudcn-
^ tiffimum hoc mendacium pra^texunt , rn tranfcurfu diluemus.
jcn. 15. 1. . Q^T^^.^ ceitius eft,primsrias promiffiones,quJbus continebituc
i* quod fubVctericefltimetocom Kraeliris feedus Deusfanciuic.
fpiricuales fuiife. & ad xtetnam vitam refpexiffe. Tum vicil-
fim a Patribus fpiritualiter, rt par erat> flcceptas,quo fiducram
inde concipcrenc fut?ir:;e vitx,ad qua totoanimiafftftu afpi-
rarent.Interim vero ncquaquaminficiamur quinfuamillisbe-
neuolentiam terrenisaccarnalibusbeneftcitsteftatusfit: qui-
busetiam dicimusfpem illam promiffionum fpiritualiiJ fuiffe
confirmatam.Qu;') modo vbi aeternam beatitudinem feruo fuo
Abrah» pollicitus el},quo manifeftum fauoris fui indieium illi
ob oculos fubi!ciat,addit alteram de pofleffione terrx Chana£
promirfionem.In hunc modurti accipcre conucnit quaecunque
genti
DB BXTER. MID. AD SAIVTEM. 47^
genti ludaic^ terrenae promiffiones dnx funt: vtfpiiitualis
promifriGjCeucaputjprimasfempcr teneat^u6ill«rcferan-
tur.Atqaehxcquoniamvberius indifcrimincNoui &Vite-
riscertamentiiradaui, nnncleuiusperflringo. n, k ny ^
11 In puerotum apt>eUationc hanc v<iriecatcm rcperiut,fi- ^'™*^"^"''f
iios Abrahe fub vcteri teftamcnto diftos ^ jui ab eius ferainc o- ^J'„7|^J^'J^^
rigine dacerein: hoc nomine nunc appcllari qui fidem eius i-p^ fimpiicem
mirantur.Ideo infa«tia illam carn.ilem,qii^ m focietatem fcr- ^r eandem ejft
dcris per Circuncifione infcreb.uur/piritualesNonl teftame?i m vtroquef^
inuinres figuraffe, quiDei vcrbo rcgcnersti fin? aa viram im- ^r^rnenro,
ir.orta'ciu. fn quibas verbisexiguam quide vcritatis fcintillani
iwtwciuur : [edin hocgrauiterpccc»nt leucs ilb (piritus, quod
diimarripluntquicquidprimoin manuni iUis venic, vbivltra
progrcdicndum forcr,& mulca inrcr le confcrendajin verbnm
vnum percinacifcr in/iflunt.Vnd ■ fieri aliter ncquitquin fub^
inde hrjliucincncur : quia in nulli -s rei folidsm cogpiitionern
incu^ibunt. Fatcmurcerce carRale Abralise fcmenlocum ?d
tcmpusrcnuifie fpiritualis fcminis quod per fidem illiinfca-Gal.4 i8.
tur.Uhmenimfibj nuneupaninr vtcunquenulia cum illono- o"""»-'-'
bis oaturalis cognatio inrcrcedat. Vc rum fi intclligunt, quod
nonobfcuredenionflrmt, carnali Abraha? femini nupquam
fplntualcm. Dei benc^i<ftionem promiflam , hic vcio longe
fiUuntur. Pioinf^ein meliorem fcnpum coliimarenosopdr-
ter.adqueaiccrtjfTimo Scrip^urx dudu dirigimur. Dommus
.!^o Abrahr poilicctur fururum il'i lcmcn m quo bcnedicen-
c.c fint omnesterrae nationcs: Sc fimul fidcm dat, le illi & fc-
mini cius in Deum fore. QilJcrmqfje Chriftum beneditflionis
aiJtiiorem fide reciplunc , huui^ promiffionis lunt hseredes : i.
dcoquc Abrah^ fiiijnominrfnriir.
»5 Qlianquam autem poii Chrifti ref !rreaionerr,fi;ics re- /'»>^" luidt:
gniDeiionge l^itcque in qusfiibct nariones "^^ilcn-rnnatim^^J^'^^^^^^^^
prorogari coeperunt , vt fecunduin Clu-ifti fcn-etinm vndequa- rj^^^ /ompre'
que fidelcs colligerentur qui in gioria c^ltfti aecumbercnt cu kmfifunt.
Abraham,Ifaac,& Iacob:mulr'sr"amcn anre fecuiis r.it.i il!a mi Exocl.ip.^
fcricordialudseoscoplexusfufrat.Erruiacunaisaliispr^te-M^it-S".
ritis, vnam hancgentem felpr erat in qua gratiam fua pro tem-
poreconcineret: pecuiiu fuurTT & populum acquifitudicebat.
Ad teftandam ciufmodi bcneficetiim data fuit circuncifio,cu- ^iodcn^cnnd
iusfymboIodocerenturIudxf,Deumnbiefl*efaIutisprxfide>^«/<««'^^^
quacognitioneinfpemvit^ eternscerigebantureorum animi. **"* ^*
Quidenim dcfuturu efteique femelin fideDcus acceperit?
Quare Apoftolus probaturus Gcntilcs vna cum lud^is efte Rom.^.iofi
Abrah^B fiIios,in hanc formam loquitur: Abraham,inquir,fide Tefie ^pojhU»
iuftihcatus fuit m pr^putio. Poft fignu acccpit circuncilionis,
%ijlum iiiftitia! fidei, vt PAcer eirec omnium fidelium & pr3?-
tOoo iiij.
CAP. XVI. INSTITVTIONIS tlB. IIH.
ptttij & ciraiinci/ioiais,non eoru qui fola crrcuncifione glorfan-
iur,(ed qui fcqrjuntur fide quam pater^nofter Abraham in prae-
pncio habuit. Anno videmus dignitacc vcrofcjue ad^equari ? Na
ad renipus Dei decreto conftitutum, pater fuic Circuncifionis.
SpiieCa. 14. ^ hijdiruto pariete(f]«em3dmodu alibi fcribit Apoftolus) quo
^- ' GcnresaIuda?isfccerncbjncur;ilHsquoqucpacefadusaditus
fu/t iu regnuni Dcijfadus eft ill »rum Pater.idquc citra circun-
cifionisfign nxi : qu6d Baprifmum \\ct circui.cifionishAbent.
Qupd 'mcm nominntim Abraham iiscflcPjtre ncgar qui suc
cxcirc iic:fioncfantum,id pofitum eftad retundendum quo-
ruridamfu.'ercilium, quiomiira pictatiscura, fdisccremoniis
fe vejditabant.Qualiter hodieque rcfutari poffit corum vani-s
tas qui in Bapcjfmo nihil praecer aquam qu=erunt.
^j^dueyfk^ Tupe- ,^ Sed aiitcr Apoftolilocuscxcpift.ad Rom.p.z.con rapro
ywrem rejpon fcrtur,vbi cos qu! cx camc funtnon elfe Abrahae fihws docet:
ponem exceptio ri ,- r ■ r -r n • rr ■ -w
; / led ©os modoin leminecenreriquilunrhlijpromiffionis, In-
T{^Jp. ^^,/?o/, riucrena^ique videtur,nihilcfl'/ carnale Abrah^ cognarione,
hiu e.xfUnas. qu3m nos alquogradu ponimus Ar enim diIigCMtiusanim;*d-
uertendum eftqui^iniliiccaufam tradet Apofto'us. Namlu-
dx!softenruru<^ quam noeflecaihgara femini Abrahae Dci bo-
nira^ ,im6 quam nihil per fe confcrat.cius rei docunrjeto Ifmac^
le &Efiu prof rt.quibus rcicdis non fecus acfiextranei fuif-
fenttamerfi fccundum carncm germana eranr Abrahicproge-
nie^inlfaac &Iacob rcfider bcneddio. Vndccooficiturid
quod p.ftea affirmar,pendcre falutem a Dci miferjcordia , qua
profequ turquem illi vifam fuerir; caufam ver^^ non ciTecuc
iud^i fopdcrisno iit.iefibi placcat acglorieturjnifi foederisle-
gem feruent, idi.ft.verboobcdiant. Rurfum vbi van.i gcncris
fui confidencia illosdciecir, quiaraa.en alrcraex partecern^
bat, foedus quod femel cum Abr ihsepoileritare initum fuerac
a Deo irrirum nullo modo fieri poflecjp. a c-<rnalem Abrahas
cognationcmnoneftefua dignitatcfpolitndam differit: euius
bencfico ludscos docct primos ac natiuos eficEuangelij ha?re-
^es,'iifi qunenus fua ingratitudine, ceu indigni, abdicatifue-
runt: fic tamcn vt non penirus ab eorum gcte ca?Icftis benedi-
Clio dcmigrarit. Qua rationcillos quamlibct contumscesac
foedifragosjfjnftos nihilominus appelUrCtantum honorisdc-
fert fandise gcnerarioni,;quam Deus facro foedere dignacus
fuerat) nos vcro ficum illis componamur, reluc pofthumos,
aut etiam abortiuos Abrahsc fitios , idque adoptione , non na-
tura.quemadmodum (i defradus a fua arbore furculu$,in alic-
aum ftipitcm inferatur. Ergofua prarrogaciua ne fraudaren-
eur , EujngcIiumilHs primo loco annuntiari oportuit. Sunt
enimin Dci fimilia veluc primogcniti Quare hic honor dc-
fcrendus illis fuit donee oblatfl rciccciufn,&rua ingratirndine
cffcce»
BB HXTERNIS MED.AD SALVTEM. 477
cfFeceruntvtad Gentestraducerctur. Ncquc ver© quantacuq;
contumaciacum EuiBgciiobellum gcrercperfiOajideo tame
nobis luut defpiciendi', fi reputamus , in promiifioms graciam,
Dei benedidionem intcr eos ctiamnum rcfidere:vt certe nms-
quammdeprorfusab^cefluram Apollolus relUtur: quoniam ^^"""•"•*'-
fine poen- -entia lunt dona & vocatio Dci.
15 En quid valeat, &qua lance mctienda fic promiffro, A- ciclufio,ludaot
br^hse poftenraiida a.Proindc quanqua in difcernendis regni »« Dei\fadire
ha?r dibusa fpuriiN & cxrranei^,vnam Dei el.e(ftionem libcro/'*<ir^ a^rehe-
iure dominari nihil dubitanuis: fimul came perCpicimus ei pla-f'"^ vnde fe^'*t
cuiHcjicmen Abrahse pc-cul-anter milericordu lua compleCti: „f,o„,,„ ^^^
acquotcfta-.i >r h -berctur-circucifione obllgiiare. Porro cad^ pr,f,n»,^uodad
onHiinoeftChnftianaE h cclef^x rmo.Nam vt ilUcVzulusfaw re >psa attwet,
^ificaria parent busfuis ludasosdifpucjt: ica alibidocet, can- ""^'' # ^'i*"*-
dem ip^rentibus f.na ficaaonem Chnliianoru Jibero«d»ycc- ^cof-n.'
re.Vnde coflgirur , abahismeiito fegregjri qunmpuritatis ' '^ '
ecor.ucrfG d^mnautur. lam quisambigere poffit quin falfilfi-
mumfitqaoddeinde fubnec^unc, qui olim infantes circuuci-
debanrur,e'~.s jnf.^ntiumdunraxat fpiritualem figurafle,quf ex
verbi Deircgenerationeemergit^Nequeenim tam argutephi-Rom.15.?.
lofophatur Apoftolus, vbi Chriftum CFCuncifionisminiftrum^""^"*/''"'^ "-
efle fcribit ad implenda> quae Patribus cdu^ fucrat.promiffio ■^'''^''"^**'^'''
nes, acfi inhuncmodum loqweretur 5 Quandoijuidem foedus i^ ■' ' '
cum Abfaf>amo percuflum ad fcmcn eius refpicitXhriftum vc
fidema Parreremddat^m prfftaret acfoluerecin falutemad-
ueniflcgenri luditicj?. Videfnevtpoft Chriftirefurredioncm
quoque, promiifionem fcederis nonallegoricecantum, f&d vt
verba ronant,carnali remini Abraha» implendamcenfeat? Eo-
dem peririnetquod Pecrus.Adorumz.j9.Iud.ris denutiatjillis
acreminicorum,foederisiure,Euangelijbeneficiumdeberf: ac
proxime iequenti capite eDsTeftamenti fiIios,hocefthxredes .
nuncupat.A quo etiam non longe abludit alter Apoftoli fupra £ph,'J|*,^
citJtus locus.vbi in.prefl^m infantibus circuncifionepro tefti-
monio eius quam cum Chrifto habent communionfsducit&
-ponir.Et vero.fi corum nasnias aufcuitamus, quid illa promif-
/leneficf qua Domino in fecundo Legis fuse capite, feruisfuis
i:ccipitfc eorumfemini pi^opitiom forein millefimam vfque
gencrationemPhiccine ad allegor/as cofifugiemus ?atnimiuni
nugatoria fuerit tergiuerfatio. An id dicemusabolitum ? Ve-
rum itaLcxdiffiparetur,cui potius ftabiliendse Chriftusve-
nit,quatenu<;in bonumad vitam «obis ccdit. Sitiraqucex-
tra controucrfiam,neum fuis adeo bonum efle ac liberalem vc
in corum gratiamliberos etiam,quos ptocreariBt,populo fuo
accenfcri velit.
16 Qjj^xpraftcreainterBaptifinum accircuncifionem inii-^^^^i^i.rf^.
CAP XVI. INSTlTvTlONlS LlB. III I.
gHV7tts^Kabd ttre diTcrimina moliuntur,non ridiciila modo runr,& omni ra-
ftifiaru,quoce^ tionis fpccie vacua, Ted interfe pugnantia. Nam vbiBapti-
tifitnu ^ Ba. ^"lam ad primum fpintu lis certammis diem Cpedite afhrma-
ftifmi, Ad mo" runt,circuncifionem aateadodai!um,iam peratftarnortifica-
mentitm tepo- tionc; cxteplo illjus obliti,cancilcn j inuertunt; ac circuncifio-
Tv varis^ tfe ncm quidon figuram appeilant morcihcand;^ carnis: Bapti-
"«'S//T;S" ^"^" ^^^^ repulturam. iu cju;>m nulii mCi i.m mortui.tradeudi
litudtnemtttter finC-Qil.? phreneticoo-Lim ddiria ranti leuitate difiiiiantfNam
hacSacramen- pnore lenr£ntia,Bapti/mus circucifioni pr^efie dc fcer: peralce-
ta. ram in pofteriorem locum relegacur.Neque tamen noufi cxC-
plum eltjVt hominii ingenia, vbi pro certifhmo Dei verbo ad-
otant quicquid {bninfarmt.furfu deorrum ita volutentur. N.^s
ergo priore illam difFerentiam mcnim efieromn.um dicinius.
Ttefb.etfiquead ^^ ^" o<5i:4Uo die libcbar. d-K\iiy>iHv.^ni} (aaien eo mocio coienie-
diim,tir(umt bar.Multo fatfus fucnt poll: veceics numcrutn 0(^l:..nirium in
fioniitepwfue- refurrcfttonem odlauo die fadanj referre , vnde vit:H noniratc
ntprafixuiU^ pendcre fcimusraut ad rocu priLTcncis viraj ciirllni, quo yiccc-
^ T "j" ^'^* derefeperdebet mornficario, doncceo pei-iicto^ii^fa q-joque
quod ad rem r r, r ■ ^ - ■ i r^ ^ • , •
r.uUa tamcneft P^tlccta tuerir. Qumqua videii qnear Dcu< jsr.iri.s teneijcndi-;
difitmiittudo. ni prof}>icere voiuifle , circuncidonem in diem odauura d fiu»
rendo.-quoniam vulnus.reccr.sj.ac s& adhuca m.icrc rubcn:.i-
busjpericulofiijsfururuinerar. Q a^it.jncruofius ef} illud.nos
Rom.^.4. ianianteniortuos per Bantiurium icpc^ri:qu.jm Scri.UiJra di-
ferterecIamet,nosea conditione in morre fepeliri vc c-.unrjs-
mur,acmortificirionein ifta^tt cxinJemcdircinur ; lani eiufcle
lfjfiarta.defjoe{idcxteutatls(]i]od{ce'i-niis no encb-^przandasc^^uiilancitr,
vapttt^du mu fi Bapcifmum circuncihoniconformari opor cac.Namfi coni-
f'JbUzeni^ftte pcrtiffimum cft circuncifionis figno cefli a rutnefeminis Ifrac
rtnt ttreuafa. litici faTidificacionem : ex co ncquc dubiuin eft quin maribus
pariceracfoBminisfandificandis daru jj fjerit.SoIa jurem ma-
fculorum corpora ipfo imprimcbafur,qu3? per nari.ra,m pore-
rant: fictamen vt foeminajpereos.circuncilif.nisquodamodo
focia; ac confortes effent. Itaquetalibus eorum incpriisprocai
ablcgatisjinBaptifniaccircuncifionisfimilirudine hajrcamus.
T^eFpanfio. quaampliffimc In myfterio interiori, in pfomiffionibus,in v-
fu.in efficacia quadrare confpicimus.
, 17 Ratlonem qvioquefiiraiffimamobTnderefibividentur,
rr. feff.^ad n! cur arccndi fint a Baptifraa pueri, dum caufancur, non eflfe per
jnfAntesnoef- statem adhuc idoncos qui ngnatu^i illic myftcrifiaflequan-
je adpercipie- tur.Id autcm cfl fpirHualis regeneratio.quar cadere in primam
dtimBapttfmu jnfantiam non poreft.Itaque ccliigunt, no alioloco habendos
tdoreijsudeo uo q^^^,,^ pro Ad^ filiis.doncc in^tatemadoleucrintfecundaena-
4fl^}ffic!^^^' tiuitaci congruenre. Atqui hh oninibus vbiquerefragaturDei
* vericas. N:>m fiinter fttios Adsfinendi funt, inmorterelin-
quentwr.quandcy in Adam nihil quam mori pofTumus. Con-
DH BXTEILN. MHD.AiJ SALVTF. M. 478
tra vero Chriftus fibi adduci iubct. QojH ita?t]uia vita e(1. Eos ExufHo iilutA
ergo vc viuificecfui participes facir:quu intcrim ifti longe aba-
dos,mortiadiudicant. Nam n tergiucrfanrur.non idco pcri-
re ir.fantes Ci filij Ads repurentur,facis ftjpcrque Scripturje te-
ftiiaonio eornmcrror reuineitur.Nani quuni in Adam ©mncs , Cor. lyi».
morj pronuniict/cquicur nullam niii in Chntto vita? fpem re- Ephefi.^'
fhre. Quo igicur virxha^redcs fiamus , nos cum eo communi- •^^!$i-7-
ca-e oporcetrkurrum quum fcriprum alibi fit , nacura nos ixsz '•^«'■•'J-^O'
D^ omnes efte obnox\os,3C in peccaco conccpios,cai damna-
tio perpetuoadhscrerce naturanoftra demigfemusoporco: an-
requam inregnum Deiadicuscobis pareac.Et quid diciclarius
poteft,quam carnem & fanguinem regnum Dei polfTdercnon
poirc ? .'\bolcacurergo quicquid noftrum q'\ (quod non cicra
rcgencracionem ficc ) tum porTefiionem Jianc rcgni ccrncmus.
Denique fi vereloquicurChriftus, quii fe vicameflepr^dicac. loban.- n.aj.
n -sin ipruminieri necefTe eft;,quoe mortisieruicure aflera- f^^^^j^* ,^.^^_
mur. Ac quomodo,inquiunc, regenerancur infanccs.ncc boni " ■, l/^r^.
ncc ma!i cognicione prafdici ? Nos auccm rerpondemus>pus
Dei,eriam fi capcui noftro non fubiaceac, no camen enb nuliu.
Porro infaaces qui feruandi iinr(vt cerce ex ca i^crarc omBino a-
liqui feruantur ) anre a Domino regenerari minime obfcnrum
eft.Nam /i ingenicam fibicorruptioneme macris vcerofccum
afferuof.ea repurgaros efTe oportet,ancequa in regnum Dei 2q~
mictantur.-quonihilingredirur pollucum autinquinrrum. $i p^/'*^^^;V"^^
peccacorcs nafcuncur.quo modo &Dauid & Paulusaffirmanr, p^il,'.!''
aucDeoingrati inuisiquemancnr,auciuftificentur necefieeft. iohan.?.j.
Et quid vlcra quscrimus quum palim ipfe iLJdex affirmecnullis Luc.1.15.
paterein vitamcxleftemingrcfium nifirenatis? Arquevtob-
loqautores hocgenus compefcerec , documentuni prsebuit in
lohane Bapciftajquemin marris vrero fandificauitjquid in re-
liquis poflet. Nec q^^a l.ic luduni tergiucrfatione quicqua pro- TerUa.
ficiuntjid remclduntaxat fa^umrvndeno ftatim confequatur,
Dominumita foleie paffim cum infantibusagere.Nequeenim
nos eum in modum ritiocinamur. Tantum oftenderc animus
eft.inique ac maWgne intra easangufti.islimitariab eisDei vir
tutem, quibus ipfa indudi fenon fuftiner. Tantundem habcc '^'*''^'**
ponderis & alterum fufFugium. Vfitato fcriptiura? moreperin-
dc valere alleganc p^rciculam Ab vtero,ac fi diceretur,Epu6-
ricia. Sed viderc perfpicue liccc , Angclum quum id Zacharfx Hejp.i.ad du$
dcnunciaret,aliud voIuiflc:ncmpe nondum natum,Spiritu fan- argumenta. m
fto repletum iri. Ne ergo lcgem Deo imponerc tentemus, ^^^'^' ^**^'
quin-l'and::fice: quos vifum fuerit.quo modo huncfan^^iflca-' J^^^J^^^^*^
uit.quando niiiil eius virtuti deceff^t. aificatiy vt hos
l€ Hc fane ideb a prima infatia faftificat*fuitChrift*,vrex ^ra tnfeipf»fanai'
tc quaiibet finc difcrimi«e eleftos fuos in fcif fo fanftificarec. /""'«'' pftitM^ /
^A9,Xrl. INSTITVTIONIS JLIB. IIIf#
Nam qucmadmodum a<i delcndam inobedientise cuIpam.qu:E
in carne noftri perpetrata fuerat, eam ipfam carne fibi induit,
in qua petfedam caufa ricequc noftra obedicnriam prasftaret:
itacx Spiriru fando conceptusfuit.vt eius fanditare in afliim-
pta carne ad plenum perfufus,ipfam ad nos tranffuBdercr. Si
abfolutiffimum in Chrifto habcmus grariarum omnium exe-
plar,quibus filios fuos Deus profcquitur.hac quoque partc fci-
licct documwito nobis erit, infanta? jetarem non vfquc adco i
fanftificationeabharrerc VfcunquCjhoc ramen excracontro-
ucrfiaxn ponimu:s,nt:minem cleftorum e prsefenti vita euocari,
^mo' ex-e- qui non prius fandificecur ac regeneretur Dei Spiritu. Qupd
^^'*' contra obiedant, Spiritum in Scripturis, nullam n^if» ex incor-
ruptibili femtnc, id cft,Dei verbo regenerationcm agnofcere:
j.Ptt.2.ij» perperam illi Petri fcntcntiam interprerantwr.qua fideles mo-
do comprehendit, qui Euangelij pr^dicatione edodli fueranr..
^§071^.. Talibusquidem fatemur.vcrbum Domini effcfpiritualis rcgc-
nerationis femen vnicumrfed ex eonegamus colligendum.no
pofleDei virtuteregenerari mfantes: quxilli tamfacilis, &
prompta eft,quam nobis^incomprehenfi & admir.ibiIis.Dem-
dcnon fatis tutii fuerit hoc adimere Domino,ne fcfe ilii.s quo-
quo modo cxhibere cognofcendtjm qucaf.
fuT'^ mf'~ ^^ Atfides, inquiuntjperauditu.cuiusnondumvfirmadeptt
t*t'tTm7ntn- ^"""^'"^*^ ^^^ cognofccndo pares efie queunr,quosboni fimul
ns.fJeifymh' ^ ^^^^ notitiadtfticutosdoGet Mofes. Verum non animad-
hmi»!ms rfo^ucrtunt Apoftolum , quum auditum fidei principfum facir,
aWj fnnt. ordinariam rantum Domini Geconomiam & difpenfationem^
^'#«'»/>»». (miamtcnere in vocandis fuis foIct,defcribcre;non aute pcrpc-
'^ tuam ei regula praBltitucre, nc alia vti ratione pofht. Quo m o-
dh certei» multoru vocationa vfus eft ; quos interiore modo,
Spirirus illuminationejnulla inccrcedetc pr^dicacionc,vera fur
IKe^. i. /tetfi- cognitionc doniiae.Qiioniam autem valdc abfurdum fore pu-
£d^I ^*' t^^^tj^i^^^^tibus riibuatur vlla cognicio Dci.quosboni&malt
'^tUesT'*^'*^ iBtelligcntia Mofes priuat : refpondeajat qua;fb miht,quid pe-
rieuli Gt^ aliquam eius gracia; parteni nunc accipere dicacur,
cuius plcna largitate paulo^pr^ft perfruetur?Naaa fi virar pleni-
tudoperfeda ^ei cognitione conftaC ; quum eorun^ nonnuUrV
^uos prima ftatim infantia hinc mors abripit , in vieam setcrna
tranfeant,ad contcmplandam cerceDei facicm prasfcntiflifnam
recipiucur. Quos crgo plcno lacis fuajfulgore illuftraturus eft*
Dominus.cur non iis quoque in praefens, fi italibuerit, exigua
fcifttilla irradiaret: prf fertim fi no ante exuic ipfos ignorantia,.
^id d( fi,ie quam eripit ex carnis ergaftuIo?Non quod eade efle fide prsedi-
^antium in jos temers affirmarc veliin,qua in nobis expcrimur,aut orani-
fmtnduj^ no habcrc notidam fiiei fimiIcm:(quod in fufpenfo relinquc-
remalo) verumniftorumftolidaarrogantiipauIulHmcoer-
ccam»
DE IXTSRN. MED. AO SALVTEM^ 47>
ceani,qui prout inflaca illis bucca fuetit,fccure quMuisaut ne-
gantjiut afierunc.
zo Verurn quo ac^huc validius hac paiTe infiftant , fubne- ^^f/hnA rsr^
dnncBaptifmum pGenitenciae ac fidei facramentum eflc.quar^^l"''^''^'^**
quumneutramteneliam mtantiam cadat jcaucudumnejamyj^';^ f^^^^^^.
Bjptifmicommunionemidmitcatur,inanis & euanida redda- tur77,qutl,.^^.^
tur /ignificatio. Atenim hasctela in Deum magisquam m nos priuemur infH
dirigttntur.Siquidem &Circumciiionom fuiflc poenicentiae fi- ^''^'ifignip^r
gnum,mulcisScriptur3»teftimoBiistompcrtirfimumcft. Dein- ''^^^"'"^^'"^^
dc a Paulo nuncupamr figiilmn iuftiti^fidei. Ab ipfo itaquc^^YriSLjt '
Deo ratioexigatur,cumeainfantium corporibus inicribi iuf-
ferit.Poftquam enim in eadcm funt ciufa Baptifmus ScCkcun-
ci(io,huic nihil dare poflunt qucd non aiteri fimul concedanc.
Si ad /olitumcunicuiu refpedanr,figuratos tu fuifle per infan-
ria? «tatem fpiritualcsinfantes,sam obftrafta cftiliis via. Dici- 'Kt^^fi^tCr.r
musergo, quu Circunciflonem poeniccnti^e fideique facrame- ^^^^'fif^nt^O'
tu infancibasDcuscomrnunicarit.Rorideri abfurdum fi nuncf^^^^ ^^*^'
Bapcifmi participesfiant ; nifl palamia Deiinfticujioncm de-^
hacchari placec.Verura cum in Dei fadis omnibus, tum in hoc
quocjueipfo fatisfapienn^jiuftiiisc^ad recundendas impiorum
obtredationes relucet. Nam ec(i infantes,quocirtuncidebaim:
momenco, quid fibi ve^et fignum illud intelligcntia non com-
prehcndcbant:veretaraen circuncidebaiur in naturs fusecor-
ruptx ac conraminataEmortificationem,quaaduIci poftca me-
dicarentur. Deniquenullo neg-oiio folui poteft obieftio hxCySecunU,s.tpn
Baptizari in futuram poenitectiani & fidem :.qute etfi noodum lantur tnfutK"
in illis formatse funt^arcana tamen Spiritus operatioRe vcriuf- rampa-nitettA
que femen in iliis lacct.Hac rerponfione femcl cuercitur quic- ^fi'^'!"' f ««-
^uid aducrfum nos torqueat aBaprifmi /ignificationc peiitum. ^/"^Jj^^'" ^
Quale eft elogiuraquo i Paulo inftgnitur,vbrvocat lauacrum Tit.j,j.
regcnerationis & renouacionis.Vnderatiocinanturnemininifi lnfianti*,JiSi6
earum rerum capaci confcrendum.Sedenim nobis cx aduerfo pifmitio^io
«xciperclicet, neque Circunciflonem aliis quam regeneratis/'*^''^ diUti^
fuifleconferendain,qu3j regenerationem delignabat. Atquc
ira Dei infticururaa nobiscondemnabitur. Proinde(quod iam
3liquotiesaccigimus)qu5Ecunquead quacefaciendana Circun-
<:ifionem argumencainclinanc, vim nullam habent in oppu-
gnando Baptifmo.Nequeelabuntur fidixerintftatura eflreno-i«y?4«f/^ ^'^g,
bis ac fixum quod Dei auchoricace cerco nicitur , cciamfi nulla r«.
eius ratio extet - quas reuerentia neq^ pasdobaptifmo debecur,
nequc aliis fimilibus, qua? exprefib Dti verbo non Uinc nobis
«omendataquando hocdilemmarc deprehenli fempertcncn-
tur. Autenimlegitimura nullifquc cauillisobnoxiura, auc re- T(eFJfonfi0 diit-.
prehenfionc dignum fuit decircucidcndis infancibusDei pr^- mate cof^rnui'
ceptum. Si nihU abfoni ncc abfurdi in iUo fuit^ec in pxdoba- ^"^
CAP. XVJ. I NS t I T V T lON IS L 1 B- H I I.
ptifnii obfcruatione quippiam notaripoterir.
^'^"Y IT^' *' Quam veroeonanturhoclocomurcreabfurditatisma-
ptzo A a jur. cuiam,(ic eluimus. Quos eledione fua dignatuj eft Doaiinus,
s,e(panfioi ^ acccpto fegefterafionis %no , prsefenti vira ante demigrent
qwkm adoleuerinc,eos viriute fui Spifitusnobisincemprche-
la renou3t>quo rnodo expedire foiusipfe prouidet.Si grande-
fcercin^raiemconi:!ngai,quaBaptifmiveritareedoceriqueat,
hincmagis ad renouationis ftudium.-jcccndencurjcuitisteflera
fe vi prima ftatini infjntia donatos c\^^z difcenc , quo eam roro
KotD.<*.4. vit^ decurfu meditarentur.Eodcm referacur quod duobus locis
Co .1.1*. Pauius docecnos Chrift® per Bapriimum confepeliri.Nam eo
non intelligit , confepultusn Chrifto iam prius eum efle opor-
tcre.quiBaprifmo (ifm/tiandus: fed qu^ Baptilyio {ubefldo-
dnna , fimpljciier declarar;idque iam baptizaris. vt nc infani
qjidem Bapridno praeireexhocioco pugnaturifint. Inhnnc
modum &Mof« & Propherac populum admonebant quid hbi
vcliet Circunciiiojqua ramen infantes fignati fuernnt.Tantan-
G«l.u^ 27. dem vale: q jod X Galaris fcribir, £os dum bapti/ati fucj unr,
Chriftimv iirduiiie; Quorfum id?Neriipe vc Chrifto in pofteiu
viuenenr.- quia n^-in .ante vixiftent. Et quanquam in natu gran^
diorJbirs myilerij inteliigentiam figni fufceptioconfequi de-
bet. paruulos tamen alio loco ac numero habendos,mox cxpo-
iTtpntta- netur. Nec aliud ftatuendum efl; de loco Petri, in quo iibi ma-
i*l>c^.5 ji. gnum pra?/idiBm ftattiunt: quum dicic non cflTe ablutionem ad
abftergendas corpons fedesXcd bonrcofcienti.^ ceftimoni jin
coram Deo, pcr Chrifti refurredioaem. Contendunc quidem
' ilh cx co nihil p^dobapcifmo reliquum fieri niii vr iaanis lii
fumusmempea quolonge feponta/ic hajcveritas.Verumliai-
^efj/onfis» luctnatione iita identidem peccant, quod rcm temporis ordi-
ne femper flgno prarire velint. Nam & Circuncilionis veritas
codem coniiienti.^ bona? teftimonio conftabat.Qupd /i neccf-
fario prxcedere debuiffer, niiquaminfantes Dei mandato fuif-
fent circuncifi.Verum ipfc bonje confcientiae teftimonium cir-
cuncifionis vericati iubcflfe oftendens,fimul tamen pr^cipiens
paruuioscircuncidi,eaparteinfuturunitempuscircucifionem
conferri fatis indicar. Qn^ire nihil plus in paedobaptifnio prje-
fcnc sefficaci^ requirendum eft , quam vt fGeduscumillisa
DominopercuCum obfirmec, &fanciac. ReUquacius facra-
nienti fignificatio , quo cempore Deus ipfe prouiderit, paftea
fmm $» pfcca-^ ii Neminem iam efTe puto qui non perfpicue cei'natom-
terit remifiont j^gj huius Hotac rationcs metas eife Scriptura» inuerfiones.Qu,^
tiaiHr.int^intei fupgrf.jnt his afftncs, curfim perfequemur. BaptifmCi inpecca-
runt : Ergo mn torum remiihooem dari obuciunr.Qupd vbi eonceiium tMerir#
bapti\adi sHt. fcntentia: noftr^ abunde patrocinabicur. Peccatores enim quii
asfcaiuur»
DB EX'rfi*RN. MED. AD SALVTEM. 480
fjafcamur, re;uinione& vcnia iama tnacris vccro opus habe-
mus. i^orro quuni fpem miiericordise huic artati non prsecidac
Dcus.feii potius cercam faciar:cur /ignura re ipfa multo infe-
riuspra?ripcremu5?Quare quod in nos vibrare moliuntur.hoc '^^•'*'X«'»*»»
itarctorquemusin cc/.s ipfos. psruuli peccacorum remir/ionc ^""*^*''"'^*"*
donancur ; crj^o fii-n--» pnuandi non /unr. Profcrunc fimul illud
ex epiltola ad Eplieh^os, Ecclcfiama Domino mundacam jaua- EpheC5'.2<J'.
crn aquae in verbo vi^se. Quo ad crroremeorumeuertendum,
nil);I aptiiis citar; poierar. t.am inde nouis facflis nafciturpro-
batio. Si teihuamBtptifino vbicChriftui ablutioneni quaEc- ^poffoUatgha
clefiam rL'aemunJ.ic,3equun.-.n videri vt fuo in paruulis it^^i- ^itatc(qu*Ab^
m.)nio careac,q'ii inEccJefise narte iure cenfentur,quu hacredcs ^^*"^^!^ "^^""'^
re:»ni cjeiclhi iiiscnuncupati, Vniucrlam cnnn bcclena i^aulus ^^^^^
f6:>!edl:itur vbi dicic mundatahuacro nque.Nihilo fecius Scex
eo quod .ilibi d.cic,nos in Ch?ijli corpus per liaptifmu ci^a m- i.Gor.u.!/.
fertos, coliiL^imus.infinteSjquos membrisfu;s aanumerat,b3-
p-izini!oscire,ne a iiio coruore diuelL.ncu4:. £nquo impetu
cii c;>t machmis in fidei nolir.^e prsefidia impref/sonem facianr.
zs lam ad 'ccuIfApoifoi:ci pr-ixjin atqs cor.ruecudinem de- ^.^rg.ah^p»
{"c^n^wt.q^xio nemo,nifi fidcm ancepceniccntiamqj profeiruJ^y?o.'/WyfCM/i
ad Bapriimu 5idm!i]us comper itur. N^m vbi rogatur Petrus ab P^^^^i.
iis.']..;ibus erac refipircendianimus.quid fadto iic opus:vc poeni- '^'^^or-*"3T*
ctnnam primr! ;^inc coniuiif.deinde vr baotizencur iia remif-
nonc pecciconl. S M^.iiKter PhiIippus,qaubaptizarLeunuchus Ador.S.j^.
il^e polfuk-rccrefpoiidjc id licere.modo coto corde crederet.
Hine/ibi obcinerepoire vidcncurjBapcifmu.niS prseunte fide
ac pa-nirentia , cuiqu;;m concedi miniaiefaseire. Enimuero Iy Ke^enfio adv
huic rac^oni loeu damus:prior locus,vbi nulla fidei mentio au- truuque heum
ditur^iolum ftifficere poeniceritiam euincet::ilcer,quo p<aeniten- aduerfar^t
• • r I r ■ rr r % ■-■ »- • • in alienum CeH'
tiamiiHmercqu'riruc,iolamiac3s cflehdcm. ExcipieDt,puto, ^ ,, /^
J.ocum alcerum altero acliuuari,5deoque hmul elle connestcn-
d^-^s. E?o quouuc viciffim conferendos dico alios locoSjquiad
ift'us nodifolucioKealiquid vaknr. Quandoquidemmult^ein
Scriprura fencenci^h3bentur,quarum]nteiiigeatia aloci cir-
cunfl^^-nciapcndeat.Q^ialein praefe^tia e:<cnaplu occurrit.nani
quibas h^ec dicuntur a Petro & Philippo, a^rare funt ad pceni-
renciam meditandani fi. -etnque concjpie.idam idouea. 'Taies,
nifi perfpeda eoru conuerfione & fide(f3ilrem quantutn houii
niim iudicio explorari poccftjbjprizandos efle fortiter nega-
nius. Verum in aii^m cacalogum reiegandos tfft infaQtes,pIus 'Ki^- *• ''^'«-
fifiiperfpicuurn cft.na fi ^uisolim fe Ifraeliadiungcbatin xe-f'*''^'^^'^^^^'
ligionis communionem,anre & foedus Domini edoeeri, & Le- '^""*'''*i**
ge erudiri oportebat,quam circuncifione /ignaretur: qubd na-
tio/^eerac«t'?,\»^t/\of,hoceft,ali(?nigena ab Ifrach>ico populo,
c^uocumfffdus, qucd CilCHci/iofanciebaopercuirum fuerar.
CAP. XVI. INS T I T V TlONIS LlB. IIII.
j.l{ef}.a confi- 24 Qnemaclmodum nec Do-minusjquum Abrahimum /T-
dtrationefeede bi cooptac, 3 CircuncifioRe fumic cxordium, iaierim quid illo
rif {frcir^Mnci- /Jgno fibi vclir diffimulans: verum quod ferire cum iplb foedus
fi9nu ^ ra a- inftituat,primum denunciat.-tum deinde poft fidem promiffio-
Genef. ij.i. "* nabitam,lacrame«ti tacit par icipem. Cur in Abrjhamo h-
Gencf. 17.11. deaifaGrameHrumrequitur,m Ifa cofiiioinrelligendamom-
nem prxcedit? Quoniam eum qui aduka demii jEtacc in foede-
ris focietate rec.pitur a quo fuerat hadenus aliei.us,^ius codi-
tionesanteaperdifccreseqjumeftrinfancem vero exeo proge-
ni«um,nonitem; quihjercditario iujc, iecuadun promifhonis
'Kefji.^.^figno formulam , iam a raatris vtero i» foedere concinecur. Auc(quo
Tnmitnearceclt res cUrius ac breuius indicecurjfi fideliuni Iiberi,ci! ra intelli-
fHnr.qutrtifi- ^encis adi^uniculum.foedcris Tunc p <rcicipes,non eft cur obid
5" , 'r /ll ^ fi^no arceant«r,quia m foedv-ris ft!puIa.:iorie iurare nequeiic.
aeris junf par'' __'-' •<-» i- ■ t^ ' ■ r % r
tic:pes. HafccerreratioettcuraliquociesDeus mfances qni ab llrac-
Ezech.id.2». litis oriuntur^qbigenicos&nacosfuifreafleric. Nio'» filfomm
&»j.}7- haud dubie loco habec torum filios qworum femisi m pa-
trefeforepollicituseft. Qni verolnfidej^seft.impiisorrus pa-
rentibusjdonec per fidem De > vni itur,a foederis communione
Curextrafced^^^^^^^neuscenCctnn.UdqaQndulmkamG nec figi.o commu-
?;7/;i«f«w5«r niceCjCuiusfignificitioineo fallax inanilqj foret. Ineam fen-
cuniideiamur tentiam Paulusquoqj fcnbit.Gences qu 'ndiu in fui idolola-
fublege^nec ffjj immcrfe faerunCjCxtra tcft jmencum fuifie. 'Hoccompen-
hattti^alfur^ dio, tota rcs.nifi fallor.perfpicueexpedin queat,Quiadultj dc
Ephef.2i}. nium jecare Chriftifidemampleduncur, eos quum hadle.-^vjs
alieni a foedere fuerinc,no efle Baptifnio infioaiendos nifi fidc
acpoenitenciaintercedente;quiEadicumiIIis in foederis f <cie-
ratem paccfacere Colx pofiunc ,<}ui vero a Chi^jftianis origine
J"^*i L - ducunt infanres, vc in foedcris h^rcdftatem ftatim ac nari funt,
baptifmumre- a Dco excipiuntur,ita in Baptrmwm recipiendos. Eoreferen-
cipiunttin dum cft quod narrat Euangeiifta.baptizatos a lohannc fujflc
Matrj ^. qui peccaca fua conficerencur: quod exemplum obferuandum
hodiequecenfemus. Turcaenim fi fe ad Baptfmum ofFerat,
temerea nobis intingeretur nifi confeffioac fcilicec cdita qua
Ecclefize fatisfaciit.
$,^yg.exd,ao if Adhsec, Chrifti vcrbj qua» lohannis tercio rccitantar,
chrij^i AdNicf) proferunt,quibus prsefen^e in B >ptifmo regenerationem exi-
tlernura. ftimant requirijNifi quis renatus fuent ex aqoa& Spiritu,non
potcftingrediin regnum Dei. En(inqumnc) vtBaptifmusjore
loh. j. ?. Domini regeneratio vocetur. Qops igiriir regenerattonis mi-
nime capaces eft*e fatis fuperquc norum eft , quo pr^tex^-d Bs-
prifQioinitiamus qui fineipfoconftare neq'Mt? Primi.im ineo
T(*!f.%mentto fjHuncur quod Bapcifm» mcntionem fierihoc loco pu.at quia
^UjIcUo ""'•'iquajnomenaiidmnc. Poftquam cnim nacurie corrupcioncm
Nicodemo expofait Ghriftu$,ac renafci oporcerc doclit : quia
"' ille
bE ikTink. M E D. A tr SALVTIM^ 4^1
ille fenafcwtiam corporalem fomniabac, moHum hk indicat
c|uo regenerac nos Deus.nempe peraquafii& Spiritu.quafi di-
cereCjPer Spiritum,qui purgao<lo& urigando fidcles aniwas,
yice aq ia?fungitur. Aquam ergo &Spiricuro fimplicicetacci-
pio pro Spirifu^quiaaqya ell.Neq; hsec nouaeft iocutio:pror-
fus enim cu illa quas cercio Mactha?i cjpite habecur conuenit, Matt.j h^
Qui fcquicur rt)e,illc eft qui bapcizar in Spiritu fanfto & igni.
Quemadmodu erooSpiriru fando & igni bapcizarc,eft Spiri-
tum fandwm conferre,qui in rcgenemtionc iguis officium na-
turimq-, iiabet: irareHafci aqua& Spiricii nihilaliudeftquani
vim illam Spiricus recipere, quse in amma id faeic quod aqua
in corpore.Sci.o alios alicer interprcr^ri: fed hunc cftc germa-
jnumrcnfum non dubito : quiaconfilium Ch n iti non aliud
cft quim vcdoccacexuendumeflepropriuraingCHiumomni- , . -
bus qui ad caelelic regnum afpiranc. Quanquam /i puride eo- "^effi.i^Ba^tf.
rum morecauillarlibcacregerere illis promptum e^rec(vbi ^''^/"'*''^*j
conceflcrimus quod voiunc') Bapcn'mum priorcm efle fidQ l^f'"" ^ ^A^
&poenirentia: quando in Chnftiverbis Spiricumpra?f edic. De^,,,,..^^^^^.
fpiritualibus donishocintciligi cerrum eft: quae fi Bapcifmum harendwn eji,
fequunturjadepcus fum t]4iod vo!o. Sed omi(fis cauiliis,tenen-
da fimplex cft inrerprecacio qnam atculi.neminem , doncc re-
nouatus fuericaqua viua, hoc eii Spiritu, pofleingrediinre-
gnumDei.
16 lam & ex eo explodendum efle eorum commentam pa- Ex hu.im hci
lam cft qui omnes non bapcizatos ajcerna» merci adiudicat.^o- ^^/j^^/ ?. j. r*-
lis ergo adulris adminiftrari Baptifmu,ex eorum poftulaco fin P^<>dt»dM
ei miis:quid puero fieri dicent qui piecacis rudimencis rite pro- ^ '"'J^ "''''"'»
bequcimbuitucdum tmCtionis dies appetit^hiubitamortCy^^y^ ^^^ ^^
prseterfpem omnium abripicontingat?CiaracftDoroinipro- ternxmorit
(njjfio. QuicunqucinFiiiumcredidic, nonvifurum morccm, ^^jWfc^nr.
necin iudicium vcnturum/cd cranfiifliea morcein viram:non- VtdeCalu.
dumbaptizatumnulhbidamnaflecompericur. Qupdineam 5"^"^/^, ^
a mc parcem accipi nolo perinde acd Bapciimu concemni im- ^^^^^ ^j^
punepofleinnuerem (qnocontcmptuviolatuiri Dominifoe-
dus affirnio; cantum abeft vt excufare fuftincam)taotuni euiri-
ccre fufhcir,non efle adeo «eceflarium,vt pcriifle protinus exi^
ftimcturcuieiusobtinendi adempca fueric facuiras. Acqui ii
corumcommento aiTentimur.eosomnes citra excepcionem
damnabiraus quos a Bapcifmo cafus aiiquis prohibuerit,quan-
tacunque alioqui fide pr*editos: per quam Chriftus ipfc poffi-
decur. Infuperinfanresomnes secernsB m<»rris reos peragunt,
quibusbapiifanumnegant, fuaipforum confcffione , ad faiu- j^j^j^j^ ,^ ,i
tcmneccflarium. Viderintnuncquam belle fibi cum Chrifti ' '»
verbis conucniat, quibus regnum caeiorum iilisetati adiudi-
«atur. Atque vc QihU illis non coscedamus quantuni ad huia$
Ppp j
CAP. XTI. INXTITVXroNlS LIB- ISII.
loci inrelligentiam atcinec,nihil ramen inde elicieturjni/Tpj ius
quod iam conftjtutum cfta nobisdo^madeinfantiumregc-
ncratione euerteiint.
Mnth xS 19. 27 Sed propugnaculum omnium munitirfimu io ipfaBa-
6.^1- expra ptifmi iijftitun 'Ue (e Jiibere glorianrur,qua ex capite Mattii.-ei
cepfoi^ eyem- yltii-no pctut.vbi Ciiriftus Apoftolos inittens ad geatcs vniuer
^^°.^^^^'-\- fasjdciliisdotcndispnmum, alterfi debapcizandismandatu
^uTmbapt.p-' ^^^' '^'-'^ ^^ Marci vJcimo iftud anneftunt, Quicrediderit,^;
aHra inflitutn- bapti?. itus fuerit,faluus eriE. Qij,'d vltra ("inquiunt}qu:Krimi.s,
tii. "cjuumvetbi Domini apertcfonencpriusdocendu qw.a b^pci-
Marc.iS.t^. zanAim & Baprifmo f cundum a fidc locumaHignent ?Cuius
ordinis iptciiiien Dominuseciam lefusinfeprGEbuicqui ai.uio
dem'jm rricefimo baptizari voiuit. Hicvero quor modis,bo-
MattH. 3'i i- "C Ocm & fe implicant5& infcitiam fuam produnt! Nam m eo
luc.3 M i^mplufquam puer>li;et labuntur, quod prima Baptifm iirfti-
R^ff \ ex ijii lo fiitionem mde deriuat.quem ab oiordio prjcdicationis h\x A-
€u lex^yfg'^ poftolLs Chriftus adminiftrandum mandauerat. Noa cft igircr
/ d^^eunda. ^^^ If^gcm ac re^^i.ilam Bapcirmi tx iftis du®bus locispcreniiarn
^^onicndant, ac fi primaminftitutioncm continerenr.Hoc vtil-
lis indulgcanius eiratumjq.iam ncruola tameneftifthec argu-
T^ff. i.aduer nientatio?£qu!dem Ci tergiuerrarilibcarjnonlatcbrijlediarif-
faries tmphc^Ai- /j^^^^ campusad eft^ugicudum fe aperit.Nam quando ita mor-
dicus veiljoruui ordiniinfiftunt, quoniam didum eft.Ire,}>ra?-
dicatej&baptizare.ItcmjQ^icrediderit & baptizatus fuc.rir:
prsdicanduprius c^abaptizandur&credendu prius qmun J5a-
pti mumappetendumratiocinenrur :cur non & nos vKiPam
excipiamiis , bapt zandum antsquam docenda eoru qu^ Chti-
ftus mandauit obferu;irtionem? nempe qt;u dicatur, Baptizate,
docentc^ leruiire qu;rcunqi pra:cepi vobis.quod ide ^snnotaut-
mi*s in illa Chrifti fenreDtici,qu;pde «iqua 5C Spiritus regener.i-
tioj^enupeicitnafur. nam fi ita intelligitur vt poftulant, iilic
ccrre|jriorem fpiritnali regcneratioise Baptifmum tftl- c5ue-
uier.-quando priore loco nominarur. Non enim nosex .Spiritn
&aqua/ed exaqua& Spiriruregeaerandos docetChri ftus.
7yifi>\.dt prx. ^r^ ]|[j,.p alinuantu concufia videtur inexpugnabilis ha:c ra-
dxAndo Eh.v.1' tJQ^qya j..^„fopercconfidunt;verum quia fatis haber in firupli-
plaaplin^ili- citateprarfidij vcrirasjcuibuseiufmodi argutijselabi iolo. So-
'datuTt,,iiiioa- 1 dam er^ofeiponfionem fibi habeant.Potiffimino hic a Chri
ftt7*ndi nitnr fto dc prjcdicando Buangelio darur mand:itum: cui bapcizadi
Renutfi injhr nifniftetium, inftar appendicis fuLncLlif . Dcinde non aliter de
gppendicu fulf g^^pfjnrjo fcrmo Ii»betur,nifi qanreniis dcccndi fundioni eius
ntatttn: adniiniftratio fubeft.Apoftolosenim mitrit Chriftusad Euan-
geliujii VBiuerfisorbisnationibuspronuiIgandiijVtvndique in
regau fnurnperditgs aatehominesdodrina falutis coUigant.
Quos
Qiic»sautcai ilIos,aut c|uaIes?CtrcuinjnulIaai nifi dc ifs qui do"
diina? recipicndajparGsfintjefle inc.tionem.P6il adiungitta-
}z^ vbi inlhcjci fucrmf . efle bap.izsiiios, addita premiflione,
Qj^i ctc;dKi.^f inc,&ba,.'tiiui Fueriac, aitios fore.A^i de infanti- "^y^- 4'<ietn'-
h is coto illo icrm >ne vcl viu elt/y i! «ba ? Qur igiiur h^ec qua^'"^ ^^! """^-^.
n >s inipiCLinc argume cKi-onis eric forxnu'^ ? Q^j adultafunt ^^'^* "^" '"^ '
arcate,ance inftituendi runt^vt credar.r,quira bapcizandi.Baptf-
ffnum ergo infantibi,»scoain] ^nem f.iccre nefas ell, Non, fi fc
r^jmpant , al'ud ex hv-c ?of o oftcndenc, nifi ante pr^edicandum
cneEuingcliumiiNqui fjncaufiic 6i c pacesquam baptjzeii-
t;ir.quand^> deillis uiodo agirur.InJe.fi poirunr.obiccm llruac
nnpcdicntlis a Baptifmo infaatibus.
ly Ac vcro qiio caecis quoquepalpabilesfintcorum falla- ^^•r^"'^^'^-
ci^,e.asad:/!odi)mpci(picua /jmilitudine indicabo. Sfqtjjs ali- iin effT^o'
i«!entispriua;.do^ infaijLescauilJctu/IiGcpr^etextu quod Apo-
iiolus nc n permictit vc edant nifii qui laborant , H6nne
dignus erit <.^i (b omnibus confpuatur.?Cur ia? Quja quod de
cert ogcnere hominum acccrtastatcdic^una fuerat, ad c.mnes
indilFcrenrer rapic, Nihilo lilorum in pra^fcnti caufa rhiior eli
dcxrcritas. Quodemm ad adu ratn dunraxataecitem pertinere
ncn)o noH vider,ad infanres rrahuntiVthaec quoque2Era.srubia-
ceatregula: qua?nonnifigrand;oribuspofica fuerat. Quantum" -b^ri ^ j/ ♦,
ad Chrifticxemplum attiner , eorum caufam nequaquahdcic. ^^'^ chri^i
Non ante tricefiwium annum cft bapcizitus.Vcrum id quidcjn, anms 30 naik
/cd in prompru ratio eft: quiatum IblidumBapcifni fundame- Luc.3 1|.
rum ,nia praedicitioaeiacere inftituebat, velpotiusftabilire,
qi^odpauloai-.ceablohanne iadum fuerat. Bjptifinum crgo
quLim fuadodrinai-nftituere vellet, quo maiorcm fu.^ inftitu^
c:oniauthoritafemc6ciIiaret, fiioipfiuscorpore ipfu.m fancli-
ficauir,idquequa maximedecebat tcoiporisopportamtarejne-
pc quum :uamprfdiea«onemaufpicaretur. Deniq; nihilaiiud
conficenr, niii Baprifmum originem&: exordium fumpnfie ab
Euangclij praedicationc. Qupd fi annum cricefi/num prarfigere
libet,curcum non obfernant: [td vr quifqne eoruiTi iudicio C^l-
tis profecic, eum ad Bapcifmum recipiuiic ? Quineti.»m Ser-
uetus vnusex eorum magiftcis, quum te rpushucper.-in cirer
vrgeret , iam vicefinT^primo secatis anno coeperat Prophe-
tam fe iaftare. Quafi vcro fercndus fic qui dodoris locum
in Ecclefia fibi an.jgat ancequan^ fic ip/ius Ecdefis mem-
brum.
50 Tandeni obiiciunc,non m?Jorcm cfTe caufam cur infan- j.^rg.ad Ba...
tibus Rapcif nus commnnicecur , quam C(Jt.iri Domini; qux ta- f/;/?»» «0« ^
iTjen iilis minimeconcedicur.quaf? vero Sc/iptura latum modis ^^^'ttendosm
fiainibu^ difciaic 1 r.on noraret. Fuft ouidem id in vereri Ec- ^^^^^* ^"^ ' *'
<lefiafaaica:{i, vi ex/^ypriano & Au^ufl:ino coftatt {cd ru^iko "^^^«utr
CAP. XVI. 1 M t Tl T V T1CNIS t I B. IIIK
lypo^o , V- m«s ille obfoleiiit. Nam fi ingeninm ac propriecateBaptifmi
tnvfquefacra' reputamus, quidi ccrte cft in Ecclefiam jngredusac velutiini-
mentt commu- f jjjtio per qua in Dei populu accenremur.fi«nun:i fpiritiialis no-
L°wTr. ffun. ^^^ rcgener.uionis per qusm in filiosDei renafcimur. quum e
d^T^teTponi^ conueifo coena grandiufculis ateribuca fu.qui fuperaca tenerio-
perfinarumre' fc infantia.iamfertndo fint folido cibo.Qua* diftindio pcrqja
^eSiu. eu denter in Scciptura demonftratrur. Nam ilUc Dominus,
quintuni ad B«ptifnium atrinetjnullum a!iat .im deleftum tac:c.
Ccenam ;^cr6 non onnnibus deinde participandim exhibecfed
iis modb qui difcernendo eorpori ac fanguini Domini,qui iuz
ipfor jm examinand:r confcicnci.^ , qui morci Dominiannun-
i.Co;.ii.i8. tiand^jqui viriUiieiusexpendend^B fint idonei.Volumus aper-
tius quippiam, quam quod Apoftolus tradit , dutn exhorca^ur
... ^ vtfe quiiqaeipfam probccatque cxcuciat,tum cdat ex hoc pa-
"^' ne Si e calice bib itPExamen igicur prseire opoitet,quod ab in-
fantibusfcuftraexpe61:ecur.Irem,Qujindigneraanducar,- a r,-
nationein fibi manducat & bibst Ron difcernens corpus Domi-
Cofiiviatio.ver ^jj si dignc par? icjpaie nequeunr, niil quifanfticaccm corpo-
^"'^^'^'^''■'''"'risChrilii ncediftinPuere nouerinc,cur venenum pro viuifico
Domtmmani- ahnicnco tcneilis noftns libens por.ngamMs?Qmd ilL.d Doinj-
fefie arcentu. .ni prxceprum,In meicomniQmoracionem facieds.?quidalceru,
quod iade Apoftolus deducit.Q^ocies panem hunc manduca-
bicis,morcem Domini annunciabicis donec venia;?Quam,obfe-
cro,abinfantibus recordationemcxigemuseius rei quam Tcn-
lununquam .affeq-iucj funt? quam prsedicationem crucisChri
ftijcuijs vimacbeneficiumtiondummcnce comprehendunc?
Nihiliftorumin bapcifmo prxfcnbitur.quareinccr hsec duo fi-
^ltera ««/?/- gn^ P^""'T^^f" ^^ difcrimiais,quod fub Vecenquoqj tcftame-
matioperco!u\^m fimilib.fignJs inimaductcimus. Circuci(io quidem, quam
tionem Cirtwi- ^iipzifmo noftro refjiondcrc noru cft,infantibusdefr'nata erac.
cjfionist^ Pa. pafcha ver6,in cuius vicem nuc Coena fub!t,n6 quoflibct pro-
fch* cu mfi. is ^jjf^.y^ conuiuas admittebat ; fcd ab '\\s rite demu cdebatur qui
Sacrarnentit, ^^ ^.^^ flgnificacionc rogacc per a^cacem poflenc. Si mica fani
ceiebri iftis rcftaret, an ad rem vfque ade6 perfpicuam & ob-
uiam c^cucirent.
TofifemA cafi' 5^ Tamct/i nugarum congerie leaores oncrare piget: qu as .
r/jf^nf*;'«e.tameSeruecusnon minimusinrer Anabaptiil.is,im6 huiusc.i-
ti /ir^M»j«jr« teru3B magnum decus.ad prsehum feaccintens, fpcciofi.sra-
rtfeRcne. tionesadduccre fibi vifuseft,breuicer dil .ere opereprctium e-
xjirzumentfi rit.Obiedit,Chrifti fymboIa,vt funt perfeaj,txigercecia per-
t^e^ov^Q. fedos^vcl perfedionis capaces. Atqui f Jurio eft expedita,Ba-
pcifmiperfedionemjquaE: admorrem vHijueeNtenditur, per-
peram reftringi ad vnum temporis arriculu.Addo eriam , ftui-
te primo die in homine quxri perfedionem ad qu.1 Baptifruis
tota vitaper cotinuos gradus nos inuicac. Obiicic Chrifti fym-
l»ol^
»E BXTBRHlI. ME». AD S K t V T E My, ^S^
bola ad memoriam inlHtuta efTe, vt quifcjue rccolat fe Chrifto i .<Argtime„.
fuijreconlep lcmn.RefpondEo, quodex c^pitefuio confinxjt, '""'•
refuranone non cgere ; imo quod ad Biptifmum trahit , facrse ^'^*
Coense p opriiim cife ofteuduniPauii veiba,vcfequifqueexa-
niinct : de B.iptifmo nulquam ah"qaid tale. Vnde colligimus,
rhe baptizari , qui nundumpro SBtacisraoduIoexaminisfunc
capaces. Qu;,d tertio addjCit.MancfC in morte omncs qui Fi- [ohan. j. j^.
lio Dei non credunr, & iram Dei manere fuper eos.-ideoqj m- ^ ^rgument,
f3ntcs,quT credcre nequeutjiacerc in fua damnatione.Rclpon- tum.
deo , Chriftum illic non de generali rcatu loqui quo impliciti ^'^- *• .
fljnc omnes pofteci Adx: kd rantum miniri Euangehj contem-
pcoribus,qui oblacam fibi gratiam fuperbc&contumaciter re-
/puunt.Hocveronihiladjnfinces.SimuIcontrariamrationeni
opi>ono,QueaKunQucbenedicitChr.ftus,eum:ib Adsemale-
didione & ua Dei cximi. Quum ergo infantes ab eo benedi- a,
ftos eflc noium fitjfequitur a morce exemptos efle. Falso dein-
de citat qur.d nufquam legicur , Quifquis natus eft ex Spiriru, iniianti/t.
vocem Spiricus audirc. Quod et/i dcmus cfTefcriptum , nihil oHf^tio.
tamen aliud elicie? quam fidelcsj prouj: opcrJtur in illis Spiri-
tus,ad obfcquium fornur!. Atqui quod de cerro numero didu
cft adomnessequctr.ihere vitiolum eft. Obiicitquarto, Quia j ^
pra:ceaitquodanmia]e elt,expectanouniclletempusmarururn ,j,,„.
Bapiifno qui eft fpiricuahs. Eg'i autem, ccfifatcoromncspo- i.Cor.iy.^d:.
fteros Ada? excarnegenicos abipfo vcero gefttirefaam dana- 'J^ii&.
tiotiem , id lamen obllare nego qucminus ftscim remedium
Deus aftjrat. Nequc enim oftendet Seruetus plurcs annos di-
uii)irus fuiffe prarfcriptosquo incipiatfpiritualis vit^enouitas.
Paulo quidem tefte. licec nacura pcrdit i fint qui nafcutur ex fi- i.Cor.7.14.
dclibus, fiipernatura!igrnciatamen!andifunt.A]Iegoriamde-i Sam.s.S.
indcprofcrt, oucdDauid in atccm Sion con-cendens, necca?-5- "^'.S"»^^!*-
cosjnecclaudosfecumduxerir/ed ftrenuos militcs. Qjd aute '^"""'^
fi parabolim oppono , in qua Deus adca:Je(lc cpufum muitat R^^i^f^ln^i^
c^cos& claudos , hr^c !e nodo quon.odoexpediecSeruetus?
Qu,^ro etiam anno priu*; cum Dauidemilic;iffentclaudi&mu- x.
ixli. Longius ramen in h.ic rationeinfifterefuperuacduracft, ?•
quan^ cx mera faificxrc conflacam, ex Sacra hiftoria deprehen- ^
dent ledores. Sequitur a';rera allegoria, Apoftolos pifcatores ^i^^^^^'"' ^*'
hominum fuifTcj non paruulorum. Ego aucem quaero quid /1- Mat.4.19.
bi vclic illud Chrifti, In rete EuangcIijcoUigionmc pifcium Mat.ij 47.
genus. Sed quia allegoriis ludere uon placet, re.^ondco, quum 'KiIpo"fio «•
Apoftolisiniunftum fuit docendi munus , non fuiffc tamen
prohibitos ab iviantibusbaptizindis. Quanquam fcireadhuc
velim , quum Ay3;aVKc nominet Euangehlla ( qua voce abfque
cxceptioRC comprchenditur huminum genus)cur infantes ne-
get cireliomines.Obtendic feptimo,Qu,u fpirituahb.quadcenc
Ppp iij
^',j, /^^* rpiritualiajinfantes q -i fpjricuales non funr, neq,- ad Baptifnm
aptos eflc.Sed pnmb quam petuerse torqueat locumPauIi p!a-
re liuuer.Agitur de dodrina,Quum /ibi in vano acuniine plus
ji.Cor.i.ij. a?quo placcrent Corinth: j, eorum focordiam coarguit paulus,
qubdprimis doiftrin;^ c^leftis rudimcds adhuc imbuedi eflent«
Qi^iis inde cotligcr negadum efl^- infanribus Baptifmuni , quos
ex carne progenitos Deus Gb\ gratuita adoptioneconfecrat?
f ^ri' Qupd excr^pir.pafcend >s efle i pirituali cibo,fi noui funt homi-
^v5'5' nes, folutio faciliseil, Baptirnio eos admifti ia Chrifligregem
&rufficereill!s adoption s fvmbolum, donecaiHiltip.iresfinc
5 ^rg, ferendo folido cibo. Fxpedandum ergo effe tempus exaniinift
2^f^.' quod Deus in facra Ccena di ertefiagitar.Obi^cit poftea,Chri-
itum vocarsomnesad lacramCoenam.Atquifatis conllac eum
nullos admittere rtifi c\m ad cek brandam raortis iux mcmo-
riamfunt p^^arpara i.Vnile fequitur,inf;intes quos amplcxu i\io
dignatuseft,diftin<^o & proprioin gradii /ubfiftere donec ada
lefcant,neque tan.en exteios efle. Quod excipit, portenrum
fxce-^tio, t flTc fi hoHio poftquam natus eft non comedat.Tcfpondcf» aiitcr
•^*^ '• pafci animasquam externo coena? efb : ideoque Chriftum in-
fmcibus cibum nihilo.innus efl^e , I^cet ^ fymbolo abftinear.t.
2. Baptifmi diuer?^amefi*erationcm quoillisfantiim iantia inEc-
cle/iam aperitur. Rurfam obiicir bonum oe.enomum diftri-
F.xctpuoalte bucreciburn f.!mil!^ rempore fuo. Quod erfliibenterfatcor,
Matt « *5^° tamcn iure ddfiniar note>s Bapfifnii tempus.vt probetnon
/<*i3 I. ' daritempeftiueinfant/busPAdducit prsterea illud Chrifti ma-
lo.^-g, datum ad Apoftolos , vt properent ad mcflem dum albefcunt
loh.^.ij. agri. Nempe hoc tantum vulr Chriftus , vt Apoftoli praefen-
^'f^- temiaborisfruftum ctrnenres,a'acrius feaddocerrdum accin-
■"^ • gant. Quis inde coiiiget folum me'/is rempasB3ptifmoefl&
n.^rgu, maturunjj Vndecima ratio eft,(.u6d in prima Eccleda idem e-
Vj^. rant Chriftiani & difcipuli: k^ iarn vidfmus eum in^cke ratio-
cinariaparreadiotum. Difcipiili vocanturiuftiBajratishomi-
nes qui iam fuerant edo<fli, & Chrifto nomcn dederaRt. ficuti
ludaws fubicge Mofis difciouloseflc cpoituit: nemotamcn
inde refieinfcrctextrineos foi/Teinfantcs, quosDeusteftatus
eft pro dqmefticis flbi efle. Adh^c obrendit, Chriftianosom-
\z..Ari, ncscfle fratrcs, quo in nomero infantesnobfs nonfunt quan-
^'^*. diuaCoena eos rcpeilimus. Ego vero adprincipiumilludrc-
deo,n6 efieh^rcdesregnicajlorum ni/i qui Chrifti funt mem-
bra : deinde Chriftiamplexum vcram fuiflfetcflreram adoptio-
nis, quainfantesackiltiscommuniteriunguncur, necabftircn-
tiam tempora lem a coena obftare quom inus pertineant ad Ec-
ciefi^e corpus. Nec vero latro in cruceconuerilisde/iitcflcfra-
terpiorumrquauisadCcenam niyiquamacceflTerit. Additfjo-
o <Arg. iftea,neminem fieri fratrem noftrum ni/i per Spiritum adoptio-
nisi
DE EXTER. MEO. AD SAtVTEM. 4^4
nrs'. qiii cantuin ex iudrtu fidei confertur. Rcfpondeo ; fem- T^onj%'
perin eund.m relabi paralogifmum: quia prsepoftere adin-
fan«es tril,i!,quoddcfoIfsadultis didum eft.docetillicPauliis
huncelfj Deo ordinarium vocationismodum, vieledasfuos
ad fidem adducat,duni illis fiifcitat fidos doftores,quorum mi-
nil{erio& opcra miHurapoirigit.Qnis indekgemimponere Av5Kio.44^
ej audeat quominus arcana aha ratione mfantcs Chriff o infe- Il>'d.8-27.
ritPQ^od obiicit,eornclium acceptoSpiritu fando baptizatu 5»ti*/^**^'
fuiflc, (]uamperper>m exvnoexemplogeneralem regulam c- lohan. io.0',
licatjpatet ex Eunucho & Samaritanis^ia qmbus diuerfum or-
dmen) Deus tenuitjvc Baptifmus dona Spirieus pr.^ccder«t.De
cimaquinra ratio plufquam infulfa eft.dicir nos regencranonQ '^'^'''^7''
4.icos {Krircfre autem deos ad quos fcrino Dei faftus eft : qaod ^°"'''
non competit in pucros infantes.Qu^od deitatem affingit f.dc-
{ibus,vnum eil ex eiusdelitiiSj quod excueereno eftpr^femi^
ioci:fedIocum Pfalnii torq 'ere in tam alienu fenfum, perdt-
tx- mipudenti>eft.Dicit Chriftus Reges & Magiilratus VGcari
a Piopheta DcoSjquia munusfuftincatdruinitus fibi iniun<^u.
Hic vero dextcr intcrprcsjquod dc (peci?]i gi;bcri adi manda- ''
ro ad certos homines uitfgitur, ad Kn^kigchj dcftrinam trahir,
vt ir.fnntes ab ricclen.i txrcrmmet. Obiicit riirll n. infanresno ' V^'''^'*^^*
pofie nouos homines cenferi ; quia ncn gignu.^iiur per fern:o- ^" *
nem.Ego vero, quod ;'apius iamdixijnuneq^ oqu?' repetOjad
noK rcgencrandos dodrinam fcmcn cfl'e incorru; tibile , /iqui-
cicmad eam percipiend-im (uniusicionci.vbi veroncndum per
<Tt.irem nobisincftdociiita^jDeu tenercfuos rc^^cniTJndi jra-
dus l^oftca ad alle^^oiias fuas rcdir.quod ouis & capra m Lcee '7"^''^«''» ^^
ron ititmi ac egrefl:£crant cxvtero tueiint obiatas! m lacnh- ^a
ciu.m.JSiftgurashuctraherelibct, mihi promptum cftrcgert-
r£,i>rimo);enira omnia fimulac vuluam apcruerant f';'{1e Dco
facra. dcindeoportuifle .ignumanniculum maftari. Vnde fe- Exod. 13.13.
quifur virile robur minimc efll- cxptdadumjquju pocius S^fi:e- Exoi n.^. ^i
ti:s reccntes STadhuc tenerosa Dco in ficrificii dcIigi.Coten '^ l^rgur^.
dit prxtcrea,non poflc venirc ad Chriftum,n5fi qui i lohanne '^^^-^-
fucrintpraeparati.Quafi vcro 'on fucrit temporale lohannis
officium. Sed vt hoc omittani, ilh certe pr3rp.j'ratio non fuit
in pueris,quo$ampIcxuseft Chriftus, acbenedixit.Qn^arc va-
leat cum falfo fuo principio.Parronostandem accerfu Trifme'5 •^''5"'*'
giftum & Srbyllas,qu6d facrc ablutiones non conucniant ni£ ^ ^*
JcIulti$.En qu^m honorificcfentL- tde Chrifti R.ipcifmo,qucni
exigitadprofanosGetium ritus,nealiter3<i.niniftretur quam
Trifracgifto placucrit.Nobis vero pluris Dc: auchoriras.cui vi
fum eft infantesfibiconfccrarcaciniriarefacro fymboIo,cuiu3
nondumpersetatem vimtenebant. Necfas cflcducimusaGe-
tium expiationibas mutuarf, quodajtema & inuiolabiiem Dei
Ppp iiij.
^.^P. XVI. INSTIT VTIONIS LIB. II II.
lcgem,quam decircuncifionc fanxit,in Baptifmo noftromtt-
Tfb^T"'' ^^^•^^"'"° ^°^*^ raciocinacur , Si infantes liceac fine intelleau
^e/pnfii, baptizare, Bapcifmum a pucris ludetibus mimice &per iocum
pofT* adminiitrari. Arquidehacrc cumDeo liciget.excuius
pr^ccpto Circuncifio communis fuic infantibus ancequam in-
telligentiam adepci effent. Fuitne igicur res Itjdicra, vcl obno-
xia puerorum ineptiis, vc pocuerint fandam Dei inftitutionem
euertere? Sednihil mirurneft,rcprobosiftos fpiritus,qua{i
phrenitideagicarentur.cralfir/ijnasquafqueabfurditatcsiner-
rorumfuorum defenfionem ingcrcre:quiaDeuseorumf-iltum
& pertmaciam tali veitigme iufte vlcifcitur.Ccrte quam debi-
Iibusfuppetiis fraterculosfuos AnabapJf^as Seruetusadiuue-
ritjpbnam me kc fTccGnfido.
t^urtAtaimpir jj, lam Heinim fobrio ambiguum fore arbitror , quimte-
^J lITc *"^* "lere Hcclefiam Clirifti conturbent, quirixas ac eonteationes
feratur. moucnc oD pa?dobaptilmum. Sedenimoperxpreciumettob-
».Atio I. feruare quid tan?a ilh vafritia Satan moliatur;nempe vtfingu-
a, larem fiducijs &fpiritualfsgaudij frudum ,qui hinccofligen-
dus t\k., nobis eripiat,acde bonitatis etiam diuinas gloria can-
lundem delibec. Quam enim fuauc piis aniri^isjnon verbo tan-
tum, fed ©culari ctiam fpedac jIo certiores fiefi,tantum fc gra-
Ua apud Pacrem caeleftcm obtinerc vt polteritas fua illi curas
/it ? Hicenim videre eft.vt prudcncjffimi crga nospatrisfami-
lias perfonam fufcipit,qui ne poft mortem quidem noftu, fo-
Pf 1 8;. iicitudmem noftrideponit.qumljberisnoftriscofulatacpro-
fpiciat. Annon hicexemplo r)auidis totocorde adgrati.irum
adionerri d«bemus exultare.vctali bonitatis fpecimineciusno
^xhoc ^rmba' mcn fanftifieetur ? Hoc, hoc certe agit Sacan,pa»dobaptilnnum
pttjUrii errore t^riix^ cofns impetcndo rquofcilicctceftificatione iftagratia?
^"''uTJlfra' ^^' ^ mcdio fublata, qu^ peripfam oculis noftris obuferfatuc
titudt^ "frta promifliojfcftfim tandem euanefcat. Vnde non impia tantuin
Jitu.i.ignama aductfus Dci mifeHGordiam ingratieudo nafceretur , fcd in iu
i>i itberu iii bcris ad pictatcm erudiendisignaQianuafdam.Nequcenimpa-
fietutem «r«-rum incitantuf hocaculeo ad eos in ferio Dei timorcLcgirqi
To"d% hort o^'^"^''"^"^"^ cdDcandos,dum rcputamus.ftatim i partu, filio-
toy'a vt "tnfan ^^^^ }^<^^ ^A^ 3^ 'P^^ habitos& agnitos. Quamobrcm,nifima-
tesDeo e^r4-^?"^ l^ci benciicentiam obfcurarc libccinfantcs ilii noftros
mm. ofFeramus, qu.bus locum interfuos familiarcs ac domcfticos,
id aft£cclcii£mcmbj;ajatcribuit.
^ CAPVT
DS BXTEHKIS MED.AD SALVTEM. 48;
CAPVT XVII.
Befacra ChriBi Cosnn : ^ quid nobu conferat.
Conftat hoc capu: duabus pr«cipuis partibus.
9 Prima pars priranm oftemlir quidnam fitquoi Deus in S. Ccrna
exhibet/cA.i.z }.4. Deinde quomodo & quatenus idnoftrum iit,
a fect.j.vfque ad iz.
X Secunda pars continet potirfj^um refutationes err6rum quos cir'
ca Cosnam Domini lupcrAitio inucxit- Primum auteni Tranllub-
/lantiatio refcllitur/c a.u.ij i^.-.^.Deinde Colubflantidtio &Vbi.
quitas fcft.16.17 i8.i9.Terti6.inftitutionen» ipfam contra hyperbo-
licos iftos duCiortsfacereoftenditur.fed to. 11.21.15. i4''5 Q^arto,
aliis rationibus i verbo D."i defumptis cofirmatur orthodoxa fen-
ienria fed.z^.zy.Quinto aufhoritas Patrum aduerfariis excutitur,
fed.iS, Sextojcuertitur prafentia illa quam ipfi ftatnunt , aliique
ftabilitur>feCt.Jj lO ^i.ji. Septimo.agitur de tommunione noftra,
& qualis efle dtbeat/ea ;j 54- OCtand. refellitur adoratio ab ad-
ucrfjriis inucda,& oftertditur quorfum inftituta fit Coena Domi-
ni,fe(ft J5-J^. 37.38 39 Poftremo, de cxamine communicantium/ed.
40 41.4z.De externx adionis ritibus, de frequenti comcnunione,
tum de communione fub vtraque fpecie inftituitur difceptatio di-
lutis adoerfariorum cbiedtis , feil. 43. 44. 45. 4^. 47- 48. 49*
OsTcwAM nos femel in familiam luam ^^' chnjlo tnJHtU'
ccpit Deus,ncc tantum vt fcru«rum loco nos ,^,
habcac,(ed hliorum : vtpartes impleat optimi
i^atris & de fua progenie foliciti , continuo c-
tiam vicaecurfu nos alcndos fufcipir. Ncceo
conrentus , dato pignore nos huius continuas
liberalitatis certiorcs teddere voluit. In hunc
crgo finem aiterum Ecclefi^ fue racr^metum deditpermanum
vnigeniti Filij,rpirituale epulu fcilicct, vbi fc Chriftus viuificu '0"*""^-5'''
cfle panem te(htur,quo anim^ noftras ad veram & beati im-
mortalifatem pa/cutur. Quoniam vero apprimenccefTariaeft M**it** f»ypr^
tati myfterij cognitio , & pro fui maenitudfne accuratam cx- "^«'l'* .^*** ^
j)Iic.?tioRcm poftuiat.& 5>ata,vt hoc inxft.mabili thefauro E»c-
€lefiam priuaret,pridem nebulas,dei«de tcnebras obfcurand^
eiusluciinduxitjtuconrentiones &pugnasmouit quae abhu-
ius facri alimenti guftu alicnaret flmplicium mentes , & noftn
eciamccatcidcmartificium reuuic*. vbifummainpro ludium
4
CAP.XVlT. INJTITVTIONIS LlB. Illf.
captucoplcxusfuero, nodoi illosquibus mmidum illaqucare
ilHsfiatfigna. Sat3n molicus eft:,e)tped1^m. Priino figua func j-anis & vmuin,
in h«t myfteno c^^^ inulfibilc alinicntumiquod percipimus cx carne& rangui-
ne Chri{li,nobis repra^fentant. S'cur enim Baprilino nos rege-
reransDeusin Ecclcfi^iua: fociefa-ein inferic ,&adop:iwne
fuos facit : na diximis officium piouidi pacnjfainil as m co
prxftire.qpod cibuni a/fidue miniftr.^t, quo noiin eavira fu-
itinearar c^-nftruitin' quamnos verbo fuo genuir. Porrov-
nicus anlmp noitta? cibusChriftus eft,ide6q; ad eum nos inui-
tacc^eleftisPater.vt eius comm!inicarionerefedi,vigorem fub
indecoJl!ga»T;us,donecad cselertem immortalitatem peruen-
SijiorjHmmbu ^^^^^ fuer:t. Quoi.iam verb myiterium hocarcans Chrifti cum
insiitutafint p»^s vnicnrs nacuri incompreheiilibiJe eftjhguram eius&ima-
gmem in fignis vifibilibus exhibcc ad moduu noftrum apnf-
^nsis ; ime velut datis arrhisac tefieris tam certum nobiv hch
quam (\ oculis C-crneretur; quia in crafiiiffimas cjupJque mcncciJ
ha:c ram familiaris fimilitudo penctrar.n-n fecDs aninja-. Ci.ri
fto pafci quam pAnis & vinu corporalcm vJtam fuftecant. \m\
ergo habemus m quem finem rpdCtec myftici hsec bcnediOic,
nempequonobisconfiraiCij corpasDomini fic pron-ibisfe-
melefTe immolarum vt nunceo vefcamur lacvcfcendoj vnici
illius facrificijefficiciamin nobislei.t amus; fan^une eius {]c
otnfirmfitio ab pro Bobisfcmel fufum.vc fic nobispcri^ecuus poru->. /uqi^eica
inH:tu'jcne pe. fonanc vetbx pfomiffionis illic addjra?, Accipirc •. hoc eft cor-
''•^. pus mcumquod pro vobistradicur. Corpuscrg o q.iod oblicu
Maita6.i6. {^^^^1 eft in faluien; noftram , iubcmur accipcie Cf^L cumederc.
LuV.Jz^ie ^' ^^ *^""'' huius heri nos videmusparticipf s, viu bcT illius mor-
1. Ccr 11.24, fi* virtutem ccrro ftaruamus in nobiscfficacem fore. Vndc &
calicem foedus vocac in fuo fang'j:nc. Fcedus cniin quod faa-
guinefuo femel f3nciuit,quodammodoren..ua-,vel pociusco
tinu3t,quantum ad fidei noftra^confinnationcmatriner, quo-
ties Acrum illum fanguinem hband-jm ncb;s porrigit.
JHu.uffacrams X Magnum vcro fiduGi.T 2c Cu:ivvms friii5tum ex hoc fa^
uMult^p.txv- cramentocoP.igerepofTunc pix* :inimar,qii6d reft monium ha,-
fiu c^frt»^;^, bentinvRumcorpus noscum Chriftoco.3liiifle, rcquicquid »-.
j^itru rejpcnn. pf^us eft,noftrum vocare licear. Hinc fcquitur vcnobis fecure
rpondereaudearr.usvitamajternamnoftraaiene cuius (ple cft
Jj2eres:nec regnu c.«'orum quoiam ingrefluseft , ponbmagis
nobis excidere quam ipfi:rurfi!m peccacis noftris no polTe nos
damnari.a quorum reatunos abf 4uit quum ca fibi imputart
voluerit acfi fua eflent. H^ec eft minfica commut itio, qua pro
immcnra fua benignitatenobifcum vfuseft: quod filiushomi-
nis nobifcUm fa^^lus, nos fecum Dei filios fecerit ; quod fuo in
terras defcenfu , afcefum nobis in c^lfi ftrauerit.^quod accepta
noftra mottalitace^fua B©bis immottalitatem cotiilerit : quod
fwfcepta
BB HXfEltN. MED.Ao SALVTfM. 4^6
fu fcepta noftra imbecillitate/uam m nobis virtucem confirma
iterit.quocinoftrainfe rccepca paupeitatCjruam adnosopule-
tJam tranftulerif.quod reccpta ad fe, cfta premebamur iniufti-
ciajnoftraemoleafuanos iultitiaindueric.
i Hoium omnium ad^o foiidam habemus teftificationem Cae-ia Dcmini
inhocfacramentojvtccrto ftanuendumfi^verenobisexhiberi redeptimum-
n6 fccusacfiChriftus iple prarfensarpeduinoftro obiiceretur, ^''* '""''' * '/
ac nianibus attreft.iretur. Hv c enim verbum nec metiri necil-y^„^^ ^^^^^^ „,_
iudcre nob.spoicft, Accipite, edite,bibite:hoc eft corpus meu, ^^ exhibet.
quod piovobis traditur: hiccft languis, qui in remiffionepec- Qiiodex mfli-
c.iturum eftanditur.Q^pd accipere uibet,fignific.it noftru eHe: fi'^i^ionii '^'^^^*
quod cdere iubct , /igrMficat vnamnobifcum fubftantiam ficrs: ^^^yf*'^''' ""'
quod dc corpore prxdicat pro nobis cfTe traditum,de fanguine
pro nob's eftufum , in eo docetvtrumquenon tamuum ciTe
quam noftium: quiavtruniquenon fuo commodoj 'edin falu-
tei:i noftram & fumpfir & pofuit. Ac diligenter quideni obfer-
nanduai eftjpotiflimam & pene toram facramenticnergiam m
hisvcrbis fitam cfle. Qj^iod pro vobistraditur, Qnj pro vobis Jn i^Hibtuid
eftlinditur. ali'-qui nonms^nopere noblsconduceret, corpus fr^ctp^efit ct~
& ijnguincmDomini nunc diftribui, nin in redemptionem •'. ^^^^^^^^.
ac falurem noftram expv.fita fcmeiftiifrcnc. Itaquefubpane
& vino repr3s!entantur:qu6 diicamus non n.odb nol^raefie.ed
nobis dcftinata in Ipiritualis vizx aiimcntum. Id eft quod an-
te.i adir.onuimus.a rebuscorporeis quse in facramenro profe- Stgncrum ^
runrufjquadam ana!o|?,ia nos ad fpi!i?uaiesdsduci. Sic quum rerurifigwfica-
panisnobis in fymbo'u corporis Ghrilti datur, hsEcftapim^on- ^''^^^, "'"*''
cipiendaeftfimilirudo.Vt corporis noftrivitam pani$alit,fu- "''"^'^*
ftinct, tuetur : ita corpus Chriiii vegetandse ac viuifica«da? ani-
mx vnicumcftecibum. Qjumi vinum infymbolum fanguinis
propoiitumincuemur: cogiradum quoscorpori vfus vinum af-
ferat,vc eofdcm fpiri:ualitcr JfTcrri nobis Chrifti fanguinere-
puremus:fut autcm,fouere,rcficere,confirmare,cxhilarare. Nfa
fi fatisperpendiinits quid nobis facrofanfti huiws corporistra-
ditio , quidianguiniseiTjfioprofuerftcnon obfcureperfpicic-
mus , hasc panis & vini acrributa , fecundumeiufmodiana-
logiam , optime illis erganos conuenire dum nobis coramuni-
camus.
4 Non ergoprascipuae funt focramenti partes,corpus Chrf- •Ql*fi^^,Py'
fti fimpliciter & finc altiori cofidcrationc nobis porrigere: Ted "rAmenttPn^
niagispromiffioncm illamqua carnemfuam vcre cibu tefta- ttu
tur,& f^n^uinem fuum porum, quibus in vitam xternapafci-
inur,qua lcpanem vitx affirmat.dequo qui manducauerit, vi-
uet in xternum;illam(inquamj promirfionem obfignare & cb-
firmarc&quoidefficiat, ad Chrifticrucem mittcre , vbi ea
promiffio vere pr2ftita,&'num€ris omnibus implcta fuic, Ncqs
cAP.xvii. iN$T iT vTioN is LiA. irir.
enim Chrifto rite & falutariter vefciniur nifi crucifixo, da cf-
ficaciam morcis eius viuo (enfu apprehcndimus. Nam qu6<i
fc panem vita; nuncupauic, non eam a facramenco fumpfit ap-
pelhtionem, vt cjuidam peruerse interpietamur : itd uui tahs
a Patccdatus nobis fucrat, taleaiquc (efeprxilitit .- cjuum hu-
man^ noftrje mortalitatis parciceps fadus , nosdiuiuae fuasim-
mortaliratisconfortes fecit .• qaumin facrificium feofFerens,
maledidioncm m fe noftram fuftulit , vt fuu nos benedidione
pcrfunderet.-quum morte fua mortem deglunuit &abforbuic:
quum infua rcfjrredlione cirnsm hanc noftr.im corrupnbi-
Ieni,quam indueratjin gloriaui & incorrupcionem fufcica-
uir.
'Priore partii j Rcftat vc applicacione '\d rotum ad nos perueni Jt : id fic
rrtmsnrtirulo cixm pcr Euangclmm,tum iiluilrius per facram Coenam.vbi 6c
tHrtojiertor '^'P*^^'"'^ Doms luis oinniL>us nobis ofttfrcoi noshjeeuiit re-
tf^e ^rtow/^o ^'P^"^us. Non crgo ficit lacr.^mcntum vc Chriftus pjnisvi-
Chrfiwspaats ^^ cfl*^ ptimum incipiat : fed cJu in memoriaaj reuocar, pancm.
T^itafit a nobii virseftefadum, quo afiidue vefcamur , eiur]uc panis guftuni
y^tipunduf. &faporemnobis prsebet, vt vim pa.iisillius fendjmus f cic,
Poihcctut cnim nobis,quiccjuid fccic aut paiius eit Chriftusjid
ad nos viuifica/idos fa(5lum efte. Deinde hanc viuiHcatio-
nema:[ernam effcqut finc fiiie.ilamurjuftincamur & confer-
uemurinvita. Siquidem vtpariis vije nobisn >nfiiiffec Ciui-
ftus,ni/inobis nacus & mortuuf fmfier,r<ifi nob s refurrexilftrt:
itanuncminime efiecnificius natiuicacis»morc,s, rcfurrc^^io-
nis cfftcacia StfruAus res aeterna forct ac iramorcalis.Qjjod co
lohan.^.ji. tumeleganterhisverhis exprefftt Chriftus. Ptnis cjucm ego
^ . dabopromundivita. Quibus h;?uddubie innuic,fuu»n Hobis
irun:. ^.Qj-pus idco pro panc futurum ad fpiricuale anima; vitam,quia
in niortem pro falute noftra exponendum erar : nobis autem
porrigivtvcfcamur.quumhde nosfjcicciusparticipes.Semel
itaqueipbm dedit quopanis fieret, quumin mundi redem-
ptionem crucifigendum expofuit: quotidie dat.vbi participan-
dunijquatcnus crtcifixum eft,Euangchj verbo nobis oftcrtrvbi
eam exhibitionefacro Ccenx myiieno obfignat : vbiidipfuni
Vhi duovitia iotus complet quod cxterius defienat.Poiro nobis kic duo ca*
"^w f ^*^''*' "^ ucnda funt vitia: ne aut in excenuandis fignis nimij,a fuis my-
ft^L';« V^''^ ^^^^^^^ ^^ ^*^^'^^^^ quibusquodammodo annexa lunt: 2uc in
mtnturmtex ii^demcxcollendis immodici myfteriamcerimttiam ipfa non-
tellantHr. nihii obfcurarc videamur.Chriftum efte panem v»ta?,quo in fa-
lutcm ^tcrnam nutr!anturfideIes,nemo eftnifi prorfusirrcli-
giofus, quinonfatcatur. Sedhocnon perinde i«ter omnes
conuenicqualis fic eius participandi ratio.Sunc CHim qui man-
dtJcare Chrifti carnem, & fanguine eius bibercj vno veibo de-
finiunc nihil eiTe aliud quam in Ghrlftum ipfum credetc. Sed
mihi
DHExTBRN. mEd. AD SAtVTBM. 487
mihi expreffius qmddam ac fublimius videtur voIuifTe docere 'Prxterett nm
Chi iRus in praechra tlla concione.vbi carnfs fus manducatio- ':"'»*'» «^/f^^e
nCMi nobis conuiiendar; nempe vera fui partiopatione nos vi- L/i''a-'l^^
uificari:quan) manduGsndi etia ac bibendt verbis ideo defigna- re(et>rig iuT
uicne quam ab ipfo vira percipimiis.fimplici cognirione per- uferenda e^,
cipi quifpiam pararer.Qitemadmodum cnimnon afpedu^iXed
eft-s panscorpori alimentum fufficit.itavcreacpenitusparti-
cipem Clirifti animara fieri conuenit, vt ip/iusvirrurein vicam
ri:iritualcin vecetetur. Inrerim vcro hanc non aliam efle qua
fidei manducationem fatemur • vt nulla alia finsi poteft. Ve- ^^'*"^«'*'''
rum Jiocinter mca& :ltorumverba intereltjquod illismandu- auid.
careell:duntaxat credere.-egocredendo maducariChrifticar-
nemquiafidenofter cfhcirur , eamquc manducationem fru-
dum elfcdumque efle fidei d;co. Aut fi darius velis, illis maa*
ducatioeflfidesrmihi exfidepotiusconfequividetur. In ver-
biv quidem psrum, fed in re non mediccrecfl difcrimen. Nam
ec/i docec Apoftolus Chriftu in cordibusnoftris habitare per IqU^
fidcm,nemo t-imcn habirationem iftam fidem interpretabitur: *
fedeximium fidei effedum exphcari omnes fentiuntjquod
peripfamfideJtscofequunrur vtChriftumin fe habeant ma-
nentem. In hunc modum voluit Domin«s, panem vir^e fe chrijftts qtt^
nuncupand?,nontannimdocerein morris rcrurredioniTque/'"/'* panh
(uar fidc repoficam eflc nobis (alutem: fed vera cciam fui com- '^*'*'
municatione fieri vt vira fua in nos tranfeat, acnoftra fiat:
non fecus ac panis, dum in alimetitum fiimitur , vigorcm cgr-
pori adminiftrat.
6 Nec 3!io fenfu Aueuftinus,quem illi patronu fibi aduo- -^ugujiini (^
cant, credeudo nos manducjre rcripfit, quam vc manducatio- ^^nP>fiorni ein
nem ifta fidei efle non oris indicaret. Quod neque ipfe nego: ^^"^^^'^^^ ^"«fif
f€d/imultansenaddo,nosfidecompIeftiChriftumnon emi- «'''T^'"* ^*
nus apparentem.icd le nobis vnientem,vt ipfe caput noftrum, fupra diatn»
nos vero eius membra fimus. Neque tamen locutionem illam '^.
fimpliciter improbo: fcd tanrum nego plenam efle interpreta-
tionem d definire volunt quid fit Chrifti carnem edcre. Alio-
quivideo Augoftinum haclo^uendiformafsepiusvfum efre.
vt quum dicit libro De doftrina Chriftiana 5. Nifl maducaue-
ritis carnem fili j hominis:figura eft.pr^cipiens paffioni Domi-
ni efle communicandum, & fuauiter atque vriliter reconden-
dum in memoriajquod pro nobiscaro eius ctucifixa & vulne- f^ • i »»
rata flc. Itcm quumdicit,tria ilh milliahominum, qui Pccri ?i &'*4o°&*a»
concioneconuer(ifunt,fanguinemChrifti,quemfsuirndofu- iibi.
derant,credenda bibilfe. Vcrum plurimis aliis locis illud fidei Adtor.i.^u
boAcficium egregie comm€ndat,qu6d p^r ipfamnonmmus
reficiunturcarnis Chrifti coramunione animx noftr^ quam
corpora paue quo vercuntur. Atque idipfum cft quodalicubi
c A p. xvrr. iNSTiTvrioNis lib. iiir.
HGmi!.5o.& (cribir Chiy''o(lomus, Chriftum non fide tantum, fcd re ipfif
61 .ad popul. nos fuum efficere corpus.Neque enim aiiunde quam a fide tx-
u"' , • le bonum confequi intellioit: fed hoctanruin vult excludcic,
Marc.83. nequis.dum hdem nominari audiCjnudam miaginafionem co-
Cap.14 reft. cipiat. EosveroquiCoenam voluncexternae folum ptofcffio-
jj. nisnocamefle,nuacpr3Btereo:quiafatiseorumerrorei« refa-
Luc. 11.20. faife mshi vidcor quum agcrem de facramentis in gencre.Hoc
folumobreruent ledtorcs.dum calix vocatur foedus in fangui-
ne, promiSfianem expritniqu3ead ftdem confirmanda valear.
Vndcfequirurjnifiin Deum refpicimus,&le(ftimur quod
cffcrt.nosfacra Cosna refte non vri.
Nec fAti; fH 7 Nequc iili pr^rerca mihi !atisf.iciunt qui nonliullam no-
(luod harc ro- bis cffc cum Chrifto communionem ignofceiitesjeam dum o-
munioHem*no- ftendcre voluncnos S^iritus modoparticipes faciunt.pr^ccri'
nuUupr^ttpta ^^ ^^^.^^-^ ^ fanPuinis mentione. QUflveroilla omnia dQf^i--
Tumis mcntio- "^'<^ dictarorenc, carnem eius vere ene cibum, langumem eius
aeysthtl <^uam vcre elfe pottim : non habere vitam niii qui carnem iilam mi-
ipinfunUm ef' ducaucric, & unguinem biberit: & qua» eodem pertiner.Qmi-
feifgnofiAn:. re fi vltra eorum defcnpnoaem("vtnimis rclirida eft)roIidim
Chrifti communibnem progredi conftat: quoufqi piteat & 'e-
fe proferatjpaucis perftringere aggrediar ancequam de cotra-
Se^a. u. & rio virioexcelfusverbaficiam. Hric enim mihi longior cum
Teq. hyperbolicisdodoribus diiputatio, qui dum pro fua craf/itie
abfurdum edendi & bibendi modum fabricanc.Chriftum qua-
-j , que cartie fua exutum in phantafma transfieuranr. firamen
Htiifis tamcn ^ ,. ,n- * n • t- 1
(cmmunionis viiis vcrbis completti tmtum mylterium Iiceat : quod nc am-
tantumejlmy- mo quideni ia«s mc compiehendere video, & libenter ideo
^ennmz" fa- faceor, nequis cJus fubiimitate infantise mea? modulo meria-
t*ndumfitj}0' tur.Qjjnpofus leftores hortor,nc intraiftosnimiu anguftos
»j»«#w m^ fines,mcntis fenfum contincantifedmulroaltius afl^ureereco-
'VttS non polfe / ^ , . -«j
fatis afc^ui, sendanc, quam meo duccu polhnt. na ego ipfe quoties nac dc
.•siuamodofit de re fcrmo eft.vbi omnia dicereconatus rum,parufn adhucmihi
rrf:/d/Mf»^«r/j. pro eiusdignitatedixifTcvideor. Quanquim autem cogitan»-
do animus plns V3lct,quam lin^uaexprimendo : re« tamcji
rragnitudincilic quoq; vincitur & obruicur. Itaque nihil dc-
mumceftscni/i vc ineius myfterij admirationem prorumpam,
cuinecmens planecogitando, neclinguaexplicando par eflj»'
potcft.Sencentiy camen meaEr fummajn exponam vccunque:
^aam vc nihii dubici) veram effe , ica piis peCl:oribus non im-
pfob' tum iri confido.
$^idauiem 8 Primum omnium eScrii^turis doccmur, Chriftum ab W\-
lf9teiiA.uth9r. ;tio viuificum illud p.itris verbunfuiife, vic5E fontem & origi-
iiuinfrnadteji. ^^^^, viideomuia vc viueientfemper acceperunc.Quare loha-
sMU^n omfii ^jj,^, fermone vit^ nuncupat , nunc in ipfb vita fuifle fcri-
n-jL in sitrifio. bit.ngniticaRs lilum eium tumcreatuias oranes tnnuentem ,
vim
Dfi EXTERN. MEO. AD SALvTEM. ' ^P% '*
vim (piranJi ac viuendieis inftillafre. Idetn tamen p©ftea fub- lEuverohatic
iicirjmanifeitataiiuunc demu.ii fuifle vitam jquum aflumpci ^'^^^''^ dupihf
noftracarne.FiliusDei fevifendum oculis, miniburque pal '','*''''«^' /'''"»*
pandum prxbuir.iNsm eiii vuTiuem prius (]u-»q; luammcrca- £)^,J. ^^.^^^
ruras diii^undcbat: quia tame h"mo,perp^ccatum aDeo alie tramfundenda
n.itus,conmiunicacione vnx pcrdita, mortcm vndique cerne- mm m camf^.
bat fibi miminentem; vc fpem immorralitatisrccipeiet,in eius ?'-'*"* '»dutf,
vcrbi communionem recipi oportebar.Quantulam cnim fidu- ^' ""^^ '^^ ""*
e concipias ii Uei quidein verbum , a quo rcmotilii- ^^^^^ pr»ma-
musfis, vira: j-lenitudiaen» m fe continere audias, in teautemw^r^r,
ipfo ac circiiriq jaque nihil pr.^ter mortcm occurrat,& ante o- lohan.i. i»
ciiios verfecui^At vcro vbi fons ille vic^ habitare in carnc no-
i^ra coepir, iam non procul nobisabfconditus latet, fed coraiTi
Te participriiidum exh ber. Q;!^:n & ipfamjn qua refidet, car-
nem viuificam nobis redtiic, vi. eiusparcicipationc ad imnioc-
ralitatem pafcan ir. Ego funi^ inquit jpanis vitiequi decselo loh ^. 48.&:
dclce^idit.Ei p.:nisquem ego dabo,caro meaeft,quamego da-^^*
bo pro mundi vic;». Qujbus verbis doccc , nan modo fe vicam
elVcqyatenus fermoeft Dei 3eternus,qui eca?Ioad nosdefcen-
dic,fed defccndendo vim ifLjm inG3rnem,qu3m induit , difFu-
difTc: vtindeadnosviraEcom nun.'catio promanarct. Hinc &
lUa iam confcquuntur.Qjod caro cius vere eft cibus: ianguis
cius vcre eft pottts; quibus alimentis in vitam aeternam fideles
educantur. In hocergo fita eft piis exiniiaconrolatio,qu6d vi-
c.mi in proprja cariJcnuncreperiunt.Sicenim non modofacr-
\[ ad cain ;noru pcnerrantjed vltro fibi expofitam & obwiam
hibent.Cordjsfinumtantumproteadanc.cjuo prajfentem am-
plexentur, &eamobcinebunc.
9 Ecfi aurem canram a feipfa vircufcm pQn habcc Chrifti ConfirmatU or
C2TO vt nos v{uificec,qu3e & prima fua condicione mortalicati CyrtUo.
obnoxiafuit, & nuncimmorcalicaccprsedica perfe non viuit:
iure tame vicifica dicicur,qu^ vic§ plenicudine perfufacft,qua
ad noscranfmirceret. Tnquem fenfum illud Chriftididu cumlohan.j.tj,
CyriUo inrcrprecor, Sicuc Paccr vicamhabetinferaecipfo , iu
& Fiiio dedit vicamhabcre in femecipfo.IIIicenini propriede
fuisdotibusdifTericnoquas abinitioapudParrem poffidebar,
fed quibusornatusfuitin ca ipfacarne>in quaapparuit.proin-
de in fua quoque humanitate,vita; plenicudinem habere cfte-
dit; vt qui.^^is carni fu% ac fanguini communicarit , vita?
participatione fmiul fruacar. Idquale fic,familiar! excplo ex- Et fatmli^t^i
phcare licct.Quemadmodijm enim e fonce aqua nunc bibitur, exemp!o/<uJi-
nunc h !uricur,nnnc per cana!es irrigandis agris dcducicur; oui ''''''?'<?^i''«"'
tamen non a feipfo exuberac in toc vfu.s, hd zb Ipfi fcarurici.
ne. quaspere.mifluxti nouamfubinde largicarem illi fufhcir,
;i€fttbminiftrat:ira Chdfticjjoinftarfoncis eftdiuitis&m-x-
CAP.XVlr. INS T 1 T V TION 1$ LlB. Illl.
hauftij qux vitam a diuinitatc in fcipfam rcaturientem ad nos
transfundit.Iamquisnon videtjcommunionemcarois & f^n-
Ephef i.tj.4' guinis Chrilli ncccflariam eflc omnibus qui ad c^ieltem vitam
*5- afpircnt? Huc fpedant illse Apoftoh fententisE^Hcclefiaai cor-
1, or. .15. pusefle Chrifti&eiuscomplementum,ip!um vero eflc capur,
cjeuuo totumcorpuscoagmencatum & compiftumper com-
mifluras,incremecum corporis f^cic : c orp- ra nuftr membra
'Vndt cojiat,^ cflc Chrifti. Qu^ omma non pofle ahtcr cffici mtcU^imus
quarnodoairijh ^^\^ f^^jyj fpiritu & corporc nobis adli^re?.t. Sed aidiffimam
c»re nt viuip' jii^j^ focietatc qua eiuscarni copulamur , iplendidioreadhuc
«B^rrttMwjCfcrt^^^g^^^^^^^^^^^^^^^dixit.nos eiiemcmbra corponseius, ex
ftecommunio ofTibusciuSj & cx cardceius. T.mdem vt rem o.Tunibus veibis
maiorcm teftctur,fermonem exclamitionefinic,Magnun>(in-
quic)iftud arcanum. Ex remaecrgo dementije fuerir, nuilam a-
gnofcere cum carne & fangume Domini fidelmm communio-
nem :quamtancamefredeclarac Apoftoius', vc eam admirari
quam explicare malit.
^AnuUaloro 10 Summa fit,non alitcr anlmas Hoftras carnc & fanguinc
mm '^'^^«^'^ Chriftipafci>quampanis& vinum corporalem vicam ruentur
trr.pe tri po- gff^f^inenr. Ncquc enim aliter quadraret analogia fJgni , nifi
«llmencum fuum anim^e in Chrifto reperirent. quod fter; non
pocefl nifinobilcum Chriftus vcrein vt.um coaleicai ,n6;que
rcficiac carnis fua; efu & fanguinis potu.Eifi autem increiiibile
videtur in caca locorum diftancia penetrare ad nosChiifti car-
nem vt nobis fic in cibum , memincnmus quan um fjpra lcn-
fus omnes noftros emineac arcana Spiritus fandivirtus, 8c
quam ftultum fii eius immenfitatCFn modo nolUo velle mctiri.
lUAqueficinS. Qj^od crgo mcnsnoftranon comprehcndit , concipiac fides,
c^na ionfigna^^ Spiritum vcre vnirc qu^ioc:s difiunda func. lam lacramillani
r^u\:: carnis & languinis fui conimunicacioneui , qua viram fuam m
fcdrem ipfam Hos transtund t Cnriltusmon fecasacfiin ofla &medullaspe-
ftrciptamui. nccrarec. iu Coena cciam teftacur,& obflgnac : & quidem noo
TeHe ^pofio- obicdio inani aut vacuo figncj.fed cfficaciam Spiritus fui illic
^'* profercnsquaimpleat qiiodpromicrit.Etfanerem illic figoa-
tamofterc&exhibecomnibus qui ad fpirituale illudepwiuin
accumbunc.q ianquim a fidel.bus folis cum frudu percipicur,
qui canram benigniratem verafideanimiqi graticudme fufci-
t.Cor.io.i^. piunt. Qua ratione dixit Apoft )lus, Panem qucm frangimus,
communionem effecorporis Clirifti ccalicemquem verbo 8c
precibus in hoccoflfecramus , communionem cfTe fanguinis
obieSiio.figura ipfTus. Ncc cft quod obuciat quifpiam, figuratam efle locutio-
tam tantum ncm , qua fignata» rei nomen figno deferatur, Faceor fane fra-
ejfe Locutione. ^ioncm panis fymbolum eflle , non rcm ipfam. Verum hoc
T^tfpotifio, pofito, a fymboli camen cxhibitionc rem ipfam exhiberi , rice
colligemus.Nifi enim quis fallacem vocare Deum voletjnane
abJ*
DE tlTERN. MEb. A0 SALVtBfti^ 48j»
abip^o (/aibolsjmproponi, nunquam dicereaudear. Itaq^ie^
per fiadiojiem panis Dominuscjrpons fuiparticipationeve-
re repta;fentat,mini(Tie dubiuai cffe tiebet, ^uin vcre prxftct
at«^uc exhibear. Atque omnino ifthxc piistencnda eft regula, 7»^^^,^;^ Ji^g^^
vt<juones fymbolavidenc i Dommo iaftituta,illicrei fignat* cramemis ut^
vcritateai adelie ccrto cogitent.ac fibi perfuadeant.Quorfum tifinia!.
Cnimcorporisfuifyjnbolum tibi Dominusin maiitiiti porri^
gat,ni(i vt de vera eius participatione te ccrtiof e faciat ? Quod
Ti verum eft prsebcri nobis fignum vifibile,ad obfignaiidum iti-
ui/ibilisreidv>»atiouem.-ajceepto corporjsfymboloino minufi
corpuseriani ipfum nobisdari cer 6 confidamus.
n Dico igitur,(quod & fempcr in Ecclcftareceptum fuit,8c condujfo pahU
liodie docent cjwicunquc rc(flefcntiunt)duabusrcbus cdnftare prihtt ifHtuc*
facrum Coena?myftcrjum;corporeisfignis,qua»ob oculospro- pitn.-nepedua-.
f>oficare5inui{ibilesf«:uQdum imbecillitatis noftra» captum ^^'*''^'*^*"'
nobis reprxfcnFac; & fpirituali veritare, qua? per fymbola ipfa ^J^^^T* j
c r lo ■ 1 L n 1- r J r i- • j cramentum.cot
figuratur ficnul & cxhibetur. Ea qualis fit,dum familiariter de- porcu fighu^^'
mofe<lr.ire volo. trii fuleo poncre:figaificationera, materiam, rpirituaii -ve-
qu^ ex ea dependet,virtutem feu cffe(9:um qui ex vtraque c6- tttate. fi^«
lequitur.Sigflificatio in promiffioaibus cft fita, qua» quodam- ^^^*" "7^%'.
modo funt figno implicirx. Marcriam aut fubftantiam Voco catilntrn^rnm*
Chriftam cum fua morte &refurreftione.Per efFcifium autem, ttriamf^ eB^
l-edemprioaeaj, iuftitiam, fanftificationem,vitas«q; a&temam, ^um/.
& qusecunque alia nobis bcncficia afFert Chriftus , inrclligo.
Porro tamctfi fidem ha*c ©mnia refpiciunt; nuUum tamcn lo-
cum rvliaquo kuiccauillo; quafidumfide percipi Chrjftuiyi
dico,intelIige«tia duntaxac tc imaginatione velim concifii.
Offerunt enim illum promiffiones, noo vt in afpeftu mod» na
daquc notifa haercamus: fcd vt vera ciuscomunicatione f;.ua- .
mur. Et f«ne «on video quomodo in crucc Chrifti redem'ptio-
nemac iuftitiam, in eius morte vitam habcre fe quis coij.fidat,
nifi vcra Chrifti ipfius communione in prinus frctus. Non e-
nim ad nos bona illa peruenirent , nifi fe prius noftrum. Chri- ^''^^^^'''f
ilusfaceret. Dico igitur,in Goena» myfterio per fymbola panis J^^ff^^^y,*'
& vini,Chriflum vcre nobitexhibcri , adcoquecorpus & fan- ,„;..
guinem eius,in quibus omDcm obedieatiam pro comparaixda
nobisiuftitiaadimplcuk: quofcilicetprimum in vuum cor-
pus cum ipfo coalcfcimuj : dciadc particfpes fubftantia; eius
fafti, in bonorum omnium communicatione vircuwm quo-
quefentiamus.
it lamad hyperbolicas mixturas quas fuperflitio inuexir, ^'.terafaried
defcendo. mira enim aftutia hic lufit Sata,vc mcntes ho minum F'^"''*'^ *""**»*
cc9ioab^raftas,pcruerfoerroreimbucrct,acf5pani$elcmeto *'''»^«'«< ''«^»-
affixus cfTet Chriflus. Ac primo quidcnj pra?fcntia Chrifti in fx *'
cramente midime ta^s fomnianda viobis eft» qnalem Homanx;
0^(5 i
9 A P. XVir. INSTITVTIONIS LlB. III I.
i.Tr4n/7?(t/?<i»cuLriaf artificescofinxerunf.acfilocaliprxfentiajcorpus Chrifti
tUtionU papi- manib.attreftandum,atcertndu dcntibus,ore dcgluticndu , fi-
fiie* ctvfidera^ ftcretur.Hanc cnim palinodiie formula diitauic Beregario Ni-
uojiiy rtji - ^QJgy^ papa.quas poenitentiaj tertis forctrverbis fcilicet eoufcji
huiui origo tr prodigioiis,vc gloiTse auchor exclamer,periculum eire,ni/ipru
sbfurditof, denter fibi caueant ledores,ne hsErcfin indc haurianc peiorcni
quam fueric Bcrengarij.Dsft.i.c.Ego Berengarius. Pccrus vcro
, . Loinbardu»ctfiintxcui'andaabrurditacemulcuJab©rat,magis
^^ '"F " tamen inclinacin diuerfamicntentia. Sitj uidem vthnitu eire,
pro perpecua corporis humani ratione.rainJme ambigimus.c^
lo^jue cuncineri,quo femel receptum efl, donecad iudiciij re-
deat;it3 fub h^c corrupcibilia elcracnta rerrahere ?pfum,aut v-
Chryfo. Ser- bique pr.jBfens imaginjirijprorfus ducimus ncfas elfe.Nec|ue id
fnonequoda faueopuseft, cjuo ipfius participationefrHamur :quando hoc
de Spiritu be«ehcijperSpirituni (uil nobisDoaiinuslargitur vt vnucor-
^" °* porcSpirifu & anima,fecuai fiamus.Vmculum crgo iftius c6-
lundlonis cft Spiricus Chrifti, cuius ncxu copulamur;& quida
veluti cana.hs,per quem quicquid Chriftus ipfe & cft & habet,
Ctnfirmatiort' ^j nos dcriuatur.Nam (i fblcra cofpicimus radiis in terram c-
futationu a ji- „,,cjntem,ad generandos,foucndos,vcgctandosciusfoetus fua
quodammodo fubftautiam adeam traiiccrcrcur inferiprSpiri-
tusChrifti elfec irradiatio.ad communione carnis & fangHinis
UScriftur* eius mnosrraduccndam? Quaproptcr Scriptura,vbj dcnoftra
ftnfit, ^.yn^ Chriftoparticipationcloquitur, vimeius vniucrfam ad
fpiritum rcfcrt. Pro multis tamen vnus locus fufficict. Pauius
. - ,. jyy enimad Rom.cap.oftauo,ChriftumnonaIiterin nobisquam
f»««w. V^^ Spiritum fuum habitare difterit : quo tamcn illam dc qua
nuncfermoeftcarnis& (anguiniscommunionem non tolhr,
fed abvnoSpiritueffici docctvttotu Chriftum poffideanius
&hibeamus in nobis manenrem.
Slualsm tranf »j Vcrccundius Scholaftici , quos tam barbara» fmpietatis
fubfamiAtionehoTxov tcnuit : nihil tamenipfi quoqjquam fubcilioribrsprf-
finxtruntfiho' ftigiis ludunt.Non circumrcripc.ue,ncc corporali modo conci-
l0ifitti. neriillicChriftuconcedunc:fed rationedeindccomminifcun-
tur,quam nec ipfi mtelligunc, nec aliis poftunc cxplicare , qux
tamen co rccidit,vt Chriftus in fpccic panis quam vocant qu£-
ratur. Quid enim quum fubftantiam panis in Chriftnm con-
uerti dicunt, annon affiguncalbedini,quam 'ilVic reliqua faciuc?
At fic continctur in facramento vt in ca?lo maneac , inquiunt:
Honm crrtr nccaliam quamhabitudinispra;fcncia ftatuimus. Vcrum quae-
irefeUitur* cunquc facicndo fuco vocabula obcendant , hic omnium finis
cftjpcr confecrationcm Chriftum fieri qui antea panis erac; vt
dcindefubillo panis colorc laceat Chriftus. Quod etiam di-
|iW.4,Dift.ia ferte exprxraerc cos non pttdcc funt enim Lombardi ver-
O B ■ X T E K K. 11 E b. A O S A L V T E lEi; 49^
|fa,CorpLisChnfti,quod in fe viiibiie eft.fub fpecie panis.fafta
confecracioiiCjlaterc&opciiri. Ita liiius panis figuranihil a-
liud q ain larua eft, c|uaEr carnis coniytttum auferat oculis.Ne- ^*» &juX
^ue vcro multis conieduris opus cll vt deprehendamusquas ''*'{"/"''^'^'«^
jrtis veibisinlidiaitenderc voiucrint, .juum res ip/a cl^f^ lo- ^^^^^^f *'''''"' '"
iqua ur.Qu Jnta cnim lupcrfticione iam feculis aliquot iion ti-
lumhommua) vulgus/ed primores<.]uoqucipfideteti fuerinii
■c (iodie m Pa, ifticis Ecclefiis detineancur,videre eft. Nam de
vera fidep«rum :oliciti (qua fuia & in Chrifti peruenimus {0-
cicratem,& c^m ipib Cihsremus) uodo carnalem eiusprae/ert«
tiain habeant,quam vlcra vetbumfibncarunt, fatisiilumprx-
feiuem haberc fc pufant.Prbinde hoc in fiimma profedutn vi-
iemusilU ingeaiolafubtihtare,vtpani^ pro Deoh^beretur.
14 H acpcodiitfidltiaillatranifubftaatiatio^proquahodic Cur Trarrfuil
icrusdepugoancquipro omnibus aliisfidcifu^ capitibus.Ne/*^''''»"'^!^^»
queenimlecxpedireprimilocnlis prajfentiie architedipote-
Idtquomodo Chnfticorpu.*; panisfubftaati^epermixtusforer,
guin protinus occurrerenc mulca abfurda.Ergoad hoc figmen-
tu^QConfugercnecefle fdic, ficficonuerfi 'ncra panis in cor-
;pi]s:non quod proprie ex pahe corpui fiat,fed quia Chnftus vr
fub figura fe occultet, (ubftantiamin nihilumredigir. Mirum ^"'"'^^^'''>*«-
aurcm cft eo infcitis imo ftijporis fuifle prolapfos , vt non folii ,„^ ^ '^Tr"^
repugnantc bcriptura, fed etiam veeerisEccleh^cotifcnfumo-
ilrum iliud in mediura proferrent. Fatcor quidem aonnulios
yeteru conuerfionis voce interdum fuifle vfos : non quod abo-
lercvellenc incxrernis fignis fubftantiam,feilvcdocerentpa-
ncm myfterio dicatum longe a vuigari di rtare,ac iam aiium ef^
fe. Vfei«|ueautcm clarcpra;dicantoaanesfacram Cosnamdua- Ham&fic^n^,
busparnbusconftare,terrena & ca?iefti : acterrenamfine con- tterjtonu vod
troucrfii interpretantur panem & vinum.Certequicquid gar- ^'*"^''*»'^fifHt
riant, vetuftatis patr©cinio,q«fcd euidentiDei verbo fiepe op- ''''"'■^*^/''"'"^
poncre audetJt.in conhrmado iftodogmacc deftitui palameft. nunqpiamA rii
necenim itapridem excogitatum fuit.ignoratuai q«idcm non u«runs,
mclioribiis illr fseculis modo^qjibus purioradhucrigebacre-
ligionis dodrina : fed qitum iam admodum inquinaca efTcc illa
pwr tas. Nemeeft vecerum ^uifacra Coe^a? fymbola non fa-
tcatur difertis verbis paaem Sf vinumefTe: ecfi, vtdidum eft,
varns eptrhetisilla inrerdum infioniunc , sd commendandatn
myiierijdignititem. Namquod dirur.:, inconfecrationc fie-
n arcinatti conuetlionerr) , vc iam nliu.i (ic qtiam paais & vinii»
n<jper acmonuieo non fi^nificafcin n h.lum ipiaredigi , fed
iam a')o io<*o habcnd.i effe quiin communes obos, qui dunci-
xat ad pa cendum ventrem !unc dettmati:quum in iis n:bis ex-
hibeatu? fpirt^-ual^s anin-.^ cibus ac potus.Id neqjnos negamus. (^^jy^ic
Siconuerfio eft^inquiuc iih>ii«ceii'e eft aMud ex aiio&eri.Siin- R.i|.i.'
CAP. XVll. IMlTlTVTlONIt LlB. II II.
telligum>fieri aliquid quod prius non eratjaflcwtior.Siad Tuam
illam imaginationem trahere volnnt , refpondeant mihiquani
mutatiooem ficri fentam in bipti mo.Nam Patres hic quoquc
^' rainficam conMerfionem ftatuunr, quum dicunr ex corruptibili
clemento fieri /prrituale *nimsB lauacrnm , aq» am taaicn ma-
InJiantU dilu- nercncmo negar. Atnihil, inq»iunt,rale in Ba, tilmo h^betur,
tio. qualciftud eft m Coena,H'.>c cft cerpus mcam.Qjiafi de mbis
illis agatur,que ratisexpcditamrenfum habmt: acnonpotius
deilIavocec6u*er/ionis,cju2e nihil ampli :sm Cosna fignificarc
dcbec quam in Baptifmo. Valeant igitiir cum iftis fyUabarum
aucupiisquibus nihilaliud quam fuam lemnitaccm pr< dunc.
TrMMft.Pa- ^^^ vcro (ignificatio alif^r quadratcc , nifi vcricas quas iliic fi-
piffif^ fohda guracur,vitjam cfrigiem haberct \n externo figno.VoluicChri-.
refuttm , »5« ftus cxtcf no fymbolo teftarijcarnem fuam effc cibum. fi inaae
/^pj^^K^uV^r^ ^ljj^faxatpanis ipeftrum uon pancmverum prop»nerec, vbi
figmficaumfm an,|ogja^^,el fimi]imdo,(jH2ededucerer;osarcvifibiliad tnuili-
^nTJilfJntii biiem debet? Ntmvt omnia inter fcc©nueniant, aon longius
fimrtim >i.i.!feex!ewdetfignificstio, quam nos fpeciecarnis Chrjftipafci,
]iant%a. QnGm-idmodum fi in BqKifmo figuraaqu^oculos falleret.no-
bis certum non eflet ablucioni* noftra» pignus ; imo fallac! illo
fpedaculo vaciilandi nobis occafio darctur. Encrticur crgo {z^
cfamcnti natura nifi in modo fignificr^ndi terrenum fignum
rei C3clcfti rcfpotideat. Ac proinde nobismyfterij huius veri-
Confirmatio.tx tas, nffi vcrus panis verwm Ghrifti corpus reprxlenfct. Iterum
TerbtiChriHi^ rcpeto , Quiim Ceei^a nihil aliad fi: quamconlpicuaeius pro-
lohtn.^.isr^A- m,;fionis lettificaciojcjua: lohannis fexto habcrur,nctTjpcChri-
f*ftoU. ^^^^ ^^^ panem vitse.cjui e cxlo defcf ndit:panem vifibileai in-
tcrcedereoportcr,quofpiritualisitlefiguretui:D)finobfsperi-
rc volamus omnera fmctum,quem in hac parce fuftinends no-
ftrsE irabecilliciti Deus indulget. lam qua ratione colligerec
i.Cor.io 17. Pault s.nos.mnespincmvHUra accorpusvnumcffcqui pane
vnum fimul participamus, ^\ fpeftrumpanisduncaxat , acnon
potlusnaturalisverirasmancrct.?
i^ Ncc vcro Satanse prseftigiis tam foede vnquara dclufi futf^-
wri tT fcnt,nifi quia iam fa (cinati erant illo crrore, corpus Chnfti iub
mot.he.nrtcya panc inclufum orc corporco in ventrem tranimicti.Tam bruix
tio, ^ux veiutt imaginarionjs caufa fuic, quod cofecratio tanti.ndem :^pud eos
incantaTwma- vaJebat ac maqici incaatatio.Principium autcm illud eoslate-
ltc:ff»tt. -^jjj.^ pancm n6 nifi h> «minib js ad quos dirigitur fermo,effe fa-
cramentum: ficuti aqua Baptifmi in fe non mutatur , fed nobis
eifie ircjpitqu^dpri 'sn m eiat,fimulatquc anncxa cft promif-
fio.Exemplo fimilisfact.imcci hocmeliusliquebkt. Aquaeru-
pe pr"ti jcns in def^rto eiufdero rei rcfi~era & fignum crat Pa-
F.xodii7.«f. jj.,b,is,quam nobis fi?uracvinuminCoena.DoceteninaPaulti$,
jU»iijo*4. ^.jj^jgj^p^jQ/pijijuaiemcOsbibiire.Atquiiumcncispopulific
peco*
DBEiTBRN. MED. AO SALVTBM. 49«
pecori communis erat aguatio. VRde facile colligitur, in cle- ^^ .^ ^^
mentis terrenis,clam ad fpiricualcm vfum adhibcntur,non alia ^^ facramen-
fieri ci»nuer/ioncm,quahominum refpeftu, quatenus illis pro- tumfibifedho^
roiIiiov.un. funt figiila. Adharc quum Dei confilium fit, vt iam mimb.Ad efuv
faep us inculco , nos commodis vchiculisrurlum ad fc tollc- ''"''i'^"''»
rcilludim-^iefja pcruicaciafru'trantjr,qui aJChriftiimqui-
dcm n >s vocancJed ;ub panc inuifibiJiter latenccm. Ncquc e-
nim fieri po.cft vc r, cns homi.ium , alocorum mimenfitate fe
cxpediens, ad Chriftumvfquefupracselos ptnetrec. Q^odil-
iis ncgaba: natura,«iag»snox«opharmaco corrigeretentaruitt:
vt maneudo in terris,n.»lU capleft» Chrifti propinquitate egea.
rnus. En necef/itasquseipfosadcgit ad rranffigurandumChri-
fti corpus.Bernardi quidem a;tate,ctfi durior inualuerat loqi»e-
iii ratio,tranflubftanti-itio tame nondum agnita crat. Ac omnt-
bus re^ro feculis fimihtudo ilia in ore omBium V' li abat^pani
& vino rcm fpiritualem coniunftam eftc in hoc my(t<'rio. De Exod. 4, j. &
vocibus acute, vt fibi v deat ir, refpondent, fed nihil afFerendo 7^0
-^aufoe prifcnri confentaneum. Virea 0«q«i»nO M; fis in fer- ^*-^f '" ^' '^"'
^ r • r r r ■ n. Z'i Mo(if tnfer'
Ipcijtem conuerla,quamuis afcifcat noriien lerj enns,;7rutmum "p^^tg^n ciuer.
ramen retiuet, vfrgaqucdicitur.Tcafccundum eosxqueprcba- faexcutitur,
bilc eft.quanuis in nouam fubftantiam cranfeat pan's,«^Ta;-^»97- ncr tyar,jfthfl.
ia»c,fedra<^icnnon ineptevocariqu d jpparet oculi^. Se<i i\aid p^ftfiie-^fMer,.
fi-nileautvicinufa repedunt inccr illuftre miraculum & fid^
tiam eoru illufionc cuiys ujUus interra ocuIusteftiseft-Pra?-
fl/gijs luferatTiagi, vr Ae^^ypc/is perfuafumeflVtvdiuinaVirru-
£c ad r^iutatidas crearuras fupra narur.^ crdiftem pollcre. Pro- Ibidem u.
dit .Mofes.ac profligatis eorum faliaciis, infuperab^Ie Dci pofe-
riam i f«a parte ftare oftendit : quiavntcius virga omnesreli- ^.,
qvasabfumir. Scd q<iia ocularis fuit illa conucrfio , nihil ad ^j^q^- ^j^ J^J
prjefcntemcaufam, vt dixinius; & cxigfjo poft rempore vifibi- q,ji jnitiaa-
iiter redift virga sd fuam fore<am. Addc qwod nefcitur fub- tur. c. 9. &
ftanriaencfucntillj cxten-.poraHscoruerfio. Spcdand^ cti»m Auguft. lib.
eft allufio ad virgas magorum : quas ideo colnbros dicerc no- ^* ^^^ Trin.c.
luicProphera , nevideretu! innuereconueifionem qusenulla
erat:qu»? p-3cftigiatores illi «ihilaliud quam 'enebrasfpeftan-
ftiu oculis ofFuderar.Qajd aii.ecum co fimilchabcntiftelocu Ntc ali^uilji-
rioncs, panis quem frangimfls, Qoptics edericis pancm hunc, '"'^« /''^'^f ^i*
Communicabantin fraftione panis,&aIiaciufKiodi? Incanta- '^'^^"J^fi^tu.
tionequidcmmagorumoculostantum fuilfe «^cceptoscertum ^^^J,^^ j^^j^'^
cft. Q!i,6dadMolen,magisambiguareseft)pcrcU!usmanura,i2^.
Deo nihilo magis difficile fuir ex virga faccic ferpetcm,&rur- Aa.a.^r»
fus virgam cx fcrpcnte.quam inducrc An^^dos carncis corpo-
ribus,& paulo poft cxucre. Si cadem vel affinis eflet fciuius ray-
ftcri J rttio , eflet aliquis color eorum folutioni. Hoc igitur fi-
xum m aneat, non vere nec apte promitti nobvs i a Coena cacn*
^4?* IW. IKTslf ITVTI OMIS tlB. Illf.
Chridi vere eflc in cibu, nifi vcra extcrni fymboli fubftStia rer
^.ol/ttS{io. fpondeat.Atc]j(vt€rror vnus ex alio nafciturjlocus leremis rf^
infiilse dctortus eft ad probandam tranflubftan lationcna vc
"nefk^ "* '^* '■^^^'■''^ pigeat. Conqueritur Propheta lignum pQfitum in pa-
Pfal.f^.ix» "« ^u<^ • fignificans hoftium fafuiria panem fuum infefl: mi cfle
^ amirirudine.Qoemadmodum Diuid fimilifigura cibumfuum
fu«ffefef!ec'ytruptum,&potum5ce(o depl'>rat. Ifti allegorjce
htft^ntU. g ,.pg5 Chrifti ligno crucis fnifi*e iftixum volunt. At ita fenfe-
?5^* runc nonnuUi veterum.Qiiafi vero non raagis ignofcendum (It
eorum infcirisB,& fepeliendum dfcJccus,quam addcnda impu-
dentia , vt cogantur cum genuino ProphetJBfenfuhoftilner
adhucconfligcre.
': ^«''A^i^'*'»- ^i Alij qui videnr non p^^jfl^e nnalogiam C\gn\ & rei fignatar
ZlTm.^y^vnie conuclli Huin my ftcfij vcr itas concida^facentur p= nem Coen^
T.AtA Fbiqui- verefubftanti mefteterrem&.orrupttbilselemetijnec quic^
tM. quam in fe piti muratio lis , fed fib fe habeic inclufum Chrifti
co-pus.Siita fenfum fuumex:>^cirenr,dumpanis m myfterio
pjri-igitur,annexam efle cxhibitione corporis, quia rnfer-ara-l
bilfs eft a figno fuo veritas: »5on vilde pug^iarem. Scd q.tia iw
pa- ecorr»u«»ipfu'm lucanres,vbiquitatem iiliaffingunt naturx
fue centrariam,addendo auf cm Sub pane.illic occultum larcr»
volawt. taic» aftutias e fuis latcbiis pauhfper extrahere.neceffd
miuftrferU ^ ft. Ncque «nim idhoc ex profefl'^ totam hanc caufjm ablol-j
fftmm*. ygjg jj^ animo eft; fed tantum vt dirputationis.qiar mox fuo lo-J
C6fequetur,fundamenfaiaciam. Vo'unt ergoChrifticorpus
inuifible elfe & immenrum, vt fub panc lateat: quiafe cum e^
c mmunicare aliter non purantq am fi in pancm defcendatt.
modum vcro dercenfusjquo nosadfe furfiimeuehit,non com-
prchendunt.Obtendut qxofcunque poflilintcolores:fcdvbi»-
nmh dixeiunt, Dtis apparct loc*li Chrifti prxfenriae iBfli^ere.
Vrideid? nempcquianonaliam Carnis& ranguinis participa.-
tionciiT concipcre fuftinent ni/I qu;? vel loci coniunftione at»-
quecouudu, vel cralfi aliqua incluii ne conftet.
ffiiqfiitarisyii 17 Ac quo errorem femei seiViere f fceptum obftinate tucin-
timtmanatH for non dubi'an- ahquiex ipfls iadare jnon alias vnquain di-
^^'''^'er-fjL '^e"^io"^-S>abuifle Chrifti carneniflquam Iongelateq4ec«-
^niinitnti'^ lum & tcrra pa^enr.Q^od aurem puer ex vcero narus ftt.quoA
^ * cre.;crir (fuodincuce ;xpa/us,qu6dfepulchroincIufus,iddi-
fpen^atione quadamfa6him,vt n^fcendi, moriendi,ca?tefifque
huma-Jis officji< dcfuneererur.q iod f .l'ta corporis fpecie poft
r- f rredionc?: c6 p d:.'- s fuerir, quQd m c«lu afliimptus,qu6d
poftrcmoctiaimpoftafcenliof er. S-ephano &PauIo vi(u$:ea.
^ ' ' ^ 5 dcm \^ difpf-ofinone fa/^um.vt regem in cflo conftitutum ho-
* 7.5^.« 5o% ^,„'yn, afpi.auf paterct Quid hoc eft nifl Marcidrem ex infe-
m excitarc.^Nemo cnim dubitet,corpus Chriftiphantafm* vel
pfcan-
Dl BXTEHN. MID. Ad SALVTBM. 49*«
phanrafticum fuifle, fi ea coditioBe fiiit. Alij paul© argutius e- ^/'«'w»' ^r.-
iabuntur,Corpus hoc qfiod in (acraiTiento datur,glorJosu efTe i"**'*
&iiumort*lc.itaquenihil abfurdi fipluribusinlocis , finul-
lo Ioco.fi nulla forma,fubracrameiito continetur. Sedquairo, ^.^'"^'
QualcdabatdtfcipulisChriftuspridiequampateretuc.-aniio * > 7* *
verba ronsnr.mortale illud quod paulo poft cradcndij erat dc-
difie ? lam 3nre,inquiunr, fuam gloria ttibus difcipulis in mo-
re confpiciendam prebuerat.Verum id quidem/cd ea claritatc
guftum immortaUtatis ad horam praebere illis voluit. Interea
no repcricnt illic duplcx corpus, fed vnu illudaquod Chriftus
geftabacnoua gloria ornatum. Qiu»m vero oorpns fuu in pri-
ma Coenad:ftribuercr, immincbacia horaqua aDeopercuf- Icfa.ji^.
Ais & humiliatBs,fine decore vt leprofus iaceret:taniu abeft vt ^
tunc gloria refurretlionis proferre vcllcr. Et hic quanta Mar- *^^' '
cinni feneftra aperitur R Chrifticorpus vno in loco mortale &
humilcvidtbacur,in aho immortale& gloriofumtencbatur?
Quanquam fi valeat corum opinio,idem quotidie accidit:quia j,
fatericoguntur corpusChriftlin fe vifibileinuifibiliterlarerc
fub panis fymbolo.Ettamen qui eitjfmodi portenta euomunt,
adco eos non pudcc fui dedecoris , vt nos vltro atrocibus con-
uitiis impecant quia nort fubfcribmius.
1 8 Age,fi corpus & fanguinem Domini,pani sc vino affige- Murda. ^us
re libe::a!rcrum ab altero^neccflario diuelletur. Nam vt panis con/libfiaHtia-
fcorfum a cahce porr igitur,it>i corpus pani vnitum,a f^nguine [[^-fj^^^^
incaliceinclufb.diuifumefleoportebit. Quumcnimcorpus
in pane,ftingumc n in calice efle afhrment,panis aute & vinum
locorum fpatiis inter fe diftent : nuUa tergiuerfarionc elabi
poflijncquin afanguinecorpusficfecernendum. Q^odautcm Exeeftiouk ii'
obtenderc fo!ent,perconcomitantiam(vt fingurtt)m corporc intio,
eflb fanguinemj& in fanguine vicidim corpus.nimis fane friuo
lum eft.quum fymbola, quibusincluduncur,itadiftinfta fint.
C^terum fi oculis animifque in c?clum cuebimur.vt Chriftum Orthtiitx^feiu
illicinregnifuigloriaqu^eramug -.quemadmodu fymboli nos ^^"''* '"^^'^'J-
ad cum integru inuitant, ita fub panis Tymbolo pafcemur eius ^^0 ^^ peantnti
corpore,fubvinifymbolo diftinde eiusfanguinc pbtabimur; y^^^g^g ,j,
vtdemumtoroipfoperfruamiir. Namtametfi carnem fuam a
nobisfuftulir,&corp©rcinc3?Ium afccndit^ad dexteram tame
Patris fe4et:hoc eft,m potencia & maieftate & gloria Patris rc-
gnat. Hoc regnum ncc vllislocorum fpatiis limitat5,necvlli$
^imenfionibus circunfcriptum, quin Chriftus virtutem fui, v-
bicunqs placucrit,in ca»lo & in terra exerat:quin fc prajfentem
potcntia & virtute exhibeat: quin fuis fcmpCr adfir, vitam ipfis
fuam infpirans, in iis viuat, cos fuftincat , confiffnet, vt^ctct»
confcruet iucolumcs, «on fecus acfi corporc adefTct: quin de-
niquefuo ifAus «oipore eos pafcat , cuius communionem
Qj^q iiij
fSAP.Xyll, , iNf TITVTIONIS IIB* II II,
^firf tu» fui virtute in eos transfimdie. Secundum hanc ratiQne
C^orpus & fanguis Chrifti in racramfinco nobis exhibetur.
P^alu ftt pn 19 Nos vero tilem Chnfti prsefenciam m Ccena ftacHcre o^
<:o?«:t;«»-^pr*porcctqu«uecpanisclcmenco ipfum affigat, nccinpancin-
[fWi^^hri^i, cludat,nec vllo niodocircufcribat^cjue omniaderogarecelc-;
fti eius glorix palam cft)denide qu^ nec menfura illi fuam au-
ferar, vcl pluribus fimullocis diftrahar , vel immefam illi ma-
gnitadincm affingat.quxper cjElum & cerram diffundacur.h^c
enim «atura: humans vencati i)bn obfcure repugnat.Iftas,in-
quam,duas exccptiones nunquampatiamur nohiseripi. Ne-
qutd caelcfti Chrifti gloriie d£rogetur:quod fic dam fub corru-
pribiha huius mudielemenrareducicur,vel alligacur vllis ter-
renis crcacuris.Ncquid eius corpori afSngatur huraan^ nacurg
ininus conlentnneum: quod fit dum vel infinicum effe dicicur,
vcl in pluribus CxtnvX locis ponicur. Crccru his abfurds*atibus
mt^. cmmun* fymbolisfidelibus exhibetur,fjcerepotcl
'i»ti9. pioratqueita vtnoimagmatjoncduntaxat autmenrisintelli-
genria percipcrc,red vc re ipfa frui in rilimentum vitJB seternas
intelhgantur. Cur tam odiofa mundo fit haec fentencia & tam
iniquis mulroru iudiciis prxripiarur eius defcnfio , nihil caufag
eft,nifi quod horribili fsfcino Satan demeBtauit eoril mentes»
Cettequod docemus, Scripturis optime peromnia couenic:
«frtht^oxdfen nihil cotinoi vel «bfurdi vel obfcuri,vcl imbigui;a vera piecace
^T^^ ^"^*''" &roIid3^dificitionenon abhonet: aihil deniqueinfehabet
^firmttM' quQd ofTjndirjnifi qiiod feciiiis aIiquot,quu in Ecclefii regna-
^ ret illa Sophiftarum infcicia & barbaries,indigne opprefla fuit
^ turoulemu j^ perfpicua !ux & expofita vcritas,Quiatamen Satan pcrtur-
^nlu'! ' buientosfpiritushodie quuqoemoliturquibufcuquepotcftca
lumniis & probris foedare, nec m vlUm alia rem m^iori cona-
tqincumbitiaccurariuseamtueri &afrerere operaepretiii eft.
%,^hetr^mca j^ Porro antcquam vltra ptogrcdimur , traftandacft ipfi
lummu vtndt' chrifti iaftitutio.-prxfcrtim quia aduerfariis hacc maxime plau
• fibiliseftobieftio, nosdifcL^dere aChriftiverbis.Ergo vtfalfa
inuidia,qiJa n«>s grauant,Icuemur,aptiffimum cxordium erit ci
%.Verh«rumin verborum intcrpretatione.Narrattrcs Euangclifta! &PauIus,
urpreratio»e Ghrift .?m accepiffe paMemjfregiffe gratiis aftis, dcdiffc fuis di-
Matt''!^* i6 fc'P"^i^»ac dixifle Accipitc,comedite:hoc cft corpas mcu quod
Marc 14 is ?^^ vobistraditur,TcI fragitur. De calice ita Macthacus & Mar-
J.IJC. 21 17.19. cus.Hiccalix cftfan^uisNouitcftameti, quipro multisfunde-
i.CQr.n44' turinremiffionepeccatorum.PauIttsvcro &Lucas. Hiccalix
nouum tcft»mentum eft in meo fanguine,Tranfrubftantiati«-
nis patroni pcr ji^ronomen h o c fpccicm panis notati rolwnt;
ijuiatoto complexu oracionis peragicur confeccacio, & nulla
DB bzternxs med. ad salvTem. 4f 5
e(l fubftancia quac demonftrari queat.Acqui (i cos tcnetverbo- g^tuttur ad
rumreiig;o,(]' iaChriftus quod inmanumporrigcbatdircipu- **erjuftragnb>
lis corpub fuumcflc ceitacuseftjab eorum lanepropriecacealie-^f'^''"'"''*'*
n!lliv:;um cft iftud comeHcurji,c|uod tuic pjais,ia7i elle corpus. ^ "^
Qttodi ■ manus !umj>cum ApoUolis prsbet Cfiriftus^corpus
fuum afleuerat/umprera: vero pantm.quisergo nointolligac,
puncm eciamnara oftendi?acpromdenn;il ablurdiuscjuamad
ipecicm tra.ferre quoa depinepr*Edicatur. Alij.dumparcicu-
Jam t s T pro crailuoftancian vroC\<i inccrprccaur, adgloflani
fuff"ugiunc magiscoidam & violenccr decortam. ideoqucnoa
eft cur fc verborum rcuerecia moueri obcendanc.Eft enifli hoc
gencibus.TC Imguis onmibiis i.-iaudicum , vcvcibum asT ia
hunc renfum vlurperDrjnenipe pro conuerti m aliud. Quancil £, aduerfmcU
ad cos fpcftjt qu» paiem m Coena relmquunc, & affirmaiefl'e/Mi;?tfft<j;«rii.
Chrifti corpusjmukiilhscftmter /e v^netas. Qjiu modei^ius
lcquiiiur»qjanqua pr^cisevrgent htcra, tioceltcorpusnieu,
pjlle f ramen defled int a rigore; ac tantundtm valere dicunc
atquc corpus Chnfti eiTe cum pane.in pane & iub pane. De re
ipfa, quamaffirmant, aliquid lamattigimus, &moxplura ad-
huc dictnda eruut.nac tantum de vcrbis dilpuco, quibus fe c6-
ftruigt dicuncF.e admitcantpar^em vocaricorj-us^quiaiignum
flccorporis. Acqui ficropum omnemrefjgiunc ,cura f.i:nplici
Chnftidcm ^oiiranone cranflliunc ad iuasIoquui:ioneslongc
d 'acrras.^MVultum enim diftct uiicpanem elFc corpus,& c rpus
efl"e c .4\" pane.Sed quiavidrba;itfieri no pofle vcfimplex hcc Horum efuga
pfopificto ftyrec,paneefle C'>rpus: per iilasloqucndiformas, <i/7M»fMr ejr«<i
qu ;(i peroSjli.]uosflexus,ciabitet<irunE.Ahj veroaudaciorcs, abfurdablajpke
aflerercnon d«b ca-ijpropneloqucndopanemeflecorpus.ac- ^^^dedmMw.
que hoc modo veie fe literaies efle probac.Si obiicitur,panem
iigitureff^eChriftum&eircDcutn : ncgabyincid quidem, quia
verbisChrifticxprefl^um noneft.Sednihilproficicnt ncgado:
quandoomnescoifcnriunt cocum Chriftum nobis oflerri in
Coena.Intolerabilis auceblafpi\emiaeft, finefigura pra?dicari
dc element© cadufo& corrupcibili, quod (ic Chnftus. Qu,^ro
iam cx ip/is idemne valcat da3e iiix propofitiones,Chriftu8 eft
FiliusDei,&P.?niscftChrifticorp is.Sidiuerfas eire coccdanc
(quod ab inuitis extorquebicurjrerpondcant vnde diftcrentia.
Non aliam,arbitror,adduccnc,nifi quod facrametaJi modo pa-
»is vocaturcorpus. Vndc fequitur , Chrifti verba non fubiici
communi rcgulscncc debcre ad grammaticam exigi.Ex ojnni-
bus ctiam morofu & pracfraftis litcra» exadoribus quxro t vbi
Lucas & Paulus calicem dicunc teftamcntumin fanguincan ^Jf •**•*••
«Gnidcmexprimanjquod prioremcmbro, vbipanemnomi- 1! j!!!'^*
nat corpus?Eadcm certe religio fuit in vna parte myfterij, quae ,v^„,. ^chrifti
in altera; & quia obfeura efl bieuitas > fenfum melius elucidac vtrbuqui ea in
CAP.XTir. INfTlTvTlONlS IIB. III».
4 longiorfcrmo. Qupticsergo verbo vno conrendcnt,panem
cffe corpus: ego explur»busvcrbis coniodam intcrpretatione
afteram cfTeteftamentum in corpore.Qujd enim?:in qi^sredus
cricinterpres Paulo & Luca fideiior au cercior?iNeque ti^nen
huc tendo.vt quiccjuam delibem dc ea quam cofenus fum cor-
poris Chrifticommynicatioue: ftu!tam modoperuicacia, qu«
la fioftiliter litigant de verbis,refe]lerepropolitu cft.Pane au-
thoribus Paujo & Luca,corpus CNnfti cfle mcelhgo/ quia foe-
duseft in corpore.QiK;d fi impifgnant,nomecUjfed cu Spiritu
Dcicerttmenilliseft.Vtcunque verborum ChriftireuereHtia
tangi fe quirirenrur quominus figurateintelligerc aufintqua?
fnntapertedifta : noefttamenhicfatis iuftjs pr3rtextus,cur
omnesquiscontraobiicimus rafionesita relpnar.Inrerea qua
le/itiftudjln Chrsfti corpore& fanguine teftamentu,vtiaad-
monui,tenercconuenir:quianon ahrer pr( dcffet nobfs foedus
facrificio mortis rancitum,m{i accederet arcani illa commiini-
catio qua in vnum cum Chriito coalefciinus.
tiomereifigm- ii Kcftat igitur vc propter nffiniratcm qii^m habcnt cum
ftataturfym- fuis fynibolis rcs fignaraE,nomc ipfum rci facoanuir atcribucum
•/« /^fra»7*« fyj jg fymbGlo:fipurate id quidem, ic^ non /Tneaptiffima ana-
taltbui fit attri 1 »11 • ^„ , , ■ , X r
tutum efttndi- ^°S'^- AUegorias & parabouis omirto, nequis !i)btern'gia nie
tnrexStrtftu-^^^^^^'^^^^^^^^ prsElenPem caufam cgredi cJufetur.Dico m«-
rml^eis. tonymicumeffc huncfermone ,q'ji vfi atu<;cft paffimin Scri-
ptura.vbi dc myftcriis agitur. Nc-jue enim aiiteracciperc pof-
fisquoddiciturjCircancilionem cflsfoEdus,a2;niim effc tranfi-
Bx«d. 17,^. tum,fncrificiaLegisefle expiatione^^^demq. perram.exqiu in
dcferto acjua profluebat, fuifie Chriftum, nifi tr;'nilatitiedi<flij
accipias.Ncc modo a fuperiore ad inferius nomen rransfertur,
fed contra,cti'jm rci /ignarae rribuitur nomen fighi vifibilis : vc
quu dicitfcir Dcus apparuifte Mofi 'u\ rubo , arca foederis voca-
Bxod },2. tur Deus.&Dei facies:& colfiba, Spiritus fandus.Nam tiCid'-
^^ial 84 8.& fentia fymboICi are fignata differt, quod h.Tc (piritualiscft &
Matt.j.f^. c3Bleftis,iliud corporcum & vifibile .- quia tame rcm cui rcprs-
fentandx confecratum eft , non figurat tanrii ceu nudi & ina-
nis teffer.irfcd vereenam exhiber : cur no eius appellatio in i-
jps6iurec6pctat.?Quod fihumanitusexcogitata fymboIa,qua»
imagincs funtrerum abfeotium poriusquam norae pr^efcntiu,
quaseciam ipfasfallaciter faepiffimeadumbrantjcarum tamcn
titulis intcrdum ornantur: qu^ a Dco funt inftituta,muIto ma-
ieri rationererum nomina mutuantur quaru & eerram mini-
mcque failaccm fignificationcm fcmper gerunt , & adiundarn
habent fecum veritatcm. Tanta igitur cf^ fimilitudo & vicini-
tas altcrius ad a!tcrum,vtprocIiuis vltro citroque fit dcduftio.
©cfinantitaqucaducrfarijinfuiras facctias in nos congcrer»,
Tropiftas vocado,quido cx comuni Scripturae vf« facramcrale
loqucn-
Dl ■XrE.Jl. MED. AD SALVTEM. 4^4
foqucudi modu cxponimus. Na cu ia uiultis facrameta fimnl
coHucnjunc, tuuu in hac mttonymia qu^dam ei\ Ipfis •mnibiiK
inter fe communitas.V- crgo lapidem,c que IfraeUtisrpiritoa-i.Cw.wi*.
lis potus fcaturiebat. Chrittu fuific Apoftolu^ doeet,c)u6d vi-
iibilc fymb luforctfub qao fpmt alisillc p©tusvcre cjuidc,
fcdnon ad oculupercipiebituniracorpus Chriftipanis hodie
nuncupatur , quand -- fymbulu cft ouo vcram corpons fui ma-
ducjcionem oft^rrtnobis D.-minus.Ncqucaliter vel lenfit vel
loquutusc/t Auguftinus;ne4uii.h cafpcrnerurtanquamnouu ^"^, '* '^*
comiiJCdtum. Si ficiamenta (mquit) quardam fi-«il^f"<i'"^"i Epift.'»,. a<
caruni rtrum uarum facramenta funt, non habercnt,vtique j5,njf.
facramenra non cftcnt. Ex hac autCK, fimilitudine plcrunque
ctiam iplaium rcr^-m nomina accipiunt. Siv urcrgo fccundum
qucndam modumlacramentiini C'jrporisChrifti,corpusChri-
Hi eft:facrametu 11 fangjinis Chrifti, anguis Chrifti eft: ita fa-
cramentu hdei.ficies eft.Muhi funt apud cum fimiics loci.quos
fupcrvacuu Tirct congercre.quum vnus ilic fufficiacmifi quod
moncnd: lunt leiiores idem afaafto viro tradi m Epiftola ad
Euodiu.Friuolaaueem teruiucrfadoeftjvbi docet- Auguftinws ^'^^'P*"'^"
fruquentcm ac tncam efie merony'-niam m my ffernsj non «eri * , • ^^^«»4.
mentionem Ccena?. quiahocrccepto ,ratiocinariagcnerc ad 'j^onfio.
fpcciem non hccret, nee valeret argumentum. Omne anirmal
moiu pra»ditum cft.ergo bos & cquus motu pr^ditus eft. Q^a- Confr-mata i
quaoi longiordifceptatio alibiciufdem fandi verbis ditimi- fJ^^^^^Tj^
tur, vbidicitChriftum non dubitafi*e vocarecorpusfuum quu J^^^'
/ignum daret corporis fui : contra Adimantum ManichsEom
cap.ii. EtaIibiinPfal.5.Mirsnda(inquit )Chriftipacientia,
quod ludam adhibuit ad c6ufuium,in quo corporis 12: langui-
nislui figuram difc pulis commendauit & tradidir.
it Siquis tamen morofus, :id alia omnia caecutiens, hufc oluSHo^tx^
tantum verbo innftar , h o c b s T, quafi myfterium hoc ab o- '^l,^"'"- *^°
mnibus aliis fcpirecfacilisfolutio eft.Verbi fubftantiuitanta i^i'/"-^'*"''
cfTe cmphafimdicunt, vtnuUfi fchcma admittat. Quod fi illis ,.Cor.io.itf.
coiicedimas.tjempe in verbis Pauli fubftantiuum verbum legi-
tur,vbi pAnemvseac *otiufltu corporis Chriftf. Aliud autem eft
xommunicati© quam corpus ipfum.Imo fcre vbi dc /acrametis
agitur.idem verbum occurrit.Hoc erit vobis feedus mecBm. A- £*"^^^'?,*
gnushic eritvobisPcfah. Ne plura,quumdicitPauluspetram i.cor.ioV
fuific Chriftnm,curiilisminu5 emphaticum cftcoloco fub^ i^^n.j if*
ftantiuu vcrbumquam in Chrifti fcrmone.?Rc/p6deantetiamj
vbi dicir Ioanne$,Nondum eiatSpiritus faiiAus.quialefus no-
dum erat glor«ficatus: quid valeat fubftantiuum verbum.Nam z.
£ regula? fuae affixi manet, abolcbitur seterna Spiritusenentfa,
quaii initi«accepeiic a Clirifti afcen/ioiie. Refpondeat dtinl!
4-
Ar.XVXl. IMST 1 T VTIONIS L IB. IIIT.
}. fjaid ffgftificet illMd Pauli , Baptifmu efle Iau;!cruin regcner»^
it.Jjr- tionis & r«nouationis:que conftat raulcis cfTe inutilem.Scd nf-
Cor^i2.ii. hiladeosrefcUendosvabdiuseftquamilladlMuli.EccIefiacfle
Chciftu.Na fimilJrudine corporis human.i ^dd; da lubnedit,
SiceftChriftus. vbi nonintclligit vnrgenitu DeiFilium infe,.
fcd in membris. His iam me adeprii cfle irbifot vt faeis & tn-
tegrishoininibus focf.ea-^t hoftrum noftrorum calumniaeduin
fpargunt, fidenjo«s abrogare Chrifti verbis; quse n©s non mi-
nus obedientcr a^mpleft»raur qua ipfi , & ma-ori religionc ex-
pendimus.Imo fupina eorum fecuritas mdicto eft non magno-
pere cos curarc quid voluerrt Chriftus, mod© c)y]yeu illis fup-
peditetad cuendam obftinatiancm: ficutinoftu di.Mquifirio te-
' ft'sefl!edebec q«iantifienobis Chrifti authoricas. Odio$eia«
^^* *' ""f «^ant, humanura fcnfamnobis obftare quomious credamu»
heZcTasL 3^^^ Chriftns facro fuo orc prorulit: ^ed quam improbe hanc
^. ignommiamnobis inKrant,magnaexpart€iamplanumf'rcJ,&
fS>9nfv>. clarius deinde liquefcct.Nihil crgo nos impedit quorainuslo-
quenti Chrifto crcdamus, & fimulac hoc vci il.ludannacrit>
acqusefcamus» Taatum hoc agituTjan oefas C\i de genuino fen-
fu fcifcitari.
\h':eB.].^ver ^l Vettnt boni ifti migiftrf.vtliterati appareatjVel tandllu
iiChrtjli ne ta^lhttx difccdere.Ego contra,vbi Scripeura Dcu nomina^virii
Uum quidtrn beilicofum: quia finc tranflationenimisafperam locutionein
^''^/'^''^'«^«forevidecnon dubito fumpjameflcab hon^in.buscompam-
I tionem.Et fane non alio pra-tcxtu molcfti 61. m fuerunt or-
thodoxisPatribusAnthropomorphitse,nifiqubd vocibusillis
mordicus arrcptis, Oculi Dei vident, Afcendit ad eiusaures,
'd^- *'*''"''«* Mtnaseiusextenta,Terrafcabelluni pedam eius:clamitaban.c
d ^bfiitda. gjjpj j)g^j corpus (umii quod ci Scriprura aflignar. Hac lege
ifecepta, immanisbarbariestota«ifidei lucem obruet. Quae
cnim abfurdiratum monftra fmaticis hominibus elicercnon
Iicebit,fi iJlis permittitur fingulos^^pices ftabiliedis fuisplaci-
tfsobiiccre?Qupd obiiciunt, nr5n efle verifiinile, quum Chri-
um '^c"^*' ^^ Apoftolis fingularc pararct in rebus aduerfis folatiajxni-
frS>icui tfe ?"i*^icc loquutum efle vel obfcure,pro nobis facit . Nifi eaim
cutum. Apoftolis venifletinmeatem panera vocari figurate corpus,
'^jpon/io. quia fymboloixi efTct corporis , turbati haud dubie fuiflTcnt re
**n>4.f'8 &tamprod{giofa. Eodcm fere momcnto narrat loanncs in
*'^^' miBimisquibufquedifficultatibusperplexosharfifl^c. Quifc-
cum difceptat quomodo iturus fit Chriftus ad Patrem. & qua?-
ftroncTn moQ«nt quomodo abiturus fit e mundo: qui de Pttre
csBlefti nihileorum qua dicuntur iatelliguntjdoncc eum vi<ic-
rint:quomodo taaf» facilcs fujflcnt ad credendum quodrepu-
^iat omnis ratio, Chriftum difcBmbere in menfa fiib cofpeftu
!uo, & inujjfibiUm Includi fub pane ? Qa6d ergo panem fine
dubita-
D E ■ X T B R N. M E D, A D S 4 l V T E M*. 49$
iSJubitationeedeDdo, confenfumfuumteftantur, hincappatc^
c odem qiio nos fenfu accewfle Chrifti verba.quiailiisoccur-
niaquod in myfterijsnou dcbet videriiufolcns, comca rei fi-
g nac2E figoo traiacabi. Certa iguur&dtlucidafuit difcipulis Cur interpn
cr ifolacio, vc aobis eft,iiullo aenigmate implicica.ncc aiiud cau- ^''''•«'^ x"»
fa Jcft cura noftca mterpretacienequidaisi refiliant , aifi quod °22itfadHt
co 'S exciEcauit diaboluncantatio , tempc vcsnigmacum ccne-yi,^^ ^^^f,^^^
br is fibi fingant , vbi obuia eft concinD^- figurse interprefatio. x* doiinns,
Pr.tccrea fi m vcrbisprxcisemfiftitar.perperam aliud feorfiim
de pffl\ne pr^dicarec Cnriftus quam 4e caiice. Panem vocac c«r-
pus,\ 'mum vocac faaguinem- aut cuufufa cric bactologia, auc e-
ric pa'iiic;o, quje corpus a .angiime diuiditt. Imb .3. vere dicccujc
de caJiiccHoc eft corpus iiieuin, ]uam de panc ipfo;& prardica-
riviciftiai poterit^panemelTefanguiRera.Si refpGnde^nt, fpe-
^andum Cife m qaem finem vei vfuminitit;:t»finf fymboia:
■fateor id quidcm. fed interea minime fe expedienc qum eorum
error abfuf dara hoc lecum crahac , Patjemefle fanguincm, & h«;V« interfi
vinum corpus. lam qu.d hoc fibi velic,nefcio,qiium res diuer- tattanitptr^
fas cfte conctdanc panem & corpus, afferere tamen alterum de ««* «/'»•'«' t
aki?i o proprie & fia^ hg jra prsedicari.-ic li quis diceret veftem j^-^^ '^*'^*'* "
qaidem diucrfam etk ab homme, &tamen proprie vocari ||o.^^''*''<'»«"«
mmcm. Intecea quafi in pertinacia & coiiims viftoria illis iitx
enecChriltum actul-n mendacij dicuntji qu-eritur vcrborum
intcrpretatio. iam kdoribus indicarepromptumerii, quara
iniultamnobisiniuriamfaciantiftifyliabaram aucupcs, dum
fimplices imbuuat ha^ opinione , fidem nos detrahere Chrifti
verbis, qu5E furiose ab illis peruerti ac confuadi, a nobis autcm
fideiiteracdextreex^i;caridemonftrauimuJ.
Z4 Sed non pGtcfthuiusmendacijinfamiapcnitusabftergi, o^i^g^^j^
n. '^(i diluto altero crimine.nos ctiam rationi human«ita t.ddi- tta humana 1
dt.^scfieiadant, vc nihiloplus tribuamusDeipoienti* , quam *iomejftadd
na KUt^ ordo patitur, & diaatcommunis fenfus. A tam mipro- ^'^^^. '^i^ *^
bi 5 calumniis proooco ad ipiam dodrinara quam tradidi : 9"? j^^^^i^'^
fai is dilucide oftcndit, me hoc myftcrium minime rationis hu- ^ '*
mi m§ modo mctiri, vcl natur^ legibus fubiiccrc. Obfecro, aa
ex Phyficisdidicimus, Chriftu^ptriade animasuoftrasecrlo
pai bcre^cainc fua atquecorpora pane & vino aiuntur.^vnde h^c
carni'virfu'S)Vcaaimasviuificet?NaniralitCrnon fieriomnes di-
cent. Huniina? racioni nihilo magis placebitpcncciare ad nos
Clirifti carnn^n.vt nobis fit aiimencum. Deniquc quifquis do-
^rinamnoftrvm guftauerit, rapiccurinadmirationemarcana?
JE)ci potenti^. I.fti autem boni eiuszelotg miraculum fibi f*bri- ^fjp.iqm fi
cancquofublatc^ euanefcitDcusipfc cumfua potencia. Ledo- "'^«'«"» "''
rcsiterum admonitoscupio, vtqaid feratnoftra doArirt» dili- Jj*''J'* ***'*'
gencetaiftimcni:^ j^^^endc^cnadrenfucommuni} anveiofidei
■AP.XVIl. IM«» tTVTIONlS 1 1 1. 1 1 I I,
aiw, fuperato mundojtranfccndac in cselos.Dicimus Chriftufiif
tamexterno fymboldquamS^iritu fuoadno:» dc cenuere,vt
vere fubftantia carnisf ae & /= ngtiiais fui animas nullras viuifi-
cct.In his paucis verbis qui non fi ntir multa i i.befle niiracuh,
plufqua ftupidus eft:qu-indo nihil magis praeter na^ura , q aui
vt vitam fpiritualem & celtftem anim^ mutuentur a camejqie
originemfuam eterra .iccepitjStquae morti fuit iv.bieda.niliil
magisincredibilequamres toto cirli&ccrrar patio d'fiita» ac
remotas.mtantilocorumdiftantia nm fo.um coniungi, fe4
leb. 4 K. *"*r'> ^^ alimentum percipiant anima! ex carne Chrifti. Defi-
aantergoprsepofteri h jminesinuidiaputida cdumnia nobis
faccrc, ae fi dc immenfa Dei potcctia maligne aljquid reftrin-
geremus. Ipfi enim velnimis ftukeerrant , veiimprobemen-
tiuntur. Nonenimhkquaeriturquid Deuspotuerit, Ted qmd
*e omntpouH- volaerit. AffirmamuMutcm id faftum eflc quod iiii placitum
!4 Deinoneff erat.I^acuit autem Chriftum fratribus per omnia (imilem fie-
^ShutatZne*'' riwcepto peccato.Qnalis cft noftra caro?n6nne qw^ cerra fua
ddtVo]^n- dimenfioncconftat,qu£lococontinetur,q ^etangjur quae vi-
tte. dctur? Et cur(mquiunt)non faciat Deus vt c ^ro eade plura di-
tfl*ntim. ucrfaqucloca cccupet,vt nuJlo loco coatmcJt r , vt modo &
fpecie carcat>Infane,quid a Dei potcntia pv ftulas,vt carnc fa-
ciat fimul cflTe & non eflfe carnem? Perinde ac fi inOes vt lucem
ilmie ^ugH. faciatiimulcfteluccm &tencbras.At luce vult eflelucemitc-
ini ttfltmor.i» nebras,tenebras.carnem,carncm.Conuertet quidem quum vo
wfirmata. jgt tcncbras in lucem,& lucem in tenebtas: fcd quum exigis ve
iux & tcnebrsnon dift>rant,quid aliud quamordmem fapie*
tiae Deiperuertis?Carnemigiturcarne cfleoportet:fpiritum,
fpirituni:vnumquodque quaa Deo lege & c©ditione crcatura
cft. Ea Ycro eft carnis cond'tio>vt vno certoquc loco,vt fua d\*
racnfionc, vtfuaformaco ftet. Ea conditi >')ecarnem induit
Chril^us, cui.tefte Auguft no.mcorrt-ptionem quidem & gl»-
pift.adDar j-ian^tJ^ditjnatur.trn & verititemnon abft it.
lT^o'6.£e *f Excpinnt/evcrbumhaberequo palamfadaeftDeivo-
tiexfreL iuntasrncmpe fi il lis conccditur.dnnum mtcrprctatioDts cxec-
mSiiverbis. clcfii profligarc.quod luccm verbo afFerat. Fa corilloshabe-
#• »• re verbum: led quale olim Anthropomorphkae , quura Dciftnj
corporeum faccrcnt: qua'eM^rcioo&Manich2i,quumfinge-
rentChrifti corpiis vel C3elefte,vel phantafticum.Citabet cinm
teftiu>onia,PrimUs Adam e terra terreftris , fccundus Adam e
C»r.t5. 47. c^locaBkftis.Irem,Chriftus feip^um cxmaniuitfornna ferui ac
'^S^. 2» cepta.&fimilitudine repcrtus vt homo.Verum craffi co'Nefto-
res nuliarTi Dei potentiam efle exifiimat, mfi monftro in cere-
bris fuis fabricaro eucrratur totus ordo natur^.quod potiuseft
Deimicircumfcribere,vbi figmetis noftrisappctimus experiri
Quid poffic. Ex quo coim veibo fumpfcrunt , corpus Chrifti m
f
DB EXTERN. MED. AD «ALTXEM. -fptf
csclo vifibilccflc, latereautcm inui/iblcin terrafub innumc-
ris panis frullulis?Diccnt neceffitatem hocflagitarc,vt Chrifti
corpus detur in Co?na. Ncmpc quia carnaJem efum cxChrifti ^""ffiom di{
verbis clicere libuit/uo ipforu pr^iudicio abreptijnecefTe ha* ^*'^'**
bucrunta^^guciam lianc excudere, cuireclamat tota Scriptu^
ra.Q^icquan vcro anobisimminui de potentiaDeijvfque eo
fa! ivi eft vt Hoftra dodrinaapprimemagnificum fiteiuselo-
gium.Sed quia lemper nos iDfimuJiint, fraudjri Deumfuo ho- ,,. .
nore>dum rcfpuimu'. quod fccundum commuaem fenfum dif- ChJia'"!' ""^
ficile eft creditu.licet oic Chrifti promiftum fuerit: iterum rc- rlifutre^*
fpondeo (juod nuper, nos in fidci myfterijs fenfum comunem ^'JI>or,fi«u
Kon confulere, i^td pJjcidadociJitate &fpiritu man faetudinis,
c^uem commendatlacobus^fufcipcreprofediam eciBlodo<9;ri-
nam. Sed in quo ip/i perniciose errant, nos vtiJem modera. i^^ u
rionem fcqui aon diffiteor. IlJi auditis Chrifti verbis , Hoc eft ° i*^*'
corpus meum , miracuJum ab eius mcnte remotilfimum ima- oyitS.iMir*
f.Jnantur. Vbi autcm ex hoccomento eraergunt foedx abfur- f"'""» fuyejfe
diytes.quiaiam prxcipiri fcftmatione Jaqueosinduerunt,dc- '^''^"'^^'ra^
mcrgunt fc in abyflum omxiiporentiar Dcj: vt hoc moiJo veri- ^'"''*''^'""»-
tatis lucera extinguant. Hinr faftuofa iJJa niorofitas,NoJumus ItZ^TnJ^^f
fi^ire quoHiodo fub pane Jatcat Chriftus,hac ipfius voce coti- fiH* vous.
tcn ti,Hoc eft eorpus mewm.Nos vcr6,vt in tota Scriptura,fana '^•'yf» t. *
huiusJociintelJigentiamnonminore obedientia quam cura
confequi ftudemusmequeprsepoftero feruorc temerc arripi-
mus,& finedeledu quodprimum fe mentibusnoftrisingerit:
fed fedula meditatione adhibira,fenfum amplcdinnur , qucm
Spiritus Deifuggerir.quofreti, defpicimusex alto quicquid
tcrrena? fapientix contra opponitur. Imo captiuas tcnemw
mcntesnoftras,neverbuIo duntaxac obftrepere,ac humilia-
mus,ne infutgere audear.Hinc nata eft expe/itio verboru Chri
fti,qijam ex pcrper uo Scriptura? vfu Tacraiiientis communem '
cffe.omncsinea mediocnter vcrfati norunt. Ncc veronefas ^**^'»'*4^
eflenobis ducimus,fanas VirginisexempIo,inrcarduafcifci-
tari quomodo Eeri pcfiit.
tdSed quianihilad confirmandam piorum fwlem magis^.^/j, rnUi^
vaIeb!t,quamvbididiccrmt,quampofuimusdoftrinamexpu.«»W^z/^r^,'
ro Dei verbo fumpta cfle,eiufque authoritati inniti : hoc quo- '^'^ dejUmftii
que qua potero breuitarcpJariU faciam.CorpusChrifti,ex quo '"■'*''^''*''/"'-'
refi.Trexicnon AriftotcJes, fed Spiritus fandustradit finitum Z"ZV"^'
cfte,acca?locompreher.divfqueadvItimumdiem.NecmeIa-?rtr4'i,,«/f
ter, locos, qui in hanc remcitantur,fccure ab ipfiseiudi.Quo- '^'ratimt vcrl
ties dicit Chriftus /eabiturum relidomundojcxcipiunttdifcen''^'* corperts
fumillum nihilaliudeflequam muiationem mortalis ftatus ^^''^fthabai^
Atqui hoc modo non fubftitueret Chriftus Spiritum fai»aum,' "''■/'^'■'^'•'•"'^
fuppIen<i<^^ilg<iuuntur,abf€iv«B % ^kSt^u cjuadQ in jJliaj 7Z!' """*"
tur
Macth.i^
Traft.inloa.
So.
Matth.iS.to
CAP.XVII. INS T I T V TION 1$ LlB. Illl.
locumnon fuccedit.necrurfumdefcendir Chriftusipfe cx c^-
leibglona , vc condirioHcm mGrtalis vitse fiifcipertt. Cerre ad-
uenftjs Spiritus & afcenfus Ciirifti ancicheta fuHc; ideoque fic ti
non poteft vt eodem modo fefundunacarnem nobilcum ha-
bitet ChriftuSjquoSpiritumfuHmmittit. Adde qiiod diferve
^^'7"^%^ f' ^'^PrJn^^/e cum difcipulis naa fenper forc in mundo. Hoc
nireZerfore "**'^^ ^^^^^ pulchte fibi dilucrc videntur.-quafi neget Chri-
inmundo.UA Aus fe paupcrem & natftrum femperfore,velnecef/itatibusca
gufiini expoji- ducsB vit^ obnoxium. Atqui circuftantialoci palam rcclamat:
tione confirma- quando noH agitur de egeftate & inopia.vel mifero terrena* vi-
IX ftatu, (t^ dc coltu & honore.Vndio difcipulis no pUcebatj
^'•quodpurarencfuperuacuum&inutiiemeire fumptum,&lux«
tix affincm.ideoqi in pauperes !mper>fum maluiftenr preriami
illud,quod male proftifum fnifle putaban(.RefpondctChriftus
fenon femperforeprscfcntcmvt cali honorecohrur. Necali-
terexpofuicAuguftmus, cui»sha»cminime .Jmbguafunt ver-
ba,Qaum dicerctChrjftuSjMe non femper habebitis v ib<fcu,
loqucbatur dc prxfentia corpons. Nam fecundu miiefti.'em
fuam,fecundMmprQuidenciam,fecundum intrlF bilcn & inui-
/ibiicmgrati«m,irapletur quodab eodiftumeftjEcce.ego vo-
bifcumfum vfqjad confumwa ionem feculi. (ecunHum car-
ncmvero qnam verbum .«irumpfit , fecundumid qaodrleVir-
ginenarnscft, fecundum id quod a IwAxh "omprehenfuseft,
quod ligno confixus,qu6d decrucc dcpofitus, quod lir?re!s in-
uolutus,qu6d in fepulchro cond»tus, qu6d m refurredionc
maoifcftatus : Nonfemper habebitismevobifcum. Quare?
Quoniamconuerfatus eftfecundum corporis pr^fentiani qua-
dragintadiebuscBm difcipwlis fu?s,.Sf deduccntibus eis vide«-
do no« fequtndoafcendit. Non eft hic: ibi enira fedet ad de-
xtcram Patris. Et tamen hic eftrquia no receffit prsefentia ma-
ieftatis.AliterfccundupraBfentiamaieftasis , fempcc habem is
Chriftum. fccundum pr^efentfam carnis reftediftumeft Me
autcm^non fempcr habeljicis. Habuitenim Ecclefia fecundum
prarfentiam carnis paucis diebus : mod6 fide tcner, oculs non
vidct. Vbi(vt hoc quoquc brcuitcr annotcm) tribus modis eu
nobis prapfentem facit,maieftate,prouidentia,inefFabjIi gratia,
fub qua mirificam iftam corporis & fanguinis ciuscommunio-
nem comprchendo:mod6 Spiritus fanfti virtute fieri intelliga
mus,»onfiftitraillacorporis ipfius fub elemento inclufione.
Siquidcm carnem fe habere & oflaDominus nofter teftams eft
quae palpari & videri pofl^ent.Er Abire ac Afcendere,non fpc-
cicm afcendentisabcuntirq. darc fignificanr,fed vere id. facerc
quod vcrba fonant.Ergone,dicet quifpiam. certam c^eli rcgio-
ncm Chrifto aSignabimus?Ego awtem cum Auguftino refpo-
dco, curiofiffimam cflfe hanc & fupcruacancam quajili-mem ,
modo
gujiinibrtuit
*xfliciti».
Ltb.de fide
5c fym.ca.tf.
DE bxtbrn, med. ad salvTEm. 497
hiodo tamen in cxlo eiV^ crcdamus.
17 Qu^idvcio, totics ze j{:titam r^fcenrus nomeni3r\nori^T frti^^abaf'
migr3tiu):eti-i ab vno loco in altcrum Gy^Twficai? Ncg.inr : quia tejfi^niiehrifli
peralticudiijej» fecund» eos tatumnotaturi!- pcrij ra;ne!ias. (o^fiderAtione,
Scd tjaid ijie arcciidendi irodu^? ani.o ipeAaittibtis dircipulis '«'''"^^^ I^phip.
in fubiime cuehicur;' ;innon clarc narr.int EuangeliftcC rcccpiu "'^^^"^'^^'qui
fuiffe i.i ca:los? ii-xcipiunt acuti iiki Sophilia?, rube inttrpolir.- r/o«e"* ''*/'«f'«
fubdudum fuifle^ confpedu: vc difcercnt fidcks non forc po- A(f.or.i,9,
fteam mundovifibleni. Quafivero lon debucrit potius luo- Maic.iif.i^,
rnentoeuanefccrc,vc fidefaceiet pr.^ cntis i n j ifi b Jis ; vclnii- Luc.24 51.
beseun:) colli'^^» rcnon debuentan eqaani pedeni mouercc.DQ
vcro fi:bliniisft-rrur in aerem , & fub», &a nubefe amplius m
te ra qu^rendum non eflcdocet , ti:t6c Jligmius doiiaiciiJum
nunceim cxUs eift:.' ficuteciamalfcric Pau!usj&mdea nobis Pkil.3.20,
expcdariiubet. Hacrationeadiuoncnt Angelidifcipulos, fru-
ftra e -s in c^lum fufpicere : qaia lef-s qui alfumprus ell in c^-
lum, Iic Vcnietq.eniadmodum eum videranc afcendcre. HicFfr^,. j ^-i
quocjue tjceta,vr Iibi videntur ,tergiuerfitione efti-giunc U- fi^ii ,^ tr.u fi.
n^Bdodrinaratiucr^arij , vcnturum tunc vi^ibilem , qui nun- b,i.prafmtta
quame terradifcef/ic quin apud fuos ihuifibilis n--aneat.Q_afi refeUitur.
vero Angcii d piicem iilic praslcntism inrinucnt.ac non fim-
pliciter di!cipu!osf.^Ciatoculatos:e;>es afcenf ;s,nequa /uper^
iic dubitario: pcrindc acfi diccrenr>Vob s videntibusinc^ium
rcccptusjcxieflefibi in periu ^flrer-i-.-ruiiereftvrpatienrer ex-
peftetis dum rurfus adueniat mundi iu Jexqi-.ia nuiic c^lum m-
greflus rion eft,vt lilud lolus occuper.IeU vt fecuin vos & om- l-^^ifhcrjai
neSplOSColllgaC. P trum,*0utr
18 Quoniam vero parronos adulterini doc;macis veterum /''"^T^^'^'^!,'
luftragus niliil pudec illud oroarcjac pr.Tfertim Augultini; qua hy^fentiA mn
perucrse id coi-cnrur,paucisexpcdiani. Nani cuum a dotiis ivffraytithr.
&piis viris coiledifuennc eorum teft)mouia,nG]o rem adaui Ad Brnif.
agere. ex eorurn lucubracionibusperac qui volec. Ne ex Au- ^^*'^ ^^-
gu'iino quidem couperam q. secunqucad remfacerenc:fcd c6- ^^^"^ ^perta
teu;usero paucis ohendere,fme coritrouetfia totum elle no- citlib^.de
ftrum. Qji.d:.<djerfarij,vteumnr.bjs extoiqueant.prsetcxut, Cju.Deii^.c
palfim in eius iibris occurrere,carnem & rangainemChr;fti d^i- 27.111 Pra.ij!
fpenfari ;n Ccena ,aempc viftinianifemel m crucc oblatam : ^ 4^ traiti?
friuolum eft:qjum fimul vocet veleuch)riftiam,velfacramcn «^- ^"^ i®7.
tum c»rporis.C2ecerum quo fenTu vocesCarnij. & fanpuinis v- '" ,.?^:'^"*^"*
lurpetjnon cltquod fmgo circuuu quGEraauisrquauo leipfum ^^aufiinwd-
cxplicacdicensfacramentaex fimilirudine rcrum quas figmnc Ue~xci,titt:r^vi
nomina accipere: ideoque fccundura quenJam 'ijodum la- 'tiam til a.i.
cramentum corporis cfTecorpus. Cui ccncinir alter locus facis "''/^^"««
vulgaris, Non dubita-;ic Dominus d^cercHoc eft c, rpus meu, ^!^^!^ ^.^^'
quum fignum darcr. Itcrum obiedanc, diferte fcribcre Au i,b i» "'
€AP.XVli. IH< T ITYTIONIS L I 1. 1 1 I I.
Lib.j.deTri- guftin^mjCorpusChrifticaderein terram, &in os fngred;;
iii.cap.i0. ijempceodemfeofuquoconrumiaffirmat:qmavtrunqj fimul
coniungir.Nccobftat quoddicit,perado myfterio panem co-
fumi.quiapaulo ante dixeratiQjwahominibushsecnotafunt ,
quando perhomines fiunt, honorem tanquam religiofa pof-
laPfalm. 33. ^^"^ habere,taiaqjam mirinonpofl-unr.Necaliofpedatquod
aduerfarij nimis incon/ideratcad fe trahuot.Chriftumrcquo
daraiDodo porcane «lanibus fuis, quura panem myllicum di'
fcipuiis porrigeret. Nam aduerbto fimilitudiiiis interp iiito
facis dccjarat, noa vere nec rc»lircr fuifte fub panc inclufum,
ipift. aoDar XvJec mirum:quando alibi aperre contendit.corpora./i illis tol-
danum. ]a«cur fpacialocorum,nufquara fore,& quia nufquam erunc,
penitusnonfore.Iciunaeft cauillatio.iiJicnon agi de Coena,
in qua Dcu». fpecjale virtute exeri£:quia de Chrifti carne mo-
rlnimiTcus, "' ^^ ^^^^ qu.^ftio,& fandus vir ex profeflo refpondens, Imraor-
fUciduiniem tali!:atem,inq;:it,carni fua: dedit Chriftus, naruram non abftu-
H fnns f::per- lif.Secuncium hanc formam non putandus cft vbique diftulus.
^uffat*tMs. cauedum enini ne ita diuinicatem aftruainus homini^, vt veri-
tatem c irporis aufcramus.Non eft autem confcquens vt quod
in DeoeftncvbiquevtDeus. Subiicicur mox ratio,Vna cnim
pcrronaDeus&homoeft,&vtrunque vnusChriftus. vbiquc
peridquodeft Deus,inca?!o perid quod efthorao.Cuius fo-
cordias fuifret no cxciperc Coeft^ myfterium, rem adeo feriam
ft graucmifiquid dodrinaf quam rradabit illic fuifliet aduer-
fum? Gt tamenfiquisactaicequod pa!»I6p6ft fequitur Icgat,
rcperiet fub illa generali dodriniCccnam quoquecoprehen-
di, Chriftum vnigenitum Dci Filium,eundemque Filium ho-
minis,vbique rotum pra?fenrcm efl"e , tanquam Deum in rem-
plo Dei(hoceft in Ecck(i.')efl*ctanqu:?m inhabitantem Deii,
& in locoahquo c«li»propter veri corporis modum. Vide-
mus vt adChriftu.n cum Ecclefia vaieadum,corpus eiuseca?-
lo non eliciat,quod certe fadarus erat , fi corpus Clirifti vere
Traft. 50 i" cibus nobisnorieflecnififabpaneinclufum. Alibi definiens
lohanncm. quQj,,(,jfo fideles Chriftum nunc poffideant , Habes . in«:juic,
per fignum crucis, per Baptifmatis fucrametum, per alcaris ci-
bum&potum. Qjamrcftefuperfticiofum rirum incer lym-
bola prsfcnciae Chrifti numcrct,uon difputo: fed qut pr^^irn-
tiarn carniscomparat crucisfigno,fafisoftendic fe Chriftn bi-
corporem noa fingcre,vc occulcus fub pane lateat qui in cxio
tdtffuftimt fe- vifibilisfedet.Quod fiexplicatione irjdigec^contnuopoft illic
ifjum txpH- adiungitur.Secundu prajfcntiam maieftaris nosfemper h.Tbere
(^f- /Chriftum: fecunJum p.ta?renciam cir<Ms refte diftum elfc, Me
Matt.atf II. „5 fcmper hnbebitis.Excipiunt fimul ctiam hoc addi, Sccundu
** . fl ./s incfTabilem&inuifibilemj^raciam impletur quod abeo didu
Matt. 2«.<o. ,, ^ , ., , ,- ^ , . ' .' /• I o j
eft,Ego vobifcum lum vfque ad cenfummationem lecwl?. Sed
nihil
OB «^TEIlK. UED. Ad SAL<(rTEM. 498
hihil in corum commoduni : quia ho.c tandem ad niaieftatcm
reftringtcur,quafc flimper opponitur corpori^ac nommatim caro
a giatia vircute :ucdifcerrticur. Sicut alibi cadem antithefisa- Terf^idmeiff'.
pud ejmicgituu.q iod reliq.icrit Clinitus di/cipulos prajfentia ^'^ fententtai
cjrporali.vt futurus fit cum illispr^lecia fpirituaii; vbiclarum ^'^"■'^r^^t'^'*^
cft) c,/rois efleuciam diftingui a Spiritus virtute, (\\ix nos Chri "luarili^T^
fto coriiungicloeorum ali(jfiui diftancu procul dirficos.Eodemp>,;y^^J;,^;,„^j
loquendigenerefa;piu> vtitur, vt quuigi didz , Venturuseft ad
viuos & /jjorruospr^fentiaicidcm corporali , feeunduiivfidci
re.;uii)-n fjFiainq.jifc do.trinan). na.n pr.??fentia fpirituali ad eos
V riquc crat Vvuturus, oi cum cota £ccic(ia facurus in mundo vf-
queadconrummaaonem (cculi. firgo ad crcdentcs dirigicur
hic ic;;uo,qjosf-nKire iacjepcrit prjEleniiacorporali, &quos
rciidjruserat abfetia c^)r;>orali,vtcos cum I^atrcleruaretprs-
fcnti t ipiriruali. C^rpoc^le accipercpro vifibili, nugatonum
Cihq ;audo &cokYus (ipponic oiuin^potenti^: &addens, Cu.n
Patre fcru«re,cl .re expcimic gritiam fium e csio per Spiritum
ad nos d;ffunaere.
i^ £c <]uoni^n( tantum fiJuciae ponunt in haclatebra pr^e- ^ Py*Jetitix ni
fciitLe inuifibil s , agedum vidz unus quam bene in e* fe occul- "^'^" '^f' ^di
tcat.l^rimo fyllabim non profcrentex Sccipturis,qu« probent J"'-/-';'!^^'*''-
jnuiiibiicm eiie C>hnituaT.leu proconteliolu>iiunc qttod r:emo ,,
fanus illis dabit.no poifc aliter Chrifti corpus in Coena dari ni-
/i opercum panii. krua. Acqnc hoc ipfum elt de quo nobircum
litigant : tantum abeft vc principij iocum obtincat. Ac dum *•
iragarriunt , cogttncur duplex faeereChrifticorpus: quiain fe
vifibile eft in carlo f«cundum eos , in coena autem (^^chli ^ii- I*
peri'ationis modo inuifibiic. Quam verobclle hocconueniar,
tum cx aliis Scriptur^ locis tumtPetri teftitnoniofacile iudi-
ciuni eft. Dicic I^ecrus oportcre Chpftum caelo capi velconi- Ad.j.zii
prchendi, don<c iterum adueniac. Docent ifti vbioue locorum
cfle '^^d. abfquc forma.Eitcipiunt.iniquum e& nacuram glorio-
fi corporisfubiicergicommunisniturielegibus. Acqui Scrueci- ^xceptionis d^
cum illud deliriuni (quod piis omnibus merico deteftabile eft) '"^"'*.
abfjrptumfuiftecorpus a diuinitate, fecum trahithxG rcfpon-
fio. Non dico eos icafentirc. verum^inter dotesgiorificaci
forporis numerarur", inuifibili nu)do omnia implere; corpo-
poreat» lubftantiain abolcripalam eft , nec diCcrimcn vilumi
relinquideicacis & huminz naturae.Deinde fi ica muItiformcSc
rariumeftChrifti corpus, vc vnoiniwco apparcac, inalccro/tc
inuillb;Ic:vbi ipfa corpons nacura, quod fuis dimen/Ionib.con-
iT.ic?& vbi vnitas? Longe rediusTer.ulIiauus, quiverum&na- ^i^efiatiom
tiiii ile Chcirti corpui fuiife conrendirrquia eius in myfterio coe rtriHlit^m,
tix figura noWis proponicur in pignus ac certitudinem vitae fpi-
fiituaiis. £t certe de corporegloriofo dic^bat Chriftus, Videte
Rrr ij
caP. xvu. instit?ti©nis lib. ini.
Luc.24. 39. & palpatcquiaSpiritus carnem & ofl^non kabet. Eccc ip/ius
- e j c ^, ChrilH orecarnisvcritas pr©bacur,quia palpari poceftacvide-
i?»,efw;» p^r'-^urcrilta,ianncaro clle dcfinec.;SempcradIatibuIuna confu-
rtfurreHtone. giunt fuae difpcftTacionis quam /Ibifabricaiunr. Noftrum vero
cft,qu6d abfolute pronuntiat Chriftfis ira amplefti, vt fine ex-
ceptioneapudnos valeatquod vultafTetere. Senonfpedrum
tf.^ veri coT. gi^-g D! obat: quia /it in carne «ua vifibiLs. ToHa^ur qnod tan-
*^^ quini preprium corporislui naturairrendicat.no 'necxcuden-
da erit noua corpor<s dcfiflitio? lam qu cumq,- fe cifcumaganc,
Philip.s.Ji. m locoillo Pauii fi<flitiaeorum difpenfacio locum nonhiber,
vbi dicicnos expedare e caelo faluarorem,qui corpus noftrum
Excefftionis 2. humilec >>jfigurabit corpori fuo gloriofo.Neque cnitm fperan-
ailutio.. d^ nobis eft conformiras m illis. qaas Chrifto affir^guaf, quaii-
tatibu^: vt cuioue muifibile lu ac immenfum coipus. Nec vero
reprviefjr quif; iam tam bardv/scuit^ntam abfurdirarcm per-
-7,^hahrurJo. fu.ide.^snt.Ne igiiur cotporiChriftt giorio'0 hancadfcribac do-
'•^^''■f ""■'* tern,m.Hcis in !oc.s fimul cflc,no'loque l^^atio condneri Dem-
pre(^'s7 J-oe'*^^^^^^ apc-te ficgent carnis refurredc^nem , vel concedant
rarrt turnem Chriftum veftitnm ca^lefti gloria, non exuiffecarnem . qu* nos
Ch-ifto trt- incarnenoftra, fluuseiufdemgloriajfaftuTus eftconfortes ac
bmnt. frcios, qnando nobis futurae!} conmunis cura ro rc utredio.
Quid enim clarius tiad:. toca Scriptura,qiufn Chriftur» vt ve-
ram noftramcarnen indnic quum e Virgine natus cftjnvera
carwe nofita palfijs eft,qu jm pro nobis fitiffecit:ita eadtm ve-
ram carnern & re urgendo rccC}>'{re,& in cselumfuftuliftePH^c
enim nobis noftr^e j:cfurre(ft'on's& m c^lu v. afccnficnisfpes
. -. , cft,qu6dChiiftusreiurrexit &;»fcendit.au]ue(vtaicTertuIlia-
Br^fiindame' ^^^)^^'^^^^^ noftrs refurredtoLMs fecu T> in c^elos t jl;t. Porro
t9. quim jpifirwa & ft.^.gilisforct /pes illa.nifi h.^c ipfi «oftra caro
inCh.^ifto vere fufcicata,& in regnum c.cl»ru .ngrefta eflet? At-
qu) hxc eft p opca corjJoris vcritas , v. fp^.cio contineatur, vt
fuisdi'r,enfionibusconftet , vc fuan^ faci^m habeat. F=iceirat
igi'ur ftul um iiiudcorameniurn qnodtam mcnrcs hominam
to.^Aj a^jur- q;,^^^ Chriftum paui atfigit. Quorfu'!! enim ©cculta fub pa-
ne pra?fent.a,ni{i vt qin" Chriftum fibi habere coniunftum cu-
loh. 20.17. piunCjin fymbolo illofubfidanc^AtqiiDominus iplen>>n ocu-
ii.^beocj^od ios tancum, fed omnes fenfusnoftroseccrra fubdticerc roluic,
nhrijtiis fur. fe attingi a m^tlienbas vec*ns , doiiecafcendidecad Patrem.
fumvuuqua- Q^uip proreuerenti^ftudioMariavdeat proi»erare ad olcu-
"* landos pcdes, cur caftum hunc improbet ac pr ohibeat, donec
in cjelum rece,>ras fucr't, nulla cauta eft , nifi quia nufquam a-
libi vult quseri. Quod obiiciunt poftea vifum fuifleSrephaao,
facilis folut o eft. neque enim ideo nccelfe faitChrifto locuru
mucarc,quiferuifuJ oculis perfiicaciam d<re poruitqua? CJC-
los^enctraret. Idcm &dc Paulo dicendum. Quod Chrift^jm
i
DB ExTSRN. mEd. AO SALVTBM. 49^
«xiifle e fepulchro cIaufo>& chnGs ianuis 3.d difcipulos fngrcf ^^ - .;
lum eire rbnciiirit,nihilo mu*;ii torum Lrf-oti fafiTagat jf.Nim m ir 28 f .
ficut aquan"!! recusacfo iciuoa paaiiucntam.Chriltoirnrpr^- tohan.20.1j.
b icrupeilacum ambulann: itanihilmiru fiaHeius<:ccurrum Mit i4-*5»
feflexi Japidistlurities.Rtfipc bibtlius cft.eius imperio amo ' 'jc-^4.3i.
tumfuiflll.ip'.dem,& i)OX,tr3nfitu djco>irifuum locu n rcdiif- ' 'If "|J' '*'.
lc.Ncc ia,nuisclauiis mtrare tantumdem valer acpcnctrare peryj^ edaSttphA
folidam materiam.fed iib; aditumpatefdccrediuina virtuce, vt no ^ TaH^o:
re-»ente {tererit intet fuosdifcipul' s, pianeadmir-bilimodo, exijTitetcuu-
quumobferj'SEeflcntfjres.Quod citac cx Luca.ChrfOum fu fif^p^it^ti^o,^
bitoeuanufleexDifvipulorum ocuIis,quibu'cuEmauntapro-*^'^y^ ^T"»
fedus erar,nihil illis prodcft,& nosadiu jac.Nam vt u» c6 pe- In^riffl^l j/o
ft *m ilKsaufcrrct, norsfad »seft »t;uifib)lis: fed tanturi) d^fpa chrifli ctrpus
ruit.Sicuci^eodcm Luca tefte,qui5 fin ul iter faceret,noa induit efiinterrajdiy
nouam faciem ne agnofcerctur: fcd icnuit torum oculcs. Ifti ^*^^«''-
verononmodo Chr}ftumtranfformant,vt in tcrra verfetur;fcd ^^'■'^P^^o"'^ U
aliumalibi fuiquediifimilemeflc fingunt.Dcniqueitanugan^ ibid'ci,,g.
do.non vno quidcm verbo,fed periphra/i,ex ciroe Chrifti rpi- ,2. i^efutam
ritum faciunt. nec eo contcnd , quaiuates ei pcnitus contririas huim cim«nti
mduunt.Vndc neccfl^ario fequitur duplicem e/Te. tmifibiUs fr*-
50 lam vt illis demus quod garriv>nt de inui/Ibili praefeptia.^'"^'*^'"'^"
nondum tamen probata erit im«cn(ica$,fine qua fruftra Chri-5,V^^'.'^^^^ ^^*
ftum fub paneincludcre ret;>bunt. Nifi vbique fimul efle poifit p^i^iauirafcor^
Chrifti corpi's nylla loci circuferentia,fub panc in coena latcre p»- » Chrt/i. af-
crcdib'Ieo6 erit. Qjj.a neceffit-te ab ilii^ irdv&a eft prodiv.io-/'?"'^'' '^^"
fa. vbq-jiras. Atqui fi;mis cLui que Sctipcur^teftimoniis de- "•^*''*,"^ ^'
monftratumeft circunfcr bihuu anicorporismenfura deinde ^"1 "^ ^»"*
luomcael jm ilceu paiam kcilfG nc n onnibus ;e cHe in locii, i„tlu(um iffc
fed^dum ir» vnum tra;?fic , priorem rei nquere. Nec veropro-foww.^nf.
miifio quam .idducu ;r, ad corpus trahenda c;^, Eg'* vobitcum Ma:. 8 jo-
funi vfque ad confummanonem fccul». Primu.71 non ftibit '^'"^ '•''''"!'^
pcrpctua conmnftio nifi extra Caena; vfum Chrjftus in nobis- '^' ^ '"- ^/
corporalircr habKcr.Jdt oquc luua ritjo no eft c.:r tam acerbe .nm,nui,
deverbisChrifti litigene , vt Chriftumiricoena includanr fub 1,
pane.Dcinde coiitexcus euincit.Chnftum nihil minus puam de 2-
caroe f ua loqui , fed inuidumauxiiium promitteTcdifcipufts, 5*
quocosaducrfus oninesSacan^mjndique infultuscueacur &
fuftineat. Nan* cum difficilcm prouinciam inittngerer,ne eam
aggredidubitent ,veltrcpide©bcant , prae cntiae ''ua»fiducia
€0s coijfirmst. acfi dicct**t non dcfore illis fuum praefidium,
quod iafuperabiJc erit. Nifi omnia corif.mdere liberet, annon
praefentfa? moduxo diftinguerc ©portuic r Et c«rte quidamcom
magno dedecore proderc infcitiam fuam maiunt Muam vcl
minimum de enoie cederc. Non loquorde Papiftis : quorum
Rl£ iij
?: A ?• W- iMttlTTTlONlt LIB. II If.
toIerabflior,vel faltem magis vcrecunda eft dodtimSe^ quoi^
dam itaabripitcoritentio, vr dicant, propter vnitasin Chrifto
iiaruras vbfcunquC eft diuiniras Chriftf,i]lic quoque efte carne,
^krr^fn S^- quac ab illa feparari ncquit.Q^afi veru vnio illaconflauerit cie
^fff^'*'? ^'^"''^"^'^"^"^^^^'^'Sfned.-uinnercio quid , quod nequcDcuscirct,
3 Elt\^ri<r PCM"<^ ^^o*"o-^'<^ qiiidem Euyc!iei,&: poft eum Seruetus. Vc-
Serneii. rum ex Scriptuta apcrrecolligiur , (ic vniram Chrifti pcrfoni
conRare ex duabus nacari-jvtCM^ruf^ carnert fua maneat faLia
pro rieras.AcEutychemiurcfuiffe dao nniimnegarceospu-
liebit ; ad d.imnation:s caulam mif um eft eos non atrcndere:
quoddifcrimmeinternaturasfubliro , pcrfonx vnitaiem vr-
gcnsjCX Deo hominem facetec.^; cx homme Deum.Cuiuser-
go ametJX eftjcarlum terrs porius mifcere quam non cxtrahe-
re Chrifti corpus e cajlefti fan^uario ? Nam quod pr© fe tefti-
tnonia illa adducinr.Nemo afcendir in cajltMn nifi quidefccn-
dit Ftlius hominis qui in ca?Io eft.Item,Fiiius quicft in f?nu Pa-.
tris, ip(e enarrauir : eiufdem eft ftupons fpernerc idioma^um
-r v*«-,rt.- ««'vwW^Wjqu^e n<m fruftraolim a -andis Patnbusinuentacft.Cer-
fma ex Srri- f^q''urn Domiuus glori3Pcr\ c!nxus dicrutjnon mre JigitPau-»
pturu reUcSiu. lus in fua d uinitatc quicqu.im finlfe pjflum.fed qui^ Chriftus.
4ohan.} i{. quiabic6^us& conteroptus ii) cacne p.iriebarur, idein Deuse-
- ldem.1.18. ratSf Do,min>is-elori^. Ad hunc modtmi & Filiushomini.^ini,
*, ^'''\ \ , ca?Ioerat.qwia icfe idcm GhriiKi.squi frc indumcirnem hlius
tuyU au x,^;- hominishabitarin cerris,Deuscrat mcar o. Quaratroneeo i-
^uitartjsfuhU- pfo Joco dc cendifte dicirur fecundum diuijiitatem : non quod
^> diuin tas C3plum reltqueric, vt in crgai^ulu ccrporis fc abderet.*
fcdquiatamerftomniaimplerct, ini[>fatamen Chrifti huma''
niratecorporalrrer, id ef^ n''tura'irtr habitabat , &ineffabili
quod^m modo.Tritaeftin fchols diftmdio, quam me referre
nonpudct, Qjj»muis rotusChrirtui vbique fir.nontamentotii
y-era ittTnScho quod in co cft.vbiquc cfTc. Atque vtinan Scholaftici ipfi vim
iifticornm fii- fiuius fcn?entia? probe expediflenr; quia n:i occorfum fuifTet in-
^/«i?io: '^<>^^^ (yj^Ko c^T^^x\CT\to decjJrnali Chrifti prae CMti^. Mediarorereo
^,„^ t^mfn noft^r quum totus vbique fif ,fuis fc v per adeit; & in coena f pe-
TctumChrtjii. ciali modi^ prarfenrem feexhibcr, ficramcn vttotusadlit, non
torum: quia, vr didu.n cft , m carnc fua c»lo comfirchenditur
Huieima^in» doncc in iudjcium apptreac.
t"',';'?'^"' "* 51 Longe autem falluntur oui nullam carnis Chriftipras-
tvru.m rr-vhi- ^^"^''^n in cocna cdncipiuntnifi in pane fift^tur. Ita cnim ar-
qu^ta-CrHp^a arjx Spiritusoperationi qua; iiobis Chriftum ipfum vnit,nihil
ferti^, ifra rcfiquum faciunf.Chriftus prsBHens ilHs non vidctiir iiifi ad no$
carntf chrtfii, dcfccnd tt. Quafi vcro fi ad fc nos euchaf, non afquepotiamur
Vvrt»'''^' ^'"sprxfentia, Ergo rantum de modrt quitftioeftrquia Chriftu
jtnt^a^epilm- ^P^ '" P^"^ Iocanr,iio!iis autem n6 ducimus fas efTe eum e ea;-
,^;,. lo dctrahcrc. Vti u rcdius itt iudicent lcftores. tantuin fa cefTat
caiumnia
DI BXTER. MEO. AD SALVTEM. JOO
calumnia illa.auferri Chriftum a fua ccena nifi fub paais inte-
guineiuolaceac Nam quum myfterium hocca?leftefic,ncceft3
non cft,Chriftum cliccrc in tcrras vc nobis fit coniun^us.
n PorrodemodofiquisniciRterroget, fatcn non pudebit, £4 ^4/« yTro-
fnbiimius cfte arcanum quam vt vel Baeoingenio comprehen- /fmdttur : ita
dijvcl cnarrari verbis queac; atque.vt apertius dicam.cxperior ''"»"» '"^ *"^
mapfsquamintellie^m. Itaquevericatem Dei,in qua acqi»^- »*agnoftatur
lcere cu'o licec,hic [\u^ concrouerlw air.pleccor.Pronuniiat 11- ^^y^^^^
le carnetn fua.^w edc anim^ mea? cibum,(angumtm efle pocum.
Talibus alimenris floimam illi meam palcendarn oftlro. In la-
cra Coena iubec me fub fymbolis panis ac vini corpus ac fan-
guinem fuum fumerej manducare ac bibere. nihil dubiro quia
& ipfevere porrigac, & cgo rccipiani. Tantum ablurdare-^^j»^^^^ -.^
iieio qus .lucc^elefti Chrifti m.-ieftace indigna.aucab human^ ucHda.
eius na> \xxx verir ate alitna elFc apparer; q jaHdo & cu Dei ver- Luci^.aC»
bo pu^^nare neccfle eft, quod & dc in gloriam regni c^eleftis re
ceptum fuiiTc Chriftum docct vc fupra omnem mundi condi-
tionem eum cuehat.nec minus diligentcr in hamana eius natu
ra commendac,qu3B propria fonc vcrf h.ananitacis. Neque hoc
vel incredibile vcl a racione abfonum videri debcr;quia vt fpi-
riciiale eft totamChnfti regnum.ita quicqnid agJt cfi fua Eccle
fi.i.ad ratinnem feculi hnius minime cxgcndum cft.VcI,vt Au-
guftini vcrbis vrar, per honTnetn hoc myt^enum pcr^igitur vt
reliqu^fcd diuinicus.iu ccira.fedc^Iitus.Ea ("in juaiii) eftcor- irenjEus li.4.
poiispra^fentia , quam Sacramenci ratio poftulat: quamcanta cap.j^.
virrutc ranrique cfficacia hic emincre dicimus , vr non modo
indubitatainvitaea^tern^ ftduciamanimis noftrisafR-racfcddc
carnisetiamnoftrximtriortalicace fecliros no.?reddJt. Siqui-
dcmabimmorraliciuscarnciam viuificacur, & quodammodo
cius immorcalitari communicJt.Quj fupra h^c fais hypi:rbol{s ■yfdmrfariar»
euehunrur, nihil aliud quim talibis inuolucris finipliccm & iiypfrM* qtitd
planam veritatem obfcurant. Sicui nondum ratisfadum fue- 'J?""**"'*
rit.hic velini paulifper mecum r( putet,dc lacramcnto nuc ha-
bcri fcrmonem, cuius omnia ad fidem refcrendafunt. Fidem Pide partici-
veronosiftaquamenarrauiiTius corporis parricipacione non ^«««^ ret^fa
minus lauteaffluenrerque pafcimus,quam quiipfum Chriftum*^*'''/^*""-
e caslo detrahunt.Ingenue inrerea confitcor,mixturam carnis -j^'*'^''* ""^*
^i -A- ■ A j c r I- I • r j &trAsfvfiQnes,
Chrnti cum anima noftra,vei cransfufioncm quahs ab ipns do ^ curtofis txco-
cetur me repudia; cquia nobis fufficit Chriftu e carnis fua» fub- gitMta,repudia
ftantia vicam in animas noftras fpirarc : imo propriam in nos dafunt.
vitam difFunderc, quanuis in nos non ingredracur ipfa Chrifti
caro. Addequod fidci analogiam , ad quamomneni Scri-
ptura; intcrprccationcm exigere iubct Paulus,ha« in parte mi- j^on,, u 3.
hipraeclareconftarcnihil dubiumcft. Qii veritati adeo per-
Ipicux reclamanc , srd quam fidei amuHim it formcnc viderinc.
Rrr iiij
p^P.XVir, INsTlTyTlONlSLlB. IIII.
z.ioh 7. Qu» non confitetur lefum Chrillum in carne veniiTc , ex Dea
non eft.Ift;, licet diffimulenc, vcl non aduercatntjipfum carne
fuafpoli^nr.
iLafr^llZ '^ tJecommuntcatione iHcm fenriendum :qua?nulla ab
f[?nl,rr/!ipaZ ipfi$^g"ofcitur nifiChrifticarncmfub panedeglutiant.Atqui
/eD^ ex/y/6e SpJri£iiifa<ido nonlemsfit iniurfa,ni(tcrcnimusfieri incom-
nsfveii.irt vi- pcehenfibili eius virtuce vt cum carnc& 'anguine Chtiitico-
dentur , /M«r u^uuicemus. Imofi vismyft.rijqualisanobis traditur,&co-
fropofita-.fupey g^j^^ fuit vccer' Eccldia? ab annis quadrincen'is,pro dignitatc
trtphJ^^tJ^! ^XL^enfa eftec, 'atis iuperq.jc erac vnde nobi . facisfieret: claufa
e%v.nt,exflana~ ^-^^^tt inultis foedis erronbus ianua, ex quibus accefie func hoc
da. inprimu^ rcnd^ diflcnfioncs ,q Jibustum oJim, mm noftra etiam ojtate
noflra. cum <nr Eccleiia miicie vexata eft: dum hyperbolicum pr^lenci^ mo-
*" ^ A»^'"- dum exi!<un: cniiofi homines, aueu) Scriprura nanquam ofte-
^, ^ ^. dit. Acdc rcltu-reSitemereconcepCT perindetijmultuanruc
acfiincl ih iChrimmbpane,prora&ptippis(vr a'unt)pictati5
eilec. Qnomod-^ Chrifti corpjs^vc fcmei pro nobis tradicum
e(^, noftrum fiac: quomodo f nyuiseifufi p 'rcicipes fiamus.fci-
reinpnmisrcferebat; quiaideft torum Chriftum c ucifixuixx
p;^i(i<iere, vc boniseius ommbusfruaaiur. Nunc h is om iffis;-
quibus tantum ineiat momentijinb negleftis & i ene icpultis,
^aftfmeffifj^i hs:c vna Tpino a qusftio iWis placet , tvomodo fub pane, vef
f;-..^/M naora fji^ fpeciC pu is latcu Chrifticorpus. Filso iadantjquicquid
/»,rf^/«^,« no do^-{_.i.,.)us Jm ipjnt' aii manducatione, ver^ & re^lJ^vcloq jun-
..•i'v\«.l^,:- fuO<^Ppo"'-^>J2ndonuidem nonnifi ad m^dun» refpicimus.
'verum chri(li M^i ip''d c*os cdrnaUjs elt,d mi Chriftun parjeinciudunf.noois
corpi-i^pyo mut- f ir.Ti ahs.q iia vis arcana Spiritus noftr::e cum Chrifto coniu-
cru.ijjxnmp^r. ftionisvmc rluM cft. Nihilo verioreft aicera obieftionosfru-
ci/ur^M(i u ^j^ y^l tfFidum diinc txac qucm ex efu carni"? Chrifti cipmc
con^rL^yfwm ) hde:e-,utcmgere. Diximusen=manceaChriftum ipfumcoen^
fed qne znado. cfl'<^ materiam:inde ve»6 fcqui cfted"tum,quod 'acrificio mortis
ctus expiamur apeccacis, anguine abl'umui,refurre(ftionecri-
gmiur m fpcm c^eieftis vix. Scd ftulta imtiginatio, cuius au-
thor fuit Lombardu , pertierrit eorum mcnre>, dum efum car-
nis Chrifti Sacramenrum efic pucant.Sic enim iUe, Sacramen-
tum & non res:f«n: fpecies panis & vini ; Saeramentum & rcs,
caro&fanguis Chnfti: res&nonSacramentum,myftica eius
iib.^.Difi 8. caro. Item paulo pbft, Res fignificaca & contencaell propria
caro Chrifti : fignificaca & oon contenra , mylticum cor-
pus. Quodinter carnem Chriftidiftinguit , & aiendi effica-
ciam. quaprsditaeft,iffentiof.qu©d autemSacrament^jm eflft
fia^c,&quidemfub p:inecontcntum,error«,ft npn ferendus,
falfa interpre' Hsnc nata eftSacramenralis manducationisfal^yintcrpr^^ratio:
fticorum orale quis puranmrimpios quoquc& fceleratos cdcrc Chnlhcor-
^carnaie f«r pus, quimlibet fmt ab C\> aiicni. Atqui ipfa Chriftr ciroin
myfterio
B B HXT ErNI $ M E D. A O SA LVT E M. 50I
myftcriocar>f n .nminusfpiricualisreseft,quani pterna ralus.pj«2^^^^^^
Vndecolligimus, qujcu^^ue vacui 'mn Chrifti Spintu;carnc ^^^^''/^''^^j'^
Chriftinihjio m-tgispoik edcre qua n vinum bibcre cui won ^^^-^^
licconiunftusfapor. Certe nimisuidigne Uceracur Chnftus,
quum proftiCUiturmeredaiiNemortuum&nulliusvigoriseius
Corpus.& repu^naucapertaeiu^ ve;ba. Quir:)uiscdcriccirne^«^^"^-i^'
mcam,&biberic ranguincm me' m, in mc manct &egoin eo.
Excipiuncillic nonagitde ricraiiie cali efu: q.^od ego fate©r,£j^,„^,,,,. ^yg
naodo ne ad cudem rcopulum fubindG impinganccomedi car- mtmdueattone
nem ipfam abfque vUo fruau Scire .lucem ex ipfis vclim qua- "raU.
diu eam eonciueanc vbi nnnducarunc.Hx meo m/^iciojexicum
non reperient.Scdobticiunr, nonpofi^^ honiinil ingraii:udine^/w>*.
quicquam decrahi, vel intercidere dc ftde promi.ft -mum Dei.
Fa:eorfane,&vim myfterij incegr.im maneredico, qaancuuis
impij eaTi,quoad in fe eft,ex!rianirc ft ideanr. Aliud tamen eft
ofFcrri,aliiid recipi. Spiritualem hunc cibum omnibus purrigit
Chriftus.potunu>uefpiric lalem propina- aii; auide vcicucur,
alij faftidiose refpuunt. an horu n rcie^io faciet vc cibus & po-
tus fuam nacuramperdaBC? Dicenc hac fimilicudinc fenceciam T<rrw.
fuam iuuari,nempe carncmChrifti,l'cec iuiipida ficefl'; nihiio
minus carncm.Ego vero nego pofle comedi abfque fidei guftu:
ve'(fl cu Augjfti.-io loqui magispl3cec)nego plusrefcrre ho-
mines.ex Sacramcnt > quam va(e fidei colligunt.lta Sacramen-
tonihii decedit:im6 iilbatamaneteius veritas&efficacia.qua
uis ab cxcern i eius partlcipatione inanes diicedanc impij. Si
rurfui obiiciantjderogari huic verbo , Hoc cft corpus meurn,,^'*'''*'
ilpanem corrupttbilem &nihii pricterea impij recipiuntrin
prompcu rolucio eft , Deum nolic veracem agnofci in ipfa re-
ceptioae, fed in boniiatis fuaecoRltantia, vbi indignisprsftare
quodrehciunc paratuseft,iir.6 liberaiiter ofFerc. Atque haec
cft facramenti integritasjquam vioiare totus mundu5 non po-
teft, carnem & fangainem Chrifti no minus vere dari indigois
quam eledis Dei fidei/bus : iimul tamen verum eft , non fecus
acquc pluuia fuper duram rupem decidcseffluitjquia nulius in
lapidemingrefl^uspatet: itaimpios fua duritie repelicre Dci
gratiam quominus ad ipfos penetrer. Adde quod Chriftum
abfquefiderecipinihilomagisconfentaneum cftquam ^^^^
in igne germirtre. Qnpd aatem qu^erunr quomodo in dani- SJt^^^^
natinnem quibufdamveneric Chr^ftus nifl cam indignereci-
piant.frigidumcft:quando nufquam legimus jChriftumindi-
gne recipiendo morcera fibi accerfere homiBCs, ifed potius re- -..-,-
fpuendo. Neceos iuuat Chrifti parabala , vb; dicii femen e- J^*,,^^'^^
nafciinter fpinas,& pnftea fuff^jcatuai corrumpi:quistiliic
diiTerirquid vaieattcmporaiisfides,quam edcndic Chrifti car- ,
ni , & bibendo faflguini ncceflariam eflc non putant qui lu-
CAP.Z71T. INsTlTvTIONfS II b. Illl.
damliflcin parfescqualitar fjciuntfocium Pctri. Qn^in potfuf
lfcid.4.5^ eadem paraboli refellitur eoru crr or , vbi dicft Chr'.ft';s ^liufil
lemen C3dcrefuperviam,aliud fuper lapides:, ac neutru agcie
radicsm.VndefequiturancredoIisfuam dunt eeffe obftacjlo
quGmiiiusad cos Chriftusperuenlat.Quifquisfalurcm noftra
hocmyfterioddiuracupif, nihil aptius inuenict quam vcfidc-
les ad fontcm dedudi,vifam hauriat ex Dei Filio.Digniras vc-
ro fatism3gnificecommcndarur,vbite!iemus adminiculum cf
/equoinfcramurin corpus Chrifti , vclinftti ,magjsacm'gis
leptimn. coalcfcamus,donec folide nos fccum vnia^ ix\. caeklii vita.Ob-
iiciuptj non dcbuifle ficria Paulo rcoscorporis & fanguinis
i. or.iM^. Chrifti,nifi corunt eflent participesEgo autem refpodeo,non
lAto damnari quod comederint , {tA tantiim quod myfterimn
profanauerint, pignus facra? cuti Deo coniundionis, quod rc-
uercntcr fufcipere debebantjcalcindo.
€)!\tLua , tx ^*» Porroquii Auguftinns inter vcf.ift' s fcriprores prsc^t-
^ugujiim, cjni pue afteruit caput illud doftrinse, Sicramenris nihil decedi^re.
buterror, fa ncc c jactiari quam figuranc gr uiam inlid^lit.ite vel m-?liri.i no
utjfefalit ajfc- minum: vtilcerif cx vcrbiseiu^ cl.ire pr^^barequam infcire &
pcrpenmillud.Tdcaufam pracftnren»rrahantqui c?n-bus cdr-
duin proiiciunrChrifticorpus.Sacr.tmcnralismanducario.re-
cundum iftos eft, quj impij Chrifti orp s & fanguine abfque
Homil.in To- virtutc Spiritus vel vUo gratia?eilt<ftu recipiunr. Auguftinus
hannemi6. contra,verba illa prudenrer expedens, Q >i manduca;jcntc?r-
nem meam,& biberit langumem meum,'.on morietur m acrer-
num,Nempe(inquit)vircutem facramenti,non tan^um vifibile
facramcntum.&quidem intu<:,no foris.quicorde comedicnon
qui prcmit dcntc.Vndetanden) concludit huius rei facramen-
tum,id eft vnitatiscorporis & ranguints Chrifti Jn CoenaDoioi
nicapropcni,quibufdam in vit2m,aliisad cxitiumucm veroi-
pfam,coiusfacramentueft,omnib :sad vitam,nulliad exitium,
ixpltcathfen- quicunque fucrit particeps.Nequis hjc cauil!etur,rem vocari
itntia ^ngufii no„ corpus.fcd qua? ab ill6 feparari potcft Spiritus gratia, has
"'• nebulasdifcutit antithefisinterepitheca Vi/ibile&Inuifibilc
nam fub priore comprchendi non poteft Chrifti corpus.Vnde
fcquilfur, vi/ibili tantum fymbola incredulos commanicare,
- r^« • T Ac, quo mcliustoUatur dubitatio , poftquara dixerat panem
tierf.m anducM- hunc mtcrfori$ hommjs quserere eluriem , fubiicir , Moies &
tiontmorAlem. AaroH, & Phin'ees,multique alij qui mannacomederunc, pla-
fixod.i^.14. cueruntDco. Qi»,arc? Qmavifibilcmcibum fpiritualiter in-
tt\[\^ehzr\t , fpintualiter efuriebant, fpiritualiter guftabanf^
vt Ipiritualiterfatiarentur. Nam& noshodie acccpimusvi-
fibflcm cibum: fed aliud cft facramcftim, aliud virtos facrame-
ti. Paulopoft,Acperhoc,quinonmanctinChrifto,&inquo
ftott niiact Chriftus, proculdubianec manducac fpiritualitee
carneni
X> n BXTEHN. M B D. A a SALVTlM. 5O*
earnem cius,ncc bibit /anguinem , licer carr aliter & vifibihtcr
preraatdcnfibusfignumcorpoiis & anguinis. Audiniiis rur-
fum opponivifibilefi^num i.iricualimanducationi. Quo re- l °°I' J" °"
fellitur crrorille, corj)us Chnlti inuihbiie facramciicaliter rc
vcra comedi, quamuis non fpiruualitcr.Audimus ctiam profa-
nis & impuiis nihil conccdi prxter n/ibilem iigni luniptione.
Hinccelebrceius did-um , n-liquos difcipulospanem Domi- Homil.tfi.
num manducafle, ludan.i vcto panem Domini.quo incicdulos 3 Cor.it.7.
c!areexcIud(rap.irricipati"iK' corporis & fangumis. Necalio ^'.^-^- deBa-
fpcift^itquodal bi dicic, (V^idmiraris fi datusciUuda? panis ol^^^i^"*
Chrjfti^per tiuem mancipaiccur diabolo.-quum videasecorra- i.Cor.ii. ij.
no daruju Paulo Angciu diaboli per que perficeretur in Chri-
ilo? Dicit quidem aiibi,corpus Chnfti fuifleillis panem coenac
quibus dicebar Paulusj Qjj nunducaucric indigiie.iudic.uni
/ibimanducat&bibitrnec ideo rihil acccpiffcjquia maleaccc-
perint. Scd quo fenfu, plenius alio loco explicat.nam ex pro-
fello definiendum fu^cipics quomodo improbi &: fcelc<;m,qui H^ftmtioimfif
fidem Chriliianam orc profirentLir, hh\% aurem ibnegant, **'^**] (-hrtHi
Chriihcorpuscomedantf&quidemaduerfusquorundjmop!
nionem , qui non folofacramcnto c^ scdere , led reipfaputa-
b nr) Sednecfinquic j dicendi funt manducarecorpus Chri-
Iti quia in membris Chrifti computandi non lunt. Vceniai
a!ia taceammon poflunt (imul effe membra Chrifti & membra
mcretricis. Deniquc ipTe dicens, Qm iRanducat carncm mta, ^ohan. ^. j^.
&b!birmcum laf gunemjn memancr,& egoin eo: oftcndic r^*'. ^ ""'*•
quid fitjnon facramenco tenus, {cd rt vcracorpqs Ciiriftiede- * '
re.hocenim cit in Chrifto mancrc, vt in illo Chriftus mancac.
Sic enimhocdixit iaquam dfceretjQuinon manetinme,&in
quo ego non manco,non fe dicat aut exiftimet maducare cof».
pusmcum , aut farguinem bibcre. Expendantlcdorcsanti- SscyamtMtote^
jheta,facramento tenus, & rc veraederc; &nulla reftibit du- *'f***nonrev»ra.
bitatio. Idem confirmar non minus ciarehis vcrbis, Nolite '"'/'| "'««* *»»'
parare fauces, (^^6 cor : inde commendata cft {{{2 cccna. Ecce '
crcdimus in Chnftum quum fide accipimus; in accipiendo no-
uimus quid cogitemus. modicum accipimus , & in corde fagi-
namur.non crgo quod y'\dctuT,kd quod creditur.pafcit. Hic
quoquc quod fumunc impij, rcftringicad fignum vifibilc : ntc CotraFauft'
alircrChriftum qua-rt fidcrecipi docet. Sicetiam alioloco, lib.13. c.itf.
difcrtepronuntians botjos& malosfigBaculis communicarc, Scr.i.dever.
hosarcracarnisChriftimanducationecxcludit. Nam/ircfti Apofl.
ipfam pcrciperenr.non tacuifl^etomnino quodcJuff magiserat
confenraneum. Alioctiam ioco de manducation» ciUfque
fru^u diflTcrens, /ic concludit, Tunc vita vnicuiquc crit corpui
&fanguisCiirifti, fi quod infacramenco viiibiiucr fumitur,
in i^iz verirace /piticuairtci: nianduccwr,fpiriti;ali£er bibatur.
CAP. XVII.^ INSTITVTIONIS LIB. TIII.
firgo qHimcredulosfacuEpArcicipescarnfs &rangufnii5ChrL
fti, vt ci>m Auguftiao confentiant, nobis reprxfearetu cerpus
, Chriftivifibile: quando cota veritas fecundamcumfpintualis
cft.Etccrto ex eiiis veibis colligitur, facramf nrafcm efum, vbj
_ vcrituiadicumclaudicmcredulitas,t<int.n4e n valtreac vifi-
^*ve*rt iJem ^*^^*^' ^^^^'tfe'"""- Quod fi vere ncctame fpirituah^ercotncdi
^ugufitao. '"* P^^flctChrifti cofpus.quid )(ibi vcilecquod ^libi 'radic?*\6 hoc
corpusquodvidetis.manducaturieltis.&bibituri anguint ue
fundentquimccrurifigent.Sacramentum nli.ju >d c >iT>menda-
uivobis; fpiritualiterintcUedum viuificabitvoj. Nega-eccr-
te noluit quin idem ccipus quod in facrlficium Cliri^^usk «;btw-
lit,in C cenaporrigatur:fedmanducationism:du nofauit.q "od
fcilicet in cselcftem gloriam receptum, atcana Sp-ritus viicute
*^i> fenfu di~ vitaninobisinfpirct.Fateor quidem.faepius npiid uin occurre-
eatabinfidelt- rc iftamloqucndi formam.Coii^cdi florpus Clrifti ab infid^H-
^'^rT^^- "'^' ^^^^'^^^ feipfum cxplicar,addefts,ln facra :icnc . t c a!ibi fpiri-
fus, riftt. majjx maducatio abco dcfcribitur, iu qua fjrari.i roorfus noftri
non confumunt. Ac necofjgcrie mc pu;^njrc dica r aduerfanj,
fcire velim quoir.odo ab vna tks fentcncia \e ex t diat. vbi di-
cit Sacramcnca in folij» e': Aisefficere quod figuranc. Cecce in-
ficiari non audebiit quin figurer in Coe a pansChriUi corpus.
^riUi fmten- Vndc fcquicur.repn bos ab eius parrc.parionca^-ceri. Cyriliii
r< demandu» quoq; noH alitcr fenfiife declarat h^BC vcrba, i^crirde ac fi quis
*AHont earnis liquefa^a: cerae aliamccram infuderit, al: eram cum sltera pec
^hh/ff. totum €ommifceir : ira necelle «ft , fiq^^is carnem & fanguinem
Domiai recipit,cumtp{bco<iiungi, v Chrift.jsi t eo & ipCt in
Chriftoinueniitur.His verbisliqucrcarbicuorjvero&rcaliefu
priuanquiiacramcntaliter t-ntum Chrift. corpuscom.^duncj
qtlodafMavirtHt€fep.fr«ri nequitmec ideo labafccrc fidepro-
minionum Dci,quinondcfinitec^IopIuerc, quanuispiuuiac
liquorcm fax^ & rupcs non concipiant.
S.Jic0mmuni- "' S^ Harccognitio nosfacilc acarnalietiamadorationeab-
€au$attrafitio ftfahctjq^ua pcnjcrfa temeritatequidan in facramento crexc-
md adQratiofte: rurit;qudd lccum fubducercnt, Si corpus cft,& animaigitur &
fil ^J'^*'"'' ditmjicas funt vuacum corpore,qu«iam d uellinon poflTfcint. i-
uerfariarumde ^UHt concomitantia ip/isocgctur, quid facienr? Nam vr maxi-
eoncQtnnartta mcabfurditatem vrgcant fi corpus ab anima & diuinitatc fcpa-
^"fif^ura, rctur,quis tamen fanus & fobrius Chrifti corpus Chriftum cfte
fibi pcrfuadeat ? Videnturquidemfib»(uisidfyllogirmispuI-
ehre conficere. Vcruoi quum dc corporc& fanguinc fuo diftin-
deloquatur Chriftus , modTim atjtem pr^fentia? no defcribat:
qnomodo cx re ambigua ccrf^ c«»nficient quod voljunt ? Qmd
ergo?n6nneii grauiorc aliq^uo fcnfucorumconfcierttiasexer-
ceri contigerit, ptotinus <^um fuis fyllogifmis difloluctur ac li-
qucfcent?
DE IxTErN. MID. AO SALVTlM, $9.^
quefcen.? ncmpc vbi certo Dei verbo defici fc videbunf , quo
vno confi<tu.»t*ni pa? nofl-rxquum ad r.^rio iCmvoc;.ntur, &
finc :|uo priiro quoquc n:om?:nto labafcuut : vbi Ap jftoloru
do<Snnim &exempla Gbi aduetfariife verofolosfibiauthores
cffe cogir.bunr. Accedenc t.d tale^ anpulfus & ali) non leues
ftimuli.Qujd?rfn resera nulliusmomcf^ri, Deuhac forma ad-
oraie vr niiil n bis praefcaberctur.' An qi»u de vero Dei cultu
aj^eretuManrakuitriti.' fuerattentadum dequo nullum vtqui
vcib.i T, Icgtbanir? Ac /i qua dccet humiiitare c gitationes o- 0^-„^^ ^^^^
mnes fuas 'ub Dci verbo cotinuiflt-nt aufcuhaflentccrte quod tcmentite /«-
ipfed!xit, Afcipifcmanducate, bibite : huicquc mandato pa- perbtdquftur.
ruiirent, quo acopi facrainentu.non adotari iubcr.Qui ver6,vc ^«'««^ dumjt-
a Dro mindaiu difine ad >ratioae accipiunt , fecun func fc a f^^^^JH'*
mandato Deinan d fledere: qua fecurirnte nihil melius ^^ ai7u!it^Z ec^
quu quid operis inftituimus.H-^bei.t Ap *ft .lorum exemplum, giefi^ ^poHo-
quos non Ifoimusproftraros adora{iV,fcd,vt erantdifcumben- luavfum mi-
tes,acccpi(rc & manducafle.H.ibenr ApoftolicxEccIcfis vfum, nimefeqnun^
vbi fideles non in adoratione fed in f aftione panis comrauni- ^^'
calfe.aLuca narratur. Habcnc Apoftolicam d'.ftrinam «Ju^i.Cor.u.ij^
Paulus Corinthiorum Ecclefiam inilicaitjprofefTus fe a Domi-
no acccpilfi; qjod rradchar.
j6 At«iueh3jcqu!dem ebteudunt.vtoipend^ntpijIeSores Bie adoratia"
quam nonfutumficin rcbus tam arduisa /implici Dei verbo «"V',?»»^'*'»'»'
adcerebrinoftrifomnia c «agari. Qu_ae autcm fuperius dida ^"'''^'*""*'*''**
fuat, ornni hac in rc fcrup !-> libcra e nos debent. Nam vt
Chriftum ilhc rtre apprehcndjnf pia? anim2?,in cxlum erigan-
tur neccflreeft. Qupd fi hocficramenti officium eft , mentcra t,AChri(l9if^
hominis infir-nam alioqui .^diuuare,vt ad percipiendam fpiri- fofacramenti
tualium myfteriorum altitudine furfum aflfurgi^t : qui in figno *"^^"'**
externo detnetur, a rcda quasrendiChrifti via aberr-nc.Quid
ergo?ruperftfti .fum » fle Ciilrum neg.ibiiTius,q«um fefe ho.ipi-
nes coram panc proftemunt vt Chriftum illic adorent ? Huic z.>A Synod^
m:jlo proculdubio yol jir obuiarc Nicen^ Syiodus, qi u vetuit ^'««'«-
nos humilircrat:.e!Uos eflead propofita fy r4)o!a.Nec :;liaciu /• , ^f^'^^'
la infticuru oliin fuiC vr anteconlecratione populus alra vcce ^^^ iyfxfcri
admouercrur haberefurfumcorda.Tpfa qioque Scripcura,pr^;7f«ra, ^„<e Co-
terquamqnod Chrifti afcemlo.-iem diligenrer nobis enarrac, lofs.t.cali-
quacorporis fui pr^'cntiam a confpC(5i:u noftrocoBfuctudine- ^tinentesno-
que fubduxir.quo nobisomnem de eo carnalcm cogititionem^'''^'"'^**"''
excutiat, quories ipfius meminir, mentibus furfum erigi iuber, ^
&ipfumin ca?Io qjxrercfedentcm inParrisdextera. Sefiui|<iu
Ihaacregulamcrat potiusfpintualirer in caslefti glojria adora vnde fequimr
dus , quam excogirandum iftud tarr^^oericulofum adorationis Adorattonemji-
getiUs,pIen!^m c^trnalis cafleque dtOeo opinonis.Quare quignorum meri^
facr^meci adorationem cxcoguamat, eam no« raodo ii feip/is ff' idoUUtriM»
CAP. XVII» INS TIT VTION IS LIB. I f I f .
Idmniarunt cicraScripruram,vbi nulla iJlius mecio oftendf po.
teft ( qu^ camen non fuiflec pr^termrfla fi Deo accepci fore )
fcd reclin»anreScripcura,fu2 /ibi hbicltnis aibicrio Dcum fa-
UricacirunrjderelidoDe^ viuenre. QjjdenimeftidoIoJacria,
iihoc non eftjdona pro dicore ipfo colerc?Vbi duplicicer pcc-
catum eft, nam &honorDeo rapcus , ad crcituram cradudus
cft:&ipreetiam in po!luco ac profanaco fuo beneficib inhono-
racus,dum exfanft^aeiu^Sicramenco faftu eftexecrabilcido
Cm tutumop. lum.Noi econuerfojne in eandem incidimus foucam , aures,
^mit^r rtmt- oculos. corda. mentcs, linguas penicus defigamus in facia Dei
do(arina. EftenimeaSpiricusfandiopc miuiagiftrifchola, ia
qua fic proficicur,vc nihil fic aliunde arcifcendum:ignoranduni
verolibencerquicquid in eanon docccur.
K^ Sacramf- 37 lafn vero ("vc fuperfticio rcdos fines fe nel egrelt;», nul-
tiH*;ura(t^in' lum pcccandi finem facic ) longe vlrcrius prolapfi func.ricu<; c^-
{'ITlTolatilnl^^^^ excogicaruncaCoen^ infticucioneprorfus extraneos : i.i
forma 'Zlnlrni ^®^ tancum vt diuinishononbus fignum afficerencChrifto.in-
coK^uit. quiunc, hancvenerationem deferimus. Primum fj in Coena
hocfierec, diccrem adoracionemeamdcmumcfTcIegicimain
qu« noa in /igno refidec,fed ad Chriftum in cxlo fedentem di-
»jf^Z7f!!iZ ^'S''^':^'''^"^ veroquo prjctexrufc Chriftum in illo panehono-
^jtituZ*'Lnut ^}}^ Jsftint , quum nuHam habeant huius rci promiflionem.'
ium mandatH ^onfccrant hoftiain, vc vocanr, quam c/rcunferanc in po.npa;
extatdtdoratio' quam fpc<ftand:im, colendam, inuocjndam folenni fpedacuio
Kif.ergonuUum exhibeant.Qu^ro qua vircuce pucent elT^ rite confecraca.ncm-
t^llTTd!Z ^^ -^^^^ '^'* profercncHoc eft corpus meum.Ego vero concri
teresfignorlm. ^^^^^^^^^^» ^"^u^ dFftumefle, Accipicc & manducacc. Ncque id
'denihilo faciam. quam enim prxcepcoannexa ficpromiffio,
dico hancfubiIIoicaiicluf4m.vcfeparaca, fiac omninonu^Ia.
Pfal.y».!^, Idfimiliexemplofiec clarius. Mandicumdedit Dcus quum di-
ccret, Inuoca me. promiffionemaddidic, Exaudiamce. Siquis
\atio^ mfimih inuocato Petro auc Paulo.hac promif/ionc glorietur,n6nneo-
Scripturatejh. mncs clam:tbuc eum perperam facere? Er quid aliud qu3cfo,fa-
moni» manciti' -;,,.,.„. ; „ /r i » • - * i •/.
(0 promiflitHem ^^^^^^^^ omillo mandato dc manducationc, mutilampromif-
c^ftiungenti. ^^pem abripiuc, Hoc cft corpus meum.vc ea in alicnosa Chri-
fti inftitutioaeritus abutantur ? Meminerimu? ergo hanc pro-
miffionem ns efle dacam qui mandacum cum ea coniundunr
obferuanr,cos aucem omni verbo deftitui qui Sscramencum a-
Luc. 11.19. ^^^ tranffcriic. Ancca difleruimus quomodo noftrse apud Deunt
t.Cor.xiiC. fidei fcruiac faera: Coenajmyfterium. Qjando autemtancani
Non tptur in hic fu£ bonicacislargicaccm, quancam pnusenarrauimus, non
^dorattone da- folum nobisin memoriam Dominus reuocac , fed quafi de ma-
tum tji hocfa- „y jjj mjnui^ proferc,& ad cim asaortcndam nos excicat : fi-
6rdmentum:j*d tj * rr r- t P ■ • •/'
i« i«/i9itfK<?/<^^ "^*^ ''^"^^"^^^"^^"•''*^°^"^"^""^ mgraci firaus : qum
/fieu pociuseani quibuspar cft,laudiUusp£3ediceiiius,&gratiaruni
DB EXTERN. M E O. A D «ALVTBM. J-O-f
adionc celebremus.Itaquequum facramcntifp/ius inftiturum
Apollolis rraderetjVt id m fui memoria faccretdocuic.Quod
Paulus intcrpretatur, Mor eni Domini iiuntiarc. Id aazcm i f^t exntet
ei\. publice atque vno {imul ofnnesorepalim fateri,t®tam vi- "''^'i grazta^
t^ac falutis fiduciam in morte Domim pofitamnobis eUe : vc ''«'««^»''»^'».
iioftra ilJumeonfe!/ioneglorificcmus,&aliGS noftroexemplo
ad dandam illi gloriam exhoricmur. Hic apparet rurfum quo
facramencilcopusfpeftef.ncmpe vcnos in mortisChriftime-
niona exerceat.Qu«>d cnim iubetr.ur mortem Dofnini annun- ^. vtext'ee,it
ci;ire,donecadiudicandum veniat , non almd eft nifivc oris ;?();,« rf«Y.'^<
confeffioneprxdiccniusquodfides noftra m Sacramenco a- "^ortu chnfii
gnouic:mortcmfciiicetChriftinoftramefle vitam. Hic fq. "'''"'"''«.
cunduscft Sacramenti vfus,qui adexceraam confefrionem
actinet.
58 Tcrtio & cxhorratjonis v-ce nobis Dominusefte voluit: j. Vtoosexci-
qua non alia vehcirentiuscum ad puritarem iX fandimoniam '^/ *^ vit^ p»
vitae, cum vero ad chariraccm,pacem,confenrum aaimare nc)s ^-^'/^^^m
inflammarecjucpoflct.Nam ficfuum illiccorpusnobis Domi-
nuscommunicac vc vnum prorfiis nobifcumfiac, n6!que cum
illo. [-'orro quum nonnifi vnum illi corpus ficcuius nos onines A-Tum ad cha
participes fjcic,necefte cft & nos omnes vau corpus huiufmo- ^'^^tem (^ pa
di participatione fieri. Qusm vniticem repr^fenrac panis qui "^**^^'* ^*^**
in facramento exhibctur, qui velut cx multis granis confcdus
eft. ficinter fecomixtisnealterum ab altcro difcernere liceat:
inhuncm^dumac nos rantaanimorum confenfione coniun-
ftos cennexofij eflTe decer,nequid diffidij aut diuifionis intcr-
cedat. Id Pauli vcrbis eiplicari malo : Calix(inquic) be-i.Cor.io.i^.
nedidionis cui benedicimus,communicatio eft ianguinisChri
fti:&panisbcnedi<5lionis quem frangimus,participatioeftcor-
poris Chriiti. Itaque vnum corpus fumus otnnes,qui de viio De hae rt^r»-
paneparticipanius. Prxclare vero in Sacramenc© profcceri- '^^'^^''"'»
mus II imprella mfculpcaque ani»is noftris tuerit naec cogica- ^^ admodum
tio, non poflTe a nobis quenquam ex frarribu^J l^edi, concemni, netiffaria. ni-
reiici, violari, aut vllo modo ofFendi , quin fimul in eo Chri- mrdtio.
ftum Ia?damus, fpcrnamus,violemusnoftris iniuriis.noapofrc
nos a fratribus diffiderc quin fiuiul aChrifto diffideamus:Chri
ftum a nobis diligi non poffe quin diligatur in fratnbus : quale
corporis noftri curam gerimusjtalem fracrum quoque geren-
dam.qui men.bra func corporij noftri : quomodo nulla corpo
ris noftri pars aliquo doloris fenfu tangicur qui non in alias o-
mnts diffundatur:ica non ferendum efTc, fracrcni malo aliquo
afficijCuius non&ipfi compaffione cangaraur. Quimobrem •^«^«j'»'"» tt.
nonabsre Augaftinus.cociesfacramencura hocappellat cha-^"^*"'"
ritatis vinculum. Qjjs enim acrior admoucri ftimulus potc-^'^'
ratadexcicandammutuamintej: nos charit^cem ,quam dum
ttmtnsocom'
CAP.XVir. I^f ST I Tf TIONIS LI6. IIII.
Chnftusfeipfum nobisdonans.nonmodo ruoBoscxempio,vt j
alteralterinos mutuodeuoucamus sc tradamus nQirac: fed
quatenus fe t.icit omnium conlmunem.nos quo<j.oaincs ynuni
in reipfocirefacif.
ifmc liauet J9 Hic auccm optMne confirmitur qi od alibi dlxi rcftam
ejuamlonge a. Sacramcuti ad i iniOracionem non ab q^ vcrbo coflarc. Q.'^^-
S*cramentina cunqueenimex Coena nobis prouemr vtilicas, veibu requirit.
f«r4«i/rr,<?tto^^yg ji^fijeconfinnandifumus, (\^^[^ c nfvcifione excrcendi,
^^?' ^.^^^^.^' fiueexcitandiad ofhciuirt.precanone opuseit. Nuiilergo ma-
mutam aiiio, 8'^ prepoiterum heri m Coen3 poceit, quam fi verratur m mu-
„em. tamadionem: tjUodfubPapsE tyiannide Bftum eft. T©tam
z.Confttratjo ^quidem vun c^^nfecrations a Sacerdotis tntentionc pendere
adelerntntai- volueruntjquaii hoc nihil ad pon>ulumpertineret,cntmyfleriu
^/^'''''"'*,7r m^iximeexplicarioportuerac. Indeautem natusert hic error,
mtur. quod non obferuaba^=t prom ffi .nes ilas quibus coficirur c6-
fecr^iiio^no z^ elementi» ip'a,fed dd '.os qui recipium^dcitina-
ri. A;qain''n panenl alloquiCuiT Chrifl-us.vccorpus fuun fiir:
fcddilcipulosmbetmanducarearqi iIIisc;>rpori^ & fanguinis
fwi communjcationem poUicetur. Nec ahum ordinera docec
Paulus,quam vcvnlcum pane&cslicepi omiffionesfidelibus
j.Vff64j?«*t« ofFeiancur. Ita efl fatre. Non hic m«g«cam aliuuam incan-
telltilu <^Aii- cacionem imaginari nos decetjvc fatis fic verba de.nurmura fTe,
^'^'"''"'^^'''""''quafiabflementisexaudiantur: fed verba illa viua.npra^d ca-
murantur. tjonem efTc intelligamus.quaB auditorcs xdificerj'|u:einc's pe-
netrer neorumanimos,qua?cord:busimprimacu»: c '.ifideat,
quarcfficaciamin complcmenco eius quod promitric exerac* I
4.Fit inutilii Hitrationibus cIarepaEet,repofic» )ne>\ Sacrarienci, ]uam no-^ ^'
repofiiiopanii. j^^[[i vrgent vc ^grorisextra ordinem di<1-"b-!jarur,inu'ileefle.
'vtnoomtjjo. Autenim fiiic reci.actone inlbrurionis Chr'fti arcipienc, aut
mim.fter vnacum (ignoveiammyfterii explicacionem contun-
$.Veratofecrii^tt. Ifl filcncio cft abufus ac vitiuTi. Si refcruntur promif-
u9 ign9tatur. (i6ncs,& rayftcnum enarrantur,vt cum frudu recipiaiu qui rc
cepturi funt, non eft cjuod dubiremus hanc efle veram confe-
crationem. Quprfum igicurcuadct altera, cumsv?s ?d jegro-
tosvfqucnonperuenit/Sedenimquificfaciunt, habenc ve-
^.VmruEfx e ^^^^^ Ecclcfia? cxempUim. Fateor. verum in re csnra , & m qm
hutuntJ. "^" "'^^ inagno j>«ticuIo erratur, nihilcutius elt quam ipfam
veritatem fequi.
Po^rentiu arti "^^ Porro qucmadmodum facrum hunc panem Coenx Do-
tuluifecunda mini,fpiritu.i!em effe cibum videmus,fu.uiem ac deiic^tum no
partisyagens minus q»iam fa'utiferum piisDei cultoribus ,cuiusguftu fen-
primoloco <^» tiuncChnftum fuiim ^1^0 vicam , quosad gmti-irum aftionem
'^'^'^J'^^^-^' tnpi, quibusadmucuam inrer te charitatemcxhorcatio cft:
"'«7/^*1/ ^' iraTurnmi in nocentiffimum venenum omnibus vertitur quo-
t u th fideni non alit & confirmatj & quosad confeffionciu
laudis
DE IXTRrN. M i D. AD SALVTBM.* ifOJ
fijudis cliaricatemquc non cxcttar. Non enim alitcr ac cibus
€orporalis,vbivenrremoffcndicvirio{is humoribus occupatu,
jpfe quoque vitiacus & corruptiis nocet magis q jam nucnr: ci-
busctiam h c fpirirualis, fiinanimainincidcrit maliiia nequi-
tiiqi poUutam.maiore ill^m ruina prcecipicat. non fuo id quf-
dem viticfed quiapo!lutis & infidehbus nihil eft niundum,
quamlibet ahoqui fandificatum DQminibcnediftionc. Nam, Tir. i.ij.
Vt ait P.iulus^qui indigne manducanc & biblint,rci fuat corpo- 1 Cor.n.29;
ris&nioguinisDominijiudi-ciiimque fibi m3nd^ucant& bibur,
non diiydicantes corpus Domini. T.jle enim hominuni gc- ^"''^ *^^*
nus.quodfinevlla fidcifcintilla,fine vllocharicatis ftudio, ad'^'"^*
vfurpandam Coenam Doinini ,inftar porcorum fe proripit,
minime di cernitcorpus Domini. Nam quitcnus corpus illud
fuam cfTe viram non creduut , qua poirunt contumelia ipfunt
affieiuncomnifuadignitatefpoliantes: ac demum fic accipic-
do, profananc&contaminanr. Quatenusvero aiienatia fra-
tribusacdiffidentes,facrum corporis Chrifti fymbolum cum
fuis difTidiis comifcere audent,no ftat per cos quom.inus Chri-
fti corpus dircerpatur,ac membratini dilanietur. I.aque non Et auam grk^
immcrito reifuntcorporis & fanguinfs Domini,quod facrilc- ue mdiciwm i-
ga impietare foedc adeo polluunt. Hac ergo indigna maduca- 1/»> tmmine/»ti
tione damnationem fuam fibi accipiunt. Nam quum nullam
in Ghrifto fidem repofitam habeanc,Sacramento tamen acce-
pto,profitentur no Aibi quam in eo eflfe fibi faIutem,omnem-
-quealiain fiduciamabiurant. Q^ireipfifibifimtaccufatores :
tcftimooiumipfi aduerfumfcpronuntiant,damnationemip/i
fuam obfigaanr. Deinde quum odio ac maleuolentia diuifi
diftradique a fratribus,hoc eft Chrifti m.cmbris,parce in Chri-
ilonulhm habeantrtcftificantur tamen hanc vnam falutem
cnTcChrifto communicare,& illi vnitum efle. Eam ob rcm pr^ .
cipit Paulus vr probet fcipfum homo antequam de h©c pane J^^f^^^'' ^*'
edat,autbibatecalice. Q^o (vc ego quidem intcrprecor) vo- „,, ^pspiZl
luic vnumquemque in fe defcenderc, & fccuni repucare an in- ntmp* /inum
teriore cordis fiducia in falurem a Chrifto partani recumbat; '^n*»fciiiuf(juk
an oris confcfiione agnofcat.-deinde an innocentiae ac fanftita- "''**"'»•&
tis ftudio ad Chrifti imitationem afpirct: an cius exemplo fefe ^J^^Jj*^**^ *M*
fratribusdare paratusfit,ac fe iis coromunicare quibufcum
Chriftum communem habet : an vt ipfe a Chrifto cenferur,iE»
viciffim ff atres omnes pro corporis fui membris habcat;an eos
inftat membrorum fuorum foucre, tueri,iuuare cuniat. Non
quia hjec tum fidei tum charitatis officia nunc pcrfcda in no-
bis efle poffint-. (ed quia huc nos contendeje & votis omnibug
a(pirareoporcct,vtinchoatam fidem magis in dies ac magis
augeamus.
41 Vulgo dumhomincsad eam manducandi digniutcin
" Sff i ,
CAP.XVII. IKSTITVTIONIS LIB. Iflf*
F^Jfuvi verha CGmpararc volunt,mirer2s cofcientiasiorfcrunt-ac diuexaruc
'pripifiis ind-i~ (Jitijs nnodis:nec tamcn quicquam corum t|ua? in rem efient ar"
f^ f-;»^-'^ '"«.'- tulerunr.Digne mandueare cos dixerunr qui in it.itu grariac cf-
rur,i tor,»tmu» *^^^^' ^" '^'^^'"^ grati^ elle intcrpretatJ luni purum purgatumq;
(^uoi inmiues ' omni pccc.ito circ.Quc dogmate omnes quoccjuctin rcrris vn
arcet a menja qusm fuecuiiC & func liOu.incs, abliuius Sacramcnti vlu arce-
T>omi?it. baiuur. t\'am/i hocagicui vmoftraa nobisdignitatem pera-
nius,a(5lum de nobiseli: defpcratio tantum & txitiaiis ruina
no^ maner. Tctislicct viribus acin^-tamurmo ;iliud proficiemus
nifivrtumdeuiq iC indigninimifiuari fimusquun de qu^ren-
da dignitarc msximelaboratum a nob;sfuerit. Quo huic vl-
ccr< tncdercnttirjmodum excogitarunt acqufrendze dignitstis:
vt qL!:^nriim tn n' bis cO: examine habiro,repofc:taquea nobis
fadosurn omnium rationejcontritionejcoftffioi-iej farisfad^io-
-, . . ne,no{}:i-^miadi2oitatemcjipiaremus:qua;expiandiratioqu2.-
«« n^^ptflui ^^^ "^' diauni clt vdj. erac aptior dicendi locus.Q,uod a.l pi^-
rcjli.ii.o. ^ns inftifijcu .trtmer.dico ha?c nimium efie ieiuna eu2ni'-iiquc
fola ia c5fternaris deicftirq; confc!entiis,& peccati fui horro-
'• re perculfii?. Nam H Domuius interdi^to neminem in Coei3s
fa£ participationemadmittitnifi iuftum &innocenrem:n6 le-
ui caijtione opus cftjque ^iliqiem CuX iuiliti^ fecarum rcddat,
quamuDeo requiri audit. Vnde veroharc nobis confir;?iafur
fccurit.?Sj:?padDeum dcfuaCtfs cifc qui feceruntquod in fc cil?
2. Q^^d fi etiam ita tflcf,.)U5ndo tame eri: vt fpondcre quis Gbi
audeatjfe fecilfe quod in fe erar.?lta quu liulla ccita nofirs^ di-
guitaiis fecuricas fi2t,.n:?.nebit fcmper claufus sditus, horribili
illo tnrerdi<5lo,quo edicicur iudicium libi nianducaie & biberc
qui indigne manducant & bibu.nr.
€eiic'ufioyexii- 4^ N^inc fudicare promptum ctt ruilis fit Iiarc qu.T in Pa-
wjf» ^P.^-fr/?fo- patu regr.at do«5i-rinai,&.a qvo audore profctS-a /it,qi :« mife-
inutSium effe'^ iqs ptcc.iiorcs & trcpidatione mceRif.aque afflid .s , huius !a-
^iritu.i mend.t eranicuti confolatione immmifua aufteriMte orbat &fDoliat:
•'* rnquotJmcn omnes Euangcisj deifcia? illis proponcbantur»
Certe di.-bolus nullo maiori copendio homines perdere pnte-
rar,quam fic eos infaruando,ne gufti'! 5f fiporem talis alimenci
perciperenrquo eosoptimusParerc^lefti-':pa'ccre voluerar.
chnffianum ^^ 'g»tur m huuiimodi piajcipirui ruamus, iuemmenmus has
txamert cuim facras epulas ^groris efle pharmacum,r!rcca'or bus folarfum,
kjifunt panes. paupcribus l.irgicionemrquje fanrsji:fl-is& diuiribus /iqui repc
riri poircntmullum aiFerrent opei.eprerium. Nam quu in ilJis
Chriftus nobis in cibum detur. snciligimus, nos /itieip^
t.DignitatUrjr tabefcere.Jiqufjdeficcre.- qualiter inedia corporis vigorem ex-
'■^T^^^'^^'^' tinguit. Deinde quam in vitam deiur,intell'girtius nos fine i-
«ot^ ci-Af.o. ^^^ -^ nobis plane mortuos efle.Quare ea eft dignita» quam v-
nam Sc optiiHsm aftt r;e Deo poIl«mus,ii noftw ei vtilitate , &
vt it*
01 ixtbrN. med. Ad salvtemJ JO^
Vtita l-Cjuar) indignitarem ofterami-s. vtfua miTericordia nos *• ^^Hiulut^
fc digno«; f^ci »r .- (i animos in nobis defpdnueamus , Vt nos in ««A* ^^ A* '.f '<|
ipfo r nioiemur: (i nos huqniliemi]s,vt ab ipfo erigamur:/i iios ^*Y '^'^'^ "
accuremu": , vr abipfb iurtificemur.pr;tterca fiadeam quam in
fiiacoena nobiscommcndat vnitateni a'piremos: & quemad-
niodam nasomnes vnuminfcipfocfle facic : ita vnamomni-
rto animam , corvnum, linguam vnin nobisommbus opte-
mus. H«ciiperpen(a& meditatahabucrimus, nunquamnoi
jll^ecogitariones ,etiamfi concurianr, prorternent. Nosbrno-
rum oinnium egcni & nudi, nos pc < carorum fordibus inquina-
i:, ncs femimorLui > q&omodo corpus Domini dignemanduca-
temus ? Magiscog{t3bimu\ nos pauperes veniread benignum
largicorcm, :Egros .id mediCum , peccat- res adiuftitiaeautlio-
rem; morcuos deniq le ad eum qui viuificat.digniiatem iilam,
c|cj:e a Deo mandatur , fide pisecipue couftare quxomniain
Clirifto, nikil in lobis reponii.deinde charitate, &caquidem i.Fiiei^ch/.-^
ipfa quam Deo imperfedam offerre fatis fic,vt ipfam in melius ritAtis tmr«'
augeat : quando prxftari folidi non poteft. Ahj nobifcum ih "»<»'«»*•
hoc confentientes dignitatem ipfam in fide &charitate pofiram
cflcrm modo tamen ipfo digniratis longe aberrarunr,fidei per-
fcdionem exigcntes , cii nihil omaino accedere pof/it: & cha- ita 'tdmenvi
ricicem ptrcmeiquam Chriftus erga nos dcclarauit. htto Antmosnonde-
ipfo omnc« ab huiusCoenje facrofandae accefVu , oon fecus zcfi°^'^"^,'**^*^^
priores illi,abigunt. Si enim obttneret corum fentencia, nemo ^^'^" fnfirma
nm mdigne accipcrcr: quando ad vaum omnes rei conuicrique perfeaa/lrqua
fux imperfedionis tenerentur. Et fane nimij ftuporis , ne deejuidi perft.
dica.Ti ftoliditatisjfuerit, eamperfedioneminrccipiedoSacra- Sfu^rfinelabe
mcnco requirercqua?Sacramentumirritum fuperuacuiim^ue ^redcntibusma
ficiat ; ^u dnon perfeaisinftitutumeft, fed infirmisacde fj^H^^H^^^A
biiibus ad vellicandum , excitandum , ftimulandum , exercen- "^^-T^T/ /
1 ri-ot -•/»•» A irrL * ■ r agre ii,tniiJeiit
dum ndci&charitatisafteaunwdefectum yerovtrmrquccorri- UsjnfiJt.^pec
gendum. caterib.aiChri
45 Cxrerum quod ad e»fernum aftionis ritum fpeft ^t , in ftiptj^fe^ionem
Rianum acciprantfideles, necne: intcrfe di;Hdant,aut finguli ""/^i^"'»f^<^«»*
quod fib; datum fuerit , edant: calicem in Dijconi manu rcpo- ''** ^ "f '
»ant,an proximo tradanr; panis Citfsrmenratus.an azymus^vi- exttmis, Ui
numrubruin, an albumrnihil referr. Hxcindiftcrentiafuoc, & wH/fa/M«f »»-
in Ecclefis libertftrc poiica.Quinquam certum eft,vereris Ec- dffjrentia..^'
elefie rirumfuifTe vtomnes in manum acciperent. Ec Chriftus ^."* ^^^^^ "*»
d'xir , Dtuidite intervos. Fermen"atum& vulgarem pancni*^'^'
fuiflb ancetempu^ .^lexandriRomani Epifcspi^narranthifto-
ria?:qui p. imus azymo pane deleftatus eihqua id ratione, non
video, ni/ivt plebis oculosRouofpedacuio inadmirationem
traiierec magis quam vt anim^sproba religioneinttituerer.O-
mncsobiMrojqui vel leuialiquo pieratisftudio tangutur, anno
Sff ij
C AP. XVll. INSTITVTIOKIS LtB. Iflt.
iionuUa mtem euidcntcrperrpicianc , &quanto prxclarius Dci gloriahic re-
afuptrHitiont fplendcat, & quaro affluencior fpiritualis con/olationis fuaui-
mtrodua^ mt, ^^^ ^^ ^^^j^^ ^^^^^^ v^ -^ -^j^ {iWid^x^ & hiftrionicis nugis,
>*OT auattdam^^^ nullum alium vlum aftcrunt mfi vtltup:ntis populilen-
audaaer ac fum fallaBt. Id populum rehgione contineri vocant, quum fu-
malerenri^a. perftitione ftohdus & infatuatus,quouis trahitur. Siquis vetu-
ftatetuerihuiu{modiinuentionesveht,nec ipfeignoro quam
vetuftus fit chrifmatis & exufflationis in Baptifm^» vfis : quam
nonlongeabastateApoftol rumCosoaDomini tada rub.gmc
fuerit:fed ifth^c rcilicct human^cofid^cis procacitaseft,(.iu§fe
contincre necjuic quinfempcrinDeimyfteriis ludat &lafci-
uiat. NosveroineminerimustanticfTcDeo vcrbi(uiobt'dien-
tiam,4^f inea& Angelosfuos &orbem vniuerfum iudicarenos
Stt^iLfieefere vclit. Porro tai^ta cercmoniarum congcrie faccfTcre iufla, fic
»i</«, exicrnw adniiniftrari decetiflime poterae, fi farpilfime &finguhsad mi-
facr^Canaa- ninnjni hebdomadibu^ proponcrecut £cclcfi£. initiumaucem
^u"'^dec^nur ^^*-^' ^ publicis prccibus: haberetur deinde concio. tum mini-
^^mT admini- ^^^y prop.fito in menfa pane & vmo, inftitucionem Coenje rc-
ntjlrari qiieatj^txzt i dcinde promiflioncs cnarrarcc quxineanobisrelifta;
paucis ^ ex funtjfimul cos omnes excommunicaret qui interdicto Domini
veteris Ectle- ab ci arcentur : poftca orarctur, vtqua Domlnusbcnignitatc
fia tnfittutc.td- f^^rum hoc shmenrum nobis lareicus eft, nos quoque ad id fu-
que maitri ex r ■ • i <■ » « • ■ i • i • \^ r o
^^^^^ ^ /^^^^^ fcipiendum hde & animi gratitudincerudiret&f -rmsrct. &
tur, * quando ex nobis non fumus , fua mifericordia nos dignos face-
rec raliconuiuio. hicvcroautcanerencurPfalmi, autaliquid
legerctur , & quo dccet ordinc fidclcs facrofan^^s epulis com-
muntcarcnc.mniiflris pancm frangcnribus& populo prasbenri-
btjs.finita CoeaajeTcho^tatiohaberctur ad fynceram fidem & fi-
dei confcffionem , ad charitatem & mores Chriftianis dignos.
poftremo graciarum adio refcrrecur , & hudes Deo cancrcn-
tur.Q^ibus finitis Ecclefia dimirteretur in pace.
TertioUce,c<S' 44 Q^iae deSacramento hoc hadenus difTeruimusjabunde
ns fartietpa- oftcndunt, non inftitutum idco fuifle vt femel quocannis acci-
ttonemChriflui peretur.idque perfund(i>rie(vt nunc communiter moriseftjve-
*qjtemefftde- ^^"^ ^"° frequcnti in vfu Chriftianis omnibuseflTetjVt freque-
bere prokatur ti mcmoria paffioneni Chrifti rcpeterent.qua rccordacione&
t.pwiorts Ec- fidem fuam fuftinerent ac roborarent , & fe^e ad confeffionem
tlefufraxi. Jaudis Dco cJnedam bonitatemque eius prse^icandam horra-
rcntur, &quapoftremb mutuamcharicatemalerenr, &fibie-
tiam inter fe teftificarentur, cuius copulam in vnitatecorporis
Chrifti viderec.Qupties enim fymbolo corporisDomini com-
municamus , veluc data& accepta teflfera , alceralteri nos
viciffim obftringimus adomniadiledionis officia : vr nequid
admittatnoftrum quifpiam quofratrem Mat, neqtt^d prseter-
mittac qtio cum ijauarc poffit, vbi neccffitas poftulat & facultas
fuppetit.
DB ExTbrn. mEd. ad salvtbm. SO7
fuppeiit.Ttlcm faifTe Ecclcfi» Apoftolic» vfum, Lucas fn adis ^^^ .^^
coinmemoratquumfideles aic perfeiierantcsfuiflcindoftrina
Apoftolor . ;fii,communicatione,fra6tionc panis,&orationibus.
Sicagcndum omnino erat, vt nullus Ecclefiar conueatui fierce
fine vefbojoratiombus, partic»patione Coena» &cl€cmof3rni$,
Hunc&apudCorjnthiosfuifteinftitutu ordinem,ratiscx Pau-
Jo coniiccrc licct; & multispoftea leculis m vfu fuiffe coaftat.
Indetnim vetercs jlli Canoncs,quos Anacleto & Calixco tri- *• ^eterum»*
buuntjVt porafti conlecrationc omncscommunicent, quino- '"*'" a'°Vi!
luerint Ecclefiafticis carere limmibus.Et m vctulns liiisCano-
nibus q.iOLH A^^oftoiorum vocantjhabcfur^Qj non perfeuerat
vfquc ad finem, & facram communioncm non pcrcipiunc, tan-
quam inquietudmem Hcclefie mou«ntes,corrigedos. In Antio*
cheno criam Concilio decretum eft vtqui Rcclefiam intrant,
Scripti rasaudiunt,&ac' nimunicneabftinent, abEcclcfiare-
moucantur, donccvitiumhoc correxerint. Qnod tametfi ia
Concilio Toletano primo vcl mitigatum fuit , vel mirioribus
faltemverbis propofirum: tamcn illicquoqueftacuitur, vtqui
auJiiaconcionenunquam communicare deprehenfi fuerinc,
admoncantur.Sipoft moftitionemabftine-ncarceantur.
45 Hisfcilicet confti'u ionibus volebantfanfti viri retinc- ^ilnu foar-
reactueri frcqucntcm communionisvfum, abipfis Apoftolis''''^,/'^'*^*/'*
tra^itum : quem fidelibus n'aximc fslut.irem eflc , vulgi autem "'^* '«^'»»«-
negiigentia fenfim obfolercerc vidcbant. De artate aurem fua in tf!cap.loh.
teftatur Auguftinus, Huius,inquir, rci facramentum vniratis traft.i^.
corp«>n$Doniini alicubi quotidie.alicubi certis interuallis die
runi,in Dominici mcnfa praeparatur,& dc menfa illafumitur:
quibufdam ad vitam, aliisadexitium. Etin Epiftola ad lanua- f^^fqnensS.Cet»
rium priure , Alij quotidie communicant corpori & fanguini "* P^^^tidfa-
Dominico, alij cernsdj^usaccipiunt, alibinullusdiesinrer- J^"^^ »g»j '*-
mittitur quo non offeratur,aIibi Sabbatho tantum & Domini-
co^alibi nonnifi Dominico.Quoniam autem,ytdiximus,plebs
incerdu remiffior craf,inHabat fand: viri feucrisobiurgationi-
busjne coaiuerc ad hacfocordiavidcrerur. Taleexeniplum eft
apud Chry ioftomu i»i ep ftola adEphcfios.Non eft di^u ei qui 1« ca-i.Hom.
couiuiumdehoneftabac, Q^arerecubuiftiJfedjQu^ireingrcftus^'^'
cs ? Quirquismyfteriorum paniccpsnon cft, imi-robiiseft, & IJf"^'/^'";
impudens qu©d nic adftat. Quaslo, Iiquis ad conuiumm voca- pore chryftftu
tus venerit,manus Ia'jerit,difcubuerit,vifus fucrit fe ad edendu mi.
comparare,deiiide nihil guftet, nonne concumelia & conuiuiu
afficiet &conuiuatorem?Sictu,inter eos ftas qui oratione fe ad
fumcndum facrofanftum cibum pr3eparanr,te vnum cfle ex eo-
f um numero,eo ipfo quod non abfceffifti confeflus cs, tandem
no participas,n6nncfatius forettenon comparuiflc>lndignus
funi,in^uis. Er^onec comniunione orationis dignus erasj quae
Sff iij
^i^t.XVir. THtTlVirrioNIt Llt* III I*
cft ad fumcndum facruin n.yftcnum pr^paratio.
^.■'piflka aute ^^ ^^ ^^"^ ^'^^ confuctudo qua» lcmcl quotanuis comnuH
cZfiictudo quot n»carc lubctjcertil/imum eftdiaboli inucntum.euiufcuntjue ta-
^nnu femd c'c~ dcm miniftsrio inue«5la fuerit. AiuntZepherinumcius decrcti
tnuntcare m- fuifTe authorem.quod rale fuilie neq=.ac]UJn.crcdibilc cft qua-r
lfem,exe,ran^ lc nunc habeu us. IJie cuim, (iio (nftit'jto*non forte pefnme
Cum 1 1 tnhen- r i r r t ^ ..•■<■ i
tumjittttxfon ^c^^-"'^ coniu!ebac,vt tam t-rant tcmpofa. Mmime enim du-
te non prorjM biumeftquin tum racraCoena proponerecur fidelibusquories
»w;>Mr» /)rir/?« mcG?tun) conueniren!: : nrc dubium eriamquinbona eorun\
fycr,ian»jfpo- pars communicaicc. icd quum vix vnquam eucniret vt omnes
iuit. fimul communic;irent.efler vero j.eccfle eos qui permixci erac
prof;inis & idoloUtris.extcrno aliquo Tymboio fidcm fuam cc-
ftari:d!cmillum, ord!nis& politi^caula , vir fandusftatuerat,
qtto totus Chriiii.^noru pepulus fidei confeffioncm parricipa-
Untc rtf^h re- tioncCoenje Domiiii ed::ret.Proburi) alioqut Zepherini mftitu-
m.eriium.ettafn fum male det«rf]t pofteritas,quum ccrta lex dc ^^na quotannis
twjiyj,fec»!ont communicarionc p.fica eft;qu^ fadumeft vtfereomncs,quum,
iuctuyn. <- I ■ r x ■ t
* /cmclcommunicauerun': > q' alim reuquum annitempus pul-
cliiedefun6:i, in vtramqueanrem fecuri dormimt. Longc a-
iiter faftum opoicuit.- fingulis ad minimum hcbdomadibis
prop-.nendaeracChriftianorum coefu' m.enfa Domini, dicla-
randcTpromiffioiies <)u« nos mea ipritualicer parceret:nullus
quideraneceffiratccogcndus, fed cohortandi omnes, &:ftimu-
iandi : ob.!.ugandus ecam ign *uorurn torpor. Omncs grega-
tim 5 vt f meLci , ad ixles Isutirias conucnirent. Non iniuria
igitur pnncipio conqueftus fur.i,di^boii arce intrufam haric c5
fiierrdmem.Mjua: d m vnurn annidiem praercribit,in totum an-
i^r? "'^^"''""' """^ ff^cordes reddlc Videiituis quidem perucrfum hunc abu-
vonimpetTatH ^*^"^ Ghryfoftoi-rii tcmp >re iam obrepfifte: fcd videre fimul ii-
cetqi3antopereipj(idir|'iicucrit.C6qucriii)renimgrauibusver-
biseo quem nupercitaui loeo, tancam cflTehu us rciinsquali-
tarem,qu6daliis^nnitemporibus fsel^enumero, necq' um mu-
dieffenr. acccderent: in Ta chate.etiam immundi. DeiKdeex-
clama',0 confu!*tudinein,6 pr^BfumptioncmiFruftra ergo ha-
betur quotidiana oblatio: fruftra ftjmus ad altare. Nemoeft
quilimul psrrKipet. Taritum abeft vt authoritatc fuainterpo-
fita ccmprobarit.
%ij4Arts Itco 47 Exeidem pr >diit officina &aIt*::raconftitutio, qua^df-
fiih-i'i,a:AH'm midiam caena» partem meliori popuh Dei numcr«i tcI furata
Jl^^cie (ommu- eft,vei eripuit:ncmpc fymb >Iumfanguinis,quod laieis & pro-
^,ein p«^.rf« fanis(his fcjliccrtitulis Deiharreditaccminfigniunt^interdiftu,
twn.ffjproha^ paucis rafis &vndsin peculium ceffir. Edidum ajtcrni Dei
tttr. eftvt oranes bibant : quod homo nout&contrarialcgeantiii
quare & abrogare audcc,ediccns ne omnes bibant. Ac ne fine
ratione aducrfus Diu fuum pugnec tales Jegiflatores, pericula
o^cendunr.
om hxterN. mid. ad salvtbm. s©S
obrendut quse accidercpoflcnt fi omnibus parfijn exponerctur ^fchuiuttrfa
facer hic calix;ac'i abjeterna Dci fapientia profpefta ca &a- rupatronUft^
nimaduerfa non cflent.Deinde argute fcilicec ratiocinancur,v- "^^,^'^''^f^_
ninn pro duob^!S elle faris. Nam fi corpus eft ( inquiunt ) totus ^,„^^„1 ^^,y^
Chrirtusefijqui a fuo corporc lam diuelli non poteiK Ergo & trtarM fulj^ci^
coipus fanguincm per concijmitatiam comple^icur.En fenfus tur refiitatto.
noftrj cum Deo cc ntcnfum, vbi vel rantillum laxis habenis la-
rciuuefciccircq a: coepic.Dominus, pa-icm ofteidet.s, corpus
ruuri effe dicit: calicem dum oftendir, languinem vocu. Hu»
man^ rationisaudaciacoirdreclamat, panem ci^t fanguineifi,
vinum effc corpus.acfiDominus nul!a caufa corqus fuum a fan,
guincSi vtfbi.s&Gonisdiftfnxifl^-Jt : & vnquamfando audirum
effet, coipus c Juifti, aut fanguincm , Dcum & hominem ap-
pcIlari.Sanefidefrgr.are fecotu voIuincr,dict:re porerat , £go
iu rc qj;,li[erIoq'diinScr!pturis confueuir:non aurcm, Hoc^^^^^^^^^^^^
eft corpus meum, Hic eft fjnguis m.cus. Sed fidei noftio* infir- p^„^^, ^^,„»
niitatifuceurrere volensjcaliccm feorfum apane ftacuitiVt do. corpu ^fan.
ceat fe ad p<;tum non minus quim cibum rufficerc.Nuiic tolla gumem dtjliu^.
ruf p.irs vn > nonniil dimidium alimecornm in co repcrienius. ^' <*?*•«/'/'?»«
Evf^o, vc veruni nt qucd f>btendunt, langtiincrn cfie m pane ,,,^^
per concomiiantiamjS^ c-.vrpu^rmTamin cslicerconfirmaciune
C3men fidei.quam Chriftu.^. vc necellsriain tradic , pia,»animas
ffaiif!anc.I:atjue,arewti!S corum v^ilete iuflis rctineda nob'scft
vcil fasqua?in duphcyarrh:? cxC-uiffi ordjn.ir.tonr pccipicur.
>?-8 Equidem fc^OjSai ans? miniftrc (vt folennr iJlis cft Scri- ^uudfafifiA
pturas l.uhbrio hah-ifre^hir C!t'"'lari.Prirnu csunntur,ex fim- rvmtffuiium,
phcifado non elfe dueendini regulam qna Ecc!c/ia ad prrpc- '^.•f/^r.fa.
tuam cbferuatiojicm •. bli^etur.At mentiunfur Qjnnv fi»riplex
fidum cnTe dicunt.ncque cnimporrtixiL tantum c-i'icem Chri-
ft !s: fcd inftituic vc Apofto'i licin pofterum fnccrcnt. Pr^ci- ■
pientis enim verbaiuntiSibitecx hoc caliceovncs.EtPauius
ficfailum cfrccomrneir.orai vt pro ccrto inihrcro commen-
der. Alrcrunicffjgiu.eft.^blos Ap( il"losiK bu-'UscGen3eparri- ^ „ ,
ticipationcma Chnfto admirfos, qut s iam in f .crificoiu ordi- ^"^^T^J^^f^J
* ,, ^ ,r .- - -I - , - (em nd iobf ft
rcmallcgcrat&cooprauerat.Vciimramsniih! ac quJnqnc po ^^,./;,,,/ ^,^^,.
ftulata rc.^pondeant:^ guibus chl>i non poterunt quin fdcilef^Jonnn fu€ctf
cum fuis mcndaciis reuirc nuir.Primufrjqu® oraculo reueAs- frts »€> ti*iere.
tam habent hanc foIut'Oncm,tam alienam a vcrbo Dej? Scri- »« "'^/«''«^»/"''"
ptura duodecim rcccnfer quj accubuerint cil Icfj.fed non ita '^'^ ''4!!^ J» 0^-
Chiifti dignitatcm obrcurat.vt frjcrificos eos appellet. dequo 7'fmmyi^oM'
«omiiie poftea fuo lcco. EiCi duodccim tum dedk, prxcepiifoMs loco.
tanien vt fic faccrenf.nempc vcficinfcrfediftribuerent.Sccu- i.tscundumf$
' " . veteris
poltej.f-ine <»Yr*>r»rionp nmnps tiefc».-jnr vrriulnnpfvmKrNli rvit-M '-'--'v*'* tejttm»
d6,cur mcHorc illo feculo, ab Apoftoh^sad mille vfque annos i'^"'""*'
poftea.finc cxceptionc oroncs ficbant vtriufque fymboli parti- ^"'"^*
Sff iiij
cipcs ? ignorabatnc vetus Eccle/ta qHos Chriftus conuiua$^;.;„^;«^
^AP.3^VIJ. IMSTl Tv TIOKIS LIB. IIIX.
a<3 copnam fuam adm./iflet?PerditirfimsB impudcnria! fuerfthic
lib.dcrefur.rcilitaic&tcrgiuerrari.ExtancEcclcfijfticichiftorisBjextatve-
ticfe Thto '^'"'" libri,qui aperta huius rei tcftimonia fuggcrut. Caro(in-
iorit.li.c. i8 9"'^ TertuUianuOcorpwre & fanguine Chrifti parcitur,vt ani>..
Hieron. n 2. madcDeo faginetur. Qnomodo hui; fmodi irianibus(dicebac
M^lac chry- AnibrofiusTheodo(io)facrum Domini corpusfufcipies.? Qja
(oft.in z.Cor. audacia poculu-i^ faguinis prcciofi ore tuo {)*r ticipabisPHicro-
fa, . oni.i •nyiiuis, Sacerdores «^uieuchariftiam conficiint, &ranguinem
Domini popi'lodiftribuunt.Chryfoftomus,Nion ficutin veteri
Lege partcni quidem facerdos comedebar, pjirtem vero popu-
lus.venim umnibuscorpus vnum proponitnr, &pocuhim v-
num. Eaqu2Bfunteucharifti«e, communia funtomniasntei:
Sicerdorcm & populum. Id jpfura Auguftieius plurimislocis
^^ teftnur.
Steundi lUtti^ ^ 5g^ qyjjj jg j.^ notifiima dirputo? Lcj' arur omnes Gre-
pLrtenUerA- ^' & Latini (criptores.- paihmoccurrcnt ciuf modi teftimonia.
r;o Gregorij^Ge Nequc obfoleuit hsec cofuctudo, dum aliqua iategritatisgutta
lajii, cypriMi in Ecclcila fuperfuit. Gregorius, quem vlti mum Ron^a? Epi-
*uthi^itatt eo fcopum fuific lurc dicerc puffis , fua ^tatc / eruatum fuifle do-
frclfata. ^^^ Quis fit fanguis agni, iam non audii^ndo , fcd bibendo
didiciftis. Eiusiani uismfidelumora profiunditur. Imoqua-
dringentJs poft cius mertem annis, quum?iam omnia dcgene-
raflent.adhuc durauir.Neque enim id pro i nore dt ntaxat ,fed
pri. legeijJuioUbilihabebatur. Vigtbat cnim tucdiuinasinfti»
tutionis reuercntia.nec facnlegiu efle dubi tabanc,feparare qu^
Refertur De cfllnt a Domiro coit.uda.Sicenimloquit ur Gelafius,C6peri-
coniccr.dift. ,, ^^ quodquidarn fumpta tantummodocorporis facriportio-
perimus ^^ "^'^ Citlice abftineat;qai proculdubiOjquoniam nefcio quafu-
pcrftitione vidctut adftridi.autmteg;faSa<:ramcntapercipiant,
aut ab mtcgns arceantia. Diuifio enim iftiius myfterj; finegra.-
Serm.y.dela- di facrileg.o non admittitur.Audiebantur ilia; Cypriani ratio-
v"" fics, qu« ianeChriftiansm menteperniouicredebcnt.Qu.omo
do inquit, docemus -^ut prouocamus eos in cofeffionc Chrifti
fan^uinem fundercfl militarurisfanguinem eiusdencgamus?
Au'^ q lomodo fucimus ad martyrij poculum idoncos,/i no eos
adbibendum Domini poculumprius in Ecclefiaiurecommu-
nronis ada.ictimu.s.?Quod autcm ad facerdotes reftringunt Ca-
nonifta» iilud Gciafij decretum, magis pucrile cft cauillum
quam vt lefutari ^ebeat.
TertiHm po- jo Tertio.cur dtipaneiimpliciterdixitvtcdcrenerdccalicc,
fitiUtum. yj. oinnes biberct.^Acfi Satan» calliditatiex dcftinato occurre-
^QUfiirmm. ^^ voluiflet.Q^art6,.(i fua Coena Dominus folos facrificos(vt i-
pfi volunt)dignatus €ft,qu;s vnquamhominumaufus efl^etvo-
care in particTpatio.ne extrancos, qu: a Dominoexclufi eflent?
&participationcm ^uidem eius doni cuius f cncs fcpotcftat
non
»■ 1X¥ERNI S M E D. A O SA LVT EM: W
non cflctjimllo cius mandato qui folus dare porerat? Imo qua
idfiduciahodicvfurpancvt plebeculx fymbolu Ghrifticor-
porisdiftribuanr,(inullurahabentDominiveImandatumvcl
cxemf lum?Q2int6 an mentiebatur Paulus,quum diceWat Co- J-^»»'»"».
rinthiisjfe accepifle a Doniino quod illis iradideraf? Na poftca
traditionc declarat,vtomnes promifcue vtroque fymbi lo c6-
muniparer.Quod fi aDomino Paulus acceperat.omnes fine di.
fcrimine admirtcndosjvideanta quo acccperint qui vn'ucrfam
pene De^ plebeni abii^unt. quando iam Dcam authorem pras-
tendcre no poffunt,3pud quem no eft Eft & Non . Et adhuc ta- J.C0M.19.
lesabomtnationesnomineEcclefisprstcxcreaudentj&hoc^'"'^^"/*^'^"»
praetex u defendere.quafi vero aut ifti Antichnfti Ecdefia fint, ""'''*'*'
quiChriftidoarina&inftirutionestam facile proterunr,dilfi-
pant,abrog3nt:ai t Apoftolica Ecclefia, Ecclcfia non fucrit , in
qua tota vis religionis cffloruit.
]S>e MiJJat Faj>aU. quofacrilegio non tnodoprofanatafMt Coentt
Chrijli,fed m fjihilum redacia,
Partes huius capitis.
MilTaEatominaticffa. 1. multiplex impietas quinque capitibus
coprehenfa,fec.z.3 4.5. ^.7.eiufJe'mque origo defcribitor,fe.8.& 9.
De nominefacrifici;,quod S.Cams veterestrikueriint,fec.io. 11.12.
& de facfificiis appofita difputatip, Papiftarum pro Miflatico fa-
crificio argumentarefellen$,feft.i3.i4.i5.i^.i7.&i8.
Surama dodrinx de Sacramentis Ecclefiae Chrifti , qua viam fibi
munit author ad fequentem tra(5tationem d^c quinque falso nomi-
natis facramentis,fea.i9.&20.
Is & fimilibus inuentis conatus eft Satan , ve-
lut offufis tenebris , facram Chrifti Ccenann
infufcarc& inquinare : nc faltcmciuspuriras
in Ecclefiarctinercrur. Scd horrendaj abomi-
nationis caput fuit.quum fignum extulit j ^iao
non modo obfcuraretur & pcrucrteretur j f cd
pcnitus oblirerata & abolita cuanefccrct , & cx hominuim
memoria excideret : ncmpe quum pcftilentiffimo errorc
totum pene orbem obcsecauit , vt credcrct miflam facrificium
& oblationem cflcad impetradam peccatorumremiffioncm.
OmniSt aiemi'
nmtionum adu,
Ccenam Dtmi'
ni *reSiM.rum
Mifa TafAlif
tji cafta»
Huius itferi
'«V?.XVlIi: INSTITVTIONIS LI B. I 1 1 I.
QuomodG initio dogma iftud accepcrintranioresSchoIaftic/>
nihiJ moror: raleanr jpfi cumrpino/isfuisarguuis;qu3E vtcun-
quccauillandodefcndi queanr^tdeotamenrepudiid^ iuntbo-
nis omnibus quod nihil quam Ccena! clarfcutem mMitis rene-
73 r • ■ ^^"sinducunt. IIlisergovalejTciuriiscongredi mehiclcftores
«/m<?/?9?5H intelligani cum ea opinione «ua Homarjus Andthrifhis ac eius
propiietartotum oibern imbuerunt , iicmpe Miflam ene opus
quo facerd'5S qui ChnOum ofFertAaiij qui in obljtioneparti-
cipant.Dcum promerentur:vel expiatoriarn «.flc vi^ftimamjqua
/ibi Deumreconciiient.Nequcid communi tAntu,m vu!gi opi-
nione receptum eft,fed ipfa quoque adio flc eft iaftituta vt gc-
nus Cn piacationis quo pro viuorum & /iiortuorum expiatione
Deo fatisfiar.Hocqjoquefonanr vcrba quibus vtuocur^ntrc a
iiudex quotidisno vfu colligerc licer.Quam a^ras radiccs fixe-
rithaic pcftis/cio^qLata fub fpecic boniiaceat,vt nomeChr;ft!
pr^ferar,vtTno Mifla^nomine t »t.im fidei fumtnsm coiwplt-
11^'uima^a *?'^f ''^"^"<^J^^<^*"f-Sedvbi vcrbo Dei.claiifh/necomproburi
tiu sjjjcacta. fygpfj.^ |^^j.jj, quantunuis fucacam & rplendidaui iafigni contu-
melia Chriftum afficere.cruce eiu3 fcp^Iirc & opprin.erc, nor-
rcm eius inobliuioncin tradeie,ftufrLi ;ui ex ea nobi:; poue-
niebat tollerC;Sacram£nrum,quo mortis memoria relidn, erat,
cneruare &diflipare: an erut vlle;5 profundx radices cjijas ;i6
validiifima Ik^g fectiris.verbu inqu.iDei.cofciijdat&eucrtat.^An
vlla ta fpeciofafacies Tub qua latcns inalum I'.:x hec no prod.n>
^.TrimaJ^if- ^ Oftcndamus crooquod primo loco propo^ium «ftjinto-
Up^:palu im- lcrabijcm illic blaff^heraiam acconrumeliamChrii^o irrngari.
ftttM.lnulera Sacerdosenim & Pontifex a Parre cofccratus eft, non adccni-
iiliihjphemia p^j quomodo ilH iu Veceri tcf!amcnto conftitud Jeouturjquo-
f.hrtihni'vmcu • ,- n- ^ ^ ■ • r n ^
iccLfiat^Ace,.. '^""^ ^'Juni vita Riortalis cflet, faccrootium immortslc efleno
dotiafficit.Sa- pbterat:quarc&(ucceflonbus opuseiat qui fubindcin deivjor-
cerdojes ( acfi tuorum locu fubrogatentur. Ac Chiifto.qui immorralis < ft,vi-
naliMtjjh ) et cari«m fubftitui mmimeneccflceft. Icaquc a Ktredc%natus
-^T^*'^'"- cft S:Kcrdostn3Pternum,fecimciain ord.nc?t>McIchiredcc:vt^-
f %.li.i% rernum pcrmancnte f^^ccrdotio fLingerctur.Hoc niyfterium iri
ii.&i©. 21. Mclehifedec anre fr.u.'c6 fieurafum fueiar.quem vbi Scr^ptura
lYd xio 4. femcl induxit Sacerdoteni Dei viucntis, nunquam poflea ciu«
Gen,i4 |g. meminit.acfi nuilu vita? finehabuiflec. Hac funilitudine Chri-
ftui fecnndum eius ordinem Sacerdos di^us eft. lam vcrb qui
quotidie facr ficanr,bbIationibus facerdorfspra?ficiani- neceflfe
eft,^uos Chrifto vfelucfucccfTores & vicarios fwbrogent. Qui
fubrpgatione non modo Chriftum fuo lionore fpolianr, &2e-
tcrni raccidotiipra»rogatiuam illirapiunt: fed e dextcraPatris
^ B deturbare ipfum conantur.inquafedereimmortalisnopoteft
Jf^fH dtiMrl*-. *■!'"" nniul jeternus Sxcerdos maneac.Neque caufentnr no iut-
ftci fuosfacrificulos Chafto quafl demortuo, fcd (uftraganeos
duntaxae
DS BXTEK* M E D. AD SALVTEM. JIO
duntaxat efle arterni eius facecdotij qued propterea ftarc non
dednit.Verbis cnim Apoftoli forciuscoaftringucursquam vtfic Heb.y.aj.
ci;ibi pofftnc:nepealios plures,eire fados facerdotes quia nior-
teimpediretur permanere.Chnftusergoqui moneno mipedi-
tur vnus eft.necconfortibusindigct.Quf tamen eormn eft im- Exemplo M«/-
probitas ad impietatcm (uar.i tyendam, exemplo Melchircdec chifedeeidtftn
learmart Q^aeniRi obcuiifTedicirurpanem & v/nwrn, colli- ''''"*■•
gunc fuifteprxludiumM fii fuacacfi inrercum &Chriftimifi-
niilitudo eflet in panis & vini oblatione. Qupd magisieiunum B^efponfiojitaim
cft ac friuolum qiiam vt refatatione cgeat.Panem & rinum de- Mofisexplanis.
dir Mclcliifedech Abrih:;e & eJns comitibus, vclalfos ex itinerc
& pr^iio renceret.quidhoc<'idfacrificiu?Kumanira'^fa<fi:ireg}K
Jaudatur a Mof<;myftctium imp 'rtunc ifti excadunt cuius nul-
la fit mentio. Fucint tamen luum errorcm alio colore.quia fe inftanna,
quiturcontinu6p6ft,Et erac Saccrdos Dci akiffimi.ReipQdeoj \eff>.i. zitrbn
perpcram eos trahere ad pancm & vinum quod Apoftolus ad ^fo^olt.
be:.edi(5tioncmrefert.QuumergoSacerdoseflctDei,benedixit^^ "^"^'
Abrahse.Vudeidem Aportolus(quo meliorn®n eft quajrendus
interpres ) colligir eius preftantiam: qui.i minor bei^edicitur a
maiorc. Quod C\ oblatio Melchifedec facriiicij Mlflalis figura
cifct.an Apoftolus,ebfccro,qui minima quaeque cxcutir, read- ^ltera,
c6 feriam &grauefuifleroblirus? lam (quicquid nugentur)ra-
tionem cjuas ab-jpij&ApoftoIo adducitur^fruftra couellere teca-
bii.ceflarc ius&honorcficerdotijinter homincs mortaks,quia
Chrift :s, quiiT mortaliseftjvnicus ac perpetuuscft Sacerdos.
? Altera Miflje virtus propGfita erat,qu6d Chrifti crucem & z.Secunda Utf
pafhonem op;-rimit & obruit.Hoc quideai certifiimu eft,euer-/i impietcu.
t\ Chrifti crucem /imuhc er gitur alcare. na fi in cruce femet- Cforz/?» crucem
ipfum in facrificium obtulic , quo nos in perpetuu fanftificatct, *"''''''» '*^'^'''
& ^ternam redemptioncm nobis a'cquireret:haud dubie vis at- Hcb.f . »•
que cfficacis eius facrifici j nu]lo fine perftat. Alioqni nih ilo hor
norificentius de Chrifto fentircmus quftmdebobus& vir«lis
qui fub Lege immolabantur:qaorum oblationes cx eo ineflfica-
ces arguunrur & imbecills,qu6d facpius iierabantur.Quare aut "Kf^i» firmift-
Chrifti facrificio, quod in cruce impleuit, purgationis a»ternae '"'*•
vim defuifie facendum erit , aut vno fcmel fscrificio Chriftu in
omnia fecula def.inftum efle.Id cft quod dicic ApoftoIus.Sum- Heb. $ i^.&
mum hunc Pontificcm Chriftum femel, pcr jmmolationcm fui 10.10.& i4. &
apparuifltjfub confummationcm feculi ad peccati profligatio- 1^»
nem.Item, Valuntate Dci nos fandificatos eflfc pcr oblationem
corporis lefu Chrifti femcl. Ite.Chnftuvnaoblatione inpcr-
pctuum confummafl^e fanftificacos. Quibus infignem fcn-^/,^,.^,a»'</f«
tentiam fubncdit , Acquifitafemel pcccatorumremif/ionc,;?o/frc»»4 vcte
nullam ^implius reftare oblationem. Hoc & poftrema fua "n/^»»'»^'*'
voce & iotcr vlcimos fpititus edica Chriftus fignificauit.
CAP.XVITi; IKSTIT?TZ0NIS LIB. IIIl.
quum dixit, Confummatum eft. Solcmus cxtrcmas menen-
loh.ij. 50. tium voccs pro o raculis obferuare. Chriftus moriens tcftarur
vnofuofacrificio perfe(ftum cflc & implctum qmcquid infa-
luem n^ftramcrat. Nobishuiufmodifacrificio, cuiuspcrfe-
Aionem luculenter adeo commendauit , qut/i impcfefto , an
Ttrtu. inBumera quotidie afrucrelicebit? Q^^"^® facrofanaum Dei
verbum aon affirmat mod6,fed claniat etiam & contcihcur,
hoc facrificium lemel peradum fuifle, eiutvmi xiernarn per-
mancrc: cjui aliud poftuIant,n6nne ipfum imperfedionis mfi-
gM^fftf^^r-niuJant&infirmitatis? Atvero Mifla quje hac iege tr.<djtacft
'«»«wT ^^ millies ccntcna facrificia in fifigulos dicspcragatur,quO fpe-
ftatnifi vc Chdfti pa/fio,qu» vnicam hoftiam lc Patn obtulit,
fepulta fubmerfaque iaceat? Quis, nifi caecus.non videacSaia-
Ixeeft;» r. nasaudaciam fuifie quar vcrirati adeo apertac acdilucida: oblu-
Aaretur? Nec mclatetquibu? prseftigushancfuamfraudem
praftexcrc folcat pater illc mendaej;,non varia efle nec diuerfa
te§,offfi9, lacrificia,fcd vnum idcm f^pius repen.Vcrum tales fumi nuilo
negotio di(cutiuntur,rotaenim difputation^conccdit Apofto
lus nonmodo nulla alia cfl«e facrificia , fed vnum illud fcmcl
oblatum fuifle, ncc ainplius iterandum.Subtsliorcs occuiciore
Eneeptiet, ctiamnum rima cffjgiunt, non repetictonem efle, ied .ipplica-
^'S>^»fi^yPau~ lioncaa. Sed nihilo difficilius hoc quoque fophifma cofutaturw
frZ!'""* "^S"^ ^"''T ^^^^ ^^g<= ^^ °^'"^^f ^«^"^1 Chriltus, vt nouis quo-
tidie oblationibus ratum fierct fuum facrificiura : vcrum vt E-
uangelij prxdicationc ac facrx Ccenx admiuiftrationc frudu»
i.Cor.5.7. eius nobis communicetur. SicPaulusdicit Chriftum Pafcha
noftrum immolaium efletac no? epulari iuber. Hxc (mquam)
ratio eft qua nobis rite applicatur crucs facrificium, dum frue-
dumnobiscommunic3tur,&nosveraftderecipimus.
Excepit^.tx 4 Scdoperafpretiumeftaudire que pr^eterea fundamcfito
MiKachu diEio miflarium facrificium fulciant.Nam huc Malachiac vaticinium
Kftl ch S '■'^^^""'■»*l"^P°^^^^*^'"r^^'"^nusfuturumvtinccnfumpcror-
'Mp. fenfum ^^"? vniucrfum oflPcrarur nomini fjOj& oblatio munda.Qua/i
l^rophets ape- ^^^^ nouum fitaut infolitum Prophctisquum de Getium vo-
^iens. catione loquuntur,fpirituaIem Dei cultum,ad quem illas hor-
tantur,externo Legis ritu dcfignarc , quo familiarius leculi fui
hommibus indicarent m veram religtonis focietatemeflTevo-
Cenfi-matio ex cmdzs. Qualitcr etiam in viiiucrrum rerum vericatcm , quat
^bu /•<«/»*/;' perEuangelium cxhibita fuit,ietatis fuaa typis defcribcre fo-
lent.Sicpro conuerfionead Dominum,afcenfumin Icrufalcm:
I»el.i,28. P*^® ^^' adoratione, munerum omne genus oblationcm; pro
ampijoreciusnotitia quain rcgnoChrifti fidcles donandic-
rantjfomnialcvifionesponunt.Quod ergo citant,alteri Icfaia!
Iera.19.21.23, vaticinio fimilecft,vbiProphetadetribu$ a!taribusin Aflyria,
24' -^gypt© & Iuila?a erigeadis prsdicii. Primum enim quaero
annon
I
»E bxtbrH. mbd. ad salyTEm. 511
annon huius prophetiae complementutn in regno Chrifti efle
concedant.Deinde vbifint arseillae ,autquando vncjuam fint
creft-e. Tertiojnum exiftiment fingulis rcgnis deftinari finguU
templajqualeilludHierofoIymitanumfuit. H«ec fi perpcn-
dunt.fatebunturjOpinor.Prophetamfub typis «cati fu« coa-
gruentibus.de fpirituali Dei cultu in totum orbcm propagan-
do vaticinari. Quam nos illis folutionem damus. Huius tamen
rei quia paffim cbuia cxempla occurruntjnon ero in enumera-
tione longiori foIlcltus.Quanquam in hocquoquc mi^erehal-^^„ ^
lucinantur,qu6d nullum agnofcunt facrificium nifiMiifarium: ^ ^' *
quum re vera nunc facrificent Domino fideles,& mundam of-
ferant obiarionem,de qua mox dicetur.
^ Nunc defcendo ad tertias Miftae partes , vbi explican<^um i.TeruajUif^.
cft quomodo veram & vnam mortcm Chrifti oblirerct , & ex impteta4.Moi-
hominum memoria excuttar.Nam vt inter homines teftamenti ^"" ^ ^"^**«
confirmatio a morte teftatoris pendet.ita etiam tcftamentum, **'""«*«»»<-
quo nos peccjtoru remiliione & 3Bterna luftitia donauit, mor-
te fua ccmfirmauit Dominus nofter. In hoc teftamento qui va-
j-iarc quicquam autinnouare audent, mortcm eius abnegat, & ^^^ chrim
tanquamnullius momenti habcnt. Quidveroeft M\^z ni^ ttsiamtntum
nouum & prorfus djuerfuin teftamentum? quid enim?annon obUtirdt,
fingu!3B MifT^ nouampeccatorum remi{Honem,nouamiuftitif
acquifitionem promictunt.vtiam totfinc tcftamenta quotMif-
fsE? VeniatergorurfumChriftus.&altera morte nouum hoc
teftamentum.vel potius infinitismortibus innumeraMiflarum
teftamenta rarafaciat. Anno igitur verum principio dixi,vni-
cam & veram Chrifti mortem obliterari per Miffas.^Quid.qu^d ^^''1/'«"» '''n8
co dircde fpcdat MiffajVt rurfum fi ficri por/ft.trucideturChri '"/'^^f*i^"'tt'
ftus.^Nam vbi teftamentum eft (inquit Apoftolas) mortem ce- HeU ^iV
ftatoris intcrcedere illic nccelTe cft.MiflTa nouum Chrifti cefta-
mentum prs fe fert: eius ergo morccm poftulac, Prxterea ho-
ftiam quae oftcrturjoccidi &immoIari necelTeeft. SiChriftus
fingulis Miffis facrificatur: eum fingulis momentismillc in lo-
cis crudclirer interfici oporret.Non id mcum cft, fed Apoftoli
argumcntum , Si ncceife habuiftet ofFerre /xpius femetipfum,
oportuiflTe illum frequenterpati ab origine mundi.Fateor eflTe '*"/"*" **'/<'
illrs in promptu refponfum quo nosetiam calumnia? noranr. 7?T^^>,
aiunc cnim fibi obiici quod nec cogicarinc vnquaii, ac ne pof-
tinc quidem.Nos vcro fcimus,morccm ac vicam Chrifti nequa
quamineorum manu cflTe. An ipfum intcrficere inftituant,
non refpicimus: tantum oftendereanimuscft,quaIeabfurdum
confequarurex impio ac fcelefto eorii dos;mate. Q3,odipfum p
cxore Apoftoli demonftro. Reclamentcenrieslicec,facrifi- ^jT/ff^Jr^^A?
cmm hoc eflc «W/twim: negabo ex hommum arbitrio pendcre, crtfitto.
vtfacri^cianawMmmuceflt.quiJihocmodo coaciderec facr» ^♦i/'^^/»-
CAP. »VI11. IMSTtTV-rioNJS IX B- Ifll.
& inuiolabilis Dei inftimtio. Vnde fequitur, firmum effe il-
lud principium Apoftoli,re(^uiri fanguinis eftufionem ne ddit
ablucio.
aMir ^ ^^"'^"^'^^^'"^'fl^-munus rraaandum , vtfcilicet fru-
r"^T/ftx ^" 9"' ^ morte Chrifti ad nos redibat.nobis prseripi^t: du ne
Afarr/i f Arzi?» agnolcamus & €ogitemus,facH. Qms enim cogitet fe morte
fru^um nabti Chrifti redetnptum effe, vbi nouam ioMifTa redemptione vi-
pr^riptt. dcritPQuispcccataribiremifla confidat,vbinouamremiffione
Exciptionts Yident? Neqae cuadet qui dixerit.non alia cauUnos pcccato-
^**^*' rumremirfionemmMifTaobtinere, nifiquiamOrteChrifti ia.
acquifitaeft. Non enim ahud afferc q-.am fi iaftetealege nos
a Chrifto redeniptos efle vt nos ipfiredunamus. huiulmodi c-
nim aSaran.^ miniftrisdodrini fparfacft, &talem hodie cia-
moribus.ferrojignitaentur, Nos, quum Chriftu Patri in Mifr»
ofFerimus,hoc oblationis opereaflequi peccatorumremirfio-
Impittatishu- nem , & participes fieri paffionisChrifii. Qi».id iam paffioni
iftt viua deli- Chrifli fupereft iViii vt fit excmplum redempaonis, quo dirci-
ntAttt* mus noftri efle redemptores? Chriftus ipfe , dum in coena ve-
niaBfiduciamobfignat,noniubetdircipulos in aftioneilUh^^..
rcrcfed ablegatcos ad mortis facrificium.-coenam monumen-
tum vel memorialeCvt vulgo loquunturjeffe fignificas,ex quo
difcantviftimam expiatricem,quaplacanduscrat Deus, non-
nifi femcl offerri debuifire. Nequc cnim fufficit ChriftuMn te-
nere vnicam cfTe vi(flimam,nifi & vnica immolario accedat: vc
fides noftra cruci eius affixa C\z.
^.§iutntaM'Jf^ 7 Ad coronidem nunc venio,ncmpe facram ccena , in qua
impittas. Cc£' Dominus pafsionis fua» memoriam infculptam formaramque
nam Dommi rcliqucrat: credi Mifra,e medio fublatam.induftamj&deper-
fuHultt, ditam. Siquidem coena ipfa domum Dei cft, quod cum graria-
In Ccna cnim *"""^ aftione accipiendumcrat.Sacrificium MifT^e pretium Dco
Fater Chrlfium numerarc fingitur quod ipfc in fatisfaftioncm accipiat, Qnan«
nobis 9jfert. In tum intcrcft intcr darc & acciperejtantum aSacramenro ccen^
Mijfafacrificw f^^j-i^^l^j^ difFert. Acquc h^c quidem miferrima hominis
HChrifiumPa- jngf^titudo eft,quod vbi agnofcendaeratdiuin«B bonitatis lac
n ojjerun , gjjjj^ gratisBquc agcndajjin eo Deum fibi debitorem f<jcit. Sa-
cramentfipromittcbat.nosChrifti mortenonfemelduntaxat
reftitutos in vitam •• fcd affidue yiuificari,quia tunc omnes no-
jftras falatis numeri impleti finr.Miff^e factificium longe aliam
cantilenamcanit,Chriftumoporcerequotidicfacnfic.iri,vra.-
rflfwtfCfcn^jVijijquJjjnobjscommodet. Coena inpublico Ecclefiae ccefu di-
mt omnibns ce ftribucnda crat.quo nos de communione doceret qua omnes
*"""'/. ^ coha?remus in Clirifto lefu. HanccommunitatemdifToluitac
U.jfa peculia- diftrahit MifiaBfacrificium.poftqua cnim errorinualuit, opor-
m efi vnico tcrc efTc Saccrdotcs qui pro populo facrificaretrquafi relegata
fH«nji(Hl». efjet ad eos caaaadefin iuxca Domini raandacwm,fideiium 6c-
■ clefiz:
D» EX Tt RN. M t D. A D SALTTEM. Jlt
ilellajcommunicaii.Adicus Millispiiuatis elipatcfadus ,qu3e
«xcommumcactoncm quandaiii magis referrentquam como-
nicaccmili.ima Domino ir.fticwtam quum f^icnliculus luam
vi^timam fe<^r/im voraturus,!c a toto fidchum populo fcgre-
get.Mifram priuaram voco,(ncc}uis fallatur) vbicunque nulla
eil inccrfideies DominicjecoenieparcicipatiOjeiiamfialias ma
sna hominum multitudo inrcrii».
8 Ac iprum quidcm Mifla^nomen vnde nacum (ic nuticiui Dt M'f* «riffi^
certo potui iud'care;ni(i (|u6d mihi verifiniile elljab oblationi ne.
bus qux conf<.rebancur,fuifl'e lumptu.Vi.de &.veceres plurali
feie numero viurpant. Scd vtde nomtne remitcjmuscontro- ^■**^^*'^_^'f'.
uerfiam, dico pnuatas Millas cum Chrifti inlHtutione ex dia- £ ^c^JnlpfL
me ro piignarc.-idcdquc impiam eflfe facra: Ccen^pi-ofanatio-/tf^4f,l»«OT.
tiem. Qmdenim mand juir n ;bis Dominus? nonne accipcre ^Cor.io.itf.
& diuidere inrer nos? (>nlem mandati obferuationem docet
Paulus.? nonnefrad'onem panisjquajcomunio fic corporis&
rjngutnis.?Quum igitiir vnus linedillnbutioneaccipic,quid»fi-
milecft? Ac jile vnustorius Hccle/isenonimcfiKic. Quo man-
dato?annon lioc aperte i!Iudere Dco eft.quum vnus priuaciin
ad fe r;}pit quod nonnifi incer plures fieri debuerac ? Sed quia
lacisc araChrifti&: [-'aoii vetba {anc,breuifercoi)cfuderc li-
cet: vbicunq-.e non eft frsftiopjnis ad communioncm fidc-
liu"i-illic non coenam Dommi, icd falfam &pr3epoftcramcc»-
v\x imitationem eire.Frilfaauiem imicatio^depraustio eft.Por-
fo deprauatio canci myfterii, impietate non caret.In Mifllis er-
go prmatis impiuscft abulus. Acque (vc vicium vnum in ^t- rnitftMifm^
ligione almd fubinde parir)poftquam femel obrepfit ille mos qu* mUcu de
{inecommunione offcrcndi, paulacim coeperunt in fingulis '»«'''»»«'^«^«»'*
templorum angulis innumerabiles Miifjs facere , & populum """:* 7«*"» ^
huc acque illucdiftiaherc, quem in vnum coetum coire opor- '^***'^ »»«''«/'^f
rueratjVC lu.^ vmcacis mylterium recognofceret.Eant nunc,& r^^^^i,,,,
idoio)^tri.^:n efie ocgcnt quodpanem in fuisMiffis oftendunc
pro Chriftoadorandu.fruftraenimpromilfionesillas dcChrt
fti prsfcntia lactant; quaevtcunqueincelligantur.no ideoccr-
re dat3e funt vt homines impuri & profjnijquocies velinc& in
quencunque libeac abufun:,corpusChrifti conficiancfed vtfi-
deles,dum religioIaob/iiruationcfequuncurCiirifti mandatii
irn Coena celebranda, vera eius participatione fruantur.
9 Addc qsod ha?c perucrfitas puriori Ecclc/iae inco^^nita »
fuit. Vtcrnque cnjm fucum hic faccre conrntur qui f«nt mtcr Ecdefi* h*c
aduerfarios impudenciores.certo tamen certius eft,tocam anri ab»minatn
quicare ipfi': aduerf*'ri,vc fuperius in aliis demonftrauimus, &/'*'f inc^gnit^
certiusexaffiduavecerum leftioneiudicaripoterlc.Verum an
requsmfine dicedi facia^Miflfarios noftros doftores interroc:o, !^^^"^!^' ^^"
^uum fciant potiorem efl"e Deo obcdienciam , quam viaimas : ^l}Zu^,
CAp.XVllt. IN$ T 1 r^ TIONIS LlB. IIII.
& magfspofcere yc voci fua? aufcultetur, quam vtfacrfficfi of-
ferantur:quomoc!ohancfacnficandi rationcmDcoaccepcam
crcdanc, cuinsnuUum illis conftatmandacL5m,& quam ne vn*
H b- 4. ^u^dcm Scrip^urs fyllaba probari videnc ? Pr3Eterea quu Apo-
ftolum audianc dicentem , neminem fibi nomen atque hono-
remfaccrdotijvfurparenifi qui vocatuscft vt4aron:quinnec
Chriftum ipfum fefe ingclfiffe, fed obedilfe Patris v cacioni:
autficcrdocij fuiauchorem Deuminfticucoremqucprofcrant
oporcct; aut honorem non efle a Deo fareantur , in quem non
vocati,improba temeritate irruperunt.Acqui nc apicem quide
literaeobtendere pofluntqui fuo facerdocio patrocinecur. Cut
non igitur facriftcia euanefcent,quaB fine iacerdo.e ofFcrri non
poiTunt?
^lterapdrs ^^ Siquis hinc Inde concifas vetcrum fententias obtrudaf,
gatitii,*9-fi' ^ eorum auchoritatecontendataliter intelligendu effe quod
ffionefl^ens. in copna peraoicutfacrificiumjqulm nos exponamus:huic bre-
'Veffres nonnul yxittx rcfponfum fit,Si dc approbindo facrificij comento, qua-
losccsnam j^-lgin Miflaconfinxeruns Papiftse,agirur,emfmodifacrilcgio ve
YP*r!dmn^ tercs ncqusquam patrocinari. Vcuntur quidcm illi facrificij
pr^pitiatorm . vocabulo:verum /imulexp®nun? fe aliud nihil inteUigcrc,qua
t/r^«»»JVf;j(^-memoriamveri illius&vnicifaGrificij quod in cruce peregit
ticum Pap:fia Chriftus,vnicus Cvc ipfi paffim pr3edicanr)nofter Saccrdos.He-
fgmnUnt. brxi.inquit Auguftinus , m viftim s pecndum quas oftcrebant
^ F^^^ftum ^^^^ prophets <m celebrabant fururar vrftima; quam Chriftus
cap 1«" * obtulit: Cfcnftianiiam peraifti facrificijmemoriam celebrant,
facrofaidaoblatione&participarione c >rpori$ Chrifti. Hic
ccrte penicus idcm docec quod pluribws verbis in libro Dc fi-
Si»od »>4m^«" dcadPetrumDjaconu habecur , quicunq; caudcm fic aurhor.
^T^hlfHr""" Ve-bafunt.Firmisimetene, &nullatenusdubites, ipfum Vni-
fi» a ur, gcnicum , carnem pro aobis fiftum , fe pro nobis obculi/re /a-
cnficium&hoftiam Deo in od oremfuauicatisr cui cum Pacre
& Spiritu fando, rcmpote Veceristeftacne ti animaliafacrifi-
cabanrur: & cai nunc cum Pacrc & Spiritu f ind (cum quibus
vna eft illi diuinitas ) facrificium panis & vmi fanda Ecclcfia
pervniucrfumorbcm ofFerrenonceffat. Inill«$ enim carna'
libus vidirais figuratio fuit carnisChrifti, quam pro peccatis
Boftrisiplecrat oblaturus.&fanguinis, quem erateftufurus in
rcmiffionem peccatorura. In ifto autcm facrificio, gratiarnm
adiQatciueconimemoratioeftcarnisChrifti, quam pro no-.
Contra ad- \yi^ obtulit: & fangufni$,quepronobis idcm cffudit. Vndc Au-
"^'f^^^^bs guftinus ipfe.plur^ibus locis nihil aliud quamfacrificiu 1 ludis
^1$ aep as. gflg j^tgjpj.efafur. Denique pafiim apud eum reperiesjnon alia
rationc vocari Coenam Domini facrificium . mfi quod eft me-
moria,imago,teftimoniumilh"usfinguIaris,veri& vnicifacrifi-
cij quo nos Cluiftus cxpiauit.Memorabilis etiam locus eft lib..
£ ^ 4.De
DEIXTEHN. MED. ADSAIVTEM. $1^
^.DeTrinicacecap.i^.vbipo-ftquannt.iicruic de vnico facri-
ficio.ica co;.cliidit.QM^oniaminl"aiT.f;j;oquatuorconliueran-
tiir;Cuicffc'raciii,&aquo, quidoflcijatiir, &proquibus : idem
iwfc V snis verurque Mediac.i per iaciihcium pacis nos recoci-
liansDeo,vniimcum ipfo (nanetcui obriilir, vaumin fe faci
pro quibus offercbac,vnus ipfe eft qui obrulic,& quod obrulir. . j
In eundcuj quoquc fenfumloquicur Chryfoi^omus. Honore p contra
vcro fscerdori) ira Chrifto vendicani,vr Ancichiifti vocefore
rertetur Augnitinusljquis Epiicopum mter Deuiu & homines
inrerccftorcm facir.
II Ncqiic tjmen diffifemur qurn ira aobis monftreturillic g«,W4w tam?
Cljrilli immolatio,vccruc:sfpc(ftaC'ilum peneob oculos fta- c;^-^^,^^^^^
tuatur. q jalirer in ociilis Galataru Chriltum failfe crucifixum ad Legu vm,
dicic Aportolus.du iliis propo/ica crucis pr:cd:cario fuerac. Scd ^^^^ mmium
quiavei.crcsquoque iiiosvidco alio haiicmemoriam decordr- ^jfi""F' "^*^
fe quam inrtifutioni Domini conueniebac ( qnod nefcio quam qH"^' l
repecitx a.it fal/em renouaca: immolacionis faciem corumCee-
na pra» i'e fcrebarj nihilcucius piis pccloribus fuerit quam in
pura fimpliciqueDeiordjnarione.acquiercere; cuiust^cumi-
Gco vocarur Cosaa quoniam iola hjc eius au^oritas vigere TmWe Hihil
c!ebec.Eqi»idem quu pium atqj orchodoxum de toco hoc my- tfititu quim
fteriofenfuin rennuiiic eos videaoi.neqUedeprehendam vo- ^^^ "^^^" *«••.
luifte vnico Domini facriikio vel mmimum derogare, viiius "'^*'
impieraris damnare eosnon fuftiaeo.excufa.^-itamennon pof-
iearbicror quinaliquid inadionismodopeccauerint. Itnittid Otfiod nonfatis
rjntenim propms ludaicum facrificandimoremqua aucor- p-tttn:e abiUu
dinaucrat Chriitus,aut Euangelij ratio fercbat.Soia igicur eft ^x^enfttm *if,
prsEpofterailli 5nagogein qui mcricb eos quh redarguit ,
quod n<5 contcnti fimplici ac gcrmana Chrilti inftitucione ad
Legis vmbras nimisdeflexcrun\
u Siquis diligenter expendac hoc diicrimen intcf ^Mofaica ^%«»'» «^^^
facrificia & euchariftiam noftram verboDomini ftacui obfer- '^fi^^^^ZmeFi
uabic,qu6d qunm illa eandem mortisGhriftiefficaciaaipopu: inttr huclic^
lo ludaico repr^!etariotqu3enobis inCoena hodie exhibecur, j-^f;.,y5'<;^ ^
diuerfatamen fuerit repreientarionis fpecies. Siquide illic fa- eanam D^imini
cerdotes Leuitici quod pcraiSlurus erat Ghriftus facrificium ? '*/'**'''/'«'»«
iubcbantut figurare:(ifteb3rur hoftia,qua! vicem ipfiusChrii^ti ^'^'^■'''"'*?i^'^ra
liibiret: crat altarcin quo immoUretur: fic deniqi gerebantur '^'"*^'
omnia.vt ob oculos poneretur facrificij effigies quodDeo in ex
piationem ofFerendum erat. At peraftu facrificio ,alram nabi»
rationem Dominiis infticuit: uempe vc fructum oblari fibi a
Fiiio lacrificij ad popuium fideicm trani"ii'ittar.Menramergo
nobis dedit m qua epuiciViur, non altare fuper quod ofTeratur
viftima.non facerd ccs confecrauir, qui immoient: \'ed mini-
jftfos^quifaccu epulii diijribuant.Quofublimms eft ac fanftius
Ttt i
«4i8. HVIIT, INSTITVTIOMIS LIB. III I.
myfteriumjeo religiofius ac maiore reuerentia rradari coiuie-
nit. Ergo niJiil tutius quam vt abiegata onini humani fenfus
KeTula certa auda.cia,in eo folo quod Scriptura tiadit h^rreamus. Et cerre d
in hnc d:j}^~ cogitamus Dotfiiini non hominum Coenam effe.non eft cur vl-
tawont. lahominumauthoriiatevelaunorum prsefcriptionepatiamur
nos ab illa vellatum vnguemdmioucri.ltaq-, Apoitolus,dv m
iCori».2o. vulteam vinisomnibusrcpurgarcquaeiam m Corinthioru.ii
EcclefismirreplerancquseMd idexpeditiifirr.a v;a er-r,ad vui-
cam illam inltitutionem reuocat.vndeperpetuam clfc ^ cccn-
dam rcgulam oftendir.
LecHS defacri- 12 Porro ncquis rixator ex facrificij ac facerdocis nomini-
ficio (y^facer- bus nobis pugnaii) faciat.id quoque, ^td compendio , exped 5,
^"^^- quid per (acnficiumjquid per faccrdotem tora difputarior.e fi-
gnihciuctim.Qjji .'acrificij vocabulum ad facras omnes cere-
monias& rehgiofasadioncsextendunt.quarationeid fjaaiit
SacTificij 110- non video. Nos perpecuo Scripturae vfu lacrificium appcliari
men. fcimu'; quod Gr;£ci nunc ^vfUt nunc 'Br^so^ogj«"»nunc TiMriio di-'
cunt.Qnod ^^!;eneralirer acceprum,compled;itur quicquid om-
nino Dco offcrtur. Quare di ftinguannis oporiet: fic cimcn vc
ha?cdiftindio anagogen a facrifici.s Legis Mofaicse habeat;fub
quorum vmbns vniuerfjm facrificiorum veritate p<:jpuio fuo
DiHinBi». repr^rentare voluit Dominus. IIl>rum autem quaquam vari^
i.Tro^itiiitO' fucrunt form^Ejtamen ad duo membrareferriomnes pofiunt.
ri»m. Autenim pro pcccato fiebit oblatio quada fatisf^i(flionis fye-
z.Euehartjh' cic,qL.a noxa c»ram Dco rtdimcbatur:aut fyn.bolumcrat di-
cum. uinicultus.rehgionifqi teftificAtio; nunc vice fupplicatioi is,
ad fauorcm DeipoftulandMnvnuncoratiarum .i(5liynis,ad gra-
tirudiBemanimi pro acceptisbeneficiis tcftandum: nunc pro
fimplicipiecatiscxercitatione, ad rcJiouanda foedens fanftio-
nem,ad quod poftcrius membrum holocaufta & iibamenta,ob
$acrifiaj ev.chs. lationcs , pt*mici*e, pacifica! vidimx pertinebant. Proinde &
riflici alia no' nos in duo generi diftribuamus,ac alreruiiijdocendi c Juf.i, vo
mina. ccn\us}.AT(ivuxo* & cnCtt^iKov : quoniam veneratione culcuquc
Deiconft.ic quem illifideles &debent& reddunc.vel fi ma.jis
ilx^SA^fKor.qxiandoquidcm a nullis Deo exhibetur nifi qui im-
menfiscius beneficiis onuftijfetotos cum adionibus fuis omni
bus iJli repenJunr. Alterum propitiatorium , fiuc expiitionis.
Pro^itiator:um £ft autcm expiationis facrificium.cui [tropoficum eftiram Dei
^**' • placare,ipfius iudicjo fatisfacercycoque peccata abluere & ab-
ftergere: quo pcceiior eorum fordibus repurgatus, & in iufti-
tisepuritatcm reftitutus.in gr.-JtiamcumDeo ipfo redcst. Sic
jg^g^ ,a. 3^. "^ocabanturin Legevidim:equ.ppro peecatis expiandis ofte-
NuUunt Miud rcbanturmon quod reconciliandje Dei grati^ auc deknd;» ini-
«i/I chnSij qukaciparesforent:fed quodverum huiufmodi facrificiO ad-
^*''^^*. umbwtettC quod tandcni ab vnoChi^ifto re ipfa peraftum fuir.
o£ ■xterN. m e d. ad SALVTEM. Jl4
abipfoaaceni vn(),quiaab also millo poteriC. EcfemeJ, quod roh.15.30,
dlius vaJLisa Chrilt.) perad:! efficfc a li vissererna eft , vc fisi
ip c voce cei^.icuseftijLJU dixic perfcciu n cflTc & impletum:hoc
eilquxquid icj ;ncihandx Pacris gr ick^^impccrandae peccato-
luin c<^iv.illioni,iu{liciar,ralL.ci necdV^iri^Mii erar.idcpcum vnici
lilaiui ablactonc praBiticuin&coniurnrn:!Cum : ade6que niliil
decircvL nullus poltealocus alrcri hodierclmqucretur.
14 Quamobrem cooliicuo^rceleranni-iium probrum;& non f^ndefe^uiturl
fcienda.jT efTc biafphemiam cnn Jn Cliiiftum quimin facriHciu Ccenam Domt-,
quo pcr mo re ,i tuaiuincruce pro nobsdefuu^tusefl:, fiquis, '"' ^.^^^'f!'"''^:^
■ ui j j J j ■ MJJamTdpi-
repccica oblacione5deredime.id.i pecc/corum venia.de p^o^i- ^/'^^^^^^^^c^
tiando Dco,Sc obEinenda iiifaria cogtcec.Acquid ahud mifl'in- cum ^ryfiua,'^
do agirur, n\V\ vrn >ur obl.icionis merio, paf/ionis Chriili fia- tormmdicinon
mus par.icipcs ? Eme vlluseffec infanicndi modus, parum cQc ?*#•
pucaacrunc, li dpxcrenr commune cxsquo fieri facrificium pro
rora tcclcii.i.nili .idderen: fui arbicnjcffe.huicauc illi.cui ve!-
lcn^pcciiliariccr .jppl care.vel potiuscuicunqueqili calem fibi
nu-rcein numL-rato precio emerc vellet. Porr© q joniam ad lu-
dje caxaC'oncm acccdere non pocerant:vc camen vel aliqua no-
ta ..uch''i-is lui cxc.rplum refe.reac, numeri x^militudinem rc-
tinuerunr.VciidideracilIetrigincaargenccis;hi,fecundum Gal-
Jicamquideni !uppu:arLonem,crioinci nummuiisaereis vcndur.
fed ille,!cmel.hi q.:ories cmpcor occurric.Hoc Pcnfu &Sacerdo- n« facerdotes
tes cflc negamusnempe qui raliobiationeapud Deum propo- dtcipcjfuntqui
pulo mteccedanr.qiiipropiciaco Deo, peccacorum expiacione Mipmdtmur
pcraganc NamCIirilhiSjvnicus efl: Noui ceftamenci Poncifex& "*"'""'*
Sacerdos , in queai cran/lata func omnia facerdocia , & in qua
clau!a'accermmaca. Ecfinihil Scriptura de «cerno Chrifti f^-
cerdotio me uiniflet: quia tamen Deus , abrogatisillis veceri-
bus,nulium inftituic.manec in lidam Apoftoli argumentu,Ne^
minem Cioi honorem vfurpare nifi qui a Deo vocatus fif. Qua
ergo fiducia facrilegi ifti , qui fei.idanc Chrifti c jrniftces, au-
denc fe Dei vueniis Sacerdoces appeilare?
i^ Eft apud Piaconem libro dc Rep.fecundo cles^antiflimus ^^rum vam
locus. Vbi quum de vecenbus piacuhsdirericftulcamque im- t^''^'lf'pfo^
proborum ac(celeltorumh)mmum conadencia ndecqui pu- nultur,dtimh<rs
tnrenthisquafi veiisob:egi (ui flagiria ne a diis cernerenciK,& jG/jer.-^f^ qui
tanquam fada cum dii^ patflione, iecuiiiis fibi indulgeret.-pror-' expiationibus
fus viderur ad Miflaria; expiation's vfum, qualis hodiein mun- ei**fmodi nixi
do eft.alluderc. Fruudare aiium & circunuenircnefas efle om- ^'"^'J"^'.^^"^'
nes fciuc. Vcxare iniuriis viduas,pi?pillos expiIarc,moleftia m- f*^^^^^ ^^'J^,
ferre pauperibus.malisarcib.ilioru bona adfe rapere,periurii$V£<i,;„,p^,„^^
&fnudibusinuoIare incuinfq-ja forcunas.vi ac tyranico cerro tur.
re opprimere qucnqua, imi^MU clfefatentuf omnes. QiJomodo
igicurhjEComniapalfiiaaudenctani muUi , tanquam impun^
Ttc j/
.^AP. XVill. INSTTTVTIONIS LIB. Illl.
aufuri.? Sanefi ritc expenJimus , non alia caufa tancum illis 3-
nimi facit , nifi quia Miflario racrificio, ranouum foluto pretso*
fatiifadurcs fe Deo corxi-idurit , aut fahem hanc fihi ciim ca
tranfigerjdi facilem eile viiim. Pergic deinde Plaio crafl^um co*
rum {tijporcm ridcrcqui talibus piacuiis poenas redioai opina-
tm j quas aiioqui apud infcfos fubicuri cffenr. Et quorfum iio-
d;c fpe^ianc anni<jerfaria.& maior pi"rs Mifiaium.ni/i vr c|ui ro-
ra vita crucieliffiiiu tyrimu fucriifiir, auc rapacUiim.i pia^doue.s
aut ac omne flagitiuai proirirurijLancjuam hacmciccde rederr.-
ptijpurgatcrium if^nem euadain?
^d etidjanfti- i6 Sub auero fac Miicij gcnere cjuod iy3^e<f?>t«'v diximusjcon..
cttmgtnni cm. tinencur omnia cliaritatis officia , quibusdum frarres noOriiS
n-a jsietatii^ tn complcdiimufjDominum iplijmin membrisiuislionoramusio-
Veum^ coa- j,,j^^.j deir.de ttoftfe preccs,[audes,2;ritiarum a*5^iones,t:V quic-
miim efilcia ^^idm j^eiculcuirianobissgicur.QuxdemumomniaanKMo-
fpe£t.t}7u ^e facnficio dependenr,quo anima& corpore jn remplui^i fan-
ftura Ocmino conlecraniur.Neque enim facis elt fi exte.'-na: n o-
ib:c ?.Gtiones ad illius bbfcquium appii^centur : led nos primo,
deindc .'loiira onmiaconfecrari acdedicariilii conuenic : vc
quic-juid in nobis eit,gloiiae ciusi levuiAc, & eius amplificandar
f}ji£ Jacr.fidj ft-^ium lp'rrec.Ha.'c iacriiicij fpecies nihil ad iram Deiplacan-
jptcieimki. ad dnm,aihii ad impetrandam pGccacorumrcmii/ionem, nihii ad
tramyn pla- promerenda»! iuliiciim pertinei:: fed in magnificando duuta-
canda^ertiHtt. y^^^ ^ exalcando Deo verfatur. Siquideni gratum accepcumque
Deo efle non potcil: nifi ex eorum manu quosiam accepta fcc-
cacoium remii<'ione, fihi aliunde reconciiiauic, ideoq,- piaculo
N*c potefi cb ^broIuit.Eft auscm adeo Eccie/ios neceiiaria vc abefle ab ca vtt-n
heiltfia ffa~ pof/ic.ltaq^ SEtcrna furuia cft qijandiu Itabic populus Dei,q ,e-
Maiac.i II. ^'■^'"^^'^^'^ j^ cx propheta rupenui vifuin ell ; iiquidcm co fenfu
accipsre iibec vaticmium iftud>Qm>niama folis ortu vRiue ad
occafum , m;;gnum eft nomeameum in Gencibus : & in omni
l':>comcenmm oftereturnomini mco.atqioblatio mundaiquo-
niam terribileeft nomenmeumin Genubus, dicic Dominus.
Rom»i2.i, tatLim abeft vEfubmoueamus. SicPaulusiybct nos offcrre cur-
poranolirajhofti.im vJuentem.fandam.accepramDco^raciona-
^odPrephe- iem cnlrum. Vbi fignitic.mter admodum loquutus eit, quum
ta^^pofoii }im;c eflbrationalem noiirum cultumrubiecir. incellexicenjm
teftimotiys co- r,,ri(.yj^]ej^ colendi Deirirum,quemcarna'ibunl.eeis Moraica»
Heb.ij.i^. iicrihcnscacireoppomic. Sicoenencenna & comumcatJo, vi-
Phil.4.18. dim^eappeiiaturquibds placerur Deus.Sic Philippenfium b^-
nigniras qua Pauli inopiam rublej.^rsnc , hoftia bona? fcagran-
tie.fic omni.i fideiium bona opcra,f'piricuaIcs hofti^.
ttfrTalhohes "'7 ^^ ^^^^ multa perfequor?Subinde enim in Scri pruris rer-
(^eiufmodi pi- currithajc loquendi forma.Quinetiam dum adhuc iub externa
«?vi «xerutiai. Legis p|dagogia Dei populus continebacur>facis tamcn expri-^
mcbanE
OE «XTEH.N. MED. A^ S ., r.V T E M l7T
mcbant Propher^c.rubefle illis carnalibu? (acrificiis veiitatem, ^c» facrijtcia.
ijuf Chriftiana^ Hcclchajcum ludaira gere cGmmiinised. Qiu ^^«^«7««^
lacionc precabntur Dauid vc oiadoluajficucincenfum, inco- Qfpj^,^'?
fpedum Deiafcenderet. Et Ofeas gratiarum aftionesdicebac Pfai.j1.21,
v:tulos lab.orum , qua-; alibi D.iuid facrificia laudis nancupat. Hebr. 13.15".
Qncm Apoftolusimiracus , hoftiaslaudis eti.^m ipfe vocat: &
i ccrprecatur fruftum labiorura confitcntiu nomini cius.Muius ^ « . ,
gcnerts JacnScio carcrcnon poceit C-iena Dominlm qui dF.nn fg^f^,,fg„r^^^^
morteai euis aimunciamus , 6cgraciarum aclionem rcfcrimus, chaniii.in»nsi-
nihii ah^^d quain oiTtrimus lacrificium laudis. Ab hGcfacrifi- fj^tur,
candi m.nere , regale racerdotium nuncupamur omnes Chri- ^^.Pet.a.^,
ilvdiu : qu©d pcrClainium off2rimusii!am,de qualoquitur A-
poll.las, hoiliam ijudis Dco, fru(5ium labiorum confi:entium
no Tiini eiu.';. Neqj enim n-^s cjm noftris muncribus,fine inter-
celfore.in conlpcdumDci app«re.mus.Chriftuseft,<jao media- i}ocfe»fufide^
ti)re incercedcnre, nosac noitra Patri offerimus. Ille Poncifcx '■"* '^'^'^"'^ f-'"^
nofter, qui in tanftuarium cxli ingrefrus, acccflfum nobis ^pc-^'!^'''"'^'''*^
ric. llle alc?rc,CL!t dorarianoftraimpopimus: rtin illoau- '
dcamu^quicquidaudcmns. lileiisquxm eft , quinos Pacrire-
gn-.^m ac facerdocesfectr.
1 8 Qjd 'upereft nifi vr crci vfdeanc , fnrdi audiant.pu^ri ConclvMo.MiJT*
incclli^anth.inc Mifisc abomin^itioncm .' quar in cahVc aureo '^'''""""•'''^"^
propinata , omncs Kcgcstcrr^ S^p-ipulos , a luinnio vfque ad „,/ ■ /■' '/ ^
iiouilitmum [[c inebrMuir , uc percfhclopore ac vertigme , vt ^c^esterr^ ei^
bruri:^ ^pn^i ft-rpjd-.ores , proram & puppim Cux fzlutisin hp.c v-pcmm.acl{eie.
na cxitiali voragine fta;.uerinr. Ccrte nulla vnquam validiore ''jam iilam, pr»
rn.icli'na S.ic;?n mcub-jit ad oppu?,nandum expugnandumque ■?"'' ^""'f.*'^'^
Chriiti regnum. H^cei^Hclena, proquaverira?i3hofte.s' ^s.nts.'^'/^/^^^^'^'^ "'"
]io'il(c rab-e, tanto frjrore.cp-^ca atrocit.itedigladianrur. &verc
Heiena,cum qui fpirituali fornjcatioocCqu^ omn:uni eft mav;-
me cxecrabilisjita fe con'purcanc. Non hjc vcl minimo dicito
arcingo craflos illos abufus^quib.ficr^ fueMiHc profanata {.-uri-
racempraccendere poflcnt : quim curpes nundinas cxcrceanr,
quam lordidos quicftus facianr lui*' miflacionibus, quanra rapa-
cicace .luariciam fuam expleanr. Tancum indico.iuque rjauci?
& fisnplicibus vcrbis , quah's fic fanftiffima ipfa Mifije fandicas:
ob quam adeo fpc(flabih"s eif.?, tanraque in vcncracione haberi
aliquoc feculis meruicN^im & tanca nxc myfteria pro dignitate
illuftrari.maioris opcris fu'.*rit;&illas obfccenas fordes.qux an-
te oculos oraque omnium verfincurjadmifceie nolo;vc omncs
intelIigant,Mifi!am in fcledifnma fua,^' qua maxime vendicari ^^j^ elogta,'^
poteftjintegricatc acceptamjilne (^n^ appendfcibus,a; radicead
faftigium, omni gewcre irnpJCc.uis,blarphemiiS,idolol?-rri2jfa-
crilegijfcatere.
19 Haberft ledores in compendium collefti ea fere omnia,
T^c t iij
\
A
CAF.XVlIX. IM»Tl¥^TrONlJilB. Ull.
fafitU ftojire- <1-?^ Cchl <^e duobus iftis Sacranietis referrediixinius : quon1 v-
?»» pars.fnm^ im a primordio Noui redMmenci ad conrommacionem vfqife-
%Ipuf^o 'ti '^^^'^ ^^^^^^ ingrefifus in ipfsm eiTet,& f.dci minatio.-Coena vero,
Ccenatenertci a'/iduum velut ahmencum, quo Ciiriftusfidclium fuorii fami-
uemf.fimvJque liam fjiiricual:tcr pafcit, Q^are vc non mfi vnus eit Deus, vna
ejlenditur , cur fides.vnus Chriftus,vna Ecchfia ems corpns;:ta B^jptifmus non
^^"y^^^^^^J^niil v.mseftmecfa-pe iterarur: Cceaa anctm fubinde dilkibui-
""^snofi^uem. ^^^' ^\ '«^eJliganc ft Chniro a' fidue ^^{'c\ qin femci in Ecco* fia
Kechomo^uif allcdi ftinr. Pra^cer ha.'c duo vc nulhim aliud a Deo inftitiitum
pUm potcB e- c({.ici ncG vlhun agnofceredebeL fiJetium Eccieiia.Rem cnim
t*gereKouafa-n<in elTe hum-ini arbirrij\etigere ac ftatuere noua Sacramej.ta,
lefr^Ti ^'*cile intelligit qui mcramerif quod fupra fati^ plane expiica-
KoaMi.34. '•"'^ ^^\^ ' Sacra.rjent* in hoc a Dco pofua eiJe vc cie al/cjua eius
^'■omilfione nc.s edoce.mr, & bon.^vm erga nos voiunratem n"—
bisteftificentur.-qKi pia^cerea cogitec, nullum fuiITc Deoconfi-
liarium qui psobfs ccrcum .ihquid de cius voi;intate fpondere
poi/ic , aut certiores f cuiofq ereddere qu >/tc in nosafiedu,
quid dare,quid neg^rcvehr.Simui nanqiHConftitu'tur,nenr»ne
/ignup ©ponerepofte quod cius voluntatisof promiffionisah-
ci..iusreftini©niun) futurum /it.folusipfeeftqui/i^no daro, de
^ir^itmen'cf.r fe apud nos teftari poreft. Dicam brcuius,5: forte^rudiusjrc^d a-
Tr^'ur "*""''' P^'^*'^^ • Sncrarnenrum , fine filuris promif/ioue tfte mmquain
poteft. Omncs homines in vnum fimul coa<f^' nihili fe nobis
pollicen deialurc noftrapo/lMnt. Ergo nec a feedere aut eri-
gcreSacramentum,
nt'i\l/Tvl' ^° ^'^ ^^^° ^'^' ^'"^^ contcnc^ fir Chriftiana Eccle(ia : nec
iJri^oTtjndehc-'^'-'^^^ nullum aliud tertiumad pr;£fcnsadm-ttac.iutagnofcat:
ri-.auod toftd_ fedneappetjtquidem, aut cxpeftet, ad confummarioncm vf-
tione ter^porH quc fecul .Nam quod diucrfa aliquot Iuda?is, pro var^a fernpo
^.»ie .(sr foH rum inclinatione,pr^terfuailla ordmari.j dat.-? funcCvimsij^a-
Chrifturn fro- ^.^^^ ^ p^. ^3 profluenSjfcrpens ^neus, & ilniilia) hac variatione
Exod.i^K.&^'^'*^^"^^^'^^"'- "crahbus figurisinfifterenr,quarum ftitusp,i-
,y,,j runj firmLseffcc: f^d melms aliquid a Deoexpedarent, quod
i.Cor. lo.j. nullo interitu nuloQue fine per liaret. Alia !oge ratio nobis eft,-
Num.zi 8. quibu.s reuelarus eft Chrifttis;in quo thcfauri omnes icicnti» &
^q\ V"^" fapicntiarfuit^bfcondtitantaafflucnria & vbertate,vtnouam
i.roh./.2. alj ]U3m acceffionc adhos thcuiuros fpenre vel poftuUre, ve-
i.loh.2. 18. r^ C>«ij irritare /it,& aduerfum nos prouocare. Vnum djntaxat
i.P^uMO Chriftu cfurirejqu^rereafpedare^difccrcedirccrc nos oportcc:
^oncc magnns illc dit^ iliuxerit quo gloriara regni fui Domi-
nusad plenu ;nanifeftabit,& fe qualis eft nobis fpeftandu ofte-
dec. Arquehac rationenoftrum hoc feculum in Scripturis, pct
Nouiffima hora, nouifftmosdics.nouifliiTiatepbrade/ignatur,
ncqais vana nou£ alicuius doftrins aut rcuclatioais cxped*-
cione
DE IXTER. M E O. AD SAlVTlM. Jl6
tionerefefallat.Ssepenumcro enim nriltirqtjeirnjdis anrealo- Hcb.x.z.
quutus perPiopHctas, vltimis his diebus loquutus eii cjeleftis Luc.jo.tj.
Pater in dilcft < Filio fuo.qui folus Patrem manifeftare poteft:
& re verx fld plcnum manifaftauit,quantuni noftra intcreft,du i.Commi.
nuncpcrfpeculum eum eonfpicimus. lamverivt hochomi-
nibusablatum eft, ne nouaSacramentain EcclefiaDeiconde-
re poffiDtrita o-ptandum efret , ris ip/is qujca Deo funt , quam e^u efficum
mmimumhunianie inucntionis admilceri. Perinde enimit- «'^» homiH^it«
quc infufaaquavinum fugit&diluitur: afpcrfoquc fennenBo 'x^^f^i^f^f* A-
tota farinae mafla ace-cit : C\c myfteriorum Dei fin'cerit:as nihil '^IJ'^'"* *!"^
aljuJ quam mquinatur vbi hwmo quicquam dc fuo adiictt. Et ^^,^ s. 'iapti-
tamen vdemus^uintum a germanafuapuricatedegcnerafint/^w«m/tr//^r^f
S icr;ur)cnta,vt hodie quidem tra^antur.Pius fajis vbiq. pom- cif Coenam ft^
parum , cerCi^oniaruTT» , gefticulationum : at verbi Dei ince- /'«'''^'''«''f»
riin n illa neque ratio, ncque mcntio : finc quo Sacramenta e-
riam ipfa, Sacramenta »on funt. Qujn necceremonia?ipfaB a
Deo inftitutaein ta nta turbi eaput exerere ^oirunr, fed tan-
quamopprcfl^eiacent. Qu^;?ntulum inBapcifmoafpicitur quod
vnuBi ilUc luccre & fpeftari debuerat , vt slibi iv.^^ conquefti
fu.Tm^, nempe Baptifmu5 ipfe? Ccenaprorrus fcpulti cft qQum
verfj fu!c in MiflTam, nifi quod femel quotanais , fcti concepta
& dimidiata laceiaque forma vifitur.
C A P V T XIX.
©/f quinque fftlso nomlnatu Sacrawenti^ : vhi Sacratmnta nen ejfe
quinqtie reliqua quApro Sacramentt^ haBenm vulgo h(%hita>
/finti(ieclaratur,tum qudiajint oftenditur,
Dux funt parres huius capitis.
X In gcnere d« hisqninque S-icr.imcntis difi^erirmsfed. 1.2.& 3.
8 Dein fpcciatim a feflione 4. vfqne ad fincm capitis.
1 De confirtDatione,feft.4.5 <J.7.8.5.i0.ii.i2.& ij-
X De p«nitentia,fcd i4.if.i(?.& 17.
} De extrema vndion«,f€5 18. J9.10.& 21.
4 De ordine,ex quo feptem facramsntula prodierunt , feft.21.23.14.
25.2^.27.28 29. }0. 31. 3i&'}}.
5 Dem3trimonio,f?a.J4 J5-3^.5f 37.
Ttc iii;
CAP.XIX. INSTlTVTIONlS LIB. IIII.
PraCentuJiflu ^^^^^J^^a^ Otcrai fuperior de facramentis difputatio a-
iatiof.u cu tra- g S^^\@ P"^^ dociles & fobfios hoc obrinere nc vltra
jslpti'^» ^ irm ^^ .^S *^^^'^^^'''^ progrederentur,ncc pi ^ ter illa du©
Ccer.a cin^xio. ^S ^^^^f^S. '^''^ ^ Domino Inftituta noflcnt, vila alia Sa-
cramcnta fine Dei verbo ample<9:eretur. V"e-
luva quoniam illa de fepte Sacramentis opi-
ni6, omniu Fere fermone trira, rcholafquc &
conciones omnes peruagara.veruftate ipfa radiccs cgit,ac ho_
minum animis etiamnum infidet •. viltis fum mihi operseprc-
tium f^durusjfi quinq. reliqua , qur veris nc gcrm:tnis Domi-
Caiifa. "' Sacramcntis vulgo acccn enmr,rcor!uai .ic propius excutc-
rcinjOnmiqueabfterfo fuco, /impltcibus rptdancl.i proponere
qualia fintjSJquam fals© pro Sacramctis ha^ftenus habitafue-
"NetefitAi gra. rint.Piindpio hic tcft.Kuni voio piis oum b;js,me hanc de no-
ui m rattoni ,^j^g cot tcntionenv minlme lifisanui cupiditate fufcipcre,
• ■ ledgrauibuscauus adduci ad impugnandum eiusabufun^ No
meIa:cr,Chrifti5nos,vt veiborum.ficrcrum oninium efiedo-
minos. pofieigitur pro fuo arbitrio voces rebus accomod.^re,
modo pius fenfus f etineatur , eriam fiqua fit in loqucndo im-
proprietas.Hoc totu concedo : etfi melii.sfuerisverba rebus
fubcfl^c quim res verbis fubiici. Sed in noitinc Sacrraneti alti
ctuflvum pr£- ^^ ratio.Nam qui leprcm ponunt,fimuI illatn dcfinitionem o-
Ttpv.a f/7 diich^ ninibusttibuunt , vc fint s',r.;ti.r inuifibiiis vifibiies forma? ; o-
THra Ttjptiht' mnia fim'.:l faciunt vaf > Spirirus famfti, infirutnenra conferen-
r»m imfistMi da? iuftftias.caufas ob'incnd3e grati:r. AdeoT.ipfcMagifter Se-
tjumamfrtuhy.siQxkihxu, Mofa'ca; Lcgis facra.nenta negat proprievocari hoc
f.t^eHi^m ct nomine.-quia non cxhibucrmt ouod fi^ursbir.Eftne, obfecro,
bMntium. toierabife^vtqua^iymb la Domjnusoreluo conlecrauit ,quae
eximiis promifiionibus infigniuit , ca pro Sacramentis no cen-
feantur: interimhic hf nor transferatur ad eosritu.^quosho-
iriines vel a fe txcogitarunt,vcI faitem fine expreflb Dei man-
d^toobleruant? Ergoaut dcfiuicionc muter.t, auc hac verbf
vrurp3tioneabftinea5,qu2 falfas U abfurdas opinionespoft ge-
nercr.Eft(inquiuntJ extrema vnftio inuifibilis gtati^ & ftgura
Bifrempio per- &caura,quia cft Sarramentu.Qu^^id inferunt fi nullo modo c6-
f}i.f*o id pro- cedercoportet,in ipfo certenomine cftoccurrendij,neca mcr
lifittir. cederccipiamusvteiuimodicrrorioccafioncmprajbeat. Rur-
ius quum probant S^cramentum cflre^caufam adiunguntr qui*
cxterno figno conftet sc veibo.Si nec ma?idatum,nec promif-
ffnricl quetfio fipncm inuenimus,q«id aliud poflumus quam redamare?
'cUr^eh^rJt^t ^ ^''^"^ apparet non dc vocabulo nos rixari,fed de re ipfa n5
"?'. K^ec^pofTi fuperuacuamcoTtrouerfiam moucre. Proiridehocfortiterie-
iyrtnves fcicra- tincndum eft quod inu'6^2 ratione prins confirmauimus , Sz-
me>ra tttjtttie' cramenti inftituendi aibitrium non nifi pencs Deum vnu eflt.
^''^' Si^aidcm Sacramcntum ccrta Dei promiflione erigcre fideliu
con-
DB BXTBHNXS MED.AD SALVTEM. «ri?
Confcientias ac confolari debenq-ix eani cercicudinem nunqua
ab homine acciperent.Sacranitntu n nobis telHmoniu effe de-
bcc bon:E erga nosDei vluntacis :cuius rullushommiMnauc
A ngeloru reftis cfle pott ft. quando nemo Dci ccnfiliarius fuit. lcCa. AOt 5.
Soius ergo ipfe eft qui dc fc nobis per verbu f uwm teftificatur ^0^.11,34,
legicimaaurhoritate.Sacrau entumjfigiliumeft quo Dei teiia-
uicntiim feu promir/io t>b(Tgpatur. Obiignari vcro non pcftct
rebji. Cwrporcis & eicmcc s iiuius n)udi,ni(i virtuf.eDci ad hoc
fcimcncur & dcfignenrur.inft;cuereergo S^cramentumhomo Homil.in lo-
non poiertrquia facere vtfub rebus tamabiedis ranta Dci niy- hannem 8.9.
fteria laccant.id vero humana: virtutis noncfi. VcrbuDeipra:: A-a. 9.40. ^
eat ov>crtct quod Sacraiiieiuu cfte Sacramctum fafiat: vt Au"o '^.^ *
-. - » f r^ J- J J r ^ I Tim.2. ».
itmus op tnne docct l^-^tcrea retmer! aliquod diicrimcn vtiie D,,„if^j,i^ ^y
eft inrer Sacramentr. S:aii.':sceremonias,nifi volumus in muita/ir vt alKjuod
abfurda lijcider^. Apoiklioraruntgecibus flcxis. genua igitur difcrimenmter
nonflefteniur/ineSacrameto.DircipuIiferuntur orafle verfusP'^'''^^'"''*^
Ofitn^e (ir nobisSacramentum Onentisarpc<ftus,P.iuIusvuic '^ "^ i*r(r>.o-
cmni ioco virostollcrepura^ manus, &e]eum.sm3nib. oratio ,,,^^ „^ q,„„,^
f>piBsa fanftis fada memoratur. & manuum qooq. extenfio ?>, ^^cr^^^f^r^
Sacramentum fiat.oirjnes den-quc fandorum geftus in Sacra- vi^pte tran-
TKnta tr.inreanrjetii ne hec quidcm sdmodum morarcr^modo/'^''-"-
noa cflcnt cum maior;bi..s !il;s mcommodis coniunda.
3 Si vc^eris Ecclefi^ authoritaic premere nos velincdico ^ec ^pud Eccle
f on fucum facere. Nu^qi.a cnim apud Ecciefiafticos fcriprores^"^'/"^ ^^'^'^*'
, - .' . J r '/1 • ^ res fepisrn jA-
numerus hic fcprcn.ii r.is intjcnirur. nec lans coltat quo primu ^ynmtnta inHc-
tcporeobrepferir.Farcor qu dciv, in vocabulo S:!cramenti,efle v.tmtur,
interdumlibcfioresifcd cuid eo i?gnir:cat.?nempeccremr;nias
omnes& exterwos ritus,omniaquepictacis exercitia.Quu au-
tem de iis iTgnis ioquiinrurqusE diuinae in no5 giaci^ teftimo-
niaefledebenr.duobusiilis.Bapcirmo &Euchariftia,contenti
func.Ncnu!s faiso iadari hoc a rae putet,pauc3 Auguftini tefti-
moniahic referjm.AdT:nuaiiu,Pr:m©(mqjit)cenerete voIojEpift'«»8'
i]uod eft huius difputationis capur, Dominarn noftrum Chri-
ftum(flcutipfe in Euangelio loquiturjleni sugo nos fubdidifle
& farcina: ieui.VndeSicrametis numero paucifflaiis, obferua- ^''g^P*"t*'>'i^h
tionc hicWlimis.hgnihcationeprKientiilimis jlocietatemnoui /(^^^^^0. ^,^^
populi coIligauit.Sicuti cii Baptifmus Trinitacis nomine cofe- tantum diui»a
traius,& Gomniunicatio corporis&fanguinis Dominij& flquid m mt gratis
aiiud inScripturis canonicis commendatur. Item,Dedo6rina tefttmoma ^-
Chriftiana. A refurre^tione Domini quxdam paucaflgnapro^^''''^*'^"''''""*
mu'tis,cademq. faftu faciliimajintelleduaugullifflmaj Qijfgr-^^'^^'^*''"^'^^
uaricvnecaftiffima \^{q Dominus &Apoftolica tradidicdifcipli Lib.jlc^.
na.flcut eft Baptifmus,& Celebratio corporis & fanguinis Do-
iTiini.CurnuIiam hic facri numeri, hoc eftfeptenarij, mentio-
nefacit.' An veriflmilc eftpK^termifluru fuifle/i tuncfuifletin
I
C A f .X 1 X. J N S T I T V T I O N I S L I B . I 1 1 I.
fbd ^^^^- Ecclciiainfticutus: pra^fercmi quum ficaliasin obfcruancjfs nu-
ini!mVfte?iis "!^'^^^ eurio/ior quam n^cefle forec .? Imo quvm Baptifmujn &
& in Ctx.lib. Caert^n nominat.aha rubticecanno (acis innuic.haec duo n^y-
de facramer. fteria /in«<i.'ari dignitate pr^ftare, alias ceremonias inferiore
Caclufio, verbo lco rubfiderc?Qjare fscrsmenrarios ifios Dodores non tan-
Lillef^^^cTren ^"^^ verbo Domfai. fcd vetensejiam Ecclef?^ conftnfione de-
/""Tap.ftMfa !^''"* '^^co^^^f^^ff^J^^^oc pra?textu maxiaie fupeibiant. Scd
€r.tmentirics ^^"'' ^^ 'P^^^ fpecics dcfcendamus.
ta)*re.
4. DE C O N F I R M AT I O N E.
^alif piim T T Ic m©s olim fjic vt Chriftianorum libcri , poft.]uam ado-
>mr .coijfir- rJ.ieuerant , cor.im Epifcopo fillcrentur : vr officium illui '.
JJ:"/"' implereiitquodab lis cxi?tbtrur qu; fe aJ r^aprifmum adulci
adu. Conci. <^"<^rcbant.Hi cnim inter catechumenosledebant j doncc nre
Tijdtnc. 1- fidci mylkriisinftituti porerant fiticicoiifcrfinnem coram E-
um prxfjt. pifcopo acpopulo edere.Qni ergo B ipcif no fniciar! eranc in-
in Catechif. fantcs, qui.i fidei confeffione npud Ecclefian cunc defundi n»
Viniim. crant,iub finem puerJti;^ , autineuntc .■jd-.lercenria, repr^ftn-
taban.furiterum a parentibus ,ab Epifcopc5exani!n;.bantur lc-
cund'um formulam cirechirmi qujmtijnc halicbanccertam ac
l7}7pefitio ina communem. Q^jo aurcm ha?cadtio , q.'.r alii^qtii prauis i.m .
nUHM. ^£q^ meri:G ei]e dcbcbat, pius reuerenrte hibersc ac d'gnita- j
tisjCeremonia quoq; aJhtbcb^tur ni:*nuum nr {>ofirion's. Ira ^
puer illcfidc fua approhna> cum folennibeneddionedifnic-
tebatur. Huius moris f^pcmcntioneo! f/ciiint veteres. Leo
f-piu.jj. Papa,S;q'iisa!» hseretici^ redicne iterum baprizerur.-feJquod
iilic ei dcfuit, pcr Ep'fcopa!em m.:nuum iaipofitioneoi virtus
Spiritus ei conferatur.CJam;tbunt hic n^JIri aduerfarij» S.icra-
E'Hft ■?'» "lenrum iurc vocari in quo Spirias fancfljs coferatur. Vcrum
* "'* ipfe Leo aiibi explicat ^uidhi^ verb s .^bi veiir.Qni apud h^e-
reticosbapcizatuseftjinquitjnon rcbaptiz^rur/ed Spiritus fan- J
di inuocatione per n-.anuum impofitionc.m cofirmetur; qniai. 1
Baptifmi tantiirn formam finefandificarione accepit. Memi-
nit & HieronymuscontraLucferianos.Qnanjuam au^-em n6
Jnficior.ineononnihil hailucnari Hieronymum, quod Apo- |
ftoUcam cife obferuatiooem dtcit : longiffine tamen ab ifto- 1
rum iaeptiis abeft, Et illucl ipfiim mitigac quum addic > hanc
benedi(flionem folis Epifcopisefre datam magisiT honoreni ^
Kodttin purti faccrdotij, quam ex Legis neceffitate. Talcm ergo manuum \
ffum rept- impofitionem.qua» fimpliciterloco benedidionis fiat , iaudo,
•"",/?/,"?« &refticutamhodic in purum vfumvehm.
troduMafita- S Poiteriorautextas,repropeobhterata,naicia neicioqua
f.yr/iatf. confirmationem pro lytx Sacramenco pofiiit. Confirmati©nis
vir-
DB BXTEICN. MED. Au SALVTiM. ^lS
virtucemeirefinxerunt,Spiricurn ranftum confcrre adgrati^e
augmentuni , qui inBaprilmo collatus fitad innocentiuni.xo-
lirmareeos adpugnam, qui m Baptirnio rceenerati iinc ad vi-
tam.l->eragicurh^c conhrmatio vndione.ikhac veiborum for-
mula, Con/isno tefigno ^anda? crucis, & confi.mo chrirmate
falutis.in nomliic Patris & Filij, & Spiritus landi. Pulchre o-
ninia5& venufte.Ssd vbi Oci verbum,quodSpiLi(US fandi pr^-
icntiam hic promitfar? Ne vota quidcm cbredcrej-oflimc.Vn-
deergonos ccrtiorestacienrjchrifmafuum cfie vas Spiricus
fanift ?Vide.nus ©leum, cralium fciliccc & pinguen) Iiqucreni;
pre^erca nihiI.Accedac,*nquit Auguftinusverbum ad cleinen-
rum.&ficc Sacramenrum. Hocjinqu^im.verbuni prof*.rant, (^ §luam fjiof/i
quicquam nos intucri in oleo voluntaliud quamoIeum.Quod Lramaitumno-
/iS.iCramencorum fe miniftros,vrpareft>agnofcerenr,nondiu- w:«f/«r.
tius pugnandum efler.H^c prim t rainiftn lex eft, ne quid finc
mandaco obeat. Age,m.indacLira huius minifterij ahquod pro- ycrbaeniyn (3-
ducanr,&: veibum nonsddam.Si mandato dciicmnrur,ficrile-;w^«<i<»foc.-ref.
gam audaciam cxcufare non pofltinr. Hac ratione Pharifaeos Matth. zi.25.
Dominus inrcrf-ogabaCjCirerneEaptifmuN lohnnnjse iaeIo,an
ex hoir.injbus.Sirefpondifientjex ivominibus : obcinebat, fri-
uolum e(re& vanum: ii ^* ca^io-doftrinarn lohannisagnoicere
eogebantur .Icaquene cflcnt nimium in lohannem con:ume-
llwfl.non aufi juntf<.teri elTe cx hominibus.Si icaque ex homi- Dilemma ad-
nibus cft confirm3tio,V';na afriuola eiTc conumcitui:^ ^cclo'*"'^'^''!"^'""^
pcr{u;rtler€ V(;lunr,proDent
'^ Tuentur fe quidcm Apoilolorum exemplcrqur.s nihil te- ,, ^rgumetum
mcrefeciflcexiftjmanc.Redeid fane:nequea nobisreprehcn-/7race>w4r7o-
derentur,/i fe Apoftolorum ir.nratores oftederet.Sed tjuid fe- «' /» 'pifltc^ab
ccrunc Apoftoh.^Narrac Lucas in Aais,Apoiiolos,qui Hicro- ^p^flforum^-
lolymiser.int, quu ai;dmcni Samariam recepilie verbum Uci, ^^^ ^
nnflfireillucPecriim&Iohannemrillospro Samaritanis orafle
vt Spiritum fanftum acciperent,qui nohdum in quemquam il-
lorum venerar.fed baptizati tantum erant in noniine lefurora-
tione fafta,mnnns iUi^ impofuifl^e, pcr quam inipofitione Spi-
ritum Sanftum Samaritani acceperunr.Et de hac manuum im-
pofltione aiiquonesmen.init. Audio quid Apoftoli feierint: W*^'
nempe fuum minifterium fideliter cxequuti funt. Vifibiles il-
hs & admirabiles Spiricus fanfti gratifls.quas tunc in populum
fuumcffundcbat , voluic Dominusa fuisApoftolisper maniiu
smpofitioncm adminiftrari &diftribui. Huic autem impo/i-
tioni manuum non airius ftibefl^e.myfterium cogrto : fed huiuf-
modicercmoniamadhibitam abiliisinterpretor, vtipfogeftu
iigniftcarentjfe Deo commcndare & velut offerrc eum cui ma-
lius imponebant. Hoc minifterimn quo tunc Apoft®li funge- 2,.
banturjfi adhuc m Eeclc/ia maneret , manuum quoque impo-
CAP. XIX. IN $ T IT V TIO NIS L 1 B. I » I 1.
iitionem oporceret feruiii rfedvb) gaciailivi cleferr? cfefiir,,
fjuorfumpertinetmanuum impof^rio? Adhuc ccrceadeft po-
pulo DeiSpiritus f;in(flus: quo ni/i dociorc & direffloreconfi-
Ioan.7, 57. ft^f g ncqiiit Dei EcdcCu. Habemus enim SEtcrnarn & perpe^
tu6co'ifticurampromif(;onem,c)uaChriilus{itienresnci (e vo-
cat,vt bibanc aquHSviu.is. Sed ceilarui t llia vircutum miraco-
laj& manifeftos opcrationcs, <jua:per manuuni impofitione.o
diftribuebsntur, nec ni.fi acf t^mpus eftc debuerunr. OpofCuJc
enim nouam Euangeiij pf^dicacione^Rouum Chrifti regnuir.,
inauciitis & infinitis mirac^ilis iliuftrari di magnificnri. A qiii-.
busvbi ceflauit Dominy., non pron"«;usEccIf(iam iuam d itr-
ruit:fi:cl regni fai rnagnificenci.im , vcibique iA d'gairaccm,
t^rmmifiPa- facis excellencer manifcOa^am d^)C^j\t. QijA ig'tur in \^^.nt hi~
fi^itorum w, ftciones ifti Apoftolos fc iniJfan dicenr? Hoc agendiin'» erac
^^"^- manuum impoficione, vc euukns Spiritu< fjnClt virr"; ftr^cim
fe cxeferec. Id noefhciunr.quid 'gJCi^r pro fe i.-dancmanuum
impofitionem , quam Apoftolis qu.dcm ;n vfi; fu^ile lci^jiKius,
i^A prorfus in alium finen!?
\ej%07irmii ci. 7 liiufdem hoc rationis eft.ac (\ quts doceret 1] irum iilum,
prnart9, k fimi ^J^o Dwminws difcipulos fuos afflauic , Sicrsnv/nram f iiC c,\\v>
iiexcplo Chri- dctur Spiritus faHvftus. A t ']hi hoc :cmcl Dominus quur, fccic,
/i» lokAn lo. non a nobis etiam hcri voiuir. Ad eum modum & Apcxftoli nn
^** nusimponebancpro eo tempore quo viiihiles Sp;ric-.-sran(fiS
gratias ad eorum prcces aciminiftrari, DfMnino ;-)]ac.iba';.no >
vtpoilcri vacumn £c fnLJtium fignijm (qiiod ihn!."e iWx f^-
ciunt)mimitice tnntiim & (jne re cffingerenc.Qu')d fi manuuui
impoiltione Apoftoios fe im^ari esJincancCin quanihil cimi-
Apoftolisiimiichabcnc prx»rcr nef^cio qviam pra^pofteram i*^-
»te<^H>./«v} vnderamen oleuir, quod vocanc f3'u'i'>? Q^i^i cos in
oleo falute quxrere doci;it? quis vim rc/boiandi illi accribue-
^aiat.4 9- re? An PvUilus,qui nox ab elemenn.s Iiu'us rc-^ur.di lon^e abftra-
Jncqui nih!l magis d imnar quim taitbtis e^b ernaciuncmn li^-
ttF^.l. abab- rcrc? Hcc vcro non a me , fcd a Domino auciailer pronunMo,
fifrdo (friwfio Quioleum vocant oleum ialuti.s ,filiitcr>^ qucss in Chriftotfl
djRo ifloriims^ abiurant , Chriftum abncgant , paite.n \h regno Dei non ha-
^i fiiUm ohvi bent.Oleum enim ventri, & venrer oleo .- vtrunqae Dominus
{klutu. ^'^^^ deftruet. Omnia enim ifta infirma elemenra , qua? vfu ipfj in-
tereunt,nihiladregnumDei pertincnt, quod rpiritualeeft,&
nunquara interiturum. Quicl igitur?dixerit nliquis, eadera li-.
neainetjris aquam qua baptizamur.- &p3nem ac vinumfub
^xet^tnKii di- cjuibus Cc3ena Domini cxhibetui^Refpondeo, in Sacramentis
^^' '"* diuinitustraditisduofpedandaefle; fubftantiam reicorporeae
qusB nobis proponicur,& formam quseitfi a verbo Dei impref-
fa eft.in qua tota vis iacct. Q^arenus> ergo fubRantiarn fuam
rctincnt panis,vinam> aquJsqua» aipedui noftro in Sacramen-
DB ExTbrn. mEd. ao salvtbm. J1>
?ssofrcruntur>valecfem;jcr iilud Pauli,Efcavcntrij&: ventere-
ias: j)cus vtrunqiiedelhuec. Pia.'refcunc eniin & euancfcanc
\:um ngurn huius mundi. Qiiat^enus a jcem vcibo Dei fani!:tifi- *>^o*^'Hf
tancur vc Sacrarnenca »iuc, uon in carne nos rccinenc, fcd vere
^ fpaicualicer docent.
S Vci-iimpropiu.ssdhucinfpiciam:?, qtiss monftca foaeat 2.^r^.B.T;j/,"/i
alicquc h.-^c pingueuo. Dicunc i'.H vn<fiores SjJiricum fandum muui fme eifa-
in Baptihno ad mnocenciam dari; in c nhnr.acjcnc , ad gratiar ^^''■•'one me
aup,mcncum:inljapcifmono3 regcneranad vinam^inconhrma-f^^-'"'"''"^''^"
tionenosadpiignam inftrui.hc adco nlhil eospudecvcncgenc
Baptifmum rice hne conhrmatione pcrfici poile. O necjui-7?ff/;(»»j'w.
tiairi! Amion igiciir in bapdluio L hriito confcpuhifumus/a-'
ttii parc.cipss morccis eius , vc S: refurrciftionjs rimus conLwrtes?
Hancautcm loGiecacem cummorte 6c vua Lhrilti , Paulus in- Rom.^.4.
terprctacur mornficanonem carnis nollrx , & viuifieationeni
bpnicus;c]u6d vecus homo nofter crucifixus eii^juo nos in no-
■uriatcviraE ambilemus. Quid eilinftruiad pugnam ^ nifihoc
eii ? Qi:<jd fi vcrb'jm Dci conculcire pro nihiio ducebanc, cuc
non tcciefiara uicem reuercbsntur^cui tam vbique obiecjuen-
ics vidcri voiunt ? Quid smem grauius in haucipforumdo <^«/^'"f|{'' »"6-
drinaai profciri poccit,(]uam iliud Mileuitani Concilijdecre- ^t^^^fionuM-
cum? Qu^i dicit BaptDnuim in rcmilntrjnempeccatorumdari^--^^^^^^^ ^^^
tanruni,'5c non jn adtutorium hjtura? gr ar!^,anarhema iic. Qupd ta.
.luccm Lucas , eo quem ci;auiinus ioco,dicit baptizatos in no-
mine lefu Chrifti ruifle qui non accepiflent Spuitum fanClum:
non limpiicifer ncg'Jt,vlio Spiritu donopra:ditos,quiinChrt-
ftum cordecredercnt,5ciprum ore conriterentur.fedacceptio-
r.em Spir;tusinceiligir;qua nisnifelioe virtures, & vifibiles gr4f- Aa.i.^.
ri^ percip!ebantur. Sic dicuntur Apolioli Spirttum accepiire Mat.jo.ao.
m dic Pcntecalles , quum longe antca illis a Chnft© diftum
eflet 5 Non vescltisquiloqaimini, Ced SpIritusPatris veftri,
quiloquiiur in vobis. Vidcte ni.Tliticfam& fonticamSatanxT^vi^.i./r/^/z-
frai'dcm, quiex FJeo »'fhs. Quod vere in Baptifaio dabatur., c<w impietate
in {uaconffrmatiGne f^ari mentitur : vtfartim incautoja Yjz- fmuts dogmmt
ptifmo abducat. Quis j.im dubiteCjhancSatana; eflTedocSn- ''^"^^''''
iii -n ,qua! proin.ffiones Baptifmipropiias, aBaptifmoabfcif-
h> alic dermac & trjnsferc? i.)e>-rehenditur, inquam, quali ni-
taturfundamentoprajclara i{t.-i vndio. Dei verbum eflj Oni-
ncs, qui in Chriflo baptizati funt, Chriflum induifle ciKufuis
donis. Verbum vndorum , NuIJam promiffionem iii Baptif Pnma.fine d-
mopercepifle,quainagonibusiaftruantar. lih vox eilven-.f''''^'^'^*"'»*^^-
tatis: iianc mcndaeii efleoporcet. Verius crgodefinirchanc^'^'-^!^* '""*
confirmacioncm poiTum, quanaipfi haftenusdefinierint: ncm- QaJacA ij.
pe iniignem efle Bjptifmi coatumeliam , quse vfum ipilu^ ob- De cofecrati
icurar, im»aboiet ; falfam efTediaboli pollicicacionem , quse diil^.c.fp.
CAP. XlX. INSTITVTIONIS tlB. III I.
Covfirtnationis nosa vcilrate Dci abftrahit.Auc (imauis,01eum diabolimea
huuu dejlri^^ dacio poKucm-n,quc)ti vda: offjlis cenebris, /implicium mea-
'*"* tes fallir.
Secunda im- ^ Addunt pr^fcrea , fideles omncs Spiritum fandam per
ftet^jSiSinecH' minuum impolitionem nccipere deberepoft B :pcifmum , vc
/rr,irtfjWfr/e-pleniChriil:(aniinjeaianrur:quianunquam eric Chriftunus
niCiirtniant nifi qui conftrmatione Epifcopali fucrit chri/matus. Haec iiii
(jfejion poJ**- ad verbjm. Arcjui pL3cabam , qjajcimquc ad Chriftianiimum
Y^rbacap^j. pertinent, omniaScrJpcaris perfcripti ac comprehenfa efle.
de C«Dfecr. Nunc.vt video,aiiunde quam exScripruris,vera religionis for-
dili 5- Con. ma pccenda difcendique e(t, Dei ergo fapicntia, cseleftis veri-
Aur.cap. tas,rocaChrifti dodrina,Chr!iiianosduncaxac inchoa.:oleum
c leiumj. perficit.HacfenrcncJa darnnantur omnes Apoftoii, & cot Mar-
deCon(ec. ^ - .^. , ., ' • n
dift.j. tyres,quos nunquam tuuic chrilinatc$,ccrto certius elt; quan-
Huius tmpieta do nondum fadum erac olsum.quo perfu(i , omnes Chriftia-
iti refutatioi. nifmi numerosimpIerenCjVel potius Chriftiani ficrcncquino-
^- dumerant.Vcrumvtcaceam,-ibunde feip/i refcllunt. Qu^w-
tam enim populi fuiparrem poft Baptifmum perungunt ? cur
Cap.Dehis jgitur patiuntur m fuo grege tales femichnftianos, quorum
^^'^•^^" impcrfe6tionimederifarileerat?cur tam fupina negligencu
omittereeos finunt, quod omittifine graui piaculo nonlice-
bat.^curnon feuerius cxgunc rem adeo necefrariam& fine
qua faius obtinerino poreft.-^nifi forte quis fubita morcepr^-
peditus fucric. fc!licer,dumicaiicenter conccmni paciuncur,
cac;:efatenrur non tanti efTe quanti venditanr.
tertia imoie- i^ Poftrcmo conftituunt, facramh inc vn(flionem maio-
tAsJj-^nc fu.im ri in reneratione hsbendam eiTe quim Baptifmum : qaod illa
jn to«/rr/Maa- fuirii-norumi^onrificum manibus peculiarirer adminiftraturj
«'^"^^"'''^/'^lf Rapcifmis ab omnibus vuigaricer Tacerdotibus diftribuitur.
fiantiorem ejjc Q^jj j^^^ ^j^-^j ^jfj p\^^Q funofosefTe , qui fuis jjiucncionibiis
prirniim ^mo'/ '^^ blandiuntur.vc pra; iphs lacrolanaas Dei mlticuciones fe-
^(^2_g?»or«co;j- curecontemnant.^Osfacriiegum, tune pinguedmem foecore
fratur. duntaxat anheiitus rui inquinacam, & verborum murmure in'
cantatam,audes Chrifti facramcnto oppoaere,&conferre cum
aquaverbo Dei fandificata? At parum hoc ipfum erar tu^im
probitati,nifi criam prseferrcs. Hsecfutat.fandje fedis refpon-
Lib. 4.Senc. fa, hsec Apoftolici tripodisoracuia. Sed quidam eorum iianc,
^jfl.y-c^P'^ fuaquoque©pinione,effr3enem inf.miem coeperunc pAuIum
moderari. Maiorijinquiunr» veneratione coienda eft : fortc
nonob maiorem virtutem & vcilicaccm quam conferac: fed
quia a dignioribus dacur,& in digniori parce corporisftcideft
in fronte : vel quia maius augmencura virtutum praeftat , iicet:
Hmit^in?pie' Baptifmus plus ad remiffioncm val-cat. Vcrum prima rationc
tatu rejuta- nonne feD )natiftas produnt,qui vimSacramcntia miniftridi-
^^**' gnitateseftimanr.^Faxotame^jVOcetuydignioi: coHfirmatioi
dignitarc
DBlXTiRN. MED. ADSALVTEM. JIO
dignit:iteEptrcopalismanu;s.Scd fiquisab illis fcifciterur vn- l.
dc tanca prxn.-garuja Epilcopr delari fueric , quatn ranonem
stFerentpr^tet !t ain 1 bdincrii?Soli ApoibA- co iute v/i funr,
qu» ibli SpTiium faf.dt-m c^hibuerur.c.An foli Epifcopi Apo^ ^' .
lioli?Inib Jin onini.io Apolloii?f)enius tamen &ilhid:cur non
ecdeni argumenco conccndunt, lolis Epifcopis Sacramentum
la.iguinis m coena Domini atonrcndum tflcPquodlaicis ideo 4,
dcncL?ant,quia folis Apoftol.s a Oomino datam ft-cnr.Si (blis
Apolhiliijcur non infcrunt,Erg') folis Epifcopis. Sed Apofto- acIoi- 9.17.
l':.)S eo loco fiinplictsPrcibyteros f^ciunc; nunccapiris vcrti-
goalib c©sr.»pic, Vl fubirb Epifcoposcrecnc. Poftremb none- 5^
latApoftohs Anai ias,adquem tatnePaulusniilTjs cft vt vi-
runirecipererjbap:izaretur,& impleretur Spiricu Tando.Adda
& hoc ad cwmitlurr:Si inrediuin.0 proprium hocmunusEDi-
lcoporum fucratiCur aufi func ad phbcios Presbyteros trasfcr- Diftinci^^y.
rtPquemadmodum n\ quadam Gregorij Epiftolalegicur. c.Ptruenic,
ii Alcera racio quam friuola , inepta, & ftolidaeft, Di- T^ewde cjuo.l
«niorem vocare ru;imconfirm3ri6ne:Ti.quam DeiBaptifmum: *" igmorepar
quiam ea frotis oleo jnhciat:ur,in Bapnlmo cramum:quauve- ^t^^gip^ J^ -^
ro Baptifmus oleo,&non aqua peragarur.Teftorveropios o- ^,^f^,^;„ ,y?(,_
mtfles.a.i non huc vnum admoli^ncur ifti nebuloncs, vcSacra- rumntbuion»
mcntorum puricacem fcrr.iento fuo vitieat. Dixi hoc ahbi,vix a^crk.
m Sacramenris pjr ritnulasincerlucere e^uod Dei eft, interhu-
manarutn inucncionum turbam. Si quis e^us rei tum fidctn
mihi no habebat^fuis faltem magiftris nunc habeat. Ecce pr.i'-
terita aqua,& nuUo nuj-r.ero habira.vnum eleum in Baptifmo
magnifacivnc.Nos eroocontra dicimus , in Baptifino quoque ^.
fronrem aqua lingi. Pr^e hacveftrum oleum non vnius fterco-
ris facimusjfiue m Baptifmo , fiue in cop.firmacionc. Qubd \\
quis pluris vendi alle^ger, hac pretij acceffiorKe C\ quid boni a-
lioquiincfTct vitiarur,tantumabeft vt furtO' vendicare Iicea<
faedii/imam impofturam.Tercia raciene iaipxcatem fuam cra- '^'ruo.^uod
ducunr, dum maius vircucumaupmentum conferri in confir- '"'*"*' '^'rtutti
. Ti r T r • augmtntum
mnttonegarriuncquam m Biptmno. Impontione manuum ^o7,ferat.
Apofteli vifibiIesS;^iricusgratias admjniftrarunc. Qna in le [{efutatio.
iftorumpinguedo fefoecundamoftendit. Sed valeancifti mo-
dcratore.s, quifacrilcgium vnum muhis facrilegiis operiunt.
NodusGordianuseft: qucm abrumpcce fatiusfitjquam indif-
foluendo tantopcre laborare.
11 lam verb quum verbo Dei & probabili ratione dcfici fe i^rg A cck-^
vident,pja»^exunc quod f(.Ienr,verufti.^fim?.m cftehancobcr-/"f'«'^"'tf '■'e-
uationem,& multorumfeculorum coibnfu firmatarn. Ecixni/i "y'^^*'-
id verum efirer^nihil tamen efificiunu^non e terra eft Sacrs^nen- "^ ^ '
tum,fed e ca?Io: non ex hom!nibus,fed ab vno Deo.Deum fuaj
<c?nfirma:iom$ auth©iCQ3 probcnt ciportet ,6 SacranieD.:ut7i
CAP. Xl^. INSTIT^TIONIS LlB. tllf.
2. haberi volunt. Sed <juid vetuftatem obieclant , quum vcteresj
du proprieloqui voiunc, nufquamplura duobus Sacramcntis
reccnreanc? Si ab hominibus petcndum eflecfidei nultije ptx-
iidium,habemusarceminexpugnabilein , nunquam verenbiis
agnita fuifle pro Sacramencis que iitiSacramenca ementiutur.
De manuum impofitione loquuncur vcceresjfed an Sacramcn-
lib. 3. flle tum vocaHt<*Auguftinus apertc affirmat nihil aliud effe quam
Bapt. contra orationeni.Neque hic mihi pucidis fuis diftindionibus obgan-
Donatift. ca- ^^^^^^ non ad confirmaconam Auguftinum illud reculifle, fed
^*'^'^ ■ curatoriam velrcconciiiaturiam. Extat hber & in hommuni
^uiTuftinw de manibus verfarur. li m alium fenfua» dctorqueo quam Augu-
(anfirmatione ftinus jpfe icrip/icceda^non conuftiis modo. pro fulcnni fuo
qi^.idfenferit» more/ed (jpucis meobruanc. Loquitur enmi deiis qui a rchii-
macead Eccleiice vnitatem redibanc. Eos iteratione Baptif-
mi opushabere negat : fufficerccnimmanuumimpofitionem,
vtpervincuiumpacisSpiritumfancl-.umillis Dommus largia-
tur.Qu,oniam autcmabfurdum videri pocerac raanuUmimpo-
/irionem repeti potius quam Bapcifmura : difcrimen oliendir.
Quidenim(inquit} aliudeftmmuum impofirioquam oratid
Lib,5 cap.-", ^^?^^ hominem? Acque hunc elle fcnfum ex alcero loco appa-
retjvbi dicitjPropter charitacis copulationem, quod eft n*axi-
mumdonumSpiritus fanfti j/ine quonon valenc ad falureni
qudEcunque aliafanctainhoniinefucrinc,manus hfreticis cor-
rcdis imponitur.
"j^uii auum '5 Vcina vero morem rctineremus quem apud veteres fuiife
nifirmaTio admonui,priufqua aborciua h^ec Sacramenti larua nafcererur.
ii-.t airntdum non cnim cftet conhcmatio talisqualemiftifingunc, qu^e fine
^dnbtlis. Bapcirmiiniurianec nominaripoteft:fedcaccchefisqua pueri
aucadoIefcencJsc proximi,fideifu2eracionem coram Ecclefia
cxponcrent.ElTet autem optimacatechizandi ratio C\ formula
inhuncvfum confcripta elTet, fummamcontinens & familia-
ricer explicans omnium fere religionis noftrse capitum.in qu3e
vniuerfa fidelium Ecclcfiaconfentire fine controucrfia debet.
^ctdftn°chr-iitl. P"^'^ decennisEcclefis fe ofFerret ad edendam fidei confeffio'
nis Ecdffnsn- nem:rogaretur de fingulis capitibus,ad fingula refponderet.fi-
jfiAtita. qaid ignoraret^aut minusinteIligeret,doceretur. Ica vnicam ,
veram & finceram fidem, quia vnanimicer Deum vnu colit fi-
deliumpopulus,tefte&fpedanteEcclefia profiteretur. Ha?c
difciplina fi hodic valeretjprofedo parentum quorunda igna-
uia acucretur,qui libcrorum inftitutionem qwafi rem nihil ad
fepertinente,fecurenegligunt, quam tumfine publico dede-
core cMinttere non pof?*enc.maior cfTet ia populoChriftiano fi-
6^1 confenfus,nec tanta multorum infcitia & ruditas.non adco
teraere quida nouis 6i percgrinis dogmatibus abriperctur.om-
nibus deniqj eirec quxda velut mcchodus doiarinsB Chriftian^.
-14 D^
p
DE BZTBRN. MEt>. Xo SALvTEM. j^H
14 DE POENITENTIA.
Roximo locoftaruuntpoenitenriatii : de qua^cconfuse & Depcsnltent^h
j^ i^^rcnrb-tediircrunt vrnihil certi r.ec lolidi cx corum ^Q-i^^f^^ihinctTth
a:r!na referre pofiint confdentise, Nos alio loco , qu^E de pce- %'2t?l '^lt*
iiitencia didiceramus ex fcnpiuris , tum deinde quid & illi ^o-ZaoresT
ceantjproiixeenarrauimusjnuncid tanciim n<.bis actingendii Lib.5.Mp.3,
crit5quidrat:6nishabuerint qui opii.ioncm de Sacramenro, &4-
t]U2eintempIisacfcholis diu anrchac regnauit,cxcitarunt.Di-
cam tamen prius aliquid breuitar de veccris Ecclcfiae ritu , cu-
ius prsetcxtu abuli (unt illi ad flabilio.dLm fuum commentu.
Hunc ordinem in publica poenitcntia obferuabant , vtqui in- ^^^ qiuisp'Tl<,
iun<^is {ibifatisfaftionibus dcfjnaieranc. folenni manus im- miimo'.ieIitMf
pofitione reconcilinrentur. Symbolum illud erat abfolutio- ^m.v^/^m^ ve^
nis, quo & ipfe peccator crigebatur coram Deo venis fiducia, ^eres vfusftii'^
& Ecclefia admontbacur vt eurn beniglie,abQlita offcnfse me- j;'^ /»'««"»^ '/-
m©ria,tngratiam reciperet, Hoc Cyprianus i^Epenumero ^p- ZIZms^
pellat,pacem dare. Qii;> autem &grauior efict, Scplu-com- _L,b.epift.ii;^
mendationis apud populum haberec ifta adio , conttitatu fait epift.a.
vc femper Epilcopi authoricas hic incercederet.H inc ilJud de-
cretum Concilij CarthagJnenfis fecundijReconciii.irepublice
poenitentem in Mifla presbytero non iiceat. Et alrerum Con-
cilij Arauficani,Quj poenitcncise temporc ?x hac vita migrianr,
fine rcoonciliatoria rnanus impofitionc ad communionem ad-
mittantur : fireualuerintcxmorbo,ftent in ordine potniten-
tium: complctoq; terapore , reconciliatoriam manus irapofi-
tionem ab Epifcopo accipianc. Item Carthaginenfis tercij, cap.ss.
Prcsbyrer fine authoritate Epifcopi^non reconciliet pceniten-
tcm. Haec omnia eofpcftabancne nimia facilitate feucritas
quam feruariinca revolebant,collaberecur. Epifcopumejgo
cognitorcmeflfcvolucrunc, qucmverifimile erat in exaniine
habendo circunfpeftiorem fore.Quanquam Cyprianus alicu-
bi tradit,aon folum Epifcopum raanum impofuiffe, icd totum L»Ypfft.j.
criamclerum. fic cnim Uquitur , Poenicentiam agunt iufto ^^* "^'
cempore: dcinde ad communionem veniunt,& per manuu im-
pofitionem Epifcopi&cleri,iuscommunionis accipiunt. P©-
ftea fuccefTu temporis eo delapfa res eft vt estra publica poeui
tenciaminpriuatisquoq. abfolutionibus hac ceremonia Vtc-
rentur. Hinc illadiitmaio apud Gratianum inter f^^^^c^^^i inT^ecret.xj^ji
&priuatamreconciliatioaem. Egoveterem illam obferuacio- quxft.^. '"^
nem,dequaCyprianusmeminit,faiiftam & Ecdefi.« faluta-
rem failfe iudico : ac hodicreftitutam eflfe cuperem. Recentio ^^»» ^/^^/^3
remhanctametfi improbarc,velfaltem 3criusiurea:arin5 au- 'ZZZHTr
' n- ■ I • rr /- • j damtntum o,-
deo.minus camen nccel^ariam arbitror. Vrcunque fir,videmus ,^^^,,^„ p^.
lamenmanyunai^pofitioncraiii poeniitntia ccreraoaia ciTe „,;*;,?<*.
V V vr j
CAP. XJX. INJTIT^TIONIS IX B. 1111.
zhf Iiominibusjnon a Deo inftitutam , quse inter res medias &
externaexerciciaponend4fir:noij illa quidem contemnenda,
fed qu£ inferiore loco efle debeant quam qu^e Domini verbo
nobisfunc commendata.
Deinde^inttr j^ Romanenfes autem & Schoiaftic! (quibusfolennceft o-
€cs ipfosfion ninfa pcrperam interpretandocorrua;perc)anxieinxepericn-
r.itiH^e Vilci 9 ^^ liiC Sicratiicnco dt:rud3ni.nec niirum videri debet: nodum
fenTu Pcsfiiuii- enim in fcnpo qu2r<nt. Quodtauien opria:umhabcnt, retu
rra d.cetur fu- impiici' amjrufpenr^m, incertam, opinionum'^, vanetatc con -
ira.me/ituM. fjjjafn 3c turbacaui relinquunr. Dicear: erg», vel poenifenri ni
extcriorctn ede Sacramentam: &, Ci ka eil, exii'ti'?*arc deberc
/jgiUini ciTe incctioris poenitentia? , id eft conrritionis cordis,
qu2?crit resSaciament!:vel vtramq:«ie iimulclTe racramentuni;
nec du^fjfcd vnu completii. Vcruni exrcriore efte SicrameDtfi
duiusxatiinterioieiU.rem&SacranicnJum.Kemiffioncm au-
"^yyoi ejuic ^ tem pcccarorum.rcm tantuinj& non Sacramentum. O^i Sa-
i ., r criiiienti denaitioriem lapra a nobis poliram memoria i.enet,
dt,t.rit>ojat:-a- . . , , ,! .-,- i' « • •
Menttni.llo mo ^^ ^^^^^ exfgantid quod dicunrelie S3cramentum,& inuenjenf
d» ei comienit. nC;!! tiTc ce:;:mdni ini extcrnam I Domino inftitucam ad fidci
noftra? Conliri.ationem. Quod fi eaurencur dcfinitionem mca
legenoneftc cai parere neceflehabe.int.-audiant Auguftinu,
Lib.3. quxfl. que facrofanv^iu fe hibere fingunt. Sacri!meti(inq;ji?)propter
Vet.tcftam. cafnales^vifibiiiairjftitutafunt^vt ab iis qu^oculiscerjiritur ad
ca qj«inte4l:gunt jrjfacrainentorum gradibus transferantur.
Ql^id taJc aur '\\>^ vident,aut aliis qucuni: ofte^lere in eo quod
]n fermone l;jcramen.tum poenicentia? vocant.^Idem alibJ,Sacramentum i-
quodjm de dco dicitur quia in eo aliud viderur, aliudinteUigitur. Q^>d
Bapr;i.in- vldetiir.Jpcciem hnbet corporalcmjquod inrelligitur.frutftum
^""^* h.jber f iriru^lem, Nequc vllo modo, lacranKiiLO pofnircnti^e
(qu.Tlefiiigunriafi^ccnucniunt hxc^vbinuliafpecies eft cor-
por,;lisqiia?rp;rii:ualcmfrudum reprseienter.
Ungl fptcto'^ i5 Ac(vt iftas beliuas wx fuaarcna conficiam ) C\ vHum i)ic
/i«*«(>/o/f<r/o'»^ |:,^...^j^.j^j^j.,jj^^^^j.2j,^j.^,,^^j^j^£ loni;efpeciofius iaftari poiersc
iactrifi*tis qua ,,-1- / j i rr v
■ ^ abioifjnonemlacerdonslacramentumeHe, quam poenitentia
£a(rar/te»:*m velintenorem vcl cxreriorem? Promptum enun er;it dicerc,
difere pntite- ccremoni.-im efTb ad confirmandam fidcm noftram de pecca-
runt. tvfumrcmiiisonejiabereq^iepromif/ionein c^auium , vt vo-
cantjQyodcunque h'gaucririsautfoh;er;ris fL-per tenam , erit
^.7t?j'« f<^iutunT3ciigatum in CTlis.Sed obiccuTct quiijpiamjplerofque
emd Sacerdo- foiui a faccrdotibus.quibus nihil talc accedir ta!i abfolutioue:
f«s >ion ftr/>^fr quam ex eornm dogmare facfamenra nouse Lcgis cfficere de-
ejficaciter ab- beanc quod figuranr. Ridicjlum. Vt in Euchariftfa duphcein
foiuaDt'. ^"^'^ nianducacionem ftatuunc, facramencalcm , qua; bonis aeque
i^tcontra os. ^ ^^-^ communis eft ; fpiwtualem , qu^ boRorum tan-
tmun ^" "
b B E X 1 E R N. M ■ D. A O S A JL V T JE M. 5 l^fc
rumeft pr pria.-cur non &abrolut!oneai bifariam percipi fin-
gerenr.^ iNcc cainealiittenus {ncelh^cce potui quid /ibi vellee
cuni ilio f o Joi.'macc ; cjUod qui>.i\ longe i Dei veritate dild-
ccar d.cii ni.ivtju ini id nigunientuni rcriocradarenius. Tan-
lUii liic olic/Kicrc vo!o hun: (crupui-m nihilimpedjrequo-
mmus abl.Jucionera raceidoas if.cr.aneatum nui.icupenc.lle- Lib.3. quxfti"
fpondeie cniin per os Aa\;utiim lictbarjSandificationem e/Te Vct. tertadc
fine vilib.ii ficrainencj, 54 vifibile racraincncum /incintenori ^^pt' ?«*'""-
rand.BcacJonc. lceai,(acraaienca in (ol.s ele<5tisefficerequ<?d L^ib^rbePa-
figuranr.Icem ir.duere Chridu ;i alios ; Iqj ad hcramentiper- ptifmo cotra
ccpci<>iiein,aiios vfqjad fandificacicMi-.ni.Iiiud.bonos &ma-Donatift.
iospariccrraccre;illudjbunoslolos.Sanehalluciaaci [untpiuf-
tiuainpuef;]iccr,(Sic^ciin loie fuerunc ,quiquum muita dsifi-
cui.acc xlf aicnc,rcmpiaa.ini adco & cuiuis cbuiamnon per-
Ipexerui.c.
17 N<!ta:;)en animos tollanr,quacunqueinparce facramen- Sed tjugfun^us
tUiii porueriiu , nego iure Itabcripro facramento. Primum ^^f^^^^f^Satra^
cuod nulia Dei proVnilfio finsiuiaris ad hanc rem extet, vnica ^'"^«'" /^y^'-
lacra^ienti nypoltads. DcJn je quod qu^cunq-, hic ceremonia refacramentii^
profer.Hur,mcruai iichominuai muentum:quum ceremonias
iacramencoiumnjnnifia DeoinliiEuipofieiamdcfinitum /ic.
iiienda.iumeLgo & iuipoilwra fuicquod deficramento poe-
nicencias com>3ienci lunt.&menci'U hoe racramentum ornarunc Lib. 4 SenlL
qu« decebaceiogio.fccjnd^m cire tabulampoft Raufragium: dift.i^.cap.u
q jia fiquis veilem innocenti^ in Bapcirmb perceptam pecca- ^^^ ^°*"a''g
do corruper!t,jjer poeniceciam repixare poceilSed didura eft ijg, 'ucentius
Hieronyii.a.Cumfciiqifit,quinplaneimpiuficexcufarinequic, pfcf4rH«r,gM«2
ii ex eorum fenfu exponitur. Ciu,afi vero per pecc^tu delcacur Peenuenttaap.
Baptii^nusjSt non potiusin memoriam reuocadusfitpeccaco-/'*^'*'*"''''/^'^''
ri quoticsdepeccarircmiIfionecoeiraE,vcillisferecoiiipat,3- ^^f* *^^ T
nmiuque recipiat, & hdcm CQnnrn^ec,peccatoram remilfione * **
fe impecrarLirumcju^ fibi in Baptifmo promiflailt, Qu.od auce
dure & improprie Hieronymus dixit,poenitenciarep4rari Ba*
pcifmum \i quo excidunc quiexcomjanicariabEccIcfia me-
reBtur)boni iiti inccrpreresad fuam impiecatem trahunr. A- r^^ f-f^u, ^fj
ptiifimeitaquedixerisfiBapcifmumvtcjuerispGenififencisB (^^- paniuntUSa-
cramentum , quum ia confirmacicineiTJ gratis Sc fiduciae fig;l (■rcmenmm,
lum iisdatns fic quipoenict^tiam sneditanrur.Qupd necomen-'
tumeirenoftrumputes,precerqua quod fcripcurae verbiscon-
formceft.apparetinveteri Ecclcfia fuifle peruulgatum iriftar Ciratuf De-
ceriiffimiaxiomatis.Na in libello de fiJcadPetrii,qui Augu- cret.if.qu^ft;
ftino infcribicur, Sacramentuai fidci & poenitenca» dicitur.Ec *^"|' ''^™* '
quid adincsrta cofugimus? Q^afi veroapertiusquippiam re- Marc.1.4.
quirendum C\t, quam quod recuac Euangelifta: loannem pr^- Luc^ i,
dicafTe Bapcifaiim) potnitenci» in rcmifiionem peccatorum.
V V V ij
CAP. XIX. INSTITVTIONIS LlB. 111 1.
D E V L T I M A , vc vocanr,
V N C T I O N E.
Uxtre^y^^ vn~ npErtium fiditiumSacramcntu cftjExtrema vnftio.-qua» non-
aionu dercri- X nifi a Sacerdotc perficitur, idque in excremis(fic loquun-
pf:o, tur)8roleo gb EniTcopo confecratOj atc;; hacverborum fotm.j,
VideCahjin. Per iftam Tanftam vndionem, &piif/imam fuam mifericordia
efcndis ^iir" indulgeat tibi Deus quicquid peccafti per vifum^per aadicum,
citisfacris. ' ®doratum,tadum,guilum.Eiusduas£>fre virtutesfingunt^pecca-
^amriiaco' torum remif/ionem , £c corporalis morbi leuamen, fi itaexpe-
f>t^Hy "^ir- diat:/in minus, animas falutem. Aiunt autem inftitutionem ab
6» slAihiAm Iscobo poJitam efle,cuius verba funt,Infirmatur quis inter vos?
lacob7i4 ^"^^^2' prcsbyteros Ecck/i^ ,& orent fuper eum,vngen(es eum
oleo in n?>mine DomJni: fideique obfecratio faluum reddet la-
boranrem,ac eriget eum Dominus:& fi in peccatis f uerit,rcmit~
f>ed cbhi/irto' tetitur ci. Eiufdem rationiseftifta vndio , cuiusefle manuum
nua hypoc^tfi inipofitioncm fupra demonftraiiimus ; nempe hiftrionica hy-
hfarc £ pocri/is , qua cicra rationeni , & finc fruda, Apoftolos referre
volunt. Referr Marcus, Apoftolos in prima fua miflione, iuxt;i
h'ecP^p7flu fii- mandatum quod a Domino acceperantjmortuosfufcitafliejd^-
uetlor.isB.ia- monia ei£Cifie,leprofos mundafle, infirmos fanalTe, ineuracio-
(obt,fjt:im ■vn- ^^ autem .^groru»w,oIeum adhibuilfc. Vngebant, inquic, oleo
jto^f^oj 0 tca j„y]fQ5 infirmos.&fanabantur.Hucrefpexitlacobusquumiuf-
^,„^„j,^^^.^,n-accerhpr©sbytcrosad vngendum mhrmum. Talibus cere-
/c/4. m^-niis nullum aitius fuberfe myfterium faciic iudicabunc qui
ob.erMarinc quanra libertate & Doininus & eius Apoftoli vcr-
fatifint m reb. iftis externis.Dominus c3bco redditurus vifum,
ex puluerc & fputoljtum compofuit,alios tadu fanauit, alios
verbo. Ad hunc modum Apoftoli slios motbos (olo verbo , a-
Iohan.9.<?. |j^ ^ fa<e|;ij^aiios vnftione curarunt. At verifiipile eft vnftionem
T,fJV«^?''* iftamnon teme;efvcnecomniaalij)fuifle vfurpitam.Faceori
1.UC.IB.42. V . , ^ /- j f I I J
Ad. J.6. & j. "on tamen vc cHet curitionis organum, lea lyinbolum dunca-
16.&19.J1. xac, quo imperirorum ruditasadmonerecurvnde tanta virtus
Pfa!.8j.8. prodiret : ne fciliceLeiuslaudera Apoftolis tribuerenc. Oleo
a^jcem fignificari Spiricum ranftuui eiiifq; dona vulgare ac cri-
twm eft.Cseterumeuanuiigracia illacurationum, quemadmo-
dum & reliqua miracula : qua» ad tcmpus edi voluit Doniinus,
quo nouam Euangeli; pr^dicationem in secernum idmirabilcm
redderet. Vt igicur maxime demus vndionenafacramentuni
fuifle earum virtutum quje tum per manus Apoftolorura admi-
niftrabantunnihil nanc ad nos pertinctjquibus virtutum admi-
niftratio commifla non eft.
Deinde , ntilU \9 Ef qua maiori ratione Sactamentum cx hac vnftione fa-
Tn«i9re rittme ciuat quam ex aliis quibufuifi fymbojw qu*e ^obis in Scriptura
DB ElT«RN. mEd.AD SALVTBM. i2j
£onimcmorantur.'Ciirnon ali^uam natatoria Siloah deftinanc />o/i(nf ex bac
in qua certis temporum vicibus le immcrganc male habcntes.? i>ntlionefAcere
Fruftra, inquiunc.id fieiet. Certenon magis fruftra quam vn- S^'^^'''»*^"^^^
dio.Cur noH mortuis incubant,quoniam pueruna moituii,illi T^iiiailsym.
incubandojfufcitauit Paulus^Ccr «on l«tum ex fputo & puluc bsiu m Scri-
reSacrAmentum ell^ Sedalia iingulanaexempla fuerunt: hocptHra comm^r^
auteab lacobo praecipitur.ncmpc pro eo tempore loquebatur moratif.
IacGbus,quoadhiichuiufmodi Dei bencdidionefrucbaturEc- Vv*"''^.*
clen.i. Affirmancquiiemcandemetiamnam vimfu3B vndioni '^®'^
ineffe.fed aliter experimur. Nemo iam miretur quomodo ani-
mas..quas verbo Dcijhoc eft vita & luce fua fjjoliatas, ftupidas
elfe & csecas fciebanr^tanta confidentia ludificati lintrquum jii-
hil e s pudcac corporis fenfus viuos ac fentientcs velic fallere.
Ridiculos ergo fe faciuntdumgratiacuracionumpr^Bditosfcle
laHftac. Adeft lane fuis Dorainus omnibus feculi5,6c corum lan- Tertio.mUaijii
guoribus,quotiesopuseft,medetur,nonminusquamolim:ma-/M^wifl^w vn
nifeilas tamen illas virtutes non ita exenn,nec miracula per A- ^^i'»»^^ l^'^if
poftolorum manas difpenfat : quia & temporale fuic illud do- Z"'"'*'^*
num , & aliquaeciamexpartehominum mgratitudineftatim
incercidic.
a o Icaque non abs re Apoftoli graciam curacionum fibi de- ^-^''^o ^ «w«-
mandacam,oIei fymbolo, p?.Iam ceftaci funcnon fuani.fed Spi- ^-"^ /P ^""^-
, ^. rr- • ■ r e ■ • ■ y n r . . rui fanHo ^ eiiu.
ricus (ancti elJe vircuccni: ica rurlum SpiricuiiaBao lunc miuri) ^^^^^^^^^^;^,
qui pucdum & nullms energi» okum faciunt eius vircucem. a/,/^o/fM,„/rt.
Perinde id eft ac fiquis dicerec,oninc oleum vircuccm cife Spi- dnnt eius -vir-
ritusfan<5li, quodeo nominein ScnpcuranuncL]pe'.ur: ouinem ^'•*'''"^*
columbam effe Spiricum fandtum , quod ea fpecie apparueric. ^J^-^"* •
Vcrum de iis vidennr. Quod nobis inpraelencia abunde eit,
ceriO cercius perfpicimus, eorum vndionemSacramencufij no
eill: quae necceremonia eft a Deo intiicuca, nec vllam promif-
fjonein habcr. Siquidem quum dao ifta m Sacramentoexigi-
mus,vc ceremonia fic a Deo inftitur,-i5vc Dei promif/ioncm ha- ^'X'''^;^^^
beat : fimul poftulamus vc ceremonia illa nobis tradica lic , & J"^ -//^J S^.
' promil/iQ ad nos fpcftec.Non enim circuncifionemiam Sacra-.cr.ir/?^rtmw m
mentum Chriftianse Ecclefiae quiiqj»:im efleconte«idit, camet/i tffeyejuumntc
& Dei inftitutum erar,& promiiHonem anncxam habebar:quia ^Dommo injli-.
necnobis nundacafuicncc prjmiffio qua; /lli adiunfta fuerac, *"^^P'"^'f''''
nobiseadcm condicionedac3. Promi honem quamm vnaio- ^^^,
ne ferociccr iaftanc , nobis nonelfe ditamef.adenter deaion-
ftraaimus.&ipficxperiencia decIaranc.Ceremonia vfu^pan no
dcbuir nifi ab iis qui curacionum gritia praediti fuerant; non ab
tftis carnificibus , qui plus madando ac crucidando valent,
quamfanando.
II Quanquam etiamfi obtinucrinrf , huic astati conuenire sixtc.mMefe
quod dc vndionc ab lacobopixcipftur, (a qiio longifume ab- comementiam
V V V iij
IJflTlTVTlONrf LIB. II 1 l.
iii^iyvnHteHem rum) ne fic quide adhuc mu'tui-n-prc>tnouerint in approbada
ahJi'po]iolopr£ f^j vndione qua haftenus nos illeuerunr. lacobus omnesin-
'^^^^'"^f"''. hrmosvulcinun-t^i; iftiAon infinnos, k^. feminnortua cadaue-
lrk$dtnem Papt r ■ i • i- • • • • • • •
%icam,c,umqu€ ""ajuj pinguedine inhciunt, quuTi lamiam aniina m prmion-
ioUattombus 0- bus Jabtis laborat,vel(vc ipfl lorjuu ur)(n extrcmis Si prxfeii-
fienditur. tem habenr niedicinsm in fuo facramentOjqua vc-1 morboruta
'• acerbitatem leniant,vel faltem iJ^quod anima; folatium zMt-
%* rantjcru-^eles func qui nunquam in temp» re medetur.lacobus
i* vultinfirmum vngi a (enionbus Ecclefip : ifti vnd:orem non
admitfunr nill racnficulum.Qaod aptid Dcjbum prcsbyteros
interprctaorur ficerdotes , & pluraleir» nunierum ad decorein
pofitum nuganrur, nimis friuolum eft : quafi veio Ecc.'cfi:r co
tempore facrificoru examinibisjbunduinr^vt in longa pom-
4* pa procederc poruerinr ad feredum facri olei ferculum. iaco-'
busdum flirplcitcr vngi infirmr.siubet,non aliam vndionem
niih' fTgRificat,quam viilgaris olei; necahud iiabetur in M^rci
narr.it:one Ifti okunon dignanturnifi ab Epifcf^po confecra-
tum:hoceft, multo halirucaletadium, multo murmureincan-
tatum.&nouiesflexo genu ralutatum:cer,AueianftumoIeum:
ter, Auefan^um chrifma: ter.Auefan^utri balCimum.A quo
tales e^xorcilmos haufcrunrJlacobus dicit,vbi vnftus oleo fue-
ritinfirmus,& precatio coccpra fueritfuper eum, fiin peccan?
5". fuericremiffum wr.vt fcilicet abolito reaai,poenx'Ieuacionem
' ■ impetrentnon intelligens,pinguedine deleri \^tcc3.t:L,k^ nde-
lium orarionesquibus affl ftusfraterDeo comendatus fuerir,
nonforeirritas.lfti (>cr facrani fjam^idcft abominabilcm vn-
^ionem peccataremitti impiementiuntur. En quam pulchre
proficet vbilacobi teftimonio pro f:a Iibidin'e prolixeabuti
permiTfi furrint.Ac ne d utius fit nobis in prr>b3tione labora--
dum.hac d fficuUate nos eon.-m quoqj annaleslibennr. rcfe-
runt enim Innocentifm Pipam.qui Atfguftinia?r.ue Roman^
Ecclefia? pr.^fuit/inftitniflc vtno prcsbyterimodojfedomnes
«riam Chr^ftiani f leo vterentur, m fuam fuoiu/nqj neceffita-
l^m vngendo. Authcr Sigeberr.in Chrjnic.
\z DE ORDINIBVS EC-
CLESIASTICIS.
De facY&rmn- /"^ Vaftum locum \t\ eorum catalogo tenct racramcntum or-
to or^ijnU' '^^- V^dir.is:fcd adco fcecundum.vt fepte ex fe facramentula pa-
^dtaurml^duo ^'^^' ^^ ^^^° *^^^ perquam ridiculum, quod quum affirmenc
difaittenda fcptem efle facramenta,dum recenfere ipla voIunt,tredecim e-
phponit. ' nuii erant. Neque vero caufari pofliint, vnum eflcfacramen-
tum; quia omnia in vnum facerdotium ccndunt , & velut qui-
dam ad ipfum funt gradus.Siquidcni quum in fingulis diuerfas
' efle
DE BXT£K. MEO. AD SALVTsa, j2-f
cireceremoniasconftctjdiucrfas eiTegratias ipfi loquaMir:ne-
mo dubicec quin lcptem facramenca dici debeanc fi eoru pla-
C!C3 recipiuncur.Ec qiiid, quali rcm ambigua, concroucrciinus,
c|aandi> ipi; plme diftintfleque rcpcem dcclarant? Pnmum au- *^^'i^. f^*
ctm obirtrpcrrtrin<',cmus ouGt & oua infulfas abfurditates no "»/^ /^ "^/«''r
bis mk;eranr,dum nobis luos ordmes pro bacramenris comea- ^;^. in^erant.
dtire voluf.deindc an omnino racramencu dici dtbcac ceremo L-b.^.Setent.
nia qaa vcuncur Ecclefraein ordinandis mmiftris, v/debimns. dift. 34.^3.3.
Scpretn ergo ordmcs vel gradus Ecclefiirihcos faciuc: quos in- ^■^j'ordo £<r-
/Joniuiic ficulo facr-mcti.SuncauccmOItiarijJ.edores.Exor- ^'v' '/'«^''^ /'^
cifta?,Aco!urhi,Subclucom,Diaconi,Sacerdo£cs. tc leprcqui- ^cprimhyauoi
demcfl' dicunc propcer fepnfoimem Spirifus fan^i gratiam, feptemfauunt,
quapixditiefledcbencquiad eos promoucntur.Ai'getura..ite '-^ "-6 inftttm
lilis & Iargiuscumu!ati:rin proiViOCione.Ianumcrusipreper- ^ ''''"'* '""^'
uerraScnptursEincerpreranone confccratusefi::qv.od videntur ^*"'''* P^"^^'
/ibi apud lefiiiam Iegifre,fcp:em S,>Jricus fanOi vircurf .^^cjuum /t^fa.n.z.
& vere plures non refcrantur ab lelaia qi»a ftx •• rec Propheta Etcch. i. tol
omnes co loco cocludcrc voluerit. carr cnim alibi Spirirus vi- Ilo.i.4'2c8.iy.
tje,fandi(icationis,adoprionis fi!iorum dicicuri quiim illicfa- Opime h?c
p;cnt;^,inrelIip;cnri3.sc0r./ili;,f.,rLirudinis/"cicnti^,& timoris^f HugoniJ;
Domini.Quanquam aii) 2cutiorcs,no 'cptc.n ordin'S}itG no- p-,yjj(;t.n.
uenifjciu t.ad Iiniilirtjdmem.vt aiunt, cnumphanris Ecc!cfi:e. Ifirj. [jbf. 7,
Atqueinicr ccs ctiampuj^nnclt , quod alij cJtiicalcm toiifuraetyra.-allega-
voIunrefTa primum omnium ordincm , Epifcopaium vlcimu.-'^"^ <^3.Glcros
aliicxclufa tonfura , Archienifcopatum oidinibus ar.nume- d'i^-*-'-&^ailt.
ijcxciuia toniura , /vrcniepiico}
rar.IIidor:Ts ;?lirer dilt-.nouir, fccitcnjni diuerros , Prali;iiii:s&
3? ca. Ledor,
* cap.Oftia-
rius.
Ledorcs:illoscacionibu5 prarficit, !i06 IegendisSc'ipruri5,qui
bus plebs crudi.itur. Atq. hoc diilindio \n C.iiTombus obferua Sifr.>ifieKen in
tur.In ranca variet.Tte qu^d iequiaut fuoefencsv '''nvL}T);c2.tiripfos cofiuc^
mufnefcptcm.{reordmcs--S:cdocetmaoillerfdiol-:rediIIu-7'9«';w«*'^'
minanifimi dua--)r'.!salircr detcri^uaant. Rurluiii intcr le 1?"^^^^.^ mtquiC'
difiTdcnr. Prir-tcre.i facratif/ia.i Canones aho nos vocant. Sic ,^^^ in fmgulit
fciliccc confennunch-jmincs quum de rebusdiuin^s CmQVixhoilhsfnUerdini-
Dcidjfceptanc. bti^ chrtfiumfi
25 Vcrum hecomnem Oulritiam fuperar, quod in fingulfs^"^*''^.^'*"*/'*"
iriltufibi coUesam t.':cjunt l'i mium, inquiunt , oaiarii mu- . ■- -^ .
rr. A I I /> n Jrr tneptiin m«gts
nerefunttuscft, quando vcrdentcs&eme itcs, H^igeiJoex ^^- cerKmeHdert.
niculis fa<So,e temploeiecJt.Ouiarium Ieefrcfigniiic.it,quum lohan 2.15.
dicitjEgofum oflium.Ledoris nmnus afluir;pfTi , qjum in Cv- Iohan.10.7.
nagoga lefaiam Ieeit.Ex0rci{r.E ofJTcio fund js c^t , quum lin- ^-"'^* 4^7«
guam & aures furdi & muti,faliua rangens , auditum reddidit. J^J'^^'^ «'/,''
Aceluthum fecfre hisvcrbis tcfiaru'; eli.Qin fcqui(urnie,n6 johan.isc.'
amb«Iacin tcncbris.Subdiaconi officio funduscn,, quumiin- Matc.z^.ztf.
tcopra^cfnftuspcdesdifcipuIorumlauic.Oiaconi perfonamfu Matt. 27.50?
ilinuit,quum coj^us 8c fanguine diflcibuit in Coen s.Saccidotis
Vvv iiij
qAP. XIX. iNSTlTvTrONlS LIB. IIII.
partes impleuitjquum in cruce Patri fe hoftiam obtulit. H^^
abfque rifu adeo audiri no poflunt vc mirer abfque rifu fcripta
effe.fi tamen hoiiiines crant qai icribeban:. Sed m primis fpc-
^abilis eft arguria qua in acoluthi i5ommephiI®fophatur, ce-
referariu appeliantcs verbo(vt ^irbitrorj inagico,cerce inaudt-
togetibus iiC linguis omnibus,quum ttiiiKii^! GrsECis fimphci-
rer/ignificet pedilfe^juum. Qu^fnquam fi hisfcno refeiiendis
inhi'rca,iure & ipfc q-joque ridear.adeo fnuoli fut & iudicra.
^4nif,horum 2^ Ne lamen nuuierculis adhuc fucum facianr,rraducenda
ma pnfs mhl <^biter eorum vanitas.Creant eximia pompa ac loiennitaBc
aitudfunt '^■ia ^"^^ leclores.plalmifta', oftjanos, acoluchos, ad ea iTiinifteria
'var,a, ««//ii,v:! cxequcnda quibus vei piiero,s cereequos vocant Jaicos ,prie-
certum Tnunu^ ficinm. Qa'senim cereos vt plunmum accendicquis vrceolo
jicim trahen- \\i^xjLm & aquam infunditm'fi puer,auc ex laicis iordidulus i\i~
quisqui ex ea re qu^ftum facit ? Nonnciidemcanuncfnounc
templorum ianuts ciaudunt& speriunt? Quisenim in eorum
templis vnquam vidit vel acoluthum, vei oftiarium fuis parti-
bus fungentem?Quin potius qui puer acoluchi munere fundus
eft,quum in ordinem acoluchorum cooptarur, delinit effe id
quod djciincjpitcvt vide.iturex profeffo veiie munus ipfum ab
ifcere quum titulum aflutv.unt. Fin cur lacramentis coiifecrari
& Spiritum fandum accipere neceiTe habcant , nempe vc nihil
^ agant.Sipr^tex.inth.incefiecemporum peruer.^iratem , quod
^^^"^""*'**^^' miniftcriafuadcferunt ac neglignnt, fimfil fateantur nuiium
hodie eiie in Ecclefi i vfum nec frudnm iacrorum fuorum or-
dinum,q'josmir!ficedepf:Edicanc,totamque Eccleiiam luam
anatheiwathe pienam: quadoquidem cereos & vrceolos a pue-
ris&profansatredari pcrmitcac , quibus taagendis nullidi-
gni funt ni/i ia acoluthos confccrati .• quado cantior.es ad pue-
rosabiegai, qu^e niG ab orc conrccrito audiri non debcbsnt.
Exorciftasveromquern randcin finemcon!ecr;?nc? Audiolu-
Extrcljia Pa- dasis fuiffe fuosexorciftas.- led ab exotcifmis didos vide©,quGS
^ijitd, exercebant. Deemenrieis iftis exorciftis quisvnquam fando
audiuft quod fpecimcn vnum l'u3^ profelTioais ediderint? Fin-
gituriilis poteft.<s drtaimponedi manusiuper energumenos,
& cateehumenos, & dsEm jnjacos , fed tali fe poteftate pr^di-
tos d^emonibus perfuadere non pofiunt , non modo quia eoru
imperiis non cedunt dseraonesjfcd etiam quia ipfis imperant.
Vix enim decimum quemque reperias qui non malo fpiritn
gimdde iJf'tor agatur. QjdEfunque igitur de minutul's fuis ordinibus bal-
eti^.t^ '"orjfma- batiunt.conflaca funt ex infciris infulsifqne mendaciis. De
•CrJ«i*/?r^r? ^^^^"''"^ acoluthis& oftiariis & leaoribus, ahbi didumeft,
' quu.m Ecclefias ordmem exponcrerrus. Nobis hic propo^-
tuineftd?7ntaxacpurgare contraDouitium iiiudinuenrumdc
fepreinplici facramento in ordinibus Eccleiiafticis ': de quo
Qurquatn
dhbxterNismed.adsalvtem. 51V
iiuf<^am alibi quam ipud incptos iftos TabuIas.Soibotuftjis &
Canoniftas,Iegitur.
x^ L^m de ccresnoniis quns aihibent videamu^.Princ/pio * ^dfecunH»
Guofcunquein miliciam luam adfcFibunc, communi rymbtjlo \' "^^ '^'^rXll
initiantinclerica:u.Radunc cnimeosm vertice, vc coronarc- remontaquav
galedecusfignificet:quiaRegesdebeceiTe clerici, vc fe& alios mnturydtudt-
regant.Deiisenim ficloquitur Pccrus, Voseftis genus eledu, heAt.fnmitmo
regale facerdotium, p,es fanda, popuiusacov.ificionis.At iaai-fi'"^'^ ^nanta
legiu fuicqaod vniuerte Eccieli^ tribuitur,lo!is hbi arrogare, ^^^r^^ tnva-
&iitulo fuperbegloriariquem fidelibus pra;ripucrjn.c.Pccrus r,ctr.^dam.
totam Eccle(iamalloquitui:iftiadpat>culosr.ifosdc':orquent; Cap.duoai.
cjuafi foiis ;llis didum fit. San<fti elloce:qunfi loli i!!i (anguine quxft.i
Chrifti aequifiti fint: qupfi ioli i!li per Chriftu fadi Cmz regnu *-^^[-} 9'.
& racerdotium Deo.Affignat deindc & alia<; rationes: fummi- ^:^"^ j^^ ^:^
tas capitis denudatur, vt eorum mens .id Dominum Iibera de- T^cndet tjimm
inonftretur,qu2e reuelaca facie.Dci glori^im conccmplecur:veI mfulfis ^ trra
vtvida orisocalorudoceacurpr.i:cideda.Vel rafura capiciseft iii<naiib.raiio-
fcmporaliumdepofitio: circunferentia vero coroua: r diquiae '''''*^ tnjitmtt*
lunc bonoPumq'i3E3d luttencationem retmentur.k)m la inh-
guris.-quia fcilicer vclum temkdi nondu fciirum eft.Iraqi;e pec
fuafifepr2Ecbredefundos elfe fuis p.irtibus quod talia per co
ronam fuamfigurauerinc, nihilconlre ipfa pra?ftant. Quoul- ^'^- Setent.
quenostaiibus fucis &prdBftigiisl.udenc? Clerici detonhsali- ' »4-C'»-
quot capiMisfignificanccemporaiium bonoruin abundmrMrnf
fe abiccifte, gloriam Dei c jncemplari , awrium oculoriimque
concupjfcenciam mortificafTc : nuUum cft hominum genus ra-
paciuSjftupidius.libidinofius. Cur non magis faaditatem vere
cxhibent quamfalfis niendacibufquc fignis ipfius fpeciem H-
mulant?
z6 P >rr6 quum dicuntcoronam clericalem habere erigi- ^'•frr;*, foro»^
nemaN.izaraj;s,&rationcm,quida!iud adferutquam fua my- '^jf"'f^^^^^:
itcriaa iuar»ic!s cercmonnsnataefle, vclpotiusmeru elieiu- prtfciUa ^cv-
dajfinum?Qjpd Tutem addunc,Prifcillam,AcyIam,&Paulum UzrPaidede-
ipftmfufcepro voto fibirafiife caput,vt punficareBtuncralTam ductmesjnepte
fni ig. oranciam produnr.Nufquam cnim legiiur dePrifeilla: ittdatzare,
acdcAcyiieti.am inccrcumeft.fiquidem tamadPaulu rerferri ^«••^•^^'
poceft toniura i!ia quam adAcylam.Nevero illis relifiquamus ^^^ Paulus c«
qtod petunt,exemi^lumeoshabcreaPauIo:obferuandum eft votocaput fM
limpiicioribus, Paulum nunquamcaputfibi totondiflfeadfan- abrajit.
ftificatjonem aliquam:fed dunttxar vt fratrum infirmicati fcr-
uiret. Soieo eiufmodivma appellare charitatis, non pietacis:
hoc eft,aon fufcepca ad culcum aliquem Dei,fed nd toleranda
infirmorum ruditaitemr ^uemadmodum ipfe ait , ludaeis fe
Iuda»um fadum, &c. Ergo hoc fecit , & quidem fcmel , at-
^ueadbreuecempus ,vtludafis fc tantifpei accommodaret. ^•^«'■•^O''
CAP.XfXv . INST I r VTlONlS lIB^ITTri,
Num.^.i8. Ifti quum Nazar^oru purificadones nullo vruimftari volunr j
quidaliudquam alcerumludaifmum erigunrdum veterepet-
Cap. Pfohi- pcramiemuIariafteaantPEademrelioione dccreralis ilhepi-
l»e.aift,tj. itoJacompoficaett^qux prohibetclericis,iuxt:a Apoftolumjne
i.Cor.11.4. comamnutriant,ledinftir rph^rxradanijquail Apoftolus.do-
cens quid viris oDinibus decorum fit, de fphairira clericoru ra»
fura folicitus fucrit. Hmc iedores reputent tiuali.s fi nt energis
ac dig.iitatis alia qu.^lc«5outurmyfteiiajquib.raIisel^mgreff**.
Ettiu^cUricalU 17 Vnde orignem habufrit clericorum tonrura, abunde
unlur^ origot vcl ex vno Aui^uilino conlbr.Quum illo feculo capi.llum noti
*x ^Hxti^,»3. alerent nifi de!!C3U,& qui nitorem elcf-antiamque non fatis vi-
pere Monac ^''*^f" '^"^<-^^^"" •''^'"^"'•^t:ur elieno boni excrnpii ficKr.cisid
in fine. pcTmittt.-rrtur.lubcbatnr ergo ckrici vel toderr capucj v-el ra-
ItcinRetraA dere,ne qca tfFoeminati cultus fpecienf prele ferrent.Adeo au
tcmid vuli^arc crj-jvt mon.Jchi quidcm, quo m:gisfu im fan-
frpgrtJTM. aimoniamnotabilictiftindoque abahis habicu vendirarent,
comamdcmitfcrent. Quumi ver«Spoftea resad crines rcdiifTet,
^ zd Chrift;anifn-urP accederencgcn^es qnxdaniqua; rtmpec
con;at^fucrant,vt(3aIl!a,Germ3n!a,Angli:-:ver!()(nileeft:cle-
ricos vb:nue r.>/i{re capu^ne com.^ orramenii;;)! videretur af-
feftare.T<inderaconupfiore /cculo, quu prifca ' mn«a inftitu-
€irrn^uo. ta vel inuerD f )renr,vcJ \n li perftirionem dcgencraftent.quia
m rafi^ra clericali nihil ccrnebat c.iu^jefn^qoe cnaii quicquam
retinu^ranrpr?jfcr ftul-am inDtationcjr) ad myfteriuni confu-
gerucrquod nunc .'uperftirio^e nobis (-b-rudubr pro S.3crame-
Iib.4.Scnf. ti fui .\pprobitione. Oftiarijrn confecrarione claues tempii
^ift.24.c.S. accipiunr, c,uo /ibimandaricuftodiam inteliigcmc Ledorcs
facra Biblia.Exqrciftrj formuias exorcifmorum quibus fuper
^lixinfft^ ce energumenos Sccareciiume no^ vf antur. Acoluthi^ccreos & vr-
rf^..fi«.^ ^utb. ccoIum.Encercmonix quib.s(fi Deo plac:t)rantum ineft ar-
Oftiarios.Ltclo ■ ■ n- J ••^11 1 r
rts E^p;.,.,']!^ c^nsevirrutis vr eiiepolim grari^e innilib'hs non mono hgna
(isr ^coh.-ihes ^^ tcfler^jfed ctia caufse- Koc enim fecundum fuam defimtio-
(onjicrtint. nem poftulat quuin intcr Sacramenra habcn volunt. Verum,
vt paucis abfoluam,dico abfurdum cfte quod in fcholis & cano
nibusminoresiftjs ordines Sacramentafaciunr; qyandocoru
quJ^Sacraml ^^•^'^ ^"' ^^^ traduut cofeffione, pnniiriu.ie Ecclcfiac incogni-
t<mnnnt infi.^^ fuerunt,& mulfis poftca annis cxcogifati.Sacrametaautem,
gntantur. quum Dci promiffionem contineant, neque ab Angetis,neque
ab hominibus, fed a Dea lolo ip.ftitui debent; cuius vnius eft
promifflonem dare.
^odadfacer 18 Supcrfunctrcs ordincs, quosmatoresvocant. Ex'tjuibus
dotei attinet, Subdiaconarus(vt aiunt)in cum numcru Kanftatuscft,ex<juo
turba lUa niinorum pullulare coepit.Quia autem vidcnrurpro
his teftjmoniuknhaberea verboDei, facrosordinesjionoris
caufa,peculiaritcr nominat.Sed qua obiique Domiiii iRfticuti&
in
©a-BXTSRNXS MED.AO SALVTEM. 5^^
in prxtextum fuum abutantur, videncfum eft. Incipjenuis au-
rem abordine presbyteri;, /lue facerdocij. Hisenim duobus^oraw wh.
nominibus rcm vnam iignificanr,2C fic appclhnt eos ad quos fin>^(fcrit>ttur
pcrrinerc aiuntTacrificium corporis &fancu;Mis Ciiridiin. al-
rari conficerc , orariones concipere, ac bencdicere dona Der\
liaque in ordmacione parenam cum hoftiis accipinnt . in fym-
bola coliaca? fibi poteihcis pjacabiles Deo iioftias conferendi.
m;inuf(]ue illis inungunrur : qj& (ymbolo docentur datam (i-
b; cfle conrecrandipctci^ratcm.Sed dccercnioniispoftea. Dc
rcipfadico, adeonuilum apicem habet a verboDcijquod ob-
tcnduntjVtnon potuerinc i;npiobiusordinem a Deo p iitum „, .„ <. , ,^
dcprauare. i/^rmcipio qu:dem pro conrello tilc dcbec ( c]uod ^ ttofun- imu-
de Mifla-papah traitando a^eruimiisjiniurios omnes efieChri- ri^,av.oJplacA~
fto.qui fcSacerdoccs appeifsnt.yd offtrendam placationisho /.5«« heftt^m
ftiam. C( nftitutusilJe & confecratusa Patre Sacerdoscum/^' <#""' P^^fi'
inreiurando fuir, fecundum ordinem Melehiredec, nullo fine, ','i-"!"'^'
nullo fucccflore. Hoftiam lemel obruljt ^^ternas e^piationis, Heb.<.6.& 7.
ik reconcihationis: nunc etiam fanduarium c:£li iiigreOns, in> ^
terceditpro nobis.Inipfo omnesfumusracerdotes,rcd .id Inu Vndelif.ieteo-
dc5 & fratiarum adiones.ad nos df nique noftiaque Deo offe- > '* Sactrdotm
renda.nii vnifinpuhrefuit, fua oblatione Deum piacare, & """^lt^fT"'
peccataexpiarc.Idquu liiiiftf vTurpent>qu!d lupercnnilieo- .^^^/^^ ^^y-^
njm ficerdotium impium eflt:,acracrilegum ? Certe nimis im- .ytlegium.
probi funt, dum facr imenti tirtlo infignTC audenr. Quanrum
.^d verum prcsbyterij munus attinet , quod ore Chi\ili nobiv
eft commendacumjibcnter eo loco habeo.illicenim ccremo-
nia eft,primu!n ex Scripcur/s llimptajdeindc quam nS tiTf:- ina-
ncm, nec fuperuacane.im, fcdfidele fpiritualisgratia^fymbo-i.xjm. 4.14.
]um,tcftatur Paulus.Qupd autem tertiumin numeronon po-
fui,eo fa(3umeftqu6d non ordinarium ncccommuneeft apud j. yerh Dei
cmnes fideles.fed ad ccrtam fundtionem fpccialis ritus.Vcrum deftnmtur eo-
quum hic honor Chriftiano minifterio tribuitur , non eft pro- ^«'» ordinatio,
pterea quodfupcrbiantPapiftici faccrdotes. Euangeli/enim w^"^**''^'
fui acmyfteriorum diipenfatGrcs ordinariiufiit Chrifius, non i^^lj, jj,,!
viftimarios inaugurari. Mandatum depraedicando Euangelio
pafccndoquc grege,nr>n de hoftiis imtnoJandis dedit. Spiritus
fanftigratiam promi/Tt, non ad peragendam peccatorum ex-
piationem, fcd adgubernationemEccIefiae riteobeundam ac
fultincndam.
19 Cum reipfa optime congruunt c^remonia?. Dominus f,jnjulse&if»
nofter quu ApoftoJos amandaret ad Euagch"; prxdicationem, pie Chrifti tn-
jnfufflauif incos. Qnp fymboIoSpiritus fandi virtutcmjquaA^^"""^"» *"
illos donabar, reprarlentauit.Hanc infufflitionem retinusrunt ?"f''^' ^*"^' .
». -•n--« z' n • ■ /--L ^ r lohan. 20.22.
boniiitiviri , oc quafi Spiritum fanaum e gutturc luoege-
rant , fupet fuos quos /ornBtfnc facrificulos deraurmuranr.
CAP. xix. iNSTjITVTIOKIS LlB. III r.
Accipite Spiritum faBdum. Adeo nihil prsetereuat quod non
prsepoftere effingant; non dic .' more hiftnonumfqui nec fine
artegefticulantur, necfincfignificationc) rcdinftarfimiarum,
qucB lafciue & abfque vllo deledu quiduis irait^ntur.Seruamus
Exctptionis di. Onquiunt) exemplum Domini. At multa egit Dominus, quae
itttio. nobis exemplum efle noliiir.Dixit Dominusdifcipuh's,Accipi-
lohan.io.2t. teSpiritum fandum. Dixit & LazaroXazirejveniforas.Dixit
^^^^^"'''''^^■paralyrico, Surge &arnbula Curnoneadem dicunt omnibus
lohan.5.8.* niorruis & paraiyucis ? Diuince fu^e vircutjs fpecimen ed^dic
<]uuminfufHandoin Apoftolos , Spiritus fanSi gratiaillosre-
pleuit. Hocipfumficonaiitnrefficere, Deumasmubntur, &
tantuin ni>n ad cerramen prcuocani: , fed iongjffime abfunr ab
effcdn 5 nec aliudinepco iftogtftuquam Chriflum illudunr.
oiliA exeeptio Sunc quidem adf o efFrontes vt allerf.rc Tufinr.confcrri a feSpi-
frefanarefeUt' j-jj^j^ fanftum fed qua^m id verum fitjdocet expcrienria , quse
clamat ex C{|uis fiert afinos, ex fatuis phreneticos quicurqae in
facerdotes confecrantur. Nec u-jmen hfnc puL-nam lUisfacio:
tintum cerenioniam ipfam damno, q-.ia? 111 exwmplum trahi
non debuic 3 quandoquidem a Chrifto infingulare miraculi
fymbolum vfuipataeft : tantum abeft vtillispacrocinari de-
beat Jmiraticonis excufatio.
4. Vn^lo eeyii 30 Vndionem vero a quo tandem acceperunc? Refpondent
7mprobatur. fe accepiffe a filiis Aaron , i quo & fuus crdo fumpfir iniciimi.
Lib.4. Sent. Peruerfisigiturexemplis perpecuo fe tueri inalunt,qtiam fare-
J- ■ ]^' ^' * ri afe excopitatum quod temece vrupant.fed inteiim non ani-
ocin eanon, , irn- ^ r r,- a
dif^.2i,cap.i. '^''^""^''^""^ , durn fijccellores le profi cntur hiiorum Aaron,
Chrifti faeerdotio fe effe iniurios:quod vnum o<nnibus veteri-
bus facerdotiis adumbratura figur.ttumquc fuit.In eo igirur o-
mniaconclufa&impletaftteruit, in eo ceffarunt, vtiarnoli-
quoiies repetirum a nobi» cft , & epiftola ad Hcbr^os jiuUis
K^m ludaif- gloffisadiutateftatur.Qnodfi tantopezeMofaicis cerem©niis
mum fcd irn- oMedantur^cur nonboues^vitulosjagnosad facnftciarapiut?
p^^fi^iirn tm- Y\2btnt quidcm bonam partemantiquitabernaculi& totius
ludaici cultus: fed hoc tamen corum religioni deeft, quod vi-
Per cenfequem tulos & boucs non immolant.Qujs non videat hanc vnftionis
funt ^pofiata obferuatfonemCircuncifione multoeifeperniciofioremrpr^-
aChrtfto,(^lu' fertim vbi accedit fuperftitio &Pharifaica opinio de dignicate
<' T-^'^^! — operis ? ludsei in Circuncifione fiduciam iBftrtisereponebant:
manmmnuul '^^ '" vnftionc fpirituales gratias. Ergo dum Lcnitarumsemuli
htclocum hahe efte appcjunt , apoftatse fiunt a Chrifto,fcquePaftorum mu-
re oftedtturfed ncrc abdicant.
eiu4vicesfup. j, Hoc eft (fi Dco placet)facrum olcum quod charafterem
pleuit '^'«'^'«indelebilemimprimit.QuafiverooIeupuluereStfalcabfter-
ras ridiculade ^* "^" pofhf, aut(fi tenaciusadh^utjfapone. AtcharaCtcrille
tegitur. fpiritualis eft. Quidoleocumanima? Anoblitifuntquodcx
Augul^i-
DE IXTEHN. M E O. AD SALVTlM. $17
Aup.uftino occinunc , Si detrahatur verbuui ab aqua, nihilfo-
re ni/i aquam: habere autcm a verbo vc Cix Sacrainentu? Qu,ocl EjsoJ. jq »•.
verbuni oftendentin fua pin^uedine? zn quod Mofi manda-
tjai ^ft dcfiiiii Aaron vngendis .? Atillic etiam mandatur de
fU])!ca,deephod>degaIero, decorona fanftitatis , quibus or-
nandus erac Auron,de tunicis, bajteis, mitris,quibuserant vc-
rtiendieiusfihj. Mandaiur demadando vitulo,dead.yler.do
eius adipe, de arietibus fecandis & comburendis , de rantlifi-
c^ndis ^uriculis &l veftinientisj alterius arictis fanguinc: &in-
numtrrealiaeobferuariones, quibuspr^etermiffis, miror curv-
na vndio olei illis pjaccat. Si autem afpergi gaudent, cur olco
potiusafperganturquam f mguine? Scilicec rem ingeniofam
conancurexChriftiaiiifmo & ludajfmdr& Paganitatc, veluc
confuris centu nculjs,religior,em vnam co-;ficere.Fcecet igitur
eorumvndio,qu3efr;ie,ideftverbo Dci, dcftituicur. Supereft;
impoficiomanuum, i;uam vcin vcrislegitimifque ordinatio-
nibus Sacramentum elie coccedo: ita negolocum habere in
hac fabula, vbi nec Chrifti m;uidato obtcmperanc , nec finerrt
rerpiciuncquo nos ducere dcbet promiffio. Signum fi no ne-
gan fibi voluncad rem ipfam cui dedicacum eft, accommodec
oportet.
Si De ordine quoque Diaconatus nihil pugnarem, G refti- ^o^adDia-
tueretur ia fuam integritatem minifterium ilJud qtiod fubApo conos>,(ererro'
ftoli5:& in puriore Ecclefia fuir. At vero quosifti finguntDia- ""^<j-*^i^^* or-
conos,quid habent fimile.^Non de hominibus loquorCne que- '/"*"''*'■ ' '•*
raatur mique ex liommum vitiis luarn doctrina a^Itimari ) i^d pa^oUs a ve-
proiisipfisquosfuadodrina nobi". tradunt , teftimonium ab rorum Diac»-
corum cxv^mplo quos Apoftolica Ecdefia Diaconos inftituit, norHmimlitu-
indignepeticoncendo.Aiuntadruos Diaccnos perrinere, affi ^'''^'&'^ffici»
ftere facerdotibus.adminiftrare in omaibus cju^ aguntur inSa- ^J^/f'^'^l
cramentis,rcilicet in Baptifmo, in chrifmacc, in patena,in cili- poteverboDei
ce , oblationes inferre & d'fponerefuper altare, componere q^r ^po^clic<e
menfam Domini,& veftirc: crucem ferre, prsdicare & decan- Ecdeju ordnn
tarcEuangeiitira &Epiftolam ad populum. An hic verbum ^>=d'^'netit
vnum de vero Diaconorum miniiterio.? Nunc inftitutionem ^Pffi^*'
audiaraus: Diacono qui ordinatur,folus Epifcopus mmum im
ponit. Orarium iUi & ftolam fupcf Ia?uUfii humcrum collo-
catjVcincelligarfeaccepifteiugumDomiHi leue, quoad finr-
ftrarapcrcineneia diuinotimori fubiiciac. Textum Euangelij
pr^bet , vtfeeiusprseconcmagnofcnt. Ecifthajcquid ad Dia-
conospPerindevero faciuntacfiquis Apoftolos fe inftituere
dicerccquos duntaxatadoIendisthuribus,fimulachrispoIien-
dis,conuerrendis tcmplis,captandis muribus, fugandis canibus
prjeficeret.Quisid hominu genus vocari Apoftolosparererur,
& Gonfwricura ipfis Chi;ifti Apoftoii$?Pofthac crgo nc Diaco-
CAP. XIX. f NS TlT V T I O NIS LlR. IIIL
nos eflc meiuiatur^quos nonnifi ad hiftrionicos fuos ludos m-
llitLiunc.Qujnedaf^i jpfo nominc facis decliranc cjualc iic oFri-
cium.Lemcas enim appeilac,eyrutnque rationcm ac orgincnj
ad fiiios Leui referre volunt. Quod per me quidcro licec,mo-
do we alienis plunns eos poftca vcfttanr.
T r rj , ?5 De Hypodiaconisquid dicerearcine:?nam quum re ve-
De lubdiaCo- •' ' , r ■ r ■
TjisjdcfeTititn-''^^^^^'^ pauuerum olimprxtuermc, nugicoriam r.elciouu.'ini
diTnyacdeom- ftinftionem iihsatcribuuncjvrciiicemacpatenam, vrce^jlum
nibui invniner c\sm aqua,mancile ad altare defcr.it,aquam fundantad manus
/?<?», ir/^i/w^^-lauandas^&c.Iam vero quod de oblattonibus recipiedis &m-
ma-, ^pirtium fej-gj^^jj dicunt,eas mce[Ii£;unr,uu;is veiutanjthcmaci deltin*
■ ' •^f^j^^j. tasmgurgic.uic.Huic munen opcimer£ipondct iniciandiritu';,
ideo easSacraVt3Lb Epifcopo p.itcnam & c.iiiccai.ab Arch.diacono vrceoiu
mtntorum »o-cum aqua,m*nuale & huiufmodi fcraca accipiac. His mepcns
mitie i/o/i-s^-vt inciu-fum Spiricum fanftum faceao)ur poftubnc. Q^ispi.i»
^"- hocconcedcreruftineiU? Verum,vt femei fin!amus,!icec de lis
idemq(j«cidereliqu:s ftatuere. neque tnini opuseftlongius
repeiere qur fupra funt explicata, Hoc fatis eilo- p-^ceric mo-
iJeftis&dociliip-us (qualcsinftituendos ia;cepi)nullu efre Del
Sacramencum.nifivlJiceremoniaoftedicurannexa promiffio- *
ni , autcerte potfusniil "• bi promiliio incercmonia .'pedatur.
MiciJC fyiiabaquidehabecurcerr^alicuius pfomiifionis: fru-
ftraigitur qu^rarut ceremoniaad confirmadam promiliione.
Ruriumnullaceremoniacxiisquasvrurpanc, a Deo inftituta
legitur.Sacramenrum igicur nullum efte poteft.
34 DE M.4TIIIMONIO.
Sgcratr.inturn TjOitremum t\x matrimonium , quod vt a Deo mftitutu fa-
«0« tffeivt etit- ji tentur omncs , ua pro Sacramento dacum nemo vfque .'d
denmis cppa- Gregori/ tempora vitlcrar. Ec cui vnquam fobrio in menteia
^"*f= /^Xr^ veniftet?Ordinacio Dei bona eft & fadti:6c agriculcura,archr-
^rt!ilLestoul7-^^^^^^*^^^^^^^'^^^^^^^^^ ordinationes funt Dqi Ieg:tinia»,nec
/Mr.e^ ofletidi- tamen Saoramenca funt. id enim non tantum in Sacramcnto
tur nmlta &a- quseritar vt Dei fic op*,fed vc fit ceremonia exrerior a Deo po
eramcfita pro- fiiQad confirmandam promiffionem. Nihil tale eiSein-macri-
tinus ^"'^u^'- fr\onio,pucri quoqueiudicabunr. Sed fignumcft^inquiuntj fa-
ralpe^^tnuta. cre rci.hoc eft Ipiritualis comnftionis Chnfti cum Eccieiia.Si
*i->un.:iri lue- veroo ngni,iymb9|um mceiligunt a Deo nuDis in hoc propo-
rer. fitum vr fidci noftr^c ccrtituditi&em erigat , longe a fcopo aber-
i.Cof.i5 4i. rant:ii (ignuni fimpiiciter accipiuc, quodin fimilitudinemad-
Matc. i3-Ji-&dufliini?ir.oftendaquamacuteraciocinentur. PauIusait,Sicuc
Tfa 4o II fteila aftella differt in claritatc , (ic ent refurredio mortuo-
lefa.4i!i3.* J^ui^.En i^niim Sacramentum. Chriftus aitj Sirailceft regnum
c.eiorum
DR EX TE RN. M E D. A D fALVTEM. JlS
r.fzLorum grano finapi.En alrcrum.KurrumjSimilceft regniim
cx:Torum fermvn o.Ecce cercium Icr.u.Tsaic,l:cce Dominusgrc
gerr. fuum p.ircc quai't [)a(i>r.Eccc quar um. Akbi, Domjnus
quafigigas rgrcii ecur.Eccc qu:n;um.tc quis randem finis>auE
inodui? nihil har rarione Saciamcnrum nr,n cric.quoc in Scri-
pcur.i parabolx Ai(iC& (imilicudinc.s.tor ciur Sacramera.Qujii
c.Ti^m furrum Saci.aniencum crit; (|uandj'quidcm fcripcum cit,
Dics Domihi i7cacfur. Qajsfcrac tllos Soaiiift.is tam inicice i.Theff.j.z.
garricnces.? Fareor quidcm ,q' oriesafiicicur vicis , oprimum
cfleinmemora rcu >cari quod air Cliti(lus,Ego fiiai vi js^vos I^J'^"' '5 »•>•
pjlmircsjpaier ri-ieus culcor.Qjj,' cies occurritpaitor cum gre ^*'^^"-'^*-"-
gc,&illud ctiam occurrcrc bonum cire,Ego fum pador bonus:
cucs mc2B mcam vocem audiunc.Verum fiquis taies /Tmilirudi-
nes S.icramcncis an numerct, in Ancicyr :m mitcendus /ir,
5f Vciba i amen P^uli obtr-jduncquiijus S.tcramtnti nome ^«atndhjocv.m
inatrimonio attribiii dirunt, Qj; vxorcn) diligiCjfeipium '^'\h- -^P^IioU. aiitis
mt. Ncmo vnniiam cirnem fuam odio habaicired nutric «?ifo- '"'.'J^l^'^^."
ucteam,UcJ!rc-iChnitus Eccknam : q Jianiembraiumus C't.^^^.^^^^^^^^^
poriscius,decarnccius,& dc offibascius.. Propttr hoc rehn- remnjhn-^e
qucc homo patrem &: macretsi,^ adh.rrebic vxori (\.ix,'iL crunt tueri ofiendt-
duo {x\ carncm vnam.Sacramencum h^c magnum elf: ego au- '"^-
teni dico in ChL-ffto & Ecclefia. Ar fic traitareScripturas rer-
ramc^lo mifcereeft. PaMius vt oftenderet maritis quam fin-
gulari amore vxoresfuas com Jefti dcbeant, Chriniumiliisin
cxemplar prop >nir. Vt enim iUe vifcera pietatis cfFudit in Ec-
cIefiam,quLimiibi defponderar: fic vnumqiiemq-, afFedwm eJ-
fe vuir ergi propriam vxorem. Sequitur demde, Qui vxorem
dili^ic, femctiplum diligic: quemadmodum Chrilius dilexic
licclcflam. Porre vc docerec<]nomodo Chriilus dilcxeritEc-
clefiam perinde atcjue femeripfum.imo quomodo fe vnum fc-
ceritcum fponfa Ai^ Ecclefij,rcfcrt ad eum qnac Mofes narrat ^*""^''Z-iJ'
Ada it^c dixifle.QuiU enim adduifli ellec in eius cofpedu He-
iia,quam e fna cofl^ formatam rciebat:Ha?c.inquit,e(t osex of-
fibusn)cis,&carodecarnemea.Totum id fpiritualiter imple-
tum Jn Chri(^o,SJ m nobis teftatur Paulusjquum membra nos
e/Te aiccorporis ciu?,de carneeius,& de oflibus eius,ade6quc
vnani cum ipfo carnem. Tandem epiphonema fubneftit , Ma-
gnum hoc myfterium,&,ue quis amphibologia falleretur , ex-
primitfenon decarnalt viri & mulieris eoniuodione loqui,
{td defpiriruali Chrifti&Fcclefis coaiugft^.Etfane vere ma- Galar-z.jo,
gnum myfterium eft,qu6d fibi Chriftus coft,?m detrahi p;/Hk
eftjvnde formaremur:hoc eft,quurafortis efret.debilisleffe vo-
luit,quo fiia fcititudineroboraremur:vtiam no viuamus ipfi,
<ed viuac ipfe in nobis.
5^ Impo(iiit illis Sacramcnti nome.Veru f quumnc titr vt ^ ' '« ^"'^f'*'
CAP.XIX. INSTITVTIONIS LIB. IIII.
ex amphiboio- eorumfnrcitia? poenas totaEcclcfia penderet?Myfteniim dlxe'
gia.Sf^eramen rac Paulus.quaai didionemquumrelinquerepoflitlntcrpres,
n emm-vocen? LatJnis auribus nou mficquentem.velarcanum vertcre:Sacr4-
riint:v}2de rml n^^ntum poncrc niaknt, non tatuen alio (enfu quam Graece a
tipiex oriiur Paulo myibrium didum crar. Eantnunc , &linguarumperi-
abfurdit.i^ , vt tum chiiiose m!'edencur,qBaru ignorantia in re facili & cui-
j>riwwn conce- ujs obuia t.^ndiufoediflime hallucinati funt.Sed cur in vno hoc
(iitur7natr:rao joeo Sacramenci voculaintancopere vrgent.aliquoties negle-
**€rmn!ntwyi. ^^^ pr^tcreunt? Nam & in Epillola ad Timorheum priore a
i.Tim.j 9. V'jlg.ir! Inccrprete podca cft: ac in e^de ipfa ad Enhefios Epi-
Ephtr.!.-^. ftola.vbique pro mylterio. Condonetur tamenillishiclapfus:
Lib.4-Senc. faltem mendaccs oportuerac e'Te memores. Matrimonium ve-
d<rt.i7.«.4.& roSacramenti ficulo commendatum, immunditiem poftea, &
-"c Quum fo polhitionsni' & cirnaics Cordes vocare qu-a vertiginofa eft leui
cie-tas. Gl. c. tas?Quam abfurdum efi: arcere Sacerdotes a Sacramento .? Si a
Lex diuina. Sacramento fe arccre negenc.fedacoitus taucumhbldine.-non
IbidtmDec. iraniihi etabuntur.Nam & coitum ipflim partem efle Sacra-
hb 4- Seni. ^x\tni\ tradunr. toque demum figurari vnionem qu3e nobis ell
&• ^d ^^t ^" Chrido, in nacura: conFormitate; quia vir & mulier nonnifi
32. qusft.a.c -^^rnali copula.vna caro fianc.Quanqua duo Sacramenca qui -
Quicquid. dam eorum hic repecunc, altei um \^tv Scanim^e , in fponfo &
fponf^: aiccrum Chrifti & Ecclefi3E,in marito & vxore.Vccun-
q'je,coicus tamen Sicramentum eft,a quo vUnm Chriftianumi
arceri p.cfas fuit.Nifi forteChriftianorum (acram^nta adeo ma
le conueniunc,{lare vc fimul non poffinr.Eft & ahera in eoruni
degmatibus abfurditas.In Sacramento conferri gratiana Spiri-
tus fanfti affirmant: coitum tradunc efle Sacramencum.-in coi-
tu ncgant vnquam Spi ritum f andum adefle.
TcFfrenjhf-r-bi 97 Acne fimplicitcr Ecclefiam luderent,quani longsm er-
idfemtlobti rorum,mendaciorum,fraudum, nequitiarum feriem vni errori
miere ^adfe attcxuerunt? vt dicas nihil aliud quam abominationum lace-
^iiot^ue traxe- ^ qusBfiifTe, dum e matrimonio Sacramentum fecerut. Vbi
vunt matrimo- . .\ ^ , , ■ a • 1 • r
mAlium caufa- cnimid femel obtmuere,coniugauum Gaularamcognitionem
rum eognitto- ad fc traxcruntrquippc res fpiritualis erac profanis mdicib. no
re.n. attredanda.Tum Icges fanxerunt,quibuscyrannide fuam fir-
Tum hgesfan- marunt.fcd parcim ia Deum manifefteimpi3s,parcim inhomf-
xerunt partim ^^^ fniquiffimas. Quales func s Vt coniu^ia inter adolefcencu-
iJqmdmdi. los,parentum miuflu contracta , hrma rataque maneant. Ne
* incercognatos,ad fepcimum vfq; gradum legitimafint matri-
monia:&quse contrafta funtjdiflToluantur.Gradus vero ipfos,
conrra Gentium omnium iuraj& Mofis quoque pr»iiriam con-
fingunt. Neviroquiadulteram repudiaueri8,alreram indu-
ccre iiceat. Ne fpirituales cognati matrimonio copulentur.
NeaSepiuagcfimaadoftauss Fafchse , tribus hebdomadibus
ancc natalem lohamiis, ab aduencu ad Epiphaniam nuptia?
cciebiren-
t) E B S t 1 R N. M E b. A D S A i V T fe M, ^2^
cslebrcncur,jx(imilesinnumer3e,quasrccenrcre longum fue-
iit. Et ex eorum cceno aliquando emergendum eftjin quo iam ^"^'^"P., *^*
Jujtius h.^fjf oracio quani animusfercbat. Aliquantulum ra- '*** '^f'^^* .j.
ineti tnihi profeciflevideor, quod konis pellem iftis afinis
quadamcx partc detraxi.
De Polhica adminifirfitione ,
Conftac hoc capur duabus pra?cipuis partibus.
Generalis eft tradatio de politica? adminiftrationisneeer/?tate,di°
^nitace 5: vru,aduerrus Anabaptiftarum fureres.feft.i 2.}.
Spccialis :itlditiir explicatio trium partium , quibus hzc admini- •
ftratio prcecipue conftac^i fe^.^.vrque ad finem capitis.
1 Pars prima agit de MjgUTratuum fundione , quorum authori-
tas& vocatio ptobatur,fed:.4 f.^.y.Deinde tres formf ciuilis
regiminis adduntur» ieft.S. Terti6,de Magiftratus officio,
pietatis & iuftitiaerefpeftu diflTeriturjvbi de prOEJniis & p<K-
nis.nempe de fontibus pIedendis,innocentibus tuendis , (s-
ditiofis reprimendis.pacis & belli artibus tradandi$,iiabetur
dirputaciojfedt 9 10 11. 12.13.
z Altera pars de Iegibus,e3rum vtilitate, neceffitate, forma, aut
thoritate,conftitutione,fcopo,feft.i4.i5.i5.
I Poftrema^eft de populo,vbi primum exponirur,quis legum.iu-
diciorum,raagiftratuuB[ivfus ad communem Chriftianorum
focietatera redeat,fcd:,i7.i8. 19. 20.21. Secund6,q'iantura ma-
giftratibus priuati deferre teneantur,&quoufqueobedieniia
progredi debeat,fed.22. vfque ad iinem capicis.
ORRoquumduplexiahomineregiinenru- ^,. ^
perius ftatuenm*:&de altero iUojquGd eft in jiremaparstor
artima,feu interiore homine pofitu,aEternaq; tiufopem, vi-'
vitam refpicir.fatis mulra verba alibi feceri- ^* "^iHs infti-
mus;dealteroetiam,quod adinftituenda ci- ^''""''«" ^'^-
uileinduncaxac,externi.riqimocum iuftitia J"''^!!l*** ^^*r
- -L i J n- 1 l- tlattotftneetf
pcrciuet.non hii vc difleramus,Iocu$ hicap- fana.t.yt^-m
petit. Etfienimafpirituali fidct do6lrma,quam traftandani nabaptiftA r»->^
fufcepi 5 fepar«a efle vidctur hums argunienti racio: progreh/^^^iWMr,
fus tamen oftendet.meruo a me coniungi, imo neceffitate me
ioipelli vt id f.tciam : prajfertim quonuin ab vna parte amen-
tesicbarbarihomines ordmemhuncdiuinitus fancuum , fu-
riose euertere c„onantur.Princ/pum vero adulatoreseoruni p6 z.itemaduU"
tenciam fincniodoexcQUenres,Dci ipfius imperio opponcre^»'-'' ^^w«>#.
CAf. IX. X^ » TfTVTlOKlS II B. IIEI.
iioQ(fiilj.Te3;iit.Vtnqtje malo ni{i obuiam eariir,penbft fidei /In*
cmtasAdiis 9U'^kI icJre quani benignehac in parte confulue-
rk Deasgencd hu.irstinG non parum «olha refei.2: vc ad grati-
t^. j ^ ii fv\!Aaeiiire!ia?ifjamsmiiiinobisvmeatpier£;cis ftudium.Prin-
tvdtii^mer^* c^|^io,an,St£<:;ua ui m reia ipjam nia^fcxlianiurrrenejjaa lila elt Ji-
©;.;k i'x^f«- §iK&"(»aKte3S'>!obisp&nt-,Qc('cjuodniukisvulg6accidic; iirc
»«'^- £mi2l<i(uct{fljpiy.denttTperiiiitceamus, <^u;:ediuerram prortus
T*'^^*^'^**"^^* r.*tj',.c5rm Iba^cetJliieaim Cjunin in Ku^jigeiio pFOi-nJrti iibcr-
apT/; .truf^ er ^.^^^^^^^^j^^ ^^^^ »iu3Iu!n mfer l.oinin • i£2Cin , KiulIu.'Hquc
turj>»-i£:ie^ magslkataK!! 3[ «jicnveil in Chnltuin vttum mtueatur: niil-
^f^fntni-A-as^t- him Uh^rmus /liJp friidiuni capere ie poHe putant quand n «di-
>?«»iia?'..».^ife'r^ifaEgsjfyp,-ifee.uinerepocelbcen-i videnr. Itaqucoihil toic
fartCh-,tj&t^^ Ikil-^^ai» cstS[|:!«i*4t*£,n3 5 catus m nouara faciem orbis r(-f®rrnc-
bbttr^ti^ tGrr '*'lss «rcsfnli^-ii ilat.nec leges^aec magillratus, ^ fiquid /i
tti!fi.t:^<di e^fiKiA oftctre f«:x libsrfan opinanrur. At ver 6 qui in-
eei: cocptis & a!i^5iiac«, imer prsfentem hanc fluximqi viram,
^ i^r.or3.m ill.^^ia 2?rerr amquc difecrnere noucrit : neque d;fta-
crieaaidliger.^jMnitiale Clirifti rcgnumj U ciuslem ordmario-
&tflaj!r.ii|#iiicm,resefefi'!u'rii4^:imrepoiItas- Qj^um ergo ludaica ilJd iit
tuaiirf.gm wAti'm!ii^€lmih rc^rjUiK fnb elementis huius mundi qii^rc rc ac
ifi,^e^i ^' iFscfisikrcrnos magjsquod perfpicue Scriptura docet, fpuiiua-
it^ i*^® e0£f?u^irac(igfta.i:es,quiexChri{l! bencficio coU'girur,
rorsm haac l!i?erjarem,ip3?in ipfo nobis promittitur.a q je of
ftrrttir^jmrmijieciiua? mtxz fuos fines contiaere. Nam quid cfl:
GaFany.r. 5f»«>ti ipfe ^de Apo^ioluSj qui lubet vt ftemus,nec fubiiciamur
r.Cor.y.zi. icgo fcnisfari^, al«bi (bliciros eife feruos de ftatu fuo vctar.-nifi
qfjisa fpfrimaSis Lbcrtas c« politica feruitute opti^ne ftare po-
G.ila£ 5.zS. telt?fa qxstmtthva fenrum zccimtndst funt iita^ ^ims fen;,en'£,
ColoL3-*t. la rcgnt» Oo nan cfi;Iudj?'js,nequ€Gi£&cu<;.non mafculi.sa.jc
fc^^isa^o^jaffgruus ^arliber. Iteo),J3on efl- Iud;Kus , ncc Gr.e-
C4as,pr^putiii.«,cir<c«ncifio, Birbari]s,Scytha,'eruusJiber : fcd
o^Viah !n ofnnj'>i;sChn(ius-Quib,fi2;niiicat,nihil rcferre qua
/t«apodhomin€sCincfif5one.c«ius gentisiegsbus viu3r,quan-
d^h\ rebusidisminime fijuai e^I Chrifti reg^ium.
x.,j4nifj''ptif^a $ Neqtie raaicn eo lilj d!ft.'n<9;io pcrtinei, qup t.>ram p li-
r«5« d':tlik,d d^ raEionenj^rcm eiTt pollutatn reputemaiSsad homme? Chri-
mltmAirnim- ftimo^ nilsij pen:ine:em.Sic quidcm fjnatici, quosdeleftat ef-
(irAtutt'm,iy £^g,„,;^ Ijcenda, vQciferatur 'ic iadant, PoftTjani moraii umus
«<»#ii8£;iW.P^"Cariiiqrne'eine;Kis hums mundi, bc rrar,il.u! inregnum
De.%redemu«i: jnter caeleiles; indignu.r. hoc nobi > elle, ac infra
nodram excellentiamlonge poficum, profams illis ae impuris
x.lEM.fmeh ^» c«ri$ occufufi <?|uae c/jca zhcna a ChriicJiano honi ine negotia
f' 'ff"*^^^^''^' vstfznmt. Quorfum.itiquiuntje.qes Cmziudlcih & tribunali-
•exd^aniitrl ^««^Qh.^*^ auteoi cum iudiciis ipfis Iiomini Cluiitiano ? Imo ii
rtptt^neu occidcic Hon licct,qu6 nobis legcs 6i iudicia/Vcru.iti vc diilm-
IDS EXTErN. MBD. Aa SALVtBM. W
aum iitud rcgiminis genus a fpif ituali illo &inrcrno Gbrifti c>«^m vtra^^
rcunn ir..pcf monaimu •. ua nec quicquiir. pugnaie fcicndum J^,„^„^, ^^^^^
cltNam uluo qyjdem,iuiii.i c^Ielb^ rcgni quajdam lam nunc admifj^jirano-
iu >ci:ccrrum m nob;s nichoa::&irt h.c moitali euanidaqi vi-»g^ emfmodi
tx\ iincnorcdcm&incorruptibilem htitirudmem quodamo- <#, vt-vdm
do aufpicatur: ac huic dellinamm eil, uuandiu inter homines i^^'^ '^"* 't^-
age.TiUs. ex,cernum i>ci . ulcuni fouere .Sctueri, i^nam pictat.s ^^,^,^^^^^.
duaiinim &tcckn;2ftatum defcwdcLG vicam noftram au ho- ^,^,^^.,^^
minum focietaiemcomponvrre, ad cuiilem luftitia .norcs no-
ftros foLn»-re, nos mttr nos conc 1 art^communem picem ac
tvaqaill.i-ateiM a-ere.quc omnia iupcri:acuaciref.iteor,fi pra?-
jenteni vium exnnguitTegnum Dei.qnaie nur.c intra nos cft.
bui ica c ft volunia.s bei,nos dum ad vt i ani pacriam afpiramus,
pcregrinari fliper cerram. eius vcro pertgtinacionis v^us ta.i-
bus lublidiis mdiget: qui ipfa ab iiomine tollunt, fuam illi eri- ^^i^.-^ .^^^ ^,
pui t humanitatem. N?in quod tantam in Ecclcfja Dsi perfc- Eedej^a (^ ^'6-
dionem dcbcre eiTccajfantur.cul fua pro lege moderaciofa- Uttca vrfan^
tis liteam itolide v^fi miai^in.inrur, qua^in hommum comnju- uf^ti^fif '^pfri-
mtacerepedrnmwquam po fit. Qnumenim tantafit impro- '«^ necfprta.
barum infolentia, nequicia tam GODtumaxjqu^smukalcgum
ieiier:cace coeiceri vix poffir^quid fa^flaros expeftamus h pa-
leref 2B improbiuit; videancin^.puni-am licentiam^quijnema-
iefacianc.ncquevi iaciscoguucur. - • rr
5 Sed de poiitix vfueric aliusopportunior dicendi locus. B^el^onfirnu hu^
Nunciftud tantiimintelii^i volumus.de caexccrminada cogi- ,.u^ probatio.-»^
tare.immanehi cfie barbaaemicuius vfus non minor inter ho-/-^ w^^m.^
miius qaam panis.aqQ^, foiis, & aeris:dignKas quidem malto ^^;;^;^^^
eciam pr:Eftati0r.Non enim(qu£ filorum omniunicommodi- i^,,,^^,„«„,.
taseftjhuc (pedat duntaxacvt fpirenc hommes,edant,b.banr. iji^yfaejft^fed
foueanrur,(ctuanquamh3ECcerfeomniaco;r.pIcftinur,dumcf-,r,ar9^^C.';rJ-
ficit vc umul viuant) non tamen , inquam.huc fpedac folum:^ regnwy^ cr
fed ne ,doiolatna,ne in Dei nome racriltgi?.ne aduerfus eius*^;--^^^^^
veritatemblafphemix.aliaequereligioniscftcnfionespublice^ ^*
emerj^ant^ac la popuiumfpareanturnepublica quie^ peirur-
bcturtvt !uum cuRjue faluum Cii & iffcolume: vt innoxia mter
lecommercia homines aoicec: vc honel*las & modeftia in:er i-
pfoscoutur. UeniquevtincerChfiftianuspublica religionis
facies cxlliat,inter hom nes conftet humanitas. Nec quenqua
moueaL quod rede conftituend^rcligioniscuram ad ho.mi-
n;mipditiaa,nuncrefero , q.^am eura hominum aTbicriam
pofuiile fupr:^ Vidcor.Siquidem nihilo hk magis quam anrea,
ieges de rcl i^ione uc Dci ciuu ho.min.b is fuo a^burio ferre
pe^mitto quum p diticam nuh^^^^uone piobo , cjix in hfcc m-
cumbit ne vera . ehgio.qu? Dc-i Lcge c6 in-jtur, paIaa,,pubJi-
cifciuefacrilegiisimpuneviolecwraccorpurcetur.VerumipU
Xxx ij
CAP. Xj^f^. ZNS T I T VTION XS L I B. 1 111.
Deindf^p^^r^i- ordinis peiTpicuitne adiuti Iedorcs,nicIiusquid derotoge^fe
euiTMu taufi re pol)tic3e adininiftr arionis fcntiendum fitjafieqtientur/» eius
difputatio ai paj-fes feorfum pertradeinus.Svjnt autem tres.Magittrac«s,qi>i
VLli^reiocn- ^^^■^'^^ cft Ifguni,;;r cuftos: Lcges, ;ecudun:v4^u*sip:eimperat:
ur.i^deUagi- ^"*opuIus, qui lc^ib^ regirur,& magiibatui parct.Videamus er-
firatiui.de Lc- go primiim dc ipfa magiftratus fun^flsone, num leojtinu fit ac
gtbui.^MTo- i'Jeoprobata vrc2tio,(j!!aie officium, qu2n'aputeftas?deinde
f»'o. qui')us inftiruenda /ic legibus Chriftiana poliiia : tum ;^©ftre-
moquis let^ura vfus ad populum redeac , qua: maeiftratui o-
bedicnria debcarur.
Mifgiflratuuni 4 Mag;ftrat<5um fundioncm non modofibi probanacce*-
funciio.Dti x--o- p?a;:ique cfib teftatuseft Domin-us.-fed honorificentif/imis in-
c* cr ''-"g^i .'u-,er elog!?s eiusdignirarem proicquutusmirifice nubisconi-
E^^oV^z ^. 'i^^^t^^^^-f' Vt paucacommemorem; QuodDijnuncupanrui:
Pfal.St.ir-- ^ quicunqie magiflraru gerunt-,ne ia ea appellatior-e leue ineflc
t.Dijvwn.'.r. momentum quis putet.ea enim ftgnificaiur, mandatum aDeo
lohan. 10. 3). haberc,diuina authoritarc priedicos efle.ac omnino Dei perfo
nam f ftinere , cuiu' viccs tijuodamwodo agunt, Non meum
hoc vft caiiillu, (c^d Chr'ftiinterprcratio. SiScriptura,fnquit,
eos vocauit dcos,3d quos vcrbum Dcffadrieft.Quid h"C eft,
ni(it!em.ind;itumiliij> eife a Deoncgotiij,i't illi in fuo mune-
Deut,!.'^ rercru.-ant.^^&^quodludicibus fuisdiccbat Mofes & lofaphat,
i.!^aral.i9 o. ^^^^^^^ per finguI.iS ciuicates luda conftituebant)iudicium exer-
z^Dupp^' pg^f j^Qj^ p^Q homine, (tdi pro Deo? Eodem pertinetjouod
Prouer. ?.i4' ^«pJeria Dci per os Sa».Gmonis afhrmat.fuum ciie opus, quod
Rege% rcgnjnt , &confiliarii deccrnuntiufta: quod Principes
principarum gerunt,& muryfici o;rines ludices terr?e.Pcrind«
en m ifti d valrc acfi dic^um eflersnohumiinaperueriitirc fie
fijVt pcnes Rcges & PrcTfedos.-ihos ii: in terris rerum omniura
arbirr!um,teddiuinaprouidcncia& ia.ida rirdisiatione: cui fic
vi''-'meft reshcminum moderari:quaudoquidcm iliisadeft,ac
Cf.ampr.Teft in ferendis lcgibus, & iudiciorum arquit.^^^e exer-
Fvotn.u. S. cervda. Qnpd & Pauius aperte docer, du ii prasFe(fluras inter
D."5 dona cnumerat, qs^se fecundun, grati^diuerficatem varie
diftribu.;.', a feruisChrifti in.Tdificarionem Ecclcfi.sconferri
dsbeinc. Tamecfi enim illic pioprie de fenafuloquitnrgrj-
u;um virorum , qui in pnmitiua Ecclefia conftituebaarur, vt
conformand3? publtcas difcii)lin3e pr:eef]cnc ( quod munus iti
I. Gor.is iS. Epiftolaad CQnnthios ia;/3spv«3-«c vocac) qinatamen videmus
eodem rccideie finem ciuilis pojeftacis, non dubiunvijjiin®-
mt^eiuftjE praTfedurxgenus nobis cornmender, Multo vero
Rem.ij.s, clarius,vbiiuftam ea de icdifpurarionem iaftituic.Njim & po-
tcftatem,Dci ordinationem clle rradit:nec potcftate* ede vl-
4as,nifi a Deo ordinatas. Ipfos aurem Pnncipes, miniftros cf-
f€Deibeneagentibus,inlaud«m:nialis,adiram vitores. Huc
ac^edunc
DB ExTbrn. m k d. a d «alvtbm. >jr
accediint&ni-(flonini virorumexempla: quorum aitjregnis; S^xnElomm itg
vt Datiidjlufi*s Jizechias.-alij f"arrapiis,vt lofeph & Daniel; ali/ -^irorum , qui
ciuiiibus pra?fc<:turis in libero populo,vt Mofesjlofucac ludi- ''»/'«/«»^'"«'
cts,fun(fci fo.nt:cKjoruin fundiones /ibf probatas eflc,Dominus^'* v«rfattfur,
deciarauit.Quare nuJIt wm dubium efle debetjquin ciuilis po- m^tur.
telt is.vocacio flt.non modocoramDeo f^nAa&legitima, fed
laccrrima ej;iam,& in tota mortaiium vica longe oBiniuia ho-
nei}i fima.
5 Excipiuntquianarchiaminducere cjperenr.quanpis olim 'J^^''/''"'»'**'
rudipopulopca:fuerintRei;esaciudiccs,'hodieramenpcrfe- ^'''" "^"PT-
a- V^i -A >• 1 , 1 . . ' J-Ktnti iuftttHta.
lon! quan Chrutus cum Euangeno (ao artuiit.mmime qua- fu fe hancpo-
drare Ibruileilludgubernandi genus. In quonon fuam modb ////^r/z.
inrciciam, fed diabolicum faftum produnt, dum perfedioncm
flbi arrogant, cuius ne centeflma qutdem ,'2r, jn ilhs confpici-
tur.Verum qualefcunqMC ljnr,refurario facilis eft:quia vbi Da- Vfal.iAz.
uid Re^es & pr^fcdos omnes ad ofc-uladu.n Dei Fiiium horta- T{^ip'«fo,fxD.i-
rur, non lubet imperio depo/iro ad priuatam vic;im cocedere, "■'^•'K'^"» "^
fed potellatemqua funt inftruAf,Ciu-illo fubiicerc.-vc vnus fu- f,^,l'^'TJ';oX
praomncscmineac.Simiiiter lefai;.'s,dam promittitRegesfo- „/9 ^^ tutela
re Ecclefije nutritios,& Regin.is nucrices.no abdicit cos hono- (latum EccUjia
re -• quin potius hononlic ^ elogio patronos cmfticuit pns Dt;i '^'-'^i'' commen'
cultoribus nam adChrilHadutiitum percinct vacicinium illud. '^'"^'*
Plurima rel^iinQniafcieis f>mii;to, qu^ pa^^/ini occurrur.ac pr^- ^ ^•^^•'S.
fcr-im in E^fahiiis, quibiis fuum ius ins^fedis omuibbs afVefirui-.
Omnium veio maxime iliuftns cft locus Pauli, vbiTim >theu i.Tim.2.2.
admonensjnccetu publicoconcipiendaseffc preccs Dr- Rcgi-
buSjrarioncmnrioxfjbiicit,Vc nanquillam viram fub ipfls aga-
mus cum omni picare & hmeft ite. Q__ubus verbis eoiuin pa-
tr"tcinio & tutcla! ft.ttiin» Eccicfis commendar.
6 Quae cogicario m giftratus ipfosaffiidue cxcrcere dcbet, ^fmuf io^rinA
qi-Mndo ingentcm illis ft.moium adderCquo ad ofhciumexci- '^''■''»^'^1*/^''^-
tcncur,& ftngul;irem cofolationcm affcrre poieft^quamuneris'^''*'" refptcln.
fji difficulcaces(que muhac cerrc& «r.uies funr)ieni.int.(>uin-
tuinenim integritaMs. prudtntia:, manfuecudfnis^conrimntice,
inn-icenci^ ftudium fibiipfis imperare dcbenr,qui djuindeiufti-
ri'1: miniftrosfe conftitufos t^^ norunt? Qua ^dmh iniqnica- i. MaximacH
tem in tribunal fuum admitcenc , quod Dc! viuentts thronum p^ttate, xquita
tife audiunc? Q'ii audacia iniuftam fcnceniam pronmiciabut ^f cir diUgen^
eo ore quod diuin^ veritati dcfignatum elTe organuni inteili- ^'''^'" f"^"^^,
gur.?Qu^a cofcientia in impiadecrerafubfcribentcamanu ^■^^"J2tnu"''^^^
ad pcrfcribenda Dei afta fciunt ordinatam.?Tn fumma.fi fe Dei * '
vicariosefle meminerinr,omaicura,redul!rate,induftriainui-
gilent oportef, quo hominibus quandam diuinajprouidencise,
cuftodiar, bonitatis, bcneuolentise , iuftitia; imsgincm in fe rc-
pf«fentent,Ac perpetuo illud fibi fubiiciant, Si maledicuntiir lerem. 4S ir.
X X X iij
^AP. XX. INSTlTvTlONIS LlB.tllT.
omnesqui opus vinddseDeiexequunuir indoio, multogra-
iiiu> niaiedici,<juiinitHla vocacione friudulenter verlantur.I-
Deur.:.i5. raque tjuum fuosiudices ad officium cohortan vellenc Mofes,
^.Par.15.6'. &IofapIiar, nihil habuerunc effic icius cjuo iilorum animos af-
ficerenc cjuam quod prius retuiintus, Viucte quid agacis.no e-
niai pro homineexercetts iudfc».;!!}, f*:d pro Deo.quip^^e qui
iuxca vos ert in caula mdic j.Nutic igic-r lic pausr Domn.i fu-
per vos.Videte,Sfag te:(]uoi.iim nonert viiapGruerficas apud
Dominum Deumn^itrum. bcalio iocodicjrurj Dcum iiet.ije
Pfal Sz t ^^ fyn goga deomni,^ in mcdio dcoium ividicen) ag;rc. q>!0
ier.j,i4. ad ofticium animenrurdum aud unr D^-j fe 'eg:»ros eife , cui
admsmitratae prouitici^" rariontm alqnando reddereo|'(>r
teac. rit mersto .ipm] eos p^urimum lisec .:idmuniiio val'erf dc-
bec.nam iiquid deimquunr, non hom nibus modo lunt imuuj
quos fceierate vexant , led in f^eum qwoque ip.um conrun.e»
x.Pracl^rujui^Qf]^ cujus facfofanda judicia pol.iuut. Kurfum haber & vnde
*'.*'"'"''"*''''* f!jpr3?ciareconfole>iiur d;joi fec.tm repatjric .non tn pr tanis,
Mcc a feruo Dei aliems oc upaciombu-^ fe vcrfarufeu finitilh-
jno munerc;quippe q u Dci ItgacH nc fung ntur,
i.^^aUpHjla- 7 Qrn vero non rnouetur t* r Scriocura.' celiimoniisquo mi-
rurn fuYores nus 'acrjiij hoc minHU-rJum m eftari au/in ,qualiren) arcii-
fincrtfu^ri de ^\^^^q ^ Dietdte ChniVana abhorrenreni : qu-d aJiwd (luam
r^i^il^n nesCed '^cum ipfum lugjlla : cmus ignominiac- ai mnjitcrij !ui pro.-
Pii;^n>pfum77e bro Ron eflc coniu')dra non porcli? Ac prorius non magiltra-
ttgne: abjjc:at. tus re'rob-)nt,fed Dctmi nbnciunt rtr^fu;>er (eregner.Si enim
i.Saq).8.7. lilud vere de popiilo irracl a Dommo didu eil, quod Sanue-
Iisimpenumd^'tie<^ Ul. nr; q -i minus vcio liediede nsd ce-
tur qui m p''.ffe(9:ur:^s f-mnes a Deo mftitutas dcbacchari iibi
Luc.iz 15 permirtunt? At ijunm di/cipulis d,d:i'm eita DominOjRegfts
gentiL/ dominari iilis.inrer ipfos vcro non ita ciie, vbi q 11 pr -
mus iir , fieri minimum oporteac : Isac voce interdiftura cil
Nrr o^i^a: Chri Chrillianis omnibus ne regn 1 a. r p i^edurav ciipeflant O de-
fi-yfjun^^-ioj^ xrro«; interprrtesllntcr diicip^ilos orta e at corcn-io quisaliu
mi! e imeieau prjecclleret.haitc vana.imbici' nem vt compe cerct Dominus.
obnciun eofiiip mtnMterium non eiie rttmis nmile docuicintjuibusin-
tercxteroi vnus emirjcr. Quse' collicio q-ud quxfo ad ignomi-
n:am rcglr di.;nit.uis facupuno qnid on nmo euincitj m/ire-
N c rcfe^ta-ix gium munus, Ap'>ilolfcuui non elfe minittcrium^PrJBterea in-
fi' g^iberuatto- fcr ipfos magiltratus t jmerfi varias fuat form^, nuiiii came di-
r;ufn.md. fcrime hac i.» pirte eft quin pro Dei ordmib. fufcipied^a no-
Rom.ij.T. bisomnes fiMt.Nam & omnes /imul compleditur Paulus,quu
*T)'o o.dinata '^'^ ncmelle poteitatem n:fi a Deo;& quajomniuni minimear-
/;.;;/. rfdebax,exMnio pra; ahis ceiiimouia commed.<ta e{^,nempe v-
1'm>u 8 '?. niiispioteftas; qua^quiapublicam «mnium feruitutem fecum
i I a n;. fcrt(exccptovaoillo cuiu$iibidiniomniafubiicir)heroicis&
excel-
DE BXTER. MED. A E> SALVTfiM. j|2
excelientioribiis ingcniis minus olim approbarjpctuit. M
ScriptLira, quo niquisiftisiudiciis oceurrac , diuiQxtupiennx
prouidcnriameirenominacim afftrmic quod Reges rcguant:
& pecuii2iiter Hegem honorari pr:;ecipit.
ti &t r<iMe vAdc ofiofum eilet, quis potif/imus /ic politir, irt -, ^f .
eoquo vi'junc Joco,futiarus(tacus,apriuaris nominibus anpu-yj^^^ rertmi-
tari ; quibiis ds conftituenda re ahqua pupiica deliberare non ms auiliiMo'
1 ccr. Tumetiam fimpliciter id definiri ni/i temerenon p(y[- narchi^t w4ri-
ibcquyni niagna iiuius difpurarionis raiio sn CKCunftantiis po- Z^'""'''''^'*» ^^-
iua fic.Ec (i :pf os eciam flacus citra circunlianyas incer fe com- ^''^^11\ r^
carcs non f.icileficdircemere quisvtilicatsj pra^pondercMdco dejintri cerh
seq jiscondicionibuscoiJtendunt.PrccliuiseRaregnoin lyx^i-nenpoteft.
nidcmlap us -.{td nonmuito difficihor ab optimatumpoto-
flate in paucorum fad:i©nemjmulto vero faciliimusja popula-
1*5 d'>niinafipnein ledirionerti.Equ defi in leconfidereturtres Ptrrotarifto-
ill.c qurisponuntPiiilofophi, rcgnr.injsforniiE , minimcnega-^''^"'*»*'*'^''-
ut lim ve! anfl: -craca. vel ceinperatu i^-x.\ipi:i^ di pohcia ftatuni ^*'!?'* ^*''*""
aiils omf.ibus lon^eexccllere: non id quide perfe.redquia ra-
riiiimeco.icnigit Rcgesitafibi modf.-rjri , v; nunqua a iufto &
redodiu-rcpetcorum voluniiis.-demdetaino r;cumme& pru-
den^ia iniiruftosefrc vc vnufqMi/que videac quantum r:;ciseft.
Facicergo honiinum vitium vci dtf.d: s, vc tucius/ir acmagis
tolerabile plurestenere gubern,»cu'a , vc Aij aliis mutuo/int
adiistores.doccac ac inontar an; ah •Sjac/iquis piusa^quo fe ef-
feraf,plurcslinc:idcohibenda cius iib d;nemccn'ores acma-
fiftri.Id <:um experii«cnro ipfo icmper fuiCc3.iiproba:t:in,tum zxperimentoi.
luaqu >nue authoritace Dominus cofirmiu f.uum ariftocra-^r- crl^firta-
tiam politi5E vicinam apud Kraeiit-is mfticuit, quum opruna '^'-y^'''' **'""
condirioneeos haberc velletdonec iii;aginem Chnftiprodu-^'^'''''''^'
coeria Dauide.Acque vt libenrer facccrnullum e/regiibcrna-
ti .n'sgenusi/lobeitius, vb; libcrt.-s adeaquim decetmode-
rarimcm eft cofupo/ira,& addiutuini 3[cm ricc/<jnfl:i'u-u; Iic
& beatif/i.noscen/co quibus hac condicionc fr6i Iicec : & /iia
ea conreruandaretmendaqueftrcnue ;ic conftar.ter labora.it,
eosnihlsb ofiicioalienumf:cere concedo. Quinetiamhuc
fummadiiigenciaintenci mav-iflratu^ e/Te debc:,nequa in par-
te libeicatem,cuiUspr^ii'Jes runrcoiift/tuci.minuj. ncdum vio-
laripatiancur./iineofunt fegniores &p'rum foliciti, perfidi
func in officiG, & pacri3E fua? proditores. Verum fi hocip/'jin f - ' ■}/
adfetransfer;int, c|uibus Dominus aliam gubernacionis ^?^- fcrm* ^Deonit
ciem attribuit,vc indead commutationem cxperendam (b- nuui prtuUin
licirentur , non modo ftulca erit & fuperuacui, {'td^^rot^usti^tfttvtdiuer
noxia etiam cogitatio. Qiipd C\ non in vnam dunraxacciuita-/'^/""''^^"'^'^''"*
tem oculos deligas , fed vniuerfum /imul orbem circumfpi- *''|'*''"^''"^"*''
ciasac ^ontcrrtplctisjvel afpcifluniinlongiora falce rcgionutn "
Xxx iiij
^AP. XX. IblsTlTvTlOMlS IIB. III r.
fpatia difFundas,compcriesprofed6 diuinaprouidentia iMud
nonabsrecomparatum vtdiucrfispolitiis regioiies varixad-
niiniftrcntur. Nam quemadmoduninonni/iin^quali ccmpe-
ratura , elemenca inter fe cohxrent: ita ha? fua quadam mx-
qualitatc optime continentur. Qj^anquara hsec etiam omnia
frui}ra hisdicuntur quibus Domini voluntas fatisf.iciet. Nam
fi illi vifum ei^, Regcs regnis prseficere , liberis ciuitatibus ie^
nacorcs aut decurioncs, qiiofcunquclocis pr/^fecerit in quibus
degimuSjnpWrum eft iis nos morigerf s ac obcdietesprsei^arc.
Wltintus locu4 9 lamofficium magiftratuum,qu:ile rerboDeidefcribitur,
frim* ^^''^«^^acquibusin rcbus/itum /it , obster hoc lo(0 indicandum eft.
«fficto. ^^ ^** Extcndi vcro ad vtraque Lcgis tabulam i\ no doceret Scriptu-
la ,ex pro|anis icriptonbus difcendum eflet. nuUus enim dc
magiftraiuum officio, ferendis legibv s 6i publico ftatu difle-
ruit,qui non exordium faceret a religione & diuino cultu. Ac-
que itaconfeffifuhtomnesnullam politiamfoelicircr pofleco- ,
Bmim prlma ftitui,nifi prmia cura pictatis fic : & prsepofteras efle leges qua?
ctradtbet f^f ncglcdo Dci iurc tantum hominibusconfulunc. Quumigitur
T^^eligionu Chriz^uA omncs philofophos religio primuin gradum teneat , ac
fi.anao^vers vniucrfali gentium omnium confenfufemper id obfcruatum
untio" ' ^^ fuerit,Chrifti.inos principesacmagiftratuspiideac lua^focor-
idexemplu ^ d\x,n\C\ in hanc curam incumbanr.Ac iam olkndimus has ilhs
ttjtm:on{tspro' pattesa Dco fpecialiter iniungi -. ficut^quum eft tuerdo &ai-
y,iiur. lercndo eius h^snori opera impendere cuius vicarijfunf,& cu-
iu$ beneficio imperant.Hoc quoquC nornine maxime I^udacur
fandi Reges in Scriptura,qu6d Dei cultu corruptum veleuer-
fum reftituerinc, vel ci-rageflTerintreligionis, ve fubillis pura
&iricoIumis florcret.Conrra vero Sacia hiftoria inter vitia a-
Tudic.ii.2j. narchiasponit,qu6d no eflTct Rex in Ifraeljdeo^. faccret quif
^ygumentotte quc quod placcbac. Vnde coargmtur corum ftultitiaqui vel-
« toHtranti. Ient,negled:a Dei cura,iuri incer homincs dicundo tantu inte-
^o aofurde. ^^^ ^^^^ Qnafi vcto praeff dos Deus fuo nomine conftituerit
quiterrenascontroucrfiasdeciderent ; quodvero longe gra-
uioris momentierat praerermiferit , vt iplc purecoleretur ex
L«gis fua; prsefcripto. Sed huc tuibulentoshomincs impellit
impuneotnnianouandi cupiditas, vtomncs violatae pietatis
vindices e medio fublatos cupiant-. Quod ad fccudam tabulani
Ierem.22 3. pertinct,Regibusdenunciat leremias vt faciant iudicium &iu-
^Ueratura iu ftitia,iiberent vi oppreflfum de manu calumniatoris,peregrinu
jhtia Adm.m. & yidua &pupillunc contriften^nc iniuriam ficiant.&fangui
ftimcniti prob-^ ^^'^ mnoccntem ne eiFundant.Eodem Ipeftat quae m Pfaimo
txir. 8xexhortatiolegitur:vt?usrcd(ianrpaupcri& cgenojinopcm
& egenu 3.bfoIuat, eripiac p^iuperem &egenu e mjinu oppref-
Deur.i.i^. foris.Mofes vero principibus quosin vicesfuas fuffbcerat, tdi-
cit; Audiatcaufam fracru fuoru, &iudicerit intcr virum & fra-
trem
Dfi bxterNis MED.AD SALVTEM. JfJ
trem eius,&peregrinum;neq3 facies agnofcanc in iuclicio,:ani
paruum quaai magnurn audiant , neque cimeanc ab vllo viro:
«^uiaiudiciu Deieit. Illaautc omitco.lNemiiliipiicem fibie- j^.^,^ ^^
c]uosReges , nc ad auaritiam acli;a;ant aninium, neeieucntur jbid^i^.i^.
lupcr fratres fuos : vc in nieditanda Lege Domim lincafiidui
cundisdiebus vita? fu^.Ne indices quiuis deciinet ad aiteram i
parre,nemunera accipiant , & qus paffnn in Scriptutis fiiuilu
lcguncur: qiioniam in exponendo hic magiiiratuiim officio,
lion tam magiftratus ipos inftuuere coiiliu eft quaai .iliosdo>
cerequid fincmagiftracus& quem infine a Deopo^iii. Vide-
mus crgo pubHcse innoceniiaf,in©deibx,honeftacis & t»aquil-
liutis prote6toresftatuincvindices, quibus ftudium vnu licco
muni omn.u faluti ac psci pro(picerc. Quaru viwucum exem- ^ ^
plar lefore Dauid proficetuivbunregale lohjmcueftuiifuc- '^ '^*'*
rit.nefcilicet confenciacvUis fceleribus,led deceftetur impios,
calumniatores &f'uperbos: confiharios vero probtis&tiuos
vmiiq. acceriat. Id vero quum prasftare non p .Ihncnili viros .^^^^^^^^ ^^_
bon .'S ab nnproborum iniuriis prvhibeant, oppreifis adfint o- „,aufunt.
pc ac ^ixfidxo, poceftate quoqj armaci fincqua paiam aialefi-
cosacfacinorolos(quoruncquiciapercurbacutvelexagicacur P'''«^«"'M"'
publica qui..s)reuere coerceant.Siquide id prorfus expenniuc fJ^^T^^^^l^
quod dicebat Solon^Prxmio & pcena res omnes pubhcas cofi- l^ncicwl^l^nt.
ilertriis ublatis, t©ta c.uitanjmdifciplmacollabiac dil(7p3ri. itrem.xi. 12.
Frjgct enim in muiforuanimis^qunuftiq. cura,uifi viicuL! pa & 22. j
ratus ficfuus honos: necco ineri lceicratoruhominum libido, ^(itijrfiifft*pe-
tiiG iisueritateac pcenarri animad .crfione poteft. Atq. h2.'du£ ^'uJm^i/ratt
partcs c6prehenf2! iunt a Propheca,du Regesaliofq. pr^^fwdos ^^^^ ^^^ j^^^ ,„
iubetfacerciudiciu & iulhtia.Iuft)t;a quidem cft,innocentes m g(clefiaDti..A-
fide fufcipere.copiedi, tuen, v^ndicarcliberare.ludiciu aute, ti^baptiiiarum
impiorumaudacia; obfiftere,vimcomprirnere, delidapunire. obteclwties.
10 Vcrumardua hic,vc videcurj^ difficiiisnafcicurqu^ftio, J^^^yf^j^yf*
Si lege Dei occidere €hriftiani omnes veracurj& Propheca de J^atc.j.ii. *
montefando Dei,hoceftnccJefia,vacicinatur,quodnon iiiiii- iera.ii.9.&
gcncinea,neq. nocebunc: quomodo magiftratibus&piisfi-^5'»5'
mul &fanguinariisefielicec?Atfi intelligamus,magjftratuin iLexDeiChn
exercendi* fuppliciis non a fe agcce quicqua, led ipfilfiuia Dei i-^'^"" r* ^5«««.
iudicia e>equi,nihil hoc icrupulo impcdiemur. Occidere Lex chrifltantabp
Dominiprohiber. atne impunita finthomicidia, ^Udium in „ere iubet ,((r
manumfuisminiftrisdatipfe legiflator , qucm in homicidas mDciEcdefiA
omncsexeranr. Affligere & nocercpiorunoneft :atqui hoc «»'>''^ qmaf-
noccre non eft ncc affligcre,piorum afflidiones,Domfni man- f^'f^'^„^,]^'j P^^
dato, vlcifci. Vtjnaiftud lemper animis noftris obucrfaretUr, pt^tu.^At magi
nihil hic hominis tem§ritate , fcd Dei iubentis authorirate o- ftratuiftingm'
mnia fierirqua pr«eunte , a reda vianunquam aberracur. r.e effundunt:
Nififorte diuinz iuiHnje iniedum eft frccnum nc de fccleribus ^ffi^g^nt ttemt
tk.
CAP. XX. 1 NST I T V r 1 ONFS L I B. ipir.
iff- nocmt.Erio poenas fumat. Qj^od /i ilij iegeni dsceie fasno eft.cur ei-.isnYi-.
M^gtfirattis, niftris calumniamintendcnius?N6 f-uilrs gl?dii;m s?eris;ii,i!i-
^arlurfotfi- ^u^sP-^i^lusjnamDci miniftri {unc nd :ram,virores nriale ageci-
mm iuentur, ^usJtaqucfi nilnl Doiiiino fua cbc '.icncia foieacc.;p:ius n.>-
whge^Beirs- ^^^^ principesaliique pr^fcdt;. in h^cminiiUrium Mcumbar^
Propbet^doSlrt fiiju dcm fuim Dt<) picrnteoj.ii.fl tiam, inrepritare aj>probars
v^7npc,.r.ni. IhidenT.Kce fctlicet aff-du ageb -tur Muics^quum le delina-
^^^'■'^n ^^"^ Domini virtiicc popuJi ;tii iiber Jtore co^^..-orcens . -^riy-
ASt^j.zi. P^^^ manus intuiu. DeinJe [wm cscfv, vn^ dte tnbus hom;n5
E>;od.32. miilibiis,in popiili /acnlcgium vr.idicauir. Daufd quoqjcqLti
iR.'g.2 5. rubvir^fu.-Efineni Soiomonifilio pi^cei);tdeot*fidfndoloab
•X' ft M ^'/3 &S«^nie(.Vndecfiam inrcr regiasvHtutei, h.nc comincuv.tar,
^ vduL/i^t P^rimereimpios tene.vt or.ncs opei:!rijn)K]iiif..£i,^ proflipe-
exteruunttir-.a;.- -^it tx vibc Dci. Q^o ttjil ]ici tiriec lai.s qt^Soiomoiiitrjbui-
ttdej wp/7^<:<r.tf tor.D.kxiftiiuflitiim, & odifti aiiqiiratcm. Qjiomodolc-ne
fteUratvsfunie i\\\xd &: placidum Mnfi , ijieenium Jh lama (rucs! e iciara on' -
do^xt '>*'A*der, vcfr.-trumfuorii fangui e a perf s nc m."didus percaitr;!
viiae regtuvr cjccurr.it ad noiias itr3oei>QMf)modo Oauid ranta m omni yx.2
«HtffrM/i , r,i>^an'uecudinevir frucntum li.ud ttfr:me-ntuui ii;tt..r VicuMos
pcLatid. fpiiirusni nCiip.Tr?nc fijiu' f<:u.5 canicicn. ioab& S.mcimpace
Prou 19.12. adfepuicrumdeducr? Veiu v. vrcjqur manus fuis, quas p.2r-
lbid.io.8. cendo tnquinafler, fic fxuh ndo raudi{icai,*ir , dti vicioncni (ibi
ibid '° 4 ^C^<?o commiiljm exccjuurus cft. Abo^.inatio ti\ ipu-.l Kc^t s,
l^^twA^/i»Jo'"9^'^^*-'^^^^'"05 facerciniqiucice.ii.-quoniaui itiiuitiria loiiur»
t}:J5SiripHra,e^^n\xtut. Rurfum, Rex i,ui ftdec 'U loli ; ludicij. (}>-.ogi£ocu-
•*«/;//« iteMo Igs inomnem malum. Ircm, Diifipat impios R' x faj'iens, 64
/.j,D.-TM/ci»j,i'o-co,juprtif eosfuper rctam. Irem, Aufer fcuriatn .ib;i!penco,
cr^cMj, cc/;/j/- g^ eqrcdierur vas confl 'tori: .:ufer imp;um a conlpcdu k<-eis,
Ibid.»7.iy. ^ itatu-etur in iufltia f :liuui cius. lum , C^itmpium luilih-
Ibid.17.11. cat,& qui condemnat iuftuti',vfe.-qiie ^bofnin.nio eitDomino.
Ibid. 24,11-. Icem,Rebellis acquirititbim.ihimj Simitr^tur ad eumuunMus
crudeli.s.ltemjQn^! dicit impio.Tu es iuftus'. Iiuicpopuii malc-
. dicunt&nationes.Nu-.c ii vci.^ t*"n'm eii iu^i.ti.i, iindtogla-
diorontes &impios perfequ;.- g^adiufu rcconda:it, & puras 3
languine manus contineant dttm pcrdici hoinmes ncfaiie per
caedes interim & ftragcs graiiantLir: fuinm.i fefe impictarc ob-
ihingenc.^tantQ abeft vr bonit.iti? & iuftti,-^ laude ; inde rcfc-
Tribunal. rant.FacefTat modo abfcifla fscuaque aipentas, 6i tribunal illwd
Cafii). quod reorum fc.opulus iure noininetur. Non enim isfurnqui
autimporcunsB (asuitiasfaueam, aura?quum»udicii>m pronu»!-
h^cattternvf fiari pofTe cenfcam, nifi femper ai(idcnte optiijia illa Reaum
t iidi du.0 1 cvPu. ri • n ■ i r c- \ cr • i
/» nimia clerrje^^^^^^^^^^^ ^ certii(ima,vt bolomo atiirmat, regi} rhroni con-
ti€ ^jf«(f?^r;>',feruarrice,clementia:qu.'»m primam cfTeprincipfi doremvcre
i^ nmtui tt' a quodam olim di^fljm eft. Vcrunquc tamen magiftratui vide-
5<""* dum.nc 2ut nimia fcuericaie vulweiet magis quim me^deatur:
tur
OB ExTbrn. mEd. ad SALVTBM. 5J4
aufc-fiiperftitioracleraentia? afFf ftarione, in crudeliffimam in-
cidathumanitatem.fimoJli d;iToli!uqueinduli>eciacum mul-
torum rernicie diffluat.EU ct;im & iftud nonnbsie qu ndam
fub Nerua? irnperio iad:atii:v,,Maiuni qutdem elfc <bb principe ApudDionc.
vjucre, fub quo niiiil liceat: fe^niulto peius^lub quoliceainc
omnja.
M (Vnndo vcro Regibus por uli/quCjad cxercendim huiuf £v n^periorire
n-1. di Di.-blicam V Hdid-im arnia capcre interd^.m necdfeeft;^''''"-'^*'-*:^'!*''
cx hac rcti ne lnnul s:iuniarc iicct,le?^itJma eliv* quar hc \u\c\' ^^^ ^^ entrce
} iuntur bcUa. Nam fi rraiiita illis eft poteftas q a duiom fiiK jar^ pv.bUcam
q^ietcm tueantur,qiiainquictorum hoininu feditiofus motus vmdiCia fnfd-
coinprinucqua vi opprelnsopi:ulentur,quain maleficia ani- ptarnnrepU-
niaducrianc : an m;jiorc opp^.rrunicatcprorerre cam poi/infj'^^- '"'"''•
quam ad compeOrcndum eius furorcm, a quo & pr:uatim /In- ^^'
^:ulorum ociumjSi communis omnium tranquijlic^!s perturba-
rur.?qui Udirif se tumultuarur, a quo viorlenrdefpprcliioues &
i^-digna maicncia pcrpetrantur ? bilegum cuft- di.scirc ipfos, j^
& ailerrores cf nucnirjOir nium cona^ us paritcr euerrant opor-
rerquorum fcelerek^guin difciplin.icorrumpicur. laiofnu- j.
re eos latrores pledunc , quorum iniurix ii paucostantiun
progrffl^JEfueriniian totam latrocmiis regionciu impune affli-
gi vaftarique fincntPSiquioctn nihil intercft, rexne fic, aninfi-
m r depicbe,*|ui in aliensm regionem,in quam iurisnihil ha-
bcr, irruir, eimque hortiliter vexar: omnes arque pro latroni-
bus habendi fu;it,& puniendi. Hoc ergo & naruralis ^equitas & condufio.
cfhcij r:itio didat , .srmatos cfle pnncipesnon tantum ad pri-
uaciofficia mdiciariis poenis cocrcendi , fed ad ditionesquo-
que fideifu.TConmiill"".is,bclIo defendendas^fiquando hoftili-
ter impetantur. Et ciufmodi bella Spiritus fanftus multis
Scripturar reftimoniis legitima efie declarar.
ii Qjiod fi iTrihi cbiiciturJn Nouo reftameiito nuUum ex- lOhiea^lft^U»
rai-e vel tefti»ior^ium vel excmplum qiu d dcceat bellum rem '''''"^^"'" ''''^
elfc licitam Chriitianis:primum relpondeojrationem gcrendi^j^^,^ ^^^^, ,^.
be'li,quf olim fuir.hodieqnoo; peimanefe:nequcefleex ^d-fiament», (^noi
iierfo caufam quae magiftratus afuorum fubditorum defenfio-cfocc^if 't>eB,iirn
nearcear.Deindcnoncfiequ^redam in Apoftolicis iiterisejf- ''''^^ ^lf' '«<^''^
prefllim iftarum rerum enarratioucm: vbi no poliriam fornii- i,''^'^!'''"'^' -
re,fcdfpincuaieCkri{tircgnuminftituere,propohcumelt.Po-^);';;^ -7,^^
ftremo lilic quoque obitcr indicari, Chriftum fuo aduentu ni- ttflimomoex e-
hilhacin partemutalfe. Na fi Ghriftiana dilciplinaCvt AugU'pz/f.>..tiiW4»'-
liini verbisloquar)omnia bella damnaret,hocporius miiirib. cell.cofirmata.
confiiiunj falutispetentibus dicerecurvt armaabiicerenr,req-,
rpilitia penitus fubducercnt. Didua» eft autem eis,Neminem
conculferitis, nemini iniuriafcceritis, fufficiat vobis ftjpendiu
vcftru. Quibusproprium ftipedium fuffid^re debere prgcepit.
C A P. XX. IN S T IT V TIO NIS L I B. Illl.
^nJf '*''"f """'^^^*^^ vtfque non prohibuit.Verum nrQgidratuuFH omninm
ft?admmul ^"^*^'^ rummopcrt hic cauere , ne cupiditatibus fuis vel tantii-
L'A{.^,\ 4. ^^^ obfequanturrquin magis, /iue expecend:e funt ^atus , non
Inferea tautn- pr^cipJti iracundia feraftcur , non rapiancur odio , non impla-
</««!, «ff«;;;^iGabihaufierita!:eardeanr,miferentur eciam coinnuinefn in eo
Iffia^"^'*^^'''*!"^'^"'^^'" ^^^ Auguftinus loquitur ) in quo puniunt propr:um
jj^^^^f^^^deiidum. S/ue arnja in holkm 3 hoc eit armatiim Litronem,
bliti fenfu cr ^^^^^^^ funcno ex facih cccafione n raptent; iaio necobh-
ameremtigifirA tam accipiant nifi suma neceffiiiate a-dad;. Nam fi multo plus
iui dncamur. nobis praeftaidum cft quam exegerir Echnirii^ iilcjqui belium
Cic.m Iib.de Yidcu volcir pacem qua?i^cam; omnia pri'.'S certe centanda sut
quamarmisdee» rnenaum. In vtroque demumfTnere, nullo
pfiuato affedu pacianrurfecorrip(,fe^d publico <i. ncaxatfcn^u
ducat tur. r^Iioqui poteftace fiia pcf/irne abutuntur: qusnon
in fuum iilis co.nmodum kd alrorutn bonum c m.nifterium
JHincetiam fe- data eft. Ex eodem pr2Etcreu beJligcrandiiure pendcr & prs-
^mHir y fr^fi- /idinrum, &f(X'derum, & ciuilium niiarum munfnonum rano.
tita,facdira c Pr^fidia auteni vocti qu^ ad tuendos reeionis iiiie>.,pf:r ciuita-
xitiaffJelicita. «'^^"^^'^"^.'fcedera.quae ?. hnitmii^prmcipibK ja hanc ic-
* gem feruntur vt (iquid turbarum in agns fuis incdcric jmutui
iibi opem feranc,& vires in conmuine confcranc ad opprimcn-
dos humanigeneriscomuneshoftcs: ciuJlesmu litioixs , qua-
rum in arte militari vfus eft.
Trihuta etiam ^} Libet iftud quoq. poftremo adiicere.tribuca & vefiipalia
Cr vc^gdtha. legitimosefle prJncipum redituv:quos;jd fuftiixnda quidem
potif/imtimpublicamunerisfuionera c^nfcranc.-euibustan.e
vti fiiTiiliterpoffint ad fplendorem fuuni dorncfticun(,qui cum
imperij quodgerunt, dignirace quodammodo coniunftuseft,
Qualiter Dauidem.EzechiaJofiam, lofsphatni ofouefanifi .s
Reges,Iofeph eriafn & Danieiem,videmijs pro ['crfonjequam
fuftinebant modojinofFenfapiet.ite tuiflc ex publico fumpcuo-
Ios,& amplifflmum agri fpatium Rcgibus arrribuium legim ;&
Ezech.48.iL 2pyj Ezechiele Vbi tamecfi Chrifti fpintualedepingtcresnu,
Shffi.rnuu cir ^ ^^S''^''^''^ ramen hominum regno hmiibchri exemplarpetit.
htc quo^ue ma. Sic qaide,v£ viciffim meminerint principes inf^, fifcos fuos non
giftratuum cf? ta priuitas cfle arcas quamtocuspopuliaerariafficenim Pau-
cauertt-ur quic \\xs tefluitiir) qu3e prodigerc aut clilapidare fine manifefta iniu-
^i-.id audtjiuid j-jg ^5 poffinr.Vel potiusipfu.m pcne efTe populi fanpuine, cui
tona ccraDeo ' , -^J r ■ i ■ /- • jio.-
.n^i . ^ non paiceredurifnmaiit inhumanijias; fuasaucemmdiaiones
dtAHt, & oblationes ahaque tributorum genera,nonnih public^ nc~
ceffiias fubfidia efle reputent, quibus miferam plebem abfque
cr ufa fatigare,tyranica fic rapacicas H^ec principibus ad profii-
/ionefti & luxi/riam fumptuum n© faciunt animos (vt certe fji-
cem eoru cupiditatibus , plus lufto fpoce accefis fubiicere opus
noa el}^ it6. quumplurirnu referacipfospuracoram De© con^
fcientia
OB eXTBRN. MED. Ad SALVTEM. JJJ
fcicntiaauderequicquid audentjneimpiaconfidcntia in Dei
contemptum vcnianr,doccndi funr quanium /ibi Jiceat.Neque Primtiautem
hajcdodr^na onuatis honuaibus fuperuacua eft, nc quoluis '^''^^"7"^^ '*
principuin iumpcus, tametli vulgaicm ciuilemciuemocium ^^,„aqis-Iraius
cedunc.teincre .icprocacirer fugillarcfibi permittanr. abjimerede-
14. l*inx:ni,^ (unc magiflrarui in pohciis leges, validif/imi bent.
rerum publicarum ncrui: vcJfquo modo (ec judum Plarone a ^^^*^^ /"^'•*
Cicerone vocintur)anuna?,fine quibus cor.liftejre nequitmagri ^^'^^f^^^^ f'
Hratusquemadmodu neciplxrurlulmemagjltraruquicquam ^,* ^ulaate
vigorisJi3bcn?.Proir.deniliiidici veriuspoteracquamnuuum ^ nei^fuatr.
jCfTe magiftraiunijlegemmiagiftrarumjici^e cfie viuam. Quod
5utem didunl me rccepi,quibusicgibus conititnenda fic Ciiri-
ftiana poJitia.non eft cur longam de optimo legum genere di"
rputa:ionemquisexpe<ftet: quv^e&immeraforecjnec prslentis
ciretarg-imecioiloci.naucisrantiimSi quafiin tranfcarfu ,no-
tabo quibus lcgibus pie coira)) Deo vti pof/it,& inter Iiomines
riteadmioiftrari.Qupdcciam ipfum prorfus/ilcntio tr.^nfmit-
cere malui{lc.ra>ni(i mtelligere -^ericulose Iiic a multis aberra-
ri.Sunr enim qui rede c^;mpo/itam cffe rempnblicam negenr, Sublato #«rts««
quxncgleftis Alore politicis, communibus Gertium lcgibus error^ ^b» ne-
regicur.Qrte fententia quam penculofa /it & turbulenta,vide- S^f»^^ ^# t">
rmtalij,miiii falfam efleac ftoIida,demonftrarefatis erif. Eft ^^^'';^^^""^
aute obicruanda vulgata illapartitio^qis^evniuerfam Dei Le- ^^ * ^"^*^ '
gem pcr Mofen promulgata in mores, ceremonias, iudieia 6i- .
ftribuir-.ac Girpicicnd^fingulseparreSjVt Iiabeamus quidex iis
ad nos pertinear,quid minus.Nec interim quempiam moretur DiJiifi6iioLegi$
hic fcrupulus, quod ad mores etiam iudicia & ceremonia! per- perMofenpro^
tinent.*Veteresenim qui parritione hanc tradideruntj tametfi muiga:*,inm9
duas iftas pofteriorcspartesnon ignorabat circa mores verfa- ^aUm.ceremo-
ri,quia tamen faluis moribusmutari & sbrogari poterant,mo- ^J^J^^^ ***'
ralesnon dixerunt. Primam illam parte peculiariter appella-
runt eo tiomin.e,ci!ra quam non conftet vera rnorum fanditas
& immutabiJis red^e viuentii norma.
if Lex jraque moralisfvt indeprimumincjpiam) q^^m sumnm & f<9
duobuscapinbuscontincrtur,quorura aiterumpura Deii ^Ae pHflegumora'
&pictatecGlere,2!terum fincerahominesdiledione copledi'»-
fimplicicer lubet; vcrs eft a:rerr>aque iuftirise reguT« , gentium ^^^^^'4 4«
omnium ac remporil hominibus praefcripta qui ad Dei volun-
tatem vitam (uamcomponere volunt.Siquide h^cxcerna e(}
& immutabilis eius voluntas , vt a nobis ipfe quidcm omnibus
colacur,no5ver6 mutuo inter nos dilig^mus. CeremonialisC«'*,'?3arj»Wir.
ludsBorum p.Tdagogia fuit , qua populi ilhus quandam veluc
jpueritiam exercereDomino vifum eft, doncc veniret tempus
illudplenitudinisquo fapicntiam f am rerris ad pienum ma-
nififtarcf, ac vcjitstem exhiberctearu.Ti rerS qua: tum figcns
G^P.XX. IKJTITVTIONIS LIB. tlSI.
ladiaahs. a^umbrabantur.Iudicialis,politix joco iiiisdaca,cei-ta .rquira
tis& iuftitiaEforraulastridebacquibus innocenier & quiete
interfeagerent. Atquevt lilacere ijoniaru exercitario adpic-
tatis quidtm doflrinainpr©priepertinebat(vtpote qu^luii^o-
rum Eccle/iam retinebacin Dci cuitu Jcrelig!onc)ab ipls ta-
n»e pieijficediftingui poterat : ira hxc iudtcioruni formi(quan-
quanoaliofpedabat.quam quiopttime feruari pv flet ea ipf»
cUari?as,quae s&cerna D^i Lege praecipirur)ab ip!o tiraen dilc-
eUtufioSinguhs <^ionispra?cepro diftinftuni q.iiddam habebat. Quemadmo-
getihus khena dumcrgo falua & ncolumi pierace abrogari patueru'.t ceic-
tem reUSiarn moni^E.ita & iLidtciarii? his conftituaonibus fublatis, perpecua
tfe candendile charitatis officia &pr3ecepta manerepoiiunc. Quod fi veruin
ges qncu fi'y e(}jibertas certe iln^ulis centibus relida eit condcndi quas fi-
uiienr.t ^,„0^ ^' conducere prouidcrinc legcs : qu^ ramenad perpctuanuU
ctd ;>er^fr«^^, lamch.aritatisregulam exigantur.vt forma quidem vanent,
chavitatis regu racionem habeaic eandcm. Nanvbarb^ras illas& ferjs leges,
lam extg/itur. q",jales fuerunt qu3? fures honore profecjUGbantur, quse pronii-
/cuos €oicuspcrinirrebant,aIi*equemulto tum foediorcs cum
abfurdiores,prolegibushabendasminia)Ccenfc©:qu3ndoqui-
dem abhorrenc ab omni non iufticia modo, ied humanicate e-
tiam & minruecodine.
lie» «-7 ovini- "5 td quod Aixi planum ficc (i in legibus omnib. duo hecj
bMiiegihwi VI' vcdecec,incuemur,iegis coofticucionern & ^equirate , cuiius ra-
geredebent *" tionc conftitucio Jpfa fundatacftac nicicur. i€quita',quiana-
^uitm (^ c9n. cuf^jjs cft,nonnifi vna omniura efie poceft, ideo & legibus o-
luutio.quarti ,Yinibus,pro negocij oenere,eadem propofita efTe debec.Con-
\(fedebet:alte- "icutionesjquia cucunftarias aliquas nabcnt a quibus pro par
ravariarepo- tc pcndcant niodo in eundem acquitatis fcopum omncs pariter
te!i,pro ratio- intendantjdiuerfas eflc nihilobeft:. lam quum Dei Legem qua
m circunBan moralem vocamtis, onftet non aliud eire quam naturalis legis
nar:m. teftijnonium,& eius confcienti^quas hominum animis a Deo
inrculpcaeft,totahuiusde q:janunc loquimur «equiracis ratio
in ipfa pr^fcripcj clLProinde lolaquoque ipfa legum omniu
&fcopus,®ul3,& terminus fit oportoc. Ad cam rcgulam
qu^cunqueforma^se eruncleges,quaj incumfccpum direft^e,
quir eo cermino limicata?,non cft cur a nobis improbcntur, vc-
cunque vela Lege Iiidaica,Telinter fe iprs alias diftlrant.Lex
Dei furar* prohibct. Qja; furtis coftirutafuerit poenain poli-
'* T!a^ " ;/„ tialud^oru,videre eft m Exodo. Aliarii gentrum vetuftiffimas
kraturpettus I^gcs furtum duplo puniebat.qusp poltca lc-quu:»? lunc, difcrc-
'tx legibusfliu. uerunt inter manifeftum & non manifcftum. AI12E ad cxiiium
fnres^fMfoite- progrefT^ funt,aliaj ad flagrum,alia? denique ad capitis fuppli-
liesyhomtctdASy eium.Faltura teftimoniumtalionispoena intcr ludjeos pledc-
a u teros. batnr.aiibi graui tantuiu ignominia,alibi fufpcndio, alibi cru-
€e. Hoinicidium omnesparitcr lcges fanguine vlcifcuncur,di-
uerfis
DE IkTErN. M K D. AO SALVTEM^ f55
aerfis ramen morti*: gcncribus.In adulceros alibi reucrior-ss,!-
hbi lemores edida» func poensc.Vidf mus ra;ne vc eiulmodi di-
uerli areiii t-iiu-cni o:nn:;>fineni tcndan^.Nam vno (iinulore ^^uitax rf*-
|HPnaiii pronuntianc in ea qnsearrcina Dei Legc damnara func nut a^nd om-
facinora: n- ii^.pe homicrdi.i.furta.adnltcin , faifa telhmonia: res pv^ulcs eii^
fi.<\ m p-oenaj nn^do n<» coauen^i^nr.neqi vcro id necclTeeft, nc- ^^^' fcelera?
(|ue eriam exp-dic. Hll regio quaj , nili l^orrendis exemplis m ""f!!,t"'w ^'f-
hoiiircidas riruiaccxdibusftarmj & latrocinws perdenda ficiiit ^,^''^f^^
iecuiirii q .oJ pcjenaram acerb racem jugeri poftulct. Siquii
turbatiificin ftacu pub.McOjnouis edicl;s corrigenda func qu:e
inde i^afci folcnc mafa.lkl!ite!ii;>ore in armorum (trepitu co.- ^/y^ conTltnt^
ciderec omn.'s huni m:tusn li infolic.j porn.irufTj metJ inicdito» tiuinsconjUcrA
in ftcniicate in peftilencia^ni/iaahibearunnaior fcucriras.pef Tioypnraticne
rumibuntOMinia.Eft Cicn^ in viruim qjoddam propenuor nili '<'"^^'""'" CjT*
2cerximecompcIcarur.C4j.i.uii m.TPgnus tueru, ac publico bo- '^
no muulus^qui tali diuerf^tace oftenderur, ad retiQendam Le-
gis Dci obfeaucionem -icco oodacifnma ? Nam quodiaftatur
i qjibufd- m.fieri cocumeliam Lcgi Y)e\ per Mofcm lat:^ , qtul ^«^^ poUtiea
abro^ata ila.nousealiae illi pr.ERrontur.vaniHimmn e!>.. ncq; ^"i^^ q--*^^o'^»
tnni ali^e ilu prseferunti.T dum mscjis pr^^bancur.non nmplic( „^. ,^ ,^„
coilationclcd temporum.ioci.ocncjs conditioneraut iliaabro- ^^ ^j/,
ga«ur qurenobislara n:jnquam fuic. Siquidem noncam L^omi-
nus f>er min;.m Mo(istradidir q«J^in om»ies gentes promul-
garetur.Sc vbi.que vigerct: (edquani Tudaieam gentem , in fi-
dem,parrocinium,cljenTe!am liiam furcepiftcc, ilii eciam pe-
cuiuriter iegisljtor efTe voluir: ac quod fapientis legislaroris
erac,finguhrcmquandaai *ms rarionem in fereadis lcgibus
fcaboir.
17 Snpereft nunc vtvideam«s qundpoftremoloco propo- P6ffrer»apars
ficumerat, Qu;sIegum,iudicioru -1, inagiftratuil vfusad com- traaationnjpe
muneni ChrHl<anorum rocieratem redcac. Cui etiam annexa ^*'*/''^ deAdmi-
ft, n • /^ - -p -1 i 1 ■ - I mitrationt bo-
alteraqujEitiOjQunntu magiltratibus dcbeant priuati ho- i,^:cc<,p9pi:Lm
mi'ws dL'ferie,& quoufqueobediencja progredidebeat.Pluri- resfktcns.
mis videcar fuperuacaneam efte rnanus ms^iftrarus interChfi liuius funwta
ftianos,quod fciiicct implorarc ^\p non pofftnr, VCpote quibus ^»^ ^»° capttA
vindicare.in iudicium poftulare.licigarc vericum fii:. Ac quum ^^f'**^^' '• *
PauJus conrra clare ceftccur,miniftrum Oei nobisefte in bonii: Itt^u^^p^mAtt.
ex eo inte!ligiinus ira diumicus ordinitu : (ie vt eius manu sc ^ ,^.
prxftdiis advierfusflasirioforum hominum improbitacem & Rom.ij 4.
iniurias defen/i , qutecini ac fecuram vitam a^amus. Qnod
ft fruftra in praeftdium nobis a Doraino datus eft.nifi tal' nobis
b§nc£cio vcilirer.fuis apparctimplcrari quoque &.<ppcl]3ri StAtiUtamap
non impie pofte.Hic vero.rnihi cuin dual.ici hointnura gonere /fratuum ^.urh*
agendii eft.funcenim permulti qui tmta lirigiidi rabic iftuat, rttate^ m .idmi
yc ^uietem nunquam habeanc apud ic nifi cuoi aliis pugnenc. "1/^^»'^'« *'«»•*
CAP. XX. INSTITVTIONIS LlL llll.
(^crnmnali Litcs vcto ipfas & capirali" odiorum accrbitate,& infana vindi
((juam-vocar)^ candi nocendique cupiditateexequuncur,& implacabili perfi-
tumna:fnmii nacia perfequjncur.ad fui vfque aduerlarii ruinam.Intenm nie
mmttmpote- *3"'a "''i *ufeagere exiltimentUr, iDdiciorum pr^etextu talem
tia lttiga?ites pcruerfitatem defendunt.Ac fi cumfracre iudicio agerepermif
tniiehin.r. Tum eftjnon protinus odifife ipfum licet , non furiofo noceadi
« ftudioinillumferri,nonpertinaciterinrequi.
Er ^«rf/? ^°- '^ ^^^ ^^t>^ ^*-^^^ habeancLegttima efte iudicia fiqais rcfte
<i<?y4m,rf^cM- vtacur.Redum autem eirevfum.tum adori.agendiuumdcfen-
}(M normam-,1- dendi3re0.fi hic qaidcmpoftulatus ad condidam diem fe fiftit,
Biufmodih^t- &quapotcftexceptioneGau'"am defenditcitraacerbicate; fed
gantes '^^ij i^qc tantum afFe<flu,vr quod riiu eft iure tueatur; illc vero indi-
ditur, §"" iiuem capite.liue in fortunis oppreilus, in Magiltratus fi-
demfeconferat.querimoniamexponat.quod jequueft ac bo-
num poftuIet:ied omni procui nocendi vindicandfve libidincf
procul afperitaie & odio,procj?l cotenttonis ardorc; quin po-
tius pararus fuo cedere,& quiduis perpeti , qua inimico in ad-
uerfarium animo ferri.Gontra vbi anin?! maleuolentia fuftu/t
funt,corrupti inuidia,iracund;a inccn(i,vlcionem fpiranres,auc
ficdeniqueardorecertaminisinflammati vt de charitate ali-
quid rcm(ttant;tofa etiam iuftirftma» cauf^eadio no impia eilc
non poteft.Nam hocconftieutu efl'e axiotna Chriftianis omni-
bus conuenitrnunquam quantumuis asquam litera iufte tra-
dlari aquouispoffcniii pariaduerfarium dileftione beneuo.
Icntiaque profequatur acfi iatn amice , quod cocroucrtitur nc-
gotium tranfad:um ac compofitum effec.InieceriG forte aliqnis,
ralein moderationetn adeo nunquam in iudicium afFerri,vt in-
ftarfit prodigij futurafiquareperta fueiit. Fatcor fane, vcfunc
horum temporum raores, rarum cxtarc probi litigatoris exe-
plum; fed res tame ipfanullius maliacceffioneinquinata,bo-
na efTe & puranon definit. Caeterum quum fanftum cffe Dei
Dftnderefellii'^^^^^ audimusjauxilium magiftratus.* co diligentius cauen-
tur ^nabapti- dum cft ne noftro vitio poUuatur.
jla qui itidicra- 19 Qm vcro mdiciarias omnes difceptationes pr^cise dam-
riM pmnes d.f- nant,inteiligant fe fanftamDei ordinationcm (imul repudi»rc,
ceptattones prx g, jjonum cx eorum genere qug mundis muda cffe potfint. nifi
Acl 2i.r &i*4^^'^^^^^"^^"^ flagitij irtfi;nularevoIent,qui & accufatorum ca-
izj&aj.io. lumnias,eorura quoquevafritiem & malitiaexponendo ,a fe
oUta.\, chri- depulic:& Roman^e ciuicatis prxrogatiuam fibi in iudiciis affe-
/?^ww interdi- ruit: &ab iniquo pra»fide,ad C^faris tribunal.quum opus fuir,
fT.JP ^*"' prouocauit.Necobeftquod Chriftianis omnibusinterdi(aaeft
Kum^io i8- ™^^^^ cupiditas,<jja & nosa Chriftianis fubfelliis longiffi-
Matck.j.jg. "ic abigimus. Na flue ciuilirer contcnditur , non rcfta incedit
Deut.32 jj. via nifi qul innoxia fimplicitate,rcm fuam iudici tanquam pu-
Rora.u.15. plicotutori commendat, nihil ttiin«s quamutuammali vicem
(quieft
DB rxTERN. MlBD.AD XALtTeM. S^7
(qm eft vindiiitc afFedu )rependcre cogitans fiuccapiralis auc Herponfih
grauioralicjuaintendifiiradi^iCum sccufarorefTi rcquirimus
quinoUo vlcilccndi ;sftu correptus.nitlb priuatieiniuri.>:oflFe
fione t.idus,in forum accedit.rcd in aiunio duntaxat habens,
pcrnicionhominisconacus imj edirejn- reipubhc^ noceanr.
Quod ii vindicem animum toll/s,niIiil wi mandarum ilJud de-
linquiturjquo vltio Chriitianis interdic tur, At no folum vin- , . ,
didam appetere vctantur,red manum quoq: Doni;ni iubcncur ^^''^^'^•^^'*^>'i''
cxpeitare.qui le opprellis & amicti > aaf ituru vkorem poih- f^j,.£iart t>«*
cccur:illam autem cajleftis parroni v!rionc omncm aarcuerrur minnm.
<}ui opem aut fiibi aut aliis ferri a ;uagiftra?u poftular. Minime
idvero-fi ^uidetn m ii^'iftiatus vindsidan^i.non hominis,fed Dci '^'^'"'^^*'
eftc cogitandum ef^.qwam per hortiinis mmifterium jabonu.n ^^'^•^^*'
n®ftrum(vt air, Paulus)cxerit atqueexerccr.
xo Nihiio etiam m^gis cum Chrifti verbfs pugnamus j q n- obitH.x.chl-
bus refiftere malo prohibet,& dextera maxiila obuerrerc pr^- fi^ r,fijiere
cipir ei qui alapam in /iniftram impegerit.-permittereq; ei pai- "^*'* p^ohtbef^
lium quitunicam auferar. Vulr quidcm illic fucrumanimos S^rt^^/ja
a reraiiandicupidine tancopeieabhorrere.vccitius duplicari Macth.5,39;^
in fcinmrialituri (int quam rcpendere ea appetanr.j» qua qui-
dempatientii necipfieosabducimus.vere enim Chriftiano$
cfle oporrec hominum gen-as ad contumelias iniuriafqae fere-
das natum,peflimorum hominu nequiti^jimpofturisjudibriis
cxpofitum.neqac \6. modo: ((^A corum omnium malorum to-
lcraares eftc oportct. hoc eft.fic totis animis compofiros,v: fu-
icepta vna ofFcnfione ad alteram fe comparenr, nihil /ibi in to
tamvitampromittentes quam pcrpetu* crucis tolerantiam.
Interim & iis quifibiiniurij funt,bcnefacianr,&maledicenci-
bus bene precentur: & (qwa! vnica eft fua viftoria ) bono ma- Rorh.iz.zt
lum vincere contendant. Sic afFeAi non quserunc oculum pro Macrh. 5. jf*^
ocijlo.denteni» pro dente(qualiterfaos difcipulosmftituebanc
Pharifseijad appetendam vltionem)fcd(qiioniodo aChrifto e-
radirnur)Sc corpus fuum mutilarij& malitiose fua fibi eripi fic
ferent.vreas iniurJas , fimulac irrogata: fibi fuerint, remifrari
fintac vltrocondonaturi. Neque ifthxc tamm animorumi*
quiras & moderatio impediet, quin integr:i in fuos inimicos a-
micicia,magiftrarus ope id rerum fuarum conferuationem v-
tancur: autpubliciboni ft jdio, fontemac peftilenrem homi-
nem ad poenam ppftaier,q- em emendari nifi morte nor: poffe
noucrint.Vereenim Auguftinus harc pr^cep'-a omnia eo tcn-
dereinteroL^eratur-. vt oar.uus fir homo tuftus& pjuseoru ma-
litiam pvr enrer fiftinefequosfieribonosqi^rit: vt nurneru^
potius creTca: boijorumjnon vr rari mnlitia fc quoqus numero
addatm.-iiorum: deinde ad pra?c>arati nem cordis qux intus
€ft ma^ispertinere,quam adopus quod in aDcrtbfic : vc tcncr'
Yyy i ■
CAP. XX. IN slfiT VTI ONIS l IB. MII.
'atur in recreco aninii patientia cum bcncuoletia; ia manifcfto
?utem iafiatquod ilJis vidcinus piodelTe poffc «juibus benc
felledebenius. ^ - ^
oivff 4. P4«- ^> QilP^ autcm obieaari folet, litesa Paulo in vnmerluftt
^i^)n '-vmuer- eflo damnatas.*d quoquc f^lfum eft.Intelligi ex cius verbfs fa-
fi^m iittt d(:m- cilepoccO,immod!cumfulflelitigandi furarem m Corintliio-
nauit. j.^j^j Ecck/ia:vr<;ju€e6 vt Chriiii Euangtiiun),& totam quam
i?"/ !' ^ proiiicbijiucurreiigionemjmpiorumcauillis ac malcdiccnt!*
^pMex-** cxponerent.IdprimumreprehendicinillisPaulus,quodEuan-
i>lanuni. gdium apud infidclesdifics.iionum Tuarum incemperie tradu-
ceient.Deinde ik hoc iprv;m,qu6d eum in modum inter fe di(-
/iderentffatrescum fratribu<;.Tamenimprocula ferenda in^
luriaalicuieranr vtalijaliorufortunis auideinhiarenc, vltfo
laccf]ercnr,& damnum inferrent.In illam ergo Iwigandi infa-
niam inuehirur.non fimpliciter iii qualuis concrouerfias At o-
innino viciam vcl iuiir;nitace efle pronuntiat. quod no potius
damaum acciperent rerum tuarum.quam prohis conrcruandis
ad contenciones vfque laborarent:nerape quu adeo facile qui-
buflibcc damnis Gofiimouerenrur,& minimis de caufis ad foru
& iites decurrerent.hoc indicio effc dicit quod animo clTent i\i
chrmmrun mis irrirabi!i,&ad patienriam minuscomparato.IdfaneChri
in imbm fs,fc ll/anis agendum eft,vc de fuo iurfe decedere femper malmc qua
^^tKHdnoffcn,. inforum proi^redi: vnde vix exirepoffihtnihcommotiorea-
nimo & in frairis odium acccnfo. Verum vfei quis citra chaff-
tat.s difpcndium rem fuam Te poffe tueri viderit. cuius laftura
f,rauinbidiTpen<liofuturarit,idlifaciat,nihilm iltam Pauli
rencenciam delinquir.Deniqwe(quod initio doeuimusjoptimu
cuiquc conrilium dabit chatitas: /ine qua quarcunqj rufcipit.n-.
tur,& vltraquam qu.'& progtcdiuntur difceptacioucs inmltas
clic & impias>excra controuer/iam ponimus. ^
.Alur:an *4- ^ , Subditorum crga fuos magiftracusofhCfum primum elf»
Z^u^^'. ^^ ^«rum fundione quam honorificentifrimefencire. quani
iZu/^ .1'- rahcecvehitdelegatama Deoiurifdiaionem agnofcunt: e<Sf.
d^entiaejuam queob id Jufpiccrc ac rcuereti vt Dei miniltros ac^cgafos.
yrtu^ttm^gr Quofdam enim repcrias qui fuis fe magiftracibus valde obf«-
llr^ttl^.^ dcbh. j^pg^ pr£beaoc,ac noHnt quidem no efle quibus obfequacur,
ZlZlTeZ ^^^'i b^no publico ita expedire norunt: de i^Iis tamen magi-
ir~:- ftratibus «on fecus exiftiment ac malis qu.bufdam necefrariis.
0rat.uwfun Vcrum plus quiddam k nobis requinc Petrus quu Regem ho-
aionepr^uuH j,oran,& Solomo,quum Deum & Regem tiraen prxapit.Ille
^uamhor,or,fi- cnim fub honorandi verbo finceram ac candidara exiliimati^-
Zf'* ^^'' nemcompleaitur;hicRegemcumDcoc6iungcns,fanft«cu-
' Pc't.3.iy. iufdam vencrationis ac dignitatis plcnum efTe oftendit. Ell &
Prou.24.ar. iJlud preclarum apud Paulum elogiueB,Vc obcdiamus nan lo-
RoTu 3.15. lim proptcr iram, /cd propicr confcipcCjiVi* QiiP intcUigir,
'M
DB BXTErN. MHD. Ad salvtem. 5|8
non terrorc modo principum ac prj?fe<^orum adduci fubdicos
deberc vt in eorum fubicdione con incantur (qualiter fuccu-
bcrc hofti armito iolenc qui vindidam fure prompcam videnc
fi relticeiint) vci u qtna Deo ipfi rcdduntur obfcquia quae ii\ii
pr^ftanruf: cjuandu eorura poreftax a Oeoeft. De hominibus
non difputo,acfi larua dignicatis ftultiti.fm, vcl ignauiam,rcl
crudeliracem morcTquc iraprobos & nagictj plenos tcoeret.ac-
que ita vitiis acquireree hudem vircucum.Ted dico ordinem i-
pfum honore & rcuerentia dignurn clfe : vc «jmcunq; pr^funt,
apud nos flnt in pre:io>& vcnerarionem cbcincant pr^Efcdurse
fu^rcpc^u.
zj Ex co & alccrum dcinAe fequitucvt propcnfis in eorum ^'^"^* ',^^f"
obferuationcfn animis,fuam il!is obedicntiam approbcnt;fiMC t''*'"'''"'''^
cdift;sparcndum,fiuetributaroluenda,fiuefnbeunda publica "'*
muncra arque oncra quas ad communem defenfioncm fpcder,
fiue qua alia iufla capeiTcada. Omnis anima , inquit Paulus, R.om,Tj.i.
poteftatibus fublimioribus fubdita (it. qui enim poceftati rcfi-
ftit,Dei ordinationi refiftit. Admoneto iilo$(rcnbitide Tito) ^"•^•'*
vtprincipatibusacpoteftitibusfubdicifinc , vt magiftracibus
}>areant,vtadomneopusbonuiafintparati.EtPerruSjSubdici l*^^^"**'^' j
inquit,c(^ocecuiuis hurriin^Ecreatur^e Cvelpotius,vteoo qui- ■' jtT^
dcm mtcrprccor,ordmationi)proptcr Dommumjfiue regi ra-
quam pr3ecellenti: fiuc pr3cfidibus,qui per eu mictu:ur ad vin-
didam q\!idem nocentium,laudcm vero rcfte agentiuy , Pot-
to quo n6 fubieftioncm fimulare/ed finccre & ex animo fuB-
ie<Sosrecfreteftentur,additPauIus,vteorurub quibus viuuric
faliitem ac profperitate Dco commendent. Adhortofjinquir, i Tim.i.r.
vt fiant deprecationc$,obfecrationes, intcrptlIationes,gratia MAgtflratuum
rum aftiones pro omnibus hominibus, pro Regibus, & cmni- f^'^[^^ «c^*-
busm emmcntia conttitutis,tcplacidam & quietam viram d^- (pmmendAmti.
gamus, cum omnipiecate ac honeftacc. Neque htc fe quif-
quamfalht.Quandoenimrcfifti magiftratui nonpiteft quiri
Hmu! Deo refiftatur : etiamfi impune conremni videtur pofie
inermis magiftratus , Dcus tamen arnjicus eft qui fui conteoi-
ptum forticcr vlcifcatur.Sub hac pr^terca obedientia modera- Moderate ' 'vi-^
ti«nem comprehcndoj quam fibi in pub!ico imperare debent uentes(^ in op-
priuatihomincs, ne fevltro admifceant publictsncgotiis, ^i^x.fi'^^'' fe contim^
temcre irrupant in partcs magiftratus, ac nequid omriiuo pu- !JJJ^ /«»,„/,
b'ice molianjur. Siquid in publica ordinacione corrigi interc- ^n^nttt,
ritnrS tumuItuecuripfi,necadmoneant opcrimanus.quasillis
omnibusligatas eftehacinpartedecet : fed ad maeiftrarusco-
gnit»onedeferac,cuiusvniushicfohicacft manus.Incciligo au ^ec in partet
iem,ncquid iniuffi nudeant.nam vbi acccffic prajfediimperiu, fnagifiratnf tt^^
iam ipfi quoq; publfci authoritafc pr^dui funt.Vt enim aures "'"'* "'''«'"f ♦"
itque oculos principisvocarevulgo folenteiusconfiliarios'.
Yyy ij
CAP.XX. INSTITTTJONIJ l I B. 1111.
itanoninfulseprincipismanusquisdkat, ruosrebus agendis
, . . ,. Quoiuamaucemhaacnusmagiikatumdercripilmus
fSt;'2;C^ qui ^^^re ^uocl dicimr, Ule lahccr p.tn^ pater. & (vt rocta
„.Wrr. ^r-lociituOpaiUH- populi, cuftos pacLs,pr^fcs mftiti:^,mnocer.^
c«W*^^ dei^' vind'-x:in(.:tK:s measo ludicandus fir cui talc no probetuc im>
re fateamr orn j,j,„^ ^^ qui:m omaium prc-pe feculorum hoc exemplum
rM.r^i^Jti ume F^ '^ 'jT-insmi ali], eoium omnium fecuri quibusprouukn-
t^r::;l^^di;in;etiefiidebue;aMnoculomni(^]icit«dinen.cordcsd^^
fr/?\/./^r/^j lici.ntL:r:2!iiadremraam.ttenti,iuraomnia.prmi!cgia,iudi-
r.,nnis ciebtr:. ^'^^ aip'OPa-;i.veaalia proftituant: aiijplebeculamexliaaruc
p£Cuni3qtjampoaea'nan:slirgiuomb..,spr<.fund-.ntuisjex^
pii^disiomibus,v:roiirbusacmatromsvioLindis,maa:;mdis
innoccuabus,mGralatfociniacxerceat:cosver6propnncip'
bus ac.^oiccndos elTe..ciuorum imperio,quoad licet,paiendui
(Jum
i-
ficn-.ukispeifuaier' i^on i^oteft.Siquidcm dum in taritaind
onicatt acinter tam ;iliena,n6 a niagnkacus modo,lcd homN
nisQuoq-.iC officio.f.cinoui, nulla^n rnecicm miaginis Dci m-
tuentur qii3e m ma-iftraru elucere debuerar: dum nullum co-
fpiciun: veftiaiil eius miniftri Dci. qui in laudem boms, maJis
in vlaonem datcs crat^ica neqre edam pr^fcdum ilhim agno>
fcunc cuius dignitatem arque nu.rhonratem Scriptura nobis
com ^nndat.Er fane is femper hoininum animis ingemci.s fuit
fenfus.n.m mmore tyraanos odio .cqr.e exccratione mfcaari,
qudm dika;one& veneratione prolcquiiegitimosReges.
., Deiverhu 25 Vcru.n fi iu Dd vcrbum refpicimus.non Jongius nos de^
iJbetv: ...... tu .lucet , vc non c^ rum modo principum impeno fubdu, fimus
u,m bontsjl^h. oui nrob°,& Qui dcbciit fide,munere fuo erga nos dcivngvn-
dkifimus , fed .^^^^/1 omiiium qui qacq;'o modo rcrum pocmntur , eti.^mU
Mo7,m...^:it ^,j- ,i ^^-..^^^ ,^et Cjuam quod cx orficio erat prmcipuni. fa-
rerum pot.un- ^^^^r,,nmi fummum fua.'beneficenti3? munus eife magift.acu.^
r;/:I?«r;:'I' adfa:a:em hommum confer.anda, teftatur Dominus.acfuos
lient , ^U'» niagirir tibus i;^fis fincs pr.-exribit; hmul tanren declarat.q.;a-
^uod exojjiuo i.fjj,jj,|ue flnwnonnif? a fe hab?re impcriam.Eos quidem qui
«vM prmcipu. publicobonoimperan^vera eiusD..'«bencficcatiarexenipIaria
efTe&fpccimina; qui vero iniufte &impotcnrer dcminantirr.
eos ad vmdicandam populi iniquitate a (e excitatosromnes cx
xauo lanaa iUi maieftareeffe prasdiros, qua lcp.:imam pote^
liatem inftruxic. Non virra progredi.3i doncccerta eius rei a-
liquoc reftimoniafubiecero.Nectamen qu6 furorem Domini
fupcr terram efleimpiumRegcm , «onfirmcmus, laborandun^!
cft quado ncminem futurum arbitror qui reclamet, nec lic Aq\
Rcee plus diaum fuerit,quam de pr.-Edone qui re tua dir» piat:
& adukercqui thoru tuum poll^at: de flcario , qui ce ad cx^
dcm appetajtiquu hyiufaiodi calainitates tmncj ""f^j^-* ""'"^'1
I iedidiones Scripnira recenfeat. Veril in eo probado mfi ftamiis
Jjnagis.(]uod non icafacileinhominum mcntes cadic.-in homi-
me dererrimo Iionoieque omni indigniffimoj pcnes que modo
!ifjc publica potelhs , pr^clafamillam&diuinanipoteftate rc-
/idere, c]ua jOominusiuftitiae aciudicij fui minillrisverb^o fuo
derulir: proindea lubditis eademin reucrentia & d'gnarione
]iubcndjm,qiiantumad pubiicam obedieiuiam attinct,ciuao-
p:inmm,Regem fi daretur,habituri cHcnr.
z6 l*t:nc;;>io vehm animadueri.int,fcdu!<S lue obferuent ,, /j" J!''/*'
Jcttores lilam que non nne caula tr.ticsnob:s m Scnpturfs co- t,'.r rx i,<riptu-
mcrnoraci!r,Dci prouidentiam,ac /ingularcmxftionem in Ai- m-
flriliDcndis regnjs. ftatuendirque quos ilh vifnm fuerit Ue;;!b. I^j.- ii.&' j7
Apud Dan:clem Donnr.us nuitatreajpora & vices tcmporum, ^•^'>"/^"' ^'^'
abiicit Kegcs & inftituit. Itcm , vt cognofcant viucntes quod^^'„,//^^"'J^^^^
potcns /ic A!tifiiimusnircgr.ohon-(i:>Lin £':curiprevoIueric, ,,, ma-i/iratus
dabitiliud. Cuiufmodi icntcnciisqwum paffi.n ibundet Scri- fo/;/»>ir»,
ptura,ill* tamen prophetiapcculiariter fcac^^c.Iam qualisrcx
fueritNcbuchadnczarjiiquilcruralcmcxpugnauit/atisrcftur:
nempe f^rrnu^is aliorL;m .nuarorac pojjularor. Dominiis ri-
menapud Ezechieiefe il;: terra i^y^yprJocdilTe affirmar, pro Ezech. 29.19
obfequio cjur.d fibiin vailandaill iprxriiteiar. Erilli diccbat ^^"-^- J7-
Daniel , Tu Rex ,Rex c> Rcgum: -:ui Dcls cxlorum dcdii rc-
gnumi)oren,3c fortcacquc v',i irit.T.-m. ubi, inqu^im, dcdit,&.
omncs ccrras vbi hab tam filij liorninum, b lihx 'ylueftres, &
ro ucres ;^Ii eastradidic i:i mmu c..;.i,ac fccit tc dominari ch.
[lurfum eiui filio Bei afar : Dcui a'ci)fimus dcditNtbuchad- "^"'^■^
(.Lii parrituoregnum& magnificentiam , honoren-!& glo-
iani.& propter maonjficenriam quam dcdst iII:,onmespopu-
i, trib JS.& iingua! fuerunt trcrncntes &tiiT)enrcs a confpeftu
ius. Qu,;im au:{imus,a Dco r.npoficum cih Regem, fimui iila 1. Exeoadmo-
ic honufando & timcndo Ke^CjCa-^Ielba ciWCii ^nimo repen- mtwnet dueivt
tiujs; &nequirfimum tyrannuninon dubit3bimu.'Jeoiiabcrc "' pareaviut.
[oco quo Dominus ipfnm dignatus fuerit. Samuel, quum po- j'f/^j,^'^,;,^
pulo Ifrael denunti:irec,qaal!a eflcc a Regib.fuis paflLTUs, hoc ^..-.ds^^udi.
ius ericRegis,d;cebat,quirct^nabirft.pcrvos:filiosveftrostol-
let , & ponet cos ad currtnn fmitrf , vr ponat eo> pro equitib;:s
fuisj&vcarenc agros fuos,i"i m/fllvn fuam mctant,6r arm^fc-
briccnrur. Filias vellras to'Icc,vt fint pig;nentariie,coqu:e, &
piitricss.Agros denique veftr ><i.vineas veftra.^i.&oliueta orti-
niaauferet.&dabit feruis fuis. Semina vel^ra.& vineas vcftras
decimabic, &dabircunuchis^ilcruis fuis. Scruos vcflros,an-
cillas & afinos tolIet:& adhibcbit operi fuo q .»i:) & grcges ve-
ftros decimabir.& vos eritis feiui illius. Cerre non ad lure fa-
fturieracRcges, quosoptimead omnem concinentia Lexin-
ftitucbic.fed ius in popuium vocabatur,cui parere ipfi ncceffe
Yyv iii
yy iij
i
Q^r. XX. iNSTrxVTlONlS LIB. iiir.
elTet^nccobfiftereiiceret.acfi dixiflfccSamuel, Eo fcproripict
licentias Regum libido,quam cohibcre vcftrum non crit.cjuib.
hoc reftabitvnum,iutra excipcre,ac didoaudientcs cfte.
ler-m.17 8. ^7 In pri%isaiJtera!n<Tgniscft & mcmorabTlis apudlerc-
txintmiama. w\zm locu^.qucm (tamet/i prolixiorem) idco non pi^ebic rc-
gflratuu/n au- ferfCjCjuia tocam hanc cjuxftionem clarilfime definit. Ego feci
jhoritA^^fs^ebe tcrram& homines,2ii: Dominus,&animaIia «]ua» funt in fuper-
aieti.i tUu de- f)^ij.feff2p {„ fortitudinc mea magna 6c i>r,ichio cxtemo: & i-
^^ ^- ■ pfnm trado et qu pl cuent in « cuiis nieiS.EtnuncitaqueegO'
dedi omnes ceaasiftasin manum Nebuch.idnezir rciui mci,
Scferuiecgcrites ti o.nnes, & Regcs inagni-.donec tcmpusvc-
nicr terrsB eius. Eri cjiie., vt gcns & regnum quaenon (iBru!erit|
RcgiBabel.Vifitabr) genteilUmin gladio,famc &pefte. qua- '
rc leiuirc Regi Babti , &vmi t. Videmus quantiobedicatiai
Dominus te rum ill m ferocemqueiyiannu coli voluerit, no
alia rationeni/iquia regnumobtiiieba^ id autemipfum erac
cselefti decrero, in /rlturn regni imp^/itum eflc, acinrcgiam
maieftatem afl^umptum : quam viojarc nefas cffet. Hoc nobis
aftidue ob antmos & <>cuIo!> obuer'etur,c odem decreto cofti-
tui eciam ncquiffimos Rege^ quo Regum aiithoritasftatuitur:
nunr^tiam in aMimom nobij> itdiriofe ii'a:cogitationes venier,
tiadadum eflepro nieriris rcg^m.necaequum elfc vr rubdiccs
€1 nof pcaeften us i\\i{ viciriim Ri^gem oobit fe non prjcftet.
^bitUto.t^ian- ^^ Fruiiia ■ biicia! quis mandatum illud fuifle Ifraelfti^ pc-
datM tHudjutt culiarc. Obferuandum et.iw) eft qua ra' jonc ipfum Dominus
Ifratlttu^ecu- ftabiliar. Detuii.iiiq irjNebuchivdnczan tegnum.quarc (trui-
ilAre, jg illij&viuite.Caici nqueergo delafum fuifleregnum confta-
R^'"'^j^r/w<r«' bif.ei feruiendumene redubitemus. Atq; (imulacin regium
de*sft*,pgtFje f-iftigiii queii pi^rn cuehic Dan.mus.teftaran» nobis f-cit fwani
rAU,^uum om- volunratein,qiJod res^aare iJum velir. De co cnim extanr ge-
tfeiex^^uodo ncralin Scripcuraj teftimonia. Soloino, Prop'eriniquit-»tem
*srfr,ctat«?:fKf fgrr^c funcmulti prmc pcs. Lem lob, Subiedionem tolli!; a
'"'''J**^^"^^^' Regibus , &rurlum accingiteos cingulo. Eo autem onfeflb
*uien4untefe^ nihil rcftat mfi vt fcruiamus & viuamus. Eftopud ieremiam
p.oi 28 1. Proplieram alterum quoque Domini raandatura , quo iabec
]oh. i j8. pepuluH luum quajrere pacem Babyloisis , in qua captiui ab-
ler.2«j7. dudi efrenti&orare adfe pro ea; quoniam in paceciusfatur*
r-limo-if^qvii eflec pax e >rum. Ecce, irraelit* fortunisomnibus exutijC do-
D>iutdu exfrri,- mibus luis auuiii, m cxihum abaaijin mi ertmconiecti leruN
;/« . Tes^onfio tutem,pro vidoris profperitate oratc iubentur:n©n quomodo
ciifirm*tur. iubemur aliis perrecut^^ribus noftris bene prccari:fcd vt faluii^
iili rcgnum & tranquillum confcructur, vt fub co ipfi quoquc
profpere agit.Sic Dauid,iimRcx Deiordinatione dcfi^nacui
fandoque cius oko vndus , quum nullo fuo merito indigne i
Saulc impeterctur, m/idiatoiis tamen fui facrofandu habebai
«puf,
Bfl BTTERNIS med. AO SAI- VTEM. 54»
caputjquodrcgtiihonoreDominusfanftificaucrac.Abfrra nie'-Sam. 14.7.1!
(dicebatjvccorani Daniino faci^rem !ibm,(ioinino meo me(-
Gs: DominijVt inirtam nianum mcam m eum , quoniani chri-
Ou$Dominieft.Ice,Pepcrcitiibianimamea:dixit<^ucN6mic-i.Sam.2tf.9
ram manum meam in dominum mcum , quonia chriftus Do-
rr.ini eft.Item, Quismictctmanum fuam m chriftumDomini.
&inn :censeiic?ViuiitPominus,ni(iDorn!nus j^ercufTenr cj,
'3u:dicseiusvffneritvtmoriatur,a.jEinpra?l)um derccdcnr:ab-
/Ica mcvcmicjammanuni meam m chriftum Dominf.
29 HuncreuercntiaEarquc adeo piet^cisaftedum Jebemus Sl'^'^'t^cogita.
ad exrrcmum prsefeais noftris om-^ibus. qualefcunque tadem ' ''''', "" 7^^'
/lac.Qupd fo^pius ideorepero.vcdifcamus non hommes ipiosjr,^„^^^^^^,^-^
cxcucci'e:(ed facishabeamus,qu6,d eam,voIutace Dominr per- ^'.»/«6 tfran-
i^raam ruftine^nccui inuiolabilem m^icftitem impreffit jprc&«« vMunt.
inH:, 'pflr./Vc mutuas(mqu'es)rubdicis fuis vices debenc prarfe-
6:i. Id larii coi.feffus fum. Vcrum fi ex eo ftatqis, nonmfl iu-
fi $. imperiis repcndcnda obfcqtiia.infuirus es raciocinator. Na
&viri vxoribus, 8;libcris parcntcs , muruis officiis aftriugun- Ef hef.tf.i.
tur. Difcedant ab ofiicio parenres & mariri; il!i libcris , quos Pr-hcf.<2^.
prohiberur ad iracmdia prouocare fic le d ros &m:rj,';t;.ibi- ''' ^^'^'"^/ ,.
|es prxoeant vt fua cos m^irofuate vlcn '>Tod Jin taci^ent : lii/,^^^,^
fL':^5 vxorcsoquasdiligetc&quibus ceu vjfculis fragilihusp^r-
ccce iubentyr.Contumeliol^ffim? accipiaut: nn msnust mc^i &
pjrenribus libcri,&c6iugibus ;;m!K're obfs-quea^^cs crunr' Ac
jmpr..b!^' q!ioquc& i.vofficior;'. fi>biccm'K;»r. QM^in , ouum o-
mnjb.js iftud agcndum ut po.rm-^.ne m niintic.Tfa a rc.|.'o pt")-
dcn e rc'pt-£tef, hoceft pc ;^li; in ^'ioro-H i«quii3c of3.:!.i,fed
qjod iui e.ft muncris id fiai vau ft'iy.a'i rubiici^nt; w] vcro in-
rcr cos praefcrtim v^lercdebcc qui fVo aliorum funr pf i::(i ,ire
pouri. Quarefi d f^euo princ pe crudeiitcr to^qiu mai , fTaba-
uaro,iut Juxtirmio rapac^tcr cxpila-iu.-r, li nb !gn:iuo neeliL;!-
mm, fi ab. imoio denique & facnlego vex;»mur ou pieta c ; Oi-
fee.ac primum dclicflorum r\,ftr(>r;)!n recordario , quoe Mthbu^
haad dubie Domini fl (geihs CiiHg^ntur. Lvie !iumi]..r;}> ♦•\i- '^"^* f<>g.ft^-
patien,ti<im. noftram frarri(ab»t. Succjrrjr demQc & hxccogira- ^,uy^.
sio.non noftrj.im efle , huiufnodi malis incderi. hoc raiiCir Prou.iM.
cffe reliquii vt Domini 0; cm imp oremas, cuius in manu f '•■;[:
rcgu corda, & regnAfum iiic;i?ia':o';cs„ II 'e Deus eft qui ftabic
inrynagogadeorum,& in mcd'o deos dfi .'dicabiTa cljiu^j ficic
concident&conrcrentur Regcsomaes,& ludiccs rerrajqui-
cunqucnonofculatifuerint Chriftum cius: qt)i fcrip.fefint Jc-
gesiniqu,as,vtoipprimerentjn iudicio pauperes.& virn hce-
rcnt caufa?hua\iliam:. vcviduas habcicntia prxdam ,&pupil-
los diripcrcnt. Teriiaipera^
30 Atquc hk mirabilis eius cum bonitas cum potenria ttm ^"^ ^fi- ^''^^
Y y y iii j
pAp.XX. INSTIT VTIONIS LIB. Iltl.
uara in teporepiowidenvaicCQproFcit.mmmodo ex feruis manifeftosvm-
efun.rum ^ui diccs cxcitac.ac mandato fuo inftruitjqui de fcelerau domina-
tjramotim >• fj,^,,-jg popnas fsjmant, §)L oppreiTum iniuftis modis populu e mi-
i,it,:idqHe ^„o. lera caiamitace cximat,modo turorealiud c«guanciu. &auud
biu modi^. molieciu homir u eo detiinai.Sic populu I.Tieleryranide Pha-
lefa.io.i. raonispcr Mofen;vio.!eri4ChijfunRegis Syria?5perOth©n!cI:
cx ali;sferuiriis,pera!ius vel Reges vcl ]udices,inlibertaiear-
fcfuit.SicTyri rupcrhia per ^pypctus, Cic/Eoyptiotu inioltn-
nam per Atlyiios.- Aflynorum fcrocii^psr Cha!da?o5.:con(ide-
riam B.tbylonis, pei Medos& Perfi'. domuicquumiamMedos
Exo(1.3 7. Cyrus Iul3iugaflet- Regum veroluda Sc Ifraelingratitudincin
liid i.^.Scie- gcerga focfuabe^cficiaimpiam coatum-jciai) muncper Affy-
'*; rios.nunc pcr Babylonuscontudit &:afnixir. tjuanquam i)0!i
eadem omnia raciunc. Priores t\im \\li quando ad ed6da talia
facinora legitima Dei vocarione acceriTti erant,m Regcs ^•mi.
fumendo,minime violaisateam q la» diuina ordinatione Kegi-
busindira cftrnaicftare n-.ied e ca!;o armari minorem potefta-
tem mxiore coercebant : perinde :;c m fuos fatrapas Regibus
animaduertere licec. Hi ramctfj Dei raanu. quo lili vifumerac,
dcftinabant, opuf)ut' eius mfckn'cspeiagebant ; nihii cam' a
aliud animo quam fclus voiutabanc.
friiiAtosborm- ^j Vcrum vtcunQuc ipfa hominum facia cen'cantur,Doini-
7,e< fuupnnct ^us tamen perea rin!m:e(]ueopi5sexequcbjtur,quuin fangi.-i-
^''\ 'u','!t'i*er!n{ "^^^* Kegu iafolenriain fceprraconfringeret.ac in tollerandjs
cfr fiibd^rt c-do.-ni:-iaciwr)eseuerterer.AudJ.intprinc;pes,&rerrcatur.Nobi'J
^.rKf. hoc tn- autem iticerim lumjnopeiecauend.iai, neiilam piena vencra-
mi-nni ohftati dx m:iit\i.'ih magiftr.icuuatithorJr.Tcem , rjuamDeus grauiill'
'^•'vK./""^.'*" mist«5i(flis fanxir,etramfiapud indiLUiifiimes refideaf, &qui
T-S-^ffiTeH- ^^'^ ^^'^ .ncquitia, c|tiacum \n fe eitpoUbutsfpernamus aut vio-
Lf^ fsfics qtivs iemus. Neque cnmi /i vlrio DouHni eft eff en ica' domiuationis
■^it fero.^eai J^- C' 'rrcflto, idco prctintis deniaiidata nob's arbifremur: quibus
^umincti^ tn nulluiu aliud quam parendi & p.iticndi damm eft mandatum.
tf.vcsdrre, 0- ^ep.riuaris hominibus fciiiper loquor.Kainiiqui nuncfinc po-
^ut-nnri""' i'^'^'*'"^''^ ai^,giftr.-itus-5d rnodvr.mdani RegLini libidiaem cofti-
cu:i(qijalcs oiim crat,tjui Laced^ noniis Regibus oppofiti erac
Epiiori.auc Romanis ConiuIibus,TribunJ plebisrauc Athenil-
hum fcnatui,Dejn.2rcht.'& qua etia forte poceftace,vi! nunc res
habentjfungunturin /inguJisrcgniS tresordines, quumprima-
rtos conuencu? pcraguar) adco illos ferocieci Regum Iicentias
jpro of^do in.ercedcrc no vefo.vt /i Regibusiinpotenter graf-
iantibus,& humili pJebccula? nfuUantibys conniueantjeorum
difi^m!iI_^tionem nefaria perhdia non carcre affirmem iquia
populilibf rtjtem , cuius fe Dei ordinacionc tucores politos
ljiorunc,frauduienier produnt.
3i At vero in. ea quim prxfedorum impcriii dcberi confti-
tuimus
OB IXTERN. MED. AD S A L ^ T E M. J+l
tuimus obcdientia,id femper excipiedum eftjimo in primis ob- EdtenM Mtetfk
fcruandum,ne ab eiusobcdiedanos deducat, cuius voluntati ,^'^*^"*J^^^'
Regum omniu vota fubefie, cuius decretis lufia cederc , cuius '^Tdttndu «fl.
maicftati fafces fubmuti par eft. Et ver6,vt hominibus facisfa- ^^atenw eoru>
cias,ineiusoftenfionem incurrere jpropter quem iiominibus pUcit*ciiver*
pr^ omneseltaaUiencius m demde qui noois preiuntnomim- ^^^^^^rat^occur^
busfubicdifumus.-fednonnifiiniproTAduerfus ipfum fiquid J^jreguUyObe
imperenc,nullo fitnecloconecnumero. ncquehic totamilla dttniitDK^ pe-
qua nagiftratus pollent dignjtate quicquam raorcmur.cui in- tm ^u*»* f*°-
iuria nuila fic dum in ordinem.prse fingulari illa vercque fum- mimbui.
ma Dci potcftace,cogicur.Secundum hanc rationem Daniel fe
quicquainrcgemptccaftencgarvbi impio eiusedidonon pa-
ruit.quiaexcefleratiile iines fuosmec modoiniuriusfuerat in
hommesjfcid cornua tollendo pduerfus Deum,poreftatem fibi
ipfc abrogauerat.Ex oppofico d.imnacur Ifiaeiicrquodimpio
Rcgis edidonimiumfuerancmorigeri. Namquum larobcam Dan-^ii-
viculos aureos c6Haflet,reIido Dci ceplo in eius gratia ad no-
uaafuperfticioncsdefecerant.Ea^efacilitatepofterifclcflexe- Ofee sm-
rantadRegum fuoru placica, hoc illisfeucre Prophetacxpro- i.R-eg. 12.3
brat,qu:>d Regii cdidaamplexi faerint.tantum abeft vc laude
mereai;urmodefti2epra:textus,qu0aulici adulatorcs fetegunt,
&':{impi!ccs decipiunt, duni fibifas cftencganc quicquamab-
iiuere a Regibus luis impoficu. ciuafi vero ius fuurn Deus refi-
gnauentmorcalibus, eosgenerl irjjman® prrficies*. auc mlnUa-
tur terrena poteftas,dum fuo authori fjbiicitur, cora quo cx-
leftes cti.im principatus fuppHces expauefcuncScio quantum
quamque prasfens |iuicconftanc;x periculumimmineat , quod
jijdignTfhme fe concenmi Regesferat : quorum indignatio «fi- prou.i^M*
ciuscft morcis,inquit Solom.on. Scd quu iil:ud a ca?Iefti prajco- aS-.$-*9»
ne Pe:ro pronuntiatum fir edidum.Obcdiendum Deo potius
quam iiominibus; hac nos cogi:atione confoltmur , illam tum
nos p>ra:ftare quam Dommus exi^:St obedientiam,dum quidui»
pcrpetiniur pocius quam a pietare defleClamus.Ec nc nobis la- i.C©r*7.>l'
^ bafcantammijaliiimciiamftimuIumPaulusadmouct.Nos id-
eo tami a Chrifto redemtos efl"e quanci illi conllitic noftra re-
demptio^nc prauishominum cupiditatibus nosman«pemus
in obfequiunrmuico vcro minu&impietatifimus addifti.
L A V S D E O.
Quacquatuor librishuiusrnftitu-
tioniscontinentur.
LIBRO PRIMO,
DE COGNITIONE DEI
C R E A T O R I S. *
CAPITA XVII IV
I Dein»titUmt!^ no^ri resejp
eoniunBeu , ^ q^uonjodo imer
ficohtfennt. Pag.i.
* ^^^fi^ Deum cognofcere, ^
ifuem infinem tendM eius co -
gnitio. 3
3 Dei notitiam homintim men-
tibus naturaliter effe indttaz
4,Eandemnotitiam partim in-
fcitifipartim malitia velfuffo
eari vel corrumpi. 4
5 Bei mtitiam in mtmdi fabri-
CA CT c^ntinua eius guberna-
iione lucere. 6
iS Vt ad Deum Cre^rorem quis
perueniat opus ejfe Scrtptura^
duce ^ magiftra. 11
j 6juo tefiimoruo Scripturam &~
porteat fanciri,n'<^pe Spiritus
vt certacofiet eius authoritas:
atqueimpius^efle commentiL^
fidem eius pendsre ab Ecclefi^
iudtcio^ /4
9 frobationesyquatenusfert htt-
tpana ratio fatis firmas fuppe-
fere ad fiabiliendatn, Scvjptti-
rdfidem^ 16
9 Omnia pietatis principia e-
uerterefanaficos , quipofihabi-
ta Scriptura , ad reuelattones
tranfuolanto zr
:^© ScripturamM ornnemfttper •
fiitionem corrigat, verum Deil
exclufitie opponere dijs cmni-
btis Gentium. 22
ji Deotribuerevijibilemforma
nefof ejje y ac generaltter defce-
cere h vero Dec quicunqf idolj^
fihi erigunt. " 2j
12 Deit ab idolis difccrni, vt fo--
Itts infolidtim colatttr. 2 9
l^ Vnicam Dei effeniiam gb ip-
fmcreatiom tr-i4i in Scr:pnt-
ris qu£tres tnfperforf-fiii con
ttnet. l
! 4 In fpfei etia tfitmdt ^' rerum
omnitim creaticnr. Scrtpiurcun,
certis hotii dijCsrncH 'verum
Dmma fcitt tjs. 4 \
r; Glualiihomofit crf.attis.-vbi de
ft,nimi facultatib. de imngine
Dei, libero arbitfio , ^prtma,
naturA tntegritate dtjftriiur.j^
i6Deum fua virttitemundum k
feconditumfouereactugri, ^.
fingulas eiuspartesftta proui-
dentia regtre . ^ %
17 €)uorfum gf in qttem fcopum,
ref-erenda fit h/icdoBrina , vt
nobis confiet eiuyvtiliras. ^^
liDeum itftimpiortim opera vPt
^ animosfleHereadexequenr
dafuaiudiciayvt purus ipfe ab.
»mni Ube manent. 70
LIB,
LIB. II.
DE eOGNITlONE DEI RE
demptoris in Chrifto,quas Patribus
fub Lege primum,deinde &
nobisin Euangeliopa-
tefadaeft.
CAPITA XVII.
l Aid. Upfu (^ defeciione to-
tum humAnum genus male-
dtBtonifuiJfe addiBum , (^a
prima origtne degenerajfe.vhi
depeccato originali. 74
% Hominem arbitrij Itheftate
nuncejfejpoltatum, ^ mifera
ferunuti addiBum. 79
3 Ex corrupta homitiis nntura
nthil nifi damnahile prodire.
90
-f S^omodo operetur Deas in
cordihus hominum. p 8
i Gbiediienil refutatio ciua pro
deftnflone liberi arhitrij afferri
Jolent. 10 o
6 Homini perdtto qu&rendd in
Chrifio redemptionem effe 109
7 Legemfuiffedatam^non quA
populum veterem infe retine-
ret^fed qu£ foueret Jpem falu^
tis in Chrijlo vf<iue ad eius
aduentum. \ /a
S Legts moralis exflicatio. 1I9
^ Chrtllum, quamuis fuh Legt
ludAis cogniiusfuerit, tamen
V.ttangelio demum exhihitum
fuiffe. ^ 140
10 Be Jimilitudine Veteris ^
Noui tejlamenti 14 7^
11 Be differentia vnius tejlame-
ti ahaltero ijo
iiChriJlum,vt mediatoris offi-
cium pTAjiaret 3 oportuiffefieri
homincm \%%
i$ChriJium veramhumand caf'
nis Juhffantiam induiffe, 159
14 €}uomodo du£ natuTA Media
toris efficiant perfonam. i6t
ly Vt fciamus quorfum miffus
fuerit Chrijihs k Patre , ^
quid nohis attulerit.triapotif^
Jimum JpeBanda in eo ejfe^mu
nus Vropheticum^ Regnum qp
Sacerdotium. 166
16 €^omodo Redemptoris par-
tes tmpleueritChtiJius, vt no*
hisfalutem ac^uireret: vhi de
morte i^ rgftiruHione eius a*-
gitur , ef in cdlum afienfu,
JCfO
17 Reiie (^ proprie dici ChriJiA
nohis promerittm effe gratiam
Vei. J79
LIB. III.
DE MODO PERCIPIEND^
Chrifti grati^,& qui inde frbdus no-
bisproiienianC5& quieflfccSlus
con^equantur.
CAPITA XXV.
l §lu£de CBrijlo diBafiint^no-
bii prodejfe^inrcana operatione
Sptritpis. \h%
z Defide. vbi ^ definitio eiue
ponitur^^ explicatur qtu ha-
hetprcpria, 184
5 Fide nos regenerari. vhi de
peenitentict. j o i,
f Gjukm procul abjit ab Euan-
gelij puritate quicqfuddepos-
nitetia garriut SophiJr£ inftm
fckoUi. %/bi de ccnfejfonc ^
fatvsfa^iori^ aguur. 2,13
5 De J upplementis quA adfattf-
fa£iione$ adijciunL ncmpe tii~
dulgentiu ^purgatorio. x\C)
$ De uita hominisChrifiiam: ac
primum qtubm drgumeiis ad
m nos hortetur Scnptttra. zys
7 Summa vitA ChrijiianA. vbi
de abnegatione nojlri. 2 , 7
S De crucisteleraatiay qtiApars
^fi abnegationis. 20,2
9 De meditatione futurs, vtti..
■24^
10 G^uemodo vtendum prdfenti
vtta^eitifque adiuwentis. 24.9
ilDe iujiification&fidei.ac primo
de ipfa nominn 0 rei defini-
tione. . 2s\
\2 Vt ferio nobis perfuadeatur
gratuita iujlificatio.ad Dei tri
bunal toUedfii effe metes. zdi
Jj Duo effe in gralicita iiifiifica-
tivneobferuanda. 26S
i^Quale i^iitium iujlificutionis
^ coriiifiuiprcgrefftis. z(>7
\s GhiA de operum mtntis iacii^t^"
ttirjam Dct latiae tn cojercn-
da. lufiitia, quiimfaluin Lcrti-
tudmem euertcre. ^ 2-^.
\6P^cfutatio calumniarum qui-
bfu hanc docirtnam odio gra^
uareco-iantur Vcipijid. 27&
\7 Promiffionum Legi-s ^^ 'Eitan-
gelycoKCtliatio. 287
18 Ex mercede maVe coUigiope-
rumiiifiuiam. 2^7
19 De Ubertate Chrijiiana. 292.
zo De cratione , qu&prAcipuum
efif^deiexercitiU , ^ qua Dei
beneficia quotidic percipimm^
297-29^^
21 De ele^iene Aterna^qua Deu4
alios adjalutcm, altos nd inte-
ritum pmdejlinauit. 514
12 Confrmatio huiu^ doHrinA ex
Scrtptur&tejlimoniis. 319
^j Refutatio cahimniarum qui~
bm hic docirina femper ini-
quegrauatafuit 5 j 4
14 Eleciicnemjanciri Dei voca-
iione : reprobos autem (ibi ac~
cerfere iujium , cui dejiinati
funt interitum. \^l
%$ Derejurrec^ione vliitna. 3^9
LIB,
LlB, IllL
DE EXTERNIS MEDIISXEL
adminiculis quibus Deus in CHfti
focietatcm nosinLiitat,5c:
inearetinct.
C A P I T A XX.
i De vera Eeclejia , cuf?? qua no-
bls colmddsfi vnitsf-'; : quia pio-
rKmomrAimmaitr ejl sS^
1 Co',?)p.^iYaLO falfA Ecclefi^. cnm
vera \6 }
5 De Ecclefi dol^ortbti^ ^ mini-
firis , eornn eleciione ^ 0fpct&
4 De/iatu veteris Ecclefis. , ^ ra^
tione gitbrnandi quA in vfufwt
tin:ePapitur/j J7>
y Antiquan regiminis formam o>-
mn ina pifmdatamfuiffe tyran -
nide Paptm. 38^
6 Deprin^tuKamanafedis S9i
7 Deexerlio c^ incrementis Koma
ni Vaptuitdonecfe in hanc alti^
tudinm extuiit-i qua ^ Ecclefia
libertis opprejfa , {y> omms mo-
derat 9 euerfafu it 597
3 DepteflmeEccleftAcimad fidei
dogmta : ^ c^ukm ejfr^ni li-
centi- ad vitiandam o-mnem do»
Hrird puritatem trada fuit in
PaptH 4oy
5, De mcilijs , eorumftie attthori-
tati 4T4
10 D^otefiatetn legibttsferendts,,
india fAuiffimam tyrannidem
in nimfu ^ carnificinarn exer^
cuitPapAcufr" - "f-^f^
MDeEcclefUiff^^'^^'^''''*^
que abttfui»^^^^ "^«^^«''
in Papcttu "^^®
l%DeEccl*^^f"P^'"'^''^"~
iuspr&cii»^ "^/«^ *^ ^^/^^'*
^ excof^^^^^^^^^^^ 437
ilDe vot^f*^^^^ temerarifii
nuncf^tienet^HifciJemife
reirr^^ictiit 44^
i^De^f^^<^^^^^*^ 4ST
\s De aftifmo ^ 4^%
16 P£)haptffmum m Chrifii
iujtutione (^figni natura
opmecongrmre 47*'
,7 je fffLcra Chrifti Coena, ^
Midnobis conferat 48;
ipDfi Miffa Papalitqttofacri'
le%io non modo profanata
fmt Coena Chrifti/cd in ni-
hilum redada 5° J
19 Dc qtiinquefalso nomina-
tis Sacramentis: vbi Sacra-
menta non e£equinque re-
liqfta, quApro Sacramentit
hadenus -vnlgo habitafunt»
deciaratur: tum qualiafinf
cftendiiur ^^^
10 De politi(4 aiminiftr»('
fiont. J*?