Skip to main content

Full text of "Disputationes de Deo, et Prouidentia Diuina. Disp. 1. An philosophorum ulli, & quinam athei fuerunt? ... Authore Samuele Parkero, S.T.P. archidiacono Cantuariensi"

See other formats 


DISPUTATIONES 

De  D  E  O, 

E  T 

PROVIDENTIA  DIVINA. 

Disp.  I.  jin  Thilofophorum  ulli,      quinam  Athei  fuerunt  ? 

II.  A  rerum  finibus  Deum  ejfe  demonftratur. 

III.  Epicuri  <sr  Qartefii  Hypothefes  de  Univerfi  fabri 
catione  eVertuntur. 

IV.  Mundum  neque  prorfus  infe£lumy  necpientczffitate 
faElum  ;  fed  folo  Opificis  confilio  extruttum  fuiffe 
demonftratur. 

V.  A  Cjeneris  humani  ortu,  Corporis  humani  ftru- 
Slura  Deum  ejfe  demonflratur. 

VI.  Contra  Scepticorum  <(sr  Academicorum  difciplinamy 
potiffimum  Ciceronis  de  qu&ftionibus  Academicis  libros, 

Cartefti  meditationes  Metaphyficas  difyutatur* 

AUTHORE 

Samuele   Parkero,    S. T. P. 

Archidiacono  Cantuarienfi. 
 ■  — — - — 

L  0  N  T>  1  N  I  : 
Typis  M.Clar^  impenfis  Jo.Martyn  ad  Infigne  Caflipan*,  in 
Coemetcrio  D.Pauli.    cIdIdc  lxxviii. 


PRyEFATIO. 

Uma  prima  fere  Adolefcentia  in  u- 
nam  de  Vita  Beata  cogitationem, 
in  quam  ipsaNatura  omnes  incenfi 
fumus,  incubuerim,  rogitavi  non 
modo  de  communibus  hominum 
voluptatibus,  verum  etiam  Re- 
gum,Principum,  Imperatorum,  omnium,  quidi- 
vitiis,  qui  autoritate,  qui  honore,  qui  omnibus 
Voluptatis  prxrogativis  fruuntur,  atque  multis 
tandem  &  indefeffis  vigiliis  aut  nullam  efle  huma- 
ni  generis  fadicitatem,  aut  una  religione  politam 
*  efle  deprehendi.  Quac  enim  fiint  magnae  &  (olidae 
iftae  voluptates ,  quibus  vivimus,  quibus  gaude- 
mus,  quibus  fiidorem  omnem  impendimus,  nifi  ut 
cibo  &  potione  famem  fitimque  depellamus,  atque 
ut  laboribus  defeffi  fbmno  &  otio  nos  recreemus  ? 
Quae  quid  quaefo  nobis  gratum  aut  jucundum  affe- 
runt,  nifi  quod  ipfis  corporis  moleftiis  &  aegritudi- 
nibus  medeantur  ?  Adeo  ut  nulla  fit  in  ipsa  vita 
faelicitas,  nifi  quod  detra&o  dolore  omni,  folum 
quod  mileri  non  fimus,  faelices  nos  efle  putemus. 
Atque  igitur  ille  ipfe,qui  Vita  iZW^qualis  fine  reli- 
gionis  folatio  haberi  poffit,  jfrchtteHus  habebatur, 
eam  fbla  doloris  privatione  perfici  &  terminari  do- 
cebat.  Neque  tamen  aliae  funt  voluptates  Magna- 
tum  quamRuftici  &  Aratoris  cujufque  voluptates  - 

(a)  quan^ 


quanquam  enim  conviviis  magnifice  Sc  fplendide 
ornatis  accumbant,  fi  ibbrie  &c  moderate  epulen- 
tur,  eandem  neque  majorem  quam  ifti  in  famis 
depulfione  voluptatem  conlequuntur .  fi  autem  hel- 
luentur,  luxuriae  pcenas  crapulae  fupplicio  luunt. 
Atque  etiamfi  cibos  fuos  fuavioribus  condituris  gu- 
lx  commendent,  jucundiflima  tamen  funt  omni- 
um  Socratica  ifta  famis  &c  fitis  condimenta,  quae 
qui  habet,  eidem,  fi  modo  panem  &c  aquam  praete- 
rea  habeat,  exquifitiflimis  &c  quidem  regalibus  c- 
pulis  menfe  fuae  extruuntur.  Denique  quicquid 
fibi  proprium  habent  viri  principes  &  magnates, 
idtotum,  praeter  publicas  curas,  in  fpecie,  pom- 
pa,  &c  tumultu  ponitur,  ad  quae  dum  ftupent  alii, 
nullo  tamen  eorum  fenfii  ipfi  oblectantur.  Omni 
itaquevitae  humanae  conditione  penitus  perlpe&a, 
non  modo  inquam  noftrum  qui  communi  honai- 
num  ftatu  nalcimur,  CedSc  illorum  qui  voluptatis 
quafi  haeredes  nafcuntur,  nifiad  majora  nafcamur 
omnes,  nernini,  omnino  nalci,  operae  pretium 
efle  conclufi.  Praefertim  cum  fi  quid  in  vita  jucun- 
ditatis  fuiflet,  tot  malis,  curis,  angoribus,  mor- 
bis,  injuriis,  cupiditatibus,  ne  quid  dicam  de  re- 
rump.  odiis,  diflidiis,  tempeftatibus,  bellis,  ever- 
fionibus,  cujufque  tranquillitas  perturbatui.  At- 
que  iftaec  triftiflima  videtur  Calamitatis  humanae 
ratio,  ut  cumVitaBeatabonorumomnium  adep- 
tione,  malorumque  depulfione  efficiatur,  fi  ex  in- 
numerabilibus  bonisdefueritunum,  aute  malisu- 
num  acciderit,  omnis  faelicitatis  ftatus  vexetur  &c 
fanditus  evertatur. 

Si 


T  <HjE  F  ATIO. 

Si  verd  alia  omnia  Fortunae  tela,  infidias,  &  vul- 
nera.devitare  poflemus .  fi  perpetuis  Animi  &  Cor- 
poris  voluptatibus  conftituti  fimus .  fi  fecretis  ma- 
lis  omnibus  nihil  unquamaut  ad  Gratiam  autad 
Voluptatem  defuerit ;  fi  denique  integra  valetudi- 
ne  ad  extremam  iene&utem  vixerimus,  r.olla  ta- 
men  aut  philofbphia  aut  ftupiditate  fieri  poteft, 
quin  infinitum  &  ineludrabileiftuc,  quod  omni  ho- 
ra  impendet,  mortis  malum  iemper  metuamus. 
Eodem  enim  Aifedu  dicam  an  Fato  quo  fe  quifque 
amat,  fui  interitum  perhorrefcit,  eoque  vehemen- 
tius,  quo  fibi  charior  fuerit,  feleque  magis  dilex- 
erit.  Atque  eo  quidem  ipfius  Naturx  horrore  mor- 
tem  refugimus,  ut  nihil  fit  quod  eumautminuat 
aut  tollat,  nifi  unum  vitx  faftidium  :  At  fane  qui 
ea  conditionc  vivunt,  ut  vivendi  tajdeat,  iimalo- 
rum  omnium  graviffimo,  ipsa  defperatione  oppri- 
muntur.    Nihil  enim  melius  habent,  quo  fecon- 
folari  poffint,  nifi  quod  quandiu  fuperefle  contin- 
gat,  miferos  ie  fore  noverint,  neque  quicquam  a 
miierialiberaturum  efle,  donec  fempiterna  mor- 
te  extinguantur.  In  eas  ergo  anguftias  addudx  funt 
reshumanx,  utfivitx  dulcedine  capiamur,  om- 
nem  illius  voluptatem  labefa&et  triftis  moriendi 
neceffitas;  finvivendi  taedeat,  quid  quaelb,  quem 
premitipfius  vitae  defperatio,  quavis  confolatione 
permulcere ,  aut  omnino  ad  vivendum  invitare 
poflit  ? 

His  ergo  multiique  hujulmodi  aliis  monitus  non 
efle  Beatitatemhac  ipsa  terra  conquirendam,alio  co- 
gitationes  vertendas  efle  conclufi,  atque  adeo  ftatim 

(  a  2  )  ab 


<P  %jE  F  A  T  I  0. 

ab  ipfis  fundamentis  omnia  commovere  folaque  ra- 
tioneexaminarecogitavi.  Aprima  itaque  quaefti- 
oneexorfusfum,quo  Authore  inhunc  vitceftatum, 
cjualilcunque  fuerit,  devenire  contigit.  Quippe  in 
hujus  unius  loci  anguftias  omnem  de  Boni  Mali- 
que  legibus,  atque  de  Vitae  Beatae  principiis  contro- 
verfiam  addu&am  efle  aliquandiu  perfpexeram.  Ut 
fi  fixa  &c  conftituta  fit  Opinio,  fummum  quendam 
omnium  hominum  Dominum  8c  Re&orem  efle, 
juftitia,  fides,  humani  generis  focietas,  omnifque 
Virtus  quae  aut  mihi  aut  tibi  aut  Reip.  utilitatem 
afferat,  adamantinis  fimul  radicibus  efle  conftitu- 
tas.  Si  vero  de  ea  dubitetur,  omnem  Virtutis  con« 
ftantiam,  cum  principio  unde  nata  &  cui  innixa 
fit  firmior  efle  non  poflit,  labefa&ari  :  Si  denique 
prorfiis  tollatur,  omnem  vitae  gubernationem  fun- 
ditus  everti,  nulla  Legumlatorum  aut  fraude  aut 
potentia  inftaurandam.  Ut  verbo  dicam  (non  e- 
nim  hic  omnem  Argumenti  rationem  narrare  licet) 
ab  initio  intellexi,  fiDeusfit,  nobisquoque  probis 
beatis  efle  licere,  fi  non  fit,  neque  beatos  efle  pof- 
ler  neque  probos  efle  teneri, 

Huic  itaque  uni  operi  omnes  vires,  omnem  in- 
duftriam,  omnes  vigilias  contuli,  neque  ln  ea  diu 
laboraflem,  nifi  primtim  Scholafticorum  Autoritati 
nimium  tribuiflem  :  Eorum  enim  difciplina  ab  ine- 
unte  aetate  innutritus  omnem  Sapientiam  &  Erudi^ 
tionem  ab  iis  difcendam  efle  putabam.  Ii  vero  (ne 
cjuid  de  barbara  fcribendi  ratione  dicam)  cum  a 
malis  initiis  exordium  cepiflent,  nihil  unquam  in 
witatis  inveftigatione  proficere  potuiflent.  Cum 

enim 


<P%jE  F  ATIO. 

enim  unum  ^riftotelem  fecuti  fint,  ipfis  Impietatis 
fundamentis  Theologiam  fiiam  extruxerunt.  Id 

2uod  poftea  cum  de  ipfo  Arifiotele  tum  de  iis  demon- 
rabimus.  His  ergo  diu  illufus  ad  Philofophos 
deinde  acceffi .  at  horum  levitate  quam  iftorum  ig- 
norantia  magis  illufum  me  efle  fenfi.  Ii  enim  fin- 
gulari  Graecorum  vanitate  (a  quibus omnem philo* 
ibphiam  accepimus)  idem,  quod  Lampiacenus  il- 
le  Strato,  fere  conati  funt  omnes,  ne  Dei  opera  ad 
mundum  fabricandum  utantur.  Adeo  ut  cum  max- 
ima  ab  iis  iiibfidia  mihi  pollicitus  fuiflem,  eos  & 
qui  eorumphilofophandi  rationem  fecuti  iunt  max- 
imos  &  quidem  folos  caufie,  quam  iiifceperam, 
hoftes  elTe  compererim.  His  ergo  non  minori  in- 
dignatione  qu&m  ipsa  Scholafticorum  Barbarie 
miffis,  poftremo  omnes  meditandi  vires  in  lpfam 
rerum  naturam  vertendas  efle  cogitavi.  Hoc  autem 
vix  mecum  ftatueram  quin  rem  plane  confedtam 
intellexiflem.  Quippe  oculos  neque  in  ccelum  tol- 
lere,  neque  in  terram  defigere,  neque  in  meipfum 
vertere  potui  Quid  autem  de  magnis  hifce  loquor  ? 
non  potui  formicam,  non  mufcam,  non  papilio- 
nem,  nonherbam,  nonfruticem,  nondeniquela- 
pidis  in  terram  defcenfum  intueri,  quin  Animum 
ftatim  fumma  illius,  c^ui  omnia  condidit,  fapien- 
tise  admiratione  perculium  &  plane  vi&umefle  fen- 
tirem.  Atque  igitur  fubito  gaudio  elatus  quod 
veritatem  omnium  primam  &  maximam  non  ut 
antea  opinione,  non  fola  fide,  non  imbecilla  veri- 
fimilitudine,  fed  indubitabili  demonftratione  per- 
cepiflern,  continere  me  nonpotui,  quin  exiguum 


<P  %jE  F  A  T I  0. 

illius  fpecimen  admodum  Adolefcens  in  publicum 
illico  obcruderem.  Quod  opufculum  cum  ante  a- 
liquot  annos  edidiflem,  pleraque  Codicum  Exem- 
plaria  Incendio  Londinenfi  ftatim  perierunt.  Bib- 
liopola  igitur,  ut  erat  poft  horribilem  iftam  Stragem 
magna  librorum  penuria,  alteram  Editionem  ro- 
gavit,  quod  idem  Amici  quidam  qui  jubere  pote- 
rant,  monuerunt.  Egoautem,  utdixi,  rudi  &  in- 
quinato  Scholafticorum  fermoni  afliietus,  rem  dif- 
ferre  ftatui,  donec  quicquid  Scholaftici  horroris 
memorix  forte  haefiflet,  tandem  temporis  diuturni. 
tate  extabefceret.  Qup  demum  quodammodo  fa- 
cto :  Argumentum  de  integro,  ut  ab  aliis  nego- 
tiis  vacare  licuit,  tradavi.  Idque  primum  orati- 
one  facili,  quanquam  non  prorfus  abjeai,  perfecu- 
tum  me  fuifle  ipero,  fed  media  ifta  inter  eos,  qui 
nihil  nifi  verba  3c  ornatum  curant,  eofque  qui  om- 
ne  verborum  decus  &  numerum  negligunt :  Id  ial- 
tem  curavi  (cum  non  magno  labore  fiat)  ne  fafti- 
diofiifti,  quiomnem  eruditionem  in  orationefa- 
cienda  &  ornanda  occupatam  efle  putant,  argu- 
mentum  ob  ftyli  aut  horrorem  aut  exilitatem  afper- 
nentur.  Quanquam  in  verbis  non  ita  curiofus  & 
aftrictus  foerim,  ut  iis  quicquam  placere  morarer 
qui  fi  vel  tenuiffimam  quamvis  particulam  legerint^ 
quam  in  iplb  Cicerone  aut  non  omnino  reperiunt* 
autfitamalioperiodi  loco,  quamquo  ipfepofuit> 
Getas  denuo  &  Vandalos,  ipfamque  Laplandiam 
in  Italiam  irrupifie  vociferantur.  Verum  ut  verba 
nova  ipfe  non  excudi  ufitatis  contentus,  ita  fi  qux 
innovarint  recentiores,  quibufcum  difputare  con- 


tigit,  cum  quovis  fua  lingua  verfari  religioni  noa 
habui.  De  lermone  vero  non  multum  laboro,  eo 
ufiis,  quem  tulit  adjun&a  naturae  indoli  mediocris 
induftria. 

Argumentum  autem,  quo  inquam  in  omni  aut 
Philolbphia  aut  Theologia  non  alterum  nobilius 
tra&atur,  quemadmodum  ipfe  tra&averim  judica- 
bunt  alii.    Atque  omnibus  eandem  de  meis  judi- 
candi  facultatem,  qua  ipie  fum  de  aliorum  fcriptis 
ufus,  libenter  conceflerim.    Nullas  enim  partes 
ipfe  fufcipio,  folam  Veritatem  colo  Sc  fequor. 
Quanquam  fi  qua  causa  iniquus  &  fa&iofus  efle 
poflem,  hac  certe  efle  potuiflem  :  Cum  nihil  tan- 
tundem  quam  Mundum  optima  Numinis  Provi- 
dentia  gubernari  omnium  interefle  putaverim.  Ea 
tamen  aequitate  difputationem  aggrefliis  fum,atque 
omnia  in  utramque  partem  rationum  momenta 
&  pondera  «tftimavi,  quafi  nihil  aut  oflScii  aut  e- 
molumenti  ageretur.  Atque  igitur  Argumeata  non 
modo  popularia  fed  Sc  leviora  omnia  praetermifi, 
unum  a  pneclariffimis  rerum  finibus  per  omnes  na- 
tmx  partes  iecutus.    Nihilenim  petere,  nihilim- 
pctrare,  nihil  declamitando  perfuadere  volui,  fed 
imprimis  mihimetipfi  fatisfacere  atque  aliorum 
omnium  aflenfum  fola  demonftrationis  vi  &c  per- 
fpicuitate  extorquere.    Non  igitur  magnam  efle 
Naturae  commoditatem,  fiimmam  Univerfi  pul- 
chritudinem,  mirabilem  cceleftium  ordinem  folum 
dicere  fatis  putavi.    Id  quod  jamdiu  plerifque  ufti 
venifle  animadverti,  qui  admirabilem  efle  univerfi 
fabricationem  clamant,  quse  autem  funt  fingul* 

com- 


commoditatum  rationes  explicare  nunquam  pro- 
grediuntur  :Verum  fi  tres  quatuorve  locos  e  CiceronU 
de  Natura  Deorum  libris  attulerint,  quibus  Natu, 
xx  pulchritudinem  ipfe  mirari  vilus  eft,  Argumen- 
to  fatis  fe  fecifle  arbitrantur.  Atque  equidem  to- 
ties  in  aiiis  fcriptoribus  eofdem  repetitos  legi,  utfi 
Authorem  ipfam  nunquam  legiflem,  alios  legen- 
do  memoriter  recitare  didiciflem.  Ego  autcm  fin- 
gulas  commoditatum  rationes*,qu*hoc  noftro  Ter- 
rarum  Orbe  cernuntur,  quoadpotui,  ftudiosedili. 
genterque  conquifivi,  quibus  id  unum  quod  vellem 
me  confecutum  fuifle  jfpero,  ut  nullo  Mecbanifmo, 
neque  fortuito,  neque  fatali,  folo  autem  Opificis 
eonfilio  extru&a  fuifle  omnia  demonftraverim. 
Quicquid  autem  de  Argumento  dicendum  fit,  hoc 
faltem  mihi  ipfe  aflentatus  fum  Libellum  poft  alios 
omnesnon  prorfus  inutilem  fore;  idque  hacfal- 
tem,  fi  nulla  alia  ratione ,  quod  impios  omnes 
aut  prorfiis  Albtos  aut  admodum  imperitos  efle 
demonftrat,  atque  fi  quid  Autoritatis  a  do£tis  ac- 
ceperint ,  id  totum  a  levitate  efle  profedhim. 
Atque  equidem  inanem  iftam  oftentationem  hu- 
manae  omnis  tum  impietatis  tum  miferix  fun- 
dum  femjjer  exiftimavi :  ut  ne  quidem  fceleftif- 
fimusquifque  palam  impietatem  profeflus  fuiflet, 
nifi  ut  inde  majorem  aut  Ingenii  aut  Audacix 
gloriam  adipifcatur.  Atqui  omnes  (quod  maxime 
dolendumeft)quifeingenii  acumine  antecelluifle 
gutarunt,  haec  gloriac  fcabies  maxime  corripuit,  ut 
hnt,  quanquam  ipfi  improbi  nequaquam  fuerint 
quiquicquid  publica  autoritate  ratum  eft,  conati 

funt 


T         F  AT  I  0. 

fimt  evertere,  atque  potifllmum  ipfam  religionem, 
cujus  femper  apud  omnes  Populos  fan&iflimx  fuere 
leges,  fblum  ut  infanam  iftam  quam  dixi  nomiais 
famam  depecularentur.  Et  quidem  ni  ita  fe  res 
haberet,  omnis  Impietas  non  minus  autoritatis 
quam  rationis  patrocinio  caruiflet. 

Magna  efle  fateor  Ariftotelis,  Cartefii,  aliorum- 
que  Philofophorum  nomina,  quorum  faftidium 
&  levitatem  ea  qua  oportet  libertate  reprehendo. 
Id  tamen  non  eo  Inftituto  feci,  quod  tantos  viros 
nialedi£lis  &  contumeliis  laceflere  placeret,  fed 
quod  (ut  deEpicuroinquitCicero)  fieri  nullo  paEio 
pofiity  ut  non  dicM  quid  non  probes  eju*  d  quo  difjentias. 
Qua  autem  ratione  diflenferim,  quemvis  modo 
quavis  fit  aequitate  aut  (fine  qua  aequus  efle  nequit) 
probitate  judicare  volo.  Solam  enim  veritatem, 
non  vi&oriam,  non  cum  dodtis  viris  contentionem 
qurero  .  qui  lcilicet  ea  Animi  fimplicitate  vivo,  ut 
praeter  unam  Veritatis  inveftigationem,  meo  labo- 
re  nihil  dignum  exiftimare  poffim.  Neque  diu  poft 
opus  inceptum  de  quovis  prxter  unum  Epicurum 
redarguendo  cogitaveram  •  cum  vero  in  aliorum, 
qui  meliori  fama  fuere,  fententias  inquififlem,  eos 
quoque  eodem  quo  Porcus  ifte,  luto  volutafle  per- 
Ipexi.  Utprofecto  id  me  acriter  dolerefatear  tot 
tantofque  viros,  qui  eruditionis  famam  confecuti 
fuere,  tam  infami  caufae  Autoritatem  attuliflc. 
Qupd  tamen  cumfecerint  (uteomplurimi  fecerunt) 
necefle  erat  ut  eos  non  ratione  fed  fbla  vanitate  du- 
&os  id  fecifle  demonftrarem.  Id  vero  fi  obtinuerim 
ut  non  Autoritate,  fed  fola  ratione  controverfia  a- 

(b)  gatur, 


gatur,  neque  Gr<zcorum  acumen,  neque  ^omanorum 
facundiam ;  quid  autem  de  Grxcis  &  Romanis  lo- 
quor  ?  Ipfas  Inferni  portas,  in  causa  tam  nobili, 
tarnque  perlpicua,  ne  quidem  ip(e  folus  etiam  in 
hac  mea  ingenii  mediocritateextimefcerem. 

Conquefturos  efle  non  dubito  cujufque  Se£tx 
dilcipulos  Magiftrum  fuum  liberius  quam  illius 
dignitatem  decet  reprehenfum  efle.  Eum  enim 
fceleratorum  omnium  morem  efle  novi,  utftiae  im- 

Sietatis  convi&i,  neque  quicquam  quod  refpon- 
eant  habentes,  de  iracundia  8c  calumniandi  vo- 
luntate  vociferentur.  Sic  Marci  Antonii  amicos,  cum 
nihil  Ciceronis  integerrimi  viri  accufationibns  re- 
Ipondere  poflent,  eidem  objecifle  memini  iracun- 
de  nimis  &  contumeliose  iftam  reip.  peftem  &  bel- 
luam  (qua  nulla  unquam  aetas  tetriorem  peperit) 
accufaflb.  Controverfia  autem  iftain  rebus  poli- 
ticis,  quae  lemper  minus  certaefunt,  verfabatur. 
noftra  vero  in  certiflimis  hominum  decretis,  non 
an  quid  flagitiofum  clam  moliantur,  fed  anquid 
tale  aperte  docuerint.  Quod  fi  quenquam  docu- 
ifle  comj>robetur,  fua  certe  conftat  cuivis  fine  ca- 
lnmniae  lufpicione  acculandi  libertas.  Qua  itaque 
libertate,  eo  fum  &  candore  &integritate  ufus,  ut 
fi  quibus  iftiulmodi  clamoribus  impudicum  iftud 
hominum  genus  innocentiam  meam  inle&abuntur 
res  ipfa  efficiet  ut  illxsa  ifta  nil  nifi  petulantix  fu<£  ig! 
nominiam  conlequantur.  Probis  enim  &  corda* 
tis  omnibus  fiimmum  honorem  femper  tribuo,  at- 
queetiam,  fi  quandodiflenferim,  fuas  cuiquelau*. 
<ks  integras  efle  curavi.    Atque  tantum  abeft  ut 

quic- 


T  %JS  F  ATIO. 

quicquam   eorum  famae  detra&um  &  imminu- 
tumeflevelim,  utnunquam  optimos  ejufmodi  vi- 
ros  fat  magnis  honoribus  ornari  pofle  putaverim. 
Quid  enim  fecundum  ipfum  Deum  omni  cultu, 
omni  honore,  omni  ftudio  dignius,  quamhomo, 
quicwn  fingulari  Numinis  munere  aliis  fapientia 
praeftiterit,  ea  in  communem  humani  generis  fru- 
d:um  integre  utatur  ?  Ut  profefto  pauca  fint  qu* 
vehementius  doleam  quam  quod  nunquam  meri- 
tas  probeneficiisgratiasreportaverint ;  imo  (quod 
nunquam  fatis  dolendum  efl)  quod  gratiarum  vicc 
tanquam  prolcripti  &c  publici  odii  vi&ima?  fadti  nil 
nifi  maledi£ta,  contumelias,  &  opprobria  ( imo 
nonnunquam,  nequeidraro,  capitislupplicia)  ab 
ingrato  feculo  plerunque  accepifle  memorantur. 
Atqueequidem  maxime  dolerem,  nifi  quod  pofte- 
aquam  mundum  optima  Numinis  Providentia  gu- 
bernari  intellexerim,  clariffimo  argumento  efle  in* 
telligam,  cum  debitis  Officii  praemiis  hac  vita  non 
decorentur,  eos  ea  tam  inique  defunftos  longc  ma- 
jora  atque  virtutis  fuae  altitudine  digniora  altera 
manere.    Cum  igitur  ea  conditione  ftafcamur  om- 
nes,  forte  noftra  ktemur,  atque  hilarcs  eam  xitx 
rationem  ineamus ,  quam  nos  &c  Dcc  6c  nobiC 
metipfis  charos  effe&uram  efle  novimus.    Ut  eo 
confilio  femel  inito,  nihil  auc  ab  Officii  conftan- 
tia,  aut  a.felicitatis  fru&u,  neque  vkx  calami- 
tas,  neque  mortis  metusdimoverc  valeat. 

Atqui  pr.xter  divinos  &  coeleftes  iftos  homines, 
qui  hac  ratione  vivere,  hac  mori  poflunt,  alii 
funt,  qui  reconditioris  philolbphiae  fpccie  omnes 

(b  2)  virui: 


T  %JE  F  A  T  1  0. 

virtutis  &  officii  rationes  aperte  tollere  nituntur. 
Quos  tamen  (quanquam  magna  de  fe  adnaufeam 
ulquepolhcentur,  atque  bonorum  omnium  cona- 
tus,  quibushumanogeneri  infervire  vellent,  into- 
lerabih  faftidio  alpernantur)  fi  propius  adiveris,  ni- 
hilagrefti  quoviscum  omni  fua  Arrogantia  plus  in- 
tellexifle  mvenies  •  Plus  intellexiffe  dico  ?  imo  ru- 
fticaquavis  anicula  ftultius  de  re  quaque  cenfuifTe. 
Hi  inquam  funt,  quorum  impietatem  &  maliti- 
am,  quanquam  &eorum  faftidio  infenfus  elTe  de- 
beam,  omni  indignatione  reprehenfam  efle  vel- 
lem,  nequeeos,  modo  abfit  a  reprehenfione  con- 
tumelia  (quanquam  vix  adefle  poteft)  ea  qua  me- 
rentur  feveritate  corripi  pofle  puto.    E  t  quanquam 
quofdam  non  mimma  indignationis  fpecie  repre- 
henderim,  tamen  fi  majori  ingenii  acumine  vahiiP 
fem,  longe  acrius  (ut  libere  dicam)  reprehendif 
fem.    Tametfi  enim  illos  odio,  quofummo  dig- 
ni  funt,  non  habuerim,  cum  tamen  eorum -impie- 
tatem  totamenteoderim,  ne  qua  fintinter  dodlos 
autontate,  omni  contemptu  conculcandos  efle 
vellem.    Atque  ut  cujufmodi  homines  ifta  accu- 
jaHonepraceipue  notaverim,  Leftor  intelligat,  ta- 
lesefle  fciat  (quid  enim  omnium  hoftes  apertiifi. 
mos  nominatim  aecufare  timerem)  quales  fe  im- 
pnmis  EpicurM,  Vaninui,  &  Hobbius  przftiterunt. 
Qui  m  fumma  rerum  omnium  ignorantia  verfati* 
eo  quo  dixi  faftidio  omnia  noftri  &  officii  &  felici ' 
tatis  momenta  abdicarunr.    Vaninum  hominem  va- 
fernmum  femper  exiftimavi,  Epicurum  autem  & 
Hobbmm  diu  in  Philofophorum  choro  numeran- 

dos 


T%jEFAT10. 

dosefle  duxi  -  atque  igitur  Difputatione  prima  tam 
Ingenii  quam  Eruditionis  non  mediocris  laudem  iis 
tribuendam  putavi.  Cum  vero  poftea  eorum  fcrip- 
tadiligentius  examinare  contigit,  tantam  iniisin- 
fantiam,  tantam  futilitatem,  tantam  in  extrema 
rerum  ignoratione  impudentiam  deprehendi,  me 
(fateor)  diutius  fuftinere  non  potui,  quin  tandem 
fummo  eo,  quo  merentur,  contemptu  haberem. 
Atque  cum  quibus  rationibus  impietatis  caujfam  u* 
terque  egit  &  adornavit,  Le&or  intellexerit,  modo 
quavis  lit  animi  probitate,  non  magis  contemptos 
atque  acrius  reprehenlbs  fuifle  ipfe,  haud  dubito, 
indignabitur.    Cum  enim  optima  Numinis  Provi- 
dentia  maximis  &  pene  divinis  nos  dotibus  ornave- 
rit3  fibique  cum  animi  bonitate  tum  beatitate  prox- 
imos  efle  volueiit,  quid  tetrius  nobis  aut  indignius 
fieri  poffit,  quam  ut  in  Quadrupedum  conditio- 
nem  nullius  aut  virtutisaut  beatitatis  compotemde- 
trudamur,  folum  ut  pauei  quidam  Sophiftx  no- 
men  aliquod,  feu  potius  qualemcunque  nominis 
memoriam  confequantur  ?  Quasenim  miferias  ter- 
rarum  Orbi  inferant,  fua  nihil  interefle  putant, 
modo  quibufcunque  hominum  calamitatibus  ad  in- 
anem  gloriolae  fpeciem  ipfi  graflentur.    Itaque  in 
perditos  iftos  ut  in  maxime  exitiofam  atque  mani- 
fefte  deprehenfam  in  ipfum  hominum  genus  con ju- 
rationem  fimul  omnes  bellum  fempiternum  denun- 
ciemus.    Neminem  certe  miferum  efle  dele&at, 
Suidergocumiisagendum  erit,  qui  perduelles  Sc. 
communesomniumhoftes  (e  prohtentur,  quifub- 
tatis  juftitix  &  charitatis  legibus  omnes  omnibiis 

(b3)  btU 


T  %JE  F  AT  I  Q. 

bellum  indicere  &  inferre  perfuaderent  ?  De  iis  fal- 
tem  quid  mitius  ftatuendum,  fi  incolumes  efle  ve^ 
limus,  nifi  ut  hoftes  efle  judicentur  ?  Atque  iftuc 
cum  fecerim,  liceat  quaefo  liceat  bonos  omnes  ora- 
re,  obfecrare,  obteftari,  imo  &  iis  exprobrare  li- 
ceat,  ut  contra  eorum  amentiam  non  unius  populi 
remp.  fed  omnium  hominum  communem  jun&is 
viribus  &  confiliis  tueantur.  Quis  enim  ,  quafi 
fua  nihil  intereflet,  iners  &  ignavusefle  poffit,  cum 
bellumnefariumcontra  publica  Numinis  templa, 
privatas  cujufque  aedes,  conjuges,  liberos,  fortu- 
nas  comparan  &  geri  viderit  ?  Quid  autem  pluri- 
bus  profequar  ?  Res  palam  eft,  fafta  eft  conjura- 
tio,  deprehenduntur  Manlii,  Catilinae,  Cethegi . 
Quippe  hi  funt,  quinullum  efle  Numen,  nulluni 
Mundi  Dominum  &  Re&orem  palam  &  aperte 
docent,  nullam  efle  officii  rationem,  nullas  boni 
malique  leges,  virtutem  omnem  fola  populi  opi- 
nione  efle  fundatam,  cuiquam  quicquid  libet  lice- 
re,  fuum  cujufque  commodum  fibi  fuarum  a&io- 
numnormam  fore,  fapientem  quicquid  fuis  ratio- 
nibus  conducat  a&urum,  nulla  adverfus  aliosbe- 
nevolentia  teneri,  neque  Patriam,  neque  Parentes, 
nequeLiberoscuraehabere,fefibi  foli  charum  eflfc' 
&  quicquid  eadem  fecum  cuticula  non  habitet,  i 
fe  prorfus  alienum  reputare.  Eos  autem  qui  ad  dig- 
nitatem  omnia  referri,  qui  officium  commodo 
anteponi  oportere,  cjui  virtutem,  qui  religionis 
cultum,  qui  reftam  confcientiam  ipsa  vita  chario- 
rem  efle  aiunt,  impudentifTimos  efle  omnium  pne- 
dones,quodcum  omnia  fuicausa  faciant,fe  foli  reip. 

confu- 


confulere  profitentur,  atque  adeo  nullum  probos 
inter  &  improbos  difcrimea  efle,  nifi  quod  qui  pro- 
bitatis  fpeciem  pne  ie  tulerint,  omnium  fceleftif- 
fimi  haberi  mereantur,  qui  autem  aperte  nefarii 
funt,  qui  juraomnia  divina  humanaque  concul- 
cant,  qui  nulla  fcelera,  nulla  flagitia,  nulios  fu- 
rores  metuunt,  eo  meliores  efle,  quo  fe  deterio- 
res  profitentur.    Quo  cum  pervenerit  impia  Sc 
indo&a  dilputatio,  quid  mirum  fi  ex  iftiufmodi  de- 
cretis  fimile  fequatur  vitae  inftitutum  ?  Ut  nul- 
lam  officii  rationem  haberi  concionentur,  cuique 
fi  e  re  fua  exiftimaverit,  patriam  prodere,  pa- 
rentes  trucidare,  conjuges  &  liberos  veneno  con- 
ficere  licere,  Sapientem  nullam  communis  utili- 
tatis  curam  habere,  omnem  conjtin&ionis  humanse 
fbcietatem  contemnere  •  omnia  fidei,  juftitiae,  ve- 
recundiae  vincula  perrumpere  ;  caedes,  incendia, 
rapinas  moliri «  imo  denique  non  modo  fingula- 
resvi&imas,  fed  &c  fi  forte  detur  facultas  totas  na- 
tiones  Cux  libidini  immolare.    H*c  funt  Impie- 
tatis  dodta  Effata,  hxc  praeclara  facinora,  quae  fi 
unquam  quavis  Autoritate  efle  obtinerent,  ipfum. 
Mundum  una  communi  ftrage  &  ruina  fepelirent. 
Cumitaquehxc  fit  impiorum  dUciplina,  hxc  vi- 
tae  ratio,  judicent  boni  omnes,  ut  cum  qui  unum 
hominem  interfecerit,  eumomni  cura  erepublica 
tollendum  efle  arbitrentur,  quanta  diligentia  ex 
omni  hominum  focietate  amovendi  fint  ifti,  qui 
igfam  humani  generis  conjun&ionem  una  i&u 
jugularenc. 

Quam 


Quanquam  fit  &  alterum  hominum  genus,  qui- 
bus  me  haud  minus  acrem  Adverfarium  femper 
fum  profeflire  &  profeflurus :  Ii  fcilicet  qui  fan- 
ftion  pietatis  fpecie  ad  omnia  flagitia  perpetran- 
da  fumma  tam  audacia  quam  impietate  utuntur. 
Atque  adeo  ut  de  Epimetheo  olim  finxerunt,  qui 
aperta  Pandorac  pixide,  quam  Dii  Dearque  om- 
nes  donis  omnibusrepleverant,  Terrarum  Orbem 
omnimalorum  generereplevit :  Itaiftiquod  Deus 
Opt.  Max.  maximo  vitx  humanae  folatio  &  benefi- 
cio  mftituerat,  omnium  miferiarum  calamitatum- 
que  fontem  uberrimum  effecerunt.  Hi  funt  qui 
teterrimisde  Deo  opinionibus  imbuunturj  qui  ip- 
fumnonbenevolentix,  non  juftkiae,  non'charita- 
tis,  non  mifericordiae  legibus  fubditos  fuos  gu- 
bernare  putant;  qui  tetricum,  qui  durum,  qui 
acerbum,  qui  vindicta:  cupidum,  qui  rebus  mini- 
mis  infenfum  efle,  qui  denique  pofthabitis  alio. 
rum  ommum  rationibus  ipfum  fui  tantum  impe- 
rii  gloria:  &  amplitudini  confulere  arbitrantur. 
Atque  cum  de  eo  peffima  quarque  cogitaverint, 
quodtamen  maxima  fint  fummi  Numinis  attribu! 
ta,  fummas  ftatim  efle  virtutes  fibi  perfuadere  per- 
gunt.  Nemo  enim  eft,  quam  male  cunque  de 
Deofuoopinetur,  qui  non  eundem  credideritefle 
optimum  :  Atqueigitur  fi  quis  affeaum  quemvis 
avirtute&  juftitia  fecretum  Numini  femelimpu- 
tayent,  mox  inde  omnem  virtutis  &  juftitiae  con- 
fcientiam  ex  animo  ipfefibi  exurit.  Cumenim 
mediumnihilinter  virtutis  vitiique  cultum  reperi- 
atur,  fieri  non  potuit,  quin  fublata  virtute  contra- 

rium 


T  %JB  F  AT  10. 

rium  cujufque  vicium  in  illius  locum  fubftituatur. 
Unde  fuperftitiofi  omnes  non  modo  nonbene  fed 
femper  peifime  de  fummo  Numine  cenfuerunt.  Uc 
igitur  omnium  in  una  Juftitiae  virtute  exemplum 
ponamus.    Hujus  enimquae  laus,  quis  uius,  qu;e 
bonitas,  nifi  ut  ab  omni  pravitate&  turpitudine 
coerceat,  atque  in  omnibus  honefti,  re&i,  &  de- 
cori  rationem  tueatur?  Eam  tamen  fuperftitiofi 
quidam  folam  vindidtx  cupiditatcm  efle  reputantes, 
non  modojuftitiam  omni  aequitate  fejun&am,  fed 
turpiffima  crudelitatis  libidine  inquinatam  invene- 
runt.    Qua  fcilicet  ipfi  Deo  faseftin  Imperiifiii 
laudem  &  gloriam  innumerabilem  hominum  mul- 
titudinem  kmpiternis  fuppliciis  &  cruciatibus  fine 
noxa,  fine  culpa,  fine  quavis  delidti  conditione, 
fblo  arbitrii  (ut  male  vocant)  beneplacito  devovere. 
Eofque  omnes,  ut  huic  crudelitati  quandam  Jufti- 
tiae  fpeciem  adhiberet,  prapotente  fiio  impulfu  ad 
ea  perficienda  (celera  incitare,  quae  revera  fempi- 
ternis  iftis  miferiis,  quibus  devoti  erant,  jure  pu- 
niri  mereanflir.    Quibus  quid  turpius,  quid  cru- 
delius,  quid  injuftius  de  quovis  Tyranno,  imo  de 
ipfoDiabolo  excogitari  poflet  ?  Cujusenim  tantx 
crudelitatis  fuit  infinitis  hominum  innocentium 
miferiis  deledtari,  eofquenulla  aliacausanifi  utle 
fempiternis  eorum  ejulatibus  delectaret,  condidif 
fe?  Cujus  tantae  Injuftitiae  eofdem  ablquequavis 
delidi  obligatione  diris  omnibus  &  fiippliciis  ma- 
£tare  ?  Cujus  denique  tantae  turpitudinis  tam  foedz 
iis  fcclera  perficere,  ut  quae  nullis  nunquam  pce- 
nis,  nullis  cruciatibus,  ne  quidem  fempiternis  fa- 

(c)  ris 


xvu 


xviii  T^jEFATIO. 

tis  expiari  poflent  ?  Qjuam  dura,  quam  immania 
quam  horrenda  fiint  ifta  Porrenta !  Deum  Opt. 
nos  ea  folum  conditione  nafci  voluifleutex  infinitis 
noftris  miferiis  *Tternam  voluptatem  ipfe  meteret ! 
Deum  Opt.  ne  ifta  voluptate  lua  fraudaretur,  quam 
fibi  in  Orbis  conditi  praemium  pollicitus  fuiflet,  fe 
potius  omni  flagitiorum  genere  polluifle !  Deum 
denique  Opt.  fibi  laudi  atque  gloriae  fore  putare  nos 
fumme  miferos  fimul  &  Cceleratos  fecifle !  Harc  au- 
tem  aliaque  ejufinodi  ab  honeftate,  a  virtute,  a 
benignitate  fecreta  in  Deo  efle  rati,  eofdem  Affe- 
<5his,  quos  ipfi  afcripfcrunt,  mox  fibi  induere  co- 
nantur.  Quippe  nemo  eft  tam  abje&ae  fortis,  tam 
angufti  animi,  qui  non  aemulatione  accendatur,  uc 
Deum,  quem  Optimum  purat,  quodammodo  imi- 
tetur.  Atque  hinc  exortum  immane  &  bclluinum 
iftuc  hominum  genus,  qui  optima  Confcientia  pef, 
fimaquaeque  flagitia  perficiunt.  Qui  religiohfli- 
mo  Numinis  exemplo  totas  nationes  utpote  a  Deo 
exitio  devotas  canibus  ftygiis,  furiis,  &  diris  con^ 
fecrantur.  Qqi  facibus,  qui  incendils,  qui  aedi- 
bus  in  majorem  Dei  Glonam  ubique  graflantur. 
Quidenique  ut  crudeliffimis  illius,  qux  jam  ante 
diximus,  decretis  fatisfaciant,  omnes  quos  exigui 
fui  gregis  cenlu  numerare  non  placct,  tanquam 
Deoexofos  omnibusmiferiis  exagitare  moliuntur. 
Hinc  iftar  qux  tam  inique  in  ipfam  religionem  de. 
plorantur  querelar,  tantum  peperijfe  malorum,  non  mo. 
do  quod  conqueftus  eft  unus  unam  mulierculam 
ma&atamefle,  verumpopulos,  regna,  provincias 
Dis  Infernis  continuo  &  ubique  immolari.  Atqui 

infir 


infinitus  efiem  fi  gentium  omnium  calamitates 
coinmemorarem.cjuae  enim  in  omni  Terrarum  Or- 
benatioreperitur,  cjux  £tas,  cjuod  regnum,  qux 
refpublica,  cujus  annales  non  fanguine,  non 
dibus,  non  perduellionibus  repleverunt  ?  Hanc  igi- 
tur  animi  malignitatem  non  minus  cjuam  apertam 
impietatem  ex  omni  rep.  amoveri  bonorum  omni- 
um  interefle  dico.  Atcjue  primum  eo  potius  quod 
malum  fit ,  cui  facilius  anteverti  cjuam  mederi 
poffit,  Populus  enim  priufcjuam  infanierit,  facil- 
lime  legibus  coercetur,  fanatica  autem  rabie  femel 
correptus  exculsa  mox  omni  cuftodum  reverentia 
circumvolitare,  omnes  cjui  obviam  fiunt  laniare, 
atcjue  eadem  tabe  contaminare  :  utquidem  faepe 
concigerit  peftiferam  hanc  contagionem,  quae  ab 
unoaut  paucis  profe&a  eft,  brevi  tempore  totos 
populos,  totas  nationes,  totas  provincias  profli- 
gafle.  Adeo  ut  maturo  unius  aut  paucorum  fup- 
plicio  ipla  Reip.  focietas  a  ruina  tuta  &  incolu- 
mis  coniervari  poflet,  cui  tamen  fi  paulo  tardius 
ut  jtRtoni  canum  multitudine  laniato  lubvenia- 
tur,  eamvix  ullis  uncjuam  viribus,  ullis  confiliis, 
ullis  conatibus  e  populi  infanientis  faucibus  eripie- 
mus. 

Quancjuam  tamen  hos  j>otiffimum  idcirco  amo- 
verivellem,  cjuod  etiamii  fint  hoftes  minus  cjuam 
qui  ex  impietate  peccant  malitiofi,  vereor  tamen 
ne  fint  multo  tetriores.  Furi*  enim  ifta: ,  cum 
nullaanimitranquillitate,  nulladomi  pace,  nulla 
intus  cjuiete  gaudere  poffint,  ied  contra  omnibus 
Confcientia^  facibus,  virgis,  flagellis  no&es  atcjue 

(c  i)  dies 


<P  %jE  F  ATI  0. 

dies  crucientur,  horribili  ifta  rerum  omnium  defpe- 
ratione,  quas  ipfi  miferias  fentiunt  aliis  omnibus 
inferre  folicitantur.  Quippe  cum  ipfi  animo  tran- 
quilloeflenequeant,  nihil  habent  quo  calamitofie 
fu*  setatis  t^dium  fallant,  nifi  ut  alios  omnes  com- 
muni  fecum  calamitate  obruifle  laetentur.  Atque 
igitur  quanquam  nulla  praemii  Ipe,  nulla  de  rep. 
folicitudine,  imo  denique  nulla  de  rebus  privatis 
voluptate  teneantur .  quas  tamen  amimnas  ?  quos 
labores?  qtias  vigilias  ?  modo  communes  ommum 
Eclicitatis  rationes  labefa&are  poffint,  etiam  cum 
ipfius  vitae,  capitis,  omniumque  fortunarum  peri- 
culo  fubire  non  fuftinebunt  ?  Hi  tamen  cum  impro- 
bos  fe  plane  noverint,  nulla  fiducia  fibi  conftare 
poflunt,  magna  animi  in  fuis  fceleribus  aegritudine 
ja&antur,  neque  fcelera  quaevis  nifi  fumma  &  anxia 
fui  diffidentia  impediti  &  quodammodo  vin&i  per- 
petrare  poflunt.  Ifti  autem,  cum  nulla  fuorum 
lcelerum  confcientia  anguntur,  eadem  facinora 
lumma  cum  fiducia  perficere  non  metuunt.  Non 
metuunt  ?  imo  vero  omnia  flagitiorum  g;enera  e- 
re£to  atque  fidenti  animo  moliuntur.  Cum  enim 
quid  bonumcjuid  malum  fit  nefciverint,  imo  cum 
in  cujufque  virtutis  locum  vitium  cuique  contrari. 
um  fubftituerint,  quas  furias,  quos  ignes,  quastar- 
dasabiis&  reip.  &  cujufque  acdibus  immitti  non 
vereamur  ?  Quid  enim  a  quovis  fcelere  eos  coerce ~ 
re  po/fit,  qui  ad  omnia  perpetranda  tenen  fe  arbi^ 
trantur  ?  Atque  hujufinodi  homines  femper  fuere 
<jui  maximas  calamitatum  copias  Terrarum  Orbi 
iatulerunt.    Quanquam  enim  manifefto  fcelefti 

plerua- 


T%jEFATIO. 

plerunque  fuerint  primi  cujufque  (celeris  autho- 
res,  nunquam  tamen  nifi  horum  adjumento  con- 
filia  lua  ad  exitum  perducere  potuiffent.  At- 
qui  hos  nimium  paratos  (emper  repererunt,  ut 
quicquid  ipfi  fceleris  excogitaflent,  hi  omni  ani- 
mi  alacritate  exequantur.  Ut  fi  omnium  nati- 
onum  monumenta  percurramus,  nullam  in  om- 
ni  Terrarum  Orbe  gentem  tam  beatam  inveni- 
emus,  quam  fanatico  fuo  furore  non  aliquando 
everterunt.  Ne  vero  gentium  exterarum  mife- 
rias  commemorem,  quae  mala,  quas  clades,  quas 
xrumnas  ab  hujufmodi  Furiis  nos ,  nos,  in- 
quam,  Britanni  nuperrime  pertulimus.  Quanta 
rabie,  quanta  inhumanitate,  quanta  petulantia 
bellum  nefarium  in  Regem  optimum  inferebant  ? 
qua  crudelitate  gerebant  ?  qua  faevitia  omnes  qui 
belli  evcntu  in  eorum  venerant  poteftatem,  tradta- 
bant  ?  Qua  acerbitate  regem  iplum  infequebantur  ? 
Quam  indigne,  nulla  habita  adverfus  regiam  perfo- 
nam  &c  dignitatem  reverentia,  tanquam  unum  ex 
infima  faece  latronem  exagitabant  ?  Quam  juftas 
pacis  conditiones  ab  eo  fepius  oblatas  repudia- 
bant?  quamduras,  quam  iniquas,  quam  indeco- 
ras  ipfi  ofFerebant  ?  Et  ne  omnes  horribilis  Tra- 
goedise  partes  exponam,  quarn  perfidiose,  quam 
lmmaniter,  quam  nefarie  vendebant,  emebant, 
prodebant,  trucidabant  ?  imo  denique  quam  in- 
audita  malitia,  quaeque  omnia  ficanorum  flagitia 
fuperat,  Regis  mterfe&i  famam  &  memoriam  ma- 
ledi&is,  contumcliis,  mendaciis,  atque  omnibus 
calumniandi  artibus  violare  conabantur.  Quae 

r  r  f  )  omnia. 


T.<B^E  F  ATI  0. 

omnia  fcelera,  fi  quaefiveris  qua  publica  regiminis 
culpa  incenfi  perfecerunt .  nulla  omnino  nulla,  ni. 
fi  mexpiabile  fit  in  Principe  peccatum  fumma  Bo. 
nitas  &  Clementia.  In  hunc  tamen  non  modo 
regum  fed  &  hominum  optimum  belluina  ifta 
conjuratione  infurrexerunt,  folum  quod  malis  de 
Religione  opinionibus  omnem  virtutis,  omnem 
modeftiar,  omnem  humanitatis  confcientiam  de- 
coxiflent.  Quis  enim  eo  clementius  imperavit  ? 
quis  juftius  ?  quis  moderatius  ?  Quis  majorem  reip. 
curam  geflit  ?  Quis  minora  vedigalia  popolcit  ? 
Quis  fubditorum  querelis  pari  facilitate  au(cultavit  ? 
Quis  ut  iis  quoquo  modo  placeret,  tantum  fibi  a 
regiac  Majeftatis  praerogativa  detraxit  ?  At  nihil  va- 
lebant  ifta  omnia,  neque  quicquam  valere  potuit. 
Quanquamenimomnia,  quae  optare,  quas  poftu- 
lare,  etiam  &  quac  rapere  poterant,  haberent,  tran- 
quillo  tamen  animo  efle  non  poflent,  nifi  fummo 
ifto,  quod  Deo  fuo  tribuiflent,  imperio  ipfi  quo- 
que  gauderent,  ut  quos  placeret,  five  Reges,  five 
Magnates,  five  Sacrorum  Antiftites,  fine  lege,  fine 
juftitia,  finemifericodia  inexorabili  fux  crudelita- 
ti  macrarent. 

Prarcipui  hi  duo  mnt  humani  generis  hoftes ;  at 
aliifunt,  qui  quanquam  hoftes  non  fuerint,  funt 
tamen  Proditores :  prudens  fcilicet  &  cautum  iftuc 
hominum  genus  (fic  enim  fibi  in  fua  calliditate  af- 
fentantur)  qui  ut  ad  omnem  rerum  mutationem 
incolumes  fe  fervent,  cum  omnibus  pariter  ami- 
citiam  aut  fimulant  aut  colunt.  Atque  adeo  dum 
impios  clam,  furiofos  aperte  nimis  ampleauntur, 

calli- 


T  %  M  F  J  T  I  G% 

callida  ifta  fua  manfuetadine  utrifque  nimium  fa- 
voris  &  gratiae  femper  conciliarunt.  Hos  etiamfi 
majori  lenitate  tra&andos  putaverim,  quod  ipfi  im- 
probi  nequaquam  fuerint,  neque  improbos  ama- 
verint,  imo  torte  odio  quo  oportet  intus  habuerint, 
nunctameneademleveritate,  quaimpii&  furiofi, 
objurgandos  efle  puto,  quodipfam  impietatis  cau- 
fam  lua  potiflimum  imprudentia  tueantur.  Ipfi 
enimimpii,  qui  &c  quales  fint,  fuo  fcelere  illico  ia- 
tis  omnibus  indicarent,  nifi  quod  horum  populari- 
um  favore  frui,  aut  faltem  odio  non  haberi  videan- 
tur,  Populuseostamtetrumatque  peftiferum  bel- 
luarum  genus  non  exiftimet.  Cum  ergo  fallaci  & 
aftuta  fua  moderationis ,  lenitatis,  atque  miferi- 
cordia:  fpccie  ipfum  Populumin  fui  pcrniciemmax- 
ime  decipiant,  cum  improbis  fua  flagitia  perfici- 
endi  poteftatem  faciant,  cum  denique  bonos  om, 
nes  fui  negligentia  in  eorum  infidias  pertrahant,  iis 
fiftultamprudentiae  fux  amentiam  paucis  expofue- 
ro,  nullo  aut  parvo  meo  labore  cuique  de  fua  im- 
probitate  lua.  cujufque  confcientia  exprobrabit. 
Primum  ergo,  amici,  quem  vobis  fru&um  iftius 
veftne  prudenti.T  polliceri  poteftis  ?  Incolumes  ef- 
vosvelledicitis,  atqueigitur  omni  rerummuta- 
tioni  antevenire,  omnium  inimicitias,  odia,  &c 
furoresdevitare  j.  ut  quibufcunque  lumma  rerum 
forte  deferatur,  ambitiofus  nemo  in  noftram  perni- 
ciem  unquam  concitetur  •  faltem  quieti  efle  defide- 
ramus,  quid  enim  noftra  refert  nos  alioram  ratio- 
nibus  interponere  ?  Suas  quifque  curet,  alienas, 
nifihomomoleftus  &importunus  haberivelit,  us> 

quorunai 


T>  %jE  F  AT  I  0. 

quorum  intereft  curandas  permittat.    De  rebus  er- 
go  publicis  inter  fe  luttentur  alii,  qui  ambicione, 
qui  invidia,  qui  animi  tempeftate  fe  abripi  patiun- 
tur .  nos  modefti,  nos  humiles,  nos  moderati  fo- 
mus,  fat  bene  contenti  fi  fortunarum  mediocritate 
tuto  &c  quiete  gaudere  poffimus.    An  vero  hxc  fit, 
amici,  noftra,  qua  tantum  nobis  plaudimus,  in  re. 
bus  civilibus  prudentia  ?  Sic  fapimus  ?  fic  res  fami- 
liares  adminiftramus  ?  Sic  nobis,  fic  liberis  provide- 
mus?  Sic  domicilia,  fic  tefta,  fic  fortunas  defendi- 
mus,  ut  falvam  efle  rempublicam  noftrum  atque 
noftrorum  imprimis  interefle  non  cogitemus  ?  Ut 
nefciamus  unam  effe  omnium  incolumitatem,  qux 
cuique  quam  ipfe  fibi  conjundtior  efle  debet  j  qux- 
que  nifi  mtegra  fervetur,  neque  tu  neque  ille^neque 
Ego  falvi  efle  poflumus.    Hanc  igitur  maxime  tue- 
ri  fux  faltem  falutis  causa,  cujufque  imprimis  in- 
tereft,  quoniamnifi  ea  primum  ftabilita  jacienda 
fint  nulla  cuiquam  fadicitatis  fundamenta,  eaque 
eversa  ruant  fimul  &  labefa&entur  omncs  uniuC 
cujufque  fortun*.    Stultorum  ergo  hominum  eft 
fibique  &c  fuis  male  providentium  res  publicas  a  fu* 
is  alienas  putare,  atque  iftis  penitus  negledis  fua* 
rum  tantum  rationem  habere.    Sic  vident,  fic  fa- 
piunt,  fic  rationes  fuas  intelligunt  Infantes,  qui 
modo  crepundiis  fuis  domi  aKquandiu  ltftentur, 
quxfintin  urbe  incendia  nihil  ad  fe  pertinerepu! 
tant,  priufquam  ipfa  domicilii  fui  tedta  flammx 
contagio  occupaverit.    De  veftra:  igitur  Sapien- 
tix  acumine  gloriari  definite,  rieque  vos  prudentes 
viros,  nedum  cives  probosante  putetis,  quamci- 

vitatis 


in- 
Gu 

r 

Gc, 
re- 
ni- 
ie- 
di- 
|ue 
It 


ae 

ida 
[ue 


aa- 
fa- 
Jiti 


nae 
en- 


ites  efre,  ut 

ci-  continer 


y  %jE  F  AT  10. 

vitatis  rationem  primo  loco  habendam  efle  vobif- 
cum  ftatuatis. 

Atque  hinc  profe&omaxima  rerum  humanarum 
ja&ura  femper  fadta  eft,  quod  hominesplerique  ni- 
misardtamtum  commodi  tumofficii  iuirationenj 
femper  habuerunt.  Si  enim  in  mercaturis  faciendis, 
fi  in  negotiolis  fuis  officinariis  honefte  rem  quadive- 
rint,  nulla  de  publica  incolumitate  cura,  nulla  de  ea 
tuenda  officii  conlcientia  tenentur.  Nullam  fe  cum 
iis  qui  remp.  gerunt,  rationum  focietatem  habere, 
Magiftratus  res  fuas  ftii  duntaxat  causa,  ut  ipfi  Mer- 
caturas,  adminiftrare  arbitrantur.  Atque  adeo  fi 
qu#  forte  extremo  reip.  periculo  graviora  impofue- 
rint  ve&igalia,  populus  fua  fibi  bona  efle  direpta, 
fe  fpoliatos,  vexatos,fortunis  everfos  efle  queruntur, 
aut  quafi  falvam  efle  Patriam  fua  ne  teruntii  pretio 
intereflet,  aut  quafi  eversa  Patria  Officinae  fiiae  falvae 
efle  potuiflent.  Quid  autem  de  Operis,  de  Merce- 
nariis,  de  illiberalibus  iftis  dicam,  a  quibus,  utpote 
qui  in  fordida  vitae  ratione  verfantur,  nihil  liberale, 
nihil  ingenuum,  nihil  prudens  expe&aredebeamus  ? 
De  vobis  vero  quid  dicemus,  qui  amplioribus  men« 
tis  dotibus  vos  ornari  putatis,  qui  fingulari  pruden- 
tia^  vi  &  acumine  gloriamini,  quiqui  (eftis  enim 
&  vos  faceti)  Ariftidis  juftitiam,  Catonis  integri- 
tatem,  qui  Ciceronis  Confulatum,  qui  bonorum 
omnium  labores,  curas,  pericula,  quae  ultro  pro 
Patriae  falute  fubierunt,  ridetis;Vos,  vos,inquam 
tamcaecos  atque  rerum  humanarum  tam  imperitos 
privatas  veftrum  rationes  publicis  praecipue 
continerinon  intelligatis  ?  Quae  major  eflepoteft 

(d)  ign^ 


xxr 


<p  %JE  F  AT  I  0. 

ignavia  ?  Qux  defidia  ?  Qux  ftultitia  ?  Qu#  Infan- 
tia  ?  Quae  denique  turpior  fortunarum  omnium 
everfio  ?  Quo  enim  alio  nifi  Reip.  munimento 
incolumes  vos  fore  putatis  ?  Quid?  an  domefticis 
parietibus  thefauros  omnes  fatis  cuftodiri  cenfetis  ? 
Quid  an  in  communi  omnium  Incendio  xdcs  veftras 
facrofan&as  atque  a  flammis  fecuras  cogitatis  ? 
Quid  an  fures,  ficarios,  gladiatores  veftris  poflef- 
fionibus,  cum  ab  iis  vi  Sc  armis  vos  exturbare  pok 
fint,  manus  facrilcgas  atque  rapaces  abftinere  cre- 
ditis  ?  Quid  an  a  latronibus,  a  parricidis,  ab  a- 
mentibus,  a  perditis  iftis,  qui  nequeunt  nifi  latroci- 
niovivere,  quiomnia  quieta  republica  defperant, 
qui  caedibus,  qui  rapinis,  qui  incendiis,  qui  ipsare- 
rum  vaftatione  laetantur  •  an  ab  his  inquam  lenita- 
tem,  ab  his  mifencordiam,  ab  his  continentiam 
vobis  fpondere  poteftis  ?  Aut  fi  vobis  forte  peperce- 
rint,  quod  Patriam  in  impias  eorum  manus  tamfa- 
cile  tradideritis .  annon  prudentius  putatis  impe- 
dire,  quandiu  licuit  falva  republica,  ne  in  eorum 
poteftatem  veftras  vobis  fortunas  aut  condonare 
aut  eripere  veniret,  quam  ut  ab  iis  quod  omni 
jure  jamante  veftrumeft,  quafi  timiditatis  &:  per- 
fidiae  mercedem  accipiatis  ?  Id  enim  maximum  eft 
quod  a  latronibus  expe&are  poflitis  beneficium,  ut 
veftra  vobis  pnediola  relinquant,  quod  vicinorum 
omnium  poflefliones  eorum  furori  prodideritis. 
Quid  multa  ?  hoftili  lunt  animo  in  rempublicam 
improbi  omnes,  neque  probi  ulla  alia  ratione  nifi 
ea  falva  falvi  efle  pofliint,  nifi  igitur  fuerimus  om- 
nes  hoftes  hoftibus,  neque  e  re  noftra  neque  e  rep. 


T  %JE  F  ATIO. 

faciemus.  Atque  iftaec  profe&o  altera  in  hominum 
focietatibus  ruinarum  caula  maxima  /em^erexti- 
tit,  quod  boni  omnes  non  fatis  forti  &  conlentiente 
animo  bellum  apertum  cum  improbis  omnibus  fuC 
ceperunt.  Quanquam  enim  invidia  qux  excellenti- 
um  hominum  virtutes  ut  umbra  fequitur,  magna 
praeclaregeftisfemper  afferat  impedimenta  .  cum 
ea  fit  veftrum  (qui  ipfi  nullum  pro  Patria  laborem 
fuftinere  vultis)  malevolentia,  ut  citius  nemo  dc 
rep.  optime  meruerit,  quin  eundem  mox  obtre&a- 
tione  veftra  ut  feram  canes  laceretis.    Atque  fic  fi- 
eri  Jfemper  compertum  eft,  ut  fi  quis  publioe  utilu 
tati  fe  devotum  oftenderit,  invidi,  lividi,  male- 
voli  (quales  funt  ignavi  omnes)  eum  omni  bene  a- 
gendi  facultate  fpoliare  nitantur.  Quanquamve. 
ro  magna  fit  labes,  quam  invidia  veftra,  majorta- 
men  eft  quam  ignavia  reip.  affertis ;  ut  enim  ifta 
bonorum  conatus  impeditis,  ita  hac  improbis  omni- 
busadjumento  eftis.    Nullum  enimabiis  immi- 
neret  periculum,  nulla  iis  foret  lardendi  facultas,  fi 
vos  quoque  fom  atque  conftanti  animo  eorum  ho- 
fteseiTe  auderetis.  Quippe  cives  infigniter  improbi 
perniciofi  admodum  pauci  funt  pro  bene  fenti- 
entium  multitudine,  ut.quantumcunque  lu&entur, 
nihil  unquam  mali  perficere  potuiffent .   nifi  quod 
vos  veftrumque  fequaces,  i.  e.  maxima  pars  eorum 
quos  iis  contravenire  oportet,  ignavia  veftra  remp. 
illorum  impietati  permittatis.  Cum  enim  veftram 
timidorum  gregem  a  Patrix  defenfione  duxeritis, 
Pcrpauci  funt  qui  le  atque  latera  fua  audent  contra 
objicere,  ii  fcilicet  quorum  honeftati  cceleftior  quae- 

(  d  2  )  d^m 


i         <P  ^jE  F  A  T  I  0. 

dam  Naturae  indoles  divinam  animi  magnitudinem 
adjunxit.  Adeoque  bella  inteftina  plerunque  inter 
optimos  &  pellimos  quofque  geruntur,  atque  id- 
circo  pari  fere  numero  &  inceito  exitu,  nifi  quod 
dum  ftulti  plerique  improbos  fequantur,  atque 
callidi  omnes  fibi  confulant,  optimi  quique,  tan- 
quam  Imperatores  praeclari  ab  exercitu  deferti,  ho- 
ftium  telis  &  mucronibus  nudi  exponuntur.  Cum 
fi  vos  timidi,  qui  omnia  circumfpicitis  pericula, 
prarter  unum  illud  quod  ipfo  capite  oppugnare  de- 
betis ;  fi  inquam  vos  ad  Optimatum  partes  contra 
perduellium  conatus  fortiter  accederetis,  efletis 
lemper  non  minus  virium  magnitudine  quamcau* 
fx  nobilitate  fuperiores.  Definite  ergo  vos  viros 
prudentes  autcives  bonos  cum  omni  ifto  veftro  fu- 
percilio  jadtare,  donec  vos  quoque  bellum  apertum 
improbis  omnibus  indixeritis.  Quanquam  enim 
prudentiifta  moderatione  veftra  ficarii  &  perduel- 
les  non  fueritis,  Patriae  tamen  defertores  &  prodi- 
tores  eftis,  qua  una  Perfidia  proximi  fcelere  acce- 
ditis  ipfis  Patriae  Parricidis.  Cum  enim  improbi 
fint  ifti,  qui  eam  interficiunt,  quanto  vos  melio- 
res,  qui  cum  nefarium  parricidium  poffitis  impe- 
dire,  nolitis  ?  Tot  ergo  feculorum  experientia,  tot 
gentium  cladibus,  tot  rerump.  everfionibus  edocti 
nunquam  impofterum  ignavia  pereamus,  fedfitu- 
ti,  fi  fapientes,  fi  non  prorfus  fatui  efle  velimus, 
improbos  omnes  inexpiabili  bello  infe&emur,  at- 
que  nullas  cum  iis  amicitias,  nullam  pacem,  nul- 
km  concordiam,  ne  quidem  fimulatam  habea- 
mns..   Atque  hoc  unum  fi  intelligerent  boni  om- 

nes, 


<P%j£PATIO. 

nes,  in  eoque  quafi  conjuratione  fa&a  conrenti- 
rent,  ut  improbi  patrix  hoftes  efie  femper  ducan- 
tur,  ut  cum  iis  apertum  bellum  fufcipiatur,  ut 
omnibusqui  quavis  animi  malignitate  aut  demen- 
tia  depravatos  fe  oftenderint,  mufta  fit  ignominix 
nota,  ut  denique  ab  iis  tanquam  a  pefte  &  perni- 
cie  fiat  bonorum  omnium  fecelfio ;  nulla  unquam 
refp.diflenfionibus  inteftinis,  bellis  civilibus,  ci- 
vium  perditorum  tumultibus  mteriret,  praecidere- 
tur  ab  iis  omnis  nocendi  fpes'  &  facultas,  femper 
interclufk  eflent  omnes  feditionis  viar,  nulla  un- 
quam  fieri  potuit  improborum  confpiratio,  nulla 
audacia,  nullum  fcelus.  Denique  fi  fides,  fi  ho- 
neftas,  ii  continentia,  fi  aequitas,  fi  temperantia,  fi 
modeftia,  cum  fcelere,  cum  furore,  cum  petulan- 
tia,  cum  libidine,  cum  luxuria,  cum  temeritate, 
cum  amentia,  fi  virtutes  omnes  cum  vitiis  omni- 
busfemper,  palam,  8c  aperte  certarent,  inviola- 
bilem  inter  ipfos  homines  pacem  &  concordiam 
tuerentur. 

Verum  vobifmet  ipfis  utilis  fit  veftra  Aftutia  : 
Quid  autem  fi  cum  Officio  pugnet  ?  An  commodum 
quddvis  ei  anteponendum  putatis  ?  Quid  ergo  inter 
vos  &  improbos  intereft,neque  enim  funt  ifti  gratk 
fcelerati,  &  cum  ab  Officio  difcedunt,  fuas  fibi 
habent  commoditatis  rationes,  quibus  ad  id  defe- 
rendum  pertrahuntur.  Atqui  tamen  fcelerati  firnt, 
quod  ab  eo  fe  quovis  emolumento  folicitari  patian- 
tur.  Si  itaque  probi  efle  velitis,  folius  Virtutis  de- 
cus  &  dienitatem  tueamini,  iftaec  unica  viri  corda- 
tilaus&  glonaeft,  Officii&  Confcientix  rationes 
5  (  d  3  )  *  alns 


xxx  <P  %JE  F  ATIO. 

aliis  quibufcunque  omnibus  pie  fan&eque  antefer- 
re.  Atque  iftacc  unica  fapientiae  ratio  eft,  ut  fal- 
vo  Officio  caeteras  vitse  commoditates  confequa- 
tur;  abeaautem  divulfanihil  aliudeft  quamfto- 
lida  &  nequam  lfta  Veteratorum  aftutia,  qua  fola 
via  omni  injuftitiae,  omni  fraudi,  omni  impietati 
aperitur.  Si  enim  rationes  privatas  quis  publicis 
antepofuerit,  nihil  eft  quod  a  quovis  fcelere  hunc 
hominem  lui  emolumenti  causa  coercere  poilic. 
Neque  enim  fceleftiflimi  quique  quicquam  ini- 
quum,  quicquam  crudele,  quicquam  aliisdamno- 
fum  molirentur,  nifi  prius  fuas  rationes  aliis  omni- 
bus  anteponendas  fecum  ftatuiifent.  Ut  fi  vos,  qui 
hac  lege  vivitis,  minus  quam  ifti,  flagitiofifitis 
non  majori  veftre  juftitiae,  fed  minori  fortitudini 
lmputare  debeatis.  Una  enim  eft  omnis  juftitia; 
ratio  ut  commune  bonum  femper  anteferatur  quam 
fi  femel  neglexeritis,  in  eandem  fcelerum  omni- 
um  hcentiam  cum  improbis  omnibus  erupiftis. 
Nunc  autem  attendite,  magnum  eft  quod  eloquor. 
Magnis  laboribus,  magnisftudiis,  magnis  conten- 
tiombus  per  omnem  Europam  de  Religionis,de  Ec, 
clenae,  de  Fidei  veritate  difputatur,  Ego  autem  ut 
mter  clamofas  aliorum  diflenfiones  exaudiar,  vo- 
ce  elatiffima  dico,  atque  utinam  me  non  modo  om- 
nis  Europa,  fed  univerfus  Terrarum  Orbis  exaudi- 
ret,  dico,  fidenter  dico,  &  quid  dixerim  rurfus  in 
quam  Attendite.  Unam  efle  veram  germanam 
&  mdubitatam  religionis  rationem,  veteremillam 
omnium  aetatum,omnium  hominum  communem 
qua  Deus  Opt.  Max.  omnium  felicitatem  mutu4 

bene- 


T%jEFATIO. 

benevolentia  comparari  voluit,  juflic,  &  in  lempi- 
ternas  leges  praemns  &  poenis  ex  ipsa  rerum  Natura 
nafcentibus  fancivit.  Hac  una  fundatamefle  omnem 
virtutis,  omnem  juftitiae,  omnem  pietatis  dignita- 
tem.  Hac  refpublicas,hac  civita$es5hac  ipfam  homi- 
num  conjundionem  confervari.  Atque  quo  firmius 
divinam  &  cceleftem  hanc  naturae  legem  ftabi- 
liret,  novam  Evangelii  eidemadjunxit,  qualonge 
majora  quam  quae  docere  poterat  Natura,  Chari- 
tatis  Officia  imperavit,  eamque  majoribus  vitae 
tcrnae  pcenis&  praemiis  fanxit.  Hac  una  de  causa 
filium  fiium  unigenitum  in  terras  legatummifit- 
in  hanc  unam  rem  Beatus  ille  Jefus,  quandiu  in 
terris  vixit,  incubuit •  hoc  unum  Officium  mo- 
riens  bonis  omnibus  Teftamento  legavit .  hoc  uno 
optimum  &  fibi  &  Patri  cultum  praeftari  docuit . 
denique  hoc  uno  finceros  fiii  cultores  abHypocrL 
tis5  ab  Adulatoribus,  ab  improbis  omnibus  fem- 
per  lecernendos  efle  voluit.  Sit  ergo  unum  nobis 
HexTm&to^  quointer  magnas  Europae  diflenfiones  de 
veraEcciefia,  deFide  Catholica,  deReligione  Or- 
thodoxa  certo  judicemus.  Ibi  ea  omnia  inveniri, 
ubibonihominumcommunis  ftudium  maxime  &. 
docetur&perficitur  •  tantumque  omnes  fa&iones 
Veritati  dcefle,  quantum  alia  quacunque  causa. 
ingens  hoc  Offkium  Orbi  commendare  neglexe- 
rint.  Hac  denique  una  regula  magnis  iftis  quae  ho- 
dieque  exagitantur  de  religione  controverfiis  finem 
feciamus.  Ut  obtineat  ifta,  quac  commune  bo- 
num,  quae  mundi  pacem,  quae  imperii  tranquilli- 
tatem,  quae  benevolentiam,  quae  charitatem,  qu«- 

univer- 


<P%M  F  AT 10. 

univerfam  juftitiam  ftabilire  conatur.  Quse  au- 
tem  qualicunque  Pietatis  ipecie  negle&is  magnis 
hifce  virtutibus  hominum  animos  aliis  Religionis 
Officiis  ab  iis  alienis  occupat,  ut  fuperftitio  otiofa  & 
inutilis  tollatur.  Si  quae  vero  quoquo  modo  iif- 
dem  obefle  comperiatur,  uthominumanimos  acer- 
bitate  quavis  exulceret,  quaeadverfiis  regumauto- 
ritatemprotervos  &  petulantes,  quae  publicae  pacis 
perturbatores,  quae  malevolos,  fuperbos,  duros 
efficiat,  ab  hac  ut  a  pefte,  ut  a  pernicie,  ut  ab  ipfis 
furiarum  taedis  &  ferpentibus  fugiamus.  Cum  er- 
go  huic  uni  fundamento  ja&a  ftnt  omnia  Vitae,  Vir- 
tutis,  Religionis  Officia,  fi  in  eo  tuendo  conftantes 
fiieritis,  Confcientiae  veftrae  fru&u  &  folatio  gau- 
deatis,fin  abeo  vos  quavis  rationedeturbari  patiarai. 
ni,  ii  eftis  ab  ipfo  officii  facramento  perfug^,  quos 
nulla  poteft  prudentiae  ratio,  nulla  fan&itatis  fimu- 
latio  ad  fidem,  ad  integritatem,  ad  confcientiam  re- 
vocare.  Efto  igitur,  quod  jam  ante  vobis  fiepe 
conceffimus,  &  femper  concedemus,  Nemini  vos 
ultronocere  velle;  atqui  alii  funt,  qui  nihil  nifi  id 
unum  &c  volunt  &  faciunt,  quibus  nifi  vos  aperto 
bello  opponatis,  bonos  omnes  eorum  audacix,  fu- 
rori  &  immanitati  traditis,  neque  eos  minus  veftra 
perfidia  quam  impii  fuo  fcelere,  fauciatis.  Ut 
enim  una  eft  Juftitiae  Lex  adverfus  bonos  omnes 
Benevolentia,  ita  eam  improbitas  omnisviolare 
evertere,  debilitare  conatur .  hanc  igitur  nifi  con* 
tra  improborum  impetusomnibus  viribus  tueamur 
non  debita  fide  humanitatis  Officio  perfungimur. 
Aut  ergo  in  hanc  unam  Virtutem  (qua  aliae  omnes 

con- 


T  F  ATIO.  xxxiu 

continentur)  fincere  &  fortiter  incumbite,  aut  fi  ab 
ea  deflexeritis,  ftulti  &  imprudentes  fitis,  fi  alia 
quacunque  Officii  lege  vos  devin&os  profiteamini. 
Et  fi  quas  virtutes  vos  colere  &  fequi  putecis,  nil  ni- 
fi  fi£te  funt  &  fimulatx  virtutum  umbrae,  omnis 
ftabilitatis,  omnis  conftantix,  omnis  integritatis 
expertes.  Humani,  manfueti,  mifericordes,  ur- 
bani,  pacifici  efle  vultis.  Ita  mehercle,  at  quo  ju- 
revidete.  Voshumani?  qui  ipfiim  humanumgenus 
immaniffimis  belluis  laniandum  traditis  ?  Una  eft 
humanitatis  lex,  utprobos  quofqueamemus  &  im- 
probos,  quod  fint  lllorum  hoftes,  liimmo  odio 
habeamus  :  in  quam  vos  duplici  ratione  commit- 
tms,  tum  quod  probos  nonutpar  eftametis,  tum 
quod  improbosnon  ea  quaoportet  averfatione  o- 
deritis.  Vos  pacifici  ?  qui  cum  ipfis  pacis  hoftibus 
amicitiam  aut  colitis  aut  fimulatis  ?  An  vero  nullas 
mimicitias  nifi  privatas  efle  creditis,  acerrimi  mihi 
credite  veftri  funt,  non  qui  veftrum  duntaxat  fed 
qui  omnium  hoftes.  His  nullam  pacem,  nullam 
quietem,  pene  dixeram  nulla  humanitatis  jura  con- 
cedere  debetis,  fi  communem  ipfius  generis  huma^ 
niamicitiam  confervare  Sttueri  velitis.  Vos  ur- 
bani?  Quantum  vultis  aliorum  pctulantiam,  ftul- 
titiam,arrogantiam  in  rebusveftrisexorbeatis,  at 
cumdefummarerum,  de  communi  causa,  de  vi- 
ta,  de  capite,  de  fortuni*  omnium  agatur,  nulla  efle 
poteft  nimis  vehemens,  nimis  acris,  nimis  afpera 
Jeveritas.  Hac  una  re  lcvis  &c  ludicra  eft  ipfa  ur- 
anitatis  fpecies  •  in  aliis  quidem  omnibus  admo- 
dumdecet&deledtat,  hic  autem  amifsa  omnive- 

(  e )  nuftate 


nuftate  fit  impia  fcurrilitas  &c  petulantia.  Vos  de- 
nique  mifericordes  ?  In  quos  ?  In  peftes,  in  bellu- 
as,  in  homines  omni  fcelere  perditos,  in  otii  & 
communis  falutis  inimicos,  in  rerum  divinarum  hu- 
manarumque  praedones?  Quippe  talia  portenta 
funt  improbi  omnes,  quicum  juftitiae  fanititatem 
femel  excufferint,  nullis  unquam  improbitatis  ter- 
minis  continentur,  fed  quoufque  pofluntomni  fce- 
lerum  &  flagitiorum  colluvione  fe  volutare  progre- 
diuntur.  Videte  ergo  patriae  vaftitatem,  civium 
caedes,  domiciliorum  incendia,  uxorum  lamenta^ 
tiones,  virginum  ftupra,  filiorum  neces,  amico- 
rum  infepultorum  acervos,  viventium  omnium 
milerias,  ploratus,  defperationes,  atquehaec  om- 
nia  cum  anre  oculos  pofueritis,  de  fingulari  veftra 
humanitate,  vcftra  mifericordia,  veftra  manfue- 
tudine  vobis  in  tam  foedo  Tragoedi«K,  quam  feciftis, 
exitu  plaudite.  Nequeenimme  nimis  vehemen- 
ter  rem  amplificare  dicatis,  quippe  in  miferabilem 
huncexitum,  nifi  prohibeantur,  nituntur  improbi 
omnes  •  foli  igitur  veftrae  erga  illos  urbanitati,  quod 
impedire  nolitis,  quoties  interimus,  gratias  omnes 
agere  &  habere  debemus.  Definite  ergo  quicquam 
vobis  de  innocentia,  defide,de  officio  placere,  qui 
eordatos  omnes,  quantum  poffitis,  improbis  vex- 
andos  traditis,  qui  ipfam  communem  bonorum  ar- 
cem  proditis,  qui  malis  fuam  laedendi  facultatem 
datis,  qui  denique  bonis  fuam  fe  defendendi  eripi- 
tis.  Definite  quicquam  amicitiae,  charitatis,  pieta* 
tis  vobis  vendicare,  nifi  amici,  nifi  finceri,nifi  pii  ha- 
beantur,qui  tam  manifefti,tamperfidi,tam  fcelerati 

funt 


T  %jE  F  ATIO. 

funt  bonorum  omrtium  hoftes,  ut  fint  aperti  eorum 
proditores.    Vereor  autem  ne  nimis  acriter  &  in- 
urbane  vos  urbanos  (cum  fimulata  virtutis  illius  fpe- 
cie  maxime  delecliemini )  urgere  videar.  Verbo  ita- 
que  dicite,6  boni,  an  nullum  cordatos  inter  &  im- 
probosdifcrimeneflecenfeatis?  Sinon  fit,  luditis, 
cumvosprobosefleprofiteamini :  Sifit,  vos  quo- 
que,  cum  falfi,  cum  perfidi,  cum  bonorum  deferto- 
res  htis,  aut  tandem  improbos  fateamini,  aut  inge- 
nue  fimulatione  relida  omnis  cujufcunque  improbi. 
tatisfive  ab  impietate  five  a  fuperftitione  profe&a: 
palam  &  aperte  hoftes  vos  efle  ottendatis.  At  poftre- 
mopopulareseflevultis.  Eftoteigitur.  Hxccineau- 
temveftra  officii  religio?  Haeccine  animi  magni- 
tudo  ?  Hasccine  fapientiae  prsftantia  ?  ut  &  digni- 
tatem&officiuminfanientis  Populi  opinioni  poft- 
nabeatis?  Quid  turpius,  quid  quavis  animimag- 
mtudine  mdignius,  quid  prudenti*  gravitate  alieni- 
us  quam  tam  ignobili  mercede  condudos  &  digni- 
tati  &  officiodeefle  ?  Nollem  equidem,  quanquam 
^onlcientiamnihilihaberemtum  bonorum  dein- 
tegntate  mea  opinionem,  tum  potiffimum  meam 
de  meiplo  exiftimationem  tam  turpi  tamque  in- 
digna  fervKute  diminutam  efle.    Ne  quid  vero  de 
UrhcnReligmne  nuncdicam,  nefcirenon  poteftis 
quxlitmultitudinis  ftultitia,  quae  temeritas,  qu* 
ignorantia.    Nihil  fapienter,  nihil  graviter,  nihil 
cum  judicio  cogitant,  fed  femper  aut  cafu  aut  more 
autaneftu,  aut  alia  quacunque  re  nifi  unafapientia 
oucuntur.    Ut  profefto  altemm  majus  non  fit  ftul- 
argumentum  quam  fi  quid  eorumteftimonio 

(e  2  )  com. 


i         *P  %jE  F  A  T  I  0. 

comprobetur.  An  ergo  vos  non  pudeat,  qui  DeL 
phicos  Deos  vos  efle  putatis  -  qui  optimis  quibuf- 
que  viris  fapientia  praeftare  vultis,  qui  ingenii,  qui 
prudentiae,  qui  acuminis  magnitudine  excellitis, 
vos  inquam  tantosviros  non  pudeat  ab  imperitae 
multitudinis  judicio  non  dicam,  cum  non  habeant, 
fed  errore,  fed  temeritate,  led  infolentia  pendere. 
Neque  tamen  cum  a  tam  turpi  (crvitute  vos  avocare 
velkm,  ad  contentionem  cum  multitudine,  ad  bella 
cum  imperitorum  grcge  gerenda  voco,  virum  enim 
magnumnonminusdecetcumiis  inimicitias  exer- 
cere  quam  eorum  autoritate  moveri.  Sed  fi  inter 
viros  magnos  haberi  velitis,ad  animi  magnitudinem 
urgeo,  ut  penitus  negledto  impericorum  grege,  vo- 
bis  conftantes  fitis,  propriis  judiciis  ftetis,  (bli  dig- 
nitati  confulatis,  atque  ea  quae  folent  ifti  eadem  ani- 
mi  conftantia  faeiatis,  Si  deniqtie  famae  &c  glorix 
ardore  flagretis,  iftanon  privatautilitate,  nondo- 
mefticis  commodis,  non  unius  aut  paucorum  falu- 
ce  tuenda  acquiritur  .  fed  laboribus,  periculis,  mag- 
nis  in  remp.  meritis,  atque  rebus  tam  praeclare  fa- 
£tis  ut  ipfie  lui  magnitudine  omnium  laudem,  ho- 
norem,  &c  admirationem  evocare  valeant.  Om- 
aia  Annalium  monumenta  percurrite,  atque  vel 
unum  quidem  ex  omni  vetuftatis  memoria  repeta- 
tis^  qui  nifi  inclytis  in  remp.  meritis  civium  fuorum 
chantatem  &  laudem  adeptus  fit.  Nemo,  nemo 
quavis  aetate  vixit,  qui  veftrae  (apientiae  inftituta 
Populo  oblecutus  eft,  quin  optimi  cujufque  con. 
temptu  vixerit,  atque  vita  defun<5tus  aut  nullam 
contecutiis  fit  memoriam,  aut  tandem  in  ipfi- 

us 


y 

us  multitudinis  &c  odium  &c  contemptum  vene- 
rit. 

Quid  autem  parvis  hifce  tandiu  infiftimus,  cum 
in  Confcientiae  provincia  veriemur  ?  Si  enim  cxte- 
ra  omnia  quantacunque  vitx  commoda  fint  illius 
Autoritati  pofthabenda,  nulla  certe  tanta  contenti- 
one  opus  eft,  ut  inanis  Populi  opinio  fan&iflimis 
ejufdem  rationibus  pofterior  ftatuatur.  Hujus  er- 
go  unius  imperio,  fi  quem  exinde  fru&um  fperatis, 
totos  gubernandos  voimet  tradite.  Quid  enim  ali- 
ud  eft  Confcientix  gaudium,  nifi  divina  ifta  men- 
tis  tranquillitas,  quampropri*  integritatispercep- 
tione  quifque  fentit.  Atque  adeo  nifi  una  integri- 
tate  nitatur  nulla  effe  potelt  illius  lastitia,  nulla  vo- 
luptas,nulla  confolatio.  Si  enim  fimulata  fit  tantum 
pietatis  fpecies,  cum  fuse  fimulationis  confcius  quif- 
que  fuerit,  tantum  abeft  ut  quemvis  integr*  Con- 
icienti^  frudlum  metiatur,  ut  potius  pcenas  impi^ 
&  nefaria?  fux  fimulationis  fibi  ipfe  folvat.  Et  fi 
quis  ufque  adeo  robufte  fceleratus  fuerit,  ut  nullo 
omnino  ob  fiftam  pietatem  angore  crucietur,  nulla 
tamen  Confcientice  fiducia,  nulla  acquanimitate,nuL 
lisdeliciis,  nulla  denique  ejufdem  beatitudine  fu- 
fientatur,  Cum  ergo  Confcientias  veftras  hocbe- 
nevolentiae  officio  imprimis  devinxit  Deus,  fi  quem 
^ntegritatis  fru&um  &  folatium  confequi  cogitetis, 
omni  fimulatione  depofita,  abjedto  metu,  excufsa 
^gnaviijbonosomnes  animo  forti  &  fimpliciample- 
T*>  contraque  malos  tueri  in  vofmet  iplbs  fulcipia- 


( e  3  )  Denique 


xxxviii         <P  Xj£  F  ATIO. 

Denique  an  mortali  hac  conditione  confilia  ve- 
ftra  terminatis  ?  An  omnia  ad  immortalkatem  re- 
fertis  ?  Si  iftuc,  nihil  de  virtute,  de  officio,  de  pie- 
tate,  de  juftitia,  de  honeftate  poftca  dicatis,  inania 
funt  nomina,  atque  fola  ucilitace  metienda  llint 
omnia.  Qux  enim  alia  eft  virtucis  fan&itas,  qux 
laus,  qu*  gloria,  nifi  quod  commodo  honeftum 
anteponatur.  Id  vero  cur  tanti  quis  seftimaret,  nifi 
majori  utilitatecompenletur  ?  An  ipsa  virtutis  pul- 
chricudine  ?  quamobrem  vero  pulchrum  fit  ut  alio- 
rum  rationes  meis  anteferam  ?  Imo  quamobrem 
quemvis  potius  cruciatum  perferrem,  quam  aut 
officium  prodam  aut  fidem,  nifi  iftius  conftanti* 
praemium  conftitutum  haberem  ?  An  fola  hujus  x\i 
utilitate  ?  Negligam  ergo,  quoties  mihi  fruftuofum 
fore  putavero.  Sua  cujulque  utilitate  omnes  duci- 
mur,  nequeineo  ponitur  inter  bonos  &  improbos 
difcrimen,  quod  alteri  rationes  fuas  folo  commodo 
alteri  Iblo  honefto  metiuntur,  fed  quod  improbi* 
cum  nullam  nifi  hujus  folius  vitx  foelicitatem  habe- 
re  le  putent,  ea  fbla  ducuntur ;  boni  vero  cum  im- 
mortalitatem  beatam  virtutis  mercedem  efle  cenfe- 
ant,  quid  mirum  fi  omnibus  caduoe  hujus  viue  e- 
molumentis  anteponendam  efle  arbitrencur  ?  Si  ita- 
quead  Immorcalicacem  contenditis,  cogitationum 
veftrarum  magnitudine  digni  vivatis,  acque  id  u- 
num  agice  uc  beacitatem  divinam  fortiter  confequa- 
mini  :  Neque  quafcunque  hujufce  feculi  rationes 
tantis  confiliis  fe  mifcere  patiamini,  nugx  prorliis 
funt,indign*  quidem  in  quibus  ullam  rerum  veftra- 
rum  /pem  ponatis,  neque  fine  fummo  dedecore 

reique 


T%MFATIO. 

reique  turpitudine,  vosquiad  tanta  nati  eftis,  foe- 
licitatem  veftram  rebus  tam  vilibus  atque  abjedtis 
metiri  poteftis.    Cogitate  ergo  qui  fitis,  veftram 
cum  cceleftibus  agnationem  ante  oculos  propofitam 
Temperhabeatis,  atque  contemptis  omnibus  exigu. 
is  hilce  rebus  curam  omnem  in  fuperis  &  cceleiti- 
bus  (cjuae  folac  quavis  cura  digna;  lunt)  conferatis. 
Neque  tanto  praemio  concitati  mediocri  virtute 
contenti  fitis,  fed  femper  optimis  illius  officiis  an- 
tecellere  omni  animi  contentioneenitemini.  Quan- 
quam  enim  in  beatas  iftas  ledes  via  pateat  omnibus, 
qui  juftitiam  &  pietatem  colunt ;  optimi  tamen 
quique  praeclare  geftis,  meritis  in  patriam,  fumma 
m  bonosfide,  invidaanimi  conftantia  &  fortitudi- 
ne  faciliorem  fibi  aditum  patere  faciunt.  Neque 
certo  qui  in  hanc  lpem  enituntur,  ullis  periculis,  ul- 
lis  calamitatibus,  ullis  rerum  humanarum  cafibus 
vel  minimum  ab  ea  moveri  fe  patientur.  His  enim 
una  Virtus  fit  omnia,  atque  perfefte  ad  vitam  bea- 

rPS^  contenta >  non  °iuoa  "c  arbitrabantur 
Philolophi  in  ipsa  mifera  virtute  quarvis  defe<5tario 
eile  poffit,  fed  quod  ad  immortalem  hanc  atque 
coeleftem  vitam  nitatur.  Stulte  enim  Eficuro  di- 
ftum  eft  Sapientem,  fi  Tbalaridis  tauro  fuccenfis  igni- 
bus  torreatur,  nihil  commoveri,  nihil  pcenx  fentire, 
ied  fuave  &  jucundum  illud  efle  difturum.  Quid 
enim  haberet  ifte,  quo  fe  in  tantis  doloribus  confo- 
laretur,  cum  fupplicia  ifta  in  mortem  fempiter- 
nam  terminari  putaret;  in  qua  fi  nulla  fit  pcena, 
"ulla  ceite  eiTe  poteft  fuavitas,  nullne  delicix,  nulla. 
°eatitudo,  quae  tantos  cruciatus  leniret  ?  Virtus  au- 


tem, 


T  %j£  F  AT  I  0. 

tem  qux  folida  Immortalitatisfpepafcitur&fuften- 
tatur,  humana  omnia  ad  fevix  pertinere  putabit . 
ferrum,  flammas,  equuleum,  exilia,  profcriptio- 
nes  mortemdeniqueipfam  minitere,  quam  par- 
va  lunt  quam  nihil  momenti  habent  ifta  in  Confci- 
entia  quae  femper  cceleftium  cogitatione  erigitur. 
Neque  folum  acerbiifimos  dolores  minuit  &  qui- 
dem  tollit,  fed  8c  ipfis  vitae  voluptatibus  jucundita- 
tem  afpergit.  Quanquam  enim  tam  fint  inania 
humana  gaudia,  ut  ipfa  fibi  placere  non  valeant 
hactamendivina  &  ccelefti  animi  obledatione  cu- 
mulata  proprio  fenfu  iactantur.  Ei  enim  placent 
omnia,  qui  ipfe  fibi  placet.  In  tanta  itaque  huius 
fpei  voluptate  conftituti,  inhanc  unamcontemp- 
tis  terrenis  omm  lmpetu  incumbite,  atque  de  bonis 
ommbus  optime  mereri  omni  ftudio  evigilate  & 
fi  forte  in  hac  vita  debitum  officii  przmium  non 
coniequamini,  interpofitam  divina:  Juftiti*  fanclio- 
nem  habetis,  eo  quemque  in  futura  fxliciorem  efle 
quomelius  quandm  in  hac  vixerit,  degenerishu- 
mani  republica  mereatur. 


Elcnchus 


Elenchus  Rerum. 

DlSPUTATIO  PRIMA. 

An  Tbilofophorum  ulli,  &  quinam  Atbei 
fuerunt. 


Q* 


SE  C  T.  I.    4  Philofophorum  veterum  tam  lonice 

quam  ltalic£  Schole  fpreu  Religi- 
onk  accufati  fuere.    gu*  fit  difpu- 
tationkControverfia,  &quid  fit,quid 
nonfit  Atheifmus,  explicatur,  1     -pag  j 

Sect.  II.  Pro  omnibus  frima  defenjio,  quod  teterriman» 
^corumfuperfiitionemoderint,  impietatk  accufatos  fuif- 

pT^-o  l  "*  Me  Umn  ^tiores  quamqui 

PopuhRehgiom  fuccubuere,  3  p>V 

Sect.  III.  Defenfio  fecunda,  quod  Athenis  accufati  ftnt, 
qua  urbe  omnium  maxime  impias  Religiones  extrema, 
legum  fevernate  jujferant,  p  6 

SE  CT.  IV.  Defenjio  tertia  Ethnicos  omnes,  qui  fua  ' fu- 
perfi,t,one  abhorrebant  in  l*fe  Religionis  crimenvocare, 
tdque  fuftits  de  Chrifiiank  declaratur,  p  g 

,,T-  V\  pro  lonkis  defenfw  adverfus  Arifio- 

telem  qur  quod  de  fola  causa  materiali  trasiverint ef- 
fearucm  fufiuhjfeinfert,  at  tum  ex  ipforum  Philofophi* 
rauone  tumexipfus  Arifiotelis  tefiimonio  ofienditur,  eos 
«on  rehquas  caujas  negajfe,  fcd  JoUtm  fua  philofophandi  ra- 
twne  non  attigijfe,  J 

Sect.  VI.  Ab  impietate  vindicantur  fmguli.  Thales, 
™**>™»es,  Diogenes  ApoUoniates,  &  Anaximander,  de 
q«o  tamcn  magis  dubitatur,  p  I+ 


cn 


Sect. 


Elcnchus  Rerum. 

SECT.  VII.  §>m  Anaxagoras  in  vit£  periculum  venit  $ 
omnium  lonicorum  primus,  qui  Deum  in  Philofophiam 
induxit  3  defenditur  adverfus  iniquam  quornndam  fufpi* 
cionem,  p.  \j. 

SECT.  VIII.  Theodorum,  Bionem^  omnefque  Cyrenaicos  A- 
theos  fuijfe,  atque  potiffimum  ipfum  Arijiippum,  qui  feUam 
condidit^  p.  19. 

Sect.  IX.  Euhemeri  infiitutum  cum  veram  de  fal(is  Dik 
hiftoriam  fcripferit  ab  omni  impietate  adverfus  Plutar- 
chi  delationes  defenditm\  p.  21. 

SECT.  X.  Leucippum  &  Democritum  maxim*  impktatk 
reos  fuijfe,  quod  e  rerum  natura  Caufam  Effe&riceyi  de 
indujiria  fujiidernnt^  p.  24. 

SECT.  XI.  Protagoras  &  Diagoras  utrique  Athei.  Ifie 
quod  cum  Bajulus  nulliufque  eruditionis  homo  fuerit^  No- 
vitatis  Gloria  impictatem  i?i  compitis  docere  ajfe&avit. 
Hic  quod  cum  fe  Diis  negleSum  putaverit,  Vir  fttper- 
hus    tantam   indignitatem  ijiac   rattone   ulcifci  vellet^ 

p.  27. 

SECT.  XII.  De  Epicuro  ntagna  contentio^  prima  Excuja- 
tio^  illius  infamiam  a  Stoicorum  odio  &  cahtmniis  or- 
tum  habnijje.  Stoicos  fuppoftiitios  Libros  omni  Impietate 
refertos  illius  nomine  edidtffe.  §ht*m  antem  pie  ipfe  de 
Deo  cenfuit  fufe  ojienditur^  P-3C 

SECT.  XIII.  Altera  ejufdem  excnfatio,  voluptatk  nomine 
non  hellninam  ifiam  inteUexiffe  ,  fed  animi  felicitatem 
eamquc  omni  corpork  voluptati  antetnliffe^  ncqite  qttas  Cor- 
poris  volnptates  admifjje^  nifi  cum  virtutc  copnhntnr^  ip- 
fum  denique  optimis  moribus  vixijfe^  p.  34. 

S!E  C  T.  XIV.  Hk  refpondetnr^  primum  etiamfi  Libri  impti 
ei  affvgantur^  ipfum  tamen  omnem  eanclcm  impietatem 
notifjimk  fuk  Libris  &  de  quibus  nnlla  fit  dubitatio  do- 
f*#i  p.  36. 

SECT.  XV.  Deinde  turpem  fententiam  in  iliius  de  jwe 
libro  non  fuijje  interpolatam,  neqne  ea  de  re  Laertii  tc- 
fiimoninm  quicquam  Authoritatk  in  fe  habere,  P»39» 

Se  C  T.  XVI.  Cum  rationes  qnibrts  Denm  effe  probari  pof 
jfe  fofttditi  omncm  illius  notitiam  a  vana  Populi  opinione 
cleducit.    £>uid  Anticipatione  intclligat  difquiritur^  &  e 

fuk 


Elenchus  Rerum. 

2J#£?*  mUam  eJfe  p*e  de  D<°  *******  de- 

cuit,  P^tafmatts  ortum  effi  conjianferdo- 

SE/S7'  S5r  ^  eWnit  «  *»  <"»>»  PhilofophJpite 
Jibi  aperttjfime  contradixerit  r  i       J  F  P 

talia  Princioi*  JZf  !  '  i"od  fill'cet  cum  primum 
lfZ%  S*13      '  V*  Numink  "otitiamlabefa- 

Dor/  *k  li       "     JJ*  K0jJmt->  PoUJ)™um  cum  quaCt  cor- 

2  $        fm<  feliditate  ®  dixi*>  3£ 

SE  CT.  XX.    Cum  providentiam  Dm  fuis  neeavit  nultlm 

t  eT"j:t     m>  "*V*"*  ^tursprl/at 
•        #  "H*  Beatitas  tteque  Sapieniia, 

SECT.  XXI.    Deittde  neque  juftitiam  neaue  beuevlleS 

Td  rZtrq:zr«  rutemLere  Jrsss 

j<tf  e  contra  pejftma  Naturx  malignttate  confaminarenfur, 

S*rJ'™eLo  tm  ?0l"PMem  fummHm  Bo»™ 

/ed  Zd  Ju        fatK  V6Ce  mn  #  cotttettdeidum, 

mi  tTibicb  fTt  T  COrp0rk  &  w»«>  &  !»<»» 
SfTt   YYm     at  ad  referreti  P-%6. 

XX"L  fintenti£  turpitudinem  mimtit  cnm 

non  eas  voluptatcs  qu«  i„  motu  fed  ftabilitael 
meUextjfe  dtcat>  quod  qu*  i„  %biltate  Jult  Teas  Z 

szZr&w  pef%  refermur>  p6* 

delt  XXJV'.h,^ior  &  *»*  ficce/orib^ 
ffr>~P*«*  J>Jciplina,  eam  primi  injialavle  ha- 
li  qutdam  Pertpatettci,  pr<ecipue  CtfalpinJ&Btrigardus, 

SE^XXV'    In  Cardamm  ™q"iritur,  &  virum  frudi- 
tijjmum  non  tmpium  Jed  infanum  fuijfe  demonjiratur, 

S  Efi>ipttfXVL    Vanini  "m  Philof°P^  tum  Hiflorf*  de- 


p.77. 

(£2)  Sect. 


Elenchus  Rerum. 


SECT.  XXVII.  Eadem  Hobbii  qu<e  Epicuri  impietas,  atm 
fua  axiomata  in  religionis  ruinam  invenerat,  inanibus  di- 
jiinttiunculfr  torum  impietatem  excufare  putat,  &  pri- 
mum  eo  quod  nihil  fe  movere  pojjit,  nullum  ejfe  Numen 
demonjirat,  p.86. 

SECT.  XXVIII.  Hobbium  nihil  demonjirare,  fed  quicquid 
demonjirare  fe  jaUat^  inepte  &  impudenter  femper  arri- 
puijfe.  Cum  nuUam  ejje  Religionem  velit^  nifi  qu<e  jujfe- 
rit  Civitas^  omnem  jujiuht,  p.  89. 

Sect.  XXIX.  Deum  ejje  aperte  negat,  cum  eum  neqne 
corporeum,  neque  incorporeum  ejfe  demonjirat,  P«93- 

SECT.  XXX.  Philofiphia  civili  omnes  leges  divinas  aper- 
te  toUit,  quod  cum  fecerit,  quam  male  fententiam  juam 
de  Natur£  Jiatn  probet  quamqne  obtuse  iUius  impietatem 
excufet,  P-95- 

§ECT.  XXXI.  Ab  iifdem  principik  contraria  demonjirat, 
nihil  novi  in  Philofophii  civili  attulit,  niji  quod  cum  im- 
pinm  tum  abfurdum  jit,  p.  c#}. 

SECT.  XXXII.  Athei  non  fatui  nati  fedfatfi  funt,  ng- 
qne  jndicio  fed  arrogantiH  in  impietatem  impelluntur^ 

p.  101. 


DlSPU  TATIO     S  E  C  U  N  D  A. 

<J[  ^rum  Finibus,  qui  in  Jola  ^Terra  cer~ 
nuntWy  Deum  effe  demonjlratur. 


S.ECT.  I.  f^Ontra  Fanjinm  Socinnm  a  Natur*  contem- 
V^/  platione  Numinis  Providentiam  demonjira- 
ri  pojfe  difpntatur,  p.103. 
§E  C  T.  II.  Scholajiicos  autem  fitk  difputandi  rationibus  ad 
fuam  eoncluftonem  non  pervenire^  tum  quod  neque  contra 
Mundi  JEternitatem,  neque  contra  fpontamum  Animanti- 
nm  Ortum  qnicquam  concluferunt%  p.  108. 

8K.C7V. 


Elenchus  Rerum. 

SECT.  III.  A  rerum  finibm  demonftratio  inchoatur,  qua 
difputandi  ratione  tam  contra  eos  qui  Mundi  lEtemi- 
tatem  afjerunt^  quam  qui  fortuitum  ejufdcm  ortum  con- 
clufum  ejl.  Mlfsa  autem  coeleftium  omraum  ratione  folfc 
Terr£  commaditatibus  conficitur  dcmonftratio,        p.  114. 

Sect.  IV'  Atque  primiim  Terramlocum  &  fitum^  quem- 
cunque  habet  nuUis  caufis  Phyfick  &  Mechanick  naclam 
fuije  demonftratur^  p.  117. 

Sect.  V.  Sede  autem  fua,  ut  aptijjimum  a  fole  inter- 
vaUum  haberet^  folo  Opifick  conjilia   collocaUm  foiffe, 

p.  122; 

SECT.  VI.  Terr£  partes  nuUa  ni(i  vi  magnetica  toti  co- 
hairere,  eamque  non  nift  admirabili  arte  effe&am  ejfe  de- 
monftratur^  p.  124. 

SECT.  VII.  Terr£  Globum  ingwtibus  Saxi  &  Fer- 
ri   Arcubus  a  Pola  ad  Polum  excurrentibus  conftare^ 

p!i28. 

SECT.  VIII.  Vim  magneticam  undiqne  ab  ipfius  Centra 
in  omnia  extremitatk  puntla  diffundi^  atque  eadem  ttni- 
verfam  Terr£  fabricam  firmijjima  concatenatione  fecum 
ubique  devin&am  &  conJtriUam  teneri^  p.  i^l. 

Sect.  IX.  Mechanicos  nullum  motus  principium  afferre^ 
atque  imprimk  non  diurn£  five  Terr£  ftve  Solis  circa 
Axem  fuum  converfwnk,  P'^33* 

Sect.  X.    Neque  Annu£  circa  magni   Orbk  Ambitum^ 

p.135. 

SECT.  XI.  Neque  quamobrem  aut  per  JEquatorem  aut 
tanta  motiis  £quabilitate  circumferatur^  p.  140. 

Se  C  T.  XII.  Neque  quamobrem  linek  Jpiralibus  curfus  ftt^ 
os  intra  Zodiacum  definiat^  p*  I42, 

Sect.  XIII.  Multiplex  tum  motns  circularH  tum  diurnl 
utilitas  demonftratur,  P-  *43- 

Sect.  XIV.    Deinde  Annu£  intra  Tropicos  converfionk^ 

p.  146. 

SECT.  XV.  gua  motus  ratione  Zona  torrida  non  mo- 
do  habitabilk  fiat,  fed  &  regionum  omnium  cultijjin/a, 

p.  148». 


a  3) 


Segt, 


Elenchus  Rerutn. 

SECT.  XVI.    guanta  utilitate  Terr<e  extra  Tropicos  ea 
dem  temperantur,   &  quanta  frigorh  thefauri  in  duobus 
extremis  Terr<e  angulk  confervantur,  p  i  <?  r 

SECT.  XVII.    Singulark  Lun*  utilitas  p  .„ 

SECT.  XVIII.    Vtiliffimum  inter  Cmlum  &  Terram  Al 
rts  mterventu  commercium,  prsfertim  quod  tam  admira- 
bih  celeritate  Calorem  &  Lucem  inde  ad  nos  ufque  de- 
ferat,  11 

Sect.  XIX.    Multiplex  i„  Terrs  &  Mark  difpofnhnt 
contra  tpfas  leges  mechanicas  uiilitas,  J 

SEutiiitaJX'  tHm 

SE  C  T.  XXI.    Mirabilk  fontium  contra  leges  MefhaliL 
Origo,  j6™ 
Sect.  XXII.    Eadem  &  pluviarum,  P- i6c' 

Sect.  XXIII.    Atheorum,  &  primkm  Critia,  Euhemeri 
&  Petronn  fufpicionibus  refpondetur,  V-l6l 
Sect.  XXIV.    Deinde  querelk  quas  in  rerum  Naturam 

deploravit  Lucretius, 
Sect.  XXV.    Proxime  Luciani  feommatk^      •  o  II?,' 
SECT.  XXVI.    Tum-levibus  Pyrrhoniorum  fophifmJtk, 

SEnT-  Pe"t<««»orum  interrogatL^i 

Deus  Mundum  efecerit,  cur  non,  prius  i  T'l 

SEftrlrXXVlU'  PhJkl0gi£  ™HaS  & 

§  W  te%Sm  ^        W  *»  dH 

SE  c  T.  XXX.  f„tilk  f,t  Hobbii  impietas  delonfirt 

P.  216. 


Elenchus  Rerum. 


DlSPUTATlO  TERTIA. 

Epicuri  &  Cartefii  Hypothefes  de  rerumFa- 
bricatiOne  evertuntur. 


Sect.  I.  fit  vera  Phyfwlogi£  ratio,  atquequkil- 

i*  vita  humana  ufus,  p.  221. 

SECT.  II.  Communk  Atheornm  omnium  fententia  bruti 
materia  fatta  effe  omnia.  ghtamobrem  tres  pr£  c£terk 
Hypothefes  :  Epicuream,  Cartefianam  &  Arifiotelicam  fe- 
orfim  redurguendas  effe  duximus^  p.  223. 

Sect.  III.  Epicurl  Hypothefis.  Primum  von  modo  illu 
us  fed  Phyftcorum  omnium  'Effatum^  e  nihilo^  nihil  fieri, 
refellitur^  atque  non  eam  materi£  conditionem  effe  ut  Na- 
tnr£  fu£  virtute  exiftat,  demonfiratm\  p.  226. 

Sect.  [V.  Cum  Atomos  infinitas  effe  velit^  &Vacunm& 
motum  fnfiulit,  p.  230. 

SECT.  V.  Incredibilk  cum  gravitas  tum  motus  celeritas 
quam  atomk  fuis  tribuit^  aliaque  multn  ad  motus  natn- 
ram  pertinentia  difputantur^  P-233- 

SECT.  VI.  Motus  declmationk  citra  caufam  fingitur. 
Ciccronk  ea  de  re  difputatio.  Gaffendi  ad  Ciceronem  Re- 
fponfio.    Rcfponfonk  Confutatio^  p.  2  3  8. 

Sect.  VII.  Quam  crafse  &  imperite  Epicurei  de  omni 
rerum  natura  philofophantur^  p.  246. 

Sect.  VIII.    ghtam  inepte  de  Terr£  fitu,  p.  251. 

Sect.  IX.  gttam  ridicule  de  coelefimm  a  terrenk  inter- 
vallo,  p.  256. 

Sect.  X.  Epicurum  bipedalem  Solk  magnitudinem  credi- 
diffe  contra  Gaffnchtm  probatur^  p.  260. 

Sect.  XI.  Quanta  hebetndinc  dc  omni  C(tlefiium  ratione 
djJftruit,  fuse  per  fingnla percurrendo  oficnditur,     p«  263. 

Sect* 


Elcnchus  Rerum^ 

SECT.  XII.    guantb  de  Aere,    de  Terra,  de  Mari9 

Sect.  XIII.    guantk  de  Oceant,  de  Nubibus,  dePlmit\ 

Sect.  XIV.  Epicure*  Philofophi*  cum  rerum  ^finibL 
comparatio, 

SECT.  XV.  Cartefius  quod  nullam  in  natura  Finium  fci- 

entiam  ejfe  voluit ,  omnem  de  Deo  fcienJiam  fuftulit, 

Sect.  XVL  Contra  Verulamium  difputatur,  quod  caufa- 
rum  finalium  fcientiame  Phyfca  faa  penitus  ablegari  vo- 

*****  p  283 

SECT.  XVII.  Veteres  omnem  de  JDeo  Controverfiam  in 
una  de  rerum  finibus  qu&ftione  pofuijfe.  Egregia  Pl^ 
tarchi  ea  de  re  difputatio.  Cum  Mechanick  non  difputa- 
ri  an  mechanici  ratione  operetur  Natura,  fed  an  quae  ifti- 
ufmodi  ratio  ejfe  pojjit ,    nift  qu£  fit   confilio  inftituta, 

p.  288 

SECT.  XVIII.  Carteftus  abfoluta  Mundi  plenitudine  om- 
nem  motum  faftulit,  p#  2^ 

Sect.  XIX.  guam  ut  tueatur^  communes  rerum  notiones 
immutavit,  quod  de  duritie,  de  rarefaSione,  de  loco  de 
fpatto  demonftratur.  p  ' 

Sect.  XX.  guod  idem  fufius  de  motu  dicitur,  '  ataue 
magna  Cartcfii  in  Diale£tic£  arte   ignorantia  notatur, 

Sect.  XXI.    g>uam  male  primam  fuam  legem  mechani- 
cam  fancivit^  p^cy. 
SECT.  XXII.    £j>uam  mali  c£teras9  p.  3  lQ* 

SECT.  XXIII.  De  Vorticum  faorum  divifwne,  P- 314! 
Se  C  T.  XXIV.  De  Elementoritm  exortu,  P-3l6. 
SECT.  XXV.    $uam  male  Mundi  hujus  Jjftema  extruxit] 

Sect.  XXVI.  Plus  Operis  in  Mundorum  demolHioie 
quam  Fabricatione  impendit,  p.  328 

SECT.  XXVII.    guantas  nugasin  Planetk  faciundk  egit\ 

P«  33o 

SECT.  XXVIII.    guatitas  cum  de  Terr*  Phtnomelk, 

P-335- 
Sect. 


Etenchus  Rerum. 

Se  c  T.  XXIX.    <%uantas  cnm  de  Aqu<e  a  Terra  feparatione^ 

Sec  t.  XXX.    guantas  cum  cle  mark  falfedine,  de  fon- 
tibus,  de  pluviis,  f  J 

Sect.  XXXI.    Carteftum   e  hdo  ad  Philofophiam  prt^- 
feUum  fuijfe  concluditur,  p.  ^ 


DlS  PUTATIO     Qu  A  R  T  A* 

Mundum  neque  prorfus  infeBum ,  neque  ne~ 
cefitate  faBum,  fed  folo  Opificis  confilk 
extruBum  fuiffe  demonjlratur. 


Se  c  t.  I.    A  N-  Mundus  fempiternus  effe  potuerit  impe- 
n     ,    l\    rite  cum  Atheh  difputatur,  atque  pcfc 
ojienditur,  Jr  7p<  J£ 

Sfi  c  T.  II.    A  Partium  Mundi  cognatione,  vmtuaquc  uti- 

j  l'  PMofophorum  primus  Arifioteles,  qui  Mun- 
dum  nunquam  fa&um  fuijje  affemit.  De  Ocello  Lucano 
dubitatur,  &  vero  (tmile  ojienditur  Librum  de  Vniver- 
fonon  ab  antiquiore  illo  Pythagorx  difcipulo  fcriptum  fuijja, 
fed  a  recentiori  quodam  SthoU  Peripatctie*  Philofopho, 

Sec  t.  IV.  fuerit  Ariftotelis  Opinio  fuse  el  Mils 

Jcriptts  declaratur,  p.  ^ 

J\  V*  QHMptam  in  omni  Natura  caufas  finales  ejje 
■oolmt,  nullo  tamen  confdio  frtfcriptai,  fed  fola.  caufarum 
naturalium  necejfitate  ortas,  P-374- 
T)T  Sit<e  Opinionis  impietas  demonfiratur  ,■■  quod 

■Ueumvi  qnavis  fibi  inftta  quicquam  agere  pojfe  negaverit, 

P-  374*' 

(g;  Sect. 


Elenchus  RerumJ 

Sect,  VII.    Vnde  in  eo  interpretando  doUi  omnes  tam 

crafie  fe  fefellerunt, 
Sect.  VIII.    §>uam  ineptk  &  levibm  Argumentk  fcn- 

tentiam fuam  confirmaverit,  demonJiratury  p.  374. 

SECT.  IX.    Occafione  Ariftotelk,  qui  eorum  Autoritatem 

fepe  affert^  in  veteres  Poetas  invehitur,  &  quam  indo- 

3um  atque  barbarum  hominum  genus  fuerint,  differitur9 

,      ,  P-  377. 

Sect.  X.    Arijiotelem  eodem  quo  Epicurus  luto  hafiffe  0- 

jienditur,  quod  pofuit  rerum  multitudinem,  qu£  Jola  fui 

virtute  exijiunt,  p.  379. 

SECT.  XI.    Nihilo  meliorem  aut  motus  aut  ordink  cau- 

fam^  quam  veteres  ijii,  qnos  quod  omnia  fola  materia  ef- 

fecerant^  reprehendit^  ipfe  attnlit,  P-38i. 
S E  C  T.  XII.    Rationts  mechanic£  quibus  dewenjirat,  quam- 

obrem  in  Orbem  vertatur  Coslnm^  refelluntur^  p.  387. 
SECT.  XIII.    Deinde  iji£  quibus  plurium  motuum  c&le- 

Jiium  necejfitas  demonjtratur,  p.388. 
SECT.  XIV.  Tum  quibus  rotunda  Cceli  fignra,  p.  391. 
Se  C  T.  XV.    Proxime  qnibus  C&U  primi  ab  Ortu  in  Occa- 

fum,  Planetarum  ab  Occafu  in  Ortum  curfus^  p.  392. 
SECT.  XVI.  Dehinc  quihus  AJira  lucere,  P-394- 
SECT.  XVII.    Pojiremo,  quibus  rotundam  effe  eorum  figu- 

ram^  &  quibus  primo  Cvlo  aftrorum  mnltitudinem^  re- 

liquis  non  nifi  cuique  unum, 
Sect.    XVIII.    ln   cwlejiinm   defcriptione    ipfum  So- 

lem,  qno  nno  Jiat  omnis  Mundi  pulchntudo^  prtteriit, 

P-  397. 

Sect.  XIX.    Refntantur  qu£  de  Elementorum  nnmero^ 
(itu,  &  qualitatibus  dijferuit^  P-398. 
gECT.   XX.    Item  qu£  de  Terr£  in  medio  Z)niver(i  fitu^ 

p.  401. 

SECT.  XXI.    Itemqu^de  Mari,  ejufque  ^jlu,  &  falfedine^ 

p.  404. 

SECT.  XXII.    Item  qu£  de  fontiurn  &  fluviorum  Ortn, 

p.  407. 

SE  C  T.  XXIII.    Item  qu£  de  Nubibus  &  Pluvih^  p.409. 


Elenchus  Rerum. 

SECT.XXIV.  Argnmentatio  a  novitate  hifioriae  contrd 
Mundi  ttternitatem  rejicitur,  Arifiotelk  Objcciio  contra 
Numinis  Libertatem  in  fe  vertitur,  &  multa  in  Mttn- 
do  ejfe7  qu<e  nulla  causa  niji  fola  Arbitrii  optione  ficri 
pojjent,  demonfiratur,  P-  4 1 3 . 

SECT.  XKV.  Eandem  difciplinam  docent  Mechaniti  om- 
nes.  Vanitat  Philofopki£  Qr<ecorum  explicatur,     p.  417. 

SECT.  XXVI.  Monentur  Theologi  ut  ab  ik  Arijioteik 
Effatis  caveant^  qti£  ipfi  folius  Impietatk  causH  rata  fc- 
cit.  Atque  ab  ejufmodi  ckcretk  quibtfs  Atheifmnm  fuum 
fulciri  voluity  fatalem  omnem  Theologiam  ortum  habuijfe 
peroratur,  p.  410. 


DlSPUTATIO     Q^U  I  N  T  A. 

generis  humani  Ortuy  &  Corporis  humani 
JtruBura  Deum  effe  demonfiratur. 


SECT.  I.  TJjOminum  Genus  ftne  Creatore  non  pQtuit  ex- 
IJ  ijiere,  nifi  fuiffet  ftngulark  quidam  ho- 
mo^  quift  &  ingenitus  &  immortalk,  p,  429. 

SECT.  II.  Recitantur  vari<e  citm  Poetarum  tum  Philofo- 
phorum  de  hominum  exortu  fabelU,  atque  pr<ecipue  cum 
Democrito  difputatur ,  qui  homines  lumbricorum  more  l 
Terri  effufos  fuiffe  fiatuit,  p.  43  3 . 

^Ect.  III.  Si  Terra  fponte  homines  elim  pcperit,  nunc 
quoque  eos  parturire,  p.  438. 

Sect.  IV.  De  Terr<e  filiorum  Nutrimento ,  Educati- 
one,  atque  fu<z  pojiea  Sobofk  Procreatione  difputatur, 

p.441. 

(g2)  SECT, 


Elenchus  Rerum^ 

SECT.  V.  Duftus  &  Canales  corpork  httntani  non  po- 
tuiffe  cafu  excavari,  quod  fpeciatim  de  Ventriculo  &  ln- 
tejiinis  demonjlratur,  p.  445. 

SECT.  VI.    Mirabiles   illorum    ufus   fuse  cxplicantur, 

P-  447- 

Se  C  T.  VII.  Magnam  fermentationis  fontium,  qui  juxta 
Jiti  funt  utilitas,  fc.  tlep&tis,  Pancreatis ,  Lienis^  Me- 
fenterii  glandularum^  atque  aliarum  ubique  per  corpus  re- 
fperfarum.  P-452. 

Sect.  VIII.  De  fanguinis  circulatione  atque  Harvti 
laudibus,  P'455* 

SE  C  T.  IX.    De  Cordis  fabricatione,  p.  457, 

SECT.  X.    De  Arteriarum  commoditatibus^  p.  460. 

Sect.  XI.    ltemVenarnm^  p.462. 

SECT.  XII.    De  MechanicaSanguiduSuumratione^  p.464. 

SECT.  XIII.  De  Refpirationis  organis,  eorumque  ufu,  & 
primum  de  Larynge,  p.  467. 

Sect.  XIV.  De  Pulmonum  compage  &  geometrico  muf 
culorum  petJoris  Artificio^  P'4^9. 

Se  C  T.  XV.    De  Refpirationis  VJibus,  p.  47 u 

SECT.  XVI.    De  Cerebri  StruSura^  P- 474* 

Sect.  XVII.    De  Nervoji  Generis  Apparatu^       p.  477. 

SECT.  XVIII.    De  Animalium  Gencratione,  P«479. 

SECT.  XIX.  De  Inftinftu  quo  Bruta  animalia  fcctuum 
nutritioni  providere  moventur,  P483. 


Di  s- 


DlSPUTATIO  SeXTA. 


Contra  Scepticorum  &  <iAcademicorum  dijcu 
plinamy  potifimum  Gceronis  de  Quteflio^ 
nibus  Academicu  Libros,  &  Cartefii  Afe- 
ditationes  Metaphyjtcas  difputatur. 


Sect.  I.  ^Cepticorum   omnium  Levitas  &  Faftidinm. 

Cartefii  methedus,  P*^9> 
SECT.  IL  Stepticorum  difciplin£  ortus  &  hiftoria^  p.491. 
SECT.  III.  Ad  difputationem  cum  Cicerone  aditus,  p.495. 
Sect.  IV.    Evertitur  primum  Scepticorum  Effatum^  om- 

ni  Orationi  Orationem  oeaualk  ponderk  adverfari^  p.497. 
Sect.  V.    Scepticorum  difciplina  tollitur  tnm  vit<e  com- 

mnnh  gubernatio,  tum  virtutfc  conftantia^  p.  502. 

Sect.  VI.    Argumentum   a  Philojophorum  inter  fe  dift 

fenftonibus  diluitur,  P«5C5« 
SECT.  VII.  Senjuum  fides  &  integritas  vindicatur,  p.510. 
SECT.  VIII.    <g>//<f    fit  in  re  quaque    veri  nota,  atque 

quantum  in  ea  cernenda  fenfmm  Acumen,  p.  514. 

Sect.  IX.  ObjeUionibus  de  dialetfica  refpondeUtry  p.5 19. 
Sect.  X.    Tum  cleinde  in  Phyfica  de  principio  materiali^ 

p.  522. 

Sect.  XI.    Pofiremo  de  Principio  ejficiente,         p.  524. 

Sect.  XII.   g>u£  fit  Beatitatk  Nat.:ra  explicatur,  p.  528. 

Sect.  XIII.    Atque  Vrtute  co,  fui  demonftratur^     p.  530. 

Sect.  XIV.  Objetfioni  £>uod  ftVrtus  pr*mium  fecum 
afferat,  cum  gratuita  non  fit,  fit  jui  Uudem  amijfura* 
refpondetur,  p-  532- 


(g3) 


Sect. 


Elcnchus  Remm. 

SECT.  XV.    Cartefm  fim  dubitandi  rationibus  fe  in 
fnmmam    cnjnfitbet  Jcientia  dejperatienem  prtcipitavit, 

Sect.  XVI.  Se  Mentem  a  Corpore  difiinSam  %e*(ti 
difputandi  ratione  nequaquam  comprobavit,  P-  538. 

S  E  C  T.  XVII.  An  infiU  fint  Dci  &  Natnra  legum  no- 
tiones  qu<eritur,  fi  vero  ftnt,  nuUius  njus  aut  obligationk 
ejfe  nifi  ratione  probentur,  p# 

SECT.  XVIII.  An  a  firma  omnium  Gentium  confenfione 
innata  Dei  Idea  demonfiretnr  ?  Et  non  demonfirart  con- 
cluditury  p#  ^ 

Sect.  XIX.  Carteftum  nullam  fubjlantU  divin<e  ldeam 
habere  demonJiratury  P-  550 

Sect.  XX.    Neque  PerfeUionum  divinarum^        p.  552. 

Sect.  XXI.  Realitas  Objeftiva  nihil  ejl,  &  fi  quippiam 
fit,plura  Numina  fuijjent,  p 

Sect.  XXII.    Realitas  Objediva  fi  formalem  non 
quet,   nihil  concludit :  Si  aquet  plurcs  fnrrt  Dii,  p.  558. 

$ECT.  XXIII.  Realitatem  Dei  Objeftivam  ab  ipsa  Mente 
effici  potnijfe  demonftratur,  p#  ^ 

»SiCT.  XXIV.  Alterttm  Cartefti  fophifma,  qno  a  firmme 
perfeBi  notiont  ejnfdem  exifientiam  infert,  evertitnr  Et 
fcroratnr,  '  $6 


ERRATA, 


ERRATA. 


F^f.fag.  i.  Lin.  4.  Lege  cogitavi,  /-.4.  /.  2  r.  deeft  «Sr  ante  Be*ir,  p.  17.  /.  pemilt.  /.  un- 
quam,  p.  18.  /.20.  /.  execrantur,  f.  19.  /.  9.  /.  antevertere,  lbtd.  /.  10.  /.  poflimus",  p.  25^.24. 
/•  qui.  Di/>.  1.  p.  23./.  6.  /.  Jovis,  f .  59.  /.  31/.  longam,  />.  4T«  *•  l6«  '•  defipere,  Ifrirf.  /.  37. 
/.  etfluentia,  /\  $7.  /.  2-8.  /.  feipsa,  p.  66.  /.  1.  /.fine,  />.  82.  /.2.  /.  imbuerat,  p.  92.  /.  32./.«,  /.102. 
/.  24.  /.  didicerat.  Difp.  2.  p.  105.  /.  18.  /.  fidenter,  p.  107.  '•  penult./.  fleftantur,  109.  /.  12. 
/.  vero,  p.  113.  /.  14.  /.  fnfc&a,  p.  115.  /.  2.  /.credulitati,  lltd.  /. 15.  definiri,  />.  120.  /.  18.  /.  in- 
ftderit,  f.  121.  /.  28.  /.  proripiantur,  p.  134.  /.  35«  aut,  Ibid.  /.  fuae,  />.  137./.  6.  /,  ut,  />.  148. 
/•  3.  /.  qud,  />.  159.  /.  30.  /.  undx,  p.  174.  /.  19.  /.  ejulatu,  p.  176.  /.  3.  /.  ut,  p.  179.  /4.  /.  halitus, 
p.  180.  /.  35.  /.  nobis,  p.  182.  /.  4.  deleatur  non,  />.  183.  /.  23.  /.  reftituerunt,  p.  192.  /.  14.  /.  mo- 
mento,  p.  193.  /.  23.  /.  Artifices,  ita/.  /.  30.  Impares  deeji  poji  pares,  p.  194.  /.  6.  Indeejl  ame 
ipfum,  />.  195./.1./.  Aftrologiae,  198. /.  36. /.  rationum,  />.  208. /.  34. &,  p.  209.  /.8. 
/.  genitum,  213./.  7.  Cum  deeft  peft  Ut.  Difp.  %.p.  221.  /.  12.  /.  Ignavum,  p.  263.  /.  18. 
/.  18.  crediderit,  p.  170.  /.  20.  /.  candore,  Ibid.  1. 30.  /.  quid,  p.  «74.  /.  10.  /.  feipfie,  Ibtd.  /.  32. 
ddeatur  quam,  p%  312.  /.  26. 1.  fic,  p.  313.  /.  21,  /.  dextrf,  p.  317.  /.  ult.  /.  quiete,  p.  328./.  15. 
/.  perduraturam,  p.  342./.  i^./.minimi.  £>///>.  4. />.  356.  /r  28.  fed  deeji  ame8c,  f.%ia. 
/.  6.  /.illius,  376.  /.  ir.  novit  deeji  poft  ufiis,  p.  380.  /.  1.  /.  multitudine  potuit,  />.  383.  /.  1. 
/.  fi,  Ibid.  /.  16./.  me,  p.  386.  /.  12.  /.  fapienter,  p.  387.  /•  28.  /.  Atomis,  Ibtd.  I.  32.  /.  contrarii, 
/>•  39o-  /.  20.  /.  ftulte,  p.  406.  /.  17.  /.  cum  pluviis,  p.  419.  /.  20.  /.  controverfias.  Difp.  5. 
T •  445-  /•  3.  /•  rcfutavi,  />.  448.  /.  26.  </c/e<tf«r  fine,  466.  /.  penult.  del,r:ur  ut,  />.  475.  /•  »«■  /• 
franata.  DifpjS.p.  507.  /.  peault.  /.  cogitare,  f.  5 13.  /.  1 .  /.  immerfi,  Ibtd.  /.  36./.  Academiae, 
JM./.  38.  /.  nimis, p .  5 17.  /•  27.  /.  nimis,  />.  5 19.  /.  10,  hos,  p.  537.  /•  7-  '•  Sol>  Terra. 


DISPUTATIO  PRIMA. 


<*An  Thilofophorum  ulli  ,       quinam  dAthei 
fuerunt  C 

Sect.  I.  «S^fiQ^UM  vetusPhilofophia  in  duasScho- 
las  abinitio  diviia  fuerit$  quarum 
altera  Ionica,  quam  exorfus  cft  Tha- 
lcs  Milefius,  ficdichis,autquod  Mi- 
leti  natus,  aut  quod  Tyrius  cum  fu- 
erit,  in  civitatem  adfcriptus  fit :  Italica  altera,  quam  Py tha- 
goras  Samius ,  reli&a  patria,  quod  Polycratis  Tyrannidcm 
ferre  non  poflct,  in  ea  Italiae  regionc,  quse  olim  magna  Gr#- 
cia,  nunc  Calabria  difta  eft,  inchoavit :  Inter  Ionicos  uni- 
cum  Anaxagoram,  qui  a  Thalete  quartus  fuit,  £  populo 
pro  tribunali  impietatis  accufatura  fuifle  acctpimus  ,  quan- 
quam  do&i  quidam  cjufdem  fedte  omnes  cjufdem  quoquc 
cnminis  accufandos  efle  cenfeant.  Poft  autem,  cum  in  So- 
cratc,  qui  ab  Archelao,  ut  &  ipfcab  Anaxagora,  difciplinam 
acceperat,  Ionicorum  fucceflio  dcfiiflet,  &  Philofophia  ab 
ejus  difcipulis  denuoin  varias  feditiones,  dum  (ux  quifque 
pnnceps  efle  voluit,  diflipata  &  divulfa  fuiflet  5  Ariftippus 
inter^multos  alios  aliarum  Authores  Cyrenaicam  ab  ejufdem 
patria  ficdiftam  inftituit,  cui  fucccflit  Arete  filia,  qme  alte- 
rum  Ariftippum,  tum  filium  tum  difcipulum  habuit ,  cu/us 
auditor  Theodorus,  &  Bion  Borifthenites,  qui  Theodori  fu- 
it ,  de  eodem  crimine  accufati  fu£re.  Scdte  autcm  Ifalica?, 
aut  qui  eidem  alius  tferefeos  nomine  fucccflerunt  (nequc 
cnim  eorum  quenquam,priufquam  novamoliri  coeperant,  in 
crimen  vocatummemini)  complures  omne  Numtn  apertius 
|uftulifle  pcrhibcntur.  Quorum  princrpes  fuere  Lcucippus, 
J/ctoocritus,  Diagoras  Melius,  Protagoras,  &unuspr*re- 
^quis  omnibusEpicurus.  Quorum  ctiam  ordini  acccnfas  efle 
poilet  Euhcmerus  hiftoria?  Scriptor  antiquus,  cum  &  ipfc 

B  rulgo 


An  (philofophorum  ulli,  Disp.I. 

vulgo  in  eodem  hominum  coetu  &  numero  reponatur.  Quid 
vero  de  Diis  fuis  immortalibus  aut  ipfi,  aut  alii  quivis,  docu- 
crint ,  neque  a  vulgi  opinione,  neque  a  cujufvis  Scriptoris 
auftoiitate,  fed  a  folis  cujufque  decretis  judicare  oportet. 
Quanquam  enim  in  loco  de  Natura  Deorum  magnae  mult^eq^ 
videantur  Philofophorum  dillenfiones,  extremis  tamen  du- 
abus  fententiis,  quse  &  ipfe  maxime  perfpicuae  funt ,  non 
plures  efle  poflunt .•  Et  in  quarumalteni  quifquis  fuerit,  eam 
utcunque  fimulet  fronteque  occultet,  diflimulare  nequit.  Ut 
enim  funt,  atque  femper  fuerunt,  iique  neque  pauci  neque 
ignobiles  ,  qui  fempitcrnum  quendam  efle  pr*eftantiflim2 
mente  pneditum,  qui  idem  rerum  omnium  Opifex  &  Re&or 
fit,  cenfuerunt :  Ita  funt  &  alii  qui  e  materia  bruta  omnifque 
confilii  experte  omnia ,  qusecunque  funt  aut  fuerunt,  nata 
efle  arbitrantur  5  aut  fi  forte  aliam  matcrias  adjun&am  cau- 
fam  cfle  velint,  talemtamcn  adhibent,  qua?aut  nulla  Provi- 
dentiae  vi  fit  praedita,  aut  fi  fit,  e2  in  rerum  adminiftratione 
nunquam  utatur.  Qui  iftam  fententiam  fecuti  funt,  Deum 
effe  planeaiunt,  quod  Univerfi  Dominum&  Re&orem,  qui 
omnia  ratione  5c  imperio  regit,  fateantur.  Qui  hanc,  aperte 
negant,  cum  adverfus  rem  brutam,  five  quas  omni  mente  aut 
mentis  ufu  vacat ,  nihil  intelligit,  nihilq,  animadvertit,  nulla 
certe  pietas,  nulla  religionis  fanftitas  efle  poflit.  Ut  fi  qui 
veterum  quos  vulgo  impietatis  infimulant,  tale  rcrum  princi- 
pium  efle  cenfaerint,  quod  aut  omni  mente  vacet,  aut  fi  men- 
tem  habeat,  Providentia  }  in  re  tam  aperta  quid  opus  eft  ju- 
ris  aftiones  conftituere  ?  reos  ojnnes  fine  teftibus,  fine  formu* 
lis,  fine  judicibus  habeamus.  Quanquam  enim  fint  qui  Deum, 
quem  decretis  tollunt,  ore  habeant,  tamen  qux  occulta  eo- 
rum  mens  fuerit,  quicquid  ludant  &  relu&entur,  quam  facile 
elicere  8c  evocare  ponumus.  Nihili  enim  eft  efle  Deum  mil- 
lies  c&nfiteri,  nifi  talem  efle  confitcantur,  cui&cukumSc 
obfequium  debeamus.  Itaque  fi  qui  tam  evanefcentem  Nu- 
minislarvamfubftituerint,  quasfibi  foliftudeat,  aliorumque 
omnium  curamprocul  habeat  3  ita  ut  nec  ab  impiis  poenas 
rcpetat,necfui  cultoribus  prsemialargiatur,  hi  quidemDeum 
efledixerunt,  non  omnino  quod  crediderint,  fed  quodne- 
garcaufinoneflent.  Quippe  fi  nihil  nobifcum  commercii 
Numen  habuerit,utcunque  beatum  &imroortale  prsedicetur, 

DOB 


Sect.  I.         e>  quinam  Jthei  fuenmt  ? 

non  magiscultu  aut  obfequio  dignum  erit,  quamfiautfax- 
um  autftipitera  in  coelis  collocarent :  Si  enim  preces  non  ex- 
audiat,  quorfum  precibus  nos  ipfi  fatigemus  ?  Si  quid  agi- 
musnon  animadvertat,  quorfum  ejus  gratiam  virtutehone- 
lteque  faftis  mereri  conemur?  Ufq^  adeo  perfpicuum  eftde- 
trafta  Providentia  omnem  Religionis  ufum  tolli,  quo  fublato 
mhil  intereft  quicquam  fit,  quod  Dci  nomine  appellaverint, 
necne.  Neminem  itaque  inter  Numinis  Cukorcs  numerare 
oportet,  nifi  qui  idem  mundi  Dominum  &  opificem  aflcru- 
erit,  qui  rerumNaturam  condidit,  earumquecuramgerit.  Id 
quiagnofcit,Deum  confitetur^  qui  negat,quotiefcunqueeo 
vocabulo  utatur ,  totus  Atheus  St  nil  nifi  Athcus  efiepotcft. 
Sin  vero  aut  e  propriis  decretis  autfiipicntum  teftimoniis  ve- 
terum  quique  de  tea  religione  non  prorfus  damnentur,  po- 
puli  folius  delationes  nihili  seftimandas  effe  vellem,  cum  nun- 
quamerei  veritate,  fed  fuis  duntaxat  praejudiciis,  fummt- 
que  rerum  ignoratione  fempe.r  judicare  foleant :  Nempe  fi 
quis  ineptas  quafvis  eorum  fuperftitiones  aut  contemplerit 
aut  minus  forte  aeftimaverit,  inclementer  ftatim  in  Atheo* 
rum  turbam  diftento  gutture  &  indi&a  causa  de  omill  im- 
pietatis  ratione  damnandum  vociferantur.  Neque  equidem 
quicquam  faepius  ufu  venire  memini ,  quam  fi  qui  fuperfti- 
tionem  tollere  moliantur,  ab  iis  qui  turpiflime  eidem  fe  man- 
cipio  dederant  (iftis  enim  vernis  nihil  aut  vilius  aut  infolen- 
tius)  impietatis  convicio  &  ignominia  notari.  Cumenim  nul- 
Jam  aut  efle  aut  quidem  effe  pofle  pneter  fuam  Religionis  ra- 
tionemarbitrentur,  eamfi  qui  minus  fufpiciant,  utcunque 
alioquieximiamadverfusDeum  pictatem  &  profeflifint  & 
oftenderint ,  tanquam  Mezentios  Deorum  hoftes  ipfamquc 
Cyclopum  fobolem  tum  Diistumhominibus  exofam  infeftau- 
tur.  Pnufquam  igitur  fingulos  coram  Tribunali  fiftamus 
communis  pro  omnibus  videturdefcnfio,  folum  quod  fuper- 
ititionem  oderint,  impietatis  accufatos  fuifle. 

Sect.  II.  Qyid  enim  Religionis  nifi  Atticam  J Wki- 
w/avaut  neglexiUeautirrififlfeincufantur?  Qua  quaefo  quac 
unquam  Relpublica  quicquam  tetrius  aut  magis  ab  omni  fa- 
pientia  atque  pietate  alienum  publicislegibusfancivit>  Bar- 
uanenimplerumque  Solem&Lunam  csteraque  cceleftia  co- 

B  2  luerunt. 


4  An  Tbilofophorum  ulli,  Disp.I. 

luerunt,  &  fi  quos  homines,  cos  folummodo,  qui  olim  virtutc 
8c  praeclare  geftis  enituere :  Grxci  autem  non  modo  homi- 
nes,  fed  &  hominum  flagitia.  Scilicct  cum  immanifiima  Grae- 
c\x  barbarie,  tetcrrima  fuperftitio  fbrte  orta  fit,omniumque 
animos  occupavcrit,  cam  Poetse ,  vaferrimum  hominum  gc- 
nus,  dum  fcenae  omni  (celere  refertse  infervierint,  longe  foedi- 
usimpiisfuisfabuliscontaminarunt,  atquequidem  tam  tur- 
pia&  flagitiofa  deDiisfuis  finxerc,  utde  homine  improbif- 
firno  ncmo  tam  improba  crediderit,  &  fi  convitiisatquc  pro- 
bris  laceflerc  voluiflent,  ncfcio  qui  foediora  comminifci  po- 
tuerant.    Ne  vero  omnem  turpifiimae  fuperftitionis  hiftrio- 
niam  aperiam,  totum  prope  coelum  tam  perditd  hominum 
colluvie  compleverant,  ut  fumma  &  ian&iflima  ifta  mundi 
fedes,  non  tam  Deorum  domicilium  quam  latronura  ergaftu- 
lum  videretur.    Qui  igitur  Philofophos  fc  gerere  oportu- 
ifle  putamus,cum  Deorum  ftupra,  ebrietates,£rumnas,  luxus, 
bclla,&fervitutesanimadverterent?  Quid  cum  Coelum,  qui 
Deorum  omnium  fummus,  a  filio  Saturno  exe&um  accipe- 
rent  ?  Quid  cum  ipfi  Saturno  humano  fanguine  litari  vide- 
rcnt?  Quid  cumproprios  filiosdcvoralTeaudirent?  Annon 
/«-  melius  fuiflct  jam  inde  ab  initio  Critia  vel  Diagora  ad  con- 
nAuiA.        dendas  lcges  adhibito  decrevifle  nullum  efle  Dcum  ,  quam 
taliafacra  faccre,  qualibus  Saturno  operabantur?  Annon 
craflius  Sc  vehementius  in  Numinis  Majeftatem  tam  barbara- 
fuperftitione  quam  apertiflima  impietate  pcccatur  ?  Annon 
deniquc  praftat  nullum  omnino  numen  coluifle  quam  aut  im- 
Cyp.  er>.  ad    mane  aut  impium  efle  arbitrari  ?  Quid  cum  Jovem  non  ma- 
Donat.        gjs  vegno  qUam  vitiis  principcm,  in  terrenos  amorcs  curn  ip- 
iis  fuis  fulminibus  ardcntem3nunc  aurco  imbredeftuere,  nunc 
in  puerorum-  pubefcentium  raptus  miniftrisavibus  profilire  ? 
Tertul.  Ap.    Qk^d  cum  fquammatum,  cornutum  ,  plumatum  &  in  aurum 
cfemcnsAicx.  pr#  libidine  converfum  Dcum  ?  Quantomclius  ^Egyptii  qui 
jProtrept.      vicatim  bruta  coluerunt  animantia,  quam  Grcci  qui  talcs  ad- 
orant  Deos,  illa  enim  etfi  fera?  fint ,  non  tamen  ira  aut  Jibi- 
drBeinflammantur.    Unde  Momus  false  &  fcite  in  publico 
omniura.Deorum  conventu  impiorum  defcnfionem  fuicipiens 
Jap.  Tragoed. Luciano inducitur.    "Quum.ex  Poetis  audiunt  nos  amare, 
<c  vulnerari,  fcrvire,  vinculis  obftringi,  feditionibus  turbari- 
*  innumeris  moleftiis  implicari  $  priefer.tim  cum  beatos  &  irn^ 

"  mor~ 


Sect.  II.        &  quinam  Jthet  fuerunt  ? 

"  mortales  efle  contendamus,  quid  aliud  quam  nos  jurc  de- 
<c  ridercntSt  flocci  facerent. 

Si  vcro  non  modo  ipfos  Deos  fed  &  ipfum  Deorum  cul- 
tum  intueamur,  quid  quxfo  Philofophos  agere  oportebat, 
cum  Eleufiniamyfteria,8t  Venerisficra  afpicerent3qua?  quem- 
admodum  Athcnis  celebrari  folebant,  oCl^s  yscr^xx^y ,  mundi  f 
probrum,  merito  appellantur,  cum  ipfe  lupanaria  nulla  tam 
foeda  fcelera  viderunt,  quam  quas  in  ipfo  Deorum  cultu  pa- 
trabantur  ?  Quid  cum  Bacchi  Orgia,  qux  Confulcs  Eioma- 
ni  Scnatusau&oritatenonmodourbe  fed  universa  Italid  eli- 
minare  bonorum  rcip.  morum  interefle  reputarunt  ?  Quid 
denique  cum  totum  undique  Deorum  culturo  imrnanitate,  li- 
bidine  8c  omnibus  flagitiis  contaminatum  intuerentur  ?  Igna- 
vi  fane  admodum  &  nullius  animi  fuiflent ,  nifi  tam  vefanas 
tamque  impias  Religiones  palam  &  cum  indignatione  abdi- 
caflent.  Ut  fi  tales  fuerint  quales  fuifle  accufantur,  reliquis 
tamen  qui  turpi  vulgi  fuperftitione  obftringi  fe  pafli  funt, 
longecordatiores  fuere  :  fieri  enim  non  potuit  quin  E>e- 
um  (fi  quem  omnino  efle  putaverint)  a  tam  immaifi  &  per- 
niciofo  cultu  abhorrere  intelligcrent:  Atque  adeo  nequc 
ipfi  fufcipere  poflent,  nifi  prius  aut  omnem  Numinis  cultum 
depofiierant,  aut  faltem  tantilli  efle  reputavcrant ,  ut  nihil 
referre  ccnfcrent  ,  cui  aut  quomodo  aut  denique  an  omni- 
no  perageretur :  Atheos  enim  nullius  fuperftkionis  piget, 
quantacunqueturpitudine  inquinctur,fed  quodlibet  &  quo- 
vis  modo  adorant,  modo  chariffimas  cuti&capiti  confalatur. 
Ut  quidem  fummo  jure  reliquosomnes,quotquotin(anis  vul- 
gi  religionibus  paflim  uti  conlucvere,  non  modo  Diis  quos 
adorarefimulaverant ,  fed  omni  Deorum  numini  plane  illu- 
fifle  8c  cbm  renunciafle  fufpicemur.  Noftri  autem  cum  for- 
tafle  erga  puram  fonctamque  religionem  meliore  animo  affe- 
ftifuerint,  tam  immanes  fuperftitioncs  tollerc  ftuduerunt^ 
ut  cultus  quem  Deorum  numini  magis  placere  putabant ,  il- 
lius  loco  obtineret.  Unde  Clemens  Alexandrinus  dum  in 
impudicas Attic^e  fuperftitionis  ceremonias  invchitur ,  fic  de- 
nium  Scmeritoquidem  perorat :  "  Qu4  de  caus3  venit  mihi 
tt  in  rnentem  admirari  quonam  modo  Euhemerum  Agrigen- 
"  tinum  Sc  Nicanorem  Cvprium,  &  Diagoram*  8c  Hipponeni 
^Melium,  &  illum  poft  hos  Cyrenaeum,  cui  nomeuTheodo- 

B  3  <<rus> 


6  An  Thilofophorum  ulli,  Disv.h 

"rus,  &multosalios,  qui  probe  &  modefte  vixerunt,  & 
<(  reliquis  acrius  hunc  de  Diis  iftiserrorem  perfpexerunt'  im- 
"  pios  &;  atheos  haberi.Qui  etiamfi  veritatem  ipfam  forte  non 
«  attigerint,errorem  tamenintellexerunt,  quod  quidem  non 
«  exiguum  eft  ad  inventionem  veritatis  exordium.  Verum 
utcunque  fuerit,longe  fatiuseifearbitror  omnem  religionem 
afpernari  quam  talem  fufcipere ,  quam  non  modo  fidam  Sc 
iib.  5.  inanem,  fed  impiam  &  Deo  exofam  efle  novimus.  Jamdu- 
dum  me  fateor,  inquit  Arnobius,  mecum  reputantem  in  ani- 
mo  rerum  hujufcemodi  monftra,  folitum  efle  mirariaudirc 
vos  dicere  quenquam  ex  his  Atheum,  irreligiofum ,  facrile- 
gum ,  qui  Deos  efle  omnino  aut  negent  aut  dubitent  3  cum 
fit  multo  re&ius  Deos  eflenon  credere,  quam  efle  illostales. 
Atque  igitur  longe  clementius  in  Philofophos  iftos ,  etiamfi 
tales  fuerint  Athei  quales  fuifle  perhibentur ,  animadverti 
oportet,  quam  in  fordidos  iftos  vulgi  adulatorcs,  qui  una 
cumeo  tam  turpi  fuperftitione  fe  volutari  fuftinerent.  Vcl 
faltem  a  populi  Athenienfis  dica  aut  fori  Arcopagitici  judi- 
cio  impios  non  haberi ,  cum  tales  Deos  contempfifle  accu- 
fantur?qualesnoncontempfiirc  fine  apertiflimo  in  rcligionem 
fcelere  non  potuerunt. 

Se  c  t.  III.  Idque  potiffimum  fi  civitatis  morcs  8c  le- 
ges  paululum  intueamur,  cum  &  turpiflima  religione  ufi  fint, 
&  eam  extremS  legum  feveritate  omnibus  imperaverint.  Et- 
enimficutGraecia  prx  aliis  regionibus  olim  fuperftitionum 
foecunda  fuifle  traditur,  ita  Athenas  pr*  reliquis  Grxcke  ur- 
bibus  fuperftitioni  deditas  fuiffe  accepimus,  undevulgddi- 
dte  funt  Deorum  Patria  &  Officina  ,  atque  hinc  cives  fuos 
v  ,  ,  P(^ta  comicus  exagitat ,  quod  Athenas  in  iEgyptum  muta- 
SfflS  dCVa'Ut  •  *  Phllo^Phus  totam  urbem  unum  akare  fXm 
fuifle  quentun  Quippe  fanftiffimis  reip.  inftitutis  civibus 
juflum  erat  una  cum  Diis  patriis  Deos  omncs  peregrinos  ho- 
ipitio  excipere ,  exceptofque  colere ,  cxquoibidem  quot- 
annis  celcbrabatur  feftum  Geo&U  diftum,  quod  in  numi- 
num  mquilinorum  honorem  inftituebant.  Adeo  ut  pneter 
vernacula  numina  omnes  Barbarorum  Deos,  omnemque  om- 
nium  gentium  fuperftitionem  fibi  tandem  accerfivifle  vide- 
antur.    Cum  autera  tam  immen&m  fuperftitionis  molem  fuf- 

ccpcrant, 


Sect.  III.      <&  quinam  Jthei  fuerunt  ? 

ccperant,  eam  legibus  acerbiffimis  omnibus  pra?fcripferunt, 
capitifque  periculo  cuique  civium  imperabant  Deos  atque 
Heroas  patrios  (ut  jubent  civitatis  leges)  veneraii.  Et  fiquis 
vel  verbo  folummodo  prater  illorum  legem  quicquam  de 
Diis  diceret,  fummo  (cmper  8c  inevitabili  fupplicio  mul&d- 
runt.  Neque  quodvis  deli&um  tam  leve  circa  facra  fieri  pof- 
fe  putabant,  quinquod  capitis  poenii  expiari  mereretur.  Si 
quis  vel  parvam  ilicem  e  luco  heroum  forte  excidiflet ,  eum 
morte  puniebant.  Atque  adeo  fatuum  quendam  eumque 
in  civitatc  famofiffimum ,  quod  ^fculapii  facrum  paflerem 
ad  necem  ufque  verberaflet,  morti  adjudicarunt :  cumque 
puer  quidam  auream  laminam,  qu#  e  Dianae  coroni  deci- 
derat  fortfc  fuftuliflet,  nullam  a?tati  veniam  dederunt ,  fed 
crepundiis,  talis,&  lamind  ei  fimul  oblatis,cum  ad  eam  fe  con- 
tuliflet,plexus  eft  capite  Infans  facrilegus.  Et  ne  quicquamin 
facra  impune  peccatum  foret,  fenatus  poftridie  myfteriorum 
in  Templo  Eleufinio  confeflum  faciebat,  ut  fi  quis  in  fefti  re« 
Hgionem  quicquam  pecdflet,  pcenam  fccundum  legumin- 
ftituta  exigerent.  Immo  vero  non  modo  ftultos  &  pueros, 
led  res  brutas  &  inanimatas,  fi  in  religione  deliquerant,  in  ju- 
dicia  vocare  facrum  &  folenne  habebant.  Sic  in  fefto 
BaponW  bovem  quotannis  immolabant,  in  memoriamcu- 
jufdam  bovis  Athei,  qui  facras  fruges  in  Bacchanalibus  olim 
devoraverat :  Etdeinde  interfe&o  bove,bipennemquo  eum 
occiderant,  in  judicium  quoquc  vocabant :  eum  tamen,  cum 
actionem  folenni  fbri  pomp&  expofuiflent,  ea  erat  judicum 
clementia,  abfolvebant,  quodbosqui  facras  fruges  abfum- 
pfifle  aufus  fuerat,  jureinterfe&us  videretur.  Jam  cum  ad- 
e6  futilis  &  ludicra  fuerit  Athenienfium  fuperftitio ,  eam- 
que  cum  legibus  tam  fan&is  juflerint ,  qui  fieri  potuit  quin 
cordati  omnes  tum  publicas  religioni  renunciarent ,  tum  ad 
Areopagitribunal  poftularentur.  Potiffimum  cum  non  modo 
ea  hominum  probra ,  quos  confecraverat  antiquitas,  fed  Sc 
nova  indies  in  Deorum  numerum  ipfi  referebant.  Leaenam  & 
Lamiam  foediffimum  fcortorum  par  annuae  parentationis  ho- 
^ore  ma&averant  >  Buricho,  Ademanto,  Oxy themi,  viliffimis 
lenonibus  aras  ac  dclubra  cxtruxerant ,  quo  tandem  neceiic 
toret,  ut  aut  turpia  hu jufmodi  monftra  libatiombus,  paeanum 
cantibus  8c  cunftis  religionis  ceremoniis  colerent,aut  in  ipfam 
urbis  religionem  peccarent.  S e  c  T,  . 


8  An  Tbilofopborum  nlli,  Disp.I. 

Se  C  T.  IV.    Quid quod  dcnique qui  illos impictatis ac- 
cusarunt,  aliis  quoque,quosfummumnumenfim&tffime  colu- 
iflcnovimus,  idcmfceleiis  intentaverint,  idquenull^alia  ra- 
tione  nifi  quod  apcrte  a  veftna  ipforum  fuperftitione  abhor- 
ruiflcnt.  Ut  cnim  Socratem  praeteream ,  cui ,  quod  quos 
Dcos  civitas  exiftimaret,ipfe  non  exiftimaverat,Anytura,  Ari- 
Itophanem  8c  Melitum  impietatis  criraen  impegitte  res  jam 
olim  apud  omnes  nota  &  pervulgata  eft,  tamen  nec  tunc  Ly- 
fise  defenfione  ncc  nunc  mca  opus  eft,  ei  ut  impietatis  macu- 
lam  abluamus  5  quippe  hoc  abunde  praftiterunt  Melitus 
morte  mul&atus,  Anytusab  Heracleotis  exterminatus,  Pa- 
l^eftrae  &  Gymnafiaob  Socratis  mortem  Athenis  clauia,  scnea- 
que  imago  in  illiusmemoriae  honorem  ab  ipfis  judicibus  refi- 
pifcentibus  erefta,  &  denique  totius  orbis  de  Socratis  inno- 
centid  conftans  &  confentiens  opinio.  Eo  itaque  miflo,  quid 
quod  Chriftiano  nomini  ejufdem  flagitii  invidiam  fecerint? 
qua?  calumnia  jam  tum  ab  initio  adeo  invaluerat ,  ut  fi  quid 
calamitatis  terrarum  orbi  forte  contigiflet  ,  id  divinitus  in 
illorum  impietatis  pocnam  St  ultionem  illatum  fuiflb  clama- 
verint.    Cujus  rei  fat  teftium  funt  quotquot  antiquiorura 
aut  pro  Chriftianis  aut  adverfus  Gentiles  fcripsere,qui  quan- 
quam  a  Chriftian^  fide  impietatis  crimen  eluere  impense  dc- 
fiidaverint,  tamcn  ubique  in  fuos  tanquam  Atheos  omnifq^ 
Religionis  hoftes  in  foris  animadverfum  eflc  queruntur.  Quo 
fatis  perfpicue  efficitur,  aut  Atheos  fuifleChriftianos,aut  non 
fuifle  Philofophos,  cumin  eildem  causi  fucrint  utrique,  fi 
cnim  fidem  mereantur  Ethnicorum  delationes,  nc  quidem 
Chriftianos  abfolvamus,  fin  minus,  in  integrum  reftituantur 
Philofophi.  A  quibufdam  autem  reclamatum  eft,in  alid  con- 
troverfia  Chriftianorum,  in  alia  Philofophorum  caulam  vcr- 
fari,quod  illos  non  modo  Ethnicorum  fupcrftitioncm  afper- 
natos  eflc,  fed  &  praftantiori  numinis  cultui  nomina  dedif- 
ic  liqucat,  de  his  verc  cum  nihil  quicquam  tale  conftitcrit, 
ablblvendosnon  efle,  nifi  quoque  dum  fuperftitionem  pef- 
ium  dedcrint,  meliore  cultu  ufos  Fuifle  pariter  liqueret.  Efto 
quidem,  neq^  enim  nos  abfolvimus,  fcd  iatis  eftfiomnia  qu^e 
contra  eos  afferuntur  teftimoniaelevare  poflimus:  Cum  i^i- 
tur  Graecia?  vulgus  omnes,  quotquot  (une  fupcrftitionis  ex- 
pertcs  vixcrant,  impios  lempcr  exiftimabat,  finulla  aliaoc- 

currat 


Sect.  V.  e>  quinam  Athei  fuerunt  ?  ^ 
currat  accufatio,  qua?  tam  iniquam  de  iis  opinionem  perfua- 
deat,  eos  e£  duntaxat  causa  tam  turpis  convitii  reos  agere 
miquiffimum  efle  arbitramur.  Si  enim  Chriftianum  nomen 
lolutnmodo  propter  ejuratam  fuperftitionem  in  impietatis 
crimenvocavennt,  id  faltem  fufpicari  licet  eos  eadem  causi 
^inlolophorum  nomina  detulifie ;  atque  igitur  eorum  dela- 
tionibus  fidem  non  nifi  temere  Sc  inique  adhibendam  efle, 
pradertimfiquaealiundefuppetant  conjecturse,  aux  mollio- 
retn  dens  perfuadeant  opinionem.  Qiiem  quidem  de  Phi- 
lolophorumprobitatelocum  Patrum  nonnulli  tam  illuftrem 
cenluere,  uteo  a  Chriftianisimpietatis  crimen  abfterfille  non 
metuant,  caufati  fcilicet  non  aliter  fibi,  quam  Philofophis 
olim  evemfle,quos  fi  impiam  religionem  contempferint,  om- 
nem  Deorum  cultum  fprevifle  femper  accufarunt  j  &  quidem 
exultansgloriaturfanaiffimusMartyr,  fefuofque talium qui  r,„  M„ 
vulgohabentur  Deorum,  quofque  Philofophorum  quidam  ipol " 
iuftulerunt,  expertes  elfe  &  (fi  placet)  Atheos.  Qyapro- 
pter  quidquifque  eorumde  Diis  cenfuerit,  a  folis  cujufq; 
pnncipnsquasrendumeft,  nequaquam  vero  a  fori  decretis 
aut  popuh  fuffiagiis,  nifi  quod  eo  tantum  quod  accufentur 
colligi  poffit  refte  cenfuifle,  cum  nemo  cui  quicquam  adver- 

ff  I"nmP,etatIsfupereffet'  in  tam  inexpiabiles  religiones 
onendiiie  non  poterat.  Ut  igitur  quid  cenfuerint  rite  in- 
reiligamus,  fuoordinein  judicium  finguli  fiftantur,  &  pri- 
mum,  cum  primus  acculetur,  coram  Tribunali  prodeat 
Anaxagoras.  r 

Se  c  t.  V.  Hunc  a  Cleone  quodam  Reltgionis  ac- 
cui^tum,  quinquetalentis&cxiliomulftatum,  &  nifi  refti- 
tjliet  Pencks  (qui  fefeinejus  difciplinam  tradiderat)  capi- 
tisquoquedamnandum  fuiife  traditur,  quod  Solem  ferrum 
candens  &  ignitum  cfie  affirmaflet.  Bene  quidem  erat  fu- 
perionbus  omnibus  Ionicae  Schols  Philofophis,  Thaleti, 
Anaxunandro,  Anaximeni,  &  Diogeni  Apolloniati,  a  qui- 
dus  Philofophiam  acceperat  Anaxagoras,  eam  Athenis  non 
aocmiie.  Ifti  enim  in  lonia?  angulis  plerunque  latitantes, 
utcunqueliberePhilofophatifint,  in  nullam  invidiam  aut 
periculum  venere  ;  dum  hic  tandem  ex  Ionia  AthenasScho- 
lamtraduxcrit,  ubi  ftatim  in  vitaj  difcrimen,  quod  Deos 

C  efle 


An  Tbilofophorum  ulliy  Disp.I. 

effe  negaverit,  a  populo  Athenienfi  vocatur,  quanquam  pri- 
mus  omnium  Philofophorum  exorfus  fit,  qui  ei  impietati  ex 
inftituto  reclamaffe  memoretur:  cum  rerum  defcriptioni, 
quammancam,  imperfe&am,  &  Numine  deftitutam  (uperi- 
ores  reliquerant  Mentem  iEternam  adjccerit,  qud  omnem 
Univerfi  naturam  ornari  conficique  voluit.  lfti  enim  ita 
pcr  totam  Phyfiologiam  de  fola  materi3,  praetermiflis  aliis 
omnibus  caufis  difleruere,  ut  fufpicati  fint,  &  vehementer 
quidem,  viri  eruditi  eos  nullam  omnino  aliam  agnovifle,  8c 
cum  ea  ratione  caufam  primam  efficientem  prorfus  fuftule- 
rint  ,  Deum  quoque  fuftuliffe.  At  vero  nimis  fevere 
(\xt  mihi  videtur)  de  iis  judicare  videntur  $  etenim  videre 
non  poffum  eos  caufam  primam(hoc  eft  Deum)tollere  ftatu- 
ifle,  fed  folummodo  per  ofcitantiam  aut  potius  ex  fcientiae 
inopi3  de  ea  dicere  omififle.  Quippecum  primi  animos  ad 
philofophiam  appuliflent,  magnum  aliquid  fe  affecutos  fii- 
iffe  opinati  funt,  fi  qualis  tandem  eflet  rerum  materia  quo- 
dammodo  explicarent,  &proindein  e2  quadtione  excolendd 
aliquandiu  harfiffe ,  neque  ftatim  quicquam  de  caufis  quse 
fupercffent  mcditaros  maxime  verifimilc  eft.  Mirum  igitur 
videri  non  debet,  fi  de  iis  penitus  filuerint,  de  quibus  di- 
ccre  nufquam  aut  fufccperant,  aut  cogitaverant.  Id  quod 
animadvertit  Simplicius,  o  g  Ao>©*,  inquit ,  ^  ™«to/s 
Tz%j  t^S  (pvoTxtff  olpgSv,  aM'  <tfS  vc^  (pocny,  Eos  Jolum  de 

caufts  naturalibus  philofophari  jiatuijje  ,  nequaquam  autem  de 
iis\  qu<e  fupra  naturam  exijiebant ,  hoc  eft,  de  caus3  primd 
quam  fupra  nacuram  exiftimabant,  nihil  dixifle,  unde  de  ei 
prorfus  filere  poffent,  quanquam  nullo  modo  tollere  ftatu- 
erinr,  cum  extra  Philofophiae  Naturalis  inftitutum  arbkra- 
rentur  quicquam  de  principiis  fupcrnaturalibus  difputare. 
Et  fane  eos  folum  tS  -tz^oMfjuiyy  five  de  terum  materid 
differere  vellefatis  liqueat,  q*u6d  cum  in  magnd  Opinionum 
varietate  conftituantur  in  hac  tamen  folummodo  qu^ftione 
diffenferint.  Cum  hic  Aquam,  ille  Aerem,  alter  Ignem, 
quaitus  una  cum  praedi&is  omnibus  Terram  primum  Ele- 
mentum  e  quo  rcs  fiant  efle  volucrit,  at  quo  fine  quavc 
causd  quicquam  fieret  quaererc  non  cogitdrunt.  Non  fum 
nefcius  quidem  cum  alios  veterum  tum  potiflimum  Arifto- 
telem,  quanquam  eum  ifthac  in  re  alii  omnes  fecuti  funt, 

teftcs 


Sect.V.        &  quinam  Jthei  fuerunt  ?  n 
teftes  ufurpari  nullum  aliud  prster  Materiara  eos  agnovifle 
prmcipnim^proinde  neque  Deum,  ^^««TOrOiAoo^»-  Arift.Mct. 

01      ^  ^  s*»<     a»w  ^eVOdki  iwiii^^r 

«wW  />/«»»»  eomm  qmprimo  Phtlojophati  Jm.t fZm  mt 
teriam  ejje  omnium  prtKcipium  exiftimmmt,  Sc  veteres  Ioni- 
cosnominatim  defignat.  Quid  autem  Authoritatis  homini 
dandum  eft  qui  ut  ipfe  folus  principatum  obtineret,  nihil 
lnomniPhilofophia,  tam  aflidue  conatus  eft,  quamut  om- 
mum  qui  anteceflerunt  exiftimationem  imminueret.  Cum 
nerno  fit  antiquiorum,  cujus  fam*  &  nominis  diligens  ob- 
treOator  non  fuit,  neque  enim  in  folum  Platonem  fed  in 
lupenores  omnes  recalcitravit  ferociens  pullus^  quemad- 
modum  emm  nihil  quod  ab  optimo  Magiftro  didicerat  vel- 
let  intelligere,  ut  male  intellcftum  refelleret ,  fic  reliquos 
omnes  tractavit,  iis  ineptas  fententias  atque  fibi  fie-pe  contra- 
nas  ultroattribuens,  ut  quantum  poterat  eorum  memori* 
mvidiam  conflaret,  fibique  foli  immenfam  nominis  gloriam 

vu  f^l  A,tC*ne  hinc  orta  fuifle  videt«r  perverfa  ejus 
Miilolophandi  ratio ,  cum  omnia  fic  definiverit,  folum  ut 
omnesqui  antc  fefuerant  corriperer,  undecum  Pythagorici 
t% 11  Partcm  Ar&cam  dextram  &  fuperam  efle  ftatulrant,  DeCri* 
ipie  magno  ammi  ardore  finiftram  &  inferam  efle  contemiit  llb->  WP- 2- 
quanquam  certede  re  tam  incerta  &  indefinita  nili  dilbu- 
tandi  causa  n^mo  pugnaret,  adeo  ut  nifi  ahi  antea  res  bene  ■ 
aenniuient ,  non  puto  eum  tam  male  definire  potuille,  v.g. 
fiperfpicuasdemotu  detempore,  deloco,  de  inani,de  in- 

in  S  pf  T°Tr ,pfi  "°n  attuliflent  Cde  quibus  pene  folis 
infua  Phyficad.fputatur)iftetortuofis&involutis  fuis  om- 
nia  non  ufqueadeoobfcuraflet.    Priraus  autem  omnem  ve- 

ZTVnVTeV0}^  ^uam  cum  ab  aliis  Parrim  inventam 
accepiflenollet  n.l  n.fi  fabulas  &  infomnia  in  illius  locum 

lupponere&afferrepotuit,  ut  pene  totus  in  his  duobus  efle 
falftUffi  3Ut  Ut  allorum  veras  opiniones  refellat ,  aut  ut  iis 
ia.ias  amngat.  Qyanquam  profeftd  in  hac  Ionicorum  accu- 
latione  minus malevolum  fuifle  arbitror  5  iisenim  folummo- 
toto  UJ°  vertere  videtur  in  una  causa  materiali  inveftiganda 
ter?c  tuil,e»  J ^quaquamveroCquantum  ipfe  intelligo)  cx- 
icrasomnes  fuftulifle,  itaut  eis  non  tam  impietatem  quam 
gnorantiam  exprobrare  videatur.  Sic  cum  omnia  corraflif- 

C  2  fet, 


12  An  Tbilofophorum  ulli,  Disp.I. 

fet,  qusc  de  principiis  docuiflent  veteres,  ita  demum  de  fe- 
ipfo  gloriatur  5  Tantum  ex  iis  habemus ,  quod  eorum  qui  dt 
principio  &  causa  dixerunt^  nemo  quicquam  pr£terea  qu£  in  li- 
bris  de  naturalibus  a  nobis  determinata  funt  dixerit,  &c.  Ita 
nempe  reliquos  omnes  in  multis  deficere  oportebat,  ut  ipfe 
mortalium  primus  perfefte  fapuifle  videretur,  &  quotiefcun- 
quede  principiis  inciderit  oratio,  quam  impotenter  ja&at 
ic  primum  eflb  ,  qui  quadrupliccm  caufirum  numerum  af- 
fignaverit,  dum  alii  in  un&  aut  duabus  aut  tribus  acquieve- 
rint.  Quod  quoque  in  libris  de  partibns  Animalium  in  ve- 
terum  Phyfiologi&  reprehendit  eos  caufes  praeftantiores  non 
attigifle,  prsefertim  eam  cujus  gratia,  atque  unde  principium 
motus^  quibus  omiflis  parum  aut  nihil  praeftitifle  jure  reputat, 
<U  isiiv\is  01  t5tq  \jm  hiy>v!es  ,  v$iv>  M  InreiVi  'sfe*  (pioews  Ae- 
jucnv*  ap;y!  $  v\  <pvcns  /^Mor  f  vhys.  Quod  omnes  nihil  fere 
de  Natura  doceant^  qui  in  rerum  fines  non  inquirant  5  cum  jit 
V.  Nat.  Aufc;  principinmrernm  Natura  potius  quam  Materia.  Per  quamNa- 
iib  2.  c.  1.  turam  neque  caufam  effedtriccm  neque  finalem  intelligit,  (ed 
n^ramfMm  cam  <luae  forma  appellatur,  quamfiomnino  attigiflent,  eain 
formam  dfc  iftarum  quoque  dilquifitionem  eos  deduxerat,  at  vero  cum 
acfinivit.  penitus  omifcrint,  hocipfum  in  causd  fuifle  ftatuit,  tam  je- 
junam  fcientiam  aflecutos  fuiffe.  AtUov  Si  tS  ?aG«V  ris 
*S>£pyto>i&pti$  t  r^pwov  tBtov,  oti  to  U  w  *??),  (&  ri  o&cmr 
ibzcf  ¥  vcnccv  «)c  wr,  Caufa  vero  quamebrem  Antiquiores  non  ad 
huncvenerint  modum  (fcilicet  explicandi  finefterum,  quod 
in  inveftigationem  caufe  tZ  £  xaA&k  deduxerat)  quod 
quid  res  cjjet  atque  fubjianti£  definitionem  ipfam  explicare 
haudquaquam  folebant.  Et  fane  ecquid  magni  prseftant,  qui 
aquam  aut  aerem  aut  ignem,  aut  quamcumque  demum  ma- 
teriamprimarerumelementaefledicunt,  nifi  porroexplo- 
rare  pcrgant  qu3  vi  quibufque  viisin  tam  varios  tamque  pul- 
chros  effe&us  evadat?  Et  id  quidem  eft  quod  Philofophis 
negotium  faceflit  motus  principium  in  re  quaque  invefti- 
gare,  quod  fi  quis  aflecutus  fuerit,  is  iftius  rei  naturam  fatis 
novit.  Qui  vero  totam  a?tatem  in  folius  ignobilis  materise 
inveftigatione  impendiflent^  ignotis  rcrum  &  formis  &  fini- 
bus,  in  quibus  omnis,  quantacunquetandemeafit,  conftat 
natura?  pulchritudo ,  nihil  aut  mirum  aut  magnum  norunt 
neque  quidem,  ut  ftatuit  Ariftoteles,  quicquam  natune 

lcitu 


Sect.  V.        (y  ejuinam  Ahei  fuerunt :  \  3 

fcitudignumeft,  nifi  motus  &  mutationis  principmm  inve- 
ftigemus.  Quaproptcr  eos  merito  reprehendiffe  fe  putat, 
cum  td  v7TQx,&[jt,evov  five  fubje&um  in  quo  quicquid  in  mun- 
do  fiat,  fieri  ftatuiOent,  deprehenderant,  non  ulterius  in  no- 
bilioribus  caufis  quxrendis  tum  motus  cum  ornatus  perre- 
xiiTe.  TlpQ'iov<Twv  <f['  St&js,  cuitv  tq  7T£^yfJict  uSbminotv  aWoii,  <£  Metaph.  1. 
ovvv)vctyyg.of  £y)t<hv»  \i  yo  ort  H&/\i<&  mSLou  yQo£#  £  ybvvuis  cn  C3p*  ^ 
T/ioff,  ojsevos  *  <£  nk&ivtov  %&v,  Siel  lc  t£to  avfJL&a\v& ,  <£  lc  to 
ojtiov  ;    y  To  *fl  \smy.ei\jJivov  cLvtq  7ro/«  fJUeTOufiaL/^MV  IxiITo'. 

Agyy  o  oior,  £rs  t>  fuAoy,  £tf  o  ;^xA>^>'  ajko?  t»  fjjzlctfictfc&v 
ey&Ttepv  auT^T,  7ro/«  to  j5t  |i5Aov  xAiY/u/,  of  ^  ^tA^ff  aV 
fpictvTu,)  aW  gTj^pj/  k  juefa/3oAik  oLjTiov.  Hac  autem  ratione 
procedentibus  cornm  quofdam(  Anaxagoram  quique  fecuti  funt) 
ipja  res  quafi  manu  duxit ,  &  quidem  coegit  ulteriu*  qu£rere. 
Nam  etiamfi  plerunque  omnis  generatio  &  corruptio  ex  aliqu* 
fiat^  fiveex  unaftve  e  pluribus ,  quamobrem  tamen  hoc  accidit, 
atque  qu£  caufa  ftt  quod  accidat  .<?  Ipfum  enim fubjeUum  fefe  mu- 
tari  non  facit^  ut  neque  lignum  UBum  efficit,  neque  £s  ]iatuamy 
fed  aliud  quippiam  mutationis  caufa  eji.  Quod  quidem  cum 
tam  quaefitu  obvium  fit ,  mirum  eft  in  illud  non  omnino 
quaefiviffe,  quo  non  patefa&o,  vix  operae  pretium  foret,  quic- 
quid  de  materia  aut  fciverint  aut  fciviffe  profeffi  fuerint.  Et 
propterea  Anaxagoram  c^teris  tanquam  ebriis  fobrium  pre- 
ferrepergit,  quod  quxftioni  de  caus^  matcriali  quxftionem 
de  efficiente  *  femper  adjungi  oportere  cenfuerit.    Me*™  $ 

TMTMS  <&   TCC5  TVtCLV&f  COi  V%  IX.CCVWV  VCTCOV  ^OlSl.Tfc/    T  T^pf 

cvftov  (fvaiv^  mAiv  \sar  cLvTris     a*A»8«a$  coo-jrep  eiTOfJLev^  oLvcty- 

KCtCpiJJiVQl  ,  T  €^}jAvr\V  *(j\TYf£  dp^V'  T»  yO  olJ  <&  XCthOQS  TOC  ju- 

*X*v->  rm*  D  ytyve&vy  <?{S  ovIojv,  'Igzqs  eis  ylw,  W  aMo  t^T  Toib- 
tuviUv^  %T  ^sdikov  li)  ,  St  wwvseiwsoi^wctf.  Poft  hos  & 
ejufmodi  principia  (inquit)  ta?iquam  non  fufficientia  ut  rerum 
naturam  gcnerarent,  ab  ipsa  veritate  coa&i,  ut  (de  Anaxagora) 
diximus,  illud  quod  fcquitur  qti£(iverunt  principium :  ui  cnivi 
res  aut  bcnc  fiant  aut  omnino  fiant^  ncc  ignem  fortajfis  nec  tcr- 
ram  ncc  aliud  hujufcemodi  qnicquam  veriftmile  eji  caufam  cfje\ 
j*f*  Hlos  yerifimile  eji  ita  arbitrari :  Ubi,  quamvis  alioqui  am- 
bigue  plerunque  de  iis  eorumque  opinionibus  loqui  affe&a- 
vent,  plane  fatetur  utcunque  veteres  de  folis  rerum  elemen- 
tis  difleruerint,  tamennon  (olaeffeprincipiacenluiffei  quo 

C  3  fol<* 


An  Thilofophoram  ulli,  Disv.  I. 

folo  fatisab  omni  Atheifini  fufpicione  abfolvit,  cum  id  Athe- 
orum  omnium  communefit,  omnes  prxtcr  unicam  materiam 
caufas  fuftulifle.  In  qua*  opinione  cum  eos  non  fuifleipie 
arbitretur,  in  e£  fuifle  accufare  non  poterat ,  atque  igitur  in 
iis  rcprehendcndis  nihil  aliud  voluifle,  quam  quod  alias  cau- 
fes  non  attigerint,  non  autem  qudd  negaverint.  Atque 
adeo  in  fccundo  de  Phyficis  libro  veteres  omncs  Phyfieam 
non  plane  attigifle  probat,  primum  quod  folius  materia»  ra- 
tionem  habere  videantur,  formam  autem  non  intellexerunt, 
cumcujufque  Artis  &  Scientia*  munusfit  rei  de  qua  agit  tuin 
formam  tum  materiam  five  utrumque  Natura?  principium  in- 
veftigare.  Deinde  quod  ejufdem  fcientia?  fit  nofle  id  cujus 
causi  feu  fincm,  ckquxcunqueilliuscausiifunt}  natura  au- 
tem  eft  finis  &  id  cujus  causa4 :  Poftremo  quod  in  omni  artc 
qua?  circa  materiam  verfatur  dua?  funt  facultates ,  effe&rix, 
quse  ea  utitur ,  &  architeftonica,  qax  eam  ad  munus  fuurn 
idoneam  efficit  }  fic  Gubernator  clavo  uti  novit,  Architedus 
autcm  e  quali  ligno,  &  qud  forma4  fiat  5  atque  adeo  in  omni 
arte  &  in  omni  natura*  nihili  cft  matcriam  noflb,  nifi  qua?  (it 
illius  forma,  cui  fini  inferviat,  &  qua*  vi  ad  eum  aflequcndum 
aptetur  intelligamus.  Cum  itaque  unica  fit  illorum  culpa  & 
reprehenfio  folam  caufem  materialem  tra&avifle  5  cumquc 
ipfe  verofimile  fateatur,  quanquam  eam  folam  traftaverint, 
non  folam  efle  arbitratos  fuifle,  quicquid  fufpicionis  circui- 
tione  &  ambiguis  loquendi  formulis  in  illorum  infamiam  in- 
terponat  vir  malevolus,dchominibus  minimevafris  quiquc 
probe&  fimpliciter  vixerunt,  non  fine  omni  candoris  ja&uni, 
locum  tam  turpi  fufpicioni  dare  poflumus. 

Sect.  VI.  Caeterumquo  plenius  fingulos  hoc  crimine 
abfolvamus,quid  finguli  cenfuerint  paulifper  inquirere  opor- 
tet:  Et  aThaleteordiamur^  quem  quanquam  Ariftoteles 
impia?  hujus  Philofophia?  Principem  efle  voluit,  tamen  om- 
nino  fruftra  eft  aut  aliorum  aut  ipfius  quidem  teftimcnia  ac- 
cumulare,  eummcntemeflevoluifle,  quxuniverfum  perme- 
averit,  idquod  Deum  appellavit,  ut  perfpicuum  fit  quan- 
quam  in  Phyficis  de  foJ2  matcria  fortafle  dilfcruerit,  non 
tamenomne  aliud  prseter  materiam  principium  fuftuliflc,  ne- 
quc  eundcm  hujus  impietatis  Ariftotclem  accufarc  vellc,  fcd 

folum- 


Sect.  VI.  quinam  Athei  fuerunt  i 

folummodo  nullam  pulchriorem  fcientiam  confecutum  efle, 
quam  quod  aquam  dixerit  effe  primum  elementum  ,  aut  H 
velit,  non  video  qui  magis  firi  teftimonii  pondus  &  autho- 
ritatem  elevare  potuit,  cum  hominem  in  criminis  fufpicio- 
nem  vocaverat,  qui  ab  co  nonmodo  aliorum  omnium,  fed  Sc 
fuo  ipfius  fuffragio  abfolvitur,  ut  fi  alios  cujufvis  alius  culpa* 
accu(aret,  ei  fatis  refponfum  foret ,  ipfum  eumefle,  quem 
Thaletem  accufare  non  puderet.  Hunc  igitur  cum  impise 
hujus  difciplina*  Principemefle  tradiderit ,  qui  nihil  tale  aut 
dixit  aut  cogitavit,  fed  contra  ipfo  tefte,  quid  aliud  nifi  ma- 
litiam  8c  calumniandi  libidinem  oftendit,  cum  alios  omncs 
Thaletem  nullum  pneter  aquam  principium  pofuifle  putare 
vellet,  quanquam  ipfe  eum  divinam  mentem  ei  prcpofuifle 
novit.  Et  quod  deThalete  diximus,  idem  de  Anaximenc 
&  Diogene  Apolloniate  prorfus  dicendum  eft,  quosin  nul- 
Malia  reabeo  diffenfifletraditur,  quam  quod  ut  ille  Aquam 
ita  hi  Aera  primum  elementum  ftatuerunt.  De  Anaximan- 
dro  autem  fateor  quid  judicare  oporteat  magis  dubitandum 
cffe.  cum  ut  materiam  quandam  immenfam  rerum  initium 
effedixerit,  ita  aliud  quodvis  principium  dixiffe  nonplanc 
conftat  5  quanquam  verifimilius  arbitror  eum  quoque  in 
Phyficis  nihil  ultra  matcriam  quasrere  voluiffe,  &  propterea 
ficut  Thales  aquam  pofuit ,  ipfe  aliam  matcriam  poncndam 
effe  voluit^  &  quanquam  Author  libride  placitis  Philofopho- 
rum  Ariftotelcm  fccutus,  eum  caufameffe&ricemfuftulifTedi- 
cat,  e3m  tamen  idcirco  fuftulifle  dixit,  quod  ea  relidte  folam 
materiam  exponendamfufcepit,  cum  materia,  nifcfficiens  cau- 
faaccedat^  mrilam  rcm  crcare  poteji.  Quidinder  anfuftulit 
quia  non  pofuit>  Idem  quoque  peccatum  refert  Anaxime- 
nem  peccavifle,  quod  folam  materiam ,  ex  quo  omnia  nafcan- 
tnr  ejje  velit^  cum  caufa  cffetfrix  quoqueponenda  fit.  Adeo  ut 
eam  non  pofuifle  commune  omnium  Ionicorum  a  Thaletc 
ufque  ad  Anaxagoram  peccatum  plane  videatur.  Et  deni- 
Sue  cum  Velleius  Anaximandri  opinionem  cffe  meminerir, 
Nativos  effe  Deos ,  longis  ivtervallis  Orientes,  Occidentefquey  Lih.i. 
*°fqneinmtmerabd,s  effe  mundos.  Miror  quidem  unum  om- Deor- 
nitim  mortalium  Epicureum  hoc  a  tanto  intervallo  videre, 
cumnemo  pmereatradiderit  (quanquamid  Ariftotelesinfi- 
nuare  vellet)  Anaximandrum  quicquam  tale  de  Diis  ftatuule. 


\6 


m, 


Nat.  Aufc. 
lib.  3.  c.  4. 


An  Philofophorum  uUty  Disp.I. 

At  Epicuieus  erat  ckEpicurei  perfonam  decebat,  tum  fiden- 
ter  tum  perverse  aliorum  opiniones  defcribere,  quo  facilius 
&  infolentius  reprehenderet ,  neque  quidem  alio  candore 
ejus  quam  quorundam  aliorum  fententiasrecen(et,fed  calum- 
niari  videtur  folummodo  ut  redarguat.  Quanquam  forte 
loquatur  Velleius  ex  vulgari  ck  tum  recepta  opinione,potiffi- 
Bium  Stoicorum  quos  contra  difputat,  eundem  efle  mundum 
&  Deum,  &  proinde  cum  Anaximander  nativos  effe  mun- 
dos  cenfeat,  inde  ftatim  nativos  quoque  Deos  effe  concludit, 
cum  quicquid  de  mundo  ftatuatur,  idem  omnino  de  Deo  fta- 
tuendum  effe  Stoicorum  nemo  dubitaret.Denique  quanquam 
Deos  nativos  efle  voluit ,  id  tamen  de  omnibus  dixiffe  nulla 
rationc  conclufum  eft  5  cum  omnium  Ethnicorum  id  com- 
mune  fit  Deos  quofdam  qui  nafcerentur  opinari ,  tamen  uni- 
cumaltiffimum  &  fempiternum  Numeneffe,  quod  reliquos 
procrearet  iifque  preeffet,  atque  ita  utcunque  Deos  natiyos 
effe  dixerit,  nifi  tamen  eos  omnes  ortos  ck  mortales  dixiffe 
liqueat,  nimi^  vi  colligitur  nullum  agnoviffe  fempiternum. 
Verofimilior  ck  Anaximandri  difciplinae  magis  confentanea 
videtur  Ariftotelis  accufatio,  fi  quae  Calumniatori  fides  ha- 
beri  poffet ,  non  Deos  omnes  ex  infinitate  naturse  nafci,  ut 
voluit  Velleius,  fed  ipfam  Naturae  Infinitatem,  etiamfi  mente 
caieat,  fummum  numen  fuiffe.  Summam  enim  Divinita- 
tem  gigni  opinari  non  potuit  Philofophus,  ck  fi  quos  vellet 
nativos  effe  Deos ,  fummo  certe  minores  haberet.  Quan- 
quam  dicere  potuitck  dixiffe  non  dubito  infinitum  ifthuc  in- 
genitum  &  immortale  effe,  ei  autem  divinitatem  tribuiffe, 
non  intelligo,  neque  quidem  id  dixiffe  videtur  Ariftoteles, 
fcd  folum  tribuiffe  opoitere  infert :  ex  eo  enim  quod  inge- 
nitum  ck  immortale  effe  cenferet ,  pro  fao  candore  ipfum 
quoque  numen  cffe  conclufit,  fic  enim  cum  de  Infiniti  naturi 
differuerat  ,  argumentum  conficit:  Kouj  tSto  1f)  to  ©«01/5 
u,Suvcl\qv  y&  olvcaAtQpQv  ,  a>o-<Zt%>  (pnmv  6  A\cc$;ifJLoi,v<Pp<§*  q\ 
tAw»  <tfS  (fvaiohoy^v^  Atque  hoc  ejje  numen^  ejje  enim  &  in- 
genitum  &  immortale,  ut  inquit  Anaximander,  una  cum  eo 
Phyftcerum  pkrique.  Id  ergo  quod  illi  inquiunt  nihil  aliud 
effe  videtur  quam  Infinitum  quoddam ,  quod  ortus  ck  in- 
teritus  expers  fit,  effe.  At  quod  numen  ipfum  fuerit  dixiffe 
accufare  non  aufit,  id  enira  foli  vi  fu#  difputationis  colli- 

gitur, 


Sect.  VII.         quinam  Athei  fuerunt  *  \y 

gitur,  fcilicet  fi  nec  genitum  nec  interiturum  fuerit ,  certe 
lummumNumen  efle  oporterc.  Ut  vero  in  unum  omnia 
contraham,  dico  non  paucorum,  nedum  unius,  qui  longo 
intervallo  ab  iis  vixit,  adverfus  veteres  iftosteftimoniis  uten- 
dum  efle,  cumex  tot3  fux  difciplina?  ratione  tam  perlpicuun* 
fit  eos  de  fola  rerum  materi^  philofophari  velle ,  ita  ut  quan- 
uamDeum  agnoverint,  quicunfta  ex  illa  fing  ret  (quod 
e  Thalete  norunt  omncs ,  quotquot  veterum  qucmvis  in- 
fpexerunt)  tamen  aut  quod  (atis  notum,  aut  quod  extra  Phy- 
fiologiae  inftitutum  efle  cogitarcnt,  aut  alid  quScurque  ra- 
tione,  eo  omiflo,  in  fold  materi3  inveftiganda  fuam  omnem 
operam  pofaerunt. 

Sect.  VII.  Quicquid  autcm  de  reliquis  judicare  pla- 
ceat,  Anaxagoram  Numen  non  fuftulifle  indubium  fit,  non 
modo  quod  dilerte  ddcuerit  Mentem  quandam  y^d^iroiov 
materiamin  ordinem  compegiiie  5  fed  Sc  quod  primus  omhi- 
um  rerum  defciiptionem  &  modum  mentis  infinitae  vi  8t  ra- 
tione  dtfignaii  &  coi  fici  voluerit.  Et  ipfe  Ariltoteles  illius 
laudi  vertit,  quod  primus  lonicorum  materia?  opificem  ad- 
junxerit,  &  denique  adeo  infignisSc  notaerat  hax  Araxa- 
gora  opinio,  ut  a  Plutarcho  &  Laertio  Mentew  indc  fuiiie 
cognominatum  memorctur.  In  vitx  itaque  periculum  ve- 
nifleconftat,  nonomnino  quod  Deos,  led  quod  vulgi  opi- 
nionesdeDiis  fortefuftulerit.  Quippe  cum  (ummum  efle 
Numen,  ldque  prasftantiffirnam  mentem  quse  rerum  Naturas 
praefideat,  afiereret,  vulgo  receptis  Diis  omnem  Divinra- 
tem  abrogavit  5  cumitaqueSolem  ignis  laminam,habitarique 
inLuna,  caeteraqueaftra  efle  omni  vita  Scratione  dcftkuta 
vellet,  quaein  urbe  pro  Diis  colebantur,  in  impietatfo  cri- 
men  incideret  necefle  eft.  Quanquam  quidem  non  a  Populo 
in  judicium  vocabatur,  fed  a  viris.politicis  qui  fa&iones  in 
Republicd  fovebant  5  fcilicet  cum  Ptriptes  oui  An*#*&r£  v.  ptutarch.ii 
famfliaritate  maxime  ufus  elfet,  rebus  geftis  magnam  invidi-  viuPericks. 
am  (ut  fieri  folet)  contraxerat ,  nonnulli  qui  Populum  in 
eumexcire  ftudebant,  inter  alias  artes  dogationem  tulcrunt, 
ut  pomina  dcferrentur  eorum,  quiefieDeos  negarent*  aut 
qui  fermones  de  rebus  asthereis  ierercnt :  qua  fufpicione  dum 
Anaxagoramin  crimen  vocarcnt,  Populi  odmmin  Periclem 

D  c°n- 


i8 


Jn  tPhilofophorum  ulli, 


Disp.I. 


Plut.  in  vita 
Pcriclis. 


fcucret.  1 1. 


congerere  poffent ,  cum  fe  illius  in  omnibus  difcipulum  pro- 
fefliisfit,  ck  femper  maximi  fecerit,  a  quo  fcil.  tam  morum 
probitatem  quam  fecuram  adverfus  Deos  pktatcm  didiciffet  $ 
atque  ita  virum  probum  calumniabantur ,  non  quod  Religio 
cordi  effet,  aut  quod  reus  effet  necne  curarent,  fed  folum  ut 
populi  odium  in  amicum,  cujus  gloriam  prannvidia  ferre 
non  poffent,  concitarent.  Jam  vero  fi  eorum  calumnias  cum 
illiusdifciplina  confcrre  volumus,  quid  magis  perfpicuum 
elle  poffit  quam  eum  non  modo  Deum  non  fuftulifle ,  fed 
primum  eflfe,  qui  numinis  exiftentiam  aperte  prob:rverit, 
ejufque  Naturam  probeintellexerit?  Et  cum  excipiunt  non- 
nulli  iique  non  prorfus  indo&i,  eum  quidcm  pr^ftantiffimam 
adhibuiffe  Mentem,  adhibuiffe  tamen  ad  phyficam  Hypothe- 
fin,  cujus  auxilio  rerum  Naturam  cxplicaret,  non  autem 
quod  ei  cultum  quemvis  aut  Religionem  debere  fe  crederet: 
Non  fatis  ingenue  cum  ingenuo  viro  agere  videntur ,  cuni 
idem  Mundi  ordo  ck  ornatus  qui  Deum  confiteri  cogit,  eun- 
dem  quoque  grata  mente  fufpicere  urget  ck  impellit,  quod 
quicquidin  mundo  ad  vitamhominum  utile  reperiatur,  ab 
illo,  qui  omnia  condidit  tributum  videamus,  adeo  ut  omnis 
adverfus  Deum  Religio  huic  foli  Hypothefi  innitatur,  qud 
data,  fequitur  ad  Gratitudinem  (qua?  Pietas  adverfusDeum 
eft)  manifefta  obligatio ,  ita  ut  nemo  tam  vecors  effe  poffit, 
qui  Mentem  effe,cujus  ratione  mundum  extrui  8c  admintftra- 
ri  fateatur,  quin  aliquocultu  ck  honore  fufpiciendum  effe 
cenfeat.  At  Epicurus  (inquiunt)  quanquam  Deos  immor- 
talcs  pofiierit,  tamen  cum  eos  ab  omni  mundi  adminiftrati- 
one  fubmoverit,  omnem  religionem  fuftuliffc  accufatur.  Et 
refte  quidem,  cum  tantum  abfit  ut  Deo  Hypothefeos  causd 
utatur,  utnihilmagis  laboraverit  quam  feclusd  omni  Deo- 
rum  opera  mundi  ornatum  explicare. 

-TJnde  queat  rcs  qutquc  crcari 


Et  que  qu<eque  modo  pant  opcra  fne  Divum. 

Atque  eum  quis  non  videt  tum  Diis  tum  Hominibus  illufiffe, 
cum  omnia  argumentaquae  Deum  a  mundi  pulchritudine  fa- 
teri  cogantcontempferit,  eumque  non  nifi  ab  hominum  con- 
tenfu  probari  vcllet,  quem  tamen  nemo  acrius  aut  arrogan- 

tius 


Sect.  VIII.        quinam  Athel  fuehnt  ? 

tiiis  quam  ipfe  Epicurus  contempfiffe  traditur  ?  Et  quidem 
cum  Deorum,  quos  voluit,  providentiam  abrogaverit,  quor- 
fum  eft  inertes  quofdam  homunculos  (vult  enim  humanas 
effe  Deorum  formas)  longe  ab  omni  hujus  mundi  commercio 
femotos,  qui  in  propriis  clauftris  aut  torpeant  aut  ferientur, 
effedicere?  Nihilintereft  ftipitem  in  coelis  collocemus,  an 
Deum  qui  nihil  neque  curet  neque  agat,  neque  quicquarn 
cum  hominibus  commune  habeat,  perinde  enim  eft,  (quan- 
tum  noftrd  refert)  acfi  nufquam  effet,  ita  quicquid  pr#  fe 
ferat,  extra  dubium  eft  nullos  effe  Deos  credidiffe,  fed  nc 
quid  periculi  fubiret,  negare  non  aufum  c{fe.  Atfanelong^ 
alia  eft  Anaxagora?  caufa,qui  natune  folertiam  explanare  def- 
peraverat  9  nifi  prseftantiffima  Mens,  qu^  omnia  tam  pulchr^ 
difpofuerat  adhibcretur,  8tproinde,  quse  quidem  dignaef- 
fet,  quam  omni  cultu  &  honore  profequatur  genus  huma- 
num,  cum  itaomnia  ad  hominumufum  difpofuerit,  ut  fere 
nihil  aliudintotius  operis  confilio  quam  hominibus  confulere 
videatur. 

Sect.  VIII.  Hucufque  vctercmlonicorumfamiliam  ab 
omni  lmpietate,  autimpietatisfufpicione  fatis  (opinor)  vin- 
dicavimus  5  neque  enim  poft  Anaxagoram  in  aliorum  difqui- 
iitionemdefcendere  opuseffeaibitor,  cum  in  Archelao  qui 
ci  iucceffit,  Ionia?  Schola  expiravcrit.  Socrates  enim,  qui  ab 
eo  difciplmam  accepit,  relifta  Phyfiologia,novam,  moralem 
lcilicet  philofophix  rationem,  exorfus  eft^  cujus  fama  ita 
ubique  mvaluit,  utantiquiorum  gloriam  penitus  deleverit 
adeo  utvari*  Philofophorum,  qu*  ab  illo  poftmodum  flu- 
xerunt  fedtasei  unitanquamPhilofophisptincipi  &  auftori 
ommadetulerint.  E  quibus  non  plures  (ut  unum&  alte- 
rum,  dequibusvix  quidquam  memoria?  traditur  prateream) 
quicquam  contumelia?  Diisintuliffeaccufantur,  quam  Theo- 
dorus,  primum ,  quod  Deos  negaverit,  "A^r^  cognomi- 
mtus,  deinde  eecs  quoniam  (fi  placet)feipfum  Deum  nun- 
cupareplacuit,  &  BionBorifthenites  ejufdem  Auditor,  vir 
nulla  aha  re  nifiimportunis  moribus  &  lividisfalibusinfignis, 
j*  nos  quidem  cum  fermonibus  tum  libris  cditis  fertur  pa- 
lam  &  audafter  fuam  adverfus  numinis  exiftentiam  opinio- 
nemdefendiffe^  qUa  de  causaiftum  pvlmd  Cjrenis,  deindc 

D  2  Atheni* 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  the  Biblioteca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


An  tPbilofophorum  ulJiy  Disp.I. 
Athexis  cjecl:um,aut  judicio  Areopagi  damnatum,cicutam  bi- 
biffe  :  huncvero,  cuminnullum  judicii  periculum  venerit 
vitam  impudicam  &  dogmatibus  congruam  egiffe  ,  &  de- 
nique  cum  in  extremum  morbum  incidiffet,  fummo  cum 
confcientia?  horrore  &  facinorum  poenitentia  (quod  plerum- 
que  accidit)  in  turpiffimam  &  plufquam  anilem  fuperftitio- 
nem  delapfum  vitam  finiviffe.  Et  utrofque  quidem  longe  fce- 
leftioresfuiffe,  quam  fuiffe  accufantur,  hac  fola  ratione 
etiamfi  nullo  veteris  au&oris  teftimonio ,  evinci  poffe  non 
dubito,  quod  Ariftippi  difciplinam  fecuti  fucrint,  cum  isni- 
hilnovi  fibiquepeculiareintroduxerit,  aut  introducere  fu- 
daverit,  quam  Philofophiam  a  pietate  disjun&am.  Etenim 
curn  a  Socrate  didicerat  virtutem  femper  cum  voluptate  co- 
pulari,  ea  reli&a,  hanc  folam  arripuit ,  in  e3que  omne  bo- 
num  vit^que  felicitatem  pofuit,  neque  ullam  prseter  corpo- 
ris  feu  fenfuum  titillationem  agnovit,  &  proinde  nihiL  nifi  ut 
ventri  laterique  bene  fit  curandum  effe  5  &  modo  ejus  vo- 
luptati  confiilatur,  nihil  intereffe  quid  agamus,  cum  nihil  bo- 
num  autmalumfit ,  nifi  quod  voluptatem  aut  dolorem  efli- 
ciat.  Pofthabitaitaqueomnis  virtutis  6c  vitii  ratione,  om- 
nique  Deorum  hominumque  cur3,  Sapientem  quicquid  fuis 
ratiombusconducat  afturum,&  temporc  locoque  opportuno 
quicquam  fceleris  commiffurum.    Quippe  brevi  hac  vita 
quicquid  felicitatis  expeftamus  quoquo  modo  fruamur  5  cum 
impcndeat  mors,  poft  quamnihil  quod  aut  nos  aut  alios  pe- 
cudum  greges  attineat,  fuperfit,  undedolere  vel  tetaripof- 
fimus.   Pofthac  utrum  Deum  negaverit  necne  non  inquiro 
cum  hujufmodi  decretis  non  aliter  quid  cenfucrit,  declarct* 
quam  fi  audacter  nullum  effe  dixerit:  dempta  fcilicct  vir- 
tuteanim^quehuman^immortalitate,  fit  an  non  fit  Deus 
perindeeft  5  cum nulliusfru&us  inhac  vita  fit,  qualifcunque 
relinquaturRehgio,  autinaltera  effepoffit:  Et  quicquid 
pietatis,  qui  harc  crediderint,  prae  fc  fcrant,  impudenter  &> 
gunt  Sc  mentiuntur.   Quapropter  mirari  non  oportet  fi  mo- 
res  inftitutis  convenire  reperiantur*  fi  Tyrannorum  fcele- 
fhffimo  ventris  gratia  adulatus  fuerit  3  fi  vitam  in  omni  in- 
temperanti3,Iuxu,  &  libidinetraduxerit  *  fi  nihilprxtcr  un- 
guenta,  meretrices,  &  convivia  cura?  habuerit^  fi  vitia  fua 
palam  proferat  &  profiteatur  laudanda  5  fi  deniquc  libris 

cduis 


Sect.  IX.       &  qubiam  Athci  fuerunt  ?  2 1 

editisalios  ad  fuam  immodeftiam  imitandam  hortari  audeat, 

8c  docerc  vitiis  gloriari  non  erubefcar,  ut  iis  fapkntiam  in-  Seneca  de  viu 

fcribant,  &  luxuriam  in  Philofophi£  fwn  abfcondant,  &quodbc3™- 

uvnm  habcbavt  in  tnalis  bovnm  perdant^  pcccandi  verecnnaiam. 

Et  Magiftrumnon  modo  fecuti  funtin  dogmatumSt  morum 

impittate  Theodorus  &  Bion,  fed  (fi  fieri  pofiit)  fuperave- 

runt,  nugas  efle  Deos,  &  fabulas,  qui  de  iis  habentur  fer- 

moneslibris  editisdocebant }  omnes  ad  furta,  perjuria,  Sc 

rapinas  hortabantur,  omnemquc  non  modo  amicitiam ,  fed 

ckadverfus  aut  Patriam  aut  Parentes  benevolentiam  ludibrio 

&  defpedlui  habebant,  neque  fcelera  laudare  fatis  reputa- 

bant,  nifi  virtutes  omnes,  &  imprimismodeftiam,  in  pujbli- 

cumodiumSc  contemptum  protraherent :  ufque  adeo  im- 

pietas,  fi  femel  radices  agere  pcrmittatur ,  glifcit  £<  incre- 

menta  facit,  donec  tandem  adfummam  impudentiam  perve- 

nerit. 


Se  c  T.  IX.  Atque  ita  peradH,  de  Ionira  Schote  philo- 
Ibphis,  difquifitione  3  liceret  jam  tandem  ad  Pythagoricam 
accedere,  nifihic  de  Euhemero,  quidipfe  cenfuent  pauli- 
fper  inquirere  expcdiret,quippe  cum  neutri  annumerari  pof- 
fet,  deillius  causa  feorfim  agere  oportet.  Quem  acerrime  Deifidefc 
perftrinxitPlutarchus  (ut  alios  complures  prsteream)  quod  of>'ridc' 
Commentariis  non  Deos  qui  vulgo  haberentur,  fed  Homun- 
ciones  fuifie  docuerit  5  atque  adeo  eorum  natales,  conjugir?, 
hberos,  res  bene  aut  male  geftas,  mortes  denique  8c  fepultu- 
ras  ex  antiquiftimis  monumehtis  &  annalibus  collegit ,  ut 
quales  fuerint  populo  infinuaret.  Cui  inftituto  quid  impieta- 
tis  infit  non  video,nifi  quod  objeceriteum  quidemhoc  pafto 
*x« 'i1<c  &  bellum  inferre  non  tantum  longo  tempori, 
fed  multis  hominibus,  gentibus  &  familiis  ,  quas  religiofus 
horum  Deorum  cultus  quafi  furore  divino  correptas,  tenuit, 
acmagnas  aperire  valvas  impiaeturbae  I^OjW^i/ 
res  Deorum  in  humanas  convertere.  Tantum  opinio  pra?ju- 
dicata  apud  Hominem  omni  do<2rina  eruditum  poterat,  ut 
contra  omnium  monumentorum  Au&oritatem  valeret ,  ne 
lcihcet  perirent  nntiquae  fuperftitionis  irr.pofturae.  At  quanto 
iapicntius  &  Philo  ophi  gravitate  dignius  conclufiflet,G,  cum 
piane  conUiterit  Deos  non  efle  qui  vulgo  Dii  habentur,  eor 

D  3  *UI*i 


An  Tbilofophorum  ulli,  Disp.L 
rum  cultuircnunciahdumeffc  dixerat.  Quippe  fatis  novit 
PlutarchusC&  nemo  quidem  melius)  Jovem,  quem  Deorum 
regem  habebant,  in  Creta  non  optimis  moribus  vixiiie,  ibiq$ 
fepultumefle^  novit  iEfculapium  in  quodam  Arcadia?vico 
dentibus  evellendis  viftum  qusefivHfe  ,  novit  cujus  conditio- 
nis  &qua?ftus  fueritVenus,  &  expromere  potuit,  fi  vellet, 
magnam  illam  amorum,  gratiarum  &  pulchritudinis  Deam, 
non  aliam  f  iiifle  ac  Cinyra  Cypri  Regis  Meretriculam  5  novit 
denique  (ut  ad  res  fuas  deveniam)  Ofyrin  iEgypti  regem 
;uftum  &  beneficum  a  fratreTyphone  non  fine  maxima  per- 
fidid  interfe&um  $  cujus  caedem  cum  iEgyptii  in  piam  princi* 
pis  memoriam  folenni  luftu  annuatim  plangere  folebant,  ri- 
tum  iftum  tandem  fucceUu  temporis  in  Religionem  abiifTe  5 
exquafimplicihiftorianovisindies  fabulisau&d  emerfit  ifta 
tanta  Ifiacasfuperftitionis  moles.  Et  cum  poftea  rem  totam 
de  Ifide  &  Ofyride  in  allegorias  convertendo  fatis  fe  occul- 
tare  putat,  tamen  tam  frigtdas  fiint  quas  elicit ,  tam  longe 
petitae,  tamque  inter  fe  diflidentes,  ut  plane  oftendant  Plu- 
tarchum  hominem  imprimis  acutum  quicquam  malle  in- 
eptirequam  dwvifec,  w&v.  Ita  fene  cum  de  Gcniis  interpre- 
tatur,  deNilo,  de  iEgypti  Terri  &  Oceano ,  de  principiis 
humidi  &  calidi,  de  Sole  &  Lun2,  de  duobus  fummis  fibique 
oppofitisDiis,  de  animas  facultatibus,  &  denique  de  uni- 
verfiprincipiis:  e3dem  verifimilitudine  fua  quas  fcripfit  de 
viris  illuftribus  Parallela  in  eafdem  allegorias  immutare  & 
de  iifdem  rebus  interpretari  ppflet. 

At,  inquit,  magn*  res  gefte  funt  ab  aliis  quoque  regibus, 
v.  g.  Cyro  &  Alexandro,  iftis  tamennomina  &  memoria  pne- 
clarorum  regum,  non  numinum  obtigerunt  5  &  fi  qui  faftu 
elati  Deorum  cognomina  per  lafciviam  acceperunt,  ac  tem- 
pla  fibi  poni  voluerunt,  eorum  gloria  brevi  floruit  tempore, 
&  ftatim  pn-eter  arrogantiam  impietatis  culpam  fuftinu§re' 
&  nunc  tanquam  fugitivi  fervi  ,  in  quos  jus  abducendi  eft 
Dominis,  avulfi  a  tcmplis  &  aris ,  nihil  pmer  monumenta 
Sc  fepulchra  habent.  At  melius  novit  Plutarchus  temporum 
intervalla,  quam  ut  ifthaec  ferio  objiciat  5  novit  fcilicet  iis 
qui  olim  numinis  ad  dignitatem  evefti  funt,  barbaris  feculis 
nulla  arte  aut  difciplind  imbutis,omnefque  fabulasfacile  cre- 
dentibus.,  tanto  honore  maftari  contigifle.   Cum  fi  qui,  poft- 

quam 


Sect.  IX      <r  quinam  Athi  fuerunt  5 

quam  Philo.ophiae  &  bonarum  litcrarum  ftudia  invaluerant, 
eandcm  gloiiam  affe&averint,  cum  dedecore  &  faftidio  facife 
repellebantur.  At  mutatis  feculis  mutarenturfortaffe  &  for- 
te^viz.  fi  AlexanderHerculisaetatevixiffet,  &Herculesvi- 
ciffim  Alexandri,  ille  (contra  qu£m  accidit)  templa  &  aras 
adeptus  eflet,  dum  hic  rifu  exciperetur,  fi  fe  Jovem  filium  6< 
Deum  praedicaviffet.  Si  Lucullus  ,  qui  primus  cerafa  e 
Fonto  PvOmam  pertulit,  Bello  Mithridatico  A.  V.  C.  68c. 
eadem  aetateiftamfrugeminvenerat,  qu3  Liber  vitem  inve- 
nifle  dicitur,  eum  quoquenonaiiterquamLiberum  Patrem 
populus  agreftis  in  Deorum  cenfum  afcripfiflet.  Sidenique 
Laisante  bella  Trojana  floruiflet,  ipfa  quoque  perinde  ac 
Venus  numinibus  accenferi  potuiflet,  fcilicet  prifcisiftis  tem- 
poribus  nullius  rei  apud  Graecos  vilior  erat  annona  quam 
Deorum,  aut  uberior  proventus  5  &  ut  fcite  rem  totam  pau- 
cisconficitClemens  Alexandrinus,  Ot  T&crmviiMvoi      fy&r,  In 

y§&>7TQl  ytV&lJfiVOl  7T0TF,  &TCC  fjfyj  TOL  ItSvZoii''   TlTLWMA  Q  CCVTVS 

0  (aZSosG  0c  ^,©,.  tcc»  j&  ovvnQel*  xdlct- 

fCPm^-  rcc$  m&wWT*  ^cvtikcc  i*iy%v  iuw&<rplvei 
X&vvv  *&i*.«cc  TiUim^  r$v/wrfi«lt,  6  tk)  £  dmw^  ,  t^ 
£>  <c  htujngfe&tq  ^ccvlixcc  yiv  oi  mhecioi  vtx&\  t<5  ttoM.2  ■? 

TThctVVS  yf^vy  CffjJVUJJOlJJcVOh  To7s  ST*\CC  VOfjl&TOLj  ®€0S.     g&i  0, 

vobrs  adorantur,  homincs  cum  prius  fuerrtt  ,  deinde  mortcm 
ebicrunt:  ajjccit  autem  ipfos  honore  &  fabula  &  tcmpus ,  fo- 
lentcnim,  nefcio  quomodo  ea  quidem  qu£  funt  pr<efenti*  dcjpici 
propter  confuetudinem ,  qu£  autem  funt  pr<eterita0  quia  propter 
7nccrtituchnemtemporis  arguiac  convinci  non pojjunt,  inhonorc 
efjeproptcrjigmcntum^  &alia  quidcmnon  credi,  alia  vero  cti- 
amhabcrimadmiratione,  ita  vetcrcs  mortui  longo  erroris  tem- 
porcfcvenditantcsb  a  pojieris  Dii  cffe  exijiimantur.  Ita  una 
cum  Euhemero  fuam  quoque  fententiam  ab  omni  impietatis 
culpj  adverfus  Plutarchi  delationem  fatis  defendimus,  nifi 
quodpofteum  reperiantur,  qui  Euhemerum  ,  cum  vulgo 

eceptos  Deos  hominesfuifledemonftraverit,id  velle  dicunt 
™Uos  alios  fuifle,  &  afola  Regum  Apotheofi  omnem  de 
nm  n  nqUe  Numinis  exiftenti^  opinionem  primum  exor- 

ameue.  Ita  quidem  dicunt,  fed  folum  dicunt,  &quod 
Qicunt  nullo  veterum  teftimonio  tueri  poffunt.  Cum  ea 
loium  de  causa  laefie  religionis,  eum  accufaverint  veteres, 

«juod 


2^  An  Tbilofopborum  ulli,  Disp.I. 

quod  quoscokbant  Deos,  ipfe  Deos  non  fuifle  probaverit. 
Atqui  eorum  fraudes  eo  animo  detcxifle  ut  omnem  numinis 
notionem  callide  conftftam  infinuaret,  iniqua  fufpicio  eft, 
qux  nulla  aut  fatis  antiqua  Au&oritate,  aut  verofimili  ratione 
fufiulciatur. 

Se  c  T.  X.  Jam  vero  cum  ad  Italicae  fucceflionis  Philo- 
fophos  devcniatur,  multo  magis  perfpicua  eft  eorunx  quain 
veterum  Ionicorum  caufa,  cum  plane  quidem  conftet  Leu- 
cippum&Democriturii,  quia  Pythagora  aliifque  fu#  fedfce 
antiquioribusgcnuinam  philotophandi  rationem  acceperunt, 
ea  non  magis  improbe  quam  indofte  in  Atheifmi  patrocini- 
umufosfuifle.  Nempe  primi  ejufdem  Authores  ne  minima 
quidem  naturae  phamomena,  nifi  duplici  causa*  explicari  pof- 
fe  cenfuerunt  5  una1  materiali,  ex  qui  res  quxque  efficiatur  5 
cfiiciente  altera1,  quse  res  quafque  ex  materiali  efficiat ,  adeo 
ut  quicquidin  rerumnatura  e  principiismaterialibusfiat,  ab 
piutarch.  de  efficientis  vi  ek  confilio  fiat.  Sic  ipfe  Pythagoras,  omnem 
piarit.l.i.c.3  naturam  in  duo  principia  divifit  5  Ifai      7romU^v  ^hqv  <£ 

(c^  '£$v  6  oz&tvs  caufam  ejfe&ncem ,  qtt£  cji  mcns 

fen  Dchs  5  &  materialem  Jch  fajfionibits Jnbjeffam,  qn<e  cji  mm* 
dvs  vibbilis.  Qya?  quidem  pnma  ck  maxime  rata  erat  Py- 
thagorese  Rhilolophia?  fententia.  At  qui  fecuti  funt  Leucip- 
pus  ck  Democritus,  neglefta  praecipua  decausa  efficiente  do- 
ftrin^,  &  fine  qud  quod  tenuerunt  nullo  modo  conftare  pof- 
iit,  omnem  mundi  ornatum  caeco  ck  fortuito  materiae  motu 
cxplicare aggrcfli  funt  5  hoccft,  qui  artis,  rationis,  ck  confi- 
lii  refcrtiffima  opcra  fine  omni  artc  ratione  St  confilio  effi- 
ciantur.  doccrc.  Quo  quidcm  quid  fieri  potuit  Philofopho, 
imoquidem  viro  prudente  indignius?  Qliis  enim  qui  non 
prorfus  dcfipere  affcftaverit ,  bruram  St  inertem  materiam, 
tantos  tamque  venuiios  effe&us,  imo  quicquam  omnino  fuis 
■viribus  efficcrc  pofle,  aut  fibi  ierio  pcrfuadere  queat  aut  aliis 
perfuadendum  efle  putet.  Prjefertim  cum  adeo  prudenter 
anteillosinftituta  fit  vetus  Philofophia  duplici  quidem  no- 
mine,  imprimis  qucd  effeduum,  qui  fumma*  ratione  perfe- 
&\  fiint  cuifam  rationis  compotem  afllgnaverit  5  &  dcinde 
quod  tam  facile  omnes  naturae  vires  cxplicuerit  9  ita  ut  fua 

qua> 


Sect.  X.  quinam  Athei  fuerunt  ? 

qua?cunque  opera  fola  materiae  mutatione  perficiat ,  neque 
quicquam,  quicquid  denovo  efficere  videatur,  e  nihilo  edu- 
cat,  quod  fieri  necefle  eflet,  fi  novae  fbrmae,  five  alterius  cu- 
jufcunque  rei,  qua?a  materia  diftinguatur,  procreatione  re- 
rumortus&  intentusperagantur.  Cum,  inquam,  tam  inte- 
gram&  intellecrufacilem  Philofophi*  rationem  ab  antiqui- 
onbusdidtcerant,  quae  tum  a  principio  natune  ortum ,  tum 
poftea  omnes  ejufdem  mutationes  tam  expedite  docuerat, 
quid  craffiorem  lmprudentiam  arguere  potuiflVt  quam  non 
modo  tam  perfeaam  difciplinam  abdicare,  fed  eius  viee  no- 
vam  hypothefin  nulla  ratione  aut  inventam  aut  intelligen- 
dam  lubftituere,  8c  demque  omnemomnium  rerum  pulchri- 
tudinem,  m  cafum  &  fortunam ,  hoc  eft,  in  nullamcaufam 
devolvere. 

Non  fum  quidem  nefciusAriftotelemvelle  hosquoq^perin- 
deac  veteres  Ionicos  demotus  principiodicere  per  negligen- 
tiam  omififle  .•  ^  5  x,r*W/^  £  T2{  T0?$     £  lrol 

*%?irktmus  «Mok  po.Ou^s  cLfn^,  De  motu  ver«  velquomodo  re- 
tusir.ej/e  contigit^hifermde  atquc alii ijti per  r.egligevtiam  dicerc 
owjermt:  attamen  hoc  inter  hos  &  veteres  iftos  interefle 
E fr  b,ta™5Suod  !fti>cum  folum  «  W^V*  philofo- 
pnati  imt,  fieri  potuit  ut  fuam  omnem  de  rerum  natura  in- 
vcuigationem  mtra  caufam  materialem  cohibcre  inftituerinr 
atqueitade  pnroa  efficiente  nihil  omnino  difleruifle  vclint, 
rortaite  quod  tumtemporis  ita  apud  omnes  in  confeflb  effet, 
ut  dubnan  non  pofle  arbitrarentur,  an  fuerit  Opifex,  qui 
rerum  naturam  condiderit,  fed  (olum  quo  apparatu  &  ex  qui- 
busprtncip.tsconftmxerit ,  8c  propterea  unicum  Philofophi 
munustffeiniftamqusftioneminquirere,  qua  inventa  rem 
totatn  confeftam  efle  b  vel  potius  (ut  fupra  diximusj  fieri  po- 

mt,  ut  rudes  adhuc  in  Philofoph.a  non  totam  philofophan- 
rationem  complexi  fuerint,  atquc  ita  de  (olo  principio 
matenah,  caetem  per  ofcitantiam  pratermiffis,  qusrereco- 
guarent,  eamque  fi  quoquo  modo  inveftigaverint  fatis  fe  fe- 

mereputarent;  doncc  tandem  viderit  Anaxagoras  omneni 

e  pnnapto  materiali  Philofophiam  imperfeftam,  imo  qui- 
^nullamcffe,  nifi  adhibeatur  caufa  efficiens ,  qua?  illam 
ad TvTfl  nt  &  ordinaverit :  &  propterea  matcria?  mentcm 
aaaidiifc,  nan  omninout  priorumdifciplinamrefutaret,  fed 

E  folum- 


Met.  I. 


i6  An  Philofophorutn  ulli,  Disp.  L 

fbhimmodout  eam  augeret  &  perficeret.  At  Leucippus  & 
Dcmocritus  cum  abantiquioribus  perfe&am  difciplinam  ac- 
ceperant,  exinduftrid  eammutilareconati  funt,8c  omnes  vi- 
rcs  adhibuSre,  ut  quicquid  veteres  de  causa  efFe&rice  ftatuif- 
fent,  ererum  natura  penitus  tollatur  5  ita  ut  omnia  qu^ecun- 
que  Ph^nomena,  tumorigomotustum  mundi  ornatus,  uni- 
ca  materia,nullo  confilio  eam  gubernante,  abfolvantur.  Quo 
quidem  inftituto  in  apertiflimum  Atheifmum  incidiffe  nemo 
non  videt,  &  quidem  fi  accuratius  rem  definire  velimus,  fo- 
los  effe  quos  jure  in  Atheorum  cenfu  numerare  oporteat. 
Nempe  Ariftippus  ejufque  fe&atores,  cum  Phyficen  omnino 
afpernarentur,  quomodo  hunclocum  de  Deo  tra&are  potuik 
fent?  fed  homines  vitiis  dediti  omnem  Numinis  timorem, 
qui  a  fceleribus  retrahat,  exeutere  moliebantur  5  id  quod 
hodieque  ufu  venire  nevimus,  petulans  &  volaticum  homi- 
numgenusomnem  deDeo  aut  Religione  opinionem  fiden- 
ter  ftultitias  arguere,  etiamfi  aut  in  illius  aut  alterius  cujufc 
cunque  rei  certitudinem  inquirere  neque  pofliint,  neque  fe- 
runt.  Et  hos  quidem  Afotos  potius  quam  Atheos  dicendos 
arbitror,  cum  illorum  impietas  non  tam  opinio  quam  in(a- 
nia  aut  fatuitas  fit,  qusenullis  rationibus  aut  principiis  inni- 
tatur.  Hi  vero  fobrii  &  ficca  mente  ad  evertendam  Religio- 
nem  acceflerunt,  neque  quicquam  novi  in  Philofophid  moli- 
ri  vifi  fiint,  nifi  ut  rerum  Opificem  e  rerum  naturd  fubmove- 
rent  3  adeo  ut  Democritus  (quantumcunquealiorum  opini- 
onibus  irridendis  pulmonem  agitare  folebat)  nihil  liberalius 
S^dcfeto  clu*m  AnaxagoraeMentcmirrififlememoretur,  &hocprcci- 
h  c  ato.  pUUm  ejufjcm  flagitium  fuifle  olim  monuit  Cicero ,  e  corpnf 
culis  effcQum  ejfe  ccdum  ac  terram  nulli  cogente  naturi  fed  con- 
curfu  quodam  fortuito,  feu  ut  alibi,  necejjitate,  hoc  eji,  atomorum 
v.  Sext.  Emp.  gravitate  naturali^  omnia  fieri.  Et  nihil  quidem  teftatius  eft, 
*dv.  Mathcm.  qUam  eunij  utnumine  feclufo  omnia  ex  atomis  &  inani  fiant 
ftatuiffe ,  etiam  fic  fieri  ipfos  Deos  animamque  humanam  : 
Nequequicquamdivinitatis  agnovit  praeter  fimulachra  quae- 
dam  corporea,  &  ea  quidem  diffolutioni  obnoxia.  Quan- 
quara  dum  tnundi  opincium  finenuminis  confilio  abfolvi  vo- 
luerit,  pofthacnihilopuseftDeum  efTenegare,  tale  cnim 
numen,  quod  non  idem  mundi  Opifex  &Dominus  fuerit, 
nihil  cft  nifi  fpe&rum  8c  nomen  inane  agnovifTe,  cum  cul- 

tum 


Sect.  XI.      &  quinant  Jthei  fuerunt?  %? 

tum  8c  obfequium  non  titulo  fed  providentia»  debeamus. 
At  cum  neget  efle  quicquam  praeter  corpufcula  fempiter- 
num,  cum  omniaex  his  nafci,  idque  concurfu  fortuito,  eti- 
am  ipfa  quibus  Divinitatem  defert  fimulachra ,  palam  & 
aperte  oftendit  nihil  aliud  fe  in  tot3  Philofbphia ,  quam  ab- 
je&d  omni  ex  hominum  vit2  religione,  Atheifmum,  etiam  e 
Natura?  contemplatione  ftabilire  voluifle:  Id  quod  perfe- 
ftas  &  abfolutse  impietatis  ipfum  fundum  unicumque  princi- 
um  jure  diximus. 

Se  c  t.  XI.  Democritum  fecutus  eft  Protagoras,  quem  ucrt.  ia  vita. 
cum  Baiuluserat,  vi&umque  ve&urd  onerum  quserebat,  do- 
mum  aoduxit  Democritus  ,  ut  difciplinis  erudiret.  Hic 
poftea  Athenas  profeftus  5  cum  in  principio  lilri  fic  pofuffit^ 
de  Diisnequeut  (int^  nequeutnon  fint  habeo  dicere,  Athenien- 
fium  urbe  atque  agro  eji  exterminatus  librique  ejus  in  conciont 
combujii.  Et  jure  quidem  vapulavit  Sophifta  circumfora- 
neus,  qui  fol3  novitatis  gloriold  quicquam  legibus  ftabilitum 
improbare  affe&averat.  Quid  enimbajulum  huhc  fenten- 
tiam  tamaudacem&  periculo  plenam  in  apertum  profcrre 
moveret,  nifi  ut  apud  Phalangarios,  aliofque  quos  e  macelli 
faucibuscorrogavit  &  quibufcum  nonita  pridem  verfatus 
eft,  folertiae  &  fubtilitatis  laudemaflequeretur  >  Scilicet  De- 
mocritus ,  utcunque  de  Diis  cenfuit,  fuofque  docuit,  noluit 
tamenleviter&  fui  causd  publicas  religionesconturbari,  fa- 
tifque  gloria*  reputabat,  fi  noverint  dofti  fibi  primum  om- 
nes  Religionis  fabulas  &  fraudes  fuboluifle.  Hic  vcro  inter 
Cerdones  educatus,  &  repentino  typho  inflatus,  ob  gloriam 
qu3auftuseft  apud  Democritum,  continere  fe  non  potuit, 
quin  ftatim  Philofophorum  roftra  confcenderet ,  &  palam 
vociferaretur,  Scitote,ignarum&credulumhominum  gcnus, 
non  modo  vos  Ba juli,  fed  &  vos  Philofophi,Deos,  quos  tam 
ndenter  efieafibveratis ,  utrum  fint  an  non  fint  neminem  fci- 
vifle  aut  fcire  pofle.  Et  proculdubio  non  parum  intumuir, 
neque  quid  parvi  fe  prseftitifle  cenfuit ,  cum  non  modo  ho- 
minum  vulgus ,  fed  &  fapientes  ignorantix  &  credulitatis 
arguerit  5  neque  dubitari  poteft,  quin  ftatim  magna  miran- 
tmm  caterva  ftipatus  fuerit,  ficut  &  infxlici  hac  noftr3  xtate 
experimur ,  ficubi  exurgat  Graju-s  Homo  qui  eSdem  novi- 

E  2  tatis 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  the  Biblioteca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


An  Philof  ophorum  ulliy  Drs  P .  I. 

tatis  gloriote  correptus  eadem  impietatis  dogmata  fecula 
propinet,  occurrit  repente  difcipulorum  turma,  decretaque 
tanquam  oracula  intimis  vifceribus  recondunt,  &  per  Deos 
immortales  jurare  aufi  funt  efle  omnino  nullos  3  atque  ita 
Religio  pedibus  fnbjcUa  obteritur ,  t?ofque  ex^quat  viUoria  ccelo^ 
fcilicet  perditse  &defperat#  confcieutise  homines,  cumnihil 
vehementius  quam  fcelerum  vindicem  reformident,  eujuf- 
que  Tenebrionis  fputum  avide  delambunt,  ut  fe,  fi  fieripof- 
fit,  atammoleft;l&  importuna  opinione  in  integrum  reffih 
tuant.  Atque  hacquidemdecausS,  ne  fcil.  Juventutem  vi- 
tiaret ,  jure  in  bajulum  hunc  Philofophum  animadvertifle 
videtur  Athenienfis  Magiftratus ,  prsefertim  cum  non  modo 
deDiis  Patriis,  fed  pariter  de  omni  Deorum  Natuii  dubi- 
tari  voluit,  neque  quicquam  eft  quod  ejus  gratia  obtenderit 
apud  Minucium  Fadicem  C^cilius,  illum  confulti  potim  quam 
prophane  de  divinitate  difputare,  cum  tam  vehementi  de  omni 
Numinis  fufpicione,  ita  ut  tale  quicquam  fit  an  non  fit  pror- 
(usfcirinon  pofledicat,  nihil  (mquam)  eum  intanta  ambi- 
guitate  cavifle  perfpicuum  eft  nifi  colendum  non  efle.  Quip, 
pe  fi  ufque  adeo  in  incerto  fuerit,  quidpiam  tale  exiftat  nec- 
ne,  nulli  omnino  ne  quidem  probabili  rationi  ejufdem  cul- 
tum  inniti  confitendum  eft.  Atdenique  deDiisnon  modo 
dubitavitfe,  fedfunditus  eos  fuftulifle  quis  dubitarit,  cum 
quamcunque  habuit  difciplinam,  a  Democritaaccepent,  qui 
nihil  aliud  fid  quod  paulo  ante  monuimus)  quam  Deum  e 
rerumnatura  deturbare  fudavit. 

^  Diagorxdeniquee}ufdem  Schote  Auditoris  impietas  ad- 
co  infignis  erat,  ut  demum  illius  nomen  de  profanis  &  pcr- 
fidis  ufurparetur  5  hic  quoque  ab  Athenienfibus  pulfus,quod 
Eleufinia  Myfteria  nondum  iTroTrmjs  publicarat,  cum  lege  At- 
tica  cautum  erat,utquiMyfteria  evulgaret  capite  luat :  Unde 
'AtJi*j\  tk>  'EAdjcnyia,  in  diverbium  abiit  de  iis  qui  fccreto 
de  re  quapiam  arcana  tradlarunt.  Et  hinc  quidem  iEfchylus 
in  vitaedifcrimcn  incidifle  fertur,  quod  in  Tragoediis  non- 
nulla  qux  hxc  initia  fpedabant,  nimis  aperteedixiflevidere- 
tur.  Brevi,  nullum  facrilcgium  quam  myftcria  propalare 
flagitiofius  ccnfucrunt,  ita  ut  timuilie  fingat  Pocta  fe  fub  eo- 
dem  tc&o  habitare,  eodemque  navigiovehi,  quofocium 
haberet  my  fteriorum  evulgatorem,. 

Vetaba 


Sect.  XL         cjumdm  Ath\  fuerunt 

Vetabo  qui  Cereris  facrnm 
Vulgarit  arcan&  7  fub  iifdem 

Sit  trabibtts,  fragilemque  mecum 
Sohatfafelttm^  fape  Dicfpter 
NcgkSus  incejlo  addidit  integrnm. 

Atque  ita  cum  nihil  antiquius  habucre  quam  celare  my- 
fteria,  nihil  mirum  eft,  fi  tam  fevere  in  eum  animadverterent, 
ut  talentum  unum  ei  qui  Diagoram  interfeciflet ,  duo  qui 
vivum  adduxiflet,  pollicerentur.  Ei  tamen  profcriptkrac 
non  tam  impietatis  adverfus  Numinis  Majeftatem  quam  te- 
meritatis  feu  potius  contemptus  adverfus  patrias  leges  poftu- 
labatur.  At  quanquam  ex  Areopagi  fententid  quid  de  eo 
Judicare  oporteat,  prorfus  incertum  fuerit  5  an  fc.  omnera 
Numinis  cultum  contempferit,  an  fblummodo  in  urbis  Re- 
ligionem  commiferit,  tamen  aliunde  vehementcr  fufpe&um 
habeo,  cum  ob  alias  caufas,  tum  potiffimum  quod  de  eo  nar- 
ret  SextusEmpyricus,  fuiflepriusad  fuperftitionem  religio-  Adv.Mathem. 
fum,  at  cum  injuria  ab  aliquo  affe&us  eflet,  qui  pejeraverat  lib.  i. 
&  propterea  nihil  paflus  fuerat ,  eo  dedu&us  eft  ut  dioeret 
nonefle  Deum.  Neque  hoc  fatis  vindidte  reputabat ,  nifi 
alios  quoque  ab  omni  Numiniscultu  averteret ,  fcilicet  vir 
fuperbusfea  Diis  ncgligi  aut  faltem  minits  delicate  haberi 
rerre  non  potuit,  &  in  Providentiam  involat ,  quag  tam  in- 
digna  fit,  ut  Diagoram  ullo  infortunio  opprimi  patiatur, 

.P11?1  m^u^  &  gerant,  inquit,  aut  non  patiar  ut  tales 
D11  diutiusimperent,aut  non  credam  efle  Deos  qui  tam  male 
res  adminiftrent :  8c  quidem  phrenetica  hujufmodi  arro- 
gantid  laborare  omnes  Atheifmi  Magiftros  femper  reperie- 
mus.  Quid  plura  >  cum  hic  quoque  nihil  Philofophia»  pre- 
ter  Democriti  flagitia  intellexerit  ,  qui  fcilicet  eum  cum 
iervus  eflet ,  mille  drachmis  emit  ?  ut  difciplinis ,  viz.  fuis 
erudiret^  nequedubito  quin  ftatim  fe  eruditum  quendam 
exiftimaverit,  quod  in  compitis  effutire  poflet,  qui  innu- 
nicrabiles  mundi  fortuito  Atomorum  concurfu  non  modo  fi- 
potuiflent,  fcd  pro  certo  fafti  fuerint.  Et  hoc  quidem 
rateor  Dcmocritum  ftpicnter  egifle,  quod  difcipulos  elege- 
nt  bajulum&fervum..  cum  nemo  qui  veterum  difciplinam 
(qua?  tantam  in  naturae  ordine  vim  rationis  deprehendit)  vel. 

E  3  minimum. 


z9 

Hor.fcarnU.^ 
od.  1, 


An  Tbilofophorunt  nlli,  Disp.  I. 

minimum  deguftaverat  ,  tam  enormes  fabulas  devorare  po- 
tuiflet.  At  hi  nihil  intelligentes  nifi  quod  a  Magiftri  ore 
didicerant,  quicquam  quod  fibi  novum  oleret ,  non  modo 
facile  fed  &  avide  ample&ebantur. 

Sect.  XII.    Quod  denique  ad  Epicurum  fpeftat ,  ali- 
quanto  prolixiusdicendumeft,  cum  de  illo  acriori  conten- 
tione  diffentiunt  Philofophi.    Quem  quanquam  veteres 
omnes  cujufcunque  conditionis ,  five  Ethnici  five  Chrifti- 
ani  omnibus  diris  devovent  &  tanquam  teterrimum  &  ma- 
xime  apertum  omnis  Numinis  hoftem  &  contemptorem  in- 
fe&antur}  tamenerecentioribus,  iifque  non  indo&is,  tot 
ubique  nadiuseft  defenfores,  ut  vix  quifquam  exortus  fit, 
qui  veram  8c  veterem  Philofophiam  adornare  profitetur, 
quin  omnem  ab  eo  tanti  criminis  maculam  &  fufpicionem 
diluere  moliatur  $  fed  ut  reliquos  haud  paucos  praeteream, 
nemoaut  acriusaut  uberius  aut  quidem  felicius  ejus  Apolo- 
giam  confecit  quam  Petrus  Gaffendus,  vir  quidem  magnus, 
omnique,  fi  quis  alius,  do&rind  eruditus ,  nec  tamen  eru- 
ditione,  quam  aut  judicio,  aut  candore  nobilior.    Et  ta- 
men  tanto  animi  ardore  tamque  repetito  labore  ejus  caufam 
fiifcepit,  ut  viris  minus  candidis  fufpicandi  occafionem  pra>- 
buiffc  videatur,  non  tam  (ut  prae  fe  fert)  exercitationh  gra- 
ti2,  quamexanimiafie&u  eamfufcepifle,  &  quidem  tanto 
ingenii  acumine  tantaque  rationis  verifimilitudine  illius 
caufam  tueri  vifus  eft,  ut  diffiteri  nequeam,  quin  mihiquo- 
que  olim  in  Epicuri  defenfionem  fcripfifle  perfuaferit.  At 
re  quidem  paulo  accuratius  perpens^,  nullus  dubito  nemi- 
nem  f uifle,  qui  tam  apertum  bellum  omni  religioni  indixe- 
rit,  aut  qui  majori  faftu  &  fiduci^  omnem  adverfus  numen 
pietatem  afpernatus  fuerit.    Qiao  autem  illius  caufam  cer- 
tiori  judicio  expediam,  imprimis  quicquid  excufationis  ejus 
gratia  ttxitur,  dicam,  deinde  merum  fucum  effe  oftendam, 
hominemque  ,  utcunque  fimulaverit  aut  potius  luferit ,  foli 
Atheifmo  ftuduifle. 

Imprimis itaque  omnem  Epicuri  infamiam  a  fola  Stoicorum 
malignitate  &  odio  ortum  habuifle  caufantur ,  fcilicet  inter 
innumcras  Philofophorum  fe&as  &  fo&iones,  quxlibet  aliam 
quandam  habuit  fibi  pra?  reliquis  inimicam,  ita  ut  Peripate- 

tici 


Sect.  XIT.       zr  qninam  Athei  fuermtl 

tici  advcrlci)t.!r  F  ^uonicis,  &  Cyrenaici  Cynicis,  fic  &  * 
Epicurei  Stoicis^  Stoxa  autera  feftx  Genius  ad  fui  ducis 
(quo  nemo  acerbior)  morcs  imitandos  compofitus,  imprimis 
ventofus,  pctulans  ,  &  tetricus  fuifle  perhibetur^  proximfe 
nimirum  ad  Cy nicos  acceflerunt  Stoici,  cum  Zcno  Stoicorum 
Princeps  e  Cynica  Schol3  exicrit  5  fuit  enim  Cratetis  Cynici 
auditor,  hinc  focietatem  &  amicitiam  quandam  inter  hasfe- 
&as  femper  fuilfe  memorat  Laertius,  unde  &  Satyricus,      -  sat. 

Et  qui  nec  Cynicos,  nec  Stoica  dogmata  curat 
A  Cjnicis  tunica  dijiantia-*-— 

Et  fane  Stoici  Cynicifmum  ad  virtutem  (i.  e.  Stoicifmum) 
&ctLy»ylw  efle  ftatuebant  ,  %  ^widf^v  (inquit  Laertius) 
&fnxGc<n  cwuTVfjyv  W  ccpeTtw  oSiv,  Cynicifmum  cfle  dixerunt 
breviflimam  ad  virtutem  viam,  cum  Epicurus  e  contra  inter 
xvqJloa  o%%cts  pofuerit  wieiv.  Quid  quod  deinde  Epicu- 
reis  Stoici  nimiam  irridendi  fui  facultatem  dederint  ?  quis 
cnim  a  rifu  fibi  temperaret,  aut  quidem  cachinnos  inhiberet, 
cum  tam  veneranda  filicernia  promiflafque  barbas  intuere- 
tur  de  tricis  &  affaniis  tanto  aeftu  digladiari,  totamque  seta- 
tem  litibus  circa  nugas  logicas  &  grammatifticas  impendiflej? 
Hinc  cum  Epicurus  triftes  eorum  ineptias  carpferit  rifuque 
exceperit  (nihil  enim  vehementius  contempfit  quam  ridicu- 
Jam  Stoicorum  de  apicibus  &  technis  dialefticis  fubtilitatem) 
ninc,inquam,petulantesfenes  eidem  infenfi,  non  modoEpicu- 
rea  dogmata  in  pravum  fenfum  detorquere  fatagunt,  fed  8c 
in  ipfum  Epicurum  omnibus  convitiis  debacchantur.  Et 
conjuratione  inter  fe  fafti  padtum  &  prafcriptum  eft  euh- 
dem  omniacerbitateinfeaari,  &omnis,  feujure,  feu  inju- 
riS,  impietatis,  flagitiiq^  criminari.  Nec  fatisultionis  reputa- 
bant  malevoli  calumniatores  fuis  duntaxat  contumeliis  Sc 
nialedidlis  hominem  divexare,  nifi  alios  omnes  ei  quoque  in- 
tenfos  redderent ,  &  propterea  fuppofititias  quafdam  Epi- 
itolas,  quibus  reliqui  fere  omnes  Philofophi  fcediflimis  con- 
^tiis  perftringuntur,  Epicuri  nomine  confinxerunt ,  ut  eo 

lo  in  Epicurum  fe&arum  omnium  iram  &  odium  confla- 
rent.  Qyarum  Epiftolarum  a  Diotimo  Stoico  confiftarum 
t-aertius  fraudem  detegit,  lib.  10.  quas  omne*  una  cum  alii* 

quibuf- 


31  An  Wnlofophorum  ulliy  Dxsp.I. 

quibufdam  lafcivis,  fpurias  &  omnino  fi&as  &  fo!i  Dioti- 
mo  impoftori  tribuendas  efle  oftendit,  cui  tandem  tam  male 
Athcn,  13.5?.  fhms  ifta  ceffit ,  ut  cum  a  Zenone  Epicureo  in  judicium  ea 
de  re  vocaretur,  cam  capite  luere  coa&us  fit.  Ut  etiam  tam 
populi  quam  do&orum  odium  in  eundem  conflare  poflent, 
duorum  praecipue  criminum  accufatione  obruere  confpira- 
vere  3  imprimis  impietatis  adverfus  Deos,  vitae  deinde  om- 
8  rii  Iuxu  8c  intemperantia  diflbluta»  3  Iftius ,  quod  omnem 
Numinis  Providentiam  abrogaverit  ,  hujus,  quod  volupta- 
tem  fummum  bonum  vitaeque  beataefinem  efle  docuerit.  Ad 
primum  autem  refpondent  e jus  defenfores  quod  quanquam 
in  naturse  divinse  defcriptione  erraverit  ,  quod  peccatum 
commune  cum  caeteris  omnibus  Philofophis  peccavit,  non  ta- 
men  confultd  &  malitid ,  fed  fola  ignorantid  lapfum  efle,  cum 
fttis  patefcat  fontemEpicurei  erroris  fuifie  ^equo  cautiorem 
metum,  ne  quicquam  perfe&ionis  a  Deo  delibetur.  Quod 
enim  eum  imprimis  perduxit,Deorum  Providentiam  auferre, 
nihil  aliud  fuifleconftat  quam  eximiam  exiftimationem ,  qua 
fcfeimbuiflet,  de  felicitate  &  Majeftate  divinl ,  Quod  £ter- 
num  beatnmqueefi  ,  inquit,  id  nec  habere  ipfum  negotii  quic- 
quam^  nec  exhikre  alteri^  itaqueneque  irH  nequc  gratia  teneri, 
quod  qu£  talia  ejjent,  imbecilla  ejjent  omnia.  Sic  La&antius 
tametfiin  Epicurum  longe  aequo  acerbior  fit,  tametfi  inique 
&  diftorte  ejus  dogmata  referat ,  &  qua?  honefta  funt  prav£ 
&  violenta  mterpretatione  vexct,  tametfi  denique  fummis 
viribus  probare  fatagat  ex  Epicuri  fententi^  nullos  omnino 
efle  Deos,  nihilominus  Epicurei  erroris  caput  efle  confitetur, 
DcIraDei^c.j.  qtibd  putaret  Epnurus  a  Dco  ejje  alienum  malum  faccrc,  atqne 
nocere,  quod  ex  Affeclu  Iracundia  najcitur  }  fic  enim  Epicuri 
ratiocinatio  procejjit,  fi  Deusmundum  gubernet^impiis  irafcitur^ 
ira  tranquillitatem  delibat ,  quicquid  tranquillitatem  dclibat  a 
Dei  Beatitate  alicnum  ejt.  Atque  Cine  nefcio  plus  perfe&ionis 
Deo  deterat  Epicurine  opinio  an  Laftantii ,  qui  Epicurum 
ita  refatat ,  quafi  natUra  divina  fuam  beatitudinem  nullo 
alio  pafto  fartam  teftam  habere  poflet,  nifi  fe  rerum  huma- 
narum  adminiftratione  occuparct.  Cum  fcilicet  arguat  Deum 
a  mundi  adminijirationcvacare  non  pojfe ,  fi  vivat  aut  vieilet. 
guietus  ejfe  quomodo  potefi f,  qui  vivit  &  fcntit  i  Nam  ^quks 
twt  fomni  res  eji  aut  morPis.    Quafi  fupremum  Numen  fatis 

beatum 


N.  D.  1. 1. 


Bc  falfa  fap. 
cap.  17. 


Dc  Iri  Dci. 
cap.  13. 


Sect.  XII.      O*  quinam  Jthei  fuerunt  ? 

beatum  a  feipfo  non  foret ,  nifi  mundi  adminiftratione  tor- 
porem  &  (bmnum  cxcuteret :  Re&ius  longeEpicuri  Schola 
de  Naturse  divinae  fempiternd  8c  abfoluta  fielicitate  ftatuit, 
quod  femper  fua  fapieitia  &  virtutc  gaudeat,  veiiimidobi- 
ter  3  &  ut  pergam,  non  defunt  qui  fufpicantur  Epicurum  ne 
quidinvidiaeaut  criminis  fubeat  apud  populum,  Deos  quos 
re  fuftulit,  verbis  pofuifle  3  verum  ut  prseclare  La&antius 
fufpicioni  apud  Tullium  fub  Cottse  perfon^  motae  refpon- 
dens,  nonerattam  verfutusEpicurusut  fallendi  ftudio  ifta 
loqueretur,  cumhaec  etiamfcriptis  ad  aeternam  memoriara 
confignaret,  fed  ignorantia  veritatis  erravit ,  indo&us  enim 
a  principio  verifimilitudinis  unius  falfe  fcntentise,  ncceflario 
in  ea  quas  fequebantur  incurrit.  Prima  ejus  fententia  fiut 
iram  Deo  non  convenire,  unoque  Afieftu  amputato  etiain 
cseteros  Affe&us  adimere  Deo  ipfa  neceflitas  cogebat.  Si 
cullusafFe&usin  Deo  cft,  quia  quicquid  afficitur  imbecillum 
cft,  ergo  nec  cura  ullius  rei,  nec  providcntia  eft  in  eo  3  huc 
ufque  pervenit  fapientis  hominis  difputatio.  Verum  lfne 
Deos  afleruit  populi  timore,  qui  fe  nunquam  voluit  populo 
placere,  quiqueadeo  aperte  populi  fuperftitionem  irridcre, 
non  timuit  ?  Annon  paris  periculi  res  erat  Martem,  Jovcm9 
Vcncrcm^  Vnlcanum  aliofque  id  genus  fabularum  Deos,  atque 
eratomne  quodcunque  Numen  repudiare  ?  Quifnam  igitur 
fibi  perfuadeat ,  Epicurum  qui  prius  palam  profcflus  cft, 
pofterius  prae  timore  fimulavifle  >  Quid  multa  ?  cum  vulgo 
ufque  innotuit  quam  pio  quamque  nobili  afFe&u  divinam 
Naturam  femper  coluerit.  Dum  fcilicet  alii  numen  non  ni- 
fi  fervili  animo  venerantur,  prsemiis,  quae  fui  cultoribus  pol- 
licituseft,  inhiantes,  hic  nulla  fpe  nullo  pretio  indu&us  De- 
um,  tanquam  Parentem,  ob  prsftantiflimam  naturam  omni 
cultu  atque  reverentii  digntfTimum  cenfuit  3  hinc  optimo 
Numini  filialcm  cultum  fumm^  cum  pietate  &  infigni  vencra- 
tione  pra?  aliis  omnibus  exhibuifle  memoria*  proditum  eft  3 
Jta  ut  inefFabilem  fuifle  in  eo  affeftum  pietatis  vociferetur 
Laertius.  At  quidem  quam  pie  &  magnificc  de  Divina  Na- 
*uia  fitopinatus,  en  quam  aperto  &  libcrali  animo  adverfus 
omnes  omnium  calumnias  ipfe  declaraverit :  U&tw  * 


An  Thilofophornm  ulli,  Disp.I. 

fjLctKet£jio<™f<&*  •Wxttov  cvsnf  tr£pxL%e ,  ^rdp  q  td  (pvXoirf^v  clvrS 
Suvd$JQV  ¥    /a£  ay.3apOTX5  ^cckcc^jlgt^cc  ,  ctuToi'  c%^ct^e. 

©go)  fJAvyzp  grapyycit  ytp  |>}iy  clot&jv  £  viyois,  o'ius  <?£  o/J- 

T«soi7roMoi  votM^vaiv.  'AoyfiriSQ,         rvs  <ffi  Trofaiiv  Qeis  oivatx- 
aM*o  TCtS  T^f  ttoMw  c^fa*  ©gOiS  'v^OZL^UV.    9Ov  y>  'zpgp- 
^^«S   «OU>,      Ct/ft'   VBroA^ft*   \^UcT«5  Of  T^f  TTQfaW  VC^  ©g£|> 

^cTof  gw^,  bnprimis  Deum  animal  immortalc  beatnmqne  cjje  cx- 
ijtimato^  quemadmodnm  notio  communis  dc  Deo  fnggerit  ,  r^e 
7g;7//r  ;;e  qnidquam  quod  ab  immortalitatc  alicmim jit,  aut  a  bca- 
titudinc  abhorrcat,  ipfi attribnas  :  Omnia  vero  qu£  illius  immor- 
talitatic  conjunSam  beatitudinem  fcrvare  pojjunt  in  co  opinarc. 
Scilicet  Dii  revera  funt  (ejl  enim  evidens  illorum  notitia)  at 
quales  eos  vulgo  homines  exijiimant ,  minimc  Junt ,  non  cnim 
cos  tales  tueri  poJJunt  qualcs  cxijiimant,  impius  eji  proinde  non 
qui  vulgares  mnltituainis  Deos  toUit^  fed  qui  mnltitudinis  opi- 
nioncs  Diis  accommodat.  Non  enim  gcrman£  anticipationcs 
funt^  fcd  fnfpiciones  falfe  ea  qu£  vulgo  de  Diis  ab  hominibus 
traduntnr.  Ubi  quam  pie  de  naturd  divin^  cenfiierit  plane 
vidcre  licet,  fimul  &  quam  aperte  impias  vulgi  de  eadem 
opiniones  improbaverit ,  &  proindeel  quidem  pietate  fu- 
ifle  quam  vulgus  fummae  impietatis  damnaret,  cum  omnia  de 
Diis  placita  a  luis  aliena  femper  impia  omnique  Religioni 
contraria  reputare  foleat.  Quantam  itaque  viro  optimo  in- 
juriam  faceremus ,  fi  maledicorum  calumniis  plus  Authori- 
tatis  tribueremus  quam  fibi,  cum  bon3  fide  fententiam  ape- 
rireprofiteatur? 

Se  c  t.  XIII.  Alterius  calumnia?  anfiim a  Voluptatis voce 
arripuere,  quamcum  fummum  bonum  vitxque  beatx  finem 
fecerit,  fabula:  locum  ipfe  Seneca  etiamfi  Stoicus  fecifle  fa- 
tetur,  quafifolam  gula?  &  libidinis  voluptatem  intellexerit  ^ 
&  quoties  ab  omnibus  cujufcunque  conditionis  hominibus 
objici  legimus  Sardanapali  luxum,  Medicam  mollitiem,  Ioni- 
cas  delicias,  Siculas  menfas,  Sybariticas  faltationcs,  Corin- 
thias  meretrices,  &  id  genus  alia>  Innumera  omnium  fere 
Authorum  occurrunt  teftimonia,  quibus  Epicuro,nihil  boni 
praetcr  corporis  voluptatemnovifle,  exprobratur.  Qyi  ta- 
men  difcrtis  vcrbis,  fumm2  cum  cautela ,  &  quidem  animi 
ardore  fe  a  tam  fced3  fententia  abhorrere  millies  profiteatur, 

8c 


Sect.  XIII.     <&  quinam  Athei  fuerunt  {  ^  j 

St  ubique  diftin&ione  fafta  declaret  fe  voluptatis  nomine 
tum  Corporistum  Animi  faelicitatemintelligivoluille,  hujuf- 
que  voluptates  iftius  voluptatibus  multo  potiores  efle.  N  e- 
que  praetereacorporisfelicitatcmeavoluptate  qua?  inmotu 
fiveipsd  fenfuumfruitioneconfiftit,  fedeaqu^in  ftabilitate 
conftituitur,indolentia  puta  8c  tranquillitate,neque  hanc  de- 
nique  luxu  aut  intemperantia,  fed  tantummodo  vita  frugi& 
fobria  obtineri  pofle.  "Ot^,  w  xiy»\dpyio%vlw  ^A©-  vnrtxp^jHv^  Epift.  ad 
«  t»s  <?§S dazDTtov  fiSbvocs,  <£  vtzs  i^LP  ov  "^nt^vai  KetfJjivcm  Ag^p/jtyj)  Mcnxc% 
aslcvesciyi/obvfes)  £      0fj$?[gyvv1esy  r)  ycccYMs  cvSb^ijS^joi  vo[Mfynv9 
fltMa  td  fJATe  ctAyetv       oiofjict,  f/Jtm  ™°jLrv\tJzvu\  y^)  ^u^pjV  i 
™>tvi  <&  yZfjyi  avv&epvles ,    y  <?£  Smfavcr&s  mjJW  <£  yjvjou^J\ 
H<f[  i^Svtov  <£  t^LP  aAA&w  Qavb  (ftp^  7roAv7iArs'  T^Tg^a-  r 
fyji  qj  fitoV)  "%Mcivriq)Ci)v  ^gytcrmgs-,  (&  td&;  «j/co*  cJ^epdjv^v  nrurns  au^i- 
cetns  <&  (pu^r^  <£  tcu  o%£cu  cl^e^vvcov ,  cg^*       7rKe<<?©*  t»$ 
^xj  ^a/itc^^a^j  £if>v(2®*.  §>uando  voluptatcm,  mc\\ji\t,jincm 
cltcimus,  ncm  cas  voluptates ,        funt  virorum  luxu  diffuen- 
tium^  aut  aliorum  etiam  ,  quatcnus  fpeUantur  in  ipsu  atiione 
frucndi,  qua  nimirum  fenfus  jucunde  dulcitcrque  affcitnr,  in- 
telligimus  5  ae/z/fi  quidam  rem  ignorantes  aut  a  nobis  dijjenti- 
entes,  aut  alioquin  adverfus  nos  male  affeUi  intcrprctantut\  fcd 
illud  duntaxat  intelligimus  non  dolere  corpore ,  ac  animo  non 
pcrtnrbari.    Siqmdcmnon  compotationes^  comcfjationejque  per- 
pctu£  5  non  ipja  cum  pucris  mnlicribnfque  confuctudo,  non  pif- 
aum  dclicitf  ,  aut  qit£cunquc  ali<e  menfe  lautioris  cupedi£  ju- 
cundam  vitam  pariunt  }  Jed  qu<e  cum  fobrictatc  fercnoque  adeo 
animo  efi  ratw,  cattfas  cur  quidque  eligcndum  ,  fugicndumque 
fit  invcjiigans ,  ac  opiniot.es  abigens  ,  ob  quas  plurima  mcntcs 
occupat  perturbatio.    Qui  clarius,  quam  voluptatem  fummum 
bonum  effe  putet,  declarare  potuit  ?  Imo  quam  perfpicue, 
quam  acritcr  contra  omnes  calumnias  &  cavillationes  ubique 
yociferatur,  non  pofle  jucunde  vivi,  nifi  fapicntcr,  honefte, 
jufteque  vivatur,  neque  (apientcr,  honefte,  juite,  quin  viva- 
tnr  fimul  jucunde  :  Adeo  proinde  utcui  non  contingit  (a- 
pienter,  honefte,  jufte  vivere,  illi  nec  jucunde  viverc  con- 
tingat.  Et  denique  ne  fimulationisfulpedum  teneamus,  qua- 
11  advcrfus  (iia  vkia  (quodaliis  nonnullis  vitio  veititur)  ma- 
Xime  facurxluseffeatteftaret,  vitae  morcs  ad  difciplinse  nor- 
«namfcmpcr  compofuit,  cum  ca  vixerit  innoccitil,  ea  fo- 

F  2  brietate 


An  Thllofophorttm  ulli,  Di $p.  t 

brictate  e3que  temperantia,  qua  fortafle  Philofophorum  ali- 
us  nemo  vixifle  comperiatur.  Et  tamen  tum  do&rina*  rati- 
one  tum  vita?  confuetudine  infuper  habitis,  importuni  &  im- 
pudici  homines  in  ipfum  effutire  perfiftunt,  quafi  nihil  aliud 
quam  fedam ,  nefandam  &  belluinam  Philofophiam  introdu- 
cere  defudaret.  Et  quidem  Stoicis  calumniatoribus  ipfiim 
potius  Epicurum  quam  Epicuri  dogmata  exofum  fuifie,  eo 
latis  fuperque  evincitur,quod  etiamfi  Ariftippus,  fe&a?  infig- 
nis  (Cyrenaicae  fcilicet)  princeps,  diferte  docuiflet  volupta- 
tem  corporis,  utcunque  turpem  &  lafcivam,  beatitatem  (u- 
premam  elfe,  praftantiorefque  corporis  quam  animi  volu- 
ptates,  tamen  eo  penitus  omiffo  omnia  convicia  in  Epicu- 
rumexonentrunt,  quanquam  animi  voluptatem  non  modo 
plus  ad  vitam  beatam  momenti  afferre  omnibus  fenfiiura  ob- 
le&amentis,  fed  &  iis  mille  giidibus  anteponendam  eflead 
ravim  ufque  clamaverit ,  &  elamet  }  non  curant  malevoli, 
fed  cum  hominem  oderunt,  quem  alioqui  redarguere  non 
poflent,  fbrtiter  calumniari  pcrgendum  eft.  Et  quanquam 
magni  Scdoftiquidam  viri,  quales  funt  TulJius^  Plutarchus^ 
&  SenecA  nonnunquam  fimiliter  de  Epicuro  locuti  effe  videan- 
tur,  tamen  non  ex  rci  veritate,  fed  ex  vulgari  opinione  in 
cjus  opprobrium  (cripferunt ,  quippe  cum  Author  obfcenae 
&  tui  pis  voluptatis  vulgo  ob  Stoicorum  calumnias,  quae  plu- 
rimum  apud  populum  valerent,  haberetur^  non  tam  opera 
pretium  duxerunt  iftam  populi  de  uno  homine  opinionem 
iollere,quam  eorum  captui  ieaccommodantes,  dogmata,quaj 
propter  Epicuri  nomen  ncfanda  habebantur  magis  exofa 
reddere  fe  putabant,  fi  tam  turpis  Authoris  nomine,  gravi- 
ori  infami^  exaggerare  potuiflent. 

Se  c  t.  XIV.  His  autem  fingulis  ut  accurate  refpondeam, 
&  liberaliter  quoque  agam  5  Imprimis  quantum  volunt  ca- 
lumniai  um  tribuam  Stoicorum  malignitati,  etenimnovi  ho- 
minummores,  quantoque  odio  in  Epicurum  aliolque  omnes 
flagiirunt,  fiqui  illorumbarbas&fupercilia  contempferint. 
Detur  itaque  Diogeni  Laertio  non  omnia  Epicuri  efle  qu# 
vulgo  Epicuro  imputantur,multofque  libros  &  impios  &  laf. 
civos  illius  nomine  Stoicorum  malitia  fuifle  confi&os,  atque 
adeodogmata  &  decreta  ipfi  afBngi  potuifle,  de  quibus  for- 


Sect.  XIV.  qninam  Jthei  fuerunt?  37 

tafle  nullam  ufquam  mentionem  fecerit.  Atqui  tamcn  eo 
quod  fpuria  nonnulla  illi  fuppofita  fuerint,  idcirco  quicquid 
in  ejus  libris  reperiatur  (fi  minus  defendi  poffit)  omnino  con- 
fi&um  e(fe  dicerc  licebit  >  praefertim  cum  nulla  hujufmodi 
lcripta  proferunt  nifi  quinquaginta  Epiftolas  a  Diotimo  con- 
fi&as,  cujus  fraus  &  impoftura  (cum  ipfe  poenas  dederit) 
ftatim  detefta  fuit.  At  nemincm  novi ,  qui  ex  fuppofititiis 
iftis  Epicurum  criminaretur^  fed  quotquot  illum  accus3- 
runt,  ad  libros  de  quibus  nequaquam  dubitatur  femper pro- 
vocant,  fuifque  ipfius  verbis  turpes  ejus  fententias  profe- 
runt.  Etne  omnes  accenfeamus,  quid  ad  Ciceronem  8c 
Plutarchum  qui  Epicureis  ipfa  Epicuri  difta  paflim  expro- 
brant,  dicendum  eft>  guid  tergiverfamur  Epicure,  (inquit  Tjifc.  ^ft. 
CiceroJ  nec  fatemur  eam  nos  dicere  voluptatem,  quam  tu  idem  Iib*  3« 
cumos  perfricuijli,  folesdicere  ?  funt  h*c  tua  verba  necne?  Jn 
eo  quidem  libro^  qui  continet  omnem  difciplinam  tuam  (fun- 
gar  enimjam  interpretis  munere^  ne  auis  me  putet  fingere)  dicis 
b<ec:  Nec  equidem  habeo,  quod  intetligam  bonum  illud ,  dctra- 
hens  eas  voluptates^  qu£  fapore  percipiuntur  5  detrahens  eas  eti- 
am  qH£  auditu  &  cantibus  5  dctrahcns  eas  etiam  qu£  ex  formk 
prcipinntur  oculis,  fuaves  motiones «,  five  qu<e  alia  voluptates  in 
toto  homine  gignuntur  quohbet  e  fenfu,  nec  vero  ita  dici  poteji, 
mentts Utitiam  folamejfe  in  bonis  5  Utantem  enim  mentem  ita 
vovi  fpe  eorum  omnium  qua  fupra  dixi,  fore  ut  natura  ik  poti- 
ens  dolore  careat.  Atque  h*c  quidem  his  verbis  ,  quivis  ut  in- 
teUigat  quam  voluptatem  norit  Epicuruf.  Et  paulo  poft,  Non 
verbojolum  pofuitvoluptatem,  fed  explanavit  quid  diceret ,  fa- 
forem  (inquit)  &  corporum  complexum,  &  ludos  atque  cantus, 
&  formaseas ,  quibus  oculi  jucunde  moveantur.  Num  fingo  l 
mmmentior?  cupio  refeUi :  quid enim laboro,  nifiut  veritasin 
omni  qudfiione  explketur  >  Et  denique  in  libro  primo  de  na- 
turt  Deorum  fub  Cott*  perfon*  ad  Velleium ,  gnoufque  lu- 
(lnquit)**/»  Philo  etiam  nofier  ferre  nonpoUrat  ajperna- 
n  tptcnreos  mollts  delicatas  volnptates  ,  fumma  enim  me- 
noria  pronunciabat  plurimas  Epicuri  fententias^iis  ipfis  verbk7 
^buserantfcripU,  Metrodori  vero  qui  eji  Epicuri  coUega  fa- 
pentj^  Muita  injpudentiora  recitabat.  Accufat  enim  Timocra- 
tem  fratremfuum  Metrodorus ,  quod  dubitet  omnia ,  qu<e  ad 
veatam  vitam  pertineant^  ventre  metiri  -0  neque  id  femel  dicit 

F  9  fi* 


3* 


An  PhUofopborUM  ulli, 


Disp.I. 


Advcrfum 
Gol. 


}b\i. 


Jccl  ficpiMi  Annttere  te  vicleo ,  nota  enim  tibi  funt  9  proferrem 
libros  fi  ncgarcs.  Quid  quod  deinceps  Plutarchus  Epicuro 
cxprobret  quod  difertis  verbis  afleruerit,  Effe  fttmmumbonum 
circa  vcntrem,  omnefquc  alios  carnis  meatttsper  qttos  fe  voluptat, 
non  clolor  infinuat^  ac  omnia  pr£clara  fapienterqne  inventa  ad 
voluptatem^  qn£  circa  ventrem  \  bonamqtte  de  ea  non  defitura 
fpem  pertinere  $  Quid  quod  Metrodoro  haec  verba  objiciat  ? 
gttam  gandens  fidcnfque  evaft ,  qttod  ventri  rite  gratificari  ab 
Epicuro  didici  ?  Et  rurfum, Nihil attinet  dTimocrates,  Gr#cos 
fervare  &  fapientid  ergo  coronas  ab  iis  reportare  5  fed  comedere 
ac  potare  vinum,  quantum& non  noceat,  &gratum  fit  vcntri. 
Kon  pofTe  fua-  Quid  denique  quod  toti  contubernio  objiciat ,  Non  cedere 
viter  vivi  fec.  €QS  porcjs  ovjbHfqf/e  felicitatem  5  dumnimirnm  Jlatnunt  ad  fie- 
licitatem  id  fufficere ,  ttt  &  carni  &  anima  circa  carnem  oc- 
cupat£  bene  fit  $ 

lis  qui  talia  fcribere  non  erubefcunt  (ne  alia  innumera 
accumulem)  non  opus  eft  commentis  &  calumniis  infamiam 
creare  5  atque  fi  quid  Stoici  in  eorum  injuriam  finxerunt,  ta- 
men  nihil  turpius  comminifci  poterant ,  quam  quod  de  (e 
ipfi  palam  teftantur.  Quid  itaque  teftium  tam  celebrium 
tamque  omni  fide  digniflimorum  au&oritati  opponemus? 
An  Cicero  ck  Plutarchus  Stoicorum  exemplo  mentiuntur  ? 
An  meris  calumniis  in  tam  iniquam  de  viro  optimo  cenfuram 
fe  duci  patiuntur  ?  Nihil  viris  tam  probis  tamque  dottis  ma- 
gis  alicnum.  Nequeenim  quicquam  Authoritatis  aliorum 
teftimoniis  deferunt,  nihilque  nili  ex  fuis  ipforum  fcriptis 
attulcrunt.  An  fpuria  &  commentitia  funt  iftaomnia?  non 
dicendum  eft.  Cur  enim  fi  fifta  fint,  nemo  antehac  fraudem 
detexerit?  prafcrtim  Epicurei,  cum  fibi  toties  ck  pene  ad 
contumeliam  obfcenas  Magiftri  fententias  exprobrari  audi- 
verant,  aut  fi  omnino  detexerant,  noncrcdoCiceronemaut 
Plutarchum  adeo  os  perfricare  potuiffe  ut  poftea  tam  fiden- 
ter  fua  ipfi  verba  exprobrare  inftarent.  Nttm  fingo  ?  (in- 
quit  Cicero)  nummentior?  cttpio  refelli ,  8t  alibi  nota  h<ec 
tibi  funt  5  proferrcm  libros  (i  ncgarcs.  At  nemo  quidem  in 
hunc  ufquediem  aut  negavit,  aut  negare  potuit >  nifi  quod 
Diogencs  Laertius  locum  unum  e  libro  de  fine  citatum  in- 
terpolari  dixerit.  Et  fit  fane,  atqui  tamen  dempto  ifto,  fa- 
tis  fuperqueteftiraonii  relinquitur  in  mille  aliis  qu#  fuper- 

fiant. 


Sect.  XV.      <y  quinatn  Mei  fuerunt  i 

funt,  quaeque  nemo  ufquam  in  fufpicionem  revocarc  po- 
tuit. 

Sect.  XV.  Sed  Suleifto  quoque  loco  paululumin- 
quiramus,  cur  quod  germanum  credidere  Cicero  &  Plu- 
tarchus  nos  interpolatum  credercmus?  Aut  undeiftam  frau- 
dem  qu*e  fuperioribus  omnibus  impofuerat,  dettxit  Lacr- 
tius?  Num  alialibrorum  exemplaria  protulit  quam  quibus 
ufi  funt  cgregii  ifti  viri?  Num  antiquioris  cujufpiam  fcri- 
ptoris  autoritate  aut  fufpcftum  aut  fuppofititium  efle  com- 
probavit?  Nihilhorum:  fed  vir mediocris  judicii,  Sc  Epi- 
cureae  fe&se  immodice  addi&us,  quicquid  Epicuri  laudibus 
aliquid  detereret  e&  folum  de  causd  omnino  tollendum  efle 
voluit.  Atque  adeo  tum  iftum  locum  tura  alia  fimilia  nulli 
au&oritate,  fed  fola  hominis  probitate  dcpellit.  Verum  de 
moribus  poftea ,  interim  qualefcunquefuerint,  librorum  fi- 
dei  eorum  causa  detrahere  non  oportet ,  cum  fieri  poffit  ut 
vir  improbus  fobrie  8c  moderate  vivere  cogatur  5  id  quod 
deEpicuro  fufpicari  licet ,  cum  infirma  admodum  valetu- 
dine  femper  ufus  f  uerit,  utcunque  igitur  vixerit ,  non  e  vita 
fed  elibris,  quid  fcripfit,  petendum  eft  5  atque  adeo  Dioge- 
nis  cenfura  Epicurum  talia  non  fcripfifle  nullius  momenti  ha- 
benda  eft,  cum  nulla4  verifimiliori  ratione  fuftulciatur  quam 
viium  tamprobum  tam  improba  fcribere  non  potuifle.  At 
ifto  pafto  quicquid  e  quoquo  fcriptore  ad  libitum  licebit 
delere,  librorum  itaque  fidcs  tam  vanis  conje&uris  nullo 
modo  labefattanda  eft.  Et  nifi  aut  antiquiora  exemplaria 
aut  teftimonia  quae  opponeret,  habuiflet,  fuam  librisaufto- 
ritatem  illibatam  conftare  oportet,  cum  alioqui  omnisomni- 
busantiquorumfcriptis  &  monumentis  fidcs  funditus  tolla- 
tur.  Nequequidem  ed  qua"  oportebat  fimplicitate  nobif-  . 
cum  egit  Laertius }  etenimcum  longa  criminationum  feriem 
recenfuerat,  eamque  maledicentia?  accufatione  erga  antiqui- 
ores  omnes  clauferat ,  tandem  ambigue  fatis  quid  ipfe  cen- 
fueiit,  uno  verbo  pronuntiat,  3  £Tox,  verum  ijir 

qmdem  infamunt.  At  quinam  funt  ifti  ?  An  omnes  qui  quip- 
piam  Epicuro  objiciunt  ?  an  pof^rcmi  qui  maledicentiam  ? 
an  deniquequiargumentaaut  impietatis  aut  intemperantiae 
autmalevolentiaeindedefumunt?  Si  prius,  negatquod  re- 

fellerc 


An  Tbilofophorum  nlli,  Disp.  I. 

fellere  debet^  fi  pofterius,  ludit,  nihilque  ad  hunc  Iocum 
excipit ,  intcrpolatus  fit  necne  }  fi  poftremum ,  tranfit  a 
teftimonio  ad  argumentum,  neque  inficias  it  vera  efle  tefti- 
monia,  fed  improbitatisargumentaex  iisdefumi  negat:  Ut- 
cunque  fit,  hoc  certum  eft  non  ma joris  effe  ponderis  Laertii 
hacinre,  quam  recentioriscujufqueau&oritatem ,  nifi  an- 
tiquiorum  quoque  auftoritate  fuftulciatur.  Cum  autem  iis 
non  modo  prorfus  deftituta  fit,  (ed  omnino  repugnet ,  (atis 
conftat  eum  pro  nimio  in  Epicurum  affeftu  temere  &  nimig 
jRdenter  quicquam  in  illius  defenfionem  dicere  velle.  Qua» 
di&a  velim  ut  licentia*  quam  fibi  fumunt  Epicuri  defenfo- 
res  obicem  ponamus  }  ne  fcilicet  quoniam  fiStx  quaedam  Epi- 
ftolse  contumeliae  &  obfaenitatis  plenas  illi  fiipponuntur,  id- 
circd  fi  quicquam  fimile  in  genuinis  ejufdem  fcriptis  occur- 
rat,  e3  duntaxat  de  causd  fimilis  fraudis  fufpicemur.  Et 
quidem  fiid  quoque  concedamus  ( &  fi  placeat  concedimus) 
tamen  quicquid  calumnise  Stoicos  ipfi  affinxiffe  obtcnditur, 
ipfiusprincipiis  fuorumquc  Apologiis  jure  objici  oporterc 
demonftrabimus.  Quod  duobus,  quae  fuperius  di&a  fiint, 
capitibus  jam  probare  aggredimur.  Imprimis  eum  nullos 
agnovifle  Deos ,  nullumque  Deorum  cultum :  deinde  nul- 
lam  voluptatem  nifi  corpoream  &  belluinam  ad  vitam  bea- 
tam  pracfcripfiffe.  Primum,  five  rationes,  quibus  eorum  ex- 
iftentiam  probavcrit,  five  defcriptiones  quibus  eorum  natu- 
ram  delineaverit. 

Sect.  XVI.  Circaprius,  neque  quicquam  tam  cordi 
habuit,  neque  cuiquam  tantam  operam  dedit  quam  ut  foli- 
dioraquxque  fopientum  ratiocinia  funditus  elevaret,  nul- 
hqueargumenta  nifi  a  populi  praejudiciis  defumpta,  qua?  ip- 
le  cum  primis  contempfit,  afferret.  Quippe  cum  e  folertif- 
fima  mundi  omniumque  ejus  partium  difpofitione  perfpicu- 
um  fit  quendam  fuiffe  opificem ,  qui  omnia  praftantifiimd 
arteconftruxerit$  nihil  miniis  ille  ad  tanti  opificii  conftru- 
dionem  adhiberi  voluit,  ftd  commentis  quibufcunque  ufus 
eft$  quibus,  eofeclufo,  rerum  naturam  eum  ,  quo  conftat 
ordine,  adipifci  poffe  explicaret.  Quo  folo  conatu  quem 
ad  (copum  collimare  voluk ,  nimis  aperte  oftendit  5  cum 
nulloalioconfilioidagerc  potuit,  nifiutomnem  de  Numi- 

nis 


Sect.  XVI.    &  quinam  Jthet  fuerunt  ?] 

nisexiftentia  certitudinem  omnino  tollerets  qua  fublatS, 
^u'd  fupereft  nifi  populi  opinio  ?  Atqui  fupereile,  Sc  fatis 
clie  dixit  5  dixit  quidem ,  quis  vero  populum  infolentius 
quamipfeEpjcuruscontemplit?  Annon  difertiffime  omnes 
multitudmis  opimones  de  Diis  tanquam  falfas  fufpiciones 
alpernan  fuosmonuit?  Verumifta  levia  furit,  cumnihil  fit 
t-picuro  familianusquam  ipfum  fibi  contradicere,quanquam 
tamcrafla  &  perfpicua  fecum  diflenfioin  homine  non  pror- 
lustatuo  quid  revera  velit  nimis  apcrte  prodit,  k.  cum  Deos 
eiie  nollet,  neque  argumenta  quibus  efie  probari  poflet, 
popu  o  tamen,  quemtimeret,  tantum  deferre  fe  fimulavit,  ut 
lola  illorum  opmione  viftus  Deos  efle  crederet.  Quanquam 
interim  mter  privatos  parietes  nihil  aut  fiepius  aut  vehemen- 
tius  diicipuhs  diftitaret,  quam  ne  cum  populo  fentirent,cum 
multitudinis  fit  femper  &  in  omnibus,  praefertim  de  Diis,  & 
decipi  &  decipere. 

r  ^tQui  undeifi«  tam  fimia  omnium  deDiis  notio  &  con- 
icnlio  ?  Ab  anticipatione,  inquit.  At  nullam  anticipationem 
novit  Epicurus  nifiqus  extrorsum  adveniat,  mentique  fen- 
uum  mm.fterio  imprimatur;  fcil.  cumquicquam  vidimus, 
nius emgiem  aut monumentum  memoria  tenemus,  ad  quam 
Jfrfr1  fntCS  ^««demresrursumoccurrit,  eiufdeman- 
r  apationem  feu  pramotionem  habere  dicimur.  At  vero  qui 
autquandoautcuimortalium  (fi  Epicuro  fides)  apparuere 
S™m  nu««na?  Cum  innumerabilibus  ftadiis  intra  Pro- 
SSS«  mcarceratilongeabomni  hujusmundi  com- 

Sm  ™,r^VC,nt^5  Ut  Pr°hibCat  tUm  l0d  difta™a 

tum  murorum  craffitudo,  quo  minus  ad  fenfus  noftros  qua> 
vis  ab .18  fimulachra  perveniant.   Quanquam  fi  propius  ad- 

^rennth-.ade0  tenuesfunteommnatune  ,  cL 
ccrpora  nihilque  concreti  aut  folidi  habentia,  ut  fi  huc  ufq5 
pervenirenteorumfimuIachra,  fenfus  tamen  noftros  fcrire 
nequaquampoflent,  cum  illos  nihil  moveat  aut  afticiatnifi 
2n°„ TO?re*n,1  craffitudinem  habcat.  Neque  vero  fi  quic- 
PofiW °1,d!tatIsrhaberent,  quoquo  modo  percipi  aut  fentiri 
ouihna'  CUm  fecundum  Epicuri  decreta,  omnis  fenfatio 
tandUmrmr°rpufculisPeragatur  >  qu*  a  renfibili  effluentia 
fHnrif, ,en,fonum  pulfent;  atqui  fi  talia  effluvia  c  divin*  fub- 
m  av°larent,  aftum  deillius  aeternitate  forct,  cum  per- 

G  petua 


42 


An  tPbilofophorum  ulli, 


Disp.L 


fhyf.  fcfl.  i. 
Jib.  4»  c.  2* 


petua  partium  detra&ione  exhauriri,  &  tandem  penitus  in- 
terirenecefle  eflet.  Novi  equidem  Epicurum  tantopere 
fui,  ftiorumque^  Dogmatum  amore  occaxatum  effe ,  ut  vix 
quicquamautnihilpraterea  videat,  tamen  adeo  oculis  ca- 
ptus  fuifle  non  potuit ,  quin  tnm  obvia  &  pcrfpicua  clare 
intueretur  5  &  tamen  quod  concedere  non  poflit  homo  fu- 
perbus ,  ei  pergit  impudentcr  refiftere.  Duplici  ratione 
(inquit)  gignitur  anticipatio,  vcl  comprehenfone ,  cum  fim- 
plex  rei  fpecies,  qu£  infenfum  incidit,  mente  teneatur  5  vel 
cotnparatione  ,  ad  quam  ratiocinatio  rcquiritur,  cumexfpe- 
cie  concepd  mens  aliquid  inferre  pergat,  qu3  ratione  Deos 
ccrnideclarat.  At  cum  omnis  anticipatio  per  comparatio- 
nemintelle&usexea  nafcaturqua?  per  fenfiium  comprehen- 
fionem  fiat,  fi  Dii  fenfibus  non  percipiantur ,  nulla  alui  ra- 
tione  ad  mentis  contemplationem  pervenire  poflent.  Lu- 
dit  itaque  (ut  femperj  Epicurus  cum  notitiam  Dei  ratione 
percipi  vult,  cumque  nihil  ratione  percipi  po^Te  vult,  nifi 
quod  prius  aliquo  fenfuum  percipiatur.  Neque  quidem 
felicius  remexpediitGaflendus,  cum  eam  excuftre  &  expli- 
care  aggreflias  fuerit  5  anticipationem  nimirum  deDeodu- 
plici  potiflimum  fensus  minifterio,  auditus  fcilicet  ac  visu6 
induci:  Auditus,  quatenus  quopiamdefcribente  pronunci- 
anteque  cfle  Deum,  is  qui  audit,  format  conceptum  in  men- 
te  prout  defcribi  Deum  percipit,  &  affentitur  pronuncianti 
quem  fide  dignum  arbitratur :  Visus,  etiam,  quatenus  nullo 
monentepoteftmens,ex  iis  qua?  funt  per  vifum  comprehenfi, 
conceptumde  Deo  formare,  feu  tanquam  Principe,  quonon 
poffit  magis  mundus quam  refpublica  carere^  feu  tanquam 
Imperatore,  quo  ut  exercitus  fic  mundus  indigeat  3  feu  tan- 
quam  Gubernatore,  qui  mundum,  velut  navim  regat  3  fcu 
tanquam  Chorago,  qui  partes  mundi  ut  chori  moderetur 
juxta  pi^notionemquapra?judicatumhabet,  noneffeordi- 
nem  fine  ordinante. 

At  quam  infelix  labor  eft  res  excufare ,  qu#  excufari  no- 
lunt.  Cum  pofteriori  anticipatione  quam  ex  vifu  haberi  vo- 
luit,  ipfi  Epicuro  in  os  contradixerit,  qui  fcilicet  id  impri- 
mis  in  omni  Philofophid  laboravit,  hunc  quem  videmus  or- 
dinem  fine  ordinante  efle  poffe  5  Deique  notitiam  e  mundi 
«ontemplatione  deduci  non  poffe.   Priori  eodem  quo  prius 

devol- 


Sect.  XVI.     C  quinam  Athei  fuerunt  { 

devolvitur  rei  probatio,  fcilicct  in  populi  rumorem ,  quem 
tamen  Epicurus  prx  aliis  omnibus  afpernatus  eft,  atque  in- 
figni  ifto  loco  in  Epiftola  ad  Menoeceum  germanas  de  Diis 
prsnotiones  falfismultitudinis  fufpicionibiis  femper  opponi 
voluit;  atparvi  eft  fibi  Epicurum  contradicere  ,  majoris 
cft  plerunque  nihil  dicere.  Sic  enim  fi  ruifus  ab  eo  percon- 
temur  unde  ifta  tam  firma  hominum  omnium  de  iis  confen- 
fio?  abanticipatione,inquit.  Atundeifta  anticipatio  >  eam 
ab  hominum  confenfu  ortum  habuifle  prius  definiverat. 
NequefaeliciusremexplicarepotuitGaflendus,  cum  com- 
munem  de  Dns  opinionem  ab  anticipatione  deduceret ,  & 
viciflim  anticipationem  a  communi  opinione.  At  ut  omni 
candorecumtameximii  candoris  viro  agam  •■,  dcturGaffen- 
do  Epicurum  a  majorum  traditione ,  Dei  notitiam  accipere 
potuiffe  5  atqui  quid  profuit  fi  noluit  >  fiquidcm  nullum 
omninoDeorum  cum  hominibus  efle  aut  ufquam  fuifle  com- 
mercium  exprefse  docuerit.  Qui  itaque  anticipationem  feu 
notitiam  de  Deoquoquo  modo  habere  potuiffet  ex  auditu 
cumea  nec  ortum  habeat  a  proprio  fenfu  nec  ab  alieno ;  ne- 
queemmfiquisfeDeum  quovis  fenfuum  percepifle  dixerit 
hdedignumarbitraretur,  fed  potiusaut  impofturs  aut  de- 
•ret',rCUmvea  anticiPa"one  praoccupatus  fit ,  nihil 
mmus  hen  potfe  quamDeos  quicquam  cum  hominibus  com- 
munioms  habere  }  Dicetfortafle  Gaffendus  a  primis  generis 
humani  Parentibus  primum  traditum  cfle  Cceli  &  Terne 
conditorem,  atquc  anticipationem  ab  ea  traditione  omni 
fide  digna  ortum  duxifle.  At  pro  fe  dicat ,  non  pro  Epi- 
curo;  cum  ipfe  fidentms  nihil  quam  omnem  mundi  opificem 
afpernatus  fuent|  omniaque  (Numine  feclufo)  cafufc  for- 
tuna  tum  fien  pofle  tum  fafta  fuiffe  imprimis  dccreverit ;  at- 
queadeo  qutproximiadrerum  initium  vixerunt,  non  alia 
rauone  ad  Dei  notitiam  pervenire  poflent,  quam  qui  Poft- 
W,  quique  hodie5  adeo  perfpicuum  eft  ex  Epicuii  effatis 
j«m  nullam  omnino  anticipationem  ad  mcntem  nifi  per  fcn- 
oSrrneare, !  tUm  nullam  de  Deo  Per  fenfus  tranfire  poffc, 
noriri  Per'n,decft  acfifimpliciter8capertequamlibet  de  co 
notmamhaberipoflenegaverat. 


G  2  u  SECT. 


An  ThilofophorHm  ullt,  Disp.L 

Se  c  T.  XVIL  At  denique  fi  interius  8c  propius  accefle- 
rimus,  poft  hasomnes  deanticipationum  principio  &crite- 
rio  captiones,  eas  tandem  neque  a  fenfibus  nequc  a  ratione, 
fed  folis  ab  infomniis  ortas  fuifle  docuit,  id  quod  diferte  de 
co  teftatur  ipfe  Diogenes  Laertius,  cum  ratarum  fententia- 
rum  pvmx  proximefabjungit.  'E*>  aMo/s  q  (pw  rvs  0gi>  Koyca 

tSvwfriTbSj  «  jtx  xctT  dy&fjyv  v(pe$w&f-  ®s  Jfc  OfJLOiofelew  (cx  4 
cvjjtyjis  'Qr>\\v<ri(t)s  <$$S  QfjLoitov  etSboAw  ii  gLvto  'ZmfeTtAeo-yd- 
i>wv)  olvQf>o)7roeif£s.  Aliisvero  in  locis  aut  Deos  menti  apparcrc 
millo  tiumero  aut  foliditate  confjientcs ,  fed  fm/litudine  qnafi 
homini-formes  propter  ajflnxum  contincntem  imaginum  ad  ex- 
hibendam  menti  n<Jir£  talem  naturam  comparatarum.  Qui- 
bus  apcrtiffime  homines  in  Deorum  conceptum  nulld  ali3 
ratiooe  venifle  declaratum  eft,  nifi  innumerabilium  phantaf- 
matum  &  imaginum  hominibus  fimilium  affluxu,  qua?  animis 
noftris  apparere  videntur.  Id  quod  clarius  &  uberius  ad 
mentem  Epicuri  expreflit  Lucretius. 

Nunc  qu<e  caufa  De&mper  magnas  Numina  gcntes 
Pervulgarit  :  &  ararum  compleverit  urbes  : 
Sufcipicndaqne  curarit  folemnia  facra 
£hf£  nunc  in  magnis  florent  facra  rebu  lodfque  : 
Unde  etiam  nunc  eji  mortalibus  infitus  horror  . 
§ui  delubra  Deum  nova  toto  ftftitat  Orbi 
Tt  rrarum  :  &  ftft™  c^git  celebrare  diebus  : 
Non  ita  difficile  eji  rationcm  reddere  verbk. 
£>uippe  etenim  jamtumdivummortalia  Jecla 
Fgrcg/as  animo  facies  vigilante  videbant  : 
Et  magis  in  fomnis  mirando  corporis  auffu* 
His  igitnr  fcnfum  tribuebant  proptcrea  ,  quod 
Membra  movcre  videbantur  :  voccfque  juperbas 
Mittcrc pro  facie  pr£clara,  &  viribus  amplis. 
JEtcrndmque  dabant  vitam  5  quia  femper  eoru/& 
Suppeditabatur  facies  :  &  forma  manebat. 
Et  tamen  omnino  qnod  tantis  viribm  auffos^ 
Non  tcmcre  uUa  vi  convinci  pojfe  putabant. 
Fortunifqnc  ideo  longe praftare putabant, 
guod  mortis  timor  haud  qnenqnam  vexaret  eorum: 


Et 


Sect.  XVII.    <r  quinam  Athei  fuerunt  ? 

Et  (imul  in  fomnis  quia  multa,  &  mira  vidcbant 
Ejficcre  :  &  mtllum  capere  ipfosinde  labcrcw. 

Qui  apertius  indicare  potuerit  quam  cx  ingentibu9  quibui- 
dam  imaginibus  Sc  fpeciatim  variis  ac  fortuitis  noftis  infom- 
niis  hominum  fefe  decipientium  animis  opinionem  de  Diis 
primum  irrepfifle,  quibus  intelligentias ,  immortalitatis,  & 
beatitudinis  attributa  aftinxcre  ?  Juxta  quod  de  Epicuro 
tradit  Empiricus  ,  ,E<7rtKvp(&  $  6k  tfS 

cnw  wtvs  dvSzpTTVs  tvvotcw  lozttLYAvcu,  MeyoiAoov  fjtew^ 

(pnei)  <£  civdgpTroimgfXpctiv  tvs  vmvvs  ^ptrmnAovleov  vtb?&@qv,  <& 
t  aAvfteicus  vnroLp^y  Uvcis  tqiktvs  (deis  dv^^fiujo^(p\n.  Hpicurus 
homines  ex  Jommorum  vifis  haujijje  Deinotitiam  cenfet ,  mag- 
nis  enim^  inquit^  &  humanaforma  imaginibus  per  fomnium  in- 
currentibus^  exijiimarunt  ejje  reveri  aliquos  hujufcemodi  Deos 
humana  formu  pr<editos.  Unde  &  Plutarchus  quoque  de 
Epicureis,  Si  quid  fit  (inquit)  in  omni  Philofophia  rifu  dig- 
num,  rideantur  iji<eimagines  wut£,c<ec<e,  inanim<e,  quas  illi 
mfcio  ubi  permanere  aiunt,  &  injihitos  annorum  circulos  con- 
ficere^  apparendo,  pajjimque  aberrando  }  cum  ali<e  a  vivis,  ali£ 
apridem  crematis^  aut  etiam  putredine  dtfumptis  corporibus  de- 
fluxerint.  Quod  denique  ("ne  plura  congeram)  accuratiffime 
omnium  defcribit  Velleius  Epicureus.  Eam  effe  vim  &  na- 
tur*tP  Deorum,  ut  primnm  non  fenfu^  fed  mente  cernatur  5  nec 
fohditate  quadam^  nec  ad  numerum^  ut  ea,  qu<e  ille  propter  fir- 
mitatem^  ^pt^vicc  appellat  5,  fed  imaginibus  ftmHitudine  & 
tranfitione  perceptis,  cum  infinita  (imillimarum  imaginum  Jpe- 
cies  ex  innumerabilibus  individuk  exifiat  5  &  ad  eos  affluat 
cum  maximis  vehptatibm.  ln  eas  imagines  mentem  inteniam 
infixamqne  nojiram  intelligentiam  capere  qu£  ftt  &  beata  natu- 
ra  &<eterna.  Poft  tot  ac  tam  clara  teftimonia  nequaquam 
opus  eft  rem  exaggerare  5  cum  nihil  magis  perlpicuum  elfc 
poffitquamEpicurifcholam,  omnemde  Diis  notionera  co- 
dem  cafu,  quo  nafcunturinfomnia,  nafci  credidiffe,  fcilicet 
tenuibus  quibufdam  exuviisquae  continuo  effluxu  e  corpori- 
humanisavolantes  Scubique  ingenti  numero  occurren- 
tcs,  fi  quandohominum  phantafiis  occurrant,  imagines  pras- 
iertim  in  fomnis  fibi  fimillimas  gignunt,atque  his  phantafma- 
iis,  cum  realia  Sc  extrorsum  exiftentia  cenfeant,  Deorum  na  - 

G  3  turam. 


An  Tbilofopborum  ulliy  Oisp.I. 

ram  tribuunt.  Magnum  quidem  Numinis  argumentum! 
quodhominesper  in  iomnia  qux  Sc  inania  funt  &  habcri  de- 
bcnt  tale  aliquid,  videre  videantur.  Eo  tandem  certitudi- 
nis  devenit  omnis  Epicureomm  de  Diis  anticipatio. 

Sect.  XVIII.    Ita  quidem  evenit,  neque  aliter  in  dif- 
putatione  de  Diis  evenire  potuit,  etenim  cum  ubique  in 
qu^que  Philofophise  parteita  ratas  fentcntias  feu  prima  prin- 
cipia  mftituerat,  ut  omncm  Deorum  tum  naturam  tum  no- 
titiamlabefaftarets  cumque  id  quod  imprimis  voluit  fibi 
objici  viderer,  omnem  fcilicet  religionem  tolli,  quifieripo- 
tuit  quin  mnumerabilibus  ubique  contradidttonum  nodis  fe- 
fe  implicaret^  cum  ea  ipfa  principia,  qux  nuM  alia  ratione 
nifi  ut  tollaturomnis  Deorum  cultus,  adhibuit}  qudratione 
eidem  non  modo  conciliari ,  fed  &  infervire  poflenttueri  in 
fe  fufciperet.  Ita  cum  in  illo  coelefti  (ut  loquitur  Velleius) 
dercguldSt  judicio  volumine  inter  primos  Canones  pofue- 
rat,omnem  qux  in  mente  cft  anticipationem  feu  pnenotionem 
ortum  haberea  fenfibus,  idque  ut  omnis  Natune,  cujusidea 
per  fenfum  tranfire  non  potuit,  notitiam  tolleret.    Hinc  fta- 
tim  quifque  vidit  nullam  deDeo  notitiam  haberi  poffe  vi- 
dit  ScEpicurus,  fed  fateri  noluit,  atque  adeoaliam  antici- 
pationem  rationis  auxilio  procreatam  inducere  pr*  fe  tulit 
qua  inNuminisnotitiam  tandem  deveniatur,  quam  tamen 
lta  explanavit,  ut  nullam  ejufmodi,  nifi  qux  a  fenfibus  ortum 
duceret,  eflevelit.    Ita  van3  &  futili  diftinftione  populo 
os  obftruxifle  fe  putar,  quanquam  aperte  &  difertis  verbis 
luillam  Deorum  notitiam  haberi  doceat ,  nifi  per  infomnia. 
Ita  ettam  cum  m  Phyficis  primum  principium  cfle  voluit  nihil 
aut  cfie  aut  elTe  pofle  nifi  quod  corpus  fit,  hoc  eft,  ex  atomis 
confiatum  5  ^  quis  ftatim  non  vidit  inde  fequi  Dcos  non  efle  > 
Attamcn  quam  facile  vir  acutus,  dicendo,  clTe  Dcos  &  efTe 
qnaft  corpora,omr\Qm  reprehenfionem  effugifle  fe  fibi  placuit  \ 
quanquam  fi  prior  fententia  pro  rata  habeatur,  id  quad  l  0r- 
pus,  quicquidfit,  aut  corpusautnihil  fitnecefTe  eft  "Atde 
hoc  paulopoft  fufius.    Et  denique  cum  in  morali  Philofo- 
phia  maxin.e  ratarum  fcntentiarum  primam  pofuit   *  Qn0d 
^  bcatum  a-ternumque  eft,  id  nec  habere  ipfum  negotiiquic- 
"quam,  nec  exhibere  altcri.   Itaque  nec  iri  ncque  gratU 

teneri, 


Sect.  XIX.      o*  quinam  Ahei  fuerunt  ? 

"  teneri  ,  quod  qpa>  talia  funt,  imbecilla  fint  omnia.  Qua? 
ciim  manifefte  cum  Providentid  divinS  pugnare  videantur, 
qua  fublata  nulla  cultus  divini  ratio  fupereffe  poffit  5  fi  enim 
nihil  vit^hominumtribuereaut  poffintaut  velint,  quorfum 
eftquicquamab  iis  impetrare?  fique  preccs  non  exaudiant, 
quorfum  eft  preces  adhibere?  Pcrfpicua  fatis  eft  ratiocina- 
tio,  fed  ejufdem  vimfotisfe  cffugifle  putat,  fiDeonihilomi- 
nus  ob  prcftantiffimam  fui  naturam  cultum  tribuamus ,  etfi 
nec  ipfe  Deus  animadvertat ,  nec  nos  quicquam  commodi 
inde  expeftemus  5  atqui  religio  quae  nullum  fruftum  ncc  Dco 
ncc  homini  afferat,  res  prorsus  inutilis  &  otiofa  fit  neceffe 
eft. 

Atque  e&dem  impudentia  fe  ubique  &  in  omni  quaeftionc 
geffit,  quafi  reliquum  hominum  genus  nil  nifi  fungos  &  fft- 
pites  fuiffe  cenferet,  quorum  hcbetudini  quicquid  velit  im- 
ponere  potuifiet;  quod  ut  uberius  conftet  proxime  ad  defcri- 
ptiones,  quibus  Deorum  naturam  delineavit  pergendurn  eft  5 
cumejufmodifintquasattulit,  utpalam  fiat  nullos  eum  om* 
nino  Deos  efle  credidiffe,  fed  folum  credcre  impudenter  fi- 
snulaviffe. 

Sect.  XIX.  EtenimfiDii  fint,  imprimis  quaerendum 
eft  an  fint  corporis  expertcs  ?  at  nihil  tale  praeter  inane  in  re- 
rum  natura  efle  poffe  voluit  Epicurus.  An  Corporei  >  ne- 
quaquam,  inquit  -y  quicquid  enim  Corpus  eft,ex  atomis  con- 
ftat,  &  proinde  mortale  eft  :  At  fi  nec  corpus  Deus  fit  nec 
corporis  expers ,  quid  efle  poffit  >  Neutrum  eft  5  inquit. 
Quid  igitur,inquam,rurfus  nihileft  >  Nullo  modo,  inquit, 
fed  quajtcorpM  habendus  eft.  At  rifit  proculdubio  facetus 
homo  tam  facile  humano  generi  illudi  potuiffe  3  quid  enim 
fit •  ywjf^r^necipfeintellexit,  nec  ut  quifquam  alius  in- 
telhgat  curavit.  Cum  verba  qusecunque  dare  fatis  habuit, 
?n  vero  aut  quicquam  aut  nihil  fignificent  fibi  perinde  foret, 
immo  idcirco  ufus  eft,  quod  nihilomninoiis  fubjici  credide- 
rit  >  cum  pcr  totam  difciplinam  id  imprimis  voluit,  nihil  in 
rerumnatuii  aut  effeaut  effe  pofle,  nifi  quod  corpus  fue- 
rito  omneque  corpus  ex  atomis  conflari ,  atqueadeo  quod 
«orpus  non  fit,  nequeproinde  ex  atomis  conftans,  nihil  om- 
nmo  efle  neceffeeft.    Ita  cum  temere  &  olcitanter  diftata 

fua- 


An  Tbilofophorum  ull\y  Disp.  I. 

iua  eliudiffet  liomo  iraperitus ,  quicquam  effutire  mallet 
quam  reprehenfioni  fuccumbere.    Et  cum  ftatim  objici  au- 
diret,  fiquicquidfit,  corpus  fit,  Deos  quoque  corporaef- 
(e  3  fi  corpora  ,  ex  atomis  conftare  $  quicquid  ex  atomis 
conftat,  aliquando  natum  effe,  quod  natum  interire  pof- 
fe^  ergoDii  nec  azterni  nec  beati  5  nonxterni,  cum  ortum 
habucrint}  nonbeati,  cum  (atis  exploratum  nonhabeantfe 
femper  fore  in  (uis  voluptatibus,  quod  ipfe  Epicurus  primum 
vitas  beatae  fundum  pofuit.    Huic  tam  perfpicuo  ratio- 
cinio  vir  effrons  ,  cum  nec  refpondere  novit  ,  nec 
concedere  voluit ,  tam  levi  &  fatu3  argutiold  fatis  fe- 
ciffe  (e  cenfuit ,  ita  ut  cum  qttaji  corpus  efle  dixerit ,  om- 
nem  reprehenfionem  callidiffime  effugiffe  fibi  plaudat,  etfi 
nemo  nifi  ipfe  Epicurus  (nec  tamcn  ipfe)  tam  obtufus  repe- 
riatur ,  qui  non  videat  id  ipfiim  quafi  corpus  ex  ipfius  de- 
cretis  aut  corpus  efle  autnihil ,  cum  nihilquod  corpus  non 
fitinrcrum  natuni  effe  vellet ,  atqu^  igitur  utcunque  Dii 
fint  quafi  corporay  nifi  quoque  corpora  fint ,  nullifunt.  Et 
pari  quidem  modo  vir  indo&us  in  omni  Philofophiae  parte 
mifere  rideri  (e  fecit  5  cum  fcilicet  animum  primum  ad  re- 
rum  contemplationemapplicueriv  nihil  magiscordi  habuit, 
quam  aliquidin  re  qu3que  innovare  ,  ut  ipfe  quoque  tan- 
dem  fui  nominis  Cectx  pater  evaderct,  &  proinde  priufquam 
quid  alii  cenfuerint,  mediocriter  intellexit,  fua  deliramenta, 
qu^cunque  in  mentem  vcnerant ,  audafter  effutiit  5  quae 
cum  alii  manifefta?  ignorantia?  redarguerint ,  noluit  conce- 
dere,  fed  ut  quoquo  mododefenderet  quod  femel  dixerat, 
fe  femper  in  graviora  praecipitia  immittere  pcrrexit.  Atque 
itacum  femel  atomos  dixerat  innat3  gravitate  dire&o  deor- 
(um  ferri,  &  cum  poftea  obje&um  audierat  eo  pa&o  coire, 
aut  coha?rere  non  potuiffe  ,  nec  erubuit  nec  fententiam  mi- 
fit,  fed  folum  addidit  declinare  paululum }  quanquam  de- 
clinationis  non  modo  nullam  caufam  deprehendere  potuit, 
fed  &  eam  contra  vim  Natune  quam  prius  ipfe  pofuerat' 
induxit.    Quippefiinnato  pondere  dire&o  deorfum  feran- 
tur,  quisfanenon  vidct  id  omnino  obftare quo  minusquo- 
quo  mododeclinarepoffint.    Atque  adeo  tandcm  eo  im- 
pudentia^feuftupons  devenit,  ut  cum  are;umcntis  preme- 
vetur,  negare  non  -Mmuit  duarum  propofitionum  qu#  fibi 

invi- 


Sect. XIX.         qnhutm  Jthei  fuemnt  ? 

invicem  contradicant,  alteram  efle  veram.  Quidnondice- 
ret  frons  perfrifta  potiufquam  ignorantiam  confiteretur  > 
Atqueeodemquidem  modo  indecretis  de  Deorum  naturi 
fe  geffit,  fcilicet  ftatuerat  imprimis  omne  quod  eft  aut  cffe 
poteft,  corpus  effe  j  quod  cum  tueri  fe  non  pofle  videret,  fo- 
lum  addit  aliquid  quoque  efle  quod  non  fit  corpus  fed  maft 
corpm,  quod  fi  quicquam  revera  fit,  radicitus  evertit  pri- 
mum  Epicures  Philofophis  effatum  3  quod  fi  non  everta- 
tur,  quafi  corpvs  nmctt,  &  proinde  cum  Deum  quafi  coi:- 
puseiledixerit,  planfc  nihil  efle  dixit.  Atque  id  quidem 
voluiiie,  quanquamaperteeffarinonauderet,  nonmodoe 
pnmisin  omni  difciplina decretis liquet,  fed  multo  maeisfe 
torma  hujus  quaficorporis,  quanaturam  divinam  defcribivo- 
e'  anmm^  enim  vult  eAe,  at  quis  intelligit  quicquam  ef. 
lepqffe  quod  figuram  &  lineamenta  totumque  corporis  hu- 
maniapparatumhabeat,  quod  tamenipfum  corpusnon  fue- 
nt?  Perditafuntdeliria,  &  nemo  quidem  ufque  adco  ve- 
cors  qm  ex  ammo  tam  futilia  commenta  fibi  credere  perfua- 
deat ;  neque quidem  ipfe Graius homo e6 defipientisedeve- 
nire  potuit,  ut  fibi  ferio  perfuadere  poffit.  Miror  itaque 
-TnT^f  'mpudent,'am'  cum  antiquiores  omnes  Philofophos 
tanto  faftu  conculcavcrit,  fefeque  primum  efle,  qui  veram 
fip.enuam  mvenit,  gloriaretu/,  a  fe  impetrare'potuiffe  am 

r£uraT U,S  fT  C,at?  animo  §eftire-  MagS  autem  mi- 
S,  Kn  '  Paululum  advertamus  quibus  ratiociniis  indu- 
ttus  humanameffeDeorumformam  aflferuerit;  quod  fcili- 
cet  homtnum  mentibus  cum  de  Deo  cogitaverint ,  nu  la 
a  a  occurrat  5  at  nov.t  (fi  quicquam  novefit)  talem  Nunn- 
ms  deamnon  faptennbus,  fed  foli  imperitoium  vulgo  oc- 
curnfle:  quibus  ufu  venerat  nullos  alios  adorare  Deos  ri- 

effer.°om,Trtntate  fonfti  in  Deorum  "umerum  rela  i 
*  Q-uall.bus  Dnsnemo  vehementius quam  ipfe Epicu- 
rus  renunaav.t.  Qutd  quod  denique  iis  Sominum  formas 
llamteent'  w  quidcm  fi  quicquam  fint,  eas  habere  nequa- 
5ohm,P°rUI-flent  ?  CUm  membra  habere  fi"e  membrorum  ufu 
auffanr  rgU,am  hab«M.  non  loquuntur  5  fi  palatum,  non 
rant  Rr  11  Pf d«,  non  ambulant;  fipulmones,  non  refpi- 
habent  T  decKteris  ^quar  ,  fi  habeant,  omnino  fniftra 
,  oc  tamen  fi  hominum  fimiles  exiftunt,Jhabere  necef- 


H  fc 


An  fhilofophorum  ulli,  Disp.  I. 

fe  eft.  At  cum  denique  ut  has  reprehenfiones  effWiat  Cma- 
luit  enim  milhes  ineptire  quam  veritatem  femel  confiteri^ 
Deorumfpecies  voluit  exteriora  hominum  lincamenta  non 
mtenora  vifcerarepratfbntare,  iis  non  hominum  fed  cutis 
.  humans  figuram  conceffit,  at  qualis  ifta  Deorum  natura  eft 
qua?  cum  qec  corporea  nec  incorporea  fit,  oihilq;  folidi  habe- 
at,certeadeotenuis,macilenta,  &  umbratilis  fitneceffe  eft 
ut  reveri  nihilfit;  fienimcorpus  fit,  folidum  efifct  fi  cor' 
pus  non  fit,  aut  mcorporeum  aut  nihileff.t ;  &  proinde  cum 
nullamnaturam,  qusprorfus  incorporea  fit,  admiferit,  cum- 
que  Deorum  naturam  omni  foliditate  vacuam  effe  contende- 
nt,  &c  cum  poftremd  quicquid  incorporeum  non  Gt,  fi  om- 
mnofif,  concretum&folidum  fit  necefiecft,  quid  lequi- 
tur  nifi  Deos,quineccorpora  neccorporis  expcrtia  fint  ni- 
hil  &inancelle>  Concludoigitur  Deos  efle ,  utcunque  lu- 
ftnt,  nonomninocredidifle:  feuut  Pofidonius,  Nullos  ehe 

DeNat  Deor.  ^L^jVo^'  W  "  ^  Diis  immortaUbus  dixerk 
&  T  ™vf«  JfM^graM  dixijje.  Ncque  emm  tam  Mpttm 
jmjjet,  ut  homunculi  (Imilem  Deum  fingeret ,  lineamcti sdun- 
taxatcxtremis,  non  habitu  folido:  mcmbns  bommtm  pr*di~ 
tum  ommbus  ,  uju  membrorum  ne  minimo  quidem:  FxiLi 
quendam  atque  pcrlucidum,  nihil  cuiqnam  tnbucntcm  M 
gratificantem,  omnino  nih,l  curantem,  n,h,lagentem  ; 
iura  primum  nulla  ejjepoteji:  ^q„e  vulens  Eticurus  re  tollit 
oratione  relinquit  Deos.  ' 

™,tC1'  X,?'-  At  "°n  fat'S  duxit  Vir  rnefab,lis  pictatis 
omnem  tum  Dei  noutiam tum  naturam  labef.  Jare  S  nu 
que  omnis  providentia,  fufque  cultorum  cu^SdSS" 
latur;  quafubladnil  nififid>am  8c  fimulatam  pietatem  1C  . 
qu*5  etenimCut  breviffimeremconficiam,  cL  adeo  Sl 
fpicua  fitutlongion  difputatione  non  egeat)  fi  nihil  ouid 
agamusanimadvertat,  finecidcumneg^imus,  necmtS 
cum  cohmus,  teneatur  j  five  cu!tu  quis  profccutns  fSS 
necneperindeeft:  fiqueperindefit,  SlpeSSS 
nnni  tribuamusmfiinutilem,  &  prorfus  operofam  h  ftrion 
am.    At  fi  in  tam  manem  &  Iudicram  fpeciem  XcTtur 
ommsRehg.o ,  nihil  mtereftfiveafferant  five  abnuant cum 
(fi  cuiquam  ufui  fuent;  tota  ejus  tum  ratio  tum  obligatk 

Provi- 


Sect.  . XX.  c>  quinant  Jtbei  fuerunt ? 
Providentia?  animadvcrfione  oriatur :  Qifis  enim  preces  fun- 
deret,  aut  gratias  ageret ,  aut  lcgibus  obfequeretur.  cum 
necpreccsaudiat ,  ncc  gratias  curet,  nec  officium  remune- 
ret,  quibus  praeifis,  quacunque  uliius  emolumcnti  fit  reli- 
g^  perfp.cuetoH.tur  ?  At  eadem  quidem  impudentia  qul 
pnus  htc  etiam  fe  gcffit  vir  modeftus.  Ut  enim  cum  omnia 
argumenta,  quibus  numinis  exiftentia  probari  poiret  con- 
tcmpferat  unum  a  populi  prsjudiciisdeduftum,  quod  nrs 
a  iisomnibuscontempfit,  reliquit :  cumquc  omncm  natu- 
lam,  qudDnfuiconftare  poflent,  fubtuJiflcr,  iispofteatam 

nr.  ita  cum  omnem  pietatem  adversus  Deos  ,  qu*  cujuf- 
quam  autususautvirtutis  fit,  radicitus  exciderat,  fiftam 
aliamSc  Iudicram,  quaque non majoris in  vita  usus  fit,"quam 
u  nuiia  foret,  lnduxit.  Etenim  omnis  cultus  divini  ratio 
aut  in  gratitudine  pro  beneficiis  acceptis,  aut  in  fiducia  pro 
accipundis,  aut  in  legum  obfequio,  quas  fuis  cultoribus 
pialcnpljt;  aut  poftremo  in  admiratione  eximia  &  preftan- 
tJliims  natur*  ponitur.  At  fi  nulla  Diis  infit  rerum  cura  & 
providcntia,  nullus  rclinquitur  gratitudini  locus  ,  cum  ab 
ulh],^CCCpenrS'  nU,lu?  fiduci*>eum  nihil  cxpeftamus; 
conft  t^n,q^ob&u,°'  cum  nec  >eges  conftituunt,  &  fi 
comhtuer,nt,i,sobfequamur  necne,  nequaquam curant.  His 
au  emomnibusofficnsa  religionis  negotio  detraftis,  poftre- 

™™  °  °  °mn,s  Deo,um  cult"s  occupari  voluit  Epi- 
curus,  una  quoque  evanefcat  necefle  eft.    Quid  enim  exi- 

S2o  A atU'  *  divina  fupereft' quod  in  admirationem 
Smf™  Y.eneremur J>ropter  form£E  pulchritudinem  >  At 
cum  humanafit  quid  eft  curnos  ipfi  q^oque  non  invicem 

defrS^  £  lt,m  C"m  Venuftior  fit  Cut  Epicuru* 
Pora  hPf }  hominun?qu^9eorumfpecies^  quatemiscor- 
poia  humanaadmirah -ihquadam  partium  varietate conftent, 
qua  um  qusque  praftantiffimis  vita>  muneribus  deftinetur  • 
a  utpartiumufiis  cumearum  pulchritudine  certare  videa- 
virioc ? ™°?™dcm  longe  mirabilior  eft  tot  partiumad  tam 
nium  "  deftlnat.10'  q^am  Pulcherrima  membrorum  om- 
do  m,^mpagCS,&  difP°fiti0  3  cum  hancarshumana  pingen- 

OUO  minmm      °  lmit3ri  P°ffit'    iftam  Vet°  tantUm  a"beft 

1  in'nusquoquomodoimitandoaflequatur,utnequidem 


H  2  intel- 


'Jn  fbilofophorum  ulli,  Drsp.  f. 

intelk&u  affequi  valeat.  Quid  itaque  de  Diis  dicendum 
eft,  qui  cum  iifdem  membris  fingantur,  cnm  nullo  membro- 
rum  ufu  ?  Si  oculos  habcant,  ca?ci  funt  5  fi  os,  muti  5  fi  au- 
res,  furdi}  quam  mifera  Dcorum  gens,  quse  tanth  calamita- 
tibusfemperopprimatur!  Qiiid  enim  his  fenfibus  orbati  m 
omniceternitateagant?  cum  fcilicet  nihil  negotii  aut  fui,  aut 
alieni  habeant,  necefle  eft  aut  exercitiis  aut  colloquiis  #ta- 
tem  fallant}  atqualis  cxcorum  cumcaecis  lufus,  Scmutorum 
cum  furdis  fermo  ?  Et  prater  infortunium  non  exigua  eft 
deformitas  membra  habere  fine  membrorumufii ,  propterea 
longe  pulchrior  hominum  quam  Deorum  forma,  fi  igitur  Dii 
propter  eximiam  formam  colendi  fint,  quanto  magis  homi- 
nes  ?  Prsefcrtim  cum  praeftantiftimis  humani  corporis  mem^ 
briscareant,  quatenus  duntaxat  extrema  lineamenta  habe- 
ant,  nihil  autem  interiorum  vifcerum  ,  aut  fi  omnino  habe- 
ant,  ita  habent,  ut  habitu  folido  non  fint  5  ita  ut  non  tam 
Dii  quam  Deorum  larvas  &  umbrae  habeantur,  neque  alker 
hominum  fimiles  exiftunt,  quam  piftura?,  cum  eorum  tinea- 
menta  non  habitu  folido ,  fed  fold  extrema  fpecie  repraefen- 
tent.  Nihil  itaque  cur  colamus  in  fovmx  pulchritudine  re- 
peritur,  neque  cur  in  mentis  dignitate  5  cum  omnis  illius 
dignitasaut  in  intelle&us  aut  in  voluntatis  virtutibus  pona- 
tur  .*  intelle&us  virtus  eft  fapientia ,  at  omnis  fapientia?  vis 
aut  finis  cujufquam  eleftione,  aut  mediorum,  qua?  fini  ma- 
xime  apta,  &  accommodata  funt,  ufu  elicitur.  Si  igitur 
nihil  curent ,  nihilque  moliantur  Dii,  qua?  fupcreft  materia, 
inqud  fuas  vires  omnino  cxplicet  fapientia?  Aut  quaeoam 
eftifta  fapientia  qusenihil  ftpienter  a^ut^nfulat  aut  agat  ? 
Aut  denique  fi  ab  omniofficio  8c  beneficro  abftirjeiQ  praeci- 
puum  (apientixmunus  efle  putavcrit,  dicat  quamobrem  na- 
turam  tam  inertem  tamque  delicatam  quovis  cultu  aut  ho- 
nore  habere  obligemur.  Pofiit  fortafle  ipfa  fibi  placcre,  fe- 
fequefiiisulnisamplefti,  at  quae  pietas  anobisquoquomodo 
deberi  poteft,  quos  penitus  negligere,  nullique  curse  ha- 
bere  novimus  ?  Tantum  abeft  quamvis  laudem  mercatur 
tam  livida  animi  affeftio,  ut  fit  omnis  injuftitia?  &  improbi- 
tatis  vitium  5  cum  nec  peflimi  quique  cuiquam  in  juriam  fa- 
ciunt  nifi  quod  aliorum  omnium  curam  procul  habeant ,  fi- 
brque  folis  confulant.   Si  itaque  Dii  tam  iniqua  &  invidia? 

plena 


Sect.  XX.  quinant  Athel  fuerunt  ? 

plen&  afte&ione  teneantur ,  odii  potius  6c  inimicitiae  eos 
quam  benevolentiae  affeftu  profequi  oportet.  Qucmadmo- 
dum  ipfum  Epicuri  contubernium  dum  in  hortulis  fuis  deli- 
tefceret,  fuoqueotio  Sc  voluptati  indulgeret,  nullamque 
curamaut  patriaeaut  parentum  autaliorum  omnium  habere 
fe  profiteretur  }  poiTent  alter  alteri  fapientiam  gratulari,  at 
ab  aliis  quibufcunque  nullam  gratiam  expe&are,  nedum  me- 
rcri,  certe  poffent.    Cumque  Metrodorus  fratri  Timocra- 
ti  perfuaferit  nihil  juvare  Gra?corum  fervatorem  fieri,  nihil 
item  coronas  ab  iis  propter  fapicntiam  obtincre ,  fcd  ventri 
rite  gratificari  5  fi  confilio  obfecutus  fuifiet  Timocrates,  ut 
fui  folius  curam  &  amorem  habui(let,a  fe  folo  quoquecuram 
&  amorem  jure  expe&aflet,  ab  aliis  autem  omnibus  contera- 
ni  ,  negligi,  &  odio  haberi.    Qux  eadem  eft  Deorum  ra- 
tio,  fi  enim  fibi  folis  fapiant ,  nullaque  omnino  bencficia, 
cum  facile  poffint,  largiri  velint,  utcunque  fibi  inter  fe  ad- 
mirationi  forcnt ,  nullam  certe  nifi  a  fe  mereri  potuiflent. 
Denique  quid  quod  hoc  Philautia?  vitium,  quemadmodum 
in  hominum  vita  elicitur ,  folertia*  6k  acuminis  laudem  me- 
reatur  5  cumquos  tencat,  foleant  multdinduftria  longaque 
eventuum  praevifione  fuas  rationes  conficere.  At  Dii  nequi- 
dem  lubtilitate  laudandi  funt,  cum  res  fuas  nullo  confilio 
peragant,  fcd  folum  omni  aeternitate  uni  loco  affixi  fcdeant, 
nihil  aliud  cogitantes  quam  utcunque  aliis  fit  fibi  bene  efie^ 
quod  ipfum  ftuporis  &  ignavix  crimen  eft,  adeo  ut  fi  ea  ra- 
tione  fibi  fapere  videantur,  nullialii  videri  poflcnt.  Immo 
tantum  abeft  fuam  fibi  fadicitatem  gratulcntur  ,  ut  rcm  nul- 
lam,  qu3  gauderent,  habeant :  Etenim  cum  nihil  in  rerum 
natui 3  quod  a  corpore  fecrctum  fit  efle  velit  5  nullafque  ani- 
mi  voluptates,  nifi  qua?a  corpore  oriantur,  &  incorpusde- 
finant,  nulla  felicitate  frui  poflunt  Dii,  nifiqux  inde  ortum 
ducat  eoque  referatur  :  atqui  iis  iftis  quoque  delc&ationi- 
bus  interdixit ,  cum  quanquam  mcmbra  humana  Diis  fuis 
affinxerit,  mcmbrorumufumdetraxit,  e  quo  folo,  qu^cun^ 
que  fit ,  nafcitur  omnis  corporis  voluptas.    Si  autem  neque 
edant,  nequebibant,  neque  quicquam  aliud  agant  ,  quod 
corpori  jucundum  fit  5  fique  nihil  aliud  fit  quo  fibi  placere 
poflunt ,  quid  fequitur  non  opus  eft  dicamus.  Quafnobrem 
cum  eosveliti«omni*eternitate  cogitare  fibibeneefle,  noa 

H  3 


cfti 


M  Philofophorum  nlli,  Disv.  I. 

eft  profe&o  cur  ita  cogitarent,  cum  iis  nullam  qu3  teentur 
neque  corporis  neque  animi  beatitudinem  reliquerit.  O 
immortales  beatos  !  qui  fempiterno  otio  &  torpore  languent, 
nihilque  habent,  in  omni  seternitatc,  quo  aut  t^dium  a?vi 
fallant,  aut  mentis  vim  occupcnt  &  exerceant.  Quantd 
felicior  mufcarum  &z  papilionum  natio,  quae  vita  nullo  fafti- 
dio  maculata  utuntur ,  fed  fefe  aut  lufu  aut  melleis  fuccis 
perpetuo  dele&ant !  At  triftis  &  mifera  Deorum  ^ternitas, 
qui  omni  oble&amento  carent ,  quo  fibi  placere  poflent,' 
quique  tam  longinqui  aevi  faftidium  fine  ullo  vitae  ufu  aut 
tatitia  patiuntur.  Equidcm  Sifyphi  fatum  potius  optarem, 
quam  tam  languidd  fibique  naufeante  ignavi^  dclafJaiK 
ipfe  enim  dum  fixo  adha^ret  ,  graviores  quafque  animi 
arumnas  excutit  5  at  hi  dies  noftcfque  fedent  fibi  (emper 
dilplicentcs ,  cum  qua  re  aut  fibi  placere  aut  animum  laxare 
poflent,  omnino  nefciant.  Qiiid  autem  infelicius  excogitari 
poteft  quam  tam  (iipina,  tam  triftis,  tamque  defperata  #ter- 
nitas  ? 

Se  c  t.  XXI.  Et  quod  de  intelle&us  ,  idem  quoque  de 
voluntatis  virtutibus  multo  magis  dicendum  eft,  qux  iftis 
tantoanteferenda?funt,  quonto  melius  fit  bene  agere  quam 
re&e  fentire  aut  (blerter  invenire.  Dii  itaque  Epicurei  aut 
hominum  gcnus  juvare  non  poflunt  5  aut  fi  poflunt,  nolunt. 
Si  non  pofltmt ,  cur  Dii  potius  habendi  fint  quam  pulices 
&  vermes$  fi  enim  imbecilli  fint,  nullaque  potenti^  praxliti, 
quid  in  eorum  natura  pr^ftantius  qu^m  in  viliflimo  quovis 
infe&orum  genere  reperitur  ?  Nse  quidem  fi  Dei  potentiam 
ex  operibus  metiantur  (8>c  nulla  alia  ratione  metiri  pofilmtj 
non  intelligunt  Epicurei  cur  plus  virium  Diis  fuis  quam  cau- 
ti  aut  faxo  tribuamus.  Si  enim  Dii,  quid  valeant,  nunquam 
experti  fint,  neque  aut  mufcam  procreare,  aut  cuiquam  ato- 
momotumimprimeretcntaverint,  quid  eft  cur  ulla  agendi 
facultate  prseditos  efle  cenfcamus  ?  Qua  fublata ,  quid  exi- 
mium  &  admiratione  dignum  in  eorum  natura  videamus  > 
Aut  fi  fit,  quid  eft  quod  ad  eos  colendos  omnino  inducat 
cum  nec  pietatem  remunerari,  nec  impietatem  ulcifci  vale- 
ant?  Sinvero  Monogrammos  Deunculos  fuos  nos  quidem 
juvare  pofle,  fed  nolle  cenfeant,  iftopactonon  modoomni 

virtu- 


Sect.  XXI.  quinam  Athei  fuerunt  ? 

virtutis  laude  Sc  pulchritudine  carere,  fed  &  flagitiofifiimo 
quovis  affeftu  abripi  arbitrantur.  Qnid  enim  tetrius  efie 
poffit  quam  beatiffimam  naturam,  qux  omnia  facile  poteft, 
tantopere  fibifuoque  otio  indulgere  ,  ut  ne  cuiquam  quic- 
quam  boni  in  omni  xternitate  fecerit  ?  Atque  cum  videat  vi- 
ros  optimos  virtutis  causa  ab  improbis  omni  calamitatum  ge- 
nere  vexari,  tantilli  curet,  ut  ne  quidem  dextram  e  finu  ex- 
trahcre  fuftineat,  aut  utiftis  fuccurrat,  aut  ut  hos  cohibeat. 
Quid  enim  ?  fi  inter  virtutem  Sc  vitium  nihil  intercfle  pu- 
tet,  ita  ut  nec  bonosamet  necmalosodio  habeat,  res  confe- 
&  eO:,  Sublato  enim  omni  aftionum  difcrimine ,  quid  re- 
fjrt  de  religionelitem  movere,  cum  fi  habeamus,  non  meli- 
ores,  nequefinon  habeamus  detcriorcs  fuerimus?  finautcm 
inter  bonum  malumque,  quaevis  fit  difcrepantia  ,  ita  ut  al- 
terum  diligat,  alterum  deteitetur,  quam  intolcrabilis  ignavia? 
eft  ne  femel  quidem  in  omni  a?tcrnitate  aut  alterum  evexiffe, 
aut  ab  alterodeterruifle,  ne  fcilicet  otii  fui  5k  quietis  jaftu- 
ramfaciat.  Immo  certe  neutrius  curam  habcre  manifcftum 
cft,  cum  quid  utri  acciderit,  omnino  pofthabeat.  Attamen 
Natura?  prseftantiam venerantur.  Quam  pr^ftantiam  ?  cum 
quicquidinomniNatura  prarftantiffimum  fit  tollant,  jufti- 
tiam  &  beuevolentiam.  Juftitiam,  cum  nullam  probitatiscu- 
ram  habeat,  quod  unica  juftitia?  lauseft:  Benevolentiam,  cum 
nullacharitateautgratia  ne  quidem  crga  optimos  teneatur. 
Pra?cifis  autem  iftfs  virtutibus,  quo  perfecttorem-  Dcorum 
Naturameflevolunt,  eo  deteriorem  efticiunt,  cumnihilaut 
invidiae  aut  avariti^  magis  proprium  fit ,  quam  neminem 
praetcr  fe  fibi  charum  habcre.  At  hoc  quoque  in  loco  non 
aliter  quam  in  aliis  omnibus  fe  gerunt  Epicurei,  cum  fciiicet 
omnemnaturaepraeftantiamfuftulerunt,  prseftantiam  natura 
venerantur.  At  perfiftunt,  fublatis  aliis  omnibus  perfedtio- 
nibus,  fuperfunt  adhuc,  jEternitas  &  Beatitudo,  quaefuam 
venerationem  mcreri  quis  ncgaverit  ?  Immo  potius  fi  Epi- 
curo  fides.quis  non  negaverit  ?  Cur  enim  propter  iEternita- 
tem,qu3e  cuilibetatomo  perinde  ac  numini  conveniat  ?  At  fi 
propter  Beatitudinem,  autcorporisaut  animi  $  non  coi  po- 
ns,cum  omnibus  voluptatis  inftrumentis  aut  inftrumentorum 
ufucareat^  non  animi,  cum  nulla?  fint  ejus  voluptates,  nifi 
qu^adcorpusreferantur.  NuUaitaque  Deorum  beatitudo, 

ve\ 


An  Tkilofophorum  ulli,         Drsp.  I. 

vcl  fifuerit,  milluseorum  cultus,  cum  tantd  naturse  malig- 
nitate  teneantur,  ut  nemini,  ne  optimis  quibufvis  quicquam 
boni  impertire  velint.  Ita  quidem  quocunque  fe  vertant, 
nullis  argutiis  &  captionibusmanifefhe  impietatis  crimen  elu' 
ere  poflunt.  An  ergo  (inquiunt)  fimulate  egerit  Epicurus  > 
An  ergo  (inquam)  quis  dubitavit  ?  At  boni  fide  femper  egit, 
cum  eddem  libertate  multitudinis  Deos  improbavexit ,  qui 
veram  divinitatem  afleruit.  Ita  quidem  apud  fuos  in  late- 
bris  &  gurguftiis  ?  ubi  omnes  tum  fiftos  tum  veros  Deos  fu- 
fculit,  at  in  publico  patria*  fiiperftitioni  fcrupulose  fatis  mo- 
rem  geffit,  neque  quoquo  modo  liquet  an  qucmvis  Diis  cul* 
tum  prasftiterit,  nifi  quod  nonnunquam  publicis  ceremoniis 
interfuerit ,  ut  ea  fimulatione  populi  fufpicionem  cffugeret, 
aliorumque  omnium,  fi  quibus  impietatis  myfterium,  quod 
inhortis  docuerat  fuboleret,  criminationes  elueret.  Adeo 
ut  mirari  non  febwryLSanftu*  Augiijlinus  Epicurum  in  eadem 
civitate  cum  gloria  floruifle ,  fecurumque  vixifle  ,  in  qud 
Anaxagoras,  Socrates,  aliique  impietatis  crimen  effugere 
non  potuiflent.  Cum  hi  palam  &  apcrte  quos  populus  De- 
os  colebat,  Deos  efle  inficiabantur  5  ifte  autem  (eorum  pe- 
riculo  cautus)  impia  fua  dogmata  fecreto  &  fuis  duntaxat  in- 
fufurravit.  Et  ne  forte  aliquando  in  publicum  venirent,  fa- 
tis  aflidue  publicis  ceremoniis  intereffe  curavit,  ut  faltem 
fpeciemquandamexcufationishaberet,  qu3  fe  apud  popu- 
lum ,  fi  in  periculum  vocaretnr  \  defcnderet.  Sin  autem 
quovis  alio  inftituto  Deos  coluerit,  poftquam  eorum  notiti- 
am,  naturam,  providentiam,  omniadeniqueattributa,  prae- 
fertim  (apientiam ,  juftitiam  &  benevolentiam  detraxerit, 
profefto  vir  ineffabilis  pietatis  dici  mereatur. 

Sect.  XXII.  Qyod  ad  pofterius  accufationis  caput 
fpeftat,  Epicurum  fcilicet  fummum  bonum  in  corporis  vo- 
luptate  pofuifle,  quanquam  a  loco  de  Diis  alienum  videa- 
tur,  tamen  in  eadem  principia  prorfus  devolvitur  :  Quippe 
fi  ulla  omnino  fit  pietas  &  Religio,  nnicum  vitae  beat#  fun- 
dumeffeconfitentur  omnes$  finonfit,  nulla  extat  hominum 
faelicitas,  nifi  qua?  ad  corpus  corporifque  voluptates  refera- 
tur  5  adeo  ut  in  utroqueloco  de  e2dem  re  plane  fiat  difpu- 
tatio.    Imprimis  igitur  de  voluptatis  voce  cum  Epicnro  non 

con- 


Sect.  XXII.    &  quinam  Jtbei  fuerunt  ? 

contendam ,  &  imperite  quidem  ejufdem  gratia  in  eum  in- 
vehi  arbitror,  cum  quicquid  alii  felicitatis  ,  hic  voluptatis 
nomine  intellexerit  5  talem  nempe  rei  cujufque  ftatum ,  qui 
maxime  ejus  naturse  conveniat ,  in  quo  cum  conftituta  fit, 
in  fumma  felicitate,  feu  in  fumm3  voluptate  pofitam  efle  di- 
cendum  eft.  Et  propterea  cum  Epicuro  (fi  placet)  contra 
Stoicos  dicerem  virtutem  propter  voluptatem  expetendam 
efle,  quamque  nifi  efficeret  expeti  non  oportere,  ciim  non 
aliud  dicerem  quam  quod  ipfi  confiteantur  ,  dum  virtutem 
ad  vitam  beatam  referri  velint ,  &  propterea  non  propter 
ipfam  fed  propter  vitam  beatam  ad  quam  refertur ,  expeti. 
Et  quanquam  virtus  fummum  bonum  vulgo  dicatur  &  dici 
mereatur,  quod  omnium  qua?  vitam  beatam  aut  faciant  aut 
tueantur,  nihil  fitaut  majus  aut  fuperius  virtute,  atqueita 
cum  mediorum  fummum  fuerit,  qu#  ad  vitam  beatam  con- 
ducant,  fummum bonum  dicitur  5  quod  fi  adfit ,  fummum 
bonum  afferat ,  ad  quod  tamen  tanquam  ad  ultimum  finem 
refertur.  Et  qui  vii  tutem  laudant  homintimque  dtle&ui 
commendant  detiafti  omni  voluptate  ,  ornmque  ad  fua 
commoda  intuitu,  magnaloquuntur  fed  inania  5  cum  omne 
animal  fimul  atque  natum  fit,  feipfum  diligat,  fibfque  pla- 
cere  gaudeat,  a  quo  affe&u  ,  quicquid  eligit ,  oritur ,  & 
ad  quem  finem  ,  quicquid  agit  ,  refertur  5  ita  ut  fui 
ftiarve  naturse  amor  primum  fit  in  omnibus  agcndi  prin- 
cipium  finifque  ultimus  5  quod  fi  ita  fit,  necefle  eft,  ut  (em- 
perSc  in  omni  negotio  fuisrationibus  iniervire  res  quseque 
ftatuat,  cum  non  facilius  fit  hunc  affe&um  a  re  quaque  quam 
a  feipfo  avellere.  Atque  ita  cum  quamdiu  res  qu#qi:e  fit, 
fefe  amare  necefle  fit,  quamque  diu  fefe  amet,  fibi  quoque 
placere  &  bene  efle  exoptet  5  quid  fequitur,  nifi  ut  quamdiu 
fuerit,  fu#  utilitatis  vel  voluptatis,  velquocunque  alio  no- 
mine  appcllare  libeat,  caus^  femper  agat  >  Et  cum  in  hac  re 
quam  og^iw  oixeiov  appcllant,  omnes  philofophorum  fe&a? 
confentire  videantur,  cum  Epicuro  nolo  de  voce  litigare  $ 
nequeenim  minorainhominereprehendere  dccet,  quitot, 
tantis  reprehenfionibus  ubique  pateat.  Sit  itaque  voluptas 
fummum  bonum.  Atquae  voluptas,  Epicure  ?  Corpom(iii- 
quit,)  cum  alia  neque  fit,  nequeefle  poffit}  quippe  fi  nihil 
aliud  Gt  hominisnatura  praeterquam  corpus  (ut  ftatuit)  quis 
r  I  dubitat 


An  Thilofophorum  ulli,  Disp.L 

dubitat  eam  nulld  alid  fielicitate  frui  pofle  >  Qux  res  primo 
intuituadeo  perfpicua  eft,  ut  nulla  omnino  ulteriori  proba- 
tione  egeat :  quis  enim  non  videt  ubi  nihil  fit  prcter  corpus, 
nullas  etfe  voluptates  prster  corporeas  >  Adeo  minus  excu- 
iandus  videatur  Gaflendus  quod  cum  Epicurum  in  Phyficis 
nonprorfusexcufaverit,  fed  de  numine  St  numinis  provi- 
dentid  periculofiffime  lapfum  fuifle  fateatur,  eum  tamenin 
Ethicis  totum  defendendum  efle  cenfuerit,  ejufque  defenfio- 
nem  ingenti  labore  &  infolita  quadam  animi  indignatione 
fufceperit.  Quoties  &  quanta  fiducid  Deum  hominumque 
fidern  implorat,  Epicurum  (emper  inter  corporis  anima^que 
voluptates  diftinxifle ,  hafque  illis  multo  antetulifle.  Di- 
ltinxit  quidem,  at  inepte  &  impudenter,  ut  omnia ,  quamam 
enim  animas  voluptatcs,fi  nulla  fit  anima  >  Miror  quidem  tam 
exquifiti  judicii  virum  tam  crafs3  tamq^  futili  defenfione  tan- 
tum  fibi  placere  potuifle:  Nihil  enim  in  omni  fu3  Philofophii 
aut  fiepius  aut  acrius,  quam  hanc  Epicuri  diftin&ionem  tra- 
ftare  &  tueri  vifus  eft,  ubique  nunc  irafccns  nunc  exultans 
ingeminat  Epicurum  diftinxifle  }  &  nihil  minus  fe  feci(Te  pu- 
tat  quam  ut  in  pofterum  vir  probus  ab  omni  hujufmodi  cri- 
minatione  liberetur.  Quam  cseca  res  cft  caufe  infcrvire  ! 
Epicuri  enim  defenfionem  fufceperat ,  &  quoquo  modo  tu- 
eri  voluit  }  qui  alias  fieri  potuit  ut  vir  tam  acris  ingenii  non 
videret  animie  voluptates  eafdem  efle ,  fi  nulla  omnino  fit 
anima,  cum  corporis  voluptatibus  >  fcd  fit  anima  ,  quibus 
gaudebit  voluptatibus  >  Nullis,  rurfum  inquiunt,  nifi  corpo- 
riss  cumenim  explicare  pcrgunt  £  d^u^lcw  iftam, 
quam  tanti  aeftimare  volunt,  mentis  tranquillitatemtantum- 
que  corporis  indolentias  anteferre,  totam  quantacunque  fic, 
ad  corpus  referunt }  quatenus  nullum  aliud  menti  aut  munus 
aut  gaudium  relinquant,  nifi  ut  praeteritarum  corporis  vo*- 
luptatum  recordetur ,  vel  fiituras  prascipiat.  Atque  e3 
duntaxat  ratione  anteponant,  quod  dum  corpusfolis  pnefen- 
tibus  frui  poffit,  animus  iifdem  tum  praefentibustum  futuris 
tetetur  5  ita  ut  nihil  aliud  habeat  quo  fe  deleftare  poflit  nifi 
vel  (pc  vel  memoriacorporis  voluptatum  $  adeo  ut  iftjs  om- 
»ino  detra&is  nulJa  fuperfit  in  anirao  aut  tetitia  aut  volu- 
ptas :  fin  ifta  mentis  felicitas  quam  tantum  ad  vitam  beatam 
«aomenti  afferre  putant,  tota  adcorpuspertineat,  acorpo- 

rc 


Sect.XXII.    <f  (\uinam  Athei  ftitrmt  i 

re  proficifcatur,  atque  in  corpus  redeat ,  quid  laborant,  an 
ulll  nificorpored  voluptatefruitur  ?  Nequequidem  virtuti 
quenquam  ufum,  aut  laudem  tribuunt ,  nifi  quatcnus  cor- 
poris  voluptatibus  infcrviat.    Eximium  quidem  vii  tutum 
ofticium !  ut  non  plus  ad  vitam  beatam  afferanr  momenti 
quam  ars  coquinaria,  neque  quicquam  praeftantius  in  fe  ha- 
beant,  quam  exquifitior  quaevis  conditura  !  Neque  £  contra 
quicquam  mali  aut  turpitudinis  in  vitio  eiTe  cenfent,  nifi 
quatenus  corporis  voluptates  aut  impediat  aut  imminuat, 
alioqui  non  vident  quid  inter  fummas  virtutes  &  teterrima  Cicero  de  ftn, 
flagitia  interfit.    En  quam  fidenter  in  ratis  fententiis  pro-  lib,2> 
nunciaverit  Epicurus !  5/  ea  qus  funt  luxuriofis  cfficientia  vo- 
luptatum^  liberarent  eos  Deorum  &  mertis  &  doloris  ntetu^ 
docerentque  qni  ejffent  fihes  cupiditatum^  nihil  haberem  quod  re- 
prehcndercm,  cum  undique  complcrentur  voluptatibus^  nec  ha- 
terent  ul/a  ex  parte  aliquid  aut  dolens  aut  £grum ,  id  cjl,  aut  ; 
ntalum.    Atque  h<ec  cum  ita  fint,  non  polTum  (ut  libere  di- 
camj  quin  GaJJendi  candorem  quodammodo  fufpeftum  ha- 
beam,  cum  neicire  non  potuit,  hanc  (uam  qua  tantopere  ex- 
ultat,  defenfionem ,  ab  iis  ipfis  veterum  refelli  &  revinci, 
quorum  autoritate  adeam  confirmandam  ufuseft.  Nonpo- 
tuit  non  viderequod  a  Plutarcho  refponfum  eft,  qui  cum 
contra  Epicureos,  quam  exiles  fint  ad  beat£  vivendum  cor- 
poris  voluptates  demonftravcrat ,  eos  ad  hoc  quoque  per- 
fugium  convolantes  fic  (equitur.  Itaquc  hoc  loco  (inquit)  Noti  poffe  fua- 
fentientes  rei  exilitatem e corpore tanquam fterili  agro  finem  z^.™1  fe°" 
bonorum  in  animum  transferunt :  nimirum  qu6d  ibi  volu- 
ptatibus  pafcua  &  ampla  prata  fuppeditent ,  guando  non  efi 
aptus  equis  Ithac£  loctts  ,  ut  fteqne  planis  porreUus  fpatirs. 
Quandofcilicetnonfacifis  eft  in  hdccaruncula  voluptatum 
perceptio,  fed  afpera,  admixtismultisalienis,  &  qu#  pul- 
fando  exagitent.  Subh^cZeuxippus:  Itane,inquit,  non  tibi 
refte  videntur  ifti  homines  facere,  qui  initio  fafto  a  corpore, 
in  quo  primum  ortus  voluptatis  confpicitur,  inde  ad  animam 
tranfeunt,  remque  in  ea  abfolvunt  >  Refte,  inquam  ego,  Sc 
natura?  convenienter:  fiquidem  melius  aliquid  hic  8c  uberius 
rever^  afferunt.    Cum  vero  audias  ipfos  teftari  ac  vocife- 
rari,  null2  re  animam  gaudere  po(fe,null3  tranquillitate  ftui, 
nifi  vel  adfint  vel  expeftentur  corporis  voluptates,  haTque 

j  ?  bonum 


6o 


Lib.  de  vita 
Beata,  cap.  6. 


An  Thilofophorum  ulHy        Disp.  L 

bonum  ejuseffe  :  nonne  videntur  tibi  animampro  corporis 
colo  ufurpare  :  ck  voluptatem  vini  inftar  e corpore  tanquam 
pravo  &  perfluente  vafe  diffundcntes  per  colum  iftud,  a?ta- 
temque  illi  conciliantes  ut  fiat  aliquanto  melior  &  honefti- 
or?  Quanquam  vinum  quidem  diffufum  a  tempore  confer- 
vatur  fitque  fuavius.  Voluptatis  autem  pra?ter  memoriam 
tanquam  odorem  quendam  nihil  animus  confervat ,  qua?  in 
carne  ut  efferbuit ,  ita  extinguitur ,  ipfacjue  ejus  memoria 
obfcura  eft  ac  nidoris  fimilis :  perinde  acfiquis  pridie  quas 
edit  bibitve,  eorum  fibiimaginationes  fuggerat,  fcil.  his  ufii- 
ruscuns  recentia  nonfintad  manum.  Quam  clare  ex  eorum 
principiis  efticit  animam  nihil  habere  quod  agat,  nifi  ut  cor- 
poris  voluptatibus  inferviat ,  quafque  ejufdem  ja&itant  vo- 
luptates  ad  corpus  omnino.referri,  in  eoque  folo  locum  ha- 
bcre  ?  Et  in  eandem  rem  paflim  Cicero  in  libris  de  finibus  5 
at  quorfumeftlocos  accumulare,  cum  ipfe  Torquatus ,  qui 
Epicurei  perfonam  fuftinet,  aperte  fateatur  }  ^uanquam  au- 
tem&  l£titiam  nobis  voluptas  animi  &  molejiiam  dolor  afferat^ 
eorum  tamen  utrumque  &  ortum  ejje  e  corpore  &  ad  corpus  re- 
ferri?  nec  ob  eam  cau  fam  non  multo  majores  ejje  &  voluptates 
&  dolores  animi  quam  corporis  :  nam  corpore  nil  nifi  pr£- 
fens  &  quod  adeji^  Jentire  pojjumus  :  animo  autem  &  pr£terita 
&futura.  Qui  difertius  declarare  potuerit  nullam  aliam 
feanimi  voluptatem  noviffe,  quam  qua?  corporis  volupta- 
tem  aut  procuret  aut  perficiat ,  atque  ea  duntaxat  ratione 
uberiorem  efle,  non  quod  re  quavis  praeftantiori  gaudeat, 
fed  quod  iifdem  faepius  ck  facilius  frui  novcrit :  Et  Seneca 
denique  cum  Epicurei  dogmatis  turpitudinem  exprobrave- 
rat  ab  iis  aliquem  fic  fe  defendentem  fingit.  Sed  &  ani- 
nms  quoque  voluptates  habebit  jhas.  Habeat  fane  (inquit)  ce- 
ddtque  luxuri£  &  voluptatum  arbiter ,  impleat  fe  omnibus  eis 
qu£  obleUarefenfus  folent  :  deinde  pr£terita  refpiciat ,  &  ex- 
oUtarum  voluptatum  memor  exultet^  prioribusfuturijqne  jam 
immineat,  ac  fpes  ordinet  fuas*&  dum  corpus  in  pr^fenti  fa- 
gina  jacet,  cogitationes  adfutura  pr£mittat.  Vides  ut  tales 
i/rideat  animae  voluptates ,  quse  nullam  rem  qua  gaudere 
poflit,  habeat,  nifi  quatenus  corporis  voluptatibus  occupe- 
tur.  FaceffantigiturEpicurei,nequepofthacobtendant  vi- 
ros  hofce  magnos  non  e  rei  veritate  fed  e  praconcepta  po- 

puli 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXIIL        quinam  'Athet  fuenmt? 

puli  opinione  locutos  efle  5  cum  hominis  mentem  plane  per- 
fpexerint,  &  nollent  abhomine  immodefto  aut  fibitam  ri- 
dicule  illudi,  aut  alios  tam  turpi  fententia  illaqueari.  At- 
queadeo  dete&isfuis  omnibus  cuniculis  &  argutiolis  totius 
difciplina*  turpitudinem  in  apcrtum  protulcrunt.  Neque 
quidem  multo  acumineopus  erat  ad  hominis  impudentiam 
redarguendam,  qui,  cum  imprimisnullam  efle  animam  dixe- 
rat,  nullafque  ejufdem  voluptates ,  nifi  quse  ad  corpus  re- 
ferantur ,  poftea  inclamare  aufus  fit  fe  alias  praeter  corporis 
voluptates  ad  vitam  beatam  prasfcripfifle ,  nimirura  quod 
animi  quoque  voluptates  neccflarias  cfle  docuerit,  quas  ta- 
men  ita  explieat  quibufque  ita  utitur,  ut  in  corpus  penitus 
detrudat,  qux  quidem  tam  aperta  funt,  ut  exquifitis  ratio- 
nibus  concludi  non  egeant ,  fatis  fuperque  erat  folum  in- 
dicaile. 

Sect.  XXIII.  Neque magis illa altera fraude reprehcn- 
fionem  cffugifle  videntur  Epicurei,  fe  fcilicet  nonintelligere 
illam  corporis  voluptatem ,  quae  in  motu  ip.saque  voluptatis 
a&ione  confiftat,  fed  eam  quae  inftabilitate,  ieu  tali  animi 
tranquillitate,  quse  omni  dolore  detrafto,  percipitur.  Cum 
ifta  quoque  felicitas,  quaecunque  fit ,  tota  in  corpus  refun- 
datur,  eo  quod  mensnihilhaberepoffit,  quogaudeat,  niii 
quod  corpori  bene  fit.  Immo,  inquiunt,  non  modo  quod 
corpus  dolore  fed  quod  mensipfa  omni  moleftia'  &  argritu- 
dine  liberetur  }  atqui  nihil  eft,inquam,fecundum  Epicureo?, 
quoanimodolendum  eft,  nifi  quod  corpore  doleamus,  ad- 
eo  ut  ifta  animi  tranquillitas  in  idem  redeat  cum  corporis  in- 
dolenti^  ficut  &  corporis  indolentia  in  eam  tandem  volu- 
ptatem  definit  quaein  motu  conftituitur,  cum  nulla  fit  faelici- 
tas  neque  animi  neque  corporis,  nifi  quae  aftione  quadam 
percipiatur }  fi  enim  nulla  fit  perceptio,  quam  tranquilla 
cunque  quiete  fruamur,  non  beatiores  fumus  quam  faxa  & 
ftipites^  atque  idcircononin  ipfiquiete  ponitur  felicitatis 
vis&ratio,  fed  in  iis  a&ionibus,  quibus  optime  gaudere 
poffumus,  dum  quieti  fumus,  ea^que  funt  omnes  aut  corpo- 
risautanimi}  corporis,quatcnusfenfus  fuavi  &  jucundamo- 
tione  afficiatur  5  animi,quatenus  corporis  voluptatibus  dc- 
le&etur,  at  in  corpore  detra&o  omni  fenfu  non 

I  3 


61 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  the  Biblioteca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


6i 


Tufc.  qua?  ft. 


Flutarch.  non 
poffc  fuavitcr 
&c. 


Ibid. 


An  tPWofophmn  ulli,  Disp.-I. 

voluptas  quam  in  cadavere :  adeo  m  plane  tandem  omnis 
ejufdem  fadicitasin  ipfam  fcnfuum  oble&ationem  reducatur. 
Neque  quidem  aliam  voluptatem  confert  ipla  corporis  fani- 
tas  feu  doloris  amotio ,  nifi  quod  dum  ed  fruamur,  illius 
voluptatibus  jucundius  fruipoffimus,  cum  nihil  aliud  habe- 
at  corpus  quod  agat  aut  quo  fibi  placeat.  Neque  etiam 
quicquam  confert  mentis  tranquillitas ,  nifi  quod  cum  nul- 
lo  angore  crucietur ,  fe  deleftet  corporis  voluptates  con- 
templando,  dum  de  pneteritis  mcditetur  8c  futuras  expe- 
ftet  $  fcilicet  cum  quas  qualefque  animae  voluptates  intelli- 
gant,  aperire  velint,  einihil  vitxbeata?  tribuunt,  nifiquod 
fpe  aut  meraori^  corporis  voluptatibus,  quotiefcunque  velit, 
frui  valeat.  Pofthaec  nihili  refert  an  Stoici  Epicureos  ca- 
lumniati  fuerint  necne  :  cum  iis  nihil  turpius  fuis  omnibus 
calumniis  affingere  potuifient,  qu£m  ipfi  de  fe  in  defenfio- 
nibus  fuis  fateantur.  Quid  enim  fi  nunquam  dixifiet  Epi- 
curus,  Nec  equidem  habeo  quod  intelligam  bonum  illud^  detra- 
hcns  eas  voluptates  qu£  fapcre  percipiuntur  5  detrahens  eas  eti- 
am  qu£  auditu  &  cantibus  $  detrahens  eas  etiam  qn<£  ex  formis 
percipimitur  oculis^  fuaves  motiones  jive  qu£  ali£  voluptates  in 
toto  homine  gigmntwr  quolibet  e  fenfu  *  Quid  fi  nunquam  di- 
xiffet  fapiens  Metrodorus,  Omniapulchra.fapientia&  fubtilia 
animi  inventa  propter  volnptatem  carnis  Jpefqne  eo  pertinentes 
ejje  confiituta^  &  omne  opus  inane  efje  quod  nm  eodem  tendat  .<? 
Quid  iiad  fratrem  Timocratem  nunquam  fcripfiflet,  Quan- 
to  fum  gaudio  perfufus^  quanta  andacia  animatus  qtibd  ventri 
rite  gratificari  ab  Epicuro  didici  .<?  Si  enim  non  dixer int ,  di- 
cereoportebat,  cumnilnifi  iftiufmodi  flagitia  omniseorum 
difciplina  doceat  }  fi  enim  vita  beata  in  fbla  voluptate  po- 
natur,  fique  nulla  fit  nifi  corporis  voluptas,  neque  corporis 
nifi  qua>  e  fenfuum  fruitione  oriatur  3  calumnientur  pro  fua 
malignitate  Stoici,nunquam  quicquam  turpius  de  iis  nngent, 
quam  defeipfidixerint,  &  quid  mirum!  cum  nihil  turpius 
aut  dici  aut  fin^i  potuiffet.  Scd  vitam  fobriam  (aiunt)  & 
frugi  cibifque  fimpliciflimis  contentam  vixit  Epicurus.  Quid 
inde  ?  cumnon  de  moribus  fed  de  dogmatis  quxratur,  quse 
talia  fuifle  demonftravimus ,  ut  quomodocunque  v'ixerit 
nil  nifi  ut  corpori  &  cuti  bene  cflet ,  cordi  habere  poffet! 
Et  quidcm  quanquam  probus  nequaquam  foret;  potuit  non 

efle 


Sect.  XXIV.    <sr  quinam  Mei  fuerunt  ?  6 5 

efie  infanus }  ita  ut  fi  parcius  vi&itaverit,  non  virtuti  fed  ven- 

triculo  debeatur,  q.uem  ferunt  adeo  non  robuftum  habuille, 

ut  quotidiand  vomitione  exonerarecoa&us  fit.    At  quibus 

moribus  cum  fuo  contubcrnio  vixerit,  fibi  folis  notura  eft, 

ciiminter  proprioshortulosdelituere,  ita  ut  quicquid  lcelc- 

ris  commiferint,  interfe  &  fine  teftibus  pera&um  lit.  Atqui 

nihil  iftiufmodi  hominum  gregi  eft  familiarius  quam  cum 

omnia  flagitia  inter  fe  patrari  noverint  ,  ut  nihil  non  probi- 

tatis  &  virtutis  de  fe  invicem  ja&arent.  Verum,  inquiunt,ip- 

fe  morti  jam  proximus,  cum  detraherentur  omnes  corporis 

voluptates  omnefque  animi  larvse,  en  quantiin  lsetitia  fuerit. 

Cum  ageremus  vit£  beat£  &  eundem  fupremum  diem^  firibeba-  Epift.  Hcr* 

mus  h<ec.  Tanti  autem  morbi  aderant  ve(ic£  &  vifcerum^  ttt  ni-  mac" 

bil  ad  eerum  magnitudincm  accedere  pojfet^  compenfabatur  ta- 

men  cum  his  omnibus  animi  Utitia,  quam  capiebam  memoria  ra- 

tionum  inventorumque  nofirorum.    Quaenam  inventa  ?  Deum 

res  humanas  non  curare  $  hominum  animas  morte  extingui  5 

nihil  fielicitatis  poft  hanc  vitam  nos  manere  $  nihilque  in 

Mc  vid,  nifi  quod  ad  corpus  pertineat,  efle?  At  ifta  fane 

fblatia  nulla  cuiquam  jam  morituro,  imo  nihil  nifi  angorem 

8c  defperationem  afferre  potuiflent.    Cum  ,  fi  retrorsum 

refpiciat,  quae  fuere  voluptates,  exoletae  fint,  fi  prorsumim- 

minet  aeterna  mors,  quam  pne  omnibus  malis  non  potuit  non 

timere  5  cum  ex  eodem  naturce  aftedtu  quo  fe  amct ,  fui  in- 

teritumexhorrerenecefle  fit.  *  At  fi  typhus,  quo  tantopere 

intumuit  aperiatur  5  animal  gloriae  vana  fpe  fibi  adblandie- 

batur  apud  difcipulos  &  fucceflbres  in  magno  honore  habi- 

tum  iri.    At  utcunque  fit  &  quibufcunque  argutiis  ipfe  fe 

fallere  potuerit,  nuM  fadicitate,  fi  fententia?  conftet,  frui  po- 

tuit,  nifi  dum  pinguis  &  nitidus  bene  curatd  cute  foret. 

Sect.  XXIV.  Atque  adeo  ineodefiit  impietatis  diP 
ciplina ,  nifi  quod  perpaucos  (eftatores  habuerit ,  quorum 
in  cenfu  haberi  poflimt,  Titus  Lucretius  Carus,  Poetapra?- 
ftantior  quam  Philofophus,  &  fi  Philofophus  (ut  erat  qui- 
dem  non  ignobilis)  totus  Epicureus :  tum  deinde  Lucianus 
Scurra  qui  pro  ingenii  faftidio  &  petulantia  Religionem  ir- 
riderequamredargueremaluit}  &  poftremo  Plinius^  quem 
Philologumpotiufquam  Philofophum  appellemus,quiipgen- 


An  Tbilofophorum  nlliy  Disp.  I. 

tem  rerum  farraginem  nullo  judicio ,  nulloque  deleftu  cu- 
mulavit  5  in  his  8c  viris  quibufdam  politicis  brevi  expiravit 
Epicureae  impietatis  fucceffio.    Non  modo  quod  fidei  Chri- 
ftianae  ubique  pcr  orbem  promulgatione  extin&a  foret,  fed 
quod  Reges  nimium  experiundo  edo&i,  tam  perniciofa  dog- 
mata,  qua*  omne  regimen  plane  evertebant,  coercere,  fui 
imprimis  intereflfe  reputarent.    Neque  rurfum  caput  efferre 
potuit  ante  ultimum  quod  effluxit  feculum,  &  primum  Ita- 
liam  invafit.   Quo  coelo  cum  acrioris  ingenii  homines  ftm- 
per  nafcantur,  mirum  non  eftfi  quidam  vafrii  animi  levitate 
du&i  vim  &  acumen  (uum  fingulari  nequiti^  oftentare  cogi- 
tent.  Cum  igitur  poft  diuturnam  multorum  (eculorum  bar- 
bariem  bonse  literx  a  viris  quibufdam  cordatis  revocari  coe- 
perunt,  quidam  aut  quod  fibi  nominis  gloriam  qudvis  alia 
ratione  affequi  defperaverant,  aut  quod  ambitione  &  inno- 
vandi  ftudio  capti  fuerant,  flagitioft  qusedam&  impia  dog- 
mata  fecreto  &  e  gurguftiisaufi  funt  murmurare.  Primi  au- 
tem  quibus  huic  ftultitia*  viamaperire  licuit ,  tuti  &  inco- 
lumes  Ariftotelis  autoritate  muniti  latuere  :  Quam  maximam 
cum  in  fcholis  tot  fcculorum  ferie  obtinuerat,  fi  quis  eam  ad 
fidem  dogmati  cuivis  facicndam  intcrpofiierit,  nihil  aut  ma- 
litia?  fufpicari  aUt  periculi  extimefcere  potuerunt.    Ut  au- 
tem  obfcurioresnonnullosHeroum  filios  pra?teream,cumni- 
hil  lucubratione  dignum  attulerint,  non  modo  quod  Philo- 
fophiam  mcchanicam  &  vetcrum  politiorem,  fed  ne  quidem 
barbaram  iftam  Scholafticorum  intellexifle  videantur.  Te- 
tcrrimi  hu jus  foetoris  omnium  graviflime  olere  videtur  An- 
dreas  Cselafpinus  Arctinus ,  qui  ut  olim  Ariftoteles  (quem 
quid  velit  recentiorum  hic  primus  &  pene  poftremus  cepiffe 
vifus  eft)  caufom  omnium  produ&ricem  attulit,  ita  tamen  iat 
eidemomne  Providentiee  imperium  detraxerit,  quo  fublato 
Deum  efle  dicat  an  omnino  tollat  nihil  intercffc  dcmonftra- 
vimus.     Primum  itaque  Motorem ,  lutelligentiam  Specu/a- 
tivam  mn  Activam  cffe  ftatuit  5  deinde  intellettum  fpecula- 
tivumeum  effevoluit,  qui  nihil  cujufvis  finis  gratia  opera- 
tur,  fed  fola  contemplatione  totus  occupatur  5  aftivumau- 
tem,  qui  ad  finem  refpicit,  atque  eundem  ut  ailequatur,  ar- 
tem  &  confilium  adhibct  5  Dcum  itaquecum  nihil  aliud  per 
omnem  aternitatem  nifrfui  ipfius  perfe&ionem  contemple- 

tur 


Sect.  XXIV.    &  qumam  Athel  fnerunt  ? 1 

tur,  nihilefficereaut  voluiffe  aut  cogidfle ,  quanquam  ipfo 
nihiltale  cogitante,  omnes  naturc  effeftus  inevitabili  qua- 
dam  necefiitate  inde  nafcantur  5  etenim  cum  fit  fummum  nu- 
men  fumme  beatum,  fumme  appetibile  quoque  efle ,  necefle 
eft  >  fumme  autem  appetibile  cum  fit ,  non  poteft  quin  in 
aliis  appetitum  gignat,  atque  adeo  reliquis  intelligentiis,  qua? 
linguhs  coelorum  orbibus  infiftunt,  motum  quendam  eorum 
appetitumciendoimprimit,  quem  fuis  orbibus  impertiunt, 
orbcs  elementis,  quorum  diverfis  motibusSc  mifturis  omnis 
generatur  natura,  atqueadeo  ab  initioad  exitumnihil  con- 
fiho,  fed  bruta  neceflitate  fafta  fuifle  omnia.  Atque  porro 
rem  totam  artis  &  natura  difcrimine  cxplicat,  quod  ifta  pru- 
dentia&  confilio  femper  utatur,  qua?  foli  homini  inter  ea 
qua?  naturaconftant  propria  eflc  voluit^  hsec  autem  nihil  cu- 
jufpiam  nifi  fui  (blius  gratia  intelligat,  ///  qm  ,  inquit  ,  dum 
perjfjiat^reliquis  jitbjiantiis  ab  ipfo  pendentibm  ex  necejjitate  ap- 
pet/tus  illeinnajcatur,  qu*  natura  clicihtr  umnfcujttfque ,  a  quo 
wwis  n/otus  naturalis perfcitur,  aliaque  hujufmodicomplura 
quaipaflim&ubique  legas ,  potiflimum  vero  quxftionum 
I  cnpateticaium  libro  feeundo^  quanquam  difciplina?  iftius 
Mpietatemneque  hic  uberius  declarare  neque  redarguere 
Ijbet,  quodutraqueprovinciafatisdefunfturi  fumus ,  cum 
aemum  ad  lpfum  Ariftotelcm  venerimus  $  quem  Atheorum 
omnium  principem  atque  ipfo  Epicuro  apertiorem  religio- 
nis  hoftem  fingulari  difputatione  demonftrabimus.  Atqui 
tamen  quod  iold  illius  autoritate  ufus  fit  vafer  hic  Italus, 
apertiflimanmpietati  publicamautoritatemobtinuit}  quam 
utobtmeretlibroprefari  opus  non  erat  fe,  fi  quid  intoto 
opere  diftum  fuerit  quod  faerofanfoe  Dei  Ecclefia?  ac  veri- 
tati  aut  repugnct  aut  non  confentiat,indiftum  vellescum  ifto 
leculo  czfaerat  Philofophi  Autoritas,  ut  non  tutior  habe- 
vetunpfius  fummi  Pontificis  approbat'105  atque  adeo  eum 
iapientumPontificcm  maximum  quidam  appellarunt.  Qyan- 
quam  vero  fcrte  fubtilior  fuerit  impietatis  ratio  quam  in 
rnundo  condendo  fecutus  cft,  quam  ut  quis  minus  aut  pru- 
dens  aut  eruditus  medioci  i  attentione  intellexerit,  tam  aper- 
a  tamen  eft  fententia?  impietas  quam  de  generis  humani  cx- 
ortu  attulit  ,  ut  mirer  fane  quempiam  tam  ofcitanter  dormi- 
tare  pofle  ?  qui  eam  primo  intuitu  non  plane  perfpiciat. 

K  Ciim 


6i  Jn  fbilofophorum  ulli,  Disp.I. 

Quaft.  Perip.  Cumhominem  cxteraque  omnia  animalia  e  putri  materid  or- 
l4b.5.Qi!*fttx.  taeffe  p0fle  demonftr4ffc  fe  cenfeat,  quod  fcilicet  idem  $ 
putredine  oriatur  calor ,  qui  h  femine  ,  quo  fieri  poffit  ut 
qu^cunque  e  fcmine  nafcuntur,  fponre  &  cafu  nafci  potuif. 
fent.    Atque  adeo  cu jufque  fpeciei  initium  exoriri  poterat, 
e  cujusfeminefobolesin  fccula  propagetur,  quemadmodum 
quibufdam  hodie  contingit  e  fol2  putredine  propagari.  Ut 
igitur  animalcula  qusedam  indies  putredine  gigni  contingit5 
ita  quafque  majorum  animaJium  familias  initio  gigni  conti- 
giffe  voluit.  Atque  adeo  tritam  iftam  Ariftotelis  fententiam, 
hominem  homine&  fole  gigni,ad  fuam  opinionem  accommo- 
datiffime  interpretatuseft,  non  quod  ut  alii  ad  cujufque  or- 
tum  coire  ,  fed  quod  modo  Sol  modo  homo  eodem  mu- 
nere  feparatim  (ut  ait )  fungi  putaverit.    Atque  hujus  in- 
terpretationis  rationem  affert  ex  ipfo  Ariftotele,  cu jus  tum 
maxim£  valebat  autoritas ,  qui  nempe  libro  fecundo  de 
animalium  generatione,  capite  autem  tertio,  eandem  effe 
coeleftium  vim  vitalem  dicit,  atque  ipfius  feminis ,  adeo  ut 
fine  femine  rem  perinde  perficiant.    Et  deniquc  cuivis  qui, 
fi  primum  e  putredine  nafcantur  homines,interrogaverit  cur 
hodie  nifiexipfis  hominibus  nunquam  nafci  videamus^id  de- 
mum  duplici  ratione  (fua  ipfius  funt  verba)  contigiffe  re- 
SaMQuacft.i.  fpondet,  Vernm  quidem  ejfein  regionibus  quas  habitamus  nun- 
qttam  vifam  ejfe  perfeUorum  animalium  ut  hominis  &  quadrupe- 
dum  generationemfpontaneam :  Cum  enim  hsc  plurimum  adepta 
fint  caloris  innati  &  corporis  molem  ampliffimam ,  non  brevi 
tempore  perficitur  eorum  generatio  :  namqudtdam  non  niji  bicn- 
nio  perficiuntur  in  utero  parentis  ,  utElephas^  quddam  annum 
expojiulant,  ut  Equus-,  &  Bos  -0  quadam  mtnfes  decem  aut  no- 
vem,  ut  Homo  $  idcirco  fi  h*c  calore  uteri  tanto  tempore  fovcri 
eji  necejje,  non  poffunt  extra  Tropicos  calore  Solisperfici  ,  rece- 
dente  enim  Solead  alterum  Tropicum  fit  hyems  &frigiditas^  qu<* 
inchoatos  conceptus  devajiare  nata  ejt.  At  fi  porro  interroga- 
veris,  quamobrem  cum  loca  ifta  olim  inaccefla  tandem  accef- 
ferimus,  homines  vermium  ad  inftar  e  terrsl  exilire  non  vide- 
amus  5  Credendum  effe,  inquit ,  calorem  celejiem  in  materii 
conclufum  circa  biitia  longe  magisvegetumeffe  qnam  procedente 
Itmpore,  ob  mixtionew  enim  materi*  debilitari  cportet,  quanto 
magis  diftata  prrncipi*.  Etdenique  perorat  fe  mirari  ipfiim 


Sect.XXIV.    &  plnm  Jtbei  fnerunt* 

Ariftotelem,  cum  quaedam  h  femine  facta  dixerit,  non  aufurn 
de  omnibus  idem  dixiffe.  Jam  itaque,  fi  utrumque  commen- 
tum  cum  de  mundi  tum  dc  hominis  exortu  conferamus ,  ut 
alterum  neceffitate,  cafu  alterum,  utcunque  diffimulare  vel- 
let,  non  fine  quddam  animi  contentione  contigifle  voluerit, 
perfpicuum  fatis  eft,nihil  majus  in  animo  habuiflc,  quam  ex 
inftituto  providentiam  ab  utroque  exclufifle.  Hunc  tamen 
quicunque  poftremo  edidit  medium  inter  Philippum  Moce- 
nicum  &  Bernardinum  Telefium,  fumma  aut  vafritie  aut  in- 
fcitia  imprimi  curavit,  quanquam  vafre  potius  quamofcitan- 
ter  faftum  fuiife  arbitror,quod  cum  hic  omncm  Providenti* 
vim  longiffime  a  rerum  naturd  exulem  effe  voluerit  $  ifti,Te- 
lcfius  potiffimum,  omnem  rerum  naturam  folo  numinis  con- 
filio  inftitutam  fuifle  acerrime  ut  poterant,  temporibus  illis 
do&i,  difputarunt.  Hunc  ejldem  impietatis  vil  &  ratione 
non  modo  fecutus  eft,  (ed  fuperavit  Claudius  Berigardus 
Molinenfis,  qui  uni  cum  impia  Ariftotelis  difciplinl  obfole- 
tam  iftam  quoque  veterum  Ionicorum  (quemadmodum  de 
iisipfe  cenfuitac  alii  pleriquccenfueruntj  revocavit  $  cum 
enim  difputationes  fuas  dialogorum  confuetudine  perlcri- 
pfit,  fermonem  in  duas  perfonas  Charilaum  &  Ariftseum  di- 
ftribuit,  quorum  alter  Ariftotelem  ,  qui  praeter  materiam, 
quendam  primum  motorem  ,  providentix  tamen  expertem 
poiuit,  alter  antiquos  iftos  defendit,  quos  omnia  corporea 
effe  velle,  nullumque  primum  motorem  ab  univerfb  corpo- 
reo  diftinxiflb  putavit.  Atque  adeo  uno  eodemque  opcre 
diverfas  cum  Epicure*  tum  Peripateticae  impietatis  rationes 
adornavit,  quanquam  Ariftotelis  difciplinam  fufius  &  ar- 
dentius  excoluit,  atqueeam  potiffimum  quam  libro  Phyfi- 
corum  oftavo,  librifquede  Ccelo&  rerum  Generatione  tra- 
didit,  quibus  univerfam  mundi  fabricam  fine  Providentii 
archneftrice  extruxifle  fe  putat  Philofophus.  Neque  nefa- 
mfuadogmatadifperse  unoautaltero  capite  (ut  Cxfalpi- 
nus)  infinuavit ,  fed  aperte  omnem  peripateticae  irapietatis 
rationem  fecutus  eft,  neque  numinis  providentiam  ut  ille 
e  terum  natutf  tollere  fatis  habuit,  nifi  &  fals£  di&is  (qua- 
«avirnoo  admodum  facetus  potuit)  increparet.  Tantum 
tamen  abeft  ut  in  quam  reprehenfionem  incurrat,  ut  laudera 
C<  autontatem  a  S.  Inquifitorum  officio  obtinuerit.  Qyod 

K  2  fcilicet 


6% 


De  vira  pro- 
prti,  cap.  44. 


An  Phildfophorum ullt,  Disp.I. 

fcilicet  quae  in  Ariftotek  reprehendenda  fint  omnia  callide 
praefatus  {u\{kt,pofuifie  mundum  ejufque  materiam  frimam  £ter~ 
nam,  primum  motorem  fuprem£  dnntaxat  fph£r£  medio  circu- 
lo  infijientem ,  lihertatis  expcrtem ,  rtihil  aliud  aptum  intelli- 
gere,  nift  feipfum\  nec  aliud  efficere  quammotum  £ternum,  & 
quidem  non  ut  caufam  efficientem  proprie  di&am,  fed  ut  finem  : 
proinde nec  mundum  nec  aliudquidquamex  nihilo  crcare  pojfc  : 
item  de  reliquis  Intelligentiis^  quarum  infimam  videtur  facerc 
intJleffum  agentem9  &  ammam  unam  communem  totifpeciei 
htma??£  3  undc  confurgit  innumerahilium  errorum  fegcs,  quihus 
damnatis,  rctinere  peffumus  ejus  principia  ad  normam  facr£ 
Theologi£  cafiigata.  Qnanquam  prima  &  pnecipua  fint  ifta 
Ariftotclica?  philofophix  eftata,&  qusecunque  prxterea  dog- 
mata  habeat,  iftorum  gratid ,  aut  quod  confirmarent,  aut 
quodadmodum  cumiis  convenirent,  docuit^  ut  tota  qui- 
dem  ipfius  difciplina  iis  folis  innitatur ,  eorumque  praefidio 
inferviat,  neque  hic  quofvis  Ariftotelis  libros  excoluit,  ni- 
fi  qui  ejufinodi  decreta  prscipue  continerent.  Atqui  tamen 
tantum  opinio  prajudicata  poterat ,  ut  quicquid  cum  Ari- 
ftotelis  difciplind  conveniret ,  fold  illius  authoritate  pium 
fanftumque  exiftimarent,  quanquara  cum  e3  nihil  convenire 
poterat,  nifi  quodomnes  pietatis  radices,  ipfafque  radicum 
fibras  evellat.  Huncautemficut&C^falpinum,  quanquam 
multo  uberiusrem  tra&avit,  &  quidem  integrum  peripate- 
iicx  impietatis  fyftema  defcripfit,hoc  loco  redarguere  opene 
pretium  non  exiftimo,  quod  in  uno  Ariftotele  vintantur  qui 
ab  eo  fteterunt  omnes,  cum  tam  abfolutam  impietatis  ratio- 
nem  reliquerit,  ut  haftenus  difcipuli  nihil  invenire  poflint, 
quod  addere  potuiflent,  ifto  igitur  devi&o,  de  univers^  Pe- 
ripateticorum  genteconclamatum  erit, 

Se  c  T.  XXV.  His duobus  funt  qui  Hieronymum  Car- 
danum  annumerandum  eflcarbitrantur,  quod  omnia  divinx 
providentia?  phamomena  aftris  alinque  caufis  naturalibus  a- 
fcribi  voluerir,  atque  adeo  interalia  quamplurimaqux  in 
naturali  Philofophia  fe  inveniffegloriatur,  pene  maximum 
exiftimat  quod  ad  generationem  animalium  perfe&arum 
nonaliudprincipium  requiri  nifi  calorem  cceleftem  invene- 
rit,  quo  fieret  ut  hominumgenus  oraniaque  animalia  nulte 

numinii 


Sect.  XXV.   &  (jumm  Jthei  fuerunt  ? 

numinis  providenttf  fed  foia  fiderum  vi  gignantur,  quae  cum 
null3  ratione  aut  confilio  prcdita  fint ,  fi  iis  folis  mundus 
adminiftretur ,  fequitur  nullo  omnino  riumine  adminiftrari. 
Atqui  vero  de  homine  minime  vafro  judicium  nimis  acre 
ferre  videntur  3  8c  fi  quid  impium  fortafle  dixerit  (ut  qui- 
dcm  nihil  eft5  quodanimi  seftu  raptus  fibi  diflentaneum  non 
dixit)  ei  veniam  dari  oportet,  ut  aliis  omnibus  damus  quos 
fui  compotes  non  effe  novimus.  Magnum  enim  Cardani  in- 
genium  magna  dementias  mixtura  contaminavit ,  unde  cum 
per  intervalla  in  infaniam  incideret,  idem  illi  quod  aliis  om- 
nibus  infanis  contigit,  ut  qui  multa  dicunt  quae  nec  fenti- 
ant  nec  meminerint.  Infanienti  autem  proximum  vixiffe 
quisde  iftohomine  dubitare  pofiit ,  qui  (ut  optime  narrat- 
M  Naudaeus)  fomniis,  oftentis,  augurilfque  vaniffimis  &  ma- 
"ximeridiculisfidem  adhiberet*  qui  totus  ex  delirantium 
"  vetularum  obfcrvationibus  penderet  3  qui  quotics  vellet,  a 
"fenfibus  per  extafim  peregrinaretur  5  qui  fpeftra  &  larvas 
•cc  videret  5  qui  paredrum  aliquem  &  fibi  faventem  genium 
"adeflevel  ftulte  crederet,  vel  maligne  mentiretur  *  qui 
cc  uxorem  duxit  fine  dote  3  qui  filiorum  educationem  neg- 
"lexit^  qui  juniorem  ex  illis  auricula  avuls2 ,  puerum  vero 
tc  nomine  Guilelmum,  verberibus,  licetimmerentem  faepius 
"  multavit  5  qui  fe  jaftatum  a  patre  pro  fpurio  fuifle ,  5c 
cc  abortivo  medicamento  priufquam  nafceretur  tentatum  re- 
"  fert  5  qui  pannofusaliquando ,  mox  ornatus  in  publicum 
ccprodiret  ,  qui  inter  amicorum  colloquia  lubentius  nihrl 
"diceret,  quam  quod  illis  ingratum  forc  cognoverat }  qui 
cc  Lunam  non  fecus  in  coelo  de  die  quam  no&u  videret  5  qui 
cc  Komx  diverfo  ab  aliis  cultu  fpeftandus  incedcret}  qui 
"Bononias  fuflultum  tribus  tantum  rotis  currum  aliquoties 
"ufurparer,  qui  juvenis  rixas  mifcebat ,  adultus  meretrices 
"  feftabatur,  vir  fa&us  a  ludis  &  alea  nontemperabat ,  fcnex 
"quoquecarcerem  vitarenon  potuitp  qui  denique  probra 
"  vita^fuae,  turpitudinefque  vel  minimas  e  privata?  dbmus 
"  fecreto  ubi  non  fecus  ac  aliorum  hominum  fordes  &  flagi- 
"  tia  delitefcerc  re&ius  potuiflent,  non  evulgavit  modo,  fed 
cc  naufeanti  ferme  per  tot  ineptias  &  narrationes  incondltas 
"leftoriobtrufit;  Nam  fi  facere  iftec  fapientis  eft,  nefcio 
"fanecurOreftes,  Coroebus,  Amphiftides  non  ipfi  quo(^e_ 
"  Cipientes  inter  numerari  pofTint.  K  3  Al " 


yO  An  Tbilofophorum  ulli,  Disp.I. 

Atqucfinefiquisquae  defeipfe  fcripfit,  legerit,  his  om- 
nibus  longe  dementiorem  efle  deprehender.  Quis  enim 
nifi  prorfus  infanierit  ea  de  fe  narraret  $  qua?  fi  de  inimico 
dixcris  honos  prafandus  eft  ?  Quis  tam  grandia,  &  fecum 
pugnantiadefemendacia  fingeret?  Quts  tam  vana  deSpe- 
Sns,  Lemuribus,  Ceniis,  Portentis,  Auguriis,  Infomniis, 
aliifque  ejufmodi  anicularum  ineptiis  crederet,iifque  maxima 
vita?  momenta  gubernaret?  neque  quidem  infaniitfe  mire- 
mur ,  cum  univerfis  exagitaretur  furiis ,  quarum  fingulae 
quemvis  fanioris  mentis  in  extrenaam  dementiam  impulifle 
poterant.  Earum  autem  pracipua?  quatuor  fiiere  5  primurn 
anomola  (ut  ipfe  vocat )  naturae  indoles,  tum  immenfa  cogi- 
tandi  afliduitas,  deinde  immoderata  gloriae  cupido,poftrenK> 
maximatotius  vitaecalamitas,  quaeomniaficuivishominum, 
Cardano  cert£  fingulari  modo  contigere. 

Primum  fingularis  "quaedam  indoles  fe  innumerabilibus  in- 
diciis  prodidit ,  quod  capillis  longis  nigris  &  crifpis  natus 
fuerit,  quod  parentibus  maximeiracundis  procreatus,  quod 
C*f.  3%  febribus  creberrimis  correptus ,  qudd  caro  fulphur  olerer, 
quod  a  primd  pene  infantid  phantafmata  pompafque  inanes 
Cap.6.  videret^  quod  multis  annis  noftu  in  fomnis  obambularet, 
Cap.  3s.  clamores  ederet,  nifi  mater  &  matertera  impedierant ,  fape 
praecipitaturus  5  quod  denique  quippiam  in  fe  efle  fenferit, 
(fplendorem  fepe appcllat)  quod  quid  fit  ntfciat,  viribus' 
propriis  majus,  quo prater  voluntatem  multaquse  expedit, 
faciat,  &  quicunque  de  fe  ferraones  ufpiam  haberentur,  au- 
diret,  multaque  ejufmodi  qua?  de  fe  ipfe  narrat :  mirum  ita- 
cjuenon  eftfiin  mores  inconditos  vitamque  ebriiad  inftar 
inequalem  prsecipitaverit  tam  anomola  (anguinis  temperies, 
qux  cum  melancholica  fuerit  &  adufhe  bilis  copia*  referta 
ventofa  (ut  inquit  Naudams)  facit  ingenia ,  &  magnarum  re- 
rum,  ut  nominis,  honorum,  au&oritatis  defiderio  flagrantia, 
&  pranereafufpicaces,  morofos,  invidos,  malevolos,  fimul- 
tatum  tenaces,  immites,  dsipytjs ,  ut  veluti  in  extremo  con- 
finio  naturae  humanse  pofiti^coeleftem  vel  belluinam  aut  mix- 
tam  interdum  ex  utnlque  leviflimo  impulfu  fufcipiant.  Qu2 
causaTefibi  tam  adyerfum  ipfe  defcripfit,  nunc  fkvum  efle 

pertinac^m,contentiofum,afperum5imprudentem,iracundum' 
ultionis  ultra  vires  fitientem,  f  unde  fortafle  inter  di&a  fa- 

niiliaria 


S  e  c  t,  XXV*   ^O*  quinatn  At)m  fuerunt  ? 

miliaria  plus  fe  malis  medicis  quod  hoftes  perdant,  quam  bo- 
nis  quamvis  amici  fint,  debere  profitetur)  parum  pium,  & 
lingud  incontinentem,  maxime  iratum  ut  pudeat  &  txdeat 
fiii,  libentius  nil  dicere  quam  quod  audientibus  difplicere 
novit,  atque  in  hoc  fcientem  &  volentem  perfeverare.  Mox 
tamen  veracem  effe,  beneficiorum  memorem,  juftitia?  &  fu- 
orum  amantem,  pecuniae  contemptorem ,  Dei  ob  venerati- 
onem  ultionum  occafiones  oblatas  confult6  negligentem, 
paupertatem,  calumnias,  adverfa  omnia  patientcr  ferentem, 
amicitte  ad  mortem  ufque  religiofum  cultorem,  in  utrSque 
fortun^  femper  eundem  fibique  conftantem,  religionis  Dei* 
que  cultus  femper  obfervantiflimum.  Quanta  contradidHo- 
num  moles !  fummae  omnes  virtutes  extremaque  omnia  fla- 
gitia  in  codem  convenere,  ut  Cardano  nemo  melior,  nemo 
deterior  videatur.  Et  quod  ipfe  de  rudi  hominum  gencre 
feobfervtffedixit,  bonos  quofque  effe  optimos,  malos  peP 
fimos,  de  fe  pracipue  dici  poterat,  fimul  optimis  &  peffimis 
moribusvixiffe.  Neque  fane  male  fe  delcripfit ,  cum  ob 
seftuantem  naturae  indolem  omni  vitae  ratione  fibi  inaequalis 
fuerit,  pannofiis,  ornatus$  tacitus,  verbofus  s  lsetus,triftis  -y 
in  eundo  celer,  tardus  5  importunus,  folitarius  5  ut  per  om- 
nem  vitae  setatem  omnis  confilii  expers  vixifle,  foloque  fan- 
guinisarfhihucilluc  ja&atus  efle  videatur.  Atque  igitur 
Horatianum  illud  de  Tigellio  fibi  ipfe  ingenue  adaptavit : 

Nil  tiquale  homini  fuit  illi  ,  fiepe  velut  qtti 
Currebat,fugiens  hojiem^  perfepevelut  qni 
Junonis  Jacraferrct,  habebat  fepe  duccntos, 
Sape  decem  fcrvos  :  modo  regcs  atquetetrarchas^ 
Omnia  magna  loqttens. 

Atqueab  haclevitatcorta  eft  ifta  inxqualrtas  quam  in  illiu* 
fcriptis  notavit  Thuanus,  quodin  qttibufdam  phts  homine  fi- 
perc,  in  pluribus  mintts  pueris  htcll/gcre  videatur.  Hincdc- 
nique  tam  multa  de  fcinconfiderate  &  futiliter  (cripfit,  cu- 
jus  ne  plura  exempla  fequar,quam  ridicula  hittoria  eft  quam 
magno  animi  impetu  de  Auriga  fuo  narravit.  Cum  (cilicet 
ad  locum  quendam  per  anguttam  viam  ipfe  Cardanus  pc~ 
Qlbus  ircvdkt,  Aurigam  jubet  ut  cum  carpento  quo  rede- 


rJn  tpbilofophorum  ulli>  Disp.  L 

at  conveniret,  ille  aliud  intelligens  alio  fe  confert  3  Cardanus, 
confe&o  quod  habebat  negotio,  cum  prandium  redire  cogi- 
;  taret ,  deerat  carpentum  5  quo  cafu  in  quas  miferias  incidit 
vir  omnium  infadiciffimus !  Quid  agat?  Quo  fe  vertat? 
:  Deo  fe  commendat,  patienti^  opus  efle  cogitat,  omnemque 
medicinam  adhibet,  qua  fe  in  filii  morte  folatus  eft.  Dum 
vercnn  fummA  defperatione  langueret ,  fine  ulli  rerum  ex- 
pe&atione  mcliorum,  Deum  immortalem  !  en  prafto  eft  Au- 
riga,  qui  errore  animadverfo  herum  invenire  ftatuerat,  tan- 
demque  invenit.  Quantum  gaudium !  Quanta  numinis  pro- 
videntia!  Sicarpentum  ccelo  demiferat  Deus,  majori  ad- 
mirationerapi  non  potuerat.  Carpentum  autem  cum  fubi- 
iffet  in  crumena  forte  tria  grana  uva?  Creticae  quibus  jejuni- 
um  levaret  invenit,  idquoque  eadem  fingulari  Scmiracu- 
losSnurninis  bene-volentia :  Domum  vero  reverfus  continuo 
in  mufaeum  convolat ,  atque  arrepto  libro  quo  fcribendo 
tunc  occupari  contigit,  eidem  importune  infercit  totius  rei 
tragoediam  ipfo  Orefte  prolixiorem. 

Naturaautera  indoli  proxime  acceflit  perpetua  cogitan- 
di  confuetudo ,  qua  fanguinis  bilis  acrius  aciufta  cft,  Id 
quodde  fe  narrat,  quamvis  alia  omniainxqualia  fint,  folam 
cogitationem  perpetuam  efle,  fed  non  perpetuo  in  iifdem  > 
nihilominustam  intente  adefle,  ut  neque  comedere,  neque 
voluptatibus  operam  dare,immo  nec  dolorem  fentire,fine  co- 
gitando  conceflum  fit,  fed  (utalibij  equitando,  edendo,  in 
le&o,  vigilando,  colloquendofemper  aliquid  meditabatur. 
Atque  ita  dum  iter  ageret  in  Ligeri  flumine,  nec  aliud  habe- 
ret  quod  facerer,  prolixa  fua  in  Ptolema?um  commentaria 
confcripfit.  Qiiid  autem  ipfius  de  fe  teftimonio  opus  eft, 
cihm  tot  induftria?  &  eruditionis  monumenta  reliquerit ,  ut 
quidem  nemo  mortalium  cum  Cardano  do&rina?  varietate 
conferendus  videatur.  Primum  enim  veterum  omnium  fcri- 
ptis  admodum  verfitus  eft  ^  neque  fumma  librorum  capita 
folum  delibavit,  utquorundam  mos  eft,  quos  nontam  do- 
Ctos  quam  peritos  Bibliopolas  haberi  oportet ,  quique  (ut 
ipfe  ait)  non  fcribunt  fed  tranfcribunt.  Sed  authorum  quol- 
cunquelegit(quanquampene  omnes  legit)  intimas  fenten- 
tiastenuit,  cujus  rei  exemplo  efle  poflit,  non  modo  qu# 
ipfc  fcripfit5  fed  qu^  fe  extemporanee  fecifle  narrat ,  ut  fi 

quan- 


Sect.  XXV.    &  quinam  Jthei  fuerunt  ?  7 : 

quando  qui  cum  eo  difputaverint  veterum  authoritates  re- 
citarent,  forte  in  particuld  quavis  aut  fefellerint  aut  lapfi 
fuerint}  ipfe  ftatim  erroris  redarguere  potuit.  Atque  ut 
omnia  aliorum  fcripta  devoravit,  ita  immcnfas  voluminura 
moles  ipfe  fcripfit,  in  omni  fcientiarum  genere  nihil  intenta- 
tum  reliquit,  in  plerifque  nova  multa  invenit,  adeo  ut  w- 
ruminveritionum^t\]^\tx\t  Andreas  Alciatus,  quem  ille 
patriae  luminis  titulo  rependit,  faltem  tot  libros  de  omni 
difciplind  fcripfit,  ut  iisfolisBibliothecam  omnium  artium  & 
fcientiarum  perfe&am  conficere  &  ornare  liceat.  Atqui 
tamen  quanquam  librorum  quos  reliquit  mole  fatifcant 
Bibliothecarum  Armaria,  non  plures  in  publicum  venerunt 
quam  periSre.  Ipfe  enim  uno  tempore  novem  totos  exuf-  Cap.45- 
lit,  alio  non  pauciores  quam  centum  &  decem,  prxter  alios 
complures,  quiinangulisantequam  typis  cdercntur,  interi- 
erunt.  Deusbone!  quantasvigilias !  quantos  in  ftudiis  la- 
boresexantlaverit,  qui  ifbec  omnia  pofnt !  Tamdiuitaque 
vehementiffima?  contemplationi  incubuit,ut  ad  rcprtfentatio-  cap.  39. 
nem  tandem  fe  pervenifle  cenfuerit  qud  res  quafque  non  ftu- 
dio  fed  interni  fplcndoris  ufu  facillime  intelligeret.  Quo 
tamdiu  tamque  obftinate  in  ftudiis  nonnunquam  evigildfle 
fcias,  ut  vifaqu^ein  animi  deliquiis  videre  vifus  eft,  verajk 
quafi  divinitusimmifTafibi  ferio  perfuaferit. 

Altera  qua?  eum  corripuit  vefania,  dulcis  fuit  gloriae  cu- 
pido,  cujus  tam  immani  &  impotenti  defiderio  flagravir, 
utnon  tam  famam  Sc  laudem  quam  nominis  memoriam  fe 
deperiifle  fateatur^  atque  ideo  cum  Alexandri,  Annibalis, 
Scipionis,  Curtii,  Heroftrati  ftultitiam  increparet,  quod  cum 
vita?  difpendio,  cum  fummd  infamia,  cum  cmciatu  maximo 
hancfpem  praecun&is  pmulerint^  potiffimumvero  Sylte  & 
C^faris^  iHius,  quod  non  modo  veterum  omnium  labores, 
fed  &  fuos  ac  fequentium  omnium  familias  perdiderit:  hujus, 
quodjuliorum  familia  a  Commodoimperatore  prorfus  fubla- 
ta  fir 

cum  denique  optimis  8c  exemplis,  &  rationibus  iftius 
ardoris  feu  potius  pruritus  fummam  fatuitatem  exaggerave- 
rit}  his  tamen  omnibus  intelleftis ,  ftolidam  iftam  cupidita- 
tem  velit  nolit  fuperftitem  efle  f atetur.  Unde  tam  vanas  & 
incredibiles  de  fe  ubique  fabulas  decantavit,  adeo  ut  quic- 
quid  etiamfi  humano  generi  commune  fibi  contigit  5  porten- 

L  ™™ 


74 


J)c  varietate, 


An  Thilofophrtm  ulli,  Disp.I. 

tum  effe  crediderit ,  quanquam  itaque  in  reliquis ,  qua?  fua 
non  intererant,  a  fraude  fatis  alienusfuit,  tamcn  cumdefe 
narretur,  fibi  a  magnis  &  impudentibus  mendaciis  temperare 
nonpoterat}  atque  hinc  cum  genio  quodnm  conftanter  fe 
verfatum  efle,  omniaque  ejufdem  monitu  feciffe  ad  naufeam 
ufqueja&avit,  quanquam  alibi  quicquam  tale  fe  habuiffefo- 
lenniter  ejuraverit  3  tum  deinde  linguarum  omnium  fcienti- 
am,potiffimum  Gxxcx  &  Latinae,fibi  divinitus  feque  nefcien- 
te  inflatum  fuiffe  mentitus  eft,  quanquam  ipfe  quo  temporc 
8c  labore  linguas  quafque  didicit,  memoriae  tradiderit.  Ni- 
hil  lucri  attulit  mendacium,  fed  quoniam  magnum  quiddam 
&  prodigio  fimile  exiftimabat  fe  tam  fingulari  numinis  curas 
fuiffe,  ut  quafi  divinitus  excitetur,  qui  omnium  fcientiarum 
fines  proveheret,  iftuc  fibi  contigiffe  fibi  ferio  affentatus 
eft  :  &  quidem  tantum  abeft  quicquam  Providentiae  divina* 
detraxerit  vir  fanaticus ,  ut  nihil  tam  vile  tamque  ufitatum 
poterat  fibi  contingere,  quod  fingulari  numinis  curaedeberi 
fibi  non  perfuaferit. 

His  aptem  tribus  prsccipuis  dementiae  caufis  cum  acceffe- 
rit  extrema  vitse  calamitas,  quis  tam  fana*  mentis  effe  pof- 
fit,  quem  in  fummam  dementiam  non  praecipitaret  ?  Atque 
eum,  fi  quem  mortalium ,  ab  incunabuiis  ad  ufque  extre- 
mum  vka*  fpiritum  perfecuta  eft  nunquam  fatiata  Junonis 
ira.  Si  quae  fibi  fides  habeatur ,  venenis  quae  abortionem 
pariant  fe  antequam  natus  eft  tentatum  effe  fcripfit ,  neque 
tam  natum  quam  mortuum  e  matris  utero  extraftum^  &  fta- 
tim  nutritio  qui  pefte  a?grotavit  e^demque  mox  periit  tradi- 
t-um^  parentibusfummacum  crudelitate  tra&atum,  Sc  cum 
adhuc  infans  fuerit,  verberibus  paene  caefum,  primd  iuveri- 
tute  morbis  confedtum,  canibus  fiepius  laceratum,  multifque 
eafibus  periturum,  nucc  e  fcal^i  ipfum  decidere ,  nunc  cum 
vix  convaluerat,  lapidem  nucis  ad  inftar  acutum  e  domo 
fublimi  verticem  ferire,  &  priufquam  ad  aetatem  viriJem  per- 
venerat,  amifio  patre,  in  extremapaupertatefuifTe,  adeout 
Ephemerides  fcribendo  familiam  aleret,  calumniis,  litibus, 
infidiis  tam  vitae  quam  fama?  femper  obrui ,  aleatoribus  vul- 
nerari,  dolo  &  venenis  tentari ,  fomniis  &  inanibus  porten- 
l\s  perterreri,quicquid  ambiveritfereferhper  cumdcdccorc 
repclli,  extremaque  feneftute  in  carceremdetrudi.    At  to- 

tius 


Sect.XXV*    O  quinam  Athei  fuerunt  ? 

tius  vitae  tragoediam  perfecit  miferabilis  filii  primogeniti  Jo- 
annis  Baptifbe  exitus,  qui  in  ipfo.a?tatis  flore  ob  venenum 
uxoriexhibitum  publico  judicio  fecuri  percuffus  eft.  Hinc 
lacrymse,  hinc  dolores,  tantum  vulnus  nec  ferre  nec  fanare 
poterat;  fed  omnem  felicitatem  defperans  intolerabili  mife- 
rise  fuccubuit.  Quanquam  enimfecus  natuii  ferreus  fueratT 
acomnibusadverfisfuperiorfiiturus,  hoc  tamen  cafii  peni- 
tus  fraftum  &  obrutum  feeffefenfit.  Hoc,  inquit,  primum& 
maximum  infortttnium^  per  quod  neque  retineri  honejie  potcram% 
tjeque fwe  causa  dimittifjec  tutb  habitare  in  patria ,  nec  eam  fe~ 
cnre  relinquere  pohram  5  defpeUus  obambulabam  urbem,  contcm- 
ptus  converfabar^  ingratus  devitabam  amicos9  quid  agerem  nort 
occurrebat,  quo  me  lonferrem  non  habebam^  nefcio  an  infielicior 
an  odiofior.    Atque  hujus  tam  triftis  casus  memoria  fpe&rt 
ad  inftar  homini  infadiciffimo  femper  obverfabatur,  hinc  to- 
ties  tamque  importune  in  fcriptis  omnibus  cafum  iftum  col- 
lacrymavit.  Et  quoties  in  filii  mentionem  incidit  (quod  fie- 
pius  cum  de  re  prorfus  alien^  agitur  inopinato?egit)  nimium 
fe  fui  nequaquam  compotem  elfe  oftendit,  &  quidem  nifi 
hominis  infeliciffimi  mifereret,  cuique  profe&o  rilum  mo* 
veret,  cum  (erionarret  quemadmodum  fbmnum  recuperaf- 
fet,  poftquam  perpetuis  vigiliis  ob  dolorem  fere  infaniret. 
Cum  fcilicet  dolore  obrutus  in  leftulum  fe  prcecipitaverat, 
Jiatim  abripuit  fomnus  ,  &  fubiio  appropinquantem  vifus  eji  Cap 
vocemextenebris  aud,re9  quam  neque  cujus  ejjet ,  ncc  quis  ejjet 
dignofccre  (inquit)  potui  cb  tenebras  }  dicebat  enim  illa  ,  Quid 
quereris,  feu  quid  doles  ?  Nec  expecJato  refponfo  fubjecit,  De 
Filiimorte?  Cui  ego^  An  dubitas  ?  Tum  is  refpondit  ,  Lapi- 
demquem  collofufpenfumhabes,  in  os  impone,  &  quam- 
diuhabebis,  filii  non  recordaberis  5  &  fomno  illico  Jblutus, 
cogitabam  quid  fmaragdo  cum  oblivicnct  fed  pojtquam  nulli 
erat  alia  evadendi  fpes^  recordatus  verbi  illiui  credidit  in  fpem 
prseter  fpem  &  reputatum  eft  ei  in  juftitiam  (de  Abrahamo 
loquentis)  impofui  lapidem^  &  ecce  quod  ftpra  Jidem  omnem 
eji^  Jiatim  ita  omnium,  qu£  ad  filii  memoriam pertinebant^ob- 
Hvijcebar.    Quis  hominem  qui  talia  aut  credcret  aut  credi- 
difle  fe  diceret  prorfus  infanire  dubitaret,  aut  fi  infanierit, 
vitio  vertendum  effe  quis  quaefo  exiftimaret,  neque  re  qui- 
piara  Cardanum  quam  vehementiffimo  adveifus  liberos  af- 

L  2  fc&u 


An  Thilofophorutn  ulli,        Disp.  I. 

feftu  laudandum  efle  puto,  atque  eum  in  hoc  valde  femper- 
que  amavi,  praefertim  vero  quod  faelicitatem  fummamqu£ 
in  vitd  humana  haberi  poteft,  liberorum  amore  quxrendam 
efle  ftatuerit,  quo  folo  maximum  praeclarae  indolis  fignura 
dediffe  vifus  eft  5  fi  enim  benevolentia  &  charitate  divinius 
nihil  fit,  diviniflima  ifta  fit  necefle  eft  ,  qua?  tam  chard  na- 
turse  neceflitudineallieitur,  &  cum  mutua?  inter  homines  ju- 
ftiti^e  caput  fit  amicitia  inter  parentes  &  liberos,  eam  eo  vin- 
culo  conglutinari  voluit  optima  numinis  providentia,  quod 
nemo  dilluere  poffit  nifi  prius  vim  fua?  naturse  fecerit.  Si 
vero  tam  vehemens  fit  in  univerfo  hominum  genere  divinus 
ifteaffeftus,  fiinCardano  tam  fingulari  ardore  flagravit ,  fi 
denique  in  chariflimi  filii  cafutammiferabilemexitumhabu- 
it,  parvi  eft  ut  infaniat  nifi  lapis  fiat,  faltem  cum  tanto  lu&u 
opprimatur,  qui  tot  alias  dementiae  caufas  fecutus  cft ,  ut 
ab  ea  hora  fui  compos  fit  expe&are  non  omnino  debeamus. 
Siquiditaqueflagitiofius  fcripfit,  homini  inquam  ut  infani- 
enticuivis,  condonandum  effe.  Alioqui  eniminomni  Phi- 
lofophia?generetam  pi£  philofophatus  eft  ut  philofophorum 
nemo  religiofius.  In  fcriptis  quae  ad  mores  fpe&ant,  Religi- 
onem  vitseque  futurae  fpem  unicum  vita?  beatae  f undum  e(Te 
ftatuit,  ubique  clamat  nullam  mortalium  nifi  a  morte  feli- 
citatem  efle,  neminem  nifi  qui  eam  praeftolatus  fiierit ,  fadi- 
cem  efle  5  quemque,  cum  certiflima  fit,  fi  fielix  efle  velit,  no- 
ftes  atque  dies  praeftolari  oportere,  &  fi  ea  qu3  oportet  fi- 
duci^  praeftoletur,  fumma  femper  fadicitate ,  quibufcunque 
confli&etur  calamitatibus  gaudere  5  denique  hoc  uno  mo- 
mento  res  humanas  ftare,  fi  (ummse  numinis  providentia?  cu- 
rae  fimus,  poft  funera  neque  ante  felices  fore,  £lh  alias,  nun- 
quam  nafci  prseftare,  8c  propterea  cum  nifi  illius  confilio  in 
hanc  vitam  nafci  non  pofle  liqueat,  quin  in  alteram  naturi  fi- 
mus  prudenti  cuivis  dubitare  non  licebit.    Talia  ubique  le- 
gasinlibrisdeoptimovitaegenere,  de  confolatione,  devi- 
ta  propria,  inmemoriali,  in  promptuario,  quos  cum  paucis 
aliis ipfe  optaret  folose  firis  fuperefle.    Denique  in  ipfo  ex- 
tremo  Tragcedi^e  a&u,  cum  omnes  vitse  antea&e  aerumnas 
enumeraverat,  interroganti  annon  vixifle  pigeat ,  feliciffi- 
mum  fe  femper  efleclamat,  quod  inmifenl  hic  mortalitate 
jiaturam  fuam  divin^  iramortalitatis  participem  certo  efle 

noverit^ 


Sect.  XXVI.  quinam  Athei  fuerunt? 
noverit,  8c  quidem  tam  geftienti  animiaffeftu  Sc  ardore  de 
viti  futura  femper  loquitur,  ut  haud  quemvis  alium  legiffe 
meminerim  qui  eam  aut  conftantius  credere  ,  aut  ad  eara 
acriiis  anhelare  videatur :  InPhyficis  Deo  omnium  Authore 
femper  ufuseft,  atquererumnaturcrationes  a  finibus  quos 
ipfe  inmundo  condendo  habuit,  inveftigandas  efle  voluit, 
quos  itaque  ipfe  complures  invenit  &  expofuit ,  potiflimum 
deterrcfitu,  demari,  de  ejufdem  magnitudine ,  aeftu,  fal- 
fedine,  de  fontium  &  fluminum  ortu,  aliifque  quae  ad  or- 
bem  hunc  noftrum  pertinent  Phamomenis  ,  quorum  varios 
ufus  primuminveniendo,  caufas  phyficas  qua?  iis  aflequendis 
inftituta?  funt,  quodammodo  explicavit,  Sc  quidem  eo 
przditus  erat  animi  acumine,  ut  magnus  Philofophus  fiiif- 
fet,  fi  Peripateticus  non  efle  aufus  fuiffet.  Et  denique  in 
Aftrologicis  quanquam  tantam  aftris  vim  afcribi  yoluit, 
Aftra  tamen  numinis  providentiae  fubjecit,  neque  ns  tan- 
quam  caufis  principibus  ufiis  eft,  fed  tanquam  priraae  mini- 
ftris,  &  tam  vanaubique,  cum  in  aftrologia  fud  tum  in  c#- 
teris  fuis  inanibus  difciplinis,  de  Deo,  divin3que  providen- 
ti£  commentatus  eft,  ut  quicunque  legat  non  omnino  Athe- 
umfed  totumFanaticumfuiffeconcluferit.  Cum  itaque  tam 
parvse  fint  hujus  turpiffimae  fufpicionis  fcintilte ,  cumque  & 
contra  tam  validae  rationes  quae  eidem  adverfentur,  ne  quae- 
fo  immenfo  miferiarum  cumulohanc  impietatis  accumulemus 
infamiam,  fed  potius  viri  eruditi,  quo  nemo  nec  ipfe  qui  in 
fabulis  Philo&etus  infaelicius  vixit,  trifte  fatum  doleamus. 

S E  c  T.  XXVI.  Hunc  fecutus  eft  aut  faltem  fequi  fe  pu- 
tavit  Lucilius  Vaninus  5  quanquam  quid  vellet  vix  ipfe  no- 
vit  hominum  vaferrimus  ,  neque  fane  tenui  ifto  Sophifta 
quaevis  hominum  aetas  virum  peperit  qui  tant^  de  fe  opini- 
one  &  fcientiae  oftentatione  ,  minus  intellexit  3  &  quid  mi- 
rum,  cum  quavis  conditione  Heros  fieri  arderet  vir  pedane- 
us  >  Et  quidem  tam  impotenti  gloriolae  defiderio  femper 
exarfit,  ut  fibi  nunquam  temperare  poffet ,  quin  infolentif- 
fime  de  fe  ipfe  ubique  gloriaretur.  Ipfam  dedicatoriam  Epi* 
ftolam  quamllluftriflimo  Baffompetro  infcripfit,  cum  patro- 
m  laudes  celebrare  debuerat,  a  putidifTima  fui  ipfius  admi- 
xatione  exorfus  eft  5  Sc  cum  pecuniolas  emendicando  con- 


f%  Jn  TbHofopborum  ulliy  Disp.I. 

cluferit,  quo  uberius  virimunificentiflimi  liberalitatem  evo- 
caret,  ei,  nominis,  folum  quod  fuo  libro  infcriptum  eratv 
seternitatem  pollicetur.  Cujus  promiffi  fidejuflores  mox 
aftert  Poetam  &  Typographum.  Atque  in  ipfis  Dialogis,, 
quanquam  Lucilii  nomen  a  facro  fonte  acceperat ,  fibi  ta- 
men  Julii  Csefaris  impofuit ,  neque  cum  quovis  nifi  ipfo 
Alexandro  fermonem  habere  dignatus  eft,  quem  tamen  tam 
immenfis  laudibus  fe  cumulare  fecit ,  ut  fi  in  ips3  Julii  C#- 
farisfella  aurei  fcdiffet,  ampliores  ab  adulatoribus  firis  tri- 
buendas  efle  non  expe&aret.  Cum  enim  Dialogorum  fcri- 
ptoribus  proprium  acumen  laudare  detur ,  quatenus  perfo- 
nisinquasfermo  diftributuseftfeinvicemlaudareliccat:  Sc 
tamen  non  aliis  laudibus  effetfe  decet ,  quam  quales  viros 
cruditos  fibiinvicemurbanitdtisjure  tribuereoportet:  Hic 
autem  fe  ubique  tam  immodicis  laudibus  ornavit ,  ut  mode- 
ftus  nemo  in  vita  civili  cum  de  fo  dici  audiverit,  fine  ruborc 
audire  debeat.    Quanto  adulationis  apparatu  ad  difputan- 

Dial.  i.  eum  pellexit  Alexander.    Tu  (inquit)  ablquc  con- 

troverfi J  de  qu^cunque  fcientia  optime  mereris :  Tibi  le&if 
fima*  non  defunt  obfervationes  infinitse  pene  le&ionis,  quas 
adhuc  adolefcentulus  felegifti,  adeft  ingenii  vigor  infignis, 
acerrimumque  judicium.  Atque  obtre&atorum  faftidia 
tuis  virtutibus  multo  minora  efle  jam  eruditi  viri  intelli- 
gunt  3  quid  quaeris,  quid  exoptas  amplius  ?  Plus  es  apud  (a- 
pientum  judicia  confecutus  laudis,quam  ut  ne  tantillum  qui- 
dembonaefam^per  Ariftarchorum  detra&ionem,  &  femi- 
do&orumcenforum  malevolam  invidentiam  amitteretibi  fit 
periculum:  habes  quod  perpaucis  bonis  viiis  contigit,  cla- 
rum  nomen  apud  proceres.  Quibus  blanditiis  &  aflentati- 
onibus  delinitus  tandemad  colloquendum  exoratur,  atque 
dulcibushujufmodiillecebris,  animum,  fi  quando  fatifcat, 
femper  erigit,  atqueadeofe  celebrandopergit,dumtandem 

Dial.ulc.  ut  exorfus  eft  concluferit.  Dii  tibi  Nejioreos  proliterarunt 
reipub.  emohtmento  dies  impertiant :  vix  trigefimum  nunc  at- 
tigijii  annum,  &  tot  pr^clara  eruditionis  monumenta  admira- 
bili  cum  laude  edidifti.  Quanquam  autcm  fibi  femper  pla- 
cere  voluit ,  nunquam  tamen  fuavius  fe  titillafle  vifus  eft 
quam  Dialogo  55.  ubi  ut  Thomas  Morns  inquit,  §ui  cnm 
Erafmum  ignoto  habitu  acutijjlme  difjercntem  excepif/et ,  vel 

D<emon 


Sect.  XXVI.    &  quinam  Ahei  fuerunt? 

D&mon  es  velErafmus  dixit^  itadetua  fapientia  eloquar ,  vel 
Deus  es  vel  Vaninw.  Dignus  profe&o  homo  qui  uni  Deo 
rerumomnium  icienti^  par  fit  aut  fecundus.  Quid  autem 
eft  quod  docuit  hic  fecundum  Deum  fepientum  princeps? 
Duo  praecipue  argumenta  traftavit,Naturam  &  Religionem. 
De  naturd  autem  cum  vix  quicquam  fupra  fcholafticorum 
Peripatifmum  &  qualitatum  Philofophiam  fapuerit,  nihil 
quod  aut  fcitu  aut  quidem  refutatu  dignum  fit,  attulit.  Et 
quidcm  tam  crafla  &  infulfafiint  quse  in  Phyficis  fcripfit,  ut 
equidem  fatear  in  legendo  ab  initio  ad  finem,  etiamfi  fepe 
conatus  fiim,  perfeverare  nunquam  potuifle.  Quanquam  id 
in  eo  fingulare  deprehendi ,  quod  cum  acerrimus  fit  Arifto- 
telis  fe&ator,  adeo  ut  aut  Philofophorum  Deum ,  aut  quem 
Deo  proximum  habuit,  Pontificem  maximnm  habuerit,  ei 
tamen  ubiq^  accrrime  adverfetur,  eumqj,omni  fere  quaeftione 
ftudiofiflimfe  redarguat.  Quod  quo  inftituto  fieri  potuit 
nifi  ut  hominum  fapientiffimo  fapientior  ipfe  videretur  ?  Ni- 
fi  potius  cum  Deumfk  fummum  Pontifcem  appellaverit,  ei 
ti  de  causi  illudendum  efle  putaret  ,  cum  id  unicum  cordi 
habuerit  ut  omnem  religionem,  potiflimum  quae  patriis  legi- 
bus  inftituta  fit,  contumeliis  infequatur.  Quanquam  vcrd 
magiftro  in  multis,  qux  non  admodum  magni  momenti  fint, 
recalcitravit,  eum  tamen  in  maximis  effatis,  fatis  fide  &  accu- 
rate  fecutus  eft ,  cum  abafto  Deo  Deam  quandam  fumma 
rerum  potiri  vellet.  Quatenus  admiranda  providentia?  di- 
vina»  arcana  naturae  Reginae  Deseque  mortalium  attribuat. 
Si  vero  natura  ifta  intellc&rix  fucrit ,  perinde  eft  Deus  au 
Dea  nuncupetur,  fi  non,  nihil  aliud  eft  quam  temeritas  & 
fortuna.  Atqui  cum  ipfe  Ariftotelis  naturam  intellexerit, 
ifta  quid  fine  Providentia  poflit,  poftea ,  cum  de  ipfo  Ari- 
ftotele  dicemus,  quo  uno  difcipuli  omnes  abunde  refcllcn- 
tur.  In  Religione  huc  ufque  Cardani  veftigiis  inftitifle  fa- 
teor,quod  fabulis  aftrologicis  nimium  tribueret ,  quanquam 
quodCardanusftulte  Scincaute,  ipfe  quantum  poteratvir 
minime  facetus,  impie  &  callide  fecit.  Cum  itaque  Carda- 
nus  Religionum  ortus  &  interitus  ftellarum  opus  efle  ftatu- 
cr)t)  quod  fummum  numen  in  omnibus  fuis  operibus  earuni 
miniftcrio  ufum  fuifie  ex  animo  crediderat,  hic  mordaci  fale, 
ut  putat,  in  omnis  Religionis,  fpeciatimfidei  Chriftiana?  op- 

probri- 


An  Thttofophorum  nlli,         Disp.  I. 

probrium  ubique  &  adnaufeam  ufqueinfinuare  geftit.  §lu&- 
libct  (inquit)  Rcligio  in  fui  ortu  &  intcritn^  non  in  medio  mi- 
racuU  ojientat^  cujus  rci  ratio  illa  ejiy  quia  in  longijfimis  tem- 
poris  intcrvallis  potcntiJJim£  intcrccdunt  Planctarum  conjun- 
tfiones,  quo  tcmpore  novam  religioncm  injiitui  ac  proinde  cef- 
farc  vcterem  clarijfimis  experimentis  ajironomi  comprobant^  & 
ego  validijfima  ratione  :  ea  e[i ,  quia  ex  magnis  fiderum  con- 
jnnUionibus,  injcriora  h£c  fummam  citm  nancijcantur  potejia- 
teftt,  admiranda  opera  proferunt ,  infuper  hominum  voluntates 
tum  immutantur  :  Phantafia,  qua  intelleUus  voluntatis  conftli- 
arius  utitur^  ccelo  fubjicitur  :  g)uare  vir  fapicns  facros  £terni 
nominis  honores  appetens,  cumhac  futura  pr£videt,  Prophctam 
a  Deo  mijfum  fe  pr&dicat ,  qu£que  necefjaria  6&lejiium  corpo- 
rum  vi  miracula  fiunt^  confiU/fui  ipfius  omnipotentU  adfcri- 
bit^  atque  ita  delufa  plcbeculaillum  admiratur  &  adorat:  fane 
camiracula  vocitantur,  qu£  poji  longijfimas  codorum  circuiti- 
ones  accedunt ,  non  qu£  natur£  vires  exuperant.  Quo  fieri 
comprobare  pergit,  ut  eadem  coeleftium  vis  quse  uno  tem- 
pore  religionem  Ethnicam  peperit,  quseque  alio  mutad  coe- 
leftium  difpofitione  legem  Chriftianam,  alias  novas  religio- 
nis  rationes  certis  annorum  intervallis  ranunculorum  ad 
inftar  procreatura  fit,  donec  tandem  antiqua  ifta  Ethnico- 
rum  fuperftitio,  aftris  ad  candempofituram  redeuntibus,  e£- 
dem  neceflitate  qu&  periit  redintegretur.  Et  ne  miracula 
Domini  noftri  Jefu  Chrifti  divind  quavis  potentia  fafta  eflc 
credamus,  quicquid  mentitifunt  Plinius,  Albertus  Magnus, 
aliique  omnes  graviflimi  mendaciorum  fcriptores,  non  modo 
credendum  eflc  perfuaderet,  fed  quemadmodum  fiat  autin- 
tclligcntiarum,  aut  imaginationis  viribus  expofuit.  Sic  Ora- 
cula,  Sibyllarum  vaticinia ,  facrarum  apud  Ethnicos  imagi- 
num  refponfa,  auguria,  mirabiles  valetudinum  curationes, 
mortuorum  refurre&iones,  mechanice  contigifle  multis  & 
prolixis  difputationibus  demonftravit.  Quid  autcm  ifte 
mechanice  explicare  defpcret,  qui  quemadmodum  acics  in 
aere  fola  aciei  in  terra  refL&ione  apparucrint  explicarc  non 
diffidat  ?  Aut  qucmadmodum  juvencs  folo  oculorum  intui- 
tu  pudlisamorcm  affiare  poflint ,  non  aliter  quam  pcrdiccs 
(ut  refert  Plinius)  iupcrvolantium  afilatu  concipiunt.  Aut 
qucmadmodum  Cjppuv,  quipojka  elcUus  ejt  Rex  Ita//<c,  d/tm 

Tunro- 


Sect.  XXVI.    O  quinam  jfthci  fuerunt  ? 

Taurorumpugnamvehementius  admirans  meditarctur,  in  illa 
cura  obdormiens,  mane  comiger  rcpcrtus  ftt ,  non  aliunde  quam 
virtute  vegetativa  vehementi  imaginatione  fiimulati ,  humores 
in  caput  elevante,  ex  quibus  informatrix  virtus  imaginativ£ 
facultatis  ancilla  cornua  effinxit.  Aut  qucmadmodum  Pha-  d 
raonis  Magi  ranas  vehementiffime  appetendo  confimilem  in 
felivd  faporem  reddiderunt,  quae  in  terra  projc&a  ranuncu- 
k>s  produxit.  Aut  denique  quemadmodum  omnia  fafci- 
nationis  &  necromantiae  portcnta  eodem  fpirituum  mechanif- 
mo  atque  affectuum  naturalium  quique  motus  perficiatur, 
v.  g.  fit  vetula  qu^evis,  quse  crudis  frugibus  vefcatur,  coeme- 
teria  frequentct,  cadavera  tra&ct,  limofis  cafulis,  aut  lUb 
nucum  arbonbus,  unde  ob  frondcs  crafias  vapores  k  fole 
attrahi  nequeunt,  no&u  immoretur }  ifta,  inquit,  cum  tcter: 
rimos  anhelitusfpiret  neccfle  fit,  fi  quando  iii,  odio  aut  in- 
vidid  accendatur,  ferit  quem  cupit,  praefertim  pueros  &  in- 
fantes,  quorum  caro  tenella  cum  fit ,  facilius  quofque  vapo- 
rcsintus  accipit,  atejue  ita  foetidis  iftis  effiuviis,  quse  venefi- 
ca  tunc  vehementius  ejaculatur ,  correpti ,  in  omncs  iftos 
fafcinationis  affe&us  incidunt  quos  plebecula  dxmonum  au- 
xilio  imprimiopinatur.  Atqueiftafi  forteper  fegetestranf- 
cat ,  quofdam  tetro  anhelitu  fito  fafcinabit,  hse  fafcino  cor- 
ruptae  proximas,  iffce  alias,  doncc  invalcfccnte  putredine 
totus  ager  contabefcat.  Immo  naturali  hdc  fua  magia  quem- 
admodum  Eutelidas  fe  in  flumine  confpiciens  feipfum  fafci- 
narepotuit,  fcite  expofuifTe  fe  putat,  quod  nempe  fu£  formai 
amore  captus^  cum  voti  compotem  fierife  defperaret,  in  £gritu- 
dinem  lapfus  eji ,  atqueita  <egri  faUi  futii  fpiritus ,  hi  autem 
vibrati  in  imaginem  qu£  in  aqm  crat,  ab  ea  repercujfi  fuum  U- 
debant  Authorem^  Mechanica  profefto  Philofophia !  Et  aut 
Philofophorum  Dco  digna  aut  Vanino ! 

Atquivero  preteregregios  hofce  mechanifmi  conatus  fuf- 
picioncs  quafdam  in  fidei  Chriftianae  opprobrium  infinuavit 
vir  facetus  5  at  tam  infulfae  &  portentofefunt,ut  nemo  certe 
tam  excors  eile  poffit,  qui  cuiquam  facilius  non  affentiret, 
quam  aflenfum  ob  fabulas  tam  ineptas  cohiberet.  Quam 
lubtl!| »  nafo  B.  Jefu  calliditatem  fufpedhm  habct ,  quod  An- 
tichnftum,  qui  idem  hominum  fceleftiffimusforct,  venturum 
pradixerit,  ut  fi  quis  poftea  decretis ,  quas  ipfe  docuerat, 

%1  ■  contra- , 


An  fhilofophorum  ulli,  Disp.I. 

contraveniret ,  difcipuli,  anticipatione  iftii  qu3  ipfos  imbuc- 
rant,  Antichriftum  crederent ,  atque  propterea  odio  habe- 
rent.*  Quam  politicam  vafritiem  in  divo  Paulo  invenit, 
quod  maritos  ut  uxores  diligant  monuerit ,  quemadmodum 
dilexit  Chriftus  Ecclefiani  ,  ut  cum  mulieres  Chriftum  opti- 
ifium  conjugem  exiftimarent,  ejus  ideam  menti  imprimerent, 
mens  fpiritibus ,  fpiritus  femini ,  femen  fcetui,  adeo  ut  vi 
irtiaginatricis  facultatis  Chriftiani  quodammodo  nafcantur, 
non  aliter  quam  fbemina  quaedamapud  Petram  San&am,  op- 
pidum  inPifanis  confinibusfitum,  natam  peperit  toto  cor- 
pore  fcr^  inftar  hirfutam,  qu6d  dum  conciperet,  D.Johan- 
ms  Baptifta?  imaginem,  quas  ad  leftulumerat,confpexit.  At 
tam  malevote,  tamque  petulanti  malitid  fi&ae  funt  hujufmodi 
fufpiciones,  ut  nemo  tam  integer  animi,  aut  alienus  a  fraude 
elfepoflit,  quem  iifdem  calumniari  non  liceret ,  atque  igi- 
tur  cum  cuivis  five  innocenti  five  reoeadem  objettari  pote- 
rant,  nulte  alii  defenfione  dilui  opus  eft,  quam  ut  calumni- 
am  &  maledicendi  voluntatem  viro  impudenti  exprobremus. 
Nevero  quicquam  de  vafrd  ifta  fufpicione  dicam  ,  qu3hu- 
maniflimum  S.  Pauli  monitum  calumniaretur ,  cum  tam  in- 
fulfa  iit,  ut  nequidem  ipfe  fecerat,  nifi  quod  occafionem  ob- 
fcoene  fcribendi  dederit ,  in  qucm  locum  ubique  quicquid 
argumenti  tra&at,  quafi  effraeni  naturaMmpetu  abreptus  non 
tattidelabi  quam  praccipitarevidetur.  Nihil  dedivinono- 
ftro  legillatoredicereopus  eft  ,  nifi  quod  cum  optimam  le- 
gem  benigniores  quafque  virtutes  humanogeneri  imperando 
letulifie  noverat,  novit  quoquequale  fit  humanum  gcnus, 
improbos  femper  nafci  &  naturos,  quos  nulla  legis  fanftitas 
abimpietatis  inftituto  cocrcere  poteft^  hos  itaque  futuros 
vidit,  atque  cum  ipfe  fuis  omnibus  fimplicitatem  fummam- 
que  charitatem  juflerat,  aliis  fub  iftd  innoccntiae  larva  frau- 
dem  fafturos ,  feque  flagitiis  omnibus  contaminaturos.  Ab 
his  fi  fuos  (ummointegritatis  amore  cavere  moneat ,  en  na- 
futus  Sophifta,  qui  tam  prudenti  tamque  pio  confilio  mani- 
feftamaftutiamimputaverit.  At  juftas  ftultitiae  fuae  pariter 
&  impietatis  poenas  dedit,  fuique  exemplo  alios  fi  minus  fe- 
fapere,faltemfileredocuit.  Cum  verd  varia  de  homirenar- 
tentur  &  fint  (quod  makferiatis  femper  &  ubique  ufu  ve- 
nire  novimus,  ut  quicquid  publica  authoritate  fiatcalumni- 

entur) 


Sect.XXVI.    <?  quinam  Athi  fuerunt 


5? 


entur)  qui  in  juvenum  aures  infufurrant,  imperitos  quofdam 
&  ex  officina  dele&os  judices  virum  eruditum,quod  quaedam 
fapuerit  quae  Plebs  Catholica  Oppidi  Tolofeni  nunquam 
antea  audiverat,  fumma  cum  eruditionis  injuria  percuftifle, 
&  cum  quid  fit  Philofophia  nefcivennt  ipfi,doftiorem  quem- 
queautimpium ,  aut  haereticum,  aut  veneficum  haberent. 
En  itaque  brevis  illius  hiftoria  Stdefcriptio,  quam  a  viro  Gab.Banhoi/ 
<sum  gravi  tum  do&o,  qui  eum  probe  novit,  ommquejudi-  ^"^Gai- 
cii aftioni  interfuit,  accepim\is.    Atqueficille.  li^ab  ^cefrJ 

Iifdem  ferme  diebus  Parlamenti  Tolofani  placito  damna-  Henrici  v»- , 
tur  Lucilius  Vaninus,  apud  plerofque  pro  hxrefiarch£  habi-  llb'3' 
tus,  mihi  pro  Atheo:  neque  enim  h<erefiarcha  qui  Deum  Anno3i*i<?. 
negat :  medicinae  in  fpeciem  profetfor  erat,  re  fedu&or  in- 
cautae  juventutis.  Illi  in  irrifura  fiicra  &  rtligiofa$  Chrifti 
huraanitatem  execrabatur,  Deum  ignorabat ,  forte  omnia  fi- 
eri  exiftimabat  5  naturam  pro  matre  optima  8c  omnium  au- 
trice  adorabat,  utdici  poflet  ex  multisunus  error  ,  quem 
pervicaeiter  profitebaturTolofe ,  loco  fanfto.  Et  ut  no- 
visallicimur,  prsecipuedumcalefcitprima  adolefcentia  fan- 
guis,  ftatim  errorum  fequaces  habuit  non  paucos  ex  iis  quos 
fchola  recens  dimiferat.  Gente  Italus ,  literarum  rudimen- 
tis  Komx  imbutus ,  Philofophia?  &  Theologiae  incubuerat 
magna  fpe,  cum  adimpia  &  facrilega  prolapfus  facrum  fa- 
cerdotii  charatterem  polluit  libro  infarai ,  quem  icripfit  in 
hunc  titulum,  De  Arcanis  natnr&^  quo  non  erubuit  profiteri 
naturam  omnium  Deara.  Ob  crimen  cujus  in  Italia  rcus  erat, 
in  Galliam  profugus  Tolofam  venit.  Non  alibi  in  hserefes 
armaatur  feverius  leges,  &  quanquam  Calviniftis  fides  pub- 
lica  edifto  Nanneticodebetur ,  qua  mutuo  ne&imur  habcn- 
dis  fimul  commerciis  &  un^  adminiftrandis  rebus,  nunquam 
fe  Tolofe  crcdidere  Seftarii,  quo  fit  ut  una  inter  Gallue  ur- 
besTolofa  immunis  fit  hseretica  labe,  nemine  in  civem  adroif 
fo  cujus  fit  fufpe&a  fedi  Apoftolicae  fides.  Delitefcit  Vani- 
nus  per  tempus,  donec  illum  libido  in  gloriam  adigit,  ut  fi- 
deiCatholicaearcanavulgaretinproblemata  primum,  dein 
jn  irrifum.  Statim  alta  admiiatione  defigi  adolefcentes,  qui- 
bus,  inter  nova,  placent  maxime  qus?  probantur  paucis  $  mi- 
^riqu^cunquediceret  ,  imitari  &  fequi.  Poftukituscor- 
Tuptae  per  novum  ilqgraa  juventutis  in  vincla  conjicitur,Ca- 

M  2  tholi- 


Jn  Thilofophorum  ulliy  Disp.  I. 

tholicumque  feorthodoxum  mentitus,  differt  quam  meru- 
erat  pxnam  ,  jamque  probatione  ambigua  dimittebatur  : 
cum  Franconus  (vir  profapia  illuftiis ,  vel  uno  hoc  indicio 
vitii  probiflimus)  negatum  fibi  a  Lucilio  perfiepe  Deum,  da- 
taque  objicit  in  ludibrium  fidei  arcana  Chriftiana?  :  com- 
mittitur  reo  teftis  &  fuftinet ,  fiftitur  Senatui  audiendus  de 
more  reus  5  in  fella  fedet ,  rogatufque  de  Deo  quid  fentiat, 
refpondet  5  Coli  fibi  in  Trinitate  nnnm  qualem  adorat  Ecclejia 
Orthodoxa.  Denm  plane  convincere  natnram  ipfam.  H#c 
cum  diceret  fortuitam  e  terra  paleam  legit,  manuque  ad 
judices  protensS,  H<ec  (inquit)  jubet  nt  crcclam  Deum  ejje  : 
deinad  providentiam  prolabi,  ut  jatJum  m  tcrram  femen  t*t 
elanguifjevifum  &  mori^  ut  ex  pntrefaBo  albefcit ,  ut  viret  & 
vafcitur  nt  fenfim  crefcit^  nt  adolefcit  rore  matutint,  nt  luXn- 
riat  infusa  largih  defuper  aqua,  ut  in  ariftas  armatur  prohibcn- 
clis  pcr  fpicula  avibus^  ut  in  Jlipulam  erigitur  &  frondefcit%  nt 
jiavejcit  proveUius,  demifjoque  nt  fnpercilio  languet^  donec  mo- 
ritnr:  ut  pojimodum  trituratur,  feparatoque  nt  a  palea  fru&u, 
grano  homincs,  palea.  vivunt  animantes  nfui  hominum  debit£  5 
unde  concludebat  Deum  efle  natura?  autorem :  Quod  fi  id 
totum  fieri  a  natur£  objicitur ,  regrediebatur  ab  hoc  grano 
ad  proxime  antccedens  in  hunc  modum:  Si  id  femitm  na- 
tura  produxit,  quis  immediate  proximum  i  [i  &  illi  debita  ex 
tatura  proccjjio  ,  quis  antecedens  ?  donec  ad  primum  veniret^ 
quod  neceffarinm  eji  fuiffe  creatum^  cmt  non  ejjet  a  quo  prodn- 
ceretur  5  naturam  creationis  incapacem  ejfe  probabat  multis  5 
ergo  Deus  ejt  Crcator  omnmm.  H#c  Lucilius  in  oftentatio- 
nem  do&rina?,  aut  metu  magis,  quam  ex  confcientii.  At 
cnim  quia  probationibus  plane  convincebatur ,  folenni  pla- 
eito  poftexa&um  in  lite  inftrucndi  (emeftre,  capitali  judi- 
cio  condemnatur.  Vidi  ego  (dum  plauftro  per  ora  vulgi 
traducitur)  illudcntem  Theologo  e  Francifcanis,  cujus  cura 
erat  mollire  ferocitatem  animi  obftinati.  Fruftraneum  eft 
viro  defperato  fubfidium  quod  momento  tranfigitur :  ia- 
tiias  foret  ftata  temporum  intervalla  concedi  condemnatis, 
quo  vomitis  \x%  &  ultione  refipifcerent.  Apud  Gallos  con- 
♦lemnato  ftatim  innotefcit  fententia,  &  dum  implacida  mor- 
tis  imngine  horrefcit  totus ,  rapitur  in  patibulum :  Melius 
Hifpani  &  reliqui  Europsei  5  qui  temporum  fpatia  conce- 

dunfc 


Sect.  XXVI.    &  qmm  Athi  fuerunt ! 

duntcondemnatis  quantum  fatis  molliendo  mortis  horrori, 
abluendifque  pcr  pcenitentiam  meditatd  confemone  noxi< . 
Lucilius  ferocitate  contumax  dum  in  patibulum  trahituc 
monachi  folatium  afpernatus ,  objeftam  Crucem  averfatur, 
Chriftoque  illudit  in  hxc  eadem  verba  5  Uk  in  extremis  pr£ 
timorc  imbcllis  fuclor ,  ego  impcrterritns  morior.    Falso  fane 
imperterritum  ie  dixit  fceleftus  homo,  quem  vidimus  dc- 
je&umanimo,  philofophia  uti  peflime  cujus  fe  mentiebatur 
profcflorem.    Erat  illi  in  extremis  afpeftus  ferox  &  horn- 
dus,  inquieta  mcns,  anxium  quodcunque  loquebatur  }  & 
quanquam  philofophicc  mori  fe  clamabat  identidem,  finiifle 
ut  brutum  nemo  negaverit.  Antequam  rogo  fubderctur  ig- 
nis,  juflus  facrilcgam  linguam  cultro  fubmittere,  negat,  ne- 
que  exerit  nifi  forcipum  vi,  apprehenfam  carnifex  ferro  ab- 
fcindit  5  non  alias  vociferatio  horridior,diceresmugire  lftuin 
bovem,  reliqua  abfumpfit  ignis^  in  aerem  fparfi  cineres. 
Hic  Lucilii  Vanini  finis,  cui  quanta  conftantia  fuerit,  probat 
belluinus  in  morte  clamor.    Vidi  ego  in  cuftodi^ ,  vidi  in 
patibulo,  videramantcquamfubiret  vincula:  flagitiofus  in 
libertate,  &  voluptatum  fe&ator  avidus,  in  carcere  Catho- 
licus ,  in  extremis  omni  philofophte  praefidio  deftitutus, 
amensmoritur:  Vivcns  arcana  naturx  ie&abatur,  Medicum- 
quefapiebat,  magis  quam  Theologum,  quanquam  pro 
Theologo  audiri  amabat :  capta  cum  ipfo  fupellex  omnis, 
inventufque  inclufus  vafe  cryftallino  immanis  inter  aauas 
bufo  :  ob  jicientibus  veneficium ,  refpondit  ex  vivo  burone 
poftquam  ad  ignem  liquatus  fuerit  ,  malo  remedium  efle 
alias  lethali.    In  carcere  facramentis  frequenter  utebatur, 
diflimulans  aftute  confcientiam,  ubi  videtereptam  fpemvi- 
ta?,  larvam  exuit,  qualifque  vixerat  moritur. 

Apta  &  acuta  fane  Athei  cujufque  defcriptio  5  homo  fci- 
licet  mediocris  &  ingenii  8c  eruditionis,  quocunque  vagari 
contigit ,  oppidanos  primum  obfcuris  fuis  gurguftiis ,  ne  ni- 
mium  Sacerdotum  fraudibus  fe  falli  patiantur ,  a  fuae  urbis 
Religione  caveremonet^  ifti,  8c  potiffimum  adolefcentes, 
qui  ignavi  e  fchola  nuper  prodierant,  hominis  ingenium  de- 
praedicare,  &  plufquam  aut  Ecclefi*  aut  reipublicae.  autho- 
ritatem  quam  antea  fufpiciebant,  mirari.  Qua  illuftn  glo- 
ria  ad  ufque  fldera  elatus  iamque,.heros  faftus,  impia  iua 

M  3  dogm.v 


Jn  Thilofopborum  ulli,  Disp.L 
dogmata  palamSc  ubique  in  publicum  exhalare  pergit  5  do- 
nec  forte  ad  leguni  publicapque  incolumitatis  cuftodes  fui 
fcmam  pervcnifle  fecerit ,  qui  quamprimum  fuaaut-horitate 
uti  exorfifunt,  ne  m  culpae  periculum  ipfe  veniat,  omnia 
qux  docuerat,  ejurando  fe  fubduftum  iri  putat.  Cum  vero 
fubducifenonpoflevideat,  indecoram  &  belluinam  quan- 
dam  fortitudinem  ad  extrema  ufque  induere  &  fimulareco- 
natur. 

Cujus  admiratione  quanquam  abripi  etiam  fe  fimulant 
fui  fequaces,  triftitamen  ejufdemexemplo  prudentiores  far 
fti,  opinionis  defenfionc,  quam  jam  antea  ardenter  tueri  fuf- 
ceperant,  fe  prorfus  exuunt.  Quem  hic  cxitum  fua  in  Va- 
nino  impietashabuit,  cujus  caufam  difcipuli  omnes,  cum 
magiftrum  ad  flammas  raptum  viderunt ,  deferuere ,  nifi 
qudd  Thetpbilm^  magiftro  dignus  difcipulus,  in  exilium  mif- 
fusfuerit,  quiut  ab  eodem  authore  traditur,  cum  eruditi- 
one  levi,  promptd  in  dicacitatem  facundia,  fertili  maledi&is 
ingenio  fuerit,  fcripta  fua  omnia  iinpietate  &  Venere  detur- 
pavit,  qu4  de  causd  eodem  anno  in  carcerem  con  jicitur,  pla- 
citoque  Lutetiani  Parliamenti  finibus  Galli*exa&us,morbo 
nonmulto  poft  extinguitur,  cujusSc  Vaninifuppliciofune- 
fteiftius  peftis  rabies  deleta  cft^  fk  fi  quos  abeotenapore 
corripuit,  aut  omnino  delituere,  aut  in  publicum  nifi  aliquS 
larvd  induti  nunquam  proficifci  aufi  f uere. 

S E  c  T.  XXVII.  Donec  tandem  infeliciori  noftro  fecu- 
lo  exorms  eft  alter  Grains  homo,  ipfe  Mdmsburienfu  fenex, 
qui  G-argettkum  in  omnibus  fecutus  eft,  an  cafu  an  confultd 
nefcios  hoc  probe  fcio  ipfum  nihil  nobis  obtulifle ,  nifi 
quod  apud  veteres  in  Epicuro  reprehenfum  inveniamus.  Ut 
enimEpicurus  omnia  a  Democrito  furripuifle  dicitur^  ita 
Hobbius  omnia  Epicuri  flagitia  ingenti  ftftu  tanquam  fua 
rccudit  5  atque  ut  nova  videantur  novis  noniinibus  (quorum 
ilk,  ut  funt  novatores  ananes,  egregius  Artifex)  appellare  af- 
feftavit.  Exemplo  fitmagnum  iftud  &  primurn  omnis  fua? 
Philofophia?  moralis  &  civilis  effatum  \  ut  enim  Epicurus 
[oluputem  ultimum  aijufque  finem  efle  ftatuit,  ita  hic  e3- 
demvocabuli  ambiguitate  fui  Amoram^  at  licutille  folam 
oorforisvoJuftatcm,  ita  tiic  niluifi  corporis  ejufdemque 

mem- 


Sect-  XXVII.    <sr  quinam  Ahei  fuerunt  ? 
membrorum  amorem  intellexit }  fic  enim  ubique  dcfinire 
placuit^  quocunque  igitur  nomine  appelletur,  five  vmpt4- 
tis  five  fui  ameris,  eodem  revolvitur  5  fcilicet  cum  nullam 
voluptaiem  Epicurus,  nullumque  fui  amorem  Hobbius  agno- 
verit,  nifi  qu^  ad  corpus  ejufque  membra  referantur,  quid 
fequitur  nifi  fapientem  ejus  folius  curam  habere,  ejufque  gra- 
tia  omnia  agere,  atque  adeo  ab  utroque  vitam  belluinam  in- 
duci }  Si  enim  nihil  habeat  fapiens  cu  jus  curam  habere  aut 
debeat  aut  poffit,  praeter  corpus  corporifque  membra  (quod 
cumbrutis  commune  habet)  non  major  erit  in  humanigene- 
ris  focietate,  quam  inbelluarum  gregibus  aut  virtutis  aut  re- 
ligionisufus.    Verumdehis  poftea ,  interim  quid  ipfe  do- 
cuerit,  videamus.  Et  imprimis  quod  de  Epicuro  monuimus, 
idemquoque  de  Hobbio  dicendumeft,  prima  &  przcipua 
philofophia?  ejus  Axiomata  in  religionis  ruinam  duntaxat  m- 
venta  fuiffe$  qux  cum  quam  impia  8c  perniciofa  fint  ab  ah- 
is  conclufum  videret ,  ineptis  &c  irridendis  diftin&ionibus 
excufatum  ivit  }  quo  labore  ut  dogmatum  fuorum  impietati 
nullum  velamen  obduxit,  cum  adeo  aperta  &  perfpicua  fit, 
utnullisquibufcunqueargutiis  vel  minimum  obtegi  potue- 
rit,  ita  fe  ubique  innumerabilibus  contradi&ionum  nodis 
illaqueavit,  cum  fempercontra  quod  intus  fentiret  &  pra> 
cipue  vellet  dicere,  dicere  coa&us  fit.    Quod  ut  quam  brc- 
viffimfc  potero  evincam,  illum  per  eofdem  cuniculos,  per 
quos  Epicurumfumfecutus,  (equar.    Atque  primum  om- 
nem  de  numinis  exiftentiacertitudinemmultoapertiori  cir- 
cuitione  quamEpicuruslabefa&avit,  immo  difertis  propofi- 
tionibus  quemvis,  quavis  ratione  in  illius  notitiam  pervenire 
poffe  negavit }  quod  fcil.  neque  Argumefltis  neque  Phantaf- 
matis  fciri  poffit :  non  Phantafmatis,  Quiainfinitiphanlafma  Fhyfica 
nullumefi^  ncque  enimhomo  ncque  ulla  alia  res  pr<etcrqua#*  qu£  z$t 
ipfa  inpnita  ftt^  infiniti  conceptioncmulUm  habcre  potefi.  Ne- 
quc  Argumentis,  Etft  enim  ex  eo  quod  nihil  potcfi  movcrc  fe- 
ipfum,  fatis  rcBe  injertur primum  aliquod  effc  movcns,  quodfu- 
erit  ttcrnum,  ncntamen  inferctur,idquod  inferrc  folcnt^ncm- 
pc<£temum  immobilc ,  fed  contra,  atcrnum  motum  ftquidcm 
ut  vernm  efi  nihil  movcri  a  fcipjo0  ita  ctiam  verum  cfi  nihilmo- 
veri  nifi  a  moto.    £>n<fJlio  igitur  de  origine  mundi  non  a  Philo- 
fophis\  fed  ab  iis  qui  ordwando  Dci  cultui  lcgitime prtfunt  dc~ 
1  termi* 


An  Thilofophorum  ulli,  Disp.  t 
Urminanda  e/2,  illos  igitttr  qui  mundi  originem  aliqttam  fuife 
rationibus  fttis  arcbus  naturalibus  demonjirajfe  fe  jattitant  lau- 
darcnonpojfum,  &c.  Quibus  verbis  non  modo  primam  cau- 
fam  five  motus  pnncipium  efle  e  mundi  ortu  probari  pofle 
inficiatur,  fedcontra,  primomotori  adverfari  infert$  fiqui- 
demnihilafeipfomoveripoflit,  quicquid  igitur  movetur, 
non  a  fe,  fed  ab  altero  moveri  necefle  eft,  atqueidcirco  tan- 
tum  abefle  a  rebus  naturalibus  primam  efle  caufam  demon- 
ftrari,  ut  inde  neque  efle ,  neque  omnino  efle  potuifle  de- 
monftretur.  Cum  priraa  fit  rerum  omnium  lex,  ut  nil,  nifi 
extrorsum  moveatur,  movere  poflit,  ita  ut  primum  movem 
libi  lpfi  contradicat,  fi  enim  primum  foret,  feipfum  moveret, 
quod  cum  fieri  non  poflit ,  fequitur  nullum  ejufdem  efle 
poffe  principium ,  fed  «ternam  fuifle  moventium  &  moto- 
rum  feriem,  refque  omnes  eodem  ordine  quo  moventur  ca?- 
ca*  &fatali  materi^neceflitatemoveri^  atqueita  arebusna- 
turalibus  unicum  Atheifmi  principium  demonftdfle  fuo 
rnore  fe  putat  Hobbius,  nullum  effe  mundi  opificem  &  re- 
ttorem,  fed  omnia  quaecunque  fiunt,  folius  materia?  necef- 
iitate  fieri.  Et  quidem  fi  Deum  quendam  agnoviflfet ,  talis 
toret,  quinullumcultum  aut  obfequium  mereri  potuiffet. 
fcihcet  cum  ipfe  a  fe  nihil  agat,  fed  caufarum  exteriorum 
Jggrcgato  ad  efficiendum  quicquid  efficiat  impcllatur ,  fiquid 
omnmo  bene  agat,  gratiae  illi  non  funt  omnino  habenda?,  fed 
potius  caufis  antccedentibus,  qua?  iftam  neceffitatem  ipfi  im- 
preflerunt  5  neque  iis  tamen,cum  ipfas  etiara  ab  aliis  cogan- 
tur  s  neque  quibufvis,cum  omnes  &  fingufce  cxco  &  fortuito 
materi*  impetu  njpveantur.  Venerandum  numen !  quod 
non  majori  potcntia  praeditum  fit  quam  ventilogium  aut 
veruverforium^  quatenus  inomni  aeternitate  nihil  aut  egit 
autagerepotuit,  nifi  ab  aliis  caufis  extrorsiim  impelleretur 
nonaliterquam  lftarum  Machinarum  altera  ponderum  gra- 
vitate,  altera  ventorum  flatu  moveatur.  Et  hoc  unicum  in 
omnifua  Philofophia  lategifle  videtur  MaJmsburicnfis,  ut 
omnes  quotquot  vidcmus  cffe<3u  vum  naturae  communis tum 
humana?,  fotis  materia?  viribus  afcribantur.  Unde  in  prima 
PhilofophiS  caufam  definiit,  qoud  fit  Aggrcgatum  omnium  ac- 
cidentium,  tum  agcntium  quotquot  \unt\  tum  p*ticntis,qnibus 
tmmbns  fuppoftis,  intclligi  non  pctcji  quin  efjcttui  fit  u\a  prc- 

dtiSus 


Sect.  XXVIII.      quinam  Athei  fuerunt? 

duSus^  &  fuppojito  quod  unum  eorum  dc(tt  intelligi  von  potejl 
quin  effeHus  non  fu  produSus.  Obfcura  quidem  fatis  eft  de- 
nnitio,  tamen  quid  ipfe  velit  nimis  perfpicuura,  ciim  idcirco 
adduxit  ut  demonftraret  (quicquid  enim  dixerit  demonftra- 
tum  eft)  quaecunque  produfta  velerunt  vel  fuerunt  necefli- 
tatem  fuam  in  rebus  antecedentibus  habuiffe.  Quo  poftea  Phyf. 
tanquam  poftulato  utitur  ad  demonftrandum  omnem  deli-  1 
berationem  &  volitionem  a  caufis  neccflariis  &  extrorsum 
impellentibus  oriri,  ita  ut  neque  Deus,  neque  homo,  neque 
quicquam  aliud  de  re  quapiam  deliberare,  aut  rem  quampi- 
am  velle  poflint,  nifi  quatenus  caufarum  exteriorum  Aggre- 
gato  &  vi  qujidam  mechanidt  determinentur.  Et  propterea 
nullam  rebus  libertatem  ineffe  voluit,  nifi  eam  intelligamus 
facultatemnonquidem  volendi ,  (ed  quae  volunt  faciendi, 
quse  libertas  hominibus  &  brutis  (Inquit)  xque  convcnit, 
cum  quod  velint  agere  non  impediantur ,  quo  pafto  auto- 
matisetiam,  immoventis  &  imbribus  perinde  c^uoque  con- 
veniat.  Si  enim  facultas  faciendi  neceflario  voluntati 
obfequatur  ,  fi  voluntas  neceflarid  fpirituum  animali- 
um  impulfionem  fequatur ,  fi  (piritus  animales  eo  quo 
moveantobje&i  phantafmata  impellantur ,  talis  relinquitur 
in  animalibus  libertas  ,  qualis  in  ventilogio  dum  vento  eo 
flante  in  Auftrum  fleftat.  Hxc  demonftratio  ubique  occur- 
rit,  &  omni  parti  Philofophiae  tum  primae,  tum  phyfica?,  tum 
morali,tanquam  firmiffimumfundamentum  fubfternitur. 

Sect.  XXVIII.  Qu3  occafione quin Hobbii  multo  ma- 
gis  quam  Epicuri  audaciam  non  poffum  non  mirari.  Hic 
enim  fua  effatafibi  pro  arbitratu  (umpfit,  fuifque  ut  optima 
fcientiae  vitaeque  beata?  principia  reliquit.  Hobbhis  autem 
fua  dogmata  non  modo  arripuit,  fed  hominum  Generi  pro- 
caciter  impofiiit,  imo,  (quid  enim  multa)  omnia  impudenter 
affirmando  fe  demonftrare  jadtat.  Ita  nullam  rerum  primam 
caulam  efle,  rullam  rebus  libertatem  ineffe,  omnia  caufarum 
naturalium  Aggregato  mechanice  &:  neceflario  fieri  demon- 
ftrat,  quoniarn  feipfiim  nihil  movere  poteft  3  quod  quem 
quicontrafentiret  fibi  daturum  efle  putat?  li  enim  ita  fo- 
ret,  quid  opus  cftdifputatione  ?  id  enim  qui  ccnfcrct,  nun- 
quam  de  fequentibus  dubitaret  5  qui  noti  cenfcrct ,  nun- 

N  quam 


pO  An  Thilojopboi  u,h  My         DlSP-  I. 

quam  cjus  gratia,  iis  aflentire ,  cogi  f  •  patcretur,  adco  ut 
quanquam  fit  ipfa  res  dc  qua  difccptctur ,  tamen  ubique 
fibi  rapit,  &  fit  demonftratio ,  Sc  quid  magis  perlpicuum  cf- 
fepoffit  quam  rebus  nullam  facultatem  fe  movcndi  incfle 
quod  nihil  fe  movcrc  poflit,  atque  ita  tandem  &  magno  la- 
bore  celcberrimus  Europae  Mathcmaticus  demonftravit  > 
quod  nihil  potcft  movere  feipfum ,  quoniam  feipfumnihil 
movere  poteft  >  En  quam  modice  habitet  Philofophia  imo 
&  modefte !  Aflurgant  omnia  Gnecia»  phantafmata  ex  Aca- 
demia,  e  Sto^eLyceo,  immd  etiamex  ipfis  hortulis,  gcnua 
fleflant ,  capita  aperiant ,  &  gratias  agant  Malmsburienfi 
Thoma?,  qui  primus  circulum  quadrare,  idemquead  idem 
rcdeundo  geometrice  demonftrare  invenit.    Altera  egregia 

t-cviath.e.34.  ejufdem  demonftratio  hsec  elt  3  nullam  efle  fubftantiam  in- 
corpoream ,  guoniam  corpus  &  fubfiantia  idem  (ignificant, 
&  proinde  vox  compofita  fubfiantia  incorporea  efi  inftgnificans, 
tque  ac  fiquis  diceret  corpus  incorporenm^  Quod  erat  demon- 
ftrandum.  Quam  valida  quamque  perfpicua  demonftratio, 
ut  lufficiat  quidem  ad  regnum  tenebrarum  evertendum !  ne- 
mo  enim  eft  proculdubio  qui  fubftantiam  inobrpoream  a£ 
feruit,  quinnullam  efle  fubftantiam  nifi  corporeamcenfeat* 
quo  dato  ,  quis  tantae  demonftrationi  oblu&ari  fuftineat. 

Epift.dedUd  Quid  vero  fi  quis  non  concelferit  >  Quid  >  Phantafma  eft, 

tib.de  corpore.  &  Geometriam  non  intelligit.  Et  fi  enim  non  omnia  omni- 
bus^  omnia  Geometris  demonfiravit.  At  digito,  non  rationc. 
Ita  fi  quid  femel  dixerit,  demonftratum  eft,  at  fi  fepius  & 
ldcejfit*s  dixerit,  quisadeo  demens,  defipiens,  dclirans,  ut 
contra  diccre  audcat  >  Quis  vero  credcret,  antequam  Hob- 
biusnatus  eflet,  omnemtotiusEuropaeTheologiam,  Philo- 
fbphiam,  Mathematicam,  Politiam  tam  facile  e  mundo  abigi 
&  cxterreri  potuifle  ?  Ubicunquetamcn  apparueritThomas 
cum  fuis  definitionibus,avolant  tanquam  Dxmonia  exorcif- 

ibid,  mo  perterrita.    Sicipfein  tribus  libri  fui  partibus  priori- 

bus,  qu#Logicam,Philofophiam  primam,  &  Phyficam  com- 
ple&untur,  omnia  exdefinitionibus  lcgitimfc  cfle  demon- 
ftrata  gloriatur.  Nempe  prirnum  fiias,  qualcs  placuit  cui- 
libet  vocabulo  Ggnificationcsimponit,  quas  definitione's  vo- 
cat  :  tum  dcindc  quidmirum  eft  fi  ex  iisfuasquoquc,qualcs 
vult,  demonftrationes  cfficiat  >  Atquiiane  nemolcmurum 

eft 


Sect.  XXVIII.      quinam  Jthei  fuerunt  ? 

eft  in  Rcgno  Tcmbrarum  quin  ifto  pafto  omnia  fua  Phantaf- 
mata  demonftrare  potucrit.  Quid  enim  fi  definiat  Obcrcnew 
fignificare  omnium  Regem ,  Sc  Papam  totius  orbis  Epifco- 
pum?  Quidfequcreturclaie  videt  hominum  perfpicacifE* 
mus.  Atnonre&e(inquietJdcfinirent  lemures.  Id  quo- 
queipfidceo  queruntur,  Quidigiturfi  urgerent,  ut  liias 
ipfe  etiam  definitiones  demonftraret  ?  Profe&o  fieret  &  iplc 
Phantafma^  qui  enim  Mathematico  cuivis  idem  fignificarc 
corffus  &  fnbjiantiam  quavis  dernonftratione  confirmaret?  At 
quidem  fumptd  ifta  definitionc  cuiquam  (etiamfi  Geometra 
non  fit)  magni  laboris  haud  foret  eandem  elfe  fubftanti^  & 
corporis  fignificationem  demonftrare.  Quis  tam  modefte 
Philofophiam  habitare  pofle  crederet ,  cum  fummos  penc 
oirnes  viros  tanto  faftidio  ubique  acceperit,  ut  tam  inanibus 
Phantafmatis  tantopere  fibiplacerepotuiflet  ?  Hominis  mo- 
defti  fiduciam  fepius  miratus  fui,  at  in  omni  loco  quo  de  in- 
corporeo  differit,  plane  ftupeo.  Quis  enim  non  ftuperet, 
ciim  omnium  mortalium  tantum  interfitut  mentem  a.  corporc 
diftin&am  habeant  3  cum  publicis  religionibus  omnino  ne* 
ceflarium  fit ,  reriimque  publicarum  paci  imprimis  utile  s 
cum  (ummi  Philofophi  rationibus  ex  omni  Philofophiae  partc 
depromptis  id  demonftravifle  fe  putarint  ,  cum  denique 
firmiflim^  ad  unum  omnium,  tum  doftoium  tum  indo&orum 
confcnfionc  ratum  habeatur  }  Quis ,  inquam  ,  non  ftupeat 
m  cum  hominem  videat  qui  fperet  fe  hominum  genus  ab  opi- 
nione  ,  quae  tantas  ubique  radices  egerit ,  nulli  phyfici 
ratione  fed  folum«fidenter  contradicendo  dimovere  pofle? 
Quanquam  fortafle  par  fiduciae  fpecimen  in  tertid  fua  demon- 
ftratione,  quam  difciplinae  civili  tanquam  fundamentum 
fubftravit,  reperiemus  5  nihil  fcilicet  aut  juftum  aut  injuftum 
efle  ante  inftitutam  civitatem,  quoniam  omnia  licita  funt  in 
ftatu  naturae,  hoc  eft,  in  eo  ftatu  quo  funt  extra  focictatem 
civilem.  Jam  rem  prorfus  demonftratam  quis  non  videt  ? 
Immo  quis  hominis  folertiam  non  miretur ,  qui  tam  crafsi 
circuitione  quicquid  velit  demonftrandi  methodum  invenit? 
Cum  enim  nullas  efle  aut  Religionis  aut  virtutis  leges,  nifi 
qua?  a  fummocujufque  civitatis  imperio  conftituantur ,  fta- 
bilire  yellet,  hoceft,  nullas  omninoefle  leges  divinas :  Id 
ut  efficiat,  qflid  agit  vir  facetus ?  Fingit  ftatuxn  quendam  in 

N  2  quo 


H>ld 


5>l  TAn  Tkilofopborum  ulli,  Disp.I. 

quo  homines  extra  omnem  focietatem  collocentur,  atque  in 
eoftatu,  quafi  nullus  fit  Deus  mundfve  Re&or,  omnia  li- 
cere,  nihilque  juftum  &  injuftum  efie  colligit ,  qudd  nullis 
legibus  coerceantur,  e  quibus  quam  plane  demonftratur 
nullaseficbonimalique  regulas  nifi  qus  i  publicis  leeibus 
finciantur?  Certe  nulla?  funt  fi  nullx  fint.   Atqui  etiamfi 
homines  extra  focietatem  civilem  fingantur,  qui$  quxfo  in 
tali  ftatu  pofitos  nullis  legibus  obnoxios  efle  daret,  chm  in 
eoftatu  legesdivinsfupereflent;  fi  enim  Deusomnino  fu- 
eta'r)m  ImPerio  in  omr»  vita»  conditione  fubjici  necefic 
eft,  fiqueullaslegesfanxerit,  fiveintra,  fiveextra  focieta- 
tetn  civilem  fuerimus  fu2  folius  authoritate  validas  quoque 
efie.    Et  proinde  nullus  fingi  j>oteft  natura  ftatus  in  quo 
omnia  omnibus  facere  liceat  3  chm  in  eo  non  minus  quara 
quovis  alio  Dei  legibus  teneantur.   Quam  autem  inepte  in 
lua  fententia  aut  tuendS  aut  excuftndl  fe  gefllt  Hobbius, 
poftea  dicemusj  interim  e  paucis  iftis  quaj  diximus,  fatis 
perfpicuumeftnihil  eum  demonftrare,  fed  folum  quicquid 
dcmonftrafle  fe  ja&at,  impudenter  fibi  arripuifle.  Quo 
evitto  licebit eo unde divagati fumus redire,  ut fcil.  quidde 
numinisexiftentiareveracenfuerit,  inveftigemus.  Cum  igi- 
tur  nullam  efle  caufam  primam,  nihil  fe  aut  quicquam  aliud 
movere,  nifi  ab  ahoquopiam  moveatur ,  omniaque  caufa- 
rum  naturahum  aggregato  fieri  demonftraverit  3  hoceft 
poftquamnullum  omnino  Deum  aut  efie,  aut  efle  pofle  do-  , 
cuit,  pergitvir  admodum  profefto  liberalis  explorare  qut 
in  certamnuminis  notitiam  devenire  podimus,  fciLfcriptu- 
i.c:tf.  rarum  revelatione,  morepatrio,  legumque  revcrentia.  Qui 
vero  revelationc  >  cum  fut  ipfe  novit)  alteri  faftam  nifi  no- 
vacuiquefaftafcirenequeamus,  &  propterea  nullum  ob- 
fequium  fcnptuns  deberiipfevoluit,  nifi  quatenus  pro  le- 
gibus  haberi  ;uflent  Civitas.    Atque  ita  omnis  a  fcripturis 
detrahitur  autoritasvel  in  legum  reverentiam  penitus  de 
volvatur.   Et  magna  quidem  eft,  quam  legibus  concedit 
reverentia:  etfi  enim  demonftraverat  egregius  Mathemati' 
cus  nullum  pofle  cfie  Deum,  tamen  quia  Deum  credere  exi" 
guntmospatnusregmque  leges,  nefas  putat  contra  drifpu- 
tare.    Qnanta  legum  authoritas,  qu*  demopftrationes  fi- 
lcre;ubeat!  Atquitamen  etiamfijjuflerint,  nonDeum  cre- 

dcre 


Wiyf.cap.  i«. 


Leviath 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  the  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXIX.  &  quinam  Athei  fuerunt  ? 

dere  fcd  folum  dicere  obligarent ,  cum  ut  civitati  obedia- 
mus,  non  ut  credamus  obligemur.  En  quo  tandem  pietatis 
deducatur  Hobbiana  Religio,  ut  quanquam  Deum  non  ef- 
fefciat,  nequeomninoefle  credat,  tamen  quia  fic  imperant 
leges  mehercule  effedicendum  eft.  O  virum  fanftum,  qui 
numinis  majeftatem  eflefolum  fatearis,  nefi  negaveris,  luas 
capitis  fupplicio !  Cum  igitur  tam  aperte  negaveris  j  quid 
merearis,  de  te  ipfe  judices.  Et  quanquam  non  difertis  ver- 
bis  omnem  Religionem  fuftulerat,  tamen  cum  nullam  efie 
dicit,  nifi  quatenus  legibus  jubeatur ,  omnino  nullam  efle 
dicit,  cum  omncm  praeter  humanam  autoritatem  toJlat  5  at  fi 
nulla  aliafuerit,  quorfumeftde  Dco  aut  religione  ulterius 
difputare?  Quid  enim  Deus  tft?  fublato  ejus  lmperio*  aut 
religio,fublatisDeilegibus>  Nil  fane  ipfe  Deus  nifi  regni 
tenebrarumprinceps,  aut  religionifi  Phantafma,  ita  ut  fi  ci- 
ves  fuos  civitas  juflerit  Deum  non  effe  dicere,non  efledicere, 
nifi  perducllionis  crimine  teneri  fe  velint ,  obligarentur. 

Sect.XXIX.  Atfit  Deus,  dicattamenqualisfit,  cu- 
jufquefubftantis:  an  incorporeae  >  Iddicat,  qu\  corpusin- 
corporeum  diceret  5  at  filirn  luck  nollet  fe  adeo  excordem  & 
phreneticum  effe  cenfeamus  qui  tam  anilibus  phantafmatis 
fibi  imponi  patiatur.  An  itaque  corpore*  naturae  efle  con- 
cedet>  nullomodo;  fi  enim  corpus  fuerit,  aut  univerfum, 
aut  univerfi  partem  efle  necefle  erit,  cum  nihil  aliud  efle 
velit,  prseter  univcrfiim  &  univerfi  partes,  atque  univerfum 
efle  aggregatum  omnium  corporum,  nullamque  habere  par- 
tem,  qua*  non  fit  etiamcorpus ,  fi  itaque  Deus  corpus  fue* 
rit,  aut  erit  ipfum  omnium  corporum  aggregatum,  vel  pars 
aggregati.  At  neutrum  dabit  Hobbius :  Cum  qui  ipfum  mun^ 
dum  vel  tnundi  partem  dixerint  ejfe  Deum,  omnino  ejje  negant : 
ttam  pernomen  illud  Deus,  intelligitur  mundi  caufa^  dkentes 
autemmundum  effe  Deum,  dicunt  nultam  ejfe  ejus  caufam,  hoc 
efi,  Deum  non  sffe.  In  PhilofophiS  prima  &  phyfid  demon- 
ftraverat  nullam  mundi  cnufam  efle  potuifle ,  fed  oronia 
*tern4  motus  fucceffione  in  corporum  aggregato  evenire. 
At  nunc  nifi  fit  mundi  caufa,  nullumefleDeum  quis  dubita- 
rit  >  Quambelle  in  eodem  ccrebro  eonveniant  haec  Phantal- 
mata  !  Neque  cm\s  Geometram  excufet,haec  abilloofcitanrcr 

N  3  * 


p4  (Pbilofophorum  nlli,  Disp.  I. 

Scinconfulto  cxcidifle,  cum  fieri  potuiffet  ut  in  tantoloco- 
rum  iijter vallo  tantaque  fcriptorum  varietate  quaedam  qux 
fecum  invicem  pugnare  videantur,  fortuito  exciderent.  Non 
enim  id  facimus,  ut  in  quot  quantafque  contradi&iones  inci- 
derit,  comprobemus  $  quanquam  &id  inviroomnium  de- 
monftratore  minus  fercndum  eft  5  neque  ut  e  loci  unius  & 
alterius,  aut  paucorum  autoritate  accufemus,  fed  ut  quid 
ferio  ccnfuerit  e  tot2  difciplinx  ratione  eliciamus.  Cum  igi- 
tur  ubique  &  in  omni  fere  pagin3  id  maxime  &  quidem 
unic£  fudaverit,  ut  omnia  quse  quoquo  modo  fiant  &  acci- 
dant,  folocorporum  motu  exoriri ,  &  preteripfa  corpora, 
nullam  aliam  primam  efle  caufam  ftabiliret,  cumquc  nullam 
eflefubftantiamqu£corporum  aggregato  non  contineatur, 
Voluerit,  cumdeniquenec  ipfum  aggregatum  nec  aliquam 
ipfiuspartemDeumefleconcefferit,  quid  eft  quod  diutius 
fe  Atheum  non  effe  contendat  ?  Et  quidem  etiamfi  corpori 
cuicunque  numinis  naturam  ipfe  non  plane  negaffet,  negare 
nonopus  eflet,  cumnullum  corpus  intern^  viautcogitandi, 
aut  fe  movendi  praeditum  cffe  voluerit  5  at  tale  numen  adhi- 
bere  quod  nihil  omnino  agat  aut  agcre  poflit,  nifi  quatenus 
eodem  modo  quo  mechanica  omnia  moveantur,externo  cor- 
porum  impetu  impellatur  5  non  eft  numen  fed  machinam  in 
coelo  collocare.    At  cum  poftquam  naturam  omnem  incor- 
poream  fuftuliffet,  exprefse  quoque  corpoream  Deo  abne- 
gaveiit ,  quid  vellet  fatis  (opinor)  conclufum  eft.  Atque 
hoc  loco  etiam  apertius ,  aut  lufifle ,  aut  hallucinatus  fuiffe 
videtur  Hobbius  quam  Epicurus  5  cum  hic  poftquam  Deum, 
nec  corpus,  nec  incorporeum  cflfe  dixcrit ,  (ux  impietati  fu- 
cum  quendam  obduxit  quafi  corpus  dicendo  5  at  Hobbius 
/ppemUd    poftquam  eadcm  apcrte  dixerat,  ncque  ullis  pr^ftigiis  fcn- 
cv]at  •       tcntia?audaciamoccultare  oper*  pretium  duxit,  nihilque 
fepius  laccflitus  affert  quo  fe  tucatur  nifi  qwod  Deum  effe 
corpus  ante  cum  affirmaverit  TcrUtlhanus.  'At  quid  fi  idem 
Tertullianus,  poftquam  affirmavcrat  Deum  nihil  eflc  nifi  fit 
corpus,  affirmaverat  quoque  ncque  effe  corpus  neque  efie 
potuifle  ?  Ifto  pa&o  qui  fe  tua  diale&id  excufatum  haberct 
fi  in  Atheifmi  crimen  vocaretur  >  Immo  quid  fi  Tertullianus 
Dcumtalecorpusefledefiniverat,  quod  nulla  potcntia  aut 
ficultatc  fe  vel  quicquam  aliud  movendi  preditum  foret  ni- 


Sect.  XXX.    w  qttinam  Athel  fuermt?  95 
fi  quatcnusextrorfum  idque  vi  mechanica  moveatur?  fi  di- 
xerat,  nemo,credo,expectaret  donec  Deum  quoque  non  ciie 
diccrct. 

Sect.  XXX.   At  fublato  numine  mirari  non  oportct, 
fi  fidcm,  fi  juftitiam,  fi  omnes  leges  divinas  fuftulerit.  Quo 
tamen  conatu  fuas  vires  prscipue  exercuiffe  videtur,  &  tan- 
dcm  effeciffe  maxiroe  gloriatur.    Cum  philofophia  civilis  Ep.ded.ad 
non  antiquior  fit  libro,  quem  dc  cive  ipfe  fcripfit,  m  quota-  Ub.de  corp. 
men  nihil  novi  &  non  vulgare  rcpenes,  mfi  omnia  m  natur* 
ftatu,hoceft,fublatislcgibushumanis,  licere*  unumquem- 
que  faccrc  qusecunque  &  in  quofcunquc  hbct  finc  mjurji 
poffe;  nihil  efie  juftum  aut  injuftum  antcquam  homincs  aut 
propriispaftis  aut  reipublics  legibus  obftringantur;  atquc 
hujufmodiquidem  principiis  quidmirum  fitanta  perf  picui- 
tatenullas  effeboniaut  mali regulas demonftraverit  nilique 
fummo  cujufque  civitatis  imperio  mftituantur  ?  fcnquam 
dare  quamque  neceffario  articulus  articulo  connectatur. 
Unicuique,inquit,  in  ftatu  natura:  jus  eft  fe  conferyandi  per 
Art.7.  Efto  s  eidem  ergo  jus  eft  omnibus  uti  medus  ad  eum 
finem  neceffariis,  per  Art.  8.  Id  quoque^  media  autem  necel- 
faria  funt,  qus  ipfe  talia  effe  judicabit,  per  Art.  9.  Eidem 
ergo  jus  eft  omnia  facere  &  poffidere,  quae  ipfe  ad  fui  con- 
fervationemneceflaria  efle  judicabit,  verum  crgo  eft  m  Ita- 
tu  mere  naturali  omnia  facere  omnibus  hcere.    Vidcs  quam 
przclare  orrTnia  cohxrcant!  Atquehic  methodo  omnia  de- 
monftrat  Hobbius,  pramiffarum  alteram  pomt  veram ,  tal- 
famalteram,  tum  deinde  ex  utrifque,  quafi  acque  certae  f u- 
erant,  conclufiones  fuas,  quafcunque  libet,  facilhme  elicit. 
Atque  ita  unicuique  in  ftatu  naturs  (aut  quocunque  aho) 
jus  effe  fe  confervandi,  atque  omnibus  mediis  ad  eum  finem 
neceflaris  utendi,  quis  quaefo  adeo  parcus,  ut  non  concede- 
ret  ?  Media  autem  omnia  neceffaria  efle  qux  ipfe  taha  judi- 
cabit,  putatne  quenquam  qui  aut  Geometriam  aut  Diakcti- 
cam,  aut  quicquam  aliud  intellexerit  omnmo  dare  ?  _quod 
fi  non  detur,penitus  abfciffa  eft  Hobbiana  conclufio  }  iin  de- 
tur,  conclufioneopusnonerat,  6c  dixiffe  non  demonltraiie 
oportebat.    O  fselicem  demonftrationum  architeftum  .  cu 
quicquid  probare  vdlet ,  fuo  jure  fumere  hceat !  dtI^"" 


96 


Dc  civc.cap.i 
Annotat. 


/fri  tPkilofophorm  ulli,  Disp.  I- 

ftraret  igitur  id  quod  fumit,  quicquid  quifque  in  ftatu  natu- 
rse  ad  fincm  neceflarium  judicabit,  idcirco  neceffarium  effe. 
Anquia  in  ftatu  naturae  nemo  errare  poffit?  Imm6  errarc 
pofle,  inquit,  at  non  peccare,  atqueigitur  media,  quibufcun- 
que  utatur,  quanquam  neceffariq,  non  fint,  licita  effe.  Qui 
vero  id  probet  ?  quafi  quis,inquit,  dubitarit,  cum  in  ftatu 
naturae  nullis  legibus  obftringatur  :  quanto  conatu  magnum 
nihilefficerepoflunt  magnaingenia  ?  ciim  poft  tantum  prse- 
miffarum ,  conclufionum ,  &  demonftrationum  ftrepitum 
cb  tandem  revolvimur  qud  orfi  fiimus.   Id  enim  ipfum  cft 
quod  imprimis  demonftrare  debuit,  in  ftatu  natura  nullas 
effe  natura  leges,  citm  e&  de  re  tota  fiat  difputatio.  Si  enim 
nullae  fint,  quis  dubitarit  nullas  omninoeffe  antequam  huma- 
nae  ferantur  5  fi  fint,  an  quenquam  qui  ita  cenfiierit  tam  fa- 
cilemeffeputetHobbius,  ut  nbi  concedat  non  effe$  quod 
fi  non  conceflerit,  iis  non  minus  in  ftatu  naturas  quam  civi- 
li  obftringimur.    Omnes  itaque  qui  Hobbianae  civitati  bel* 
lumindicimus,  naturae  lcges  naturae  Authore  conditas  effe 
dic  imus,  quibus  in  omni  ftatu  fi  ve  intra  five  extra  focietatem 
quiquehominesobftringantur,  atqueadeo  etiamfiin  ftatu 
natura?,  qualemipfefingit,  vivere  contigiffet ,  fiium  quifc 
que  judicium  fiiarum  a&ionum  rcgulam  non  haberet  $  fed 
naturae,  i.  e.  Dei  leges,  quibus  tum  judicia  tum  a&iones  ac- 
commodare  obligaretur.  At  fi  in  ifto  qucm  fingit  ftatu,  nul- 
lx  fint  legesdivina?,  nuIluseftDcus,  autfifit,  nullaadvir* 
tutemaut  pietatem  obligatio,  cum  hominibus  fion  imperet, 
nequequidagant  curet,  nimirum  curare  non  poteft,  fi  nul- 
las  leges  iis  prcfcripferit,  at  nullas  prsefcripfiffe  primum  fua? 
civitatis  fundamentum  jecit  Hobbius  5  aut  fi  prsefcripierit, 
nullius  momenti  effevoluit,  antequam  fummo  imperio  in 
reipub.  leges  afcifcantur.   Quod  fi  ita  fit,  neque  refert  an 
prcefcripferit,  neque  an  omnino  ipfe  fuerit.    Quae  quidem 
adeo  perfpicua  funt,  uthominis  fiduciae  pudeat  &  quidem 
poene  miftrreat  dum  fe  excufetum  cat.    Non  quod  in  tali  fta- 
tu  percarc  in  Deum^  aut  leges  naturales  violarc  impojjlbile  ftt. 
Siccineincptire  potuit  omnis  philofophise  moralis  &  civilis- 
magifter?  Satiusprofefto  foret  tanta  glori3,  quantacunquc 
fuerit,  carere,  quam  tam  invitam  fibique  rclu&anteoi  de- 
perire.    Dixit,  palam,  Sc  ubique,  &  ad  naufeam  ufque  di- 

xit 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXX,        cjtilnum  Athzi  fuerunt  ? 

jcit  nullas  omnino  efle  jufti  injuftique  regulasnifi  quaea  fum- 
mi  poteftate  edicantur,  8c  fi  quse  quoquo  modo  imperen- 
tur,  leges  non  cfle  priufquam  ea  ratas  habuerit,  &  jam  fc 
fubdufturum  fefe  putat  ?  quod  cum  in  ftatu  naturali  omnia 
omnibus  facere  licere  millies  dixiflet ,  non  ita  fe  intellexiffe 
dicat  quafi  in  Deum  &  naturas  leges  peccari  non  pofiit,  fed 
quod  in  tali  ftatuin  leges  humanas  nunquam  peccetur.  Qua- 
fi  cum  dicat  fe  non  dixifle  quod  adeo  plane  dixerit,  omnino 
excufatum  habere  teheamur,  quanquam  totics  clamiverit  in 
ftatu  civili  in  natune  leges  non  peccari ,  nifi  quatenus  eas  ci- 
vitas  imperaverit,  atque  adeo  fublata  civitatis  authoritate 
nullo  ftatu  nulloque  modo  in  eas  peccari  pofle.  Sciat  Hob- 
bius,  quantocunque  faftidio,  aliorum  omnium  ingenia  con- 
tempferit,  fui  detreftatores  (fic  enim  omnes  qui  fiiae  impie- 
tati  &  ftultitise  adverfantur  appellatj  adeo  neque  obtufos 
neque  incautos  efie  ut  tam  craflo  pratextu  fibi  illudi  patian- 
tur.  Neitaquediutius  fecum  ludetur  5  fed  aut  fententiam 
mittat  aut  defendat  5  fi  in  ftatu  natura?,  naturse  leges  validas 
fateatur,  ne  dicat  omnia  licere,  neque  quenquam  cuiquam, 
quocunquedamnoaffecerit,  effe  injurium,  neque  poftremo 
in  ftatu  civili  quenquam  obligare  priufquam  civitas  pro  le- 
gibus  haberi  juflerit.  Sin  natura?  leges  non  efle  putet ,  ne 
ie  tam  frigide  excufet  quod  cum  ante  inftitutam  hominum 
focietatem  nullas  effe leges  dixerit,  folum  leges humanas  ne- 
gaverit,  id  eft  (ut  omifla  impietate  ei  folam  fatuitatem  ex- 
probraverim)  leges  humanas  non  efle  antequam  fint.  Quan- 
tum  efFatum  atque  pr<eclariflimo  omnis  (apientiae  inventore 
dignum  !  At  hoc  eft  quod  veteres  omnes  Philofophos  Phan- 
tafmata  appellcmus  ?  Hoc  eft  quod  omnia  demonftrare,  fo- 
lilque  Geometris  fcribere  profiteamur  ?  denique  hoc  eft 
quod  hominum  genus  bonos  mores  primum  docuifle  gefti- 
amus !  Quid  enim  novi,  quodque  fuum  appellare  pomt,  in 
dile&iflimo  ifto  de  cive  libro  reperimus ,  nifi  quod  natura? 
ftatum  finxerit,  in  quo  omnialicere  voluit  ?  Qu2  fi&ione  fi 
nihil  aliud  intellexerit  (ut  fe  cxcufare  vellet  vir  modcftus) 
quam  homines  confiderari  poffe  ut  nullis  focietatis  fed  folis 
£>ei  &:  naturse  legibus  obftriftos,  nihil  aliud  dixit  Philofe- 
fhif  civilis  Inventor^  nifi  quod  ante  eum  dixere  omnes,neque 
quicquam  eft  quod  vetera  omnia  pacis  Sc  regiminis  funda- 

O  menta 


9« 


An  fflrilofophortm  tdli, 


Disp.I. 


mcnta  moveamus,  cum  noverint  8c  veteres  in  leges  humanasT 
antequam  fint  peccari  non  pofle.  Quod  fi  novum  non  fu- 
erit,  cxtera  omnia  vetufta  fiint  &  vulgaria,  &  quae  in  quo- 
visfyftemate  reperiantur.  At  quorfum  purgationis  fua?  in- 
fulfitatem  ulterius  infe&arer,  ciim  totius  operis  inftituto  ad- 
eo  perfpicuum  fuerit  nullas  eum  omnino  leges  nifi  humanas 
agiiovitf  e  5  &  propterea  hunc  finxifle  naturse  ftatum,  in  quo, 
cumnullis  legibus  coerceamur  ,  nihil  juftum  injuftumve  fu- 
erit ,  &  quenquam  cuiquam  quicquam  facere  liceat Et 
deniquecumomnesin  focietatem  coegerit,  eos  tamen  nul- 
lis  legibus  divinis  aut  naturalibus  teneri  voluit ,  nifi  quate- 
nus  a  Societatis  authoritate  fanciantur.  Cum  autem  omne 
imperium  prxter  humanum  detraxerit,  non  opus  eft  ut  De- 
um  effe  neget,  cum  id  tandem  fit  plane  negafle. 

Se  c  T.  XXXI.  Neque  hic  quoque  demonftrationibus 
conficiendis  modeftioremfe  praebuit  quam  in  Phyfid  aut 
primi  PhilofophiJ,  etiamfi  enim  omnia  accurate  in  Articu- 
los  digefferit,  tamen  non  alitcr  invicem  conne&untur,  quam 
quod  alter  alterum  fequatur.  Et  quidem  tam  liberaliter 
fecum  ipfe  egit,  ut  in  primis  Articulis,  &  quibus  totius  ope- 
rismolesinnitatur,  ab  ea^dem  causa  contrarios  effe&useof- 
que  neceflarios  demonftraverit.  Quippe  in  primo  capite 
ftatumnatura?  effeftatumbellidemonftrat  a  naturali  homi- 
num  intcr  fe  j£qualitate,undeinquit  nafcitur  mutuus  metus, 
&  mutua  fe  tedendi  voluntas  5  atque  adeo  quam  plane  dc- 
monftratur  neceflitas  belli  omnium  in  omnes  ?  Et  tamen 
patilo  poft  ab  eddem  virium  iEqualitate ,  mutuoque  fe  k- 
dendi  metu  necelfarium  focietatis  ortum  demonftrat ,  natu- 
ramque  di&are  cum  omnibus  quatenus  fieri  potcft  quseren- 
dam  effe  pacerti.  Quod  fi  dittaverit ,  cur  quaefo  prius  in 
beHum  impulerit  ?  Aut  qui  primum  (ut  ipfe  vult)  natura?  di- 
ftamen  efle  potuit,  cum  prius  ejufdem  diftamen  fuerit  quem- 
que  fe  armis  tueri  ?  Quam  inconftans  &  vafra  ifta  natura  eft, 
qux  tam  contraria  ab  e3dem  ratione  diftaverit.  Si  autem 
pernaturam,  rationiscompotemintelligat  (ut,  fi  humanam 
vult,  intelligerenecefleeft)  certenon  potuit  di&amina  tam 
fecura  pugnantia  eSdem  de  re  femper  &  in  omni  homine  edi- 
cere  cum  alterum  omni  rationi  contrarium  plan£  intelligat, 
'  -  fi 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXXL    &  (juinam  Jthei  futrunt  ? 

fi  enimalterum  (equendum  di&et  communis  hominum  ratio, 
alterumea  de  causd  fugicndum  dt&are  neceffe  eft.    Et  ta- 
men  quam  prompte  utrumque  demonftrat !  Homines  mutuo 
fe  timent ,  ergo  fi  prudenter  fibi  confulant ,  quifque  cui- 
que  hoftis  erit :  St  rurfum  homines  (e  mutuo  timcnt,  ergo 
fi  prudenter  ftbi  confulant,  quifque  cujufqueamicitiam  quae- 
ret.    Itaquicquid  tetigerit  Thomas,  fit  aurea  demonftra- 
tio.  Sin  autem  primum  fit  naturalis  rationis  di&amen  qu#- 
rendam  effe  ciim  omnibus  pacem  ,  ifto  folo  di&amine  pror- 
fus  tollitur  naturalis  belli  omnium  in  omnes  ftatus.  Et  certe 
ifte  duntaxat  ftatus  naturalis  human^  naturx  dicendus  eft, 
quem  di&at  humana  ratio ,  fi  itaque  imprimis  quserendam 
efle  pacem  di&averit,  alius  naturae  ftatus  nifi  pacis  neque  ef- 
fe  neque  fingi  poteft.  Et  ifte  quidem  quem  fingit  Hobbius, 
nil  nifi  ftatus  fceleratorum  efle  poteft,  qui  conculcatis  om- 
nibus  naturse  &  juftitix  legibus  omnem  humani  generis  fta- 
tum  evertere  conantur.   Quorum  fcelera  dum  hominis  na- 
turae  imputarivoluit,  id  quidem  effccit  ut  incautis  &  igna- 
vis  perfuaferit  peflima  quaeque  impiorum  flagitia  effe  ipfius 
naturas  di&amina  5  unde  quoque  efficitur  omnes  ,  utcunquc 
fimulent  nonnulli,  a  quadam  natura?  neceffitate  Fures  &  Nc- 
bulones  effe.    Qud  non  modo  tollitur  proborum  ab  impro- 
bis  difcrepantia,  fedab  omni  culpa  ipfa  abfolvitur  improbi- 
tas  dum  naturc  legi  &  neceflitati  afcribatur.  Et  quam  late 
impietatis  fuae  contagionem  aftiaverit  jam  fero  nimis  dolemus, 
cum  incauta  juventus,  ut  vitiis  fuis  patrocinium  quoddam 
quserant,  dogmatum  ejus  virus  avidiflirae  exhauferit.  Atque 
quidem  invano  8c  petulantifeculo  adeo  ubique  pergraffata 
eft  Hobbiana  tabes  ut  innatas  populariura  fuorum  animis 
virtutes  pene  deleverit  5  adeo  ut  ipfo  magiftro  gens  olim 
morum  probitate,  8c  omni  virtutum  genere ,  praefertim  ju- 
ftitias  ubique  nobilis,  perfidise  nequiflimis  artibus  eruditifli- 
ma  effe  incipiat.    Qui  itaque  hominis  petulantiam  feremus, 
cum  fe  mortalium  primum  effe  jaftaverit,  qui  philofophiam 
civilem  docuit  5  quafi  non  fatis  duxerat  patriam  perditis  mo- 
ribus,  quantum  in  fe  eft,  evertere,  nifi  intolerabili  faftu  glo- 
rictur  fe  primum  extitiffe,  qui  non  modo  Britanniam  fea  8c 
totum  terraruai  orbem  bonis  moribus  inftituerit?  O  Jane 
pater  quas  tibi  referemus  gratias!  tu  homines  fefe  mutuo 

O  2  fuftibus 


100 


Lucr.  iib.j. 


Jn  Thilofophorum  ulli,        Disp.  I. 

fuftibus  excerebrantes  manus  jungere  docuifti:  tuurbes  & 
oppida,  tu  tcfta,  tu  leges,  tu  praefidia  contra  feras  peperifti, 
tuque  omnem  vitae  pacem  &  tranquillitatem  largitus  cs. 
Tibi  quicquidinvitahumana  pulchrum  aut  deleftabile  ha- 
bemus,  debetur :  atedidicimus 

Navrgia,  atqnt  agricnlturas,  mtnia,  legei, 
Arma^  viai,  vejiei,  &  c£tera  de  getiere  horum 
Pr<emia,  delitiai  quoquc  vit£  funditui  omneiy 
Carmina ,  pitfurat,  &  Dfdala  figna  polire. 

Sinc  tc  viri  cum  faeminis  conjngia  nunquam  inierant  $  fine  te 
liberi  in  parentes  fempiternum  bellum  geflerant  }  &denique 
fine  te  genus  humanum ,  diu  antequam  natus  cfles ,  mutuis 
odiis  funditusinterierat.  O  felix  vitae  dux  omnifque  pruden- 
tise  indagator  !  Quid  quatuor  impcriorum  authores  fine  te 
potuiflent?  tu  Belo  adfuifti  dum  Babyloncm  $  &Romulo 
dum  Romam  moeniis  cinxerit :  citm  matre  Evandri  locutus 
es,  &  Italiae  Aboriginesprimusexpulifti.  A  te  Solon?kLy- 
curgus  rerumpub.  inftituendarum  rationem  acceperunt.  Et 
ante  diluvium  proculdubio  natus  es5  qui  primus  focietatis  ci- 
vilis  artem  invenifti,cumab  ifto  fere  tempore  magna  floruere 
imperia ,  quae  tuo  folius  confilio ,  ortum  proculdubio  de- 
buerunt.  At  quaenam  funt  magna  ifta  quae  inveneris  ?  An 
pacemcum  omnibus,  fi  haberi  poflit,  quaerendamefle  ?  An 
pa&is  ftandum  efTe  ?  An  ei  ^ui  benefecerit  ingratum  non 
efle?  An  quemque  fe  caeteris  commodum  praeftare?  An 
oportcre  11  opU8  fuerit  alterum  alteri  auxiliari  ?  An  poftrc- 
mo  quaecunque  jura  unufquifque  fibimet  ipfi  poftulat,  ut  ea- 
dem  etiam  unicuique  caeterorum  concedat  ?  At  haec  ante  te 
norunt  Py  thagoras,  Socrates,  Plato,  Ariftoteles,  csetcraque 
Graxiae  Phahtafmata  3  neque  non  norunt  Scytha?  8c  Indi. 
Quid  ergo  invenifti  ?  Homines  fatali  quodam  naturse  impctu 
inmutuaodiamutualquecasdesimpelli,  &  poftquam  in  fo- 
cietatem  confenferint ,  eorum  neminem  quicquam  bonum 
autmalum  aeftimare  oporterc  nifi  quatenus  fui  folius  com- 
modo  inferviat :  adeo  ut  fi  quifquam  quicquam  fceleris  firi 
interefle  putet,  eiid  facere  liceat,  cum  quemque  fibi  foli 
confulereinamni  vita?  ftatu  turaintra,  tum  extra  focietatem 

unica 


Sect.  XXXII.  &-quinam  Athei' fuerunt  * 
unica  jufiiti*  Sc  prudent.ae  ratio  ftabiliatur.  Hatc  (btcor) 
nova  funt,  8c  haftcnustum  Graxis ,  tum  barbans  inaud.ta 5 
&  quidem  fiaudirentqui  humanacame  &  cruore  vefcuntur 
tam  nefanda  dogmata  execrarentur,  cum  nulh  ufu.  mfervire 
poffint  nifi  ut  omnes  omnium  intentum  mohri  perluadeant. 
Quis  profeftb  homini  fibi  adblandiendi  veniam  non  daret, 
qui  tam  utihs  &  egregi*  difciplinse  primus  author  extttent. 

S  E  c  T  XXXII.  Ha?c  leaorem  in  terpretari  nollem  quafi 
Hobbio  omni  aut  eruditione  aut  ingenio  caruifle  exprobra- 
rem  in  eo  enim  libenter  mediocrem  doctnn*  copiam,  plul- 
quam  autem  mediocre  mentis  acumen  agnofco.   Sedut  vi- 
deat  quam  infaufta  res  fit  caufs  defenfionem  m  fe  fuicipere 
qus  nullo  ingenio  nullaque  erud.t.one.  defend .  aut  vu  t 
aut  poteft.   Et  quid  mirum  cum  omn.s  d.fputat.o  de  legi- 
fausLurz  &  principiis  boni  malique  ad  umcam  difputat.o- 
nemdenuminisexiftentia  devolvatur;  fi  en.m  mund.  Re- 
ftor  f.t,leges  funt  quibus  mundum  regat  5  fique  leges  non  hnt 
quibus  regat,  neque  reftor  erit.    Atqu.  eo  devoluta  qus- 
ftione  niWl  fupercft  difputandum  nifi  an  fit  mens  fempiter- 
na  qus  rerum  naturam  finxit  Sc  exftruxit,  an  omn.a  cxco 
&  nefcio  quoaut  fatali  aut  fortuito  matci  ia?toncuriu  erhci- 
antur.  Quo  cum  deveniatur,  quo  progrediamur  nonhabe- 
mus;  cumnihil  amentius  vcl  quidem  fing.  potcftquam  qiu 
quoquo  modo  admiranda  omnianaturx  opera,  ablque  prx- 
ftantiffim3mentefieri  potuiftent.    Non  igitur  d.co  natura 
fatuos  aut  mente  nonintegrd  cfie  Athc.lm.  Mag.ftros,  fed 
mirari  nonoportere  dicofi  prorfusfatuos  feprxbeant,  qm 
craffiffimam  fatuitatem  &  amentiam  affecravev.nt.  Nequc 
quidem  iudicii  duftu  ,  fed  incredibili  quodam  lnnati  ar- 
rogantisimpetu  in  iliumfurorem  impelluntur,  Et  hocqut- 
dem  vitio  captis  peritomnis  rationis  ufus;  n.lnl  vident ,  ni- 
hil  fapiunt,  nihil  agunt,  nifi  ut  ad  ingenii  hudem  Sc  glorwm 
grailentur.  I d  quod  prxcipue  de  Ep.curo  &  Hobb.o  d  icen- 
dumeft,  quiquanquam  modeftiam  fimulare  vellent  tatnen 
fumroa  petulantia  caeteros  omnes  contempferunt ,  n.ntique 
non  magnum  de  fe  ipfi  prajdicarunt.    Alioqu.  quukm  . 
utroque  cam  irgcnii  facihtatem  rcperimus ,  ut  facrte  aou 
&  fapienteseffe  pofient  nifi  quod  modefti  cftc  POtl  r°™ 


O  3 


An  (pbilofopboritm  ulli,  Dis*.L 

fcttt.  At  denique  quaenam  funt  egregia  ifta  inventa,  quorum 
gloria  &  ambittone  ita  mifere  dementari  contigit  >  Quid  in 
difciplinacivili  invcnerit  Hobbius  jam  ante  diximus.  Quid 
autem  in  orani  Philofophi^  genere?  nihil  (ane  nifi  quod  an- 
te  cum  Epicurus.  Quid  igitur  Epicurus  ?  An  Atomos  & 
Inane  &  Deorum  Idola  &  innumerabiles  mundos  ?  At  fiint 
tota  Democriti.  An  corporis  voluptatem  fummum  efle  bo- 
num  ?  At  ab  Ariftippo  fuffuratus  eft.  Quid  ergo  proprium 
induxit?  Quid?  folem  bipedalem  efle,  feu  tantum  quantus 
videtur ,  8t  Atomos  declinare  perpaulum  non  modo  fine 
caus3  fed  contra  vim  naturae.  At  hoc  eft  mi  Neoclisfili  quod 
ludimagiftrum  afpernemur  !  Hoc  eft  quod  Naufiphanem 
Pulmonem8c  fensus  expertem  dicamus !  Hoc  eft  quod  De- 
mocritum  A^xe/ w  appellemus !  Hoc  eftquod  Pythago- 
ram,  Socratem,  Platonem,  aliofque  omnes  antiquiores  pro- 
bris  &  fcommatis  profcindamus !  Hoc  eft  quod  quidpiam 
didiciffe  negemus,  &  magiftrum  habuifle  nullum  gloriemur ! 
denique  hoc  eft  qubd  non  modo  primas  inter  Philofophos 
nobis  deberi,  fed  &  foli  verum  invenifle  ja&itemus  ?  Pro» 
culdubio  Deus  ille  fuit,  Deus,  inclyte  Memmi.  At  fi  ne- 
que  Hobbiusneque  Epicurus  quicquam  invenerit,quid  tan- 
dem  Democrifeis  &  Leucippus  invenere  ?  profe&o  &  ipfi 
nihil ,  folum  difciplinam  ab  antiquioribus  acceptam  mutila- 
runt :  ab  iis  dedicerant  naturae  artificium  ab  artifice  quodam 
e  Materia  formari,  at  hi  reli&o  artifice  folam  materiam  adhi- 
buere,  &  quicquid  antiqui  de  intimo  agendi  principio  quod 
caufis  fecundisindiderat  caufa  prima  differere  folebant,  dif- 
feruerunt  quoque  &ifti,  nifi  quod  de  causa  primd  nihil  om- 
nino  dicere  voluiffent.  Atque  adeo  nihil  de  fiio  induxerunt, 
fed  id  ipfiim  naturse  artificium  feu  mechanifmum  ,  quod  in- 
veftigaverant  veteres,  fibi  fumunt,  &  qui  fiat  fine  artifice 
explicare  moliuntur.  Opus  quidem  (ut  Ciceronis  verbis  in 
alia  re  utar  )  patrid  Democriti  quam  Democrito  dignius. 
Qui  enim  tentarunt  (&  quidem  tentarunt  fiimma  ingenia) 
conatum  Amentium  infomniis  quam  Philofophorum  lucu- 
brationibus  digniorem  oftenderunt.  Id  quod  difputatio- 
nibus  qua?  (equuntur  demonftratum  iri  pollicemur. 


DIS- 


Sect.  I. 


DISPUTATIO  SECUNDA. 

^f^ermn  finibus,  qui  in  folaTerra  Cernun< 
tur  ,  Veum  ejfe  demonftratur. 

oFrT  t  «puaMu Uantiim de Deo,  fit,  an non  fit,  dif- 
'  '  V/^^W  fenferint  Philofophi,  jamantednu- 
|[(^p)l4  mus$  &  de  iis  qui  Deum  omnino 
^s^VgK  fuftulere,  fatis  diftum  efle  arbitra- 
«g^B^  mur.   Qui  vero  afferunt,  ii  quo- 
•    ^„mPnti  ritione  oua  ad  conclufionem  adduci  opor- 

enimquf  quanquamDeinumeneflefateantur,  milhusta- 
men  notitiam  vemre  nos  nequaquam  pofle  putant  aut  mna- 
S  quavb  natur,  divin,  opinione, 
auxilio:  fcdomnemejufdemfaent1am  fola  pa  efaft.one  d 
vina,  autMajorum  traditione    haberi  vo  unt.    De  ir u 
Numinis  opinione,  an  qus  fit,  Sc  quanu  valeat ,  pofte foi  - 
tafledicemus.    Atqui  Numen  e  fe  quoquo  ° 
contemplatione,  atque  rationisufo,  demonttran  pofle  n  h, 
opuseft,  ut  difputemus,  quod  fi  "^^^^^T^ji 
monftrari  poffe  fine  difputatione  quayls  feorhm  lnitituu 
Sufum  erit.    Interim  vero  omnem  dc  Dconotionem  ab 
□  emm  n  tura  detrahi  nollem,ut  foli  hommum  authonu- 
fafcribamr,  cummuko  ftabUior  fit ,  q«*  a  mcdtocri  na- 
urL  con  emplationeopiniohabetur,  quam  qu«  ab  optrau 
Zt^T^l^Mchzb,n  pofliti  non  moclo ,  quo d 

tot  tantaie  in  omni  muncl.  ovnatu  ^W*SS  tt 
aue  vel  auidem  palpemus,  &  videamus ;  cum  nihil  m  qu.i 
vr^ilntSgSperfpicuum  efle  poffit ,  quam  tam  vauam 
in  univerfo  rerumomnium  commodnatcm  a  m  tntcU| 
tiffima  eonditamfuifle^  fedetiam  quod  hiftoi  x 
tiffimum,  fi  vetufta  fuerit)  multo  obicunor  fit  ,  quan 
fcientia3qus  a  cu  jufque  rationis  adjumento  orutui .  n  ^ 


K94 


pratleft.Thco. 
Cap.  2. 


Dem  ejje  demonjlratnr  Di  sp.  II. 
tur  hominum  genus  numinis  opinione  imbui  inficiarer,  qua?, 
cum  initio  a  primis  humani  generis  parentibus  accepta  fit,  in 
omnes  omnium  feculorum  pofteros  fe  diffudit,  quanquaman 
qux  hujufmodi  opinio  per  omniaomnium  populorum  fecula 
propagetur,  multum  equidem,  an  verifimiliquacunque  ra- 
tione  comprobari  poflit,  dubitare  me  fateor  :  aut  fi  poftt, 
longe  tamen  debiliorem  ejufdem  lucem  effe  dico,  quam  qu£ 
ab  admirabilinatura?  ufu,  &  pulchritudine,  cuiquam,  qui 
oculos  tollir,  cmicet,  Sceffulgeat.  Neque  fane  quifquam 
qui  Deum  efie  diceret  contradixifTe  poterat,  nifi  qui  idem 
cmnis  Philofophia?,  praefertim  vera?,  &  veteris  fuerit  igna- 
riis.  Atque  adeo  F.  Socinus  cum  nulla  aut  artium,  aut  an- 
tiquitatis  icientia4  imbutus  ad  Theologiam  acceflerit  ,  fieri 
non  potuit,  quanquam  ftupendo  quodam  ingenii  acumine 
valeret,  quinfepius,  non  modoinfalfa,  fed  &  inepta  dog- 
mata  laberetur,  pra?fertim  cum  &  ipfe  in  omnibus,  qua?  fcri- 
pfit,  novitatis  gloriam  affe&aret.  En  igitur  quam  perite 
Deum  effe  e  mundi  machina  cognofci  non  poffe  demonftra- 
vcrit.  guod  pr^jiantijjimi  quidam  Philofophi^  inter  quos  ma- 
ocime,  ut  creditur  Ariftoteles  ,  qui  ingenii  acumine  omnes  fu- 
perajfe  videtur,  qui  hanc  mundi  machinam  non  ajpexerint,  mo- 
do  ut  c£teri  omnes  ,  aut  quemadmodum  multi  fecerunt ,  eam 
funt  contemplati,  fed  diligentijjime  in  ipsa  universa  ,  ejufque 
ftngulis  partibus  rimandk^  atque  exptndendis  funt  vcrfati,  ne 
creatum  quidem  a  Deo  mundum  fuijfe  afjequi  potuerunt ,  immo 
id  plane  negarunt.  At  tamen  de  praeftantifiimis  Philofophis 
ipfe  ne  quidem  fando  audivit ,  neque  fane  aut  qua  mundi 
a?tate,  aut  ubi  terrarum  vixere,  novit.  Ariftotelis  forte  in- 
ter  Aulicos,autcucullatosmentionem  audierat,  at  nunquam 
vidit,  neque  ii,  a  quibus  quod  fit  ipfiusnomen  didicerat,  for- 
taffe  viderunt.  Atque  igitur  illius  potius  quam  Epicuri, 
Democriti,  aut  alius  cujufvis  authoritate  ufuseft,  quod  re- 
liquorum  omnium  nominibus,  prorfiis  inauditis,  eum,  inter 
fuos,  Philofophum  appellari  meminerat :  Sic  enim  ifte  Socini 
aetate,  &  patria*  folus  audiebat.  Sciat  itaque  prarftantiores 
omnes  philofophos  ,  ipfam  rerum  naturam  contemplando 
fummam  opificis,  qui  eam  conftruxerat,  fapientiam  fumma4 
ciim  veneratione  femper  fufpexifTe.  Et  fi  qui  aliter  cenfu- 
ere  perpaucos  fuifle,  eofque  neque  pr^ftantiffimos  Philofo- 

'  phost 


SfeCT.L         a  rerum  finthns,  &c. 

phos,  neque  optimos  viros,  fed  aut  perditd  morum  nequiti^ 
autintolerabilimentis  arrogantia  depravatos  fuifle :  Deum 
efle  fateri  ifti  nollent,  quia  non  efle  fui  maxime  interctle  re- 
putabant,  nollent  hi,  quia  quicquam  modo  feorfim  dicant, 
inepte,  &  odiose  dicere  mallent ,  quam  ut,  quod  alii,  ipfi 
quoque  faperevideantur.  Quid  itaque  fi  ipfe  Ariftoteles, 
alifque  nonnulli  mundum  a  Deo  fa&um  fuifle  non  atfeque- 
rentur?  an  idcirco  alfequi  non  potuerant?  Nequaquam  fe- 
quitur:  neque  enim  alia  ,  crede  xnihi ,  Faujle,  cumtuipfe 
nefciveris,  complura  viderunt,  quae  tamen  non  videre  noa 
poflent,  nifi  quod  videre  nollent.  Quanquam  autem  ipfi 
divinam  numinis  lapientiam  in  mundi  opificio  videre  nol- 
lent,  viderunt  tamen  alii,  iique,  Scplures,  &  nobiliores  ni- 
hil  omninoinnatunl,  autfieri,  autquidem  intelligi  potuif- 
fe,  fine  pr^eftantiflim^  mente ,  qux  omnia  tara  pulchre ,  & 
commode  fabricavit.  Debuerat  itaque  Faufius  cum  anti- 
quorum  monumenta  quadantenus  excuflifle ,  priufquam^ 
quid  cenferent,  ipfe  tam  fideliter  pronunciaverat  3  tum  ip- 
iam  rerum  naturam  paululum  intellexiffe,  priufquam,  quid 
inde  fciripoflit,  aut  non  poffit,  concluferat.  Atquifanefi 
tam  levi  ratiocinio  naturalem  omnem  religionem  tolli  pu- 
tat,  quid  qusefo  de  fua  Theologia  fiet,  cum  multa  dogmata  e 
ftcris  fcripturis  fe  procudiffe  geftiat ,  quae  nullos ,  ante  fe, 
Ecclefiae  Do&ores,  in  iis  vidifle  credit  ?  Quid  igitur  fi  in  fe 
fuo  gladio  quifpiam  infurgat.  Prseftantiffimi  non  modo 
quidam,  fed  omnes  Theologi ,  qui  diligentiffime  in  feriptu- 
ris  omnibus  rimandis,  atque  expendendrs  funt  verfati,  tua 
dogmatain  facris  librisdoccri  nonviderunt,  anindeiniif- 
dem  non  omnino  doceri  fequitur  >  fi  fapiat,  non  dicet  Fau- 
fius^  ne  itaque  omnino  dicat.  Quid  autem  autoritatibus 
pugnet,  quas  ipfe  omnes  contempfit  ?  non  ergo  Philofophi 
nomen  ,  fed  rationes  afierre  oportebat ,  quas  fi  attulerat, 
quanta  quoque  fit  iftius  hominis  autoritas,  intellexerat,  qui 
tantis  nugis,  tantd  cum  gravitatis  fpecie  tantopere  delefte- 
tur.  De  quo,  quanquam  poftea  fufius  dicturi  fumus,  inte- 
rim  tamen,  fi  paucis  fcire  velis,  quam  nugatorie  magnus  iftc 
fapientiae  princeps  rem  confecerit,  praeferrim  ut  in  uno  So- 
cini  exemplo  difeant  femido&i  omnes,  quam  periculofa,  & 
indecorares  fit,  doftorum  opiniones,  autfamS,  Scrumore, 

P  aut 


Beum  ejfe  demonftratur      Disp.  II? 

aut  in  platcis,  aut  quod  plerumque  fit,  inter  fermones  convi- 
vales  colligere.    Sic  fe  res  habet  fi  interroges,  qui  mundus 
eo  ordine,  quem  habet  conftiterjt  >  SempiternS,  inquit,  na- 
tmx  neccffitate.    At  cum  ca?ca,  &  confilii  nefcia  fit  ifta  ne- 
ccffitas,  fi  qui  omnia  tanta  cum  omnium  commoditate  difpo- 
fuit,  interrogare  pergas  >  Quod ,  inquit,  ifthuc  poftulave- 
rat  rerum  natura.  Qyid  ?  an  ufus,  &  convenientia  ?  ergo 
caufaqua?dam  intelle&rix  Univerfumfabricavit ,  nonene- 
ceffitate,  fedconfilio,  nempe  utoptime  rerum  emolumentis 
expediret.    At  iftuc  cum  nollet,  fed  univcrfum  eo  quo  ftat, 
quod  fic  fe  rerumnatura  ultro  ferebat,ordine  difponi,quem- 
admodum  proceffit ,  &  emanavit ,  fi  porro  interroges  >  a 
primi,  inquit ,  motoris  fumma  atque  abfoluta  perfedhone 
pioficifcitur.    At  nihii  ad  rem  in  quatfione  pofitam.  Si 
enim  univerft  rerumnatura,  a  nulloprimi  motons  confilio 
emanaverit,id  eft  quod  fempcr  flagitamus,qui  tara  commode, 
Sc  convenienter  rerum  utilitatibus  fc  difpofuerit  >  Atqui  hic 
furdus  cft  Philofophus,  &  quanquam  unica  res  fit ,  qu#  in 
eontroverfii  verfatur,  nullum  refponfum  dedit.    Porro  ve- 
ro  priraus  ifte  motor  quis  eft,  atque  ubibabitat?  Summa?, 
inquit,  omnium  ccelorum  fphaere  incumbit.  Quid  ergo  >  an 
domiciliumiftudfibielegerit?  nequaquam,  inquit,  fedper 
omnia  fecula  eodem  loco,  nefcio  quS  neceffitate,  haefit,  & 
hzrebit :  fi  autem  quae  fit  ifta  neceffitas  nefciat ,  fcientiam 
polliceri  dcfinat.   Quid  autem  per  omnia  fecula  cgit,  Sc 
afturus  eft?  nibil,  inquit,  nifi  quod  fe  fumme  beatum  efle 
fempercogitet,  &  contempletur.  Quidergo?  annihi!,quod 
extra  fe  fit  efficit  ?  nihil  omnino  inquit.  Quamobrem  vcro  ? 
Quod  prima  naturae  lex  fit  nihil  fe  movere  pofle :  ifthuc  de- 
monftret.  Minimfe  verb  fed  fcmper  &  ubique  fumendum  efle 
putat.    At  cum  Dcus  fe  beatum  clfe  cogitat ,  an  non  fua? 
cogitationis  principium  fit  ?  cur  igitur  non  &  aliarum  afti- 
onum?  athic  quoquetacet.  Si  vero  nibil  cxtra  fe  agat,  qui 
*n  reliquis  motum  ciere  potuit  ?  quemadmodum,inquit,  euai 
inappctituappetibile  exorditur.    Id  autem  qui  fiat?  Cae- 
tcr3e,inquit,  intelligentiae,  cumfummae  iftius  beatitatem  intcl- 
ligant,  eam  imitandi  defiderio  moventur ,  quo  motu  motum 
fuo  qu#que  orbi  imprimit.    Unde  autem  iffee  imelligentiae  ? 
aneas  prima  gcnuerit?  nequaquam9  fed  ddem  fempitema 

necet 


Sect.I.  a  rerum  finibus,  &c. 

neceflitate,  qwi  ipfe  fummo  coelo ,  ifbe  fuis  quaeqtte  incu- 
buerecoelis.  Itane?  ergototnuminafunt,  quot  coeli,  cum 
omnes  non  aliter  qu&m  prima,  a  nullinafcantur,  neque  ifta 
aM  quavis  ratione  prima  dicatur,  nifi  quod  fbrte  fummum 
locum  occupare  contigerit.  Quis  igitur  fuo  quamque  orbi, 
alligavit  ?  Ad  iftuc  autem  nihil  dicit.  Unde  vero  totidem 
fint,  neque  plures,  ncquef>auciores  ?  de  eo  quoque  dicere 
non  cogitavit.  Qui  ergo  fold  cogitatione  orbes  luos  tanto 
impetu  circumegerint?  neque  deeo  quicquam  :  fed  fatis 
fe  dixiffe  cenfuit,  quod  cujufque  contempiationcm  fui  orbis 
motum  fequi  dixerit,  perpulchra  fane  illius  ortus  defcriptio ! 
Molasquoquctrufatiles  non  jumentis,  (eddeorbium  coele- 
ftium  motu  cogitando,  moveat  ipfe  Philofophus.  Cum  ve- 
ro  coeli  verfontur,  quamobrem  in  orbem  ?  Quod  cum  reli- 
quis,  inquit,  corporibusquae  fimplicia  funt,  motus  fimpli- 
ces  conveniant,  ut  elementis  re&i  furfum,  &  deorfum,  huic 
circularis  cumfit,  &  fimplex,  &fimplicium  perfe&iffimus, 
convenire  neceffe  eft.  Atque  alia  hujufmodi  quamplurima, 
quibus  univerfam  coeleftium  fabricam  conftruxit,  quse  ta- 
mcn  afferre  nihil  neceffe  eft,  quod  fi  quis  rationum  rationes 
petat,  Philofbphum  nihil  nifi  propria  infomnia  dixiffe  in- 
telliget.  Cu jufmodi  enumerari  poflent  immobilem  efie  ter- 
ram,quod  moveatur  coelum.Ignem  efle  quod  terra  fit,quoni- 
am  fi  contrariorum  alterum  natur3,alterumeffe  neceffe  eft,& 
fiextrema,eadem  quoque  ncceflitate,  media,ergo  &  aerem, 
&  aquam.  Coelum  ab  ortu  in  occafum  moveri,  non  contrn, 
qnod  pars  coeli  orientalis  dextra  fit ,  perfe&iorem  autem  in 
dextram  rcotum  eflc,  quaminfiniftram.  Et  denique,  neom- 
nia  fequar,  cxlum  primum  tot  ftellis  ornari ,  cum  inferiora 
non  nifi  unam  quxque  habeant,  quod  cum  fit  omnium  prin- 
ceps,  ea  omnia  tantum  ornatu ,  quantum  dignitate  anteire 
oporteat.  Quibus  omnibus  fublatii  cnusi  intelle&rice,  quan- 
tillum  infit  pondcris ,  nemo  tam  csecus  eft  qui  non  vidcat. 
Quid  enim  (ut  in  uno  omnium  exemplum  praebeara)  fi  plaga 
mundiorientalisdextra  fit?  quid  fidextra  finiftr^  pneftan- 
tior  ?  Qui,  quaefo,  fphseras  caeleftes  utrumque,  cum  nihil  con- 
filip  agant,  intellexerint,atq^  cum  non  intellexerint  qui  quod 
ift2c  ratione  fle&ant,  in  unam,  potiufquam  contrariam  par- 
tem  fevertere  voluillent  ?  Adeo  ut,  quanquam  germana? 

p  2  fucnnt, 


Deum  ejje  demonjlratur        Di  sp  .  II. 

fuerint,  qua9  naturae  leges,  &rationes,  attulit  Philofophus, 
perfpicuum  fit  nullius  fru&us  effe  pofle,  nifi  caufam  adhibe- 
at,  quae&eafdemintelligat,  &  ad  earumnormam,  reruni 
naturam  moderetur.    Hsec,  inquam,  fi  vel  levifiime  legerat 
Socinus,  eo  acumine  efie  novi,  ut  fold  tam  vani  hominis  au- 
toritate,  fummam  numinis  (apientiam,  in  admirabili  univer- 
fi  ordinc,  ccrnendam  efle,  negare  non  potuifiet.  Proximi 
vero,  a  Philofophorum,  ad  ipfius  Dei  autoritatem  provo- 
cat,  loci  autemquosefacro  codice,ad  opinionem  ftabilien- 
dam  affert,  adeo  plane  nihil  tale  innuunt,  ut  omnino  expen- 
di  nequaquam  mereantur.    Praecipuus  ex  Epiftoli  ad  He- 
braeos  defumitur,  Gap.  n,  verf.  6.  cum  ait  divinus  Author, 
iine  fide  Deo  neminem  placerc,  ergo  reSa  (infert)  de  Dev 
opinio,  e  principiisnaturalibus  haberi  non  potejt,  cum  folafide, 
qu£  non  niji revelatione  divinitus  faSta  gigni  pojfit,  acquiratur. 
Quafi  Apoftolusper  fidem  non  intelligeret  qualemcunque 
aftenfum,  cuicunque  argumento  five  rationis ,  five  revela- 
tionis  innitatur ,  &  quid  revera  intellexerit ,  ipfe  (e  ftatim 
explicat,  opinionem  fcilicetintellexiffequomodocunqueac- 
quifitam  ,  Deum  effe,  &  prsemia  fui  cultoribus  largiri.  At 
quid  multa  ?  cum  omnino  fruftra  quicquam  fieri  non  pofle 
dilputetur,  quod  pro  certo  fa&um  efle  experimur.    Ad  eos 
itaque  accedamus  ,  qui  rem  demonftrare  conantur ,  &  fie 
eonantur  Scholaftici, 

Sect.  II.  Autquippiam  in  rerum  univerfitate  efle  u> 
quiunt,  quod  infe&um  fit,  aut  fafta  efle  omnia.  Si  prius 
dicas,  fummumDeinumenefTefateris.  Necenim  Deusipfe, 
qui  fit,  alio  modo  intelligi  poteft,  nifi  quod  fempiterna  na- 
tura  fit,  caeterorumque  omnium  caula,  Si  pofterius,  quic- 
quam  omninoeffe  negas$  qui  enim  quicquam  fieri  potuit, 
cum  nihil  effet,  a  quo  fieri  potuiffet.  Niu  itaque  qusedam 
natura  fit,  quseipui  fafta  non  fit,  nulla  cau(a  efle  potuit*, 
quseomnia,  qua?  fiunt,  efficiat,  nifiquid,  quod  ipfum  fibi 
caufafuerit,  effe  dicas,  quod  fidixeris,  quod  ais,  negas*- 
fi  enim  fiat,  priufquam  fit,  effe  non  potuit  ,  &  tamen  fi  fe 
fecerit,  antequam  fiat  effe  neceffe  ellet.  Cum  igitur  pro- 
pofitionura  omnium  quae  fibi  adverfantur,prima  fit  effe  idem 
fui  ipfius&  caufam,&effettum>  neqye  devitari  poffit ,  nifi 

natu- 


Sect.IL  *  rerum  finibus,  8cc. 

naturam  quandam  ponamus,  qua>  infefta  eft,  eademque  alia 
omnia  fecit,  plan£  tandem  fequitur,  aut  Deum  efle,  aut  ef- 
fe  nihil.    Cum  autem  fint,  qui  mundum  ab  omni  arternitate, 
autore  extra  fe  nullo,  extitifle  dicunt ,  adeo  ut  in  quoque 
genere,  nec  primum  fuerit  ullum,  nec  futurum  fit  ultimum* 
fed  fempiternoquodam  circulo  nafcantur  omnia  ,  &  intere- 
ant :  Hos  etiam  fic  profligarc  non  dubitant,  quod  fi  fempt- 
ternae  fuerint  rerum  generationes,  infinitae  jam  ante  pmefr 
erunt,  finitae  enim  fi  fint ,  adinitium  perveniendum  eft.  Si 
vero  prsterierint  infinita?,  infinito,  quo  nihil  majus  efle  po- 
teft,  ma jus  erit :  Cum  quicquid  poftea  nafcatur ,  iis,  quae 
preceflerunt,  fiat  acceffio.    At  vera  ut  infinito  accedat  in- 
.  crementum,  fierinequit,  quod  infinitum  non  fit,  nififitab 
omniparteinterminabile,  at  pars  extremaeft,  quay>oftre- 
mo,  quod  natum  eft ,  terminatur.    Preterea  fi  mfiniti  fa* 
erinthomines,  infinitos  ergo  &  viros ,  &  foeminas  ^effe  5  fi 
enimin  alterutro  fexu  primus  fuerit,  generationum  exordi- 
um  fuit,  cum  antequam  ifte  primus  in  quocunque  fexuex^ 
titerit,  nulla  fieri  poterit  generatio  5  fi  vero  in  utroque  ia* 
finiti  fuerint,  infinitum  erit  infinito  duplo  majus*  atquein- 
numerabiles  ifte  alterius  fexus  homines,  non  nifi  dimidia 
pars  erit  infiniti  iftius  numeri ,  qui  ex  utroque  conficitur. 
Quam  argumentationem  capiltorum  multitudine,  fi  cum  ho- 
minummimeroconferatur,  exaggerant^  quod,  quanquam 
innumerabiles  fint  homines,  ad  immenfam  tamen  capillo- 
rum  multitudinem  tam  exiguus  fit  eorura  numerus,  ut  mil- 
lefimam  illius  proportionem  non  obtineat.    Alii  vero qu* 
ingenii  acumine  antecellunt,  nihil     referre  volunt,  an  pra> 
cludatur  infinitus  caufarum,  &  effeftuum  proceflus ,  necne. 
Sintenim,  mquiunt,  fiplacet,  quae  fempiterna  quafi  h*re- 
ditate  alterum  alterifucceflerunt,  autfafta,  aut  mfefta  fuif- 
fe  omnia  inquiunt,  fifafta,  cum  fieri  non  poflent,  nifi  ab 
aliquofiant,  id  ipfum  etiam,  cui,  quodfint,  debentvel  m- 
feftum,  vd  ab  alio  produftum  fuifle  dicas  necefle  elt^  in~ 
fectum  fi  dixeris,  id  rurfum  eft,  inquiunt,  quod  volumus  ^ 
fmminus,  unde  oriatur,  adhuc  rogamus  >  atque  ltademum 
in  aeterna  iftt  caufarum,  &  effe&uum  ferie,  tandem  aut  quip- 
piam  effe  fatearis  necefle  eftt  quod  ipfum,  cuai  non JUt^.luam 
fibi  effentiam  elargiri  potuit,  aut  quippiam,  quod  lu*  natu- 


Qeum  ejje  demonftratur  Disp.II. 

ne  virtute  exiftat,  atque  aliis  omnibus,  qua?  fud  non  exiftunt, 
txiftentiam  impcrtiat.  Alii  autem ,  qui  his  etiam  fapienti- 
ores  vidcrivellent,  non  universa  natura ,  fed  fingulis  rerum 
fpeciebus  difputationem  ardius  premendam  efle  fic  volunt. 
Si  qu#  fempiterna  fucccflio  fit ,  an  rerum  cjufdem  ordinis, 
ita  ut  homo  homincm  abaeternis  feculis  genuerit,  an  diver- 
fi,  ita  ijt  genus  humanum  a  (uperiori  quodam  rerum  ordine 
procrcatum  f  uerit,  &  hic  ab  adhuc  nobiliori ,  qui  infnper 
ab  alio ,  &  fic  deinceps.  Si  rerum  fucceflionem  ejufdem 
gencrisfuifle  dicas,  ut  dicas  quoque  poftulant,quiab£ter- 
no  homo  hominem  genuerit,  cum  eafit  hominis,  atque  om- 
nium  animantium  conditio,  ut  non  ftatim ,  atque  ipfe  naf- 
catur,  aliud  procreare  valeat,  fed  aetate  aliqu3  prove&um 
efle  oporteat  priufquam  vim  genetriccm  aflequatur  5  fem- 
piterna  itaque  hominumgeneratio  efle  non  potuit,  cum  tem- 
pus  aliquod  praeterierit,  antequam  quifque  quemque  genu- 
ifle  potuerat.  Atque  etiam  ut  ab  aeterno  procreare  non  pof- 
fent,  ita  neque  gigni,  cum  ccrto  quodam  tempore  genera- 
tio  omnis  abfolvatur,  (emperque  interje&i  fint  aliquotmen- 
fts,  antequam  fufcepta  proles  adenixum  matura  fit^  fi  verd 
cujulque  hominis  nativitatem  tempuspraeceflerit,  abaeterno 
nullinafci  potuerant.  Pereat  itaque,  necefle  eft,  fcmpi- 
terna  ifta  gigncndi  fucceflio,  cum  ftmper  tempus  aliquod  fu- 
crit,  antequam,  aut  gignere,  aut  gigni  potuiflent.  Sin  ve- 
ro  (ucceflionem  diverfi  gcneris  fuifle  dixeris,  in  e2dem,  in- 
quiunt,  difficultate,  qua  ab  initio  verfaris,  quod  nifi  fumma 
demum  reperiatur  natura,  qux  ipfa  omni  perfeftione  cumu- 
letur,  reliquifque  fuam,  quam  habent,  exiftentiam  impen- 
dat,  nunquam  omnino  extitifle  poterant,  eo  quod  fibiipfis 
principium  effe  non  poflint,  fed  porro  fimm  quaeque  ortum 
iiiperiori  debeant,  quae  fuperiora  etiamfi  in  infinitum  ufquc 
afcenderis,  fi  fu2  natuni  nihil  fuerant  omnia ,  nunquam  ali- 
quid  fuiflent.  Propterea  cum  quaedam  efle  videamus,  co- 
gimur  demum  eo  vifii  naturam  aliquam  fiifpicere,  quas  &  ipfa 
lempiterna  fit,  &  reliquorum  omnium  quotquot  aliquando 
extiterunt,  fonsfit,  &origo,  atque  hunc,  inquiunt,  fum- 
mum  habetodivum,  hunc  perhibeto  Jovem. 

Qu3  difputatione,  quanquam  Scholaftici  quacftionem  ad 
exitumperdu&araeffecenfeant,  quafi  perlpicue  fatis  con- 

tra 


Sect.  II.        a  rerttm  fimbus,  8cc. 

tra  Atheos  e3  conclufum  effe  arbitrarentur,  quod  rem  quan- 
dara,  quse  ipfa  fempiterna  natura  fit,  caeteraque  omnia  pro- 
creaverat,  inveniffent.  Huc  ufque  tamen  Atheos  non  modo 
comites,  fed  &  pracurfores  habemus,  qui  in  eddem  fenten- 
tid  confentiunt  ad  unum  omnes,  infedta  fuiffeomnia,  atque 
fe  effato  omnibus  communi  e  nihilo  nihil  fieri ,  fua  quifque 
difciplinae  ratione  tuentur ,  cum  alii  ipfam  rcrum  univerfita- 
tem  eo  ordine,  quo  ftat,  aeternam  effe  velint  3  alii  primam 
omnium  materiam,  five  fit  ifta  atomorum  congeries,  five 
alia  quaecunque  mundi  principia,  equibus,  quaefunt,  quae- 
que  nafcuntur  omnia  ,  fine  novae  cujufvis  rei  procrea- 
tione  nafci  arbitrantur.  Quod  quicquid  denuo  fieri  videa- 
atur,  id  varia  iftorum  concretione  fiat,  quicquid  interire,  id 
quoque  eorundem  diffipatione  intereat.  Atque  quod  de 
universl  natur3,  idem  de  fingulis  rerum  fpeciebus  ftatuunt. 
Nempe  qui  mundi  «ternitatem,  aeternam  quoque  cujufque 
animantium  generis  fucceffionem  afferunt  5  qui  vero  ex  ato- 
morum  concurfione  fortuiti  ortum,  ex  eldem  effici  omnta, 
quae  in  quoque  genere  efficiuntur.  Atque  etiamfi  quae  con- 
tra  fententiae  primae  Authores  fempiternam  effe  non  poffc 
animantium  fucceffionem  difputantur  ,  quandam  verifimili- 
tudinis  fpeciem  prae  fe  ferre  videantur  5  cuivis  tamen  ,  qui 
rem  ferio  perpenderit,  fophifmata  potius,  quae  ab  intelle&us 
humani,  qui  quod  infinitum  fit ,  noncapiat,  imbecillitatc, 
quam  re&ae  rationis  ufu  orta  effe  videbuntur.  Si  enim,  qul 
fempiterna  effe  poffit  rerum  fucceflio ,  non  intclligamus, 
nequequi  nonpoflit,  intelligimus,  quod  nullum  in  omni 
aeternitate  fit  momentum,  quo  cum  antea  efie  non  poflent, 
effe  coeperunt ,  &  fi  quis  tempus,  quo  potuiiie  coeptum  fit, 
elTe  dixerit,  fuiffe  quoque  dicat ,  quo  Deus  ipfe  quoque 
efficere  non  potuerat  ,  fi  enim  femper  poterat ,  femper  eti- 
ameffici  potuerant  :  Sivero  nonpoterat,  ipfe  quoqueef- 
feciffe  coepit  5  ciim  vero  fempiterna  fuerit,  qualifcunque  fit 
ipfius  potentia,  quicquid  procreavit,  procreare  poffe  nun- 
quam  coepiffe  dicendum  eft  5  atque  proptcrea  cum,  an  fem- 
piterna  effe ,  an  non  cffc  potuetitjerom  fucceflio,  nefcia- 
mus,  quidni  fophifmata  efle  concludantvir,  quibus  in  con- 
trarium  demonftrare  nituntur,  cum  in  pates  difficultates  in- 
curratur  fi  affenferimus ,  ac  fi  ab  affenfu  omni  nos  cohibea- 
■  xnus  ? 


Deum  ejfe  demonftratur  Disp.II. 

tnus?  Quodfi,  qui  aeterna  rerum  fucceffioeffe  poffit,  non 
intdligatur,  neque  qui  effe  non  poffit.  De  his  autem,  cum 
<de  iis,  qui  ab  eodem  principio  foliti  funt  in  Ariftotelem  di£ 
•putare,  uberius  di&urifumus. 

Philofophis  vero,  qui  in  alterd  fententia  fuere,  mundum, 
&  quse  in  eo  funt,  quaeque  cernuntur  omnia  materiae  mecha- 
nicis  motus  legibus  exagitatae  concurfione  nafci,  nihil,  quo 
eidem  contravenire  poffint ,  habent  icholaftici,  aut  fi  quic- 
quam  habcre  fe  exiftimant ,  nihili  seftimandum  effe  putant 
mechanici,  cum  quod  an  quae  omnino,  an  quales  fint  mecha- 
nifmivires,  ipfi  nequaquam  intellexerint,  tum  quodnullas 
naturc  leges,  fi  quae  fint,  nifi  quas  ipfe  Ariftoteles  ratas  effe 
voluit,  fciverint,  iifque  folis,  quid  ferre,  quid  non  ferrena- 
tura  recufat,  judicaverint.  Quibus  quicquid  ifti  conclufum 
effe,  hinihilconcludendumeffeputant,  quife  putant  me- 
liores,  atque  ipfi  rerum  naturae  magis  confentaneas  tuliffe. 
Atque  igitur  cum  e  folo  praejudicio,  atque  Ariftotelis  autho- 
ritate,  nonex  ipfa  rerumveritate  difputaverint,  nontamiis 
refpondendum  effe,  quam  omnes  cum  fuis  argumentis  con- 
temnendes  arbitrantur.  Alia  itaque  ineunda  difputandi 
ratio,  &reperienda  via  eft,  qu3  fimul  utrofque  redargua- 
mus.  Praefertim  cum  ex  utrifque  conflari  poffit,  &  quidem 
confleturfententia,  primum  ipfam  mundi  fabricam,  eo,  quo 
eft  ordine,  ab  seternis  feculis  {tetiffe^  deinde  ea  omnia,  quse 
in  eo  nafcuntur,  &  intereunt,  folis  materia?  motibus,  nafci, 
&  interire.  Quorum  primo  mundi  aeternitas,  contra  quam 
nihilquoddifputarepoffunt,  habent  fcholaftici,  obtinetur. 
Secundoautem,  hominum,  &  cu jufque  generis  animantiiOT, 
ut  fponte  ortorum  ortus,  &  interitus.  Quibusduobus  om- 
nem  univerfi  complexum  fine  providentia  explicuiffe  fe  pu- 
tant.  Priori  ipfom  rerum  univerfitatem  nullum  exordium 
habuiffe,  pofteriori  omnia  animantium  genera ,  ut  fponte 
ort3 ,  caufis  naturalibus  procreata  fuiffe.  Quo  etiam  non 
modo  profligatam  quaeftionem  cenfent  an  (empiterna  effe 
potuit  hominum  fucceffio ,  (ed  &  multo  difficiliorem  iftam 
qui  natura  humana  nifi  causl  qu&dam  quse  ipfo  hominum 
genere  non  contineatur,  procreari,  aut  omnino  effe  potue- 
rit.  Ifta  enim,  ciim  vi  naturae  fuae  exiftendi  neceffitatem 
non  exigatj  ab  aliqua  caussi,  quse  aut  totum  hominum  gemis, 


Sect.  II.  k  rerum  finibus,  &c. 

aut  generis  primum  genuit  procreata  fit,  neceffe  cfc.  Cum 
enimipfa  hominum  natura  nufquam,  nifiinfingulis  repcria- 
tur,  nullam  exiftentiam  haberepotuit,  nifi  quamin  iplisha- 
buit.    Si  ergo  ipfi  omnes  aliquando  orti  fuere,  totum  quo- 
que  genus  ortum  fit  necefTe  eft.   Atque  adeo  ab  ^terno  effe 
non  poterant,  nifi  aut  caufa  quaedam  fit ,  qua?  initio  totum 
genus  procreavit,  aut  homo  quidam  immortalis,  qui  cum 
reliquosmortalesgenuerit,  ipfe  ncque  natus  fit ,  neque  in- 
teriturus.   Qualis  cum  non  fuerit,  totum  genus  alui  quadam 
causa  procrcatum  cfTe  neceffe  eft.    Atque  igitur,  quanquam 
aeterna  fuerit  rerum  univerfitas  ,  nihilominus  animantium 
omnium  exordium  fuiffe  neceffe  fuit.    Qpo ,  quid  qua?(b, 
quod  verofimilius  fit ,  reperire  poffent  mechanici ,  quam 
quod  iifdem  natura  viribus  quibus  infefta  omnia  procreen- 
tur?  Cumenim  immenfa  iftorum  multitudo,  quovisannuo 
folis  curfu  ,  fola4  caufarum  naturalium  facultau-  procrectur, 
quidni  etiam,  inquiunt,  majora  cu jufque  familia?  animantia, 
cum  &  iftsec  pari  artificio  fabricentur  ?  Difputationem  ita- 
queed  ratione,  quseutrique  communis  fit,  inftituere  opor- 
tet,  utnequeipfa  rerum  univerfitas ,  eo,  quo  ftat  ordine, 
finecujufdam  providentid  ftare,  neque  quxinea  cujufque 
generis  nalcuntur,  nafci  potuerant.    Quibus  id  unicum, 
quodin  difceptationem  venire  poteft,  obtincbimus,  nempe 
cum  utrinque  fempiternum,  &  improduftum  quippiameffe 
agnofcatur,  an  ejufmodi  fit,  ut  id  cultu ,  &  veneratione 
prolcqui  oporteat,  necne.  Si  enim  confilii,  rationifque  ex- 
ors  fucrit  (quod  volunt  Athei)  fruftra  omnino  eflemus ,  fi 
veneraremur  5  fin  confilii,  &  rationis  compos,  fatentur  om- 
nesfummlvenerationeexcipi  oporterc,  nofque  omnia  amo- 
ris,  &  gratitudinis  officia  eidem  exhibere  elTe  obligatos,  tum 
quod  omnibus  dignitatis,  &  fapientia?  numeris  emincat,  tum 
quod  longe  optime  de  nobis  mereatur,  cum  univerfi  Domi- 
nusfit,  noftrumque  parens.  Siitaqueimmcnfamhujusmun- 
di  machinam  non  nifi  Architedto  qui  omni  rationis  acuminc 
excellat,  extrui,  neque  nofmetiplbs,  nifiSc  ipfe  procreave- 
rit,  nafci  potuifie  demonftravero ,  omnium  fuffragiis  etiam 
Atheorum  (qui  omnes  nervos  intendunt,  ut  mundi  opificem 
tollant)Deum  effe  conftabit,non  modo  qui  cukus,&  obfcquii 
compos  fuerit,  fed  &  qui  fummo  jure  utrumque  poftularent. 


Deutn  ejfe  demonjlratur  Disp.II. 

Se  c  T.  III.  Ab  hoc  itaque  principio,  utrumque  fic  cx- 
ordior.  Quae  ad  finem  referuntur  ,  atque  ejus  caus3,  quo 
referuntur,  omnia  faciunt,  ca  neceffe  eft,  vel  fuo ,  vel  ali- 
enoconfilioregantur,  cum  in  finem  collimare,  aut  eundem 
affequi  ncqueant ,  nificaufofit,  quae  tum  illius  utilitatem 
noverit,  tum  mediaeiaffequendo  idonea  elegerit,  &  po~ 
ftremode  mediorum,  quse  elegit,  ufu  judicaverit.  Noffe 
vero,  eligere,  &judicare,  folius  funt  confilio,  &  ratione 
utentis.  Si  itaquc  naturalia  omnia  in  fuos  ferantur  fines,  ne- 
quc  tamen  fuo  cu jufque  confilio,  cum  nulla  intelle&us  facul- 
tate  fint  praedita,  diccndi  initio  res  confe&a  eft ,  omntequc 
re&oris  cujufdam  confilio  confici  &  gubernari  fequitur  ,  at- 
qne  is  eft,  qucm  fummum  numcn,  fcu  rerum  omnium  Do- 
minum,  &  authorem  dicimus  5  &  quanquam  cum  hac  rati- 
one  inftituatur  difputatio ,  optime  contra  Atheos  conclufe- 
rimus,  quod  mundum  a  causi  fapiente  ,  qua?  in  totius  com- 
page,  &  partis  cujufque  difpofitione,  ad  certos  quofdam  fi- 
nes  refpexit,  conditum  fuiffe  demonftretur ,  ut  tamen  om- 
nem  impietatis  caufam  in  aeternum  profligatam  dederimus, 
nulld  quoque  alid  quacunque  causd,  nifi  quae  finis  gratii  fe 
dirigat,  effici  potuiffe  demonftrabimus.  Qya  ratione  fi  in- 
ftituatur  difputatio,  nihilintereft,anmundixternitatem,  an 
ortum  mechanicum  aflcruerint.  Si  enim  omnino  neque  efle, 
neque  eo  quo  ftat  ordine,  ftare,  nifi  confilio  potuiffc  effc- 
cero,  quid  refert  (cum  fine  eo  cffe  nequeat)  an  £tcrnum, 
an  aliquando  ortum  dicant  >  non  enim  cum  (cholafticis  pro- 
cf  catum  fuifle  diccrem ,  quod  fempiternus  fuifle  non  pote- 
rat,  fed  fempitcrnum,  vel  faltem  infeftum  non  fuiffe,  quod 
confilio  faftum  fuiffc  demonftrari  poflit,  8c  poftquam  con- 
iilio  faftum  fiiifle  liqueat,  difputare  non  opus  effe  ,  opinor, 
tattum  fuifle.  Et  denique,  quanquam  fatis  fit  argumentum 
utrumque  univerfali  ratione  conclufiffe,  tum  mundum  nullo 
modo,  nifi  cfficiatur,  efle,  nequc  effici,  nifi  fummo  confilio 
potuiffc  5  ne  vcro  quae  belli  reliquiae,  quibus  renafcatur,  fu- 
pcrfint,  utramque  hypotheGn,  tum  mechanicorum ,  qui 
mundum  cafu  fieri,  tum  Ariftotelis,  qui  eundem  neceflitate, 
au&ore  extra  fe  nullo,  extitiffe  voluit ,  funditus  evertam. 
Qu^  omnia  cum  perfccerimus,  fi  quis  rem  non  fatis  confe- 
dam  dixerit,  quid  dicam ,  tam  vili  3  tamque  ab)e£te  fortis 


Sect.  III.       a  rerum  finibus}  &c. 

animalculo  nihil  fupereft,  nifi  ut  in  petulantiae  pocnam  pro- 
tervae  Atheifmi  crudelitati  seternum  damnetur. 

Qua?  autem  omnia  ut  efficiam  ,  per  univerfum  natura? 
complexum  pervagari  nihil  necefle  efle  arbitror,  quanquam 
enim  philofbphos  imer  (e  difputare  novi,  an  afpe&abilis  ifte, 
qui  mundus  habetur,  rerum  complexus  univerfam  naturam 
compleftatur,  an  alii  porro  fint  mundi,  qui  per  omncm  fpa- 
tiorum  immenfitatem  fparfi  ab  oculis  noftris  pra?  ingenti  in- 
tervallo  fubducuntur  5  dequibus  fuam  fuo  quifque  arbitra- 
tu  (ententiam  tulit,  quidam  non  nifi  unum,  quidam  plures, 
atque  eorum  alii  finitos,  aliiinfinitos  volunt,  quJtamende 
re,  etiamfi  nihil  norunt,  fidenter,  ut  folent,  pronunciant,  nc 
qu£  de  redubitare  videantur.  Nihil  enim  in  fu2  opinionc 
compertum,  &  exploratum  fatis  habere  poflunt ,  nifi  quod 
rerum  univerfitatem  afpe&u  noftro  non  definire  verofimile 
videatur^  cum  nova  indies  aftra,  qua>  nudis  oculis  videre 
non  licet,  tubi  Batavi  ad jumento  videamus.  At  tamen  cum 
£  rebus  noftris  adeo  remota  fint  ifta  omnia ,  ut  fi  fint ,  quo 
ufu,  autfincfint,  fcire  non  poflimus,  fint,  an  non  fint,  de 
iis  nihil  dicemus.  Ncque  etiam  de  ifto  coeleftium,  quae  in 
alpe&um  cadunt,  ordine,  quod  immenfam  propter  diftanti- 
am,  fi  quid  ad  ufum  noftrum  pertineant,  nihil  ad  fcientiam 
pertinere  pofliint.  Quanquam  profe&o  fi  quis  admirabi- 
lem  iftum  fiderum  innumerabilium  ordinem  afpexerit,  ut- 
cunque  qux  fit  iftius  ratio  nefciat,  non  poflit  quin  miretur 
immenfam  iftam  cum  fapientiam,  tum  potentiam  ,  quae  tot, 
tantofque  orbes  eo  ordine  inftruxit ,  ut  ab  omni  ataxia  fe 
omnes  tamdiu  tueantur.  Qua?  autem  duo  maximam  admi- 
rationem  evocare  videntur ,  funt  incredibilis  iftorum  tum 
magnitudo ,  tum  multitudo.  Quanquam  enim ,  qu3  fint 
magnitudineob  immanem  diftantiam  non  certo  aflequamur, 
planetis  tamen,  aut  ^quales,  aut  majores  efle  certo  novimus, 
quod,  etiamfi  tam  immenfo  prae  iis  intervallo  diftent,  pari  ta- 
men  magnitudine  appareant.  Quid  igitur  admirabiliusef 
fepoflit,  quam  rerum  tam multarum,  atque  tantarum,  tam 
ordinata  difpofitio  ?  Ubicunque  terrarum  pedem  figas ,  tam 
mnumerabili  multitudine  per  omnem  coeli  immenfitatcm 
iparguntur,  ut  continuo  plurcs,  quam  numeraie  potes,  in- 
tucaris :  8c  tamen,  fi  in  alium  quemvis  locum  migrarc  vclts, 

<^  2  ali* 


Deum  ejfe  demonftratur       Disp.  II. 

alia?  innumerabiles  fe  ubique  produnt.  Dic  itaque,  inquam, 
quifummum  iftorumomnium,  nifi  (umma  admiratione  ra- 
ptus,  ordinem  afpexeris,idque  five  fphseris  fuis,  tanquam  cla- 
vi  impa&i  hxreant,  five  libero  aethere  pendeant.  Si  fphseris 
impingantur,  quanta  eft  opificis  potentia ,  qui  forniccs  tam 
vaftd  amplitudine  hiantes  extruxit  ?  &  cum  extru&i  fuerint, 
qui,  quaefo,  tot  fideribus,  ea  nifi  quis  implantaverit  ornari 
potuilie  cogitas  ?  fi  vero  libero  aethere  pendere  putas,  quen- 
quamne,  quaefo,  qui  idem  non  fit  fumme  potens,  moles  tam 
immenfas,  tamque  innumerabiles  fedibus  fuis  fummi  cum  fta- 
bilitate  difpofuifle  cenfes?  Quis  denique  ,  qui  ipfe  fumme 
fapiens  non  fit,  tamvarias  motuum  viciffitudines  gubernare 
poflit,  adeo,  ut  quanquam  implexa  varietate  choros  du- 
cant,  tam  certis  tamen  modis ,  &  numeris  confentiant,  ut 
mutuis  incurfionibus  nunquam  allidantur.  Ifthxc  vero  om- 
nia,  cum  nontamfcire,  quam  admirari  detur,  fummam  opi- 
ficis,  qui  ea  condidit,  potentiam  (ufpiciamus  5  mihivero,.  a 
rebus,  quantxcunque  fint,  tam  longe  diftantibus,  cumloco 
tam  perlpicuo  verfemur,  argumentari  non  libet. 

Neque  poftremoquicquam  de  admirabili  Planetarum  or- 
dine,  quanquam  ad  orbem  noftrum  pertineant,  dicendum 
effe  arbitror.  Etfi  enim  curfus  fuos ,  converfionefque  mi- 
rabiliter  confervant  5  cum  tamen  quo  fine  nefciamus,  quod 
rationibus  fuis  quas  fibi  praefcriptas  habent ,  plerumque  in- 
ftrviant,  noftris  vero  (fi  Solem,  &  Lunam  excipias)  parum, 
aut  nihil  conferant  5  iniisquoque  folum  fummi  opificis  fo- 
lertiam  mirabimur,  qui  effecit,  ut  tanta*  varietate  ,  &  con- 
ftantia  eofdem  femper  progreflus ,  &  regrcflus  confervent. 
Ut  Zodiaci  lineas  nunquam  perrumpant,  (ed  citra  omnem  er- 
rorem,  fuum  quifque  curfum  moderetur,  ut  vagis ,  8c  difli- 
milibus  motibus  fibi  mutuo  nunquam  occurrant,  (ed  invari- 
ata  prorfus  diftantia',  rata  inter  fe  fpatia  femper  definiant. 
Nifi  hoc  unum  mechanicosinterrogareliceat,  an  quacafu 
tot  ingentes  fabricas  in  fuum  quamque  orbem  tam  aptis  in- 
tervallis  confediffeputant?  autfi  contigerit,  earumnullum 
tot  feculorum  atatibus  jufto  propius,  aut  inter  fe,  aut  noftro 
terrarum  orbi  appropinquafle  ?  Ullamne  casusfpcciem  pro- 
dit,  tamamica,tam  varia,  tamque  perplexa  rerum  confpira- 
tio  ?  Quanquam  itaque  fitus  rationem ,  qud  tum  planetas, 

tum 


Sect.IV.         ^  rerum  finibus,  Scc. 

tum  fidera  omnia  difpofuit  imperfcrutabilis  opificis  divini 

fapientia  non  intelligamus  5  hoc  tamen  certo  ir.telligimus, 

difficiliusfa&u  nihil  dTe,  aut,  ut  fiat,  plus  folcrtiae  poftulare\ 

quam  ut  in  tanta  rerum  varietate  ordo  St  conftantia  ferve- 

tur. 

Sect.  IV.  Mifsd  itaque  coeleftium  omnium  ratione, 
argumenti  fatis  terra  noftra  praebebit,  quam,  etiamfi  tam 
exiguam  univerfi  partem  exiftimarint  Philofophi,  ut  ad  om- 
nemcoelicomplexum  punftiinftar  efie  arbitrentur,  tamen, 
cum  fit  domicilium  noftrum,  nobis,  ut  fua  cuique  domus  no- 
ta  effedicitur,  facilius  innotefcet.  Quamipfam,  &  qux  in 
ea  funt  omnia  fic  extru&a  efle  dico,  ut  nulla  caufa  efle  pof- 
fit,  quamobrem  ea  qua  funt  defcriptione,  fiant,  nifi  quod 
fuos  fines,  quorum  fafta  funt  causa  ,  habeant  &  affequan- 
tur,  atque  e£  fublad ,  nullam  cauftm  phyficam  fuperefle, 
qui  omnino  extrui  potuiffent :  Quod  ci  argumenti  vi  & 
perfpicuitate  demonftraturum  effe  fpero,  ut  neminem  relu- 
ftari  poffe  confidam  ,  nifi  qui  idem  hanc ,  quam  quotidie 
pedibus  calcat,  terram  efle  negaverit.  Ne  vero  nimii  ex- 
peftatione  torqucam,  primum  dicite.  Philofophi,  quid  eam 
ftui  fedc  pofuit,  &  cum  quam  habet,  na&afit,  quivi,  qui- 
bus  radicibus,  quo  ponderum  aequilibrio ,  ne  nutet ,  undi^ 
que  tcneatur  ?  Quantillum  fpatii  eft  quod  occupat ,  fi  omni 
immenfitatis  amplitudini  comparetur  ?  Ipfa  enim  fi  omnium 
Planetarum  complexioni,  Planetarum  complexio,  fi  omnium 
fixorum  diffufioni ,  fixorum  difFufio ,  fi  omnt  immenfitati 
comparetur,  in  pun&um,  quod  magnitudinem  nullam  habere 
dicitur,  prorfus  evanefcit  }  cum  ifta  innumerabilia  aequalis 
cum  iftis  omnibus  magnitudinis  fpatia,  in  fe  comple&atur : 
Dicite  igitur  qua  caus2,  tam  opportune  iftam  fedem,qua  jam 
fita  eft,  delegerit?  Et  primum,tu*T/)^/,cumomnium  pri- 
mus  fis,  quid  tu  ais  ?  Terram  aquas  innatare.  Solum  ergo  di- 
cas,mi  Philofophe,quid  aouam  fuftineat.  Quid  ergo,tu  Em- 
pedocks  i  Columnis  ab  inferiori  parte  fufis  fuftineri.  Neque 
a  te  quicquam  poftulamus,  nifi  ut  dicas,  quid  iftas  columnas 
fuftinuerit.  Qifid  vos  Anaximenes ,  Anaxagoras,  Dentocri- 
tvs?  Terram  propter  ampliflimam  figurae  luae  latitudinem 
aeri,  ut  aqu*  ferrum,  fupef  natare,  cum  cnim  difci  adinftar 


ri  fl  2fc*m  gjp  iemnjhatur  Disp.1L 

lata  fit,  aer  inferior,  qui  loo  :  nh  habet,  quo  migrare  pof- 
fit,  Terrae  pondus  focdcfuftincb  t,  An  vero  non  intelliga- 
tis  ar&ioribus  anguftiis,  quam  lit  immenfum  iftud  ipatium, 
quod  a  terraufquead  ccelum  diffunditur,  aerem  non  coer- 
ceri  ?  Huic  autem  fi  totius  terrse  amplitudo  conferatur,  in 
pun&um  Sc  punfto  minus  evanefcit :  Sumite  ergo  difcum  te- 
itaceum  diametri  pedalis,  quae  ma  jorcm  ad  ingentem  quam- 
vis  aulam  proportionem  habet,  quam  habeat  terra  ad  ornne 
fpatium  ad  ufque  Lunam,  atque  experiamini  fi  e  lacunari 
dimittatis,  an  deciderit,  an  aeri  femper  fiipernataret.  At  pu- 
Ariftoc  dc  erorum  infantium  nugae  funt  ifthsec  omnia.  Quid  ergo  Ana- 
Coeio.U.c.13.  ximandcr,  quiveterum  omnium  optime  cenftrifTe  viiuseft? 

Terram  cum  in  medio  collocetur,  atque  aeque  ad  extrema  fe 
habeat,  non  magis  ad  fupera,  quam  ad  infera,  aut  verlus  la- 
tera  ferri  oportere.  Atque  adeo  cum  fimul  ad  contraria 
moveri  non  pofiit,  neque  caufa  fit,  quae  huc  potius ,  quam 
illucmoveat,  fede  quam  ab  initio  na&a  eft,  femper  manere. 
Nullam  itaque  effe  caufam  vidk ,  quod  hoc  potius  quam 
alio  loco  confiftat,nifi  quod  in  eoabinitio  collocetur  :  quan- 
quam  qu2  caus;!,  &  quo  fine  iftum,  quem  tuetur ,  obtinere 
potuit,  aut  non  vidit,  aut  non  dixit  Philoibphus.  Si  igitur 
porro  fcifcitemur,  quamobrem  ifto,  quo  jam  fita  eft ,  loco, 
ab  initio  conftituta  fit  ?  aut  nihil,  quod  refpondeat,  haberet, 
aut  nihil  aliud,  quam  quod  fumrao  opifici  fic  placuiiTet :  & 
placuiflc,  quod  cum  ea  rerumnaturse  Idaea  conveniret,  quam 
ipfe  libi  in  mundo  condendo  prcfcripferat.  Atque  nift  nu- 
minis  confilio  res  fiat ,  nulla  certe  eft  ratio  phyfica,  quam- 
obrem  hunc  locum  potius,  quam  quemvis  alium  ab  initio  oc- 
cuparet  5  aut  fi  quem  forte  occupet ,  quamobrem  tueatur  5 
poterat  enim  in  omni  immcnfitate  quemcunque  obtinere  5 
quod  itaque  peculiare  quodvis  pun&um  affeftaret ,  aliud  in 
causa  eife  neceffe  eft,  quam  quod  fic  forte  contigerit.  Par- 
tcs  enim,  e  quibus  coaluit,  aut  ab  eddem  plagi  omnes,  aut  a 
diverfis  diverfie  peivenere :  fi  ab  eidem  omnes ,  quid  eft 
quod  cum  ad  hoc  punftum  pervenerint ,  ne  ire  pergant,  in- 
hiberet  ?  Quifquamne  enim  putat  rem  imaginariam  fud  foli 
vitantam  molem,  ne  quo  tendat ,  pcrgat  cohibere  ?  Si  a 
divcrfis  diverfa?,  quid  eft  quod  ex  oppofitis  undique  regio- 
nibus  in  idem  fpatii  pun&um  impellat?  aut  fi  quid  impulcrit, 

felici 


Sect.  IV.        *  rerum  finihus,  &c. 

felici  admodum  alea  cecidit,  quod  in  ipfo  pun&o,  ncque  an- 
te,  neque  poft  convenerint,  aut  fi  forte  convenere,  unde 
tam  sequali  undique  vi,  &mole>  Si  enim  insequali,  altera 
ifta  qu*e  majori  impetu,  aut  pondcre  valebat,  alceram  ftcum 
abripuiflet.  Et  poftremo,  ciim  in  loco  fuo  a>quali  partium 
omniumoppofitionerevinftaelibrentur,  nulla  ufquam  fien 
potuit  partium  mutatio,  quin  eddem  tota  moles  extra  pun- 
ftum  fuum  revulfa  ruat,  &  intereat.  Quippe  fublato  m 
qu&ibet  parte  a?quipondio ,  cum  robuftiori  oppofitae  pon- 
dere  vincatur,  tota  concidat  necefle  eft.  Anaximandro, 
aliifque,  qui  praeceflerunt ,  rem  paulo  propius  attigifle  vi- 
detur  P.  Gaflendus}  terram  fivc  in  centro  mundi,  five  in  1 
alio  quocunque  loco  conftituta  a  Deo  fuerit,  lbi  ldcirco 
quiefcere,  quod  ipfa  fecundum  fe  totam  neque  gravis  fit, 
nequelevis,  ut  deprimatur,  aut  avolet^  ac  centrum  mte- 
rim  in  fe  habeat,  cujus  refpeftu  partes  ipfius  graves  y  levef- 
queintelligantur,  accenfeantur  proinde  defcendere ,  dum 
inipfumtendunt,  afcendere  dum  ab  eo  recedunt,  yeluti 
globus  ex  ei  confeftusmateria  qua?  fub  pari  mole  aeqmpon- 
deretipfiaqux,  quiefcit  in  vafe  aqu£  oppleto,  quacunque 
in  parte  eam  pofueris,  five  in  fuperficic,  five  in  medio ,  five 
in  fundo.  Genuinam  quidem  terrae  fitus ,  quem  ab  mitio 
habuit,  caufam  attigit,  nempe  authoris  arbitrium,  qui  hoc 
loco,  cum  alio  poterat,  fitam  eflevellet,  cum  autem  confti- 
tuta  fit,  qu^vi  defixamfe  tencat,  nifi  quam  qui  condidit 
impreflit,  ipfenonmagis  phyfice,  quam  caeten,  expofuiM 
Globus  enim  ifte  qui  fi  in  quacunque  aquae  parte  pofueris, 
quiefcit,  idcirco  quiefcit,  quod  aqu*  aequipondio  libretur, 
adeoutquseaqu*  pars  ei  fuccumbit,  eum,  cum  ipfa  pari  - 
fit  pondere  fuftineat.  Iftuc  vero  quid  ad  terrae  globum,  qui 
tenui  aere,  eundem  etiamfi  multis  gravitatis  momentis  vin- 
cat,  fufpenfa  tenetur,  atque  ita  aequipondii  ratione,  ut  glo- 
bus  iftenon  confiftit,  at  h  ifta  fixa  non  fit ,  ha&enus  quam- 
obremquiefcat,  nihil  explicatur.  Quod  autero  gravitatis 
vim  non  toti  terrse,  fed  fingulis  ejufdem  partibus  lnelle  mh- 
nuaverit ,  id  prorfus  ab  ^quipondii  exemplo  alienum  eft. 
At  vero  qu*  fit  admirabilis  ifta  virtus,  &  unde  dicendum 
eft,  id  enim  quxrimus ,  qui  ipfa  materia,  fi  fibi  rehaa  ht, 
undiqueabomnipartein  medium  feratur?  Sin  vero,  eam 


i  io  Deum ejje  demonftratur  Disp.  IL 

aliunde  acceperit,  a  fummo  conditorc  datam  effe  fatendum 
eft.  Et  quidem  quanta  artis  folertia  rem  comparavit ,  mox 
dicemus. 

Sentcntia  autem  omnium  maxime  trita  ,  5c  vulgaris  ifta 
eft,  quam  Philofophi  ad  unura  omnes  e  Societate  Jefu  tuen- 
tur  -0  qui  EcclefixpariterinterefTeputant,  ut  in  Philofophii 
v.  Prxclpuc  Ariftotelis,  ac  in  fide  fummi  Pontificis  decretis  obfequamur. 
Guiidinum  dc  Clamant  hi ,  fcnfu  fimul  &  experientid  conftare,  atquc  do- 
SriSkSbi.  aiffimorum  omnium  virorum  teftimoniis,  &  rationibus  com- 
um  demagne-  probatum  effe,  gravia  omnia,  nifi  quid  impediat,  innato  fuo 
te5 1. 1.  c  i s.  p0n<jere  deorfum  ferri,  neque  quovis  loco  quiefccre,  doncc 
centra  fua  univerfi  centro  aptaverint :  Adeo  ut  centrum 
centro,  medium  medio  undiquaque  con(entiat ,  ut  fi  terrae 
moles,  aut  loco  dimoveatur  (uo,  aut  in  nihilum  abiret,  cor- 
pus  aliquod  grave  undique  ad  univerfi  centrum  convola- 
ret,  neque  cum  extima  fui  parte  centrum  attigiffet,  quiefce- 
ret,  (cdeouique  moveri  pergeret,  donec  fua»  gravitatis  cen- 
trum,  ipfi  univcrfi  centro  incederit  5  ad  hanc  tamen  opinio- 
nem  comprobandam,  quam  do&iflimorum  omnium  rationi- 
bus  comprobatam  effe  clamant ,  folius  Ariftotelis  authori- 
tatem  interponunt,  iftiverofuo  loco  refponfiim  erit,  hos 
intciim,  ne  nimium  exultcnt,  monuiffe  fat  fit,  cum  in  omnes 
partes  immenfa  fit  rcgionum  magnitudo,  iftius  neque  medi- 
um,  ncque  extremum  efle,  atque  igitur  nullum  in  omni  fpa- 
tio  ccntrum,  ad  quod  gravia  omnia  convolarent  inveniri 
poflc.  Atqui  tamcn  in  ipfo  mundo,  inquies,  reperietur,  qui 
fcilicet  cum  orbis  forma  extruatur,  gravia  omnia  undique 
abipfiusextremitate,  fuoponderead  centrum  delabuntur. 
Hi  verd  laborem  laboricumulant,  nunc  enim  ab  iis,  non  quid 
tcrrani,  fed  quid  mundum  fuo  loco  fuftineat ,  quserimus^ 
etenim  immenfus  ciim  fit  ifte,  quem  videmus,  coelorum  com- 
plexus,  nobile  problema ,  atque  ipfius  Archimedis  acumine 
dignum  putarem,  tam  qui  fe  tanta  moles,  opifice  extra  fe 
nullo,  fabricata  fit,  quam  qui  in  rcgione  vacua  fulcro  extra 
fe  nullo  fubnixa  fua  virtute  fe  fuftentaverit.  Quod  cum 
dixerit,  'dicatquoque,  qui  terra  fu^lmet  ftabilita  mole,  uni- 
verfi  centrum  &  poflideat,  &  tueatur.  An  quod  ifta  fit 
gravitatis  indoks  ad  centrum  fen  i  >  Quamobrem  vero  tam 
varia-fit  ifta,  ut  materi*  pai  ticulas  undique  ex  omni  regionc 


Sect.V.  a  rerum  finibus,  &c. 

huc  exilire  faciat,  alias  inferne,  fuperne  alias,  ab  auftro  ali- 
as,  alias  a  feptentrione,  has  ab  Oriente ,  ab  Occidente  illas, 
&  denique  aquaMam  regione  quafdam?  An  quod  mundi 
centrum  potius  quamalium  qijemcunque  locum  appetunt  ? 
Anergoquid  in  ipfo  centro  fit,  quod  corpora  a  fe  longe 
diffita  adfe  provocet  ?  at  resfifta  eft,  8c  fpatium  inane,  ni- 
hili  autem  vis  nulla  eft,  nulla  aftio,  &  ctiamfi  quid  valeret, 
quare  potius  hoc  univerfitatis  punftulum ,  quam  quodvis 
aliud,  omnia  ad  fe  alliciat  ?  unde  vires  adeo  validas  pr^  ali- 
is  quibufqueadipifci  potuit,  ut  ad  fe  a  reliquis  omnibus  ar- 
ripiat?  vel  fi  omnino  attrahere  potuerit,  quod ,.  quasfo,  il- 
lius  commercium  cum  particulis,  qua?  ubique  fere  irrmensum 
ab  eo  fubmoventur  ?  Aut  denique  quibus  nunciis  ld  fe  vo- 
cat,  &  quibus  inftrumentis  ad  fe  trahit  ?  An  innata  corpo- 
ribus  gravitas  eo  fponte  feratur  ?  Id  fi  dixeris ,  illuc  ferri, 
quod  illuc  ferantur  dicis.  Hoc  ipfum  enim  eft  quod  requi- 
rimus,  undenam  materiae  cujufris  natura  ad  determinatum 
hoc  fpatii  punftum  potius  quam  aliud  quodvis  feratur,cum 
pateant  pariter  infinita,  in  quas  pari  libertate  abire  poliet. 
Si  vero  vi  innatd  feratur,  cur  noneddem  vii  omnes  cjuftkm 
particula?  ?  aut  qui  cum  vis  fit  eadem,  omnium  contrarid  mo- 
veantur,  ita  ut  oppofita  oppofitis  occurrant  ?  Si  enim  ob 
natura?  neceffitatem,  quaedam  materiae  partes  ab  ortu  in  oc- 
cafum  abirent,  quamobrem  non  omnes  ?  &  e  contra  cur  non 
ab  occafu  in  ortumomnes  ?  Cur  denique  utraeque  in  regio- 
ncm  contrariam  non  recederent,  ut  qux  ab  Occidentali  pla- 
ga  in  Occidentem,  &  quaeab  Orientali  in  Orientem  ulteri- 
us  proripiant  ?  propterea  cum  materia  naturae  fuae  indole, 
non  certo  quodam  motu  rapiatur,  aliud  quiddam  eft  quod 
iftius  motum  definiat.  Alioqui  fieret  iftius  partes  certo 
quodam  motu  moveri ,  &  tamen  fingulas  fine  omni  caufa 
moveri.  Denique  corpora  omnia  ubicunque  pofueris,  (pa- 
tium  fibi  aequale  invcniunt,  quorfum  itaque  novas  fedes  qu#- 
fitum  eant  ?  &  fi  quaefiverint ,  quo  duce  ab  omni  undique 
regione  iter  brevifiimd  via  conficiant  ?  &  cum  confecerint, 
quo  magiftro  ad  locum  fibi  pr^ftitutum  perveniifefe  intelli- 
gant,  ut  quam  primumpervenerintmotumultrofiftant,  ad- 
eo  ut  (i  vi  ulterius  ire  coegeris,  fe  quam  cito  fibi  relifta  finr, 
in  motum  contrarium  defleftant  ?  Admodum  fane  ifto  unico 


j22  %kum  ejfe  demonjlratur       Disp.  II. 

pr»  aliis  omnibus  in  immenfitate  punfto  dele&antur,  ut  ubi- 
cunque  pofueris ,  continuo  in  intimos  ejufdem  amplexus 
ruant. 

Sect.  V.  Jam  verocum  mechanicorum  omnium  fen- 
tentias  retulerimus,  qui  Philofophid  ad  hujufce  rei  (cientiam 
utarenihilintercflevides,  &  praeterea  nullam  caufam  efle, 
quicquid  balbutire  conentur  Philoibphi,  quamobrem  terra 
fu3  fecte  collocetur,  nili  opificis  confilium  adhibueris,  qui 
hsicpotius,  quamqu^vis  alia  pofuit,  ut  a  (ole  aptiffimum  in- 
tervallum haberet :  videsenim,  &  fentis  quania  cum  rerum 
utilitate  ipfe  lumen  Sccalorem  ubiquediffundat,  quaeque  in 
terrl  nafcuntur  omnia  gignat,  foveat,  &  invita  tueatur,  ita 
ut  fine  eo  non  omnino ,  nedum  jucunde  vivere  poflimus. 
Quarum  tamen  omnium  utilitatum  ,  nifi  habita  a  quodam 
fummiinteivalli  rationc,  nihil  conferre  poterat  5  fi  enim  lo- 
co  fuomoveatur  ,  aliumque  aut  propius,  aut  longius  difli- 
tum  occuparet,  ipfum  eundem  quem  tot  ,  tamque  cgregiis 
naturaeufibus  infervirefentimus,  non  modo  nihil  prodcfle, 
(ed  maxim£  nocere  fentiremus.  Si  enim  Lunae  ambitu  cir- 
cumferri  contigififet ,  contigerat  quoque  cudum  per  Zodia- 
m  cum,  ficut  &  ipfam  Lunam,  fpatio  menftruo  confecifle$  at- 

que  inde  tempcftatum  viciflitudines,  quae  annuae  jam  funt, 
menftruas  feciffet  ,  quoficret,  utuniusmenfis  aetate,  hyemis, 
aftatifque  varietates  rediiffent  5  quas  fi  tam  breves  fiiifle  con- 
tigiflet,  omnis  omnium,  qua?  terr^  gignuntur,  periiflet  vita, 
&  vegetatio^  quod  fruges  quae  per  aeftatem  provenerant, 
priufquamad  maturitatem  pervenire  poffent,  brumale  f  rigus 
enecaffet.  Ablatis  autem  terras  frugibus,  omnia  animanti- 
um  genera  fame  quoque  contabuiflent.  Deinde  cum  tam 
arfta  vicinitate  Sol  Terrae  incubuerat,  annon  vides  tam  lar- 
gos,  &  vehementes  in  eam  ardores  effudifle ,  ut  aut  pcnitus 
ifta  conflagraret,  aut  iftam  faltem  tam  fervido  calore  perco- 
queret,  ut  tota  inutilis  fiat,  atque  animantibusinhabitabilis? 
Infuper,  quid  fi  tanto  intervallo,  quantofixae,  autlonge  ma- 
icri  dirtaret,  annon  Orbis  Terrarum  ferapiterno  (qualore 
horruiffet,  inquo,  cum  folislumine,  &  calore  deftituatur 
nihi),  aut  proveniret,  aut  pubefceret,  aut  maturitatemaffe, 
queretur  3  ifto  cnim  intervallo  nihilo  validior  aeftus.a  fole- 

quamv 


Sect.  V.  a  rerum  finibm,  &c. 

quam  ab  ipfis  inerrantibus  ad  nos  ufque  appelleret ,  qui  im- 
bccillior  fuifiet,  qu^m  ut  terram  tepefaciat,  faltem  ut  eidem 
quicquam  folatii,  aut  foecunditatis  affcrat  >  Quid  quod  de- 
niquenimioiftoreceflii ,  nimium  quoquediftarent  Tempe- 
ftatum  viciffitudines^  fi  enim,  vel  quidem  ipfius  Saturni  or- 
bernluftraverat,  curfum  fuumnon  antetriginta  annos  con- 
fecifle  poterat,  atqui  ifta  ratione  hyemalis  tempeftas  quin* 
decim  annos  habuerat,  quam  diuturni  frigoris  inclementiam, 
nifi  maximiicalamitate,  ferre  non  potuit  oibis  terrarum.  E 
quibus  terram,  fiquovisalio  univerfi  toco  fita  fuiflet ,  omni 
ufu  caruifle  vides ;  nifi  alix  mundi  partes  folum  ut  cum  ea 
congruant,  alio  modo,  aut  ordine  comparentur  }  iftuc  autem 
ut  fiat ,  opificis  confilio  opus  eft,  qui  rerum  emolumentis 
confulit:  atqueiftum,  etiamfi  terra  longius,  aut  propius  a 
foleabeflet,  illius  commodo  alii  ratione  profpexifle  pofle 
fatemur,  v.  g.  fi  majorem,  vel  minorem  intervalli  diftantiam, 
aut  motus  celeritate,  vel  tarditate,  aut  virtutis  magnitudine, 
vel  parvitate  corapenfaret.    Ut  fi  propius  in  Lunse  ambitu 
Solem  pofuerat,  eidem  vim  pro  diftantise  ratione  magis  tem- 
peratamdediflepoterat,  atquemotum  etiam  eomoderatio- 
rem,  ut  circuitum  fuum,  non  nifi  anni  fpatio  conficiat.  Aut, 
fi  longius  ad  Jovis  ambitum  abduxerat,  duplo  ma joretn  ca- 
loris  ^uantitatera,  &  motus  celeritatem  dare  potuerat  $  quo 
fieret,  uteddem  utilitatis  ratione ,  quanunc,  terrse  infhvi- 
ret.    At  ifta,  inquam,  omnia  opificis  funt,  quo  fublato,  eti- 
amfi  aliuscontigeratterraefitus,  c^etera  omnia  eodem  quo  fe 
habent  modo  haberent,  neque  rei  cujufvis  pro  rerum  com- 
moditatibus  facienda  mutatio  eflet.  Annon  itaque  mirabile 
videatur,  cum  unicus  fit  in  omni  mundo  locus ,  quo  terram 
fitam  eflfe  expediret,  fi  cxco  mechanifmi  impetu  extru&a  fit, 
ut  eam  ex  omnibus  fibi  fedem  deligeret  ?  Immo  deniquc 
cum  nulla  fit  caufa  Phyfica ,  qua?  eam  quovis  omnino  loco 
ftabiliat,  cumque  loco  omnium  aptiffimo  ftabiliatur ,  quid 
fupereft,  nifi  ut  optimiiftius  divini  Archite&i  munificentiam 
fiifpiciamus,  qui  nobis  domicilium  tam  commodd  fede  con- 
ftitutum,  &  extruxit,  &  ornavit?  Quod  idem  de  terrae  a 
lole  in  latitudinem  diftantid  dici  potuit  5  fpatiorum  cnim  im- 
menfitas,  non  modo  furfum,  &  deorfum,  fed  &  in  latera  dif- 
hmditur,  ut  igitur  felici  admodum  alei  cecidit,  terram  foli 

a  2  non 


Deum  ejje  demonjlratut  Disp.H. 

non  propius  furfum  admoveri,  ncquc  longius  dcorfum  amo- 
veri,  itaneque  ab  hac,  ncque  ab  illa  parte  fitam  fuifle,  fed 
loco  ad  ipfum  folem  parallclo.  Cum  autem  fit  in  utrumquc 
latus  latitudinis  immcnfitas,qui  in  omni  ifta  immcn(irate,tcr- 
rafeiftopun&ocollocavit,  quouno,  foli  iiibjech,  jaceret  ? 
Innumerabilia  fpatia  funt  terrae  diametro  arquaha,  qui,  qua> 
ib,  igitur  ex  omnibus  id  unum  elegit,  quo  pra:cise  eodem  Ja- 
titudinis  circulo ,  quo  Sol  circumfcrtur ,  fe  fuppofuit?  Si 
enim  una  diametro,  aut  Boream,  aut  Auftrum  verfus  fitam 
efTecontigifict,  extra  Solis  viam  prorfus  jacuifia.  Immo 
vero  nonmodoaliquamfui  partem  ,  l'ed  ipfam  mediam  fui 
rcgioncm  fubter  illius  curfum  collocavit:  Ipfe  enim  fi  Au- 
ftrali  imminerer,  incrs  jacuerat  Borealis  \  Stcontra,  fi  Bore- 
ali  Auftralis.  Cum  vero  fupra  ipfam  medietatem  tranfeat, 
radios  fuos  pariter  in  utrumque  latus  diffundit.  Verum  cum 
de  Solis  motu,  de  hac  re  forte  fufius  dicemus. 

Sect.  VI.  Cum  vero  terra  fua  fede  defixa  fit ,  dicite 
qua  vi  omnes  ejufdem  partes  tam  arfte  undique  toti  coh#- 
rere  confentiant  ?  Quo  principioacontrariis  regionibuspars 
quacque  in  medium  femper  nitatur ,  adeo  ut  ubicunque  po- 
fuerisnull^  moiiterram  appetat,  totiufque  compagem  tue- 
atur?  Curnonpotius  in  immenfam  iftam,  qui  circamfufa 
eft,  inanitatem  decideret,  cum  quaeque  illius  pars,ubicunque 
terrarum  fita  fit,  fpatium,  in  quod  abeat,  vacuum  inveniret  ? 
Pncfertim  cum  communis  veftrum  omnium  opinio  fit,  omnia 
in  quamcunque  partem  fuique  deque ,  ubicunque  vacuum 
rcpcriant,  avolatura.  Saltem  quo  minus  avolarent,  nihil  eft 
quod  impediat,  cum  qui  circumfunditur,  aer  non  fiitis  crai- 
fus  fit,  ut  illarum  motibus,  fi  abire  vellent,  obnitatur.  Cum 
autem  hac  de  re  dua*  fint  fententia^alteraqua?  Mechanicorum 
omnium  communis  eft,  terram  no&is  dicique  fpatio  circa 
axem  proprium  convolvi  5  akera  qua?  Peripateticis  propria0 
eandem  media  mundi  fede  immobilem  fcmper  ha?rere ,  qua- 
rumutram  fequaris,  neutrd  quicquam  afiequeris.  Siprio- 
rcm,  tantum  abeft,  quicquam  fore,  quod  omnium  a  terra  di£ 
ceflum  impediret ,  ut  tanta  motus  pernicitate,  qua?  in  extiml 
ilJius  fupcrficie  foluta  funtomnia,  longe,  latequediffiparet  5 
cum  nihii  magis  experti  fitis,  quam  fi  quid  rotundum  quavis 

celeri* 


Sect.VL        a  rerum  firiibtts^  &c. 

celcritatecircumrotetur ,  id  omnia  quae  eidem  accumbunt 
diffipaturum.  Sin  pofteriorem,  qui  Peripatetici  eftis,  fe- 
quamim,  quanquam  fui  diilolutionem  non  efticiat,  qui  ta- 
nicn  vi  omnes  fui  partes  libi  undique  cohserere  faciat ,  ut 
dicatis  provoco.  Nihilenim  vos  veftram  gravitatis  quali- 
tatemjuvare  demonftravimus.  Quid  enim  eft ,  quoaean- 
dem  terrae  particulam  ab  oppofitis  regionibus,  in  idem  cen- 
trum  provocare  poffit,  ut,  fi  inferius  pofueris,  furfiim  affur- 
gat,  fi  fuperius  defcendat  >  cur,  quasfo,  cum  ad  centrum  per- 
veniret,  ultrairenon  pergat,  autfituipfe,  ut  ulterius  per- 
gat  effeceris ,  fe  fua  Iponte  in  motum  contrarium  rle&at  ? 
Hujus,  inquam,  nulla  caufa  reperiri  poteft,  fi  nulluvn  praeter 
ipfius  matcriae  naturam  motus  principium  agnofcatur.  Si 
vero  quis  omnibus  terrae  particulis  propenfionem  quandam 
ab  omni  parte  in  medium  fe  movendi ,  quo  melius  totius 
compages  confervetur ,  inditam  effe  dixerit ,  ifte  rem  non 
materiaeindole,  fedfolius  providentiaeconfilioexpedireco- 
natur,  utpotequae  contrariis  terrae  partibus  contrarios  cona- 
tus  indidit,  ut  mutu2  omnium  oppofitione  totius  moles  ae- 
qualibus  undique  momentis  libretur.  Atque  id  eft,  quod  dc 
omnibus  natura  phaenomenis  dicimus  nuliius  caufam  invc- 
niri  pofle,  nifiquae  in  cjufdem  inftitutione  ad  fuum  cujufque 
finem  refpexerit.  Quanquam  autem  qui.huc  ufque  prove- 
huntur,  rem  noftram,  non  tamen  fuam,  confeccrunt ,  nifi 
quoque  qua  ratione  interna  ifta  vis  fe  exerat ,  dixiifent. 
Quomodoenim  eadem  terrae  particula  fe  centri  defiderio  in 
contrarios  motus  mittat,  intelligi  nequit  ,  nifi  quoque  ubi 
ipfum  fit  centrum,  atque  ad  ipfum  ferri ,  fui  interelle  intel- 
ligat,  fuafque  movendi  rationes,  ut  cxpedireintelligit,mu- 
tare  valeat.  Ut  itaque,  qua?  fit  admirabilis  ifta  natura  fa- 
cultas,  fciri  poffit,  primum  dicendum  eft,  quo  inftruraento, 
&  qui  rationeperagatur,  id  quod  nunc  paucis  dicere  cona- 
bor;  cum  tam  admirabili  providenti^  folertia  conftituta  firf 
ut  fit  nihilin  omni  aut  arte,  autnatura,  qua?  pari  conftitua- 
tur.  Neque  enim  alia  eft  totius  terrar ,  quam  ipfius  magne- 
tis  facultas,  quae  maximum  naturae  nonmodo  arcanum  ,  fed 
Sc  miraculumab  omnibus  &  dicitur  ,  &  habetur.  Eadem 
enim  omnia  quse  in  magnete  in  ipsi  terr2  reperiiuitur  3  fuos 
habct  Polos,  JEquatorcm,  Axern.Parallelos,  Mcridwnos,c6f- 

R  3  ^ 


i  1 6  Dtum  ejfe  demonftratur        Disp.  Ho 

que  ndn  tantum  mathcmaticos,  fed  Sc  phyficos :  cum  mag- 
tietica  omnia  in  variis  ubique  telluris  plagis  fe  e2demvarie- 
tate  ad  terram  ,  atque  ad  magnetem  componant.  Virga 
enim  ferrca  in  polis  erigitur,  inaequatore  jacet,  in  parallelis 
obliquo  fitu,  idque  magis,  aut  minus,  pro  parallelorum  va- 
rietate  fe  componir,  neque  folum  eandem  utrique  vim  infi- 
tamefle,  fed  magnetem,  quicquid  habet  virium,  aternlac- 
cepifTe  comperimus}  cumquoties  naturae  (uas  imperium  fc- 
qui  liceat,  fe  ad  ipfam  terram  coaptet,  ejufquc  fitum  #mu- 
letur.  Si  enim  funiculofufpendas,  aut  vafculo  cuivis  impo- 
fitum  aqua?  innatare  facias ,  comperies  nunquam  quiefcere, 
donec  polos  fuos  terra?  polis ,  atque  horizontem  e/ufdem 
horizonti  adaptaverir,  quem  fitum,  cum  adeptus  fuei  it ,  fi 
eo  deturbetur,  nunquam  quiefcet,  donec  fe  in  eundem  re- 
ftituerit,  immo  etiam  in  quotcunque  partes  diviferis ,  qua- 
que  pars  fead  terrae  fitum  componet  5  nempe  fi  per  medium, 
aut  aequatorem  fecetur  pars  extrema,  quae  ante  ad  faciem  au- 
ftraltfm  pertinebat,  fiet  polus  feptentrionalis,  &  quae  ad  au- 
ftralem  fiet  borealis,  quod  idemin  quantulacunque  fruftula 
comminuas,  femper  experiSre.  E  quo,  inquam,  clare  intel- 
ligas,  quam  habet  virtutem  non  fibi  propriam ,  fed  terra 
globo  communem  habere,  neque  folum  ipfe  magnes,  fed  & 
magnetica  omnia  eodemmodo  fe  adterram,ac  ad  magnetem 
componunt,  utenim  ferrum  fimagneti  aftricetur,  variam 
pro  ta&us  varietate  verticitatem,  five  borealem,  five  auftri- 
nam,  fivequamvisaliam  ex  utrifque  compofitam  acquirit$ 
ita  fi  ferrum  aliquandiu  forte  ab  auftro  in  boream  jaceat, 
aut  fi  candens  eSdem  pofiturd  refrigefcat,  eandem  cum  ipsl 
terrsl  verticitatem  induet,  ut  qua*  pars  ad  boream  jacuei  it, 
(emper  maneat  borealis  ,  quae  ad  auftrum  auftralis.  Adeo 
ut  quocunque  fitu  ad  terram  pofueris,  fifuijuris  fuerit,  fua 
fponte  fe  in  fitum  naturalem  convertet.  Et  fi  in  igne  pri- 
ftinam  verticitatem  extinxeris,  &  contrario  fitu  refrigefcere 
curaveris,  contrariam  dire&ionem  nancifci  facHe  comperies 
immodeniqueferramentaomnia,  fiad  aliquod  tempus  ere- 
fta  fteterint,  vim  magneticam  a  terr3  concipiunt ,  adeo  ut 
pars  inferior  femper  fiat  polus  borealis,  fuperior  auftrinus. 
Quod  facillimis,  &  maxime  familiaribus  experimentis  com- 
probatur  5  cum  ferrei  feneftrarum  cancelli ,  inftrumenta  fo- 

calia, 


■■■■■■■ 


Sect.  VI. 


rerum  finihus,  &c. 


127 


ealia,  utbatilla,  forcipes,  temporis  diuturnitate  magnetif- 

mum  pro  fitus  ratione  concipiunt.  Immo  &  lateres  qui  in 

ferream  duritiem  igne  excoquuntur,  quos  ubique  plateis,  8c 

viis  publicisftratosreperias,  longo  quoque  annorum  curfu 

candem  verticitatcm  acquirunt,  utquae  pars  deorfum  ad  ter- 

ramjacuerit,  virtute  boresli  imbuatur,  quae  furfum  coelum 

refpcxerit,  auftrali.    E  quibus  omnibus  quin  princeps  fit 

terra,  magnes  alioiumque  omnium  parens  dubitari  nequit.' 

Si  e.  gonuperisexperimentisa  Gilberto,  Cab#o,  Kirchero, 

circa  mirabiles  magnetifmi  vixtutes,  fadtis  te  dele&es,  atque 

eademomnia,  quae  in  magnetereperiuntur,  interr3repenii 

deprehendes,  immenfam  iftam  Architedli  folertiam,  quam 

admirabere ,  &  ftupefces ,  qui  tantam  totius  terra?  molem 

tam  ineffabili  artis  fubtilkate  fabricavit !  Ad  recentiores 

mitto,  quod  de  ejufdem  viribus  nihil  ab  antiquis,  quod  le- 

ftudignumfit,  acceperimus,  nifi  quod  Lucretio  ad  Epicu- 

ri  mentem  fcrrum  ad  magnetem  effluviis  quibufdam  attrahi 

legamus,  quam  rem  e^dem  mechanifmi  ratione  defcripfit 

Poeta,  qua  Poetse  alii      uncos,  &faxa,  hominesimmi  ta- 

tos  fuifle  defcripierunt.    Nihil  autem  ifti  de  magnete  no- 

runt,  nifi  quod  ad  fe  ferrum  provocet,  de  verticitate  vero 

polari  nihil.    Atque  adeo  Johanncm  Goiam  oppidi  Melphi-  Giib.lib.i.c*. 

tani  in  regno  Neapolitano  civem,  anno  1300.  pyxidemnau- 

ticam  primuminftruxiflefertur,  quanquam  alii  Paulum  Ve- 

netum  iftius  artem,  quam  a  Sinenfibus  ipfe  didicerat,  anno 

circiter  millefimo  ducentcfimo  fexagefimo  in  Italiam  tra- 

duxilfe  voluerint.    Petrumautem  PeregrinumGallum,  tcr- 

tio  circiter  abhinc  feculo ,  primum  de  ea  icripfiflfe  refert  Ca- 

baeus,  cujus  libellumGarzoniusfc  vidifle  teftatur ,  antiqua 

merabrand  confcriptum  in  Bibliothec^  Caftelland  Venetiis, 

quanquam  cum  poftea  JohannesTaifner  tanquam  proprium 

evulgavit,  ut  Gilbertus  Pcregrinum  e  Rogeri  Baconi  fcri- 

ptis  (uffuratum  fuiife  fufpicatur.    At  nihil  aljud  illi  de  mag- 

nete,  quam  quod  polos  refpiciat.  Gilbertus  autcm  omnium 

primus,  illius  philofophiam  traftavit,  camque  tam  aulpicatd, 

uteandem,  quam  in  fanguinis  circulationc  Harvaeus  gloriam 

adeptusfit,  nempe  quod  ipfe,  qui  primus  invenerit,  pror- 

fus  abfolviflfe  vidcatur :  atque  adeo  qui  eum  poftea  fecuti 

Cmt3  Cabaeus,  Kircherus,  aliique,  quanquamexperimenta 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


'i  i  S  Deum  ejje  demonjlratur         Dr  s>.  IL 

quaedam,  caque  non  leviffimi  momenti  adinvcnere,  de  ipfo 
tamen  argumento  novi  nihil ,  neque  faneipfi  Gilbertouf- 
quam  nifi  Ariftotelis  causa  adverfantur ,  nihilque  aliud  fc~ 
cifte  videntur,  quamquodPhyfiologiam  Magneticam,quam 
ipfe  in  luccm  protulerat,ipfi  tenebricosd  fud  qualitatum  phi- 
lofophiaobfcuraverint$  controverha  autem  quam  cum  eo 
habent,  an  fcilicet  terra  fit  magnus  magnes,  folo  litis  amore 
movetur.  Ciim  enim  Gilbertus  magnum  quendam  magne- 
tem  in  intimis  teme  vifceribus  delitefcere  voluerit,  cujus  vi- 
mai.-U.cif.  res  exterioti  illius  crufta  quodammodo  domantur,  illi  vim 
nrch.i  3.  c.i.  niagneticam,  imbecilliorem  tamen,  toti  moli  pariter  infufam 
efle,  fummavi,  impetuque  contendunt.  Uter  autem  vice- 
rit,  noftra  nihil  refert,  cum  in  utraque  fententia  Dei  op- 
timi  maximi  fumma  fapientia  pariter  eluceat ,  five  enim  ma- 
jorem  vim  in  terras  vifcera  profundius  immerftrit  ,  five  mi- 
norem  partibus  etiam  exterioribus  latere  voluerit ,  eximium 
providentix  munuseft  tantam  folum  efle,  quanta  ufibus  hu- 
manis  prodefiet  ,  fi  enim  tanta  toti  quantam  Gilbertus  intcri- 
ori  telluris  medulte  inefleputat,  aut  fi  tanta  interiori  ejuf- 
dem  medullae  tnefiet,  quanta  cuique  parvo  magneti  ineft, 
neque  ei  quicquam  virium  exteriori  luto  dematur,  immobi- 
lia  omnia  &  ad  fe  affixa  teneret.  Ne  vero  mirabiles  omnes 
magnetifmi  affe&us  fequar,  paucis  rem  >  quam  velim ,  fatis 
conficiam. 

Sect.  VII.  Primum  itaquemultisobfervatum  eft,  at- 
que  diuturna  ubique  animadverfione  notatum ,  faxofas  t*er- 
ra?  venas  ad  axem  mundi  parallelas ,  8c  ad  ipfius  terra?  pla- 
num  horizontale  incidentesper  iEquatorem  utrinquc  a  polo 
ad  polumexcurrere^  adeo  ut.ubicunque  terrarum,montium 
fitum,  &  ordinem  obferyaveris,  interiores  illorum  fibras  ple- 
runque  cademHorizontis  obliquitate ,  quam  in  ifta  regione 
facit  ipfa  terra.per  ordinem,  ad  polos  dirigi  experturum  efie 
polliceantur.  Quod  in  Germani£  Keplerus ,  in  toto  Ap- 
pennino  Cabseus,  Kircherus  autem  ,  aut  proprii ,  aut  ami- 
corum  induftria,  fere  per  totum  terrarum  orbcm,  tum  in  al- 
tiffimis  rupibus,  tum  in  profundiflimis  fodinis ,  experti  fu- 
"  Imo,  inquit,  llle,  hoc  experimentum  ipfamontium  ex 


Lib.  t. 
Exper, 


part.i, 
a. 


ere. 


"  Auftro  in  Boream 


in  exteriori  telluris  fuperficie  conca- 

"  tena- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.VH.        a  rerum  finibus,  &c. 

cc  tenatorum  (erics  dicfee  compaginationis ,  veluti  quoddam 
"rudimentum  fatis  fuperque  indicare  videtur.  Apen- 
cc  ninum  certe,Pyren*eos,  &  Alpes  in  Europ^  5  in  Afia  Tau- 
cc  rum,  Caucafum  videmus  cum  Parapanifo  ab  ultimd  infuli 
cc  Zeilano,  per  mediam  Indiam  ,  Afiam  ,  &  Scythiam ,  aliis 
"  montium  ramis,veluti  coftis  quibufdam  Oflaturaein  utrum- 
"quelatus,  re&a  in  Boream  tendere  3  Africanos  quoque, 
cc  leu  Lunx  montes,  abiEquino&iali  in  Auftrale  ufque  Borse 
cc  Spei  promontorium,  &  hinc  in  Boream  Atlantem  continua 
cc  ferie  excurrentes  novimus,  Americam  denique  univerfam 
"veluti  feptp  quodam  montium,  e  Borea  in  Auftrumre&a 
*c  tendentium,  in  Orientalem,  &  Occidentalem  dividi  notius 
cceft,  quamdici  debeat.  Cumenim  Sol  &Luna,  interdu- 
cc  ostropicos  ex  ortu  in  occafum  perpetuo  feratur,  magnof- 
<cque  maris  motus  caufetur$  confultius  erat  terrse  corpus 
cc  ex  auftro  in  boream ,  five  Bvpeo-voiws  ad  firmiorem  to- 
<c  tius  confiftentiam  ,  partiumque  fingularum  connexio- 
ccnem,  quam  Eugp -Qeyvyjs  compaginari.  Quod  fi  fibris  ex 
cc  ortu  in  occafum  excurrentibus  id  fuiflet  conditum,  timen- 
cc  dum  erat,  ne  nimio  Solis  ei  incumbentis  calore  %  &  ficci- 
cc  tate  torrefa&um  fucceflii  temporum  fifliim  ,  divifionem 
"continui  zona  torrid3,  frigidd  veroe  nimia  humiditatc,& 
cc  frigore  ejufdem  diflblutionem  pateretur.  Aut  etiam  ex 
cc  vehementi  oceani  motu ,  partes  aquarum  illifione  paula- 
cc  tim  confumptse  totius  interitum  caufarentur.  Sapienter 
cc  igitur  divina  providentia  hac  ferred  ligatuni,  feu  magneti- 
ccco  vinculo,  telluris  corpus  contra  feros  maris  fluftus,  & 
cc  Solis,  Lunseque  injurias,  armare  voluit.  Quos  terrse  fibra-  L» 
rum  duftus  orbiculari  compagis  formsi  coagmentari  cenfuit 
Cab^us,  feu  cepse  inftar  fphaericos  efle,  ita  ut  per  medium 
excurrat  Axis,  &  circa  Axem  circumponantur,  veluti  folia, 
primum  minora,  deinde  majora,  &  majora  5  ficuti  enim,  (i 
fcindatur  cepa ,  cernuntur  folia  illara  coagmentantia  excur- 
rere  circa  polum,  feucirca  axem$  hocidem  etiamdicoap- 
parere  in  terr3,  fed  propter  magnitudinem  globi  illae  vense, 
quas  fic  terram  coagmentant,  &  quafi  componunt,  videntur 
parallelx  axi,quamvis  revera  rotunditatem  fphsera?  terreftris 
lequantur,  &in  polrs^uafi  committantur.  Sicille.  Kircherus 
autem  altf  forma  fcilicet  cylindri  in  modum  extruftam  fuiffe 

S  cenfuir, 


Deum  ejfe  dentonjhatur  Disp.II. 

cenfuit,  qud  verd  rationc  non  dixit }  quacunque  autem  for- 
ma  extruantur,  prorfus  mirabilis  videtur  Archite&onica  ifta 
naturae  induftria,  qux  tantos,  tamque  validos  ferri,  &  faxi 
arcus  und  compage  invicem  commtfit,  &  coagmentavit.  Pri- 
mum  enim  nihili  non  efle  videtur  materiam,  qua?  ad  robur, 
&  diuturnitatemaptiflima  fit,  paraville^  quippe  terrae  glo- 
bum  non  molli,  8c  inertiluto,  ftd  metallo  tenaci,  omnium- 
que  duriflimo  efFecit :  tum  deinde  in  ingentia  quafi  offa,  & 
ferranlenta,  quse  per  univerfam  molem  excurrant ,  fabrica- 
vit,  eaque  ei  figura  compofuit ,  quse  firmamenti  ac  roboris 
vimmaximam  haberet.  Et  denique  tam  validis  commiffu- 
ris  in  medio  devinxit,  ut  quanquamipfa  terrarum  moles  e 
pluribus  ferriorbibus,  invicem  conjun&is,  conftet,  ifti  om- 
nes  ingenti  trabe  per  axem  excurrente,  ad  majorem  ftabili- 
tatem  fuftententur,  adeo  ut  demum  tot  arcubus,  quotcir- 
culosper  iEquatorem  a  Polo  ad  Polum  du&os  finguntGeo- 
graphi,  tota  moles  fabricata  efle  videatur.  Atque  etiam  uti 
polari  magneticorum  verticitate,  &  venarum  ad  polos  excur- 
rentium  duttu,  eflequorundam  in  ipfis  polis  arcuum  com- 
raiffuras  certa  quadam  ratione  confici  poteft  5  ita  probabili 
admodum  conje&uraelocum  dare  videtur  magnetis  variatio 
fibras  h  polis  excurrentesaliis  ab  ortu  in  occafum  oblique  ex- 
currentibus,  hincindeintercifasefle  :  Neque  enim  quamvis 
eaufam  probabilem  haftenus  attulerunt  philofophi  magneti- 
ci,  cur  tantlvarietate  £  polari  dire&ione  diftrahatur  mag- 
ne$,  nifi  quod  cum  prope  interftcanteshafte  fibras  immineat, 
ipfarum  virtute  a  meridiano  fle&atur.  Ut  fi  plures  magnetes 
cuique  acui  fuppofueris,juxta  illorum  fitum  verticitatis  vari- 
ationem  fieri  experiare.  Si  vero  terra  hujufmodi  quafi  fer- 
rearum  trabium  commifluris  ubique  ftcum  ipfa  jungatur^ 
magnacertfc  ad totiijs ftabilitatem praefidia  afFerunt,  cum  & 
femutuo  fuftentent,  &inqu3que  commiflur4  quafi  trabali 
clavo  figantur.  Ut  fi  ufpiam  forte  temporis  diuturnitate  pars 
cujufvisarcus  labefa&etur,  nonultra  proxiirae  commiflurce 
nodum  ruina  ferpat.  Qua  Architefturae  ratione ,  fi  extrua- 
turterra,  longe  majori  arte  fobricataeft,  qxxkm  Lacunaria 
ifta,  quaenullis  columnis  fuftentantur  >  quorumque  trabes 
ejufmodi  contignatione  invicem  commiffie  funt,  ut  altera  aU 
terius  pondus  fuftineat,  ita  ut  fi  extremitates  ferre  valeant 

parie- 


Sect.  VIII.        a  rerum  finibus]  &c. 

parictes ,  media  pars  fe  ipfii  ferre  valebit.  Quanto  autem 
praxlariori  Archite&urce  arte  extrufta  eft  terrarum  orbis 
fabricatio,  cujus  nonmodo  parsquaeque,  ne  ruat  quamque 
fulcit,  fed  tota  feipfam.  Atqui  iftam  profefto  folertiori  ar- 
tearchite&atuseft  operis  fabricator,  quam  ut  imitando  fa- 
bri,  aut  intelligendo  philofophi  aflequantur. 

Se  ct.  VIII.  Atquehoceft  quod,  omnium  qua?in  na- 
tura*  aut  artecernuntur,prodigiifimillimum  effedicimus,vim 
quandam  undique  toti  moli  infufam  effe ,  qua?  fe  a  medio  in 
omnes  orbis  partes  diffundat,  adeo  ut  a  quaque  totius  parte 
fit  illius  in  quamque  conatus.  Vis  enim  magnetica  non  ad 
polos  aliudve  in  terra  punftum  determinatum  dirigitur,  fed 
radibsfuos,  &  quafi  jacula,  in  omnia  extremitatis  pun&a 
emittit,  quanquam  in  polis  validior  fit ,  quod  in  axe  adja- 
centium  omnium  virtus  coire  videatur,  tamen  non  ab  axc 
refra  in  polos,  fed  a  centro  in  orbem  (e  undique  jaculatur, 
ut  ubicunque  magneticum  quodvis  polueris,  linea*  breviffima 
ad  centrum  attraxerit.  At  maximam  admirationem  movet 
ubique,  8c  in  omni  parte  virtutem  oppofitam  irlveniri,  adeo 
ut  fi  hic  radius  ab  Auftro  in  Boream  prodeat,  ei  proximus  fe 
in  oppofitum  fpiculetur.  Qua  ratione  terram  firmiffima,  & 
fubtiliffima  qu3damconcatenatione  fecumfibi  cohaerere  fa- 
cit.  Cum  cnim  par  fit  a  centro  in  omnia  extremitatis  punfta 
nixus,  ift3  mutua'  oppofitione  terra  loco  fuo  immobilis  libra- 
tur,  quoti  cum  und  quafi  chorduliin  hanc  partem  trahatur, 
&in  oppofitam  altera  ,  inter  utriufque  luftam  cum  neutra 
propter  virium  a?quabilitatem  cedat,  ne  in  quam  partem  nu- 
tet  firmiffime  detinetur ,  cum  autem  ar&iflimis  magnetifmi 
vinculis  terra,  qua?  tam  robufte  fecumipfa  junfta  eft ,  colli- 
gatur,  tantoftatroboreubiqueftabilita,  ut  ftabilius  nihil, 
aut  ab  omni  ruina  tutius,  fingi  potuiffet.  Primum  enim  radii 
utrinque  ab  iEquatore  ad  polos  vibrantur  5  deinde  a  cen- 
tro  ubique  per  totum  terrarum  orbem,qua  vigoris  radiatione 
omriia  circumferentia?  latera  &  centro  &  invicem  quafi  vin- 
cuJis  devinciuntur.  Cum  vero  terrarum  orbis  ,  qui  ipfc 
tanta  hrmitate  fabricatus  fit,  tam  varia,  8c  involuta*  con- 
CtJten^tlonedevinftus,  &  conftrichis  ubique  tencatur,  Ar- 
cnitectos ,  6k  machinatores  omnes  provoco  ,  fccum  ipfi 

S  2  cogi- 


T>eum  ejfe  demonflratur      Disp.  II. 

cogitcnt  ,  qui  quoquomodo  majori  robore  confici  potu- 
iffet. 

Atqui  omnium  maximam  admirationem  movet  radiofa 
ifta  magnetifmi  tenfio,  quod  cum  ad  certum  fpatii  interval- 
lum  vires  fuas  explicuerit ,  conatum  retro  in  terram  fleciar, 
quo  terreftria  quae  in  extima  fuperficie  jacent  omnia,  ne  in 
aeris  immenfitatem  decidant,  fuis  fedibus  alligantur.  Quod 
fi  eajatione,  quam  defcripfit  Cartefius,  aut  alia  eidem  fimili 
fiat,  nempe  quodparticukemagneticae,  qua*  ubiquee  terri 
prodeunt,  neque  re&a  ferantur ,  neque  eadem  via  rever- 
tant,  fcd  femper  fafto  orbe  curhim  infle&ant.    Cum,  vero 
majori  copia  e  Polis  exilire  contigerit,ma  jores  vortices  com- 
ponunt,  ut  qux  ab  auftrali  exeunt  in  terram  non  redeant, 
nifi  ingenti  fado  circuitu  per  borealem,  5c  qux  a  boreali  ni- 
fi  per  auftralem.    Quo  particularum  itu ,  redituque  omnes 
virtutis  magneticas  vires  explicandas  eflfe  putat.  Qui  tamen 
folis  mechanicis  materke  legibus  fiat  ifta  magncticarum  par- 
ticularum  difpofuio,  neque  ipfe,  neque  quifquam  alius  eum 
fecutus  dicere  aggreffus  eft.  Ut  enim  csetera  omnia  in  mag-  - 
nete  mirabilia  prateream,  quamobrem  quaefo  particulx  ex 
uno  polo  exilientes  non  re&a  ire  pergant  >  qui  caus^  ipfie 
fuuni  curfum  infleftant,  &,quoduce,  tam  immenfa  itinera  a 
polo  ad  polum  conficiant  ?  An  quod  (ut  infinuare  vifus  eft) 
Uieatus  habeant  ad  menfuram  fuam  excavatos,  per  quos  fa- 
cilius  tranfire  poflint  >  Qui  vero  qux  e  boreali  ven§re  tam 
opportunos  meatulos  in  auftrali  fibi  fa&os  fuifle  intellexe- 
runt  ?  &  fi  intellexerint,  qui  curfus  fuos  tantis  itineribus  gu- 
bernare  poflent?  Nifi  enim  particulis  fuis  intelligendi  facul- 
tatemtribuat  magnus  iftePhilofophus,  nunquam  eas  curfus 
fuosincurvare,  neque,  qu^  ab  uno  polo  exeunt,  eafdem 
per  aerem  circumfufum  certa  via  ad  alterum  reverti  efficiet, 
Quocunque  autem  principio,  &  quibufcunque  inftrumentis 
fuasterra  magrieticas  virtutes  exerceat,  duo  funt,  inquam, 
qux  fatis  mirari  non  poflumus.    Primum,  interiorem  illius 
medullam  tam  exquifitapartium  concatenationecompofitam 
fuitfe,  ut  tota  e  catenulis  fiat/quas  apolo  ad  polumtenfe 
excurrunt.    Quid  enim  mirabilius  efle  poflit,  quam  tantam 
tememolem  eprincipiis,  tantaartis  fubtilitate  fabricatis, 
cpnftare,  ut  fit  tota  nil,  nifi  catenularum  undique  in  onwe* 

partes 


Sect.IX.         4  rerum  finihus,  &cc. 

partes  tenfarum  eonglomeratio.  Alterum  quod  nos  fatis 
mirari  non  pofre  dixi,  eft  fpontanea  ifta  effluviorum  magne- 
ticorum  vibratio  $  virtutem  enim  fuam  in  ferrum,  nificor- 
pufculis  in  ipfum  immiffis,  exercere  nequit,  five  catenarum, 
five  uncorum,  fivebrachiorum,  five  chelarum  adinftar  fu- 
erint,  five  quacunque  alid  formae  ratione  fiant,  inefiabili 
fane  fubtilitate  fiunt ,  cum  quanquam  taminfigni  potenti£ 
valeant,  facillime  per  ip(am  marmoris  foliditatcm  penetra- 
re  poffint,  quam  ftupenda  eft  ifta  opificis  fblertia,  qui  tan- 
tam  molem,e  pulvifculis,  tand  artis  (iibtilitate  invicem  com- 
miffis,  fabricavit,  ut  equidem  jure  nihil  in  omni  arte  ,  aut 
naturlefle  dixerim,  quod  cura  ipGus  terrae  coagmentatione 
conferendum  effe  videa.tur ! 

Sect.  IX.  Cumvero  terra  in  fefe  undique  conglobe- 
tur  5  cum  fiio  ponderum  sequilibrio  fuftineatur  }  cum  deni- 
quedebito,  a  folis  ambitu,  intervallo  collocetur  5  dicite 
quid  aut  terrae,  aut  foli,  aut  utrique  motum  imprefferit? 
Quid  circa  axem,  quidin  orbem,  quidper  eclipticam?  & 
primum  quo  principio  motus  omnino  inchoetur  dicite?Quid 
vero  de  eo  dubitaveris,  inquitis,  cum  naturalem  omnem  in- 
terno,  violentum  externo  cieri  inquiamus  omnes?  Novi 
equidem,  id  autem  quod  dicitis  quemadmodum  fiat ,  dica- 
tis  rogo.  Quid  enim,  an  res  ftipfa  moveat,  an  ali2  qu2yis 
quae  in  ipfa  fita  eft  agitetur  ?  Si  alid  qudvis,  motus  fui  prin- 
cipiumnoneft,  fed  aliunde  impulfa  movetur.  Ifta  ergo 
alia  quae  motum  incboavit,  anJe  moveat,  an  aliunde  mota 
fit  ?  fi  mota  fit,  eadem  quseftio  (emper  futura  eft  5  fi  fe  mo- 
veat,  dicatis  velim  qui  motum  fuum  fine  perceptione  ,  & 
arbitrio  in  quamvis  determinatam  viam  definirepoffit?  Sic 
cum  lapis  deorfumdecidit,fi  intern^  vi  feratur,  quamobrem 
viae  rationem  non  furftim  dirigat  ?  Cum  enim  in  aere  fu- 
fpendatur,  an  terra  ubi  fita  fit  novit,  uteam  re&a  petat  ?  an 
efle  fedcm  fibiaptiorem,  ut  fponte  appetat  ?  in  terram  crgo 
qui  principio  quovis  interno  feratur,  non  intelligo,  nifi,  ubi 
fita  fit,  percipiat,  cffe  locum  fibi  inftitutum  intelligat,  om- 
nemque  gravitatis  fuae  vim  eam  verfus  inclinare  faciat.  At- 
que  adeo  cum  Sol  circa  axem  fuum,  aut  Terra  circa  fuum  vol- 
vatur,  quamobrem,  fi  uter  fe  movere  poffit,  hoc  potius  -quanv 

c  2  rctav. 


ij4  Detm  ejfe  demonflratur  Disp.tl. 

rctro  contrario  motu  fe  vcrfet  ?  An  quod  fic  forte  ab  ini- 
tio  contigerit  ?  At  contingentiae  iftius  caufam  quserimus,  & 
nifi  quam  afferatis  huc  potius,  quamillucfe  verfare,  &fine 
causa  dicitis.    An  ergo  quod  majus  infitae  gravitatis  pon- 
dus  altera  parte  delitefcere  contingat ,  at  gravitatem  nifi 
vim  aliunde  inditam  efle  fateamini  ,   nullam  efle  pofle 
demonftravimus.    At  fi  (~ut  velitis )  infita  fuerit,  cum  tamcn 
totam  molcm  co  fitu  difpofuit ,  ut  pars  gravior  ad  locum  in- 
feriorcm  pervenerit,  quamobrem  non  quiefcat  ?  Aut  qua 
vi  fc  in  oppcfitam  partcm  tollat,  adeo  ut  tandem  in  circuitu 
abfolvendo  pars  gravior  leviori  immineat  ?  Si  vero  in  omni 
totius  parte  vis  fit  asquabilis,  ut  in  omni  motu  circulari  se- 
quabilem  femper  effe  novimus,  quid  cft  quod  motum  om* 
ninoinchoare  poflit,  cum  fi  qui  fit,  par  fitin  omnem  partem 
conatus  ?  Aut  fi  quid  inchoaverit,  quid  in  hanc  potius  quam 
viam  contrariam  definiat  >  Adeo  ut  etiamfi  motus  principi- 
um  invenire  poflent,  qualenullum  ha&enusinvenerunt,  ni- 
hil  tamen  quod  illius  curfum  definiat,  inventuri  funt,  nifi  de- 
mum  quendam  efle,  qui  ipfe  arbitrio  definivit ,  fateantur. 
Neque  aliud  quodvis  intcrnum  motus  principium  reperie- 
mus,  nifi  quod  fit  animantibus  proprium,  qua?  fenfu,  &  ap- 
pctitu  moventur.    Et  fi  quid  aliud  effe  videatur,  quan- 
quam  naturale  dici  poflit,  quod  cum  rei  natura,  cui  conve- 
nit,  copulctur,  nifi  tamcn  initio  a  quodam,  qui  ipfe  fit  pne- 
ditus  arbkrio,  inditum  efle  dicamus,  quantumcunque  in  cau- 
(arum  ferie  quis  pcrget,  nunquam  ad  cauftm  qux  quicquam 
valere  poflit,  perveniet.    Id  quod  in  lapidis  ad  tcrram  de- 
fcenfu  fupcrius  diximus,  &  poftea  contra  Ariftotelem  fufius 
di&uri  fumus,  nempc  cum  fieri  non  poffe,  nifi  quis  terrenis 
omnibus  propenfioncm  quandam  in  tcrram  movendi,  aut 
ipfi  temeterrena  omnia  ad  fe  alliciendi  virtutem  indiderit, 
quod  potifliraum  in  loco,  quem  nunc  tra&amus,  tam  per- 
(picuum  cfle  videtur ,  ut  Philofophorum  alius  nemo  fit, 
Phyf.  Tom.  i.  praeter  unum  Gaflendum,  qui  dicere  aufus  eft,  quamobrem 
fcft.2.1.3.c.<5.  aut  s0]3  aut  Terra,  at  aliud  quodcunque  fydus  axi  fua  cir- 
cumvolvatur.    Ipfe  autem  poft  omnes  mechanifmi  conatus, 
nbris  quibufdam,  atque  machinis  perfici  voluit ,  qu«e  eo 
ordine  compinguntur ,  ut  fa&3  unius  compulfione,  vis  in 
proximam  tranfcat,  atque  ab  ea  in  aliam,  &  inde  in  alteram, 

ufque 


Sect.  X.        a  rerum  finibus,  &c. 

ufque  dumob  fph*ricam  figuram  cxtrema  primam  compule- 
rit.aqu^  iterura  fecunda  compulfa  tertiam,atque  adeomutuS 
omnium  impulfione  continua  fiat  totius  circumvolutio.  Quis 
autem  fubtiliflimasn  iftamfibrarum  contexturam  effecit,  quis 
in  hanc  potius,  quam  alteram  partem  inclinavit ,  quis  dcni- 
que  in  motum  primus  compulit  ?  Optima  enim  quaeque  au- 
tomata ,  etiamfi  in  motu  perfeverare  poflunt ,  (u3  tamen 
fponte  nunquam  eundem  incipiunt.  Ita  fyderum  orbes,  fi 
fecundum  fibrarum  du&us  quis  impulerit,  in  orbem  circum- 
ire  non  definent,  nifi  vero  impulfi  non  incipient ,  cum  nul- 
la  unquam  machinarum  difpofitio  vim  motricem  fibi  dede- 
rit,  fed  folum  apta  fit,  ut  datam  confervet.  Ikcunque  fit, 
fi  ei  rotularum  concatenatione,  quam  defcripfit,  quique  fy- 
derum  orbes  extruantur,  non  intelligo,  qui  magis  artificio- 
providenti^e  folerti£  extrui  potuiffent.  Atque  adeo  com- 
pagem  fuam  ei  arte  fabricatam  effe  vidit  vir  Ulc  magnus,  ut 
nifi  fapiemiflimo  numine  conftitutam  efle  feteamur  ,  neque 
facicndam ,  nequc  intelligendam  efle  clamat ,  &  proinde 
Philofophos  omnes  primo  gradu  haec  fic  fe  habere  profitcri 
monet,  quia  opifcx  fummus  fic  fe  habere  voluit ,  qu&m  va  • 
rie  quafi  tergiverfando,  p£rque  ambagej  incedcndo  co  de- 
mumredire,  utad  idemmet  profitendum  adigantur.  Sivc 
autem  ift5  ,  five  alid  quicunque  contexturi  cadeftcs  orbes 
fabricentur,  nulla  unquam  reperietur  caufa,  quamobrem  aut 
omnino  moveant,  aut  h3c,  qud  moventur,  feu  yia,  feu  celc- 
ritate,  nifi  quod  fummus  opifex  fic  volvi  volucrit. 

S  E  c  T.  X-  Circumvolutis  autern  circa  fc  fy derum  orbi- 
bus,  quibus  tamen  machinis  per  ingentem  iftum  magni  orbis 
ambitum  circumvehetis  ?  Trochleas,  vcftcs,  rotasfefemoi* 
dentes,  aliaque  omnia  inftrumenta ,  quibus  in  terri  dimo- 
venda,  uti  voluit  Archimcdes ,  afferte^  atque  qui  quavis 
veftrum  omnium,  aut  arte,  aut  induftrid,  fivefolem,  fiveter- 
ram  circumferrt  poffitis,  experiamini.  At  otiofo  cft  veftra 
Philofophia,  nihilque  efficit,  fcd  foW  garrulitatc  fc  exercet, 
Qyienimdefcriptione  fiantcoeleftiumconverfionum  ordines, 
magnacum  opinionum  diffenfione,  pro  fuo  quifquc  arbitrio 
conftituitis.  At  fi  qui  ifte  defcriptionis  modus  primiim  fine 
opificis  confilb  defignari ,  &  confici  potuit ,  interrogjamus, 


M5 


Deum  e/Je  dtmonjlratnr         Di  sp  .  II. 

hominum  loquaciffimi  prorfus  obmutefcitis.    Cum  vero 
praecipuetres  fint  de  coeleftium  converfionurn  ratione  (en- 
tenthe,  Ptolemsei,  Copernici,  &  Tychonis  Brahei,  ex  iis,  u- 
tram  mavultis  accipiatis ,  &  qui  opifice  extra  fe  nullo  con- 
ftituta  fit,  experiamini.    Quid  autem  de  Ptolemaica  dicamf 
cum  certiffimae  experientix  adverfetur  >  Cum  Venusquam 
Soli  fuppofuit  ipfi  circumducatur,  &  nunc  infra,  nunc  fupra, 
nunc  ad  latera  excurrat  >  quod  fi  utrumque  fydus  fphaera* 
folidae  affixumelTet,  nequaquam  fieri  potuit,  cum  fuperior 
Solis  fpha^ra  Veneris  inferiorem  ambitu  fuo  compleftatur : 
Si  vero  autifta,  autfimili  quavis  ratione  abfblvantur  orbium 
coeleftium  motus,  nonvideo,  quifeartificis  cujufdam  opus 
fuiflTecIarius  indicarent.    Id  enim  quid  magis  indicat,  quam 
tamimmenfus,  atqueinvolutus  machinarum  apparatus,  quo 
innumerabilibuscommiffuriseonnexx  fint  totius  partes,  vari- 
ifque  rotarum  invicem  jun&arum  motibus  intricati  omnium 
curlus  abfolvantur  >  Putafiie,  nullo  opifice  rem  procurante, 
tam  implexam  tot  orbium  compagem  (He  fuapte  natura  ex- 
tmxifle,  &  cum  forte  extru&a  fit ,  varias  fui  partes  tam  va- 
riis,  tamque  involutis  motibus  verfari  potuifle  >  Quim  dele- 
ftaret,  fi  quis  explicare  vellet,  quemadmodum  ingens  ifta 
concentricorum,  &  eccentricorum  farrago  le  in  intricatam 
iftam,  qud  fit,  fabrica?  rationem  compoluerit !  Ne  vero  rem 
ridicuJam  nimis  exagitem ,  utram  e  duabus  aliis  fcntentiis 
mavis,  fume,  &  qui  illorum  motuum  defcriptiones  conficias, 
rurfum  experiare.    Quanquam,  utram  eligas ,  nequicquam 
refert,  cum  enim  Copernicus  folis,  &  terrse  tam  moturo, 
quam  fitum  mutavit,  Tycho  Brahe,  feu  potius  Longomon- 
tanus,  qui  magiftri  hypothefin  correxit,  &  perfecit,  utriuf- 
que  locum  immutatum  reliquit,  &  motum  inter  utrumque 
divifit,  motum  enim  diurnum  terra?,  quam  in  mundi  centro 
pofiiit  circa  axemfuam  revolutioni,  annuum  autem  folis  cir- 
ca  magnum  orbem  converfioni  tribuendum  efle  voluit.  Sive 
autem  alter,  five  uterque  moveatur ,  nihil  refcrre,  inquam, 
cum  primum  qui  omnino  moveri  poffint,  adhuc  caufam  de- 
fideremus,  deinde  ut  hac,  non  alia  ratione  motus  fuos  confi- 
ciant.    De  motu  autem  circa  axem  fuperius  diximus,  nul- 
lamilliuscaulamefle,  fivefoli,  five  terra?  tribuatur.  Nifi 
quod  ut  quisdicat  velim3  fi  fol  fibicircumvehatur,  quo  cafu, 

qua- 


Sect.  X.  a  rerum  finibits,  &cc.  x 

quave  neceffitate  ab  ortu  inoccafum^fi  terra  fibi,quo,quave 
ab  occafu  inortum,  fi  vero  terra  axi  iiise  nixa  viginti  quatu- 
or  horarumfpatio  circumvolvatur,  quo  impetu  motum  in- 
cipiet?  Magneticis  fuis  viribus  (inquit  Gilbcrtus)  fe conver- 
tit.  Magnetifmo  autem  nihil  mirabilius  efle  cemonftravi- 
mus,  Sc  ii  ifta  ratione  conficiatur  converfio,  eam  fummaar- 
te  confici  jamdudum  dcmonftretur.  Qui  vcro  ifta  virtute  ? 
cumenim  ^qualis  fit  utrinque  ab  ortu  Scoccafu  in  polos  ver- 
ticitas,  quamobrem  in  hanc  potius  quam  illam  viam  flc&a- 
tur?  Si  autem  ioaequalis  fit,  alicubi  confiftet,  ubicunque 
nempe  vis  validior  collocctur  5  atfolaribus,  inquir,  infiuen- 
tiisadjuvatur.  Qua  autem  ratione,  fi  Sol  fe  moveret ,  ter- 
ram  promovere  poffit,  nihil  dixit,  nifi  quod  tandcm  ad  cau- 
fam,  qua?  adfinem,  cujus  causd  Bat,  refpexit,totius  rei  even- 
tum  retulerit.  Cum  enim  incredibilcm  iftam  motus  rapidi- 
tatemfcacoelisfuftuliffe  arbitratus  fit,  continuo  terreni  or- 
bis  verticitatem  ob  fui  commodum  inferre  pergit.  "  Nifi  Lfo^ 
cc  cnim,  inquit,  diuturna  vertigine  volutctur,Sol  conftanti- 
cC  bus  luminibus  deftinata?  alicui  parti  fempcr  impenderet, 
cCeamque  mora  diuturn^  ureret,  atque  in  pulvercm  ageret, 
cc  diffiparet,  altiffimaque  tellus  vulnera  concipcret^  nihil- 
cC  que  boni  eveniret,  non  vegetaret,  non  animalibus  vitam 
cC  concederet,  humanumque  genus  periret.  In  aliis  vcro 
cC  partibus  omnia  horrida  eiknt,&  frigonbus  fummisrigida, 
cc  unde  cminentise  omnes,  duriflimae,  infjecunda?,  inaccefla?, 
tC  perpetuis  umbris,  &  nolte  aeternd  cooperta?  cffcnt.  Quam 
cc  mifcram  &c  horrcndam  utrinque  faciem  ipfa  tellus  curapa- 
cc  ti  noluerit,  magnetica  aftrea  mente  ln  orbem  volvitur,  quo 
cc  perpetua  commutatione  luminis  perpetua  effct  rerum  vi- 
cc  ciffitudo,  calorcs,  &  frigora,  ortus,  &  interitus ,  dics ,  e*. 
<c  nox,  mane,  ck  vefpcra ,  meridics  &  multa  nox.  Ita  petit 
cc  tellus  folem,8c  repetit,  averfatur,  &c  infequitur  ,  admira- 
cc  bili  fua  magnetica  virtute.  Qui  vero  eadem  nunc  folem 
petat,  nunc  averfetur,  nifi  quod  ifta  rationc  fuo  cmolumento 
confuluerit,  prudens  dicere  pr£teriit.  At  fi  nulla  fit  caufa 
qua?  rei  eventum  conficiat,  nifi  quse  ad  illius  commodum  re- 
fpcxcrit,  quid  fcquitur,  nifi  caufam  non  puremechanicam, 
fcd  prorfus  intellettricem  fuifle  ?  Neque  aliam  vir  accrrimi 
ingenii  voluit,  cum  magnetid  aftrea  mente  rem  conhci 


,^3  Deum  effe  demonftratur       Dt$*.  IL 

-  ccnfucrit,  quo  quanquam  quid  intellexir,  cum  explicare 
noluit,  nefciamus,  fi  tamen  quid  omnino,  hujus  motus  in- 
fhumenta  cfie  tum  vim  magneticam,  tum  aliam  aftrorum  fin- 
gularem,  caufam  autem  piincipem  efle,  mcntem  quandam, 
qua?  rcrum  Ufitttati  profpicit,  quxquc  idcirco  eas  terrac  de- 
dit,  iifque  utitur,  ut  emolumenta  omnia,  qui  hic  cnumera- 
vit,  alTcquatur.  Unus  autem  omnium  Keplerus  (Epicurum, 
&  Cartefium  ab  omnibus  fcmper  fecerno)  fe  rem  totam  me- 
chaniceconfecifieputavit.  Iftc  itaquefolem  magnum  univcr- 
fi  magnctcm  cfie  voluit,  qui  cum  in  qpundi  medio  fitus  fit, 
&circa  propriam  axcm  volvatur,  virtute  magnetica,  h  fe 
undique  diffus3,  planetas  omnes,  atqueadco  terram  in  ean- 
dem  fecum  vertiginem  rapiat.  Quanta  paucis  it&fam  co- 
pia  !  Primum  cnim  quid  fokm  ipfum  fuo  axi  circumvolve- 
rit?  IftucautemfumpfitPhilofophus,  quo  vcro  jurc  dixi- 
mus.  Dcnique  fi  caeteros  omnes  planetas  magnctica  quayis 
vinutecircumtulerit,  cum  nulla  magis  admirabilis,  quam 
magncti(mi  fokrtia  in  omni  aut  natura ,  aut  arte  reperiatur, 
argumentum  Archite&riris  providentia? ,  quae  eam  fccit,  fa- 
tis  confeftum  habemus.  Quid  autem  multa  ?  cum  multis,  ra- 
tifqueexpcrimentis,  circumvolutoin  centro  magnete,  mag- 
netica  in  orbem  non  circumvolvi  demonftretur  ,  prafertim 
Lib.  3.  par.  1.  Kircheri  ifto.  cc  Quod  fi  fiant  in  plano  aliquo  circuli,  qui 
fetf.  *.  u  (phxras  Planetarum  referant,  atquein  centro  ponatur  ex- 
a  quifitiffimse  virtutis  magnes,qui  folarem  Replcri  magnetem 
ct  referat,  quo  fafto  ponantur  in  fingulis  circulis  ampulla?  vi- 
a  trea1,  in  quibus  magnetica  frufta  ponantur,  quoitidem  fa- 
et  fto  vertatur  magnes  m  gy rum,  8t  videbis,  cum  admiratione 
uomnes  in  ampullis  inclufos  globulos ,  in  gyrum  quoque 
<c  aftos  arquo  tempore  cum  magnete  fuum  unumquemquc 
ct  circulum  conficere  ;  non  quidem  in  gyrum  circa  rrwgne- 
cc  ttm,  ut  Sol  rapit  Planetas,  juxtaKeplerum,ied  fupracen- 
"trum,  circa  proprium  axem.  Sin  vcro  alia  quacunque, 
quam  vi  magnetica  fiat,  rchctis  magnetifmilegibus,  alia  qua- 
dam  ratione  confici  dicendum  eft,  qua?  fane  quo  longius  vim 
fuam  diffundat,  eam  eo  magis  admirabilem  habere  oportet. 
At  quaecunque  fit  ifta  virtus,  cur  qua?fo  fingulos  Globos  tan- 
ta  motusin^qualitatecircumvehat,  Saturnum  triginta  annis, 
Tovcm  ducdecim,  Martem  menfibus  viginti  tribus,  Terram 

duo- 


Sect. X.  a  rerum  finibus,  &c. 

duodecim,  Venercm  ofto ;  Mcrcurium  tribus,  pr^fertimfi 
(utipfe  ftatuit)  <mms  orbis  virtutis  emanaritis  ex  Sole  tam 
quo  loco  Mcrcurium  amplcUitur  hnmillimum,  quam  quo  loco  Sa- 
Uirnnm  altijjimum,  fquali  cum  corforc  folari  vcrtiginc,  &  co- 
clemtempore  torqueatur  i  Quidergoin  causS  eft  ,  quod  tam 
inaequali  motus  celcritatc  corripiantur  ?  Quorundam,inquir, 
inertia,  8c  ad  motum  renitentia  ,  unde  difficilius  communi 
vertigini  obfequuntur.    Qimiam  autem  cft  ifta  motus  in- 
ertia,  atque  unde  in  quibufdam  magis,  in  quibuldam  minus 
dominetur?  Nulla  autem  ad  motum  renitentia  fingi  poteft, 
nifi  ignavum  gravitatis  pondus,  cum  itaque  nullam  iftiufmo- 
di  qualitatem  a  vi  magnetica  diverfam  rebus  ipfis  iuefle 
oftendimus,  nihileft,  quod  eidem  reluctetur.  Utcunquc 
autem  fuas,  quas  placet,  dc  cxtcris  hypothefes  ftruat,  unde 
qusefo  terra?  noftrae  ea  contigitad  motum  aptitudo,  ut  an- 
nuo,  Bcquenifi  annuo  fpatio ,  circumferatur  ?  Qua*  tamen 
motus  viciflitudine  confervantur,  cum  ipfa  terra  tum  quse  in 
ea  funtomnia,  adeout  eademfublata,  ncque  tcrrae  fruftus, 
neque  animantium  progenies  nafcantur.    Dcnique  quid  de 
Lund  fiet,  cum  proprio  vortice  Terra?  circumferatur  ?  fi 
enimtotius  orbis  motus,  vi  ab  ipfo  Solediffusa,  gubernetur, 
minores  omnes  tam  Lunae,  quamcaterorum  affeclarum,  qui 
fuo  Planetae,  quique  circumferuntur,  vorticesdiripict.  Quo 
folo  Solem  planetarum  motus  caufam  non  efle  dcmonftratur, 
quod  Lunam  non  circa  Terram  ferri ,  fed  circa  proprium 
orbem  efficeret.    Cum  itaque ,  proprio  gyro  verfatur,  nul- 
lam  fiiimotuscaufam,  nifi  qua?  initio  motum  imprcffit,  ha- 
berepotuit}  ncque  philofophi ,  quantumcunque  fe  fatiga- 
verint,  aliam  tandem  motuum  coeleftium  caufam  inventuri 
font,  nifi  quod  prima  omnium  caufa  fuum,  quem  habet,  cui- 
quc  imprefferit.    Aut  fi  qua?  fit  communis  omnium  quafi 
concatenatio,  adeo  ut  fit  tota  planetarum  compL-xio  ingcns 
machinamentum,  quotamvaria?  ab  uno  principio  inchocn- 
tur  motuum  rationes  5  annon  ^am  praeclara  michinatioi  is 
difpofitio  nonnifiartificis  ingcniofe  faftamcilc  indicara  ? 
Qpidenim,  an  ctlebcrrima  ifta  Archimedis  fphsera,  qua  fo- 
lum  difpares  iftos  coekftium  curfus  imitatus  eft,  fummum  Ar- 
chitefti  ingenium  in  omnia  fecula  propagabit,  &  millam  in- 
tcnm  ingenii  folcrtiam,  qua  primum  machinatacft,  mirabi- 

1*  2  mur? 


Deum  ejje  demonftratur  Disp.II. 

mur?  Pra&fertfoa  cum  pr#  natura?  fubtilitate  crafTIi  fit  ifta 
Archimedis  imitatio }  ifte  enim  converfiones  fuas  validis  xx\s 
rotis,  ut  vinculis  eftecit,  cum  ca  fubtilitate  fabricetur  coe- 
kftium  machinatio,  ut  qui  fiat,  neque  vifu,  nequetachi,ne- 
que  ullofenfuum  acumine  percipi  pofiit. 

Sect.  XI.  Sive  vero  SoITerrae,  five  Terra  Soli,  cir- 
cumferatur,  cur  giuefo  circulo  aequatori  parallelo ,  utfiab 
ortu  Sol ,  ab  occafu  Terra  curfum  perficiat ,  altcr  ca  lined 
volvatur,  qu#  altcriusmedium  interfecaret ,  quam  ut  cui- 
que  notumeft,  yEquatorem  idcirco  appellant,  quodeato- 
taTerra  in  partes  duas  sequales  dividatur.  Quid  eft,  in- 
quam,  quod  folem  tam  accuratd  ratione  tranfire  fecit,  ut  fui 
cursus  mcdia  rcvolutio  per  ipfamTerra?  mediam  regionem 
abfolvatur  >  Quamobrem  per  lcges  mechanicas  folaris  or- 
bita  in  hanc  partem,  aut  in  illam  jacere  non  potuit  >  Cur 
non  utrinque  extralineastropicales  verfus  utrumque  polum, 
imo  cur  non  ukra  polos  ambitum  fuum  fcmper  dcfcribat  ? 
Exigua  res  eft  totius  Terrae  globus,  ad  immenfi  iftius  orbis 
amplitudinem,  qui  Solis  coelum  habetur^  nefcio  quot  mil- 
lenas  Terrae  diametros  utrinque  interjaccre  ftatuunt  Aftro- 
nomi,  quam  incredibili  cafu  contigit,  ut  e  plufquam  mille 
viarum  tra&ibus,  quorum  cuique  perinde  circumfcrri  potu- 
it,  hanc  unam  elegerit  ?  Imo  cum  ipla  Terra  in  exilia  duo 
pun&a  divifa  fit,  (fic  cnim  habenda  funt ,  fi  ad  totius  orbis 
circuitum  conferantur)  cur  non  alteri  diametro ,  aut  hinc, 
aut  inde  immineat,  fed  cum  tam  exigua  fit  totius  moles,  per 
ipfam  ipfius  medietatem  percurrat  ? 

Atqui  cum  medium  coeli  circulum  obtinuerit,  cur  quaefo 
incitatiffimzl  ifta  convcrfione  circumvolvatur,  ut  viginti  qua- 
tuor  horarum  fpatio  tam  immenfum  curfum  conficiat  ?  Idque 
ca  conftantia,  ut  in  omni  temporis  diuturnitate,  minuto  uno, 
neque  celerius,  neque  tnrdius  fiat  revolutio.  An  nonres, 
non  tammirabilis,  quam  ftupenda  vobis  videatur,  folem,  aut 
terram,  cum  tantse  molisfuerint,  tam  infinitd  motus  pernici- 
tate  abripi,  ut  non  vclocius ,  imo  longe  tardius  globuli  tor- 
mentis  explofi  abripientur  5  at  vero  cum  tantam  vcrtiginem, 
tam  conftanti,  tamque  accurata  pcr  omnia  fecula  ^quabili- 
tatc;  confici  intueamini,  quid  ftupefafti  dicetis ,  qui  cogi- 

tationcm 


Sect.XL        a  rerum  finibns,  &c. 
tationcm  tam  prodigiofe  rei  mentc  capietis  ?  Miror  profecto 
his  folis  non  viditfe  vos  quam  lapiente,  quamque  praepoten- 
te  architedto,  tam  mirabilis  motus  gubernetur.    Sola  enim 
celeritas  immenfam  primi  motoris  potentiam  indicaret ;  at 
cum  tam  incitataf  celeritati  accedat  tam  accurata  xquabili- 
tas,  nunquamfatisaut  dici,  aut  cogitari  poteft  illms  fapien* 
tia,  qui  tantos  motus,  tantoordine,  conficiat,  femperque 
moderetur.    Si  vero  fateri  nolitis,  mechanicis  veftris  omm- 
bus,  aut  inftrumentis,  aut  legibus  ,  omnem  immenfi  hujus 
horologii  machinationem,  vos,  qua?foy  conficiatis,  adeo  ut 
no&is,  dieique  fpatia,  eaa:quabilitate  femper  metiatur,  Vt  Lib. 
tmlla  ars  curiofa  (obfervante  Gilberto)  aut  per  clepfydras,  aut 
pcr  korologia,  arenaria,  aut  per  ea  qu<e  ex  rotulis  dcflticulatis 
cotnpofita,  pondcnbus,  aut  intenf*  lamin*  chalybc*  vi  incitan- 
tur,  dtfjcnntia/naliquaw  temporis  invenire  pojfit.    At  yeftn 
moris  non  eft,  tam  (evcre  philofophai  i.  Qux  in  naturi  ma- 
ximemhabiliafuntomnia,  eorum  nullam  vos  rationem  ha- 
betis.  Scd  rudia  admodum,  8c  vixinchoatarerum'mitiare- 
fpicitis,  adeo  utr  fi  peifeftam,  atque  accuratam  rei  cujufvis 
abfolutionem  a  vobis  defideremus ,  furdis  femper  canamus. 
Siccum,  quo  nunc  verfamur  loco,  quifiantno&is,dieique 
vices  interrogemus,  fi  quis,  inquitis ,  oculos  fuftulerit ,  aut 
folis  circa  terram,  aut  terne  circa  folcm  gyratione,  fieri  non 
dubitabit.  Quanquamergo  quiomnino  fiat  iftagyratio  non 
explicuiftis,  explicuifle  tamen  dabimus  ,  atque  folum  cum 
tam  incitatlceleritate  rapiantur,  ut  dicatis  interrogamus, 
quibus  fraenis  fuos  motus  tam  pra?cise  gubernent,  aut  qua 
machinarum  compage  eofdcm  mctiantur^  ut  tam  immenft 
itinera  uno  nunquam  momento  aut  tardius,  aut  citius  con- 
ficiant?  Ab  ipfis  autem  aftris,  imofaxis,  citius,  quaoi  a 
vobis  refponfa  referemus :  Ha?c  cum  poftulamus ,  veniam 
impetratis,neque  vos  tam  cuviofiim,  tamque  moleftam  Phi- 
lofophiam  profiteri  dicitis.  Qiianquam  enim  initio  omne  na- 
turx  artificium  explicare  femper  fpondcatis ,  tamen  cum  dc 
rcbus  fingulis  traftatur,  Deus  bone !  quam  cralfe,  quam  ru- 
des,  quam  pueriles  hypothefcs  cxtruuntur  ?  Memini  equi- 
dem  quam  ineptos,  de  rebus  naturalibus  fcrmoncs ,  pum 
olira  cum  eflemus,  inter  nos  habuimus,  neqac  profjCto, 
cum  ancillis  do&i  folem  facem  bipedalem,  lun.im  Dei  om- 

T  3  mpo- 


Deum  ejfe  demnflratur  Disp.IL 

nipottntis  luccrnam,  aftra  particulas  e  vcteri  luna  dilcerptas 
efle  putabamus,  de  iis  multo  rriajori  cum  imperitia  3  quam 
vos  balbutire  folitos  fuifleputo. 

Sk  c  t.  XIL  Cum  vero  per  medium terra?  circulum  tan- 
ta,  tamque  a?quabili  incitatione  feratur  ,  cur  non  eodem 
femper  Parallelo,  dicite  ?  Cur  nunc  hinc  ,  nunc  inde  lineis 
fpiralibus  excurrat,  adeo  ut  cujufquedieiconverfione  novo 
circulo  circumvehatur  ?  Idque  ea  conftantia,  ut,  quanquam 
unoquoque  die  curfum  uno  propemodum  gradu  immutet, 
iftam  tamcn  mutationem,  quantulacunquefit,  eandem  pcr 
omnia  fecula  confervet.  Hic  autem  ut  in  reliquis  omnibus, 
quemadmodumres  fe  habeat,  fusefatis,  neque  imperitedi- 
citis,  ne  verbum  vcrd  qui  fic  fe  habere  folis  legibus  mecha- 
nicis  contingat.  Cur  denique  cum  utrinque  fenfim  excur- 
rat,  hucufque,  &nunquam  digiti  latitudine  ulterius  pro- 
grediatur  ?  Qui  intra  amplitudinem  figniferi  orbis  curfus  fu- 
os  femper  definiat  ?  Qui  tam  accuratedifcefTuum,  accefTuura- 
que  fpatia  metiatur,  ut  cum  viginti  tribus  gradibus  ,  &  tri- 
gintagradus  momentisdifcefferit,  curfum  fiftat?  Cur  nun- 
ouam  uri  alia  converfione,  aut  dempta4,  aut  additJ,  eundem 
fleftere  incipiat  ?  Cur  non  vicefimo  nono,aut  tricefimo  pri- 
mo  fe  referre  cogitet  ?  Eoque  cum  pcrvenerit,  qua  vi,  quo- 
ve  cor.filio,  indiverfam  partem  afcendat  ?  Quid  veftigia  in 
aquilonem  properantis  auftrum  verfus  reducat  5  quidque 
viciflim  ab  auftralibus  fignis  in  borealia  infle&at.  Nifi  eun- 
dem  cum  Poetis  aurigam  quendam  effe  velitis ,  qui  cum  ad 
definitam  fpatii  latitudinem  abierit  ,  flexis  habenis  curri- 
culum  convertat.  At  neque  de  rebus  hifce,  earumque  cau- 
fis,  vobis  ncgotii  quicquam  feciftis,  aut  fi  quae  de.  iis  afFerre 
placuit,  fabulis  fimiliora  funt,  quam  quas  de  Phoebo  fuo 
I-1*  Poeta?  finxerunt.  Quid  enim  aliud  eft,  quod  Anaximenes, 
fk  Anaxagoras  fingunt,  cum  aere  verfus  polos  condenfato 
folem  retro  in  diverfam  partemimpelli  comminifcuntur.  Ifti 
enim  obliquum  folis  curfum,  qui  aerem  in  utrumquc  polum 
coerceat,  quanquam  unica  res  fit,  cujus  caufam  dari  opor- 
tet,  fumpferunt  5  atque  cum  fumpferint,  qui  tam  perenni, 
Scaequah  flaturedeat,  nihildicunt,  neque  qui  in  polis  ita 
conftipetur,  ut  folem  in  contrarium  curlum  repellat.  Cum 

enim 


Dc  placit, 


Sect.  XIII.       a  rerum  finibmy  &c. 

enim  in  omnem  partem  pateant  immenfa  aetheris  fpatia,  in 
qua?  abirepoffit,  nihil  eft,  quod  eo  impeturetro  pellat,  ut 
folis  globum,  quiterram  magnitudine  vincit,  fecum  abripi- 
at:  At  cum  praecipuus  fit  inter  mechanicos  Epicurus ,  qui 
ventorum  flatibus  fydera  aequabili  ratione  huc  illuc  ferri 
volucre,  in  illius  opinione  redarguenda  rem  forte  (fi  operx 
pretium  fit)  fufius  profcquemur.  Quid  item  de  aliis  dicam, 
qui  folem  curfus  fuos  mutare  fingunt,  folum  ut  pabulum  in- 
fcquatur  ?  Cum  enim  omnemab  iEquatore  ad  Tropicumul- 
qucaercm  depopulatus  fit,  cur  prorfum  iilius  aviditatc  non 
pergat,  fed  fequentc  dic,  redeat  eSdcm  fpid ,  qua  priori 
pabulumomneabfumpferat?  Haeautem  ali^que  delirantium 
Philofophorum  fabute,  cum  ad  fpeciales  hypotheas  pet- 
venerimus  (ni  pigeat)  uberius  rcdargucntur. 

Se  c  T.  XIII.  Interirri  autem  cum  quo  cxitu  omnem  om- 
nium  rerum  nofharum  ordinem  nulla  archite&i  ope  efFeci- 
ftis,  vidcrimus,  nuncqui  fummo  ,  nec  nifi  fummo  confilio, 
fafta  fintomnia,  veftri  vos  vicc  videatis.  Diximus  quam 
commodo  tam  longitudinis  ,  quam  latitudinis  intervallo, 
terra  a  fole  diftet,  utfiautinfra,  aut  fupra,  aut  ab  utrovis 
latere  collocetur,  beneficiorum  omnium ,  qua?  ab  ipfo  nunc 
habet,  femper  cxpers  jacuiflet :  Atqui  tamen  cum  tam  appo- 
fitum  intervallum  foli  &  terrxinterjeclumeflecontigcrit,  fi 
fede  fua  immobilis  uterque  hxfifler,  ifto  cafu  periiflet  omnis 
orbis  terrarum,  &  ufus,  &  ornatus !  Sol  enim  rcgionum  tra- 
ftus ,  quibus  perpetuo  immineret,  nimio,  &  conftanti  calo- 
ris  impctu  exhaufiflct  5  qutbus  autcm  nunquam  accederet, 
ii  cum  nullo  unquam  lucis,  aut  caloris  appulfu  fovcantur,  in 
fcmpiterna  fterilitate  inutiles,  &  fqualidi  jacuiffent.  Adeo 
ut,  quanquamlocum  omnium  aptiffimum  occupavit ,  eun- 
dem  tamen  ,  fi  femper  confervaflet ,  loci  oppoi  tunitatem, 
quam  forte  nafta  eft,  omninoamififret :  Sapiemiffime  itaquc 
prxeautum,  &  provifum  eft,  ut  autalterius,  aut  utriufqne 
motu,  eandem  optime  tueatur.  Si  ergo  qui  utilitatis  rati- 
°ne  fitmotus  viciffitudo  inftitutaintenogetis,  non  pcr  a;n- 
b^ges,  nefcio  qms,  quemadmodum  vos,  fcd  pcrfpicue,  & 
limphciter,  &c  ut  philofophos  dccct  ,  rcfpondcbimu*.  In- 
terrogatifne  ergo,  quamobrcm  fol,  tenave  convcrfione  ro- 

tund& i 


Deum  ejje  demonjlratur  Disp.IL 

tundst  eircumferatur?  Annon  vcro  iftam  motus  rationcm. 
alia  quavis  longe  utiliorem  efle  ccrnitis  ?  Qiiid  enim  fi  in  Di- 
allelum,  aut  alio  quocunque  fimpliciori  curfu  moveatur? 
neque  fubter  tcrram  demergi  unqiiam,  neque  viciflim  emer- 
gere  potuiflet,  fed  continuo  autfupra  Horizontem,  aut  in- 
fra,  vedaretur,  atque  adeoperpetuis  radiis  hcmifph^riura 
alterumconflagraret  3  dum  fempiternis  tenebris,  &  fqua- 
lore  forderet  alterum.  Cuin  vero  convcrfionc,  aut  rotunda, 
aut  elliptica  circumferatur ,  toti  terrarum  orbi  ccdcftem  fu- 
am  caloris,  lucifque  vimpartitur,  atque  utrumque  hemi- 
fphserium  alternatim  quovis  die  radiis  (uis  confolatur.  Hdc 
ergo  motus  ratione  cuique  tcrrarum  parti  ita  provifum  effe 
videtis,  ut  nifiea  moveri  contigerit,  foret,  ut  nulla  omnino 
cfic  potuhTet,  aut  tcrrae  totius,  aut  cujufvis  ejufdem  partis 
utilitas.    Si  porro  quamobrem  ca  motus  pcrnicitate,  tan- 
tam  illiiisxquabilitatcmconfervavcrit :  mirabili  hujufcera- 
pius  ordine,  fcitote,  noftium,dierumque  vicifiTitudines  com- 
rnodoi.  t  :rvall0  rcclire,  quibus  animantibus  fua  quiefccndi 
oppoitunitas  dctur,  aer,qui  alioqui  aeftu  nimio  incalelceret, 
f  CiLtur,  fcerra,  quam  folis  ardor  nimis  diuturna  mont 
>,icoquerct,  viresfuas  refarcirc  poflit  5  denique  ut  debit^ 
talidi,  humidique  vircs  conferventur  5  quorum  aut  lufla, 
aut  concordi^  conficiuntur  rerum  omnium  ortus,  &  interi- 
tus.    Adeo  ut,  fi  de  altcro  alter  nimis  diu  prardaretur,  om- 
nis  naturas  inrerum  procreatione  poteftas  funditus  interiret. 
Quanquam  enim  commodis  hifce  omnibus  commode  fatis 
profpici  potuerat,  fi  diurna  converfio  paulo  aut  prolixiori, 
aut  br^viori,  quam  viginti  quatuor  horarum  fpatio,  abfol- 
vatur  5  cum  non  tam  imbecillam  cffcccrit  fummus  opifex 
naturasinftitutionem,  quin  cujufvis  rei ,  aut  incrementum 
ferre,  aut  decrementum  pati ,  fine  noxa  quSvis  mortifcra 
potucrit  5  tamen  ut  modici,  ck  frequentes  fint  folis  acccffus, 
&  receflus,  rerum  faluti  non  modo  utile ,  fed  &  plane  nc- 
ceflarium  videtur,  &  fi  omnino  fiant,aptiori  intervallo  quam 
quo  fiunt  fieri  non  potuerant  5  ut  enim  fine  laboris,  &  quie- 
tis  viciflitudine  vivcre  non  pofFemus,  ita  viribus  noftris  ma- 
ximeconvcnit,  ut  viginti  quatuor  horarumfpatio  quicfcen- 
di  opportunitas  rediret.    Atque  igitur,  utexpcdit  in  variis 
terne  regionibus,  varia:  fiunt  noftium,  dierumque  viciflitu- 

dines : 


Sect.  XIII.        a  rerum  firiibus,  &c. 

dines :  Ita  intra  Tropicos,  ubi  fol  maximo  seftu  dominatur, 
pene  aequalia  femper  funt  utriufquc  fpatia  ,  cum  enim  ifta- 
rum  regionum  incolas  prse  ingenti  Solis  per  diem  calore, 
diurnis  laboribus  citius  laflati  fint,longius  quicfccndi  tempus 
cfflagitant}  nequefolaquietefpirituumvim,  fed  &  frigore 
fanguinis  temperiem  refarciunt.  Cum  enim  fol  altero  hemi- 
Iphxrio  verfatur,  ingentem  frigidi  vaporis  copiam  in  alterum 
propellit,  qui  ut  ipfe  frigidam  aeris  temperiem  reftituit,  ita 
cum  pluvias  continuo  gignat,  &  in  terrS,  &  in  aere  vim 
quandam  frigoris  relinquit,  qua?,  fole  redeunte,  eandem  ali- 
quandiu  confervet,  &  quidem  tantd  copia  hifce  locis  humo- 
res  frigidifuppeditantur,  ut  folrariffimeconfpicuus  aut  oc- 
cidat,  aut  oriatur. 

Cum  vero  in  temperatis  regionibus  non  tanta  fit  dierum, 
no&iumque  sequalitatis  neceffitas,  quatenus  fpirituum  vires 
diurno  labore  minus  exhaufbe  fint ,  no&es,  diefque  in  tam 
sequalia  fpatia  non  dividuntur,  fed  pro  anni  tempeftate,  al- 
tcr  altcri  viciffim  diuturnitate  cedit .  SummS  hyeme  longif- 
fimse  contingunt  no&es ,  iEftate  media  breviffim^e  3  fcilicet 
cum  hac  tempeftatcmaximus  fit  folis  calor,  tanta  autem  tem- 
peratione  moderatus,  ut  nunquam  vires  multum  exhauriat, 
imo  potius,  ut  vim  fpiritibus  addat,  eorumque  mobilitatem 
adjuvet,  vegeti,  &  alacres  fa&i,  minore  quictis  fpatio  indi- 
gemus :  Temporibus  autem  hyberniscum  caloris  defeclu  al- 
geant  fanguis,  fpiritufque,  notturna  quietefoventur,&:eri- 
guntur.  Novit  enim  bimeftris  quifque  infans  fomnum  non 
minus  vires  refarcire  quam  folem,  aut  cibum.  Tam  oppor- 
tune  cujufqueloci  incolis  inftituitur  noctis,  dieique  viciffi- 
tudo. 

Altera  verd,  qua?  inde  orta  eft  commoditas ,  eft  idonea 
aeris  temperatio  ,  qua*  quanti  ad  animantium  falutem  fit, 
quid  dicam  ,  cum  ejufdem  continuo  in  intima  precordia 
commeatu,  quseinviti  funt,  vitam  tueantur  omnia?  Ad 
omnium  itaque  falutem  maxime  intereft ,  ut  curiosi  admo- 
dum  caloris  8c  frigoris  moderatione  temperetur,  quo  fan- 
guis  fatis,  ne  vero  nimium,  refngefcat.  Atque  hac  etiam 
in  re,  vari3  opportunitate,  pro  vario  loci  cujufque  fitu,  pro- 
vilum  eft.  Subter  folis  viam,  ubi  per  diem  maxime  inf erve- 
Jcit,no<au,  utdixi,  fumma  frigoris  vi  refrigefcit ,  qua  ra- 

U  tione 


Deum  cffe  JetnonJIratur  Disp.IL 

tione,ut  Tyndaii^T  fiatresaltcrnatim  immortalitatcm  fuam, 
nox,  'diefquepcr  omnia  fccula  imperium  iuum  paribus  fpa- 
tiis  tenuere  5  &  quanquam  annuo  curfu  imparibus  partiti 
fint,  totiustamenannicuniculo,  cadcm  fpatii  aequalitatc, 
qua  fub  ipfo  iEquatorc  imperii  (ui  viccs  divilcrunt.  Cum 
enim  tempeftatis  moderationc  aer  inaequalia  vicifiitrdinum 
ipatia  ferre  poflit,  curfus  So!is  diu.nus  inaequalibas  confici- 
tur,  ita  tamcn  ,  ut  quovis  anno  eadem  fit  uti iufque  menfu- 
ra^  utenim  fi.b  ipfo  iEquatoredies  duodecim  horas,  rox- 
que  totidem  obtinet  5  ita  fi  in  qu&vis  regione  totius  anni ra- 
tio  computetur,  idem  ubique  uniufque  fpatium  comperies. 
Quo  plane  fit,  ut  in  omni  terrarumorbceadem  kmper  fer- 
vetur  inaere  caloris  &  frigoris  proportio  ,  qul  ibla  omnis 
ejufdem  falubritas  confervatur.  f 

Quid  quod  poftremo  ut  tam  aequali  hac  noctis  dieique 
viciftitudine,Coe!o  temperatio,ita  Terrae  foecunditas  induca- 
tur  !  Si  enim  prolixiori  aliqua  diutumitate  Sol  Tcrra?  immi- 
nerct,  illius  fuperficiem  nimioaeftu  adurens  omnem  ejufdcm 
ubertatem  cxhaufiiiet,  aut,  fidiutumius  adeflet,  quam  ab- 
efiet,  temporis  decurfu,dehumore  tantundem  fenfimdetra- 
heret,  ut  tandem  illius  penuriaomnis  tellus  ficcitate  exaref- 
cat,  ncccfie  fit.  Cum  itaque  fpafus  tam  ^qualibus  Sol  adfit, 
&  abfit,  vim  feminalem,  quam  Terra?  per  diern  infevit,  no- 
fturnis  pluviis  in  igare  videtur.  Quae  quoque  majori,  mino- 
nVe  copia  ubique  prolocineceffitatecoguntur.  SubiEqua- 
tore,  ubi  Sol  maxime  per  diem  de  humore  praedatur ,  nofte 
humidi  vaporis  circumfluxu,  atque  imbribus  continuis,  quic- 
quid  dies  abftulit,  inftauratur.  Ad  alias  autem  regiones,  ad 
quas  moderatior  aeftus  accedit ,  fit  minor  no&urni  humoris 
illapfus.  E  quibus  omnibus  fatis,  opinor,  videtis,  inquam 
praclaros  rerum  ufus  tam  incredibili  celeritate  fiat  diurna 
Solis,Terra*ve  converfio. 

Sect.  XIV.  Quamobrem  vero  novis  quotidie  anfra- 
ftibus  per  lineas  fpirales  eSdem  conftantia,  qua  viginti  qua- 
tuor  horarum  fpatio  noftis,  dieique  viciffkudines  tcrcentum 
fexaginta&quarta  fere  diei  parte  converfiones  fuasannuas 
conficiat  ?  E2dcm  ccrte,  inquam,  utilitatis  rationc,  ut  ncmpe 
eademubique  calidi ,  &  frigidi,  ficci  £k  humidi  moderatio 

confer- 


Sect.XIV.        a  rerum  finihus,  &c. 

confcrvctur.  Primum  enim  ut  diurna  ifH  convcrfionc  naf- 
cuntur  urilitates  ifta5  omnes,  quas  jam  ante  minorcs  iftas  di- 
ei,  noclifque  tempeftates  atri,  terrse,  ommque  animanrium 
gcneri  afferre  diximus,  ita  curvo  hoc  inceftu,  iftarum  tem- 
pcftatumnon  modo  comparatur  ,  fcdck  admodum  locuple- 
tatur  opportunitas.  Hinc  enim  ut  inter  Tropicos  dics,  no- 
ftefqueidem  pcne  fpatium  continuo  fortiuntur,  ita  extra  li- 
neas  tropicales,  ubi  ma  jor,  minorvc ,  pro  loci  ratione  ,  fit 
fpatiorum  ina?qualitas,  dierum  hycmalium  brevitas,  a?ftivo- 
rum  prolixitate  ubique  compenfatur.  Atque  adeo  demum 
ubique  terrarum  tanta  annuatim  diei  portio  fit ,  quanta  in- 
tra  ipfam  Tropicorum  latitudinem  fruuntur.  Quo  evenit, 
uttellus  neque  nimio  ^ftu  ufpiam  ardeat ,  ncque  nimio  fri- 
gore  conftringatur ,  fed  cum  aequali  folis  calore  femper  gau~ 
deat,  nativumfuum  fuccum  femper  confcrvct ,  e  quo  folo 
omnia  qua?  in  terris  funt  oriuntur,  &  augcfcunt.  Imo  ve- 
ro  hac  motus  ratione  fiunt  ma jores  ifta?  (&  fi  fieri  poflit)  uti- 
liores  aeftatis,  hyemifque  tempeftates,  quarum  conftanti  pet 
anni  fpatium  viciflitudine,  ita  hxc  omni>  confervatur  natura, 
ut,  iis  fublatis,  una  omnis  terrarum  orbisufus,  &  fruftus  pc- 
nitus  interiret.  Primum  enim,  quid  fi  in  eodem  iEquatoris 
parallelo  eum  femper  moveri  contigiflet ,  annon  perpetua» 
aeftatis  ardoYe  omncs  prope  jacentes  terras  depopularetur, 
cum  fi  nunquam  deferat,  vires  nunquam  refarcire  finat  >  An- 
non  ifti  quoqueomnes  terrarum  traftus,  qui  longius  utrin- 
queextra  Tropicos  tam  auftralem  ,  quam  borealcm  excur- 
lunt,  perpetua  bruma?  inclementia  obriguiftent  >  Quibus 
fcilicet  vis  caloris  vegetior  nunquam  appulerat  quam  nos, 
tempore  xquinocT:iali,&  plcrumque  mult61anguidior,quam 
media  hyeme,  fentimus.  Aut  fi  forte  alterutra  iEqifatoris 
partecircuitumconfeciflet,  fiauftrali,  omnis  ille  traftusqui 
a  Tropico  Cancri  adufque  borealcm  excurrit ,  jugi ,  &  non 
mtermifsa  hyemc  langueret  }  quod  idcm  tractui  a  Capricor- 
po,  adufque  polum  auftralem  expanfo  ,  eveniret,  fiSolem 
intra  partem  ^Equatoris  borealem  compingicontigiflct^aut  fi 
quavis  aliamovendiratione  annuus  illius  cur(us  inftituatur, 
orribilcs  ftrages,  aut  toti  terrarum  orbi ,  aut  faltem  ingen- 
nous  ejufdem  plagis  attulifle  ncceffr  eft.  Inxquali  vero  ifto 
motu,  quoper  Eclipticam  nuncfertur,  rerum  omnium  in- 

U  2  coiu- 


T)eum  ejfe  demonftratur      Disp.  II. 

columitati  ,  atque  terrarum  omnium  utilitati,  co  confilio 
provifum  eft  ut  meliore  nullo  provifum  effe  potuerit.  Quod- 
que  melius  intelligatis,  duas  prascipue  caufiis  effe  fcitote,  qux 
calorem  aut  augent,  autminuunt,  altera  reftior,  Scobliqui- 
or  radiorum  percuflio,  altcra  major,  minorve  percuflionis 
diuturnitas :  Si  radii  ad  perpendiculum  reciis  lineis  in  terr 
ram  vibrentur,  in  fefe  reverberant,  atque  adeo  columna*  for- 
ma  condenfata?  majori  vi  terra?  incumbunt$  fi  vero  eandem 
lincd  obliqua  feriant,  contraria  parte,  quam  qua  vcn.ere,  re- 
filicntes  in  aeia  evanefcunt.  Percuflionis  tamen  obliquitas 
ejufdcm  diuturnitate  compenfatur,  ita  ut,  fiSol  intra  Tro- 
picos  rediores  radios  emittat ,  duodecim  autem  folum  ho- 
ris  moretur  3  atque  fi  in  (exaginta  graduum  latitudine  feri- 
at  obliquiori  radio ,  oftodecim  autem  horis  ferire  perfiftat^ 
tantundem  fentient  caloris,  quiifto  intervallo  ab  iEquatore 
diftant,quantum  qui  refta  fubter  eundemincolunt.  Cum  ita- 
que  Sol  linea  fpirali  convertatur ,  &  nunquam  hodierno  die 
eidemloco,  quo  hefterno  reftus  immineat:  cum  deinde  in 
Tropicis  non  nififemel  &  intra  Tropicos  non  nifi  bis  in  anno 
eidemloco  verticalisfiat,  cum  denique  in  temperatis  utrin- 
que  zonis  quasque  regio  pro  obliqui  Solis  afpeftus  ratione, 
ejufdem  diuturniori  mora  perfruatur ,  eadem  annuatim  fit 
ubique  in  omni  pene  mundo  habitabili  caloris,  &  frigoris  re- 
ciprocatio ,  &  II  qua?  fit  aliquando  utrius  vehemcntia ,  pa«r 
ri  alterius  alio  quodamtemporecompenfiuun 

Se  c  t.  XV.  Qu3  pra?cipue  ratione  in  terras  zona?  tor- 
ridae  fubje&as  calor  haud  minus  tempcratus  effunditur,quam 
in  eas,  quae  in  temperatis  fita?  funt.  Quanquam  enim  omnis 
fere  antiquitas  eam  propter  aeftus  vehementiflimos  nequa- 
quam  habitabilem  efle  cenfuit,  atque  rariorem  fidem  intcr 
veteres  invenere  fub  iEquatore  incolae ,  quam  ipfi  Antipo- 
des ,  quod  cogitare  non  poterant,  qui  ratione  tanta  ardo- 
ris  vehementia  temperari  potuerat.  Si  tamen  diurnum  ca- 
kxrem,  quantufcunque  fit ,  iifdem  no&urni  ^rigoris  viribus 
eonfliftari,  vel  quidem  femel  cogitaffent,  regioncs  iftas  non 
inodo  habitabiles,  fed  8t  quales  nos  experti  fumus,  cultifli- 
mas  fuiffe  perfpexiffent.  Atque  hinc  in  hifce  locis  maxima, 
quae  in  omni  terra,  reperitur,  fertilitas  j  cum  enim  per  diem 

femina 


Sect-XV.  <*  rerum  finibus,  &c. 
fcmina  rerum  tanta  caloris  ubcrtate  provehantur  .>  perque 
noftem  pari  pluviarumcopiairrigcntur,  mirum  quam  celeri 
progrcilu,  ad  vegetiorem  maturitatem  perducuntur.  Hinc 
fublpfo./Equatore  quotannis  duplcxiementisac  meffis,uber- 
rimi  ieminum  proventus,  ftugifera  magis  arva,  &  dulciorcs 
fru&us,  ftirpes,  arbores,  &  animantia  majori  robore,  &  am- 
plitudine  reperiuntur.  Hinc  denique  ii  quae  e  regionibus 
noftris  ftugum  iemina,  autanimantia  eo  deportemus,  femina 
majores  atque  amceniores  fruges  mox  procreant,  atque  ani- 
mantia  progeniem  robuftiorem,  &  ampliorem  gignunt.  At- 
que  adco  videtis  qui  hac  una  ratione,non  modo  malo  occur- 
ratur,  cui  omnes  omnium  feculorum  fapientes  peneadufque 
noftrum,nullum  remedium  excogitandum  efte  crediderunt  5 
fed  etiam  qui  terrae  regio,quam  omniummaxime  inhofpitalem 
arbitrati  funt,  omnium  fiat  cultiffima.  Quanquam  vero  hac 
prccipue  fiat,alia  tamen,quae  adjumentofint,his  locis  fingula- 
ria  reperiuntur.  Primiim  maxima  ubiq^  aquarumcopia,e  qui- 
bus  vapores  in  aeris  refrigerium  uberrime  per  diem  fuppedi- 
tantur  ;  deinde  perennes  flatus  interdiu  ab  ortu  in  occafum 
fpirant,quibus  folis  aeftus  admodumtemperatur^denique  anni 
ratio  ita  plerumque  inftituitur,  ut  cum  Sol  iis  proximus  fue- 
rit,  &  praxipue  cum  refta  immincat,  tumdemum  frigus,  & 
pluvias  maxime  patiantur.  Mire  ftatuente  fumma  numinis 
providenti;!,  utea  tempeftate  flatusmarini,  qui  frigus,  & 
pluvias  fecum  apportant,  indefinenter  fpirent.  Qyibus,  in- 
quam,  omnibus  lociis  ifte ,  quem  intolerabili  Solis  ardore 
torreri  arbitrabantur,  alios  omnes,quos  maxime  amoenos  pu~ 
tamus,  amoenitate  (uperare  provifum  eft.  Imo  denique  tara 
fingulari  providentia  hifce  locis  profpe&um  efte  videtur,  ut 
plerseque  intra  Tropicos  regiones  fuarum  tcmpeftatum  ipfe 
dominatriccs  videantur,  neque  enim  Solis  acceflui,  Screcef 
fui  penitus  obfequuntur  3  fed  contra  illius  motus  rationem 
fuasipfa?  aeftates,  hyemefque  efficiunt,  adeo  utin  nonnul- 
listerris  cum  vicinior  fit,  fiat  hyems,  cum  maxime  receife- 
nt,  aeftas  j  imo&quae  parallcloeodcmfitaefunr,  contrarias 
fimul  tempe&atcs  ob  ventos  ftatos,  montiumqtie  fitusexpe- 
riantur.  Enbrevem  totius  defcriptionem.  In  cccidentali 
Africa,  a  Tropico  Cancri  adPromontorium*Viride,  maxirna 
cft  terra?  fertilitas,  aerifque  temperatio,  partimpropter  flu- 
viorum  multitudinem,  quse  tcrram  irrigant ,  aeremque  hu- 

U  3 


midis 


Deum  effe  demonflratur  Disp.IL 

midis  vaporibusubique  replent ,  partim  propter  mare  vici- 
nutn,  equo  venti  frigidiufcuh  continuo  in  terram  fpirant^ 
atque  hac  regione  anni  tempeftates,  leges  cceleftes  fequur> 
tur.  A  promontorio  viridi ,  pene  ad  ufque  iEquatorcm, 
c\ux  omnisregioGuinea  dicitur,  vehementior  fitaeftus,  an- 
mquetempeftatcs  contra  coeleftium  rationem  fiunt ,  menfi- 
bus  enim  Maio,  Junio,  Julio,  cumfit  Sol  verticalis,  continu- 
is  pluviis,  &  procellis  fevitur.  Regiones,  qua?  proxima?ab 
^Equatorein  Auftrumjacent,Congo  fcilicet,&  Angola,tem- 
peratae  admodum  funt,  Sc  cum  ipfo  ,/Egypto,  fertilitate  cer- 
tare  dicuntur.  Hyemem  pluvialem  citm  Sol  longiffime 
vcrfus  Tropicum  Cancri  recefiit,  patiuntur,  iftis  enim  men- 
fibus  ventus  Zephyro-boreas  nubes  e  mari  afFert,  atque  ad 
montium  juga ,  quse  verfus  ortum  fita  funt,  cogit,  ubi  cum 
vento  Euroauftro,  ab  oppofitd  plag&  flante,  condenfantur, 
inpluvias  continuas  abeunt,  atque  ftatas  quotannis  flumi- 
num  exundationes  efficiunt.  In  provincia  autem  Lowango, 
quae  his  proxima  jacet,  quanquam  eadem  fit  ccdi  temperies, 
diverla  tamen  ert  anni  tempeftas ,  cujus  certe  caufa  nulla 
alia  elTe  poteft  ,  nifi  alii  venti,  aliufque  montiura  fitus. 
In  Orientali  Africa?  plag3,  a  Tropico  Capricorni  ad  iEqua- 
torem,  anni  tempeftates  plerumque  contrariae  reperiuntur, 
quam  qi\x  in  Occidentali  cveniunt :  tum  propter  montium 
juga,  qux  per  mcdiam  terram  excurrunt,  tum  propter  con- 
trarios  ventos,  qui  a  mari  Orientali  fpirant.  In  Afi2,  Ara- 
bi^e  regioncs  fatis  nota?  funt ,  atque  in  tempeftatum  ratione 
Solem  fcquuntur.  In  occidentali  Indise  littore  anni  tem- 
pcitates  contra  Solis  rationem  eveniunt  5  cum  enim  Sol  ver- 
tici  imminct,  continua?,  &  ingentes  pluviae  fiunt,  e  quibus 
mira,  &  incredibilis  fertilitas.  In  Orientali  ejufdem  litto- 
re,  contiaiia?  fur.t  annua*  tempeftatcs  iis  quse  inOccidenta- 
li^  cuna  enim  montibus,ut  Africa,per  medium  fecetur,atque 
contrariis  ftatis  ventis  contraria?  a  mari  excitentur  pluviae, 
quid  mirum  fi  contrari^  tempeftatcs  nafcantur,  quanquam 
fancmhabile  videatur,  tam  exiguo  intervallo  difiTitas  cfle 
has  regiones,  ut  uniusdiei  itinere  emedia  hyeme  in  medi- 
am  seftatem  migrare  pofiis?  Amerioe  pars  Auftralis,  qux 
Peruviana  dicifur,  montibus,  &  camporum  planitie  conftat, 
8c  quanquam  in  vallibus  nunquam  pluat ,  fed  folo  rorc  irri- 
gentur,  tamen  cum  vapores  humidi  perpetuo  Auftro-ze- 

phyro 


Sect.  XVI.  *  rcrnm  finibus,  &c. 
phyroin  montana  compellantur,  inde  magnis  torrentibus  in 
planitiem  ruunt,  eiquefummam  feruhtatem,  ut /bgypto 
Nilus,  fecum  afierunt.  Aitera  Amcricae  Auftralis  pars,qu# 
Brafiliadicitur,  coeli  tempcric,  &  amcenitate,  omnes  telluns 
rcgioncs  antccellere  perhibetur.  Caeleftes  lcges  m  tempe- 
ftatumiatione  plerumque  fequitur,  quanquam  locis  qui- 
bufdamproptermontiumfitus,  venfcofijue  ftatos,  fiatvana- 
tio.  Denique  in  America  fcptentrionali,  fex  menfibus,  qui- 
bus  Sol  verticalis  eft,  pluit,  iex  quibus  in  Auftrum  recdfit, 
ceftum  experiuntur.  Atque  ita  cum  totius  zonae  torrida;  cir- 
cuitum  peragravimus,  non  modo  omnem  habitabilem  ,  fed 
maximam  partem  jucundifiimara  effe  videmus ,  atque  etiam 
inlocisquamplurimis,  ubi  coelcfti  ratione  noxia!  fierent  an- 
ni  tempeftates,  falubriores  alias  iifdem  contranas  tempefta- 
tum  leges  miri  providcntii  inftitutas  fuifle. 

Sect.  XVI.  Hisde  Zondtorrida  diftis,  deterris  ex- 
tra  tropicos  fitis  nimis  not<e  funt,  quam  ut  quicquam  dicam, 
quantum  utilitatis  hac  motus  rationc  capiant.  Cum  enim 
iftis  Sol  per  diem  multo  diutius  immineat,  calor  interdiu  lm- 
preffus  propter  nofturni  fpatii  brevitatem  mult6  mmus  co- 
hibetur^  quofit,  ut  eo  citius  aeftatis  provcntus  fuam  matu- 
ritatem  affequantur.  At  vero  fl  ibi  locorum  diurnos  ca- 
lores  tantundem  temperari  contigiflet,  quantum  fub  zon2 
torrida,  fieri  non  potuit,  ut  antebrumxinclemcntian^  *lti- 
vx  fruges  maturefcant  5  Sol  itaque,  (uorum  reccfluum  qua- 
fi  confcius,  diuturniori  iudufkria  operi  incumbit  ,  ne  quod 
exorfuseft,  deferat,  antequam  ad  perfeftionem  producere 
potuerat.  '  Eo  autem  abfoluto,  mox  in  contraria  fignacur- 
fum  convertit,  ut  terrae,  quam  per  seftatcm  nimio  fui  appul- 
fu  exhaulerat,  vires  fuas  refarciendi  opportunitatcm  largia- 
tur.  Cumenimnoftiuma>ftivarum  frigora  fintdicrum  ardo- 
ribus  multo  imbecilliora,  eos  fatis  tempcrarenequeunt,  ad- 
eo  ut  peromnem  aeftatistempc-ftatcmcalor,  &  fi ocitas  vires 
acquirant,  frigus ,  &  humiditas  amittant ,  quod  U  nimis  diu 
ficret ,  labefaftaretur  ifta  omnium  temperatio  ,  qua  iott 
omnis  terrarum  orbis  fcrtilitas  confervatur.  At9^ 
longe  in  oppofitas  mundi  partes  excurrit,  ut,  co  ablcr.te,  n- 
gus,  &  humiditas,  fuascopias  renovarent ,  atquc  adeo 


Deum  ejfe  demonftratur         Di sp .  IL 

viis,  &ventis  hyemalibusin  priftinum  ftatum  inftaurentur. 
Qmbusnovisopibus,  copiifquemunita,  quanquam  viftori- 
am  nunquam  (perare  poflunt ,  omnem  Solis  impetum  pro- 
xim3  ^ftate  quodammodo  fuftinere  parantur,  Atque  hinc 
poftremo  intelligatis,  quamobrem  Sol  intra  latitudinem  fig- 
niferi  orbiscurfus  annuos  conficiat ,  neque  lineasfibi  prx- 
flitutas  nnquam  tranfiliat.  Cum  enim  ad  viventium  falu- 
tem  par  fitfrigorisufus,  &neceflitas,  ac  caloris,  hincfumma 
numinis  providentia  in  extrema  mundi  parte  utrinque  illius 
thefauros,  &quafi  fontescollocavit,  qui,  cum  in  medio  Sol 
dominetur ,  illius  impetum  utrinque  adoriantur.  Atque 
igitur  illius  excurfus  utrinque  ea  latitudine  definiuntur,  qui- 
bus  frigoris  domicilia  farta  te&a  ab  omni  periculo  conler- 
ventur.  Si  vero  ulterius  prope  ipfospolos  forte  ferpferat, 
foret,  ut  omne  frigus,  quod  nunc  illius  ardores  moderatur, 
fui  vicinitate  difiipaviflet.  Cum  itaque  iis  limitibus  coer- 
ceatur,  ut  huc  ufque  nunqiiam  appulerit ,  fit  ab  utroque 
Polo  ad  iEquatorera  perennis  venti  frigidi  flatus ,  qui  aeri, 
quem  alioqui  continuo  fuo  aeftu  tandem  penituspra?daretur, 
c  locupletiflimis  hifcethefaurisfpiritus  abundantiam,  &  co- 
piam  fuppeditat.  Neque  tamen  multum  fpatii  domiciliis 
'  hifce  condendis  effudit  fummus  opifex,  fed  in  extremis,  an- 
guftffque  mundi  angulis  extruxit,  cum  enim  omnis  terrarum 
orbis  in  trecentum  fexaginta  gradus  dividatur ,  treccntum 
fere  habitabiles  habentur  ,  qui  autem  extra  jacent  amifs2 
latitudine  in  exiguas  anguftias  coar&antur  ,  in  quibus  fcili- 
cet  lincae  omnes  quae  in  aliis  globi  partibus  magno  ab  in* 
vicem  intervallo  ducuntur,  in  centrum  coire  incipiunt,  ut, 
fi  quis  fphaeras  arte  faftas  infpexerit ,  inveniet  regiones  fri- 
gidas,  five  intra  lineas  polares  fitas,  vix  millefimam  globi 
partem  occupare.  Nunc  autem  ha;c  omnia  de  optimis  terra, 
folifve  mon.um  rationibus,  ut  intelligatis,  cum  fecerimus, 
nihil  aliud  a  vobis,  ut  dicatis,  poftulo,  nifi  cujus  vi,  8c  con- 
filio  inftituta  fuerint,  demonftrent,  quid ,  (quicquid  omni- 
no  feciflet  Deus)  demonftrare  potuit. 

Sect.  XVII.  Quaeomnia  cum  de  Sole  dixerim ,  quid 
dt  LunS  pluradicam?  quanquamenimminor  fit  illius,quam 
Solis  utilitas,  ciira  ejufdem  tantum  quafi  vicaria  fit ,  quin 

tamen 


Sect.XVIIL     a  rerum  finibm,  &c. 

tamen  eadem  inftituatur  arte,  dubitari  nequit,  quatenus 
cafdem  omnes,  quasille  mutationes  habeat,  eofdemque  cur- 
fusconfcquatur :  Praterea  autem  quo  utilius  fuo  officio  in- 
fcrviat,  fingulari  providentia?  curd  fit,  ne  curfum  fuum,  per- 
indeacSol,  prseciseintra  Tropicosdefiniat,  fed  aliquot  gra- 
dibus  ulterius  utrinque  evagetur$  quo  fit,  ut  ubcriorem 
luciscopiamregionibus,  qu*  propius  a  pohs  fitxfunt,  per 
prolixas  noftes  impertiri  poffit ,  adeout  quo  longiori  inter- 
vallo,  afole  abfit ,  eo  plenius  lumen  accipiat,  &  cum  Sol 
longifiime  in  unam  mundi  partem  abierit,  ipfa  in  alteramlu- 
cem  diffundat  pleniorem.  Hinc  hybcrnS  tempeftate  propi- 
us  ad  feptentrionalem  mundi  plagam  vergit ,  quo  uberius 
hyemalium  noftium  tenebras,  &  frigora  temperet,  atque 
dldem  viciffim  causa" ,  aeftate  in  auftrum  defle&it ,  cum  Sol 
profundius  in  feptentrionalcm  demcrgitur.  Neque  fane  ob- 
fcurior  ifta  artis  ratio,  cjuse  fe  in  Lunse  fuperficie  prodit,  vi- 
detur$  fienimexquifitelaevis,  &  afquabilis  fuiflet,  radii  a 
Sole  in  eam  incidentes  non  nifi  uno  e  punfto  ad  nos  refle&i 
potuerant,  eofcilicet,  mquo  anguli  incidentia.%  reflexiomf- 
que  noftrum  refpe&u  exaequantur.  Atqui  cum  diverfimode 
excavetur ,  atque  montibus  quafi ,  &  convallibus  fcabrefcat, 
lumen  a  variis  illius  fuperficieculis  ad  nos  refiliens  undique 
fpargitur,  non  fecus  atque  in  numerum  auftae  refle&untur  a 
fpeculo  fpecies ,  cujus  fuperficics  facieculis  inasquabilibus 
divaricatur. 

Sect.  XVIII.  Cum  vero  tam  continuata  cogfiatio  ,  5c 
commerciumcoelicumtenl  fit,  quo  commeatu  devehatur 
dicite  5  atque  primum  qui  prohibeant  veftrae  leges  mechani- 
ca?,  ne  totum  fpatium  a  terrS  adufque  coelum  folida  mate- 
ri3  repleatur  >  Cur  corpora  omnia  in  unam  maflam  non  coi- 
rent?  Quid  tanti  orbium  varietate  fecrevit?  Cumque  fe- 
cernuntur,  quid  tenue  hoc  corpus,  quem  aerem  dicimus, 
mterpofuit?  Cur  noninanitatisinterventuomnecommerci- 
Um  difcindatur,  aut,  fi  quid  forte  interjedum  fuerit ,  id 
quistam  tenui  compa&ione  compofuit,  ut  motui  locum  fa- 
cile  prxbeat ,  aut  tam  continuatd  ferie  devinxit ,  ut  vim  a- 
ltris  acceptam  momento  ad  nos  ufque  deferat  ?  Cum  vero 
compaftum  non  fit,  fed  fluidum,  cur  non  igneum ,  prxfer- 

X  tim 


Deum  ejfe  demonjiratur       Disp-  II. 

tim  cam  quotidianis  incendiis  a  Sole  excitatis  ardeat  ?  Cur 
non  aqueum,  quod  cum  terrd  leviusfit,  fupra  eam  ubique 
extare,  &  eminere  oportet.  Atque  aereum  cum  forte  fuerit, 
cur  interno  nullo,  aut  frigore,  aut  calore  praeditum,(ed  utri- 
ulque  &  expers,  St  capax }  De  his  autem  omnibus  nihil  eru- 
ditaveftra  natio  definivit ,  quanquam,  fiomnium  caufas  a 
nobisdici  velitis,  en  quam  facili  ratione  explicamus!  Spa- 
tium  quod  coelo  &  terra?  interjeftum  eft,  non  inani,  fed  cor- 
pore  occupari  oportuit ,  nempe  cu)us  interventu  aftrorum 
vis  ad  nos  perveniret  5  ita  non  compa&um,  fed  fluidum,  ut 
animantium  motibus  tranfitum  prabcret,  &  fi  fluidum,  ne- 
que  igneum,  ncque  aqueum,  (edaereum,  ut  fpiritum  vita- 
lem  iifdem  fuppeditaret.  Et  poftremo  fi  aereum,  fua  naturd 
ncquecalidum,  neque  frigidum,  utrique  tamen  obnoxiunv 
ut  utriufque  viciflitudine,  quemadmodum  poftulaverit  re- 
rum  falus,  rite  temperetur.  Qua?  autem,  qui  fiunt,  quis  ve- 
ftrum  dixit  >  ncque  veftrum  exemplo  doftus  quicquam  ipfe 
dicam,  cum  caufa?  phyfica?,  quibus  procreantur,  fubtiliorcs 
fint,  quam  ut  eafdera  fenfuum  noftrorum  hcbetudine  affe- 
quamur,  nifi  quod  calorem  fpeciatim  mirabili  arte,  &  utili- 
tate,  quibufcunquecaufis  excitetur,  excitatum  effe  dixerim. 
Primum  quod  corpus  folare  tamcommodam  ejufdem  vim  ha- 
beat,  fi  enim  aut  ma jorem,  aut  minorem  habere  forte  conti- 
giflet,foret,  ut,  aut  prae  seftus  vehementia  inferiora  quse  funr> 
omnia  incineres  redigerentur,  aut  ut  pras  ejufdem  imbecil- 
titate  nihil  ufpiam  procrearetur.  Deinde  cum  tot  terra  fe- 
midiametrorum  intervallo  ab  eadcm  diftet,  annon  mirabile 
videatur,  ut  vim  fuam  in  tantam  loci  diftantiam,  tam  fubito 
propagare  pofiit  ?  quod  quomodocunque  fiat,  nifi  quotidie 
fieri  videamus,  ut  omnino  fiat  incredibile  arbitraremur.  Si 
atomoscalorificas(utvocantJ  emittat,  quid  mirabilius  efle 
poflit,  quam  ut  eas  temporis  momento,  per  immenfiim  fpa- 
tium  ubique  diffundat  ?  Aut  fi  proximum  aetherem,  aerem- 
ve  lblum  afficiat,  quipropter  arftam  partium  omnium  con- 
texturam  eodcmmomcnto  omnes  maxime  remotas  fphaene 
fuae  partes  eidem  vi  afficit,  an  non  (umma ,  magi(que  mira- 
bili  artis  ratione  fieri  ifta  totius  fphxra  contextura  vicjeatur  ? 
mirabiliortamen  eft  lucis  natura,  five  enim  fit  atomorum  ef- 
fluxio,  five  emanans  aetheris  a  Sole  contextura,  qua?  chorda? 

intenfe 


Sect.  XIX.        a  rerum  finibusy  &c. 

intenfae  inftar  ad  oculum  ufque  extenditur  5  utrumfit,  ean- 
dem  admirationem  ac  calorinfehabet,  quodin  tam  immenla 
fpatia  tam  ineffabili  pernicitate  undique  transferatur.  At 
omnem  admirationem  fuperat  ftupcnda  ifta  oculorum  m,v 
chinatio,  qua  eam  percipimus,  illiufque  ufu  fruimur.  Quan- 
taenim  artis  varietatc,  quot  membranis,  humoribus,  alrifque 
inftrumentis  fumma  folertia  invicem  commiffis  formantur,  ut 
lucem  atque  lucis  opealia  omnia  percipiamus.  Ea  certe  artet 
&utilitate  fiunt,  ut  plane  demonftrent,  qui  alterum  effecit, 
utrumque  effecifle.    Quis  enim,  fublata  luce,  mundi  ufus, 
aut  lucis,  fublatis  oculis  ?  Cum  itaque  rerum  natura?  tam 
utilia  fint,  cum  utraque  tanta  folertid  fiant ,  cum  denique 
alterumalterius  causa  fa&umeffeliqueat,  quis  dubitet,  quin 
eodem,  eoque  folertiffimo  artifice  fabricetur  ?  Qiiod  idem 
de  fonis  dici  potuit,  qui  tant3ceIeritateaerisinterventulon- 
ge,  lateque  propagantur ,  atque  etiam  de  aurium  organis, 
qua?  ad  eos  percipiendos  vix  minore,  quam  oculi  artis  folcr- 
tia  fabricantur.    Hxc  vero  cum  tam  clare  fenfuum  grati2 
fafta  fint,  (enfus  quoque  iis  percipiendis  faftos  fe  effe  indi- 
cent,  quorfum  pluribus  (equamur  ?  Cum  quifque,  nifi  fenfus 
prorfus  amiferit ,  &  objefta  fenfuum ,  &  fenfus  obje&orum 
causi  fa&aintelligat,  adeout  nifi  utrumque  fit,  neutrum  ef- 
fepoffit:  quis  enim  luminisufus  fine  oculis ,  autoculorum 
fine  lumine,  foni  fine  auribus,  aut  fine  fono  aurium  >  neque 
poftremo  de  aliis  (ecretioribus  aeris  facultatibus  quicquam 
hic  dicendum  effe  arbitror  5  vi  fcilicet  elaftica,  qua  &  com- 
pagem  fuam  tuctur,  terrenaque  omnia,  ad  terramdetrudit, 
atque  falibus  nitrofis  eidem  undique  confperfis,  quibus  vim 
falutiferam  natis  omnibus,  atqueprolificamnaturis  impertit. 
H#c  enim,  aliaque  quam  plurima,  quanquam  egregios  fuos 
ufus  habeant,  folis  philofophis  nota  funt,  ipfe  vero  ea  folum 
phaenomena  afferre  volui  quse  vulgo,perinde  ac  philofbphis 
innotefcunt :  ea  fcilicet  aux  quotidie  palpamus ,  oculis  cer- 
nimus,  atque  quovis  fenfu  percipimus,  ut  rebus,  qua*  omni- 
um  in  rerum  natura  notiffimae  funt,  craffiffimam  eorum  quam 
miferrime  omnes  affeftant,  fubtilitatem  retundamus. 

Sect.  XIX.    Cum  vero  de  universa  terra ,  atque  iis, 
quxintotiusemolumentumfiunt,  dixerimus^  fupereft,  ut 

X  2  qua 


156  t>eum  ejfe  Jemonftnttur  Disp.If. 

qust  utilitate  fingulae  cjufdem  partes  inftituantur  ,  dieamus, 
atque  primnm  quis  ficci,  humidique  portiones  paravit"' 
Quid  fi  uberior  contigiflet  aques  materiae  copia  ?  quid  fi 
exigua?  quid  fi  nulla?  fi  exigua  ,  aut  nulla  ,  foret  ut  tota 
telluns  moles  perpetua  fiti,  &  calore  exaruiflet.  Quid  fi  ni- 
mia  ubertatefuperaverat?  foretut  univerfam  ejufdem  mo- 
lem  mole  fua  operuiiret.  Oceanus,  exceptis  paucis  qui- 
bufdam  gurgitibus,  non  plufquam  mille  paliuum  altitudinis 
ue  Snbtil.  1. 2.  obtinere  comperitur,  gu<e  altitudo  ("inquit  Cardanus)  fi  ad 
te;r£  magnitudir.em  comparctur ,  efi  utfudoris  adhomimm. 
Cur  crgo  tam  exigua  fit  illius  moles,  nifi  ne  eidem  tota  terra 
fubmergatur  ?  Quid  fi  duplo ,  aut  triplo  uberior  foiflet  e- 
jufdem  copia,  atque  eaedem ,  quae  nunc  funt  terrae  cavitates 
cumdimidia  illius  parte  fuerant  repletae ,  annon  quae  fuper- 
effet,  omnes  terrae  partcs,  qus  nunc  fuper  undas  extant,  flu- 
ftibus  fuisobruiflet  ?  Aut  fi  in  interiori  terrae  finu  (ut  fufpi- 
cantur  nonnulli)  vafta  fint  aquarum  conceptacula,  qui  facta 
fiot,  dicjte,  ea„  nifi  quis  effecit,  ne  tota  terra  aquis  in  eadem 
collectis  obruatur.  Aut  cum  aequa  foerit  utriufque  moles 
cur  unumglobumconflituant,  aut  in  eandem  maffam  cur 
non  mifceantur  ?  ut  olim  fomniavit  Democritus  totam  tel- 
iurem  imtio  luti  ad  inftar  mollem  foifle,  temporis  autem 
decurfuparticulasaqueas  feoi  fim  coivifle,  quibus  feparatis 
terrae  partes  m  hanc,  quam  calcamus,  folidam  molem,  col- 
lapfasfoiffe  ;  fi  veroifta:  undique  ab  omni  parte  in  unum 
locum  fponte  coiverint,  cur  non  cum  leviores  fint,  fupra  ter- 
ram  omnes  emerferunt,  atque  univerfam  illius  molem  quae 
ptx ^gravitatemajorifubfideret,  complexufuo,  ut  nuncaer 
globum  ex  utroque  conftitutum,  tenuere  ?  Cum  enim  fitus 
omnmm  naturahs  fit,  ut,  quod  gravius,  fubfidat,  quod  levi- 
us,  emmeat  5  fi  resnaturae  indoli  permittantur,  fieri  non  PO- 
tuit,  qum  particute  omnes  aqueae,  cum  terreis  omnibus  le- 
viores  foermt,  nsemmeant;  majori  itaque  quadamprovi- 
dtntiaevi  fit,  ne  univerfa  terrarum  moles,  aquis  femp-r 
operta,  jaccat.  Atque  profedfo,  fi  ad  fimplicem  rerum  na 
turam  refpiciaraus,  mirabiliusvidctur,  terrarum  orbem  non 
femper  diluvmm  pati,  quam  femel  olim  paffum  foiffe  Sunt ' 
quimareterra.eminentius;  funt,  qui  terram  mari  putant  Si 
pnusCutinepte  quidara)  aqua  prae  fluxilitate,  mutuaque 

par- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.XIX.  a  rerum  fi?iibnsy  &cc, 
partium  protrufione ,  ad  loca  quarvis  decliviora  deflueret, 
totamque  telluris  molem,  cum  demiffior  fuerit  ,  abforberet. 
Novitenim  quifqueundas  fponte  naturae  h  prolixiore  per- 
pendiculo,  in  decurtatius  devolvi,  adeo  ut ,  fi  terra  locum 
centro  viciniorem  obtinuerit ,  aquse  in  eam  circumquaque 
diffundanturneceffe  fit.  Sin  pofterius  (quod  naturas  rerum 
magis  congruum  experimur)  id  ipfum  eft ,  quod  perquiro, 
qui  fieri  poffit,  ut  quod  lcvius  eft  fponte  naturas  infra  gra- 
viusdeprimatur?  Si  itaquejuxta  mechanicas  naturae  leges, 
locis  fuis  non  fint  conftituta,  quid  fequitur,  nifi  locos,  quos 
occupant,  contra  easmajori  quadam  vi,  (olum  quod  magis 
idonei  fint,  iifdem  affignari  ? 

Quis  deindetot,  tantafque  lacunas  hinc  inde  per  univer- 
fum  terrarum  orbem  effodit ,  quis  maris  aeftuantis  impetus 
litorura  eminentiis  elitft  >  Quid  per  legqs  mechanicas  obfta- 
re  potuit ,  quo  minus  univerfa  telluris  fuperficies  ubique 
a>quabilis,  &  tevigata  foret,  cum  undecunque  oriatur  gra- 
vitatis  pondus,  quaque  terras  portio  infra  aquae  quamqvie 
fubfideret.    Atque  cum  omnes  terras  totius  partes  pari  nifu 
ad  centrum  nitantur,  cur  non  fe  ea  ratione  ad  id  componant, 
ut  inomni  extremitate,  aequalefitubiqueperpendiculum? 
Si  enim  terra  partium  omnium  in  fe  nutibus  in  orbem  con- 
globetur,ifta  fola  propenfi^ne  in  perfc&am,&  abfolutam  ro- 
tunditatem  fe  compofuiffet,  ut  fi  ubivis  majori  forteaggerie 
cumulari  contigiffet,  quas  fuperiores  funt  particulae,  per  de- 
clive  fe  mififfent ,  donec,  aequalitate  tandem  ubique  faaa, 
propius  ad  centrum  pervenire  nequirent.    Si  vero  qua*  tel- 
luris  prominentix  forte  contigiffent,  cas  vehemens  aquarum 
curfus  abraderet,  fecuftiqueinlacunaspropeileret  5  magnus 
enim  eft  aqua?  impetus,  ut  fi  quas  terre  moles  aggeftas  inve- 
nerat,  nifi  faxei  roboris  funfent,  faciic  ,  nullaque  mora, 
poftraviflet.    Si  autem  nullae  contigiffent  terfae  inaequalita- 
tes,  aquarum  torrens,  ciim  nullis  impediatur  aggeribus,  nul- 
las  omnino  terrae  partes,  quibus  inaequalitates  ftruat ,  deli- 
bare  potuit  :  aqua  enim  nifiobftaculis  irritetur,  non  habet 
unde  ruinas  inchoare  poflit  5  fi  itaque  xquabilcm  ubique 
fttndum  habuerat,  pari  femper,  &>  tranquillo  paflu  curfum 
teneret.    Quod  igitur  terra  tam  profiindis  lacunis  excave- 
tur,  quod  orae  maritkna2  locis  altiffimis  plerunque  termincn- 

X-3  tur^ 


Metcor.  I.  i. 
c.  14. 


*Dtum  ejfe  demmftratur  Disp.IL 

tur,  pcrfpicuum  eft,  in  tantam  altitudinem  aquarumimpetu 
accumulari  non  potuifle.  Et  cum  ftatuant ,  qui  rcrum  na- 
turse  aeternitatcm  aflerunt,  atque  imprimis  Ariftoteles,  fem- 
piternas  efle  terra?,  &  oceani  viciflitudines,  ita  ut  quod  olim 
liccum  erat ,  nunc  aquis  obruatur ,  &  quod  nunc  pelagus5 
perenni  tandem  terrae  in  mare  devolutione  aquis  extra  al- 
veum  extrufis  repletum  iri.  Pulvinos  quofdam  ,  8c  forte 
infulas,  fluviis  arcna?  labulique  faburram  juxta  littora  de- 
ponentibus,  fic  fieri  non  negavero ,  atque  mde  fluviorum 
alveos,  ipfofque  maris  curfus  nonnunquam  mutari,  mare  an- 
tiqua  littora  deferere ,  novafque  terras  inundare,  atque 
adeo  loca  quaedam  telluris,  ubi  nunc  dominatur  mare,  olim 
tcrras  fuifle,  &  forte  aliquando  futura  effe.  Atqui  tamen 
unde  ifta  fcopulorum,  &  montium  altitudo,  qui  maris  litto- 
ribus  impcndent  ?  Potuit  aqua  limi,arAia?,  fabuli,  aliufve  ma- 
teriae  tumulos  conficere  :  at  certe  nulla  potuit  flu&uum  ve- 
hementia  Pelion  Offa?,  montefque  montibus  accumulare,ut 
quidem  fempiterna  illius  potentia?  monumenta  extare  vide- 
antur,  qui  fecit  &  coelum,  &  terram,  &  mare,  &  fontcs  aqua- 
rum.  Miror  deinde  philoiophos  iftosnon  vidiflemarisal- 
veum  terra?  portiunculis,  quae  in  eam  continenter  deferren- 
tur,  (enfimpotius  repletumiri,  atqueeopa&ooppletisun- 
dique  cavitatibus  veniret  demum  terra?  faciem  prorfus  exa> 
quari,aquafque  raarinas  extra  alveum  protrufasin  univerfam 
terram  diffluxuras :  Quippe  natura?  indole  exundarent  aquse 
inlittora,  antcquam  terraportiuncuteincumulumlitoribus 
eminentiorem  aggeri  potuerant,  undenon  prorfus,  aut  fii- 
bito  priorem  alveum  abdicarent,  fed  minus  profundam  ef- 
ficiendo  ampliorem  efficerent.  Tantum  cnim  accederet  la- 
titudini,  quantum  detraheretur  profunditati ,  atque  fic  a- 
qux  tandem,  fifij^naturaspermittantur,  omnia  occuparent. 
Et  fi  qui  montes,  vel  fcopuli  ufpiam  extiterant,  illorum 
radicibus,  temporis  decurfa,  paulatim  aquarumimpetuab- 
rafis,  tandemcorruant,  necefle  eft.  Ut  quidem  fi  folismecha- 
nicis  legibus  res  peragatur,  fieri  non  potuit,  quin  aqua?  to- 
tum  terrarum  orbem  (emper  operircnt,  cum  propria*  natura? 
vi  aqua  non  aliter  fiipra  terram,  quam  fupra  aquam  aer 
afcendat.  Singulari  itaque  arte  vaftos  iftos  oceani  hiatus 
aperiri,  edfque3  litoribus  in  altum  furgcntibus,  muniricon- 

fitendum 


Sect*  XX.       a  rerum  finibits,  &e. 

fitendumeft.  Et  nifi  opificem  quendam,  quicontra  naturse 
vim,  vi  quadam  majori,  fic  rem  difpofuerit,  non  modo  no- 
va  cafuum  feries  afcifcenda  eft,  verum  etiam  talium,  quales 
fi  admittantur,  cum  ipfis  rerum  naturis,  atque  infitis  facul- 
tatibus  pugnant.  Deniquc,  ut  fingulari  numinis  providen- 
tii  profpe&um  eft,  litora  maribus  ubique  eminere }  ita  eti- 
am  cseteristerra?  partibusdeprcflioraelie,  eo  enimartificio 
extruuntur  magnorum  continentium  tra&us,  &e  media  ter- 
ni,  quaplerumque  oriuntur  flumina,  perpetua  declivitate 
ad  ufque  mare,  in  quod  fe  aquse  exoncrant ,  defcendatur. 
Si  enim  quivis  locus  fonte  altior  inter jectus  fit,  curfum  inter- 
ciperet,  cum  fupcr  fontis  altitudinem  nunquam  aflurgant. 
Annon  mirum  itaque  videatur ,  cum  tot  ingentia  flumina, 
qualiafunt  Nilus,Niger,Ganges,  Indus,Eupbratesper  pluf- 
quam  milk  millenos  pafliis  decurrant ,  declivitatem  nullis 
inter je&is  aggeribus  impeditam  ubique  patere.  Et  quidem 
ed  fingulari  ratione  (ut  poftea  dicemus)  fita  funt  montium 
juga,  ut  majores  quafque  terras,  quse  utrinque  mari  cingun- 
tur,  per  mcdium  interfecent,  e  quibus  fluvii  ab  utrique  par- 
te  in  mare  devolvuntur. 

Sect.  XX.  Colle&is  vero  in  fuas  cavernas  undis,  qua 
veftra  arte  mechanici  a  putredine  confervabitis  ?  cum  enim 
Solis  ardore  torreantur,  facile  foetidi  tabe  contaminarentur, 
ut  aquas  ftagnis,  &  paludibus  conclufas,  brevi  foetere,  6c 
noxios  vapores  exhalare  experimur.  Huicitaque  calami- 
tati  rurfus  varii  arte  provifiim  cft  3  atque  imprimis  variis 
ubique  marium  «ftibus  agitatur,  altero  quoundse  ipfi  zonae 
torridse  fubje&se  folis,  feu  potius  lunx  curfum  perpetuo  fe- 
quuntur,  conftantique  gyro  ab  Oriente  in  Occidentem  vol- 
vuntur,  obliquo  altero,  ab  Occidente  in  Orientcm.  Unde 
enim  priori  motu  abicptse  cavitatem  pone  relinquunt,  ad 
cujus  compen(ationem  ,  utrinque  a  lateribus  hinc  fcptentri- 
onali,  illinc  meridionali,  aquae  allabuntur.  Quibus  moti- 
bus  totus  undiquc  concutitur  oceanus,  ifto  omnia  aequora 
folisorbmefubjefta,  hoc  quicquid  aquarum  indc,  adufque 
utrumque  polum  pateat.  Atque  adeo  cum  coutinuo  wa 
ferveat,  pelagus  a  putredine  (e  fatis  tuetur ,  qua  cum  iola 
f jperficie  tenus  corripi  pofiit ,  quod  ctim  So&  ardor  non 

ulterv' 


Deum  ejje  demonjlratur        Disp.  II. 

ulterius  penetret,  ncm  nifi  ad  exiguam  profunditatem  aeftus 
agitatione  commovetur,  &  tranquillum  eft,  quicquid  aqua- 
rum  maris  capacitatem  ad  fundutn  ufque  infra  occupat. 
-Quanquam  autem  quo  fine  fiant  aeftus  maritimi,  facile  afle- 
-quamur,  qua  tamen  cau.sa  efte&rice  nondum  aflecuti  funt 
mechanici.    Qui  telluris  motu  fieri  ftatuunt,  quod  cum  ter- 
ram  aqua  eadem  celeritate  fequi  non  poflit,retro  inOcciden- 
tem  fe  fubducat,  Sc  mox  ut  ad  libramentum  redeat ,  Orien- 
tem  verfus  diffbndatur,  ficut  aquam  vafe  circumafto  con- 
clufam  huc  illuc  moven  videmus.    Hi  dicant,  oportet,  qui 
juxta  legcs  mechanicas  tanta  tclluris  turbinatione  totus  Oce- 
anus  in  aerem  non  diflipetur,  non  aliter  quam  aquam  turbi- 
niinjeAam  illiuscircumrotatione  abreptam  efle  intuemur  > 
Cum  autem  rem  fimilem,  vafe  circumrotato,  fieri  inquiunt, 
longe  aliena  eft,  idque  duplici  ratione,  cum  quod  nunquam 
fiat,  nifiqua?damfit  vafis  profunditas,  atque  fuae  faltem  la- 
titudini  aequalis,  qua  ratione  cum  aqua  conclufa  non  nifi 
fuperficie  moveatur  ,  tota  moles  altis  lateribus  inclufa  de- 
litefcat,  quidmirumfinoneffundatur?  Cumvero  tam  exi- 
lis  fit  maris  profunditas ,  fi  ad  totiuj  terrse  amplitudinem 
comparetur,  cumque  terra  tant2  pernicitate  circumvolva- 
tur,  juxtaleges  mechanicas,  quis  non  intelligit ,  oceanum 
nonaliter,  quam  aquseguttulamturbinis  exteriqy  cavitati 
impofitam  abjechim  iri  >  Atque  ift&  alterd  ratione  differunt 
Telluris  &  Vafis  circuma&i  Phamomena,  quod  vafis  fuper- 
ficies  concava  fit ,  atque  ita  aquam  intra  parietes  fuos  coer- 
ceat :  terrae  autem  fuperficies  qud  mare  continetur,  con- 
vexa  fit,  atque  ita  nihil  habeat  quod  aquarum  difcefTum  im- 
pediat.    Teme  ergo  8c  aquse  circumvolutio  non  vafis  fed 
turbinis  rotationi  fimilis  dicenda  eft  }  atque  igitur  fimiliter 
atque  turbo  perniciter  circumaftus  fluida  omnia  longe  a  fe 
diuip^ret,  ita  quoque  terra  oceanum  ultra  nubes  in  ipia 
coeli  moenia  excuteret.    Qui  vero  mirabilis  hujufce  efFc&us 
ortum  a  lunadeducunt,  ii  quidem  veram  iftius  caufam  pro- 
pius  attigerunt.    Confpiratione  enim  quam  cum  luna  ha- 
bet,  eam  folam,  aliamque  nullam  caulam  habere  liquet,  cum 
folos  illius  curfus,  tam  conftanti  fluxu ,  quam  fluxuum  mu- 
tatione  fequatur.    Cum  enim  luna  fingulis  diebus  ad  meri- 
dianum  honl  circiter  tardius  perveniat  ,  eadem  quoque 

hori 


Sect.  XX.         a  rerum  finibus,  &c. 

hora  redit  maris  affluxus.  Cum  dcnique  acftus  maxirai  in 
noviluniis,  Sc  pleniluniis  fiant,  minimi  in  quadraturis,  inin- 
termediis  mediocres,  cum  denique  #ftus  folftitiales,  &  ae- 
quino&iales  ita  luna  gubernantur ,  ut  ea  nov3 ,  aut  plen2, 
maximi  eveniant.  Iftis  omnibus,  quse  fit  naturalis  rei  cau- 
fa,  fatis  deprehenditur,  eamautemqua  vi  efficiat,  cum  di- 
cere  vellent  mcchanici,  hic,  ut  in  cseteris  omnibus,  nihil  di- 
cunt.  Qui  vi  magneticd  fa&am  cfie  volunt,  qua  ratione  ifta 
fe  a  luna  in  terram  diffundat,  nihil  dicunt,neque  quamobrem 
marefolum,  non  ftagna,  nonlacus,  non  flumina  attollat : 
neque  etiam  quamobrem  majores  seftus  plcrumque  extra 
Tropicos,  quam  intrafiant:  neque  poftremd,  fi  virtute  mc- 
chanicafiat,  quinififumma  artefiat  ifta  virtus  magnetica: 
atque  fane  tam  admirabili  folertia  inftituta  eft,  ut  ubicunque 
fe  prodat,  certifBma  fummi  artificis  veftigia  impreffa  depre- 
hendamus.  Qui  aeris  fubter  Lunx  curfum  compreffione  fa- 
fta  effe  cenfent,  iidem  nihil  dicunt ,  cur  in  folo  mari  fiant, 
cur  non  aliis  quibufcunque  aquarum  conceptaculis  ?  cur 
cum  tantavi  in  aquam  prcmat,eam  nosnunquamfentiamus? 
Cum  veroaere  facilius  nihil  locum  cedat,  cumque  fpatii  im- 
menfitas,  in  quam  abire  poffit ,  ubique  pateat ,  quis  non 
potius  credat  ipfumfuperne  compreftum  ,  in  omnemundi- 
que  partem  diffiuxurum,  quam  re&a  deorfum  ,  ut  plumbi 
molcm  decubiturum  ?  Quocunque  autem  modo  fiat ,  nun- 
quam  intelligent,  qui  cum  luna  fubter  horizontem  noftrum 
commoretur,  aeftus  fupra  eundem  (quod  tamen  fit) cieri  pof- 
fit.  Qux  omnia  cum  ita  fe  habeant  (ut  magni  Philofophi  de 
eodem  argumento  peroratione  utar)  An  non  fatius  eji  diccre, 
effe  quidem  lunam  affuxus^  &  refuxus^  bis  in  die  contingentis^ 
caufam  5  at  qua  vi  id  faciat^  ignorare  nos  5  qudm  de  hujufmodi 
vi  quicquam  temere  pronunciare  l  Imo  quidem  nobis  fatis  eft 
quacunque  vioccultd  fiant,  in  faluberrimos  rerum  ufusfa- 
ftos  fuiffe,  ita  ut,  ni  fiant,  univerfa  maris  (uperficies  foetidLs 
humoribus  computruiffet. 

Cum  vero  perpctuii  hac  aquarum  concuffione  fuperior 
tantum  maris  unda ,  ne  folis  ardore  putrefcat ,  confervetur, 
quid  laticem  omnem,  qui  inferius  fluit,  nefoeteat,  fervabit  > 
Caufam  nos  facile  dicemus,  fali  cnim  cum  facultas  infit ,  ut 
quodque,  cui  ingeritur  ,  a  putredine  immune  efficiat,  pro- 

Y  pterca 


Deutn  effe  dentonftratur  Disp.IL 

ptcrea  illius  copiam  mari  univerfo  permifceri ,  eoque  uberi- 
orem,  quopropiusfub  iEquatore  jaceat,  magifque  parcam, 
quo  longius  inde  polos  verfus  amoveatur.    Quippe  cum  lo- 
ciscalidiscitius,  quam  frigidis,  putrefcant  aquae,  co  ubcrio- 
ri  fale  condiri  exigunt.    Atque  quanquam  hujus  inaequali- 
tatis  in  iEquatore,  &  polis  phy  ficae  variac  fint  fortafle  caufa?, 
iftee  tamen  eS  fingulari  providentia  in  variis  oceani  partibus 
inftitutae  funt,  ut,  ubi  uberiori  faliscopid  opus  eft,  majorem 
efficiant  falfedinem,  ubi  minori,  minorem.    Vos  autem  qui 
mechanicis  veftris  rationibuseam,  quse  pareft,  toti  undique 
Oceano  inducetis  ?  Qui  induxit  Ariftoteles,  poftea  dice- 
mus.    Qyi  antiquiores  phyfici  induxerunt ,  pudet  dicerc. 
Quod  fcilicet  cum  aqua  terrae  fudor  fit,  ommfque  fudor  cum 
calore  decoquatur,  aduftusfit,  propterea  aquam  prae  adu- 
ftionefcmper  faUammanere.    Animantium  fudorem  fingu- 
lariinnati  caloris  ratione  quodammodo  falfiim ,  fcu  potius 
acrem  eife  novimus }  atqui  vero  ut  humor  e  terra  fimplici 
percolatione  exprefTus  quovis  fale,  nifi  antea  habuerit,  im- 
buatur,  non  intelligimus.  Si  fole  aduftum  eiTeinquiunt,  ifta 
aduftio  non  fine  eximio  calore,  quo  tota  maris  moks  per- 
coquatur,  fieri  poteft,  cum  itaque  nulla  tam  calida  fentia- 
tur  percoftio,  e2  ad  tantam  falfedinem  aduri  nequit.  Atque 
etiam  cum  folis  ardor,  nonnifi  ad  paucarumorgyiarumpro- 
funditatem  permare  penetrat,  maximam  in  fuperficieadu- 
ftionem  cieret,  cum  tamen  e  contra  maxima  falfedo  fundum 
propereperiatur.  Denique  fi  fbl  mare  falfum  efficiat,  an  non 
mid  providentii  effe&um  eft ,  ut  ift3  ratione  dulce  confer- 
vet,  quod  ifte  alioqui  foetore  corriperet  ?  Quanquam  equi- 
dem  maris  falfedinem  a  caufis  naturalibus  omnino  provenire 
nonputo,  cum  nullaefint,  quceeam  procreare  valeant,  led 
potius  cum  iis  fentire  oportere,  falis  particulas  ipfi  ab  initio 
permixtas  fuifTe,  de  quarum  non  magis,  quamde  ipfius  oce- 
ani  ortu  quserendum  effe,fed  concludendum  potius  eundem, 
qui  omnia  efFecit,  eas  uberi  fatis  copia  aquarum  moli  im- 
mifcuiffe,  ut  per  omnia  fecula  a  foetore  immunem  tueantur. 

Sk  c  t.  XXI.  Cum  vero  univerfam  aquarum  molem,ne 
"putrcfcat  fale  condiri  necellefit,  cumque,  fi  falfa  femper, 
&  ubique  foret ,  atque  ei  causa  animantium  potui  inutilis, 

6c 


Sect.  XXL        a  rerum  finibus,  &c. 

&  terrse  perniciofa,  omnes  ,  quxcunque  in  ficco  nafcuntur, 
animantes  interirent ,  vos  itaque  experiamini  qui  ab  aqua 
marina  dulcem  ducere  poffitis.  Id  chymici  quanquam  mul- 
tum,  &  diu,  ha&enus  tamen  f ruftra  tentarunt.  Licet  enim 
(al  fixum  (ut  vocant)  quod  gravius  fit,  ab  aqua*  marinajpar- 
ticulis  deco&ione  vehementiffima*  (eparare  poffint,  ufquead- 
eo  arfte  tamen  fal,  quod  vocant  volatile,  haerere  comper- 
tum  eft,  ut  nullo  ignis  impetu,  eo  ufque  divelli  poffit,  do- 
nec  viventium  potui  idonea  fiat.    En  itaque  divinam  natu- 
xx  fblertiam  !  qu*  nullis  ignibus,  nullis  chymicorum  crucia- 
tibus  omnem  ab  aqu2  falfedinem  facillime  exuit.    Qu^m  in- 
numerabiles  fontes,  &  tluvii  ubique  per  omnem  terrarum 
orbem  fcaturiunt,  qui  tamen  a  mari  oriuntur  omnes !  Quot 
nubes  quotidie  e  mcdio  oceano  coadbe  mox  pluviis  dulcibus 
in  eundem  delabuntur !  Utroque  tamen  (ut  cum  chymicis 
loquar )  proceffu,  quam  fimplici  ratione,  quam  nullo  labore 
fit  aquaeafalefeparatio,  quamvos,  adhibitis  omnibus  artis 
inftrumentis ,  nulla  induftri^ ,  nullo  fiphonum  circuitu  ef- 
ficere  poffitis.  Cum  autem  particulae  aqueae  radiis  folaribus 
in  aera  fublata*  fint,  quamobrem  una  falinae  non  tollantur  ? 
Res  tam  cxiguse  non  magnis  ponderis  momentis  differre  pof- 
fiint,  ut  qua?  vis  alteras  in  tantam  evehat  altitudinem,  alte- 
ras  fiifi  gravitate  depreffas,  loco  fuo  nunquam  movere  pof- 
fit.    Sane  accurata  admodum  poteftate  vis  folaris  compara- 
tur,  ut,  cum  tam  exilis  fit  rerum  difcrepantia,  alteram  facil- 
lime  in  altum  tollat,  alteram  fummo  caloris  impetu,  ad  pe- 
dis  altitudinem  exantlare  nequeat.  Atque  etiam  cum  aqua; 
guttula?  fubterraneos  meatulos  perreptant,  ac  tranfudatione 
per  arenam ,  ac  argillam  colatx  particulas  falinas  viarum 
anguftiis  deponunt ,  an  non  mirabili  fubtilitate  interior  ter- 
rse  contextura  fabricatur ,  ut  cum  tam  exigua?  molis  fint 
utraeque  aditus  quialteris  aperte  patet,  alteris  femper  ob- 
ftruatur  ?  Quod  autem  aqua  ad  fontium  loca  dulcis  perveni- 
at,  minus  mirari  oportet ,  quam  quod  omnino  perveniat. 
Aquam  enim  omnem  quae  a  fontibus  profluit ,  e  mari  oriri 
folum,  quod  eo  redeat,  dubitari  nequit  5  cum  enimtanta 
aquarumcopia  e  mille  millenis  fluviis  fe  in  oceanum  conti- 
nuo  exoneret,  nifi  circuitu  fa&o  ad  fontium  loca  redirct, 
univerfam  tellurem,  aquis  in  immenfujn  auftis,  inundaret. 

Y  2  At 


Deutn  efje  demonjlratur      Disp.  II. 

At  ttt  aquarum  du&us  ex  imo  mari  in  montium  cacumina 
perreptant,  qui  efficient  vircs  veftra*  mechanicse?  cum  enirn 
aqua  non  nifi  locis  altioribus  in  deprefliora  fluat ,  neque 
fponte  fua  afcendat,  fed  fempcr  delabatur,  fi  locis,  e  quibus 
fcaturiunt  fontcs,  depreffior  fit  maris  fuperficies,  ineanun- 
quam  pervenire  potuit,  nifi  contra  ipfam  naturae  vim  afccn- 
dat.  Si  fit  eminentior,  eo  nunquam  redire  potuit,  cum  fa- 
pra  fontis  altitudinem  nunquam  affurgat.  Nifi  crgo  non 
modo  artequ^naturam  fabricavit,  fed  qu#  omnes  naturae 
vires  fuperac,  res  pera&afit,  planedemonftratur,  nonpof- 
fe  fontes  juxta  leges  mcchanicas ,  aut  a  mari  oriri,  aut  in 
mare  redirc.  Cum  itaque  ex  eo  quod  huc  redeant,  tum  in- 
deproficifci  conftet,  tum  illius  locum,  e  quo  fcaturiunt, 
deprefliorem  efle,  quid  fequitur,  nifiut  miremur  (nunquam 
enim  intelligemus)  ftupendam  iftam  natur^  artem,  qua  tam 
immenfa  aquarum  copia  ubique  per  omnem  terrx  defcri- 
ptionem,  contra  naturae  vim,  infumma  montium  faftigia  al- 
liciatur  ?  Et  quidem  fic  montium  tra&us  undique  per  omnes 
tevrx  regiones  fiti  funt ,  utfolum  quo  commoda  fluminibus 
capita  fiant,  inaltum  tolli  videantur  3  Sc  propterea  mediam 
cujufque  loci  traftum  plerumque  pervadunt,  ut  ab  utroque 
]atere  fuos  aquarum  curfus  undique  cmittant.  Sic  univerfa 
America  continuS  montium  ferie ,  ab  auftro  in  boream  ex- 
currentium,  dividitur,  e  quibus  multa  ,  magnaque  fiumina 
in  ortum,  &  occafum  ubique  delabuntur.  Atque  eodem 
modoomnis  Africa  Atlante,  Lunaeque  montibus  divifa  eft, 
e  quibus  omnes  utrinque  fluviioriuntur ,  &  cum  certis  anni 
tempeftatibusingentem  vaporum  copiam,  ftati  venti  in  mon- 
tium  juga  compellunt,  hinc  forte  fit ,  omnia  fere  Africa? 
flumina,  perindeacNilum  firigulis  annis  in  terras  exundarc. 
Nequealiter  AfiaTauri,  Imai,  Caucafi,  aliifque  jugis,  qux 
a  Pamphilio  litore  in  ultimam  Indiam  progrediuntur,  divifa 
eft,  qux  tamen  ut  caetera  omnia  varias  fibras  in  omnem  par- 
tememittunt,  atque  etiam  aliis  alio  traftu  excurrentibus 
hinc  inde  interfecantur,  e  quibus  innumerabiles ,  &  celeber- 
limi  fluvii,  feperlongos  terrarum  traftus  in  omnes  plagas 
effundunt.  InEuropa  denique  auftrali  Alpes,  Alpiumque 
brachia  per  varias  terras  excurrunt,  Galliam,  Hifpaniam, 
Rhamam>  Pannoniam,  Dalipatiam,  Thraciam,  Macedoniam, 


Sect.XXII.  rerum  finibus,  &c. 
Italiam.  E  quibus  ingentia  flumina  longe,  lateque  in  omnes 
regiones  vagantur ,  ut  in  Boreali  ,  e  montibus  Rhiphaeis, 
fiuunt  maxima  (ut  aiuntj  exceptis  Americanis  quibufdam, 
qua?  inuniverfoterrarumorbe  reperiuntur,  flumirja.  De- 
nique  fi  cui  expcriri  placeat,  in  infulis,  alhTque  minoribus 
terra?  regionibus,  terramin  medio  (emper  altiorem  efle  com- 
periet ,  unde  fingulari  providentise  arte  omuis  camporura 
planities,  qux  inde  ad  mare  proclivis  expanditur  innume- 
rabilibus  fontibus,  &  fluviis  irrigatur. 

Se  c  T.  XXII.    Poft  exantlatos  hofce  omnes  labores  u- 
nus  duntaxat  fupereft,  magnus  profefto,  &  arduus ,  atque 
quioperis  difficultate  Herculeos  omnes  fuperare  videtur,  ut 
nempe  ingentia  maria  in  ccelum,  8cfydera  tollatis:  mecha- 
nicis  autem  veftris  viribus  nunquam  unam  aqu*  particulam 
in  fublime  ferri  cfficietis.    Qui  enim  cum  gravior  fit,  iuper 
aerem  unquam  afcendat  ?  Quod,  inquitis,  Sohs  calore  exte- 
nuetur,  quid  an  in  fubtiliorem  tenuitatcm ,  quam  qua1  con- 
ftat  aer  rarefcit?  fi  non  ,  in  locum  altiorem  nunquam  af- 
cendet :  fin  ita,  ipfe  aer,  facilius  quam  aqua  in  nubis  craffi- 
tudinem  concrefcet.    Praeterea  fi  aqua  folis  calore  extenue- 
tur,  eodem  extenuatur&  aer,  ut  fi  ifta  ratione,  ifta  locum 
altiorem  petat  ,  hic  fuperiorem  fcmper  tueatur  ,  adeo 
ut  quanquam  certius  nihil  fit,  quam  vaporesradnsfolan- 
bus  in  altum  ferri,  qui  tamen  omnino  fieri  poffit  juxta  le- 
ges  mechanicas,  nunquam  intelligetur.    Cum  autem  unam 
particulam  infublime  ferre  non  valeant ,  quanto  mmus  tam 
confertam  humoris  copiam,  e  qua"  nubes,  imbrefque  cogun- 
tur  ?  Ingentium  cnim  paludum  magnitudine,  &  craffitie  co. 
eunt,  coelum  caligine  opacant,  diluvia  in  .terras  affundunr, 
quibus  itaque  antliis,  &  fitulis  tantum  aquarum  pondus  ia 
millepafluum  altituidnem  compelletis  ?  An  quam  cavam  ca- 
pacitatem  in  fe  habeant  radii  folares,  ut  vapores  fecum  ab- 
ripiant  ?  Si  enim  nullam  ,  quo  inftrumento  apprehendent  ? 
nifienim  quid  tale  intelligatis  quod  aquam  fibi  inclufam  fe- 
cum  in  altum  ferrc  poffit,  cauf*  alia?  quaecunque  juxta  le- 
ges  mechanicas,  qux  nihil  nifimachinis  cfficiunt,  nihil  un- 
quam  valebunt.    Cum  vero  tenuiores  aqua?  particulae*  a  fa- 
linis  nefcio  aua,  mirabili  natur*  arte,  divulfa?,  inftrumento, 
^  y  3  nefcio 


Deum  effe  demonflratur        Disp.  II. 

nefcio  quo,  e  mari  in  aera  exantlantur ,  cur  non  per  setheris 
immenfitatem  avolarent,  cumtam  tenues,  &  inconferti  ex- 
halantur,  ut  nulla  oculorum  acie  cerni  poffint  ?  Qu^  itaque 
facultate,  in  nubium  craffitudinem  coivere ,  &  non  potius 
per  aerisvaftitatemdifperfa?  vagantur,  aut  (altcmad  terram 
redeant,  ea  tenuitate  qu&  emerferunt.  Aut  cum  in  nubium 
craffitudinemcoiverint,  quid,  quaefo,  tantam  aquarura  co- 
piam,  aere  puro,  ac  tenui  fuftinerc  poffit  ?  An  quo  fundo, 
quo,  utterramarefuftentariputatis,  autaliquo  fundamen- 
to  ipfe  fundusinacre  nitetur?  quamcunque  caufam  affere- 
tis ,  eam  ea  arte  comparatam  effe  mircmini ,  quae  tantum 
aquarum  pondus,  nullo  folido  corpore  firmatum  ,  ne  cor- 
ruat,  tueatur.  Denique  cum  in  terramdecidit,  quamob- 
rem  in  guttulas  divifa ,  &  non  potius  aut  torrentis  adin- 
ftar  proruat ,  aut  tenuiffimo  vapore,  eo  modo,  quo  afcendit, 
delabatur.  Nubes  crafsa  denfitate  concretas  effe  videmus, 
cum  tenebras  coelo  ipfique  foli  offundant $  cum  itaque,ftag- 
ni  ingentis  inftar,  in  aere  pendeant,  curnon,  ftagniinftar, 
uno  impetu  prsecipitent  ?  Dcnique  quocunque  modo  plu- 
viae,  five  nubium  coalitione,  five  diflolutione  fiaut,  quam- 
obrem  guttulis  grandiufculis  depluant  ?  Si  enim  vaporis  for- 
m<t  defcenderent,  infenfibili  ifto  allapfu  terram  non  fetis  hu- 
me&arent}  fi  guttis  aliquanto  majoris  molis  deciderent,  (e- 
getes,  terraeque  fruges,  lapsus  impetu  undique  devaftarent. 
Haec  autem  pluribus  hic  urgerenolo}  quoniam,  cum  in  fpe-, 
ciales  his  de  rebus  opiniones  perquifivero,  dabitur  fortaffe 
de  iis  faepius  &  fufius  difputandi  occafio.  Interim  vero,  fi  a 
nobis  qui  fiant  nubes,  &  pluvise,  fcifcitamini,  en  philofophi 
fimplicis  fimplex  refponfum !  Summam  numinis  providenti- 
am  folem  ita  initio  effeciffe,  ut  nelcio  qu3  vi,  tenuiores  a- 
quae  particulas  in  aeris  fublimitatem  tollat  5  camque  vim  tam 
accuratd  ratione  difpofuiffe  ,  ut  (quod  nunquam  intellige- 
tur)  cum  aquae  particulas  facillime  evehat ,  falinas  movere 
nunquamvaleat :  Quae  tandem  in  aera  ciim  (ublatse  fint,  aut 
quodventis  impellantur,  autquod  regionis  frigorecompri- 
mantur,  aut  ali3  quddam ,  quam  nefcio,  ratione,  plurium, 
pluriumque  acceflu  in  nubes  coalefcant  5  quae  mox  ,  nefcio 
qui,  in  pluvias  foluta  guttatim ,  nefcio  qua  causd  interram 
delabuntur.   Unde  (optime  fcioj  benigne  rigantur  agri, 

dives 


Sect.  XXIII.     a  rerum  finibus,  &c. 

dives  undique  telluris  proventus  nafcitur ,  ad  maturitatem 

quodque  fuam  provehitur  ,  &  tota  denique  nutncatur  na- 

tura. 

S E  c  T .  XXIII.  Audiviftis  Epicurei,  vofque, omnes  om- 
nium  fedarum  impietatis  magiftri ,  quibus  argumentis  ,  hf- 
queabipsarerumnaturd  depromptis,  fapientem  quendam 
natura  Authorem  efle  concluGmus;  vidiftts  quantd  illius 
providcntiaefolertiaomnishicmundus  nofter  conftituatur: 
Vidiftis  quanta  fingulis  in  partibus  ornetur  :  Vidiftisquan- 
ti,  omnibus  intcr  fe  congruentibus,  quafi  fabncatione  con- 
tinuataconfpiret^  neque  idmodo,  verum  etiam  ca  foler- 
tisrationefabricarividiftis,  quar  nullis  rerum  tpfarum  fa- 
cultatibus,  (quasomnesfuperat,  &  quibufcum  plerumquc 
pugnat )  fed  folum,  quod  ficfieri  expediret ,  arttficis  confi- 
lio  effici  potuiflet.  Quo  dempto,  vos  omnes  nunquam  di- 
dhiros  aio,  quamobrem  vel  quidem  lapis  m  terram  potiui- 
quamincoelumferatur  5  atqueigitur  ld  folum,  quo  mtel- 
ligatis,  quam  inanes  fint  veftri  omnes  conatus  ut  expenami- 
ni,  provocarem.  Ne  vos  ludificari  putetis;  rememmnun- 
quam  fa&um  iri  nulla  divinatione  permotus,  fed  fola  (caque 
modica  admodum)  philofophiae  fcientia  ex  ammo  yatictnan 
profiteor.  Et  fi  vobis  illudi  nolitis,  ne  conemim  moneo ; 
eo  enimconatu,  quos  hominum  rifus  concitatun  fitts,  niU 
cxperti,  prsefentire  non  poteftis.  Atque  igttur  ne  m  apcr- 
tamcontemptionemvosipfi  adducatis  ,  pnmum  domi  ex- 
periamini  5  quod,  fi  prudentes  feceritis ,  fcio  nunquam  ln 
publicum  effc  propofituros.  Hoc  ergo  in  veftrse  phtlofo- 
phis  opprobrium  vobis  ipfe  propono ,  ut,  quemadmodum 
("inquamj  lapis  in  terram  redcat  caufis  mechamcis  dicatts} 
Scfidixeritis,  eS  liberalitate  nos  futuroseffe  polhceor,  ut 
fic  mundosquoque  fieri  concefferimus.  Annonpudet  vos, 
qui  nihil  non  efficere  promittitis,  tam  impavide  de  effeciuum 
omnium  facilhmo  provocari  ?  An  non  pudet,  cum  iplam 
terrse  orbem  loco  fuo  movere  pollicert  non  dubttetts,  ut  nc 
quidemlapifluminfuum  movere  valeatis  >  Ite  ergo,  vtres 
experiamini,  neque  priufquam  perfeceritis,  ad  majora  pro- 
ficifcamini ;  ut,  cum  virium  veftrarum  imbecillitatem  tntelle- 
xeritis,  tandem  modefti  effe  difcatis.   Intcrtm  vero  cum 


1 6  8  Deum  ejfe  demonfiratHr       .  Di  sp .  IL 

quibus rationummomentis  mundi  quendam  opificem  fuifle 
conclufimus,  vosaudieritis,  utinam  quoque  egregiis,  qui- 
bus  tam  duia  fronte  idem  negetis ,  nos  audiremus !  Quan- 
quam  vero  ea  cft  argumenti  a  naturae  pulchritudine  certitu- 
do,  &  perfpicuitas,  ut,  fi  quid  in  contrariam  partem  difpu- 
tarepoflitis,  id  omne  ipfa  per  fe  plane  frangat ,  &  fuperet. 
Cum  quicquid  in  rem  adeocertam,  &  indubitatam  dicatur, 
id  iftlc  anticipatione  nequaquam  verum  efle  noverimus. 
Atqui  tamen,  cum  veftras  partes  tuemini  nihil  grave ,  nihil 
feverum,  nihil  ad  rem  dicere  (bletis.    Quis  enira  veftrum 
argumentis  confirmare  aggreflus  eft  rerum  naturam,  (apienti 
quovis  opificc,  fa&amnon  fuifle?  id  tamen  fi  quid  profi- 
cere  velitis,  demonftrare  oportuerat :  at  vos  tale  nihil  at- 
tingere  conamini,  fcd  folum  dicere,  qui  immani  quodara 
cafuum  complexu,  forte  fine  providentiS,  fieri  potuiflet.  Et 
quas  ratiunculas  ridentes  affertis  (facetum  enim  hominura 
genusfemper  eftis)  plcrumque  leviores  funt ,  quam  ut  ferio 
refelli  mereantur. .  Magnum  enim  aliquod  vos  praeftitifle 
putatis,  fiomnemnaturaefolertiaminanibus,  nefcio  quibus, 
conje&uris,  &falfis  (ut  putatis)  fufpicionibus  elevetis.  At- 
que  igitur  cum  duabus  viis  controverfiam  inire  placeat,  aut 
ut  argumentis  noftris  lepide  illudatis,  aut,  ut  ea,  fi&isdere- 
rum  natura  ortu  hypothefibus,  prorfus  tollatis,  nos  quoque 
facetias  veftras  in  utroque  genere  fequemur    Alteras,  cum 
leviflimse  fint,  neque  multum  negotii  poftulent,  hoc  capite : 
alteras,  cum  quanquam  graviores  non  fint,  eas  tamen  fufius 
fud  quifque  vi^,  &  ratione  fecutus  eft ,  fequentibus  uberi- 
ori  fermone  evertemus. 
Sext.Emp.1.8.     pr imum  igitur,  Critia,  quidturides?  Antiquos,  inquit, 
Legiflatores  opinionem  de  Deo,  qui  quas  bene,  quasmale 
abhominibus  fiunt,  intuetur,  confinxiffe,  quo  melius  ifta 
fuperftitione  fubditorum  animos  ad  officium  devincirent. 
Callide  profe&o,  atquevirum  politicum  (erat  enim  unus  e 
triginta  tyrannis,  qui  turpiflime  patriam  oppreflifle  memo- 
rantur)decet  fraudeminomnirelufpicari,  atqueipfe  calli- 
duscum  fit,  cujufque  fapientiflimi  calliditatem  nare  venati- 
co  aucupari.    Huic  viri  do&i ,  &  graves  refpondcre  folent, 
cuminterrogando,  quibus  temporibus  fapientes  ifti  vixe- 
runt,  atqueanipfeiifdem  fuerit,  &  eorum  confiliis  inter- 

fuerit  ? 


Sect.  XXIII.     a  rerum  finibus,  &c. 

fuerit?  fi  verd  nonfuerit,  porro  interrogant,  quiinreiab- 
dita?,  &  ckm  pera&ae  fcientiamipfe  ,  a  tanto  temporis  in- 
tervallo,  devenire  potuiflfet  ?  At  cgo  hominem  maleferia- 
tumrefponfi  honore  dignari  nollem$  rifu  enim  potius,  & 
contemptu  tam  ineptos  nugatores  excipiendos  cfle  puto,qut 
fibi  tam  fubtilibus  infomniis  tantum  placere  poflent.  Sua? 
itaque  calliditatis  gloria  per  me  fruatur  vir  nafutus ,  cum 
enim  opinionem  de  Deo  receptam,  ipsa  rerum,  quasfecit. 
demonftratione  indu&am  fuifie  probaverimus,  inanis  pror- 
fus,  &  fupervacui  operis  fore ,  an  quorundam  fraude,  &: 
aftutia  plane  confefta  fit,  difputare  puto^  Cum  ifta  de- 
monftratione,  omnibus  quibufcunque  iftiufmodi  conje&u- 
ris,  qua?  contra  fingi  poffunt,  antevenerimus.  Eo  itaque 
ingenii  acumine,  quod  fufpicatur  Critias,  antiquiorcs  iftos, 
qui  primum  refpublicas  adminiftrarunt,  alios  omnes  anteire 
potuifie  dabimus,  nihilque,  aut  cum  illo,  aut  cum  alio  quo- 
vis  difputabimus ,  quam  an  fufcepta  de  Deo  opinio  folida 
qudvis  rationecomprobari  poffit,  necne  >  fi  pofiit,  rem  con- 
fecimus  5  fin  minus,  fabulis,  &  commentis  iftis  opus  non  eft : 
nos  enim  ultro  fuccumbemus. 

Huic  (fi  Empyrico  fides)  fimilis  fuit  Euhemerus,  quem 
fert  non  alios  primum  habitos  Deos  exiftimaffe,  quam  po- 
tentiores  quofdam,  quos  fua  ipforum  ambitio,  aliorumque 
adulatioinimmortalium  numerum  afcripferat.  Anver6re- 
ipfa  ineaopinionefueritEuhemerus,  antea  difquifivimus  3 
&  non  fuifle  conclufimus  $  fed  eam  eidem  a  Plutarchoimpu- 
tatam  effe,  quod  quofdam  Ethnicorum  Deos  ifto  honore  fic 
maftatos  efle  ex  optimis  annalibus  demonftraverit  ;  omnem 
verode  Deo  notitiaminde  ortam  dixifie  non  liquet,  fed 
cum  Plutarchi  nepos  fucrit  Empyricus ,  probabile  eft  ejuf- 
dem  opinionem,  a  quo  folo  eam  acceperat,  fecutum  fuillc. 
Siveroita  cenfuerit  Euhemerus,  ut  cenfuerunt  alii ,  ficin 
plerifque  (inquit  Cotta)<: ivitatib m  intelligi  poteji  augendsvir-  De 
tntis gratii,  quo  libcntius  reip.  causa  periculum  acliret  optimus  h 
qnijque,  virorum  fortium  memoriam  honore  Deorum  immorta- 
linm  confecrataw.  His  quoque  idem,  quodolim  refponfum 
eft,  refpondere  poffem,  iftam  de  fe  opinionem  populo  per- 
ftiaderenon  poffe  magnates,  nifi  prxceflerat  qu^edam  de 
diisopinios  qui  enim  divinos  honores  iis  deferrc  poflent, 

Z  nifi 


Deum  ejfe  demonftratur       Disp-  II. 

nifi  Deos  efie  prius  perfuafum  habuiflent  >  At  ipfe  neque 
cum  his  difputationecongredi  dignarcr,  quod  iis,  qua*  fu- 
pcrius  difputata  funt,  Dei  notitiam  optima  rationc,  &  pro- 
indenuM  ejufmodi  fraude  induclam  fuiile  noverimus.  Qux 
fi  labefactare  valeant ,  an  ifta ,  an  alia  quacunque  arte  pri- 
mum  indufta  fuerit,  non  obnitemur :  fi  non  vaTeant,  ipfa 
omnes  quafcunque  fufpiciones  facillimc  cxpugnabunt. 

His  proximus  prodeat  Poeta  Satyricus,  qui,  fufpenfo  na- 
fo,  primum  in  orbe  Deos,  ardua  coelo  fulmina  cum  cade- 
rcnt,  timorem  fecifle  vidit.  Huic  etiam  5c  fepius  refpon- 
fum  eft,  non  timorem  opinionem  de  Deo ,  fed  contra  de 
Deo  opinionem  ,  timorem  incufiide  3  neque  fulminibus 
illius  notitiam  primum  impreflam  efle ,  fed  cum  imprefTam 
prius  habuerint ,  ad  fulmira  homines  pavifle.  Nos  vero 
quid  fulminum,  &  tonitruum  timor  aut  effccerit ,  aut  effi- 
ccre  potuerit,  nofttl  etiam  nequaquam  interefle  putamus } 
fed  folum  an  argumenta ,  quibus  numinis  providentiam  in 
rerum  naturi  demonftravimus ,  refte  concluferint,  necne? 
Si  refte,  fatis  non  folo  timore  perfuafionem  faftam  efle  con- 
clufimu?,  quod  jam  ante  optimi  ratione  fufceptam  fuiffe 
demonflravcrimus  5  fi  non  refte,  an  timore,  an  quovis  alio 
modo  primum  fuggefta  fuerit,  alii,  fi  placet,  pugnent,nos 
pugnare  noftrae  operas  pretium  non  exiftimamus. 

Se  c  t.  XXIV.  Atqui  de  Arufpicibus  hifce  fatis ,  cum 
quod  nullam  rationis  verifimilitudinem,  fed,  Ariolorum  in- 
ftar,  lepidas  conje&uras,  &  ad  libidinem  fi&as  fequantur  5 
tum  quod  tollantur  uno  refponfo,  qua*  dicunt,  omnia.  Au- 
diamus  igiturquidmagis  compertum  habent ,  qui  philofo- 
phiam  profitcntur,  &  quidem  plures  funt  5  habet  enim  fu- 
os  quarque  fchola  Heroes,  ab  Epicurea  autem,  cum  fit  ip(a 
Heroum  natio ,  inchoandum  eft.  En  igitur  omnium  no- 
mine  Lucretius,  cum  omnifua  pomp2,  Sc  licentia. 

Quod  fi jam  rerum  ignorem  primordia  qn&  Jint  5 
Hoc  tamen  ex  ipfts  Cceli  rationibus  aufim 
Confirmare,  aliifque  ex  rebus  reddere  multis^ 
Nequaquam  nobis  divinitus  ejfe  paratam 
Naturam  rerum  :  tanta Jiat  prtdita  cnlpa. 

Pr/n~ 


Sect.XXVL      a  rerum  fxnibus,  &c. 

Principio  qnantum  cceli  tegit  impetus  ingtns 
Inde  avidam  partem  montes^  fylv£que  ferarum 
Pojjedere :  tenent  rupes^  vaji^que  paludes^ 
Et  marc,  quod  late  terrarum  dijiinet  oras. 
Jnde  duas  porro  prope  partcs  fervidus  ardory 
AJJiduiiJque  geli  cafus  mortalibus  aufert. 
§)uod  Jupereji  arvi^  tamen  id  natura  Jua  vi 
Sentibus  obducat:  ni  vis  humana  rejijiat 
Vitai  causa  valido  conjueta  bidenti 
Ingemcre,  &  terram  prejfts  profcindere  aratris. 
Pr£terea  genus  horriferum  natura  ferarum 
Human£  genti  infejium,  terraque,  marique 
Curalit,  atqueauget?  Cur  ar.ni  tempora  morbos 
Apportant  ?  Quare  mors  immatura  vagatur  £ 
Tum  porro  puer,  ut  fevis  projeffus  ab  undis  . 
Navita,  nudus  humijacet,  infans,  indigus  omni . 
Vitali  auxilio  5  cumprimum  in  luminis  oras 
Nixibus  ex  alvo  matris  natura  profudit, 
Vagituque  locum  lugubri  complet  >  ut  £quum  ejij 
Cui  tantum  in  vita  rejiet  tranfirc  malorum. 
At  vari£  crefcunt  pecudes^  armenta0  fer£que, 
Nec  crepitacillis  opus  eji,  nec  cuique  adhibenda  ejl 
Alm£  nutricis  blanda^  atque  infraUa  loqucla. 

Scite  admodum  diftum  efle  fateor,  ^ucreti ,  &  majori, 
quam  folent  veftri,  fortitudine?  Ifti  enimcaftra  iualongom- 
tervallo  plerumque  pofuerunt,  atque  folis  inanibus  fabulis, 
ck  nefcio  quibus,  cQnje&uris  nos  oppugnare  folent  ^  tu  vero 
in  fines  noftras  excurfionem  fecifti ,  atque  ad  ipfas  portas 
perveniens  ip(a  moenia  occupare  conatus  es.    Neque  enim 
alid  munitione,  nifi  quam  praebuit  ipfa  natura ,  nos  numinis 
arcem  tueri  pofTumus  5  ut,  fi  iftam  occupaveris,  caufam  pror- 
fus  amiflam,  &  dcfperatam  effe  fateamur.    Age  ergo,  co- 
minusagamus,  nosnobisdivinitus  efle  paratam  naturam  re- 
rum  dicimus,  quod  omnia  tam  bene  parata  videamus  ,  tu 
autem  nequaquam  dicis,  quod  tandftat  praedita  culpa\  Ut 
igitur  omnem  tibi  congrefsus  opportunitatem  concedam,  da^ 
bo  imprimis  Deum  meliorem  naturam  (quantum  voles;  et- 
ficerc  potuifle,  atquehanc,  quam  fecit ,  ncn  ufque  adeo 


Deum  ejfc  demonjlratur  Disp.II. 

omnibus  numerisabfolutam  effe,  quin  quofdam  defe&us  re- 
perias,  quostu  ipfeperfici  optares*  poterat  enim,  fi  pla- 
cuiflet,  omnem  terrarum  orbem  habitabilem  fecifie  5  pote- 
rateam  terra?  foecunditatem  infevifle ,  ut  fruges  fuas  fua 
fponte,  &  nulld  hominum  vi  coafta  fundere  potuiflet.  Po- 
terat  eam  ei  falubritatem  dedifle,  ut  nihil  noxium,  &  huma- 
nx  genti  infeftum  procrearet.  Poterat  genus  humanum  fir- 
mioris  roboris,  ac  diutumioris  vitse  genuiffe,  utnaturaele- 
ge  nemo  anteannum  aetatis  centefimum  moreretur  5  poterat 
iis  prxfidiismuniviffe,  utprematuiS,  &  praecoci  morte  ne- 
mo  interiret.  Aliaque  quamplurima  poterat,  quae  quis,  qui 
febeneamat,  optaret.  Qua*  tamen  omnia  cum  feciflet,  an 
non  eadem  querelarum  caufa  tibi ,  tuifque  femper  fuperef- 
let  ?  Cum  quicquid  feciflet  Deus,  femper  melius  efficere  po- 
tuiffet,  &  omne  quod  melius  eft,  vobis,  qui  nimio  veftrum 
amore  tenemini,  deeffe  putaretis.  Qiiid  enim  fi  eo  quod 
defideratis  robore  finxerat,  ut  vos  ante  annum  vita>  cente- 
fimum  neque  morbus,  neque  mors  invadere  potuiffet  ?  an 
non  tamen  pari  jure,  quod  vita?  fpatium  ad  ducentos  annos 
non  prorogaflet,divina>  providentiaj  benignitatem  reprehen- 
deretis?  Si  ad  ducentos,  an  non  quod  ulterius  adufque 
millefimum  non  protraxerit  >  Atque  adeo  eadem  femper 
rediret  providcntia?  reprehcnfio,  quod  vitae  immortalitatem 
non  donaverat.  fmo  &  immortales  fi  fitis ,  an  non  tamcn 
cadem  querela  pcrpanere  pergeretis,  quod  nifi  quotidiano 
cibo  aeternitatem  confervare  non  liceret.  Sed  &  his  quo- 
quedatis,  conquirendum  foret,  aut  de  ftatur*  humilitate, 
-4ut  de  viriumimbecillitate,  aut  de  aliis  quibufcunquefacul- 
tatibus,  quibus  cum  nos  careamus,  coeleftium  genus  exosne- 
tur.  Neque  querelas  vos  veftras  omnino  fiftere  poflitis, 
^itequam  omni  perfeftionis  plenitudine,  qua  fummus  ipfe 
Deus  cumulatur,  vos  quoque  beare  dignaretur.  Tam  pe- 
Uilanter  crgo  in  numinis  providentiam  invefti  eftis ,  ut  non 
tam  reprehendendi,  quam  maledicendi  animo  idagere  vos 
ipfi  indicetis,  cum  ea  fit  vcftra  accufationis  ratio,  quxnul- 
la  providenti^e  benignitate  devitari  poflit.  Sed  vobis  pef- 
iime  aftum  effe  putatis  quod  non  melius ,  imo  quod  norc 
optime  5  &  fi  optime,  cum  immoderata,  &  incxplebili  phi- 
Uutte  vitio  teneamini ,  nunquam  fatis  benevole  vobifcum 

a&um 


Sect.XXIV.     a  rerum  finibns,  &c. 

aftum  efle  putaretis.  Non  ergo  numinis  culpa  eft,  quod 
vobis  beatis  non  efle  liceat,  fed  animi  segritudinis,  quae  nul- 
la  vita?  fadicitate,  auttolli,  aut  leniri  poflit.  Neque  equi- 
dem  quos  veftri  generis  homines  noville  me  memini ,  quin 
animos  tetra  iftd  malevolentia  fuftufbs  habuerint,  adeo,  ut 
vix  quicquam  aliudomni  vitse  setate  agerent,  quafieodem, 
quo  Philoftetes,  morfu  ulcerati,  quam  ut  intolerabiles  vitx 
humanae  miferias,St  serumnasdeplorarent.  Sic  Plinius  librum 
feptimum,  quode  homine  tra&atur,  a  vkx  humana?  miferiis 
exorditur.  Principium  jure  tribuctur  homini  ,  cujus  causj 
videtur  cunUa  alia  genuiffe  natura,  magna ,  fieva  mercede 
contra  tanta  fua  munera  5  ut  von  fit  fatis  tfftimare  ,  parens  me- 
lior  homini,  an  trifiior  novercafucrit.  Hominem  tantum  nu- 
dum,  &  in  nuda  humo  natali  die  abjicit,  ad  vagitus  flatim,  & 
ploratum^  nullumquetot  animaliumalind  ad  lacrymas ,  ab  hoc 
lucis  rudimento^  quo  neferas  quidem  inter  nos  genitas,  vincula 
excipiur.t  &  omnium  membrorum  nexus ,  itaque  feliciter  natus 
jacet^  manibus,  pedibufque  devinttis,  ftens  animal  c£teris  impc- 
raturum  :  &  a  fuppliciis  vitam  aufpicatur ,  unam  tantum  ob 
culpam,  quia  natum  cjt.  Sic  Vaninus  ,  Tot^  tantifque  hemo  n 
rcpletnr  mifcriis^  ut  aicerc  auderem,  ji  D^mones  dantur^  ipfi  in 
hominum  corpora  tranfmigrantes  ,  jcclcris  pcrnas  luunt.  Et 
quid  mirum,  cum  importuno  ifto  mortis  metu  femper  urgc- 
antur,  qui  iis  non  modo,  ut  Sifypho  faxum  (ficut  loquitur 
M.Tullius)  fed  ut  Encelado  JEtna  incumbit?  Nihil  enim 
cuiquam  horribilius  videri  potcft ,  quam  fempiterni  fui 
interitus  contemplatio ,  cum  eodcm  natura?  affe&u ,  quo 
fe  quifque  amat,  fui  mortem  oderit  5  atque  igitur  quo  ma- 
jori  fui  amore,  vita?que  defiderio  quis  flagraverit,  eo  vehe- 
mentiori  necefle eft  mortis  horrore  contremifcat.  Hi  itaque 
cum  maximo  affe&u  adverfus  fe  exarferint ,  atque  immensa 
lucis  cupiditate  teneantur,  demorte  cogitare  nequeant,quin 
tota  mente,  atque  omnibus  artubus  perhorrefcant  5  atque 
tamen  ipfa  mortis  fpecies  tam  importune  fuas  cogitationes 
fohcitat ,  ut  fua  poteftatc  non  habeant ,  quin  dies ,  atque 
no&es  cogitent  jamjamque  ejje  moricndum.  Qua?  una  cogi* 
tatio  eorum  animos  tamimmensa  miferia?  mole  opprimit,  ut 
eam  neque  ferre,  neque  excutere  valeant,  atque  adeo  mi- 
feriam  patiantur  fempitemam.    Hic  fons,  hxc  origo  quere- 

Z  3  larum  ■ 


Deum  ejfe  demonjlratur        Disp.  II. 

luum,  ab  impietatis  fuae  ratione  ,  non  vitse  humanae  con- 
ditione  proveniunt  3  atque  quod  femper  fint  miferrimi  fibi 
folis,  non  numinis  regimini,  imputare  debent  5  ifti  enim,  fi 
fe  morigeros  prxberent,  &  probi  cffe  difcerent ,  horrenda 
iftafpe&ra  quorum  fpecie  noftes,  &  dies  terrentur,  ultro  a- 
volarent.  Sic  enim  proprix  confcientia?  delefiatione  recre- 
atis,  atque  optima  numinis  providentil  fretis,  vitam  tran- 
quillam,  fine  omni  vit£  tardio ,  aut  mortis  metu  tranfigere 
licerct.  Neque  enim  quicquam  cft,  quod  in  omni  vid  con- 
folari,  autcontramortishorroremfuftentarepoteft,  quam 
re&e  fa&orum  confcientia,  fummae  numiris  bonitati  innixa  5 
quaincolumi,  incoelum  tollimur  5  qu2  fublata,  jacentom- 
nia.  A  querelis  itaque  vcftris  definite,  neque  miferias,  qux 
veftr*  culpl  mtx  funt ,  ab  optimo  Deo  procreatas  fuiile  ca- 
lumniaripergite:  omnesillefelices  genuit,  &  fi  miferi  vos 
eftis,  eftis  quoque  fua?  quifque  miferia?  artificcs.  Quas  au- 
tem  vitse  humana?  aerumnas  Deus  ipfe  immifit,  leviftima?  funt, 
&  qualesinfans  fine  lacrymis  ferre  poilet.  Atque  iftuc  eft, 
quodmaximogemitu,  6t  ejaculatu  ingemifcitis,  nudos,  8c 
inermes  nafci,  ab  utero  in  tumulum ,  nifi  violenta  qua?dam 
parentum  pietas  cohiberet,  delapfuros.  Sciatis,  ergo  eun- 
dem,  qui  nos  genuit  tenellos  &  inermes ,  nobis  parentum 
curam,  &  amorem  obftrinxifle.  Et  quocunque  modo  rem 
procuraverit,  vix  quifquam  eft  qui,  yelit  nolit ,  fobolem 
non  amet.  Et  utcunque  vim  fibi  fecerint  nonnulli,  ut  om- 
nemnaturse  benevolcntiam  excutiant,  perpauci  funt ,  iique 
monftrorumadinftar,  qui  infita  humani  generis  benignitate 
tam  immaniter  dcgeneres  eflc  poffint.  Atque  naturali  hac 
charitate  jafta  funt  prima  humanas  focietatisfundamenta$  a 
familiis  enim  inchoatur  benevolentia  ,  qv.x  longius  agnati- 
one,  tum  affinitate,  deinde  vicinitate  ferpit,  dum  tandem  pa- 
triam,  quae  communis  omnium  parens  eft,  comple&atur.  At- 
que  igitur  cum  inter  parentes ,  &  liberos  prima  nexa  fint 
amicitise  vincula  ,  eam  fan&iori  nodo  ligari  voluit  optima 
numinis  providentia,  ut  aliis  omnibus  fcelere  ruptis,  eo  tan- 
dem  iniquitati  finis  ponatur.  Vix  enim  quifquam  ufque  ad- 
eo  improbus  reperitur,  qui ,  quanquam  leges  alias  omnes 
divinas,  &  humanas  conculcaverit  ,  in  propriam  fobolem 
crudelis  reperiatur  :  adeo  ut  cum  huc  ufque  pergraiTata 

fuerit 


Sect.  XXIV.     d  rerum  finibusy  &c. 

fuerit  impietas,  illius  fan&itate  redintegrctur  juftitiae  cultus. 
Atque  ergo  ne  omnia  ruant ,  naturalem  iftam  <&pyr\v  opti- 
mus  ille  omnium  parens,  parcntum  crgaliberos  benevolen- 
ti3,  &  liberorum  erga  parentcs  gratitudine  mutuo  (ancivit. 
Tantum  ergo  abeft  infantiae  noftrae  imbecillitatem  ei  vitio 
vertendam  effc,  ut  fuae  bonitatis  primum  indicium,  &  noftras 
femen  videatur.  Utcunque  vero  iftuc  fuerir,  quod  ad  lo- 
cum  alterum  de  mundi  gubcrnationc,  non  ad  eum,  qui  nunc 
traftatur ,  de  illius  fabricatione  pertinet.  De  hoc  igitur, 
quid  opinaris,dicas}  quid  ergo?  an  quod  nudi ,  &  inermes 
nafcimur,  nulLi  providentid  natos  eifeputas?  dicas  crgo, 
qui,  utnafcimur,  fine  ifta  nafci  potuiflemus?  Cumenim  in 
quoquo  infante  omnia  etiam  ipfa  oculorum  cilia  incredibili 
quodam  coi  filio  dcfignentur,  an  ifta  omnia  milie  artis  mira- 
cula  nihili  habcnda  eiTe  cenfes ,  quod  cum  primum  nati  fi- 
mus  nutricibus,  &crepitaculisegeamus?  Scholas  ergo  ana- 
tomicas  adeas ,  qu£  fit  corporis  humani  fabricatio ,  videas  5 
quam  innumerabili  partium  varietate  conftet,  inquos  prae- 
claros  ufus  fiat  quacque  difcas,  St  nifi  aut  porcus,  aut  infans 
ipfe  fueris,optimum  (credo)  humani  generis  patrem  crepun- 
diis  non  lacc  ffes :  fed  infantiflima  potius  petulantia  difputa- 
.tum  cfle  fateberis,quod,quanquammirabili  providentiasar- 
te  faftos  efle  nos  liqueat,infantes  non  adulti  nafcimur. 

Et  quod  de  nobifmet  ipfis ,  de  univerfo  idem  dicendum 
arbitror  5  efto  enim  mdius  inftitui  potuifle  5  an  idcirco  nul- 
l^omnino  ratione,  6c  confilio  inftitutum  fuifle  fcquetur? 
Quid  ?  nihilne  arte  cffeftum  putas,  quod  non  optime,  at- 
que  omni  pcrfe&ione,  quaquicquam  fui  generis  fieri  poteft, 
effe&um  fuerit  ?  Quid  ?  annulla  horologia,  nifi  celebrisifta 
Argentinenfis  artifices  dcfiderent?  An  Apelles  femperVe- 
nercm  ?  An  Phidias  femper  Minervam  ?  Quid  an  cxtera 
omnia  iftorum  opificum  artificia  nulla  arte  perfefta  fuiffe 
dicemus ,  quod  non  eddem  perfeftione ,  qud  pulcherrima 
ifta  fimulacra  abfolvantur  ?  At  iftuc  accufationis  tuae  caput 
eft,  male  extru&umfuiffemundum,  quod  qni  mclius  extrui 
potuiflet,  tu  ipfe  cogitare  potcs.  Quid  vero  cum  innumera- 
bilcsrcrumomnium"commoditates  indicaverimus,  an  quod 
tuipfeunam,  aut  alteram  rcrte  deeffe  putes,  idcirco  nullas 
omnino  fuiiie  dixeris  ?  Quod  pneclaraprovidenti*  folertid 

terrarum- 


Dc  Nat.  Deor. 
lib.  2. 


Deum  cjje  demonjlratur  Disp.IL 

terrarum  orbi  profpedtum  fit,  folaris  motus  ratione  difleru- 
imus,  nempe  nulla  causa  phyfica,  fic,  ut  inftituitur,  inftitui 
potuifle,  tum  ab  intellc&rice  quadam,  aut  maximae  terrarum 
parti  inicrviret ,  inftitutam  fuifle  ?  Quid  ?  an  ifta?c  omnia 
nihili  efTe  diccs,  quod  illius  beneficio  omnis  terra?  particula 
non  pariter  utatur  ?  fic  quidcm  dicis,  at  quam  fapientcr,  tu 
ipfejudiccs,  cumantequamquicquamobjeceris,  res  ipfa  dc- 
monftretur,  qua?dcmonftratio  prius  tollcnda  eft,  quam  re- 
futanda:  Qui  ergo  pr&xlariffima  ifta  omnia  emolumcnta, 
quac  in  folis  ratione  dcprehendimus ,  fine  providentias  eve- 
nirent,  diccrcdcbuifti  5  quod  cum  fecifles,  tum,  nequean- 
te,  ad  rcprehenfiones  tuas  ire  liccret :  Alioqui  enim  iis  fem- 
per  nos  antevenire  fcias,  quod  etiamfi  non  ea  ,  qua*  tu  defi- 
derares,  utilitate  fingatur,  prseclanl  tamen  fingi,eaquc,  qu2 
nifi  folertiflimo  artifice  fingi  non  potuiflet.  Quanquam  ve- 
ro  cum  tibi  dederim  Deum  meliorem  potuiffe  naturam,  hoc 
quoque,  ad  fummam  illius  fapientiam  me  refpexifle  fcias, 
quarum  ratione  non  dubitolonge  meliora  ,  quam  nos  afpi- 
cimus,  efficere  potuifle,  &  fortein  fupcris,  &  cceleftibus  ef- 
fecifle:  Alioqui  in  mundo  hoc  noftro  afpeftabili  quicquam 
quovis  hominum  ingenio  aut  perfici,  aut  corrigi  pofle  vobis 
apertenego$  fed  potius  cuique  illius  parti ,  quod  fuo  Ath- 
lct^Zeuxinfubfcripfiflefertur,  &rnulto,  fane  potiori  rati- 
one  infcribendum  puto,  ^ow^mf  ks  ft£Moi>,  ^  ^u^jst^, 
culpaveris  facilius ,  quam  imitabcris.    Atque  igitur  optime 
ipfe  Cicero  totum  veftrum  contubernium  provocafle  vifus 
eft.    Doceat  ergo  aliquis  potuijje  melius,  jed  7;emo  unquam  do- 
cebit,  &  (i  quis  corrigere  aliquid  volet,  aut  dcterius  facict,  aut 
jd^  quod  ficri  non  potuit,  defiderabit.    Tu  itaque,  Lucreti, 
cumSolisinftitutum  potiffimum  culpaveris,  experire,  qui  tu 
melius  potuifles.    Nos  tam  belle,  St  opportune  defignari, 
ut  melius  non  potuiflet,  putamus^  pnefertim  quod  unus 
fbl  admirabili  motuum  varietate  omni  terrarum  orbi  fuffici- 
at.    Quid  ?  an  tu  plures,  an  eundem  alia  ratione  compofi- 
tumvclles?  fipWes,  ut  variis  zonis  varii  Soles  immine- 
rcnt,  an  non  vides  univerfam  tcrram  continuo  ardore  fla- 
graturam?  fi  hunc  alid  ratione  compofitum  ?  qui  vero  ?  nol- 
lesinquis,  mediumterne  trachimieftu,  neque  duos  extremos 
frigorc  mortalibus  auferri.    Quanquam  autem,  cum  de  ni- 

mio 


Sect.XXIV.      arerum  finibtis,  &c. 

mio  zona*  torrid^  acftu  queraris,  quae  fieri  non  pofTunt,  te 
defiderare  putas,  tamen  dedit  divinus  artifcx,  cum  8c  eo 
loco  cultiffima?,  &  fertiliffima?  regiones  reperiantur.  Atque 
adeo  fuam  artem  vobis  illuftriorem  fecit,  ut  cum  qui  om- 
nino  fubter  zonam  torridam  incoli  poffit,non  intellexeritis, 
ipfc  tamenregiones  ipfi  media?  folis  v\x  fubje&as  ea  arte 
tempcravit,  ut  fint  ipfis  temperatis  amoeniorcs.  Cum  vero 
de  zonis  frigidis  queraris,  vide  qui  corrcxeris,  ita  fane,  ut 
non  modo  ipfa,  quae  corrigere  vellcs ,  detcriora  facias,  fcd 
&funditus  aliorum  omnium  utilitatem  tollas ,  cum  nifi  ab 
utr^que  mundi  parte  ifti  frigoris  f ontcs  collocentur,  qui  ca- 
loris  vim  medio  fitam  diluerent,  nihil  ufquam  terrarum  naf- 
ci  potuiffet.  Ut  enim  calor  quasque  gignit ,  &  fovet  5  ita 
nifi  perpetuo  frigore  leniatur,  aqueum  humorem,  fine  quo 
nihil  nafci  potuit,  penitus  exhauriret.  Videfne  quantas  ru- 
inas  nimiS  tua  aviditate  fecifti,  dum  extremos  iftos,  Sc  qui- 
demexiguos  mundi  angulos  adipifci  velles ,  excidium,  8c 
vaftitatem  toti  terrarum  orbi  intulifti. 

Cum  verode  fylvis,demontibus,  demari,  depaludibus, 
de  venenis  conqueri  pergis,  an  fi  quorundam  ufum  forte  in- 
veftigarc  nequeas,  anindenullum  omnium  efle  concludes? 
An  non  potius  ex  iis,  quae  fumma  cum  utilitate  inftituta  ef- 
fenovimus,  reliqua  quoque  in  fuos  ufus  fieri  concludendum 
efifet  ?  fi  fortetu  ipfe  cujufvis  artificis  officinam  ingrediaris, 
quantum  inftrumentorum  apparatum  reperies ,  quorum 
ufum,  artis  ignarus  cum  fis,  omnino  nefcias ,  tamen  cum  ab 
artifice  omnia  e  paucis,  quorumufumnoveris,  confe&afu- 
ifle  fcias,  quin  fuam  quoque  utilitatem  habeant,  non  dubi- 
tabis.  Atque  ita  cum  hanc  fummi  opificis  officinam  luftra- 
verimus,  in  qua  primo  intuitu  quamplurima  fuis  ufibus  in- 
fervire  videmus,  quin  quae  reliqua  quoque  omnia ,  quorum 
ufum  nontam  certo  afTequimur ,  fuis  etiam  inferviant,  cur 
dubitabimus  ? 

Quanquam  denique  nihil  in  omni  natura  fit ,  cujus  ufum 
non  facilc  inveftigemus  5  atque  ifta  fpeciatim  ,  qua>  tanta 
ftare  prsedita  culpl  conqueftus  es ,  apertam  fuam  utilitatem 
habere  novimus.  Montes,  &fylvae,  fi  nullam  aliam  habe- 
ant ,  ad  univerfi  ornatum ,  &  varietatem  faciunt.  Sylvar 
vero,  an  non  ligna  in  hominis  ufum  miniftrant ,  fine  quibus 

A  a  )ucun- 


Deum  ejfe  demonftratur  Disp.IL 

jucunde,  &  commode  vivi  nonpoflfet  5  An  vero  dicere  tu 
potes  qui  unus  furculus  in  arboris  proceritatem  adolefcat  ? 
quifolia,  qui  fruges,  qui  femina  emittat ,  qui  excifo  trunco 
arbor  novella  ex  eadcm  radice  germinet}  Cum  vero  non 
poffis,  quilibet  truncus  tibi  fe  fola  numinis  cuii  fatum  fu- 
i£Te  refpondet.  At  fic  vos  vobis  femper  illuditis,  ut  nullum 
unquam  argumentum  afferatis,  quod  ipfum,  fibi  non  ante- 
vei tei  it.  Si  enim  finguli  furculi  fine  numine  germinare  ne- 
queunt,  multo  minus  ingentes  fylvarum  tra&us.  Montes,quo- 
rum  fterilitatem  proxime  objicis,  an  non  funt  terra?  ofla ,  & 
fluminum  conccptacula  ?  Atque  quam  illuftri  providentia 
in  utrumque  ufum  comparantur,  fuperius  diximus.  At  fic 
etiam  vos  in  fummd  ipfarum  rerum  ignoratione,  de  iis  difpu- 
tarefoletis,  atque  ipfisphxnomenis  nondum  intelledtts,  de 
illorum  rationibus  judicare.  Ite  ergo,  &  a  GeographiccC 
peritis  difcite  quanta  commoditatc  montium  juga  ubique 
terrarum  fluminum  curfus  emittunt ,  atque  tum  poftea ,  fi 
placet,  illorum  fterilitatem  numinis  providentiae  exprobrate. 
Paludesnonmodo  pifcofas  funt,  &  amoeniffima?,  fed  plerum- 
que  fluminum  fubfidio  dantur,  cum  pene  omnes  non  longe 
ab  ipforum  fontibus  fitas  fint,  adeout,  fi  fortealiquandoip- 
fidcficinnt,  hx  aquarum  copiam,  quae  in  iis ,  ut  advcrfus 
famcm  frumentum,  quafi  thefauris  coacervatur,  in  aliquod 
tempus  fuppeditarent.  Mare  ubique  terrarum  diffufum  ef- 
fenecefleeft,  utaquarum  copiam  imbribus,  &  fluminibus 
miniftret:  Si  vcroipfius  naturam  intellexeras,  &,  ut  Philo- 
fophum  dccet,  concluferas,  tantum  abeflct,  utfummiartifi- 
cisfolertias  aquam  tantam  terrarum  partem  operire  expro- 
brares,  ut  qua  ejufdem  vi,  &  fapientia  fa&um  fit,  quod 
uwiverlam  non  inundet ,  te  nunquam  fatis  mirari  putares. 
Venenis  vix  quicquam  rerum  incolumitati  utilius  reperitur, 
cum  pharmaca,  &  antidota  ex  iis  fiant  omnia  ,  ncque  fcre 
quicquam  ars  medica,  nifi  illorum  ope,  hominum  (aluti  con- 
ferre  poffct.  Quid  enim  aliud  venenum  eft,  nifi  virium  con- 
trariarum  pugna  ?  adeo  ut  res  innoxiae  innoxias  fortafle  la> 
dant,  atnulla  naturae  neccflitate,  curti  omne  animal,  quic- 
quid  fibi  infeftum  fit ,  facillime  devitare  poflit ;  fi  vero  in- 
tempcriem  quamcunque  fortafle  contraxerit ,  fola  alterius 
cujufdam  contraria?  qualitatis  pugna  expellenda  eft  3  adeo 

ut 


Sect.XXV.       a  rerum  finihus,  &c. 

ut  venena  omnia,  nonnifi  in  natura*  remedium,  St  pharma- 
copoeam  fieri  videantur.  Quid  quod  forte  prseterea  omni 
rerum  natune  expurganda*  infervire  poflint ,  dum  noxios 
habitusubiquedelambunt  >  fic  ipfe  forte  arane^e,  qux  ni- 
mis  importuneaedesnoftras  occupare  videntur,noxios  quot- 
cunque  habitus,  quialioqui  incolis  officerenr,  adfefummd 
cum  ftu  incolumitate  trahunt.  Cum  vero  terram,  nifi  ho- 
minumlabore  cultam,  &  fuba&am  ,  fruges  non  prsebere, 
conqueftus  fueris,  cujum  pecus  fueris,  fiitis  oftendifti,  ciim 
veftrorum  hortulorum  contubernium  defidii}  beatius  nihil 
arbitretur,  adeo  ut  ipfos  Deos  fumme  beatos  cenfeatis, 
quod  fempiterna  fecula  dcgant  otiofi ,  nihilquc  agentes. 
Atque  adeo  neque  te  iple  felicem  reputares,  nifi  fuaviflima? 
cupediaegraminedecumbentisori  fponte  fe  ingurgitarent  $ 
quod  tamen  fi  quis  Deus  conceflerit,  te  porro  male  haberct, 
qudd  fine  intolerabili  manducationis  labore  in  crapulam 
devorare  non  pofles.  Hxc  funt  ifta  omnia  magna  natura? 
vitia,  de  quibus  illius  authorem  criminantur  ,  quorum  ta- 
men  fingulaegregios  fuos  ufus,  fine  quibus  ftare  non  potuit 
rerum  natura,  habere  vidimus.  At  fit  vera  accufatio,  an  non 
digna  fint  ifta,  qu^e  innumerabilibus  iftis ,  quas  inomnire 
deprehendimus ,  utilitatibus  opponantur  ?  ut  quidem  fi 
conferrequis  volucrit,  pr^clarius  nullum  effe  artificis  ar- 
gumtntum  intelliget  ,  quam  quod  opus  tam  immenfum, 
tantis,tamquemultiscommoditatibus  inftruftum,  tam  pau- 
cis,  ta'mque  exiguis  naevis  contaminatum  confecerit. 

Sect.  XXV.  Lucrctium  quidni  fequatur  Lucianus, 
cumejufdem  ftercoris  animal  efle  fe  glorietur,  quanquam 
lepidis,  ck  feftivis  iftis,  <quos  initio  redarguimus,  eum  poti- 
us  anniitncrari  oportuerat ,  cum  nihil  ille  philofophi  gravi- 
tate  agat,  fed  omnia,  quae  tetigit,  fale,  facetiifque  illulerit  5 
neque  vix  quicquam,  nifi  Deos  patrios,  five  fifta  poetarum 
numina,  &  ^tiffimum  J©vem  homunculum,  perftrinxit^  at- 
que  eum  quidem,  quo  loco  natus ,  Sc  fepultus  eft ,  atque 
quibus  moribus  non  ita  pridem  vixit ,  plus  fatis  novimus: 
An  yero,  fi  improbus  ifte  Saturni  filius  fummum  numen  non 
fuerit,  nullum  praterea  effe  putas?  Id  te  fane  ubique  ridcn- 
tem  infinuarenovi .  at  fcurra  digna  eft  conclufio,  non  phi- 

Aa  2  lofopho, 


Deum  ejfe  demonjlratur      Disp.  IZ 

lofopho ,  aut  quidem  homine  urbano.  Infadix  autem,  8c 
commune  veftrae  gentis  erratum  e(Te  videtur,  ut  cum  natu- 
rali  quidam  jocandi  facultate  prasditos  efle  vos  fcntiatisyeam 
in  rebus  levibus,  8c  ludicris  (in  quibus  folis  decus,  8c  leporem 
confervare  poflet)  exercere  non  fatis  efle  arbitramini ,  nifi 
ridicula  vcftra  obfcsena  in  facra,  8c  feria,  intempla,  £k  aras, 
8c  regum  folia  mittatis.  Quo  pafto ,  amifsa  joci  venuftate, 
in  turpem  8c  odioftm  fctirrilitatem  incidere  vos  non  intelli- 
gitis?  quxenim  fiin  re  levi  dicantur ,  folum  rifum  move- 
rent,  cum  ingravi  ipsdargumentidignitate ,  nil  nifi  ftoma- 
chum,  8cfaftidium  crearepoflunt:  nondecet,  non  conve- 
nit :  fapicns  nemo  eft,  quin  rei  indignitatem  oderit.  A  facris 
ergo  foedandis  definite ,  argumenta  ingenk)  veftro  apta,  8c 
accommodata  tra&ate,  ne.leporis,  8c  feftivitatis  laude,  in 
quam  fummo  ardoregraflamini,  vofmetipfos  fpolietis.  Eam 
enim  nulld  alia  ratione  aflequi,  aut  tueri  poteftis,  nifi  facul- 
tate  veftni  in  iis  rebus  utamini,  qua?,  cum  luferitis,  nulla  fu2 
dignitate  orbantur.  Si  vero  ei  ambitione  fitis,  ut  qux  fum- 
mam  in  fe  dignitatem  habent ,  rumpendumfit ,  nifi  ridicula 
efficiatis,  nullam  aliam  nominis  famam,  nifi  fcurrarum,  8c  ho- 
minum  improbiflimorum,  in  omnia  fecula  referetis  5  at  certe 
nemo  tam  exhaufto  pudorc,  aut  tam  imperidambitione  efTe 
poteft,  ut  tam  perditam  exiftimationem  aflequi  flagraret, 
aut.fi.  quis  fuert  tam  turpiter  impudens ,  8c  ftulte  ambitio- 
fus,  fempercurabunt  boni  omnes,  ne  glorig  ifuse  ignomini^, 
Sc  turpitudine  fraudetur. 

Utvero  adremnoftramredeamus,  virisomnibus  nafutis, 
Sc,  Luciani  fimilibus,  idem  cum  ipfo  eommune  eft  cailidita- 
tisacumen,  ut  fi  qua?  forte  fibi  in  religione  fraus  fuboluerit, 
continuo  quicquid  omnino  religionis  fit,  fola  fr3ude  ortum, 
8c  adultum  efle  fufpicentur.  Quo  quanquam  magn^  fuper- 
cilii  contraftione  (e  efferunt,  quid  infulfius  dicere  potue- 
rant?  Qiiid  enim,  an  nosad  populi  ftultitiam  provocamus  ? 
Neutiquam,  fed  ad  fblam  ipfarum  *erum  ratioijem.  Quid 
ergo  vobis  infanientis  vulgi  deliria  exprobratis ,  qux  non 
minus ,  quam  facctias  veftras,  contemnimus  ?  Atque  pro- 
ftdo  par  argumenti  ratio  eft,  nullum  efTe  numcn,  aut  quod 
vos  faceti  eftis,  atque  adeo  ipftm  ejufdem  majeftatem  per  jo- 
irridereaudeti§5  autquodftulti  fint  illi ,  qui,  fi  quid 

caftum? 


Sect.XXVI.     a  reriim  finibusy  &c. 

caftum,  fan&umque  eos  docueris,  vecordi^  fua  femper  ftu- 
prabunt.  Ea  enim  eft  infita  vulgo  ftupiditas,  ut  ipfam  ve- 
ritatem,  nifi  fraudibus,  &  mendaciis  contaminatam,  nonac- 
cipiant  3  aut  fi  integram  acceperint,  eam  non  cordate  ample- 
ftantur,  donccftukitisecujufdam  mifturS  fuo  captui  aptam, 
fck  idoneam  fecerint.  Quid  enim  humani  generis  incolumi- 
tati  magis  expedire  poteft,  quam  regiminis,  &  imperiiufus? 
Atquetamen  fi  penes  ipfum  populum  voti  poteftas  fieret, 
omnem  reipublica?  fapientiam,  qu3  fol^  incolumes  fervan- 
tur,  infuam  ca?dem  femper  ,  &  ubique  mutarent^  neque 
plcrumque  nifi  in  fui  perniciem  feditiofi,  efle  folent,  atque 
tum  maxime  fremunt,  Scfrendent,  cum  optim£  gubernan- 
tur.  Ita  quidem  nihil  aliud  eft  ipfa  religionis  fan&itas,  quam 
fummum  in  omnes  numinis  imperium ,  fine  quo  nec  focietas, 
ncc  vita  hominum  confervai  i  poteft  5  cam  tamen  nifi  fupep- 
ftitione  quadam  in  fuam  miferiam  funeftaverint,  non  magno 
illiusftudio,  &  amore  capiuntur.  Hoc  itaque  hominum 
genus,  quod  ratione  nihil,  fed  omnia,  vera,  an  falfa,  cafu,  & 
temere  arripit,nihilo  magis,  quam  vofmetipfos,  five  inhac, 
five  in  alia  quaeftione  quacunque  moramur.  An  vero  quid 
in  iftum  numiniscultum,  quem  docent,  &  profitentur  lapi- 
entes,  jocari  poteftis?  IHienim  fiimmum,  &optimum  om- 
nium  Dominum  effe  ccnfent,  qui  ea  benignitate  genus  hu^ 
manum  gubcrnat ,  ut  omnium  felicitatem  ,  quantum  fieri 
poflet,  procurari  velletj  qui  propterea  quemque  fibi  eo 
chariorem  habituruseft,  quomagisbenevolum  humanse  fo- 
cietati  fe  pneftitcrit :  de  hoc  ergo  religionis  officio  nobis  ex- 
probrate,  an  quid  in  eo  fuperftitiofum,  quid  inane,  quid 
contemnendum?  imo  quid  non  (apientiftime,  quid  non  op- 
time  conftitutum  videatis  ?  Hic  autem  nofti  #  religionis  & 
fundus,  &  fruftuseft}  quem,  fi  poffitis,  riderc,  &  tollere 
audcatis.  Cum  vcro  ,  de  folis  populi  fuperftitionibus  vo- 
bis  facetisfemper  efle  placuerit,  quid  aliud,  quam  quod  de- 
fipere  ipfe  amat,  (apicntiam  nullam  effe  concluditis :  Egre- 
gia  fane  conclufio,  &  digna  de  qua  tanta  ingenii  elatione, 
atquqfacetiarumubertate,  vobis  ipfi  plaudatis. 

SEC  t.  XXVI.  Epicureos,&  fcurras  fequanturPyrrho- 
nji,  feditiofa  ifta  philofophorum  fe&a  ,  qui  nihil  nifi  quic- 

Aa  3  quir- 


feeum  effe  demonflratur  Disp.IL 

quid  in  philofophia  conftitutum  fit ,  pcr  lufum  perturbare, 
&  novacommovereconantur.  Hi  autem  non  tam  nnlitia, 
quamlevitatepeccarevifi  funt,  cumeorum  nulli,  nififbrtc 
ftudiose  amens  ipfe  Pyrrho,  non  ex  animo  de  re  quJque  du- 
bitarent,  fcd  quantam  cuique  veritatis  fpeciem  ipfi  folo  in- 
<rcnii  acumine  aftcrre  potcrant,  experiri  vellent.  Cumenim 
qui  prxcefferant  philofophi,  fua  quique  dogmata  in  fcholis 
fuis,  quafi  legum  authoritate  fanciverant,  neque  difciplinam 
habebat  Py  rrho,quam  fibi  fingularem  fuis  commendare  pof- 
fet,  ut  tamen  magiftri  nomen  confequeretur ,  &  ab  aliis  no- 
minis  gloriam  praeriperct,  unico  iftu  omnes  illorum  difci- 
plinas  funditus  evertit,  atque,  everfis  iftis,  difciplinam  no- 
vam  rfiou^nihildocet,  eo  nomine  appellari  mereatur)  de 
rerura  incertitudine  ipfe  inftituit.  Qux  ftatim ,  quod  de 
omnibus  difputandi  ratio  res  acuta  &  faceta  videbatur,  Tolo 
difcipulorum  numero  maximam  vim  ,  &  authontatem  ob- 
tinuit  5  quifque  enim,  qui  quavis  animi  levitate  fucrat,  eanr 
tantummodo  fequi  non  fatis  exiftimavit ,  nifi  &  omni  dih- 
genti3  ferere  liceret,  ut  garrulitatis  fuse  fuaviffim2  deleftati- 
one  frueretur.  Atque  ita  Craecorum  Philofophia  e^dem 
vanitatis  rationc,  a  qua  cepit,  expirare  vifa  eft.  #  A  Leon- 
tino  enim  Gorgia,aliifque  circumforaneis  fophiftis,  qui,  qu3 
de  re  quifque  audire  vellet,  paratos  efiefe  declamare  vica- 
timprofitebantur,  ipfi  philofophi  in  eorum  fcholis  enutriti 
dere  quaque  difputare  didicerant:  Atque  hinc  tanta  dif- 
putandi  licentia,  dum  quifque  &  pro  fe ,  &in  alios  omnes 
dicere  tenebatur  :  atqui  cum  eas  folum  dicendi  rationes, 
quasdocuerantrhetores,  fequebantur,  omnia  eadem  obfcu- 
ritate,  qua  involuta  invenerant,  reliquerunt.  Cum  inani- 
bus  iftis  declamitandi  formulis  rem  quamque  folum  verbis 
ornare,  nonautem  illius  rationem  invenire,  autdeeocerto 
judicare  difcere  potuilfent.  Atque  hinc  tandem  cum  inanes 
omnium  conatus  Pyrrho  vidcrit ,  neque  rem  eandem  fe  me- 
lius  pneftiturum  fperaverit ,  ad  Gorgia?  inftitutum  reverfus 
eft,  utdere  qu3que  in  utramque  partem  paribus  rationum 
momentis  paratum  effe  fe  difputare  profiteretur :  Atque 
cum  ftatim  in  magnam  exiftimationem,  non  modo  hominum 
levitate,  fed  &  veteris  Academia*  authoritate  venerit  (cum 
enim  olerique  Socratis  difcipuli  e  rhetorum  fcholis  ad  Philo- 

fophiam 


Sect.  XXVI.  a  rerum  finibus,  &c. 
fophiam  accefferant  ,  de  rebus  omnibus  ad  rhetorices 
prsecepta  diflerebant,atque  adeo  e3dem,  qua  llh  dubitatione 
differere  videbantur)  cum  inquam  ,  horum  autontate  lpfe, 
atque  alii  quidam  pofterioris  Academiae  fophiftae  feptos ,  & 
munitos  feeffe  putarent,  tale  vulnus  philofophiannflixerunr, 
quale  nondum  ad  hodiernum  ufque  diem  penitus  fanatur. 
Cum  maximi,  qui  poftea  fuere ,  homines ,  potiffimum  lpfe 
Cicero,  qui  quoque  ipfi  argumenta  ardtiiis  traftare  pote- 
rant,  nimium  laxam,  &  popularem  iftam  dicendi  copiam  & 
fequi ,  &  ^ftimare  videbantur.  Atque  cum  ,  qui  hos  fe- 
quebantur,  mmori,  &  acumine,  &  judicio  fuerint,  eandem 
viamlaxioriviaimitati  fint,  inde  tandem  nata  eftnegligens' 
ifta  dicendi,  &  fcribendi  ratio,  quae  per  Europam  tandm  in- 
valuit,  ut,  modo  copiose  argumcntum  traftare  pollent ,  an 
qu3  oportet  feveritate,  non  curarent.  Atque  hinc,  in  tanti 
fcribendi  luxurie,  tam  macilentam  fapientix  meilem  pro- 
veniffe  contigit,  ut,  per  multa  fecula,  nifi  ante  paucos  anaos, 
nihil  de  re  quavis  fcriptum  accepcrimus,  quin  di&is,  qu£ 
dicuntur,  omnibus  ipfa  vera,  aut  falfa  effe  potuent.  Per- 
pauoi  nuperrime  exorfi  funt ,  qui,  amputatis  iftis  ommbus 
rhetoricandi  five  inaniter  dicendi  fpeciebus ,  ipfam  rei  cu- 
jufque  unicam  rationem  fecuti  funt,  qua,  poft  tam  diuturnas 
tenebras,  lucem  aliquam  rebus  tandem  reftituerunt.  Et  ii 
hos  dofti  omnes  fequi  vellent ,  quam  facili  labore  id  unum, 
quod  in  re  quaque  fcitu  dignum  eft  ,  certo,  8c  clare  mteBi- 
gere  liceret  >  Vercor  autem,  ne  hanc  querelam  nimium  hic 
deploraffevidear  }  at  cum  incam  forte  incidi,  mox  exarljt 
animus,  quod  fit  dofta  ifta  futilitas  unicum  omnis  impietatis 
patrocinium,  &  fine  quo  ?  nullam  inter  homines  audaciam, 
aut  autoritatem,  confequi  potuerat ,  cum  quod  perfpicuas 
boni,  malique  rationes  obfcuravcrit,  tum  quod  ifta  fcelcrati 
quique  flagitia  fua  populofcmpcr  commcndare  poffmt.  Nc- 
que  profcfto  qucnquam  robufte,  &  infigniter  improbum  ip- 
fenovi,  qui,  a  fole  orientead  occidcntem,  nihilad  remdw 
cendo  declamitare  non  potuiflet.  Atque  hujufmodi  homi- 
«es  quanquam  neque  probitatis  autoritate ,  neque  lngenu 
acumine,  neque  eloquentiae  laude  praeftarent ,  fere  femper 
apud  populum  magis  gratiofi  fuere,  quam  qui  iis  omnibus 
ornati ,  fi  ventos^  ifta  facundia  deftituantur.    Atque  ninc 


Deum  ejje  demonjlratur         Di sp .  II. 
fccundum  fceleratorum  impietatem,  &  nimis  cautorum  (fic 
enimaftutos,  qui  aperte  fcelerati  nonfunt,  appello)  igna- 
viam,  maxime  rerum  publicarum  peftes  profe&ae  fuere,quod 
reshumanaemagisdicacitate,  quam  ftpientia  gubernentur. 
Ut  autem  ad  Pyrrhonios  redeamus ,  quorum  omnem  difci- 
plinam  Sextus  Empiricus  libris  adverfus  Mathematicos  com- 
,plexus  eft,  de  quibus  nefcio  an  fim  poftea  didurus  3  in  Joco 
vero  de  Diis,  cum  Critia?,  Euhemeri,  fimilefque  aliorum  fu- 
-fpiciones  non  male  diluiflet  (atque  ea  fingulariseft  iftorum 
hominum  facultas,  ut,  miflis  gravioribus,  leviores  quafque 
aliorum  opiniones  curiose  infe&antur)  &  porro  cum  numi- 
nis  exiftentiam  ab  optima  mundi  fabricatione  demonftratam 
reliquifiet,  mirarere  quam  futilibus  fophifmatis  homo  fum- 
mi  acuminis  rurfus  omnia  in  dubium  revocavit.    Divini  Ju- 
ris  defenfionem  fufcipiens  fic  prompte ,  &  perfpicue  caulam 
agit.    "  Qui  ad  certum,  conftantem,  &  ordinatum  coelefti- 
"  um  motum  refpiciunt,  ii  dicunt  Dcorum  inter  homines  no- 
"  tiones  primum  ortas  eflfe  5  quomodo  enim,  fi  quifpiam  fe- 
<c  dens  fuper  Trojanam  Idam,Graecorum  exercitum  decenter, 
<c  &  ordinate  in  campisprocedere  vidiflet  5  equites  quidem 
<c  primum  cum  equis,  &  curribus,  deinde  retro  pedites  5.  ei 
cc  omnino  veniflet  in  mentem,  quod  fit  aliquis,  qui  regit,  Sc 
<cmoderatur,  &  militibus,  quiab  ipfo  reguntur,  eurn  ordi- 
ccnem  fervare  imperat5n.mpe  Neftor,  aut  aliquis  alius  ex  He- 
ccroibus,  quifcit  &  equosregere,  &  homines  fcutiferos? 
"Etquomodo,  quieft  navis  peritus,  cum  primum  confpe- 
<c  xerit  navem,  qui  fecundoventofertur,  &  eft  velis  bene 
<c  inftru&a,  intelligit  eflealiquem  qui  eam  regit,  &  ad  por- 
cc  tusducit  defignatos  :  ita  qui  primum  ccelum  fufpexerunt, 
*  &  contcmplati  funt  folem,  ab  oriente  ad  ufque  occidentem, 
cc  curfum  fuum,  veluti  in  ftadio,  conficientem,  ftellarum  au- 
"tem  quafdam  ordine  procedentes  choreas,  inquirebant 
"opificem  pulcherrima?  hujusordinationis,  eam  conje&an- 
<c  tescafu  non  accidere,  fed  a  quadam  potente  natur^  5  &  in 
"  quam  non  cadit  interitus ,  qux  quidem  eft  Deus.  Atque 
mox  alibi  5  cc  Quomodo  cum  confpexerimus  pulchrum  ali- 
c*quod,  &  affabre  fa&um  opus,  defideramus  ejus  fcirear- 
cc  tificem,  utpote  quod  materia  fit  per  feimmobilis  3  ita  uni- 
*:verforummateriam  movericontemplantes  efleque  &  for- 

matam 


Sect.  XXVI*  *  rcrum  finihns,  &c. 
"  formatam  Sc  ornatam  jurc  caufam ,  quae  eam  movet,  vari- 
"  ffque  eam  formis  exornat ,  cfle  concludimus.  Deniquc 
cc  num  fi  videris  effigiem  pulchre,  &  affabrefa&am,dubitave- 
<crisanmens  hoc  cffecerit  artifex  ,  an  nec  te  tenueris  quo 
<c  minus  talcquid  fufpiceris,  adeo  ut  admireris  operis,  Sc  ar- 
"  tis  excellentiam  ?  Numcrgoexternam  hujus  yidens  figu- 
15  ram,  fers  teftimonium  ei,  qui  condidit ,  Sc  dicis  effe  ali- 
cc  quem  opificem  ?  In  te  autem  videns  imaginem ,  quae  tam 
cc  variis  modis  cuivis  antecellit  imagini ,  &  pi&ure,  an  cafu 
"  cam  exiflimas  effe  fa&am,  8c  non  ab  opifice ,  qui  praeftan- 
cc  tem  vim  habet,  8cfapientiam  ?  Quae  quidcm  acute  fatis, 
8c  majori,  quam  folent  Sceptici,gravitate  difputantur,  ad  ca 
crgo  quid  ipfe  refpondet?  Omnino  nihil.  Deum  igitur 
mundiopificcm,  mifsa  affeftad  iftS  aflenfionis  retentione, 
fateatur.  Nequaquam,  inquit  5  habeo  enim  paria  rationum 
momenta,  qu^  fi  in  contrariam  partcm  afferantur ,  rei  con- 
trovcrfiam  ad  verifimilitudinis  aquilibritatcm  reducant.  En 
ergoquam  graviafint  rationumjpondera,  quae  ejufdem  cum 
ipsi  omni  rerum  natura  momenti  videantur  ?  Primum  in- 
quit,  fi  Deus  eft ,  animal  eft  5  fi  animal ,  fenfu  praditum  $ 
fi  fcnfu  prcditum,  dolori  obnoxium  }  fi  dolori,  ctiam8c  in- 
teritui.  Ex  eo  quidem  quod  fapiat,  8c  intelligat  Deus,  eum 
quoque  vivcre  novimus  5  at  vivere  non  pofle ,  nifi  vitam 
iftam,  qua?  bruto,  8c  homini  communis  eft,  nifi  argumcntis 
confirmaverat,  fatuc  conclufum  dicimus.  Quis  enim,  qui 
Deum  eflc  diceret ,  nifi  brutorum  more  vivi  non  poffe  da- 
ret?  Cumquifummamnuminismajeftatemefle  credit,  llli- 
us  vitam  animalium  vita  longe  fupcriorem  eo,  folum ,  quod 
credat,  fatcri  teneatur.  Ifta  enim  ca  vitse  yi ,  Sc  facultate 
prsedita  funt,  quam,  qui  ea  fecit,  dare  voluit  ,  Dcus  autem, 
fi  omnino  extiterit,  fola  naturae  fuse  perfeftione  extitiffe  po- 
terat,  &  propterea  vit&  quoque  non  mortali  frueretur,  qua- 
liscftfenliiumifta^  fed  immortali,  qualem  quicquid  fola  fui 
virtutc  vivit,  habere  neceffe  eft.  Denique  fi  fic  conclufe- 
rat  brutumanimal,  non  cquidem  mirarcr ,  cum  nullam  fa- 
cultatem  fenfibusluis  fuperioremcapiat,  autcogitet.  Cum 
autemhomo,  qui  vim  quandam  intelligendi  omni  fenfufu- 
periorem  in  fe  fentiat,  nullam  efle  vitae  facultatem  a  fenfu 
disjun&am,  8c  feparabilcm  conclufeiit,  non  hominem,  fcd 


Deum  ejfe  demwflratur       Disp.  IL 

fpecie  humani  belluam  cffe  dicerem.  Saltem  opificem ,  qui 
mundum  condidit,  mcnte  vigere  novimus ,  tune  ergo,  citm 
tanthm  ut  id  tleges,  vifis  obfiftere  nequeas,  tam  perfpicuam 
demonftrationem ,  folum  quod  fenfibus  quoque  praeditus 
non  fit,  everfam  efle  putas>  Aut  fi  putaveris,  cur  non  com- 
probare  pergns  ?  ciim  neminerti,  qui  contra  difputaret ,  id 
tibi  coiieefliirum  putare  poflct.  At  talia  funt  femper  egre- 
gia  veftra  f ationum  momenta ,  ut  ad  lancem  vertendam  fuo 
ipfa  pondere  nihil  valeant^  aut  ergo  novis  ponderibus  inv- 
pofitis  deprimereoportuerat,  aut  altcrius  contrarix  pondere 
femper  elata  manebit.  Alteri  cnim  lanci  impofuerat,  Dcumy 
qnod  funima  fapientia  pr^ditus  ft,  mcnte  quoque  prdcdiium  ejjey 
contra  quodterra,  &  mare  pondus  amitterent,  id  tamen  to- 
tum  inani  efFato  fuperat,  Non  mcnte,  quodfenfu  nonfiprt- 
ditus  ,  pr<editum  ejje.  Quanquam  fapientiam  a  mente  non 
effe  feparabilem  nemo  dubitat,  at  mentem  a  fetifu  feparari 
non  pofle  ultr6,  &  fine  causJ  dicitur :  imo  hic  refeparatam 
efleplan^  demonftratur  ,  cumeo,  quod  fapientiffime  ope- 
retur ,  mentem  efle ,  atque  eo ,  qu6d  immortalis  fit ,  fcn- 
fuumimbecillitatiobnoxiumnon  e{fe  intelligamus. 

Pergit  autcm  vir  acutus  5  Si  Deus  eft,  cum  fit  frimmebea- 
tus,  omniquoquevirtute  prsedituseft^  fiofnni,  cfgoconti- 
ilentii,  fortitudine  pnidentii  3  fi  ita,  ergo  quaedam  erunt, 
quse  difficulter  ferre  ,  &  a  quibus  difficulter  fe  abftinere  pO- 
.  reft  $  atqui  fi  moleftiam  pati  poflit,  etiam  &  interitum.  Sic 
quoque  Gotta  ,  ghialem  autem  Deum  intelligere  ms  pofjnmus^ 
millb  v/rtutc  prdditum  .<?  §>nid  enim  i  prudcntidmne  Deo  tri- 
buemus,  qu£  conjlat  ex  fcicntia  rcYum^  &  bonarum  ,  &  mala- 
rum^  &  nec  bonarum,  ncc  malarum  ?  Cui  mali  nihil  e/?,  nec  ef 
fepdteji^  qnid  huic  opus  eji  deledn  bonornm^  &  walorum  ?  §>uid 
autcm  ratione  ?  Qnid  intcUigentia  .<?  quibus  utimnr  ad  eam  rem^ 
Ht  apertis  obfcnra  ajfcquamur  3  dt  obfurnm  Deo  nihil  potejt  ejje. 
Nam  Jujiitia^  qmefnum  cniqnc  dijiribuit.quid pcrtinet  ad  Dtos? 
Homnntm  enim  focietas,  &  communitas,  ut  vos  dicitis^  Jujti- 
tiamprocrcavit.  Tcmperantia  autcm  conftat  expr^tcrmittendis 
volnptatibus  cdrporis :  cui Ji  locus  in  aelo  eji,  efi  etiam  volupta- 
Yibus.  Nim  fortis  Deus  intclligi  qui  poteji  ?  In  dolore^  an  in 
labore,  dn  in  pcriculo  ?  Quornm  Dcum  nihil  attingit.  Ncc  rar 
iione  igitnr  utentcm,  nec  vfrtutc  ulla  prxditum^  Dcum  intelligcre 
^ipoffmnm  ?  Quibus  nihil  aliud  dicitur ,  quam  quod  prior 

iatiun- 


Sect.  XXVII.     a  rerum  finiht<4y  &c. 

ratiuncula  toties  rcpetatur$  ut  enim  e2  nullam  vitam  nifi  hu- 
manam  5  Ita  his  nullas  virtutes,  nifi  humanas,  ma jori  fiducia, 
an  ftultitia,  fumpferunt  5  at  virtutcs  noftrae  curtse  funt ,  nul- 
Mque  ex  parte  perfedfoe,  cum  e  conditionis  humanae  imbecil- 
litate  nafc^ntur,  cumque  iis  utamur  folummodd,  quod  ma- 
joribus  careamus.    Quanquam  igitur  fummura  numen  tem- 
perantia?,  fortitudinis,  Sc  prudentise  virtutes  non  habeat, 
habct  tamen,  quse  cum  fu2  ma jcftate  digniores  funt,  tum  iftas 
inutiles,  &  fupervacaneas  efficiunt.    Cum  enim  fummam  (a- 
pientiam,  (ancYitatem,  &  benignitatem  habeat ,  nullas  alias 
habereopus  eft.    Sapientiflimuscumfit,  confilia  fua  omnia 
rettiflime  inftituere,  &  aptiflime  cxequi  novit.  Sanftiflimus 
cum  fit  }  nihil  turpe,  nihil  iniquum,nihil  crudele,  nihil  quod 
preftantiflim*  naturas  fua?  dignitati  indecorum  fit ,  meditari 
poteft.    Benigniflimus  cum  fit ,  nemini  injuram  inferre  cu- 
rat,  fed  omnibus,  conftanti  voluntatis  propenfione,beneficus 
efle  ultro  tenetur.    His ,  inquam  virtutibus  ornatus ,  quid 
contincntia,quid  fortitudine,  quid  prudenti^  opushabuerit  ? 
Quid  enimcontincntia?  labore  eiopus  eft,  qui  quicquid  pra- 
vum  &  naturae  intelle&ricis  dignitati  contrarium  fit,  fibi  alie- 
num  fempcr  habeat,  &  fummo  odio  avcrfetur ,  Quid  forti- 
tudinis  robore,  cui,  cum  omnia  poflit ,  quicquid  fieri  poteft* 
fa&u  facillimum  eft  >  Quid  denique  longae  delibcrationis 
ufu,  qui  omniapenitusexplorata  habet,  qui,  quidbonum, 
quid  malum,  quidmelius,  quid  deterius,quid  ad  rem  quam- 
quc  aptiflimum  fit,  infallibilicertitudine  ccrnit,  &  judicat> 
Sublatis  autem  inquit,  nonnullis  virtutibus,  tolluntur  &om- 
nes  5  fienimomncsnonhabeat,nullamhabet?  &  fi  nullam, 
nequaquam  eft^  an  vero  alias  virtutes  inchoatas  effe  non 
intellexit,  quaehominum  propriae  funt }  alias  omni  ex  parte 
abfolutas,  quaenonnifi  optimaenaturaeineffepoffunt?  Cum 
itaque  concluferit  Deum,  nifi  omnes  habeat ,  nullas  habere, 
an  quemquam,  qui  Deum  efle  diceret,  &  fentiret,  adeo  fa- 
tuum  &facilemcogitare  potuit,  ut  conclufionem  conccdat  ? 
Aut  itaquenihil  conclufifle,  aut  ulterius  perrexiffedebue- 
rat.  Alise  multae  argutise  his  fimiles  fequuntur ,  adeo  autem 
futiles,  &  leviculae,  prsfertim  Carneadis  rogatiuncute  fori- 
ticae,  ut  vix  quidem,  fineja&uratemporis,easlegere,nedum 
redarguere  poflimus.   Nos  itaque  cum  hominem  tanti  wge- 

B  b  2  nll> 


Deum  ejfe  demonftratur  Disp.II. 

r&i  &  acunrims  viderimus,  qui  tam  exilibus  fophifmatis  fum- 
mi  numinis  imperium,  quod  tam  prseclare  jamante  fundave- 
rat,  abrogandum  eflecerieat  5  quid  concludemus,nifi  omnes, 
qui  Atheifmi  caufam  tueri  conantur,Midae  votum  nuncupaf- 
fe,  ut  quicquid  attre&ent  \  auriculas  afmi  femper  oftendant  > 

Se  c  T.  XXVII.  Veterum  poftremi  Peripatetici  quidam 
perrifum  quoque  interrogant,  fi  Dcusmundum  procrea- 
verit,  curnonprius?  quid  tandiu  ab  opere  tam  pra?claro 
cohibuit?  autquid  tandem  movit,  quodantcaper  innume- 
rabilia  fecula  movere  non  potuit  >  His  autem  idem,  quocl 
jamanteEpicureisoptimercfponfum  eft,  etiamfi  mundum  a 
Deo  faftumipfi  concelferint,  idem  tamen  fbre  interrogan- 
dum :  Cum  quicquid  faftum  fit,  intelligi  non  potcft ,  quin 
certo  temporis  momenti  fiat,  atque  adeo  quandocunque  fi- 
at,  idem  femper  conquiri  poterat,  cur  qui  fecit,  ifto  potiuf- 
uamquovis  alio  seternitatis  momento,  fecerit?  Atque  fi 
ecics  mille  ab  hincannis,  cur  non  dccies  mille,  qui  prsecef- 
fiflfent  >  ca  enim  eft  aeternitatis  propter  infinitatem  ratio,  ut 
etiamfiipfum  mundum  a  fempiternis  feculis  faftum  fuilTe  co- 
gitare  poffimus  5  tamen  quin  fempiternaalia  ante  illiusor- 
tum  pneterierint,  cogitare  non  poflumus.  Captiofa  itaque 
interrogatio,  &  nullius  momenti  habenda  eft,  cum  opinioni 
noftra?,  tam  fi  vera,  quam  fi  falfa  fit,  pariter  objici  potuerit. 
Cum  autem  quid  tandem  ,  quod  prius  non  movit,  Deum 
moverint^  quaerunt,  a  causd  fapientiffim3,  &  libcrrima  qu#- 
rcndumnon  cfle  dicimus^  neque  ab  aliis,  qui  libertatis,  &: 
confilii  compotes  funt  5  atque  igitur  aut  agcre,  aut  ab  afti- 
onc  fe  cohibere  poilunt,  quaerimus.  Cum  autem  ab  homine, 
quicumagit,  poteft  non  agerc ,  &  contra  fi  placuerit ,  non 
aliam  pmer  ipfius  Arbitrii  rationem  quaeramus ,  cur  non 
idem  de  causi  primj,  qua?  omnium  &  fapientiffinia,  &  liber- 
rimaeft,  ftatuamus  >  Sat  itaque  vobis  videatur,  fimundum 
praeftantiffimo  confilio  conditum  fuifle  demonftraverimus : 
unde  vero  confilium  de  co  condendoceperit,  qui  eum  con- 
didit,  foli  ipfius  immenfe  fapientia?  compertum  efle  fatea- 
mur.  At  vero  cum  omnia  confilio  condita  viderimus,  quis 
deconfiliodubitaverit,  quod,  qu2  ratione  fumptum  fit,  ne- 
fciamus  ?  Iftuc  equidem  perverd  admodum  ratione  conclu- 

ftim 


Sect.XXVTL     4  rerum  finibtts,  Scc. 
fum  effe  exiftimarem.    Vos  vero  longe  protervius  5  etiam- 
fi  enim  qu£  confilii  ratione  res  fuo  quxque  modo  fien  vidc- 
ritis  5  tamen  quod  quamobrem  certo  quodam  tempore, 
confulta  fua  ea  qui  fecit,  exequi  voluit,  vos  celaverit }  pro- 
pterea^  de  ips3  confilii  rttione,oculorum  fide  percepta,dubi- 
tandume{feputatis?dur*  nimis,&  impudentes  funt  iftiufmodi 
difputationes  quae  ipfis  fenfibus  obnituntur.  Atqui,inquiunt, 
fi  caufa  aliqua  Deum  impulcrit,  non  aliter,  quamegit,age- 
rc  potuit  5  at  fi  tam  lcviter  moverit,  ut  poflit  non  agere  fine 
causl  fufficienti  egit.    Noftri  autem  non  eft  de  fcholafticis 
circa  arbitrii  libertatem  argutiis  difputare  3  folummodo  tan- 
tam  fummo  numiniarbitrii  libertatem  conceflerint,  requiri- 
mus,  quantamaliis,  quiquicquam  conlulto  agunt,  inellevi- 
demus.    Atquc  fi  eo  modo  mundum  condident  Deus,  quo 
alii  artifices  fua  opera,vadant  cum  fuis  fophifmatis :  res  emm 
noftra  confecca  eft,  neque  quicquam  ultenus  defideramus. 
An  vero  rem  fuam  nonbene  gefferint ,  cum  rerum  univerfi- 
tatem  optimo  artificis  confilio  extruftam  fuifle  plane  demon- 
ftraverimus,  ipfi  contra  nullo  artificis  confilio  cxtrui  potuif- 
fe,  quodnullum  artificem  efle ,  qui  quicquam  cx  confilio 
agat,  fe  demonftraffe  putaverint.  Qui^nim  brevius  adcon- 
clufionem  noftram  pervenire  nos  poffemus,  quam  fi  qui  om- 
ninofintartificis,  Deum  efie  mundi  artificcm  5  aut  qui  fen- 
tenti#fua?  petulantiam ipfi magis indicare  potcrant,cum inul- 
llalii  ratione  effe  Deum  mundi  artificcm  negarc  poilmt, 
quam  quit  ullos  omnino  artifices  efie  negavennt  ?  Dunque 
(tulta  rcs  eft  numinis  libertatem  in  mundo  condendo  inhci- 
ari,  cumineofummam  libertatem  demonftiaverit :  an  non 
enim  Solem,  Lunam,  &  fydera  omnia  paulo  majora,  aut  mi- 
nora  cfficere  potuerat  ?  An  non  ftellas  parcs  ?  An  non  ipfum 
terrae  globum  uno  digito  majorem,  aut  minovem?  Occa- 
num  uno  pede  magis,  aut  minus  profundum  ?  Montcs  uno 
palmomagis,  aut  minus  altos  ?  Qiiid  enim  Uta  oamia,  prae- 
ter  conditoris  arbitrium,dcfinivit  ?  Imo  dcnique  multa  lunt, 
quaenulte  ratione,  nififoloconditorisatbiti  to,  cur  lta  hnt, 
intelligi  poflunt.    Cur  enim  m  tanta  immenfitatis  latitudme 
mundus  hunc  locum  potius  quam  quemvis  alium  occupa- 
ret  ?  CurSolis  motus  ab  ortu  in  occafum,  &  non  contraM 
viaerationcinftituatur?  Curdenique  eumfiturn  nonhaju- 

B  b  3  entj 


fieum  ejfe  detnwftratur        Disp.  II. 

erit,  ut  regio,  qu*  nunc  feptentrionalis,  aut  meridionalis 
dicitur,  fiereteadem  Oriens,  &Occidens  >  Aliaque  quam 
plurima,  quorum  nulla  caufa  effe,  aut  fingi  poteft,  nifi  foli 
caufae  prima?  arbitrio  afcribantur.  Atque  igitur  cum 
ad  ipfum  Ariftotelem  vcnerimus,  ("cum  ipfe  eam  primus 
excogitaverit )  ipfam  obje&ionem ,  ipfum  vertemus  3  mul- 
ta  in  mundo  indicaturi ,  quse  nullsl  cau$3  ,  nifi  quse  eadem 
fumm3  hbertate  prcdita  fit ,  fieri  potuiflent.  Ut  tan- 
demfumma  ifta  libertas,  qua  in  iis  efhcicndisufus  eft,  qui 
eaeffecir,  nonminus  artificis  argumentum  videatur,  quam 
optima  ifta  rerum  ratio,  qua  omnia  tam  commode,  &  pul- 
chre  fafta  eflevidemus. 

Sect.  XXVIII.'  Denique  cum  ad  recentiores  veneri- 
mus,  quidilli,  quod  abantiquis  non  fit  occupatum?  Quid 
enim  magnus  ifte  Vaninus,  nifi  quod  veterum  fufpiciones  dt 
principum,  &  (acerdotum  fraudibus,  infinuaverit,  aut  Car- 
dani  Aftrologiam  fanaticam  lecutus  fuerit  ?  Qui  non  modd 
hominis,  fed  &cujufque  Religionis  ortum  Soli,  &  aftris  tri- 
buit.  De  homine  poftea.  Cum  vero  Religionum  fata  a 
certis  fyderum  conjun£Honibus  fufpcnfa  effe  velit,  &  fpeci- 
atim  fidei  Chriftian*  ortum  Jovis  cum  Sole  coalitioni  afcri- 
pfcrit,  atque  ejufdem  interitum,  a  Jovis  cum  [Saturno  con- 
jun&ione  auguretur ,  adeo  ut  beatHiimum  noftrum  fervato* 
reni,  quod  cum  venerit^  ne  inventurus  fit  fidem  in  terri  arte 
aftrologidl  prsedixifle  putet.  Cum  viro  vafcrrimo  (quid 
enim  vilius  efle  poflit,  quam  in  eadem  perfon^  Atheus,  & 
Aftrologus  ?)  de  artis  vanitate  pugnare  nolo.  Quanquam 
ejus  amore  Cardanum  ufque  adeo  fafcinatum  fuifle  fertur,  ut, 
cum  quo  temporefe  obiturum  dixiffet,  ne  vates  mendax  de- 
prehenderetur,  feipfum  medid  enecavit :  Vix  minori  fane 
flultitise  imputatione,  quam  hicnofter^/////**,  qui  fe,  fu^ 
impietatis  caus^  flammis  publico  judicio  damnari  paffuseft 
Nolo  ergo  cum  fortiflimo,  &  nobiliflimo  Heroe  de  incredi- 
bili  artis  fuse  ftultitia  luftari  5  fed,  miflisfutilibus,  &  lonee 
petitisiftiufmodi  conjefturis,  quae  five  vera?,  five  falfe  fue- 
rint,  nihilaut  probant,  aut  tollunt,  defol3ipfius  rei  ratione 
quaerimus :  &  fi  nulla  opinionem  de  Deo  fufceptam  dixerit, 
aut,  quasattulimus,  rationes  diluat,  aut  contrariasipfe  affe- 

rat. 


Sect.  XXVIIL    arerum  finihusy  Sccl 

rat.  Sin  vero  omnes  rationis  vires  ridiculis  Aftrologice  com- 
mentis  elu&ari  fe  putaverit,  quifit,  fatis  indicat,  fcilicet 
Aftrologum  efle,  &  hominem  fatuiflimum.  De  naturfi  ni- 
hil  dicendum  arbitrari  me  ante  dixi,  non  modo  quod  Arijio* 
ielicam  natura*  viam,  &  rationem  fecutus  fit;  atquc  igitur 
llna  cum  omnibus  ejufdem  fcholse  difcipulis  in  magiftro  va*- 
pulabit :  Verum  etiam  qudd  tam  indofte  rem  traftavit  ut 
integram  libri  (quanquam  non  magnae  fit  molis)  leftionem  id 
millies  conatus,  nunquam  conficere  potuiflem.  Atque  quas 
de  communibus  naturse  rebus  hypothefes  afFerrepotuit  egre- 
giis  iftis,  quas  de  miraculis,  alilfque  omnibus  portentis,  fe- 
f  id,  &  graviter,  &  nihil  dubitans  attulit,  intelligamus.  Quid 
enimin  omni  natuni  tam  fubtile,  aut  arcanum  efle  poflet,  ut 
Hlius  acumen  effugiat  >  qui  facile ,  &  perfpicuo  mechanifmo 
explicare  potuit ,  quemadmodum  Cipfus  continuo  a  tauro- 
rum  pugn^  obdormiens,  manfc  corniger  reperiatur :  Quem- 
admodum  fbla*  phantafise  vi  Pharaonis  magi  fputo  ranuncu- 
losproduxerunt:  Quemadmodum  Eittelidas,  fc  in  tlumine 
confpiciens,  feipfum  reflex&  fui  imagine  fafcinare  potuit. 
Denique  quemadmodum  vetula  quxvis  uno  halitu  omnes 
latiflimi  agri  fegetes  mortifed  tabe  conficiat.  Qui,  inquam, 
haec  omnia,  prodigii  tam  plcna,  tam  expedite  cxplicare  potu- 
it,  qua  facilitatc  ipfe  idem,  etiam  ofcitans,  ufitata, &  quoti- 
diana  natura?  phaenomena  explicabit  >  Quanquam  vcro  pel- 
lcgere  fepius  fruftra  conatus  fim,  tamen,  nefcio  quo  cafu,  nu- 
diuftertius  le&ionis  ta?diura,  &  faftidiurnfuperavi:  atqueeo 
majori  alacritate  onus  fuftirmi,  (neque  equidem  nifi  ifta  ra- 
tione  ferre  potueram)  quod  mco  labore  alios  ab  cadem  tem- 
poris  jaftunl  deterrcre  fperaveram.  Quod  ut  efficiam^quxfo, 
dum,  quam  brevilfim^  potero,  fumma  recitototius  futilitatis 
capita,  attendite,  atque  an  qufi vis  aetate,aut  gente  vixit  homo . 
ftultior ,  quam  fummus  ifte  atque  urticus  ad  mortem  ufque 
impietatis  patronus,  curfi  ad  finem  recitaverim,  judicatc. 

PrimoergoDialogonihilagitur,  nifi  ut  fe  fuis  laudibus, 
ad  coelum  evehat  }  quocum  elatus  fuerit  vir  wgeniofiijimus 
Cifteenim  iftiusdialogi  tnuluseft  Vfecundo,  codum  fua  ma- 
teriS  conftare,ind\ibitatisproculchibioiftiufmodi  rationibus, 
demonftrat,  quas  Julii  C^faris  acumen  afferrc  ,  atque  Alex- 
andri  magni  dignitatem  laudare  drceret.  Et  fpeciatim  Aver- 


Dtum  ejje <  dernonflratur  Disp.TL 

roi,  fummd  fubtilitate  difputanti,  nullam  efle  coeli  matcriam, 
quod  omtiis  corruptionis  expers  fit  coelum  ,  materia  autem 
fit  omnis  corruptionis  fubje&um,  fic  ingenioftjjime  refpondct. 
Materia  non  cji  jubje&um  omnium contrariornm  necejfari\fed 
contrarietatis  tanliim  qu*  eji  fecundnm  ubi.  A  natura  enim 
data  fiiit  materia  5  non  ob  tranfmutationem  ad  generationem 
primo,  &ptr  fe^ut  nbicnnquc  fit,  ibietiam  (it  generatio,  &  cor- 
ruptio,  qu*  ex  contrariis  infirtur  3  fed  ad'fub(ifiendum  form* 
corporeitath  (formx  fcilicetcorporeitatis  a  materia  diverfe) 
in'fubfiantia,&rccipie?tdnm  quantitatem,  &figuram:  qnan- 
titatem^propter  loci  mutationcm  ^fignram^propterca  quod  omne 
corpm  finitum  efi :  at  quantitati,  &  fignrte  nihil  eji  contrarium. 
Atque  eodcm  acumine  Alexandro,  eanclem  non  cffe  coeli  cum 
noftrate  materiam,  quod  igne  contiguo  non  deftruatur,  di- 
Iputanti  fic  refpondet.  Verum  non  efi^  quod  ais ,  qu<ecnnque 
communem  materiam  habent^  ea  inter  Je  agere,  ant  pati  mutno  : 
fed  idevenit  ibi  tantum^  ubi  contrari<e  funt  qualttates,  quare  in 
cmlo  cumnonfit  affeBio  tis,  qutinigne  funt,  afjettionibus  con- 
traria^funt  'enim  fecnndnm  peripateticos  diverji  generk ,  nam 
dijferunt  per  corruptibilc,  &  incorruptibtle,contraria  autem  fub 
codemgenerejunt)cvli  qualttates abignis  quaUtatibus  non  dejlru- 
cntur.  Bone  Dem,qnantnmja&nr£  fiiab  iis,  qut  tenon  audinnt ! 
Imoqutteaudiunt.  Tertio,  Do3or  fubtilijjimus  (fic  enim 
nuncaudit)  primum  .-vrgumentis ,  fu4  fubtilitatc,  &  fchola 
Peripatetid  dignis,  coeli,  qudd  seternum  fit ,  rotundam  eflc 
figuram  demonftrat ,  g>uia  diffolvi  non  potefi  :  eji  enim  con- 
tinua,  &unilrnca,  neqne  pnnUnm  habet  cognitum,  aut  ita  de- 
fignatnm  nt  jit  principium  dijfolntioHis  ,  qnemadmodnm  habent 
alt&figurt^  qua  enim  committnntnr  lines  angulares ,  ibi  deji- 
nit  quodammodo  triangnli  confiitutio  :  Et  profetlo  dejinit,  quia 
ad  aliam  jefe  transfert  lincam,  nt  qnod  in  ea  linearnm  commifi 
*  fura  non  potefi  effe,  jit  in  alia  linea.  Compofiu  tgitur  figurt  in 
fuas  funt  rejolubiJes  portiones ,  qu£  habent  commifiuras  mani- 
fejias,  id  quod  in  circnlonon  eft,  ftbiane  tnim  efi  principium,  & 
finis,  ntroqne  tamen  iUe  carens.  Perbellfc  quidem,  &  pulcher- 
rima  ratio ,  praefertim  fi  nullus  fitcodorum  artifex,  qui  ma- 
thcmaticam,  atque  imprimis  de  circulis,  &  triangulis  doftri- 
nam  intellexit.  Deinde  pergit  vir  omni  lande  fubltmior  Ale- 
xandri  adulationibus  delinitus  ,  contra  maximum  fuum  in 

Philo- 


Sect. XXVIN.   Z  rerum  finihus,  &c. 

Philofophia  Pontificem,  docerein  ccelo  nec  dextram,  nec  fi- 
niftram  efle.  Nulla  cum  (it  cceli  pars7  in  cujus  locum  altcranon 
fucccdat^ifqutmotus  fitperpetum^  atque  partes  ipfe  nnijormcs^ 
non  poteji  alia  cotli  pars  dextera^alia  (tniftra  vere  cenfcri^  pcr  mo- 
tnm  tnim,  qn£  dextra  modo  erat,  Jiatim  fiet  fmijira  jecundum 
jitum^  &  locnm.  0  me  fcelicem ,  qui  Philofophorum  principem 
fnbtiliffime  dijputantem  excipio.  Longe  vero  f^liciorem,  fi 
fubtilifatum  acumina  capere  potuiflem  !  Poftremo  demon- 
ftratur  ,  atqueid  quoque  mathematice,  coloratum  non  efis 
ccelum,  fed  videri.  TJtenimaer,  quiprope  nos  eft ,  nullnm 
habet  coIorem%  procul  tamen  a  nobis  habcre  videtur,  quia  den- 
fatur^  non  per  compofitionem  partium,  fed per  difjofitionem  :  di- 
fiantia  namque  multat  vifui  repr<efentat  partes  pcr  longitudinem 
in  lineavifuali  dijpofitas,  utfit  eadem  ratio  vifwnis  tn  corpcrc 
raro  produll*  in  longitudinem,  &  ejufdemincorpore  condcnfaio^ 
atqnein  brevitatemcoarSato.  O  te  long&  adhuc  faeliciorem, 
qui  cum  tam  egregie  ftultus  fis,  tibi  tantd  fapientia?  tuae  opi- 
nione  placere  poflis !  Cum  vero  primis  his  dialogis  fpccimen 
dederimus,  cu jufmodi rationibus  de  rerum  natuns  difputare 
folet,  ne  nimke  futilitatis  t^edeat,  de  cxteris  compendiose,  & 
aceivatim  diccmus.  Quartoergo,  mellitijjimus  Julivs  (ut 
Alexandro  pro  Afiatica  fua  urbanitatc  C&jarem  fuum  com- 
pellare  placuit)  unicam  elfecoeli  formam  comprobat  5  atque 
ab  ca,  non  a  Deo,  aut  Intelligentiis  moveri :  fed  nifi  in  Chri- 
ftianoium  (cholis  enutritus  fuiflet ,  quemadmodum  animal 
fe  movere,  Chriftianus  autem  cum  fuerit,quemadmodum  vi- 
lifiima?  horologiorum  machinulae  abebrio  Cermano  elabo- 
rata?,  certa  ftataque  motus  lege  vigent  5  fic  8c  coelum ,  & 
elemcnta  fuis  quxque  formis  moveri,  i.  e.  nullo  artificis  arti- 
ficio,  quemadmodum  qu#  arte  fa&a  funt  (quippe  &  artifi- 
cesfunt  ebriiGermani)  moveri.  At  falfum  &  facetum  efle 
putabat ,  fi  fiimmi  numinis  opus  ebrii  e  vulgo  opificis  ar- 
tificio  comparaverit.  Quinto  ,  non  effe  coelorum  mo- 
tus  contrarios  demonftratur,  cujuscum  Ariftoteles  maximus 
iUe  pontifex  rationcm  iis  tantum ,  qui  ex  ephebis  exierunt, 
dignam  attulerit,  ipfe  in  illius  locum  fubtiliorem  fubftituit. 
£&od  duo  corpora^  qn£  motu  contrario  movcntur,  in  eodem  tcr* 
minofuorumnbi  ejjent  naturaliter ,  quod  eft  perridiculum^  id 
quod  manifeftum  erit  ft  quis  intelligat  Saturni  corpus  ejje  fub 


Deum  ejfe  demonjlratur  Disp.IL 

Arhtis  capite  primi  mobilkjbi  eji  enim  communis  terminus^  qui 
defignari  poteji  intcllc&u  duobus  ubi^  tam  Saturni  ,  quam  capi^ 
pitis  Arietis.  Pra?clara,Sc  perfpicua  ratio,  &  digna  qua* 
Akxandrum ,  ipfo  aridentc ,  cxclamare  cogat ,  0  utinant 
magiftrum  Arijtotelem  non  cxcepijfes  y  quia  non  dubito ,  quin 
fortiorem  fipkntiaarcem  ex<edificajjes.  Scxto,  nifi  coerceret 
Religio,  coelum  seternum  efle  rtatucret ,  atqui  tamen  mox 
seternum  fit0neccflecftedemonftravit}  £>uia,{c\Yicet,caufam 
habct  infinitam,qu£  quidcm  caufa  ciim  facere  non pofjctinfinitum 
potejlate  ajqualc  Jibi,  fccii  infinitum  jibi  ftmile.  Profc&o ,  ut 
affentatur  Alcxander,  plus homine fapfc  5  ccrte  enim  nemini 
hominum  aut  ante,  aut  poft  te ,  ita  fapuifle  contigit.  Sep- 
timo,  poft  aliquas  laudum  fuarum  ambages ,  folem  calefa- 
cere  pcr  (e,  nonper  accidcns,  five  motus  vclocitatcm,  con- 
tra  fummi  fui  Pontifick  decretum,  fancivit,  quanquam  in  fo- 
lum  Averroem,  in  cujus  perfond  fomper  vapulat  ipfe  Ponti- 
fex,  fe  difputare  fimulat.  Deinde  Lunam  non  Sole  caleficri 
comprobatur,  qubd  quilibet  aJJcHus  receptus  in  qmdlibct  cor- 
pusy  ipfumnon  ajficit,  fed  illud  duntaxat ,  quod  aptum  natum 
efl*ffic*?  u  c-  non  calefieri  ,  quod  calefieri  nequit}  quae 
lane  ratio  quenquam,  nifi  ipfum  Alcxandrum  filere  efficeret  5 
ipfe  vero  pro  fu3  audacid  ob  jicit,  cum  Lunam  calcfacere  ex- 
periamur,  quomodo  nifi  ip(a  prius  incalefcit?  Quid  tamen 
mirum  inquit,  Nonne  legifti  objiupefieri  pijcatoris  manumper 
arundinem  a  Torpcdine,  ipfum  autem  Torpedo  arnndinem  non 
fiupejacit,  quianoneji  apta  pati ,  recipit  tamcn  Jiuporis-vim  : 
fic  Luna  Jolares  excipit  radios^  quibus  tamen  non  ajjicitur. 
Egrcgium  (ane  cxemplum,  &  dignum ,  quod  tam  prseclarae 
rationi  luccm  afferat  5  ut  enim  praxlarior  intcr  philofophos 
non  reperitur  caufa,  cur  res  quadibet  fa&a  non  fit ,  quam 
quodfieri  (qu3autem  caus3  nefciunt)  non  poffit^  ita  cer- 
tius  nullum  eft,  quam  de  Torpedine  experimentun^  ncque 
apertior  cujufvisexperimenti  ratio :  fic  autem  de  coelcftibus 
di&um  eft,  an  vero  non  fuo  acumine  digna  funt  phsenomena, 
quae  fibi  explicanda  fumpfit,  atque  ph2enomen&>^  digni- 
tati  par  rationem  fubtilitas  ?  &  quid  magis,  a  Philofopho- 
rum  Deo  expe&aodum  eft,  quam  cum  tot,  tamque  pneclara 
incoeleftium  rationeubiquecernuntur  phxnomena ut  ipfe 
loco  tam  nobili  verfatus-3  nil,  nifi  nugas,&  qua?ftionesridicu- 


Sect.  XXVIII.    a  rerum  finihus,  Scc. 

las  in  difceptationcm  vocaret ,  eaque  de  omnibus  refponfa 
afferret,  qux  fola  fatuitate  ipfis  quaeftionibus  refponderent? 
Verumenimvero,pera&iscadeftium  rationibus,  ad  elemen- 
ta,  atqueinferiora  defcenditur,  &primum  DialogoO&avo 
de  Igne  agitur ,  atque  aperte,  &  audadier  contra  ipfum  Arh 
ftotelent,  ex  elementorum  numero  abdicandum  eflfe  demon- 
ftratur,  quodan  fit,  necne,  controverfia  digna  eft  quas  a  nu- 
gatoribusiftisfolumventiletur?  Nono  de  Comete  &  Iride 
cum  peripateticd  hebetudine  difputatur.    Atque  fimiliter 
Decimo  de  fulgure,  nivc,  &  pluvia.    Itcm  Undecimo,  de 
motu,  &  quiete  proje&orum  inaere,  ubi  folito  acumine  duo 
difputantur,  primum  uter  alterius  caufo  fit,  anmotus  qui~ 
etis,  an  e  contra,  motus  quies  ?  Deinde  an  lapis,  manu  pro- 
je&us,  aere,  an  vi  imprelsJ  movcatur.    Atque  in  utntque 
qu^ftione  eas  utrinque  difficultates  compcriunt ,  ut  demum 
de  utrlque  nihil  definiendum  conclulerint.  Duodecimo, 
deimpulfioncbombarda?,  &baliftae  difputant  fummi  impe- 
ratores,  quo  tamen  nihil,  quod  non  fit  prorfus  ridiculum,  re- 
peritur,  nifi  quod  contra  Cardanum  demonftraverit  C^far, 
bombardarum  impulfionem  pulveris  igniti  denfitate  non 
fieri  5  g>uod  Jit  denfitas  privatio  proprii  vaturalis  ignis ,  quod 
eft  raritas  ,  privatio  autemproprietatis  nihil  ejficit  5  fii  ergo  a 
Jorma  appetente  locum  fuum.   Decimo  tertio,  argumentum  de 
aere  exuffiato,  &  ventilato  tra&atur  }  in  quo  neque  quic- 
quam  memoratu  dignum  ,  nifi  quod  fabulam  de  Satyri  ho- 
fpite,  frigidum,  &  calidum  fpirantc,  mechanice  explicuerit. 
Decimo  quarto,  qui  &  hujuslibri  poftremuseft,  fbrte  ut, 
quam  artem  profeffus  fit,  indicaret,  de  quorundam  morbo- 
rum  ortu,  &  natur3  differitur.    Atque  hic ,  fumpto  jenta- 
culo  ,  hilares  facti  difceptationcm  profequuntur.  Neque 
miretur  quifcjuam,  tam  bene  man£,  tot,  tantaque  argumenta 
confeciffe,  cum  fingularis,  &  peneincredibilis  fuerit  (utno- 
tum  eftj  in  Csefare  celeritas.    Atque  igitur  ,  cibariis  vix 
confe&is,  ad  caetera  omni  feftinatione  properat  oratio  ,  at- 
que  Dialogo  Decimo-quinto,de  aqu^  difputatur,cujus  nul- 
lum  attigit  phamomenon,quod  philofophi  difquifitione  dig- 
num  fit,  nifi  quod  forte  de  terrae,  &  aqua?  magnitudine  dix- 
erit,    £hwd  jiinter  fe  conferantur ,  vix,  exewpli  gratia,  fe- 
muncia  eft  aqua  ad  totius  affem  terr&  3  fub  onmi  nanupte  aqni 

Cc  2  terram 


Veum  ejje  demonjlratur      Disp.  II. 

terram  ejfenecejje  cjl,  non  antem  fub  omni  terra  aquam.  Aqu£ 
projnnditas  non  multa ,  nempe  pajjus  raro  excedit  oUoginta^ 
plurimis  locis  non  accedit  ad  viccnos,  paucijjimis  ad  centcnos. 
Qua?  vcro  fit  rci  utilitas,  unde  eveniat,  aliaque  omnia  ,  qu# 
de  aqua  fcitu  digna  funt,  perquirere  nihil  cogitavit,  fed 
feftinat(id  quodinquoque  Dialogo  potiffimum  facit)  ad  vi- 
ftorias,  &  triumphos,  atque  duos  maximos  philofophiae  du- 
ces  antecurrum  captivos  ducit,  Ariftotelem,  8c  Cardanum } 
illum  enim,  cum  inter  veteres,  hunc,  intcr  rcccntiores  philo- 
lophorum  facile  principem ,  cenfuerit,  fumma?  fibi  gloriae 
putavit,  fi  hominum  fapicntiffimos  lapientior  ipfe  profliga- 
ret.  Hic  ergo  cum  contra  Cardanura,  Aqnam  cjje  Elcmcntum 
pcr  fe  non  pcr  accidcns7  ncccfarium,  8c  contra  AriJiotclcmy  ne- 
quaquam  inter  elemcnta  numcrandam  efTedemonftraverit  5 
continuo  ad  reccntcs  triumphos  vchiculum  agit,atque  Deci- 
mi  fexti  initio,  quo  de  fluviorum  generatione  difceptatur, 
ipfum  Salomonemy  quod  ab  Hebrdis  habitus  fit  fapientia?  De- 
us,  duobusiftis,  quos  jam  ante  diximus,  adjunxit.  Neque 
enim  progredi  potuit,  antequamillumdefapientiseculminc, 
quod  tam  diuobtinuit,  deturbaverat,  ne  quisin  Lucrctiano 
Temploy  feiplb  fuperiorimpofterum  videatur^  atqueigitur 
cum  per  jocum,  &  faftidiofo  animi  contemptu  Salomonis  fa- 
pientiam  perftrinxerat,  contra  difputare  pergit.  Nunc  au- 
tem  filete  vos,  Cdfary  &  Alexander  ,  Salomon,  &  Vaninm  col- 
loquuntur.  Colloquio  ergo  interfit  omnis  fapientum  cho- 
rus,  difputationem  nunquam  fapientiorem  ccrte  aut  audivi- 
ftis,  aut  audituri  eftis ,  quam  cujus  contrarias  partes  fumma 
ifta  philofophiae  prodigia  fibi  defendendas  fumpferunt.  En 
lgitur  prodcunt  utrique ,  &  ^vimumSalomon  non  fapk-ntia?, 
fcd  antiquitatis  jure  ftipcrior  exorfus  eft.  Sal.  Flumina  c  mari 
exoriri  inquam.  Van.  Stultum  te  efTe  inquam^  Dialefticam 
nequaquam  intcllexifti,  Omncs  tui  commentarii  nec  ratiunculs 
nmbramprsfe  ferunt^fedpopulares  duntaxat  fentcntiolas , 
cupidincos  verficulos  ,  omni  dicendi  lepore  dcjiitutos.  Sal. 
Iftuc  non  agitur,  &,  fiageretur,  quis  fit  linguae  noftra?  lc- 
pos,te,  C<efar  Vanine^  nequaquam  intcllcxiffe  novi,  utquan- 
quamaliisomnibuslonsefuperiorem  te  eflefatear,  tamen 
pace  tu3,  (fumme  vir  dicam,  an  Deus)  dixerim  te  nimis  te- 
mere  mihi  in  lingua,cujus  primaelementa  non  didicifti,  ora- 


Sect. XXVIII.  d  rerum  finibusy  8cc. 
tionis  ruditatem  exprobrare.  Saltem  iftiufmodi  contumelitf, 
&  maledifta  indigna  philofophorumfcholis  videntur^contra 
ergo  difputes,  ut  velis  $  atquaefo,  fine  iracundia"  !  Van.  Vt 
crgo  veritas  difputando  elucefcat,  (ic  objicio }  in  altiffimis  mon- 
tium  verticibus  aqu£  fnnt^  at  nona  mari  ad  tantam  altitudinem 
pojfe  attrahi  fuadetratio ,  a  libella  aquilegorum  petita?  ea  ejl, 
non  poffe  aqnam  fubvehi  altius,  qnam  (it  ejus  fupcrflcics  ,  unde 
dcrivatur.    Sal.  Belle  admodum !  Si  enim,  ut  vos  recentio- 
res  arbitramini,  folis  viribus  mechanicis  mundus  adminiftre- 
tur,  fateormenon  intelligere,  qui  tanta  aquarum  copia,  h 
maris  profunditate,  in  montium  cacumina  fubvehatur.  At- 
qui  cumDeusipfemajori,  &  reconditiori  quodam  artifi- 
cio  (ut  nos  philofophaftri  fimpliccs  olim  credidimus  -0  non- 
dum  enim  noftrd  xtate  inventa  eft  philofophia  mechanica; 
omnem  rerum  naturam  fabricavit  s  interiora  terrae  ei  arte 
difpofuilie  experti  fumus,  ut  fiat  perpetua  a  mari  ad  montes, 
a  montibus  ad  mare  aquarum  circulatio  5  idque  fieri  perfua- 
fi  fumus,  quod  alioqui  mare,  tot  fluminum  afftuxu  au&um,  in 
omnemterrarumorbemexundaturum  putemus  }  fcias  ergo  . 
me,  non  mechanicis  veftrislegibus  flumina  a  mari  in  monti- 
um  jucp  duxiffe,  fed  imperfcrutabili  numinis  arte  cb  perdu- 
fra  (cum  fiierim  fententiolarum  magifter)  dixific.  Atque 
idcirco  ipfi,  cum  mundum  cond\d\t,fapientiam  adfuifle  con- 
ftantcr  docui,  atque  ita  ad  normam,  quam  ipfe  pra?(cripfit, 
r.on  ad  legum  mechanicarum  rationes ,  omnia  fafta  fuiffe. 
Et  ne  locos  accumulando  faftidium  tanto  viro  crearem,  rem 
ftulto  illo  fententiolarum  libro  fut  pro  fapientia  tua,  appel- 
lare  placuit)  fic  defcripfiffe  mc  memini :  Dominus  pojjedit  me 
ininitioviarum  fuarnm^  antcqnam  qui  iquamfaccrct  a  principio^ 
ab  £terno  ord/nata  Jum,  &  ex  antiqnis,  antcqnam  tcrra  ficret  5 
nondum  erunt  abyjj?\  &  ego  jam  conccpta  eram  :  ncidnm  fontes 
aquarum  cruperant :  necdum  ntontes  gravi  molc  conftiterant  : 
ante  colies  ego  partnricbar :  terram.flumina ,  &  caraines  orbis 
tcrr*  nondum  fccerat.    guando  prtparabat  cctlos  ,  aderam  : 
Qnando  certa  lege,  &gjro  vallabat  abjjjos  :  g^rando  <etherafir- 
mabat  furfum,  &  librabat  fontes  aqnarum  :  Quando  circumda- 
batmari  Urminumfuum^  &  legem  penebataquis,  netranfirent 
fihesfnos^  quandoappcndebatfmdamentaterr*.  Cnmeoeram, 
cunUa  componens  :      deletfabar  pcr  fingnlos  dies,  ludens  coram 


Deum  effe  demonftratur        Disp.  IL 

eo  omni  tempore  $  ludens  in  orbe  tcrrarum  :  &  delici£me£,  ef 
fe  cumfiliis  hominum.  De  hypothefeos  veritate  tuum  eft,  tm- 
quefimilium,  Vanine,  judicare}  quanquam,  vera,  an  falfafit 
defcriptio,  bon3  venia  dixerim,  non  omni  fermonis  lepore 
deftitutam  efle.  Hic  autem  iracundus  confurgens Vaninus^ 
atque  grandiori  paflu,  quam  folet,  hinc  inde  inambulans, 
Medius  fidius,  inquit,  mille  iftiuimodi  hypothefes  teruntii 
pretio  non  haberem,  qu#  fine  numine,  &  nefcio  qua,  illius 
anu  adjutricejiihW  moliuntur.  Apage  ergo  cum  illepidis  tuis, 
de  fapientii,  cantilenis$  en  quam  clare,  &  perfpicu&,  fine 
ift3  tua  anu  immortali ,  ipfe  defcripfi !  Imprimis  ergo  fcias, 
In  mundi  machina  0  phtrimam  aqu£  partem  extra  locum  fuum 
ej[e0  illa  antem  fuum  appetens  locum ,  in  terr£  cava  loca  Jefe  in- 
ducit^  qu£cum  (intangujia,  nec  tantam  maris  molem  capere  que- 
ant^  comprejjaea  aqnae  portio  ab  extrinfecus incumhente  mar?\ 
Judfque  jure  leci  repetente  fedes^  egredi^  quaque  via  pojjit^  qu£- 
rit.  Hac  impulfwne  fiunt  aquarum  exilitiones,  quas  Gr£ci  Jcate- 
hras  vocant,  ad  montium  cacumina.  Sal.  O  philofbphorum 
Deum!  nequequicquamhabeo,quod  incontrariam  partem 
difputem,  nifi  quod  unusfuperfit  fcrupulus,  quem  ut  exi- 
mas,  a  dignitate  tu3  impetrare  vellem.  Van.  Fare,  modo  ni- 
hilde  anu  ift3  delird  audiamus.  Sal.  Primum  (cireaveo,  quo 
cafu  plurima  parsaquse  loci  fuijure  exciderit  >  Si  enim,  jux- 
ta  lcges  mechanicas,  locum  terrd  altiorem  petat ,  fit  plane 
contra  cas,  quod  tantaillius  copia  fubter  terram ,  tanquam 
in  piftrinum,detrudatur.  Deinde  qui  tandem  aqua,  cum 
tandiu  ad  metalla  damnata  fuiflet ,  jus  fuum  intellexerit ,  ut 
loci  fui  jure fuas  fedes  repetat  .<?  Tum  qu2  vi  petierit  ?  quan- 
quam  enim  in  montium  cacuminibus  jus  habeat ,  qui  quxfo7 
h  earcere  eo  ufque  afcendet,  ut  quod  fuum  eft  occuparet  > 
Cum  enim  non  pojjit  aqua  motu  fuhvehi  altius ,  quam  fit  ejus  fu- 
perficies^  unde  derivatur  ,  quantumcunque  incumbente  mari 
comprefla  fit,  nunquam  altius  afliirget  3  ultrd  itaque,  &  fine 
causa,  nifi  ut,  quod  fuum  eft,  pollideret ,  in  montium  cacu- 
mina  perreptare,  videtur.  Denique  cum  in  poflefliones 
fuas  pervenerit,  cur  de  iifdem  mox  decedat ,  atque  non  po- 
tius  eas  feraper  tueatur  ?  Sienimpertot  prsccipitia ,  &de- 
clivitates,  contra  naturalem  gravitatis  vim ,  ad  jus  fuum  ob- 
tinendum  confcenderit  3  mirum  eft,  fi,  poft  tot  jam jam  ex- 

antlatos 


Sect.  XXVIII.  a  rerum  finibus,  &cc. 
antlatos  labores ,  fe  tam  facile  tam  defideratis  poffeffionibus 
in  fubterraneum  (uum  ergaftulum  non  tam  dejici,quam  blan- 
ditiis  deduci  (placide  enim  delabitur)  patiatur.  Van.  Stul- 
ta  funt  omnia,  &  qualia  ab  illepido  fententiolarum  magiftro 
referre  quis  expeftare  debeat.  Cum  vero  inter  divinos  (ut 
vocantur)  fcriptores  vulgd  habearis ,  ne  a  S.  inquifitorum 
officio,  in  periculum  veniam,  nihil  vel  quidem  in  auresffunt 
enim  illi  homines  auritiffimi)fufurrare  aufim.  Sal.  Ne  verea- 
ris,  foli  adfunt  philofophi ,  totum  chorum  circumfpice ,  ne 
unum  cucullo  indutum  afpicies ,  libere  ergo  ,  &  intrepide 
philofophemur,  atque  dic  bond  fide,  quid  fcntis  ?  Van.  Sic 
faciam.  Detejians  in  obfequium  Chrijiian<z  fidei,  opinionem  dc 
ntundi  tternitate,  (ne  forte  quis  inquilitorum  fe  angulo 
quodam  abdiderit)  dicerem  ftc,  fimundus  habuit  initium,  ?2ox 
€  mari  flumina,  fed  potius  e  fluvik  n/are  genitum :  fluvios  antem 
congenitos  ex  aeris  concretione,  ex  imbribus  fiilicct,  &  lique- 
fatlis  nivibus  :  imbres  autem  duobus  modis^  feu  potius  duobut 
lock  contingunt,  fub  terra ,  &  fupra  terram  :  gha  fub  terri 
eji,  aer  tranfmutatur  in  aquam,  unde  fiunt  fontes ,  a  fontibus 
aqu£cmanant,  atquepro  modo,  magnitudine,  alveorumque  ca- 
pacitate  &  fluvios^  &  lacus  efficiunt,  tum  finguUres^  tum  alios 
viciffwi,  ut  impetus,  levitas,  fors,  locus  tulit  prodeuntes.  Sal. 
Multafunt  dequibuslibenter  doceri  vellem  }  fcilicct  qui  fi- 
antterrsein2equalitates,  qui  mariscaverna?,  quitam  commo- 
de  ubique  telluris  tra&us,  afummitate  in  medio  fadta,  knCim 
8c  modice  declives  inmare  deferantur,  aliaque  ejufmodi  fi- 
milia,  de  quibus  alibi  3  duo  autemfuperfunt,  quae  plufquam 
Salomonis  fapientiam,  ut  ea  capiat,  poftulare  videntur*  Al- 
terum  eft,  cum  nulla  ab  initio  aqua  fuerit ,  unde  tanta  fup- 
peditetur  aeriscopia,  quas  in  aqua?  denfitatera  concreta  om- 
niamaria  implere  fufficiat?  Me  tam  fimplicem  cfle  fateor, 
non  intelligam ,  qui  omnis  a  terr i  adufque  coelum  fpiri- 
tus,  fiin  aquxcraffitudinem  conftipetur ,  tantam  laticis  co- 
piam  procreare  poffit.  Alterum  eft,  qui  tantus  Philofophus, 
Ppft  tot,  tantofque  conatus,  nihil  diceret,  ncque  fe  nihil  di- 
xilie  intelligeret.  Quid  enim  de  fluminura  ortu  (quo  loco 
nunc  verfamur)  dixifti  ?  fi  enim  e  fluviis  aqua  in  mare  va- 
ftiffimumaccumuletur,  quomodo  tamen  e  mari,  retro  fluyu 
maiontium  cacuminibus  oriuntur?  guipp*  fi  aquanonpojjit 


Deum  ejje  demonjiratnr         Di  $p  .  IL 

altius  fuLvchi^  qnamfit  ejus  fnperjicies,  utidc  dcrivatur,  quor- 
fnm  dicas  ex  aere  fub  terra  in  aqnam  tranfmittato  fontes  Jieri  £ 
*Sienimfub  terrainaquam  tranfmutctur,  qui  fuper  altiffimos 
terne  locos  ultro  fe  efferet  ?  Ne  veio  prolixo,  Sc  importuno 
nimis  colloquio  Ca?for,  &  Alcxander  aprandio  parato  deti- 
neantur,  fi  urbani  fimus,  qua?fo,  finem  faciamus.    Van.  Ut 
lubet.    Sul.  Vale,  Philofophorum  Deus.    Dialogo  decimo 
feptimo,  rurfus  prodeunt  magni  imperatorcs,  atque  proxi- 
mum  a  fluviorum  ortu  argumentum  de  Nili  incrcmento  fu- 
munt,  de  quo  tamen  nihil  nobile  colloquuntur ,  nifi  quod, 
repetitis  a Julio  tritiffimis  aliorum  fentcntiis,  tandem  excla- 
met  Alexander,  qui  antea  alia  omnia  in  eo  miratus  fuerat, 
Proh  Dii  immortalcs  ,  quot  pellegijii  Authores  !  abje&is  vero 
eorum  omnium  fententiis,  Ca?for  rem  fidcribus  afcribi  voluit, 
quanquaro,  quiefEciant,  nonalitcr,  quam  qui  religionum 
ortus,  incrementa,fene<ftutes,  Sc  occafus  effecerint,  explicarc 
curavit.    Decimo  oftavo  dc  mai  i,an  aeternum  fit,  difleritur, 
&  contra  Cardanum  (imo  &  iplum  Ariftotclem,qui  in  e3dem 
fuit  fententia)  xternum,  quildam  tamen  loci  muratione,  non 
fuiffe  demonftratur  $  guod  Jien  ncn  poteji^  ut  lccatumft  c«n- 
tinuum,  locut  non item.    N#  qui  taiiu  ai ^umenta  excoghare 
potuit,  unusomniumdignuseft,  qui  cum^/^/^edilputa- 
ret:  Decimonononihilagitur,  nifiquoddemansfalfcdine, 
contra  maximos  m2Lg\ttros,AriJiotelem,  &  Cardanum  diipute- 
tur.  Quanquam  hic  heroem  noftrum  aliquanto  obtufiorem, 
quam  lolet,  efle  fateor ,  quod ,  cum  Ariftotelis  fententiam 
redarguerit,  mox  fibituendamfumpfit,  mare  fcihcet,  falfis 
pluviis,  &  aduftS  terra  concretis,  falfism  fieri :  Egregia  fane 
fententia,  utpoftea,  cum  ad  Ariftotelem  ventum  erit,  dice- 
mus.    Interim  credo  Vaninum,  fi  quam  aliam  in  fuo  philo- 
fophorum  Dco  ineptiorem  deprehenderat ,  iftam,  non  hanc 
ut  defenderet ,  amplexum  fuifle.    Vicefimo  de  aquarum 
ftrepitudifceptatur$  de  quo  nihil,  nifi  quod  probabile  ex- 
iftimet  ftrepitum  abaere ,  non  ab  aqud  fa&um  efle.  Vicefi- 
mo  primo,  de  maris  seftu,  de  quo  fblum  aquas  a  Luna ,  u  t  a 
magneteferrum,  attrahi  ftatuitur,  atque  qusedam  cxperi- 
menta  geographica,  &  aftronomica  afferuntur  3  quanquam 
nontalia,ut  qu&  fnpra  humannm  captumfint,  ficut  Alcxander 
affentatus  eft 5  fed  qualia  Caefar,  qui  maria  omnia  navigavit, 

facile 


Sect.  XXVIIL    a  rerum  firitbus,  &c. 

facile  aut  propri^,  autnautarum  obfervatione  dicere  potue- 
rat ;  imo  qualia  8cipfe  Vaninus^  quiomnes  fere  Europtf  re« 
giones  peragravit ,  ut  Atkeos  omnes ,  ubicunque  convenire 
potuit,  debellaret ,  ubique  fuos  cum  iis  congreflus  memo- 
rat  (ipfeenim  ficut  &  Cafir  de  fuis  Bellis  fua  Commenturia 
fcripfit)  &  quanquam  eorum  argumenta  fiise  &  diligenter 
femper  recitavit,  ea  tamen  eft  hominis  pii  modeftia,  ut,  eti- 
amfi  eos  (emper  filere  fecit,  quibus  tamen  argumentis,  ipfe 
lemperfileat.  Homo  obtufiflime !  quafi  quis  tamfimpli- 
ci,  &  tardo  ingcnio  fuerit,  qui,  quid  animo  haberes  ,  non 
plane  intellexerit.  Vicefimo  fecundo ,  de  motu  demerfo- 
rum  in  aqu2  difputatur ,  ubi  nulla  natura?  phamomena,  fed 
quxdam  puerorum  experimenta  explicantur  ,  quibus 
explicandis  fe  omnibus  fere  Europ£  Academiis  folertio- 
rem  pnedicavit.  Vicefimo  tertio ,  de  infularum  ,  ck  mon- 
tium  generatione  colloquuntur,  atque  de  infulis,  qui  aut 
a  mari ,  aut  ab  aere  fiant,  poeticas ,  &  miras  quafdam  hy- 
pothefts  C&fir  comminifcitur ,  prsefertim  de  Brituttttia  ful, 
eam  limo  in  altum  elato  ortam  fuifle :  EJl  enim,  inquit,  ud- 
hucterruillu  limofi ,  futtgi  ittjiur,  quinimo  obequitunti  mihi 
cotitremifcere  quodammodo  videbutur :  Nifi  quod  forte  tui 
prarfentia  contremuerit ,  cum  talia  monftra  ferre  non  folet 
ifta  infula  5  fi  C<efir  ipfe  ha?c  dixiflet,  an  unquam  in  Britan- 
nium  profe&us  fit,  dubitarem.  Cum  vero  Vaninus  narrave- 
rit,  folicitus  nonfum  an  fidem  (uam  liberare  poflit,  prsefer- 
tim  cum  mox  ipfe  idem  fe  in  Anglia  terram  ullam  candidam 
vidifle,  aut  Anglos  lapidibus  albis ,  feu  gypfeis  fertilitatem 
agris  inducere  negaverit.  De  montium  origine  nihil  certo 
intelligere  profitetur,  fed  concluderet ,  fi  Chrtjiianus  non  cjfet, 
mundi  £ternitutem,  cum  montium  originem  non  inveniut.  At- 
que  id  unicum  eft,  quod  ubique  concludendum  vellet.  Vi- 
cefimo  quarto  de  gemmarum  genefi,  non  aliter  magni  prin- 
cipes,quam  quivisvulgarisexofficinJ  gemmarius,  difputant, 
nifi  quod  cum  vari*  animalium  effigies  iis  depifta?  efle  repe- 
nantur,  ut  Pjrrhi  Epireturum  regis  Achates  Mnfas  omnes  or- 
nutus,  necnon  Apollinem  fidibus  ludentem  referebut  5  &  quod- 
dum  marmoris  fiufium  Paulnmprimum  Eremitam  rcpr<efenta- 
y  5  Hujus  rei  varias  hypothefes  excogitavere,  atque  inter 
ahas,  quibus  contingerc  potuer-at  complurimas ,  fieri  pofle 

D  d  cre- 


Deum  ejfe  demonjlratur       Disp.  II. 

credunt,  aut  quod  ubi  folitus  erat  innafci  Achatcs,  infojfa  efi 
depitfa  tabella  ,  ex  qua  deinde  aqueus  humor  illius  attraxit  ejfi- 
giem  5  aut  qnod  confepulta  Pauli  lineamenta  eo  loci  refudarunt^ 
aut  quod  fupcr  lapidem  emiferunt  animalia  femen.    Quid  mi- 
rum,  fi  ifte  idem  qui  hxc  dixerit ,  tam  facile  miracula  omnia 
folis  viribus  mechanicis  operetur  !    Vicefimo  quinto,  de  la- 
pidum  vita,  alimento,  St  iHtcritu  contra  Cardanum,  qucm  iis 
animam  tribuifte  refert,  difputatur.  Vicefimo  fexto  de  mag- 
nete  futilitcr,  &  peripatetice  trattatur  ,  primum  ferri  attra- 
ftionem,  non  ipsd  magnetk  form2 ,  lbd  accidente  quodam 
perfici :  deinde  illius  ad  polos  converfionem  occulta  qui- 
dam  inter  cceleftia,  Sc  terrena  omnia  fympathii  faftam  e{Fe 
concluditur.  Approperante  prandii  tempeftate,  fpirituum 
recreandorum  causa  fe  mutuo  in  hortulis  obambularc  invi- 
tant ,  ubi  Dialogum  viccfimum  feptimum  de  plantis  exor- 
diuntur  }  prateritis  autem  omnibus  earum  phaenomenis  na- 
turalibus,  invariata  fcilicet  fpecierum  propagatione  ,  parvi 
feminis,  inarborumproceritates,  accretione,  florum,  folk> 
rum,  fruttuum  pulchritudine,  8c  utilitate  5  his  inquam,  prse- 
teritis,  quorum  contemplatione  philofophorum  ingenia  ex- 
erceri  oportuerat ,  de  quibufdam  hortulanorum  ludis ,  8c 
experimentis,  fimiles,8c  qualesubique  folet,hypothe(es  com- 
mentuscft.    Ambulatione  autem  peracrJ,  pranfum  itur,  at- 
queimpetratapriusnuminis  benedi&ione  (fic  enim  femper 
folebant  Ca?far  &  Alexander)  inter  epulas,  8c  pocula  philo- 
fophantur  nobilifiimi  conviva?,  atque  utiliffimas  multas  quae- 
ftiones  enodavit  Gfe/*r,  quae  utinam(cum  ut  addantur  dig- 
na?  fint)  Plutarchi  Sympofiacis  adderentur.  Nempe  cum  for- 
te  inter  lavandum  aqua?  gutta  deciderat ,  cur  in  ficco  deci- 
dcnsin  rotundam  formam  IHe  contrahat?  Non  quia  refu- 
git  ficcum ,  ut  Cardanus  ,  aliique  omnes  inquiunt ,  inquit 
Oefar,  fed  quia  cum  ficco  focietatem  iniit^  quod  quam  habct^ 
frmitudinem  illi  dat,  'efl  autem  frmijfima  rctunda  figura,  quia 
wntimia  eft^  &  unilinea.    Foelix  profefro,  8c  admodum  be- 
nevola  inter  guttam ,  &  pulverem  focietas !  Eam  autem 
quando  inicrunt,  8t  quibus  conditionibus  ?  quid  officii  pro 
illius  beneficio  humidum  ficco  rependit  ?  qui  pulvis,  id  eti- 
amfi  libentcr  vcllct,  figuram  rotundam  amico  ,  &  hofpiti 
fiio  dare  valeat  ?  qui  rotundam  omnium ,  aut  firmiffimam, 

aut 


Sect.  XXVIII. 

autaliis  magisunilineam  eflenovit  ?  Sc  deniquequamobrem 
alterius  guttae  acceffio  tam  conjunftiffimam  ,  &  Pyladaeam 
amicitiamdifcindat?  Si  unquam  pofthac  philofophos  vobis 
fimilesconvivaricontigerit,  eos,  ut  has  quoque  qu^ftiones 
enodarent,  impetrarem.  Deinde  occafione  vini  efFufi  difpu- 
tant  magni  imperatores,  uter  mos  falubrior  fit,  Italorum,  qui 
aquas  vinum  infundunt,  an  Gallorum,  qui  vino  aquam  > 
Caefar  qui  primum  in  Gallia  imperii  fui  fundamenta  jecit, 
Gallis  eaufam  adjudicavit,  quod  vinum  cum  aqud  levius  fit, 
eidem  fi  infundatur  ,  innataret  5  aqua  vcro  cum  gravior  fit| 
vino  infufa  fe  eidem  penitus  immifceret.  Dijudicata  autem 
nobiliffim^  ifti  inter  maximas  Nationescontroverfia,  adMa- 
giftri  difciplinam,  fcifcitatur  Alexander,  an  in  vino  aqua  di- 
luto  du#  fint  form^  anuna  tantum?  Atque  ipfe  duas  aUu 
mathematico  eife  voluit :  Ca?far  autem,  non  aftu  mathemati- 
co,  fed  naturali.  Quanquam  poftmodum  mutatd,  dum  bi- 
berit,  fententia,  unicam  efle  docet  utriufque  fbrmam,tanderH 
vero  tam  difficiles  ab  utdque  parte  quseftionis  exitus  reperi- 
unt,  ut  illiusmoleftiam  bibendo  levare,&  eluere  conveniant. 
Hinc  Gefar  Alexandrumdocet  fcyphos  vitreQs  optime  cali- 
do  cmere  emaculari  5  deinde  de  venenorum  remediis,  fi  aut 
torte,autmalitiose  cibisfuis  immifceantur ,  foliciti  funt  per- 
Gilcerc,  &  jurequidem,cum  magni  principespraecipue  fiint, 
qui  venenisenecantur.  Poftremo  autem  Ca?far  Alexandro 
lecretum,  quod  omnium  antidotorum  cognitione  ad  vitas 
lncolumitatem  utilius  fit,  impertit,  atque  gravi ,  &  prolixa 
confabulationedocet,  nihilad  eam  confervandam  falubrius 
efle, ^mmCatellum  nofte  ventriculo  adhibitum,  fi  modo 
totaffliuscutisawwfor  fuerit;  fin  multis,  diverfifque  matu- 
hsvariegata,  canem  nullius  usus ,  aut  virtutis  fore.  Cujus 
utihffimi  expenmenti  cognitione  cum  hofpitem  fuum  bea- 
verit,  fubdu&s  linteis,  atque  aftis  gratiis ,  finis  difputati- 
oni  lmponitur.  Ha?c  enim  omnia  funt,  qua?  de  universS  re- 
t^nVKatUraclifpUtavit5  nam  Pomeridiana  difputatione  ter- 
tu°-  rir°  dcanimalium>  quartode  R.eligionum  ortu,  trafta- 
dehocfuperiusdiximus,  deillo,  fi  opera?  pretium  vi- 
oitur,  fuo  loco  dicemus.  Interim  an  non  dignus  fit  ifte 
nomunculus  quo  fummum  numen  rerum  natura?  fummi  exu- 
atur,  cumnefingularequodvis  naturacphsenomenon,  quod 

Dd  2  cujuf- 


20g  Deum  ejfe  demonjlratur  Disp.II. 

cujufvis  momenti  fuerit,  aufus  fit  pertra&are  ;  &  de  parvis, 
atque  remotis  iftis,  quae  tra&are  aufus  eft,  ne  verbum,  quod 
nonfit  prorfus  ridiculum ,  &  pluiqu^m  puerile  protulerit  > 
annondignusfitfophifta  pedaneus,  qui  omnium  mortalium 
folus,  impietatis  caus3,  mortem  fibi  confcifcat :  Denique  an 
non  dignae  fint  iffce  nugse ,  quas  triginta  folidorum  pretio 
cmamus  >  at  fic  vano,  &  faftidiofo  feculo ,  indo&i,  &  fto- 
lidi  libri  fiu  improbitate  vseneunt. 

Sect.  XXIX.  Cum  verd  tanta  non  modo  de  fe,  qui 
quis  fuerit,  (atis  diximus,  verum  etiam  de  Regin*  natur<ey 
De<eque  mortalium  imperio  promiferit  5  ciimque  prarterea 
omnes  omnium  aetatum,  &  fa&ionum  Athei^  uno  quafi  con- 
fenfu,  in  e2dem  voce  lufiffe  videantur,  quod  fit  natura?  jus, 
quse  vires,  qua?  potcftas,  videamus .  Primum  ergo  quid  na- 
turse ,  atque  reginx  veftra?  voce  intelligitis  >  An  idem  quod 

(fxirtus  nomine  Graeci  >  Quid  ergo  iftsl  voce  ifti  >  ¥ 
(pv&v  deducunt,  #ri  (pvm  autem  quid  fignificat  >  tum  gignerc, 
tum  nafci.  Natura  igitur  omncm  rerum  univerfitatem  com- 
ple&itur  :  Rg;um  autem  univerfitas,  omnia,  quae  ortum  aut 
dant,  aut  accipiunt.  Perbelle,  qua?  ergoeft  iftanatura,  qua* 
omnia  &  gignit,  &genuit>  An  intelle&rix  >  Si  ita  ,  Deum, 
an  Deam,  nuncupetis,  non  curamus.  An  intellc&us  expcrs  > 
fi  ita,  cum  ca?ca,  &  bruta  fuerit,  qui  (quaefo  vos)  omnia  tam 
commode,  ad  omnium  utilitatem  extruxit  >  Aut  ergo  na- 
turae  nomine,  rei  cujufquenaturam  intelligitis}  at  iftabru- 
taeft,  fuique  nefcia  5  vel  rerum  naturalium  univerfitatem  5 
at  ifta,  cum  e  rerum  fingularum  naturis  collefta  fit,  non  plus, 
quamiftse,  confilio  valere  potuit  5  veldenique  (ubftantiam 
aliquam  ab  utrifqae  diverfam  :  At  ifta  vel  rationis  compos 
eft,  velexpers,  fi  prius,  Deuseft$  fi  pofterius,  temeritas. 
Qyam  ergo  natura*  notionem  vukis,dicite.  Nullam  feorfim, 
fed  un&m  ex  omnibus  conflatam,  inquit  Plinius  (vir  Vanino 
Nat.  Hift.  L  1.  multo  do&ior  ,  ne  vero  uno  teruntio  fapientior)  Idem  cnim 
dicorernmnatur*  opus  eft,  ipfam  rerum  naturam^  atque  igitur 
mundum,  &  hoc,  quod  nomine  alio  coelum  appel/are  libuit^  cujus 
circumjiexutegunturcunSa,  mtmen  cjje  credi  par  eji,  tfernum^ 
immenfum,  neque  genitum,  neque  interiturum  unquam.  Atqui 
vero  non  ufque  adeo  te  bovcm  efie  puto  (ficut  te  Cardanus 

appel- 


Sect.XXIX.  k  rerum  fimbnsy  &c. 
appellavit)  ut,  quin  ipfc  te  nihil  dixiffe  intelligas  dubita- 
rem.  Si  enim  Natura  cujufquam  opus  fit,  ipfa  certe  lui 
artifex  efie  nequit^  fi  verb  quid  effecerit,  non  ipfum  opus 
fed  operis  artificem  effe  neceffe  eft.  Intelligifne  ergo  quid 
velis,  cum  idem  rerum  natur*  opus,  atque  ingenitam  rerum 
naturam  efiedicis?  Gignitur  enim,  fi  opus  fit ;  ii  mgenita 
fit,  non  gignitur.  Quid  ergo  velis,  cum  naturs  opus ,  live 
ipfam  naturam  numen  aeternum,  immenfum,  neque  mgent- 
tum,  nequeinteriturumaiis?  An  ipfa  rerum  fabricatio  le 
fabricavit  ?  ergoingenita  effe  nequit ,  an  a  quovis  aho  tatta 
fit  ?  ergo  fummum  numen  effe  nequit.  Quid  ergo,  ne  m- 
misftimulem.  anputashuncrerumordinem,  fmcaufamfu- 
iffe?  ergoSc,antequamfuerat,cumefle,  tumfapuuTeftatu- 
as.  Si  non  fuerat,nifi quovis  bovehebetior  effe  v-ehs  «pfutn 
neque  numen  ingcnitum,  neque  fui  arttficem  effe  d cas 

VerumquodW/**denatura,  eam  effe  fimul  8coPtfi- 
cem,&  opificiumaperte  dixit,  idem  mechanici  omnes  cen- 
fuerunt  Scilicet  effe  ipfam  materiam  viribus  fuis  m  le  motus 
neceffarioscientcm,  atqueinhunc,  quem  videmus,  rerum 
ordinem  certa  operandi  via  fe  perficientem.    Quo  pacio 
idem  cuique  eft  natur£  opus,  8c  ipftnatura ,  Sc  iphus  natur* 
cpifex,  utnihil  aliudfit,  quam  eacaufarum,  8c  ettectuum 
viaecafu,  aut  neceflitate  materixorta,  quam  fua  phtloto- 
phandi  rationequifque  defcripfit.    Atque  igttur  Eptcuro 
nihil  aliudfuit,  autcflepotuit,  quam  fortuitaatomorum 
concurfio ,  e  qua  nata  eft  harc  univerfa  rerum  fabncatio. 
Neque  Cartefio,  nifi  legum  fuarum  vis  mechamca,  adcujus 
normam  materis  particulas ,  fi  omninomoveantur,  m  hanc 
rerum  fabricam  moveri  necefle  fit^  neque  Arijtotdi,  nili 
fempiternaorbiumcoeleftiumcirculatio,  quaelementa,  fec 
inferiora  omnia  certis  motuum  rationibus  excita,  rerum  om- 
nium,  qusfunt,  genera  procrearunt.   Neque  poftremo, 
quicquam  Regina  natnre  Deaque  mortalium  mtellextt  v*m- 
"**,nifi  ridiculas  iftas  rerum  naturs  defcriptiones ,  eaique 
defcriptionum  rationes ,  quas  ipfe  attulit.    Cum  ergo  naec 
fuerit  communis  omnium  de  natura  notio  (neque  qusyis 
aha,  fublato  numine,  effe  potuit)  de  ei  tum  finguhsiatis  re- 
fponfum  effe  arbitror ,  cum  cuique  feorfim  rerum  na£ra™> 
non  ad  fu*  hypothefeos  rationem  faftam  fuifle  deroonl  raye- 

D  d  3  r,m  S° 


2lO 


Lib.  2.  de 
Nat.Dcor. 


Deum  ejje  demmftratur        Disp.  II. 

rimus,  tum  univerfis ,  quod  jam  ante  de  omnibus  mundi 
Xio&ri  Phtnomenis  haecduo  probaveriraus,  neque  eo  modo, 
quo  fe  habent,  folis  caufisphyficis,  &  naturalibus  fehabere 
potuifTe,  neque  potiuseo,  quamquovis  alk)5  nifi,  ut  cer- 
tos  rerum  finesatfequantur.   Quibus  duobusplenc,  &  per- 
fpicue  cfficitur,  naturam  nulla  materia?  fortuna  aut  necefli- 
tate ,  fed  folius  caufe  intelle&ricis  confilio  fieri  potuifle. 
Atqueigiturquantumcunqueauthac,  aut  alia  qu^vis  voce 
luferint,  iisomnes  perfugii  vias  interclufimus,  atque  in  eas 
anguftias,quocunquefevertant,  reda&os  tenemus,  ut  aut 
nihil,  quod  non  fit  prorfus  ridiculum,  dicant  5  aut  tandem, 
fubalionominc,  nu»men  (apientiffimum  inducere  cogantur. 
Atque  igitur  haud  infcite  difputaffe  Seneca  videtur  ,  Sive 
ttaturam^  Jive  Mtherem^  jiverationem,fivementcm,fwe  fatalem 
necejjitatem,five  divinam  legem^  (ive  quid  aliud  dixeris  :  idem 
cjt,  quod  a  nobis  dicitur  Deus  5  nec  objiat  appellationum  di- 
verfitas  ,  cum  ipja  fignificatione  ad  unum  omnia  revolvantur. 
Atque  idemalibi.  Deus  ipfa  naiuraeji^  cumigitur  ortumrc- 
rumtribuis  natur&^  ac  detrahis  Deo0  in  eodem  luto  htifitans  ver- 
furamfolvis.    A  quo  enim  fieri  mundum  negas^  ab  eodem plane 
fieri,  mutato  nomine^  conjiteris.    Et  profefto  idem  dicitur, 
acfi  quis  machinam  quamvis,  non  ab  artifice,  fed  ab  arte 
fieri  diceret}  cumfitnatiira,  aut  ars  divina,  aut  artis  divi- 
nse  opus  3  opus  autem  fui  ipfius  efFe&us  efle  nequit,  cum  igi- 
tur  non  Dei,  qui  artifex  fuit,  opus  dicitur,  fed  artis,  qua?  eft 
ifta  rationis  norma ,  ad  quam  operis  defcriptionem  molitus 
eft,  artem  ab  artifice  feparatam  comminifcuntur.    Hanc  au- 
tem,  inter  artis,&  natura?  opera ,  fimilitudinem  Balbus  pra- 
clarfc  dixit,  &  illuftravit.  Si  meliorafunt  ea^  qu£  natura,  quam 
illa^  quaartepcrfeBa  funt,  nec  ars  efficit  quicquam  (incratione^ 
ne  natura  quidem  rationk  expers  eji  habenda.  igitur  con- 

venit,  fignum  auttabulam  pi8am  cum  ajpexeris,  fare  adhibitam 
effe  artem  :  cttmque  procul  curfum  navigii  videris,  non  dubitarey 
qnin  id  ratione ,  atque  arte  moveatur  :  aut  ciim  folarium  con- 
templatus  fueris  ,  intelligere  declarari  horas  arte,  non  cafui 
mundum  autcm^  qui&has  ipfas  artes,  &  earum  arttficcs,  & 
cunttacomplcclatur,  confilii  &  rationis  ejfe  expertem  putare  ? 
§>vodfi  in  Scjthiam,  aut  in  Britann/am  Jfhtram  aliquis  tule- 
rtt7  hanc,  qitam  nuper familiark  nojicr  efjecit  Pofidonitts ,  cujtts 

finguU 


Sect.XXIX.      arerum  finihm,  &c. 

fwgu\&  converfwnes  idem  cjficiunt  in  Sole ,  &inLuna^  &  in 
quinquc  Stel/is  errantibtts,  quocl  efficitur  in  ccelo  fwgulis  diebus 
&  nollibus  :  quk  in  illa  barbarie  dubitet,  quin  ea  fph<era  fitper- 
fetta  rationel  Hi  autem  dubitant  de  munclo,  cx  quo  oriuntur,  & 
fiuntomnia,  cajnnc  ipfc  (it  cjfc&tts,  aut vccefftate  aliqua,  anra- 
tione,  aut  mentedivina?  Et  Archimedcm  arbitrantur  plusva- 
luijje  in  imitanclk  fj>h<er<e  converfionibus^  quam  naturam  in  ef- 
ficiendis,pr£fcrtimciimmultispartibus  fint  itta  perfc&a,  quam 
hctc  fimulata  folertius.    Atque  ha?c  quidem  ille  ,  &  prseclare 
qufdem.    Quid  ergo  dicetis  ?  Anprimum  artisopcra,  fine 
artificis  confilio,  perfici  pofTe  ?  Nequaquam.    Si  itaque 
ifta,  nifi  ratione,  fieri  non  poffunt,  quantominus,  quae  ma- 
jorinatursfolcrtiafiunt  >  Autfiquae  natura  fiunt  citra  cu- 
jufvis  opificis  conlilium  fieri  potuerant ,  quidni,  quicquid 
arte  faftum  eft  pari  cafu  effedum  efie  credamus  ?  Aut  ergo 
artiratiodetrahenda  eft,  aut  naturas  tribuenda.  An  deinde 
praeftantiora  natura?,  quamartis,  opera  negabitis?  Quid? 
an  omnis  orbium  cceleitium  complexio  minori  artificio  per- 
fefta  fit,  quam  exigua  Pofidonii,  &  Archimedis  fphsera  ?  Si 
itaque  artificum  folertiam  miremur,  qui  omnes  cceli  con- 
verfiones  imitantur  5  quanto  magis  illius ,  qui  primus  in- 
ftruxit,  8<  effecit !  Circumfpiciteomniaartis  opera ,  8c  de 
prxftantiffimis  quibufdam  dicite,  quid  infehabent,  quod 
admiremini,  nifiquatenus  natura?  folertiam  ^mulentur.  Ad- 
eo  ut  primi  artium  authores  nihil  invenifle,  fed  omnem  fuarn 
peritiam  a  naturse  contemplatione  didicille  videantur.  Ex- 
quifita  ifta  Qdtthti  pcrfpicilla  quid  in  fe  admirabile  habent, 
nifi  quod  adoculorum  fabricam  efformentur  \  imo  quid  ali- 
ud  tota  Dioptrices  fcientia,nifi  de  admirabili  vifionis  ratione 
geometricas  obfervationes  ?  Quid  mufica  inftrumenta ,  nifi 
quod  ad  organorum  vocibus  modulandis  infervientium  fimi- 
litudinem  machinentur  ?  Unde  artes  pingendi ,  cadandi, 
fculpendi,  nifi  quod  a  fola  partium  omnium  fingularumque 
inter  fe  proportione,  defumantur?  Et  denique  unde  ipfius 
artis  mechanicse  natae  funt  regute  ,  nifi  quod  ab  intervalli, 
molis,  motus,  figurar  rationibus,  quae  in  mufculis  funt ,  ob~ 
ferventur  ?  Si  itaque  artis  opificia  fbla  ratione  elaborari  pof- 
fint ,  quanto  magis  rationem  defiderant ,  qua?  ea  omnia  in- 
numerabilibus  intervallis  fupcrant  natune  molimina  ?■  At 

1  forte 


2 1 i  Deum  ejje  demonftratur        Disp.  II. 

forte  videre  vos  inquictis  ifta  arte  fieri,  nihil  autem  tale  in 
iis  qux  perficit  natura,  intucri.  Ita  fane.  Atqui  an  non  inde 
colligi  intclligitis,  quod  fi  oculorum  fideexpertum  fuerit,ni- 
hil  fine  ratione  artem  efficere,  nedum  naturam,  cum  multo 
meliora  fint,  qux  e3,  quam  qux  arte,  perfe&a  funt,  rationis 
expertem  efle  >  Atqui  vero  quid  fi  artis  opera  artificum 
induftri^  elaborari  non  viderimus ,  quaefo  an  non  a  fb\i  ip- 
forum  folertnt  artificem  quendam  argumentari  oporteret  > 
Quod  igitur  fabrefieri  videamus  ,  quanquam  argumentt 
fumma  ratio  non  fit ,  pnecipuus  tamen  nervus  efle  videtur : 
Si  enim  ifta  ab  artifice  quodam  femper  fiant,  quanto  magis 
fic  fieri  fequitur  longe  prseclariora  natura  opera  >  Neque 
quidem  ille  apud  AUium  Paftor  navem  unquam  ante  vide- 
rat,  ut  tamen  divinum ,  Sc  novum  Argonautarnm  vehiculum 
confpexit,  quale  fit,  ftatira  non  dubitavit.  Neque  Scyth^ 
aut  Britanni  (de  quibus  Balbus  loquitur)  fphseram  antea  vi- 
derant,  cum  tamen  eam  Pofidonii  primum  vidiffent,  an  non 
jureinterrogat,  an  quis  in  barbarie  dubitare  poflet,  quin 
fit  ea  ratione  perfe&a  >  Denique  fi  cuiquam  in  fylvis  nato, 
&  educato,  qui  nihil  humani  artificii  viderat,  neque,  an  fint 
artificcs,  intellexerat ,  horologii  machinationem  oftendas, 
quam  mirabili  ceconomid  concinnetur,  quam  variis,  &  fubti- 
libusorganulisinftruatur,  quos  motus,  &  quam  xquales 
obeat  5  quibus  ufibus  inferviat  3  quam  accurate  temporis 
fpatia  metiatur ,  an  non  hunc  penitus  obbrutuiffe  putares, 
nifi  ^r/i/Kr/Vingenium,  &  induftriam  miraretur?  An  non 
ergo  miremur,  quenguam  humana  fpecietantumbeftiasftu- 
piditate  vicifle,  ut  cum  immenfam  hanc  univcrfi  machinam 
viderit,  eamque,  omnibus  partibus  inter  fe  cohaerentibus, 
niti,  atque  omnes  partes  cum  totius ,  tum  fingulas  fup  inter 
feemolumento  mutuo  infervire,  eam  tamen  quod  fa&am  non 
E^Nat.Dcor.  vidit,  an  quovis  artifice  fafta  fit,  dubitaret?  Ita  (inquit 
Cotta)  prorfus  exijiimarem  fi  mundum  ^ediftcatum^  non  qucm- 
admodum  docebo^  a  natura  conformatum  putarcm.  En  vero 
quemadmodum  doceat  >  Natur<e  ijia  funt^  Balbe,  non  artifi- 
ciosi  ambulantis^ut  ait  Zeno^fed  omnia  cientis ,  agitmtis 
motibus,  &  mutationibus  fuis.  Itaque  illa  mihi  placebat  ora- 
tio  deconvenientia,  confenfuque  naturti,  quam  quaficognationem 
4ontinuatam  confpirare  dicebas.    Illud  non  probabam^  quod  ne- 

gabas 


Sect.XXIX.     a  rerum  finibus,  &c. 

gabasid  accidere  potuiJfeynifieauno  divino  Jpirituccntineretur : 
Ijlavero  cohtret,  &perma'net  natur*  vinbus,  non  Deorum: 
£Jt<picineaiftequaJiconfcnfus,  quod  dvfjL^nzL^eicxv  Gr£ci  vocant^ 
Jed  ea  quofua  fponte  major  ejt,  eo  minits  divina  ratione  fieri  ex- 
ijitmanda  ejt.  At  fi  dixifie  vellet  Cctta  quid  Natura?  voce 
mtellexerat,  mtellexerat  quoque  fenilnl  omninodixifre.  Si 
mundiordinemefTedicat,  ut,  fympathiamfeu  confpirantem 
r^rum  °mnmm  c°gnationem  clTc  dcfinivcrit,  dixifle  vifus 
eit^  nihil  aliud  dixit,  quam  fi  interroganti ,  undetamcon- 
lpiransommumrerumordo,  8c  natuia>  ab  omnium  rerum 
ordine  &  natur3  effe  refponderet.  Quodcunque  autem 
dixent,  femper  mterrogare  liccret ,  an  ifte  mundi  ordo  te- 
merean  providcntid  exortusfit?  fi  temeie,  eodem,  unde 
elabi  velit,  revolvitur  5  fin  providentia,  opifex  ergo  rationis 
compos  naturae  ordinem  inftituit.  Adeo  plane  neccflarium 
eftomniadcmum  vel  rationi,  vel  temeritati  referre.  An  non 
ergo  digna  fit  refponfio ,  qua  tam  geftienti  animi  elatione  ex- 
ultaretCotta:  Natur^ijia  funt,  Balbe,  non  artificiose  ambu- 
lantis,  fed  omniackntis^  &  agitantis  motibus,  &  mutaticni- 
busjuis.  Quxnam  autem  funt  IJia,  Cotta  >  An  non  artifi- 
ciofa  ifta  omnia,  qu£  Balbus,  cum  in  univerfo  mundo,  tum 
mfingulisejufdempartibus  fumma  arte  faSa  fuiffe  tibi  de- 
monftraverat?  Quid  >  an  artificiofa  ifta  omnia  non  fint  na- 
tur^artificioseopcrantis?  An  ergo  nulld  arte  utentis  >  Iftuc 
ejr,  quod  vobis  exprobrat  Balbus,  cum  naturalia  omniaprae- 
clanori  artificio,  quam  quae  arte  fiunt ,  fa&a  eflc  videamus, 
vos  negare  artem  ullam  ad  ea  adhiberi.  Etenim  fi  non  adhi- 
beatur,  artificiofanonfunt,cum  vero  artificiofa  fint,  qui  ef- 
ficiet  natura,  nifi  artificiose  opcretur  >  Omnia,  inquit,  ciendo, 
&  motibus  agitando.  Ergo  motibus  operatur.  Si  artifi- 
ciose,  artifex  eft  natura :  Si  fine  arte,  qui  opus  undique  tam 
artificiofum  perficiat  >  Ut  fane  Cotu  refponfio  tantum  abeft 
?ut  fe,aut  philofophodigna  fit,  ut  quovis  homine  prorfus 
lndigna  videatur.  Ea  autem  intelligamus ,  quam  ludicra, 
fxfutilis  fitcantilena,  quam  indoftisfuis  difcipulis  quidam 
impietatis  magiftri  infufurrant,  fcilicetipfumC/cenwc/;/,  qui 
aiiosomnescum  ingeniiacie,  tum  doftrin*  copia  fuperavit, 
cum  huncde  numinis  exiftentia  locum  tradtaverit ,  nihil  om- 
nino  certi  habuiflesita  ut,allatis  omnibus  in  utramque  partem 

E  e  ratio- 


Deum  ejfe  demonftratur      Disp.  II. 

rationum  momentis,  ipfe,  tanquam  paribus  examinatus  pon- 
deribus,  in  neutram  moveri  videatur }  atque  demum  cum 
peroraverir,  auditoresita  difceffiffe  finxit ,  ut  alteri  Cotts 
(qui  contraDeosdifputavit)  difputatio  verior,  alteri  Balbi 
(qui  pro  Diis)  ad  veritatis  verifimilitudinem  videretur  effe 
propenfior.  Atqui  fenenorunt  ipfieumhic,  ut  in  omni 
Philofophia,  more  Academico  difputaviffe ,  atque  igitur  in 
h3c,ut  in  omni  quaeftione,nihil  certi,ex  Academias  forma,con- 
cludere  potuiffe ,  fed  cum  omnes  in  utramque  partem  rati- 
ones  expofuiffet,  cuique,  ut  res  ipfae  perfuaderent,  judican- 
dum  permififfe.  Quod  itaque  ipfe  nihil  concluferit,  id  non 
ex  animi  fententii,  fed  difciplinae  ratione  feciffe  vifuseft  3 
quid  autem  revera  concludendum  fit,  ut  e  fol2  difputatione 
intelligamus,  ipfe  voluit.  Quid  verd,  fi  nihil  ex  animo 
concludi  pofle  cenfuerat ,  an  quicquam  folam  ipfius  auto- 
ritatem  fine  ratione  valere  vultis  ?  fi  nos  virorum  clariffimo- 
rum  autoritates  interponamus,  eas  omnes  contemnitis,  at- 
que  (ola  ratione  veritatem  exquirere  profitemini ,  &  fpecia- 
timad  unam  Ciceronis  autoritatem,  virum  popularem,  & 
ventofum  firiffe,atque  igitur  non  e  fiii,  fed  populi  opinione, 
fcripfiffe  clamatis.  Si  vero  eum  nul!3  autoritate  cfle  vultis, 
quorfum  in  illius  dubitatione,  quod  neutri  parti  accefferit, 
tam  infolenter  gloriamini  ?  omiffis  itaque  tum  hujus ,  tum 
fapicntum  omnium  autoritatibus ,  fola,  utvultis,  ratione 
pugnemus,  neque  equidem,  in  causd  tam  nobili  quicquam 
iis  omnibus  deferendum  effe  vellem ,  cum  ea  fit  ipfius  argu- 
menti  perfpicuitas ,  ut  omnia  autoritatis  ad jumenta  afper- 
nari  videatur.  Quibus  ergo  rationibus  utrinque  pugnavit 
Cicero^  videamus.  Curn  Bulbus  in  omni  rerum  defcript ione, 
fummam  artisfolertiamindicaverat.  Quid  Cotta  refpondit, 
nifi  ifta  omnia  non  cujufris  confilio ,  fed  folis  Naturae  vi- 
ribus  accidere  ?  quod  quam  futile  fit,  (atis  jam  ante  diftum 
eft,  ciim  ifta  Natura ,  quotielcunque  ingeminent ,  rationis 
aut  compos,  aut  expers  fit :  fi  prius,  Deus  eft  5  fin  pofteri- 
us,  nil,  nifi  ca:ca,  &  bruta  materia  dfe  poteft  3  quae,  five  na- 
turam,  fivefatum,  fivequocunque  alio  nomine  appellave- 
rint,  nihilo  phis  aut  effe,  aut  valere  poteft  ,  quam  fortuna, 
&  temeritas.  Quanquam  autcm  praeclariffima  fint  artis  in- 
dicia,  qu£  in  rerum  natura  Balbus  ubique  deprehendit  5 

Cotta 


Sect.  XXIX.      a  rcrtim  finifos,  Stc. 

•  Cotta  nihil  de  fingulis  (ut  debuit)  refpondere  aufus  eft,  (fic 
cnimcujufque  folertiam  negarenon  potuit)  (cd  de  omnibus 
confuse,  &  fidenter  pronuntiat,  effequidem  natura?  opificia, 
non  ver6  artificiose  operantis,  id  eft,quanquam  fingulafum- 
ma  arte  fa&a  fuifle  negare  non  aufit ,  omnia  tamen  quavis 
fuiflefa&ainficiatur.  Atque  prcter  unicam  hanc  refpon- 
fjonem,  nihil  aliud,  quod  argumenti  noftri  fit,  libro  ifto  ter- 
tio,  quantum  fuperefle  contigit,  fecifle  vifuseft,  nifiut  in- 
finitam  iftam  ethnica?  fuperftitionis  rationem  irrideret,  quam 
Stoici,  vaferrimi  ifti  fabularum  interpretes,  excufare,  imo  & 
tueri  vellent,  atquehas  ineptias,  quanquam  quavisVefuta- 
tioneprorfusindigna?fint,  copiose,  &fingulatim  (ut  folent 
ifti)  redarguit.  Cum  vero  ad  ipfum  controverfia*  nodum 
pervenire  debet,  uno  verbo,  quafi  negligenter ,  atque  cum 

auadam  contemptusfpecie,  eum  fe  (atis  expedire  arbitratur, 
um,  quod  artificiofum  fatetur ,  idem  arte  fa&um  fuifle 
negaverit,  Atque  fic  ludunt  omnes,  cum ,  poftquam  Na- 
tur&  mentemaperte  detraxerint,  eameidemocculto,  &per 
ambages  poftmodum  reftituant.  Quid  enim  aliud  intelli- 
gunt,  cumtotics,  &  ubiquede  naturas  fcopo,  &  intentione 
loquuntur,  quod  qui  fieri  poffet  fine  mente,  quis  intelligit  > 
fienimfcopum  habeat,  ad  finem  intuetur  5  eundem  ergo& 
novit,  &  elegit.  Quid  aliud  cum  de  natura*,  quam  in  numi- 
nislocumfubftitutam,  tanquam  reginam,  venerantur,  foler- 
tia,  atquemirificdoperandi  facultatetam  magnifice  loquun- 
tur,  ut,fi .  (uimunerisgnara,  atque  artifici9  peritid  operare- 
tur,  majora  loqui  non  potuiflent  ?  Atquiverohis  omnibus 
ufuvenit,  non  modo  ipfi  natura?,  fed  naturalibus  princi- 
piis  quafi  confilium,  &  idonei  eleftionem  tribuere,  atque 
deipfismateriaeparticulis,  quafi  mente,  &  affeftibus  prse- 
ditae  fuiffent,  philofophari.  Sic  atomos  vult  Lucretius,  fe  ul- 
tro,  &  fine  causd  phyfid  declinSfle ,  ne  nil  unquam  natura 
^eajfet,  &  cum  in  hanc  terrarum  orbem  coiverint ,  naturale 
vu8 ?avitatis  P°ndus,  ne temere  opus fuum  labefaftarent, 
°°  ffi  Sic  Carteflus  ™teri*  fua?  fubtili ,  qua  pene  om- 
nia  etiicit,  eum  vacui  horrorem  tribuit ,  qui  eam  continuo 
m  omnes  animi  affeftus  impellat,  atquc  contra  ipfam  fuae  na- 
tur^  lohditatem  prailliusformidinein  omnes  formarum  (pe- 
cies  le  lmmutare  cogat.    Sic  Arijlotcks  quanquam  omnia 

Ee  2  fempi- 


2i  6  Deum  ejfe  demonjlratur  Disp.II. 

fempiternacaufarum  ferie  evenire  cenfuit ,  fuam  tamen  phy- 
fiologiam  omncm  decori,  Sc  convenientiae  rationibus  imple- 
vit.  Sic  denique  Epicnrus  (qui  ubique  alios  omnes,  ut  im- 
pietate,  fic  hcbetudine  fuperavit)  cum  omnia  ad  naturam 
effefta  referret,  atque  eam  fortuita  atomorum  concurfione 
primo  extitifle  ycBet,  fefetamenita  ufu,  &  multiplici  ejuf- 
dem  casus  eventu  (enfim  erudiiffe  dixit,  ut  demum  temporis 
decurfu  ifta  artis  periti3,  quam  jamindiesvidemusexerceri, 
Ep.  ad  Herod.  operetur,  ^McL  (jJw  \smXr]^€ov  q  r  (pvuiv  xc/Mct,  (£  rntyjTvioi)  \zso 
r?$f  ajtjsfffl  rffi  Trgj/Ly\J{gjTopv  <h  J^firfm/ ,  (£  ccvoLyy.occ$vvcU'  lllud 
jupponendumejljiaturamquoque  multa,  &  cujujque  modi  ab  ip- 
Jis  rebus  didicijfe^  &  coaUitm  fniffe.  An  non  putaret  quif- 
queeum,  naturre  nomine,  caufam  quandam  intelle&ricem 
defignafle  :  alioquienim,  qui  diuturna  experienti3,  atque 
rerum  eventus  obfervando  fe  erudire  potuit  3  cum  vero  ni- 
hil  aliud,  prater  atomos,  earumque  motus  intelligi  voluit, 
nilaliud  dixit,  quam  ipfa  bruta  corpufcula  leges  fibipne- 
lcripfifle,  &  certas  inter  fe  artes  coluifle ,  atque  eo  tandem 
pcritia?,  diu  affuefcendo,  pervenifle,  ut  artificisfolertul,  & 
induftrii  operarentur.  Quifquamne  autem  fieri  poffe  puta- 
ret,  quenquam,  quifapientiam  profeflus  fit,  tam  illuftri  ftu- 
pore  fuiffe,  utconfuctudinem  quidquam  in  vagis,  &  teme- 
rariisrerum,  qu#  nihil  fentiunt,  nihil  intelligunt,  motibus, 
ad  artem,  &  eruditionem  valerc  credat  ? 

S e  c  T.  XXX.  Omnium  poftremus,  &  vaferriraus,  pro- 
diit  Senex  Malmsburievfis^  qui  nihil  e2  cud,  eoque  animi  ar- 
dore  eniti  vifus  eft,  quam  ut  impietatis  famam,  non  modo 
apud  fuos  ,  fed  &  cordatos  omnes  confequatur.  Atque  ea 
quidem  eft  quorundam  malevolorum  vefania ,  ut,  modo 
nomen  fibiacquirant,  cura*  nonhabeant,  quibus  flagitiis, 
&  fceleribus  acquifiverint  *  nequeillum  aut  philofophiam, 
aut  religionem,  aut  quidem  fcientias  mathematicas  omnino 
turbaturum  fuifle  puto,  nifl  quod  res  antiquas,  &  ab  omni- 
bus  honore  receptasturbarevaniffimohominifacinus  egre- 
gium,  &  heroicum  videretur.  Quid  autem  illc,  prater  fal- 
(as,  &  politicas  fufpiciones,  nifi  quod  fcmel  Geometris  de- 
monftraverit,  primum  movens  non  ejfe,  quod  nihil  a  feipfo  mo- 
vcri  pojfit.  Quis  autem,  qui  Deum,  feu  primum^  movens  ef- 


Sect.  XXX.       a  rerum  fimbus,  &c. 

fe  afferuerit,  nihil  afeipfo  moveri  poffe,  quam  primhm  au- 
diat,  noncontinuo  concefferit?  &  fi  concedat ,  quam  per- 
fpicue  nullum  Deum  efle  potuiffe  concluditur  ?  at  fi  noncon- 
cedat,  Gcomctriam  nefcit,  neque  fatis  do&us  eft ,  qui  Hob- 
bianas  demonftrationes  intelligat.  At  certiffimum  fit  axio- 
ma,  &  omnibus  Gcometris  notum  5  tamen  certius  effe 
non  potuit  ,  quam  totum  efle  majus  fua  parte  $  iftud 
tamcn  ut  caveat  Le&or,  ne  quicquam  temere  pro  prin- 
cipioadmittat,  fcite  demonftravit  vir  gravis.  Defihitur cmm 
(a  fe  fcilicet)  majusc^S,  cujus  pars  ejt  <equalis  alteri  toti^  fi 
jam  ponatnr  tctum  aliquod  A^  &  pars  ejus  B^  quoniam  totnm  B 
eft<equale  fibi  ip(i,  &pars  totius  A  eji  ipfum  B,  erit  pars  ipfius 
A  £qnalis  toti  B-->  quare  per  definitioncm  Majoris,  A  eft  majus, 
qnam  B:  quod  erat  probandum.  Quis  autcm  non  videat  ip- 
fumaxiomatantundemcertitudinis  infe  habere,  quantum 
habct  majoris  definitio  ?  ciim  cuique  Le&ori  non  minus  cer- 
tum  fuerit,  totum  effe  majus  fua  parte ,  quam  majus  efie, 
cu  jus  pars  eft  sequalis  alteri  toti,  adeo  ut  poffet  (fi  placuerat) 
definitionem  axiomate  demonftrare ,  pariter  ac  definitione 
axioma.  Atque  eo  tandem  redit  totius  demonftrationis 
ratio,  totum  effe  majus  fud  parte,  quod  parsnon  fitiequalis 
toti,  i.c.  quod  fittoto  minor.  Ita  Hobbio  femper  ufuvenit, 
ut  quicquid  demonftrare  velit ,  primum  definitione  fumat, 
tumdeindc,  e^fumpt^,  probet.  Atque  idem  fecerat,  fi, 
cum  quod  fe  movet,  motum  non  efle  definiverat,  nihil  fe 
movere  pofle  plane  fuo  demonftrandi  more  conclufiffet.  At 
vero  cum  definiendi  oblitus  fuerit  philofophus,  quod  fumit, 
reftat  adhuc  probandum.  An  vero  cum  conclufcris  primum 
movens  non  effe,  quod  nihil  fe  movere  poffit,  putares  id  ti- 
biquenquam,  quodfumis,  daturumeffe?  fiputares,  quid 
difputatione  opus  eft,  cumantequam  demonftraveras ,  res 
iplanonminus  aperta,  &  perfpicua  fuerat ,  quam  demon- 
Qratione  effecifti  ?  Si  non  putares,  an  non  vides  Geometram 
non  decerc,  idipfum,  dequo  difputatur,  fumere  ?  &  fi  pri- 
nium  movens  non  effe,  quod  non  fit,  concluftras,  Geometris 
tuis  multo  melius  te  fatisf  eciffe  puto,  fofum  quod  demonftra- 
tionem,  utfolent  illi,  breviffimeabfolvifles. 

At  vero  quid  fi  contrarium  fumpfifle  placuerat?  contra^ 
rh  heret  deraonftratio  3  en  quam  perfpicue !  Nam  qui  ab  ef- 

E  e  3 


*  i  8  Deum  ejfi  demon/lratur         Dr  sp  •  IL 

prTm!«J.72.  fcffu  1"oc*"1*e>  Wm  vrderit,  adcaufam  ejus  proximampro- 
cederet,  &  in  caufarum  deinceps  ordinemprofunde  feimmerge- 
ret,  inveniret  tandem  (ciim  veterum  philojophorum  fanioribus) 
unicum  effe  primum  motorem^  quem  appellant  omncs  Deum. 
Jam  vero  quisGeometrarum  non  plane  dcmonftratum  vi- 
deat,  &  efle ,  &  non  efle  primum  motorem  >  Ejffe ,  quod 
unicusfitprimusmotor,  neceffefit:  nonejfe,  quodimpofli- 
bile  fit,  ut  ipfe  primum  fe  moveat.  Atque  adco,  magne  ve- 
ritatis  Diftator,  non  minorem  tibi  in  philofophia  autori- 
tatem  arripis,  quamfummseinquaquerepub.  poteftati,  pro 
tu2  liberalitate,  elargiris :  ut  enim  ipfa  iolo  fuo  juflu  quic- 
quid  velit,  aut  aequum,  aut  iniquum  poffit  efficere  5  ita  tu, 
protuo  fummo  imperio,  res  quafque  modo  veras,  modo 
falfas  efTe  jubes.  Quicquid  autem  reges  in  legibus  boni,  aut 
mali  immutandis  poffint,  veri,  &  falfi  adeo  fixas  &  immu- 
tabiles  efle  novimus,  ut  fi  dua>  fint  de  eadem  re  propofitioncs, 
quarumalteraaiat,  altera  neget,  nulldvi,  aut  au&oritate, 
ne  quidem  Lcviathanis  tui,  utrafque  veras  fieri  pofle,  certo 
{ciamus. 

Prasterinfignemhancdemonftrationem,  qux  nihil ,  nifi 
fenem  delirare,  probat^  facetum  eft,  ck  Criti<e,  reliquorum- 
que  fufpicionibus  fimile,  quicquid  praterea  in  Religionis 
vituperium  dixit.  Ita  faepius,  &  in  omni  loco,  illius  ortum, 
r^^ffca  aut  *  ^omni|s?  aut  *  metu  puerili  ducit.  Putabantur,  inquit' 
fpz&ra'>  vocejque  in  fomnis  audirivifas,  (vereor  ne  in  Gram- 
maticalapfusfitMathematicus,  vife  enim,  nifallor,  dicerc 
oportuit)  non  phantafmata^fed  ipfa  per  fefuijje  in  rcbus  extra 
fomniantes  fubfjientia  objeSa  5  namin  aliquibus  metus  ipfenon 
modo  dormientibus,  fcdetiamvigilantibus^  prafertim  vero  fce- 
leris  confciis,  &no&u,  &in  locis  confccratis ,  &  adjutus  ali- 
quantulum  talium  apparitionum  hijioriis,  phantafmata  borribi- 
lia  in  animo  cxcitavit,  qu£  Jpetfrorum,  &  fubjtantiarum  in* 
corporearum  nomina  pro  verk  rebus  impofuere9  &  imponunt. 
^ath*Pars  Et  vulgo  mctus  quidam  ineji  ortus  ab  eo  ipfo  3  quod  an  Jit  po- 
i.cap.  11.  fentiaaliqua  nccne,  qua  juvari0aut  Udi  pojfunt^  ignorant  5  at- 
que  ab  eo  metu  proclives funt  ad fuppofitionem,  &  jiffionem  va- 
riarum  potentiarum  invifibilium,  metuuntque  fuaipforumphan- 
tafmata,  invocantquein  rebus  adverfis ,  laudantque  in  projpe- 
rfr?  &  faciunt  deniqne  Deos.    Atque  inde  faUum  eft ,  ut  ho- 

mmcs 


Sect.XXX.      a  rerum  finibus,  &c. 

mines  a  phantafmatibus  fuk  innumerabilibus^  innumerabiles  fibi 
creaverint  Deos.  Metus  autem  hic  inviflbtlmm  femen  eji  ejus% 
quam  quifque  infeipfo  Religionem,  in  iuk  autem,  qui  diverse 
metuunt,  coluntque  Superftitionem.  Religionis  fimen  hoc,  chm 
a  pluribus  animadvcrfum  Juerit,  a  quibufdam  atltum,  &in  le- 
ges  formatum  cji,  opinionefque  de  caufisrerum  futurarumvari* 
adinvenU  funt  0  quibus  putabant  3  optime  fieri  poffe  ■>  ut  alii 
fervirejibiinducerentur.  Hxc,  hifque  fimilia  ubique,  &  in 
quoque  libelloedidit,  cum  enim  egregius  fui  affentator  fue- 
nt,  quicquid  fcripfit,  quod  centies  tranfcribatur  ,  dignum 
effecenfuit}  atfabulae,  &  infomnia,  etiamfi  decies  millies 
recoxent,  nunquam  fient  demonftrationes.  Qualefcunque 
vero  fuerint,  nollem  iis  ipfum  fibi  nimis  infolenter  placere, 
cumfuse  non  fuerint,  fed  vetuftate  tritae,  &  pervagatse.  Po- 
pularisautemnofter  cum  fuerit  (quanquam  Anglorum  pri- 
mus  eft,  faxit  Deus  fit  ultimus,  qui  impietatem  palam  often- 
tare  aufus  eft  !)  non  minus  liberaliter  cum  co ,  quam  cum 
exteris,  &  peregrinis  agemus.  Dabimus  itaque,  hominum 
vulgus,  efalfisipforum  phantafmatis,  fibi  Dcos  fingerepo- 
tuiffe,  &  fapientiores  eorum  fuperftitionem  in  leges  forma- 
vifle,  6c  quicquid  prcterea  fufpicionis  pro  ingenii  fui  acu- 
mine  poffit,  nihilque  aut  cum  illo,  aut  cum  nafutorum  quo- 
vis  difputatum  volumus,  nifi  an  redhe  rationis  ufu  in  numi- 
nis  notitiam,  &  fidem  duci  potuiffent,  necne,  fi  potuerint, 
vicimus,  fi  non  potuerint,  fuse  per  nos  licet  contefturse  glo- 
ria  quiique  fruatur. 

Vides,  Leftor,  qui  utrafque  acies  eduximus,  &  totis  utrin- 
que  copiisdimicavimus:  hinc  vero  cum  inermi  phantafma- 
tum  &  fufpicionum  colluvie,  illinc  omnibus  rationis  viribus 
pugnatum  efle  videas.  Quse  itaque  viftoriam  reportaverit, 
tibi,  &  cuique,  qui  non  plane  iniquus ,  &  improbus  fuerit' 
judicandum  rehnquimus.  Ea  enim  eft  argumcnd  vis,  & 
pcrfpicuitas,  ut  nefciam,  an  quicquam  in  quavis  fcientia  pari 
certitudme  comprobari  potuerit.  Quod  quidem  optima 
nummisprovidentiafieri  non  dubitamus,  cumut  ipfefit,  & 
ilMfi  nosfclamus  maximenoftra  interfit,  quatenus  ab 
iioioloommafelicitatisnoftr^momentapendeant,  ita  ut, 
11  non  tuerit,  fshces  efle  nequeamus,  fed  contra  miferrimi} 
uruent5lummibeatitate,  nifi  proprii  culpd  labefaftet,  cui~ 

qua 


Dtum  ejfe  demonflratur        Disp.  II. 

que  frui  licebit.  Atqui  hoc  loci  alieni  eft ,  fcilicct  cum  ab 
iifdem  naturae  phamomenis ,  quibus  (iimmum  omnium  efle 
re&orem  demonftravimus.qui  ratione5&  quibus  legibus  hu- 
manum  genus  fe  gubernare  velit,  ipfum  ab  iifdem  plane  indi- 
cafle  oftendemus :  Deinde  unicum  efle  fuarum  omnium  le- 
gum  inftitutum,  ut  quamoptime  humanigenerisfelicitatem 
procurare  poflit  5  poftremo  homines  nullam  omnino  fe- 
licitatem  confequi  poffe,  nifipoftexa&amhancyitam  mor- 
talem,  immortali  altenl  fruantur  :  Atqueadeo  aprimo,  ad 
iiltimumperfpicuumfit,  fiDeusfit,  animamhumanamnon 
interire  5  &  contra,  fiintereat  ifta,  Deumnon  efle.  Et  pro- 
pterea  cum  tam  validis,  &  inconcuflis  rationibus  Deum  efle 
demonftretur,  eddem  operd ,  eddemque  certitudine  animaj 
immortalitas,  quae  tanta  neceflitudine  cum  numims  exiften- 
tii  conneftitur,  demonftratur.  H*c  autem  ut  ei ,  qu2 
merentur,  diligentia  difleramus ,  peculiare  fibi  opus  efflagi- 
tant.  Interim  hujus  loci  argumento  fatisfecifle  arbitramur, 
cum  inomni  hujufceuniverfi  phamoraeno,  certiflimum  fum~ 
mi  numinis  confilium  demonftretur. 


DIS~ 


DISPUTATIO  TERTIA. 

Spicuri  &  Cartejti  Hypothefes  de  rerum  om- 
nium  fabricatione  eyertuntur. 

Sect.  I.  <»e*&j8i»\u  primi  fuere  homincs  ,  majori 
fruftu.,  &  judicio  Philofophari  vi- 
fi  funt,  quam  qui  poftea  inter  Gra?- 
culos  Phyfici  fequebantur  5  ifti 
enim ,  dum  apertiffimam  in  omni 
re  natura?  folertiam  viderent,  fummam  quoqueartificis,qui 
omnia  condidit,fapientiam  mirati  fuere,  variafque  artes,  ad 
vita?  humanse  uius,  illius  imitatione  invenerc.    Quod  cum 
feciflent,  exortum  eftpofteaignarum  hominum  genus,  qui, 
quoniam  humano  generi  nihil  utile  invenire  poterant ,  ne 
nihil  agere  viderentur,  in  interiores,  nefcio  quos,  natura? 
recefliispenetrareprofeffifuerunt  5  atque  adeo,  reli&a  fa- 
cili  ifta*  philofophii,  qua?  &  omnibus  communis  fit,  quaeque 
primo  intuitu/quis  fit  omnium  author,  admonuit,  atque  qua? 
paulo  ulterioriindagatione,quam  plurimas  artes  docuit,qui- 
bus,  finatura;  viam  homines  fequerentur,  vitam  humanam 
admodum  fublevarent  3  iftis,  inquam,  omnibus,  quse  ante 
pedes  funt,  reli&is,  omnia  in  profundo  quaefivere ,  nihilque 
mveftigare,  nifi  intimos  natura  recefliis,  vellent,  quos  cum 
mens  huraana  aflequi  non  poffit,  nil  nifi  umbras  &  opinio- 
num  fpeftra,  quae  nihil  aut  folidi,  aut  fruftus  in  fe  haberent, 
e  puteis  fijis,  evodlrunt.   Juxta  quod  ipfe  Ariftoteles  de  Mctt  \t 
philofophid  gloriatur,  eam  tandem,  poft  inventas  artes  om- 
nes,  quaead  vita?,aut  ufum,  aut  voluptatem  fpe&ant,  nulli 
ntilitatis  fpe,  fed  fold  contemplationis  voluptate  inventam 
fuifle.    Atque  igitur  eam,  ab  eo,  induas  partes,  poftea  di- 
viferunt,  A&ivam  alteram,  quae  fuam  quandam  vitse  huma- 
nx  utilitatem  affert  5  alteram  Contemplativam,  quae  nullum 
in  vita  communi  ufum  habet ,  fed  fola"  veritatis  inveftiga- 

F  f  tionc 


Bpicuri  £?  Cartejti          Disp.  III. 

tione  acquiefcit :  i.  e.  otiofas,  &  inutiles  quafdam  fcientias, 
ignavi  quidam,  poftquam  inventae  fint,  omnes,  qux  cuique 
ufui  effe  poflint ,  artes  invenerunt.    Qyae  enim  effe  poffit 
ifta  fapientia,  quae  nihil  prodeft  3  aut  quid  melius  iis,  qui 
eam  fequuntur,  afferre  poffit,  quam  fi  umbras  captent,  aut 
plumas  venentur  ?  Saltem  nifi  vitam  beatam  quodammodo 
aut  confequatur,  aut  perficiat ,  nulli  ufui  infervire  poteft, 
nifi  ut  setatis  otiofxtsediumfallat,  atque  fic olim  veteres  in- 
ter  Grseculosmechanici,  omne  aetatis  tempus,  fabulas  me- 
chanicas  fingendo,  triv&re^  quas  fi  legerint,  &meminerint 
recentiorcs  quidam,  fuam  eruditionem  fficenim  multorum 
librorum  le&ionem  appellant )  ftatim  ipfi  mirantur.  Ut  lane 
mirere  quand  induftri^,  quid  alii  fcripferunt,  ipfimemoria 
teneant,  quanti  autem  fapientiores  fiant,  cura  nihil  habent, 
fed  modo  multa  &  meminerint,  8c  loquantur,  five  vilia,  five 
utilia,  fibi  plaudunt ,  feque  felices  effe  putant.    Atque  fi 
quos  fermones,  brevefque  fententias  ex  authoribus  college- 
rint,  aut  quafdam  vocabulorum  cognationes  ipfi  primuro 
eruerint ,  fublimi  vertice  fydera  feriunt ,  atque  do&arum 
hederae  prasmia  frontium  Diis  ipfos  mifcent  fuperis.  Ne 
autemde  aliis  fcientiis  quicquam  dicam,  hoc  folum  de  Phy- 
fiologid  dicam,  quae  ut  philofophise  pars  nobiliffima  fit,  ita 
ipfi  contemplatricum  principem  effe  velint ,  e&  nihil  magis, 
aut  melius  vitae  humanae  felicitatcm  perficere,  &  tueri.  Pri- 
mum  cnim  numinis  cultum ,  quo  fumma  ponitur  hominum 
felicitas,  erudit,  quatenu6  quo  magisperfpe&am  rerum  om- 
nium  pulchritudinem  habemus,  eo  certius  fummum  effe  opi- 
ficem,  qui  omnia  tam  folerter  condidit,  intelligknus.  Quem 
cum  femel  invenerimus ,  quo  magis  naturae  rationem  perlu- 
ftramus,  eofortius  inillius  cultum  impellimur,  ciim  in  di  ni- 
hil  fit,  in  quo  illius  &  fapientiam,  &  benignitatem  non  mi- 
remur.   Tum  deinde  jus  hominum  tuetur  ,  cum  eadem  na- 
turae  contemplatio,  quae  fiimmi  re&orls ,  &  domini  numen 
effe  docet ,  quibus  quoque  legibus  vult  hominum  focieta- 
tem  gubernan ,  inftituat.  Poftremo  ab  omni  fuperftitionis 
perturbatione  mcntem  eximit,  cum  ea,  quae  alioqui  mefum, 
&  terrorem  incuterent,  nihil  mali  in  fe  habere  intelligat. 
Neque  enim,  ut  folent  alii ,  ad  fulmina  trepidat  phyficus, 
quod  irac  chvinae  nuncios  effe  fufpicetur  3  fed  admirabilem 


Se  c  t.  II.         Hypothefes  eVertuntnr. 

Dei  fapientiam  colit,  qui  ita  caufas  naturales  difpofuit  ,  ut 
certis  vicibus  aerem,  cujus  fpiritu  vivimus,  halituum  explo- 
fione  undique  concuflum  expurgarent.  Quid  multa  ?  om- 
nem  percurrephyficam,  quid  eft,  quod  aut  Dei  cultum,  aut 
vitae  obleftationem  nonefficiat  >  Si  omnia  caufarum  genera 
difquifiveris,  utrumque  promovebis.  Si  a  quibus  caufis  re- 
rum  natura  effe&a  fit ,  prcftantiflimum  ,  inquam ,  numen, 
quod  omnia  tam  admirabili  pulchritudine  effecit ,  venerari 
coget.  Cumquefic  omnia  difpofuifle  videas,  ut  omnium 
fadicitatem  maxime  curae  habere  videatur,  non  poflis,  fi  eo, 
quo  ducit,  fequaris ,  quin  ab  eo  prxmia  illius  beneficentiae 
congrua  expe&es.  Si  deinde  in  quos  quxque  fines  fiant, 
idemeflicict,  cum  fingula  praeftantimmd  fapientid  fibi  mutud, 
tibi  vero  omnia  infervire  intelligas.  Si  e  quibus  principiis 
conftent*  id  fi  aflequi  potueris  (quod  neminem  aflecuturum 
effe  puto)  quantummirere,  qui  fummus  opifex  inertem  ma- 
teriasmolem  intantam  rerum  varietatem  fumma  naturae  con- 
ftantid  difpofuerit.  Si  denique  quas  proprietates  habeant, 
plus  adhuc  providentiae  vim  mirerequse  eas  vires  ipfi  mate- 
risededit,  utfua  fponteeffe&a  tam  mirabiliaefficiat:  Quse, 
qui  fiant,  quanquam  nulla  induftri^  aflequi  poflimus,  cum 
verd,  quod  valeant,  cxpertus  fueris,  nofti  qui  ad  varios  vi- 
tx  ulus,  ut  opus  erit,  adhiberi  poflint.  Atqui  vero  ne  mi- 
nutiora  omnia,  quae  in  vitse  humanse  emolumentum  pepe- 
rit  philofophia,  fequar,  argumento  quod  tra&amus,  fatis  fit, 
quod  inde  difcamus  quo  parente  nafcimur,  &  quo  domi- 
no  gubernamur.  Quo  intelle&o  quae  quoque  adverfus 
eum  officia  nobis  perfblvenda  fint ,  intelligimus :  adeo  ut 
Phyfica  omnis  pietatis,  &  fapientiae  fundus  3  Ethica  autcm 
fruftus  videatur. 

Sect.  II.  Sicut  itaque  fupcriori  difputatione  caufam 
noftram  egimus,  nunc  quemadmodum  fuamdefendunt,  qui 
in  contrana  fententi^  funt,  fupereft  dicamus.  Ii  autem, 
quamquam  fuam  quifque  opinionem  miratur,in  hoc,  omnem 
nempe  rerum  naturam,  fine  numine,  &  fieri  potuifle,  &  fa- 
&am  fuifie,  confentiunt  omnes.  Quo  ergo  clarius,  atquc 
uberius  argumentumconficerem,  contra  fingulos  diccre  fe- 
mel  inftitueram,  exorfus  autem  ftatim  perfpexi  opus,  etfi 

F  f  2  non 


Epicuri  <&  Cartefii  Disp.III. 

non  arduum,  tamen  &  magnum,  &  inutile  fore.  Primum 
enim,  quid  facilius ,  quam  philofophaftrum  quemque ,  cui 
fomniare  placuit  (nemo  enim  fobrius  id  ferio  cogitavit)  qui 
mundiordo,  &  ornatus  fine  causa  confultrice,  atque  utilita- 
tum  providi  condi  potuiflet,  refellere  >  Cum  innumerabi- 
lia,&admirandaifta  fummaeartis,  &  confilii veftigia,  qua? 
in  minimanatura  parte  indicavimus-,  8c  fa&am,  &confilio 
fa&am  fuifle  demonftraverint :  utrumque  enim  plane  de- 
monftrant  admirabilis  partium  varietas ,  confpiratio ,  ufus, 
&  opportunitas.    Ciim  enim  ad  fuos  qu^que  fines  dirigan- 
tur,  aut  fuo,  aut  alicno  confilio :  non  fuo  •>  ergo  alieno  5  at 
cujus  confilio  gubernantur,  ifte  eft,  inquam,  quem  univerfi 
Dominum,  &  Re&orem  appellamus.    Qu3  ratione  curnin- 
ftituatur  difputatio  (ut  fuperius  inftituimus)  quocunque  fe 
vertant,  quomodocunque  ingenia  torqueant5  quafcunque 
fabulas  mechanicas  fingant,  novafque  indies  hypothefes  ex- 
tundant^  fciant  mechanici-,  res  nolle,  nifi  fua  ratione,  expli- 
cari.    Si  enim  caufam  rationis  compotem  ,  quocunque  no- 
mine  appellaverintD  adhibeant,  Deus  eft :  fi  negent,cum  bru- 
ta  fit,  qusecunque  fit,  non  curamus.    Etiamfi  vero  arduum 
non  fit,  longum  tamen  foret  fingula  cujufque  infomnia  infe- 
#ari,  cirni  foo  quemque  gaudere ,  atque  omnes  communi 
ifto  morbo  correptos  efle  ,  ut  foli  veritatis  inventores  habe- 
antur,  fkpius  di&um,  &  dicendum  eft.    Poftremo  autem 
opusinutilefore,  fi  feorfim  omnes  redarguantur ,  liquet, 
quod  etiamfi  fuam  quifque  hypothefin  anteferri  velit,  om- 
nia  tamen  bruta  materid  fafta  fuifle  confenferint.  Qui  opi- 
nione  cum  confpirarunt,tantillum  a  fe  invicem  diflens&re,  ut, 
qui  unius  hypothefin  convellat,  fimul  omnesomnium  labe- 
faftet.    Ita  fumpta  Epicure^,  aliave  quacunque,  qua?  re* 
rum  condendarum  artificium  fine  artifice  expedire  conatur, 
omnia  qua?  adverfus  unam  difputantur ,  alias  quafcunque 
omnes,  fi  ad  eas  referre  placet,  perinde  ac  eam  plane,  ac  fun- 
ditus  fubvcrtunt.    Cum  ad  propriam  cujufque  vefaniam  re- 
darguendam  tot,tantaque  afferanturprovidentisefpecimina, 
quae  neque  ifto,  nequequovisalio  modo,  fine  praeftantifiimo 
confilioaut  fieri,  aut  quidem  omninoefle  potuerunt.  Tam- 
etfi  enim  excogitari  poflit  hypothefis,  ad  cujus  normam 
minori  cafuumcomplexione  fiant ,  tamen  quo  cafus  paucio- 

res 


Sect.  II.  Hypothefes  eVertuntur. 

rcs  fequuntur,  eo  plures  anteirent  }  cum  res  eo  ftatu  pofi- 
taseffefumat,  quo  ut  ponantur ,  aut  caufo  rationis  parti- 
ceps,  aut  nihilo  facilior  cafuum  complexio  poftularetur  (id 
quod  deCartefiana,  quibus  Epicuream  corrigit,  poftea 
demonftrabimus;adeoutfeclufisratione,  &confilio,  per- 
inde  portentofe  fint  omnes?  fi  ab  exordio  ad  exitum  infe- 
ftemur.    Tres  itaque  principes  ,  &  quafi  Belli  primipilos, 
adoriar  3  Epicurum,  Cartefium,  &  Ariftotelem,  quibus  fub- 
a&is,eorum  fortunas  caeteri,  tanquam  milites  gregarii  5  fe- 
quentur.    Primum  enim  quanquam  homo  admodum  indo- 
dtus  fitEpicurus,  atquequidem  propter  infcitiam  e  philofo- 
phorumchoro  tollendus  5  cum  tamen  praeclaramnominis  fa- 
mam,  atque  exiftimationem  >  ftatim  apud  fuos  confecutus 
fit  diuqueapudpofterosretinuent}  cum  deinde  m  lllius 
fold  difciplini  omnia  Leucippi  ,  Democriti ,  aliorumquc 
antiquiorum ,  qui  ex  iifdem  principns  hunc  mundi  ornatum 
confecerunt,  fuperfint  flagitia  5  cum  denique  vir  onun  do- 
ttrina  eruditus,  &  quo  nulla  forte  aetas  doftiorem  tulit,'eam 
magno  labore  ,  atque  maxima  eruditione  nuper  inftaurave- 
rit  5  has  omnes  ob  caufas,  utcunque  ipfe  rerum  imperitus  fit, 
cum  fummum  inter  mechanicos  principatum  obtinuerit ,  ab. 
omni  authoritate  eum  primum  exui  oportere  putavi.  Huic 
proximum  Cartefium  adortus  fum,  quod  quidem  maximu* 
fit  mechanifmiartifex,  atque  mechanicorum  omniumrevera 
princeps  5  nequc,  ut  Epicurus  rerum  omnium  rudis ,  led. 
(cientiis  mathematicis  optime  inftruftus ,  ad  philofophiam 
acceffit.    Atque  cum  acerrimo  fuerit  ingenio ,  lummumr 
quod  hac  provincia  fieri  poffit,  ab  illo  fa&um  )ure  expefta- 
re  poffimus.   Et  denique  cum  eo  acumine  hypothefin  fuam. 
confecerit,  ut  multi  magnique  philofophi  rem  plane  confe- 
chTe  putcnt  5  Hunc  itaque,  cum  omnibus  anteponatur, 
ante  omnes  redarguendum  duxi,  ut,  fi  ille  cum  omni  fuo 
Geometrix  apparatu,  atqueingenii  folerti^  nihil  fecent,rem 
omnino  fieri  pofle  impofterum  defperemus.    Poftremo  au- 
temcumaliis  omnibus  nominis  authoritatem  Anftoteles  en- 
puerit,  atque  Scolim  in  fummo  pretio  habitus  fit ,  &  nunc 
habeatur  *  cum  deinde  ipfe  aliam  a  mechanicis  viam  lnient^ 
atquefato,  utiUifortunaufuseft,  five  ut  illifortuita  ma- 
teris  ccncurfione  mundum  effecerunt,  ipfe  eundem  nun- 

F  f  3  quaru. 


Epicuri      Cartejit         Disp.  III. 

quam  effeortum  oraniaque,  quaefiunt,  nulla  providentiae 
vi,  fed  fpld  caufarum  naturalium  ferie  evenire  ftnfit,  cum 
igitur  fingulariratione  philofophatus  fit ,  fingulari  difputa- 
tione  omnem  illius  difciplinam  funditus  pro  viribus  poftre- 
mo  conatus  fum  evertere.  Hoc  autem  triumviratu  devi&o, 
atque  omnibus  eorum  copiis  protiigatis,  bellum,  ut  (pero,  in 
omnia  fecula  confecimus,cum  fub  eorum  aquilispenealii  om- 
nes  ftipendia  mereantur ;  aut,fiqui  fint,  qui  eorum  alteri 
non  accedant,  tam  imbelles  (unt ,  atque  in  philofophi&  in- 
e*mes,  ut  prorfiis  digni  non  fint,  qui  debellentur. 

Sect.  III.  Imprimis  autem  Epicurum  quod  attinet, 
ipfe  innumerabilibus  mundis  extruendis  infinitam  atomo- 
rum  vim  undique  per  inane  infinitum  diffufam  praftd  ha- 
buit,  quibus  duplicem  motum  tribuit,  perpendicularem 
alterum,  alterum  obliquum :  atque  perpendiculari  corpuf- 
cula  defuper  e  regione  vertici  noftro  imminente ,  deorium 
fuo  pondere  ad  lineam  ferri  voluit  5  quo  quoniam  motu  li- 
cet  in  infinitum  abeuntia  nunquam  coirent,  alterum  itaque 
obliquum  commentus  eft,  quo  particulae  perpaulum  dcfle- 
ftentes  aliae  in  alias  inciderent,  atque  adeo,  nefcio  qud,  for- 
tuna  fingulas  occurrere ,  mutuis  iftibus  modo  retro  refilire, 
modo  oblique  defle&i ,  innumeris  repercuflionibus  hinc  in- 
deagitari,  variifque  demum  luftis  invicem  irretiridonec  uP 
que  tandem  in  innumerabiles  moles,  quarum  una  eft  hxc 
mundi  machina,  coaluiflent.  Hsec  veftra,  Epicurei(ut  vo- 
cant  Geometrse)  poftulata  funt.  Primum  autem  miror  vos 
e3,  qud  foletis  arrogantii  veftrum  effatum  fumpfiflfe,  e  nihilo 
oriri  nihil,  fed  ex  atomis  fcmpiternis  omnia ,  atquealiosfe- 
re  omnes  eSdem  facilitate  ,  fi  res  phyfice  agatur ,  idem  ut 
fumatis,  concefliffe.  Unquamne,  quid  fit  atomus,  cogita- 
ftis  ?  Aut  quanta  fit  perfeftio  fol2  naturse  fuse  virtute  exi- 
ftendi  neceflitas  ?  Exigua  ifta  res  eft,  pulvifculo  calceis 
hazrenti,  fimilis,  nullis  qualitatibus,  nifi  figura,  pondere,  & 
magnitudine  pradita,  omni  vi  vitali,  atque  agendi  facultate 
carens  5  quis  ergo  rei  tam  vili,  tamque  ignobili ,  qui  illius 
naturam  omnino  expendat,  perfe&ionem  omnium  praeftan- 
tiflimam  convenire  dixerit  >  Ut  enim  natura  omni  perfe&i- 
one  abfoluta  ob  infinitam  fui  vim  atque  prasftantiam  fempi- 

ter- 


Sect.  III.        Hypothefes  evertuntur. 

ternam  vita*  neceffitatem  in  fe  habeat,  intelligimus ,  quod 
eam  una  cum  reliquisomnium  virtutum  momentis ,  fummse 
perfe&ionis  comprehenfione  comple&atur ,  &  nifi  comple- 
ftatur ,  qui  fud  fola  virtute  exiftat ,  non  intelligimus  5  ut 
enim  a  fumma  perfeftione  (fi  ita  dicam)  oritur  exiftendi  ne- 
eeflitas,  ita  nifiab  ed  oriri  nequit.  Quod  enim  a  fe  exiftit, 
nihil  habet  a  quo  circumfcribi  poteft  3  non  a  (e,  quoniam 
fui  caufa  non  eft,  non  ab  alio ,  quoniam  (ut  res  fadte  a  fuis 
caufis  circumfcribuntur^  nullam  extra  fe  caufamquae  fuum 
perfe&ionis  modum  definiat,  habere  poteft.  Saltem  nifi 
fummae  perfeftionis  ratione  exiftat ,  nulla  ratio  eft  quam- 
obrem,  potiufquam  quidvis  aliud  exiftat.  Cum  itaque  re 
ferio  expensi  qux  nulld  extra  fe  caus3  exiftunt ,  intermina- 
tam  perfe&ionem  in  fe  habereneceflefit,  an  cuivis  atomo, 
qu£  nihil  abje&ius,  nihil  impotentius ,  tam  infigne  attribu- 
tum,  tantamque  natura?  prarflantiam  tribuemus  ?  Fingite  fo- 
litariam  atomum  ex  asterno  tempore  in  immenfo  fpatio  habi- 
tare ,  an  non  atomus  ifta  in  va(U  fui  folitudine  folivaga  fpe- 
ftaculum  perridiculum  videretur  ?  Eam  ab  omni  parte  cir- 
cumfpicite,  &  quid  in  ea  intueamini  dicatis ,  ut  a  fe  foli 
fempiternam  ftabilitatem  habeat,  ut  hac  figunl,  atque  mag- 
nitudinepotiufquamaM  qukunque  fuerit,  ut  fine  causa 
in  (patii  immcnfitate ,  in  qui  nec  fummum,  nec  medium, 
necextremumfit ,  certum  locum  occupaverit  5  &  denique, 
qui,  cum  in  certam  quandam  viam  moveatur ,  nullum  fit 
lineae  iftius,  quam  motu  fuo  defcripfit,  initium  ?  At  tamen 
fi  una  fic  forte  extiterit,  cur  non  fola  ?  cur  aliae  innumera- 
biles  fimul  extitere  ?  Cum  nullum  iis  invicem  commerciuta 
interceflit,neque  altera  alterius  cauft  fuit,  neque  pafto  quo- 
vis  in  exiftentiam  proruperunt  ,  fed  quaelibet  a  qualibet 
foluta  fibi  ipfa  principium  extitit,  ita  ut  fublatis  aliis  omni- 
bus,  non  (ecus,  acfi  fuerint ,  neceflarid  extitiffet.  Atqui 
vero  fi  Phyfico  alienum  videatur  rem  unicam ,  qua?  mortua 
fit.  omnique  perfeftione  careat,  fine  causd  certo  immenfita- 
tis  loco  extitifle,  a  fe,  nullo  impellente  movifle,motum  nul- 
lo  dirigente,in  certam  viam  definiifle  5  quid  eft,  quod  innu- 
merabiles  alias  feorfim  eademomnia  fine  caus^  aflequantur  ? 
Quanquam  enim  cujufque  exiftentia  necefliria  fit ,  tamen 
cum  foa  quaeque  virtute  exiftat,  fWulis  fortuitum  eft ,  re- 

liquas 


12$  Epicuri  &  Cartejti  Disp.IIL 

liquas  omncs  extitiffe.  An  non  fatius  effe  putatis  unicam 
naturam  quae  infinita  fua  perfe&ione  exiftendi  neceflitatem 
in  fe  habeat,  qua?que  cum  fummafapientia  polleat,  praeftan- 
tiflimam  mundi  oeconomiam  olim  concinnaverit,quam  innu- 
merabiles  pulvifculos ,  quamvis  nulla  eflentia?  nobilitate  an- 
tecellant,  fibi  fux  exiftentia*  caufas  effe  ,  &  quamvis  omnis 
confilii,  &  rationis  expertes  fuerint ,  omnem  univerfi  ordi- 
nem  confeciffe?  Ipfeprofe&o,  fi  nul!3  alid  ratione,  h3c  fal- 
tem  caufam  quandam  primam  effe  concluferam ,  quod  cau- 
fam  quandam  effe  neceffefit,  quaeipfam  inertismaterisefyl- 
vam  procreaverit.  Atque  non  modo  primum  phyficse  de- 
cretum,  fed  eidem  anticiparioportere  dicerem,  e  nihilo  pro- 
creari  omnia  ,  quod  nifi  causa  qusldam  effeftrice  procreetur 
materia,  e  quibus  fiunt  omnia,  res  tam  iners  nunquam  effe 
potuiffet.  Neque  enim  Phyfico  turpius  efle  puto ,  ut  res 
brutas,  &  mortuas,  fe  in  ordinem  fine  causa  intelle&ricc  dif- 
pofuiffedicat,  quam  eafdem  fempiternam  exiftentiam  fine 
causi  effettrice  affecutas  fuifle.  Quas  vero  in  phyficis  rui- 
nas  edet,  fi  e  nihilo  quicquam  fiat  >  Quod,inquiunt,  e  femi- 
nibus  fui  generis  progignantur  omnia  ,  alioqui  quidque  e 
Ep.Epift.  ad  quoque  naiceretur,  j£  $  ejive^  <ri  Utpouvo^vov  dx  m  w 
Herod.  ov\©*>  n£v  vx.  cr^jiis  eyivrr  ccv,  a^f\\gmav  y%  v$v  w&aStofMvoVy 

Nam  fi  quid  e  nihilo  Jiiret,  pojfet  quidlibet  e  quolibet^  feu  (vult 
Gaffendus)  undelibet  nafci,  neque  feminibus  indigeret. 

Lucrcc.  lib.  1.  Nam  fi  de  nihilo  fterent,  ex  omnibus  rebus 

Omne  genus  nafci  pojjet^  nil  femine  egcret, 
E  mare  primum  homines ,  e  terra  pojjet  oriri 
Squammigerum  genus,  &  volucres  erumpereczU. 

Quifquamne  autem,  quaefo  vos,  ea,  qua?  naturas  viribus  gig- 
nuntur,  e  nihilo  procreari  dixit  >  Quifquamne  animantia, 
in  fuo  quodque  genere ,  fui  fimilia ,  fine  femine  genuifle, 
aut  novas  arborum  ftirpes  fine  materii  extitiffe  negavit  > 
Nonde  naturae  vi  quxrimus,  anipfa  quicquam  e  nihilo  effici- 
at,  feddeipfius  exordio,  an  e  nihiloipfi  fiat.  At  fic  res 
veftrasfemperagitis,  Epicurei,  cum  quod  dicitis,  probare 
non  poffitis,  quod  poteftis,  probandum  fumitis  :  Itacumal- 
ter  ab  hoc  exordio  inchoaverit^ 

NnU 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.HI.        Hypotbefes  eVertuntur. 


.    Nullam  fcttt  e  tjihilo  gigni  divinitus  uttquant  l 

Atq^alter  ab  hoc,  Ipfum  mundum,  nc  e  nihilo  fiat,  ex  atomis, 
qux  ipfe  ab  aeterno  tcmpore  fuere,faclum  fuifle  5  ratione  ta- 
men  qua  rem  probare  vellent,nihil  aut  illedc  potentia  divina, 
aut  hicde  mundi  cxordio,  fed  uterque  devi,  quam  poft 
mundum  fa&um  ipfe  Deus  rerum  naturae  dedit.  An  vero 
non  potuit  Deus  univerfum  e  nihilo  creare ,  quod  e  femini- 
bus  ftirpes  nafcantur  ?  Argumentum  fane  Epicuri  hortulis, 
&  hortulanis  dignum,  e  granis  ficus,  ergo  &  mundos  pro- 
creari !  At  cum  tantum  difputando  oble&emini,  agite,  dif- 
putemus  5  Si  e  fortuita  atomorum  concurfione  nafcantur 
omnia,  cur  non  ex  omnibus?  Cur  non  e  mari  homines,  e 
teni  pifces,  e  ccelo  armenta  ?  Cur  non  e  ficus  granis,  vites, 
ex  acino  vinaceo,  ficus?  fi  enim  nulld  certa  ratione  fiant, 
cur  non  quidlibet  e  quolibet  ?  Conftantias  nihil  tam  contra- 
rium,  quam  fortuna  eft,  fi  ergo  f ortuito  fiant  omnia,  quam- 
obrem  eadem  femper ,  &  conftanti  ratione  ?  Atque  igitur 
cum  rato,  atqueinviolabili  fuo  ordine  nafcantur,  non  cafu 
nafci  demonftratur.  Unde  admirabilem  providentise  vim 
effe  concludendum  eft,  qux  eam  rebus  omnibus  vim  dedir, 
utfui  fimileinfuoquodque  genere,  fumma  arte,  &  quafi 
manu  efficiat.  Cum  vero  difputatio  de  materia?  exiftentia, 
plerifque  forte  nimis  fubtilis  videatur,  nimium  urgere  nolo. 
Siveitaquedivinus  naturas  artifex  fuam  ipfc  materiam  fece- 
rit,  five  paratum,  St  prsefto  habuerit ,  eam  tamen  c&  artis 
folerti3  tra&avit,  ut  non  pulchriora  in  tabulis  fuis  artis  mo- 
numenta  reliquerint  Apelles,  &  Lyfippus.  Atque  ea  eft  ma- 
teria?  inertia,  ut,  fi  fola  fperit,  nulloque  artifice  tra&ata ,  in- 
numerabilium  iftorum  efFe&uum ,  qui  in  mundo  cernuntur, 
ne  unum  quidem  efficere  potuiffct  3  imo  tantum  effet ,  quo 
minus  lapienter  agat,  ut  non  poflfet  quicquam  omnino  agere. 
Citm  itaque  ne  efrati  fui  authoritate  nimium  fe  efFerant,  non 
eam  elfe  materise  conditionem  monuerim ,  ut  fu2  virtute 
extitiffe  facile  concedatur,  extitiffe  tamen  detur ,  &  fi  pla- 
cet,  dabimus. 


Gg 


Sect. 


2?a 


liib.  Ik. 


Epicuri  £r  Cartefii  Disp.  III. 

Sect.  IV.  Quantum crgo  illius  apparatum  innumera- 
bilibus  veftris  mundis  condendis  prsefto  e(fe  velitis.  Finita 
nulla,  quantacunque  fit,  quicquam  efficiet  3  nifi  enim  fit  in- 
finita^  five  fpatii  immenfitati  sequalis,  nufquam  confiftet.  Sic 

Ep.  adHcrod.  Epicurus  ,  Kctj  juZw)  &  T&f  <irkn$€i  £  oi*n&iwv  cct&&v  ¥}t  to 
mSiv ,  &  T&f  /mg^49«  tS        '  «te      w  iri  nfrov  ctirei^pv ,  3 

CZOfJLCLTK  bSkfJLV  OLV tfMVt  TW  QZtifA.GLT&ty  ^  XVL'  t<Q&f>STQ  '4$ 

<TT>  CL7T&tpV  YAVQV  S^C^LffJJcVOL^    6W  f^vTa.  Tttl   \^«c5WT<X  ,  <£ 

ssMo^T*      <m>s  clvclw™,  &c.  &  corporum  multitu- 

dine,  &inamtatis  magnitudine,  nniverfum  efi  infinitum  :  Jive 
cnim  inaneinfinitum,  corpora  finita  fuijjent ,  nullibi  conhfie- 
rent,  fed  in  infinito  inani  dijjipata  ferrentur,  cumnihil  habe- 
rent]  cui  niterentur  ,  quodque  eis  impedimentum  afferre  pojfit^ 
&c.    Sic  Lucretius : 

Ipfa  modum  porro  fibi  rerum  fummaparare 
Ne  pojjit,  natura  tenet  :  quia  corpm  inani^ 
Et  quod  inave  autem  eft,  fir.iri  corpore  cogit  : 
Vt  (ic  alternis  infimta  omnia  reddat. 
At  etiam  alterutrum.nifitcrminet  alterum  eorum, 
Simplice  natura^  &  pateat  tantum  immodcratum  l 
Nec  marc,  ncctellu*,  nec  cceli  lucida  templa^ 
Nec  mortale  genus,  nec  divum  corpora  fantta, 
Exiguum  pojjent  horai  fijiere  tcmpus. 
Namdtfyulja  fuode  cwtu  materiai 
Corporaferrenturmagnumpcr  inane  foluta, 
Sive  adeo  potius  nunquam  concreta  creajjet 
TJUam  rem,  quoniam  cogi  disjeUa  nequijfeU 

Cum  autem  videritis  quemadmodum  nifi  infinita  fuerit 
atomorummultitudo,  eas  nullibi  confiftere  potuiffe,  an  non 
vidiftis,  quod  fi  fuerit,  nihilunquam  nafci  potuiffe  ?  Quip- 
pe  infinita  corpora  aequalia  funt  infinitis  fpatiis,  8c  fi  a?qua- 
lia  fint,  implent,  fi  impleant  intercipitur  omnis  natura?  ve- 
ftra?  motus,  &  aftio  3  cum  vos ,  &  refte  quidem ,  nullum, 
nifi  per  vacuum,  motum,  neque  nifi  per  motum  mutationem 
admiferitis.  Si  itaque  immenfa  fpatii  magnitudo  infinita  cor- 
porum  multitudine  repleatur,  eodem  loco,  eodemque  ftatu, 
ab  #temo  in  aeternum  permanerent  omnia,  cum  locum  vacu- 

UITIj 


Sect.IV.        Hpjntbefes  eyerttmtur.  231 

um,  in  quem  movere  poflent,  habere  non  potuiflent  3  qua- 
tenus  ne  minima  quidem  fit  immenfitatis  portio ,  qu*e  cor- 
porefibi  sequali  non  tcneatur :  atqui  intercepto  omni  motu 
tollitur  omnis  natura*  vis,  &  ratio,  cum  nihil  in  omni  xter- 
nitate,  aut  fieri,  aut  mutari  potuiflet.  Itaut,fivefinita,  five 
infinita  fuerit  corporumnniltitudo(&nunc,Epicure,utrum 
mavis,  accipias)  tota  ruat  tua  philofophia  }  fi  finita,  quid  fe- 
quitur,  ipfe  vidifti,  nullibi  conftare  potuifle  ,  fed  in  infinito 
diflipari,  ciimnihil  haberent,  a  quo  fifterentur^  fi  infinita, 
adeoloca  omnia  implerent,  utne  quidem  atomus  omnium 
minima,  per  omnem  aeternitatem,  vel  unius  capilli  latitudine 
movere  potuiflet. 

Quanquam  autem  tam  plenam ,  atque  conftipatam  natu- 
ramfeciftis,  ut  inaneveftrum  infinitum ,  quo  fublato  nihil 
fieripoffit,  prorfusfuftuleritis.  Ita  enim  completa,  &con- 
ferta  funt  omnia,  ut  ne  quidem  una  atomus  movere  pofle  in- 
cipiat,  nifi  prius  corpus  immenfum  fu2  immenfitate  cedat  5 
quamdiu  enim  fuo  loco  immotum  hacreat,  nullus  corpore 
vacatlocus,  inquem  abire  poffit,  fi  ergo  moveatur,  extra 
immenfitatem,  cum  antea  ipfam  totam  occuparet,  abeat  ne- 
cefle  eft.  Adeo  ut,  quanquam  primo  hoc  impetu,  quo  tol- 
litur  omnis  motus,  dilputationi  finem  fecerimus,  tamen  quo- 
niamcum  Epicureisres  eft,  quicquid  obtinuerim,  illiberalis 
fim,  fi  lucro  pofuero,  prsefertim  cum  in  quoque  capite,  eas 
edatis  ruinas,  quibus  tota  difciplina  opprimatur.  Atque  id 
veftrse  (apientise  fingulare  decus  eft  ,  tum  neque  partem 
quamvis  parti,  neque  toti  convenire.  Reftituta  ergo  inani- 
tate ,  ut  atomis  veftris  detur  per  eam  (e  movendi  libertas, 
Quod,qusefo,  iis  motus  principium  dare  poflitis  ?  Gravitate 
fu3  moveri,  inquit  Epicurus.  Atque  id  profecto  Democrito 
fapientius,  quanquam  alia  omnia  ab  illo  accepta ,  cum  mc- 
liora  fecifle  vellet,  deteriora  fecit.  Ipfe  enim  cum  atomis 
motum  tribuit,  nullam  iifdem  vim  motricem  conceflit.  Cen- 
fuitenim  <&£pToc,  ozofjicclcc  /2<tp©«  j£  g*k  ■Mvii&tyd  JtsTPaA-  Scob.EcIog. 
^^nirmow  ov  TtS  dT€ipcp  ,  Prima  corpora  gravitate  carere,  phyCl.i.ci 
mutwo  autem  fe pellendo  per  infinitum  moveri  :  A^K^If©-  ft  peplaeit.l. 
$  tteye  [rnu  Qpeioi  (wp€e€wvou~]  o  <fC  Erattfcp©-  TVTots  c.  3. 
<£  v&tov  rn  (Bolj>(&  Iviihxtv.  Democritus  corporibus  magnitu- 
dinem^  &  figuram  tribuit  ,  quibus  dnobus  Epicuru*  tcrtium, 

Gg  2  pondus 


Epicuri  <&  Cartefii  Disp.IIL 

pondus  fdlicet ,  adjecit.  Quo  autem,  Democrite,  principio 
motum  primum  cieri  putas  ?  Motum  enim  fequitur  impul- 
fus,  nifi  itaque  prius  moveantur ,  fibi  mutuo  nunquam  po- 
terant  impegifle.  Atque  idcirco  primi  motus ,  qui  in  om- 
nibus  ante  omnem  cum  aUisconfli&ionem  cietur,  caufam,aut 
vim  internam,  aut  cxtcrius  inditam  efTe  fatendum  eft.  Cum 
itaque  externum  nullum  impulforem  fcivcrit  Democritus, 
vim  quandam  internam  agnovifle  oportebat,  quod  cum  non 
fecerit,motumfine  vi  motrice  inchoavit.  Quanquamautem 
unico  hoc  loco  Democrito  Epicurus  plus  fapuiffe,  vel  potius 
minusdefipuifle  vidcatur,  nihilotamen  facilius  erit  atomis 
vimmotricem,  fine  externo  impulfore,  quam  motum  iifdem, 
fine  vi  motrice ,  dare.  Primum  enim  communi^  hominum 
cxperientia?  obludatur,  cumex  omnis  motus,  qui  a  gravftate 
nafcitur,  in^quabilitate  extrinfecus  impreffam  efle  mtelhga- 
mus.  Atque  gravium  motum  quo  longius  decidaat,eo  ma- 
gis  accelerari  novit  Lucretius. 

gnod  longo  vcnit  impete  :  fumere  debct 
Mobilitatem  :  etiam  atque  etiam  qu£  crefcit  eundo. 
Et  validas  auget  vires0  <&  roborat  icfum. 

Alii  autem  accelerationem  triplici  (ut  vocant)  proporti- 
one  femper  fieri  experti  fuere  5  ut,  fi  lapis  primo  casus  mo- 
mentounam  orgyiam  percurrat,  tresfecundopercurret,ter- 
tio  quinque,  quarto  feptem  5  &  fic  deinceps.  Proinde  mo- 
tus  gravium  inaequabilis  cum  fit,  a  vi  infita  cieri  nequit,  nam 
vis  interna  eadem  femper  eft,  eodemque  impetu  femper  agit, 
cum  fuas  virespro  arbitrio,  nequecohibere,neque  vehemen- 
tius  cxercerevaleat,  quodnonex  ele&ione,  (ed  e  naturali 
neceffitate  operetur.  Undeplane  efficitur,  motumdeorfum 
(undecunqueoriatur)  non  poflfe  aprincipio  interno  oriri : 
quod  nempe  quicquid  innatum  eft,  eodem  vigore  femper 
operetur,  deciduorum  autem  omnium  defcenfus  impari  vi- 
gore  peragatur.  Quid  quod  prseterea  ,  cum  quoquam  mo- 
mcnto  accedat  celentatis  incrementum ,  cumque  atomi  ab 
aeterno  temporc  deciderint,  annon  infinitosceleritatis  gra- 
dus  antehac  adeptse  eflent  ?  fi  enim  quolibet  momento,  gra- 
du  uno,  &  altero  accelerentur,  fieret  tandem^  ut  quolibet  in- 

finitum 


Sect.  V*  Hypethefes  eyertuntur. 

finitum  fpatium  percurrant ,  nempe  cum  infinities  celeriori 
pernicitate,  quam  primo  momento  praecipitentur  5  eodem 
certe  temporis  fpatio,  poft  infinita  fecula  infinities  majus  in- 
anitatis  fpatiumnonpoffimt}  non  tranfire^  at  fi  quovis  mo- 
tnento  immenfitatem  pertranfcunt,  dic  ubi  locus ,  in  quem 
proximomoverepoflent,  patere  potuiffet?  En  vero(ne  ifta 
forte  nimis  fubtilia  fequar)  quam  mechanice  omnem  rerum 
naturx  vim,  &  rationemtandem  enarravcrit  veritatis  Pater, 
8c  inventor !  Nempe  cum  vulgo  Ariftotelis  authoritate  irr 
qualitatibus  fiftatur,  nolletEpicurus  tam  jcjune  philofopha- 
ri,  fedmaterisi,  atque  motu  omnem  natura  rationem  mecha- 
nic*  neceflitate  conficere  pollicetur.  Egregium  quidem  fa- 
cinus,  atque gentis  Grai*  decore  dignum !  Atqui  pnufquam 
conficias,dic,  qu*fo,  Epicure,  qua  vi  mechamca  mchoetur 
motus*  dicam,  inquit,  &  ridetvir  facetus,  abinternagravi- 
tatis  qualitate.  Hoccine  ergo  eft  quod  quahtates  omnes  tan- 
xi  fiducia  conculcaveris,  &  philofophos  omnes ,  qui  nihil 
fupra  eas  fapjunt,  tanto  faftu  exceperis,  ut  tandem  omnium 
mechanicarum  virium  energia  in ,  nefcio  quam  ,  ca?cam,  & 
occultam  qualitatemdevolvatur  >  Satiusprofe&ofuiflet,  a 
principio  in  iis  acquiefcere,  quam  poft  tantum  mechanifmi 
apparatum,  nullumomninototiusoper*  exitum,  nifi  ad  ea& 
redeundo,  invenire. 

Sect.  V.  At  quid  fit  ifta  gravitatis  qualitas >  Vis  m- 
terna,  qua  fe  atomus  perfeipfam  movere  poteft.  At  qua» 
fitifta  vis>  Anfacultas,  quam  excitando  atomi  fedeorfum 
propellunt?  Vitam  ergo,  &  mentem  habent  5  utraqueemm 
nifi  pra?dit£  fint,  qui  facultatem  ad  vim  fuam  eliciendam  ipfe 
cierent?  An  ab  ipsZ  corporis  foliditate  oriatur,  adeoutna- 
tura  quxquc  corporeafola  fufl crafiitudinedeorfumpropen- 
deat  >  Efto  :  Cujufque  ergo  rei  motum  fuae  moli  refpondere 
oportet,  ut,  qusecxigri  mole  funt  tardigrado  motu ,  quas 
niagnaeocelerioriferantur,  atomiitaque  motum  moli  con- 
feramus.  Ea  autem  exilitate  funt  folitariae ,  utnulld  fenfu- 
um  acie  percipiantur,  imo  tam  longe  omne  eorum  aeumen 
efFugiunt ,  ut  quidem  multarum  complexiones  ipfi  viiuL, 
quanquamfit  omnium  acutiffimus,  non  appareant.  Quo* 
nKxnbris  tum  externis,tum  internis  Acari  corpufculum  com- 

G  g  3  P,ng1*" 


Epicuri  &  Cartefii  Disp.  III. 

pingitur,  non  pauciora  habet,  quam  ingens  Elephanti  fabri- 
ca,nequidemexcepta  probofcide. 

Horum  intefiinum  quodvis  qualcejfe  putandum  efi? 
guid cordis  ghbus  ^aut  oculi  .<?  quid membra i  quid artus  ? 
g^uantula fitnt  .<?  guid  pr£terea  primordia  quaqtte 
Unde  anima^  atque  animi  confiet  natura  nccejjumefi. 

Quanti  deinde  atomorum  multitudine  fingula?  partes  con- 
ftituuntur,  cum  praeter  ipfam  animalis  molem,  ubique  pilis, 
6c  fetis  muniamr.  Ingens  tamen  ifta  bellua,  e  tam  innume- 
rabilibus  atomis  conflata  nobis,  cum  afpexerimus,  punfti  in- 
ftar  videtur.  Cum  autem  hxc  fit  atomorum  magnitudo, 
quse  fit  ad  eam  motus  ratio,  videamus ;  e&  autem  pernicitate 
deferuntur,  ut  temporis  momento  immenfum  pene  (patium 
conficiant.  Kaj  pluu  <£  $  2^1  itf  vu*v*  (fogji  k£)  ^Jfyuusw  OLmLvmoiv 
rffi clilc>y^a,v<Twv  yivofxkv^  ^y/uiix©-  tS&thwTHov  ov  <L'my.vov\'Tt$ 
%gpv<i>  avvn A«.  Motus  atomorum  per  fpatium  inanf ,  in  quo  ni- 
hil  occurrit,  quod  ipfum  occurfu  fuo,  aut  retundat,  aut  impedi- 
at,  ejus  efi pcrnicitatis,  ut  quodviscogitabilcfyatiumtemporein- 
excogitabiliter  brevi  conficiat.  Atque  igitur  Lucrctius  ea- 
rundemmotum  quamdiu  (patio  libero  feruntur ,  lucistra- 
jeftionem  celeritate  fuperare  defcripfit. 

Debent  nimirum  pr^ceUerc  mobilitate9 
Et  multb  citiusferri,  quam  lumina  folis9 
Multiplexque  loci  fpatium  tranfatrrere  codem 
Tempore^  quo  folispervolgant folgura  cxlum. 

Nifienimtamincredibilicderitatemoveantur,  non  intelli- 
gunt  qui  lux,  quam  atomorum  effiuxione  propagari  cen- 
fent,  ab  aftris  per  immenfa  (patia  momento  ad  nos  perveni- 
at.  Quifquamne  vero  tantam  vim  ponderis  rebus  tam  exi- 
guis  inclufam  efle  putat  ?  Quifquamne  atomo  cuivis  plus 
ponderis,  quara  lapidi  molari  inefle  cenfet  ?  Lapidi  molari 
dixi?  Tememoli  dicere  oportebat.  Ip(a  enim  ,  fi  huc  e 
coelo  deciderat,  majori,  quam  radii  folares,  celeritate  cur- 
fum  fuum  abfolviflc  non  potuerat.  Si  vero  atomis  fuis  mo- 
tum  tardiorem  tribuant,  quidiietde  luce,  de  calor^,  defi- 

mula- 


Sect.V.        Hypothefes  evertuntur. 

mulachris,  de  fpeciebus,  de  omnibus  fenfuum  phamomenis, 
qux  nihil,  nifi  atomorum  incredibili  hac  celeritate  volitanti- 
um  contexturas  effe  volunt  >  In  eas  anguftias  fe  adduxit  ho- 
mo  imperitus,  ut,aut  omnem  fuam  difciplinam  perdat,  aut 
cuivispulvifculo  immenfum  pondus ,  quo  majus  non  habet 
terr*  globus,  inefle  dicat.  At  nihil  confiderate  dixit ,  fed 
tam  cruda  omnia  effutiit,  ut  nontam  mente,  quam  ventri- 
culo,  eructata  putarem.  Neque  enim  unquam  cogitat ,  an 
eonvenienter,  aut  rerum  natura  autipfefibi  loquatur,  fed 
eodcm  argumento  contrariis  contraria  convenire  facit  5 
quod  lequitur  cum  eo  quod  praeceffit,  tantum  abeft,  ut  con- 
veniat,  ut  in  re  quSque  contra  quam  ipfe  concluferit,  fi  hoc 
fit,  illud  non  effe  femper  fequatur.  Atque  ita  cum  omnem 
atomorum  motum  ab  internS  gravitate  provenire  ,  atque 
atomos  alias  aliis  graviores  effe  ftatuerit  5  continuo  omnes, 
quamdiu  per  inane  feruntur  ,  pari  celeritate  ferri  monuit. 
Kcif  fjJwfc  iovtccx&i  *Y<x,yx£pv  drnfJAtslfy  ,  oidfj  <ha  tS 
«(nftepvntji  fjt^KdvkwXofl®*.  Verum  ctiam  atomos  £quive- 
loces  efjenecefje  eji^quamdiuper  inane  fcrnntttr^  neque qnicquam 
efl^  quod  carnm  impetum  rctundtft. 

■  Nulli  de  nulla parte,  neque  ullo 

Tempore  inanepotefi  vacuum  fnbfijiere  rei, 
guin  fua  quod  natura  pctit,  conccdcre  pergat. 
Omnia  quapropter  debent  per  inane  quictum 
JEque  ponderibm  non  £quis  concita  ferri. 

Quifquamne  dubitaret  hos  homines  quicquam  tam  ,  quatn 
fibi  contravenire  conari  >  Quid  enim  apertius  effe  potuit, 
quam  fi  motus  a  fold  gravitate  fiat,  quo  fortior  fit  gravitatis 
vis,  eo  vehementiorem  effe  motus  impetum,  ut,  fifuo  pon- 
dere  qusdibet  atomus  cerd  celeritatis  ratione  moveatur,  an 
non  altera,  quse  duplo  gravic-r  fit,duplo  cclerius  moyebitur > 
Alioqui  dimidia  ifta  virtus,  qu3  alteram  fuperat,nullius  pon- 
derisdicenda  eft,  i.  e.  quanquam  duplo  fit  gravior,  nihil  ta- 
men  plus  gravitatis  habcre.  Atqui  tamen  ratione ,  qu^  no- 
bileeffatum  ftabilirevellet,  feipfemulto  fuperarc  videtur. 
Atomos  quamdiu  imparipondereper  inane  feruntur,  idcir- 
coaequiveloceseffe,  quod  ineonihil  fit,  quod  earum  im- 


Epicuri  <sr  Cartejti  Disp.III. 

petum  retundat.  Quis  enim,  nifi  ipfeEpicurus,  non  con- 
clufcrat  omncs  eo  impetu  ,  quem  fua  cuique  natura  dedit 
moveri,  cum  in  medio  nihil  fit,  quod  motum  aut  adjuvet, 
aut  impediar,  ficubi  ergo  impar  reperiatur  pondus ,  ea  per 
inaneimpari  impetu,  prodivers^  fui  ponderis  ratione,  ferri 
neceffe  eft.  Quin  etiam  quid  fi  fpatium  inane  pari  facilitate, 
tam  levibus,  quam  gravibus  locum  cedat ,  an  fit  proptcrea 
motus  caufa  ?  Si  non  fit,  certe  non  ab  aequali  fpatii  libertate 
fed  a  difpari  gravitatis  vi  insequalitatis  ratio  petenda  eft.  Si 
quidem  gravitatis  vim  exteriusinditam  effe,  fi  medium  per 
quod  moverent,  ubique  pro  majori  impreflione ,  eo  magis 
obftare  dixerat,  probabili  forte  conclufione  argumenti  exi- 
tum  invenerat,  atque  eventus  caulas  probabiles  ,  quamvis 
non  potuit  ipfe,  quivis,  qui  porcus  non  fit ,  afferre  poflet. 
Cum  vero  «equalitatem  motus  ab  inxquali  pondere  per 
xquale  medium  concluferit,intelligimus  hominem  indo&um 
non  prorfusfinecaus3,ut  aliasomnes,  ita  &  diflerendi  ar- 
tem  contempfiffe.  Cum  autem  tam  confertim  tantaque  uber- 
tateinhortulis  hujufmodi  Lolia  nafcantur,  fingulis  extir- 
pandisnon  nimis  haerendumeft,  unico  itaque  i&u,  quse  fu- 
perfiint,  cseteraexcindam.  Cum  ergo  pari  velocitate  om- 
nesferri  decreverit,  alias  tamen  aliis  non  modo  oblique,  fed 
icSti  linesi  incidere  ftatuit.  Si  autem  aequali  paflu  moventur, 
femper  eandemad  invicem  tuentur  diftanriam,  atqueidcir- 
co  nifi  ab  initio  coiverant ,  nunquam  coire  poflent.  Tum 
deinde  cum  hoc  occurfu  quafdam  velit  eo  impetu  in  con- 
trariam  viam  reflefri,  utnaturalem  nunquam  repetant,  nifi 
in  eam  aliis  occurrentibus  impellantur.  Qui  ,  qusefo,  ipfae 
fibi  invicera  obftare  poflent ,  cum  uno  communi  ponderis 
impetu  deorfum  nitantur  omnes  5  adeo  ut,  fiforte  altera  in 
alteram  illideret,  iftam  vehementius  prsecipitaret }  ipfo  au- 
tem  nequaquam  refiliret,  cum  quam  impellet,  fponte  na- 
tura?  deorfum  cedat ,  vel  fi  forte  paululum  refle&i  conti- 
gerit,  nihilominus  naturalis  gravitatis  nifu  a  repercuflionis 
vi  redempta  ftatim  rurfus  deorfum  protruderetur 

.  -DuriJJima  cum  (it 

Pondmbus  jolidis  — 


Cum 


Sect.V.        Hypothefes  eVertuntur. 

Cum  verd  poftquaminnato  pondere  in  certam  viam  tanto 
impetu  prsecipitari  ftatuerat  5  fi  tamen  al?^  aliis  occurrant, 
autfolum  incidant  in  contrariam  ,  e2  vehementi^  flefri ,  ut 
naturalem  nunquam  repetant ,  quanquam  in  eam  ingenitd 
propenfione  ferantur,  mortalium  certe  nemo,  nifi  ipfe,  qui 
infulse  omnia,  dicere  potuerat. 

Deturautem  (&  millealia,  imo  exceptS  re  foli  dcqu3 
difputatur,  omnia,fine  periculodare  licebit)  efle  gravitatem 
vim  ingenitam ,  eaque  aliquo  atomos  impelli.  Unde  tamen 
hucpotiufquam  illuc,  gravitatis  indoles  propendeat  ?  an, 
quoniam  ab  alteni  parte  fuperum  jacet  ,  ab  altera  inferum  ? 
Qui  autemin  immenfitate  fupra,  &  infra,  furfum,  &  deorfum 
inveniri  poflunt  ?  aut  fi  fint,  cur  ab  hac,  quam  ab  illd  parte, 
ab  una*,  quam  ab  omni  jaceant  ?  Cur  ergo  in  hanc ,  relidi^ 
iftt  immenfi  atomorum  imbres  corruerent  ?  Cur  non  qusevis 
huc  ruens  in  oppofitamregionem  avolare  poterat,cum  nulla 
ratio  fit,  quin  perinde  inferior  habeatur ,  ac  illa  in  quam 
abire  contigit  ?  An  quod  Lucretio  definire  placuerit, 

—  Nnllam  rem  pojfe  fua  v}, 
Corpoream  furfum  ferri,  furjumque  nteart. 

Praeclare!  Quamobrem  autem  in  infinito  hic  locus  furfum, 
ille  deorfum  dicatur  ?  at  fatis  fe  fecifle  putat  Poeta,  cum  id 
qui  fiat  dicere  oportet  ,  fi  folum  fic  efle  aflerat ,  quanquam 
nulla  aut  cau(a5  aut  ratio  fit ,  quse  hanc  regionem  furfura 
efle,  iftam  deorfum  definiat.  Si  quidem  centrum,  aut  me« 
dium  foret,  quo  tenderent ,  id  deorfum  dici  potuit,  atque 
ita  vulgari  hominum  confenfu  iftis  vocibus  uti  folemus  3 
qu«e  ad  centrum  ferri  intuemur,  deorfum  moveri  dicimus, 
qua?  a  centro  furfum  5  at  in  fpatio  ubi  nullum  fit  aut  medi- 
um,  aut  extremum ,  qui  de  locis  furfum  ,  8c  deorfum  lo- 
quuntur,  voces  quidem  tritas,  &  ufitatas  afferunt ,  at  eo 
quo  fine  ipfi  afFerunt,  nihil  fignificare  non  animadvertunt. 
Atqui  in  immenfitate  dentur  loci  furfum,  8c  deorfum,quam- 
obrem  tamen  atomi  uno  confenfu  omnes  in  hanc  potiuf- 
quam  iftam  regionem  fe  dederint  ?  fi  extra  locum  fuum 
corpore^  foliditate  ferantur ,  cur  vero  eadem  via  omnes  ? 
An  fpatium  quod  inferius  dicitur,  deorfum  trahat  ?  at  cum 

H  h  inanc 


2jg  Epicuri  &  Cartejii  Disp.IIL 

inane  fit,  qui  quicquam  valeat  ?  aut  fi  quas  inanitati  vis  in- 
effe  poffit,  quamobrem  non  eadem  ubique  ?  An  ipfa  cor- 
pora  fponte  ferantur  ?  quamobrem  vero,  cum  ubi  locorum 
iint,  iis  perinde  fit,  tanto  impetu  locum  altcrum  petant,  al- 
terum  averfentur  ?  Sirem,  ut  philofophcs  decet,  seftimare 
vellent,  nullam  caufam,  quae  earum  motum  definiat,  inveni- 
rent,  nifiaut  in  certam  viam  externo  impulfore  mittantur, 
aut  intern3  fui  libertate  viam  alteram,  cum  altcram  poflent, 
elegerint.  Egregie  autemGaffendus  (qui  fe  indofti  magi- 
ftrivice  fepius  vapulandum  dedit)  rem  explicafle  fe  putat, 
cum  fepius  repetat,  quanquam  in  immenfitate  rcgiones  fur- 
fum,  Stdeorfumfuanaturanondefiniantur,  eam  tamen  re- 
gionem  furfumappellari,  e  qua  adveniunt  atomi ,  eam  de- 
orfum,  in  quamabeunt.  Atque  ita  profe&o  poft  ingentes 
hiatus,  Epicurei  nihil  femper  dicere  folebant.  En  enim  to- 
tius  rei  ab  initio  ad  exitum  hypothefin !  Si  percontemur 
quid  fit  quod  atomos  moveat  ?  a  gravitate  moveri  inquiunt. 
Si  quidfit  ifta  gravitas  ?  Eft  qua»dam  atomis  innata  qualitas, 
qua  deorfum  feruntur.  Quo  refponfo  non  acrius  rem  expe- 
diunt,  quam  fi  dicant,  deorfum  moveri,  quod  deorfum  mo- 
veantur.  At  fi  omnino  moveantur ,  cur  huc  potiufquam 
illuc  ?  QuiagravitaVis  indolesfit  deorfiim  ferri.  At  cur  in 
immenfitate  deorfum  ab  hac  potiufquam  ab  parte jaceat? 
Quod  inquit  Gaffendus  (nam  magiftro  extremsi  fua  difficul- 
tate  auxilium  ferre  vellet)  eo  ferantur  atomi.  Atq$  ita  tandem 
poft  tot  egregios  ingenii  conatus,  reseo  perdu&a  eft,  ato- 
mos  huc  moveri,  quod  deorfum  fit  9  &  deorfum  efle  quod 
huc  moveantur  atomi.  Plaudite. 

Sec T.  VI.  Ha&enus de  atomorum natura ,  carumque 
motu  naturali  diximus  de  motu  autem  declinationis  non 
opus  eft  multa  dicamus,  cum  non  modo  ad  libidinem  Sc 
fine  causa  fingatur,  fed  alterum  motum,  quem  naturalem, 
&ingenitum  effeftatuunt,  firre  causd  plane  eripiat  :  quip- 
pe  fi  atomi  fuo  pondcre  ad  lineam  moveantur ,  a  fe  decli- 
nare  non  poffent,  vel  fi  afe  declinationem  habeant,  gravi- 
tate  naturali  ferri  non  poffent  ad  perpendiculum.  Rem  ve- 
£c  Fin.i.  i.  ro  totam  acriter ,  &  copiose  redarguit  Cicero.  Cenftt  (in- 
quit)  eadm  illa  indiviana9  &  folida  corpora  ferri  fuo  deer- 

fum 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Se  c  t.  VI.        Hypothfes  eVertunturi 

fum  pondere  adlineam,  hunc  naturalem  ejffe  omnhtm  corporvm 
motum.    Deinde  ibidem  homo  acutus^  ciim  illud  occurrcret^Ji 
omnia  deorfum  e  regione  ferrentur^      ut  dixi,  ad  lineam^  nun- 
quam  fore^  ut  atomus  altera  alteram  pojjet  attingere.  Itaque 
rcm  attulit  commentitiam  5  dedinare  dixit  atomum  perpaulum, 
quo  nihilpoffitfieriminus:  ita  effici  complexiones ,  &  copula- 
tiones^  &  adhttfiones  atomorum  inter  fe^  ex  quo  efficeretur  mun- 
dus^  omnefque  partes  mundi^  qu<tque  in  eo  efient.    g>u£  cum  res 
tota  fiUa  fit pueriliter,  tum  ne  efficit  quidem  quod  vult.  Nam 
&  ipfa  declinatio  ad  libidinem  fingitur  (aitenim  declinare  ato- 
mum  fine  causa^  quo  nihil  turpius  Phyfico  quam  fieri  (ine  causa 
quicquam  dicerej  &  illum  motum  naturalem  omniumponderum, 
ut  ipfe  conflituit,  e  regione  inferiorem  locum  petentium fine  cau- 
sa  eripuit  atomis.    Nec  tamen  id  cujus  causa  h<tc  finxerat  af 
fecutus  ejlj  nam  (i  omnes  atomi  declinabunt ,  nuIJ<e  unquam  co- 
h&refcent :  (ive  ali<£  declinabnnt  3  alioe  fuo  nutu  rcUe  fercntur^ 
primumcr/t  hoc  quafi  provincias  atomis  dare^  qu£  re&e,  qu<t 
obliqueferantur.    Prxclara  fane  difputatio,  atque  ipfo  Cice- 
rone  digna.  Quid  ergo  refpondeatis  Epicurei  ?  Quid  enim 
rifu  &  fibilisdignius  effe  poflit ,  quam  ut  qui  rerum  caufas 
ingenti  fupercilio  inveftigare  prse  fe  ferat ,  quidvis  non  mo- 
do  citra,  fed  contra  vim  naturc  comminifcatur  >  Quid  Phy- 
fico  turpius  efle  potuit,  quam  ut  cum  primum  atomos  na- 
turali  fu£  gravitate  ad  perpendiculum  ferri  dixerat,  eafdem 
tamen,  cum  non  modo  nihil  fit ,  quod  declinationem  effici- 
at,  fed  etiam  cum  naturale  pondus  eidem  repugnet ,  decli- 
nare  dicat  ?  An  non  pudeat  tam  infulfi  magiftri,  qui  ifta  non 
modo  dicat,  fed  tantd  fiducid  dicat :  nifi  enim  incredibili 
ftupiditate  oppreflus  fuerat,  ftultum  eflb ,  qui  taliadiceret, 
nefcire  non  potuit  5  atqui  cum  animo  clato,  Democriti  con- 
temptu,  fuperciliorum  contraftione  exultans  diceret,  com- 
muni  fe  hominum  fenfu  caruifle  oftendit.    Caufatur  tamen 
Gaifendus ,  (8c  dolet  quidem  tantum  virum  omnem  fuam 
eruditionem  homine  indo&o  defendendo  tam  demifse  tam- 
que  inutiliter  abjecifle.)   Quid  autem  ipfe  ?  "  Eam  effe  in- 
fcC  genii  humani  imbecillitatem ,  ut  objici  idem  nemini  non 
«  ^0?^    ^arn  *n  concretionibus  quidem,  feu  in  rebus  com- 
"  pofitis  reddere  rationcm  diverfarum  affeftionum  ,  ex  af- 
cc  fumptis  principiis    aliquatenus  pofiumus  5  at  de  ipfis 

Hh  2  pnn- 


240  Epicuri  <sr  Cartefii  Disp.IIL 

"principiisdicere  nihil  aliudlicet,  nifi  quod  ha?cifto,  illa 
u  illo  modo  fe  habcant  ex  fuae  natura  neceffitate,  c&mignp- 
"  rcmus  germanam  caufam  ob  quam  ita  fe  habeant,  imo  curn 
«  ea  f  ruftra  quaeratur  nifi  fit  eundum  in  infinitum  :  Adeo  ut 
-:  proinde  non  modo  Epicuro,  fed  Peripateticis ,  &  Stoicis,- 
a&  c^tcrisobjicereliccat,  provincias  ipfos  principiis-dare' 
"  quoddicere  nequeant,  quaremateria  iners  fit,  caufa  adtu- 
«  o&i  imo  neque  cur  igniscalidus,  terra  gravis.  Ac  nemo 
w  quoque  dicere  valeat  quprfum  aftra  omnia  non  ferantur 
"motUiEquatoriparallelo,  fed  quorundam  motus  in  obli- 
"quumfit$  quorfumitem  omnes  Planeta?  per  Eclipticam, 
c:aut  motufaltemipfiparallelo  non  incedant,  fed  qu^dam 
c:  oblique  ad  ipfiim  ferantur :  cum  quicquid  demum  refpon- 
c:  deatur,  conftet  hoc  effe  provincias  dare,  non  vcram  cau- 
ccfamdicere.  Atqui  virerudite,  hebetior  eft  tuus  Epicu- 
rus,  quam  ut  omni  tuoacumine,  autdefendi,  autexcufari 
poffit  5  fcire  enim  debuifti  (  &  quidem  optime  nofti ,  nifi 
quod  diffimulare,  &  ultro  hallucinari  velis ,  quomeliusvi- 
rum  ofcitantcm  quodammodo  excufare  videaris)  ha?c  a  Ci- 
cerone  objici,  non  quod  Phyfico  turpe  reputaret  principiis 
provincias  dari,  fed,utab  Epicuro  tuo  dantur ,  fine  causi 
dari.  Cum  enim  finxerit  atomorum  alias  refte,  alias  oblique 
frrri,  an  non  inepte  finxit,  cum  nulla  fit  caufo  qu#  illas  in- 
clinare  fecit,  quinquxreliquas  quoque  omnes  inflefteret? 
Atque  hoc  eft  quod  ei  fummo  jure  vir  do&us  exprobra- 
vit,  non  quod  principiis  fuis  fuas  dederit  provincias ,  fed 
quod  pro  libidine,  &  abfque  causS  dederit :  cum  alioqui 
principiorum  provincias  fcire,  id  ipfum  fit,  quodpr^cipue 
quaerunt  Phyfici,  in  quo  tamen  nihil  proficiunt ,  nifi  pro- 
vinciarumquoque  caufam  aflequantur  5  qux  nifi  Deus  fu- 
erit,  quiomniaincertos  ufus,  &  fines  procreavit ,  ctiamfi 
ut  ais,  Gaflende,  in  infinitum  iverint ,  nullam  tandem  cau- 
faminvenient$  finineo  fiftatur,  veram  &  germanam  omni- 
um  tum  principiorum,  tum  provinciarum  caufam  invenere 
Cum  ergo  idem  Pcripateticis ,  ScStoicis,  &  cxteris  objici 
pofle,inquis,jureinquam,  omnibus  objici  debcre  qui  prin- 
cipns  fuis  provincias,  nullo  autem  authore  affignatas  de 
derunt.  Si  ergo  Peripatetici ,  aut  Stoici ,  aut  quivis  alii 
yanas  va.rns  natura?  partibus  diftributas  efle  velint,  atque 

nulli 


Sect.VI.  Hypothefes  eyertuntur. 
nulla  interim  causS  ufi  funt,  qua?  illas,  ut  vifum  eft ,  difpo- 
fiierit,  eodem  quo  vos  crimine  verfantur  omnes.  Et  qui- 
dem  quemadmodum  nugati  fint,  qui,  quamobrem  terragra- 
vis  fit,  caufismechanicis  explicare  velknt  ,  jam  ante  dixi- 
nrns,  &  quantas  ipfe  fpeciatim  Ariftoteles  in  eadem  re  nu- 
gas  egerit ,  inferius  dicemus.  Atque  quidem  fiqui  poft- 
hac  ejufdem  rationem  alio  quocunque  modo  eruere  labo- 
raverint ,  nifi  tandem  in  numinis  confilium  devolvi  patien- 
tur,  aut  iifdem,  aut  fimilibus  ineptiis  irretiri  fempcr  fen- 
tient.  Quid  ergo,inquies,Philofophia  opus  eft,  fi  nodi  om- 
nes  hocuno  iftu  difrumpantur,  lic  voluiffe  Deum>  Imo 
Philofophi*  raunus  effe  dicimus  primumrerumopificem  in- 
veftigare tum  deinde  qui  artenaturae  ordinem  inftituerit, 
quafquerebusfacultates,  feu  (ut  a  Cicerone  appellantur) 
provincias  dcderit.  Atque  hoc  eft,  quod  philolophis  ne- 
gotium  f aceffit,  ut  quoinftituto,  qua  caufarum  ferie,  qui- 
busrcrum  viribus  emciantur  naturae  opera,  intelligant.  At- 
que  five  mechanifmo,  five  alio  quocunque  modo  fiant ,  aut 
ad  opificis  artem  referre  oportebit,  aut  ad  nihil.  Cum  au- 
tem  in  folius  materiae  fe  fu3  fponte  fabricantis  mechanifmum, 
omnem  omnium  rerum  rationem  refundatis,  pcrinde  agitis, 
ac  fi  quis,  cum  deprehendat,  quoapparatu,  &  quibus  or- 
ganis  automaton  quodvis  motus  fuos  obeat,  &  uiufuo  fun* 
gatur,  explicatumftatimiret,  quibus  materi*  legibus  ipfa 
machina  fe  ipfam  in  talem  fabricam  difpofuent*  quod  ip- 
fumeft,  quod  mechanicam  ftultitiam  ,  &creduhtatem  effe 
dicimus.  Cum  vero  pergas  neminem  dicere  valere ,  quor- 
fumPlanetae  omnes  non  motu  ^Equatori  parallelo,  fed  obli- 
que  per  Eclipticam  ferantur  \  quanquam  in  Epicuri  causi 
nihil  mclius  dici  poftit ,  tamen  ab  homine  aceirimi  ingenii 
diftum  non  putarem  5  quod  enim  motu  TEquatori  parallelo 
non  incedant,  nihil  refponderi  poteft,  nifi  quod  ifta  motus 
ratione  fuis,  quas  furnmus  opifex  cuique  praefcripfit,  pro- 
vinciis  fungantur.  Suas  itaquc  provincias  cum  obtmuerint, 
nonne  plane  videseam  motus  cujufquc  obliqui  caufimi  efle, 
quxifti  ratione  moveri  velit,  nt  fines,  ad  quos  in  eorum  mo- 
tibusconftituendisrefpexit,  affequantur.  Atqiu:  hoc  eit, 
quod  ubique  dicimus,  fublato  numine,  omnem  quoqueto.- 
liphilofophiam,  qjaod  fine  eo,  nequidem  unius  phaenome- 

Hh  3  ni 


Epicuri      Cartefii  Disp.III. 

ni  ratio  fblvi  potuiflet.  Etenim  cum  in  ipfam  (ut  inquis) 
naturae  neceflitatem  venerimus ,  qua*  caufarum  naturalium 
prima  fit  3  fupereft  adhuc  fcifcitandum,  quse,  aut  unde  ifta 
neceflitas  3  fi  aDeo  petamus,  foluta  res  eft,  fin  alias,  tan- 
dem  tota  caufarum  ferks  in  nullam  caufam  devolvitur.  Quid 
enim  ifta  naturae  ncceflitas,  nifi  ipfa  caufarum  naturalium  fe- 
ries,  utplaneiftarefponfionenihilmeliusdicatur,  quamres 
omnes  eo  quod  fic  fe  habeant,  fic  fe  habere.  Atque  etiam- 
fi  fit  necefiitas  ifta  non  ipfa  natura ,  fed  quoddam  quafi  na« 
tura?  principium,  nulla  tamen  caufa  idonea  fuerar,  quse  hanc, 
quam  cernimus,  natura?  (eriem  inftituerit :  Cum  enim  fum- 
mi  utilitate  conftituta  fint  omnia,  caufam  a  vobis  impetra- 
mus ,  quamobrem ,  nifi  ab  efFe&ore  fapientiflimo  ?  Veftrse 
enim,  fi  placet,  Natunedabimus,  utquot,  &  quantacunque 
vultis,  efficiat,  ut  tamen  fapienter  omnia,  cum  nullo  confilio 
utatur,  unicareseft,  quam  ut  dicatis,  ubique  poftulamus, 
atque  vos  omnes  nihil  dixifie,  id  ipfum  eft,  quod  contra  om- 
nes  difputandum  fufcepimus.  Quanquam  igitur  alii  folas 
rerum  utilitates,  ad  quas  folas  refpexiffe  debent ,  in  naturse 
contemplatione  praeterierint,  tuum  tamen,  Gafiende,  neque 
acumen,  neque  candorem  dccet ,  nifi  quod  aliter  defendi 
non  potuit  Epicurus,  earum  oblivifci.  Si  crgo  ad  eas  re- 
fpexifle  velis,  videras  quicaufam,  quas  provincias  dedit 
invenire,  fit  veram  caufam  invenifle.  Quanquam  denique 
multo  adhuc  deteriusruattuus  Epicurus,  qui  rebus  natura- 
libus,  non  modo  provincias  finecaus^,  fed  iifdem  contrari- 
asdedit.  Ctim  enim  cenfuerit  mundum  ex  atomis  fieri,  ato- 
mos  coire,  quod  quaedam  re&e ,  quaedam  oblique  ferantur. 
At  quamobrem  re&e  alia?,  alias  oblique?  An  a  naturae  ne~ 
ceflitate?  Hoceft,  quodei  maxime  exprobramus  fuas  non 
modo  ad  libidinem,  fed  contra  naturse  leges  atomis  provin- 
ciasdare:  Undeenim  ifta  tam  varia  naturae  neceflitas,  quse 
alias  inclinare  efficeret,  alias  refte  fcrret,  cum  natursenecef- 
fitate  refte  ferantur  omnes  ?  Quam  autem  non  dicam  ignava, 
&  inutilis  fit  ifta  philofophia ,  fed  prorfus  fatua ,  qu3  pofc 
longam  caufarum,  Sc  effeauum  feriem  omnia  tandem  in  cau- 
fam  primis  ipfarum  rerum  facultatibus  contrariam  devol- 
vantur.  At  quanquam  principiis  provincias  fine  caus^  con- 
fultricc,  ad  libitum  comminifci3  ut  foletis,  puerile,  &  turpe 

exifti- 


Sect.VI.        Hypothfes  tyertuntur. 

exiftimemus}  fitamen  talis  revera  fuerit,  quae  initio  fuam 
cuique  proprietatem  indidit ,  cogit  ipfa  rerum  naturae  ra- 
tio,  ut  nonmodo  rei  cu jufque  provinciam,  fed&  provinciae 
cujufque  authorem  inveftigemus.  Qua  quidem  vi&  in  Dei 
notitiam  pra?cipue  ducimur$  cum  enim  rebus  omnibus  fuas 
provincias  affignari,  &  fingula  ad  fuum  finem  dirigi,  fuo- 
que  munere  fungi  videamus  $  aut  res  ipfe inter  fe  convenere, 
aut  alieno  confilio  provincias  fuas  accepere :  Si  hoc,  Deus 
cft,  quiquodque  ad  fuum  finem  direxit,  &  fuam  cuique 
provinciam  dedit  3  fin  iftud,  hoc  non  fblum  eft  atomis  pro- 
vincias,fcd  prudentiam,  &rationem  dare,quafiin  confilium 
quandoque  coiiflent ,  atque  quid  agerent ,  inter  fe  pafto, 
feu  fenatufconfulto  quodam  confenfiflent.  Ita  ut  demum 
provincias  inter  fe  dividerent ,  atquc  ut  rerum  natura?  op- 
time  expedire  videbatur,  fuum  quasque  munus  adiret.  Sic 
cum  mundum  fieri  non  pottiifleintellexerint,  fi  refte  omnes 
ingenitd  fu&  gravitate  deorfum  ferrentur  ,  idcirco  pars  vim 
naturae  fequi,  pars  contra  vim  naturae  declinare  voluit,  non 
aliter  quam  ad  magni  archite&i  mentem  egregie  quidem 
cecinit  Lucretius. 

Illud  in  his  quoque  te  relus  cognofcere  avemus^  lib. 
Corpora  cum  deorfum  re&um  pcr  inanc  feruntur^ 
Ponderibus  propriis  inccrto  tempore  ferme 
Incertifque  locis,  Jpatio  decederc  paulum 
Tantum^  quod  minimum  mutatum  diccre  pojjis  l 
Quod  nift  declinarc  folerent^  omnia  dcorfum 
Imbrk  uti  gutt£  cadcrcnt  per  inane profundum  ; 
Nccforet  ojfenfus  natus^  ncc  plaga  creata 
PrincipHs^  ita  nil  unquam  natuva  creajjct. 

An  vero  norunt  atomi  mundum  fieri  non  potuifle ,  nifi 
earum  quaedam  a  motu  naturali  declinarent  ?  Si  norunt ,  il- 
larum  cum  prudentiam,  tum  virtutem  fatis  mirari  non  pof- 
fumus,  cum  naturali  propenfione  ultro  deceflerint,  quo  me- 
liusuniverfo  confultum  fbret.  Pra?claras  atomorum  fami- 
lias,  nec  minus  quam  Deciorum  illuftres  !  qu£  rebus  fuis 
pofthabitis,fe  rei  publicae  utilitatibus  devoverunt,  neque,  ut 
ipfi,  fibi  hoftium  telis  vim  fieri  paflfe  funt ,  fcd  ipf* 

K  cerunt,  . 


Epknri  &  Cartefi  Disp.IIL 

eerimt.  Si  vero  non  norunt  ,  quomodo  qusefo  vos  a  natu- 
rali  motufe  authuc,  aut  illuc  cujufvis  finis  caus3  ,  fle&ere 
potuiftent  ?  Quid  autcm  refponfi  quicquam ,  in  re  qu3que 
a  vobis  fcifcitemur ,  qui  quicquid  dicitis ,  an  cum  iis  quse 
•anteceflerunt,  aut  fecutura  funt,  ancumrerumnatud,  aut 
fenfuumexpcrientiaconfentiat,  curae  nihil  habetis  5  fedmo- 
do  cum  un3,  modo  cumaltera,  modo  cum  vobis,  modo  cum 
omnibuspugnantiacantatis:  Ut  quidemfi  communi  homi- 
•num  rationi  bellum  indicere  velitis,  philofophiam  e  pluribus 
contrariis,  magifque  inter  fe  pugnantibus,  conflare  non  po- 
tuiiTetis.  Ita  nunc  cum  rerum  naturam,  contra  naturse  vim, 
motus  obliqui  auxilio,  Poeta  vefter  fe  abfolviffe  putat,  ipfis, 
qui  proxime  fequuntur,  verficulis,  eundem  abjicit  5  idque 
nulll  aM,  aut  majori,  aut  meliori  ratione,  nifi  folum  quod 
communi  hominumexperientiae  adverfetur. 

£>uare  etiam  atque  etiam  paulum  inclinare  ncceffe  eji 
Corpora  :  nec  plufquam  minimum :  ne  fingere  motus 
Obliquos  videamur  :  &  id  res  vera  refutet, 
Namque  hocin  promptu^  manifejiumqne  eji  videmus^ 
Pondera  quantum  in  Je  eji,  non  pojfe  obliqua  meare^ 
Ex  fupero  cum  prtcipitant :  quod  cernere  pojfis. 
Sed  nihil  omnino  reUa  regione  viai 
Declinare,  quis  eji  quipojjit  cernere  fefe  .<? 

Necre&um,  nec  obliquum  effe  concedes?  Atfane  fineu- 
ter  fit,  omnino  nullus  eft.  Importunos  homines !  quoties,  & 
quam  aperte  ipfi  contra  fe  dicere  fuftinebunt,  quam  quod 
femel  temere  dixerunt,  non  defendere.  Quanquam  atomis 
naturale  fit  refte  ferri,  non  tamen  refte  ferentur ,  ne  nil  un- 
quamnaturacreaffet.  Tum  deinde  quanquam  declinent,  hoc 
eft,  oblique  ferantur  ,  oblique  tamen  ferri  non  dicendum 
eft,  quod  id  res  vera  refutet.  Atque  adeo  praecipuo  totius 
philofophi^  decrcto,  non  modo  ipfos  fecum  apertiffime 
pugnare  (id  parum  eft}  fed  8c  manifeftam  contumeliam  ipfi 
rerum  natura?  commumque  omnium  experienti^,  inferre  non 
pudet. 

Quanquam  autem  hic  motum  obliquum,  tum  quod  na- 
tura?,  tum  quod  experienti^  repugnet,  explofiffevideatur, 

tamen 


Sect.VI.        Hypothefes  evertwitur. 

tamen  paulo  poft ,  cum  opus  fuerit ,  eadem  fabuld  rurfus 
magiftrum  fecutus  utitur  5  ut  fcilicet  impofitam  rebus  omni- 
bm  aDemocrito  neceffitatem  declinaret}  fienim,  inqtfit, 
motus  certo  ordine  progrediatur  ,  inevitabili  lege  fierent 
omnia,  at  cum  qusedamlibere  fieri  videamus,  incertum  effe 
motuum  ordinem  necefle  eft,  cujus  nulla  alia  caufo  eflepof- 
fit,  nifi  obliquitas,  &  declinatio. 

 Ne  res  ipfa  neceffum 

Inteftinum  habeat  cunUk  in  rebus  agendis 
Et  deviBa,  quaficogatur  ferre,  patiqt/e, 
Id  facit  exiguum  chnamen  principiorum. 

At  cur,qusefo,plus  libertatis  motui  atomorumobliquo,qnar* 
refto,  tribuatur ?  Etenim  cum  ftati  fua  lege  quselibet  feratur 
atomus,  quomodoliberius  defcendet  fi  oblique,  quam  fi 
re&e?  Anip(aatomust)bHque  ferrieligit?  Ifto  autcm  pa- 
£0,  cuivistribuendaeftmens,  &ratio.  An  neccffario,  Sc 
<:erta  lege  fleftat  ?  fi  ita,  quis  non  videt  idem  fore  neceffum 
intefiwum^  ac  fi  line2  re&iferretur  ?  Atqui  vero  his  aliifque 
hu jufmodi  innumerabilibus  nseniis ,  etiamfi  millies  objicias, 
nihil  habet  vir  gravis  quod  refpondeat ,  nifi  aut  quod  ita 
cfle  necefle  eft,  ne  nil  unquam  natura  creaflct ,  aut  (quod 
ubique  monet )  avius  a  refta  longe  rationc  recedk.  Et  quid 
mirum?  ut  enimaliifuam  anatura  philofophiam  fumcndam 
effe  putant,  &  quid,  quidque  velit ,  aut  vakat,  exipfius 
rei  contemplatione  difcere,  &  docere  conantur,  atque  quod- 
cunque  quocunque  modo  fadtum  vident,  eo  quo  fa&um  eft 
fieri  credunt.  Hi  e  contra  naturam  fuae  philofophise  fub- 
jugare,  atque  fuas,quasvolunt,  leges  praefcribere  nituntur, 
atque  fecum  modo  confcntire,  modo  diffentire ,  &  quidvis 
tentare  jubent,  ut  ipforum  hypothefi  obfequatur.  Atque- 
ita(utverboomniacompleftar)  Epicurus,  quo  atomis  fub 
niotus  principium  inveniret,  gravitatem,  vim  cuique  inter- 
namefle,ftatuit,quanquam  omnia,  qusedecidunt  insequali 
impetu  moveri  noverit,  atque  idcirco  noninnati  facultate, 
qu*,  ciimeademfemper  fuerit,  eandem  femper  propenfionis 
vim  cieret.  At  deinde  fit  ingenita  facultas,  cur  huc  potiuf- 
quam  llluc  feratur?Quod  dcorfum  fit.Quid  eft  autem  quodre- 

I  i  giones 


Eftcurl  &  Cartejii  Disp.III. 

giones  furfum,  &  deorfum  in  immenfitate  definiat  ?  Atomo- 
rum,  inquit,  motus.  At  cumcitra  caufim  motum  eumque 
deorfum  finxit,  univerfi  ftru&uram,  ne  non  defenderet,  im- 
mutavit :  &  idcirco  planam  cfie  terra?  figuram  docuit,  quan- 
quamnihil,  automnibus  mundi  ph^nomenis ,  aut  maxime 
obviis  philofophia?  principiis,  aut  cujufque  oculis  repug- 
nantius  dici  potuillet.  At  id  quoque  cum  detur,  atomofque 
internl  gravitate  refta  deoifum  ferri  3  fin  ita  ,  quomodo , 
tandemcoirent  ?  Declinantpaululum,inquit.  Quamobrem 
vero  ?  Nulla  alia  ratione,  nifi  ut  finem  fuum  aflequantur,  fi 
enim  natura?  impetum  omnino  fecut^e  fuiflent,  nil  unquam 
naturacreatlet.  At  tamen  quoniam  manifcftum  efle  vide- 
mus,  pondera,  quantum  in  fe  eft5  non  pofle  obliqua  meare5 
ex  fupero  cum  praecipitant  5  quanquam  declinatione  fiant 
omnia,  nihil  tamcn  declinare  putandum  eft.  Hominum  pro- 
fe&6  an  ingenium ,  an  modeftiam  magis  miremur 5  nefcio  5 
idenimnifi  fingulare  haberent,  non  poterant  in  omnibus. 
tam  crafse  nugari,  hanc  tamen  nifimajorem  obrinuerint,  non 
poterant  tam  craflis  ineptiis  tamdiu,  tamque  infolcnter  fe 
efferre.  Denique  cumhomines  polliceri  audiamus  fe  expli- 
caturos,  quemadmodum  fold  naturae  vi  creentur  omnia ,  e3, 
autem  arte  rem  ab  initio  ad  exitum  perduxifle  videamus,  ut 
demum  contra  omnem  naturae  vim,  fenfiiumque  fidem,  fafra 
omnia  decreverint,  ne,  fifua  vi2  progrefla  fuerat5nil  unquam 
natura  creaflet,  quid  agendum  eft5nifi  ut  fumma  fane  philo- . 
fophorum  acumina  dii5  hominefque  plaudamus? 

Sect.  VII.  Hxc autem cum  tam  prolixe  difputavero,, 
nelcio  qud  excufatione,  qui  tam  nugatoria  tam  diligenter  co- 
natus  lum  evertere,  me  ipfe  defendam.  Quoties  enim  homi- 
nis  (apientiam,  &  eruditionem  mecum  cogitare  foleo  5  tam 
•ftudios£5  cum  indofto,  &  pror(us5fatuo  nugatore5  difputafle 
pudet.  Scilicet  tantis  ubique  nugis  dele&atur  5  ut  qui  eas 
ferio  refutatum  iret5  doftis  omnibus  de  judicii  debilitate  in 
iufpicionem  ipfe  veniat5  quod  cum  refutatione  quaivis  dig- 
nas  aeftimaret5  plufquam  fapientem  decet,  de  iis  ^ftimarc 
videretur.  Cumverohominis  authoritatem5  difcipulorum 
numerum,  difciplinae  vim  longe5  lateque  diffufam,  mecum 
igfe  contra  nieditatus  fim3  majorieam  fedulitate,  quam  me~ 


Sect.VH.       Hypothejes  e^crtnnltir.  \ 

ruit  ipfa,  profligandam  effe  cenfui.  Saltem  ut  qui  fint  ho- 
mines,  &  quo  acumine  prsediti ,  intelligaraus ,  qui  aut  pri- 
muni  impias  difciplinas  tradunt,  auttraditastuentur.  Cum 
enimtam  abfurda  fint,  atquecommunifcnfualiena,  quseaf- 
ferunt,  oracula,  quid  concludemus ,  nifiquicquid,  qui  ta- 
iia  creduut,  cenleant,  prorfus  ridiculum  fore  ?  Adeo  ut  ni- 
(i  impietas  fua  ip(a  ftultitia  ruat,  authorum,  quos  fempcr  ha- 
buit,in  magnam  fufpicionem  veniret^  nili  enim  ab  omni  fa- 
pientialonge  alienum  fuiflet,  viris  tam  fatuis  non  potuit 
tam  placcre.  Hifce  ergo  poftulatis  everfis,  quibus  tum  tota 
nititur  difciplina,  tum  illi  maxime  gloriantur,  cxtera  brevius 
conficiam.  Quanquam  tamen  omnes  eorum,  per  fingula  na- 
turx  pha?nomena,  rationes  fequar ,  ut  liqueat  virum  iftum, 
etiamfi  do&orum,  &  fapientum  quamplurimis,  &nunc,  8c 
ohm  fumm3  admiratione  habitus  fuerit,  unius  fapientis,  aut 
Veibi ,  aut  cogitati  compotem  non  fuifle  :  Poftquam  ergo 
fuperiora  omnia  (pro  fu3  modeftid)  arripuerunt  Epicurd, 
fidenter  ftatim,  &  intrepide  fumunt  non  modo  totiushujus, 
quem  afpicimus  mundi ,  fed  aliorum  innumerabilium  pul- 
chritudinem^  vagis  atomorum  erroribus,  quadam  rerum  ne- 
ceffitate  effici  debere,  quafi  fieri  non  pofiet,  ut  aliter  quam 
evenit,  evcniret.  Qpam  breviter ,  8c  rotunde  ipfe  Epicu- 
rus  corpufcula  undequaque  per  inane  vagantia  tandcm  m 
elegantem  hanc,  quamvidemus,  mundi  machinam  necefla- 
riocoire,  atque  tamdiu  cohaerere  aflerat !  0O8g  &t  £  tb*  Ep. 
cipyjis  oveL7ro\n^€is  *tf£  oi^gptp&SV,  tvtwv  cv  th\  tm  *<po-^»  yir 
\ka\  i&  Sb%<x£,iv,      T  clrclyy,luj  Tviullwy  <£  <z^).oSbv  ov^Afl^, 

Cum  mnndus  procreatus  eji^  eosfaSos  fuijje  atomorum  fe  convoU 
vcntinm  circumplcxus^  nt,  creatis  exindc  corporibus  caslejtibuf 
nata  (it  in  ijiis  h<ec  necejjitas,  ut  &  (ic  moveantur,  &  tales  cir- 
cuitus  obthcant.  Ita  quidem  fi  femel  dixerit  magnus  Epi- 
curus,  nonmodohunc,  quemvidemus,  mundum,  fedalios 
innumerabiles  nafci,  quemadmodum  aut  ipfe  juflit,  aut  ipli 
maxime  placuit,  quis  dubitare  aufus  eft  !  neque  fecus  Vel^ 
leius:  In  hacigitur  immen(itate  latitudinum,  longitndinum^  al- 
titndinum  infihita  vis  innumerabilinm  volitat  atomorum  ,  qu£ 
interjeSo  inani  coharefcunt  tamen  inter  Jl\  &  ali<£  alias  appre- 
hendentes  continuantnr,  ex  quo  efficinniur  h&rerum  form^at- 
quefignr^  quas  vos  efficipojje,  (wefollibus,  &  incudibus,  non 


Eficuri  <&  Carteftl  Disp.IIL 

piatis.  Praeclare  philofophantes !  Vos  quoque,  Epicurev 
lapides,  ligna,  clavos,  calcem,  aliaque  rudera  temere  in  cu- 
mulum  congeratis,  quid  dubitetis,  quin  ita  (ingula  fuis  fe 
locis  pofuerint,  ut  ex  omnibus  tandem  pulcherrimum  oria- 
turpalatium?  E  rotuhs,  malleo,  nola^,  aliifque  id  genus 
machinulisad  invicem  forte  commiffis ,  aliifque  alias  fponte 
apprehendentibus  horologia,aliave  quafcunqueautomata  ef- 
ficiatis,  quas  vos  quoque,  Epicurei,  effici  pofle  fine  follibuis, 
ac  incudibus  non  putatis.  Iftuc  autcm  veftrc  phyfic^  pri- 
mum,  &  imum  eft,  ultra  quod  progredi  nunquam  conamini, 
ut  atomos  quoquo  modo  in  aggeriem  quandam  colligatis  7 
an  veromoles  ifta,  qua>  ex  ejufmodi  fortuitoconcurfu  fieret, 
quovis  ornatu,  aut  qulvis  utilitate  fe  in  fabricam  archite- 
ftari  poflet,  M  phy fica  ut  explicetur  nihil  interefle  putant^ 
fed  unicum  hoc,  ex  atomis,  qusecunque  fiunt,  fkri  omnia  im- 
portune,  &  femper  urgent.  In  ipfam  vero  rerum  fokrtiam^ 
quicquam  inquirere  nulli  folicitudine  tenentur,  atque  an 
quaarte,  aut  utilitate,  quidque  fiat,  nunquam  inquirunt,(ed 
de  ipfo  mundo,  omrnque  ejufdem  parte,  tanquam  rudis,  & 
indigeftaquxdamatomorum  molcs,  omnis  ordinis,usus,  8c- 
opportunitatis  expers  fuiflet  ,  balbutire  conantur.  Atque 
quidem,  fi  ejufinodi  fuiffet  moles ,  temere  &  citra  confiliuin 
fa&am  fuifle,  fi  placet,  ipfe  dicerem.  Quemadmodum  fi  la- 
pides,  ligna,  ca?menta,  aliaque  rudera  varie  ,  &  perturbate 
aggefta  afpicerem,iftiufmodi  rerum  ftruemartificiscujufpiam 
induftria?,  &  iolertia*  ipfe  non  referrem  5  templum  autem,. 
autdomum  nullo  architefto,  fed  temerario  lapidum,  trabi- 
um,  &  clavorum  concurfu  extrui  potuiffe,  vel  quidem  fufpi- 
cari  puderet.  Atdeindefi  auri,  argentique  indomiti  maft 
fts,  xs  rude,  lapidesfcabros,  ebur  irapolitum,  lignum,  glu- 
ten,  &  gypfum  varie  inter (e  nullo  ordine  confula  viderem, 
iftudquidem  Phydiaeopus  effe  ne(cirem,neque  dicerem :  at 
fi  hxc  in  membrorum  fimilitudinem  fabricari,  fi  alia  tornari, 
cxcavari  alia  afpicerem,  fi  auriculas,  filabra,  fi  oculos,.  fi  bra- 
chia,  fi  pedes  elaborari,  fi  denique  immenfam  Jovis  Olympii 
effigiem  effici  intuerer,Phydia?,alteriufve  cujufdam  eximii  ar-. 
tificis  opus  efle,  nifi  plane  infanire  placuifTet,  jurare  cur  -du- 
bitarem  ?  ita  cum  tantam  in  rerum  natud  fubtilitatem,  tan- 
tamomixium  interfeconfpirationem,  tam  opportunam  va- 

rietatem, 


S£ct.  VII.  Hypothefes  eyertmtur. 
rietatem,  &  tam  prudentem  cujufque  ad  fuum  finem  deftina- 
tionem  viderimus,  an  non  nifi  caeci  fumus ,  confilio  fieri  vi- 
deamus  ?  Denique  etiamfi  confufam  vocabulorum  farragi- 
nem  fortuitd  commifceri  darem,  cum  tamen  fuaviloquos  Cari 
de  rerumnaturS  verfus  perlegcro,  ex  literis  forte  concuffi^ 
atque  in  debitum  fitum,  &  ordinem  fponte  volitantibus,con- 
cinnari  potuiffe,nifi  ipfo  Poeta  dementior  fira,  non  putarem* 
Cum  vero  in  tam  perfpicuam  ,  tamque  accommodatam  rei 
imaginem  inciderimus,  ed  paululum  utamur.  Verfus  ergo 
tuos,  Care  Lucreti,  ex  elementis  varioubiqueordine  commi- 
ftis  (id  quod  monuifti)  fieri  novimus, 

guin  etiampaffim  nojiris  in  verfibus  ipjts 
Multa  elementa  vides  multis  communia  verbk : 
Cum  tamen  interfe  verfus,  ac  verba  necejfe  eji 
Confiteare  &  re,& fonitu  dijiare  fonanti : 
Tantum  elementa  queunt  permutato  ordine  fola. 

At  vero  qui  elementa  tua  in  ordinem  quaeque  faum  conve- 
nere?  fi  fortuito  concurfu  ipfa  fe  difpoluerint,  ingenii  glo- 
ri£excidifti.  Cum  vero  mufarum  amore,  laudifque  ftudio 
afcribendo  te  rei  difRcultatedeterritumnonfuiflefcripferis, 

Necme  animifallit  quam  fwtobfeurajedacri 
Percujfit  thyrfo  laudk  fpes  magna  meum  cor9 
Et  fimnlincujfit  fuavemmi  in  pe&us  amorem 
Mufarnm  :  quo  nunc  injiin&us^  mente  vigent i 
Avia  Pieridum  peragro  loca,  nullius  ante 
Trita  folo :  juvat  integros  accedere  fontcs^ 
Atflue  haurirejuvatque  novos  dcterpere  flens^ 
Infignemquc  meo  capiti  petere  inde  coronam^ 
ZJnde  prius  nulli  velarint  t.  mpora  Muf<e* 

Poematisergotui,  Oe,ekgantiam,  quanquam  ex  elementis 
vario  ordinecommiftis  oriatur,  fortuito  ipforum  concurfut 
afcriptam  efle  nolles,  ne  laudis  fpe,  qu3  Mufarum  amor  cor 
tuum  pei  cuflit,  deturberis.  Quidni  ergo  de  mundo  (quem, 
fi  vobis  placet,  fummi  numinis  Poema  appellare  licet)  ldem 
quoque  concluferis,,  e  primordiis  fcilicet  quibufdam,  ufnui 


I 


Ii  3 


^yo  Epicuri  <&  Cartefti  Disp.IIL 

varietate  irtvicem  difpofitis,  fa&um  fuiffe,  cum  vero  fummS 
eleganti3  fiat,  non  cxco  veftro  cafu,  fed  Poeta  quodam  (fie 
enim  quifque,  qui  quicquam  eleganter  fecit ,  appellandus 
efr)  numeris  fuis  aftrictum  effe  putes.  Atqui  tamen  ipfe 
mundos  innumerabiles  multo  majoriingenii  facilitate,  quam 
carmina  conficit,  atque  qui  neceffitate  tam  continuata  mun- 
di  partium  cognatio,  tantaque  omnium  utilitas  fieri  &  con- 
fervari  potuit,  ut  folent  Poeta*  &  Epicurei  ,  plane  demon- 
ftravitc 


£?!>..$,   £>uia  multt  modis  mnltis primordia  rerum 

Bx  injinito  jam  tempore  pcrcitaplagis, 
Ponderibufque  fuis  confuerunt  concita  ferri, 
Omnimodifque  coire^  atque  omnia  pertentare3 
g>u£cunque  inter  fe  pofjent  congrefja  creare  : 
Propterea  fit  uti  magnum  vagataper  £vum 
Omnigenos  ccetm^&  motns  cxperiendo, 
Magnarum  rerum  fiant^  exordia  fepe 
Terrai,  maris^  &  celi^generifque  animantum. 

Hujus  difciplina?authorem  Democritum  fuifTe,  quis  dubita* 
ret,  qui  fcilicet,  quo  melius  rerum  naturam  cerneret,  oculos 
perdidit.  Quamdiu  enim  luminibus  uteretur,ut,  ante  eum, 
Pythagoras  &  Pythagorei  hujus  tam  praeclarae  fabrioe,quam 
pulcherrimam  afpexerat,  opificem  fufpicere  potuerat.  Iftis 
autem  amiffis  oblitus  ftatim  omnis  rerum  pulchritudinis, 
ejufmodi  mundum,  quo  fruuntur  cseci ,  nulld  artis  ratione, 
fed  cseco  cafii  eflici  potuiffe ,  putare  potuit.  Hunc  itaque 
cum  fecuti  fint  Epicurei,  quid  mirum,  fi  de  rebus  omnibus, 
caecorum  more,commententur  ?  Atque  adeo  eam  natura?  de- 
fcriptionem ,  quam  quis,  a  partu  cxcus ,  daret,  ipfi  dede- 
runt.  Solem  igitur ,  quanquam  univerfum  fu^  luce  tam 
commodeluftret,  &  foveat,  Lucernam  bipedalem  cenfent, 
non  aliter,  quam  ca?cus  nullum  inter  folis,  &  candelse  lucem, 
atque  foci  calorem,  difcrimen  inveniret.  Atque  ita  ifti  prae- 
clarum  illud  fidus,  cujus  admirabili,  atque  per  omnia  fccula 
conftanti,  motuum  viciffitudine,  omnis  confervatur  natura, 
exiguumignemefle,  quicum  forte  non  aliter,  quam  vifas 
tempore  no&urno  faces,  accendatur,  eJdem  etiam,  qud  ipfae 

ratione, 


Sect.VIII.     Hypothefes  eVertuntur. 

ratione,  aut  ventis  impellentibus  hinc  inde  agitari ,  aut  huc 
illuc  pabuli  aviditate,  curfu  fortuito  ferri  arbitrantur.  At- 
que  eodem  acumine,  quo  de  folc,  de  omni  natur^  phaenome- 
no  difleruerunt,  ut  folam  cu jufque  craflitudinem,  mifsa  illi- 
us  eleganti^ ,  intueantur.,  Eos  ergo  fi  per  omnia  naturae 
phamomena ,  de  quibus,  quorumque  utilitatibus  fuperius 
diximus,  fequamur,  aut  eorum  maxima,aut  quod  in  quoque 
maximumeft,  penitus  praeteriifFe  inveniemus.  Aut  fi  quid 
fbrteextremis  digitis  tetigerint ,  more  tam  puerili  tra&a- 
runt,  ut  ab  infantium  incunabulis,  ineptiora  audire  nequea- 
mus.  Atque  nelcio  (ane,  an  aptiora  fint,  rifum,  quod  tam 
ftulte  difra  fint,  an  ftomachum ,  quod  tam  infolenter ,  mo- 
vere.  Si  itaque  le&or  pueris  iftis  (ifti  enim  setate  femper 
funt  EpicureiJ  nimium  irafci  nolis,  atque  rifum,  ne  nimium 
erumpat,  tenere  velis,  ludicras  quafdam  eorum  exercitatio- 
nes,  quas  fummicum  gravitate  luferunt,  fi  placet,  exhibebi- 
mus. 

S  E  c  T .  VIII.  Primum  ergo ,  quamobrem  terra  fe  loco, 
&  fitu,  quetn  habet^  collocavit  ?  Quod ,  inquit,  Lucretius, 
media  pars  mundi  ima  fit ,  in  quam  corpora  quseque  gravi- 
tate  fui  feruntur. 

guippe  etenim  primnm  tcrrai  corpora  qntque^ 
Propterea  qnod  erantgravia,  &  perplexa^  coibanty 
In  medioque  imas  capubant  omnia  fedes. 

Rationem  ipfam  fatis  fuo  loco  redarguimus,  at  cutn  ab  Epi- 
cureis  allatam  audiamus,  fieri  certenon  poteft,  quin,  quos 
promifi,  rifus  confequantur ,  cum  inter  prima  philofophiae 
fuaeeffata  ftatuerint,  nullum  effe  in  immenfitate  aut  medium, 
a\n  infimum,  prsefertim  totius  mediura  non  efle,in  quod  cor- 
pora  nitantur.    En  ipfum  Lucretium. 

Illud  in  hk  rebus  longefnge  credtre0  Memmi^ 
Inmedinm  fummt  (qnod  dicunt)  omnia  niti^ 
Nam  medinm  nihil  ejje  poteji,  nbi  inane^  locnfqnt 
Infihita  :  neque  omnino  fi  jam  medinm  Jit9 
PoJJit  ibi  quuqnam  hac  potm  ctnfifiere  cansK  , 


tykiwi  <fr  Cartejti  Disp«1IL 

gtuam  quavis  alia  longe  regione  manere, 
Qmnis  enimlocus^  ac  fpatium^  quodinane  vocamm^ 
Per  medium,  per  non  mtdium\  concedat  oportet 
JEquis  ponderibvs,  motus  quicunque  Jeruntur^ 
Nec  qmfquam  locm  eji,  quo  corporacum  venerc, 
Ponderis  amifia  vi,  pojfint  Jiare  in  inani  : 
Necqnodinaneantem  eji,  illis  fubfijiere  debet^ 
ghtin  fua  quod  natura  petat,  concedere  pergat , 
Haud  jgjtur  pojfunt  taliratiorje  teneri 
Res  in  concilio,  medii  cuppedine  vi&£. 

An  non  faceta  resfit,  eundem,  qui  hxc  cecinit,  ceciniffe  ter- 
necorpus,  quodaliaomniagravitatefuperet,  idcirco  imas 
in  medio  cepifle  (edes,cumneque  imum,  neque  medium  fu- 
erit,  &  fi  fit  utrumque,  neque  medium  imum ,  neque  lmum 
medium  effe.    Scite  profefto  Democritus ,  qui  quenquam, 
nifi  infanierit,  poetam  magnum  efle  poffe  negaret ,  quan- 
quam  longe  acrius,  &  quidem  verius  dixerat ,  fi  neminem, 
nifi  fit  idem  mente  captus ,  fui  difcipulum  efle  pofle  dixii- 
fet-    Atque  igitur  hominum  nemo  aptior ,  quam  Lucretius 
acceflit,  qui  illius  difciplinam  aut  difcat,  aut  doceat.  Etenim 
cximius  Poeta  cum  fuerit,  fabulas,  quas  olim  docuerat,  po- 
etica  venuftate,  &  lepore  ornare  potuit,  atque  cum  phil- 
tro  quodamin  infaniam  adaftus  fuerat,  potuit  quoque  fa- 
bulis  fuis  fidem  habere  5  quemadmodum  infani  omnes,  qu*- 
cunqueimagines  fibi  obverfantur,  res  ante  oculos  eas  pofi- 
taseffe  credunt.    Neque  equidem  dubito,  quin  Epicurea 
philofophialongeantehacprorfusneglefta  ,  &  abjeftafue- 
rat,  eam  nifi  ipfe,  quem  nemoforte&  majeftate,  &  lepore 
afiecutus  eft  ,  tam  praeclari  poematis  argumentum  feciffet. 
Verum  ut  ad  rem  noftram  redeamus,  fi  terra  in  totius  medio 
fitafit,  ut  fitam  effe  putant,  actum  eftde  prirais  Epicurea? 
philofophia?  decretis,  nempenullum  effetotiusmedium,aut 
fi  quod  efle  fingatur,  idque  terra  forte  obtinuerit  5  deorfum 
tamen  infito  fuo  pondere  per  fpatii  immenfitatem  fine  fine 
abiret.   Hujufmodi  autem  rationes  in  hortis  non  nafcantur, 
atque  igituripfe,  qui  iisprsefuit,  ipfum  phaenomenon  om- 
nino  pmeriit,  an  callide,  an  ofcitanter ,  nefcio,  quanquam 
non  calliditate  fa&um  efie  arbitror,  quod  nonpofleintelle- 

xerit 


Sect.VIII.      Hypothefes  eVertunturi  255 

xerit,  fed  ofcitanti3 ,  quod  de  eo  nunquam  cogitaverit. 

Atqui  cum  terra  medi2  mundi  regione  confederit,  curin 
e2dem  quiefcat  ? 

Terraque  ut  in  media  miindi  regione  quiefcat9  th„  $> 

Evanefcere  paulatim^  &  decrefcere  pondus 

Convenit. 

Profe&d  putarem  nofi  per  intervalla,  quibus  morbus  indu- 
cias  habuerit,  (ed  in  ipfis  vefaniae  paroxyftnis  (cripfiffe  poe- 
iam.  Quid  enim  furiofbrum  vifis  fimiliiispotuit  ,  quaoi^. 
contraria  omnia  fecumque  pugnantia,  fibi  finxifle?  Etiamfi 
enim  nufquam  fit  locus,  aut  medius  aut  infimus,  cum  tamen 
atomi  ad  medium  pervenerint,  ineo,  quod'&  medius  idem- 

3ue  infimus  fit,  fe  fiftunt,  atque  quanquam  deorfum  incre- 
ibili  pernicitate,  quse  nova  continuo  incrementa  fumit,  fe. 
rantur  omnes  3  cum  tamen  media  mundi  regione  fe  fitas  ef- 
intelligunt,  pondus,  quod  quiefcere  conveniat ,  aut  cohi- 
bent,  aut  mittunt.  Ita  fcilicet  qu^libet  atomus,  cum  finem 
fuum  fe  aflecutamfuiffe  intellexerat ,  naturae  fu*e  vim,  &  fa- 
eultatemmoxdimifit,  ne  forte  alioqui  irrequieto  fuo  impe- 
tu  labefa&etur  opus,  quod  tandcm  tam  felici  eventu  abibl- 
vifle  contigerat.  Atquenon  modoipfe  Lucretius,  fed  &: 
fic  bacchantur  omnes,  neque  enim  caufam  meliorem  attufit 
ipfe  veritatis  Pater,  &  inventor.  KoJ  \j!m)  <£  r  ylw  tzS  cte&.  Ep.  Hcrod, 
€to%&<&uji^  ovfyivi)  vorfyj,  toatfy  <£  Tto  ^oooc  tJJ  yy.  lnfidere 
terram  aeri^  tanquam  ipfi  congeneam }  ut  animalia  in(ident  tan- 
quamcongenea  ipjimct  ierrae.  Qudcunque  autem  cbgnatione 
jungantur  terra,  &  aer,  cum  ifta  hunc  gravitate  vincat,  qui, 
qu^fo,  quamdiu  fua  fponte  deorfum  ruat,  ne  ruat  illius  am- 
plexibus  teneri  poffit,  nifi  vim  quandam,  quae  teroe  incum- 
bentis  pondus  fuftineat ,  aer  fuppofuerit?  Alioqui  eidem 
quantumcunque  fua  affinitate,  atqueprincipiorumfimilitu- 
dine  placeat,  Circaeis  (uis  illccebris  nunquamin  tam  profun- 
damdelirationem  delinire  valebit,  ut  fui,  totiufque  fua?  na- 
turxoblivifciefficiat.  Cum  vero  tantam  aeri  undique  cir- 
cumfufo  vim  inefle  velit,  dicat  quamobrem  illius  corpufcula 
cumeademceleritate,  qu&caetera  omnia  deorfum  nitantur, 
in  faxorum  denfitatem  non  coalefcant. 

Kk  rr*?*- 


EpicuriO*  Cartefii  Disp.IIU 

'—gujcunquewagis  condcnfio  concitidiu, 
Exiguis  intervallis  conveUa  refidtanty 
Indupctita  fak  psrplexis  ipfia  figuris  ; 
H£c  validas fiaxi  radices,  &ficraferri 
Corpora  confiituunt :  &  c£tera  de  gencre  horum 
Paucula,  qu£ porro  tnagmtm  per  inane  vagantm. 
Cdtera  dijjiliunt  longe^  longeque  recurfiant 
In  magnis  intervallis.  H#c  aerararum 
Sufificiunt  nobis,  &  fiplendida  LnminaSolis^ 

Atqui  cum  fpatium  omne  corporibus  repleatur,  cur  non  eik 
dcm  ferrd  foliditate,  qua  faxiradice$,conftipentur  omni a 
Qujdenimfi  immenfitatis  magnitudo  pari  corporum  multi- 
tudine  occupetur,  inter  rarum ,  &  denfum  intereffe  poffit  > 
Datd  autem  fpatii  corpore  vacantis  libertatc,  curaerinean- 
dem,  quam  terra  duritiem  non  coiret  >  Cum  enim  omnia 
ejufdemcorpufculapari,  cumc3,  pernicitate  deorfum  fe- 
rantur,  quamdiu  ad  terra  globum  pervenerint,  quamobrem 
unam  cum  ci  molem  non  conftituant ,  atque  eddem  folidi- 
tate,  (jua  fua?  fibi  partes  eidem  defixa?  non  hsereant?  Atqui 
vero  cum  terr*  partesundique  in  fefe  tam  ar&is  complexibus 
conglobentur,  fi  Epicureos  porro  interrogemus5  quid  eaf- 
dem  coh^rereefficiat?  Id  ipfi,  quod  fit  maximurn  omniunv 
qua*  jn  rerum  natur3  cernuntur  miraculum,  prorfus  pneteri- 
erunt.  Quanquara  qui  aut  terra,  aut  quicquam  aliud  in  cor- 
pus  folidum  coalefcat,  fi  fibi  fteterint,  nunquam  intelligent. 
Primum  cnim  cum  atomos  fuas  e3  exilitate  eife  velint,  ut  non 
modo  ipfa?  omnemoculorumaciemeffugiant,  fed  res  mini- 
ma,  qux  vifu  acutiffimo  percipi  poteft,  ex  earum  decies  mtf- 
le  milknisconfletur,  qud  vi,  quibufque  machinis  res  tam  ex~ 
igu#qu3vis  firmitate  fe  invicem  tenerc  pofiunt ,  nova  dif- 
ficultas  ca^teris,  quibus  Epicurus  affiidtus  eft3  accedit.  Cum 
vero  tam  vehementi,  atque  irrequieto  tnotu  femper  agiten» 
turomnes^  quomodo  in  immaqi  iftp  turbine  alias  aliis  con- 
nexa?  implicentur,  idcumiile  philofophorum  Deus  dicere 
omiferit,  pofthac  nos  humilehominum  genus  intelligere  de- 
iperemus. 

Sideindede  terr2efituscommoditate?  aptifiimoque  ejuf-  . 
stem  a  Sole  intervallo,  perquiraraus,  qui  in  omni  longitu- 

dinum5 


Sect.  VIII.      Bypothcfcs  eVertuntur. 

dinum,  Sc  latitudinum  immenfitatc,  eoloci,  qui  folus  cx 
omnibus  ftbi  fit  commodus  collocetur,  adeo  ut  fi  paulo  aut 
propius,  aut  longius,  aut  utrinque  a  latere  fita  fit ,  omnis  in 
omma  fecula  usus ,  &  fruftus  expcrs  jacuerat.  Quid  HK  > 
Sol  fit,  necne,  nihil  ad  illos  pertinet  ,  nifi  quod  Lucernam 
quandam  bipedalem  inaere,  utcxtera  meteora,forte  accen- 
fam,  atquehuc  illuc  fortuito  impulfam  intueantur.  An  ve- 
ro  quas  utilitates  terrx  afferat ,  quam  motus  conftantiam, 
quas  motuum  viciffitudincs  confervet ,  qua  ratione  curfus 
fuos  metiatur,  quas  tcmpeftatum  varietates  efficiat,  non  ani- 
madvertunt,  qui  ex  had  prodierunt  Porci.  Porci,  inquam  > 
profefto  fi  ipfi  fcholam  aperirent,  ab  iis  doftiores,  quama 
veftro  grege,  grunnitus  expe&arem.  Si  inhortulis  veftris 
quandoque  apricari  libuerat ,  fieri  non  poffe  puto  ,  quin 
gratiori  animo  Solis  beneficia  commemoretis  5  cum  vero  in 
coeno  femper  volutemini,  quid  mirum ,  fi  ut  lutulenti  fues, 
fapiatis  Mn  haras  igitur  veftras  redite  pccudes,  neque  poft- 
hac  in  philofophorum  fcholas  proficifci  audeatis.  Tantum 
enim  abeft,  ut  qui  tamftupide  deilluftriffimo  iftofidere,  cu- 
jus  beneficiouniverfa  confervatur  natura,exiftimare  poffitis, 
philofophos  putent,  ut  ne  quidem  dignos  effe  qui  homines 
nabeamini  putarent.  guis  enim,  hunc  hominem  dixerit,  qui 
cum  tam  certos  Cceli  motus^  tam  ratos  ajhorum  ordines^  tamque 
omnia  inter  fe  conncxa^  &  apta  viderit  5  neque  in  his  ullam 
inejje  rationem^  eaque  caju  Jieri  dicat  ,  qu<e  quanto  conflio  ge- 
rantur^  nullo  confilio  ajjequi  fojjumus?  Quid  ergo  de  vobis 
dicemus,  Epicurct>  qui  cum  tam  Certos  motus,  tam  ratos  or- 
dines,  tamconftantesviciffitudines  cum  fummd  omnium  uti* 
litate  videritis,  nulla  fapientiori  ratione  gubernari ,  quam 
noftivagos  ignis  fatui  errores  dicere  poffitis.  De  coeleftibus 
autem  poftea  feorfim  difputandum  erit,  interim  inter  Epi- 
curex  philofophi^  opprobria  habeatur,  cum  Terra  innu- 
merabilibus  aliis  fedibus,  quam  qu^  fita  eft,  fita  efle  potuit, 
e*  tamen  una  fitam  efle,quji  debuit,  tam  mirabilem  rei  com- 
moditatem  ipfos  videre  noluifle:  Quod  fi  viderant,  non 
eo  ufque  fronte  pcrcalluifle  poterant,  utcaeco  quovis  cafti 
evenire,  qudvis  vultus  confidentiA  dicere  potuilient. 


Kk  *  Sect.IX. 


2  y 6  Bpicuri      Cartefii  Disp.  111; 

Sect.  IX.  Quod  ergores,qu£infublimifiunt,  attinet, 
quarum  metu  fe,  fuofque  liberafle  maxime  gloriatur,  at- 
que  igitur  praecipuum  Philofophiae  fua?fcopum  fecifie  geftit, 

Ep,  ad  Hcrod.  ut  Prafefto  nullo  fieri,  aut  adminiftrari  credamus.  Kaj  fl  £ 
dv  to7s  fjjiTid^pis,  (po&iv  £  repmvy  £  lnXct^  <£  oivoLTo/xkv^  <£ 
Jbjzr,  <£  tcc  auqvi^  nrvTvis,  fjJm  KfHTvpyZvT©*  kvos  vofJup&v 
yiveSicf,  <£  ohccT&TloviQ*  r\  bhoirnitocvT©*)  Ch.  guodmeteoraat- 
tinet,  exiftimarc  non  oportct,  acccjfe,  &  recejjus^  &  defefti- 
oncs,  &  ortM&oecafw,  aut  alia  hujufccmodi  idco  ficri.quod 
fit  Praefeftus  aliquis,  qui  fic  diJj>onat,  aut  d/jpofuerit.  Atque 
etiamfi,  rem.  fumma  ignorantiS  tra&avit,  fpecicm  tamen 
quandam  modeftia?  pra  fe  tulit,  cum  qui  fiant,  fc  nefcire 
fateatur.  Omnia  enim  tribus  rationibus  abfolvit,  Tlteovot- 
Hi)  cv$z%fj6vco;  17),  <&  clMojs  *%&v->  vel  pluribus  modis, 
vcl  non  uno  modo  nccellario,  vel  alio  quocunque  modo 
fieri  potuilfe  :  Hoc  eft,  quoquo  modo  contingere  potuc- 
rant,quo  autem  contigere,(e  iple  nefcire  fatetur.  Atque  efto, 
facillime  enim,  neque  facilius  quicquam  quam  Epicurum 
ncfcire,  conccdetur.  Cum  vero  ita  eflc  ut  funt,  contige- 
rint,  an  fine  praefefto  quovis  tam  apte  hoc,  aliove  quo- 
cunque  modo  contigifle  potuerant,  aut  an  ipfenifiquod  ul- 
trovelit,  id  nelcire  potuit,  videamus.  Primum  ergoquam- 

Ep.ad  Pyth.  obrem  in  unum  acervum  non  convolvantur  omnia  ?  'Ou^y 
cifj&>i<jfj,QV  S$  fjQvov  yiv€&*t>  ^JTvov,  op  <2  ov&^TOj  xotTfjyv 
yv2<bztf  nevZ,  y$  <ro  Sb^ofx^vov  1%  dvdyws,  iv^e^uj  <n ,  lus  dv 

STifCO  TT&CnLpwy,  *&QcL<7n>p  TWV  (pXJQlYMV  ^At^biW  QJY\C71  lcS.  TvTO- 

$  P^Xj^01!  (fctivoimois.    ghto  inani  nmndttm  generari 

tontigjt,  non  jufficit  acervumfieri^  convolvique^  &  incremcn- 
tnm,  cruandin  in  aliud  incurrerit^  accipere,  juxta  opinioncm, 
quod  fic  fieri  ex  necejfitate  oporteat,  nt  Phyficornm  appellato- 
rnm  ait  aliqufr.  In  Democritum  femper  ingratus  fuit,  nunc 
autem  in  Leucippum,  ipfe  enim  eft  quem  reprehendit,quod 
particulis  fimilibusaliis,  in  alias,  ut  nivis  .floccis  fibi  accu- 
roulatis,  plures  globos  effici  voluerit }  fic  enim  Mundiexor- 
Laert.lib.$>.     tum  defcripfit.  $ep£&tLf  xa7' '  ^iorofjjjj)  U  rts  clh^  'ttoKoI 

^clt*  <tizlvto7cl  ToHs  fflJLeunv  &s  fjfiyL  yAVov  cl<mf  «Sep/^Ta  c%r*v 
cL-repyx^e^  fu*v,         wnepaKpvQvrcc,,  <£  <mVTo$tt.™s.  wa.K«- 
$jx,  h<x.x.&v*b*4  Wet*  i*  °W*>  -r&s      OfQteL.  Multa  ex  in- 
UoabjcijJaccrporav.iriarnmfte  formarurn  magmm  adinane 

fieri, 


Sect.IX.         Hjpothefes  eyertuntur. 

fieri,  qu<e  fimulcongregataunam  quandam  converfionem  tffciunt^ 
perquamfibi  adverfantia,  variifque  modk  fe  circumvolventia^ 
fimilia  feorfnm  fecrtta  ad  fimilia  fefe  applicart.  Qua  partium 
fe  mutuo  comple&entium  coalitione  rotundum  hunc  mun- 
di  globum,  ut  in  locis  aliis,  alioseffici  contigit.  Utriufque 
tam  Epicuri,  quamLeucippi  fententiamGalfendus  duobus 
exemplis  explicare  conatus  eft,  alterum  Mundos  fieri  ut 
acervos  nivis  fupernivem  convolutos  voluiffe,  alterumut 
nucem,  cujus  intimus,  quafi  nucleus  folidus  fit,  utinMun- 
do  noftro  Terram  cfle  contigit,  atque  extima  quafi  crufta 
folida,  ut  Coeli  arcus >  Interftitium  autem  inter  utrumque 
fluxum,  quod  exteriorem  cruftam  in  eundemcum  interiori 
nucleo  acervum  coire  prohibet.  DeLeucippi  Hypothefi 
dicercnihil  opuseft,  cumparticute  omnes  in  eandem  viam 
decidentes  nullo  interftitio  inter jacente,  in  eundem  acer- 
vumcum  quavis  mole,  quse  inferiusfui  ftabilitate  confiftit, 
non  aliter  quam  cum  ningit,  nix  omnis  in  quamvis  nivis  • 
molem  irrigua,  coirent.  Epicurus  autem  eMem,  qua  Ib- 
let,  diligentia*  ab  eodem  exordio,  quo  omnia  orditur,  ut j 
ipft  rerum  phamomena  principiis  fuis  femper  relu&entur. 
Cumenimcorpufculaomnia  gravitatis  fuae  impetu  in  ean- 
dem  viam  ferantur,  cumque  Terra,  quod  graviffima  fit,  fit 
omnium  infima,  G  aliae  ufpiam  molesconcreverint,  nullum 
ftabilimentum  obtinere  poflent,  priufquam  in  eam  ruant. 
Interftitium  enim  aTerri  ad  Planetas,  a  Planctis  ad  Coeli 
ambitum,  folo  tenui,  aut  aere,  aut  xthere  occupatur.  Quid 
ergoeft,  quod  impediat,  ne  in  eam  communi  ponderecm- 
nia,  tum  Coelum,  tum  fidera,  tum  ipfe  aer  delabantur  ?  Si 
ergo  ipfafuoloco  aeris  amplexibus  delinita  immobilis  qui- 
efcat^  ex  Epieuri  principiis  fieri  non  poteft,  quinineundem 
cum  ca  acervum  fuperiora  omnia  accumulentur.  Ciim  igi- 
tur  n^ftro  Mundo  variiorbes  variis  intervallis  invicem  di- 
ftent,  atqueintcrvallafuafumma  ftabilitate  tueantur,  non- 
ne  ipfa  rerum  Pha^nomena  alia  ratione;  quam  voluit  Epi- 
curus,  fe  .fafta  fuiffe  pugnant?  Quid  ergo  agendum  elt 
cum  in  eas  anguftias  redafti  fimus,  ut,  aut  Eptcuri  pnnci- 
piis,  aut  retum  phamomenis  bcllum  indicamus  ?  An  non 
quifque  fapiens,  quo  ducit  natura  potius  fequendum  cuc 
Mgit,  quam  ineam,foIoEP«^ 


257 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


1$% 


Epiatri  <jr  Cartcfu         Disp.  IIL 

reclamante  ipfdivrumexperientifl,  pugnare?  Siquidvaleat 
vaferrimi  hominis  Autoritas,  en  quid  primo  loco  ipfe  mo- 
Ep.adPydi.    nuerit.    'OL/y)xJ)  alio^aTeo  v^ya,  (£  vofjyfeoixs  (pvaioAoyfrnov^ 

6  (2!©*ti[4pv  ey&  xp&ccvj  d>hcc  th  cLtjopvfius  £*iv.  Philojo- 

phandum  de  Naturd  eji  non  pronnnciata  vana  jcquendo^&  qua(i 
ex  Ugis  pr^fcripto,  jcdutres^  qu£  apparent  imperaverint.  Ad 
vitam  quippe  nojiram  nihil  confert  placita  propria  jaffitare,  in» 
anique  gloria  geftirey  fed  aninre  imperturbato  ejjc.  Cum  ergo 
alias  leges  tu,  aliasres  ipfie  julferint,  quibus  obfequamur, 
teAuthorc  noviraus.  Nos  ergoNatura?  decretis  parebi- 
mus,  tu  autem  cum  tuis  in  intermundia  tua  abeas,  ubi  fi 
quamob  tam  prseclare  inventa  aDiis  tuis  umbratilibus  fa* 
mam,  &  gloriam  accepturusfis,  nullam(  crede  mihi )  noftro 
mundo  aflequeris. 

Cum  vero  Magifter  tam  turpiter  luto  haeferit,  verfuram 
quieitotus  vaeniit,  forte  vadimonii  jure  folvet  difcipulus. 
Ipfe  ergo  cum  primum  in  unam  molem  omnia  fine  ordine 
collegerat,  in  qua 

$*cr«.  lib.  -  Neque  tum  folk  roia  ccrni  lumine  largd 

Altivolanspoterat^  neque  magni  fidera  Mundi^ 
Necmare,  tiec  celum^nec deniqueterra,  nequeaer^ 
Nec  fimilk nofiris rebus  res  uua  videri. 

Noviiautem  pofteatempeftate  coortl,  in  fua  quseque  Ioca 
lecrevit,  atque  imprimis  cum  in  unum  coiiffent,  graviora 
Terne  corpufcula,  tenuia,  atque  rotunda,  e  quibus  fiunt 
coeleftia,  arcH  fu3  conftriftione  exprefserc,  quae  cum  in  al- 
tumavolarent,  quse  in  fublimi  funt,  omnia  effecerunt : 

Wdt  a  Primum  terrai  corpora  quxque 


Proptereaquod  erant  gravia,  &  perplexa  coibant. 
In  medioque  imas  tapiebant  omnia  fedes. 
gu£  quantb  magis  inter  fe  perplexa  coibant 
Tammagis  exprejfereea  :£>>*£  mare^ftdera^folem^ 
Lunamqueejficerentt&magni  mxnia  Mnndi. 


Efto 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.IX.        Hypothfes  eVertuntHr. 

Efto  ergo  Terram  leviora  omnia  fuo  pondere  ex  fe  expref- 
fifle,  quare  tamen  eidem,  ficut  Ik  ipfa  aqua,  in  eodem  vor- 
tice  non  fupernatarent  >  Qu3  vi  tanto  intervallo  a  fe  arcere 
poflet?  Quidvetantasmolesafefeparatas  in  fublime  fuftu- 
Ut  ?  Autqusvis  fublatas  inxthcre  tenuiffimo  tandiu  fufti- 
nuit,  cum  innata?  gravitatis  pondere  deorfiisn  abripiantur 
omnia  ?  Qyis  vero  putaret  illuftriffima  ifta  Corpora,  e  va- 
poribus  quibufdam  Mc  feceexhalantibus,  fui  exordia  coe- 
pifle?  Etiamfi  enim  Sol,  Planeta?,  casteraque  fidera  ifta 
f orte  ratione  nafci  potuerant,  cum  nilnifi  Meteora  fint  tan- 
ta,  quanta  videntur,  non  aliter  quam  Ignes  fatui  e  locis  Iu- 
tulentisubiqueoriuntur.  Qui  tamen  ingens,  atquc  admi- 
rabilis  ifte  Coelorum  arcus  immens^  pcne  amplitudine  diffu- 
fus  extrui  potuerat  ?  Quid  portento  fimilius  fingcre  pote- 
rat  Poeta  amens,  quam  pulvifculos  aliaque  corpora  leviP. 
fima,  folummodo  quod  e  Terr£  exprimantur,  in  tam  ro- 
buftum  fornicem  fortecoiiffe,  qui  fe  foli  fabricatioms  fu# 
forma  fuftineat  ?  Ut  quidem  fi  fobrius,  mentifque  compos 
philofbphiam  fuam  ludibrio  dedifle  velit  vir  facetus,  eam 
defcriptione  magis  ludiai  irridere  non  potuit,  quam  qu4 
laudavit. 

Ndn  ali&longk  ratione  ac  fepe  videmus, 
Aurea  cum primum  germantes  rore  per  herbas 
Matutina  rubent  radiati  Ittmina  folk^ 
Exhalantque.  lacus  ncbulam^  fluviique  pcrcnnes  :  • 
Ipfa  quoque  interdum  Tel/us  Jumare  vidctur, 
Omniaqu&furfum,  cum  conciliaxtur  in  alto0 
Corpore  concreto  fubtcxunt  nubda  C&lum  : 
Sic  igiturtum  fc  kvis,  ac  diffufilk  tithtr 
Corporeconcrcto  cifcumdatus  undique  fip&t, 
Et  late  diffufus  in  cwnes  undique  partcs, 
Qmniafic  avido  complexu  catera  fepfit. 

QSam, ,inquamrfimi!itudincm,  fi  fibi  ludificari  vellet,  eoror 
minifci  potucrat,  quam  immenfam  Ccelorum  concamerati- 
onem,  non  aliter  quam  nebulas  e  lacuupn  vaporibus  con- 
creicunt,  corpufculisquovis  fumo,  &  pluma  levioribus,hoc 
epunftoexpreffis,  extruftam  fuifle.       firpienter  Diis  fuis, 

quos ... 


z6o  Epicuri  <&  Cartejti  Disp.IIL 

quos  immortalitatis  fecuros  efle  voluit,  confuluit  Epicurus, 
quod  eos  extra  Mundi  moenia  ruinarum  metu  pofiierit.  At- 
que  equidem  miroi  vos  omnes  Epicureosex  apricis  hortis 
confugientes  in  Stoicorum  porticu  afylum  non  qusefivifle. 
Ipfe  profe&o,  fi'  e  vobis  fuiilem,  caput  nufquam  uno  qui- 
dem  momento,  ne  cali  ruiri  inteream,  tutum  efle  puta- 
rem. 

Sect.  X.-Defolis,  fiderumqliefciagnitudine,  qua?tanta 
quantayidentur,  ieu  paulo  aut  majora,  aut  minora  effevo- 

fl^f'S'u  ^ul\  Epicurus,  quicquam  dicere  penitus  pmerirem,  nifi 
quod  homo  dodtus  hominem  indo&um  nuperrime  a  fen- 
tentix  fuse  ftupiditate  defenderc  fuiceperit.  Primum  ergo 
quid  cenfuit  alter,  tum  dcinde  quiquodcenfuit,  alterexcu- 

^Ep.adPyth.    farc  potuit,  videamus.    To  o  /^S©*  toiv  n  <£  t%!  MittHv 

CUT&V    Q  /LL  TO  7J^$     TYlhlKVTQV  tftv  DXl^V  (pCCtVBTOVj. 

Kccm  5  td  kccW  ccu<rv,  rnoi  ftetfyv  tv  Q&p&v^ri  e/Xccilov  fJunpcp, 

71  TY\?\lX.VTOV  V<7nip%€<'  fcTW  $  <£  TDl '7TCLp  VlfJUV  7TV£pi  cl%  aVo^a,- 
T®-  QtCOfhlfyjct,^  TY\V  CCl&YWV  <B?Uj)6iTOLf.Magnitudo  VZfo&jolfS^ 

&  reliquorum  fiderum,  quod  ad  nos  quidem  attinet^  tanta  eji, 
quanta  &  apparct.  guod  adipfamvefo  rem  JpecJat,  antpaulo 
major,  aut  paulo  minor^  aut  tanta  quanta  videtur  5  ijia  nimi- 
rumvarietate  exhibentur  fenfibus  ignes^  qui  apud  nos  exinter- 
val/o Jpeclantur.  Perfpicuum/ane  fatis  mihi  vidctur  effatum, 
folem  non  multo  aut  majorem,  aut  minorem  effe,  quam  nobis 
appareat,  ut  neque  lucernas,  quae  ex  intervallo  fpeftantur, 
multoautmajori,autminori  magnitudine,  quamfunt,  appa- 
rere  .-  Solauteman  major,  anminorfit,  quam  videatur,  nos 
nefcire,  uter  autem  fit,  non  multum  difcrepare.  En  vero, 
qui  excufare  velit  Gaffendus!  Primumattende,  inquit,  di- 
ftinxiffe  Epicurum  apparentem  folis  magnitudinem  a  ver3, 
utfitalia^rji^^^^;/^^^^  atque  adeo  femper 
tanta  eft,  quanta  videtur :  Alia  xa6'  aW,  fecundum  fe0  at- 
queita,  quanta  fit,  definiri  non  pofle.  Itaquidem,  do&e 
diftinxit  tuus  Epicurus,  fed  ut  caetera  omnia,  inept£,  &  ri- 
dicute  5  Cum  enim  fblem fecundum  nos  tantum  effe,  quantus 
videtur,  dixerit  vir  gravis,  quid  aliud,  quxfo  te,  dixit, 
quam  tantum  nobis,  quantus  videtur,  videri  ?  Prudens 
effatum,  atque  bipcdum  ftupidiflimo  dignum !  Hic  ergo 

rurlus 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuesl  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.X.  Hypothfes  hertmtur. 
rurfus  paululum  ridendum  eft,  cum  hominem  tam  cauta 
gravitate  rem  quamque,  ut  apparet,  apparere  definire  au- 
diamus.  Atqui  pergit  Gaflcndus,  cum  folem  tantum  efle 
Jecundum  /fdixent,  quantusnobis  apparet,  non  propterea 
pedalem  dixiffe  5  id  invidiosa  confecutione  deduclum  eft, 
ied  tantumeffeinfua  fphsra,  eove  Coeli  ambitu,  in  quo 
elt,  quantus  eft  angulus,  qui  cx  oculo  ducitur  in  ejus  ex- 
trema.  Idne  Epicurus  voluit  ?  Illene  de  anguli  ratione  inter 
loIem&  oculumcogitavit?  Noluittantam  fibi  iniuriamfie- 
n,  noluiteamin  rebusMathematicis,  quas  fummo  faftidio 
contempfit,  fcientiam  fibi  imputari:  Ad  regulam  fuam, 
quam  mitio  jam  ante  prsfcripferat,  refpexit.  Xt,^*  Si  rty<t 
■j^f  ov  toi^  funw&is  <Tur<nA«p,w  tftpetv  <T«  6k  ^  <mp' 
ytvof^yoiv,  d  ^tapetTOLiy  ri  itralp^et  usfcrdov  rots  /x«Ti&igpis  tpcu- 
vcfiS/ja,.  §>uafdemcorum  conjeQuras,  qu<e  fublime  fiunt,  ex  ite 
ducere  oportet  qu<e  apud  nos,  qu<encmpe  obfcrvantur,  ac  perinde 
fe  habent,  ac  ea  qu£  fublime  vifuntiir  :  Atque  adeo  cum  in 
tnchniofuo,  ut  parchas,  aut  lautius  coenaverat,  Lucernasea 
varietateocuhsexhiberi  contigerat,  ut  modo  maiores,  mo- 
do  minores  videantur,  ita  folem  precise  tantum  quantus 
videtur  dicendum  non  effe,  cum  forte  paulo  aut  maior,  aut 
minor  effe  potuerat.  Quid  ergo,  inquit  Gaflendus,  pu- 
talne  Lpicurum  fuiffe  quovis  Ruftico  hebetiorem?  Efto, 
non  magnus  Geometra  fuerit,  at  fenfu  folum  communi  opus, 
quo  it  deftitutus  fuit,  qui  potuit  vel  folum  e;us  Contuber- 
nium  magnos  viros  facere,  ut  Seneca  teftatur.  Quovis 
ruftico  hebetiorem  an  putem  effe  interrogas  ?  Imo  quovis 
afino,  8c  ftipite :  Is  enim  fuit  iftius  hominis,  dicam,  anpe- 
cudis,  incredibihs  ftupor,  ut  quodam  Naturae  fato  nihil 
fapere  potuent.  Et  quidmirum?  Cum  in  fumma  rerum 
omnmm  ignoratione  fummus  Philofophus  efle  velit.  At- 
que  adeo  Philofophiam  ea  ruditate,  qua  quivis  trattaret 
rulhcus,  traftavit.  Cum  vero  rerum  ignorantia?,  mentif- 
queltuponfummaaccefferit  arrogantia,  hominem  ftultum 
jn  pecus  mfatuavit.  Verum  de  Magiftri  ingenio  e  difcipu- 
orumacumine  judicari  cum  volueris,  adeoque  eum  quen- 
dam  magnum  fuifle>  qu°d  ex  illius  contubernio  viri  qui- 
am  magni  prodiiffe  memorentur.  Quos  dicis  magnos  vi- 
ros.  AnmagnosPhilofophos?  Ne,  fi,  benememini,unum 

L 1  quidem 


Bficuri  <£r  CartejTt  Disp.IIL 

quidem,  tu  omnium,  qui  hanc  fe&am  fecuti  funt,  primus  es, 
quem  qudvis  eruditione  inftruftum  eile  accepimus.  Quid 
autem  tu,  quod  Epicuri  caulam  adjuvet,  magnis  tuis  vo- 
luminibus  prxftitifti  >  Nifi  quod  dimidium  alterum 
optime  refutaveris,  alterum  peffime  excufaveris.  Nimirum 
quoties  a  Magiftro  difTenticndum  elle  putas,  optimisargu- 
mentis  hominis  ofcitantiam  fcmper  rcprchendis:  Quoties 
vcro  tueri  velles,  vapulandum  una  cum  illote  ipfefemper 
prsebes.  Qiuppeneuniquidem  dcfenfione  eum  aftultitia 
vindicare  potes,  fed  in  facillimam  reprchenfionem  in  omni- 
bus  ipfe  incurris,  Atque  ex  illo,  vix  quicquam  aliud  omni 
tua  induftria  lucratus  es,  nifi  folum  quod  omnia  Natune 
phamomenanonqualitatibus,  nefcio  quibus,  fed  corporum 
cxiguorum  motibus  confe&a  effe  intellexeris.  Quos  autem 
alios  habuit  difcipulos  ?  Multos,  magnolque  viros.  Qui 
autem  vitam  politicam,  aut  militarem  fccutifunt,  quorum 
igitur  plerofque,  quanquam  civili  prudentia,  aut  militari 
difciplina  multum  valerent,  ut  potuit  quifque,  etiamfi  li- 
teras  nefciverit,  tenuiter  admodum  do&os  fuifFe  fufpicor. 
Etenim  audax  eft  iftuc  hominum  genus,  qui  fi  quid  fingu- 
lare  aut  ofcitanter  legerint,  aut  ab  aliis  forte  audierint, 
magno  clamore,  majori  autem  faftu,  cuique  narrare  folent, 
etiamfidogmata  fua  non  minoricredulitate,  quam  vulgi  er- 
rores  quisrufticus,  qui  literas  non  novit,  arripuerint.  Cu- 
jufmodi  hominesnoftris  temporibus,  complures  ipfe  novi, 
qui  fiHobbium,  aut  Vaninum,  aut  ejufmodi  alium  quem- 
vis  fophiftani  leviffime  le&itaverint,  mox  circumvolitarc, 
ftulti  hominis  fapientiam  mirari,  omnia,  quod  cum  Magi- 
ftridecrctis,  non  convenirent,  tum.Eccleha',  tum  reipub- 
licse  turbare.  Qui  tamcn,  fi  propius  accefteris,  nihil  intelli- 
gunt,  ne  quidem  ipfum  Magiftrum,  fcd  folum  ut  majori- 
busftpientiorcs  vidcantur,  in  omnibus  novare  moliuntur. 
Atqueejufmodi  olim  fuiffe  plerofque  Epicuri  feftatorcs  non 
dubito,  qui  cum  ab  eo  didicerint  quemque  fui  folius  ratio- 
nem  habere,  feftatim  fapientes,  aliofque  omnes,  quiremp. 
fua  quicquam  interefie  putabant,  ftultos  exiftimavcre.  At- 
qui  vero  fi  prseter  has  ftpientue  umbras,  quos  praclaros 
ieftatores,  ut  plures  Ciceronis  setate  ejufquefamiliarcs,  ha- 
buit.  Ii  plerunque  non  hominem;  fed  folam  vine  rationem 

fecuti 


Sect.XI.        Hypothefes  eVertmitur.  \ 

fecuti  funt,  qui  cum  in  magnis  iftis  reip.  calamkatibus  cui 
faftioni  (e  darcnt  nefcirent,  hoc  uno  Epicuri  effato,  quem- 
que  fibi  foli  charum  efle  oportere,  fibi  confulcndum  efle 
putarunt  $  atque  igitur  modo  fua?  (aluti,  quoquo  modo  pro- 
vifum  fuerit,  nihil  fu2  intereflean  remp.  ipfi  evertant,  aut 
evcrti  patiantur.  Et  fi  qui  boni  fuerint,  ut  fuere  fpecia- 
tim  Atticus,  &  Caflius,  in  iis  optima  Naturse  indoles  teter- 
rimam  dogmatum  malignitatem  fuperavit.  Alii  autem  quos 
tanta  Naturse  probitate  nafci  non  contigit,  nil  nifi  fcelera 
mobileantur,  atq^  e  fchold  ifta  prodiere  immanes  Hhe  bellua% 
qui  optimum  iftius  reip.  regimen  everterunt.  Quicunque  au- 
tem  fuere,  qui  eum  intervallo  fecuti  funt,  ipfum,qmque  cum 
eo  vixerunt  omnes,  fi  ex  eorum  aut  diftis,  aut  fcriptis  ju- 
dicare  liceat,  quovis  ruftico  hcbetiores  fuilie  novimus.  Ve- 
rum  ifta  forte  plus  sequo  fecutifumus,  cum  itaque  hominem 
tam  in Phy ficis,  quam  Mathematicis rerum omnium  juxta  ac 
fi  rufticusfuiflet  prorfus  ignarum  fuifle  probaverimusj  quod 
folem  magnitudine  pedali,  aut  bipedali  ferio  efife  credide- 
rint,  dogma  nimis  inanc,  &  incptum  eft,  quam  ut  redargui 
raereatur  5  ad  illius  ergo  motuum  rationes  pergamus. 

Sect.  XI.    Primum  ergo  qui,  8c  quo  cafu,  eum  ab 
ortu  inoccafum  commeare  contigit  ?  'Oux,  dSbvonov  j£  ylve-  Ep. 

t  tS  0  A»  Ze&vZ  S\v!w,  v  t«t«  f£  <pxmv^  cwtff  5  ^  ^  ys? 
vko  dpyys  ot>  vri  ytveo-et  tv  TtpcrfJtw  dvdymv  °&FrftjvY\§£iadp  tir 
dvocroKn,  Fieri  mhtl vetat,  &ut  toto  Coslo  circumduSo,  aut  Coz- 
lo  jiantc,  ipfis  circumductis  moveri  juxta  ntcejjltatem  motus  ab 
ujquewitio,  tum  cum  mnndtts  generaretur faitam  imprejfamque 

parte  Orientk.  Aut,  ut  Lucretius, 

Principio  magnus  Cozli  (i  vcrtitur  orbis  :  jjb. 
Exutraque  pohtm  parti  premere  aera  nobis 
Dicendum  eji  :  Extraque  tenere^  &  claudcrc  utrinque: 
Inde  aliumjupera  fluere,  atque  intendert  eodem, 
£>uo  volvtnda  micant  <£terni  (idera  mundi : 
Ajialium  jiibtcr,  contra  qui  fubvehat  orbem  : 
ZJtfiuvios  verfare  rotas^  atque  haujiravidemus* 
etiam,  quoque  uti  pojjit  coslt/m  omnemanere 
hjiatione,  tamen  cum  lncida  Jigna  ferantur  : 

Ll  2  Sive 


Epicuri  &  Cartefti  Disp.IIL 

Sivc  quod  inclufi  rapidi  funt  tftherk  sjlus, 
ghtdrentefquc  viam  circumverjantur^  &  igve* 
Pajfim  per  c&li  volvunt  fc  immania  templa  : 
Sive  aliunde  fuens  alicundc  cxtrinfecus  Aer 
Vcrfat agens  ignes  :  Sive  ipfi  ferpere  pojjunt^ 
§>uo  cujufque  cibus  vccat,  atque  invitat  euntcs^ 
Flammca  per  cwlum  pafccntes  corpora  pajjim. 

Quanquam,in  aliisargumentis,  homines  contcmptrflimos  fo- 
la  irrifione  femper  excipere  (bleo,  cum  vero,  quse  de  fola- 
riscurfus  ratione  nugantur,  audiamus,  fubirafci,  &  ftoma- 
chari  oportere  puto.  Quid  enim  cum  tam  incredibili  perni- 
citate  circumferatur,  cum  tam  mirabilem  in  tanto  impem 
aequabilitatemconfervet,  cura  tantas  noftis,  didqueviciffi- 
tudineutilitatesafierat,  cumfumm^  providentid  curfus  non 
re&os,  fed  obliquos  conficiat  3  cum  tam  accurad  fpira  an- 
trorfum,  retrorfum,  circumferatur,  cum  ut,  rerum  noftru- 
rum  incolumitati  utile  fit,  hinc  inde  excurrat,  cumque  eo 
ufque  difceiferit,  ut  fi  ulterius,  dctrimenta  ferret,  fenfini 
contrariam  in  partem  ftupendit  ratione  fe  convertat:  Cum 
denique  illius  motus  conftantia,  varietate,  &  viciflitudine 
optime  rerum  faluti  provifum  fit,  ita  ut,  fi  alia  qu^vis  ra- 
tione  curfus  inftituatur,  utilitates  omnes,  quas  nunc  afFert, 
fundkus  perimeret?  Quibus  omnibus^  nihil  magis  a  cafi* 
fe  alienum  effe,  aut  optimo  confilio  fa&urafuifle  monftrare 
potuit.  Qgi  ergo,  inquam,  homines  feremus,  qui,  his 
omnibus  ultro  negleftis,  nihil  aliud  in  fole  animadvertunt, 
quam  quad  forte  moveatur,  atque  moveri,  quod  eo  modo 
Mundi  initio  moveri  contigerit.  Scitote  ergo,  Epicurei  fti~ 
pites,  folern  non  modo  moveri,  fed  optimd,  qud  poteft, 
ratione  moveri.  Scitote  eo  ambitu,  quem  tenet,  confc- 
difle  s  quod  fi  propiori,  nimid  vicinitate  omnia  in  cincres 
percoxerat^  fi  remotiori,  nimio  intervallo  nihil  procreare 
valuerat.  Scitote  certd  ratione  moveri,  ut,  motus  varic- 
tate,  omnibus  Mundi  partibus  fui  beneficium  largiatur  5  ne, 
fi  fiio  loco  immobilis  haefiflet,  iftas,  quibus  (emper  impen- 
deret,  regiones  conftanti  ardore  exhauriret  $  quibus  nun- 
quam  accelferat,  cx  perpetu^  nive  algerent.  Scitote  inor- 
bem  moverij  &aon  modd  pobis>  fed  8uis  (fi  id  crederc 

poffitis 


Sect.  XL  Hypothefef  eVertuntur.  i 

poflitis  Epicurei  )  qui  nobisadverfis  ftant  veftigiis,  profit; 
ne,  fi  continuo  uni  hemifphaerio  incubuerat,  iftuc  penitus 
arderet,  dum  alterum  omni  calore  deftitutum  prorfus  ob- 
riguiflet.  Scitote  tam  sequabili  celeritate  circumferri,  ut 
debitacalidi,  &  frigidi,  ficci,  Sc  humiditemperamenta  con- 
fervet  5  ne,  fi  nimis  diu,  autadeffet,  aut  abeffet,alterum  de 
altero  nimium  praedaretur.  Scitote  ad  utrumque  Solftiti- 
um  greffu  fpirali  excurrere,  ut  Anni  fpatio  aequalem  fui 
vim  omnibus  Terrse  regionibus  diftribuat^  ne,  fi  eodem 
(emper  circulo  volvatur,  regiones  retta  fiippofitse  flagra- 
rent,  alia^autem,  ab  utroque  latere  fitse,  nullo  iKius  be- 
neficio  uterentur.  Scitote  intra  folftitia  accefliis,  ac  receffus 
fuosdefinire,  quodin  ultimisTcrrae-  angulis  quofdam  frigo- 
ris  fontesefleexpediat,  qui  utrinque  folis  ardorem,  qui  in 
medio  dominatur,  temperarent  5  ne,  fiad  ufquePolos  eva- 
getur,  ipfe  vi&is  omnibus  frigoris  copiis  nimio  calore  om- 
nemNatune  humiditatem  abforberet.  Scitote  annuas  con- 
verfiones  fumm2  conftantii  fervarc,  ut  debita  viciffitudine 
aeftatis  brumacque  tcmpeftates  redirent,  ne,  fi  citius 
curfum  infleftat,  fruges,  quas  genuerat,  maturitatem  non 
affequantur^  fitardius,  tum  ipfenimisdiuturno  impetueas 
enecaret,  tum  altera  Terrse  pars,  quam  deferuerat,  nimis 
diuturn^  illius  abfentia  interiret.  Quid  ergo  has  omnes  uti- 
litates  cum  videritis  tam  implexa  varietate,  tam  longa  con- 
filiorum  ferie,  ut,  fi  in  uno  omnium  aliter  evenerat,  peri- 
iflentomnes,  comparari,  fic  comparari,  folummodo  quod 
Mundi  initio  fic  forte  evenerit,  quaefo,  vos  per  ipfum  hu* 
mani  generis  pudorem,  ne  dicatis. 

Cum  vero  haec  omnia  tam  opportune  fiant,  en  quibus  ca- 
fibus  omnem  illorum  molitionem  machinati  funt  Epicurei. 
Primum  ergo,  fi  quxramus  de  aptiflimo  Solis  a  Terra  inter- 
vallo;  Solem  inquiunt  8c  Lunam,  caeterofque  Planetas  loco 
niediointer  terram&  fummum  aethera,  quod  fint  medii  ii>* 
tcr  utrumque  ponderis,confedifle. 

guod  neqnetamfuerwt  gravia,  ut  deprejfa  feckrcnt, 

Nec  levia,  ut  pojjcnt  perfummas  labierora* : 

Et  tamen  inter  utrafque  itafunt^ut  corpora  viva 

V wfent ;  Et  partes  ut  lAundi  totius  extent.  ; 

Ll  3  Pnmum 


1^6  Eficnri      Cartefti  Disp.IIL 

Primimi  autem  nihil  de  intervalli  commoditate^  deinde  ig- 
ncse  Naturae  curn  fint,  qux  omnium  leviffima  eft,  cur  non 
ipfiinxtherafummum  avolarcnt?  Curnoneadem  altitudi- 
ne,  qu£  fita  funt  fidera  fixa,  volvuntur,  cur  Cocli  moenia 
cum  tantafoliditatc  fabriccntur,  funt  ignibus  iftis  leviora? 
Imo  quanquam  mcdia?  fint  fortis,  ita  ut  locum  medium, 
Coelum  inter,  ScTcrram  nancifci  debuiflent,cur  tamentan- 
tointervailo  fintintcr  utrumque  intcrjefti  ?  Cur  interPla- 
netas  Sol  neque  propiorem,  neque  rcmotiorem  ambitum 
obtineat  ?  Cur  ncque  Lunse,  neque  Saturni  orbe,  nifi  ne 
noceret,  confcderit?  Cur  denique  in  Terrarum  orbem  non 
decidant  omnes,  cum  fint  sethere  puro,  actenui,  quem  in- 
colunt  longe  crafliores  ?  Quid  ergo  eft  quod  prohibeat  quo 
minus  in  eundem  locum,  in  qucm  fua  fert  natura,  delaban- 
tur  ?  Praefertim  cum  radii  folares  tam  incredibili  impetu 
in  eamfuo  folo  pondere  trajiciant,  qui  ipfe  Solis  globuseti- 
amfi  bipedalis,  majori  fua  gravitate  nondeferatur  ?  Afcum 
Sol,  fidcraque  in  aethera  avolaverint,  quid  cft  quod  tantas 
moles  tanta  conftantia,  tamd  aequabilitate,  tant£  dcnique 
curfuum  varietate  circumferat?  Nunc  mcntem  advortite, 
aurefque  arrigites  nunc  enim  maxima  Epicurei  ftuporis 
portenta  audietis.  Primum  autem  machina  utuntur,  Sph#- 
ris  nempe  coeleftibus,  quibus  cum  infixa  fint  fidera,  iiscir- 
cumdudisipiafimul  devehi.  Atqui  vero  ad  Artificem  con- 
fugiunt,  cum  omnis  machinatio  folius  fit  Artificis  opus.  Ifti 
itaque  ratione  fi  fidera  moveantur,  quo  tamen  cafu  ipfi  Or- 
bes  extrui  potuerant,  ut  fuo  quifque  motu  feratur,  ut  ne- 
que  alium  quemvis  impediat,  autalio  quovis  impediatur  > 
Quo  cafu,  etiamfi  forte  moveri  contigerit,  tam  incrcdibili 
aequabilitate  curfus  fuos  gubernare  poffint,  ut  uno  mo- 
mento,  per  omnia  fecula  neque  tardius,  neque  citius  ab- 
folvantur  ?  Ctim  itaque  prseter  ipfam  machinationem  eadem 
omniademachinarum,  ac  ipfofiderum  motu,  fiipfafemo- 
verent,  fint  quaerenda,  propterea  quo  cafu,  quave  neceffi- 
tate  ipfa  fe  movere  yoluit,  Epicurus,  dicemus.  Primum 
quod  cummundi  initio  motus  neceffitatem  a  parte  Orientali 
impreflam  habuerint,  in  occafum  pabuli  aviditate  femper 
Cp.'  ad  Pyth.    procedant. '  Tds  <n  Tuvnvas  aW^      oISuoctov,  j£  ylveSza 

niw  tv  cAa  i&wb  <SW3  n  rvTv  fii  gaunv^sLiirpft  q  kvw&  riw  c/% 


Sect.  XI.       Hypothefes  e\ertuntur. 

dpyys  cv  t5  yb.i<J&  tZ  "jtyrfJLV  ctvciyyjvw  ^imycv^eia^  B7T  avxToXri 
cTtcc  iyi  <Bvpfj&<rla>        'nva.  'trtnvt y^nv  tZ  ^ru^ps  a«  £3i  t«s  f  £5f* 
tiiTK  ioVt©-,  Afi?/**  ajirsrum  jieri  nihil  vctat,  aut  toto  C<elo 
circumdutlo^  aut  ipfts  Ctelo  fiante  circumdnttfs,  nempe  juxta 
ncccjfitatcm  motus  ab  ufquc  initio,  tum,  cum  generaretur  Mnn- 
dusfallam,  impreffamcptc  ex  partc  Orientis^  ac  Igne  deinceps 
ob  calorem  in  conjcqucntia  ad  depajiionem proccdente.  Nihil 
autem  ad  ifta  rei  Phaenomena,  quorum  prsecipue  rationes 
perquiruntur,  non  enim  tam  de  ipfo  motu,  quam  de  illius 
proprietatibus  fcifcitamur:  Efto  ergo,  folemmundi  initio 
forte  in  quam  partcm  moveri,  cur  tamen  motu  circulari, 
cur  ea  celeritate,  cur  ea  aequabilitate,  cur  eo  ambitu,  curli- 
mi  fpirali  >  Quid  an  alii  ignes  qui  folum,  ut  pabulum 
dcpafcant,  circumferuntur,  iftas  movendi  leges  conferyant  > 
Alia  ergo  omnium  caufa,quam  pabuli  reperienda  eft,  mfi  fo- 
lem  non  alia  conftantia,  aut  ^quabilitatc,  quam  Ignem  fa- 
tuum  moveridicetis.    Sidcinde,  qui  folftitiales  folis  con- 
verfiones  contigerint,  interrogcmus,  viis  quatuor  expli- 
candas  efte  inquit  ipfe  veritatis  pater.    Aut  quod  ab  initio 
ea  circumgyratio  huic  fideri  imprimi  potuerat,  ut  fpirali 
motu  circumducatur,  aut  quod  Coelum  progreflu  temporis 
iftam  obliquitatem  contraxerit,  aut  quod  aerc,  ck  ventis 
repellatur,  aut  denique  quod  pabulum  fcquatur.   Cum  ve- 
romotu  hoc  fpiralimirabilius  fit  nihil,  quo  icilicetSol  quo- 
vis  die  curfum  nova  orbita  perficiat,  in  ccrtam  latitudinem 
excurrat,  quo  cum  pervenerit,  revertat  $  hujus  tnm  mira- 
bilis  effeftus  fi  caufamqua?ramus,  annon  refponfum  philo-r 
fopho  dignum  fit,  quod  aut  mundi  initio,  aut  aliquando 
temporis  progreflu,  fic  forte  folem  moveri  contigerk  >  Hoc 
eft  cum  a  magno  Philofopho  (cifcitemur,  qui  hujufmo- 
di  motus  Soli  contigerit,  fatis  refponfum  putat  vir  acutus, 
quodeidemcontigiilecontigerit.    Proxime  vcro  cum  pa- 
bulandi  causa  evagari  velit,  cur  non  femper  in  eandem  viam 
depafcat  ?  Cur,  relicU  pabuli  copia,  curfum  infleftat?  An 
non  vobis  Epicureis  mirum  vidcatur,  cum  ad  folftitium  ac- 
ceflerit,  a  quo  ad  ufque  polum  opimi  pabulationis  tra&us 
porriguntur,  ut  ad  tam  pinguem  depaftionem  invitari  fe 
nonfitpafliis,  fedpereundem  traftum  redear,  cujusomne 
pabulum  hefternodie  devoraverat?  Nifi  fane  moderatorc 

quodam^ 


Epkuri  &  Cartefii  Disp-IIL 

quodatn,  Verfis  habenis,  refraenetur,  vix  potuiffe  puto  fibi  a 
tam  foecundis,  atque  uberibus  pafcuis  teraperare. 

Denique  cum  aere,  &  ventis  ferri  voluit  Epicurus,five  ut 
majori  elegantia  Lucretius : 

Fit  quoque^  ut  e  Mundi  tranfverfis  partibus  aer 
Alternis  certo  fluere^  alter  tempore  pojfit ; 
Qui  queat  <ejtivis  folem  detrudere  ftgnk, 
Brumales  ujquc  adflexus,  gclidumque  rigorem  ; 
Et  qui  rejiciat  gelidis  a  frigoris  umbrk 
JEftiferas  ufqtiein  partes  3*  fervida  figna. 
Et  rationepari  lunam^  Jiel/djque  putandum  eji^ 
£h/£volvunt  magnos  inmagnk  orbibus  annos7 
Aeribuspojfe  alternk  in  partibus  ire. 

Quid  non  dicent,  &  credere  fe  fingent  Epicurei,  qui  tam 
ratos,  tam  veloces,  tamque  sequabiles  tantarum  molium 
curfus  incertis,  8c  fortuitis  ventorum  flatibus  fieri  po(Ie,aut 
fibi  perfuadeant,aut  aliis  perfuadendum  efle  putent  >  Quan- 
«quamtamen,  idfi  feciffepoterant,  eadem  de  ventorum  or- 
tu,  tam  perennium,  atque  tam  certo  ordine  redeuntium 
difficultasfuperfit}  prselertim  cumtam  difparibus,  variis,  &: 
contrariis  curfibus  moveantur  fidera,  quo  conftat  eodem 
flatumoveri  nonpoffe}  at  fi  diverfis,  rurfus  ad  provincias 
recurritur  5  &  fuum  cuique  ventum  dare  oportebit,  qui 
propriooperi  infiftat,  atque  vim  fuam  dirigat,  &  modere- 
tur.  Si  profefto  Lufores  ad  utrumque  folftitium  collo- 
caflet,  qui  Planetas  omnes,  tanquam  pilas,  hincinde  ja&a- 
rent,  majori  longe  verifimilitudine  rem  expcdiverat,  quam 
cum  tam  admirabilem  motuum  conftantiam,  &  varietatem 
ventis  fortuitis,  incertifque  aeris  agitationibus  expedire  fe 
putat.  Iftienim,  ut  fieri  folet,  fuas  fibi  leges  ferre  potue- 
rant,  ut  neutri,  uter  vicerit,  certas  ultra  lineas  pilam  infe- 
qui  liceret,  cujufinodi  ratas  ludendi  leges,  autventosfibi 
praefcripfiflefingatis,  aut,  nefingatis,  tam  ratos  curfus  gu- 
bcrnare. 

Quid  autem  in  coeleftium  ratione  hominem  ulterius  fe- 
quar,  qui  ea  ignorantiS,  eoque  ftupore  fuit,  ut  crederet 
Ortus  Occafulque  Solis,  &  Lun#  contingere  poffe,  per 

accenfionem 


Sect. XV        Hypothefes  eVertmitur. 

accenfioneminOriente,  &extin&ionem  inOccidente?  At~ 
que  etiam  perfui  Luminis  extin&ionem  poflb  utriufque 
effe&us  contingere  ?  Longitudines  denique  alternantes 
noftium,  &  dierum  per  hyemem,  perque  a?ftatem  conti- 
giffe,  quod  circuitiones  folis,  nunc  velociiis,  nunc  tardius 
abfolvantur?  An  non  digna?  fit  fabel!<£,  ob  quas  divinam 
Providentiam  funditus  ex  omni  rerum  Natura  tollamus  > 
Quis  Numinis  Providentii,  tanquam  machin^,  uteretur, 
qui,  quse  faftu  funt  difficillima,  omnia  fine  machinamentis, 
tantd  facilitate,  expediret  ?  An  non  dignus  hic  vir  fit,  qui 
hominum  genus  a  fublimium  fuperftitione  liberaverit  ?  Quis 
enim  quicquam  quod  fublime  fa&um  eft,  miretur,  cum 
intellexeritfolemfacembipedalemeffe^  eodem  modo,  quo 
ignes  fatuos,  moveri,  &  quovis  vefpere  extingui  ? 

• 

ghikpotk  eji  dignnm  pellenti  peUore  carmen 
Condere  pro  rerttm  majejiate,  htfque  repertk  $ 

Quis  quas  asthereis  cernuntur  in  oris  non  nifi  divino  ifto 
Numine  fieri  poffe  metueret,  cum  eddem  facilitate,  qu3, 
qu«e  intra  privatos  parietes  contingunt  omnia,  fieri  didi- 
cerit?  Quid,  an  non  poteft  meteoron  quodvis  exiguum 
ftrobe  poftica  accendi,  nifi  eidem  quis  Deus  ignem  fuppo- 
fuerit?  Quid,  an  non  poteft  ventis  huc  illuc  impelli,  nifi 
quis  Deus  curfus  vagosmoderetur  ?  Scito  ergo  ipfum  folem, 
quem  omnium  fublime  apparentium  maxime  miraris,  fic 
nafci,  ficque  moveri.  O  incredibiJem  humani  ingenii,  fi 
ftupere  ineptiis  fudaverit,  ftupiditatem  !  Quenquamne 
hominem  tantumtantis  nugis  dele&atum  effe,  utearumin- 
ventione  nihil  minus,  quam  nominis  immortalitatem  fum- 
m%  infolentid  fibi,polliceatur !  Nulla  certe  bellua  hebetio- 
rem  pecudem,  quam  Epicuri  mater,  utero  effudit.  Ete- 
nim  tam  obtufa,  &  quidem  belluina  funt,qua*  in  eo  leguntuv 
omnia,  ut,  cum  legerim,  an  legam,  pene  dubitem.  Quan- 
quamenimnon  multos  praeclaros  fui  fe&atores  habuit  (  at- 
que  unum  habuiffe  mihi  portenti  fimile  videtur  )  tantum 
tamenftipitem,  db&os  omnes,  majori  contemptu  non  ha-, 
buiffe,  ftupeo.  Qui  enim  ab  eo  diffenferunt,  non  tanquam 
pecus,  fed  hominem,  imo  tanquam  e  Philofophis  unum 

M  m  traftavere, 


27o  Epicuri  &  Cartefi  Disp-IIL 

trachvere,  atque  cum  reprehenderint,  horribili  candore 
veniam  prsefati  funt.  Ipfe  Seneca  fiepius  laudavit,  Marcus 
Cicero,  quanquamfummamei  hebetudinem,  quafidetra&is 
de  homine  fenfibus,  fepe  exprobret,  fa?pe  tamen  quadam 
honoris  fpecie  habere  videtur,  atque  folus  omnium  PIu- 
tarchuseo,  quo  debuit,  contemptu  habuifle  vifus  eft.  Ne- 
que  tamen  ipfe,aut  Cicero,  cum  contempferit,  e£  quaopor-- 
tet,  indignatione  contempferunt,  atque  in  reprehenfioni- 
bus,  qux  in  illius  Phyficam  tulerunt,  vix  ulterius  prove&i 
funt,  quam  ut  omnem  Mundi  ornatum  fortuita  atomorum 
coneurfione  fa&um  fuiffe  irriferint.  Quod  autem  fpeci- 
ales,  quas  attulit,  rerum  rationes  fpe&at,  nihil  illi,  nifi 
quod  bipedalem  folis  magnitudinem,  atque  atomorum  fine 
causd  declinationem  ludibrio  habuerunt,  Epiftolis  ad  He- 
rodotum,  &  Pythocliufifunt,  ut  mirer  faneillos,  prxfertim 
Ciceronem,  in  Libris  dc  Naturd  Deorum,  quibus  omnem 
cujufque  Natura?  partis  folertiam  fecutus  eft,  omnem  illius 
ftultitiam  in  re  quaque  explicand£  non  irrififle,  nifi  quod 
amicorum  qui  eum  fecuti  funt,  grati3,  aut  nimis  affe&ato 
candori,  pro  Academico  iftius  aetatis  more,  homini  peper- 
cerit.  Ei  igitur,  cui  tanta  pepercerunt  ingenia,  ne  cando- 
re,  &  «equitate  defuiffe  videar,  propria  ipfius  verba  diligen- 
tiusforte  quam  par  erat,  ex  indubitatis  fuis  fcriptis  attuli, 
quibus  pelleftis  fi  quis  eum  doftiorem  pecudem,  quam  ipfe 
cxiftimavi  exiftimare  pofiit,  aut  fim  ego,  aut  fit  ifte  pecus. 
Cujusrei  judicium  libentifiime  penes  fapientes  efto. 

Sect.  XII.  Peraftis autem fublimium  rationibus,  fi  qu^e 
ante  pedes  yidere  dignemini,  ad  Terram,  fi  placet,  defcen- 
damus,  atque  primum  de  aere,  ciim  per  eum  tranfire  ne- 
cetfefit,  quod  putatis^  dicite.  Quidautem  interrogas,  in- 
quitis,  cum  ex  ipfis  rei  Phaenomenis  corpufculorum  levium 
laxe  volitantium  aggeriem  effenoverimus?  Efto  igitur  eti- 
am,  ut  placct,  laxa  aggerics,  qui  autem  ifta  Lucem  ad  nos 
deferre  poflit,  quaefb,  a  vobis  audiamus?  Atquide  ifta  re 
quoque  vos  nihil,  (quafi  inhortulis  veftris  talparum  mo- 
re  vixeritis)  nifi  qiiod  Lucisradii  folo  gravitatis  pondere,  a 
li>!e  ad  nos  ufque  temporis  raomento  deferantur  >  Quod 
cquidem  inter  praxlariffima  ifta  Epicuri  inventa,  quibus  in 

ipfb 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.XII.       Hypothefes  evertuntur. 

ipfo  mortis  articuio  fibi  immortalitatem  pollicitus  eft,  nu* 
merari  vellem.  Solem  fcilicet  effe  bipedalem,  Atomos  pon- 
dere  fuo  reftd  linea  delatas  declinare,  atque  folcm  occiden- 
temextingui.    Nemoenim  luci  tantam  gravitatis  vim  in- 
effe,  nifi  qui  idem  ifta  omnia,  dicere  potuerat.  Saltem  mo- 
tus  impetu  quis  dubitaret  effe  lucem  corporum  graviflimam 
cum  fuis  ponderibus  a  Coelo  ufque  ad  Terram  temporis 
momento,  prascipitetur.    Quanquam   cum  tanto  impetu 
deciderit  miror  non  aerem  omnem,  &quicquid  pmerea,in 
quod  forte  decidat,  fecum  in  terram  fumm^  vi  prxcipitare. 
Et  denique  foeliciter  contigit  aeris  tenuitas,  ne,  fi  concrc- 
tus  fuerat,  omnem  Lucis  motum  intercepiffet.  Pofthsec  au- 
tem  omnia,  eftoaer,  nil,  nifi  laxa  aggeries,  qui  tamen  tam 
accurat^  temperari  contigit,  ut  animantibus  vitalem,  &  falu- 
tarem  fpiritum  femper  praebeat  >  Si  enim  craffus,  &  con- 
cretus  fuifiet,  omnino  refpirare  non  poflemus  ,  fi  calidus, 
is,quem  fanguini  refrigerando  fpiritum  ducimus,  totius 
maffe  incendia  cieret,  fi  nimis  frigidus,  calorem  vitalem 
algore  corripuerat.    Cum  vero  (umm&  pWritate  ubique  fu- 
fus,  &  extenuatus  fit,  femper  praefto  eft  fpiritus  vitalis, 
quem  ducamus :    Atque  etiara  cum  neque  calidus,  neque 
frigidus,  fed  utriufque  compos,  frigorum,  &  calorum,  fine 
quibus  omnis  interiret  Natura,  annuas  efficit  varietates.  Si 
veroaerteniii  forte  naturi  confiftat,  quis  tamen  pulmones 
tam  commode  eidem  infpirando,  &  expirando,  quo  prae- 
cipue  vivimus,  effecit  ?  Quid  an  accuratam  omnem  iftam 
machinationem  fortuito,  &  non  refpirationis  causi,  faftam 
fuifle  putas  ?  Quid  autem  hominem  turpiflimis  hujufmodi 
portentis  urgeam,quem  oculos  videndi,  linguam  loquendi, 
aures  audiendi  causS  non  fuiffe  effe&a,  dicere  non  puduit  ? 
Quod  cum'  dixerit,  (atis  diftum  opinor,  nullis  enim  un- 
quamargumentis,  ut  quid  turpiusdicat,cogetur. 

Acre  autem  infublime  fulo^  quomodo  terram,  8c  mare 
efficiemus,  qui  aquam,  ne  omnem  Terrarum  orbem  operi- 
ret,  in  fuumlocumire  jubebitis,  qui  alveum  ei  recipiendae 
effodietis?  Atiftacum  fint  humilia,  nihil  ad  Epicurum  per- 
tinent  5  e  dignitate fua  non  efle putat,'de  rebus  tam vilibus, 
quseque  ante  pedes  funt  Philofophari.  Ipfe  enim  fublimi- 
\im  fe  Philofophum  efle,  geftit,  atque  igitur,  deviftis  Dns, 

Mm  2  & 


Epkuri      Cdrtejtf  \        Dr  sp .  Hf; 

&  detradH  omni  a  fole,  8c  fideribus,  admiratione,  vir  iru 
Coelum  vi&orii  elatus  terrena  defpicit.  Paul6,autem  hu- 
miliorLucretius,  ipfe  enim  Magiftrum  miratus  eft,  Magifter 
vero,  prcterfe,  neminem.  Hicergo  cum  Coelum,&  Sidera 
corpufculis-Terra  expulfis  extruxerat,  fic  demum  Terram, 
Jk  Mare  extruxit. 

Hfc  igitur  rcbus  retra&fc^  Terra  repente, 
Maxima  qua  nunc  fe  ponti plaga  carnla  tendit, , 
Succidit,  &falfo  fuffiidit  gurgite  foffas  : 
Inque  dies  quanta  circum  magfc  etherfc  <efius 
Et  radii  folfc  cogebant  undique  Terram 
Verberibus  crebrfc  extrema  ad  limina  apertam, 
In  mcdiout  propulfa  fuo  condenfa  coiret : 
Tam  magfc  exprejfus  falfus  de  corpore fudor 
Augebat  mare  manando,  campofque  natantes: 
Et  tanto  magfc  illaforas  elapfa  volabant 
Corpora  multavaporfc,  &  aerfc,  altaque  Cceli 
Denfeban^procul  a  Tcrrfc  fulgcntia  Templa : 
Sidebant  campi^  crefcebant  montibus  altfc 
Afcenfus  :  Neque  enim  poterant  fubfidere  fixa^ 
Nec  pariter  tantundem  omnes  fuccumbere  partes 
Sic  igitur  tcrr£  concreto  corpore  pondus 
Conflitit,  atque  omnfc  mundi  quafi limus  in  imunz 
Confuxit gravfc,  & fubfedit funditus.ut fcx. 

Cum  yero  Terram,  &  Aquarn  e  particulis  diversd  formJ 
figuratisfaftam,  atque  cujufque  formae  particulas  infinitas 
fuifle  veht^  An  non  cum  tanta  fit  utrarumque  copia,mirabili 
calucontigit,  mexiguo  hoc  orbe  tot  atomos  terreftres,  cum 
rot  aqueis,  coivifie?  Cum  G  aut  pluresunius,  autpauciores 
aitenus  genens  coiverant,  inutilisfuerat  ex  iis  exorta  moles  * 
ii  enim  plures  aqua?,  aut  muciores  terra?  coiviflent  fieri 
non  potuit,  quin  univerfamTerram  aqua  inundaret.  'ciam 
vero  ipfa  aqua,  ut  nunc  contigit,  non  fit,  quantum  appa- 
ret,  pars  terne  millefima,  utpote  quarrariflime  admillepaf- 
fuum  altitudincmprofundareperiatur,  qu*ad  totiusmofo 
magnitudinem  fi  conferamus,  quamexigua  parsfit  quifque 
novit.    Annon  igitur  mirabili,  cafu  contigit,  cum  par  .& 

utriufque 


Sect.XII.  Hypothejes  evertuntur. 
utriufque  copia,  nempe  infinita  5  aqueas  particulas  tantJ 
paucitate,  tant3  turba  terrenas  huc  appuliffe,  ut,  fi  aquea 
una  accefferit,  mille  terrenas  accefferint ,  nimte  fane  nume- 
ri  difparitate,  cum  fint  utriufque  generis  innumerabiles.  Si 
vero  res  foli  cafui  pcrmittatur,  ut  fuppari  numero  coagmen* 
tentur,  expeftare  oporteret,  ut,  (i  mole  aliquantum,  non 
tamen  multum  difcreparent.  Quid  ergo  fi  Terre  moles,  aqua? 
moli  forte  par  fuerat,  autduplo,  aut  triplo  imo  aut  decies 
major,  quid  aliud  ex  iis  fteri  potuerat  prseter  liquidam  mo- 
lem,  campofque  liquentes  ?  Atqui  ut  tam  immensa  inxqua- 
litate  conftipentur,  ut  fint  ad  aquae  unam  terrena?  mille,pro- 
fefto  quid  majus  eft,  quam  ut  nifi  a  vobis  foli  cafui  imputai i 
poflit.  Quoniam  vero  de  figurarum  in  atomis  varictate 
fafta  eft  mentio,  ab  Epicuro,  fi  Phyficus  faiffet,  porro  per- 
quifiveram,quis  Geometra  eas  tum  diverdmode  figuravent  > 
Cum  quod  incomprehenfibiles  formarum  fpecies,  tum  quod 
cujufque  formannfinitas  atomos  effeftatuerit.  Sicenim  ille^ 

&s  <t  ha,?wormj,  ctTK&Xyiirnni  ¥}t  r  Sfy.(po^jus  <^yv\W™v.  v$ 

SUjUOLTOV  ybVt&BJf  TZbS  TOOttOTCtS  Sfe.<()0£CLS   CK  T^  Ctvtftf  ^f^LTUfV 

T&t&AyfjLfJuZvoov*  <£  «K9^f  5  ^Jif^oiv  <xttA£>'  anreipleioiv 

CLTVfjyr  TTOLV  &Y)  TtS  7rAfl'9«  T^S  dTOU{Cf)V  CLTT  Ci  tyV  &  ^  *tA»* 

ctiret^pi  ctv&aivci)  j^G'  Iryfatv  Cyyi&kaiv  ^  OfJ&iaf  V-.OWWPCP** 
v%  dirXvs  ctireiQpl  etcnv,  aM«i  fyvov  d^ihrnrJo^  acrrrep  eiftTUj, 
€4  fJM  \M7\(*  Utj  <£  tois  fxfcy&vcnv  ocirXods  els  dirci^v  du<rds  c*,3aA- 
X&V)  ccn  ovTd&ejLo-fjjcvco  fMy&ei  dire\?*s  cvvo&v  $&<po£cts  dSuvct- 
tov.  hjcBilta  tfta,  fivcjoiidaj  <juih&  fikkt  &  in  qu£  rejolvun- 
tur  concretioncs.incomprchcnfMia  fkntfmrarum  differentik, 
Nequc  enimh<£c  tot  tantaquc  rerttm  dijcrimina  ejjent^fihu- 
jujmodi  fgurarum  divcrfoas  animo  comprehendt  pojfet :  Atqui 
tamenin  unaquaqucfgura  ftecie  infinitjcnnmero  fimpliciter  funt 
atomi,  quoniam  alioquru  Vmverjum  infmtum  non  joret  atomo- 
rum  multitudtnc,  nifl  atomi  qu/funt  tntcr  fe  fgurationc  fimilcs, 
lnfmunumcro  fmfliciter  e/jent.  Non  junt  vero  cUam  atomi 
habtncUdifferevtiarum  numero  ittfnit*  fimpliciter,  Jcd.ut  ja** 
di&umjohmmodo  animo  incomprchenfbiles,  mfl  quk  forte  ip- 
fas  ad  ujquc  infnitam  fimpl  citer  magnitudrncm  adaulfas  co»"- 
*piat,  quatenus  in  magn.tudwe.qu^  fnitajit,  inlcUtgi  chvtrjita^ 
HL  nu£  ftnt  infmt<e.  non  pofunt^  . 
"   J      J  rjJ  Mm  3  Antca 


Eftcuri  &  Cartefii 

Anteaunam  pofuerat  atomorum  infinitatem,  nunc  au- 
tem  innumerabiles  infinitatuminfinitates$cum  innumerabiles 
figurarum  fpecies,  atque  cujufque  fpeciei  infinitas  atomos 
effe  voluerit.  Qyod  an  abfurde  di&um  fit,  viderint  alii,ipfe 
non  abnuam  5  folum  de  incomprehenfibili  ifti  figurarum  va- 
rietatc,  qui  fine  czusk  quadam  contingere  potuerat,  doceri 
vellern.  Qyippe  non  intelligo  qui  fua  cuique  hxc  formaj 
fpecies  potiufquam  alia  quxcunque  contigit  5  rhulto  autem 
minusqui,  nifi  quis  Opifex  fibimateriam  formaverat,  tantd 
formarum  varietate  feipfe  Mundo  condendoparatas,  atque 
expolitas  fiftant.  Epicuri  faltem  ratione,  quod  ex  iisfa&a 
finttam  varias  rerum  fpecies,  effe&uum  causS,  e3,  qu2funt, 
varietate,  fieri  videntur.  Nempe  cum  fummus  Opifex  va- 
riam  Naturam  moliri  ftatuerat,  materiam,  qiias  fuis  operi- 
bus  conftituendis  idonea  fit,  fibi  paravit.  Si  vero  ipfe  ato- 
mi  per  fe  tam  immensS  varietate  forte  extiterint,  an  non 
mirabili  admodum  cafu  evenit,  unam  ex  omnibus  non  de- 
fuiffe?  Qyod  tamen  fi  contigiffet,  inutilis  quoque  rerum 
natura  contigerat.  Ita  fi  fortfc  ex  innumerabilibus  iftis  fi- 
gurarum  fpeciebus  defuiffent  atomi  rotunda?  (b  quibus 
aquam  conftitutam  effe  cenfent  Epicurei )  omnis,  qu*e  ex  iis 
nafceretur,  moles,  fempiterni  fterilitate  inculta  exaruerat$ 
aut  fi  tali  figura  imbutae,  qualis  lucidam  folis  naturam  con- 
ftituat,  non  extitiffent,  ipfi  rerum  Univerfitas  fempiternis 
tenebris  fqualida  j^cuerat.  Neque  modo  tam  incredibili 
casusfoelicitateinrebus  tam  exiguis  contigit  figurarum,  fed 
8c  magnitudinumvarietas.  Quod  quoque  nifi  contigerat, 
rurfum  omnis  Natura  ufus  interierat#  Sic  enim  cum  Lumen 
eJdemqua  aqua  figmieffe,  neque  nifi  molis  fubtilitate  dif- 
ferre  voluerit  Epicurus,  atque  igitur  eo,  quo  non  poteft 
aqua,  penetrare  poffe  3  adeo  ut,  fi  eam,  quam  habent,  fi- 
guram  folis  primordia,  quam  habuiffe  contigit,  nifi  quoque 
aliisomnibusmultoexiliorem,  omni  Luminis  ufu,  &  bene- 
ficio  rerum  Natura  femper  caruiflet.  Cum  ergo  atomi  tam 
opportune,  tam  incomprehenfibiles  figurarum  varietates 
fortitse  fint,  hinc  praclarum  ducitur  Numinis  argumen- 
tum,  fi  enim  tam  varia:,  atque  admirabiles  rerum  (pecies 
ex  iis  fiant,  &  fi  fieri  nequeant,  nifi  iftae  tant£  diverfitate 
praeftd  effent,  adeo  ut,  fi  una  omnium  defuiffet,  omnis 

rerum 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sbct.XIII.       Hypothfes  eVertuntur. 

rerumNaturxpulchritudointeriiffet,  an  non  magis,  quam 
verifimile  videatur,  non  forte  fortunam  tam  foelici  varie- 
tateluciffe,  fed  ipfum  Opificem,  qui  varios  iftos  effe&us 
procreavit,  variamiisefficiendismateriamprocre3ffe,  atque 
hincexortam  effe  omnemiftam,  quam  intuemur,  rerum  va- 
rietatem  &  pulchritudinem. 

Sect.  XIIL  Atqui  vero  cum  tam  opportuni  figura- 
rum  diverfitate  extiterint  atomi^  cum  e  duabus  £arundem 
fpeciebus,  terreftrium  fcilicet,  &  aquearum,  exorta  fit  hxc 
noftra  moles  3  cum  tanta  utriufque  imequalitate  conftituta 
fit,ut,mille  partibus,  a  teni  aqua  vincatur,  nihilominus  hsec 
iftam  univerfam,  cum  ea  levior  fit,  fi  fibi  permittatur,  in- 
undaret.  Alveis  ergo  fuis,  8c  receptaculis  conclufk  prohr- 
betur  :  Cavitates  ergo  iftas  qui  fieri  contigit  ?  Quod  cum 
corpora  coeleftia  avolaverint,  iftis  retra&is  Terra  repente 
fuccidit.  At  cur  non  ubique  fuccideret,  cum  corpora  coe- 
leftia  fenfim,  &  vaporum  more  abierint,  quid  ergo  eft, 
quod  hancplagam  profundum  fuffodiat,  dum  emineat  ifta, 
cum  deorfum  omnesTerra  partes  aequali  ponderenitantur? 
Si  quidem  ingentcs  Terra*  moles  avulfie  fuiffent,  fiProles 
Titania  montes  imis  radicibus  avuKbs  in  Coelum  jaculata 
fuiffet,  ift3,  inquam,  ratione  fi  gurgites,  atque  ingentes 
lacuna:  hinc  inde  defodiantur,  non  mirarer ;  ut  verd  rerum 
minimarum  fenfim  effiucntium  abfcefiione  tamvafti,  tamque 
profundi  hiatus  dehifcant,  fi  vos,  qui  obftinato  ftupore  ni- 
hil  vultis  mirari  non  miremini,  veftram  veniam  homines 
mitiflimi  impetramus,  fi  in  hac  quoque  re,  ut  in  aliis  omni- 
bus,  ftupiditateramiremur.  Fa£ta  autem  Oceani  cavitate, 
de  c^teris  illius  facultatibus,  qui  fiant,  nihil  foliciti  eftis, 
neque  quicquam  dicitis,  nifi  quod  fic  fbrte  fieri  contigerit. 
Ut,  fi  quemadmodummare  fiat  falfum?  Interrogcmus  $  nihil 
vos  nifi  quod  falfus  humor  forte  c  Terra  exudaret,  dicitis, 
quamobrem  vero,  aut  omnino,  aut  falfus,  exudet,  nihil  vos, 
nifi  quod  fic  contigerit.  Si  cur  tam  mirabili  conftantiaex- 
aeftuet?  Eadem  inquitis  causa  qua  aethera  labuntur*  fi  qu3 
aethera?  Eadem  qua  Oceanus  5  fi  igitur  qu3  tam  arquabili 
tenoreutrumque?  Nihil  rurfum  vos,nifiquod  ficin  uuoque 
contigerit.  Ita  (ut  feftinem,  cum  tam  prolixa  hcbetudiue 

pcne 


i?6 


Lib.  i. 


kib.  6. 


'Epicuri  &  Cartefu  Disp.IIL 

petie  ene&us  obtundor)  fi  quifiant  nubes,  Sc  pluvias* 
Summ2  utilitate  fieri  folito  lep6re  defcripfit  Lucretius, 


-TJbi  eas  Pater  <ether 


Ingremium  Matris  terrai  pr<ecipitavit. 
Hinc  nitidti  furgunt  fruges,  ramique  virefcuni 
Arboribus  :  Crcfcuntipfk^  fxtuqne  gravantur. 
Hinc  alitur porrb  nofirumgenus^  atque  ferarum: 
Hinc  Utas  urbes  pueris  florere  videmus  : 
Frondiferafquenovis  avibus  canere  undiquefilv^ 
Hincfejfepecndes  perpinguia  pabnlaUta 
rorpora  deponunt,  &  candens  la&eus  humor 
Oberibus  manat  difientis :  Hinc  novaproles 
Artubus  infirmis  teneras  lafciva  pcr  herbas 
Lndit^  la&emero  mentes  perculfa  novellas. 

Cum  ergo  tanto  cum  rerum  omnium  ftu&ii  gignantur 
imbres,  fiab  eodem  fcireaves  quibus  caufis  tam  altum  tol- 
luntur,  quibus  tam  lente  decidant?  En  Dodon*um  hominis 
Refponfum, 


-Ex  omnibus  amnibus  humor 


ToUitur  in  Nubes  :  guo  cum  bene  femina  aquarum 
Multa  modis  multis  convenere  nndique  adauUa  : 
Conferta  nnbesvi  ventimittere  certant 
Dupliciter  :  Nam  vis  venti  contrudit  5  &  ipfa 
Copia  nimbornm  turba  majore  coaBa 
TJrget  :&e fupero premit  5  ac  facit  ejfiuere  imbres. 
Praterea  cum  rarefcunt  quoque  nnbila  ventis  : 
Aut  dijfolvuntur  folis  fuper  i&a  calore  : 
Mittunt  hnmorem  pluvium  5  fiillante  quafi  igni 
Cera  fuper  calido  tabefcens  multaliqnefcat. 

Tolluntur  ergo  femina  aquarum }  qua  verd  causa?  Nulll  pro- 
feftoalia,  nifi  quod  tollantur,  cum  autem  graves  fint  aquce 
particute,  cur  omnino  ?  Cumque  aere  graviores,  cur  in 
tantam  altitudinem  fupra  eum  evehantur  ?  Nulla  rurfus  ali£ 
ratione,  nifi  quod  fic  eveftas  eflTe  contigerit.  Quanquam 
egregiampluviarum  defcensus  caufam  attulit,  nempe  quod 

folis 


Sect.XIV.  Hypothefes  eVertwUur. 
iolis  calore  iftae  Cera?  ad  inftar  liquefcant  5  miror  crgo 
quamobremguttisfrigidis,  &  non  Cene  liquefacte  ad  in- 
irar  effervcfcentes  dcpluunt.  Cum  autem  Poet#,  modo 
argutas  rerum  imagines  afferanr,  de  Phyficis  rationibus  fo- 
liciti  effe  non  folcnt  3  en  ergo  quid  ipfe  veritatis  Pater,qui  de 
Nubibus,  cum  ad  Coeleftium  philofophiam  proxime  accef- 
fennt  dicerc  dignatus  eft.  Nip,  yvs<^£  ovvi^  Suixv^  <&  EP- 

to  t^tfA^/  <£  >£}  p€V[jym)v  ov/l- 
T^ylw  <t«re  71  yk>  <£  JAtTOv.  VH5>,  c/l'  ^  ^trafr,  %  £  G^o^voov,  % 
i)  uemScLfaovTwv  ostoi  SU/jctvTUf  ov\  TiA&iSnf.  Nnbes  gcncrari^ 
(onjtarepofunt^aut  cumulatione  qu&dam  ae  hjucntk  ipjnm  com- 
pellcntibus  5  aut  implcxioncatomorum  invicem  cohdcrentinm^  & 
ad  hujufiemodi  concrctioncs  conficicndas  idoncarnm  ;  aut  coU 
kSione  cxhalationum  e  tcrra,  &  aqua  cduUarum^  atque  jam 
ex  ipjis  crcari  plitvi* pojfunt^  aut  dum  comprimuntur^aut  tranf 
mutantur.  Primum  vero  (  ne  omnem  nugarum,  quas  fevit, 
foecunditatcmdemetemj  fi  exaere  concreto  conftipehtur 
nubes,  quidni  omnisilliusmolesin  eundem  aquarum  cumu- 
lumcumOceanocoiret?  Cum  enimiifdem  primordiis  con- 
ftet,  atque  igitur  cadem  gravitatis  vi  valeat,  qui  fe  ne  in 
Terram  ruat  magis,  quam  ipfe  Oceanusfuftinere  poffit  ?  An 
quod  laxitate  fua  fe  fublime  tueatur ?  Ne  dicat  Epicu- 
rus,  quienim  laxior  eflepotuit,  cum  codem  gravitatis  pon- 
dere,  ineundemcumulum  feratur  ?  Ncquc  fi  fit,  quicquam 
corpufculorum  laxitas  ad  levitatem  confert,  cum  fuo  qua> 
qucponderedeorfum  ruat  5  fi  igitur  tanta  facilitate  aerin 
aquam  mutetur,  ut,  vcntisimpellentibus  in  eam  incraflefcat, 
nunquam  dicet  Epicurus,  qui  quovis  flante  omnes  acris 
particute,  perinde  ac  ipfius  Oceani  in  Terram  non  fubfidant. 
Deindeautem  cumatomorum,  qusead  hujufmodi  concre- 
tiones  conficiendas  idonea?  funt,tmplexione  nubes  fieri  docu- 
erit5quidaliud  docuit  vir  fapiens,quam  Nubes  cx  ea  materia, 
•qua  fiunt  aut  qu3  fieri  poflunt/a&as  fuiffe  proculdubio?Qu# 
autem  fit  ifta  matcria,  unde  fuppeditetur,  qu3  vi  fublime 
auttollatur,  aut  concrefcat,  Phyficum,  fiquid  omnino  de 
us  dicerc,  dicere  oportet.  Poftremo  veio  cum  ex  halitibus 
e  Terril,  &  Aqua  eduttis  ficridixerit,  fi  fcire  aveas,  qua 
viemergunt,  qu3  furfumtolluntur,  qua  in  nubcs  concref- 

N  n  Cunt, 


Epicuri  &  Cartefti  Disp.  III. 

cunt,  nullam  aliam  novit  Epicurus,  nifi  quod  primum 
emerferint,  quod  deinde  avolaverint,  quod  poftremo  coi- 
vcrint.  Atqui  tamen  qui  omnino  emcrfifle  putas,  fumme  pa- 
ter,  cum,  ut  nofti,  ingenito  pondere  demerfe  jKuerint  ? 
Gur  particulae  tcrreftrcs  non  aliter,  atque  aquca?,  in  altum 
tollantur  ?  Etiamfi  enim  pondere  aliquanto  fuperent,  non 
tamen  tantum,  quin  quae  vis,  nifi  admodum  accurata  fit, 
alteras  fuftulit,  alteras  fuftuliffc  valeat.    Ut  profefto  mi- 
randum  fit,  ubi  volitant,  &  vagantur  nubes,  validiffima 
moenia  fine  ^Efopi  Aquilisnon  cxtrui  y  pnsefertim  cum  lon- 
ge  altius  evchuntur  corpufcula  ifta,  e  quibus  immenfa,  at- 
quc  ahenea  totius  Mundi  moenia  fabricantur.    Deinde  quo 
inftrumento,  qu2ve  machina  tantam  aquarum  copiam  in 
altum  efferemus?    An  Calore  coelefti?^  Qui  vero  ifto? 
Quod  aquamattenuet,  atque  particulas,  e  quibus  conftat, 
hinc  indediffipet.  Quidergoan  diffipatione  fuumqu^que 
pondusamittet  ?  Nequaquam.  Non  enim  minori  vi,cumfu3 
gaudet  libertatc,  deorfum  nititur,  quam  cum  una  cum  aliis 
implicatur.    Qui  ergo  contra  vim  fuam  afcendat,  folum- 
modo  quod  afcendendi,  fi  velit,  libertas  detur  ?  Denique 
cum  Nubes  in  pluviam  abirc  putet,  aut  quod  compriman- 
tur,  aut  quod  tranfmutentur :    Tranfmutatione  quid  velit 
nefcire  me  fateor,  nifi  pluviam  tumenubibus  fieri,  cum 
nubcs  fadae  funt  pluvia.    Cum  autem  compreffione  fieri 
vult,  voluiffe  videtur  particulas  cum  confertius  acceflerint, 
atque  in  molcculas  quafdam  coivcrint,  magis  gravitare,  fe- 
quemutuo  deorfum  premere.   Qiiid  veroopus?  Cum  fuo 
qusequc  pondere  dcprimatur  5  non  ergoalia  aliam  detrudit, 
lld  quacquefcipfum,    Atque  fi  mutuo  fe  impcllant,  nulld. 
alia  ratione  impellunt,  nifi  quod  dum  deorfum  nitantur 
iingula?,  fi  alia  forte  in  aliam  impingat,  vehcmentius  prae- 
cipitet.    Vcrumquomodocunque  nubes  in  pluvias  abcant, 
qui  inguttulas  abirent,  quanquam  maximus  fit  hujusPhse- 
nomeni  evcntus,  nihil,  ut  folet,  dixit  Epicurus,  atque' 
adco  dcmum  hanc  nubium,  &  pluviarum  rationem,  ut  ca> 
tera  Natura?  omnia  explicuit,  fic,  ut  fit,  fieri  quodaliquo 
modo  fic  fieri  contigerit.   Quo  mehercule  uno  effato  con- 
tinetur  omnis  Gargcttica  Phvfiologia. 


Sect.XIV. 


Sect.  XIV.      Hyjpothefes  eVertttnturi 

Sect.  XIV.  Nunc  igitur,  6  viri  Gargettici,  rationcs 
magiftri  veftri,  8c  noftras  conferatis.    Hinc  ergo  cogitate 
quot  ille  in  re  quaque  non  modo  cafus,  fed  rerum  naturae 
adverfosattulit.    Quot  ut  innumerabiles  atomi  incompre- 
henfibili  figurarum  varietate  alixab  aliis  folutse  extiterint. 
Quot  ut  iine  causd  in  eandem  viam  moveantur  omnes. 
Quotut  fineloco.    Quotut  cum  tam  exiguae  molisfuerint 
tam  incredibili  pernicitate.    Quot  ut  cum  gravitate  impa- 
resfint,  celeritate  pari.  Quotutcum  pari  femper  interval- 
lo,  ufquam  coirent.    Quot  ut  fi  forte  aliae  aliis  inciderint, 
co  impetu  refiliant,  ut  poftea  in  viam  ingenito  pondei  i  con- 
trariam  femper  ire  pergant.    Quot  ut  regiones  furfum,  & 
deorfum  in  immenfitate  definiantur.    Quot  ut  omnesato- 
mialteram  ament,  alteramaverientur.  Qiiot  ut  non  modd 
finecausa,  fed  etiam  tam  contra  Natur^  vim,  quara  fenfu- 
um  fidem,  declinarent.    Quot  ut  cum  nullo  eormlio  guber- 
nentur,  fuas  quaeque  provincias  adirent.   Quot  ut  fortuitA 
concurfione  inter  fe  tam  pulchr^,  tamque  accommodata  fa- 
bric^  cohserefcant.  Quot  ut  Terra  in  Mundi  mediofit,  qudd 
fit  locus  infiriius,  etiamfi  neque  imum,  neque  medium  uf- 
quam  effe  poffit.    Quot  ut  cum  eo  pervenerint,  etiamfi  ni- 
hilofuftententur,  conjurationequadam  fadta,  omnes,  exuto 
pondere,  quieicant.    Quot  ut  Terra  e^  fede  fita  fit,  qu# 
fola  omnium  in  ocini  immenfitate  fibi  fit  accommodata. 
Quot  cum  uno  impetu  ferantur,  ne  inunumacervumcon- 
volvanturomnia.  Quot  ut  immenfic  iftas  Coeleftium  fpha?- 
ra?,  tanto  aTcrrS,  tum  intervallo,  tum  robore  extruantur. 
Quot  uteo  loci,  quoevenit,  eveniatfoliscontextura.  Quot 
ut  omnino  moveatur.    Quot  ut  in  Orbem.  Quot  ut  ea  per- 
nicitate.    Quot  utea  conftantil    Quotutei  aequabilkate. 
Quot  ut  curfu  fpirali.    Quot  ut  intra  Tropicorum  latitudk- 
nem.    Quot  ut  a  folftitialibus  fignis  utrinque  retrorfunr, 
nulla  alia  causa,  nifi  pabuli  defiderio  incitatus,  aut  ventis 
hinc  inde  forte  flantibus  impulfus.    Quot  denique  ut  cum 
quovis  vefpere  extindtus  fit,  mane  femper  novo  lumine  in- 
cendatur.  Quot  ut  lucis  atomi  ab  eo  exhalantes  tanta  fint 
gravitate,  ut  ea  folum  impulfa^  temporis  momentoab  ufque 
Ccdo,  ad  ufque  Terram  deferantur.    Quot  ut  aqua,  & :'tcr- 
ra  tam  enormi  insequalitate  coiverint.    Quot  ne  ubique 

Nn  2  permifceantur, 


Epicuri      Cartiju  Disp.III} 

permilceantur.  Quot  neaquacum  levior  fit  tcrram  undi- 
que  inundaret.  Quot  ne  acefcat.  Quot  ut  depofito  fale  in 
nubestollatur.  Quot  denique  ut  leniter,  &  guttatim  de- 
pluat.  Hisautemhinc  altera  lanceexpcnfis,indecontra  co- 
gitatenihil  quod  fuam  utilitatem  non  habct  in  rerum  natura 
eflqadmirabiliconfpirationequodque  cuique  infervire.  Co- 
gitate  quanto  providenti^  cohfilio  terra  optimo  tum  longitu- 
dinis,tum  latitudinis,  a  fole  intervallocollocetur.  Quanto  ei* 
dem  ubicunq$  fita  fit aut  ipfi  Sol  aut  ipfiiSoli  circumvolvatur. 
Quanto  tam  sequabili  celeritate  totam  quotidie  circumear. 
Quantonovaquotidie  fpira.  Quantointra  Zodiaci  latitudi- 
nem.Quanto  ab  utroq$  latere  annuatim.  Quanto  tam;mirabiii' 
pernicitate  lumcnundique  diffundat.  Quantoaer  ialuberri- 
m2  puritate  fufus  fit,  &  cxtcnuatus.  Quanto  ne  aquarum 
moles  terras  undique  abforberet.  Quanto  ubique  agitetur 
Oceanus.  Quanto  falecondiatur.  Quanto  fontes  aquarum 
per  omnes  Terra?  plagas  fcaturiant.  Quanto  nubes  e  mari 
in  aera  tollantur.  Et  quanto  in  terras  guttatim  redeant. 
Atque  hxc  cum  ab  utnique  parte  cogitaveritis,  poftremo  in 
utramque  cogitate,  fi  in  uno  omniumaliter  quam  evenit 
evenerat,  otiolam,  &  inutilem  extitilfe  omnem  rerumNa- 
turam.  Qnamvis  enim  atomi  fblares  forte  aliquandocoa- 
luerint,  nititamencontigerat  ifta  coagmentatio,  eo  d  Ter- 
rarumorbe  intcrvallo,  quo  contigit,  S»l  inutilis  extiterat. 
Si  eo  loci,  &  fine  motu  adhuc  inutilis.  Si  cum  motu  nifi 
circulari,  minimeutilis.  Si  circulari,  neque  obliquo,  mi- 
nus  quoque  utilis,  Si  obliquo,  nifi  tamen  Ecliptioe  lati- 
tudine,  adhuc  inutilior.  At  cum  haecomnia  in  foleconti- 
gerint,  nifi  quoque  tot  cafas  in  Terr3  contingant,  rurfum 
omnis  tot,  tantarumque  commoditatum  ufus  interiret.  Si 
enim  aut  pauciores  atomi  tcrreftres,  aut  plures  aquea?,  eti- 
amfi  magna  insequalitate  fint,  forte  fuiflent,  ex  earum  con-^ 
greliunihil  fieri  potutrat,  pneter  lutum,  campofqueliquen- 
tes»  Atfris,  qui  par  eft,  utriufque  apparatus  contigerat, 
nifiquoque  contigerat  ab  invicem  feparari,  nil,  nifi  coeno- 
ft,  Jk  prorfas  inutilis  foret  ex  utrifque  moles.  At  fi  (cpa~ 
rentur,  nifi  tamen  contra  Naturx  vim  Terra  aquas  emineret, 
nuilam  fuisincolisfedem  prasbere  poffet.  At  cumfeccfie- 
rinr,  rifi  tamen.  &  femper ;  moveantur,  Sc  iale  condiantur 

aqua?, 


Sect.  XV.  Hypothefes  evertuntur. 
aqua?,  omnino  animantium,  qui  in  terra  gignuntur,  vita?  in- 
falubres  fuiflent.  Si  vero  &  mota?,  &  fale  mifte  fuerant,  niii 
tamen  rurfum  ab  eodem  variis  artibus  divellantur,  iifque 
tam  fubtilibus,  ut  nulla  hominum  ars  aflequi  valeat,  omms 
demum  Terrarum  ufus  funditus  interierat.  Haec  omma, 
inquam,  cum  cxpendcritis,  hinc  innumerabiles  ejufmodi 
cafuum,  qui  nulla  fortuna  accidcre  poterant,  complexiones. 
IHinc  perplexa,  &  ab  invicera  innumerabilibus  modiscon- 
fpirantia  rerum  omnium  emolumenta  5  qwx  null2  caus3,  fic 
utfunt,  eflepotuerant,  nifi  quod  confilio  ftc  eflb  inftituan- 
tur>  Sipoftremo  utrinqueexpenderitis,  ut,  quanquamin- 
comprehenfibili  ferie  ad  invicem  nectantur  omnia,  fi  tamen 
in  uno  omnium  aliter  acciderat,  interierat  omms  omnmm 
ufus,  &  opportunitas.  His,  inquam,  ommbus  ab  omnv 
parteexpenfis,  fi  qws  veftrumeo  ftupore  fit5  ut  tam  admi- 
rabilemeventuumconfpirationem,  quorum  plerique  nullo 
cafu,  neque  qu^vis  causJ,  nifi  prxftantiflimo  conhhoeve- 
nire  poterant,  nulld  Numinis  Providentia,  fed  causabrutS, 
fuiquenefcia,  faftamfuifle,  autcredat,  aut  dicat,  quidipfe 
dicam  ?  Tu25  fatue,  fatuitate  fruere?  8c  vale. 

Sect.XV.  Iftoautem  homine  profligato,  qui,  ut  mihi 
videtur,  inter  pueros  in  Patris  ludo  (eratcmm  Ludimagi- 
ftcr)  potius  vapulare,  quam  intcr  Phiiofophos  pcrltnngi 
meruits  ita  quidem,  ut  retutare  dignatus  non  tuiilem,  niii 
fummi  Philofophi  refutandum  elfe  putaverant,  neque  tamerr 
fatis  refutavere.  Proximus  fequitur  Cartefius  qui  foa  ra- 
tione  eandem  Phtlofophiae  viam  longe  majori  mgenio,  at- 
que,  ut  puto,  mcliori  inftituto,  quantum  ficri  potuit,  m- 
ftruxit,  &  adornavit.  Non  enim  ab  initio  impietatem 
animo  meditatum  fuiife  puto,  feclcumavha  militari,  nul- 
lis  artibus,  nifi  mathematicis,  eruditus  ad  literas  aecelierk, 
iifdem  mechanicis  legibus,  quibus  caftra,  &  ftativa  virfo- 
lertiffimus  extruxerat,  mundos  quoque  extrut  potuUle  pu- 
ta-vit.  Quiequid  vero  animo  habuerit,  philolophiam  lta 
traftavit,  ut  fua  philofophandi  ratione  omnem  de  Natur* 
Opifice  lcientiam  plane  fuftulerit.  Quanquam  enmi  ipfam 
materiam,  equ3,  faftus  fit  Mundus  hiq  afpc&abflfe, 
Deo  procreatam,  in  particulas  certae  cujufJam  magmtudinis 


Epicuri  &  Cartefti  Disp.tH. 
divifam,  certaque  raotus  quantitate  incitatam  effe  voluit, 
cimitamendatisiftisipfam  fe  fuis  legibus  neque  aDeode- 
fiauis,  in  lunc  Univerfi  fabricara  fponte  extruxifle  conclu- 
feftt,  nimis  pei  fpicue  Deum,  quem  rerum  Opificio  praefie 
prcfatus  fucrat,  ab  eodem  penitus  exclufit.  Si  enim  ipfa 
materia,  ipfo  nihil  procurante,  fe  fuis  viribus  in  hanc  Mun- 
di  fabricamcompofuifledetur,  an  a  feexiftat,  atquemove- 
n  poflit,  cuivis,  nedum  Cartefio,  negotii  multum  non  fa- 
ceflet.  Atque  propterea  nonnunquam  fubvereri  me  fa- 
teor,  ne  in  periculum,  autinvidiam  veniret,  pauca  ifta,qua? 
hvpothefifu^fuppofuit,  fuppofuiffe.  Prafertim  cum  eam 
abeo  principioexorfusfit,  a  quo  Athei  omnes  exordiuntur, 
veram  Phyfiologiam  a  rerum  finibus  accerfendam  non  efle. 
§lnod  profe&o  nimk  fuperbi  de  tiobk  fentiremus,  fifnes,  qno<> 
in  Mundo  extruendo  fibi  prcpofi/it,  ingcnii  nofiri  vi  compre- 
hendi  pojje  putaremus'.  Qui  quidem  modelti^,  five  ferii 
fivefimulata,omnem,  quam  deDeo  fcientiam,  a  rerum  Na- 
tura  habere  poffumus,  fobrie,  &  religiose  fuftulit.  Cum  in- 
de  Deum  effe  nulld  alia  ratione,  nifi  quod  ad  finem  quen- 
dam  praftitutum  collimaverint  qux  fecit,  omnia,  intelliga- 
mus.  ^  Refte  equidem  &  pie  confuluiffe  fateor,  ne  nimis 
temere,  &  angufte  fincs,  quos  fibi  propofuit  immenfa  Nu- 
minis  fapientia,^  definiantur.  Cum  ampliflima  illius  opera, 
multos  ufus,  eofque  nobiles  &  eximios  habere  poflinr,  qui 
noftrsl,  fint,  an  non  fint,  non  omnino  interfunt.  Ita  qui- 
dem  perfpicuum  fatis  eft  Terra?,  quam  incolimus,  utilitati 
Solem,  &  Lunam  infervire  5  non  igitur  ei  foli  infervire  dice- 
mus.  Nobis  ergo  fatis  effe  dicimus,  quod  eorum  ufu  fiua- 
mur,  &  quanquam  alios,  eofque  prarclaros,  quibus  infervi- 
ant,  habere  poflent,  tamen  noftrScum  noninterfint,  nobis 
fortafse  nunquam  innotefcent.  Quoniam  vero  noftrx  opis 
non  fit ,  omnes  rerum  fincs  inveftigare,  an  igitur  nullos, 
eos  etiamfi  quotidie  palpemus,  &  videamus,  agnofcere  lice- 
bit?  Iftuc  quidem  Cartefi,  non  modeftiae  foret,  fed  brutse 
potius,  &  fatuse  vecordias.  Imo  fruftra  omnino  effemus,  fi 
iemper  ignotis,  &  negle&is  rerum  finibus,  quicquam  in'il- 
larum  naturas,  vires,  &  facultates  inquiramus  5  cum  fui  fo- 
liusfinisgratiS,  eomodo,  quo  conftituta  eft,  conftituatur 
cujufque  Natura  3  atque  adeo  ad  eum  folum  refpiciendo 


Se  c  t.  XVI.     Hypothcfes  evertuntur. 

quid  in  re  quaque  quasrendum  fit,  monemur,  Sc  fine  eo 
quid  quseramus  prorfusnefcimus,fed  femper  vanas  con je&u- 
ras,  &  fomniantium  vifa  fequimur.   Cujus  rei  exemplo  fit 
ipfe  Cartefius,  qui  cum  femel  e  Phy  fica  fua  omnem  finis  con- 
templationem  ablegaverat,  cum  omni  fuo  mechanico  acu- 
mine,  ommque  mathcmatico  apparatu  naturam  rcrum  inve- 
ftigare  aggreffus  fit,  nil,  nifi  futiles,  &  inanes  quafdamfa- 
bulas  magno  cum  labore  finxit,  8tfomniavit.    Et  quid  mi- 
rum?  Nifi  enim  ob  quofdam  fines,  leges  fux  mechaniae, 
quibus  omnia  abfolvit,  inftitutx  fint,  nullam  omnino  illa- 
rum  rationem  reperiemus.    Cum  ed  folum  ratione  natune 
legesfiant,  quod  ad  praeftitutos  fuos  effeftus  defignentur ; 
&  nifidefignentur,  undeaut  fint,aut  qui  quid  Valeant,  nun- 
quam  affequemur.    Sic  leges,  quas  fibi  ipfe  finxit,  fcilicet 
quicquid  femel  moveatur,  (emper  moveri  ?  omnem  motum 
fua  natud  efle  tum  reftum,  tum  a  centro  ?  motum  re&um 
a  centro,  cum  plura  moventia  fe  impediunt,  femper  fieri 
circularem,  fi  ab  Inftituto  divino  proveniant,  ut  Pha?no- 
mena,  quse  effecerunt,  efficiant,  quamobrem  ifta  condi- 
tione  naturae  leges  fiant,  facile  intelligimus  s  alioqui  nulla 
cuivis  occurret  ratio,  quin  quse  iis  contrarte  fint,  Nature 
lcgeseffe  potuiflent.    Ufque  adco  perfpicuum  eft  ut  nifi 
primum  rerum  fincs  agnofcant  Philofophi,  principia  nulla 
habercpofle,  quibus  philofophari  incipiant;  iisvero  femcl 
inventis,  probabiles  conjefturas  de  reliquis  caufis  aflcqui 
licere.    Cum  igitur  poftquam  e  Phyfica  fua  omnem  finium 
fcientiam  ablcgavcrit,  proximo  articulo  fubjiciat,  efle  ta- 
nicn  in  Ethicis  pium,  cli(crc  omma  h  Dco  proptcr  ?;os  faffafu- 
#5  quanqtuvn  p  in  Phjdcis  riclicnhm,  icl  populo  adblandi- 
endicausa  plane  fubjecifie  vifuseft.    Nift  enim  phyficare- 
rum  contcmplationc,  quantum  noftro  fint  ufui5conftet,  nul- 
la  crit  in  Ethicis  ratio,  quamobrem  noftri  causa  faftas  fuifle 
credamus.    Atquc  igitur  fi  illius  confidcrationc  omnia  no- 
ftri  causd  fafta  f  uifle  non  intelligatur,  ultro  nulloque  funda- 
mentonixa  de  eo  opinio,  fed  lnani  anticipatione  pra^repta 
sn  mores  referetur. 

Sect.  XVI.  Quanqunmdiflimulare  ncquco  non  modo 

Cartcfium^  fedSt  ante  eum  illuftriffimum  iftum  Philofophum, 

Vtrnhmntni 


zZ^  Epicnri  <&  Cartefti  ■DfSp.IiL 

Vertilawitmtnofkr&tetii  finalium  caufarum  inquifitionem  lon- 
Dc  augment.  ge  a  Phyficae  fua?  provinciis  amoviflc.    Qui  propterea  in  ea 
cap^  lb'3'  male  collocatam  queritur,  quod  caufarum  phyficarum  in- 
veftigationcm  impcdicrit,  five  (  ut  ille)  Rxmorarum  inftar 
fcicntiarum  quafi  velificationem  rerardarit,  quod  cum  ho- 
minesfpeciofis,  &umbratilibus  iftis  caufis  adhserefcant,  non 
ulterius  in  phyfica?  fcientia?  curfu  velificari  curarunt.  Qua 
de  causa  Democriti,  Sc  aliorum,  qui  Deum,  &  mentem  a 
fabrica  rerum  amoverunt,  Philofophiam,  fibi  videri  aiit, 
'quatenus  ad  caufas  phyftcas,  multo  folidiorem  fuiflTc,  &  altius 
in  Naturam  penetraire,  quam,  illa  'Ariftotelk,  &  Platonk. 
Quoquidem  rei  judicio,  veniam  cum  a  bonis  omnibus,  tum 
ab  ipns  viri  maximi  manibus  impetrem,  fi  folito  fuo  acumine 
caruifle  dixerim.    Tametfi  enim  cum  quovis,  nedum  cum 
tanta?,  tamquemerito  acquifita?  Authoritatis  viro,  defcien- 
tiarum  terminis,  pugnare  nollem  3  Quam  late  pateat  Phy- 
ifica?  campus ,  an  omnino,  &  quibus  Metaphyfic*e  limitibus 
circumfcribatur.  Aut  fi  eam  controverfiam,  mc3  quid  in- 
tcreffe  cenferem,  ipfenon  de  terminis,  fed  de  tota  poflef- 
fione  contenderem,  omnemque  Metaphyfica*  provinciam, 
Phyfica?  finibus  apponi  oportere  litis  a&ione  perorarem. 
Quo  cnim  cafu  diftin&a  effe  cepit  difciplina  novimus : 
Quod  nempe  cum  Ariftoteles  obfcura,  &  confufa  qu^dam 
fragmcnta  reliquerit,  qu#  in  Phyficorum  libros  infercire 
non  potuit,  ifta  feftatores  fui  Metaphyfica  appellarunr, 
quod  cum  iis  nullum  idoneum  locum  invenire  poffent,  poft 
Phyfica  collocari  placuiffet,  (  ut  Cardanus  fuos  de  varietate 
libros,  e  rudcribus  congefiir,  qua?,  poft  eosde  (ubtilitate 
confcriptos  fupereffent.)  Quolibro  quanquamomnisimpic- 
tatis  fumma  fit,  cum  omnem  Ph/lofiphi  (ut  appellant)  Theo- 
logiam  contineri  fcholaftici  exiftimarent,  immanem,  atque 
ociolam  iftam,  quam  coluere  Theologiam,  inde  defumpfe- 
runt,  &  qui  rem  feorfim  tra&are  vellent,  Deus  bone  !  quam 
immenfa  quseftionum,  quse  nulhim  habent  aut  ufum,  aut 
certitudinem,  volumina  condiderunt !  Noftras  autem  vir 
nobilis,  abjefta  vulgari  ifta  Metaphyfica,  utriufque  fcicn- 
ti^terminosficdefiniri  voluit,  ut  Phyfic^e  provincia?  fit,  de 
causa  effeftrice,  &  materiali,  Metaphyfica?  de  form3,'  Sc 
fine  tradare.    Quorfum  vero  ?  Quamobrcm  una  eademque 

non 


•Sect.XVT.       Hjpotbefes  e^ertuntui. 

non  fit  de  omnibus  caufis  fcientia  ?  Quid  enim  aliud  eft  rem 
quamque  nolle,  quam  illius  caufas  inveftigare  ?  Nifiergo 
omnes,  imperfeera,  Sc  manca  fit  necefle  eft,  quamcunque 
de  re  quavis  (ciemiam  habeamus.    Ut  quidem,  fi  feparen* 
tur,  id  non  fit  partiri,  fedmutilare.    Prsefertim  cum  caufa* 
rum  omnium  mutua  fit  fcientia,  ita  utaltera,  utoporter, 
fciri  non  poffit,  nifi  &  altera  fciatur,  neque  una,  nifi  & 
omnes.    Qua  foll  ratione  multum  praftare  arbirror  caula- 
rum  omnium  naturalium  inveftigationem  unius  (cientix  ter- 
minis  finiri,  quam  in  plures,  foffis  quafi  vi  faftis,  difcer- 
ptam  efle.    Saltem  quicquid  praetcrea  extra  Phyficar  fitfei 
in  exilium  ire  imperaverit  vir  magnus,  caufiim  tamen  fi 
lem  imprimis  retineri  ab  eo  exorarem.    Quod  cum  omnia 
illius  caus3,  &  fiant,  atquefuomodo  fiant,  nifi  qua?  fit  illa 
prius,  quodammodo  intclligamus,  quid  in  re  qu3que  qux- 
rendum  fit,  fcmper  nefciemus  ,  ifri  autem  cognit3,facillime 
Scquafi  manu  ducet  in  cseterarum  omnium  fcientiam.  Ex- 
empli  gratii,  fi  de  reicujufque  caus3cffe&rice  fiat  difquifi- 
tio,  cum  fitcaufa  effe&rix,  aut  prima  ifta  omniumque  com- 
munis,  aut  fecunda,  atque  rei  cujufque  propria,  in  utriuf- 
quc  cognitionem  quodirigit  finis  (equendo,  ducimur.  An 
^nim  qua^vis  omnino  fit  cauft  effeftrix  prima,  fcire  ncquit 
Phyficus,  nifiquodcum  rei  ufum  pcrfpexerit,  caufarn  intel- 
lc&ricem  elfe  fciat,  quae  &  finem  inftituit,  &  mediaeiaf- 
fcquendo  idonea  elegit.    Si  vcro  non  perfpexerit,  quidnr, 
qu#fo,  ipfa  matcria  fortuitS  quavis  concurfione  in  inutilerfl 
molemcoire  potuit  ?  Atque  igitur,  fublatis  rerum  finibus, 
nulla,  nifi  Epicurea,  qu^  omnia  folis  materia?  motibus  effi* 
cit,  fuperfuturaeft  Phyfiologia,  Scfiquis,  eos  cum  fuftule- 
rit,  caufam  effe&riccm  a  materia  diverfam  accerfire  velit,aut 
ultrout  hic,  aut  ut  Epicurei  fimulatc  accerfct.  Dealterd 
causa,  quae  fecunda  dicitur,  eadem  ac  dc  prim^  erit  difqui- 
fitio:  Si  enimnulla  certa  ratione  procedat,  rurfus  in  folius 
materiae  cafum  devolvimur 5  fin  certa,qusefit,  atquequem- 
admodum  inftituta,  fol3  mediorum  ad  fines  aptitudine  in- 
telligitur  5  cum  fitvis  qusedam  artificiofa,  qua?  rat3,  Scfta- 
bili  vi3,  feu,  ut  ille  loquitur,  Schematifwo  vires  fuas  in  re- 
bus  gignendisexercet  3  ut  ergo',  qu<e  fit,  &quidvaleat,  in- 
telligamus,  videndum  eft,  qu3  via,  quibusgradibus,  &  ad 

O  o  quem 


Epkuri  <?  Cartefii  Eh s p .  IIL 

quem  fincm  progrcdiatur.  Qux  fi  quis  noverit,  id  demum 
eftomnem  illius  caufe  naturam  pernovifle.  Quod  idem  dc 
rei  cujufque  form3  dicendum  eft,  cum  enim  nihil  fit  aliud, 
quam  internum  iftud  ageridi  principium,  eadem,  non  alii 
difquifitionefeorfim  inftituti,  inreftigandura  eft.  Ipfa  au- 
tem  materia,  nefcio  au  qua\  inquifitione  digna  fit,  cuman 
ifta,  qua?  prima  dicitur,  fimplex  fit  an  varia,  atque  fivc 
fimplex,  five  varia,  cujufmodi  fir,  ncminem  aut  fcire,  aut 
fciturum  effe  arbitror.  Et  fi  quis  fciverit,  nullius  pretii  > 
fcientia  videtur,  nifi  quoque  intelligat,  quibus  mutationi- 
bus  rei  cujufque  formam  alfequatur.  Atqui  fic  rurfus  in 
formarum  fcientiam  revertimur,  qux  cum  rei  cujufque  fi- 
nem  explorando  acquiratur,  perfpicuum  eft  ab  iftidifquifi- 
tione,  omnem  de  naturi  philofbphiam  inchoari,  atque  in 
illius  inventione  perfici  3  utdemum  fi  ePhyficse  terminisab- 
legetur  omnis  caufarum  finalium  contemplatio,  non  modo 
inutilis,  fed  nulla  fiiperfutura  fit  fcientia.  Gum  vero  caufas 
finalesphyficarum  inquifitionem  femper  impediviffe  urgeat 
yir  magnus,quod  qui  iis  ufi  funt,  in  iis  femper  acquieverint, 
iftucnonipfius  fcientia?,  fedhominum  culpam  efie  novit,qui 
cum  a  tam  foelici  initio  exorfi  fint,  ad  exitum,  in  quem  res  . 
ipfa  duceret,  pervenire  foia  ofcitantii  neglexerunt.  Ita 
(  ut  ipfiusexemplo  utar  )  cum  ojfapro  columnk,  &  trabibus 
irttellexerint  anatura  indnci,  quibusfabrica  corpork  innitatur  5 
An  non  nifi  plane  ofcitentur,  &  dormitaverint,  in  alias 
omnes  inquifitioncs  ducat,  &  impellat  ?  Nempe  qua?  fit 
offium  natura ,  qui  in  animalfum  generatione  procreentur, 
quomodo  ad  ftabilitatem  extruantur,  qu2  ftrudurse  ratio- 
ne,  atque  commifiurarum  varietate,  ad  fuum  munus  opti- 
me  comparentur  >  Qiiam  fane  fcientiae  viam  nifi  fecuti  fint., 
manifeftam  ignavia?,  &  ftuporis  culpam  fuifTe  conftat.  Sal- 
tem,  ftpaulo  ftrius  vixiflbt  vir  fummus,  hdc  foll  fcicntia?  ra- 
tione  ipfam  Anatomiam  ad  perfeftionem  pa?nc  perdudbm 
efie  viderat.  Etenim  do&i  complurimi,  cum  quafi  confenfu 
quodam  quifque  fua?  partis,  quam  fibi  tra&andam  fumpfit, 
omncs  ufus  expcrtus  fit,  omnem  totius  corporis  naturam 
accuratfc  exploravere*  ut  quidem  jejuua  admodum,  &c 
puerilisplerunquefit  omnis  veterum  Anatomia,  ficurnre- 
centiorum  invcntis  conferatur.  Cura  vero  Platonem,  atque 

Ariftotelcm 


Se  c  t.  XVI.      Hypothefes  eVertuntur. 

Ariftotelem  in  harc  vada  impegiffe  infiftat,  ipfe  utriufque 
ruin*  rationem  optimfc  infinuavit.  In  Phyfid  nempe  nihil 
profcciffe  Platonem,  quod  Ideis  fuis,  five  formis  materii 
abftradhs,  ommaperfici  voluerit,  qu3  und  reomni  Phyficar 
de  caetcrre  mquifitioni  finis  imponitur :  Neque  eo  melius 
remfeciffeAriftotelem,  quod  caufas  finales,  potius  nt  Lo- 
g7C£  amatory  quam  Theologi£  amplexus  fit.  Quse  profe&o 
nefcio,  anacrior,  an  verior  fit  iftius  Philofophbe  cenfura, 
,  cum  plerafoue,  quas  in  Phyfici  rationes  attulit,  h  Logici 
fuidefumpferitj  indknim,  quas  voluit,  rerum  definitio- 
nescumfibifabricaviffet,  ne  fiat  definitionum  difpendium, 
res  ut  prius  faftas  efle  definierat,  fieri  oportcre  conclufitl 
Exempli  caus3,  motus  setcrnitatem  a  temporis  a?ternitate  de- 
monftrat  Poilofophus,  quod  cum  tempus  motus  menfuram 
effe  definiiflet,  fi  femper  iftuc  fit,  motum  quoque,  quem 
metiatur,  femper  efle  ncccfle  eft.  Neque  alii,  quos  affcrt, 
finesautacujufqueinftituto,  autab  ips3  rerum  naturdori- 
untur,  fed  a  fuis  folum  decretis,  qua?  ad  libidinem,  &  fine 
causi  ftatuifle  placuerat,  atque  igitur  Coelum  in  ortum 
potius  quam  occafum  moveri,  tum  quod  Oriens  mundi  pars 
dextra  fit,  tum  quod  preftet  in  dextram,  quam  finiftram 
moveri}  utrumque  autem  ipfe  pro  arbitrio  decrevcrat,  effe 
innaturadextram&lajvam,  atqueeffe  alteram  altednobi- 
liorem  5  adco  ut  ratio  decori,  ad  quam  in  finibus  fuis  con- 
ftituendis  refpcxit,  ad  rerum  naturara  nihil  pertinuerit,  fed 
quippiam  aut  eflc,  aut  non  cffe  ftatuit,  ut  maxime  cum 
fuis  Effatis  convcniret.  Atque  duobus  hifce  exemplis, 
pame  omnem  Ariftotelicae  phyfiologi*  rationem  exhibui,  h 
quibus  tam  jejune  philofophatum  fuiffe  quis  non  videat, 
non  quod  caufas  finales,  fed  quod  fteriles,  &  infoecundas 
phyficarum  vice  fubftituerk,  atque  pratfertim  quod  omnem 
rerum  Naturam  caufis  finalibus  fine  cujufvis  confilio  im- 
prargnaverit.  Quo  quid  fieri  potuit  abfurdius  >  Praeftaret 
eniminomniNatur«  folertid  nullos  efle  finesdicere,quam 
efle  dicere,  nullius  autem  confilio  conftitutos.   Saltem  e£ 

j^a?16  n°n  aIiter'  ^m  Democritus  &  Epicurus,  Deum 
c*  Mentem  a  fabrid  rerum  amovifle  vifus  eft :  Quod  cum 
te£ent>  jpfinonaliascaufasfinalcs,  quam  quas  illi  afferunt, 
attcrre  Jicer,  iftam  fcilieet  rerum  feriem,  &  connexionem, 

Oo  2  quac 


x88  Egicuri  tsr  Cartefii  Disp.IIF. 

qua?  ex  ipfarcateria?  &  motus  neceffitate  confequatur.  Quo 
confcnsere  utrique,  neque  re  quavis  diffenfere,  nifi  quod, 
dum  ille  omnia  qualitatibus  fuis,  ifti  atomorum  motibus* 
effecerint.    Atque  iftuc  rem  unicam  effe  videret  fi  experhi, 
velletvir  acerrimus,  qua  eorum  philofophia  naturalis  fibifo- 
lidior  cfle,  atquealtiusin  naturam  pcnetralle  vidcatur.  Qjtfc 
ergofieri,  quis  forte  inquiet,  tantijudicii  virum,  tam  im- 
mancs  fabulas  foliditatis  laude  extuliHc?  Scias  ergo  idem  non 
modo  ipfi,  fed  &  iftius  fcculi  do&ioribus  omnibus  contigii- 
fe.    Cum  fcilicet  plane  ineptam,  &  inutilcm  iftam,  qu^ 
tamdiu  invaluerat,  qualitatiim  philofophiam  perlpexerant, 
atqueindignarentur  iftos  e  (chol^  fungos  cucullatos  eamtam 
fuperboimperiohumanogencri  impofuifle  5  fi  quam  Philo- 
fophiam  forte  invencrant,  five  vcra,  fiVe  fal(a  fit,  modo 
intelligi  potuerat,  ipfum  ftatim  veritatem  inveniffe  fummo 
gaudio  elati  vociferantur.    Atque  adco  cum  in  iftam  Ato- 
morum  philofophiam,  qua?  per  multa  fecula  incognita,  & 
obfolcta  jacuerat,  incidillent,  nihil  non  mngnum  de  ea  fibi, 
8c  aliis  promiferunt,  atque  igitur  in  ea  excolenda\  nonpau- 
ci,  omnem  aetatem  trivere.    At  ubi  coeptum,  ibi  defitum/ 
eft  3  ut  enim  ip(e  Baconus  initio  omnia  Naturae  opcra  vari- 
is  corpufculorum  Untjtntepth,  &  pjchtfiombus  fafta  fuiffe 
intellexerat,  ita  qui  fccuti  funt,  nondum  ad  ulteriorem  exi- 
tum  provehuntur.    Importunosde  atomis  clamores  iemper, 
&  ubiquc,  audimus,  mundos  moliri,  &  demoliri :  At  qui- 
bus  tcntamcntis,  &  praelufionibus  quicquam  in  natuii  fin- 
gulare  efficiant,  nihil  ulterius  audivimus,  neque,  ut  audi- 
amus,  fpcrandumcft,  donec  Philofbphi  tandem  a  rerum  fi- 
nibus  fuas  mechanicas  lcgcs  difcendas  efle  intellexerint. 
Quoddenique  fi  quando  intcllexerint,  mtelligent  quoque 
quoordinc,  a  quibus  principiis,  pcr  quos  cuniculos  liccat 
Naturam  venari,  Ut  fi  humano  ingenio  omnino  in  illius 
recefTus  penetrare  liccat,  aut  ifta,  aut  nulla  via,  pcnetran- 
dum  eft. 

Se c  T.XVII.  Poftremo  non  poflum,quin  maxime  mirer, 
&  fere  ftupcam  egregium  hunc  Philofophum,  tam  incautfe 
caufas  finalcs  e  Phyfic^  fii3  ablegaviffe  3  cum  quodnon  mo- 
do  fiimmo  judicii  acumine  preftiterit,  tura  ctiam  quod 

fummi 


Sect.XVH.      Hypothefes  eyertwttur.  z&y 
fumma  cum  diligentia  veterum  fcriptis  verfatus  fit :  Qpod 
cum  fuerit,  nefcire  non  potuit  omnem  inter  eos  de  numinis 
exiftenti^  controverfiam  h3c  quxftione  primum  verfari.  Qui 
enim  nullum  Numen  efie  dicerent,  omnem  quoquecaufam 
finalem  e  rerum  natur^  ablegari  oportere  dixerunt.  Primo 
enim  intuitu  intellexere  omnes,   fi  naturalia  omnia  finis 
causaaut  fiant,  autagant,  quendam  efie  omniumOpificem, 
cujus  confilio  ad  (uumfincm  quodque  dirigatur,atque  adeo 
Deumefie5feu  (quod  eodcm  redit)  tlniverfi  Dorainum,  & 
Reftorem.    Atque  igitur  Dewocrtim,    TLfknrus,  aliique 
omnes,  qui  nullum  Numen  efic  voluerunt,  ea  folum  ratio- 
ne  fines  in  rerum  natura  videre  nollent,  ne,  fi  vidiflent,  i 
Numcn  quoque,  cujus  confilio  conftituti  fint,  fateri  cogan- 
tur.    Dumqui  contrariam  caufam  tueri  in  fe  fufceperant,  • 
cujufmodi  prsecipue  fuere  primi  tum  ex  AcademiH,  tum  e 
Stok  Philofophi,  de  rerum  finibus  pracipuam  contentionem  > 
fccerunt.    Atqueigitur  optime,  8c  fummo  cum  judicio  vc- 
teres  quofdam  e  Porticn  mechanicos,*  (  qui  etiamfi  fummum  - 
Numen  clle  ccnfuerint,  omnia  tamen  Naturae  Phamomena, 
non  illius  confilio,  fed  varia  rerum  levitate,  Sc  gravitate  dcMc 
fafta  fuille  ccnfucrunt  )  hos  optimeinquam  vir  optimus  inL,orbc  lSL. 
olim  monuiile  videatur,  nenon  modo  ab  omni  Numinis  cul- « 
tu,  fcd  primis  (kaefc&K  decretis  defcifcant.    Ut  «ntmfcd* 
Patcr  omnia  ita  Numinis  Providcntia  conftituta,  &:  dehgna- 
ta  efle  voluit,  ut  quidem  omnibus  fati  necefiitatem  impofa- 
erit,  quidam  qui  fecuti  funt,  vicc  fati  a  Deo  conftituti  nc- 
vum  quoddam  mechanicum  finxere,  quo  cauia  caufe  fem- 
pitcrnaferieconnechtur.    Hos,  inquam,  ne  incauti  omni- 
um  ruinas  edant  fic  prudenter  monuit.    Aliquanto  fateor 
prolixior  locus  eft,  cum  tamen  tam  apte  rei,  qu£  agitur, 
conveniat,  atque  cumfummo  acumine  chfputetur,  ebopene, 
pretiumduxicum  viro  ciomnium,  ut  mihi  videtur,  fimilli- 
mo  controverfiam  perorare.    Stc igitur  ille.    Vide tu,  ho-  «^J**» 
mobclle,ne  transferens,  &  abducensunumquodque  eo,  ubi 
natura  illi  locum  afiigndffe  videtur,  quandam  Mundi  diilo-" 
lutionemcommcntens,  &  htcmEmpedocleam  rebus  immit- 
tas  .*  Aut  potius  prifcos  illos  excites  contra.    Naturam  Ti- 
tancs,  &Gigantcs,  fabulofamqueillam,  &  horrcndamcon- 
fufionem  introducas,  feorfim  omne  grave  omne  levc 

Oo  3  duponens*  . 


Bficm  &r  Cartefii         Disp.  IIL 

difponens.  Non  terra  caloris  foret  particeps,  non  aqua 
fpiritus^  nthil  gravium  furfum,  levium  deorfum  movere- 
tur,  fedres,  qux  principia  rerum  cenfentur,  mixtionemfu- 
gientes,  nequealteraalterius  nullam  contcmperatibnem  ad- 
mittentes,  fed  omncm  communicationem  averfantes,  fuif- 
quepropriis,  8c  contumacibus  motibus  contentar,  eo  modo 
quo  Univerfum  a  quo  Deus  abcft,  ut  dixit  Plato,  fe  habe- 
rent.  Hoc  eft,  ficut  fe  habent  corpora  animis  deftituta  & 
mente,  doncc  amabilis  Providentia?  facultas  innaturam 
afcita  eft,iifque  Amicitiam,Venerem,  8c  Amorem  indidit  ("ut 
Empedocles,  Parmenides,  Hefiodus  cecinerunt )  ut  locum 
rautantes  res,  &  una  alterius  facultate  impertitsl,  alix  quie- 
tis,  aliaeque  motfis  neceflitatibus  illigata?,  &  ad  meliorem 
ftatum  vi  quadam  adafta?,  pro  eo,  atque  fiia  ferebat  Natu- 
ra,  ut  concederent,  atque  mutarentur,  concentum  quen- 
dam,  focietatemque  conficeretlt.  Etenim  fi  nulla  Mundi 
pars  praeter  naturam  affettafuit,  (ed  unumquodque  ita,  ut 
natum  eft  jacet,  nulI2 'tranflatione,  nulla  mutatione  indi- 
gens  $  quibus  neinitio  quidem  opus  habuerit :  Miror,  quod- 
nam  fit  munus  Providentia?,  aut  quid  fecerit  Pater  ille,  & 
Artificiofiflimus  Opifex  Jupiter.  Non  enim,  in  exercitu, 
fcientid  opus  eft  ordines  inftruendi,  fi  fu3  (ponte  quivis  mi- 
litumlocumfuum,  ordinem,  &  ftationem  noverit,  quse  ac- 
cipere  debeat,  &  tueri.  Neque  hortulanis,  aut  archi- 
teftis  ufus  erit,  fi  ibi  aqua  ultro  adfluat  plantis  rigatione  in- 
digentibus,  hic  Iateres,  ligna,  &  lapides  fpontaneis  moti» 
bus  in  locum,  concinnitatemque  defignatam,  coeunt.  Sin 
eft,  ut  hxc  ratio  palam  tollat  Providentiam,  foli  autem 
Deo  conveniat,  rerum  difpofitionem  difpertiri^  quid  mi- 
rum,  fic  ordinatam,  &  concinnatam  efTe  Naturam,  ut  hic 
Ignis,  ibi  Aftra,  alibi  Terra,  fuperius  Luna  fit  collocata, 
ar&iore  rationis,  quamnaturae  vinculo  conftri&a  ?  Alioqui 
fi  omnia  naturalibus  ferridebeant  momentis,  ncque  Sol  jam 
inOrbemrevoIvatur,  neque  Lucifer,  nequealiorum  ullum 
Aftrorum.  Surfiim  enim,  non  fecundiim  circulura,  ferri 
levia,  &  ignea  Natura?  impetus  jubet.  Si  vero  hanc  Na- 
tura  admittit  varietatem,  in  locorum  mutatione,  uthicig- 
nisfuo  motu  (emper  furfum  tendat,  quandoautem  coelum 
attigit,  cumejusrotationecircumagitetur:  Quid  mirum,  fi 

etiam 


SfiCT.XVH.      Hypotbefes  eVerttmtur* 

etiam  gravia,  &  terrena  ita  fuperantur  a  continente  corpo- 
re,  utaliud  motusgenus  fufcipiant?  Non  enim  profe&o  id 
fert  Natura  Coeli,  ut  levia  furfum  ferri  prohibeat,  gravia  & 
deorfum  inclinantia  compefccre  nequeat,  fed  utrorumque 
naturi  ita  utitur,  uteam  in  melius  convertat.  Verum  enim- 
vero  fi  quod  yidetur,  nobis  irapavid£  dicendum  eft,  omif- 
fis  iis  opinionibus,  quorum  habitus  ferva  noftra  fecit  judi- 
cia,  apparet  nullam  Univerfi  partem  ipfam  a  fe,  ordinem, 
fitum,  motumve  habere,  quae  abfque  ulli  conditione  natu- 
ralia  dici  pofliut  $  fed  quando  unumquodque,  fi  cujus  rei 
ortum  fatturave  eft,  ei  fe  utiliter  movendum  accommoder, 
&  vel  ad  agendum,  vel  ad  paticndum,  ita  fe  praebeat  ut  cjus 
faluti,  pulchritudini,  &  facuhati  convcnit  5  tunc  videbitur 
Natura*  convenienter  collocari^  moveri,  affici.  Ita  fane, 
quid  ipfe  cenfuit  impavide  dixit  (  &  jufta  quidem  fiducia  ) 
rerum  fcilicet  naturam,  quoquoverfum  vertas,  nifi  caufam 
finalem  inveftigando,  nonomnino  intelligendam  efle  :  Cum 
enim  neque  coeco  efficientis  impetu,  ncque  folius  materise 
neceftitate,  reseum,  quem  videmus,  ordinem  adipifcipo- 
tuerint,  Opificis  cujufdam  confilio,  qui  in  quaque  re  ad 
ftnemprarftitutum  refpexit,  8c  fuas  cuique  facultateseiafle- 
quendo  dedit,  fe  uti  necefle  efie  vidit. 

Hxc  autem  cum  vos  omnes,  &  dofiores  mechanici,  de 
communi  veftri  causa  monuerimus,  de  c*eteris  nosvobif- 
cummordicus  difputare  nolle  fciatis.  Atque  primum  no- 
iM  nihil  referre,  quam  philofophorum  fudhra,  quafve 
Mundi  hypothefes  fequamini,  nerope  ipfos  natune  fines,  qui 
cuiquefatisapcrti  funt,  nos  fequimur,  non  utvos,  abditoy 
operandi  modos.  Nobisitaque  perinde  elfc  fciatis,  Mundi  t 
ceconomia  eoordine,  qui  Ptolemseo  placuit,  aneo,  qui  Ty- 
choni,  an  eo,  qui  Copernico,  an  alio  quocunque  extrua- 
*ur.  Cum  enim  ad  quodcunque  exemplar  illius  Idea  con- 
formetur,-  ad  artificioflflimum  quoddam  conformatam  fu- 
ifle  a  mutu3,  &mani£cfta  rerum  vmnium  libi  invicem  utili- 
tate  dubitare  pudet.  Ita  five  Terra  Soli  five  Sol  Ttrr*  cir- 
cumvolvatur,  eadem  prorfus  in  utroque  fitus  utilitas  Tepe- 
ritur^  atque  utrum  mavis,  neuter  ci  ratione,  qua  mjve- 
tur,  moveri  potuit,  nifi  ut  praeclaros  iftos,  quos  diximis, 
ufus  aflequatur,    Nihil  ergo  ignavam  quorundam  veftram 

proterviam 


Epicuri  &  Cartefti  Disp.IfL 

.proterviam  moramur,  qui  quicquam  a  Naturae  opcribus 
ccrtoconcludipoflenegant,  quod  qui  fiant,  nondum  fatis 
exploratum  habeamus.  Quomodocunque  enim  aut  operetur 
aut  inftituatur  Natura,  fi  forte  nefcii  fimus,  tamen  cum  tan- 
ta  arteinftitui,  atque  m  tampneclaros  fines  femper  operari, 
quocunque  demum  modo"  videamus,  an  non  eadem  certi- 
tudine  fapicntifiimi  cujufdam  Artificis  confilio  gubernari 
novirnus,  acfiqu3  ratione  eam  tam  accurate  comparaverit, 
penitusperfpeftqm  habuerimus^  nifi  cuiquam  an  ulli  ufpi- 
amfint  Artificesimportuni  ifti  fuci,  dubit^ndum  efle  dixe- 
rint,  quodquoartificioAutomaticujuflibet  rotas,  filamen- 
ta,  tk  commifluras  difpofuit,  ipfe  artis  ignarus  chm  (it,  non 
intellexerit. 

Dcnique  fuam  cuique  non  modo  mundihypbthefin,  fed 
&  fuam  de  ea  philofophandi  rationem  concedemus,  impri- 
mis  vero  nofhi  non  omnino  referre  intelligatis  mechanico 
veftro,  anquovisalioartificio,  rerum  natura  adminiftretur. 
Cum  quocunque  fiant  omnia,  confilio  quodam  quod  ad 
fuos  m  fingulis  fines  collimavir,  gubernari  novcrimus. 
Quanquamfic  adyerfariis  omnibus  impudentiflime  pravari- 
cari,  atque  ne  ea,  qua  oportct,  aequitate  adverfarii  audi- 
antur,  prajudicia  ciere  foletis,  ut,  fi  quis  ineptias  vcftras 
a\it  contempferit,  aut  rcprchenderit,  ftatim  eum  qualita- 
tum  philofophiam  revocare  clamctis.  Qui  calumnia  omni- 
bus  ingcnue  philofophantibus,  quos  nihil  tam  trepide  ve- 
rerinoftis,  quam  ne  in  turpiffimam  fcholafticorum  tyran- 
nida  rurfum  redigantur,  odii,  &  invidia?  fatis  conflatum 
efle  putatis.  Sciatis  ergo  multa,  acmagna  ifta,  qua?  de  me- 
chanicis  veftris  viribus  loquimini  nos  ea  conditione  ultro 
daturos,  fi  retro  detur ,  cas  non  e  bruta,  &  cxci  materi^ 
temeritate,  fed  ab  Artificis  inftituto  inchoari.  Quo  dato 
omnis  mter  nos  fedatur  controverfia,  cum  non  minorem  ft! 
pienti*  vim  efflagitet  iftiufmodi  Mechanifrni  apparatusquam 
fiqu^que,  fola  Artificis  potentia,  fuo  forent  ordine  per- 
fedta.  Quanquam  igitur  multa,  qua?  in  rerum  nrmiraevc- 
mre  intuemur,  nobiliori  quodam  principio  adminiftrari 
jpfe  puto,  tamen  fi  omnia,  fola  mechanid  ratione  perfici 
vos  vehtis,  quanto  magiscaus*  principis  foJcrtiam  vos  mi- 
ran  debetis,  quas  materiam  vagam,  &  inertcm  ea  arte 

gubernet  5 


Sect.XVH.      Hypotbefes  eVertmtur. 

gubernet^  ut  tam  inviolabili  conftantid  tot,  tamqueadmi- 
rabilibus  muniis  ipfa  ultro  fungatur?  Cum  longe  pra?cla- 
riorisartificii  fit  Automata  conficere,  quae  ipfa  iefuisviri- 
bus  moderentur,  quam  inftrumenta,  qux  nihil,  nifi  ipfius 
Artificis  fubfidio  moliri  poflimt.  Non  ergo  e3  quseftione 
verfaturvobifcum  controverfia,  anNaturae  pha^nomena  me- 
chanifmo  explicanda*  fint?  Sed  an  mechanifmusifte,cujus  tan- 
tam  vim  efle  vociferamini,  nifi  causa  quSdam  intelle&rice 
inftituatur,  tam  mirabilia  efficere  potuerat  >  Iftuc  fi  in  vos 
difputandum  fufceperitis,  quam  mirifice  facetiis  veftris  cap- 
ti  dele&abimur,  ut  in  uno  Epicuro  nihil  eflc,  quod  ube- 
riori  rifu  dele&ari  poflit,  quam  iftiufmodi  conatus  infania 
vidiftis.  Imo  quidem  tam  crafla?,  &  curtas  funt,quas  ha&e- 
nus  finxiftis,  hypothefes,  ut,  fi  cum  ipsa  rerura  fubtilitate 
conferantur,  vosquoque,  nifi  quod  vobis,  veftrifque  cbm- 
mentis  ridiculfe  aflentari  foleatis,  tam  graves  ineptias  non 
pofletis  non  irridere  5  faltem  ufquc  adeo  inepta?  funt,ut  fatis 
ipte  declarent  naturam  rerum,  non  fua,  fed  alid  quSdam, 
qu^cunque  fit  ifta,  ratione  gubernari.  Clamatis  rerum 
omnium  vires  Iblis  corpufculorum  motu,  magnitudine,  fi- 
gur3,  fitu,  &ordineexplicari  5  atfi,ut  intimam  cujufvisef- 
feftus  naturam  explicetis,  defideremus ,  nunquam  ulterius 
pergitis,  nifi  auod  eo  modo,  quo  fit,  atomorum  motu 
quodquefieri  doceatis.  quanquam,  omifs^  plerunque  inte- 
riori  rerum  naturS,  fatis  vos  fecifle  magnumque  aliquid  affe- 
cutos  effe  arbitramini,  fide  unaaut  alteni  cutanefi  qualita- 
tc  conje&uras  qualefcunque  attuleritis.  Sibi  itaque  per  me 
licetplacere  pergant  Hypothefibus  fuis  extruendis  mecha- 
nicarum  legum  Archite&i,  atque  fua  quifque,  fi  quam  fa- 
bricatuseft,  gaudeat,  8c  fi  quosdifcipulosadeptusfit,regno 
ipfefuo,  modofuoDeum  non  exuat,  ut  placet  dominetur. 
Sinfuiiprovinciacontentuseflenolit,  fed  in  Numinis  po£ 
fefiiones  irrumpat,  fuae  det  temeritati,  fi  fuis  ipfe  omnibus 
exuatur.  Atque  fic  Cartefius  (ut  ad  eum  a  communi  mecha- 
nicorum  causa  redeamus )  qui  egregius  philofophus  efle 
potuerat,  fi  quas  in  mundo  condendo  partes  fibi  fumpfit, 
fumrno  opifici  tribuiflet.  Cum  vero  omnes  fibi  fumpferit, 
nil,  nifiruinas&  fibi  &  Mundo  fecit  5  etenim  quse  fit  vera 
rerum  naturae  fabrica,  &  quibus  artis  mechanica?  legibus 

p  p  extru&a 


Epicurt  &r  Cartejti  Disp.IIL 

extructa  fit  cum  fuo  Acumine  explorare  potuit  5  quod  fi  fe- 
cerat,  germanam  mechanicam  Philofophiam  confeciftet. 
Cum  vero  mechanifmi  fortuiti  feriem,  atque  LVlundi  ftruftu- 
ram,  fine  Deo  ordiri  ipfe  vellet,  cum  omni  fui  ingcnii  fub- 
tilitate,  lutulenti  ifta  Epicuri  fatuitate  demerfus,  voluta- 
vit,  nequemulto  peritiori  elegantia,quam  homulus  ifte  im- 
peritiffimus,  luta,  &  limum  aggeffit.  Atque  fic  non  modo 
omnem  rerum  noftrarum  univerfitatem,  fed  &  Mundos 
alios  innumerabiles  fine  Archite&o,  8t  Machinamentis  Ob- 
limatorfabricare  pergit. 

Se  c  T.  XVIII.  Primum  nullum  fpatium  a  corpore  diver- 
fum  efTevoluit,  &  cujufque  locum,  nihil  aliud  eife,  quam 
fuam  cujufque  magnitudinem  5  atque  igitur  nullam  rn  Uni- 
verfo  vacuitatem,  fed  praxise  quantum  materia?,  fpatiitan- 
tundem  efle,  ita  ut  ficubi  nulla  reperiatur  materia,  ne- 
que  fpacium  efle,  ubi  autem  reperitur,  abfoluta  fit,  nulld 
interje&&  inanitate,  corporis  plenitudo,  Atque  ita  confti- 
pato  Univerfo  proxime  Deum  omnibus  materix  particulis 
motum  initio  impreffifTe  voluit,  eafque  eundem  primd 
Naturse  lege  femper  confervare.  Atque  fecunda  a  centro 
abire.  Tertia,  fi  fibi  permittantur,  omnium  reftum  fore. 
Cum  veroalice  aliasimpedierint,  QuartJ  denique  omnes  in 
circularem  flefti.  Qua  tandera  motus  ratione  cum  mutufi 
compreflione  conterantur,  temporis  decurfu  tria  elementa 
fiunt  $  Quorum  primum  fubtilem  quandam  materiam  efle 
voluit,  qua?  circulari  ifto  motu,  e  particularum  angulis  ab- 
raditur  5  fecundum  globulos  omnes,  qui  abrafis  angulis,  fu- 
perfunt^  tertium  particulas  quafdam  ftriatas,  quascumper 
tres  globulos  tranfiverint,  tribus  ftriis,  cochlearum  more, 
intorquentur.  EprimoSolem,  e  fecundo  Coelum,  etertio 
Terram  cumPlanetis,  &Cometis  fieri  ftatuit.  Atque  eti- 
am  alia  quaecunque  in  Natura  evenire  cernuntur,  quemad- 
modum  trium  iftorum  corporum  motu,  atque  fineullo  Ar- 
tificis  auxilio,  foli  mechanicarum  legum  neceffitate  eveni- 
ant,  ipfe  mathematice  cum  explicare,  tum  demonftrare 
pollicetur.  Qu3  autem  defcriptione,  &  quo  eventu,  dc 
fingulis  fiio  ordine  Phaenomenis,  fumma  autem  brevi- 
tatedicemus.    Cumenim  magnam  Provincia?  partempr»- 

occupaverit 


Sect.  XVIII.    Hypothefes  eVertnntur.  295 

occupaverit;  vir  dofiiffimus,  qua?  ipfe  trafiavit^aut  om-  ^lc^c  ^oru5 
nino  mittam,  autquam  maxime  potero,  breviffime  expedi-  nciirMct' 
am.    Caeteraforte  aliquanto  fulius,&  uberius  expofiturus. 

Rei  autem  initio  eodem  quo  Epicurus  turpiffimo  luto 
tenetur,  fic  enim  exorfuseft  ille,  'Et  kcjwi**  isi  bh-oV,  Empyr.i.ad- 
aMflf  j£  §si  wmtnsi  Igiv  *£$  mqv,  fi  motus  (&,  f/?,  rfty/i  verrus  phvf< 
/»^^f  eji9  eji  ergo  &  inane  5  ita  tamen  rem  tra&avit,  quafi, 
ut  contra  fe  ipfe  dicat,  maxime  curaverat,  ut  ne  quidem 
fpatii  punftum  per  omnem  fpatii  immenfitatem  inane  reli- 
querit.  E3dem  Cartefius  folertia,  cum  hoc  uno  poftulato, 
nempe  materiam  moveri,  omnia  naturse  phsenomena  le 
effe&urumpollicetur,  id  proxime  curaehabuit,  nequisple- 
na  corporis  pofleffione  vacaret  locus,  in  quem  abire  pof- 
fet  5  non  modo  quod  minimam  fpatii  vacuitatem  teterri- 
mum  naturae  portentum  exiftimaverit,  (  quibus  autem  ratio- 
nibus,  quantum  materi^  intereft,  cuifoli  omnia  deferri  vo- 
luit,  poftea  dicemus.  )  Sed  quod  primas  matcri<£  particu- 
las  fefe  invicem  non  minori  vi,  &  duritie,  quam  lapides 
molares  compreflifle  fumpferit ,  Quod  tamen,  nifi  fumpfe- 
rat,  triafuaElementa,  quaeeramentis,  Sc  limaturis  hoc  mo- 
tu  violentoabrafisfiunt,  efticere  non  potuit.  Atque  vero 
fi  Mundus  ab  initio  fblidiffimis  corporibus  ubique  implea- 
tur,  quicquid  fibi  perfuadere  poffint  fubtiliora  ingenia,  cer- 
te  Neminem  efle mihi  ipfe  perfuadeo,  nifi  fubtilitatis  affeftu 
communesomnesomnium  hominum  notitias  decoxerit,  qui 
non  intelligat,  nihilo  facilius  quicquam  per  aera  moveri, 
quam  fi  totum  a  Coeload  Terram  ufque  fpatium  folido  mar- 
more  impleatur.  Neque  quicquam  fe  adjuvat,  cum  exhoc  Pars2 
quod  loca  omnia  corponbus  plena  fwt^  femper  eddem  materid  Art.33. 
partes<equalibur  locis  co£quentur  }  fequi  fateatur  nullumcorpus 
movcri  pojje^  nifi  per  circulum,  ita  falicet  ut  aliud  aliquod  cor- 
pus  ex  loco^  quem  ingreditur^  expeUat,  hocque  rurfus  aliud^  & 
aliud  ufque  ad  ultimumr  quod  in  locum  a  primo  dereliSum^  eo- 
dem  temporis  momento^  quo  dereliSm  cji,  ingrediatur.  Se- 
quitur  quidem,  &  quid,  quaefo,  abfurdius  fequi  potuerat, 
quam  mufcam  movere  non  poffe,  quin  fimul  uno,  eodem- 
que  momento,  totus  undique  concutiatur  Mundus  ?  Quid 
vero  fi  forte  a  parte  boreali  una,  ab  auftrali  altera  movea- 
tur,  an  non  penitus,  utpote  tam  contrariis  motibus  con- 

p  p  2  cuflus 


2^6  Epicuri  <<r  Cartefti  Disp.HE 

cuffusdiffiliret?  Netamen  tam  facilem  totius  Naturse  rui- 
nam  metuamus,  neutra  quidem,  ne  Probofcidem  unquam* 
movere  potuit.  Quo  enim  movere  incipiat,  cum  totum  to- 
tiusCirculifpatiumabufque  fronte  ad  tergumfolido  corpo- 
re  referciatur  ?  Quid  autem  in  re  tam  perfpicua  multa?  Si 
enim  Univerfum  tam  plena  natura  ubique  conftipetuiv  fit>> 
gulare  nihil,  autre&a,  aut  per  orbemr  moveri  potuir,  cum. 
quocunque  tendat,  ipfumcorpus,  quod  proxime  fitum  eft, 
ab  omni  parte,  ne  locum  cedat,  prohibeatur  5  adeo  ut, 
quantumcunquc  nitetur,  motum  nullum  per  fempiterna  fe- 
cula  inchoaverir,  aut  fiinchoaverit,  primum  ipfum  Univer- 
fiim  locofuo  commovere  neceflc  eft.  Quod  denique  fi  mo-, 
veatur,  nulla  alia  ratione  moveri  poffet,  nifi  ingentiscujuf- 
dam  rotceinftar,  una  cura  omnibus  fui  partibus  circumvol- 
vatur.  Nifi  vero  tantum  fenfuum  prajudicia  exuere  labo- 
raveris,  ut  cum  praejudiciis  ipfi  fenfiis  fimul  exuantur,  an 
non  Aerem,  pr^fertim  Patriae  tua?,  quo  fiitis  tenui  uti  con- 
tigit,  minus  craflnm,  &concretum  effe  fentis  ?  Quod  ni  fit, 
qui,  quxfo,  te  aut  fpirare,  aut  movere  poffe  putas?  Aut 
qui  volucres,  quoties  ab  OrtuinOccafiim  volare  nituntur, 
denfis  globulorum  turbinibus,  quos  incredibili  vi,  &  celeri- 
tateincontrarium  explofos  efTe  ais,  mille,  milleque  yulne- 
ribus  transfixos,  atque  confoffos  non  efle  intelligis  ?  Silo* 
cum  cedere  dicas,  praeterquam  quod  nullus  pateat  in  quem 
cedant,  id  quoque  de  globulis  Bombarda  explofis  dicas, 
cum  ifti  his  multo  vehementiori  celeritate,  eadem  vero  foli- 
ditate  (cum  eadem  fint  omnia)  moveantur.  Craffa  funt 
iftaec,  Cartefi,  crafla  funt  omnia,  atque  fomniantium  por- 
tentis,  quam  philofophorum  lucubrationibu6  fimiliora.  Ne- 
que  ad  tam  perfpicua  Refponfi  (atis  efle  putes  nobis  expro- 
brare  mentem,  ut  Philofophos  decet^  a  fenluum  pra?judi- 
ciis  non  fiuis  abduxiffe,  quo  quidem  prsefidio  tuas  tandem 
omncs  mathematicas  demonftrationes  tueris.  Non  enim£. 
pneoccupatis  puerorum  opinionibus,  ut  tu  eorum  experi- 
mentis,  diiputamus,  crede  mihi  omnes  qqantum  ipfevelis 
multis  abhinc  annis  abjecimus,  puris,  Stintegrisfacultati- 
bus  tecumagimus,  neque  quas  rationes  afferre  volumus,  nifi. 
qux  optima  fenfuum  fide  confirmantur.  Te  vero  nonmi- 
amur  tam  importune  a  fenfibus  ut  caveamus,  monere,  cum 

quandiu 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XfX.        Hypothefes  evertuntur. 

quandiu  iis  utamur,  a  craflis  tuis  fubtilitatibus  non  poflu- 
musnon  abhorrere.  Quanquam  profefto  adeo  tam  omni 
rationi,  quam  fenfui,  adverfintur,  ut,  priufquam  iis  aflen- 
tiri,  aut  quidem  intelligere  conemur,  mentem  oporteatnon 
modd  a  fenfibus,  fed  a  feipfa,abhorrere. 

Sect.  XIX.  Atque  igitur  ne  quis  in  rerum  naturam 
vacuo  patefiat  aditus,  tolluntur  omnia,  non  fine  vi  maxim^ 
omnibus  illius  facultatibus  illata,  per  quas  fe  quoquo  modo 
infinuare  poflit.  Atque  adeo  ne  fit,  neque  motum,  neque 
(patium3  neque  locum,  neque  rarum,  neque  denfum,  ne- 
quedurum,  neque  molle  in  rerum  Univerfitate  reliquit, 
aut  faltem  enormes,  &  diftortas  quafdam  iis  omnibus  notio- 
nesaptavit,  quse  cum  omnium  Naturis  manifefto  pugnant, 
folum,  ut  peftiferum  iftuc  monftrum  a  quovis  in  Mundi 
moenia  introitu  prohiberet.  Primum  ergo  nihil  in  Natur3 
reipfa  durum  efle  voluit,  fed  tunc  folum  duritiem  fieri,  cum 
quid  alteri  non  cedat*  Si  enim  quotiefcunque  manus  vejlr£ 
verfus  aliquam  partem  moventur,  corpora  omnia  ibi  exiftentia 
reccderent  (  fi  verd  plena  fint  omnia  quo  recedant )  eadem 
celeritate^  qui  iU<e  accedunt,  mitiam  unquam  duritkm  fcntire- 
muf.  Quafi  -  idem  corpus  quod  dum  quiefceret,  folidum, 
&  compa&um  fuerat,  fi  moveri  inceperit,  continuo  in  mol- 
liciemfolvatur:  Velutifi  Cartefiusdigitum  globulo  marmo- 
reo  infigeret,  durum  effe  fentiret  5  fi  tamen  eadem  celen- 
tatedigitofubducaturglobulus,  qiu  ipfe  feqiu  aut  voluit, 
aut  potuit,  mollem,  8c  fluidum  effe  diceret.  Nimis  ccrte 
violenta  hxc  funt5  quam  ut  homines  fenfuum  praejudicia 
f  cumCartefio  ficappellare  placuit  quidquid  fuis  fubtilita- 
tibus  non  favere  vidit  )  exuere  perfuadeant.  Verumta- 
menduritieinotionemaliter  definire  non  potuit,  cum  enim 
Univerfum  folida  materil  ubique  plenum,  nulLlque  vacui- 
tate  interfperfum  ftatuerit,  dura  a  mollibus  partium  folidi- 
tate  differrenon  poflent,  quatcnus  ift.i  hypothefi  fint  omnia 
xque  folida,  nihil  itaque  reipfa  aut  durum,  aut  molle  effe, 
fed  ita  forte  dici  refpeftu  fenfuum  noftrorum,  quatenus  iis 
aut  cedere,  aut  refiftcre  contingant,  ne  ipfe  fecum  difli- 
deret,  coaftus  definivit.  Mihi  vero  liceat  omnes  fenfuum 
errores,  quos  a  prima  aetatc,  8c  cum  ipfo  Nutricis  lafte 


Epicuri      Cartefii  Disp.  ttL 

fuxiifecontigit,  adextremamufquecanitiemretinere,  quam 
ut  vir  faftus  hujufmodi  nugis  oblefter,  quibuslnfans  fe  de- 
cipi,  &  deliniri  dedignaretur. 

Atque  huic  fimilis,  &  confentanea  eft  Rarefaftionis 
ck  Condenfationis  definitio.  §&antum,  inquit,  ad  rare* 
faUionem^&  condenfationem,quicunque  ad  cogitaticnes  fuas 
attendet0  ac  nihil  volct  admittere^  nifi  quod  clare  percipiat, 
non  putabit  in  ipfis  aliud  quidquam  contmgere^  quam  fi'gur<e 
mutationem  5  ita  fcilicct^  ut  rara  corpora  illa  (int,  inter 
quorum  partes  multa  intervalla  exijlunt,  corporiUw  aliis  re- 
pleta  5  &  per  hoc  tantum  denftora  reddantur,  quod  ipforum 
partes  ad  invicem  accedentes'  intervallaifla  in/minuant,  vel 
planetollant.  Praeftaret  iane,  utmihi  videtur,  mediocri  in- 
•  genio  quoquo  modo  fapere,  quam  tanta  fubtilitate,  quod 
evulgoquifque  intelligit,  non  intellexifle.  Quis  enim  ad 
denfitatem  nihil  intereffe  non  clari  percipiat,  an  corporum 
intervalla  corporibus  ejufdem  Naturse,  an  aliena?,  implcan- 
tur,  fi  penitus  impleantur?  Atque  etiam,  (1  undique  ita 
ar&eftipentur,  figuram  nihil  mutare  poflc,  cum  omnefpa- 
tium,  quocunque  fleftas,  prius  folido  corpore  occupetur. 
Et  denique  fi  univerfa  Natura  moles  ita  ardte  compingatur, 
eamuni  partemoveri  non  poffe,  nifi  quatcnus  una  cum  to- 
tius  motu  feratur.  Perfpicuae  funt  conclufiones,  &  qui- 
cunquead  cogitationes  attenderit,  &  quicquid  clareperci- 
piat  admiferit,  certe  contra  tantam  perfpicuitatem  pugnare 
nequit.  Hanctamcnnotionem,  ut  fuae  de  abfoluta  plenitu- 
dine  hypothefi  fit  confcntanea,  fibi  neceflariam  efle  vidit. 
Cum  enim  corpora  eadem  nunc  rariora,  nunc  compa&iora 
viderat,  fi  nulla  in  illorum  interftitiis  vacuitas  efle  poflit, 
quid  dicere  potuit,  nifi  aliis  alius  natura  repleri  >  Quod 
quanquam  nihil  adjuvat,  quoniam  fi  pjene  conftipentur 
omnia,  eadem  nihilominus  femper  fapereflet  denfitas,tani<  n 
cum  aliquid  dicendum  fit,  nihil  melius  (quanquam  profefto 
neque  quicquam  pejus)  dicere  potuerat. 

Neque  prioribus  omnino  diflidet^  quae  proxime  fequi- 
turloci,  five  fpatii  definitio,  quod  quocunque  vertas,  at- 
quequkunouefignificatione  accipias,  a  corpore  nunquam 
differre  poflit.  Quod  ut  efficiat,  in  internum,  ck  exter- 
numdividit,  atque  de  interno  ftatuit  eandem  plane  ejje  iUius 

in 


Se  ct.  XIX.     Hypothefes  evertuntur*  2<>< 

htlongnmylatnm^  &profundumextenfwnem  cumiUa^  qu£cor- 
pus  confiitnit.  Equa  perfpicua  definitionenafcitur  perfpi- 
cua  hax  conclufio  5  Quicquid  movetur,  non  in  alium  tranf- 
ferri  locum,  fed  fuum  ftcum  tanquam  farcinam  femper  por- 
tare.  At  vero  an  unquam  cogitavit  Cartefius  quid  fit,  in 
quodmovere  poffit  ?  An  punftum  omnis  extenfionis  expers? 
Si  iftuc,  qui  omnes  corporis  extenfiones  comple&i  potuit } 
An  (patium,  quod  ipfum  fit  corpus?  Si  iftuc,  foret  non 
modolocusinloco,  fed  &  corpu>- in  corpore:  Andenique 
fpatium,  quod  omni  corpore  fit  vacuum  >  Si  iftuc,  novus 
tandem  repcritur  locus,  qui  a  corpore  differt,  ncque  una 
cum  eo  defertur.  Cum  vero  alterum  abicrit,  quid  an  lo- 
cum  pone  reliquit,  in  quem  nos  vulgus  alterum,  quodfe- 
quuur  fubftitui  putamus  ?  Si  non  reliquei  it,  ergo  iftuc  alte- 
rum,  quod  fuccedit,  nullum  ingreditur  locum  5  &  fi  nullum, 
nufquam  eft.  An  potius  fuum  utrumque  locumfecum  por- 
tareinquies?  Ergo  in  qusecunque  diverfa,  atque  longin- 
qua  loca  moventur,  nunquam  loca  magis,  quam  magnitu- 
dinem  permutare  poiTcnt.  Quod  autem  (ententi^e  falfa?  pr*e- 
clarius  argumentum  effe  poffit,  quamfi  ab  ea  tam  perfpicue 
fequatur  nihil  quod  movetur  loco  movcri  ?  Cui  denique 
notioni  confcntanea  eft  altera  ifta,  locum  &  fpatium  nihil  Art.15.. 
aliud  quam  corporis  cujufque  magnitudinem,  figuram,  & 
fitum  inter  alia  corpora  defignare,  ut,  fi  quoquo  modo  fi- 
tum  refpedtu  cu jufcunque  corporis  mutare  contingat,  id  de- 
mum  fit  movere.  Unde  fequitur  ut,  fi  me  quiefcente, 
aliud  corpus  fitum  fuum  forte  mutaverit,  eodcm  modo  mo- 
veri  me,  ac  fi  reipsa  propriis  pedibus  iter  inirem.  At  fa- 
ne  quis,  qui  omninoad  fuas  cogitationes  attendat,  (  cumad 
eas  a  Pkilofopho  femper  mittamur  ^nihilinterefle  diceret,  ut 
moveri  me  aut  credam,  aut  fentiam,  an  movear  ipfe,  an 
quicquid  aliud  moveatur. 

Locum  autem  externum  nihil  aliud  effe  ftatuit  quam  cor-  pan 
poris  fuperficiem,  quse  proxime  ambit  locatum.  Quam  Art  15. 
eandem  atque  ipfius  Ariftotelis  notionem  effe  cuique  notum 
eft,  quanquam  ab  ipfo  non  arbitror  mutuatum  fuifie,  fed 
cum  ipfum  Ariftotclem  nunquam  viderit,  aut  a  Philofophis 
cucullatis  accepillc,  autin  eandem  forte  incidiile.  Id  enim 
plerunque  magnis  iftis  ingeniis  quaeomnia  novare  volunt, 

contigit, 


500 


Lib.  i. 
de  fulxil 


'Epkuri  &  Cartejti  Di  sf  .111» 

contigit,  ut  ipd  cadera  vift  qua?  vctcres  in  fomnis  fuis  vi- 
dere  vifi  funt,  ipfi  fomniarent :  Quemadmodum  narrat  Car- 
tlanus  qucndam  Fabrum  ferrarium  nomine  Galcazcnm  clc  Ru- 
lck\>xx  lxtitiiinfanivifle,  quod  jam  olim  invcntam  Arekj- 
mcdkCochlcam  fc  primum  invenifle  exiftimaret.    Nc  vero 
inancs  efle  fomniorum  fpecies  ipfiintelHgant3  nihil  non  di- 
cent,  aut  credent,  ne  e  fomno  excitentur.    Atquc  igituc 
Ariftotelescum  fuo,  i.  e.  quodde  eo  Illuftrifl.  Verulamius 
Dcaag.fcicnt.  obfcrvavit,  Ottomanorum  more,  qui  regnare  (e  haud  tuto 
'^^•4.       pofleputaret,  nifi  fratresftios  omnes  contrucidaflct,  fubla- 
tis  aliorum  omnium  fententiis,  locum  tandem  efle  defini- 
Phyf.i4.c6.  verat,  m  mi&isrv       jgrr<^  TOjao/r©.,  Corpom  conti?;cntis 
terminum,  continuo  ipfum  Univerfum,  quod  nullius  corpo- 
ris  complexu  teneatur,  nufquam  efle  definire  non  puduit. 
Cap.  7.      To  q  to^,  v  7rS5  to  $  7rZoLv{p  tb  KJt  Jc,  £  ?ti  aMot      17)  <a^6 

TBTO,  QVMQ  ^At^.   tD^t  Q        -mc  (£  oAoj>,  lifov  '£%lV  *%W§tV  TW 

orzLviis.  TJniverjum  verb  non  cfi  alicubi,  qubd  enim  alicnbi  id 
ipfum  eji  aliquid,  &  infuper  oportet  pr£ter  hoc  cJJe  alwd  quid- 
piamin  quofit,  fedpr£ter  univerfum^  <&  totum^  nihil  ejiquod 
Jit  extrarZ)niverfum.  Cum  vero  exfententia  fuatamper- 
(picue  fequatur  nufquam  eife  Univerfum,  tam  immani  con- 
clufione  ab  ea  deterritum  efle  putarem  5  nc  tamen  defini- 
tionis  (u#  labefa&etur  Authoritas,  nulquam  efle  fidenter 
dicendum  eft.  Eruditam  hominis  Grxci  impudentiam! 
Qpod  idem  etiam  Carteftus  cum,  five  Mundus  finitus,  five 
infinitus  ftatuatur,  fequi  vidiflet,  fubtiliflime  (  ut  fibi  vi- 
fum  eft  )  neutrum  efle  dixit,  atque  conclufionis  vim  ver- 
bulo  infolenti  indefinitum  efle  dicendo  elufit.  Plane  fequi 
vidit,  fi  interminabilis  fit  mundus,  cum  nullis  contineatur 
terminis,  nufquam  fore  5  fi  terminetur,nullius  tamen  corpoi  is 
fuperficie  circumfcriptus,  extra  omnem  Joci  complexum  ja- 
cere.  Quid  ergoagendum  eft,  cum  perfpicua  fit  utrinque 
conclufio  ?  Periclitanda  (unt  omnia,  ne  levillimum  defini- 
tioni  confletur  periculum,  atque  igitur  neque  finitum,  ne- 
que  infinitum  efle  dicemus.  Auda&er  profe&o  di&um,atque 
aperte  ipfi  Dialeftic#  fundamento  contrarium,  ut  quicquid 
enuncietur,  verum  fit  aut  efle,  aut  non  efle.  Quod  enim 
neque  finitum,  neque  infinitum  eft,  nequeterminari,  neque 
non  terminari  diccndumeft.  Quod  cum  dixerit,unam  minam 

in 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.XIX.       Hyfothefes  eVertuntur. 

in  mcndicantemquendam,  Diale&icum  erogare  monerem. 
Quid  autem  fi  neutrum  fit,  cfle  poftit  ?  Indcfinitum  ?  O 
acutam  hominis  mechanici  hebetudinem,   qui  inter  duo 
ifta  mcdium  fe  reperifte  putaret !  Iftuc  enim  indefinitum 
aut  terminatur,  atque  adeo  finitum  cft$  aut  non,  atquc 
adeo  infinitum.    Nemo  certe  in  Dialeftica  ufque  adco 
c^cus  efie  poftit,  quin  videat  ad  illorum  alterum  acceflifle 
oporterc.    Cum  vero   tam  otiofo   verbulo  praeclaram 
controverfiam  tanta  inter  philofophos  contcntione  agi- 
tatam,  folidefefuftulifleputet,  quis,  qui  ipfe  non  infani- 
erit,  non  modo  ca?cum,  fed  &  amentem  efle  dubitaret  3 
Atqui  tamen  non  modo  omnibus  Dialeftica?  rationibus, 
fed  &  fibi,  ipfifque  haminum  (enfibus  parum  eft,  fi  con- 
tradixerit ,  modo  frn&a  ,   integraque  fervetur  definitio. 
Cum  enim  locus  extcrnus  fit  fola  corporis  ambientis  fuper- 
ficies,   fequitur  plane,  mutata  fuperficie,  Iocum  quoque 
mutari,  atque  igitur  Turrcm  flante  vento,  cum  continuo 
nova  fuperficieambiatur,  loco  movcri.  Nequaquam,inquit 
Cartefw,  nifi  fitum  quoque  immutarct.  Tollcnda  ergo  eft 
defiriitio,  fi  enim  fuperficiesambiens  fit  locus,  ipsamutata, 
quis  tam  impudens,  qui  locum  mutari  negaverit  >  Aut  fi  ne- 
gaverit,  quid  certius  concludi  poflit,  quam  eandcm  locuni 
non  efle  ?  Quantacunque  autera  certitudine  concludatur, 
ciim  femel  elle  di&um  iit,  femper  efle  dicendum  cft.  Efto 
igitur.    Quidautem  ipfa  fit  fuperficies  dicas.    Piimum/>cr  Lib.i.Arc.i 
fupcrftciemnonhic  inteUigi^  inquit,»Zkz»  corporfc  ambicntfcpar- 
tem,  fcd  fohtm  tcrminum  qui  mcAius  cji  inter  ipjum  corpm  am- 
biens,  &  id  qttod  ambitur,  quiqtx  nihil  alittd  cji,  quammodus. 
Quifquamne  vero  ita  defipiens,  ut  credat  terminum,quineu- 
trius  pars  fit,  inter  utrumque  fitum  efle,  cum  fit  fui  pars  ex- 
trema  corporis  cujufque  terminus?  Aut  fi  inter  utrumque 
medius  fit,  qui  corpus,  quod  proximum  jacet  proximum  efle 
poflit,  cumalterum  ab  alteromedii  interpofitu  fcparetur? 
Cum  vero  medium  iftuc  modum  cffe  ftatuerit,  Quifquamne 
prxter  Cartcfium  d\x\ih  poterat,modum,qui  ad  neutrum  per- 
tinet,  mediuminter  duo  corpora  jacere  ?Quas  enim  tam  ridi- 
cula  rcs  eft,quam  fine  fubftantia  modus?  Deinde  intelligi  fu-  ibid. 
pcrjicicm  in  communi,qu£  non  fltparr  unius  corporfc  magfc  quam 
alter  Ufty  fed  cadem  lcmpcr  effc  ccnfcatur^  citm  rcttnct  eandem 

Qjj  magni- 


Epicuri  &  Cartejti  Disp.  III. 

magniiudinem &figuram.  Ergo  quocunque  deferatur  mo- 
bile,  locum  nunquam  mutabit,  cum  fuperficie  i&Xincommu- 
ni  ubicunque  fit,  femper  ambietur.  Iftucautem  maximum 
fuaeinDiale&icaperitise  argumentum  videtur,  quodfuper- 
ficiem  communcm  a  particulari  re  feparabilem  exiftimave- 
rit  5  itaut,  cum  abierit  particularis,  maneat  communis.  Si 
vero  una,  eademque  res  fint,  utfunt,  mutatafuperficiepar- 
ticulari,  fimul  mutabitur  communis,  atque  igitur  moto  aere 
movebitur  &  turris,  cumnovafuperficie  tam  fpeciali,  quam 
generid,  ambiatur. 

Sect.  XX.  Alias  autem  omnes  fubtilitate  maximevin- 
cit  motus  definitio,  quippe  reje&a  vulgari  iftl,  quod  (Tt 
attio^  qui  corpus  aliquod  ex  uno  loco  in  alium  migrat ?  quan- 
quam  cur  non  placeat,  nifi  quod  fit  vulgaris  non  intelligo* 
alioqui  certe  fatis  pcrfpicua  (fi  definitione  quavis  opus 
fit )  videtur,  rem  quamque  tum  moveri,  cum  e  loco  in 
locum  migraverit.  Tamen  cum  nullum  locum  efle  dixeri- 
mus,  nifi  quem  corpus  quodque  fibi  fua  prafenti3,  &  mag- 
nitudineeffecerit,  non  feremus.  Quam  ergo  illius  vice  fub- 
Pars2.Arc.24.  ftituendam  effe  placet  ?  Ejfc  tranjlationem  unius  parti*  mate- 
ri£,  five  unius  cx  vicinia  eorum  corporun^  qu£  iUud  immcdiate 
contingunt^  &  tanquam  quieficntia  fpcUantur^  in  vianiam 
diorum.  Belle  admodum,  Cartcfi,  atque,  ut  foles,  acute  ! 
Qud  vero  Authoritate  audire  avemus.  Atque  primum 
quamobrem,  fi  quid  omnino  moveatur,  ex  unius  vicinitate 
in  alterius  moveri  necefie  fit  ?  Quid  enim  fi  unica  omnium 
eadem  coagmentatione  compafta  moles  fuiffet,  an  non  mo- 
vere  potuit,  quod  deeffet  alia  a  cujus  vicinitate  migraret? 
Quid  fi  Cartefw  folitarium  vixiffc  contigcrat  (  fi  quibus  ex- 
emplisfamiliaribusipfeufus  eft,  nobis  qu-oque  uti  licuerit) 
an  non  propriis  pnediis  fpatiari  potuit,  nifi  fortetribules, 
Sc  vicinos  habuiflet,  quorum  alteri  hodie,  cras  alteri  pro 
fua  urbanitate  eum  invifere  placeret  ?  Quid  vero  qudd 
motus  magnitudinem  tranjlatwne  ab  aliorum  corporumvi- 
cinia  metiamur,  an  idcirco  ipfa  tranjlatio  nihil  fit  aliud,  quam 
ipfa  viciniae  mutatio?  Cum  five  alia  corpora  fuerint,  five 
nuJla,  quifque  movere  fe,  &  a  loco  in  locum  transferri,  id- 
fjue  nullis  prayudiciis  occupati  fentiamus.    Atque  nifi  ipfe 

Cartefus 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


S e  c  t.  XX.       Hypothefes  eyertuntur. 

Cartejlushogicam,  nedicam,  linguam  Latinam,  planenefci- 
verat,  aliam  effe fitus,  aliam  loci  mutationem  intellexerat  } 
Situm  enim  eam,  quam  quidque  cuique  pofitionem  habet, 
Latini  definirent  5  Locum  vero  fpatium  quod,  alterum  quid- 
visfit,  necne,  quidque  occupat.  Situs  ergo  ciim  fitrerum 
alterius  ad  alteram  ordo,  in  neutia  mutari  poteft,  quin  in 
utraquemutetur  5  Locus  vero  cum  fit  (ut  loquuntur  Logi- 
ci)  resabfoluta^  mutari,  nifi  cujufque  motu,  nequit.  At- 
que  igitur  etiamfi  omni  motu  fiat  vicinise  mutatio,  tamen 
ifta  ipfius  motus  naturae  prorfus  eft  aliena  }  cum  corpus 
quodvis,  etiamfi  nulla  fit  alterius  vicinitas,  elocomlocum 
transfcrri  poffit. 

Quid  quod  deinde  hinc  plane  fequatur  corpus  quodli- 
bet,  dum  quiefcit,  moveri,  ciim  ifto  immoto  akerius  cu- 
jufque  motu  fieri  poffit  vicsni^  mutatio?  Conclufionem  au- 
tem  vidit  Cartefius,  atquequanquamfatis  enormis  fit,  quse 
quenquam  a  quavis  opinione  deterreat,  pro  fua  aut  libera» 
litate,  aut  ofcitanti  ',  eam  amplexus  eft,  neque  adeo  defi- 
nire  dubitat,  In  omni  motu  tranflationem  ejfe  reciprocam0  nec  A 
poffe  intclligi  Ccrpus  A  B  transferri  ex  vicinia  corpork  C  D, 
quinetiam  fmul  intclligaturCorpusC  D  ex  vicinia  corpork  A  B'-> 
ac  plane  eadem  vk^  &  aUio  requiritur  ex  una  parte,  atque  cx 
altera.  Quis  autem  corpus  alterum  cum  quiefcit  moveri 
credet,  folummodo  quod  alterum  vicinum  amoveatur  ?  aut 
fi  una  cum  eo  moveri  contigerit,  quiefcere  tamen  diccret, 
qudd  corporis  contigui  viciniam  non  mutaverit  5  atque 
adco  fi  omnia  eodem  motu  abripi  contigerat,  femper  tamen, 
quod  idem  inter  fe  intervallum  confervent,  quiefcere  dice- 
rentur.  Atque  hinc  quanquam  ipfe  Terram  circa  propri- 
umCentrum  motudiurno,  Sc  circa  folemmotuannuo,  mo- 
veri  definiverat,  nullum  tamen  in  ed  motum  proprie  fic 
didlum  reperiri  feret  3  quia  non  transfertur  ex  vicinia par-  1 
tinmCmli^  quatcnus  immott  confiderantur  ,  quanquam  enim 
vulgus,  quod  ex  uno  loco  in  alium  migret,  eam  moveri  di- 
ceret,  tamen  fiquis  Philofophus  advertens  cam  cjfeGlobum  in 
Coslo  Jiuido^  cy-  mobili  contcntum^  folcm  autcm^  &  ficUas  fixas 
eundcmfempcrintcr  fc  fltum  fervare,  hk  utatur^  utimmotisad 
iuim  locum  clcterminandiim,  &  idco  affirmn  ipfwi  movcri, 
abfque  ratione  loquctur,  Si  vero  tam  fatue  fit  cum  Philofophis 

Qjq  2  fapiendum, 


}04  Epicuri      Cartejii  Disp.III. 

fapiendum,  ut  quanquam  quicquam  mille  millehos  paffus 
quotidie  transferri  videam,  tamen  immotum  femper  effe 
Jovem  lapidem  jurare  tenear,  liceat  mihi  cum  vulgo  tan- 
tundem  fidei  feniu^m  prayudiciis  habcre,  ut  quod  e  loco  in 
locummigrarevidcam,  movcri  crcdam5  atque  palam  dice- 
re  aufim.  Imo  vero  hinc  non  modo  Terram,  dum  quiefcit, 
moveri,  fed  &  contrariis  motibus  fimul  moveri  fequetur. 
Si  enim  omnis  Tranflatiofit  reciproca,  cumfupcr  ipfam  Cor- 
pus  ABtransferturab  occafu  in  ortum,  &  corpus  C  Dab 
ortu  in  occafum,  Terra  in  viam  utrique  contrariam,  cum 
utriufque  viciniammutaverit,  fimul  transfcretur.  Atque  id 
Psrs2.Art.32.  quoque  vidit  ipfe  Cartefius,  Qui  igitur  elufit?  Sequi  fate- 
tur,fed  tamen  dicendum  effe  negat,  quod  contrarii  ifti  motus 
intcr  fe  pugnant,  atque  igitur  ifto  cafii  fola  corpora,  non  au- 
tem  iplam  Terram  moveri,  ut  credamus,  monuit.  Atqui 
quid,  quaefo,abfurdius  quisaquovis  adverfario  extorquere 
defideraret,  quam  quodipfeultro  fatetur  ?  Aut  fi  ipfe  fibi 
adverfari  optallet,  qui  apertius  feciffe  poterat,  quam  ut 
cum  Articulo  uno  tranflationem  omnem  reciprocam  effe& 
dixerat,  &  demonftraverat,  proximo  reciprocam  non  effe 
non  modo  apcrte  fateatur,  fed  &  eadem  demonftratione  id 
fefateri  cogat.  Satis  cquidcm  contra  fcntcntiam  conclu- 
fum  efle  putarem,  cum  duo  iftacxca  fequi  plane  demon- 
ftreturp  tum  eandem  rem  eodem  tempore  moveri,  &  non 
moveri,  tummotibus  contrariisfimul  transferri.  Utramque 
conclufionem  Cartefius  ipfe  vidit,  eo  tamen  acumine  efie  vo- 
luit,  ut  nihilominus  in  fententia  permancndum  effc  putaret. 

Poftremo  vero  qua  Naturae  neceffitate  fit,  utcorpora, 
quorum  viciniam  mutando  fiat  motus,  fint  quiefcentia? 
Quifquamne  putare  poteft,  cum  ipfe  ambulaverit,  five  alia 
omnia  moveant,  five  quiefcant,  fc  plus,  minufve  moveri? 
Quid  corpus  quod  transferri  videmus  attinet  akerius  aut 
motus,  autquies,  ita  ut  moveatur  alterum  folum,  quod  al- 
terum  quiefcat,  quod  fi  moveri  incipiat,  iftuciftaduntaxat 
causamoveridefinat?  Quid  quod  deinde  cumad  cujufque 
motumaPcujus  quietem  poftulaverit,  fecum  ipfe  ea  re,  ut 
aliis  omnibus,  confenferit?  Cum  in  fua  PhilofophiS  nullum 
fit  fan&ius,  aut  antiquius  decretum,  quam  in  motu  efle 
©mnia.   Quanquam  enim  particuks  in  moleculis  fuis  immo- 


tas 


Sect.  XX.         Hjfotbefes  evertuntur. 

tas  retineri,  atque  quamdiu  retinentur,  non  in  motu,  fed 
ad  motumconatu  eilc  voluerir,  vifibiles  tamen  omnesllni- 
verfi  partes,-  atque  ad  quas  tanquam  quiefcentes  in  motus 
rnenfura  (peftare  poilumus,  fumma  pernicitate  mbvcri  volu- 
it.  Atque  igitur  ipfe,  fiquis  Terram  moveri  affirmet,  quod  I 
ftellisfixis  utatur,  ut  immotis  ad  illius  locum  dcterminan- 
dum->  eumabfque  ratione  loquiedixit,  quod  nulla  fitratio, 
cur  fixasconfideret,  ut  immotas,  cum  fcire  non  poflit,  quin 
moveantur,  non  modo  ipfa?,  fed  &  multa  corpora  ultra  ip- 
fas,  qua?  non  videmus.  Quanquam  vero  omnium  pracla- 
riffime  di&um  videatur  ad  cujufque  motum  alicujus  quie- 
tem  poftulari,  ciim  ipfe  eodem  tempore  omnem  motum 
reciprocum  cfle  definiverat,  adeo  ut  ex  eo  folum,  quod  res 
mota  in  novam  viciniam*  transferatur,  iftam  alteram,  qux 
alioqui  immota  permanferat,  transferri  dicendum  fit.  Qui 
crgo,  fi  ea  ratione  quod  fe  moveat  altera  moveatur,  ut 
quiefcens^zScm  pofiit  >  Quam  pulchre  conveniunt  ifta,  nifi 
altera  quiefcat,  non  poteft  altera  moveri^  &  tamenfimove- 
aturaltera,  non  poteft  altera  quiefcere?  Clara?  mehercule, 
diftin£te,  &  perfpicuaererumnotiones,  atque  quales,  ab  hu- 
jufraodi  inventiomwt  virk,  femper  refcrre  folemus. 

Cuivis,  qui  paulo  fuerit  nafutior,  hxc  tam  enormia  pra*- 
fatum  fuiile  Cartefium,  fuboleret,  ut  iis  hominum  animos 
adomnia  devoranda  pararet,  atque  equidem,  fi  quisiitec 
omnia  exorpferit,  nefcio  an  quicquam  tam  enorme  fit,  quod 
poftmodum  gutture  tam  diftento,  hxrere  poflit.  Ipfe  ve- 
rononaftutid,  fed  mente  intcgr3,  &  fimplici  fachimfuifle 
arbitror  5  cumcnimmilestransfuga  ab  armisad  literas  devo- 
laverit,  aut  prorfus  Dialc&icae,  a  qua  inchoare  debuerat, 
oblitus  eft,  aut  cum  non  ftatim  de  fummo  imperio  cogitaret, 
vulgarem  iftam  Scholafticorum  (erio  perdidicit,  femperque 
tanquam  indubitata  arte  ufus  eft.  Atque  igitur  toti(es  tam 
turpiter  in  rebusclariflimis  lapfum  fuifle  contigit  aut  quod 
mald  Logica  utebatur,  aut  quod  nulli  Atque  eaadmira~ 
tione,  qua  qui  nihil  in  ea  arte  intelligunt  habuiifeper  noti- 
ones  fuas  objeUivas^iformales  in  Metaphyficis  liquct }  quan- 
quam  (ut  novatorum  omnium  mos  eft,  qui  cum  per  quos 
profecerint,  fateri  nollent,  rebus  tritis  verba  nova,  &  m- 
ufitata  dare,  ut  cum  notionem  prifcam  nomine  quovis  info- 

^3 


j0($  Epicuri  <&  Cartefii  DlSP.III. 

lenti  appellaverint,  ipfi  ipfiusnotionis  Authores  videantur  ) 
quas  fcholaftici  pracifwnes  appellant,  ipfe  Idw  appellavit, 
atquc  eodem  fcre  acumine  quo  otiofi  ifti  de  iis  difleruit.  At 
prseter  infignesfuasinMetaphyficis  (ubtilitates  egregias  mul- 
tas  Phyficae  fu#,  quafi  magni  momenti  ipfe  putaverat,  dili- 
genter  infercire  conatus  eft.  Atque  primum  a  gravi  ift3  con- 

Parsi.Art.5o.  troverfia  fere  exorfus  eft,  an  fubftantias  nomen  Deo,  & 
Creaturis  conveniat  unwoce^  an  tqitivoce  ?  ^  Atque  fumma 
Philofophigravitatc,  ut  nequaquam  uniyoce  convenire  pu- 
temus  cavere  monuit,  an  vero  fcholaftici,  a  quibus  fumpfit, 
barbaris  iftis  vocibus  quicquam  fignificare  vellcnt,  aut  (I 
vellent,  anquidomnino  poffint,  animumnunquaminduxit, 
fed  temere  eos  tumin  voce,  tum  in  fententid  fecutus  eodem 
modo,  quo  illi  controverfiam  deffnivit.  Atque  eadem  eti- 
amratione,  quod  fcilicet  Deus,  ut  exiftat  nulldaMrein- 
digeat,  aliseautem  omnesnon  nifi  illius  opeexiftant,  atque 
igitur  nullam  fubftantise  fignificationem  efle  utrique  commu- 
nem.  Exiftcntiae  fuse  conditione  fateor  ut  plurimum  differ- 
re,  atqui  tamen  non  intelligo,  cur  eddem  fubftantia?  appel- 
latione  non  convenirent,  ut  univerfali  fua  notione,  quam 
habent,  ab  aliis  omnibus,  quxfubftantiamonfunt,  diverfam 
concipiuntur.  DijudicatS  autem  h3c  nobili  inter  Deum, 
&  Creaturas  controverfi^,  in  fummum  Dei  honorem,  itaut 
cum  ipfeeodem  cumiis  Subftantiae  nomine  appelletur,  non 
eademfit  iftiusnominis  fignificatio  }  mox  quinarium  pradi- 
cabilium  ut  vulgo  vocantur  feu  ut  ille  univerfalium  nume- 

Arc.  &  rum  Trianguli  natmi  mathematice  demonftrare  pergit.  Ad 
fummam  vero  Logicas  peritiam  pervenit,  cum  definire  pro- 
feftus  eft,  definitiones  enim  Ariftotelicas,  quas  a  fcholafticis 
defumpfit,  plerunque  fequitur  5  Ariftoteles  vero  cum,  qui 
praceflerunt,  res  bene  defcripferant,  eas,  ne  ab  iis  non  dif- 
fentiret,  male  defcripfit.  In  quantas  autem  calamitatcs,  aut 
propria  infcitiS,  aut  eum  temere  fequendo,  incidat  Carte- 
fius,  fufius,  quam  res  meretur,  jam  ante  diftum  eft.  Quan- 
quam  omnium  fumma  fit,  cum  inreeadem  naturam  generi- 
cam  a  particulari  feparabilem  effe,  atque  quoties  quicquid 
•movetur  reveri  feparari  ferio  animoque  fimplici  putaverit. 
Qua  unare  virum  acutum  in  Logid  novare  non  meditat  um 
fuifle  liquct,  fed  cum  illius  fidemmdubitatam,  ut  Mathc- 

maticae 


Sect.XXI.       Hypothfes  eVertuntur. 
matic*  fu*  arbitratus  fit,  quas  Diale&ic*  leges,  Sc  notio- 
nes  a  Keciermanno.  aut  alio  quovis  vulgari  fyftemate  di- 
dicerat,  maximus  alioqui  omnium  dubitator,  nihil  dubi- 
tans,  abforpfit. 

Sect.  XXI.  Excifis  hifce  Dialeftic*  dumetis,  quorum 
obfcuritate,  quoties  ledifficultate  quavis  confliftari  fentit, 
tenuitatem  fuam  abfcondit,  &  tuetur  5  cum  eo  ordine  ple- 
ninque  profechis  fit,  ut  difputatio  a  mathematicis  demon- 
ftrationibus  inchoata  hujufmodi  tandem  obfcuris,  &  fa- 
lebrofis  notionibus  concludatur,  his  ergo,  inquam,  vepri- 
bus,  &  fpinis  omnibus  avulfis,  aperitur  via,  qua  ad  me- 
chanicasfuasnaturaeleges,  quas  pone  pofuit,  proficifcamur. 

Quarum  prima  cft,  Ut,  quicquid  movetur,  fud  natura 
femper  movcri  pcrgat.    Si  quidem  fui  naturd  moveatur, 
concedam*  fin  aliunde  motus  imprimatur,  tandiu  perfe- 
veraturumaio,  quamdiuvis  imprefla  permaneret  *  cummo- 
tusmagnitudo  vis  impreffe  magnitudini  aequaretur.  Pro- 
pterea  cumomnem  motum  a  Deo  impreflum  efle  voluit,  an  ■ 
tandem  defineret,  an  femper  pergeret,  non  a  Natud  motus 
fed  a  Dei,  qui  impreffit,  arbitrio  demonftrare  oportuit. 
Cum  vero  liberum  fit  Dei  arbitrium  (  fi  quis  fit  Deus  )  mo- 
tum,  quem  femel  excivit,  femper,  an  aliquandiu  confcrvare 
velit,  nifi  quid  velit,  ipfe  dcclaraverit,  fcire  nequeamus. 
IntelJicimus  autem  (  inquit )  perfeSionem  efe  inDto,  nonjo-  An 
liim  quod  in  ftipfo  (h  immutabilk,  fed  etiam  quodmodoquam 
maxime  conftanti,  atque  immutabili  opercturl    Vnde  jcqmtuv 
Dettm  ■qitantum  motus  creavit  tantundcm  femper  conjervare. 
Primum  autem  ifta  ratione,  relictis  mechanicis  Natur*  legi- 
bu?,rem  totam  divinis  Attributis  expedire  aggreditur.  De- 
inde  eddem  concludat  Dcum  per  omnia  seternitatis  fecula 
idem  fecifle,  8c  fafiurum  eile,  qvuod  cum  fit  immutabilis, 
modo  ouam  maxime  conftanti,  &  immutabili  operetur. 
Fiuftraautemdemonftrationibus  fuis  indubitatam  omnium 
exoerientiamrefellere  conatur,  cum  proxime  mutationes 
quafdamefle  ipfe  fateatur,  qnas  evidens  experientia,  vel  di- 
vina  revetatio  certas  reddit,  quafque  fne  ulla  in  Creatore  mu- 
tatione  fieri  pcrcipimus,  aut  crcdimus.    At  vero  fi  ahquas 
mutationes,  falva  fui  conftantia,  efficere  hceat,  cur  non 
P  plures  t 


Epicw-i  &  Cartefti  Disp.III. 

plures  ?    Quam  incallide  difputatur,  tametfi  tum  experi- 
entia,  tum  revelatione  divin3,  quafdam  in  Deo  operandi 
mutationes  effe  fciamus,  in  aliis  tamen  omnibus  modo  quam 
maxime  conftanti,  &  immutabili  operari,  ne  ipfe  mutettfr, 
concludendum  eft.  At  vero,  mi  Philofophe,  fi  experientia?, 
&  revelationi  fides  danda  fit,  argumento  fallimur,  fi  argu- 
mentum  concluferit,mentiuntur  &  experientia,  &  revelatio. 
Quid  igitur,  inquam,  incallidiusdicipotuit,  quam,  utquam 
plurima  Dei  opera  fine  illius  mutatione  mutari  fateatur,  & 
tamen,  nifi  ipfe  mutetur  mutari  ifta  non  poffe  concludat  > 
Atqui  qtiotidiana  inquit  experientia  regnlam  confirmat^  qitod 
projeffa  femper  in  motu  perfeverarent^  nift  ab  aere  retardari 
contingeret.    Quod  quis,  qu^fo,  expertus  eft  aut  ubi  ?  ut 
etiamfi  axioma  verum  effe  darem,  experientia  tamen  fatis 
exploratum  efle  femper  inficiarer.  Neque  enim  intelligo  qui 
demonftrari  poflet,  quoties  pueri  Iapides  e  funda  projece- 
rint,  eos  femper  in  motu  perfeveraturos,  nifi  Deus  puero- 
rum  lufus  in  omnia  fecula  confervare  fua  immutabilitate  in- 
tereffe  reputaret.    Verum  fi  quis  hanc  legem  rogaverit, 
minime  tamen  omnium  Cartefius,  cum  tantum  ipfe  abeffe  ve- 
lit,  ut  quicquid  movetur,  fua  natuni  moveri  pergat,  ut 
creatum  nihil,  nifi  vi  qu2dam  fuftentetur,  quae  ea  non  minor 
fit  quam  qux  primum  creavit,  non  poffe  momento  perma- 
nere  ftatuat  5  fi  vero  ifta  fit  omnium,  praeter  unum  Deum, 
conditio,  ut  eodem,  quo  funt  ftatu,  fu3  natuiu  perfeverare 
nequeant,  non  fui  natura  permanere  apta  funt,  cum3  nifi 
caufis  externis  confcrventur,  omnia  plane  interirent.  At- 
que  igitur  ipfe  Cartefus  ad  motus  perfeverantiam  femper 
pra?fcntcm  Numinis  concurfum  poftulavit,  ita  ut,  altero 
lublato,  alterum  tolli  necelie  fit.    Non  ergo  qufcquid 
quod  movetur,  fud  naturd  femper  movetur,  cum  ab  omni 
motu  fua  natura  ceffaret,  nifi,  novfi  vi  extrinfecus  adveni- 
ente,  continuoimpellatur.    Atqui,  inquit,  Deum,  immu- 
tabiliscum  fit,  quantum  motus  initio  impreffit,  tantundem 
femper  confervaturum.  Efto.  An  non  ergo  aperte  fatetur 
motum,  non  fua  natuni,  fed  vi  extern3,  permanere?  At 
vero  fi  ea  fit  Dei  immutabilitas,  ut  nihil  agerepoffir,  nifi 
quod  femper  egerit,  &  quod  femel  egit,  fempcr  afturus  fit, 
qui  initio,  aut  materiam  creare,  aut  eidem  motum  dare 

potuit  ? 


Sect.XXL       Hypothefes  cVertuntur. 

potuit  ?  Si  vcro  a&ionem,  ut  placuit,  inchoaverit,  cur  non 
etiam,  ut  placuerit,  ab  eadem  ceffare  poffit  ?  En  vero  quam 
aperte  cum  ad  Epicuri  fortunam,  tum  ad  Arijiotclk  fatum 
accefierit,  fic  enim  illi  omne  Providentia?  rcgttnen  fuftule- 
runt,  quod  nullum  fummo  Numini  in  fuas  aciiones  imperi- 
um  efle  voluerint^fed  fcmpiterna  quadam  neceffitate  vin&um 
(quam  ab  illius  immutabilitate  ctiam  duxit  Arijlolcles)  ei- 
dem  operi  per  omnia  fecula  inftare.  Ita  hic  nofter  cum  ei 
nullum  agendi  cknon  agendi  arbitrium  conceflerit,  adeo  ut 
quicquid  agat,  non  confilio,  aut  ele&ione,  led  naturse  ne- 
ceffitate  egifle  velit,  idem  quod  illi  Numen,  inanem,  nem- 
pe  fine  Providcntid,  larvam,  in  fummi  Re&oris  locum  fub- 
ftituit.  Quod  fi  quis  feccrit  ut  quoque  Numcn  omne  a- 
perte  tollat,  fepe  monuimus.  autem  ratione,  non 
modoNumini  Providentiameripere  cumprimisconatuseft,» 
led  quod  primum  a  Mechanicis  ducitur,  omne  omnium  in 
fuas  facultates  dominium  ,  fi  enim  quicquid  movetur,  fem- 
per  nifi  impeditur  moveatur,  &  fi  quicquid  quiefcit,  fem- 
per,  nifialiunde  motum,  quiefcat,  peracta  rcs  eft,  Cartejt^ 
quo  tendis,  atque,  quidvelis,  intelligimus  5  mechanic^  vi, 
&  neceffitate  fafta  efle  omnia  5  nullum  aut  confilium,  aut 
voluntatcm  hominibus  ineffe,  fed  quicquid  ipfos  fecum  fta- 
tuere  aut  velle  contingit,  ad  id  fola  caufarum  materialium 
extrinfecus  moventium,  impelli.  Machinas  ergo  efle  nos 
omnes,  atque  fola  machinatione  moveri,  nullam  confilia 
noftra  mutandi  poteftatem  habcre  5  fi  quid  agere  incipia- 
mus,  non  nos  in  nobis  agendi  voluntatem  ciere,  fed,  ad 
agendum,  impetu  arceri  5  fi  abaftione  definamus,  non  cef- 
fare,  fed  impediri.  Atque  hoc  imprimis  vultis,  atque  cor- 
di  habetis  omnes,  nequis  ufquam  fit  pietati,  aut  virtuti 
locus,  ut  vos  mechanica  veftil  infanist  fimul,  &  impietate 
correpti  Bacchanalia  exerceatis.  Quanto  autem  furore 
alii,  fuis  locis  diftum  eft,  cmanra  infciti^  tu,  qui  prima 
tu|  lege,  qu#  ipfe  tam  male,  imo,  ut  a  te,  tam  ridicule 
ftncitur,  fancitum  efle  velis,  fatis  jam,  utinam  ne  nimium, 
dixerimus.  Nifi  quod  una  adhuc  ejufdem  fuperfit  ratio, 
quse,  cum  caeterarum  omnium  fit  multo  jucundiffima,  omni- 
no  praeterire  poenitet.  Motnm  nempe  fua  natura  non  cejjare, 
quod  ijio  patfo  ad  quietem  tenderet  5  ghiies  vero  motui  cjt 

R  r  contr** 


3 1  o  Eficuri  <&  Cartejli  Disp.  III. 

contraria,  at  legibm  naturs  quam  maxime  adverfatur,  ut 
quid  ad  fuum  contrarium^  five  fui  deflruUionem^  ferri  pojfit. 
Quantas  autem  tibi  gratias  ageret  8c  haberef  humanum  ge- 
nus,  fi  iftam  legem  (ancire  poflis  >  Duriorem  enim  quifque 
fentimus,  atque  omnes  natura  pulfu  ad  mortem  exa&3  #ta- 
te  brevi  ducimur.  Et  quid  fi  iftuc  Naturae  decretum  aver- 
lemur  omnes,  tamen  obtemperandum  eft,  &  cuiquc,  velit 
nolit,  quo  ire  jubet  eundum.  Noftrd  vero  ut  in  vit3  mane- 
amus,  intereft$quid  autem  motus  ut  maneat,  aut  pereat, 
interefle  pofiit  >  NullS  philauti^  aut  movendi,  utnos,  vi- 
vendi  oble&atione  tenetur.  Cur  ergo  in  fiium  contrarium 
non  tendat  5  cur  a  quiete  abhorreat,  cum  eam  neque  me- 
tuat,  neque  oderit  >  Scias  ergo,  CarteJ^  fcias,  inter  Mo- 
tum,  &  Quietem  nullas  glifcere  inimicitias,  nullas  interce- 
adereasmulationisa^gritudines,  fedpacate,  &  amice  utrinque 
vivi,  atque  uter  fuperior  fit,  utrique  perinde  efle,  &  fi  alter 
forte  vicerit,  cedere  fponte  alterum  5  neque  quiviftusefh 
ut  reftituatur,  arma  movere,  neque  qui  vicit,  ne  reftitua- 
tur,  vigilare.  Videfne  quantd  cum  authoritate,  tum  (api- 
entid  primam  tuam  mechanifmi  lcgem  fanciveris  >  At  fic 
lanciuntur  omnes. 

lars2.Art.3S.  S  E  c  T.  XXII.  Secunda  itaque  Natura  lex  eft  unam- 
quamque  partem  materi£  fcorfim  fpeUatam  non  tendere  un- 
quam,  nt  fecundum  ullas  lineas  obliquas  pergat  moveri,  fed 
tantummodo  fecundum  re&as.  Verum  prorfus  nego,  qui  e- 
nim  a  fe,  aut  oblique,  aut  rette  moveri  poflint,  cum  (uos 
ipfie  curfus  definire  nequeant,  neque  quo  ferantur  curent  5 
fedeo  folummodo  progrediantur,  quovis  imprefla  impel- 
lit,  atque  adeo  in  Dei  arbitrium  rurfus  devol vimur.  Verum 

Tbid.  caifa  hujus  reguU  eadem  eji,  qu£  pr<ecedentk^  nempc  immu- 

tabilitas^  &  (implicitas  operationk^  per  quam  Deus  in  matc- 
ria  motum  confcrvat^  neque  enim  illum  confervat,  ni(i  pr<ecise 
qualis  efl,  eo  ipfo  tcmporis  momento,  quo  confervat.  Quam  ma- 
le  cum  Deo  agitur,  ut  nequidem  unam  atomum  per  om- 
niafecula  oblique  moveri  efficiat,  quin  immutabilem  Na- 
turae  fux  perfe&ionem  decoxerit.  Ufque  adeo  perridicula, 
&  puerilis  eft  ipfa  ratio,  utquidem  fe  ipfa  tollat,  quis  enim 
tam  vecors  efle  poffit,  qui  credat3  fi  quandounara  atomum 

Deus 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.XXII.     Hypotbefes  eyertnntur.  31 

Deus  vel  minimum  a  Gcometrica  re&itudine  unquam  impu- 
lerit,  tum  amiffis  primis  fuis  immutabilitatis,  &  fimplicitatis 
perfe&ionibusDeumefle  defiviile?  autqui  non  vidcat,fi  cu- 
jufvis  fuerit  momenti,  non  modo  omnem  motum  initio  re- 
ftum  fuifie,  fed  femper  fore  ?  Cum  enim  Dei  concurfu  con- 
fervetur,  an  minus  immutabilitatem  fuam  labefa&abit,  fi 
motum  quemvis,  poftquam  in  obliquitatem  deflettitur,  nunc 
fuo  concurfu  confervaverit,  quam  fi  obliquum  initio  efFece- 
rat  }  Tam  proclive  eft  magnis  ingeniis  pueriliter  ineptire, 
fi  animum  ab  infantiae  praejudiciis  liberum  ineptiis  ferio  appli- 
cuerint.  Atqui  tamen  hoc  quoque  experienti2  confirmatur,  ibid. 
§>uia  Lipk  funda  circumrotatus,  quandocunque  egrediatur^  pcr~ 
get  linea  reffa,  non  obliqua  moveri.  Bella  profefto  demon- 
ftratio,  &  digna  quidem,  quse  primis  naturc  legibus,  atque 
mathematicis  demonftrationibus,  tanquam  omnium  princi- 
pium  fiibfternatur!  Lapis  e  funda  forte  elapfus,  non  tantd 
obliquitate  movetur,  quantd  cum  fund&  circumrotatur  5 
ergo  omnis  omnium  motus  lineam  reftam  afFe&at  5  quafi  in- 
numerabiles  non  fint  movendi  rationes,  pneter  fundarum 
jaftus.  Quanquam  equidem  dubito  nc  pueri  Philofbphum 
monere  pofiint  lapidem  e  fund^  elapfum,  etiamfi  minus  cur- 
va  line^,  curv3  tamen  femper  moveri.  Cujus  egregii  Ph#- 
nomeni,  quodtanto  Geometri*e  apparatu  obruit,  &oblcu- 
ravitCartefius,puer  cum  fueram  alienam  caufam  fufpicari  me 
memini^  contrariosfcilicet  motuum  conatus,  alterumavi 
imprefla  furfum,  alterum  a  gravitate  undecunque  orta  deor- 
fum,  inter  quos  contrarios  nifus  oblique  ferri  necefle  eft,  Sc 
cum  initio  robuftior  fuerat  vis  imprefla,  oblique  furfum, 
cum  autem  ifta  paulatim  extabefceret  gravitate  vida  obli- 
que  deorfum.  Motus  autemipfe  fua  natura  nullam  deter- 
minationemhaberepoteft,  cum  non  fe  ipfe  cieat,  fed  causd 
quadam  efFeftrice  imprimatur,  quod  igitur  vim  imprimit, 
fimul  viserationem  definit,  qudire  perget,  dum  aut  emori- 
atur  vis  impreffa,  aut  ma jori  impedita  vel  quiefcat,  vel  in 
aliam  infle&at.  Cum  ergo  omnem  motum  materise  parti- 
culisprimum  a  Deo  impreffum  effe  cenfeat,  ipfefolus,  qui 
impreffit,  definire  potuit  an  fecundum  lineas  reftas,  anob- 
liquas  ire  perrexerint  5  nulla  igitur  ab  ipfa  motus  natura 
aut  obliquitatis,  aut  reftitudinis  ratio  petenda  eft.  Quod 

Rr  2  tamen 


Eptcuri  <&  Cartejti  Disp.IIL 

tamcn  cum  primis  vellent  Mechanici,  ut  fuas  quafcunque 
habet  leges,  eas  Geometrica  neceffitate  habere  ipfi  demon- 
ftrent}  ita  ut  prsecisa  ifta  confideratione,  an  a  causa  qu3- 
dam,  an  a  nulJa,  inchoetur,  poftulet  ipfa  motus  natura, 
ut  fecundum  mechanicas  ipforum  leges  definiatur. 

Altera  Natura*  lex  eft,  a  centro  omnes  materix  particu- 
las  movere  conari.  At  qua  mechanidi  neceffitate  a  Cen- 
tro  potiufquam  ad  Centrum  ?  Unde  nafcatur  ifta  neceffi- 
tas  a  materia',  aut  motus  natura,  nunquam  demonftrare 
voluit  Cartefius,  neque,  fi  vellet,potuit  5  fin  iftiufmodi  mo- 
tus  determinationem  imprefierit,  qui  Stipfum  motum,  ite- 
rum  a  mechanicis  legibus  ad  folum  Dei  confilium  devolvi- 
mur.  Quid  autem  voluit,  penes  fuum  arbitrium  habuit, 
cum  fua  ininjiitabilitatc  nihil  interfit,  an  a  Ccntro,  an  ad 
Centrum,  modo  motu  fimplici  &  refto  ferantur.  At  vero 
fic  magni  Imperatores  pro  fummo  fuo  Imperio  contraria  im- 
perare  folent  5  Ariftotcles  ille  magnus  omnia  fubter  Lun^e 
ambitum  in  ccntrum  abire  diu  juflerat  ^  noftra  autem  setate 
exortus  eft  Princeps,  qui,  everfo  Macedonico  imperio,  om- 
nia  &  fiibter,  &  fuper  in  contrarium  abire  jubet.  Magn3 
utrique  Authoritate,  &  proculdubio,  ratione  pari,  cum 
ipsa  materiS,  multum  interfit,  an  domi  inclufa  delitefcat, 
an  foras  evagetur.  Qiiid  autem  agct  ipfa  rerum  natura, 
qu#  tam  contrariis  imperiis  tenctur?  Certe,  ne  magna? 
commoveantur  feditiones,  timendum  eft,  eum  pars  altera 
Pompeium,  C^faremalterafcquatur?  At  fi  qui  per  infani- 
am  magnos  fe  principes  cfle  putant,  decreta,  &  edi&a  fua 
omnibus,ut  placet,  imperant,  fuas  nihilominus  quifque  vita* 
rationes  fequitur,  neque  aliter  nifi  quod  forte  irriferit, 
dementium  minis  commovetur.  Pari  vcfanid  mechanici 
ifti  Reguli  omni  rerum  Naturse  ferrum,  &  incendia  mini- 
tantur,  nifi  fuis  obtemperaverint  decretis.  Retta  in  cen- 
tram  abite  omnia,  inquit  Ariftoteles,  aut,  ut  in  malam  rem 
abeatis  efficiam  :  Ne  abite,  inquit  Cartefius,  ut  refta  a 
centro  abeatis,  legem  me  tulifle  fcitote,  &  nifi  obfequamini, 
nunquam,  quod  maximfc  verendum  eft,  fietipfe  Mundus. 
Atresipfe  (pretis  utriufque  mandatis,  fuaquseque  ratione, 
ut  aut  evenerit,  aut  expedierit,  quaedam  furfum,  qua^dam 
deorfum,  quaedam  in  orbem  movent,  &  movebunt. 

Poftrema 


Sect.  XXII.        Hjpothefes  eVertuntur. 

Poftrema  Natur*  Lex  eft,  quod  cum  alia?  alias  impedi- 
verint,  in  orbem  fleftantur  omnes.  Hanc  quoque  utmam 
demonftraffet !  ipfe  cnim  me  non  intelligere  fateor,  qui 
omnino  fieri  potuit,  ut  ex  eo  folum  quod  quaeque  motum 
cujufque  rectum  impediat,  neceflario  nafcatur  motus  om- 
nium  circularis  5  fed  ut  mihi  videtur,  omnes  fecundum  Na- 
turae  indolem  re&a  linca  abire  pertinaciter  niterentur,  do- 
nec  tandem  ad  alterius  vorticis  circumferentiam  particulae 
hujus  primas  pervcnirent,  ubi,  fi  progredi  non  poflent,  qui- 
efcerent,  atque  aliorum  omnium,  quae  a  tergo  fequuntur, 
motum  impcdirent  5  qua  tandem  ratione,  omnem  omnium 
motum  fifti  necefle  eft.  Si  vcro  poffent,  quidni  extra  fuum 
vorticem  refto  curfu  avolarent  omnes  ?  Qua?  certe,  fi  om- 
nis  motus  fua  natura"  fit  reftus,  mechanicis  legibus  multo  ve- 
rifimilius  eventura  puto,  quam  fe  omnes  m  circulum  deHex- 
uras.  Prafertim  cum  quaeque  atomus  alns  undique  con- 
ftipetur,  iftse  aliis,  atque  adeo  aliae  aliis  per  totius  circuli 
ambitum,donec  ab  alteri  partead  primam  redeamus.  Quod 
fi  ita  fuerit,  qui,  quaefo,  quaevis  fieri  potuit  infle&io?  fi 
enim  a  parte  finiftra  impellatur,  cum  impulfui  ifti  omnis 
materia?  moles  a  parte  finiftra  refiftat,  iftum  fecundum  regu- 
las,  per  quas  cujufque  corporis  vim  ad  agendum,  vel  re- 
fiftendum  metiri  docuit  Cartefius,  facillime  fuperabit.  Cum 
vero  quarque  particula  alii,  tam  a  dextra,  quam  a  riniltra 
conftipetur,  atque  cum  linei  refta  ire  pergant  omnes,  cum 
deinde  quamdiu  ea  pergant,  non  poffunt  ahae  aharum  vias 
occupare,  cum  denique  nulla  ufpiam  fit  vacuitas,  m  quam 
corpus  e  linea  fua  eliminatum  abire  poffit,nemo  certe  ea  he- 
betudine  efle  poteft  qui  non  intelligat  omnes  femper  refta 
fua  via  moveri,  cumneque  alias  aliae  impellant,  neque  ab 
aliis  impellantur,  aut  potius  cum  tam  arfte  fe  invicem  pre- 
mant,  ut  qu^que  Atomus  non  ipfa  fecum  ardius  uniatur, 
quamomnes  invicem,  quatenus  non  major  fit  inter  ipfcs 
vacuitas,  quaminter  Atomi  latera,  unicam  compattam,  3C 
conftipatamomniummolemexonn. 

Mechanic*  leges  hae  funt,  qmbus  egregms  llle  Philolo- 
phus  hunc,  quemufpicimus,  Mundum  fine  Numine,  aut 
Numinis  ProvidentiS,  machinan  polhcetur.  Atque  li  a 
Natune  Conditore  ad  mundum  fabricandum  mftitutas  ta- 

Kr  3  terl 


3M  Epicuri  &  Cartefii  Disp.  III. 

teri  vellet,  omne  Numen  a  rerum  natura  exclufifle  non  ac- 
cufaveram.  At  n.M  tale  voluit  Cartefius,  fed  folumfide- 
tur  motus,  iftas  effe  iftius  conditiones  quas  ipfe  dixit,  ne- 
que  fi  Deusvoluit,  alias  efie  potuiffe,  atque  igitur  nullo 
Num.msconfihofaaa  fmfieomn.a,  fed  Ntlmenfit,  annon 
fit,  fecundurr '  motus  leges  mechanica  neccffitate  quicquid 
evemt,  evemfTe.  Et  quanquam  earum  rationes  quafdam 
ab  Attnbut.s  d.v.ms  expofuit,  ejufmodi  tamen  funHns 
omnemv,m  Prov,dent.Santecedunt,  atqueeadem  neceffi- 
TLZ^  C  ^  rerrum  Naturaexiftit,  eidem  dominantur  5 
Adeo  ur,  umotus  fineNumme  inchoari  poffet,  necellefir 
fecundurr .  leges  .ftas  definiri,  &  cum  inchoavedt  DeU  non 
ilhusconfiho,  fedfolanatur*  neceffitate  in  certam  rationem 
determ.nan.  Atque  igitur  admodum  fufpicari  me  fateor 
Cartefium,  ut  Ieges  fuas  ftabiliret,  attributa  divina  ludi^ 
cre.nterpofu.ife;  ex.ftimare  enim  nonpotuit  vir,  quinon 
plane  truncus  fu.r,  maximas  Numinis  perfeftiones  pericli- 
tar ,  h  unam  atomum  .n  orbem  circumferri  efficiat  ;  atque 
ig.tur  popular.ter  tantum  egifle  dubito,  cum  Mechanif 
mum  iuum  ab  ipfius  Dei  ratfonibus  incho^S^  Topulum 

S^HE'*?'*  3CCeptUrUm'  ^odDPeiPmter- 
eiie  putat.  Ahoqu,  ,pfe  „s  non  multum  tribuifle  vifus 
eft  fedcum  ad  res  efficiendas  proficfcitur,  folamechS 
motus,  Sc  maten*  neceffitate  omnia  expedivit  ouk 
qu.d 1  autem  in  animo  habuerit,  cum  id  imprimis  voh  it 
mechamca  neceffitate  a  Deo  nequaqnam  conftim ti  om- 
nem  rerumnaturameffici,  &  adminiftrari,  quorfum  Deum 

ftratSuT  eUamfi  T  fit'  jPfe  M^hematicis  demon 
^tT^T^  quojamfiunt,  neceffario  fieri 
oXa  2e  n/n  i    ^  CUmfe  feci0e  Putet>  &q«icquam 
SnnentJ.P  V    0<JUatUr'  ^  n°bis  Plal^  iIlufit  ^t  feipfc 

non  ,ntellex,t,  aut  pot,us  utrumque  fecit,  ut  folent  ifti  om- 
Sgrt.CUm  UmdrepUtant'  fe4i  illufi^nonin- 

eges  de,nde  nullas  efte  pofle,  nifia  NatuTSoSS 
fuos  finesmfntutas;  atque  igitur  cum  fuas  C«t$m  non 

con- 


Sect.  XXIII.    Hypothefes  eVertmtur.  31 * 

confilio  fa&aseffe,  fed  ipfas  fe  fu2  vi,  &  neceffitate  in  re- 
rum  naturam  intuliffe  voluit,  an  non  porro  liqueat,  fi  qu# 
forte  fint  leges  ab  initio  inftituta?,  quas  tamen  ipfe  fecit, 
non  fuifle  inftitutas?  Quanquam  vero  rata  fit  ifta  omnis, 
quamlegibusfuis  tribuit  vis,  &  authoritas,  nihiltamenad 
mundum  fabricandum  fineNumine  valebunt.  Quid  enim 
fiomnem  materix  fluxum  in  orbem  contorquere  valeant, 
quid  inde  nifiunaomniumineodemingenti  vortice  vertigo 
exoriri  potuerat  >  Cum  igitur  Univerfitas  in  tantam  vorti- 
cum  multitudinem  dividatur,  ut  qua?que  ftella  fuum  fibi 
circumvolutum  habeat,  atque  Sol  fpeciatim,  una  cum  Pla- 
netis  fuis  fuo  turbine  verfetur,  quo  mechanifmo  quemque 
fibi  feorfim  a  reliquis  circumvolvi  efficiemus )  An  ipfe  ato- 
mi  in  varias  turmas,  8ccohortcsfe  fponte  diviferunt?  At 
fi  vellent,  iftuc  non  patitur  communis  omnium  circumgyra- 
tio,  qu#  fi  quis  forte  vortex  coagmentationis  primordia 
fecerat,  eum  fuo  impetu  diremptum  in  commune  materia? 
pelagus  fecum  abfportaret.  Vidit  autem  Cartefius  omnes 
liias  vires  mechanicas  fibi  hac  in  re  nihil  effe  profuturas, 
atque  hic  igitur  Deo  am  im%<ms  aperte  uti  coa&us  eft,  pars  ^ktufi* 
eumque  operisdimidio  plane  perfunftum  effe  voluit^  cum 
quod  immcnfam  materix  congeriem,  intambene  difpofitos 
ordines  diftribuerit  3  tum  quod  tantundem  motus,  quan- 
tus  effe&us  fiios  procreare  poffet,  cuique  imprefferit.  At- 
que  ha&enus  ruftico  ifto  homine  (quis  enim  Epicuro  agre- 
ftior)  plus  fapuifle  vifus  eft,  ifte  enim  ipfi  materiae  reliquit 
ciim  ut  fe  fine  causa  moveat,  tum  ut  fe  in  innumerabiles  vor- 
tices  diftribuat,  quod  tamen  qui  fieri  potuit,  vir  ofcitans 
explicare  non  cogitavit.  Cartefius  vero,  qui  non,  ut  ille, 
communi  fenfu  caruit,  cumplane  perfpexerit  nihil  nifi  iftis 
duobusprius  fumptis  provehendum  effe,  idcirco  materiam 
.  in  ordinem  difponi,  eiquemotumimprimi  poftulavit,  ante- 
quam  quid  valeant  vires  mechanicae ,  aufus  eft  experiri. 
Quanquam  cum  ad  eas  pervenerit,  haud  minus  quam  ille 
fatuus  (quo  enim  alio  nomine  hominem  appellem,  qui  tan- 
to  faftidio  nihil  intellexit)  defipuifle  vifus  eft  3  quod  cum 
motura  adeptae,  inque  vortices  colle&ae  fuerint  Atomi, 
fuos  omnes,  quos  produxerunt,  effe<Sus,  fold  mechanica- 
rum  legum  neceffitate  produ&uras  effe  ftatuat  3  idque  eti- 

amft 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Epicuri  &  Cartefii  Disp.lII. 

amfi  Deus,  cum  motum  &  ordinem  dediflfet,  nihil  ejufdem 
modiefEciendum  fibi  propofucrat :  Atque  adeo  leges,  quas 
attulit,  mechanicas  non  Numinis  procuratione  inftitutas 
fuiffe,  fed  ipfas  propria  vi,  dato  vorticum  motu,  8c  ordine, 
rerum  Univerfitatem  confecifle.  Quam  primum  ergo  eas 
fe  fatis  ratas  fecifle  cenfuit,  continuo  omni  Numini  vale- 
dixit,  neque  poftea  quicquam,  nifi  folis  lcgibus  mechani- 
cis,  non  fecus,  ac  fi  nullum  fuiffet  Numen,  effici,  &  pro- 
creari  voluit.  Atque  ita  in  omnibus,  quse  fequuntur,  ea- 
dem,  qua  ipfe  Porcus^  licentii  in  omni  fortunse  obfcoeni- 
tate  volutatus  eft.  Quod,  ut  mihi  videtur  magno  Numi- 
nis  argumento,  atque  mechanifmi  elencho  effe  debet  5  cum 
mechanici  omnes  qui  ab  eo  omnino  exordiri  nolunt,  ne  qui- 
dem  unum  digitum  movere,  aut  verbuai  non  plane  fatuum 
proferre  pofTunt  5  qui  vero  ab  eo  exorfi  funt,  ii  quandiu 
eum,  aut  ducem  fequi,  aut  comitcm  fecum  ferre  volunt, 
curfu  fecundo  progrediuntur  3  quam  primum  autem  eum  de- 
feruerint,  ftatim  eodem,  quo  illi,  torpore  ftupent,  &  qua- 
fi  Circes  pocula  deguftaverant,  in  porcos  commutantur. 
Atque  igitur  ipfe  vir  acutiffimus,  ne  unius  Phaenomeni  ra- 
tionem  melius  quam  Epicurus  expedire  valuit.  Quid  au- 
tem  de  ifta  causa  concludemus,  quam  fi  fibi  defendendam 
fufceperit  Cartefius^  defenfione  fua  non  fapientius,  quam 
ipfe  porcorum  princeps,  perf unftum  effe  >  An  non  meher- 
cule  fatis  conclufum  eft  dignam  efTe,  qua?  folis  fatuis  de- 
fendatur,  cum  fi  eam  quis  fapiens  tueri  velit,  mox  fiat  ca- 
nk  immundus  vel  amica  luto  fus. 

S  e  c  T.  XXIV.  Fixis  ergo  omnibus  mechanifmi  legj- 
bus,  faftoq^ue  omni  vorticum  apparatu ,  de  Phamomenis 
fingulis  quam  Epicuri  more  philofophatus  eft,  videamus  3 
Atque  primum  qua  neceffitate  gignantur  Elementa,  tutn 
deinde  ex  elementis,  quid  fecundum  leges  mechanicas  ex- 
oriri  potuerat.  Atque  imprimiscum,  ut  primum  Elemen- 
tum  efficiat,  partes  quafdam  e  corpufculis  folidiffimis  ab- 
rafas  efle  velit,  idem,  quod  in  omni  loco,  f  ecifie  vifus  eft, 
ut,  qua?  intelleftu  difficillima  funt,  fibi  fidenter,  tanquam 
indubitata  fumat.  Qyo  finenefcio,nifiut  arduis  afifueti  faci- 
lius  quicquid  poftca  in  eo  minus  verofimile  videatur,  ferre 

difcamus. 


Sect.XXIV.        Hypothefes  e^ertuntur. 

difcamus.  Licet  enim  in  minimo  quoque  corpore  quandam 
partis  a  parte  diftin&ionem  fibi  comminifci  poffint  Geome- 
tra?,  Phyfici  tamen  non  eft,  ut  reipfa  plures  effe  cenfeat  5 
cum  enim  res  fit  fimpliciffima,  &  tota  eadem,  minimum 
quodque,  partem  amittere  nequit,  nifi  tota  deftruatur : 
At  vero  fi  anguli  abradi  poffint,  quid  eft  quod  ipfos  in 
alias  quoque  partes  diffipati  prohibeat  (potiffimum  fi  an- 
gulofe,  &  inaequales  fuerint)  ealque  in  innumerabiles  alias, 
&  earum  quamque  in  totidem  alias,  cumquocunque  in  di- 
videndo  procefleris  quaeque  fuae  divifionis  capax  repe.rie- 
tur  5  e  quibus  plane  fequitur,  non  mente  folum,  fcd  reip- 
fa  quamque  atomum  in  innumeiabiles  dividi  potuiffe.  Ne- 
quefecallidefatis  fubduxit  vir  argutus,  cum  partes  nec^ue 
finitas,  neque  infinitas,  fed  indefimta*  effe  definiverit,  cum 
omnis  numcrus  aut  finitus,  aut  non  finitus  efle  neceffe  fit, 
atque  adeo  ut  inter  utrumque  reperiatur,  qui  neuter  fit, 
primis,  &communibus  omnium  hominum  notitiis  adver- 
fatur.  Mathematicum  itaque  philofophum  demonftrare  o- 
portuifle  puto^  corpus  folidiffimum,  omnifque  vacui  exors 
reipsa  difcerpi  poffe,  priufquam  rem  (ut  opinor)  fimplicif- 
fimam,  a  fe  tam  facile  divelli  poffe  tanta  fiduci^  fumpfiffet. 
Atque  quidem,  nifi  quis  Deus  fuerit,  qui  alicujus,  quan- 
tulaecunque  molis,  corpufcula  effecit,  quse  &  magnitudinis 
fint  exordia  &  nulli  diffipationi  obnoxia,  quicquid  finxe- 
rint,  nunquam  qui  ipfa  Materia,  aut  exiftat  aut  coalefcat, 
folvent  Mechanici.  De  priori  fuperius  contra  Epicitrum 
diximus,  de  pofteriore  autem  qui  ejufdem  partes  coalefcant 
non  intelligimus,  cum  fint  fingute  folutae,  neque  in  alias 
penetrare  poffint,  &  propterea  non  ar&ius  adhserere,  quam 
quod  fint  alise  aliis  contiguae  3  atque  adeo  duriffima  quse- 
que  corpora  non  magis  inter  fe  quam  granorum  acervus, 
dcvinciri  poffent,  cirni  in omnibus  non alia  ("ut  inquk)  fiat 
*mio,  quam  quod  pars  parti  accumbat.  Atque,  quod  ait 
Cartcfw,  corpora  foli  quiete  inter  fe  umri}  reliquis  fuis 
commentis  omnino  confentaneum  effe  videtur  5  etiamfi  e- 
nim  juxta  fe  quiefcere  contingat,  nifi  tamen  aliquo  vin- 
culo  quod  utramque  fubeat,  ad  invicem  conftringantur^ 
onanino  foluta,  &  diverfa  effe  neceffe  eft.  Quiefcunt  acer- 
vi  grana,  quiete  tamen  nullam  inter  fe  coagmentationem 
^  S  f  adi- 


3'8 


Epicuri  <&  Cartejti  Disp.  III. 

adipifcuntur.  Quid  autem  multa  >  cum  quifque  intelligat 
materise  partes,  five  quiefcant,  five  femoveant,  nonar&ius 
agglutinari  poffe  quam  quod  fingulse  fingulis,  foluta?  ta- 
men  accumbant.  Ufque  adeo  perfpicuum  eft,  dempto 
Numine,  quaecunque  in  Natunl  prima  &  certiflima  funt,  in- 
telligenda  non  efTe.  Et  quanquam  qui  corpufcula  prima 
produxit,  ipfe  folus,  quemadmodum  produxerit,  intel- 
ligat  5  tamen  qui,  produ&a?  cum  fint,  cxtenfe  fimul,  &  di- 
vifionis  expertes  effe  poffint,  nos  quoque,  eo  quod  fint 
omnino  plena  &  folida,  facillime  intelligimus.  Quo  qui- 
dem  pa&oplane  tollitur,  ut  mihi  videtur,  idquodinPhy- 
ficismaximfcarduum  habetur^  atque  quse  contra  difputari 
folent,  fiMathematica  funt  (ut  funt  pleraquej  funt  prorfus 
aliena,  fi  Phyfica,  facillime,  &  fine  negotio,  fihujuseffe 
loci  putarem  dilui  potuiffent.  At  cum  fubtiliora  fint  de 
materise  divifibilitate,  ifta  ulterius  urgere  nolo,  imprafcn- 
tiarum  fatis  eft5  quod  a  re,  qua  nihil  fit  in  orrini  Philofo- 
phid  difficilius,  exordiatur.  Quo  monito  corpora^  fi  placet, 
folidiflima,  atque  idcirco  nullius  divifionis  capacia,  fum- 
m£  tamen  motus  vehementii  difcerpi  potuiflc  dabimus.  Qui 
verotam  minuta  corpulcula  fe  tant2  vi  affricare  poffent,  ut 
in  minutiffimas  minutias  k  mutuo  comminuant,  neque  da- 
re,  neque  intelligere  nos  profitemur.  Quippe  tantam  vim 
nifi  maximo  pondere  faftam  nunquam  experti  fuimus,  at- 
que  quo  celerior  eft  motus,  nifi  mole,  St  gravitate  adju- 
vetur,  eo  ad  ejufmodi  effeftum  imbecilliorem  fentimus  $ 
cum  itaque  maxime  exiles,  eaque  ratione  leviffima?  fint  pri- 
mx  particula?,  quantacunque  celeritate  hinc  inde  faltitare 
poffint,  non  tamen  edvife  fuis  iftibus  quaffabunt,  ut  in 
tot,  tamque  exigua  fragminula  diffilire  cogantur.  Atqui 
tamen  qui  abraduntur  anguli,  quam  quaefo  figuram  obtine- 
rent?  Non  aliam  inquit,  quam  angulofam,  &  plerunque 
triangularem,  cumglobuli,  quimateriam  fubtilem  compri- 
munt,  non  propius  coire  poflint,  quinin  medio  fpatium 
triangulare  relinquant.^  Figura  vero  angulofa,  atque  potifc 
fimum  triangularis,  cum  fit  aliarum  omnium  ad  motum 
ineptiffima,  qui  fiet  (ut  ftatuit  Cartefius^)  corporum  om- 
nium  mobiliffima?  Celeritatem,  inquit,  e  locis  latioribus 
in  anguftiora  tranfcundo  adipifcitur  5  quod  fi  fieri  potuit, 

nullis 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  the  Biblioleca  Nazionale  Cenrrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXIV.       Hypothefes  eyertuntur. 

nullis  tamen  legibus  mechanicis  tantam,  quantam  ipfe  vo- 
luit.  Imo  tantum  abeflet  locorum  anguftiis  novam  celeri- 
tatem  acquirat,  ut,  fi  ad  quem  locum,  locis  pcr  quos 
prius  tranfiverat  arftiorem  accedat,  angulis  invicem  impli- 
catis,  cum  non  pateat  fpatium  per  quod  tranfire  potuit, 
potius  immobilis  ha?reret.  Quicquid  autem  Elementi  pri- 
mi  particulis  contigiffe  finxerit,  cum  fint  figurse  in^qualis 
ratione  ad  motum  ineptiffirna?,  vix  unquam  mediocri  ce- 
leritate,  etiamfi  vi,  aliunde  imprefsl,  impellantur,  cieri 
poffint,  nedumtanti  rapiditate  exagitari,  ut  fiant  omni- 
um  longe  mobiliflima?. 

Cum  autem  materia  fubtilis  per  globulos  ubique  tran- 
feat,  qu3,  quasfo,  lege  mechanid  figuram  fuam  mutet,  ut 
fe  viarum  anguftiis  accommodare  poffit  >  Quoniam  repug- 
nat  (inquit  Cartefius)  in  Naturd  vacuum  reperiri,  fic  e- 
nim  nihili  aliqua  foret  extenfio,  atque  idcirco  materiam 
fubtilem  intervalla  omnia,  quse  globulis  interjacent,  occu- 
pare.    Qu^m  autem  abfurda  res  fuerit  vacuitas,  8c  quan- 
tum  fua  interfit,  ipfe  videat,  ut  autem  devitetur ,  neque 
noftr3,  fcio,  neque  materia  fitbtili  omnino  intereffe  puto. 
Saltem  novi  materiam  (ubtilem  nihili  jlt,  an  non  fit  extenfio^ 
cordi  non  multum  habere,  aut  non  tantum  ut,  ne  fit,  fe  pa- 
trid  (iia  longinqui  temporis  exilio  mul&averit.    Si  itaque, 
ne  fiat  vacuum,  fua  intereffe  putet  Cartefius,  demonftrare 
Qportuit,  quo  mechanifmo  materia  fubtilis  id  devitare  pof- 
fit.    Aut   enim  vacui  abfurditatem  deprehendit,  atque 
adeo  curas  habet,  nc,  fi  interftitia  deferat,  in  tantum  fo- 
lcecifmum  tandem  incidat,  ut  nihili  extenfionem  efficiat. 
Si  non  deprehenderit,  cum  ipfo  naturse  ordine  in  vorticis 
Centro  detineatur,  quid  cft,  quod  tantam  ejufdem  co- 
piam  inter  globulos  manere  coerceat  ?  Non  ipfi  globuli, 
cum  femper  deorfum  detrudant,  cumque  inter  eos  pate- 
ant  interftitia,  per  quse  in  proprium  locum  elu&ari  pof- 
fit,  non  ipfa  fe,  ciim  femper  nifi  fud  natura  faltem  glo- 
bulorum  cxpulfione,  in  centrum  feratur.    Nulla  itaque 
mechanici  causa,  fed  nefcio  quo  fafcino,  inter  globulos  tam 
longe  a  propriis  laribus  detinetur. 

Deir.de  vero  cum  prirai  Elementi  particula?  partium 
inaequalium  abrafione  fiant,  cur  non  &  ipfae  omnes  fierent 

Si  2  rotund^, 


}2o  Epicuri  <&  Cartefii  Disv.UL 

rotundae,  vehemcntiori  enimfui  motus  impetu,  quamqux- 
Bars  j.Art.^.  vis  aliae  invicem  atteruntur,  adeo  ut  fola  vi  fui  motus  in  ra- 
mentainnumerabiliadiffipentur.  Cur  itaque,  abrafis  om- 
nium  angulis,  rotunditatem  non  acquirant  ?  /i  enim  tot 
aliae  particute  temporis  fuccetfu  fphxrica?  fiunt,  quot,  eti- 
amfi  minori  rapiditate  moveantur,  coelis  omnibus  extru- 
endis  fufficiant,  cur  non,  inquam,  eodem,  aut  raulto  bre- 
viori  temporis  fucceffu  omnium  rapidiffima?  fe  mutuo  in 
eandem  figurse  lubricitatem  perfricarent?  Quod  fi  fiat,  & 
q.uin  fiat,  nihil  eft  juxta  leges  mechanicas  quod  impe- 
diat,  neque  fol,  neque  lumen  effe  poffet$  fol  ergo  non  nifi 
vi  qu^dam  legibus  mechanicis  fada,  per  tot  feculorum  fe- 
ries  confervatur  5  fi  enim  particufce,  e  quibus  fa&us  eft, 
eodem  modo,  quo  c*etera*  omnes  angulos  fuos  amitterent 
fierent  rotunda?,  rotunda*  vero  cum  fadte  fint,  eandern 
cum  fecundoelemento,  figuram,  quo  non  folem,  fedccelum 
fieri  voluit,  adipifcerentur.  Quid  ergo  eft,  quod  impe- 
dire  poffit?  nihil,  quantum  novi,  nifi  prapotens  ille,  qut 
omnia  poteft,  vacuimetus:  quatenu*  fi  omnes  materke 
particufe  fphxric^  fiant,  cumplures  globul*  fimul  ;un£l:i 
fpatium  continuum  replere  nequeunt,  vacuum  interfti- 
Ufcr.s3Art.48.  tium  effe  necefTe  fit,  qua  causi  pofle  Deum  particulas  om- 
nes  fphaericas,  cum  primum  creaverit,  effeciilc  ipfe  negat. 
Quibus  profe&o  nefcio  an  quid  magis  argumento  ut  fit  va- 
cuum^efTe  poffit,  ne  alioqui  ipfe  Deus  tres  globulos  juxta 
fe  pofitos  creare  non  valeat.  Quis  enim  ifto  ca(u  fpatium 
inter  eos  triangulare  inane  effe  non  putaret,  potiufquam 
fummam  Numinis  potentiam,  ne  eos  efficiat  infuperabili 
neceffitate  impeditam  diceret  ?  Ego  fane  demonftrationem 
Mathematicis  Cartefii  omnibus  clariorem,  nifi  fui  ipfe  fidu- 
c\i  anteverterat,  fic  conclufiffe  putaveram.  Deus  tres 
globulos  juxta  fe  fitos  creare  poteft$  inter  tres  globulos 
fimul  jun&os  fpatium  triangulare  efTeneceHoeft,  ergo  cum 
nullo  corpoFS  repleri  poteft,  etiam  &  vacuum  elfe  necefTe 
eft.  Atque  igitur  cum  Gartefius  rem  a  Deo  effici  inficietur 
non  argumentum  folvit,  fed  argumenti  conclufionem  im- 
pudenter  ncgat,  &  quidvisfe  difturum  indicat,  ne  vacu- 
um  effe  (cum  femel  non  efTedixerit)  fateatur.  Atque  ita 
ciun  omnes  Elementi  primi  particute,  qua?  funt  figune  cu*. 

jufvis 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXIV.       Hypothefes  eVertuntur. 

jufvis  inaequalis  mutuo  attritu  angulos  fuos  amifliira?  fintr 
quid  impediet,  netandem  fiantquseque  rotundae?  In  Car- 
tefii  hypothefi  nihil,  nifi  quod  ifto  cafu  non  fiipereffet, 
quod  globulorum  interftitia  implere  poflet.  Ergo,  ne 
quando  Vacuitas  contingar,  corpora,  qu#  alioqui  fecun- 
dum  leges  mechaniais  fe  invicem  in  abfolutam  rotundita- 
tem  affricarent,  qukunque  vi  atteruntur,  nullam  vim  al- 
tera  alteris  afferre,  fed  integra,  &  quafi  intafta  conferva- 
ri  omnia.  Atqui  nimis  optata  hrasc  funt,  Cartefi,  ne  dicam, 
impudenter  difta  ,  nihilque  demonftrant,  nifi  hominem, 
qui  talia  dicere  coaftus  fit,  in  fententia  effc,  quae  fine  maxi- 
mis  opinionum  portentis  teneri.  nequit.  Utcunque  ve- 
ro  fuerit,  cum  particute  primi  Elementi  omnes  fe  mutuo 
atterunt,  ipfa?  minori  temporis  fpatio  vehementiu*  attrita?,. 
quam  quaevis  alise,  omnibus  abrafis  iraequalitatibus  fierent 
rotunda?.,  atqui  cum  iftius  figuras  omnes  fecundi  elementi 
cenfu  numerantur,  diu  eft  (tandiu  nempe  quandiu  fa&ifunt 
Cceli)  ex  quo  quaevis  fupereflent,  quae  in  primo  cenferi 
poflent. 

Neque  etiam  ma  jori,  aut  mechanica,  aut  conftantia  fem~ 
piternas  fuas  Natune  leges  tuetur  Cartefius ,  cum  primi 
Elementi  materiam  adeo  flexilem  efie  velit,  utne  vacuum- 
fiat,  (iiam  figuram  pro  ratione  cujufque  loci  occupandi  ac- 
commodare  valeat.  Quatenus  jam  ante  primas  materiae  par- 
ticulas  tam  duras,  &  rigidas  efle  cenfuerit,  ut  fi  forte  una* 
in  alias  inciderint,  tanta  vi  fe  impingant,  ut  fi  quid  om- 
nino  insequale  habeant,  eo  impetu  decutiatur,  ipfequetan- 
dem  omnes  attritus  vehementia  in  sequabiles  globulos  detor- 
nentur.  Quid  ergo  dicemus,  chm  ipfa  ejufdem  materiae  ra- 
menta,  qua?  antequam  abradi  contigerat,  fuerant  quovis 
marmore  rigidiora,  quam  primum  abrafa  funt,  continuo 
cera  quavis  molliora  fiant^  adeo  ut  cum  antea  nullicor- 
pori,  facillime  nunc  omni  cedant.  Neque  enim  quicquam 
figune  exilitas,  modo  fit  seque  folida,  ad  flexilitatem  valere 
poteft  5  fi  itaque  ante  abrafionem  tam  facile  figuram  im- 
mutare  non  poffent,  neque  poft  eam  faftam  facilius  fe 
fle&ere  valebunt,  fic  autem  pro  fua  libidine,  &  ut  fuum  in 
Philofophia  regnum  tueatur  Cartefius,  inconftantes,  & 
contrarias  naturse  leges  ubique  tulit.  Si  fua*  Hypothefi 
&  Sf3  uno 


Epicuri      Cartefti         Disp.  III. 

uno  Articulo  expediat,  ut  fe  mutuo  atterant  corpora,  funt 
omnia  quovis  faxo  duriora  5  fi  verb  altero  mox  expediat, 
utfe  alia  aliorum  figuris  accommodent,  necefleeft,  ut  ip(a 
eadem  eadem  naturse  neceffitate  quovis  luto  molliora  re- 
periantur. 

Atqui  denique  fi  ea  facilitate  poftea  ne  fiat  vacuum, 
cur  non  ab  initio  eadem  nq  fiat  fui  diflblutio,  fleftantur  > 
Naturali  enim  Motusaffeftu  novit  Cartefius,  quantum  quid- 
que  a  fui  diflblutione  abhorreat  5  cur  ergo  fe  in  omnes  for- 
mas  non  immutarent,  Jgnemqtte^  hcrribilemque  feram,  flu- 
viumque  liquentem^  ne  tam  violentam  fui  diflolutionem  pa- 
tiantur  ?  Aut  cur  vehenjentius  a  vacuo,  quam  fiii  diflipa- 
tione  metuant,  ut,  cum  nihil  fe  confervandi  causi  molian- 
tur,  neverb  quoquo  modo  fiat  vacmfolxcifmus,  omniaten- 
tarent.  Ipfe  profe&b  horreola  vacua,  quam  brachium,  aut 
pedem  avulfa  efle  mallem,  neque  dubito  quin  qua?que 
Atomus,  ne  quid  fui  amittat,  non  minus  fui  interefle  putet, 
quamne  alicubi  vacuitas  contingat,  atque  igitur  non  video, 
cur  plus  in  illius  introitu  impediendo,  quam  proprte  folidi- 
tate  tuenda,  laborarct. 

Neque  profe&b  minus,  quam  in  prioribus  iftis,  in  tcr- 
tio  Elemento  perficiendo  fecum  cumque  rebus  ipfis  diflen- 
tire  videtur,  quippe  quod  e  primi  elementi  minutiis  fieri 
voluit,  qua>  cum  ob  craflitiem  minus  forte  celeriter  exagi- 
tentur,  quseque  cum  valde  angulofe  fuerint,  fibi  mutuo  ma- 
gis,  magifque  cohaerere  apta*  funt,  dum  tandem  in  ingentes 
quofdam  acervos  colligantur,  quales  funt  maculas  in  Solis 
fuperficie,  ipfa  Terra,  cxterique  Planet*.  At  profe&b  (i 
ob  implexas  figuras  fecum  haerere  apt£  fint,  quamobrem  ab 
initio,  antequam  in  minores  angulos  diffringi  contigerat, 
citm  fint  magis  angulofae,  minufquemobiles,non  cohxferint? 
Hujus  tam  contrarii  eventus  nullas  alias  mechanicas  ratio- 
nes  afferre  poteft,  nifi  quas  ubique  attulit,  tum  quod  fic 
fbrte  evenerit,  cumquod  Hypothefi  ficevenirecxpediverit. 
Alioqui  certe  nemo  non  videt  ante  angulorum  abrafionem 
ut  invicem  implicentur,  multo  aptiores  efle,  quam  cum 
minus  angulofe  faftse,  majoremqucceleritatem  fuerint  ad- 
ept#.  Praefertim  cum  nullo  alio  vifco,  qua m  quiete  Car- 
quaevis  corpora  coalefcere  arbitratur  5  quo  itaque  ce- 

lerius 


Sect.  XXV.      Hypothefes  eVertuntur. 

lerius  moveantur,  eo  difficilius  ad  invicem  agglutinari  di- 
cere  necefie  eft.  Ut  veroin  corpora  folidiffima,  aut  in 
fuperficie  Solis,  aut  circa  Terra?,  reliquorumque  Planeta- 
rum,  quaeingenti  vehementiffimi  ignismole  occupari  cen- 
fuit,  tam  ar&e  coagmententur ,  quis  (atis  mirari  poffit  ? 
Quanquam  idquodmaxime  miremur  videatur,  eademcor- 
pora  tam  dura  efle,  ut  ardentiffima*  flamm^e  impetu  non 
diffipentur^  tam  mollia  tamen,  ut  globulorum,  utcunque 
exigui  fint,  circumvolutione,  Cochlearum  more,  quam 
facillime  intorqueantur. 

S  E  c  T.  XXV.  Nunc  autemdeletis  elementis,  mecha* 
nicis  lcgibus,  &  dialc&icis  definitionibus,  totum  negotium 
plane  confccimus,  neque  opus  erit  feorfim  (fi  iis  fteterat)  in 
fiias  de  fingulis  Naturse  phaenomenis  rationcs  inquirere.  Cirni 
Phxnomena  Elementis,  Elementa  Legibus,  Leges  Defini- 
tionibus  confecerit  Philofophus  ;  iftis  ergo  fublatis,  fi  qux 
(ecuta  funt,  fimul  tolluntur  omnia,  Cum  veroad  iftucne- 
gotium  acceflerit,  abje&is  ftatim  omnibus  a  tergo  legibus 
mechanicis,  quas  antea  fempiternJ,  &  inviolabili  neceffi- 
tate  ratas  efle  voluerat,  omnem  omnium  rerum  fabricam 
cafuum  innumerabilium,  &  plerunque  ftcum  pugnantium, 
i&ibussedificavit.  Neque  quidem,  fiinvicem  conferamus, 
in  cujufque  effe&us  ortuminus,  quam  ip(e  Epicurus  fortu- 
nx  licentia  ufus  eft.  Quo  tandem  effecit  ip(e  lcges  mccha- 
nicas,  nifi  quoque  magnam  vim  fortuna  eifdem  addiderit, 
ad  rem  quamque  efficiendam  non  fuffecifie  5  adeo  ut  tandem 
pene  omnia  aur  folo  vacui  horrore,  aut  caeca  cafus  temeritate, 
mechanicorum  princeps  abfolvifle  videatur.  Age  igitur,  pa- 
ratisElemcnti^  jaftis  legum  fundamentis,  dat2  denique  de- 
finitionum  authoritate  (ut  mechanicae  credulitati  nullus  con- 
cedendi  finis  cftj  nunc  ad  mundos,  fi  placet,  extruendos 
nofmet  accingamus  $  &  quantum  vis  mechanica,  quantum 
ca?ca,  fk  volubilis  illa  Dea  valeat,  &  deniquean  quid  om- 
nino  mraquc\  breviffime,  quantum  fieri  poteft,  videamus. 
Et  ne  omnia  fequar,  paucas  iftas,  quasinhocnoftro  Mundo 
deprehendimus,  rerum  utilitates  fequemur.  Atque  primiim 
folem,  cum  totius  principatum  teneat,  faciamus.  En  ita- 
que  clariffimi  fideris  Natales !  Crevit  witio  fanlatw  mate- 

ria 


Epicuri  <&  Cartejti  Disp.IIL 

ria  primi  Elementi,  ex  eo  quod  particuU  fecundi  ajfiduo  mo- 
tu  fe  invicem  magis,  ac  magis  attererent,  cumque  major  ejus 
quantitas  fuit  invortice  quam  necejjc  erat,  ad  implenda  exigua 
illafpatia^  qm  intcr  particulas  jphtricas  fecundi  Elementi, 
fibi  mutuo  incumbentes  reperiuntur,  quicquid  ex  ed  refidui  fuity 
pofiquam  fpatia  ?Jia  repleta  funt,  ad  centrum  confuxit,  ibi- 
que  corpus  folis  jphtricum,  &  fuidijfimum  compofuit. 

Atqui  vero  praeter  id,  quod  jam  ante  monuimus  Ete- 
menti  primi  particulas,  cum,  ut  aliscmutuo  attritu  rotund^ 
fiant,  in  fecundi  partes  tandem  migrare  omncs.  Impri- 
mis  virum  tam  acutum  non  vidifle  miror  Terrarum  orbem 
ifta  hypothefi  quam  plurimis  fui  Diamctris  folis  mole  im- 
merfam  fuifTe.  Quippe  cum  omnes  materice  particulas  mag- 
nitudine  aequales  fuifle  fuppofuerit,  atque  adeo  ex  iftis 
bina  fua  prima  Elementa  fieri,  Globulos ,  e  quibus  Coe- 
lum,  &  materiam  fubtilem,  e  qu2  Solem  fadum  voluit.  Si 
primas  iftas  cubos  fuifle  fumamus,  quod  idcirco  fumimus, 
quoniam  cum  proxime  ad  figuram  fphsericam  accedant,  mi- 
nima  ramentorum  copia  ab  iis  abradi  poffit  quanta  autem 
abraditur,  cam  ad  globulos  rationem  habet,  quam  partes 
Cubi  extantes  ad  infcriptum  Globum  (/.  e.)  eandem  quam 
habet  io.ad  n.  atque eifdem  fere  sequalis fere  sequalefpa- 
tiumoccuparet,  cujus  alterum  dimidium,  fi  globulorum 
interftitiis  interfperfum,  &  alterum  dimidium,  in  centro 
colle&um  fupponamus,  fol  ipfe  quartam  Vorticis  partem 
teneret,  qu2  proportione  femidiametrum  folis  dimidio  fe- 
midiametri  Vorticis  aliquanto  majorem  efle  fequeretur^ 
atque  adeo  Terram  hanc,  quam  incolimus,  cum,  fi  totius 
latitudini  comparemus,  non  longe  a  fole  fita  fit,  aliquam- 
multis  fui  diamctris  ipib  corpore  folis,  fivelngenti  Ignis  ebul- 
lientis  mole  obrutam  efle.  Totius  rei  rationem  doftiffimus 
Amicus  perfpicue  fubduxit,  &  demonftravit.  Atque  qui- 
dem  tam  clara,  &  folida  eft  demonftratio,  ut  fe  fola  to- 
tam  hypothefin  in  asternum  conficere  &  labefattare  fuf- 
ficiat.  Ipfum  igitur,  cum  tam  preclare  totius  rei  demon- 
ftrationem  perfecit,  Leftorem  adire  mallem ,  quam  qux 
(cripferunt  alii,  eadem  excribendo  eum  onerare.  Pnefer- 
tim  cum  res  tota,  fchematibus  coram  oculis  pofitis,  demon- 
ftretur5  qu*  fi  fepius  narrentur,  nil  nifi  naufeam  crearent: 

quas 


Sect.XXV.       Hypothefes  eVertuntur. 

quasigitur  rationcsin  computando  inivit  fi  quis  fciredefi- 
deret,  ipfum  adeat$  Ego  autem  nil  nifi  illius  non  modo 
le&ione,  fed  fummo  ftudio  dignas  efie  fpondere  poffum. 
Quanquam  cujufque  qui  mundi  fyftema  intuetur^  oculis 
res  ipfa  fatis  manifefta  fit,  cum  fpatium,  quod  percurrunt 
Planeta?,  fi  cum  amplitudme  totius  Vorticis  comparetur, 
perexiguum  &  fit,  &  cfle  ipfe  veBt5  quod  non  modoto- 
tius  Hypothefeos  fed  &  ipfc  Univerfi  ratio  exigit,  adeo 
ut  non  modo  Terne  Orbis,  fed  &  omnium  Planetarum  fy- 
ftema  longe  intra  Solis  diametrum  abforberi  neceffe  fit, 
cum  ifta  proportione  Sol  fpatium  omne  ultra  Saturni  or- 
bitam  impleret.  Nequefane  quoquo  modo,  fi  lapfumfuum 
deprehenderat  Cartefius,  refarcire  potuit,  nifi  Deum 
juftam  omnium  Elementorum  copiam ,  qu£  ad  cujufque 
ufum  Sc  officium  fufficiat,  effeciile  fuppofuerat.  Si  vero 
accuratius  ad  leges  Mcchanicas  rem  totam  expendamus,  ma- 
teria  fubtilis  non  modo  quartam  partem,  fed  pene  vorti- 
<:is  dimidium  occuparet,  cum  ad  centrum  omnis  feratur, 
neque,  ne  abeat  quicquam  impedire  poflit,  nifi  inanis  ifte 
inter  globulos  vacui  timor:  Id  vero  quid  M  interfit,  mo- 
do  propriam  provinciam  tueatur,  diximus.  Si  enim  rerum 
Naturam  yacuum  exhorrefcere  novit,  atque  adeo  fu#  na- 
tur^  vim  inferre  maluit,  ne  communem  illius  segritudinem 
patiatur  5  ifto  pa&o  rem  admodum  mechanice  expedi- 
tam  habcmus}  fi  non  novit,  dicat,  inquam,  quo  mechanif- 
mo  fud  a  vacuo  abhorrere  interfit.  Cum  itaque  fecun- 
dum  leges  mechanicas  omnem  materiam  fubtilem  in 
Centrum  detrudi  neceffe  fit,  nihilque  fit,  quod  ne  eo 
abiret,  impedire  poffit}  cumque  par  fit  illius  atque  fe- 
cundi  Elementi  copia,  dimidium  totius  Vorticis  fpatium 
occuparet,  atque  adeo  nefcio  quot  mille  diametros,  ul- 
tra  Terram,  extumefceret.  Quod  quoque  cum  in  omni- 
um  fixarum  vorticibus  contingat,  ut  materia  fubtili  p^ene 
dimidium  vorticis  occupetur,  dimidium  Coeli  reipfa  flam- 
meum  forct,totum  autem,  quafi  una  flamma,appareret,  non 
aliter  quam  in  facibus  accenfis,quarum  non  longe  diflitarum 
cujufque  radiationes  ad  proximam  pervenire  videmus. 

Deinde  cum  Solis  figuram  rotundam  effe  velit,  quod 
globuli  omnes  aqualitcr  a  Centro  vorticis  recedere  co- 

T  t  nentur, 


iz6 


Enchir.  Met. 
Cap.  17. 


Epicuri  &  Cartejti  D15p.HL 

nentur,  demonftravit  idem  vir  do&iffimus  ifto  motu,  fi 
fit  pure  mechanicus,  (blis  corpus  rotundum  non  fbre,  fed 
fiftulae  inftar,  aut  conioe,  aut  cylindracea?  per  Axcm,  ab 
unius  Poli  ad  alterius  extremitatem  protendi  5  ciim  juxta 
hanc  hypothefin  globuli  coeleftes  per  totum  Vorticis  ax- 
em,  ab  iis  ipfius  partibus,  quibus  accumbunt,  mechanico 
hoc  conatu  conentur  circulariter  incedere,  atque  eo  pafto 
locum  materia?  fubtiliflimae  aliquo  modo  quidem  rotundum 
relinquerc,  non  fpha:ricum  tamen,  fed  cylindraceum  poti- 
us,  aut  faltem  verfus  utramque  Axis  extremitatem  in  Coni 
nmcronem  paulatim  faftigiatum.  Qiiam  demonftrationem, 
quanquam  primo  intuitu  fud  luceat  perfpicuitate,  tamen 
fa.illimo  fchemate  illuftravit,  quod  etiam,  fi  placet,  Le- 
ftorem  oblechtionis  fuae  causa  intueri  effiagitarem. 

Proxime  vero  cum  tam  folem,  quam  fidera  omnia  cir- 
ca  fuos  axes  volvi  voluerit.  Quid  fi  requiram,  quo  me- 
chanifmo  fuas  converfiones,  tam  sequabili  conftantia  perfici- 
ant  >  Ea,  inquit,  lege  qua  quicquid  movetur  a  Centro  mo- 
veatur  in  Circulum.  Efto  igitur,  utoptare  potes,  move- 
antur,  curvero  in  incitatifiima  ifta  converfione,  tam  in- 
credibili  aequabilitate,  ut  fempiternis  pene  feculorum  sta- 
tibus,  ne  uno  quidem  celeritatis  momento  mutentur.  Iftuc 
autem  eft,  quodnunc  a  vobis  quaerimus  3  de  legis  iftius,mo- 
tufque  ortu  fuperius  di&urn  eft,  hujus  autem  loci  ert,  de 
illius  tam  ^quabili  ratione  refpondere.  An  vero  fatis  re- 
fponfi  putatis,  cum  de  motus  conftantid  intcrrogetur,  fi 
quemadmodum  omnino  forte  fieri  potuit  dicatis  >  At 
talia  funt  femper  veftra  Oracula,  cum  de  rerum  folertid 
fcifcitamur,  nulla  alia  a  vobis  refponfa,  nifi  de  rebus  ipfis, 
eas  fic  forte  contigiffe  obtinemus.  Imo  vcrb  quanquam  in 
folidis  corporibus  aequabilis  motusratio  forte  cvenire  pof- 
fet,  tamen  adeo  quidem  mobilis  videtur  ignis  natura,  ut 
certe  nullum  ratum,  conftantemque  motum  jdiu  confervare 
poffit.  Adeo  ut  fi  Cartefius  una  cum  Anaxagora  Solem 
Uminam  ardentem  effe  cenfuerat,  qui,  rotas  inftar,  circa  fe 
volvatur,  quodammodo  fortalfe  affequi  poffemus^  At 
cum  metalli  liquefa&i  inftar,  Sc  ardentiffima  ebullitione 
aeftuantiseffearbitretur,  ut  eofdem  gyros  eadem  conftan- 
tia3  qud  rota  furama  virium  asqualitate  circumafta  confi- 

ciat, 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect. XXV.     Hypothefes  cvertnnt ur. 

ciat,  fiintelligere  fe  putet  Cartefius,  Mechanicorum  prin- 
ceps  haberi  profe&o  jure  meretur. 

At  portenta  omnia  fuperat  (nifi  quod  maxima  videan^  * 
tur  omnia)  enormisifta  motusin  folis  vortice  in^qualitas^ 
quam  fine  qu.vis  mechanica  ratione  finxit,  cum  fecundi  E- 
lementi  globulos  Centro  propiores  celerius,  qnam  remoti- 
oresad  certam  diftantiam  moveri  ftatuat,  ultra  quam  eo 
iterum  celerius,  quo  remotiores :  adeo  ut  cum  infimi,  St 
fupremi  circuitus  fuos  intra  paucas  hebdomadas  abfolvant, 
mediitriginta  annos  eodem  circuitu  abfolvendo  impendant. 
At   quamobrem  ad  certam  intervalli  diftantiam  perve- 
niat  ifte  impetus,  ibique  extabeicat,  &  ftatim  rurfus  tan- 
to  impetu  revivifcere  incipiat,  ut  innumerabiles  prope- 
modum  plures  celeritatis  gradus,  quam  antea,  adipifcatur  > 
Quid  enim  magis  enorme  excogitari  potuit ,  quam  cum 
omnes  initio  aequaliter  moveantur,  alii  mox  breviflimo  tem- 
poris  fucceflu,  ut  fupputavit  idem  vir  do&iffimus,  vici- 
bus  105120  aliis  ctlerius  moveantur?  Etenim  cum  Terra 
motu  annuo  conficiat  mille  pafluum  23652000  globuli 
ejufdem  vorticis  fuperiores  tanta  rapiditate  moventur,  ut 
horx  uncia  fpatii  tantundem  percurrant.    Quod  quanquam 
fi  omnino  fieri  fibi  perfuadere  potuit,  caufas  tamen  mecha- 
nicas  excogitare  dcbuit,  quibus  tam  enormis  motuum  in- 
^qualitas  effici  potuiflet.    Si  enim  demonftraverit,  cum  c 
viil  latiori  in  anguftiorem  tranfeant  bini  globuli,  tranfire 
non  po(fe  nifi  alter  alterum  praeceflerit,  cum  tamen  qui 
forte  praecedit  novam  celeritatem  adipifci  non  demonftra- 
vit,  cum,  qui  fequitur,  prxeunti  femper  haereat  femperque 
protrudat  5  &  fi  novam  quandam  celeritatem  ifto  cafu  ac- 
quifiverit,  non  vero  opinor  tantam,  ut  I05120  vicibusce- 
lerius  moveatur.    Uxc  tamen  fu2  Hypothefi  coa&us  ftatuit 
Cartefius,  ita  ut,  nifi  ftatuerit,  neque  ipfe  fecum  confen- 
tire,    neque  Ph^nomena  explicare  potuerit.»  Nifi  enim 
incredibilem  iftam  fuperiorum  celeritatem  fumpfiflet,  Co- 
metarum,  qui  tam  celeriter  totum  vorticem  percurrunt, 
motum  explicare  non  poterat,    neque  etiam  Saturni 
motum,   quem  in  ambitu  fuo  non  nifi  triginta  annis 
abfolvit,   nifi  iftam    inferiorum  tarditatem  fuppofuif- 
fet. 

Tt  2  Skct. 


Epkuri  <(jr  Cartefti  Disp.IIL 

S  e  c  t.  XXVI.  Atqui  in  coeleftium  rationc  quorfum 
ulterius  fequar,  cum  in  iis,  qua?  fcquuntur,  omnibus, 
omnem  laborem  non  tam  in  mundorum  fabricatio- 
nem,  quam  eorundem  demolitionem  infumpfcrit  ?  Fafto 
enim  folc,  ftellifque  fixis,  quas  quoque  totidem  foles  efle 
voluit,  mox  totus  in  eo  eft,  ut  quas  fabricas  extruxerat, 
funditus  evertat.  Sic  pueri,  cum  xdicnlas  e  luto,  &  li- 
mo  fecerunt,  cafdem  alioqui  propria  imbecillitate  cafuras 
mox  demoliri  folent.  Atque  cadcm  quidem  facilitate,  quj 
ipfi  aidificatiunculas  fuas  nunc  extruunt,  nunc  diripiunt, 
Cartefius  innumerabiles  mundos  nafci ,  Sc  interire  efficir, 
neque  profe&o  mirum  eft,  fi  quales  ille  condidit,  extremo 
digito  facillime  evcrtantur.  Ego  quidem,  fi  eam  effe 
Terra?  fabricam  putarem,  quam  ipfe  defcripfit,  univerfam 
fefquiobolo  non  emerem,  quis  enim  in  diem  perduratu- 
rum  expeftaret,  qux  nihil  ftabilius  fit,  quam  fpuma  qua?- 
dam,  igne  ebulliente  forte  emifla,  mox  quod  aut  diffipe- 
tur,  aut  abforbeatur  interitura.  Atqui  praeter  id  quod 
in  ftragibus  edendis  pcne  totus  fit$  cum  aedificat,  idem, 
quodEpicurum  fecifle  diximus,  &  ipfe  fecit,  quippe  pr#- 
terita  omni  natura?  folertia  atque  cujufque  illius  partis 
utilitate,  nil  nifi  craflam,  &  quafi  materiatam  illius  mo- 
Jem  defcripfit.  Atque  fi  utriufque  mundos  conferamus, 
diffi;ile  diftu  erit,  uter  majori  inlcitid  extruxifle  videatur. 
Siab  Epicuro  requiras,  quamobrem  Terra  fede,  quam  te- 
ner,  fita  eft  ?  Quod,  inquit,  cum  fit  omnium  gravillima,  in 
imum  feratur.  Idem  a  Cartefio  fi  requiras,  Quod,  inquit, 
labefa&ato  fuo,  quem  prius  habuit,  vortice,  in  folis  vorti- 
cem  (cum  in  innumerabiles  alios  abire  pofiet)  delapfa  fir, 
in  quo,  pro  fuae  foltditatis  ratione,  certa  a  fole  diftantia, 
verfatur.  At  neuter  quicquam,  quanquam  maxima  res 
fit,  quam  ab  iis  requirimus,  de  fumrni  intervalli  commo- 
ditate,  refpondet.  Quanquam  enim,  qui  tanta  terrarum 
moles  ufpiam  tenui  aere,  nullis  a  fe  fulcris  innixa  fuftinea- 
tur,phy(ice  explicari  non  poffe,&  novimus,  &demonftravi- 
mus.  De  ifto  tamen  nunc  non  agitur,  nihilque  quaerimus 
nifi  quod  fi  res  folo  cafu,  nullaque  Providentia  fiat,  qui 
tam  fecundo  eventu  contigit,  ut  ubicunque  fita  fit,  ea  a 
Sole  diftantiae  ratione  poneret,  quae  unica  fibi  omnium 


Sect.  XXVI.       Hypothefes  evertuntur. 

fit  maxime  accommodata.  Atque  igitur  opportunkates 
iftseomnes,  quas  fuperius  enumeravimus,  perfe  qu^Pro- 
videntia  inftitutae  fint,  fatisindicare  ubique  dicimus.  Vos 
vero,  anquse  omnino  in  pha?nomeno  fit  commoditas,  nec- 
ne,  pro  veftra  an  ofcitantiS,  dicam,  an  impudentia  animad- 
vertere  nolitis,  (cd  ifta  diligenter  prxteritd  fatis  fecifle  vos 
remini  fi,  qui  quodvis  forte  contingat  intervallum,  craf- 
se,  ckfquallide  difleratis.  Atque  ifta?c  unica  yeftrx  phi- 
lofophia?  ratio  eft,  ut  naturam  omni  fua  folertii  fpoliatam 
contempletur,  neque  quid  aliud  agitis,  nifi  ut,  cum  omnes 
a  mundo  utilitates  detraxeritis,  molem  iftam,  quae  fupereft, 
inertem  veftris  legibus  mechanicis  extruatis.  Opus  meher- 
cle  praeclarum,  atque  fane  puerorum,  dementium,  & 
veftrum  induftria  longe  digniflimum.  Ita  deinde  fi  ab  Epr- 
cttro  requiramus,  quamobrem  folmoveatur?  quod,  mquit 
aut  vcntorum  flatu,  aut,  quo  invitat  pabulum ,  feratur. 
Si  a  Cartefw  quamobrem  Tcrra  ?  quod,  inquit,  ferventif- 
fima  folis'ebullitione  hucilluc  agitetur.  Si  yeroabutro- 
que,  quamobrem  ei  conftantiS,  ea  xquabilitate,  flent 
venti,  &  ebulliat  ignis,  neque  etiam  hic  quicquam  ipfi 
attcndunt,  fed  belle  admodum  fe  fecifle  rentur,  fi  ven- 
tos  flare,  &  ignem  xftuare  dixerint.  Quorum  fane  utro- 
que  nihil  unquam  conftantiae ,  &  sequabilitati ,  quarum 
nunc  caufa  inquiritur ,  magis  contrarium  reperire  po- 
tuerant.  Si  quamobrem  aut  Solem  ab  Ortu  in  Occafum,  ut 
Epicuro  placuit,  aut  Terram  ab  Occafu  in  Ortum,  ut  Car- 
tefio,  ferri  contigerit  5  quod  inquit  Epicurus  fic  rerum  ini- 
tio  contigit :  Cartefius  autem  nihil  refpondit,  neque,  fi 
vellet,  quicquam  melius  refpondere  potuit  5  cum,  fi  detur 
materiam  coekftem  mechanica  quavis  neceflitate  in  orbem 
volvi  nulla  tamen  in  hanc  viam  potiufquam  retro  con- 
trariam  volvitur,  nifi  quodin  eam  declinatione  forte  fa&a 
abire  contigerat.  Si  denique  (ne  omnia  fequar)  quam- 
obrem  per  iEquatorem,  quamobrem  oblique,  quamobrera 
curfufpirali,  quamobrem  ad  Tropicos,  quamobrem  utrin- 
que  retro.  Quas  omnium  caufas  attulit  Epicums,  fuperi- 
usdiximus,  fi  vero  quas  Cartefius  requiras,  ipfe  nullas,ra- 
tus  cumres  maximse  inrerum  natura  fint,  prudenter^  taci- 
tas  efle  prstereundas,  nihilque  ulterius,  poft  ingentia  ilta 


33°  Epicuri  &  Cartefii  Disp.  III. 

de  demonftrationibus  Mathematicis,  qua?  cum  ipfis  rerum 
omnium  Phamomenis  convenirent,  promilFa,  in  caleftium 
rationes  velificare  aufus  eft,  nifi  quod  Planet^,  ut  in  le- 
bete  fpuma,  Sc  in  vortice  palca?,  circumferantur.  Digna 
profeftoomniiftafolertiaquam  in  Sole  defcripfimus  expli- 
catio!  Cum  ergo  in  craiTioribus  iis  folisPhxnomenis,  nem- 
pe  qua?  attigit  de  illius  ortu,  magnitudine,  &  figurl  tam 
enorme  lapfus  fit ,  cumque  folertiora  omnia,  mirabilcm 
nempe  motuum  varietatem,  conftantiam  St  xquabilitatem, 
omnino  tra&are  non  aufus  fit,  nolo  ulterius  hominem  de- 
viftum,  &  profligatum  lacefTere :  Neque  enim  meliores  fo- 
les  ipfe  fecit,  quam  quos  ignes  fatuos  efFecit  Epicurus :  cirm 
ergo  iftum  porcorum  gregis  virum  majori,  quam  meruit,ar- 
gumenti  copi&  oneraverim,  quse  in  iftum  difputavi  in  hunc 
exaggerarenolo,  eademenim,  fi  huic  accumulentur,  eun- 
dem  quoque  obruerent :  Cum  perinde  fit,  an  rabidus  ignis 
impetus  fummam  in  motibus  fuis  conftantiam,  anfortuita 
vcntorum  temeritas  confervare  dicatur.  Si  quis  itaque 
operas  pretium  exiftimaverit,  ut  difputatione  fufiori  feor- 
fim  inftitud,  qua?  de  coeleftibus  deliravit  Cartefius,  refuten- 
tur,  non  alio  labore  opus  eft,  quam  ut,  quae  de  iis  adver- 
fus  Epicurum  difputavimus,  repetid  leftione  in  memo- 
riam  revocaret.  Me  quidem  tantse  mechanicorum  levi- 
tatis  nunc  tandem  plane  perta?fum  cft,  atque  tam  pue- 
rilia  tanta  induftria  infeftatum  fuiffe  jam  pene  poenitet, 
ne  igiturnimiumfufceptilaborispigeat,  properandum  eft. 

S  e  c  t.  XXVII.  Facro  itaque  Sole,  nuncdemumTer- 
ram  quoque,  &  Planetas  faciamus.  At  vero  quid  fa&u  fa- 
cilius,  cum  erdem  facilitate,  qu ;  macula?  inSolis  fuperficiem 
nafcantur  >  Qui  itaque  nafcuntur  maculae  ?  Quid  inquit  in- 
terrogas?  cum  eodem  nafcantur  modo,  quo  in  aqu3  ebul- 
*>ars  liente  fpuma  exoritur.    Eadem  cnim  ratione  qu*  vidcmvs  a- 

quam0  liquorefque  alios  quofcunque  cum  igni  admoti  effervcfcunt, 
atque  aliquas  particulas  diverfe  a  reliquis  natur*?^  ac  miniis  ad 
mctnmaptasin  fe  continent,  dcnfam  fyumam  ex  particnlps  ijiis 
conflatam  emittere,  qua?  fupra  ipforum  fuperficiem  natare,  pgu- 
rajque  admodnm  irngulares,  &  mutabiks  habere  folet  3  tt* 
perjpiamm  efi  materiam  folis^  utrinque  ex  ejus  Polis  versiis 

Eclip- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXVII.    Hjpothefes  eVertuntur. 

Eclipticam  ebuUicntem^  dcbcre particulas  Jftrratas,  ahafque  om- 
nes  qit£  facile  fibi  mutuo  adhwent,  ac  difficultcr  commitni  ipfius 
motui  objcquuntur^  ex  fc  tanquam  fpumam  expellcre.    Sic  verd 
putidiffimis  fimilitudinibus  femper  depellis ,  cum  ubique 
leges  mcchanicas,  &  demonftrationes  mathematicas  pollice- 
ris }  Spumam  liquorum  ebullitione,  nefcio  quo  cafu  cffervere 
novimus,  at  quibus  Naturae  legibusid  fiat,  ut  demonftres, 
eftlagitamus.    Et  fi  quoquo  modo  qui  in  aqua  ebulliente 
fpuma  effervefcat,  invenire  poffis,  qui  tamen  in  fervidiffimo 
ignis  liquore  quicquam  tale  ad  aliquam  diuturnitatem  fub- 
fideat,  fupereft  adhuc  legibus  mechanicis  demonftrandum. 
Ifta  fubito  emergit,  Sc  fubito  evanefcit$  &  quid  mirum, 
cum  nulla  certa  naturas  ratione  fiat  nullique  ejufdem  ufui 
inferviat,  atque  adeo  ut  forte  exoriri,  forte  quoque  interire 
contingat.    At  quid  iftuc  ad  Terram,  cxterofque  Planetas, 
quoscum  ingentes  ardentiffimofque  ignis  fornaces  fuppofu- 
eris,  qui  tam  facile,  tamque  diu  fpuma  quae  omni  marmore, 
&  metallo  craffior  fit  obruatur,  explicare  dcbuifti.  Regio- 
nem  enim  Terrae  inferiorem,  qux  in  Ccntro  fuo  ingentem 
ignis  molcm  compleftitur ,  corpus  folidiffimum,  &  pene 
indilTolubile  dicis,  &:  quidem  ni  dixeras,  fuperior,  quam  in  * 
colimus,  ciim  laxa,  &:  foluta  fir,  facillimo  inccndio  intei  i- 
turam  vidifti.    Define  itaque  ridiculis  iftiufmodi  fimilitudi- 
nibus,  Sctandem  leges mechanicas  audiamus.    En  itaque  : 
ghtando  materra  primi  Elcmenti,  ad  corpus  folk  altcriufve  flde-  f 
ris  pcrvenit,  ibi  omncs  ejus  minuti£  maxime  agitat£,  cum  nuU 
Us  globulorum  fcundi  Elementi  obicibus  impcdiantur,  in  fwri- 
lcs  motus  confentire  laborant.    TJnde  fii^  ut  rll<e  jiriat£^  ncc 
uon  ctiam  al?£  mult£  paulo  minorcs,  qu£  ob  figuras  nimis  angu- 
lofas^  molcmvc  nimk  magnam,  tantam  agiUtioncm  refugiunt0 
ab  alik  minutijjimk  fparentur^  ac  fibi  mutuo  facile  adh&rm- 
tcs^  proptcr  intqualitatem  fuarum  pgurarum^  moles  aliquando 
permagnas  componant,  qu£  intim£  Cocli  fupcrpciei  contigu£-> 
fyderi ,  ex  quo  cmcrfcrunt^  adjunguntur,  0*  ibi  reffjientes  illi 
aclicni^  in  qua  vim  lumink  confificre  fupra  diximvs,  fimiles 
fuvt  illis  maculk^  qu£  in  folis  fupcrficic  confpici  folent.  At- 
que  adeo  eo  tandem  uti  diximus,  res  femper  dimittitur,  ut 
ad  cujufque  Phamomenifolutionem  non  mcchanicas  Natura? 
leges  fed  varios  cafus  tibi  arripueris,  quorum  nullas  mecha- 

nicas 


Pars  3. 
146. 


Art. 


Epicuri  <sr  Cartejti  Disp.IIL 

nicas  caufas  invenire,  &  explicare  conatus  es.    Ita  ut  mun- 
dorum  Ortus,  8c  Interitus  a  fortuita  particularum  ftriatarum 
colle&ione ,  quam  a  caufis  minutis ,  &  valde  incertis  tum 
produci,  tum  difiblvi  putas,  evenire  fatearis.    Et  quidem 
cum  fimpliciffimae  fint  Naturae  lcges,  nifi  vi  quadam  majore 
non  modo  citra,  fed  &  contra  naturae  vim  fuperari  contin- 
gat,  eodem  tenore  operari  femper  perfeverarent.    Sic  tria 
Elementa  pro  vari2  fui  motus  celentatc,  &  molis  magnitudi- 
ne,  ab  invicem  ftatim  abirent,  adeo  ut  nunquam  poftea  ad 
quofvis  effedtus  procreandos  permifceri  poffinr,  (cilicet  om« 
nis  materia  fubtilis  in  Ccntro  delitefceret,  tum  deinde  om- 
nesglobuli  ad  extremum  convolarent,  &  denique  matcria 
ftriata,  fi  in  cumulum  aliquem  fbrte  coiverat,  lemper  cum 
fegnis,  &  crafla  fit,  in  eodem  loco  cohaereret,  atque  adeo  le- 
cundum  leges  mechanicas  quemcumque  ftatum  materiam 
adipifci  femel  contigerat,  eundem,  in  omnia  fecula  confer- 
yaret.  Cum  itaque  rerum  omnium  quas  videmus,  ordinem 
a  fortuita  ftriatarum  coagmentatione  exorfus  es,  nullo  me- 
chanifmo,  fed  folo  cafu,  omnia  inchoari  dicis,  eoque  tam 
facili ,  ut ,  fi  omnino  evenire  poffit ,  tot  mundos ,  quot 
vere  mufcas  &  papiliones  nafci  videremus.  Si  enim  parti- 
culae  ftriatae  forte  in  paulo  majores  cumulos  -cohsereant, 
fiunt  maculae,  &  fa&ismaculis,  pereunte  antiqu.1,  continuo 
nova  rerum  facies  exoritur.    Ita  quidem  ut  ipfe  mundi, 
quem  afpicimus,  ortum  e  fortuitis  aliorum  innumerabilium 
ruinis  tandem  effeceris.    Nihil enim  vctat  ( inquis )  qtto  mi- 
nus  arbitremur,  vajiijjimum  illud  fpatium,  in  quo  jam  unicus 
vortex  primi  Cccli  continetur,  initio  in  quatuordecim,  plitrefvc 
vorticcs  fuijfe  divifum,  eofque  ita  fuifje  dijpofitos,  ut  fydera^ 
qu£  inCcntris  fitis  habcbant^  multis  puulatim maculis  icgeren- 
tur^  &  deinde  ijii  vortices  uni  ab  al/is  dejirucrcntur,  modo 
jam  a  nobk  dcfcripto,  unus  citius,  alius  tardius,  pro  dtvcrfo 
corum  fitu.    Adco  ut  cumilli  tres^  in  quorum  Centris  erant  Sol, 
Jupiter,  &  Saturnus^  c£teris  ejjent  majores  5  fydera  qu£  in 
Centris  quatuor  minorum  Jovem  circumjiantium  verfabantur^ 
verfus  Jovem  delapfa  fint,  &  qu£in  Centris  duorum  aliorum 
Saturno  vicinorum  verfus  Saturnum^  &  Mcrcurius    Venus , 
Terra,  Luna,  &  Mars  verfus  Solem  5  Ac  tandem  ttiam  Ju- 
ptter,  &  Saturnus7  una  cum  minoribus  (ideribus  ik  adjunltis, 

con- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.XXVII.  Hypothefes  eVertuntur. 
cot.fluxcrint  vcrfus  tundem  Solem,  ipfis  mtiltb  majorem,  pefi. 
quam  ecrum  vortices  fucriitit  abfumpti,  Quantas  ftrages !  fi 
quifacilitatemundosdemoliris,  condere  potuifles,  profecto 
tu  quoque  Deus,  Dcus  forcs,  inclute  Memmi.  Si  quan- 
aoqueforte  plurcs  maculas  circa  quodvis  fidus  colligantur 
non  magno  negotio  totum  vorticem  diripiunt ;  ut  mirum  Gr, 
liquiipiam  vortex  vel  paucos  annos  permanferit,  atuttot 
lecuhs  quot  ab  hujus  fyftematis  exordio  numerantur,  nifi 
mechanica  demcntia  correpto  prorfus  incredibile ;  cam  ne- 
que  majon  facilitate  nequeconftantia  quam  fpuma  inaqua 
ebulhente  autfianr,  autpereant. 

Atqui  cum  huc  appulerint,  (appulerunt  enim  nulht 
certa  mechanica  neceflitate  impulfi)  unde,  quxfo,  tam 
apta  intervalla  inter  fe  fcrvent,  tamque  ratos  acceflus,  ac 
receflus  perficiant  >  Audite  qui  non  modo  fine  Architecto, 
ftd  &  fine  machinamentis,  facillime  efficcre  geftiat.  Vt 
eniminiis  flumittum  locis,  inquibus  aqua  in  feipfam  contorta  Pl, 
vorttcem  facit,  Ji  varitfefluca  iUi  aqu*  incumbattt,  videbimus 
ipfasfmul  cum  ea  deferri,  &  nonmtUas  etiam  circa  propria 
cetttra  cottverti,  &  co  celerius  itttegrum  gyrum  abfolvere,  qub 
centro  vorttcis  erunt  viciniores;  &  denique  quamvis  femper 
motus  arculares  afeUent,  vix  tamen  unquam  circulos  om. 
mno  perfetJos  dejcribere,  fed  nonmhil  iti  longitndincm-)  & 
'«tttudinem  aberrare.  Ita  eadem  omnia  de  Planetis  abfque  uUa 
difficultate  poffumus  imaginari,  <&per  hoc  unum  cunUa  eorum 
Phtnomena  expUcatttur.  En  Philofophum !  qui  nullis  prm-  par 
cipns,  mfi  evidenter  perfpedfis  utitur,  qui  nihil  nifi  per  ma- 
thematicas  confequentias ,  ex  iis  deducit  >  qui  denique 
quicquid  deducit,  cum  omnibus  naturje  Phsnomenisaccu- 
rateconfentiredocet:  Cumtamentot,  tantaTque  moles  mo- 
tus  tam  ratos,  tam  aequabiles,  tam  varios,  tam  denique  im- 
plexos  tanta  cum  rerum  omnium  utilitate  confervare  vide- 
nt,  tam  ftupendi  Phamomeni  rationem  mathematice  de- 
monifratam,  ^cexplicatam  putat,  fi  cum  feftucisfineordine, 
nneulu,  &finepulchritudine,  fortuito&inconftanti  motu 
aeiatis,  perfunctorie -contulerit :  Hajccine  principia  pcr  fe 
evidenter  perfpcfta  >  Haeccine  confequenti*  mathematica:? 
naccine  cum  natura:  Phsnomcnis  accurate  confentiunt? 
L»eum  lmmortalem!  quenquam  mortalium  adeo  vefane  de- 

U  u  fipere  , 


334 


Pars3.Art.34 


Epicuri  &  Cartefii  Disp.  IIL 

fipere,  ut  ineflfabilem  iftam  fapientiam,  quam  in  tam  pulchro^ 
&  commodo  univerfi  ordine  ubique  elucere  videmus,  tam 
craflis  tamque  infulfis  fabulis  penitus  eliminareprofiteatur. 
At  nihil  non  dtlirant  homines  ambitionis  inlania  correpti. 
Quis  vero  tam  leves,  tamque  abje&os  efle  hominum  animos 
putaret,  ut  dogmata  tam  infulfa,  folummodo  propter  110- 
vitatem,  tanquam  oracula  arripiant !  Quanta  enim  admira- 
tione  ad  hujus  philofophiam,  tanquam  ad  Sibylke  antrum 
accurritur!  Ut  faliccs  fe  reputent,  ante  Cartefii  astatem 
non  vixifle,  quod,  eo  nondum  nato,  nihil  intellexerit  ho- 
minum  genus,  cum  ille  omnem  omnium  rerum  fcientiam 
mathematicis  demonftrationibus,  &  ornavir,  &  explicuit. 
En  vero  quales  demonftrationes !  cum  omnia  arbitratu  iuo 
fibiipfe  fumat,  &  fi  cuipiam  contulerit  quod  fortuito  vel 
nulla  certa  natura?  vii  evenit,  quanta  fit  mechanica?  necefli- 
tatis  demonftratio !  quanquam  (ane  tam  longe  abeft  quo 
minus  demonftrationes  bene  conficiat,  ut  peftime  quidcm 
comparaverit.  Si  enim  aquarum  vorticibus  fimiles  forent 
Cartefiani,  contraria  omnia  in  omnibus  evenirent.  Ifto 
enim  padto  materia  fubtilisalia  omnia  corpora  a  fe  propel- 
lendo,  in  circulum  ferri  non  effeeerat,  fed  quicquid  intra 
fui  vorticis  marginem  reperiret,  fibi  arreptum  funditusab- 
forpferat.  Fornacum  itaque  potius  fimilitudine,  quam  vor- 
ticum,  uti  oportcbat,  cum  principium  omnis  omnium  Pla- 
netarum  motus  fit  ingens  ignis  moles  in  Centro  delitefcens,, 
cujus  vehementiflimo  impetu  omnia  exagitari  arbitratur. 
At  quis  non  rideat  tam  varios,  tamque  ratos  motus  tam  te- 
merario  principio  gubernari  ?  Igneenimquid  levius,  quid 
inconftantius  ?  ut  li  alia  corpora  moveri  erliciat,  nullo  ta- 
mcn  ordine,  nullaque  conftanti^,  fed  contra  fumm^  cum 
temeritate  huc  illuc,  nefcio  quibus,  mille  millenis  cafibus 
exagitarct.  Cum  itaque  tam  admirabiles  coeleftium  viciffi- 
tudines  fumma  cum  varietate,  fumma  cum  conftanti3,  fum- 
ma  denique  cum  rerum  omnium  utilitate  videamus,  dicemus 
ifta  omnia,  nifi  infanire  cordi  fit,  a  rabido  ignis  furore  pro- 
venire?  Cum  denique  moneat,  ne  putcmus  omnia  ccrAra 
planctarum  accurate  in  codcm  plano  fcmpcr  confiflcrc,  nec  cir- 
culos^  qnos  dejcribunt,  cjjc  omninO  pcrfccJos  5  jcd  ut  in  omm- 
bw  ahk  rcbus  naturalibus  contingere  videmus ,  ijia  tantum 

prtter- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXVIII.      Hypothefes  eVertuntur. 

praterpropter  talia  effe ,  ac  etiam  labentibus  feculis  continuo 
nmteri  arbiiremur.  An  vero  non  vidcrit,  fi  omnia  mecha- 
nica  neceffitate  fiant,  aliter  fieri  non  pofte  >  vcl  fi  aliter, 
non  folum  cafu,  fcd  &  contra  legum  mechanicarum  neceffi- 
tatem  evcnire?  fi  enim  globuli  materia  fubtili  in  circulum 
moveantur,  &  fi  Phnetae  globulorum  motibus  obtempe- 
rent,  qui  quoquo  modo  fieri  poffit,  ut  motus  circulares 
non  tueantur,  cum  ipfi  neque  fe  gubernare,  neque  fuos 
curius  immutare  valeant;  fi  itaque  immutaverint ,  cafu 
&  iine  causa  lmmutarunt.  Quo  tandem  fit ,  ut  omn«s 
leges  mechanica?,  quanquam  ipfa  rerum  neceffitate  ftabi- 
liri  voluit,  facillirne  fortunae  temeritati  obfequantur. 
Quocirca  quafcunque  in  natura  mutationes  cernimus, 
non  a  folo  mechanico  fragminulorum  motu,  fed  ab  ali- 
qu2  alid  causa,  qu#  eorum  motus  gubernat ,  confici  ne- 
cefle  eft. 

Sex;t.  XXVIII.  Extruftis  autemcoelis,  fi  tandem  Ter- 
ram  noftram  efficere  fuiTque  radicibus  fuftinere  moliamur, 
non  opus  eft  multum  aut  ingenii,  aut  laboris  in  opere  im- 
pendamus,  cum  eo  mechanifmo,  quo  macula?  in  fole,  na(- 
catur5  &  eo  macula?,  quo  in  aqu3  ebulliente  fpuma.  En 
yero  totms  Opens  Impenfa!  Fingamus  (inquit)  Terram 
hanc  quam  incolimus  fuijje  olim  ex  fola  matcriaprimi  Elementi 
conflatam^  wfiar  Solis,  quamvis  ipfo  ejfet  multb  minor  3  & 
vajium  vorticem  circa  fe  habuijje,  in  cujus  ceniro  confifiebat^ 
fed  cum  particuU  firiaU,  alieque  von  ommum  mnmtijfim* 
minuti£,  ifiius  materit  primi  Elementi,  (ibi  mutuo  adh<erercnt, 
flcque  in  materiam  tertii  Elementi  verierentur,  cx  iis  primi 
maculas  opacas,  in  Tcrr<e  fuperficie  genitas  effe,  fmiles  iis, 
quasvidemus  circaSolem  affidne  generari,  ac  diffolvi,  deinde 
parttculas  tertii  Elementi,  qu£  ex  continua  ifiarum  macula- 
mm  diJJoluUoneremanebant,  per  ccelum  vicinum  diffufus.mag- 
namibimolem  aeris,  Jtve  ttheris,  fuccejfu  temports  compofu- 
W>  «c  denique  pofiquam  ifie  £ther  valde  magnus  fuit,  denft- 
ores  maculn  circa  Terram  ^enitas,  eam  totam  contexif[e\  at- 
quc  obtcncbr«afch  cumque  ipfa  non  pojfent  amplius  dijjolvi,  ac 
Jorte  permuh*  fibi  mutuo  incumbcrent,  (imulqtte  vis  Vertick 
terram  contimntk  minuerctur,  tandem'  ipfam  unh  cum  ma- 

U  u  2  culfa 


j  j 5  £/ft«ri      Cartefti  Disv.  III. 

r////^  toto  aere,  quo  involvebatur,  in  alium  majorem  vor- 
ticem,  in  cujus  centro  eji  Sol,  delapfam  ejjc.  De  iis,  quas 
Terrse,  cum  caeteris  Planetis  communia  funt,  fuperius  dixi- 
mus^  'fcilicet  qui  circa  fe  quotidie  volvi^  qui  fornace, 
quovis  ferro  duriore,  cingi  5  qui,  cum  in  hunc  Solis  vor- 
ticem  delapfa  fit,  tam  aptum  a  Sole  intervallum  obtinere 
potuit  :  jam  vero  fupereft  quse  eidem  fingulari  quddam 
ratione  conveniunt  quam  breviffime  dicamus.  Primum 
itaque  Terramintres  Elegionesdivifit,  intimam,  quamma- 
teria  fubtili  repleri,  mediam,  quam  corpore  valde  denfo, 
&conftipatooccupari$  extimam,  quamlaxam,  &  folutam 
particularum  tertii  Elementi  congeriem  efle  voluit^  cum 
igitur  Terra  e  fuo  in  Solis  Vorticem,  e£que  celeritate, 
qua  fe  Comet*  trajiciunt  delapfa  fit,  an  non  rapidiflimo 
ifto  motu  exteriorem  fuperficiem  amiflura  fit  >  Quippe 
cum  omni  ferro  compaftior  fit  media  regio,  motum  quem 
femel  accepit,  facillime  confervaret^  atque  adeo  cum 
fummo  celeritatis  impetu  in  Solis  viciniam  devolveretur, 
regionem  exteriorem,  cujus  partes  fint  minus  inter  fe 
alligata?,  ut  plumbum  plumas ,  a  tergo  longe  relinque- 
ret. 

Atqui  fi  hucincolumis  acceflerit,  duo  adhuc  fupcrfunt 
(ne  nimis  importunus  videar,  fi  rurfum  de  fummis  fuifi- 
tus  commoditatibus  lacefiam)  quae  ab  eo  perquirerem,  tum 
qui  fui  compagem,  tum  qui  peculiarem  fibi  Lunxque  vorti- 
cemconfervaverit.  Primum  autem  vi  gravitatis  expedivit. 
Pars4.Art.3i.Sienim  omnia  fpatia  circa  Terram,  qu*  ab  ipfius  Terr* 
materi3  non  occupantur,  vacua  efient,  hoc  eft,  fi  nml  con- 
tinerent  nifi  torpm^  quod  motus  aliorum  corporumnuUa  ratione 
impediret^  nec  jnvarct,  &  interim  hxc  Terra  circa  fuum 
Axem,  fpatio  viginti  quatuor  horarum  proprio  motu  vol- 
veretur,  foret  ut  ill#  omnes  ejus  partes,  qux  fibi  mutuo 
non  eflent  valde  firmiter  alligata?,  hinc  inde  verfus  coelum 
diffilirent.  Eodem  modo,  quo  videre  licet,  dum  turbo 
gyrat,  fi  arena  fuper  ipfum  conjiciatur,  eam  ftatim  ab  illo 
recedere,  atque  in  omnes  partes  difpergi  }  &  ita  Terra 
non  gravis,  fed  contra  potius  levis  efiet  dicenda :  Atque 
jgitur  gravem  globulorum  coeleftium  impetu  fa&am  effe  3 
quippe  qui  totius  molis  Terra  occurfii  a  inotibus  fuis  fe- 
n  rr  cundiim 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  the  Biblioteca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXVIII.      Hypothefes  eVerttmtur. 

cundum  Hneas  reftas  perfequcndis  impediti,  ab  ea  undi- 
que  recedunt.  Verum  cum  recedere  non  poffint,  nifi  tcr- 
reftria  in  quorum  loca  ipfi  fuccedunt,  deorfum  in  fua  pro- 
pellant,  hinc  cujufque  corporis  gravitatem,  folum  quod 
materii  ccelefti  deprimatur,  nafci.  Rem  ille  fufius  mul- 
tifque  axiomatis  fecutus  eft,  fed  tamen  cum  mechanicaom- 
nium  ratio  vim  fiiam  a  maximo  ifto  Natura?  afFeftu  accipi- 
s  unt,  nempe  a  vigilantiffima  ift2  rerum  omnium  cuni,  ne 
forte  fiat  vacuum  nihilive  extenfio,  per  fingula  fequi  nolo, 
quanquam  fua  quodque  axioma  difficultate  confli&etur$ 
fed  miffis  omnibus  mechanicis  rationibus,  rem  craffius,  & 
familiarius  cum  homine  acuto  conficiam.  Quid  enim  fatis 
miremur,  cum  terrena  omnia  telluris  rapidiffim^  converfi- 
one,  ab  ca  in  aerem  tanto  impetu  disjefta  fint,  ut  tenue  il- 
lud  corpus,  quod  facillime  cuique,  &  in  quamque  partem, 
cedit,  nonmodo  vehemcntiffimum  eorummotum  compef- 
cat,  veriim  etiam  novum  in  viam  contrariam,  atque  priore 
robuftiorem  imprimat.  Quicquid  certe  valeant  globuli 
cceleftes,  quamdiu  tamen  in  aere  verfentur,  atque  cd- 
dem,  qui  tenue  iftuc  Elementum  facitttate  diffipentur, 
nunquam  animum  inducam,  ut  cum  lapis  molaris  fummi 
vi^Terra  abire  nitatur,  materia  coeleftis,  quaseimole  tan- 
tum  sequalis  fit,  non  modo  illius  impetum  fuftineat,  fed  re- 
tro  longe  majori  impetu  repellat.  Citius  perfuaderi  me 
patiar  (ut  militari  exemplo  cum  milite  utar)  globulum  e 
tormento  bellico  explofum,  fi  in  viam  huic  materiae  coe- 
leftis  fluxui  contrariam  fiat  explofio,  non  hoftem,  fed-  ip- 
fum  exploforem  confofiurum.  Si  enim  Terrarum  Orbis 
cujufque  diei  fpatio  circa  fe  volvatur,  incredibili  ifU  mo- 
tus  rapiditate  longe  majori  impetu  folida  quaeque  a  fe  dif- 
jiciat  necefle  eft,  quam  aut  pulvis  pyrius,  aut  quidvis  ali- 
ud  valere  po/let.  Utrius  virium  rationes  tu,  Cartefi,  om- 
nium  optime  expertus  es,  Turbiniscum  puer,  pulveris  Py- 
rii  miles  cum  fueras,  jam  vero  fi  utriufque  vires,  Philofo- 
phus  cum  faftus  fis,  experiri,  atque  rationes  conferre  pla- 
ceat,  invenies  ingentem  hunc  Telluris  turbinem  longe  ma- 
jori  incitationecircumvolvi,  quam  plumbeos  veftros  globu- 
los,  ex  ipfis  Tormentis  a?re  faftis,  explodi.  Atque  igi- 
tur  cum  pro  rapiditatis  fu£  ratione  corporibus  quae  ei 

U  u  3  incum- 


Epicuri  <sr  Cartefti  Disp.IIL 

incumbunt  vim  abeundi  imprimat,  maximS  vi  (atque  qu^ 
quidem  fingi  non  poteft  major)  forct  ut  in  aerem,  nifi 
ipfe  impediret,  disje&a  fint  omnia.  Ut  vero  tanta  fit  cor- 
pori9  iftius  tenuiflimi  virtus,  quae  immobilia,  atque  mag- 
no  pondere  ad  terram  depreffa,  &  fixa  teneat,.id,  inquar», 
eft,  quod  nos  qui  mechanici  non  fumus,  fatis  mirari  non 
poflumus.  Aut  fi  quis  tantam  effe  putaverit,  mirabilius 
eft,  fi  qudvis  vi  moveri  quicquam  poffe  putet.  Nulla  enim 
visin  terris  reperitur,  quae  vi  ab  ipsa  Terra  impreflae  par 
fit,  ut  fi  iftam  aeris  pondus  fuperet,  plane  fuperaret  8c 
omnera.  Adeo  ut  tandem  facilius  pueri  per  seris,  aut  mar- 
moris  corpora,  quam  per  ipfum  Aerem  turbines  fuoscon- 
torqueant,  lapidefque  conjiciant.  An  non  belle  admo- 
dum  primo  hoc  Phamomeno  perfun&us  eft  Philofophus ! 
Proximo  tamen  longe  nobiliori  fubtilitate  fibi  illufit  vir 
acutus,  fi  enim  qui  Terra  proprium  fibi,  Lunasque  vor- 
ticem  obtineat,  perquifiveris  5  facillime,  inquit,  Vt  enim 
fepe  in  Aquarum  vorticibus  contitigit,  ita  in  majori  illo  czle- 
jijs  materi<e  vortice  funt  alii  ntinores  vortices,  unus  in  cujus 
centro  Jit  Terra,  circa  quam  dum  in  eafdem  partesmajor  vor- 
tex  feratur ,  Luna  Menfis  fpatio  circumeat.  Mechanice 
quidem  !  Cum  enim  Clobuli  majoris  Vorticis  per  minorem 
Terrae  pertranfirent,  an  non  ipfam  a  fuo  Centro,  &  extra 
fuum  Vorticem  propellerent  >  Etenim  fi  Sol  fit  in  Centro 
magni  vorticis,  &  Terra  in  Centro  parvi,  qux  fui  Vorti- 
cis  globulis  circa  proprium  Axem  rotetur,  hos  cum  globuli 
circa  Solem  magnd  celeritate  volventes  interfecant,  fecum 
in  Terra  globum  deferrent,  qui  cum  nihil  ab  altera  parte 
fuftentetur,  quatenus  omnes  fui  Vorticis  globuli  in  circu- 
lum  moveantur,  nihil  impedire  poteft,  quin  tum  a  fuo 
Centro,  tum  extra  fuum  Vorticem  in  Solis  magnum  longe, 
lateque  excutiatur.  Ad  eum  modum  quo  res  quafque  venti 
lmpetu,  e  fuis  locis  in  alias  mundi  partes  transferri  vide- 
mus  5  cum  enim  Terra  in  fluido  aere,  tanquam  in  aequili- 
brio  fuftentetur,  eam  minimJ  vi,  fi  ab  altera  parte  accedat, 
in  alteram  deferri  necefle  eft.  At  ciim  Globulorum  mag- 
num  vorticem  circumvolventium  turbine  impetatur,  nulJa 
vi  contra  vim  tantam  fuftineri  potuit,  adeo  neceffe  eft,  fi 
quando  vortex  in  vortice  contingat,  continuo  minorem 

majorc 


Sect.  XXIX.      Hypothfes  eyertuntur. 

ma jore  labefaftari.  Quid  aiis,  Cartefi,  nonne  planevides, 
quam  inartificiose,  imo  fatue  Mundum  extruxifti  ?  Quis 
putaret  accrrimum  Artis  Mechanica?  magiftrum,  rem  tam 
manifeftam  non  vidifte  ?  Ipfe  tuam  Mundi  figuram  fumas, 
quam  Partis  tertia*  articulo  tricefimo  primo  defcripfifti. 
An  non  primo  Schematis  intuitu  tuo  Acumini  occurrit 
ingentem  iftum,  circa  magnum  Solis  Vorticem,  matetiv 
ccdeftis  fluxum,  cum  ad  Terrse  exiguum  pervenerit,  primo 
eum  prorfus  direpturum,  cum  globulos  omnes,  tam  fupra 
Terra?  globum,  quam infra  eodem fecum  torrcnte  auferret? 
Dcinde  Terram  ipfam  cum  Materia  a  tergo  fita  eam  fufti- 
nere  nequeat,  quod  in  circulo  moveatur,  direptd  vorticis 
parte  anteriore,  extra  (uum  Vorticem,  in  magnum  iftum 
omniumque  communem  afportaudam  efle?  Poftremo  Lu- 
nam  circa  Terram  moveri  non  pofle,  fi  enim  ad  eam  perve- 
niret  magni  Vorticis  fluxus  cum  in  parte  fuperiore  verfetur, 
fecum  fuo  circulo  circa  Solem  deferret,  neque  circa  Ter- 
ram  redirepofiet  perinferiorem  cum  magni  Vorticis  impe- 
tu,  incontrariam  viam  feratur?  Quseeadem  cumde  Pla- 
netis  omnibus,  fuifque  cujulque  Afleclis  dicenda  fint,  an 
nonperfpicuum  fit,  philofophum  certiflimas,  &  inevitabi- 
les  ornnium  edidifle  ruinas  ? 

S  E  c  T.  XXIX.  Ha?c  de  ortu  &  fitu  noftri  Orbis,  nunc 
de  fingulis  ejufdem  partibus,  cum  vero  de  igne  in  Centro, 
&  Metalli  fornace,  circa  eum  fufpenfo,  antea,  cum  de  Pla- 
netis,  dixcrimus,  de  folisextima^regionisPhamomenis,  jam 
fupereft,  dicamus.  Atque  primum  ut  aqua  Terra  (ecerni, 
eique  fupernatare  eveniat,  magno  apparatu  duo,  deinde 
tria,  Stfi  opusfit,  poftmodum  quatuor,  Scpluraalia  cor- 
pora  cflicimus,  eorumque  produ&ionem  mechanicis  mo- 
tiis,  gravitatis,  luminis,  &  coloris  lcgibus  mathematiceex- 
plicamus.  Imprimis  vero  omnia  in  duo  corpora  dividamus, 
alterum,  Aeris  inftar,  rarum,  &fluidums  alterum,  me- 
talliinftar,  craflum,  &  opacum,  equo  mox  tertiumnafci- 
tur,  cum  fcilicet  pofterioris  particula?  paulatim  arftius  fe 
prcmant,  oblongas  quafdam  ipfis  interjeftas  exprimunt,  & 
iupra  fe  in  altumeniti  cogunt,^;/^  ibi  tranfuerfm  jacentes  non  Pars 
faale  nteaUbus  occurrunt,  per  quos  regrcdi  pojjint.  Atque 

hinc 


540  Epicuri  Cartejii 

Wncnt,  aquam  fnteriori  crufta»  expuMam, 


Disp.m. 


eidem  femper 

fupernatare.  Ita  (an£,  fi  quo  mechanifmo  fe  omnes  ftatim 
are&oin  tranfverfum  immutare  demonftraverat  3  cumvero 
ifto  cafu  aquarum  molem,  neomni  terrarummoli  undique 
immifceatur,  (uo  more  fecreverit,  nifi  aliquam  tanta?,  tam- 
que  obftinata*  mutationis  caufam  attulerat,  poft  ingentes 
omnium  fuarum  legum  mechanicarum  labores,  tandem  rem 
omnem  ridiculo  &  quidem  incredibili  quodam  cafu  abfol- 
vit.  Si  igitur  per  eofdem  meatus,  per  quos  egreffce  funt 
aquse  particuke,  regredinon  poflint,  quod  tranfverfim  ja- 
ceant,  dieat,  quibus  mechanicis  legibus  fitum  a  refto  in 
tranfverfiim  mutare,  tamque  diu,  &  femper  confervare  pof- 
ftnt,  alioqui,  poft  ingentem  legum  mcchanicarum  often- 
tationem,  rem  totam,  nefcio  quo  cafu,  &  fine  omni  caus2 
fic  accidifie  dixit,  quod  tantundem  eft,  ac  fi  nihil  omnino 
dixilfet.  Quis  verd  credat  aquam,  cum  tam  volubilis  fit, 
conftare  particulis,  quse  nullo  modo  fitum  mutare  poflunt  ? 
Quis  rem  tam  mobilem,  nil  nifi  bacillorum  tranfverfim 
in  terram  jacentium  fafciculum  efle  putet,  cujufmodi 
fi  fuerit,  non  facilius  fitum  fuum  immutare  poflet,  quam 
poflet  baculus  tranlverfim  in  Terram  jacens  fe  ultrd  in  re- 
ftura  erigere,  aut  in  orbem  contorquere  >  Denique  quis  non 
rideat,  tam  rigidas,  &  contumaces  efie  aqu#  particulas, 
ut,  cum  e  Ternl  femel  emerferint,  nunquam  poftmodum 
in  eam  vi  quiivis  fletti  potuiflent  ? 

Faftis  autem  Aquis,  qui  tandem  terram  fupra  eas  emi- 
Pars  4.Art.58.  nere  facian]us?  inquit?  ubi  particuU  minus  foliddeik^ 
qu<e  aquam  componunt^  ex  aere  lapfe  fint,  hdferunt  in  foper- 
ficie  aqua^  &  quia  pler<eque  ex  ipfis  fuerunt  ramofe,  paulatim 
flbi  mutub  annexa^  corpus  durum  a  duobus  aerk^  &  aqu£j 
qu£  funt  fluida,  valde  diverfum  compofuerunt.  Quid  defpc- 
retis  Mechanici,  qui  omnia  Terrarum  Orbis  fundamcnta  in 
ipsd  aqud  ponere,  atque  ex  iis,  tam  lubrice  ja&is,  tantse 
molis  &  ponderis  mundum  extruere  potuiftis !  Si  particute 
terreftres  in  aquas  forte  depluant,  quanquam  graviores  fint, 
in  e2  tamen  quod  fic  exigant  leges  mechanica?,  folum  fta- 
bilient,  &  tam  ar&e  inter  (e  coibunt ,  ut  tandem  ex  iis 
corpus  denfiflimum,  quod  ob  duritiem  fuam,  fornicis  in- 
ftar,  fufpenfumfit,  exurgat.   Si  vero  aqueis  graviores  fint 

par- 


Sect.XXIX.      Hypotbefes  eVertuntur. 

particulae  teri;ena?  (quod  &  ipfe  fatetur,  &  ipfi  experi- 
mur)  undc,  qua?fo,  aqua?  fummitati  incubuerc,  cum  ma- 
jori  gravitatis  ponderein  fundum  protrudantur  5  adeo  ut, 
quaxunque  pars  Terra?  in  aquam  inciderit,  cum  quaque 
aquas  parte  ejufdem  molis  gravior  fit,infra  eam  fubfidere  de- 
beat,  quo  pafto  tandem  tota  aqu*  moles  toti  tcrvse  undi- 
que  innataret?  Cartefium  cum  primum  legiflem,  mirari 
me  memini,  poftquara  omnem  Terra  globum  aquis  ope- 
ruerat,  qui  natale  Solum  plantis,  &  aniraantibus  fedem 
fundare  potuit  5  multa  fomniavi,  eaque  mechanicis  fabulis 
fatis  fimilia,  animum  vero  nunquam  (ubire  potuit  tanta 
Terrarum  fpatia  pulvifculis  in  aquam  depluentibus,  fun- 
damenta  St  radices  egifte.  Plufquam  mathematica?  fintifta? 
demonftrationes,  oportet,  quas  tam  male  fundatis  in  Phy- 
fidt  commentis,  nitantur. 

At  res  nondum  confefta  eft$  ifto  enim  pa&o,  ut  me- 
tallum  Igncm,  aqua  Metallum,  ita  terra  Aquam  complefte- 
returj  cum  igitur  aliis  locis  eminere,  aliis  fubmergi  videa- 
mus,  novum  Mechanicorum  Acumen  efflagitat.  Poftquarn 
itaque  tantum  Terrae  fornicem  extruxerat,  rurfum  ut  ex 
illius  ruinis  cam  orbis  terrarum,  quam  videmus,  faciem  con- 
ficiat,  penitus  demolitur.  Et  lapsus  initium  ficfibifinxit. 
Cum  fcilicet  aqita  vi  caloris  vcrfus  Terram  femper  afcendcndo 
njole  imminueretnr^  non  amplius  cjus  particttU  omnes  Tcrr<e 
meatus  occuparunt,  ali£  minores  particuU  ex  aere  venientes 
in  carum  loca  fucccjjerunt,  cumque  h<e  ifios  Terr<e  meatus  non 
Jatis  implcrent^  &  vacuum  in  Natura  non  dctur,  matcria  cee- 
lcjiis,  qtJ  fola  omnia  exigna  intervalla,  qtt£  circa  particu- 
las  corporum  terrejirium  rcperiuntur^  repleri  pojjunt,  in  illos 
mens,  eorum  figuras  immntabat^  impetumque  faciebat  ad 
quofdam  ita  diducendos,  ut  hoc  ipfo  alii  vicini  angujiiores  red- 
derentur.  TJnde  facile  contingebat  nt  quibufdam  ejus  parti- 
bus  a  fe  mutuo  dtsjux&is,  in  eo  ficrcnt  fijfurt,  qu<e  pojiea, 
fuccejfu  tcmpork^  majorcs,  &  majores  evajerunt.  Ciim  au- 
tcm  mttlt<e  tales  rim<e  forcnt,  atqne  ipfie  jemper  augcrentur, 
tandem  ejus  partes  tamparum  fibi  mutuo  adh<efcrunt,  vt  non 
amplius  in  modum  fornkis  pojjit  fufiineri,  &  ideo  totum  con- 
fraat/m^  in  fupcrfiacm  corporis  ferrei  gravttate  ftta  delapfttm 
eji.    Cnmque  h<ec  fuperficics  jatis  lata  non  cj/cty   ad  omnta 

X  x  illius 


Epicuri      Cartefti  Disp.  III. 

illius  fragmenta  fibi  mutuo  adjaccntia,  &  fitum^  quem  prius 
habuerunt,  fcrvatitia,  reciphnda^  qu<edam  ex  ipfis  in  latus  in- 
clinari,  atqueuna  in  alia  recumbere  debuerunt^  eo  modo^  quo 
jam  difpofita  funt.  O  vacui  timorem,  quantum  Numcn  es9 
imo  quantum  omni  Numine  fuperius !  tu  folus  Natune  non 
modoleges,  fed  &  legibus  vires  dedifti.  Tuo  juffumun- 
dioriuntur,  &  occidunt.  Qua?que  atomus,  tuo  Numine 
affiata,  fuas  imbecillitatis  ftatim  oblita,  quid  moliri  pave- 
bit  ?  Ita  ut,  quanquam  omnis  rerum  natura  fine  te  iners, 
&  otiofa  in  omnia  fecula  jacuiffet,  mundostamen  fi  jufferis 
innumcrabiles,  aut  gignat,  aut  diripiat.  Cum  forniccm 
adeo  omni  caute  robuftiorem  extruxeramus,  utnulla  quan- 
tScunque  vi  dirui  pofie  putemus,  fi  tamen  minimum  minimo 
tui  periculum  incidcrit,  eo  impctu  eidem  antevertendoab 
omniparte  praecipitarunt  atomorum  acies$  ut  totum,  pras 
immensa  iftus  vehemcnti3,  funditus  confregcrint..  Et  qui- 
dcm  fi  fubito  ingentem  in  fornice  hiatum  effecerant,  eum 
tanto  impetu  forte  fubrui  potuiffe  darcm  $  at  cum  exigua 
fint  intervalla,  qua?  vacuitatem  fcntiunt,  neque  tamen  per- 
fcftam,  cum  &  ipfa  minoribus  particuJis  occupentur,  nulU 
mcchanici  ratione  intelligi  poteft,  qui  tanta  copiJ  in  fpa- 
tia  tamexigua  ruat  materia  coeleftis,  ut  corpus  tam  com- 
pa&um  percuffionis  vchementid  funditus  excutiatur.  En 
vero,  quam  apte  fe  difpofuerint  ruinse !  adeo  ut,  cum  de- 
2«  lapfe  fint,  non  dubium  fitf  quin  debeant  eo  ipfo  modo^  quo 
difponuntur,  difponi.  Si  vero  dubium  non  fuerit,  quor- 
fum%qua?foabEpicurodifccflimus?  Cur  enim  Mundum  la- 
pidum  potiufquam  atomorum  fortuita  concurfione  effeftum 
efle  dicamus }  Nifi  quod  facilius  his  fieri  potuerit,  quod 
quaeque  cuiquc,  propter  fuas  molis  exilitatem,  fe  quodam- 
modo  accommodare  polfit,  dum  ingentia  faxa,  qualia  e 
tanti  fornicis  ruina  diffringuntur,  quo  forte  femcl  decum- 
bant,  fempcr  jacerent.  Ut  terra  quidcm  nil,  nifi  ingens 
&  horrida  foret  faxorum  unius  in  alia  recumbentium  ag- 
geries.  Quid  enim  aliud,  e  faxis  magna  vi  in  corpus  durif- 
Gmum  delabentibus,  oriii  potuiffet?  Cum  igitur  tali  cafu 
Orbem  Terrarum  fieri  exiftimct  Cartefitts,  illius  aut  ufum, 
aut  ornatum  nunquam  confpcxiffe  vidctur :  fi  enim  rm- 
menfamcamporum  planitiem  herbis,  &  floribus  veftitam,  fi 

aqua- 


Sect.  XXX.     Hypothefes  eVertuntur. 

aquarum  in  montium  altitudines  afcenfum,  fi  fontium  & 
fluminum  in  omnes  terne  partes  commodiflimc  difFuforum 
curfus,  fi  Oceani  limites,  fi  litorum  amoenitates,  fidenique 
commodifiimam,  &  pulcherrimam  fedem  omnis  generis 
animantibus  cerricre  voluerit,  &  poftea  fortuitis  ruinis,  nul- 
llque  Archite&i  arte,  ita  difponi  arbitretur,  dignus  eft, 
qui  ab  omnibus  teftis  &  urbibus  humand  induftrid  extru&is, 
fk  ornatis  exulet,  quique  nullius  urbis  civis,  nullarumque 
sedium  incola  fit,  nifi  quae  aliarum  ruinis  cafu  decumbenti- 
bus,  conficiantur.  Qi»id  plura  ?  cum  futilia  fint  omnia,  & 
metamorphofeon  "monftra  mendacii  infolentii  fuperent, 
adeo  ut,  qui  talia  ferio  delirent,  fatis  inepti,  &  excor- 
des  fint,  quos  ad  Poetarum  portenta  mittamus,  &  me- 
rentur  fane,  qui  filvas  &  faxa,  cantus  fuavitate  capta  in 
urbes  &  oppida  primum  coivifie  credant. 

Se  c  t.  XXX.  Quanquam  autcm  cum  univerfie  Terra 
pulchritudinem  contemplemur,  eam  nullo  mechanico  cafu 
.  conftitutam  efle  non  poflumus  non  fateri  5  fi  tamen  fingu- 
lorum  Ph&nomenbn,  quse  ex  hac  ftrage  oriri  voluit  Car- 
tefius,  utiLtatem  refpiciamus,  ifta  multo  vehementius  a  me- 
ctianicorum  fabulis  abhorrere  primo  intuitu  videbimus. 
De  iEftu  marino  nihil  neceflc  eft  quicquam  dicere,  quod 
juxta  Cartefii  Hypothefin  fola  aeris  preflione  nat,  qu3  par- 
te  Vorticis  Terrae  Luna  impendet  5  cum  igitur  nullum  ifti- 
ufmodi  Vorticem  eflfe  potuiflejam  ante  probaverim,  om- 
nia  Phjnomena,  qua?  ab  eopendere  voluit,  una  cum  eo 
funditus  tolluntur.  Datis  autem  omnibus,  quse  fibi  fum- 
pfit  Cartefw,  egregii  &  immanes  lapfus  ftint,  qui  aut  to- 
tam  Hypotkefin,  aut  fingulas  ejufdem  partes  labefaftant 
quos  ined  deprehendit  H.  Morus,  quod  capite  14.  En- 
chiridii  Metaphyfici  Leftori  videre  licet,  ipfe  autem  ut 
fidejufli  ea  fequi  mallem,  quae  alii  minus  attigere. 

Si  quisitaque  Philofophum  intcrroget,  qua  vi  mccha- 
nic2  aqua  marina  in  tantam  rerum  omnium  utilitatem  Sale 
condiatur.  ghtod  (inquit)  duarum  fpecierum  particulk  con- 
fiet,  nempe  qu£  juerunt  fatis  tcnues,  ut  ab  illo  folo  impetu, 
quo  a  matena  ccelejii  agebantur,  flefti  poflent,  circa  alias 
paulo  crajfiores,  qu<e  fic  f&i  non  poterant,  convolut*,  ipfas 

.    X  x  2  fecum 


Epicuri  <&  Cartefti  Disp.IIL 

fmirt  detulerattt.  Atqui  cum  eundem  ortum  habuerint, 
quamobrem,  quaefo,  alia?  omnino  inflexiles,  aliae  fumma 
flexilitate  prarditas  evaferunt?  Omnes  initio  rigidas  fuilleip- 
fe  coa&us  ftatuit,  cum  alioqui  nec  fe  poflent  mutuo  atte- 
rere,  nec  deinde  atterendo  lseves,  &  teretes  efficere,  nec 
ultimo  aliarum  particularum  preffione  tam  prompte  fupra 
ipfas  exilire,  qui  itaquepars  rigiditatem  fuam  fempertenu- 
ere  3  pars  facillime  fle&i  didicere  ?  Non  quod  magis  tenues 
a  materia  coelefti  fle&antur  5  fi  enim  tenues  iftae  rigidse  fu- 
erint,  utcunque  huc  illuc  materias  coeleftis  agitatione  im- 
pellantur,  ut  ifto  motu  flexiles,  &fluidas'fiant,  novumfane 
mechanicorum  auxilium  implorat.  Cum  verd  fubjicit  alias 
affiduo  ufu  promptius  fie&i  didiciflb,  alias  defuefcendo  om- 
nem,  fi  quam  habucrint,  amififle,  qui  quicquam  in  iis  con- 
fuetudo  valeat,  quis,  quaefo,  intelligit  ?  Cum  earum  Na- 
tura*  foliditatem,  &  plenitudinem  immutare,  aut  imminu- 
erenon  poflit^  five  enim  moveant,  five  quiefcant,  nihil 
priftinae  fubfhuitise  amittunt,  aut  novse  acquirunt ,  fiautem 
femper-apque  folida^  &  plense  fuerint,  femperquoque^que 
flexiles  fint  necefle  eft.  Flexiles  autem  cum  fuerint  magis 
tenucs,  quamobrem  craffioremquseque  fibi  arripiat,  eique 
ft  tamar&econvolvat,  ut  femper  fecum,  ubicunque  impel- 
latur,  fuis  amplexibus  deferat.  Sienimtam  facile  huc  il- 
lucflectantur  tenues,  quibusmachinis  rigidioresomninoap- 
prehendant  ?  aut  fi  forte  apprehendant,  qui,  quaefo,  tam 
pertinaci  tenacitate  compleftantur  ?  Pra?terea  fi  mareifti- 
ufmodi  particulis  conflatum  fit,  quarum  pars  altera  fluida 
eft,  akera  rigida,  e  talimiftura  non  fieret  aqua,  fedlutum, 
potiffimum,  cumrigidas  craffiores  eflevelit,  &  propterea 
majorem  totius  molem  conftituere.  Denique  quamobrem 
particula?,  qua?  non  flefti  magis  quam  quae  fle&i  poflunt,  a 
putredine  tueantur^  ea  enim  eft  falis  in  mari  utilitas,  ut 
a  foetore  integrum  confervet,  at  qui  folummodo,  quod  ri- 
gidum  fit,  ei  facultate  praeftet,  idipfum  eft,  quod  utinam 
mechanice  explicaret.  Praefertim,  cum  ne  aqua  putrefcar, 
moveri  quoque  necefle  fit,  qua  causd  continuis  iEftibus  agi- 
tari  diximus.  Atqui  fal,  cumrigidum  fit,  tantum  abeffet, 
quicquam  motui  confcrat,  ut,  quantum  in  fe  fit,  omnino 
ftagnare  efficiat  5  quo  cafu  tota  aquarum  moks,  perindeac 

m 


Sect.  XXX.        Hypothefet  eVertuntur.  345 

in  ftagnis,  &  paludibus  experimur,  infalubri  vitio  tabefce- 
ret}  idque  potiffimum,  eum  major  fit  falis,  quam  aqua* 
copia,  quatenus  particute  falinae  iint  aqueis  crafliores,  atque 
adeo,  nifi  quid  aliud  aut  fortuito,  aut  confultd  impediat, 
majorem  falis,  quam  aquse,  molem  efficerent,  quod  totius 
motum  penitus  inhiberet,  ut  majori  Terrx  quantitate, 
minori  aquse  commifta  fieri  videmus: 

Deindequo  pafto  fontes,  &  flumina  e  mari  oriuntur?  Pars  4,Art.^ 
Cum  infra  campos^  &  montes  magna  fint  cavitates,  aquk 
plcn^  non  dubium  eji,  quin  multi  quotidie  vapores,  hoc  eji^ 
aqu<e  particuUvi  caloris  ab  invicem  disjun£f<e,  ac  ccleriter 
mott^  ufque  ad  extcriorem  camporum  fuperficiem,  atque  ad 
fumma  montinm  juga  pervcniant.  Pojiquam  autcm  ijii  va- 
peres  fic  afccndcrunt,  frigcre  fiiccedente,  torpefcunt.&^  amifi 
sivapork  forma,  rurfus  in  aquam  vertuhtnr  3  qu£  aqua  de± 
fcendere  non  poteji  per  eofdem  illos  meatus^  per  quos  vapor 
afcendit,  quia  funt  nimk  angufii,  fed  aliquanfb  latiores  vias 
invenit^  m  intervallk  crujiarum,  five  corticum,  quibus  tota 
terra  exterior  confiata  eji,  qu£  vi£  ipfam  obliqui,  fecundum 
valliitm,  &  camporum  declivitatem,  deducunt.  Qu£  autem 
vi  altius  ufque  ad  montium  juga  aflurgunt  ?  An  quod  de- 
fcendere  nequeant?  Quiefcant  igitur,  &  loco  quocun- 
quc,  ubi  vis  caloris  deficiat,  fuae  gravitatis  vi  depreflfc  ma- 
neant.  An  quod  latiores  vias  invenerint  ?  At  fi  invene- 
rint,  quid  opus  eft,  utper  eafdemafcendant  ?  Aut  fiopus 
fit,  qu3  vi  mechanid,  eas  contra  Natura?  Indolem  fubire 
nitantur  ?  Si  quidem  latiores  invenerant  aut  rettas,  aut  de- 
clives,  qui  in  eas  ferantur  inteliigimus  5  at  cum  latiores  fur- 
fum  invenerit,  ut  per  eas,  five  rette,  five  oblique  afcen- 
dant,  folummodo  quod  invenerint,  folius  eft  Mechanici  di- 
cere.  Ubicunque  enim  vis  caloris  deficiat,  contra  omni- 
um  legum  Mechanicarum imperiumfit,  fi  vel  digitum  altius 
aflurgant,  cum  nulla  omnino  caufa  fit,  quae  attoHat,  & 
proprise  Gravitatis  Natura  caufa  fit,  quae  deprimat. 

Cur  vero  fontes  dulcefcant?  qnod  foU  aqu£  dulck  par- 
ticuU^  qn<e  tcnucs,  &  ficxiles  funt^  afcendant,  particuU  an- 
tcm  Salk,  cum  fmt  rigid*  ac  dur£,  nec  facile  in  vapores  mu- 
tari,  nec  nllo  modo  pcr  obliquos  Terr<e  meatus  tranftre  poffunt. 
At  bond  fide!  quifquarane  fibi  perfuadere  poffit,  Terraz 

X  x  3  meatus 


Epicuri  <&  Cartefti  Disp.  III. 

meatus  particufo  aqu*  tam  commode,  nifi  Inftituto,  ap- 
tari  potuifle  ?  Cum  enim  non  afcendant  particute  falinse, 
folummodo  quod  per  obliquos  meatus  tranfire  non  poffint, 
quam  admirabili  Providentise  arte  oblique  terebrari  viden- 
tur,  ut  aqueis  tranfitum  prabeant,  falinis  negent?  Innu- 
merabiles  funt  ubique  Terra  meatus,  quantd  itaque  Artis 
fubtilitateconcinnantur,  ut,  cum  particula?aque^9  &falinae 
mole  fua  tam  parum  difcrepent  (funt  enim  utraque  pra  ex- 
ilitatenullifenfuum  perceptioni  obnoxia?J  unx  tamprom- 
pte  vias,  fibi  fatis  patentes  inveniant,  alterae  vero,  pra?  viarum 
anguftid5femper  haereant.  Nefcio  an  quicquam  mirabiliusex- 
cogitari  poffit,quam  in  rebus  tam  exiguis  tanta  difcrepantia. 

Qu3  denique  vi  Mechanidl  nubes  in  Aera  tolluntur,  cum 
fint  particula?  aqueas  e  quibus  fiunt  aereis  graviores  >  Pra>- 
(ertim  juxta  Cartefianam  hypothefin^  qua  globuli  circa  Ter- 
ram  maxima  celeritate  in  gyrum  volvuntur,  qui  Corpora 
omnia,  fi  afcendere  conentur,  violentid  motus  in  terram 
rurfus  deturbarent.  At  cura  afcenderint,  qui  coha?rere 
poflent,  ciim  aer  ubique  globulorum  motibus  exagitetur, 
&  aqua  cum  adeo  flexilis,  &  lubrica  fit,  &  proinde  quam- 
plurimis  poris  fcateat,  copiam  aut  globulorum,  autmateriae 
fubtilis  femper  admiftam  habeat,  quorum  irrequieta  agita- 
tione  difcerpi  necefle  eflet.  Praefertim  cum  nullum  aliud 
unionk  principium  agnofcat  Cartefiw,  prseter  ipfam  rerum 
quietem,  qui  igitur  quoquo  modo  cohaerere  poffent,  qua» 
cum  fu3  natunl  lubricae  funt,  tum  magnis  tumultibus  ubique  g 
agitantur?  Atqui  poftremo  fi  coiverint,  qui  in  alto  fufpen- 
di  poflent,  ciim  quo  fublimior  fit  aer5  eo  quoque  tenuior 
eft,  &  propterea  minus  apta  ad  aquarum  moles  fuftcn- 
tandas,  validior  autem  corpora  gravia  ad  terram  depd- 
lere,  cum  eo  loci  vehementior  fit  globulorum  rotatio, 
qua  fola  gravia  omnia  in  terram  praecipitari  ipfe  fta- 
tuit. 

Sec  t.  XXXI.  Paucis  hifce,  qua>  e  Cartefw  attulimus, 
quam  impar  fit  phtinomenis  rerumfolvendis  mechamca  Phi- 
lofophia,  fatis  liquere  arbitror.  Innumera  quidem  aliaYunt 
quse  ex  inftituto  miflafeci,  quoniam  cuique  Leftori,  hxc 
monito,  ipfa  per  fe  facillime  occurrent  omnia.  Primum 

qucd 


Se c  t.  XXXL     Hypothefes  eyertuntur. 

quod  leges  Nutnr£,  quas  ipfe  finxit,  nullam  vim  habere  pof* 
fent,  nifi  quam  ab  ejufdem  Opifice  accepiffent.  Tum  de- 
inde,  quod  cum  eas  pro  libidine  fumpferit,  iis  fblis  nihil 
perficiar,  fed  contra  omnia,  aut  portentofb  quodam  ca- 
10,  autanili  vacui  horrore  abfolvat.  Proxime,  qudd  in 
cujufque  Ph&notncni  mechanifmo,  eos  ubique  fingat  cafus, 
quitumipfi  rerum  Natura?,  tum  aliis,  quos  ipfc  "alibi  co- 
aftus  fingit,  advcrfentur.  Poftremo  vero  quod,  ut  dixi, 
rerum  fblertiam  nequaquam  attigerit,  ut  etiamfi  phyficfc 
earum  rationes,  quas  ipfe  attulit,  cum  Natnr&  Phdtnonicnk 
confentirent  ("quanquam  plerseque,  ne  dicam  omnes,  pla- 
ne  diffenferintj  tamen,  fi  crafiiflima  ea  quseque  Phdtnowe- 
na^  qua?  pro  fubtilitate  fu&  attigit,  cum  iis  qux  in  Mundi 
noftri  folertia  jam  ante  capite  fuperiori  defcripfimus,  con- 
ferantur,  non  alia  videbuntur,  quam  fi  puerorum  aedificati- 
unculas  cum  accuratiffimfc  fabrefaftis  Jovk  CapHolini  a?di- 
bus  contulcrimus.  Et  quid  mirum  ?  Cum  non  h  militiS, 
fed  e  ludo,  &  pueritise  difciplin3,  ipfe  ad  Philofophiam  pro- 
feftus  fuiffe  videatur.  Qudd  fcilicet  experimcnta  omnia,- 
quibus  ad  Hjtpothefin  fuam  aut  ftabilicndam,  aut  ornan- 
dam  ufus  eft,  a  folis  puerorum  ludis,  &  exercitationibus 
attulerit.  Sic  primum  notitiam  de  elementorum  ortu,  aut 
a  globulis,  marmore5  feu  argilld  faftis,  aut  ceraforum  aci- 
nis,  quibus  utrifque  admodum  &  cxercentur,  &  deleftan- 
tur  pueri,  accepifle  vifuseft.  Iftorum  enim  tribus  non  plu- 
res  coire  pofTe  vidit,  neque  etiam  tam  arfte  coire,  quin 
in  medio  intervallum  triangulare  relinquant.  Atque  hinc 
duo  prima  Elementa  fafta  funt,  tertii  autem  ccrta  ratio 
nulla  cffe  poteft,  cum  forte  fieri,  ut  globulos  globulis  accu- 
mulari  contigerit,  quod  quoque,  cum  acinos  in  cavernulam 
quovis  acino  non  majorem  jaftare  folitus  eft,  didiciffe  vi- 
deatur.  Plerumque  enim  ifto  cafu,  priufquam  quis  vice- 
rit,  acinos  in  ejufmodi  cumulos  acervari  contingit,  qui  ma- 
culis.iftis  fimillimi  funt,  quarum  congerie  in  fideris  fiiper-  v 
ficie  colleft^,  ipfe  ipfum  fidus  labefaftari,  atque  in  Come-  1 
tam  aut  Planetam  mutari  voluit.  Ab  his  autem  initiis 
paulb  forte  aetate  proveftior,  cum  fe  fundarum  jaftu  dele- 
ftaret,  ad  mechanicas  motus  leges  profeftus  eft.  Nequc 
enim  aliis  fere,  experimentis,  ad  rationes  cum  motus,  tum 

lucis 


EpicUYt  <sr  Cartejii  Disp.III. 

lucis  explicandas,  uti  cogitavit,  quam  qua?  in  fundis  aut 
cannis,  five  (ut  appellat  ille^  canalibus  (quod  alterum 
inftrumentorum  genus  eft  inter  pueros  notiffimumj  ob- 
fervantur.  Tandem  vero  a  Pueritia  verfus  primam  ado- 
lefcentiam  aflurgens ,  fe  fluvialibus  exercitiis,  atque  pra?- 
fertim  natando  dele&are  coepit,  cum  vero  juvcnis  acerrimi 
ingenii  fuerit,  mox  in  fluminym  finibus,  locifque  omnibus 
flexuofis,  parvulos  quofdam  aquarum  Vortices  quotidie 
vidit,  atqueiniisminl  varietate  ftftucas,  aliafque  omnesle- 
viores  minutias  hinc  inde  pervagari  obfervavit.  Unde 
animum  ftatim  fubire  potuit  fidera,  cum  eorum  motus 
tam  mirabili,  atque  implex2  varietate  conficiantur,  fimili 
ratione  in  fuis  quseque  Vorticibus  circumferri.  Atquefic 
coeleftium  intervalla,  motus,  aliafque  omnes  rationes  fceli- 
citer  inveni(Te  fibi  aflentatus  eft,  atque  fe  affentatiunculd 
fuk  tandiu  immerfit,  donec  his  omnibus  rerum  tantarum 
obfervationibus  fatis  fe  inftru&um  putaret,  qui  in  (e  om- 
nem  rerum  naturam  fimili  qu2dam  ratione  explicare  fufci- 
.perct.  Atque  hinc  tandem  egregia  ifta  Philofophia  nata 
eft,  quam  tot  tamque  puerilibus  ineptiis  refertiflimam  effe 
demonftravimus.  Neque  profe&o  poftquam  ad  virilem 
setatem  perveniffet,  aut  qua?  experimenta  fecifle  aut  quas 
hypothefes  extruxifle  videtur,  nifi  qua*  de  magneticis,  & 
dioptriciscommentatus  eft}  atque  eorum  utroque  viril*N 
ter  admodum  fe  expediifle  fateor.  De  magnete  optimis 
experimentis  inftruftus,  omnia  illius  Phtnowena  acumine 
fedignodifieruit.  Atqui  vero  fi  ed  folerti^  fiat  vis  mag- 
netica,  qua  ipfc  eam  ra&am  efle  defcripfit ,  nihil  eft  in 
omni  aut  arte,  aut  natunl,  quod  pari  faftum  efle  videmus, 
ut  quidem,  fi  quod  fit  opus,  quod  Opificis  artem  indicare 
poteft,  nihil  eft,  quod  magis  id  poflit,  quam  Magnetis 
Attificium.  De  ifto  autem  fatis  fuperius  diftum  puto,  tum 
fumma  (olerti  t  conftitutum  fuifle,  tum  Cartefii  mechanid, 
nifi  qua?  eadem  artificiofa  fit,  confici  non  potuiffe.  In  D/- 
optrica  vero,  ut  alios  omnes,  ita  &  fe  ipfe  fuperavit,  ut  e- 
nim  de  fua  Luminis  explicatione  nihil  dicam,  quanquam  fit 
omnium,  quas  ha&enus  vidimus,  longe  &  elegantiflima,  8c 
verofimillima,  in  Oculorum  fabrica,  atque  ipfius  vifionis  ■ 
ratione  tam  multiplicem,  &  reconditam  artium  omnium 

mathe- 


Sect.XXXL      Hypothefes  eVertmtur. 

mathematicarum  pcritiam  inveftigavit,  ut  plane  non,  nifi 
ab  Artifice  quodam,  qui  idem  in  omnibus  Mathematico- 
rum  artibusfit  eruditiffimus,  fieri  potuiffe  demonftraverit. 
Si  itaque  ipfe  Cartejius  alios  omnes  Geometriae  gloria  vi- 
ciffe  putetur5  qudd  tot,  tamque  praeclaras  in  hac  un2  re 
rationes  geometricas  deprehenderit,  quanto  magis  acumine 
eum  antecelluiffe  putandum  eft,  qui  nullius  exemplo  do- 
ftus,  eas  primus  invenit,  atque  ad  earum  normam  rem  fieri 
accuratiffimfcprocuravit.  Ut  quidem'vix  illuftrius  Naturse 
Opificis  argumentum,  quam  fit  Cartefii  Dioptrice,  efTe  pu- 
tem.  Qjiod  quidem  facillimfc  cmifque,  qui  fit  mathema- 
tice  eruditus,  demonftrare  poflTet,  atque  utinam  aliquis 
demonftraret. 


DI  S- 


Sect.  I. 


DISPUTATIO  QUARTA. 

Alundum  neque  prorfus  infeftum,  neque  necef 
jitate  fattum ,  fed  folo  Opificts  confilio  ex^ 
truBum  fuijje  aemonfiratur. 

Se  C  T.  I.  fS&P6g*||Iim  vcro  Fortunam,  quam  Deam  fa- 
ciunt  Epicuret,  cuique  omnium  im- 
perium  &  regimen  fummiferunt,  a 
fummd  rerum  dejecerimus,  fupereft 
jam  durior  fatalis  neceffitatis  domi- 
natio  5  cujus  jugum  acerbiflimum  nifi  excutiamus,  omni- 
bus  nihilominus  fempiterna  fervitus  fervienda  eft.  Cum 
nemini  quicquam  agere  licebit,  nifi  quod  aeterna  vi  &  ne- 
ceffitate  coaftus  agat,  quo  non  modo  tollitur  omnis  ho- 
minum  libertas,  atque  ea  fublat^,  fides->  pietas,  &  juftitia: 
Qua?  enim  in  machind  virtutis  ratio  cfle  poteft  ?  Sed  etiam 
Optimae  Numinis  Providentia?  poteftas  &  imperium  abro- 
gatur.  Quo  quid  poteft  humanogeneri  tetrius  aut  acer- 
biusaccidere?  Qua?  tanta  calamitas,  tanta  vitae  defperatio 
evenire,  cura  hac  una  re  ja&a  fint  omnia  noftra  felicitatis 
fundamenta,  quod  optimas  8c  (anftiffimae  Providentia?  nos 
charos  &  dileftos  efle  putemus.  Qu2  animi  fiducii  deje&i 
in  fummam  rerum  omnium  defperationem  prascipitaraur. 
Cum  inania  effe  haec  omnia  experti  fentiamus,  neque  im- 
pofterum  meliora  expe&cmus.  Ut  itaque  tum  nos  ipfos 
h  tam  vili  quadrupedum  conditione  in  hominum  jura  & 
libertates  vindicemus  ;  tum  in  optimi  Numinis  dominatum 
rerumfummam,  noftrique  praefertim  curam  voveamus,  om- 
nibus  viribus  enitendum  eft,  ut  tam  foeda,  tam  immanis, 
tam  intolerabihs  Tyrannis  deleatur.  Idque  eo  magisquod 
fint,  iique  non  prorfus  rudes,  qui,  cum  de  Foriuna  deviftl 
triumphaverint  a  de  viftoriii  in  Fatum  defperandum  efle 

Y  y  2  cen~ 


Mundum  neque  infeilum  fuijfe,     Disp.  IV. 

cenfeant.  Atque  equidem  non  diffiteor  plerofque,  qui 
prselium  inierunt,  tam  inconfiderate  congreflos  fuifle,  ut, 
fi  ipfi  non  plane  vifti  fint,  eo  tamen  exitu  quem  vellent  tur- 
piter  cecidiffe  videantur.  Multa  enim  multis  an  potuerit 
Mundus  ab  otnni  iEternitate  extitifie  difputantur.  Et  qui 
potuifie  aiunt,  omnem  de  Numinis  exiftenti^  certitudinem 
fublatam  effe  arbitrantur.  Quid  enim  inquiunt  Caus^  opus 
eft,  fi  femperfuerit?  &  quis,  fi  nulla  fit  rerum  Caula,  Deus 
effe  poteft  ?  Qua  in  fententia  funt  SchoU  Peripatetk*  qui- 
dam  recentiores ,  qui  nihil  aliud,  ut  tollatur  Deus,  quam 
Mundi  jEternitatem  poftulandam  efie  putant.  Et  qui  con- 
tra  difputare  folent,  nifi  fempiternum  effe  non  potuiffe  de- 
monftrent,  ipfi  nihil  proficere  fe  quoque  putant.  Atque 
adeo  incauti  admodum  in  locum  nimis  lubricum  &  ambi- 
guum  omne  difputationis  momentum  detulerunt:  Ut  fi 
Mundus  quoquo  modo  femper  effe  potuerit,  vincant  A- 
thei  5  &  nifi  non  potuiffe  demonftraverint,  caufam  non  ob- 
tineant  ipfi.  Quis  enim  certum  &  comprehenfum  habere 
poffit,  quin  ab  asterno  Mundus  fieri  potuiffet,  cum  poffe 
effe  nunquam  cseperit,  at  fi  nunquam  efle  pofle  c#pit,  (em- 
per  effe  potuiflet,  &  fi  femper  ab  omni  iEternitate  >  Nc- 
que  enim  quis  dubitare  poteft  Mundum,  priufquam  fa&us 
fuerit,  fieri  potuiffe:  Si  itaque  quodvis  duiationis  mo- 
mentum,  quod  illius  Ortum  anteceffit,  fumpferit,  eo  efle 
poffe  coepifle  non  dicet  5  aut  fi  dixerit,  momento,  quod 
proxime  deceffit,  fieri  non  potuiffe  quoque  dicendum  eft. 
Quis  verd  in  difputando  tam  contumax  &  importunus  effe 
poffit,  ut  Mundum,  qui  priori  momento  impoffibilis  fuit, 
pofteriori ,  quod  proxime  fecutum  eft,  poffibile  effe  coe- 
piffe  dicat  ?  Denique  fi  Deus  poffe  efficere  nunquam  coepit, 
certe  iple  Mundus  nunquam  coepit  effici  potuifle.  Sophi- 
fticae  itaque  &  fallaces  funt  conclufiunculae,  quas  in  terum 
aeternitatem  contorquent  Scholajlici,  cum  nihil  magis  per- 
fpicuum  effe  poffit  quam  Mundum  poffe  efle  nunquam  cse- 
piffe,  e  quo  plane  fequitur  femper  efle  potuiffe,  &  fi 
potuerit,  folius  eft  otio,  literis,  &  feipfo  abutentis  rati- 
unculis  quibufcunque  aculetis  &  Metaphyficis  contra  pug- 
nare. 


Sect. 


Sect.IL     neque  ex  necefitate  procreatum. 


Sect.  II.  Nobis  vero  cum  totam  difputationem  ad- 
verfus  Atheosomnesinunicum  locum  de  rerum  fitnbus de- 
duxerimus,  perinde  eft  rerum  Univerfitatem  fempiter- 
nam  an  aliquando  inchoatam  efle  afleruerint.  Cum  uno  ifto 
ab  omnibus  rerum  commoditatibus  argumento,  nullis  om- 
nino  Qwfis  phyficis  fed  folo  Opificis  confilio  aut  effe  aut 
effici  potuiffe  demonftrationem  confecerimus.  Quo  con- 
fefto  univerfali  ratione  contra  omnesconclufum  eft,  tam  eos 
qui  Fortun^  quam  qui  Fato  extitifle  arbitiantur.  Neque 
enim  cum  utrifque  quicquam  difputatur,  nifi  an  continu- 
ata  ifta  rerum  omnium  cognatio  atque  admirabilis  earun- 
demutilitas  fola  materii  extituTe  potuerint}  an  porro  de- 
fideretur  caufa  mentis  &  confilii  compos,  quas  tot  tantaf- 
que  rerumtam  variarum  cognationes  &  utilitates  compa- 
raverit.  Atque  igitur  de  utroque  fatis  jam  ante  conclufi- 
mus,  primumMundumfineOpifice  eflfe  non  potuifle,  quod 
caufts  fhyfick  e£  ordinis  ratione,  qu2  fabricatur,  fabricari 
non  potiierat.  Deinde  cum  in  omni  ejufdem  ordine  fum- 
ma  fit  commoditatis  ratio,  ab  Opifice  quodam  qui  in  eo 
condendo  ad  eandem  refpexit  extruftum  f uifle.  Poftremo 
cum  nulla  fit  ordinis  ratio  nifi  unica  ifta  commoditatis  ra- 
tio,  hinc  plan£  confe&a  eft  demonftratio  Mundum  non  mo- 
do  ab  Opifice  extruftum  ciTe,  fed  a  folo  Opifice  extrui 
potuifle. 

Primum  itaque  cum  Mundi  partes  alias  ahis  quafi  contig- 
natione  qu2dam  fecum  cohserere  &  confpirare  viderimus, 
qu3  brutse  materiae  vi  tam  admirabilis  tantarum  molium  fy  m- 
metria  extruatur  interrogamus  ?  Qyi  Terra  locum  &  fitum 
quem  tenet  na&a  fit?  Qua  vitenuiaere  fufpenfa  teneatur? 
Quafympathi^  partes  omnes  undique  toti  coha?rere  confen- 
tiant  ?  Quamobrem  a  contrariis  regionibus  in  eundem  lo- 
cumfemper  nitantur?  Curcertoa  Solis  ambitu  intervallo 
collocetur  ?  Quid  five  Terrae  five  Soli  motum  omnino  de- 
derit  ?  Quid  circa  Axem  fuum,  diurnum  ?  Quid  circa 
magni  Orbis  ambitum  annuum  ?  Quamobrem  per  iEquato- 
rem?  Quamobrem  intra  Zodiacum?  Quamobrem  curfu 
fpirali  ?  Quamobrem  tanta  sequabilitate  ?  Quid  Coelum  a 
Terra  fecreverit?  Quid  Terram  ab  Aqu2  ?  QuidAquam 

Y  y  3  tanta 


Mundum  nequeinfeBum  fuiffe,     Disp.  IV. 

tant^  conftantia  xftuare  ?  Quid  Sale  condiri  fecerit  >  Quid 
denique  vi  perpetu3  in  montium  cacumina  atque  iEtheris 
fublimitatem  fuftulerit?  Quorumomnium  an  quse  fit  comrao- 
ditas  hic  nondum  inquiro  5  folum  fcire  aveo,  qui  quoquo 
modo  folius  materias  facultatibus  evenire  aut  exiftere  po- 
tuillent.  Atque  igitur  cum  de  omnibus  fuperius  com- 
probaverim,  non  folis  materice  viribus  effici  potuiffe,  St 
de  plerifque  contra  naturales  ipfius  facultates  fafta  fuil- 
fe,  ifta  folum  ratione  contra  omnes  Caufam  quandam 
efFe&ricem  efTe  a  materia  diverfam  demonftratur. 

Cum  vero  in  omnibus  una  commoditatis  ratio  habeatur. 
CumTerra  tam  opportunuma  Sole  tum  longitudinis  tum 
Jatitudinis  intervallura  habuerit ,  ut  in  omni  immenfitate 
opportunius  nullum  habere  pollet.    Cum  omnes  ipfius  par- 
tes  tam  admirabili  Archite&urae  ratione  fecum  confpirent^ 
ut  omnem  Archite&orum  lolertiam  artis  fubtilitate  longe 
fuperavcrit.    Cum  in  maximam  rerum  utilitatem  omnis 
motus  folaris  ratio  inftituatur  :  quod  incredibili  ifto  rap- 
tus  diurni  circuitu  conficiantur  no&ium  dierumque  oppor- 
tunitatess  quod  annuo  ifto  per  ^Equatorem  ,  intra  Zo- 
diacum  line3  fpirali  utiliffimse  fiant,  (&  fine  quibus  omnis 
terrarum  Orbis  interiretj  seftatis  hyemifque  viciffitudines: 
quod  incredibili  celeritate  aeris  interventu  caloris  lucifque 
radii  ab  eodem  ad  ufque  Terram  defcrantur.    Cum  multi- 
plici  utilitate  Terrae  globus  contra  leges  mechanicas  extrua- 
tur,  quod  unum  globum  conftituerint  Terra  &  Aquay 
quod  diverfas  ejufdem  partcs  occupaverint  3  quod  omnis 
aquarum  moles,'  levior  cum  fit,  Terram  non  undique  ope- 
ruerit  5  quod  in  Oceani  lacunis  contineatur  5  quod  Ocea- 
nus  altis  litoribus  terminetur  5  quod  aeftu  &  fale  a  putredine 
confervetur  5  quod  denique  ex  eodem  aquae  dulces  in  om- 
nium  rerum  falutem  contra  vim  Natura?  in  altum  tollan- 
tur.    Tot  tantarumque  utilitatum  caufam  cum  quaerimus, 
quicquamne  intereft,  modo  abfit  fapientia?  Eam  enim 
quocunque  nomine  five  Fortuna?  five  Fati  appellaverint^ 
cum  nil  aliud  nifi  materia  effe  poflit,  id  unumeft  quod  ab 
initio  quaefivimus,  cum  in  omni  Mundores  tamdiverfas  in 
ordinem  confpirare,  tam  conftantes  vices  obire,  tant2  de- 
mum  utilitate  Gbi  invicem  infervire  videamus,  qui  ifta  om- 


Sect.  III.    neque  ex  necefsitate procreatum. 

nia  a  Caus2  bruta  nihilque  intelligente  proficilci  credentas  > 
Atque  igitur  ut  priori  conclufione  Univerfiim  non  fo!2 
materia  extitiffe  obtinui,  ita  h2c  Caufam  iftam  alteram,  quae 
a  Materia  diverfa  eft,  fapientiflimam  efle  comprobavi.  Qua 
dilputandi  ratione  neque  cafu  neque  neceflitate  neque  alii 
cxci  &  bruta  quacunque  via  extitifle  efficitur,  qu6d  non 
nifi  confilio  fieri  aut  omnino  cfle  comprobetur.  Et  prop- 
terea  fempiternum  non  effe,  quoniam  effe  non  potuit  pro- 
bare  nolumus,  fed  infe&um  non  fuiffe  quod  optimo  confi- 
Ho  faftum  fuiffe  demonftraverimus.  Jun&is  autem  &  col- 
le&is  utriulque  Argumenti  copiis,  tum  nihil  Caufis  phyfuis 
&  naturalibus  fieri  pofle,  tum  omnia  fummi  Providentia 
fa&a  fuifle,  an  non  fatis  conclufum  eft  Mundum  non  modo 
ed  faftum  fuiffe,  fed  &  ci  foli  fieri  potuiffe? 

Sect.  III.  Cum  vero  tam  facra  tamque  Religiofa 
apud  plerofque  femper  fuerit  Ariflotelk  Authoritas,  ut  ci 
fo\i  Mundi  iEternitatem,  cujus  praecipuus  ipfe  celebratur 
Patronus,  fatis  defenfam  &  propugnatam  effe  arbitrentur. 
Poftulat  caufe,  quam  fufcepimus,  defenfio,  tum  ut  quid 
ipfecenfuit  dicamus,  ne  fi  plane  inimpia  fententia  fuerit, 
fua?  Authoritatis  exiftimatio  nimium  ponderis  &  momenti 
haberet :  tum  ut  a  dogmatis  quibus  impietatis  difcipli- 
nam  extruxit,  quaeque  incautos  atque  imperitos  induxe- 
runt,  ut  fan&iflimas  reftae  rationis  leges  proderent,  im- 
pofterum  caveri  moneamus.  Prsefertim  cum  tantum  ubi- 
que  hujus  difciplina  valuit,  ut  ipfum  Terrarum  Orbem  ip- 
fe  Philofophorum  (olus  una  cum  difcipulo  fuo  viciffe  vide- 
atur.  Dum  cnim  alii  aliarum  Seftarum  principes  Athcnis 
aut  nonnunquam  Rom£,  aut  paucis fortafie Gr<£ci<e&Lltali£ 
vicis  regnaverunt :  ipfe  omnibus  populis  atque  nationibus 
nefcio  quo  fato  cum  fumma  &  pcne  divina  Authoritate  im- 
peravit.  Atque  potiflimum  per  Enropam  aliquot  jam  (c- 
eula  ita  viguit,  ut  tanquam  nulli  alii  unquam  fuiffcnt,  fo- 
lus  ipfe  Ploilofophus  audiret.  Neque  id  tantum  fed  &  quafi 
omnis  Veritatis  unus  Inventor  &  Author  f uiffet,  Theologi 
uno  confenfu  omnes  omnia  illius  Authoritati  tribuerunt. 
Quo  demum  contigit,  ut  a  ma  joribus  noftris  fatalem  &  car- 
cam  quandam  Theologiam  ipfis  Impietatis  decretis  funda- 

tar» 


4  5  6  Mundutn  neque  infeftum  fuijje,     Disp.  IV. 

tam&  extru&am  acceperimus.  Hunc  ergo  cum  non  mo- 
do  impietatem  docuit,  fed  8c  ipfam  pietatem  corrupit,  im- 
primis  tollendum  efle  puto.  Qiianquam  illius  fraudem 
aperiri  quam  redargui  utilius  videatur,  cum  null2  ali2 
ratione  nocere  poffit,  nifi  quod  non  intelligatur.  Prafer- 
tim  cum  idem  quod  de  Veneficis  quibufdam  vulgo  fertur, 
feciffe  vifus  fit,  qui  fcilicet  malis  atque  ut  aiunt  atris  Arti- 
bus  utentes,  alios,  ne  ipfi  in  criminis  fufpicionem  veniant, 
diligenter  accuftrefolent:  Atque  adeo  quidem  Arijloteles 
cum  teterrimam  Impietatis  rationem  in  animo  habuiffe  fe 
noverit,  in  alios  e2  causa,  quos  infontes  effe  novit,  magno 
animiardore  exarfiffe  fimulavit.  Quibus  clamoribus,  qui- 
bus  jurgiis,  quibus  reprehenfionibus  Phyficos  veteres  ubi- 
que  perfecutus  eft,  folum  quod  praetermilsi  CausH  Ejfitfri- 
ce  omnia  fol^Materi^  perfeciffent?  Atque  eosea  diligenti^ 
ubique  de  hac  culpa  reprehendit,  quafi  omnibus  perluafum 
efie  vellet  fe  hac  un3  ratione  utNaturaeNumen  prseficeret, 
ad  Philofophiam  tra&andamindu&umfuifie.  Qu3  quidem 
aftuti;!,  quanquam  omnium  fortafle  nemo  animo  tam  male- 
volo  bellum  omni  Numini  indixerit,  tamen,  etiam  apud 
do&iores  quofque  ab  ipsa  criminis  fufpicione  plerunque  e- 
lapfus  cft.  Quanquam  enim  fint,  qui  quod  Mundum  fem- 
piternum  effe  docuerit,  accufandum  effe  putant,  male  ta- 
men  conclufum  efle  diximus,  cum  ipfe  idem  quod  Pythago- 
ras,  quod  Plato^  quod  alii  complures,  qui  cum  primis 
Deum  ctfe  crediderunt,  cenfere  potuiflet,  Mundum  feilicet 
ab  seternis  fieculis  &ftura  fuifle  aut  (altem  fieri  potuifle. 
Cum  veronon  modo  fempiternum  &  nullius  unquam  con- 
filio  fafrum  ubique  &  acerrime  difputaverit,  quid  qu^efo 
efle  potuit,  quod  tantum  induftriae  in  ea  causd  poneret,  nifi 
ut  nullum  illius  Authorem,  nullum  Archite&um  fuifle  ef- 
ficeret.  Atque  hinc  fibi  tantopere  in  hac,  prse  aliis  om- 
nibus,  opinione  placuit,  utilliusInventione,maximegloric- 
Dc  Coelo  I.  i.  tur.  Quanquam  enim  ante  eum  alii  Mundi  aeternitatem  af- 
c.  io.  feruiflent,  eos  tamen  omnes  ipfe  ed  de  causd  acri\ter  repre- 
hendit,  quod  genitum  quoque  fiiiffe  dicerent.  lit  certe 
primus  fit,  qui  Mundum  ita  aeternum  effe  dixit,  ut  infe- 
ftum  &  ingenitum  fuiffe  dicat.  Atque  adeo  etiamfi  ifti 
Archite&ricera  Mundi  Caulara  nequaquara  fuftulerunt, 

quod 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  VI.     ncque  ex  necefsitate  procreatum. 

quod  ab  seternis  feculis  fa&um  fuiffe  putaverint,  ifte  ta- 
men  plane  fuftulit,  cum  ut  omnino  quavis  Numinis  opcra 
aut  Providentia  unquam  fieret,  vir  imperiofus  ferre  nolu- 
erit.  Novi  equidem  inter  Pjthagoric<e  SchoU  difcipulos, 
magni  nominis  Lucamtm  OceUum  haberi,  quem  Arijiotelem 
Tegille,  atque  ab  eo  hanc  Opinionem  fuffuratum  fuifle  fta- 
tuunt  eruditi.  At  vereor  ne  fifro  &  perfonato  Authore  ni- 
mium  fibi  illuferint,  cum  non  tantam  Antiquitatem  ifte  Ocelli 
libellus  fapuifle,  fed  potius  ex  ipfius  Arijiotelis  libris  ex- 
criptus  fuille  videatur.  Ne  enim  quicquam  de  illius  fermo- 
nedicam,  non  antiqud  ifta  Dorica  lingua,  qua  quieidem 
coaevi  fuere,  potiflimum  Italia  Oriundi,  Architas  Tarentius 
8c  Timxus  Locrus  fcripferunt,  fed  politiori  Atticorum  fer- 
monc,  qualem  longo  poft  tempore  confecuti  f uere.  Nempe 
quod  Sc  Attica  &  Dorica  lingua'  legatur  libellus,  utr2  vero 
primum  fcriptus  fit  nefcire  me  fateor.  An  itaque  cum  Do- 
rica,  iftum,  ficut  &  multos  alios,  ut  feculo  accommoden- 
tur,  in  Atticorum  iftam,  qu3  artas  politior  utebatur,  poft- 
modum  verterunt  :  an  cum  Attica,  ut  eidem  vetuftatis  Au- 
thoritatem  afferrent,  in  obfoletam  Dorum  orationem  mu- 
tare  conati  funt,  nihil  ipfe  definio  fed  tritick  judicandum 
permitto.  Si  vero  ipfum  Libri  argumentum  &  tra&andi 
rationem  fpe&emus,  primum  quid  quod  phyficis  quibufdani 
vocabulis  ufus  fit,  quorum  Arijloteles  inventor  &  archi- 
teftusperhibetur,  cujufmodi  vocem  Antipcrijiafis  effe  aiunt, 
quce  in  antiquiorum  nullo,  ne  quidem  Platone  reperitur. 
An  vero  mirum  non  fit,  cum  OceUus  Arijiotelem  tamlonge 
astate  anteceflerit,  eum  omnium  fcriptorum  folum  id  ver- 
bum  novifTe,  neque  quidem  folum  novit,  fed  ut  notum, 
ufitatum,  &  vulgare  attulit.  Atque  fane  totum  Argumcn- 
tumperipateticumeft,  &  prorfus  peripatetico  more  trada* 
tum,  ut  nihil  aliud  quam  Peripateticae  Phyfiologia?  Epito- 
me  videatur.  Potiflimum  cum  de  Elementorum  mutati- 
onc,  &  Qualitatum,  tum  principum,  tum  ex  iis  ortarum 
varietate,  ad  ufque  fexdecim  familias  tra&avcrit :  quan- 
quamenim  quatuor  elementa  plerunque  admifere  Veteres, 
de  varia  tamen  illorum  tranfmutatione,  longdque  qualita- 
tum,  quse  inde  nafcuntur,  profapia  Arijioteles  primus  tam 
accurate  dixiflevifuseft.    Propterea  cum  OceUus  ipfo  ac- 

Z  z  curatius, 


Mundum  neque  infeHtim  fuiffi,     Disp.  IV* 

curatius,  earum  familias  enumeraverit,  an  non  vero  fimi- 
lius  videatur,  eum  ab  Arifiotele  quam  ab  eo  Arifiotelem  mu- 
tuatum  fuifle  ?  Denique  cum  hunc  Authorem  nihil  Pjtha- 
goreum  fapere,  (quippe  &  abfque  numeris  philofophatur) 
Peripatifmum  verd  non  modo  fapere  fed  &  redolere  videa- 
mus,  cur  quaefo  non  e  Pythagor<e  fed  Arifioteljs  fchola  pro- 
diifle  dubitemus  ?  Et  mcchercle  fi  quis  Tim£um  Locrutft 
aut  quemvis  alium,  qui  ad  pofteros  venit,  Pythagoricct  Scho- 
U  Philofophum  confuluerit,  ncfcio  an  quenquam  abeo- 
rum  difciplina  magis  alienum ,  quam  fit  ipfe  Occllus^  re- 
pererit:  Si  vero  peripateticam  philofophiam  vel  quidem 
leviflime  infpexerit,  ftatim  faflurum  fcio  neminem  unquam 
accuratiorem  ejufdcm  Epitomen  confecifle.    An  vero  Ari- 
fiotelcs  Ocelio,  an  Occllus  Arificteli  pneiverir,  pugnare  nolo 
neque  equidem  curo,  mihi  fitis  cft  Arifiotclcm,  five  fuse 
fententia?  Author  fuerit,  five  ab  aliis  fumpferit,eam  nuM  alia 
catt$3,  quam  ut  Deum  omnemque  ejufdem  cultum  tolleret, 
iiimpfiftc.    Si  enim  Mundus  nulio  unquam  confilio  faftus 
fuerit,  nullum  Opificem  habuit,  &  fi  nullus  fit  illius  Opi- 
fex,  nequeDcus  crit.    Quid  enim  aliud  Dei  nomineintel- 
ligcre  poflumus  qBam  praeftantem  quandam  xternamque 
Naturam,  quae  Mundum  primum  condidit  fempcrque  re- 
git?  Si  itaque  iftiufmodi  nihil  effe  exiftimaverit  Philofo- 
fhus,  quos  prseterea  agnovit  Deos,  folum  ut  Epicurus  jo- 
candi  caus.i  induxit.  Cum  cnim  Argumenta  omnia  a  Mundi 
pulchritudine  rerumque  ordine  fiiftulerit,  qua*  fola  Deum 
effe  confiteri  cogunt,  fi  quem  efTe  dixerit,  dixit,  ne  Athe- 
vienfibus  fecundam  occafionem  fceleris  in  Fhilofophiam  per- 
petrandi  daret,quale  prius  in  Sjcratem  perpetraverant.  Qua 
de  causa  in  vitse  periculum  vcniflc,  atque  Athcnis  difcedere 
coafrus  efle  fertur,  tum  quod  Religionis  facris  illuferit  £c 
Meretriculae  fiias  iifdem  ceremoniis  facrificaverir,  quibus 
Athcnienfcs  Eleuftni<e  Cercri  facerc  folebant  :  tum  qu,6d 
impia  dogmata  docuerit,  Deum  (cilicet  humana  non  cura- 
re,  p.eces  ck  facrificia  nihil  prodeflb,  &  hujufmodi  alia 
qua^omnem  Numinis  Providentiam  tollunt,  quod  fi  qiiis 
fccerit,  Deum  cfle  dicat  an  neget  nihil  rcferre  diximus. 
Nifi  enim  fit  Mundi  noftri  fummus  Reftor  &  Dominus, 
nullum  nobis  Numen  erit,  &  fi  qui  procul  a  rebus  noftris 

femo- 


Sect.  IV.    neque  ex  nccefsitate  procreatum. 

femotus  fit  Deus,  a  nobis  cultum  aut  obfequium  (fine  quo 
omnis  cultus  nil  nifi  fifra  &#fimulata  pietatis  fpecies  elle 
poteft)  magismereri  nequit,  quam  fi  nufquam  omninofu- 
iffet 

Sect.  IV.  Cum  veio  illius  Philofophia?  impietatem 
ipfi  eruditi  non  admodum  intellexcrint,  quod  quanquam 
in  Phyficis  rcrum  Naturam  efie  omnino  fa&am  apertiflime 
negaverit,inMetaphyfic".b  umen  a  fummo  Deo  produdlam 
fuitfe  conftantiflime  diccre  v':deatur,  quid  revera  ccnfuerit, 
fi  inveftigaverim  opera?  prctium,  mefa&urum  puto.  Quan- 
quam  profe&o  fententiam  fuam  tam  aperte  in  utrifque  ex- 
pofuit,  ut  non  tam  mirari  quam  pene  ftupere  me  fatear, 
doftiflimos  quofque  viros  quid  vclit  nondum  efle  confecu- 
tos.  Neque  quidem  in  divinis  iftis  (ut  habentur)  Metaphy- 
ficorum  libris  mentem  fuam  obfcurius  aperuit,  nifi  quod 
"cum  eos  non  perfecerat,  confufius  difputaverit.  Si  vero 
poft  libros  phyficos  legerimus,  in  iis  aperte  fatis  ornnem 
Numinis  divini  cultum  atque  omnia  Religionis  fundamenta 
labefadari  intelligemus.  In  Phyfick  enim  non  modo  ipfam 
de  Primo  Motore  difputationem  accuratius  &  uberius  ex- 
pofuit,  fed  inde  quoque  fua  fibi  in  Mctaphyftcis  argumen- 
tationis  principia  depopofcit.  Qiiid  itaque  magnus  ifte 
Sapienti^  Aqmla  (fic  enim  Athenienfis  Noftua  habetur) 
de  Naturadivina  viderit,  ex  utrifque  collatis  optime  difce- 
mus,  imprimis  autem  e  Phyficowmo&wo,  6c  Mctaphyfico. 
rum  decimo  quarto. 

In  Phyficis  ergo  omnem  Natura?  vim  &  rationem  ab  hoc  L.  3. 
uno  principio  ubique  duxit,  Motum  neceflario  femper  fuiiie 
femperque  fore ,  eumque  efie  Naturse  vitam  eamque  im- 
mortalem  }  Natura  omnia  fieri,  eam  autem  non  Mcntem 
cfle  (tanquamenim  caufas  divcrfas  fepius  diftinxit,)  fed 
fohl  rerum  materia  &  forma  conftare,  eafque  ad  Naturam 
ut  ad  ftatuam  a?s  &  ams  figuram  fe  habere,  Natnr£  ita- 
que  nomine,  qua  omnia  confici  voluit,  folam  Mechanicam 
rerum  ipfarum  neccffitatem  intellexit.  Ut  autem  motum  C. 
fempiternum  fuifle  necefle  eft,  ita  quoque  nihil  fe  movere 
pofic,  fed  quicquid  movetur  ab  alio  moveri,-  ficut  enim 
quae  vi  moventur,  motu  extrinfecus  impreflb  moventur, 

Z  z  2  ita 


Mundumneque  mfeBum  fuijfe,  Disp.1V. 

ita  qux  naturii,  ut  gravia  &  levia,  non  a  fe,  fed  a  causa, 
qux  genuit,  atque  adeo  gignendo  motum  propagavit, 
moveri  dicendum  eft.  Ipfum  igitur  Primum  Motorem  ne- 
que  a  fe  neque  ab  alio  moveri  pofle  :  fed  &  movere  &  im- 
mobilem  cfle.  Eum  autem,  cum  fit  motus  aeternitas,  efle 
fempiternum,  atquc  cum  una  tantum  fit  illis  continuatio, 
5'  unum.  Primum  ergo  motum  efie  continuum,  eumquc, 
cum  nullus  alius  continuus  effe  poffit,  in  orbem.  Hinc 
coeleftium  circuitus,  atque  indc  infcriorum  omnium  ortus 
&  interitus.  Quibus  perfpicuum  eft  fblis  naturalibus  re- 
rum  facultatibus,  quibus  ad  fuas  quseque  agendi  vias  com- 
parantur  (cujufmodi  funt  in  coelcftibus  motus,  ininferiori- 
bus  gravitas  &  levitas)  eum  omnia  confeciffe.  Cum  vero 
iftas  a  nullo  Caufe  Prim<e  confilio  acceptas  fed  fempiterna 
caufarum  fcrie  in  rem  quamque  dedudtas  effe  velit,  folam 
Mcchanicam  Nuturam  ponere  ftatuebat.  Hujus  autemto- 
tius  vim  &  ordinem  fic  porroin  Metaphyfick  fine  quayis  Nu- 
minis  Providentia  fabricare  pergit.  Plura  ab  omni  iEter- 
tate  fuifle  ftatuit,  primum  Deum,  qui  ipfe  fit  immobilis, 

ovfjcfle(3mys,  vavZp&s  tt,v  /b^hw,  <£  dLlohov  £  \u>cw  xivrnnv  ojh^lp 
yjivvjJJevov  aLrcLy-M)  ^zoi  /ct©-  Tuveukvuf  <£  to  ^pTOV  XiVbP  ccyuvVTW 
?/)  qgW  ctfTD,  <&  tLuu  dioSov  M"n<nv  -im  dioHv  YAvet&zu,  <&  t&u 
fjuav  Jp'  ivcs'  Principium  acnrumprimum  cum  (ut  jam  ante 
di&um  erat)  fit  tum  per  fc  tum  per  accidens,  immobile,  movens 
autem  primo, '  fempitcrno  &  uno  motu  :  Cum  etiam  quod  mo~ 
vetur,  nccejje  fit  ab  aliquo  moveri,  primum  movens  immobile  pcr 
feejfe,  ab  *terno  quodam  motummovcri  tternum,  &  fimplicem 
ab  uno.  Poft  primum  hunc  immobilem  motorem  alias  quaf- 
dam  fubftantias  efTe  voluit,  qu;e  ab  ipfo  mot#  inferiorumor- 
bium  motibus  praeflcnt.  'O^jjmv  $  tUZ  tS^vt©*  tLu 
cc^riv  (pO£ccv,  riv  vur&tv  (pccfjjiv  tUaj  ^j^tyw  iomv  <£  ccyavy)to>,  aMcw 
<J>o£as  tocst^S  'irkWTOdV  oLiSins  ccvctym  <£  tvtwv  Iy&jk  rfficpoy!)'/ 
VTcl-uvriTti  <n  iuvcL8uj  vjtt  dvT^  (£  cuSi»  ^otoa9  Cum  autcm  vid,- 
amus  pr&ter  fimplicem  totius  latiomm,  quam  primam  fubjianti- 
am&immobilem  movere  dicimuf^  c<etcras  quoque  lationes  qu<e 
errantium  funt  ttcrnas,  necejje  eji  igitur  harum  quoque  lationum 
mamquamque fibjiantia  <eterna  &  per  fe  immobili-moveri.  Ciim 
autem  prima  ifta  fubftantia  orbes  coeleftes  nonimnediate 

moveat, 


Car;9. 


S  e  c  T.  VI.     mque  ex  necepttate  procreatum.  3  7 1 

movcat,  ergo  pra?ter  eam  alias  quoque  a  materii  fepara- 
tas,  cafque  tot  quot  funt  orbes  effe  definivit.  Poftremo  [-4* 
Materiam  attulit,  cujus  pars  altera  mutabilis,  altera  muta- 
tionisexpers,  hscqus  fupra,  ifta  quas  infra  Lunam  collo- 
catur.  Cum  vero  Primum  Motorem  immobilem  efle  fta- 
tuerit,  quemadmodum  cxtera  omnia  movere  poffit  ipfe 
immotus,  fic  explicandum  putat.  Ku«  $  w&  «re  opex<ror  <fc 
*>  voniov  wm,  «  wrafrtror,  &c.  eo  rcodo  movere,  quo  ap- 
tibile  aut  intelligibile,  qux  appetitum  8c  tntellecium  tta 
movent,  ut  ipfa  interim  non  moveantur.  Sic  Deum,  cum 
fummum  Intelligibile,  fimul  Sc  optimum  Sc  pulchetnmum 
fe  efie  noverit,  fempiterni  fuiipfius  contemplattone  totum 
occupari,  adeo  ut  demum  nihil  aliud  ipfe  faenr,  quam 
fua  ipfius  contemplatio.  "Ek  «J  «w  w  *        <«"*>  ™™ 

««,  3  atto'  *m&*w  S\*.<pye<  lt,  n  gsA»,  w«r  n>  *o^r  » 
TvvJr  5  *  <S  <*n>in>r  hswoZ&zy  er/«r  5  S^r  vontw,  ok  <m 
Q«om™  <£  -n^wWror  vo«,  <c«  ^TO/3aM«-  6to  Alew  Bve 
InteUeUio  (it  ejus  Natura,  quid  mteUigit?  aut  emm  ipftjeip- 
fam  ant  altquid  aliud^  quod  ft  a!iud,aut  idemfemper  Mtt  dtvcr- 
titrum  autem  difiert  aliqnid  autnihil,  inteUtgere  bonum 
vel  quodcunque  contingit?  Vel  abfurdum  non  eji  de  qutbuj- 
dam  vel  quidem  cogitare?  Mamfejium  itaque  eji  tUud  qmd 
inteUigit  divinifftmum  bonorabilijjimumque  ejje  nequemutart. 
Nempe  qui  Gtipfe  fua  ipGus  aserna  intelkato,  nthtlque 
omnino  extra  fe  intelligere  poffit,  ne  altoqut  mutaretur. 
Hujusautem,  quem  maxime  fufpiciebant,  admtrattone  five 
alio  quocunqueaffeau  reliquas  Intelligenttas  arfiffe,  adeo- 
que  nefcio  quoamoris  ardorc  inflammatas  fuum  quamque 
Orbem  moviffe,  e  quorum  variis  curfibus  cum  omnts  mate- 
ri*  moles  vartis  motibus  cieri  contigerit,  in  hanc  formarum 
varietatcmprovariacujufquequalttatefe  fabricavifle.  Ita 
utfiquidutile,  quid  pulchrum,  quid  adnurabt.e  tn  rerum 
Natuta  intucamur,  id  omne  nondivinae  artts  nonProvtden- 
tnopusefle,  fedfoliusneceffitatisexipfis  rerum  quahta- 
tibus  orts  eventumdicere  &  habere  debeamus.  Anvero 
quidomninofiat,  Deus  ipfe  nec  curet,  nec  qutdem  cogitare 
poffit,  cum  e  dignitate  fui  nequaquam  fuertt,  qutcquam 
noffe,  quod  ipfum  non  fit  optimum  &  divwifjtmum.  Nc- 

Z  z  3  Sue 


Cap, 


371  Mundum  nequeinfeftum  fui/fey     Disp.  IV- 

que  magis  ipfas  Intel/igentias  quam  Primum  Motorem  e  con- 
filio  operari  putat,  cum  fote  ipfius  contemplatione  fuos 
Orbes^  velint  nolint,  contorqucre  cicantur  5  quidautemin- 
de  (equatur,  neque  norunt,  neque  nofle  poflent,  cum  Dei 
unius  contemplatione  vel  faltem  fuo  cujufque  opere  omnes 
penitus  occupentur.    Atque  adeo  coeleftium  curfus  fine 
qu>is  Numinis  Providentia  conftituti  fuere,  quorum  dun- 
taxatviSc  opere  inferior  omnis  Natura  nafcitur  &  guber- 
natur.    Quod  vero  eodem  ftatu  qu^dam  fempcr  perma- 
neant,  primum  Coelum,  quod  eodcm  modo  femper  move- 
l.  2.  deortu  tur,  in  causa  efle  ftatuit:,  quod  vero  quorundamfit  vicif- 
&  intcritu.     fitudo  ut  nunc  nafcantur,  nunc  intereant,  inferiores  Orbes, 
I#   Solem  vero  potiffimum,  qui  rebus  omnibus  acceflu  vitam, 
rccefliiinteritum  affert.    Quod  autem  tanta  fimul  cum  con- 
ftantii  tum  varietate  fiant,  utraque,  quod  fitPrimumCx- 
lnm  Conftantiae  caufa,  mutationis  vero  reliqui  Orbes,  quo 
fit  ut  in  omnia  faecula  fint  iidem  tanquam  in  circulo  futuri 
rerum  Ortus  &  Interitus.    Cum  vero  fiipera  &  cceleftia 
Materiam  omnem  inferiorem  ad  varias  formas  pro  loci  va- 
rietate  fubeundas  difpofuerint,  ita  ut  qux  ab  iis  propius 
abeflet,  nobiliorem  ■>  qux  longius  ignobiliorem  fortita  fu- 
€rit,  hinc  orta  quatuor  Elementa.  Ignem  autem  cum  ad 
Coeleftium  Naturam  proxime  accedat,  locum  iis  proximuni 
obtinuifle,  hinc  Aerem,  deinde  Aquam,  Terram  autem, 
cum  omnium  fit  craffiflima ,  atque  a  Cceleftium  Naturd 
quam  maxime  abfit,  in  locum  omnium  infimum  fuo  pon- 
dere  delatam  efle.    Adeo  ut  inferiora  haec  omnia  cum  in 
Univerfo  fitum  &  ordinem  obtineant,  in  quem  fe  fua  cu  juf- 
que  levitas  aut  gravitas  tulerit.  Cum  denique  horum  unum- 
quodque  fuas  fibi  qualitates  proprisas  a  Natur3  habuerit, 
cumque  Ccelorum  Motu  magna  varietate  inter  fe  conimif- 
ccantur,  e  tanta  formarum  Sc  qualitatum  mifturd  poftremo 
orta  efle  tam  varia  rerum  genera,  tamque  in  omni  genere 
diffimilia.    Atque  haec  accuratiffima,  quantum  ipfe  aflequi 
poffum,  Arijiotelic£  fententi£  defcriptio  videtur,  qu3  Stra- 
toni  Lampjaceno,  quem  Chero  atquc  ab  ipfo  eruditi  omnes 
hujus  fententiae  Authorcm  habuerunt,  prxi  vifie  non  dubito. 
Hic  enim  Mundum  neque  opcra  Deow neque  Atomorum 
motu^  fed  naturalibus  quibufdam  punderibus  faftum  docuit, 

adeo 


Sect.  IV.     neque  ex  nccefutate procreatunu 
adeout  fingute  ejufdcm  partcs  eum  locum  Sc  ordinem  ob- 
tinuerintj  quemfibi  tulit  fuus  cujufque  aut  gravitatis  aut 
levitatis  gradus.    Quibus  quid  velit  a  folo  Magiftro  Ari- 
Jiotcle,  cui  tertius  fuccefiit,  qui  fuam  Mentem  plenius  & 
uberius  expofuit,  difccndum  eft.  Qui  nempe  Mundum  nullo 
divino  confilio  fabrefa&um  fuiffe  voluit,  fed  quaecunque 
funt  fine  quavis  Dei  opera,  ab  illius  Natura  eo  ordine  quo 
funt  emanaffe.    Quo  intellefto  quemadmodum  Strato  Ini- 
munitatcm  Deodederit,  &  omnia  folis  naturalibus  pondcribus 
effecerit,  facile  intelligemus.    Quod  cum  ad  Ariflotelk 
mentem  omnia  fponte  a  Deo  emanaverint,  eum  in  Uni- 
verfo  ordinem  &  fitum  ceperunt,  inquem  fua  levitate  & 
gravitate,  aut  aliaquacunque  qualitate  feruntur.  Atque 
inhocuno  omnes  fuas  vires  exercuit  Arijlotcles  ut  omnem 
Mundi  compagem  folis  rerum  naturalium  facultatibus  febri- 
caret.    Quanquam  enim  recentiores  noftn  Mechanici  Pbt- 
lofiphum,  quod  omnia  occultis  quibufdam  qualitatibus  ef- 
fecerit,  planc  irridendum  cfle  putarunt,  ipfum  tamen  eadem 
plerunque  mechanifmi  ratione,  qua  ipfi,  fi  quidem  legere 
potuiflent,  rerum  naturam  confecitfe  viderent.    Unum  enim 
Motum  omniain  Natura  poffe  voluit,  &  quanquam  plura 
motuum  gencra  efie  ftatuit,  nontamen  phyfue  fcddtaLSicc 
divifit,  ut  ad  fuam  quifque  motus  Catcgoriam  reducatur. 
Quod  cumfecerit,  omnes  folomotu  locahconfici  docebat, 
adeo  ut  nihil  unquam  aut  gigni  aut  intenre  aut  q^quo 
modoaliaquavisriifimotusrationeimmutan  potiit.  Quod 
ctiam  perfpicue  comprobatum  putat,  quoniam  Subjtanti- 
arum  ortus  &  intcritus,  &  quaelibet  alia  fecundum  qmn- 
Utatcm  aut  qualitatcm  mutatio  concrctione  tk  fccrcUonc  6- 
unt.   Qiiaz  cum  motu  locali  perficiuntur,  eo  folo  omnia 
Naturx  opera  pcrfici  conclufit,  atqueigitur  eundem  ipfius 
Natune  nnnc  Vitam  nunc  Animam  effe  dcfinivit.    Imo  & 
\pksqualitatcs,  quas  tanto  faftldio  afpemantur  Mcchanici 
iolo  matcria:  motu,  cum  ultro  cttroque  verfatur,  nalci  & 
intcrire  putat  5  ut  ipfe  quicquid  mutationis  ethciant,  le- 
cur.dum  legcs  cujufque  Naturae  mechanicas  operentur. 
Atque  adeo  alias  pnncipes,  alias  ex  iis  ortas  ftatuit :  Pnnci- 
pes,  qu*  cuique  fimplici  Elemento  fua  Natura  mfunt,  ut 
Igni  vis  caloris,  Aqu*  frigoris:  Ex  iis  onx  funt,  qu*  e 
6  '    ^        0  vano 


Mundum  neque  infeSlum  fuijje,     Disp.  IV. 

vario  Elementorum  motu  varise  &  multiformes  oriuntur, 
atque  ex  his  effici  omnem  rerum  naturam,  omnefque  Ani- 
mantium  formas.  Primum  autem  ipfam  Mundum  omnef- 
que  illius  partes,  Ccelum,  Solem,  Lunam,  Sydera,  Ter- 
ram,  Mare  extruxit,  &  qui  qu^eque  pars  eo  modo  quo  fit, 
neceflario  fiat,  ipfe  fuis  Natune  legibus  demonftravit. 
Quemadmodum  autem  praeftiterit,  eum  quoque  per  om- 
nem  natura  continuationem  fequendo  intelligemus.  Inte- 
rim  eum  ma  jori  ftultiti2  atque  mechanidi  licenti^,  fi  ficri 
poflit,  quam  ipfe  Ep/V//r//*,Mundi  fabricationem  cxtruxifle, 
ffiox  demonftratum  iri  pollicemur. 

Sect.  V.  Unum  efle  novi,  quo  Viri  do&i,  quan- 
quam  eos  ipfe  non  fefellit,  fe  avide  fcfellerunt,  quod  fciliv 
cet  omnem  rerum  naturam  caufts  finalibus  rcferfit,  atque  quod 
,  eas  pmermiferint,  Veteres  omnes  Phyficos  accufavit,  deni- 
que  Phyfica?  ftudiofum  monuit,  hinc  incipiat,  neque  prius 
quicquam  fe  nofle  putet,  quam  Caufam,  propter  quam  ejiy 
aflecutus  fuerit  5  Quod,  inquit,  fi  quid  proficere  velimus, 
in  omni  Quaeftione  de  Ortu,  delnteritu,  dequavis  Naturse 
mutatione  faciendumeft.  Neque  modo  docuit,  fed  mag- 
nificentius  quam  pro  more  fuo  demonftravit.  Primum 
a  perpetua  Naturas  conftantiS,  quae  enim  cafu  aut  for- 
tuito  fiunt ,  ea  magna  varietate  femper  eveniunt  3  cum 
enim  temere  agant  Caufe  ifte,  nullum  finem  certo  af- 
fequuntur,  fed  effe&us  diflimillimos  femper  efficiunt :  Si 
igitur  Caufe  naturales  fumm3  conftanti^  eofdem  effe&us 
excudant,  nihil  aliud  incaus.i  eflepoteft,  quam  qudd  ad 
eundem  fcopum  collineaverint,  atque  adeo  alicujus  fink 
gratia  fiant  &  operentur.  Deinde  ab  apta  mcdiorum,  ad 
fuos  cujufque  fines  difpofitione  5  cum  enim  ut  Naturd  in- 
quit  aptum  eft  fieri  quicquid  fit,  fui  finisgratida  Natura 
fit,  quemadmodum  fi  Domus  in  eorum  numero  fuiflet, 
qua*.Natur&  fiunt,  fic  utique  a  Naturd  fieret,  ut  nunc  fit 
ab  Arte :  Et  fi  ea  quas  fiunt  Natura,  non  fblum  Natura  fed 
etiam  Arte  fafta  fuiflent,  eodem  fane  modo  fierent,  quo 
Natura  nunc  fieri  apta  fiint,  alterum  igitur  alterius  gratia  5 
omnino  enim  Ars  Naturam  aut  perficit  aut  imitatur :  fi 
igitur  artificiofa  alicnjus  gratia  fiunt,  patet  etiam  Natura- 


S  e  c  t.  V.      neque  ex  necefsitate  procreatum. 

Ha  ficfieri  &  fa&a  f  uiffe,  cum  priora  &  pofteriora  fimiliter 
in  utrifque  ad  invicem  conneftantur.  Quod  maxime  per- 
fpicuum  in  iis  rebus  efle  inquit,  quse  nec  arte  nec  conful- 
tatione  adhibita  operantur:  Sic  Natura  &  alicujus  gratia 
hirundines  nidos,  aranea*  telas  efficiunt  $  fic  plantee  folia 
fruftuum  gratia  furfum  emittunt,  St  alimenti  gratia  radices 
deorfum,  ut  quidem  perfpicuum  effe  concluferit  in  quibuf- 
cunque,  qua?  Naturd  fiunt,  ejufmodieffeCaufam.  Poftre- 
mo  quod  peccet  Natura,  cum  a  fuo  fine  fort£  aberraverit } 
ficut  enim  feccatum  in  rebus  artificiofis,  ita  in  naturalibus 
contingit^  cum  enim  funt  quaedam  artificiofe,  in  quibus 
quod  re&efit,  alicujm gratia  fit,  in  iis  vero  quae  peccantur, 
alkujus  quidem  gratia  Ars  aggreditur  5  fed  aberrat  5  res 
quoque  fimili  modo  in  rebus  naturalibus  fe  habet  5  ac  mon-- 
ftra  nihil  aliud  quam  peccata  funt  ejus,  quod  alkujus  gratia 
agit,  qua?  tum  efficit,  aut  cum  ad  fuum  finem  pervenire 
non  potuit  aut  ab  eo  aberravit.  Qy  am  egregia,  quam  mag- 
nifica,  quam  Philofophorum  principe  digna  difputatio ! 
Quifquamne  hominem,  qui  tam  prseclaros,  tam  nobiles  re- 
rum  fines  omni  Naturae  oeconomisl  confecutus  eft,  qui  nihil 
in  omni  rerum  Univerfitate  tam  vile  tamque  exigui  mo- 
menti  reperiri  voluit,  in  quo  certiffimam  finis  alicujus  rati- 
onem  cernere  non  liceret  5  quifquamne  inquam  hunc  ho- 
minem  fufpicari  potuit,hos  omnes  rerum  Natura  fines  quo- 
visconfilio  conftitutos  dubitaffe  >  Ita  quidem  &ipfeputa£ 
fem,  nifi  cum  Philofophis  Crsecis  omnis  rei  controverfia 
fuiflet,  eonimirum  hominum  genere,  qui  nihil  tamabfur- 
dum,tamincredibile,  tamab  omni  fenfu  alienum  effe  exifti- 
mant,quod  ipfi  ingenii  acumine  tueri  non  confidant5imo  quo 
quid  abfurdiusf  ucrit,eo  magis  fibi  defendendum  arbitrentur^ 
qui  denique  (^ut  de  Sophiftis  &  Rhetoribus,  inquit  Cicere,  a  Dc 
quibus  omnem  fiiam  difputandi  rationem  didicerunt )  quem-  0ra 
admodum  caufa  inferior  dicendo  fieri  fuperior  poliet,  do- 
cereprofiterentur.  Alioqui  enim  quistam  excordem  quen- 
quam,  tam  effraenatum,  tamarrogantemputaret.,  qui  poft- 
quam  omnia,  quaeinNatuni  cernuntur,  ob  praeclariffimos 
finestum  fieri  tum  agere  vidiffet,  ea  confilio  quodamcon- 
ftituta  negare  potuilfet  ?  Quae  enim  major  Infania  efle  pof- 
fet  quam  dicentis  ut  quippiam  quod  omni  intellettu  vacat  # 

A  a  a  quod 


j p6  Mundum  neque  infeSlum  fuiffey     Di sp.  IV. 

quod  nullo  confilio,  neque  fuo  neque  alieno  gubernatur, 
quod  neque  finem  neque  media  novit,  ad  certum  nihilomi- 
nus  finem  collineare  poffet,  feque  ad  mediorum  ufum,  qu^e 
fint  ei  affequendo  maxime  idonea  componat  ?  Imo  quidem 
Tragico  ifto  Orejie  dementior  fit  oportet,  qui  putet  innu- 
merabiles  caufas  fumma*  cum  varietate,  tum  conftanti^  ad 
certos  quofdam  effeftus  procreandos  fe  componcre,  ad  eof- 
que  certa  via4  pervenire  ;  qua?  tamen  ipfe  an  talis  fit  finis,  qui 
quovismodo  obtineri  poffir,  nihilomnino  intelligant,  ne- 
que  a  quavis  ali&caus.i,  qux  aut  qui  fit  finis  fru&us  aut  quo 
tendat  mediorum  ufus,  dirigantur.  Quodfane  fi  fieriquis 
exiftimaverit,  non  intelligo  cur  non  idem,  fi  cseci  nati  ef- 
femus  omnes,  nos  putet  horribili  ifta  csecitate  itinera  con- 
•ficere,  navigia  gubernare,  omniaquevitee  negotia  non  mi- 
nori  fiducid  obire  potuiffe,  quam  fi  oculorum  lumine,  quo 
fit  tuto  eundum,  &  ubi  a  quovis  periculo  dcclinandum, 
dirigamur.  Ininfolentem  tamen&  incredibilem  iftam  in- 
faniam  incidit  Philofophus,  ut  duoifbecfimul  defendenda 
in  fefufciperet}  tum  omnem  Univerfi  naturam  fummS  con- 
cordia  ad  optimos  quofdam  fines  confpirare,  tumconfpira- 
tionem  iftam  omnium  effe  nulla4  Mente  fa&am,  fcd  in  ean- 
dem  resipfas  cxci  quadam  Naturse  neceffitate  confenfifle. 
Atque  adeo  eoipfo  capitequoNaturam  propter  finesage- 
re  demonftravit,  omnia  illius  opcranon  ad  mentemneque 
aliam  quamcunque  caufam  pr^ter  unam  necefiitatem  referri 
Nat.  Aufc.1.2.  oportere  prafatur.  Azktsov  ^Jotuv  /x,  S\dllri  (pvaisrtfS 
^  &  iveyg,  tS  cliHw9  twm*  izk*  tV  dvctyy^M^  7m$  l^i  ov  to7s  (pucn- 

tyis*  cis  yi  Tvuwrlw  tIw  cl]ticw  clvctyvji  Tnfyms-,  clc  eireiii  to 
fA$v  to?ov  q  7re(pVYje'  <&  y&v  chxnv  ctilixv  iiww0iv<y  oavv  cL-^cc^vot 
%&jf€4v  loScnv,  0  juL  iiw  (pihlctv  <&  <ru  Kft^,  o  5  tov  vvv'  Dicen- 
clttm  porro  cji  primiim  cur  Natnra  in  caufarum  numtrojit^  qu<£ 
alicujm  gratia  agunt :  dcinde  quomodo  fe  habeat  necejfitas 
in  rebm  naturalibm  :  Ad  enim  caufam  omnes  refirunt :  ve- 
luti^  quia  natura  eji  comparatum^  ut,  quod  e(t  calidum^  fit 
iale  i  fjh  quod  cji  frigidum,  &  ur.umquodque  corum  qu£  ia- 
lia  funt,  idcirco  bdcc  necejjario  funt  &  fittnt^  &  natnra  com- 
f  aratum  efi  ut  fint :  nam  licet  aliam  caufam  dicant,  tamen^ 
cum  vix  attigerint,  eam  valere  (inunt0  a\im  fcilicct  Amici- 
tiam  &  Contcntionem,  alim  Mentem.   Quibus  quaefo  ver- 

bis 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Se c t.  V.     ncque  ex  nccefsitate  procreatum.  ^yy 

bis  apertius  rerum  omnium  fines,  propter  quos  Naturam 
operari  dixerat,  non  Mentis  cujulvis  confilio  (ed  folius  ne- 
ceflitatis  vi  conftitutos  dicere  potuiflet?  Atque  adeo  ca-  Nat.  Aufc.  1.2. 
pite  fuperiore  caufam  nullam,  cur  quid  in  Natud  cujufvis  c-7. 
grati^  fiat,  reddendam  ftatuit,  nifi  quod  ex  illo  hoc  fieri 
neceffe  fit.  "Q&  l-jr&  $  (pocns  iv&&TV)  (&  rctv^iw  &Mva,i  Jx«' 
TlcLvms  ^hnSbTiov  to  hcc  /c,  c5f  clc  ck  tS& oira,ywq*Q$b'  ^uaprop- 
ter  cum  Natura  alicujus  gratia  agat,  ctiam  hanc  caufamnofje 
oportct.  Et  cmnino  reddenda  eji  caufa  cur  (it^  veluti  ex 
iilo  hoc  fieri  necefje  eji.  Atque  ita  alio  loco  quo  omnium 
fecundum  hunc  clarifiime  de  Natur£  finibus  difputare  di- 
citur,  nihil  aliud  rei  cujufque  finem  quam  certum  &  con- 
ftantem  ejufdem  eventum  efle  definivit.  Ilajw^  5  **y>*  De  Part-  Ani" 
fuOyu  Todg  T60Z  svet&y  07rv  ccv  (fctiveTcvj  TB/tysTt,  <5t£ps  o  »  yuvr\ais  'Vfyajf- 
m  /uwSzrcs  efjcTTQ&i&vT©**  Rcm  autem  hanc  ejje  illius  gratia 
ubique  ajjerere  folcmus^  quoties  finem  intelligimus  aliquem^  in 
quem  motus  ( fi  nulla  res  prokibetj  terminetur.  Atque  adeo 
caufis  fuis  finalibus  non  fines  causa  quavis  intelleftrice  prse- 
lcriptos  intellexit,  fed  ipfos  rerum  eventus  qui  e  caufarum 
naturalium  ferie  fponte  oriuntur.  Cum  autem  feriem  iftam 
nullo  confilio,  fed  fola  rerum  natune  neceflitate  exortam 
fuifle  docuerit,  non  alias  caufas  finales ,  quam  quas  alii 
omnes,  qui  Deum  e  Mundo  tollunt,  ipfe  agnovit.  Eam 
fcilicet  Univerfi  conftitutionem  qu^  ex  unfi  rerum  materi- 
alium  Natuni  8c  facultatibus  confecuta  eft.  Atque  igitur 
eandem  Natura  &  Caufe  cujus  gratia  definitionem  ubique 
tulit.  Natura  autem  nihil  aliud  quam  fempiternam  cau-  jV'2A)!rcgNat* 
farum  naturalium  nullo  adhibito  confilio  feriem  femper  in- 
tellexit,  idem  ergo  per  natura?  fines  intellexiffe  neceffe  eft. 
Atque  igitur  plerunque  Natur£  8c  Caufie  cujus  gratiaexem- 
plumin  Animalis  femine  exhibuit,  quod  nimirum  interna 
quadam  fui  facultate  fe  in  corpus  eidem,  quo  decidit,  fi- 
mile  fabricare  difponatur.  Quam  tamen  non  a  quovis 
Providentise  inftituto,  fed  fol3  fubftantise  fuse  difpofitione 
confecutum  effe  voluit.  Quid  multa,  cum  omnem  Natu- 
ram  materisi  &  forma  conftare,  eafque  ad  naturam  ut  ad 
ftatuam  aes  &  seris  figuram  fe  habere  voluiffet.  Et  prop- 
terea  fa?piflime  idem  rei  cujufque  finem  &  formam,  &  qui- 
dem  natur%am  definivit^  eam  nimirum  Natura  fabricatio- 

A  a  a  2  nem. 


378 


Nat.  Aufc.1.2. 
c  5. 


Mundumneque  infeBum  fuiffe,  Disp.IV. 

nem,  qud  res  quaeque  fe  habet5  fuoque  modo  operatur. 
Denique  ciim  Natur£  atque  Artk  fines  omni  loco  compa- 
raverit,  ad  folam  utriufque  machinationem  refpexit}  ut 
quemadmodum  in  artificiofis  internum  fit  quoddam,  quod 
certos  motus  conficit,  principium,  ita  etiam  in  naturalibus 
fimile  principium  incffet,  quo  tant2  conftantia  in  fuos 
quseque  effe&us  terminantur.  Tantum  autem  abeft  ut 
idcirco  Mentem  Ar chiteUri cem  operi  adjunxerit,  ut  con- 
tra  omnia  quse  alicujus  gratia  fiunt,  in  ea  quas  Mente  fi- 
unt>  &  ea  qua?  Natura^  diviferit.  TZv  jj  ytvofjLivcov  orol 
spe\fr  tv  yiyveru)-,  toI  aX  «'  tvtwv  q  tcc  fiL  ^'Grgpcclpecnv-,  toI 
<f[  a  hJ)  <z&£pctlj>e<7iv->  ctfjLfw  dX  ca>  tois  ive*&  tS        o^^gv,  otc 

cv  Tois  tu  ccvctyx,ct7ov  <&   td  ws  &)n  tu  7roAi), 

fi/a,  a  c^&^toj  v^Tntp^iv  td   evex.cc      5  eveY.au 


QLVOlCtA  CLV 


Eorum  autem  qu£  fiunt^  alia  fiunt  alicujus  gratia\  alia  minime  , 
Ifiorumautem  qu^damfunt  ex  pr£eleUione^  qu£dam  non  expr£~ 
cle&ione.  Ambo  autem  in  ik  funt,  qu£  alicujus gratia  fiunt.  §>ua- 
propter  perfpicuum  eji^  etiam  in  ik  qu£  nec  neceffario  necpkrun- 
quefiunt/fjenommlla^  in  quibus  ejfe  potejl,  quod  fii  alicujus  gra- 
tia,  funt  autemalicujus  gratia,  ciim  ea  qu£  a  Mente  ficri  pof- 
tizt.AnCcA.2.fiint,  tum  etiamqu£  a  Natura.  Atque  fic  femper  Mentk 
c  5><*.  &Natur£  fines  diftinxit,  ut  fit  alter  confilii,  alterneceffi- 
tatis  opus.  Et  propterea  ei  diftinguendi  ratione  Casus  & 
Fortun£  notiones  definiri  voluit,  ut  altera  in  iis  qua?  pra?- 
ter  confilium,  eveniunt,  alter  in  iis  quae  praeter  Naturam 
verfetur.  Atque  igitur  etiamfi  utrumque,  tumcafumtum 
fortunam  e  caufarum  naturalium  numero  auferri  vellet, 
nontamenidcirco  fuftulit,  xxtMentem  fed  ut  mente  vacu- 
am  necejjitatem  adhiberet.  Quocirca  veterum  quofdam 
mirari  fe  profitetur,  curn  Univerfum  cafu  fa&um  ftatuerint, 
animalia  tamen  aut  Natura  aut  Mente  fafta  ftatuifle.  Ubi 
alteram  ab  altera  femper  diftinxit,  &  tanquam  caufas 
prorfus  diverfasattulit,  utaliafit  eorum  fententia,  qui  Na- 
turam^  eorum  alia  qui  Mentem  Univerfo  praeeffe  cenferent. 
Quibus,  ne  plura  congeram  teftimonia,  quid  aliud  voluit 
quam  quod  qui  omnia  cafu  fieri  ftatuerunt  >  Cum  enim 
unde  tam  mirabilis  rerum  conftantia  &  utilitas  nata  fit  in- 
terrogamus,  an  non  idern  refpondent,  qui  Materi^  motu  ne- 

ceflario, 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuesl  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  o(  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


S  e  c  t.  VI.     neque  ex  necefitate  procreatum. 
ceffario,  ac  qui  fic  forte  eveniffe  dixerint?  Cum  ab  u- 
trifque  omnia  ifta,  qua?  in  rerum  Natura  cernuntur  pru- 
dentia?  opera  foli  materiae,  qux  omnis  prudentiae  expers 
fit,  pariter  afcribantur  ? 

Sect.  VI.  Neque  modo  ipfum  Univerfi  ordinem  me- 
chanidt  neceffitateconnexum/ verum  etiam  otiofum&  in- 
utile  fuura  to  0«o?  devin&um effe  voluit.  Quid  enim  aliud 
voluit,  cumipfum  Primum  Movens  immobile  efle  docuerit, 
qui  idem  nullam  omnino  efle  aftionem,  nifi  aut  ipfum  mo- 
tum,  aut  qua?a  motu  oriatur,  docuit.  Adeo  utipfum  im- 
mobile  fuum  Numen  quamvis  vi  quavis  fibi  lnfitf,  afti- 
onem  in  fe  ciere  poffe  negaverit,  atque  Platonem  quod 
pofle  putaffet  accerrime  reprehenderit.  'Am«  p.  ewfc  IL^,- 
08*1  Xiywti  ol^dfWv  ?D  ro  duri  icvro 

wiJ  At  ncque  Platoni  pojjibilc  ejt  dkcre  id  quod  quan- 
doque  putat  principium  ejfe  quod  feipfum  movcre  pojfit.  Quor- 
fum  autem  Dcus  appelletur,  qui  idcm  res  bruta  fit,  omnif- 
que  confilii  expers,  qui  cogitationem  in  fe  ciere,  quicon- 
filium  ad  quidvis  perficiendum  fecum  inire  nequeat  ?  Qui 
qusefo  apertius  omne  numinis  regimen  rebus  abrogare,  at- 
que  mechanicam  neceflitatem  iis  gubernandis  prarhcere  po- 
tuiffet?  Tametfi  enim  Deum  ca?tera  forte  moviffe  vohm, 
eumtamenvoluitnihil  nifi  quod  abomni  *tcrmtate  necef- 
fario  egerit,  egifle.  Si  enim  (inquit)  quicquam  aut  medi- 
tari,  aut  velle,  aut  agere  inceperit,  motum  lftum  (quem 
unicam  agendi  vim  &  rationem  agnovitj  ab  aho  accepiffe 
neceffe  eft.  Cum  itaque  prima  Natura?  lex  fit ,  (e  nihil 
movere  poffe,  neque,  ne  fit  primo  prius,  fit  quod  pri- 
mum  Motorem  movere  poffit,  per  omnia  fecula  nihil  aut 
cozitans  aut  agens  nifi  quod  femper  cogitaverit  &  egerit,in 
eodem  ftatu  ha?fiffe  quoqueneceffe  eft.  At  fi  ea  fuerit  Nu- 
minis  conditio  ut  nullam  in  fe  cogitandi,  nullam  volendi, 
nullam  agendi  facultatem  habeat  aut  habere  poffit,  quid 
intereft  an  fummum  Jovem,  an  Ranarum  Deunculum  Cce- 
lorum  dorfo  fedentem  impofuerit?  Saltem  nihil  aut  ma  jus 
aut  melius  in  Mundo  erit  Arifiotelk  Deus,  quam  m  Automato 
quovis  id  unde  motus  principium  ducitur.  Quanquam 
enim  res  iners  8c  bruta  fit,  feque  M  fponte  movere  non  va- 


3'8o 


Phyf.  lib.  8. 
cap. i. 


Mundum  nepe  infeBum  fuijfe,  Drsp.  IV. 
leat,  eotaraenartificioin  machina;  fabricatione  difponitur 
ut  totum  llhus  apparatum  perenni  motione  movere  poflir' 
Atque  na  inMundo  omnis  motusa  Deo,  qui  ipfefe  mo- 
vere  nequit,  neque  quicquam  tale  cogitavit,  primum  ef- 
Huxit,  leque  per  omnem  rerum  Naturam  propaeavit.  Adeo 

™  nTf*™M"rx /1S  &ratio  mm  Nu™™  P>ovt- 
dentia,  fed  fohs  Mechanic*  -kgibus  adminiftrctur ;  quod 
ut  unicum  eft  quod  volunt  omnes,  qui  Deum  efle  ne- 
gant,  lta  prscipuum  cft  quod  in  omni  fua  Philofophia 
docere  yellet  Arijloteles.  Atque  hinc  Anaxagoram,  quan- 
quam  ahquando  Jaudare  vifus  eft,  aliis  omnibus  acrius 
reprehendendum  effe  putat,  quod  rerum  ordinem  fumms 
lua?  Mentis  confilio  inftitutum  fuiffe  fentiret.  Tana.  5  £ 
01  tuwjpw,"  Tromms,  clo-sSp  £  '  Avct&y&s,  STOS  &  £voltv. 
A>Acc  p,  ^'^amjtwo^foosi  &  <j>tW  «  $  tpvois  dilicc. 
<mam,Ze<»s-  <ri  a\'  drn^v  Treps  <ro  «.-mi&v  sviiva,  *gy>v  s<yec  <nL%is 
0  toto,  ?&ps-  to  d\'  a.mepv  xgfvov  ^pe^tv,  &<m  xmSmau  tn- 

foon, .4  ft^  fApSm,  ori$Z*Us'  07ov  ritny  £vo>  <pvotc<pU- 
to/,  €  vX  cnp.,  ot!  3  Tij/y*  1Xh  rofMiri^V  Fortatjis 
autcm&  qut  unum  principium  conjiituunt,  ut  &  Anaxanoras 
idcm  dtcerent  ("motum  fcilicet  non  neceflario  «ternum  efle* 
fed  pofie  interdum  effe,  interdum  non  efle)  at  vefo  ttihil 
ordtncvacat  ex  iis,  qu£natura  &  fecttndum  ttaturam  fiunt : 
quandoquidem  Natura  omnibus  efi  canfa  ordinrs.  hfinitum 
vcfo  ad  infinitum  mtllam  rationis  proportiottcm  habct :  omnis 
autemordoejiratio.  Ctterum  infinito  tempore  quiefcere,  deittde 
motum  aliquando  cjjeh  &  hnjus  mtUam  ejje  diffcrentiam  cur 
nunc  pottus,  quamantea,  nec  rurjus  aliquem  ordinem  habere  5 
certe  hoc  non  eji  amplius  Natura  opus.  Aut  cnim  ftmplhiter 
Je  habet quod  Naturi  conjiat,  nonmodo  ftc,  modoalitcr  5  ut 
ignts  jurjum  natura  fiertur,  nec  aliquando  fiertur,  aliquando 
mimme,  aut  rationis  proportionem  habet,  quodnoneji  fimplex 
Qua:  ratiociniovis&pondusinfit,  videantilli,  qui  Graecos 
difputatores  non  prorfus  mecum  contempferint:  fatis  eft 
quodipfe  demonftrafle  fe  putet  Motum  Naturaque  Ordi- 
nem  nullo  cujufvis  Mentis  confilio  aliquando  effici  potuifle 
idqueea  ratione,quod  fi  femel  quieverit,  motum  de  novo' 

non 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Se  c  t.  V.      neque  ex  necefsitate  procreatum.  3  8 1 

non  poffit  exordiri  3  id  quod  in  fequentibus  fufms  &  fepius 
a  primo  fuo  effato,  nihil  fe  movere  pojfe?  urgere  pergit. 
Proximo  autem  capitulo  fibi  objicienti  animalia,  ubi  qui- 
everint,  denuo  in  fe  motum  ciere,  cur  non  itaque  &  Deum, 
falfum  elle  refpondet,  non  enim  ipfa  fe  moverc,  fed  motu 
aliquo  extrinlecus  adveniente  impelli.  MaA/sa<A'  <£r  Si^ae 
ni  Teiw  i%&v  ^TD&iar,  (U  lyytyvofjJvys  vx,  cvioy\; 
cws,  td  ovufiajvov  '&n  <tfS  if^^cov,  ipepZv  y>  tsj^n^pv^  /aJ? 
&um  /3a<ft£«,  wriQivns  t^T  1%<o£t>v  vfovcs,    oos  <5W«  '  tSto  <fC 

-^evSbs^  o$fjJkv  $a«  Tt  wi^o^w  T&f  {«w  ^  ovfJutpVTnov^ 
T8T«5  ™*  voimoim  «x,  oiuio  to  Zfiov ctiltov,  aMa^P  /5%e««£i'  Yazosy 
auTo  5  (paju^r  lafTD  x*f«v  «  ^(Jr  tiavwiv,  a?Aa  ulr  j£J?  tdVdj/' 
bS^SwxwAw,  ft£Mor<*V  toM  civcty^ov  tcJ  owfAetk  iyyivetbxj. 
mifrcu,  yjLiitnii  <ano  tS  ^^td;'  TSTwr  4'jri«f)  StcLvoictv, 
irlu>Qpe%ivKn'eiv>  0  td  S^pr       £«for  *MW,  oVoior  ou^- 

/3afr«  T«s  iWB   Maximi  autem  videri  potejt  tertwm 

illud  habere  dubttatienem,  qtibd  evcnit  in  Animalibus,  quafi 
in  ik  fiit  motus,  qui  antea  non  fuijfct :  ^ttbd  enim 
prius  quiefetat,  pofiea  ambulat,  nul/a  re  externa  movente, 
tit  videtur.  Verum  hoc  falfum  eji,  vidcmus  cnim  jcmpcr 
aliquid  innatum  movcri  in  animali.  Cur  autem  hoc  movca  • 
titr,  f;on  ipjum  animal  cji  caufi,  fed  id  quod  ambit.  Ipjum 
autem  dicimus  feipfum  movere,  non  quovis  motu^  fed  eo,  qui, 
ejifecundum  locttm.  Ergo  mhil  vetat,  quin  potius  nccef/ari- 
ttm  eji  in  corpore  jieri  multos  motus  ab  co  quod  ambit :  boritm 
autem  aliquos  moverc  cogitationem,  vel  appctitionem :  eam 
verojam  movcre  totum  animal,  cujufmodi  accidit  in  fomnk. 
Mcchanica  fane  animalium  defcriptio ,  &  qualcm  ab  ipfo  vide  etiao* 
Hobbio  expe&are  poffimus,  qui  omnes  omnium  afrioncs,  Cap#  8* 
five  fenfio,  five  intelleftio,  five  volitio  fuerit  5  neceffita- 
tem  fuam  in  rebus  externis  &  antecedentibus  habuilfe  aut 
eeometrid  aut  jurejurando,  (  utrum  mavis ,  cum  ea-dem 
fit  in  Academiii  Malmsburienfi  utriufque  vis  tk  ratioj  de- 
monftrabit.  Atque  his  omnibus  confentiens  eft  ea  quam  in 
libris  dc  Animi  doftrinam  tradidit  Philofophu*  5  Animam 
nifi  a  caufis  externis  Sc  impellentibusmoveatur,  moveri  non 
polfe,  adeo  ut  cumdoleatauttetetur,  non  fint  ipfius  Ani- 
m^  fed  hominis  aftiones,  quod  cum  fpiritus  animales  externo  De  Anima 
obiefto  moveantur,  ii  in  Anima  Cquam  a  corpore  ut  a  iab.a.cap.ia- 

7  cera 


Mundum  neque  infeSlum  fuijft,  Disp.  IV. 
cera  figuram,  atque  idcirco  ab  eodem  non  magis  feparabi- 
Jem,  difterre  ftatuitj  fimilem  affe&um  gignant,  quo  de- 
mum  fit  ut  ipfa  fua  vi  nihil  efficiat,  fed  queraadmodum  alix 
machinse  cientur,  fpirituum  animalium  impetu,  ficut  &  ip- 
fi  objeaorumphantafrxJatis,impellatur.  E  quibusomnibus 
eum  nihil  vehementius  voluiffe  intelligimus,  quam  ne  quic- 
quam  omnino  fit  in  rerum  Natur3,  quod  infitam  quamvis 
aut  cogitandi  aut  agendi  facultatem  in  fe  habeat  3  quod  fi 
non  fit,nullum  alhid  Numen  erit,  nifi  fempiterna  naturalium 
caufarum  &  effe&uum  feries.  At  quid  in  re  tam  manifefti 
locos  &  argumenta  accumularem,  fi  enim  prccifis  aliis 
omnibus  id  unum  dicatur,  tale  effe  omnium  principium,  ut 
nihil  confilio,  nihil  ratione,  nihil  eleftione  effecerit,  fed 
omnia,  velit  nolit,  Naturas  neceflitate  produxerit,  hoc  in- 
quam  uno  res  confefta  eft,  cum  ejufmodi  Numen  nihil  fan&i- 
us,  aut  nobilius,  aut  cultu  dignius  in  fe  habere  poflit, 
quam  fi  e  folius  Materiae  neceflitate  orta  fuiffent  om- 
nia. 

Sect.  VII.  Jamvero  cum  hxc  fuerit  Ariftottlk  opi- 
nio,  rem  fer£  confeftam  jure  diximus,  quod  quid  cenfu- 
erit,  difficilius  fit  invenire,  quam  inventum  redarguere. 
Redarguifaciliusinquam?  imo  nulld  alia  refutatione,  nifi 
folum  ut  intelligatur,  opus  efle  potuiflet.  Tametfi  enim 
aperte  &  libere  fatis  fententiam  fiiam  ipfe  dixit,  eum  tamen 
nefcio  quo  communi  omnium  errore  dofti  indo&ique  ora- 
nes  perperam  intellexerunt.  Cum  enim  Veterum  quidatn 
qui  fingulare  &  pene  divinum  Philofophi  ingenium  mira- 
bantur,  in  obfourioribus  illius  libris,  quos,  quod  ipfi  non 
intellexerant,  «ffBmgiKtf  yocabant,  reconditam  quandam 
fapientiam  contineri  voluiffent,  ii  magnd  tandem  animi 
contentione  fatalem  iftam,  quam  diximus,  TheologU  rati- 
onem  eruerunt  ;  alii,  qui  anticipatd  hac  notione  imbuti 
eofdem  libros  legebant,  eadem  in  iis  Oracula  &  Effata 
divina  videre  fe  putabant.  Atque  adeo  tandem  alii  alios 
pecorum  ritufecuti  fummamilli,  non  modo  in  philofophi3, 
verum  etiam  Theologia  authoritatem  tribuerunt.  Et 
quidem  tantum  valuit  prseoccupata  hsec  de  Philofophi  pi- 
etate  opinio,  ut  non  modo  femido&i  ifti ,  qui  eum  aut 

ofcitanter 


Sect.  VIIL     ncque  ex  necefsitate  procreatum. 

ofcitanter  infpexerant,  aut  fuerant  alios  omnino  fecuti,  ve- 
rum  etiam  viri  do&iffimi,  qui  eum  magna  diligentia  adhi- 
bita  legeranr,  in  eodem  errore,  quem  ad  illius  le&ionem 
afferebant,  perfeveraruut.  Eundem  tamen  fi  quis  mente 
liberi  &  foluta  legifiet,  nefcio  an  quicquam  in  cujufvis 
fcriptisclarius  doceri  potuiifet,quam  inomni  fu3  philofophid 
ifta  quam  explicuimus  mechanica  neceffitas  doceatur.  Ete- 
nim  concedam,fi  placet,in  libris  popularibus,  Ethick,  Politi- 
cis,  atque  ejufmodi  aliis,  qusedam  de  Diis  Deorumque  cul- 
tu  nonmale  <4ixifie,  atquiin  iftis  ad  vulgi  captum  locu- 
tus  eft,  iifque,  ut  Epicurvs,  pietatis  fpecie  illufit.  Qjjan- 
quam  profc&o  ejufmodi  perpauca  etiam  &  in  iis  me  inve- 
nilTe  fatendum  eft.  Atque  infigni  ifto  loco,  quo  de  fum-  Nicom>  u , 
md  Numinis  beatitate  optime  difputare  putatur,  omnem  cap.  8.' 
Providentiam,  omnem  virtutem,  omnem  dignitatem  eidem 
detraxit,  atque  lempiternam  vitam  foM  fui  ipfius  contem- 
platione  tranfegifle  voluit.  Quod  quam  lohge  ab  omni 
pietatis  ratione  abfit,  cum  totiesdixerimus,  nunc  dicendum 
non  elTe  arbitror.  Quicquid  autem  in  popularibus  iftis 
forte  &  obiter  fcripferit,  in  iis  omnibus,  quibus  de  princi- 
piis  &  fundamentis  trattatur,  id  unum,  ut  nulla  fit  rerum 
prater  mcchanicam  neceffitatem  vis  St  ratio,laboravit.  Quo 
inquam  invento  rem  plane  confe&am  diximus.  Cum  enim 
in  omni  cum  Atheis  quibulcunque  difputatione  a  principio 
de  reium  finibus  exordiendum  fit,  in  hunc  locum,  fi  Ari~ 
Jiotelcm  &  qui  ab  eofunt,  coerceamus,  in  duo  capitafe  di- 
videt  difputatio:  Primum  an  certi  fuerint  rerum  natura* 
fines  ?  tum,  fi  qui  fuerint,  an  &  quo  confilio  fuerint  con- 
ftituti?  De  priori  autem  ad  AriJiotelemnullX  difputatione 
opus  erit,  cum  ipfeomnem  rerum  Naturam  contemplando 
quidque  propter  finem  &  effe  &  operari  vidit.  Neque 
quidem  de  pofteriori,  poft  ea,  qua?  difputatione  fuperiori 
diximus,  alia  long2  opuserit:  Quodiifdem  omnibusargu- 
endi  locis  eademque  rationis  perfpicuitate ,  qu2  Epicurea, 
funditus  evertatur  3  cum  fummas  omnes  finium  rationes  & 
utilitates,  quas  inomni  rerumnaturd  intuemur,  non  meli* 
us  explicuerit. 


Bbb 


Sect, 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Mundum  neque  infettum  fuijfe,     Disp.  IV. 


Sect.  VIII.  Qponiam  vero  cum  Arijlotele,  nonvul- 
gari,  non  mediocri,  imo  non  modo  nobili  philofopho,  fed 
&  ipfo  Philofophorum  Deo,  Rege,  &  Pontifice  difputatur : 
Eum  quoque,  quemadmodum  fumus  cseteros  fecuti,  per 
omnem  rerum  cognationem  fequemur ,  ut  cum  omni  fuo 
acumine,  quo  fingulari  erat  natur^  praeditus,  nihil  majus 
quam  iftos  Philofophorum  fungos,  Epicurum,  Hobbium^ 
Vaninum^  in  impietatis  caus2  potuifTe  demonftretur.  Quod 
ut  fiat,  duo  folum  confiderare  oportet}  piimiim  quibus 
Argumentis  fententiam  fiiam  confirmaverit  }  deinde  qui- 
bus  mechanifmi  legibus  Univerfi  fabricationem  extruxerit. 
Quaeautem  de  priori  attulit,  tam  levia  funt,  tam  prorfus 
inania,  tam  Graecorum  more  difputata,  ut  qui  in  ea  ferio 
difputaret,  cidem  qu2  ipfi  vanitate  correptus  videretur. 
Cum  vero  tanta  fit  hominis  Autoritas  quocunque  modo 
acquifita,  difputandum  eft.  Primum  ergo  a  quo  exorfus 
eftprincipio?  Motum  neceflario  (emper  fuiffe  atquefem- 
per  fore.  Quamobrem  vero  ?  Quod  denuo  nihil  fe  mo- 
vere,  neque  motum  nifialiundeacceptumaliicuivisimper- 
tiri  poffit.  Iftuc  autem  quamobrem  ?  Iftuc,inquit,  quid  quas- 
litis,  cum  jam  ante  motum  (emper  fuiffe  demonftretur  ?  Id 
quoque  novi.  At  utrumque  fumis,  &  utroque  fumpto 
utrumque  probas.  Atque  unam  iftam  Dialefticae  tua?  ia 
omni  loco  rationem  animadverto*  ut  rem  maximam,  quas 
in  controverfia  ponitur,  tu  ipfe  tibi  fumas  leviter  comproba- 
tam,  tum  deinde  indubitata  illius  fumptione  caetera  quas 
fequuntur  omnia  demonftrari  glorieris.  Prima  autem  om- 
nium  fundamenta  inpropriis  definitionibus  ponuntur  x,  cum 
cnim  res  quafque  ad  mentem  tuam  definiveris,  definiti- 
onum  autoritate  quicquid  vis,  id  probare  tibi  licere  putas. 
Ita  Tempus  inquis,  nihil  aliud  eft  (fic  enim  antea  defini- 
veras)  quam  numerus  motus,  cum  itaque  tempus  ipfum 
initium  non  habuerit,  neque  etiam  motus  habebit.  Quid 
autem  fi  tuam  tibi  definitionem  non  conce(Terim,  an  non 
praecifa  fit  demonftratio  ?  Nego  igitur,  quanquam  enim 
motustemporis  intervalla  forte  metiatur,  non  tamenillius 
durationem  efficit.  Neque  enim  quicquam  aliud  eft  quam 
continuata  ipfi  rerum  duratio,  qu#  eadem  eft,  five  quief- 

cant, 


Sect.  VIII.    nequeex  necefsitate  procreatunf.  37$ 

cant,  five  moveantur.  Atqueigiturfi  nullam  durationem 
tibi  tempus  appellare  placeat,  nifi  quar,  poftquam  res  mo- 
veri  coeperunt,  effluxerit,  tua  definitione  per  me  licet  fru- 
aris,  mihi  interim  nihil  probas^  tuienim  temporis  initium 
effe  dicam  ,  a  fempiternis  tamen  feculis,  quanquam  nullus 
extiterat  motus,  pracefliffe  durationem.  Quid  ergo,  tan- 
tine  putas  tuas  valere  rerum  (eu  potius  verborum  definiti- 
ones,  ut  univerfa  rerum  natura  fe  iis  accommodare  cogatur, 
imo  ut  ne  quod  iis  periculum  fiat,  omnis  ipfi  Numini  liber- 
tas  tollatur.  Atque  adeo  motum  ab  aeternis  feculis  procre- 
affe  devin&um  effe,  ne  alioqui  contra  quod  tibi  definire 
placuerat,  quaevis  fieret  fine  motu  temporis  duratio.  An 
non  vero  digna  fit  definitio,  qud  omnis  philofophiae  initio 
&  quafi  fundamento  utaris  ?  An  non  caetera  qux  fequuntur 
omnia  praclare  dcmonftrat  ?  An  non  cujulvis  affenfum,  qut 
contra  fentiret,  quam  primum  audiatur,  (uperare  necefle 
fit?  Quis  enim  qui  temporis  definitionem  concefferat,  de 
motfls  aeternitate  dubitaret  ?  At  fi  dare  recufet,  quid  quaefo 
tutui  demonftratione  effecifti?  Atqui  eodem  Diale&icas 
more  (ut  fuperius  de  Hobbio  indicavimus)  utuntur  Mecha- 
nici  omnes,  a  parvis  initiis,  quse  fold  ipforum  Autoritate 
innixa  funt,  proficifcuntur,  iis  autem  fomel  quoquo  mo- 
do  ja&is,  Deus  bone !  quam  immanes  demonftrationum 
moles  mox  altera  alteris  cumulata?  ad  Coelum  ufque  extru- 
untur.  Sic  igitur  &  nunc  nofter  Philofophus  fumpto  hoc 
decreto  neque  melius  quam  dixi  coraprobato,  fol3  illius  vi 
&  autoritate  csetera  omnia,  quod  connexionem  cum  eo  ha- 
beant,  fatis  demonftrata  arbitratur.  Sic  nihil  fo  movendi 
poteftatem  habere  demonftrat,  quod  fi  haberet,  motum 
non  fuiffe  fieri  potuiffet.   'AAAa    mwv     1?)  acSWw,  Nat.Aufc.1.  *. 

SikiKTOj $         GWnZPVt  <>k>  clvaiyy.»  tuvwv  cLei^t)9    At  Mo-  c' 5* 
tum  non  ejje  eji  impojjibile^  quoniam  hoc  antea  probatum  fuit^ 
necejfeejfe  ut  motus  femper  ftt.    Quo  conceffo  poftulat  con-' 
nexi  ratio  ut  nihil  motum  denuo  ciere  poflit.    Sic  etiam 
impojfibilc  demonftratur  motum  ant  aliquando  ortum  fuijfe  Met.  1.14.0.^. 
aut  corruptum  iri,  quod  femper  fuerit.    'AStivcnov  vavwv  *  c      uc*  ,?' 
y**&*l,  «  fSapSrcu'  iei  $  Sr-    Ql10  fumpto  ftatim  Plato- 
nem  ut  redarguat  fibi  licere  putat,  quod  Primum  Motorem 
ie  movere  poffe  dixiffet.    Sic  denique  Priraum  Movens 

B  b  b  2  immo- 


Mundumneque'mfeftum  fuiffe,  Disp.  IV. 
immobile  effeconftat,  quod  fi  moveri  dicatur,  aut  ipfurn 
a  fe  aut  ab  alio :  nonalio,  nefit  primoprius}  non  a  fe,  id 
enim  fieri  non  pofle  jam  ante  praoccupatum  eft.  Atque 
eadem  difputandi  ratione  quicquid  vult  femper  demonftrat 
Philofophus.  An  vero  quenquamne  tam  excordem  fuiffe 
putat,  ciim  omnem  motum  Natura  neceflitate  perpetuum 
fuiffe  femel  credidiffet,  ut  poftmodum  an  quivis  denuo 
inchoari  poflit,  idem  dubitarct  >  Ut  quidem  cum  alterum 
ad  alterum  poftulaverit,  nihil  melius  fu3  difputatione  pro- 
fecifle  vifus  eft,  quamfires,  quam  probare  fufceperat,  fibi 
ut  concedatur  requifierat.  Cum-Ariftotele  autem  de  fua 
Diale&ica?  ratione  plura  nolo,  qudd  pmer  ftultam  iftam 
Mechanicis  omnibus  communem  5  altera  levi  atque  qua 
Grxci  peculiari  utebantur,  ufus  eft.  Ii  enim  pofthabid 
omni  veritatis  inveftigatione  folam  difputandi  gloriam  & 
oble&ationcm  qua>rebant.  Qyibus  igitur  non  ratione  opi- 
niones  fuas  invenire,  fed  opinionibus  fuis  rationcs  afferre 
diu  ufuvenerat.  Cum  enim  Sedfce  fuse  Princeps  quifque 
effe  vellet,  primum  novam  dogmatum  molem  fabricare 
conatuseft,  deindeastatem  rationibus,  quales  in  Rhetorum 
Officinisconficeredidiccrat,  mveftigandis  infumpfit,  ut  ea 
quoquo  modo  adverfus  omnium  conatus,  qui  contra  pug- 
narent,  tueretur.  Ut  quidcm  idem  omnes,  quod  fecit 
unus  feciffe  videantur,  qui  fibi  opinioncs  nunquam  defuiflc 
dixit,  fed  folum  argumenta  quibus  eas  defenderet.  Sic  & 
ipfe  Arijiotcles  ut  fuam  quoque  Peripatetkorum  nationem 
haberet,  veterum  omnia  reprehendit,  novas  omnium  de* 
finitiones  decrevir,  Difcipulis,  ut  Magiftri  placita  vita  & 
capite  defendant,  imperavit.  In  aliis  autem  quant3  fit  levi- 
tate  nugatus  nunc  dicere  noftra  nihil  refert ,  quam  vero 
praeclaras  loco  quoverfamur  nugas  egerit,  jam  fatis  dixi- 
mus.  Iis  enim  qua?  prccefferunt  fimilia  funt  qu*  fequuntur 
omnia,  quaefcilicet  proarbitrioipfe  fumpfit,  fibique  nemo 
qui  contra  venerit,  coneeffurus  eft  :  Nifi  quod  ab  Anaxa- 
gora  interroget  quamobrem  Mens  hoc  potiufquam  a!io  tem- 
pore  (emovere  Mundumque  fabricarecogitaverit  •  cuifu- 
periusrefponfumeft,  &  poftea  fufius  refponfuri  fumus. 


Sect.  IX.    neque  ex  necefsitate  procreatum. 


Sect.  IX.  llnum  quidem  permagni  ponderis  Argu- 
mentum  fuperefle  fateor,  Mundum  fcilicet  fbla  Natura  ne- 
ceflitate  ab  aeternis  feculis  eo  ordine,  quo  nunc  ftat,  exti- 
tiffe  dicendum,  ne  alioqui  in  fabulofam  iftam  veterum 
quorundam  Theologorum  Opinionem  impellamur,  qui 
quanquam  una  cum  Phyficis  e  nihilo  quicquam  fieri  poffe 
negaverant,  omnia  tamen  e  Noffe  fafta  fuiffe  putabant* 
NoSe  vero?  quanquam  alio  fenfu  interpretentur  alii*  ubi- 
que  nihil  aliud  intellexiffe  videntur  veteres,  quam  decanta- 
tum  iftud  Materice  Chaos,  e  quo  omnia  extru&a  fuiffe  cre- 
diderunt.  Neque  quicquam  aliud  ipft  Arijioteles  intel- 
lexit,  cum  utrifque  vocibus  quafi  arujuwvfjyu  idemque  figni- 
ficantibus  fimul  de  eSdem  re  ufus  fuerit.  Siverocaufam 
effe&ricem,  qux  materiam  in  ordinem  redegit,  quse  rebus 
vitam,  motum,  &  pulchritudinem  dedit,  Univerfo  prceffe 
vellent,  eos,  quod  omnia  fola  materii  fa&a  fuiffe  dixif- 
fent,  neque  vere5  neque  honefte,  neque  ingenue  repre- 
hendit  Arijioteles.  Atque  aliquam  ejufmodi  caufam  mate- 
rise  adjunxifle  dicuntur,  quod  ad  rerum  generationem  ple- 
rique  aut  Amorcm,  aut  Amicitiam,  aut  Concordiam  adhi- 
buerunt,  quibus  inquiunt  voclbus  caufam  quandam  Archi- 
tcBricem  poetarum  more  intelligebant,  quae  materiam  fe- 
cum  confentire,  atque  in  hunc  Univerfi  ordinem  confpi- 
rare  effecit.  Si  vero  omnium  ab  ipfo  Chao  exordium  du- 
xerunt,  quemadmodum  de  iis  infinuavit  Ariftotcles  (quan- 
quam  tam  egregio  calumniatori  nulla  fit  fides  adhibenda ) 
ipfa  eft  vefenia  quam  Mechanicis  omnibus  communem  efle 
diximus,  cui  autem  fine  Mundi  iEternitate  mederi  novimus. 
Quanquam  profefto  quid  cenfuerunt,  noffe  non  tanti  arbi- 
tror,  quippe  qui,  cum  Poeta?  fuerint,  de  Naturae  rebus 
non  Phyficorum  acumine,  fed  varie,  ut  forte  fabulse  aut 
fcense  expediret,  dicere  fblebant.  Ita  omnia  e  Chao  nafci 
verifimile  eft  finxiffe,  folum  quod  portentofum  &  fabul* 
fimile  videretur,  qui  vero,  aut  qud  causa,  aut  an  omnino 
qu2vis,  forte  nunquam  ne  quidem  cogitarunt.  Atque  qui 
Amorem  omnia  genuifle  addiderunt,  ii  etiam  quidni  more 
Poetico  locuti  fint,  qui  rerum  qualitatibus  Perfonas  aptare 
folebant.    Quemadmodum  Lucretius  operis  exordio  Vene- 

Bbb  3  rem 


Mundum  nque  infeBum  fuijfe,     Disp.  IV- 

rcm  advocat  Patronam,  quafi  eam  praepotentem  quandam 
Reginam  habuiffet,  quae  omnem  rerum  Naturam  fuo  impe- 
rio  adminiftraffet.  Atque  adeo  cum  in  omni  Argumento 
tantas  Amori  partes  dederint  Poetas  veteres,  idcirco  forte 
fecerunt,  quod  homines  eo  affe&u  maxime  capi  &  deliniri 
putarent,  eofque  propterea  fabulas  fiias  majori  voluptate 
cxcepturos,  cum  eorum  animos  tam  jucundo  affe&u  demul- 
cerent.  De  rebus  autem  naturalibus  tam  infcite  plcrun- 
que  fcripfere,  ut  nihil  omnino  Philofophiae  intellexiffe  feu 
potius  de  e£  nunquam  cogitaffe  videantur.  Et  cum  Hefi- 
odum,  tanquam  eorum  Principem,  ubique  fufpiciat  Philo- 
fophus,  exipfouno  quam  parum  philofophati  fuerintom- 
nes,  intelligamus,  quod  nihilde  ipfis  rcrum  Naturis  intel- 
lexit  vir  agreftis,  fed  folum  fabulas  quafdam,  quas  a  yici 
Afcr£i  vulgo  acceperat,  verfibus  narravit.  Atque  ovium 
paftor  cum  fuerit,  omnia  fic  fcripfit,  ut  folet  hmplex  & 
imperitum  iftud  hominum  genus.  Utquidemde  antiquis 
iftis  omnibus  fabularum  cantoribus  optima  videatur  ipfius 
4.  Arijiotelis  cenfura.  c  Hefiodus  ("inquit)  &  Theologi  omnes 
cid  folum  dicere  curarunt,  quod  fibi  traditum  acceperant  5 
c  noftrom  autem  nullam  rationem  habuerunt :  ita  cum  Deos 


cminus  Deorum  mortales  effe  dixerunt,  qui  Ne&ar  & 
c  Ambrofiam  non  deguftaffent.  Cujufmodi  fabulis  cum  ta- 
c  les  caufas  protulerunt,  perfpicuum  eft  eos,  quid  dicant, 
cnon  intellexiffe.  Atque  igitur  in  eorum  Opiniones  ac- 
curate  inquirere  oper«e  pretium  non  puto,  cum  folum  de- 
cantatas  quafdam  vulgi  fabulas  attulerint ,  nihilque  pre- 
terea  fcire  videantur.  In  poetidi  itaque  dominentur,  quan- 
tum  iftius  regni  hominibus  placet,  atqui  ut  qutcquam  om- 
nino  Autoritatis  in  Philofophul  -aut  Theologia  habeant,  e- 
ruditis  ferendum  effe  nollem.  Ciim  e  fece  incultiflimi  na- 
ti  fint,  nihilque  noverint  nifi  Patriae  mores,  atque  id  quo- 
quecumimmaniffiraa  barbarie  diu  opprcffa  Scpenefepulta 
jacuiffet.  Utinam  igitur  eruditi  omnes  una  cum  ipfo  Pla- 
tone  impium  &  indoftum  iftud  hominum  genus  ex  omni  rep. 
ejiciendum  efle  confentirent.  Cum  non  modo  Juvenum 
mores  evertant,  quod  turpia  &  improba  de  Diis  fuis  prae- 
dicaverint:  Verum  etiam  (quaegravior  labes  eft)omnira- 

tionis 


c  principia,  omniaque  ex  ipfis 


Sect.  X.  ne$ue  ex  necefsitate  procreattm. 
tionis  ufu  exuant,  qudd  abfurdiffima  fint,  atque  communi 
omnium  ratione  maxime  aliena  quae  homines  prorfus  im- 
periti  de  iis  non  tam  finxerint  quam  a  rudiori  Antiquitate 
fi&a  ferid  tradiderint.  Etiamfi  enim  ipfam  Virtutem  elimi- 
naverant,  ea  tamen  rationis  vi  &  adjumento  revocari  pof- 
fet  5  ratione  autem  femel  fublad,  nihil  intereft  homines  an 
bellu2B  appellemur.  Ut  mehercle  fi  quis  Dasraon  improbus 
difciplinam,  qua  omnem  Natura?  noftrae  dignitatem  labe- 
fa&aret,  inftituiffe  vellet,  credo  nullos  nifi  Graecos  Poetas, 
Sc  qui  eos  fecuti  funt,  magiftros  adhibuiffet.  Atque  hinc 
fit  ut  iis  inftructum  &  paratum  Theologorum  vulgus  de 
Deo  tetriora  quam  Indi  aut  Scythae,  aut  omnis  Barbaria 
credit,  fumm^  facilitate  crediderint.  Nifi  enim  animos 
Satuwh  lovh  &  c^terorum  Graecise  Numinum  crudelitate 
occupatos  &  quidem  plane  efferatosad  Theologiam  attuhf- 
fent,  fieri  nonpoffeputo  quempiam  tamimpie  tam  mique 
de  Deo  Opt.  Max.  opinari  potuiffe,  ut  eum  fempiterna  fuae 
fobolis  miferia  deleftari  credat ,  eamque  ineluftabili  de- 
creto  pene  omnibus  voviffe,  eofque  ad  ea  flagitia  perpe- 
tranda  vi  omnipotenti  duxiffc,  folum  ut  quicquid  cala- 
raitatisiis  infligi  fibi  placuit,  ipfi  meruiffe  videantur.  Te- 
terrimam  hanc  de  Deo  Opinionem  a  Poetis  natam  effe  non 
aio  ( nihil  enim  tam  fceleratum,  tam  crudele,  tam  ini- 
quum  de  fuis  Deorum  flagitiis  comminifci  aufi  funt)  fed 
hoc  tantum  dico  nifi  a  primis  annis  tam  turpes,  tamim- 
pias,  tam  immanes  fabellas  difcendo  affuevcrant,  ad  tam 
dura  &  nefaria  de  Deo  dogmata  certe  nunquam  tnduci 
potuiffe. 

SecT.  X.  Ut  vero  ad  Philofophos  redeamus,  quk> 
quid  enim  cogitaverint  Poet£,  aut  an  omnino  quicquam, 
Arifloteles  Mundum  aut  e  confus^  materia,  aut  e  nihilo  un- 
quam  faftum  fuiffe  negat,  quod  fempiternus  eo  ordine,  quo 
nunc  eft,  fi>14  rerum  naturae  neceffitate  exment.  Si  itaque 
eum  plus  Poetisfapuiffe  concefferimus  (atque  id  quis  tanto 
Philofopho  negaverit!  )quemadmodum  Philofophis  quo- 
que  omnibus,  qui  ante  cum  fuerunt,  quofque  pari  ratio- 
ne  reprehendendos  putat,  plus  fapuent,  videamus.  At- 
queprimumquid  quod  rerum  M  folum  virtute  exiftenti- 


380 


Mundum  neque  infeSlum  fuijje,     Di  s  p  .  I V. 


um,  nullamque  fui  Ortus  habentium  multitudine  potuit  > 
Id  quod  praeter  ipfiim  &  Epcurum,  alii  omnes  (nifi  pauci 
ifti  qui  uni  benevolo  Numini  malevolum  alterum  adjunxe- 
runt)  vehementiflime  negarunt :  Non  modo  ne  fi  ab  uno 
difcederent,  nullam  poftmodum  multitudinis  rationem  in- 
venirent ,  verum  etiam  qudd  quicquid  propri3  virtute  ex- 
iftat,  id  nifi  fola  fumma*  fuae  perfe&ionis  rationeaflequi  non 
poflereputarent.  Et  propterea  nemulta,  quorum  quod- 
queomnem  perfe&ionem  in  fe  haberet,  inferre  cogerentur, 
omnesillius  gradus  in  nnum  contulerunt.  Cum  itaque  re- 
liquas  (ut  vocat)  Intelligentias  Deo  fummo  minores,  fote 
tamen  fuiratione  exiftentes  eflevelit,  certequid  vellet,  ne- 
quaquam  intellexit.  Qyi  enim  intelligi  poteft,  ut,  quod 
fuse  folius  perfe&ionis  virtute  fecula  omnia  exiftat,  quo- 
vis  perfe&ionis  momento  deficiat  ?  Cum  nulla  alia  caula 
cffe  aut  dici  poflit  quamobrem  exiftat,  nifi  abfolutiflima 
fuse  Naturae  perfe&io.  Cum  igitur  quicquam  de  reli- 
quarum  InteUigentiarum  fumma  perfe&ione,  quatenus  Deo 
fummo  minores  fint,  diminutum  efle  velit,  imperite  admo- 
dum  a  fe  folis  (ut  aiuntj  efle,  atque  ab  illo  nequaquam  de- 
More  Neroch.  pendere  definivit.  Maimonides  quidem  (fateor)  Arijiote- 
Part.2.cap.4.  /ewabipfo  Deo  Intelligentiam  primam,  a  prima  fecundam, 
a  fecund^  tertiam,  &  dc  ufque  ad  infimam  procreatam  do- 
cuiflerefert}  AtquvJuddHm  eruditum  Interpretes  Arabici 
fefellerunt.  Ipfe  enim  Philofophus  de  earum  ortu  nihil 
omnino  dixit,  &  forte  ne  quidem  cogitavit,  fed  una  cum 
omni  rerum  natura  fempiternas  efle,  nihilque  aCaus3pri- 
ma  nifi  motum  aut  ipfas  aut  quicquam  aliud  accepifle  voluit. 
Quanquam  enim,  ne  fint  plura  arterna  primum  Movens  u- 
Nat.  Aufc.  1.8.  num  fuifle  concluferit,  id  tamendefolo  motu,  non  deexi- 
ftentia-  conclufiffe  manifeftum  eft.  Tum  quod  iftam  ipfam 
difputationem,  unum  effe  non  rei  cujufquc,  ledomnismo- 
tus  pnncipium  concluferit,  tum  quod  ftatim  ejufdem  libri 
capitenonoeandem  neceflario  fiiiffe  &  Primi  Motork  8c 
Primi  Mobilk  aeternitatem  demonftraverit.  Quod  nimi- 
rum  fi  aliquid  femper  ejufmodi  fit  quod  moveat,  neceffe 
fit  id  etiam  quod  primum  ab  eo  movetur,  setcrnum  effe. 

Cum  vero&  ipfam  materiam  vi  natura?  fua?  extitiflecen- 
fuerit,  jam  ante  Phyfico  quam  turpe  fit  monuimus  rei  tam  ig- 

nobili 


C7 


Sect.XL     neque  ex  necefsitate  pmreatuni.  381 

nobili  tamque  impotcnti  perfe&ionem  omnium  praeftantiffi- 
mam  adaptare,  atque  iftuc  cum  ea  folum  ratione  dixerint, 
neenihilo  fiantomnia,  a  quo  Philofophos  omnes  unocon- 
fenfu  magnoque  impetu  abhorrere  diximus^  mirari  me  quo- 
que  dixiidcurtam  certum  ratumque  fumpfcrunt,  utnulli 
certiori  ratione  comprobari  aut  egeat,  aut  quidem  poffit. 
Efto  enim  quantum  volunt  captu  arduumenihiloquicquara 
nafci,  an  non  tamen  cujufque  captum,  qui  ad  inertem, 
abje&am  8cignobilem  illius  naturam  adverterit,'  totam  ma- 
tcvix  molem  fibi  exiftcndi  caufam  efle  multo  magis  fiipera- 
bit  >  Ne  itaque  plura  nunc  de  el  difputarem,  nollem  Phi- 
lofophos  nimium  arroganter  chariffimi  fui  decrcti  autori- 
tate  geftire,  cum  indifficiliorem  locum  eo  fe  induunt,  quam 
quem  eo  declinare  fe  putant.  Si  ergo  alterum  dicendum  eft, 
ut  eft,omnia  equidem  divinJ  Potentil  fa&a  fuifle,fi  nulla  alil, 
hac  tamen  ratione  coa&us  dicerem,ne  inerti  &  ignobili  cuivis 
laxo  immenfam  &  prseftantiffimam  iftam  fua?  perfe&ionis  vir- 
tuteexiftendi  neceffitatem  afcribendam  efle  coaftus  dicam. 

Se  c  T.  XI.  At  hoc  Ariftoteli  cum  Mechanicis  aliis  om- 
nibus  commune  eft.  Age  ergo  nunc  tandem  de  iis  quse 
fua*  difciplinas  propria  habet,  &  quorum  fe  inventorem 
gloriatur,  dicamus.  Primum  autem  veteres  omncs  Phyfi- 
cos  duplici  ratione  reprehendit,  quod  cum  de  foll  materil 
tanquam  unico  omnium  Principio  difputaverint,  nullam 
fintaut  MotuszwtOrdinis  caufam  confecuti,  fedfine  causa 
utrumque  in  omnem  rerum  naturam  invexerint.  Qui  igi- 
turipfemelius?  Primum  enim  quod  motus  Principium  in- 
veftigavit  5  Deus  inquit  omnia  movet,  ut  appetibile  appe- 
titum.  Optime  quidem !  atqui  qul  quaefo  ratione  appeti- 
bile  motum  in  appetitu  efBciat  dicas,  mi  Philofophe.  An 
phyfico  quovis  influxu ,  nece  ?  Si  iftuc,  aliquid  reale 
&  phyficum,  quod  vim  fuam  in  appetitum  transferat,  a  fo 
emittere  oportet.  Non  modo  quod  vim  movendi  a  mo- 
vente  in  mobile  nifi  taftu  tranfire  non  pofle  tu  ipfe  ftatue-  N*t  AufcXj. 
ris :  verum  etiam  quod  facultas  phyfica  (qualis  eft  vis  mo-  &  2% 
vendi^  ab  unl  fubftantil  in  aliam  alio  modo  tranfire  ne- 
queat,  cum  efle  non  poffit,  nifi  fubftantil  quldam  fuftea- 
tetur.   Si  itaque  hoc  modo  Deus  motum  in  rebus  aliis 

C  c  c  genu- 


Mundum  neqne  infettutn  fuiffe,     Disp.  IV. 

genuerit,  ut  aliquid  ex  fc  emittat,  cum  femper  abfumatur, 
nequeseternusnequeimmortalis  fuiffet.    Si  autem  phyfico 
influxu  non  moveat,  caufa  motus  phyfica  &  realis  effe  non 
poteft,  cumnihil  inrera,  quseipfa  raotaeft,  operetur :  & 
fiin  eara  nihil  operetur,  qui  quasfo  raotum  inchoarepo- 
tuit  ?  Cum  igitur  Phyftco  nihil  fit  turpius  quam  motum  fine 
vi  imprefsfl,  extrinfecus  fieri ,  nonne  vides  te,  quocunque 
vertas,  nullum  motus  principium  inveniffe  >  Neque  enim 
(quantum  intelligimus)  appetibile  appetitum,  fed  fe  ipfe 
appetitus  movere  videtur  5  cum  id  nihil  aliud  egerit,  nifi 
qudd  de  fe  cogitandi  occafionem  praebuerit,  neque  enira 
cummens  ipfa  aftionum  faarumcaufa  fit,  ipfam  cogitatio- 
nem  efficere  potuit,  8c  fi  eam,  non  tamen  motum  effeciffet. 
Non  enim  ftatim  ad  rem  omnem,  quam  quifque  mente  vol- 
vit,  movetur,  fed  ipfefolus  an  affequi  velit,  annolit,  fuae 
eleftionis  Author  habendus  eft.    Si  vero  non  ipfum  Appe- 
titum  in  fe,  fed  folum  Appetibile  tum  cogitationem  tum 
motum  in  eo  efficere  dixeris,  id  quoque  dicas  quo  ta&u  8c 
quibus  viribus.    Si  enim  a  fe  nihil  emiferit,  nihil  effecit : 
Si  emiferit,  non  ipfe  Appetitus  primum  movetur,  fed  id 
ipfum  quod  emittitur.    De  quo  porro  quaerendum  eft  an 
motumin  fe  incipiat,  an  aliunde  acceperit.    Si  prius,  rao- 
tusfui  caufa  erit,  atque  primum  Movens  movebitur:  Si 
pofterius,  eadcm  femper  de  eoreverfura  eft  interrogatio, 
ut  demum  quocunque  pergas,  nullum  motus  principium 
inveneris,  nifi  tandem  caufam  aliquam,  qu#  in  fuas  a&io- 
nes  poteftatem  habet,  fatearis. 

Neque  profe&o  melius  qu&  causa  rerum  natura  tam  con- 
fpirami  ordine  &  pulchritudine  fit  conftituta,  dixifti^  cum 
certe  nulla  ordinis  caufa  elfe  poflit,  nifi  qu«e,  quid  fit  or- 
do  &  quemadmodum  comparetur,  intelligat.  Ordo  enim 
quid  aliud  eft  quam  rerum  aptis  &  aceommodatis  fuis 
locis  difpofitio  ?  At  quid  loci  cuique  conveniat,  qui  fe 
confervet,  &  quomodo  alii  inferviat  folius  eft  confi- 
lio  utentis  definire.  Cum  itaque  rerum  ordini  conftituen- 
do  nullum  Primi  Motork  confilium  adhibueris  5  fed  ip- 
fum,  cumnihil  tale  cogitaret,  InteUigentias  5  atque  Intelli- 
gentias  eadem  bruta  neceflitate  Qxlorum  orbes  3  atque  or- 
bes  ccekftcs  omnem  ntat*ri&  molem  movere  velis,  nihil  fa- 


tius 


Sect.  XI.    neque  ex  necefsitate  procreatutn. 

tius  ad  ordinem  efficiendum  attulifti,  quam  fe  folam  materi- 
am  ipfam  fe  apte  difpofuifle  dixiffes  3  cum  non  meliori  con- 
filio  utatur,  quam  quod  nihil  omnino  confilii  habet.  Non 
enim  fatis  eft  ad  quid  prudenter  efficiendum,  ut  quis  fit 
optima*  rationis  compos,  nifi  quoque  eam  ad  rem,  quam 
efficit,  adhibere  velit ,  &  nifi  adhibeat,  perinde  eft  ac  ii 
non  haberet.  Si  itaque  (ummo  tuo  Numini,  ut  invidiam 
cvitares,  Intelle&um  inefle  cenfueris,  nullum  autem  illius 
in  Mundo  aut  condendo  aut  gubernando  ufum  putaveris, 
nullo  peritiori  Artificio  rem  confecifti,  quam  veteres  ifti 
quos  (bia  materi^  omnia  effeciffe  calumniaris.  An  itaque 
mirabilis  nonfitifta,  quam  attulifti  Univerfi  ordinisratio- 
nem?  Cum  enim  omnem  rerum  naturam  tam  fapienter 
conftitutam  vidiffes,  ut  ipfa  tota  &  quseque  illius  pars  in 
optimum  quendam  finem  &  fiat  &operetur:  Hujus  inquis 
tanti  Artificii  caufam,  quam  nemo  ante  ne  aflecutus  eft, 
en  quam  prseclarfc  ipfe  expedierim!  Ipfam  igiturtotius  fa- 
bricam,  qua*  tanta  arte  cohaerere  videtur,  nullo  unquam 
ArchiteSo  extru&am  fuiffe,  fedfemper  &  finecausa  &  ne- 
fcio  qusl  neceflitate  optimum  atque  pulcherrimum  ordinem 
obtinuiffe  dico.  Neque  id  modo,  fed  cum  ccelorum  com- 
plexio  pluribus  circulis  inter  fe  connexis  conftiterit,  cui- 
que  nefcio  quo  fato  Intelligentiam  quandam  ab  seternis  fe- 
culis  incubuiffe,  &  fupremo  fupremam.  Eamque,  quan- 
quam  ipfa  nihil  egerit,  nefcio  quiin  proxiim  impetum  quen- 
dam  orbis  fui  contorquendi  exciviffe,  quem  deinceps  fe- 
cutam  efle  omnium  fuo  ordine  converfionem  5  e  quorura 
variis  motibus  tandem  natam  effe,  nemine  tale  quippiam 
cogitante,  omnem  naturse  pulchritudinem,  partiumque 
omnium  inter  fe  confpirationem.  Prseclara  fane  rerum  or- 
dinisratio&  defcriptio!  &qualem  a  Philofopho  omnium 
reprehenfore  expeftare  debeamus!  Deum  immortalem! 
Quenquamne  ufque  adeo  infigniter  defipuilTe,  ut  cum  alios 
omnes  reprehendiflet,  quod  ad  Univerfi  machinationem  fo- 
lam  materiam  adhibuerant,  ipfe  eam  folam  ad  eandem  fa- 
bricandam  adhiberet  !  Nihil  enim  deipsarerum  fabrica- 
tione  unquamdixit,  fed  fumpta  fempitcrn  i  illius  neceflita- 
te  folum  motum  a  prim  Motore  per  eam  undique  deduxit. 
Quenquamne  putare  potuiffe,  ut  quippiam  quod  ipfum 


3*4 


nihil  omnino  agat,  m  ams  acuonem  emciar,  ur  motum  a 
movente  in  mobile  fine  tafhi  tranfire  poffit  5  ut  id  quod 
movetur,  neque  vim  extrinfecus  impreflam  habet,  motus 
fui  principium  non  habeatur  ?  Quenquamne  denique,  qui 
peromnem  rerum  naturam  admirabiles  finium  rationes  re- 
fperfas  vidit,  fere  omnera  vitae  induftriam  in  id  unum,  ut 
quemadmodum  evenire  poffint  nullius  confilio  conftituta?, 
impendiffe ?  Atqui  in  hoc  poftremo  partitum  fuifle  inquies 
ea  qua?  finis  grati^  agunt,  in  ea  quae  mente  8c  ea  quse  n&- 
tura  fiunt,  atque  iftaec  confilio  fieri,  haec  nequaquam.  Ita 
quidem,  at  iftuc  omnium  ftultiflime.  Si  enimnulhimNa- 
tura?  confilium  infit  neque  praefit,  qui  quaefo  melius  quam 
caeca  fortunae  temeritas  viresfuas  fuis  finibus  aflequendis  di- 
rigere  potuiflet?  Cum  itaque  tam  incredibili  arte&  pru- 
dentu  fe  fuafque  facultates  ubique  moderetur,an  non  extre- 
mae  ftupiditatis  aut  proterviae  fuerit  non  vidifle  manifefto 
eam  confilio  uti,  quo  fines  fibi  certos  praeftituat,  &  quo 
ad  eos  tandem  refto  mediorum  ufu  perveniat  ?  Ut  quidem 
in  Mc  fua  partitione  non  alio  acumine  diviferit  Philofo- 
phus,  quam  fi  eorunv  quse  confilio  fiunt,  quaedam  confilio 
ftid. !.  2.  c.8.  ficri,  qusedam  nequaquam  dixiflet.  Atqui  inquit  Ars  ip- 
(a  nullum  confilium  capit,  finis  tamen  gratia  femper  ope- 
ratur,  quidni  ergo  &  ipfa  Natura  ?  Quid  autem  Ars  effi- 
ciat  &  quantum  intelligat,  non  dicam,  ne  hominem  fim- 
plicem  fophiftarum  princeps  in  Diale&icse  (use  (alebras  &  du- 
meta  trahat :  Artifices  tamen,  qui  artis  viam  fequuntur 
(boui  venil  dixerim J  confilio  operari  non  dubito.  Quod 
u  obtinuerim,  cur  non  idem  de  Naturae  operibus  extor- 
querem  ?  Si  enim  naturalis  ac  rebus  ipfis  vis  infita  utilita- 
tum,  quas  effecit  confultrix  non  fuerit,  Artificem,  qui 
tum  ipfem  inftituat,  tum  utilitates  quas  efficit,  curas  ha- 
beat,  efle  necefle  eft.  Ut  demum  facilius  non  fit  Naturae 
quam  Artis  folertiam  fine  Archite&rice  cujufdam  Artificis 
providentizi  expedire.  Atque  adeo  omnes  qui  Naturam 
fine  Numine  explicare  nituntur,  perinde  fe  gerunt,  ac  fi 
Artem  fine  Artifice  invenirent.  Quanquam  minori  ftultitii 
fc  geffifle  videatur  Eficurm ,  qui  Naturam  fortuitam, 
quam  Ariftoteles,  qui  artificiofim  expofuit.  Fieri  enim  po- 
left  ut  aliquid  arti  fimile  forte  &  cafu  eveniret,  at  vero  ut 

orania. 


Munctutn  neque  infeBum  fuijfe,     Disp.  IV. 
at,  in  aliis  a&ionem  efficiat,  ut  motum  2 


Nat.Aufc.1.2, 


Sect.  XI.     netjue  ex  necefittate  procreatum. 

omnia  quse  artificiose  fiunt,  fine  Artificis  confilio  fierent, 
quis  fieri  pofle  putabit.   Atque  iftuc  eft  quod  per  omnem 
rerum  Naturam  conatus  eft  Philofophus,  ut  artificiofis 
omnium  rationes  fine  qu&vis  Artificis  ratione  conficeret. 
Egregius  labor,  &  ftulto  Graeci  hominis  acumine  profedto 
dignus!  Utitaque  vi3  proxim2&  quafi  compendiarid  facil- 
lime  ad  inftituti  exitum  perveniret,  a  duobus  principiis  pari 
prudentia  &  impudentid  dicere  exor(us  eft.    Rerum  Natu- 
ram  cum  perfe&iflimam  effe ,  tum  fapientiflime  operarh 
Prius  in  primo  primi  de  Coelo  libri  fuo  more  demonftrat, 
quod  cum  tria  fint  dimenfionum  genera,  longitudo,  lati- 
tudo,  &  craffities,  omnes  in  le  contineat  Mundus  3  at  quod 
omnibus  dimenfionibus  conftat,  omnino  perfedtum  efle  ne- 
cefle  eft.   Qua  profefto  ratione  demonftret  quoque  nihil 
ufque  adeo  imperfe&um  efle  pofle,  quin  omni  perfe&ionh 
plenitudine  cumuletur  3  cum  nihileffe  poffit  in  rerumna- 
turi,  quod  tribus  iftis  dimenfionibus  noq  conftiterit :  nifi 
itaque  mundi  machina  foret,  qu<e  longa,  &latafit,  nullam 
autem  craffitiem  haberet,  quantkunque  ftaret  prtdita  cul- 
p&,  omnes  perfeftionis  numeros  in  fe  comple&i  demonftraf- 
fet  Philofophus.    At  bene  eft,  tam  feliciter  demonftratfe, 
quod  profe&o  nifi  fecerat,  non  intelligo,  c^ii  omninotno- 
deftiii,  id  fibi  fumendum  licere  putaret,  cum  quidem  tan- 
tum  abfit,  ut  in  concordiam  cum  fud  opinione  adduci  poP 
fit  5  ut  primum  fit  quod  quis,  qui  contra  veniret,  eidem 
oppofiierit.    Si  enim  rerum  Univerfitas  eaecd  necefiitate 
conftituta  fit,  quamobremopusfuumundiqueaptum,  om- 
niqueex  parte  expletum  perficiat  ?  Qui  enim,  quod  ubique 
fieri  optimum  eft,  femper  effecerit,  nifi  Cujufque  rei  quae 
fit  opportunitas,  quxqueomnium  aptiflima  cognatio  com- 
prehenfum  haberet  ?  Cum  itaque  tam  perfefta  omnia  vi- 
derit,  efle  ea,  non  neceflitatis  fed  confilii  opera  quis  nifi  qui 
ipfeinfaniat  non  condufiflet  ?  Immo  ver6  cum  tam  praftan- 
tem  efle  naturam  ipfe  viderit,  ut  prcftabiliorem  efle  non 
poffe  fateretur,  an  non  intelleftu,  quo  melior  &  fapientior 
efienonpoffit,  extmi  collegifle  oportuiffet  ? 

Alterum  autem,  quod  omni  in  loco  fibi  fumit  fapientijfi~ 
me  femper  operari  Naturam^  eildem  quoque  modeftia  in  fu- 
am  Philofophiam  afcifcit.  Qui  enim  fapienter  agat,  quod 

Ccc  3  nullo/ 


3  8 6  Mundum  neque  infeBum  fuijfey    Di  $p .  IV. 

nullo  confilio  in  fuis  a&ionibus  utatur  ?  Quid  enim  aliud 
fapientia  eft,  quam  refta  a&ionum,  &  confiliorum  guber- 
natio?  Natura*  itaque  fapientiam  inomni  re  nos  quoque 
fufpicimus,  at  qui  eam  aflequatur  bruta  neceffitas,  id  ip- 
fum  eft,  quod  ut  explicet,  ubique  interrogamus.  Si  enim 
nullius  confilii,  aut  intelleftus  compos  fit,  fine  intelligendi 
facultate  nulla  effe  poteft  fapientia.  Si  itaque  in  omnibus 
fapienter  egerit  Natura,  a  przftantiori  principio,  quam 
c*ca  neceffitate,  gubernatur.  Ut  plane  quidem  hoc  etiam 
effato  fibi  ipfi  cum  primis  contraveniat  Philofophus :  Si  e- 
nimorania  neceflarid,  non  fapienter  $  fifipienter,  nonne- 
ceffario  fiant.  Cum  igitur  fapientes  fieri  compertum  ha- 
bearnus,  nonbrutS  neceffitate,  qu^nihil  intelligat,  fed  a 
pr^ftantiffimo  cujufdam  confilio,  qui,  quid  profit,  quid 
obfit,  intelligat,  gubernari  neceffe  eft.  At  fic  omnibus 
contingit(atqueEpicuro,  Hobbio,  Cartefio  contigifle  dix- 
imus)  qui  fe  folos  veritatis  Patres,  &  Inventores  effe  vel- 
lent.  En  quam  ingenti  paffu  prodit  Magnus  Ariftoteles,  om- 
nes,  inquiens,quiante  me  fu§re  Phyfici  mundum  autcafu, 
aut  confilio  fa&um  fuifle  cenfuerunt  $  ego  vero  neutro  fieri, 
fedeo,  quoeftordine,  fempiterna  Natura  neceffitate  exti- 
tifle  :  Et  qui  eo  potiufquam,  quam  quovis  alio,  certiffi- 
mis  quibufdam  legibus,  quaeex  ipfisrerum  naturis  ort* 
funt,  en  quemadmodum  in  cujufque  rei  inftituto  demon- 
ftravero.  Quod  autem  ut  efficiam,  unum  hoc  in  omni  quse- 
ftione,  ut  concedatur,  poftulo,  Naturam  femper,  8c  in 
omni  re,  fapientiffime  operari.  Quo  dato,  fi  de  qu£  re  per- 
contemini,  qui,  &  quamobrem  eo  modo,  quo  fit,  fiat, 
dicam.  An  vero  non  impudenter  id  principio  fuo  po- 
itulavit,  quale  ante  pofuerat  omnis  fapientias  expcrs.  Ut 
eo  demum  pervenerit  omne  fuas  Philofophi*  Inftitutum 
eum,  qui  omma  fine  confilio  fada  fuerint,  demonftratu- 
rum  effe,  fi  libi  prius  fummo  confilio  extru&a  fuifle  con- 
cedatur.  At  cum  omnem  rerum  rationem,  qu^,  &  qualis 
fit,  folis  legibus  Mechanicis  fe  non  modo  defcripfiffe  fed 
&  demonftrafle  geftiat.  En  denique  quemadmodum  iis  om- 
nia  Phaenomena  figillatim  explicuerit ! 


Skct. 


Se  c  t.  XII.    neque  ex  necefsitate  procreatum. 


Sect.  XII.    Primum  itaque  quamobrem  Coelum  in 
Orbem  vertitur  ?  Quod  (mquit)  Corpora  omnia  natura- 
lia  loco  moveri  apta  fint,  deinde  quod  fimplicium  omnium 
fimplex  fit  motus,  poftremd,  quod  fit  motus  omnis  fim- 
plex,  vel  re&us,  vel  circularis.    Ut  itaque  quatuor  Ele- 
menta  refto  motu,  vel  a  medio,  vel  ad  medium  feruntur, 
ita  circamedium  Coelum  moveri  oportet ,  quod  motuscir- 
cularis  re&o  fit  perfe&ior,  atque  proinde  corpori  perfe- 
ftiffimo  debetur.    Quamobrem  vero  corpora  naturalia  per 
fe  moveri  apta  fint?  Quod ,  inquit,  Natuni  conftent, 
Quid  autem  eft  ifta  Natura  ?  An  ipfa  Corpora,  an  quic- 
quam  aliud,  quod  in  iis  motum  ciere  valeat  ?  Si  ipfa  Cor- 
pora,  non  aliam  rationem  attulit,  quam  fi  corpora,  quod 
moveantur,  moveri  dixerat.    SiveroNatura  fitquippiam 
aliud,  quod  motum  incipiat,  motus  ipfe,  cumabipsd  cor- 
porum  natura  non  nafcatur,  naturalis  effe  nequit.  Quic- 
quid  autem  fit  (ut  Deum,  &  Intelligentias  efle,  ipfe  ftatuit) 
qu^  quxfo,  Natura?  neceflitate  corpora  quaevis,  movere 
teneantur  ?  NuII^  omnino.    Aut  fi  quavis,  ipfe  neque 
dixit,  neque  quivis,  qui  ab  eo  funt,  dix£re  ^  neque  a 
quovis  dici  poteft,  nifi  ad  caufae  cujufdam  arbitrium,  & 
ele&ionem  redire  velit,  quas  &  motum  inchoavit,  & 
ejufdem  viam  definivit.    At  fi  quod  fuerit  naturale  motus 
principium,  quamobrem  certa  qudvis  viii?  Eam  enim  nifi 
eligat,  cur  non  contraria  ?  Aut  fi  in  certam  fponte  feratur, 
quamobrem  non  eadem  omnia  ?  fed  qusedam  furfum,  quse- 
dam  deorfum,  quaedam  in  orbem  3  an  non  hoc  idem  videa- 
tur  atque  a&ionis  Provincias  dare  ?  Cur  potius,  cum  pri- 
mum  coelum  in  circulum  vertatur,  non  omnia  eodem  motu 
fecum  abripiat  ?ac  fi  illius  curfum  nonprorfusfequantur,cur 
tamen  in  contrarios  fponte  abeant  ?  nulli  enim  magis  con- 
trariis  effe  poflunt,  quam  refti  furfum,  &  re&i  deorfum.  Si 
itaque  ickm  fit  in  omnibus  motus  principium,  cur  non  idem 
omnium  motus?  Si  diverfum,  iftuc,  inquam,  qu3  naturse 
neceffitate  cuique  contingat,  dicendum  eft.  Somniorum 
enim  Ipecies  funt,  non  rationes,  quas  attulit  Arifiotelcs  : 
Corpora  fcilicet  fimplicia  fimplici  motu  moveri  dcbere  a 
tres  effe  motus  firaplices,  a  medio,  ad  medium,  eirca  me- 

dium  3 


388  Mundum  neque  tnfeSkm  fuijje,     Disp.  IV. 

dium  5  qusedam  itaque  fecundum  naturam  uno,  qusedam 
alio,  quaedam  tertio  moventur  3  primo  ignis,  &  aer,  fccundo 
terra  &  aqua,  tertio  coelum.  At  quae  Naturae  neceffitas 
fimplicia  omnia  fimplici  motu  moveri  ?  aut  fi  fit,  cur  non 
eodera  ?  Aut  fimplicium  motuum  cur  non  tribus  plures 
fint,  cum  innumerabiles  effe  poffint,  nempe  refti  omnes  in 
quamcunque  viam  ?  Aut  cur  circularis  potius  quam  quivis 
alius,  qui  mixtus,  &  compofitus  habetur,  inter  fimpli- 
ceshabeatur?  Autdeinde,  nexpediat  fimplicia  omniafim- 
plici  motu,  diverfo  tamen  moveri,  id  an  intellex&re  ipfa, 
qua?  moventur,  corpora?  Si  non  intellex§re,  qui  ifti  Na- 
tune  legi  obfequi  potuiffent  ?  Si  intellexSre ,  non  a  Na- 
tuxi  fed  ful  cujufijue  optione,  in  fuum  motum  feruntur. 
Atque  hoc  quidem  omnibus,  qui  rerum  naturam  yellent 
fine  Providentid  conficere  femperufuvenit,  ut  omniumor- 
dinis  rationes,  ab  ipfi  Naturae  convenientia  ideducant. 
Quibus  tamen  profpicere  &  confulere  praeclariffimum  Pro- 
videntiae  munus  eft.  Quam  itaque  fi  non  fateantur,  ni- 
hil  in  naturf,  a  ratione  decori  explicare  poffunt :  quod 
fi  non  poffint,  nullum  unquam,  ab  ips3  rei  natura,  ratio- 
nem  aut  attulerunt,  aut  allaturi  funt,  qu2  vel  unius  even- 
tus  caufam  inveftigare  queant. 

Dc  coeio  L  *•  Sect.  XIII.  Quamobrem  deinde  plures  fiunt  orbium 
c-  *•  coeleftium  motus  ?  Quod,  inquit,  fi  Coclum  femper  con- 
vertatur,  aliquid  ,  nempe  Terram  quod  femper  quiefcit, 
effe  neceffe  fit  5  &  fi  terram,  ignem  quoque  effe  neceffe  eft  : 
qu6d  contrariorum  fi  alterum  natura  fit,  &  alterum  natura 
effe  neceffe  eft.  At  fi  terram,  &  ignem  effe  neceffe  fit, 
ea  quoque  corpora,  quae  inter  ipla  media  funt,  effe  ne- 
ceffe  eft  >  quae  fi  fint,  varias  quoque  rerum  mutationes 
effe  necefle  eft  :  Atque  propterea  plures  fphaerarum  ccelefti- 
um  converfiones  effe  neceffe  eft  5  fi  enim  una  duntaxat  fu- 
iffet,  cumfitmaximeaequabilis,  nullam  mutationem  effice- 
ret  3  ne  itaque  omnia  eodem  ftatu  femper  permanerent, 
hsec  omnia  effe  neceffe  eft.  Per  quot  quantafque  ambages 
fux  (apientiae  vim  explicat  Natura  ?  quamque  inviolabili 
nexu  eventuum  omnium  feriem  colligavit,  ne,  fi  in  uno  de- 
ficeret,  adexitumnonperveniret?  Atquibus,  quaefo,  vin- 


Sect.  XIIL  necjue  ex  necefsiute  procrettuml 
culis,  tamprolixam  omnium  neceffitatem  conftrinxit?  Et 
priraum  qu2  phyfica  caus3,  b  coeli  converfione,  fequatur 
Terrae  quietisneceffitas  >  An  Coeli  converfio  ipfum  efficiat  > 
annonpotius,  ciim  tanto  impetu  feratur,  quicquid  com- 
plexu  fuo  habet,  fecum  abripiat  neceffe  fit  >  Solius  i^itur 
Philofophi  eft,  e  coeli  motu,  terrse  quietem  neceflario  fe- 
qui,  idque  fine  caus2 ,  dicere.  Et  quidem  fublata  illius 
Authontate,  non  aptius  ccnne&untur ,  quam  fi  dicerer, 
eo  quod  fplendefcat  Sol,  terra  tenebris  obruatur  neceffe 
fit.  At  fi  Terra  fit,  quamobrem  &  Ignis  >  Quod,  inquit, 
contrariorum  fi  alterum  natud  fit,  alterum  efle  necefle  fit. 
At  quamobrem  &  iftuc  >  Natur<e  magis  aocommodaturn 
putaffem  ut  contrariorum  unum  tantum  procrearet,  tum  ut 
fibi  conftans  forct  neceffitas  tum  ut  rerum  incolumitati 
profpiceret.  Si  vero  tantd  varietate  operetur,  ut  ad  con- 
traria  confilia  fe  convertat,  non  neceffitate,  fed  eodem  mo- 
do,  quo  qux  arbitrio,  operari  videtur.  Ea  enim  propria 
cft  arbitrii  facultas,  utadaffe&us  contrarios  producendos 
fibi  imperare  valeat.  Si  itaque  ea  Libertate  utatur  Na- 
tura,  ut  cum  alterum  contrariorum  produxerit,  continuo 
omnes  vires  in  alterum  fubducat,  idque  ea  ratione  quod, 
ut  fiant  contraria,  Univerfo  expediat,  quid  aliud  effe 
poffit,  quam  Providenti3,  cum  non  minori  confilio  agat, 
nec  minus  dominium  in  fuas  a&iones  habeat  >  Contra  vero, 
cum  &  ipfe,  &  omnes  fui  fimiles,  qui  Providentiam  tol- 
lunt,  Naturam  ex  neceffitate  operari  velint,  ei  nihil  re- 
pugnantius  dicere  potuit,  quam  eo  quod  contrariorum  al- 
terum  effecerit,  ut  alterum  efficiat  neceffe  efle,  ut  potius 
plane  fequatur ,  fi  natur^  alterum  fit,  alterum  natura  effe 
impoffibile.  At  fi  fit  terra,  8c  ignis,  quamobrem  aer  8c 
aqua?  Quod,  inquit,  fi  fint  extrema,  media  quoque  effe 
neceffe  eft.  At  rurfum  qu£  Neceffitatis  lege  >  an  ut  in- 
tereapacem,  &  concordiam  tueantur?  Paxprofedto  bo- 
na  res  eft,  &  fieam,  interfuos  cives,  tueri  profpiciat  na- 
tura,  optima,  &  fapientiffima  regina  eft.  Alioqui  autem, 
fi  nihil  confilii  habeat,  ridicula  cft  ratio,  quaeex  eo,  quod 
extrema  fint,  media  effe  infert.  At  cum  fint,  plures  re* 
rum  generationes  ex  iis  fieri  neceffe  inquit.  Atqui  res 
multas  nafciquid  opus  eft  ?  &  fi  opus  non  fit,  quorfum 
^       r  Ddd  omnis 


Mundum  neque  infeBum  fuijje,     Di  sp .  IV. 

omnis  ifte  coelorum,  fk  elementorum  apparatus,  qui  eo- 
rum  ortui  aut  vim,  aut  materiam  prabeat  >  At  ut  res 
qua^dam  gignantur ,  primum  fumpfit  Philofophus ,  fum- 
pfit  quidem,  qu2  vero  causa  naturali  neceffarium  efle  o- 
ftendit?  deinde  fi  fuerit,  oftendat  quoque,  qui  omnisifte 
caufarum  complexus  ei  fini,  nifi  fummat  Providentia,  in- 
ftitui  potuiflet.  Denique  fi  c#di  Naturae  vi  contigerat, 
nihil  juvat  ad  explicandum,  qui  tantos  tamque  varios  ef- 
feftus  procreare  valeat.  Si  enim  plures  fint  coeleftium 
converfiones,  quid  iftae  ad  varias  rerum  generationes  > 
Quod,  inquit,  varios  elementorum  motus  efficerent.  Quid 
inde?  Ergo  ea  omnia  fummd  varietate  inter  fe  mifce- 
rent.  Nego,  fed  locis  naturalibus  quaeque  potius  huc 
ufque  exagitarent,  at  ut  e  fuis  in  aliena  dejicerent, 
neque  intelligo  neque  pofle  puto:  Aut  fi  poflint,  fieret 
non  Mundus,  fed  rerum  Chaos$  quid  enim  aliud  effi- 
ciat  confufa  Elementorum  congeries  ?  Et  denique,  quan- 
tum  vult,  invicem  mifceantur,  quid  iftuc  ad  homines 
procreandos,  caeteraque  omnia  animantium  genera?  U(- 
que  adeo  ftulti  omncs  philofophari  neceffe  eft,  qui  om- 
nem  Natune  viam,  &  rationem,  abfque  Providentia?  con- 
filio  explicandam  efle  putant,  cum  nulla  fit,  aut  intel- 
ligi  poffit  Naturae  ratio,  nifi  qua?  folo  Providentiae  con- 
filio  inftituatur.  Ut  jure  dixerim  idem  feciffe  Ariftote- 
lemac  fi  quemadmodum  quodvis  artis  opus,  fola  arteabf- 
que  quovis  Artifice,  explicare  fufceperat.  Atque  adeo 
fi  Horologium  velis,  en,  qui  tibi  fine  fabro  8c  fabrili- 
bus  effecerit  Philofophus !  Si  Coelum  fit,  moveri  nccefle 
cft,  fi  motus  fit,  tempus  efle  neceffe  eft$  fi  tempus  fit, 
inftrumenta,  quibus  metiamur,  effe  necefle  eft  $  inftru- 
menta  fi  fint,  ea  numeros  certis  intervallis  diftinftos 
habere  neceffe  eft$  &  numeri  fi  fint,  indicem,  qui  qu3- 
vis  honi,  ad  certum  numerum  perveniat,  efle  necefleeft$ 
&  index  fi  fit,  rotulam,  quae  circumferat,  efle  neceffe  eft  $ 
&  fic  dcinceps  per  omnem  machinse  fabricationem,  dum 
tandem  fiant  horologia. 


Se  c  r; 


Se  c  t.  XIV.    nequeex  nece/sitate  procredtuml 


Sect.  XIV.  Proxime  quamobrem  Ccelum  figuram  De 
rotundam  habere  necefle  fit,  rationcs  ex  omni  fcientia-  c 
rum  genere  exquirit,  quafi  Natura,  quo  mundum  omni 
perfe&ione  abfolutum  extrueret,  omnibus  artibus  feeru- 
diiffet.  Et  primum,  ut  Gcometriam  didicifie  fe  often- 
dat,  figuram  omnium  perfe&iflimam  elegir,  ficut  enim 
circulum  in  planis,  ita  fphasram  in  folidisprincipatum  te- 
ncre  novit,  quod,  eo  quod  figura  fit  omnium  fimplicif- 
fima,  intellexit,  ficut  enimcirculus  unica  line3,  itafphx- 
ra  unid  fuperficie  continetur :  Et  quidem  Naturam  yu>- 
fj*Tpeiv  a  magiftro  Platone  accepimus,  id  vero  cum  po- 
ftulaverit  vir  fapiens,  talem  efle  eam,  quasrationes  geo- 
metricas  intelligat,  ut  fibi  quoque  concedatur,  poftula- 
vit.  Quid  autem  apud  brutam  tuam  neceffitatem  vale- 
ant  rationes  geometrioe,  cum  eas  quam  perfpicuae  cun- 
que  fuerint,  cernere  ipfa  nequeat  ?  Geometris  itaque  fi 
ratse  fuerint,  quid  iftuc  ad  Naturam  tuam  ?  An  circulum 
omnium  figurarum  perfe&iflimum  intellexk?  Et  fi  intel- 
lexerit,  an  demonftrare  potuit?  Et  fi  potuerit,  quo  cir- 
cino  tam  cxquifite  dcfcripfiffe  valuit,  ut  nihil  ( id  quod 
ipfe  dicis)  arte  accuratius  defcribatur?  Mox  autem  a 
Geometrid  ad  Phyfiologiam  tranfit,  quam  quidem  fcien- 
tiam,  fi  quamvis  aliam,  intellexifle  Naturam  decet.  Qua*- 
nam  itaque  Phyficorum  ratione  Ccelum  fphseridl  figura 
effecerit  ?  Ne,  inquit,  (patium  vacuum  relinqueret  5  nifi 
enim  rotundum  fuiffet,  anguli  cujufcunque  figura  fibi 
invicem  fucccdant  necefle  eft,  &  proinde  locum  eundem 
nunquam  occuparent,  atque  adeo,  ubi  prius  erat  cor- 
pus,  nunc  non  foret,  &  ubi  nunc  non  eft,  rurfus,  ob  fi- 
gurse  inaequalitatem,  erit.  O  caeca  rerum  Natura,  quae  va- 
cuum  omne,  non  modo  ab  ipfo  mundo,  (cd  ab  ipfis  mundi 
pomceriis  abegerit!  At  vereor,  ne  confilio  defit  facultas, 
quacunque  cnim  abigatur,  quin  rurfum  accedat,  qui 
qusefo  prohibere  poflit,  cura  quicquid  ultra  ccelum  exti- 
mum  jaceat,  vacuum  effe  neceffe  fit  >  At  quantamcun- 
que  labem ,  fi  intra  civitatem  admittatur,  fccum  afFcrat, 
quid,  qua?fo,  noxa  aut  pcriculi  erit,  fi  penitus  in  exili- 
um  mittatur?  autfimiflum  fuerit,  eidem  quinredeat,  qui 

Ddd  2  ante- 


MundumnequeinfeBum  fuijfe,  Disp.IV. 

antevcnerit  Natura^  nifi  corpora  corporibus  in  infinitum 
ufque  accumularet?  a  quo  cum  non  minus,  quam  ab  ip- 
fo  vacuo,  abhorreat  Philofophus,  non  video,  qui  alii 
qudvis  ratione  extima  Regni  fui  moenia  a  tam  importuno 
hofte  liberare  valcat.  Aut  fi  ipfe  Philofophus  valuerit, 
qui  Naturam  fuam  fua  mandata  exequi  doceat,  nifi  do- 
cere  poffit,  primum  quid  fit  vacuum,  tum  deinde  quantum 
periculi  rerum  Univerfitati  minetur.  Si  enim  ex  necef- 
fitate  operetur,  nihilque  ip(a  intelligat,  pari  prudentia 
faxa  furfum  projefta  ne  decidant  moneat,  ne  forte  i&us 
impetu  confringantur.  Alia  funt  ab  aliis  fcientiis  petita, 
ciim  vero  fint  his  fimilia,  eodem  omnia  refponfo  irriden- 
tur  quod  nempe  qui  caeca  fua  naturse  neceffitas  omni  do- 
ftrinS,  atque  optimarum  artium  ftudiis  erudka  fit,  nonin- 
telligamus. 

DcC<tlo,L2.  Sect.  XV.  Quamobrem  itaque  Coelum  ab  ortu, 
per  meridiem,  in  occafum  potius  quam  contra  movea- 
tur?  Qudd,  inquit,  Nahtra  femper  id  faciat,  quod  opti- 
mum  eft  eorum,  quae  fieri  po(Tunt$  cum  igitur  dextrum 
Coeli  fit  Oriens,  antrorfum  Meridies,  eocurfu  neceflario 
fertur,  quod  a  dextr&  ad  anteriorem  partem  moveri  pne- 
ftabilius  fit,  quam  contra.  O  quam  benefice,  &  fapi- 
enter  omnem  rerum  ordinem  difpenfavcrit  Natura,  ut 
non  modo  utili,  fed  &  decoro  confulere  videatur  !  Cum 
enim  benigniffimis  Coelorum  influentiis,  quScunque  via 
ad  nos  pervenirent,  five  dextri,  five  finiftrd  contenti  effe 
poffimus,  ut  tamen  fummam  fuam  urbanitatem  nobis  com- 
mendaret,  dona  fua  affabili  largiendi  more,  cum  dextra 
porrigat  quod  laeva  dare  poterat,  longe  chariora  fecit. 
At  quamobrem  quod  optimum  eft  fomper  effecit?  An 
A  quod  quia  id  praftat  femper  intellexit  ?  Quid  autem 
melius  poffit  optima  Providentia  ?  Si  non  intellexerit, 
qui  phyfici  neceffitate  femper  ad  optimum  propendeat? 
Et  fi  propendeat,  qui,  quo  fertur  fe  agendo  definiat? 
Deinde  quamobrem  dextra  pars  Ortus  fit,  finiftra  Occa- 
fus  ?  aut  fi  fit,  quamobrem  a  dextra  in  finiftram,  quam 
contra  ire,  praftabilius  ftatuatur?  Aut  id  qu3  neceffita- 
tis  lege.  ftatuerit  Natura  ?  Ego  quem  l#va  uti  contigit, 

non 


Sect.  XV.  riequeex  necefsitate  procreatum. 
non  minorem  idcirco  de  me  exiftimationem  habere  pof- 
fum.  Aut  denique,  fi  quae  fit  difcrepantia,  qui  novent 
bruta  Natura?  aut  fi  noverit,  qui,  cum  caeca  fit,  inve- 
nerit?  Quamobrem  verd  cum  Coelum  inerrantium  ab 
Ortu  in  Occafum  moveatur,  Planetae  contrario  motu  ab 
Occafu  in  Ortum  ferantur  ?  Cur  Natura,  quae  quod  op- 
timum  eft  fieri  femper  faciat,  eos  omnes  in  ignobili- 
orem  viam  induxerit  ?  aut  quid  eft,  quod  illius  vires 
tantum  fuperare  potuit,  ut  contra  quam  in  fummo  orbe 
fecit,  &  in  omnibus,  fi  fua?  benignitati  permifla  fuiffet, 
effecifle  vellet,  tot  orbes  ire  coegerit  ?  Aut  fi  nibil  fit, 
quod  contrarium  iftum  iis  impreflerit,  (uum  vi  fu^  in  fe 
quifque  excivit,  autfaltem  eorum  fummus  fui  motusAu- 
thor  fuit,  reliquifque  dedit.  Quo,  quod  minime  vellet, 
graviter  urgetur  Philofophus,  primum  ne  fit  motus,  qui 
I  primo  Motore  non  proficifcatur  j  demde,  ne  fit  pn- 
mus  Motor,  qui  ipfe  non  fit  immobilis.  Cum  vero,  jure 
an  injuria,  fic  fe  res  habere  velit,  dicat  utinam  qaemad- 
modum  fph^ra  quaeque  fuperior  quamque  fibi  inferiorem 
fecum  abripiat  5  cum  fint  omnes  tam  exquifite  aequabiles, 
ut  ipfe  nihil  x^fmrov  Artificis  manuconfeftum  rotun- 
dius  fieri  polle  definiverit.  Quo  plane  fieret,  ut  etiamfi 
fint  contigu*,  quae  tamen  fuperlabuntur,  in  mfenores 
nullam  vim,  qu£  fecum  ferant,  imprimere  poffent.  Etfa 
quse  foret  fuperficierum  inaequalitas  (ut  ftellas  iux  lpha> 
rx  nodos  effe  voluit)  quibus  fe  mutuo  apprehendant, 
omnes  eddem  vi3,  qud  primum  Orbem,  moven  neceffe 
eft.  Quis  enim  non  videt,  cum  quo  ipfe  propellit,  ipfi 
circumvehantur,  eos  eodem  tempore  contrario  motuire 
non  potuifle?  Praeterea  fi  quae  foret  contiguarum  fuper- 
ficierum  inaequalitas,  ut  nunc  emineant,  nunc  excaventur, 
Hannibaliportxapertxfunt,  &hoftis,  quem  maxime  odit 
&  averfatur  Ariftoteles,  muros  occupat,  cum  eo  caiu 
inter  cujufque  fphzr*  inzqualitates  horrendum  lftum  w- 
cmm  delitefceret*  at  Equum  Trojanum  intus  effe  raallet 
Philofophus,  quam  diram  iftam  Natur*  peftem.  Aut 
denique  fi  ea  arte  aptentur  contiguae  quxque  fph*rar,  ut 
quo  loco  altera  emineat,  altera  depnmatur,  ita  ut  hujus 
extuberantia  illius  cavitatem  fubiret,  prsterquam  quod  ilft 

D  d  d  3  rati- 


Mundum  neque  tnfeBum  fuijfe,     Disv.  IV. 

ratione,  non  aliter,  quam  unum  mobile  eadem  via  fe- 
rantur  omnes,  quis  dubitet,  tam  exquifitara  tot  tanto- 
rumque  corporum  contignationem,  fummo  cujufdam  Opi- 
ficis  confilio  comparatam,  &  extru&am  fiiifle  ? 

2.     Sect.  XVI.  An  vero  eadem  materia  unumquodqqe 
Aftrum,  qu3  orbis,  cui  inha?ret,  conftet  >  Eanctem  utri- 
ufque  vult  efle,  quod  eodem  intervallo  ab  Intelligentid 
prim^  abfint,  qua  folum  ratione  omnes  rerum  ditferen- 
tias  &  yarietates  evenire  putat,  &  quidem  fi  diverftm 
efle  dixiflet,  dicere  non  potuiflet,  quibus  natura?  legibus 
locum  fuum  in  corpore  alieno  haberet  5  ut  fi  quis  cla- 
vum  aureum  tabulas  lignese  impa&um  viderit,  ex  ea  nafci 
non  putaret.  At  vero,  fi  eadem  fit  utriufque  natura,  dicat 
unde  tam  diverfis  facultates  obtineant?  Quamobremfo- 
la  Aftri  facies  fplendefcat,  atque  calfaciat,  &  non  potius 
tota  circuli  complexio  ?  Quoniam,  inquit,  cum  fit  den- 
fior  Coeli  pars,  qua*  tanquam  nodus  in  tabuld  extet,  & 
protuberet,  fui  motus  vehementia  calorem  &  lumen  in 
aere  gignit,  quemadmodum  lignum  &  ferrum  motu  ar- 
dere,  &  conflagrare  folent.    Dic  ergo  qua  natura  necet 
fitate  nodus  in  cujufque  circuli  fuperficic  emineat  ?  Iftuc 
eft,  Philofophc,  quod  polliceris,  te  cujufque  rei  ratio- 
nem  fola  natura?  vi  confe&urum }  aut  ergo  dicas  quid 
ftellam  extare  fecerit,  aut  nihil  dicis:  nifi  enim  aliquara 
caufam,  cur  extaret,  afferas,  extare,  idque  fine  caus3, 
dicis.    At  fi  quid  nodum  forte  prominere  fecerit,  quif- 
quamne,  qui  folem  femel  fufpexit,  omnes  utilitates,  quas 
pulcherrimum  iftud  fydus  ubique  in  omnem  rerum  na- 
turam  diffundit,  ab  igne,  quem  forte  in  aere  genuit,  pro- 
venire  credat?  Quot  quantafque  illius  utiJitates  attuli- 
mus,  ut  fine  eo  pereat  omnis  Natura?  &  ufus,  &  pul- 
chritudo  ?  Quis  iftas  omnes,  quae  tam  mirabili,  tamquc 
varid  conftantia  redeant,  nullo  inftituto,  fed  incendio, 
quod  forte  indies  erumpat,  evenire  putet  ?  Talparum' 
&  Ca?corum  hxc  Philofophia  eft,  qui  fuaviflimam  lucera 
nunquam  afpexerunt,  qui  folem  omnia  luce  fufi  Iuftrare, 
&  complere  nefciunt.    Ne  vero  de  admirabili  ordine  ac- 
ceffuum,  &  recefluum  quicquam  dicam,  de  quo  (quod 

mox 


Sect.  XVII.    neqne  ex  necefsitate  procreatum. 

mox  audiet^  quanquam  omnium,  quae  in  natur£  funt, 
maximum  fit,  nihil  dixit  l^hilofophus :  nunc  nihil  aliud, 
quam  qux  fit  natura  Luminis,  dicat,  oramus :  Qui  tam 
facile  incendatur,  qui  temporis  momento  in  omnem  Mun- 
di  partem  colluceat,  qualis  delicata  fit  ifta  aeris  tempe- 
ries,  ut  tam  prompte  ignem  concipiat,  &  conceptum 
tantd  celeritate  in  immcnfum  ufque  diffundat,  &  cum 
indies  in  eo  fiat  incendium,  nunquam  comburatur,  nul- 
laque  illius  abfumpta  materu  in  omnia  fecula  perma- 
neat.  Ut  profedto,  fi  nihil  aliud,  fatis  fit  folus  ipfe  lu- 
cis  afpe&us,  qui  Philofophum  in  Numinis  admirationem 
trahat,  cum  fecum  cogitaverit,  quanquam  omnis  Natu- 
rx  ordo  fuiffet,  omnino  tamen  inutilem  fore  nifi  Coe- 
lum,  &  Terram  corpus  interjaceret,  tam  mirabili,  tam- 
que  fubtili  textura  compa&um,  ut  lucem  per  immenfa 
fpatia  quovis  momento  transferat,  quo  nihil,  ut  levi- 
ter  plerunque  attingunt  Philofophi,  in  omni  rerum  na- 
tura  mirabilius  reperitur.  Verum  fiat  lux,  ut  vult  Phi- 
lofophus,  eam  tamen  fua  hypothefi  una  omnium  Plane- 
tarum  Luna  efficiet,  cum  enim  aeri  citima  fit,  eum  fola 
motu  fuo  affricare  poffit,  dum  reliqui  omnes,  qui  alio- 
rum  folidis  fphaeris  alligantur,  nihil  in  aerem  poffunt, 
fed  folum  iphseram  fibi  contiguam  quifque  motus  fui  in- 
sequalitate ,  quaflaret. 

Sect.  XVII.  Quamobrem  vero  globofae  &  rotundae  De 
fint  fiderum  figurae?  Quod,  inquit,  cum  haud  apta  efle  c« 
per  fe  moveri  fuperius  demonftretur,  &  natura  nihil  abfc 
que  ratione,  aut  fruftra  faciat,  eam  iis  figuram  tribuiffe 
neceffe  fit,  qua?  ad  motum  maxime  inepta  foret,  qualis 
eft  rotunda,  quod  inftrumenta  nulla,  quibus  ad  motum 
fe  accingat,  habere  poffit.  De  communi  fapientis  Na- 
tur^  ratione  jam  antea  diximus,  an  vero  hoc  confilio 
tantum,  quantum  vult  Philofophus,  ipfa  fapuerit,  non 
intelligimus.  Cum  non  modo  alii  omnes  tam  Philofo- 
phi,  quam  Mechanici,  figuram  rotundam  maxime  mobi- 
lem  cenfuere :  fed  &  ipfe,  cum  Coelum  ultimum  accura- 
tiffime  globofum  effe  voluerit,  quo  facilius  moveatur. 
Cum  vero  ifto  cafu  ftellas  motus  organis  carcre  fubjici- 

at, 


■ 

^p^  Mundumnequeinfe&um  fuijje,  Disp.IV. 

Lib.  i.  c.  8.  at,  hem !  quid  velit,  nifi  pedes  non  habere,  quos,  cum 
animalibus  ad  progreffum  dati  fint,  ipfeque  non  habue- 
rint,  non  propria  vi  fed  fui  coeli  motu  quamque  moveri 
probat  5  at  fi  vera  fit  demonftrandi  ratio,  nihil  nifi  pe- 
dibus  eundo  progredi,  aut  quovis  modo  moveri  poffe, 
an  non  tollitur  plane  omnis  omnium  orbium,  cum&ipfi 
pedum  ad jumento  careant,  movendi  facultas  ?  Quid  vero 
(ne  in  re  tam  levi  &  ridiculd  plura  fequar)  qui  figura 
fint  intereffe  poffit,  cum  folido  fphaene  fua?  corpori  tan- 
quam  clavi  infixi  haereant,  atque  adeo  cujufcunque  figu- 
ra?,  five  rotundae,  five  angulofe  fuerint,  el  circumlat£  cir- 
cumferri  neceffe  eft  ? 

Poftremo  quamobrem,  cum  primum  Coelum  innumera- 
bili  ftellarum  copil  exornetur,  eas  inferiora  quaeque  fingu- 
las  habeant  ?  Et  quidem  annon  admodum  mirabile  videatur, 
nifi  Artificis  cujufdam  confilio  fiat,  uni  omnium  Coelorum 
tantam  (yderum  multitudinem  contigiffe  &  reliquis  omni- 
bus,  nonnifi  cuique,  unum  ?  At  qui  eveniat,optimd  quoque 
Naturae  ratione  folvit  Philofophus,  quo  fcilicet  primura 
Coelum,  cum  inferiorum  omnium  fit  princeos,  quantum  prse- 
ftat  dignitate,  tantum  ornatu,  &  pulchritudine  anteire  opor- 
teat.  Ea  equidem  causd  pluribus  Luminibus  ipfum  ornari, 
atque  inferiores  orbes  minori  Luminum  copid  contentos 
effe  putaffem}  ut  qui  ei  fitu  proxime  accedant,  accedant 
&  gloria,  quse  gradatim  una  cum  cujufque  diftantid  minua- 
tur,  dum  tandem  ad  (phaeram  omnium  infimam  perven- 
tum  fit,  quae  fi  placet  unius  forte  decore  inftru&a  8c  or- 
nata  foret.  Atqui,  ut  fibi  primum  Coelum  tantam  co- 
piam  rapuerit,  cum  innumerabili  fyderum  multitudine  fe 
exornaverit  5  ut  inferioribus  fingulis  fingula  relinqueret, 
quae  iis,  tanquam  in  arvo  una  fpica,  haereret,  non  nifi 
a  nimia  fui  ipfius  exiftimatione,  &  reliquorum  omnium 
contemptu,  proficifci  potuifle  puto.  Potuit  enim  fe  (a- 
tis  amplo  Luminum  fplendore  illuftrafle,  atque  tamen 
eam  reliquis  copiam  reliquiffe,  ut  fufficienti  Gemmarum 
numero  fe  qu^que  commendaret^  at  vero  ut  ipfum  fe 
tam  densd  Luminum  congerie  non  tam  diftin&um,  quam 
opertum,  &  obrutum  fore  curet,  annon  Luxurise  ma- 
gis,  quam  Ornamento  effe  videatur  ?  Potiffimum,  cum  ob 

eam 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XVIII.    neque  ex  necefsitate  procreatuml 

eam  caufam,  cum  reliquis  tam  iniqui  parfimoni£  egerit, 
ut  Saturnum  tam  maligno  affedtu  efle,  mirari  non  opor- 
teat.  Qui  enim  invidii  animique  malevolentia  non  te- 
neatur,  cum  tam  male  fecum  a&um  effe  viderit,  ut?  cum 
fua  fpha?ra  fit  folum  fupremi  minor,  ifta  tanta  luminum 
multitudine  luxurict,  ipfe  folitarius  fuo  Orbi,  fine  gloria, 
fine  fociis  alligetur  >  Atqui  utcunque  expedierit  tam  prae- 
ftans  fummi  Coeli  Ornamentum,  id  rurfum  interrogo, 
qud  Natune  lege,  aut  Neceffitate  procuretur.  Si  enim 
quis  inftituerit,  rurfus  ad  Opificem  recurritur,  qui,  ut  fibi 
vifum  eft,  varie,  variis  in  locis,  nunc  rarius,  nunc  den- 
fius  Luminibus  diftinxit.  Sin  vero  nullius  confilio  eve- 
nerit,  id  ipfura  eft,  pro  quo  fummas  gratias  nos  Philo- 
fopho  afturos  femper  fpondemus,  fi  explicare  vellet, 
qua  Natura?  vi,  &  ratione  fieret  primum  Orbem,  tan- 
to  prse  reliquis  ftellarum  numero ,  ornari,  (blummodo 
qudd  ut  aliis  dignitate  anteivit,  pulchritudine  anteire 
cxpediret. 

Sect.  XVIII.  Atque  h#c  quidem  pnecipua  funt,  qui- 
bus  fine  omni  Providentia ,  utilitatum  confultrice,  folis 
Neceflitatis  legibus,  Coelcftium  Pha>nomena  effecit,  &  ex- 
plicuit  Philofophus.  Verum  Solne  de  Coelo  exciderit> 
Profe&o  aut  ipfum  excidiffe,  aut  Ccecum  effe  Philofo- 
phum,  quis  non  putaret?  Cum  enim  ftellarum  omnium 
principatum  ipfe  obtineat}  cum  cundta  luce,  &  calore 
foveat^  cum  fit  omnis  Natura  dux  &  moderator^  cum 
quicquid  in  terris  noftris  vivit  gignat,  &  in  vitii  tuea- 
tur  3  cum  tam  opportuno  intervallo,  a  nobis  diftet,  ut 
fi  aut  propius ,  aut  longius  fitum  effe  contigiffet,  nulli 
natura?  emolumento  infervire  potuiffet,  cum  tantd  con- 
ftantia  convcrfiones  fuas  tum  diurnas,  tum  annuas  con- 
ficiat  3  cum  curfus  fuos  ei  ratione  moderetur,  ut  cui- 
que  terras  regioni  profit,  8c  nulli  noceat^  cum  acceffus 
&  reccflus  fuos  iis  cancellis  definiat,  ad  quos  fi  non 
perveniret,  Sc  quos  fi,  ctim  pervenerit,  egrederetur,  uti- 
litates  omnes,  quas  Terrae  affert,  ipfe  depopularetur  ; 
cum  quando  ad  utrumvis  fignum  acceflerit,  fe  referat, 
ck  inde  fenfim  tam  certis  &  paribus  veftigiis  in  contra- 

E  e  e  riam 


398 


Be  Coelo, !.  5 
I4b.4-c  4- 


Mundum  neque  infeSlum  fuijfe,     Di sp.  IV. 

riam  partem  fleftaturs  Cum  nulla  omnino  caufa  fit, 
quin  eodem  curfu  femper  pergat ,  nihilque  fit,  quod 
reducat,  nifi  ut  rerum  incolumitati  confulatur^  Cum 
denique,  ea  rerum  omnium  utilitate ,  viciflitudines, 
quas  curfus  fui  obliquitate  efficit,  inftitut^  fint,  ut  nul- 
M  quidem  ratione,  aut  providenti^  melius  inftitui  po- 
tuiffent.  Cum  inquam  hxc  omnia  ita  fe  habeant,  en  mag- 
num  Philofophum,  qui  omnem  univerfi  ordinem  confi- 
cere  pollicetur,  qui  coeleftes  orbes  extruxit,  qui  va- 
riis  &  contrariis  motibus  circumtulit,  qui  ftellis  orna- 
vit,  qui  earum  vires  in  inferiora  deduxit,  qui  Terram 
fui  fede  immobilem  alligavit,  qui  aquas  fuis  cavernis 
collegit  }  qui  elementorum  filvam  paravit,  qui  fuas  cui- 
que  facultates  diftribuit,  quibus  omnia  Natune  opera 
navare  poflint^  Sclk  tamen  unius,  quo  folo  hunt  om- 
nia,  &  omnis  Naturse  ratio  gubernatur,  &  fine  quo  nec 
nos  hominum  genus  ftare,  nec  ccelum,  nec  terra,  nec 
mundus  ipfe  poteft,  fed  omnis  hic  Univerfi  ordo,  & 
pulchritudo  seternis  tenebris,  &  fqualore  jacerep  hu- 
aus,  inquam,  fit,  an  non  fit,  in  omni  de  Cceleltibus 
philofophia  mcntioncm  vix  fecifle.  Et  quanquam  heri 
non  potuit,  quin  in  eam  altquando  incideret,  e  tot 
mirabilibus,  ne  quidem  unum  Phamomenon  extremis 
digitis  attigifle,  nifi  quod  nodum  efle  dixerit.  Quan- 
tus  Philofophus !  &  qualem  Naturam  lpfe  efficeret  qui 
Mundum,  fi  penes  fe  fuerat,  abfque  Sole  condidiflet ! 

Sect.  XIX.  Haftenus  de  Coelo,  &  Aftris,  nuncde 
Elementis,  quorum  mutatione  res  qua?que  nafcuntur,  & 
intereunt^  atque  eadem  demonftrandi  ratione,  qua  dc 
Coeleftibus  difieruit  Philofophus,  omnium  numerum ,  8c 
cuiufqueinter  omnes  fitum  demonftravit^  quod  ft  unum 
contrariorum  fit,  fit  &  alterum^  &  fi  contrana  fint, 
fint  &  duo  media.  Contraria  autem  femper  ad  contra- 
rios  angulos  moventur  3  leve  furfum,  grave  deorfum,  me- 
dia  modo  furfum,  modo  deorfum :  Hxc  gravitatem  m 
propriis  locis  tuentur  5  detra&i  enim  terd,  defcendit 
aqua  &  aqu2,  aer,  quanquam  aliter  in  extremis  fiat  5 
fublato  enim.  aerc,  non  delcendit  ignis,  neque  in  aqu* 

locum 


Sect.  XIX.    neque  ex  necefsitate  procreatum. 

locum  afcendit  Terra.  Longa  quidem  continuatio,  fe- 
riefque  rerum.  Primum  autem,  Philofophe,  dic  qu£  ne- 
ceffitate,  eo  quod  contrariorum  alterum  fuerit,  fequa- 
tur  effe  &  alterum  ?  An  id  ipfum,  quod  exiftit  fibi  con- 
trarium,  efficiat}  an  ipfum  fe$  an  aliquid  tertium  ?  Si 
prius  dixeris,  dicas  quoque,  quJ  naturae  lege,  ignis 
terram,  &  terra  ignem  gignat,  folum  ut  hoftera  habe- 
at,  quocum  continuo  bella  gerat?  Si  fecundum  dixe- 
ris,  dicendum  etiam  erit,  qui,  eidem  natura»  lege, 
materia  quaevis  terrae  formam  fibi  fponte  induat,  ne 
non  fit  ekmentum ,  quod  in  contrarias  partes  ab  ig- 
ne  abiret.  Si  tandem  poftremum  dixeris,  ad  Opih- 
cem  recurritur  3  qui  elementa  ita  conftituit  &  terapera- 
vit,  ut  eo  loci,  quera  iis  praefcripfit,  apta  fint  federe, 
eofque  Natur*  effe&us,  quos  e  varia  ipforum  miftur^ 
&  temperatione  fieri  voluit,  procreare. 

Quod  idem  etiam  de  proximo  effeftu  interrogandum 
eft,  fi  fcilicet  extrema  fint,  efle  &  media  5  an  extremis 


fiant?  At  fi  fint  extrema,  cur  duo  media  interefie  ne- 
ceffe  fit?  Quamobrem  unum  non  fufficiat?  Et  quatuor 
cum  fuerint  Elementa,  quamobrem  contigerit  jufta  om- 
nium  Proportio,  &  fi  forte  contigerit,  quamobrem  poft 
tot,  tantafque  mutationes  tamdiu  confervetur  ?  Si  enim  De  Gen.  & 
quodvis  eorum  reliqua  aut  mole,  aut  virtute  fuperaret,  Corr,l.$.c 
id  ea  omnia  abforpturum  iple  docuit ;  ut  (ane  mirum 
videatur  ignem,  cum  tantd  vi  antecellat,  caetera  jam 
diu  non  confumpfiffe.  Neque  poftremo  quamobrem  tam 
fcite  in  fuas  ftationes  fe  qua?que  diftribuerint,  ut  Ignis 
fummum,  Aer,  &Aquamedium,  Terraimum,  avacuipe- 
riculo,  tueatur.  At  de  iftis  mox,  cum  de  Terra?  fitu  dix- 
erimus  3  interim  quamobrem  quaedam,  cum  locum,  quem 
iis  natura  dedit,  obtinuerint,  eo  quiefcant,  nullavi,  nul- 
lis  machinis  amolienda,  qusedam  contra  facillime  evo- 
centur,  &  nunc  furfum,  nunc  deorfum  migrent,  ut  iis  DeCoelo,!. 
locum  extrema  cedere  contingat?  Grave,  inquit,  &  le- 
ve  ad  locum  tanquam  ad  fpeciem,  &  perfeftionem  fe- 
runtur,  quem  cum  obtinuerint,  ideo  confcrvant,  quod 
benigne,  &  naturae  fuae  convenienter  excipiat,  adeout,  de 


gignantur  media,  an  ipfa  (e  gi 


ab  alia  causa 


Ee  e  2 


eorurn 


Mundum  neque  tnfeHum  fuiffe,     Disp.  IV. 

corum  quiete  eadem  fit  interrogatio,  ac  fi  agrotum,  aut 
famelicum  interrogares,  quamobrem  eum  potiflimum  locum 
affe&arent,  quodemum  valetudinem,  aut  alimentum,  inve- 
nere.  Prudentcr  quidem  agunt,  &  bene  eft,  quod  intelli- 
gant,  ubi  benevole  tra&entur.  At  quamobrem  aer  quoque 
&  aqua  non  fint  ejufdem  fapientia?  compotes,  cum  tam  de- 
fultorid  levitate  fuum  locum  deferuerint,  fi  quando  quodvis 
corpus,  quod  iis  proxime  accumbat,  forte  fubtrahatur? 
Cur  enim  &  ipfa  ubi  cum  iisoptime  adtum  fuerit,  quam  ter- 
ra,  minus  intelligant?  quantocunque  enim  acumine  preftet 
ignis,  optime  novimus  cra£Tam  terrx  molem,  quid  rebus 
fuis  conduxerit,  iis  neque  melius  judicare,  neque  magis 
cura;  habere.  At  vero,  inquit,  ne  ufpiam  incurrat  va- 
cuum,  invigilant,  &  proinde  in  omnem  partem  fufque 
deque  commeare  prompta  funt,  ut  ubicunque  corpus 
quodvis  fuum  locum  reliquerit,  ipfum,  eundem  occu^ 
pando,  a  communi  hofte  tueantur.  At  quamobrem  plus 
curse,  &  cogitationis  in  Rempublicam,  quam  ignis,  aut 
terra  conferant?  Annon  res  communis  omnium  pariter 
interfit?  Cur  itaque  cum  in  periculo  ifta  fuerit,  quaedam 
tantse  curse  habeant,  ut  privatas  omnes  rationes  fuas  pub- 
licx  falutiomninopofthabeant^  quaedam,  quid  mali  eve- 
niat  nulla  cura,  aut  folicitudine  teneantur?  Quae  inertia^ 
qux  ignavia,  qu£  defidia,  quae  luxuria  ifta,  quae  in  igne, 
&terra  tanta  eft,  ut  cum  Annibalem,  non  modo  ad  portas, 
fed  &  in  ipsa  urbe  effe  viderint,  loco  fuo  otiofi  torpe- 
fcant,  ndque  fe,  ut  Rdp.  fuccurratur,  latum  digitum  mo* 
vere  fuftineant.  Profefto  plane  Epicurea  funt  ifta  Ele- 
menta,  qux  a  fapiente  Metrodoro  didicerant,  nihil  atti- 
nere  Graecos  (ervare,  &  coronas  ab  iis  reportare,  fed 
fapientem ,  quicquid  alii  de  Rep.  mereantur ,  fibi  foli 
charum  effe,  fuique  duntaxat  otii,  &  voluptatis  curam 
habere.  Et  nifi  quafi  difciplinae  decretis  ifto  modo 
difcreparent  Eleraenta,  non  equidem  video,  qui  tantun- 
dem  vit^e,  morumque  inftituto,  a  fe  invicem  abirent. 
Neque  qui  ex  Ariftotelis  fententia,  qukquid  aut  fiat, 
aut  pereat,  videre  poffum  ,  cum  enim  omne  mixtum  ex 
elementorum  temperatione,  &  diffolutione  nafci,  &  in- 
terire  vdit,  qui,  quaefo,  ea  mifcuerit  ?  Cum  ignis  nulji 


Se  c  t.  XX.     neque  ex  necefitate  procreatmn.  40 1 

vi,  nullis  illecebris  fe  deorfum  trahi,  nec  fe  furfum  Terra  * 

patiatur.    Quid,  quse  tanro  intervallo  feparantur,  ut  con-  orr'  *• c' 

veniant,  moverit,  qua?  ut  omnino  propinquius  accedant, 

vacui  timor  movere  non  potuit?  Ignis  ne  inferius  de- 

fcendet,  ne  non  vile  animalculum  procreetur,  qui  ut  vel 

quidem  Univerfum  confervaret,  fua  fublimitate  ne  mini- 

mum  fe  movere  dignaretur !   Coelum  igitur,  &  Terrarn 

facilius  mifceas,  iftuc  enim  cum  nec  grave  fuerit,  nec 

leve,  quin  deducatur,  ludtari  nequit,  cum  Ignis,  nifi 

contra  omnem  Naturae  vim  &  impetum,  nullis  ponderi- 

bus  deorfum  trabatur,  Neque  poftremo  videre  pofTum, 

quamobrem  Elementorum  quodque  binas  qualitates  forti- 

atur^  Ignis  calorem,  &  ficcitatem,  Aer  calorem,  &  hu- 

miditatem  5  Aqua  humiditatem,  8c  frigus  5  T*rra  fri- 

gus,  &  ficcitatem.    An  ipfe  quahtates  quovis  naturah 

}ugo  copulantur,  ut  cui  una  ineft,  infit  &  altera  ?  At 

ifta  lege  eadem  contrariis  non  potuit  convenire,  ut  Igni 

&  Terr*  extremam  ficcitatem  ipfe  diftribuit.    Quid  er- 

go  tanta  benevolentia?  &  focietatis  conjun&ione  devinxit, 

qu#  nulld  natura?  neceffitudine  invicem  conciliantur,  ut 

poffint    contrariae  contrariis  confociari?    At,   inquit,  ©e  Gen.  fe 

cum  Elementa  invicem  tranfmutentur,  &  varid  eorum  &°™ 

mutatione  naturalia  quxque  gignantur,  his  Qualitatibus 

inftrui  oportet,  quibus,  ut  forte  expediverit,  aut  agere, 

aut  pati  parata  fint.    Belle !  Annon  itaque  qui,  Ele- 

menta  ut  rerum  omnium  naturalium  principia  fint,-  in- 

ftituit,  iis  eas  dedifle  facukates  intelligis,  quibus  rite  fu- 

is  qu^que  provinciis  perfungantur  >  Si  enim  eo  dun- 

taxat  fine,  in  fingulis  qualitatum,  quae  nulla  natura  ne- 

ceffitate  colligantur,  fiat  conjugium,  (iias  plane,  quas  ha- 

bent,  facultates,  folius  finis  gratii  affequuntur.  Atque 

eo,  inquam,  femper  Naturse  contemplatione  ferimur,  ut 

qui,  id,  quod  eft,  quidque  fit,  nihil  intelligamus,  nifi 

tandem'na:ur«  fuae  rationem  a  finis,  cui  inftitutum  eft, 

confilio  petere  velimus. 

Sect.  XX.  Jam  vero,  extruftis  Coeleftium  Orbium 
circuitibus,  qui  omnia  gignunt,  &  paratis  elementis,  e 
quibus  omnia  rafcuntur,  nunc  qu£  vi,  8c  quibus  radici- 

Eee  3  bus 


Mundum  neque  infe&um  fuijfey  Disp.  IV* 
bus  defixa  terra,  (quae  apta  iifdem  fedes  fiti)  in  Medio 

2.  Umverfi  loco  fe  fuftinuerit,  videamus.  At  iftuc  videat 
ipfa  Terra,  nulla  enim,  quibus  innitatur,  fundamenta 
jecit  Philofophus.  Eo  enim  cum  venerit,  in  medioeam 
fitam  effe,  ibique  femper  quiefcere,  a  fenfuum  fide,  cce- 
leftiumque  Pha?nomenis  fi  probaverit,  fatis  fe  feciffe  pu- 
tat;  at,  qu^  naturalege  ad  medium  feratur,  eoque  cum 
pervenerit,  qmefcat,  Philofophi,  qui  omnem  Univerfi 
ordinem,  &  cujufque  illius  partis  fitum  mechanicis  re- 
rum  yinbus  pollicitus  eft  explicare,  dicere  non  putavit. 
At  nimis  importunum  effe  inquies,  fi  quis  poftulaverit, 
ut  uno  fpiritu  definiat,  &  demonftret  Philofophus  5  fatis 
eft  quod  hic  loci  terram  fuo  collocaverit,  quibus  au- 
tem  ponderibus  in  eodem  libretur,  fifte  paululum,  8c  mox 

4.  accipies.  En  itaque  qui  fe  habeat,  &  quibus  vinculis 
teneatur!  Primum  grayia,  &  levia  dicuntur  aut  *»*&3 
feu  fimpliciter,  aut  ^gps  ln&v  comparate,  feu  qu#  altero 
graviora,  aut  leviora  funt.  Eorum,  qua?  abfolute  gravia, 
aut  levia  funt,  quasdam  a  medio,  qua?dam  ad  medium 
lemper  apta  funt  ferri.  Atque  horum  id,  quod  a  medio, 
furfum,  quod  ad  medium,  deorfum  dicimus.  Abjolute 
ergo  leve  eft,  quod  furfum,  five  ad  extremum  5  atque 
abjblute  grave,  quod  deorfum,  five  ad  medium  fertur: 
Ignis  itaque,  cum  fit  fimplicitcr  levis,  locum  petit  fupre- 
mum$  aer,  &  aqua,  cum  ad  alterum  comparati  graves 
fint,  nunc  afccndunt,  nunc  deprimuntur,  ut  aliis  Corpo- 
ribus  contineri  contingit,  terra  autem,  cum  fit  abfolute 
gravis,  imum  femper  petit ,  in  eoque  immobilis,  &  pe- 
nitus  defixa  ha?ret.  Quibus  cum  de  Elementis  &  gra- 
vitatis  qualitate  fatis  jam  ante  diximus,  ut  nihil  hic  di- 
cere  neceffe  fit,  nifi  Philofophum,  cum  nil,  nifi  demon- 
ftrationes,  &  leges  mechanicas  promiferit,  nil,  nifi  gram- 
maticas  definitiones  attulifte.  Novimus  enim,  quid  leve, 
quid  grave,  quid  gravius,  quid  graviffimum  dicatur,  ne- 
que  ab  eo  quid  quaerimus,  nifi,  ut  intelligamus,  faciat, 
qui  in  medio  Univerfi  loco,  cum  nullis  fulcris  fuftente- 
tur,  vi  fua  fe  fuftineat.  Quod  abfolute  gravis  fit ,  in- 
quit,  atque  adeo  fu£  NaturS  apta  ad  medium  ferri. 
An  vero  quae  vis  in  raedio  pun&o  fit,  qua  ad  fe  trahat  5 

aut 


Sect.  XX.    neque  ex  necefsitate procreatum. 

aut  fi  fit,  quibus  Machinis,  qux  longe  funt,  apprehen- 
dat,  aut  fi  apprehenderit,  quo  impetu,  aut  qu2  Autori- 
tate,  ad  fe  rapiat?  Aut  fi  qua  vi  valeat,  quamobrera 
Terram,  pr£  reliquis  Elementis  depereat  >  Annon  potius 
Ignem,  qui  omnium  fit  nobiliffimus,  in  amplexus  defide- 
raret?  An  qu#  vis  Terra?  infit,  quse  in  medium  propen- 
dere  faciat  ?  At  quamobrem,  in  tanti  (patii  immenfitate, 
uno  ifto  punfto  potius ,  quam  quovis  alio,  dele&etur? 
Aut  fi  in  deliciis  habeat,  qui,  ubi  jacet,  noverit  >  Aut  fi 
noverit,  qua  facultate  vim  fuam  motricem  ciere,  &  guber- 
nare  valeat,  ut  quam  fubito  Sc  re&iffimd  via,  ad  locum 
fuum  fe  (emper  conferat !  At  fic  femper  fapiunt  faftidiofi 
ifti,  qui,  nifi  dempto  Numine,  de  rerum  Naturis  philo- 
fophari  afpernantur.  Nil  nifi  verba  dant,  aut  dare  pot 
funt:  cumenim  res  quaeque  fuas,  quas  habent,  faculta- 
tes  a  fummo  Artifice  acceperint,  fi  qui,  queraadmodum 
eas  nullo  illius  confilio  affecutx  fuerint,  explicare  ag- 
grediantur,  quid  aliud,  quam  fi  Automata  quxque,  fine 
Artificum  folertui,  conficiant  5  quod  fi  quis  conari  vellet 
f &  cur  non  conentur  magna  ingenia  ))  eodem  plane  mo- 
do,  quo  Mechanici  omnes  rem  tra&aret.  Apagite  itaque 
cum  infulfis  veftris  rerum  legibus  !  nullae  funt,  neque  efle 
poflunt,  nifi  quas  prxfcripfit,  &  inftituit  ipfe,  qui  omnia 
condidit.  Aut  illius  in  rei  cujufque  inftituto  confifium 
fateamini,  aut  tam  fuperbe  philofophari  definite.  Quor- 
fum  inanes  veftras  hypothefes  tanto  labore  extruitis  > 
Eum  folum  in  Univerfo  locum  obtinuit  Terra,  quem  ut 
occuparet,  elcgit  Deus.  Potuit  alio  pofuifle,  at  cum 
hic  pofuerit,  fuam  ftationem,  quam  femel  adepta  eft, 
tuetur,  qua  autem  vi  libero  Coelo  tam  fixa  pendeat, 
illius  eft,  qui  libravit ,  dicere.  Nos  hoc  tantum  novi- 
mus,  facultatem  quandam  toti  inefle ,  qud  Gngula?  partes 
in  eam  ferri,  eique  adhaerere  apta?  funt  5  at  quae  fit  ifta 
vis,  &  qui  operetur,  an  fola  magnetid,  an  quoque  qua- 
vis  alid  ratione,  inveniant  Pofteri,  nos  nondum  inveni- 
mus$  quScunque  vero  fiat,  optimo  Numinis  confilio  fi- 
eri  intelligimus,  ut  plane  totius  molis  compages  folida,  & 
a  partium  diffolutione  incolumis  fervetur. 


SfcCT- 


Mundum  neque  infeBum  fuij]ey     Disp.  IV. 

Sect.  XXL  Cum  vero  ab  ipfo  tellurts  Globo,  ad 
fingulas  illius  partes,  de  Mari  fcilicet,  ejufque  motu,  & 
faifedine,  de  Ventis,  de  Pluviis,  de  Fluminibus  traftare 
venerit,  quam  frigidis,  &  jejunis  rationibus  fibi  placere 
cogitur?  Ipfe  Epicurus  cum  fiiis  porcis  non  turpius  nu- 
gantur  }  aut  enim  res  contra  ipfam  cujufque  natura  pro- 
penfionem  difpofuit,  aut  (atis  caufam  dixiffe  fe  arbitra- 
tus  eft,  fi  folum  effe&um  defcripferit,  ut  demum  in  cu- 
jufque  Phsenomeni  ratione  non  ulterius  prove&us  fit, 
quam  fic  fa&um  evenire,  quod  fic  fieri  eveniat.  De 
mari  fuperius  diximus,  fi  fcilicet  ad  folam  ipfius  aquse 
naturam  refpiciamus,  fe  in  Univerfum  terrse  globum  dif- 
fufuram.  Etenim  cum  fit  terra  levior,  eadem  Naturc 
lege,  qui  fupra  aquam  aer  afcendit,  illi  undique  inna- 
tare  debuit  5  ut,  nifi  vis  providentise  major  Natune  vim 
fuperaverat,  fieri  non  poflct,  quin  quxque  pars  terne  cui- 
que  aqua*  fuccumberet.  Quod  itaque  unum  globum  con- 
ftituant  terra  8c  aqua,  quod  aqua  in  quofdam  finus  colli- 
gatur,  quod  fit  certis  limitibus  circumfcripta,  quod  littus 
Oceano  ubique  emineat,  quod  denique  aqua  non  terram, 
quemadmodum  Aer  utramque  comple&atur,  foli  Omnipo- 
tenti  Numinis  imperio  dcbetur,  quod  quidque  eo  loco,  qui 
fibi  placuit,  &  rerum  naturse  expedit,  difpofuit,  atque  igi- 
tur,  cum  terram  commodam  animantibus  fedem  efle  vel- 
let,  aquas,  quse,  fi  fibi  permitterentur,  totam  occuparent, 
a  maximd  illius  parte  abire  jufiit  5  &  ne  redeant,  ingen- 
tes  efFodit  hiatus,  quibus,  quicquid  foret  aquarum,  cu- 
ftodia  detineret.  Et  ne  foeteat,  perenni  motu  concuti, 
multoque  fale  condiri,  nefcio  qua  mirabili  arte  curavit^ 
Sc  denique  cum  fine  aqua  dulci,  quae  in  licco  funt, 
animantia  diu  fupereffe  nequeant,  innumerabiles  canales 
per  omnes  teme  partes  difpofuit,  eafque  ea  arte  ex- 
truxit,  ut  a  falfo  fbnte  aquas  dulces  emittant,  deinde 
cum  fempiternas  terra?,  8c  aquse  viciffitudines  finxerit 
Ariftoteles,  adeout  eademloca  obfluviorum,  &  marismu- 
tationes,  ftatis  quibufdam  periodis,  nunchumida,  nunc  ficca 
fiant,  qua>  fit  fua  in  Poetica  facultas,  cxperiri  videtur^ 
cum  rem  nullis  naturas  viribus,  fed  magnis,  &  portentofjs 

quibuf- 


Sect-XXI.  nequeexnecefshate  frocreatum.  405 
quibufdam  cafibus,  conficiat,  cujufmodi  e  Poetis  refert 
de  diluviis,  de  incendiis,  de  novis  terrii  exortis ,  anti- 
quifque  deletis.  Quicquid  autem  cafuum  comminifcatur, 
aquam  e  fuo  finu,  quem  femel  occupavit,  nifi  terra  flu- 
minum  impetu  continuo  in  eam  delata  extrudi  non  pofle 
plane  novimus.  Cum  vero  fenfim  deferatur,  tantum  ab- 
elfet  ex  alveo  fuo  dejiceret,  ut  cum  ed  penitus  fe  mi- 
fceret,  8c  nil,  nifi  ingentem  coeni  voraginem,  conficeret. 
Immo  vero  etiamfi  fedes  antiquas  deferere  cogeretur,  non 
prorfus  aridas,  fed  folum  minus  profundas  relinqueret} 
atque  adeo  cum  iftd  ratione,  in  latiorem  campum  fe  ccn- 
tinuo  difFunderet,  fieri  non  potuit,  quintandem,  tempo- 
ris  diuturnitate,  omnia  occuparet.  De  his  autem  fupe- 
rius,  quanquam  hic  penitus  pmerire  nollem,  ut  fimul 
integram  Peripatetica?  ftultitia?  Hypothefm  exhiberem. 

Locum  de  maris  a?ftu,  pene  inta&um  reliquit,  nifi  Meteor.  i.  *. 
qudd  a  Septentrione  in  Auftrum  defluere  dcfiniat,  quodCI- 
altior  fit  terra  Septentrionalis,  humilior  Auftralis,  atque 
ea  causa  maria  feptentrionalia  minus  alta  efle,  quod  ia 
Auftrum  fuas  aquas  refundant.  An  vero  (ne  in  re  tam 
perfpicua  plura  dicam)  videre  non  potuit  Philofophus 
ifto  cafu  maria  feptentnonalia  non  modo  minus  alta,  fed 
omni  aqud  exhaufta  fore,  cum  ea  femper  in  Auftrum 
fluat,  &  nunquam  refluat  >  De  Maris  falfedine  aliquanto  Meteor.  1. * 
obfcurius  fcripfifle  vifus  eft,  ut,  qua?  fit  illius  Opinio, G 
non  plane  confenfcrint  ipfi  Interpretes,  alii  enim  fic  in- 
terpretantur,  quafi  ftatuerit  exhalatione  terrcftri,  eam  fi- 
eri  a  fundo  maris  Solis  feivore  elevatS,  quae  per  mare 
ubique  tranfiens  falfugincm  inducit  non  fecus  atque  ci* 
neres  per  aquam  tranfeuntcs  eam  fallam  cfficiunt.  Alii 
contra  halitibus  terrenis,  qui  radiis  folaribus  in  fublime 
elati  excoquantur,  &  cum  humidis  in  nubes  concrefcant, 
quibusin  pluvias  diflblutis,  ipfi  quoque  una  decidant, 
at^ue  adeo  acri  fua  qualitate  aquas  niarinas,  fi  in  eas 
incidere  contigerit,  inficiant.  Quse  autem  fententia  craffi- 
or  fit,  utram  interpretationem  fequi  malumus,  arduum  eft 
definire.  Si  priorem,  an  crediderit  Philofophus  eam  effe 
vim  Solis  in  fundo  maris,  ut  pene  aut  penitus  in  cine- 
res  comburat ;  aut,  fi  crediderit,  cur  non  etiam  credat 

F  f  f  totum 


Mundwn  neque  infeSlum  fuiffe,  Di  sp .  IV. 
totum  Occanum  eodem  fervoris  impetu  exa?ftuare.  Cum 
itaque  tantum  iri  mari  ardorem  non  effervefcere  cujufque 
fenfu  compertum  fit,  qui,  quaefb,  fabulam  portenti  ple- 
niorem,  comminifci  potuit  Philofopbus,  quam  cum  Solem 
finxerit  d  potentia,  in  ipfo  maris  fundo,  dominari,  ut 
terram  in  fal  &  cineres  excoquat  >  Experiare  tu  ipfe 
Le&or,  fi  quid  tam  admirabile  excogitare  pofiis,  quam 
tantum  ignis  impetum  per  tantam  aqua?  profunditatem 
ptrtranfire,  adeo  ut  neque  calefiat  aqua,  neque  extingua- 
tur  ignis,  fed  cum  ad  fundum  pervenerit,  incendia  ex- 
citet  5  Si  poflis,  tu  quoque  meo  fuffragio  in  Mecha- 
nicorum  regno  Principatum  obtinebis.  Neque  proba- 
bilior  eft,  eam  fi  fequamur,  altera  (ententiae  interpre- 
tatio.  Si  enim  mare  falfedinem  fuam  a  .pluviis  accepe- 
rit,  cur  non  ipfe  pluvise  eldem  tingantur  ?  Cur  non  omnis 
terra?  planities  (ale  opcriatur,  cum  adufti  halitus  in  cam 
una  compluviis  continuo  depluant.  Cur  falfa  non  fint 
ftagna,  &  lacus,  ciim  in  ipfa  quoque  decidant  imbres, 
vaporibus  aduftis  repleti  >  Annon  mirum  videatur,  cum 
pluviae  femper  dulces  fint,  &  mare  falfum,  ut  in  fe  (alfe- 
dinem  fuam  non  habeat,  fed  ab  iis,  quse  nullam  habent, 
accipiat?  Ut  fane  non  fapientior  videatur  Philofophi 
ratio,  quam  fi  Oceanum  idcirco  (alfum  fieri  dixerat,  fo- 
lummodo  quod  in  eum  aqua?  dulces  continuo  deferan- 
tur.  At  vero,  inquit,  aqua  ipfa  lalfa  non  eft,  ergo  fic 
fieri  alicujus  commiftione  oportet.  Id  ut  placet,  at  un- 
de  admiftum  iftud  habuerit,  adhuc  quarrimus  5  &  fi  ne- 
que  inferne  a  terni ,  neque  fuperne  a  pluviis,  unde  fit, 
fi  tu  dixeris,  novis  conjefturis  divinare  incipias  oportet  3 
ha&enus  enim  nihil  verofimile  dixifti,  nifi  falfum  effe 
mare,  quod  quid  falfum  fecum  admiftum  habeat.  Quse 
fblutio  an  tantas  (apientum  gentis  ,  quanta  eft  Peripate- 
ticorum,  Principe  digna  fit,  videant  Vernae  ifti,  qui  di- 
vinam  fuae  mentis  particulam  magiftri  autoritati  in  tuf- 
piflimam  fervitutem  dederunt.  Nobis  autem  liberis  Gr#- 
culi  hominis  fatuitatem  ridere  liceat^  cum  eum  tant<! 
autoritatis  6c  gravitatis  fpecie  ineptire  viderimus. 


Sect, 


Sect.  XXII.    nequeex  nece/sitate  procreatunu 


Sect.  XXII.  Fontium  8tFluviorum  originem  adae-  w 
rem  refert,  quem  in  Terra?  conceptaculis,  atque  cavernis  c' 
frigidioribus  in  yaporem  denfari  contingit,  cujus  partes 
quanquam  primum  exigua?  fint,  minufque  ad  invicem 
concreta?,  ubi  vero  plures  ad  inviccm  coierint,  majores 
guttulas  conftituunt,  qua?  non  aliter  quam  fumus  vapi- 
dus  in  Akmbico  coeuntes  fonticulos,  &  aquarum  rivulos 
procreant,  h  quorum  demum  plurium,  pluriumque  con- 
fluxu  fiunt  magnorum  fluminum  curfus.  Miror  vero  qui 
Aer  tam  prompte,  &  fere  ultro  luam  exuat  Naturam, 
ut  quoties  in  locum  paulo  frigidiorem  forte  pervenerit, 
formam,  omnefque  quas  olim  habuit,  facultates  amittar, 
atque  fiibita*,  &  quidem  miraculosa  Metamorphofi,  in 
alienam  prorfus  fubftantiam  tranfmutetur.  Primum  enim 
nunquam  explicabit  Philofophus,  qui  unum  Elementum 
quovis  cafu  in  alterum  migraverit,  cum  enim  forma  ex 
ipfa  materise  fubftantia  fiat,  intelligi  nequit,  qui  quaevis 
materia  veterem  formam  exuat,  novamque  induat,  nifi 
fui  ipfius  partcm  deperdat,  aliamque  fubftantiam,  quae  b 
nihilo  fadta  fit,  acquirat.  Utcunque  vero  materia  om- 
nes  formas  fubire  valeat  (ut  ille  in  fabulis,  qui  quofcun- 
que  vultus  fingere,  omniumque  gtftus,  mores,  6c  afpe- 
£his  imitari  poflit)  at  qna*  vi,  &  quibus  gradibus  unum 
efle  definat,  &  alterum  efle  incipiat,  quomodo  fbrma 
prior  divulfa  fit,  St  quid  cum  ea  fiat,  an  pereat,  an  in 
fuam  materiam  redeat,  an  in  aliit  fuperfit^  quomodo 
gignatur  nova,  quonexumaterisecopuletur,  multaquehu- 
jufmodi,  qua?  Mechanicum  praterire  nequaquam  decet  5 
ipfe  omnino  praeteriit,  &  prudenter  quidem,  quicquid 
enim  definiat,  in  eas  delabitur  difficultates,  e  quibus  nullo 
ingenio,  nullaque  induftria  elu&ari  poflet,  deinde,  fi  aer 
fiat  aqua,  caufam  mutationis  effe&ricem  dicere  oportuit, 
cum  fine  e£  mutationem  nullam  effe  velit,  &  veteres 
omnes,  quod  matcriam  mutare  fe  pofle  cenfeant,  tam 
acriter  reprehendat.  Frigore  ergo,  inquit,  fit  tranfmu- 
tatio:  ergo,  inquam,  ipsa  materia,  ciim  frigus  fit  ipfius 
vis,  &  facultas  }  quod  autem  fua"  facultate  fit,  feipfo  fieri 
dicendum  eft,  faltem  nullam  aliam  caufam  ad  efficiendvm 

F  f  f  2  effla- 


MundumnequetnfeElum  fuijft,  Disp.  IV. 
efflagitat,  quod  ipfa  vi  fibi  infita  efficere  valeat.  Pne- 
terea,  ipfe  Philofophus  tantum  abefle  frigus  quicquam 
de  novo  moliri  definivit,  ut  ipfum  omnis  pajfwnk  prin- 
cipium  efle  ftatuat  5  ut  enim  calorem  qualitatcm  aBwam^ 
ita  frigus  pajjlvam  appellat,  i.e.  facultatem,  non  qud  res 
qua>que  quid  agere  poffintj  fed  qua  quicquam  ab  aliis 
pati  comjparentur^  adeo  ut  frigore  quamhbet  mutatio- 
nem  fiibire  difponantur,  at  ut  ipfum  opus  incipiat,  non 
finet  Natura?  f\%  torpor  &  ignavia.  At  quid  fubtilio- 
ribus  hifce  Philoibphum  urgeam,  cum  fidem  omnem  ex- 
cedat,  tantam  aeris  copiam  tantd  conftantia  in  aquam  for- 
te  condcnfari,  qux  fufficiat  tot,  tantifque  fluminum  fca- 
turigimbds,  qua;  ubique  per  omnem  terrarum  orbemexi- 
liur  t,  8$diffunduntur,  Ipfe  Philofophus  aquarum  molem, 
qu^  e  quibufque  fluviis  majoribus,  anni  fpatio  fluit  ipsa 
tcrra  longe  niajorem  cffe  ftatuit}  qui  igitur  fat;s  aeris 
fempcr,  &  ubique  praefto  efle  poflir,  quse  taatis  aquarum 
copiis  materiam  pr^beat?  Cum  enim  tenuiflimae  fit  naturse, 
ingens  illius  moles  non  nifi  exiguam  admodum  aqux  ef- 
ficiet,  adeo  ut  omnis  ifta  aeris  profunditas,  quas  ab  ipfa 
Terra?  globo  ad  ulque  ignis  locum  pertingit,  non  fatis 
materix  in  fe  habere  videatur,  qux  fi  in  aquae  craf- 
fitudinem  condenfetur,  paris  foret  molis  ifti  aqu#,  quse 
diei  fpatio  omnibus  terrarum  orbis  fluviis  emittitur. 
Quod  vero  aiunt  nonnulli  Cryptas  fubterraneas  Alem- 
bicis  fimiles  effe,  in  quibus  humor  vapidus  furfum  coa&us 
in  exiguos  aqua?  rivulos  fe  colligit :  An  non  tandem 
xnagna  Artis  vis  eft  quam  adhibent?  Si  enim  eo  artifi- 
cio  extruatur  Terrae  Globus,  ut  fornices  habeat  quof- 
dam  vaporibus  colligendis,  quofdam  condenfandis  idone- 
0S5  Si  canaliculos,  &  fyphones  innumerabiles  ea  folertft 
ab  iis  ubique  perduftos,  ut  aquam  contra  naturse  fua* 
vim  fiirfum  alliciant  3  Si  juxta  Terra?  fuperficiem,  alia 
Cnt  conceptacula,  in  quibus  omnis  aquarum  copia  de- 
ponatur$  Si  ex  iis  etiam  furfum  alii  ducantur  Canales 
per  quos  aqua  in  montium  juga,  Iocofque  altiores  fera- 
tur,  ut  cum  eo  pervenerit,  erumpat,  feque  in  omnem 
decjivitatem  fenfim  exoneret,  dicant,  qua  pneclariori  ar- 
fcis  ratione,  totam  conftru&ionem.  Artifex  fabricare  po- 

tuiffet. 


Sect.  XXIII.    neque  ex  necefsitate  procreatum. 

tuiffet.  Atqui  fi  tanto  artificio  Natura,  quanto  Arti- 
fex,  operetur,  quid  fequitm*  nifi  effe  Artificem  ?  Etqui- 
dem  nifi  ad  aquse  afcenfum  Artificis  adjumentum  adhi- 
beant,  (emper  hxrebit :  cum  enim  perfpicuum  fir,  eam,  ni- 
fi  e  locis  altioribus,  in  decliviores  fluere  non  pofle,  tum 
deinde  cum  Natura  gravis  fit,  neque  eo  fu£  vi  a- 
fcendere  potuiffe,  Artificii  auxilio  opus  eft,  quo  qu3- 
dam  ali3,  quam  Naturse  ratione,  furfum  evehatur.  Ne- 
que  enim,  qui  Artificis  loco,  igne  fubterraneo  utuntur, 
rem  melius  conficiunt}  fi  enim  aqua  illius  impctu  in  al- 
tum  impellatur,  calida  Thermarum  ad  inftar  exiliret,  nifi 
forte  deficiat  caloris  impetus  antequam  ad  terrx  fuper- 
ficiem  pervenerat  5  at  fi  defecerit,  dcficeret  quoque  & 
aqua,  cum  fempcr,  fi  pcnes  fe  fuerit,  gravitate  fu3de- 
orfum  feratur.  Quanquam  itaque  quo  caufarum  naturali- 
um  Artificio  fummus  Opifex  terrae  interiora  difpofirit, 
nefciamus,  eo  tamen  artis  mechanicce  apparatu  extruxit, 
ut  ipfe  globus  terrx  Aqueum  Automaton  videatur,  quo 
fiat  in  omnem  partem  perennis  laticis  circulatio :  Id  quod 
nulla  ars  humana  quantumcunque  imitari  conetur,  un- 
quam  aflequi  potuilfet. 

S  E  c  T.  XXIII.  Quanquam  autem  aquam,  ex  ips2 
Terrae  profunditate,  in  ipfa  monthim  juga  nullo  fudore 
exantlaverir  5  ut  tamen  in  ./Ethera  tollat,  lumbos,  &  bra- 
chia  admodum  exerceat,  expe&averis.  At  machinas  fu- 
as  prsefto  habet  Philofophus,  quibus  lacus,  &  ftagna,  & 
maria  in  fublime  ferre,  atque  in  aere  fuftentare  vale-  w 
at.  Si  caufam  ("inquit)  effe&ricem  defideretis,  en,  qui  c' 
omnia  poflit,  Sol  adeft,  is  radiis  fuis  vapores  e  mari, 
lociique  humidis,  in  mediam  aeris  regionem  evehit,  ubi 
cum  eos  defcruerit,  loci  frigore  in  nubes  denfantur,  & 
fuo  demum  pondere  in  guttas  foluti,  rurfus  in  terram 
deferuntur.  Cum  de  Solis  mirabilibus  Philofopho  dice- 
re  incubuit,  an  omnino  fuerit  necne,  penitus  oblitus 
eft,  atque  tantilli  habuit,  ut  nil  nifi  nodum  quendam, 
nulia  vi,  null3  viti  praeditum  effe  velit,  cum  vero  ad 
alia  pervenerit,  quandoquidera  aliae  rationes  defint,  Sole 
quid  non  efficiat?  Omnium  ipfe  caufa  eft ,  quicquid. 
*  Fff3  nafd? 


4io  Mundtttn  ne\ue  tnfeBum  fuijfi,     Disv.  IV. 

nafeitur,  ipfegenuit,  quicquid  interit,  ipfe  interemit  $  ho- 
mines  procreat,  quamque  Univerfi  partem  incolis,  ter- 
ram  beftiis,  coelum  volucribus,  oceanum  pifcibus  re- 
plet^  immenfam  aquarum  molem,'fine  qui  nihil  fa- 
lubre  eflfe  poffit,  a  putredinc  confervat  5  ingentes  a- 
quarum  lacus  in  altum  tollit,  quibus  rurfum  in  pluvi- 
as  diffolutis,  quam  genuit  fobolem  alit  &  tuetur.  Hunc 
divum  hominumque  Patrem,  qui  Coelum ,  qui  Terram 
moderatur,  maximum  quoddam  Numen  effe  quis  cju- 
bitaverit?  Cum  vero  ml,  nifi  nodum  quendam  craffi- 
orem  efle  velit,  qui  forte  e  rota  fua  aliquantulum  ex- 
tuberet,  fi  audiret  mufcas,  &  ranas  procreare  Democri- 
tus,  Oh  quam  latera,  venas,  vultus,  oculos  rifu  exerce- 
ret  vir  facetiarum  plenus ! 

Quibus  autem  fitulis  5  &  funiculis  aquas  tam  fubli- 
me  trahat  magnus  ifte   exantlator  ?   Radiis,  inquit. 
Qui  vero  radii?  An  vapores  rapiunt,  &  captivos  fe- 
cum  ducunt?   Non  enim  intelligo,  qui  in  tantam  aeris 
altitudinem  afportarent ,  nifi  fuum  quifque  radius  va- 
porem  apprehendat,  eoque  apprehenfo,  in  altum  rede- 
at,  &  cum  ad  mcdiam  aeris  regionem  pervenerit,  tan- 
quam  in  carcerem  conjiciat.    Obtuse  (inquit)  neque 
cum  Philofophi  acumine  difputas.    Quid  ita  ?  Nunquam- 
ne  ( inquit  J  de  vacuo  audiifti  ?  Immo  quidera  fepiffi- 
me,  &  inter  Philofophos  de  null2  re  fiepius.  Quid 
ergo,  quicquam-ne  in  hoc  negotio  adjumenti  adferat? 
Quam  fimplices,  inquit,  eftis  omnes,  qui  rationes  me^ 
chanicas   nefciatis!  Alioqui  radios  folares,  calore  fuo 
dum  aerem  extenuent,  vacuum  efficere,  eoque  fafto, 
vapores,  ne  diu  fuperfit,  avolare  quis  nefciverit?  Va- 
cuumne  ades!    Jupiter  coelo  delapfus  eft,  prafentem 
tanti  Numinis  dignitatem  colo  &  veneror.    Tu  nullo  fu- 
dore,  nullis  machinis  terram,  ut  placet,  ad  Coelum 
efters,  coelumque  ad  terram  deducis,  &  quicquid  fie- 
ri  imperaveris,  quid  in  omni  rerum  naturl  ufque  adeo 
contumax  reperitur,  quod  tua  mandata  non  exequa- 
tur  ?  Cum  itaque  particulas  aqueas  folo  nutu  evocave- 
ris,  cur  non  obtemperaverint  ftlina??  Quicquid  enim 
five  jubeas,  live  mineris,  pervicaces  ifhe  loco  fuo  move- 


ri 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXIII.    neque  ex  necefsitate  procreatuml 

ri  nolunt.    Non  autem  quod  nolint,  fit  ( inquit, )  fed 
quod  non  poffint:  Cum  enim  leviores  fint  aquea?,  quam 
expedite  primo  juffu  quqlecunque  iter  conficiunt^  fa- 
linx  autem  graviores  cum  fuerint,   fe  tam  prompte  ex- 
pedire  nequeunt,  ut  quantumcunque  nitantur,  particu- 
lis  aqueis  res  prorfus  confefta  fit,  priufquam  ipfe  vel 
quidem  farcinas  collegerint.    Atqui  fane  non  tam  imbel- 
k   putaveram  Vacui  imperium,  ut  particulas  tam  mi- 
nutas  fuo  Sacramento  cogere  non  poftit  5  quin  potius  pu- 
taflem,  id  ut  defcripferunt  Philofophi,  praefertim  ipfe 
Stagyrita,  lapides  molares  momento,  fi  juflerit,  fidera  fe- 
rire.    Quot  autem  pondo  particulam  falinam  aquese  pra> 
ponderare  putas,  ut  quse  cauft   alteram  tand  facilitate 
moveat,  nullo  labore  alteram  ciere  poffit?  Cum  enim 
tam  exigua  fit  utriufque  moles,  ut  omnes  hominum  fen- 
fus  pne  exilitate  efFugiant,   non  admodum  difparibus 
ponderum  momentis  difcrepare,  opinor,  exploraveris : 
faltem  non  tam  difparibus ,  ut  cum  una  facilius  qua- 
vis  plum2  circumferatur ,  citius  montes,  &  fcopulos, 
quam  in  aerem  alteram  fuftuleris!  Annon  potius  plane 
admirabili  Providentiae  folertiS  rem  conftitutam  effe  vi- 
des,  ciim  in  rebus  tam  exilibus,  tantam  tanta  cum  re- 
rum  utilitate  difcrepantiam  inveneris  ?  Nifi  enim  furfum 
evehantur  aque«e,  falinis  a  tergo  reliftis,  particula?,  imbres 
&  pluvia?,  quibus  omnis  enutritur  natura,  certiffimas  om- 
nium  ftrages,  &  csedes  fecum  attulerant,  &  potiffimum 
animantium  generi,  qui  folo  aquse  dulcis  potu  nutriun- 
tur,  dum  fontes,  &  flumina  ubique  nimio  fale  afperfiflent. 

Cum  vero  vapores,  &  halitus  tam  tenues  primum 
prodiere,  ut  fint  prorfus  invifibiles ,  quomodo  in  tam 
denfas  nubes  coiverint?  Cur  potius  per  omnem  aeris 
immenfitatem  nun  avolarent?  Aut  fi  coalefcant,  quid 
eft ,  quod  tantam  aquarum  copiam  in  aere  fuftineat  ? 
Ventorum,  inquiunt,  flatibus  fubvehuntur.  At  unde  fem- 
per  prxfto  fint  venti?  Egregium  iftuc  Providentiae  opus 
yidetur  eos,  ut  ad  nubes  fuftentandas  adjuvent,  femper 
in  promptu  habere.  At  cum  adfint,  qui  ipfi  foli  ingen- 
tia  flumina  in  aere  pendentia  fufti-neant  ?  Magnd  enim 
aquarum  copil,  &  profunditate  nubes  efle  novimus,  non 

modo 


Mundum  neque  infeilum  fuijfe,     Disp.  IV. 

modo  pluviis,  quas  in  terram  immittunt,  fed  ipfarum 
craffitudine,  qua  nobis  coelum  &  folem  eripiunt.  Aut, 
cum  in  tantam  molem  coacerventur,  cur  guttatim  deor- 
fum,  &  non  torrentis  inftar,  decidant,  non  aliter,  quam 
fi  lacum  in  aere  pendentem  fingamus,  qui  totus  fimul,  fi 
forte  decidat,  prorueret?  Neque  fe  quicquam  adjuvant 
recentiores  nonnulli,  qui,  cum  quemadmodum  nubes,  ut 
lacus  in  aere  pendeat,  non  intelligant,  pluvias  non  gut- 
tarum  diflblutione,  fed  coalitione  fieri  finxerunt,  quafi 
nunquam  grandior  aquse  moles  coiverit,  quam  qu#  gut- 
tulam  conftituat  quae  quoque  gravitate  fua*  decidit.  I- 
dem  enim  de  ipfo  mari,  atque  fluminibus,  fimili  rati- 
one  comminifci  liceret,  fcilicet  non  plus  aquse  coha?rere, 
quam  quas  fingulas  guttas  conftituat  5  e3dem  enim  craf- 
fitie  confertas  efle  nubium  particulas  indicium  eft,  quod 
non  minus  vifiim  intercipiant.  Si  vero  tam  arfte  nu- 
bes,  quam  flumina  coacerventur ,  dicant,  qui  magis, 
quam  lacum ,  aut  ftagnum ,  in  aere  fufpenfum  ha?rere 
intelligant?  Et  qm,  fi  deorfum  ferri  contigerit,  tam 
lentfc  in  guttas  dtflblvatur,  &  tota  aquse  moles  non  il- 
lico  uno  Torrentis  impetu  proruat  ?  His  autem  omni- 
bus  fatis  feciffe  fe  cenfet  Philofophus,  fi  nubium,  & 
pluviarum,  Solem,  caufam  effe&ricem,  Vapores  mate- 
rialem  dixerit ,  quos  furfura,  nefcio  qui,  in  aeris  re- 
gionem  tollit,  quo  cum  pervenerint,  in  nubes  forte 
denfantur,  quae,  in  aquse  guttas  fponte  folutse,  rurfus 
in  terram  decidunt,  quafi  cum  rem  faftam  effe  fimplici- 
ter  narraverit,  omnes  caufas  quibus,  &  quemadmodum 
fiat,  exploraflet.  Eodem  plane  modo,  quo  eandem  rem 
confecit  Lucretius^ 

Nubila  concrefcunt,  ubi  corpora  multa  volando, 
Hoc  fuper  in  cceli  fpatio  coiere  repente 
Afperiora  :  modis  qu£  pojfunt  indupettta 
Exiguis,  tamcn  inter  fe  comprejja  teneri : 
H<ec  faciunt  primiim  parvas  confiftere  nubes  : 
Inde  ea  comprehendunt  inter  fe^  conque-gregantur  5 
Et  conjungendo  crefcunt,  ventifque  feruntur9 
Vfque  adeo,  donec  tempejias  fava  coorta  ejl. 


Sect.XXIV.    nequeexnecefsitate  procreatum.  ,  415 

Et  fic  fuis  rationibus  femper  defunguntur  Mechanici, 
ut  cum  rerum  eventus,  quomodocunque  fiant,  folum 
narraverint ,  omnes  eorum  caufas  inveftigavifle  fe  info- 
lenter  geftiant. 

Sect.  XXIV.  De  rationibus,  quibus  in  utramque 
partem  difputatur,  seternufne  fuerit  mundus,  an  ali- 
quando  coeperit,  nihil  opus  eft  dicere,  cum  aut  meri* 
conje&uris,  autleviflimis  argumentis  utrinque  pugnetur. 
Qui  mundi  adolefcentiam  aflcrunt,  vetuftiffim*  hiftoriae 
novitatem  urgere  folent.  Si  enim,  inquiunt,  innumera- 
bilibus  feculis  extiterit  humanum  genus,  quamobrem  fu- 
pra  paucas  setates  nulla  omnino  rerum  monumenta  fu- 
perfint  > 

Cur  fupr*  bellum  Thebanum^  &  fine^a  Troja 
Non  alias  alii  quoque  res  cecinere  Poet£? 

His  autem  refpondetur,  rerum  prateritarum  memoriam 
oblivione  obrui  &  deleri  pofle-,  aut  gentium  migrati- 
onibus,  aut  diluviis,  aut  incendiis,  aut  aliis  quibufcun- 
que  ejufmodi  cladibus.  Quibus  qusecunque  in  Refpub. 
colle&a?  fuerant  hominum  focietates,  novas  fedes  exqui- 
rerc,  &,  primis  a  migratione  feculis,  magno  labore  ter- 
ram  fubigere,  atque  vi&um  parare  coguntur.  Quo  (b- 
lo  cafu  facile  in  oblivionem  venire  cenfent,  quicquid  an- 
te  migrationem  contigerat.  Cujus  conje&ura  verifimili-  Meteor. !. 
tudinem  prolixa  difputatione  dilieruit  Ariftotelcs:  Quan-0,5* 
quam  temporum  antiquiorum  oblivionem  nulli  cafui  tam 
seque,  quam  ferse  literarum  inventioni  imputari  pofle  pu- 
tarem,  cum  folo  earum  ufu  rerum  seternitas  fulciatur. 
Eas  itaque  quamdiu  nefciverint  homines  Cquas  tamen 
femper  nefcire  poflent)  monumentis  nihil  mandare  potu- 
iflent,  &,  fi  non  potuiflent,  neque  rei  cujufque  memo- 
riam  diu  confervare,  cum,  quae  ore  duntaxat  fiat,  cito 
pereat  rerum  traditio.  At,  inquies,  fi  fcmpiterni  fue- 
rint  homines,  quamobrem  literas  non  priiis  invenirent? 
Id  autem  de  Arte  Typographica,  de  Pyxide  nautica,  de 
Tormentis  bellicis  cur  non  perconteris ,  cum  fcilicet  fex 

G  g  g  mille 


Mundum  neque  infeElum  fuijfe,     Disp.  IV. 

mille  annis  extiterit  hominum  genus,  ea  non  antepauca 
fecula  inveniri  contigit  ?  Multse  fortaffe  futurae  funt  ar- 
tes,  qux,  nifi  tempus  defecerit,  innumerabilibus  ab-hinc 
fxculis  inveniantur,  &  multas  fortaffe  eflfe  pollent,  quae 
nunquam.  Et  fieri  quoque  potuit,  ut  in  literarum  ufum, 
aut  artem  typographicam  nunquam  incidiffenr.  Quod 
fi  (ovth  contigerat,  certo  perierant  rerum  omnium  an- 
tiquiorum  monumenta.  Cum  itaque  fine  Hteris  diuturnae 
memorte  nihii  tradatur.  Et  cum  prorfus  fortuita  fue- 
rit  illarum  inventio,  fieri  quoque  potuit,  quantacunque 
atfate  fuerit  Mundus,  novam  8c  recentem  efle  rerum  Hi- 
ftoriam.  Non  aliter  quam  quidam  novi  orbis  incola?, 
qui  nullam  rei  cujufque  retro  a&£  memoriam ,  fupra  a- 
vorum,  &  proavorum  aetatem,  habuerunt.  Cum  itaque 
conjedturas,  nequidem  probabiles,  in  tam  praeclaro  argu- 
mento  nihili  habeamus,  hujufmodi  difputationes  viri  do- 
fti  (equantur,  ipfe  folu  ratione  veritatem  exquiro,  ne- 
que  cum  quovis,  nifi  qui  phyficis  arguraentis  pugner, 
quicquam  controverfiae  habere  volo.  Quanquam  tam  le- 
via  fint,  quae  afTert  Arifioteles ,  ut  res  jam  plane  con- 
fecta  videatur.  Quem  enim  morentur  putidiflima?  iftas 
de  motus  Sc  temporis  aternitate  rationes?  Aut  quen- 
quam  fibi  largiri  putat  fempiternum  efle  motum,  8c  nul- 
lam  effe  durationem,  nifi  quam  fempiternus  motus  meti- 
atur?  Cum  enim  fempiternum  effe  motum  fumpferit,  an- 
non  fempiternum  quoque  mundum  fuifle  fumpfit  ?  adeo 
ut  fi  ipfius  Mundi  seternitatem  fumpfiflet,  poftulatumni- 
hilo  magis  emendicatum  ufurpaffet,  quam  cum,  ut  aeter- 
nus  fit  motus  fibi  detur ,  poftulaverit.  Et  cum  deinde 
durationem  omnem,  motus  effe&um  efle  definiverit,  quid 
aliud  quam  ipfam  rei  notionem  anticipatae  fuae  opinioni 
accomrnodavit?  Cum  prius  motum  &  mundum  femper 
fuiffe  ftatuiffet,  atque  igitur  nullum  unquam  effe  po- 
tuiffe  tempus,  nifi  quod  motus,  cum  fempiternus  fuerit, 
metiatur.  Et  denique,  cum  Anaxagoram  interroget,  fi 
JtAens  drvina  mundum  aliquando  extruxeht,  quid  ifto 
temporis  momento  moverit,  quod  per  innumerabilia  fe- 
cula  movere  non  potuit?  A  caus2  liberrima  intcrrogan- 
gandum  non  efle  fuperius  diximus,  8c  cuique  fat  cfle  dici- 

flatis, 


Sect.  XXVI.    neque  ex  necefsttate  procreatum.  41  j 

mus,  fi  optimo  confilio  extru&um  fuiflfe  viderit,  id  etiamfi 
qul  ratione  ineatur,  non  intclligat.  Nunc  ver6,  cum  quem- 
admodumfine  Conditoris  arbitrio,  Mundi  ftru&uram  con- 
ficere  Philofophus  ipfe  potuit,  viderimus  -0  ipfum  esldem  dif- 
ficultate,  quam  nobis  exprobravit,  urgeri,  &  quidem  ob- 
rui  videbimus,  quod  quampluriroa  in  mundo  fuerint  Phot- 
nontena,  quae  a  nulld  causa,  nifi  arbitrii  libertate  provenire 
potuiffent  5  ut  ex  iftis  folis  rerum  naturam  nulla  bruta  necef 
fitate,  fed  caus5,  quam  intelle&u  pollere,  quod  libertate 
polleat,  fieri  intelligamus.  Quid  enim  aliud  Univerfi  lo- 
cum,  in  omni  fpatii  immenfitate,  definire  potuit?  Quid 
cceleftium  orbium  numerum  >  Quid  figuram  >  Quid  motus 
rationem?  Quid  ftellarum  copiam?  Quid  fitum  ?  Quid 
Solis  orbitam,  ut  ab  Ortu  in  Occafum  jaceat,  potiufquam 
a  Septentrione  in  Meridiem,  aut  ab  Occafu  in  Ortum, 
aliaque  hujufmodi  innumera,  qu#  nulia  caus3,  nifi  qua* 
libertate  pnedita  fit,  definiri  poflent.  Quanquam  enim, 
fummus  Mundi  Opifex,  in  omni  opere,  ad  hnem  colli- 
maverit,  tamen  cum  eundem  varia  &  multiplici  ratione 
obtinere  poflit,  ex  omnibus  unam  fuo  folo  Arbitrio  e- 
legit.  Ita  quanto  omnium  emolumento  Solcm  extruxit, 
diximus,  atque  iftuc  confilii  opus  eft.  At  quod  ejus 
curfus  ab  Ortu  in  Occafum  potiufquam  ab  Occafu  in 
Ortum^  quod*  non  a  Meridie  in  Septe  ntrionem ,  aut 
a  Septentrione  in  Meridiem  feratur,  foU  arbitrii  opti- 
one  definivit,  cum  utrdcunque  v\i  confilii  fui  finem  pa- 
riter  aflequi  potuiflet.  Atque  hdc  demonftrandi  rati- 
one,  Judseus  olim  Philofophum  adortus  eft:  Mundum 
ipfum  docere  fe ,  non  modo  ex  intentione  intendentk,  Maim.  more 

r  '      ~  Ncvoc  part ' 

fed  (xxX.  ipfe  loquitur;      appropriatione  appropriantis,  pro-  cap  l9\ 

ficifci,  h  e.  caufam  habuifle,  quas  non  modo  confilio  o- 

peratur,  quatenus  ad  certos  fines  refpexerit,  fed  ele- 

ftione,  quatenus  proprium  cujufque  rei  modum  decre- 

verit.    "  Videbis  (inquit)  in  libris  ejus  ("AriftotelisJ  il- 

"lum  conari  nobis  difponere,  &  ordinare  exiftentiam 

"  orbium  cceleftium ,  ita  ut  omnia  fint  per  confecutio- 

cc  nem ,  &  neceffitatem  naturalem,  non  autem  ex  libera 

ccvoluntate,  five  ex  intentione  intendentis,  8cappropriati- 

Ccone  appropriantis ,  Verum  nequaquam  adhuc  perfe- 

Ggg2  "cit, 


ftfundum  ne\uz  infeBum  fuiffe,     Disp.  IV. 

"cit,  quod  quaefivit,  neque  etiam  in  fempiternura  id 
"  faciet.  Nam  conatur  caufam  addere,  cur  Coelum  mo- 
u  veatur  ab  Ortu,  &  non  ab  Occafu  ?  Cur  item  quidam 
"  orbes  velociorcm ,  quidam  tardiorem  motum  habe- 
ccant>  quod  videlicet  id  proveniat  ex  adversa,  a  fu- 
"premd  fphaera,  diftantia.  Denique  cur  feptem  Pla- 
"netse  tot  habeant  fphseras,  &  reliquae  ftellae  fixae  om- 
"nes  tantumunam?  Horum,  inquam,  omnium  caufas 
"  conatur  reddere  Ariftoteles,  eaque  fecundum  ordinem 
"naturalem,  &  neceflarium  difponere*  verum,  prout  di- 
"  ftum,  nequaquam  rem  perfecit.  Nam  videmus  quan- 
CJdam  fpha?ram  velociorem  motum  habentem,  alid  fupe- 
ccriorem  effe  tardiorem  habente  $  &  vice  vers3,  aliam 
cctardiorem  motum  habentem,  fuperiorem  aM  velocio- 
"rem  motum  habente^  alias  item  motus  habere  a?qua- 
ccles,  etiamfi  una  altior  fit,  quam  altera.  Majon  au- 
"tem  admiratione  digna  eft  ratio  Stellarum  illarum  in- 
cc  numerabilium,  quae  funt  in  fphaera  oftava,  qux  omnes 
tc  funt  globofa?,  &  earum  quaedam  parvae,  quasdam  mag- 
"na?,  una  hic,  alia  alibi,  cubiti  quafi  diftantia  ab 
tc  remota,  ut  quidem  nobis  videtur  :  hic  decem  una  con- 
"  jundte,  &  coacervata?,  alibi  in  fpatio  raagno  nulla  pla- 
"  ne.  Quamam  enim  hic  caufa  eft ,  quae  huic  fpatio  de- 
cccem  ftellas  aflignavit,  &  aliud  fpatium  vacuum,  om- 
"nique  ftelld  deftitutum  reliquit?  Praterea,  cum  Cor- 
"  pus  fpha?ne  totum  fit  unum,  fimplex,  8c  fine  omni  dif- 
"ferentia,  propter  quam  caulam  haec  illius  pars  magis 
"  conveniens  fuit  huic  ftellae,  qu*  in  ei  exiftit,  quam. 
41  alia  ?  Haec  omnia,  &  quse  alia  funt  hujus  genens,  dif- 
<c  ficilia  funt  admodum ,  quinimo  prope  &  impoflibilia5. 
"ficredantur  efle  de  neceflitate  a  Deo  Opt.  Max.  fi- 
tccut  videtur  Ariftoteli.  Si  vero  credatur  illa  ciTe  ex 
"intentione  intendentis,  qui  ea  fic  fecerit,  nihil  quic- 
"  quam  fententia*  inerit  vel  miri,  vel  abfurdi. 

Atque  alia  iftiufmodi  quamplurima  loco  allato  vi- 
dere  licet.  Quo  quidem  Argumento  Grcculis  omnibus 
plus  fapuit  unus  Judaeus,  &  quidem  tam  ar&e  urget,  ut, 
alias  quafcunque  finxerint  hypotheles,  uno  i&u  evertat, 
cum  mundi  ordinem  nunquam  ita  conficiuat,  quin  muU 

torutn 


Sect.  XXV.  neque  ex  necefSttate procreatum. 
torum  rationem  foli  Conditoris  libertati  reliquerint,  ut 
quidem  fumma  ifta  Arbitrii  libertas,  qu3  res  quafque, 
quse  aliter  difponi  poterant,  fuo  difpofuit  modo,  non 
multo  minus  divina?  Providentise  argumentum  videatur, 
quam  admirabilis  ifta  fapientia,  qufi  omnia  tam  commode, 
tamque  pulchre  in  emolumentum  cum  Univerfi,  tum  cu- 
jufque  ejufdem  partis  confpirare  fccit.  Si  vero  penes 
Providentiam,  quas  fumma  &  fapienti3,  &  libertate  pol- 
leat,  fit  mundi  regimen,  Sc  imperium,  tali  certe  Numi- 
ne  gubernamur,  cui  omnis  cultus,  &  obfequium  debeatur. 

Sect.  XXV.  Jam  vero,  fi  varias  mechanicorum  o- 
piniones  contulerimus,  omnes  in  unam,  eandemque  fen- 
tentiam  confentire  videbimus.  Quanquam  enim  Ariflote- 
Uk  &  Evicurus  in  maxime  diverfas,  &  quidem  contra- 
rias  ftntentias  abiifie  videantur,  cum  hic  omnia  cafu  & 
fortma,  ille  fato  &  wcejfitatc  fieri  ftatuent,  in  eandem 
tamen  difciplinam  plane  confpirant  utrique,  quod  fol* 
c*d  &  bruta  materia?  neceffitatc  omnia  conficiant  3  Cum 
enim  Eficurus  rem  iolo  cafu  confecerit,  tales  ubique  cafus 
attulifle  geftit,  quaks  inevitabili-  neceflitate  y  ab  lpsa  a- 
tomorum  natur;\  eventuros  cfle  demonftrare  fe  putat. 
Ariftoteles  autem,  cum  fato  omnia  ftare  dixerit,  eam  cau- 
farum,  &  effeftuum  feriem,  qu*  ex  ips*  rerum  natura 
nafcitur,  intellexit*  &  propterea,  ficut :  E;;«r«r  omnia 
naturalibus  atomorum  motibus,  lta  hic  fimihbus  Elemen- 
torum  mutationibus  rerum  omnium  ortus  &  ^**"* 
conficere  voluit.  Atque  ut  ille  eo  modo  mundi  Ordi- 
nem  conftitutum  efle  voluit,  quo  naturae  indole  ipfe 
fe  atomi  collocarent^  ita  Arifioteles  eo,  quo  fua  Ele- 
menta  infitis  fuis  viribus  feu  iponte  fe  conferrent.  Et 
quanquam  Cartefius  mediam  inter  utramque  viam  calcare 
vifus  fit,  utrique  tamen  aceeffit.  Cum  entm  mundum  io- 
lo  materi*  motu  faftum  effc  vellet,  in  hortk  fomniavit  3 
cum  certis,  &  fatalibus  mechanifmi  Icgibus,  m  Lyceum 
tranfit^  five  vcro  faftum,  five  infeftum  efle  ftatuerit, 
dum  folis  materis  legibus  conftitutum,  &  dehgnatum  eile 
ccnfeat,  cum  utroque  convenit.  Adeo  ut  eadem  iit  om- 
nium  inftituti  difciplina  &  ratio,  nifi  qudd  fibi  tai  con- 

Ggg  3  )efturi 


4*7 


Mundum  neque  infe&um  fuiffe,     Disp.  IV- 
je&uri  quifque  placeat,  quibus  non  longius,  quam  cu- 
jufque  fe&ae  difcipuli ,  quorum  quifque  peculiare  fqum 
dogma  habere  folet,  ab  invicem  abire  videantur.  Utcun- 
que  autem  in  caeteris  diflenfifle  contigerit,  ii  in  h  ic  opi- 
nione  confpirarint  omnes,  folis  materia*  viribus ,  omnem 
Naturam  &  fieri,  &  gubernari,  eandera  omnes  impie- 
tatis  difciplinam  docere,  &  adornarc  moliuntur.  Quam 
autem  belle,  &  mechanice,  fuam  quifque  fabellam  expe- 
divit,  fatis  jam  di&um  effe  arbitror,  quanquam  fumma 
tantum  rerum  capita  fecutus  fim,  multoque  plura,  quam 
dixi,  omiferim,  quod  tam  putidis,  &  futilibus,  fine  nau- 
fei  diutius  hxrere  nequirem:  Quicquid  enim  dicunt, 
dixerunt,  di&uri  funt,  tam  gravem  fatuitatis  foetorem 
olet,  ut  nemo  fit,  qui  mediocriter  fapiat,  cui  faftidium, 
imd  &  bilem,  non  commovere  debeat.    Cum  enim  ho- 
mines,  qui  fummam  gravitatis  fpeciem  fimulant,  fabulas 
tetriores,  quam  quas  per  lufum,  &  jocum  dccantant 
Poeta?,  maxima  cum  infolentiae  indignitate  orbi  obtrufifle 
videamus,  de  tanto  humani  generis  contemptu,  tantdque 
eruditionis  labe  non  indignemur  ?  Atque  foli  funt  infolen- 
tes  ifti  Sophiftae,  qui  impias  fuas  difciplinas  vamum  expofu- 
ere,  nullo  pretio  nifi  ut  fuse  Se&ae  ipfi  Magiftri,  &  princi- 
pes  habeantur.    Neque  fpe  fu2  vani  homuncionum  utres 
omnino  ceciderunr,  cum  difcipulorum  turmas  femper  ha- 
buerint,  qui  eos  aut  impietate,  aut  (quod  plerumque  fitj 
levitate  fequantur.    Et  quidem  fatuo  cuique  facilius  nihil 
eft,  quam  fui  nominis  feftam  exordiri,  modo  quicquam, 
aut  impium,  aut  novum,  aut  feditioftim  docuerit  }  cura  de- 
fit  nunquam  ignavum  hominum  genus,  qui,  ut  ipfi  quo- 
que  fapientes  videantur,  per  omnem  «etatem  nil,  nifi  ma- 
giftri  fapientiam  mirari,  &  deprardicare  nituntur.  Sic 
olim  tota  pxne  Graecorum  natio  hac  vecordia  capta 
prorfus  infanire  vidcbatur.    Nil,  nifi  circumvolitabant, 
ut  quid  novi  audirent,  &  fi  quid  a  Vitilitigatore  quo- 
vis  forte  accepiflent,  cuique  qui  obviam  iret,  narrare, 
&,  nifi  aflentiebatur,  rixari ,  &  fi  contraveniret ,  pugna- 
re :  ut  profe&o  Philofophorum  fchofce  nil,  nifi  tot,  ho- 
minum  non  dicam ,  fed  bajulorum  pugnantium  pateftrae 
videantur.   Potiffimum  fi  Athenas  perambulaveris ,  ur- 

bem 


Sect.XXV.    ncque  exnecefsitate  procreatum. 
bem  bello  civili  flagrare  putares,  cum  tctam  tumultu, 
Sc  difcordia  fremere,  cum  cives  ubique  fe  mutuo  con* 
viciis  infeftari,  cum  vultu  incenfo,  Sc  compreiiis  digitis 
minari,  cum  denique  fe  invicem  pugnis,.  Sc  calcibus 
profcindere  vidifles.    Et  primum  fi  ad  Philofophorum 
icholas  ( ut  folent  eruditi )  proieftus  fuifles,  hmc  Epi- 
cureos  Stoicis,  barbis  prehenfis,  colaphos  lmpingere,  in- 
de  Stoicos  baculorum  ,  Sc  fuftium  ictibus  Epicureos  re- 
pellere  inveneras.    Si  inde  perterritus  in  triviam  con- 
fugifles  Protagoram,  colk&i  e  macello  faece  comitatum,  in 
Soaatem,  UPlatomm  qualia  folent  bajuli,  convicia  facere, 
audiveras.   Mox  fi  e  latiore  via  in  angiportum  flexifles, 
Diaeoram,  fervulorum  turrm  ftipatum,  ufdem  convicns, 
quicquid  fit  Numinis  laccflere :  atque  inde  fi  forte  in 
forum  olitorium  te  contulifles,  Areten  Anjhp^  cum 
linguaci  8c  garrula  Amau>mm  kgione  obfcame  in  om- 
nem  virtutis,  prarfertim  modeftia?  cultum  debacchari.  Im- 
mo  fi  quae  in  urbe  loquacitate  antecellerent  muliercul*, 
relidtis  acubus,  8c  fpeculis,  omne  tempus  statis  in  fcho- 
lis  conterere  videras,  cum  Philofophis  controverfia  col- 
lifis  manibus  inire,  fllicerniis  in  barbam  ccntradicere,  8c 
nifi  antevenerit  aetas  dentes  excutere  ieu  ( ut  loquitur 
Plautus )  ipfum  os  exoflare.    Et  fi  e  Scholis  domum  ca- 
Jentes  lecutus  fuifles,  matres-familias  cum  ancilhs,  fcc  pe- 
diflequis  concertare  jurgiis  audiveras,  non  de  neglecio 
pento,  non  de  cubiculi  fordibus,  non  dc  male  abfterfis 
mtellis,  nonde  culins  purgamentis;  fed  an  mundus  ah- 
miando  ortus  fit  j  Sc  fiortus,  an  e  mhilo,  an  e  princi- 
piis-  &  fi  e  principiis,  an  Atomis,  an  Elementis^  ii  ex 
Atomis    e  fimilibus,  aut  diffimilibus 5  fi  ex  Elementis, 
quct  fint,  qui  mifceantur,  quafque  habeant  quahtates? 
Inter  quos  clamores ,  non  audiuntur  puerulorum  lacte 
carentium  ploratus,  clla  in  focum  exsftuat    fift.tur  ve- 
ruculum,  efculcnta  aflata  torrentur ,  menfa  l.nteis  non 
fternitur,  non  verritur  cubile,  non  componuntur  itragu- 
la,  omne  denique  rei  familiaris  ornamentum,  omneque 
nitoris,  8c  munditiei  ftudium  negligitur.    Atque  iic  om- 
nia  pefTum  ire  finit  foemina  literatrix,  donec  intelix  ma- 
ritus,  cum  nec  prandium,  nec  ccenam,  nec  lectum  para- 


420  Mundum  neque  infeBum  fuijfi,     Disp.  IV. 

tum,  ut  oportet,  habeat,  eam  cum  tota  fud  ambulatri- 
cum  caterva  rurfus  colo,  &  ftamini  alligaverit.  At- 
que  nobilem  hunc  exitum,  fruftumque  habuit  otiofa, 
8c  loquax  ifta  Graculorum  Philofophia,  ut  perennem 
muliercularum  garrulitatem  exerceret.  Et  quid  mirum  > 
cum  ipfi  Philofophi,  abje&a  omni  veritatis  cur3,  folam 
contentionem  conquifiverint :  adeo  ut  alter  ab  altero  ver- 
bis  quibufdam  diflentire  vifus  fit,  folum  ut  uberiorem 
difputandi  campum,  &  copiam  haberent.  Ne  vero  quic- 
quam  de  Peripatetick^  Cjirenaick,  &  Epicurtk  dicam,  quos 
nulld  nifi  inanis  arrogantias  caus^  a  Socrate  in  impiam 
fententiam  abiifle  diximus}  nonne  Stoici  morali  Philo- 
fophiii  ab  omnibus  tot2  Sententia  abirc,  Sc  prorfus  no- 
vam,  atque  antea  inauditam,  de  ratione  boni,  mali- 
que,  difciplinam  ferre  profitebantur,  ut  nihil  bonum, 
nifi  quod  honeftum,  malum  nihil,  nifi  quod  turpe  cen- 
fuerint.  Atqui  tamen  cum  innumerabilibus  quxftiuncu- 
lis,  &  diftinftiunculis  fe  torferint  graviflimi  pueri,  aliis 
verbis  in  eandem  fcntentiam  cum  aliis  omnibus  confen- 
s§re.  Sic  enim  corporis  robur,  amicos,  divitias,  caete- 
raque  vitx  commoda  ,  qu*  alii  bona  appellare  folent, 
ipfis  <s>tyY\y\ifivcL>  five  prtpojita  appellare  placuit^  atque 
inopiam,  cegritudinem,  inimicitias,  aliafque  fortun^  se- 
rumnas,  quas  alii  in  ntalk  habuere,  ipfi  ^SrotDgpw^w, 
five  rejeSa  haberi  vellent.  Atque  inufitatis  iltis  ver- 
bulis,  qux  quid  fonent,  nemo  intelligit,  vertitur  maxima 
ifta  de  boni,  &  mali  finibus,  inter  Stoicos,  aliofque  om- 
nes  controverfia.  <  . 

Sect.  XXVI.  Cum  itaque  tam  inani  levitate  Gr<eci 
omncs  Philofophiam  fufceperint,  nollem  eorum  autorita- 
tem  tanti,  in  re  quaque ,  inter  eruditos  haberi,  ut  ed 
fold  quid  verum,  quid  falfum,  judicetur.  Cum,  paucis 
exceptis,  qui  Patrem  Socratem  fecuti  funt,  alii  omnes  fo- 
U  aut  impietatis,  aut  vanitatis  causi  Philofophiam  co- 
lu£re.  Atque  potiflimum  Arifiotelk  autoritatem,  quam 
maximam  inter  Theologos  obtinuit,  non  modo,  imminu- 
tam,  fed  funditus  everfam  effe  vellem,  ne  fquod  ple- 
runque  contigit)  ea  decreta  in  (uan  Theologiam  afci- 

fcant, 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect-  XXVI.    neque  ex  necefsitate  procreatum.  41  % 

fcant,  qu«  ipfe  eo  duntaxat  fine,  rata  vellet,  ut  iis  om- 
nem  pietatis  cultum  labefa&aret.  Atque  hinc  nata  in 
Scholis  horrenda,  &  fatalis  ifta  Theologia,  ^  quae  omnetn 
Providentias  vim,  &  imperium  tollit.  Cum  enim  ab 
Arifiotele  acceperint,  Deum,  cum  fit  immobilis,  a&ura  MctJ«  *4« 
purum?  omnifque  potentise  expertem  effe,  nunquam  in 
potentia  ad  quippiam  agendum  fuiffe,  quiquid  egerit, 
aftum  potentiam  anteceffifle,  atque  a&u  femper  egiffe, 
aliaque  ejufmodi  quam  plurima,  quibus  docere  vellet 
Philofophus,  Deum  nihil  confilio  aut  ele&ione,  fed  fem- 
piternd  neceflitate  operari,  neque  quicquam  in  omnia 
j&culacogitare,  aut  velle  poffe,  nifi  quod  ab  asernis  fecu- 
lis  cogitaverit,  &  decreverit  }  denique  quicquid  agat, 
eddem  agere  neceflitate,  qu£  ipfe  exiftat.  Quibus,  quid 
fequitur,  vidit  Philofophuss  Theologi  vero,  llhus  au- 
toritate  ca?cati,  videre  aut  nolunt,  aut  nequeunt.  At- 
que  fceleftiflima  haec  dogmata,  fic  ut  caput ,  &  vitaro, 
defendenda  putant,  ne  (  ut  aiunt)  divinae  fimplicitatis, 
&  immutabilitatis  perfe&iones  non  tueantur.  Si  enira, 
inquiunt,  quicquam  quod  ab  omni  aeternitate  non  ege- 
rit,  agat ,  neque  fimplex,  neque  immutabilis  efle  pof 
fit':  non  fimplex  quod  (ut  inquit  PhilofophusJ  ex  aftu, 
&  potentLi  componatur^  non  imrautabilis  ?  qaod  cum 
agat,  a  non  agente  in  agentem  mutetur. 

Quid  autem  noxae  Dei  fimplicitati  afferat  ?  an  quod 
qusevis  a&io  fua?  naturae  pars  fiat,  atque  intimam  illius 
cflentiam  ingrediatur  >  Id  vero  qua  neceffitate,  nifi  quod 
Ariftoteli  fic  placuerit  >  IpTe  enim  Deus,  quicquid  eft, 
fempiternd  neceflitate  fuit,  quafcunque  itaque  aftiones 
eliciat  cum  fint  liberi  duntaxat  voluntatis  effe&us,  alie- 
nse  funt  prorfus  ab  ipfo  natura?,  qui  femper,  &  neceffa- 
rio  totus  extitit.  Neque  refert ,  quicquid  nugantur,  fit 
a&io  immanens ,  an  tranjiens  licet  enim  in  ipfo  effici- 
ente  maneat ,  non  tamen  in  illius  Naturam  tranfit.  Sic 
cum  quicquam  quifque  velit,  ifta  certe  optio  anima?  fim- 
plicitatem  non  imminuit}  neque  cum  quis  Pcripateticus 
quicquam  elegerit ,  fibi  aliquid  novi  Naturae  fuae  accef- 
fifle  perfuadeat:  atque  adeo  fummi  Numinis  decretacunr 
fint  folius  arbitrii,  Sc  voluntatis  opera,  ad  illius  naturam 

H  h  h  non 


Mtmdum  neque  infeSium  fuijfc,     Disp.  IV. 
non  magis  attinent,  quam  quae  extra  fe  efficiat.    An  ve- 
ro  aliquid  in  Deo  fit,  inquies,  quod  non  fit  ipfe  Deus! 
Immo.certfc  (quicquid  Ariftotcles  atheus  ftatuat)  fi  quicl 
quam  velle,  aut  cogitare  valeat,  adiones  fuas  a  fe  ipfo 
diftinftas  in  fe  habere  necefle  eft }  fi  in  qud  re  effe  dici 
poffint,   qu«e  cum,  ut  fiunt,  tranfeant,  neque  diutius, 
quam  fianr,  permaneant.    Saltem  vero,  inquies,  Deus 
e  potentia,  &  aUti  compofitus  foret ,  a  qud  Opinione  ab- 
horrendum  docet  Philofophus.    A  quibus  autem  opinio- 
nibus  abhorreat,  novimus,  quis  vero  illius  autoritate  tam 
ineptos,  &  fatuos  homines  fieri  putaret,  ut  potius  om- 
nem  Providentiae  vim,  &  poteftatem  fublatam  efle  vel- 
lcnt,  quam  de  futili  &  ftulto  impii  Philofophi  Axiomate 
dubitare?  Si  qua?  enim  fit  omnino  Numinis  Providen- 
tia,  poteftatem  aut  decernendi,  aut  faciendi,  quod  fibi 
yifum  erit,  habeat  necefle  eft:  at  tamen  fproh  Deum 
immortalem  l)  ne  qua  omnino  in  te  fit  potentia,  nihil 
te  agere  pofle,  nifi  quod  ab  omni  aeternitate  egeris,  cau- 
tiores  quique  dicent  Theologi !  Atqui  porro  infiftunt,  fi 
atfio,  etiam  &  paflio  Deo  ineflet,  cum  doceat  PhiJofo- 
phus  omni  aftioni  fuam  paflionem  comitari.  Primum 
efto,  an  non  itaque  cum  seterna  fit  Dei  aftio,  xternum 
quoque  pateretur.    Deinde  fallit  vir  impius,  &  fallitur 
qui  nulli  inftituto  omnia  difciplina?  fua?  axiomata  accom- 
modavir,  nifi  ut  omne  Providentiae  regimen,  &  imperium 
tolleret.    Tu  itaque  Le&or,  ipfe  in  te  experiare,  ar> 
quid  cum  de  re  quavis  cogites,  aut  decernas,  patiaris, 
atque  ut  expertus  fueris,  de#  Philofophi  effato  judices! 
At  poftremo,  inquiunt,  fi  quid  perficiat  Deus,  quod  an- 
tea  non  fccerit,  mutabitur.    Quid  ?  an  mutabitur  Natu- 
ra  ?  Nequaquam,  inquiunt.    Itane  ?  ifta  autem  muta- 
tio  eft,  a  qu3  ut  Deum  vindicaret  vefter  Philofopbus, 
Providentiam  fuftulit.    An  mutabitur  Voluntas?  Quid, 
an  ut  quicquam  velit,  contra  quam  antea  voluerit?  ifta 
quidem  mutatio  quandam  fuas  fapientiae  labem  afferret 
at  nullam  aliam,  etiamfi  mille  fubierit,  quae  noceat,  ipfe 
novi.    Ut  vero  quid  agat,  quod  antea  non  egerit,'  ejut 
modi  mutatio  eft  (~fi  mutatio  dicenda  fit )  quaro^  fi  qua 
Qmnino  axbitrii  poteftate  polleat,  fubire  neccfleeft.  Gu- 


Sect.  XXVI.    neque  ex necefsitate  frocreatum. 

jus  libertatis  facultatem  nifi  fummo  Numini,  atque  illius 
ufum  nifi  Numinis  Providentiae  tribuamus,  inane  eftutri- 
ufque  nomen,  omniaque  eodem  modo  eveniunt,  quo  A- 
thei  evenire  ftatuunt.  Ut  quidem  unica  fit  in  omni  re- 
ligionis  negotio  controvcrfia,  an  neceffitate  fiant  omnia, 
necne?  fieri  ipfa  Atheorum  fententia  eft,  fin  aliter,  ja- 
&a  funt  Virtutis,  &  Pietatis  fundamenta  3  Quse  quan^ 
quam  tam  perfpicua  fint,  ut  nihil  magis,  tamen  quanta, 
Deus  Bone !  Theologorum  cohors  divinae  Providentiar  li- 
bertatem  labefa&ari  mallet,  quam  ut  periclitetur  fatalis 
iftius  Difciplina?  authoritas,  quam  (bll  impietatis  causk 
conquifivit  Philofophus.  Qu^m  autem  non  modd  im- 
pius,  fed  &  futilis  difputator  fuerit,  jam  Grtis  diximus. 


4*3 


DIS- 


Sect.  Ix 


DISPUTATIO  QUINTA. 

<±A  (jeneris  humani  Ortu  &  Corporis  humani 
JlruBura  T)eum  ejje  demonjiratnr. 


A&enus  fummam   Divina»  Pro- 
videntia?  fapientiam,  quam  cum 
i  in    pulcherrimi    totius  Mundi 
fabrica,  tum  in  quaque  ejuf- 
dem  parte,   exhibuit  fummus 


omnium  Opifex  ,  explicuimus.  Atque  tanto  cum  fru- 
&u  &  utilitate  ipfum  Mundum,  quseque  in  eo  funt 
omnia  parata  e(Te  tam  clare  demonftravimus,  ut  fimul  nulli 
fortun2,  nulla  neceffitate,  nulld  caus2  nifi  quae  fummo  inge- 
nii  mentifque  acumine  enituerit,  effici  potuifle  demonftra- 
verimus.  Et  quidem  tam  varia  tamque  prseclara  funt  ubi- 
queoptim^  St  foleitiffima?  Providentix  fpe&acula  5  utqui 
alio  referre  laborent5  plane  non  minori  impudentia  ftu- 
pore  fe  expcdiant,  quamfiSolem,  Lunam^  &c#teraaftra 
in  Coelo  efte  negaverint,  cum  non  tam  illuftrc  fit  illorum 
Lumen  quam  fit  rerum  Naturae  ufus.  Atque  in  quam  in- 
credibiles  delirationes  prseftantiffimi  quidam  Philofophi,  (al- 
tem  quorum  potiffimum  viguere  nomina,  quiquc  alios  in- 
genio  anteire  putantur,  folummodo  quod  id  vellent  co- 
nari,  pracipitaverint,  fuperius  vidimus.  Ut  nulla  ftulti- 
tia,  nulla  fuperftitio  magis  credula  effe  poffit,  quam  fit 
ifta  quaecunque  Philofophiaeratio  quse  fineNumine  adorna- 
tur.  Cum  vero  ab  Univerfitatis  ad  Animantium  fabricati- 
onem  venerimus,  ^uam  exultare,  quam  triumphare  debet 
oratio  !  Ea  enim  eft  Argumenti  copia,  ea  ubertas,  ut  eti- 
amfi  nihil  exaggeremus,  omnia  dicendi  ornamenta,  verba 
omnia,  quae  in  admirationem  rapiant  eftlagitet.  Quan- 
quam  ea  quoque  fit  illuis  perfpicuitas  utomnem  orationis 
ornatum  afpeinaii  videatur :  Majora  enim  &  clariora  funt 

A  a  a  a  Pro- 


T>eum  ejje  demonjlratur       Disp.  V. 

Providentia?  pha?nomena,  quse  in  viliflimo  quovis  animal- 
culo,  quam  qua*  in  Solc,  Lun35  Ccelo,  Terra,  Mundo  de- 
nique  univerfb  cernuntur.    Sumeformicam,  &  contem- 
plare  paululum  quanta  contineatur  in  ifta4  cuticuD  partium 
varietas,  quantus  organorum  apparatus,  quam  commodam 
molem5  connexionem,  fitum  quseque  pars  obtineat,  quam 
prompte  fuo  ufu  ac  munere  perfungatur,  quam  mirabilis 
fit  membrorum  ftructura,  quam  utilis  inteftinorum  difpo- 
fitio,  quantusfit  oculorum  vigor,  quanta  pedumceleritas, 
quam  commode  articulis  crura  diftinguantur,quam  incredi- 
bili  (ubtilitate  venter,  cor,  vena?,  arteria?,  nervi,  mufculi 
difponantur,  quam  abunde  fuis  fun&ionibus  inferviant, 
quantam  fpirituum  copiam  gignant,  quaead  generationem, 
nutritionem,  appetitum,  motum  eumque  celenimum  & 
fere  perennem,  omnefque  vita?  ufus  &  opera  femper 
prafto  fint,  quanta  denique  vitas  vis,  quanta  agendi  fa- 
cultas  tam  exiguae  moli  infit  &  vigeat,  fi  inquam  hxc  omnia 
perfpexeris,  &  nifi  cxquifitiilimam  iftam  Opificis  folertiam, 
quam  nulla  arshumana,  nulla  ratio  affequi  poteft,  mireris 
&  obftupefcas,  truncus  es,  non  cute  non  corio  obduftus,  fed 
cortice  obducendus. 

Si  qux  itaque  a  Philofophis  fpolia  fuperioribus  dilpu- 
tandi  locis  ceperimus,  tantum  abeft  de  iis  quicquam  tri- 
umphi  agamus,  ut  priufquam  infignem  hunc  locum  aggre- 
diar,  quicquid  obtinuerim  ex  ipsd  memoria  abjicere  atque 
deponere  non  recufem,  cum,  ut  dixi,  ipfa  Argumenti  per- 
Ipicuitas  quicquam  adjumenti  mutuari  afpernetur.  At- 
que  igitur  Philofophi  in  fuam  quique  hypothefin  reftituan- 
tur.  Et  primum  Epicuro  dabimus  non  modo  hunc  quem 
videmus  mundumfed  Sc  alios  innumcrabiles  fortuitis  Ato- 
morum  concurfionibus  faftos  fuiffe,  8c  ne  non  fiant,  ato- 
mos  prudenter  admodum  paululum  a  naturali  gravitatis 
pondere  deflexiffe,  dabimus  immenfum  Coeli  complexum 
corpufculis  e  Terra  expreffis  atque  nulla^causa  in  iublime 
elatis  extru&um  effe  :  Dabimus  atomos  terreftres  quam 
priraum  in  Terra?  globum  coiverant,  infitam  fuam  gravita- 
tis  vim  dimififfe  :  Dabimus  varios  ratos  &  conftantes  cce- 
leftium  curfus  fortuitis  ventorum  flatibus  gubernari :  &  ne 
omnia  fequar,  quicquid  ipfe  prxterea  fomniavit  ultro  con- 

cede- 


Sect.  L         a  Genem  humani  ortu,  &e. 

cedemus.  Dabimus  Cartefio,  fi  modo  Deus  materia?  mo- 
tum  imprefferit,  ipfam  cas  movendi  leges  fibi  pnefcrip- 
turam  effe,  quibus  tandem  fine  cujufvis  Artificis  conli- 
lio  fe  in  pulcherrimum  hunc  Mundi  ordinem  fabricaret. 
Dabimus  nullasomnino  effe  rerum  qualitates,  quanquam 
effe  fentiamus.  Dabimus  Terram  Planetafque  omnes  ej- 
dem  facilitate  qua  in  aqua  ebulliente  (puma  nafci  &  inte- 
rire.  Dabimus  fidera  omnia  ratos  fuos  curfus  eidem  ra- 
tione  confervare  qu^fuos  in  aquarum  vorticibus  innatan- 
tes  feftuae.  Dabimus  aquam  Terras  idcirco  fupernatare, 
quod  oblongse  illius  particute  e  TerrS  expreffe,ne  redeant, 
in  fitum  tranfverfum  fe  mutaverint.  Dabimus  Terram  for- 
nicis  ad  inftar  pulvifculis  in  aquam  depluentibus  exortam 
efle,  &  rurfum  fornicem  iftum  aliquando,  ne  fiat  vacuum, 
lapfumefle,  atque  illius  ruinas  ineam  orbis  terrarura  faci- 
em  quam  videmus  forte  contigiffe.  Dabimus  denique  fon- 
tes  &  flumina  fieri,  quod  cum  vapores  vi  fubterranei  ca- 
loris  in  altum  ferantur,&  pereafdem  viasredire  nequeant,  in 
lumma  montium  juga  afcendant  nulld  alid  mechanica  caus2,' 
nifi  quod  ibi  Vias  aliquanto  latiores  invenerint  5  Sc  ne  om- 
nia  fequar,fumat  quoque  quicquid  prseterea  ipfe  fomniavit. 
Poftremo  etiam  Ariftoteli  dabimus  Naturam  qu^e  nihil 
intelligit,  (emper  tamenfapientiflime  operari,  atque  idcirco 
Coelum  in  Orbera  ferri,  quodcum  motus  circularis  fit  om- 
nium  perfe&iflimus,  corpori  omnium  perfe&iffimo  conve- 
nire  oporteat.  Deinde  plures  &  varios  fieri  coeleftium 
motus,  ne,  fi  unus  duntaxat  foret,  nihil  nafcatur.  Tum 
Ccelum  figuram  rotundam  fibi  fumpfifle,  partim  quod  fit 
perfe&iflima,  partim  ne  a  tergo  vacuum  relinquat.  Atque 
etiam  ab  Ortu  per  Meridiem  in  Occafum  movere  quod  ma- 
gis  decora  fit  ifta  movendi  ratio  quara  contraria.  Imo  8c 
folem  atque  fidera  omnia  neque  lucem  neque  calorem  in 
fe  habere,  fed  cum  fint  nodi  extra  fph^eras  fuas  protube- 
rantes,  motus  impetu  in  aere  incendia  ciere.  Dcnique 
Coelum  primum  innumerabilibus  ftellis  exornari,  reliqua 
omnia  fingulis,  quod  quantum  dignitate  antecellat,  tan- 
tum  pulchritudine  anteire  oporteat.  Et  reliqua  omnia 
dabimus  qu#de  Elementis,  de  Elementorum  qualitatibns, 
de  terre  fitu,  de  mari,  de  fontibus,  de  pluviis,  de  uni- 

Aaaa  2  versS 


4j i*  Deum  ejfe  demonftratur  Disp.V. 

vers2  rerum  Natura  lufit  vir  profanus.    Atque  hsec  omnia 
cum  tam  liberaliter  dederimus,  (&  qua?  major,  ne  dicam 
diffolutior  effe  poflit  liberalitas  })  eos  nihil  nifi  homines 
nafci  nobis  redhibere  poftulamus,  quod  fi  fecerint,  eo  folo 
caufim  obtinuimus,  fi  negaverint,  ipfieffefe  negant.  In- 
de  igitur  incipiam,  homo  cum  fis  an  fempiternum  an  ali- 
quando  natum  effe  te  putas  ?  Ne  vero  fempiternum  dicas, 
ne  rifum  moveas,  parentum  enim  qui  fint  meminimus,  dies 
natalis  tabulis  publicis  perfcribitur  5  fin  vero  contumax  fu- 
eris,  mors  ingruens  te  refutabit,  quod  fi  principio  caruiffes 
nunquam  interire  poffes.    At  cum  tanto  ftupore  elle  ne- 
queas,  ut  natum  elie  te  tibi  probem,  te  ergo  non  ita  prt- 
dem  natum  effe  confiteberis.    At  quibus  Parentibus  ?  Nos 
inquies  eorum  meminiffe  diximus.    Refte,  at  quibus  ifti  > 
Suis  inquies,  &  ifti  fuis,  atque  fic  retro  in  fecula  fempiter- 
na.    Sempiternum  ergo  inquis  fuiffe hominumgenus,  neque 
a  quovis  fa&um  fed  homines  fe  xtemi  ferie  genuiffe.  At 
ifta"  ratione  non  modo  hominum  genus,  fed  &  fingularem 
quendam  hominem  fempiternum,  qui  neque  creatus  neque 
genitus  f uit,  tffe  ais.    Cum  enim  non  exiftat  humana  natura 
nifi  in  fingulis  hominibus,  nifi  fit  fingularis  quidam  qui  ab 
sternis  feculis  fuiffet,  ipftm  hominum  genus  fine  initio  efle 
mon  potuiflet.    Primus  itaque  iftehumani  generisparens^ 
cumgenitus  nonfuit,  aut  creatus  aut  infe&us}  fi  creatus, 
ad  Deum  qui  omnium  fit  Author  pervenimus^  fi  infe&us, 
ergo  &  immortalis.    At  natura*  lege  omnis  homo  mortali 
conditione  nafcitur,  &  nemo  cft  qui  mortalem  fe  non  fen- 
tiat.    Si  ergoquis  immortalisfit,  adeout  neque  ortumha- 
buerit  neque  interitum  habiturus  fit,  non  homo  fed  Deus 
appellandus  eft,  qui  &  ipfe  fol^  praeftantiflimae  fuse  Natu- 
rae  virtute  femper  vivit,  atque  humanum  genus  procrea- 
vit.    At  fit  homo  immortalis  ,qui  genus  fuum  in  alios  pro- 
pagarepoterat?  Quiinquies?  ut  nuncquotidiehominem  ho- 
minegenitum  videmus.Quivero&  iftuc,cumliberi  nullopa- 
rentum  confilio  nafcantur,  imo  cum  tantum  abfit  quovis 
confilio  in  eorum  fabricatione  utantur,  ut,  quemadmodum 
omnino  fiant,  ipfi  nequaquam  intelligant.    Et  fi  fortafle 
Tfls  Philofbphi  intellexeritis,  vos  quoque  nullam  artem  ad- 
hibuiffe  intelJigitis.    Cum  itaque  tanta  arte,  nulia  autem 

humand 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  If.      a  Generts  humm  ortu, &c.  4^  | 

humana  fiant  homines,  quis  fit  ifte  artifex  qui  eos  tanto  ar- 
tificio  conftruxit  quaerimus,  non  ipfe  homo  qui  quid  fit 
nefciat,  ergo  caufa  quaedam  homine  fuperior.  Sive  ita- 
que  fempiternum  hominum  genus  five  aliquando  or- 
tum  ftatuas,  eodem  modo  rem  perfecifti  >  Si  fempiternum, 
fempiterna  fuit  generationum  feries.  Ifta  autem  qua  causi 
inftitutafuit?  Si  nulli  dicas,  iftuceftquod  quaerimus,  qui 
tam  praclara  quse  in  corpore  humano  cernuntur  phaenomena 
fine  causd  fiant^  finquavis,  aut  ca?ca,  aut  intelle&rice.  Si 
cxd,  eadem  eftquaeftio.  Si  intelle&rice,  Deuseft.  Cum 
ver6  seterna  fecula  efte  non  poflit  hominum  genus,  nifi  utr 
diximus  fit  fempiternus  quidara  homo,  qui  neque  nafcatur 
neque  intereat,  ejufmodi  autem  cum  ellenequeat,  aliquan- 
do  ortum  effe  dicendum  eft.  Et  fi  ortum,  eadem  eft  difpu- 
tationis  controverfia,  An  caus3  cxci  an  intelleftrice?  Cae- 
ca  autem  tantarum  utilitatum  quas  di&uri  fumus  effe  non 
potuit^  fin  intelleftum  habeat,  rurfum  Deus  eft.  Qut 
itaque  generis  humani  aeternitatem  ita  afferuere,  ut  a  nulli 
causa  ortum  habuerit,  primum  hominem  quendam  effe, 
qui  nunquam  aut  natus  aut  interiturus  fit,  allerere  cogun- 
tur  3  quod  cum  fecerint,  deinde  de  cujufque  ab  eo  nati 
ortu  nihil  dicere  poffunt,  nifi  cuidam  caufe  intelleftri- 
ci  afcripferint.  Cum  itaque  tum  totius  generis  tum  cu- 
jufque  hominis  caufa  fit,  fi  fit  Providentia  praedita,  Nu- 
men  eft  5  fi  fit  expers,  quemadmodum  efficiat,  difputemus. 

Sect.  II.  Diciteigitur  oboni,  quiprimumhumanum 
genus  nafcatur:  Diximus,inquiunt.  Qui  verd  vos  eftis :  Olim 
mquiunt  dixerunt  tam  Poetse  quam  Philofophi.  Ita  qui- 
dem,atqui  utri  melius  dicatis.  Dicunt  Poetae  e  faxis  a  Deu- 
calione  &  Pyrrhd  poft  terga  ja&is  mares  &  fbeminas  nafci : 

PauUtimque  attima  caluerunt  moUia  faxa,  Jur.Sat.  u 

Et  marihus  tindas  ojiendit  Pyrrha  piella*. 

Dicunt  Promethea  primum  &  Terr£  finxifTe. 

guarn  fatuxlapeto  mijiam  fuvialibus  nndk  Ovid.Mct.I. 
FwxitweffjQiem  moderantumcuntta  Deorum. 

M  Aaaa  3  Dicunt 


Deum  ejje  demonflratur  Disp.V. 

Dicunt  Jovem  JEaci  filii  virique  optimi  precibus  com- 
motum  formicas,  quse  in  annosa  quercu  vagabantur  in  ho- 
mines  mutaviffe. 

7«  Vota  Jovi  folvo,  populifque  recentibus  urbem 

Partior,  &  vacuos  frifck  cultoribus  agrosy 
Mjrmidonafque  voco^  nec  origine  nomine  fraude. 
Corpora  vidijii^  mores  quos  ante  gerebant, 
Nunc  quoque  habent,parcumgenus  ejljatienjque  laborum^ 
£>u£jitique  tenax,  &  qui  qu&ftta  refervent. 

Dicunt  denique  homines  glandium  ad  inftar  e  quercubus 

excidiffe : 

« — guercus  lanrique  ferebant 
.4  Cruda  puerperia,  ac  populos  umbrofa  creavit 

Fraxinus^  &  feta  viridk  puer  excidit  crno. 

An  hsec  tu  credis  ?  Adeone  inquis  delirare  me  cenfes, 
qui  talia  Poetarum  portenta  credam  ?  Quse  ergo  mcliora  at- 
lulerunt  Philofophi  videamus.  Non  alias  profe&o  quam 
quas  Poetas  fabulas  finxerunt.  Sententias  itaque  recites. 
Complures  autem  narravere.  Nemo  vero  uberius  quam 
Diodorus  Siculus  8c  Cenforinus.  Diodoro  duse  memo- 
rantur  fententise,  aut  eorum  qui  (empiternum  hominum  ge- 
nus  extitiffe,  aut  eorum  qui  fortfc  aliquando  ortum  fuiffe 
ftatuunt.  De  priori  diximus,  non  ita  fempiternum  effe,  ut 
quoque  infedhim  fit,  nifi  fit  primus  omnium  parens  &  in- 
genitus  &  immortalis.  Sinab  xternis  feculis  gignatur,  vel 
a  causa  rationis  compote,  quam  Deum  appellamus,  velex- 
perte,  atque  adeo  ad  alteram  JPhyfioIogorum  fententiam 
devolvimur,  qui  ut  ibidem  refert  Diodorus,  hominem  e 
terra  fortuito  &  fine  Archite&o  prodiiffe  ftatuunt  in  qu3, 
cum  mundi  initio  mollis  &  lutola  fuerit,  atque  poft  infla- 
tam  ac  quafi  fermentatam  Solis  calorc  fuperficiem,  puftute 
qusedam  (ubtilibus  pelliculis  circumdat^  intumuerunt,  e 
quibus  tandem,  cum  maturum  accepiffent  incrementum, 
omnia  animantium  genera  eruperunt.  Cum  vero  Terra  fub- 
indemagis  ab  igne  Solis  conftiparetur ,  nihil  amplius  ma- 

jorum 


Sect.  II.       a  Generit  huinanl  ortuy  &c.  43  5 

jorum  animalium  in  vitam  producere  potuit^  fed  exmutui 
commiftione  fingula,  generari  cceperunt.  Quse  quidem  in- 
ter  fxo^y^oc  merito  recenfet  Diodorus,  atque  fabute 
fimilia,  quam  de  Sole  Rhodi  amore  capto  &  feptem  ex  ea 
awnxSwa*  progignente  memorat.  Neque  alia  eft,  quam  Eufcb. 
refert  Sanchuniatho  Phoenicum  fabula,  nifi  quod  infuper  Z%™%™l0t 
animantes  fort£  in  Terra?  utero  efFormatos  tonitruum  fra- 
gore  e  pelliculis  excuftos  fuiffeaddant.  Cenforinus  autem 
repetitis  prius  Poetarum  fabulis  fic  pergit. .  ghadam  exipfts  ™^ 
fapientis  Profejforibus,  nefcio  an  mag/s  monfirmfas^  certe  non 
minus  incredibiles  rationum  fuarum  proferunt  opiniones.  Ana~ 
ximandcr  Milcftus,  vidcri  fibi  e.x  aqua  terraque  calefaSk  ex- 
ortos  ejje  fwe  piftes,  fwe  pifcibus  fimilta  animalia  5  in  his 
homines  concrevijje,  fetufque  ad  pubertatcm  intus  retentos^ 
ttwcdemum  ruptk  illis,  viros  mulkrefque,  qui  fe  jam  alere 
pojfent  procejfijfe.  Empedocles  autem  primo  membra  fingula, 
ex  terra  quafi  'prtgnantc,  pajfim  edita,  deinde  coiifje,  &  effe- 
ciffe  folidi  'homink  materiam,  igni  fimul  &  humori  pcrmix- 
tam.  H<£c  eadem  opinio  etiam  in  Parmenide^  pauculk  ab 
Empedocle  dijfcnfis.  Democrito  vero  AbderiU  ex  aqua  limo- 
que  primum  vifum  efi  homines  procreatos.  Seu  (uti  refert 
La&antius)  vermkulorum  modo  de  Terra  nuUo  duttore^  nuU 
laque  ratione  effufos.  Nec  longe  fecus  Epicurus.  Is  enim  cre- 
didit  limo  calefaUo  uteros,  nefao  quos,  radicibus  coh&rcntes 
primum  increvijfe,  &  infantibus  ex  fe  editis  ingenitum  lailts 
humorem  materiam  minijlrantem  prAuiffe,  qnos  ita  educatos 
&  adultos  genus  hominum  propagajfe.  Id  quod  quoque  ce- 
cinit  Lucretius. 

Crefcebant  uteri  Tcrr£  radicibus  apti^ 
£>uos  ubi  tempore  maturo  patefccerat  £tas 
Infantum,  fugens  humorem,  aurafque  petijfens^ 
Convcrtcbat  ibi  Natura  foramina  Terre^ 
Et  fuccum  venk  cogebat-fundere  apertis 
Confimilem  laUis. 

H*ccinecredis>  Mallem  profefto  per  jocum  cum  Poetis 
fentire  te  diceres,  quam  cum  Philofophis  ufque  adeo  dch- 
rares*  quam  ergo  malis  fententiameligas.   Qvud  de  Err- 


Deum  tjfe  demonjlratur  Disp.V. 

pedocle  cenfes  ?  Credifne  membra  fingula  primum  e  Ternl 
edita  fuiffe,  tum  deinde  in  corporis  humani  figuram  coi- 
viffe  ?  At  quo  femine  orta  funt,  aut  quis  cujufque  mem- 
bri  fabricationem  perfecit?  Quis  enim  in  brachio  tam  com- 
mode  mufculos  extruxit,  ut  omni  motus  rationilnfervirent  ? 
Quis  ejus  extremitatem  in  digitos  diftinxit :  Quis  digitorum 
internodiismufculos  perforantes  &  perforatos  lnferuit  ?  At- 
que  cum  e  Teni  emerferit,  cur  potius  humero  fe  applicuit, 
quam  capiti  aut  coxendici  ?  Et  denique  qui  cum  magno 
illius  ofTe  articuletur  ?  At  tam  excors  efle  nequis,  qui 
credas  fingulis  membris  vitam  aut  motum  aut  quamvis  fun- 
ftionem  inefle  pofle  antequam  totius  fabricae  aptentur.  Quid 
ergo  de  Anaximandro  ?  Quicquamne  lucri  ficri  putas  cum 
e  mari  nos  potiufquam  e  terra  emerfifle  dixeris?  An  faci- 
liusTritones  quamhomines  gigni  arbitraris?  Humani  cor- 
poris  fabricationem  intueare,  nihilque  referre  intelliges  ubi 
extruatur,  fed  an  quoquo  modo  fine  Opifice  extrui  potu- 
iflet.   Quorfum  itaque  fabulas  fabulis  accumulare  pergas? 
Cur  enim  non  ab  initio  terrse  incola?  gigantur?  Novum 
monftrum  eft  ut  ebeftiisaquatilibus  fiant  terrena?,  atque  ut 
pifces  dum  Terrae  fe  afluefcunt,  tandem  in  homines  muten- 
tur.    Miflis  itaque  hujufmodi  rebus  nimium  commentitiis, 
de  folo  ipfius  hominis,quale  animal  eum  nunc  afpicimus,ex- 
ortu  perquiramus.  Quid  ergo  tandem  dc  Democrito  &  E- 
picuro,  an  homines  vermiculorum  more  primum  e  Ternl 
fuifle  procreatos  ?  Te  vero  Epicure,  qui  ipfe  cum  fungus 
fine  acumine,  fine  doftrina  fueris,  qui  quae  fit  interior  cor- 
poris  humani  fabricatio,  (eu  an  qua*  omnino  fit  nequaquam 
intellexeris,  &  quanquam  omnes  v\tx  beatae  rationes  in  ipfo 
ventriculo  pofucris,  tamen  qux  fit  coeleftis  ifta  fcelicitatis 
fedes,  homo  ofcitans,  ut  fuifti,  explorare  nunquam  cogi- 
taveris.    Te  inquam  fi  tamfatue  &  quovis  porco  ineptius 
balbutieris,  mirari  nequeo.    Quis  enim  a  te  qui  Diis  tuis 
membra  humana  five  externam  corporis  humani  fpeciem  fine 
-quovis  membrorum  u(u  aut  interiori  fabridi  tribuifti,  meli- 
ora  efflagitaret  ?  Sed  miror  potius  hominem  infantiflimum, 
ut  nobis  pueris  nutrices  perfuafifle  memini,  in  hortulis  In- 
fantes  nafci  non  credidifle.    Tu  vero  Democrite,  quem 
non  modo  virum  do&um  Scacutum,  fed  &  anatomicis  dif- 

fe&ionibus 


a  Generis  humani  ortu,  &c. 

fe&ionibus  maxime  exercitatum  aiunt,  tu  inquam  qui  om- 
nium  animalium  vifcera  infpexifti,  tu  qui  venas,  qui  medul- 
las,  qui  abditas  quafque  partes  perfcrutatus  es,  nihilne  tu 
viderepoterasquodopificisrationemeffiagitaret?  An  quid 
imprudentcr,quid  nonconcinne,  quid  non  affabre,  quid  non 
optime  conftitutum  reperias?  Quot  funt  in  minimo  quovis 
animalculo  machina^quam  praeclara  cujufque  officia,  quara 
innumerabilis  partium  varietas,  quantus  organorum  appa- 
ratus,  quamcongrua  fingulorum  magnitudo,  figura,  fitus, 
&difpofitio,  quam  apta  ad  invicem  connexio,  ut  tametfi 
in  exigua  moleinnumerabilia  una  claudantur  Organa,  ta- 
men  tantum  abeft  effe  alterum  alterius  impedimento,  ut 
quodque  mutuo  cujufque  auxilio  ad juvetur.  Quid  ergo 
Artificis  folertiam  laudare  poffet,  quodin  animaliumcor- 
poribus  non  reperitur?  Quid  tu  ipfe  defiderares?  An  ele- 
gantiam,  an  utilitatem,  an  varietatem,  an  fymmetriam? 
Dicas  ergd  qui  tu  ipfe  quicquam  nifi  in  deterius  immutare 
poflis.  Ne  itaque  Anatomicus  cum  fueris  Epicuri  more 
de  mirabilibus  Animantium  machinis,  quafi  nil  nifi  Offa* 
carnea?  fuiffent,  nobifcum  agas,  fed  fingulas  totius  partes  ut 
Anatomicum  decet,  percurre,&  tum  dicas  quemadmodum 
omnium  viliffima  quavis  causd  qux  ratione  caruit,  fabrefi- 
eripotuiffet.  At  Lumbricorum  more  omnia  e  Terni  effu- 
fa  effe  inquis.  Quanquam  autcm  prseclara  multa  funt  in 
majorum  gentium  animantibus  qux  in  Lumbricis  non  repc- 
riuntur,  folizm  viliffimi  iftius  Animalculi  compagem  ,  pra?- 
fertim  vifcera,  inteftina,  &  organa  vitalia  aperias,  &  qui 
fiat  fine  Artificis  folertia  dicas,  quod  fi  dixeris,  omnia 
quoquefic  fieri  concedemus.  Primum  ergo  totamcom-  v.a.wiffif. 
pagem  mufculorum  annulaiium  catena  conftare  repcries,  dcanima 
qui  fibris  fuis  ad  motum  perficiendum  contrahuntur  &  Bruc-  c*# 
dilatantur:  Deindevarios  pedunculos  inferiori  parte  forti- 
ri,  quibus  obambulare  &  perreptare  valeat :  Tum  in  fum- 
mitate  dorfi  Varia  foramina,  qux  pulmonum  &  trachea- 
rum  ad  inftar  infpirationi  inferviunt.  Si  vero  ab  externa4 
compage  ad  inteftina  progredieris,  primum  Probofcidem, 
qua  Terram  perforat,  deinde  oris  hiatum  omnibus  fuis  fe 
alendi  inftrumentis  inftruftum,  invenies,  fuperius  cere- 
brum,  inferius  cefophagum,  huic  proximum  cor,  cordi 
r  Bbbb  vafa 


Veum  ejfe  demonjlratur         Disp.  V. 

vafa  fpermatica,  his  ventriculum  in  tres  regiones  divifum, 
horum  infimo,  inteftinum  ad  caudam  ulque  exporre&um, 
a  caud£  tubum  quendam,  qui  hepatis  munere  fungitur,  ad 
ventriculum  perreptantera,  ne  quid  de  venis,  de  arteriis, 
de  nervis  dicam,  quse  per  totum  corpus  ad  fua  qua?que 
munia  obeunda  difponuntur.  Haec  omnia  cum  perfpexeris, 
de  bove,  de  elephanto,  de  homine  null2  te  folicitudine  ur- 
gebimus.  Nobis  itaque  animalium  iftiufmodi  viliffimo- 
rum  ortum  exprobrare  definite,  neque  quod  eorum  Na- 
talibus  nonadfuerunt  Nutrices,  nullius  cur3  edita  fuiffe 
putetis.  Sed  ab  iis  exordium  duccntes  fi  eorum  ortum  fine 
rationeexplicare  poffitis,  ad  noftrum  genus  progrediamini. 
Denique  cum  Myrmecidk  opufcula  abfque  Opifice  perfe- 
ceritis,tum,nequeante,  qui  Dadali,  Zeuxidis,  StPoljcleti 
opera  fine  artificio  fingi  poffent  dicere  pergatis. 

Sect.  III.  Ne  vero  vobis  hac  dura  conditione  nimium 
devin&is  prxripiatur  omnis  difputandi  facukas,  e  vinculis 
eximemus,  atque  igitur  folum  quemadmodum  homines 
gignantur  dicite.  Mundi  ergoinitio  locis  quibufdam  palu- 
dofis  tumores  fivc  uteros  quofdam  e  limo  calefa&o  incre- 
vifle,  quibus  tandem  perruptis  omnium  Animantium  genus, 
etiam  &  homines  editos  fuiile  dicitis.  Cur  vero  folo 
Mundi  initio?  Cur  non  poftea?  Cur  non  hodie?  Cur 
qu^fo  tam  fubito  deferbuere  Natura?  vires,  ut  qux  primo 
feculo  omnia  animalium  genera  procrearet,  omnibus,  quas 
fecuta  funt,  nulla  poflet.  Qux  enim  fponte  (  ut  ipfi  opi- 
nantur)  infeda,  arbores,  plantas  atque  id  genus  aha  ge- 
nuit,  nunc  quoque  eadem  gignit :  Cur  igitur  in  homine 
tantum  deficeret  ut  per  tot  feculorum  feries,  nullum  fui 
Opcris  veftigium  ,  fpecimen  nullum  exhibeiet.  Neque 
folo  in  homine,  fed  in  omnibus  aliis  animalium  fpeciebus 
obtorpuit  vis  illa  procreatrix.  Num  enim  non  mirum  vi- 
deatur  Equos ,  Boves,  Elephantos,  aliaque  immenfe  mo- 
lis  animalia  adeo  ubertim  e  Terr3  olim  effundi,  pertotta- 
mcn  feculorum  feries  ne  quidem  aut  felem  aut  canem  aut 
pafferem  inde  erupiffe.  Quae  inquam  tam  fubitae  muta- 
tionis  caufa  effe  potuit?  Aut  fi  tantum  primi  Mundi  setate 
Natura  fortfe  defeceritj  cur  quaefo  ab  eo  tempore  nihil 

magis 


Sect.  III.       a  Qeneris  humani  ortu>  &c.  439 

magis  etiam  nunc  confenefcens  deficiat  >  Idem  enim  quoli- 
bet  anno  in  Terrae  frugibus  procreandis  valet,  quod  ante 
quinque  millia  annorum  valebat  3  cur  igitur,  fi  ante  com- 
pluresannos  homines  genuiiTet,  nunc  quoque  non  annuatim 
gignat?  Cum  vero  binos  omnium  parenteselie  ftatuunt,Solem 
&  Terram,  uter  quaefo  eorum  confenuit?An  Terra?Ita^Terra 
inquies  olim  omnium  foecunda  fittemporis  longinquitate  ef- 
foeta,  ut  quse olim  Animantia  magna, nunc  tandem  nifi  parva 
parturire  nequeat.Sicut  ager  recens  fuba&usfuas  fruges  mul- 
ta  luxurie  effundit,  qui  tamen  poftea  exhauftis  viribus  magis 
magifquelanguefcit.At  vos  docebitquivis  rufticusagrum,fi  a 
femente  paululum  requiefcat,  vires  refirdre :  Cur  non  igitur 
&  ipfa  Tellus?  Quamvis  enim  Mater  omnium  appelletur,  non 
tamen  feneftute  ut  folent  mulieres  fterilefcit,  fcd  eandem, 
quam  ab  initio  habuit,  fui  conftitutioncm  confervat :  Pe- 
renni  enim  nodtis  &  diei,  hyemis  &  aeftatis  vicifiitudine  ea- 
dem  confervatur  calidi  &  frigidi,  ficci  &  humidi  tempera- 
tio,  qua  folA  omnes  foecunditatis  rationes  contincntur. 
Adeo  ut  ea  duntaxat  fublatd  interiret  omnis  Naturae  vis 
prolifica  5  fi  enim  aut  calore  fuperetur  frigus,  aut  frigore 
calor,  prorfus  tolleretur  dcbita  ifta  temperatura  qua  fol3 
rerum  ortus  peificiuntur.  Cum  itaque  eadem  fit  iemper 
Coeli  tcmperies  ^alemque  Telluris  dilpofitio,  cur  non  lif- 
dcminlocis  quibus  olim,  cxoriantur  magni  puerorum  pro- 
ventus.  Quam  quoque  fempiternam  Telluris  juventutem 
(refcrcnte  Puilone^  fic  demonfrravit  Critohus  5  Outtw  <t  rWrfffaf 
*  yti  Yryt&Mw*  &  ^x©*  kffSStq  SbxSv  ov 

Ofjyiy         rectQtou  a«  ■  <mgis  jj  fo*ffk  4  £ «uifo  *B%i 

ylui  ditfjms.  tb>  (fucfjJcvoL  '  v&kctpb&czc  58  1  VWMpffi  clvcl%vot>jiv, 
costfy  (poLOf  PJyMov,  %  toCt  limafiois  QfiG&tt,  r  cnf  (pyoejjU 

{JLOLTW  \&rOLvU'TUl  <&  %t?&TVLj.  T&TBIU*  ^iOXOLtnUjQ/L^ivTn ,  T  01*«** 
SvVOLfJJ.V  CL^CLTLrOLTVLj  [>*X&  P<W>   UT    £p<%TOJ  WA(K 

•?  n^f  ofjLoluv  yfr  irtus  fy(pcLs  a<pGoV«s  Qiw  ISixis  ciroL$i~ 

(T^Qt,  8cc.  Terra  certe  nondum  conftnnit^  ut  pr£  femo  ejfittd 
vidcri  pojjit.  Viget  enim  illa  fui  fcmpcr  fimilis,  ut  cx  inde- 
fcfsa  continuaque  illius  fratnditate  liquct.  Irrtgata  cmm  vcl 
fttmhum  rejiagnationibus,  (icut  HLgyptm,  vcl  anmtis  imbri- 
hus  cxhaiffias  Jcracitatc  vires  reficit,  &  quietc  modica  fcrefo- 
veL  moxqite  ttt  ante  ahmenta  iibertim  animanttbus  f/tppeditat. 
1  B  b  b  b  2  It* 


Deum  ejje  demonjlratur        Disp.  V. 

Itacerte  cui  daretur  pinnas  alafqtte  fumere,  &  e  fublimi  cam- 
pos  collefqtte  injpicere,  quomodo  krbas  ferant  &  pabttlttm, 
hordeum  &  triticum,  alidfque  Jpccies  varias,  vel  agricolarum 
indttftria  flatas  vcl  ftta  flponte  provenicntes.  Pr<eterea  f/aves 
attras  e  floribus  ilfqt/e  divina  arte  pi&is  exhalantes  5  moxque 
deflexis  ad  arbores  filveftres  oculis  contemplari  populos,  cedros, 
piceas^  abietes,  proctraquercuumrobora,  qtt£  tummontes  maxi- 
mos  tttm  plerofque  agros  eorum  rauicibus  flubje&os  opacant  5 
agnofccrct  Terr<e  fmper  juvenefcentis  vigorem,  qttam  nihil 
diminutttm  fit  e  priftinis  ejus  viribus,  ergo  nunc  quoque  homi- 
nes  parcrct,  fi  unquam  antea  paruifct. 

Quidergbfinon  Terra  fatifcat  ?  AnSol  confenuit?  Sole 
autem  nihil  imrmitabilius :  ipfe  enim  per  omnia  fecula  eddem 
ad  momentum  ufque  incitatione  fcrtur  3  eodem  lumine  col- 
lucct  $  eafdem  tempeftates  efficit,  atque  in  aliis  omnibus 
e&demvi,  qu3  ab  initio  operatur.  Cur  itaque  in  folis  A- 
nimantibus  deficiat  ?  Quod  inquiunt  Pomponatius  &  Vani- 
nus,  non  eadem  fit  corporum  coeleftium  difpofitio.  Atqui 
corpora  coeleftia  non  fitu  fed  vi  &  calore  in  inferiora  ope- 
rantur  5  fi  igitur  eadem  fit  virium  poteftas,  cur  non  & 
iidem  effe&us  ?  Utut  vero  Solem  Sc  Lunam,  qui  omnium 
principatum  obtinent,  ad  eadem  Ccdi  pun&a  quovis  annuo 
curfu  redire  conftat,  atqueadeo  eodem  plane  modo  difpo- 
fitos  fuiffe.  Reliquorum  autem  fiderum  influxus  ufque 
adeo  perexiguus  eft  &  loci  varietate  tam  parum  immutatus, 
ut  in  rerum  natur.i  perexiguum  pofiit  efficere,  fi  quam  om- 
nino  mutationem.  Ita  quanquam  fydera  fixa  propter  eo- 
rum  in  Orientem  motum  aliquot  menfium  fpatio  tardius 
quam  antea  oriantur  &  occidant,  nihilominus  Anni  tem- 
peftates  Solisutique  perZodiacumcurfui  allcgatae  nihil  om- 
nino  variantur.  Atqueigitur  cum  rerum  inferiorum  genera- 
tio,  non  2  remotis  iftis ,  qui  noftro  Mundo  non  prafunt, 
perficiatur,  caetera  omnia  pariter  omnibus  feculis  nafcun- 
tur  :  atque  eofdem  f ru&us  &  arbores  quas  Terra  olim,  nunc 
ubique  profert,  idque  iis  in  locis  quos  Coeli  facies  prorfus 
contraria  intuetur.  Cum  igitur  alia  omnia  etiam  in  oppo- 
fitis  Terrae  plagis  eodem  femper  modo  oriantur ,  unde 
quaefb  tam  infignis  virtutis  animalium  procreatricis  mu- 
tatio  evcniret,  ut  ne  quidem  rudia  eorum  tentamenta,  quae 

olioa 


Sect.  IV.       aGenerishumaniortu,  Stc.  4 

olim  tanta  ubertate  procreaverat,  nunc  fit  procreando.  F ac 
autemdiverfamCcelipofituramideffecifie,  ut  qua:  amma- 
lium  genera  olim  orta  f uerant,  nunquam  iterum  oriantur  : 
curnon  alia  ahis  formis  gignat?  An  non  mirum  videatur 
cum  tot  tam  mirifica  olim  protulerit,  atque  fit  eadem  a- 
gendi  virtus  ,  ut  jam  nihil  aut  tale  aut  fimile  vale- 
ret.  Quid  autem  multis,  cum  omnium  nugarum  nu- 
gaciffimaifintAftrologorum  nugae?  Nulla  enim  rationeni- 
tuntur,  nulla  experientia  confirmantur,  fed  fe  fola  impu- 
dentia  Sc  anicularum  fuperftitione  tuentur.  Et  quidem  om- 
nem  Artis  ftultitiam  eo  &  acumine  &  judicio  redarguit  ma-  PhyC 
gnusiftevir  Petrus  Gaffendus,  ut  pofthac  Athei  fi  quic- 
quamfapiant,  in  impietatis  fuae  defenfionem  accerfire  pror- 
fus  defierint;  cum  quidem  propri*  ipfomm  Hypothefes, 
quantacunque  fint  fatuitate  infignes,  AftrOlogorum  fabuhs 
longe  fuperentur. 

Se  c  T.  IV.  At  fi  fut  loquuntur  Poetx)  Coeli  amplexu 
gravida  fiat  Magna  Mater,  qui  tamen  ad  partum  concep- 
tiones  pervenirent  >  Materia  enim  feminalis,  qux  ad  ho- 
minem  fabricandum  apta  eft,  nullam  aut  calorisaut  frigo- 
ris  inclementiam  ferre  poteft.  Qui  ergo  infignem  lftam  u- 
triufque  inarqualitatem,  qux  inter  medium  diemmediam- 
quenoftem  intervenit,impune  pateretur  ?  Praefertim  cum  m 
locisipfi  Solis  vixfubjecYis,  ubi  Terram  hifce  fihohsaucram 
fuifle  fingunt,  non  roinor  fit  diei  &  noftis,  quam  iit  apud 
nos  hyemis  sftatifque  inclementia :  Die  emm  maximo  Sohs 
ardoreuruntur,  noftefumma  frigoris  extremitate  algent. 
Qui  ergo  tanta  caloris  &  frigoris  inxqualitate  non  labe- 
fa&etur  debita  materias  fcminalis  fermentatio,  qua  aut  lm- 
peditaautperturbata  mox  deletur  omnis  foetus  fabncatio. 
Ne  quiddicam  deroris  delaplu,  de  pluviarum  frigiditate, 
qus  facillime,  praefertim  conceptionis  initio,  mnatum  le- 
mini  calorcm  cverterent.  Qyid  demde  cum  ad  partum 
pervenirent  Infantes?  Quo  cibo  vefcerentur  ?  Ladhs  hu- 
mor  (inquiunt)  una  cum  iis  e  veficuhs  erumpebat.  Cur 
nonetiam  fimul&  Nutrices,  fafci*,&  crepundia,  &  quic- 
quidpmerea  eorum  aut  faluti  aut  voluptati  inferviret  ? 
Quam  breviter  St  argute  infantes  lafte  ah  rdpondent! 

6  Bbbb  3  Unde 


44*  Deim  effe  demonjlratur        Disp.  V. 

Undevero  miniftretur  illos  quid  interrogas?  femperenim 
li  quid  evenire  dixerint,  de  phyfid  illius  caus3  fatis  dixifle 
fe  arbitrantur.  Cum  puer  nafcitur,  la&ari  neceffeeft,  un- 
de  autem  la&is  humor  de  die  in  diem  fuppeditabitur  ?  fontes 
la&isfcaturiunt  ut  in  foeminis  mammx. 

Lucrct.lib.  $.:  Convcrtebat  ibi  Natura  foramina  Terr<cy  , 

Et  fuccum  vcnis  cogebat  fundere  apcrtis 
Confimilem  laffis,  ficut  nunc  firmina  qu£que 
Cum  peperit,  dulci  repletur  lacle,  qubdomnis 
Impctus  in  mammas  convcrtitur  ille  alimenti.  j 

Ritu  profe&d  veftrum  veteii,  ut  quicquid  fieri  expedit, 
idfierifine  causd  neceflefit.    Si  lafte   caruerint  Epicurei, 
illius  copiam  efFundet  Terra  5  vinum  quoque  &  oleum  fi 
opus  fuerit  credo  efFufura.    At  Natura  paravit.    Ergo  non 
tam  dura  noverca  eft,  quamtuefTe  conqueftuses,  cum  in 
fuae  fobolis  alimentum  nutritii  humoris  fontes  ex  ipfis  Terne 
venis  in  agros  induxerit.    At  qusenam  eft  ifta  tam  pro- 
vida  folerfque  Natura,  quz  tanto  Artificio  omnibus,  qua; 
genuit,  cibos  tam  commodos,  tam  uberes,  tam  parabiles 
comparavit,  nifi  quod  Natura  nomine  hic,  quod  &  ubique 
fit,  optimam  Providentiaminducant?  At  fic  in  Terril  con- 
tigit,  ut  nunc  in  foeminis.    Id  quoque  veteri  veftrumcom- 
parandiritu,  fi  quid  quod  cafu  vos  fa&um  eflc  dicitis,  cum 
quovis  quod  folertiflirml  ProvidentiS  efFe&um  fir  contule- 
ritis,  eandem  fuiffe  utriufque  rationem  concluditis.  Sic 
vos  de  conftanti  Maris  seftu  interrogatos  eodem  modo  quo 
confervantur  aequabiles  coeleftium  curfus  dixille  mcmmi, 
quafiifti,  quibusinNaturd  mirabiliusnihil  reperitur,  nihil 
mirabile  in  fe  haberent.    Ita  nunc  fi  quemadmodum  Terra 
La&isfuccum  fundat,  quaeratur,  eodcm  inquitis  modo  quo 
animantia  pra?gnantia  fundere  folebant,  quanquam  id  fold 
nec  nifi  fola  Providentid  fa&um  efle  pollet,  quo  qua?  genuit 
Natura,  eadem  in  vid  confervaret.    Vos  vero  fi  folum 
comparationem  feceritis  nulI2  interim  habidad  eam  rati- 
one,  an  conveniat,  an  toto  genere  difcrepet,  rem  pracla- 
regeftameffeputatis,  utdemumeo  redeat  totiusratio,  fic 
in  Terri  Lac  nulJ3,  ut  in  animantibus  fummii  Providentii 

com- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.IV.       a  Generis  humani  ortu,  &c.  443 

compaiari.  At  fi  una  cum  pueris  forte  nafcatur  la&is  hu- 
mor,  deerunt  Nutrices  qu#  iis  in  os  inferant,  cum  ipfi  nifi 
aliorum  ope  fe  nutrire  ncfciant.  Atque  etiam  cum  perrup- 
tis  veficulis  fit  omnis  Laftis  humor  in  Terram  effufus,  unde 
ifte  illius  penus  confervari  potuit,  quoaliquot  menfes,  qui- 
bus  Infans  proje&us  aleretur.  Atqui  hanc  rem  acute  fatis  .  . 
difleruit  Laftantius.  Videamus  (  inquit )  an  1 ^dipfum  quod  rods^"! 
dtclitant,  fieri  potuerit^  ut  homines  nafcerentur  e  Terra.  Si 
conflderet  aliquis  quandiu,  &  quibus  modis  edttcetur  Infans^ 
inteUiget  profeclb  non  potui/Je  Terrigenas  illos  pueros  fine  uUo 
educatore  nutriri.  Fuit  enim  necejfe  qitampluribus  menfibus 
jacere  projcBos,  donec  confirmatk  nervis  movere  fe^  locumque 
mutare  pojjetit'^  quod  vixintra  unius  anni  fpatium  ficripotefi. 
Jam  vide  utrumne  Infans  eodem  modo  &  eodem  loco^  quo  eft 
effufus,  jacere  per  multos  menfes  vahtcrit.  An  non  kumore 
7U0  Terr^  quod  alimenti  gratta  minifirabat^  &  fiti  corporis 
purgamentis  in  unum  mijiis  obrutus ,  corruptufque  morere- 
tur?  Deinde  quomodo  vim  immoderatam  diurni  aeftus  & 
nofturni  frigoris  ferre poflent  ?Nifi  quod  ut inquit  Lucretius 

Novitas  Mundi  nec  frigora  dura  ciebat,  Llt>-  *' 

Nec  nimios  aflus,  ncc  magnis  viribus  auras. 

Quafino&is  dieique  vicifiitudines  Solis  ortu  &  occafu  non 
femper  eodem  quo  nunc  modo  redirent.  At  fic  femper 
philofophiam  tra&ant  afoti  ifti,quafi  Solem  nec  occidentem 
unquam  viderant,  ncc  orientem,  qui  enim  alias  cum  Sol 
adeflet,  non  eundem  femper  caloris  impetum,  neque  ean- 
dem,  cum  abeflet,  frigoris  inclementiam  fuifle  putarent  > 
Cuiquam  vero,  quem  unquam  uflit  no&umum  frigus  in- 
credibile  videretur  ut  puernudus  atque  frigido  luto  volu- 
tatus,  totiusanni  fpatio  no&ium  nequidem  hyemaliumin- 
clementia  enecetur.  Adeo  ut  etiamfi  primus  ifte  generis  hu- 
mani  parens  fine  parentenafci  polfet,  tamen  fine  educatore 
niox  a  partu  tot  periculis&  difficultatibus  confli&atus  nu- 
tririnon  potuiflet.  At  deniquefi  ficnata  &  educata  fuerint 
animantia,  qui  cum  adoleverint  fuum  quodque  genus 
propagare  poflent  ?  Quod  inquiunt  cum  Terra  nimio  Solis 
igne  conftipata  tandem  fatifceret,  ex  mutui  commiftione 

fingula 


Deum  ejfe  demonjlratur  Disp.  V. 

fingula  gigni  coeperunt.    Hoc  etiam,  ut  foletis,  argute! 
Quid  enim  num  profpexit  Natura  ifta  qua?  primum  pro- 
creavit,  ut  effoet2  Terra  ipfa  (e  in  fuo  quodquegenere  pro- 
crearent  ?  An  non  ergo  optima  Providentia  eft,  quae  iftd 
ratione  omnia  qu#  genuit  in  omnia  fecula  confervaret  ? 
Num  nulla  caufi  rationis  particeps  effecit  ?  Id  autem  eft 
quod  quaerimus  qui  tam  provide  &  folerter  fiat  ut  omne  ani- 
mal  fuam  in  fuo  quodque  genere  familiam  propagaret  ?  Cura 
enim  incredibili  arte  fiant  omnia,  parentum  autem  nui13,  an 
non  plane  fequitur  ali£  quadamcaus3,  qu«  ipfa  Scfapien- 
tiflima  fit  Sc  fummaartis  peritia  prsedita  fabricari?  At  ve- 
ftri  moris  non  eft  in  caufarum  rationibus  explicandis  ad 
effe&uum  folertianl  intueri,  fedfi  quemadmodum  fiantfim- 
pliciter  narretur,  quamobrem  interim  fic  fiant  nihil  fo- 
licitivosfatisexpediiiTe  putatis.    En  ergo  quam  praclare 
rem  agitis :  interrogantibus  qui  tam  mirabili  arte  animantia 
fuam  fobolem  procrearent,  refponfum  eft  quod  gignendi 
facultate  pra?dita  effe  contigerit.    At  unde  ifta  gignendi  fa- 
cultas,unica  res  eft  quam  quserimus.    Quis  enim  cuique  ani- 
mali  membra  ifti  muneri  infervientia  donavit?  Quis  cujuf- 
quegeneris  fexum  duplicem  effecit  ?  Quis  utriufque  orga- 
na  ita  accommodavit,  ut  cum  in  variis  generibus  varia 
fint,  in  unoquoque  tamen  altera  alteris  aptentur?  Quis 
ea  intus  vafa  fabrefecit,  quae  materiam  (eminalem  per  mul- 
toslongofque  du&us  elaborarent?  Quis  denique  eam  ei- 
dem  facultatem  dedit,  ut  fe  fponte  in  perfe&um  animal  fa- 
bricaret?  Iftasc  ergo  omnia  qul  contingant  fineProviden- 
tid  dicite.    Quid  autem  fecum  pugnantius  dicere  poflitis, 
quam  ut  nulld  causa  confultrice  fiant,  e3  tamen  fol  ua- 
tione  fieri  ut  animantium  confervationi  confulatur  ?  Quod 
etiam  cum  dixeritis,  adhuc  tamen  fupereft  dicendum  qua 
vid  &  ratione  res  tota  perficiatur.    At  ifta  veftra?  Phi- 
lofophia*  fumma  eft,  rem  quamque  fic  fieri  quod  fic 
fieri  contingat.    Qud  vero    phyfidl  causfi  8c  quemad- 
modum  quodque  fiat  erudita  veftra  natio,  qua?  ifta  im- 
primis  pollicetur,  &  de  iftis  maxime  gloriatur,  tam  thra- 
fonicis  promiflis  fe  quicquam  dcvin&am  effe  non  pu- 
cat. 


Sect- 


Sect.  V.      &  Generis  humanl  ortuy  &c. 


Sect.  V.  Quorfum  vero  de  hisplura?  cum  fint  ipfa 
per  fe  putidiora,  quam  ut  redargui  refelHque  mercantur. 
Neque  equidem  rerutari  quod  opus  efle  duxi,  fed  folum 
ut  intelligatur  quam  ridiculis  &  prorfus  incredibilibus  fa- 
bulis  dele&entur  gloriofi  ifti  omnium  fcientiarum  fundato- 
res.  Quo  fa&o,  pueriles  eorum  ampullas,  qux  quovis  ha- 
litu  diftlantur,  non  ulterius  fequemur.  Sed  cum  tam  pra> 
clane  tamque  indubitata?  in  omni  corporis  humani  fabrici 
reperiantur  fummi  Artificii  rationes,  earumcontemplatione 
admirabilem  fummi  Opificis  folertiam  demonftrabimus. 
Non  quod  in  animo  habuerim  omnem  totius  fabricationis 
ufum  &ornatum  explicare^  iftuc  enim  pro  inftituto  noftro 
opus  nimis  prolixum  eft,  cum  ingens  per  fe  volumen  effla- 
gitaret.  Atque  igitur  utinam  cum  aetas  noftra  yiris  do&is 
iiTque  Anatomte  peritiflTimis  abundet,  eorum  aliquis  idem 
nunc  quod  o!im  Galenus  opus  adornaret.  Quanquam 
enim  ille  prarclare  opere  fuo  perfunftus  fit,  adeoutinom- 
nibus  philofophorum  fcriptis  nobilius  forte  nullum  extet 
philofophiae  monumentum:  Tamen  cum  tam  multa  & 
prorfus  ftupenda  miracula  in  omni  pene  corporis  humani 
parte  nudius  tertius  inventa  fint,  fi  quis  omnem  illius  de- 
fcriptioncm,  qualis  nunc  habetur,  per  fe  exhiberet,  pra> 
clarius  certe  nullum  aut  Numini  aut  fibi  monumentum 
condere  potuiflet.  Quod  cum  opus  fit  magis  jucundum 
qu^m  arduum,  &  plus  ingenii  quam  laboris  poftulet, 
pium  aliquem  Philofophum  aliquando  fufcepturum  non 
drffido.  Interim  vero  ne  argumentum  tam  nobile  penitus 
prseteream  ,  atque  ut  fpecimen  quoddam  exhibeam  ,  tum 
quam  inartificiose  ipfi  Mechanici  corporis  humani  ftru&u- 
ram  expediant,  tumquanta  Arrificis  arte  expediantur  in  eo 
omni3,  unam  rem  fequar,  de  qua  hypothefin  minus  fabu- 
lofam  Ve  comminifci  arbitrantur^  Corndris  fcilicet  duftus 
&  canales  quos  usus  causd  non  extru&os  fuilfe  volunt,  fed 
liquore  per  eos  forte  fluente  excavari,  nonaliter  quam  per 
agros  aqux  duftus  non  naturi  parentur,  fed  ipfis  aquis, 
quap,  cum  eo  forte  ferri  contigerit,  tcmporis  decurfu .  tan- 
dcm  fibi  cavitates  efficiant.  Cujufmodi  prscipufe  funt 
Ventriculus  &  Inteftina,  Nares  &  Arteria  Trachza  5  ven* 

Cccc  & 


446  Deum  ejfe  demonjlratur       Disp.  V. 

&  arteria?,  cerebrum  &  nervi.    Sicdeprifcisaliquot  Phi- 
lofophis  refert  Ariftoteles,  ut  Mundum  inquiens  cafu  teme- 
Dcpart.Anim.  ritateque  generant,  ita  quoque  de  ortu  plantarum  &  ani- 
t*.c.  i.      malium  fermonem  inftituunt.    OTov  &*  mS  o^olU  piovr®* 
j£  T8  uJW©«  lyiKicw  j^rfc&K/-)  <£  mcrdfj  \asjoSbyv)v  f  ***  &?5k  (£  tS 

^liloifJLCCT©^  T8  Q  mvivfJLGLT©*  ^LTTOpSU^ivT©*  TVS  (JJUK.  rHgjcs 

dyaipfoLyivoLi.  Ventrem  nempe  alvum,  omneque  cibi  &  excremcnti 
conceptaculum^  clum  per  corpm  humor  perlaberetur  effeilumfuiffc: 
&  nares  ex  rupto  patuijje ,  cum  jpiritus  (ive  fiatus  tranfmea- 
ret.  Quid  ergo  an  talia  ipfe  refellam?  Anquisea  refellere 
opuscogitet?  firefellam,  vereorne  abiisipfis,  qui  nifi  re- 
fellantur  de  provincia?  fugd  ja&abunt,  otiofae  atque  inutilis 
induftrise  arguar.  Si  refellere  recufavero,  novi  quantos  fint 
de  cidem  fug  i  edituri  triumphos.  Refellam  igitur  non  quod 
opus  efle  arbitror,  pudet  enim  tam  otio(a  non  prorfus  fafti- 
dire,  fed  tum  ut  meipfum  tam  jucunda  contemplatione  dele- 
ftarem,  tum  ut  admirabilem  divini  Opificis  folertiam  pra?di- 
carem :  Nihil  enim  aut  magis  contemplari  dele&at,  aut  con- 
ditoris  artem  magis  laudat,  quam  ftupenda  corporis  humani 
in  omni  parte  fabricatio.  Dentur  ergo  vobis  aquaedu&us  ve- 
ftri,  qualcshumor  quifpiam  nunc  re&a  fluens,  nunc  in  finus 
fubinde  flc&ensfibi  excavare  potuit.  Quanquam  quo  fonte 
fcaturiat,non  intelligimus,ncque  qui  oris  aperturam  effodiat, 
nifi  viam  fuam  dum  projefti  Infantes  in  la&is  fontibus 
jacerent,  effecifle  putetis.  Quod  fi  fieri  pofle  dicatis,  aa 
'dentibusquoque  adverfis  munire  dicetis>  An  linguam  va- 
riis  mufculis  inftruftam  fabricare?  An  afperam  artcriam, 
ne  quid  cibi  in  pulmones  forte  incidat,  operculo  tegere } 
Ancefophagi  tubum  tam  concinne  terebrare  ?  An  omni  fi- 
brarum  genere,  re&is,  obliquis,  tranfverfis  intertexere? 
An  ventriculi  ambitum  tam  apte  cibis  excipiendis  excavare? 
Cur  non  potius  fimplici  recloque  curfu  flueret?  quinam 
obftitere  obices,  tft  eo  cum  venerit,  fe  in  ambitum  diffun- 
dere  cogatur  ?  Aut  fi  quid  forte  obftiterit,  cur  per  oefopha- 
gum  non  reflueret  ?  Aut  fi  forte  Inteftina  aperiret,  cur 
non  in  fundo  ventriculi,  in  quem  dire&o  impetu  delabitur? 
Et  denique  cum  per  partem  finiftram  ingrediatur,  cur  fibi 
ad  dcxtram  exitum  idque  in  elatiflima  illius  regione  aperi- 
aet.  Quin  &  potuune  ventriculum  tanta  fibrarum  varietate 

deli- 


Sect.  V»        a  Generis  humani  ortu,  &e. 

delineare,  atque  alias  in  orbem,  alias  in  re&um,  alias  in 
obliquum  du&as  texere?  Annondum  unas  radiaret,  elue- 
ret  alteras,  autpotiusqui  re&ocurfu  radios  obliquos  om- 
nino  delineare  potuit  ?  Potuitne  utrique  ventriculi  orificio 
validum  fphin&erem  circumduxifle  ?  Potuitne  animalibus, 
quse  tam  perfe&e  molendi  inftrumenta  non  haberent,  du- 
plicem  ventriculum  comparare,  ut  cibus  in  altero  aliquan- 
tumdigeftuS,  perfe&e  in  altero  excoquatur?  Infuperquan- 
quam  aquse  defluxus  canalem  excavare  potuit  finibus  ali- 
quot  intortam,  potuftne  tamen  inteftina  tot  convolutioni- 
bus  &  gyris  invicem  complicata  efFormare  ?  Quomodo  to- 
ties  fupra  fe  diverfo  canali  redire  potuit,  nifi  prius  fiftula?, 
per  quas  remearet  comparatae  fuiflent?  Quomodo  per  quam 
plurimos  gyros  ad  imum  pene  delata  non  ftatim  exeat,  (ed 
illico  veftigiis  verfis,  furfura  ad  ufque  ventriculum  perrep- 
taret?  Potuitne  folo  prsetcrlapfu  tam  numerofos  la&earum 
meatulos  in  inteftinis  aperire,  eofque  ea  magnitudine  juxta 
&  figura,  ut  folas  particulas  tenuiores  craffis  reli&is  exu- 
gant  ?  Potuftne  numerofas  valvulas,  raagnam  prsefertim  il- 
lam  colo  juxta  Ileumadnatam,in  viam  fuo  curfui  contrariam 
apertas  cfficere?  Potukne  motum  periftalticumfaecibusde- 
orfum  per  totin  fefe  redeuntes  anfra&us  proliciendis  ciere? 
Potuftne  denique,  ne  omnia  fequar,  purior  pars  alimenti 
la&eis  excepta  furfum  nulla  Providentia  condu&a  re&o 
meatu  emergere  longoque  dudhi  per  Thoracem  ad  ulque 
collum  &  humeros  perreptare,ut  in  alteram,venarum  fcilicet, 
Canalem  exoneretur.An  nondum  mechanicae  veftrae  deaquae 
duftibus  ftultitix  pudet  ?  Me  fane  tandiu  irrififfe  pudet.  A- 
liam  ergo  rationem  de  his  vobifcum  difputandi  inibimus. 
Quemadmodum  igitur  fimplici  noftr^  philofophisi  fit  tota 
rei  fabricatio  confe&aaudiatis. 

Sect.  VI.  Qui  animalia  in  initio  procreavit  ipfe  idem 
fine  nutritione  ea  confervari  non  pofTe  intellexit,  atque 
igitur  ut  quod  fecit,  quamdiu  inftituerat  in  viti  permanere, 
confervaret,  fuis  quodque  nutritionis  inftrumcntis  inftru- 
xit.  Atquc  primum  os  aperuit,  quo  alimentum  intus  fuP 
ciperet,  adversi  dentium  phalange  munivit,  ut  fufceptum 
comminueret.    Dentes  duabus  maxillis  inferuit ,  quarum 

C  c  c  c  2  ftipe- 


448  Veum  tfft  demonftratur        Disv.  V. 

(uperior  immobilis,  iqferior  quse  priori  articulata  motu 
pradita  eft,  ut  dum  acccdat  &  recedat ,  molendi  munere 
fungatur.    Quibus  autem  unum  tantum  dentium  ordinem 
dedit,  altcrius  defeftum,  in  aliis,  prout  ufus  poftulaverit,du- 
plici  ventriculo,  in  aliis  multiplici,  compcnfavit.  Deinde 
Linguam  in  cibi  potufque  deglutiendi  adminiculum  ad- 
junxit,  guftus  facultate  donavit  ofti  hyoidi  tum  ad  firmita- 
tem  tum  ad  motus  gubernationem  valido  ligamento  commi- 
fit.    Oefophagum  variis  tunicis  conflavit,  &  quamque  tu- 
nicam  variis  fibris :  Interiorem  tranfvcrfis  &  circularibus 
varie  fportula?  ad  inftar  e  viminibus  fadbe  intertextis  tumad 
fenfationem  tum  ad  robur,  &  quo  magis  grata  fiat  fenfatio, 
lanugine  quldam  ab  ufquc  faucibus  ad  ufque  ventriculutn 
obduxit,  ut  guftus  delcftatio  tota  gul3  fentiatur:  Mediam 
fpiralibus  furfum  &  deorfum  contrario  duchi  tendentibus 
&  veluti  cochleis  oppofitis  fe  mutuo  interlecantibus,  ut 
altcris  dcglutitionis  9  alteris  expuitionis  opus  perficeret. 
Extimam,  qua  ventriculo  aliifque  vifceribus  ad  omnium 
ftabilitatem  conne&itur.    Variis  deinde  mufculis  varul  fe 
movendi  poteftate  praeditis,  quorum  jundo  opere  cibaria 
attrahit,  circumvenit  &  deorfum  pellit.    Et  quo  facilius 
fiat  dcglutitio,  ad  Lingua?  radicem  glandulas  pofuit,  qua? 
totius  fiftulae  cavitatem  leni  &  blando  liquore  irrigarent. 
6ai.  dc  ufu   Per  Thoracem  longo  itinere  &  fui  fecurum  &  aliis  innoxium 
part.  duxit  5  fecurum,  tum  quod  via  undique  oflibus  conclusl 

incedat,  tum  quod  fine  vertebris  alligetur :  Innoxium,  cimi 
ut  vifceribus  Thoracis  inquilinis  pradertim  Arteriae  magnae 
locum  cedat,  fe  hofpitis  modeftid  a  refto  duftu  in  obli- 
quum  convertat.  Dum  Diaphragma  miri  ratione  perft> 
rans  in  ventriculi  regionem  proficifcatur,  qui  in  loco  nullis 
offibus  circundato  idcirco  fitus  eft,  quo  facilius,  id  exi- 
gente  fui  officio,  extendatur.  Ventriculi  cavitatem  ut 
publioe  coftionis  Culinam  &  Promptuarium  paravit,  8c 
propterea  ilHus  orificium  inferius  non  dire&e  fuperiori> 
fuppofuit^  fed  cum  alterum  parti  finiftne  conneftatur,  al- 
teruna  non  modo  in  dextro  Jatere,  fed  &  clatiori  illius 
parte  fitum  effe  curavit.  Ne  fi  in  fundo,  cibi  incumbentis 
pondere  fefe  aperire  ftimularetur  inco&umque  elabi  pcr- 
mitteret?  nunc  vcro  cum  nihil  nifi  per  acclivem  afcenfum 

egredi- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  VT.     *a  Generis  hummi  orm,  &c. 

egrediatur ,  alimenta  non  nifi  pcrfeftiflim^  concoftione 
elaborata  ad  Inteftina  tranfmittuntur.  Utrumque  infu- 
per  fibris  orbicularibus  donavit,  quibus  fe  &  occludere 
&  referare  valeant,  ut  ftomachus  utrinque  claufus  fuo 
munere  commodius  perfungatur,  quippc  fi  farfiim  aper- 
tus  fuerat,  calor  &  fpiritus  elevati  furfum  difliparentur, 
atque  igitur  Olla?  operculum  impofuit.  Si  deorfum,  ali- 
menta  necdum  rite  cxco&a  Inteftina  fubirent.  Inferius 
tamenOrificium  fuperiori  laxiusconftringitur,ut  Chylofatis 
cofto  leviter  folicitatum,  eum  effiuere  patiatur.  Meatum 
tamen  ar&iorem  fecit,  quod  cum  per  oefophagumalimenta 
dura,  afpera,  magna  nec  multum  contrita  in  ventriculum 
deferantur,  hic  oTov  <mjXu&>t  ks  Siw©*  (inquit  Galenus  )  De 
nt  Janitor  quiciam  jideUs,  unde  nomcn  traxit,  alimentis  *-4 
nifi  rite  exco&is  &  comminutis  in  Inteftina  tranfitum 
non  concedat.  Ipfum  v^ntriculum,  tribus,  iifque  vali- 
dis  membranis  contexuit ,  quo  ad  melius  perfercnda  ci- 
borum  onera,  &  concoquenda  robuftus  fiat.  Primo 
lanuginos^  ifta5  qua  tum  cibi  particulae,  ad  conco&io- 
nem  faciliorem  detineantur  }  tum  deinde  vaforum  extre- 
mitates  a  periculo  quovis  defendantur  5  tum  denique  fuccus 
acidus  quo  prxcipue  fermentatiopera&a  eft,ineo  hofpitetur. 
Altcracarnofiori,  qud  pracipue  ventriculi  fubftantia  con- 
ftituitur,  atque  ad  meliorem  operis  fui  funftionem  variis 
fibrarum  ordinibus  donatur,  re&isquibusfurfumaut  deor- 
fum  contrahitur,  tranfverfis  quibusadutrumquelatus,  utrif* 
queautem,  ut  commodius  alimentum  excipiat,  exceptum 
concoquat,  conco&umfuperne  aut  inferne,  ut  opus  fuerit 
egerat ,  &  cibo  denique  perfunftus  fe  contrahat.  Terti^ 
crafiiori,  qux  &  totius  ventriculi  integumento  fit,  &  cum 
aliis  partibus  conne&at}  quae  etiam  fingulari  quodam  Ar- 
tificio  minor  fit  interioribus,  qua  ratione  in  fibras  &  fulcos 
colliguntur,  quibus  Chylus  hic  lllic  in  varias  portiones  di£ 
perfus,  multo  facilius  quam  in  eadem  mole  fimul  accumu- 
latus  concoquitur :  fic  enim  in  bibonibus,  qui  nimi  a  hu- 
miditate  rugas  iftas  cluunt,  Medici  concoftionem  labefa- 
ftari  &  penitus  everti  experiuntut.  Denique  ut  in  Ventri- 
culifundo  quidam  fcateret  liquoi  acidus  profpexit,  cujus 
vis  exohitrix  conco&ionis  opus  conficeret,  atque  igitur 

Cccc  3  eum 


Deum  ejje  demon/lratur        Disp.  V* 

eum  pluribus  circumquaque  veluti  foculis  fcite  admodum 
circumdedit}  fupra  corde$  fubtus  pancreate  }  anterius 
omento ,  pofteriusaorta  ven^que  cava  5  dextrorfum  hepate, 
finiftrorfum  liene  3  quorum  calore  in  conco&ionis  nego- 
tio  egregie  adjuvatur,  iftisenimmale  affedris  eo  femper  ma- 
le  perfungitur.  Inteftina  denique  numerofis  convolutioni- 
bus  circunduxit,  tum  ut  prolixo  tranfitu  fucci  nutritii  ft  cer- 
nantur,  tum  ut  ne  continu2  faecum  expulfione  interpelle- 
mur.  Anfra&us  hofce  variis  ubique  plicellis  tornavit,  quo 
commodius  chylum  praeterfluentem,  remorentur.  Atque 
igitur  interiores  tunicas  exteriori  triplo  longiores  fecit, 
quo  cum  in  quam  plurimos  finus  &  fulcos  corrugantur5 
Chylum  impediunt,  ne  celeri  nimis  curfu  pertranfiret,  an- 
tequam  (uccus  nutritius  in  venas  la&eas  fatis  tranfcoletur. 
Unde  inteftina  cujufvis  hominis,  cui  infunt,  altitudinem 
Anatomici  fexies  plus  rainus  fuperare  confentiunt.  Fibras 
per  omnes  eorum  convolutiones  exporrexit,  tum  annula- 
res  tum  reftas  invicem  ad  angulos  reftos  fecantes,  quarum 
contra&ione  dum  aliae  in  anguftius,  alia?  in  decurtatius  con- 
ftringuntur,  chylus  in  vafa  la&ea  exprimitur,  atque  fseces 
deorfiim  urgentur :  dum  enim  fuperior  pars  contrahitur, 
infcrior  fimul  relaxatur,  quae  cibis  ideo  repleta  uberiorem 
chylum  in  la&eas  immittit  5  &  fimul  ampliorem  locum  re- 
liquiarum  depulfioni  praebet.  Qui  quoque  motus  Intefti- 
norum  proprius  mufculis  abdominis  continua  refpiratione 
furfum  deorfumque  commotis  maxime  promovetur.  Cum 
enim  qu3vis  infpiratione  contrahatur,  abdomen  inteftina 
conftringit,  ut  quas  in  iis  crafla  funt  deorlum  impellantur  5 
quse  magis  fpirituofa,  in  hiantia  vafculorum  lafteorum  oi: 
cula  abfbrbeantur.  Atque  igitur  quatuor  snufculorum  p a- 
r/^diverfo  fitu  pofitisjnftruitur  3  obliquis  defcendcnti- 
bus,  obliquis  afcendentibus,  re&is,  Sc  tranfverfis,  quo- 
rum  motus  fic  inftitutos  efle  in  fe  quifque  fere  expcriri 
poteft,  ut  prima  parta  qu^libet  infpiratione  thoracis  in- 
tumefccntiil  contrafta  abdomen  elevarent,  qua  dum  in- 
tcftina  contrahunt ,  alimenta  deorfum  propelluntur,  fe- 
cunda  paria  fitu  contrario  pofita,  cum  omnis  mufculus 
verfus  principium  moveatur,  deorfum  comprimant^  ter- 
tia  dcnique  &  quartacura  fecuxidis  motu  fuo  femper  con- 


Sect.  VI.        Generis  humani  ortu,  8cc.  45 1 

fpirantia,  ventrem  quoties  intumefcit,  fortius  conftringant. 
Adeo  ut  peritiores  quidam  Anatomici  magis  his  quam  in- 
nat2  Intcftinorum  vermiculatione  ciborum  conco&ionem 
8c  reliquiarum  expulfionem  promoveri  cenfeant.  Tum 
porro  inteftinis  omnibus  mirabili  arte  Mefenterium  inter- 
texuit,  ut  invicem  alligaret,  atque  dudhis  fanguiferos  ad 
illa  deduceret,  quodquidemarte  tam  mirabili  comparatur, 
utcum  fex  circiter  ulnarum  fit  Inteftinorum  longitudo,  a  v.  wiiiifii 
peripherii  ifta  qux  a  Ccntro  fpithamam  tantum  diftat,  com-  [^Jf' 
prehendantur :  Qux  itaque  in  fingulis  palmis  in  multas  pli- 
cas  collefta  duodecim  circiter  palmos  inteftinorum  com- 
ple&itur,  quo  fit  ut  in  parvo  &  angufto  fpatio  tanta?  In- 
teftinorum  convolutiones  diftinftim  &  fine  confufione  fer- 
ventur.    Omento  deinde  operuit,  ut  ea  omnia  blando  fuo  De  ufii  Parr^ 
calore  &  pinguedinc  foveret,  quod  idcirco,inquitGalenus,  ^4'  c* 
fimulfit  &  denfum  &lcve&  calidum,  denfumquidem,  ut 
intus  includat  innatam  caliditatem  5  leve  autem,  ut  (ine 
dolore  &  pondere  calefaciat  ,  calidum,  quia  tale  oportuit 
efie  quod  cakfaciendi  caus2  faftum  eft,  Sc  propterea  va1- 
fis  (anguiferis  dense  confitum  &  copiofo  fangufhe  perfufum 
eflfe  videtur.    Adhsec,  Inteftina  omnia  innumerabilibus 
obicibus  paflim  munivit,  prsefertim  magn2  ift^:  valvula  mter 
Colon  &  Inteftinum  tenue  appensi  qu3  omnis  fecum  re- 
gurgitationi  via  obftruatur.    Tum  omnium  extremitatem 
rotundo  mufculo  circunduxit,  ne  alioqui  impure  cibi  reli- 
quia?  fponte,  inopinato,  &  continuo  etHuerent.  Denique 
per  omncslntcftinorumconvolutiones  innumerabilia  venu- 
larum  oftiola  circumquaque  apcruit,  quibus  quicquid  in 
Chylo  fit  purioris  Alimentiabforbeatur.   Qux  viis  ufque 
adeo  ca?cis  &  obliquis  inter  Intcftinorum  tunicas  occulta- 
vir,  ut  neque  ull2  vi  fpiritus  vini,  neque  aer  follibus  im-  Dr.Lower'd* 
miiTus  (ut  clare  expertus  eft  vir  folcrtiftimus)  per  e.lfdem  Cor  C3C*  *" 
viam  invcnire  poflint.    His  autem  abforptus  cibusperva- 
riasglandulasde  via  attenuatus  tandem  ad  magnum  recep- 
taculum  tanquam  ad  commune  promptuarium  deferatur, 
quod,  ut  facilior  ei  cum  fanguine  commeatus  fiat,  inter 
Diaphragmatis  tendines  conftituitur,  ut  eo  qu  ihbet  infpi- 
ratione  contrafto  fuccus  la&eus  furfum  exprimatur.  Unde 
igitur  longo  per  Thoracem  du&u  ad  ufque  venam  fubcla- 

vianL 


Deum  ejfe  demonftratwr  Disp.V. 

viam  delatus  fuum  tandem  fanguinese  maflfe,  ut  mari  flu- 
mina,  ve&igal  perfolyit,  &  ne  itinere  fatifcat,  glandula- 
rum  multarum  lympha  ubique  diluitur,  atque  quo  tutior  & 
apertior  fit  eidem  via,  du&us  per  quem  tranfit,  duplici 
canali  per  totum  fere  traftum  fertur,  qua?  etiam  commer- 
cium  inter  fe  paflim  tuentur,  ut  II  forte  alter  obftruatur, 
Chylus  peralterum  viam  inveniat,  atque  commercii  bene- 
ficio  obftru&um  aperiat.  Denique  ne  ufpiam  chylus  re- 
dire  poflir,  exigua  ifta  vafa  valvulis  ubique  muniuntur, 
prsef.  rtim  duftus  thoracicus,  cum  tramite  propemodum  re- 
cto  afcendat.  Neque  magno  hiatu,  fed  plerunque  pluribus 
oftiis,  tot  inquiunt  nonnulli,  quot  in  mare  Nilus,  in  fub- 
clavias  exoneratur.  Atque  ne  fanguis  a  veni  jugula- 
ri  &  axillari  pmerfluens  illius  influxum  impediat,  ab 
ifto  latere  totus  hiatus  valvuld  pramunitur. 

Sect.  VII.  Utcunque  autem  mirabilis  fit  Ionga  & 
fere  immenfe  ifta  aqusedu&us  fabricatio  ut  cujus  ope  hu- 
mor  nutritius  per  tot  fepta  &  anfra&us  ad  tantam  utilita- 
tem  deducattir,  multo  tamen  majorem  admirationem  in  fe 
habere  videntur  variae  iftae,  quae  juxta  (itx  funt,  fermen- 
tationis  fcaturigines,  quse  nifi  inrivum  hinc  inde  dedudbe 
praeterfluentem  humorem  amoen^  aciditate  imbuerent,  non 
ifte,  qui  nunc,liquor  generofus,(ed  vappa  qua?dam  omni  fpi- 
ritu  efFoeta  in  venas  effunderetur,  aut  potius  inviis  angu- 
ftis  &  capillaribus  nulld  lymphi  dilutus  fua  craflitie  con- 
crefcens  ftagnaret.  Atque  primum  ipfius  Ventriculi  fer- 
mentum,  undecunque  miniftretur,  five  a  fanguinearterio- 
fo,five  fucco  falivali,  five  Chyli  reliquiis,  five  fpiritibus  ni- 
tro-aereis,  five  ab  omnibus  fimul,  five  una  cum  omnibus 
alil  quScunque  ratione,  mira  eft  ifta  quam  habet  con- 
coquendi  facultas,  qua*  quanquam  vifcerum  calore  pr#- 
clare  admodum  adjuvetur,  ip(a  tamen  praclariori  quadam 
ratione  perficitur,  cumenim  vehementi  nul!2  ebullitione, 
qualis  eft  aquse  ebullientis  tumultus,  peragatur,  cibi  ta- 
men  qui  fuper  igne  vehementi  totius  diei  co&ione  emol- 
liri  nequeunt,  in  venrriculo  paucis  horis  in  cremorem  ex- 
olvnntur.  Quem  chylificationis  gradum  adepti  mox  ad  per- 
fe&iorem  digeftionem  inteftinis  amandamur,  quo  fimul 

ac 


Sect.  VII-  *  Generis  butnani  ortu,  &c.' 
ac  profefti  funt,  novis  fcrmcntis  imbuuntur,  bileabhcpatc 
delata,  &  fucco  acido  e  pancreatc,  e  quibus  ficut  fale  St 
aceto  commiftis  nova  nafcitur  effervefcentia,  qua  tumul- 
terior  chyli  provehitur  feparatio,  tum  urgetur  fa?cum  ex- 
pulfio.  Qui  itaque  causa  hepatis  fubftantia  innumerabili- 
busacinis  glandulofis  componitur,  in  quos  materia  fiibaci- 
da  in  Lienis  glandulis  (cujus  quoque  fubftantia  nihil  aliud 
cflecomperitur  quam  glandularum  racemus)  fanguine  per 
arteriolas&  fpiritibus  per  nervulos  cuique  infufis  confefta 
per  venam  fplenicam  ad  hepar  fertur.  Ubi  fiilphureis 
particulis  ibidem  excoftisaffufa,  fit  bilis  ad  Chyli  in  Intefti- 
nis  fermentum  idonea,  qu#  per  innumerabiles  venarum  ra- 
dices  ad  foUkuhm  &  pritm  bilarium  delata  atque  inde  in 
dutfum  cholidochum  defluens  circa  duodeni  finem  inteftina 
ingreditur,  ibique  fucco  pancreatko  commifta  mox  provin- 
cia  fua4  defungitur.  Qui  fuccus  in  minufculis  Pancreatis 
nodis  (cumfit  ifte  quoqueuvarum  racemus)  non  aliter  ac 
fit  iri  Liene  e  fanguine  arteriofo  &  fpiritibus  excoftus  exi- 
guo  abunoquoquerivuloin  magnum  duftum  medio  fitum 
defertur,  atque  indeverfus  inteftina  delatus  cum  bile  com- 
mifcetur.  Utraque  autem  coeuntia  tam  prompte  &  cele- 
riter  fu£  fermentationis  provinciS  perfunguntur,  ut  Inte- 
ftinum  iftud,  chylo  citiffime  in  laUea  vafcula  propulfo,  ple- 
runque  vacuum  &  jejunum  reperiatur.  Qpas  vafa,  ne  chy- 
lus  in  iis  ob  craffitiem  fuam  aliquando  ftagnaret  per  innu- 
merabiles  Mefentcrii  glandulas  decurrunt,  &  pleraque  per 
magnam  iftam  in  ipfius  centro  fitam  dedu&a  tenui  lymphd 
diluuntur.  Atque  inde  in  Chyli  receptaculum  delata,  in 
illudtanquam  alvum  communem  fuccum  fuum  exonerant, 
ubi  nova  fucci  lymphatici  admiftione  attenuatur.  Quem 
luccum  accuratiores  quidam  Anatomici  diligenti  autopfil 
taquemicrofcopioadjuta  edo&i  e  varirs  glandulis  per  uni- 
verfumcorpus  undique  diffufis  excretum  effe  aiunt.  At- 
que  primuminnumerabilia  vafcula  ex  hepate,  e  liene,  e  pui- 
mone,  necnon  ex  aliis  omnibus  glandulis  conglobatis  exo- 
riri,  iifqueacidiufcula  quadam  quahtate  donan,  atquepar- 
tem  maximamin  vala  chylifera,  reliquam  in  alias  venas  de- 
ferri.  Ad  illa,  ut  chylum  Cor  mox  mgreilurum  falfis  fuis 
©articulis  attenuaret,  ad  has,  ut  fanguinem  venofum  longo 
■  Dddd  per 


T)eum  ejfe  demonjlratur        Di  sp.  V. 

per  corporis  ambitum  itinere  fpiritibus  fuis  efFoetum  nova* 
fermentationc  recrearet.  Atque  hac  ratione  varios  in  vif- 
ceribus  iftis  fermentationis  fontes  comparatos  efle  prseter 
oculorum  fidem  certiffima  Medicorum  experientifi  com- 
probatur,  cum  iftis  male  fe  habentibus  mir«e  excitentur  in 
ftnguine  tragoedia?. 

Nunc  ergo,  vos  Aqusedu&uum  Magiftri,  cenfetifne  tam 
mirabiles  atque  opportunos  laticis  circuitus  fine  (fic  inter 
Romanos  appellabantur  aquaedu&uum  in  Urbe  Curatores) 
Aqmrio  quodam  confici  potuiffe?  Si  quas  unquam  vidiftis 
nidchwas  hydrdulhai^  nunquam  certe  pari  artificio  Sc  foler- 
ti£  confedtas  vidiftis.  Saltem  ne  iterum  fingula  totius  ma- 
china*  artificia  percurram,  quid  quxfo  vos  defonticulis  iftis 
exiftimatis,  quibus  tum  a  Cerebro  tum  a  fanguine  humores 
idonei  ad  varios  fermentationis  fontes  devehantur  >  Nihilne 
eftquod  nervi  &  arterias  a  diverfis  fontibus  tratti  &  profe&i 
in  omne  corpus  e3  conftantia  e3que  fubtilitate  ducantur  ? 
Nihilneeft  quodtam  mirabili  furculorum  varietate  utrique 
ad  fingulas  pervenirent,  fi  enim  nervi  fine  arteriis,  aut 
arteriae  fine  nerviseo  ufque  pertinuifient,  matcriam  nullam 
fermentationi  aptam  fuppeditaflent?  Denique  nihilne  eft, 
cum  innumerabili  partium  multitudine  corpus  fabricetur, 
quarum  perexigua?  fint  multae,  ad  fingulas  nutrimentum 
deferri,  idque  non  modo  per  fubtiliffimos  canalcs,  fed 
etiam  a  diverfis  fontibus  5  ita  ut  quanquam  vaft  fanguifera 
furculos  fuos  rite  in  partem  quamvis  emififlent,  nifi  etiam 
capillares  nervorum  ramufculi  eandem  fucco  nervofo  irri- 
gaflent,  &  viciffim,  periiffet  omnis  aniraalium  nutritio  & 
incrernentum.  Inter  Medicos  dilputatum  memini  Corpus 
latice  nervofo  an  fanguineo  nutriatur,  atque  a  do&ioribus 
conclufum  ab  utroque  nutriri  5  at  mihi  fatiseft  fine  utroque 
nullum  perfici  pofle'nutrimentura,  etiamfi  enim  nullusper 
nervos  tranfeat  fuccus  nutritius,  nifi  tamen  per  eos  fpiritus 
animales  in  omnem  partem  ferantur,  fine  iis  nulla  confici 
poflet  aclio  vitalis,  &  nifi  craffior  quasdam  e  fanguine  ma- 
teria  fuppeditetur,  folis  fpiritibus  fieri  non  poflet,  neque 
fucco  ifto  quo  convehuntur  debitum  cujufque  partis  incre- 
mentum  5  cumigitur  utrique  tant^  neceffitate  debeaturom- 
nis  animalium  nutritio  vitaeque  confervatio,  hoc  eft,  in- 

quam 


Sect.  VIII.      a  Qeneris  humani  ortu,  8cc. 

quam,  quod  fatis  nunquam  mirari  pofliimus  per  utrofque 
in  innumerabiles  ramos  &  ramufculos  ubique  fparfos  mini- 
mse  cuique  parti  alimentum  impendi.  Omni  autem  Aqua?- 
duftus  apparatu  confccto,  periilTet  totius  Artificium,  fi 
unum  Inftrumentum  defuiflct,  quod  nifi  ut  veftram  fatui- 
tatem  irriderem,  proptcr  rei  levitatcm  penitus  prasteriif- 
(em  :  Quippe  extru&a  omni  quam  defcnpfimus  machime 
fabricatione  nifi  quoque  nervuli  undique  per  ventriculum 
praefertim  in  Orificiis  difFufi  ipfius  vellicationem  Cerebro, 
quod  un;xa  fenfationis  fedes  eft,  communicarent,  nulla 
fieret  fames  aut  cibi  fumendi  appetitus.  Iftis  enim  prse- 
cifis  cum  inedi^  laborarent  animalia,  fe  fblum  languere  & 
debilitari  confcia  fuiflent}  illius  autem  caufam  non  aliter 
quam  in  morbis  aliis,  quibus  debilitantur  vires,  intelli- 
gerent,  neque  nifihacinter  ventriculum  &  Phantafiae  fe- 
dera  communione  monita  unquam  de  cibo  ad  vires  in- 
ftaurandas  furaendo  cogitarent.  Solum  ergo  hunc  Gry- 
phum  egregii  vos  Sphinges  folvite,  qui  cibus  primum  in 
mentem  venerit,  quo  xnigmate  foluto,  qui  viam  fibi 
ab  ore  in  cor  aperuerit  nunquam  a  vobis  perquire- 
mus. 

Sect.  VIII.  Atque  adeo  omnem  Aquasdu&us  primi 
curfum  huc  ufque  permenfi,  nunc  tandem  iftum  fangui- 
nis,  alterum  fequamur:  Qui  priori  eo  mirabilior  eft  quod 
illius  latex  non  fimplici  curfu  fed  circuitu  feratur.  Chylus 
enim  fanguini  illapfus  una  cum  eo  per  venam  cavam  in  dex- 
trum  cordis  ventriculum  fertur :  inde  per  venam  arteriofam 
in  pulmones :  e  pulmonum  parenchymate  per  arteriam  ve- 
nofam  in  ventriculum  finiftrum,  inde  per  arteriam  aortam 
atque  omnes  arteriarum  ramos  &  ramulos  in  omnem  cor- 
poris  ambitum,  ubi  capillares  venularum  propagines  fu- 
biens  per  eas  eodem  quo  prius  orbe  circumfertur  :  in  cir- 
culo  autem  ubi  incipiendum  fit  minus  certum  videtur.  Ego 
vero  non  a  Chyli  in  fanguinem  influxu  fed  a  Corde  inci- 
piam.  Quanquam  enim  fanguinei  laticis  difpendia  conti- 
nud  Chyliinftillationerefarciantur,  tamen  prima  illiuscir- 
culatio  folo  Cordis  motu  inchoatur.  Neque  nifi  priusCor- 
culum  vit*  fundamentajecerit,  quodvis  fuppeditatur  Ali- 

Dddd  2  mentum 


Deum  ejje  demonjlratur        Disp,  V. 

mentum.    Quippe  in  cujuique  Animalis  ortu  vitx  Chore- 
am  a  cicatricula  quadam  (quae  poftea  in  cordis  fabri- 
cam  perficitur)  duci  viderhus.-  cujus  pulfu  prima  totius 
corporis  ftamina  atque  rudimenta  ducuntur.    Scilicet  li- 
quor  primordialis  veficulae  inclufus  ciim  caloreexagitetur,e- 
am  fuo  motu  diftendit,  quse  cum  mufcularis  fubftantia?  lit, 
rurfus  feipiam  contrahit,  qua  conftri&ione  liquor  turgefcens 
exitumquamt,  atque  adeo  per  canales  viam  fibi  fabricatur. 
Cum  igitur  fola  Cordis  compage  primum  oriatur  fanguinis 
circulatio,  femperque  per  totum  vitse  curriculum  confer- 
vetur,  en  quam  incredibili  ck  prorfus  divina  arte  in  tam 
egregii  muneris  fun&ionem  comparatur.     Atqui  tamen 
prius  (fi  placet  &  quidem  dccere  videtur)  prcftans  &  acu- 
tum  Harvan  ingenium  admiremur.    Qui  primus  ingens  hoc 
myfterium,  quod  ab  orbe  condito  in  Democriti  puteo  de- 
merfum  delituerat,  non  modo  in  lucem  extulit,  fed  &  ci 
perfpicuitatedemonftravit,  utcumfumma  Europa?  ingcnia 
rei  novitate  quafi  perterrita,  aut  potius  obtam  praclarce  in- 
ventionis  gloriam  invidi^  commota  agmine  fa&o  contrave- 
nire  confpiraflent,  omnes  contradicendi  vias  qua  fe  adori- 
ri  poffent,  ipfe  plane  prseoccupaverat,  8c  quidem  doftior 
nemo  ei  le  adveriarium  fecit,  quem  non  ftatim  temeritatis 
fua?  poenitebat,  atque  adeo  ne  reliquos  memorem  (erant  au- 
tem  magnonumero)  Magnus  ille  Gaflendus  (vir  cumfam- 
mo  ingenii  acumine  tum  omni  eruditionis  copia  admirabi- 
lis)  quam  invifrus  fit  Harvaeus  nullifque  telis  iauciandus 
acerrimo  fuo  fafto  in  eundem  impetu,  prorfus  tamen  inani 
(imo  quidem  contemnendo)  exemplum  edidit.    Ut  fane  in 
duobusegregielapfusfuiiie  videatur  vir  alioqui  fempervi- 
ftor,  &  cum  Epicurum  defendere  &  cum  Harvamm  oppug- 
nare  voluerit.  Atque  utro  turpius  exitu  ceciderit  difficile  eit 
di&u,  ciim  pariter  infoelix  coeptum  fit  manifeftam  falfitatem 
tueri  atque  perfpicuse  veritati  bellum  inferre.  Atqui  prxter 
hosquife  apertos  hoftes  praeftiterunt,  alii  fuerequi  ips£  rei 
perfpicuitate  vi&i  eam  non  funt  aufi  labefa&are,  cum  ta- 
men  eam  uno  homine  fimul  inventam  8c  perfedtam  ( quod 
alii  cuivis  praechrse  inventioni  nunquam  antea  contigerat,) 
aut  prae  invidi^  non  ferrent,  aut  ut  ipfi  gloria*  participes  fi>- 
erent,  Harvaeanam  hypothefin  multis  immutare  &  corri- 

gere 


Sect.  IX.       a  Ceneris  bumani  ortuy  &c. 

gere  laborarunt,  atque  fuccefiu  tam  infodici  ut  poft  om- 
nes  conatus  atque  innumerabilia  experimenta  de  phamo- 
meni  veritate  fafta,  nihil  quod  cujufvis  momenti  fit  ab  ip- 
fius  fententia  nifi  in  pejus  immutatum  reperiatur.  Adeo  ut 
tandem  accuratiorcs  omnes,  quotquot  argumentum  ma- 
jori  diligentia  tra&avere,  omnem  quxftionis  veritatem  ip- 
fiusHarvsei  opinione  comprehenfam  fateantur,  atque  ut 
innumerabiles  alios  pra?teream,  acutiflimus  Lowerus,  qui 
quanquam  Harvaeo  principi  argumenti  invenfcione,  vix  ta- 
men  tra&andi  acumine  ei  fecundus  acceflifle  videatur,  hic 
inquam  variis  atque  clariflimis  de  novo  fa&is  experimen- 
tis,  tandem  rem  totam  in  eum  quo  reliquit  Harvxus,  fta- 
tum  reduxit,  atque  quaedam  qu*  Harvaeus  optaverat,  pr#- 
fertim  quanta  fit  fanguinis  per  cor  tranfeuntis  menfura  & 
velocitas  computationem  in  hypothefeos  perfeftionem  ac- 
cumula vit.  Horum  itaque  veftigia  plerunque  fequar,  quan- 
quam  nifi  viam  compendiariam  quaererem,  his  virumcum 
optimum  tum  do&iflimum  Entium  accenfuiflem,  qui  Har- 
vxi  hypothefin  non  modo  fui  judicii  acumine  defendit,  fed 
&  fingulari  fermonis  nitore  ornavit,  cum  vero  difputando 
occupetur,  (&  certe  nemo  unquam  aut  facetius  aut  acu- 
tius  difputavit)  nobis  non  licetefletam  prolixis  ut  vela  in 
immenfa  difputationum  maria  pandamus,  fed  noftro  in- 
ftituto  fatis  eft,  qui  fola  quas  prorfus  certa  funt  fequl- 
mur5  fi  ad  explorata  ipfius  hypothefeos  litora  navigemus. 
Sic  ergo  primi  Inventoris  curfum  tenentes  e  portu  folva- 
mus. 

S  e  c  T.  IX.  Primum  igitur  ipfum  cor  mufculum  efle  & 
motu  mufculari  donari,  tum  a  totius  fabrid  tum  a  partium 
i.  e.  fibrarum  &  tendinum  ftru&ura  demonftravit.  Cum  au- 
teni  mufculi  alii  omnes  fyftemate  geometrico  fabricentur, 
Cordis  fabrica,  cum  fit  idem  incorpore  quod  Sol  in  Mundo, 
fons  &  princeps  vita?,  multo  folertiori  quam  ca?teri  omnes 
inftrumentorum  apparatu  aedificatur.  Primum  enim  omnia 
illius  oftia  in  bafi  confita  tendine  ftipantur,  in  quem  fibra? 
Ipirales,  aliz  ab  exteriori  illius  ambitu,  aliae  ab  lntenon 
duflu  oppofito  deferuntur.  Qu*  quo  commodius  cordis 
parietes  conftringant,  in  ipfo  ejufdem  cono  m  unum  eun- 
r  &  Dddd  3  dcmque 


457 


Deum  cffe  demonfiratur  Disp.  V. 
demque  nodum  contorquentur.  Sicut  enim  mufculi  alii  du- 
plici  tendine  &  fibris  intermediis  conftant5ut  fi  in  quamlibet 
partem  contrahantur  fibra?,  tendo  ifta  contraftione  arftius 
conftri&us  illius  motum  fequatur.  Ita  cor,  duplici  fibrarum 
fpiralium,qu£  tam  in  illius  cono  quambafi  terminantur,ordi- 
ne  conftituitur,  qux  contrahi  nequeunt,  quin  cordis  ventri- 
culos  conftringantSc  extremitates  propius  adducant>cum  ve- 
ro  Bafis  loco  luo  nequeat  moveri,  quod  vafis  fuis  e^redienti- 
bus  &  ingredientibusfufpenfa  teneatur?verfus  eam  conus  eri- 
gitur.  Qua  continu3  fibrarum  contra&ione  fit  ea  cordis  con- 
ftri&io  five  fyftole,  qu^  tantl  vi  fanguinem  etiam  in  omncm 
corporis  ambitum  impellit  ,  eaque  foluta  fit  ea  relaxatio 
five  diaftole  qu3  cor  fanguinis  inuentis  influxui  apeiitur : 
Quo  influxu  rurfum  contrahuntur  fibra?,  qua  nova  fyftole 
perficitur,  e2que  perfe&d  nov^eapertioni  relaxantur,  atque 
adeo  continua  hac  contraftionis  &  relaxationis  vicifiitudine 
mirabilis  ifta  fanguinis  circulatio  per  omne  vitas  fpatium 
confervatur.  Cor  itaque  cum  fit  totius  animalis  pars 
7recyTt)MY\U.w  his  partibus  inftruitur,  auriculis  duabus,  to- 
tidem  ventriculis  fepto  valido  divifis,  vafis  quatuor  magnis, 
m  utroque  ventriculo  duobus,  8c  denique  undecim  valvulis 
ad  vaforum  oftia  fumm3  varietate  confitis.  Ipfe  autem 
auriculae  e2dem  forma  eodemque  geometrias  artificio  quo 
cor  ipfum,  ut  defcripfimus,  fabricantur,  cum  pariter  ad 
fanguinis  ingreflum  &  egreflum  dilatentur  &  contrahantur. 
Tota  autem  machina  capfute  quadam  cingitur,  e3  autem  di- 
ftantia  quam  pulsus  ratio  poftulare  videtur.  Qua?  quoque 
ambitu  fuo  liquorem  ferofum  continet.  quo  cordis  fuper- 
ficies  ne  nimio  arftu  exarefceret  continub  hume&atur.  At- 
que  ideo  in  brutis  quorum  vifcera  in  diaphragma  incum- 
bunt,  hberum  relinquitur,  nediaphragmatisfyftote  office- 
ret^  inhomineautem  qui  ereausincedit^feptoalligatur,  ut 
ejufdem  inter  expirandum  fyftolen  adjuvaret.  Deinde  a- 
nimalia  quae  refpiratione  indigent,  duplici  finu,  qu*  vero 
non  refpirant,  uno  duntaxat  donantur  5  ut  iniis  dexter  ven- 
triculus  folum  fanguinis  in  pulmones  refpirationis  causd  de- 
vehendi  adjungatur.  Quibusautem  nihil  necefle  erat  fan- 
guinem  e  corde  in  pulmones  deferri,  iis  dexter  venti  iculus, 
cum  otiofus  fuiflet,  non  addatur.   Atque  cum  in  iis  qui 

utrQ- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  IX.       d  Generis  humani  ortu,  &c. 

utroque  gaudent  ventriculo,  (anguis  e  finiftro  in  totius  cor- 
poris  ambitum  vibretur,  idcirco  fibris  longe  &  pluribus  & 
robuftioribus,  quam  dexter  qui  folum  in  pulmones  impellit, 
conftipatur.  Porro  cotdis  machina  in  corporis  humani  fu- 
periori  partc  fitum  obtinet,  quo  commodius  liquorem  fan- 
guineum  furfum  in  caput  impellat,  ifte  enim  cum  naturali 
pondere  deorfum  feratur,  difficilius  in  altum  tollitur,  at- 
que  igitur  vis  ponderis  diftantia?  ratione  compenfatur,  cum 
brevior  fiat  fiirfum  quam  deorfum  impulfio.  In  animalibus 
ergo  qua?  pendulo  capite  vi&um  quaerunt,  ipfum  ccntrum 
occupat,  quod  in  iisfanguissequalifacilitate  inomnempar- 
tem  vibretur.  Quo  autcm  vis  vitalis  eidem  deferatur,  dua- 
bus  arteriis  coronariis  a  bafi  ad  conum  per  multos  ramulos 
exporreftis  donatur,  deinde  totidem  venis,  qua?  fanguinem 
a  nutritione  refiduum  inde  in  cavam  effundant,  poftremo 
fingulari  nervorum  copia  qui  fpiritus  fuppeditent,  cum  e- 
nim  mufculus  fit  omnium  robuftiflimus,  atque  perpetua  agi- 
tatione  occupetur,  eximia  fpirituum  ubertate  opus  habere 
necelTe  eft,  adeo  ut  impedita  per  ligaturam  eorum  yi3  ani- 
mal  horrendis  fymptomatis  &  fubita  morte  corripiatur. 
Hxc  omnia  fane  mirabili  fatis  arte  extruuntur,  at  nihil  mi- 
rabilius  videtur  quam  ip(a  valvularum  fabricatio.  Quae 
enim  utrique  ventriculo,  ubi  fanguis  cor  ingreditur,  effor- 
mantur,  cx  intus  rcfpiciunt,  tum  ut  fanguinis  regreilum 
tum  ut  altcriorem  illius  influxum  inhibeant,  ne  cor  nimis 
copiofo  aftiuxu  obruatur,  &  propterea  non  aperiuntur, 
priufquam  fanguis  antea  cordi  illapfus  exprimatur,  ut  eo- 
dem  momento  quo  ilhse  cordis  contraftione  occluduntur, 
contrari*,  qu£  foras  fpe&anr,  fefe  fanguinis  egreffui  ape- 
riant,  qu#moxejufdemexpanfione  claufae,  emiflirefluxum 
impediunt  5  quibus  claufis  mox  alterae  intus  hiantes  alterna- 
tim  panduntur5  ut  proximus  fanguinis  fluftus  cordi  infun- 
datur.  Atque  ita  mirabili  iftd  alternatione  omnia  cordis 
^rificia  cuftodiuntur,  fanguimfque  circulatio  rite  peragitur. 
Qiise  quo  melius  fuis  oftiis  cuftodiendis  mumantur,  mterior 
ventriculorum  ambitus  variis  hinc  inde  columnis  a  fepti 
inferiore  parte  aflurgentibus  intertexitur,  quae  in  valvulas 
fuperiores,  qua?  majori  robore  opus  habent,  terminantur, 
uteasautcKtenfasfuftineant,  aut  ddabi  patiantur,  quo  fit 


■ 

i 

* 

460  J)eum  ejje  demonftratur  Disp.V. 

ut  in  omni  fyftole,  cono  cordis  vcrfus  bafin  addu&o,  inflata? 
ipfum  ventriculi  orificium  accurate  obturatum  fervent,  at- 
que  in  omni  diaftole  oftium  finguini  impulfo  laxatse  ape- 
riant.  Et  denique  quo  commodior  pateat  fanguinis  im- 
pulfui  capacitas,  m  Cordis  lateribus  cavernula?  quam  plu- 
rim^  fubter  iftas  columnas  miro  artificio  elaborantur,  qu# 
corde  contra&o  adufque  ipfas  columnas  attolluntur,  quo  fit 
ut  ficut  qualibet  diaftole  ipfe  fanguine  impleantur,  ita 
quMibet  fyftoles  vice  eum  omnem  fortius  ex  le  excu- 
tiant. 

Sect.  X.  Sic  autem  confefto  machinse  totius  inftru- 
mento  tt^tdw^/cjc^,  illius  impulfum  cseterorum  omnium 
motus  facile  confequentur :  atqui  tamen  non  minori  artifi- 
cio  canalium  duftus  ad  fanguinem  devehendum  quam  cordis 
fabrica  ad  eundem  impellendum  efFormantur.  Atque  adeo 
primum  Aorta  paulofupra  cor  incurvatur,  cum  enim  ipfum 
Cordis  oftium  refta  furfum  aperiatur,  &  fanguis  in  canalem 
fummo  impetu  vibretur,  fi  ipfe  quoque  re&a  in  candem  re- 
gionem  duceret,  fanguis  nimis  rapide  impulfus  ipfum  Cere- 
brum  inundaret.  Atque  igitur  Aorta  primo  exitu  pluri- 
DeCorde  mum  infleftitur.  £>uo  fit  (  ficut  accuratedefcripfitLowe- 
cap.  1.  xus)  ut  incurvatus  ifie  angidus  fanguinis  eje&i  impetum  & 
primum  i&um  fujiineat,  &  maximum  ejus  Torrentem  verfus 
Aort£  truncum  defcendentem  dirigat^  qui  aliter  fuperioribus 
Arteri<e  Aort£  ramk  nimius  impenderetur ,  eofque  plus  fatis 
dijienderet,  &  impetu  fuo  caput  citb  pejjundaret.  Deinde 
duplici,  feu  potius  quadruplici  tunica ,  earumque  altera 
valde  crafsaSc  validd  donatur,  nefcilicet  fanguinise  corde 
vibrati  impetu  nimium  laxetur ,  quemadmodum  fi  folito 
vehementior  fiat  Cordis  palpitatio,  eam  laxari  experimur. 
Atque  cum  vense  arteriis  femper  incubare  foleant,  tamen 
defc^ndens  cavae  truncus  quandiu  a  vertebrarum  duritie 
&  corporis  crebra  flexione  periculo  obnoxius  fit,  infra  ar- 
teriam  fe  fubducit,  ut  ejus  incubitufeab  injuriis  tueatur$ 
quo  ceffante  periculo,  protinus  emergit,  atque  ut  folet, 
Arteri^e  incumbit.  Infuper  cum  vafa  fanguifera  in  divari- 
cationibus  fuis  ruptionis  periculo  fint  admodum  obnoxia, 
iis,  ubicunque  facilior  effe  poffit  noxa,  glanduke  tanquam 

pulvi- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  X.  a  Generis  bumani  ortuy  &c. 
pulvinaria  fupponuntur,  quanquam  enim  ipfe  aliis  provin- 
ciisiifque  multo  nobilioribus  perfungantur,  tamen  prcter 
peculiare  virtutis  munus,  hoc  quoque  beneficium  totius 
fabrica?  folo  fitu  conferunt.  Tantum  enim  abeft  ut  quic- 
quam  in  corpore  otiofum  aut  inutile  reperiatur,  ut  nulla 
fit  tam  ignobilis  particula,  quam  divinus  Artifex  optimo 
compendio  pluribus  officiis  infervire  non  effecerit.  Ne 
vero  omnia  fequar,  quid  mirabilius  effe  poflit  quam  ab  una 
radice  furculos  in  fingulas  totius  (yftematis  regiones  tam 
rato  &  conftanti  ordine  fe  dirimere ,  cuique  opportuna 
&  debita  impenfa  difpenfare ,  &  ne  qua  pars  fuo  pabulo 
fraudetur  vias  fibi  in  ipfis  oflibus,  atque  potiffimum 
per  calvariam  invenire  ?  Quifquamne  dubitare  poflit  va- 
ria  ifta  foraminula  eo  duntaxat  fine  perforata  fuiffe,  quo 
five  venute  five  arteriote  five  denique  nervi  per  ea  fe  infi- 
nuantes  in  varias  undique  corporis  regiones  ipforum  indi- 
gas  propagentur?  Si  quid  in  toto  corpore  temerarium 
null2que  certa  lege  conftitutum  videatur,  id  quidem  de 
extremis  &  capillaribus  vaforum  furculis  fufpicari  liceret, 
qui  tamen  e3  utilitatis  ratione  ubique  difponuntur,  ut  cor 
ipfum  ad  vitam  non  magis  neceflarium  videatur}  fic  quan- 
quam  adeo  perexiguae  fint  arteriolarum  propagines  qua* 
undique  per  cerebrum  diffunduntur,  ut  longe  omnem 
oculorum  aciem  f ugiant ,  tamen  nifi  ipfe  materiam  ge- 
nerandis  fpiritibus  conftanter  afferrent,  cerebrum  non 
modo  brevi  flaccefceret,  fed  &  facultas  fpiritus  gene- 
randi ,  quorum  foia  virtute  vivitur ,  interiret  3  &  quan- 
tacunque  alioqui  (olertia  caetera  totius  ftruftune  partes 
fabricarentur ,  periiffet  omnium  ufus,  fi  folum  ifta?  tan- 
tillx  propagines  defuiffent.  Quid  quod  denique  adhuc 
mirabilius  videatur  diftas  propagines  per  totum  ly**- 
wolMv  in  varios  ubique  plexus  ftupendae  quidem  tum 
fubtilitatis  tum  utilitatis  complicari,  ut  nempe  purio- 
res  fanguinis  particulae  per  meandrulos  iftos  oberran- 
tes  diuturniori  mora  &  anguftiore  tranfitu,  in  fpiritu- 
um,  qui  foli  vitam  animali  fpirant,  vigorem  &  purita- 
tem  excoquantur. 


Ee  e  e 


Sect.  XI. 


Deum  effe  demonjlratur       Disp.  V. 


Se  c  t.  XI.  Cum  vero  laticem  vitalem  undique  ab  ipfo 
vitae  fonte  in  extremum  corporis  ambitum  deduxerimus, 
qua  via  &  quibus  machinis  in  fuum  domicilium  reducemus? 
Atqui  hic  Anatomicorum  peritia  nos  plane  defeciffe  vide- 
tur }  quanquam  enim  viam  qu2  redire  poffet,  vim  tamen 
qu2  ineam  impellatur  nondum  invenerunt.  Artis  princeps 
Exerc.  Anacl.  Harvams  e  venk  capittaribw  in  parvas  ramifcaticncs  &  in- 
de  in  majores  motu  mcmbrerum  &  mufcnlomm  comprejfione 
exprimi  voluit.  Atque  fic  equidem  (anguinem  vehementius 
per  corporis  poros,  prsefertim  exercitiis  &  laboribus  inci- 
tatum  urgeri  non  dubito.  At  ftabilius  defideratur  princi- 
pium,  quo  tam  conftans  atque  perennis  circulatio  conferve- 
tur.Et  quanquam  per  quietem  diaphragmatisSc  mufculorum 
motu  refpiratione  fa&o  etiam  adjuvetur,  adjumenta  tamen 
omnia  caufe  principi  accedunt  j  atque  ifta?c  eftquam  qu*e- 
rirnus,  lrequeenimmufculirefpirationecommoti  quicquam 
nifi  in  thoracis  &  abdominis  cavitatibus  valere  poffunt,  ni- 
hilautemin  artubus  &  membris  exterioribus,  quibus  prae- 
cipue  fanguine*  revei  fionis  initur  confilium.  Poftremo ipfi 
folum  fanguinis  expulfioni  non  omnino  rcdu&ioni  infervi- 
unt,  atqueiftuc  eftcujus  caufam  ab  Harvseo  defideramus, 
quid  fit  quod  quiefcentibus  membris  fanguinem  in  capil- 
lares  venarum  propagines  impellat?  Alii  ergo  per  Anafto- 
mofcs  iter  conficiunt,  atque  viaquidcm  brevuTima,  nifi  re- 
ad  lu&aretur  Expericntia.  Contra  enim  Harvxus  ipfe  ocula- 
tiflimusad  dvn^aA  fidem  provocat,  feque  qua  potuit  di- 
ligentid  perquifiville,  neque  parum  olei  &  opera?  in  Ana- 
ftomofi  exploranda  perdidille  teftatur,  nunquam  autemin- 
venire  potuifle  vafa  invicem,  arterias  fcilicet  cum  venis, 
perorificia  copulari.  Cujus  quoque  opinioni  fuffragatur 
roaxime  accurata  cruditiflimi  Needhami  diligentia,  viri  non 
raodo  in  fua  medicina?  arte  fed  &  aliis  politioribus  fcientiis 
peritiflimi,  nullas  inter  venas  &  arhrias  Anajiomcfes  depre- 
hendi  fed  inter  vafa  ejufdem  gencrk,  arterias  ncmpe  c>  arte- 
rias,  venas  &  venas.  Adeo  fedula  &  prcvida  cji  Natura  ut 
fartum  tcUum  fit  illud  magnum  vitse  oportet,  janguinis  cir- 
cuitus.  Idcoaue  nequisei  obcx  ex  mufculorum  tomprcjjione  aut 
capil/arium  obfruSione  contingat^  mox  alio  diverticulo  com- 

penfan- 


Exerc.  2. 
Riol. 


De  fornurto 
foetu  c.  1. 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XI.       a  Generis  bumani  ortu,&ce.  465 

penfandas  cnrat.    ZJbique  igitur  htc  in  cvrpore  occurrunt^nuf 
qiidrn  tamen  magk  conjpicua  funt,   quhn  ubi  Nttura  publico 
wuncri  intenta  fnxns  fan?Jtinci  cxpcditioni  profpicit.  Pr#- 
terea  verb  fi  fanguis  ab  arteriis  in  venas  imrnediate  tranfiret, 
qui  qua:ib  in  partium  nutritionem  faceflere  potuit,  cum  in 
iplam  carnis  tiibftantiam  nunquam  perveniret  ?  Denique  fi 
ifto  commeatu  tuta  &  facilis  fanguini  ab  arteriis  in  venas 
tranfeundi  facultas  detur,  an  qu^lb  (blertiori  artiftcii  rati- 
onecomparari  potuit,  quamutin  tam  innumerabili  vafb- 
rum  capiilarium  multitudine  omnes  omnibus  tam  accurate 
inferantur,  ut  c3dem  facilitate  fanguis  ab  uno  in  altcrum 
tranfcat  qu3  in  eodem  tubulo  feratur  ?  Atque  igitur  vix 
quicquamin  toto  corpore  magis  «confpicue  fummiOpificis 
Artem  exhibere  videtur  quam  ifta  anaftomofeon  multitudo, 
qu2  tam  provide  fanguinis  commeatus,  ficubi  forte  inter- 
Cludi  contigerit,  confervatur.    Alii  ergo  partim  per  ipfam 
carnis  fubftantiam,  partim  per  Anaftomofes  ab  arteriolis  in 
venulas  tranfire  volunt.    At  verb  de  his  an  fint  experien- 
tiam  nos  defecifle  jam  ante  diximus?  &  fi  fint,  quo  fiant 
Providentia?  artificio.    Ut  demum  nihil  fuperfit  nifi  ut  per 
carnis  porofitates  permeare  poflet.    Atqui  hoc  ipfum  eft 
quo  Artem  anatomicam  nos  defecitfe  diximus,  nempequod 
nemo  haftenus  probabili  quavis  ratione  explicuerit,  qui 
cum  fanguis  in  fubftantiam  prorfus  laxam  &  nulld  fe  com- 
primendi  facultate  prasditam  pervenerit,  tam  prompte  in 
minimos  venarum  furculos  impellatur.    Cum  vero  in  ve- 
nulas  fe  infinuaverit,  quomodo  per  cas  iter  denuo  incep- 
tum  conficiet,  cumipfenull^  femovcndi  facultate  donen- 
tur  ?  Aut  fi  motu  ifto  fypltico,  qualem  iis  incfle  conje-  ^ 
cit  vir  dochis,  fe  movere  valeant,  dum  fanguinis  influxu 
diftent;e  fe  reftituunt,  adeoque  eum  verfus  cor  impellunt, 
id  pari  fit  mechanices  artificio,  quo  caetera  hujus  machina? 
inftrumenta  ad  fuum  quodque  mnnus  extruuntur.  His 
autem  omnibus  viarum  anguftiis  &  difficultatibus  fuperatis 
reliquum  quod  fupereft  iter  feptis  8c  portis  paflim  hinc  inde 
conftitis  fingulari  Providentia  a  quovis  periculo  cufto- 
ditur.    Quippe  plerifque  venis  valvufce  qusedam  temuffi- 
m*  fimul  &  denfiffima?  intervallo  duotum,  trium  aut  qua- 
tuor  digitorum  ab  invicem  diffit*  appenduntur^  utori- 

E  e  e  e  2  ncu 


Deum  ejje  demonflratur  Disp.  V. 
ficia  verrus  eor  aperta  habentes  omnem  fanguinis  refluxum 
intercipiant.  Quod  quo  tutius  praftent,  non  line3  re£U 
eidemlateri  fed  adverfo  collocantur,  ut  fi  fuperior  fitum 
finiftrum  habeat,  proxima  inferior  paulo  ad  dextrum  ver- 
gens  difponatur  3  atque  fic  undiqueferie  quafifpirali  fe  in- 
vicem  excipiunt,  quofitut  fi  quid  una  elabi  fiverit,  idali- 
cubi  altens  fifteretur.  Solis  autem  in  venis  non  item  arte- 
rns  repenuntur,  quod  in  iis  fanguis  fanguine  e  corde  ex- 
plofo  vehementer  fatis  a  tergo  urgeatur.  Neque  etiam 
venan  omnes  hujufmodi  cuftodiis  muniuntur,  fed  ubique  ut 
earum  prafidio  opus  eft  collocantur  5  atque  igitur  in  cru- 
rum  &  brachiorum  venis  pracipue  ftativa  faciunt,  per  quas 
fanguisinfernefurfumtrajeaus,  facile  fuo  pondere  nifi  fep- 
tis  his  ubique  exceptus  retrorfum  laberetur.  Et  denique 
cum  vena  jugularis  interna  apertifiima  fit  ftnguinis  ad  Ce- 
rebrum  yia  ,  cuftodia  omnium  robuftifliro2  tanquam  ad 
arcem  aditus  communitur,  nefanguis  reclinato  capite  facile 
mmis  ipfum  cerebrum  inundaret.  Atque  ita  demum  auxi- 
Ins  hifce  omnibus,  qu*  toto  itinere  pofita  defcripfimus, 
ianguis  non  modo  fine  periculo,  fed  &,  quod  maximam 
m  feadmirationem  habet,  fumma  cum  celeritate  circulatur : 
Quam  concitatiflimam  efle  conclufit  Harvxus,  at  ipfam  ve- 
locitatis  menfuram  inveniri  folum  optavit.  Atque  iftam 
&  invenit  &  accurate  computavit  Lowerus,  fcilicet  quali- 
bet  hora  totani  illius  molem  cordis  ventriculos  trigcfies 
pertranfire.  Cum  enim  ventriculi  cavitas  duas  ad  minimum 
uncias  contineat,  cum  qualibet  fyftole  omnem  fanguinem 
expellat  5  (E3  enim  vi  coarftari  inquit  ut  fi  cono  abfciflb 
digitum  lmmiferis,  eum  ips3  manu  vix  tu  ipfe  fortius  com- 
pnmasj  cum  dcnique  qualibet  hora  duo  millia  pulfuum 
ad  minimum  numerentur,  fequitur  uncias  quatuor  mille  in- 
tra  hora?  fpatium  cor  pertranfire  5  unde  ratione  propor- 
tiomshabitaadtotiusfanguinismolem,  qua?  raro  in  homi- 
ne  ad  viginti  quinque  libras  accedit,  perfpicuum  eft  totam 
vicibus  triginta  cor  curfu  repetito  trajicere. 

Se  c  t.  XII.  Cum  autem  machinam  noftram  divin3  arte 
confeftam  perfecerimus,  an  vos  veftras  canales  deducetis  > 
Conari  pudeat.    Qyid  enim  fi  humores,  ubi  fluere  inci- 

piunt, 


Sect.  XII.     a  Generis  bumani  ortu^  8cc. 

piunt,  meatum  fibi  efformare  pofifcnt,  an  ergo  tam  exquifi- 
tam  iftam  cordis  fabricam  cfformare  potuiflent?  An  po- 
tuere  duplicem  in  eo  finum  in  Animantibus,  quae  refpirant, 
extruere,  in  iis  vero  qua?  non  refpirant,  unicum?  Annon 
Caulam  quandam  Intelleftricem  dextrum  adjunxifle  plane 
videatis,  ut  inde  (anguis  in  pulmones  refpirationis  causi 
devehatur  3  quibus  autem  nihil  neceiTe  erat  fanguinem  e 
corde  in  pulmones  deferri,  iis  dextrum  ventriculum  cum 
otiofiis  foret  nullique  ufui  inferviret,  non  addidifle  ?  Quid 
enim  providentias  folertiam  apcrtius  teftatur,  quam  ope- 
randi  varietas,  ut  rei  ufus  poftulaverit  ?  Potuere  per  om- 
nem  Cordis  fabricationem  varias  fibrarum  feries,  tam  ex- 
quifite  duftu  cochleato  intexere?  Potuere  aut  auriculas 
adeo  appofite  ad  cordis  bafin  aut  valvulas  adeo  mirabili  va- 
rietate  ad  ejufdem  orificia  appofuifle  ?  Ad  quemnam  cafum 
referetis,  ut  qux  dextro  ventriculo,  ubi  fanguis  cor  ingre- 
ditur,  efformantur  valvula?,  cx  intus  patefcant  5  ut  quaj 
ad  venam  arteriofam,  per  quam  in  pulmones  defertur,  ea: 
prioribus  contrariae  foras  refpiciant  ^  ut  mutatsl  vice  qux 
finus  finiftri  orificio  adnafcuntur,  ubi  fanguis  in  eundem 
deportatur,  rurfum  intus  aperiantur,  utdenique  qux  fan- 
guinis  e  corde  in  Aortam  explofi  reditum  impediant,  cx 
rurfus  contraria*  &  foras  patula?  pendeant?  Quicquamne 
Artificis  folertiam  magis  defiderare  poflit,  quam  tam  op- 
portuna  rerum  tam  exiguarum  varietas  ?  Quid  deinde,  fi 
fanguis  e  finiftro  Cordis  ventriculo  in  Aortam  explofus  ca- 
nales  fibi  fabricare  potuit,  quid  inquam  de  vafis  pulmona- 
ribus  dicetis,  quae  diu  antequam  quidquam  per  ca  tranfire 
poflit,  txtruuntur  ?  Aut  fi  dctur  canaliculos  fibi  excavare 
potuiflc,  an  idcirco  fiftulam  fibi  circumducere,  eamque 
tam  extcrius  quam  interius  tevigare  potuerit?  Aut  fi  po- 
tuit  cur  venis  tunicam  fimplicem  eamque  tenucm  &  mol- 
lem\  artcriis  autem  propius  a  Corde  fitis  duplicem,  mul- 
toque  craffiorem  Sc  folidiorem  elaboraret  ?  Potuitne  val- 
vulas  paflim  intra  vcnas  ab  earum  tunicis  tam  commode 
abradere?  Si  quidem  illarum  Orificiacontraipfumfangui- 
nis  fluxum  paterent,  fingi  potuit  (veftra  fingcndi  liccntia) 
a  venaruna  tunicis  fanguinis  impetu  avulfas  fuiffe^  ciimve- 
ro  ita  fita?  fint,  ut  femper  cum  fanguinis  fluxu  confpircnt, 

E  e  ee  3  ut 


466  Deumejfe  demonflratur  Disp.V* 

ut  nempe  fi  {iirfum  ipfe  fluat,  furfiim  &  illae  patefcant  -?  fi 
deorfum,  in  eandcm  viam  quoque  refpiciant,  nullam  aliam 
caufam  habere  poflent  prsetcr  cam,  quam  fanguinis  re- 
fluxu  intercipicndo  conferunt,  utilitatem.  Ifhec  autem 
ulterius  exaggerare  pudet,  eximii  enim  ifti  rcrum  omnium 
ufus  quos  jam  ante  in  toti  machina  fingulifque  illius  par- 
tibus  inveftigavimus,  nimium  omnes  fortun^  &  temerita- 
tis  partes  prxoccupaverunt.  Fafti  ergo  mirabili  Circula- 
tionis  machind  fupereft  adhuc  immenfus  Inftrumentorum 
apparatus  qua?  fanguini  expurgando  inftituuntur.  Cum 
enim  partes  illius  puriores  in  fpiritus  animales  atque  parti- 
um  nutritioncm  faceflant,  crafliores  refiduae  vappa  fa&a?,  ni- 
li  quoque  amandentur,  purum  &  perennem  fluminis  cur- 
fum  craflitie  fua  confeftim  impedirent.  De  his  ergo  folum 
dicite.  Quid  an  nullo  confilio  vafa  emulgentia  fecedunt  ? 
An  nullo  tam  opportun^  renes  extruuntur?  An  nullo  ca- 
runculas  intus  habent  ?  An  nullo  furculi  emulgentium  ca- 
pillares  in  eas  definunt  ?  An  nullo  ejufmodi  poris  perforan- 
tur,  ut  ferum  (utpote  inutile)  effiuat,  non  effiuat  fanguis? 
Quorfum  quaefb  urina  renibus  percolata  per  liberum  & 
apertum  fpatium  non  depluat,  nift  Caufa  quaedam  intelle- 
drix  ureterum  fiftulas  eo  fine  comparaflet,  ut  ferum  in  ve- 
ficam  deferrcnt  ?  Potuitne  urina  guttatim  deftillans  vefi- 
cam  pendulam  tantse  capacitatis  conficere  ?  An  membrano- 
fam?  An  fibris  tam  vario  ritu  extru&is  contextam  ?  An 
fphinftere  ad  exitum  conftri&am?  Potuitnedenique  veficae 
fundum,  ne  in  cervicem  decidat,  urachi  beneficio  fuf- 
penfum  detinere?  Et  ne  de  emun&oriis  omnibus,  ut  ap- 
pellantur,  dicamus,  potuitnc  in  hcpatis  parenchymate  ejuf- 
modi  meatus  adaptare,  qui  folis  particulis  biliofis  refponde- 
rent,  ut  dum  eas  percolari  permittat,  a  reliquis  fepararet, 
prcefertim  cum  humor  felleus  ejuldcm  penefit  confiftentia» 
cum  fanguineo,  ut  ftupendam  artis  fubtilitatem  flagitari  fe- 
rant  Chymici,  quae  alterum  ab  altero  fecreverit  ?  A  vobis 
Philofophorum  fordibus  folam  hanc  philofophiam  cloaci- 
nam  defideramus,  quis  enim  a  Porcis  w  itS  (iopSopy  vo- 
lutantibus  ut  nobiliorum  sedificii  partium  defcriptionem 
requireret  ? 


Sect. 


Sect.  XIII.      4  Genem  hunwii  ortu,  &c. 


467 


Sect.  XIII.  Pera&is  tandem  Aquilegum  rationibus 
fequitur  proxima  tibicinum  utricularium  philofophia,  qui 
fiftulas  &  tibias  fuas  fpontaneo  aeris  inflatu  fe  fabricare  8c 
archite&ari  docent,  imo  etiam  fine  tibicine  modulate  ca- 
riere,  numcrose  fonare,  feptenarios  fundere,  omnefque  per- 
cuflionum  modos  imitari.  Qud  enim  folertiori  ratione  phi- 
lofophantur  ifti,  qui  omnia  vocis  &  refpirationis  Inftru- 
menta  folo  aere  perforari  extruique  cenfent,  adeo  ut  ne- 
que  lingua  ad  loquendum  fafta  fit,  neque  pulmones  ad 
refpirandum,  fed  cum  forte  extiterint,  eorum  quoque 
ufus  forte  extitifle,  quemadmodum  praeclare  pro  in- 
figni  fuo  ftupore  docuit  Epicurus  &  cecinit  Lucre- 
tius. 

NecdiffU'  orare  prius  quamlingua  crtata  cfty  Lib.4. 
Sed  potius  longe  lingus  pr£cejjit  origo 
Sermonem,  multoque  creata  Junt  prim  ames, 
^iram  fonu*  eji  auditus,  &  omnia  dcnique  membra 
Ante  fuere,  ut  opinor^  eorum  qukm  foret  ufut^ 
Haud  igitttr  poterantutendi  crefcere  causa. 

Quamfabularn  de  lingua  Sclarynge  aeute  fatis^  Gaflen- 
do  irrifamefle  memini.  Sic  enim  ille.  c  Sunt  fitis  fecifle  phyf.  fcft.  3. 
crati  cum  dixere  nares  a  fpiritu  praetermeante  difruptas  mc,nb.  poft. 
c  fuifle.  Verum  potuerit  fpiritus  aliquam  partem  effringe-  ' 2' c#  3* 
c  re,  an  ideo  tamen  potuit  afpcram  arteriam  formare,  il- 
c  lamque  prius  pervadere  ?  Et  cum  os  ipfum  fatis  patuerit 
c  ad  cruptionem  fpiritus,  nonne  elle  potius  ea  caufo  de- 
c  buit,  qu.t  profpexcrit,  ut  quoniam  aliquando  os  clau- 
c  ditur,  aperta?  paterent  in  fubfidium  nares,  quibus  interim 
c  fpiritus  induceretur  educereturque  \  Quod  fi  cx  fol3  fpi- 
c  ritus  vehementia  fuere  difruptae  :,cur  non  difruptus  fiiit  fur- 
cfumnafus,  potiufquam  cum  ilI3  deflexione  in  bafin$  com- 
c  moda  aliunde,  ut  cumindu&ione  fpiritus  odor  in  olfaftum 
'feratur?  Si  fecit  aliunde  fpiritus  eruptio  hujufcemodi  a- 
cpcrturam^  cur  non  ita  furfum  arteriam  aperuit,  ut  epi- 
c  glottidem  abduceret,  &  non  ipfam  relinqueret,  quas  op- 
c  pofite  adeo  immififioni  cibi  potufque  per  arteriam  obftaret  > 


Deum  ejfe  demonjtratur  Disp.V. 

cSed8clpfa  arteria  nonne  ciim  annellis  cartilagineis  fuit 
c  roborata,  idcirco  id  fuit,  ne  flaccefceret,  &  via  fpiritus, 
c  cujus  eft  ad  vitam  perpetuns  itus  atque  reditus  neceffari- 
c  us,  ex  meatus  collapfu  intercluderetur  >  Et  cum  hi  an- 
c  nelli  fuere  complanati  qua  parte  arteria  contingit  oefo- 
c  phagum  5  nonne  efFe  debuit  caula,  qu#  profpiceret  ne 
cannellorum  afperitate  teneritudo  oefophagi,  ac  alimento 
c  potiflimum  prastervadente,  laederetur  ?  Cumque  arteria 
cbronchiisvariisifta  diftribuatur  perpulmonis  fubftantiara, 
c  nonne  arguitur  debuiffe  prius  fpiritum  per  os,  narefque 
c  tranfire,  pulmoni  diffiando,  quam  e  pulmone  difflatum 
caut  os  aperire  aut  nares  diffringere  ?  Et  quorfum  dia- 
c  phragma  potius  non  diffregit,  &  fub  medium  potiflimum 
cqua  membranaceumeftdifrupit?  Ipfum  vero  diaphragma 
c  quamobrem  e£  fieri  contexturJ  potuit,  nifi  quia  cum  cofta* 
c  pulmonem  fepientes,neque  difflante  illo  diduci,  neque  ef- 
c  flante  conduci  poflent,  ut  inanitatem  intra  corpusaverte- 
c  rent  5  id  praeftari  per  ipfum  diaphragma  oportuit  5  quod 
c  per  diffiationem  premens  abdomen  nullis  coftis  impeditum 
c  poflit  pulmoni  cedere  5  &  per  efflationem  cum  abdomine 
4  repetere  locum  reli&um.  Hxc  ha&enus  ille,  quibus  ami- 
cos  fiios  plus  fatis  refutaffe  vifus  eft,  omnino  enim  refuta- 
ri,  imo  quidem  irrideri  dignos  effe  non  exiftimo,  qui  fatui- 
tatem  fuam  fola  impudentid  in  seftimationem  induxerunt. 
E&  enim  ftupiditate  (e  in  omnibus  expediere,  ut  nifi  impu- 
dentiflime  fe  quoque  geffiffent,  nulla  unquam  do&orum 
opinione  effe  potuiffent.  Cum  vero  tam  elato  vultu,  tam 
contraftis  fuperciliis,  tam  geftiente  animi  faftidio  dogmata 
fua  orbi  obtruferint,  e^  folum  ratione  effecerunt,  ne  pror- 
fus  inter  fiingos  &  fatuos  conculcentur.  Qu3  de  caus2  Epi- 
curum,  fi  quid,  prudenter  non  dicam  fed  callide  cogitare 
poterat,  omnium  quse  in  corpore  cernuntur  imprimis  ocu- 
los  ad  ufus  fiios  faftos  negaffe  putarem :  quippe  quod  ea 
fiducia,  cum  in  omni  corporis  fabridi  nihil  fit  oculorum 
ftruftura  mirabilius,  obtinuerit  ut  de  caeteris  facilius  dif- 
putetur.  Alioqui  enim  nifi  Epicurus,  in  Philofbphorum 
cenfum  irrepfiflet,  quifquamne,  qui  qu.  vis  eruditione  fu- 
erit,  cum  quovis  an  ipfi  oculi  videndi  causa  fa&i  fint  dif- 
putare  dignaretur.    Cum  itaque  ipfum  hominem  con- 

temptifli- 


Sect.  XlV.    a  Generis  humani  ortu,  &cc.  469 

temptiffimum  jam  diu  exiftimaverim,  in  contemptione  ha- 
bere  nolo,  nedum  tanquam  gravem  adverfarium  refu- 
tare.  Quandoquidem  vero  pr^clara  quxdam  de  pulmo- 
num  ufu  &  fabrica  nuperrime  reperta  fint,  omiffis  iftis 
quae  in  quovis  Anatomico  reperiantur5  pauca  de  novisdi- 
cam,  ut  tandem  videant  Philofophi  nihil  unquam  nifi  ad 
majorem  fummi  Opificis  gloriam  in  rerum  natura  inveniri. 

Sect.  XIV.  ACl.  Malpighio  primum  didicimus  Pul- 
monem  non  parenchyma  carneum  effe,  fed  innumerabili- 
bus  veficulis,  non  aliter  quam  in  apum  favis  alveoli,  con- 
ftitutum  efFe,  eo  autem  ordine  fitis,  ut  a  Trachea  ad  ex- 
tremam  illius  membranam  aditus  ex  una  in  alteram  pateat, 
neque  id  modo,  fed  &  quemvis  pulmofium  lobum  infinitis 
lobulis  conftare,  quorum  finguli  fud  membran^  fepti  per 
totam  molem  ab  ips3  Trachea  tanquam  furculi  a  radice  nati 
undique  ad  extremitatem  pertinent,  atque  adeocum  fiftu- 
lse  bronchiales  per  totam  compagem  excurrant,  &  in  vefi- 
culas  numerolas  definant,  aerem  non  modo  intus  compor- 
tant,  fed  &  magnam  illius  copiam,  ut  praefto  fit  ad  vita?  u- 
fus  ftmper  in  fe  confervant,  atque  quo  promptius  fpiritum 
vitalem  fanguini  afFundant,  vafis  omnis  generis  fanguiferis 
undique  perluuntur.    Ut  optime  Cl.  Willifius.    c  Arteria?  Pharm.  Rat. 
c  &  vense  pneumonica*  Tracheam  ejufque  partitiones  >£J  Part-2-  caP-  *• 
c  truSbu  obfervant,  namcujufque  horum  rami  &  propagines  ap* 7' 
c  e  truncis  fimiliter  oriundi,  &  huc  illuc  protenfi,  paripaflu 
c  ubique  incedunt,  ita  ut  Trachca  ejufque  rami  medium 
c  ufque  locum  teneant ,  fupra  hanc  Vena ,  &  infra  Ar- 
c  teria  pneumonica  ferantur,  omnefque  sequali  &  Ibci^  ra- 
cmificatione  diftribuantur,  quin  &  (urculi  &  propagines 
c  compares,  a  fingulis  emifE,  comparibus.  fuis  ftatim  appli- 
ccantur,  inque  plexusfeu  velut  retia  mirabilia,  e  quibus 
c  pulmonum  textura  fere  in  totum  eft  conflata,  abeunt. 
Quibus  accedunt  tum  lymphaedu&us  qui  aquam  fupcrflu- 
amexportcnt,  tum  propagines  nervea?,  qua?  fpirituum  co- 
pias  fibris  mufcularibus  per  omnes  pulmonum  tunicas 
excurrentibus  fuppcditent,  e  quorum  vaforum  filamen- 
tis  incredibili  ad  maximos  vitae  ufus  arte  inter  fe  con- 
textis  tota  pulmonis  compages  fabricatur.    Quae  deni- 

Ffff  que 


Detim  effe  demonftratur         Di sp.  V. 

que  membrana  ex  ipfis  vaforum  extreraitatibus  mire  con- 
fetta  extrinfecus  veftitur,  ut  aerem  a  fanguine  fuperflu- 
um  atque  ei  velut  aggeri  impingentem  foras  refle&at. 

Cum  autem  tam  exquifita  Artis  ratione  conftituatur  ipfa 
pulmonum  compagcs,  fi  deinde  perquiramus  quibus  Inftru- 
mentis  refpirationis  motus  perficiantur,  id  quoque  optirae 
defcripfit  ClarifT.  idem  Willifius.  c  Circa  hos  motus,  inquit, 
cdivini  Conditoris  mechanicem  ad  regulas  mathematicas 
c  plane  adaptatam  fatis  admirari  nonpoflumus}  fiquidem 
cnulI3  alid  in  re  manifeftius  i  Ggc*  ^wjLWTpaV  vidcatur. 
c  Quippe  cum  peftoris  tum  ampliatio  tum  coar&atio  a 
cquibufdam  mufculis  (quorum  munus  unicum  eft  con- 
c  trahere)  perfici  debeat  }  res  ita  inftituitur  ut  coftae,  quse 
'thoracis,  velut  parallelogrammi  oblongi  verfus  Cylindrum 
c  incurvati,  latera  efformant,  in  figuram  modo  quadratam, 
c  cum  angulis  re&is,  pro  peftoris  ampliatione,  modo  in 
4  Rhomboeidem,  cum  angufis  acutis,  pro  ejufdem  con- 
ctra&ione,  ducantur.  Quod  vero  a  partium  fitu  ita  mu- 
c  tato  fequitur,  ut  cum  latera  ab  invicem  longius  abfce- 
c  dunt,  finespropiusadducantur,  &  econtra^  proindeque 
cfpatii  capacitas  alterari  potius  quamaugeri  aut  diminuifb- 

*  leat,  ne  ita  circa  thoracis  cavitatem  accidat,  per  Diaphrag- 
'matismotum  miro  artificio  ficcautum  eft,  ut,  dum  cofhe 

*  fuperius  pro  peftore  ampliando  verfus  quadratam  figurana 
c  afcendunr,  ne  fines  interius  abbrevientur,  Diaphragma, 
4  quod  finem  inferiorem  claudit,  deorfum  verfus  Abdomen 
cextumefcat  5  adeo  ut  Thorax  quoad  longitudinem  fimul, 
c  ac  quoad  profunditatem  amplietur  :  dein  vice  veisa,  dum 
c  coftse  inf erius  ad  pedtus  coardandum  verfus  Rhomboeidem 
fc  figuram  ducuntur,  ne  fines  ex  more  Iongius  abfcedant, 
c  Diaphragma  fuperius  afcendit,  proinde  ut  Thoracis  ca- 
c  pacitas  inter  expirandum,  etiam  quoad  utramque  diraen- 
cfionem  anguftetur.  Imo  etiam  duftus  qui  in  Larynge  an- 
nulares  funt,  in  pulmonibus  loricati  exiftunt ;  c  Iu  ut  cum 
fc  opus  fit  du&us  iftos  contrahi,  cartilago  infeiior  fuperioris 
ccavitatem  fubeat,  fimili  fere  ritu  ac  in  Locuftg  tunicae 
ccrufratae  juncturis  habet.  Adeo  quidem  divino  artificio 
ecautum  eft,  ut,  cum  pulmones  dilatantur,  Bronchia  in 
'longitudinem  maximam  protendantur^  cumque  illi  con- 

f  tra- 


Sfi  c  t.  XV.      a  (}emris  humani  ortu,  &  c.  47 1 

'trahuntur,  partibus  aliis  irrtra  alias  didu&is  fummc  abbre- 
cvientur.  Deniqueipfe  cellulse  veficulares,  inquas  fiftula? 
bronchialcs  deftnunt,  innumerabilibus  fibris  mufcularibus 
donantur,  ut  pro  data  occafione  ipfie  fe  arftius  contra- 
here  atquemajorem  acris  copiam  expirare  valcant.  Quo 
mirabili  organorum  Apparatu  ultro  finc  labore  fine  vigi- 
liis  perficitur  ingens  &  perennis  ifta  fpiritus  vitalis  ex- 
antlatio.  Si  vcro  quis  fingulare  cujufque  rnukruli  arti- 
ficium  mechanicum  delinea-ri  flagitaverit,  CL  Willifium 
&  Fallopium  confulat,  qui  accurate  fyftema  omnium  Geo- 
metricum  defcripfcrunt.  Mihi  autem  non  licet  omnes 
divini  Artificii  rationes  fus£  explicare,  quippe  Inftitu- 
to  fatis  eft  fi  folum  indicavero.  Quod  cum  fecerim,  ne- 
mo  eft,  nifi  ipfe  fe  luminibus  orbaverit ,  quo  non  cla- 
riflima  divini  Artificis  monumenta  ubique  intueatur. 

Sect.  XV.  Si  tamen  omnis  hujus  machinationis  uti- 
litatem  intueri  placuerit,  eam  non  minori  admiratione  af- 
fefti  quam  ejufdem  artificium  intuebimur.  Varii  enim  il- 
lius  ufus  ab  Anatomicis  enumerantur,  quanquam  omnium 
rationes  ad  hunc  unum  utilitatis  fru&um  referuntur,  quod 
debitam  fimguinis  circulationem,  qui  fo\Z  ftat  omnis  vit*e 
ratio,  tueatur.  De  qu£  re  folerter  fic  difputavit  vir  do- 
ftus,  fanguineam  molem  triplici  motu  donari.  Motu  flui-  MaL  Thrufto- 
dorum,  quod  heterogenese  illius  particute  inteftino  vario-  dc 
que  motu  inter  fe  agitentur  :  Motu  ftuminnm,  quod  perenni 
fluxu  aliquoverfum  feratur :  Motu  ealidorum,  quod  una 
cumfluiditate  ei  infit  agitatio  iftacelerior,  qu#  caloripe- 
culiaris  reperitur :  atque  hos  omnes  refpirationis  beneficio 
in  fanguine  confervari.  Cum  enim  fanguis  e  corde  in  pul- 
mones  vibratur,  in  quibus  nulla?  funt  fibrae,  nullus  mufcu- 
lus,  ut  fuopte  Marte  qucmvis  motum  prseftare  poffint,  pe- 
nitus  ftagnaturum  putat  nifi  in  fubfidium  refpiratio  advo- 
cetur.  Atque  igitur  mirabili  ift£  ratione  omnes  vaforum 
extremitates  tum  Trachea?  tum  Arterix  tum  Venas  pulmo- 
naris  invicem  commifcentur,  ut  fpiritus  vitalis  per  Tra- 
cheam  ingreflus  novam  quafi  lucem  fanguini  aftlaret,  eum- 
quc  particulis  nitrofis  in  novam  fermentationem  adaftum 
maioriimpetu  in  alterum  Cordisfinum  impelleret.  Quo 
.  .  Ffff  2  acce- 


Deum  ejfe  demonfiratur        Disp.  V. 

acccdens  atque  majorem  quam  in  v\x  anguftiis  libertatem 
invenjens  fui  dilatatione  validos  illius  parietes  diftendit, 
qui  fe  pendulorum  more  contrahentes  rurfum  omnem  (an- 
guinem  explodunt.  Atque  hinc  (umma  ifta  ad  vitam  re- 
(pirandi  neceffitas,  ut  quanquam  cibo  &  potu  per  dies  ali- 
quot  carere  poffimus,  interceptis  tamen  refpirandi  viis  ne 
ad  femihorulam  quidem  vivere  valeamus,  quod  fublata  re- 
fpiratione,  momento  omnis  fanguinis  fiftatur  motus  Sc  cir- 
culatio.  Quibus  quidem  ipfam  rei  vei  itatem  fere  attigiffe 
vifuscft,  nifi  quod  cum  idem  fit  in  (anguine  fluiditatis  & 
caliditatis  motus,  duplicem  potius  ipfe  motum  eflb  dicerem, 
alttrum  fermentatieftn,  circulatiotis  alterum,  atque  hosfi 
placet  perfpirationis  ope  confici  ftatuamus,  non  ut  fangui- 
rjem  alioqui  in  pulmonibus  ftagnaturum  conquaUarct  Sc  in 
motum  denuo  impelleret,  ut  illi  vifum  eft,  cum  fiitis  in- 
ftructi  fint  ipfi  pulmones  tum  fibris  propriis  tum  thoracis 
mufculis,  quibus  quicquid  fanguinis  in  eos  vibretur,  ex  iis 
validiftime  excutiatur :  fed  ut  fpiritus  ifte  vitalis,  quem  nunc 
omnes  nitrofum  efle  confentiuht,  in  iftis  viarum  anguftiis 
minutius  fanguinea?  maflse  admifceatur.  Atque  magna  qui- 
dem  eft  ifta  qux  in  pulmonibus  fit  fanguinis  mutatio,  cum 
clariffimis  experimentis  eum  atro  colore  pulmones  intrare, 
rutilo  autem  &  purpureo  imbutum  ex  illis  redire  demonftre- 
tur.  Cujus  caufam  ut  aeris  nitrofi  cum  (anguine  admix- 
tionem  elfe  aiunt,  ita  e3dem  fermentationem  vitalem  for- 
tiusexcitari  probant,  cum  multis  experti  fint  nitri  &  ful- 
phuris,  qualis  fanguis  habetur,  congreflu  tum  effervefcen- 
tiam  gigni  tum  colorem  coccineum  exoriri.  Quam  rem 
multi  pr^clare  traftavere,  nemo  vero  aut  folertius  aut  ubc- 
riusquam  do&iffimusmeus  olirn  Collega  Joanncs  Mayow, 
qui  quidem  Argumentum  integve  &  ab  omni  parte  trafta- 
vit,  omniaque  phxnomena  ad  id  pertinentia  nitidisexpe* 
rimentis  illuftravit.  At  prseter  ea  quae  jam  ante  diximus, 
hoc  unumquod  praeclare  expertus  eft  praeterire  nequeo,. 
quod  fontibus  iftis  frigoris  utrinque  ad  polos  fitis^  de  qui- 
bus  (uperius  di&um  eft,  magnam  lucem  arTerat,  eorumque 
curfus  vel  quidem  mechanice  explicet.  Aerem  nempe  qui 
in  pulmonibus  fpiritu  nitrofo  exuitur  atque  adeo  efFoetus  & 
ad  refpiratioaem  inutilis  expiratur ,  elatere  fuo  fimul  8c 

pondere 


Sect.  XV*       IGeneris  bumani  ortu,  &c. 

pondcreorbari,  atque  ita  aeris  ambientis  preffura  inlub- 
limeferri,  quo  fit  tum  ut  in  effoeti  locum  recens  femper 
hujuspabuli  vitalis  copia  fuppeditetur,  tum  ut  aer  iftein 
altum  fublatus  nova  virtute  impra?gnetur.  Quippe  verfus 
igneum  Elementum,  quod  ipfum  folem  effe  ait,  aicendens, 
particulis  nitro-aereis,  quse  propius  ad  folem  majori  copi2 
hofpitantur,  imprcgnari  neccffeeft,  atque  eorum  acccffu 
nunc  gravior  fa&us  ad  aeris  rcgionem  maxime  frigidam 
vulgomediam  diftam  deorfum  fertur,  ibidemque  celentcr 
refngeratus  valderigidus  evadit,  vimque  refilicndi  deno- 
vo  contrahit.  Sicut  ferrum  mollius  &  elatere  privatum, 
igni  immiflum  cxcandefceret,  dein  mox  aqux  frigid*  im- 
merfum,  cito  refrigefceret ,  &  ita  demum  rigiditatem 
vimque  refiliendi  fiiam  denuo  recuperaret.  Denique  cum 
ad  regioncm  frigidam  pervenerit,  non  refta  deorfum  fed 
oblique  verfus  polos  defertur.  Etenim  continuus  vaporum 
aerifque  afcenfus,  qui  in  regione  Meridionali  ob  calorem 
ibidem  maxime  intenfum  aerifque  rarefa&ionem  contingir, 
reftum  illius  defcenfum  impedit  3  a  polisautem  eundem  ob- 
lique  revertentem  verfus  meridiem  iter  tencre,  ufquedum 
ad  terram  inferiorem  pro  variis  animalium  ufibus  pervene- 
rit.  Et  hxc  ratio  efle  videtur  quod  ventus  feptcntrionalis 
maxime  ficcus  frigidufquefit,  in  quantum  fcilicet  ldem 
aerem  particulis  nitro-aereis,  iifque  fumme  effngefcentibus 
ficcifque  gravidum  fecum  rapit.  Atque  dum  lta  particul* 
aerea  fpiritu  nitro-aereo  deprivatz  in  altum  tolluntur; 
ibidemque  eodem  denuo  imprsegnata?,  inde  ad  mferiora 
revertunt  5  videntur  particube  aereae  tanquam  fanguis  Ma- 
crocofmicus  perpetuo  gyro  circulare  5  &  vel  ipfe  Aer, 
dum  fpiritum  nitro-aereum  inter  circulandum  haurit,  quo* 
dammodo  refpirare.  An  vera  fit  in  omnibus  hypothefis 
non  dicam  (quanquam  verifimiliorem,  fecum  &  cum  re- 
rum  phanomenis  magis  confentientem  vidiffe  non  memim) 
nequeutfit,  noftra  omnino  refert^  quippe  nobis  fatis  eft, 
cum  maxima  femper  fit  ad  vitae  ufum  &  mcolumitatem  fpiri* 
tus  recentis  neceflitas,  fummi  Providenti*  folertia  provifum 
effe  ut  in  effoeti  longe  abeuntis  locum  recens  ultro  fubltitu- 
atur.  Atque  igitur  locum  huncpiS  praedifti  Authons  con^ 
clufione  peroremus,  <Ut  fcilicet  mircmurOpificis  fumim  op- 
r  Fff  f  3  timique. 


Deurn  e/fe  demonflratur        Disp.  V. 

c  timique  Providentiam,  cujus  fapientiffimo  confilio  con- 
'ftitutum  eft,  ut  aer  particulis  nitro-acreis,  fpirituque  vi- 
ctali  privatus,  elaterem  &  pondus  fuum  fimul  amitteret, 
cqu6idem  obvimreliqui  aeris  elafticam,  preffuramque  in 
c  lublime  feratur,  aerque  recens  in  locum  effoeti  adveniat. 
c  Alioquin  enim  nulla  omnino  foret  hominum,  imo  ne  anima- 
4  lium  quidcm  focietas :  quippe  oporterct  ut  finguli  &  fepa- 
cratimvitamdegeremus$  quo,  fpiritus  nitro-aerei  pe- 
c  nus  ad  vitam  liiftinendam  fatis  amplus  cuique  fuppeteret  5 
'&  quidem  inter  mortales  non  tam  deagris,  quam  de  tra- 
c&ibus  aereis  appropriandis,  eorumque  finibus  dividen- 
c  dis  lis  perpetua  foret.  Quin  &  vita  uniufcujufque  pere- 
c  grinatio  qua:dam  perenniseflet :  in  quantum  fc.  necefle  ha- 
c  beremus  noftu,  &  interdiu  per  orbem  terrarum,  &  loca 
cde(erta,  non  tam  ad  divitias,  dapefque  exoticas  acqui- 
crendas,  quam  ad  pabulum  aereum  indagandum,  auram- 
c  que  popularemevitandam  late  expatiari.  Quanto  autem 
cmelius  nobis  confuluit  Pater  Optimus,  qui  aerem  hunc 
c  circumfufum,  tanto  artificio  conftruxit  §  ut  fpiritus  ni- 
ctro-aereus,  Elixir,  inquam,  vitse  fumme  neceflarium,  ad 
cnos  fponte  fud  ufquequaque  accedat,  quinimo  vel  in 
cipfa  noftrum  ora,  intimaque  praecordia  ultro  fe  ingerat. 

Se  c  t.  XVI.  Fingunt  deniquefucco  (eminco  efferve- 
fcente  particulas  fubtiliores  furfum  exilire,  atque  earum 
copiA  in  capite  collc&i  liquoris  Cryftallini  ftagnum  five 
coagulum  exoriri,  atque  ab  eodem  innumeros  nervorum 
canaliculos  fcaturientes  undique  per  totum  corpus  perti- 
nere.  Cumautem  nimium  alien^  provinci^  jamdiu  verfatus 
efle  videar  }  cumque  plus  fatis  ptaeclara  fint  (apientiflima? 
Providentia?  veftigia,  quae  in  fupcrioribus  perluftraverim, 
opera?  pretium  non  exiftimoomnem  lyyufpsihv  &  nervofi  ge- 
mrk apparatum  explicare,  quem  tamenii  quis  accurate  de- 
fcriptum  intueri  defideraverit,  unum  confulat  Willifium, 
qui  ut  Harvacus  Cordis  penetrale,  ita  ipfe  Cerebri  arcem 
pnmusfuperavit.  Caufae  autem  mea?  me  fatis  fccifle  arbi- 
trabor,  fi  paucis,  qua?  ab  eo  didici,  impudaitiffimam  Me- 
chaiicorum  proterviam  propulfavero.  Age  ergo  Ccre- 
brum,  ut  fpu  fingunt,  nos  quoque  fa&um  cfle  fingaoftis. 

An 


Sect.  XVI.    *  Generis  hmam  ortu,  8cc.  47  5 

An  idcirco  in  fubftantiaadeo  molli  &  laxa  tam  concinnae fpi- 
rituum,  etiamfifuiNaturdagiles,  cffraenati,  vagabundi  fu- 
erint  feries  &  ordines  exarari  potuillent  ?  Prxfertimcum 
Cerebri  fubftantia  non  mcdullofa,  fed  mollis  Sc  aquat  ad 
inftar  ftuida  exiftar,  cum  in  ecdem  fpirituum  fchcmatifmi 
primum  delineantur.    Quifquamne  credit  corpuf  cula  bruta 
&  fraenata  pofle  in  materia  ditHuente  dtverfas  fuas  tedes 
occupare,  &  fua  quaque  munia  tueri?  An  fingulis  \Ym- 
(teUa  partibus  fuas  provincias  partiri  potiuflent,  ut  lola 
pars  illius  corticalis  ob  peculiarem  fui  ftructuram  fit  fpin- 
iuumanimalium  officinaj  ut  in  cerebro  a  iolutn  elaboren- 
tur  fpiritus,  qui  funftionibus  fppntaneis  *  in  cerebdfo  qui 
involuntariis  famulantur  jutindeperenni  &  aequabili  ethuxu 
in  vitaliumfundionum  organa  ultroneqnc  conlcio  Ammalt 
difoenftntur  5  utfpiritus  inCertbn  reg.one  cort.cahpro- 
creati,  indeftatim  in  medulbrem  tanquam  pubhcum  Em- 
porium  fefe  fponte  efiundant,  tbidemque  difttndhs  quafi 
loculiscuiufquefacultatis  ufibus  impendendi  aflerventur  x 
Anfortuito  ipforumintra  Cerebrummotu  Pnantafia?,  Me- 
mori*  Appetitus,  imo(quoniam&  hocarbitrantur  Athei) 
fitperioresaronw  facultates  archtteaari  potuitlent  ?  An  de- 
niquephilofophari,  fapientes  efTe,  leges  ferre,  rc(P.  ad- 
miniftrare,  dicendi  gravitate  8c  copii  dominari  artes,  ftu- 
Z,  doftr  nas  traftare  potuiflent  ?  Novi  cquidem  en.xos 
fuifle  erecentioribuscompluresplcrafque  an.ma:  facultates 
mechanifmo  non  fortuito  fed  divin.tus  comparato  expli- 
care  tamen  vix  mcliori  exitu  quam  ipfi  Mechan.c,  qui- 
bufcum  nuncdifputatur,  expedierunt.   Ipfc  quidem  VVil- 
lifius  quiquanquamdivinoquodam  acumme  vigcret,  ifto 
cona  u  lonee  a  rerum  fubtilitate  cecidifle  vifus  eft ;  cum 

emmqui  ^^^31«^  jft£ 
rebro  hofpitantibus  contcfta  fint  dtfcripfttle  fc  putet,inftru- 
menTa  iolum  non  ipfcm  caufam  pnncpcm  at  ccutus  eft,  & 
o^nouam  pnclaris  admodum  conjectur.s  d.xcnt  qucm- 

Sipferit,cSerorum  proiedo  Mechan.commmore fe  quo- 
queLpedivit^dcoomnemingennhumamaciemfugit^u- 


Deum  ejje  demonjlratur  Di  sp .  V- 

perat  divini  Artificis  folertia.  Vim  quidem  mirabilem  quae 
vigeat,  qux  fentiat,  qu£  intelligat,  noftris  hifce  corpori- 
bus  inefle  fentimus }  quse  vero  aut  qualis  fit,  quemadmo- 
dum  operetur,&  qui  cum  corporecommercium  habere  pof- 
fit,  nunquam  intelle&u  aflequi  (pcremus.  Quanquarn  hoc 
aflecutum  fuifle  &  confido  &  geftio,  pofle  indubitatis  ar- 
gumentis  demonftrare  nequaquam  aut  materialem  aut  me- 
chanicam  efle,  atque  fpeciatim  in  homine,  fi  quae  fit  Nu- 
minis  divini  Providentia,  fore  immortalem.  Atlocialieni 
funt  ifta.  Interim  autem  Mentem  iftam  qud  fopimus,  qua 
providemus,  qu3  nobis  confcii  fumus,  e  corpufculis  nullo 
fenfu  praeditis,  fed  temere#atque  cafu  concurrentibus  ef- 
fe&am  f  uifle,  quis  cum  Epicuro  nifi  per  jocum  imo  potius 
per  ludibrium  difputaret  ? 

Deinde  efto,  potuerunt  particulse  archite&onicae  fe  fuum- 
que  domicilium  membrand  veftire.  Nihilne  tamen  Pro- 
videntiae  efTe  putatis  quod  piaMaterin  cerebri  plicas  ubi- 
que  infinuetur,  tum  ut  innumeris  fanguidu&ibus  veftitafen- 
guinem  ubique  Cerebro  &  Cerebello  in  fpiritus  animales 
elaborandum  fuppeditet}  tum  ut  Cerebrum  invarias  offi- 
cinas  &  cellulas  dirimat,  quo  fingulae  fpirituum  diataxes  intra 
proprios  cancellos  coerceantur,neque  ultro  citroqueevagan- 
tes  feque  alios  aliis  fufque  deque  immifcentes  omnium 
facultatum  exercitia  perturbent  ?  Nihilne  eft,  quod  per- 
exiguse  &  capillares  Arteriarum  propagines  ubiquein  to- 
tius  iyvA<fa,Xv  compagem  infinuentur,  qui  alimentum  fi- 
mul  &  mateiiam  elaborandam  miniftrent  ?  Nihilne  quod 
iftis  ubique  obviam  fiant  fimiles  venularum  furculi  qui 
quicquid  eft  fanguinis  a  fpiritibus  fuperfluum  exugant  ? 
Nihilne  quod  glandulse  omnibus  paflim  vafis  intertexan- 
tur,  quae  fecretis  demum  fpiritibus  laticem  fuperfluum 
excipiant,  ut  tandem  in  communes  Cerebri  cloacascon- 
vehatur,  atque  inde  extra  illius  confinia  amandetur. 
Sin  vero  hifce  fpongiis  Cerebrum  penitus  caruiflet ,  fu- 
perfluis  ferofitatibus,  quae  ipfius  poros  &  meatulos  facile  oc- 
cuparent,  prorfus  obrueretur,  ut  in  affe&ibus  fcotomi<e^ 
vertiginis,  fatuitatis,  aliifque  conftat,  qui  plerunque  pr# 
nimia  ferofitate  eveniunt. 


Sect.  XVII.    A  Gemris  humani  ortu,  Scc. 


Sect.  XVII.  Deinde  e  Cerebri  radice  nervorum 
propagines  germinare  potuerunt.  An  ergo  ta-ni  mirabili 
divaricatione  in  fingulas  corporis  regioncs,  ut  iis  ubique 
opuserit,  longe  latcque  ferpere  potuerunt^  ut  iis  fpiritus 
animales  quaquaverfus  in  corporis  ambitum,  ad  vita^  mo- 
tus,  fenfus  munia  deferantur  ?  An  potuere  tunicis  intra 
Cranium  a  pid  Matre  afcitis,  atque  extra,  longius  nempe 
cxcurfuri,  a  duraMatre  produftis  fe  veftires  quibusfpi- 
ritus  intra  nervorum  meatulos  cocrceantur,  ne  protinus 
avolent  tenuefque  evanefcant  in  auras  ?  An  potuere  trun- 
cos  &  ramos  fuos  in  plura  quafi  fila  ab  invicem  feparare, 
ne  fpiritus  hinc  inde  commeantes  alii  alios  in  tranfitu  impe- 
diant,  feddumin  varias  fibrillas  divifi  exiftunt  nervi,  quif- 
quefpirituum  traftus  peculiarem  fibi  femitam  adipilcatur  > 
An  potuere  fingulis  mufculis  pro  cujufque  ufu  &  neceflitate 
ramos  aut  denfiores  aut  rariores  diftribuere  ?  Cum  enim 
fa&a  fitconcinna,  varia,  atque  utilis  ifta  mufculorum  om- 
nium  ftru&ura,  ut  fcilicet  tot  tendines  carne  ftipentur^  ut 
re&a  omnes  per  mufculi  corpus  ducantur  3  ut  cujufque  ca- 
put  aut  Ofli  aut  Cartilagini  alligetur,  ut  tum  adipifcan- 
tur  fitum  quo  ad  omnes  locorum  varietates  fc  movere 
poffint,  ante,  retro,  dextrorfum,  finiftrorfum,  inferne, 
fupern^  5  alii  fledant,  alii  extendant,  alii  adducant,  ahi 
abducant,  alii  attollant,  alii  depriraant,  alii  denique  cir- 
cumagant,  omnem  tamen  iftum  mechanicum  apparatum 
nullius  ufus  fuifle  quis  non  videt,  nifi  nervorum  propa- 
gines  ab  ufque  cerebro  in  fingulos  per  univerfum  corpus 
mufculos  derivari  provifum  fuiffet  ? 

Nihilne  eft  quod  nervi  Optici  in  oculorum  orbitas  de- 
ferantur,  qudd  fefe  dilatent  inque  varias  fibras  diffun- 
dant  quod  ex  iis  varia?  tunicas  fiant,  quod  in  tunicis  va- 
rii  humores,  Cryftallinus,  Aqueus,  Vitreus,  in  debitutn 
quifque  locum  &  muncri  fuoidoneum  reponantur,  quod 
figuram  fuis  ufibus  maxime  aptam  adipifcantur,  quodfci- 
licet  Aquatilibus  humor  Cryftalhnus  fere  rotundus  fit, 
Terreftribuslenticularis*  qudd  Tunica  uvea  foramen  ha- 
beat,  idque  humori  ■  Cryftallino  oppofitum  5  quod  mh 
adeflet,  idque  eo  loci ,  fpecies  intus  fufcipi  nequirent 
■  Gggg  quod 


Deum  ejfe  demonfiratur       Disp.  V. 

quod  fe  pro  vifionis  commoditate  contrahere  &  dilatare 
valeat  3  quod  retinae  fundus  tum  concavus  fuerit,  ut  radios 
omnes  excipiat,  tum  pupilld  uvea?que  foramine  amplior,  ut 
radii  in  pupilli  confufi  amplius  fpatiumna&i  fe  fecernant, 
diftinftiquead  retinam  perveniant.  Verum  ne  reliqua  in- 
numerabilia  accumulem,  adeo  exquifita  eft  oculorum  fa- 
brica,  tam  accommodata  in  iifdem  organulorum  omnium 
contextura,  ut  illos  caed  caus2  artifque  experte  nemoni- 
fi  unus  Epicurus  negare  potuiflet,  neque  quidem  ipfe  ut 
dixi  negaffet,  nifi  ut  impudentia  fe  ad  caetera  muniret. 

Nihilne  eft  qudd.alterum  nervorum  Par  eadem  cum 
conftantid  tum  utilitate  ramos  fuos  in  eafdem  regiones  dif- 
fundat^  quod  alterum  perforata  ips^  Calvarid  in  mufculos 
facici  fuos  furculos  diffeminet,  atque  in  linguam,  palatum, 
os  voa&s  (quod  quoque  mira  arte  epiglottidi  fubfterni- 
tur)  labia,  gingivas,  aliaque  omnia  organa  alimenti  man- 
ducationi  deftinata  diftribuat  5  quod  alterum  ramulum  in 
auricularum  cavernulam  emittat,  qui  nifi  ita  commode 
per  feptum  tenue  fe  explicaret,  craffa  &  immedicabilis 
furditas  induceretur  ?  Nihilne  eft  quod  nervi  recurrentes  ab 
ipsi  Aorti  quafi  de  fermonis  ufu  foliciti,  refpiciant,  fur- 
fum  refle&ant,  ramolque  ad  voces  gubemandas  Laryngi 
inferant?  Nihilne  eft  quod  Par  vagum  furculos  fuos  cordi, 
ventriculo,  cefophago,  aliifque  partibus  diftribuerit,  fine 
quibus  animal  e  veftigio  interiret,  cum  ligato  in  cervice  H- 
lius  trunco  animalia  mox  expirare  comperiatur?  Nihilne 
denique  eft  quod  Par  intercojiale  ad  Hepar ,  Mefente- 
rium,  Renes,  omniaque  infimi  Ventris  vifcera  furculosfuos 
emittat,  imo  ut  denfiffimos  furculorum  plexus  ubique  per 
fecum  vifcera  difpergat,  ut  ferofitates  a  nervofo  genere  ex- 
crementitias  ad  inteftina  deferat  foris  amandandas?  Quid 
autem  plura  ?  Causa  tam  manifefta  plura  pudet  pigetque. 
Pudere  atqu-e  pigere  inquam  ?  Imo  quod  res  tam  ridicu- 
las  tandiu  refutaverim  poenitere  &  quidem  quod  refutare 
cogamur  indignari  oportere  puto.  Quis  enim  ludibrio  8c 
defpeftu  non  fa&um  effe  putaret,  cum  ifbec  omnia  qua* 
diximus,  eorumquc  ufus  demonftrare  poftuletur?  Aut 
cum  fecerit  tantam  induftriam  causa*  tam  pcrfpicu3,  quae- 
que  dubitationem  quamvis  ne  quidem  ferre  potuit5  po- 

fuiffe. 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XVIL     a  Generis  humanl  ortu,  &c. 

fuifTe,  fibi  non  prorfus  naufcarct  ?  Neque  equidem  ut 
caufem  adverfariam  everterem,  tantum  in  e?.dem  laboris 
&lu&ationis  pofui,  fed  quod  ifta  occafione  dat3  mirabilia 
Artificii  divini  monimenta  contemplando  me  oble&are 
voluiflem. 

Quanquam  autem  jucunda  fit  ifta,  quam  haftenusfecuti 
fuimus,  feorfim  inftituta  Aqu^duduum  &  Canalium  con- 
templatio,  multd  tamen  majori  admiratione  rapiet  mu- 
tua  omnium  cum  omnibus  commercii  necefiitudo.  Cum 
etiamfi  magno  Artificii  apparatu  ad  fuum  quifque  munus 
fabricetur,  nifi  tamen  aliorum  minifterio  adjutus  neque  fii- 
perefle  neque  quicquam  proficere  potuiflet.  Quippe  nifi  b 
Cordein  Cerebrumfuppeditetur  finguis,  neque  nutriri  ne- 
que  fpiritus  procreare  poflet.  Neque  nifi  viciflim  Cere- 
brum  debitum  fpirituum  ve&igal  cordi  impenderet,  Cor 
languinem  conficere  poflet.  Neque  alterum  fanguinem 
neque  alterum  fpiritus,  nifi  Ventriculus  chylum  &  Pul- 
mones  nitrum  fuppeditarent.  Neque  poftremo  ventricu- 
lus  &  pulmones,  nifi  a  Corde  fanguinem,  a  Cerebrofpiritus 
acciperent,  fuis  provinciis  fungi  potuiflent.  Cum  itaque 
horum  cujufque,  ut  ita  dicam,  Labyrinthus  tara  mirabili 
Artis  folertii  feorfim  extruatur,  cumque  tam  commodi 
commercii  opportunitate  omnes  invicem  devinciantur, 
quid  (proh  Deura  immortalem !  )  fapientius,  quid  utilius, 
quid  folertius,  quid  denique  divinius  febricari  potuif- 
(et> 

Sect.  XVIII.  Imo  inquiunt  mirabilia  funt  ifta?c  orn- 
nia,  atqui  tamen  iftis  non  minora  fine  arte,  fine  confilio, 
fine  ratione  quotidie  fafta  videmus.  Quid  enim  an  non 
Animalia  omnia  qua?  nunc  nafcuntur,  nullo  Parentum  ar- 
tificio,  fed  folis  caufis  naturalibus,  quae  quoqueipfe  Artis 
expertes  funt,  elaborantur  >  Cur  non  igitur  ab  initio  fine 
quovis  Architefto  pari  ratione  procreari  poflent  ?  An  verd 
non  vident  ifti  fe  hac  difputandi  ratione  in  novas,  eafque 
multo  majores  difficultates  delabi?  Quippe  &  de  his  qua?- 
rimus,  cum  ea,  quam  fuperius  diximus,  arte  fabricentur  5 
parentum  autem  null3,  ciim  qui  fiant,  ipfi  nefciant,  neque 
caufarum  naturalium  ull3,  cum  nihil  ipfie  intelligant.  Ifta- 

Gggg2  rum 


£>eum  ejje  demonfiratur        Disp.  V. 

rum  inquam  omnium  commoditatum,  quas  attulirrms,  & 
quae  in  quovis  Animali  recens  nato  reperiuntur,  caufam  ar- 
chiteftricem  quaerimus.  Qiise  nulla  alia  effe  poteft  quam 
divinus  idem  Artifex,  qui  ut  initio  omnia  aniraalium  ge- 
nera  mirabili  arte  archite&atus  eft,  ita  ad  cujufque  generis 
confervationem,  iis  facultatem  non  modo  mirabilem,  fed 
&  prodigiofimillimamdedit,  utfui  fimile  in  fuoquodquc 
genere  procrearent. 

At  pr^ter  novum  hoc  fobolis  propaganda?,  ut  ita  dicam 
miraculum,  in  priores  de  Canalium  fabricatione  difficulta- 
tes  incurrunt,  cum  in  cujufque  animalis  ortu  compertum 
fit  vafa  pleraque,  priufquam  quicquam  per  ea  tranfiverit, 
efFormari  5  fic,  ne  quid  dc  ore,  de  oefophago,  de  ventricu- 
lo,  de  inteftinis  dicam,  Afpera  Arteria,  Nares,Pulmones, 
omniaque  refpirationis  inftrumenta,  priufquam  quicquam 
fpirijus  viam  per  ea  fibi  fecerit,  extruuntur.  Imo&ipfa 
vafa  feminalia  aliquot  annis  antequam  quicquam  liquoris 
feminalis  per  ea  tranfiverit  in  (uos  ufus  comparantur.  At- 
que  hinc  in  novum  divinse  Providentia?  argumentum  inci- 
dimus,  qua?  non  minus  in  animalium  propagatione  quam 
primS  eorundem  procreatione  artificiofa  videtur.  Si  enim 
inftrumentorum  omnium  quae  ad  iftum  ufum  deftinantur, 
apparatum  perfpexerimus,  non  minori,  imo  multo  majori 
artificii  ratione  fabrefaftum  fuifle  comperiemus.  Confide- 
rate  igitur  (*&  quantum  per  modeftiam  liceat  confideremus) 
primum  vafa  quae  ad  femenconficiendum  comparantur  5  Ve- 
nas,  Arterias,  earumque  innumerabiles  anaftomofts  3  plex- 
utn  pAmpiniformem^  quiex  iis  in  varios  hinc  mde  cincinnos 
crifpatis  &  convolutis  efformatur,  ut  per  eos  fonguis  tan- 
quam  ferpentinos  canaliculos  elaboretur.  Epydidymedes, 
Teftes,  Vafa  deferentia,  Paraftatas,  Proftatas,  Veficulas, 
quae  omnia  incredibili  artis  folertii  ad  fuos  quseque  ufus  fa- 
bricantur.  Confiderate  fexuum  in  quoque  animalium  ge- 
nere  diftincfronem  atque  membrorum  genitalium  in  omni 
genere  accommodationem^ut  fi  in  genere  quovis  unius  fexus 
partespeculiari  modo  efformentur,  iis  alterius  partes  ac- 
commodentur.  Ut  fi  mafculis  non  emineat  membrum  ge- 
nitale  (quod  de  mufcis,  papilionibus,  aliifque  infeftis  per- 
hibetur)  fcemin3  ad  femen  a  mare  proliciendum  emittitur. 

Ut 


Sect.  XVIII.  *  Generis  hummi  ortu^  &c. 
Ut  fexus  muliebris  pro  rei  heceffitate  aliis  partibus,  quibus 
donatur  virilis,  careat,  alias  autem,  eafque  aut  eodem  modo 
aut  diverfo,utufuspoftulaverit,  conftitutas  fortiatur.  Con- 
fiderate  incredibilem  uteri  ad  naturae  ufus  fabricationem, 
ut  nunc  conftringatur,  nunc  dilatetur,  tum  ut  quam  oppor- 
tune  femen  excipiat,  eoque  excepto  fe  continuo  claudat, 
tum  ut  in  partu  rurfus  mirifice  ad  foetus  enixum  amplietur. 
Quam  rem  tam  admirabilem  putat  Galenus,  ut  eam  mi- 
rarinospofle,  intelligere  non  pofle  dixerit.  Ut  ejufmodi 
membranis  conftet,  qua?  quamvis  exiguam  intus  cavitatem 
obtineant,  pro  fcetus  tamen  numero  aut  magnitudine  in 
immenfam  molem  facile  ampliantur  Imo  &  (contra  quam 
fierifolet)neforte  fcetus  conatu  rumpantur,  eofiuntcra£ 
fiores,  quo  magis  extenduntur.  Ut  fingulan  Providentia? 
cura  pelvis  ofle  facro  &  offibus  Ilei  efformata,  mqu3  uterus 
fitus  eft,  amplior  in  fexu  muliebri  quam  virili  reperiatur, 
quo  uteri  extcnfioni  locus  detur  accommodatior.  Quid  de 
univerfo  partium  apparatu,  quae  foetus  nutritioni  deftinan- 
tur  dicam  ?  Quid  de  mirabiliumbilicalium  ftruttud  ?  Quid 
de  vafis  uteri  la&iferis  ?  Qpid  de  duplici  tunid,  Amnio  & 
Chorio,  ut  in  iis  Infanti  fuus  nutrimenti  penus  repona- 
tur?  Quid  de  humoribus  nutritiis  tunid  utdque  con- 
tentis?  Quid  de  Placend  ?  Quid  de  Acetabulis?  Quid 
de  mammis?  Quid  denique  de  ipfis  mammarum  pa- 
pillis?  Qu#  tamenomniaadmirabili  tum  artistum  usus  ra- 
tione  extruuntur. 

Confiderate  vehementes  ad  Venerem  m  omni  Animan- 
tium  genere  illecebras ,  quibus  quafi  Cupidinis  ftimulis 
afta  ad  fobolis  procreationem  folicitantur.  Omnes  enim 
prater  unum  hominem  Animalium  familia?,  rationis  feilicet 
expertes,  nunquam  de  fobole  propagandi  cogitallent,  niii 
in  eam  importund  libidinis  vellicatione  incitat^  impelleren- 
tur  Confiderate  denique  mirabiles  feminis  virtutes  5  ut 
tam  rat*  conftantia  operetur,  quod  enim  fortuitum  eft, 
idem  varium  &  inconftans  efle  neceffe  eft^  praefertimubi 
tanta,  quantam  efflagitat  Animalis  fabncatio,  cafuwn  fencs 
poftulatur.  Ut  informis  materia  fe  m  Daedaleum  corporis 
tot  partibus  atque  organis  inftrudh  fyftema  elaboraret.  Ut 
tamvariis,  fobtilibus,  Scinvolutis  motibusmoderetur,  quot 

Gggg3  funt 


Dtim  ejft  demon/lratur  Disp.V» 

funt,  quibus  tam  innumerabiles  venarum  arteriarumque 
meatuli  delineantur  ,  tot  membroium  &  mufculorum  fi- 
gurae  efformantur,  tot  vita?  &  fensus  organa  adornantur, 
tam  pulchra  denique  8c  abfoluta  totius  Corporis  ftru&ura 
fabricatur.  Quid  pofsitne  Caufa  bruta  ommTque  rationis 
expers  tam  pneclare  omnem  artis,  omnem  rationis  folertiam 
fuperare  ?  Pofsitne  per  innumerabiles  attionum  feries,  per- 
que  decies  mille  millenos  cafos  ad  eundem  finem  femper 
pervenire  >  Quid  mirabilius  effe  potuit  quam  Parentis  fimu- 
lachrum  informi  humore  tam  accurate  delineari,  authumo- 
rem  ipfum  fe  plufquam  Daedalea  arte  in  animal,  ei  a  quo 
prodiit,  fimillimum  elaborare  >  Cum  e3  partium  multitu- 
dine ,  varietate ,  form3,  ufu,  fitu,  fymmetria  perficere,  ut 
nihil  nifi  in  pejus  omnino  mutari  potuiffet.  Stupeat  ha>c, 
ftupeat  inquam  Intelle&us  humanus,  nunquam  enim  fperet 
omnibus  ingenii  viribus  hanc  tam  admirabilem  Opificis  di- 
vini  folertiam  fe  efle  affecuturum.  Quod  quidem  prodi- 
gii  tam  plenum  atque  miraculo  tam  fimile  beato  Jujtwo 
Philofopho  &  Martyri  vifum  eft,  ut  eddem  facilitate  mor- 
tuorum  Refurre&ionem  fieri  potuiffe  concluferit,  cRem 
c  ipfam  fecum  confideranti  quid  incredibilius  videatur, 
c  quam  G  in  corpore  nondum  effemus ,  aliquis  diceret  e 
c  parv3  quadam  humani  feminis  gutta  fieri  poffe  ut  offa, 
c  nervi,  carnes  ad  eam  quam  videmus  effigiem  efformata  ex- 
c  iftant.  Si  quis  inquam  vobis,  cum  nondum  ex  talibus 
corti  effetis  affeverarct  (femen  humanum  &  imaginem 
c  humanam  pi&am  indicans )  ex  eo  ipfo  femine  naturam 
c  hujufmodi  fieri  poffe,  num,  priulquam  id  fa&um  effet, 
ccrederetis?  Non  equidem  opinor  quempiam  contra  haec 
c  dicere  aufurum  fuifle.  Quomodo  ergo  ab  initio  fieri  non 
cpotuiffe  credidiffetis,  ut  e  tenui  gutd  tales  exifterent, 
catqui  tamen  extitiffe  videtis^  eodem  modo  impoflibile 
c  non  effe  exiftimate  ut  difloluta  atque  fominum  inftar  in 
c  Terram  disje&a  corpora  Dei  juflu  refurgant.  Atque  fi 
rem  ferio,  perpenfis  utrinque  circumftantiis,  contemple- 
mur,  certe  nihilo  facilius  videbitur  Corporis  humani  fa- 
bricamex  aqua?  guttd  quam  pulveris  cumulo  efformari.  Ut 
quidem  fi  quis  cadavera  penitus  dilapfa  atque  in  cineres  fo- 
luta  in  vitam  revocari  videret,  divind  vi  fa&um  fuiffe  non 

dubitarct, 


Sect.  XIX.      a  Gemrii  bumani  orftt,  &c. 
dubitaret,  ita  cum  nafci  animalia  videamus  non  minori  ad- 
miratione  ftupentes  divini  Opificis  cum  potentiam  tum  fo- 
lertiam  veneremur. 

Se  c  T.  XIX.   Poft  hasc  autem  omnia  unum  adhuc  fu- 
pereft  prsclarum  (ut  mihi  videtur)  optimi  Numinis  argu- 
mentum,  divinus  nempe  ifte  Naturje  inftinaus,  quo  omnia 
Animantium  genera  fumma  benevolentia  &  charitate  erga 
prolem  concitantur.    Qui  enim  induftria,  qua  folert.3,  lmo 
qud  quidem  Providentia  foetuum  educationi  &  quafi  fa- 
milis  inftitutioni  profpiciunt?  Quanto  artificio  avicul*  m- 
dosovisdeponendisextruunt?  Qnanta  dijigentia  ns  durn 
excludantur  fcetus,  incubant?  Quanta  feduhtate  pulhs  ct- 
bum  vidcumqueQuaerunt?  quanta  denique  fortitudine  ab 
omnibus  injuriis  &  periculis  tuentur  ?  Quz  tamen  omnia 
nulloconfiho  aut  deliberatione  effic.unt,  fed  ad  ea  necef- 
fitate  quadam  ftimulantur.    Ciim  nulla  varietate,  ut  folent, 
<iui  ratione  agunt,  fed  eodem  plane  modo  femper  ope- 
rentur.   Sunt  quidem  qui  hujufmodi  brutorum  omntum, 
operationes,  non  ad  inftin&us  naturales  tribuunt  fed  par- 
tim  ad  doloris  &  voluptatis  paffiones,  quemadmodum 
folo  libidinis  fenfu  ad  coitum  concitantur :  parttm  ad  imi- 
tationem,  quemadmodum  volucres  nidos ns  fim.les  ex- 
truunt,  in  quibus  ipfe  fe  enutritas  fmfie  mem.nerunt. 
Atque  equidem  fateor  multa,  qu*  vulgo  ad  .nft.naum 
prscordiis  infculptum  referuntur,  aliunde  provemre  po- 
tuifle;  fpeciatim  mutua  illa  Animalium  odia,  qua>  anti- 
^rWappehantur,  aut  abinjuriis  prius  illatts  aut  ab  ex- 
emolo  &  lnftitutione  emanare.   Sic  pullus  mtlvum,  agnus 
lunum  lepuscanem,  Scomne  fere  animahum  genus  homt- 
nem  vitare  videntur,  aut  quod  parentes  ab  i.s  fug.fie  v.de. 
rint   qui  quoque  prolem  ab  iifdem  timere  docuerunt  aut 
ouod  ab  iis  perterrefaaa  prioris  pencuh  memona  in  fu- 
eam  concitentur.  Si  enim  cum  lupo  agnus  cum  cane  epus, 
Sm  muvo  pullus  educetur,  tantum  M«tjb«ft. 
giant,  ut  potius  fraterno  quodam  amore  compleaantur. 
Atque  iis  Terr*  locis,  in  qu.bus  ferarum  greges  nulhs  ho- 
minum  venationibus  vcxantur,  eas  hom.n.s  vultum  non 
«a  titnere  compertum  eft,  quam  in  hifce  noftns,  ub  ere 


jpeum  ejje  demonjlratur  Disp.V. 

bernmis  noftrum  injvrriis  &  terroribus  confli&antur.  Quic- 
quid  autem  dc  animalium  odiis  &  inimicitiis  definiatur,  af- 
fe&us  tamcn,  quibus  in  fui  confervationem  atque  fobolis 
curam  concitantur,  ipfis  eorum  naturis  propter  neceffarioa 
vitse  ufus  a  fummo  Numine  imprimuntur.  Atque  igitur 
eorum  attiones  fine  duce,  fine  exemplo,  fine  doftore  per- 
ficiunt :  Qua>  fi  mechanid  qudvis  ratione  five  voluptatis 
fenfu  evocentur,  an  non  admirabile  fapientia?  opus  videa- 
tur  omne  animal  e^  arte  extiuxifle,  utquicquid  fui,  fuique 
generis  confervationi  inferviret,  id  prompte  fequi,idque  na- 
tur#  neceflitate  impellatur  ?  Atqui  pr^eterea  longse  funt 
confiliorum  feries,  ad  quas  cum  animali3  fponte  accingan- 
tur,  null3  tamen  mechanica  ratione  nulloque  voluptatis 
fenfu  explicari  potuiffent.  Ita  enim  fi  libidinis  ftimulis  pro- 
lis  generationi  operam  dare  excitentur  5  quo  tamen  fenfu 
oritur  tanta  in  foetibus  educandis  folicitudo  ?  Qua  volup- 
tate  ad  nidulum  extruendum  impelluntur?  Qud  ovis  tan- 
diu  incubare  perfeverent  >  Quamobrem  non  fimo  egefto 
perindeaciis  incubarent?  Unde  denique  totae,  atque  fui 
quafi  oblita?,  in  prolis  cunt  &  educatione  occupantur  ? 
Pra-claraeftquasdegrillo-talpisfertur  induftria  &  pruden- 
tia  5  Ad  quemergo  fenfum  referemus  quod  glebas  tenaci- 
ores  habitaculis  fuis  extruendis  femper  eligant  ?  Ad  quem, 
quod  undique  anxie  &  curiose  confirment  ?  Ad  quern^ 
quod  foraminulum  itui  &  reditui  idoneum  perfodiant? 
Ad  quem,intus  cuniculum,  quo  tuto  deponantur  ova,agant  ? 
Ad  quem,  antra  alia,  ad  qua*  quovis  periculo  confugiatur, 
juxta  efBciant  ?  Ad  quem,  canalem  fibi  fubterraneum,  quo 
melius  ab  hoftium  incurfu  fe  tueantur ,  excavarent  ?  Ad 
uem,  ut  invalefcente  frigore  nidosin  Terram  profundius 
emittant,  calefa&o  autem  rurfum  aere,  altius  ad  ufque 
Terra?  fuperficiem  attollant?  Ita  quoque  Eruc*  cum  pri- 
nium  frigus  autumnale  fentiunt,  latibula  fibi  quaerere  mo- 
nentur.  Quo  tamen  fenfu  edodte  difcunt  reticulum  e  ra- 
mulis  &  foliis  teneris  adhuc  &  flexilibus  intertexere  5  in 
quo  fe  omnes  in  cumulum  conglomeratas  a  brumali  frigore 
abfcondere&confervarepotuiffent?  Ita  denique  Aranese 
materiam  vifcofam  in  Inteftinis  praegravantem  fentientes, 
eam  non  aliter  quam  fieces  egerere  incitantur.    Unde  ta- 

men 


Sect.  XIX.     k  Generis  hununi  ortu>  &cc. 

men  matcriam  iftam  tam  affabre  in  fila  nere  retiaque  ex 
iispertexere  didicerunt?  Gaffendum  dixiffe  memini,  A-  Ph 
raneam  ad  texturam  promoveri  appetitu  innato  five  3. 
mufcarum  five  culicum  humorem ,  tanquam  alimentum 
maxime  fibi  congruum  fugendi,  ac  proprid  confcienti& 
tum  deftitutionis  alarum,  quibus  praedam  per  aerem  vo- 
lare  confpe&am  rapiat,tum  filorum  fuorum  vifciditatis,  qui- 
bus  per  aera  tenfis  praeda  irretiatur.   Unde  vero  nifi  folo 
naturx  Inftindtu  mufcis  aut  pulicibus  cruorem  ineffe  eum- 
que  fibi  congruum  alimentum  effe  intellexerint  ?  Imocura 
quanto  fua  fibi  tela  emolumento  tbre  intellexerint,  an  inde 
ftatim  texendi  artem  didicerunt?  Atque  quidem  quan- 
quam  fummo  artificio  beftiola  ifta  operetur,  fimplici  tamen 
rationc,  neque  tantd  confiliorum  &  ftratagematum  ferie 
opus  fimm  aggreditur.   Et  fi  forte  difputare  poffit,  non 
tamen  tam  folerter,  tam  acute,  tam  prolixe  quanr  ipfe 
finxit.    Quanta  enim  rationum  &  fyllogifmorum  feries ! 
Ego  animalculis  iftis,  qux  ubique  volitare  yideo,  fuccum 
quendam,  qui  dulce  mihi  alimentum  fit,  vehementer  in- 
effe  fufpicor.    Id  ergo  ut  experiar  quid  agam  ?  Mihi  enim 
alas,  quibus  valeam  captare,  deeffenovi:    Non  ergo  cir- 
cumvolitare  tentandum  eft.    Aliud  igitur  confilium  inibo^ 
Cum  enim  materiam  quandam  vifceribus  inclufam  habue- 
rim,  quid  fi  egeffero?  Et  vifcida  cum  fit,  quid  fiinfila 
nere,  &  e  filis  retia  texere  tentavero?  In  quae  inquam  fi 
forteinciderinttemeraria  ifta  animalcula,  iifdem  profe&o 
irretientur.    Ne  vero  prae  ftaminum  tenuitate  erumpant, 
Egoaliaaliisfubtexendo  ita  retia  ftabiliam,  utnulH  lu&i, 
nullo  conatu  captivi  feunquam  liberare  valuerint.  Et  cum 
luftandofeplanedefatigaverint,  tunc  Egoinabditolatitans 
exiliam,  Sc  quicquid  captum  eft  perdam.  Quanquam  enim 
alas  non  habuerim,  venenofiim  tamen  quendam  aculeum 
quo  facile  confodiam,  me  habere  novi  •  atque  cum  ene- 
cavero  experiar  an  quid  ejufmodi  humons  mveniatur, 
quem  in  iis  inveniri  fufpicor ;  &  fi  invenero,  latronum  ritu 
impofterum  otiofus  vivam,  vitamque  prcdis  &  rapinis,  ut 
folentifti,  propagabo.    Quae  quidem  rationum  fenespro- 
lixa  nimis  videtur    neque  enim  Araneae  textnnam  exercere 
incipiunt,  poftquam  ad  aetatem  virilem,  Scquafi  dialedhca? 
r        r    ^  Hhhh  atque 


Deum  ejje  demonftratur        Disp.  V. 

atque  rationis  ufum  adoleverint :  fed  mtx  funt  textrices, 
&a  primainfanti3  fila  traftare  aflhefcunt.  Neque  quavis 
▼arietate,  ut  folent,  quas  ab  interno  animi  propofito,  o- 
pera  fua  moliuntur.  Sed  omnium  opera  eodem  prorfus 
modo  femper  adminiftrantur,  atqui  igitur  a  nullo  princi- 
pio  nifi  inftin&u  naturali,  qui  fixus  &  itnmutabifis  eft, 
proficifci  polfent.  Id  quodde  omnibus  ejufinodi  a&ioni- 
bus  dicendum  eft,  nullo  voluptatis  fenfu,  nullo  animi  con- 
filio,  fed  fola  neceffuate  concitari,  de  iis  pra?fertim,  quibus 
prolis  educatione  tam  fedulo  occupantur. 

Sunt  autem  alii5  qui  hanc  Ingenii  folertiam  non  una 
cum  animalibus  natam  fuiffe,  fed  eam  infuo  quaeque  genere 
parentum  exemplo  &  imitatione  didiciffe  arbitrantur.  At- 
que  fic  volucres,  cum  cujufmodi  nidis  fe  enutritas  fuiffe 
meminerint,  alios  iis  fimiles,  in  quibus  &  fcetus  fuos  de- 
ponant,  fabricare  conantur.  An  non  vero  mirabile  vide- 
atur  filios  tam  conftanter  omnibus  &  feculis  &  locis  paren- 
tes  imitari,  ut  nunquam  ab  eorum  veftigiis  unus  alio  ab- 
erit,  nifi  profefto  Natura?  Inftin&u  fequi  impellantur?  At- 
que  iftuc  maximum  &  certifiimum  inftinftusindicium  &  ha- 
b.tur  &  haberimeretur,  fi  fempcr  fe  eodem  ritu  ad  aftiones 
fuas  accingant.  Si  enim  rebus  externis  moveantur,  cura 
varia?  fint  tfte  &  quovis  momento  mutabiles,  fumma  quo- 
que  varietate  cieri  neceffe  eft.  Si  autem  interno  anirai  con- 
filio,  quid  quarfb  confiliorum  ratione  mutabilius  eft  >  Cum 
itaque  e£  conftanti^  ad  eafdem  aftiones  concitantur,  nullo 
certe  principio  nifi  naturse  indole,  qux  omnibus  communis 
eftj  cieri  poffunt.  Prseterea  quid  fi  Parentes  imitari  ve- 
lint,  an  idcirco  poffint  >  nos  qui  acriori  mentis  folertid 
prseftamus,  eo  artificio  nidum,  quo  quaevis  avicula  fuum, 
fabncare  nequaquam  poffumus :  Quod  ergo  ipfe  tam  prom- 
pte  conficiant,  aliam  prater  imitationis  defiderium  caufam 
efflagitat.  Unde  denique  ipfos  parcntes  tantum  Ingcnii 
acumen  adeptos  fuiffe  dicemus  >  An  a  parentibus?  Ergo 
in  quoque  genere  primum,  cum  quod  imitari  pofiit,  non 
habuerit,  nullo  alio  principio  concitari  potuit,  nifi  irapul- 
fu  ifto,  quem  omnium  Opifex  omnibus  indidit,  ut  quae- 
dam,  quse  aut  fibi,  aut  toti  familia?  utilia  funt  fequantur, 
qua?dam  quas  noxia  funt  averfentur.   Quorfam  alioqui  u- 

num 


Sect.  XIX.  a  GenerU  humani  ortu,  8cc.  487 
num  animalium  genus  ovis  exclufis  incubaret,  non  incuba- 
ret  alterum  ?  Quorfum  alia  omnino  negligant,  alia  alio 
quodam  fomento  contegant,  alia  denique  ipfa  per  fe  fove- 
ant,  nifi  quod  fapientiffimus  omnium  Conditor  iis5  quo- 
rum  femen,  poftquam  exclufum  eft,  fe  folo  ad  maturitatem 
pervenirenon  potuit,  principium  quoddam  infeverit,  quo 
femini  fovendo  ip(a  providere  incitentur  5  iis  vero,  quo- 
rum  femen  nulla  Parentum  cura  ad  maturitatem  pervenire 
potuit,  nullum  ejufmodi  inftinttum  inditum  e(Te  procura- 
verit.  E  quibus  quid  magis  perfpicuum  effe  poffit,  quam 
Providentiam  divinam  commodos  quofdam  inftin&us  re- 
rum  initio  quibufdam  animalibus  infeviffe,  eorumque  Ideas 
a  Parente  in  prolem  tranfmitti  profpexifle.  Cum  enim 
Animula  femine  contenta  quaedam  Parentis  pars  fuerit,  par- 
tefque  fingulas  gcnitoris  partibus  analogas  habuerit,  fit  ut 
prolis  cerebrum  iifdem  habitibus  &  Ideis  imbuatur,  quibus 
Parentum  phantafia?  imbuuntur  ?  Sive  autem  prominentik 
Ccrebelli  orbicularibus  nidulentur  (quod  egregie  Claritf. 
Willifius  conjeftatur,  cum  fcilicet  Animalia  quo  magis  in-  Anar.Ccrcb. 
ftindtii  polleant,  eonaajores  prominentias  habeant  5  quomi-  c-18- 
nus  ei>  minoresj  five  quovis  alio  loco,  mihi  fatis  cft,  quod 
admirabili  ifta  Providentia?  ratione  animalium  omnium  xter- 
nitati  provifum  effe  intelligatur. 


Hhhh  2 


DIS- 


Sect.L 


DISPUTATIO  SEXTA. 

Contra  Scepticorum  &  Academicorum  T>ifci^ 
plinam,  potifimum  QceronU  de  Quajlioni* 
bm  Academicu  Libros,  <&*  Cartejii  Me~ 
ditationes  Metaphjficas  difputatur. 

Sect  I  IkaJiaaMMAtn  verd  tametli  omnibus,  quos 
conditionis  fuae  non  jnidet,  neque 
quod  humanum  eft  a  fe  alienum 
putant,  optimam  in  omni  rerum 
,  Natura  Numinis  Providentiam  fa- 
tis  huc  ufque  demonftraverimus  j  nafcitur  tamen  omnife- 
culo  fuperbum,  procax,  &  faftidiofum  hominum  genus, 
quinificoeleftioremquandam  fcientis  rationem,  quamcae- 
feriftirpe  humana  procreati,  fe  confecutos  fuiffe  jaftent 
omnem  fumma  cum  petulantia  afpernantur.  Hiergo  nihil 
probant,  omnia  reprehendunt,  fcientias  male  fundatas  8c 
i  novis  initiisinchoandas  effe  ubique  clamant.  Atque  adeo 
antequam  veritatis  quicquam  comperire  quis  fperaverit, 
prxiudicia  omnia  exuenda,  five  quicqmd  ab  ahis  didicit, 
dedifcendum  efle  monent,  nihilque  provehendum,  nilino- 
vaprincipia,  eaque  a  fe  inventa  accipiamus.  Hacinquam 
infolentiafua  laudant  omnes,  quicunque  ea  lunt  ambmone 
inflati  ut  ipft  mortalium  foli  fapuifle  videantur.  Adeo 
utquanquam  novinihil  ipfi  reperire  poffint,  omniatamen 
fuplriorum  omnium,  iis  folum  obtreaand,  causa  repre- 
hendere  conentur.  Cuiufmodi  fedmofos  ex  ant.quitate 
improbos  omnes  fuifie  diximus  Inter  recentiores  autem 
alius  nemo  maiori  aut  fui  fiducia  aut  ahorum  applaufu 1  quan, 
Carte(!*s  (nxrnc  emmHobbw»,  qut  alios  omnes  faftidio  yi- 
cit,  Philofophorum  cenfu  vix  nuroerandum  efie  ducoj  om- 
nium  fcientiarum  inventionein  fibi arripuiffe  viffis dt 


^.po  Contra  Scepticos  <£r  Jcademicos     Disp.  VI. 

Quippe  cum  fummo  ingenii  acuraine  pra?ftiterir,  &  nova 
quaedam  in  Geometria  invenerit,  conti-nuo  applaufu,  quera 
inde  tulit,  adeo  elatus  fuit,  ut  fcientiarum  fines  provehere 
non  fatis  gloria?  cogitaret,  nifi  8c  novaomnium  fundamen- 
ta  jaceret.  Quid  autem  in  Phyfcis  pra?ftitit  antea  diximus, 
quid  in  Metaphyficis  nunc  dicere  ingredim»ur.  Quicquid  ita- 
que  (uperius  demonftrafle  nos  putamus,  ridet  &  ludibrio 
habet  vir  acutus.  Solem  (inquit )  &  Lunam,  &  ca?tera  om- 
nia  vos  Philofophorum  vulgus  intueri  putatis.  Prseclare 
fane !  Quafi  infanire  aut  fomniare  non  poflitis.  Nulla  eft 
Terra,  nulius  Sol,  nullum  Coelum,  oculos  non  habetis, 
neque  caput,  neque  manus,  neque  corpus,  dormientium 
fomnia  funt  ifta  omnia,  aut  dementium  deliria.  Dicis  te 
corpus  habere.  An  vero  amentes  non  fint,  qui  fe  totos 
Cucurbitas  vel  ex  vitro  conflatos  non  minori  conftanthi 
affeverarunt  ?  Dicis  te  hic  eiTe,  huic  foco  aftidere,  hye- 
mali  toga  indutum  efle,  chartam  iftam  manibus  contre- 
ftare.  An  autem  ifta  omnia  fepe  in  fomniis  te  tibi  per- 
fuafiffe  non  mcminifti  ?  Denique  duo  &  tr:a  fimul  jundht 
quinque  eflfe  putas,  &  quadratum  neque  plura  neque 
pauciora  latera  quam  quatuor  habere.  Qui  vero  a  Deo, 
cum  ipfe  orrnia  poflir,  not  ita  te  fhdhim  effe  fcias,  ut  in 
omnibus,  quas  pcrfc&iflime  te  fcire  arbitraris,  fallare? 
De  omnibus  itaque  qu#  olim  vera  efie  credidimus,  non 
levhate  indu&os,  fed  validis  rationibus  coaftos  (inquit) 
dubitare>  &  ab  iifdem  non  minus  quam  ab  aperte  fa]- 
fis,  fi  quid  certi  velimus  invenire,  aflenfionem  cohibereo- 
portet.  Suffbflis  autem  omnibus  fcientia?  prifca?  fundamen- 
tis,  en  quemadmodum  nova  ipfe  jecit,praTertim  cum  ea  pol- 
liceatur,  quibus  tales  extruantur  demonftrationcs,  ut  non 
viam  humano  ingenio  paterc^  per  quam  meliores  in~ 
veniri  unquam pojfint.  Quanquam  igitur  quicquam  omni- 
no  extra  me  efle  nefciam,  me  tamen  ipfum,  eo  quod  an 
fim,  dubitare  poflim,  effe  novi.  Cum  autem  Ideas  quaf- 
dam,  quibus  res  alias  animadverto,  five  extra  me  exiftant 
fivenon,  in  me  quoque  efle  intellexerim,  qua?  ut  unde  naf- 
cantur  perfpicue  intelligam,  folam  earum  perfedtionem  in- 
veftigando  judicare  oportet.  Quatenus  cnim  Idc£  ifte 
cogitandi  modi  fum,  nulla  inquit  inter  ipfas  inxqualitas 

reperi- 


Sect.  L  &  Cartefii  ftfedit.  Metapbyficw. 
reperitur  5  fed  quatenus  una  rem  unam,  alia  aliam  re- 
pr^efentat,  alias  aliis  perfe&ione  antecellunt.  ^  Ita  qua?  Snb- 
jlantias  exhibent,  plus  rcalitatis  objeffiva,  quam  quae  modos 
tantum  five  accidentia  5  &  quae  fummum  Deum,  quiipfe  tn- 
finitus  fit,  quam  qu*  res  faftas  &  finitas  in  fe  continere  novi. 
Cum  igitur  lumine  naturali  omnes  novimus  tantundem  per- 
fe&ionisin  causd  efficiente  cffe  deberc,  quantum  in  ejufdem 
effe&u  reperitur,  ergo  cum  in  omni  Idca  fit  rcalitas  objccli- 
va%  caufam,  qua?  eam  genuit,  tantundem  quoque  rcalitatk 
formalis  in  (e  habere  necefle  cft.  Qiiapropter  fi  realitas  oh- 
jecliva  alicujus  ex  meis  Ideis  tanta  fit,  ut  certus  fim  eandem 
nec  formahtcr  ncc  cminenter  in  me  effe,  necproinde  me  il- 
lius  caufam  effe  potuiffe,  plane  fequitur  non  modo  me, 
fed  quid  aliud,  quod  iftius  Ide*  caufa  fit,  etiam  exiftere. 
QuLinquit,difputandi  ratione  Deum  inMundo  majori  per- 
fpicuitate  quam  Solem  in  Coelo  efife  demonftratur.  Solem 
enim,  cum  fortenon  luceat,  lucere  fomnio  autdelino  aut 
denique  Deo  illufi  cogitare  poffumus,  nequaquam  vero, 
nifiipferevera  fuerit,  Deum  effe,  cum  tanta  fit  ldc£  fu* 
perfeftio,  ut  nulla  caus3,  eam  nifi  ipfe  effecerit,  effici  po- 
tuiffet. 

Sect.  II.  Cum  autem  Cartejius  rationes  fuas  aliis  om- 
nibus  antetuliffe  non  fatis  putaverit,  nifi  omnem  lpforum 
fenfuum  fidem,  communem  hominum  rationem,  atque  ta- 
cultatum  noftrarumomniumintegritatemauferret,  ea  quo- 
que  omnia  tueamur  necefle  eft.  Si  enim  de  lllorum  fide 
&  integritate  dubitetur,  deomni  fcientiae  certitudine  defpe- 
randum  erit  5  cum  unica  fint  inftrumenta,  quibus  quippi- 
am  aut  percipiamus  aut  dijudicemus.  Ut  quidem  fi  lis  or- 
bemur,  lux  Soli  eripiatur,  &  xtcvnx  tenebrx  omni  rerum 
Naturi  obducantur.  Quanquam  vero  fuas  de  iis  dubi- 
tandi  rationes  magna  animi  elatione  attulerit,  deiistamen 
multotumacrius  tum  uberius  veteres,  prcfertim  fyrhonn 
UAcademici  difputaverunt.  Cum  itaque  eorum  difciplma 
omnem  de  re  quSque  certitudinem,  potiliimum  delummi 
Numinis  Providentia,  de  boni  mahque  legibus,  atque  de 
aliis  omnibus,  quibus  totius  vita>  ratio  gubernatiw,  fun- 
ditus  eripiat,  caufam,  quam  fufcepi,  eamquoque  utretel- 


49 1 


Diog.  Lacrt. 
19. 


Contra  Scepticos  <y  Acakmxcos    Di  sp .  VI. 

lam,  vehementer  poftulare  puto;  Si  enim  dubia  &  incerta 
fint  omnia,  ruit  omnis  virtutis  ftabilitas  &  conftantia.  Cum 
in  ifta  animi  flu&uatione  nemo  Officii  fui  inftitutum  fatis 
comprehenfum,  quod  fatis  fidenter  fequatur,  habere  pof- 
fit.  Unde  primum  Pyrrhonis  Effatum  fuiffe  traditur,  ni- 
hil,  neque  pulchrum,  neque  turpe,  neque  juftum,  neque 
injuftumefle,  fedfolalege&  confiietudine  homines  omnia 
agere.  Ne  itaque  funditus  intereat  fides,  pietas,  &  ju* 
ftitia,  &  quidquid  in  viti  human^  aut  utile,  aut  laude  dig- 
num  fit,  tollenda  quoque  eft  ifta  difciplina,  quae  omnem 
veri  &  falfi,  boni  &  mali  notitiam  palam  &  aperte  tollit. 
Qu4  inquam  non  modo  oranis  Religionis  fan&itas  fluftuat, 
cum  Deus  fit  an  non  fit  prorfus  in  incerto  relinquatur  5 
Sed  &  aliorum  omnium  incertitudo  ei  vitio  vertitur, 
cum  fi  incerta  &  tenebris  involuta  fint,  talia  tamen  funt, 
qualia,  fiquicquam  omnino  fecerit,  ipfe  fecit.  ghtider- 
^xfl  Ae.1.2.  g0  ad  nos  )  ("inquit  Cicero^  mtmnofira  culpa  ejl  *  Natu- 
ram  accufa^  qu<£  in  profundo  veritatem,  ut  ait  Democritus, 
penitus  abjlruferit.  Ut  demum  tota  Scepticorum  de  rerum 
obfcuritate  reprehenfio  divinum  Imperium  aut  ftultitiae  aut 
malevolentiae  accufet. 

Ad  hos  autem  cum  accefferim,  hominibus  furiofis  & 
mente  captis  Adverfarium  me  fiftere  plane  puduit.  Quis 
enim  infanire  dubitaret,  cum  homines,  nullum  in  rerum 
Natura  motum  effe,  quanquam  interim  ipfi  obambularent-, 
imo  cum  magno  audientium  numero  fe  ftipatos  viderent, 
nequefe  qui  loquuntur  neque  eosqui  audiunt,  quicquam 
effe  fumm^  gravitate  difputantes  audiret.  Cujufmodi  ar- 
gumentis  imprimis  verfari  vifiis  eft  Leontinus  Gorgias,  at 
de  illius  difciplinae  vanitate  fuperius  diximus,  atque  quem- 
admodum  per  omnes  Philofophorum  fe&as  pervafit,  ex- 
pofuimus.  Ut  verorem  nunc  paulo  altius  atqueabipfo 
initio  repetamus,  Primus  Diale&icae  Inventor  veterumom- 
cium  confenhi  Zeno  Eleates  habetur,  atque  eam,  non  ut 
in  veritatis  inventione  fe  ad juvaret,  fed  ut  acutius  cavillari 
poffit,  adhibebat,  propterea  <m%vT\v  Artem  litigan- 

di  appellavit,  qu2  nimirum  de  omni  re  in  utramque  par- 
tem  dicendi  facultatem  docere  profitebatur,  atque  adeo 
primus  omnem  motum  (ola  difputandi  fubtilitate  (uftuliffe 

perhi- 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  the  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  II.  &  Cartefii Medit.  MetaphyficM. 
perhibetur.  Hunc  autem  cum  Democriti  coztaneus  fuerit, 
Protagorat  audivit,  atque  ut  Democritum  in  Phyficis,  ita  in 
Diale&icis  Zenonem  fecutus  eft,  qui  ergo  ipfe  de  eadem 
arte  dvnlyytuv  libros  fcripfit,  quibus  in  omni  re  raticmes 
paris  momenti  oppofitas  effe  docuit.  Atque  ad  hujus  dif- 
ciplinse  normam  exordium  illud  libri  fui,  de  dik  neque  ut 
fint  neque  ut  non  Jint  habeo  dicere,  diftum  videtur,  fic  enim 
de  omni  re  dicere  profitebatur.  Quam  artem  cives  fuos 
magno  pretio  docebat,  adeo  ut  eum  plures  pecunias  cumu- 
lafle  Plato  narraverit,  quam  aut  ipfe  Phydias  aut  decem 
alii  fculptores.  Neque  dubito  quin  hujufmodi  Eriftiris 
fophifmatk,  quibus  verborum  induftria  ( ut  inquit  CelliusJ 
caufainfirmior  fierct  fortior,  contra  Deosin  compitis  cum 
Bajulis,  in  roftris  cum  Philofophis  difputavent.  Hunc  fe- 
cutus  eft  Euclides  Megarenfts,  qui  primus  contentioforum  fe- 
ftaminftituit*  illum  Eubulides,  qui  lpfam  artem  multorum 
fophifmatum  inventione  admodum  locupletavit.  Cui  Di- 
idoruste  Stilpon  accefferunt,  qui  quoque  eandem  quam 
Protagoras  impietatem  docere  palam  profeffi  funt,  quemad- 
modum  &  Cyrenaici  eundem  in  utriufque  ratione  feque- 
bantur.  Atque  adeo  impietatis  difciplina  8c  Ars  Eriftica, 
fe  mutuo  non  modo  foverunt  verum  etiam  genuerunt,  fic 
enim  e  Democriti  Schola  profeftus  eft  Pyrrho,  e  Pyrrho- 
nis  Epicurus.  Imo  denique  ifta  litigandi  ars  non  modo 
impias  difciplinas  verum  etiam  faniores  invafit,  atque  prc- 
fertim  Academicam,  qui  tandem  non  minorem  quam  ipli 
Pyrrhonii  dubitationem  induxerunt,  donec  vix  quicquam 
aliud  profiterentur,  quam  ut  communes  hominum  fenfus 
omnemque  rerum  certitudinem  fola  difputandi  fubtilitate 
eriperent.  Atque  quo  quis  majorem  d-^n^X^w  invehere 
profitebatur ,  idem  eo  majori  autoritate  St  difcipulorum 
numero  florebat.  Quanta  autem  gloria  fuerit  Ciceronk 
«etate  recens  Academia,  ab  ipfo,  quem  quoque  ad  fearri- 
puit  Schote  Autoritas,  accepimus.  Quanquam  caeteris 
extindis  diutiffime  fuperfuit  Pyrrhonis  Schola,  ipfe  enim 
SextusEmpyricus,  qui  ei  diu  praefoit,  Plutarchi  Nepos  & 
familiaris,  M.Antonini  amicusfuit,  atque  Saturnwus  ille 
Cytheneus,  qui  ei  fucceffit,  Philofophorum  (qui  fedam 
fecutifunt")  poftremus  eft,  dequo  mentionem  fecit  Laer- 

I  i  i  i  tius. 


Contra  Scepticos  <2r  Academicos     Disp.  VI. 

tius    Et  quanquam  denique  fuos  reprehenfores  &  inimi- 
cos  Sedtealiseomnes  habuerunt,  hxc  tamen,  faltem  quan- 
tum  ipfe  novi,  adverfarium  habuit  neminem.    Ne  ergo  cum 
rem  planfe  confeftam  putaflem,  operam  horum  levitate  il- 
lufus  perdidifle  videar,  iftorum  quoque  difciphnam  labe- 
faftari  necefle  conclufi.    Quod  cum  primum  meditatus  fu- 
iflem,  ipfum  Empyrjcnm,  qui  nimirum  uberrimam  totius 
difciplinx  rationem  tradidit,  ut  6c  fuperius  haerefium  alia- 
rum  principes,  redarguere  in  animo  habebam.    At  quam 
pueriliter  locum  de  Diis  traftavit,  jam  ante  dixi,  neque 
profefto  in  c^teris  adverfus  Mathematicos,  ut  vocat,  li- 
bris  femelius  expediifle,finoftraintcreffet,diccrepotuiflem. 
Cum  vero  qu*  adverfus  Grammaticos  difputavit,  an  quae  fit 
iftiufmodi  difciplina,  quot  habeat  partes,  an  fyllabam,  an 
nomen,  an  orthographiam,  an  Critices  Canonas  nte  deh- 
niverint,  ad  nos  nihil  pertinere  novimus.  Qu«  ltem  adver- 
fusRhetorcs5Geometras,  Arithmeticos,  Aftrologos,  Mufi- 
cos  elTe  prorfus  alicna.    Cum  denique  quai  fequuntur  om- 
nia,  aut  Phyfica,  autMoralia,  aut  Dialedica  cfle  mtcllexi,. 
Phyfica  autemomnia,qua>  noftrA  interefle  poffunt  (quid  e- 
nim  refert  an  Motum  an  Locum  an  Tempus  refte  definive* 
rint)in  locum  de  Diis  devoluta  vidi,  fic&Moralia,  anfci- 
licet  Naturd  fit  Bonum  &  Malum  :  Dialeftica  denique  ea- 
dcsi  fuiffe  omnia,  qua?  in  wmTnmw  libris  de  Criterio,  de 
Signo,  de  Demonftratione,  atque  ejufmodi  alns  complexus 
eft.    Nihil  ergo  quod  quicquam  mihi  negotii  facefferet, 
nifi  ut  ipfos  aggrederer  fupereffe  vidi.    Cum  vero  ad  hos 
acceflerim,  in  quibus  omnes  liro^  locos  uberrime  expo- 
fuit,  nugis  tam  puerilibus  refertos  mveni,  ut  profefto  re- 
fellere  pudcret.   Quid  ergo  agerem?  Si  perutus  mitterc 
ftatuiflem,  impiis  omnibus  apertam  perfugii  viam  me  re- 
liquiflevidi,  femper  enim  ultimum  impietati  fuae  afylum 
in  unlScepfi  qir^fiverunt.    Si  tamen  onus  iftuc  fulhnere 
vellem,  me  mihi  in  labore  tam  otiofo  8c  inutih  non  fatif- 
fa&urumnovi,  atquc  igiturtumne  demanibus  opus  imper- 
fedrum  ponerem,  tum  nc  mihi  ipfe  naufearem,  unum  Ci- 
ceronem,  quemad  fuaspartes  attraxiffc  diximus,  quafiiu 
prclrum  evocare  ftatui,  ut  fi  illius  impetum,  non  modo 
fuftinere  fed  &  arcere  poffinv  nemo  certe,  quinon  ipfe 

quoque 


Sect.  III.    <?  Cartefii  Medit.  Ifetaphyficas. 

quoquc  infaniat,  pugnara  cum  aliis  quibufcunquc  commit- 

tendam  putabit. 

Sect.  tit  Ciim  autem  pauca  ante  defe  dixerit,  non 
oftentatione,  non  ftudio  certandi,  non  pertinaci£,  fed  fo- 
lum  ut  a  temeritatis  turpitudine  fibi  caveret,  ad  hanc  po- 
tiffimum  difciplinam  fe  applicavifle,  pauca  ergo  &  ipfe  di- 
cam.    Quanquam  igitur  ei  Integritate  fuifle  puto,  ut  ex 
animo  haec  dixifle  non  dubitem,  atqueferio  cgitfe,  cum  per 
Jovem  Deofqae  Penates  ardere  fe  ftudio  veri  juraret,  ta- 
men  cum  maxima  quaeque  Ingenia  fint  ad  nullum  quani 
Levitatis  morbum  procliviora ,  cum  deinde  fi  quem  inya- 
ferit  ifte  morbus,  ea  fit  illius  fafcinatio,  ut  omnc  de  fe  ip- 
fisjudiciumtollats  cum  denique  aperta  nimis  hujus  animi 
infirmitatis  indicia  Vir  magnus  dederit,  veniam  quoque 
dct,  fi  in  eam  incaute  &  infcienter  eum  lncidifle  dixero. 
Qua  enim  alia  ratione  adduci  potuit,  ut  contra  fenfuum 
fidem  difputaret,  contra  vita^  communis  ufum,  contra  ea 
ipfa,  quse  ipfe  oculis  videret,  manibus  contreftaret,  cujuf- 
que  fensus  tcftimonio  certum  ckperfpicuum  efle  intellige- 
ret.    Ea  enim  eft  difciplinae  ratio  quam  fecutus  eft,  ut 
ipfos  fenfus  communi  hominum  generi  eripiat,  ut  ca>te> 
rorum  omnia  infolenter  faftidiat,  ut  fapientiffimos  quof- 
quelaceflat,  ut  denique  ne  quid  Sapientiae  ahis  tnbuat,  h- 
bi  omnem  detrahat,  feu  ut  iisomnibus  caecitatem  lnducat, 
fuos  fibi  oculos  eruere  non  recufet.    Qux  profedto  tan- 
ta  eft  Animi  imbecillitas,  ut  non  tam  levitas  quam  furor  & 
dementia  dici  mereatur.    At  imprimis,  inquit,  atementate 
cavendum  eft  ,  qua  nihil  fapientis  gravitate  disjunftius. 
Iftuc  quidem  quantum  volet.    At  cur  non  etiam  a  Per- 
tinacia  ?  Iftaec  enim  multo  minus  fapientem  decet.  Quippc 
an  non  turpius  fit  omnem  aflenfum  in  perfpicuis  cohibe- 
re    quamfemel  in  omni  viti  lapfum  fuiffe?  Atqui  ta- 
men  iftec  una  eft  hujus  difciplin*  fapientia,  nunquam  af- 
fentire  ne  forte  aliquando  opinere  aut  fallare:  qui  qui- 
demnefcio  an  quid  fit  ftulti  pervicaciae  fimihus   aut  fapi- 
entisgravitate  alienius:  Integram  autem  judicandi  poteita- 
tem  tueri  vellet.    Ita  profedto  fi  omne  Judicmm  tollerc 
fitilliusintegritatem  tueri.   Deinde  verum  fine  contenti- 
6  I  i  i  i  2  one 


Contra  Scepticos  &  Academicos     Di sp.  VI. 
oneinvenirevellet.    Id  quoque,  fi  optima  fit  illiusinve- 
nienda?  ratio,  omnibus  viribus  nullam  omnino  effe  verita- 
tem  pugnare.    Neque  enim  Philofophorum  ulli  quid  fit 
verum  ea  contentione,  eique  pervicacia  conquirunt,  qu3 
vos  verum  nihil  effe  contenditis.    Cum  igitur  ea  fuerit 
Academicorum  pervicacia,  Ciceronem  ifti  difciplina?  ad- 
h^fiffe  me  quidem  diu  &  magnopere  doluiffe  fateor,  cum 
eorum  levitate  vir  pofthominum  memoriam  maximus  divi- 
ni  fui  ingenii  vim  &  pondus,  miferum  !  debilitaverit.  Ut 
profefto  alia  difputandi  ratione  caufas  forenfes,  alii  locos 
ex  philofophiS  trafraviffc  videatur.    Iftis  quam  clare  res 
obfcurasaperuit?  Quam  egregie  frau^es  vafras  potentes 
optime  compofitas  detexit?  Quam  mirifice  non  magis  di- 
cendi  copia,  quam  ipsa  rerum  perfpicuitate  Judicum,  Au- 
dientium,  omnium,  etiam  &  Adverfariorum  animos  devi- 
cit,  quod  argumenta  omnia  in  ifto  ufu  forenfi  iui  femper 
ratione  traftavit.    Idem  tamen  cum  graviores  e  Philofo- 
phu  locos  explicarevellet,  quod  Gracos  &  potiffimum  A- 
cademicos  difputandi  ratione  fequi  voluit,  quam  argutis 
lophifmatis  omnesfuas  vires  ipfe  (eelufiffe  fepe  putavit  > 
Atquene  omniafequar,  in  hoc  uno  de  Deorum  natud  lo- 
co,  cum  optimam  in  omni  rerum  natura  Numinis  Provi- 
dentiam  acumine  fe  digno  demonftraflet,  ne  tamen  Acade- 
mici  perfonam  deponeret,  Deum  immortalem !  quam  levi- 
bus  captionibus  omne  graviflima?  difputationis  pondus  ele- 
vare  enixus  eft.   Atque  igitur  fepius  mecum  optaviffe  fa- 
teor,  ut  tam  ab  Academi3,  potifiimum  nov3  &  mcdi3,  quam 
a  reliquis  Gracia?  fa&ionibus  integram  fuam  judicandi  po- 
teftatem  confervaffet.    Etcum  Arcefilam  aut  Carneadem  fit 
iecutus,  aut  quidem  ipfum  Platonem  (quanquam  vir  fum- 
mi  Ingenn  fucnt,  &  qu2  nihil  inter  homines  pr*ftabilius 
reperitur,  integerrima?  MentisJ)  proprii  ingenii  indolem  & 
impetum  fecutus  fuiflet.    Qaod  fi  feciflet,  quam  ftabilem, 
quam  divinam,  quam  coeleftem  Philofophiam  nobis  reli- 
quiffet.    Quaeftionibus  autem  Academicis  Academia?  virus 
omne,  quanquam  &  aliis  idem  quoque  venenum  nimium 
refperfit,  extraxiffe  vifus  eft.    C^teris  enim  dubitandi 
rationes  hic  illic  difciplina?,  quam  traftabat,  infudit,  his 
autem  tenebras  &  obfcuritatem  rebus  omnibus  obduxit. 

Cum 


S e  c  t.  I V.    e>  Cartefii  Medit.  Metaphyficas. 

Cum  itaque  Ingenii  magnitudine,  doftrinse  copia,  dicen- 
di  facultate  ita  longe  excelluerit}  cum  caufam  hanc  fpe- 
ciatim  omni  Ingenii  vi  &  acumine  egerit,  ut  nihil  eorum 
quas  proift^dici  folentaut  poflunt,  prseterierit  5  cum  de- 
nique  graviora  omnia  ad  caufem  pertinentia  omni  fermo- 
nis  ubertateamplificaverit}  fido&a  ifta  fcepticorum  igno- 
rantia  (quo  enim  alio  nomine  difciplinam,  quse  nihil  (cire 
docet,  appellarcm)  defendi  poflet,  ab  ifto  defenfa  fuifTet. 
Ea  autem  eft  ipfius  Argumenti  ftultitia  &  levitas,  ut  tan- 
tilngenii  vim  8cpondusne  quidem  ferre  potuerit,  ipfum- 
que  tum  Oratorum  tumPhilofophorum  Principem,  fi  pro 
ea  vellet  dicere,  captiofum  nec  non  fallax  plerunque  di- 
cendi  genus  &  nonnunquam  puerile  fequi  coegerit.  In 
hac  igitur  caufd  non  defiderantur  magni  ifti  viri,  Horten- 
fius%  CraJJus,  Antonius?  quiillius  impetum  (quod tamen ra- 
ro  fecerunt)  jun&is  viribus  repellerent.  Ipfe  enim  etiam 
in  Mc  mea  mediocritate  ingenii  facile  nulloque  mei  pericu- 
lo  profligare  non  diffidam. 

Sect.  IV.  Age  ergo,  quicquamne  certo  fciri  poffit, 
necne?  NonpofTeais.  Quamobrem?  Quod  nihil  tam  ve- 
rum  apparere  poteft,  quin  idem  falfum  effe  poflit.  Nihil 
ergofixum,  ftabile,  &  ratum  efleputasnifi  ab  omnierrore 
tuti  fimus  etiamfi  nos  in  eum  voluntaria  ofcitantid  &  teme- 
ritate  pracipitemus?  Nequaquam,  inquies,  fed  cum  om- 
nem  induftriam  adhibuerimus,  nullum  Vifum  tam  certo  ve- 
rum  efle  poteft,  quin  idem,  quoad  intelligimus,  falfum  efc 
fe  poffit.  Quid  ita  ?  Quod  mens  humana  nihil  ea  certitu- 
dine  verum  efle  fcire  poteft,  ut  falfum  effe  non  pofle  lciat, 
quod  fi  nefciat,  inquis,  non  poteft  nifi  temere  &  praecipi- 
tanter  cuiquam  affentire.  Capio.  Neminem  igitur  quic- 
quam  certo  fcire  concefleris,  nifi  qui  fe  falli  &  errarenon 
pofle  ipfe  fciat.  Refte  inquies,  ipfam  Academiae 
A^^attigifti,  id  enim  ft  nefciat,  qui  certofcire  poteft, 
cum  falfum  efle  poffit.  Imo  fane  iftuc  eft,  de  quo  per  to- 
tam  difputationem  quafi  altior  fa&us  ipfique  pedis  pollici 
infiftens  ubique  gloi  iaris,  nihil  nos  fentire,  nihil  percipere 
nihil  intelligere,  quod  quin  fenfus,  quin  mens,  quin  ratio 
falli  poffint  non  certo  intelligamus.    Cedo  igttur,  an  non 

Iiii  3  te 


CmttA  Scepticos  <&  Acaiemtcos     Disp.  VI. 

telufifleintelligis?  Anenim  per  Jovem  &  Deos  Penates 
ipfe  jurare  non  pcffis,  ifta  dum  difputaveris,  Solem  luce- 
re  te  in  Hortenfii  villa  una  cum  Catulo  &  Lucullo  fuiffe, 
atque  omnes  fimul  in  xifto  confedifle  ?  Quanquam  enim 
falli  poffis,  tamenin  iftis  non  falli  certo  &  indubitato  nofti. 
Bon£  itaque  fide  agas,  an  non  fatis  percepta,  comprehen- 
fi,  &  cognita  ifta  habeas,  ut  fine  omni  temeritatis  culpl, 
aut  lapsus  periculo  iis  adentire  poffis  ?  Tibine  perfuadere 
potes  probabile  duntaxat  effe,  tein  Hortenfii  v\l\k  cum  L«- 
cnllo  difputare,  adeo  ut  dicere  non  audeas  ita  revera  rem 
efle,  an  folummodo  ita  tibi  videri  ?  Nolles  quenquam  te 
tam  fatuum  tam  mfanum,  tam  in  difputando  pervicacemar- 
bitrari,  ut  ferio  ubi  fis  autquid  agas,  nunquam  te  noffe  di- 
cas.    Captiosa  tamen  hlc  certitudinis  definitione  fublat3,  ni- 
hil  elegans  nihil  acutum,  imo  denique  nihil  callidumindif- 
putationem  affertis,  hic  enim  una  rixlveftram  omnemfub- 
tilitatem  exercetis,  percipi  nihil  pofle,  quod  poffint  multa 
aliter  quam  funt  videri  effe,  atque  igitur  nullum  in  omni 
vita  affenfum  adhiberi,  quod  fieri  poffit  ut  falfo  affentia- 
mus  5  adeo  ut  cuique  dubitandum  fit  an  ipfe  vivat,  ubi 
fit,  quid  agat,  quocum  colloquatur,  aliaque  vitse  commu- 
nis  omnia,  de  quibus  fi  quis  femper  dubitare  fe  femel  dix- 
erit,  fe  fatis  ridiculum  prebuit,  ut  ulteriori  nulll  mfiCjm- 
ci  ifta  difputatione  urgeri  mereatur :  Ifte  enim  cum  Gorgi- 
as  multofudore  fe  nihil  effe  difputaflet,  mox  Sophifi*  cre- 
bris  i&ibus  fuftem  impegit,  non  eft  amice,  exclamans,  quod 
conquerare,  nequeenim  ipfe  ferio,  neque  tu  vapulas,  quip- 
penihil  fumus.    Quid  ais?  fentifne  teefle?  an  nondum? 
Perge  bacule,  difputa,  refelle,  argumenta  quam  poteris 
graviffima  urge,  neque  difputare  define,  donec  virum  acu- 
tum  non  modofe  hominem,  fed  &  prorfiis  ftultum  fentire 
feceris.    Tametfi  autem  fingularis  hxc  Gorg/a  ftultitia  vi- 
deatur,  eadem  tamen  Academici  &  Sceptici  omnesftupiditate 
verfantur,  cum  in  rebus  omnibus  nullo  fafto  difcrimine  du- 
bitationem  five  affenfus  retentionem  femper  tu^ndam  effe 
doceant,  quod  cum  iftis  maxime  in  vitd  perfpicuis  feorfim 
accommodetur,  non  minus  impudens  quam  ipfius  Gorgia 
Inftitutum  videbitur.    At  fi  eo  diffidentiae  aut  potius  per- 
tinacia?  fueris  prove&us,  ut  interroganti  quo  fis  loco  refpon- 

dere 


5  e  c  T.  I V.     O  Cartefii  Medit.  Metaphyficas. 

dere  tc  non  poffe  fimules  (Terio  enim  nequis)  an  tamen 
non  longfc  verifimilius,  te,  dum  ifta  difputaveras,  Hortenfu 
\\\\i  quam  Rom<e  zut  Puteolk  fuifle  putas?  Quod  fi  putes, 

6  veftram  omnem  &  Scepticorum  proterviam  uno  verbo 
funditus  evertifti.  Cum  horum  primum  fit  Effatum  «mrtt 
%gyy  ?&yv  ?W  dik^elcBzcf,  Omni  orationi  orationem  <eqtialk 
ponderis  adverfari  :  veftrum  autem  (tua  enim  ipfius  verba 
agnofcej  in  eadem  re  paria  contrariis  in  partibm  momenta 
rationum  inveniri.  E  quibus  quid  fequitur  nifi  omnem  pro- 
babUitatem  non  minus  quam  comprehenftonem  aut  certitudi- 
nem  e  vitd  tolli  ?  Si  enim  in  omni  re  paria  fint  ab  utnlque 
parte  rationum  momenta,  nihil  magis  probabile  ab  una 
quamabalted  fapiens,  quod  confequatur,  habere  poteft. 
At  finonfint  paria  utrinque,  plane  vides  primum  difcipli- 
nx  veftra?  effatum  everfum  e(Ie.  Propterea  cum  LhchUo 
omnis  vita?  everfionem  objicienti  refpondere  velis,  ratio- 
nem  vit*  non  comprehcnfa  fed  vero  fimilia  fequendo  gu- 
bernari,  conftantiam  plane  defidero,  cum  prius  in  omni 
re  paria  rationum  momenta  in  contrariis  partibus  effe  ve- 
litis^  quod  fi  detur,  an  non  videtis  ipfi  nullum  probabile 
reli&um  manere,  aut  fi  quicquam  quod  fequamini  vos 
invenire  putetis,  an  non  a  tota  difciplinS  defcitum  efle  vi- 
detis  >  Quid  enim  fi  omnem  affenfum  fuftineri,  fi  in  omnibus 
indiferentiam  retinendam  effe,  fi  dere  qudvis  mterrogatos 
nihil  in  utramque  partem  refpondere  poffe  feno  &  conftan- 
ter  dicatis,  qui  quxfo  quSvis  animi  conftanti3  m  vita?  afti- 
onibus  fapientiam  &  certamvivendi  rationem  inducerepof- 
fitis?  Si  enim  fit  qusevis  certa  vivendi  ratio,  cur  abea  a£ 
fenfum,  quem  ab  omnibus  fuftinendum  effe  docetis,  fufti- 
neamus?  &  fi  viciffimab  omnibus  fit  affenfus  fuftinendus, 
cur  cuivis  vit«e  rationi  affentiamur> 

Quo  qu^dem  praefidio  Scepticipoft  Pjrrhonem  omnesab 
omni  reprehenfione  fefatis  tireri  putant,  quod  inter  aftio- 
nes  vitse  fc  veritatis  contcmplationem  femper  diftinxermt. 
Et  prudenter  fane,  &  enim  ad  principtorum  normam  vitae 
rationem  gubernarent;  eos  omnes  nemo,  nifi  qui  &  ipfe 
infaniat,  prorfus  infanire  dubitaret.  Cum  enim  nulla  ien- 
fibus  fit  certa  fides,  cum  in  iis  qu*  videmus  certi  nihil  m 
utramque  partem .  refpondcrc  poffimus,  unde  qusfo  qms 


Contra  Scepticos     Academkos    Di  sp  .  VI. 

confiliacapiat  ?  Quideum  moveat,  cui  occurrit  nihil,  quod 
nonfit  abutraqueparteaeque  probabile  5  cum  igitur  nihil 
omnino  habeat  quod  fequatur  fapiens,  aut  omnia  temere 
agat,  aut  ab  omni  a&ione  (e  femper  contineat  neceffe  eft. 
Pyrrhonis  itaque  vita  fua?  ipfius  opinioni  conftare  &  confen- 
tire  dicitur,  cum  nihil  quidquam  vitaret,  nihil  caveret, 
omnia  fubiret,  plauftra,  ea  fi  fors  obtuliffet,  praerupta  k)ca, 
canes  non  declinaret,  omniaque  ageret,  quae  quivis,  qui 
fenfibus  nihil  concederet.  Qui  vero  generote  fuse  Philofo- 
phicB  (fic  enim  appellari  volunt)  ftultitiam  quam  viti  tam 
inepte  &  imprudenter  inftituta  fibi  ipfe  magis  exprobrare 
potuiffet }  Cum  quam  opinionem  in  Philofophiam  indux- 
erat,  eam  fi  in  vitam  quoque  induxiffet  5  fui  exemplo  indica- 
verit,  omnem  ejufdem  prudentiam  &  gubernationem  fundi- 
tus  everti.  At  Pyrrho  conftanter  fibi,  vos  verd  qui  ean- 
dem  fententiam,  quamobrem  non  idem  quoque  vitae  infti- 
tutum  fequimini  ?  Et  tu,  Marce  Ciceroy  cur  tu  ipfe  Pyrrhonk 
more  non  vixeris  ?  inquis,  nm  fum  fapiens  :  itaque 

vifis  cedo^  neque  pojfum  refijiere.    Quid  ergo  fi  f  uiffes  fapi- 
ens,  an  reftitiffes  >  O  quantum  (apientiam  iftam  tibi  a  Diis 
immortalibus  precarentur  Reip.  hoftes,  quam  fi  impetraf- 
fent,  contra  improbos  pro  patrisefalute  nifail  in  fenatu,  nihil 
in  foro,  nihil  in  Rep.  egiffes.    Quippe  fi  Ccthegum  aut  Len- 
tulumipfiCapitolio  tsedas  ardentes  fuppofuiffe  tu  ipfevide- 
ras,  oculis  nunquam  ceffiffes,  quod  fcilicet  fapientis  vis  ma- 
xima  fit  vifis  repugnare,  opinionibus  obfiftere,aflenfus  fufti- 
nere.   Si  vero  haec  fit  veftrae  Sapientiae  conftantia  ut  ipfis 
fenfibus  non  affentiatur,  cedo  qua?  delperatior  efle  poffit 
ftultitiae  deliratio  >  Quid  enim  ftultius,quid  amentius,  quid 
ftupidius,  quam  ut  quae  omnia  videtis,  ea  an  omnino  videa- 
tis,  vobifcum  ferio  dubitetis  ?  Si  enimeosqui  per  infaniam, 
omnia  quse  ipfi  delirant  fibique  fingunt,  fe  videre  putant 
non  hominum  (apientiffimos  exiftimamus,  quid  de  vobis 
dicemus,  qui  cum  fobrios,  cum  ficcos,  cum  integros  vos  ef- 
fe  putetis,  eadem  tamen  animi  firmitate  quse  videtis  nequa- 
quam  videre  cenfeatis,  aut  faltem  an  videatis  fummd  cum 
fapientias  &  gravitatisfpeciedubitetis  > 

Deinde  cum  vitam  non  cognita  non  percepta  non  com- 
prehenfa,  fed  folura  probabilia  fequendo  gubernari  velitis, 

rurfus 


Sect.1V-  Cartefii  Medit.  MeUpkyficas. 
rurfus  ne  opinionis  pervicaci^  deturbemini,  ipfirerum  Na- 
turae  atque  communi  hominum  experientke  impudenter  ob- 
fiftitis.  Cognitum  enim,  perceptum&  comprehenfum  ha- 
bet  quifque  quofit  in  loco  &  in  quem  proficifcatur,  &  ple- 
raque  alia,  quibus  vita  communis  adminiftratur,  non  mi- 
nori5  quam  ipfe  ubi  fit,  certitudine  novit.  §>nid  vero  (m- 
quis^  confcendens  navem  fapiens^  num  comprehenfum  animo 
habct  atque  perceptum  fe  ex  fententia  navigaturum  i  Qifi  po- 
fej}e  fed  ft  jam  ex  hoc  loco  proficifcatur  Puteolos  Jiadia  tri- 
ginta^  probo  Navigio,  bono  Gubernatore ,  hac  tranquil/itate9 
probabile  videatur  fe  illuc  venturum  effe  falvum.  An  igitur 
tu  ipfe  non  plane  intelligisunum  iftuc  probabile  multis  com- 
prehenfis  &  certo  perceptis  inniti.  Comprehenfum  enim 
habetSapiens  iftenavemeffe,  quamconfcendit}  mari,  non 
terr£  navigaturam  effe;  efle  Puteolos  quo  proficifcatur  5 
effe  denique  gubernatorem  ,  &  tempeftatis  tranquillita- 
tem  :  E  quibus  omnibus  certo  comprehenfis  nafcitur  hoc 
unum  probabile,  fe  illuc  venturum  efle  falvum.  Nifi  enim 
ifta  comprehenfa,  hoc  nequaquam  probabile  haberet.  Uf- 
que  adeo  perfpicuum  eft  ipfam  Probabilitatem  nullum  prin- 
cipium  habere  prseter  certitudinem.  Ut  profefto  fi  ipfe  ve- 
ftne  difputationi  interfuiffem,  vel  ut  unum  quidem  Proba- 
bile  proferres ,  quod  aliquid  perfpicuum  fibi  fuppofitum 
aut  fecum  connexum  non  haberet,  provocaflem.  Inepte 
igitur  ftatuit  vefter  Carneades,  Ita  placere  tale  vifumnuU 
lumejfe  nt  perceptio  confequeretur^  ut  auiem  probatio,  multa. 
Cum  omnis  probatio  aliquam  perceptionem  fequatur,  ne- 
quequicquam  probabile  fit,  nifi  quod  percepto  &  compre- 
henfoquodam  fuftentetur.  Atque  inipfo,  quod  ipfe  at- 
tulifti,  probabilitatis  exemplo  percepta  &  comprehenfa 
quam  plurima  per  anticipationem  fumuntur.  Quae  omnia 
fia?qu£  incerta  fuiffent  ac  fit  Navigationis  eventus,  vento- 
rum  conftantia,  maris  ftabilitas,  &  quod  forte  maxime  ab 
omniverifimilitudineremotum  videatuis  gubernatons  fo- 
brietas  ^tenullura  fatis  probabile  haberet  Sap^ens,  quo 
confilium  navigandi  caperet.  Si  enim  incertum  putaret 
autnavigium,  aut  mare,  autPuteolos,  aut  gubernatorem, 
aut  tranquillitatem  efle,  non  mehercle  video  qui  omnmo 
Cetiamfi  fapicns  non  fueritj)  navigandum  cogitare  potuiflet. 


CmtYA  Scepticos  <&  Academicos    Di  sp  .  VI. 

Anenim  nonplane  infanire  diceres,  qui  terri  navigareco- 
gitaret,  aut  qui  mari  fine  nave,  aut  qui  nave  fine  Guber- 
natore  ?  Si  itaque  Terra  an  Mare  fit,  quod  vides,  Navis 
an  Plauftrum  quod  confcendis }  Gubernator  an  Arator,  quo- 
cum  ad  clavum  fedente  colloqueris,  dubitares,  pariter  eti- 
am  dubites  alterum  cum  feciffe  velis,  alterum  te  fafturum, 
neque  raari  led  terrl,  &  fi  mari,  fine  nave,  fine  guberna- 
tore  navigaturum. 

Se  c  T.  V.  Denique  (ut  ipfo  loco  potiar  quo  maxime 
rixamini  J  duobus  omnis  vitas  ratio  gubernatur,  fenfuurn 
fide  &  virtutis  ftabilitate,  quae  utraque  vos  veftra  affensus 
retentione  funditus  e  viti  fuftuliftis.  Primum  igitur  quid 
nifi  fenfiis  habemus,  quod  in  vita  communi  fequamur  ?  at  tu 
in  hoc  uno  capite  pugnam  efle  ftatuifti  :NuI/um  ejfe  vifum  ve- 
rum  a  fenfu  profeQum^  cui  non  appojitum  fit  vifum  aliud^  quod 
ab  eo  nihilinterfit,  quodque  ab  eo  percipinon  pojjit.  Si  vero 
de  re  quJque  varia  fint  vifi,  &  quid  verum  quid  falfum  fit, 
percipi  non  poflit,  an  non  plane  fequitur  alterum  nihilo 
magis  quam  alterum  effe  perceptum?  Utri  ergo  affentie- 
mur  ?  Neutri,  tu  ipfe  inqui?,  ne  forte  fallamur,  atque  igi* 
tur  fapientem  dupliciter  affenfiim  fuum  fuftinere,  uno  mo- 
do  cum  hoc  intelligatur  omnino  eum  nulli  rei  ajfentiri^  altero, 
citrn  fe  a  refpondendo^  ut  aut  approbet  quid  aut  improbet^  fujii- 
neat^  nttieque  neget  aliquid^  neque  aiat.  ld  cum  ita  Jit,  al- 
terum  placere,  ut  nunquam  ajjentiatnr  :  alterum  tcnere,  ut  ft- 
quens  probabilitatem,  ubicunque  hac  aut  occurrat  aut  def'ciat7 
*ut  etiam  aut  non,  rejpondere  pojfit :  nec^  ut  placeat  eitm^ 
qui  de  omnibu*  rebu*  contineat  fe  ab  ajjentiendo^  moveri  ta- 
men  &  agere  aliquid^  reliquit  ejufmodi  vifa^  qmbus  ad  affio- 
rem  excitemur.  Dicis  quidem,  at  quam  fapienter  nunc  vi- 
deris,  Primum  enim  eum  quicquamne  agere  poffe  putas, 
qui  nihil  affenfw  ftto  comprobare  poteft  ?  Nura  ad  a&ioncm 
leaccingere  velles,  nefciensan  re&e  an  praspoftere  fit  aftu- 
ius  ?  Qusb  enim  major  efle  poteft  ftultitia  &  temeritas  quam 
agentis  quod  ipfe  non  comprobet,  &  cui  bonum  an  malunv 
6r,  affentirenon  audeat?  Cur  deinde  tanta  inaffentiendo 
difficukas,  in  vit£  autem  gubernandil  facilitas  lapientem  de- 
ceret  ?  Si  tara  turpe  ftt  temere  opinari,  an  non  temereage- 

re 


Sect.  V«       Cartejli  Medtt.  Metaphyficas. 

re  raulto  turpius  effe  putas  ?  Si  igitur  ut  a  temeritatis  turpi- 
tudine  caveamus,  ab  omni  in  opinionum  decretis  affenfu 
fuftinere  mones,  cur  non  nein  turpiorem  iftam  in  ipfius  vitse 
Inftituto  incidamus,  a  quovis  fufcipiendo  adhortaris?  At 
Sapiens,  inquis,  non  eji  efaxo  fcnlptus  aut  e  robore  dolatus^  ut 
vifis  non  moveatur.  Vefter  ergo  fapiens  non  fopit.  Nifi  e- 
nimfaxum&truncusfuerit,  utnihilagat,  nihil  opinetur,  non 
poteft  fe  prudenter  fatis  a  temeritate  tueri.  Si  enim  femel 
quicquam  in  omni  vid  prapoftere  aut  cogitaverit  aut  egerit, 
omnis  fuse  fapientiae  ja&uram  fa&am  effe  dicitis :  quam  igi- 
tur  ne  faciat,  ab  omni  aflenfu  cohibere  hortamini,  Ego  au- 
tem  ab  omni  aftione,  quod  nimirum  in  vit3  quam  opinione 
decipi,  errare,  labi  longe  foedius  fapienti  exiftimaverim. 

Denique  quale  eft  probabile  iftuc  Vifnm^  quod  in  vitl 
communi  fapiens  quifque  fequatur  ?  Expeditum  inquis,  fo- 
httum^  liberum,  mtlla  re  implicatnm.  In  quas  anguftias  vos 
veftra  perduxit  perverfitas!  Primum  clamatis  paria  efle  in 
omni  re  contrariarum  rationum  momenta,  inter  vi(a  vera 
&  falfa  nihil  intereffe,  Sapientem  vifis  omnibus  obfiftere, 
omnem  denique  affenfum  cohibere.  Nunc  autem  cum  vos 
urgeri  fentiatis,  quanto  verborum  &  rerum  pondere  sequi- 
libritatem  veftram  in  alteram  partem  inclinare  conamini  ? 
Quanquam  profe&o  tand  liberalitate  concefliffe  non  tam 
defenfioni  quam  fug*  fimile  videatur.  Quid  enim  magis  a 
vobisipfi  Adverfariiextorqueredefiderarent?  Quid  enim 
intereft  inter  vifum  expeditum,  liberum,  fohtv.m^  mMreim- 
peditum,  ac  perceptum,  cognitum,  &  comprehenfiim  > 
Nonenimintelligo  fut  caetera  verba  praterearn)  quod^i- 
fum  magis  certumelie  poflit,  quam  quod  fit  nulla  re  impe- 
ditum.  Cur  autem  quid  cumulatis  iftis  vocabulis  fignifican- 
dum  fit  definire  nolles  ?  Quod  tamen  fi  feceras,  aut  te  ni- 
hil  pro  te  dixiffe,  aut  penitus  ad  nos  accefliffe  vidiffes.  Ip- 
fiautem  caufatam  lubricos  defenfbres  poftulavit,  atquiin 
quafcunquc  formas  vos  verfemini,  femper  captos  &  illa- 
queatos  tenebimus.  Ut  fi  non  ea  fit  in  rebus  perfpicuitas, 
qusecuiquamaffentiendifecuritatempraeftet,  communis  vi- 
tatollatur^  fi  fit,  tollatur  veftra  difciplina.  Adeo  necef- 
fe  eft  ut  ex  altera,  utxi  autem  malitis,  excedatis. 


Kkkk  2 


At 


Contra  SceptlcQS  <&  Academicos  Disp.VL 

At  parum  eft  fenfus  eripi,  quippe  fine  luce,  fine  oculis, 
fine  corporis  motionibus  quodammodo  vivere  poffemus$ 
at  ipfius  Virtutis  conftantiara,  fine  qua  operae  pretium  non 
eft  vivere,  fuftulifti.  Ifta  enim  una  eft  illius  cum  laus  tum 
ftabilitas,  ut  omnia  ad  fui  dignitatem  referat,  ut  femper  ho- 
neftum  commodo  anteponat,  ut  potius  quaevis  perieula, 
fupplicia,  mortera  denique  ipfam  fubire  ftatuat,  quam  vel 
tranfverfum  unguem  a  re&sl  confcientte  in  omni  vita  difce- 
dat.  Ubi  autem  huic  animi  magnitudini  in  veftni  rerum 
omnium  obfcuritate  fundamenta  jacietis.  Nulla  enim  fir- 
mior  effe  poteft  officii,  fidei,  confcientise  ftabilitas,  quam 
fit  de  principiis  unde  nata  eft  fides  &  opinio,  ut  fi  in  iftis 
nutemus,  omnis  v\tx  lex  &  ratio  vacillet  vel  potius  jaceat 
necefleeft.  gutro  ilkvir  bonus  (inquit  LucullusJ  ^//z  Jia- 
tuit  omnem  cruciahim  perferre,  intolerabili  dolore  lacerari  po- 
t/us,  quam  aut  officium  prodat  aut  fdem0  cur  has  fibi  tam  gra- 
ves  legcs  impofuerit^  cum  quamobrem  ita  oporteret,  nihil  ha- 
beret  comprehcnfi,  percepti,  cogniti,  confiituti.  Hoc  autem 
cum  tam  praeclare  (nihil  enim  praeclarius  in  omni  difputati- 
one  aut  di&um  eft,  aut  quidem  dici  potuit)  tibi  objecifTes, 
quamobrem  quaefo  ei  nunquam  poftea  refpondere  voluifti? 
Quanquam  enim  Adverfarii  difputationem  diligenter  fatis  in 
aliis  omnibus  per  fingula  capita  fecutus  es,  hunc  tamen  u- 
num  locum,  quafi  nullam  illius  mentionem  feciffes,  peni- 
tusinta&um  prateriifti.  Mihi  crede  turpis  &  indecora  eft 
(ne  ftulta  dicain)  a  tam  illuftri  argumento  fuga.  Aut  enim 
non  attulifle  debueras,  aut  cum  attuleris  folviffe,  adeout 
cum  nihil  omnino  dixeris,  propriae  Confcientix  vim,  quod 
nihil  dicendum  putares,  prodidiffe  vidcaris.  Nulloenim 
modofieri  poteft  tanta  conftantid  in  rebus  iftis  utamur,  in 
quibus  nihil  certi,  nihil  explorati  habeamus.  Ut  fi  pro- 
fefto  Marcus  filius  difputationi  interfuiffet,  an  non  divi- 
num  &  coeleftem  tuum  de  Officiis  hbellum  penitus  de  ma- 
nibus  depofuiffet?  Quid  eriim  inquiensvult  Marcus  Pater 
ad  me  fcribens,  cum  fermonis  vehementiihoneftatis  con- 
ftantiam  mihi  imperaverit,  ut  potius  quam  officium  prodam, 
fonguinem  fundi  jufferit.  Gum  interim  ipfe  an  qu*e  omrri- 
no  fit  Officii  ratio,  prorfus  incertura  &  inexploratum  effe 
cenfueritj  aut  fi  qu£  fit  illius  verifimilitudo,  tara  imbecil- 


S  ect.  VI.  &  Cartefii  Medit.  Metaphyficas. 
lem&obfcuram  effe,  ut  cum  illius  Inftitutum  fequamur,  an 
refte  an  aliter  agamus,  omnem  affenfum  fuftinere  ipfe  mo- 
nuerit.  Si  autem  ea  fit  virtutis  fu*  Conftantia,  per  me  fibi 
fervet,  aut  ftultis  iftis  in  foro  laudet,  qui  modo  laudentur, 
nulla  pericula  fubire,  nulla  fupplicia  perferre  recufabunt. 
M.autem  filius  ("utut  puerum  putet  fenex  ifte  declamita- 
torj  unam  Calliditatis  prudentiam  omnibusiftisnefcio  qui- 
bus  Virtutis,  Offieii,  Confcientis,  Honeftatis,  Conftantis 
leeibus  an  potius  laqueis  pluris  aeftimabit.  Vides  quam 
ingenuus  &  bon*  fpei  Juvenis  Marcut  filius  Athenis  do- 
mum  rediiffet,  fiillius  Inftitutionem  a  Qusftiombus  Acade- 
micis  exorfus  fuifles.  An  vero  non  preftare  putes  te  difputati- 
onum  Academicarumgloriacaruiffe,  quam  ut  fic  difputandi 
fubtilitate  filii  Conftantiam  &  Integritatera  fola  Ingenuja- 
cbndicausadebilitaffes?  Quanquam verofi  eo fuerit  Judicn 
acumine  Marcus  filius,  quofuiffetu  tibi  «pfe  aflentatus  es, 
certe  tam  calamitofam  Patns  delirationem  deploraffet.  Qyis 
enim  hominem  delirum  effe  dubitaret  qui  cum  tam  praeclara 
iuftituecaus^per  omnem  vitam  gelDffet,  cumtam  multa  m 
virtutislaudem  fcripfiffet,  ipfe  idem  eadem  omnia  lrrita  face- 
ret  nulia  prudentiori  ratione  indudus,  mfi  quod  vam  &  con~ 
tentiofi quidam interGrxcos  homines de  iisinter  fenon con- 
fentirent?  Uno  cnim  ifto  Argumento,  e6  cum  venent,  ad- 
verfus  omnes  boni  malique  fines  vir  lapiens  difputavit. 

Sect  VI.  Cum  veroamagno&communiiftoAcade- 
mia;prsfidiovosexcufferimus,  nulli  fcvlicet  vifr,  quod  fal- 
fumeiTepoflit,  tanquam  vero  affentiri  oportere:  facihui 
nunc  per  fingulos  Wo^  locos  fugientes  perfequemur.. 
Ouddab  iis,  ouoties  vos  quavis  difficultate  premi  fentitis,. 
irTunamiftamtanquam  imperatoriam  Contentionis  Arcera 
fempertranfirefoieatis:  Ifta  itaque  eversa  aut  interclusa, 
ma/nura  in  iis,  qu*  fequuntur  fecimus  compendram.  Perga- 
mufiZr  Acquepriraum  ad  fapientum  autontatem  vo- 
cas:  Hos  abftrufaomnia  exclamare,  nmil  nos  cernere,  ro^ 
hilintclligere,veritatemnunqua^rareperturain  ^oranibu* 
«hfputare,  atque  omnes  inter  fe  de  re  quaque  «iffidere.  Elto 
quidem.  An  vero  nefcis  querclas  iftas  non  tam  Naturs 
llpi  quara  ab  hominura  levitatj ,  profeftas  fuifle? 


Contra  Scepticos  <?  Aademicos     Di  sp  .  VI. 

enim  ifti,  quos  tanta  laude  commemoras  Pbilofophiam  nul- 
lo  veritatis,  fed  folo  gloria^  ftudio  coluerunt ;  neque  igitur 
de  re  quapiam  magis  gloriabantur,  quam  fi  qua?  certiflima 
habentur ,  in  dubitationem  ipfo  Ingenii  acumine  perdu- 
cere  potuiflent  vel  laltem  cum  de  fua  quifque  familul  co- 
gitaret,  fuum  fibi  de  omni  re  qualecunque  dogma  habe- 
re  voluiflet.  Iftam  inquis  Sophiftarum,  qui  Oftentatio- 
nis  caus2  philofophabantur,  levitatem  fusfle.  Num  vero 
Anaxagoram ,  num  Democritum ,  num  alios  cornplures, 
quorum  maxima  fuit  &  gravitatis  &  ingenii  gloria,  inter 
Sophiftas  numerabis?  Imo  profe&o  vereor  nefuerintom- 
nesSophiftae,  fieosSophiftas  haberi  velis,  qui  Oftentatio- 
nis  causa  philofophantur.  Num  ergo  inquis  Sophiftes  A- 
naxagoras,  Nivem  tamen  nigram  dixit  effe,  ferres  me  fi 
Ego  idem  dicerem  i  tu^  ne  fi  dubitarem  qnidem  .<?  Non  pro- 
fe&dferrem,  neque  ipfum  fero  quodfic  dixit,  nequete 
fero,  quod  ullam  viro,  qui  fic  dicere  potuerat,  Autorita- 
tem  tribuendam  effe  arbitraris.  Tecum  ergo  cogita,  an  tu 
ipfe  ferres,  idem  fi  quis  coram  diceret ,  non  laturum  fcio, 
atqui  tamen  cum  olim  di&um  fit,  quod  non  ferres  fi  nunc 
dicatur,  cum  laude  commemorandum  efle  putas.  An  ve- 
ro  dubitas  tu  eum  qu£vis  nifi  Oftentationis  causa  dixifle,  ut 
fcilicet  populus  Philofophi,  qui  tam  inopinata  invenerat, 
ingenium  &  acumen  miraretur.  Cum  vero  Nivem  non 
modo  albam  non  efle,  fed  fibi  ne  videri  quidem  negaret,  mi- 
hi  quidem  ipfos  Sophiftas  pertinacid  &  fatuitate  fuperare  vi- 
fuseft,  neque  alid  modeftid  fe  geffilfe  quam  Timagoras  ifte 
Epicureus  quifibi  unquam  cum  oculum  torfilfet,  duas  exlu- 
cerni  flammulas  efle  vifas  negavit.  Quid  ergo,  inquis,  de 
Democrito  putas,  quem  cum  eo  conferre  poflumus  ingenii 
magnitudine  ?  De  Ingenio  poftea,  nunc  vero  eum  Verita- 
tem  in  profundum  idcirco  abftrufifle  puto,  ut  fuperiores 
omnes  Philofophos  eam  non  reperifle  infinuaret,  feque  pri- 
mum  fuiffe,  qui  e  putei  profunditate  exantlaverit.  At  qua> 
nam  quaefo  eft  magna  ifta  Veritas,  quae  tandiu  demerfa  la- 
tuit,  nifi  rccensillius  fcu  potius  Leucippi  Opinio  ?  Cum  e- 
nim  qui  praxeflerant  Philofophi  Deo  rerum  omnium  Au- 
thore  ufi  fuifTent,  hi  omnia  feclufo  Numine,  folo  materiae 
&  mottis  Mechanifmo  fa&a  voluerunt.   Quae  fane  Opinio 

tam 


Sect.  VI.  &  Cartefi Medk.  MttapbyftcM.  507 
tam  procul  ab  omni  hominum  notitisl  amovetur,  ut  ad  In- 
fcros  ufque  defodiendum  fit,  priufquam  inveniri  poffit. 
Neque  profe&o  quenquam  novi,  quialio  quovis  Inftituto 
rebus  omnibus  tcnebras  obduci  vellet,  nifi  ut  ipfe  primus 
fit,  qui  Terrarum  Orbi  lucem  attulerit.  Atque  hlc  foli 
Ambitioneinflatusipfe  Cartefius  deomnibus  dubitandum 
eflecenfuit,  qnamdin  fcilicct  non  habemus  alia  fcientiarum  Synopfis 
fitndamenta,  quam  ea  qu&  antehac  habnimm  :  quanquam  mcdit. 
quam  primum  ja&a  (int  fua,  nunquam  amplius  dubitandum 
efleclamat.  Atque  \ta  Arijlotcli,  Epicuro,  ScHobbio  aliif- 
que  omnibus,  qui  veterum  decreta  tollunt,  &  nova  ipfi 
ferunt,  nuila  ali4  causa  fuam  feditionem  meditari  cuique  m 
mentem  vencrat ,  nifi  ut  veri  inveniendi  gloriam  fibi  folt 
quifque  affequatur.  Quanquaro  profedto  (ut  hberfc  vobif- 
cumagam,  cum  vos  veftrum  Autoritate  vos  tueamini;  tan- 
tura  virum,  quantum  perhibetis  Abderiten  lftumnonputo, 
fed  potius  vetuftatis  Autoritatem  habuiffe.  Etiamfi  enim 
quid  de  Univerfis  fcripfit,  fic  enim  ordiri  aufum  fuiffe  glori- 
aris,  nefciamus}  fi  tamen  de  reliquis  ex  iis,  quas  ad  nos 
pervenerunt,  judicare  liceat,  quid  quaefo  graviter,  quidfa- 
pienter,  quid  non  temere  Sc  pueriliter  dixit  magnus  ifte  tu- 
us  Philofophus  >  Quid  ?  non  modo  Mundum  hunc  noftrum 
fortuito  corpufculorum  concurfu  effbaum  fuiffe,  fed  &  fi- 
militer  innumerabiles  alios  fic  faftos,  eofque  lnter  fe  tam 
fimiles,  ut  inter  eos  nihil  prorfus  mterfit  >  QukI  >  fomma 
non  in  nobis  commoveri,  fed  in  fomnis  animos  lmagimbus 
externis  8c  adventitiis  pulfari  >  Quid  >  nullos  effe  omnino 
Deos,  fed  fimulacra  nefcio  qu*  ingentia  circumvolitare, 
eaque  ut  in  circuitibus  fuis  fortMn  hominum  animos  inour- 
rerent,  iniis  Deorum  notiones  impreffas  reliquiffe  >  Hxc 
mihihaudfummamin  viro  eruditionem  aut  ingenium  indi- 
care  videntur,  ut  enim  de  fbrtuito  Mundi  Ortu,  tametfi 
intolerabilem  in  rerum  Naturt  ignorantiam  arguat,  nihil 
dicam  primum  cumMundos  innumerabiles,  eofque  mter 
fe  fimillimos  efle  ftatuat,  Qua  quaefo  Autoritate  >  Qu3  phy- 
fica  ratione>  Temere  prorfus  &  puerihter  dixit,  fi  enim  na 
fuiffet,  qui  qu*fo  fic  fuiffe  ipfe  novit  >  Dixit  tamen  ut  mag- 
na  &  ante  fe  inaudita  cogitaret  videretur.  Deinde  cum 
fomnianon  intus  nafci,  fed  extrinfecus  commovenarbitre- 

tur  1 


Contra  Scepticos  <&  Jctdemicos     Disp.  VI. 

tur  :  An  non  Abderitic*  plebis  fimplicitatem  fapit,  qu#  in- 
telligere  non  poterat,  qui  vifa  fua  in  fomnis  viderent,  nifi 
ipfe  rerum  imagines  reipfi  coram  oculos  verftrentur  ?  Po- 
ftremd  cum  Deorum  notiones  corporeis  iftiufmodi  fimula- 
cris  impreffas  efle  vcllet,  an  non  eandem  fimplicitatem  fa- 
pit,  cum  qui  in  hominum  animis  cieri  poffent,  nifi  iftiufmo- 
di  (pe&ris  &  phantafmatis  non  intelligeret  ?  Quid  autem 
plura  ?  An  Philofophi  gravitatem  decuiffe  put&s  in  publico 
femper  nullo  habito  rei  ferix  &  ridicular  difcrimine  riden- 
temvideri  ?  Tu  ip(e  fi  virum,  qui  ftpientiam  fit  profeffus 
femper  cachinnantem  videres,  an  non  hominis  impudentis 
(currilitatem  te  contempturum  putas?  Cum  tamen  tot  ante 
fecula  riferit  Democritus,  vix  minori  Autoritate  ridere 
quam  philofophari  vifus  eft.  Atqui  ed  fuerit,  qu3  tu  ais, 
ingeniimagnitudine  fquanquam  magnum  firifle  cujufvis  A- 
thei  ingenium  exiftimare  non  poflumj  cum  tamen  eadem 
vanitate  qu3  Graci  omnes  fuerit  correptus,  eum  abftrufa 
ante  le  omnia  exclamaffe  inquam,  ut  ipfe  folus  veritatis  Pa- 
ter  &  Inventor  haberetur.  Cum  vero  hunc  proxime  ad 
Poetas  quofdam  vocas,  iftuc  inquam  hominum  gcnus  qul- 
vis  inter  Philofophos  autoritate  effe  non  decere.  Nulla  e- 
nimreseft,  dequdinutramque  partem  ex  iis  non  pofles  di- 
ftum  afferre,  qui  fcilicet  non  ipfom  rerum  veritatem,  fed 
folum  di&ionis  acumen  &  leporem  femper  fecuti  fuere.  Cum 
vero  Socratem  8c  Platonem  quafi  medio  exercitu  collocave- 
ris,  iis  profefto  tu  ipfe  non  multum  confifus  videris,  adco 
ut  non  attuliffes,  nili  quod  tantee  Autoritatis  homines  om- 
nino  praeterire  non  auderes.  Socratem  enim  fibi  detraxif- 
fe  nofti,  aliifque  quibufcum  difputaret,  plus  tribuiffe,  quo 
faciliusfi  vicerat,  eosluse  opinioni  devincire  poffct.  Prse- 
fertim  vero  cum  Sophiftis  ignorantiam  quandam  fimulavif- 
fe  quo  facilius  eorum  arrogantiam  increparet,  qui  fcilicet 
qu2  de  re  quis  vellet  audire,  &  in  quam  vellet  partem  dicere 
fe  paratos  profitebantur  3  quafi  ipfi  fol2  Ingenii  fubtilitate 
quempiam,  ut  ipfis  liberet,  ad  utramlibet  partem  pertrahe- 
re  potuiflent.  Hos  ergo  lufit  &  contempfit  vir  facetus  & 
quomelius  eorum  irapudentiam  irrideret,  fe  hominemfim- 
plicem  &  indo&um  rudem  fimulavit,  ut  fi  eos  ipfeindooi 
moredifputandofuperarepoflet,  ipfinontam  acutam  fuu- 


Sect.VH*    &  CarteJii  Medit.  Metaphyficas.  5^09 

fe,  quam  putaverant,  fuam  difputandi  facultatem  intelli- 
gerent.  Quanquam  autem  in  Phyficis  per  jocum  fe  fatis 
facilem  prasbuiffe  finxit,  in  decretis  tamen  moralibus  fum- 
mam  tenuit  opinionis  conftantiam.  Praeterquam  enim  quod 
ipfius  Religionis  causi  mortem  oppetere  non  recufaverit, 
femper  &  acerrime,  8c  ad  ufqueextremum  fpiritum  virtu- 
tem  unam  efle  beatae  vitx  affequend^e  rationem  defendit. 
Pla.tonemautem  ("ut  funt  plerunque  fapientes  nimis  cauti  & 
timidi)  Magiftri  fato  perterritum  in  religionis  negotio  aut 
obfcurius  dixifle  aut  minus  fibi  conftitiffe  aiunt.  Quan- 
quam  verior  fit  eorum  fententia,  qui  referente  Sexto  Empy-  Hypotyp.  l, 
rico,  in  quibufdam  Aporematicum,  in  quibufdam  Dogmati-  c* 53' 
cumfaiffe  cenfuerunt.  Quippe  in  gymnafticis  libris,  ubi 
Socrates  autludenscum  aliquibus  inducitur,  autadverfus 
Sophiftas  pugnans  exercitatorium  &  dubitatorium  quen- 
dam  dicunt  illum  habere  Chara&erem.  Dogmaticum  au- 
tem,  ubi  ferio  loquens  fententiam  fuam  aut  per  Socratem  aut 
per  TimAum^  aut  per  aliquem  ex  hujufmodi  viris  expofuit. 
Poftremo  autem  ad  Cyrenseos  vocas,  quos  minime  contemp- 
f  0/ Philofophos  effeais.  Hos  Philofophos  eofque  minim^ 
contemptos  appellas?  Melius  noftihomines  omnis  Philofb- 
phia?labem  atque  ccenum.  Qui  vino,  ganeis,  lenociniis, 
adulteriis  confefti  vivebant,  qui  ungentis  affluentes,  qui  cin- 
cinnati,  qui  com3  calamiftrata  philofophabantur  }  qui  de- 
nique  nihil  prseter  gulae  &  libidinis  voluptates  fe  intelligere 
profitebantur.  Hi  funt  Philofophi  tui  minime  contempti, 
quorum  apud  te  tam  gravis  vifa  eft  Autoritas,  ut  tanquam 
maximam  poftremo  loco  proponendam  putare  s.  Non  ergo 
cum  Lucullo  idem  vos,  quod  folent  feditiofi  cives,  feciffe 
dicam,  cum  aliquos  ex  antiquis  claros  viros  proferretit,  ut 
eorum  ipfi  fimiles  effe  videantur.  Vos  enim  impudentius, 
non  enim  viros  claros  fed  maxime  feditiofos  omniumque 
perturbatores  commemoratis.  Ut  quidem  idem  feciffe  vi- 
deamini,  ac  fi  feditiofi  ifti  Cives  non  Valerium,  non  Fla- 
minmm,  non  Africanum,  fed  ipfos  Gracchos  &  Saturninum 
commemoraflent.  Quid  autem  Autoritates  fe&emur,  qua- 
rum  maximx  in  haccausa  nimis  leves  videntur,  cum  res  ip- 
plusfatis  fuifidem  fecerint,  de  ipfis  igitur  Vifis,  vera  an 
falfafint,  negleftis  omnium  Autoritatibus  videamus. 

6  Llll  Sect. 


5 1  o  Contra  Scepticos  e>  Academicos     Di sp .  VI. 

Sect.  VII.  Primum  ipfos  fenfus,  quoprccipue  loco 
Sceptici  omnes  dominantur,  nihil  certi  nunciare  dicitis  : 
Cumenim  certius  nihil  eflepoffit,  quamquodfit  ipfis  fen- 
fibus  perceptum,  vos  null2  re  magis  acumen  veftrum  indi- 
careputatis,  quam  finoshominum  vulgusdeiis  ipfis,  qu# 
videmus,  qua>  tra&amus,  quas  fentimus,  quae  manibus  tra- 
ftare,  quae  ipfo  ore  habere  putamus,  fol;i  difputandi  fub- 
tilitate  dubitare  impuleritis.  Hic  igitur  vir  gravis  multa  dc 
infrafro  remo,  de  columb^  collo,  de  Servilm  Geminis,  de 
dormientium,  de  vinolentorum,  de  furioforum  Vifis,  aliif- 
que  ejufinodi  locis  Sophiftarum  communibus  difputas. 
Quae  tamen  omnia  quorfum  attuleris,  nifi  ut  cum  ipfi  fenfus 
fiepe  falfa  nuncient,  fapientem  iis  nunquam  affenfurum  effe 
concluferis.  Nam  &  in  remo,  inquis,  fentio  non  effe  id 
quod  videatur:  Et  in  Columb^  plures  videri  colores,  nec 
effe  plus  uno :  Servilios  Gcminos  tam  fimiles  fuifle,  ut  ipfe 
Cotta,  qui  cum  eorum  altero  bis  conful  fuerat,  eum  ab  al- 
tero  agnofcere  vix  potuiflet :  at  fi  una  fefellerit  fimilitudo, 
dubia  omnia  reddidit,  ut  quando  poflit  tibi  P.  Geminus 
guintus  videri,  quid  habes  explorati,  cur  non  poflk  tibi 
Cotta  videri?  Dcnique  dormientium,  vinolentorum,  furi- 
ofbmm  vifa  idcirco  inquis  proferri,  ut  illud  efficiatur,  quo 
certius  nihil  poteft  efle,  inter  vifa  vera  &  falfa  adAnimi 
affenfum  nihil  intereffe.  Praeclara  fane  argumentatio ! 
Qu^mmirabili  arte£  parvulisiftis  res  maximas  comproba- 
fti !  Age  igitur,  Remus  infledti  videtur,  an  ergo  conclu- 
dendum  fort£  remum  omnino  nullumefle  fed  folum  videri  ? 
Plures  effein  Columbd  colores  videntur  5  an  ergo  dubitan- 
dum  columbam  efle  &  collum  plumis  veftitum  habere  ?  De 
Vifis^  vcra  an  falfa  fint,  mox  dicemus,  nunc  autem  de  dif- 
putandi  ratione,  fcilicetfiin  parvulis  iftis  nonnunquam  fal- 
lamur,  nihil  omnino  certi  fcnfus  nunciare.  An  igitur  ocu- 
los  erucmus,  quorum  fide  in  omni  vita  utimur,  quorum 
adjumento  a  quovis  periculo  declinarecert6  novimus ?  An 
non  iis,  etiamfi  mare  nunc  purpureum,  modo  caeruleum, 
mox  flavum  videatur,  non  tuto  fatis  ipfum  mare  a  Ternt 
fecernemus,  &  cum  littore  ambulamus,  littus  an  mare  fit 
dubitabimus  ?  Quid  autem  iftaec  ?  Quenquamne  fapientutn 

penes 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


S e c T.  VII.    <<r  Cartefi  Medit.  Mettyhyficas. 

penes  ipfos  (enfus  falfi  &  veri  aut  Perceptionem  aut  Judi- 
cium  ftatuifle  putas?  Id  quidem  ftatuit  Epicurus.  At 
quam  inepte  iftuc,  ut  &  omnia,  tu  ipfe  fepius  monuifti. 
Ipfiautem  nihilaut  veriaut  falfiaiunt,  cum  neque  fiias  per- 
ceptiones  intelligant,  neque  de  iis  judicent.    Sed  cuique 
homini  qu^dam  intelligendi  facultas  ineft,  cujus  folius  eft 
de  (enfuum  perceptionibus,  verse  an  falfe  fint,  judicium 
ferre,  ut  fi  quis  integra  Mente  judicare  velit,  raro  & 
fbrte  nunquam  falli  poffit:  fin  nolit,  non  fenfuum,  fed. 
propria  cujufque  voluntatis  culpa  eft.    Nimis  itaque  im- 
portune  a  tritis,  a  parvulis,  a  puerilibus  iftis  fenfus  om- 
nes  falfi  teftimonii  reos  declamitas.    Cum  fidem  nunquam 
(apienti  faciant,  utpote  qui  prudentiam  &  judicium  femper 
adhibet,  priufquam  eorum  perceptioni  quicquam  cedat 
aut  tribuat.    Nihil  enim  cum  veftra  Academi3  difputamus, 
nifi  an  fapiens  iis  ita  uti,  eofque  ita  gubernare  poffit,  ut  quod 
ipfi  percipiunt,  verum  an  falfum  fit,  ipfe,  fi  placet,  certo 
(circ  8c  judicare  poffit.    Cum  vero  nihil  certum,  percep- 
tum  8c  cognitum  effe  concluferis,  quod  pueri  &  fatui,  qua!- 
dam  quae  non  funt,  videre  fibi  videantur,  quid  conclufifti 
nifi  quod  cum  nihil  fapiantinfipientes,  fapientem  effe  Nemi- 
nem  ?  Et  cum  ipfi  remum  inflexum,  cum  non  infle&atur, 
videre  fe  putent,  nos  quoque  etiamfi  re&um  &  immififle  & 
extraxiflefciamus,  idem  faltem  fufpicari  oportere.    Hoc  au- 
tem  ("inquis^  fi  ita  fit^  ut  nnum  modo  fenfibu*  falfum  videa- 
tur  :  pr<eJlo  eft,  qui  ncgetrem  uUam  percipi  pojjc  fenfibus.  Ita 
mbis  tacentibus  ex  uno  Epicuri  capite,  altero  vefiroy  perceptio 
&  comprehenfw  tollitur.    guod  eji  caput  Epicuri  .<?  Si  uUum 
(enfibus  vifum  falfum  eji,   nihil  percipi  poteji.    ^uod  ve- 
ftrum  ?  Sunt  falfa  fenjus  vifa.    <£>uid  fequitur  ?  ut  taceam, 
conclufto  ipfa  loquitur,  nihil  poffe  percipi.    At  honeftum  non 
eft  diiputandi  genus  me  alterius  a  me  non  minus  quam  te 
diflentientis  opinione  onerare.    Quid  enim  fi  deliraverit 
Epicurus  ?  Quo  jure  mihi  illius  vitia  exprobranda  putas  ? 
Mea  mihi  objicias,  illi  fua.    Dico  ergo  quanquam  falfi 
eflepoffint  fensus  vifa,  qu*dam  tamen  percipi  pofle  vera. 
An  ergo  quod  non  poffe  dixerit  Epicurus,  me  mea  fenten- 
tia  dejeftum  arbitraris?  Egone  quicquam  illius  Autoritati 
tribuo?  Nemini  minustotumfc  ftultitil  &infolentia  con- 

Llll  2  Hatum 


Contra  Scepticos  &  Academicos     Di  s  p .  VI. 
flatumeffcexiftimo.    Certa  igitur^  inquis,  cumillo,  quiate 
totus  diverfus  efi  :  noli  mecum^  qui  hoc  tibi  certe  falfi  ejfe  ali- 
quidin  fenfibus  tibi  ajfentior.    Cumillo,  cum  libuerit,  cer- 
tabo,  nunc  folo  tecum,  non  autem  quod  falfi  aliquid  in 
fenfibus  effe  poffe  affentiaris,  fed  quod  inde  veri  nihil  iis 
percipi  pofle  concluferis  5  id  quod  ftulte  fold  Epicuri  auto- 
rirate  conclufumeffe  aio.    Nunc  igimr  de  h2c  \mi  re  mihi 
tecum  certamen  eft.    Age  ergo,  certa,  cur  quod  fenfus 
falli  poflint,  veri  nihil  unquam  certo  percepiffe  conclufifti. 
Num  quod  fic  dixerit  Epicurus  ?  Apage  cum  tu .1  Porci 
Autoritate,  diutius  cum  tam  kvi  Adverfario  certare  nolo. 
Imo  deniquetantum  abeft  ut  cum  ipfo  Epicuro  certarem 
utetiam  ipfum  contra  vosdefendam.    Eiergo  nullum  fen- 
fibus  vifum  falfum  effe  affentior.    Quid  tu  contra  ?  Infra- 
ftum  remum,  Columba?  collum,  Turris  quadrata»  rotundi- 
tatem  }  Talia  ridet  Epicurus  atque  Infantium  argumenta 
putat,  neque  enimcujufvis  nifi  admodum  pueri  fenfus  ^//£r 
iftis  falli  pofle  ait,  atque  igitur  &gf*P*veLt  m°nuit,  neque 
nifi  expenfis  omnibus  affenfum  adhibere.   Videturne  turris 
rotunda?  propius  accedas,  &quadratamefle  videbis.  An 
fitbaculusrecurvus,  exaqua  educas,  &  reftum  effe  intue- 
beris.  Nonigitur,  inquit  Epicurus,  ipfi  falluntur  fenfus,  fed 
homines  ftultos,  eorum  Vifa  non  fatis  expendendo,  feipfis 
decipi.    Nunciat  enim  oculus  turrim  ifto  intervallo  ro- 
tundam  apparere,  &  verum  nunciat  5  fi  autem  quis  revera 
fic  efle  concluferit,  non  ipfius  oculi,  fed  proprise  temerita- 
tisculpaeft,  quippe  fapiens  fi  fuiffet,  aflenfum,  donecpro- 
pius  accefferat,  fuftineret.    Aliter  ergo  res  effe,  aliterap- 
parere  dices,  falfa  ergo  funt  vifa,  quod  non  ita  fe  habent, 
ut  fe  habere  videntur.    Quam  parvis  infiftitis  ?  An  non  res 
multas  percipimus,  qu*e  foM  Jpparentia  exiftunt,  quas  ta- 
men  nifi  re  quoque  ipfa  exifterc,  comprobemus,  fpedtra  8c 
mendacia  efle  concluditis.  De  Columba?  collo  quantum  glo- 
riamini  plures  videri  colores^  nec  tamen  efje  plus  nno.  Ne 
quidemunum.    Quid  enimcum  varius  varid  lucis  refle&i- 
one  creetur  color,  an  non  perfpicuum  fit  ipfos  colores  non 
in  rebus  ipfis  exiftere  fed  fol2  lucis  in  oculum  imprellione 
effecreatos?  At  tamen  inquies fi  adeo  verfatilis fit  colorum 
natura,  utfoUIucis  mutatione  fiat&  pereat,  certa  tamen 

eft 


Sect.  VII.  <6r  Cdrtejti  Medit.  Metaphyficas. 
eft  turris  procul  afpeda:  &  baculi  aqus  immenfi  figura, 
quanquam  alia  nobis  apparere  videatur.  Id  quoque  vobis, 
nifi  ftulti  fueritis,  oculos  veftros  nunciare  dicit,  quemque 
nimirum  ipfo  vifu  percipere  cum  res  aliterfit,  aliter  viden. 
Tune  ipfe  fi  baculum  aqua;  immerferis,  an  inflefti  putares  > 
ut  fufpiceris  pudet  dicere.  Cur  ergo  tam  deplorate  de  fen- 
sus  mendacio  eamob  caufam  conqueraris  >  Ipfis  ergo  te  ob- 
fiftereinquis,  alioqui  fi  credulus  fuiffes,  curvum  efle  arbt- 
trareris.  Verum  fatua  admodum  credulitate  efle  oportet, 
fi  fic  effe  vel  femel  quidem  dubitares.  Non  igitur  menti- 
unturoculi,  fedtu  teipfum  mendacio  voluntario  Iudificare 
laboras.  Sincere  enim  tibi  nunciant  ocuh  baculum,  quan- 
quamreftusfit,  obliquum  videri,  fi  vero  oculos ific re  ipsa 
eflenunciarevoles,  neargumentum  dimittas,  ipfe  ttbi  illu- 
dis  fenfuumfidem  calumniaris,  neque  quicquam  nifitein 
difputando  pervicacem  effe  demonftras.  Denique  de  his, 
fi  nihil  mihi  cefferis,  ipfos  adeas  Mathematicos.  Non  enim 
memini  te  quicquam  contra  eorum  fcientias  dixilfe.  Hi  au- 
tem  cum  res  unam  habeant  figuram,  eas  altera  aut  ob  medu 
varietatem,  aut  ob  loci  diftantiam  apparere  clariffimis  & 
indubitatis'rationibus  tibi  demonftrabunt.  Adeo  ut  fi  tu 
aliter  concludendum  arbitreris,  oportet  primum  ut  eorum 
demonftrationes  refellas,  alioqui  non  modo^fi  fenfuutn 
fidei  fed  &  demonftrationum  perfpicuitati  obfiftes.  An  non 
ereonunc  pudeat  inanibus  iftiufmodi  fcrupuhs  diutius  adhx- 
rere  quibusquandiu adhaeferis,te ipfi  Eficnro(^xo  qutd  viro 
fapienti  turpius  evenire  poffit?  )  vapulandum  tradideris  > 

Cum  deindevinolentorum,  fomniantium,  &  funolorum 
exemphsutaris,  idem,  quod  ubique  facis  lmportuneeaufae 
infiftis  atquetuamtibi  conclufionem  nulla  ratione,  led  vi 
&  confidentia  arripis.  Huic  enim  uni  prineipio  per  om- 
nem  difputationem  tanquam  faxo  h*res,  fi  vifa  quzdam  faha 
effe  ooffint  veraefle  nulla,  utquidem  tota  difputatio  ni- 
h  ahud  videatur,  quam  unum  iftuc  diftum  toties  repeti- 
tum.  Quod  etiamfi  millks  negaverimus,  tu  tamen,  ea  eft 
veftra-Alademics  modeftia,  neque  dimittes,  nequeproba- 
bis ;  fed  principio  neque  a  te  probato^  neque  a  nobis  con- 
ceffo,  fecfproruas  negato,  infiftes.  Qu*  pertinaca  nimis 
audax  &  impoituna  Ift,  ut  profefto  inter  .Pfos  prvsnc 


Contra  Sceptkos  eir  Jcademicos  Di sp .  VI. 
turpioreffl  ullam  inveniffe  non  meminerim.  An  vero  quod 
qui  delirant  aut  infaniunt,  nihil  de  vifis  fuis  certo  judicare 
poffint,  idcirco  cum  de  fuis  judicent  fobiii  &  fapientes, 
vera  an  falfa  fint,  ad  animi  affenfum  nitiil  intereffe  putas> 
Id  fiipfivefani  dicerent,  cum  iis  pugnare  nollem,  at  cum 
vir  ficcus,  &  prudens  dixeris,  importune  inquam  &  cum 
Epicure3  modeftid  opinioni  infiftis.  Nos  enim  (quoties  dice- 
mus?)  non  de  puerorum,  non  de  ebriorum,  nondedemen- 
tium,  fed  fblis  fapientum  fenfibus  difputamus,  an  fcilicet 
cum  judicio  gubernentur  hominum  fenfus  quippiam  certe 
percipiant  necne.  Tuis  ergo  eorum  exemplis,  qui  judicii 
nullius  compotes  funt,  quantumcunque  urgeas,  nihil  efE- 
cies  nifi  prius  inter  vefanum  St  fapientem  nihil  intereffe  pro- 
baveris.  Atqui  ifta  tandem  ratione,  cum  Hercules  filios 
fuos  (agittis  configebat,  te  quoque  tuos,  cum  videris,  tuos 
effe  nefcire  metuas,  &  Marcum  filium,  cum  Athenis  redie- 
rit,  interfe&urum.  Ita  quidem  hoc  tuoa  dementium  vifis 
argumento,  quo  tantopere  geftis&  quafi  altior  fa&us  glo- 
riaris,  neminem  Academiae  veftrae  difciplinam  fequi  perlua- 
fifti,  nifi  qui  idem  aut  infanus  fit,  aut  infanum  fe  effe  proba- 
bili  aliqudratione  fufpicetur. 

Se  C  T.  VIII.  Si  vero  fenfuum  Vifa  alia  vera,  alia  falfa 
fint,qudnotdad  ca  diftinguenda  utamurinterrogas.  Quidau- 
tem  an  qu2vis  omnium  communi  de  omnibus  judicari  velis? 
Si  ergo  decipi  nolles,  miffis  gravibus  iftis  de  remo  inflexo, 
de  columbae  collo,  de  turre  rotunda  puerorum  controver- 
fiis,  prudentiam,  judicium,  atque  animi  intentionem  adhi- 
betos  circumfpicito}  impedimenta  removeto,  ab  opini- 
onibus  praejudicatis  caveto  ^  lumen,  fitum,  intervalla  mu- 
tato,  atque  tandem  expenfis  omnibus  ipfum  Afpe&um  face- 
re  fui  judicii  fidem'  fateberis.  An  cujufque  fingulari  ?  id 
autem  quorfiim  interroges?  qui  enim  alia  quam  propri& 
naturi  internofci  tu  ipfe  poftulares  ?  Nihil  enim  eft quin  ali- 
quid  fibi  ita  proprium  habeat,  ut  fit  nulli  alii  commune, 
quo  folo  figno  id  ab  aliis  omnibus  diverfum  effe  cernimus. 
Itaabomni  Brutorumgenerehominemere&a  figunl,  &va- 
ria  Brutorum  genera  inter  fe  fua  quodque  forma,  &  ho- 
mines  inter  fe  fuo  cujufque  vultu  fecernimus.   At  qtix- 


Sec  T.  VIII.  <?  Cartefti  Medit.  Metaphyficas. 
dam  inquis  ufque  adeo  fimilia  funt,  ut  nulla  fenfuum  in- 
tentione  ab  invicem  diftingui  poffint.  Qyis  enim  aut  pi- 
lum  pilo,  aut  ovum  ovo  difcernat  ?  Aut  fi  quis  centum 
figilla  eodem  annulo  impreflerit,  ccquae  poterit  in  ag- 
nofcendo  efle  diftin&io?  Atquetam  fimiles  Servilii  Gemi- 
ni  fuiffe  dicuntur,  ut  peculiari  nulla  nota  alter  ab  altero  in- 
ternofci  potuerit.  Ita  ut  cum  quis  Publium  videre  fe  pu- 
taret,  exploratum  habere  non  poflit,  quin  Quintum  yi- 
deret :  at  fi  una  fefellerit  fimilitudo,  dubia  omnia  reddidit. 
An  vero,  Marce  Pater,  fic  tecum  in  foro  a&um  efle  velles  ? 
Atque  cum  improbos  accufaveris,  ne  iidem  non  fint,  quos 
efle  putas,  ne  fint  accufandi  putares  >  Cum  prsdonem  iftum 
C.  Verrem,  cum  furias  iftas  Catilinam,  Lentulum,  Ccthe- 
gum,  cum  belluam  iftam  M.  Antonium  lacefliveris,  an  ti- 
mendum  putas  ne  optimi  Catonis,  chariflimi  Bruti,  ami- 
ciflimi  Pomponii,  Quinti  Fratris,  &  M.  Fihi  innocentiam 
violares  j  quod  cum  Servilii  ifti  Gemini  nulh  nota  mter  fe 
agnofcantur,  idcirco  neque  quemvis  a  quovis  mternofccre 
poflimus.  Qyx  autem  eft  ifta  argumenti  penuna  ut  uno 
tantum  joco,  uno  fophifmate  femper  hsferis,  non  profefto 
ubertatem,  noncopiam,  non  tuam  dicendi  facultatem  de- 
cere  vidctur.  Rem  nullam  fe  certa  ratione  habere,  quod 
qu^dam  efle  poflint,  qua;  fe  alia  fortaflc  habeantquam  vi- 
deantur.  Si  fit  vel  quidem  unum  Vifum  lta  obfcurum, 
confufum,  &  involutum,  ut  neque  id  clare  percipere,  ne- 
que  de  eo  certo  judicare  poflimus,  efficitur  nullum  tam  com- 
prehenfum,  tam  exploratum,  tam  perfpicuum  efle,  ut  qua- 
vis  diligenti^  percipiatur.  Ita  nunc  fi  tanta  mter  res  duas 
fimilitudo  contingat,  ut  altera  ab  altera  non  facile  cerna- 
tur  fcquitur  nullas  omnino  tam  diflimiles  fore,  quin  exdem 
omnes  effe  videantur.  Efto  autem,  fit  acutum  Sophifma 
&  gravitate  veftd  dignum,  non  tamen  video  quamobrem 
toties  repetatur.  Subrifit  proculdubio  Lucullus,  ciim  om- 
nes  veftras  vires  in  id  unum  colleaas  efle  intellexerit  atque 
igiturfbrtede  refpondcndo  non  multum  fohatus  (fi  vere 
narras)  difceffit.  Quis  enim  cum  lmportunis  lftmfmodi 
hominibus  difputando  fe  fatigaret,  quos  quicquid  w  de- 
tnonftraverit,  femper  exclamantes  audiat,  utcunque  cla- 
rum&perceptum  cfle  putes,  fieritamen  pofle  ut  feHanj 


Contra  Scepttcos  &  Acakmxcos    Di  sp .  VI. 

Quid  autem  cum  Ovum  non  efle  Bovem  perceperimus,  an 
ut  fallamur  fieri  pofie  putetis?  Ita,  inquis,  quod  cum 
P.Servilium  Geminum  aQuinto  agnofcere  velimus,  facile 
fieri  poffit  ut  fallamur.  Si  enim  una  fefellerit  fimilitudo^ 
dubia  omnia  reddidit.  Quod  quam  primum  audiit  Lucul- 
lus,  fecumdixifle  non  dubito.  Itane  Marce,  fatis  difputa- 
tum  eft,  atque  impofterum  ullos  hujufmodi  vobifcum  con- 
greflus  me  femper  declinaturum  fcias^  Cum  pofteaquam 
de  omnibus,  prafertim  de  fenfuum  vifis  &  fcientiarum  de- 
cretis,  dubitare  docueritis,  iftk  und  conclufiunculii,  quafi 
indubitata  fit,  quafi  omnibus  concefla,  quafi  nulla  proba- 
tioneindigeret,  tam  plenevos  vobis  fatisfeceritis,  nempefi 
ovum  ab  ovo  non  poffim  agnofcere,  neque  igitur  a  Galli- 
na  quae  peperit,  neque  a  Gallo  qui  genuit,  neque  a  Bove, 
neque  ab  Homine,  neque  ab  Elephanto.  Si  ifta?cfit  veftra 
a  temeritatis  turpitudine  Gnecula  cautio,  fim  potius  Infans, 
fatuus,  temerarius,  credulus,  imo  denique  homo  Epicu- 
reus,  quam  ut  tam  infaced  prudentnl  mihi  ipfe  difplicerem; 
Atque  profe&o  tam  procacis  in  Cicerone  meo  protervias 
admodum  pudcret,  fi  ex  animo  &  non  e  perfonS  ifbec  dif- 
putaflet.  Quorfum  enim  omnis  ifbec  difputatio  nifi  quod 
in  tanta  fimilitudineunum  ab  altero  fecerni  non  poffit,  du- 
bia  omnia  efle  fafta.  Quo  quid  protervius  conclufum  efle 
poffit,  quid  enim  ?  Num  certius  fcnfuum  perceptionis  in- 
dicium  defideretis,  quam  utreseo  modo  quo  funt  percipi- 
ant,  cum  qua?  fimilitudinem  habeant  fimilia  efle  nuncxent, 
qua*  vero  non  habeant,  diffimilia  ?  At  fi  res  ut  revera  funt, 
cernunt,  quid  majus  ipfi  ad  fidem  iis  faciendam  poftulare 
poffitis,  nifi  concludi  velitis  (ut  profefto  fi  quo  tendat 
vaga  difputatio  vultis)  quod  quoniam  quae  fimili  noti  fig- 
nantur  fimiles  efle  cernimus,  qux  diversi  &  diffimillimS 
funt  form3,  poffe  nulld  induftria  diftingui.  Prxclara  me- 
hercleargumentatio,  atque  veftni  contra  communcs  omni- 
um  fenfus  tanta  contentione  digna  !  Imo  denique  in  iis  ipfis 
-qua?  fimillima  vidcntur,  ea  eft  fenfiium  noftrorum  acies,  ut 
fi  mediocrem  tantum  curam  &  ufum  adhibeamus,  fatis  cla- 
ram  diffimilitudinis  notam  cernere  poffimus.  Id  quod  de 
quibufdam  Deli  Incolis  tuus  memorat  Lucullus,  qui  gallinas 
permultas  alere  qu^ftus  causS  folerent,  hi  cum  ovum  in- 

fpexe- 


Sect.  VIII.    <&  Cartefii  Medit.  MetaphyJicM. 

fpexerant,  qua?  id  gallina  perperiflet  dicere  folebant.  Sed 
Lucullum  adbibere,  inquis,  artem  advocatam  etiam  fenfibus. 
Qmd  autem  hoc?  nonne  viderc  contra  te  valcrc,  fi  jine  mag- 
nis  artificik^  ad  qu£  pauci  accedunt^  nojiri  quidem  generk 
admodum^  nec  videre  nec  audire  pojfitmus  ?  Nequaquam  vir 
optirae,  fed  contra  multum  adjuvare  videtur  5  five  enim 
magnam  artem  adhibeant,  five  nullam,  modo  vere  judi- 
cent  Deliaci  ifti,  eximium  fenfuum  fuorum  acumen  often- 
dunt,  quod  res  inter  quas  tanta  fit  fimilitudo,  ea  iblertia 
ab  invicem  dignofcant.  Ergo  inquis  magnis  artificiis  opus 
eft  ut  noftri  generis  quidpiam  videre  poflimus.  Nequa- 
quam  quoque  &  iftuc.  Sed  omnia  quse  noftra  interfunt 
fine  arte  cernimus.  Non  enim  (enfus  ad  nullius  fruftus  fub- 
tilitatem,  fed  ad  communis  vitse  ufum  accepimus,  atque  igi- 
tur  qu<e  communi  vita?  ufu  occurrunt,  ea  omnia  nulte  advo- 
cat2  arte  videre  poffumus.  Ovum  vero  ab  ovo  fecernere 
quid  qu^fo  generis  noftri  interfit  ?  Atque  id  etiamfi  non  pof- 
fent  Deliaci  ifti  5  Sol  tamen  luceat  necne  fine  quovis  peje- 
randi  periculoper  Jovem  atque  DeosPenates  jurare  poty- 
iffent.  Nobis  itaque  fatis  eft,  fi  ea  fit  fenfuum  noftrorum 
fides  &  integritas,  qua  opus  habemus,  at  ea  acie,  qua?  nulli 
fit  emolumento,  contenti  &  fine  quavis  in  Naturam  que- 
rete  carere  poffumus.  Tu  tamen  fi  quis  Deus  te  interroget 
fanis  modo  Sc  integris  fenfibus  num  amplius  quid  defide- 
res,  auditurum  minaris  quam  nobifcum  male  agatur.  Ca- 
ve  autem,  mi  Amice,  cum  tam  vehementer  temeritatem  re- 
formidare  profitearis,  ne  minustemere&inconfiderate,  ne 
dicam  impudenter  ipfam  divini  Numinis  adverfus  teipfum 
munificentiam  calumnieris.  Quid  enim  eft  quod  cum  eo 
querendum  efle  putas  ?  Qyod  quanquam  fortafle  vere,  non 
tamen  longius  aut  acrius  videamus  5  feu  quod  cum  in  Hor- 
tenfii  vill2  ipfe  verfatus  Puteolos  videas,  familiarem  tuum 
Avianum  fortaffe  in  Porticu  Neptuni  ambulantem  videre 
nequeas.  Quorfum  autem  videres?  Cui  enim  ufui  efle  pof- 
fit  tam  longinquus  ifte  profpeftus?  An  non  fatis  eft  quod  8c 
tu&c  Avianus  tuus  quae  coram  Sc  prope  fint  clare  &  integre 
percipiatis  >  Ipfc  enim  cum  in  Porticu  Neptuni  ambulave- 
rit,  greflus  fuos  fine  cuftodia  tua  gubernare  novit.  Tu  er- 
eo  tuis  veftigiis  profpicias,  ille  melius  fecum  aftum  efle  pu- 

Mmmm  tat, 


Contra  Scepticos  &  Jcademicos     Disp.  VI. 

tat,  quod  etiamfi  abfueris,  fuis  oculis  ipfe  fibi  cavere  pof- 
fit.  Imo  quid  fi  iptum  Avianum  videres,  an  non  pariter 
cum  Deo  tuo  querereris,  quod  annulum  in  digico  non  vi- 
diffes  ?  atque  fi  annulum,  quod  non  ipfum  quoque  imagi- 
nem  eidem  infculptam  ?  Tam  petulanter  deploratae  funt  ve- 
ftra  querimonise,  ut  nulhi  Numinis  liberalitate  iis  fatisfieri 
potuiflet.  Si  enim  quicquid  vos  vobis  deefle  putatis,  ipfe 
concefliffet,  veftra  querelarum  rationenullusunquam  fuif- 
fet  finis  majora  flagitandi.  At  quidem  tam  longe  abeft,  de 
contrafta  visus  acie  queraris,  ut  potius  tam  longeeam  inten- 
di  poffe,  teimprimis  devinctum  cogitare  debeas.^  Quo  e- 
nim  magis  admirabili  naturae  beneficio  utimur,  quam  ut  qua* 
aliquot  ftadiorum  intervallo  abfunt,  temporis  momento  in 
oculis  habeamus?  Putcolos  te  videre  fateris,  quam  Ur- 
bcm  ftadia  triginta  ab  Hortenfii  viM  diftare  ats,  Cogita  er- 
gotecum  quam  admirabilis  fitifta  oculorum  vis  &  acies,  ut 
citius  quam  nident  mare  permagnum  peitranfire  valeant. 
Quid  autemdeaciei  contra&ione  queraris,  cumipfum  So- 
kni  quotidie  videas?  Quot  enim  mille  ftadia  a  nobis  abeft ! 
cumtamen,  etiamfi  manuteneres,clarius  viderenon  potuif- 
fes.  Quod  itaque  te  oculistuis  non  eflc  contcntum,  idque 
ipfi  Deo,  fi  interroget ,  auda&er  rcfponfurum  efle  dicis, 
non  modo  audacia?  &  ingratitudinis,  fed  &  in  Phyficl  (zd 
te  nollem  dicere,  at  tamen  dicendum  efl)  ignorantia?  cri- 
menvidetur.  Ne  enim  quidtecum  de  mirabili  aut  Solis 
curfu,  aut  Lucis  in  immenfam  diftantiam  fe  diffundendi  fa- 
cultate  nunc  dicam,  cum  de  iftis  jam  fatis  faperius  dixeri- 
mus  :  Certe  fi  unquam  cogitafles  quanta  artis  varictate  ip- 
feOculorumfabria*  extruftx  fint,  itaut  in  exigua  ipforum 
cavitate  fpatia  tam  longe  diftantia,  tam  late  patentia  inte- 
gre  &  diftinfte  comple&antur,  inter  maxima  fummi  Numi- 
nis  non  modo  beneficia  fed  &  miracula  reputaffes.  Cum 
verooculis  tuis  contentuseffe  nolis,  quidplura,  eruas,  & 
experiare,  qui  cum  omni  tuo,  tuorumque  Artificum  inge- 
nio  perfe&iores  tibi  conficias,  atque  adeo  in  juftamtemeri- 
tatis  poenam  hominum  perfpicaciflimus  in  Talpam,  in  No- 
ftuam,  in  Vefpertilionem  mutaberis. 


Sect. 


S  E  c  T.  IX.     Cr  Cartefii  Medit.  Metapbyjicas. 


Sect.  IX.  Proxime &fenfibusadrationemtranfit,  at- 
que  primum  in  Diale&ica*  fines  invadit.  At  cujus  ?  Stoi- 
corum  3  Quiilli  aditum  &  quafi  ipfas  Thermopylasinom- 
nem  Gr^corum  vanitatem  aperuerunt.  Quippe  cum  Elea- 
tici  &  Megarici  ludo  &  joco  de  cavillandi  arte  fcripfiflent, 
hi  quicquid  ipfi  luferant,  cum  omni  fu&  gravitate  in  difci- 
plinam  fuam  afcifcebant,  quo  nimiam  facetis  omnibus  feir- 
ridendi  facultatem  dederunt :  Ut  nemo  non  modo  fcurra 
fit,  verum  etiam  vir  prudens  &  acutus,  qui  ipfbs  non  irri- 
ferit.  Hoc  igitur  imprimis  delegit  Marcus  nofter,  de  quo- 
rum  fuperciliis  pra?cipue  triumpharet.  Atque  utinam  non 
modo  Zenoni  fed  &  Gra?cis  omnibus  nugas  fuas  dialefticas 
eo  quo  merentur  contemptu  illufiffei :  Cum  quse  tradide- 
runt  prsecepta,  non  mpdo  arti  bene  differendi,  atque  vera 
&  falfa  judicandi  nullo  fint  adjumento,  fed  potius  maxi- 
mo  impedimento,  cum  nihil  de  redfe  cogitandi  prudentid 
doceant,  nihil  de  ratione  intelligendi  quid  rem  quamque  (e- 
quatur,  nihil  de  fcientid  perfpiciendi  quale  quidque  fit, 
quid  in  re  qu^que  fit,  quid  cuique  conveniat,  quid  repug- 
net.  Sed  omnis  eorum  cura  in  verborum  captionibus,  am- 
phiboliis,  acuminibus,  in  Soritis,  Pfeudomenis}  in  enun- 
ciationum  connexionibus ,  disjun&ionibus  confumitur. 
Quandiu  itaque  hac  cum  Dialefticis  contentione  veriatur, 
nihilgrande,nihilfeverum,  nihilacutum  afferre  potuit,  fed 
folum  nugis  nugas  oppofuit.  Atque  primum  Soritarum  ca- 
ptionibus,  quas  ab  Eubulide  didicit,  feftive  admodum  de- 
leftatur.  Jgubd  nulld  omnino  in  re  minntatim  intcrroganti, 
dives  pauper^  clarns  obfiurus  (it$  multa  pauca,  magna  parva7 
longa  brevia^  lata  angujia,  qmmto  ant  addito  ant  dempto  cer- 
titm  rcfpondeamus^  non  habcmus.  At  ifta  folvat  cum  fua  ve- 
tula  Chryfippus.  Quid  autem  ad  nos  qui  facultatem  dif- 
ceptatricem  nobis  in  vita?  commoda,  non  ad  fubtilitates  ve- 
nandasdatam  eflearbitramur?  Quideniman  derequ&que 
diftintte  cogitare,  enunciare,  ratiocinari  non  poffe  con- 
cludes,  quod  praecifam  verborum  iftorum  fignificationem 
definire  non  poflimus?  Nihil  prsecifum,  nihil  definitum, 
nihil  determinatum  fignificant.  Vaga  funt  vocabula,  qu£ 
tametfi  plura  aut  dempferis  aut  addideris,  idem  tamen  fig- 

Mmmm  2  nificant. 


Contra  Sceptkos  <(?  Jcademicos     Disp,  VI. 

nificant,    Neque  cnim  acervus  (a  cujus fimilitudine  Sorita- 
rum  acumen  mutuati  eftis)  uno  grano  dempto  aut  addito 
efficitur.    An  vero  quod  incerta  fit  in  quibufdam  numeri 
&  quantitatis  ratio,  idcirco  nihil  certo  perfpici,  definirr, 
judicarivultis?  An  non  quid  fit  acervus  novimus,  etiamfi 
ncque  primi  grani,  neque  decimi,  neque  centefimi  additi- 
one  fiat  ?  Saltem  ampla  &  indefinita  eft  iftorum  vocabulo- 
rum  fignificatio,  id  quod  nemo  te  melius  novit,  qui  iis  om- 
nibus  permagnfi  fignificandi  varietate  modo  latiori,  modo 
contra&iori  farpiflime  ufus  fuifti.   De  iis  ergo  puerile  eft 
minutatim  intcrrogare,  laxiori  enim  ufu  habentur  quam  ut 
certo  ullo  fignificationis  termino  circumfcribantur.  Atque 
hxc  prima  vcftra  eft  in  Dialc&ica  viftoria,  quod  verbo- 
rum,  qux  iithil  praccifum  fignificant,  praecifam  fignificatio- 
nem  defiriire  ncqucat.    Jam  vero  ipfa  Artis  fundamenta  pe- 
tis,  prxdaro  mimirum  iftoGrypho,  quem  Mentientem  five 
-^evSii^rov  appellatis.    Si  dicis  te  mentiri  veruwcpte  dick, 
tnentnis  5  dick  autcm  te  mentiri,  verumque  dick^  mentirk  igi- 
tur.    Quo  quidem  ut  inexplicabili  Sophiftae  more  geftis^ 
&  quidcm  praeclarum  facinus  cft5  atqueipfius  Patria?  Patrjs 
gravitate  dignum.    Quid  enim  prseclarius  unquam  peperit 
Graecorum  acumen?  Quos  ob  illius  inventionem,  trium- 
phos  habuit,  quas  coronas  tulit  Eubulides  ?  Quand  admira- 
tione,  imo  quibus  fcditionibus  omnem  Grseciam  commo- 
vit?  Hinc  qu3  diligentii  contra  hoftium  impetus  munive- 
runt?  Inde  quibus  vigiliis  fck  laboribus  in  eo  folvendo  fe 
torferunt?  Quotckquanta  librorum  volumina  genuit  ?  tlt 
quidemunus  Chryfippus  dehoc  uno  Argumento  quatuor- 
decim  icripfiftc  memoretur.    Atqui  tamen  poft  omnes  &  il- 
lius  fck  aliorum  omnium  conatus  Sophifma  inexpugnabile  ha- 
betur.    Quanquam  profe&o,  ut  &  ipfe  ludam,  non  mihi 
tam  indiffolubilis  ifte  nodus  videtur,  fed  ipfa  praeftigii  fraus 
cuique  patere.    Cum  in  fuperiori  effato  plane  dua?  enuncia- 
tiones  cannccfantur^primum  te  mentiri^  dcinde  dicere  te  men- 
tiri$  fck  proinde  duplici  quoque  enunciationeconcludendum 
efle.    Primum  te  igitur  mtntiri,  tum  cum  mentiri  te  ais, 
verumdicere  3  atque  adeo  alterite  mentirifcquitur,  alter& 
verum  dicere  5  non  itaque  eadem  enunciatione  mentiris,  St 
verum  dicis,  fed  plane  diverfis.   Et  qua?  pr&xeflit,  non  de 

prae- 


Sect.  IX.  &  Cartefti  Uedit.  Metaphyjicdsl 
or*fcnti  fed  de  prarterito  enunciari  oportebar  fcilicetnon 
remen tiri  fed  mentitum  efie  h  ut  non  tam  Dtaleta  quarn 
Grammatics  6t  fophifina  quod  Temfmm^ff^^ 
abfcondir.  Atqueadeo  alten  enunciationi  quam  attuliltt 
omnino  diffim.lis  videtur.  ScUicet  ftdickteen  &  vernm 
dicis  htcet:  Deprxfentienimiftaenunciatur,  quandoemm 
lucet  lucerepotesdicere;  at  fi  dicas  te  nunc  mentiri,  ve- 
rum  non  dice(  falmm  eft  enim  id  cum  dicas  te  nunc  mentin : 
ante  vel  poft  mentiri  licet,  at  non  eodem  raomento.  Non 
itaquetementirifed  mentitum  efle  dioere  oportet,  aut  ve- 
r»m  non  dices.  Atqui  denique  etiamfi  hu;ufmodi  cavillati- 
Sas  (  ere  non  poflemus,  quid  ad  nos  qu,  non  ver- 
borum  fed  rerum  Dialefticam  profitemur?  Iftas  folvant 
SSri  qui  cum  fintnonaginta  aut  centum  annorum  puen, 
omnemstatem  in  bullulis  venandis  conlumunt,  non  ali& 
tmnTrif Sra  quam  fi  nihil  aliud  in  omm  v.ta  agerent 
SK  b  "'PSs  nodos  neaerent  &  folverent  ut  vero 
quid  de  Dialedricisdifciplinis  ipfe  fent.amhbere  dicam*  ea 
?atiocinandifacultate  omnes  natura  prsditos  efle  arbitror, 
ut  nSahoartis  adjumento  opus  fit,  mfi  «  iPfoNa«« 
beneficio,  qud  oportet  integritate  utamur.  J**™*™ 
legeinfimplicirerum  conceptione  utendum  eft,  mfi  utfen 
fuumvifis,  debita  attentione,  exper,ent.3  atque  a  prarju- 
Ecau  one  habita  aflentiamus?  Qua  de  enunaationum 

nex*fint  autoppofita;cogitemus?  Qui  deniquc  in  conclu- 
fionum evident?Lcquiefcgenaum,  nif.ut m^nm- 
nibus  &  relationibus  perceptis,  quid  quidque  lequatur, 
3  „on  eadem  quz  in  prioribusadhibita  cura  judicemus i 
S  inquam  atque  hujufmodi  exercitiis  naturakm  ranonis 
fecultatem  plus  perfici  &  corroborari,  quam  fpmofis  omnr- 
bnVDnScoram,  quos  unquam  ipfe  vidi,  pr*ccpt.s  & 
fi  iftas  Vcrborum  pratftgias,  qu.bus  fe  pu- 

eriS plrSu  ludentes  tam  *^**^^f£. 
remus,  idnon  majori  damno  aut  v.tupenofiet,  quamU  pu 
exorum  dolicias,  aut  anuum  dehrta  nefciamus. 


Mmmm  3  Sect. 


Contra  Scepticoc  <&  Acaiemtcos     Disp.  VI. 

S  E  c  T.  X.  Ateversi  Diale&icorum  republica,  nul- 
\i  mora  in  Phyficorum  &  Ethicorum  poffefliones  cum  omni 
impetu  involat,  atque  immenfes  ftrages  ubique  edidit,  8c 
de  omnibus,  qui  quSvis  Autoritate  fuerint,  uno  prselio  de- 
vi&is  triumphavit.  Atqui  ut  homo  timidus  nulliufque  ani- 
mi  bellum  geflit,  nihil  enim  pugnavit  ipfe,  folum  Grsecos 
omnes  inmutuam  perniciem  concitavit,  e  quorum  c^dibus 
ipfe  tandem  Cadm&am  VjSoriam  reportavit.  At  profe&o  a 
M.  Tullio  non  expe&affem  ut  controverfias  duas  omnium 
maximas  qu^inter  homines  aguntur,  ad  fblas  Autoritates 
referret.  Cum  primum  hos  locos  eum  tra&aturum  intcl- 
lexiffem,  quo  gaudio  laetabar,  quanta  lsetitia  fum  aufrus, 
quam  geftiebat  animus !  Nunc  nunc,  inquiebam,  tam  illuftri 
causa  cmne  fuum  acumen,  omnem  diligentiam,  omnem 
eruditionem  adhibebit.  Omnem  rerum  Naturam  patefaftam 
&plan£  diffe&am  videbimus,  omnes  boni  malique  rationes 
ab  ipfis  initiis  dete&as  &  explicatas  audiemus.  Cum  vero 
nihil  de  rebus  ipfis,  nihil  e  proprii  Mente  di&um  perfpexe- 
ram,  nihilque  nifi  fic  Thaletem,  fic  Anaximandrum,  fic  A- 
naximenem,  fic  Anaxagoram,  fic  Democritum,  fic  Empedo- 
clem,  fic  Heraclitum,  fic  Ariftotelem,  fic  Stratonem,  imo 
(quod  omnium  turpifiimum  videbatur)  fic  Ariftippum,  fic 
Epicurum  dixiffe  perlegeram,  (proh  Deum^)quamme  mea 
fpes  fefellit,  imo  profe&o  (quid  enim  diflimulem?)  quam 
fic  a  Cicerone  effe  illufum,  quod  ab  aliis  ferre  non  poaram, 
ftomachari  coepi !  Vir  ignave !  exclamans,  quorfum  nos  in 
graviflimis  Argumentis  hominum,  quorum  levitatem  nimi- 
um  fine  te  novimus,  autoritatibus  tam  importune  tundis  & 
conteris.  Eorumnomina  toties  repetita  audiifie  jam  ante 
tedebat,  at  cum  in  nobiliflimis  iftis  difciplinis  nihil  aliud 
audirem,  me  plane  enecabat.  Nihil  pneterea  unquam  in 
omni  vita  inepte,  nihil  non  dofte,  non  acute,  non  elcgan- 
ter  (cripfifti,  hic  autem  quafi  quodam  fidere  ta&us  in  fu- 
bitam  &  horribilem  quandam  dementiam  incidifi  j  vifas  es  5 
neque  (ut  foles)  facetos  cum  amicis  fermoncs  habuilfe,  fed 
furiofi  ad  inftar  nil  nifi  Gracorum  nomina  recitaiie.  Imo 
denique  cum  tuipfe  tam  prseclare  de  his  rcbus  fcripfifles, 
de  Phyficisnimirum  in  de  Deorum  Natura  libris  3  de  Mora- 

libus, 


Sect.  X.  O*  Carteftt  Medit. Metapkyficas. 
libus,  indefinibus,  deofficiis,  de  quatfionum  Tufculana- 
rum  l.bris,qua;  major  infania  eife  poffet,quam  ut  ipfe  idem  ea 
omnia  iolum  quod  de  iis  non  confenferint  Graeci,evertenda 
putares  ?  At  quid  iftuc  tibi  uni  exprobrarcm,  cum  nihil 
aliud  fit  ipfa  Academi*  difciplina  quam  dementi*  nmula- 
tio?  Sic  enim(utfolipofientinfanientes)  de  omnibus  dubi- 
tare  profitemini.  Cui  enim  in  dubium  venire  poiiit  an  m- 
fanierint  ifti  quisque  incerta  eile  omnia  ie  ex  animo  pu- 
tareaiunt,  qui  an  ullus  fit  motus,  an  unquam  Sol  luceat  an 
quicquam  in  omni  vita  viderimus,  vehementer  &  ferio  du- 
bitare  adhortantur  ?  Cum  vero  rem  tam  portentofam  & 
incredibilem  hac  pr*cipue  &  fere  fola  ratione  fatis  compro- 
batam  arbitrentur,  quod  de  omni  re  non  iden. ,  fenuren, :  ho- 
mines,  qui  nihil  in  omni  quzfhone  nili  diffidia  &  diilenfio- 
nes  qusrebant,  ferre  non  poifemus  Atque.d  vos  Sce 
tici  &  Academici  facitis,  ut,  ne  vobis  deeffet  contentio, 
a  vobifmet  ipfis  diffentiatis ,  contra  omnes  &  proomni- 
bus  pugnatis,  partescontrarias  defendatis,  modo  in  alter., 
modo  in  neutra,  modo  in  utraque  fentenua  effe  vclitis. 
At  mihi  nunc  cum  uno  Cicerone  res  eft,  qui  cum i  n.hil 
melius  quod  in  causa  tam  prsclara  diceret  quam  Phdo- 
fophorum  Autoritates  haberet,  Argumentum  (quoniam  m- 
hil  prsterirevoluOqualeipfe  prsbuit  fequemur. 

Primumergoquanta,inquit,deiPfisrerum  pnnc.pi.s.n- 
ter  magnos  hoUes  diffenfio  ?  De  qu.bus  autem  pr.nc,p.  s  ? 
Deiislquibusomniaconftant?  Apagecum  tu,s Pr.nc.pns, 
quid  enimrefert  anex  aqu:1,  an  ex  aere,  an  exigne,  an  e 
terr,  anexiftis  omnibus*  an  ex  homceomerns,  anex  Ato- 
mis,  anexaliademumquacunque  matena  nafcantur?  Aut 
fi  qus  fit  .fta  prima  rerum  materia  cujufv.s  noile  intereffet, 
nequenoruntifti,  neque  noffe  poterant,  fed  folus  ,pfe_ no- 
vit  qut  ex  ea  omnia  extruxit,  feu  pot.us  qui  eam  .pfe  fec  t 
&  proinde  variam  pro  rerum  varietate,  quas  fafturus  erat, 
forSSfcxit.  Totam  itaquede  principic '  ™™ah^ftt- 
onem  vobis  ultro  traditam  effe  fcitote;  nif,  quodfuifle  Pro- 
videntiidivinaeffcaam,  nonNatura  ffia  extmfle  dicarnu* 
Quid  autem  fuerit,  an  certa  Ipecie,  an  dwersa,  ar .  nulia ex 
titit,  qui  qusrunt  nunquam  confequentur.  Et  donque , 
certo  definire&  ioveftigare  poffent,  cui  hom.num gfa  in 


ContraSceptkos  t?  Academkos  Disp.VL 
ferviret?  quobeneficio  vitam  humanam  cumularet  >  quam 
laboris  mercedem  referret  >  Nullius  autem  aut  in  ift3  aut 
in  qudvis  alid  difciplini  fcientiam,  nifi  qux  aliquod  utilita- 
tis  pretium  habuerit,  tuendam  eflfe  diximus  8c  dicemus.  A- 
lias  vero  omnes  qua?ftiones,etiamfi  parvam  quandamdele&a- 
tionem  habeant,  exterminandas  effe,  non  modo  quod  ni- 
hil  utilitatis  afferant,  fed  quodnimium  temporisutiliumin- 
ventioni  eripiant.  Imprimis  autem  aridam  iftam  &  fterilem 
de  Materia  PrimS  difquifitionem,  qua?  neque  fru&um  affert, 
neque  voluptatem.  Et  fi  quantum  setatis  in  materia  primi 
definienda  confumpferunt  Veteres,  in  phyficis  experimentis, 
&  rerum  proprietatibus  inveftigandis  confumpfiffent,  ("fi  e£ 
fuerint  quft  arbitraris  do&rina  &  fapientil  inftru&i)  ab  iis 
Philofophiam  tum  ad  animi  oble&ationem,  tum  ad  commu- 
nes  vita?  ufus  longe  uberiorem  accepiflemus.  Atque  ifta 
quidem  una  germanae  Phyfiologia?  ratio  eft,  non  ut  mate- 
riam  communem  longeque  remotam  perquirat,  fed  quibus 
res  quseque  affe&a  fit  difpofitionibus,  quemadmodum  ad 
vires  &  facultates  fuas  comparetur,  quibus  mutationibus 
fiat,  quibus  intereat,  qu3  deniquevia,  quo  artificio,  quibus 
gradibus  omnis  naturse  vis  &  ratio  progrediatur.  Quod  igi- 
tur  inutili  hoc  Phyfices  loco  tanta  inter  fe  diffenfione  pug- 
narunt,  non  Natura?  culpa  fed  ipforum  hominum  levitate 
fa&um  effe  dicimus  }  qui  qu#  certa,  qu£  explorata,  qu<e 
utilia  funt,  pofthabuere ,  ut  inania  qua?dam  quse  nec 
noffe  poffent,  &  fi  poffent,  fua  fcire  nihil  intereflet  per- 
fequantur. 

Sect.  XI.  Cum  veroproxime  de  Principio  Efficiente 
quid  &  quale  fit,  &  an  fit  omnino  difputare  pergas,  hic 
etiam  nihil  aliud,  nifi  quod  ubique  fapientum  (ut  vocas) 
rixas  &  difcordias  exprobrare.  Atque  primum  in  quacfti- 
one  qu2  forma  fit  Natura  divina,  eandem  quam  in  omnibus 
Grarcorum  levitatem  video,fuam  fibi  qucmque  opinionem  in 
re  habuiffe,  de  qud  nihil  poterant  ccmpertum,  nihil  ex- 
ploratum,  imo  nihil  probabile  habere.  In  quseftione  vero 
an  fit,  fi  qui  diflenferint,  eos  neque  multos,  neque  magnos 
Philofophos  fuiffe  diximus.  Immo  vero  quanquam  pleri- 
queatque  praftantiffimi  ineffabilem  Numinis  (apientiamin 

pulcher- 


Sect.  XI.  Cartefii  Medit.  Metaphyficasl 
pulchenima1  Mundi  fabricatione  fufpexere,  nihil  tamen  eti- 
am  illarum  Autoritati  in  tam  praeclara  quasftione  tribuemus. 
Et  nifi  folis  rationis  viribus  non  modo  contra  hoftium  om- 
nium  impetum  tueri,  fed  &  cujufque  afTenfum,  qui  Mentis 
aut  compos  fit  aut  efle  velit,  extorquere  poffimus,  alia  om- 
nia  quaecunque  argumenta  omni  faftidio  contemnimus,  af- 
pernamur,  &  negligimus.  Quid  ergo  nos  vanis  tuis  Auto- 
ritatibus  laceffis?  Ipfe  Argumenti  dignitas  tam  levera  diC- 
pwtandi  rationem  plane  recufat,  neque  fe  Deus  quicquam 
aut  adjumenti  aut  impcdimenti  a  cujufvis  Autoritate  habere 
patictur.  Nimirum  tam  prxclare  Providentia?  fuae  vim  om- 
ni  rerum  Natura  impreffit,  ut  nifi  operibus  fuis  fe  fatis  no- 
tum  fecerit,  nollet  ut  illius  Naturam  a  Providentia*  fejun- 
fiam  qua*  vis  ratione  agnofcamus.  Atque  igitur  utinam  hoc 
uno  loco,  quem  mihi  proprium  vendicavi,  etiamfi  nullo 
alio,  vires  proprias  oftendifles,  ut  materiam  &  pugn3,  8c 
viftoria,  &  triumpho  dignam  haberemus.  At  forte  vim  om- 
nem  in  libris  de  Deorum  Natura  effudifti,  quamautem  exi- 
lia  fint  qux  iffcis  in  Deos  difputantur,  fatis  fuperius  indica- 
vimus.  Cum  vero  nunc  folis  Autoritatibus  pugnare  libeat, 
ipfes  quoquefquoniam  nihil  pnetermittendum  eft)  infeque- 
mur.  Ariftotelem  autem,  cui  primas  concedis,  fingulari  prae- 
lio  Captivum  duximus,  atque  igitur  omnino  prxoccupata 
eft  illius  Autoritas.  Ecce,  ergoinquis,  tibi  e  tranfverfo  Lamp- 
facenus  Strato  5  Negat  opera  Deorum  fe  uti  ad  fabricandum 
Mundum  5  gu<ecunque  fint,  decet  omnia  effe  effefta  Natur^ 
nccutille,  qui  afperk,  &  levibus,  &  hamatk,  uncinatifque 
corporibus  concreta  h<ec  ejfe  dicat,  >in1erjc8o  inani  5  fomnia  cen- 
fet  h<tc  Democriti  non  doccntk  fed  optantk  :  Ipfe  autem  fm- 
cults  Mnndi  partes  perfequens,  quicquid  aut  fit  aut  fiat  5  na- 
\ura\ibusfi^i  aut  fatium  effe  docet  ponderibus  &  motibus. 
Neque  huic,  cum  fit  totus  Ariftotelicus,  refpondere  opus 
eft  everfis  enim  viri  principis  fortunis  tam  hujus  quam  alio- 
rumomnium,  qui  eum  fecuti  funt,  copi*  una  diffipantur: 
Nequeenimillealia  via  Mundum  naturahbus  pondenbus 
atque  fine  opera"  Deorum  extruxit,  quam  antea  extruxerat 
Ariftoteles.  Quanquam  fi  fomniaverit  Democritus,  quis 
non  videat  non  evigilafle  Stratonem  ?  Quid  enim  intereft 
omnia,  qusfiunt,  naturalibus  fafta  eflepondenbus  &  mo- 
.  Nnnn  tibus, 


■ 

j  2  6  Contra  Scepticos  <&  Academicos     Di  s  p  .  VI. 

tibus,  an corpufculis  propterfigurarum  varictatem  inter  fe 
coha?rentibus  ?  Potiffimiim  cum  idem  quod  ille  docuerit 
Dtmocritus  Atomos  fuas  naturali  fuo  motu  deorfum  coi- 
viile.    Cum  igitur  nihil  aliud  ad  (ingulas  Mundi  partes  fa- 
bricandas  Strato  tuus  attulerit,  aut  poftulavcrit,  qui  qu#fb 
ulrra  Dt  mocriti  fomnia  ipfe  fapuit  >  Neque  enim  minus  op- 
tantis  cft  omnia  foio  corporum  motu  &  pondere  fieri,  quam 
afperis,  levihus,  8c  hamatis,  uncinatifque  corponbus  con- 
creta  effe.    Et  denique  cum  omnia  non  Deo  fed  Natura  ef- 
fefta  eflfc  doccat,  omnemque  Natura?  vim  a  rerum  pondere 
&  motue^oriri,  nullam  omnino  caufam  efifeplane  docuit. 
Undc  enim  pondus  &  motus  >  Non  a  Natuii,  cum  fint  ip- 
faNatura$  non  abalidcaus^,  cum  aliam  nullam  pmer  ip- 
fam  naturam  agnofcat.    Atque  adeo  cum  nulla  motus  caufa 
pondus  fuerit  $  ponderis  autem  (quodcunque  fit)  omnino 
nulla,  cumnihil  efle  poffit,  quod  ipfam  materiam  huc  poti- 
ufquam  illuc  inclinare  faciat,  nulla  tandem  omnium  futura 
eft.    Quanquam  quidem  optatis  &  fumptis  his  quoque  om- 
nibus  nihil  eftecit  vir  ille  LaMpfacenvs^  cum  fuperius  fingu- 
las  Mundi  partes,  ad  quae  provocat,  perfequentcs  non  fo- 
Jum  ut  ille  docuimus  fed  demonftravimus  res  quafque  fuo 
loco  non  naturalibus  ponderum  momentis,  fed  folis  finium 
Utilitatibus  difponi.    Quo  duo  iltec  obtinuimus,  primum 
Mundum  naturalibus  rerum  ponderibus  fieri  non  potuiile  5 
Deinde  non  nifi  Numinis  Opera  faftum  fuifle.  Quibus, 
opinor,  Argumentum  fatis  cognitum,  perceptum,  &  com- 
prehenfum  habemus.    Imo  denique  non  modo  fingularis 
ifta  de  Deo  controverfia,  fed  omnis  quaecunque  de  rebus 
Phyficisdifquifitio,  inhacuna  de  rerum  finibus  quxftione 
verlatur.    Atque  igitur  cum  Naturae  fines  omnino  aut  neg- 
Iigendos  aut  diffimulandos  putaveris,  mirari  non  oportet 
fiinparvisiftis,  quaefequuntur,  omnia  craffis  tenebris  oc- 
cultata  6k  circumfufa queraris.    Alioqui  enim  quae  cujufque 
fuifletNatura,  illius  ufu  facillime  inveniffes.    Cum  itaque 
fatifne  tandera  nobis  notum  cft,  quae  nervorum  natura  fit 
qux  venarum  interrogas,  fifolumadutriufque  ufus  refpex- 
iffes,  nihilin  iiseft  quod  plane  notiffimum  non  habuifies 
Videras  enim  cur  vena*  uniconftent  tunica,  pluribus  arte- 
riae  3  quod  fcilicet  fanguinem  minus  fpirituofum  a  corpo- 

ris 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XI.    &  Cartefti  Medit.  MtttyhyfxcM. 

ris  extremis  deferant,  qu3  de  causa  iis  eo  robore  opus  non 
fit,  quo  ipfis  arteriis,  qux  fanguinem  fpiritibus  magis  re- 
fertum  &  nuper  a  cordis  fornace  exseftuantem  vehunt. 
Videras  cur  multiplici  fibrarum  ferie  intertext*  fint  earum 
tunica?,  utfiforte  major  aut  minor  fuerit  (anguinis  copia, 
fe,  ut  expedit,  aut  contrahant  aut  diftendant,  feque  ab  u- 
troque  extremo  in  Natura?  ftatum  reducant.  Videras  deni- 
que  cur  tot  ubique  valvulismuniantur,  ut  fanguini  liber  af- 
fluxus  pateat,  reffuxus  impediatur.  Quibus  compertis, 
nonvideoquidulteriusvelles  autpoffes  in  venarum  natu- 
ram  perquirere.  Quod  idem  quoque  de  nervis,  aliifque, 
quae  periequeris,  ad  corpora  noftra  attinentibus,  fi  hic  fin- 
gula  perfequi  liberet,  dicendum  effet.  Ut  igitur  paucis 
omnia  comple&ar,  Duo  funt  in  Phyfidi  qu^ftionum  gene- 
ra :  aut  qu#  de  majoribus  Naturse  Phaenomenis  inquirunt, 
at  cum  eorum  fines  communi  omnium  experientke  certi  & 
perlpicui  fint,  facillime  inveftigantur,  cujufinodi  nos  ipfi 
(quieam  folam  partem  adornareprofitemurjnonpaucaat- 
tulimus.  Etcum  de  Causa  prima  quseftio  omnium  &  maxima 
lit  &  maxime  interfit,  eam  e  fummse  totius  fabrica?,quam  con- 
didit,&  optim2  fingularum  partium  inter  fe  difpofitione  om- 
nium  maxime  perfpicuam  efFe  conclufimus.  Aut  quse  ( quod 
alterum  quseftionum  genus  eft)  de  rebus  minus  perfpicuis, 
minufque  ad  nos  fpe&antibus  fcifcitantur.  Atque  ut  prio- 
ribus  principia  rerum  externa  invenimus,  quo  fcilicet  Effi- 
ciente  fiant,  &  cui  Fini :  ita  his  folas  rerum  formas  feu  in- 
ternuminre  qu3que  agendi  principium,  qu3  Materia?  difc 
pofitione  fiat,  quapereat,  qui  facultates,  quashabet,  con- 
fequatur  3  &  denique  qufi  ratione  effe&us  fuos  perficiat. 
Qua>  omnia  cum  fint  occultiora,  non  tam  certo  &  penitus 
perfpetta  habemus,  fed  fatis  eft  fi  ea  verifimili  conje&unfc 
affequamur.  Ita  omnia  in  corpore  humano  (apientiflimum 
quendam  Opificem  in  prcclaros  fines  ea  folurn  intuendo  ex- 
truxiffe  novimus.  At  noffe  qu3  ratione  vis  feminalis  ope- 
retur,  unde  incipiat,  quid  primum  moliatur,  quid  deinde, 
quomodo  materiam  in  partes  fecernat,  &  quibus  tandem 
mutationibus  omnia  tam  mirific^  arte  abfolvat,  bsec  inquam 
noffe,  eft  intimam  cujufque  rei  Naturam  perfpe&am  &  ex- 
ploratam  habere.   At  cum  ad  nos  non  admodum  pertincnty 

Nnnn  2  per- 


5*8  Centra Sce pticos  OtJcademicos  Disp.VI. 

perpaucis  negotium  faceffunt,  fcilicet  (utita  dicam)Opti- 
niatibus  quibufdam,  qui  interiori  Natura*  contemplatione 
aut  fibi  oble&ationem  aut  majorem  quandam  vit<e  humanx 
utilitatem  quxrunr.  Atque  de  his  folis  idem,quod  tu  de  om- 
nibus  Phyficorum  Quaeftionibus  definiendum  puto,  Exter- 
tninandas  non  ejfe  3  eft  enim  c  Animorum  Ingeniorumque  na- 
cturale  quoddam  quaft  pabulum  conjideratio  contemplatioqut 
c  Naturx.  Erigimur,  elatiores  fieri  videmur,  humann  defpi- 
ccimus,  cogitantefque  fupera  atqne  celeftia,  h<ec  noftrautex- 
cigua  &  minima  contemnimus.  Indagatio  ipfa  rerum  tum 
1 maximarum ,  tum  etiam  occultijjimarum  habet  obleftatio- 
c  nem.  Si  vero  aliquid  occurret,  quod  veriftmile  videatur, 
1  humanijjjima  completur  animus  voluptate,  prtclareque  agi 
cfecum  fapiens  pntat,  ft  in  ejufmodi  rebus  veriftmile  quod  (it, 
c  invenerit. 

t  Sect.  XII.   Poftremo  ad  bonorum  malorumque  no- 
tionem  venimus,  atque  primum  de  finibus  conftkuendis  dif- 
putatur,  quo  Argumentoquanquam  omnis  vita?  ratio,  om- 
nis  virtus,  omnis  fapientia,  atque  demum  ipfa  foelicitatis 
fumma  continetur,de  eo  tamen  nihil  ipfe,  nifi  quod  Philo- 
fophorum  diffenfiones  infectetur.  Atque  igitur  cum  de  re  ip- 
sa  nihtfdixerit,  jam  ante  diftum  eftquanti  in  tantisrebus 
Craecorum  Autoritates  habeamus.    Nulla  enim  in  iftis  fat 
magna  Autoritas  effe  poteft,  quse  folo  interno  Natune  fen- 
fu  percipimus.    Atque  adeo  mihi  extrema?  f utilitatis  crimen 
videtur,  quod  quicquam  in  vitae  beata?  ratione  mihi  inftitu- 
endd  aliorum  autoritati  tribuendum  putaret.  Quanquam 
credo  fapienter  &  confulto  egit,  quippe  nefcire  non  potuit, 
fi  rem  lpfam  attigiffet,  quantas  fit  fadturus  Tragoedias.  Si 
enim  femel  turbentur  boni  malique  fines,  continuoruit  om- 
nis  officii  ratio,  qua?  nifi  firmiffime  fibi  conftet,  nulla  effe 
potcft.    Nimirum  Conftantia  fublatd  omnis  Virtus  in  calli- 
ditatem  mutatur  5  ut  fi  quis  de  ea  dubitaverit,  vix  minus  in 
©c  Offic.  L 1.  officium  committat  atque  fi  ipfum  omnino  tollat.    Id  quod 
&ipfevidit,  cum  remferio  traftare  vellet,  Scepticos  omnes 
jus  nullum  de  officio  difputandi  habere,  quod  nullum  re- 
rumdeleftum,  aut  ad  officii  aditum  inventionem  rcliquifc 
fent.    AtquJ  hujus  vanitatis  perniciem  in  M.  filii  perfonil 

fuperius 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XII.    <&  Cartefii  Medit.  Metaphyficasl  j  % y 

fuperius  dcclaravimus.    Nunc  vero  de  Gra?corum  fenten- 
tiis:  Qua?tametfi  cujufvis  autoritatis  fuiflent,  quidtamen 
ad  rem,  de  qua  ipfe  attulit,  attinere  poffent?  Quanquam 
non  majus  fit  eorum  levitatis  Argumentum,  quam  quod  cum 
finttria  certiflima,  efle  Primam  Materiam,  Primam  Cau- 
lam,  Summum  Bonum,  de  iis  tamen  maximos  tumultus  in- 
ter  (ecommoverunt.    Atqui  tamen  de  hoc  extremo,  quan- 
tacunque  diflidia  quaifiverint,  omnestantum  re  convenire, 
quantum  verbis  difcrepare  videntur.    Fertur  enim  Varro- 
nem  plufquam  ducentas  fententias  recenfuifle,  etiamfi  tri- 
bus  plures  (ut  &  Chryfippus  flatuit)  effe  non  potuiflent  5 
aut  (cilicet  honeftatem  efle  finem,aut  voluptatem,  aut  utrum- 
que  3  neque  ex  his,  a  quibus  inquam  reliquse  omnes  nihil 
re,  folo  nomine  difcrepant,  plusund  vera  efle  poffet,  eaque 
eft  utroque  vitam  bcatam  perfici.    Atque  hanc  communi 
hominum  fenfii,  omni  vita*  experientia,  clariflimis  rationis 
conclufionibus  percipimus,  comprehendimus,  demonftra- 
mus.    Qiianquam  enim  invidiofo  voluptat/s  nomine  utaris, 
ut  delicatam  &  mollem  iftam,  quse  fua*  fuavitate  fenfus  mo- 
vet,  omni  tuo  impetu  infe&eris,  id  tamen  Academidi  ve- 
ftra  libertate  fecifti,  qui  non  tam  aliorum  opiniones  redar- 
guere  quam  calumniari  foleatis.    Alioqui  enim  longe  alie- 
nam  atque  meliorem  voluptatis  notionem  tu  ipfe  nofti,  cum 
convenienter  ipfi  Naturae  vivamus,  feu  cum  rebus  iis,  quas 
ipft  conciliat  Natura,  fruamur.    Adeo  ut  voluptatis  no- 
mine  nihil  aliud  intelligat  quivis  Philofophus  (quanquaro 
de  grege  porcus  fuerit)  quam  quemque  eum  ftatum  ad- 
ipifci,  quem  defiderat  cujufque  Natura.  Quantumcun- 
que  igitur  aliis  rebus  inter  fe  diffenferint  Philofophi,  in 
hac  tamen  voluptatis  ratione  convenere  omnes.  Neque  e- 
quidem  intelligo  qui  diflidere  poflint,  cum  nemo  fit  quiie 
nonamet}  &fiamet,  amet  quoque  quicquid  fibi  placeat. 
Atqueafimplici  hoc  principio  diverfas  fuas  de  boni  mali- 
que  finibus  rationes  deducunt.    Solummodo  igirur  tuos  de 
fimbus  libros  evolvas,  atque  omnesomnium  fa&ionum  Phi- 
Jofophos,  Epicurcos,  Stoicos,  Academicos,  Peripateticos 
convenire  repcrks.    Quid  Epicurus?  Omne  animal  fimul  fin«l»i* 
atque  natum  fit,  voluptatem  appetere,  eaque  gaudere,  ut 
fummo  bono^  dolorem  alpernari  ut  fummum  malum,  & 

Nnnn  3  quan- 


53° 

De  fin.  L  3. 


Dc  fin.  1.  1. 


Contrd  Scepticos  <?  Jcademicos     Disp.  VI. 

quantum  poffit  k  fe  repellere.  Quid  Zeno?  Simul  atque 
natum  eft  animal,  ipfum  fibi  conciliari  &  commendari  ad  (e 
confervandum,  &  ad  fuum  ftatum,  &  ad  ea  qux  confer- 
vantia  funt  ejus  ftatus  diligenda  :  alienari  autem  ab  interi- 
tu,  iifque  rebus  quas  interitum  videantur  afferre.  Quid 
Dc  fin  1. 1;  Plato  ?  Quid  Ariftoteles  ?  Omne  animal  feipfum  diligit,  8c 
fimul  ac  ortum  eft  id  agit,  ut  fe  confervet,  quodhic  ei  pri- 
mus  ad  omnem  vitam  tuendam  appetitusa  Natura  datur,^  ft 
ut  confervet,  atque  ita  fit  affe&um,  ut  optime  fecundum 
Naturam  affe&um  effe  poffit.  Videfne  quantd  animorum 
confenfione  ineandem  fententiam  confpiraruntomnes?  Et 
profe&o  quid  magnum  eftprimum  Natur*  appetitum  inve- 
niffe,  quem  acrius  quam  fitim  &  famem  quifque  fentimus? 
Ut  quidem  hoc  in  loco  (quod  &  vidit  EpicurusJ  opus 
non  fit  ratione  aut  difputatione  j  fentiri  enim,  ut  calere 
ignem,  nivem  tffe  albam,  dnlce  mel :  quorum  nihil  oportet 
exquiffrk  rationibus  confrmare ,  tantnm  fatk  ejje  adme- 
nere. 

Sect.  XIII.  Quemadmodum  vero  communi  omnium 
&  fenfii  &  fuffragio  germanam  voluptatis  notionem  non 
aliam  effe  conftat  quamut  fibi  charus  &  dile&us  quifque 
fit,  atque  Naturae  fuas  conditione  gaudeat  &  tetetur :  Ita 
quoqueeademexperientia  &  rationisufuedofti  omnescon- 
fentiunt  nulla  re  magis  quam  virtute  fui  amorem  conciliari, 
nihilque  aliud  efle  ipfam  Virtutem  quam  artem  bene  beate- 
que  vivendi.  Singulas  ergo  percurre  virtutes,  quamam  eft 
qu#  tranquillitatem,  Sccujus  contrarium  «gritudinem  non 
pariat  ?  At  quid  ipfe  probem  ?  Ad  tuos  de  Finibn 
Jiionum  lufculanarum  libros  provoco,  id  enim  quoties  & 
quam  plansi  indu&ione  ex  omnium  fa&ionum,  etiam  &  fe- 
cis  Epicurea*  primis  Effatis  demonftrafti?  Quid  enim  (ne 
omnes  fequarj  Temperantia?  Quid  Juftitia  ?  Temperan- 
tia,  dum  Naturae  ipfius  finibus  contenta  fit,  an  non  inanes 
omnes  cupiditates  extinguit^  fupervacuas  xgritudines  am- 
putat,  integram  corporis  valetudinem,  &  fnentis  tranquil- 
litatem  confervat^  &  denique  vitam  omnium  libidinum  in- 
fani2,  omnium  formidinum  mceftiti2,  atque  omnium  mor- 
borumdolore  vacuamcomparat?  Dum  vitiumeidem  con- 

trarium 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XIII.    <sr  Cartefti  Medit.  MetapbyftCM. 

trarium  in  omnia  vitas  incommoda  induit  &  incurrit.  In- 
fatiabiles  funt  quas  fbvct  cupiditates  nullique  luxuria  con- 
tentae,  corporis  fanitatem,  animse  quietem  labefa&ant,  mor- 
bis  &  curis  replent,  in  aerumnas,  difcordias,  formidines,  & 
quicquid  denique  vitae  tranquillitatem  poffit  perturbare, 
pr^cipitant.    Ut  quidem  quantum  quifque  fe  Temperan- 
tias  legibus  gubernandum  tradiderit,  tantum  vita  beata 
fruatur$  &  contra  quantum  in  eafdem  quis  peccaverit, 
tantundem  miferiae  patiatur.    Adeo  ut  demum  nihil  aliud 
fitquam  tale  vitae  Inftitutum,  quod  prudens  quifque  elige- 
ret  fibique  imponeret,  qu6  optime  fcelicitatem  confequa- 
tur.    Quid  Juftitia?  Nifi  ut  dum  omnium  faelicitatem 
curet,  fuam  cujufque  obtineat?  Ea  enim  eft  iftius  fumma» 
Virtutis  laus  &  ratio,  ut  imprimis  bonum  commune  cordi 
habuerit,  atque  id  ejufdem  pra?mium  ut  commune  bonum 
tuendo,fuam  quifquc  faelicitatem  quam  optime  tueatur.  Imd 
ea  eft  immenfa  Dei  Opt.  Max.  fapientia,  ut  cuique  tum 
ipsS  rerum  naturii  tum  cujufque  ratione  indicaverit,  fe  tu- 
tum  neminem  nedum  felicem  effe  velle,  nifi  qui  aliorum 
omnium  pari  affe&u,  atque  fui  ipfius  faelicitatem  optare  & 
curx  habere  velit.    Cum  enim  nemini  noceat,  fed  con- 
tra,  quantum  in  fe  eft,  erga  omnes  benevolentiam  exerce- 
at,  fibi  omniura  amicitiam  &  charitatem  conciliat.  Qui- 
bus  folis  Vita  tranquilla  &  fecura  ("nulla  enim  fine  fecuri- 
tate  tranquillitasj)  efficitur.    Improbus  autem  fi  quis  fue- 
rit,  non  modd  irrequietd  confcientiae  folicitudine  &  fuppli- 
cii  metu  excruciatur,  fed  &  injufte  faftis  omnem  vitae  qui- 
etem  &  tranquillitatem  fibi  detrahit,  non  modo  quod  eo- 
rum,  quos  lafit,  ultionem,  fed  &  aliorum  omniura  iram 
&  odium  in  fe  inflammari  novit.    Cam  enim  uni  ex  omni- 
bus  hoftem  fe  indixerit,  eum  fibi  omnes,  fi  quando  oppor- 
tune  poffit,  bcllum  indifturum  fVaudemque  fa&urum  eo 
moniti  intelligunt.    Atque  ed  lege  hominum  focietates 
continentur,  ut  foederequodam  intcr  fe  devinciantur  omnes 
&  finguli  tam  publicum  omnium  quam  privatum  cujufque 
bonum  tueri  5  adeo  ut  fi  quis  in  alurutrum  comauferit,fimul 
in  utrumque  committat,  atque  eo  demum  jure  utriu(que 
inimicitiam  mereatur.    Quanquam  multo  gravius^  lmpen- 
deatNuminisquamlegum  hominumque  nutus  5  cumenim 


53* 


Contra  Scepticos  <fr*  Jcademicos     Disp.  VI. 

ipsd  eadem  rerum  natura,  qua  fe  omnibus  notum  fecit,  om- 
niura  quoquetum  felicitatem  imprimis  velle,  tum  nullius 
privatam,  nifiquipublicamprius  quaerat  obtineri,  praemiis 
&  poenis'ex  ipsi  natura  nafcentibusindicaverit,  nemoetiam- 
fi  opibus&  potentid  contra  legum  hominumque  poenas  fe 
fatis  feptum  atque  munitum  putare  poteft.    Quid  autem 
Ciceroni  multa  >  Primam  ergo  fummi  Numinis  legem  ad- 
verfus  omnes  Benevolentiam  efle  intelligas,  dlque  omnem 
mutui  Officii  rationem  contineri.   Huic  uni  fundamento 
ftare  familias,  civitates,  refpublicas,  imperia,  omnemque 
hominum  conjunftionem  $  huic  niti  omnem  juftitiam,  fa- 
pientiam,  omnemque  virtutum  omnium  cultum  &  dignita- 
tem.    Nullum  aliud  efle  proborum  ab  improbis  difcrimen, 
nifi  quod  alteri  bonum  omnium  commune  imprimis  quae- 
rendum  efie  putant,  quodquifaciunt,  fui  emolumenti  cau- 
s2  aliis  nunquam  nocere  pofTunt,  dum  alteri  fuas  rationes 
aliis  omnibus  anteponendas  efle  fecum  ftatuunt,  quod  qui 
volunt,  nihil  eft  quod  eofdem  a  quovis  fcelere,  injuri3, 
fraude,  audacia  five  in  focium  fivein  focietatem  coercere 
poflit.    Num  igitur  maximis  his  probitatis  officiis  &  fan- 
ftiflimis  naturae  legibus,  quas  rebus  ipfis  infculptas  perci- 
pimus,  atque  ips^  Mathematicorum  vii  demonftrare  poflu- 
mus,  vim  omnem  &  fidem  (6\&  paucorum  Sophiftarum  au- 
toritate  derogari  velles  >  In  piftrinum  potius  contrudan- 
tur,  vinculis  conftringantur,  in  levitatis  pcenam  verberen- 
tur,  imo  denique  ex  arbore  potius  pendeant  quam  ut  vel 
minimum  eorum  causa  labefaftetur  unius  virtutis  fanfritas 
&  conftantia. 

Sect.  XIV.  At  poftremum  inquis,  fi  femper  volup- 
tas  cum  honeftate  copuletur,  riutnt  omnia^  &  maxime  com- 
munitas  cum  hominum  genere^  charitas^  amicitia,  jujlitia^  re- 
liqu£  Vtrtutes  :  quarum  ejje  mdla  poteji,  nifi  erit  gratuita. 
Nam  qu£  voluptate  quafi  mercede  aliqua  ad  officium  impellitur^ 
ea  non  ejl  virtus^  fect  fallax  imitatio  fimulatioque  virtuth. 
Satius  profe&o  mihi  crede  fuiflet,  Marce  Tulli,  opinari  te, 
capi,  faHi,  temere  quicquam  aut  falfum  aut  incognitum 
afTentiri,  quam  ut  tandgravitatisautoritate,  tandpruden- 
ti«e  fpecie,  tanta  denique  &  Ingenii  &  Scienti^e  oftentati- 

one 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XI V.  &  Cartefti  Medit.  MeUphyficas. 
oneintam  puerilem  &  infulfam  pertinaciam  te  pracipita- 
res.  Unquamne  enim  a  Cicerone  virtuti  objici  auditurum 
putavi,  eam  nifi  fit  prorfus  inutilis  nihilque  fecum  incom- 
modi  afferat,  non  efle  virtutem?  Dicere  tamen  maluit 
quam  ut  in  caufe  fufceptae  defenfione  quoquo  modo  non 
permaneret.  An  hoc'in  locis  lubricis  tibi  cavere  dicis, 
cum  propria?  Confcientia?  clare  perceptis  cedere  coadte  fo- 
lo  certandi  ftudio  relu&eris?  Cum  enim  vitam  beatam  vir- 
tute  maxime  obtinendam  cfle  percepifles,  qu3  nifi  Acade- 
mici  fronte,  id  Numinis  Providentiae  exprobrare  pofles, 
quodcamtanta  pramii  mercede  evocari  vellet?  Quod  ta- 
menni  feciffet,  annon  Ccelum  &  Terram  &  Deosomnes, 
idquefummojureobteftareris,  quod  virtutem  nullius  be- 
neficiipretio  dignam  habuiflent?  Quamam  autem  eft  tam 
turpisSc  fordidaifta  merces,  qux  virtutem  ipfamtamfoe- 
de  ut  virtus  non  fit,  dehoneftet,  nifi  <e  quenquam  amare, 
fibi  bene  velle,  atque  felicitatem  optare  ?  Quod  autem  pra- 
clarius,  quod  optabilius,  quod  praeftantius  beneficium  di- 
vini  Numinis  conccflu  atque  muncre  geneii  humano  dari 
poflet,  quam  ut  cuique  virtutem  codem  appetitu,quo  quem- 
que  Gbi  charum  fecit,  conciliaret  ? 

Jam  vero  cum  haec  omnis  fit  Pjrrhoniorum  &  Academico- 
rum  difciplina?  ratio,  qui  iatis  mirari  poflimus  homines 
doftos,  acutos,  ingcniinobilitatepraedarosrcbus  tam  par- 
vis,  tam  levibus,  tam  ludicris  omnia  fcientiarum  tunda- 
menta,  omncm  fenfuum  fidem,  omnem  rationis  ufum,  om- 
nem  vita?  gubernationem,  omnem  denique  virtutis,  pru- 
dentia?,  officii  rationcm  ex  iprf  hominum  vid  fuftuhfle? 
Imo&  ipfum  Ciceroncm  virum  omnium  poft  hominumme- 
moriam  doftiflimum  atque  divino  ingenii  acumine  ce- 
leberrimum  iis  fibi  tam  geftienter  fatisfeciffe.  Cum  vero 
tam  infaceta  fit  ipfa  caufa  ut  tali  defenfore  defendi  nequeat, 
eamimpofterum  tanquam  defperatam  &  nullius  patrocinu 
autcompotem  aut  dignam  afpernemur.  Potiftimum  cum 
utipfenihilquod  pro  causS  dici  poffit ,  praetenits  ita  ne- 
que  Ego  quicquam  quod  ipfe  dixit.  Nifi  quis  tam  mep- 
tus  fit  ut  levc  &  populare  iftuc  quovis  refponfo  dignura 
arbitretur.  Si  quis  cujufpiam  opinioni  affenfent,  eum  a- 
lios  omnesqui  diffenfcre,  temeritatis  &  jgnoranti*  poftu- 

O  o  o  o  larc« 


Contn  Scepticos  &  Jcademicos     Di  sp  .  VI. 

lare.  Inverecundura  autem  efle  omnes,  qui  fapientiam  co- 
luerunt,  uno  excepto,  levitatis  fufpe&os  habere$  quod 
faciunt  quotquot  uni  cuipiam  aflentiuntur.  Efto  ergo. 
An  vero  majoris  inverecundiae  non  efle  videatur,  omncs, 
ne  uno  quidem  exccpto,  quod  faciunt  Academici,  ejuf- 
dem  non  modo  fufpicari,  fed  &  fumma  cum  infolentia  ac- 
cufare  ? 

Cum  vero  do&orum  hominum,  qui  cum  omnes  dilci- 
plrnas  perceperint,  acuminis  oftentatione  nihil  fe  didicifle 
profitentur,  levitatem  reprehenderimus,  eft  &  indoftum 
hominum  gcnus,  qui  ineandcm  ambitionem  incumbcntcs 
eodem  faftidio  nihil  in  re  quaque  definiendum  efle  cla- 
mant.  Quo,  quanquam  quid  verum  quid  falfiim  fit  ipfi 
prseignavia  inveftigare  non  fuftineant,  ofcitantiae  fuae  non 
modo  colorem  qua?rere,  fed  &  eidem  laudem  &  palmam 
feadipifci  aflentantur.  De  his  ergo  quid  dicemus?  Sub 
ferulam  caftigandi  mittantur,  nullo  enim  alio  quam  puero- 
rum  Cnifi  quod  infantix  petulantiam  adjunxerint)  fupplicio 
honeftari  merentur.  Si  cnim  ad  libcram,  quam  ie  requirere 
aiunt,  rerumdifquifitionemprovoccmus,  quam  aliam  vi&o- 
riamde  iis  fcrre  poflimus,  nifi  ut  eorum  de  quibus  tanta  fi- 
ducia  in  compitis&c  inter  poculaeffutire  folent,  nihil  fe  in- 
tellexjfle  fatcri  cogamus?  Pr^clara  vi&oria  &  qualem  vir 
fapiens  ab  infantiumincunabulisreportaregeftiret !  Ipfis  e- 
nim  nihil  magis  intelligunt,  nihil  melius  fapiunt,  nihil  fcve- 
rius  cogitant,  neque  rc  quavis  difcrcpant,  nifiquod  eorum 
innocentia  caruerint.  Hifce  autem  ingenii  umbris  fub  Pae- 
dagogorum  fafces  &  fceptra  miflis,  ad  aliorum  ftpientiam 
nihil  defideratur,  nifi  ut  purd  &  integra  mente  utantur. 
Neque  enim  quivis  unquam  errarunt,  nifi  qui  aut  nova  mo- 
liendi  gloriam,  autfui  lucrum,  aut  (quod  plcrunque  fitj 
populi  opinionem  ipfi  veritati  antcpofuerunt.  Neque  pau- 
ciifti  (&  perpauci  quidcm  fuerej  qui  in  omni  feculo  exorti 
funt  fapientes,  mfi  quod  his  omnibus  fupcriores  fuiflent, 
fapicntiamadipifci  potuiffent.  Verbo  ut  dicam,  nemo  eft, 
modo  adfit  integritas  ck  modeftia,  quin  quicquid  de  naturl 
noffe  refert,  facillime  intelligat.  Sin  abfit,  fui  non  naturas 
culpa  eft,  fi  quse  vult  perverse  intelligere,  ea  male  &  per- 
peram  intclkxerit. 


Sect.  XV.    «>  Cartefii  Medit.  Metaphyficas'. 


S"ECT.  XV.  Jam  vero  ciim  qul  levitate  fufcepta  fit 
veterum  Scepticorum  difciplina  dcmonftraverimus,  nihil 
opinor  opus  eft  ut  ipfam  eandem  levitatem  propter  unum 
Cartefium  nunc  iterum  reprehendamus.  Quse  enim  affen- 
sus  fuftinendi  argumenta  ipfe  attulit,  nifi  qu#  ipfi  prius  at- 
tulerunt?  Se  nimirum  aut  infanire  aut  femper  fomniare 
pofie,  quibus  quid  inter  prifcos  magis  tritum,  quid  tepius 
repetitumlegimus?  Atque  igitur  de  iis  jam  ante  Ciceroni 
refponfum  eft,  quod  quamvis  qui  infaniunt,  cum  fanos  fe 
cffe  putent,  ridicule  fe  fallant,  qui  tamen  fani  funt,  fe 
non  infanire  certiflime  intelligunt.  Qvx  eadem  eft  defom- 
niantibus  cavillatio,  quod  quanquam  vigilemus  an  dormia- 
mus,  inter  fomniandum  judicare  non  poflimus}  hsec  ta- 
men  dum  fcribo,  me  vigilare  certo  novi,  ncque  an  dormi- 
amdubirare  poffum.  Sint  autem  valida  rationes,  ob  quas 
deomnibus  dubitari  vellet  Cartefius,  anitaque  feriodubi- 
taverit,  Solne  fit,  Coelum,  Terra  3  habeat  ipfe  caput,  ocu-  Synopf.Mcdic. 
los,  manus  ?  Nequaquam,  inquit,  neque  enim  de  iis  quif- 
piam  fanae  mentis  unquam  ferio  dubitavit.  Lufit  itaque 
cum  curis  aliis  folutus  tam  fb!enni  pomp  i  diem  fibi  indixe- 
rit,  ut  ferid  tandefn  Opinionum  fuarum  omnium  cverfioni 
vacaret.  Si  enim  nemo,  qui  fanas  mentis  fit,  de  iisdubi- 
tarepoflit,  quid  fequitur  nifi  tamineptas  efle  rationesqui- 
bus  omnia  in  dubium  revocari  vellet,  ut  prorfus  infaniat  fi 
quis  iis  fe  omnino  perfuafum  efle  patiatur  ?  At  fi  joco  tan- 
tum  &  fi&ione  dubitandum  efle  velit,  quid  quaefo  profu- 
it  ?  cum  inani  ifta  fimulatione  nulke  omnino  praejudicata?  o- 
piniones  eluuntur  ?  Atque  adeo  fuis  dubitandi  principiis 
nihil  earum  revera  fuftulit,  &  nifi  fuftulerit,  certae  adhuc 
&  indubitatse  fuperfunt,  quas  fcilicct  nullis  rationibus,  eti- 
amfi  omnibus  viribus  id  unum  ipfe  conatus  fit,  tollendas 
fateatur.  Atcumnon  modo  utdubia  omnia  cfle  fufpice- 
mur,  fed  quoque  ut  quafi  manifefto  falfa  habeamus,  mo- 
tiueftt;  quonimirum  mens  aequatis  utrinque  ponderibus  in 
sequilibrio  conftituatur  :  Si  ferio  monuerit,  quenquamne  a 
fe  cxtorquere  cenfuit,  ut  Solem  nunquam  lucere,  fe  cor- 
pusnullum  habere,  totum  parte  majus  non  efleex  animo 
opinetur  ?  Cum  enim  ipfo  Judice  irifanus  fit,  qui  ifta  om- 

Oooo  2  nia 


- j  ^£  Centra  Scepicos  <&  Jcademicos    Di sp.  VI. 

nia  incerta  diceret,  qui  ea  falfa  dicunt,  omnium  certequi 
infaniunt,  defperatimmos  judicare  deberet.  Si  joco,  otio 
abufus  eft,  operamque  perdidit,  cumiftiufmodi  fi&ionesni- 
hil  fru&us  habere  poffint.  Etenim  fi  quis  aut  fingat  aut 
dicat  duo  &  tria  non  efle  quinque,  atque  interim  non  cre- 
dat,  contrarium  non  minori  aflensus  conftantia  credit, 
quam  fi  nihil  contra  finxiflet  aut  dixiffet.  Cum  vero  De- 
um  Opt.  Max.  malignum  quendam  Genium  efle  finxerit, 
qui  dad  oper^  in  omnibus  quantum  potuit  nos  fefellit,  ita- 
que  fecit  ut  in  iis  quse  perfe&iflime  fcire  arbitremur,  maxi- 
n\h  fallamur,  hoc  fateor  neminem  antefe  finxifle  5  cum  ve- 
ro  ipfefinxerit,  e  prazcipitiofe  plane  mifit,  atque  ita  ruit 
ut  nunquam  fe  poftea  fuftinere  poflit.  Si  enim  tam  per* 
verse  fa&i  &  conflituti  efle  poflimus,  ut  falfa  femper  pro 
veris  percipiamus^  quo  qusefo  initio  (cientiae  cujufvis  funda- 
menta  ordiemur  ?  Quanticunque  enim  perfpicuitate  res  ipfe 
nobis  fui  fidem  fecerint,  nihil  tamen  ad  affenfum  unquam 
efficient,  quandiu  maneat  defperata  ifta  dubitandi  ratio 
probabileefle  ut  omnia  contra  quam  funtnobis  videantur. 
En  igitur  unde  initium  ipfe  duxerit,  quod  Deum  effe  de- 
monftrare  poflit ,  eumque  neque  falli  neque  fallere.  Id 
vero  qui  intellexerit  ?  Quod  inquit  fit  fumme  perfedtus. 
Atqui  vero  fi  fit,  quamobrem  non  fallat  ?  Quod  mentiri  & 
decipere  a  fumrnd  perfe&ione  fit  prorfus  alienum.  Qui 
vi2  in  Dei  notitiam  venerit  pofte3  dicemus,  nunc  vero 
quScunque,  nihil  effeciffe  dicimus,  quatenus  de  Mentis 
integritate,  qu3  (bl3  in  omnibus  percipiendis,  cognofcen- 
dis,  &  judicandis  utimur,  femper  dubitetur.  Sicut  igitur 
facultates  vcraccs  efle  ipfe  non  intelligendum  ftatuit,  nifi 
Deum  prius  efle  intelligamus^  ita  Deum  efle  nullo  modo 
intelligi  poteft,  nifi  prius  facultates  veraces  efle  intelli- 
gantur.  Cum  autem  Deum  effe  invenerim,  unde  fciam 
Hon  effe  deceptorem?  Quod  fit  fiimme  perfe&us.  At 
qui  fciau  quid  tit  perfedtum,  quid  imperfectum,  quid 
mentiri,  quid  verum  dicere,  cum  fieri  poflit  ut  quod 
fumme  perfe&um  putem,  fit  fumme  imperfeftum  5  ut  men- 
tiri  fit  verum  dicere,  ut  nihil  fit  mendacio  melius  vc- 
rjtate  nihil  deterius  :  Ut  denique  perceptionibus  noftris 
femper  contrarue  fint-  ipfe  rerura  notiones?  An  vero, 

Cartefi. 


Sect.  XV.  <?  Cartefi  Medit.  Metapfyjicas: 
Cartefi  Deutn  mentiri  non  pofle  tam  certo  te  fcire  pu- 
tas,  quam  Solem  interdiu,  &  noftu  Lunam  lucere,  aut  te 
oculos,  temanus,  te  corpus  habere  ?  Si  putas,  mihifolutn 
probes  quodvis  in  deceptione  deliftum  effe,  nifi  cum  in- 
iuria  copuletur  •■,  fi  enim  non  noceat,  peccatum  efle  ne- 
go.  Quid  ergo  fi  tam  facete  nobis  illuicrit  tuus  ifte  Deus 
ut  Ccelum,  Solem,  Terram  aliaque  omnia,  qux  cum  non 
fint,  exiftere  videantur  ?  Nihil  igituropus  erat  malignum 
finx'iffe,  ut  hujufmodi  prsftighs  ludat,  fatis  eft  fi  facetum 
putaveris.  Aut  fi  a  fummi  Numinis  Majeftate  alkna  fit, 
uteft  iftalevitas,  idnequetu  nequeEgo  tam  certonovi- 
mus  'quamOculosnos  habere  &  Solem  lucidum  efTe,  ut 
fi  vera  fit  tua  conclufio,  perfpicua  tamen  ex  obfcuns  ehcit, 
cum  multo  certius  fenfuum  teftimomo  Solem  efle,  quam 
mendacium,  quod  nemini  tefit  peccatumefie  fcum.  Pro 
immensa  itaque  fua  potentia  me  fallat  five  facetus  ifte  five 
malignus  Deus,  infanus  fim,  fi  cum  nunc  Solem  afpexenm,  an 
afpiciam  dubitarem.  Atque  tu  ipfe  an  bona  fide  dubitares 
tresangulos  sequalesefleduobusreaisi  quadratumquatuor 
duntaxat  latera  haberej  duo  &  triaefle  quinque,  resquaf- 
dammaterialesexiftere,  &tefenfus,  quibus  eascernas,  ha* 
bere;  nifipriusDeum  fallacemnon  efle  pro  certo  tibi  per- 
fuafilfes  ?  Nifi  difputandi  causa  puderet  dicere,  cum  tu  ipfe 
neminem  fan*  mentis  de  m  ornnino  dubitaturum  putes  5, 
uttuo  ipfius  iudicio,  prorfus  infanus  fit,  qui  dens  quic- 
quam  dubitationis  a  fe  extorquere  poffit.  Atque  profecjo 
quis  plufquam  infanum  non  reputaret,  qui  plus  cemtudt- 
nisquam  Solem  effe,  autfe  corpus  habere  in  re  quav.s  po- 
ftularet.  Quid  itaque  opus  eft  nos  lpfos  fiais  &  manibus 
ifiisdubitandirationibus  fatigare,  cum  fine  labore,  finete- 
meritate,  finepericulo  res  omnes,  quas  fcire  fit  oper*  pre- 
tium  certo  intelligamus.  Nofhis  itaque  facultat.bus  qui- 
buspVo  immensa  fua  ben.gnhate  Deus  Opt.  Max.nosdona- 
vit,  contentifimus,  neque  fupra  humamtatis  fortem  entta- 
mur;  nedimifsafohdaifta,  8c  qus  tenen  poffit  fapientd, 
nihil  nifi  umbram  ciufdem  captare  laboremus  atque  faltem 
miferrimo  hujus  Philofophi  exitu  modefte  (apere  dilca- 
mus,  quicumlngenii  fiduc.a  fretus  in  altum,  fpreta  natur* 
fos  conditione,  evolare  vellet,  mox  in  tam  profundum  de- 

Oooo  3  wpfus 


Medic.  2. 


Contra  Scepticos  <t?  Jcademlcos     Disp.  VI. 

lapfus  fit  dubitationum  gurgitem,  ut  quantumcunque  po- 
ftea  enifusfit,  nunquam  potuit  aut  enatare  autpedem  fi- 
gere. 

Sect.  XVL  At  cum  omni  fud  fingendi  licenti^  om- 
nia  veterum  fcientiarum  fundamenta  evertifle  fibi  affente- 
tur,  tandem  Arckimedfs  punBum  ipfe  ponit,  cui  tanquam 
firmo  Scimmobili  principio  omnia  denuo  inftaurentur.  Quo 
conatu  rem  fuam  longe  minori  acumine  quam  veteres  Scep- 
tici  confeciffe  vifus  eft.  Illi  enim  ut  ab  omni  affenfu  fuam 
libertatem  contra  Dogmaticorum  ut  aiebant  infolentiam 
tuerentur,  incerta  omnia  &  incognita  fore  voluerunt,  quo 
folo  difciplinae  fuae  ("fi  quam  haberent )  fincm  confecuti  fu- 
ere.  Contra  autem  Cartefius,  qui  omnia  in  dubium  revo- 
cari  voluit,  ut  ea  ratione  fummam  de  omnibus  certitudi- 
nem  inveftigaret  5  atexitu  tam  infelici,  ut  tandem  magno 
fudore  atque  majori  apparatu  nihil  nifi  fe  effe  probaverit. 
Quod  tamen  opinor  fimplici  intuitu,  fine  folenni  iftd  diei 
indi&ione,  fine  prolixa  meditationum  ferie,finetanto  fyllo- 
gifmorum  ftrepitu  (at  notum  fibi  habere  potuiffet.  At  cum 
ipfefit,  quid  fequitur?  Quidinquit?  omnia.  Se  menteb 
effe,  effe  mentem  a  corporefeparabilem  5  Solem,  Coelum, 
ScTerram  exiftere }  fe  manus,  pedes,  &  caput  habere; 
duo  &  tria  quinque  efficere,  &  poftremo  Deum  effe.  Qui 
vero  ifthsec  omnia  ?  Primum  inquit,Cogito,ergo  fum  :  Con- 
cedimus.  Ergo  fum  res  cogitans :  Id  quoquedamus.  Ergo 
Mens  fum  a  corpore  diftinfta :  Qui  vero  }  g>uod  pojfum  m- 
gare  uUum  ejje  corpus^  ullam  rem  extenfam,  &  tamen  certum 
mihi  eji,  me  ejje  quamdiu  hoc  nego,  feu  cogito  :  fum  crgo  res 
cogitans,  non  corpus.  Q;iamobrem  vero  non  cogitet  ipfum 
Corpus?  Quod  inquit  cum  Corpusefle  negaverim,  iftota- 
men  negato  me  cogitare  fcio.  At  falfo  negafti  ("ut  probe 
noris^  te  corpus  habere.  Cur  itaque  cum  quod  cogites  te 
effe  concluferis,  Corpus  non  fit,  quod  (e  efle  cogitet? 
Corpus  inquis  cogitare  nequit.  Quidni  &  iftuc ?  &>uod 
complete  intclligam  quid  fit  corpus,  putando  tantum  iUud  ejje 
extenfum,  figuratum,  mobilc,  &c.  deque  iUo  negando  ea  omnia9 
quaad  lAentis  naturam  pertinent.  Quafi  vero  variosdere 
quaque  conceptus,  ut  vocas,  inacUquatos  fabricare  non  li- 

ceat. 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XVI.    &  Cartefii  Medit.  Metafiyficte.  5  39 

ccat.  Tuumipfecorpus  fumas,  annon  ineo  extenfionem 
concipias,  motu  &  figura  non  conceptis?  An  itaque  figura 
8c  motus  a  re  extensa  res  fint  diverfie  &  feparabiles?  Figu- 
ram  concipere  potes,  non  concepto  circulo,  an  itaque  in 
corpore  rotundo  aliud  fit  figura,  aliud  circulus?  Denique 
tua  ipfa  Mensres  extenfa  fit,  an  inextenfa,  utrum  mavis, 
de  utroque  cogitare  potcs,  interim  dc  cogitatione  nihil  co- 
^itans  >  Atqui  cum  corpus  rem  extenfam  &  mentem  rem  co- 
gitantem  (inquis)  concipio,  completi  funt  utriufque  concep- 
tu*,  feu  res  efje  completas0  quarum  una  abfque  alia  ejje  pojfit  in- 
teUigo.  At  hoc  unde  probes,  aut  quem  qui  contra  difputa- 
vent,  tibi  daturum  putes  >  Quidni  enim  incompleti  fint  u- 
triufque  conceptus,  ut  cum  Corpus  tuum  rem  extenfam 
non  autem  cogitantem  intelligas,  non  aliud  facis,  quam  fi 
idem  fine  erefta  figur3  cogitares,  Dicas  autem  per  rem 
completam  quid  intelligis.  Subfiantiamindutam  ik  formk  fi- 
Ve  attnbutk,  <pt£  fufficiunt,  ut  ex  ik  agnofcam  ipfam  ejje  fub- 
Jlantiam.  At  ifto  pafto  dicas  utinam  quid  fit  efje  rem  incom- 
pletam,  cumnullum  attributumconcipi  poffit,  quinrem  cui 
infit  fubftantiamcfife  agnofcas,  quodabomni  fubftantiane- 
qucat  efle  fecretum.  Quid  autem  in  re  tam  levi  multa  > 
Cum  corpus  rem  cxtcnlam,  mentem  rem  cogitantem  3  u- 
tramque  fubftantiam  efle  intellexeris,  an  vero  eadem,  an 
diverfa  fuerit  tuo  folo  conceptn  nunquam  efficies,  atque  Medit^, . 
millics  laceffitus  ut  id  ferio  coneris  nunquam  provocari 
potuifti.  An  non  inquis  >  Si  non  poftioi  Ego,  effickt  ip- 
ieDcus.  Sruoniam  enim  fcio  omvia^  qu£  clare  &  diJlinSe 
jntelhgo,  talia  a  Deo  fieri  pojje,  qualia  illa  inteUigo,  fatis 
eji  quod  pojjim  unam  rem  abjque  altera  clare  &  diftwSe 
wtdligcrc,  ut  ccrtus  fim  unam  ab  alteri  ejfe  divcrfam^  quia 
potejt  faltem  a  Deo  fcorftm  poni,  &  non  rcjcrt  a  qua  po- 
tcntiaid  Jiat,  ut  divcrfacxijtimctur:  quia  crgo  ex  una  parte 
claram  &  difihBam  habco  Ideam  mei  ipfius,  qmtcnus  fum 
tantum  rcs  cogitans,  non  cxtcnfa'->  &  cx  alia  parte  diftinttam 
\deam  corporis,  quatenus  efi  res  cxtenfa,  non  cogitans,  ccr- 
tum  eji  m  a  corpore  meo  revera  cfje  dipnBum  &.  abfqueiUo 
pofe  cxijiere.  Futilia  funt  omnia  &  penitus  pro  l^ine 
fumpta.  An  non  motum  abfque  figud  clare  &  diftindte  m- 
telhgis,  &  figuram  abfque  motu,  &  utrumque  abfque  cor- 


■ 

5 40  Contra  Scepticos  <&  Jca&emicos     Di sp .  VI. 

pore  ?  Neutrum  tamen  neque  a  fe  neque  ab  ifto  feorfim  po- 
ni  pofle  ab  ipfo  Deo  non  minus  clar£  &  diftindle  intelligis. 
Et  rurfus  cum  Mentem  prscise  tanquam  rem  cogitantem 
tecum  concipis,  nthil  cogitando  corporea  fit  an  incorporea, 
conclufione  tua  efficias,  a  Deo  feorfim  poni  pofle  ab  utro- 
que.  Quanto  melius  fuillet  nugas  efle,  qua?  funt,  confiteri 
quam  ut  in  iis  tam  argut£  defendendis  ipsi  difputandi  ta-' 
nuitate  tibi  ipfe  naufeares  >  Quantis  promiflis  exorfus  es  > 
noya  fcientiarum  fundamenta  talibus  demonftrationibus, 
quibus  meliores  ingenio  humano  inveniri  non  polfunt  pol- 
liceris:  Atque  igitur  a  te  ipfo  incipis,  &  mentem  te,  eam- 
que  a  corpore  diverfam  &  feparabilem  longe  clarius  quam 
ipfum  corpus  habere  demonftraturum  non  diffidis.  Acute 
profe&o,  atque  ipsd  rei  folertid  tibi aures  omniuu  devin&as 
tenuifti.  Sic  ergo  gravi  vultu  in  fcenam  prodis:  Mecogi- 
tare  novi  $  rem  autem  cogitantem  a  mole  corpore^  diver- 
fam  effe,  quod  diverfi  de  iis  habeantur  conceptus.  Quo 
curn  procefleris  fpe  noftra  delufi  exclaraamus  non  diverfos 
forte  efle  diverfarum  rerum  fed  iticompletos  ejufdem  rei  con- 
ceptus.  Tu  autem  e3dem  gravitate  qu3  exorfus  cs  comple- 
tos  effe  refpondes.  Cum  vero  ut  illius  demonftratione  nos 
beares  precamur,  &  tibi  &  nobis  fatis  fcciflTe  te  putas,  fi 
rem  fic  efie  ut  ais  tu  ipfe  definiveris.  Atqui  communem 
hanc  veftrum  omnium,  qui  Veritatis  Patres  efle  vultis  Ic- 
vitatem  fuifle  fepius  jam  ante  dixi,  ut  omnia  definiendo  de- 
monftretis.  At  fi  fufficiat  definitionum  veftrarum  Autori- 
tas,  difputatione  quid  opuseft?  finonfufficiat,  nihil  effici- 
tis.  Aut  fi  ad  alia  comprobanda  quicquam  valeret,  non  ta- 
men  ad  fe  ipfam,  ficautem  vos  femperad  conclufionem  per- 
venuis*  ut  primum  rem  fic  fe  habere  definiatis,  tumde- 
inde  definitione  demonftretis. 


S E  c  T.  X  VIL  At  cum  tandem  Mens  Optima  te  ipfam  in- 
veneris,  doceas  precor  qui  c^tera  omnia,  Solem,  Lunam 
Terram,  &  quicquid  praterea  in  Mundo  effe  videturan 
fint,  an  folum  efle  videantur,  inveniemus.  Facillime  in- 
quis:  Cum  enim  iftorum  Ideas  in  nobis  reperiamus  autab 
ipfisrebus  proficifcuntur,  quae  proinde  fontj  aut'a  Deo- 
atqui  cum  ipfc  fallere  non  poflit,  eas,  nifi  res  ipfe  extitiflent* 

noftris 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  X VIL  <&  Cartefii  Medit.  Metaphyfica$; 
noftris  animis  ipfum  non  impreflifle  fcio.  De  cxteris  au- 
tem  jam  ante  diximus  quam  perverse  omnis  eorum  fcientia  a 
Dei  veracitate  ducatur,  cumver6  qusecunque  fit,  abillo 
pcndere  velit,  qui  tandem  efle  demonftrat?  Quod  fcilicet 
in  fe  rei  fumme  perf eftse  lcleam  habere  fe  novit,  quam  nifi 
fit  res  ipfa  fumme  perfe&a,  quas  eam  produxerat,  ut  fu- 
fius  fupra  diftum  eft,  habere  non  potuiffet.  Primum  ita- 
que  de  Idea  an  &  qualis  fit,  dicamus  3  deinde  an  fi  fit,  De- 
um  rite  efle  concluferit. 

Alii  funt,  fateor,  qui  (quanquam  alia  vi2)  Numinis  ex~ 
iftentiam  ab  ejufdem  Idea  demonftrari  arbitrantur,  quod 
fcilicet  omnium  mentibus  innata  fit  5  atque  innatam  efie, 
quod  omnibus  communis  fit  3  atque  omriibus  communen 
effe,  quod  de  ca  firma  fit  omnium  gentium  &  feculorum 
confenfio.  Cujus  univerfe  ad  unum  omnium  confenfionis 
nulla  alia  caufa  inveniri  poteft,  nifi  qu*  humano  generi 
communis  fit,  cujufmodi  demum  nulla  alia  excogitari  poteft, 
nifi  ut  aiunt  ipfms  Naturas  InjitnUus.  Si  enim  inftituto, 
aut  more,  aut  lege  aut  quovis  modo  arbitratu  humano 
conftituta  fuiflet  de  Deo  opinio,  nec  eadem  ubique  fuifc 
fet,  nec  omnibus  communis,  cum  itaque  omni  sevo  &ubi- 
que  gentium  invaluerit,  dubitari  nequit,  quin  eandem  in- 
natam  habeamus. 

Huic  accedit  Confcientia?  vis  &  poteftas,  cujus  imperium 
nultt  vi,  nulia  fraude,  nullS  audactf  excutiunt,  qui  id  om- 
ni  impetu  nitunmr*  fed  fceleftiflimus  quifque  velit  nolir, 
illius  ftimulos  &  morfus  fentire  cogitur.  Et  qui  fumm2 
potentia  muniti  funt,  ut  bomines  non  metuant  3  quique  in 
occulto  fine  arbitris  fine  teftibus  flagitia  pcrficiunt,  ejus  tor- 
mentis  Sc  f uriis  agitantur  3  intus  trepidant ,  no&es  atque 
dies  fcelerum  Confcientid  urgentur.  Cujus  caufam  aliam 
nullam  efle  potuifle  aiunt,  nifi  ipfe  Deus  eam,  ut  fui  vicem 
in  unoquoque  gerat,  in  omnibus  pofuiflet. 

Quam  quidem  argumentationem  fi  in  populari  ratione 
verfaretur  oratio,  non  penitus  afpemarer,  cum  multitudini, 
quae  non  ratione  fed  autoritate  ducitur,  optime  conv^niret. 
Nulla  enim  tam  rata,  tam  gravis,  tam  imperiofa  autoritas 
effe  poteft,  quam  qua?  omnium  confenfione  firmatur.  At 
nuoniam  cum  eiufmodi  Philofophis  fit  difputatio,  qui  lc 
1  p  p  p  p  folam 


11 

! 

54* 


Contra  Sceftkos  <t?  Academicos     Di sp -  VI. 

folam  rationem  fequi  gloriantur,8ctantum  abfunt  quicquam 
aliorum  opinioni  tribuant,  ut  quicquid  ab  aliis  ftatuatur, 
eS  folum  ratione  everfum  eant  5  iis  quicquam  nifi  folam 
rationis  autoritatem  urgeri  nollem  5  &  nifi  ea  fuperiores 
fimus,  non  recufo  quin  alia  qukunque  evinci  non  poffit, 
immo  non  pofle  ultro  concedam. 

Quanquam  hanc  difputandi  ab  innatis  notionibus  ratio- 
nem  adhiberi  hac  prcecipue  causl  nollem,  quod  ci  maxime 
utuntur  omnes,  qui  Deum  folum  jocandi  causa  induxerunt. 
Atque  potiffiraum  Epicyrus,  qui  cum  omnia  Providentia? 
divina?  veftigia  e  Mundo  fe  deleviffe  putaflet,  <s>&ftfyns  (eu 
innatas  quafdam  Deorum  notiones  omnium  animis  infcul- 
ptas  efle  voluit,  id  quod  firma  omnium  de  iis  confenfione 
comprobavit.  At  lufit  vir  infacetus,  neque  enim  ipfe 
Deos  efle  omnino  credidit,  neque  quicquam  autorita- 
tis  mortalium  omnium  fuffragiis  tribuit  5  fed  populi  illu- 
dendi  caus^,  cum  utilia  omnia  argumenta  fuftuliflet,  in 
eorum  locum  nefcio  quas  caecas  notiones  fubftituit,  quae 
null&  ratione,  nullis  ftpicntias  principiis,  nullo  Philofb- 
phiae  ufu  demonftrari  poffent,  fed  bruta  Natune  neceffi- 
tate  fufcepta?  fint.  Atque  rifit  proculdubio  vir  lepidus, 
cum  omnem  de  Deo  opinionem  fol^  populi  autoritate 
(quam  ipfe  cum  primis  contempfit)  conftitutam  effe  con- 
cluferit.  Deinde  populum  nullo  judicio,  nulla  ratione, 
nulld  prudentia,  nul!2  Natura?  contemplatiane  in  opinio- 
nem  iftam  confenfifle.  Poftremo  in  eam  belluino  impe- 
tu  impelli,  qui  ut  nullius  rationis  compos  effe  poteft,  ita 
neque  cujufvis  demonftrationis  pneter  feipfiim.  Qui  quse- 
fo  omnem  de  Deo  notionem  ma  jori  contemptu  onerare  po- 
tuit,  quam  quod  in  multitudinis  temeritatem  referret,  ip- 
famque  in  caufom  ab  omni  ratione  fecretam.  Atque  adeo 
huc  tandem  pervenit  viri  infulfi  difputatio,  quamvis  vul- 
garis  fit  de  Deo  opinio,  eam  tamen  null2  ratione  demon- 
ftraripoffe.  Quo  mehercle  non  minus  aperte  ipfumfuftu- 
lir,  qu^m  fi  nullum  effe  dixiflet.  At  G  tam  lepide  fibi  pla- 
cuit  fic  populo  illufiffe  5  quid  feciffet,  fi  fapientes  etiam 
plero(que  eSdem  calliditate  illufos  fuifle  intellexiffet.  Cum 
enim  in  Ciceronisde  Deorum  natura  lifaris  ex  omnium  Phi- 
lofophorum  decretis  de  Deo  difputctur,  primum  Epicurei 

perfona 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XVII.     O  Cartefii  Medtt.  MetaphyficM. 

perfona  exorfas  eft.   Qui  itaque  fic  quseftionis  fundamen- 
tum  jecit :    Ejfe  Deos,  qtibd  in  omnium  ayiimfs  eornm  no- 
tionem  impreffijjet  Natura.     <>h/<e  eji  enim   gens^  aut  quod 
hominum  genus,  quod  non  babeat  Jine   doUrma  anticipatio- 
nem  quandam  Deorum?  Quae  verba  quoties  ad  hunc  uf- 
que  diem  recitata  Iegimus  ,  eaque  Cicerctis  autoiitate 
aufta,  etiamfi  ipfe  ea  aliena  perfoni  attulerat,  atque  igi- 
tur  mox  contempfit,  ipfumque  argumentum  cum  leve  per 
fe  tum  etiam  falfum  efle  dixit.    Atque  primum  nationum 
omnium  opiniones  defiderat,  equidem  arbitror  (inquit)  mul- 
tas  ejfe  gentes  Jic  immanitate  ejfcratas,  ut  apud  eas  nulla 
fufpicio  Deorum  fit.    Deinde  non  modo  Philolbphos  quof- 
dam  (ed  &  impios  omnes  diffentire  ait,  qui  nimirum  impii 
effe  non  poflent,  fi  Deos  effeputarent.    Poftremo  ipfi  Ar- 
gumento  alibi  refpondet :  £>naji  veroquicquam  fit  tam  val- 
de9  quam  nihil  fapcre,  vulgare  ,  antquafi  tibi  ipji  in  jadican- 
do  placeat  multitndo.    Quibus  qusecunque  rationi  vis  & 
utilitas  infit,  eam  tamen  nulla  Ciceronis  autoritate  com- 
probatam  effe  conftat.   Et  quanquam  ipfe  eadem  in  ex- 
ordio  librorumde  lcgibus  utatur,  aliifque  quibus  de  Ebni 
Malique  legibus  difputat  5  nufquam  tamen  argumenti  lo- 
co  attulit,  fed  tanquam  rem  fibi,  antequam  de  ifto  loco 
difputare  poflet,  concedendam  poftulavit,  curn  enim  a 
fola  Dei  notitia  pendeant  omnes  boni  malique  leges, 
hanc  in  difputatione  de  iisfumendam  efle  putavit,  nc  alio- 
qui  in  omni  argumento  effet  a  Numinis  demonftratione  in- 
choandum.    Id  quod  ipfe  difputationis  initio  fignifica- 
vit,    Ddfne  igitur,  inquiens,  hoc  nobk,  Pomponi^  Deorum 
immortalium  vi,  natura^  ratione^  potejtate,   mente^  numinc, 
(ive  quod  eji  aliud  verbum,  quo  planitts  fignijicem  quod  vo- 
lo9  natnram  omnem  regi?  Nam  Ji  hoc  non  probas  a  Deo 
caufa  ordienda  eji.    Quod  igitur  eo  facilius  dum  cum  Epi- 
cureis  difputaret,  fumi  licere  putavit,  quod  tantam  omni- 
um  de  Diis  confenfionem  fuiffe  ipfi  arbitrarentur.  Haec 
quidem  fuit  Ckeronis  de  argumento  Epicureo  opinio  & 
judicium.    Vere  autem  an  falso"  judicaverit,  Academi- 
cus  cum  fit,  fuam  omnibus  judicandi  facultatem  permi- 
fit.    Quidni  igitur  ipfe  quoque  fententiam  meam  liber& 
cxplicarem  ? 

P  p  p  p  2  Primum 


544 


Contra  Scepticos  <&  Academicos    Di  sp  .  VI. 

Primum  kaque  etiamfi  Divinitatis  natura?que  legum  no- 
tiones  nobis  innatas  effe  non  negavero,  quod  eas  Deus  om- 
niummentibus  infculpferit,  quo  certius  cum  fui  memoriam, 
tum  legum  fuarum  fan&itatem  tueatur  :  Non  video  tamen 
qui  iis  fapiens  quifque  obligari  fefcntiat,  nifi  primumre£t£ 
ratione  eas  fanciri  intellexerit.  Alioqui  quicquid  praete- 
rea  Autovitatis  habent,  id  totum  cseco  cuidam,  &  cujus 
nulla  probatio  effe  poflit,  ovQvncto-fjLcf,  defertur.  Quorfum 
autem  rationis  participes  fafti  fumus,  fi  animalium,  quse 
illius  prorfus  expertia  funt,  ritu  vitam  inftituamus?  Nifl 
enim  quod  ratione  ducimur,  nullo  modo  belluis  praeftamus^ 
etenim  iftse  quoque  infitas  fuas  leges  habent,  nullius  tamen 
virtutis  compotes,  quod  fine  confilio^  fine  ratione,  fine 
cogitatione  vivunt.  Neque  igituriis  meliores  fuiffent-ho- 
mines,  nifi  quod  cum  ipfe  omnia  naturi  faciant,  nos  rati- 
one  duce  qux  facienda  funt  judicamus.  Atque  iftxc  prima 
Naturae  humanae  lex  eft  ut  reftam  rationem  fcqui  ftudea- 
mus,  quo  ftudio  omnis  virtus,  omnis  pietas,  omnis  fapi- 
^ntia  nafcitur  &  perficitur.  Ratione  igitur  fublat3  fimul 
ifta  omnia  tolluntur,  atque  ab  omni  cum  Dco  (bcietate 
in  eandem  cum  belluis  omnibus  conditionem  detrudimur. 
Quofcunque  itaque  Inftinftm  animis  noftris  Deus  inftve- 
xit,  nollet  ut  iis  folis  vitae  inftitutum  fingamus,  fed  rationi 
principatum  dedit,  atque  id  unum  ipfe  imperavit,  ut  uni 
ejufdemimpcrio  fincere  pareamus.  NuIIas  itaque  virtutis 
leges  nobis  impreffit,  nifi  quas  re&a  ratio  per  fe  nos  doce- 
iet,  alioqui  enim  an  leges  omnino  fint,.  an  bona\  an  mate 
nullo  modo  intelligere  poffemus.  At  certe  noluit  Deus 
Opt.Max.  cum  divinam  fuam  rationem  nobis  communicafiet, 
ut  tam  fortuito  &  caeco  principio  ad  omnia  agenda  impelle- 
remur.  Atque  equidem  eo  vehementius  laboro  ut  rationis 
ufus  natura?  legibus  adhibeatur,  ne  alioqui  certum  nullum 
cuiquam  fit  de  iis  judicandi  x&Triejiov*  Atque  adeo  quic- 
quid  quifque  impudens  (u3  opinione  audafter  fretus,  tan- 
quam  legem,  qui  a  Natura  imbuatur,  jadtaverit,  foll  ipfe 
impudentisefuseautoritate  omnibus  impcrabit :  cum  fubla- 
t£:  ratione  nihil  fuperfit,  quo  Natune  leges  a  privatis  cu- 
julque  opinionibus  dijudicare  valeamus.  Sic  enim  Epi- 
curei  (pro  innata  Sefta?  immodeftiij  non  modo  omnium 

mentibus 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XVII.       Cartejii  ftfedit.  Metaphyficas, 

mentibus  Deos  effe,  fed  &  humanas  effe  Deorum  formas 
Natura?  anticipatione  impreffum  &  infculptum  effe  cla- 
mant.  En  Velleius!  Anatura.  habemus  omnes,  omniumgen- 
tiurn^  fpeciem  nullam  aliam,  niji  humanam,  Deorum,  £jht£ 
enim  alia  forma  eccurrit  unquam  aut  vigilanti  cuiquant*  aut 
dormienti  ?  Quanquam  (ut  Cotta  acute)  ijio  modo  dicere 
licebit  Jovem  femper  barbatum,  Apollincm  Jemper  imberbem, 
c£fws  oculos  Minerv<e,  c£rulcos  ejje  Neptuni.  Nempe  cujuP 
modi  multa  de  Diis  fuis  finxerant  Poeta?  &  Pi&ores5qua?  cum 
populus  a  primi  aetate  acceperat,  a  Natunl  fe  accepifle  facile 
credebat.  Non  aliter  quam  Ganymedcs  ille  Luciani,qui  cum 
primum  in  coelum  raptus  effet,  Jovem  Deum  efleperfua- 
deri  noluit,  quod  Panis  ad  inftar,  quem  folum  Deorum  no- 
verat,  cruribus  hirfutis  non  effet,  neque  fiftulam  neque  cor- 
nua  haberet.  Et  quidem  omnibus  omnium  gentium  homi- 
nibus  ufti  femper  venit,  utPatrias  mores,  quibus  >a  primis 
annis  innutriri  contigit  ipfamNaturam  tuliffe  fibi  firme  per- 
fuaferint.  Qua  de  re  illuftre  &  lepidum  exemplum  Alexan- 
der  Magnus  expertus  fuiffe  dicitur,  qui  fcilicet  cum  MaJJa^ 
getis,  nifi  parentes  extin&os  inhumarent,  extrema  fupplicia 
interminatus  eflet,  illi  fe  omnia  potius  fubire  paratos  aie- 
bant,  quam  ut  facinus  tam  immane  in  ipfas  Naturae  leges 
patrarent,  ea  fcilicet  edo&os  fuiffie  a  quibus  ipfi  vitseufum 
acceperant,  iisnon  juftam  fepulturam  perfolvi  nifirurfum 
in  intima  fua  vifcera  recondantur.  Nihil  autem  a  Naturas 
affe&u  &  charitate  magis  alienum  videri,  quam  ut  charifli- 
mi  parentes  vitaeque  autores  Graecorura  ritu  vermiculis 
vorandi  abjiciantur.  Quid  autem  &  Graeci  ?  cum  ut  Maf- 
fagetas  imitarentur  imperare  Rex  fimulaffet,  fe  raillies  mor- 
teacerbiflimd  prius  morituros,  quamut  parentum  cadave- 
ra  belluarum  ritu  devorarent.  Potiflimum-cum  ipfius  Na- 
turselege  didiciflent,  omnesin  terne  gremium,  undepro- 
fefti  fumus,  redire  oportere.  At  inepte  utrique.  De  Maf- 
fagetis  qui  in  extrema  barbarie  verfabantur,  nihil  neceffe 
eft  dicere  5  Gr*ci  autem  non  Natura?  fed  Patria?  legem  fe- 
cuti  funt,  cum  &  aliarum  gentium  non  minus  honefti  ef- 
fent  erga  defun&os  mores,  ut  Romanorum,  qui  eo*  igne 
abfumebant,  atque  cineres  fecum  fanfte  &  religiose  ferva- 
bant,   Quidde  Ccis  dicam,  qui  etiam  eodem,  ut  putabant, 

P  p  p  p  3  Naturae 


Contra  Scepticos  <&  Academicos     Di $p  .  VI. 

Naturse  affedtu  parentes  artate  confe&os  fubitd  inter  convi- 
via  trucidare  folebant,  ut  uno  inopinato  iftu  ab  ineluftabili 
fene&utis  morbo,  &  quod  magis  importunum  videbatur 
mortis  metu  eripcrent.  Quid  de  aliis  populis  non  modo 
barbaris,  fed  &  ut  fe  exiftimari  vellent,  eruditis,  ingenuis, 
perpolitis,  qui  fuas  Gentis  mores  pro  Naturas  demum  de- 
cretis  oftentarunt  ?  Nulli  kaque  cuicunque  legi  autinfti- 
tuto  tantam,  quanta  eft  Natura,  tribuendam  autoritatem 
efle  dico,  nifi  eam  Natursl  inftitutam  eique  accommodatam 
perfpicua  ratione  demonftretur.  Adeo  ut  fi  quicquam  De- 
us  nobis  aut  de  fe  aut  de  fuis  legibus  notitise  infeverit,  ni- 
hil  certae  &  rata?  autoritatis  habere  poffet,  nifi  idem  quo- 
que  ratione  fanxiffet. 

Sect.  XVIII.  Cum  vero  a  communi  hominum  opi- 
nione  Natura?  Anticipationem  probant,  de  rei  veritate  lu- 
ftari  nolo  5  etiamfi  fint,  qui  integras  hominum  gentes  fic 
immanitate  efferatas  effe  ferunt,  qu#  omni  Numinis  fenfu 
&  fufpicione  caruerunt.  Quod  de  qu^dam  inter  novi  Or- 
bis  incolas  Urorum  gente  narrat  Jofephus  Acofta,  quod- 
que  de  Tonvoupimmbanltik ,  de  Caribum  Injnlis^  aliifque 
populis  Americanis  alii  narravere.  An  vero  ullam  mere- 
antur  fidem  plane  nefcio,  non  modo  quod  alii  aliquanto 
poft  de  iifdem  populis  contrarium  fcripferunt  5  verum  etiam 
quodipfiremde  qu3  narravere ,  non  poflent  fatis  explora- 
tam  habere :  Quod  nimirum  barbari  ifti  eos  ut  teterrimos 
hoftes  oderunt,  omnemque  cum  iis  confuetudinem  ejura- 
runt.  Atque  igitur  fi  quofdam  forte  aut  vi  aut  fraude  cap- 
tivos  duxerant,  linguam  tamen,  qua  utebantur,  omnino 
nefciebant.  Eamquefiforte  paululum  intellexerant,  fieri 
potuit  ut  de  facris  fuis  nihil  impartiri  vellent,  cum  omni- 
bus  populis,  atque  barbaris  praefertim,  antiquius  nihil  fit 
quam  peregrinos  facra  celare.  Sit  veio  firma  omnium  de 
Deo  confenlio,  neque  effe  dubito,  an  igitur  infculpta  &  in- 
nata  fit  neceffe  eft  ?  Cur  non  potius  ipsa  rei  perfpicuitate 
omnes  fe  percipere  fibique  aflentiri  cogat  ?  Solem  in  coelo 
lucere  communis  eft  gentium  Sc  populorum  omnium  opi- 
nio  }  num  itaque  illius  ideam  Natura  omnium  mentibus  im- 
preffam  effe  concludemus  ?  An  non  potius  e&  vi  longe  late- 

que 


Sect.  XVIII.    &  Cartefii  Uedit.  Metapbjficas. 
que  collucere,  ut  omnes,  qui  oculos  habent,  eum  a  fe  vi- 
fum  fateri  cogantur?  Quidni  ergo  &  fimiliter  nobis  impref- 
fa  fit  Numinis  notitia,  ita  fcilicet  ut  cum  ipfam  Solis  con- 
verfionem  intueamur,  ipfe  rei  afpeftus  fe  fine  opifice  con- 
fici  non  pofle  indicaret  >  Dices  vero  nationes  barbaras, 
quanquam  oculos  habeant,  ratione  tamen  non  omnino  uti 
folere.    Atqui  oculos  habere  fatis  efl*.    Etenim  tam  aperta 
&  perfpicua  eft  Natura?  utilitas  &  pulchritudo,  ut  modo 
oculos  tollant,  fieri  non  poflet  quin  eam  omnem  fapientif- 
fimi  cujufdam  confilio  conftitutam  fuifle  fateantur.  Efto 
autem  ii  vis,  populum  non  magis  ratione  duci,  quam  fi  ei 
penitus  caruiflet^  tamen  ubique  &  in  omni  gente  nafcun- 
tur  emeliori  lutohomines,  qui  rationis  facultatem  fe  intus 
habere  fentiunt,  eaque  in  rerum  naturis  inveftigandis  gene- 
rofo  quodam  irapetu  uti  feruntur.    Hi  quanquam  literas 
Gracas  aut  Latinas  nefciverint,  do&t  funt  &  Philofophi, 
qui  maxima  omnia  fapientias  principia  fu3  induftria  inveni- 
unt,  atque  fuos  populares  docent.    Atque  Mc  ratione  ip- 
fum  virtutis  cultum  optima  Numinis  Providentia  inter  ho- 
mines  confervafle  videtur  }  quod  omni  locoomnique  feculo 
quofdam,quemadmodum  Athenis  Socratem,  cxcellenti  Na- 
tur#  habitu  ac  quafi  divino  quodam  (pirituatflatosexcitave- 
rit.    Etenim  tam  perfpicua  eft  omnis  virtutis  honeftas,  om- 
nifque  vitii  turpitudo,  ut  nemo  mentis  integer  tam  excors 
efle  poffit,  qui  fi  femel  moneatur,  utramque  non  facillime 
inteflexerit.    Cum  itaque  ab  ips;i  Nature  pulchritudine 
tam  perfpicua  fit  Numinis  demonftratio,  fieri  non  potuit 
quin  fapientum  autoritate  deillius  exiftenti3  fides&  opinio 
apud  populum  invalefceret.    Atque  hujufmodi  tam  univer- 
fx  omnium  confenfionis  exordium  fuiffe  non  penitus  impro- 
babile  videtur :  Quod  fapientes  ubique  Populi  autoritati 
nihil  tribuunt,  fed  fe  fola  ratione  &  duci  &  vinci  patiun- 
tur:  Atque  ut  comnvjnis  fitdere  quavis  opinio,  nihihex- 
iftimant,  fedliberein  eam  inquirunt,  8c  quamcunque  con- 
clufionem  tuleritipfa  ratio,  eam  ipfi  fequuntur.  Populus 
autem  contra  in  rebus  graviffimis  non  tantum  fibi  negoui 
faccffit,  fcdfemper  aliorum  cxemplo,  more  patrio,  &  le- 
gum  reverentia  gubernatur.    Atque  adeo  populorum  om- 
nium  de  Deo  confenfum  nifi  quoque  ipfa  rei  evidentia 


547 


Contra  Scepticos  <&JcAdemkos     Di  sp .  VI. 

fui  fidem  fecerit,  nullius  ponderis  haberi  oportet,  cum 
nulU  ratione  fed  folo  ufu  fufcipiatur.    Et  fiipfi  quoque  fa- 
pientes  confpiraverint,  nihil  tamen  foli  illorum  Autoritati 
cedimus,  neque  ut  cedamus  ipfi  poftulant,  nihilque  a  nobis 
exigunt,  nifi  quod  fc>12  rationis  vi  extorquere  pofiunt.  Non 
igitur  autoritate  fed  maxima  ipfius  rei  evidentia  in  Deino- 
tionem  tanta  confpiratione  ferri  videmur.    Cum  nulla  effe 
debeat  populi  autoritas,  &  fi  qua  fapientibus  concedatur, 
ea  vimfuam  a  fold  ratione  accipiat:  neque  enim  fapientes 
habentur,  nifi  quod  folas  rerum  rationes  (equi  profiteantur. 
Qua?  igitur  8c  quanta  fit  iftorum  Autoritas  rationibus,  quas 
afferunt,  quifque  judicabit :  atque  praefertim  fi  (apientiara 
ipfe  profeflus  fuerit,  cum  in  iftd  dignitate  nullius  nifi  ratio- 
nis  imperio  obfequi  teneatur.    Imo  &  ipfe  populus  etiamfi 
confuetudine  primum  Dei  notione  imbuatur,  poftea  tamen, 
tam  perfpicua  eft  ipfius  rei  certitudo,  ipfi  quoque  rationes, 
quibus  inftituta  fitifta  confuetudo,  ab  aliis  propofitas  quo- 
dammodo  confequuntur.    Praefertim  cum  unam  Solis  utili- 
tatemfpe&are  monentur,  qua?  ipfo  primo  afpe&u  tam  mi- 
rabilis  videtur,  ut  nemoeo  ftupore  effe  poflit,  qui  ejus  ad- 
miratione  non  moveatur.    Atque  hinc  tam  confoirans  gen- 
tium  omnium  ad  illius  cultum  propenfio  orta  efle  videtur. 
Quemadmodurn  ex  antiquiflimis  monumentis  refertDiodo- 
rus  Siculus  vetuftiflimos  in  iEgypto  mortales  mundum  fu- 
pra  fe  contemplatos,  &  non  fine  ftupore  demiratos  Univer- 
fi  Naturam,  duos  efle  Deos  exiftimaffe  asternos  &  primos, 
Solem  quippe  &  Lunam,  quibus  fcilicet  omnem  rerum  Na- 
turam  prsecipue  gubernari  videbant.    De  his  autem  forte 
uberius,  cum  erit  de  Idololatriae  ortu  &vitio  difputatum. 
Interim  ad  rem  noftram  fatis  fit  indicaffe  confpirantem  om- 
nium  de  Deo  opinionem  non  fe  omnibus  innatam  demon- 
ftrare,  cumaliatantae  confenfionis  caufo  probabilis,  ipfa  fci- 
licet  reievidentia,  efie  poflit,  quaeque  cum  communi  vita* 
humanae  inftitutione  admodum  convenire  videatur. 

Poftremo  de  Confcientias  vi  idem  quod  de  hominum 
,confenfidne  dicendum  arbitror,  fi  enim  ratione  nitatur  il- 
lius  imperium,  ei,  non  fibi  fua  omnis  debetur  autoritas. 
Sifineiationeimperet,  prorfus  vana  eft  omnis  illms  pote- 
ftas,  eamque  non  aliter  metuunt  homincs,  quam  olim  ani- 

cula? 


Sect.  XVIII.    &  Cartefii  Medit.  MetaphyficM. 

cula?  Minoem  &  Radamanthum^  quos  a  Poetis  fuis  in- 
exorabiles  defun&orum  judices  effe  audiverant.  At 
quamobrem,  inquies,  in  omni  hominum  genere  e3  quafi 
pertinaci^  dominetur,  ut  nulla  vi,  nulld  fraude,  null&  in- 
duftrut  expugnari  poffit  >  Quoniam,  inquam,  clariffimis  iif- 
dem  rationibus  fuffulcitur,  quibus  fummum  quendarfi  om- 
nium  Judicem  &  Dominum  effe  demonftravimus.  Con- 
fcientise  enim  vis  nulla  effe  poterat,  nifi  prius  Numen 
effe  intelligatur,  cum  <  ei  folum  opinioni  innixa  fit,  ut 
omnium  aftionum  Judicem  credamus,  qui  fi  non  fit,  pe- 
rit  omnis  Confcienti^  vis  &  poteftas.  Atque  igitur  e2 
non  comprobatur  divini  Numinis  providentia,  cum  ha?c 
prius  nota  fit,  antequam  ulla  illius  facultas  in  nobis  effe 
poffit.  At  in  fceleftiffimis,  inquies,  qui  omnem  Dei  me- 
tum  excuflerunt,  femper  maximum  imperium  exercere 
perhibetur.  Non  excufferunt.  Sed  excuffiffe  fe  aiunt. 
Sed  fimulant  &  mentiuntur.  Qiianquam  enim  a  fe  impetrare 
poffunt,  'ut  an  ullum  cxiftat  Numen,  dubitarent^  ta- 
men  ut  nullum  efle  fidenter  credant,  nunquam  aut  im- 
petravere  aut  impetrabunt.  Atque  ifta  fold  dubitandi  ra- 
tione,  ne  forte  fcelerum  Judex  &  Vindex  fit,  illius  metu, 
etiamfi  nullus  fit,  nunquam  fe  liberare  poffunt.  Quan- 
diu  enim  animi  anxii  funt,  fibique  diffidentes,  omni  fe- 
curitate  orbantur  3  &  quandiu  in  impietate  fu2  fecuri 
non  funt,  eofdem  cruciatus,  quos  fi  fit  Numen  Confci- 
entia  inferret,  patiuntur.  Cum  denique  vetus  omnium 
gentium  de  Deo  increbuerit  opinio,  cum  ed  omnes  a 
primd  adolefcentia  imbuamur  5  cum  nulli  cert3  ratione, 
etiamfi  fi&a  fuiffet,  everti  poffit,  dicas  quifquis  es  qui 
rebus  fic  fe  habentibus,  illius  metum,  five  fit,  five  non  fit 
Numen,  penitus  debellare  poffimus.  Verbo  igitur  ut  di- 
cam  nuilam  +iic  moveo  controverfiam  an  antecepta  fit 
Numinis  iriformatio,  an  firma  fit  omnium  de  eodem  con- 
fenfio  an  inexorabile  fit  in  omnibus  Confcientise  Impe- 
rium/  Nihil  minus.  Id  enim  unum  laboro  ne  in  dif 
putando  feorfim  afferantur,  fed  cum  res  ipfa  Rationis  vi 
primum  demonftratur,  argumentum  his  poftea  amplifi- 
care  &  augere  vellem,  cum  efficient  aut  Anticipationem 
quandam  a  NaturS  impreflam  efle,  aut  tantam  effe  ipfius 

CLqqq  rei 


Contra  Scepticos  &  Acddemicos    Di sp.  VI. 

rei  evidentiam ,  ut  fi  nobifcum  nata  fuifTet  illius  [cjea, 
certiorem  de  ea  fidem  &  fcientiam  nemo  habere  potu- 
iffet. 

Sect.  XIX.  Huc  ufque  quantum  innata  Summi  Nu- 
minis  Idea,  valeat,  quemadmodum  ab  aliis  tra&atur,  ex- 
pendimus  }  fi  vero ,  ut  Cartejio  tra&are  placuit,  expen- 
dere  velimus,  difputationem  in  duas  partes  difpertiri  o- 
portet  }  primum  quandam  in  fe  Dei  Ideam  efle  5  deinde 
eam  efle  non  poffe,  nifi  ab  ipfo  Deo  proficifcatur.  Tu- 
ne  veroillius  Ideamin  te  habere  jattitas?  Nofti,  quid  fit 
Idea  ?  Quas  Latini  rerum  formas,  Graci  'litcu  vocant;. 
Tu  igitur  qua  form^  quave  fpecie  fit  immenfa  Numinis 
Majeftas,intelligis  ?  Si  intelligere  te  ais5  cur  figurd  quadam 
non  defcripferis,  aut  fandonon  explicaveris?  Dei  Nomine, 
inquis,  intelligo  Jubjlantiam  quandam  infinitam^  independen- 
tcm,  Jumme  intclligenttm,  Jumme  potentem,  &  a  qua  tum  Ego 
ipfe,  tum  aliud  omne^  Ji  quid  aliud  cxtat,  quodcunque  ex- 
tat,  efi  creatum.  Subftantiam  intelligimus  &  nos,  qua?  ve- 
ro  fit  illius  forma,  fpecies  &  figura,  a  te  difcere  libenter 
vellemus}  at  tantum  abeft  id  doceas,  ut  qua?,  aut  qua- 
lis  fit  fubftantia,  dicere  non  audeas.  ghiandam  enim  ef- 
fe  cautean  callide,  feu  potius  imprudenter  dicis.  Quid 
enim  hoc  eft  quam  quas  fuerit,  te  omnino  nefcire  ?  Dicas 
itaque  corporea,  an  incorporea  fit  5  fi  corporea  3  iftue 
mnde  clare  &  diftin&e  noveris  5  fi  incorporea  }  iftuc,  quid 
fit,  nobis  clare,  &  diftinfte  explices.  Obfcura,  (mihi 
credej  Sc  difficiles  funt  primae  iftse  rerum  notiones.  Et 
fi  experiare,  nihil  magis  arduum  invenies,  quam  quo 
pafto  res,  quae  corpore  vacua  fit,  a  corporeii  mole  diftin- 
guatur.  Dicis  Mentem  effe,  at  quid  fit  Mentis  fubftan- 
tia,  non  attingis  5  folum  enim  rem  cogifantem  efle  in- 
telligis}  at  mentis  vim  &  qualitatem,  non  fubftantiam 
affequeris,  &,  cum  cujufnam  fuerit  fubftantia?,  dixeris, 
priufqu^m  quicquam  Ide<e  attingas,  de  iftius  fbrma  quo- 
que,  qua?,  aut  qualis  fit,  dicendum  eft.  Et  fi  Ide£  vicer 
aliis  vocibus,  quse  idem  fignificant  uti  velles,  etiam  Dei 
nullam  habere  te  pofle  tu  ipfe  videres.  Putafne  enim  te 
illius  fimulacrum,  exemplar,  imaginem  mente  depi&am 

habere  ? 


Sect.  XIX.    &  Cartefu  Medit.  Metaphyftcas. 

habere  ?  Si  non  putas,  nihil  aliud  Idc£  voce  intelJigis  5 
fin  putas,  omnem  fimulacri  iftius  delineationem,  quam 
intus  habes,  nobis  quoque  externa  defcriptione  exhibere 
potes^  ut  quidem  nunquam  Dei  Ideam  tibi  ineffe  per- 
fuaferis,  donec  iftius  pi&uram,  &  delineationem  nobis  de- 
fcripferis  3  quod  cum  omnino  fieri  nequeat,  plane  fequi- 
tur,  nullam  efle  iftiufmodi  Ideam.  Potiffimum,  cum 
Philofophi  quidam  fint,  iique  non  indo&i,  qui  quic- 
quam,  prseter  Pharztafmata,  menti  advenire  inficiantur, 
atque  hinc  fadtum  ut  in  furdo  nato  nulla  fit  vocis  Idea, 
neque  in  coeco  lucis,  quod  primi  occludantur  aditus, 
per  quos  illarum  Phantafmata  ad  Phantafiam  perveni- 
rent.  Si  autem  nullas  Ideas  habeamus,  nifi  qua?  extror- 
fum  advenere,  nihil  aliud  funt  omnes,  nifi  Imaginationis 
Phantafmata.  Quanquam  enim  diftinftas  Intelleftus  facul- 
tates  effe  concefferint,  non  tamen  diftin&as  Idcas$  Sed 
cum  mens  ipfa  quicquam  percipit,  aut  de  quopiam  di- 
judicat,  illius  non  novam,  &  diftin&am  Ideam  effingit, 
fed  folam  Ideam  in  imaginatione  depiftam  intuetur.  Nul- 
liusitaque  fubftantiae  Idea  intelle&ui  obverfatur,  nifiquse 
prius  Phantafiam  afficiat,  quam  cum  Natura  divina  mo- 
vere  nequeat,  nulla  illius  Idea  in  nobis  effe  poteft.  An 
ergo  Deum  efle  non  percipimus  ?  Immo  quidcm  ratione, 
non  Idca.  Qpanquam  enim  quendam  effe  furamas  cum 
potentia?  tum  fapientiae  novimus,  qu#  tamen  fit  illius  e£ 
fentia  omnem  captum  humanum  non  modo  fuperat,  fed 
&  prorfus  fugit.  Cum  ejufmodi  fit  natura?,  ut  menti, 
quamdiu  carne  immerfa  fit,  obverfari  nequeat^  Et  qui- 
dem  multum  intereft  illius  Exiftentiam,  an  Ideam  intel- 
ligamus}  in  exiftentix  enim  notitiam,  rerum  omnium  pul- 
chritudine  ducimur  3  Ideam  vero  qui  affequi  poffimus  non 
intelligo,  nifi  ipfe  fe  coram  fiftat  5  atque  quafi  videndum 
&  palpandum  fe  exhibeat,  cum  nulte  fubftantiarum  Ima- 
^ines  ad  mentem,  nifi  per  fenfus,  advenire  poffint.  At, 
lnquies,  cum  mentem  primum  creaverit  5  fcihcet  cum  ad- 
huc  pura,  &  ab  omni  materia  defecata  fuiflet,  fui  Ideatn 
infculpfiffe  poterat.  Quid  autem  potuit  non  pugno,  led 
quid  reipsd  fecit.  Et  fi  tibi  impreffam  effe  putes,  ocu- 
los  intus  vertas,  &  imaginem,  quam  clare  depittam  iple 

Q^qqq  2  lntue* 


Contra  Scepticos  &  Academicos  Disp. 
itrtueris,  nobis  quoque  depingas.  Quid  vides?  Subftanti- 
am  quandam.  Nego  autem  te  quamvis  fubftantiam  a  te 
ipfo  diverfam  in  te  habere,  atque  id  mihi  ut  demonftres, 
poftulo.  Quid,  an  demonftrationes,  quae  rem  clarius, 
quam  folem  lucere  concluferint,  tandemfoli  tua*  fiducia» 
Auftoritati  innitantur?  At  enim  qttod  ab  alterius  cogita- 
tiom  tantum  pendet  tion  potes  ipfi  ofcitanti  obtrudere.  Bo- 
na  fide  !  eone  delapfa  eft  omnis  difputatio,  ut  vincat,  qui 
maxim3  audacid  afteveraverit  ?  Tu  claram  in]te  Subftan- 
tix  cujufdam  Ideam  intueris  5  Ego  in  me  nullam.  Tu 
itaque  mihi  ofcitantiam  exprobrare:  Ego  de  nimio  tuo 
acumine  conqueri.  At  liberalius  tecumagam,  quanquam 
enim  non  potes  meam  ofcitanti  obtrudere,  tamen  potes 
tu^  exemplar  mihi  exhibendo  ofcitantiam  aut  exprobra- 
re,  aut  excutere.  Age  igitur,  fpeculum  adhibeas,  quid 
vides?  fubftantiam  quandam  infihitam^  indcpendentem,fum~ 
me  intelligentem,  fummh  potentem^c.  Ifth^c  omnia  an 
videas,  pofthac  videbimus,  nunc  autem  de  fubftantia  vi- 
deamus:  Quamvides?  guandam.  At  fi  -quandam  vide* 
res,  quaenam  fit,  poftes  dicere,  quod  cum-  non  poffis,  ni- 
hil  vides,  fed  fingis,  8c  fomnias.  Miror  qud  fronte  vir 
indole  non  immodeftus  Ideas  fuas  tanto  ftrepitu  tantaque 
animi  elatione  univerfo  Terrarum  Orbi  impofuerit,  &  fi 
quis  eas  fe  non  ftatim  cernere  faflus  fit,  eum  communi 
humanitate  lapfum  ab  hominum  coetu^  ad  belluarum  gre- 
ges  &  pafcua  miferit,  &  denique  in  viros  do&iffimos, 
quibus  antea  Amicitia?  jus  detulerat  5  cum  ingenue,  &  a- 
mice  contra  difputaverint,  plane  exarferit,  refponfa  dura, 
&  pene  convitia  retulerit.  Et  taraen,  quid  fit  Idea,  fe- 
pius  laceffitus  nunquam  dicere,  aut  qua?,  &  quales  fuae 
funt,  nunquam  quavis  defcriptione  explicare  vellet. 

Sect.  XX.  Cum  autem  nullam  ("quantum  intellt- 
gis)  divinae  fubftantiae  Ideam  habueris,  qua?,  quaefo,  eft, 
quam  de  illius  perfe&ionibus  habere  te  dicis?  Primum  eflte 
infinitam.  Tune  vero  infiniti  Idcam  cognitam,  8c  com- 
prehenfam  habes?  Nimium  tibi  affentaris :  Quanta  enirn 
cunque  Mens  fis,  finitaes.  Dic  ergo,  qui  ftnita2  facul- 
tatis  modulo  inftoitum  comprehendas?  Si  non  compre- 

hendis, 


Sect.  XX.       Cartefii  Medit.  Metapbyjicas.  $  J 

hendis,  finita  eft,  quamcunque  habcs  Ideam5 
ipfa  frt,  finitum  eft,  quodcunque  reprsfentat.    At  dicis 
**Atre  qubd  non  apprehendas  infinitum,  aut  omnia,  que 
i»  iUo  funt,  fed  fufficere,  Ht  pauca  qiudam  inteUjgas,  quo 
veram  &  maximi  claram  difiinBamque  Ideam  habere drca- 
rk.    Itane  >  Infiniti  igitur  Ideam  non  habes,  led  folum 
finiti,  cum,  fi  non  omnia,  qu*  in  infimto  funt,  partem 
tantum  infiniti  apprehendis;  at  infiniti  pars  non  elt  ip- 
fum  totum  infinitum.    Diftinguis   ighur  inter  raUonem 
firmalem  infiniti,  five  infinitatem  &  rem,  qu*  efi  wfinttaj  R«p.* 
nam  quat.tum  ad  infinitatem,  etiamfi  tUam  mteUrgamus  ejfe 
auam  maxime  pofitivam,  non  tamen  nifi  negaUvo  quodam- . 
modo  inteUmmm,  ex  hoc  Jcilicet,  quod  m  re  ^*mU- 
mitationem  advertamus,  ipfam  vero  rem,  qu<e  efl  mfinrta 
pofttivi  quidem  mteUigimus  fed  no»  adsquate  hoc  e\i,  non 
tltum  id,  quod  in  ea  inteUigibile  eji,  comprehendmus  fed 
auemadmodum  in  mare  oculos  convertentes,  etft  non  totum 
lifu  attingamus,  nec  immenfam  ejus  vafiitatem  meUamur, 
dlcimur  tamen  iUud  videre.    At  quantumcunque  diftmx- 
eris  nihil  proficies,  nifi  quod  id  ipfum  diftma.on.bus 
tollas,  quod  antea  argumentis  pofueras  :  ut  cum  pnus 
Deum  infinitum  effe,  quod  de  eo  infinitam  Ideam  habe- 
res,  concluferis,  te  nunc  excufatum  putas,  quod  omnem 
infiniti  Ideam  finitam  efle  inquias;  8c  tamen  quanquam 
ifta  tua  excufatione  przmiffas  fuftuleris  a  conclufione  di- 
moveri  nolis.    Si  vero  finita  fit  Dei  Idea,  infimtam  cau- 
fam  non  exigit,  &  fi  non  exigat,  fimta  produci  potuits 
&  fi  potuerit,  ruit  tota  demonftratio,  quae  huic  foh  prin- 
cipio  innititur,  infinit*  Ide*  infinitam  caufam  effe  opor- 
tere,  quod  tantundem  ad  minimum  eflVdebeat  reahtatn 
formalis  in  causa,  quantum  reperitur  obJcUrv*  m  Idea , 
Jatque  idcirco  cum  Ide*  objeUiva  infimta  fit, .  caufe  quo- 
aue  ouxeam  produxit,  infinitam /*rWew  melie. 
^mobrem  vero  inter  rem  infinitam, 
tatem  diftinxeris;  cum  fi  rem  &  diftmd f  ™™>_ 

quod  in  ea  przcipuum  eft,  ipfam  fcilicet  ^nnatem  cer 
nere  oportebit?  Alioqui  quodcun que  vides  fimtum  ent 
Gumquc  mones  (etiam  fi  nihd  ^onftrant  monUa)  J>| 
Jeflc  rei  infinit*  Ideam,  Infimtaus  negaUvam,  qmd 


! 

5  54  Contra  Scepticos  <&  Academkos     Di  s  p .  VI. 

agis,  nifi  quod  fatearis  rei,  qua?  reipfa  fort£  infinita  eft, 
folum  finitam  Ideam  te  aflequi?  Cum  itaque  tuo  fenfii 
infinitam  eflfe  dicis,  te  nihil  intelligere  fateris,  quid  enim 
aliud  eft  negativa  Idea,  quam  Ignorantia?  confeflio  ?  Si 
enim  pofitiva  Idea,  id,  quod  in  re  ips3  cffe  tu  ipfe  no- 
ris,  repra>fentat}  negativa,  quam  eidem  opponi  velis,  ni- 
hil,  quod  noris,  repraefentare  poteft;  &  fi  non  noveris, 
nullam  illius  habere  potes  Ideam^  &  fi  nullam  habes, 
nihil  eft.    Quam  denique  affers  fimilitudinis  rationem, 
cum  fcilicet,   in  mare  oculos  convertimus^  &  Ji  non  toUtm 
vifa  attingamus^  nec  imrnetijam   cjus  vafiitatem  metiamur, 
clicimnr  tamen  illud  videre  :  Nonne  vides  contra  te  va- 
lere,  cum  quicquid  videre  dicamur,  non  tamen  totum 
videamus?  Sed  aliquoufque  intenditur  oculorum  acies, 
&  nihil  ulterius  intuentur.    Ita  cum  Deum  infinitum  in- 
telligere  dicimur,  aliquoufque  inttelligendo  progredimur, 
at  quicquid  revera  intelligimus,  finitum  eft,  &  cum  illi- 
13 s  perfe&ionem  latius  pat£re  intelligamus,  quam  ut,  ull^ 
intelle&us  acie  allequi  poflimus,  infinitam  efle  dicimus, 
quod  quanquam  conceptus  noftri,    nullum  tanien  illius 
finem  agnolcamus.    Cum  itaque  perfe&iones  divinas  in- 
finitas  efle  dicis,  tantas  folum  efle  dicis,  quantas  tu  ipfe 
concipis,  &  infinitis  intervallis  ampliores,  cujufmodi  de- 
mum  Idea,  cum  finita  fit,  cur,  quaefo,  neges,  quantum- 
cunque  realitatk  Ideis  tuis  tribuas,  quin  ab  ipsa  Mente 
prohcifcatur  ?  Ciim  fane  cuivis  liceat  perfe&iflimam,  quam 
pro  fuis  viribus  poflit  fabricare  Ideam,  &  cum  longius 
progredi  fe  non  pofle  fentiat  5  exclamare  infinities  per- 
fe&iorem  efle,  &  fabricari  pofle,   quanquam  ipfe  pra» 
captus  anguftil  non  poflit  omnem  illius  amplitudinem 
comple&i.    An  igitur,inquies,  nullum  habemus  Infiniti  con- 
ceptum }  Habemus  ftne,  atqui  eo  modo,  quo  dixi,  non 
quod  abfolutam,  &  infinitam  illius  Ideam  habeamus  fed 
folum  quod  tale  quidpiam  elle,  qualecunque  fuerit,  ratio- 
ne  concludamus.    De  caeteris  Idea?  divinae  perfeftionibus, 
quas  deinceps  accumulas,  nihil  necefle  eft  dicere,  cum 
infinit^  fint  omnes,  &  infinitas  efle  ipfe  fatearis,  fi  ita- 
que  nullam  infiniti  Ideam  attingimus,  cujuflibet  iftaruni 
nullam  attingemus.   Nifi  quod  obiter  infinuqre  operae 

i  pretium 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  the  Biblioteca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Se ct.  XXI.  &  Cartefti  Medit.  Metaphyftcat. 
praetium  videatur,  e  prima  tua  veri,  &  certi  inveniendi 
reeuU  Deum  efle  probari  non  poffe,  mhil  fcilicet  ve- 
rum,  &  certum  haberi  oportere,  nifi  quod  clare,  &  di- 
ftinck  percipiatur.  Cum  igitur  clarum ,  &  diftin&um 
Divinae  Ides  conceptum  confequi  non  poffimus,  quid,  fe- 
quitur,  ipfe  videas.  At  rurfum,  inquis,  diftinguo,  clare, 
&  diftinde,  etiamfi  non  adsequate  percipimus.  At  rur- 
fus,  inquam,"  verbis,  ut  femper,  ludis.  Si  enim  non  ada> 
quate,  neque  clare,  &  diftinfte  }  omnis  enim  imperfe&a* 
cognitio  (qualis  eft  inadsequata)  pro  fuo  imperfe&ionis 
eradu,  obfcura,  8c  confufa  eft.  Cum  itaque  tam  longe 
abfit  adsquatam,  ut  tu  vocas,  five  ut  Ego,  claram,  & 
diftinftam  Dei  Ideam  habeamus,  tms  pnncipus,  utcun- 
que  diftinxeris,  confefta  res  eft,  &  tollitur  omnis  ilhus 
exiftentia;  certitudo. 

Sect.  XXI.  At  quid  qusfo  eft  ifta  Realitas  tua 
obiecfivaj  quam  ubique  tanto  ftrepitu  evehis,  Sc  miraris? 
Eft  ipft  res  cogitata  (inquis)  quatenus  efi  objeBive  in  in- 
teUeiit.  Pra-clare!  at  quid  eft  effe  objeftive  in  intel- 
lc&ut '  FJfe  in  InteUeQn  eo  modo  quo  Obje&a  ejje  foknt. 
Qiiam  ditfugiunt  tenebrse  !  quamque  perfpicua  fiunt  om- 
nia  '  Qyis  refponfum  clarius  ex  ipfo  SibjB*  antro  expe- 
«ftaret,  quam  obitfta  in  intelledu  eo  modo  effe,  quo  effe 
folent,  hoc  cft,  in  intelleftu  eo  modo  effe  folere,  quo 
effe  folent.  At  fic  in  juftam  faftidn  poenam  nugari  folent, 
qui  quanquam  ingenti  hiatu  nugas  ridiculas  parturire  fe 
viderint,  magnum  tamen  aliquid  fe  pepenffe  clamant. 
Vidit  Cartefius  realitatem  objetfivam,  nomen  inane  efle, 
tamen  quod  magnum  aliquod  de  eadem  promiferar,  eti- 
am  convittus,  ne  ipfe  mens  non  foret,  fateri  noluit,  cum 
ad  naufeamufque  interrogatus  tam  frigido  refponfo  quic- 
quam  aut  fibi,  aut  aliis  iatis  faftum  efle  putaret.  Sint 
vcro  in  mcnte  tua  Idea-,  fuamque  reahtatem  objechvatn 
habeant:  Quid  autem  rei  eft  lfta  realitas,  an  res  tpfa  m 
te  procreata?  fi  non  fit,  nullam  iftius  rei  reahtatem,  na- 
bere  potes.  Si  fit,  Dei  Idea  Deus  alter  ent,  ut  emm 
Deusfirmalk  eft,  qui  extra  te,  ita  objeUivus,  qui  m  te 
exiftit.   Cum  Divins  Naturs  realitatem  m  ie  contmeat, 

at 


55< 


Ccntra  Scepticos  <&  Academicos     Di  sp  .  VI. 

at  ubicunque  fic  ipfa  Dei  realitas,  ipfa  proculdublo  res 
eft,  quse  Deus  appellatur.  Quo  tandem  pafto  tot  fie- 
rent  Numina,  quot  homines,  cum  nemo  fit,  qui  realita- 
tem  Dei  objettivam  in  fe  non  habeat,  qua?,  fi  quid  re- 
ale  fit,  res  eft,  fi  res  fit,  Deus  eft,  nifi  a  fu2  realitate, 
hoc  eft,  a  fe  ipfe  diftinguatur.  Quid  igitur  ?  an  nulla 
nullius  rei  efle  poflit  Realitas  obje&iva?  Omnino  nulla, 
non  enim  plures  una  funt  cujufque  rei  realitates,  fed 
fua  qu^que  realitas  eft,  &  fi  plures  haberet  non  una 
res,  fed  plures  foret.  Si  quid  itaque  forte  fit  obje&ive 
in  Intelleftu,  non  eft  ipfa  res,  fed  rei  conceptio,  quae 
nihil  magis  reale  eft,  quam  Intelle&us  aftio  5  ut  efle  ob- 
je&ive  in  Intelle&u,  nihil  aliud  fit,  quam  etfe  Intelle&i- 
onis  obje&um,  quod  nullam  aliam  caufam  exigit,  quarn 
ut  Intelle&us  fuam  cogitandi  facultatem  exerat  5  cum  e- 
nim  de  quilvis  re  meditari  velit,  fit  res  ipfa  abfque  qud- 
vis  novae  realitatis  produftione  ejus  meditationis  ob- 
jeftum.  At  nondum  Cartefii  faftus  fle&i  poteft,  fed  vult, 
Refp.ad  prim.  quicquid  obnitimur,  aliquid  reale  nafci.  Exempli  gratia, 
Obj.  inquit,  fi  de  ldea  Solh  qutratur,  quid  fit  ?  &  refpondeatur^ 

illam  ejfe  rem  cogitatam^  quatenus  efi  objeffive  in  InteUeBu^ 
nemo  intelliget  iUam  effe  ipfum  Solem^  quatenus  in  eo  ex- 
trinfeca  ijia  denominatio  efi.  Neque  ibi  obje&ive  efle  in 
intclle&u,  fignificabit  ejus  eperationem  per  modum  objetti  ter- 
minare^  fea  in  InteUeBu,  eo  modo  elfe,  quo  (olent  ejus 
objefta,  adeo  ut  Idea  Solis  fit  Sol  ipfe  in  IntelleUu  exi- 
Jiens.  Utinam  foret,  ut  tenebras,  quas  tibi  ipfe  offiin- 
dis,  difcuteret.  An  vero  te  Solem  ipfum  in  te  habere 
putas  >  Habeo,  inquis,  obje&ivum,  non  formalem.  An 
qui  Sol  objetfivus  Sol  realis  eft,  &  fi  fit,  quamobrem  mi- 
nus  in  te,  quam  in  coelo  luceat !  At  inquis,  Solis  forma- 
lis  munus  eft  lucere,  non  obje&ivi.  Nego  3  omnis  Sol 
lucet,  &  fi  non  luceat  objetiivus,  Sol  non  eft.  Si  igitur 
ipfum  Solem  in  intelle&u  tuo  haberes  (ut  habere  te  ais) 
certe  nifi  crafliflimis  tenebris  obducatur,  luceret,  cum  ita- 
que  non  luceat,  non  habes.  Si  autem  tu  ipfe  diceres 
quid  objetfive  in  Intelle&u  efle  fignificet,  nifi  ejus  opera- 
tionem  per  modum  Objeffi  terminare,  non  modo  ipfum  So- 
leminte  habere,  fed  te  ipfum  Phoebum  efle  concederem. 

At 


Se CT.  XXI.  O  Cartejli  Medit.  Metaphyjtcas^ 
At  cum  e  Tripode  loqui  pollicearis,  oracula  fundis  5  cum- 
que  certiffima  refponfa,  qua?  fua  perfpicuitate  omnium 
affenfum  extorqueant,  expe&averimus  5  verba  ambigua  fo- 
U  vatis  au&oritate,  credenda  accipimus.  Vos,  inquis, 
Philofophi  e  Terr3  fati,  Solem,  &  Lunam  effe,  vofque 
corpora  habere  putatis,  atque  crafsa  illorum  contemplati- 
one  Deum  quendam  efle,  qui  omnia  admirabili  (apientia 
compofuit,  concluditis.  At  terrena  funt  ifta  omnia,  & 
quantum  vos  aflequi  ooffitis  incerta  Sc  forte  falfa.  Uni- 
verfum  ergo  tollite,  cum  quicquid  materiale  Gt,  fust  craf- 
fitie  ipfam  veritatis  viam  obftruat,  atque  rem  ab  altiori 
exordio  ducamus.  En  itaque  Mens  coelo  delapfa,  quam 
clare,  iftis  fublatis,  omnia  demonftravero !  Cum  primum 
quifquefeeffe  certo  fciat,  tum  deinde  rei  cujufdam  fum- 
me  perfedte,  vel  faltem  fe  perfeftioris  Ideam  habere,  fe- 
quitur  rem  quandam  effe,  qua?  tantum  realitatk  formalk 
in  fe  habeat,  quantum  objeSiv*  habetldea.  Quod  totum 
tibi,  Mens  ccelefiis,  non  negaverim5  nifi  quod  unus  hxreret 
fcrupulus,  rcalitatem  fcilicet,  quam  vocas  objeSivam,  ni- 
hil  efle  reale,  fed  folam  denominationem  (quam  vocant) 
extrinfecam,  quatenus  operationem  intelle&us  per  modum 
obje&i  terminat.  Quid  autem  haeres  >  inquis,  cum  objeUive 
in  inteUeUu  effe  ejus  operationem  per  modum  objeUi  terminare 
nemo  inteUigat,  fed  in  inteUeUu  eo  modo  efje,  qtw  folent  ejus 
objeUa,  adeo  ut  Idea  SoW  fit  Sol  ipfe  in  intelleUu  exifiens. 
Atqui  iftucquid  fi  non  intelligamus  ?  Ne  dicatis,  mquis, 
ne  nihil  intelligere  vos  fateamini,  cum  nemo,  qui  quic- 
quam  intelligit,  intelligat  objeftivfe  in  Intelle&u  efle,  ll- 
lius  operationem  per  modum  obje&i  terminare,  fed  lpfam 
rem  in  intelle<5hi  efle.  Matheraatica  demonftratio !  &  tahs 
quidem,  ut  nulla  via  humano  ingenio  pateat,  per  quam 
melior  inveniri  unquam  poffit !  An  vero  non  mehus  ab  ad- 
mirabili  natur*  ftruftura  quendam  fuifle  ilhus  opificem 
conclufiffes,  quam  ut  illius  exiftentia  tam  tenui  filo  pen- 
deret  ut  fi  eiie  objeftive  in  Intelle&u  fit  quid  reale,  ld- 
que  tant*'perfedtionis,  ut  nihil,  quod  non  ipfuminfimtum 
eft,  efficere  poffit,  ipfe  Gtj  fi  vero  fit  (ola  denomnaUo 
cxtrinfeca,  ipfenonfit?  Quod  autem  ut  exphces,  cummil- 
lies  laceffitus  irritari  nunquam  potuens,  omnia  ut  mvene- 

R  r  r  r  ras? 


j  5  g  Gwfrd  Scepticos  eir  Jcademicos     Di  sp  .  VI. 

ras,  reliquifti,  atqueiterumea'  divinaeexiftentiaecertitudine, 
quam  a  Sole,  LunaV  Terr£,  cseterifque  illius  operibus  habe- 
re  pofliimus,  contenti  fimus  humile  mortalium  genus.  Tu 
vero  fi  fe&am  affcftaveris,  coelum  redeas,  ubi  fortafle  tuam 
denominationum  extrinfecarum  Philofophiam  acrius  intel- 
ligunt  3  Nos  autem  Terrae  filii,  ea  eft  indolis  noftrae  hebe- 
tudo,  tam  fubtiliter  philofophando  nos  non  efle  fatemur. 

Sect.  XXII.  Tanta  vero  fit  realitas  tua  obje<5tfva? 
quantam  efle  velis }  an  tamen  formalem  ejufdem  rei  realita- 
tem  natura?  perfc&ione  aequare  cenfes  ?  Si  xqualis  fit  utriuP 
que  conditio,  plura  denuo  fiunt  Deorum  Numina,  cum  res 
diverfie  fint,  extra  Intelle&um  una,  intus  altera,  qua?5  infi- 
nita*  Naturae  perfe&ione,  cseteris  omnibus  antecellunt,  at 
quicquid  perfedione  infinitum  eft,  Deus  eft.  Si  vero  re- 
alitas  obje&iva  a  fumma  perfe&ione  quoquo  modo  defi- 
ciat,  infinita  non  eft :  fi  ergo  finita,  caufam  infinitam  non 
exigit,  &  fi  non  exigat,  a  causS,  qua?  quoque  ipfa  finita 
fit,  proficifci  potuit.  Ufque  adeo  fi  magnum  hunc  Phi- 
lofophum  paululum  vcnari  lubeat,  lepufculi  ad  inftar, 
quovis  fere  momento  in  vias  oppofitas  fe  dare,  fibique 
millies  contravenire  cogitur.  Ab  his  enim  carceribus  to- 
tius  difputationis  curfum  inchoat,  tantundem  ad  minimum 
efTe  reahtatk  formalis  in  causa^  quantum  eft  otje&iv<e  in 
effe&u,  ergo  cum  infinita  fitobje&iv^e  rcalitatis  perfe&io, 
infinita  erit  quoque  formalis.  Atque  fic  ad  calcem  fubi- 
to  pervenimus  $  fin,  ut  pergat,  urgeamus,  curfiim  ftatim 
revocat,  atque  fibi  dire&o  gradu  contra  occurrit.  Cum 
enim  non  aufit  fuam  Dei  Ideam  ipfi  Deo  «equare,  ne  plu- 
ra  Numina  efle  fateri  cogatur  ,  talia  objicienti  in  os  fibi 
Refp.  ad  ob-  contradicens  refpondet :  guanquam  modm  effendi  obje&i- 
jcft.  primar.  VU5  loHge  imperfe&ior  Jit,  quam  ille,  quo  res  extra  intclle- 
&um  exijiunt,  non  idcirco  plane  nihil  cjfe.  Si  vero  longe 
imperfettior  fit,  tantundem  rcalitatis  formalis  in  CvA  caust 
non  exigit,  quantum  obje&iva*  in  fe  habet :  cum  ifto  pa- 
fto  longe  imperfe&iore  realitate  formali  aequari  aut  fupe» 
rari  poffit,  adeo  ut  eam  ipfa,  quanquam  infinita  non  fit, 
efficere  valeat.  Quo  demum  fit,  ut  nifi  modum  efjcndi  ob- 
je&ivum  formali  omnino  sequalem  effe  dicat,  fe,  fuamque 

demoH- 


Se  c  t.  XXII.        Cartejti  Medit.  Metaphyficcu. 

dcmonftrandi  viam  planeprodat}  fin  dicat,  quid  planefe- 
quitur,  jam  ante  diximus.  g>uanquam  verb  longe  imperfe- 
ffior  fit?  non  tamcn  idcirco  nihil  eji.  Quam  autem  pudet 
poft  tantum  Thrafonifmum,  in  tam  abjedam  pufillanimi- 
tatem  incidifle !  Cum  enim  primo  ingreflu  tanta  de  reali- 
tate  tud  obje&ivd  ja&averas,  ut  nulld  causa,  nifi  qua?  ipfa 
omnipotens  fuerir,  produci  poflit  5  nunc  demiflbvultu,  & 
ftomacho,  faltem  ut  nihil  non  fit  demum,  imploras.  Euge 
ergo,  bono  fis  animo,  nihil  non  fit  5  quid  inde,  an  quod 
quoque  nihil  mus  non  fit  femper  fit  montibus  parturi- 
endum?  Cum  itaque  res  tam  exiles  fint  Idese,  ut  nihil 
tantum  non  fint,  non  opus  eft,  ut  aut  ad  graviditatem 
Jovfr,  aut  ad  partum  Lucin£  opem  invoces,  cum  tam  ex- 
ilia  non  duriori  enixu  quam  fponte  orta  nafcantur.  Ne 
vero  parce  agam,  grandes  fuerint,  ut  vis,  tui  Idearum  foe- 
tus,  &,  fi  velis,  Balamis  grandiores,  dicam  tamen,  qui 
mens  ipfa  fponte  effudern,  fcilicet  a  quibus  primordiis 
exorfa  fit,  quos  progreflus  faciat,  &  quo  demura  appara- 
tu,  quibufque  gradibus  perficiat.  Cum  itaque  Mentem 
tuam,  pro  Archimedis  pun&o,  fumpferis,  quidni  etiam 
pro  faliente  fumas  >  primum  enim  quod  poft  longam  me- 
ditandi  incubationem  cernimus  prolis  veftigium  eft,  te  eP 
fe :  Quo  dato,  ea  eft  vis  mentis  prolifica,  ut  ei  fi  incu- 
bare  perfeveret,  in  quantamcunque  magnitudinem  id  am- 
pliare  poffit.  Cum  enim  fubftantiam  quandam  efle  te  de- 
prehendas,  qu£dam  Naturae  perfe&ione  praeditam,  quo- 
dammodo  ftabilem,  aliquandiu  duraturam,  quaedam  in- 
telligentem,  atque  efficere  potentem  5  harum  omnium  per- 
fe&ionum  meditationi  fi  diu  incubueris,  fex  dierum  fpa- 
tio,  aut  faltem  quanto  ovis  Gallinx  incubant,  fubftantiz 
infinitae,  setern^e,  independentis,  omnifcia?,  omnipotentis, 
Ideam  facile  conficias.  Cum  enim  tuae  Natura*  perflttioni, 
quoufque  potes,  alios,  aliofque  perfe&ionis  gradus  accu- 
mulaveris,  rei,  quam  concipis,  Ideam,  infinitam  appel- 
las,  folummodo  quod  nullum  meditandi  finem  invenias  $ 
atque  ifbec  unica  infinitatis  Idea  eft,  quod  quantumcun- 
que  adauxeris,  femper  tamcn  dcficias,  atque  aliquid  ul- 
tra  quam  quod  tu  cogitare  potes,  addi  poffe  fateans. 
Quod  quaefo,  Deus  fit,  an  non  fit,  quis  quantumcunque 

Rrrr  2  te 


■H 

■ 

! 

^ 0  Contra  Sceptkos  <tsr  Academicos    Di  sp .  VT. 

te  hebetior  feteri  non  valeat?  Cum  deinde  -eternam  dicis 
durationem,  eam,  quae  nunquam  exorfo,  aut  defitura  eft, 
animo  comprehenfam  non  habes,  fed  folum  agnofcis  quot- 
cunque  annorum  millia  tecum  cogitaveris,  durationis  ne- 
que  initium,  neque  finem  cogitare  te  pofle,  atque  iftha*c 
tua  «Sternitatis  Idea  eft.  Cur  vero,  etiamfi  viginti  tan- 
tum  annos  vixeris,  his  non  adjicias  viginti  alios,  dum  cen- 
tenis  numeres,  iifque  alios  dum  millenis,  aliofque  dum 
tandem  te  numeri  deficiant,  quod  cum  feceris  iEternita- 
tis  Ideam  exclufifti.  Quod  idem  de  oranifcientia,  om- 
nipotenti^,  aliifque  quibufcunque  perfecYionibus*,  quastua* 
Numinis  Ideae  tribuis,  dicendum  eft.  Plane  itaque  vides 
quibus  gradibus  a  pundto  tuo  five  Archimedco^  five  falu 
ente,  fummi  Dei  Ideam  attigeris,  etiamfi  ipfe  neque  fit, 
neque  eam  genuerit.  Quanquam  ne  nimium  tibi  alfente- 
ris,  te  tam  prolixil,  &  profunda  meditatione  Dei  Ideam, 
quam  tuam  effe  jacVitas,  ex  imis  tuis  ipfius  vifceribus  effo- 
diffe  5  Id  quoque  nego,  eam  enim  diu  ante  te  natum 
viri  dccYi  expolivere,  8c  ab  iis  nomina,  quibus  ufi  funt, 
ipfe  accepifti,  quid  autem  rei  fignificent,  an  intellexeris* 
nimiam  fufpicionis  caufam  dedifti,  cum  ea  nunquam  ex- 
pjicare  conatus  fis,  neque  ut  coneris,  quavis  importuni- 
tate  induci  velis.  Eo  quidem  ingenii  acumine  prafftitif- 
fe  te  novi,  ut  cuicunque  animum  ferio  applicueris,  in  il- 
lius  naturam  tantum,  quantum  fortafle  quifpiam  alius* 
penetrare  poffes:  cum  itaque  in  folo  rerum,  ne  dicam, 
Verborum  cortice  teeferis,,  vereor,  ne  temere,  &  levi  ni- 
xsis  meditatione,  de  rebus  non  fatis  injtelle&is,  nimiura  fi- 
denter  pronunciaveris.  Ut  ut  vero  fuerit,  quicquid  de 
Deo  intejligendum  eft,  id  fotis,  fuperque  tibi  demonftravij 
qui  aut  ab  aliis  difcendo,  aut  propriam  naturam  contem- 
plando,  abfque  quovis  Numinis  afflatu  illius  Ideam  fabricari 
potuerisjc  &  fi  poflis,  quid  de  tu3  tam  jadtod,  &  plufquara 
niathematicd  demonftratione  fiat,rurfum  tu  ipfe  videas.. 

Sect.  XXIII.  Verum  ut  per  omnes,  in  quoscor- 
r^pis,  cuniculos  fequar,  fi  tanta  res  fit  realitas  tua  ob- 
jecliva,  ut  Spl  ipfe,  quoties  de  eo  cogitas,  mente  tu3 
fpkndefoat.   Quid  lei  fit,  dicas.    An  fubftantia  ?  atqui  id 

te 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  the  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


Sect.  XXIII.  &  Cartefii  Medit.  Metafiyficas. 
te  prius  inficiatum  efle  audivimus.  An  fubftantia?  modus  > 
id  quoque  negas.  At  fi  neutrum  fit,  tenuiffimum,  &  ad- 
modum  exiguum  quiddam  effe  neceile  eft.  Quid  ergo  > 
an  Mentis  a&io?  neque  iftsec  quidem.  Jamdudum  ad  ni- 
hilum  pene  devenimus.  Si  autem  neque  fubftantia,  ne- 
que  illius  aut  modus,  aut  adio  fit}  miror  grande  iftuc 
quid  tandem  effe  poflit.  Ne  itaque  rumpamur,  Oracu- 
lum  edas.  Aufcultate  ergo  ?  refponfa  dat  Apollinis 
Sacerdos.  EJi  metitk  operationk  modm.  Deum  Immor- 
talem!  tamdiutam  tenui  umbra  laboravimus!  Quid  enim 
in  omni  rerum  Natura  operathnk  modo  vilius,  quid  abje- 
aius ,  quid  omni  effenti*  dignitati  ahenius  !  Quam 
ftupct  mihi  animus,  immo  quam  pudet  hoc  cum  confi- 
tentem  audierim  !  ad  rei  tam  imbelhs,  tamque  evanidas 
partum,  fummi  Numinis  Majeftatem  in  fcenam,  &  qui- 
dem  Gynaeceum  deduxiffe. 

Quanquam,  ni  res  nimis  feria  foret,  quantos  cuiquam 
rifus  moveret,  cum  Philofophum  audiat  omni  mortalium 
generi  concionantem ,  iis  clariorem  de  Deo  notitiam, 
quam  qui  ipfam  divinam  Majeftatem  in  coelis  intuentur  fe 
efle  irapertiturum  5  atcpie  in  rei  apparatum  Univerfi  fa- 
bricam,  ne  vifum  impediat,  tolli  jubere,  ut  iftu  fublata, 
majus  aliquod,  quodque  ad  Naturam  divinam  proxime 
accedat,  ipfe  tandem  in-medium  proferret  ?  Extindto  lta- 
que  fole,  aliifque  impedimentis  omnibus  amotis,  quid' 
tandem  rei  in  lucem  protulit,  qux  tand  prcrogativi 
gaudeat,  ut  fe  folara  Dei  pra?  aliis  ommbus  fobokm 
glorietur  >  En  igitur,  qui  ingenti  paffu,  preftigiatoris  ad 
inftar,  prodeat  vir  gravis^  hyemali  fcilicet  togd  indutus ! 
Apertis  itaque  acetabulis,  quid  tandem  emittit  ?  Nil,  ni; 
fi  modum,  eumque  tenuiflimum.  Modum  autem,  quahf- 
cunque  fuerit,  .fi  ab  ipfo  Deo  fiat  fufpicimus,  &  venera-. 
mur  Attuusqualiseft?  fi  non  abipfoDeo,.inqu]s,faltem- 
a  pura  mente  proficifcitur.  Id  quoque  efto.  An  vero> 
Mentis  modus  eft?  Id  quidem  vellem,  mquis,  at  (1  noir 
fit,  eft  faltem  iliius  operationis  modus.  Belle  quidem! 
an  non  mens  ipfa  plus  perfeftionis,  quam  fuae  °Pf  a"ones? 
habet*  fu*que  operationes,  quam  earum  modi  ?  Quidni 
ergo  fuis  viribus  producat?  fcfiproducere  valeat,  quid/ 

6  r  R  r  r  r  3  fodes  * 


■ 

5  &%  Contra  Sceptkos  <t?  AcademlcK     Di  sp  .  VI. 

fodes  opus  eft,  coelo  Deum  evocare  >  An  nondum  vides 
quantum  tibi  fubtilitate  tua  illufeiis  >  Nondum  inquis  3 
diftingui  enim  oportet  in  omni  Idea  ejfe  proprium,  feu  for- 
male  ab  ejje  vicario,  fen  oJ>je3ivo-0  nempe  quatenm  ide&  ift& 
tantnm  cogitandi  quidam  modi  funt,  inter  ipfas  nullam  in£- 
qualitatem  agnofco,  fed  quatenus  una  unam  rem^  alia  aliam 
reprafentat,  eafdem  ab  invicem  valde  diverfas  cjfe  patet9  di- 
verfafque,  pro  diversi  objettorum  perfidfione,  perfe&ones  ob- 
tinere  5  atque  adeo  fecundum  ejje  formale,  ab  inteUeHu^  *t  fe- 
cundum  ejje  objeiiivum,  a  folo  Deo  Jieri  potuerunt.  Rurfum 
naque  experiamur.  Dicas  ergo,  an  reipfa  difcrepant  > 
Non,  inquis  :  bene  ergo  fe  res  habet.  Quidni  enim  ip- 
ia  caufe,  qua»  formalem  producere  valet,  valeat  &  obje- 
£iivam>  Quo  jam  te  vertes?  fi  enim  ipfius  Ideae  realitas 
formalis  a  foM  intelledtrice  mentis  facultate  proveniat 
Mens  cum  fueris  acutiffima,  diftinguas,  qui  quoquo  mo' 
do  obje&iva,  fi  (ut  ipfa  definiveris)  eadem  fuerit,  ab  ea- 
dem  provenire  non  poffit. 

Qyid  itaque  eft,  inquis,  (qua?  extrema  luftatio  eft) 
quod  efticiat  hancldeam  hoc  objedura  potiufquam  quod- 
vis  ahud  repr*fentare>  Quanquam  futilis,  &  impor- 
tuna  fit  quzftio,  nullamque  aliam  refponfionem  merea- 
tur,  quam  ut  ipfe  viciffim  te  interrogem,  cur  triangulus  h 
tnbus  angulis ,  &  quadratum  e  quatuor  conftet  >  cur 
bis  ter  fex  efficiant,  cur  ligoligo  fit,  &  denique  Davus 
Davus,  non  Oedipus.    Dicam  tamen,  ne  poft  tantam  libe- 
rahtatem,  qua  tecum  ubique  egimus,  in  ipfo  exitu  de 
parhmonia  queraris,  ideadem  causa  proficifci,  quadehoc 
potiufquam  alio  quovis  objedio  cogitare  velis,  cum  de 
Deo  meditari  placet,  Dei  Ideam,  cum  deSole,  Solis,  cum 
de  Triangulo,  Tnanguli,  cum  de  Davo,  Davi :  cumde 
aha  quacunque  re,  ilJius,  inquam,  Ideam  efficis.   Si  enim 
penes  Mentis  lmpenum  fit,  quales  vult,  aftiones  elicere 
cur  non  etiam  &  fuarum  aftionum  modos?  Cum  nihil  a- 
hud  fit,  quam  de  re  qu^que  fuo  modo  cogitare.  Nifi 
vehs,  cum  de  machinS  qidvis,  fi  placet,  ipfe  cogitaveris 
lpfam  Machinam  fui  Ideam,  ut  Deum  fui  in  te  transfu- 
difle.    Adeo  ut  fi  novum  forte  Horologii  artificium  in- 
veneris,  id  ab  ipfo  Horologio  acceptum  efie  velles:  Si 

velles, 


Sect.  XXIV.       Cartefti  Medit.  Metapbyficas. 

velles,  qui  fe  in  te  eflicere  poffet  neque  intelligere,  ne- 
que  dicere  poflTes  5  aut  fi  Argumenti  tuendi  causa  dicere 
conatus  fueris,  ipfam  tamen  Machinam  non  crederes  tanti 
Mechanicae  (cientid  prseditam  effe,  ut  fabrum  te  efle  8c 
fabrilia  traftare  doceat. 

Sect.  XXIV.    Everfb  autem  primo  ifto  Cartefii  (b- 
phifmate,  quo  ab  obje&iva  Idearum  realitate  exiftere  res 
quoque  ipfas  conclufit,  atque  una  cum  eo  caeteris  omnibus 
qux  quatuor  primis  diebus  perfecit :  Quse  (cilicet  de  du- 
bitandi  principiis,  de  Mentis  propria?  exiftenti2,  de  veri 
falfique  notis,  de  rerum  denique  materialium  demonftra- 
tione  difputavit.  Alterum  jam  fupereft  fubtilius  quid  ejuf- 
demSophifma,  quod  quintodeincepsdie  excogitavit  (non 
enim  plus  temporis  in  Dei  quam  ipfe  Deus  in  Mundi  fa- 
bricationem  infumpfit.)    Sic  igitur  die  quinto  meditatur  : 
Per  Idcam  Dei  clare,  &  diftin&e  intelligo  Ens  fnmml  per- 
feUum^  quod  autem  fumme  perfe&um  eft,  non  poteft  ni- 
fi  omnes  perfeftiones  in  fe  habere,  alioqui,  fi  quse  deeffe 
poflint,  fumme  perfe&um  non  foret,  propterea  cum  Ex- 
iftentia  fit  perfe&io,  eam  Deo  convenire  neceffe  cft,  ali- 
oqui  non  effet  id,  quod  eft,  five  Ens  fumme  perfeftum$ 
atque  adeo  ab  eflentid  Dei  non  magis  feparari  poteft  exi- 
ftcntia,  quam  ab  efltntiS  trianguli  tres  anguli,  cum  non  miniis 
clar&,  &  diftinfte  intelligo  ad  Eflentiam  Dei  fumme  perfe- 
&i  attinere  Exiftentiam,  quam  ad  Effentiam  Trianguli,  tres 
Angulos.    Haftenus  ille.    Et  quidem  fi  res  finitas  gradum 
quendam,  &  aditum  ad  perfe&iones  infinitas  pofuerat,  me 
averfum,  aut  reclamantem  non  habuiflet,  cum  iftd  \\k  fa- 
cile  ab  imo  ad  fummum  perfe&ionis  gradum  pervenire 
poflimus:  Sume  enim  rem  quamlibet,  quae  fafta  fit,  un- 
de  interrogo,  ana  fe?  Atqui  ita  fuiffet,  antequam  eflet^ 
An  ab  alio  ?  Iftuc  igitur  aut  fa&um,  aut  infeftum  5  fi  pri- 
us,  idem  rogo^  fi  pofterius,  rem  fumme  perfe&am  atti- 
gi.    Cura  enim  illius  Exiftentia  a  null  i  caus3,  quse  ex- 
tra  fe  fit,  pendeat,  fol3  perfe£Hflim£  fuse  Naturae  vi,  & 
ratione  exiftit.    Si  vero  fui  ipfius  perfe&io  in  fe  exi- 
ftendi  neceflitatem  contineat  3  fi  deinde  nihil  fit,  quod 
certum  perfe&ionis  gradum  definiat,  quemadmodum  re- 

*  Kiir 


,j^4  Contra  Sceptkos  <srJcdem\cos    Disp.  VI. 

bus  fa&is  certi  perfe&ionis  termini  a  caufis  fuis  circum- 
fcribuntur,  fi  autem  neque  a  fe,  neque  ab  alio  quovis 
terminari  poffet,  non,  inquam,  ab  alio,  cum  nullam  ex- 
tra  fe  caufam  habeat,  non  a  fe,  quod,  velit  nolit,  foli 
fuae  perfeftionis  ratione  exiftat,  fummam,  immenfam,  & 
interminatam  efle  neceffe  eft.    Adeo  ut,  quanquam  fub- 
tile  videatur,  fi  tamen  rite  attendamus,  neceflitatem  ex- 
iftendi  2t  fumm2  perfedtione  nonmodo  infeparabilcm  efle, 
fed  unam,  eandemque  cum  e&  notionem  habere  intelli*- 
gemus.    Cum  nulla  alia  intelligi  poflit  exiftendi  necefli- 
tatis  caufa,  nifi  fumma  Naturae  Perfe&io}  cumquevicif- 
ilm  ubi  fit  exiftendi  neceflitas ,  nihil  eft,  quod  Naturae 
pcrfedtionem  quibufvis  terminis  definire  poffet.  Atque 
hac  quidem  notione  Deus  fe  folum,  cum  fibi  Jehovs  no- 
nem  impofuerit,  defcripfifle  vifus  eft,  quo  nomine,  nihil 
aliud  fignificari  voluit,  quam,  cum  cxteri  omnes,  qui  vul- 
go  Dii  habeantur,  fafti  fuerint,  fe  folum  eum  efle,  qui  a 
fc  folo  fummam,  &  immutabilem  vitae  ftabilitatem  habu- 
erit,  hoc  eft  reverd  fummum  eflfe  Deum.    Si  itaque  Phi- 
Jofophus  ab  his  initiis  profe&us  per  hos  gradus  ad  fum- 
mum  pervenerat,  ut  quod  res  fadtae  fint  Deum  efle  qui  ip- 
fe  infe&us  fit,  &  fi  infe&us,  fummfe  perfe&um  effe  conclu- 
ferat,  eum  a  progreflu  arcere  nollem,  quanquam  eandem 
viam  ipfe  non  inirem  3  quod  adeo  fubtiles  fint  praecifa?, 
&  comminutae  ifbe  rerum  notiones,  ut  pauci  admodum 
eo  fint  acumine,  qui  eas  plane  intelligant.    Cum  vero 
Philofophus  viam  contrariam  ingreflus  fuerit,  ut  a  foli 
fumma?  perfe&ionis  ratione  ad  realem  Dei  exiftentiam  per- 
veniret,  neque  initium,  neque  exitum  invenit^  fed  an- 
trorfum,  retrorfum  fe  verfans,  tandem  ipfa  fophifmatis  fub- 
tilitate  fe  ipfe  perdidit. 

Multum  gloriatur  viam  parum  tritam  ab  ttfu  communi 
fequencio,  fe  primum  in  hanc  demonftrationem  incidifle. 
Atque  id  quidem  eft,  quod  ubique  fummo  ftudio  affe- 
ftaverit,  ut  a  via  hominum  communi,  in  fiia  diverticula 
declinaret,  quo,  dum  compendium  facere  arbitratus  eft, 
ubique  in  fcopulos,  8c  pracipitia  fe  dedit.  Tu  vero  pri- 
mus  inveneris!  facete,  lepide,  laute,  nihil  fupra!  tuiim- 
ne,  obfecrote,  hoc  di&umerat?  vetu'credidi.    Olim  in- 

fiim 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Centrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144 


5  E  C  T.  XXIV.       Cartefii  Medit.  MetaphyficM.  5  67 
fima  Philofophorum  plebetritam,  &  quidem  vexatam  efle 
vidimus,  quanquam  tam  falebrofam  experti  funt,  uttp- 

fi  Scholafthi,  qui  falebras  non  parum  amant,  penttusde- 
feruerint.  Quod  fi  nefcivcris,  en  qutd  tmroaniiiima  tu- 
rop*  barbarie,  de  via  a  te  inventa,  huc  illuc  dtfputatum 
eft  Librum  edidit  An[elmus  contra  Infipientem,  qui^  cor- 
de  fuo  Deum  non  efle  dixit,  quem  eadem  via,  qua  Tu, 
adortuseft.  Deus  (inquiens)  eft  id,  quo  majus  cogttan 
tton  poteli,  (hoc  eft,  fumme  PerfeaumJ)  quod  qut  bene  tn- 
teUigit,  utique  intelligit  id  itf*»  fic  #,  nt  ne  cogitattone 
aueat  non  ejje.  $ui  vero  inteUigit  ic  efe  Deum  neqmt 
eum  non  elfe  cogitare.    Cui  conttnuo  vir  qutdam  doftus, 

6  acuti  refpondit,  edito  libro,  cui  titulum  fecerat. 
%S:Protfrentl,  quo  nefcire  fe  concluftt;  -j^SSKfi 
pintiJr  fit,  quiputat  hoc  fequi,  an  Infiptens qm  dtxtt  tn  prop/  ?9. 
cordefuo,  non  eft  Deus?  Quem,  pr*ter  Gerfontum,  altof- 

que,  ut  ea  ferebant  tempora,  erudttos  plerunque  fecutt 
funt  Scholaftict.  Quid  autem  de  alus  dtcam,  cum  Thomas 
Amiinas  ad  quem  alii  omnes  primas  dctulerunt,  auaorttate 
fephifma^bdicaverit  >  Sic  ergo  iUe,  InteUeUo,  quidfig-  -m .^. 
niffcet  hoc  nomen  Deus,  fiatim  habctur,  quodDeuseJt,  jtgnt-  Ar, 
ficatur  enim  hoc  nomine  id,  quo  majus  fignificartnon  poteft. 
TMajus  autem  efi,  quod  e[i  in  re  &  tn  InteUeU u  quam 
Jd  eft  in  inleUeL  tantum;  unde  cum  tntelleBo  hocno- 
mine,  Deus  fit  ftatim  in  IntelleSu,  feqmtur  eUam,.  quod  fit 

7"  Cuius  fophifmatis  nodum  quanquam  primo  idu  non 
penitus  difruperit,  Dei  nomine  rem  fumme  perfeftam 
Eon  neceffaridintelligi  refpondens,  cum  Deum  pofuerint 
Ethnici  fumm*  perfeftionis  expertem,  quatenus  aht  folem, 
alii  coelum,  alii  mundum,  alii  humana  forma  efle  extlh- 
maverint.  Qya,  inquam,  Refponftone  argumentum  non 
fuftulit,  fed  dulitj  cum  Deum  efie  fumme  perfcftum  £ 
non  fumat,  fed  fi  quippiam  fumme  perfcaum  ftt,  Deum 
efle  concludat*  quod  fcihcet  furome  perfeftum  nul tt 
perfeaione  careat,  quicquid  autent  non  extfttt  caret  ah- 
qua,  fumme  ergo  perfeauro,  vi  fus  nottonts  «itotne- 
cke  eft.  ProlimJ i  tamen  refpcnftone  rem  plane  expedt- 

S  1  1  *  1C 


Contra  Scef txcos  £r  Jcademicos    Di  sp  .  VI. 

re  vifus  eft.    Dato  inquiens,  quod  quilibet  intellignt  hoc 
nomine  Deus,  quo  majus  cogitari  non  poteft  (i.  e.  (um- 
me  perfe&um)  non  tamen  propter  hoc  fequitnr,  quod  in- 
telligat  id^    quod   fignifcatur  per   nomen  Dei0   ejfe  in 
rernm  Natura,  fed  in  apprehenfione  lntelleftus  tantnm.  Nec 
poteji  argui,  qubd  fit  in  re,  niji  daretur,  quod  fit  in  re  ali- 
quid^  quo  majus  cogitari  non  poteji;  quod  non  cji  datum  a 
ponentibus  Deum  non  effe.   Nihil  itaque  majus  concludi- 
tur,  quam  rei  fumme  perfe&ae  Ideam  cogitari  non  poffe, 
quin  ift£  cogitatione  exiftentia?  quoque  Idea  intelligatur  } 
an  vero  ifta  notio  re;  an  fold  cogitatione  exiftat,  nihii 
conduditur  :  Notio  enim  rei,  quae  ab  exiftentiae  noti- 
one  feparari  nequit,  nullo  modo  ejufdem  exiftentiam  a- 
dtualem  infert,  fed  folum  de  e2,  abfque  exiftentiae  noti- 
one,  cogitandum  non  effe.    Et  quidem  fi  folos  Gramma- 
ticos  adeas ,    ab  iis  difcas,  eum  duntaxat  efle  nominum 
ufum,  ut  folas  rerum  notiones  fignificent,  nihil  autem 
afferant }  id  fcilicet  Verborum  munus  effe,  ut  quippiam 
in  Rerum  Natuii  effe  aiant,  aut  negent }  qu#  itaque  fi 
abfint  nihil  aut  ponitur,  aut  tollitur,  adeo  ut  rei  fum- 
tnh  perfedtee  nomine  fola  illius  notio  ponatur :  an  vero 
quod  ifta  notione  fignificatur,  reipfa  fit,  an  non  fit,  ni- 
li  propofitionem  conficias,  qud  rem  fumme  perfedtam  cf- 
fe  dicas,  nihil  dicitur.    Hoc  autem  qui  dicit,  Deum  qui- 
dem  efie  dicit,  at  nonprobat,  qui  vero  Deum  effe  ne- 
gat,  nunquam  dicet.    Quanquam  autem  prxcipuus  fo- 
phifinatis  nodus  eft,  quod  cum  dicitur,  res  fumme  per- 
fe£fa  tefti,  &  occult^  qy2dam  enunciatione  fubjetfo  co- 
puletur  Attributum ,  adeo  ut  rei  fumma  perfettio  non 
minus  attribuatur,  quam  fi  aperte  dicerem,  effe  rem  fum- 
me  perfe&am,  quatenus,  fupprefsd  folum  copulationis  vo- 
ce  rei  ifti  fumma  Perfeftio  tribuatur,  fecundum  id,  quod 
ut  caveamus,  monent  Dialeftici,  complexum  jitbjetfum  cu- 
jufvk  Propofitionk  femper  ejfe  afjertionem  hypotheticam.  Ut 
res  necefiaria  necellario  exiftit,  hoc  eft,  fi  fit  res  necef- 
(aria^  Chimsera  exiftens  exiftit,  hoc  eft,  fi  fit  Chima?ra 
exiftens ,  ita  res  fumme  perfe&a,  fi  quippiam  tale  fit,  ex- 
iftit  5  atque  adeo  fi  rei  cuilibet  quodvis  Attributum, 

quod 


Segt.  XXIV.  <?  Cartefii  Medit.  Uetaphyjtcas: 
quod  exiftentiae  notionem  aut  exprimit,  aut  includit  ad- 
junxeris,  idem  de  eadem  pari  jure  concluferis.  Ut  fi 
ipfi  materiae  Attributum,  Necejfaria,  aut  a  fe  exiftens, 
aut  fumme  perfefta  adjungas,  an  non  ftatim  fequitur 
ipfam  materiam  exiftere.  Atqui  ad  materia:  Ideam 
Exiftendi  neccflitatem  non  pertinere  inquis.  An  verd 
non  ad  Materiae  necefiario  exiftentis  Ideam  >  Ut  enim  tu 
fummam  Perfeaionem  Numinis,  ita  nos  exiftendi  necef- 
fitatem  Materiae  Attributum  effecimus,  quod  cum  fiat, 
eadem  qua  tu  vi3  ad  eonclufionem  ducit.  Quid  plura  > 
cum  e?  una  Qyaeftione  omnis  verfetur  controverfia,  an 
fola  Materia  in  rerum  Univerfitate  exiftat,  an  una  cum 
ea  divina  Mens  &  Ratio  Prius  ftatuunt  Athei,  atque 
igitur  ei  cum  exiftendi  Neceffitatem,  tum  fummam,  quae 
eflepoteft  perfeaionem  tribuendam  efie  arbitrantur.  Ne- 
que  enim  naturalem  aliam  rei  cujufvis  perfeaionem  co- 
citari  pofle  intelligunt  praeter  fohdam  lpfius  fubftantia? 
molem ;  &  fi  quas  alias  efie  putamus,  faanias  efie  omnes 
inquiunt  quae  Materiae  motu,  fitu,  &  ordine  onuntur  & 
occidunt.  Quid  ergo?  Num  hos  ips4  mateni  quippiam 
Naturae  nobilitate  perfeaius  daturos  putas,  quod  tu  fci- 
licet  tale  quiddam  cogitare  pofiis.  Pnmum  delin&  fom- 
niantis  Chimaeram  cfle  aiunt,  neque  eam  fingendi  hcenti- 
am  tibi  conccdcnt,  nihil  enim  in  rerum  Natura  effe  vo- 
lunt  nifi  cujus  exiftentiam  fenfuum  fide  &  tefiimonio  de- 
prehendimus.  Si  vcro  eorum  adjumento  quippiam  a 
Materiae  mole  diverfum  effe  percepens,  mde  ordienda 
eft  difputatio,  atque  ita  demum  m  viam  noftram  de- 
fleaitur  ut  a  rerum  materialium  contemplatione  ad  Men- 
tis  divinae  notitiam  perveniatuc.  Deinde  quid  fummae 
rerfeaionis  vocabulo  fignificari  velles  fcifcitantur-  Si  de 
jpsa  rei  perfeaione  cogitaveris,  nihil  ahud  inquiunt  co- 
sitare  potes  nifi  fempiternam  ipfius  matenae  fohdita- 
tem  Si  de  facultatibus  quibuflibet :  rerum  matenah- 
um'eventus  funt,  qut  nulla  fua  ftabilitate  fruuntun  Si 
vcr6  quam  ab  his  perfcaionem  diverfam  cogitare  poffis 
ouae  fit  dicere  debuiftij  at  nullam,  mqumnt,  aut  nnxilti 
rfingere  potuifti,  nifi  qu,e  ad  ^iftarum  alteram  acce-  . 


Contra  Scepticos  &r  Academicos     Disp.  VL 

dat.  Si  verd,  inquies,  Materiam  non  fux  naturse  perfe- 
ftione  exiftentiam  adipifci,  neque  Mentem  illius  difpo- 
fitione  nafci,  rurfum  reli&d  jam  tua  difputandi  via  in 
noftram  defle&is,  neque  quicquam  promovebis,  nifi  a 
rerum  faftarum  Natuii  ad  fummae  cujufdam  notionera, 
qu<e  ipfa  infcdia  fit,  progrediere,  alioqui  quantumcun- 
que  ludteris,  (ummam  quam  cogitare  potes  perfe&ionem 
ipfi  materiae  tribuendam  effe  dicent.  Denique  tametfi 
quaedam  fuiffet  in  Argumento  fubtilitas  &  acumen,  ne- 
mo  tamen  eft,  quin  etiamfi  nodum  folvere  non  poterat, 
(c  illaqueatum  potius  &  fraude  captum  quam  ratione 
vidhim  fufpicaretur.  Melius  ergo  Religioni  confuluiffet 
Philofophus,  fi  trita,  ut  vocat,  Naturas  vib  incedendo  ad 
conclufionem  perduxerat,  quam  ut  in  novas  ab  ufu  com- 
muni  remotas  declinando,  tum  ab  ipfius  rei  cognitione, 
in  quam  alioqui  facillime  perveniri  poffet,  abduceret,  tura 
vepribus  Sc  fenticetis  in  ceternum  vexatos  &  impeditos 
irretiret.  Cum  itaque  ea  diligenti^  utrumque  fecit  Phi- 
lofophus,  tam  ut  Mundum  fine  Deo  fabricaret,  quam 
ut  nulla  Numinis  argumenta,  nifi  tenuia  admodum,  fi 
non  prorfus  fophiftica  afferret,  profe&o  fevere  nimis  de 
hominis  Integritate  judicaflem,  nifi  quod  cum  illius  nova 
movendi  ambitionem  cogitaverim,  eum  non  tam  impie- 
tate  quam  levitate  peccaffe  fufpicarer.  Cum  enim  ut 
dixi  ad  Philofophiam  acceffit  difciplinarum  omnium  pne- 
ter  Mathcmaticas  &  Militares  imperitus,  facile  fieri  potu- 
it  ut  dum  in  omni  re  foli  novitati  ftuderet,  non  vide- 
ret  in  quas  infidias  &  pericula  abiret.  Et  quanquain 
eum  alii  de  iis  poftea  monuerunt,  fateri  nollet,  ne  In- 
ventionum  fuarum  glorii  fc  orbatum  videret.  Quo  cri- 
mine  ut^Mechanicos  omnes  verfari  indicavimus,  ita  etiam 
fingulos  ejufdem  ftultitia?  &  credulitatis  arguimus.  At- 
que  igitur  Leftor  cum  jam  tandem  ad  Operis  finem  per- 
venerimus,  an  duo  ifta,  quse  ab  initio  promifi,  prseftite- 
rim  tu  ipfe  judices,  tum  foilicet  Deum  cuique,  qui  fud 
Rationis  facultate  integre  uti  voluit,  fe  latis  notum  fe- 
ciffej  tum  fi  qui  eum  aut  non  omnino  noverint,  aut 
non  rite  inveftigaverint,  id  fola  levitate  accidiffe,  qua2 

quam 


Sect.  XXIV.  <?  CarteJtiMedit.  MetaphyficaJ. 
quam  ftulta  in  Mechanicis  omnibus  fuerit,  jam  fatis  opi- 
2or  de  fingulis  demonftravimus.  Nos  ttaque  quanquam 
tam  abie&os  &  ad  fuperftitionem  prochyes  efle  noltem, 
ut  cuiv.s  Religioni,  nifi  quam  perfuafertt  optima  ratio, 
fuccumbamusj  ita  quoque  in  primis  ab  eo  antm. i  afti- 
dio  caveri  vellem,  ut  nulla  aut  m  Theolog.*  aut  tn 
quavis  alia  difciplina  principia,  nifi  qus  a  nobts  nova- 
l  funt,  probemus.  Quod  fi  fecerimus,  nthtl  neceffe  e- 
rit  aut  in  Democriti  puteum  defcendere,  aut  m  Car- 
tefii  dubitationes  incidere,  fed  quifque  qm  apertam  re- 
rum  Naturam  paulifper  perfpexe r.t  ab  omn.  e  tum 
Deumeffe  difcet,  tum  qu.cqu.d  przterea  fcientis  fit, 
qu  ™ua  interfit,  'confequetur.  Cum  ttaque  tam  faclem 
fe  nobis  pr*bucrit  fumma  Numinis  Majeftas,  ut  med.o- 
St  cur  &  ftudto  fe  plane  cognitam  &  comprehenfam 
nabeamus,  meriram  ei  gratiam  juftolque  honores ^  fummo 
animi  cul  u  vitzque  obfequio  perfo  vamus.  Praefert.m 
cum  nihi  arduum,  nihil  durum,  n.h.l  non  mcundum  no- 
Drimperavir,  de  officii  ratione  fat.s  operts  exord.o  d.x- 
imu  nullas  eum  nifi  unius  btmvohnU*  leges  tmpofu.fle, 
oua"  tum  commune  omnium  bonum  tum  cujufque  feh- 
?hatem  optS  tueatur.  Si  vero  nunc  qu*  fit  opttma 
cuhfis  divini  ratio  Leftor  fcire  aveas,  fcas  alacrem 
&  modeftam  pietatem  nulli  fuperfl.t.one  nulla  an.mi 
tatofi  "ulla  vanitate  contam.natan- 
ni  maxime  placere.  Pra^ntftmum  .Ihus  cultum  eiie 
bene  de  ilhus  Virtu«bus  ftj».» ^**1^ 
ITbenefi^ *K  ^nTfiduS  omnL  quibus  o- 

lem  aoertum  cordi  habere^  nulhs  p^g»8'  nul!,s  al. 
quam  doni.  aut  precibm  .«.«.s  «am  flacare  audeto)  ™n 


572  Contra  Scepticos  <&  jfcademicos,  &c.    Disp.  VI. 

raen  Optimum  colueris,  mox  inde  fruftum  &  pietate 
tud  &  illius  providentid  dignum  percipies,  ut  aliis  om- 
nibus  beneficus  femper  fueris,  atque  tecum  ipfe  tranquil- 
his  5  ut  pulcherrime  omnem  fortunam  feras  5  ut  mortem 
fine  vitae  faftidio  contemnas,  vitamque  fine  mortis  metu 
tranfigas*  ut  denique  folid3  beatx  immortalitatis  fpe  fem- 
per  ereftus  in  fumm2  felicitate  &  vivas  &  moriaris. 


Early  European  Books,  Copyrighl  ©  201  2  ProQuest  LLC. 

Images  reproduced  by  courlesy  of  ihe  Biblioleca  Nazionale  Cenlrale  di  Firenze. 
CFMAGL.  2.3.144