Jahrbücher für classische Philologie. Supplementband

Google

This 15 a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work 15 expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google *watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
alhtto://books.google.com/|

Google

Über dieses Buch

Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfügbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.

Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun Öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Óffentlich zugüngliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermógen dar, das hàufig nur schwierig zu entdecken ist.

Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei — eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.

Nutzungsrichtlinien

Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit óffentlich zugángliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nichtsdestotrotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu kónnen, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.

Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:

- Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und móchten, dass Sie diese
Dateien nur für persónliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.

+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.

+ Beibehaltung von Google-Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sıe das Wasserzeichen nicht.

+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern Öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir kónnen keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulássig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.

Über Google Buchsuche

Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.
Den gesamten Buchtext kónnen Sie im Internet unter|ht tp://books.google. com durchsuchen.

[11177 e MM LI
LULLULLL 1111] A
! "ui

Pu
[a
^a

2 E a

SHPHELHEHOBODLEHL E HEBR EHE

pnm

ν΄ a-
ἋΣ M v

D
APea τ
, ,

aA AC
' 4
| 4

JAHRBÜCHER

classische Philologie.

ΑὙ

Begründet von ) 5

Alfred Fleckeisen.

&

ACHTUNDZWANZIGSTER SUPPLEMENTBAND.

Leipzig, 1903.
Druck und Verlag von B. G. Teubner.

Inhaltsverzeichnis.

. De Apulei clausularum compositione et arte quaestiones
criticae scripsit Alfredus Kirchhoff, Dr. phil. . . . . . .
. De nomine verbali latino quaestiones grammaticae scripsit
Theodorus Boegel, Dr. phil... . .. .. 2.222220.
. Die Tendenz von Ciceros Orator von Sebastian Schlstten-
bauer, Dr.phiL. . ..................
De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae
scripsit Wilhelmus Doehrmann, Dr. phil... .......
. De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone scripsit
Ernestus Bickel. ......... ll.
. De Graecorum precationibus quaestiones scripsit Carolus
Ausfeld, Dr. phil... ... ..............
. Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Am-
brosius von August Steier, Dr. phil. ... .. 2...
. Quaestiones rhetoricae selectae scripsit Ludovicus Schilling,

1420135

Beite

1—56

517—179

180—248

249—404

405 —501

502—647

549—602

663—778

DE APULEI
CLAUSULARUM COMPOSITIONE ET ARTE

QUAESTIONES CRITICAE

SCRIPSIT

ALFREDUS KIROHHOFPF

DR. PHIL.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 1

p-

I. Metamorph.

4,4 Vl p. 22
25, 17 56
36, 19 86
60, 10 11a.
86, 22 38

108, 18 22
115, 20 24
142, 6 56 a.
169, 25 24
179, 15 25
192, 23 11 ἃ.
193, 10 26
196, 27 26
214, 6 28
224, 18 84
224, 21 28

Loei Apuleiani de quibus agitur:

II. De deo Socratis
p. 8,19 Goldb. p. 23
20, 16 48
22, 25 48

III. De Platone e. e. d.
p. 73, 18 Goldb. p.44

88, 21 45
92, 8 41 a.
95, 292 44 ἃ.
IV. De mundo

p. 113, 10 Goldb. p. 46
114, 6 46
117, 6 47
118, 13 46
120, 6 41 ἃ.
132, 7 4T

188, 18 28

Eduardus Norden in libro de artificioso veterum sermone, post-
quam alii viri docti de singulis seriptoribus eandem protulerunt sen-
tentiam, omne genus auctorum Graecorum et Romanorum persecutus
ad eam universi libri pervenit summam, ut p. 11 haec statueret:
„ein und derselbe Schriftsteller konnte nebeneinander in ganz ver-
schiedenen Stilarten schreiben, indem er bald diese, bald jene ibéa
verwendete, je nachdem sie ihm für das vorliegende Werk zweck-
entsprechend schien.“ Actum igitur est de ea sententia, qua dialogus
propter peculiare dicendi genus "Tacito auctori eripi potuit vel
magno temporis spatio a ceteris scriptis segregari.!) Sed haec variatio
stili — liceat mihi non quidem ex usu Ciceronis, sed tamen Quinti-
liani et Plini iunioris per metaphoram hoc verbo uti — potius est
summatim affirmnata quam certis exemplis omnibus comprobata, quod
mirum esse non potest, quoniam haec unica veterum stili ars extre-
mis demum temporibus urbi et orbi innotuit. Nequedum Apuleio,
ex quo mea quidem sententia optime et accuratissime omnium scrip-
torum Graecorum et Romanorum illustrari potest, qualis ars illa sit,
operam studiumque satis navaverunt viri docti. Apuleium ergo
tractandum mihi proposui eo consilio ductus, ut diversorum librorum
diversum genus dicendi patefacerem; imprimis autem evincere studebo,
quod stili discrimen intercedat inter metamorphoses et reliqua scripta.

Facere autem non possum, quin hanc disputationem in qua sae-
pius ex minutissimis rebus magna merito concludi videantur, incipiam
ab ipsius Apulei verbis f 9, 14?): “quis enim vestrum mihi unum
soloecismum ignoverit? quis vel unam syllabam barbare pronuntia-
tam donaverit? quis incondita et vitiosa verba temere quasi deliran-
tibus oborientia permiserit blaterare?'

In dissertationum Vindobonensium volumine sexto Fridericus
Gatscha egit cum de aliis rebus tum de Apulei sermone numeris ad-
stricto, neque potest dubitari, quin vir doctus numerosam Apulei

1) cf. F. Leo Gótt. gel. Anz. 1898 p. 176 sq.

2) Locos afferam secundum has editiones Apuleianas: Vlieti meta-
morphoseon, Kruegeri apologiae et floridorum, Goldbacheri opusculorum
philosophicorum; eam locos afferendi rationem ubique secutus sum, ut
priore numero indicem paginam, posteriore versum ponam; numeris
praeposui signa, ut primo obtutu appareret, de quonam Apulei scripto
ageretur; velim ergo explices: ἃ — apologia, f — florida, m — de mundo,
p-— de Platone et eius dogmate, s= de deo Socratis, as — [Asclepius];
numeris metamorphoseon signum non praemisi.

1*

4 Alfredus Kirchhoff:

rationem tantum tetigerit, minime autem accurata investigatione
Apulei numerorum artem absolverit, cum praesertim solum clausulas
tractet; sed neque difficile intellectu neque probatu est numeros ab
Apuleio in sublimi dicendi genere, quo in orationibus et artificiosis
descriptionibus — Exppüceıc dico — usus sit, valde adpetitos esse; in-
terdum etiam versus integros formavit. Quae numerosa compositio
optime cognosci posse mihi videtur ex metamorphoseon libro unde-
cimo tam sensu difficillimo quam forma artificiosissimo; ut unum
afferam, incipit prima asini deprecatio ab choliambo cf. XI cap. 2:

"Regina caeli sive tu Ceres alma.

Accedunt alia exempla velut hi senarii:
15, 23 “en’ inquam 'explere latice fontis lacteo."'
182, 8 'rursum requirit annos aetatis meae.'
188, 10 'percoctum adpone domino cervini vicem.'

Etiam remotiora inveniuntur metra,

cf. hune septenarium trochaicum:

91, 4 "iustitiam fidemque magnus comprobavit Iuppiter.'

Septenario adici potest tetrameter lonicus:

152, 24 inscensu generoso multas mulas alumnas.

Deinde Gatscha etiam in eis, quae revera sibi tractanda propo-
suit, nimis neglegens est; quamquam enim sententias ab Haveto!) et
Meyero?) de clausularum hiatu prolatas bene novit, tamen oculis
caligine quasi offusis id solum agit, ut virum doctum quendam se-
cutus putet 'binis vocalibus hiantibus vim metricam prioris negle-
gendam esse.” Neque ei in mentem venit quaerere, num omnino in
clausulis vocales collidantur. Quae cum ita sint, Gatschae disserta-
tionem de clausulis Apuleianis omnino omittere possum.

Quaestionem de concursionibus vocalium, quae in clausulis fiunt,
pauci adhuc viri docti tetigerunt. Nordenus l. l. quamquam ex litte-
ris Graecis multa congessit, ut ostenderet vocalium concursus magno
opere inde ab Isocratis temporibus esse evitatos, non quaesivit, num
etiam apud auctores Latinos lex illa venustae compositionis ab Graecis
tam diligenter observata vigeret. Quo faetum est, ut etiam in ap-
pendice altera solum de numeris clausularum ageret hiatu neglecto,
qui fit inter verbum ultimum et paenultimum. Primus, quod sciam,
Havetus l. l animum intendit in clausularum hiatum; in singulis
rebus multum profecit. Tot autem vocalium concursiones invenit in
Symmacho, ut ad certum finem non perveniret. Ad me pertinet
Havetum putare verborum coniunctionem hiulcam esse, si ultimo a

1) L. Havet, La prose métrique de Symmaque et les origines du
cursus, Bibliothéque de l'école des hautes études quatre-vingt-quator-
zieme fascicule, Paris 1892.

2) W. Meyer: Die rythmische lateinische Prosa und L. Havet...
Götting. gel. Anzeig. 1893.

De Apulei clausularum compositione et arte. 5

vocali incipienti verbo anteponatur verbum aliquod terminatum syl-
labis -am, -em, -im, -om, -um. Meyerus, cuius quidem auctoritas in
his rebus gravissima est 1. l p. 15/16!) hiatus quaestionem his ver-
bis perstringit: ,Die strenge Schule hielt in dem Satzschlusse die
Regeln der Dichtkunst so weit fest, dafs sie innerhalb der Clausula
auch den Hiatus meidet, d. h. das vorletzte Worte schliefst nicht mit
Vokal oder m, wenn das Schlulswort mit einem Vokal anfängt.“

Quos viros sequitur Haveti discipulus H. Bornecque?), qui in
Ciceronis epistulis subtilem clausularum compositionem indagare co-
natus est. Aequo animo confiteor me illius libri consilium et ratio-
nem intellegere non posse. Quomodo quis in epistulis non publicae
lectioni scriptis artificiosum genus dicendi quaerere potest? Qua ra-
tione optimum illud Quintiliani" testimonium negleget IX 4, 19 'est
igitur ante omnia oratio alia vincta atque contexta, soluta alia,
qualis in sermone et epistulis, nisi cum aliquid supra naturam suam
tractant, ut de philosophia, de re publica similibusque' . . .

Sed non solum tota indole, verum etiam in singulis Bornecque
naufragium fecisse mihi videtur, cuius rei unum exemplum afferre
sufficiat. p. 3 Ciceroni epistulas scribenti supponit "l'intention
d'écrire une lettre métriquement. Attamen iam Dionysius Hali-
carnassensis de comp. verborum p. 402 edit. Schaeff. de auctore
illoa quem si orationes scriberet, numeros apposuisse, accurate spatia
verborum observavisse, summa cum cura enuntiata ad limam elabo-
ravisse homines cavillarentur, hoc severum iudicium facit: “ἠλίθιος
μεντἂν εἴη eic τοςαύτην ckeuupíav Kai φλυαρίαν ὁ τηλικοῦτος
ἀνὴρ ἑαυτὸν διδούς. Mea quidem sententia Bornecque, si ora-
tiones Tullianas praecipue publice habitas tractavisset, non frustra
laborem et tempus consumpsisset.

Sed ad propositum redeamus. Bornecque eadem ratione in
quaestione de m finali utitur qua Havetus p. 6 hane normam atque
regulam constituens: “Toute voyelle ou toute syllabe en -am, -em,
-im, -om, -um, placée en hiatus à la fin d'un mot, s'élide.'

Videmus ergo viros doctos, quicumque de clausularum hiatu
egerint, arbitratos esse m finale sicut in oratione vincta omnino ulla
vi carere clausulasque in quibus voci littera m terminatae altera ab
vocali incipiens subiceretur, hiulcas esse. Qui viri quantopere erra-
verint, equidem perquisitis Apulei clausulis comprobare studebo.

Sed necesse est me pluribus disputare, praesertim cum ex libro,
quem conscripsit idem ille Bornecque?), perceperim, quantopere in
tenebris haec omnia iaceant. Ille enim p. 18/19 de 'elisione' agit
putatque statuendum esse discrimen inter synaloepham et “elisionem.’

1) cf. etiam p. 4.

2) H. Bornecque, La prose métrique dans la correspondance de
Cicéron, Paris 1898.

8) Ἢ. Bornecque, Quid de structura rhetorica praeceperint gram-
matici ac rhetores Latini, Paris 1898.

6 Alfredus Kirchhoff:

Unde tales errores etiam extra scholarum muros orti sint, conicere
facile potest qui in libro illo optimo de lingua Latina ab Lindsay
composito p. 166 perversa de “elisione’ verba invenit.) quod fieri
mireris, postquam Corssenus?) vol. II p. 770—793 egregie naturam
synaloephes Latinae exposuit.

Per elisionem Romani pronuntiaverint necne, si duae vocales
concurrebant, bene cognosci potest ex ipsius vocis 'elisio' usu; nus-
quam Ciceronis et Quintiliani temporibus agitur de 'elisione', prorsus
ilis ignotum est vocabulum; 'eliditur! vocalis demum apud non-
nullos grammaticos vergentis aevi, quorum testimonia non ad Cice-
ronis Quintilianique tempora referri possunt eaque de causa ut fut-
tiia abicienda sunt. Contra, si de. pronuntiatione vocalium concur-
rentium locuntur Cicero et Quintilianus, usurpant velut haec verba:
'eoitus syllabarum" (Quint. IX 4, 59), 'conglutinatio verborum' (Cic.
or. 23, 78); sed etiam apud grammaticos quarti quintique saeculi
verae pronuntiationis vestigia servata esse ex Pompeio p. 298 K,
Donato p. 396 K aliisque discimus. Dubiae autem auctoritatis sunt,
cum Ciceronis Quintilianique praecepta recoquere soleant. Notum
est illud Ciceronis (orator 44 [150]): 'quod (sc. duarum vocalium
concursionem) quidem lingua sic observat, nemo ut tam rusticus sit,
qui nolit vocales coniungere’; idem or. 44 (152) haec disserit 'nobis
ne si cupiamus quidem distrahere voces conceditur. Ciceroni addere
possumus hoc Quintiliani testimonium IX 4, 36 "'coeuntes litterae,
quae cuvaAoipai dicuntur.

Satis mihi in promptu esse videtur alteram vocalium concur-
rentium pronuntiando Romanos non 'elisisse'; sed vocales in unum
quasi corpus coalescebant, ut ex duabus vocalibus fieret unus sonus
communis. Neque potest mirum esse, quod vocalium conexus hic
artior sit quam illie, prout natura vocalium sit; consentaneum est
conglutinationem saepe eo tantum processisse, ut vocales concurrentes
quadamtenus remanerent, ut 'tamquam hiatus' (Quintil. IX 4, 37)
efficeretur. cf. etiam ibidem IX 4, 33. Coitus autem ille vocalium
quomodo factus sit, ex pluribus veterum auctorum locis apparet.
Quintilianus IX 4, 33 sq. sic loquitur: 'pessime longae, quae easdem
inter se litteras committunt, sonabunt: praecipuus tamen erit hiatus
earum, quae cavo aut patulo maxime ore efferuntur. e planior littera
est, i angustior, ideoque obscurius in his vitium. minus peccabit,
. qui longis breves subiciet, et adhuc qui praeponet longae brevem.
minima est in duabus brevibus offensio. atque cum aliae subiungun-

tur aliis, proinde asperiores aut (leniores» erunt, prout oris habitu
Simili aut diverso pronuntiabuntur Quintiliano autem adicienda

1) cf. etiam F. Sommer, Handbuch der latein. Laut- und Formen-
lehre p. 319.

2) Corssen, Über Aussprache, Vocalismus und Betonung der Latei-
nischen Sprache. 2. Aufl. 1868— 1870.

De Apulei clausularum compositione et arte. T

sunt testimonia Diomedis p. 466 K, Pompei p. 287 K, Servi comm.
in Donat p. 445 K, Iuli Victoris p. 432 Rh. Lat. min. ed. Halm.

Molestae ergo linguae Romanae vocalium concursiones erant,
et, ut verbis auctoris ad Herennium IV 18, utar, vastam atque hian-
tem orationem reddebant. Quare rhetores praeceperunt hiulcam
verborum compositionem esse fugiendam. Attamen fieri non potuit,
quin saepe in contextu verborum vocales congrederentur; quae quo-
modo sese habeant, nos quidem ex Quintiliani aliorumque locis di-
scere possumus, quos iam summatim expediam: confusio duarum
longarum vocalium est gravissima, mediocri offensioni sunt concur-
siones vocalium longarum et brevium; breves vocales minime pro-
nuntiationi laboriosae sunt; momentum autem facit non solum quan-
titas vocalium coeuntium, sed etiam qualitas.

Confiteor futurum fuisse ut multo melius de synaloepha Latina
iudicare possemus, si Quintilianus subtiliore et uberiore quaestione
usus esset, quod quidem eius nihil intererat, cum genus suum pro-
nuntiationis Romanos docere ineptum fuisset. Sed hac in re ratio-
cinatione aliquantum proficere videmur. Verisimile est persaepe so-
num illum coeuntibus litteris effectum, ut ita dicam, irrationalem
fuisse; praevalebat enim tantopere altera vi et colore vocalis, ut
altera evanesceret fere; non absurdum est putare Romanos pronun-
tiasse velut “in memoria(e)rat sic, ut à longa multo magis expri-
meretur quam & brevis, praesertim cum haec littera subsequeretur.
At si coniungerentur velut “queaurum’ synaloephes sonus diphthongo
‘au’ simillimus fuisse putandus est. Comprobantur ea, quae dispu-
tavi, copulae “est” ratione; constat enim “est” in conexu verborum
accentu gravi privatum omni vi tantopere caruisse, ut suis pedibus
stare non posset. Quo effectum est, ut etiam genuina vocalis 'e' na-
tura extenuaretur, quae, si collidatur cum vocali antecedentis verbi
velut 'multa est” prorsus fere evanescat. 'multast' pronuntiatum esse
edocent nos grammatici, 'multarat! (intellege *multa erat’) autem
praecipere non poterant, cum haec 'e' vocalis vocis esset non encli-
ticae; θ᾽ certe in voce 'erat! obscurabatur non delebatur, cum in
synaloepha poneretur.

Exposita igitur strictim synaloepha Latina deinceps dicendum
est de m finali, quod in clausulis synaloephae omnino non obstare
viri docti omnes persuasum habent. Id autem velim ubique respicia-
tur me tantum agere de m finali, cui subiungatur verbum aliquod a
vocali incipiens; diversam apparet esse quaestionem, si consonans
littera subicitur. In universum Seelmannus!) Corssenum secutus pu-
tat sic pronuntiatum esse m finale ante vocalem positum p. 356:
,auslautendes m vor vokalischem Anlaut sinkt zu einem flüchtigen,
nasalen, bilabialen w-artigen Spiranten herab, zu einem den Hiat

1) E. Seelmann, die Aussprache des Latein nach physiologisch-
historischen Grundsätzen, Heilbronn 1885.

8 Alfredus Kirchhoff:

ausfüllenden blaseartigen Gleitlaut." Recte Seelmannus mihi intel-
lexisse videtur.m finale ante vocalem positum aliquo modo pronun-
tiatum esse; quod modum ipsum pronuntiationis attinet, noli quaeso
Seelmanni verba urguere. Sed, ut in gravissima re par est, denuo
retractanda quaestio illa mihi videtur. Tria adhuc subsidia suppete-
bant quaerentibus: testimonia rhetorum et grammaticorum Latinorum,
deinde oratio vincta, quae et auctorum scriptis et lapidibus com-
prehenditur, tum inscriptiones, quibus quartum equidem clausulas
Apuleianas adicio. Primo loco quaerendum est de grammaticorum
et rhetorum doctrina; facere autem non possum, quin ipsa verba
grammaticorum afferam:

Quintil. IX 4, 40: “atqui eadem illa littera (sc. τα), quotiens
ultima est et vocalem verbi sequentis ita contingit, ut in eam tran-
Sire possit, etiam si scribitur, tamen parum exprimitur, ut 'multum
ille' et *quantum erat', adeo ut paene cuiusdam novae litterae so-
num reddat. neque enim eximitur, sed obscuratur et tantum in hoc
aliqua inter duas vocales velut nota est, ne ipsae coeant."

Annaeus Cornutus apud Cassiodor. K. VIl 147, 24: ‘si duo verba
eoniungantur, quorum prius ‘m’ consonantem novissimam habeat,
posterius a vocali incipiat, m consonans perscribitur quidem, ceterum
in enuntiando durum et barbarum sonat.

Melissi, grammatici circa annum centesimum vigentis !), doctrinam
servavit Pompeius p. 287 K: 'Myotacismus est, quotiens inter duas
vocales m positum exprimitur, ut si dicas "hominem amicum’, ‘ora-
torem optimum.' non enim videris dicere 'hominem amicum’, sed
"homine mamicum', quod est incongruum et inconsonans. similiter
videris dicere 'oratore moptimum.' bonam rationem dixit Melissus,
quo modo vitandum est hoc vitium, ne incurramus in aliud vitium.
plerumque enim aut suspensione pronuntiatur aut exclusione: suspen-
sione pronuntiatur si dicas "hominem amicum 'oratorem optimum’,
aut certe, si velis excludere, 'homine amicum’, 'oratore optimum."
nos quid sequi debemus? quid? per suspensionem tantum modo. qua
ratione? quia, si dixeris per suspensionem 'hominem amicum" et hoc
vitium vitabis, myotacismum, et non cades in aliud vitium, id est in
hiatum. nam si volueris dicere "homine amicum" vitas quidem myo-
tacismum, non tamen vitas hiatum. Hoc Pompei praeceptum iisdem
fere verbis et exemplis repetit Servius comm. in Donat. p. 445 K.

Alia autem medela usus est in emendando myotacismi vitio
Consentius p. 394 Κα: 'sicut plerumque passim loquuntur 'dixera
millis’?) 'specie maceti' 'facie maiacis’; huius vitii remedium est
primum, ut, quoties sic sonat, pars orationis aliqua interponatur non

1) cf. Gellius XVIII 6, 1.

2) perversam esse Keili distinguendi rationem non negare potest, qui
Pompei disputationem de myotacismo intellexit. m littera coniungi de-
bet cum verbo sequenti.

De Apulei clausularum compositione et arte. 9

a vocali incipiens, ut si haec emendare velimus 'dixeram tunc illis
"Speciem boni aceti' faciem furentis Aiacis."

His grammaticis pauci adiciendi sunt, qui putant m finale in
enuntiatione non apparere, velut Vel. Long. p. 54 K, Caecil. Vindex
apud Cassiod. p. 206 K, Diomedes p. 453 K; sic hi intellegendi esse
videntur, ut parum tantum litteram ‘m’ expressam esse dicere velint.

Quattuor exscripsi testimonia inde a Quintiliani temporibus us-
que ad quintum post Chr. nat. saeculum; sed amplificari posse vide-
tur hic ordo: quomodo enim fit, ut Cicero, qui multis et aptissimis
verbis a Quintiliano summa laude elatis de concursione vocalium
egerit; qui in oratoris ὃ 153 locutus sit de elisione s litterae finalis,
tam constanter de m finali taceat? Quae est in his rebus, quas etiam
ante Quintilianum grammaticis cordi fuisse ex Verrio Flacco intelle-
gimus, ratio Ciceronis? Ex silentio eius id efficere nobis licet m fi-
nale vocales concursu iam tunc prohibuisse.

Persuasum ergo habeo imperatorum Romanorum temporibus m
finale subsequente vocali alterius vocis non solum scriptum, sed etiam
sono quodam pronuntiatum esse grammaticorum testimoniis compro-
bari. Libenter autem concedo sonum illum valde debilem fuisse na-
turamque eius vix definiri posse; hac autem re factum esse videtur,
ut pauci grammatici putarent omnino elidi litteram m. Causa, quae
omnium fere animos ab vero percipiendo prohibuit, ea videtur fuisse,
quod versuum ratio alia est. At ex prosa oratione auctoris cuius-
dam Latini cognoscitur, quam recte grammatici de ‘m’ finali egerint.
Est Apuleius: in eis, quae secuntur, evincam neminem scriptorum
Latinorum, quoscumque hucusque tractaverint viri docti, tanto opere
concursionem vocalium in clausulis effugisse quam Madaurensem;
contra nusquam eum dubitare verbo in -m litteram cadenti vocalem
vocabuli sequentis subiungere. Huic alterum validissimum argumen-
tum accedit, quod numeri subministrant. Nam, si metricam vim
syllabae quae exitum in -m habet non neglegimus, plurimis locis
legitimum illum numerum creticum vel trochaicum assequimur, cuius
in eis quae secuntur has quattuor species recipio): 1) - ὦ. | - uw
2...|.— 3) _ul-o 4-vu|l-vuls.

Iam vero omnes Apulei metamorphoseon clausulas afferam,
in quibus verbum paenultimum in m litteram exit, extremum a
vocali incipit. In ordinem autem redactas proponam clausulas?)
ut appareat, quatenus melior fiat rhythmus.

Primum congeram clausulas, in quibus -um + est invenitur;
haec enim coniunctio peculiaris generis est neque numeri, si integras
relinquimus syllabas -um + est, meliores fiunt neque peiores sicut

1) cf. ad 1—3 Norden l.l. p. 930. ad 4 Gatscha 1.1. p. 167, qui
immerito has clausulas trochaicas intellegere videtur creticas.

2) Respicio autem tantum plenos sensus colorum clausulis omissis.
cf. ea quae pluribus disputavi p. 21 8q.

10 Alfredus Kirchhoff:

ex ipsis locis facile apparet. Non neglegendum est illud, quod Diehl!)
statuit p. 118; perscrutatus est enim vir doctus inscriptionum volu-
mina neque ullum exemplum indagavit, quo pronuntiatio usitata, quae
est '-umst', comprobaretur; saepius autem scriptum invenit '-ust'
pro ‘um + est’. Observatio Diehli valde notabilis est. Sed hae sunt
clausulae, quae exeunt in -um + est:

I) 30, 21 _ . discéssüm ést 117, 20 _ ὦ spernendüm ést
87, 6 ὦ. cäpessendüm ést 138, 22 ὦ. lít&tiim öst
117,4 . . concéssüm ést 253, 23 u _ ὦ visüm ést.

Iam enumerabo clausulas, quae, etiamsi -um syllaba valet ne-
que per elisionem m litterae cum posteriore coalescit, tamen neutra
ratione ad schemata illa quattuor redigi possunt:

IT) 41,11 práéséntüríám éx- 235, 10 épülonüm expectatic
pérfaris 260, 28 Aegyptiörim
106, 18 sécüm ältercäntes effiglatä.

226, 7 sülm intörc&ptüm

His clausulis eas subiungam quarum bonus numerus neutra
ratione mutatur, cum omnibus fere locis elausula efficiatur uno verbo
longissimo. Hac autem de causa in censum vocari non possunt. Sunt
hae clausulae:

IIT) 2, 16 praesidium eliquäret 110, 23 delapsum évólassét
4, 10 sum Adgiensis 136, 18 fortissimorum
1, 10 ipsum inlüminäre ' Occisíones
30, 17 . tüiüm äderö 142, 17 officium indícabàt
32, 29 peregrinationém 147, 18 confestim intérivit
incidant 148, 29 damnosam ültíoném
35, 21 voluptatem intégrantis 149,1 vestram exércüéritis
31, 14 sepulturam àntévortünt 197, 15 quadam arbitrabar
31. 21 quorundam insölentia 204, 28 fámllíarém incidi
40, ὃ eübieülüm inducit 208,6 destinatám äli
46,1 _ cächinnüm intögränt 213.2 cariem exólescünt
47, 16 carnificem imäginä- 218, 26 ásinüm istüm
bündüs 234, 20 coram ärbitratür
83, 21 làcérántém ädv&hebänt 241,8 secretüm àpériüit
SE, 27 péreüssüm interemit 241. 11 Mercurium indicäbänt
93, 28 poenam éflla,ntabat 248, 23 commodum invilasse.

Omnibus autem his elausulis, ut par est, omissis iam iis, quae
restant, comprobare possumus syllaba illa in -m exeunte neglecta
eompesitienis numerum malum, servata autem optimum fieri. Huc
pertinent loei, quos iam affero:

IV) ἃς 20 eivitätem äbsölvit 13.12 láquéüm indüó
10, 3 zlàliüm altérà 17,3 laevorsüm äblerünt

1 Diehl, de m üinali epigraphica in Fleckeiseni suppl. XXV.

De Apulei clausularum compositione et arte. 11

17, 19 cömit&m háb&át !) 55, 28 ambuläbäm öbtectüs
18, 17 incipient&m Invénló 60, 10 utricidám ämplöctär?)
22, 20 ventürüm or&aciülüm 63, 27 laväcrüm 6t pocülüm
26,25 _ _ tecüm estó 64, 30 retinebäm hümànüm
28,2 pulméntüm äppäräs 65, 10 stabulàntém invéni
28,3 digitüm intingéré 66,6 deörüm infestüm
28, 11 exploräss&m häbitü- 66, 17 nöct&m illüminänt
diném 66, 24 gerulonüm excedit
33, 19 früctüm &mittérém 69, 22 tulissém aüxilíüm
35, 29 commeätüm indülsit 73, 27 agminätim ingestis
38, 12 Larissám äcc&ssi 77,19 vitám evasit
43,5 credulitatém impelli 79, 15 obeündüm ädrexerät
43, 23 lücém infunde 88, 22 fugientém álíenis
44, 2 certätim &adrexit 92,5 marinüm obséquiíüm
45, 20 fortünäm ädgrediör 100, 6 nequiquäm effligitis
48,4 reniténtém Occiplünt 102, 11 conlätäm indignäe

1) Quae tradita sunt, corrupta esse cum sensu tum concursu vocalium
cognoscitur.

2) gic puto scribendum esse, sed adicienda sunt ea, quae secuntur;
in codice hoc traditur: 'amplectereres at si lepido. quae verba varie
emendaverunt viri docti, tamen sic ut omnes “amplecterer’ in contextum
verborum reciperent. Sed hoc perperam factum esse mihi videtur. Quis
est, qui putet Fotidem ratiocinari posse Lucium eo consilio utres exani-
masse, ut ipsa eum utricidam amplecteretur? Contra haec Fotidis sen-
tentis esse videtur: tu quidem exanimasti, quo factum est, ut ego nunc
utricidam te amplectar. Atque inter haec ipsa verba ad Luci complexum
currit. sed ut breviter comprehendam enuntiatum de quo agitur non
est finale’ quod dicitur, sed *consecutivum'; sequitur, ut non liceat mu-
tare “amplectereres’ in “amplecterer’ omissis duabus ultimis litteris, sed
distinguendum esse puto post “amplecter’, quod facillime ex “amplectar’
prodire potuit. Restant ergo 'eres at si lepido sermone Fotidis et in
vicem cavillatus . . . inquam. Proficiscendum est ab eo, quod est
‘cavillatus’, nam valde erravit Oudendorpius, qui p. 206 sic disserit: “eo
sensu passivo cavillor numquam usurpatur. Certe non ab Apuleio.
Oudendorpium autem Hildebrandius p. 184 sequitur. p. 209, 11 haec
habes: 'Talis sermonis blanditie cavillatum deducebat ad torum nolentem
puerum.' Sed tamen sic nihil proficitur, cum “et invicem cavillatus’
passivo sensu intellegi nequeat. Quare “cavillatus’ hic esse debet id,
quod solet, scilicet “iocatus’, et desideratur accusativus, qui pendeat ab
“cavillatus.” Ut sanetur locus corruptus, sic legendum esse puto ea,
quae tradita sunt (nam nihil nisi legendo opus est): 'e re satis lepidos
sermones Fotidis et invicem cavillatus . . . inquam, quod Germanice
sic vertendum est: die nach Lage der Sache hinreichend witzigen Worte
der Fotis nun auch meinerseits scherzhaft behandelnd sprach ich. Ver-
borum coniunctio, quae est 'e re’ Apuleio tam familiarem esse quam “ὃ
re nata’ videas ex his locis, quibus recte certo emendatum est: 114, 20
et 219, 10, quibus addi potest 192, 23 'e re concin»5nata fallacia."
Sic enim illo loco scribendum esse puto cf. 114,21 'e re concinnato
mendacio. Sed redeamus ad locum, de quo agitur 60,10; ei, qui “ὁ
res at si? corruptum esse putat ex participio aliquo velut ‘recreatus’ vel
ex alio longiore verbo opponere possum ea, quae infra de enuntiatorum
initiis disputabo.

19 Alfredus Kirchhoff:

103,9 sorör&m insontém
105, 22 nostrím hiläräbis
107,7 puellám appellànt
116,1 amicäm álíquám
117, 18 conlóquíüám horréscó
118, 14 annorüm oblità es
123, 25 stüdiüm adrexérat
129,8 istäm ürnüläm

138, 10 rürsüm incität

151, 15 conspéctüm effünditür
154, 18 pestém instruxit
155,3 delibutiím obtundéré
156, 30 igninüm istüm
157,7 v. étiám angit
158, 30 mitiorém éffícére
178,6 pavorém incüssit
182,1 repertüm obiecit
183, 27 nünquám inp£rtiäs

196, 28 damnosám éxérciii
205, 18 parätäm &dcümbéré
207, 28 nomén ädseciverit
212,9 disciplinäm expoónàm
215, 22 proiectüm 1ri

217, 19 vicinám álíquém
220,3 caüsäm évadérét
220, 11 civität&m ädventät
223,4 cothürnüm àascendéré
229, 20 _ _ cöräm éxhiíbéc
232,6 Fortünäm Expertüs
233, 13 fratrém ärgüere
233, 20 latroném inquiri
238, 3 matrönäm öffendimüs
241, 10 sorör&m incürrérét
261, 15 sensim inr&pö

261, 19 corönäm Exhibüit
273, 10 civitátém àccédo.

186,2 templüm incédérém

Summa harum clausularum, in quibus, si syllabis in -m termi-
nantibus unius morae auctoritatem attribuimus, numerus legitimus
restituitur, est septuaginta duo.

Meo ergo iure contendi vim metricam syllabae -um -em -im et
quae eius generis sunt negligi non debere. Neque impedior decem
clausulis, in quibus numerus minus bonus efficitur, quominus senten-
tiam illam teneam. Nam — id quod clausulis comprobatur, quas
sub II congessi — exstant in Apuleio etiam clausulae, quae non ex
rhetorum praeceptis formatae sunt. lam enumerabo illas decem clau-
sulas:

V) 2,3 Graecänicam incipimüs
10,8 . fügam instrüit
18,9 _ tüum offendérim
30,1 sävium impressi
36,1 püblicam infestát

115,3 päbülum intérht
119, 11 proxímam intülit
137,3 novissimum öxpectäs
140,6 pérdiítum ibis
223,2 privignum ädiecit.

Omnes Apulei metam. clausulas congessi, in quibus m finale
antecedere ultimum verbum a vocali incipiens adnotavi, quas si
computaveris, centum viginti duas numero habebis; insunt autem meta-
morphosibus duo milia quadringentae quadraginta tres clausularum.
Quare inter centenas clausulas quinae inveniuntur m finali notabiles.
Quam m finalis rationem etiam in ceteris scriptis Apulei et in eis
in quibus concursiones vocalium evitentur et in quibus admittantur
eandem esse hac tabula illustretur exemplorum loco;

De Apulei clausularum compositione et arte. 13

———— —— τιν

clausulae numeri ad
scriptum Apulei de quo summa propter m n
3 centenas
agitur clausul. finale non lati
hiulcae relatı
metamorph. 2448 122 5%,
apologia 1319 64 b do
de deo Socratis 310 9 4,8 do
de Platone 489 16 3,9%
de mundo 349 9 2,6 9/,
florida 412 16 : 8,9 Jo
[Asclepius] 418 12 2,5 °%,

Tabula adpicta edocet nos Apuleium omni consilio et studio
praetermisso hie illie vocem in -m terminantem posuisse. Sed ad
metam. redeamus. Centum viginti duae illae clausulae, in quibus m
finale cum vocali verbi extremi concurrit, comparandae sunt cum
viginti clausulis vere hiulcis, ut anticipem ea, quae alibi tractabo.
Quid sequitur? Et comparatione illa et numerorum ratione compro-
batur et evincitur in omnibus Apulei clausulis, in quibus verbum
paenultimum in -m exeat et verbum ultimum a vocali incipiat, nul-
lum fieri hiatum. lam reminiscimur ea, quae grammatici de pro-
nuntiatione m finalis inter vocales positi cum nobis communicaverunt.
Unde fluxerit Apulei ratio, opinari possumus. Non secutus est
poetarum usum, quos syllabas in -m exeuntes elisisse notum est, sed
vivam pronuntiationem Apuleius. Nimirum non dubitarem, quin
scholica eruditio et doctrina valuisset ad m finale conservandum nisi
ex grammaticorum testimoniis appareret pronuntiationem in sermone
vulgari talem fuisse, qualem paulo ante eruimus. Verisimile autem
est, cum ambigi possit, num in prosa numeris adstricta versuum ratio an
vulgaris pronuntiatio usurpanda sit, in rhetorum schola regulam et
normam eam constitutam esse, ut poetarum consuetudine neglecta
sermonis modus redderetur.

Sed quomodo factum est, ul versuum ratio plane diversa sit a
pronuntiatione vulgari? Igitur paucis expediamus, quomodo poetae
in illa re versati sint. In Plauti comoediis!) circa ducenti octoginta
versus traduntur, in quibus m finale ante vocalem verbi sequentis
servatur neque metro deletur syllaba. quorum quidem multi, cum
non Sint integri, eximendi sunt. Tamen restant tot versus omni
suspicione vacantes, ut de m finali ante vocalem non eliso dubitari
non possit.

Bis Ennium elisionem m finalis non admisisse ex fragmentis
discimus. Priscianus I p. 30 K hunc Enni versum tradit:

"Insignita fere tum milia militum octo.'

1) cf. F. Leo, Plautinische Forschungen c. V; Maurenbrecher, Hiatus
und Verschleifung im alten Latein p. 84 sq.

14 Alfredus Kirchhoff:

Accedit Festus p. 302:
*dum quidem unus homo Romanus toga superescit.'

Apud Terentium restant ceteris probabili iudicio remotis pro versuum
multitudine tam pauci, ut appareat iamdudum rationem Plauto ob-
servatam in omittenda sive retinenda m finalis vi interiisse.

Aurea autem litterarum Latinarum aetate et sequentibus tem-
poribus exceptis paucis monosyllabis verbis omnes auctores ubique
syllabam in -m cadentem, cui vocalis verbi posterioris subicitur,
metro excipiunt, quasi omnino non adsit. Ea, quae ex hac regula
eximuntur, collegit et tractavit L. Müller de re metrica? p. 376 sq.
Neque Apuleium peculiarem in his rebus normam observantem vide-
mus; quod haec quattuor exempla!) comprobant:

93, 9 “sed saevum atque ferum vipereumque malum"

a 15,3 'serta autem ut laeto tibi tempore tempora vernent.'

a 15, 9 'quod si?) animam inspires donaci iam carmina nostra."
Riese anthol. Lat. 712 v. 2: 'fruantur alii: non moror, non sum in-
vidus.'

Quae cum ita sint, quaestio gravissima oritur, quomodo tale
discrimen inter versus et pronuntiationem prosae orationis intercedere
possit. Vidimus Apuleium in clausulis ex usu sermonis m finale
servavisse, in versibus ex more poetarum elisisse. Nisi fallor, sequi-
tur, ut inde a vetustissimis temporibus poetae una et eadem ratione
usi sint sic, ut semper imitatio veterum poetarum valuerit non pro-
nuntiatio. Extremis illis litterarum temporibus poetarum usum ex
ipsa vita profluxisse valde verisimile est. Plautus nos edocere vide-
tur, quae m finalis natura in sermone fuerit: fortasse inter vocales
tum saepe non pronuntiabatur. Cum autem talis anceps littera .
poetis intolerabilis esse deberet, mirum esse non potest, quod ver-
suum arte convalescente paulatim una tantum usurpatio fieri potuit.
Post Ennium artissime usus cohibitus est neque utroque modo m
finali uti auctoribus licet.

Conatus sum demonstrare intercedere differentiam inter poeta-
rum rationem et vulgarem sermonen. Ad hanc rem comprobandam
bene apta sunt carmina epigraphica?), cum secundum naturam suam
multa, quae ad vulgatam pronuntiationem spectent, complectantur
liberiore modo. Diehl l. 1. pg. 127 congessit octo exempla litterae
m ante h extra caesuram non elisae, et. pg. 136 triginta tres versus,
in quibus extra caesuram syllaba -m littera terminata ante vo-
calem servatur, id quod factum esse vidimus in clausulis Apuleianis.
Exempla illa huius generis sunt: Buechel. Carm. Lat. Epigr. I 856,8:

1) cf. Bührens frgm. poet. Rom. p. 376 sq. Bährens poetae Lat.
min. IV p. 104.

2) sic Hauptius correxit.

3) cf. etiam exempla m finalis non elisae quae ex versibus collegit
L. Mueller de re metrica? p. 376 sq.

De Apulei clausularum compositione et arte. 15

‘cum qua ter denos dulcissimos egerim annos".
Buecheler ibidem I 562,11:
*nutritor plus quam genitor qui solam amavit.

Sed longum est plura vel omnia, quae huc pertinent, afferre.
Contentus sum commemorare plurima exempla in versuum exitu in-
veniri aeque atque Ennianum illud * militum octo".

Sed ut quaestionem de m finali institutam ad finem perducamus:
si ea, quae disputavi, recte habent, satis magna effecisse mihi videor.
De aliis rebus potest esse dubitatio, illud autem, quod ad naturam
m finalis in clausulis positae attineat, dubitari non potest. Sequitur,
ut, quicumque viri docti hucusque de hiatu clausularum egerint, cum
arbitrati sint plane eiusdem generis esse concursionem, quae fieret
inter duas vocales, atque illam quae inserta m littera gigneretur,
erraverint vel, ut omni cautela utar, erravisse valde probabile sit.

Qui enim fieri potest, ut ex rhetoricis scriptoribus qui numeris
orationem vinxerint, alter hanc alter illam normam sequatur? Porro
constat refutatum esse Lindsay l.l. p. 79 „für das römische Ohr ist
wie es scheint eine auf -m endigende Silbe jederzeit gleichwertig
gewesen mit einer auf langen Vokal endigenden Silbe im Hiat."

Ut m finale synaloephae vocalium obstat, sic videlicet n finale,
quod his locis Apulei metamorphoseon comprobatur:

104,7 Psychen admonet
207, 28 nomen adsciverit
221, 16 numen obtestantis.

Quoniam pluribus verbis, ut fundamentum quaestionis de hiatu
iaceretur, de m finali agere necesse fuit, iam h litteram paucis ab-
solvam. Notum est!) h initialem omnibus litterarum Latinarum tem-
poribus debilem fuisse et tertio post Chr. n. saeculo in sermone vul-
gari prorsus evanuisse. Apparet haec h litterae natura etiam, ut par
est, in Apuleio; in eis enim scriptis, in quibus concursionem voca-
lium fugit, summa cum cura studuit etiam ἢ litterae antecedente
vocali evitandae. In omnibus metam. libris nusquam subiungit Apu-
leius verbo, quod in vocalem exitum habet, ultimum a littera h inci-
piens. Nam 17,19 iamdudum recte correctum est in “comitem
habeat', et 193,10 'aes de malo habere aperta explicatione absolvitur,
de qua fusius alibi dicetur; eis autem, quae iam de m finali syna-
loephae vocalium obstanti disputavi, maxime congruit ratio h litterae
antecedente m finali; ergo quoniam clausulas non hiulcas effecit, non
dubitavit Apuleius sic scribere:

1) cf. Corssen 1. 1. I p. 112, Seelmann 1. l. p. 256, p. 266; Lindsay
ll. p.62. Ceterum cf. Birt, Der Hiat bei Plautus und die lat. Aspira-
tion..., Marburg 1901.

16 Alfredus Kirchhoff:

28, 11 explorassem habitudinem
105, 22 nostram hilarabis
117, 18 conloquium horresco.!)

In scriptis autem, in quibus nullum hiatus evitandi studium
apparet, his locis h litterae vocalis antecedit:

a 12, 5 mitto haec

& 18, 3 impudicitiae habenda
a 25, 18 domi habuisse

& 64, 5 sudario habuisse

a 91, 8 se habebant

f 9, 14 pectore hiscere

f 19, 3 religiose humavit

f 26, 15 torpore hebetatur

f 33, 5 vivere hominem

f 36, 11 morbo haberi.

Quibus rebus expositis iam ad ipsam clausularum compositionem
accedamus. In duas autem res animum intendam. Agam de hiatu,
qui fit inter verbum ultimum et paenultimum, praeterea de extremo
verbo monosyllabo.

Sed ut in quaestione gravissima altius repetendum est. Nemo
eorum, qui elausularum hiatum observaverunt, rhetorum praecepta
diligenter perquisivit, ex quibus compositio auctorum comprobari
posset. Tantum Bornecque 'Quid de structura rhetorica praeceperint
grammatici ac rhetores Latini! p. 18 paucis perversis verbis rem
tetigit, sed, ut ipse confitetur, nihil effecit. Auctores Graecos insuper
omnino neglexit. Attamen saepe etiam silentium ipsum nos docere
aliquid potest.

Primum ergo quaerendum est, apud rhetores Graecos num om-
nino exstet doctrina hiulearum clausularum vel qualis illa sit. Aristo-
teles in rhetorices libro tertio primus accurate exposuit, quibus rhyth-
mis utendum sit in prosa oratione; concursionis vocalium autem
nullam mentionem facit. Omnia quidem opera Theophrasti aliorum-
que, quae de arte rhetorica erant, perierunt; sed nos multum detri-
menti inde cepisse non verisimile est, nam Dionysius Halicarnassensis
in praefatione libri de compositione verborum p. 14 Sch. haec me-
morat: Οὐδενὶ δ᾽ ἀκριβῶς οὐδ᾽ ἀποχρώντως μέχρι τοῦ Tapóv-
τος ἐξειργαςμένην᾽ (sc. τὴν τῆς ὀνομάτων cuvOÉceuc πραγματείαν)
cf. etiam ibid. p. 22 et 70.

Sed caremus, quod ad illa tempora attinet, non solum integris
rhetorum operibus, sed etiam in eis, quae posteriores servaverunt,
hiatus nulla fit mentio excepto uno Plutarchi loco; is in libro cui
inscribitur περὶ Στωϊικῶν ἐναντιωμάτων 1047 B his verbis in

1) ex Luetiohanni coniectura.

De Apulei clausularum compositione et arte. 17

Chrysippum invehit: “ἐν τῷ αὐτῷ βιβλίῳ περὶ τῆς τῶν quvnév-
τῶν εὐυγκρούςεως ὑπειπών “οὐ μόνον᾽ φηςί “ταῦτα παρετέον
τοῦ βελτίονος ἐχομένους, ἀλλὰ καὶ ποιὰς ἀςαφείας καὶ ἐλλείψεις
καὶ νὴ Δία cokoıkıcuoüc, ἐφ᾽ oic ἄλλοι ἂν aicquvOcincav οὐκ
ὀλίτοι. τὸ δὴ ποτὲ μὲν ἄχρι χειρῶν καὶ «τόματος εὐπρεπείας
ἐπιχωρεῖν τοῖς Aéyouciv ἐν κόςμῳ τὸν λόγον διατίθεεθαι᾽ ποτὲ
δὲ μήτ᾽ ἐλλείψεων ἐπιςτρέφεςθαι καὶ ἀςαφειῶν μήτε CoAoıkiZov-
τας αἰεχύνεςθαι τελέως ὅτι ἂν ἐπίῃ λέγοντός Ecrıv.” Apparet
Plutarchum valde improbare Stoicorum doctrinam: attamen non cum
Isocrate, cui hiatus evitatio inter summas compositionis leges fuit,
Chaeronensem stetisse, non magis ex ipsius scribendi ratione!) com-
probatur quam his salsis de Isocrate verbis in libro de gloria Athe-
niensium p. 350 E: “πῶς οὖν οὐκ ἔμελλεν ἄνθρωπος ψόφον ὅπλων
φοβεῖςεθαι καὶ cóppnyvua φάλαγγος ὁ φοβούμενος φωνῆεν φωνή-
εντι ευγκροῦςαι.ἢ

Tertium Plutarchi de hiatu testimonium invenimus Mor. p. ὅ84 E
sub finem: “ἐνίους γοῦν ὁρῶμεν οὐδὲ φωνήεντι curkpoücat
φωνῆεν ἐν τῷ λέγειν ὑπομένοντας. ἢ

Iamvero temporum ordine mutato Plutarcho scriptorem libelli
de elocutione, cuius auctor Demetrius appellatur, adiungemus. De-
metrius quattuor genera elocutionis esse statuit (cf. 8 36): icyvóv,
quod latine dicitur tenue, μεγαλοπρεπές, grande vel sublime, quod
genus variis nominibus etiam appellatur ἁδρόν, ὑψηλόν, ceuvóv,
περιττόν κ. T. À.; tertium accedit γλαφυρόν vulgo τὸ μέςον, medium,
dictum; his tribus quartum adiungit δεινόν. De concursionibus
vocalium evitandis agit Demetrius $ 68 sq. et 8 207 et 8 299. In
praeceptis autem medium tenet locum et simillimus est Ciceroni et
Quintiliano, cum praecipiat concursiones vocalium evitandas quidem
neque solam iuncturam vocalium observandam esse; aptam autem esse
mediocre studium evitandi grandi illi generi ($ 68) et tenui (8 207)?),
non quarto illi ab Demetrio constituto, nam 8 299 sie dicit: “ἣ bé
Aetórnc ἣ περὶ τὴν cóvGeciv, οἵᾳ κέχρηνται μάλιςτα οἱ ἀπ᾽ "Icoxpá-
τους φυλαξάμενοι τὴν εύὐγκρουςειν τῶν φωνηέντων γραμμάτων, οὐ
μάλα ἐπιτηδεία écri τῷ δεινῷ λόγῳ.᾽ Haec sunt quae Demetrius
praecipit de verborum hiatu. Doctrina Dionysi autem non ita multum
distat ab Demetrio, ceterum est amplior; Dionysius tripartitam spe-
ciem elocutionis agnoscit (cf. p. 290): αὐςτηράν, quam Demetrius
μεγαλοπρεπῆ appellare id est grandem solet; γλαφυρὰν ἢ ávOnpáv,
quam Demetrius icXvr|v id est tenuem dicit; κοινήν autem intelle-
git necnv, mediam. Tenuis autem generis proprium esse studium
hiatus evitandi dicit in libro de admiranda vi dicendi in Demosthene

1) cf. Caroli Sintenis de hiatu in Plutarchi vitis parallelis episto-
lam ad Hermannum Sauppium, quae inest in illius editionis Plutarcheae
vol. IV.

2) nonne hic inserendum est: “πάντα μὲν rà νέα (Kal) καλά Ecrıv’?
repetit enim iisdem verbis exemplum ante $ 70 fictum.

Jahrb. f. olass. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 2

18 Alfredus Kirchhoff:

p. 1076 ed. Reisk.: “πολλὴν cpóbpa ποιουμένη φροντίδα τοῦ cuv-
έξεεθαι καὶ. ευνειλῆφθαι καὶ TIPOCTETEIC ἁπάντων αὐτῶν εἶναι
τὰς ἁρμονίας. καὶ διὰ τοῦτο φεύγειν (scilicet. τὴν γλαφυρὰν
cóvOeciv) μὲν ἁπάςῃ «πουδῇ τὰς τῶν φωνηέντων ευμβολὰς ὡς
τὴν λειότητα καὶ τὴν εὐέπειαν διαςπώςας.᾽ Qua de causa laudat
Dionysius auctores summa cum cura concursum vocalium fugientes
imprimis Isocratem, quem floridum genus dicendi omnium quotquot
soluta oratione utantur praestantissime effecisse putat. Isocratem me-
morat his locis: primum in libro de admiranda vi dicendi in Demos-
thene p. 963 R, deinde in libro, cui inscribitur de priscis scriptoribus
censura p. 433 R et de Isocrate iudicium p. 538 R, tum in libro de
compositione verborum p. 366 Sch. Sapphus versus laude effert de
comp. verb. p. 356 Sch., quod vocalium inter se concursus, qui sonos
perturbent, rarissimi carmini insint. Theopompum contra reprehendit
de veter. script. censura p. 429 R, quia nimis artificiosus in fugiendis
concursibus fuerit; nam dubium esse non potest, quin hic sensus in
corruptis Dionysi verbis lateat, quod comprobatur Ciceronis orat.
S 151 et Quintiliani IX 4, 35.!)

Cognoscimus Theopompum praeter modum hiulcam compo-
sitionem fugientem reprehendi; at in una Demosthenis Philippica ora-
tione perrara hiatus exempla offendunt Dionysium cf. de admir.
vi dicendi in Dem. p. 1090 R: ᾿ὀλίγα δ᾽ écriv παντάπαειν ἃ διίετηςι
τὰς ἁρμονίας καὶ τραχείας φαίνεςθαι ποιεῖ αὐτάς. ἐν μὲν τῇ
πρώτῃ περιόδῳ κατὰ δύο τρόπους τὰ φωνήεντα εὐυγκρουόμενα,
ἔν τε τῷ "NR ἄνδρες ᾿Αθηναῖοι᾽ καὶ ἐν τῷ “εὐτυχοῦντα ὁρῶν᾽ ἃ
καὶ διίετηςι τὸ cuvagéc.

Supra dictum est Demetrium illum praecepisse, ne in grandi
genere dicendi vocales committerentur, sed Dionysius hic ibidem ad-
mittit conflictus vocalium quod colligi potest ex ipsius verbis cf. de
admir. vi dicendi in Dem. p. 1069 R, ubi compositioni αὐςτηρᾷ id
est grandi proprium esse hoc dicit: “τοῦτο τὸ ςχῆμα τῆς ἁρμονίας
(sc. τῆς αὐςτηρᾶς) Toi00civ ai τῶν φωνηέντων γραμμάτων πα-
ραθέςεις ὅταν fj τε προηγουμένη λέξις εἰς ἕν τούτων λήγῃ καὶ
ἣ εὐνάπτουςα ταύτῃ τὴν ἀρχὴν ἀπὸ τούτων τινὸς λαμβάνῃ.ἢ
Huic autem doctrinae bene congruit laus illa qua perstringit anti-
quam Thucydidis pulchritudinem (cf. de comp. verb. p. 326 Sch.).
Thucydides enim grandis (αὐςτηρᾶς) elocutionis speciem prae se fert
(cf. ibidem p. 328 Sch.) Quare apud Thucydidem concursiones non
offendunt (cf. ibidem p. 330, 332, 334 Sch.)

Spero me omnes locos, quibus hiatus vocalium tractetur apud
rhetores Graecos, collegisse; frustra perquisivi rhetorum volumina
ab Walzio edita; perraro hie hiatus mentio fit sic, ut appareat ad
quaestionem propositam nullius omnino momenti esse.

1) cf. Dionysius de imitatione ed. Usener p. 26.

De Apulei clausularum compositione et arte. 19

Iamvero quid lucrati sumus eis, quae disputata sunt de rheto-
rum (Graecorum doctrina? Cognoscimus praecipi fugiendum esse
hiatum; attamen nulla orationis pars eximitur; non exstat ulla de
clausulis peculiaris doctrina; quod imprimis Dionysio ipso compro-
bari videtur; dicit enim ille in libro de comp. verb. p. 340 Sch.:
“καὶ τῶν περιόδων τὰς τελευτὰς εὐρύθμους εἶναι βούλεται (sc.
fj ἀνθηρὰ cuvBecıc) καὶ βεβηκυίας ὡς ἀπὸ craßunc. Periodorum
fines numerosi et quasi ad amussim incedere debent. Videmus Dio-
nysium praecipere numeros esse observandos in clausulis; hiatum
autem silentio omnino praeterit, quod certe fieri hic non potuisset,
Si exstitisset ulla doctrina. Postremo si summam subducimus, con-
tendere possumus apud rhetores Graecos praeceptum illud de concur-
sionibus vocalium in clausulis evitandis non inveniri. Quacum ratione
dicendi genus scriptorum Graecorum, ex quorum numero fortasse
auctores nonnulli post annum centesimum p. Chr. n. vigentes eximi
debent, congruens esse equidem persuasum habeo.

Quoniam igitur Graecos auctores perlustravimus, iam ad Latinos
accedamus. Confiteor me frustra Ciceronis et Quintiliani opera per-
legisse. Bornecque quidem 'quid praeceperint ...* p. 18 videtur pu-
lare — nam non magis inaccuratus hic quam obscurus est — Quin-
tilianum praecepisse in clausulis cuvaAoıpüc admitti posse. Sed quid
tandem sibi velit ille, equidem intellegere non possum. Primum
enim Quintilianus IX, 4 109 non exemplum affert “bene praesidium
est”, sed *leve praesidium est’, deinde quomodo haec cum eis quae
antecedunt cohaerent in Bornecqi verbis? Tum Quintilianus docet
synaloepham orationem “leniorem’, non 'leviorem facere. Postre-
mum non perspicio haec verba: “addit (sc. Quintilianus) in clausulis
se non negare quidquid sententiis aut elocutioni non nocebit. Qua-
lis haec Quintiliani ratio? Eum in disputando sequitur ordinem
Quintilianus, ut agat de iunctura verborum (IX 4 88 32—43), mem-
brorum incisorumque (8 44), tum de numerorum universa natura
(88 45—60); his autem praemissis exponit, ubinam maxime appa-
reant numeri: in clausulis ($ 61) in initiis (8 63) in mediis (8 66).
In aperto et promptu ergo est Quintihanum paragrapho sexagesima
prima demum clausulas tetigisse; verba, quae facit 8 59, ad clau-
sulas referre nonlicet. Sed mittamus Bornecque eiusque levitatem. Ex
Quintiliano nihil effici potest, quamquam in exemplis, quae maxima
ex parte ex Ciceronis orationibus prompsit, nusquam in clausulis
duae vocales committuntur cf. IX 3, 45, 46 et magAum clausularum
numerum IX 4, 63—111. Paulo proficimus Diomedis grammatici
praeceptis cf. p. 466 K. Is enim, postquam disseruit compositionem
verborum sine hiatu esse debere, ad hanc doctrinam illustrandam so-
lum utitur concursionibus vocalium talibus, quales fiunt in clausulis
velut *aere emit’, “illi incumbit’, *fore omnia’. In hoc vitium au-
tem non incidere eum, qui scribat “aere mercatur' 'illi totus incum-
bit’ fore cetera". His praeceptis multis exemplis patefacere studet,

2*

20 Alfredus Kirchhoff:

quibus numeris in clausulis utendum sit. Illud vero mirum accidit
nusquam in his clausulis ullam hiuleam admissam esse praeter unam
Ciceronis (cf. p. 471): "sanguine inbuta est”. Affert autem clausulam,
ut demonstret nimiam curam 'odio dignam" esse. Diomedes ergo
novisse videtur doctrinam illam de concursionibus in clausulis evi-
tandis; tantum autem rem perstringit. Similiter inter [Probi] clausu-
larum exempla (ef. Keil p. 42— 43) nulla invenitur hiulca. Iamvero
tria praestantissima rhetorum, qui dicuntur minores, praecepta affe-
ram, quorum unum omni suspicione vacat. Fortunatianus p. 127 in
Halmi editione rhetor. Lat. minor. haec praecipit: 'Quae in structura
observanda sunt? ... ne hiulca sit vocalium et maxime longarum
crebra concursione. Verisimile est haec verba ad clausulas refe-
renda esse, sed, ut omni cautela utar, concedo hic non tam clau-
sulas quam totius enuntiati formationem intellegi posse.!) Cum For-
tunatiano plane concinit Julius Victor p. 432 H.: “sequitur continua-
tio verborum ne sit hiulca vocalium et maxime longarum crebra
concursione, quamquam Tullius dixit ... e.q.s. Dubitari autem
non potest de tertio Martiani Capellae loco, quem scriptum videmus
p.475 H.: 'Hiuleae sunt, cum in ea parte quam diximus similes
vocales ac similiter longae conlisam hiantemque structuram faciunt,
ut si quis dicat suscepisse se liberos secundo omino et ut Tullius
pro Milone ait 'auctoritate publica armare.’’ Pars enuntiati quam
dicit Martianus est, ut ipsius verbis utar, “inter paenultimum ulti-
mumque verbum.

Apparet igitur inveniri etiam rhetores Latinos, qui praecipiant
hiuleam clausularum compositionem fugiendam esse ut “barbaram’.
Id autem nemo mirari potest, quod non omnes tam certam doctrinam
nobis subministraverunt quam Martianus Capella. Quod mihi maxima
ex parte ad Ciceronis ubique valentem auctoritatem referendum esse
videtur, qui cum in libris rhetorieis artificiosam illam clausularum
compositionem non tetigit, quia non potuit, tum in orationibus ipsis
ab omnibus posterioribus rhetoribus et grammaticis, ut doctrinam
exemplis comprobarent, usurpatis minutiosam talem elocutionem
aspernatus est. Bene nimirum grammatici ac rhetores recoquebant
ea, quae ab aliis petiverant, de suo autem nihil fere adiciebant.

Collegi et recensui omnia, quae auctores Latini de clausularum
hiatu, quod sciam, praecipiunt. Iamvero quid ex rhetoribus Graecis
et Latinis assumpta Apulei compositione concludere possumus de
elausularum doctrina? Constat & Graecis non profectum esse prae-
ceptum illud hiatus evitandi neque apud Ciceronem aut Quintilianum
ullum vestigium apparere; Ápuleium autem dedita opera et mirabili
studio concursiones vocalium in clausulis fugisse in eis, quae secun-
tur, comprobabo. Rationem clausularum Apuleianarum propositam
videmus apud nonnullos rhetores posteriores. Orta ergo esse videtur

———— M —— —MÀ A ——

1) cf. Fortun. p. 127.

De Apulei clausularum compositione et arte. 21

doctrina illa inter Quintiliani et Apulei tempora in scholis rhetorum
Latinorum. Sed incredibile est tantum praeceptum illud, quod ad
vocalium concursus pertineat, seiunctis aliis quae artissime cum illo
cohaereant a quodam rhetore vigente saeculo secundo p. Chr. n.
ineunte excogitatum esse. Et revera invenimus non solum Ápuleium
hiatum in clausulis non admisisse, sed etiam observasse numerum
illum legitimum creticum et ambitum verborum in clausulis diligen-
ter respexisse. Gatscha in dissertatione supra allata agit de Apulei
sermone numeris adstricto et evincit in Apulei metam. libris inter
eentenas clausulas esse sexagenas binas fere creticas.) De ambitu
verborum autem equidem paulo post agam. Quae cum ita sint,
Meyeri verba, quae facit l. 1. p. 25, „Im 2. Jahrhundert nach Christus
wird für alle Deklamationspausen der gesprochenen Rede ein bestimm-
ter Tonfall ersonnen“, sic emendanda esse videntur, ut statuamus iam
inter Quintiliani et Apulei tempora circa annum fere centesimum
vicesimum quintum commentum illud factum esse.

Haec habui de rhetorum doctrina quae dicerem; proximum est,
ut videamus quas et quales vocalium concursiones Apuleius in clau-
sulis admiserit. Primum ergo de metam. libris agam. Sed ne quis
in errorem incidat, indico me solum clausulas plenum sensum termi-
nantes tractare, ubi nos quidem graviter distinguere solemus, quam-
quam non ignoro etiam in colorum, quae dicuntur, clausulis similem
vel eandem compositionem valuisse, et confiteor, quod sciam, Apuleium
etiam colorum terminos eadem cum arte struxisse, qua sententiarum
clausulas. Sed mihi, cum plerumque ambigi praecipue in periodis
rhetorice formatis non possit, tamen haud ita facilis ad diiudicandum
visa est quaestio, quae instituenda est de natura coli Testimonia
enim grammaticorum tam incerta quam vilia sunt; apparet autem
quaestionem de pausis orationis omnino seiungi non posse ab ea,
quae est de distinctione, praesertim cum verisimile sit veteres Roma-
nos rhetoricam distinguendi rationem secutos esse; qua de re in-
spicias Ciceronem de or. III 8 173, or. 8 228; in grammaticorum
Latinorum voluminibus a Keilio editis hae commentatiunculae de
distinctione vel de posituris inveniuntur: Donati IV 372, Servi IV
484, [Sergi] IV 533, Sergi IV 484, Cledoni V 34, Pompei V 133;
his locis addendi sunt liber primus et secundus Isidori minus aetate
quam fontibus, ex quibus hausit ille, insignes. In summam apparet
grammaticos triplicem illam Alexandrinorum positurarum rationem
docuisse; agnoscunt enim primum distinctionem" (τελεία), deinde
*mediam? (μέςη), tum *subdistinctionem* (ὑποςτιγμή); praecipiunt
eliam, ubinam illis posituris utendum sit. Sed quid est 'medius
sensus', de quo agunt? Quid colon vel comma ex eorum doctrina?
Nam cola et commata idem esse contendunt velut Pompeius V 133

1) augetur autem hic numerus eis in censum vocatis, quae de m
finali disputari.

22 Alfredus Kirchhoff:

et Sergius IV 484. Accedit, quod in inscriptionibus ullius distinc-
tionis vestigium!) non apparet, cum puncta eo tantum consilio
insculpta sint, ut singula verba secernantur. Quibus de causis quae-
stionem de colorum clausulis seponam, praesertim cum satis multae
clausulae restent. Omitto ergo enuntiatorum membra, quae nos
*eommate? distinguere solemus. Plurimis autem locis a Vlieti alio-
rumque distinctione sic descivi, ut gravius distinguerem ' commate"
in “colon’ quod nos dicimus permutato. Ea quae restant omnia in
censum vocanda curavi; neque, quod Havet (cf. p. 23) fecit, neglexi .
minutissima illa enuntiata, quae propter brevitatem nullis numeris
vincti sunt velut 5, 2 'quae facies? quod flagitium ?'; 20, 7 “sed quid
istud? voti gaudeo’; 20, 19 “in angulo sedebat'; 21, 21 'quid uxor?
quid liberi? quid vernaculi? narro singula' et quae eius generis sunt.
Unum est, quod praeterea praemoneam: solum respexi verbum ulti-
mum et paenultimum; vix enim fieri potest, ut tribus verbis clau-
sulae comprehendantur imprimis Apuleianae, in quibus verbum extre-
mum longum esse solet. Quoniam saepius vidi viros doctos clausu-
larum fines nimis extendentes commemorare volo Ciceronis verba in
or. $8 216: “sed hos cum in clausulis pedes nomino, non loquor de
uno pede extremo: adiungo, quod minimum sit, proximum superiorem,
Saepe etiam tertium.’?) Apparet ergo legitimum vel solitum fuisse
duobus pedibus clausulam comprehendere neque pluribus quam tribus.

Haec de universa disputationis ratione et indole praefatus iam,
ut par est, plures metam. hiuleas clausulas examinabo vel
interpretabor, ut seiungantur eae, quae corruptelis deformatae sint.
Neque solum emendatione sed etiam interpretatione duobus locis uti
debemus, cum verba tradita sana esse videantur.

4, 4 "porro exordiar'. Confiteor me non intellegere, quid hie
Sibi velit illud 'porro'. Lucius ab Aristomene petit, ut fabulam
comiti molestam denuo sibi narret (cf. 30, 30 “fabulam remetire’);
"porro exordiar' ergo hic nihil valere potest nisi “iterum’; talis
autem vocis usus ab Apuleio prorsus alienus est; ubique excepto
uno loco 'porro', ut solet, in conexa serie rerum vel argumento-
rum usurpatur cf. 57, 4; 258, 4; a 59, 26; a 89, 25; f£ 12, 11; f 19,
16; s 12, 25; s 13, 30; s 15, 26. Uno tantum loco peculiariter
dictum est 186, 17 'porro Quirites? quod nos vertimus ' vorwürts,
Quiriten! Redeunt autem haec verba in Laberium com. 125. Puto
ergo 4, 4 'porro' corruptum esse ex 'rursus'; numerus autem quo
adstrictum est illud 'rursus exordiar' optimus et legitimus est:

103, 13 sunt, qui post verbum 'eminus' graviter distinguant,
quod falsum esse recte Vlietus ex apologiae loco a 4, 18 sq. colligit;

1) Huebner in praefatione libri cui inscribitur exempla scripturae
epigraphicae Latinae pauca exempla distinctionis conquisivit.

2) Eadem de re agunt Cicero de or. III 8 198; Probi catholica IV,
40 — Mari Ploti ars IV 492 sq.

De Apulei clausnlarum compositione et arte. 23

apertum est “velitatur eminus’ et “comminus congredietur' inter se
opponi. 'Fortuna eminus' est coli finis, quae extra meam quaestio-
nem esse iam dixi Luce clarius autem est Georgium eosque, quos
sequatur, erravisse ratos 'periculum velitatur' idem esse atque ' com-
minari'; ex Apulei vulgari usu ubique velitari — nam hac tantum
forma usus est non activa quae dicitur — valet idem ac “pugnare’;
his enim locis praeter illos duos 103, 13 et a 4, 18 invenitur:

110, 9 veneris proelis velitatus; 154, 7 ille .. . postremis veli-
tatur calcibus; 183, 2 qui scurrilibus iam dudum contra me veli-
taris iocis; 188, 22 crebris calcibus velitatus; 199, 23 cum qua
ientaculo ... velitata; 210, 8 armis ... velitatur; 216, 29 lapidi-
bus... in eum velitantur.” Alterum est quod discere possumus.
Verbum ‘velitari’ quod a Plauto!) mutuatus esse videtur, usurpat
praeter illum apologiae locum, qui artissime cum metam. cohaeret,
octies in metam., in ceteris scriptis nusquam invenitur; 'velitari'
ergo est verbum metam. elocutioni familiarissimum. Quid inde
sequitur? Puto id concludendum esse Apuleium illo apologiae loco
vocabulum remotissimum et cum dietione Ciceroniana minime con-
gruens non usurpavisse nisi certo consilio imitandi; ante oculos ver-
sabatur metam. elocutio; comprobatur autem sententia mea ex dic-
tionis similitudine demonstrari posse Apuleium metam. libros compo-
suisse ante apologiam.

Certo operae pretium est huius rei exempla congerere, ut tan-
dem aliquando explanetur, quae temporis ratio intercedat inter sin-
gula Apulei scripta. Sed sufficiat unum locum tractare. s8, 19
memoratur homines esse 'pervicaci audacia, pertinaci spe.' Quis
est, quin cogitet Apuleium hic respicere locum illum de vitiis nequis-
simae feminae 198, 29: 'saeva scaeva, virosa ebriosa, pervicax per-
tinax'? His adiungendum esse videtur s 3, 21 in prologo, qui dici-
tur: 'ales oculis perspicax, unguibus pertinax. Videtur Apuleius in
memoria tenuisse speciosum illud 'pervicax et pertinax' sed, cum
pervicax hie ineptissime dictum esset de alite, eius loco alterum si-
mile adverbium posuit. Persuasum autem habeo Apuleium coniunc-
tionem quae est 'pervicax et pertinax’ ab Accio mutuatum esse. Hos
dico Achillis versus:

“Tu pertinaciam esse Antiloche hanc praedicas
ego pervicaciam aio et ea me uti volo;

haec fortis sequitur, illam indocti possident.

Tu addis quod vitio est, demis quod laudi datur.
Nam pervicacem dici me esse et vincere
Perfacile patior, pertinacem nil moror.'

Accedit alterum Enni testimonium, quod affert Fronto ep. IV,2
p. 60 Nab. “ut Quintus noster ait: pervince pertinaci pervicacia.'

1) cf. Plaut. Men. 778: nescio quid vos velitati estis inter vos duos.

24 Alfredus Kirchhoff:

Verisimillimum ergo esse videtur non Solum Frontonem, sed etiam
Apuleium a cascis musis suam dictionem repetiisse.

115, 20 * indicat (sc. gavia) omnem Veneris familiam male au-
dire, “male audire! idem est atque 'infamen esse'. Notum est
apud Romanos saepissime verba genuino accentu privata esse in
cursu pronuntiationis.!) Grammatici et inscriptiones hanc rem com-
probant. Plurima exempla Corssenus affert, quae enumerare longum
est. Mihi vero sufficere haec videntur, quae apta sunt ad sententiam
confirmandam: ' benemerenti, benefacta, malefacta, maledicens, male-
sanus, malefida, benedicere, maledicere, Non ergo dubitandum est,
quin “male audire' sub uno accentu prolatum sit. Sed longius pro-
cedere possumus. Nusquam admisit Apuleius hiatum in clausulis,
qui accentus ratione excusari possit. Docet ergo concursio vocalium
verba quae sunt “male audire’ non solum unum accentum acutum
habuisse, sed etiam sic in unum corpus coaluisse, ut non de duobus
verbis, sed de uno longiore cogitandum sit. Quod comprobatur usu
vocis “male audire', quam his locis scriptam videmus: a 6, 9 “cum
male audiunt’; a 6, 11 “male audire'; a 6, 14 'imperitas auris ad
male audiendum habens! Apparet non posse dirimi compositum
verbum 'male audire' ulla inserta voce. Quae si recte disputata
sunt, melius erit etiam uno tenore scribere “malaudire’?), praeser-
tim cum cognoverimus Romanos iam Quintiliani temporibus omissa
e vocali dixisse non “calefacere” sed 'calfacere? cf. Quintilian I 6, 21.
Mirum autem accidit illud, quod “malaudire’ in linguis romanicis
non comparet.

9

169, 25 'toro adquiescas' ex usu poetarum bene Apuleius
dicere potuit, sic enim Catullus XXXI 10 'desiderato acquiescere
lecto? Tibullus I 1, 43 'requiescere lecto. Sed symmetria dictionis
Apuleianae non neglegenda?) est: Finem enim periodi, cuius struc-
tura rhetorica in aperto proposita est, componit ex tribus commati-
bus, quorum unum quodque ternis verbis constat particula nomine
verbo: “neve sermonem conferas nec mensam accumbas nec toro ad-
quiescas.' Nemo negare potest formam 'toro' Apulei artem corrum-
pere, et magnopere desideratur 'torum', quod respondet prioribus
"sermonem et 'mensam'. Nusquam apud auctores Romanos*) aut
apud Apuleium ipsum certe haec dictio exemplis comprobari potest,
neque hoc fieri debet; nam rationes peculiares et res ipsa peculiare

1) cf. Corssen II 838 sq; Lindsay p. 210.

2) Leo admonet in Senecae de beneficiis libri V 7, 4 codices opti-
mos habere “malaudit.’

3) cf. de hac sermonis figura quae disputavit Leo Anal. Plaut. II
p. 28sq. Tractavit etiam p. 29 et 30 duos Apulei locos.

? Thesaurus l. L. hos tres locos ab extremo aevo repetitos affert:
Jord. Get. 26, 134 “quid non auri sacri fames compellit adquiescere??
Greg. Tur. glor. conf. 77 “nec acquiesceret pontifex rem tam impro-
bam: Idem Franc. 5, 16.

De Apulei clausularum compositione et arte. 25

dicendi genus efficiunt simulque explicant. Apuleium autem ex
analogia optime constituere posse torum adquiescas’ facile demon-
strabo. Draegerus?) I p. 377 dicit aureae aetatis scriptores Ro-
manos verba composita cum praepositione quae est ‘ad’ cum accu-
sativo non coniunxisse praeter quattuor fere: “accolere, adire,
adoriri, aggredi'; posterius autem ambitum horum verborum am-
pliatum esse; Apuleio autem usus ille familiaris est, scribit enim
velut 18, 18 assidebat pedes, 120, 1 Psyche pedes eius advoluta,
48, 14 tribunal adstituor?), 73, 17 mensas . . . accumbunt, 98, 23
lectum ... aceubans, 97, 4 instrumentum cenatorium ... accumbit,
98, 10 scopulum ... aderunt, 30, 17 cubiculum tuum adero*); sed
quid ego longinqua et aliena commemoro. Ipse Apulei locus, quem
tractamus, omnium aptissimus est ad comprobandum meum “torum
adquiescas'. Antecedit enim ' mensam accumbas?. 'Torum acquies-
eere' sic intellegendum est, ut motionis quaedam intentio voci ad-
quiescere simul insit; dicere vult Apuleius: nec torum eius adeas
quietura, quod propter colorum conformationem comprehendit in ' to-
rum adquiescas'. Artificiosissime ergo dictum est. Clausula, autem
bona efficitur; nam ex eis, quae de m finali disserui, apparet 'm'
litteram obstare concursioni vocalium; quod ad numerum attinet, nihil
emendatione mea commutatur; ädquiöscäs est clausula dichorea, quam
dicunt rhetores, pervulgata.

179, 15 'comparere illum? traditur in codice, sed manifesta
esse videtur loci corruptela. Vix enim dici potest 'nec ullum senem
comparere illum', id quod iam veteres interpretes offendit; Ouden-
dorpius p. 563 putat aut in fine esse omittendum vocabulum 'illum',
aut priore loco scribendum pro ' ullum" ' illum? omisso extremo verbo
*illum'. Oudendorpio contradicit Hildebrandius p. 710, cui tantum
in parte adstipulari possum. Admonet 'nec ullum senem comparere"
idem esse ac 'neque senem comparere', quod mihi recte fecisse vide-
tur, cum 'nec ullum comparere' ex usu vestusto dici possit pro 'nul-
lum comparere’. Duos affert locos 155, 2 et 211, 9 Hildebrandius
comprobaturus 'nullum? valere saepe ‘non’. certe de hoc vulgari
usu dubitari non potest, duobus illis locis plures etiam addi possunt
velut 178, 3 an nulli scitis, 176, 10 lupi ... nulli contra nos adi-
tum tulerant. Sed agnoscere non possum recte habere verba quae
sunt (nec ullum senem illum"; exemplis talis compositio aures ob-

1) cf. etiam emendationem meam sub finem factam.

2) cf. Draeger Historische Syntax der lat. Sprache; omisit autem
scaenicos veteres. Plautus verbi causa coniungit 'scortum accumbere’
cf. Bacch. 1189, Men. 475, quem Apuleium secutum esse verisimile est.

3) *adstitui molae? est Plautinum; in aperto est Apuleium eo accu-
sativum posuisse, quod concursum vocalium evitare voluit.

4) Singulariter haec dicta sunt, sed 30, 17 *cubiculum tuum adero’
est clausula, et si scripsisset ex vulgari usu “in cubiculo tuo adero"
deterrimam compositionem effecisset.

26 Alfredus Kirchhoff:

tundens probanda est, qualem Apuleium admisisse non puto. Igitur
deleamus vocabulum 'illum? sub finem enuntiati positum; clausula
*compüréré' quidem dispondiaca est, sed esse eius generis in Apuleio
Gatscha 1l. l. p. 169 statuit. Denique addere volo Leonem in Woelff-
lini archi vol. XII p. 96 demonstravisse, quam immerito omnes edi-
tores optimam codicis memoriam “miserinum’ respuerint.

193, 10 *nisi nos putas aes de malo habere'. Duplici ratione
his verbis explanandis viri docti operam navaverunt (cf. Oudend.
p. 604). Hi putant “de malo' esse idem quod aliquo dolo malo, ἀπὸ
κακοῦ, illi proverbium agnoscunt. Quantum haec explicatio illi ante-
cedat, per se satis manifestum est. Etiam nos utimur illo proverbio
„das Geld von den Bäumen schütteln.‘ Evincitur autem et affirma-
tur explanatio illa a proverbi natura repetita concursione vocalium;
admittit Apuleius hic hiatum, quia non suis, sed alienis verbis utitur.
Per neglegentiam ergo Koziolus!) p. 248—249 et Otto, Sprich-
würter der Rómer hunc Apulei locum non tetigerunt.

196, 27 codex F traditit 'cibatu iri', quod q in 'cibatum iri'
mutavit. Infinitivi Futuri Passivi?) forma in -u iri raro invenitur.
Vestigia huius infinitivi formae quae sola sic orta esse videtur, ut m
littera pronuntiatione parum expressa omitteretur, ultimis his tem-
poribus eruta sunt; exempla pauca promulgata sunt in Woelfflini
archi vol. II 349, VIII 338, IX 492. In Apuleio antecedit alter
infinitivus in -um iri "leviorem laborem legatum iri', quod artificiose
per allitterationem (ab Vlietio nimirum non intellectam) dictum est.
Quibus de causis mihi scribendum videtur 'cibatum iri'; proficiscens
ex eis , quae de m finali disserui, nemo arbitrari potest nullum dis-
crimen intercedere inter “cibatum iri! et 'cibatu iri'. -um iri autem
invenitur velut 89, 10 taxatum iri, 134, 20 conventum iri, 215, 22
proiectum iri, 226, 18 damnatum in.

Iamvero his septem clausulis emendatione vel explanatione
seiunctis tandem aliquando enarrabo enuntiatorum flnes — nam
clausulas nominare non licet — vere hiulcos:

5, 22 operose effrico )
6, 14 suo adplicat
12, 13 stabuli absolve
12, 13 volo ire
13, 27 somno excussit |» Primi hbri
14, 23 somniare autumant
14, 26 atque impiatum
16, 16 mendacio absurdius
16, 26 taedio evasi }

1) Koziol, der Stil des Apuleius, Wien 1872.
2) cf. Neue-Wagener, Lat. Formenlehre III p. 177.

De Apulei clausularum compositione et arte. 27

18, 13!) me opperimino
21, 15 trahere adoritur Primi libri
32, 22 vespera oriente

87, 18 viva exurare )
108, 27 denique altera
130, 21 mihi ausculta
146, 16 carpo ordinem
150, 31 puellae ipsius
177, 5 atque obteritis
192, 5 sermone accipit
198,5 macie exasperati
204, 1?) perfacile indipisci
228,4 adserere incipit. |

Reliquorum
librorum

Em, 8

Insunt ergo in omnibus metam. libris viginti duae clausulae
hiuleae, inter singula milia tantum novenae; ex inopinato autem
accidit, quod ex viginti duabus illis clausulis, in quibus vocales sibi
occurrunt, undecim primi libri, undecim tantum omnium ceterorum
librorum sunt. Igitur inter centenas clausulas, quae efficiuntur ex-
cepto primo libro, 0,5%, hiulcae sunt. Mirum autem illud discri-
men confirmabitur quaestione, quae exerceri debet de universis Apu-
lei concursionibus vocalium. Hic autem quo modo explicanda sit
haee res, in dubio relinquo; sufficit mihi statuisse esse discrimen.
Iamvero ut parvum ilum numerum clausularum satis aestimemus,
necesse est, meminisse, qua ratione quaestionem instituerim. Omnia
enim enuntiata respexi etiam ea, quae propter brevitatem rhetorice
formatae esse non possunt; apparet autem in talibus sensiculis voca-
lium concursionem maxima ex parte admissam velut 5, 22 'sordium
enormem eluviem operose effrico', 12, 13 'stabuli absolve', 12, 13 'an-
telucio volo ire’, 16, 16 'nihil isto mendacio absurdius', 32, 22 'com-
modum vespera oriente’, 108, 27 “sic denique altera’, 130, 21 'mihi
ausculta', 146, 16 'sed rei noscendae carpo ordinem'. Haec exem-
pla et plura alia tantum incisa sunt, periodus autem minime efficitur
neque ea de causa hos enuntiatorum fines clausulas nominare licet;
periodum omni rhetoris arte elaboratam tantum unam in clausulis
ilis supra allatis invenio 198, 5; media et ambigua sunt enuntiata
14, 23; 87, 13; 192, 5. Iam compara cum tribus vel quattuor vel
quinque clausulis vere hiuleis Symmachi?) vocalium concursus in
clausulis admissos et apparebit illum adeo diligentia ab Apuleio

1) 18, 15 ''rogat te’ inquit?, 30, 15 **bono animo esto? inquit? exi-
menda sunt. Hic enim hiatus non solum tolerabilis, immo vero neces-
sarius est, cum orationis pausa intersit inter verbum ultimum et paen-
ultimum.

2) 224, 13 'tute ipse es’ infra fusius tractabitur.

3) cf. Havet 1. l. p. 80.

28 Alfredus Kirchhoff:

superari, ut omnis ars et consilium omne apud illum abesse
videatur.

Sed quoniam de hiatu clausularum disputavi, nune de mono-
syllabis sum dicturus. Clausularum hiulcam compositionem ex scholae
doctrina post Quintiliani tempora evitandam esse supra pluribus
exposuimus. Artissime huius generis praeceptis cohaerere videtur
monosyllaborum ratio. Cicero omnesque, qui eum sectabantur, non
dubitaverunt verbo monosyllabo sententiam claudere; Bornecque, la
prose métrique dans la correspondance de Cicéron p.180 sq. mono-
syllaba in fine sententiarum posita collegit ex Ciceronis epistulis,
quibus mea quidem sententia tantum illud evincitur epistulas Cice-
ronis non ad artem rhetoricam et ad praecepta revocari posse. Nemo
est, qui nesciat sermonis vulgaris proprium esse monosyllabis sensus
claudere, quo factum est, ut satirici versus hae in re a reliquis
valde distent, de qua re infra agam. Scholasticam autem eruditionem
deprehendimus in grammaticorum et rhetorum libris, quorum testi-
monia Bornecque 'quid praeceperint . . .' p. 20 congessit. Docent
nos grammatici verbo monosyllabo clausulam finire vitiosum esse.

Iamvero ad Apuleium ipsum accedamus. Satius autem esse
puto universa disputatione totum Apuleium amplecti, ut melius per-
spici possit, quid de monosyllabis Apuleianis iudicandum sit. Omitto
autem hic, id quod iam in disputatione de vocalium concursu factum
est, omnes clausulas, quae in verbum substantivum cadunt; peculiari
enim quaestione has absolvi opus est.

Tradita ergo sunt in omnibus Apulei scriptis, in quibus clau-
sulae ex rhetorum praeceptis formatae sunt — sunt autem praeter
metamorphoses scripta de Platone et eius dogmate, de deo Socratis,
de mundo — haec tria!) monosyllaba in fine enuntiati posita:

214, 6 fons, 224, 21 non fit, m 133, 18 vis. Neque potest
dubium esse, quin primus et tertius locus corrupti sint, neque ego
primus in illis offendo.

214, 6 tractavit Petschenig in studiis Vindobonensibus IV
p. 139/140 et demonstravit vestigia memoriae, quae in codice com-
parent, recte habere; nam in codice priora verba, quae fuerunt 'terra
dehiscens ... largissimum emicuit sanguinis fontem', a correctore ali-
quo male deformata sunt; nam verbo 'emieare' Apuleius transitive
usus est, quod comprobatur 254, 1 'rutunditas ... lumen emicabat".

Alterum locum, quem corruptum esse constat, — m 133, 18
— Krollius in musei Rhenani vol. LV p. 584 recte emendavisse ipsa
mea observatio demonstrat. Hoc autem modo Apulei verba sanavit
distinguendo post vocem multiformis: “fit multiformis. (no»bis idem
a iuvando Iuppiter dictus quem Ζῆνα Graeci..."

Iam duobus illis locis propter corruptelas semotis restat 224, 21

1) 20, 4 “intervisimus te’ artissime cum eis quae secuntur cohaeret
neque clausula enuntiati habenda est.

De Apulei clausularum compositione et arte. 29

"nam quod nemo novit, paene non fit Quondam putavi verbum mo-
nosyllabum, eum esset prorsus singulare in Apuleio, indicare corrup-
telam. Sed nunc respuo hanc rationem, quam poetae ipsi improbare
videntur. Nam quaeri debet, quibusnam modis poetae monosyllabis
in fine versuum usi sint." Neque longo sermone opus esse arbitror
ad hanc rem illustrandam. Inde ab Homeri temporibus videmus eam
legem vel artem valuisse, ut monosyllabo versum claudere parum
placeat. Apud Romanos autem monosyllabum in fine positum non
prorsus intolerabile est, si praecedit alterum velut in hoc Sulpiciae
versu:

“At mibi quid prosit morbos evincere, cum tu

Nostra potes lento pectore ferre mala.

Rarissime autem admiserunt poetae Romani monosyllabum non
antecedente altero eiusdem ambitus eo certo consilio, ut gravitatem
vel acumen assequerentur. Huc spectat illud Horati ep. II 139:

"parturient montes, nascetur ridiculus mus.’

His duabus rationibus omnia fere monosyllaba, quae in fine
versuum posuerunt poetae Romani, explicari possunt. Nimirum en-
eliticum verbum ‘est’ usurpare in ultima enuntiati sede licet, cum
per enclisin fiat extrema pars verbi longioris. Pauca ergo pro mul-
litudine versuum monosyllaborum exempla arte metrica non probata
restant; inde autem ab Vergili temporibus, cum in dies poetae ma-
iore cum cura versus excolerent, expolirent, limarent, rariores fiunt,
id quod paucis exemplis Muellerum secutus illustrare volo: Vergilius
quadraginta versus habet, in quibus monosyllabum ultimum eget ex-
planatione ulla, at Ovidius, elegantissimus ille poeta, tantum unde-
cim, Propertius unum, Lucanus unum, Silius duos, Valerius tires,
Statius quattuor. Sed ut appareat, qualis ars huic compositioni in-
sit, duos poetas comparare volo: Tibullum et Horatium, qualem sese
praestat in satiris; has autem perscrutandas mihi proposui, cum ma-
nifestum sit has esse cum sermone cotidiano aliquo modo con-
iunctas. Afferam autem etiam eos versus, qui copula “est” conclu-
duntur.

Iam haec monosyllaba in Tibullo inveniuntur: viast I 3, 50,
comast I 4, 4; ni sint I 4, 63; victost I 8, 49; causast I 8, 51; viast
I 10, 4; puellast II 3, 31 ; umbrast II 4, 11; victast II 4, 33; Lavinist
II 5, 49; tubast II 6, 10; bonast II 6, 44; tibist IV 4, 16.

Unum ergo monosyllabum in omnium Tibulli versuum finibus
deprehendimus; neque illud offendit, cum antecedat verbum eiusdem
longitudinis; prorsus autem evitat monosyllabum ultimum subiungere
polysyllabo paenultimo. Copula “est” ubique fere inclinatur ad nomina-
tivum singularis substantivi primae declinationis; semper fere á + est

1) cf. L. Mueller de re metrica.

30 Alfredus Kirchhoff:

per synaloepham coeunt, singularia autem sunt victost, Lavinist,
tibist.

Admirabili arte Tibullus non magis abundat, quam Horatius
satirarum poeta indiget, ut par est huic generi versuum. Primo sati-
rarum libro hi versus monosyllabis praecipui insunt: I 11 in urbem
est, I 17 hinc vos, I 46 ut si, 1 50 centum an, I 56 eo fit, I 62 ha-
beas sis, 1 69 de te!), 1 81 habes qui, I 82 ut te, 1 92 habeas plus,
I 94 facias quod, I 96 ut se, I 101 aut sic, II 8 ingluvie rem, II 17
quis non, II 18 at in se, II 22 atque hic, II 25 est qui, II 48 in
quas, II 49 at hic si, II 69 ego a te, II 72 puella est, II 77 paeni-
teat te; II 81 aut crus, II 82 togatae est, II 93 longo est, II 96
nam te, IL 97 officient res, IT 100 tibi rem, IL 101 videre est, II 107
similis nam, II 111 modum quem, II 116 num si, II 117 in quem,
II 120 exierit vir, II 131 egomet mi, IH 5 suam non, III 9 velut
qui, III 10 velut qui, III 13 tripes et, III, 19 quid tu, III 21 heus
tu, III 30 eo quod, III 32 melior vir, III 39 ipsa haec, III 56 pro-
bus quis, III 68 ille est, III 69 aequum est, III 74 aequum est,
III 77 cur non, III 78 ac res, HI 81 ligurrierit ius, III 91 ob hanc
rem, III 94 aut si, III 111 necesse est, III 121 pares res, III 124
sapiens est, III 125 est rex, III 128 sapiens qui, IV 2 virorum est,
IV 3 ac fur, IV 14 si vis, IV 23 ob hane rem, IV 29 eum quo,
IV 31 ne quid, IV 32 ut rem, IV 41 uti nos, IV 43 atque os, IV 46 ac
vis, IV 56 quae nunc, IV 57 eripias si, IV 58 verbum est, IV 64 tibi sit,
IV 67 si quis, IV 70 metuas me, IV 74 medio qui, IV 93 si qua, IV 95
est mos, IV 102 de me, IV 103 liberius si, IV 105 hoc me, IV 110
patriam rem, IV 112 dissimilis sis, IV 116 est si, IV 120 sic me,
IV 122 facias hoc, IV 125 malo cum, IV 130 et quis, IV 133 aut
me, IV 134 hoc est, IV 142 veluti te, V 5 ac nos, V 56 equi te,
V 59 faceres cum, V 78 et quos, V 87 non est, V 102 deos id, V 104
viaeque est, VI 2 est te, VI 27 impediit crus, VI 44 hoc nos, VI 52
non hoc, VI 60 est mos, VI 66 velut si, VI 87 hoc nunc, VI 90 suo
pars, VI 98 tuo quod, VI 100 foret res, VI 111 libido est, VI 112
ac far, VI 114 domum me, VI 119 quod cras, VI 120 qui se, VI 128
haec est, VI 130 ac si, VII 13 divideret mors, VII 19 uti non, VII 20
in ius, VII 33 deos te, VII 34 cur non, VII 35 tuorum est, VIII 32
ut quae, IX 1 est mos, IX 5 quae vis, IX 16 est te, IX 19 sequar
te, IX 38 inteream si, IX 42 durum est, IX 47 dispeream ni, IX 49
ulla est, IX 57 hodie si, IX 62 venis et, IX 67 loqui te, IX 69 vin
tu, IX 73 ac me, X 2 inepte est, X 5 nam sic, X 9 neu se, X 15 se-
cat res, X 16 viris est, X 24 Falerni est, X 25 et cum, X 34 ac si,
X 72 legi sint, X 78 cruciet quod, X 89 placeant spe.

1) Noli obicere praepositionem propter procliticam naturam cum
voce ‘te’ in verbum bisyllabum coalescere; nam diversa esse videtur
ratio diversorum poetarum; Tibullum nusquam tale quid admisisse modo
exposui, contra Sulpicia his verbis versum concludit: *quod iam tibi
de me'. cf. quae infra de Apuleio disseram.

De Apulei clausularum compositione et arte. 31

Pungunt animum tot Horati monosyllaba, cum in Tibulli mille
trecentis quinquaginta versibus tantum unum, in Horati primi sati-
rarum libri mille et triginta versibus centum quadraginta sex in fine
posita sint.

Quoniam perstrinxi, qui sit usus monosyllaborum in fine ver-
suum apud poetas Romanos, nunc redeo ad Apulei locum 224, 21
"nam quod nemo novit, paene non fit.” Supra exposui in versibus
ferri posse id monosyllabum, quod subsequeretur verbum eiusdem
generis; quae cum ita sint, num casu factum est, ut Apuleius scribe-
ret ‘non fit’? Non puto quemquam negare posse hic artem et con-
silium Apulei latere. Maxima cum cura fugit monosyllaba, prorsus
autem ea, quae propter antecedens polysyllabum artificiosae compo-
sitioni non congruunt. Quod uno exemplo comprobabo: m 115, 12
seribit Apuleius “hi cum maiore vi torti sunt, fit procella terrestris;
"terrestris fit’ vitiosum fuisset. Iamvero intellegimus nos recte arbi-
tratos esse corruptas duas illas clausulas, quae sic concludant: 214, 6
"sanguinis fons', m 133, 18 'multiformis vis”.

Sed iure aliquis mihi opponat demonstrari oportere in scriptis
non ex arte et doctrina rhetorum compositis diversam rationem secu-
tum esse Apuleium. Ac potest haec res comprobari; nam in apo-
logia, in qua, ut anticipem ea, quae paulo post tractaturus sim,
Apuleius Ciceronis dicendi genus imitatus praecepta a schola rheto-
rica secundi p. Chr. n. saeculi ineuntis constituta neglexit, hae clau-
sulae monosyllabae inveniuntur: a 39, 7 sed oro te, a 55, 21 mecum
scis, a 55, 23 quid vis, a 89, 18 quid vis; inter has clausulas 'oro
te’ et "mecum scis’ propter bisyllabum paenultimum notabiles sunt.

Apuleius 224,21 monosyllabo in fine posito offendere non vi-
detur!); accedit illa quoque causa, quod tota oratiuncula, ut infra
ostendere conabor, singulariter composita est, quod enuntiatum, de
quo agitur, peculiarem speciem praeter trochaeorum rhythmum prae
se fert; duo cola enim, quibus continetur, exeunt in 'novit' et 'non
fit’, agnominationis ergo figura rhetorica utitur Apuleius. Denique
estne pro sententiae natura absurdum hic de proverbio cogitare?
Videmus pluribus ratiocinationibus evinci posse recte habere clausu-
lam 224,21. Nullum ergo in eis Apulei scriptis, quorum clausulae
artificiose compositae sunt, praeter illud restat monosyllabum. Stu-
dium autem Apulei in verborum monosyllaborum collocationibus
apparet in metam.: 59,23 dat vivis carbonibus adolendos, 62, 12 fit
bubo Pamphile, 85,11 clara lux oppressit, 126,9 nox exanclata,
192, 20 secum rem suam ferat, 193, 29 sors haec erat, 228, 24 haec?)
ad ordinem pertulit, 257, 7 solexurgit aureus, 270, 12 sol curvatus
intrahebat vesperam, 274,1 res in ambiguo stetit.

1) Velim conferas 96,16 'ibi non est? et p. 90, 6 *malum non est’
m 117,24 'nomen est? de quibus locis infra agetur.

2) Pronomen *hic’ in fine posuit Cicero ad Attic. IV 1 $ 7 ‘'Pom-
peius illam velle se dicit, familiares hanc.'

32 Alfredus Kirchhoff:

Ac ne diutius loquar de monosyllabis, unam tantum adicio
rem dignam, quae non neglegatur. Notum est praepositiones!) per
proclisin coniunctas cum verbo sequenti pronuntiatas esse, qua de
causa non immerito aliquis putet coniunctiones velut “ad te’, “in me’,
“per se’ “a te? “in ius “in spem’ “in re’ et quae eius generis sunt in
fine enuntiatorum admitti posse, cum ex duobus verbis unum bisyl-
labum factum sit. Certe improbanda est ratio, qua usus est Bornec-
que in libro de epistulis Tullianis, qui p. 180 dicit eliminanda esse
monosyllaba ea ‘qui s'appuient étroitement sur le mot précédent et
forment groupe avec lui' Hac nimirum doctrina putat explanari
posse clausulas velut illam Ciceronis ad Attic. XVI 16 8 18 ‘Nemo
nos in hac causa plus iuvare potest quam tu.' Quis dubitare potest,
quin hie pronomen 'tu' plena cum vi proferatur et sui iuris sit;
Gallice vertendum est illud non ‘tu’ sed ‘toi. Neque magis Cicero
in epistulis quam Horatius in saturis explicatione ulla indiget. Sed
haec alia quaestio, nos ad propositum revertamur; quaeritur, num
admittantur ea monosyllaba, quae cum verbo antecedenti propter
accentum in unum coalescunt. Apuleius talem quoque clausularum
compositionem ex artis praeceptis vitandam fuisse ostendit. Nullum
enim huius generis exemplum habet atque consulto id factum esse
comprobari potest. Quamquam enim Apulei proprium est verbum
ultimae voci &nteponere — quod qua de causa factum sit, postea
patefacere studebo — tamen haec inveniuntur: 98, 26 quid iam de
te tuus maritus expecto, 156, 10 in me comminiscitur, 163, 4 a me
pernicies, 177, 11 ad nos inquit, 208, 29 nihil triste de me tibi,
fili, metuas, 223, 24 ad se vocari praecipit filium, 234,5 ad me
dirigunt animos, 253, 23 ante me constitisse visum est, 257, 2 in se
recessit, 263, 26 in me populi fabulabantur, 275, 27 consuluerunt in
me Sacerdos uterque.

Haec habui de monosyllabis in fine enuntiatorum positis quae
dissererem. Iamvero quaeramus, quomodo sese habeat copula 'esse'
a nobis adhue prorsus neglecta. Primum autem afferam omnes Apu-
. lei clausulas, in quibus ‘est, es’ in fine positum excipit vocabulum
vocali terminatum. In metam. generis -&-|-'est', ‘es’ hae clau-
sulae sunt:

1, 10 prosapia est 118, 14 oblita es
4,2 deposita est 130, 22 sita est
4, 17 frustrata est 137,4 comparata est
26,2 nupta est 202, 23 auctorata est
27,5 argutula est 243, 28 passa est
81, 10 exercitata est 250, 20 professa est
106, 26 exterminanda est 254, 28 dignata est

1) cf. Corssen 11 p. 862 sq.; Leo, Bemerkungen über plautinische
Wortstellung und Wortgruppen, Nachr. d. Gótt. Ges. d. Wissensch. 1895
p. 4178q.

De Apulei clausularum compositione et arte. 33

In libro de Platone et eius dogmate:
p 69, 9 sphaera est p 76, 1 intelligentia est
p 69, 13 sortita est p 86, 3 medicina est.
p 71,16 natura est

In libro de deo Socratis:
prolog. I s 3, 16 adorta est 8 17, 1 inpertienda est
S 9, 5 passa est S 21, 9 praedicta est.

In libro de mundo:
m 119,3 fecunda est
m 127, 18 largita est.

In apologia:

a 26, 19 nutricata est a 89, 20 habenda est
a 38,2 exorta est a 94, 15 T femina est
a 50, 14 usura est a 103,4 dotata est
a 73,5 adempta est ἃ 103, 7 acceptissima est
a 81, 25 obsecuta est a 106, 14 revolvenda est
a 88, 22 commenta est a 113, 11 causa est.
In floridis:
f 8, 13 contumelia est f 16, 12 insula est
f 14, 19 ferula est f 30, 22 relinquenda est.

His clausulis; in quibus verbum paenultimum ubique exitum
habet in á, subiungam reliquas.

"4 -T- est, es’:
Metam. 12,12 ubi es
36, 19 ibi est.

“6. -]- est, es’:
Metam. 224, 13 tute ipse es
271,1 necesse est.

De Platone e. e. d.:
p. 97, 19 necesse est.

Apologia:
a 29, 8 necesse est
a 57, 8 accussare est
a 09, 5 difficile est.

Florida:
f 8, 10 perfacile est.

“Ὁ -Έ est":
De Platone e. e. d.:
p 69, 11 tertio est
p 78,6 regio est.
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 8

34 Alfredus Kirchhoff:

De deo Socratis:
s 23, 28 studio est
s 27, 3 possessio est.

Florida:
f 1, 4 properatio est.

“u-test:
f 34, 7 in casu est.!)

Vix necesse est me de natura harum concursionum pluribus
disputare. Omnes clausulas, quas modo congessi, non esse mono-
syllabas in aperto est. Voces enim 'est' et 'es' accentu, qui dicitur
acutus, carentes in verborum contextu inclinant in vocem anteceden-
tem?), id quod ratione et usu, qualis sese in inscriptionibus et ma-
nuscriptis praestat, satis comprobatum videmus. Prorsus poetae in
versuum finibus concursiones cum vocibus ‘est’ et ‘es’ libere admit-
tunt, quamquam monosyllaba diligentissime fugiunt. Velim remini-
scaris ea, quae supra de compositione Tibulli exposui. Sed in rebus
apertissimis nimium longi sumus, in aliud mentione dignum animum
intendamus. Tabulam a me confectam si examinamus, apparet ulti-
mam illam vocalem cum ‘est’ et 'es' coeuntem esse semper fere á
vocalem correptam. In metam. libris quater decies committuntur in
clausularum finibus ä&-+ est, semel tantum 12, 12 i-+ est, hoc autem
fit in enuntiato, quod omnino rhetorice formari non potest, cum tan-
tum duobus his verbis constet in sermone, qui praeter hune duo hia-
tus in clausula habeat, cum tribus commatibus constet. Hic igitur
Apulei consilium rusticae confabulationis apertum est. 36, 19 'ibi
est! corruptum esse mox ostendere conabor. Bis invenitur '-e J- est,
es’, quorum locorum alter 224, 13 consulto sic compositus esse vi-
detur, ut singultus novercae concursionibus reddatur. Clausula enim
duplici hiatus vitio deformata est “mihi tute ipse es’. Uti hic possum
explanationis ea ratione, quam instituit Eusthatius ad X 596 ᾿ἐμφαί-
vet γὰρ τὴν ducxepeiav ToO τῆς ὠθήςεως ἔργου τῇ τῶν quvnév-
Tuv ἐπαλληλίᾳ. Totus autem novercae sermo suam stili speciem
prae se fert; crebrae sunt concursiones vocalium et finis oratiunculae
singulariter formatus est, quod iam supra dictum est. Nusquam
autem in metam. Ὁ vel ü vocales subsequitur ‘est’, quod eo magis
mirandum est, quod dativus singularis u-nominum -u terminatus
in metam.?) familiarissimus Apuleio est. cf. 15,4 spiritu, 76,8
manu, 93, 25 luctu, 109, 27 aestu, 134, 19 coetu, 135,1 statu,
165, 16 prospectu, 167,4 prosectu, 201, 14 progressu, 236, 16
magistratu, 242, 5 mandatu, 263, 11 habitu. Semel tantum in om-

1) a 113,21 apparet 'natu est’ vix tolerabile esse.

2) cf. Corssen II p. 646 sq., Lindsay p. 139, 191.

3) Vix autem has formas in ceteris scriptis invenias; collegit eas
Vlietius in metam. editionis indice solita cum negligentia.

De Apulei clausularum compositione et arte. 35

nibus Apulei clausulis invenitur ‘ü-+ est’, nusquam autem “ae-+ est’;
qua de causa f 14, 11 immerito Kruegerus vocem quae est 'avis'
seclusit. Reliqua scripta autem paulo distare a metam. videmus; hic
enim admittuntur praeter coniunctionem ‘et est, es’ etiam p 69,11
"tertio est’, p 78, 6 'regio est’, s 23, 28 “studio est’, s 27, 3. “pos-
sessio est’, f 1, 4 “properatio est".

Iamvero qualis est ratio huius structurae, quam optime in
metam. perspicimus? Apuleius maxime studet ei compositioni,
quae abhorret a coniungendis omnibus verbis cum est” vel ‘es’
praeter participium perfecti passivi, quod est feminini generis;
nam in metam. exemplis tantum unum substantivum et unum ad-
iectivum inest 1, 10 'prosapia est’ et 27, 5 'argutula est’. Cuius
rei causa in aperto esse videtur: perfectum enim passivi non solum
quod pronuntiationem sed etiam quod sensum attinet unum est;
"dignata est’ eodem modo aestimandum est quo 'dignabatur'. Acce-
dit alterum; certe non nego coniunctiones velut “Romano est’ et “in
exercitu est’ bene per synaloepham pronuntiari posse, sed, si Quinti-
lianum aliosque, quos supra attuli, sequimur, synaloepha pro natura
vocalium coeuntium — tam pro sono quam quantitate — diversa
erat. 'minima est in duobus brevibus offensio, atque cum aliae sub-
iunguntur aliis, proinde asperiores (aut leniores) erunt, prout oris
habitu simili aut diverso pronuntiabuntur. Pro soni diversitate
autem hac affinitate conexae sunt vocales, si ab angusti oris habitu
pronuntiatis ad cavas et patulas procedimus !): .

1ea80Uu;

e vocalis ergo minime distat ab i (cf. Quintil. IX 4, 34) et ab a,
maxime autem ab o et u; verisimile ergo esse videtur 'professa est'
lenius fuisse, paulo asperius autem velut “Romano est. Accedit,
quod sonus ille per synaloepham a et e vocalium proßnatus linguae
Romanae familiarissimus erat. Nam etiamsi concedis Seelmannum
p. 169 sq. nimium fuisse, tamen nemo negare potest saepissime pro
natura litterarum vicinarum a Latinum assumpsisse sonum medium
»?#); iamvero non absurdum est putare Romanos eadem illa ratione
in synaloepha vocalium a J- e pronuntiavisse.

Cognovimus diligentius et artificiosius metam. libros compositos
esse quam ceteros. Huic sententiae alterum adminiculum est; nam
in libris de Platone et eius dogmate non solum ‘est’ et ‘es’ in fine
enuntiati admittuntur, sed etiam aliae copulae formae. Hae autem
sunt: p 68, 23 redacta esse?), p 70, 15 natumque esse, p 82, 24
culpanda essent, p 83, 2 permixta esse, p 89, 21 inutilia erunt,
p 90, 14 instabilesque esse, p 96, 7 mala esse, p 103, 25 genera
esse; in libro de mundo semel m 126, 6 adpositi erant singulariter

1) cf. Seelmann p. 154.
2) cf. Lindsay p. 14 sq.
3) fortasse autem recte codex Laur. 'redacta esse dicitur'.

3*

36 Alfredus Kirchhoff:

dictum est. His locis certe de enclisi non est cogitandum, sed ana-
logia has vocalium concursiones creavit et explanat eas.

Reliquum est, ut dicam de 36, 19 'ibi est’. Pluribus de causis
elausula corrupta esse videtur. Praeter 12,12 qui locus quomodo
intellegendus sit, supra exposuimus, nusquam in omnium Apulei
librorum clausulis invenitur coniunctio '-i + est’. Intolerabile
porro esse particulam 'ibi' post antecedentes "hic — ibi — alibi
nemo negare potest. Accedit gravissima tertia causa, quam paulo
post afferre liceat. Clausula ergo ita mihi videtur emendari debere,
ut post vocem 'potest' distinguatur. Nova sententia incipienda est
ab 'ibi et pro “est” scribendum ‘et’. Redit igitur hoc 'ibi et’, quod
intellegi debet 'ibi etiam', ad initium capitis, ubi frequentem 'ibi’
numerum epulonum fuisse percepimus; et sic disposuit Apuleius, ut
mentionem cum multorum epulonum tum multorum servorum inter-
pellet descriptione amplissimi et splendidissimi apparatus domestici;
bene etiam verbum substantivum per dicendi genus omnibus seripto-
ribus usitatum omitti potest; immo vero melius hic non ponitur, cum
etiam prius enuntiatum eodem plane modo formatum copula careat.
Puto ergo satis constare de sententia inde a verbis 'ibi et’ incipienda.
Num autem ea, quae extrema restant — dico 'et quicquid fieri non
potest —' recte habeant, dubius sum. Certe non intellegi possunt
haec verba nisi per hyperbolen dicta et idem valere debent atque
"quicquid fieri non posse crederes'.!) Ceterum Apuleianae dictioni
congruens esset inserere (paene» cf. 41, 13 'paene ibi non eram',
224, 20 'paene non fit.

Sed dixi esse tertiam causam quae scrupulum mihi iniceret.
Alterum enuntiatum vulgo incipitur a verbo quinquesyllabo 'diribi-
tores', quod quia contra Apulei usum talis compositio est, intolera-
bile est. Sed non inutile esse mihi videtur hic occasione data
excursum de enuntiatorum Apuleianorum initiis interserere:

Clausularum compositione commotus exordia enuntiatorum per-
quisivi, num fortasse et hic artificiosa auctoris compositio deprehendi
posset. Movit me autem praeceptum quoque Quintiliani inst. or.
IX 4, 63: 'proximam clausulis diligentiam postulant initia: nam et
in haec intentus auditor est.” Quintilianus autem non nisi de numero,
de ratione pedum cogitat his verbis. Cui rei congruens est, ut 88 92
et 107 tantum numeros perstringat. Apertum autem est Quinti-
lianum Aristotelis praecepta?) Rhet. 1409, 3 reddere. Quintiliani
testimonio adiungi potest Iulius Victor p. 433 H.

Perquisivi igitur omnes Apulei metam. libros initia enuntia-
torum congerens et inter se comparans.

Primum de ambitu verborum agam, a quibus enuntiata ex-

1) cf. 96. 16 “nec est quicquam quod ibi non est.’
2) De quibus v. B. Keil, Die Solonische Verfassung p. 28 sq. et quae
contra dixit Kaibelius, Stil und Text der πολ. 'AO0nv. p. 89 aq.

De Apulei clausularum compositione et arte. 31

ordium sumunt. Iamvero initia ipsa in ordinem redacta hac tabula
illustrentur:

. . Summa
. Mono- . : Quadri- |Quinque-| Quae .

Liber syll. Bisyll. | Trisyll. syll. a yll exced. enuntia-
I 126 47 36 8 1 — 218
II 150 56 25 2 2 — 23b
ΠῚ 184 81 1ὅ 8 — — 189
IV 140 67 23 b 2 — 227
v 146 55 29 6 — — 228
VI 169 32 18 b — — 224
VII 127 38 22 4 — — 191
VIII 138 45 20 8 1 — 212
IX 186 66 24 2 1 — 279
X 144 60 20 9 — — 233
XI 110 68 23 6 — — 207
I—XI | 1569 561 248 58 7» — 2443

I—XI | 648*4| 23%| 1050] 234% | 0,8 9, — 100 */,

Pungit animum tantus numerus monosyllaborum. Inter dena
enim enuntiata sena et quod excedit a monosyllabis incipiunt; discri-
men autem inter singulos libros intercedit velut inter sextum mono-
syllaborum copia insignem ceterosque.

Certe concedendum est secundum naturam orationis in initiis
enuntiatorum monosyllaba praesertim coniunctiones necessario egre-
gium locum sibi vindicare, sed quantopere talis compositio Apuleio
propria et ab ipso petita sit, facile ex alis auctoribus intellegi
potest.

Si Varronis de agricultura librum primum inspicies, invenies
inter 343 enuntiata inesse 121 monosyllaba, 126 bisyllaba, 75 tri-
syllaba, 17 quadrisyllaba, 3 quinquesyllaba, 1 sexsyllabum; sunt ergo
si ad centena refers triginta quinque monosyllaba, triginta septem
bisyllaba, viginti duo trisyllaba, quinque quadrisyllaba, unum sex-
syllabum.

Apud Livium in primo libro inde ab initio usque ad caput vice-
simum sextum numeravi quadringenta septuaginta duo enuntiata: ho-
rum sunt initia 146 monosyllaba, 176 bisyllaba, 106 trisyllaba, 37
quadrisyllaba, 7 quinquesyllaba.

Ergo ex Varrone et Livio facile percipi potest non omnino na-
turae sermonis conveniens esse, quod monosyllaba longe maximam
partem sibi arrogent. Nam apud hos scriptores praevalent initia
bisyllaba. Sequitur, ut artificiosam componendi rationem Apuleius
valde adpetierit. Haec explicatio comprobatur auctoritate Ciceronis,
cuius duas orationes alteram pro lege Manilia alteram pro Archia
poeta perquisivi. lllustratur res qualis apud illum est hae tabula:

1) Loci sunt hi: 5,10 36,20 43,7 75,24 125,20 171,16
192, 28.

38 Alfredus Kirchhoff:
Oratio |Monosyll| Bisyll | Trisyll. | Quadris. | Quinques| summa
ProArchia 16 45 15 2 8 — 141
„| 5 32 11 1 2 | = 10%
P.leg.Man.| 140 96 42 14 8 = 295
KL | 4 83 14 5 1 — 1009,

Componam denique, ut melius inter se comparari possint, quat-
tuor auctores:

Auctor | Monosyll| Bisyll | Trisyll | Quadris. | Quinques.| summa
Varro 35 37 22 b 1

Livius 31 37 22 9 1 100 9/
Cicero | 50,5 32,5 12,5 3 1,5 0
Apul | 643 23 10 2,4 0,8

Verisimile est talem scribendi rationem aliquid valuisse in col-
locandis verbis et omnino in sententiarum conexu efficiendo. Et
revera invenimus usum coniunctionum proprium esse. Sunt apud
Apuleium multae, quae prorsus vi carent et nihil nisi formulae vicem
agunt. Sic puto multis locis intellegenda esse verba et verborum
coniunctiones utpote 'nec mora cum, sic, et, et ecce, tunc, e re, e re
nata, et cum dicto, nec diu et’, et quae eius generis sunt. Sunt aliae
coniunctiones, quae valido suo sensu privatae usurpantur: 'at' con-
iunctio saepe non contraria antecedentibus subicit, 'enim" non cau-
sam affert, sed conectit solum enuntiata cf. 84,19 et 74, 11 et hic
quidem primo loco positum est, id quod Apuleius ex Plauti sermo-
nis genere ausus esse mihi videtur, apud quem causativa notio voci
“enim’ non inest; neque mihi duobus illis locis 'enim' in 'enimvero'
commutandum esse videtur.

His de universa Apulei ratione disputatis, opus esset plures locos
recensere, sed ne in nimiam molem excrescat excursus, unum tractare
contentus sum: 86, 22 traditum est 'lamentata sic'. De hae vocis
‘sic’ colloeatione valde dubitari potest. Nam equidem observavi
semper in metamorphosibus priore loco ‘sie’ particulam poni, poste-
riore participium. 'Sic' in initiis enuntiatorum his locis invenitur:
8, 19 et sic illa propitiata, 15, 11 sic denique eum, 22, 21 sic atto-
nitus, 36, 11 sic paratus, 37, 28 sic ille commotus, 38, 3 ac sic agge-
ratis ... stragulis, 40, 5 sic placito, 41, 1 sic desolatus, 41, 9 deni-
que sic ad illam, 41, 17 sic inanimis, 42, 13 sie... laceratus, 43, 3
sic ille, 43, 27 Propheta sic propitiatus, 47, 3 sic proeliatus, 68, 4
sic enim, 75, 20 sie... territus, 84, 6 sic etiam, 84, 13 sic fatigati,
90, 7 sic immensum, 91, 29 sic effata, 92, 26 sic infortunatissimae
(nb. sic — ita factum est, ut), 93, 23 sic adfectae, 94, 23 sic profata,
96, 6 sic cubicula, 99, 5 sic ille, 100, 17 sic allocuta, 101, 6 sic in-
fit, 103, 6 ac sic ... deserentes, 104, 6 tunc sic admonet, 105, 26

De Apnlei clausnlarum compositione et arte. 39

sic adfectione simulata, 107, 3 sic inflammatae, 108, 26 sic deni-
que, 111, 15 sic ignara, 111,27 sic inustus, 113, 17 sic locuto,
117, 28 sic effata, 118, 24 sic... blandiebantur, 122, 9 sic ad du-
bium obsequium ... praeparata, 125,9 sic assignato, 126,8 sic
ergo distentis, 127, 11 sic ... docebat, 128, 1 sic aiens, 128, 18 sic
mutata, 129, 15 sic acceptam, 129, 19 nam sic ... appellat, 130, 13
sic enim rebatur, 132, 14 sic explicuit, 134, 18 sic fatus, 135, 20
sie... convenit, 135, 23 sic... narrabat, 140, 6 sic tendentes,
140, 25 dum sic ... iocatur, 141, 30 sic enim ... sustinebunt, 142, 16
sic enim ... indicabat, 145, 28 sic introgressus, 148, 14 sic refor-
matus, 149,13 sic ille pertulerat, 150, 1 sic eo profecto, 154, 10
sic legeram, 160, 24 sic adseverans, 161, 22 sic effectum, 167,12 sic
. conformatus, 173, 1 sic placuerunt, 177, 15 sic ille, 178, 27 sic
deprecantis, 188,16 sic... obarmabat, 190, 19 sic conferunt, 192, 13
sic confutatus, 208, 13 sic me cruciatum, 229, 17 sic inductus, 249,26
sic ... celebratum, 257, 1 sic ... fine prolato, 267, 5 sic anxius,
271,18 sic... exornato. Videmus Apulei collocandi constantiam, a qua
nullum exemplum eximitur. qua de causa etiam loco de quo agimus
86, 22 pro 'làmentatá sic’ scribendum esse puto "sic lamentata.’
Quoniam de ambitu verborum initio sententiarum positorum
quaesivi, iam de conpursionibus vocalium, quae fiunt inter verbum
primum et secundum, summatim ea, quae observavi, hic afferam:
Numeravi in omnibus metam. libris centum undecim concursiones
duorum priorum verborum. Hoc numero comprehenditur coniunctio
“ergo igitur. Apparet autem ex magno exemplorum numero — ni
fallor, sedecies invenitur — duo verba prorsus in unum coaluisse et
sub uno accentu pronuntiata esse; nusquam quidem uno tenore scripta
ea videmus, quod mihi ea de causa factum esse videtur, quia deerat
nota quaedam, qua sonus ille ex synaloepha duarum vocalium ortus
recte exprimi posset. Restant his locis demptis nonaginta quinque
initia, in quibus ubique fere apparet é priore ex parte collocatum. Quae
cum ita sint, explanationem huius rei requirimus: scimus breves vo-
cales in exitu verborum positas in lingua Latina pronuntiationis vi carere
praesertim vocalem ὅ correptam. Optime hanc rem ex Plauto Skutsch!)
comprobavit. Voces enim quales sunt: 'inde, unde, quippe, nempe,
atque, ille, iste' ete. etiam ante consonantem verbi sequentis elidunt
“δ᾽ vocalem. Hac ratione plurimae concursiones Apuleianae explican-
tur. Porro si eximimus quattuordecim verborum coniunctiones, in
quibus vox posterior est verbum substantivum vel 'enim, et, etenim,
etiam', et si respicimus paucis locis pausam orationis, quae impedit,
quin vocales per synaloepham pronuntientur, restant in Apulei me-
tam. libris viginti tria initia hiulca, ad quae explicanda nulla suppe-
tit ratio. Frustra autem me studuisse confiteor, ut numerosam ali-
quam compositionem in initiis investigarem.

1) cf. Fr. Skutsch, Forsch. z. lat. Gramm. u. Metrik, Leipzig 1892.

40 Alfredus Kirchhoff:

Verum ut eo redeat, unde deflexit disputatio, quoniam egi de
clausulis, in quibus paenultimum verbum vocali terminatum sequitur
‘est’ vel fes", iam enumerabo reliqua copulae genera monosyllabae,
quae subiunguntur verbis in consonantem terminantibus. Agetur
ergo de eis copulae formis, quas ex omnium poetarum usu praeter
Plautum syllabas integras effecisse neque cum syllabis antecedentibus
coaluisse intellegimus. Has ergo monosyllabas admisit Apuleius in
clausulis, sed nullum est verbum usu magis tritum quam copula, et
tantum per vim fieri potest, ut prorsus in fine evitentur es, est,
sim, sum, sint, sunt.'

Primum afferam exempla in ordinem redacta earum clausula-
rum, quae claudunt verbo ‘est’ vel ‘es’. Signo autem A usus colli-
gam coniunetiones generis -8-]- est (es), B m et n -Ἐ est,
C reliquas.!)

A. In his clausulis committuntur -us + est (es):

I) Metam.

5, 3 conclamatus es 83,4 prolapsus est
19, 15 fatigatus est 94, 22 natus est
26, 15 eius es 141, 14 orsus est
32,3 Chaldaeus est 200, 14 commentus est
33,7 iugulatus est 204, 17 furatus es
37, 17 truncatus est 218, 28 opus est
54, 28 perpessus es 231, 21 factus est.

II) De Platone e. e. d.
p 93, 2 dictus est p 88, 17 fructus est.
III) De deo Socratis
s 13,9 portus est s 26, 6 formosus est
s 18,1 deus est S 27, 8 egressus est
s 18, 3 perfectus est S 27, 10 ereptus est
8 20, 22 exhortatus est?) s 27, 11 retentus est
s 26,3 generosus est S 27, 12 mutatus est.
s 26,5 validus est
IV) De mundo
m 114, 19 nótus est m 116, 15 dictus est.

Coniunctionibus üs + est adicio eas, quae sunt generis -Is + est.
Inveniuntur autem tantum in metam. et quidem his locis:
7,6 mulieris est 165, 13 feritatis est.
69, 14 letalis est

Prorsus singulares sunt duae clausulae 131, 20 fas est, s 26, 4
dives est.

1) non respicio hic apologiam et florida. Qua de causa id factum sit,
p. 49 exponetur.

2) nimirum non constat de hoc loco.

De Apulei clausularum compositione et arte. 41

B. Ordinem propositum secutus iam enumerabo clausulas quae
sunt formatae ad speciem -um + est:

I) Metam.
30, 21 discessum est
87,6 capessendum est
117,4 concessum est
II) De Platone e. e. d.
p 78, 16 certum est
p 81, 20 hominum est
III) De deo Socratis
s 11, 14 arbitrandum est
s 12, 25 exordiumeest

117, 20 spernendum est
138, 21 litatum est
253, 23 visum est.

p 94, 26 manifestum est.

s 18, 22 additum est

S 24, 19 sacramentum est.

His autem locis -n 4- est invenitur:

96, 16 ibi non est
p 90,6 malum non est

m 117,24 nomen est.

C. Restant haec tria enuntiata, quae exitus habent in 'est'

vel ‘es’:
105, 21 iam mater es
192, 13 quid istic est

s 26, 5 pernix est.

Omnes clausulas congessi, quae desinunt in ‘est’ vel ‘es’; his
adicienda sunt in flne posita 'sum, sunt, sim, sint.'

I) Metam.
4,9 gesta sunt
40, 17 ista sunt
51,8 adgressus sum
II) De Platone e. e. d.
p 66, 26 verba sunt
p 68, 2 vere sit
p 68, 12 plena sunt
p 68, 23 ducta sunt
III) De deo Socratis
prol s 2, 7 caperrata sint
8 25, 12 aurata sunt
IV) De mundo
m 107, 2 utriusque sunt

62,2 gesta sunt
88, 28 excussa sum
270, 24 vera sunt.

p 84, 18 sitae sint

p 88, 25 fortunae sunt

p 89, 20 nuncupanda sunt
p 104, 2 violentique sunt.

s 26, 1 aliena sunt.

m 111,12 sitae sunt.!)

Ex universa harum clausularum congerie quid discere possu-

mus? In eis clausulis, in quarum exitu ponitur ‘Sum’ vel 'Sim',
*Sunt' vel 'Sint/ consilio et studio fit, ut claudere verbum paenulti-
mum littera s prorsus fere evitetur. Nam -s-+ s- semel?) tantum in
quattuor illis Apulei scriptis componitur 51, 8 'adgressus sum’. At-

1) m 120, 6 codd. tradunt 'extimati edictis", quod Scaligerus recte
emendavit in 'chasmatiae dicti; sine causa autem probabili interponitur
*chasmatiae dicli (sunt); quorum . . .'

2) p. 92, 8 ex Goldbacheri coniectura vulgo legitur “cupidines sunt,
sed dubitari potest, num recte locum corruptum emendaverit.

42 Alfredus Kirchhoff:

tamen pluralem substantivorum et adiectivorum tertiae declinationis
et copulam 'sunt' committere usu tritissimum est velut "homines
sunt' et 'graves sunt'. Valde doleo, quod demum hoc tempore, quo
calamum perfecto opusculo depositurus sum, animum in illam rem
intendo. Oritur enim quaestio gravissima adhuc prorsus neglecta,
num non solum in vocalium, sed etiam in consonantium concursio-
nibus regulam et normam secuti sint scriptores rhetorici. Huc spec-
tat illud praeceptum Quintiliani IX 4,37 !): 'Ceterum consonantes quo-
que, earumque praecipue, quae sunt asperiores, in commissura ver-
borum rixantur, ut s ultima cum x proxima, quarum tristior etiam,
si binae collidantur, stridor est, ut “ars studiorum’.” Temporis an-
gustiis coactus Apuleium hac nova ratione usus diligenter retractare
non possum, illud autem cognovi in metam. librorum clausulis Ápu-
leium stridorem illum effectum concursionibus binarum litterarum,
quarum mediae -8 J- s- sint, omnino fugisse.

Sed de his rebus alias accuratius agendum est, nunc illud, quod
statui, satis est. Redeo ergo, unde aberravi. Congessi omnes clau-
sulas quae cadunt in “est” vel 'es' antecedente consonanti littera.
In his autem ratio quaedam valde mirifica inest, cui explicandae
frustra me studuisse confiteor; rarissima verba paenultima sunt, quo-
rum extrema littera non est 's' vel ‘m’; pauca huius generis tantum
exempla inveniuntur. Prorsus fere evitatur compositio -n + est, cum
inter tot clausulas tantum ter exstet. Duo eximendi sunt sensiculi
‘pernix est’ s 26, 5, “et quid istic est” 192, 13.?) Velim autem re-
spicias illum sensiculum cireumdatum esse his: (dives est et “validus
est’ et "formosus est’. 'dives est’ tam singulariter dictum est quam
‘pernix est’. Reliqua enuntiata paulo quidem longiora sunt, tamen
adeo exigua, ut rhetorice formata esse non possint. Inter clausulas,
in quibus -um syllabam sequitur 'est', semel tantum genetivus plu-
ralis p 81,20 *hominum est’ exstat. Magnus iam numerus verborum ,
restat, quae ad schema ‘-s-+ est’ pertinent; in his ter -is-+ est collidi-
tur, semel -às + est (fas est 131,20) semel -es+ est (dives est 826, 4).
Summa autem omnium, quae enarrata sunt, huc redit: excepto uno
loco (131, 20 fas est) 'est' copula semper subiungitur syllabae brevi,
sed etiam longius procedere possumus: non solum prorsus intolera-
bilis est syllaba longa, sed etiam ea syllaba brevis, quae olim poe-
tarum usu longa aestimabatur, cum -s ortum esset ex -ss. Ut recte
intellegantur, quae dico, exemplis utar: nusquam in Apulei clausulis
coniunguntur velut "Romanis est, dies est, probitas est, paries (pa-
riess) est, virtus (virtuss) est’, velut 'equés (equess) est, lapis (lapiss)

1) Dionysius Hal. de comp. verb. p. 366. Schaef. laudat Isocratis
“ἡμιφώνων δὲ καὶ ἀφώνων (sc. ἀντιτυπίας) ὀλίγας καὶ οὐ πάνυ ἐκφανεῖς
οὐδὲ ευνεχεῖς.᾽ Apparet Quintilianum hos Dionysi de comp. v. locos
reddere: p. 170 Sch. Cc TF c2), p. 330 Sch. (-c + E-).

2) Interrogari solet aut *quid istic aut *quid est’, sed illud Apulei
proprium est cf. 30, 7 'Quid istic, inquam, est.

De Apulei clausularum compositione et arte. 43

est’. Iam dixi 'fas est 131, 20' prorsus singulare esse; tamen non
est, cur verba íradita corrigamus; fortasse ante oculos versabatur
Apuleio hic versus Vergiliani exitus Acn. I 77: “mihi iussa capessere
fas est.” Inopinatam Apulei compositionem deprehendimus; iam
quaerendum est, num explicatio ulla suppetat. Duo adminicula nobis
labentibus auxilio esse videntur: Leo in quaestionum Plautinarum
p. 252 sq. e re metrica Plauti concludit verba quae sunt 'est' et 'es'
solum cum praecedenti syllaba -s terminata in unam contrahi, si
vocalis syllabae praecedentis sit brevis; non ‘es’ et “est” voces debili-
tari inclinando, si vocalis illius syllabae longa sit. Alterum admini-
culum prorsus alieni generis et originis Mari Victorini VI K p. 22
hoc est praeceptum: 'cum fuerit autem scriptum 'audiendus est' et
"Scribendus est’ et “mutandus est’ et similia generis masculini, pri-
mam vocem integram relinquetis, ex novissima autem 'e' et 's' de-
irahetis. idem facietis in femininis, ut prima vox, cuius generis sit,
appareat, idemque in neutris "Tantum ex parte aperta sunt quae
praecipit Marius Victorinus. Quod ad masculina attinet, non est
obscurus: pronuntiandum esse dicit velut 'audiendust'. In femininis
autem et neutris inaccuratus est: nam si habes 'audienda est’ et “mu-
tandum est’ et eximis 'e' et 's' extremi verbi, nihil restare potest
nisi 'audiendat' et 'mutandumt'; in promptu autem est Marium!)
praecipere voluisse eam pronuntiationem, qua efficeretur 'audiendast'
et “mutandumst’.

Usus Plauti, quocum etiam in rebus minutissimis Apuleium
congruentem videmus, et grammatici doctrina docent nos '-ust' pro-
nuntiatam esse coniunctionem “us est’; et his quidem argumentis
nisus aliquis non sine probabilitate concludat Apuleium tantum ad-
mittere syllabam brevem eo, quod haec sola cum copula “est” coale-
scere potuerit. verba autem in -às és -is OS in pronuntiatione cum
copula 'est' non coniungi potuisse eaque de causa hic ultimam vocem
‘est’ monosyllabam aestimandam esse. Sed hanc explicationem am-
plecti cauti hominis mihi esse non videtur. In inscriptionibus Ro-
mani eandem ubique sibi congruentem rationem scribendi usurpant.
Diehl 1.1. p. 118 ingentem molem inscriptionum Latinarum examina-
vit, attamen tantum tria exempla scripturae '-ust' = '-us + est’ in-
venit. Primum autem (= Buech. A. L. E. 1361) Enni fortasse aetatis
est et '"üst' corripitur, secundum (= Buech. ibid. I 331 v. 7) ex sor-
tibus Praenestinis petitum circiter Ciceronis aetatem vel aliquot
decenniis post factum antiquissimam carminum Plauti aliorumque
speciem prae se ferre adnotat Buechelerus in commentario. Tertium
autem (= Buecheler ibid. I 98) incerto tempore compositum hoc est:

*eum primum natust Lucilianum Cassium'.

1) exstat ergo, id quod Leo quaest. Plaut. p. 253 negat, gramma-
tici unius testimonium, quo comprobari possit pronuntiandi genus illud
nobis usitatum '-umst'; contra recte Leonem de inscriptionum ratione
scribendi iudicasse demonstrat Diehl de m finali epigraphica p. 118.

44 Alfredus Kirchhoff:

Putat Buechelerus propter longi nominis necessitatem positum
esse '-ust'. Duos sgautem locos a Leone l.l. p. 253 allatos omisit
Diehl?): C. I. L. I 199, 17 (“vocitatust’) et Buecheler A. L. E. II 925
("Theorost! compressum ex “Theorös est') Inscriptiones quomodo
sese habeant, ex eis, quae dicta sunt, satis apparet; restat autem
validissimum argumentum ex poetarum usu promptum; in versibus
enim praeter Plautinos veteresque poetas scaenicos?) nusquam, quod
sciam, per omne aevum litterarum Latinarum copula ‘est’ cum ante-
cedenti syllaba '-us' contrahi potest.

Leviter perstrinxi, quibus de causis mihi repudianda esset ex-
planatio illa, qua quis uti posset ad Apulei peculiarem dictionem
intellegendam. Aliam autem rationem probabilem nullam indagare
potui. Non puto verisimile esse ad tantam Plauti imitationem Apu-
leium processisse; at enim scholae rhetoricae praecepta secutus est
Apuleius! Crederem, nisi desiderarem rationem huius doctrinae.
Quae cum ita sint, facere non possum, quin contentus sim demon-
stravisse Apulei artificiosam compositionem etiam in his rebus de-
prehendi posse.

Haec fere habui, quae seorsum de metamorphoseon clausulis
et in universum de copula “est” et de monosyllabis dissererem. Age
sis nunc de reliquis Apulei scriptis videamus. Conscripseram has
quaestiones Apuleianas eo consilio, ut imprimis clausularum struc-
tura comprobarem Apuleium alio in metam. alio in reliquis scriptis
dicendi genere usum esse; eum ergo ordinem disputandi sequor, ut
profieiscens ab eis scriptis, quae aliquatenus metamorphoseon com-
positionem propter concursus vocalium non admissos notabilem repe-
tant, procedam ad ea, in quibus nullum consilium hiatus evitandi
insit. Primum autem quaerendum est de libris, quibus inscribitur
de Platone et eius dogmate. Hae sunt in illis elausulae hiulcae:

p 68,3 interire ait p 89,26 existimari oportet

p 73, 18 deo adscribi p 90,19 appellari oportet

p 77,4 capiti oboediunt p 95, 23 quodammodo?) intem-
p 81,2 feri existimabat porale

p 88, 21 atque infelicitatis p 100, 7 uti oportet

p 88, 30 voluntate adpetendam p 103, 19 conducta habeatur.

Sed has concursiones examinari necesse est. Duae sunt, quae
.in nonnullis codicibus sic traditae sunt, ut hiatus vitium tollatur;
. neque dubito, quin genuina verba servaverint. p 73, 18 'poterit deo
adscribi! seriptum videmus in codice Monacensi, in aliis pluribus
"deo poterit adscribi; immerito ergo Goldbacherus ab Oudendorpio
et Hildebrandio descivit et illud in contextum verborum recepit;

1) Immerito Diehl posteriorem locum p. 119 affert.

2) cf. Leo Plautin. Forschg. p. 259.

3) in priore versu vulgo suppletur “hoc (est»'; equidem puto scri-
bendum esse *hunc', ut constituatur optima figura rhetorica.

De Apulei clausularum compositione et arte. 45

utrumque autem eodem numero adstrictum est, cum clausula con-
stituta a Goldbachero et prioribus editoribus his numeris comprehen-
datur:

Altera clausula, cuius corruptelam in aliquot codicibus concursio
vocalium ostendit, est p 88, 21: vulgo traditur "miseriae atque in-
felicitatis', codex Florentinus vero 'miseriae et infelicitatis', quem
sequi non dubito cum Elmenhorstio. Numerus autem clausulae ditro-
chaicae non mutatur.

His duabus clausulis, quas modo tractavi, seiunctis in novem
reliquis non offendo. Insunt autem Apulei de Platone libris quadrin-
genta undequadraginta enuntiata; inter centenas ergo clausulas in
binis concursiones vocalium admittuntur.

Peropportune accidit, quod hiatus quaestione uti possumus in
re gravissima et, ut videtur, adhuc obscura. In editione Hildebran-
diana Apulei libros de Platone excipit opusculum, cui inscribitur
περὶ ἑρμηνείας. Primus Hildebrandius in praef. p. XLIV intellexit
et comprobare studuit illum librum spurium existimandum esse; eis,
quae tam acute quam versute disputavit Hildebrandius, adstipulati
sunt Goldbacherus in stud. Vindobon. vol. VII p. 253 et Becker in
studiis Apul. p. 8. Attamen duobus viris Hildebrandius non persua-
sit, dico Prantl, Geschichte der Logik I p. 579 Anm. 1 et novissimum
editorem scripti illius περὶ ἑρμηνείας Ph. Meiss!), qui p. 8 haec
summatim proponit: „ich behaupte also: Unsere Schrift ist der von
Apuleius versprochene dritte Teil von de dogmate Platonis^ Quam
perverse fecerit ille, neminem negare posse puto, qui comparaverit
clausulas Apuleianas cum incerti scriptoris περὶ ἑρμηνείας compo-
sitione. Modo demonstravimus rarissime tantum in clausulis Plato-
nicorum librorum hiatum admissum esse, scriptor ille incertus autem
omnino non fugit vocalium concursiones. Nam inter ducentas qua-
draginta septem clausulas — omissis, ut par est, concursionibus cum

copula “est” — hae viginti quinque hiulcae inveniuntur?):

259, 12 falsitati obnoxia 263, 12 vera ostenditur

261, 11 uti oratione 263, 13 sive alterutra

261, 16 equi hinnire 265, 23 rationale animal
261, 25 alia innumera 266, 13 remota interrogatione
262, 12 se incongruae 267, 11 necessario evenire
263,3 utique infirmat 268, 9 necessario evenire
263, 6 facile ostenditur 268, 20 fieri illationem

263, 10 falsa ostenditur 269, 16 abdicativa enuntietur

1) Apuleius περὶ ἑρμηνείας ed. Ph. Meiss, index scholarum Lör-
rach. 1886.

2) utor editione quam instituit Goldbacherus in stud. Vindob. VII
(1885) p. 258 aq.

46 Alfredus Kirchhoff:

269, 18 differentia eorum 275,3 solae octo

271,4 impossibile approbatur 275, 14 quinque enumerant
273,9 dedicativa illatio 276,8 duae universales
274, 26 sublata illatio 276, 15 duae abdicativae.

275,1 sublata illatio

Certissime ergo clausularum compositione ostenditur librum
περὶ ἑρμηνείας nullo modo coniunctum esse cum libris Platonicis;
in aperto autem est illo discrimine non comprobari opusculum esse
spurium et omnino Apuleio abiudicandum, id quod persuasum me
habere confiteor.

Cognovimus clausulas quales in libris de Platone formaverit
Apuleius; vidimus concursionum admissarum numero illos libros post-
positos esse metamorphosibus, iam docebimus eandem rationem inter-
cedere inter illos de Platone libros et scriptum Apuleianum!) de
mundo; sed antequam clausulas hiuleas enumerem, nonnullas ad in-
legritatem redigere studebo; duobus locis iterum codex Florentinus
fide praestare videtur m 113, 10 et m 118, 13; illic vulgo scriptum
est in codicibus “et mox gelatae summo rigore inhorrescunt’ (sc. nives);
in codice Florentino autem hoc modo totum enuntiatum variatur:
“et mox gelatus humor rigore frigoris inhorrescit'; igitur praeter
reliqua verba mutata in codice F inseritur (frigoris), quod et omnes
fere editores veteres et Oudendorpius (cf. vol. II p. 308) intercedere
putabant debere; merito hi illud (frigoris? retinuerunt; eodem autem
numero adstricta sunt verba Florentini codicis aliorumque; hoc enim
modo concluditur: wv. . c.

Etiam m 118, 13 codex F sincerum bene servasse videtur;
variatur enim verborum ordo a reliquis codicibus traditus sic: álíá
stàré, quod accipiebant editiones veteres ante Iuntinam posteriorem.
Dichoreus autem efficitur.

Duobus illis locis in codice F recte traditis adicienda sunt
plures corrupti:

m 114, 6 'aestivo effundat’

puto emendandum esse in 'aestivus' Lipsium aliosque secutus, quos
Oudendorpi auctoritate commoti immerito editores recentiores ne-
glexisse videntur; haud ita multum me offendit adverbii forma, quae
quamquam in litteris Romanis prorsus inusitata est, tamen analogia
comprobari potest, sed sensus intolerabilis efficitur adverbio; Apuleius
postquam quattuor primarios ventos enumeravit, agit de eis ventis, qui
illis interpositi sunt. Inter boream autem et eurum duo inveniuntur
caecias?) (καικίας) et apeliotes (ἀπηλιώτης); ille maxime ad septentrio-

1) nam ea, quae Beckerus studiorum Apuleianorum altera parte de
hoc libro ab Apuleio abdicando disseruit, probare non possum.

2) codices falso hic 'apartias' tradunt, quod verbum irrepsit ex
versu illius paginae 16; 'caecias' recte ex exemplari Graeco restituitur.

De Apulei clausularum compositione et arte. 47

nes vergit, hic est medius inter caeciam et eurum; sic autem indicat
Apuleius caeli regiones, ex qua quisque proruit, ut tres orientis
regiones discernat pro solis ortu; hieme sol oritur a meridiana orien-
tis parte ('hiemalis ortus’), autumno ab ipso oriente (*medianus!)
exortus), aestate ab septentrionali orientis parte ('oriens aestivus’);
apparet ergo numquam orientem effundere posse caeciam, sed tantum
orientem aestivum, qua coniunctione certa orientis regio indicatur;
non de tempore, sed de regione agitur; his autem argumentis acce-
dunt haec exemplaris verba: “ὁ ἀπὸ τοῦ περὶ τᾶς θερινὰς ('aesti-
vas’) ἀνατολὰς ('oriens") τόπου Trvewv.’

m 117,5 “eo tempore aestatis, quod de Cane oritur. “De Cane
oritur' sine dubio prorsus singulariter dictum est; Hildebrandius II
p.375 exemplis verba in codicibus tradita confirmare studuit; sed
qualis haec ratio est? Quomodo Favorini dicendi genus comprobari
potest Apuleiano? Nam in capitibus XIII et XIV libri de mundo
Favorinum ipsis verbis recoctum esse intellegimus ex Gellio; de
ratione quidem, quae intercedit inter Apuleium et Gellium magna
inter viros doctos est dissensio. Alii?) putant Apuleium ipsum vel
auctorem libri de mundo a Gellio mutuatum esse quae de ventis
disputat, alii?) ab interpolatore aliquo posteriore inserta esse capita
illa. Qua in controversia quibus adstipuler, non dubius sum; nam
eodem studio concursionum in clausulis fugiendarum composita sunt
haec enuntiata, quo reliqua libri de mundo. Verisimillimum ergo est
Apuleium ipsum Gellio usum esse. Sed redeamus, unde degressi
sumus; persuasum habeo verba m 117, 5 esse corrupta; Gellius II 22
8 25 autem non solum comprobat loci Apuleiani corruptelam, sed
eliam emendationem subministrat. Comparemus ergo Gellium et
Apuleium, cuius verba uncis inclusa et in loco inserta adscribo:
"'etesiae' et *prodromi' appellitantur [sunt 'etesiae' et *prodromi"] qui
certo tempore anni [eo tempore aestatis] cum canis oritur [*quod de
Cane oritur] ex alia atque alia parte caeli spirant [spirantes ex omni
parte]’; videmus, quam arte cohaereant auctores. Proficiscendum
esse videtur in Apulei verbis emendandis ab voce 'canis', quae Gelli
auctoritate satis confirmata est; sequitur, ut deleri debeat praepositio
‘de’; iam restat 'quod' quod coniungendum est cum antecedenti “eo
lempore! eaque de causa in ‘quo’ mutandum. Hoc modo ergo cum
aliquot editionibus veteribus locum constituo: 'eo tempore aestatis,
quo canis oritur".

m 132, 7 'obsidione innocenti’

est clausula enuntiati grammatica ratione egentis. Nam ea quae
traduntur non nisi per anacoluthon quod dicitur intellegi possunt:
"namque eos, qui ... sustinebant, illa flammarum fluenta ... locum

1) ex coniectura Scaligeri.
2) cf. Becker studia Apuleiana p. 61.
3) cf. Büttner Porcius Licinus, Leipzig 1893 p. 112.

48 Alfredus Kirchhoff:

ilum ambire maluerunt obsidione innocenti’; in aperto est verba
‘eos’ et "locum illum' offendere. Accedit, quod enuntiatum sequens
immerito non coniunctum esse videtur cum priore. Hac de causa
"locum illum’ ut glossam expungere — id quod Barth ad Claudian.
epigr. 25 proposuit — nolim, sed hoc modo scribendum esse puto:
"namque eos qui ... sustinebant, illa flammarum fluenta ... ambire
maluerunt obsidione innocenti locumQque» illum, (in quo» ine-
rant...

Quibus clausulis examinatis et seiunctis iam restant!) hae hiulcae:

m 106,7 singula extollunt m 126, 13 scitu opus

m 112,9 ita se habent m 129, 12 vitae humanae

m 119, 20 circumacta interi- m 133,2 in mundo aestime-
munt?) mus?)

m 120,4 graece appellantur m 133, 20 rectissime appellant.
m 125,4 diversa officia

In libro de mundo ergo inter trecenta undequinquaginta enun-
tiata inveniuntur novem, in quibus concursiones vocalium admissae
sunt, quae si ad centena referimus, efficimus 2,69/.

Haec de libro, cui inscribitur de mundo, disseruisse satis est.
Sed antequam aggrediar ad ea Apulei scripta in quorum clausulis
hiatus non evitatur, una quaestio mihi restat instituenda; Apulei
enim liber “de deo Socratis" medium quendam locum obtinet inter
scripta illa et ea, quae adhuc recensui Duobus autem locis Gold-
bacherum non recte emendavisse puto.

s 20, 16 iterum codicis F auctoritatem et fidem exploratas
habemus*); sic enim mutato verborum ordine scriptum legimus:
"Seorsus sapientiae, seorsus divinationis officia'. s 22, 25 autem Flo-
ridus merito 'tempestive' post ‘sibi” transponendum esse censuit.

His locis exemptis numerus haud ita parvus clausularum hiul-
carum remanet:

s 7,19 libero absoluto s 20, 25 dulcedine adfluere
s 12, 12 eo extingui s 21, 16 longe acceptior

s 13, 21 neutro intellegentur 8 21, 24 via adoriretur
815,3 Achilli intervenit s 23, 2 sui usurpasse

8 15, 20 tranquillitate exulant s 24, 2 ratione excolant

s 16, 20 tempore aeterna 8 24, 13 dicere audebis

s 18, 12 suo abiurans 8 27,1 viri audisti.

1) per mendum typographicum distinguitur gravius post vocem
*habitudine? m 123, 5.

2) sed in loco corrupto omnes codd. tradunt “circumactas’.

3) in Graeco exemplari collocatur vox, quae congruens est, post
‘ad hunc modum", cf. [Aristoteles] p. 400 b, 27: “οὕτως ὑποληπτέον xal
ἐπὶ τῆς μείζονος πόλεως, λέγω δὲ τοῦ xócuov."

4) saepius invenimus hunc codicem unice optimam memoriam reti-
nuisse; comprobatur ergo id quod statuit Goldbacherus praef. p. XI;
*multis locis facere non possumus, quin eum sequamur."

De Apulei clausularum compositione et arte. 49

Quas concursiones si numeris comprehendimus, statuendum est,
cum liber de deo Socratis ex ducentis decem enuntiatis constet, 6,7%,
clausulas esse hiulcas.

Supra dixi librum “de deo Socratis! inter ipsa Apulei scripta
pro dicendi genere clausularum compositione effecto medium locum
obtinere; attamen universa natura et indoles illius libri oratorem
ἐπιδεικτικόν indicant neque potest dubitari, quin oratio illa artis-
sime cohaereat cum floridis. Mirum ergo videtur, quod philosophus
Apuleius clausulas rhetorice formavit, orator autem hanc composi-
tionem in libro ‘de deo Socratis’ satis neglexit; multo magis autem
obstupescimus examinantes clausulas floridorum, in quibus Apuleius
summam scholasticam ostentationem studiose affectavit, et apologiae,
in qua perfecto Ciceroniano dicendi genere floruit. In his enim scrip-
tis non solum artem illam concursionum in clausulis evitandarum,
quam in metam. libris absolutissimam deprehendimus, valde neglexit,
sed etiam totam prorsus aspernatus est. Sed exemplis discrimen hoc,
quod intercedit inter Apulei scripta, comprobandum est. Primum
ergo afferam apologiae elausulas hiatu notabiles. Universam autem
apologiae compositionem exploratam fere habemus, si extremam clau-
sulam perorationis, quae imprimis accurate formari debet, gravissimo
hiatu deformatam invenimus 'viro improber'. Hae sunt illae apolo-
giae clausulae:

a 4,12 professo audet a 33,1 sollertia insigniores
a 5, 22 crimine aspernatur a 33, 21 convitia aufertis

a 5, 24 loquacitate effutierunt a 34, 16 Persae imbuant

a 6, 12 merito increpari a 37, 27 maleficio experirentur
a 6,16 vere obiectare a 38, 22 me arguitis

a 6,25 mihi opprobrasset & 39, 16 pelago exorta

a 7,10 Plato autumat a 40, 20 eruditio adfuisset

a 12, 4 periculo exsculpit a 40, 22 mihi adiutare

a 12, 5 mitto haec & 42, 23 arte adquirunt

a 18, 3 impudicitiae habenda a 43, 6 homo occidi

a 19, 18 attente audis a 44, 5 omnino ommutescat
a 21, 21 assiduo explorare a 46, 13 sedulo explorare

a 24, 15 discendo occupatus a 47, 15 iudicio alienis

a 24, 18 aliena indagare a 48, 7 me enuntiata

a 25, 18 domi habuisse a 53, 4 sul excitatum

a 28,6 usui exuberat a 54, 15 mago indiget

a 29, 16 pabuli exprobrat a 50,9 te exhiberemus

a 30,2 sui indigeant & 55,8 curriculo advehat
a 31,1 Pudentillae invidisses a 55, 14 hercle adesset

a 31,5 familiae insignia a 55, 15 situ interrogares

a 31, 19 modice imminutum a 55, 19 postulasti exhibeo
a 31, 21 dote auxi a 56, 12 nomine accusas

a 32, 7 duo exarabas a 56, 17 aliqui incantavit

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 4

50 Alfredus Kirchhoff: -

a 57, 10 calumnia insectari
a58, 1 pauci adhibentur
a 58,7 vincti ergastulum
& 09, 4 patrono indiget

a 60, 9 morbo adtemptatur
& 60, 17 modice angit

& 62, 12 te instigat

a 62, 20 tu arbitreris

a 62, 23 iudice egisti

a 63, 2 neque audisti

a 63,9 quidni enim

a 63,9 eo occultabantur
a 63, 23 somnio imperatum
a 64,5 sudario habuisti

a 64, 27 sudario habuerim
a 66, 19 duo indita

a 67,8 ego adservem

a 67, 22 longe exortum

a 69, 13 helluo attemptatur
a 69, 15 Aemiliane obructantem
a 70, 3 sobrie exspectaret
a 70, 13 nemini ignoratur
a 71,5 vultu aspernantem
a 72, 1 lignea exsculperet
a 72,4 se attulisse

a 72,9 omnia audisti

a 73, 13 qui adsunt

a 74,9 longe abes

a 75,9 nemini effabilis

a 75, 14 libro auditurus

a 77,7 diu exolevit

a 78, 10 loco obiecere

a 78, 12 maxime angebantur
a 78, 14 villa extorsisse

a 78, 19 reapse intellegetur
a 78, 21 suscepisse existimetis
& 80,9 esse oportere

a 80, 11 Romae agebat

a 80, 12 da ipsi

a 80, 14 tua epistula

a 81,7 plene allegavit

a 81, 10 industria auxisse
& 84, 4 ultro appetissem

& 84, 6 studio avebat

a 86,2 inopinato invenerat

& 87,6 sui ostentatio

a 87,24 pertinaciae adiumen-
tum

88,8 animo oboritur
89, 10 si innocentem

89, 14 te amabat

89, 14 concedo interim
89, 17 mihi obfuturum
89, 24 ego insanio

90,3 ego interloquar
91,5 hercule incredibile
91,8 se habeant

91, 14 scripta occultabat
91, 23 videri obnoxia
92,5 epistulae ostendat
93,3 Rufino absolutum
93, 6 calumniae se emergit
93, 14 etiamne amplius
93, 19 neque impelli

93, 22 more adservavit
94, 20 videnti offeruntur
95,2 ducere uxorem
95,9 immani impetibili
95, 15 propriae ultioni
95, 19 aliquo impedirere
96, 7 mei offuturas

96, 14 linguae imperitum
97, 17 causa idonea

a 99,7 Ulixe erravit

a 100, 13 vestri agam

a 104, 12 spe invitaret

a 104, 15 pecunia auxi

a 104, 24 me impetrat

a 105,2 Maxime opperiebatur
a 106, 8 eo invitavit

a 106, 23 negotio accusare
a 108, 20 facie agnosceres

a 111, 15 cetero exoret

a 111, 23 nomine emisse

a 112, 21 difficile impetravi
a 113, 13 facere institui

a 113, 19 specula inspicis
a114,6 viro improber.

22 £0 po to f tQ) to DD (5 Ὁ Ὁ pv Qo to (o Ὁ ὮὉ D t D D Dp prp

Congessi omnes apologiae clausulas, in quibus vocales com-
mittuntur; hae autem efficiunt computatione centum triginta tres

De Apulei clausularum compositione et arte. 51

omissis nimirum, ut par est, viginti concursionibus cum copula ‘esse’.
Apologia mille trecenta undeviginti enuntiata comprehendit, inter
centena ergo dena hiulcos exitus habent.

Haec de apologia disseruisse sufficiat; restat, ut referam de
floridorum clausulis; his autem duo illi prologi, qui in codicibus
falso libro “de deo Socratis! attribuuntur, adiungendi sunt, cum non
solum argumento, sed etiam dicendi genere artissime cum illis cohae-
reant. Illic hae concursiones inveniuntur:

prolog. s 4, 2 cantu amisit

prolog. s 4, 12 nostra atticissaverit

P) ^ o^ μῷ μὸ μῷὸ μὴ μῷὶ μῷ μὸ μὸ μῷὸ μα

2,3 ita ait f19,3 religiose humavit
3, 8 rei experimentum f 20, 13 certe aemulus

4,7 fortuna egenus f 20, 17 concessi amores
4,9 fortuna opulentus f 21,7 sessui impertiant
4, 11 facundia aequipari f 21, 10 sequentia expectare
4, 15 luxuriae accommodata f 21, 15 libro impressum

6, 9 corpore oblidere- f 22, 7 diutule obrigui

7, 15 carmine inlustrare f 22, 21 honore observandum
7, 20 caelamine excuderet f24,5 testimonia exulto
8, 19 pauci eruditi f 24, 8 modo astitit

9, 1 temere usurpare f 24, 10 honeste inchoata

9, 14 pectore hiscere f 24, 16 Carthagini adesse
9, 17 meritissimo ignoscitis f25,9 mihi obtigit

f 10, 1 mendicabulaobambulabant f 25, 20 longe abest
. f 11, 16 instrumento aemulari f 26, 12 albugine obducti

f 12, 13 gratia obstrictus f 26, 15 torpore hebetatur
f 13, 7 legato auctoritatis f 27, 25 paucissima attingam
f 14, 16 ancora excipit f 29, 1 me audiatis

f 15, 19 modo omnicana f29,8 usu experior
f16,3 sibi optaverit f33,5 vivere hominem
f 16, 8 posse invenire f 33, 6 interea exortum
f 17,2 oppido abest f 33, 17 eloquentia armat
f 17,3 cuiusmodi utensilibus f 35, 12 atque arbiter

f 17,4 spectabili opere f 35, 17 memoria extat
f17,6 falso existimant f 36, 11 morbo haberi

f 17, 14 cantico interquievit f 36, 11 cibo interdicitur.

Ex his clausulis summam si efficimus, habemus octo concursio-
nibus cum copula ‘esse’ in censum non vocalis quinquaginta quat-
tuor; continent autem florida cum prologis quadringenta quinquaginta
enuntiata; inter centena ergo duodena hiulca sunt in clausulis.

„„Perlustravimus omnia Apulei scripta, ut comprobaremus, quo- .
modo ex vocalium concursionibus in clausulis admissis vel evitatis
diversum Apulei dicendi genus perspici posset. Quod discrimen ut
recte intellegatur et illustretur, non inutile esse puto opusculo fere
absoluto omnes clausulas in ordinem redactas summatim componere;
simul optime apparebit, quid lucrati simus:

4*

59 Alfredus Kirchhoff: .
clausulae
Apulei script. somma cl ausularum hiulcae t ad
de quo agitur enuntiatorum : centenas
quo ag! hiulcarum redactae
metamorphos. omnes libri. 2443 22 0,9 */
metam. libri omisso primo. 2226 11 0,5 JA
de Platone et eius dogm.
libri D.................. 439 9 2 /
de mundo..............- 349 9 2,6 %
de deo Socratis.......... 210 14 6,79%
apologia «.. «νον ννννννννι 1819 188 10 %
incerti auctoris περὶ
| ἑρμηνείας cum libris de | 247 25 10 9,
Platone falso coniunct.
florida duobus prologis
additis ........sssessee. 450 54 | 12 %

Tota quaestio tractata esse videtur, sed priusquam huic dispu-
tationi finem impono, duas res gravissimas patefacere et singulis
exemplis comprobare iuvat. Eam clausularum compositionem, quam
modo cognovimus, maximi momenti et ponderis esse non solum in
Apuleio emendando!), sed etiam in emendato intellegendo nemo ne-
gare potest. Ad peculiarem et artificiosissimam suam compositionem
Apuleius non nisi insolita et nova via ac ratione pervenire potuit;
imprimis in hiatus quaestione collocatio verborum respicienda est.
Igitur uno exemplo demonstrabo, quomodo propter conflictum voca-
lium usitatus ordo verborum invertatur. Observaverunt iamdudum
viri docti?) Apulei proprium id esse, ut sententiam non verbo olau-
deret, sed ut verbum paenultimo loco poneret. Fit autem hoc ex
Quintiliani praeceptis; is enim, quamquam docet verbo claudere longe
optimum esse, tamen adicit IX 4, 26 ab hac collocatione descisci de-
here, si compositio deterior fiat 'si id asperum erit, cedet haec ratio
numeris. Concursiones vocalium quidem non commemorat; sed nu-
meri et concursiones vocalium quam arte inter se cohaereant, satis
puto explanatum esse; merito ergo Apulei ratio verba collocandi ad
Quintilianum referre mihi videor. Restat, ut ad argumentationem
ipsam aggrediar. lam affero eas metam. clausulas, in quibus, si in
exitu positum esset verbum, hiulcam clausulam effecisset. Cum his
clausulis coniungo eas, in quibus verbum paenultimo loco interponi-
tur, ne voeales concurrant?):

7, 15 audire facta; 9, 6 aufugiamus istinc quam pote longissi-
me; 11,3 stilla compareret usquam; 15, 24 explere latice fontis

1) refutatae sunt coniecturae Vlieti velut hae: 83,292; 227,4; 243, 4,

2) cf. Koziol, 1. 1. p. 837 sq.

3) noli contra dicere non ad clausulam pertinere hiatum, qui fiat
inter verbum paenultimum et id, quod antecedat; etiam extra clausulas
Apuleius studuit evitandis concursibus, quam rem paulo post perstringam.

4 De Apulei clausularum compositione et arte. 53

lacteo; 16,18 accedis huie fabulae; 18, 25 adside, inquit, istic;
21, 11 rogat te, inquit, hospes; 23, 22 educavi ... socia; 27, 4 fa-
mula petatur enixe; 27,26 quae iacebant ante; 29, 17 ornata non
possit audire; 30, 25 Liber advenit ultro; 32, 17 exosculatur artis-
sime; 32, 25 viae confeceris iter; 37, 2 praeterea pollemus affatim;
38, 18 mortui solent aufugere; 39, 8 ferme offeruntur aurei; 41, 9
mihi turbarit animum; 43, 1 hereditariam extinxit veneno; 44, 9
vitae reducitis officia; 44, 14 mortis illuminas arcana; 45, 8 magicae
nituntur obsequia; 55, 4 venustate laetabit adsidue; 57, 6 culpae non
potest addicere; 58, 14 clanculo praecepit auferre; 62, 28 adsistam
tibi; 68, 8 partae videbantur indicare; 69, 22 mihi tulissem auxilium;
75, 7 nostro suscitaret exitio; 79, 26 festinus inrepsit ipse; 88, 2
domus ... lucida constrepebat hymenaeum; 93, 16 sortis enodat in-
faustae; 95, 14 placido resurgit animo; 99, 11 postea contingat am-
plexum; 100, 12 vectura deportat illas; 101, 6 denique infit altera;
109, 18 te iungemus homini; 110,3 suae distrahitur affectibus;
112, 11 amator advolavi tibi; 113, 19 Psyche pergit ire; 115, 29
solidum exclamat repente; 125, 11 expeditum approbato mihi; 126, 12
Venus infit talia; 128,23 animae latuit aerumna; 130, 5 atque
contrivit omne; 131, 13 de tuo sumat ore; 131, 17 inlicita adflectare
pietate; 135, 7 erunt perpetuae nuptiae; 135, 24 illa narrabat ani-
cula; 137,27 protinus adplodo; 140, 1 scilicet iretur via; 142, 22
possumus esse securi; 145,17 hauriendo potius exerceret auro;
146,13 temporis amisi spatio; 148, 6 milia profudit aureorum;
151,27 spectator optabam fieri; 152, 17 honores habituri mihi;
153, 2 utique reperturus aliquas; 153, 29 capitale processit exitium;
157, 25 poenale reliquisset exitium; 159, 13 funesta proserpit ursa;
162, 5 se praesumit innocentem ; 164, 6 contumelia fuerat aspersus;
164, 9 facinori quaerebat accessum; 165,8 facile videtur effectu;
165, 22 dissonisque miscent omnia; 167,25 ei reddidit. animam;
168, 26 maerore carpebat animum; 171,18 studio postponens omnia;
172, 5 facile sepelivit ad somnum; 174, 5 en adest victima; 180, 5
admoto combussit igne; 180, 22 funestae cohaererent arbori; 182,18
mea percontatur anxie; 185,3 effici vel aegroti; 189, 24 efferari
simili rabie; 190, 28 morbo scirent expeditum; 191, 4 adhuc offe-
runt mihi; 196,15 beatitudo duravit ulterius; 197, 10 liberatum
adplicant praesepio; 199, 7 me persequebatur odio; 205, 7 sic ex-
pectatur adulteri; 206, 11 alienae percenset infortunium; 206, 18
iuvene miscebatur in Venerem; 208, 6 quippini destinatam alii;
208, 18 vindictae subministravit occasionem; 210, 9 impellere cona-
tur animum; 218, 21 cohibere quivit insolentiam; 218, 31 arreptum
incipit trahere; 220, 7 supergesto delitescit orificio; 225, 19 privigni
praeparat exitio; 227, 18 saeculo proderetur exemplum; 232, 4 usi-
bus erant necessaria; 234, 5 ad me dirigunt animos; 234, 27 fercula
iussit adponi; 240, 1 oculis iterabat illa; 242, 29 emeret mortenı
mariti sui; 243, 12 partem hauseris ipse; 243, 21 de potione gusta-

54 Alfredus Kirchhoff:

vit ampliter; 245, 1 inminebat et capiti; 248, 4 erant scaenici pueri;
251, 22 adluitur ... mari; 255, 19 adsum favens et propitia; 255, 28
mente debebis opperiri; 257, 17 blando mulcentes adfamine; 257, 27
Studiis exornata puleherrume; 268,1 mihi permulcebat animum;
268, 12 audeat ... contrahere; 270, 19 si liceret audire; 270, 28
adoravi de proxumo, 274, 5 amplae denuntiaret epulas.

Multis exemplis puto comprobatum esse verbum extremo loco
pro vulgari dicendi consuetudine non positum esse propter concursio-
nem vocalium; eadem de causa autem descivit Apuleius a sua col-
locandi ratione, si anteponendo verbo vocales concurrerent. Huius
generis sunt in metam. hae clausulae:

9, 29 amplexibus inhaerere; 7, 28 ille causas agit; 6, 2 in has
aerumnas incidi; 7, 10 ipsum inluminare; 11, 4 oculis aspexi; 12, 4
ilo redi; 14, 19 extrema somniasti, 18, 3 pulsare vocaliter incipio;
18, 17 cenare incipientem invenio; 20, 9 in te video; 25, 15 officio
carere; 39, 28 tui fidenter accessit; 40, 2 expergite munus obeas;
40, 3 idoneum compara; 41, 13 cubiculo protinus exterminatur;
44, 19 adultero mancipavi; 44, 22 marito resistens altercat; 45, 24
sudore diffluens evado; 45, 28 adglutinato decenter obtexi; 48, 6 den-
sitate nos insequitur; 48, 14 reusque tribunal adstituor; 51, 18 pec-
tore offenso peremo; 54, 29 animi depelle; 55, 19 id facere; 58, 19
ie constanter obiciam; 60, 16 utres coaequando; 61,4 ista nihil
antepono; 71, 20 frugi dominis exhibere; 72, 19 structi parietis at-
tenduntur; 72, 23 ducti noctibus excubabant; 76, 10 socia volens
oceumberet; 77, 11 illa fortunas arbitraturus; 80, 13 minaci frequen-
ter inhibebat; 82,27 ipse prospicio; 85,11 clara lux oppressit;
85, 21 sua lacerantem advehebant; 97, 22 tempore sic agebantur;
100, 10 praecepti maritalis admonet; 102,18 opibus deiecero;
104, 15 infortunio libera; 112, 31 edocens reccinere; 116, 9 efflicte
cupere; 118, 13 lepidae libenter adrisit; 119, 11 sese proximam in-
tulit; 120, 17 opitulari cupio; 120, 21 optimi consule; 121, 15 ultro
‚subvenire; 124, 14 intervisere venisti; 125, 15 consternata silens
obstupescit; 125, 25 conspectu perniciter abeunt; 126, 10 tetra nox
exanclata; 126, 17 afferas censeo; 129, 5 omnino contingere; 133, 20
cetera egomet videro; 137, 21 effugere potui; 139, 11 atrio dedi-
cabo; 148, 15 poculisque magnis inauguratur; 148, 26 ad asinum
redire; 150, 12 grandibusque singulos ingurgitat; 152, 3 obtruncatos
reliquere; 154, 18 denuo pestem instruxit; 156, 25 exitio liberatus
evado; 158, 30 vervece mitiorem efficere; 161, 20 isto asino demetere;
163, 16 incomitata Manis adivit; 166, 16 studio bestiam insequentes;
169, 10 ineffabiles detegere; 172, 27 oculis parentabo;175, 29 proelii
manus obarmaverant; 181, 3 beata celebritas invitabat; 181, 14 fero-
cissimi deterruit animos; 182, 1 mire repertum obiecit; 185, 15 ef-
feminati madescere; 190, 13 humanum quievi ; 190, 19 saevitia pror-
sus extinctum; 191, 2 observari solere; 191, 10 liquido cunctis ad-
probarem; 193, 23 adulteri perferre; 194, 24 fessus evadere potui;

De Apulei clausularum compositione et arte. 55

197,15 delectatione quadam arbitrabar; 198, 20 adferre decrevi;
200, 15 ingenium compara; 200, 17 acritudine vulgus appellat;
205, 6 mensa largiter instructa; 205, 29 cenula praematurus ad-
foret; 210, 15 eius instigare; 212,9 mei disciplinam exponam;
215,4 immaturas obterendo; 216, 21 abigere canes adgrediuntur;
216, 25 ilico laniatus interisset; 222, 22 ad librum profero; 225, 4
Fortunae saevientis evadere; 227,31 omnibus oportere; 230, 14 noxii
facinoris evadere; 233, 20 dispendii latronem inquiri; 235, 6 mulsi
libenter adpetat; 235, 13 uno haustu perduxi; 243, 26 veneni festi-
nans extinguere; 243, 29 medicinae proventus appareat; 244, 3 me-
dullae penitus adtraxerant; 246, 10 muneri destinatus aderat; 248, 23
mari commodum involasse; 253, 9 te fas est invocare; 256, 6 corio
te protinus exue; 262, 11 deae gratias agerem; 265, 15 populi cla-
mor insecutus; 269, 13 obsequium flagitare; 270, 14 me muneribus
honorantes; 270, 26 elementa remeavi; 272,26 efficere curabo;
276, 11 illustrari posse; 277, 10 obvio gaudens obibam.

His igitur, quae dicta sunt, contentus ad id, quod gravissimum
restat, transeo. Praeter figuras numerosque auctores Graeci inde
ab Isocratis temporibus imprimis studuerunt concursionibus evitandis;
iamvero in Apulei, scriptoris Romani, metamorphoseon libris ars illa
Graecorum redintegrata est;!); in disputatione demonstrare conatus sum,
quantopere in clausulis Apuleius ab hiulca compositione abhorruerit;
sed etiam extra clausularum fines vocales committere noluit; rarissime
admittit vocales longas, quarum plures coniunctae omnino non inve-
niuntur velut 80 - ae’, 'ü-- π᾿, 'à - à, 8. -Ὁ δ᾽, 'a-- u', 'à-J- au.
*8 -- ae', “δ -- ae', ‘i+ü, 'o--u'?), *uü-- ae’; summa eum eura au-
tem eae metamorphoseon partes elaboratae sunt, in quibus grande
sermonis genus sequitur Apuleius, orationes?) dico et éxqgpüáccic,
quales in schola exercebant iuvenes. Sed de hac Apulei artificio-
sissima ratione dicendi, quae in litteris Romanis adhuc prorsus non
respecta est, me alias tractaturum esse spero. Nunc sufficiat rem
gravissimam uno exemplo exponere. In secundi libri eapite quarto
ampla Byrrhaenae domus describitur; verba Apulei lima polita et
ad lineam composita sunt; toti ecphrasi, quae dicitur, tantum hae
concursiones excepto loco corrupto 25, 17, quem paulo post tractabo,
insunt: 25, 1 'exire, et’ 25, 8 'poma et’; particula 'et' autem tam usu
pervulgata est, ut evitari non possit haec concursio vocalium; etiam
auctores Graeci praestantissimi ‘kai’ particulam admittunt; accedit,

1) erravit ergo Blaís, die Attische Bereds.? II p. 141: “in der Prosa
hat seit den Griechen niemand wieder dem Wohlklang und der Glütte
(n Bezug auf den Hiat) mit solcher Sorgfalt nachgestrebt.'

2) uno loco 221, 20 Ὃ + ü’ coniungitur; sed longa orationis paus&
interest inter duas voces, ut taceam de brevitate syllabae 'o' vocabuli
‘gestio’.

di 3) in orationibus nullum fere vocalium concursum inesse Kaibelius
primus mecum communicavit, quod grato animo hic commemoro.

56 Alfr. Kirehhoff: De Apulei clausularum compositione et arte.

quod vox Latina ‘et’ tam accentu quam sono levissima est. Priore
autem loco, quem attulimus, etiam inter duo verba distinguitur, con-
cursio vocalium ergo bene congruit cum orationis pausa. Quae cum
ita sint, dubitari non potest, quin verba 25, 17 'curioso optutu in
deam' eorrupta sint, praesertim cum totum enuntiatum offendat. Sed
mitto verba, quae sunt “lapidis’ et “simulacrum’, et quaero tantum
de loco illo concursionibus vocalium deformato. In codice sic tradi-

fü
tur: “curioso optutu in deä ru proiectus. In editionibus vulgo legi-
tur “in deam versum', quod refutavit Beckerus l.l p. 47; nusquam
enim Apuleius ex Ciceronis more ‘versus’, cuius particulae rarior
forma 'versum' est, coniungit cum praepositionibus ‘ad’ vel in’;
neque referam, quam variis rationibus viri docti Apulei verba emen-
dare studuerint; in aperto enim est proficiscendum esse ab vocalium
concursionibus; sic autem Apuleium scripsisse persuasum habeo:
"Aectaeon ... curiosum optutum in deam proiectus. Peculiare qui-
dem dicendi genus hoc est, sed est Apuleianum et exemplis plurimis
comprobari potest. Accusativum illum Graecum vel Italicum!) in
his metam. coniunctionibus inveni: 10, 19 viscera quatior; 43, 16
pedesque palmeis baxeis inductum; 125, 27 totumque revincta cor-
pus rosis; 132, 29 mentem capitur; 142, 6 nares aestuabit?) 170, 7
toro faciem impressa; 151, 16 laeti faciem. Sed quid ego exemplis
alienis utor, cum certissimum &dminiculum emendationis meae paulo
ante reperiatur cf. 23, 12 'illa optutum in me conversa.' Porro id,
quod proposui, in ipsis verbis traditis latet et facile erui potest;
nam corruptela hoc modo orta esse videtur: scriba aliquis, cum inu-
sitatam et Apuleio propriam elocutionem cognitam non haberet, 'cu-
riosum optutum’ correxit in “curioso optutu'; servavit autem sincera
verba superscribens 'sum' et 'tum'; optime codex F has syllabas
integras retinuit, et tantum opus est syllabas illas ‘-tum’ et ‘-sum’
sum tum
eum suis verbis sie coniungere: 'curioso optutu'.

| Haee mihi fere in mentem veniebant, quibus varium Apulei
dicendi genus pro virili parte illustrari posse crederem. Penes alios
erit iudicium, quantum in clausularum quaestione profuerim, alios
eliam, si summae earum rerum, quas tractavi, adstipulari possunt,
quaerere oportet, qui auctores Romani eadem vel simili compositione
usi sint atque Madaurensis.

1) cf. Quintil. IX 3, 17 et “perca anovihimu’ — virgam induimino
in tab. Iguv. VI. versu 49.

2) sic corrigendum est traditum 'aestuet! propter ea, quae ante-
cedunt et secuntur.

DE NOMINE VERBALI LATINO
QVAESTIONES GRAMMATICAE

SCRIPSIT

THEODORVS BOEGEL

DR. PHIL

Prooemium.

Antiquissimis quae nobis nota sunt Italorum temporibus nomina,
quae in -tus (-a,-um) exeuntia ex verbi stirpe deducuntur, tam cer-
tum inter verbi formas locum occupaverunt, ut nisi eorum auxilio
declinatio verbi fieri non posset. Itaque factum est, ut ea gram-
maticorum veterum consensu nomine et loco participiorum perfecti
temporis passivorum in verbi declinationem reciperentur. De libe-
riore autem eorum condicione, quam eis ante tempora nobis nota
fuisse veri simile est, perpaucis admodum reliquiis admonemur, quas
investigavit Brugmannus in Quaest. Indog. V 89 ostendens transitum
eorum ad verbi tempora et modos paulatim progredientem. Haec
igitur nomina, etsi eisdem suffixis, quibus haec participia fiebant, fieri
non desinebant, plurima tamen speciem dant non modo similium par-
ticipiis sed participiorum exigua sensus mutatione nominum vice posi-
torum.!) Quia igitur in eis derivatio suffixorum ope facta non di-
stingui potest & traductione participiorum ad nominum usum signi-
ficatumque, a verbalibus sola derivatione factis secernenda sunt. ‚Sed
hoc ipso apparet verbalia in -éó4us e nominibus, si modo olim sui iuris
erant, plane verbi formas esse factas. Idem accidit nominibus in
-turus (-a, -um) exeuntibus; quo suffixo non nomina sed participia fu-
turi temporis deducebantur; nam quorum ultima est syllaba -tura
nomina feminina neque usu neque sensu temporibus notis cum parti-
cipio coniuncta sunt.

Praeterea cognatae genere derivationis supini formae exstabant
duae. Hae quoque plane ad sensum usumque formarum verbi
abierunt, eaedemque tamen nominum quartae declinationis formae
sunt. His omnibus fines, quibus secernuntur nomen et verbum, pertur-
bantur. Inde colligi potest etiam eis nominibus, quae similibus suffixis
eodem modo ex verbo derivantur, vel eundem vel similem fuisse conexum
cum verbo, quem quas adhuc commemoravi classes testabantur studio
miscendi se inter verbi formas. Sunt autem praeter nomina verba-
lia quartae et primae declinationis, verbalia quae in -tor -trix -lio
exeunt. Quorum in fictione et usu quid eadem verbalis origo value-
rii, primum grammaticorum veterum doctrina docemur. Gramma-

D cf. Brugmann 1. l. p. 140. Tammelin de part. prisc. Lat. quaest.
synt. Helsingfors 1889 p. 27 et 51. Wwuesecke de Plauti et Terenti usu
adiectiva et participia substantive ponendi p. 31, 46; 44, 50.

60 Theodorus Boegel:

tici enim veteres, praeterquam quod sparsim de singulorum verbalium
forma et significatu multa et utilia adnotabant, duobus imprimis
artium suarum locis nomen verbale tractaverunt.

Primum verbalia enumerantur inter nominis species (Jeep, d.
Lehre v. d. Redeth. p. 142 sqq.) eodem artium loco, isdem fere verbis
a Charisio, Anonymo Bobiensi, Dositheo." Vnius igitur Charisii
verba instar omnium possunt esse: sunt etiam quae ab his (1. e. Grae-
eis) ῥηματικά. dicuntur, nos non absurde verbalia dixerimus, ut a
verbo lego lectio et dico dictio et oro oratio et raptor et percussor ab
eo quod est rapio et percutio Charis. I 155, 27 sqq.*), cf. Anon. Bob.
I 535, 29 sqq., Dosith. VII 396, 5 sqq.

Paulum recedit Diomedes et additamentis et exemplis et loco;
qui quod 1323, 2 verbalia derivativis attribuit, agnovit Boeltius
Dionysii Thracis artem, a quo ea sic definiuntur: ῥηματικὸν δέ écri
τὸ ἀπὸ ῥήματος παρηγμένον, otov Φιλήμων Nonuwv (p. 635b, 19).
Doctrina, ut ipsi fatentur grammatici, Graecorum est, exempla ta-
men Latinorum. Quibus apparet eos satis angustis finibus verbalia
circumscripsisse; nulla sunt, nisi quae in íor et !ío desinunt. Mire
autem Diomedes exempla elegit I 324, 10 sqq: ut dico dictio; item
in compositione praedico, quod est tertiae coniugationis, praedictio, at
in altero, quod est primae coniugationis, praedicatio; item lego lectio,
oro oralio, parco parsimonia.) Omisit ille masculina, feminina Do-
natus IV 374,12: alia facta de verbo ut doctor lector. Quem secuti
sunt, qui eius artem commentariis instruxerunt additamentisque auxe-
runt; Servio enim et Pompeio et Consentio*) verbalia semper in tor
exeunt IV 430, 26 sqq., V 149, 1 sqq., V 340, 16 sqq. Eiusmodi
tantum exempla afferuntur etiam a Cledonio V 37, 7 sqq. et in ex-
plan. ad. Don. IV 539, 14 sq., cf. 19. Quorum quae alius alia addi-
derit, hic curari non opus est.

Ab eis multum differt Priscianus (Jeep p. 150 sq.); qui quam-
quam ut Diomedes verbalia inter derivativorum proprias species
nominat II 60, 1 sqq. (cf. partit. XII vers. Aen. III 494, 26 sq.), toto
famen quarto libro δ) copiose tractavit ea una cum denominativis
secundum primi casus terminationes. Multo igitur plura sunt apud

1) de consensu Charisii, Anon. Bob., Dosithei, etiam Diomedis et Do-
nati v. in universum Boelte, de art. script. Lat. quaest.; hac de parte
p. 11 et 18 sq.

2) grammaticos Latinos (neque Priscianum segregavi) per totum
opusculum sic laudabo, ut volumina et paginas et versus editionis Kei-
lianae numerem.

3) cf. Prisc. II 119, 27: inveniuntur tamen quaedam, quae in monia
desinunt, a nominibus sive verbis derivata, castus casti castimonia,
parsi parsimonia, queror querimonia. Macrob. exc. gramm. V 686, 165.

4) cui a nomine venientia in s litteram desinunt, ut montanus ; a
verbo autem r littera terminantur, ut lector.

b) quartus de denominativis et verbalibus et participialibus et ad-
verbialibus: quot eorum species, ex quibus primitivis, quomodo nascundker
II 3, 19 8q. in indice librorum.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 61

eum quam apud ceteros genera, quoniam si verbum et nomen eius-
dem stirpis exstabant, hoc ex illo formatum putavit. Praemisit II
117 sq. denominativorum et verbalium terminationes non separatas,
in singulis tamen tractandis adnotavit, utram quaeque efficerent
classem, et quae utramque.

Hune modum enumerandi secundum suffixa licuit restituere
Lenzio ex Herodiani libri reliquiis, quo περὶ ῥηματικῶν ὀνομάτων
actum erat (Herod. II 897 sqq.); eundem enim ordinem observavit
Herodianus in Catholica prosodia et in libro, quem scripsit περὶ
παρωνύμων, Lenz I p. OXV. Priscianus autem se illius libros ad-
hibuisse non negavit.!) Eo igitur auctore Priseianum quartum librum
eomposuisse putandum est, praesertim cum magis veri simile sit,
quam hic reddere possum, eum in hunc librum congessisse, quae ab
eo ipso aliisque aliis locis artium doceri solebant.?) Accedit quod
eliam grammatici Latini nominativi terminationes enumerantes?)
ad suffixa animum intendere coacti erant.

Prisciano autem auctore Eutyches, ut ipse ait, derivationem et
nominis ex verbo et verbi ex nomine tractavit. Coniunxit in verbo,
quae Priscianus separatim docuerat in nomine et in verbo (v. Π 427 sqq.,
cui libri parti inseribitur: de specie verborum). Sed iam Priscianus
interdum huius rationis inter utramque orationis partem exstantis
mentionem fecit, (II 563, 9 sqq., III 462, 35, cf. Eut. V 451, 34).
Conatus autem est Eutyches nomina secundum tempora verbi dis-
ponere, à quibus deducenda essent. Saepe erravit; bene complexus
est ea, quae ex eadem stirpe verbali creabantur atque supina et alio-
rum verbalium classes, quas dixi, V 455, 23: in reliquis autem in
(io vel in tor vel in trix vel in tivus vel in sio vel in sor vel in sibilis
vel in lilis vel in ticius desinentibus nominibus ante clausulam nomi-
num invenitur vocalis vel consonans, quae ante tum vel sum in futuro
infinibivi verbi eral, mutatione um syllabae in praedictas facta termi-
naliones*) e. q. s. Quod hune tractatum inseruit arti?), quam scripsit
de verbo, testimonium fortasse est eum fictionem verbalium potius
verbi quam nominis declinationi adiudicavisse.

Ad plenam enim verbi declinationem pertinere etiam verbalia
ires grammatici inter se consentientes persuasum habebant, qui altero

1) Graecorum quae in libro quarto affertur doctrina, propter Xapußbewc
vel Charybdis declinationem Herodiani esse ostendit Lenzius I p. CCXXVI;
quae tamen alio Herodiani libro explicata erat (v. Lenzi ind. s. h. v.).

2) cf. II 120, 23 cum III 513, 17 et III 456,33 de suffixo tura; II 184,
17 cum III 456, 29 et III 463, 21 de nominibus in tus exeuntibus; cf.
infra p. 66 de suffixo trix.

8) Jeep p. 161 et 169; idem ordo ad dinoscenda genera etiam post
declinationes institutas usui erat Jeep, p. 161, adnot. 1.

4) cf. ibid. 452—465, nomina a praesenti deducta; addidit Eutyches
eis, quae Priscianus enumerat, quae in tivus exeunt; reliqua iam Priscia-
nus praebet (slis II 131, 28 &qq., ticius II 188, 19 8q9q.).

δ) cf. Jeep, p. 97 sq.

62 Theodorus Boegel:

artis loco, ubi omnes formas verbi notabilis aut exempli vice fun-
gentis per personas tempora modos enumerabant, verbalibus locum
dederunt. Sunt Charisius, Probus (de quibus cf. Jeep p. 255), Pri-
scianus in partit. XII vers. Aen. et minore quam reliquit arte (III 456).

Velut Charisius in exemplis quattuor declinationum I 169, 33:

appellatio amatio, nomen amator [adverbium amabiliter ].")

170, 23: appellatio exercitatio, nomen exercilator.

171, 13: » pressio, » pressor.

173, 16: » auditio, » auditor.
Charisium verbalium exempla attulisse solum in tor et (io desinentia
iam ostendi p. 60. Eidem in verbi declinatione «omen semper in
tor exit, appellatio in tio; alia desunt.!) Probus et Priscianus cur
haud raro ab hoc usu discesserint, infra monstrabitur.

Eadem vocabula nominis et appellationis his vocibus indita
sunt omnibus a Charisio et Probo. Prisciano autem in tor terminans
est nomen verbale aut nomen. verbale masculinum vel femininum (in
(riz), nomen verbale vel participiale semel in verbo fandi, in tio exiens
est rei nomen et ipsa res.

Haec non quasi appendicis loco, sed eadem brevitate atque
aliae verbi formae enumerantur ubique a Charisio; magis verbosus
est Probus IV 165, 30: nomen ab hoc verbo fit doctor, appellatio
doctrina, sim. 161, 33 sq., praeterea ubique ordinem invertit. Chari-
sium secutus est de ordine Priscianus velut III 489, 33: nomen ver-
bale immissor, ipsa res immissio.”) Plerumque tamen ab eodem alia
verbalia adduntur et enumeratio in praeceptum mutatur.

Eodem totius declinationis loco, in fine, post supina vel parti-
cipia"), inseruntur a Charisio et Prisciano. Probus autem consulto
de loco verbalibus assignato ab illis dissensit; docet enim IV 161, 33:
nomen ab hoc verbo activo fit probator, appellatio probatio.*) Et po-
suit ea semper post activas formas, excepto verbo eundi IV 179, 26.
À partibus activi ei etiam in deponentibus et communibus nomen et
appellatio stant IV 180, 1.

Huic receptioni verbalium inter verbi formas factae a Charisio
et Probo, repudiatae a ceteris praeter Priscianum eo magis ad

1) verba quae sunt adverbium amabiliter 1 169, 88 addita esse Jee-
pius ]. l. vidit. antecedunt: passiva impersonalia, amatum amatu, quibus
adscriptum fortasse fuit: vel adverbia, cf. 21: swpina vel adverbia,
amandi amando amandum, 172, 18 8q.: supina vel adverbia, audiendi au-
diendum auditum auditu; item 170, 11 post activum.

2) v. infra p. 64.

3) hoc ideo non praetermittendum censui, qui& ne supin& quidem
iam certo loco collocantur a Charisio, I 172 in fine, 170 et 171 media
in declinatione post activum, 169 in fine sed separata & gerundi formis,
quas hic post activum posuit (cf. supra adnot. 1).

4) contradicere videntur IV 181, 12—17, quod etiam nomen et
appellatio a qualitate passiva vel deponenti vel communi ad suam formam
redigitur. Si formam tantum spectas, res sic se habet; id ita intellegen-
dum esse docent quae deinceps 181, 17 de excepto morituro dicit.

. De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 63

verbalem eorum vim cognoscendam confidere possumus, quia non
temere verbalia ascripserunt, sed id quoque consideraverunt, quae
re vera in usu essent.

Silentio enim praeteriit nomen verbale Charisius in singulis
verbis defectivis similibusque, quae inde ab I 248 declinavit, Probus
inde ab IV 187; hic ab illo tamen differens ex eundo fecit itorem et
itionem IV 179, 26, ex ferendo latorem laturam ibid. 190, 31. Impri-
mis negavit Charisius inveniri tale quid in eo quod est esse: nec
appellationem mec nomen nec participium praebel; sed mec passivum
facit Y 260, 20.) Omisit verbalia Priscianus in lacrimando III
486 sq. et arcendo III 4985sq.; etiam in tenendo III 474, quo in
verbo ea ascripsit ibid. 484, 4.

Alienum verbale irrepsit, si id, quod exspectandum est, minus
in usu erat. Accidit Charisio I 170, 23: appellatio exercitatio, nomen
exercitator. Declinavit autem exercendi verbum neque alias formas ab
exercitando derivatas immiscuit.

Eiusdem verbi derivationem alius figurae quam in tio et
tor exeuntem substituit Probus:

nomen raptor, appellatio raptura IV 172, 24
nomen scriptor, appellatio scriptura 169, 8
nomen lator, appellatio latura 190, 31

Id quoque consulto fecit, v. IV 180, 20: appellationes verborum
duabus his formis definiuntur a et o, ut puta lectio, scriptura. nunc
quando hae appellationes in o et quando in a litieram exeunt, hoc in
sonis conpelenter tractabimus. Cui loco si additur 181, 29: quoniam
omnia verba ex gerundi novissimo wm literas omitiunt, et ura vel 4o
accipiunt ei appellationem suae qualitatis ostendunt, ut puta scriptum
scriptura, lectum lectio, contradicit suae ipsius legi cedens usui hoc?)
loco IV 165, 30: nomen ab hoc verbo fit doctor, appellatio doctrina.

Discrepat igitur Probus a Charisio addens appellationum alte-
rum genus, omnino plura explicans de verbalibus, praemittens deni-
que quaestionibus de singulis verbis duas verbalia tractantes IV 181,
22 et 28, cf. 192, 15. Liber autem, ubi etiam plura se prolaturum
esse promisit, non superest (Jeep p. 78 sq.).

Tertiam rationem praebet Priscianus; quae breviter et aperte
patet in eius libello, qui inscribitur de nomine et pronomine et verbo;
ideo nonnullis in codicibus additum est et participiis et verbialibus
nominibus (III 443 adnot.; cf. Keil p. 395). Ibi post explicatam
verbi declinationem docet III 456, 26 sqq:

1) I 261, 4: nam potens nomen est sive appellatio, non participium.
hic appellatio aut eo sensu vocabuli posita est quo Quint. Inst. I 4, 18—21
(cf. I 4, 27 nam et dam participia an verba an appellationes sint,
dubitari potest. cf. Thes. 1. 1. II 272, 24 sqq.) aut Charisi aliusve errore
addita, cf. Diom. I 360, 27: nam potens nomen est, ὁ δυνατός, οὐχ ὁ duvd-
uevoc. Probo IV 189, 21 participium est.

2) ubi appellatio in a, sed non in ura exit

64 Theodorus Boegel:

nomina, verbalia plerumque a participio praeteriti fiunt mutata finali
us in or, wi amatus amator, doctus doctor.

in tor vero desinenlia mulant tor eam im (riz et faciunt femininum,
wt amator amaltrix, doctor doctrix, lector leciriz, auditor auditriz.

rerum quoque incorporalium vocabula plerumque praeteriti. temporis
parlicipiis similia inveniuntur, sed quartae declinationis, ut $«di-
catus monitus habitus auditus.

fiunt eliam a genetivo supra, dicti participi addita o, correpta $, wi
coniunctus coniuncti coniunctio, ratus rati ratio, paenultima
correpta.

est tamen, quando participiis fwiuri temporis femininis in ra desinen-
libus similia sunt, ut scriptura piclura armalura.

est quando in um etiam desinunt [vel in or] μὲ factum dietum [ labor
amor ].

Nescio an additicia sint, quae uncis inclusi; desunt enim in si-
mili verbalium tractatione p. 463 sq., ubi tamen participiis similia
addita sunt. Accedit, quod quae sequuntur 456, 35, non apte addita
sunt: in o desinentia omnia activorum regulam servant, in or vero
passivorum, de quorum speciebus in tribus libris, quos de verbo scrip-
simus, latius dissertum esse invenies. Haec ad verbum ipsum perti-
nent et declinationi praemittenda sunt; quod factum est in eiusdem
Prisciani institutione maiore II 373, 11: et omnia verba perfectam
habentia declinationem et aequalem vel in o desinunt vel in or. Itaque
etiam in hac minore institutione aptius eadem ante declinationem
collocata essent, velut post verba 450, 12: ommia verba, qwae secun-
dum analogiam declinantur, in o vel in or desinunt (cf. 456, 35: de-
sinunt [vel in or]) aut post verba (ibid. 450, 13): et habent. coniw-
gationes quattuor.

Omissis igitur verbis quae post 456, 35 sequuntur et eis,
quae uncis induxi!), constat Priscianum verbalia in tor trix tus tio
(ura tum exeuntia verbi declinationi asseruisse. Addidit igitur, si
cum Charisio et Probo in comparationem vocatur, neutra. Non casu
factum est, ut post verbi declinationem finitam hanc rem tractaret
(ef. Eutych. supra p. 61). Nam iam commemoravi eum in partit. XII
vers. Aen. a verbis et alias formas et nomina verbalia fingere solere.
Vbi nomina plerumque eiusdem figurae sunt atque in minore arte:
fac nomen verbale a participio praeteriti temporis, armalor armatrix

e. q. s. 463, 10.
fac alia derivativa ab eodem supra diclo participio, armalio armalwra,

quae rem ipsam significant 463, 20.7?)

1) quod in quarto instit. 1. (II 127, 20) verbalia in or terminate sunt,
eo nihil contra probatur; at in partit. III 518, 19: rarissime in or rerum
«omina, inveniuntur, ex quibus magis verba nascuntur, non ex verbis ^o-
mina, ut labor laboro, color coloro, amor amo, honor honoro. hoc post
verbalia ab infringendo derivata.

2) sequuntur pauca de nominibus exeuntibus in tus 468, 28, in

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 65

et a frequentativis [duo autem sunt, canto et cantito] cantatus et can-

tatio et cantator et cantatrix III 467, 4.
nomen verbale masculinum tentor, femininum tentrix, ipsa res tentio

484, 4.
nomen verbale immissor, ipsa res immissio 489, 38. nomen verbale nutri-

tor nulrix, ipsa res nutritio 495, 33. et ipsa res gesticulatio 503, 40.
dic ab eo quod est surgo nomen verbale, surrector et surrectriz, ipsa

res surrectio el surrecius 509, 16.
nomen verbale relictor relictrix, ipsa res relictio; polest tamen et relic-

tus dici, sed quartae declinationis 510, 34.
nomen verbale masculinum infractor, femininum infraciriz, ipsa res

infractio et infractus et infractura 513, 15 (cf. p. 64 adn. 2).

Omittuntur igitur ubique neutra (sed v. i. fatum), neque reli-
quae earum classium, quas in arte minore enumeravit, omnes ab
omnibus verbis derivantur; hoc modo, quamquam de additis omis-
sisque tali in libello caute iudicandum est (Keil III 398), tamen
Priscianum ipsum sermoni suo et auctorum indulgere voluisse
suspicer, id quod etiam Charisius et Probus omissis inusitatis verba-
libus praestabant. Priscianus praeterea eo eandem rationem atque illi
iniit, quod pro verbali inusitato usitatum vocabulum alius figurae
substituit his locis:
fac ab eis (sc. participiis) nomina, cantus ἣ δή et cantio et cantor

et caniriz et cantilena III 467, 3. ipsa res conticiniun 472,7.

Ipse quaedam de usu et auctoribus adnotavit, velut de passoris
nomine forma feminina carente 505, 6, de discernendis passu et
passione 505, 9. De fando 286, 11: ipsa res fatus et fatio et fatum,
paulo tamen antea 7: nomen verbale vel participiale fandus fanda
fandum, et consideravit, num etiam faíor posset fieri. Similiter in
conticendo 472, 7: conticitor conticitrix quae quamvis regula concedat
dicere, lamen nisi in usu inveniamus auctorum, non temere debemus
proferre.!)

Alia quoque derivativa Priscianus praeter verbalia ex verbo
deduxit, sed ea neque nomen neque ipsa res neque appellatio neque
verbale dicuntur:

III 467, 6: concinnus quoque a canendo compositum est.
472, 9: a taceo simplici fit taciturnus et taciturnitas et taciturius
οἱ lacitus participiale.

tio 464, 4, de rerum vocabulis ut factum 464, 24, intermixta de partici-
pialibus doctrina; similia sequuntur p. 518, 15.

1) de auctoritate cf. II 442, 7: nec incongruum vel absonum mihi
videtur, posse verba quoque ex his ipsis ad similitudinem eorum, quibus
usa est auctoritas, proferre. quid enim impedit nos quoque aliquid. copiae
ad opulentiam | latinae conferre eloquentiae et ad smitationem armo et
armor armatus dicere. (unico et tunicor tunicatus e. q. s., ibid. 14: si
enim. auctoribus timiditas obstitisset, ut nullis novis uterentur. dictionibus,
ipsa natura el significatione rerum. exigente, perpetuis latinitas angustiis
damnata mansisset, cf. II 871, 15.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. b

66 Theodorus Boegel:

III 477, 30: hinc est versutus et Vertumnus et vertex et vertigo el
verticulum et versura.

486, 19: inde pulant quidem fas el nefas dictum esse.

490, 10: ab admitto adınissarius, ab emitlo emissarius nascitur,
et a simplici missus hic el hacc missilis e. q. s.

503, 38: dic ab eo alia derivativa, gerulus e. q. s.

510, 35: hinc derivatur οἱ reliquus reliqua reliquum, et reliquiae
e. q. S.

Inter haec nullum verbale eius figurae invenitur, cuius sunt,
quae in arte minore III 456 enumeravit, excepta versura 477, sed
hoc loco desunt reliqua verbalia a vertendi verbo derivata, versor
et sim.; versura ipsa deest 514, 29: vertigo quoque el vertex a verto
verbo fiunt et Verlumnus et Vericordia compositum dea; de omissis
igitur ceteris verbalibus aut de interpolata versura, si quis velit,
cogitare licet, cf. 505, 10sqq. 474, 13sq. (exceptis his fortasse
verbis, quae sunt derivativa tenax lenacitas), sed licuit Prisciano
nomen verbale ut versura etiam inter alia derivativa enumerare; nam
in quarto institutionis libro omnia verbalia ei derivativa sunt.

Hic igitur consensus est inter partit. XII vers. Aen. et institutionis
librum quartum: in utroque libro Prisciano praeter ea, quae proprie
verbalia dici possunt, etiam alia multa a verbo derivantur; haec in
part. XII v. Aen. ab illis segregavit; in quarto libro instit. et haec et
illa ei verbalia sunt, quia utraque a denominativis distinguenda erant.
In arte minore praeter suffixa tor írix tus lio tura tum cetera exclu-
sit, quia praeter haec ex participio orta alia verbi declinationi addi-
cere noluit.

Consentit igitur Priscianus eum ceteris grammaticis de suffixo
tor et tio!), praeterea eo, quod feminina ex masculino deducit et in
minore arte et III 463, 13 (ef. 494, 26) et in quarto l. inst. II 154,
23 cum Charis. I 44, 3, Exc. Bob. I 543, 34. Quod autem nomina in
lura terminantia verbali ut ita dicam systemati attribuit,in memoriam
revocandus est Probus, cui appellatio in a et o exit. (cf. supra p. 63).
De nominibus quartae declinationis facit cum Charisio: compara eius
verba III 464, 7: quamvis igitur regula det nobis copiam in us quam
in io lerminationibus uti in significationibus rerum, lamen auctorum
usus mobis magis sunt observandi et Charisii I 44, 29?): sed si non
fallor, omnium verborum appellationes etiam in o lerminantur. quac
cum in o terminatae fuerint, genere feminino declinantur, haec coitio
e. q. 8.; quae Charisius docet, postquam nomina in ws terminata in
appellationes et nomina discrevit.

Nomina ergo in tor (et trix) et tio exeuntia satis vetusta doc-
trina in verbum recepta sunt, de (ura consentiunt Probus et Pris-
cianus, de dus Charisius et Exc. Bob. et Priscianus, sufixum tum

1) neque enim forte factum est, ut sub specie verbalium nomina
in tor et tio desinentia exempla essent. v. supra p. 60.
2) consentiunt Exc. Bob. I 547, 11.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 01

addidit Priscianus. Huic grammaticorum doctrinae non plus aucto-
ritatis est, quam nostro iudicio, non minus tamen, quam eorundem
de participiis et supinis doctrinae. Nam etsi non nisi usitata ver-
balia afferre audebant, inusitata aut omittebant aut cum alius figurae
usitatis commutabant, tamen certam consuetudinem eos sequi constat.
Itaque eorum doctrina testimonio nobis est, temporibus eius gram-
matici, qui huius doctrinae auctor erat, verbalia tam prope a verbo
afuisse, ut eius declinationi ascribi possent.

Causa erat facilis eorum fictio, qua similiter ex verbi stirpe
derivabantur atque participia supina aliaeque eiusmodi formae. Ita-
que tractanti nomina his suffixis formata id primum curae esse de-
bebit, ut artissimum eorum cum verbo conexum detegat. Quod sic
incipere conatus sum, ut ex prisca latinitate exempla colligerem
nominum in tor trix lio tura tus exeuntium, quae quasi nasci ex
verborum contextu ipsi videmus; praemisi tamen, unde aeque ver-
balis eorum natura cognoscitur, quaestionem de verbali eorum
syntaxi. Omisi autem paene omnia, quae ad formam attinent, neque
curavi magnam multitudinem eorum verbalium congerere, quae ad
has quaestiones nihil conducere videbantur; nam laterculi nominum
ex Plauti Terenti aliorumque scriptis eollectorum secundum suffixa
ab aliis confecti iam praesto sunt.

δ᾽

CAPVT PRIMVM.
De nominibus syntaxin verbalem arripientibus.

Cognationis, quae inter nomina verbalia et verba ipsa exstat, in-
dicium manifestissimum ex verborum constructione petitur. More enim
veterum grammaticorum, quo melior adhuc non inventus est, etiam
a nobis poscitur in nomine pendens genetivus, in verbo quartus casus
vel tertius vel sextus. Hac in re infinitivi et supina verbi usum plane
sequuntur, participia autem duplicem suam naturam prae se ferunt,
quae plerumque verbi casum, interdum tamen nominum more gene-
tivum assumant. Ab utra parte participia singulis scriptorum locis
starent grammatici veteres in commentariis observabant, velut ad
Ter. Phorm. IV 3, 18 (623):

erus liberalis est et fugitans litium Donatus: genitivo casus vim
nominis habet fugitans iunctum, accusativo vim. tantum participii.
Quae observatio simul cum exemplo Terentiano in artes grammaticas
multas tralata est. Ad eundem modum illi nomina ex participiis
perfecti passivi nata, prout cum ceteris enuntiationis partibus coniunge-
bantur, aut pro nomine aut pro verbo habebant, velut praefecti
appellationem Charisius I 292, 11, Prisc. III 217, 23. Haec nomina,
masculini certe et neutri generis, quod ad syntaxin attinet, verbi
formae esse numquam plane desierunt.) Accidit ut eiusmodi nomina
quamvis usitata eodem loco adverbium et adiectivum simul reciperent:
Plaut. Amph. 285: istis tuis pro dictis et male factis. Nam male
etiam dicta sunt?) Cuius permixtae verborum constructionis exempla
plura collegit Wuesecke (de Plauti et Terenti usu adiectiva et parti-
cipia substantive ana) p. 11 sq.; eadem licentia participia prae-
sentis temporis utuntur; Capt. 935: ut beneficium bene merenti nostro

1) Diom. I 311, 28; Charis. I 100, 1; Dosith. VII 426, 9; Prob. IV
142, 18; Cled. V 72, 12; Arus. Mess. VII 475, 6; Prisc. III 217, 20; 298,
19; 488, 3; Priscianus III 353, 6 ut Charis. Prob. Cled. exemplum attulit,
omisso Terenti auctoris nomine. — cf. praeterea participii et nominis
participio similis distinctiones Charis. I 291, 20; 292, 80; Cled. V 87, 81;
Pomp. V 160, 1; Prisc. II 560, 4.

2) cf. Brugmann Quaest. indog. V 136.

3) Leo, Anal. Plaut. I 39. cf. Curc. 124 8q.: nolo huic male dic. —
faciam igitur. potius; ne composita verba dixeris, obstat ibid. 180: male
tibi di faciant; cf. infra malefactor; benefactor C G L. IV 211, 5; 585, 44;
691, 48.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 69

merito muneres (Wuesecke p. 15). Attamen id tenendum est parti-
cipia ab initio linguae Romanae verbi formas fuisse, non partes
orationis sui iuris. Ratio ergo eorum syntactica haec erat, ut verborum
condieiones paterentur, recedentia autem a verbo, cuius recessus causae
et viae hic neglegi possunt, nominum etiam syntaxin adipisci possent.

Qua cum participiorum duplici condicione ratio verbalium syntac-
lica comparetur eum aliorum tum eorum, quae imprimis prope a
verbi declinatione fuisse prooemio ostendi; qua comparatione!) his
verbalibus non minus syntaxi verbali uti licuisse quam illis nomi-
nali apparebit. Plerumque autem genetivi, qui nominibus convenie-
bant, etiam ex iis pendebant, id quod, quantum ad hanc quaestio-
nem pertinet, infra exemplis illustrabitur. Eos locos, quibus talia
nomina syntaxi verborum praedita sunt, quamquam ab aliis iam hic
et illic eorum mentio facta est, ex priscae latinitatis reliquiis collec-
ios, quoscumque inveni, huc conferam.

Incipiam ab eis nominibus, quibus adverbia aut, quae adverbii
vice fungebantur, adiuncta sunt. Inter adverbia autem sunt, quae
non verbis, sed adiectivis adiungi solebant; quae si nominibus recepta
sunt, indicio non sunt verbalis nominum naturae, sed nominum ad
adiectiva traductorum.

Sic adverbium quod est (am nominibus agentis adiungebatur,
ut.eorum tamquam adiectivorum vis augeretur vel in comparationem
vocetur. Qui usus ex Ciceronis epistulis cognoscitur; ad. Q. fr. I 1, 19:
in (anto imperio, lam depravatis moribus, lam corruptrice provincia;
ep. VI 18, 5: non tam sum peregrinator iam, quam solebam; ep. VIII
10, 3: quam tardus et parum efficax sit itemque Servius quam cunc-
tator. Quibuscum exemplis Becherus (Der Sprachgebrauch des Cae-
lius) p. 13 comparavit Hor. sat. I 10, 2: quis tam Lucili fautor
inepte est ut e. q. 8.5 cf. etiam Hor. ep. II 1, 23: sic fautor veterum
ut; cf. Cic. Verr. III, 224. (Phil. II, 64: quisnam esset tam impius, tam
demens, (am dis hominibusque hostis qui). Non plane similis est
Terenti versus, quem Becherus solum ex litteris vetustis attulit
Eun. 1052: ita nostrae ommist fautrix familiae. Neque omnino in-
ier talia enumerandus est Plaut. Mil. 11: tum bellatorem — Mars
haud ausit dicere e. q. s., quia non (am sed (wm et codicibus tradi-
tum et loco aptum est (cf. G. Hermann, mus. Rhen. XI 78sq.). Ne
ceteris quidem exemplis quae ab interpretibus?) et grammaticis?)

1) comparatio a veteribus, grammaticis instituta est in eo nomine
verbali, quod significatu participiis respondebat. genetivo enim participiis
iuncto commemorato pergit Diomedes I 811, 33: item omnes appellationes,
quae in tor terminantur, derivatae a verbis eundem genitivum casum ad-
mittunt. veluti cupitor sum huius rei, curator sum huius rei, victor sum
laboris. eodem loco artis Charis. I 292, 84. [Sergius] IV 560, 14. Pomp. V
150, 9. Prisc. III 217, 24, cf. ibid. 215, 23 et II 550, 4.

2) a Lorenzio ad Mil. 734, Brixio et Vssingio ad Mil. 11, Hau-
lero Ter. Phorm. 608.

3) a Kuehnero II 1, 165 8q., Draegero I 181, Nevio Il? 36.

10 Theodorus Boegel:

laudantur, probatur opinio adverbia ita addita testimonio esse natu-
rae nominum verbalis. Nam ut prioris tantum aetatis exempla af-
feram, neque leno (Phorm. 508: ne parum leno sies, Persa 686: ne
non sat esses leno) neque matula (Persa 533: te tam esse matulam) neque
amicus Mil. 741 neque ποία Mil. 901 verbalia sunt, neque sequen-
tibus temporibus, ut ex exemplis adhuc collectis cognosci potest, ad-
verbia, quibus gradus augetur aut minuitur, saepius verbalibus quam
alius figurae nominibus coniungebantur. Velut a Cicerone (am nomini
proprio praemittitur ep. IX 2, 2: quis est tam Lynceus, qui e. 4. s.,
ep. I, 10 num illo si veneris tam?!) Vlixes, cognosces tuorum neminem.
Sie Mendelssohnius in Fleckeis. ann. 143 p. 69 verba distinxit; eidem
videtur Valerius comparatus esse a Cicerone cum Vlixe patriam cog-
noscente; sed veri similius est solis verbis, quae sunt íam V lixes,
contineri comparationem, ita ut timuerit Cicero, ne Valerius post
longam absentiam suorum neminem cognosceret. Nomina agentis
adverbio eiusmodi praedita afferuntur?) ex Liv. VI 2, 12: minime
largitore duce, XLVIII 22, 7 nemo (am famae contemptor cst. cuius,
ex Corn. Nep. Att. 13, 1: nemo illo minus fuit emazx, minus aedificator.
Verbali igitur origine non factum est, ut adverbium nominibus reci-
peretur, ne id quidem, ut nomina ad adiectivorum usum verteren-
tur. Nam adiectivorum modo neque ea, quae attuli, omnia adhibentur
neque possunt adhiberi rei nomina; quorum uni in vetusta et trita
locutione hominum gratias agentium tribus locis Plautinis item ad-
verbium tam antecedit Men. 387: (am gratiast, item Pseud. 713, Stich.
472. Cui locutioni quasi alteram partem detractam esse Ribbeckius
putavit (Beitr. z. Lehre v. d. lat. Part. p. 28 adnot), integram eius
speciem fuisse similem versui Horatiano ep. I 7, 18: (am teneor dono,
quam si dimillar onustus. Sed parum excogitari potest, quid locu-
tioni illi detractum sit; praeterea adverbium demonstrativum prono-
minis relativi vel coniunctionis non indigebat, quamvis saepe eiusmodi
supplementa ei succederent?); rei igitur nomini hie praemittitur tam
eodem modo quo in ceteris exemplis hominis appellationi.

Cur tamen nominibus agentis adverbium íam vetustis temporibus
non recipiatur, suspicari tantum licet. His enim nominibus accidit, quod
alius figurae nomina non patiebantur, ut antecedente adverbio adiecti-
vorum significatui et usui appropinquarent, cf. supra Cie. ep. VIII
10, 3, Corn. Nep. Att. 13, 1. Cavebant autem priscis temporibus Ro-
mani, ne haec nomina, quae quidem ad adiectivorum naturam incli-
nabant, adiectivorum modo adhiberent. Quod etiam aliis argumentis

1) tu ut R.

2) velut 8 Landgrafio ad Reisigi scholarum vol. III p. 151 adn. 891.

3) sic nascitur comparationis figura, qua non rarius nomina compa-
rantur quam verba Plaut. Capt. 543 equidem tam sum servos quam tw.
Asin. 490 (am « homo sum quam tu. Ter. Ad. 492 iam flagitiumst

quam. Cic. Att. 3, 10 tam est oppidum Sunium quam Piraeus. cf. IV
2, 8. Sest. 120. Rabir. 17.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 11

probabitur; hie satis erit ostendere Plautum nomini agentis maluisse
adiectivum quam adverbium adiungere. Praetulit enim, ubi adverbium
ita ut Cicero postea fecit, ponere poterat, eam gradationem, cuius Priscia-
nus mentionem fecit II 60, 8 sq.: dicimus enim magnus imperator laudan-
tes et magnus latro vel fur vituperantes, Prisciano enim magnus inter
ea adiecliva est, quae media vocat. Eodem adiectivo gradationis
causa Plautus usus est Men. 268: iu magnus amator mulierum es;
cf. Ter. Eun. 665: at pol ego amatores audieram mulierum esse eos
mazumos; cf. etiam Plaut. Mil. 775: erus meus ila magnus moechus
mulierum est; Amph. 105 sq.:

quam liber harum rerum multarum siet
quantusque amalor sit quod. complacitum. est semel;

de huius nominis syntaxi verbali cf. infra; Men. 259: voluptarii atque
potatores maxumi; Capt. 275: nimius nugator fuit. Alia adiectiva
laudandi vituperandique gratia similiter nominibus adiuncta ut probus
praetermitto, quibus qualitas magis praedicetur, quam gradatio no-
minis efficiatur.

Etiam ea adverbia, quibus locus tempus modus indicantur, priscis
temporibus raro verbalibus adiungebantur.

Adverbio tempus indicante instructum videtur verbale Truc. 62:
unde anteparta demus postpartoribus. Quo nomine novo ei dicuntur,
qui postea bona parient, sed quod ne simplicis quidem verbi nomen
agentis exstabat, compositum ex partibus antecedentis participialis
adnominandi studio factum esse apertum est (cf. Leonis Anal. Plaut. :
II28sqq.). Ille igitur adverbiorum usus, quem supra de participia-
libus attigi, hic ad nomen agentis transfertur. Id non refert, utrum
unum vocabulum fuisse putaveris antepartum (cf. Truc. 343. Truc. 643.
Naev. com. 84. Titin. 144) an duo, id quod probatur his locis, Cic.
Cat. m. 19, 70: ante partorum bonorum memoria et copia, Poen. 844:
male partum male disperit, Naev. trag. 51: male parta male dilabuntur,
Ter. Phorm. 788: mei patris bene parta. In eo igitur est, ut verbum
pariendi cum adverbio, quod est ante, coalescere coeperit; itaque ante-
parta et postpartoribus non longe absunt ab eis nominibus, quae non
ipsa ex partibus componebantur, sed ex verbo et adverbio ad unum
vocabulum coalescentibus deducebantur, velut maledictores (v. Cap. IIT)
et malefactorem (v. Cap. II) ex male dicendo et male faciendo, vel
bene suasor: bonus consiliator C G L. II 569, 47, cf. 215, 32, vel CI L.
XI 1146, 15: repromissio satisve d(a»tio fierei Ciubeatur).

Eadem res est de circumitione Ter. Andr. 202: ita aperte rem
modo locutu’s, nil circum itione usus es, ubi eandem mensuram esse
Bentleius (ad h.1.12,31) statuit atque verbi Asin. 742: circum iit,
Pseud. 899: nám circum íre in hunc diem; ceteris locis (cf. Spengel
ad Andr.I2, 31) altera praepositionis syllaba servatur (circu-ire);
itaque nomen quoque compositum dici debet.

Comparavit hac de re cum hoc nomine domum ilionem,

12 Theodorus Boegel:

Klotzius (Altróm. Metr. p. 68 sq.), quod nomen in sermone tragico fre-
quens fuisse videtur. Nam ad eorum usum (Pacuv. 178. Acc. 178)
pertinent etiam Lucil. 549 L., ad Her. III 21, 34, sive is auctor laudat
versum tragoediae (Ribbeck, Scaen. Rom. poes. frg. I* p. LXX), sive
imitatus est (Marx Proll. p. 132), et Cic. de divin. 168 (de quo ldco
v. Landgraf, in Woelfflini arch. X 402). Hoc quoque nomen ex dua-
bus partibus, quarum prioris ultima syllaba elisione periit, constitisse
et versibus docemur, nisi eis proceleusmaticum inculcare vis, et testi-
monio artis ad Her. scriptae, cuius scriptori Domiti nomen similiter
sonuit. Nemo tamen ideo putaverit domum pendere ex itionis no-
mine, sed domum itio, ut postea pro composito habebatur, (cf. Land-
graf l.l) ita his temporibus unius nominis loco habebatur sicuti
domum ire unius verbi. Quae sententia firmatur tertio nomine ex
eodem verbo facto; nam Cicero cum scripsit ad Att. IX 16, 1: de
obviam itione, ibid. XIII 50, 4: quaeris quid cogitem de obviam itione.
quid censes? misi Alsium?, non nomini adverbium obviam adiunxit,
sed nomen deduxit ex verbo paene composito quod est obviam ire. In
altero tamen exemplo oppidi accusativus Alsium ex nomine itionis
endet.

, Ad hoe nominum compositorum genus pertinet eliam parum-
logquium Merc. 31, quod dictum est ut parum loqui, neque in eorum
compositorum nominum numero est, quorum prior pars vocabuli stirpe
efficitur, velut eodem loco 31 et 37: multiloquiun, 34: pauciloquiwm,
Mil. 296: stultiloguiwm dicitur, sed eorum, quorum prior pars integra
voce efficitur, posterior talis est, qualis non nisi in compositis exstat.
Id quoque fortasse considerandum est, hoc compositionis genus in
parum loquium praelatum esse, ne dubitatio existeret, utrum prior
pars esset adiectivum par an adverbium parum.

Liceat mihi hie statim adicere cetera huiuscemodi composita.
Sunt enim nomina, quae Sagaristio sibi indit, Graecorum patronymi-
corum terminatione finita, Persa 702: Virginesvendonides, 703: Ar-
gentumezterebronides, 105: Quod semelarripides Nunquam eripides,
in quibus exterebrare!) (Persa 237) arripere eripere obiectis adver-
biisque praedita sunt. Quorum ultima (705) a ceterorum ratione eo
recedunt, quod correlatione inter se coneetuntur et in sequente pro-
nomen demonstrativum ex antecedente relativo suppletur. Reliqua a
specie talium compositorum, qualium νουνεχής est, non longius absunt
quam id quod Timon in epigrammate ap. Diog. L. X 3 (Vsener, Epi-
curea p. 360) finxit γραμμαδιδαςκαλίδης. 3)

Revertor nune ad adverbia nominibus adiuncta. Non plane de-
est sermoni comico figura, qua adverbium pro adiectivo positum esse

1) traditum est: Argentwmextenebronides. de mutatis litteris n et r
contulit Leo Epid. 476, v. Buecheler Fleck. ann. 106, 113; cf. C G L. III
160, 66 tenebra(t) = terebra(t», ibid. 79, 49: tenebra = terebra (cf. s. v.
furfuraculum).

2) sic F'!, altera codicum classis γραμμοδιδαςκαλίδης.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 13

grammatici dicunt; nam praeter exempla supra allata exstant
Plaut. Persa 385: non tu nunc hominum mores vides, Ter. Andr. 175:
eri semper lenitas. Recte igitur iudicatur hane figuram omnino
raro admissam in verbalibus spretam fuisse priscis temporibus.
Quae inde a Ciceronis temporibus crebrior fit, sed ne his quidem
temporibus res sie se habet, ut verbalia huic adverbiorum usui im-
primis faverint. Id exemplis haud paucis apparet, quae a Kuehnastio
Synt. Liv. p. 52sq. afferuntur. Hic igitur rem etiam a Rothio in ed.
Tac. Ágric. p. 215—218 aliisque tractatam retractare non opus est,
praesertim cum iam ab eis, qui nomen et adverbium hoc modo con-
iuncta ὕφ᾽ ἕν posita esse dixerunt, res quomodo se habuerit, cogni-
ta sit. Collocatione enim verborum, sensu, fortasse etiam accentu
nomen et adverbium quasi colligantur; quam, ut ita dicam, figuram
Haasius (schol. ed. Eckstein. I p. 131) segregavit ab eis adverbiis,
quae ex nominibus sic pendent ut ex verbis solent, a quibus nomina
illa orta sunt. Huiuscemodi exemplum est ei Verg. Aen. I 21: populum
late regem i.e. late regnantem. Quod discrimen fieri posse quamquam
concedo, exempla tamen ab illo ipso allata sic divisa esse mihi non
videntur, et id fieri posse negaverim, cum quia in eis quoque ad-
verbiis, quae pendent ex nomine verbali, studium ὑφ᾽ ἕν ponendi
observari potest, ut omnino in nominibus verbalibus verbali syntaxi
praeditis, tum quia multa adverbia modum et tempus indicantia inter
utramque partem medium tenent et huic divisioni obstant.

Tamen Haasium adhud$secutus sum, quia sic facile cognoscitur,
quid priscis temporibus vis verbalis ad hoc dicendi genus conduxerit.
Sunt enim praeter ea quae commemoravi nulla adverbia verbalibus
adiuncta nisi quibus locus indicatur. Nam Amph. 34: mam iuste ab
iustis iustus sum orator datus corrigendum esse infra ostendetur. Sed ne
illa quidem libero modo nominibus adiunguntur; nam Truc. 622:
quid tibi huc ventio est? (sim. 'Ter. Eun. 671. Most. 377. Trin. 709),
Rud. 508: quidve hinc abitio, Truc. 259: accessio . . . prope ad id
dicendi genus pertinent, quo omnino verbalia verbali syntaxi ornantur
(v. infra p. 92). Cui cognata sunt haec exempla (de quibus cf. ibidem),
Mil. 143: qua commeatus clam esset hinc huc mulieri?) ; ibid. 339: scin
bu nullum commeatum hinc esse a nobis?), Mil. 609: sterilis hinc pro-
spectus usque ad ultumam est plateam probe. Itaque unum exemplum
exstat, ubi nomini ipsi adverbium se applicat Truc. 552: foras (e»ge-
rones. Similiter a Lucretio demum dictum est IV 959 sq.:

fit ratione eadem coniectus partim animai
altior, atque foras eiectus largior eius.?)

1) pergit 340: neque solarium neque horlum, nisi per impluvium.

2) videas imitatorem in argum. Il 10 sq.: commeatus clanculum qua
foret. amantum.

3) sequitur 961: et divisior inter se ac distraclior intus. Lachmanni
coniectura actus ad ea exempla pertineret, quae infra tractabuntur, sed
coll v. 946 conicere malim nomen coniunctus et plura deesse post 961.

14 Theodorus Boegel:

Foras eiectus ut foras eicere 917, 923. Ibid. V 262 sq.: magnus decursus
aquarum undique declarat; cf. VI 609: quo sit tantus decursus
aquarum.

Adverbia ea quibus indicatur, unde et quo eatur, propter signi-
fieatum raro aliis nominibus adiunguntur nisi eis, quae actionem
eundi vel movendi significant, neque aliis nominibus ea poscuntur ad-
verbia; inter verbalia autem a verbis eundi vel movendi derivata in
tor lio (us exeunt, plurima; sic igitur fit, ut haec imprimis huic di-
cendi generi favere videantur. Quorum in numero habendum est etiam
fuga, nam aliud verbale a fugiendo non derivabatur; affertur Liv.
V] 15, 7: fugam magis retro quam proelium. Iter quoque saepe ver-
bale est, Cas. 162: iter huc mi incepi!), cf. Truc. 130.

Adverbia quibus indicatur, quo loco aliquid sit, cuilibet nomini
adiungi possunt; sed exempla non inveni; adverbiis autem si similes
esse putaveris eos nominum casus, locativum accusativum ablativum,
quibus locus indicatur, ostendi potest eandem figuram admissam esse
a Plauto in nomine, quod etiam inter pronomina numerari potest,
quam Terentius in verbali usurpavit; comparetur enim Plaut. Cas. 662:
inseclatur omnis domi per aedes secundum Leonis interpretationem
πάντας τοὺς κατ᾽ οἶκον et Ter. Phorm. 1012 sq.:

haecine erant itiones crebrae et mansiones diutinae
Lemni?

Verborum coniunctio utroque loco eadéin est; locativus nomini ad-
iungitur. Discrimen est, quod ex mansiones, manendi verbali, pendet,
nomine, quod est ommis, ne poscitur quidem. Comparandus est cum
Terentiano loco simillimus Ciceronianus ad Att. IX 5, 1: sunt isia
quidem quae disputas, difficillima, iter ad superum, navigatio infero,
discessus Arpinum, ne hunc fugias, mansio Formiis, ne obtulisse nos
gratulationi videamur e. q. s. Hoc enim loco et mansio et navigalto
ablativos sensu locali instructos receperunt. Congruunt et Ciceronis
οὐ Terenti et Plauti loci eo inter se, quod ubique locativus nomini,
eui adiungitur, succedit.

De accusativo locali Landgrafio ea collocatio primaria fuisse
videtur (arch. X 401), qua accusativus verbali antecedit. Sed do-
mum itio, quo exemplo haec opinio fulciri posse videtur, eam
potius impugnat, quia paene compositum est. Neque exemplum, quod
modo attuli, discessus Arpinum hanc collocationem praebet neque

1) hunc locum attuli, quamquam adverbium ex coniuncto nomine
itineris et verbo incipiendi pendet. cf. Bacch. 325. Asin. 886. Cas. 968.
Persa 221. Pacuv. 226, fortasse 121. Acc. 500. Amph. 865: huc adven-
tum adporto. exclusi &utem propter verbum et nomen coniunctum
talia utStich. 462: per hortum utroque commeatus continet. Lucr. VI 492 sqgq.:
wndique quandoquidem per caulas aetheris omnis et | per magni
circum. spiracula mundi exitus introitusque elementis redditus exstat; sim.
Lucr. IV 719 8q.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 15

Landgrafius ipse negat iam a Cicerone Caesareque eam non semper
observatam esse. Vetustiora autem exempla non inveniuntur praeter
domum ilionem, nisi huc spectare vis versum "Terenti Phorm. 1012,
ubi ad ifiones supplendum sit Lemnum vel Plauti Truc. 622:
quid tibi hanc aditiost?, ubi accusativum etiam obiecti dicere possis
pendentem ex adeundo (Poen. 1304); certe syntaxis verbalis est, sed
id dicendi genus quo ea admitti solet (de quo v. infra). Exempla autem
accusativi locali sensu nominibus assumpti haud pauca ex Ciceronis
aliorumque scriptis collegit Landgrafius l. Ll; locis, quibus ifer ita
ponitur, addendus est etiam ad Att. XVI 4, 4: iter illud Brundisium;
codicibus accusativus traditur, deletur immerito a C. F. W. Muellero
alios secuto, qui scripserunt: Brundisi(n»um.

Item ablativi localis adiuncti nomini exempla inde a Ciceronis
demum aetate usu recipiebantur; afferuntur (a Draegero 14977, Kuehnero
II 163) Phil. II 30, 76: qui vero Narbone reditus! ad Att. XI 18, 1:
de illius Alexandria discessu; quibus locis ex Ciceronis epistulis adda-
tur ep. XI 14, 1: (ua praeclara Mutina eruptio, cf. Bruti eruptio ad
Brut. I 4, 1; I 2, 2; erupisset Mutina ep. XII 5, 2. Ad hunc modum
verbali a fugiendo orto addidit etiam Tacitus ablativum Hist. V 2:
Iudaeos Creta insula. profugos.!)

Ab his accusativis, ablativis, locativis, quae verbalibus adiungun-
tur, non differunt, quod ad verborum syntaxin attinet, eae loci indi-
cationes, quae praepositionum ope adduntur. Eae quoque poscuntur
imprimis nominibus, quae ex verbis eundi movendique oriuntur. Eius
modi autem nomina sola hac de re cum verbo consentire possunt.

Exempla autem eius modi indicationum loci plura sunt quam
in nudo accusativo et ablativo locali, quia hi non in usu erant nisi
paucorum nominum. Saepe accidit, ut uni verbali addantur duae
loci indicationes, altera nudo casu significata, altera praepositione
coniuncta. Quod multis eorum locis factum est, quos Landgrafius
propter accusativum localem tractavit; similiter Mil. 609 ad pro-
spectus adiunguntur hinc et usque ad ultumam . . . plateum, similiter
Trin. 709: quid ἰδὲ... in consilium huc accessio est? Rud. 503:
quidve hinc abitio quidve in navem inscensio? "Truc. 259: quid tibi ad
hasce accessio aedis est prope? ibidem 511: quid illi ex utero exitiost
prius e. q. S. Asin. 920: quid tibi hunc receptio ad te est meum vi-
rum? Quae omnia rursus ad id dicendi genus, quod infra tractabi-
tur, pertinent.

Liberiore modo locus indicatur in nomine, quod iam bis comme-
moratum est. Turpil. com. 171 sq.:

eho dic mihi an oblita, obsecro, es eius crebras mansiones
ad amicam, sumpti largitatem?

1) cf. iam hic Asin. 499: Periphanes Rhodo mercator dives (v. alia
&pud Vssingium).

16 Theodorus Boegel:

Qui versus simillimi sunt Terentianis, quos ex Phormione (1012) at-
tuli; utroque loco indicatio loci exitu versus a nomine, ex quo pen-
det, abscissa est et nomini succedit, item Plaut. Merc. 664 sq.:

post ad praetorem ilico
ibo orabo ut conquaestores det mi in vicis omnibus.

In vicis omnibus non praetor conquaestores dabit, sed conquaestores
conquirent; ef. Lex. Acil. 31: éubetoque» conquaeri in tota Italia,
in oppedeis foreis conciliab (oleis ubei e. q. 8. et CIL. I 551: ef eidem
praetor in Sicilia fugiteivos Italorum conquaeisivi; Cie. ep. V 9, 2:
terra marrique ut conquireretur (sc. tuus servus anagnostes fugitivus).

Etiam in sermone pedestri sic dicebatur, velut a Catone de re
mil. frg. 12 (p. 82, 3) tertia e castris eductio celeris properaque est et
a C. Graecho in oratione, cuius verba a Gellio N. A. XI 10, 6 servata
sunt: legationes autem a regibus cum putant eos sua causa relicere
e. q. 8.5 cf. legatio ad Thes. 1. 1. I 477, 67, Romam Cic. Verr. II 106.

In Lucreti carmine verbalia quartae declinationis et facile et
audacter loci indicationem sibi conectunt; velut III 1016: horribilis
de saxo iactus deorsum; (deorsum emendatio Lambini est ex eorum).
Decursus aquarum Lucretio confluvium aquarum decurrens est; ad-
ditur, quo et unde decurrat, per adverbia VI 609, V 262 sq. (v. s.),
per praepositionem V 946: montibus e magnis decursus aquas, I 283:
montibus ex aliis magnus decursus aquai e. q. 8.; cf. Verg. Aen. XII
523 sq.: aut ubi decursu rapido de montibus allis dant sonitum spw-
mosi amnes et in aequora currunt. Vergilio igitur decursus actio est,
Lucretio id quod decurrit, similiter haustus quod hauritur, I 412 sq.:

usque adeo largos haustus e fontibus magnis
lingua meo suavis dili de pectore fundet e. q. s.

Actio hauriendi est II 453: namque papaveris haustus itemst facilás .
quasi aquarum: itaque amnes I 412 interpretamentum fuerit, quod
in quadrato et schedis (v. Lachm. ad. h. 1.) vocis magnis locum occu-
pavit. De praepositione addita cf. CIL. V 3849: accessit iter a(c»tws
ad puleum, haustus aquae ex suburbano Rutiliano.
IV 416 9q.:
despectum praebet (sc. conlectus aquae) sub terras
inpele lanto,

a lerris quantum caeli patet altus hiatus,

nubila despicere et caelum ut videare videre

corpora mirande sub terras abdita caeli.

Vt despicere!) 417 audacter cum accusativo coniungatur, de sensu

1) quod verbum Lachmannus proprio sensu in usu fuisse immerito

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 77

tamen et significatu verbi dubitatio exstare non potest, qui idem
proprius est atque nominis antecedentis.
Lucretius etiam itineris nomen!) sic posuit II 515 sq.:

denique ab ignibus ad gelidas iter usque pruinas
finitumst retroque pari ralione remensumst.

Idem nomen praepositionem regit ad Att. XIII 42, 1: &er ad bellum
et iam Ter. Phorm. 66: iter illi in Lemnum ut esset nostro in Ciliciam
ad hospitem antiquom; eodem modo cum verbo substantivo coniungi-
tur Cic. ad Att. III 6: nobis iter est in Asiam, mazime Cyzicum, cum
habendi verbo ad Ὁ. fr. II 5, 3: in Sardiniam iter habebat, cum dandi
ad Att. III 19, 2: iter ad salutem dabit, imprimis cum faciendi verbo
ad Att. V 9, 1: Actio maluimus iter facere pedibus; sic etiam ad Att.
VIII 11 D, 1, ibid. 3, ep. V 4, 1 al.; v. etiam quae supra p. 74 adnot. 1
attuli. ΠΟΥ facere igitur inter eas verbi circumscriptiones habendum
est, quae graecis auxilio verbi, quod est ποιεῖςθαι, factis comparari
debent. Quae facile syntaxin eius verbi adipiscuntur, a quo verbale
derivatum est, quod cum faciendi verbo conectitur. Sic dicitur Truc.
396: reversionem ut ad me faceret. denuo, Bacch. 296: revorsionem
ad terram faciunt vesperi; Rud. 598 sq.:

ad hirundininum nidum visa est simia
ascensionem ut faceret admolirier.

Sed etiam alius figurae verbale sie positum praepositionem assumpsit.
Truc. 716: istic dum sic faciat domum ad te exagogam. Capt. 43:
reducemque faciet liberum in patriam suam; similiter saepius.

In omnibus exemplis, quae adhuc attuli, loci indicatio praepo-
sitionis ope nomini, quod ex verbo eundi vel movendi ortum est,
adiungitur; sed iam conquaestores et haustus hos fines excedunt,
neque haec exempla coniunctionis nominum per praepositionem fac-
tae segregari debent a reliquis. Eodem enim modo alia quoque no-
mina alias praepositiones recipiunt atque quae locum indicant. Sed
ex vetusta latinitate non multa exempla congeri poterant, ubi prae-
positio pendens indicio est naturae verbalis vigentis in nomine.

Plaut. Cas. 556: esset mecum postulatio dicitur ut Mil. 697: ex-
postulavil mecum, Andr. 639: cum eo iniuriam hanc expostulem; cf.
Cie. ad. Q. fr. II 1, 1: fuerunt non nulli aculei in Caesarem, contu-
meliae in Gellium, expostulationes cum absente Pompeio.

negavit, v. Plaut. Cist. 698: ad terram aspice et despice; Mil. 287. 568. Lucr.
II 9. IV 421 dispicere traditum est. cf. Brieger, Philol. XXIX p. 444.

1) etiam fuga, quod nomen supra cum itineris nomine comparavi,
praepositionem secum habet ad Att. VII 17, 1: fuga ex Italia, ad Att.
VII 21, 1: fugam ab urbe turpissimam, timidissimas in oppidis contiones ;
affertur etiam Liv. XXXVI 32, 1: fuga ab Thermopylis Antiochi.

18 Theodorus Boegel:

Plaut. Aul. 485 sq.:

in maximam illuc populi partem est optimum,
in pauciores avidos allercatio est.

Exspectatur cum paucioribus e. α. 8..) sed in facile omni condicioni
accommodatur; ad hanc praepositionem praeferendam adductus est
Plautus eadem praepositione in initio versus antecedentis posita; ubi
ita ut Aul. 144 optimum in dicitur. Vssingi autem opinio priori
parti subesse non altercatio est, i. e. non pugnandum est, ideo probari
non potest.

At Lucil. 758 L: deletionem nostri ad unum exercitus dicitur ut
delere ad bell. Afr. 52, 4; sed ad unum trita locutio est.

Item ut emere ab dictum est CIL I 200, 54: emptor siet ab eo
quoius hominis e. q. s.

Hie rursus ea nomina comparanda sunt, quae per praepositio-
nes varias sic coniunguntur, ut eorum verbalis origo nihil ad hanc
rem conduxerit.!) Ter. Eun. 87sq.: ceterum de exchusione verbum
nullum, cf. Cic. ad Att. XIV 6, 2: ut audire cupiant mea verba de
re p. Suetum, quia bis ponitur, fuisse videtur Plaut. Epid. 640:
anellum aureolum in digitum, item Cas. 709. Ter. Eun. 165: cupere te
ex Aethiopia ancillulam. Haec et similia?) diligentius dividi possunt
secundum consilium, quo adverbia praepositionesque nominibus adiuncta
sunt. Notum enim est ad locum tempus modum originem finem
qualitatemque indicanda nominibus adverbium vel nomen cum prae-
positione appositionis vice adiungi. Nam haec omnia a Kuehnero
usui appositionali merito subiunguntur Gr. Lat. II 1635sqq.; qui
quam creber in variis scriptorum generibus fuerit, exemplis ab eo
allatis iam perspicitur. Alis igitur non opus erit, quamvis multa ex
Ciceronis epistulis solis conferri possint.

Sed ut appareat, quid ad hanc verborum constructionem con-
duxerit nominum origo verbalis, pauca, quibus id satis illustretur,
proferam.

Extant enim in Ciceronis epistulis pauca nomina agentis sic
adhibita; ad Att. II 9, 1: Aic noster Hierosolymarius traductor ad
plebem; Att. VI 18, 3: quod sponsor es pro Pompeio; spondeo pro ad
Att. VII 14, 2, ΧΠ 17, XIII 10, 3. Inter rei nomina ceteris classi-
bus antecedunt nomina in tio exeuntia. Nomina quartae declinationis,
quae praepositionem assumpserunt, omnia ni fallor a verbis eundi

1) in his praeterea verbum et nomen coniunctum praepositionem re-
git: Truc. 94: cum eo quoque etiam mihi fuit commercium, cf. Cic. ep. XI
28, 6: multam communionem cum improbis esse posse. Phorm. 860: sed
est miht Phormionem ad hanc rem adiutorem dari, cf. ibid. 105: sl aderat
adiumenti ad pulchritudinem. Cic. ad Brut. I 4, 1: maximo ad victoriam
adiumento. de aditu v.i.

2) cf. Pradel de praepositionum in prisca latinitate vi atque usu,
ann. phil. suppl. XXVI (1901) p. 480 (ad) 519 (cum) 527 (de) 582 (erga)
641 (ex) 555 (apud); sed non omnia buc pertinent velut Plaut. Vid. 86.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 19

vel movendi orta sunt, exceptis duobus Att. IV 7, 3: Arpinatium fremitus
est incredibilis de Laterio, ad Att. XV 7: sensus eius de re publica.
Eandem praepositionem recepit, quod primae declinationis nominum
solum afferri potest, coniectura ad Apt. VII 184 3: quae tua coniec-
tura de rebus fuluris. Sed huius imprimis praepositionis usum si
observabis, invenies eam alius figurae nominibus haud rarius coniungi
quam verbalibus. In Ciceronis quidem epistulis hanc receperunt non
modo eiusmodi nomina, quae a verbo non longe absunt, velut opinio
ep. 17,9; metus ad Att. III 8, 4; dolor ep. XIV 9; timor ep. XI 2,3, ad
Brut. 14 A 3, sed etiam, quae minus cum verbo cohaerent, velut auguria
ad Att. X 8, 6; consilium ep. XI 31, 5, XV 21, 4; contio ad Att. XIV
11,1; facetiae ad Att. XIV 14, 1; fama ep. X 14, 1; iudicium ep.
XV 21, 4, VI 17, 2, ibid. 18, 4, ad Att. XIV 13; lez ad Brut. 15,3;
rumor ad Att. XV 1, 5, ep. XI 9, 1; sollicitudo ep. XV 21, 2; spes
ep. XIII 29, 8; studium ad Brut. I 16, 1; saepe litterae e. g. Att. V
12, 2; nuntii ad Att. V 20, 2; etiam quae omnino nomina appella-
tiva non sunt, illud ad Att. XI 17 A 3; nihil ad Att. XII 22, 4; multa
ad Att. XV 2, 1. Quorum numero, qui fortasse augeri potest, ideo
comparari debent verbalia, quae eandem praepositionem receperunt,
quia in eis plerumque conexus inter nomen regens et pendens artior
est quam in illis; dicitur gratulatio de ad Att. IX 5, 3, sed etiam
actio ad Att. IX 9, 2, X 1, 3; cogitatio ad Att. VII 3, 2; ibid. IX
7 C 1 (ef. ibid. XIV 20, 4, ep. IX 20, 1); contentio ad Att. IV 2,2;
dubitatio ad Att. III 7, 3; exspectatio ad Att. IV 4, 1; oratio ep. X
11, 1; rogatio ad Att. ITI 4, 1, ad Q. fr. IL 3, 4. Quae omnia excepto
fortasse exspectandi verbo de usu praepositionis cum verbo, unde nata
sunt, consentiunt.

De reliquis praepositionibus eadem paene ratio est, ut alius
figurae nomina non rarius neque difficilius eas receperint quam ver-
balia, verbalia autem raro praepositiones receperint nisi eas, quae
verbo, unde derivata sunt, flagitabantur. Quod factum est ad Att.
VII 11, 1: unam mehercule tecum apricationem in illo lucrativo tuo
solo; ad Att. X 8, 4: non esse iudicium de tola contentione in Hi-
spanüs; ad Att. XI 14, 1: omnes enim Achaici deprecatores itemque
in Asia. Nam neque apricandi neque contendendi verbo poscitur
praepositio in, et in Asia attributum est ut Achaici.

Reliquorum exemplorum pauca hie commemoraverim, quibus
cognoscatur etiam Ciceronis temporibus genetivum, quo nomen cum
nomine iungi solebat, suffecisse ad reddendas rationes, quae in verba-
libus reddi debebant. Dicebatur aditus ad a Cicerone ad Att. II 17, 1:
nisi ad alias res pestiferas aditus sibi compararent, cf. ep. XIII 59,
XIII 58; ad Att. VI 2, 5, ep. XIII 78, 2, ad Att. XIV 14, 3; ad Att.
VII 11, 1; ibid. XV 8, 1; ep. VI 13, 3; genetivum idem praetulit (cf.
similia Thes. ]. l. I p. 699, 53) de leg. II 25: cur eam sumptu ad
sacra addito deorum aditu arceumus. — ep. V 8, 1: suscepique mili
perpetuam propugnationem pro omnibus ornamentis tuis, iteratur

80 Theodorus Boegel:

praepositio; genetivus praefertur ep. I 9, 2: propter tuam propugna-
tionem salutis meae, item ep. I 7, 2. — Eadem ratio est inter ad Att.
IV 19, 2: cum Caesare suavissimam coniunctionem diremissem quam
novam conciliassem, (sim. ad Att. II 3, 4, ep. XI 15, 1) et ep. III 10, 9:
hominis nobilissimi atque honoratissimi coniunctio. — ad Att. IX 5, 3:
prae his de victoria gratulationibus; sed ep. V 7,8: res eas gessi,
quarum aliquam in tuis litteris .. . gratulationem exspectavi, cf. ad
Att. I 17, 6. — ep. IX 20, 1: cogitationem de dicenda in senatu sen-
tentia (cf. supra), sed ep. VII 3, 1: cogitatio cum officii tum etiam peri-
culi. — metus de ad Att. III 8, 4, genetivus adiungitur ad Q. fr. I 3, 1;
sermo de ad Att. V 10, 2, sequente genetivo V 12, 2 ad evitandam
duplicem praepositionem: íuas de eius iudici sermonibus el mehercule
omni de rei publicae statu litteras. Non durius dicitur ad Att. IV 2, 6:
votivam legationem sumpsissem prope omnium fanorum, lucrorum;
quem locum Hofmannus ad h.l. recte ita explicavit, ut legatio ad
omnia fana lucraque fieret, quae prope essent.

Ne in eis quidem exemplis quae Draegerus I p. 468 sqq. collegit,
genetivus nobis minus audacter positus esse videtur; quibus addas,
si genetivum saepe cum adiectivo mutatum esse memineris, quae Kueh-
nerus II 158 sqq. congessit. Apparet igitur dictionem praepositio-
nalem non solam rationem fuisse, qua nomini additamenta, quibus
opus erat, adiungebantur, leviorem tamen et errores minus admitten-
tem, quam genetivum. Hac de causa illam inde a Plauto usque ad
Ciceronem increbruisse, locis singulis hic ostendi non potest, sed per
se veri simile est. Vnum exstat exemplum ubi nomini, ne duplici
genetivo aut pronomine possessivo dubitatio existeret, praepositio
adiuncta est, quae ne verbo quidem succedere solebat: Sisenna ann. ap.
Non. 133, 2: cultu erga se mortalium.

Restat ut pauca de collocatione verborum dicam, quae in hoc
dicendi genere observata sit. Neque adverbium neque quod praepo-
sitione adicitur attributum semper nomini antecedit. Qua licentia
non vetus usus collocandi verba tollitur; nam quia inde a Plauto
etiam accrescit hoc dicendi genus, non veri simile est, antea id
crebrius fuisse; praeterea ne Graeci quidem, quamquam articulo
multo facilius attributivam verborum collocationem efficere potuerunt,
hane semper servabant. Velut Thucydides I 128, 5: μετὰ τὴν ἐκ
Κύπρου ἀναχώρηειν, cf. IV 132, 1, IV 76, 1; III 102, 3; V 65, 2);
sed I 12, 2: ἥ TE ἀναχώρηςις τῶν Ἑλλήνων ἐξ Ἰλίου xXpovia
verevouevn; VII 36, 6: τὴν ἐπίπλευειν ἀπὸ τοῦ πελάγους TE καὶ
ἀνάκρονειν; II 52, 1: f] ξυγκομιδὴ ἐκ τῶν ἀγρῶν ἐς τὸ ἄςτυ;
III 51, 3: τὸν ἔεπλουν ἐς τὸ μεταξὺ τῆς νήςου. Neglectae autem
ab eis suetae collocationis eadem causa est, qua Romanis liber et
creber verbalium aliorumque nominum eiusmodi usus permittebatur:
praepositio ipsa quasi vinculum nominum iungendorum fiebat et

— — À— M € MÀ

1) et IV 2, 4: μετὰ τὴν ἀναχώρηςειν τὴν é£" "Akapvavíac.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 81

loquentibus satis erat hoc quamvis laxo vinculo nomini attributa
adiungere; nam eiusmodi ea erant, ut dubitatio fieri non posset, ad
quas enuntiationis partes ea referenda essent.

Id quoque aecidit, ut ambiguitas, quae sensui non oberat, ad-
mitteretur velut Plaut. Capt. 67 sq.:

valete iudices $ustissimi
domi duellique duellatores optumi.

Merito interpretes inde ab Acidalio (cf. Vssingi et Brixi adnot.)
eosdem belli bellatores, domi iudices appellatos esse putant; sed
praeterea prologus eos domi bellique valere iussit. Huius ambigui-
tatis multa inveniri possint exempla velut Cic. ep. XII 25, 5: accipio
tuam excusationem de Sempronio; ad Att. XII 37, 2: valde probo ra-
tionem tuam de Tusculano. A. Cicerone interdum consulto collocatione
verborum efficiebatur; ep. XII 19, 3 litteras ad te numquam habui
cui darem!); ep. X 11, 3: omniaque ei obsequia polliceor; ep. VI
4, 1: illa in dies singulos magis magisque opinio hominum confirma-
tur; ep. IV 11, 1: plurimum valuisse apud me tuam semper auctori-
tatem e. q. s., sim. ad Brut. 1 8, 1; de leg. 1 2: sempiternam in arce
oleam tenere potuerunt; 1 5: alias in historia leges observandas; ep.
XIII 29, 2: hanc a me commemorationem esse factam; ep. IX 16, 3:
est enim adhibita in ea re ipsa summa a mobis moderatio.

His in exemplis verbum nomini quasi auxilio venit, quo facilius
attributa ferat; collocatione autem verborum factum est, ut adverbia
similiaque verbo assumpta etiam ad nomina referri possent; paulum
igitur recedit Cicero his in enuntiationibus a sueto more collocandi
verba; cursus enim sermonis, qui exspectatur, ab eo quasi interrum-
pitur.) Talis autem dictio nimis artificiosa et difficilis est, quam
ut dialogo saepe adhibeatur. Haec quoque est causa, cur scaenici
poetae ea raro usi sint, et interrogationum genus, quod infra tracta-
turus sum, certam collocationis verborum legem sequens postea ex
usu remotum sit. Discrimen autem verbalium et alius figurae nominum
neque est neque exspectari potest, quia imprimis exemplis Ciceronia-
nis apparet ad recipienda eiusmodi attributa non opus fuisse verba-
lem nominum originem.

Similia de collocatione etiam in eis verbalibus observari possunt,
quae nunc tractanda sunt, recipientia dativum accusativum ablativum,
ut verba ipsa, a quibus derivata sunt, praeterea ablativum instrumen-
tali sensu positum. Nam in his quoque fit, u£, quamquam syntaxis

1) differunt igitur simplicitate & Ciceronianis exempla Plautina
talia: quem ad epistulam Mnesilochus misit. super amica, Bacch. 177,
quam techinam de auro adversum meum fecit patrem ibid. 892; sim. ibid.
307; fecisti furtum in aetatem malum ibid. 166.

2) quod audire potes si legis: von der Bela erung und mit ge-
stürmter Hand Eroberung der Stadt e. q. s.; titulus libelli est quem
G. Freytag laudavit in Imaginibus, quibus mores et vitam pop. Germ.
depinxit, III p. 77.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 6

89 Theodorus Boegel:

verbo conveniens verbali nominis vi arripitur, collocatione haec con-
iunctio partium orationis insueta adiuvetur. Exempla secundum
suffixa distribuantur |

Nomina in £07: exeuntia inde ab antiquissimis litterarum initiis
genetivum recipere solebant. Dicuntur enim Plaut. Curc. 474 sym-
bolarum collatores, Epid. 523 legum atque iurum fictor conditor, Poen.
816 corruptorem civium, sim. Trin. 240 a, Amph. 1065 caeli cultor,
Asin. 656 amorisque imperator, Persa 419 scortorum liberator, Mil.
1055 occisor regum, Asin. 859 osorem uxoris suae, Bacch. 1167 pro-
bri perlecebrae et persuastrices, Rud. 50 urbis proditor, Epid. 300
raptor hostium, Capt. 661 sator sartorque scelerum et messor, Persa
420 compedium tritor, sim. ibid. 795, Ter. Phorm. 374 bonorum ex-
tortor, legum contortor, Eun. 1034 sq. mearum voluptatum omnium in-
ventor, inceptor, perfector, cf. Enn. trag. 108 vitis inventor sacrae.

Alteri tamen casui tertium eadem praeferebant, ubi eiusmodi no-
mina cum verbo, quod est esse, coniungebantur: Plaut. Trin. 204: verbis
falsis acceptor fui; Asin. 57: tune es adiutor nunc amanti filio? ; hoc
nomen saepius sic ponebatur, v. Epid. 676, Ter. Hec. 721, femininum
Plaut. Poen. 973: aliqua Fortuna fueril adiutrix tibi, Ter. Heaut.
991 sq., Hec. 705, Eun. 885; ubique forma terti casus adest; Plaut.
Mil. 1431: quis erat igitur? — Philocomasio amator ; Curc. 498: nec
vobis auctor ullus est mec vosmet estis ulli, Pseud. 231: quid mi es
auctor?, ibid. 1166, Cist. 249, Mil. 1094, Poen. 410, 721, Stich. 128:
mi auctores ita sunt amici, ibid. 581, Ter. Ad. 939, 671: auctor his
rebus quis est? (cf. infra p. 85); Persa 770: fw hic eris dictatrix no-
bis; Bacch. 976: Priamo mostro si est quis emplor, item Cic. ad. Q.
fr. U 2, 1: Tusculano emptor nemo fwii; Merc. 853: egomet sum
mihi imperator, egomet mihi oboedio; Cist. 558: nam illaec tibi nutrix
est; Mil. 643: neque ego oblocutor sum alteri in convivio; Capt. 629:
an tu fortasse fuisti meae matri obstetriz?; Truc. 840: tu es praetor
mili; Aul. 480: nisi tu mi es tutor.) — Ter. Heaut. 1007: quin tu in
ea re mi fueris advorsatriz? ; Hec. 48: meae auctoritati fautrix adiw-
trixque sit. Dubitationem utrum alter an tertius sit casus, admittunt
Plaut. Trin. 365: qui se fictorem probum vitae agundae esse expetis;
Capt. 307: ut ipse fui imperator familiae; Cist. 537 sq.: μὲ illaec
hodie quot modis moderatrix (linguae) fuit; sic Vssingius (303) versum
restituit; comparavit Schoellius (praef. XXVI) Cure. 486; cf. etiam
Persa 297. — "Ter. Hec. 32: si erit adiutrix nostrae industriae, sim.
Ad. 146; Eun. 1052: ita nostrae omnist fautrix familiae; cf. Lucil. 779.

Rarius haec nominis verbalis et verbi substantivi coniunctio
genetivum recepit; rei genetivus est Cist. 373 L.: datores negotioli
bellissimi senices soletis esse, Pseud. 807: hoc ego fui hodie solus
obsessor fori, ibid. 979: es perfossor parietum (i. q. τοιχωρύχος, v.
Cap. IL), Ter. Eun. 566: quam elegans formarum spectator siem; per-

1) Rud. 1014: si tu proreta isti navi es, ego gubernator ero.

De nomine verbali latino qu&estiones grammaticae. 83

sonae genetivus est Rud. 9: qui est imperator divom atque hominum
luppiter, Merc. 842: divom atque hominum quae spectatrix atque era
eadem es hominibus; utroque loco divom atque hominum i. e. ἀνδρῶν
τε θεῶν τε sollemniter dictum est, ut praeterea Amph. 1121: sum-
mus imperalor divom atque hominum Iuppiter, Aul. 300: quin divom
atque hominum clamat continuo fidem; similiter Plaut. Pseud. 872 sq.:
eho, an eliam es veneficus? — immo edepol vero hominum servator. —
Plaut. Men. 268: tu magnus amator mulierum es; item Ter. Eun. 665.
Restant Plaut. Stich. 490: at ei oratores sunt populi, Poen. 1117: si
illarum est nutrix, Ter. Andr. 232: quia compotrix eius est.

Antiquis igitur temporibus res sic se habet, ut verbalia coniuncta
cum esse et alterum et tertium casum recipere potuerint, praetu-
lerint tertium, tertium autem non receperint, nisi huic verbo coniuncta;
nisi forte huc spectare vis Asin. 513: tu mi accusatriz ades. In verbali
appositionis vice posito primus Accius dativum admisit, fortasse Cato
frg. p. 79, 1: «lli imperator tu, ille ceteris mediastrinus (sc. est?); Accius
trag. 522: Achivis classibus ductor (auctor trad.), gravis Dardaniis
gentibus wltor. De sequentibus temporibus nihil accuratius contenderim,
quam verbalia non desiisse dativum recipere; exempla praebet Land-
grafius arch. VIII 67; quorum pauca ab usu antiquo recedunt, velut Liv.
XXXIX 14, 10: adiutores triumviris quinqueviri, Apul. flor. 6, p. 19
Oud.: eois regnator aquis. Affirmatur autem id, quod exemplis supra
allatis apparet, doctrina Prisciani gramm. II 550, 4: omne enim nomen
a quocumque verbo natum vel genetivum sequitur casum, vel dativum
figurate per compassionem quam Graeci cuumáOeiav vocant, ut amicus
dius, speculator illius, auditor dius, victor dius, et dativum ut ami-
cus Ali est, lector illi est, speculator illi est, victor illi est. et nota quod
plerumque substantivum verbum, quod Graeci ὑπαρκτικόν vocant, solet
adiungi huiuscemodi figurae. Sed Priscianus, quamquam imprimis ad
verbalia eius verba spectant, praemittit tamen exemplis originis ver-
balis amicus, quo vocabulo admonemur hunc dativi usum non pro-
prium esse verbalium; constat enim multa alia vocabula, quibus co-
gnatio et quaevis alia ratio inter homines intercedens significatur,
eundem recipere dativum inde ab antiquissimis temporibus (Loch,
de genetivi apud priscos scriptores latinos usu p. 24) usque ad ex-
trema (Landgraf, arch. VIII p. 69). Quorum vocabulorum morem
verbalia facile sequuntur, quia nonnulla ut amator et tutor similes
rationes exprimunt et unumquodque verbale agentem significans sic
intellegi potest, ut talem rationem indicet; sed ne illorum quidem no-
minum finibus ille dativi usus continetur (Loch p. 26); quantum igitur
verbalis origo ad praeferendum dativum conduxerit, vix explorari possit.

Sunt autem inter verbalia, dativum recipientia, quae a verbis
dativum poscentibus orta sunt; in eis dativus etiam ad verbum sie
referri potest, ut obiecti loco positum sit, velut supra!) Plaut. Merc. 853,

1) non Plaut. Persa 770 (dictatrix), Capt. 629 (obstetrix), Truc. 840
(praetor), quia his non verba aderant, ad quae facile eorum origo redu-

. 6"

84 Theodorus Boegel:

Capt. 307, Cato frg. p. 79, 1 (imperator); Cist. 538 (moderatrix) ;
Mil. 643 (oblocutor) ; Ter. Heaut. 1007 (advorsatrix) ; Eun. 1052, Lu-
cil. 779 (fautrix). Haec sententia eo probari videtur, quod moderatrixz
oblocutor advorsatrix suo loco ex verbo facta sunt (v. cap. II), $mpe-
rator quoque ad verbi significatum interdum redit (v. cap. II); de
syntaxi verbali in eodem vocabulo cogitari potest etiam Plaut. Men.
444: dicto me emit audientem, haud imperatorem sibi, et in favendi
verbali Cie. Plane. 1: bonos viros eius homori viderem esse fautores;
sim. Scaur. 17, ep. XII 25, 3: tuorum comitiorum auctor digsmi-
tatique (M H, -tisque D) fautor.

At dativum ad verbalem vim solam referre eis nominibus
prohibemur, quae a verbis accusativum poscentibus orta nihilo minus
dativum receperunt, ut locis supra allatis acceptor, adiutor, adiutriz,
amator, emplor, fictor, nutrix (tutor); eodem loco (Ter. Hec. 48)
fautriz et adiutriz eundem dativum regunt. Forte igitur factum est,
ut in nominibus, quae a verbis dativum regentibus derivata sunt, idem
dativus et ad totam dictionem, ut in ceteris eiusmodi exemplis, referri
possit et a nomine verbali pendere videatur. Vix enim in his no-
minibus cum verbo esse coniunctis meliore iure de syntaxi verbali
cogitare licet quam in eis exemplis, quae non, ut illorum nonnulla,
speciem circumscriptionis verbi praebent, Plaut. Amph. 67: sí cwi
favitores delegatos viderent, sim. Lucil. 228 sq.; Plaut. Mil. 681: nolo
mi oblatratricem ... intromittere, cf. Sen. dial. V 43, 1: oblatrantem tibi;
Plaut. Pseud. 606: precator et patronus foribus processi; 'Ter. Heaut.
1002: eum mihi precatorem paro, sim. 975 sq., cf. Schol. Verg. Aen.
VIII 127: sane veteres et precor illi pro precor pro illo dicebant (sequi-
tur ibid. Plaut. Amph. frg. 13 L); cf. Asin. 477. Quamvis dativi ad
favitores oblatratricem precator referri possint, hic eos ad verba dele-
gendi intromittendi parandi referre nemo dubitat, vel, id quod dativi
imprimis proprium est, ad totam enuntiationem.

Nihilo certiora exempla accusativi additi nomini agentis sunt.
Trin. 240a: celatum indagator sic dictum esse possit ut Laber. mim. 96:
alienum appetonibus viae expeditae deverticula sunt»; ubi formam alie-
num pro accusativi singulari habueris, si comparas Sall. Cat. 5, 4:
alieni adpetens, sui profusus, Phaedr. I 4, 1: amittit merito qui alie-
num appetit. Sed forma etiam genetivi pluralis esse potest; quae
interpretatio praeferenda est Truc. 763 comparatis aliis exemplis,
quae facile p. 82 et 83 inveniuntur, in quibus eodem augendi consilio
genetivus pluralis nomini adiungitur, velut re contradicente Plaut.
Persa 419: scortorum liberator de unius scorti liberatione dictus est;
item Truc. 763: suppostrix puerum dicta ex unius pueri suppositione.
Item, quia in universum dicitur Poen. 74: cupienti liberorum, osori

ceretur; nam dictare his temporibus non imperare significat (cf. Mommsen
Staatsrecht II* 144), neque obsistendi significatus ad obstetrir quadrat,
neque praetor ante viros doctos (Lucil. ap. Varr. 1. 1. V 80) a praeeundo
deducebatur.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 85

mulierum merito pluralis numerus ab editoribus ex tradito singu-
lari mulierem restitutus est; singularis ratione grammatica non veta-
tur, vetatur tamen sensu; nam senex ille caelebs est.

Praeterea accusativum pronominis haud raro recepit auctorem
esse Plaut. Pseud. 231: quid mi es auctor? Eadem interrogatio est
Cist. 249, Mil. 1094, Poen. 410, 721, Pseud. 1166), sim. Ter. Ad.
939: idne estis auctores mihi? Plautus plurali numero adverbium
adiungere maluit Stich. 128: mé auctores ita sunt amici, 581, 129:
aliter auctores sumus, fortasse, quia hic non ut in illa interrogatione
nomen et verbum substantivum ad unius verbi sensum coaluerunt; nam
ex utriusque partis coniunctione pronomina illa pendere veri similius
est quam ex verbo ignoto, a quo auctor factum est. Ex simili coniunc-
tione nominis et verbi substantivi pendent eaedem pronominum formae
Plaut. Capt. 3: hoc vos mihi testes estis me verum loqui. Poen. 565
testes esse, sed ad rem, Aul. 421 absolute. Si modo accusativus obiecti
dici potest, festis a testando vim et sensum nominis verbalis reci-
peravit. Quaerere autem, utrum accusativi obiecti vice positi fuerint,
an polius adverbiorum, in his formis neutri generis vix opus sit.?)

Restat igitur Amph. 34: nam usta ab iustis iustus sum orator
datus. Sed ne hic quidem iusta traditum est, sed correctum a Bothio
ex tradito adverbio iuste, quae correctura probatur et versu ante-
cedente (33: iustam rem et facilem esse oratam a vobis volo) et
succedentibus (35 sq.: nam iniusta ab iustis impetrari non decet, iusta
autem ab iniustis petere insipientiast). Eo enim tendit argumentorum
ordo, ut auribus inculcetur, iusta impetrari, iniusta negari decere.

Accusativi locum enuntiatio relativa occupavit, quae quasi obiec-
tum verbo amandi apposita est Amph. 105 sq.:

quam liber harum rerum mullarum siet

quantusque amator sit quod complacitum est semel.
Si ante relativum pronomen desideraveris demonstrativum, optio erit
supplenti tibi inter id et eius; nam etiam genetivus pronominis de-
monstrativi sic opprimitur Aul. 605: ui quae fierent, fieret particeps.

Instrumentalis ablativus?) verbali recipitur Plaut. Epid. 676:
mihi nunc auxilio adiutores sunt. et mecum militant, cf. Pseud. 905:
si umquam quemquam di immortales voluere esse auxilio adiutum,

1) Cic. epist. VI 8, 2; Att. XIII 40, 2.

2) huc pertineret, si sine ulla dubitatione cosmis pro comes intellegi
posset, nei ted endo cosmis virco sied (inscr. vasculi, ed. Dressel, Ann.
dell' inst. arch. 1880 p. 158.)

3) mentio hic fieri potest ablativi, quem obiecti loco adiunctum
F. Schoellius in Woelfflini arch. II 202 eruit ex Donati verbis Ter. Andr.
I2, 81 (202): legitur et usor es (sic secundum Wessneri editionem tra-
ditum est) codicibus enim Terenti traditur: sta aperte ipsam rem modo
locutus, nil circum itione usus es. adverbium modo etiam ad alteram
enuntiationis partem pertinet, in qua perfectum tempus ut in antecedente
poscitur; praeterea his temporibus or verbalium longam syllabam efficere
vix desierit; de alius autem comici versu nos cogitare vetat Donatus.

86 Theodorus Boegel:

Rud. 258: miseras inopis aerumnosas ut aliquo auxilio adiuvet. —
Amph. 75: virtute dixit vos victores vivere, non ambitione neque per-
fidia, cf. Cas. 87: vincite virtule vera, item Cist. 197; praeterea alios
ablativos multos vincere in Plauti comoediis recepit. — Men. 186 sq.:
in co uterque proelio potabimus, uter ibi melior bellator erit. inven-
tus — cantharo; “uterque’ non parasitus cum Menaechmo, sed Me-
naechmus cum amica dicitur ut Most. 305 amator et amica, sim.
Curc. 187; etiam 'uter' Men. 187 de eisdem dicitur (ut Cas. 274 et
Persa 205 de viro et muliere), si interrogatio ad versum anteceden-
tem sie pertinet quasi non dixerit “potabimus’ sed, ut exspectatur,
*eertabimus'. Sed 188 “utro’ non nisi ad Menaechmum et parasitum
referri potest, sive verba parasili sunt, sive versus una cum 184—187
additieius est, quos omnes Langenus in Stud. Plaut. p. 298 in
suspicionem vocavit, quia non modo hi versus ipsi inter se non bene
cohaerent, sed 184 praeterea cum 174 non consentitur. Sunt igitur
praeter Plaut. Epid. 676 et Amph. 75 nulla exempla plane certa,
ubi in nomine agentis syntaxis verbalis admissa est; his autem locis
et reliquis, quos attuli, paene omnibus nomen cum verbo substantivo
coniunctum est.

Inter nomina actionis, quae primae declinationis sunt, plera-
que non talem significatum nacta sunt, ut genetivi aut alius casus
pendentis egeant. Invenitur autem in eis quoque dativus ille, qui
ad enuntiationem totam pertinet, vix tamen ad nomen referri po-
test, Plaut. Epid. 25: nobis praeturam geris. Duo nomina professiones
significantia eodem modo cum verbo substantivo coniuncta ablativum
instrumentalem receperunt, Plaut. Rud. 931: navibus magnis merca-
turam faciam, Mil. 990: viden tu illam oculis venaturam facere atque
aucupium auribus? Arripuit igitur etiam aucupium facerc ablativum;
sed haec quoque locutio praecedenti similis est, verbi ipsius loco
posita, coniuncta ex artis appellatione et faciendi verbo. — Geneti-
vum!) recepit usura Plaut. Amph. 108: usuramque eius corporis cepit
sibi, 1135: primum omnium Alcumenae usuram corporis cepi; quae
locutio etiam tragico sermoni apta erat, v. Acc. trag. 507: atque hanc
postremo solis usuram cape. Eadem verbo capiendi adnominationis
gratia cum usurpandi commutato ablativum obiecti loco positum
assumpsit Plaut. Pseud. 135: quibus nisi ad hoc exemplum experior,
non potest usura usurpari. Ad verba usura usurpari ablativum refe-
rendum esse iam interpretes Lorenzius et Vssingius viderunt.

Eiusdem verbi nomen actionis quartae declinationis solum huius
generis nominum casum verbi recepit; sed ne usus quidem libero
modo, sed duabus in dictionibus ablativo potitus est, et veteribus
tantum, ut videtur, linguae temporibus. Ne saepius ablativum ad-
sumpsisse videatur, quam re vera factum est, omnia eiusmodi exempla

1) Cato agr. 162, 1: salsura pernarum et ofellae Puteolanae; quae
verba ex rubrica initio capitis Keilius repetivit (v. eius comm.); sed c&-
pitulum titulo non caret: pernas sallire sic oportet in dolio aut m seria.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 87

ex scriptis usque ad Ciceronis tempora enumerabo. Iure Schoellius in
Woelfflini arch. I 207 sqq. contendit eam dictionem e sermone sub-
motam esse alia, quae est opus est, a cuius significatu ab initio litte-
rarum Romanarum vix differt.

Huic igitur locutioni ablativus nominis adiungitur his locis!):
Plaut. Asin. 89: viginti iam usust filio argenti minis. Bacch. 706:
militi nummis ducentis iam usus est pro Bacchide. Bacch. 763: sed
nunc iruculento mi alque saevo usus senest. 912: nunc alteris etiam
ducentis usus est. Persa 328: ad eam rem usus est tua mihi opera. —
utere ut vis. Pseud. 385: ad eam rem usust homine astuto, docto,
cauto et callido; hic accusativi hominem astutum traditi sunt, deinde
in Ambrosiano ablativi sequuntur, cauto et callido, in Palatinis accu-
sativi, scitum et callidum. Accusativus ne verbo quidem iungitur nisi
neutri generis pronominis aut in formulis uiendum oro, rogo, peto;
quod observavit Langenus in Woelfflini arch. III 329 quattuor versuum
oppugnantium suo iure Plauto abdicens Stich. 450 a, corrigens Poen.
1088; Epid. 264 consilium subiectum verbi placendi est, id quod Lan-
genus Stud. Plaut. 389 agnoscere veritus est, cf. Leo Anal. Plaut. I 24;
Rud. 1241: diutine uti bene licet partum bene, hic explicari potest,
cur Plautus accusativum admiserit; nam participii neutri generis
pro substantivo positi non plus ter posuit genetivum, nusquam dati-
vum, non ablativum nisi absolutum aut praepositione instructum; id
Wueseckius in dissertatione, quam p. 68 attuli, docuit p. 32.

Dativo carent Mil. 790: sed quid ea usus est? Rud. 100: luto
usust multo. Curc. 383: usus est pecunia. Bacch. 747: obsecro quid
istis ad istunc usust conscriptis modum? | Praeterea in exemplis non-
nullis sequentibus dativus abest. Participii additur ablativus Asin.
312: nunc audacia usust nobis inventa et dolis. Bacch. 749: obsecro
quid istis ad istunc usust conscriptis modum? Pseud. 50: quam su-
bito argento mi usus invento siet.

Pronominis neutri generis nominativus simul cum ablativo par-
ticipii ponitur Amph. 505: cilius quod non facto est usus fil quam
quod facto est opus. Cist. 129: tacere nequeo misera quod. tacito usus
est. Men. 753: ut aetas mea est atque ut hoc usus facto est. Rud.
398: iam istoc magis usus factost. [Stich. 57: nobis quid facto usus
sit]. Trin. 503: ubi usus nil erat dicto, spondeo dicebat.

Deest participii ablativus Merc. 731: si mhil usus esset et loco
fortasse non Plautino (v. Leonis. adnot.) Merc. 854: egomet mihi fero
quod usust. Has pronominum formas nominativos esse apparet ex
Bacch. 705: sed nunc quantillum usust auri tibi; potuit autem etiam
ablativus pronominis ut nominum poni, Pseud. 182: cur ego vestem,
aurum, atque ea, quibus est vobis usus, prachibeo? —

Iam Terentio haec locutio minus sueta et perspicua erat; nullum
alium ablativum ea recipit nisi facto. Hec. 878: quod facto usus sit.

1) huc pertinet Most. 250, de quo versu v. infra.

88 Theodorus Boegel:

Ad. 429: quid facto usus sit. Quae forma supplenda est ex succedente
enuntiationis parte Heaut. 80: mihi sic est usus; tibi ut opus factost,
face. Ad Hec. III 1, 47 Donatus merito adnotavit abundat facto;
nam praeter id participium etiam infinitivus pendet (Hec. 327): non
usus factost mihi nunc hunc intro sequi. Putaveris Terentio formulam
fuisse «sus facto est, quae ei non magis valeret quam Plauto wsus est.
Sed praeterea semel ab eo ponitur ablativo carens sequente enuntia-
tione consecutiva Heaut. 81: an quoiquamst usus homini, se ut cru-
ciet? — mihi. Item iam Plaut. Epid. 168: quom usus est, ut pudeat.
Mil. 1132: nunc ad me ut veniat usust Acroleleutium.")

Terenti igitur usus signum est senescentis dictionis atque a rivali
celeriter victae. Non modo potestatem recipiendi ablativum amisit, sed
ipsa e sermone prope detrusa est. Legitur in indice sermonis Cato-
niani a Krumbiegelio confecto p. 74 sub nomine usus agr. 68: omnia,
quis usus erit, in suo quidque loco repomilo; vereor ne verbum sit;
altero enim futuro opus est, quia oleitate facta instrumenta suo quod-
que loco reponere iubetur custos aut persona quae appellatur. Cicero
hanc formulam vetustarum legum sermonis propriam fuisse sibi per-
suasum habuit; quam imitatus scripsit de leg. III 10: quod extra
magistratus coerari oesus erit; ibid: idem ad plebem, quod oesus erit,
ferunto. Ipse nusquam alibi sie dixit aut scripsit; itaque ei satis
antiquum visum esse putandum est etiam Terenti versum Heaut. 80,
quem de fin. V 29 laudat. Vetustiori, quam quo tum Romani ute-
bantur sermone, magistratuum generi scribendi, Schoellius arch. II 209
attribuit etiam ad Att. IX 6, 3: «aves quibus usus non est, omnes
aut praecidisse aut incendisse dicunt. Sed usus est perfectum verbi
est, quod tempus flagitatur; ex eadem verbi forma etiam subiectum
infinitivo sumendum est, id quod in dictione usus est vix liceret.?)
At Liv. XXX 41, 8 iure idem stilum referentis magistratus agnovit
et Gell. N. A. II 15, 3 antiqui sermonis imitationem.

Quod autem haec locutio ab omnibus paene pedestris sermonis
et iocosae poeseos scriptoribus spernebatur, eo idonea facta est seve-
rae poesi; Lucretius eam non repudiavit IV 831: ut facere ad vitam
possemus quae foret usus, V 844: quod foret usus. Ablativus acce-
dit I 219: nulla vi foret usus enim, dativus quoque I 184: nec porro
augendis rebus spatio forel usus seminis ad coitum. Vergilius perse-
veravit in hoc epicae poeseos studio servandi vetusta vocabula.
Aen. VIII 441: nunc viribus usus, nunc manibus rapidis, omni nunc

1) Ad. 21 Slaughterus in indicem nominum rettulit; sed verbum
hic legitur.

2) magistratus autem epistulae verba esse, quae Cicero laudat, non
certum est. litterae Capua nescio a quo allatae sunt; earum argumen-
tum statim Cicero ascripsit epistulae Attico iam scriptae. tum de
nuntii auctore et unde is Capuae versatus rem cognoverit pergit: de hac

re litterae L. Metello tribuno pl. Capuam allatae sunt a Clodia socru, quae
ipsa, transüt.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 89

arte magistra. Schoellius praeterea attulit 1.1. Georg. III 559: nam
neque erat coriis usus mec viscera. quisquam aut undis abolere potest
aut vincere flamma. | Sensu poscitur hic usionis significatus, non ne-
cessitatis; illi tamen genetivus iungi solebat, non ablativus velut
Lucr. IV 8403q.: et omnia denique membra ante fuere, ut opinor,
eorum quam foret usus; haud igitur poluere utendi crescere causa,
Cic. top. 23: ceterarum rerum omnium, quarum annuus est usus,
ibid: quoniam usus auctoritas fundi biennium est, sit eliam aedium Lex
XII tab. Bruns, font. i. R. VI 3; de nat. deor. II 156: earumque omnium
rerum hominum est et usus el cura. Vergili loco allato similis est
sensus atque haud paucis locis Livianis, ubi *usus est rei alicuius vel
personae' sic dicitur, ut potestas vel occasio utendi significetur,
velut XXIX 2, 7 ei parti usum equitis fore ratus, imprimis addita ne-
gatione XXVI 38, 12 nec usus equorum in urbe erat. Nonnulla exempla
prope absunt ab eo sensu, qui locutioni antiquis temporibus erat, velut
V 44, 2 ubi usus eril mei vobis.

Quibus locis utendi significatus servatus est; pertinent autem
haec exempla ad illud genus per nomen actionis et verbum substan-
tivum dicendi, quod infra tractabitur. Eorum igitur ope origo locutio-
nis, quae est usus est, cognoscetur; nam usus est sic intellegi poterat,
ut essei ius potestas necessitas utendi. Eisdem autem exemplis doce-
mur, cur Romani dictionem usus est aboleverint. Nam etsi nomi-
nativus usus hac in locutione rigescebat, neque is neque reliqui casus
eiusdem nominis et significatu simplici utendi et aliis significatibus
inde natis rarius usitabantur. Similis eiusdem formae duplex usus et
significatus facilius ferri poterat in forma, quae est opus, si modo for-
mula opus est nominativus nominis, quod est opus, continetur. Nam in
locutione opus est forma opus a nomine operis multo longius abest quam
usus est ab usu et significatu et eo, quod illi vocabulo etiam sunt
succedit, «sus ne in formula quidem singularem numerum poscere desiit.

Idem nomen cum verbo veniendi coniunctum ablativum interdum
recepit; cuius coniunctionis exempla Plautina praebet Langenus (in
Symb. crit. p. 162), non optimo iure propter exiguum numerum ab-
lativorum omnino additorum negans non Plautinam esse dictionem
Epid. 535: credo ego illi hospitio usus venit. Nam quin in Palatinis
invenit sic corrigendum sit, cum multis non dubito; in A versus in fine
mutilus est. Accedit Cato agr. 4: si quid bona salute usus venerit.)

Praeterea quartae declinationis nomen Lucretius ablativo instruxit
III 381 sq.:

nam neque pulveris interdum sentimus adhaesum
corpore mec membris incussam sidere cretam e. q. s.

Corpore ad adhaesum pertinet ut membris ad incussam sidere (v. Hein-
zi interpretationem ad ἢ. 1); de mero ablativo locum indicante

1) ibid. 157, 7: nihil istorum usu veniet [morbis] morborum (Keil. ad
h. 1.) scribendum est, aut istis corrigendum et morborum delendum.

90 Theodorus Boegel:

v. Holtzi synt. Lucret. lin. p. 8; cf. V 842: vinctaque membrorum per
totum corpus adhaesu; “per totum corpus! ad adhaesu referendum est.
Sed adhaesum his locis et IV 1242, VI 472 pro adhaesionis nomine
versui resistente positum esse ab Heinzio probatur; nam tertiae decli-
nationis nomine ab eadem stirpe derivato usus est Cic. fin. I 19 iia
effici complexiones et copulationes et adhaesiones atomorum inter se.
De electu suffixorum, qui versu cogente fit, v. cap. III.

Nomina tertiae declinationis genetivum recipere his exemplis
apparet. Plaut. Capt. 1031: nec pueri suppositio nec àrgenti circum-
ductio. Mil. 942: facta erit conlatio nosirarum malitiarum. Pseud. 66:
compressiones arlae amantum corporum. | Epid. 282: consultatio nup-
tiarum. Pseud. 70: harunc voluptatum ... distractio discidium vastities
venit. Ter. Phorm. 293: neque testimoni dictio est. Plaut. Asin. 534:
inopiae excusatio. 257: ad eri fraudationem. Trin. 976: auri feci men-
tionem, sim. 1069, Bacch. 253, Rud. 1289, Truc. 195. Trin. 1053:
duarum rerum exoritur optio.!)

Inter ea quoque pauca sunt, quae libero modo syntaxin verbi
arripuerunt. Vnum tamen exemplum testimonio nobis est ne a
tragico quidem sermone alienum fuisse hunc verbalium usum.

Ennianae ut videtur Iphigeniae versus est, defensus & Vahleno
(Ind. lect. Berol. 1878 p. 5 sqq.) contra interpretum mutationes (frg.
trag. 199 sqq.):

astrologorum signa in caelo quid sit observationis

cum capra aut nepa aut exoritur nomen aliquod. beluarum.

quod est ante pedes nemo spectat, caeli scrutantur plagas.

Sit non cum Vahleno in fi mutaverim, cum antecesserit fortasse ver-
bum, ex quo interrogatio pendeat. Etiam sic enim talis verborum
ordo est, ut ex pronomine quid pendeat genetivus observationts; huic
autem nomini adiungenda sunt genetivus astrologorum, qui obser-
vationem faciunt, accusativus signa, pendens -ex observandi verbo,
loci indicatio in caelo, ubi signa observantur. Miratur igitur qui
loquitur, quot vel quales observationes in caelo fiant; sequente versu
exempla enumerantur signorum, quae astrologi observant, tertio deni-
que opponitur, quod magis observatione dignum sit, iterato arro-
gantis illius aut inutilis observationis opprobrio.

Cetera exempla rursus comicorum poetarum sunt. Plaut. Aul.
201 sq.: nunc hic eam rem volt, scio, mecum adire ad pactionem.
Paciscendi verbi activa forma accusativum recipit Bacch. 870, 879
(v. Leo ad 866); cf. habeon rem pactam Stich. 566, Poen. 854, 1157;
pacisci cum illo dicitur Bacch. 855; Aul. 201 praepositio et accusati-
vus ex nomine pendent; ad quam rem incerto vocabulo alluserit,
spectatoribus notum est ex senis verbis 185, 188 sqq., 194 sqq., 200,
cf. 216, 242, 265 sqq.; similis incertitudo 207.

1) explicationis vim habent genetivi recepti nominibus sollicitatio-
nis Ter. Andr. 261 et occasionis Plaut. Capt. 116, Epid. 271, Ter. Heaut.
895; talia cum verbi syntaxi comparari non possunt.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 91

Plaut. Stich. 283: quae misera in expectatione est Epignomi ad-
ventum viri. Hic rursus, ut iam de Enni versu modo tractato, puta-
veris ideo quartum casum alteri praeferri, ne duplex genetivus ex
eodem nomine pendeat; sed exempla genetivi adiuncti alteri exstant
(v. Loch, de gen. apud. prisc. script. lat. usu p. 6). Pendet autem accu-
sativus ex circumscriptione verbi exspectandi, quae per nomen verbale
et esse facta est. Alibi, qui in expectatione est, expectatur Mil. 1279:
vide ne sies in exspectatione. Cael. ad Cic. ep. VIII 14, 1: quod iudi-
cium nunc in expectatione est. Sim. Cic. ep. XII 24, 2, ep. II 3, 2: summa
scito in expectatione esse eaque a le expectari; sim. ad Att. VIII 11 D 3.
Eundem significatum, quem Plautus huic locutioni esse voluit, de-
dit ei Plancus Cic. ep. X 4, 3: sum in exspectatione omnium rerum
quid e. q. 8. De activa et passiva nominis vi cf. Tyrelli adnotatio-
nem ad h.l. The corr. of. C. VI p. 42.?) Inflexio igitur locutionis tritae
a Plauto facta est, qua etiam aliam locutionem ἃ passiva, si vis, ad
activam vim duxit. Abscedentes enim sic admonebantur Pseud. 663:
sed vide sis ne in quaestione sis, quando arcessam, mihi, Cist. 593:
ne in quaestione mihi sit, si quid eum velim, Cas. 530: sed tu cave in
quaesitione mihi sis, Capt. 253: edepol tibi ne in quaestione essemus
cautum intellego. Eius locutionis vetustatem forsitan forma, quae est
fuat, testetur Persa 51: sed recipe, quam primum poles, cave fuas
mi in quaestione. Afran. com. 280: u _ u cáve ne pendeas si fuas in
quaestione. Eandem Plautus sic flectebat Trin. 1011 sq.: cave sis fibi,
ne bubuls in te cottabi crebri crepent, si aberis ab eri quaestione, quasi
meminerit servus, qui loquitur, verborum discedenti sibi saepe dic-
ta; cf. recipe te ad dominum domum 1007 cum Persa 51, et con-
dicionalem formam enuntiationis eum Afran. 280. Quod autem eadem
locutio modo activam, modo passivam vim habere videtur, nomini
omnino genus quod dicitur verbi deest. Num verbalia vel eiusmodi
ut attuli locutiones verbalium ope factae exstiterint, quae plane ad
alterum utrum sensum versa essent, hic observari non potest. —

De dativo, quem "Terentius Andr. 44 exprobrationis nomini
adiunxit, v. infra cap. III.

Ablativus instrumentalis nomini adiungitur Plaut. Pseud. 67:
teneris labellis molles morsiunculae. Nominis deminutiva forma statim
ex radice facta est, non derivata ex simplici nomine. — Asin. 307:
verbis velitationem fieri compendi volo. Transfertur 'velitatio ad ver-

1) cf. Gell. N. A. III 7, 12: in exspectando sunt.

2) curantur qui in curatione sunt Gai. inst. I 199; cf. Quint. inst.
or. I pr. 18: nam ut primum lingua esse coepit in quaestu; sed possident
si quis cum in possessione bonorum esset edict. perp. frg. XXXVIII 2 (Bruns
f. 1. R.), cf. 1 et 3. Ter. Ad. 355 8q.: Ctesiphonem audivi filium una fuisse
in raptione cum Aeschino non circumlocutio est, sed i. q. cum illa raperetur,
hanc rem novo fortasse vocabulo reddere studuit Terentius; nam etsi de
his temporibus non constat, postea raptus verbale erat rapiendi.

99 Theodorus Boegel:

borum certationem (v. Non. p. 3, 2, Paul. Fest. p. 28 et 369); cf. Tur-
pil. com. 145: comperce verbis velitare.

Restat denique ea locutio, ubi imprimis verbalis usus nominis
adhibebatur et a grammaticis observabatur; qua, ut in enuntiationum
generibus quibusdam certi modi ac tempora poscuntur, semper nomina
in fio exeuntia flagitata esse videntur. Itaque non modo de verbali
nominum constructione, sed de nominibus ipsis iam hic agendum est.
Sunt autem interrogationes incipientes ab interrogantis pronomine, desi-
nentes in verbo substantivo; his quasi terminis concluduntur hoc fere
ordine dativus pronominis, alia additamenta, obiectum, nomen verbale.

Hoc loquendi genus olim usitatum fuisse hoc uno iam exemplo
probatur, quod compluribus locis legitur, ubi eadem aguntur. Velut
Curculionem a Therapontigono verberatum (em tibi Cure. 625) tuiturus
est Phaedromus 626: quid tibi istum (actio est? Respondet ille 627:
quia mihi lubitum est. Collocatio, quae versu poscitur, quid tibi istum,
a Guieto ex tradito quid istum (ibi iam restituta confirmatur a Bachio
(Stud. stud. II 243 sq.) pronominum collocationem tractante, quae in
his interrogationibus adhiberi solebat. — Similis verberatio fit in
Casina; intercedunt autem senex et uxor patroni pro suo quisque
cliente a rivale verberato. Respondent inter se, quia utraque a parte
eadem iniuria et defensio paratur, interrogationes et responsa

406: quid tibi istunc factio est? — quia Iuppiter iussit meus.
408: quid tibi tactio hunc fuit? — quia iussit haec Iuno mea.

Mutata paulum verborum collocatione ea, quae opponuntur, magis
aures feriunt. — Coquus cum discipulis fustibus male contusus (Aul.
409 sqq., 422) ipse queritur Aul. 423: sed quid tibi nos tactiost, men-
dice homo? Caesus denique pugnis Menaechmus exclamat Men. 1016:
quid me vobis tactiost? Pronomina suetum ordinem hic non tenuerunt,
quia quod brevius est me, ut solet, initium enuntiati et interpositionem
petit. — De hoc tangendi verbo usu nobis quoque solito comparetur
Pacuv. 344: ut ego, si quisquam me (agit, Plaut. Rud. 1010, Truc. 614.

At non caedenti sed re vera tangenti virginem dicitur Poen.
1308: quid tibi hanc digito tactio est? Hic ut Curc. 627 respondetur:
quia mihi lubet. Quasi explicationes sunt Ter. Ad. 686: virginem
vitiasti, quam te non ius fuerat tangere, Heaut. 819: amicam adduxti,
quam non licitumst tangere (cf. Eun. 638 sq.). Comparentur etiam
minationes Rud. 810: si hercle illic illos hodie digito tetigerit, 720,
784 sq., Ter. Phorm. 438sq. Hunc tangendi usum omnibus notum
in animum vocat audientibus Aul. 784: quid tibi ergo meam me
invito lacliost? Sic enim ab adulescente verba intelleguntur, qui
filiam senis compressit. Sed senex “tangere’ ita dicit, ut de rebus
alienis adhibetur, quas tangere non licet; cf. ibid. 740: ut id quod
non tuom esset tangeres (cf. 754 sq.), Cato de agr. 145, 2: oleum ne
tangito utendi causa neque furendi causa. Quod autem ad figuram
interrogationis attinet, includitur praeter ea, quae omnibus his

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 93

communia sunt, particula ergo et ablativus absolutus, illa (Poen. 1308)
ablativus instrumenti.

Et per se et quia bis legitur usitatam fuisse etiam hanc inter-
rogationem putandum est, cuius alterum exemplum est Most. 34 sq.:

quid tibi, malum, me aut quid ego agam curatiost?
an ruri, quaeso, non sunt quos cures boves?

Praeter accusativum enuntiatio interrogativa ex nomine pendet; si-
militer cautio est ne dicitur (v. i.); cf. Cic. ad Att. XIV 20, 4: μέ susci-
piam cogitationem quidnam, sim. ad Brut. III 3, 6, ad Att. I 17, 1:
admiratione quidnam accidisset; ep. XV 21, 1: reliquisti dubitationem,
quantum e. q. s.; ad Att. VII 16, 2: nunc has exspectationes habemus
duas, unam quid .. . alteram quid; cf. ad Att. III 14, 1. Plaut. Merc.
121: curaest negoti quid sit aut quid. nuntiet; Enn. ann. 86 V: omni-
bus cura viris, uter esset induperator; pendent coniunctiones finales
Cic. ep. XII 11, 2: te cohortatione non puto indigere, ut; ep. III 10, 6:
ubi enim ego cuiquam legationi fui impedimento, quo minus e. q.S.;
ep. X 22, 2: quod ne nostro arbitratu componeretur, quis fueril impe-
dimento; cf. Thucyd. I 16, 1: ἐπεγένετο δὲ ἄλλοις TE ἄλλοθι κωλύ-
ματα un αὐξηθῆναι; ad Att. V 21, 13: summum esse periculum, ne, cf.
ad Q. fr. II 10, 5. Eiusmodi enuntiationes pro natura et origine sua
facile et laxe adnectuntur magis, quam pendent; verbalibus autem
maior potestas et necessitas est eas assumere; eadem tamen facultas
non deest alis nominibus!); nam omnino coniunctionum usus non
tam certis finibus circumscriptus est, ut dici possit, quibus quaeque
nominibus verbisve obsequantur. — Alterum eiusdem interrogationis
exemplum est Amph. 519: quid libi hanc curatio est rem, ver-
bero, aut muttitio? Obiectum duabus ex vocibus constans dividitur;
quarum altera interrogatione includitur, altera relicta sequitur ante-
cedens vocativo extra ordinem posito (item Aul. 423); continuatur
interrogatio novo nomine propter hanc continuationem ex muttiendo
(520) derivato; alibi non invenitur muttitio.

Bis legitur accessio sic adhibita. Plaut. Trin. 709: quid tibi
interpellatio aut in consilium huc accessio est? Servus repulsus re-
spondet intellectu interrogationis detorto 710: eodem pacto quo huc
accessi apscessero. Interpellandi nomini obiectum deest; accessio
praeter ultimae latinitatis exempla actus accedendi hic tantum est et
True. 259: quid tibi ad hasce accessio aedis est prope aut pultatio? ;
de loco indicato v. s. p. 75, de obiecto diviso et addito altero nomine
cf. s. Amph. 519; eodem loco apparet non opus esse forma verbi, quae
Palatinis praebetur est; nusquam alibi pultatio legitur.

Bis legitur etiam reditio. Plaut. Most. 377: quid illi reditio
etiam huc fuit? Ter. Eun. 671: quid huc libi reditiost? quid vestis

1) cf. Mil. 158: mi equidem iam arbitri vicini sunt, meae quid
fiat domi.

94 Theodorus Boegel:

mutatiost? Plautino loco adverbium loci nomini, ex quo pendet, succe-
dit, cf. s. p. 74; causa autem nominis a fine in initium enuntiationis
traducti adverbium efiam fuerit. Ter. Eun. 671 codice Bembino prae-
betur collocatio verborum a sueta abhorrens quid huc tibi; Callio-
pianis codicibus tibi omnino omittitur; mendum igitur vetustum est,
quod eum Bachio (Stud. stud. II 244) ad ceterarum interogationum
exemplum corrigendum erit: fibi huc.

Sequentes interrogationes semel leguntur, item haud pauca ver-
balium, quae eis continentur.

Plaut. Most. 6: quid tibi, malum, hic ante aedis clamitatiost?

Obiectum verbo non poscitur; clamitatio alibi non invenitur; et voca-
tivus et adverbia loci inter dativum et nomen verbale inseruntur. —

Truc. 511: quid illi ex utero exitiost prius quam poterat ire in proelium?

"Exitus' ab omnibus dicitur, a nullo ut videtur exitio.!) — Asin. 920:
quid tibi hunc receptio ad te est meum virum? De nominis usu, quod ex
patribus ecclesiasticis et iurisconsultis affertur, disceptari non potest,
utrum hic ortum an ex sermone vulgari sumptum sit; suffixum fio
interrogationis genere flagitatur; obiectum in partes divisum est ut s.
p. 93; accedit ut appositio meum virum fortasse gradationis causa in
fine positum sit. Hic simile opprobrium per verba expressum compa-
randum est Ter. Ad. 799: quor nunc apud te potat? quor recipis meum?
quor emis amicam, Micio?

Appositio in fine collocatur etiam Truc. 623; est coacervatio
trium interrogationum 622 sq.:

quid. tibi huc ventio est? quid tibi hanc aditio est?
quid libi hanc nolio est, inquam, amicam meam?

Non exstabat veníio; nam M. Aurelius forsitan ostentaverit se Plauti
lectorem Fronto ep. ad M. Caes. II 15: nam illa cottidie tua. Lorium
ventio, illa in serum expectatio (cf. Stich. 283); si in usu fuisset ver-
bale a veniendo factum, quartae certo fuisset declinationis, ut ibus et
alia nomina derivata a similibus verbis eundi. Et finxit hac forma
nomen Varro, ut deduceret ling. V 94: venator a ventu quod sequitur
verbum adventum et inventum. Ad hanc formam in usu non exstantem
Plautus adludit Cure. 314: facite ventum ut gaudeam?); eadem am-
biguitas est Cist. 14 sq., quo loco Varro testimonio usus est ling. V 72:
Venelia a veniendo ac vento illo, quem Plautus dicit e. q. s. Et quar-
tae declinationis est verbale, quod postea semel factum est, inventum
a Weymanio arch. IX p. 139. Aditio praeterea bis hoc sensu affertur

1) nisi Plaut. Capt. 519 adverbio loci praeditum; vel inc vel
usquum Leo suspicatur; ne awriliun quidem in exilium latere (Bentl. ad
Ter. Heaut. II 3, 20) veri simile est post 517.

2) v. Vssingi interpretationem.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 95

in Thes. l.l. ex Ennodio et Julio Valerio; a sueta figura aditus, quae
inde ab Accio nota est, recedit Plautus, quia interrogationis figura tio
postulabatur. Notio postea censoria aut iudicialis notio est aut apud
Ciceronem ἔννοια, πρόληψις (Linderbauer, de verb. mutuat. et peregr.
ap. Cic. usu et compensat. II 37).

Abeundi verbale quartae declinationis esse solebat. Sed: abitionem
antiqui dicebant mortem Paul. Fest. p. 23 M., εὐφημοῦντες scilicet ut
Cas. 19 dieitur: qui unc abierunt hinc in communem locum. In litte-
ras hic abitionis significatus non pervenisse videtur. Eandem formam
pro &bitu Terentius substituit Heaut. 190: propter cam haec turba
atque abitio evenit. Noluit genere nominum mutato pronomen quoque
iterare, ne fieret "haec turba" atque “hie abitus'. Insuetum vocabulum
Eugraphius interpretatus est I 2, 16: hoc est discessio, cf. C G L. IV
4, 45; 481, 29. Postremorum temporum scriptorum usum hic cu-
rare non opus est. Praeterea semel abitio interrogatione flagitata
posita est Rud. 502 sq.:

quid mihi scelesto tibi erat. auscultatio?
quidve hinc abitio, quidve in navem inscensio?

Ordo rursus trium interrogationum; dativus 502 ex auscultando pen-
dens eo magis animadvertendus est, quod alter personae agentis da-
tivus iam aderat; extremum versus locum 502 nomen, non verbum
substantivum occupavit. Vt abitio ita ausculiatio et inscensio occa-
sioni originem debent; 503 non rursus ponitur mihi, etsi tibi Truc. 623
iteratur; coniunctio particula ve fit, imprimis legum sermonis pro-
pria. Sensus autem hic non multum abest ab interrogatione inci-
piente ex cur; sed mutata persona, quae interrogatur, causa mutati
sensus est; nam, qui loquitur, se ipsum interrogat.

-Id genus interrogationum a Plauto ex sermone receptum in fa-
bulis palliatis saepius, quam nos legimus, auditum esse duo testimo-
nia sunt, Terentianus versus Eun. 671, quem attuli!), et Caecilia-
nus 62 sq.?): quid tibi accéptio?) árgumentum aut dé meo amore vér-
bificatióst patri? Propter longitudinem argumentum post ceteras par-
tes collocatum est; patri dativus obiecti est; verbificatio, novum nomen
ex verbo novo factum, acceptionis voci accommodatum est, quae ipsa hoc
sensu non in usu erat; dicitur enim hic ab accipiendo auribus; cf.
Plaut. Men. 5: argumentum accipite. Opprobrio datur, quod, qui in-
crepatur, argumentum vel argumenta amoris, quae audire non debe-
bat, tamen audiebat, et cum patre loquentis communicabat. De versu
trochaico creticos excipiente cf. Amph. 222, Truc. 626.

Itaque ad explicationem grammaticam transeo. Primum, quod

1) cf. infra cap. III.

2) Donat. Ter. Eun. 671: sic veteres. Plautus im Trinummo (709)
‘quid tibi interrogatio (codd. Plaut. interpellatio) aut Qin» consilium huc
accessio?" Caelius in ᾿Ἀρπαζομένῃ e. q. 8.

3) sic codd., aucupatio editio princeps.

96 Theodorus Boegel:

ad syntaxin verborum pertinet, eis!) astipulandum est, qui verbale
cum verbo substantivo coniunctum idem valuisse contendunt aique
verbum ipsum; itaque non e verbali, sed e verbi circumscriptione
pendere casus, quos verbalia assumpsisse videantur. Perpauca enim
verbalia sine hoc adiumento casum, qui verbo convenit, receperunt.

Sed neque origo neque sensus huius dicendi generis hoc modo
satis explicantur, neque quo differat haec circumscriptio a verbo sim-
plici. Huius enim ope similiter interrogatur Cas. 98: qwid in wrbe
replas, vilice haud magni preti? similiterque respondetur: jubet;
ef. s. Poen. 1308, Curc. 627. Et potuerunt Romani verbo et particula
cur?) eadem cum indignatione interrogare, v. supra Ter. Ad. 799;
circumscribere autem eis etiam aliorum nominum ope licebat, ut
Poen. 1322 sq: quid tibi lubido est, obsecro, Antamonides, loqui incle-
menter nostro cognato et patri?, cf. Ad. 686: quam te non $us fuerat
tangere. Hoc imprimis versu explicationis vice uti possumus. Nam
merito Slaughtero (The subst. of Terence p. 26 sq.) interrogari vide-
tur, quod alteri ius fuerit sic agendi. Quae interpretatio optime con-
venit interrogationibus, ubi íactio inest, non tamen Rud. 502, ubi
enuntiatio a particula cur incipiens magis idonea est, quae etiam
alibi eodem iure, quo circumscriptio aliorum nominum verborum-
que ope facta eiusmodi interrogationis loco substitui possit. Id tamen
officium vertentis est, qui haud raro cogitur in vertendis nominibus
latinis, imprimis verbalibus, a talibus circumscriptionibus auxilium
petere (cf. Naegelsbach Lat. Stilistik? p. 225 sqq.). Notiones enim
occasionis, rationis, modi, quas nos vertentes latinis verbalibus simul
contineri putamus, eorum significatui non meliore iure adicimus,
quam quo in imperfecto verbum conandi, quod supplere solemus.
Quodsi in interrogationibus, de quibus hic quaestio est, merito
notio iuris potestatisve agnoscitur, ne hic quidem res sic se habet,
ut verbalibus haec vis fuerit. Fuit autem toti verborum coniunc-
tioni. Quod ostendi potest comparatis aliis enuntiationibus, quae
praeterquam quod interrogationis pronomine carent, illis verborum
constructione et sensu similes sunt. Qua comparatione etsi non
origo huius dictionis nominalis aperitur, cognatio tamen magis quam
adhuc patet, quae inter hanc et alias latini vetusti sermonis pro-
prias erat. Cognatas autem eas dictiones puto, quibus haec tria
continentur: personae agentis tertius casus aut alter, nomen verbale,
verbum substantivum. Quartus saepe accedit genetivus aliusve casus
pendens ex nomine verbali; sed ne in interrogationibus quidem, quas
modo tractavi, omnibus aderat (cf. muttitio Amph. 519, pultatio Truc.
259, interpellatio Trin. 709). Alia nominalis dictionis genera con-
sulto exclusi, ne multitudine eorum, quae ab hoc usu magis differunt,
perturbatio fieret.

1) Haase ad Reisigii schol. p. 616, adnot. 511. Ziemer Junggrammat.
Streifzüge p. 965. 2) Lorenzi explicatio ad Most. 6.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 97

Ex sermone comico hae dictiones similes afferri possunt.!)

Poen. 445 sq.: unc mihi cautio est,
ne meamel culpa meo amori obiexim moram.

Item Bacch. 597 sq.: mihi cautiost, ne e. q. s. Vetustam dictionem etiam
Terentius admisit Ad. 421: ei mihi ne corrumpantur cautiost, Andr.
400: puerum autem ne resciscat mi esse ex illa cautiost, ubi Donatus
bene circumscribit: cautione opus est, hoc est, cavendum est. Differunt
igitur necessitatis notione verbis expressa et neglecta Cist. 531: amens
ne quid faciat, cauto opust et Pseud. 170: ὁ puere prae, ne quisquam
pertundat cruminam cautiost.

Dativi locum pronomen possessivum obtinuit Plaut. Persa 586:
indica, fac pretiwm. — (ua mers est, (ua indicatiosi. Hic nomen non
gerundivo par est, ut Lorenzius ad Most. 6 adnotavit; neque enim indi-
candum est, sed emptor a venditore callido pretium facere iussus negat,
id suum officium esse dicitque venditorem decere pretium indicare.
Re autem, de qua agitur, probatur et interrogationem et responsum
in mercatu tum saepe audita esse (cf. 575, 588, Aul. 373 sq.).

Bene accidit, ut hic rursus curatio nominari possit. Cas. 261:
me sinas curare ancillas, quae mea, est curatio.) Ibi pro genetivo
pronominis relativi nominativus ponitur nomini regenti genere et nu-
mero se subiungens. Eadem res est Cas. 290 sq.

sed uirum munc tu caelibem te esse mavis liberum
an maritum servom aetatem degere et gnatos (uos?
optio haec est: ubram harum vis condicionem accipe.

Cf. Cas. 190: nec mihi ius meum optinendi optio est (de quo signi-
ficatus abusu cf. Cap. II). Lex Acil. de repet. 86: de ea re eius
<optio estyo, ulrum velit vel in sua ceivitat(e, cf. Lex Salpens. C I L.
II 1963, I 11: idque ius tutoris optandi habeto.

Etiam alia exempla ex legibus, quas Brunsius edidit in font.
i. R. a., collecta cum his Plautinis plane congruunt; in omnibus sta-
tuitur, euius officium ius potestas aliquid agendi sit.

Personae agentis casus genetivus est in his: ad praetorem quoius
ex hace lege quaestio erit Lex Acil. C I L. 1198, 78, ibid. 76 et 83; sim.
frg. Clus. CIL. I 209, 7: q»woius h.l. quaestio erit. Lex Acil. 9: (quei
ex h.) l. pequniam petet nomenque detuler(it, quoius eorum ex ἢ. |.
ante K. Sept. petitio erii; sim. ibid. 58: ab eo quod quisque petet, quoius
ex hace lege petitio erit e. q. s. In mutilata lege, quam servavit
Fest. 340: ... »s iudicatio esto; cuius magistratus genetivus ante-

1) quas iam Holtzius synt. prisc. lat. p. 13 attulit.

2) Poen. 354 similis verborum structura tradita est: namque istaec
magis meast curatio, quae in versu restituendo servanda est, sive supples
tua quam (Leo), sive cum Italis tuast ex east mutes comparatione non
ad finem perducta, cf. Thuc. 1 8, 5: ἀλλὰ καὶ ταύτην τὴν crpareíav 8a-
Adcen ἤδη πλείω χρώμενοι ξυνῆλθον, Plaut. Amph. 669.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 7

98 Theodorus Boegel:

cesserit, incertum est (v. Mommseni adnot. 2 ad Brunsi f. i. E. p. 266),
censoris fortasse aut aedilis (Bruns p. 48 adnot. 2); cf. Mommsen ius
publ. II? 462, adnot. 3. Venditio locatio aedilis esto Lex Furf. CIL.
I 603, 8 sq.; ibid. 14 sq.: aedilis multatio esto quanti volet.!)

Genetivi locum pronomen possessivum occupavit (cf. optio, cu-
ralio, indicatio). Lex Ant. de Term. CIL. I 204, II 2: magistratus
pr(ove» magistratu, quoia de ea re iuris dictio erit e. q. s., cf. Edict.
perpet. V 3 (p. 206 Bruns): cwius de ea re iuris dictio fuit, item
frg. XXXV 2; XXVIII (p. 217): cuius de ea re iuris dictio fuit quae
mea est, item XXXVIII 3.

Genetivus obiectivus pendet ex nomine verbali iam in hoc
exemplo et in sequentibus. Lex Vrson. CIL. II 5439, III 1, 27 sq.:
ne quis in hac colon. ius dicito neve cuius in ea colon. iuris dictio
esto?) nisi II vir. aut quem II vir[i] praef. reliquerit aut aedil. e. q. s.
Lex Acil. 6: quaestio (se. de ea re) eius pr. esto, ioudieiu m) ioudicatio
litisque aestumatio, quei quomque ioudicium ex ἢ. l. erunt, eorum ἢ. 1.
esto. Lex Acil. 4: de ea re eius petit(i»o nominisque delatio esto, pr.
quaestio esto, ioudicium $oudicatio leitisque aestumaltio, ... (eorum esto»
(cf. ibid. 3). Lex Iul. munic. CIL. I 206, 27 sq.: quae pars quoique
aed. iia h. l. ob venerit, eius aed. ineis loceis, quae inea. partei erunt,
viarum reficiendarum tuemdarum procuratio esto, utei ἢ. l. oportebit?)
cf. ibid. 68 sqq. — Lex agr. CIL. I 200, 68: ab eo, quoius eius agri
locei hominus privati venditio fuit tum e. q. s. Lex Iul. agr. (Bruns p. 97):
deque ea re curatoris, qui hac lege erit, iuris dictio reciperatorumque
datio addictio esto, cf. Lex agr. CI L. I 200, 33 et 35, sim. frg. Atest.
(Bruns p. 103) 11: quoiusque II vir. eiusve . . . iuris diet(i)o iudicis
arbitri recuperatorum datio addictio(ve fuit).

Personae agentis tertius quoque casus non raro invenitur. Alter-
nandi gratia iam Lex Acil 41: quoius ex h. I. (nominis delatio erit,
ei eius rei petitio esto ... de»que ea re hace lege iudicium lilisque
aestwmatio essto e. q. s. Sed sine hac causa ponitur ibid. 88: qwoi
ex h(ace lege provoycatio erit esseve oportebit. Frg. Atest. 17: quo
magis privato Romae revocatio sit. Lex Quinct. (Bruns p. 117) 42: eoque
nomine iis pignoris capio) multae dictio coercitioque esto. Lex met. Vi-
pasc. CIL. II 5181, 41: conductori socio actorive eius pignoris captio
esto, cf. ibid. 17, 35, 53; Lex coll. funerat. Lanuv. CIL. XIV 2112,
I 33: neque patrono neque patronae neque d(omino» neque dominae neque
creditori ex hoc collegio ulla petitio esto; cui loco propter negationem
compares Ter. Hec. 650: nulla tibi, Pamphile, hic iam consultatiost.")

1) pendet enuntiatio relativa, cf. curatio supra p. 98.

2) patet hic discrimen inter verbum ipsum et nomen actionis.

3) recens fortasse figura: eiusque rei procurationem habeat ibid. 26.
cf. optio, factio.

4) captio recens, capio vetus nomen fuerit.

5) cf. Cic. top. 50: eui testamenti factio nulla esset, Sen. de benef. III
14, 2: nulla actio erit, nulla repetitio.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 99

Lex Malac. CIL.II 1964, I 49 sq.: eisque in ea curia suffragi latio
esto. Lex Vrson. III 2, 35 sq.: post ei earum rerum, quarum ἢ. |.
quaestio erit, actio ne esto. Semper vocatio dativum recepit velut Lex
Acil. 77: militiaeque eis vocatio!) esto (item 84, (79) (855); Lex Iul.
munic. 93: aut ei vocat(i»o rei militaris legibus pl. ve sc. exve foidere
erit; ibid. 103; Lex Vrson. I 3, 24sqq.: iis omnibus eo anno . . . mili-
tiae vocatio esto; ibid. I 4, 37 sq.: isque pontificibus auguribusque . . .
liberisque eorum militiae munerisque publici vocatio sacro sanctius esto,
uti pontifici Romano est erit.

Casus personae agentis non cognoscitur Lex agr. 35: cos. pr. cens.
quei quom(que tum eril, de ea re iwyris dictio iudici iudicis recupera-
torum datio esto e. q. s., Lex Spolet. CIL. XI 4766: eius piacli mol-
taique dicator(ei» exactio est od’), Lex Vrson. III 5, 7: eique (aes: isque)
II vir aut quem II vir armatis praefecerit idem ius eademque animad-
versio (anima adversio aes) esto.

Omittitur persona agens, si antecedente enuntiatione relativa
contineri potest. Lex Iul. agr. (Bruns p. 97): eiusque pecuniae qui vo-
let petitio hac lege esto. Lex Iul. munic. 19: eiusque pecuniae quei volet
petitio esto, ibid. 97, 107, 125, 140 sq.; cf. frg. Mediol. CIL. 1 1502,
3sq.: eiusque pecuniae) qui volet acti(o esto. Lex Malac. III 3, III 69,
V 43, Lex Vrson. II 2, 22.

Omisso demonstrativo relativum pronomen eius casum quasi eius
officium partim administrans usurpavit. Lex Salpens. II 9sqq.: eiusque
pecuniae deque ea pecunia municipum eius municipi cui volet, cuique
per hanc legem licebit, actio petitio persecutio esto. Lex Vrson. II 2, 7:
eiusque pecuniae cui volet pelitio persecutio exactioq. esto; sim. II 2,
15; IL 3, 28; III 1, 17 et 25; 5, 19, quo loco probatur dativum
recentiorem esse hac in formula quam nominativum relativi prono-
minis?); nam verba legis Vrson. III 5, 19: eiusq. pecun. cui volet petitio
p. q. esto cum toto capitulo ΟΠ sumpta sunt a. 710 ex lege Iulia
agraria data a. 695 (Bruns adnot. 6, p. 134), in qua sic scriptum
est (Bruns p. 97): eiusque pecuniae qui volet petitio hac lege esto. Etiam
verba cui volet genetivum, quem partitivum dicunt, recipiunt Lex Vrson.
III 3, 22: eiusque pecuniae colon. eius colon. cui volet petitio esto, et saepe
verba cui eorum volet hac in formula eiusdem legis?): eiusque pecu-
niae (c»wi eorum volet rec. iudicio aput II vir. praef. ve actio petitio per-
secutio ex h.l. i. potest. que e. IV 1, 26 —28; 2, 36 et 50; 3, 12*) et 31.

1) vocatio per o; cf. Lex Iul. munic. 86: coaptato; v. Mommseni ad-
not. CIL.Ip. 71.

2) Mommsen ap. Bruns f. i. R. p. 136 adnot. 6.

3) animadvertas ablativum instrumentalem recuperatorio $udicto,
et locum aput e. q. 8.

4) ius potestasque stulti scribae esse monet Fabricius Herm. XXXV
209: desunt ea verba tab. I—1II; etiam aliae formulae quarta in tabula
permixtae sunt. sed verba $i. p. praedicati loco nescio an posita sint,
ut eorum ope id reddatur, ad quod reddendum antea nominalis dictio
sufficiebat.

7#

100 Theodorus Boegel:

Tantum IV 1, 46 cui volet genetivo omisso legitur. Est igitur no-
vatum ab eo, qui hanc legem incidit.

Verbalem verborum coniunctionem semel adnotavi; cui non verba
ex h.l. attribuerim, neque magis quae ex praepositione de pendent
passim, velui. Lex Vrson. I 5, 3: de auspiciis quaeque ad eas res per-
tinebunt augurum iuris dictio iudicatio esto. Lex de imp. Vespas. CIL.
VI 930, 38: neve cui de ea re actio neve iudicatio esto neve quis de
ea re apud (s»e agi sinito. Nam dc etiam aliis nominibus recipitur
velut Lex Malac. V 8sq.: de ea decurionum conscriplorumve $udi-
cium esto. Videas quae p. 79 de ea re disserui; conferas propter prae-
positionalem verborum coniunctionem Lex. XII tab. V 7 a (Bruns p. 23)
adgnatum gentiliumque in eo pecuniaque eius polestas esto. CIL.XI
10298, 9: ideirco nihilominus deieratio esto apud magistros e. q. 8.
Lex Acil. 75: quom eis hace lege actio nei esto, idem mutilatum 82,
sim. 56, supplendum CIL. VI 10298, 12, Lex agr. 100: ab ipsis
here>dibusque eorum persequtio esto, cf. CI L. III 2, p. 924 sqq.: ab
eis aliquem petitionem funeris habiturum.

Vna autem invenitur formula, ubi nomen verbali syntaxi orna-
tum est. Manus enim genetivus esse videtur Lex Vrson. I 3, 1sq.:
cui quis ila ma»num inicere iussus erit, iudicati dure manus iniechio
esto e. ᾳ. ss Manus una inicitur Plaut. Persa 70sq., Aul. 197, Gai.
Inst. IV 24), manus depellitur Gai. Inst. IV 21 et 24; singularis iam
Lex XII tab. I 2 (Bruns): manum endo iacito. Vt Romani tnicere ita
Osci pru medicatud manim azerum eizazunc egmazum e. q. 8. tab.
Bant. 24; rursus Latini alia de re manu liberali asserebant Plaut.
Curc. 491, 668, 709, Persa 163, 717, Poen. 905, 964, 1102, Ter.
Ad. 194. Singularis igitur in lege Vrsonensi (cf. s.) est, antecedente
singulari numero; item CIL. VI 3823: in (eum H.S.... ma»nus
iniectio pignoris ca( pio siet. Item Lex XII tab. III 2 (Bruns p. 20):
post deinde manus iniectio esto, cf. Plaut. Truc. 762: postid ego te
manum iniciam quadrupuli. Singularis ergo etiam accusativus est
Lex Lucer. CIL. IX 782: sei quis arvorsu hac facit (in) ium quis
volet, pro ioudicatod n. manum iniecki)o estod.

Hanc figuram, qua non mandatur, sed actio alicui addicitur,
legum sermonis propriam fuisse manifesta sunt testimonia. Cicero
in libro, quem de legibus scripsit, in ipsis legum exemplis cum tem-
perantia legum sermone usus (de leg. II 18) eam admisit, carentem
partim dativo vel genetivo personae agentis; omnia exempla uno loco
inveniuntur III 6: ad quos provocatio esto; ibid.: per populum muliae
poenae certatio esto; dativus vel genetivus adest ibid.: militiae ab eo
qui imperabit provocatio nec esto. In eandem dictionem Cicero tran-
sit de magistratuum officiis locutus ad Att. III 17, 1: qwod Appi
quaestio est, ep. 19, 15: non enim illae manubiae meae, sed operis

1) sed 21: manus inicio scriptum est in cod. Veron., errore sci-
licet propter manus iniectionem.

” ν
._ -» =
"»

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 101

locatio mea fuerat, ad Att. XVI 16 C 12: consulum quorum et lege et
senaíus consulto cognitio et 4udicium fwit. Item Livius II 33, 1: ut
plebei sui magistratus essent sacrosancti, quibus auxili latio adversus
consules essel, neve e. 4. 8, Π 18, 8: neque enim (sc. in dictatore) uf
in consulibus, qui pari potestate essent, alterius auxilium, neque pro-
vocalio erat e. q. s., ΠῚ 6, 9: circumitio ac cura aedilium plebi erat,
Liv. IV 41, 2: non militis de imperatore existimationem esse, sed po-
puli Romani fuisse e. q. 8., Liv. XXXIX 19, 5 ab Haasio |. infra 1.
affertur. Idem transitus in legum sermonem fit Ter. Phorm. 292:
servom hominem causam orare leges non sinunt neque testimoni dictio
est; bene Donatus animadvertit (II 1, 63): varie; non enim dixit:
neque testimonium dicere.

Talia si quaererentur, in scriptis cum aliorum tum iuris consul-
torum invenirentur (v. actio Thes. 1.1.1442, 64, praeterea sparsim
441 et 443)!); tria exempla ex digestis et Vlpiano attulit Haasius in
schol. de 1. 1. habitis II (ed. 1880 à Petero) p. 99 (actio, factio, repe-
titio); plura colligere nolui, quia vix quicquam novi eis doceremur,
quod non eis, quae ex vetustis legibus huc congessi, notum esset.
Inutile igitur est novam eorum molem effundere, nisi simul compa-
rantur locutiones cum his certantes velut actionem habere (Thes. 1. 1.
I 442, 70); cf. Varro de 1.1. VI 82: qui habent spectionem qui non
habeant, Cic. Phil. II 81: nos enim nuntiationem solum habemus, con-
sules et reliqui magistratus etiam spectionem (cf. Fest. p. 333, 9), Cic.
ep. VII 21: qui factionem testamenti non habuerit; praeterea circum-
scriptionem nominis, quod est ius, ope factam velut Lex Quinct. (Bruns
p. 116) 23: tum ei praetori eo nomine cogendi coercendi multae dicendae
sive pignoris capiendi ius potestasque esto, cf. Lex Vrson. I 5, 8, Varro
de 1. 1. VI 18: quibus ius ibi parentare (cf. VI 25, Lex Vrson. I 3, 14;
I 4, 29; I 5, 8—10; III 4, 7), Gai. 1 2: qui ius edicendi habent. Etiam
Graecorum eundem verbalium usum conferre operae pretium fuerit,
velut Demosth. tp. Max. 16: καθ᾽ ὃν (sc. νόμον) ἣ πρόςχηείς ἐετι
παρὰ τοῦ ἔχοντος τὸν κλῆρον, ibid. in lege: τὴν δ᾽ ἀμφιςβήτηειν
εἶναι τῷ ἔχοντι (cf. Isae. IX 2); pendent παρά et dativus ex nomini-
bus, nam dicitur προςκαλεῖςθαι παρά ibid. 7, ἀμφιεβητεῖν τινι e. g.
ibid. 6; Dittenb. Syll? 510, 3: τοῦ δὲ χρέους μὴ εἶναι Avrırluncıv.
Num apud Graecos quoque hoc dicendi genus legum sermonis
proprium fuerit et quomodo cum aliis eorum locutionibus cogna-
tum sit, in quibus verbi locum nomen actionis et verbum substanti-
vum usurpaverunt (cf. Diels, Rel. acad. bor. 1901, p. 188 sqq.), hic
quaeri non potest. Apud Romanos certo res sic se habet, ut ei ipsi
hanc legum propriam esse dictionem usu testati sint. Quod iam
Haasius l.l. cognovit; eundem non fugit, qua cognatione cum hac lo-
cutione interrogationes illae (v. 8. p. 92 sqq.) coniunctae sint, propter

1) sed &nimadvertendum est in nonnullis verbalibus hanc locu-
tionem non excultam esse, velut in adrogatione.

102 Theodorus Boegel:

quas ego quoque eam tam copiose tracto. Qua cognatione perspecta
Haasius in illas interrogationes traductam esse dictionem nominalem
ex legum formulis contendit, iniuria ut opinor. Nam per se non veri
simile est, si modo Romanis sic dicere licebat, eis in legibus magis
licuisse quam in sermone cottidiano; quod re vera in eo quoque
licuisse testatur Varro Sat. Men. 143: quod eo die mea erat praebitio,
in ianuam "cave canem? inscribi iubeo apud Non. 153, 1: praebitio a
pracbendo, id est exhibendo cenam scilicet, vel epulas, quas praebere
per ordinem singulorum erat offieium. Praeterea si singulas partes,
ex quibus haec locutio composita est, spectas, non dubitabis, quin
in sermone cottidiano non difficilius oriri potuerit quam in iudiciali.
Notionem enim iuris vel officii, quam in iuris consultorum sermone
nonnullis nominibus ipsis velut actioni adhaerere videri non ignoro,
hae dictiones genetivi noto usui debent; nam a tali exemplo quale
est Lex Furf. CIL. 1603, 16: pelleis coria fanei sunto'), illae eo
tantum differunt, quod enuntiationis subiectum verbale est. Verbalis
ope autem eo facilius circumscriptio verbi facta est, quo propius a
mero actionis sensu aberat; circumscriptiones igitur meliore iure
appellantur interrogationes illae quam cetera exempla. Dativus
autem personae agentis si pro genetivo ponebatur, effecit creberrimam
illam locutionem: est mihi aliquid; in interrogationibus semper
eligebatur, fortasse quia locutiones medium inter nominalem et ver-
balem dictionem tenentes omnino eum praeferebant, qui ad utrius
syntaxin pertineret incertum erat, ut supra nomina agentis assumpto
verbo substantivo eum praetulisse ostendi, ut praeterea in gerundivo
praeferebatur praepositioni quae est a. Idem igitur dicendi genus
in sermone legum, cui maxime idoneum erat, excolebatur crebroque
usitabatur, quod in sermone cottidiano saepius, quam nobis notum
est, adhibebatur; nam hic etiam in interrogationis formam redactum
est. Negatione instructum hic et illic invenitur (ef.s. p. 98); eo
quoque probatur illas interrogationes originem non ex sermone legum
duxisse, sed eandem locutionem ex eadem quasi radice, Latinorum
vel Italorum sermone, et in legibus et in sermone cottidiano provenisse.

Nomina quartae declinationis in hoc dicendi genere vetustis
quidem temporibus multo rariora sunt, fortasse quia in re iudiciali
nomina actionis plerumque in fio exeunt. Lex CI L. I 1291 itus actus-
que est in hoc delubrum Feroniai?), cf. Lex Vrson. II 3, 1: ad eos rivos
fontes lacus aquasque stagna, paludes itus actus aquae haustus iis item

1) cf. Plaut. Persa 343: meum, opino[r], imperiumst in te, non in
me libi.

2) quasi non sufficeret verbum «substantivum, eius loco patendi
verbum substituerunt, Front. aq. 126 S. C. CIL. VI 19183, 15, X 444, 97.
aditus est et patet. utrumque inde a Cicerone dicebatur, aditus est in
praediorum iure non crebro, velut Cic. Att. XII, 44, 2, cf. Verr. IV 99;
V 80, Vlp. dig. 7, 6, 1, 2, Pap. dig. 42, 5, 12, Scaev. dig. 8, 2, 41 pr. in
lapidibus formula itus aditus ambitus funeri faciendi sit (Pomp. dig. 47,
12, 5) corrumpitur.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. - 103

esto, qui eum agrum habebunt, possidebunt, uti vis fuil e. q. 8. Plautina
haec huc pertinent: Asin. 766 (uos arbitratus sit, comburas si velis, verba
pactionis inter adulescentem amatorem et lenam factae; eisdem verbis
legi convenientibus abutitur leno Rud. 1355: meus arbitratust, lingua
quod iurei mea. Alibi eadem non leguntur neque alibi arbitratus
nominativus ponitur. Praeterea commeatus et prospectus item cum
verbo substantivo a Plauto coniunguntur (v. supra p. 73). Tali ex
formula, quae iam ante Plautina tempora viguerat, locutio usus est
prodiit (cf. supra p. 89); etiam haec in interrogatione illis, quas attuli,
simili simul cum responso illas interdum sequente posita est Bacch. 749:

obsecro quid. islis ad islunc usust conscriptis modum? 751: quia mi dla
lubet. In eodem nomine ostendi potest ab initio licuisse nomina et
quartae et tertiae declinationis eodem modo usurpare; nam eadem
formula, unde latina locutio mihi usus est prodiit, apud Oscos haec
erat Cipp. Abell. 40: inim éuk tribarakkiuf, pam nıvlanüs tribarakat-
tuset, íním uittiuf, nuvlanum estud; idem cum genetivo abellanum 44.
Quamquam non plane idem nomen est atque Romanorum usio, quia
t-- t iam ante Oscorum tempora in s abiit!); suffixo igitur, quod est
io, & verbi stirpe deductum est, et inter Oscorum et Romanorum
formas eadem ratio est, quae inter Romanorum capio et capio, v
supra p. 98, adnot. 4.

Redeo ab explicata hae dictione ad nomina verborum casu in-
structa. Restant enim pauca exempla nominum alius figurae, quae
partim naturae eorum verbali, partim audaciae scriptorum aut coniunc-
tioni cum verbo substantivo verbalem debent syntaxin.

Rursus nomen ex utendo derivatum referendum est. Epid. 634:
satin ego oculis utilitatem optineo sincere an parum? Quod latine
dictum esse immerito Vssingius negat; ablativus ex verbis quae sunt
utilitatem optineo pendet ut Pseud. 135a simili circumscriptione
(v. p. 86), ut Epid. 5a simplici verbo: satis recte oculis uteris.

Dativus pendet ex servitus Amph. 166: opulento homini hoc ser-
vitus dura. est”) (Holtzius synt. I p. 14); “servitus’ dicitur ita ut in
locutione servitutem servire Capt. 391: et servitutem servire huic
homini optumo; cf. Trin. 302, 304, Rud. 747, Persa 7 [Aul. 592];
sine dativo Capt. 334, 544, Curc. 40, Mil. 95, 482, 745, Persa 34a;
servitutem colere Poen. 829. Verbalis igitur loco etiam Amph. 166
posita est et Capt. 272: quamquam non multum fuit molesta, servitus,
Andr. 35 sq.: a parvolo ut semper libi apud me iusta et clemens fueril

1) quamquam exemplorum, quae R. v. Planta attulit, dubitatione
caret tantum Fepcopet (Inscr. 4, Pl); ceterorum origo ne ei quidem Balis
certa est; wíniveresim 134 legi negat II 688. — duplici littera t per
se non poscitur *utitio (Osthoff Hist. perf. 557), quia haec geminatio ante
vocalem i saepe legitur, v. Planta I 588 sq.

2) cf. Pseud. 767: cui servitutem di danunt lenoniam puero 1. e. quae
lenoni servitur.

104 Theodorus Boegel: De nom. verbali lat. quaest. gramm.

servitus et tali verbalium usui conferendum est, qualis est Poen.
1096: acerba amatiost, Rud. 1204: nimis paene inepta atque odiosa
eius amatiost.

Obiectum agnoscere dubitavit Holtzius (Synt. prisc. script. Lat. I
p. 15) Ter. Ad. 617: id anus mi indicium fecit. Idem legitur pen-
dente praeterea enuntiatione interrogativa Ter. Hec. 546: id nunc res
indicium haec fecit, quo pacto facium volueris; de accusativo obiecti
dubitare non licet Caecil. com. 144: i£a me uxor forma et faclis facil,
st taceam, (amen indicium. Indicium facere autem paene ad unum
verbum, quod ad notionem attinet, coaluit. Nam indicium a Plauto
tantum cum faciendi verbo adhibetur; indicio esse similis coniunctio
est; indicium facere absolute vel cum dativo dicitur!) a Plauto Aul. 671,
Capt. 1014, Mil. 306, Most. 745, Rud. 959, utraque locutio praepo-
sitionem de recipit, Aul. 188: amus hercle huic indicium fecit de awro,
Ter. Ad. 4: indicio de se ipse erit, vos eritis iudices. Enuntiatio pendet
Rud. 428: sapienti ornatus quid velim indicium facit; cf. ibid. 429, fort.
Cist. 678, Heaut. 384: nam mihi, quale ingenium haberes, fuit indicio
oratio. Etiam indicio esse quartum casum recipit Lex agr. CIL. I 200,
90: quei eam rem «ita» indicio fuerit.) Nam ne cum Schneidero
(Dial. Lat. prise. et Fal. exempl. sel. p. 59) suppleveris (ifa esse),
Mommsenus negavit (CIL.I p. 106 ad v. ΧΟ) spatium partes disti-
nens admittere nisi duas tresve litteras. Genetivum Lucretius ad-
iunxit IV 1019: indicioque sui facti persaepe fuere.

In hoc exemplo id observatur, quod in plerisque antecedentibus
observari poterat, nomen non per se eadem vi esse, qua verbum est,
sed coniunctum cum verbis esse vel facere vel aliis circumscriptionem
quandam eius verbi efficientibus, a quo ortum est. Accedit, quod
etiam horum exemplorum plurima in vetusto dictionis genere servata
sunt. Quamvis igitur angustis finibus hic verbalium usus circum-
scriberetur, ne postea quidem plane desiit (cf. Cap. IIT). Itaque causa
raritudinis forsitan non tam verbalium debilis vis fuerit quam con-
iunctio nominum ipsa, loquentium sermoni, qui in fabulis apparet,
minus apta, quam scribentium stilo.

1) indicio esse: CIL. I 1012, 7: monumentum indiciost.

2) cf. Plin. n. h. XV 87: et has e Perside regibus translatas indicio
sunt, Graeca nomina.

CAPVT ALTERVM.
Verbalia facta & Plauto et Terentio.

Inter verbalia quae in tor trix tio tus tura exeuntia priscis Ro-
manorum litteris servantur, haud pauca semel aut raro leguntur,
nonnulla ultimis Romanorum demum temporibus sic iterum us-
urpantur, ut inter vetustum illum et recentem hunc usum conexus
non agnosci possit. Quae tamen inter rara vocabula referre non
satis est; nam raritudinis causa inveniri potest. Sunt enim nomina
usu omnino non recepta, sed suo quodque loco nata. Haec eorum
origo sermonis contextu probatur. Itaque ex Plautinis et Terentia-
nis comoediis huiusmodi exempla nunc conquiram. Quibus imprimis
apparet has verbalium classes magna fuisse fertilitate et facilitate
procreandi nova ex uno quoque verbo.

Exordiar a nominibus agentis; Plaut. Stich. 385: malivoli
perquisitores auctionum | perierint. Quid sibi vellent perquisitores
auctionum, vix quisquam ex hoc versu sciverit; sed eosdem devovit
parasitus, quorum antea depinxit mores 201 sq.:

δὲ quando quem auctionem facturum sciunt,
adeunt perquirunt, quid. sit causae lico.

Haec ad versum antecedentem delegatio a Plauto, non ab interprete
nimis subtili facta est; nam totius scaenae acumen in eo positum
est, ut parasitus consilia, quae absente rege cepit, eodem redeunte
mutet. Contraria igitur sunt 221: ridiculos logos vendo et 383:
non vendo logos, 218 (cf. 172, 195 sqq.) et 384, 232 sq. et 386; cf.
etiam 217 et 382, 159 et 387. Eadem in scaena post 388 iterum
mentem mutavit parasitorum adventu nuntiato; nunc contraria sunt
389 et 375, 393 et 383, 395 et 386, 394: ilice, iam meo malost,
quod malevolentes gaudeant et 385, de quo versu agitur; idem spec-
tat etiam ad 198: sed curiosi sunt hic complures mals et ad 208:
nam curiosus nemo est quin sit malevolus. Placebat Ammiano XIV
5, 7: perquisitor malivolus.

Aliorum origo non tam longa via repetenda est. Most. 8438qq.:

eho istum, puere, circumduce hasce aedis et conclavia.

nam egomet ductarem, nisi má essel apud forum negotiwm. —
Th. apage istum a me perductorem, nil moror ductarier.

quidquid est, errabo polius quam perduclet quispiam. —
Si: aedis dico. Th.: ergo intro eo igitur sine perductore. SV: Micet.

106 Theodorus Boegel:

Luditur igitur ambiguo sensu eircumducendi, ductandi, perductoris,
perductandi. Perductor hie ortus est!), eius gratia a ductando per-
ductandi verbum alibi non lectum.)

Pseud. 427 —429:

homines qui gestant quique auscultant crimina,
si meo arbitratu liceat, omnes pendeant,
gestores linguis, auditores auribus.

Eidem qui 427 enuntiationibus relativis, 429 dicuntur nominibus
agentis; ablativi linguis et auribus ad pendeant referendi sunt, non
ad nomina verbalia, ut Holtzius voluit (Synt. I 15); Lorenzius ambi-
guam dictionem esse putat (ad h. L); quod formis et grammatica
ratione admittitur, vix sensu. Quod a gerendo et audiendo nomina
facta sunt, antecedentibus gestandi et auscultandi verbis inconcinni-
tas est, cuius plura exempla invenientur, velut supra Most. 843 sqq.
quadriplex varietas est. Causa hic fuerit divisio et ordo versus 429,
cui conferri possit Asin. 129: bene merenti mala es, male merenti
bona es, Curc. 178: sibi sua habeant regna reges, sibi divitias divites,
Bacch. 827: quanto in periclo et quanta in pernicie siet, Persa 304:
ubi se adiuvat, ibi me adiuvat.

Nomen derivatum ipsum causa derivationis est Men. 274: bo-
num anteponam prandium pransoribus.

Ex verbo synonymo dandi petitur facere ad complendam notio-
nem, et ex hoc nomen formatur eiusdem figurae atque antecedens
Curc. 296 sq.:

tum isti qui ludunt datalim servi scurrarum in via,
et datores et factores omnis subdam sub solum.

Cui nulla cognatio significationis cum Catonis factoribus est; omnino
hi factores non sui iuris sunt neque hoc ex verborum contextu evelli
possunt (Leo Anal. Plaut. II 37). Item adnominatione gignitur fw-
gitor, bellatori oppositus Trin. 723: credo ad summos bellatores acrem
fugitorem fore. Incipit comparatio; quae παρὰ Trpocdorxiav exit
(Brix ad h. 1.).

Asin.?) 856 sqq.:

at scelesta ego praeter alios meum virum frugi rata,

Siccum, frugi, continentem, amanlem uxoris maxume. —

at nunc dehinc scito illum ante omnes minimi mortalem preti,

madidwm, nihili, incontinentem atque osorem uxoris suae.

1) nescio an iterum Cicero ab alio sensu perducendi formaverit
Verr. I, 33: lenonum aleatorum perductorum, quem locum imitatur Lact.
inst. VI 17, 19: perductores aleatores lenonesque.

2) 846 et 845 sic mutatus: vin qui perductet? — apage istum per-
ductorem, mon placet & retractatore post 816 positi sunt, ut compendi
faceret versus 817—847.

3) quid de frugi et 866 et 807 posito iudicandum sit, plane nescio;

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 107

Opponuntur 856 et 858; singulis versus 857 adiectivis contrarium
succedit 859: participio quod est amantem e. q. 8. opponitur nomen
verbale osorem e. q. 8.; odisse enim participio caret; participium au-
tem amantem, quamquam adverbium maxume recepit, assumpto
genelivo uxoris syntaxin nominis adeptum est. Idem nomen parti-
cipii loco positum est Poen. 74: cupienti liberorum, osori mulierum
(cf. s. p. 84). Nescio an ex Pauli (p. 196, 5 M) glossa et Isidori
veriloquio (Orig. X 197), et ceteris recentis temporis locis, qui affer-
untur, crebriorem vocem fuisse suspicari licet.

Similiter adiectivum oppositum causam fingendi novi nominis
verbalis dedit Bacch. 395: malefactorem amitti satius quam relinqui
beneficum; alibi maleficus nominis vice ponebatur Trin. 551.

Rationi, quae inter rogandum et respondendum est, originem
debet responsor Rud. 226: neque quem rogilem responsorem quem-
quam inlerea convenio i. e. qui mihi respondeat.

Chorago enumeranti, qui homines quibus fori locis conveniri so-
leant, nominibus opus erat; itaque Curc. 474: symbolarum collatores
apud forum piscarium esse dicit, eandem rem paene duplici modo
reddens; nam ut eos, qui symbolas dant, significaret, graecum verbum,
quod in symbolarum nomine erat, latine vertit et inde nomen agen-
tis formavit.!)

Bacch. 826: cum illum rescisces criminatorem meum e. q. s. Ser-
vus erum dicit, de quo idem antea 783: men criminatust? Pro-
nomen possessivum non alio modo additur quam si diceretur mea nutrix
Aul. 691 (item Poen. 1265, Ter. Eun. 913, tonstricem Suram ... nostram
Truc. 405, cf. 772, 856), calator meus est Pseud. 1009; amatori suo
Pseud. 41 (cf. 210: quoius amatores), Mil. 239, 245, 384, 440,
Epid. 214, Truc. 46. In his pronomen re vera possessivum est; sed
in alis, quorum vis verbalis minus evanuit, pronomen eorum vario-
rum additamentorum loco positum videtur, quae verbo flagitantur,
quae genetivo reddi posse iam commemoravi (v. supra p. 79).?) Truc.
616: adventores meos, quasi qui ad me adveniunt. Cas. 299: ibi ego
te et suffragatores (uos uleiscar, qui tibi suffragantur. Trin. 866:
ille conductor meus, qui me conduxit. Cas. 24: flagitatorem suom.

nam 857 aptum est propter contrarium 859: n:hili, neque minus aptum
856 et propter contrarium 858: minimi preti, et propter versum paene ite-
ratum 861: ego quoque hercle illum antehac hominem semper sum frugi ratus.

1) eadem in enumeratione sequuntur 476: in medio propter canalem,
ibi ostentatores meri. de quibus incertum est, quam rem ostentaverint
et num inter Plauti inventa habendi sint: haec dubitatio in nonnullis
aliis est e. g. Amph. 287: ubi sunt isti scortatores, qui soli inviti cubant,
haec nox scita est exercendo scorto conducto male; cf. Hor. sat. II 5, 76:
scortator erit; fieri potest, ut et hoc nomen et alia, quae raro leguntur
velut palpator, amatio, in sermone palliatarum crebriora fuerint quam
nunc videatur.

2) utrum igitur genetivi obiectivi an subiectivi loco pronomen
possessivum positum sit, vix disceptari potest neque opus est.

108 Theodorus Boegel:

Ter. Hec. 856: servatrir mea. Imprimis nova ad hanc interpretatio-
nem adducunt; praeter criminatorem sunt Amph. 693: te μέ deludam
conira, lusorem meum; ubi lusor ex deludendo neglecta concinnitate ut
in gestore et auditore p. 106 natus est. — Meus ad tria nomina per-
tinet, quorum ultimam novum est, Ter. Heaut. 875: sed hic adiutor
meus et monitor et praemonstralor Chremes i. e. qui me adiuvat, mo-
net, mihi praemonstrat (velut Plaut. Trin. 342). Amicam, a qua se
contemni credit, adulescens inde appellat Bacch. 530 5q.: swmc ego
illam me velim convenire, postquam inanis sum, contemplricem meam.

Quorum nonnulla cognominibus similia sunt, quae ex facto dari
grammatici veteres docebant (cf. Cap. III); talia certo sunt, quae
Amori induntur Trin. 240 sq.:

despoliator,
latebricolarum hominum corruptor,
[blandus] inops celatum indagator,

in quibus verbis despoliator et indagator se applicaverunt nova noto
iam vocabulo corruptoris (cf. s. praemonstrator); celatum genetivus
pluralis numeri est; nominum igitur auctoritatem haec tria omnia
habent post multa antecedentia adiectiva. Dantur autem cognomina
Amori ex eis factis, quae loquenti imprimis curae sunt; quae nomina
non exstabant, finguntur; 238 sqq. eiusdem facta per verba narrat.

Etiam in sermone hominum accidit, ut alter alterum alloqua-
tur nominibus ex factis laudabilibus vel vituperabilibus. Quam ob
rem, qui alias nulla nisi sueta vocabula ex memoria produnt, ad
fingenda nova adducuntur, ira vel benevolentia impulsi. Amph. 722:
ob istuc omen, ominalor, capies quod te condecet; sic devovens Alcu-
mena servi vaticinium reicit, neque in allocutione eius nomine utitur,
sed ex voce omen verbum petit, ex quo allocutionem ei aptam
formet.

Menäechmus medicum se percontando (cf. Men. 922: mane mo-

do, etiam percontabor alia) obtundentem detestatur 930: qui te Tuppi-
ter dique omnes, percontator, perduint.

Defendit Paegnium ancillam nimis blandam Persa 227: ne me
attrecta, subigitatriz, ubi adiumento est fictioni, quod de eadem re
altreciare et subigitare dicitur.

Inter multa, quibus leno vexat Toxilum, convicia, duo sunt verba-
lia Persa 419: scortorum liberator, 420: compedium tritor. Illud ex
re sumptum est, de qua agitur, v. 425: leno te argentum poscit, so-
lida. servitus, pro liberanda amica, hoc ex nota servorum castigatione,
propter quam alibi nominantur ferriteri mastigiae Trin. 1021, plagi-
patidae ferritribaces viri Most. 356; contulit Vssingius ad Capt. 882
(i. 888) praeterea Aul. 602, Most. 743. Sed vereor ne id nomen inter
comici sermonis propria numerandum sit; nam rursus legitur Persa
195: quid ais, cruz, stimulorum tritor.

Militem ancilla blanditura appellat Mil. 1055: ezprome benignum

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 109

ex te ingenium, urbicape, occisor regum; quod spectat ad facta, ut
ipsa paulo ante, quasi gnara sit grammaticorum de epithetis doc-
irinae, eum dicit 1042: hominem tam pulchrum et praeclarum virtute
et fama (et) factis; ad formam spectat pulcher 1037, quod adiecti-
vum miles ipse suum cognomentum esse contendit 1038.

Truc. 954: ubi est quod tu das? solee zonam, provocator?
quid times? Deridet alter amator alterum antea ad pecuniam
meretrici promendam provocantem (951), nunc a se celeritate
superatum.

A suppositione pueri, quam cum eo communicavit meretrix
Truc. II 4, adulescens exclusus eam quamvis absentem alloquitur
Truc. 762 sq.: venefica, suppostrix puerum. Puerum genetivus plura-
lis est, cf. supra p. 84.

Laris prologo spectatores iam ita certiores facti sunt, ut in-
tellegant vociferationem avari anum domo expellentis Aul. 40 sq.: exi,
inquam, age ei... circumspectatrix cum oculis emissicüs. Circum-
spectare ei non difficile fuerit, quae in occipitio quoque habel oculos
pessima (64). Sed cireumspectant explorantes Ter. Eun. 602, Trin. 863
(se). Apul. apol. 76 imitatoris fuerit, ut locum non verbum alio modo
in suum usum arcessivit Tertullianus (Vssing ad h. 1.) pall. 3.

Restant haec Terentiana, Eun. 1034 sq.:

o Parmeno mi, o mearum voluptatum omnium
inventor énceplor perfeclor, scis me in quibus sim gaudiis?

Ad inventoris usitatum vocabulum adiciuntur duo nova; cf. supra
p. 108; priora ex eadem Lttera incipientia artius continentur, cf. hac
de re Capt. 661: sator sarıorque scelerum, et messor maxume, ubi
tertium non ἀςυνδέτως dicitur. Perfectorem Cicero denuo finxit de
orat. 1257: ac stilus ille tuus, quem tu vere dixisti perfectorem di-
cendi esse ac magisirum.

Phorm. 374: bonorum extortor, legum contortor. Donatus recte
adnotavit (II 3, 27): ingeniose de ipso negotio sunt inventa. convicia.
Eandem novorum nominum inventionem idem in animo habet altero
loco, etiam de verbo saepe nominibus verbalibus excepto recte iudi-
cans. Nam ad Ter. Ad. 741 sq:

illud quod cecidit forte, id arte ut corrigas. —
corrector! nempe lua arte e. q. s.

Donatus ascripsit (IV 7, 24): quia dixit ‘arte ut corrigas’. sed moris
est iratis ab ultimo verbo contra dicentis incipere. Hoc quoque nomen
ex verbo quasi prodiisse concedi potest, quamquam corrector postea
non rarum vocabulum est. Sed fortasse id inter usitata vocabula
est, quae saepe ad eandem rem sufficiebant et loquentibus et poetis,
velut nugator Mil. 1077, Trin. 972, monitor Ter. Phorm. 234, quo
loco rursus Donatus de nomine vituperandi vel laudandi gratia in-
dito adnotavit.

110 Theodorus Boegel:

Iam p. 82 et 84 commemoravi Mil. 642 sq.:

vel cavillator facelus vel conviva commodus
item ero, neque ego oblocutor sum alters in convivio.

Quia antecedentis enuntiationis praedicata per nomina facta sunt,
etiam pro obloquendi verbi forma nominalis dictio praefertur (v. Leo,
Anal. Plaut. II 6); accedit haec causa, quod cavillatoris est inauditis
verbis delectare; talis enim cavillationis exemplum praebet miles, ut
urbanitatem prae se ferat Truc. 682 sqq.:

heus tu, iam postquam in urbem crebro commeo,
dicax sum factus. iam sum caullator probus,

ubi caullatoris nomen ad ambiguitatem detorquet, cf. 685 sq: cavilla-
tiones — cavillibus, 688 sqq.: rabonem — arrhabonem, 691: conia —
ciconia. Eodem igitur consilio senex quoque ille elegans sermonem
novis nominibus ornat; rursus pro verbali insuetam dictionem nomi-
nalem substituit Mil. 647: minime sputator, screator sum, slidem mi-
nime mucidus. Pergit in virtutibus suis enumerandis per verba 651:
plus dabo e. q. s.

Ad efficiendam hanc circumscriptionem, quae verborum oblo-
quendi sputandi screandi hic facta est, facile nomen verbale se ob-
tulit. Eius circumscriptionis gratia facta sunt feminina moderaíriz
(cf. supra p. 82 sqq.), assentatrix (v. p. 114), et praeter masculina iam
allata acceptor Trin. 204: qui illorum verbis falsis acceptor fui. Quod
pro simplici verbo dicitur ut in Act. l. saec. Aug. CIL. VI 32 323,
97: et uti huius . . .» sacrifici acceptricis sitis VIIII agnarum e. q. 8.,
Act. 1. saec. Sev. CIL. VI 32 328, 3, 74: acceptor sis bo(. Pseud. 807:
hoc ego fui hodie solus obsessor fori; is obsidendi significatus est qui
Ter. Ad. 717 sq.: nunc vero domi certum obsidere est, donec redierit.

Terentius quoque in prologo ausus est hac circumscriptione uti
novi nominis auxilio, quod oratoris nomine ei quasi eliciebatur
(cf. Leo Anal. Plaut. II 25) Hec. 9 sq.:

orator ad vos venio ornatu prologi;
sinite exorator sim.

Donatus explicavit: orator est dum rogat, exorator cum impetravenit;
ambiguum autem sensum orator habet et dicendi et petendi. Exora-
tor sim admonet de dictione, quae est sime te exorem Ad. 936; sine
me)» hoc exorare abs te Bacch. 1170; sine, mea pietas, te exorem Bacch.
1176; cf. de eadem ratione orandi et exorandi Cas. 697, 705.

Huius circumscriptionis speciem praebet Pseud. 979: ut vestifw's,
es perfossor (perforor P) parietum. Nam perfossor parietum graecus
τοιχωρύχος est, ut explieatur C G L. II 456, 52 τοιχωρύχος per-
fossor!), cf. Asin. 563: ubi parietes perfoderis, in furto ubi sis prehen-
sus et quae Lorenzius attulit ad Pseud. 979.

1) Apul. apol. 82 qui vectem (quaesierit scil), perfossor (erit).

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 111

Versionis igitur gratia (cf. Leo Quaest. Plaut. p. 93) nomen fac-
tum est. Non satis perlucida alia est Plaut. Trin. 862: mi illic ho-
most aut dormitator aut sector zonarius; βαλαντιοτόμον et fjuepó-
κοῖτον his duabus vocibus versos esse viderunt interpretes, quarum
sector propter insuetum attributum etiam Romanis iocum praebuit,
Speciem artificis gerens; sed dormitator non intellegi poterat. Id Plau-
tum non fugit; postea enim hoc quoque nomen suo more explicavit
983: properas an non properas ire actutum ab his regionibus? dor-
mitalor e. q. 8.; 810 reicit senex convicium sycophantae 981: dormitas,
senex. Hic igitur, ubi ex verbo nomen deducitur, huic idem sensus est,
qui verbo; qui tamen illo loco non aptus est.

Restant ea nomina, quae secundum recentiorem usum ficta sunt,
quo eadem syllaba {or etiam nominum stirpes induebantur. Nam
imprimis multis artificum nominibus loquentes ad eam opinionem
pellecti sunt huic suffixo esse vim significandi eos, qui aliqua re,
officio, munere fungerentur. Is suffixi abusus antiquior est litteris
Romanis; quod nominibus ipsis evincitur, quae huius figurae in Plau-
tinis fabulis inveniuntur!) Velut balneator eo tempore fictum esse
veri simile est, quo balnearum nomen ut graecum introiit in urbem
(Varro de l.l IX 68). Vigebat autem eiusmodi nominum fictio
Plautinis temporibus et sequentibus. Duae autem classes sunt; qua-
rum in altera praemittitur syllabae, quae est tor, à vocalis, mutilato
stirpis exitu; sic deducitur ab hol-er-e holitor, ab ian-u-a aut ab ian-o
ian-i-tor, a port-u port-i-tor, cf. ficitor, olivitor, vinitor; imporcitor a
porca Paul. p. 108 M; balnitor C G L. III 217, 3 ad eandem figu-
ram mutatus est, ad quam librator funditoris exemplo perductus Tac.
Ann. II 20: funditores libritoresque (ibid. XIII 89).") In altera classe
a vocalis syllabae finienti praecedit, velut balne-a-tor ale-a-tor, gral-
a-tor, praestigi-a-tor. Huius classis sunt, quae Plautus nova finxit.
A clava sic clavator dicitur; Paul. 62, 8M: is quoque, qui huius modi telo
utitur, clavator appellatur. Nescio utrum Herculem in animo habuerit
clava usum (v. ibid.), an quemquam alium clavatorem; nam nobis is
solus servatus est locus, ubi paene ante oculos vel aures nomen deri-
vatur; Rud. 798 sq. enim imperatur:

i dum Turbalio, curriculo, adfert(o domo)
duas clavas. — clavas? — sed probas. propera cito.

1) quae enumerat Stolzius, Grammat. ling. lat. hist. I 650, Rassowi
indicem secutus; omisit gralatorem Poen. 530, erravit de opsonatore et de
quadruplatore; quadrupulandi verbum exstat Persa 62, obsonandi com-
pluries; rem breviter explicavit Paucker Vorarb. z. lat. Sprachgesch.
p. 28 sq.; iam antea in Meletem. lexist. alter. p. 67, adnot. 16 exempla
enumeravit; omnia desinunt aut in :tor aut in ator.

2) possint etiam advorsitores Stich. 443 ab advorsum deduci, ut cir-
citores & circa deduxit Stowasser Stud. Vindob. XXII p. 125; sed verba, &
quibus probabilius deducuntur, exstant.

112 Theodorus Boegel:

Servum redeuntum aspiciens senex exclamat 805:

ehem, optime edepol eccum clavator advenit.

Est igitur, qui duas clavas attulit, quarum alteram clavam v. 807 al-
leri servo senex dat, paulo post 816 imperans: extemplo ammplectitote
crura. fustibus.
Eodem modo a virgis, quibus caedunt, dicuntur virgatores Asin.
864 sq.:
ubi saepe causam dixeris pendens adversus octo
astutos, audacis viros, valentis virgatores.

Qui versus explicantur & conservo convicium reiciente:

574 sq.: ubi saepe ad languorem (ua duritia dederis octo
validos lictores, ulmeis adfectos lentis virgis.

Quamquam propter numerum (v. Mommseni Ius publ. I? 374 adnot. 6)
magis de graeco magistratu cogitandum est, ut in praetore et dicta-
tore, ubicumque in Plauti fabulis leguntur, tamen lictoris officium
et appellatio ad novi muneris inventionem impulit.

Haec a nominibus primae declinationis oriuntur, a clava et
virga; & nomine alterius declinationis, ut gladiator a gladio, cadu-
ceator a caduceo, unum novavit Plautus Pseud. 162: ἐμ esto lecti-
sterniator. Sequuntur imperativi: tu argentum eluito, idem exstruito.
Circumscriptio tamen verbi non est, sed quasi magistratus novus
appellatur; nam edictionem (143) habet leno; appellatio a lectister-
nio derivata est, quasi id non rei divinae vocabulum esset, sed etiam
de lectis in lenonis aedibus sternendis dici possit ut Stich. 357:
(vos» lectos sternite, Men. 358: sternite lectos.

Mulierum nomina in trix exeuntia duabus viis gignuntur, et
motione, intercedente masculina forma, et derivatione ex verbo ipso.
Vtriusque classis feminina formavit Plautus. Dictatoris appellatio-
nem ad sigrificandum summum quendam magistratum Pseud. 416,
Trin. 695 adhibuit, eandem dignitatem ei, qui convivium regit, indidit,
quem alibi strategum dicit (Stich. 702), Horatius arbitrum Carm. II
7, 25. (Vssing ad Stich. v. 1); sed quia mulier meretrix convivium
regere iubetur, feminino suffixo eam alloquenti opus est, itaque Persa
770: tu hic eris dictatriz nobis. Item movendo ex usitata viri appel-
latione feminina forma derivatur prope adiectivi loco posita Curc. 76:
anus hic solet cubitare custos ianitrix. Postea feminina forma adiec-
tivi vice fungitur, ab arborum peritis lauri nomini distinguendi gratia
addita (Plin. n. h. XV 127); feminina autem forma non in usu erat,
quia ostiarii officium a viris administrari solebat.

Amatrixz ex hoc ipso acumen petit, quod virum decebat ama-
torem esse et dici, mulierem autem amicam, Poen. 1304:

sed adire certum est hanc amaltricem Africam.
heus tu, tibi dico, mulier, ecquid te pudet?

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 113

Opinatur enim, qui loquitur, propter vestitum sibi ignotum Hanno-
nem esse mulierem, vel simulat se id opinari, et hoc uno verbo
amairicis ei opprobrio dat, quod res viris convenientes agat; postea
compluribus verbis utitur 1310 sq.:

tune hic amator audes esse, hallex viri,
- aut contrectare quod mares homines amant?

Idem nomen iterum factum secundum illum, quem Donatus obser-
vavit iratorum morem (p. 109) ab ultimo contradicentis verbo inci-
piendi, legitur Asin. 510 sq.:

neque quae recte faciunt culpo, neque quae delinquont amo. —
satis dicacula es, amatria.

Praeterea loquenti iam in animo versantur, quae mox de amore pro-
latura est. Nam ea amaírix dici potest, quae contra meretricum
morem ultro amat adulescentem 526; id enim imprimis postulat
Philaenium, ut animi causa quem velit (542) amet (cf. 515, 537),
idem vetat lena 521 sqq. 536.

In eadem scaena paulo post eadem lena filiam similis appella-
lionis ope vituperat Asin. 513: ego te volui castigare, tu mi accusa-
trix ades. Quod excipit Philaenium 514: neque edepol te accuso e. q. s.
Ibi de motione aut derivatione iudicium difficile est. Vocabulum
propter usum Romanorum iudicialem insuetum erat, nam accusatores
apud iudices causam dicebant, non accusatrices; sed postea etiam
mulieres accusabant. Itaque nomine opus erat Plin. ep. ad Tr. 60:
F'uriae Primae accusatricis (sim. 59). Reliquus vocabuli usus (de quo
v. Thes. 1. 1.) non iudicialis est excepto loco Canon. 15 (Migne 56),
sed ne Plautus quidem accusare tantum iudiciali sensu ponit.

Item faenerandi negotium virorum erat; faeneratoris igitur appel-
latio sola a faenerando derivata erat (Cato agr. prooem. 1); itaque
Plautus cum fabulae nobis non servatae (Leo II p. 534) nomen Fae-
neralici inderet, iam hoc nomine allusit ad mulierem contra morem
faenerantem; eodem consilio scripsit Val. Max. VIII 2, 2: ex amica
obsequenti subito deslriclam faeneratricem agere coepit.

Iam accusatrix inter eorum numerum recipi potest, quae eodem
libero modo, qui in nominibus viros significantibus observabatur,
ex stirpe verbali oriuntur. Etiamsi ab eadem stirpe ortum nomen
verbale masculinum inveniatur, nullus tamen inter utramque for-
mam conexus est. Quorum nominum partem occasione data iam cum
simili masculinorum usu contuli.

Nam eorum quoque auxilio circumscriptio verbifit. Cist. 537:
μέ illaec hodie quot modis moderatriz (linguae? fuit atque immemora-
bilis. Duplex adverbium modi, ut et quot modis, aptum est inconsi-
derantiae exclamantis, cf. Asin. 581; haec abundantia sermoni vulgari
etiam convenit v. Brixi adnot. ad Mil. 401 et 432. Quasi transsi-
luit eius narratio, quid ipse fecerit (536: anum sectatus sum), in

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 8

114 Theodorus Boegel:

qua postea pergit (539: quot illi e. q. s.), ad deseribendum, qualem
anus illa se praebuerit; depingit autem eius morem inauditum per
nomina, quae ipse fingit. Immemorabilis est, quae nihil commemo-
rat vel loquitur, v. Brixi adnot. ad Capt. 56. Feminino swoderatrix
nihil est cum illo masculino, quo utitur Naevius trag. 59 írionum hic
moderator rusticus ; quod Cicero in definiendo vel explicando (cf. Cap. IIT)
saepiuscule moderatrix adhibuit, eius est novatio. Idem eodem modo,
quo Plautus fecit, verbum nominis ope circumscripsit ep. I 9, 22: ἐμ
eris omnium moderator consiliorum meorum; ibid. X 9, 3: et temporis
et rei te moderatorem facile patior esse; verbalem tamen constructionem
sprevit, quam Plauti verba agnoscere sinunt (v. p. 84).

Eiusdem circumscriptionis gratia facta sunt etiam haec.) Merc.
842: divom atque hominum quae spectatrix atque era eadem es ho-
minibus; spectatrix latere in verbo tradito speratriz probabilius, quam
per se est, comparato versu graeco fit, quem Leo attulit?), et loco
imitatoris Amm. XXII 3, 12: humanorum spectatric Adrastia, cf.
Apul. de dogm. Plat. 2, 6: spectatrix diiudicatrixque omnium re-
rum e. q. S.

Most. 257: nunc adsentatriz scelesta est, dudum adversaitrix erat. —
Advorsatricis voce utitur etiam Ter. Heaut. 1007: quin tu in ea re mi
fueris advorsatrix, Sostrata? Cui formae femininae masculina est ad-
versarius.) Incertum est, utrum advorsatrix in usu fuerit, an fac-
tum sit a Plauto et receptum a Terentio. Id quidem constat non ex
masculina forma deductam esse femininam; nam adversator his tem-
poribus non in usu erat?), sed adversarius. Feminina tamen forma
adversaria inde a Cicerone demum invenitur. Cuius locum si adver-
satrix antea obtinuerit, assentatriz eius gratia a Plauto opposita est.

Iam dixi p. 108 sq. de eis, quorum vocativo casu appellatur, cir-
cumspectatrix, subigitatrix, suppostrix, propter additum pronomen
possessivum iam memoravi contemptrix (p. 108), propter dativum pen-
dentem oblatratrir (p. 84) Mil. 681: sed molo mi oblatratricem in
aedis intro mittere. Hoc nomen testimonium est etiam verbum obla-
trandi, quamvis non legatur in Plautinis fabulis, tamen exstitisse;
de uxore cum cane comparata confert Vssingius Cas. 320, Men. 714.

1) cf. quae & Buechelero Fleck. ann. CV p. 572 ex reliquiis traditis
eruta est monetrie Truc. 501, cuius nominis attributum esse mala vidit
Leo; corruptela igitur paucorum vocabulorum est, emendatio ab utro-
que facta.

2) com. Att. frg. 1326 Κα. ἡ rà θνητῶν καὶ τὰ θεῖα πάντα ἐπιςκο-
ποῦςα ἀεί.

8) adversator ex Apul., Iul. Val., Aug. affertur, sed tribus his locis
simul cum aliis nominibus eiusdem formae legitur, ad quorum exemplum
(fautor bis, approbator Aug.) fictum esse veri simile est, id quod Cicero
consulto vitavit Planc. 88 adversarios . . . ultores, Mil. 89 ıllius adversa-
rii, defensores mei, cf. Verr. act. I 36. Flacc. 5, 28. Apuleius dativum ex eo
et eius comitibus dependentem facit Socr. 5: quem miseris awxiliatorem,
quem fautorem bonis, quem adversatorem malis in omnt vita ciebo?

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 115

Accepiriz eo minus ex acceplore motione derivata est, quia id
nomen ipsum suo loco factum est (v. p. 100); acceptriz autem factum
est, ut opponatur datori et notio, quae est nemo, duobus nominibus
inter se oppositis praemissa negatione redderetur Truc. 571: des
quantumvis, nusquam apparet neque datori neque acceptrici; de qua
nascendi occasione cf. supra factores p. 106.

Mil. 1072: quomque me oratricem haud sprevisti sistique exorare
ex te; orator non solet hunc orandi significatum possidere (de Amph.
34 et Ter. Hec. 9 sq. v. p. 110 et 143), a quo Cicero rursus deduxit de
rep. IL 14: quae ex Sabinis virgines raptae postea fuerant oratrices pacis
et foederis; neque dubitare licet loco Plautino de sensu orandi, quia
exorandi verbum statim sequitur.

Bacch. 1166 sq.: euní eccas tandem probri perlecebrae et persua-
strices; nomen agentis rei nomini ex eadem syllaba incipienti se
applicavit; spectant verba ad Bacchides; cf. Asin. 133: perlecebrae
permities, adulescentum exitium; *perlecebrae! utroque loco de mulieri-
bus pellicientibus dicitur; sic etiam inlecebra, quamquam Men. 355,
Cas. 887, rei nomen est, tamen lena dicitur Asin. 151: aique eccam
inlecebra exit tandem, cf. Truc. 184, 759.1)

Eadem ratio, quae inter “oratricem’ et *exorandum', est inter no-
men et verbum Cas. 778 sq.: novi ego illas ambestrices; corbitam cibi
comesse possent. Versu postulatur ut ambas estrices (AP) ita restituatur,
ut nunc editur; ambedere autem est rem edere totam, nullam partem
intactam relinquere. Merc. 240 sq.: mi illud videri mirum, ut una
illaec capra uxoris simiae dotem ambederit, ibid. 239; affertur Amm.
XXIX 3, 9: cum duas haberet. ursas saevas hominum ambestrices.
Amator ex occulto audiens amicam ab ancilla sollicitari, quod uni
amatori placere studeat, et ad mores meretricios incitari, exclamat
Most. 203: vix comprimor, quim involem illi in oculos stimulatrici.
Nomen a stimulando?) factum, quod ex re illi indidit, repetivit,
qui versus 208—223 scaenae inseruit, (v. Lorenzi adnot. ad. v. 199)
219: aique enicem scelestam stimulatricem. Sed ei id magis curae
erat, ut amatorem conviciis utentem faceret: nam antecedit 218 vene-
ficae et additur adiectivum scelestam ad stimulatricem.

Mil. 695: tum plicatricem clementer non potest quin munerem.
Plicatrix ab eo officio appellata?) est, a quo vestiplica dici solebat
Plaut. Trin. 251, Loewe gloss. nom. 204, cf. Marquardti Vit. Rom.
priv. p. 143. Ficta est ad exemplum earum artes exercentium,
quae et ante nominantur, praecantrix et comiectrix 693, et post,

1) coniunguntur sic rei et agentis nomen Truc. 552: foras egerones,
bonorum exagogae. Paul. Fest. p. 76, 6 M: elecebrae argentariae meretrices
ab eliciendo argento dictae interpretatio est versus Plautini Men. 877.

2) stimulo Plaut. Capt. 598, Cist. 206 adulescens amor estimulatur,
cf. Bacch. 1159 cor stimulo foditur, sim. Truc. 858.

8) plicare Plauto deest.

8

116 Theodorus Boegel:

opstetrix 697, nutrix 698. Quarum omnium professiones et appellatio-
nes in usu erani, etiam praecantricis, cf. Varro ap. Non. 494, 22.
Coniectrix hic solum appellatur; dubium igitur est, uirum haec ars
et a mulieribus et a viris sit exercita, et inter coniectoris et coniectricis
nomina eadem ratio fuerit, quae inter praestigiatoris (Amph. 830,
Aul. 630, Poen. 1125) et pracstigiatricis (Amph. 782, Truc. 134),
tonsoris (Aul. 312, Asin. 394) et tonstricis (Truc. 405, 7 72, 856), an
hoo solum loco coniectoris nomen (Amph. 1128, Poen. 444, Cure. 249)
suffixum masculinum cum feminino mutaverit, quia matronam, de
qua agitur, mulierum officiis uti deceret (v. Brixi adnot. ad Mil. 692);
qua de causa etiam hariolae et haruspicae, non harioli et haruspicis
nomina 693 leguntur; praeterea adest ceriaria 696 et, quae vix uno
nomine dici potuit, quae supercilio spicit 694.

Magis continuus est ordo servorum servarumque, qui Trin. 251
enumerantur, quorum in numero sunt 252: cantrices cistellatrices
nominatae post alias ancillas 251: flabelliferae sandaligerulae; can-
trix magis in usu fuerit, quam nobis cognoscere licet; cistellatrices a
cistella, rursus primae declinationis nomine (cf. p. 111), derivatae,
sunt, quibus cistella servanda portandaque traditur, ut in Cistellaria
Haliscae III sq.

Restat compotriz Ter. Andr. 232: quia compotrix eius est. Non
& compotando facta est, quod verbum non exstabat, neque a compotore,
quod nomen Cicero Phil. II 42, V 22 sibi finxit vituperans Antoni so-
cios, quos similiter II 102 post prandiorum apparatus commemoratos
compransores et collusores appellavit. Praepositio ita praefixa est, ut
in coepulonus Plaut. Persa 100, collibertus Poen. 910, commaritus Cas.
797, contubernalis sim.!) Si potriz non in usu erat?), statim com-
positum cogitato tantum simplici ex potando compotrix facta est.

Nominum fertiae declinationis partem iam in primo capite
tractavi, ea scilicet, quae illis in interrogandi enuntiationibus (v. p. 92)
nata sunt: abilio accessio aditio auscultatio clamitalio exitio inscensio
muttitio notio pultatio receptio (?) ventio. Sed etiam liberiore modo
haee quoque nomina ex verborum contextu oriuntur.

Amph. 521: nequiter paene expedivit prima parasitatio. Verba
Mereuri sunt in subparasitando patri operam perdentis 515: accedam
atque hanc appellabo et subparasitabor patri, item postea 993: amanti
subparasitor e. q. s., cf. Mil. 348: sed hic ılli subparasitatur semper;
parasitor legitur Stich. 634, Persa 56; quod ex verbo composito no-
men simplex derivatur, cf. similem inconcinnitatem Cas. 584: blanda
es parum et 586: subblandirier; cf. etiam p. 108 deludam . . . lusorem.

Antecedit nomen novum verbo, a quo derivatum est (cf.
p. 115 oratrir), si iam in nomine proferendo loquenti verbum in

1) cf. C G L. V 581, 40: compotrix eius est, una bibit. alia eiusmodi
composita Paucker, Mel. Gréco-Rom. III p. 527 adnot. 12.
2) affertur Phaedr. IV 5, 26.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 117

animo versatur, velut Curc. 509 8q.: rogitationes plurimas propter
vos populus scivit, quas vos rogaías rumpilis e. q. s. Vt numerum
augeret, nomen ex intensivo verbo maluit derivare quam ex simplici,
quod sequitur, sic tamen, ut id nomen modo ex rogitando fictum
sensum accipiat a sequente rogandi verbo, non ab rogitando ipso, quod
interrogare significat.

Itaque ideo, quod consensus inter nomen derivatum et verbum
desideratur, verba tradita mutare non opus est Trin. 692 sq.: haec
famigeratio te honestet, me conlutulentet, si sine dote duxeris. Respiciunt
verba ad v. 689: sed ut inops infamis ne sim, ne mi hanc famam diffe-
rant; traditur autem famiferatio hoc loco (692) Palatinis, in Ambro-
siano 672—735 desunt; sed traditur famigeratio a Nonio p. 84, 26 et
isdem codicibus Plautinis post 704 eosdem versus 692—694 iteranti-
bus; praeterea famigeratori 219, famigeratorum 215 exstant. Itaque
quamquam dixerunt Romani velut Trin. 186: maledicas famas ferunt
(cf. Persa 351, Acc. trag. 458: quis erit qui non me spernens .. . turpi
fama differet, sim. Trin. 689), tamen compositum praetulerunt ex
fama et gerendo facere, inde etiam famigerabilis, famigeraltus, fami-
gerulus, quibus omnibus nomen famiger subest, quod, num in usu
fuerit, non constat.

Flagitatur autem verbale cum verbo plane congruens Capt. 799:
quae illaec eminatiost nam? Nam verba non modo ad minantem
Ergasili orationem spectant, sed imprimis ad eius initium 791: emi-
nor interminorque, ne mi obstiterit obviam e. q. S., quod propter duplex
minandi verbum spectatoribus in animo et auribus manebat. Figura
autem interrogationis mirantis est, cf. Poen. 1296: sed quid hoc est?
quid est? quid hoc est? quid ego video? quo modo? quid hoc est condu-
plicationis? quae haec est congeminatio? Ibi adulescens Hannonem
filias amplexas tenentem vidit; aspectum sibi acerbum insuelis ei rei
verbis!) et nominibus depingit; nominibus ei opus est, quia in inter-
rogandi modo incepto perseverat; de interrogationum genere v. infra
p. 141.

In enumeratione, ubi complura usitata nomina deinceps ponuntur,
facile nova ad illorum figuram ficta admiscentur. Capt. 1030 sq.:

neque in hac subigitationes sunt neque ulla. amatio
nec pueri supposilio nec argenti circumductio
Amatio vocabulum Plauti proprium est, sed satis crebrum; quinquies

enim nobis servatum est;' suppositio quoque alibi a Plauto dicitur
Cist. 144, 152, Truc. 437. Subigitationes autem ad complendum im-

1) conduplico Pseud. 1961, congemino intransitive Amph. 786; postea
conduplicatio Rhet. Her. IV 88 ἀναδίπλωεις (cf. Gloss. III 368, 14) rheto-
rum graecorum est, item congeminatio Diom. Gramm. I-445, 11 (Donat.
IV 398, 1, Beda rhet. p. 609, 4); Isid. orig. II 21, 3; Gloss. III 488, 61;
508, 13; haec artis oratoriae vocabula cum Plautino eorundem verba-
lium usu non cohaerent.

118 Theodorus Boegel:

pudicorum morum ordinem fingebantur, qui aliis in fabulis videbantur.
Cas. 964, Merc. 203, 204, Mil. 652,1402,Heaut. 567 invenitur subigitare,
id est proprie “manibus tractare', quod panis depsticius patitur Cato de
. agr. 74: farinam in mortarium indito, aquae paulatim addito subi-
gitoque pulchre. ubi bene subegeris e. q. 8. sed ab hoc libero usu
intensivum subigitare ad sensum tangendi mulieres inceste reductum
est!), cf. Cic. epist. IX 22, 4: et quidem iam etiam non obscena verba
pro obscenis sunt. baíuit, inquit, impudenter, depsit multo impudentius.
Circumductio quoque suo loco (Capt. 1031) orta est, nam alibi non
decipiendi sensus ei est; genetivus ei (v. p. 90) adiungitur, ut nomini
solet; verbum sextum casum poscit, v. Trin. 959 et quos Vssingius
ad Asin. 96 contulit locos. Cetera autem per nomina proferre neque
ausus est neque potuit poeta; sic enim pergit Capt. 1032: neque ubi
amans adulescens scortum liberet clam suom patrem. "Terentius eadem
occasione data postquam fabularum personas nominum auxilio enume-
ravit Eun. 36 sqq., transit ad argumenta verbis indicanda 39: puerum
supponi, falli per servom senem, amare, odisse, suspicari.

Stich. 657 sqq.: quot ego voluptates fero, quot risiones, quot iocos,
quot savia, saltationes, blanditias, prothymias. Risiones significant
aut ridicularia (Plaut. Asin. 330, Trin. 66) vel ridicula (Amph. 917,
Stich. 455, Mil arg. 1, 9) aut probabilius convivarum risus, qui
identidem fiunt. Suetum rei nomen risus est; plurima enim verba
sonum significantia quartae declinationis nomina faciunt, velut: cam-
tus crepitus fremitus gemitus luctus plausus ructus sonitus strepitus,
Plautina omnia; eadem figura est, quod Terentius novavit aui pri-
mus et solus adhibuit Heaut. 373: gemitus screatus tussis risus ab-
stine. Questus eiulatus Acci sunt (555). A quibus, si modo exstabat,
sensu differebat nomen tertiae declinationis; velut cantio Plaut. Stich.
707, 788, 760, Cato de agr. 160 modum et verba significat, quae
canuntur; Bacch. 38 idem esse potest, opposita orationi (v. 37)

pol ego magis meluo, ne defuerit mi in monendo oratio. —
pol ego metuo, lusciniolae, ne defuerit cantio.

Praeter eiulatus eiulatio quoque in usu erat Capt. 201: eiulatione haud
opus est. Videtur haec forma magis ad actum et habitum spectare
quam ad sonum, ut fortasse etiam lamentatio Merc. 870, cf. clami-
tatio, muttitio p. 94 et 93. Sed ad id probandum haec pauca exempla
non sufficiunt; itaque satis habeo hac sonandi verborum ad quartam
declinationem proclivitate nominum secundae declinationis abusum
explicare, quem admisit Sisenna hist. frg. 131 (Prisc. II 264, ἐν
procul sibilu significare consuli coepit, similiter frg. 26 (Non. 491, 26

sonu signorum, frg. 72 (Non. 142, 3) magno cum molimento ac per-

1) itaque glossae C G L. IV 180, 4 (subigitionibus) et V 514, 19 (subi-
gionibus) subigitationibus: sollicitationibus praeterquam quod casus non
ad Plautinum locum quadrat, alium locum interpretantur.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 119

petuo sonu.') Adductus est non modo nota alterius et quartae de-
clinationis commutatione, sed etiam reliquis sonandi vocabulis secun-
dum quartam declinationem formatis; quod probatur duobus exem-
plis?), ubi sonus una cum aliis nominibus quartae declinationis poni-
tur Apul. metam. VIII 30: tinnitu cymbalorum et sonu tympanorum
et Flor. 80 Oud.: lyra concentu variatior et tibia questw delectabilior et
fistula susurru iucundtor et bucina. significatu longinquior.

Plaut. Men. 607: aufer hinc palpationes. Repellit matrona ma-
ritum palpantem (Amph. 507, Merc. 169) i. blandientem, ut postea
denuo 627: aufer manum, cf. Amph. 507 totamque illam scaenam
Amph. I 3 simillimam a Iove Alcumena Mercurio actam. Sed vereor,
ne id nomen casu semel in his fabulis inveniatur; palpator huius ser-
monis proprium fuisse videtur (Men. 260, Rud. 126, v. p. 107 adnot. 1);
de dictione cf. Ter. Phorm. 857: quin tu hinc pollicitationes aufer, et
quos locos Brixius ad Men. 609 contulit, Poen. 1035, Persa 797.

Propter sequentium temporum usum de novitate dubitatio est
Pseud. 70: distractio discidium vastities venit. Si usitatum vocabulum
est, artificium utriusque nominis ab eadem syllaba incipientis ad eli-
gendum, non ad fingendum vocabulum aliquid valuit.

Paul. Fest. p. 61 M: consuetionem Plautus pro consuetudine dici.
Id quoque nomen suo loco natum fuerit, ex consuescere cum (Amph.
1122, Cist. 87, cf. consuetudines Pseud. 64), sed ubi restituendum
videtur Amph. 490: et clandestina ut celetur consuetio (suspicio codd,
consuetudo Don. Ter. Ad. IV 5, 32) cum toto suo versu et antecedente?)
argumento repugnat, v. Langeni stud. Plaut. p. 236. Si non Plauti versus
sunt, aliunde sumpti sunt, sed nescimus, unde, nam de puella clam
gravida in palliatis non semel agebatur. — Bacch. 115: Suavis Saviatio
in fine deorum enumeratorum nominatur, quos adulescens colit; om-
nium hic ultimo loco commemoratus maxime praeceptorem offendit,
maximeque ei ignotus est 120: an deus est ullus Suavis Saviatio?
Huius dei utroque Bacchidum loco et Pseud. 65, ubi Bacchidum ver-
sus denuo legitur, duplex nomen est, ex adiectivo et nomine constans.
Saviatio etiam ex Gell. XVIII 2, 8 pluraliter adhibita adfertur.

Pseud. 67: teneris labellis molles morsiunculae; deminuta vocabuli
forma, quam Apul. met. VII 22 imitatus est, epistulae ab amica ad
amatorem datae convenit; antecedit 66: compressiones artae amantum
corporum, sed sequitur 68: papillarum horridularum oppressiunculae.*)
Differunt autem morsiunculae ab aliis deminutivis eo, quod ex radice,
non ex nomine morsio prodierunt; hoc non exstabat5), nam mor-

1) sed traditum est sona Non. 142, 3; hoc loco Sisennae verba non
propter sonu afferuntur.

2) elegi ex eis, quae a Nevio Formenl. I? p. 786 8q. praebentur.

8) 489 et ne in suspicione ponatur. stupri.

4) ne hoc quidem deminutivum alibi legitur, sed oppressio in usu
erat, nusquam tamen, ut videtur, hoc opprimendi sensu (cf. Pseud. 1261).

5) sed v. CGL. II 269, 6 δῆγμα morsum, hic morsus, morsio.

190 Theodorus Boegel:

sus verbale a mordendo factum est. Amicae igitur verba Plautus
hic eodem artificio blanda reddidit, quo similem parasiti orationem
ornavit, qui post unctiones graecas sudatorias (Stich. 226) et cavilla-
tiones (22'1) ibidem 227 sq.: adsentatiunculas) ac perieratiunculas para-
siticas vendit. Quorum ultimum loquenti illi in mentem venit, fictum
ad antecedentis exemplum, neque alibi legitur ipsum, neque omnino
nomen in (io exiens a perierando ortum. Quae praeterea huius figurae
nomina in fabulis Plautinis leguntur, aratiuncula Truc. 148, occasi-
uncula Trin. 974, ratiuncula Curc. 371, Capt. 192, a nominibus in tio
exeuntibus derivata sunt. Illis tamen duabus, morsiunculae et perie-
ratiunculae, satis docemur, suffixo, quod est tiuncula, ex radicibus ipsis,
etiamsi deerat nomen tertiae declinationis, eiusmodi deminutiva
fingi posse.

Terentius praeter ratiuncula Phorm. 36 nullum admisit, ne-
dum nova fingeret. Sunt tamen tertiae declinationis nomina nova
eliam in eius fabulis.

Clitipho ambulatum mittitur Heaut. 588: abi deambulatum. —
deambulatum? quo? — Deinde abiit neque in scaenam prodit usque
ad scaenam IV 6; tum rediens ab ambulando queritur se antea extru-
sum esse 806 sq.: vel me haec deambulatio, quam non laboriosa, ad
languorem dedit.

Similiter ad eam scaenam spectatores revocat, ex qua abiit,
senex fratre frustra quaesito lassus rediens Ad. 713 sq.: μέ, Syre, te
cum (iua monstratione magnus perdat Iuppiter. Syrus ei per ambages
viam describens sic inceperat 570: scio, ubi sit, verum hodie nunquam
monstrabo.

Eun. 87 sq. ceterum de exclusione verbum nullum? haec verba dicit
tantum de iniuria, unde intellegi licet, quod hic exclusionem posuil; quia
servus accusatoris animo dicil ad illa supra, quod intromissus non est
(Eugraph. ad h.l I 2, 7). Respicit igitur hoc vocabulum (cf. etiam
98 exclusti) ad primam scaenam, ubi exclusum se esse querens Phae-
dria auditus est (v. 49: exclusit).

Phorm. 10125q.: haecime erant itiones crebrae et mansiones
diutinae Lemni (cf. p. 74); itiones mansionum gratia dixit; nam ilio
non dicebatur, nisi in obviam itione (v. p. 72), domum itione (v. p. 72)
aliisque compositis nonnullis; reliqua exempla infimae latinitatis sunt.
Prioribus temporibus omnino eundi nomen verbale non exstabat, nisi
alia verbalia ei supplemento et fuleimento erant; ium ro incessu
Titinius Setina (Non. 123, 9) non dixisset, nisi alia similia seque-
rentur: ifum gestum amictum qui videbant eius (com. 117). Eandem
rem esse in formula pro itu et reditu Leo (Anal. Plaut. II 31 adnot. 1)
animadvertit, quam Cicero suis verbis intexuit ad Att. XV 5, 2:

1) utitur etiam Cicero in epistulis I 12, 6; fortasse igitur inter
blanda sermonis cottidiani vocabula habendum est; praeterea Ambr.
Off. min. II 28, 117.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 121

quis porro nosler itus reditus vullus incessus inter istos? Eadem res
est in formula iuris praediorum ifus actus, quam commemoravi p. 102.
Non repugnat Lucretius, cui hoc ut aliis rei nominibus magis opus
erat quam aequalibus III 388: mec repentis itum cuiusviscumque
animantis sentimus. Quartae autem declinationis nomen praetulit,
quamquam tertiae versui heroico non resistebat (cf. Cap. III); v. quae
de ventio et ventus p. 94 dixi. Etiam cur abitionem Terentius (Heaut.
190) aut elegerit aut finxerit, p. 95 probare studui.

His nominibus et numero et facilitate subito nascendi ea classis
superatur, quae in tura exit, neque eodem libero modo pauca, quae
Plauti propria sunt, ficta sunt.

Senex filium erroris convicturus est:

Trin. 363: nam sapiens quidem pol ipsus fingit fortunam sibi:
eo non mulia quae nevolt eveniunt, nisi ficlor malust.

Adulescens amicum excusat:

365: mulía illi opera opust ficlurae, qui se ficlorem probum
vitae agundae esse expetit: sed hic admodum adulescentulust.

Id est illi, qui se fictorem probum vitae agendae esse expetit, multa
ficturae opera opus est. Pergit ergo, qui respondet, eadem in imagine,
quae in duplici fingendi sensu posita est; translatio est 363 et 365,
itaque etiam ficlor 364 et 365 sic intellegitur; sed fictor etiam de pro-
prio sensu admonet, quasi artifex sit e cera aliave materia fingens,
fictura autem non tam actionis quam artis appellatio, cf. mercator et
mercatura, venator ei venatura. De fingendis libis, unde alii fictores
nomen ceperunt (Varro de 1.1. VII 44, Marquardt-Mommsen VI? 249),
nemo cogitare vetatur, quia 368 quoque ex cena comparatio arcessitur;
similiter luditur Epid. 523; coqui denique Sardinienses ex eadem
ambiguitate incipiunt: gonlegium quod est aciptum aetatei aged<ae)
Buechel. Carm. epigr. 2, 1. Fictura praeterea ante Gellium X 5, 3 nus-
quam legitur; nam Plaut. Mil. 1189: satis placet pictura et traditum
et aptum est.

Desultoris ars in usu propria appellatione caruisse videtur; nam
Apuleius met. I 1: desultoriae scientiae eius loco substituit; desul-
turam tamen, si quis dixit, quasi artis appellationem intellectam esse
veri simile est. Id accidisse puto Plautino loco

Mil. 278 sqq.: ne hercle hodie, quantum hic familiariumst,
mazumum in malum, cruciatumque insuliamus. — tu sali
80lus, nam ego istam insulturam et desulluram nil moror.

Iocatio incipit ab insiliendo pro incurrendo posito (v. Brixi adnot.);
verbum nomine excipitur, addito pronomine demonstrativo; suffixum
quod est íura eligitur propter sequens artis vocabulum eodem modo
natum; desulturam autem additur, ut spectatores plane ad talis exer-
citationis cogitationem perducant, qualem Vegetius testatur tironum,

199 Theodorus Boegel:

mil. 118: tantaque cura erat, ut non solum a dexiris, sed eliam a
sinistris partibus et insilire et desilire condiscerent e. q. s. Vnde dooe-
mur etiam insiliendi notionem aliam esse v. 279 (cf. Rud. 366),
aliam in nomine insulturae 280.

Mil. 990: viden tu illam oculis venaturam facere atque aucupium
auribus. Venaturam, quae hic solum legitur, huic versui inventam esse
non contenderim, quia alia artis appellatio deest; iungebantur autem
artis nomina sic cum faciendi verbo, velut Rud. 931: navibus magnis
mercaturam faciam, CIL.I 206, 123: queive lanistaturam artemve
ludic(r»am fecit fecerit; ne hoc quidem nomen aliunde adfertur.

Filia meretrix matri tarditatem opprobrio danti se purgat
(Cist. frg. 7; v. 3979 LJ:

pol ad cubiluram, maler, magis sum exercila
fere quam ad cursuram. eo sum tardiuscula.

Cubituram nemo dixit, Plautus hic ante cursuram. Eiusdem forma-
rum similitudinis gratia Terentium curatura dixisse Sloughter (the
substant. of. Ter. p. 11) vidit; opponitur enim a Terentio curatura
naturae Eun. 316: tam etsi bonast natura, reddunt curatura iunceam.
Huie de hoe vocabulo iudicio non obstat curatura CIL. XIII 1954
(saec. ΠῚ et 1960, curatoris officium significans, neque quam Priscianus
gramm. III 480, 9 sq. inseruit ceteris a cura derivatis, curiosus cwra-
gulus curator curatio curatura curia curialis, neque Donati explicatio
iam a Sloughtero allata: cura mentis est, curatio medicinae, curatura
diligentiae (Eun. II 3, 25); nam etsi de curatura nobis ignota iudi-
care non possumus, ne cura quidem deest medicorum arti, v. Cato de
agr. 157, 10: cito sanum facies hac cura; ibid. 157, 8: hac eadem cw-
ratione sanum facies; curatio autem etiam magistratuum est, et
cuiusvis hominis, v. p. 97.

Nomina rei quartae declinationis paucis dicendi generibus
exceptis libera nascendi potestate paene carent. Nam Bacch. 54 sq.:
quid est? quid metuis? ne libi lectus malitiam apud me suadeat? —
magis illectum tuom quam lectum metuo “ilectus’ nomen sui iuris non
est, sed deducitur praemissa praepositione ex antecedente lecíws, quasi
verbale eius verbi simplicis esset, a quo illicere affixa praepositione
compositum factum est; ludus, de quo conferatur Asin. 221 leciws
inlex est, initium capit a forma lectus verbali simili*); sllecfw postea
exstabat, sed nullus praeter sextum casum adfertur.

Non certum iudicium est de Trin. 260 sq.: fugit forum, fugitat
$uos cognatos, fugat ipsus se ab suo contutu. Coniutu alibi non legitur,
sed contuitus postea in usu erat; in hoc igitur nomine eadem formae
varietas est, quae in verbis tuendi contuendi intuendi obtuendi; in eis
altera et tertia verborum declinatio confunduntur (Neue Formenl. III?

1) sunt loci ubi quartae declinationis casus facit, v. Neue, Formen-
lehre 15 p. 785; cf. Trin. 661 in lecto A, intellecto (intellectu B) P.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 123

p. 278); sed Plauto non placebat secundum tertiam ea declinare,
nisi in fine versus colive (Leo ad Bacch. 668); nomina secundum
tertiam declinationem deducebantur, obtutus, tutus adiectivum, (utriz ;
sed eadem ambiguitas, quae in contutu et contuitu est, est in tutore
et twitore; ex altera declinatione twitio provenit.

Restat screatus Ter. Heaut. 373, quod nomen adhuc aliunde
lexicis non affertur; si Terenti inventum est, ordini similium usitato-
rum eum hoc quoque inseruisse vidit iam Slaughterus l.l. p. 11;
idem fuleimentum etiam reliquis a Terentio novatis adest, quae sunt
praemonstrator, gerro, contorlor, curatura.

Non deest quartae declinationis nominibus fictio novorum plane,
sed angustis finibus circumscripta cst; quibus, exemplis insequenti-
bus ostendetur.

Trin. 1139 sq.: is mille nummum se aureum meo datu tibi ferre
et gnato Lesbonico aibat meo; ibid. 1142 sqq.: meo adlegatw venit,
quasi qui aurum mihi ferret aps te, quod darem tuae gnatae dolem, ut
filius luos, quando illi a me darem, esse allatum id aps te crederet
e.q. 8. His ultimis verbis interpretatio continetur verborum quae
sunt meo daíu; in eisdem praeter id iam aliud exemplum adest, meo
adlegatu, i. quia ego adlegavi, me adlegante. Vtrumque novum est;
ne adlegatu quidem nobis aliunde notum est, etsi Gellius contendit
XIII 21, 19: hic quoque adlegatus et hic arbitratus pro adlegatione pro-
que arbitratione!) dicuntur, qua ratione servata arbitratu et adlegatu
meo dicimus. Nam ut de peccatu (ibid. 16) et factu (ibid. 15) non
ad suum sermonem, sed ad Ciceronis quosdam locos spectat, ita for-
lasse etiam de adlegatu ad Plauti versum.

Trin. 167: me apsente aique insciente, inconsultu meo. Apud
Nonium p. 525, 27 legitur mutatio a quibusdam facta, qui ante-
cedentibus ablativis absolutis perducti scripserunt: inconsulto me.
Sed ut seo datu, meo adlegatu, ita inconsultu meo dicitur; qui abla-
tivus negatione affixa hic ortus est; nam simplex consulendi nomen
non exstat, nisi errore cum consulto permixtum (v. Neue I? p. 785).
Causa ficlionis erat adiectivum ab eadem syllaba incipiens, quod
antecedit; sequitur autem ixconsultu eorum nominum analogiam,
quorum ex in incipientium sextus tantum casus exstabat (v. Lach-
manni adnot. ad Lucr. I 454); talium alius casus fortasse numquam
adhibebatur, nisi adiuvante adnominatione quadam, velut a Lucretio
tactui intactus oppositus est I 454 (v. Leonis Anal. Plaut. II 33), ab
auctore artis ad Her. scriptae II 7 inapparatio apparationi, a Cice-
rone versum est de fin. I 21: infinitio ipsa, quam ἀπειρίαν vocant.
Simili igitur adiumento Plautus usus est, cum inconsuliu meo post

1) haec forma hic pro stirpe verbi ponitur: item adlegatio; id ap-
paret ex XIII 21, 19 hic enim peccatus quasi peccatto recte latineque
dicitur, ubi peccatio idem valet.

124 Theodorus Boegel:

insciente diceret; quo caret aliud vocabulum eodem modo formatum
Ter. Hec. 704: nam puerum iniussu credo non tollent meo, item 562,
Phorm. 231; nam et iniussu crebro in usu erat, v. Cato de agr. 5, 3:
iniussu domini, sim. 143, 1, 144, 1, et iussu Merc. 102: hospitis iussu,
Curc. 329: tuo iussu, Asin. 147, eius iussu Amph. 989, cuius iussu Amph.
17, 26 (cf. 25: iussit), Iovis iussu Amph. 19; exempla ex prologo
Amphitruonis sumpta non omnia Plauti sunt; Cato agr. 139: iussw
mco in verbis precum conceptis; casu factum est, ut in Terenti fabulis
non legatur, nam etiam postea hic ablativus saepe invenitur (velut
Sisenna hist. frg. 119, Rhet. Her. I 25, II 19, Helvius Mancia ap. Val.
Max. VI 2, 8), nusquam tamen usque ad Sallustium praepositione prae-
missa; si alio casu opus erat, tertiae declinationis nomen erat, frg.
Tudert. CIL. I 1409, 9 sq. (quod eius contra leges publicas populi Ro-
mani ... Senatusve populi Romani iu)ssionem factum non erit.

Merc. 845 sqq.: sex sodales reperi, vilam amicitiam civitatem
laetitiam ludum iocum; eorum inventu res similu pessumas pessum
dedi.) Verbum repperiendi excipitur, ut in enuntiationibus relativis
participio saepe, interdum nomine verbali verbum excipitur velut Cic.
ad Att. IV 2, 5: aestimaverunt ... quae aestimatio, ad Att. XIII 22, 1:
id, quod cogitamus; quae cogitatio, Cic. de sen. 74: meditatum esse...
sine qua meditatione, Cic. fat. 22 declinat . . . quam declinationem,
Scip. Afr. minor (Orat. frg. 16 p. 215): saltare . . . quam saltationem.
Sed hoc dicendi genus?) scribenti potius quam loquenti convenit;
tamen ne eorum repertu quidem dicit?); quod nomen ut asper-
naretur, alternandi studio adductus est. Id artificium ne immerito
in Plauti fabulis agnovisse videar, aliis eius exemplis collatis opus
erit. Mil 621sq.: atque ea te facere facinora, quae istaec aetas
fugere facta magis quam sectari solet. Curc. 618 sq.: ego quidem
pro ἰδίας rem solvi ab trapezita meo; quam ego pecuniam quadre-
plicem abs te et lenone auferam. | Alternantur pulsare et pultare,
quorum hoc pulsando antiquius fuisse docet Quint. inst. I 4, 14,
Bacch. 578: pulía, 579: pulsat, 581: pultare, 583: pulsatio; tangere
et attingere Truc. 276: ne attigas me. — egon te tangam? Bud.
720 sq.: lange utramvis digitulo minimo modo. — quid si attigero?, cf.
Asin. 385 sq., Ter. Ad. 1785); curare et accurare Men. 207: scin

1) inventu fortasse alibi invenietur; quae adhuc adferuntur exempla
reicienda sunt, id quod a Forcellinio ipso factum est de Plin. nat. X
67; de Plin. nat. XVII 162 v. Mayhoffi adnot.; utroque loco neutrum esi;
Tert. de anima 2 in.: eventus.

2) eandem verborum constructionem efficere voluit, qui post Trin.
427 nempe quos spopondi. — immo quas dependi inquito inseruit:
sponsione pronuper tu exactus est; quae verba post 427 in Palatinis legun-
tur, ante 427 in Ambrosiano; inde evincitur versum irrepticium esse;
quid sibi voluerit ascriptor, v. Leonis adnot.

3) hoc nomen ex Ápul. met. XI 2 et 11 adfertur.

4) idem verbum compluries positum Most. 466 sqq.: eho an tw teti-
gisti has aedis? — cur non tangerem? 457: tetigistin? tetigi e. q. s.;

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 195

quid volo ego te accurare? — scio curabo quae voles; similiter aspice...
specto Amph. 750 sq.; morior ... emoriri Pseud. 1221sq.; usus est et
opus est (cf. Schoell. arch. II 211 sq.) Amph. 505, Bacch. 705 sq. et
707; Most. 250 sq.: usu est... opus est. — Merc. 262 sq.: non ita
amo ut sani solent homines, sed eodem pacto ut insani solent; hic
ila non iteratur, sed solent; Men. 657 sqq.: sed sic utendam dedi. —
equidem ecastor tuam nec chlamydem do foras nec pallium cuiquam
utendum. mulierem aequum est vestimentum muliebre dare foras.
Capt. 362 sq.: novus erus ... veteri domino; ibid. 766 sq.: ex vinclis ...
in calenas; ibid. 690: perüt ... interit; Amph. 7: incepistis . . . in-
ceptabitis Variatur etiam verborum collocatio (v. p. 92) et accentus
Curc. 166: Pálinure Palinure ... Palinurum, Mil. 539: magís facete
vidi et mágis miris modis, cf. quae Leo quaest. Plaut. p. 270 ad-
not. 3 comparavit. Sed his exemplis, quarum partem Leo mecum
communicavit, id saltem apparebit, varietatis studium in Plauti fa-
bulis tam saepe animadverti, ut hic res absolvi non possit, praesertim
cum inter varietatem et neglectam concinnitatem, cuius exempla hic
ilic attuli, observanti distinguere difficile sit.

Itaque revertor ad ablativorum in fu exeuntium usum; qui cum
paucis nominibus suo loco natis non perspiciatur, reliqua Plautina
Terentianaque eius exempla congeram, ut quantum haec dictio in
deducendis illis nominibus praestiterit, aperte cognoscatur.!)

Stich. 327: salve, (uo arcessitu venio huc; adfertur nominis nullus
nisi sextus casus ex Cic. nat. deor. 115: ipsius rogatu arcessituque,
Amm. XXXI 10, 3: arcessitu Valentis patrui.

Truc. 498: quam gravidam hic reliqui meo compressu, cf. Amph.
109, Macr. sat. 5, 19, 18, Epid. 542: quae meo compressu peperit
filiam, Ter. Ad. 474 sq.: virgo ex eo compressu gravida factast.
Terentius igitur praepositionem praemittit (ut Hyg. fab. 60, 63)
adductus vocabulo gravida, cf. Andr. 216 gravida e Pamphilost; dici-
tur autem ez eo compressu?) ut Hyg. fab. 63: concubuit; ex quo
compressu maius est Perseus. Attributo nusquam caret; genetivus
obiectum significat Hyg. fab. 60 ex compressu Tyronis. Plin. nat.
XI 98 pinnarum hiatu refulgentes . .. compressu obumbratae a pri-
mario comprimendi sensu denuo deducitur, fortasse etiam Cic. de sen.
51 tepefactum vapore et compressu suo (i. terrae) sc. semen. Sed de

461 8q.: tetigistin foris? — tangerem; at 468: aedes ne attigatis. tangite
e. q. 8.; cf. Àul. 740: tangeres, 144: tactiost, 164: attactam, 165: tangere;
Rud. 784sq.: tange dum. — tangam hercle vero; repetitur vocabulum
a respondente et iussum faciente fud. 1338, 1336.

1) eiusmodi nominum laterculum confecerunt Neue et Wagner (For-
menlehre I? p. 761, ubi etiam sequentium temporum exempla referuntur;
quem et adhibui et correxi ita, ut non singulis in nominibus nominem.

2) spectat ad narrationem antecedentem, qua 467 vitiavit continetur;
itaque Goetzius merito C G L. V 532, 32 compressu (cod. -8s0) vitio sic
emendavit, ut ad hunc Terenti versum referretur.

196 Theodorus Boegel:

unius ablativi usu omnia exempla congruunt. Repugnat tantum C
G L. II 447, 21 cuvoxr pressus compressus. II 510, 33 compressus
φθορά. Liberius Plautus cognato rei nomine usus est Pseud. 66:
compressiones artae amantum corporum.

Plaut. Cas. 775: illarum oratu faciunt; Cic. Flacc. 92: oratu two,
cf. Eun. 956: et quidem orante, ut ne id faceret, T haide.

Amph. 657: eos auspicio meo atque ductu primo coetu vicimus.
Codicibus inductu traditur, sed eadem imperatoris verba sunt, quae
Amph. 196: ductw imperio auspicio suo; eadem a Mummio in titulo
dedicatorio inscripta sunt Buech. Carm. epigr. 3, 1: duct(u) auspicio
imperioque eius, Videtur — nam alia exempla vetusta desunt —
sextus tantum casus vocabuli hoc sensu in usu fuisse; nam Cicero
demum hanc locutionem sic flexit, ut accusativum faceret, ep. III
11, 4: se ad Pompei ductum adplicaveruni; nomen etiam ad ducis
vocabulum referri potest, ita ut eadem ratio sit inter me duce et meo
ductu, quae inter me consule et meo consulatu.

Arbitratu antiquissima harum dictionum est. Vocis originatio
ut omnium verbalium facilis est, sed huius quoque significatus et ad
verbum arbitrandi et ad nomen arbitri referri potest, ut et actio
arbitrandi et officium arbitri sit. Ad verbum adluditur Amph. 931 sq.:
arbitratu tuo ius iurandum dabo me meam pudicam esse uxorem arbi-
trarier. Sed iocus in arbitrandi verbo positus est; nam iam antea de
re, quam alter scit, altera scire sibi videtur, arbitrari dicitur 905, 908.
Arbitro succedit arbitratu Rud. 1004 sq.: nisi das sequestrem aut ar-
bitrum, quoius haec res arbitratu fiat. De coniunctione per relativum
facta v. supra p. 124 et Rud. 1002. Sed haec quoque muneris signi-
fieatio ex verbo deduci potest, nam arbitrari arbitri munus est, a quo
ad cuiusvis hominis disceptationen transferebatur. Quid autem signi-
ficaverit haec formula ex ablativo arbitratu et genetivo vel pronomine
possessivo constans, cognoscitur ex eis, quae quasi explicandi causa
adduntur Truc. 211 sq.: nunc quidem mco arbitratu loquar libere, quae
tolam et quae lubebit.‘) Casu igitur factum est, ut arbitratu abla-
tivus instrumentalis esse videatur Persa 566: evortes tuo arbitratu
homincs fundis familiis. Ceteris locis ab ablativi vi longius abest, quam
ut huius casus usu explicari possit. lam ab Italis sic adhibebatur,
ut de alius quoque quam de arbitri sententia diceretur; testimo-
nium, ex quo id nobis colligere licet, Vmbrorum locutio congruens
cum Romanorum est tab. Iguv. Va 12: adputrati fratru Atiiediu.
Sic enim in eorum quoque sermone ablativus honoris publici ponebatur
(ef. ductu), Inser. min. 1, 4 (Buech.): maronatei Vois. Ner. Propartie,
cf. tab. VIL B 1: sveso fratrecate (Buecheler Vmbr. p. 172). Confun-
duntur verbale et participium vel altera et quarta declinatio!)

1) Mil. 1223: meo arbitratu [ut volui] interpres idem voluit; sed in
B legitur: me arbitrii i. me arbitro.

2) sed hoc adnotandum est, easdem formas in e vel ei vel $ exun-
tes etiam a nOminibus secundae declinationis deduci posse.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 127

(Buecheler p. 174) Inscr. min. 2: su maronato V.L. Varie e. q. s.
rursus tempus indicatur, sed huius tituli auctori ablativus nudus non
sufficere videbatur; itaque praepositionem praemisit.

In Romanorum titulis arbitratu accedente genetivo haud raro le-
gitur, neque aliter in CIL. I!) dieitur; excipitur CIL. I 198, 1:
quoive in arbitratu dicione potestate amicitiav(e e. q. s., alia igitur
formula, cuius altera figura exstat Plaut. Amph. 258 sq.: deduntque se
divina humanaque omnia, urbem el liberos, in dicionem atque in arbi-
tratum cuncti Ihebano poplo (item Solin. 5, 1). Plautus hoc loco solo
accusativum posuit, bis nominativum in eo dieendi genere, quod inter
legum locutiones habendum esse supra p. 103 ostendi, ceteris locis
ablativum addito plerumque meo vel tuo, suo Bacch. 1126, Men. 91,
Persa 600, Curc. 428, huius Pseudol. 271; Trin. 990: meo arbitratu et
novorum aedilium; Rud. 1002 sq.: cuius arbitratu nos vis facere —
viduli arbitratu. Ibi nominis genetivus fine versus a nomine regente
divellitur, quamquam pronomen possessivum infirmis tantum voculis
ab ablativo arbitratu dirimitur velut Epid. 688: (uon arbitratu?, Most.
193: luo usque arbitratu, Bacch. 1126 sim., sed Rud. 1005: quoius haec
res arbitratu fiat. Genetivus omnino non certam collocationem obti-
nuit aut ante aut post ablativum, ne íuo quidem; sed meo, quae
forma saepius ceteris adiungitur, nullo loco ab arbitratu statim
succedente dissolvitur neque post ablativum collocatur nisi alio
attributo de loco depulsa Pseud. 271: vel hwius arbitratu vel meo
(ef. Epid. 688). Idem igitur coalescendi studium observari potest de
meo arbitratu, quod de quo modo, quo pacto, causa accedente attributo
vel genetivo, observavit Leo, Nachr. d. Gótt. Ges. d^ Wiss. 1895,
p.426 sqq. Exempla, quae in Catonis libro de agr. inveniuntur, ad
legum sermonem pertinent; nam sunt in capitibus 144—149, quibus,
ut ipse ait, leges dicit faciendi locandi vendendi oleam vinum pabu-
lum hibernum (145, 1, 146, 1, 147, 149, cf. rubricas cap. 144 et 148);
sequitur genetivus 144, 2: arbitratu L. Manli, 144, 1: arbitratu do-
mini, item 146, 2, antecedit in locutione, quae est viri boni arbitratu
145, 3, 148, 1, 149, 2 bis, quos genetivos merito supplevit Keilius
144, 2. Nusquam igitur genetivo caret; nullus alius casus a Catone
adhibetur. Hoc in usu locutio perseverabat; nobis tamen temporibus
usque ad Ciceronem intercedentibus latet; nam Terentius hoc nomine
abstinuit. Ne posterior quidem usus longe ab hoc discedit*); pendet
accusativus a sequendo Pomp. dig. 40, 7, 21 pr., a ferendo Fronto IV
13, ablativus a dignus Hier. epist. 51, 2, ἃ fungendo Ambr. fid. II 11, 97,
praemittitur ad Itin. Anton. 28, ez quasi debilitatis signum Vlp. dig. 7, 1,
13, 8. Sol. 1, 80, adiungitur ablativo adiectivum, bis ab Ambrosio.
Neque solum in litteris, sed etiam in sermone vivebat haec dictio;

.
.

1) tritam locutionem testatur scripturae compendium arb.
2) cf. Thes. 1. 1. II 408 sq.

128 Theodorus Boegel:

testimonium est colloquium a Cicerone et Caesare habitum ad Att.
IX 18, 1: meone, inquam, arbitratu? Sed his temporibus etiam a
Cicerone ipso in eandem dictionem iam irrepserat sextus casus no-
minis usitati, quod est arbitrium, velut ad Att. IV 5, 7: arbitrio Catonis
(cf. ep. XI 28, 3); dicitur de eadem re, de qua ad Q. fr. II 14, 4: eius
arbitratu; cf. Verr. 1140 eius mulieris arbitralu gessisse praeluram
et IV 136 quarum (i. e. mulierum) iste arbitrio practuram . . . gesserat.
Eandem vocem elegit, quia versui heroico non resistebat, Catullus
108, 1: populi arbitrio. Sed & comparando utriusque vocabuli usu
desisto, quia haec comparatio a Ciceronis demum temporibus incipere
potest; nam antea tantum Ter. Heaut. 25 et Rhet. Her. III 32 arbitri
vocabulo utuntur, et si verba non mutata sunt, lex XII tab. (Fest.
p. 376, 29 M) XII 3 Bruns.

Impulsu alieno is agit, qui facit, quod sua sponte non fecisset).
Plaut. Trin. 10: sed ea huc quid introierit impulso meo; Luxuria
enim Inopiam in adulescentis domum intromisit. Aul 795: per
vinum atque impulsu adulescentiae; adulescentis opprobri excusatio
est. Ter. Hec. 687: inpulsu duzisti meo i. quod tua sponte num-
quam fecisses. Hec. 242: ubi duxere inpulsu vostro, vostro impulsu
easdem exigunt; hic magis quam ceteris locis persona agens auribus
ineulcatur, sed iterationis artificio; cf. Cic. ep. IX 25, 3: hominem non
sapientem, inpulsu inimicorum suorum eo progressum esse. Hac ra-
lione disceptatio fieri potest de Plaut. Persa 597; nam imprimis alio
adverbio, quod hoc loco temere est, evincitur his ablativis modum
agendi significari. Itaque hoc loco praeferendum est, quod Palatinis
codicibus traditur: ne (emere hanc te emisse dicas suasu aique im
pulsu meo?), i. te non empturum fuisse, nisi te impulissem. Nam
verbis, quae in Ámbrosiano leguntur: me impulsore awt inlice, alius
sensus est, quam qui hoc loco poscitur. Ablativi enim sic absolute
positi ab illo genere dicendi olim eo differebant, quod ablativus per-
sonae maiore vi poneretur quam appellativi ablativus, ita ut dicere-
tur Persa 597 “me, non alio impulsore'. Argumento sunt primum
magistratuum nomina sic adhibita accedentibus nominibus propriis;
euius usus exempla antiquissima?) sunt Cato frg. p. 66, 5: C. Licinio
praetore; Sent. Minuc. CIL. I 294, 5: L. Caecilio Q. f., Q. Muucio Q. f.
cos. Nam in his locutionibus, quae inde ab antiquissimis exemplis
tempori indicando serviunt, interest, quis consul praetorve fuerit,
non quempiam consulem praetoremve fuisse. Alterum argumentum
exempla Plautina Terentianaque dant; Stich. 602 58q.: non me qui-
dem faciet auctore, ubi particula pronominis vim auget; Ter. Eun.
1013 sq.: an paenitebat flagiti, te auctore quod fecisset adulescens, si
miserum insuper eliam patri indicares? Totius scaenae iocus inde

1) cf. Cic. de nat. deor. II 32: non alieno impulsu, sed sua
2) accedit suasu, ut impellere et suadere dicitur Phorm. 1657 sq.
3) v. Bombe de abl. absol. p. 24.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 199

nascitur, quod idem et auctor et indicator est. Afran. com. 129: me
auctore, mater, abstinebis; haec locutio omnium creberrima est. Persa
580: atqus aut hoc emptore vendes pulchre aut alio non potes. Nescio an
re probetur hunc ablativum usitatum fuisse; vocabulum certe fuit;
eadem res fuerit Trin. 1161: impetrabit te advocato atque arbitro),
i quia tu advocatus atque arbiter eris; Curc. 434: quod te praesente
ist; egi teque interprete. Ter. Heaut. 969: te ipso herede, Hec. 255: te
iudice ipso.?) Trin. 13: is rem paternam me adiutrice perdidit, quod
non mirum est, si luxuria ipsa adiuvit; adiutoris ablativus postea
haud raro absolute ponebatur v. Thes. 1.1. I p. 714, 34 sqq. — Restat
ipsius impulsoris nomen, cuius ablativus, si absolute dicebatur, pro-
nomen assumebat, quo ipse vi et auctoritate superabatur. Ter.
Ad. 560: me impulsore hanc emptam esse ait. Versus Plautino illi
simillimus est; sed hic iam pugnis caeditur servus, vel fingit id
factum essé, quasi Ctesipho culpam de se in eum verterit. Ter. Eun.
988: ere ne me spectes. me impulsore haec non facit; res hic aperta
est; excusatio servi est. Most. 916: me suasore atque impulsore id
factum audacter dicito, qui subegi, faenore argentum ab danista ut
sumeret. Praedicat servus sua de domo empta merita (cf. 910, 918).
His igitur locis pronominis vis praevalet. At Persa 597 Toxilus id
impedire studet, ne emptor deceptus postea queratur se non emisse
nisi pellectum illius verbis persuadentibus; itaque operam dat, ut leno
sua sponte ac libero iudicio usus emisse sibi videatur.

His ablativis omnibus genetivus aut pronomen possessivum ad-
iungitur excepto compressu Ter. Ad. 475. Sunt praeterea, quae attri-
buto carent, haec:

Stich. 428 sq.: ad cenam ibone? — si vocatw's, censeo. — sic
hoc placet ; rogatu necne nil moror. “Sic hoc placet", scil. ut ad cenam eam;
sibi enim non curandum esse iactat, utrum vocatus sit necne; cenam
enim iam condictam esse ipse scit, ero nondum aperte dixit; rursus
varietas animadvertenda est inter vocandi et rogandi verbum, cf. p. 124;
omittitur attributum, quia nullum addi potuit, nisi forte alicuius,
quod additum brevitati nocuisset neque omissum desideratur. Alibi
genetivum habere solet rogatu Cic. ad Att. VI 3, 6: Bruti rogatu;
cf. ad Att. XIV 1, 2. 2, 3; epist. IV 14, 2. X 12, 3; ad Att. I 9, 2:
Thyillus te rogat et ego eius rogatu e. q. 8.5 epist. VII 1, 4: rogatu eo-
rum; epist. XIII 36, 1: rogatu meo, cf. ad Att. XIV 20, 3.5)

Cum compressu comparari potest concubitus Amph. 1136: et

1) forte factum est, ut hic quoque codicibus rei cum hominis appel-
latione mutaretur; legitur in C et D: arbitrio cf. Mil. 1223 (supra p. 126, 1).

2) Boeot. frg. 14: me puero quoque huc pertinet, sed id adiectivis
magis affine est, quorum ablativus absolute ponitur; pleraque locutio-
nibus sollemnibus continentur (Bombe p. 22 8qq.).

3) a Neuio I? p. 255 affertur ex rogatu patronae CIL. VI 2, 4909/10;
cf. sussu, arbitratu.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl Bd. XXVIII. 9

130 Theodorus Boegel:

concubitu gravidam feci filio.") Sed iam Cicero accusativum plura-
lem fecit rep. IV, 4, nat. deor. I 42; Varro de ling. 1. VII 78: concu-
bium a concubitu dormiendi causa dictum fortasse ita dicitur, ut sit
‘a concumbendo' (v. infra p. 157).

Natu nescio an umquam alia figura dictum sit; Bacch. 124:
tantus natu, Persa 350: parva natu, Capt. 1019 (non Plauti) grandis
grandem natu, cf. Ter. Ad. 930. Ter. Ad. 881: qui sum natu mazu-
mus; Heaut. 645: quanto tuus est animus natu gravior, 1gnoscentior,
ubi «atu inde a Bentleio editores excluserunt, fortasse immerito
(v. Wagneri adnotationem)?); Lucil. 192 L: maior erat natu. Beti-
nuit igitur ablativus natu?) simplicem nascendi significatum, quem
et natura et natio amiserunt.)

Hi ablativi magis quam illi, qui genetivum vel pronomen pos-
sessivum recipiebant, speciem et vim adverbiorum nacti Sunt, quia
nullum indicium nominalis naturae extrinsecus eis additum est. In-
natum autem nominibus quartae declinationis fuisse studium minu-
endi liberum declinationis usum, nonnulla nomina testantur, quorum
ablativus recepto adiectivo similibus in locutionibus adhibebatur.

Cist. 526: et equidem hercle nisi pedatu tertio omnis efflixero,
re vera feríio, nam primum impetum minatur 524, alterum 525; cf.
Cat. frg. p. 85, 4: alleras oppidum vi captum, alleras primo pedatu .
ct secundo; Non. p. 64, 19 sqq.: pedatu positum pro repetitu vel accessu,
quasi per pedem, sicuti nunc vulgo dicitur tertio pedatu. Cato Origi-
num lib. I: igitur tertio pedatw bellum nobis facere. Idem in Dissua-
sione de Faeneratione: tertio autem pedatu item ex faenore discordia
excrescebat. Vt Onions fecit, pro eo, quod hoc loco traditum est,
pedato, pedatu scripsi: ablativum quartae declinationis testantur
Plaut. Cist. 526: perdatu, Charis. I 215, 20 Catonis locum laudans,
Caper VII 100, 23: primo pedatu non pidatu dicendum; hoc nescio an
Noni fortasse temporibus pedaío dictum sit. Nobis aliunde nomen
non notum est; a pedando ne deducamus, significatus prohibet; deno-
minativum igitur est a pede suffixo atus derivatum.

1) situ Truc. 915 iam appellativum fuerit, etiamsi quasi explicatio
esse videtur 916: cubando in lecto; sed sequitur etiam expectando;
astu plane adverbium erat ab initio litterarum Romanarum usque ad
primi p. Chr. n. saeculi finem, ut lexicis docemur.

2) animus natu gravior exemplis similibus vix comprobari po-
lest; sed id quoque non veri simile est, tantam versus partem corrup-
tam esse, quanta mutari solet. de omisso tanto comparari possit
Eun. 507 profecto quanto magis magisque cogito, ni mirum dabit haec
Thais mihi magnum malum.

3) qui auctori appendicis Probi cum adiectivo antecedente com-
positum efficit Keil, Gramm. IV 194, 4 sqq.; cf. Diomedes I 809, 14.

4) ubi primum legantur natio et natura, videas apud Classenum, de
hist. vocis quae est natura p. 10; naturae tamen notionem magis philo-
sophorum more explicavit, quam significatum deduxit.

De nomine verb&li latino quaestiones grammaticae. 131

Plaut. Amph. 657: eos auspicio meo atque ductu primo coetu vi-
cimus); cf. Ter. Phorm. 346: prima coitiost acerrima cum Donati
explicatione ad h. |. II 2, 33: translatio est a proelio. nam et con-
gredi milites et coire dicuntur.

Mil. 53: uno ictu?); huius locutionis exemplum aliud formavit
Plaut. Bacch. 968: eum ego adeo uno mendacio devici, uno ictu extem-
pulo cepi spolia; cf. Lucr. IV 746: facile uno commovet ictu. Quam
imaginem imitari studebat retractator Bacch. 975: eos ego hodie omnis
contruncabo duobus solis ictibus. "Duobus’ dicit, quia bis ducentis num-
mis opus erat (971); oblitus tamen est retractator Chrysalum alte-
ros iam cepisse ducentos neque de utroque ictu futuro tempore licere
loqui (ef. Brachmann, Stud. Lips. III 107). Praeterea invenitur Truc.
659: hoc ictu, cf. Acc. praetext. 24: eoque ictu; liberius Plaut. Most.
621: ictus perpetior argenteos et postea Lucretius.

Servato sensu nominis actionis dicitur Amph. 487: uno ut fetu
fieret, uno ut labore absolvat e. q. s., cf. 878: faciamque ut uno felu
pariai; hberiorem usum Pacuv. 142, Acc. 244, imprimis Lucretius
praebent; Varro agr. fetura praefert; tantum II 5, 3: a... fetu

Amph. 1138: uno partu duos peperit simul; temporis ablativus
est Ter. Andr. 230: quoi committas primo partu mulierem. Sed etiam
ablativus iam abit ad significanda ea, quae pariuntur Enn. trag. 61:
qui suo partu arduam (arcem) perdat Pergama (cf. Pacuv. 68: triplicem
virili sexu partum procreat). Ratio, quae inter partum et partionem anti-
quis temporibus valebat quaeque fortasse sequentium temporum usu
confirmatur, est haec: quartae declinationiserat accusativus (Lucil. 48 L.,
Pacuv. 68, Ter.), nominativus (Ter.), ablativus (Plaut. Amph. 1138),
Enn. trag. 61, Ter. Andr. 230) singularis; genetivus aut alterius erat
declinationis (Pacuv. 70: propinquitati parti), aut tertiae (Truc. 195:
mentio quoliens fil. partionis cf. Prisc. II 256, 2sqq.), Afran. 346:
non dolorum partionis veniel in mentem ibi. Simili ratio fuisse
videtur inter abortionem et abortum Truc. 201: ut abortioni operam
daret; Ter. Hec. 398: dicam abortum esse.)

1) cf. Ter. Hec. 39: primo actu placeo.

2) cf. C. Scribonius Curio or. frg. M. p. 247: nemo potest uno ad-
spectu neque praeteriens in amorem incidere.

8) Amph. 1061 partuis Bothius coniecit (inde Rassowius in indice
nominum Plautinorum, sed coniectura non opus est).

4) haec ultima exempla iam inter ea habenda sunt multa quartae
declinationis nomina, quae aut usu aut casu plena declinatione privata
sunt. adventus a Plauto quarto et sextu casu adhibebatur, v. de singulo-
rum casuum usu These. l l I p. 837, 9; usus ablativi, cui pronomen
vel genetivus (cf. Ter. Hec. 816, Turp. 152) additur, huius casus vi non
satis explicatur, velut Most. 381: sicut ego adventu patris nunc quaero
quid faciam miser, Cato agr. 142: uti adventu (fort. dativus est) domini
quae opus sunt parentur. rursus igitur ad ablativi, liberiorem et vetus-
tiorem usum, quem supra descripsi, refugiendum est. nominativus est Caecil.

9"

132 . Theodorus Boegel:

Idem studium amittendi plenam declinationem testatur alius
nominum in {us exeuntium ordo, quorum aut solus dativus exstabat
aut postea demum alii casus fingebantur. Dativi autem idem usus
est in eis, qui in alius figurae nominibus: significat finem simili modo,
quo gerundium praemissa praepositione ad. Etiam hoc dicendi genere
fictionem novarum formarum adiutam esse veri simile est.

Cure. 578: linteumque extersui (codd. extersum, corr. Palmerius)
inter alia lenonis instrumenta domestica enumeratur. Ne in hao qui-
dem voce semel lecta novitas certa est; potest sermonis domestici esse
(Landgraf, arch. III 63 et 56), ut similes formae Varr. Men. 262:
ceteras res esui usuique, cf. Nov. Atell.14: iam ego illi subiens sublabrabo
esui illud sinciput.!) Pendet autem dativus ex nomine, ut Cato agr.
9, 3: satui semen, cibaria, far e. 4. 8.5 haec nominum coniunctio inter
ea exempla nominis e nomine pendentis habenda est, quae in Cap. I
commemoravi (p. 74sqq.), cf. etiam Landgraf, 1.1. p. 63. Ad nomen et
verbum referri potest dativus Cato agr. 60: praeterea granalui videlo
uti satis viciae seras. Hoc quoque denominativum factum ex grano
semel legitur; sed non totum callemus huius aetatis sermonem rusticum.

Poen. 1281: tum profecto me sibi habento scurrae ludificatwi.
Eiusmodi dativi cum habendi verbo saepius coniunguntur. Plaut.
Men. 693 sq.:

quando tu me bene merentem tibi habes despicatus,
nisi feres argentum, frustra me ductare non potes.
aliam posthac invenito quam habes frustraiui.

com. 85, Ter. Phorm. 608, genetivus alterius declinationis (cf. supra partus)
Phorm. 164: ubi in mentem eius adventi veniat. — ritu, cuius origo obscu-
rata est, sexto casu cum attributo dicitur Plaut. Men. 396 (Cas. 747 in
Palatinis rarum vocabulum bliteo cum crebriore riw commutatum est),
Cato frg. p. 48, 14 (cf. Varro de 1. 1. VII 88), Pacuv. trag. 398, Lucil. 861
(rito trad. Non. p. 33, 2), aliter nusquam a veteribus scriptoribus; eo differt
a rite quod plane adverbium est, ut astu. — plausum semper Plautus dixit
pendentem ex dando, Terentius plaudendi nomen omnino non fcripait,
alia fabularum conclusione usus (plaudite Hec. Ad. Andr., valete et

dite Eun. Heaut. Phorm., cf. Curc. Epid. Mil. Persa Poen. Trin., sim. al);
Naevius autem com. 72: his meis probavi plausibus. Ennius ablativo, sed
singulari usus est, proprio significatu, trag. 357: plausuque premunt alas;
ann. 419 V: it eques et plausu cava concutit ungula terram. —

ablativus creber erat, cum praepositione, quae est ex, Ter. Hec. 182, Pacuv.
184, Acc. 32, semper apud Plautum excepto Trin. 279: me abs tuo conspectu
occultabo, cf. Eun. 298: a conspectu amisi meo; cum praepositione, quae
est in, Crassus or. frg. p. 267, 270 (cf. Cic. epist. I 7, 5, Verg. Aen. I 184,
II 21 et 67); accusativo semper praemittitur ın a Plauto, sed novator Te-
rentius est, & quo accusativus (cum infinitivo coniunctus) subiecti loco
positus est Hec. 788, obiecti Heaut. 484. — dicebatur usus est vel cent,
usus est (v. infra), ex usu Merc. 394, Persa 568, Eun. 1077, Heo. 548, 616,
Heaut. 210, 221. liberiore modo positum est usw Stich. 241, Amph. 875,
845, in usu Bacch. 68, Most. 145, in usum Most. 128, usus Most. 118,
Merc. 832, Mil. 810, Ad. 856. — cf. in promptu (esse) Neue 1.1. p. 754.

1) de casibus postea fictis v. Neue I? p. 768.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 133

Cf. Cic. Flacc. 65: si quis despicatui ducitur, Fronto, princ. hist. p. 205 N:
sagitiarum ictus . . . despicatwi habentibus. Verbum despicandi perrarum
est (Plaut. Cas. 186); exstant autem derivata despicabilis, despicatus
adi. (Plaut. Cas. 189), despicatio. Spernitur forma despicatui et
loquendi figura Rhet. Her. IV 51: ludibrio et despectui paternis ini-
micis erunt oppositi (cf. C G L. V 190, 35, emendavit Goetzius). Fru-
stratwi post longum temporis spatium Nonius dixit p. 6, 23: calvitur
diclum est frusiralur, tractum a calvis mimicis, quod sini omnibus
frustratwi. Rei nomen ex frustrando factum inde a Plauto frustra-
to est.

Servavit Ambrosianus codex Cist. 365 sq.: quam ob rem me
meumque flium quom (maír»e remque nostram habes perditui et prae-
datwi. Rursus casus, ut it& dicam, semel lecti. — Eadem verborum
structura est Epid. 520: me impune irrisum esse, habitum depecula-
bus); versus cum 518 sq. in Palatinis codicibus additus est. Tradi-
tum est depeculatum, ut extersum Curc. 571.

Adiectivis adiunctus dativus supino appropinquat. Bacch. 62:
quia istaec lepida sunt memoratui; cf. Cist. 228: estne hoc miserum
memoratu?

Restat dativus nominis usitati, cuius verbum periit?), Cist. 70:
gustui dat dulce, amarum ad satielatem usque oggerit; tradıtum
est gustu.

Vetustatem et largum usum huius dativi etiam ea nomina
testantur, quorum alii quoque casus in usu erant. Sunt Rud. 294:
hisce ham atque haec harundines sunt nobis quaestu et cultu, Poen.
626: μέ quaestui habeant male loqui melioribus, Most. 125: nec
sumptus ibi sumptwi esse ducunt?) Sed hi appellativorum non ver-
balıum dativi sunt; quod discrimen manifestum est in utendi nomine,
euius dativus a Plauto sine verbo substantivo non positus est; signi-
ficatus vocis hac in dictione ab utendo recessit; qui qualis sit, syno-
nymi auxilio intellegitur Men. 358: qui mi est usui et plurimum pro-
dest et ex contrario Mil. 601: neque potest quin, si id inimicis usuist,
obsit tibi.*) Traductio autem facta ab utendi sensu ad eum, qui est
verbo prodesse, facile fieri poterat et cogitari potest. Colligi igitur
potest hac in locutione wsuí dictum esse olim eo sensu, quo Varro
Men. 262 et quo a Catone usioni agr. 38, 4: quae libi usioni supererunt,

1) a depeculando; explicatur a Festo p. 75, 11 M: depeculatus a pecore
dicitur ; qui enim populum fraudat, peculatus poena, tenetur; nescio unde
depeculatus ei notus fuerit; nomen enim simplex esse solebat.

2) intensivum, quod est gustare, eius vice fungitur; gunere formam
simplicis verbi fuisse colligit O. Mueller ad Fest. p. 71, 2: degunere de-
gustare, cf. C G L. II 41, 27.

3) Mil. 672: tanto sumptwi esse, sim. 740, ad alium usum non mi-
nus notum traducit.

4) dativi figura usw legitur vel poscitur Truc. 721, Rud. 1088, Pseud.
306 (restituta ex iustus cf. Langen Beitr. 162); Most. 250 in verbis elusa
est latet usus est (sic Camer. all); ibidem ablativus speculo adiungitur.

134 Theodorus Boegel:

149, 2: domini usioni recipitur, 145, 3: accedet. oleum et sale suat
usioni quod salis siet, sive hae reliquiae sunt potestatis vetustas
inter utrumque suffixum eligendi, sive tertiae declinationis dativus,
postquam ille cum verbo substantivo coniunctus ad significatum pro-
desse abiit, subrogatus est in quartae locum.

Horum dativorum duos, memoratui et gustui, supinis prope acce-
dere dixi; neque desunt, qui freti mutatione ex -wi in -% non ram
facta (v. Neue Formenl. I? p. 539) contenderint supina, quae dicun-
tur altera, dativos quartae declinationis esse.!) Et sensu et forma haec
sententia ita commendatur, ut videamur totam viam respicere, quam
supinum alterum decurrerit, ortum ex dativo finali verbalium quartae
declinationis, imprimis idoneum ad supplendam adiectivorum notio-
nem, sive verbum substantivum adiungitur sive deest. Nam his tantum
formis in fu exeuntibus supini alterius nomen indo, quae similiter atque
infinitivus adiectivis adiungi possunt, secutus Richterum (de supi-
nis Latinae linguae III 1858 p. 1sqq.); possint ex dativi usu de-
duci etiam eae formae, quae recipiuntur dictionibus: mefas fas opws
scelus est (Richter IV 2); de pudet dictu v. infra p. 187, 2.

Sed huic supini deductioni nocet, quod altera non minus veri
similis est. Nam altera quoque ratione conexus supini et formae no-
minis aperiri videtur. Richterus (III p. 6 sqq.) formarum syllaba ἐμ
finitarum non paucas ablativi vi facile explicari animadvertit; ubi
adiunguntur adiectivis dignus indignus et dictioni opus est, ablativus
ratione grammatica poscitur. Idem observavit congruere cum supino
interdum ablativum, quem dicunt limitantem aut qualitates indican-
tem, et interdum uno loco utramque formam eodem significatu posi-
tam esse (IV p. 15sqq.). Constat discrimen fieri non posse inter
nomen et supinum talibus locis, qualis est Cato agr. 157, 2: haec est
natura et aspeclu bona, cf. Lucil. 1039 L: quaeque aspectw sum
spurca et odore, Plaut. Stich. 59: servos is habitu haw probust, cf.
Poen. 238: modus omnibus rebus, soror, optimus est habitu, cf. 288; de
ablativo agnoscendo minus dubitamus in nomine usitato Mil. 101: qwi
est amor cultu optimus; sed 685: bona wxor suave ductust?) et "Trin.
679: facilest inventu plane supini sensum et usum ostentant.

Ex duplici deducendi potestate non sequitur licentia deducendi su—
pini, prout cuique magis probatur, ex ablativo aut ex dativo, sed cautio.—
ne unius casus vis in tam trita locutione nimis quaeratur. Nansm
salis constare mihi videtur etiam alterum supinum iam pristinis Ro—
manarum litterarum temporibus formam fuisse suo sibi proprio signi—
ficatu praeditam. Accedit, quo haec sententia firmetur, ut gramma

1) Reisig schol. III p. 796; editorum adnot. ibid. 800; Schmalz Synt —
p. 320; Kuehner, Gr. L. I p. 663, cf. I p. 460 sq.

2) nomini ductus alius significatus est; ubi nomen usitatum =
forma in tw exiens sensu discedunt aut omnino eadem stirpe nomen nam»
derivatur, supinum intellegendum erit velut Cas. 588: edis empiw em
(AP: emptus). — ablativis ego inserui natw, supinis Richter III p. 16.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 135

ticis supinum a declinatione iam avulsum esse visum est; quorum
antiquissimum testimonium est Quintiliani Inst. I 4, 29: quaedam
Simile quiddam patiuntur. vocabulis in adverbium transeuntibus;
nam μὲ noctu οἱ diu, ita diclu facluque. sunt. enim haec quoque verba
garticipialia quidem, non tamen qualia dicto factoque. Manifestum est
a grammatico originem formae recte cognitam esse, quae temere lo-
quentibus iam pro adverbio valebat. Itaque non exspectari potest unam
explicationem ex nonnullis exemplis casu perspicuis sumptam omnibus
reliquis aptam esse; fortasse non una est origo, sed et dativus et
ablativus ad totam exemplorum multitudinem suam quisque partem
contulerint. Ne locativus quidem, qui forma commendatur (cf. Brug-
manni compend. II p. 1414), ad explicationem conducit, et quia inter-
cessit casuum confusio et quia iter non tam facile est, quam Deeckius
putavit!) ab ablativo localem sensum possidente (e. g. adventu Cae-
saris) ad supinum vel etiam ad ablativum limitantem, (e. g. facile factu).
Incerta igitur sunt, quae de supini origine conicimus: licet nobis animo
proponere prodiisse hanc formam ex tali dativi aut ablativi usu,
qualem observare possumus. Ne in ablativis quidem, quos antea
iractavi, ablativi vis ad eorum usum plane explicandum sufficit.

Ab hoc igitur conatu desistens processum malim constituere
nominis quartae declinationis rigescentis et transeuntis ad adver-
bialem sensum: Ineuntibus litteris Romanis supinum, quod dicitur
primum, iam declinationis verbi pars erat, cui postea a grammaticis
insertum est?), iam obiectum et similia verbo convenientia recipit
(Richter I p. 33 sq.), à nominis declinatione avulsum est suo signi-
ficatu et usu non nimis libero (Richter I p. 29 sq.) praeditum; forma
accusativi est; sensus ab eo accusativo non longe abest, quo indicatur,
quo quis eat; transitum ab eo ad supinum haud difficile est excogi-
tare, sed conexus inter hune accusativi usum et supini iam interrup-
tus est (cf. Richter I p. 11 sqq., II p. 8). Hoc modo excultum supinum
iam Italicorum temporibus fuisse Vmbrorum supinum docet.) Riges-
cendi studium vel periculum huic nominis formae in verbi declinatio-
nem paulatim irrepenti innatum erat, quantum nobis respicere licet,
81 Italicorum supinum, Indorum infinitivus in syllaba tum exiens
(v. Brugmanni Compend. II p. 1414) similesque eiusdem nominis ver-
balis (v. Delbruecki Synt. comp. II p. 475) cognatarum linguarum for-
mae continuationes eiusdem primordii sunt; sed neque eadem celeritate
omnes linguae procedebant neque ad eundem finem pervenerunt.

Supinum alterum, cuius linguas cognatas participes esse negat
Delbrueckius l.l, postea eandem viam ingressum est; id quoque in

1) Beiträge zur Auffassung der lat. Inf. Gerund. u. Sup.-Construc-
tionen, Progr. Mühlhausen 1890, p. 48 sq.; cf. Haas! adnot. 598 ad Rei-
&igi schol. et I adnot. 279.

2) Jeep, Lehre v. d. Redeth. p. 269.

3) pendens ex eundi verbo, v. Buecheler Vmbr. p. 197 ; antiquissima
latina Landgrafius praebet arch. XI p. 108.

136 Theodorus Boegel:

verbi declinationem a grammaticis receptum est; à nominis deolin=—=
tione non eodem modo dirimendum est, etsi eius usus non minum
angustis finibus circumscriptum est quam illius; dependent ex eo nc——
casus, sed praepositio de et enuntiationes (Richter IV p. 6).

Dativorum similis usus non creber erat, fortasse prohibitus s- —
pinis, fortasse latens in eis; significatu et usu arte cum verbo cohsmm..e
rent; longissime a verbo distant ablativi, quorum solum rogatu ati-mr-i
buto, certissimo signo nominalis naturse, caret; usu tamen |
quoque paulum ab ablativi sensu soluti sunt et suum dicendi gem m
efficiunt.

Ad talium formarum exemplum nomina quartae declinatiomris
omnia ficta sunt, quae antiquissimis temporibus nova esse videntur.
Sed me ipsum de nonnullorum vetustate aut novitate dubitare supra
adnotavi neque, quia de locutione antiquitus tradita agitur, oerto
effici posse puto, quae exempla Plautus a maioribus acceperit quse-
que in eius sermone nata sint.

Aliter res se habet in genere dicendi, quod hic omitti non po-
test, quia id quoque a nonnullis!) supini alterius usui adscribitur.
Sunt enim ablativi pauci eo sensu positi, qui ab auferendo dicebatur.
Quae cum ex Plautino ablativi usu non satis explicari possint neque
postea usus latius pateat, veri simile est, vetustum quoddam genus
dicendi his paucis exemplis, ad quae reductus est, servari.

Sunt Men. 277: opsonatu redeo (item Men. 288, Cas. 713); abla-
tivus nominis verbalis est, etsi Mil. 749: opsonatum pergam supinum
est (item Cas. 441, Stich. 451.), participium Truc. 740:. praeterea
unum in obsonatum, quae verba Leo coll. v. 444 sq. sic correxit: prae-
terea una mina obsonatum; cf. Men. 320: satin hoc quod vides tribus
vobis opsonatumst (-tust codd.) an opsono amplius, Bacch. 143: an
hoc ad eas res opsonatumst, cf. Ter. Andr. 451: viz, inquit, dracwmis
est obsonatum decem.

Cato agr. 5, 5: primus cubitu surgat, postremus cubitum eal, cw
bitum supinum est, cf. ibid. 143, 2, cubitu ablativus nominis, cuius
plurativus ablativus legitur Amph. 1122: is se dixit cum Alcumena
clam consuetum cubitibus.

Praeterea?) adfertur Stat. Ach. I 119: venatu rediturum; sed id
quoque nomen est Plaut. Rud. 970: hunc qui cepi in venatu meo.

Merito Draegerus Synt. hist. II p. 867 ex his exemplis supini
alterius localem sensum consequi negavit. Omnino non video, qua
via ab his ablativis ad supinum veniatur. De hoc igitur usu item
iudicandum est atque de ablativis et dativis quartae declinationis, .
quos supra tractavi, exempla locutionis rigescentis ea esse.

1) ab editoribus schol. Reisigi III adnot. 800, Schmalzio Synt. histor.99
p. 822, Kuehnero, Gr. L. I 450 sq., Stolzio, Gr. histor. p. 484.

2) Stich. 859: quos (sc. pisces) piscatu rettuli, correxit sic Lipsiussm
tradita verba: piscator attulit A P; cé 289.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 131

Inter argumenta, quae pro ablativo supini afferuntur, inde a
eisigio (schol. III p. 796, cf. Richter III p. 6) ablativus est, quem opus
rt poscit, velut Cist. 111: sí quid opus tibi erit. promptu, promito.
er. Heaut. 941: sed iia dictu opus est, Ad. 740: si illud quod
azwme opus est iactu non cadit") Huic sententiae participii abla-
vus eadem in dictione positus adiumento est, quem non tam parti-
pii formam quam nominis verbalis dixit Brugmannus (Quaest.
1dog. V p. 148 sqq.) talibus locis: Amph. 169: quod facto aut dicto
deost opus. Bacch. 604: celeriter factost opus. Trin. 807: quod iam
roperatost opus. Andr. 715: ila factost opus, item Ad. 601. Heaut.
0: tibi μέ opus factost face. Ad. 342: quapropter quoquo pacto taci-
ist opus. "Trin. 584: de dote ut videat quid opus sit (possit codd.)
icto. Hec. 431 sq.: in arcem transcurso opus est. — quoi homini? —
bi. — in arcem? quid eo? Cist. 531: amens ne quid faciat, cauto
pus, similiter Most. 902, Merc. 333, 466, 566: equidem hercle opus
oc facto existimo, ut illo intro eam e. q. 8. Merc. 330: hoc nunc mihi
iso opust, huic persuadere quomodo potis siem. — Consulto ea exem-
la elegi, ubi adverbia vel praepositiones ad participium referri
ossunt; sed quae sic pendent, eadem sunt atque quae ex quolibet
omine, etsi non verbale est, pendere possunt. Corrigenda autem est
Érugmanni opinio, qui forma neutrius generis facilius speciem no-
inis praebente adductus est; in femininis de participii natura nemo
ubitabit velut Hec. 665: remissane opus sit vobis redductan do-
wm; praeterea sunt exempla, ubi participium attributi loco no-
uni adiunctum est Pseud. 50: quam subito argenio mi usus in-
ento siet, Pseud. 732, Persa 584, Cas. 502, Cure. 302, 322. Ea-
em verborum constructio in neutro pronominis plurali admittitur
fil. 914: quid istis nunc memoratis opust quae commeminere?, Men.
55: ul parentur, quibus paratis opus est. Itaque etiam in singulari
umero participium agnoscendum est.

Si quis contenderit formas in tu exeuntes velut promptu supina
880, cum etiam ex nominibus fas et nefas supina pendeant, non
efutari potest. Nam utri orationis parli, nomini an verbo, haec
orma dubia hac in locutione addicenda sit, diiudicari non potest.
lam infinitivi sensui et appropinquat ipsa?) et forma illa participii,
uacum commutatur. Vtraque igitur non longe abest ab eis infini-
vis perfecti passivi, quos verbo esse carentes verba velle nolle malle
xortet accipiunt (Tammelin 1.1. p. 105, p. 77, p. 84 adnot. 1); hi cum

1) reliqua, quae Tammelinus 1. 1. p. 107 adnot. 5 attulit, neque supina
que, si sensum spectas, verbalia sunt, sed appellativa, ut sumptu Phorm.
36, Bacch. 707. — haec forma sub duplici memoria latere possit
38. 597: quod, facto est opus P, factust A; Poen. 519: non factost opus P,
ctwst A.

2) certant supinum alterum et infinitivus saepe de loco, v. Richter IV
. 12 80.; etiam Tac. Agr. 82 pudet dictu non alter supinum adhibetur
uam si dicitur opus est dictw.

138 Theodorus Boegel:

infinitivis praesentis temporis facile in eisdem verbis commutantur;
praesentis autem infiniti, qui in artibus grammaticis et in usu lo-
quentium cum gerundi casibus conectuntur, 4 nomine verbali proxime
absunt. Itaque inter accusativum verbalis quartae declinationis et
infinitivum perfecti passivi interdum distinguere difficile est, velut
Plaut. Cist. 31: cas si adeas, abitum quam aditum malis, cf. Persa 448:
reditum oportuit (Capt. 793: hic homo pugilatum incipit). Tammelinus
l.l. p. 81 iure infinitivos Cist. 31 agnovit, sed forma etiam nominis
est, id quod sensu non plane vetatur. Signum est incipientis con
fusionis, in quam postea ineruditi incidebant, cf. CIL. VI 10247, 1484.
et at id monumentum itum, aditum, ambitum, adque?) haustum, coro-
nare, vesci, ... osa inferre uti liceat; sim. VI 9404, 14 sq.: «i liceat itum,
aditum, ambit, haustum aquae, ligna sumere, cf. V1 13823, 9sq., 10231,
13 sq., 10562, 5sqq. In his inscriptionibus formae, quae in tum
exeunt certo nomina sunt; nam pendet genetivus aquae ex eo, quod
est haustum. Easdem formas nominativorum vice positas attuli
Diehlius (de m finali epigraphica Ann. phil. Suppl. XXV p. 199) ex
CIL. VI 26355: itum ambitum ... permissum. Sed ne hae quidem ab
infinitivi sensu longe absunt; illae verbo, quod est licet, simul cum in-
finitivis adiunguntur. Idem accidit CIL. VI 3626: itu ambitw coronare
sacrificare, sive hae formae amissa littera m factae sunt (Diehl p. 270),
sive supina altera sunt infinitivi modo adhibita.

Legi, quam de nominibus quartae declinationis valuisse ostendi,
praeter ea, quae iam attuli, unum nomen repugnare videtur. Sed ne
id quidem, cum eius non plane eadem condicio sit atque eorum,
quae adhuc pro novis vindicavi.

Rud. 296: pro exercitu gymnastico et. palaestrico hoc habemus.
Piscatores se mane piscatui operam dantes cum adulescentibus in
palaestra se exercentibus comparant. Dicitur igitur exercifus eo
sensu, quem praeterea solus Priscianus testatur gramm. III 444, 31:
hic exercitus ὃ crpaxóc καὶ fj yuuvacia huius exercitus (II 256, 9).*)
Nam in reliquo usu exercitus ςτρατός est, inde a priscis temporibus
velut Naevio Plauto Terentio Catoni. Exercendi nomen tum tertiae
declinationis erat, Cato frg. (Gell. X12,6): si exerceas(ferrum) conterituer ;
Si non exerceas, tamen robigo interficit; stem homines exercendo vide-
mus conteri; si nihil exerceas, inertia. alque torpedo plus detrimenti
facit, quam exercitio*) Postea praeferebantur cum exercitium tum

1) etiam accusativi hortando adiuncti (praeter pronominum formas

hoc id) supinum causam fuisse probabilis Landgrafi coniectura est arch.
p. 104.

2) sic lapis, Wilmanns Ex. inscr. lat. nro. 811, 10 coniecit .

3) ne reliqui quidem grammatici hunc significatum novisse videntur,
sed nomen et adiectivum distinguebant Paul. Fest. p. 81, 8 M, Probus inst.
IV 116, 2sqgq., Agroec. VII 116, 7 (item Beda VII 272, 9, Albin. VII 801, 3).

4) exercitio praeterea a Paulo servata est p. 81, 8, ubi C. O. Mueller
&ntiquam hanc vocem a iuris consultis redintegratam esse adnotavit,
certo tamen sensu, cf. Heumann-Thon Handlex. 8. v. exerceo, exercitio.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 139

ezercitatio.) Cur Plautus Rud. 296 vocabula usitata spreverit, nesci-
mus. Hoc uno loco fretus contendere non ausim Romanis tum ver-
balia in /us tam libero modo facere licuisse; nam obstant, quae de hac
verbalium classi disserui. Ex variis formis exercitio exercitatio exer-
cilium exercibus id concludi potes in hoc verbo non plane inter lo-
quentes convenisse, quali figura verbale fieret; quo modo accidere
poterat, ut loquentes adducti fortasse figura usitati vocabuli exercitus
(crparóc) quartae quoque declinationis suffixum eligerent. Quam
explicandi rationem non temere excogitavi; nam cum alia verbalia
similiter interdum ab usitato significatu ad verbi reducuntur vel, si
mavis, ex eo quasi denuo finguntur, tum vox exercitus verborum ludi
gratia idem aliis quoque locis patitur.

Capt. 153: quia nunc remissus est edendi exercitus. Verbo edendi
fit, ut exercitui sensus exercitandi poscatur, sed et remittendi verbo
et sequentibus verbis (154—166), ubi exercitus Romanorum more
imperatur, animus ad cogitandos milites impellitur. Hac enim vocis
ambiguitate, quam forma admittit, poeta transitum ad digressionem
sequentem suorum spectatorum gratia Graecae fabulae insertam
sibi paravit.

Similis ludus est praeterea Cist. 58: noli, obsecro, lacrumis tuis
mi exercitum imperare sive hic mens a nomine exercitus ad exercendi
i. e. eruciandi sensum vertitur (cf. Vssingi adnot. ad h. 1.); sive ambigui-
tas ea est, ut imperetur exercitus (crpatóc) lacrimarum aut exercitus
(ruuvacia) lacrimandi.

Ad cruciandi sensum nomen agentis flectitur Trin. 225 sq.:
egomet me coquo et macero et defetigo, magister mihi exercitor animus
nunc est; simplicem exercitandi notionem habet Trin. 1015 sq.: ^wic,
quisquis est, gurguliost exercitor; is hunc hominem cursuram docet.
Illo loco (Trin. 225) de duplici sensu dubitari non potest; nam ad
rem non opus erat post magister adicere exercitor; quod nomen agen-
tis alteri nomini attributi vel oppositi loco adiungitur, cf. Persa 710:
pessimus hic mi dies hodie inluxit. corruptor, Cato agr. 1, 4: de do-
mino bono colono bonoque aedificatore, Stich. 746: multer meretrix,
Men. 261 sq.: meretrices mulieres, sim. Poen. 1094, Curc. 76: custos
ianitrix, Pacuv. trag. 403: Calidonia altrix terra exuperantum virum.
Postea haud pauca eiusmodi verbalia adiectivorum more nominibus
adiungebantur. Plauti temporibus ea non plane adiectivorum vim
nancisci, eliam si iuxta nomina ponebantur, apparet ex Amph. 188:
victores victis hostibus legiones reveniunt domum. Non enim dicit vic-
trices, quamquam feminina forma facile derivari poterat, nisi in usu
fuisset, v. Plaut. Cas. 818: vincasque virum, vicirixque sies; paulo post

1) cf. Varronis originationem de l. l. V 87: exercitus, quod. exerci-
tando fit melior; Cassiod. Gramm. VII 204, 9 (ab ex et arceo): ut exercitus,
qui sub disciplina certa arcetur, unde exercitatio.

140 Theodorus Boegel:

adiectivum est Pall ine. 13 (Varro de 1.1. V 62): victrix Venus.)
Qui usus eo facilius profecit, quo verbalia cum verbo substantivo
coniuncta (velut Cas. 818 et supra p. 110) ad eum prope accederent.

Propter ambiguitatem cum Cist. 58 et Trin. 225 comparari potest
Epid. 522 sq.: qui omnium legum atque iurum fictor, conditor cluet.
Conditor cum conditore uno in vocabulo coniunctus est, referendus
ad condendas leges aut condienda iura"); ne fictor quidem duplici
sensu caret, et translate dictus de legibus et iure intellegi potest,
et proprie de fingendis legibus, tamquam libis, ut erant fictores inde
appellati Varro de 1. 1. VII 44. Hic igitur acumen sermonis eo posi-
tum est, ut nomen ad id verbum referatur, & quo derivatum esse
possit, re vera non deducendum est.

Repudiata hac licentia, quae poetae comico ipso poeseos genere
conceditur, alibi Plautus satis habet usitatis vocabulis verbi signi-
ficatum usu amissum aut mutatum reddere. Velut imperatoris voca
bulum iam tum a verbo abalienatum erat. Summum ducem mili-
tum signifieat; abiit igitur in dignitatis publicae appellationem (cf.
Varro de 1. 1. V 87); qua si quis utebatur non imperantem quemquam
cogitabat, sed eum, qui exercitui aut Romano aut alius nationis
praeerat. Sed cum origo nominis perspicua esset, facile sic intellegi
poterat, ut imperans aut dux aut quilibet significaretur. Hoc sensu
est Plaut. Curc. 115: imperator quis est? Antecedunt imperantis ver-
ba 114: redi et respice ad me, Leaena. Circumscriptio verbi est, quam
saepe observare licebat (cf. supra p. 110).

Ex verbo antecedente simplex imperandi sensus repetitur Mil.
1159sq.: nunc hanc tibi ego impero provinciam. — impetrabis imperator
e. q. 8.; paulo post 1162: voluptatem mecastor mi imperas. Similiter
ad verbum redit Capt. 306 sq., 166 et 155, Poen. 4 et 44.9) Adiu-
vante verbo substantivo (ut Plaut. Cure. 115 fit) etiam amalor
Amph. 106 (v.supra p.85) amantis vice ponitur, cf. Men. 268, Eun. 665.
Item spectator, qui & spectandis ludis Plauto et Catoni (frg. p. 59, 1)
dicitur, ad alium spectandi sensum refertur Ter. Eun. 566: qwam
elegans formarum spectator siem; comparari possit Plaut. Persa 440:
quoi ... dem spectandum sc. aurum. Eodem modo fortasse concilia-
trix a lenae signifieatu, quem Lucil. 277 L., Cic. nat. deor. I 77,
nomen togatae ab Atta scriptae (com. p. 189) testantur, ad conci-
liandi bonum sensum revocatur Mil. 1410: ancilla conciliatriz quae
erat, cf. 1212, 801.4)

1) v. hoc de nomine Reisigi schol. (ed. Hase) p. 158; de reliquo
usu Kuehner, Gramm. Lat. II p. 17, 2, I p. 849 adnot. 4, Neue et Wagner,
de formis latinis II? p. 36.

2) Leo contulit Cie, pro Cluent. 718q., Quint. decl. p. 68, 5.

8) deorum epitheton imperator omnino propius ab im di sensu
abest, quam honoris publici appellatio, Amph. 1121, Pacuv. trag. 295
(v. Ribbeck coroll. I? p. ΧΙ, Cic. Verr. IV 28 sq., Carm. epigr. 2, 5.

4) Cic. de leg. I 27: orationis vim, quae conciliatrix est

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 141

Factio iam Catonis temporibus partes dicuntur a quibus, qui in
re publica versatur, stat, v. Cato frg. p. 54, 4: utrinde iram, utrinde
factiones libi pares, p. 88, 2: inter se natinari alque factiones esse,
C. Graech. orat. frg. p. 232: inimicorum meorum factio. In comoediis
homines, qui cognatione, fortuna, vitae agendae ratione magis inter
886 quam cum ceteris congregantur; Caecil. com. 172, Turpil. 208,
Titin. 108, (Brix ad Trin. 452). Ab hoc significatu fortasse dirimenda
sunt Bacch. 842: quae haec factiost? Rud. 1371 sq.: quae haec factio
est? non debes? Viroque loco alter alterius rationem agendi erga se
queritur. Trita locutio esse potest, qua primarius faciendi sensus
nomini servabatur!) vel, quotiescumque ea usurpabatur, a loquente red-
debatur. Figura quidem interrogationis trita erat, et ea, cuius gratia
etiam nova nomina eiusdem speciei fingerentur, velut congeminatio,
conduplicatio, eminatio (cf. supra p. 117). Eadem figura est Bacch.
583: quid istuc? quae istaec est pulsatio? Rud. 676: quid est? quae
Wlaec oratiost? Hec. 198: quod hoc genus est, quae haec est con-
iuratio?*) Sed praeter verbalia etiam alia nomina admittebantur;
trita locutio est imprimis quod hoc est negoti? ?)

Quaestio quoque, quae plerumque iudicis quaestio est, simplicem
quaerendi sensum retinuit in dictione, cuius exempla attuli p. 91.
Accessio in cottidiano sermone translate dicebatur, plerumque res
accedentes significans Cato agr. 144, 5: accessiones . . . accedent, sed
actus accedendi praeter exempla recentis aevi tantum in interro-
gatione est, quam p. 93 commemoravi. |

Censionem facere dicebalur censor, cum multam equiti inrogabat
Paul. Fest. p. 54, 5 M, sic Plaut. Aul. 601: abstinebit censione bubula, cf.
Paul. ibid. 3: censio hastaria. Vtut de nonnullis exemplis dubiis*) iudi-
candum est, constat censionem de censoris officio dici. Sed Rud. 1273:
adsum equidem, ne censionem semper facias ad verbum censeo respicitur,
quo servus etiam atque etiam ero interroganti inde a versu 1269 re-
spondebat. Et ad illam censoris censionem alluditur, ad quam

mazime societatis (cf. de off. I 12), similiter Lael. 87: conciliatriz ... fuertt
aut pro conciliat dicitur aut appellativum τροπικῶς ponitur (cf. Sest. 21:
nobilitate ipsa, blanda conciliatricula. Paul. Fest. p. 62, 18 M Brixius ad Mil.
1410 spectare vidit (adnot. ad Trin. 186). ex Liaori originatione X 63
uterque significatus colligi potest.

1) eum praeterea iuris consulti servabant, v. supra p. 98.

2) cf. Cic. ep. XI 27, 4: quae tua fuerit adsessio, oratio, confirmatio
animi mei fracti e. q. 8., Plin. n. ἢ. XI 110: quae tunc eorum concursatio,
quam diligens cum obviis quaedam, conlocutio atque percontatio!

3) exempla collegit Bachius in Studemundi Studiis II p. 167 et 222.

4) Varro de l. l. V 81: censor ad quoius censionem, id est arbitrium,
censeretur populus; Varro forsitan derivandi gratia censionem dixerit
(cf. infra p. 157); ipse enim id vocabulum, quo censoris originem dete-
gere studet, explicat id est arbitrium. cf. Paul. Fest. p. 65, 9 M: censio
aestimatio, wnde censeres. Gell. XVI 10, 13: et non capitis censione, sed
prosperiore vocabulo; X 28, 2: ex isa censione Sere Tulli, sed ibid. 1:
census faciendas gratia.

142 Theodorus Boegel:

Vssingius rettulit verba: die ergo, quanti censes 1272, et ad dictio-
nem assentientis saepe auditam censeo (exempla congessit Vssingius
ad Amph. 959). Sed quia eundem ludum denuo coeptum sic con-
cludit 1279: nunc non censet, cum volo, etiam 1273 circumscriptio-
nem subaudiri apparet, qua censendi notio acrius quam nudo verbo
auribus imprimitur, quasi dicat, ne tu semper censeo facias. Sic
hunc versum intellegendum esse praeterea docemur scaena simillima
IV 6, quam haec in memoriam revocat; hic enim adulescens ab eo-
dem servo adducitur, qui illic (IV 6) a patre amicae eum quaerere
iubetur. Illic a servo 1211 sqq. et a domino 1217 luditur verbo,
quod est licet. Concluditur prior pars sermocinationis 1216: ommian
licet?, altera 1225 sq.: Hercules istum infelicet cum sua licentia, ita
meas replevit auris, quidquid memorabam, licet. Accedente adnomi-
natione infelicet . . . licentia!) "cum sua licentia" sic dicitur, ut non servi
mores liberi significentur, sed illud /icet perpetuum. Voluisse poetam
ludum repetendi eandem vocem locis ipsis manifestum est; idem
artificium adhibetur Poen. III 4, ubi quippini inde a 731 series
respondetur, cf. scivimus 724 et 725, sed vidimus 723, meminimus
727, similiter Men. 621 sqq.: nugas agis quinquies in fine versus,
Asin. 921 sqq.: surge amator, $ domum item quater.

Quod contendi censionem facere dictum esse pro nudo verbo
censendi, alia eiusdem circumscriptionis exempla adsunt Plaut. Rud.
599: ad hirundininum nidum visa est simia ascensionem ut facerd
admolirier, Truc. 395 sq.: ut esset aliquis laqueus et redimiculum,
reversionem ut ad me faceret denuo, item Bacch. 296: revorsionem
ad lerram faciunt vesperi, Poen. 413sq.: in popinam pedisequi im
ruptionem facite (versus non Plautinus) Pro verbo transitivo: Cist.
144: suppositionemque eius facere gratia; sed obiecto caret, cf. 136:
eapse quod sibi supponeret. Passive eo facilius cireumscriptio prae-
ferebatur, quia fieri a verbo substantivo paulum differt.*) Mil. 942:
ubi facta erit conlatio nostrarum malitiarum (cf. Tavent. com. 2),
Capt. 366 sq.: mutatio inter me atque illum ut nostris fiat filiis, item
Ter. Hec. 633: mutatio fit, Hec. 831: inde est cognitio facta, Philw
menam compressam esse, cf. 830: eum haec cognovit. In locum verbi
amissi°), cuius perfectum reflexivo sensu praeditum exstabat, tamquam
causativum mentionem fieri substitutum est; Persa 108 sqq.: sed (tw),
ecquid meministi, here qua de re ego lecum mentionem feceram? —
memini e. q. S. Semper fit mentio, aut aliquis facit mentionem, vel
rei vel de re, cum aliquo, sequente ut aut accusativo infinitivum
Secum habente: talis) usus in Plautinis fabulis est et Ter. Eun.

1) de neglecta quantitatis syllabarum differentia cf. supra conditor.

2) Landgraf, Bl. f. bayer. Gymnas. 827. Thielmann ibid. 206.

3) ex auctione novum deducebatur verbum auctionandi; antea auc-
tionem facere dicere coacti erant, sed auctio semperisine faciendo adhiberi
poterat Men. 1161, Stich. 207, 285, luraliter 885; praedicatur Stich. 195,
245, 208a. 4) Liv. Andr. (Prisc. ip. 198, 10): escas habemus mentionem.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. |. 148

137. Postea autem rursus verbo carens adhibebatur a Caecilio com.
159: taedet mentionis aliisque. Sonandi verba item eircumscribebantur
dil. 1377: hinc sonitum fecerunt foris, Caecil. com. 20 sq.: numquid
iam fores fecere soniti, Naev. com. 114: .tantum ibi molae crepitum
aciebant, Plaut. Poen. 377: sam hercle ego facio ploratillum, nisi
e facio propitiam (Leo, Vind. Plaut. 7sq.') Sed in eis faciendi ver-
jum sensum efficiendi habet; itaque circumscriptivi generis dicendi
xemplis nonnullis allatis hic consistam, etsi haud pauca verbalia
aciendi verbo iungebantur.?)

Vt ad fictionem novorum verbalium, ita ad restituendum verbi
rimarium significatum verbum ipsum antecedens adiumento est.
Quod in exercitus et imperatoris nominibus factum est; item in ora-
oris. Orator ab orando, id est dicendo, appellatus significat eos, qui
egati mittebantur, et qui dicendi periti erant; ab alio tamen orandi
ensu, qui petendo rogandove similis est, ducitur Poen. 357 sq.:
zora, blandire, expalpa. — faciam sedulo. sed vide sis, ne tu oratorem
unc pugnis pectas postea. ltem post 380: exorarier 384: oratorem
'erberas, deinde 386: sicine ego te orare iussi? — quo modo ergo orem?
387: sic enim diceres. Item Amph. 34 orator ex antecedente versu
iustam rem et facilem esse oratam a vobis volo) sensum petendi acci-
jt, cf. 81: petere, 35: impetrare; eodem loco etiam legati signi-
icatus perlucet, cf. Most. 1126: nunc ego de sodalitate solus sum
wator datus, sed etiam hic ad petendum sensus flectitur, v. 1167: non
robust venire orator magis ad me impetrabilis. De Hec. 9 sq. v. supra
» 110; eandem ambiguitatem restituit Ribbeck Afran. 92: sic est
wator, si quod oretur, tulit; tradıtum est Fest. p. 202, 11T oritur et tale.

Optio quem sensum?) habuerit, cognosci potest Trin. 1053:
luarum rerum exoritur optio vel ... vel, cf. Cas. 292 (supra p. 97);
ied Mil. 669: quid ad illas artis optassis, si optio eveniat tibi? Hic
juadrat interpretatio Pauli p. 184,13 M: optio est optatio ; aff latur nomini
ensus verbi antecedentis; dicitur igitur ‘si tibi optandi potestas est’.
Jed sive nominale genus dicendi causa est*), sive nominis ipsius
ignificatus, ne hic quidem plane sensus potestatis vel copiae exuitur
Leo Anal. Plaut.II p. 8); qui manifestus est Cas. 190: nec mihi ius meum
ptinendi optio est, ubi non de eligendo agitur. Iam Ciceronis aetate
‚otestas iuxta ponitur, et ita obsolevit eligendi notio, ut ab eodem

1) quod ad ploratillum finxit verberetillum 878, non ad eam verbo-
um fictionem pertinet, quae sine artificio ab uno quoque loquente fit,
ed ad eam, cuius causa adnominatio est, Leo Anal. Plaut. II p. 29.

2) rem tractare inceperunt Koehler, Acta sem. Erl. I p. 450, Hellmuth
bid. I p. 140, Thielmann, Landgraf 1.1. p. 206 et 326, Heraeus, die Sprache
les Petronius und die Glossen, Offenb. 1899 p. 35 sq.

8) eligendi sensus verbo erat, a quo derivatum est; quod ab Vm-
is servatum est (Buecheler, Vmbr. p. 80), a Romanis partim in optando,
nelius in adoptando cooptando adoptione.

4) cf. quae supra p. 96 de verbalibus sensum potestatis vel occasio-
is arripientibus disserui.

144 Theodorus Boegel: De nomine verbali lat. quaest. gramm.

id verbum ipsum explicandi gratia arcessatur div. in Caec. 45: qummm
tiens ille tibi potestatem optionemque facturus sit, ut eligas, de =
I 33: cum soluta nobis est eligendi optio.

Etiam haec exempla, quae inde a p. 183 contuli, testantur, qug
inter verbum et verbalia quasi commercium fuerit. Verbalia en
a verbo significatum accipiebant; quem altera servabant, altera m a
tabant; illa igitur artiore in conexu cum verbo manebant, ut par——4
cipiis ideo comparari possent, haec sensu et usu alius figurae appm» ej
lativis appropinquabant comparabilia ilis participiis, quae adieece tj.
vorum loco posita suum sibi proprium significatum nanciscebant-wr
Sed ut ab eisdem verbis, quorum participia adiectivorum vice in wzsu
erant, participia ipsa eiusdem figurae Romani formare pergebant, its
etiam verbalia eiusdem figurae atque illa olim derivata denuo er
verbo derivari poterant, praedita aut eo sensu, quem illa amiserant,
aut alio verbi illius non minus proprio; nam verbale factum ex verbo
varios significatus continente non omnes verbi significatus accipit; sed
id quoque in exemplis, quae hoc capite proposita sunt, haud semel
Observabatur, verbale eiusdem figurae ex eodem verbo his tempori
bus hoc, illis temporibus illo sensu denuo fictum esse. Id autem non
in omnibus vocabulis neque omnibus locis disceptari potest, utrum
nomen praeter eum, quem adhue gerebat, alio significatu verbi one-
retur, an ex alio verbi usu hoc demum loco fingatur; nam utrumque
in derivatorum classe, quae facile gignuntur, loquentibus paene idem
est: res similiter se habet atque in adverbiis comparativis superlativis
participiis, quae utrum usitata usurpet an ipse fingat, nemo sibi
conscius est. Itaque ut ea, ita etiam verbalia, quae suo loco nats
esse ostendi, non tam singula perquirenti linguae sortes pretii suni
quam iuncta testimonio hac nominum classe non certum voce
bulorum numerum tradi, sed fines eius facili derivandi potestate con-
tinuo mutari.

CAPUT TERTIVM.
Verbalia facta post Plautum et Terentium.

Quae in capite antecedente de verbalium natura exemplis Plau-
tinis et Terentianis probare studui, exemplis ex aliis scriptorum
generibus petitis confirmare opus est, ne linguae ipsius licentiam me
existimavisse arguar, quam comicorum libidinem me ducere oportebat.
Observatione autem confirmata et latius extenta utrumque apparebit,
et verbalibus in tor trix tio tus tura exeuntibus eandem potestatem
gignendi nova nomina mansisse et aliorum quoque generum auctores
ex hac potestate ad varias res personasve significandas fructum cepisse.

Terentium adhuc a Plauto non diiunxi; nam de tota re consentit
cum Plauto; conspectum autem eorum nominum, quae solus primusve
usurpaverit, Slaughterus (The subst. of Terence p. 10 sqq., p. 12sqq.)
dedit utriusque sermonem comparans, quantum laterculorum ope fieri
potest. Differunt autem Plautus et Terentius imprimis electu signi-
ficatuque vocabulorum; veretur Terentius nomina verbalium specie a
nominibus derivare; quae ne Plautus quidem in /io et tus et tura fecit.
De verborum constructione non multum a Plauto differt; nam ne hic
quidem plane libero modo verbalibus eos casus adiunxit, qui verbo
accipi solent; a Terentio idem admittitur in tritis locutionibus, quae
sunt usus est cum ablativo (v. supra p. 68sqq.), indicio esse cum accu-
sativo pronominis (supra p. 104); praeterea locativus semel nomini
adiungitur, qui etiam nomine non verbali recipitur. Noluit autem accu-
sativum nomini subiungere, quamquam locutione ipsa talis verborum
constructio admittebatur Ter. Eun. 671: quid huc tibi reditiost? quid
"vestis mutatiost?? Non igitur ausim alio in versu hanc verborum con-
unctionem, quam eum fugisse constat, ex coniectura ei addicere. Bent-
eius enim ad Andr. I 1, 17 (44) refutans Donati errores scripsit nam
staec commemoratio quasi exprobratiost immemori benefici genetivo
mmemoris, qui traditur, mutato in dativum. Quam mutationem
Vmpfenbach et Dziatzko receperunt!), Spengel (ad v. 43) praeterea
oco Liviano firmavit XXIII 35, 7: ne qua exprobratio cuiquam veteris
ortunae discordiam inter ordines. sereret.?) Differt igitur Terentius
& Livio; exrprobratiost immemoris dicitur ut Donat. Ter. Eun. 802:

1) a Fleckeiseno (immemorist (tuv) benefici) immerito argumentum
ib omnibus ad unum coercetur.
2) omittitur & Slaughtero ubique.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 10

146 Theodorus Boegel:

a mililis assentalione discessit, sim. 1085: serpat . . . in horum assen-
tationem ex vituperatione militis, Liv. XXXIV 34, 1: in adsensum
consilii sui traduxit, cf. Hier. epist. 127, 9, Leo M. epist. 120, 4, Avell.
p. 6, 19. Quod autem alter ex altero pendet genetivus, attulit Liebig
(de genetivi usu Terentiano p. 23) Hec. 318: matris voz visast Philu-
menae, cf. Rud. 241: uxoris simiai dotem.

Ex intactis fabulis Plauti et Terenti coniecturam facere nobis
licet in deperditis comoediis, quarum lacerae reliquiae nimis
brevi verborum contextu sunt, verbalia rara vel semel lecta suo loco
ficta esse, etsi causam et consilium fictionis detegere non possumus.
Id fieri potest Plaut. frg. Colacis II (II p. 531 L): qui data fide fir-
maía fidentem fefellerint, subdoli subsentatores, regi qui sunt. proximi,
qui aliter regi diclis dicunt, aliter in animo habent. Sed ex his quam-
vis paucis verbis continuis perspicitur subsentatores non plane ad
hanc, quam quaerimus, nominis fictionem pertinere; nisi forte ex
nomine verbum subsentandi colligere vis, ut assentari exstabat. Sensu
flagitatur, ut existimaveris Plautum paris syllabae incipientis gratia
ex assentatoribus mutilato!) verbo fecisse subsentatores, qui clam vel
caute assentiantur?), ut manus subadsentientibus umeris movetur
Quint. Inst. XI 3, 100. Similiter factos esse indicavit Ribbeckius (Co-
roll. com. p. LXXXVIII) suppolitores ex politoribus a Laberio mim.
139: quae nam mens, quae deleritas vos suppolitores facit? Huic
quoque nomini verbum deest. Similiter Caecilius gubernatorem
syllaba auxit (Non. p. 536, 10): cui progubernator propere vertit prosu-
miam.?) Si veri itineris maritimi narratio est, progubernator re
vera mire dicitur; sed nescimus, quis hoc loco gubernandi officium ita
administraverit, ut ad exemplum propraetoris similiumve appellatio-
num, quas Paucker (Mél. Gréco-Rom. de l'acad. de St. Petersbourg III
p. 536, adnot. 17) collegit, progubernator dici posset.*)

Sine auctoris nomine Paul. Fest. p. 61, 15 M servavit: custoditio est
opera ad custodiendum quid sumpta. Plauto hoc nomen cum glossis
vicinis attribuit Reitzenstein (Quaest. Verr. p. 58 sqq.); nescimus cur
Plautus pro custodia vel custodela?) nomen tertiae declinationis
praetulerit; sed credere licet hoc ex ipso sermone ortum esse ut multa
alia; in usu non fuisse videtur; Vulg. sap. 6, 19 custodia legum, deinde
custoditio ... legum testimonio est, illum, qui hunc libellum Latine
vertebat varietatem Graecorum vocabulorum τήρηςις et προςοχή
melius reddere non potuisse.

1) nam etiam subsentire Ter. Heaut. 471 proprie dicitur, neque
quicquam huic verbo cum illo nomine est.

2) ut in Naevi versu com. 111 a M. Caesare laudato Fronto p. 88 N:
linguis faveant, atque adnutant aut subserviunt; cf. subparasitor.

8) pro cw fort. quo; Ribbeckius com. 110 (cum ultro qubernatur) et
Buechelerus ibid. (Cupro gubernator) demunt Caecilio hoc nomen.

4) accedit iteratio eiusdem syllabae primae: progubernator propere.

5) quod nomen codicibus Plautinis non servatur, sed custodis et
custodiae formis loco depulsum restitutum est.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 141

Naevius ex nomine, quod est praemium, novam praedonum
appellationem deduxit, sed immerito explicantur CGL. V 645: prae-
miatores: praedones, nàm explicandi erant praemiatores nocturni: prae-
dones (Non. p. 150, 28); de prosodia v. Buecheleri adnot. ad Naev. com.
17 B; legitur nam in scaena vos nocturnos coepit praemiatores tollere.
Potest a praemio deduci; sed praemiari Suet. Tit. 7 sic usurpatur,
ut praemiatores!) ii dici possint, qui sibi praemium attribuant; cf.
CGL. IV praef. XVIII praemiator: praemii atque praedae appetens.

Certiora quam reliqua virorum nomina?) mulierum sunt. Titin.
com. 77: quam ego hodie extorrem hac domo faciam, pilatricem pallae
evallavero pulchre. Nonius p. 150, 33 sqq.: possestric a possidendo
Afranius Liberto: eius monilis possesiricem. ita tonstrix, iia inpul-
sirix, ita cursiriz, ia plaustrix, ita adsestrix. Quorum ultimum idem
Nonius etiam p. 73, 29 servavit: adsestrix femininum est ab eo, quod
est assessor. Afranius Fratriis: dimittit adsestricem, me ad sese vocat.
Nonius femininum ex masculino deduxit et more grammaticorum et,
quia hoc illo magis notum erat; sed Afranio in fingendo feminino
hanc viam inire non opus erat (v. supra p. 113); sed ex ipsa verbi stirpe
feminina derivare ei licebat. Ceterorum exemplorum, quae Nonius
enumeravit, tonstrix inde a Plauto in usu erat; impulstrix, curstriz,
plaustrix unde petiverit, nescimus, fortasse ex comoediis; tonstricis
et curstricis forma etiam grammaticis curae erat (Ribb. coroll. com.
p. LXXII sq.

Rei nominum iam commemoravi acceptio et verbificatio (p. 95);
asseri potest Afran. com. 268: silentio opus est; multa inest paratio. Nam
ex Noni comparatione p. 219, 28: paratus generis masculini, paratio
feminini non colligi debet, utramque vocem usitatam fuisse; quod ne
Sallustius quidem testatur lug. 31, 8: sed same fuerit regni paratio
plebi sua restituere. Nam ortum est ex verbo, ad quod respicit, v. 31, 7:
quem regni parare aiebant. Eadem res est Paul. dig. 30, 39, 1 con-
Stat ... res alienas legari posse, utique si parari possint, eliamsi diffi-
cilis earum paratio sit.)

Legem, qua praeter paucos casus nomina quartae declinationis
nova fingi non solebant, sequitur Laberius aliquem sic respondentem
faciens mim. 70: meo licentiatu. A nomine licentiae hic ablativus
eo suffixo -aíu deductus est, quod ex arbitratu magistratu arcessitum
est; quae quamquam a verbis primae declinationis deducenda sunt?),

1) λωποδύτας eos esse suspicatur Leo Quaest. Plaut. p. 98, adnot. 8.
2) Caecil. com. 191: fur/ depopulator! gerrae! sed cur Noni codi-
cibus traditur (118, 33). Novi Atellange nomen erat Ficitor (Non. 109,
22), sed neque haec neque ficitatis vox (ibid.) eius inventum est, sed ex
rustico sermone petitum, nobis casu semel servatum, cf. vinitor, olivitor ;
de coloratore v. Ribb. com. frg. p. 844*.
3) Ter. Eun. 542: parati nil est. u
4) magistrandi verbum ministrando contrarium memoriae prodidit
Fest. p. 158, 11 M (Paul. p. 152, 2, 126, 6\: de vetustissima notione et usu
v. Paul. Fest. p. 126, Mommsen Ius publ. I 8 sq. et adnot. 3.
10*

148 Theodorus Boegel:

tamen ad nomina arbiter magisler referri poterant; nam eodem
suffixo condicio vel munus indicatur in denominativis concubinatus
senatus (Plaut.) optionatus decurionatus (Cato frg. p. 39, 4) et aliis
(v. Stolzi Gramm. histor. I p. 549). Eiusmodi nominis accusativum
Lucretius invenit ad complendam antecedentis accusativi notionem,
qui est imperium V 1142: imperium sibi cum ac summalum quisque
petebat. Hoc nomen non in sermonem receptum est, ut paene om-
nia suo loco ficta. Hac de receptione discipulos Quintilianus ad-
monuit inst. 1 6, 42, ne imitentur parricidatum, quod $n Caelio vix
tolerabile videtur.") Sed idem eiusmodi figurae nomen nobis servavit,
quod contra hanc doctrinam, qua inter derivationem ex stirpe ver-
bali et electum obsoleti et rari verbi non distinguitur, in usum transi-
isse etiam aliunde scimus.) Nam Inst. VIII 3, 34 sic docet: nam et
quae vetera munc sunt, fuerunt olim nova et quaedam suni in usu
perquam recentia, ut Messalla primus reatum dixit. Talia autem
denominativa neque Plautus neque Terentius ipsi finxerunt.

Vetustarum tragoediarum frustula vix inter se conferri pos-
sunt, nedum cum fabulis integris, sed, ut fecit Ploenius®), ea quoque
cum sermone comico et alius poeseos comparare cogimur. Qui quia
delectum verborum et copiam laterculis rettulit, pauca & me ea
afferenda sunt, quae cum ipso verborum contextu orta esse aut su-
spicari aut evincere liceat.

Ad complendam notionem verbi etiam nomen eiusdem stirpis
adnominandi studio adductus addit Naevius trag. 39: sic quasi omnis
cita rapit, sed tamen inflexu fleclitur*) Verbalis sextum casum in
aho Naevi versu non mutandum esse, quia alteri ablativo oppositum
sit, vidit Leo Anal. Plaut. II 29: ingenio arbusta ubi nata sunt, non ob-
situ (trag. 23). Pacuv. trag. 266 sq: nam attrectatu et quassw sae-
vum amplificatis dolorem utraque forma, gerundii sensui similis hic
solum legitur; similiter pro suecutiendo propter antecedens®) nomen

1) veri simile est parricidatum suo loco tam apte dictum fuisse,
quam Caelius scripsit inventis novis Cic. ep. VIII 1, 4: quod ad Caesarem,
crebri et non belli de eo rumores, sed susurratores dumtaxat veniunt,
VIII 11, 4: multa transi, imprimis ludorum explosiones et funerum εἰ
ineptiarum ceterarum.

2) legitur in ictorum scriptis, v. e. g. Heumann-Thon, Handl. z. d.
Quellen d. róm. Rechts s. v. reatus.

8) de copiae verborum differentiis inter varia poeseos Rom. ant.
genera intercedentibus, Diss. Argent. 1882.

4) Non. p. 192, 1 cis, Buecheler cita; hoc vel aliud adiectivum, cuius
genus forma cognosci potest, poscitur, quia omnia exempla inde & p. 191,
85 femininum genus ostendunt.

δ) ordinem verborum in eandem syllabam exeuntium ad electum
et fictionem vocabulorum conduxisse supra compluries ostendi; eadem
res ubique observari potest: velut Apul. Socr. p. 120 Oud. post sitw et
fexw etiam obstitu ex tradito abstituto restituendum esse ostendit Leo,
arch. XII (1902) p. 99; adde exempla a me ex eodem Apuleio allata
p. 114 adnot. 3; de commutatis syllabis -tu et -to alios eiusdem scripti
locos contulit Leo; v. supra p. 123.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 149

quartae declinationis mísu novarit succussu Pacuv. trag. 256 sq.:
pedelemplim ac sedato nisu ne succussu arripuit maior dolor. Supini
alterius sensui, quem supra p. 134 commemoravi, affinis est ablativus,
quem Festus servat p. 330, 21 M: spectu sine praepositione Pacuvius
in Dwloreste usus est, cum ait: amplus, rubicundo colore et spectu
protervo!), feroz. Verbum simplex, etsi non in crebro usu erat, tamen
exstabat. A transmittendo fit Pacuv. trag. 56: (ransmissu patris
(ef. 342).7)) Quorum omnium sextus casus fingebatur; itaque in versu
sine nomine poetae ac fabulae adlato praeter rogitatum sile (sic cum
Buechelero Trag. inc. 157 R) formam dubiam pro neutro habeo, id quod
sensu verborum comprobatur: rogitato responde, cetera retice. In
(io fecit Pacuv. praet. 5: qua vix caprigeno generi gradilis gressio est,
ubi duplex adnominatio dubitationem de consilio poetae amovet;
gressio est potestatem, copiam gradiendi significat, cf. p. 96, sed
uccedit hic praeterea adiectivum gradilis eundem sensum efficiens;
in usu erat gressus; Diom. I 505, 14 et 30 gressio artis metricae vo-
cabulum est.?)

Agentis nomina exempla non certa sunt, partim propter reli-
quum eiusdem vocis usum velut Pacuv. trag. 195: blandam hortatricem
adiugat voluplatem, partim propter memoriam velut Acc. trag. 219:
epularum fictor, scelerum fratris delitor (v. Ribb. ad h.1). Pacuvius a
manticulando dixit 376: mendicus manticulator*), cf. C G L. IV 344,
37: fraudator nubilo, manticulator.9)

Pedestris sermonis testis Cato nobis est, quem hac licentia,
quae lingua ipsa oblata erat, pro artificio in orationibus usum esse
paucis exemplis ostendi potest. Nam senatorem non ignobilem, Cae-
lium, spatiatorem et Fescenninum eum appellavisse Macrobius Sat. III
14, 9 tradit; de sensu v. Popma ap. Meyer orat. frg. p. 194, qui merito
ambulatorem Cato agr. 5, 2 (de quo infra) contulit; pro erratore po-
situm esse Festus contendit p. 344, 34 M.

Festus 237, 2 M: penatores qui penus gestant. Cato adversus M.
Acilium quarta (frg. p. 45, 10): postquam navitas ex navibus eduxi, non
ex milibus atque nautis piscatores penatores feci, sed arma dedi.
Alligatur novum vocabulum ex peno factum usitato incipienti ex

1) propiervo traditum est.

2) differt igitur hic transınissu ab eo sensu locali et proprio, qui voci
in usu erat Caes. Gall. V 18, 2: sed pari spatio transmissus atque ex Gallia
est in Britanniam. & quo vocabulo Sallustium praeferentem transgre-
diendi nomen et verbum abhoruisse Gellius X 26, 18qq. narrat. (cf. Kritz
ad frg. hist. I 69 sq.). Gellio transfretatio sueta erat, sed eum offen-
debat non tam fictio nominis quam gradiendi verbum de nayibus dictum.

3) Enn. trag. 42: missa sum superstitiosis hariolationibus | ideo
novis non inseruerim, quia aliud actionis nomen deest. Gell. XV 18, 8:
ea Cornel sacerdotis hariolatio.

4) traditum est Fest. p. 138, 24 M: modici manticulator, emendavit
Grotius.

5) emendavit Goetzius s. v. fraudator.

150 Theodorus Boegel:

eadem littera, exeunti in eandem syllabam; accedit, quod copula
omissa est; significatum penatores suffixo artium exercentes signi-
ficante accipit; eiusmodi nomen ipsum antecedit; intellegi possunt,
qui peni quaestum ita exercent, ut piscatores piscatum, vel quasi
curatores peni (cf. Plaut. Pseud. 608 procurator peni).

Fortasse etiam maledictores praeter unum locum nobis non noti
non omnino ab antiquis, ut opinatur Fest. p.154, 8 M(cf. Paul. p. 152,8),
sed semel cum acumine sive a Catone (frg. p. 93, 13) sive ab alio
dicti sunt.

Festus p. 242, 21 M (cf. Paul. p. 243, 4): pelliculatio(nem Cato a
pellicien»do, quod est inducen(do dixit in ea oration»e, quam scribsit de
e. q. olim secuta sunt. Quod ad formam attinet, pelliculatio verbale
a pelliculando derivatum est; itaque, si deductio non adscripta esset,
non dubitaremus nomini simplicem sensum pellieulandi i. pelliculis
involvendi attribuere; quamquam etiam tum concedendum est fieri
potuisse, ut Cato pelliculandi verbo alium sensum inderet, velut cu-
randi pelliculam (cf. Hor. sat. II 5, 38).!) Sed quoniam adscriptum
est a pelliciendo, quaestio oritur, utrum interpreti glossarum voca-
bulum pelliculationis a pelliciendo dictum et ortum visum sit, an
Cato ipse hoc vocabulo sic usus sit, ut ad pelliciendi verbum referret
vel inde deduceret. Si igitur Catonis verbis ipsis Festus ad miram
vocabuli explicationem adductus est, Catonis verborum talis conexus for-
sitan fuerit, ut vellet illas pelliculas, quas pro scortis rustici in Atella-
nis ducebant (Varro de 1.1. VII 84, Fest. p. 330, 4M, Paul. 331, 1), in
mentem vocare, quae cum nullo verbo aptius quam cum pelliciendo
coniungi poterant?); pelliculationem igitur dixerit de scortorum mori-
bus pellicientibus.

Proditioni ex verbo antecedente insolitum significatum dedit Cato
(Fest. p. 242, 14 M): te C. Caecili, diem pro(diydisse militibus legioni-
bus III, cum proditionem non haberent frg. p. 73, 9; de hoc prodendi
sensu inspicias lexica; sed proditionem habere dicitur ut fachionem
testamenti habere et similes locutiones, quibus ius agendi continetur
(v. p. 101); itaque proditio fortasse vetustum vocabulum est hac in
dictione servatum.

Kis quae Catonis ex orationibus petivi exemplis, unum asserere
liceat C. Gracchi, quod Festus p. 201, 11 M servavit: ostentum, quo
nunc utimur interdum prodigii vice, quin participialiter quoque dici
solitum sit, non dubium facit etiam C. Gracchus de legibus a se pro-
mulgatis quom ait: quod unum nobis in oslentum, ipsi in usum ad-
portatur. Quae verba recte Meyerus or. frg. p. 235 interpretatus est:

1) id quoque excogitari potest Catonem pelliculare sic usurpavisse,
ut esset cum pelliculis, quae supra a me commemorantur, consuetudi-
nem habere.

2) etiam 'llecebrae dicuntur meretrices Cist. 321, Truc. 481; cf. Asin.
133 perlecebrae de meretrice et lena.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 151

alteris nescimus quid ad utendum adportatum esse, alteris tantum
ostendi. Si nomen ipsum, etiam quarti casus usurpatio nova est,
quem fingere non ausus esset, nisi fretus eadem verborum structura
sequente; postea huius nominis tertius casus in usu erat, sextum fecit
Gellius XX 1, 48: aírocitatis ostentu novisque terroribus.

In libro, quem de re rustica scripsit, Catoni non saepe occasio
neque necessitas fingendi nomina erat; nam quae ei ibi opus erant,
iam exstabant. Propter nominalem dictionem circumscriptivam, quam
pro simplici coniugationis forma substituit, facta sunt, quae leguntur
agr. 5, 2: vilicus ne sit ambulator!) (cf. 5, 5: minus libebit ambulare).
143, 1: ad cenam ne quo eat neve ambulatrix siet. Non ei inventori
attribuendum est, quod legitur 144, 3: legulos, quot opus erunt, prae-
beto et strictores; item 144, 4: adsiduos homines 1, praebeto, duas
partes striclorum praebeto. A nullo alio id operarum genus a strin-
gendis oleis (144, 1) appellatum commemoratur. Tamen inter multa
operarum et artificum nomina habendum est, quae in sermone cotti-
diano hoc suffixo idoneo ad significandos artem exercentes deriva-
bantur, factores 145, 2 (64, 1. 67, 1. 13, 1) et alii, quos omnes
enumerare longum est. Hie satis habeo Prisciani observationem
exscribere, qui vidit, quanto usui hac in re huius figurae nomina
essent, gramm. II 434, 1: artium vero nomina (am apud Graecos
pleraque quam apud nos omnia post verba naturaliter sunt accipienda,
doceo post doctor, profiteor post professor, suo post sutor, scribo post
scriptor, oro post orator. et sunt fere omnia professionum nomina
apud Latinos verbalia et in or desinunt; nam grammaticus et philo-
sophus et architectus et sophista el poeta Graeca sunt.?)

Quae de rei nominibus Catonianis dici possunt, ad historiam
significatus et comparationem synonymorum vocabulorum, non ad
novorum fictionem pertinent; hic igitur praetermittenda sunt.

Lucili unum iam p. 78 attuli exemplum, 758 L, cuius versus
sensus apertus est, sed ignoramus, qua de causa nove deletionem dixe-
rit, quod nomen nemo praeterea usurpabat.)) Cur bovinator ab eodem
fictus sit, nihilo magis nescimus; in usu non erat; nam obsoletorum
vocabulorum amator, qui eo Gell. XI 7, 7 utitur, eius notitiam ex Lu-
cili versu habet, qui ab eo ipso laudatur: si íricosus bovinatorque

1) laudatur locus a Colum. I 8, 7; Martialis &mbulatorem dicit
et circulatorem sulphura vendentem I 41, 8 et spatiantem in porticu
II 11, 2.

2) sequuntur verba denominativa philosophandi, architectandi, poe-
tandi. Varroni eorundem nominum origo non aeque perspicua est; sed
quia nondum formam deducere consuevit, etiam verbalia originem
prae se ferentia ex arte, scientia, spatio deducit (de 1.1. V 93), divisionis
genus observans, quod Graeci in etymologicis observabant; cf. hoc de
capitulo Reitzenstein, M. Terentius Varro u. Johannes Mauropus v. Eu-
chaita (1901) p. 41, adnot. 2.

3) C G L. V 640, 24 deletio pernicies Goetzius ad eundem Lucili
versum rettulit.

152 | Theodorus Boegel:

ore improbus duro (350 L). Ex eadem Gelli narratiuncula comperi-
mus eius aetate nemini hoc vocabulum notum fuisse; idem docet
Nonius p. 79, 27; is quoque versum Lucili affert. Idem docent glossae,
quarum V 18,11 et 50, 33 bovinator tricosus et inconstans ad Lucili ver-
sum spectant, ubi íricosus bovinatori adiungitur; inde glossae bovi-
natores: inconstantes!) omisso interpretationis dimidio factae sunt;
V 638, 48: bovinatores malitiosos ad Noni explicationem (quos nunc
malitiosos et tergiversatores dicimus) spectare Goetzius vidit; altera
Noni explicatio, quae est tergiversatores, ex Gelli narratiunenla pe-
tita est. Praeter has explicationes de sensu congruentes alia exstat
C GL. II 31, 13 bovinatores θορυβοποιοί, θρυλὸν ποιοῦντες ἢ
ταραχήν. Quae a verbo bovandi originem eiusdem nominis dedu-
cere studet, neque veri simile est hanc alius loci explicationem esse.
De sensu ex versu ipso nihil discimus, sed in veterum explicationibus
acquiescere cogimur. Nam verbum, a quo bovinator ortus est, non
nisi glossis traditum est. Quarum altera pars (bovinatur: tricat insi-
diatur)?) ad crebram illam nominis explicationem pertinet, altera
(bovinor: convicior, clamo, Fest. p. 30, 12M bovinatur: conviciatur) ad
illam, quae semel legitur. Itaque Solmsen (Studien zur latein. Laut-
geschichte p. 147 sqq.) probabiliter putavit verbum ab explicantibus,
velut Verrio Flacco, ex nomine explicandi gratia deductum esse.?)

A ficto amore (Lucr. IV 1192) meretricem appellatam esse fic-
tricem ostendit Marx (Stud. Vindob. XVIII p. 31254.) Plautina nomina
similia comparans*) et Lucili versus (268 L) sic restituens: cum poclo
bibo codem, amplector labra labellis, fictrices compono, hoc est cum
(Yy>wAoxornoüuer. Cicero idem nomen denuo formavit de nat. deor.
III 92: quod non ex ca i. materia quamvis subito fingi convertique
possit; eius autem. universae. fictricem ct moderatricem divinam esse
providentiam.?)

1) forma pluralis fortasse Noni lemmati et explicationi debetur.

2) vereor, ne altero ordine glossarum omnino non verbum sed no-
men explicatur; nam tres sic leguntur

IV 26, 28 bounator: tricat insidiosus

V 443, 50 bobinatur: tricat insidiosus

V 563, 30 bobinator: tricat insidiosus.
adiectivo, quod est insidiosus, nomen explicatur; tricat igitur in trica-
t(or» supplendum aut in tricosus corrigendum est. nam suffixis con-
fusionem accidisse, etsi verborum formas esse putas, ostendunt reliquae
huius ordinis glossae IV 602, 2 bovinator: tristatur (corrige iricator)
insrdiatur (aut insidiator aut insidiosus antea fuerat); similiter V 271,
38 bibinatur: tricatur insidiat. quod si merito coniecerim, restant eae
tantum verbi bovinandı explicationes, quae cum Festi glossa congruunt.

8) Loewe Prodromus p. 817 duplicem bovinandi sensum fuisse
glossis fretus existimavit.

4) hic de novorum nominum fictione consensus Lucili et Plauti
accedit illi, quem inter eius et comicorum copiam verborum fuisse sta-
tuit Fischer, de vocibus Lucilianis sel. cap. p. 70.

5) CG L. II 580, 24 sine interpretamento.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 153

Recepit Lucilius formam vulgarem vocis, quae est accipiter, cui
cum accipiendo nihil est, cf. Thurneysen Arch. XIII p. 19; sed propter
similitudinem stirpis ad speciem verbalis transformabatur. Testan-
tur hane formam glossae s. v. acceptor accipiter, derivativum accepto-
rarius, Charisius I 98, 9 sq. (Caper VII 264, 33, cf. 107, 8): accep-
tor quoque et accipiter. Vergilius enim accipiter, Lucilius autem "exta
acceptoris et unguis! aliique, v. Thes. 1. 1. I p. 322, 37. Adluditur
ad hane formam vel hunc accipitris formae intellectum a Plauto
Persa 409: pecuniae accipiter avide alque invide!), cf. 412: accipin
argenlum? accipe sis argentum, impudens; cf. 414. Quod ideo attuli,
quia haec formae mutatio vi verbalium similiter sonantium facta
est; comparetur, quae de sonu supra p. 119 dixi.

Dubitari potest de duabus vocibus Lucilianis, succussor 424 L
et succussator 12 L, an ex equisonum sermone petitae sint; praeter-
ea enim Nonius gradarii appellationem explicans succussatura uti-
tur p. 17, 23.

Propter generis poetici similitudinem pauca exempla ex Varro-
nis saturis Menippeis sumpta addam. Men. 436 B: aemulum illius artis
atque obstrigillatorem, quapropter aliquot annos quaesti nihil fecerit.
Obstrigillator ab obstrigillando dicitur, quod verbum ex Enni sat. 4,
Varronis agr. I 2, 24, fragmentis Varronianis (Non. p. 147), Sen.
epist. 115, 6, Isid. orig. X 199, Non. p. 147, 7 sensum obtrectandi
invidendi adversandi habuisse videmus. Comparari cum toto frag-
mento potest imprimis Isidori interpretatio obtrectatoris orig. X 199:
obtrectator: malignus et qui obstringillando officiendoque non sinat
progredi el augescere. Varro Men. 75: ubi rivus praecipitatu in nemore
deorsum rapitur sextus casus nominis in /us exeuntis fictus a Bueche-
lero restitutus est, sed praecipitatur (Non. p. 75, 20) apte traditur.

De nomine, quod est praebitio v. supra p. 102. Depolitionem fecit a
depoliendo, ut idem significaret, quod politiones a poliendo derivatae,
agrorum cultus diligentes Non. p. 66, 19. Itaque Nonius Varronis
verba sub politiones affert. Sed verba ipsa eundem sensum nomini
fuisse docent, Men. 589 B: quid mirum? ex agri depolitionibus eiciun-
tur, hic in cenaculo polito recipiuntur. Qui in agris depolitis versa-
bantur, nune inde eiecti in cenaculo polito versantur; manserunt
igitur loco, ut assueverunt, polito, itaque interrogatur quid mirum?
Quod autem non utrimque plane idem verbum positum est, non
duplex poliendi et depoliendi sensus causa erat, sed eadem grata
neglegentia, quae saepe observatur.

Hoc modo nonnulla nomina semel rarove lecta sic explicavisse me
spero, ut linguae natura poscit; si quaestio eodem modo continuare-
tur, multa alia verbalia raro vel semel lecta rectius pro testimoniis
haberentur, qua fecunditate hae verbalium classes nova semper no-

1) cf. Isid. orig. XII 7, 65 est enim avis rapiendis aliis avibus avida.

154 . Theodorus Boegel:

mina crearent, quam pro vocabulis obsoletis vel ex quibusdam latebris
sermonis raritudinis studio arcessitis.

Sed nunc aliam describendi rationem ingrediar. Reservavi us-
que ad hunc locum epicam poesin; de ea non a primordiis, sed
a Lucreti carmine disserere incipiam. Nam ei utrumque accidit, et
ut propter argumentum magna rerum nominum multitudine ei opus
esset, et ut dactylico metro in eligendis formandisque vocabulis im-
pediretur. Interest igitur ostendere, quanto auxilio hae verbalium
classes ei fuerint latine vertenti et reddenti graecae doctrinae
nomina.

Primae declinationis Lucreti propria esse comprobavit Wolffius
(de Lucreti vocabulis singularibus p. 13): formatura, circumcaesura,
dispositura. Quorum primum!) significatu simile est figurae IV 550:
formaturaque labrorum pro partc figurat verba scil.; eodem in conexu
IV 556: servat. enim. formaturam servalque figuram vox, 81 breve
spatium ab ore usque ad aures pereurrit. Vt ad figuram pertinet
figuro, ita a formando formaturam Lucretius deduxit, quod nomen
IV 556 vicinitate notae vocis, 550 verbo figurandi fuleitur. — Cir-
cumcaesura cum eisdem attributis bis posita περικοπτή est III 219:
exstima membrorum circumcaesura, item IV 647.?) Eodem versus
loco tertium horum nominum dicitur bis I 1027: (tandem deveniunt
in talis disposituras item V 192: in lalis disposituras e. q. 8.; signi-
ficat corpora res efficientia composita et disposita, vel corporum com-
positionem et dispositionem.

Nam his versibus allatis cognoscitur, nullum horum verbalium
re vera nomen actionis esse, sed omnia de rerum condicione dici,
quae prodiit ex antecedente actione. Idem significatus etiam in aliis
eiusmodi figurae nominibus, quae Lucretius non invenit, sed primus
in litteras recepit (Ploen. 1. 1. p. 26), observari potest; plane actionis
nomina sunt sola cultura V 1367: inde aliam atque aliam culturam
dulcis agelli temptabunt, cf. V 1448 et Cato de agr. 61, 2, et sepul-
tura VI 1278: ncc mos ille sepulturae remanebat in urbe, Haud scio
an toti huie verbalium classi hoc studium mutandi actionis signi-
fieatum cum condicionis innatum sit, ideoque ea Lucretio idonea visa
sit ad rerum condicionem describendam; sed ad hanc rem evincendam
nova el alia opus est quaestione, cui hic non locus est.

De ceteris classibus nominum actionis simul agendum est. Nam
alteram ex alterius inutilitate fructum cepisse apparet; nomina enim
tertiae declinationis omnia dactylico metro repugnabant, si suffixo
fion antecedebant aut longa syllaba aut duae breves; quae res
sodiam et artem metricam consideranti perspicua?) (Ploen. p. 48 sq.,

1) Arnob. II 23 formaturas varias instrumentorum.

2) Arnob. III 18: terrenorum corporum circumcaesura; Plin. nat. XV]
219: circumcisura.

8) abstinuit & correpta vocali finiente 0, quam Horatius &dmisit

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 155

7 sqq.) affirmatur numero perparvo nominum tertiae declinationis,
quae in epica poesi primum leguntur (v. Ploeni laterculos p. 24,
28 sq., numeros p. 36). Eisdem autem evincitur non alia de causa
Lucretium haec nomina repudiavisse; admisit, quae versui inseri pote-
rant, velut duo uno in versu V 1361: at specimen sationis et insitio-
nis origo ipsa fw rerum primum natura creatrix. Virumque ex eadem
sermonis regione ortum est, unde imaginem petivit; utrumque in
Catonis de agri cultura libro legitur. Praeterea rationis vocabulum
in Lucreti carmine non rarum est. Statio legitur VI 193: in statione
locata, invenitur etiam in dictione, quae est manere in statione IV
388, cf. stare 387, 396, V 478 et 518, quam respondere graecae
κατὰ χώραν μένειν vidit Lachmannus ad v. VI 193.

Quoniam haec nominum classis metro paene tota exclusa erat,
quartae declinationis nomina cum illis cognata proximum refugium
praebebant, neque mirum est, quod eorum numerus novis nominibus
haud paucis a Lucretio adauctus est. Quae probabiliter Lucretio
inventor attribuenda sunt, a Wolffio l.l. p. 24 sqq. enumerantur. 1)
Quae non repeto, sed quod ex eis colligi potest, propono: non tam
procul altera ab alterius classis sensu et significatu aberat, ut non
facile commutatio fieri posset; potestas creandi nova verbalia quartae
declinationis imminuta adhuc manserat, sed Lucretius terminos fictioni
eorum constitutos eo transcendit, quod praeter sextum tertiumque alios
quoque casus derivabat.

Sed ne nimis abusus esse Lucretius videatur his nominibus,
primum id commemorandum est eum aliis quoque rationibus dam-
num reficere studuisse, quod inutilitate nominum tertiae declinationis
fiebat. Dixit retinentia III 675, ubi memoria et recordatio extra ver-
sum dixisset (cf. Heinzi adnot. ad 1. 1.), et repetentia III 851. Etiam
eorum, quae Wolffius p. 18 sq. in men exeuntia attulit, complura eum
finxisse veri simile est. Praeterea arcessivit infinitivos IV 475: unde
sciat, quid sit scire et nescire vicissim, IV 836 sq., 850, 843, 848,
al.; v. adnotationes Lachmanni ad IV 244, Munronis ad I 331, 418.

Deinde, si multitudo nominum quartae declinationis diligentius
percensetur, evincitur Lucretium multa consentientem cum usu lo-
quentium secundum quartam declinationem finxisse et elegisse. Nam
opinari licet ab initio optionem fuisse loquentibus eligendi inter
suffixa tus, lio, fortasse íura. Inde factum est, ut eiusdem verbi
complura verbalia exsisterent, significatu et usu paulatim digredien-
tia. Velut Oscis erat statif?) idem, quod Latinis statua, sed forma
respondet, Latinorum station: (Buech. Vmbr. p. 212); statio in Lucreti
carmine locum, ubi quis stat, significat, item status Plaut. Poen.

sat. 1, 4, 98 mentio siqua (v. Kiefsling praef. p. XX); paulatim haec cor-
reptio crebrior fiebat, v. Marx, Goett. gel. Anz. 1896 p. 91.

1) cf. etiam Schubert, de Lucretiana verborum formatione 1865
p. 20 sq. Ploen. p. 28 sq. Heinze ad Lucr. III 381.

2) in tabula Agn., R. v. Planta., Gramm. des osc.-umbr. Dial. II. nro 4.

156 Theodorus Boegel:

268; status habitum corporis significans certabat cum síafura; nam
statum pro statura Accium posuisse tradidit Nonius p. 226, 28, item
Plaut. Amph. 266. Ceterae antiquissimae cognatorum verbalium fa-
miliae sunt nafio (natine abl. Vmbr.) natu natura, usio (iíttiuf Os-
eorum p. 103) usus usura. Aliae latinae facile laterculis Rassovi
p. 622sq., Slaugtheri p. 30, Ploeni tabellis p. 26 et 28 componi et
comparari possunt. Accidit, ut uni harum formarum verbi signi-
ficatus maneret, cum ceterae in alias significationes abibant, nisi
occasione data forte uno loco ficta sunt. Sed haec comparatio et
distinctio non fieri potest, nisi singulis locis diligenter explicatis;
itaque hic satis habeo ea quartae declinationis verbalia afferre, ad
quorum exemplum Lucretius nova finxit:

Auctus rei nomen et aliis et Lucretio erat, awctio ab augendo
iam Plautinis in fabulis soluta est; adauctus igitur consuetudinem
secutus Lucretius secundum quartam declinationem dixit II 1122:
hilaro grandescere adauctu: antecedit 1121 auctum.

Ab oriendo nascitur oríus (Lucr. I 212, V 211), itaque etiam
coortus II 1106, VI 671, subortus V 303 (ef. obortis ignibus 800)
(de significatu v. Wolff 1. 1 p. 26).

Ab agendi sensu proprio actus!) derivatus est, ab adigendo
adactus V 1330.

Eundi verbale neque ifus neque itio sui iuris erat (v. p. 120); in
compositis nomina quartae declinationis sensum proprium accipere
solebant, abitus aditus exitus reditus. "Tertiae declinationis non nisi
accedente alia causa fingebantur (v. supra p. 94 sqq,); secundum mo-
rem igitur Lucretius imitum fecit (locos praebet Wolffius p. 26).

Intactus 1 454 omnino non sui iuris est, sed nihil nisi factus
oppositionis causa negatione instructus (Leo Anal. Plaut. II p. 335q9q.).

A speciendo nomina quartae declinationis derivabantur; spectio
tantum in magistratuum sermone erat; sed exstabat spectu (v. supra
p. 149), aspectus Plaut. Epid. 572, conspectus inde a Plauto, prospec-
fus Plaut. Mil. 609, despectus Lucr. al.; congruit cum his transspectus
Luer. IV 272, cf. transspiciuntur 271.3)

Haec nomina in us exirent, etiamsi pedestris sermonis scriptor
Lucretius fuisset; attamen de ceteris novis et de reliquis eligendis
coneedendum est Lucretium versu adductum esse, ut quartam decli-
nationem praeferret; quod ostendit Heinze ad Lucr. III 381 de ad-
haesu, ad III 388 (cf. I 634 al.) de concursu. quorum nominum loco
Cieero posuit adhaesionem (v. supra p. 89 sq.) et concursionem fin. I
17 et 90. Omnino si totam artis nominum multitudinem percensueris,
quae Cicero ex graecis latine vertit?), numero creberrima tertiae
declinationis nomina esse invenies. Sed interdum ne is quidem uno

1' cf. Woeltflin arch. IX p. 166; cf. actio et actus Thes. 1. 1.

3) de summatus v. supra p. 148.

8) quae collegit tractavitque Linderbauer, de verborum mutuatorum
et peregrinorum apud Ciceronem uru et compensatione II 1892/98.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 151

in suffixo perseveravit; fin. III 23: appetitio animi quae δρμὴ Graece
vocatur, fin. V 17: appetitum animi quem δρμὴν Graeci vocant
(Linderb. II p. 54), cf. prima appetitio naturalis fin. IV 25 cum pri-
mum appelitum fin. V 17.1) Permixtim etiam assensio et assensus
dicuntur, ut cuykatadecıc Graecorum exprimatur. Visum visio visus
pro pavracía usurpatur.) Hic numerus synonymorum facile ex
eorum copia augeatur, quae non plane artis nomina erant; Tusc. IV
20 auditum vocat ut Lucretius, sed íactionem et odorationem, idem
tamen nat. deor. II 158 odoratum praetulit, etiam tactum ac. TI 20:
nihil necesse est de gustatu οἱ odoratu loqui, . . . quid de tactu?

Adde etiam Varronis artis nomina non tam certa, ut non ab
eodem declinatio et declinatus scribantur (Stuenkel, de Varroniona
verborum formatione p. 16), utrumque l. l. VI 36; idem praetulit
in derivando modo formam tertiae, modo quartae declinationis; dixit
enim impositionem V 3 (^. θέειν), sed nominatum compluries, rursus V 6:
demptionem, additionem, litterationem.°) Eidem ex verbi notione vel
stirpe nomen deducenti verbalia et infinitivi aeque valent (Stuenkel
p. 14); nam stirpem declinationis suffixo carentem nostro more non
posuit neque inter formarum et rerum conexum distinguere didicit.*)
Hac in re nomina tertiae declinationis nominibus quartae numero
superantur.°) Quod Stuenkel sic explicavit (p. 13), ut Varro ‚ad
analogiam formae supini alterius in w exeuntis haec nova fingeret‘.
Id factum esse potest, sed quoniam supinum alterum semper ex
adiectivo, nomine, verbo, numquam ex praepositione pendet, id rur-
sus admonere maluerim, quod iam tetigi, hanc supini formam tantum
a sexti casus sensu afuisse, ut potius infinitivi vice interdum fungi
videretur. Itaque ut infinitivi ipsi, ita haec imprimis formae idoneae
fuerint ad deducenda ex eis quasi ex stirpibus nomina.

Comparanti nune Lucreti nova rei nomina cum Varronianis
Ciceronianisque constabit in artis nominibus fingendis licentiam eli-
gendi inter suffixa fuisse; qua non nimis Lucretius abusus est.
Accedit, quod alia quoque re ad praeferenda nomina in (us exeuntia
impulsus est, genere poeseos. Non dubito, quin poeta et qui carmen
legebant haec nomina epicae poeseos propria esse putarent. Nam
qui antea carmina dactylico metro composuerant, etiamsi non tanta
rei nominum copia indigebant, quanta is, qui philosophiae doctrinas

1) cf. enuntiatio fat. 1, enuntiatum ibid. 19 (Linderb. II p. 40). siia
rhetorum ex contrariis conclusa, quae ıpsi ἐνθυμήματα appellant top. 55,
sed ibid. 56: illa ex repugnantibus sententiis . . . conclusio ; quae a dialecticis
tertius modus, a rhetoribus ἐνθύμημα dicitur (Linderb. II p. 16).

2) compara in Thes. l. 1. appetitio II 1 et appetitus 1 1.

8) v. Stuenkel p. 17 et 25.

4) Stuenkel p. 14. eadem vi varia suffixa sunt e. g. V 176: damnum
a demptione, ibid. detrimentum a detritu. — V 62: a vinctura dicitur
vieri, ibid.: et horum vinctionis vis Venus. — V 72: ab muptu id est
opertione insolitum prioris vocis sensum altera nova explicat.

5) cf. Woelfflin, arch. VIII p. 426.

158 Theodorus Boegel:

latino carmine reddebat, non minus versu impediti erant quam Lu-
cretius et ad idem deverticulum adducebantur, quo Lucretius refugit.
Forte accidit, ut. uno Enniano exemplo haec dactylicae poeseos pro-
prietas ad huus generis auctorem referri possit. Festus nobis prodidit
p. 178 M: quo vocabulo (sc. occasu) Ennius pro occasione est usus in
l. II: “μὲς occasus datust, at Oratius inclutus saltu’, item in I. V: *ini-
cil inritatus; tenet occasus, iuvat res’, item in I. VIII: “aut occasus ubi
tempusve audere repressit. Huic nomini cum solis occasu nihil est,
sed praeter suffixum cum occasione convenit, cf. Plaut. Capt. 116: si
data est occasio, Men. 552, et coniunctum cum temporis voce ad
opportunum tempus significandum Men. 552, Pseud. 285, Trin. 999,
Asin. 278 (cf. Leo ad h. 1). Ennius igitur occasionem ita ad ocea-
sum mutavit, ut Lucretius adhaesionem ad adhaesum. Quomodo
autem utrumque verbalium genus in epica poesi mixtum sit, in Ver-
gili Aeneide videmus, qui non modo nomina, quae sunt ratio II 314
et statio II 23, V 128, IX, 181, admisit, sed etiam seditio I 149, XI
340, proditione II 83, superstitio XII 817. Cuius in carmine quam-
quam multo maior est numerus nominum quartae declinationis, pauca
in eis sunt nova, quia argumento non ut Lucretius eis rebus nomina
indere cogebatur, quae latinis appellationibus carebant; tres sunt!):
IV 284: quo nunc reginam ambire furentem audeat adfatu?, ablativus
nove fictus ut multa alia (cf. p. 123) V 442: variis adsultibus, VI 579:
quantus ad aetherium cael suspectus Olympum, IX 527: turris eral
vasto suspectw et pontibus altis, cf. aspectus sim. supra p. 156.
Tamen ad fingenda nomina epica poesis hoc modo conduxit:
In Vergili carmine veteres grammatici observare consueverunt inter
alia epitheta esse?) addita a qualitate facti, ut est ' Lausus equum
domitor debellatorque ferarum! (Verg. Aen. VII 651) et ipse doli fabri-
cator?) Epeus (II 264); quorum hoc vituperandi, illud laudandi gratia
additum esse. Inde detracto nomine, cui apponitur epitheton, anto-
nomasia fit, cuius Vergiliana rursus exempla grammatici laudant,
Charis. I 273, 23: ut cum domitor maris dicitur (Aen. VI 799) et in-
tellegitur Meptunus*) Talia epitheta ab actu Vergilius non paucis
dedit neque veritus est eorum gratia nova verbalia fingere; nam

1) ef. Ladewig, de Vergilio verborum novatore p. 11; sed latratws
usitatior et vetustior est, v. Varro de 1. 1. VII 32.

2) attuli verba Diomedis I 828, 11, quocum consentiunt Anonymus
Bob., Charisius, Dositheus, Donatus (locos affert Jeep, Lehre v. d. Rede-
teilen p. 143 et 158sqq.); omnes epitheton inter nominis qualitatem enu-
merantes secuti Dionysium Thracem, cf. Boelte de art. script. Lat.
quaest. p. 19.

8) cf. Lucr. III 472: morbus leti fabricator.

4) consentiunt non verbis neque omnibus exemplis, sed re Charis.
I 273, 22. Diom. I 459, 5. Don. IV 400, 15. Pomp. V 307, 12. Sacerd. VI
463, 8 quod his artium locis denuo epitheton et antonomasiam tractant,
causa est doctrina rhetorica, qua posteriores artium partes completae
sunt (cf. Quintiliani de eo).

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 159

omnia huius figurae nomina, quorum inventor dici potest!), sic posita
sunt, quorum tantum genetivo attributivo carentia affero, adiectivis
similia (v. supra p. 139): Aen. VIII 698: latrator Anubis (cf. Prop. IH
11, 41: latrantem . .. Anubim.), XI 680: iuvenco pugnatori, IX 175:
Ida venatrix. Praecessit hac in re Lucretius; sed ne eorum quidem,
quae primus recipiebat nomina (Ploen p. 25), inventor fuit?) praeter
VI 926: exesor moerorum sc. aestus. Enni inventum possit esse ann.
424 V: spirilus austri imbricitor, qui Plauto est auster imbricus Merc.
876, sed id quoque considerandum est, an hoc epitheton ex cultu
deorum petitum sit (cf. Preller-Jordan, Mythol. Rom. I p. 190). Nam
saepe non discerni potest inter cognomina deis a poetis et a colen-
tibus indita. Sed haec quaestio et observatio, a quibus eadem cogno-
menia primum indita sint, a quibus quae iam inventa erant adhibita,
plane ad genus poeseos describendum pertinent.

Cognatus autem esse Ciceronis usus videtur, quo eiusmodi no-
minum auxilio res, quae proprie agere non possunt, explanandi gratia
personas fecit, velut de leg. 1 39: perturbatricem autem harum om-
nium rerum Academiam, I 58: quoniam vitiorum emendatricem legem
esse oportel, commendairicemque virtutum, cf. Tusc. IV 69: o praecla-
ram emendairicem vitae poeticam, de leg. I 62: earwm parens est
educatrixque sapientia, de nat. deor. II 86: omnium autem rerum,
quae natura administrantur, seminalor et sator el parens, ut ita dicam,
atque educator et altor est mundus e. q. s.; de nat. deor. III 66: qui est
versus omnium seminalor malorum.?) Huc pertinet etiam quod Bent-
leius ad Hor. carm. IV 9, 39 adnotavit, optimos quosque scriptores non
aliter interdum de animo, quam de persona quapiam loqui. Idem
incipiens a Sall. lug. 64, 1: contemptor animus longum exemplorum
ordinem attulit cum verbalium tum alius figurae nominum animi
vocabulo adiunctorum; ex eisdem autem apparet verbalia hac in
figura non magis adiectivorum more posita esse, quam rex, adulter
carnifex, vel Horati loco vindex et consul.

Comparavi Lucretium et cum Vergilio Ennioque, et cum Cice-
rone. Cum hoc eo consentitur, quod uterque philosophorum Graeco-
rum doctrinam Romanos docere studebat. Ciceronem pro graecis
philosophiae vocabulis latina creare creataque tractando usitatiora et
tritiora facere voluisse ultro scimus ex acad. I 27 aliisve eius dictis.)
Antea in scriptis ad artem rhetoricam pertinentibus eius artis voca-
bula graeca latine vertit. Totam hanc quaestionem, quae nomina

1) cf. Ladewig l.l. p. 8 et 11.

2) III 1036: repertores doctrinarum atque leporum, 111 9: $nventor
ebpernc est, ut Terent. Eun. 1035 Enn. trag. 108. Non vertit latine
VI 424: presteras Grai quos ab re nominitarunt.

8) v. Linderb. 1. 1. II p. 46.

4) collegit Bernhardt, de Cicerone Graecae philosophiae interprete

p. 1 8qqQ.

160 Theodorus Boegel:

graeca Cicero receperit, quae verterit, solvit Linderbauer!), ex cuius
libellis id apparet, perpauca nomina ad nullam artem pertinentia
latine versa esse; quod artis grammaticae vocabula perrara sunt,
scriptorum argumenta in causa sunt. Vicerunt numero nomina ter-
tiae declinationis; nominibus agentem significantibus minus opus erat
quam rei nominibus; itaque rariora his illa sunt.

Interdum id adiumentum in vertendis graecis artis nominibus
non sprevit, quo uti per verbalium naturam licebat. Adiunxit enim
dativum nomini de orat. III 207: sibi ipsi responsio.) Quae inter
multa ornamenta sententiarum et verborum enumeratur, quarum
appellationes sine definitionibus et exemplis, ut Cottam dicentem facit
(208), effudit 202—207; haud raro hoc loco praepositiones aliaeque
voces ex nominibus pendent, sed praeter exemplum allatum et 202:
plus ad intellegendum quam dixeris significatio nullus casus, sed talia
quale 202: rerum ... quasi gerantur sub adspectum paene subiectio.
Alibi autem in definienda notione per nomina ita loquitur, ut per
verba, de leg. I 42: quod si iustitia est obtemperatio scriptis legibus
instilulisque populorum e. q. s., cf. alias definitiones hac tamen licentia
carentes inv. I 9, Tusc. IV 11 et 14: ut acgritudo sil anims adver-
sante ratione contractio.

In arte rhetorica Cicero saepe Quintiliano auctor erat; id etiam
ex artis vocabulis manifestum est; velut in capite de figuris Quinti-
lianus IX 1,25 non modo illius doctrinam, sed totum Ciceronis
locum de orat. III 201 sqq. in suam institutionem transtulit et simi-
lem locum ex orat. 134 8qq., ubi eadem lumina orationis a Cicerone
enumerantur, sed verborum ope nominata. Haec latina artis rheto-
ricae vocabula Quintiliani temporibus nondum sic in usu rhetorum
pererebruerant, ut is graeca non saepe adderet, interdum de variis
aliorum vertendi conaminibus iudicaret. Nam ne Cicero quidem
primus solusve de rhetorica sie scripserat, ut latinis vocibus utere-
tur. Cum eo in eodem studio et multis in artis vocabulis consentit,
qui ad Herennium de ratione dicendi scripsit (cf. Marxi Proll. p. 130 q.),
velut in partibus eloquentiae I 3 totus cum Cic. de inv. I 9; in par-
tibus orationis I 4 paucis exceptis cum Cic. de inv. I 9 congruit.
Huic quoque scriptori artis vocabula maximam partem in (io exeunt);
hic quoque adverbia et praepositiones in vertendis vocabulis graecis
nomini adiungit velut IV 34: identidem subiectiones, II 22, 34: hac
quoque ab ultimo repelitione. Item in definitionibus IV 62: imago est

1) de verborum mutuatorum et peregrinorum apud Ciceronem usu
et compendio I 1891/92, II 1892/93.

2) affertur hoc exemplum a Draegero synt. hist. I p. 444, Kuehnero
Gramm. II p. 234; recte iudicat de eo Naegelsbach, de arte scribendi
p. 259. Kuehner ' praeterea attulit top. 28: traditio alteri nexw aut in
sure cessio. ea quoque definitio est, et exemplum definitionis.

3) collegit graecaque adscripsit Thielmann, de sermonis proprietate
apud Cornutum et in primis Ciceronis libris p. 95.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 161

formae cum forma cum quadam similitudine conlatio; comparetur impri-
mis 1 8 cum Cic.de inv.I 9. Talia igitur non ex vulgari scriptoris sermone
originem duxerunt, sed ex genere scribendi, quod huius disciplinae scrip-
tores sibi concedebant; item fortasse de nonnullis eorum exemplorum
iudicandum est, quae Marxius Proll. p. 169 vulgaris sermonis esse puta-
vil; sed restant, quae eius stilo attribuenda sunt II 25: si nulla (aut
a nosiris civibus aut ab aliqua cwitate vituperatio ex ea re suscipietur,
III 25: in distributione vocis ab imis faucibus exclamationem quam
clarissimam adhibere oportet.!) Sed talia a sueto more coniungendi
nomina per praepositiones non differunt. Consentiunt autem hic auc-
tor ignotus et Cicero, quia eiusdem rhetoris praecepta repetunt. Ab
eo haec artis vocabula, quae uterque praebet, exceperunt; ab eodem
uterque studio vertendi artis vocabula imbutus est, id quod quisque,
quantum potuit, praestabat. Hoc ex studio Marxius cognovit, qualis
rhetor doctor eorum esset; nam ut in expellendis exemplis graecis,
ita fortasse etiam vocabulis a L. Ploti partibus stabat et inter 'rhe-
tores latinos' habendus est (Proleg. p. 150). Itaque eos et Ciceronem
in rhetorica, Ciceronem et Lucretium in philosophia testium loco
habere possumus studii illius iam vetustioris, quod in arte gramma-
tica vicisse admonuit Marx p. 81, docendi alienas doctrinas vernaculo
sermone. Quo in studio adiuvabantur verbalibus imprimis in (io
exeuntibus; hoc modo multa verbalia ficta sunt, quae rhetoribus
grammaticis rhetoribus scribentibus et docentibus opus erant, sed in
cottidiano sermone non exstabant neque eo recipiebantur. Interdum
ad illam licentiam scriptores refugerunt, qua nomini verbi iura ad-
dicebantur.

Id ne in hominibus eruditis mirum videatur, etiam ea scientia
commemoranda est, quae sola Romanorum propria fuisse videtur,
culus eundem usum dicendi artes extrinsecus apportatae sequebantur.
Iuris consultorum enim sermo ex ingenua Latinorum, vel si mavis,
Italorum lingua ita prodiit, ut in eo, quae vulgaria sunt, minime
mira sint. Nam in magna multitudine nominum actionis, quibus ser-
monis copiam ut facienda factaque diligenter nominarent, augebant, sunt,
quae additamenta verbo convenientia per praepositiones assumpserunt.
Qualia pauca afferam; in legibus antiquis non inveniuntur; incipit
nobis Cicero a talibus de leg. III 42: deinceps sunt cum populo actiones;
cf. Edict. perp. XIV 1 (Bruns, fontes i. R. p. 209): de Publiciana in
rem actione (cf. 6 item saepius). S. C. Vellaean. Bruns p. 186: mutwi
dationes pro aliis; ibid. ne eo nomine ab his petitio?) neve in eas actio
daretwr. Edict. perp. Bruns p. 207, IX 5: dabo in integrum resti-
tutionem. Manumissio a Gaio inst. I 18 8α. al. primum dicta esse
videtur, sed iam manw mittere paene compositum erat; nomen ipsum
pro composito haberi potest, cf. acupictura. Gai inst. IIT, 24: per in

1) vocis cum Corb. et Herbipolit; cett. vocem.
2) fort. (sit) supplendum est cum Mommseno.

Jahrb. f. class. Philol Suppl. Bd. XXVIII. 11

162 Theodorus Boegel:

manum conventionem. In definitione IV 15: causae conieclio quasi
causae suae in breve coactio. Similia multa ex ceteris iuris consulto-
rum libris colligi possunt, fortasse etiam talia, quae addito casu magis
quam haec praepositionibus coniuncta verbalem structuram osten-
dant velut Papinian. dig. 48, 5, 40 (39) 3: nuptias denuntiatio. His
autem iuris consultorum studium retinendi in nomine actionis, quae
verbo conveniunt, iam satis adumbratum est. Singulorum tempus
fictionis plerumque ignotum est; creberrima rursus tertiae declinatio-
nis nomina sunt, quartae e. g. reatus, cf. supra p. 158.

Etiam nomina agentis in sermone iudiciali tot sunt, ut paene
ab omni actu personae agentes appellatae esse videantur; quorum
sermoni sic cognatus, ut saepe inter utrumque distingui non possit,
emptorum venditorumque est. Ab hac quoque parte iuris consultorum
sermonem leviter tetigit Cicero, nam huc pertinent talia nomina:
leg. II 48: de creditoribus eius e. q. s., III 40: actor item 42., III 47:
publice constitutis accusaloribus, III 34: itaque isti rationi neque lator
quisquam est inventus ncc auctor umquam bonus. III 11: intercessor
rei malae salutaris esto; dativi, qui sunt rei malae, nisi genetivi sunt,
pendent ex nomine!); verba autem legis sunt a Cicerone fictae, re-
petita III 43. Iam intercessor inter nomina publica est (cf. III 42);
qualia multa in orationibus adhibere Cicero coactus est; itaque eius
modi nomina permulta ex eius scriptis collegit Schaefferus T). iudici-
alia II p. 1 sqq., alia vitae publicae I p. 14 sqq., magistratuum nomina
I p. 10. Nam ad horum quoque appellationes fingendas magno usui
erant nomina huius figurae. Sed hac de re satis habeo Priscianum
laudare, qui hanc rem eodem loco observavit, quo de artificum no-
minibus loquitur gramm. II 432, 21: et sciendum quod frequenter
apud Graecos ex nominibus dignitatum solent derivari verba, quae
actum vel administrationem ipsius dignitatis significant, ut οἰκονόμος
οἰκονομῶ, πρύτανις πρυτανεύω. apud Latinos autem dignitatwm no-
mina pleraque ex verbis vel nominibus nascuntur, quae faciunt. verba,
ut consul a consulendo, dictator autem a diclando, quaestor a quaestu,
et aedilis ab aedibus, praetor a praeeundo, ductor a ducendo, impera-
tor ab imperando. ergo rex solum, quod a regendo nascilur, peperit
ex sese aliud verbum regno.?)

Idem igitur quasi fons sermonis semper vivi est huie multitu-
dini nominum, quae ignorantes creatorem et tempus creationis linguae
ipsi creatrici addicimus, et illis paucis, quae homines docti, sive iuris
consulti erant, sive grammatici, sive rhetores, sive philosophi, magnam
partem nobis noti fingebant.

1) cf. ad Q. fr. III 8, 6: intercessorem dictaturae 8ὲ swuoerit.

2) Über den Gebrauch der Derivaten auf -tor und -trix. Prenzlau
I 1868, II 1869.

8) cf. Varro de 1.1. V 808qq. et 87.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 163

Quoniam autem usque ad Ciceronis tempora descendi, aliud
lestimonium eiusdem vivacitatis non praetermittendum est. Nam
hic id nobis contingit, ut imago sermonis, quo loquentes tum ute-
bantur, nobis servata sit, epistulis scilicet Ciceronis. Magnam in eis
numerum esse nominum in tor et (io exeuntium, alii animadverterunt
comparantes delectum, verborum cum aliis cottidiani sermonis auctori-
bus; mea interest hos locos eligere, quibus epistulae speciem sermonis
cottidiani eo praebent, quod verbalia suo loco nata facilitate nascendi
currenti scribentis stilo non impedimento, sed commodo erant.)

Longo ordine nominum nova quasi elici iam compluries ostendi;
ad Att. VIIL 3, 3: ille aluit auxit. armavit, ille legibus per vim et
conira auspicia ferendis auctor; ile Galliae ulterioris adiunctor, ille
gener, ille in adoptando P. Clodio augur, ille restituendi mei quam
retinendi studiosior, ile provinciae propagator, ille absentis in omnibus
adiutor, idem ... posiquam esse defensor rei publicae coepit e. q. s.
Adiunctor et propagalor inseruntur ceteris nominibus, quae partim
eiusdem figurae sunt. Item ad Att. XVI 7, 2: etsi, quamvis non fueris
suasor et impulsor profectionis meae, adprobator?) certe fuisti. Plan-
cus ep. IX 7, 1: nec te magis in culpa defensorem mihi paravi, quam
praedicatorem meritorum meorum esse volui; fortasse item Balbus ad
Att. VIII 15 A 2: auctore te, illo relatore.

Verbo antecedenti succedit nomen ex illo, ut videtur, sumptum
ep. IX 8, 1: μέ admoneam te, non ut flagitem. misi autem ad te qualtuor
admonilores non nimis verecundos, etiam top. 5 admonendi verbum
antecedit?), Ad Brut. I 16, 6: cum in graecis civitatibus liberi tyran-
norum oppressis illis codem supplicio adficiantur, petitur, ut vindices
atque oppressores dominationis salvi sint? Ex verbo hic oppressores
derivatum esse Becker cognovit Philol. XLIV p. 473; sed hac in ori-
gine nominis verbalis nihil contra consuetudinem factum est.

Ad Att. IV 16, 3: huic ioculatorem senem illum, ut noras, inter-
esse Sane nolui; Cicero ipse additis verbis, quae sunt wf noras, indicat
illum hoc nomine dignum esse. Huc pertinet fortasse ad Att. I 13, 2:
praepositumque esse nobis pacificatorem Allobrogum, huc traductor
susurralores peregrinator corrupiriz; quae nomina omnia occasione
data commemoravi.

1) fictionis mentio fit a P. Meyero, de Ciceronis in epistulis ad Att.
sermone p. 18. enumerationem et studium varia genera dividendi in-
venies apud Stinnerum, de eo quo Cicero in epist. usus est sermone
1874, p. 6sqq; cf. Opitz, quo sermone ei qui ad Cicer. litteras dederunt usi
sint p. 15; non nullas voces ex verborum contextu (p. 68) et scribentis
voluntate (p. 70) prodire memor est etiam Tyrellius, The corresp. of Ci-
cero I?, quamquam exemplorum electus non idoneus est ad rem proban-
dam; Cramer, Über die Verbalsubst. auf tor und trix bei Cicero (1848)
p. 18 rem cognovit.

2) postea inde & Gellio in usu est.

8) praeterea, si recentiora tempora omittis, dicitur ab Ovidio met.
4, 663 Lucifer admonitor . .. operum.

11*

164 Theodorus Boegel:

Ex nominibus in /io exeuntibus, quae solum in epistulis Attico
datis leguntur?) (P. Meyer 1. 1. p. 18), unum a verbo antecedente ori-
ginem cepit, ad Att. I 1,1: prensat unus P. Galba .. . illius haec
praepropera prensatio. Gerundi loco positum est ad Att. I 18, 1:
nisi eam pellectione relevarit, i. e. pellegendo, cf. cum hoc usu ad Q.
fr. III 4, 6: in ludum discendi non lusionis et nomen infinitivi locum
occupans ad Att. XVI 2, 4: facilior enim et exploratior devitatio legio-
num fore videlur quam piratarum.

Iam haec duo non inter ea sunt, quae semel leguntur; tamen ex
verborum contextu forsitan prodierint; item ad Att. IV 8, 8: ipse
domum P. Sullae pro castris sibi ad eam impugnationem sumpserat;
eam dixit, quia antea: expugnare et $ncendere sta conatus est; de usu
v. Meyer 1. l. p. 20, Ad Att. XI 22, 1: islas impetrationes nostras sihi
valere; nomen actionis de eadem re hic ponitur, de qua participium
ad Att. XI, 20, 1: si ista nobis impetrata quicquam ad spem explorat
haberent; sic pluralis numerus explicari possit, sed hac explicatione
non opus est?), cf. Meyer p. 18, Stinner p. 8 adnot. 2. Ad Att. XI
18, 1: quodvis ... supplicium enim levius est hac permansione; idem
vocabulum ep. I 9, 21, ubi sine dubio usus cum illa definitione con-
gruit, propter quam idem nomen finxit de inv. I1 164. Etiam re-
laxatio et in epistula et in philosophico libro sic usurpatur, ut
inter utrumque usum nullus conexus sit, ep. VII 26, 1: eel animi
eiiam relaxatio, ubi relaxatio inter loci mutatio et morbi remissio
posita est, et de orat. II 22: animé non contentio, sed relacatio; de
fin. II 95: ista relaxatio spectat ad relarat ibid. 94. Ad Att. 1 16, 5:
eliam nocles certarum mulierum atque adulescentulorum nobilium in-
iroducliones; rursus pluralis numerus transitum ad nomen actionis
facilem reddidit.

In ordine ceterorum ortum est?) compilatio, sed quia libellum
significat, qui compilando conscriptus erat, antecedentium pluralem
non accepit ep. II 8, 1: ui mihi gladiatorum compositiones, μὲ vadá-
monia dilata et Chresti compilationem milteres, el ea e. q. 8.; hie

1) inhibitio et remigatio ad Att. XIII 21, 8 nautarum vocabula duxe-
rim, quamquam id quoque fieri potuit, ut verba inhibendi (ibid.) et remi-
gandi in eorum sermone essent, non nomina. sed obstat retentio awri-
gae, quod nomen ita a Cicerone, ut a Carneade ἐποχή in philosophia
adhibita est ac II 69: ἐποχή. id est adsensionis retentio, cf. ibid. M,
praeterea iuris consultorum est. — ad Att. VI 8, 7: huius
tione ἃ Lambino ex operatione correctum est, sed quod Bosius praebet
vel coniecit obiratione, aptum videtur post abiit ratus.

2) cf. etiam ep. IX 16, 7: nwnc venio ad iocationes twas; ad Att. II
8, 1 idem singulariter; Ciceronis tamen proprium esse potest; nam ad
Her. III 23 artis vocabulum est, cf. Meyer p. 20.

8) ad Q. fr. I 1, 12: aut ex domesticis convictionibus aut ex necessa-
riis apparitionibus ; apparitio ad personae sensum abiit, ut optio, idem
patitur convictio, incertum est, num alterum altero attractum sit;
apparitio apparitoris offücium est. ep. XIII 54, convictio rei nomen
ep. XVI 21,

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 165

solum legitur. Sequentium formam antecepit assessio epist. XI 27, 4:
quae iua fuerat assessio, oralio, confirmalio animi mei fracti. Ad Att.
XI 8, 1: ei (am gravi lempore periculum tantae pecuniae et dubio
rerum erilu isla, quam scribis abruptio; revocat Atticum ad eius
epistulam, qua de abrupto matrimonio!) scripserat, fortasse. eodem
vocabulo abruptionis, certe verbo abrumpendi usus. Praeterea abrup-
tio corrigiarum in augurum sermone tunc dicebatur Cic. div. II 84,
ef. Fest. p. 270, 31 M. Similiter ad epistulam antea missam legentem
revocat Q. Cicero ep. XVI 27, 1: mirificam mi verberationem cessatio-
nis epistula dedisti; verberatio spectat ad epistulam antea missam
ep. XVI 26, 1: verberavi te cogitationis tacito dumtaxal convicio.

Vt verteret graecum vocabulum, novum latinum finxit ep. IX
24, 3: illi cuumöcıa aut εύνδειπνα, id est compotationes aut conce-
naliones, nos convivia, quod ium maxime simul vivitur. Eadem versio
ab eodem iam facta erat Cato 45.?) Comparantur utroque loco
Graecorum et Latinorum eiusdem rei variae appellationes.

Etiam de alis multis iudicari potest ea suo loco nata esse,
velut de aberratione ep. XV 18, 1: aliam aberrationem a molestiis
nullam habemus, sed rursus ad Att. XII 38, 3: hanc aberrationem a
dolore, cf. 1 (in epistula ab illa dirimenda) scribendo ... nihil...
levor, sed tamen aberro; nomen aliunde non affertur. Huc alia quoque
forsitan pertineant. Sed his satis erit demonstratum etiam in Cice-
ronis epistulis verbalium rarorum multa sic explicari, neque licere
talia eis vocabulis immiscere, quibus auctoris genus scribendi agnos-
eatur. Nam etsi insuetum. est interfectio ad Brut. II 3, 5°), nemini
sic scribere non licebat. Magna igitur verbalium copia in haec duo
genera segreganda est: sunt quae occasione data orta sunt, et sunt
quae munerum publicorum, artificum, similiumque rerum persona-
rumve nomina certo non a scribente ficta sunt*); sic nomina agentis
dividere coepit Stinner 1.1. p. 6 sq.

Restant nomina quartae declinationis; nam primae declinatio-
nis non inveniuntur ficta. Sunt ill quoque pauca; ep. VII 5, 2:
ut inilio mea sponte, post autem invitatu (uo e. q. s.; hic solum legitur;
fictum est propter similem dictionem ablativi ope factam, quae prae-

1) cf. Catull. 68, 84: abrupto ... coniugio.
2) ibidem, ne appellationes ipse praesumeret, ad significandam rem
finxit accubitionem epularem amicorum; additamentis opus erat, ne cor-
ris motus intellegeretur; qui hoc nomine ab eodem dicebatur nat. deor.
94 et off. 1129 simili in ordine verborum.
3) Becher, Philol. XLIV p. 478.
4) Velut P. Meyer inter nomina in or exeuntia rariora enumeravit
glutinator p. 22, praediator p. 28, structores p. 23, inter rei nomina ero-
atio p. 20, cretio delegatio p. 21; ibidem ipse ad repraesentationis voca-
bulum ascripsit e sermone iuris consultorum vocabulum desumptum esse;
inutile igitur est ad describendum stilum epistularum proprium; hanc
rem et alias multas Cicero non potuit nisi nominibus, quae eis erant,
nominare, sive epistulam scripsit sive orationem habuit..

166 Theodorus Boegel:

cedit mea sponte ad exemplum illorum, quae supra p. 1288qq. comme-
moravi; ibidem iam ex epistulis Ciceronis locos ascripsi; hic eiusdem
dictionis reliqua exempla ex eis colligam.

Quorum plurima non uno loco inveniuntur, sed crebrioris usus
sunt; velut admonitu, cui ablativo adiungitur genetivus Cic. ep. XV
2, 5: admonitu senatus, ep. X 12, 3: pullariorum admonitu, prono-
men possessivum ad Att. XIII 18: admonitu iuo, adiectivum ad Att.
IX 10, 5: lali admonitu, cf. rep. II 67: levi admonitu, har. 56: sulla
haruspicum admonitu; sed: praeter ablativum vario modo!) adhibitum
alius casus neque & Cicerone neque ab alio derivatur; excipitur
Mart. Cap. IX 896: edictorum luorum admonilus . .. immotescunt. —

Ad Q. fr. I1 83, 6: magno adsensu omnium, cf. dom. 101, nat. deor.
II 4, Brut. 185?); sed accusativum admittit Cicero Brut. 191; omnino
liberius ab eodem ponitur, ubi philosophorum graecorum cuykat&-
Becıc est. — Ad Brut. I 17, 1: coactu (uo; affertur idem ablativus ex
Verr. II 34, V 75, Caes. Gall. V 27, 3, Lucr. II 273. — Ep. IX 14, 7:
omnium concessu, cf. ep. IV 6, 3: illius concessu.?) — Ad Att. III 24, 1:
consensu consulum, sic saepius. — Ad Att. IV 3, 2: fracta coniectu
lapidum ex area mostra, cf. ibid. coniectis ignibus; nominativus legi-
tur Sest. 115 ex coniectura, accusativus Planc. 21, ablativus de orat.
III 322 de oculis coniciendis. — Ad Q. fr. II 3, 6: mazimo conventu;
dictio usitata. — Ep. XIII 29, 7: aliorum consilio hortatu auctoritate;
sic saepius, alii casus paulatim accedunt; nominativum plur&lem fecit
Tacitus, dativum singularem Macrobius, pluralis inde ab Ovidio a
poetis dactylicis usurpatur. — Ep. II 11, 2: mandatu meo; alia exem-
pla praebet Neue I? p. 753. — Ad Att. VIII 9, 4: missu Caesaris; ab
hoc solo mittendi sensu dictum esse videtur.*)

Haec omnia Ciceronis aetate in usu erant; ad huius dictionis
exemplum ipse finxit ad Att. IV, 9, 2: dispersu enim illorum actio de
pace sublata est; et paulo liberius praepositione praemissa, sed ad-
iunctum nomini vetusto ep. VI 6, 7: non igitur ex alitis involatu nec
e cantu sinislro occinis.

Abstinuit Cicero etiam in epistulis ab ea licentia, qua nomine
casus verbo flagitatus assumitur; excipiuntur fautor cum dativo con-
iunctus (supra p. 84) et loci indicationes (p. 72 sqq.); de ceteris eius-
dem scriptis nihil affirmare possum; constat eum artis vocabula pauca
hoc modo finxisse; praeterea attulit Lorenzius ad Plaut. Pseud. 409
duos locos, ubi ablativus instrumentali vi nomini adiunctus est; rep.
I 2: virtus in usu sui lota posila est; usus autem eius est maximus
civitatis gubernatio el earum ipsarum rerum, quas isti in angulis per-

1) antecedit ab Ov. Pont. I 2, 64 causam significans.

2) antecedit cum Cic. Cato 62.

8) plura praebet Neue I? p. 752; affert ex concessu CIL. VI 1, 4601; com-
para ad Att. III 24, 1: nostra concessione, cf. CIL. XIV 1898 ex concesi(one.

4) adiciantur ablativi nutu ep. XIII 1, 5; 65, 1. casu e. g. ep. II 7, 2,
ad Att. IV 1, 4.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 161

sonant, reapse non oralione perfectio. Hic igitur locus definitioni similis
est; altero loco Cicero post sex nomina in tio exeuntia pergit inter-
rogando Pis. 40: am exercitus nostri interitus ferro, fame, frigore,
pestilentia. Dativus pendere videtur loco a Kuehnastio (Synt. Liv.
p. 130) allato Phil. 1 36: gladiatoribus clamores innumerabilium civium,
quid? populi versus, quid? | Pompei statuae plausus infiniti. Forma,
quae est síaíuae, sic intellegi potest; sed paulo post pergit: quid?
Apollinarium ludorum plausus.

Ne Livi quidem exempla a Kuehnastio (l.l. p. 131) afferuntur
praeter nomina praepositionibus coniuncta), usus est c. abl., exprobratio
(p. 145) cum dat.; addendum est ex Schaefferi tractatu (laudato p. 162)
II p. 4: accusatorem parricidii et reum Liv. XL 8, 7, ubi accusator
eundem genetivum arripuit, qui reo et accusando conveniebat, si mi-
nus in genetivis ex nomine pendentibus sic distinguere licet; nam
nominalis dictio a verbali non plane discerni potest, v. Liv. VIII
32, 9: eundem accusatorem capitis sui ac iudicem esse et quae similia
in Thesauro 1. 1. I p. 348, 78 sqq. suppeditantur.

Plura ex eius aliorumque libris forsitan conquiri possint; nam
haec vis verbalibus usque ad ultima tempora servata est. Velut no-
mina agentis ex recentibus scriptis P. Geyer (arch. IX p. 577) colle-
git, quibus audacius accusativi adiunguntur, quam antea factum esse
vidimus?) Et genetivum et ablativum localem eidem nomini agenti
adiunxit Gilda (chron. min. IIT) 33: multorum tyrannorum depulsor tam
regno quam eliam vita supra diclorum. Instrumenti sensu ablativum
eiusdem figurae nomini Nonius in interpretatione apposuit p. 35, 25
nugator: nugis turbator?) Vt adligare alicui rei dicitur, ita etiam
adligatores cum dativo coniunxit Aug. civ. XII 27: mec institutores,

1) nam ut alia, quae huc non pertinent, omittam, II 36, 2: sib: ludis
praesultatorem displicuisse, ludis sextus casus temporalis (similia Kuehn-
astius attulit p. 181) est; XXIV 10, 13: et supplicatio omnibus deis ...
indicia est et X 47, 7: unum diem Aesculapio snpplicatio habita est ea
ambiguitas est, qua dativi et accusativus temporalis ad nomen et ad
verbum referri possunt, v. supra p. 81. eadem res est Caes. Gall. II 35, 4,
quem locum Kuehnastius p. 156 attulit.

2) sunt Passio Perpet. 1: omnia donativa administrator (-tur A,
-strans rell. recte, cf. graecum διοικοῦν). Vita Hugberti p. 54 (Arndt, Kleine
Denkm. aus der Merovingerzeit): non surdus auditor ad se clamantes. Vita
Wandreg p. 33, 5 (Arndt ibid.): erat homo multum index coronam capitis
decoratam. in longo advocationum ordine Mone, Lat. u. gr. Messen
p. 36: tu caecorum inluminator, peccatorum veniam. promissor, caeli et
terrae fabricator, gentibus intellectum (donator», cateiumenus ad baptis-
mum provocator, presbiteris sacerdotiwm, episcopis. apostolatum | dator
(-um cod.) Excerpta latina barbari Frick, chron. min. p. 266, 8: Fideas
statuas compositor, cf. ibid. 7: Euripidus cantoconpositor.

3) dativus obiecti loco positus agnosci potest in versu Corneli
Severi allato a Charisio gramm. I 86, 7: ignea iam caelo ducebat sidera
Phoebe fraternis successor equis; sed hic dativi usus propius ad eum
accedit, quo nomini agentis et verbo substantivo saepe adiungitur; cf.
supra p. 82 Βα.

168 Theodorus Boegel:

sed inlusores adligatoresque nosiras ergastulis aerummosis ei. gravissi-
mis vinculis. Sed usque ad haee tempora viam eis exemplis mon-
strare non possum, quae mihi praesto sunt, si praetermitto nomina
praepositiones sueto more recipientia. Nam talia sunt etiam quae
Koffmane ex ecclesiasticorum scriptis collegit (Histor. latin. eccl.
p. 117) paene omnia!); est tamen inter ea boni existimatio; dicitur
ut boni existimare. Sed ne recentis aetatis scriptores hac licentia
nimis abusi esse videantur?), Quintilianus testis est hoc dicendi genus
etiam erudito eloquentiae magistro convenisse; nam inst. I 1, 28:
verus ille profectus et altis radicibus nixus ex nomine actionis abla-
tivus pendet, ut ex verbo nitendi pendere solebat. Sed haec exempla
magis casu reperta quam consulto quaesita sunt.

Item ad continuandam fictionis verbalium descriptionem obser-
vationes a me institutae non plane sufficiunt. Sed id iam laterculis,
quos Paucker?) verborum argenteae, ut dicitur, latinitatis confecit,
discitur, paulatim, ut exspectandum est, ab unoquoque scriptore co-
piam et aliorum vocabulorum et verbalium augeri, vel paulatim, ut
antea ita horum quoque temporum scriptis plura linguae latinae
vocabula nobis innotescere. Nam praeterquam, quod omnino non
multa quisque toti vocabulorum copiae addidit*), nisi, ut Vitruvio

1) Itala (Lucif. moriendum esse 2) Phil. 3, 14: ad bravium sursum
(rursum cod.) vocationis tendimus, item restitutum est Itala Novatian. cib.
Iud. 1 (ed. Landgraf et Weyman arch. XI p. 226, 25), ubi codices cursum

raebent. vertitur τῆς ἄνω xAfceuc; Vulg. supernae vocationis. Itala cod.

ezae Cantabr. act. 13, 11: ad manum deductores vertitur χειραγωγούς,
Vulg. qui ei manum daret. Itala (Tert. adv. Marc. δ, 17) Ephes. 1, 9: se-
eu boni existimationem vertitur κατὰ τὴν εὐδοκίαν, Vulg. }
tum; idem restituit Iunius Itala (Tert. adv. Marc. 5, 20) Phil. 1, 15 ubi
traditur per sermonis existimationem , vertitur δι᾽ εὐδοκίαν, Vulg.
bonam voluntatem. ex scriptorum verbis ipsis sumpta sunt Cypr. epist.
73, 2: ad spem vitae aeternae salutaris ingressio et purificandis ac vivi-
ficandis Dei servis dignatio; dativus finalis additur sic ut infinitivus verbo
succedit. Ps. Cypr. rebapt. 12: post invocationem nominis eius super eos
dicitur, quia auctor antea ibid. invocatio nominis et compluries imvocare
sic scripserat, ut loco quem laudavit, legerat Vulg. act. 15, 17: super
quas invocatum est nomen meum super eas. Ps. Cypr. rebapt. 8: descen-
sione spiritus sancti et su eum mansione. Ps. Cypr. mont. Sina. 9:
resurrectione die tertio (cf. Serm. Ar. frg. II 17 Migne P. L. 18 p. 624 B.)
ef. cum supplicatione supra allata p. 167 adnot. 1.

2) Nonius p. 239, 5 Sallusti verba (hist. frg. III 88 M) sub aemulus
affer: facta consultaque eius quidem aemulatus erat; merito L. Mueller
admonet etiam aptare sub aptum a Nonio afferri; sed p. 502, 1 idem
locus a Nonio iterum affertur sub titulo accusativo pro genetivo, omittun-
tur tamen corruptela codicum haec totius loci ultima verba; verbis
Noni poscitur hoc loco nomen, contra consuetudinem accusativum pro
genetivo regens, aut aemulus, cui voci p. 239 locus subicitur, aut aesw-
lator, quam formam in aemulatus erat p. 239, 5 latere Dietschius haud
improbabiliter suspicatus est. )

3) Vorarbeiten z. lat. Sprachgeschichte II: Übersicht des der sog.
silb. Latin. eigenth. Wortschatzes. p. 5: tio, p. 9: tus, p. 10: tura, p. 11: tor.

4) inspiciendi sunt laterculi, quos Paucker praebet in Meletem. lexist.

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae. 169

accidit, artis vocabula adhibere cogebatur, etiam in eis, quae solum
aut primum a singulis ponebantur, discernenda sunt et inventa et
recepta. Velut eorum quae ex Plini epistulis et panegyrico attulit
Paucker (Melet. lex. spec. p. 43) indictio paneg. 29 et duumviratus IV
22, 1 iuris consultorum sunt; praelusio et praecursio VI 18, 6 ex aliis
artibus transferuntur; sed ad Trai. 120, 1: quam perpetuam servatio-
nem meam e. q. s. servatio facta videtur, ut per relativum coniunctio
fieri possit, etsi servandi verbum non ipsum antecedit (cf. supra p. 124).
Fortasse suo loco nata sunt etiam adnotator, commendator, firmator,
reformator, quae paene omnia vocabulis eiusdem figurae usitatis succe-
dunt. Paneg. 49: spectator adnotatorque!); ep. VI 23, 5: fautor etiam
commendatorque; ad Trai. 29, 1: (e conditorem disciplinae militaris
firmatoremque, sed idem nomen Tac. ann. II 46: missus tamen Dru-
sus, ut reitulimus, paci firmator; ep. VIII 12, 1: reductor ac refor-
mator. Sunt certo nove ficta, quae semel leguntur declarator post
suffragator paneg. 92: ut idem honoribus nostris suffragator in curia, in
campo declarator existeres; pro cunctator fortasse varietatis gratia
haesitator ep. V 10, 2: sum et ipse in edendo haesitator, tu tamen
meam quoque cünctationem tarditatemque vicisti. Ep. I 7, 2: simili
nutu ac renutu et figura adnominationis et antecedente verbo graeco,
quod vertit, dvéveucev fuleitur. Tali fulero caret, cuius contra con-
suetudinem non sextus casus, si modo fictus est?), fingebatur paneg. 20:
cum abacíus hospitum exerceret.

Imprimis quartae declinationis verbalibus, quae raro novabantur
nisi tertio sextove casu, iudicari potest, quam libere aut, si ultima
tempora spectas, quorum vulgaritas vituperatur, quam temere scrip-
torés lingua usi sint. Sed, ut magnum temporis spatium intermittam,
ne Ammianus quidem Marcellinus ab hac consuetudine recedere
ausus est. Quattuor enim nomina in (us desinentia inde ab eo nota
sunt?), duo denominativa quorum clarissimatus XXI 16, 12 re et signi-
ficatu, obsidatus, cuius alter casus semper pendet ex pignore XVI 12,
25, sorte XVII 12, 16, specie XXV 7 132), crebro usu specie novita-
tis privatur; quae restant, a verbis nata sunt; XXII 2, 3: ob rapidos
circumgressus, repetitur sensu ambitus positum ibid. 8, 30: prope
palus est Maeotis amplissimi circumgressus; alterius sextus casus ex-
stat XV 11, 18: ventorum difflatu iactari; quorum de alterius novi-
tate dubitari potest; addendum est imperatu (omisit L.) XXXI 7, 4:
imperatu eiusdem Gratiani, ibid. XVIII 6, 10: imperatu ducis; haec

spec. vocabulorum a Sallustio (p. 1), Velleio (p. 4), Valerio Max. (p. 6),
itruvio (p. 8), Hygino (p. 17), Frontino (p. 19), Columella (p. 21 cf. 41),

Petronio (p. 27), Suetonio (p. 33), Plinio min. (p. 42), primum solumve
receptorum.

1) eod. Theod. XII 6, 3 iuris consultorum vocabulum est.

2) abactus hoc sensu alibi non legitur.

3) Liesenberg, die Sprache des Amm. Marc. I p. 14.

4) sed schol. Iuv. 11 164: qui in obsidatum datus fuerat.

1170 Theodorus Boegel:

duo formata sunt ad exemplum multorum similium ablativorum etiam
Ammiani temporibus usurpatorum vel ut aevi tamen progressu XXXI 2,
17, cf. XIV 5, 5: aetatis progressu!); permissu imperatoris XXXI 4, 5,
cf. XXX 10, 6: absque sui permissu; petitu Valentis XXXI 7, 3, agge-
rum obiectu celsorum XXXI 8, 2, cf. obiectu pulveris XXXI 13, 2, ob-
ecu corporis el vocis iurgatorio sonu XXVII 1, 5; Gratiani monilu
XXXI 9, 1, cf. monitu cuiusdam somnii XXV 10, 16; Àoc monitu
XVI 7, 9; cadendi contemptu XXXI 13, 3; impulsu et alia iam inde a
prioribus temporibus notissima petas ex Liesenbergi opusculo.?)

Parvus igitur numerus novorum est, item nominum tertiae de-
clinatiumis (Liesenberg I p. 11), nominum agentis (I 3); nominum in
iura exeuntium numerus, ut solet, exiguus est; forte enim factum est,
ut praeteniura XIV 3, 2 et XXVIII 3, 7, artis militaris vocabulum, ab
Ammiano primum nobis proderetur, sic ut gladiatura non ante Taci-
tum, (Dräger, Über Syntax und Stil des Tacitus p. 96). Ne quis
miretur his parvulis accessionibus tantum denique multitudinem effec-
iam esse, quantam nominum in íio et in tor exeuntium ex auctoribus
post Hadrianum scribentibus Paucker Mél. Gréco-Rom. III p. 496 et
518, (cf. Meletem. lexist. altera part. I p. 33 et 53)*) collegit, admo-
nendum est interea Christianorum doctrinam Romam pervenisse et
lingua Romana eorum defensores et laudatores verbosa volumina
Scribere coepisse. Versione sacrae scripturae multa vocabula flagita-
bantur, et multa his suffixis fingebantur (cf. Roensch, Itala und Vul-
gata). In vertendo et excolendo sermone ecclesiastico, quantum ex
exemplis a Koffmanio tractatis (p. 415qq.) video, non tam saepe ad
haec verbalium genera scriptores refugiebant, saepius alius figurae
nomina magno usui erant (Koffmane p. 91, 100 sqq., 105). Hae au-
tem notiones Christianorum doctrinae extrinsecus apportatae et latine
redditae cum philosophiae aliarumque artium notionibus antea ex
graeco sermone petitis et versis comparandae sunt") Ab his doctri-
nae nominibus etiam in ecclesiasticorum sermone secernenda sunt,
quae quisque sermoni, quo ipse usus est, fortasse paulum cedens prae-
terea copiae verborum addidit.)

1) cf. XVIII 7, 7: saeculi progressione (cf. supra p. 166 adnot. 8).

2) sunt etiam, quae Ammianus ex vetustorum auctorum scriptis
sumpsit; etiam talia in suum usum convertit, quae vetustis tempori-
bus non in usu erant, sed occasione data ficta et bono casu usque ad
eius tempora litteris servata erant, velut ventio, perquisitores, ambestrices
arcessitu.

8) cf. quae supra p. 122 de venatura et lunistatura dixi.

4) nomina in tura exeuntia, Zeitschrift f. öst. Gymn. XXVI p. 897.

5) in his quoque scriptis definitionum gratia verbalia fiunt; velut
Lact. inst. V 22, 3: patientia est... malorum . . . cum aequanimitate per-
latio & perferendis periculis dicitur.

6) Velut Jos. Schmidt, de nom. verb. in tor et trix desinentium
apud Tert. copia ac vi, p. 11 sq. animadvertit Tertullianum interdum eas-
dem res per nomina reddidisse, quae alibi per verba dictae essent.

De nome verbali latino quaestiones grammaticae. 111

Accedit denique, ut Tmgua ipsa paulatim numerum auxerit.
Nam paulatim factum erat, ut haee verbalium classis, quia facile ex
verbis deduci poterant eorumque formae perspicuae erant, aliis no-
minum classibus praeferrentur. Velut aieo ex wrbano sermone ex-
pulsus est ab aleatore (iam Plaut, Rud. 359), unde alewierius quoque
deductus est; adeo convicii loco ponebatur a Naevio com. 118: pesseieno-
rum pessime, audax, ganeo, lustro, aleo; a Catullo 29, 2: nisi impudicus
et vorax et aleo (cf. 10), a Tert. fug. in pers. 13: inter tabernarios et
ianeos el fures balnearum et aleones et lenones; praeterea Aleones
Atellana Pomponi erat.!) A Paulo p. 29, 5 M. Naevi versus huius vocis
gratia laudatur praemissa explicatione: aleonem aleatorem. Contra
vocabulum crebro usurpatum non item verbali superatur velut Lucr. V
1040: et a pinnis tremulum petere auxiliatum. Interpretatur Nonius
p. 74, 15: auziliatum ut suppetiatum, C G L. V 638, 14: auxiliatum
adiutum. Similis ratio inter poena et poenitio est Cic. part. orat. 130:
quod. in beneficio gratia, in iniuria poenitio nominatur. Suspicari licet
suffixa, quae sunt io (cf. capio et captio) et ura, hoc modo cum suffixis
lio et lura certavisse neque satis resistere potuisse.

Sed de suffixorum certamine nihil effici potest, nisi etiam eorum ,
verbalium significatus et usus diligentissime observatur, quae anti-
quitus in usu erant et lingua ipsa per annos quasi tradebantur. Haec
enim, nisi nova cum eis comparanda erant, paene omnia omisi, id
imprimis ostendere studens licuisse et priscis latinitatis temporibus
et sequentibus verbalia in íio tor trix, fortasse etiam (ura, ubicumque
occasio eveniebat, fingere, et verbalia in tus exeuntia observatis qui-
busdam legibus. Nam ne id quidem aliter evinci poterat ac si exempla
novorum afferebantur et causa fictionis exquirebatur. Alterum, quod
ostendisse me spero illud est, scriptores cuiuslibet generis non veritos
esse hae licentia ad res personasve nove significandas uti. Quod eo
magis commemoratione dignum est, quo anxius artis rhetoricae ma-
gistri praescribebant, ne sine auctoritate scriptoris ab omnibus pro-
bati vocabula reciperentur?), neque deerant, qui oratorem nova fingere
vetabant. Talem fuisse Celsum Quintilianus nobis prodidit (inst. VIII
3, 35). Cui tamen Quintilianus ipse non plane adsentitur non item
adqniescens in tradita paupertate sermonis; repetit igitur eorum
sententiam, quam antea iam Horatius versibus expressit (ars 48—62);
eandem propler egestatem linguae et rerum novitatem mer. I 139)
Cicero et Lucretius sequi cogebantur. Qui omnes sic de ea re loquun-
tur, ut appareat non ab omnibus eis concessum esse, quod sibi postula-

1) Sall. Cat. 14, 2: nam quicumque impudicus adulter ganeo <aleo
manu ventre pene bona patria laceraverat. Sumpsi aleo ex codd. C. (Jord.),
quibus alea traditur; turbatio ordinis tradita est, nam in P ganeo et
pene a correctore addita sunt; restituitur autem ordo trium personarum
et inversus ordo trium rerum, praemittitur impudicus cf. Naevi versum.

2) v. locos, quos supra p. "65, 1 attuli, cf. etiam quae Norden, de arte
sermonis pedestris, hac de scriptorum abstinentia scripsit I p. 180.

172 Theodorus Boegel: De nomine verbali lat. quaest. gramm.

bant, neque Cicero id omisit, quod Quintilianus postea commendat
inst. VIII 3, 37: sed si quid periculosius Ainzisse videbimur, quibusdam
remediis praemuniondum est: ‘ut ita dicam, ‘si licel. dicere, 'quodam
modo', “permittite mihi sic ut^.

Sed talibus locutionibus Cicero non tam fictionem novorum
ipsam excusabat quam sensum et usum inauditum non modo nomini
sed iam verbo inditum; velut neque eum neque legentem offendebat
assensus et assensio ex assentiendo facta; sed nomina et verbum pro
ευγκατάθεεις et curkararıdevan posita explicatione et excusatione
egebant. Inter novorum exempla a Quintiliano allata (inst. VIII 3,
30—37), quamquam plurima re vera derivata sunt, tamen ibidem
etiam de cervice pro cervicibus posita agitur et alio loco (inst. VI 3, 53)
de talium nominum fictione, quale est Pacisculus ex Acisculus factum.
Accedit quod neque Horatius neque Quintilianus eam verborum fic-
tionem intermiscere dubitat, quam Graeci ὀνοματοποιίαν vocabant,
qua balare et hinnire et similia facta sunt v. Inst. I 5, 72. Haec enim
est, quam Graecis magis licere opinabantur quam Romanis (cf. Inst. I
5, 72 cum VIII 3, 30 et Hor. ars 52). Haec nobis rerum confusio
videretur, nisi coniunctis Quintiliani locis appareret, hane rhetorum
doctrinam & grammaticis vel philosophis petitam esse, qui de ver-
borum origine scripserunt. Vt illorum quidam inter impositionem
verborum et declinationem distinguere coeperunt!), ita Quintilianus
praescribit. inst. VIII 3, 36: ut iam ponere alia, quam quae illi rudes
homines primique fecerunt, fas non sit, at derivare, flectere, coniungere,
quod natis postea concessum est, quando desiit licere? Verbalia igitur
quae ad verbi declinationem ipsam nonnullis grammaticis veteribus
pertinuisse in prooemio ostendi, inter eas voces erant, quae non
frigida quadam fictione adiectis, detractis, mutatis litteris (Quint.
inst. VI 3, 53 cf. Varro 1.1. V 6), sed derivando fiebant, et ex rheto-
rum quoque doctrina fingere licebat.

1) cf. Reitzenstein, M. Terentius Varro und Johannes Mauropus von
Euchaita p. 81.

ORDO RERVM.
Numeris indicantur paginae huius voluminis.

Prooemium: Quid grammatici veteres de nominibus verbalibus
docuerint. Verbalia cum participiis comparantur 59, a grammaticis
veteribus et inter nominis species habentur 60, et in verbi declina-
tionem recipiuntur 61; rei propositio 67.

Caput primum: De nominibus verbi syntaxin arripientibus.
Verbalia cum participiis comparantur 68. Adverbium verbalibus reci-
pitur 69, loci indicatio 74. Praepositio ex verbali pendens 77. No-
mina in tor exeuntia, quae dativum 82, accusativum 84, ablativum
85 recipiunt. Nomina actionis, quae casum verbi recipiunt; exeuntia
in iura 86, in tus 87, in (io 90. Nomina alius figurae item usur-
pata 103.

Caput alterum. Enumerantur verbalia suo loco ex verborum
contextu nata Plautina et Terentiana. Nomina agentis masculina
105, feminina 112. Nomina actionis exeuntia in tio 116, in tura
121, in {us 122. Verbalia quartae declinationis posita sexto casu
123, tertio 132; supina 134. Verbalia ad amissum verbi significa-
tum redeuntia 138.

Caput tertium. Continuatur caput alterum, Terentius cum
Plauto comparatur 145. Afferuntur verbalia suo loco nata ex reli-
quiis comoediarum 146, tragoediarum 148, Catonis librorum 149,
Lucili 151 et Varronis saturarum 153. Lucretius nominum fietor
154. Verbalia quomodo a poetis epicis adhibita sint 157. Artium
vocabula, philosophiae 160, cf. 156, rhetoricae 160, iurisprudentiae
161. Cicero quomodo in epistulis verbalibus usus sit 163. Recentis
aetatis usus; verbalia verbi syntaxin arripientia 167; Plinius verba-
lium fictor 169, Ammianus 169. Conclusio 170.

Index rerum notabilium.

Ablativi in tw exeuntes 123 sqq.
147. 148 8q. 165 8q. 169 sq.

adiectivorum vim nanciscuntur no-
min& agentis 70. 139. 159

artificum appellationes 118. 115 sq.
121. 151. cf. artium appellationes
86. 121

artium vocabula 117, 1. 149. 1598qq.

cognomina ex facto data 108 sq.
158 Βα.

collocatio verborum 73. 74. 80 sq.
92 sqq.

dativus nomini adiungitur 82. 102.
114, 8

de 18 sq. 100. 136

denominativa 111. 180. 182. 144.
147

enuntiatio pendens ex nomine 93.
97. 98, 1

esse cum nomine actionis 78. 75.
11. 928qq. 104. 183. esse in se-
quente nomine actionis 91, cum
nomine agentis 69 8qq. 78. 82. 110

facere cum nomine actionis 71. 77.
86. 104. 122. 141

genetivus nominibus adiungitur 79sq.
82. 86. 89. 90. 146 sq.

gerundium comparatur nominibus
actionis 91, 2. 164

graeca latine reddita 95. 110 sq.
141. 156 sq. 165

grammaticorum veterum doctrina
laudatur 608qq. 68, 1. 69, 1. 71. 88

habere cum nomine actionis 77. 98, 3.
100. 101. 1892. 150

infinitivus nominibus actionis com-
paratur 188. 155. 157

legum sermo 88. 97 8qq.

magistratuum nomina 112. 163

magnus sugendi grati& nominibus
&diungitur 71, ubi addas ve-
lim Plaut. Amph. 782 praestigia-
trix multo mulier maxima est et,
ne & Cicerone hoc dicendi genus
alienum esse putes, Cic. ac. II 66
magnus quidem sum apinator.

ordo nominum eiusdem figurae 108.
109. 117. 128. 148, 5. 164. 165 al.

participia comparantur cum ver-
balibus 58. 59. 68. 84. 106 8q. 169.
137 8q.

soni appellationes 118. 148

suffixorum delectus 90. 94. 95. 96.
98, 4. 102. 103. 1188q. 119, b.
120. 124. 125. 181. 188. 141, 4.
147. 155 sqq. 166

tam nominibus adiungitur 69

varietas 105 sq. 108. 116. 120. 169

Index verbalium.
Inseruntur pauca nomina alius figurae propter usum verbalibus comparata.

Abactus 169

aberratio 165 156. 156, 1
abitio 73. 75. 96. 116 adactus 156
abitus 156, cf. 138 adauctus 156

abortio, — tus 131

abruptio 165

accipiter 153

actio 76. 77. 79. 98, b.
99 compluries. 100.
101. 102. 156, 1. 161

actor 162

adceptio 94. 147
adceptor 82. 84. 110. 158
adceptrix 110. 115
adcessio 13. 75 bis. 98
bis. 116. 141
adcubitio 165, 2
adcusator 118. 167

actus 76. 102. 181, 1. adcwsatrim 88. 118 bis.

addictio 98 bis. 157

adfatus 158

adhaesio, — 8us 89 &q. 156

adıtio 75. 94. 116

aditus 78, 1. 79. 10%, 2.
cf. 188.

adıumentum 18,1

adiunctor 168

adiutor 18, 1. 82 ter. 88.
84. 129

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae.

Ho, — tus 198

tor 168
istrator 167,
xo 93

2

itor 168. 163, 8
itus 166. 106, 1
itor 169. 169, 1

tio 164, 8

Mo, — tus 157

us 146. 157. 166.

2. 172
atio 146
atiuncula

1

120.

atrix 110. 114

x 147

tus 131,2. 134.156

48 158
atus 148
or 107

us 14, 1. 181, 4

ator 114, 3
aitrir 82. 84
itor 111, 2
ator "10. 139
uor 168, 2

atio 98 ter. 124

71

* 111.
1

tıo 78
189

) 104. 107, 1. 117
r 71. 82. 83. 84.

107. 140
se 112 sq.

171.

cf.

rir 115. 170,1

sw 138

alor 115. 149

εἰγὶΣ 151
; 70

da ex 78
9 in 78
dversio 99
) 157,4
tio 79
ncula 120
- 98, 1. 129
um 128
stio 123
tus 103.
8q. 147 8q.

128,

arcessiiw 126. 170, 1

Argentumexterebronides
72. 72, 1.

astu 181, 4 (132)

auctio 142, 3

auctus 106

auctor 82. 88. 85. 1288q.
162

auctoritas 81

aucupatio 95

auditor 106. 157. 167,2

augurium 79

auscultatio 95. 116

auxilator 114, 8

auxiliatus 171

Balneator 111 bis

balnıtor 111

bellator 69. 81. 86

benefactor 68, 3

bene suasor 71

bovinator 1ölsgq. 152, 1,
2, 8.

Caduceator 112

calator 107

cantio, -tus 118

cantrız 116

capio 98. 98, 4. 108. 171

captio 98. 171

casus 1606, 4

cavillator 110

cautio 98. 97

censio 141. 141, 4

ceríatio 100

circitor 111, 9

circumcaesura 90.11" sq.

circumgressus 167

circumitio 71. 101

circumspectatrix 109. 114

cistellatriz 116

clamitatio 94. 116. 118

clarissimatus 169

clavator 111 Βα.

coactio 162

coactus 166

coercitio 98

coetus 131

cogitatio 19. 80. 93. 124

cognitio 101. 142

cohortatio 98

coitio 131

colorator 147, 2

concenatio 165

concessio, -sus 166.166, 3

conciliatrix 140. 140, 4

conciliatricula 140, 4
(141)

175

conclusio 157, 1
concubinatus 148
concubitus 180
concursatio 141, 2
concursio, — sus 156
conditor 82. 140. 142, 1,9
conductor 107
conduplicatio 117, 117,
1. 141
coniector,-trix110sq.116
coniectura 79
coniectus 166
coniuratio 141
conlatio 142. 161
conlator 82. 107
conlocutio 141, 2
conlusor 116
conmemoratio 81. 144
conmendator 169
conmendatriz 189
conmercium 78,1
conmunio 18, 1
conpilatio 164
conpositor 167, 2
conpotatio 165
conpotor 116
conpotrixc 88. 116
conpransor 116
conpressio 90. 126
conpressus 125. 125, 2.
129 bis
conquaestor 716. 77
conrector 109
conruptor 82. 108. 139
conruptrix 69
consilium 79
conspectus 131, 4 (132).
156
consuetio 119
consultatio 98
contemptor 70. 159
contemptrix 108. 114
contemptus 170
contentio 19 bis
contio 11, 1. 79
contortor 82. 109. 123
contutus 122
conventus 162. 166
convictio 164, 8
coortus 156
cosmis 86, 1
creditor 162
crepitus 118
cretio 165, 4
criminator 107. 108
cubitura 122
cubitus 186

176 . Theodorus Boegel:

cultor 82 (donator) 167, 2 fautriz 69. 82 bis. 84
cultura 154 ubitatio 79. 98 fetus 181
cultus 80. 133. 134 ductor 83 fcitor 111. 147, 2
cunctator 69 ductus 126. 134. 184, ἃ Ποῖον 82 bis. 84. 121. 140
cura 98. 101. 122 duellator v. bellator 81 fictrix 152. 152, 5
curatio 91, 9. 98 bis. 97. duumviratus 169 fictura 121

97, 2. 98. 122 firmator 189
curatura 122. 128 Educator, -trix 159 flagitator 107
curstric 147 eductio 76 formatura 154
custoditio 146 egero 73 fratrecate 126

eiectus. 78 fraudatio 90

Datio 88 bis. 99. 161 eiulatio, -tus 118 fremitus 79. 118
dator 82. 105. 106. 115. emendatrixz 159 frustratus 189

167, 2 eminatio 117. 141 fuga 74. 77,1.
datus 128 emptor 78. 82. 84. 198 fugitor 106
deambulatio 120 emptus 134, 2 furtum 81,1
debellator 158 enuntiatio 156, 1
declarator 169 epistula 81, 1 Gemitus 118
declinatio 124. 157 erogatio 165 gestor 106
decurionatus 148 eruptio 75 gladiator 118
decursus 74. 16 esus 182 gladiatura 170
deductor 168, 1 exactio 99 bis glutinator 115, 4
deieratio 100 oge 77 grallator 111. 111, 1
delatio 98 bis matio 161 granatus 132
delegatio 165 exclusio 120 gratia 70
deletio 78. 151 excusatio 81. 90 gratulatio 77. 19. 80
delitor 149 exercitatio 62. 68. 139. gressio 149
demptio 157. 157, 4 139, 1 gubernator 82,1
denuntiatio 162 exercitator 62. 68 gustalus 157
depeculatus 133. 183, 1 exercitio 138. 188, 4 gustus 188. 184
depolitio 153 exercitor 189
depopulator 147, 2 exercitus 188 Βα. Habitus 184
deprecator 19 exesor 159 haesitator 169
depulsor 167 existimatio 101. 168. hariolatio 149
despectus 76. 188. 156 168,1 haustus 76. 77. 108. cf.
despicatus 182 exito 7b. 94. 116 138
despoliator 108 exitus 74,1 ᾿ holitor 111
desultura 121 exorator 110 hortatrix 149. 146
detritus 157 explosio 148, 1 hortatus 166
devitatio 164 expostulatio 77. hostis 69
dictator 82. 83,1. 112 bis exprobratio 145 sq. 167
dictatriz 82. 112 exspectatio 19. 91. 93. 94 Facius 76. 187
dictio 60. 90. 98 ter. 101 extersus 132. 188 tanitor 111
dictum 68 extortor 82. 109 ianitriz 112. 189
dictus 187. 187, 2 sctus 181
difflatus 169 Fabricator 158. 158, 8 ıllud de 79.
dignatio 168, 2 facetiae 79 imbricitor 159
discessio 95 factio 98, 3. 98, 5. 101. inapparatio 128
discessus 74 bis. 76 141. 141, 1 inceplor 82. 109
dispersus 166 factor 106. 115. 151 inconsultus 123
dispositura 154 factum 68 indagator 84. 108
distractio 90. 119 factus 123. 187, 1 index 167, 2
dolor 79 faenerator, -iric 118 indicatio 97. 98
domitor 158 fama 79 indicium 104. 145
domum itio Ti sq. T4sq. famsigeratio 117 indictio 169

120 fautor 69. 84 bis. 114, infinitio 188

dormitator 111 9. 166 inflexus 148

De nomine verbali latino quaestiodes grammaticae.

ingressio 168, 2

inhibitio 164, 1

iniectio 100

inıtus 156

iniussus 194

inlectus 122

inpedimentum 93

inperator 71. 82 ter. 83.
84. 140. 140, 3

inperatu 169

ınperium 102, 1

inpetratio 164

inporcitor 111

inpositio 157

inpugnatio 164

inpulsor 128 sq.

inpulstrix 147

inpulsus 128. 128, 1. 170

inruptio 142

inscensio 715. 95. 116

insitio 155

insultura 121

intactus 123. 156

intercessor 162. 162, 2

interfectio 165

interitus 167

interpellatio 98. 96

interrogatio 95

introductio 164

introitus 14, 1

inventor 82. 109. 159, 2

inventus 124. 124, 1. 184

incitatus 165

invocatio 168, 2

involatus 166

soculator 163

ster 74 ter. 75. 76. 77

$tio 63. 74. 75. 120. cf.
domum itio,obviam itio

itus 102. 120. 166. cf.
138

iudicatio 97.
100 bis

iudicium 79. 98 ter. 100.
101

iurisdictio 98 compluries
99. 100

148810 124

iussus 124

98 bis

Lamentatio, -tus 118
lanistatura 122. 170, 3
largitor 10

latio 99. 101

lator 162

latrator 159

latratus 108

Jahrb. f. class. Philol.

lectisterniator 112
lectus 192. 122, 1
legatso 16. 80

leno 10

lex 79. 81

liberator 82. 84. 108
librator 111

lorstor 111

icentia 142
licentiatus 141
litterae 19. 81
htteratio 157

locatio 98. 101. 164, 2
luctus 118
ludificatus 132

lusio 164

lusor 108. 116
Lynceus 70

Magistratus 147 8q.

maledictor 11. 150

malefactor 69. 71. 107

mandatus 166

mansio 74 bis. 75. 168,1

manticulator 149. 149, 4

manumissio 161

maronatei 126 Βα.

matula 70

meditatio 124

memoratus 133. 134

mentio 90. 142. 154 Βα.

mercator 75, 1. 121

mercatura 86. 121. 122

meretrix 139

messor 82. 109

metus 79. 80

missus 166

moderatio 81

moderatrix 82. 84. 110.
113. (-tor 113 sq.)

monetriz 114,1

monitor 108. 109

monitus 170

monstratio 120

morsio, -sus 119

morsiuncula 91. 119

multatio 98

mutatio 94. 142. 145

muttitio 93. 96. 116. 118

Natio, -tura, -tus 130.
130, 2, 3. 134, 2. 156

nızus 168

nominatus 157

notio 94 sq. 116

nugator 11. 109

Numquameripides 72

Suppl. Bd. XXVIII.

111

nuptus 157, 4

nuntiatio 101

nuntius 79

nutrix 88. 84. 107. 116
nutus 166, 4

Obiectus 170
obiratio 164, 1
oblatratrix 84. 114
oblocutor 82. 84. 110
obpressio 119, 4
obpressiuncula 119
obpressor 168
obpressus 163
observatio 90
obsessor 82. 110
obsidatus 169. 169, 4
obsitus 148
obstetrix 82. 83, 1. 116
obstitus 148, 5
obstrigillator 158
obtemperatio 160
obviam itio 72. 120
occasio 158
occasiuncula 120
occasus 108
occisor 82. 109
odoratio, -tus 157
olivitor 111. 147
ominator 108
opinio 79. 81
opsonator 111, 1
opsonatus 136
optio 90. 97. 98. 98, 3.
143, 3, 4. 143 sq.
oratio 79. 141, 2
orator 713. 83. 85. 110.
143
oratrix 115. 116
oratus 126
ortus 156
osor 82. 84. 106 sq.
ostentator 107, 1
ostentus, -lum 150 sq.

Pacificator 163

pactio 90

palpatio 119

palpator 107, 1. 119
parasitatio 116
paratio, -tus 147
parricidatus 148
partio, -tus 131. 131, 3
parum loquium 72
peccatio, -tus 123. 123,1
peculatus 133, 1
pedatus 130

12

178 Theodorus Boegel:

pelliculatio 150 prensatio 164 retentio 164, 1
penator 149 prester 159, 2 retinentia 155
percontatio 141, 2 procuratio 98. 98, 8 reversio 77. 143
percontator 108 proditio 150. 158 revocatio 98
perditus 133 proditor 82 rez 78
perductor 106 Βα. profugus 75 11510, -sus 118
peregrinator 69. 163 progressio,-sus170.170,1 ritus 181, 4 (182)
perfectio 167 progubernator 146.146,3 rogatio 19
perfector 82. 109 promissor 167, 2 rogitatio 117
perfossor 82. 110 promptus 131, 4 (182). rogitatum 149
perieratiuncula 120 137 rogatus 199. 129, 8. 186
perlatio 170, 6 propagator 168 ructus 118
perlectio 164 propugnatio 19 Βα. rumor 19
permansio 164 prospectus 73. '16. 108.
permissio, -sus 170 156 Salsurae 81, 1
perquisitor 105. 170, 1 — provocatio 98. 100. 101 saltatio 194
persequtio 99. 100 provocator 109. 167, 2 — satio 155
perswuasiriz 82. 115 pugilatus 188 satisvedatio 71
perturbatrix 159 pugnator 169 sator 82. 109. 159
petitio 917—100 saepe — pulsatio 141 satus 1892
petitus 170 pultatio 93. 96 sartor 82. 109
pictor 78, 2 scortator 107, 1
pictura. 121 Quadrupulator 111, 1 — screator 107, 1. 110
pllatrix 147 quaestio 91. 97 bis. 98. screatus 118. 128
piscatus 136, 2 99. 100. 141 sector 111
plaustrix 147 quaestus 91, 2. 183 seditio 158
plausus 118. 131,4 (182), quassus 148 seminator 159
167 questus 118 sensus 19
plicatriz 115 Quodsemelarripides 8 — sepultura 154
ploratillus 143 sermo 80
poenitio 171 Raptio 91, 2 servatio 169
portitor 111 raptor 82 servator 88. 110
possessio 91, 2 raptura 63 servatriz 108
possestrix 147 ratio 81. 155. 158 servitus 108
postpartor 71 ratiuncula 120 sibilus 118
postulatio 77 reatus 148. 148, 2 significatio 160
potator 11 receptio 75. 94. 116 situs 180
potestas 100 recordatio 155 sollicitudo 19
potrıx 116 reditio 93. 144. 144, 6. sonitus 118. 148
praebitio 102. 153 reditus 75. cf. 168 sonus 119. 170
praecantrix 1165 sq. redux 77 spatiator 149
praecipitatus 158 reformator 169 spectator 82. 140
praecursio 169 regnator 83 spectatrix 89. 114
praedatus 183 relator 163 spectio 101. 156
praediator 165, 4 relaxatio 164 spectus 149. 156
praedicator 163 remigatio 164, 1 spes 79
praelusio 169 renutus 169 sponsio 124, 9
praemiator 147 repertor 159, 2 sponsor 18
praemonstrator 108. 123 repertus 124. 124, 8 sputator 110
praestigiator 116. 119 — repetentia 155 statif 155
praestigiatrix 116 repetitio 98, b. 101. 160 statio 155 bis. 158
praesultator 167, 1 repraesentatio 165 statura 156
praetentura 170 repromissio 11 Status 155
praetor 82.88,1.112.128 responsio 160 stimulatrix 115
praetura 86 responsor 107 strepitus 118
pransor 106 restitutio 161 strictor 151

precator 84 : resurrectio 168, 1 studium 79

De nomine verbali latino quaestiones grammaticae.

suasor 129
suasus 128. 128, 2
Suavis suaviatio 119
subcessor 167, 8
subcussor 153
subcussator 153
subcussatura 153
subcussus 149
subfragator 107
subiectio 160 bis
subigitatio 117
subigitatrix 108. 114
subortus 156
subplicatio 167, 1
subpolitor 147
subpositio 90. 117. 142
subpositrix 84. 109. 114
subsentator 146
summatus 148.
156, 2
sumptus 133.
137,1
superstitio 158
suspectus 158
susurrator 148, 1
susurrus 119

156.

138, 3.

Tactio 92. 96. 167
tactus 157

techina de 81, 1

testis 86

timor 19

tonsor 116

tonstrix 107. 116. 147
traditio 160, 2
traductor 18. 163
transfretatio 149, 2
transınissus 149. 149, 2
tra 156
trstor 82. 108. 123
turbator 167

tutor 82. 83. 84

Vacatio 99

velitatio 91

venator 191

venatrix 159

venatwra 86. 121. 122.
170, 8

venatus 136

venditio 94. 98 bis

ventio 73. 94. 116. 121.
170, 2

179

ventus 94. 121

verberatio 165

verbificatio 95

verbum 18

Feeooesı 108, 1

victor 86. 139

vietrix 86. 189. 140, 1

vinctio, -tura 157, 4

vinitor 111. 147

virgator 112

Virginesvendonides 72

visio, -sum, -8u8 157

vituperatio 161

αἰ τύ 103

Vlixes 70

ultor 83

vocatio 168, 1

usio 103. 188 sq. 156

usor 85

usura 86. 166

usus 86. 88. 89. 89, 1.
103. 125. 181, 4. 132.
133. 138, 4. 144. 156.
167

utilitas 103

12*

DIE TENDENZ
VON CICEROS ORATOR

VON

SEBASTIAN SCHLITTENBAUER,
DR. PHIL.

Die Tendenz von Ciceros Orator
von

Sebastian Schlittenbauer.

Einleitung.

In den meisten Werken über römische Litteratur wird als Zweck
von Ciceros Schrift ,Orator" die Absicht des Verfassers hingestellt,
ein detailliertes Idealbild des vollendeten Redners zu entwerfen. Bei
dieser Angabe stützt man sich auf Ciceros eigene Äufserungen. Denn
an nicht wenigen Stellen bekundet dieser ausdrücklich sein Bestreben,
nicht rhetorische Vorschriften zu geben ($ 43, 123), sondern zu
zeigen, quae sit optima species et quasi figura dicendi ($ 2), quale
sit illud summum et perfectissimum eloquentiae genus, cui nihil
addi possit (8 3), quod sit illud, quo nihil esse possit praestantius
(8 7). Cicero wil uns vor Augen führen veram illam et absolutam
eloquentiam (8 17), excellentis eloquentiae speciem et formam ($ 43),
das genus ipsius orationis optimum ($ 52) oder illum perfectum
(sc. oratorem), quem nunquam vidit Antonius aut qui omnino nullus
fuit (88 19, 100). Ähnlich drückt er sich aus 88 44, 45, 47, 59,
69, 113.)

Demnach scheint sich Cicero in seinem Orator wirklich zur
Aufgabe gemacht zu haben, das Idealbild des vollendeten Redners
zu zeichnen. Aber eine nühere Betrachtung des Inhaltes und der
Komposition legt dem einsichtigen Leser sofort den Gedanken nahe,
dafs Cicero im Orator nicht ein allgemein giltiges Idealbild entworfen
hat, sondern ein Idealbild, das sich in jeder Beziehung an seine
eigenen rednerischen Vorzüge anschliefst. Ein objektives Idealbild
konnte und wollte Cicero nicht geben. Er konnte es nicht, weil er
mitten im Kampfe litterarischer Parteien stehend dazu nicht die not-
wendige Ruhe und den erforderlichen ungetrübten Blick besaís; er
wollte es nicht, weil er in ein solches Bild manche Züge hütte auf-
nehmen müssen, die seinen eigenen Reden fehlten. Die Aufnahme
solcher Züge aber hätte seinen Ruhm verdunkelt zu einer Zeit, wo
es für ihn galt, denselben gegen eine Menge litterarischer Gegner zu
verteidigen.

1) Siehe Piderit, Cic. Or. p. 8f.

184 Sebastian Schlittenbauer:

Daís das im Orator gezeichnete Musterbild ein subjektives sei,
ist schon vordem von bewührten Autoren!) ausgesprochen worden.
Aber man hat dabei den Begriff ,subjektiv^ zu enge gefafst. Man
erblickte im Orator jenes Idealbild, das den Anschauungen Ciceros
entsprach, jenes Idealbild, dessen individuelle Züge wir in Ciceros
eigener oratorischer Praxis verkürpert finden. Von diesem Stand-
punkte aus hat man die einen so breiten Raum einnehmenden pole-
mischen Erórterungen mehr als Episoden angesehen. Ich gehe in
meiner Auffassung des Orator weiter und sage: Der Orator ist in
hóherem Grade subjektiv, er ist das Produkt eines litterarischen
Streites und stellt seinem Charakter und seiner Komposition nach
eine polemische Tendenzschrift dar, gerichtet gegen alle Feinde der
ciceronianischen Beredsamkeit, besonders gegen die „Neu-Attiker“
und deren Verbündete unter den Grammatikern. Nächste Absicht
Ciceros ist, die Angriffe dieser litterarischen Widersacher abzuweisem.
und ihnen gegenüber seine Vorzüge ins richtige Licht zu stellen =
seine weitere Absicht ist, den Brutus von der Schar der Attiker zu =
trennen und für seine Anschauungen zu gewinnen.

Dafs in diesen beiden Zwecken die wahre Aufgabe des Orato—
enthalten ist, wird klar werden, wenn wir die damaligen Strömunge—
auf dem Gebiete der Beredsamkeit verfolgen und untersuchen, wiammm
sie sich zu Cicero und Cicero sich zu ihnen stellte.

I.

$ 1. Bevor wir auf den Kern unserer Aufgabe eingehen, dürf—s
es sich empfehlen, in aller Kürze Ciceros Stellung zu der damalige»
Entwicklung der politischen Verhältnisse ins Auge zu fassen, wem
wir auch daraus ein Bild gewinnen von dem subjektiven Geiste, X x
welchem Cicero seine rhetorischen Schriften überhaupt, insbesondeare?
aber den Orator geschrieben hat.

Noch in jungen Jahren, zu einer Zeit, da Hortensius das Forum
beherrschte, hatte Cicero durch seine erste öffentliche Kriminalrede
für Sextus Roscius aus Ameria sich beim Volke so sehr empfohlen,
dafs er mit einem Schlage einer der gefeiertsten und gesuchtesten
Anwälte wurde.) Als designierter Ädil hatte er durch das patro-
cinium Siciliense den Hortensius aus dem Felde geschlagen und damit
in Rom die höchste Stufe der Beredsamkeit erklommen. Im Jahre
seiner Prätur hatte er durch eine glänzende Rede vor dem Volke
den Oberbefehl im Kriege gegen Mithridates an Pompeius gebracht;
als Konsul hatte er durch seine Umsicht die hochverrüterischen Pläne
Catilinas entdeckt und durch die Macht seiner Rede gebrandmarkt,

1) Otto Jahn, Cic. Or. XXVIII ff.; Piderit, Cic. Or. Einl. $ 11—18.
2) Cicero, Brut. 312.

Die: Tendenz von Ciceros Orator. 185

eine That, durch die er den Staat vor dem Umsturze bewahrt, sich
selbst aber den Ruhmestitel eines pater patriae erworben hatte.
Und dieser Mann, der sich als homo novus durch die Kunst der
Rede zu den höchsten Ehrenstellen emporgeschwungen, der im Senate,
vor dem Volke und vor den Richtern durch sein Wort oft den ent-
scheidendsten Einflufs ausgeübt hatte, sah sich plötzlich durch die
Entwickelung, welche die innerpolitischen Verhältnisse Roms in den
letzten Dezennien nahmen, im öffentlichen Leben kalt gestellt.
Sehwankend und unentschlossen in kritischen Momenten, mulste er
das Feld räumen vor Männern, die mit Energie und Rücksichtslosig-
keit gewappnet den willenlosen Haufen mit sich fortrissen. Und
' dies Mifsgeschick muíste einem Manne zustolsen, dessen Seele von
Jugend auf vor Ruhmbegierde flammte, einem Manne, der im Staate
durch sein Wort etwas gelten wollte, der da glaubte, lieber jede
Gefahr auf sich nehmen zu müssen als auf den erhofften Rednerruhm
verzichten zu sollen!), und das zu einer Zeit, wo er am Ende seiner
JE hrenlaufbahn und an der Wende seiner Jahre ungestört des erwor-
b «»n»en Ruhmes zu genielsen gedachte. Der ,pater patriae“ ward im
-J zahre 58 verbannt und zwar gerade wegen der That, durch die er
Azas Vaterland gerettet zu haben glaubte. Mit welchem Seelen-
S«-hmerze wird er die Worte niedergeschrieben haben: „qui locus
CE ἃ χοἰ et tranquillitatis plenissimus fore videbatur, in eo maximae
FWCm «les molestiarum et turbulentissimae tempestates exstiterunt!“?)
^£. Yerdings ward er wieder ehrenvoll zurückgerufen, aber jetzt war
ἘΞ Ξ σ΄ politisch ein toter Mann. In Rom focht man jetzt mit anderen
affen, als die waren, deren Handhabung Cicero erlernt hatte.) Da
ἣν ἢ. es ihm unmöglich, sein altes Ansehen als Redner und Staats-
XX1ann wieder zu gewinnen. Bei dem Prozesse des Milo versagte dem
A ngstlichen auf dem waffenstarrenden Forum sogar die Kunst der
e. Bo war er in einer bedeutsamen Angelegenheit auch auf dem
Siebiete geschlagen, auf dem er solange allein geherrscht. Die Nieder-
lage, die er hier erlitten, konnte er nicht leicht mehr gut machen.
Ym Jahre 51/50 weilte er im fernen Asien in Cilicien, dann folgte
i der Krieg zwischen Cäsar und Pompeius, der mit dem Siege Cäsars
| endete. Jetzt konnte der grofse Redner die Reden für seine Clienten
zwischen vier Mauern halten, vor dem Allgewaltigen, der, durch-
dringenden Geistes und dazu selbst ein bedeutender Redner und
Ci eros litterarischer Gegner, sich nicht leicht durch schóne Worte
äuschen liefs. Den rauschenden Beifall der Menge, der früher Cice-
708 Lohn gewesen, konnte ihm ein huldvolles Lächeln des Allein-
?rrschers nicht ersetzen.
—————— ———

5 1) Cicero, 1. c.: quodvis potius periculum mihi adeundum quam a
Perats dicendi gloria discedendum putavi.

:2) Cicero, De orat. I 2.

8) Cicero, Brut. 7.

186 Sebastian Schlittenbauer :

Das Verhängnis des Staates hatte Ciceros Stimme zum Schweigen
gebracht, aber noch nicht erloschen war seine flammende Begierde
nach Ruhm. Um diese wenigstens einigermalsen zu befriedigen, warf
er sich, was psychologisch sehr natürlich war, mit seiner Schrift-
stellerei zunächst auf das Gebiet, auf dem er einst König gewesen.
Hier bot sich tausendfache Gelegenheit, seine Person in den Vorder-
grund zu stellen, den Rómern ins Gedüchtnis zurückzurufen, was er
einst seiner Vaterstadt gewesen, welche Ehren und Triumphe er ihr
gebracht, Triumphe, die hóher anzuschlagen seien als die glünzend-
sten Siege auf den Schlachtfeldern. „Plus enim certe attulit huic
populo dignitatis, quisquis est ille, si modo est aliquis, qui non illu-
stravit modo, sed etiam genuit in hac urbe dicendi copiam quam
illi, qui Ligurum castra expugnaverunt (Brut. 255).“ Die Stimme
des Redners und die Weisheit des Rechtsgelehrten hatten ihren Ein-
flufs verloren!), das entscheidende Wort sprach der Wille des Gewalt-
habers. In solcher Zeit galt für Cicero das Wort: Meminisse iuvat.
Diese Gestaltung der politischen Verhültnisse hat nicht wenig dazu
beigetragen, den beiden rhetorischen Schriften Brutus und Orator
das starke subjektive Geprüge zu geben, das sie von den übrigen
rhetorischen Schriften wesentlich unterscheidet.?)

$2. Zu dieser schlimmen Wendung der politischen Verhältnisse trat
um das Jahr 50 für Cicero das Verhängnis, dafs eine neue Richtung
auf dem Gebiete der Beredsamkeit auch noch den oratorischen Ruhm,
der ihm geblieben, zu vernichten drohte. Es war dies die Richtung
der sogenannten Neu-Attiker.

Wilamowitz?) setzt die Anfünge des Streites zwischen Cicero
und den Neu-Attikern in die Zeit zwischen 70 und 50 v. Chr., Har-
necker*) datiert ihn auf das Jahr 48. Die Möglichkeit einer Fest-
legung auf ein einzelnes Jahr scheint mir ausgeschlossen zu sein.
Denn neue Strömungen in Kunst und Wissenschaft pflegen das Pro-
dukt einer längeren Entwicklung zu sein, nicht aber Erscheinungen,
die über Nacht kommen. Darin stimmen Wilamowitz und Harnecker
überein, dafs sie den Streit nach den Daten zu bestimmen suchen,
welche uns die Überlieferung über das Auftreten Ciceros und der
bedeutendsten Attiker in denselben Prozessen aufbewahrt hat. Bei
dieser Methode darf man nur nicht aufser acht lassen, dafs jene
litterarische Fehde keineswegs das Produkt eines blofs äufserlichen
Antagonismus in der Praxis war; ihre Wurzeln liegen vielmehr in
Meinungsverschiedenheiten prinzipieller Natur. Und diese lassen sich

1) Cicero, Brut. 7; 157. Or. 141; 148.

2) Vgl. F. Müller, Brutus, eine Selbstverteidigung Ciceros, Progr.
Kolberg 1874, S. 1—4.

3) Wilamowitz - Moellendorf, die Thukydideslegende, Hermes XI] ἃ
1887), S. 322.

) A Harnecker, Cicero und die Attiker, Neue Jahrb, f. Phil 195mE-
(1882), S. 601.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 187

ohne Zweifel auf die Verschiedenheit der Lehrer zurückführen, deren
Unterricht die Vertreter beider Richtungen genossen hatten. Cicero
war Schüler der Asianer und des Akademikers Philon gewesen, die
Anschauungen der Attiker waren durch die Lehre der Stoa bestimmt.

Um aber die Beziehungen des Orator zu dieser neuen Richtung
gehórig zu erfassen und damit seine Tendenz in vollstem Umfange
würdigen zu können, müssen wir vorher das Fundament legen; wir
müssen uns Klarheit verschaffen über den allgemeinen Stand der
Beredsamkeit zur Zeit Ciceros; wir müssen fragen, wer seine Gegner
waren, und wie sie über ihn als Redner geurteilt haben, wir müssen
auch wissen, welche Meinung er selbst von seiner Bedeutung als
Redner gehabt hat.

Mit dem Aufhören der politischen Selbständigkeit Griechenlands
war der grofsen Beredsamkeit der Nährboden entzogen, aus dem sie
einst Kraft, Leben und Würde geschöpft hatte. Vertrieben vom
Markte und aus dem Rate flüchtete die Kunst der Rede in die
Schule.!) Als dann durch Alexanders des Grofsen Thaten sich helle-
nischer Geist und hellenische Kultur über die ganze Welt verbreitet
hatten, entstanden aller Orten, namentlich in den Städten Kleinasiens,
Rhetorenschulen, aus denen sehr häufig Redevirtuosen hervorgingen,
die ihre Kunst nicht ernsten Dingen widmeten, sondern es zunächst
darauf absahen, das Publikum durch rednerische Deklamationen zu
ergötzen. Da mufste die schlichte Anmut und der lautere Geschmack
der attischen Diktion weichen vor dem Flitter, dem Bombaste, dem
üppigen Wortschwalle, wie er dem halborientalischen Geschmack der ,
Asiaten entsprach.") Treffend bemerkt Cicero Or. 25 über diesen
neuen Stil folgendes: Semper oratorum eloquentiae moderatrix fuit
auditorum prudentia. Omnes enim, qui probari volunt, voluntatem
eorum, qui audiunt, intuentur ad eamque et ad eorum arbitrium et
nutum totos se fingunt et accommodant. Itaque Caria et Phrygia et
Mysia, quod minime politae minimeque elegantes sunt, asciverunt
aptum suis auribus opimum quoddam et adipatae dictionis genus.°)
Doch diese schlimme Wandlung beschrünkte sich nicht auf Asien.
Auch anderwürts hatten bei der allgemeinen Verderbtheit des Ge-
schmackes Schwulst und Künstelei die natürliche Einfachheit und
die echte Kunst verdrüngt. Quintilian zeichnet scharf die Unter-
schiede zwischen der neuen Richtung und der guten alten Beredsam-
keit, deren Verehrer und Nachahmer nie ganz ausstarben: „Et anti-
qua quidem illa divisio inter Atticos atque Asianos fuit, cum hi
pressi et integri, contra inflati illi et inanes haberentur; in his nihil
superflueret, illis iudicium maxime et modus deesset. Quod quidam

Ver

1) Va. Cicero, Brut. 37; Quintilian I. O. II, 4, 41.
) Wilh. Schmid, Griech. Renaissance in der Rómerzeit. Leipzig
898, S. 3.

8) Vgl. Cicero, Brut. 61; 325; de opt. gen. or. 8.

188 Sebastian Schlittenbauer:

hoc putant accidisse, quod paulatim sermone Graeco in proximas
Asiae civitates influente nondum satis periti loquendi facundiam con-
cupierint ideoque ea, quae proprie signari poterant, circuitu coepe-
rint enuntiare ac deinde perseveraverint. Mihi autem orationis diffe-
rentiam fecisse et dicentium et audientium naturae videntur, quod
Attici limati quidam et emuncti nihil inane aut redundans ferebant,
Asiana gens, tumidior aliqui et iactantior, vaniore etiam dicendi
gloria inflata est.)

Die abfälligste Kritik des Asianismus giebt Dionys von Hali-
karnafs, der Attiker vom reinsten Wasser, in seiner Schrift über die
alten Redner Kap. 1: Ἐν yàp δὴ τοῖς πρὸ ἡμῶν χρόνοις fj μὲν
ἀρχαία καὶ qiÀócopoc ῥητορικὴ προπηλακιζομένη καὶ δεινὰς
ὕβρεις ὑπομένουςα κατελύετο, ἀρξαμένη μὲν ἀπὸ τῆς ᾿Αλεξάνδρου
τοῦ Μακεδόνος τελευτῆς ἐκπνεῖν καὶ μαραίνεεθαι κατ᾽ ὀλίγον,
ἐπὶ δὲ τῆς καθ᾽ ἡμᾶς ἡλικίας μικροῦ δεήςαςα εἰς τέλος ἠφα-
γίεθαι. ἑτέρα δέ τις ἐπὶ τὴν ἐκείνης παρελθοῦςα τάξιν ἀφόρητος
ἀναιδείᾳ θεατρικῇ xai ἀνάγωγος καὶ οὔτε φιλοςοφίας οὐτ᾽ ἄλλου
παιδεύματος οὐδενὸς μετειληφυῖα ἐλευθερίου, λαθοῦςα καὶ παρα-
κρουςαμένη τὴν τῶν ὄχλων ἄγνοιαν οὐ μόνον ἐν εὐπορίᾳ καὶ
τρυφῇ καὶ μορφῇ πλείονι τῆς ἄλλου διῆγεν, ἀλλὰ καὶ τὰς τιμὰς
καὶ τὰς mpocracíac τῶν πόλεων, ἅς ἔδει τὴν φιλόςοφον ἔχειν,
εἰς ἑαυτὴν ἀνηρτήςατο καὶ ἦν φορτική τις πάνυ καὶ ὀχληρὰ καὶ
τελευτῶςα παραπληςίαν ἐποίηςε τενέςθαι τὴν ᾿ξλλάδα τοῖς τῶν
ἀεώτων καὶ κακοδαιμόνων οἰκίαις. Dieses Urteil ist zweifellos
nicht objektiv genug und zu allgemein; aber immerhin treffen viele
seiner Vorwürfe auf die Mehrzahl der Asianer zu.

Das war der Stand der griechischen Beredsamkeit zur Zeit, als
in Rom die politischen Verhältnisse eine Wendung nahmen, welche
der Beredsamkeit, die in dem Freistaate zuvor schon einen entschei-
denden Einflufs ausgeübt hatte?), den weitesten Spielraum im öffent-
lichen Leben gewährte. Es war das Ringen der schrankenlosen
Demokratie mit der Übermacht der selbstsüchtigen Aristokratie, das
auf beiden Seiten die bedeutendsten Streiter auf der Rednertribüne
und im Felde in Anspruch nahm. Mit Recht bemerkt Grellet-Du-
mazeau von dieser Epoche: „Un ancien a dit que la grande eloquence
est fille de la licence. Ce mot est profondément vrai. Jamais on ne
vit l'éloquence s'élever si haut que dans le temps de crise, oà Rome
fut livrée aux désordres des séditions, aux déchirements de l'anarchie,
aux fureurs de la guerre civile.^?) Ähnlich äufsert sich John Dun-
lop: „The political situation of Rome and their internal inquietude
which now succeeded its foreign wars, were the great promoters of
eloquence.**)

1) Quintilian I. O. XII, 10, 16 ff.

2) Grellet-Dumazeau, Le Barreau Romain. Paris 1851, S. 84. John
Dunlop, History of Roman Litterature II. London 1824, S. 177.

3) ibid. S. 41. 4) a. ἃ. O. S. 188; vgl. Ellendt, Brut. Einl. $ 84.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 189

Und das war die Zeit, wo neben den griechischen Wissenschaften
auch die griechische Beredsamkeit in reichster Fülle und Macht in
Rom einströmte. Das letzte Jahrhundert der Republik offenbart auch
auf diesem Gebiete die siegende Kraft des Hellenismus. Schon die
bedeutendsten Redner vor Cicero und Hortensius, Antonius und Cras-
sus, hatten aus dem nie versiegenden Quell griechischer Geistes-
wissenschaft geschöpft und sich zum Teil an den grofsen oratorischen
Mustern der Griechen gebildet. Im Zeitalter des Hortensius ward
der Sieg der griechischen Beredsamkeit ein vollständiger. Aber nicht
die alte klassische Redekunst schlug in Rom ihre Heimstätte auf, es
war die neue asianische Manier, die sich mit ungehemmter Gewalt
Bahn brach. Hortensius, der viele Jahre hindurch die Vorherrschaft
auf dem Forum führte, war ganz und gar Asianer.!) Seine Reden
fanden ungeheuren Beifall. Die jüngere Generation folgte seinem
Beispiele?) Von dieser Zeit an wurde die Sitte allgemein, dafs
jeder junge Römer, der einmal im öffentlichen Leben etwas bedeuten
wollte, zu seiner rednerischen Ausbildung nach Griechenland und
Kleinasien ging, um dort die bedeutendsten Lehrer der griechischen
Beredsamkeit zu hören. Und dieser jungen Leute waren nicht wenige.
Nam postquam imperio omnium gentium constituto diuturnitas pacis
otium confirmavit, nemo fere laudis cupidus adulescens non sibi ad
dicendum studio omni enitendum putavit. Cic. de or. I, 14.

‘ Aber die Mafslosigkeit und Übertreibung der asianischen Manier
erweckte bei Griechen und Römern schliefslich das Mifsfallen ernster
Männer. So erhob sich auf beiden Seiten eine Reaktion gegen die-
selbe. Bei den Griechen wurde sie eingeleitet von der Rednerschule
auf Rhodos, deren Häupter Molon und Apollonius aus Alabanda
waren. Das Bestreben der Rhodier ging dahin, an die Stelle des
Schwulstes sprachliche und stilistische Reinheit und Einfachheit zu
setzen, sorgfältig zu sein in der Auswahl schöner Worte und Wen-
dungen, die Periode mit passenden Kadenzen zu schliefsen. Die
Reaktion der Rhodier bedeutete jedoch keine unbedingte Rückkehr
zum Atticismus; sie stellt vielmehr eine Vermittelung dar zwischen
der alten und neuen Beredsamkeit. Der energische Kampf der Attiker
gegen den Asianismus fällt zeitlich später; er knüpft an die nie er-
storbenen und besonders in Pergamum gehegten attischen Tra-
ditionen an.

In Rom erfolgte die Reaktion ebenfalls von zwei Seiten. Cicero
folgte den Spuren der Rhodier und spielte die Rolle des Vermittlers.
Er wollte nicht Vernichtung, sondern nur Beschneidung und Ab-
schwächung des Asianismus; das Gute an ihm sollte bleiben, die

1) Cicero, Brut. 317 ff.

2) So der spätere Triumvir Antonius: ,,ἐχρῆτο δὲ τῷ καλουμένῳ
μὲν ᾿Αειανῷ ζήλψ τῶν λόγων ἀνθοῦντι μάλιςτα κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν χρόνον .""
Plutarch, M. Antonius 2.

190 Sebastian Schlittenbauer:

Auswüchse beseitigt werden. Die sogenannten Neu-Attiker aber, die
der jüngeren Generation angehórten, wollten nicht Abschwüchung,
sondern günzliche Ausrottung des Asianismus.

W. Schmid bemerkt zu diesen Bestrebungen: „Es ist hier der
erste Fall, dafs Rom bestimmend in die griechische Kultur eingriff
und eine seiner weltgeschichtlichen Aufgaben anfafste, das Unsterbliche
des Hellenismus zu erhalten!) Und Dionys von Halikarnafs rühmt
Rom nach, das Ansehen und die Macht der asianischen Beredsamkeit
gestürzt zu haben. „Ö καθ᾽ fjuGc χρόνος — ἀπέδωκε τῇ μὲν
ἀρχαίᾳ xoi εὐφρονι ῥητορικῇ τὴν δικαίαν τιμήν, ἣν καὶ πρότε-
ρον εἶχε, καλῶς ἀπολαβεῖν, τῇ δὲ νέᾳ καὶ ἀνοήτῳ maucacOat
δόξαν οὐ προεήκουςαν καρπουμένῃ καὶ ἐν ἀλλοτρίοις ἀγαθοῖς
τρυφώςῃ. --- αἰτία δ᾽ οἶμαι καὶ ἀρχὴ τῆς τοεαύτης μεταβολῆς
ἐγένετο ἣ πάντων κρατοῦςα Ρώμη πρὸς ἑαυτὴν ἀναγκάζουςα τὰς
ὅλας πόλεις ἀποβλέπειν.)

Cicero, in seiner Jugend selbst ein Anhänger des üppigen, über-
schäumenden Stiles der Asianer, hatte sich durch ein tieferes Studium
der klassischen griechischen Litteratur allmählich zu einer reineren
Auffassung und zu einem besseren Verständnis für Schönheit der
Form durchgerungen. Treffend bemerkt ein alter Humanist über
seine Sprache: „Ille sermo non in Italia natus est, sed e Graecorum
disciplina in Italiam traductus.“®) Nicht ohne tiefgreifenden Ein-
flufs auf die Entwicklung seines Stiles blieb seine Reise nach Grie-
chenland und Kleinasien, die er, wie Tacitus (Dial. 30) berichtet,
unternahm, „ut omnem omnium artium varietatem complecteretur."
In Griechenland und Kleinasien hórte er die bedeutendsten Rhetoren
jener Zeit), vor allem den Molon auf Rhodus, dessen Einwir
auf die Bildung seines Stiles und Vortrages er selbst mit folgenden
Worten schildert: ,is dedit operam, ut nimis redundantes nos et
superfluentes iuvenili quadam dicendi impunitate et licentia repri-
meret et quasi extra ripas diffluentes coerceret; ita recepi me biennio
post non modo exercitatior, sed prope mutatus; nam et contentio
nimia vocis resederat et quasi deferverat oratio lateribusque vires et
corpori mediocris habitus accesserat.)

So kehrte Cicero aus Asien zurück mit Hilfsmitteln ausgerüstet,
die es ihm leicht machten, dem Hortensius mit dem Sachwalter-
prinzipat auch die Sprach- und Geschmacksdiktatur zu entreifsen.®)

So ward durch Cicero auf milde Art die asianische Manier
verbessert und umgewandelt und damit ein grofser zeitgemäfser Fort-
schritt gemacht. Dieser Fortschritt offenbarte sich nicht blofs in

1) 8. &. O. S. 18. 2) &. &. O. 2f.

3) Ashams Werke v. Giles II, 99. Siehe darüber Ed. Norden, An-
tike Kunstprosa. Leipzig 1898 I, S. 216.

4) Cicero, Brut. 315.

5) Cic. Brut. 316; vgl. Brut. 8; de leg. I, 14, 41.

6) Mommsen, Róm. Gesch. III? (Berlin 1889) S. 575.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 191

seinen Reden, sondern auch in seinen philosophischen und rhetori-
schen Schriften. Treffend urteilt Schmid: „Cicero hat aus eigener
Kraft den Römern eine Litteratur geschaffen im klassischen Ge-
schmacke, welche zwar weder in ihrer Art und Stimmung den römi-
schen Nationalcharakter ausdrückt noch dem Gehalte und der Form
nach die klassischen Werke der Griechen erreicht, aber doch das
Höchste darstellt, was von dem hellenisierten Rómertum in der Kunst
der Prosarede geleistet worden ist.‘!)

Das ist die wahre Bedeutung Ciceros in der römischen Littera-
tur, und ungerecht ist Mommsen, wenn er sich durch einige Fehler
verleiten läfst, ihn geradewegs für einen gedankenlosen, handwerks-
mälsigen Vielschreiber zu erklären. Nehmen wir Cicero hinweg, und
es fehlt ein sehr bedeutendes Bindeglied in der Überlieferung der
griechischen Geistesbildung!

$ 3. Die wahren Verdienste Ciceros um die römische Litteratur im
allgemeinen und um die Beredsamkeit im besonderen wurden indessen
nicht von allen seinen Zeitgenossen anerkannt. Wohl fanden sich
viele Lobredner, aber noch mehr Tadler.

Caesar hat, obwohl sein Geschmack ein ganz anderer war, neid-
los Ciceros Vorzüge gewürdigt, dabei aber freilich auch die Berech-
tigung seiner eignen Diktion betont: „Ac si ut cogitata praeclare
eloqui possent, nonnulli studio et usu laboraverunt, cuius te (sc. Cice-
ronem) paene principem copiae atque inventorem bene de nomine ac
dignitate populi Romani meritum esse existimare debemus: hunc
facilem et cotidianum novisse sermonem num pro reiculo esse haben-
dum?“?) Begeisterter klingt das Lob, das er dem Cicero nach dem
älteren Plinius spendet, und das in den Worten gipfelt: „omnium
triumphorum laurea maior.“?) "Vielleicht stammt auch noch der Zu-
satz von Caesar: ,quanto plus est ingenii Romani terminos in tan-
tum promovisse quam imperii" Mag Caesar hier dem eitlen Mann
zu liebe mit seinem Lobe etwas überschwünglich gewesen sein, wir
haben keinen Grund zu zweifeln, dafs es ihm in der Hauptsache

Ernst, war.*)

Andere Zeitgenossen haben ihre Anerkennung nicht so offen
ausgesprochen, aber doch im stillen voll Bewunderung zu ihm auf-
geblickt. Seine Vorherrschaft ist unumwunden anerkannt worden),
JA sogar Hortensius, den er doch von der ersten Stelle verdrängt
latte, hat Ciceros Beredsamkeit gebührend geschützt.) Manche
freilich hinderte persönliche oder politische Feindschaft das Verdienst

"Ach seinem Werte zu schützen.")
————————

1) ἃ. ἃ. O. S. 14. 2) Cic. Brut. 253. 8) Plin. Nat. hist. VII, 117.
4) Vgl. Drumann, Römische Geschichte. Königsberg 1844, VI, 7, $ 134.
in. 5) Quint. l. c. X 1, 112 sagt: „Ab hominibus aetatis suae regnare
* iudiciis dictus est."
6) Cic. Brut. 323. 7) Vgl. Tac. Dial. 25.

192 Sebastian Schlittenbauer:

Den Lobrednern Ciceros stand unter seinen Zeitgenossen eine
nicht geringe Zahl von Tadlern gegenüber. Diese setzten sich zu-
sammen teils aus böswilligen Neidern!), die durch hämische Kritik
Ciceros Rednerruhm schmälern und den ihrigen heben wollten), teils
aus Leuten, welche aus Überzeugung opponierten. Diese letzteren
scheiden sich wieder in solche, die da meinten, der vollendete
Redner könne mit Fug und Recht der Philosophie, der Rechts-
wissenschaft, der Geschichte, der Kenntnis aller übrigen Disei-
plinen entraten, wenn er nur über Talent verfüge, eine dreiste
Stirne habe und die gewöhnlichsten rhetorischen Regeln kenne),
und in solche, die Ciceros Stil für verkehrt ansahen und deshalb
seine ganze Richtung in der Beredsamkeit bekümpften. Am heftig-
sten und erbittertsten wurde Cicero von den sogenannten „Attikern“
befehdet. „Es hatte sich in Rom ein Kreis junger Männer gebildet,.
der sich zur Aufgabe stellte, dasjenige Ideal rednerischen Stiles
scharf zu formulieren, welches der herben Art des stoisierenden
römischen Republikanismus am meisten zusagte. Nicht Abdämpfung
des Asianismus wurde hier verlangt, sondern energische Abwendung
von ihm und Rückkehr zur alten attischen Strenge, Nüchternheit
und Knappheit des Ausdruckes, für welche man in Lysias und Thu-
kydides die richtigen Vorbilder fand. Diese extremsten Vertreter
des Atticismus nannten sich Attiker und ärgerten den Cicero, indem
sie ihn seiner rednerischen Fülle wegen zu den Asianern rechneten.“*)
Die Bundesgenossen der Attiker waren die novi poetae, welche in
der Nachahmung der Alexandriner die Vollendung der Poesie such-
ten und den Cicero zuweilen hart angriffen wegen seiner unbedingten
Verehrung für die alten Dichter.)

Der Älteste von dem Kreise der „Neu-Attiker“ war M. Calidius,
nach der Charakteristik in Ciceros Brutus ὃ 274—278 ein vorzüg-
licher Vertreter attischer Einfachheit und Schönheit, aber im Aus-
drucke und Vortrage aller Kraft und alles Feuers bar. Er ist nie
feindlich gegen Cicero aufgetreten, wohl aber hat er es versucht, als
Anwalt mit diesem zu wetteifern.5)

Der Tüchtigste unter den Neu-Attikern und ihr Stimmführer?)
im Streite gegen Cicero war G. Licinius Calvus, der Sohn des Lici-

1) Cic. Or. 140: occurrebat — posse reperiri non invidos solum,
quibus referta sunt omnia.

2) Tac. Dial. 25.

δ) Solcher gab es in Rom viele. S. Piderit, Einl. zu de orat. 88 6, 7;
Jahn, Einl. zum Or. S. 4; vgl. Cic. de orat. I 19; 58. Acad. IL 2, 5. de
fin. I 1 ff. Tusc. II 1. Or. 88 169, 170. Nach de orat. I 2 ist selbst Quin-
tus Cicero hierher zu rechnen. Diese Anschauungen waren auch su
Quintilians Zeiten noch weit verbreitet; 8. I. O. IL 11, 1. Vgl. Drumann
u. 8. O. VI, 8 108, S. 854.

4) Wilh. Schmid, a. a. O. S. 18. 6) Jahn, a. a. O. S. 6.

6) Cic. Brut. 277.

1) Cic. Brut. 284: et ipse errabat et alios errare cogebat.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 193

nius Macer, den Cieero als Prütor wegen Erpressungen angeklagt
und in den Tod getrieben hatte. Calvus, ein vertrauter Freund
Catulls, war zugleich Dichter und gehörte als solcher der von Cicero
wenig geachteten Schule der Alexandriner an. Als Redner war er
unzweifelhaft der bedeutendste unter den Gegnern Ciceros. Ja er
hat diesem geradezu den Vorrang in der Beredsamkeit streitig ge-
macht.!) Seine Leistungen blieben in der Folgezeit nicht ohne An-
erkennung. Noch zu Quintilians Zeiten gab es viele, die den Calvus
allen übrigen Rednern Roms vorzogen.) Und Quintilian?) selbst,
dieser unbedingte Verehrer Ciceros, spricht mit Achtung von ihm.
Er nennt seine oratio ,sancta et gravis et castigata et frequenter
vehemens quoque". Seneca*) bezeichnet ihn als einen actor violen-
tus et concitatus, der in der Hitze des Gefechtes in grofses Feuer
geraten konnte. „Solebat — excedere subsellia sua et impetu latus
usque in adversariorum partem transcurrere"; doch habe ihm eine
geschmeidige rhythmische Komposition gefehlt. Tacitus?) endlich
berichtet, dafs noch zu seiner Zeit die Reden des Calvus gegen Vati-
nius allgemeine Bewunderung fanden.
Weniger günstig, aber immerhin noch anerkennend lautet Ciceros
Urteil über ihn. , Calvus orator fuit cum litteris eruditior quam
Curio tum etiam accuratius quoddam dicendi et exquisitius adferebat
genus; quod quamquam scienter eleganterque tractabat, nimium
tamen inquirens in se atque ipse sese observans metuensque, ne
vitiosum colligeret, etiam verum sanguinem deperdebat. Itaque eius
oratio nimia religione attenuata doctis et attente audientibus erat
illustris, à multitudine autem et foro, cui nata eloquentia est, devo-
rabatur.“®) An Trebonius schreibt er über Calvus:") „Genus quod-
dam sequebatur, in quo, iudicio lapsus quo valebat, tamen adseque-
batur, quod probarat. Multae erant et reconditae litterae; vis non
erat .. ., de ingenio eius valde existimavi bene.“ Gelehrsamkeit und
Begabung des Calvus anerkennt Cicero, aber als Redner schützt er
ihn nicht allzu hoch. Calvus ist ein starrer Attiker, und darum
fehlt seinen Worten die durchschlagende Kraft) Aber immerhin
hielt ihn Cicero für einen so achtbaren Gegner, dafs er sich wie mit
Brutus, so auch mit ihm schriftlich über die beste Art der Bered-
samkeit auseinandersetzte.?)
Die Urteile Ciceros, Tacitus', Senecas und Quintilians über
Calvus stimmen nicht ganz überein. Wahrscheinlich ist, dafs Calvus
als Redner schwankte zwischen dem Triebe seiner ungestümen Natur

—

1) Seneca, controv. VII, 4, 6: Calvus, qui diu cum Cicerone ini-
Quissimam litem de principatu habuit.

2) Quint. I. O. X 1, 15: inveni, qui Calvum praeferrent omnibus.

3) l. c. 4) Seneca, controv. VII 4, 6—8. 6) Tac. Dial. 84.

6) Cic. Brut. 283. 7) Cic. Ad fam. XV 21, 4.

8) Cic. Brut. 284 f.

9) Cic. Ad fam. XV 21, 4. Tac. Dial. 18.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 13

194 Sebastian Schlittenbauer:

und dem Zwange der Schule. Seine Natur trieb ihn zur Leidenschaft
in Rede und Geberde, die Schule bannte ihn in die engen Schranken
lysianischer Einfachheit und Trockenheit. Ciceros Kritik läfst mit
Sicherheit darauf schliefsen, dafs bei Calvus die Schule gegen die
Natur einen schweren Kampf kämpfte. Die Ausdrücke: , nimium
inquirens in se atque ipse sese observans metuensque, ne vitiosum
colligeret", „oratio nimia religione attenuata" lassen erkennen, dafs
ihm zu einem gewaltigen Redner weniger die Kraft fehlte, als viel-
mehr die nótige Freiheit vom Zwange der Regel. Sein Kónnen war
zweifellos ein vielseitiges. Er verstand es wohl das Pathos zu hand-
haben, zuweilen wurde er auch, ganz gegen sein Vorbild, süfs und
weich.) Darnach ist das Urteil zu modifizieren, welches Aper bei
Tacitus?) über ihn fällt: „(secunda oratio Vatiniana) est verbis
ornata et sententiis, auribus iudicum accommodata, ut scias ipsum
quoque Calvum intellexisse, quid melius esset, nec voluntatem ei, quo
minus sublimius et cultius diceret, sed ingenium et vires defuisse."

Der angesehenste Neu-Attiker nach Calvus war M. Junius Bru-
tus, der spätere Caesarmörder. Über seine Stellung zur ciceroniani-
schen Beredsamkeit werden wir an anderer Stelle ausführlich zu
sprechen haben.

Eine weitere hervorragende Persönlichkeit aus dem Kreise der
Attiker war der reichbegabte G. Scribonius Curio, der berüchtigte
Volkstribun und Parteigänger Caesars. Anfangs Freund und Schüler
Ciceros, trennte er sich beim Ausbruche des Bürgerkrieges zwischen
Caesar und Pompeius nicht blofs von der Politik Ciceros, sondern
auch von dessen Beredsamkeit; er ging in das Lager der Attiker
über. Nicht ohne Schmerz gedenkt Cicero im Brutus dieser Schwen-
kung; denn er hatte grofse Hoffnungen auf Curio gesetzt. „Curio“
sagt er, „facile soluteque verbis volvebat satis interdum acutas,
crebras quidem certe sententias, ut nihil posset ornatius esse, nihil
expeditius. Atque hic parum a magistris institutus naturam habuit
admirabilem ad dicendum; industriam non sum expertus, studium
certe fuit. Qui si me audire voluisset, ut coeperat, honores quam
opes consequi maluisset.?)

Auch Quintus Cornificius gehörte zum Kreise der Attiker. Cic.
ad. fam. XII 17 und 18 lassen deutlich erkennen, dafs er über die
beste Art der Rede andere Anschauungen hatte als Cicero; das hin-
derte ihn jedoch nicht, mit diesem auf freundschaftlichem Fulse
zu Stehen.

1) Seneca, controv. VII 4, 8: Hic (sc. Calvus) tamen in epi 080,
quem pro Messio tunc tertio causam dicente habuit, non tantum leni
componit, sed etiam dicit: „eredite mihi, non est turpe misereri'^ —
omnia in illo epilogo fere non tantum emollitae compositionis sunt, sed
infractae.

2) Tac. Dial. 21.

3) Cic. Brut. 280.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 195

Der jüngste der Attiker war G. Asinius Pollio. Herb und
trocken wie der Mann war auch sein Stil. Quintilian!) rühmt Pollios
Erfindungsgabe und Sorgfalt, tadelt aber die Dürre und Nüchternheit
seiner Diktion: „a nitore et iucundidate Ciceronis ita longe abest,
ut videri possit saeculo prior." Nur düstere, trockene Seelen ahmen
ihn nach.) Seneca?) sagt von ihm: „Floridior erat aliquanto in
declamando quam in agendo. Illud strictum eius et asperum et nimis
iratum ingenio suo iudicium adeo cessabat, ut in multis illi venia
opus esset, quae ab ipso vix impetrabatur.“ Scharf zeichnet Tacitus
im Dialogus*) Pollios ausgeprügten Archaismus und seine Hürte und
Trockenheit in der Diktion: Asinius quoque, quamquam propioribus
temporibus natus sit, videtur mihi inter Menenios et Appios studuisse.
Pacuvium certe et Accium non solum tragoediis, sed etiam orationi-
bus suis expressit; adeo durus et siccus est.“ Seneca, der Jüngere°),
vergleicht seine Diktion mit der Ciceros und kommt dabei zu folgen-
dem Resultate: ,Lege Ciceronem: compositio eius una est, pedem
servat lenta et sine infamia mollis. At contra Pollionis Asinii sale-
brosa et exiliens et, ubi minime exspectes, relictura. Denique omnia
apud Ciceronem desinunt, apud Pollionem cadunt, exceptis paucissi-
mis, quae ad certum modum et ad unum exemplum adstricta sunt."
Ein Mann mit einem solchen Stile war der natürliche Antipode eines
Redners wie Cicero. Von Natur noch dazu ein bissiger Polemiker
stand er zeitlebens in schürfster Opposition gegen alles Ciceronianische.9)
Diesen Geist pflanzte er auch seinem Sohne Gallus ein. Beide haben
Ciceros Stil nicht blofs im allgemeinen angegriffen, sondern auch an
einzelnen Wörtern und Wendungen vom grammatikalischen Stand-
punkte aus heftige Kritik geübt. Quintilian?) steht nicht an, dieses
ihr Verhalten gegen Cicero als illoyal und feindselig zu bezeichnen:
„nec Asinio utrique (Cicero satis perfectus), qui vitia orationis eius
etiam inimice pluribus locis insequuntur."

Harnecker®), Teuffel?), Wegehaupt!9), Curcio!!) rechnen auch
den berüchtigten M. Caelius Rufus zu den Attikern. Caelius Rufus

1) Quint. I. O. X 1, 118. 2) Quint. a. &. O. X 2, 17.
3) Seneca, controv. IV, praef. 3. 4) Tac. Dial. 21.
6) Seneca, Ep. 100, 7.

. €) Sein Hals gegen Cicero ging aufs üufserste. Als Messala Cor-
*inus in seinem Hause in Gegenwart Pollios ein Gedicht vorzulesen be-
gann, welches den Tod Ciceros beklagte, verliefs Pollio unter Protest
wa Haus. Seneca Suas. VI 27. Selbst Ciceros Tod hat Pollio in hämischer

@ise glossiert. Seneca a. a. O. VI 24. Weiter heifst es VI 14 von ihm:
Sınius Pollio infestissimus famae Ciceronis permansit. Vgl. auch VI 16.

7) Quint. I. O. XII 1, 22.
S 8) Harnecker, Cicero und die Attiker, Berl. Phil. Wschr. IV (1884),
- 228; Neue Jahrb. f. Philol. 125 (1882), S. 604; 129 (1884), S. 47.
9) Teuffel-Schwabe, Róm. Litteraturgesch. 209, 5.
10) Wegehaupt, M. Caelius Rufus, S. 23, Anm. 5.
ài 11) G. Curcio, De Ciceronis et Calvi reliquorumque Atticorum de arte
Cendi quaestiones. Acide prope Catinam 1899, p. 16.

13*

196 Sebastian Schlittenbauer:

ward als Jüngling von seinem Vater in Ciceros Haus geführt!), um
von diesem in der Beredsamkeit ausgebildet zu werden. Der Schüler
wurde bald auch zum politischen Parteigünger seines Meisters. Als
aber die Spannung zwischen Caesar und Pompeius zur Entscheidung
drüngte, verliefs er ganz unerwartet die Sache der Optimaten und
schlofs sich Caesar an. Ob er damals auch seine Stellung zur cicero-
nianischen Beredsamkeit geändert hat und in das Lager der Attiker
übergetreten ist, lüfst sich nicht entscheiden. Harnecker hat es zwar
behauptet und sich dabei auf die Stelle Cic. Brut. 273 berufen, welche
lautet: „Hie (sc. Caelius) cum summa voluntate bonorum aedilis
curulis factus esset, nescio quo modo discessu meo discessit a sese
ceciditque, posteaquam eos imitari coeperat, quos ipse perverterat."
Dem ganzen Zusammenhange nach kann sich diese Stelle nur auf
die politische, nicht aber auf die rednerische Thütigkeit des Caelius
beziehen. Was sollte denn pervertere mit Bezug auf oratorische
Thätigkeit auch bedeuten? Ercole bemerkt zu perverterat in seiner
Ausgabe des Brutus ganz richtig: „Allude a Clodio combattuto da
Celio Unter „eos“ haben wir keine Redner zu verstehen, sondern
die Anhänger der Volkspartei; „eos“ ist der natürliche Gegensatz
zu dem weiter obenstehenden „bonorum“, unter denen die Optimaten
zu verstehen sind. Aus dieser Stelle läfst sich also die Zugehörigkeit
des Caelius zur Partei der Attiker nicht erweisen. Allenfalls könnte
man ihn wegen seiner compositio hians?) zu diesen rechnen. Doch
ist es zweifellos, dafs Caelius kein blinder Nachahmer irgend eines
attischen Vorbildes war. Die feine Ironie seiner Rede, der beifsende
Witz und Spott, den er über den Gegner ausgols 5, die Heftigkeit
seines Tones und Vortrages*), die Hürte seiner Komposition, seine
Vorliebe für krüftige, archaistische Ausdrücke, das Triviale mancher
der Sprache des niederen Volkes entlehnter Wendungen°), all das
war der natürliche Ausflufs seines ungestümen, leidenschaftlichen
Herzens. An Atticismus kann man hier kaum denken. Die Bei-
wörter, welche Cicero?) seiner Diktion giebt: „splendida“, „grandis“,
„faceta“ ,perurbana" lassen uns ebenfalls hinter Caelius keinen
trockenen Attiker vermuten. Sehr gut stimmt zu seinem aggressiven
Charakter auch die Nachricht, dafs er in der Anklage stärker war
als in der Verteidigung.’)

Einen hochangesehenen Bundesgenossen hatten die Neu-Attiker
an G. Julius Caesar. Caesar, als Redner und Schriftsteller ein Lieb-
haber attischer Einfachheit, Klarheit und Eleganz?), sympathisierte

1) Quint. I. O. XII 11, 6. 2) Tac. Dial. 21.

3) Quint. I. O. IV 2, 123; VIII 6, 53.

4) Seneca deira III 86: Caelium oratorem fuisse iracundissimum constat.

5) Tac. Dial. 21. 6) Cic. Brut. 278.

7) Cic. Brut. 273; Quint. I. O. VI 8, 69.

8) Siehe O. Weifsenfela, Recension von O. Weises „Charakteristik
der lat. Sprache". Berl. Phil. Wschr. XX 4.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 197

in ausgesprochener Weise mit den Bestrebungen der Attiker; doch
war er gerecht genug, Ciceros eigentümliche Vorzüge nicht zu unter-
schützen. Auch M. Valerius Messala Corvinus, der bekannte Gönner
Tibulls und feinfühlige Übersetzer der Rede des Hyperides für die
Phryne!), ist dem Kreise der Attiker nahe gestanden durch sein
Streben nach attischer Eleganz und Anmut.?) Dabei hielt er sich
frei von verkehrter Nachahmung, so dafs selbst Cicero über ihn
schreiben konnte: „Ita gravi iudicio multaque arte se exercuit in
verissimo genere dicendi.)

Es ist sehr wahrscheinlich, dafs in dem Streite über die beste
Art der Rede auch Attikus, der Busenfreund Ciceros, mit seinen
Sympathien auf der Seite der Attiker stand. Denn schwerlich dürfen
wir die Worte, mit denen ihn Cicero um sein Urteil über die Capi-
tolina des Brutus bittet, als blofsen Witz auffassen. Die Stelle
lautet: ,Tu tamen velim orationem legas, nisi iam legisti, certiorem-
que me facias, quid iudices ipse; quamquam vereor, ne cognomine
tuo lapsus ὑπεραττικὸς sis in iudicando. Sed recordabere An-
μοςεθένους fulmina, tum intelleges posse et ATTIKWTATQ gravis-
sime dici^*) Eine solche Stellungnahme entsprüche ganz seiner
Erziehung und seinem Charakter. Treffend bemerkt darum Ercole):
„(Attico) non fu oratore, ne ebbe mai occasione di recitare o scri-
vere un discorso. Ma, in fatto di eloquenza, l'ammirazione gran-
dissima verso i Greci et la freddezza dell' indole lo avvicinavano piü
a Calvo ed a Bruto che ad Ortensio ed a Cicerone."

Zwei Seiten der ciceronianischen Beredsamkeit waren es vor
allen, gegen welche sich die Kritik dieser Neu-Attiker richtete:
Ausdruck und Komposition. Unzweideutige Stellen bei Quintilian
und Tacitus bestätigen dies. So schreibt Quintilian Inst. Or. IX 4, 1:
De compositione non equidem post M. Tullium scribere auderem,
cui nescio an nulla pars operis huius magis sit elaborata, nisi et
eiusdem aetatis homines scriptis ad ipsum etiam litteris repre-
hendere id conlocandi genus ausi fuissent.

IX 4, 53: Cicero — reprehenditur a quibusdam, tamquam ora-
tionem ad numeros adliget.

IX 4, 64: cum Demosthenis severa videatur compositio ,,TOic
θεοῖς εὔχομαι mci καὶ πάςαις“, et illa, quae ab uno, quod sciam,

1) Quint. I. O. X 5, 2: Vertere Graeca in Latinum Messalae placuit,
multaeque sunt ab eo scriptae in hunc modum orationes, adeo ut etiam
cum illa Hyperidis pro Phryne difficillima Romanis sublimitate con-
tenderet.

2) Quint. I. O. X 1, 113: M. Messala nitidus et candidus et quodam-
modo praeferens in dicendo nobilitatem suam. Seneca controv. II 4, 8:
fuit M. Messala exactissimi ingenii quidem in omni studiorum parte,
latini utique sermonis observator diligentissimus. Tac. Dial. 18: Cicerone
mitior Corvinus et dulcior et in verbis magis elaboratus.

3) Cic. ad. Brut. 115, 1. 4) Cic. ad Att. XV 1.

5) Ercole, Cic. Brut., Turin 1891, Introd. p. LIV.

198 Sebastian Schlittenbauer:

Bruto minus probatur, ceteris placet κἂν μήπω βάλλῃ μηδὲ To-
ξεύῃ“, Ciceronem carpant (abhängig von fit ut) in his „familiaris
coeperat esse balneatori“ et non minus dura „archipiratae.“

XII 1, 22: transeo illos, qui Ciceroni ac Demostheni ne in
eloquentia quidem satis tribuunt; quamquam neque ipsi Ciceroni
Demosthenes videtur satis esse perfectus — nec Cicero Bruto
Calvoque, qui certe compositionem illius etiam apud ipsum
reprehendunt.

XII 10, 12 ff.: quem (sc. Ciceronem) tamen et suorum homines
temporum incessere audebant ut tumidiorem et Asianum et redun-
dantem et in repetitionibus nimium et in salibus aliquando frigidum
et in compositione fractum, exultantem ac paene, quod procul absit,
viro molliorem. — —- praecipue vero presserunt eum, qui videri
Atticorum imitatores concupierant. Haec manus quasi quibusdam
sacris initiata ut alienigenam et parum superstitiosum devinc-
tumque illis legibus insequebantur, unde nunc quoque aridi et exsuci
et exsangues. Hi sunt enim, qui suae imbecillitati sanitatis appella-
lionem, quae est maxime contraria, obtendant; qui quia clariorem
vim eloquentiae velut solem ferre non possunt, umbra magni nominis
delitescunt.

Bei Tacitus, Dial. 18 lesen wir über den Streit Ciceros mit den
Attikern folgende bezeichnende Stelle: satis constat ne Ciceroni qui-
dem obtrectatores defuisse, quibus inflatus et tumens nec satis pressus,
sed super modum exultans et superfluens et parum Atticus videretur;
legistis utique et Calvi et Bruti ad Ciceronem missas epistolas, ex
quibus facile est deprehendere Calvum quidem visum Ciceroni ex-
sanguem et aridum, Brutum autem otiosum atque diiunctum rursus-
que Ciceronem a Calvo quidem male audisse tamquam solutum et
enervem, a Bruto autem, ut ipsius verbis utar, tamquam fractum
atque elumbem.

Doch mit den genannten Rednern ist die Zahl der Gegner
Ciceros noch nicht voll. Cicero stand auch mit den Philosophen
seiner Zeit auf nicht gerade freundschaftlichem Fufse.!) Als nach
dem Tode Alexanders des Grofsen hauptsächlich durch die Bemühungen
der Ptolemüer griechische Wissenschaft und Poesie ihren Wohnsitz
in Alexandria aufgeschlagen hatten, da wurde es Sitte, die alten
Schütze der Litteratur zu sammeln und zu sichten und vom sprach-
lichen, ästhetischen und historischen Standpunkte aus zu erläutern
und zu kritisieren. Diese Studien, in denen die Grammatiker Zeno-
dot, Aristophanes von Byzanz, Aristarch, Kallimachus und viele
andere sich auszeichneten, fanden bald auch in Rom Eingang. Man
begann auch hier, die durch Beobachtung gefundenen Regeln der
Grammatiker auf die vorhandenen Schriftwerke anzuwenden und mit
pedantischer Nörgelei gegen alles Ungewohnte und Neue zu Felde

1) Cic. Brut. 183—198; de opt. gen. or. 4, 11.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 199

zu ziehen. Zur Zeit Ciceros spielte die Frage, ob Analogie oder
Anomalie die Sprache beherrschen solle, eine grofse Rolle. Wie
mächtig diese Frage die Geister bewegte, können wir am besten
daraus ersehen, dafs ein mit so vielen und so grolsen Dingen be-
schäftigter Mann wie Cäsar sich noch Zeit nahm, ein Buch über
Analogie zu schreiben. Die Bestrebungen dieser Kritiker standen in
innigem Zusammenhange mit jenen der Attiker!) Kein Wunder
deshalb, dafs sie häufig auch die Bundesgenossen der letzteren waren
im Kampfe gegen Cicero, zumal dieser kein ausgesprochener Ana-
logist war und bei seinen litterarischen Arbeiten sich viele Neu-
bildungen gestattete. Zwar hütete sich Cicero lange, dem Tadel
dieser Männer zu verfallen; so oft er ein neues Wort schuf, ent-
schuldigte er sich mit dem Zwange der Notwendigkeit.”) Aber trotz
aller Sorgfalt konnte er ihrer nörgelnden Kritik nicht entgehen, und
so trat er zuletzt polemisch gegen sie auf.?)

Da so viele und so bedeutende Männer Ciceros Position als
Redner bedrohten, war es ganz natürlich, dals dieser zur Wahrung
des mühevoll erworbenen Ruhmes mit aller Schärfe gegen die Feinde
loszog und das um so mehr, als er in sich selbst die feste Über-
zeugung trug, dafs er vermöge seiner ausgezeichneten Anlage, seiner
vielseitigen Bildung, seiner unablässigen Übung, vor allem aber ver-
möge seiner glänzenden, ruhmreichen Praxis die Vollendung der
römischen Beredsamkeit darstelle. Dieser seiner Überzeugung ver-
leiht er nicht selten selbstbewufsten, energischen Ausdruck, obwohl
er einmal mit eignem Munde den Satz gesprochen: „cum omnis arro-
gantia odiosa est tum illa ingenii atque eloquentiae molestissima.‘*)
Schon in den Büchern über den Redner spielt er mehrmals auf sich
als den vollendetsten Redner der Römer an, so I 79: quid censes, si
ad alicuius ingenium vel maius illa, quae ego (Crassus) non attigi,
accesserint, qualem illum futurum? Ferner I 95, wo er dem An-
tonius die Worte in den Mund legt: ego enim, quantum auguror
eoniectura quantaque ingenia in nostris hominibus esse video, non
despero fore aliquem aliquando, qui et studio acriore, quam nos
sumus atque fuimus, et otio ac facultate dicendi maiore ac maturiore
et labore atque industria superiore cum se ad audiendum legendum
scribendumque dederit, talis existat orator, qualem quaerimus, qui
iure non solum disertus, sed etiam eloquens dici possit; qui tamen
mea sententia aut hic est iain Crassus aut si quis pari fuerit ingenio

1) Diesen Zusammenhang hat schon Cicero angedeutet Brut. 283,
wo er von Calvus sagt: Calvus doctis et attente audientibus erat illu-
stris; auch Mommsen hat ihn erkannt Róm. Gesch. III 7, S. 578; E. Nor-
den endlich hat ihn glücklich bewiesef Ant. Kunstprosa I, S. 184 ff.

2) Vgl. P. Linderbauer, De verborum mutuatorum et peregrinorum
apud Ciceronem usu et compensatione. Metten Progr. 1892/93, II, p. 3—6.

3) Siehe unten S. 231. 4) Cic. Divin. in Caec. 36.

200 Sebastian Schlittenbauer:

pluraque quam hic et audierit et lectitarit et scripserit,
paulum huic aliquid poterit addere.!)

Schärfer betont Cicero seine glänzende Ausnahmestellung unter
den Rednern Roms im Brutus, der ja zu einer Zeit entstand, wo der
Kampf gegen Cicero schon auf allen Linien entbrannt war. Voller
Selbstbewulstsein hebt da Cicero seine einschneidende Bedeutung für
die Entwicklung der römischen Beredsamkeit hervor 8 123: certe et
boni aliquid attulimus iuventuti, magnificentius quam fuerat genus
dicendi et ornatius; et nocuimus fortasse, quod veteres orationes post
nostras — — a plerisque legi sunt desitae. ὃ 150f. vindiziert er
sich durch den Mund des Brutus die erste Stelle in der Beredsam-
keit; S 161 nennt er das Jahr 106, in welchem der bedeutendste
Vertreter der ersten Blüteperiode der römischen Redekunst, Crassus,
seine berühmte Rede für die lex Servilia gehalten hatte, stolz als
sein Geburtsjahr und fügt dann mit durchsichtiger Anspielung auf
sich selbst hinzu: quod idcirco posui, ut dicendi Latine prima matu-
ritas in qua aetate exstitisset, posset notari et intellegeretur iam ad
summum paene esse perductam, ut eo nihil ferme quisquam addere
posset, nisi qui a philosophia, a iure civili, ab historia fuis-
set instructior. Auf die Frage des Brutus: „erit aut iam est iste,
quem exspectas?" erfolgt als Antwort Ciceros ein vielsagendes „nes-
cio* (8 162). Mit grolser Selbstgefälligkeit tritt er 88 253 ff. das
begeisterte Lob breit, das Cäsar seiner Beredsamkeit gespendet, um
daraus den Schluís zu ziehen, dafs er für Rom Gröfseres und Herr-
licheres gethan als alle seine Feldherren, Gröfseres und Herrlicheres
als selbst der angebetete Cäsar. In Cicero hat Rom Griechenland auch
auf geistigem Gebiete überwunden (8 255), et hat ihm παιδείαν καὶ
λόγον entrissen.?) 8 231 ff. nimmt Cicero wiederum Anlafs, auf die
Vorzüge hinzuweisen, die ihn von den übrigen Rednern Roms wesent-
lich unterscheiden: cum propter assiduitatem in causis et industriam
tum propter exquisitius et minime volgare orationis genus animos
hominum ad me dicendi novitate converteram. Auf ein bescheidenes
»nihil de me dicam" folgt dann in ununterbrochenem Flusse der Rede
die bekannte Stelle?), in der er den übrigen Rednern Roms alle Vor-
züge abspricht, die den wahren, den vollendeten Redner ausmachen:
nihil de me dicam: dicam de ceteris, quorum nemo erat, qui videre-
tur exquisitius quam volgus hominum studuisse litteris, quibus fons
perfectae eloquentiae continetur; nemo qui philosophiam complexus
esset, matrem omnium bene factorum beneque dictorum; nemo, qui

1) Vgl. de or. III 58; 96.

2) Nach Plutarch, Cic. 4 sagte Molon zu Cicero: cé μέν, ὦ Κικέρων,
ἐπαινῶ καὶ θαυμάζω, τῆς δὲ '€AAdóoc οἰκτείρω τὴν τύχην ὁρῶν, ἃ μόνα
τῶν καλῶν ἡμῖν ὑπελείπετο, καὶ ταῦτα Ῥωμαίοις διὰ CoD προςγενόμενα,
παιδείαν καὶ λόγον. Dieser Auspruch scheint historisch zu sein; denn
Brut. 255 enthält eine unzweideutige Anspielung darauf.

8) Cic. Brut. 822.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 201

ius civile didicisset, rem ad privatas causas et ad oratoris pruden-
liam maxume necessariam; nemo, qui memoriam rerum Romanarum
teneret, ex qua, si quando opus esset, ab inferis locupletissimos testes
excitaret; nemo, qui breviter arguteque incluso adversario laxaret
iudicum animos atque a severitate paulisper ad hilaritatem risumque
traduceret; nemo, qui dilatare posset atque a propria ac definita
disputatione hominis ac temporis ad communem quaestionem universi
generis orationem traducere; nemo, qui delectandi gratia digredi
parumper a causa; nemo, quid ad iracundiam magno opere iudicem,
nemo, qui ad fletum posset adducere, nemo, qui animum eius, quod
unum est oratoris maxume proprium, quocumque res postularet, im-
pellere. Der Schlufs, dafs alle die Fähigkeiten, welche den anderen
mangelten, er besitze, wird zwar nicht direkt gezogen, aber er ergiebt
sich aus dem ganzen Zusammenhange von selber. Die Überzeugung,
dafs er die Hóhe und Vollendung der rómischen Beredsamkeit dar-
stelle, war Cicero in Fleisch und Blut übergegangen.

Dieser grofse Zwiespalt zwischen der eigenen Schützung und
dem Urteile der Gegner mufste naturgemäls allmählich zur gegen-
seitigen Befehdung führen. Cicero, durch die Zahl und das Ansehen
seiner Widersacher und durch die Ungunst der politischen Verhält-
nisse in eine mifsliche Position gedrüngt, sah sich zuletzt zur Wahrung
seines alten Rednerruhmes genötigt, dem Feinde energisch zu be-
gegnen. Zu diesem Zwecke schrieb er den Brutus, den Orator und
die kleine Schrift de optimo genere oratorum; zu diesem Zwecke
übersetzte er auch die Rede des Äschines gegen Ktesiphon und die
Kranzrede des Demosthenes, um seinen Feinden Muster wahrer Be-
redsamkeit vor Augen zu führen.

Wir glauben, durch die bisherigen Darlegungen die Basis gegeben
zu haben, auf der sich uns ein volles Verständnis der wahren Ten-
denz des Orator erschliefsen wird. Wir können somit zum zweiten
Hauptteile unserer Abhandlung übergehen, dessen Aufgabe sein wird
zu untersuchen, welche Beziehungen zwischen dem Orator und den
oben geschilderten Verhältnissen obwalten.

IT.

G 5. Die studia Graeca erfreuten sich bei den Römern von echtem
Sehrot und Korn lange Zeit hindurch keiner besonderen Beliebtheit;
am verhaístesten waren ihnen ihre Spuren bei den Gerichtsverhand-
lungen und im Rate des Volkes. Darum haben selbst so bedeutende
Redner wie Crassus und Antonius kein Bedenken getragen, die
griechischen Wissenschaften vor dem Volke zu verleugnen. Nach
dem Zeugnisse Ciceros wollte Crassus zwar den Ruhm, etwas gelernt
zu haben, nicht einbüfsen; doch stellte er sich, als ob er alle griechische
Wissenschaft für nichtigen Tand halte und die Intelligenz seiner
Nation hóher schütze als die der Griechen. Antonius aber meinte,

209 Sebastian Schlittenbauer:

seine Rede werde bei der Menge umsomehr Anklang finden, wenn
man glaube, er habe sich überhaupt nie mit derlei Dingen befafst.
Und doch waren beide Redner in der griechischen Litteratur und
Wissenschaft wohl zu Hause, weil sie die lebendige Überzeugung
hegten, dafs sich ohne deren Kenntnis eine vollendete Kunst der Rede
nicht erreichen lasse.!)

Diese Geringschützung griechischer Bildung, diese Mifsachtung
ihres Wertes für den Redner fand Nahrung in dem Aufkommen
lateinischer Rhetorenschulen und in der Entwicklung der innerpoli-
tischen Verhältnisse.

Die lateinischen Lehrer der Beredsamkeit, grofsenteils Männer
ohne tieferes Wissen, mafsten sich an, mit ihren, in wenigen Trak-
taten zusammengefalsten Vorschriften den Redner für seine gewaltige,
allumfassende Aufgabe heranbilden zu können. Allgemeine Bildung,
speziell philosophische Propüdeutik hielten sie für überflüssig. Hart,
aber gerecht scheint Crassus' Urteil über sie im dritten Buch de ora-
tore 93 ff: etiam Latini, si dis placet, hoc biennio magistri dicendi
exstiterunt; quos ego censor edicto meo sustuleram, non quo, ut
nescio quos dicere aiebant, acui ingenia adulescentium nollem, sed
contra ingenia obtundi nolui, corroborari impudentiam. Nam apud
Graecos, cuicui modi essent, videbam tamen esse praeter hanc exer-
citationem linguae doctrinam aliquam et humanitate dignam scientiam,
hos vero novos magistros nihil intellegebam posse docere nisi ut
auderent. — — —— hoc cum unum traderetur et cum impudentiae
ludus esset, putavi esse censoris, ne longius id serperet, providere.)

Die politischen Verhültnisse waren nicht dazu angethan, dieser
impudentia zu steuern; sie mufsten dieselbe vielmehr befördern. In
dem gewaltigen Kampfe zwischen Aristokratie und Demokratie
herrschte nicht die Stimme der Vernunft und Einsicht, sondern die
Stimme der Willkür und Leidenschaft, und so konnte es manchem
Redner, der, wenn auch wenig Bildung, so doch eine gute Natur-
anlage und eine dreiste Stirne besafs, gelingen, die unruhigen, häufig
von Vorurteilen befangenen Geister mit sich fortzureifsen. In ihre
Zahl scheint der berühmte Volkstribun Curio, ebenfalls ein litterari-
scher Gegner Ciceros, gehört zu haben. Wenigstens sagt Cicero von
ihm Brut. 280: atque hie parum a magistris institutus naturam ha-
buit admirabilem ad dicendum. Solche Beispiele mochten viele
Jünglinge verlocken, den gleichen bequemen Weg einzuschlagen.
Gewifs sind diese Verhältnisse zum Teil Ursache, dafs Cicero Or. 143
sagen konnte: Atque haud scio an plerique nostrorum oratorum
ingenio plus valuerint quam doctrina.

Cicero war der erste Römer, der mit Bewufstsein und Energie
das Ziel verfolgte, seinen Mitbürgern zu beweisen, dafs weder die

1) Cic. de or. II 4.
2) Vgl. Cic. de or. I 19; II 10; 54; III 121. Tac. Dial. 35.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 903

natürlichen Anlagen noch die Schulregeln der Rhetoren noch die
blofse Routine genügten, um einen vollendeten Redner zu schaffen,
dafs hiezu vielmehr etwas Hóheres erforderlich sei, eine harmonische,
vorzugsweise auf dem Studium griechischer Kunst und Wissenschaft
beruhende Bildung und ein universelles Wissen, verbunden mit einer
vielseitigen Praxis des Lebens. Kurz wir haben hier das rhetorisch-
philosophische Bildungsideal in seiner ausgeprügtesten Form. Für
dieses Ideal hat Cicero gekümpft durch sein eigenes Beispiel, wie
wir aus Quintilian, Tacitus, Plutarch und schliefslich aus seinem
eigenen Munde wissen!); dieses Ideal hat er energisch vertreten in
seinen rhetorischen Schriften. Ihm zum Siege zu verhelfen, war sein
heifsestes Bemühen.

Warm und begeistert sucht er in den Büchern vom Redner
darzuthun, wie notwendig für den Redner Kenntnis der Philosophie,
der Rechtswissenschaft, der Geschichte, namentlich der rómischen,
sei, wie ungemein es ihm nütze, auch in den übrigen Disciplinen
nicht ganz unbewandert zu sein, damit er allenfalls an der Hand
eines Fachmannes über jeden beliebigen Gegenstand sich mit Sach-
kenntnis und Fülle der Worte verbreiten kónne. Nichts schreckte
Cicero ab, diesen Standpunkt fortwührend zu vertreten, mochten ihn
auch viele als Γραϊκός und ςχολαςτικός verschreien.?)

Was er in den Büchern de oratore über diesen Gegenstand ge-
predigt, das wiederholt er neun Jahre später mit demselben Eifer,
mit demselben Nachdrucke im Brutus. Galt es doch, die entgegen-
stehende Meinung von der Überflüssigkeit aller griechischen Bildung
für den Redner endlich aus der Welt zu schaffen und darzuthun, dafs
dem rhetorischen Bildungsideal der Zeit durch die Philosophie ein
würdiger Inhalt gegeben werden müsse.

Die Frage nach der Art des oratorischen Bildungsideals war
damals augenscheinlich noch eine aktuelle. Darum nimmt Cicero
auch im Orator, der doch dem Brutus unmittelbar folgte, nochmals
Veranlassung, die Unentbehrlichkeit allgemeiner Bildung für den
Redner zu betonen.

Cicero, Redner und Philosoph zugleich, schlügt im Begriffe, das
Idealbild des vollendeten Redners zu zeichnen, neue, ungewohnte
Wege ein. Er ist unter den Rómern der erste, der von einem philo-
sophischen Gesichtspunkte, der Lehre Platons von den Ideen, aus-
gehend die Forderungen an das vollkommene oratorische Musterbild
behandelt. Wie wenig Verstündnis seine Zeit für dieses Verfahren
gehabt, läfst uns Ciceros bestimmt ausgesprochene Erwartung er-
kennen, dafs er mit dieser seiner Einleitung Tadel und Staunen zu-
gleich hervorrufen werde. Die einen werden staunen, weil sie den
Zusammenhang zwischen der Philosophie und seinem Thema nicht

1) Quint. I. O. X 1, 81; XII 2, 6; 2, 23. Tac. Dial. 80. Plut. Cic. 5.
Cic. Brut. 318 ff. Or. 146. 2) Plut. Cic. 5, 10.

904 Sebastian Schlittenbauer:

zu finden vermógen; die andern werden ihn tadeln, weil er die
betretenen Wege verläfst und neue Bahnen einschlägt. Aber die
Philosophie ermüglicht nicht nur die richtige begriffliche Erfassung
des Redners, sie bietet auch in Hülle und Fülle Mittel dar, den ver-
schiedensten, der Beredsamkeit gesetzten Aufgaben gerecht zu werden.
Der Redner kann der Logik nicht entbehren. Die Scheidung von
Gattung und Art, die Teilung in Unterarten, die Bestimmung der
Begriffe, die Erkenntnis des Wahren und Falschen, der Folgen, der
Widersprüche, des Zweideutigen, alles das lernt der Redner durch
die Logik. Die Logik ist für den Redner die beste Vorschule; steht
sie doch in innigem Zusammenhange mit der Beredsamkeit; sie ist
nach Aristoteles eine ratio loquendi contractior im Gegensatze zur
ratio dicendi latior, welche die eigentliche Redekunst darstellt.
Or. 15—17; 113—117.

Unentbehrlich ist für den Redner auch die Ethik. Sind doch
all die Begriffe, die in ihr Gebiet fallen, wie vita mores virtutes,
vitia officia, religio pietas caritas patriae, bona mala, dolor voluptas,
perturbationes errores animi zugleich auch Begriffe, die hundertmal
bei Prozessen vorkommen. Ein Redner ohne Kenntnis dieser Wissen-
schaft kann nur mühsam einige saft- und kraftlose Erórterungen
hierüber geben, während der Eingeweihte mit Nachdruck, mit Reich-
tum an Inhalt, mit Fülle der Form über den gleichen Gegenstand
sprechen wird. Or. 16; 118.

Von grofsem Nutzen sind für den Redner auch Kenntnisse in
der Physik.) Sie geben ihm eine unendliche Menge von Stoff an die
Hand. Und dieser Stoff ist seiner Natur nach so geartet, dafs er in
den Gefühlen wie im Ausdruck eine gewisse Hóhe und Erhabenheit
erzeugt, die nicht zu unterschätzen ist in ihrer Wirkung auf die
Gemüter. Or. 17; 119. — Die Philosophie war es, die dem Perikles
Blitze lieh; die Philosophie war es, die bei Demosthenes jene wunder-
bare Kraft erschuf (Or. 15)?); die Philosophie war es, die auch den
bedeutendsten Redner der Römer gebildet: „fateor me oratorem, si
modo sim aut etiam quicumque sim, non ex rhetorum officinis, sed
ex Academiae spatiis exstitisse'.)

Hier drüngt sich uns die Frage auf: Gab es in jener Epoche
der rómischen Geschichte, in der nach dem allgemeinen Urteile Rom
seiner welthistorischen Aufgabe, Vermittlerin der hellenischen Geistes-
kultur zu sein, so nahe gekommen war, gab es in jener Epoche wirk-
lieh so wenig philosophierende Rómer, wie uns Ciceros Polemik ver-
muten lassen kónnte? Unsere Kenntnis jener Zeit spricht dagegen.
Schon vor Cicero hat es viele Römer gegeben, die in der Beschäftigung
mit Philosophie eine des römischen Mannes würdige Thätigkeit er-
bliekten. Man denke nur an den Kreis um den jüngeren Scipio, in

1) Physik im Sinne der Alten als Naturphilosophie.
2) Cicero glaubt der Überlieferung, dafs Demosthenes Platons
Schüler gewesen sei. 8) Cic. Or. 12.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 205

dem neben der Litteratur auch die Philosophie der Griechen eifrige
Pflege fand. Auch Redner hat es vor ihm schon gegeben, die zugleich
Philosophen waren!); zur Zeit Ciceros selbst war ihre Zahl nicht
unbedeutend gestiegen." Ja wir wissen aus seinem eigenen Munde,
dafs die Häupter der gegnerischen Richtung, Calvus und Brutus, in
der Philosophie wohl zu Hause waren.?)

Und dennoch hatte Cicero eine gewisse Berechtigung, immer

wieder die Notwendigkeit der Philosophie für den Redner zu betonen
und auf sich selbst als empfehlenswertes Beispiel zur Nachahmung
hinzuweisen. Denn, wie wir gesehen‘), gab es damals in Rom auch
unter den Rednern noch immer eine genügende Anzahl solcher,
welche alle Philosophie verachteten, und die litterarischen Gegner
Ciceros, welche wirklich Philosophie studiert hatten, verzichteten
darauf, eine lebendige Wechselwirkung zwischen Philosophie und
Beredsamkeit herzustellen. Sie folgten ja fast ausschliefslich Syste-
men, welche für die Redekunst wenig oder gar keine Bedeutung
hatten, wie dem der Stoiker und Epikureer.") Cicero hingegen war
ein Anhänger der Akademie und des ihr verwandten Peripatos, deren
Manier, jeden Gegenstand nach dem Für und Wider zu erörtern, un-
gemein befruchtend auf die Beredsamkeit wirken mufste. Dieses
System stand in enger Beziehung zu allen Fragen des öffentlichen
Lebens und genofs wegen seiner Gemeinverständlichkeit grofse Popu-
larität. Cicero sagt von ihm de fat. II 3: nam cum hoc genere
philosophiae, quod nos sequimur, magnam habet orator societatem;
subtilitatem enim ab Academia mutuatur et ei vicissim reddit uber-
talem orationis et ornamenta. Tusc. II 3, 9: itaque mihi semper
Peripateticorum Academiaeque consuetudo de omnibus rebus in con-
trarias partes disserendi — placuit —, quod esset ea maxuma di-
cendi exercitatio. Dieses System befähigte deshalb besser als die
„eruditissimae disputationes" der Stoiker „cum explanatius tum etiam
uberius et ad commune iudicium popularemque intellegentiam aptius
rem definire.^9)

Cieero war also der erste Rómer, der die Philosophie in die
engste Verbindung mit der Beredsamkeit brachte. Ihm schwebte
gewifs jene qiAócogoc ῥητορική als Ideal vor, der nach Dionys von
Halikarnafs die προςταςίαι τῶν πόλεων gebühren.") Cicero steht
auf Grund seines Bildungsideales und vermöge seiner schöngeistigen
Anlage in innerer Verwandtschaft zur ersten Sophistik. Die Sophisten

1) Cic. Brut. 114, 117, 182.

2) Deuerling, Ciceros Bedeutung für die römische Litteratur, Augs-
burg 1866, S. 46. 8) Cic. Brut. 120; 288. Ad fam. XV 21.

4) Siehe Anm. 3 auf Seite 192.

5) Cic. de or. II 159; III 66 ff. Brut. 114; 118; 132. Dionys. de
comp. p. 31. Vgl. Arnim, Dio v. Prusa, Leipzig 1898, 8. 73—89. Schmid
ἃ. 8. O. S. 13.

6) Cic. Or. 117. 7) Siehe oben S. 188.

206 Sebastian Schlittenbauer:

waren es, die als zeitliche Nachfolger der Naturphilosophen die Philo-
Sophie auf die Fragen des praktischen Lebens übertrugen und sie
nach ihrer Brauchbarkeit für dasselbe schätzten; sie waren Redner
und Philosophen zugleich. Cicero beklagt die durch Sokrates und
Platon erfolgte Scheidung von Philosophie und Rhetorik in zwei ge-
trennte Disziplinen.!) Sokrates ist der eigentliche Begründer der
subjektiven Philosophie; aber seine Ethik sowohl wie die seines
Schülers Platon und die des Aristoteles ist noch immer die Ethik des
Staatsbürgers, nicht des Individuums. Diese wird erst geschaffen
durch die Stoiker und Epikureer. Indem Cicero in seinen Anschauungen
von der praktischen Verwertbarkeit der Philosophie auf jene ältere
Zeit zurückging, gab er ihr eine aktuelle, für die politische Bered-
samkeit weittragende Bedeutung. Diese Thatsache ist es, die ihn von
den übrigen philosophierenden Rednern Roms wesentlich unterscheidet.
Wenn Cicero wie in den Büchern de oratore und im Brutus, so auch
im Orator die Gelegenheit nicht vorübergehen läfst, um mit Nach-
druck philosophische Bildung als notwendige Voraussetzung orato-
rischer Thätigkeit hinzustellen, nimmt er zweifellos Stellung zu dem
hitzigen, auch zu seiner Zeit noch nicht ausgefochtenen Streite zwischen
Philosophen und Rhetoren über die Existenzberechtigung und die
praktische Nützlichkeit der Rhetorik und über die Gebietsabgrenzung
zwischen Philosophie und Rhetorik. Wie in der Streitfrage über die
beste Art des Stiles, so nimmt er auch hier eine vermittelnde Stellung
ein, indem er für den Redner Philosophie und Rhetorik als zwei sich
gegenseitig ergänzende Bildungsmittel fordert. Eine Untersuchung
auf diesem Wege würde sicher zu dem Resultate führen, dafs auch
die Bücher de oratore eine Art Tendenzschrift sind, gerichtet gegen
die landläufigen Rhetorenschulen jener Zeit) Der Geist, der jenes
Werk durchzieht, weht in diesem Punkte noch nach im Brutus und
Orator.

Neben philosophischem Wissen fordert Cicero vom Redner auch,
dafs er im bürgerlichen Rechte zu Hause sei, dessen er bei den Ge-
richtsverhandlungen nicht entraten könne. Er erklärt es für eine
Anmalsung, ohne Kenntnis der Gesetze und des Rechtes in Gesetzes-
und Rechtsstreitigkeiten Verteidigungen zu übernehmen. Or. 120.

Cicero hatte schon in früher Jugend unter Anleitung der Mucier
eifrig Rechtsstudien betrieben?); er hat auch, wie wir aus Gellius*)
erfahren, selbst „de iure civili in artem redigendo" geschrieben.
Quintilian?) bezeugt von ihm: M. Tullius non modo inter agendum
nunquam est destitutus scientia iuris, sed etiam componere aliqua de

1) Cic. de or. III 122. Or. 17. Diese Anschauung Ciceros ist nicht
richtig. Die Scheidung wurde zwar von Sokrates und Plato ange
aber erst von Aristoteles wissenschaftlich vollzogen. Vgl. Arnim, 8.8. O. S. ^
2) Vgl. Norden a. a. O. 18. 122 f. Arnim ἃ. ἃ. Ὁ. 91 ff.
3) Cic. Brut. 306. 4) Gellius, Noct. Att. I 22, 7.
δ) Quint. I. O. XII 3, 10.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 207

eo coeperat.) Cicero war also auch dieser Forderung an das ora-
torische Ideal in eigener Person vollends gerecht geworden, so sehr
zwar, dafs er sich im Brutus nicht ohne Stolz als rechtsgelehrten
Redner dem beredten Rechtsgelehrten Servius Sulpicius an die Seite
stellen und sich dabei den Vorzug geben làfst.?)

Wie die Kenntnis des Rechtes und der Gesetze, so hat Cicero
auch die weitere Forderung, die er an die Bildung des vollendeten
Redners stellt, den Besitz eines hinreichenden historischen Wissens, von
sich selbst abstrahiert. Cicero verlangt Kenntnis der Thaten und
Ereignisse in chronologischer Reihenfolge, vor allem Kenntnis der
eigenen Nation, aber auch jener Staaten, die im Rate der Völker ein
gewichtiges Wort gesprochen. Unkenntnis der vergangenen Zeiten
bedeute so viel als ewig ein Kind bleiben. Die Gegenwart gewinnt
Wert und Leben, wenn man sie mit der Vergangenheit zusammen-
hält. Or. 120.

Cicero hatte sich viel mit Geschichte beschüftigt.)) Abgesehen
von dem Vergnügen, das sie ihm in Mulsestunden gewährte, war sie
von grofser Wichtigkeit für seine Praxis als Redner. Die Kenntnis
der Geschichte bot ihm für seine Ausführungen eine reiche Fülle
trefflicher Beispiele —, und wir wissen, welch hohen Wert die Alten
auf die exempla legten —; an der Hand der Geschichte konnte er
Zeugen aus dem Reiche der Toten aufrufen, seine Zuhórer durch Ein-
flechtung schóner Episoden unterhalten, rühren, ihre Aufmerksamkeit
von der Schwüche der vertretenen Sache ablenken. — So ward bei
ihm auch die Geschichte zur Gehilfin der Beredsamkeit. Und was
er an Sich für gut befunden, das forderte er auch vom Ideale des
vollkommenen Redners oder vielmehr, er stellt sich mit seinen Vor-
zügen als das vollendete oratorische Ideal hin. Dieses Verfahren
wird uns bei der Untersuchung des Kernpunktes vom Oratór noch
klarer und deutlicher vor Augen treten.*)

& 6. Es mag auffallend erscheinen, dafs Cicero bei seiner tiefen
Überzeugung von der Notwendigkeit allgemeiner Bildung für den
Redner diese Forderung im Orator so kurz behandelt, wührend er ihr
in der Schrift de Oratore ein ganzes Buch gewidmet und auch im
Brutus noch einen breiteren Raum zugestanden hat. Unsere Ver-
wunderung hierüber wird aufhóren, wenn wir bedenken, daís der
Orator durch und durch eine polemische Tendenzschrift ist, die natur-
gemäls ihre Hauptstófse gegen die Seite der Hauptangriffe richtet.

1) Vgl. Cic. de or. I 42; IL 19; 33. Was er hier den Crassus sagen
läfst, gilt natürlich von ihm selbst. Drumann, Röm. Geschichte VI 88 73
und 140.

2) Cic. Brut. 150 ff.

3) Nach Plut. Cic. 41, 1 ging er am Ende seines Lebens mit dem
Gedanken um, ein historisches Werk grölseren Umfanges zu schreiben.

4) Vgl. zu diesem Abschnitte Brut. 322.

208 Sebastian Schlittenbauer:

Der gewöhnlichste und schwerwiegendste Vorwurf, den die
litterarischen Widersacher gegen Cicero schleuderten, war der des
Schwulstes, der Aufgeblasenheit, des hohlen Pathos, kurz der Vor-
wurf des Asianismus.!)

Cicero war in seiner Jugend ausgesprochener Asianer gewesen.
Diese Thatsache hat nichts Auffallendes, wenn wir uns die damals
auf dem Gebiete der Beredsamkeit herrschende Richtung vor Augen
halten. Auf dem Forum führte Hortensius den Reigen, der extremste
Asianer, den es unseres Wissens in Rom gegeben hat. In vorgerück-
teren Jahren jedoch hat Cicero durch den guten Geschmack, den er
sich in Athen und auf Rhodos, ferner durch das Studium der be-
deutendsten klassischen Schriftsteller der Griechen, besonders des
Demosthenes und Platon, angeeignet hatte, die Fehler und Auswüchse
der asianischen Manier erkannt und sie in seinen Reden zu vermeiden
gesucht. Aber durch seine Vorliebe für schlagende Effekte und
prunkende Schönheit der Form ist er in den Augen seiner Gegner
immer Asianer geblieben. Die Neu-Attiker übersahen von ihrem eng-
begrenzten Ideale aus Ciceros Entwicklungsgang zum Besseren.

Wie rechtfertigt sich nun Cicero im Orator gegen den Vorwurf
des Ásianismus? Cicero bemüht sich, den Gegnern zu beweisen, dafs
ihre Anschauungen über die beste Art des Stiles falsch seien, dals
dagegen er die richtige theoretische Auffassung besitze und auch in
der Praxis den richtigen Standpunkt vertreten habe. Das Verfahren
mit Rücksicht auf den Zweck des Orator ist einleuchtend: zuerst
widerlegt Cicero die Meinung der Gegner, dann stellt er seine For-
derungen an das Ideal, und zuletzt zeigt er an seinen eigenen Reden,
wie er selbst jenen Forderungen nach Krüften gerecht geworden sei.

Cicero läfst die herkömmliche Unterscheidung von drei genera
dicendi gelten. Er spricht von einem genus tenue, einem genus
grande und einem genus medium oder modicum, aber er hütet sich,
von diesen drei Gattungen nur eine als ausschliefslich berechtigt an-
zuerkennen. Er ist vielmehr bemüht, aus der Natur und den Auf-
gaben der Beredsamkeit die Berechtigung einer jeden Gattung für
sich und die Notwendigkeit einer gleichzeitigen Verbindung von allen
dreien zu erweisen. Von den beiden ersten Gattungen, dem genus
grande und dem tenue, hat jede ihre Ausartung (tapexßacıc): Or. 20
et grandiloqui, ut ita dicam, fuerunt cum ampla et sententiarum gra-
vitate et maiestate verborum, vehementes varii copiosi graves, ad
permovendos et convertendos animos instructi et parati — quod
ipsum alii aspera tristi horrida oratione neque perfecta
neque conclusa [assequebantur] — die Naturalisten! — et contra
tenues, acuti, omnia docentes et dilucidiora, non ampliora facientes,
subtili quadam et pressa oratione limati; in eodemque genere alii
callidi, sed impoliti et consulto rudium similes et imperi-

1) vgl. oben S. 197 f.

Die Tendenz von Ciceros Orator, 209

torum (die thórichten Nachahmer des Thukydides!), alii in eadem
ieiunitate concinniores, idem!) faceti, florentes etiam et leviter or-
nati. Das genus medium sucht die Extreme der beiden anderen zu
vermeiden; dafür mangelt ihm aber die Kraft des genus grande und
die lichtvolle Klarheit des genus tenue. Zum Ersatze hierfür glänzt
es durch Gefälligkeit und Gleichmüfsigkeit der Form und durch mafs-
‘ vollen Schmuck in Inhalt und Ausdruck. In jeder Gattung giebt es
eine gewisse Vollkommenheit, deren Besitz eine Anwartschaft auf
den Namen eines grofsen Redners giebt. Der vollendete Redner
jedoch zeichnet sich in allen drei Gattungen gleich aus; er beherrscht
die eine so gut wie die andere. Bei den Griechen hat dieses Ideal
nur einer erreicht: Demosthenes. Dieser ist callidus, also im tenue
kein Fremdling; dieser ist temperatus, er wandelt also in den Bahnen
des genus modicum; dieser ist gravis, er beherrscht das genus grande.
Auch bei den Römern hat dieses Ideal nur einer erreicht — Cicero.
Zwar spricht Cicero dies nicht offen aus; aber jeder, der weils, mit
welcher Feinheit er es versteht, auch da sein Lob zu verkünden, wo
er scheinbar davon schweigt, der wird wissen, was er meint, wenn
er im Anschluls an das Beispiel des Demosthenes den Wunsch üufsert:
Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!
essei egregium non quaerere externa, domesticis esse contentos.?)
Wir werden ja später sehen, dafs er auch bei den Lateinern ein
solches „simulacrum“ findet und zwar in sich selbst.

Weil die Vollkommenheit des wahren Redners in der Verbin-
dung und Beherrschung aller drei genera dicendi besteht, darum ist
es verkehrt, ein genus einseitig zu bevorzugen und alle, die dem-
selben nicht folgen, zu verdammen. Dieses Fehlers machen sich die
sogenannten Neu-Attiker schuldig, die sich als Wächter und Fort-
pflanzer des wahren Atticismus gerieren, dabei aber nicht einmal
wissen, worin das Attice dicere eigentlich besteht.

Cicero scheidet die Attiker deutlich in drei Gruppen: Die erste
Gruppe bilden die tenues, acuti, omnia docentes et dilucidiora, non
ampliora facientes, subtili quadam et pressa oratione limati.?) Gegen
den Stil der Attiker dieses Schlages hat Cicero nichts einzuwenden,
doch widerstreitet er der Behauptung, dafs diese ,,AéEic" allein attisch
sei) Die zweite Gruppe der Attiker bilden die callidi, sed impoliti
et consulto rudium similes et imperitorum); das sind diejenigen,
welche in übertriebenem Streben nach Natürlichkeit und Einfachheit
alle Regeln der Kunst vernachlüssigten. Sie sind die Hauptfeinde
Ciceros und ihrem Atticismus gilt hauptsüchlich die vernichtende
Kritik Ciceros im Brutus und Orator. Die dritte Gruppe nennt

1) idem P!, id est P*, FM, id est O.; idem Stangl und Heerdegen,
id est Jahn, Piderit, Sandys.
2) Or. 23. 3) Or. 20. 4) Brut. 284 ff. 6) Or. 20.

: Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 14

910 « Sebastian Schlittenbauer:

Cicero „in eadem ieiunitate concinniores, idem faceti, florentes etiam
et leviter ornati!) Gegen die Attiker dieser Art kann er nur den-
selben Einwand wie gegen die erste Gruppe erheben; ihren Stil
billigt er; denn auch er verlangt von dem wahren attischen Redner
Gefälligkeit der Form, mafsvollen Schmuck der Rede und feinen
Witz.? .

Gegen die falschen Attiker, die trotz ihrer verkehrten An- -
schauungen den Meister der römischen Beredsamkeit beinahe aus
seiner Position als Redner geworfen hätten, zieht Cicero derb und
rücksichtslos zu Felde: Itaque (i. e. weil Demosthenes in allen Gat-
tungen glünzte) nobis monendi sunt ei, quorum sermo imperitus
increbruit, qui aut dici se desiderant Atticos aut ipsi Attice volunt
dicere, ut mirentur hunc maxime, quo ne Áthenas quidem ipsas
magis credo fuisse Atticas. Quid enim sit Atticum, discant eloquen-
tiamque illius viribus, non imbecillitate sua metiantur; nunc enim
tantum quisque laudat, quantum se posse sperat imitari. Sed tamen
eos studio optimo, iudicio minus firmo praeditos docere, quae sit
propria laus Atticorum, non alienum puto.) Hier haben wir also
die Veranlassung zu den breiten theoretischen Erörterungen über das
genus Atticum, das sich bei Cicero nicht ganz mit dem genus tenue
deckt; hier auch den Grund zu den Exkursen über das genus Asis-
num und Rhodium.

Die Entstehung dieser drei Stilgattungen hatte nach Cicero
ihren natürlichen Grund in der geistigen Beschaffenheit und Ge-
schmacksrichtung der jeweiligen Zuhörer‘) Die halborientalischen
Asiaten hatten eine gewisse Vorliebe für Prunk und Schwulst; es
fehlte ihnen an gesundem Urteile und richtigem Mafshalten; ihre
»Civitates" waren minime politae minimeque elegantes"; daher ihr
Hang zu der ihnen eigentümlichen, an Hypertrophie leidenden Manier.°)
Dieses genus war bei den Attikern Roms eins mit dem genus grande.
Darum nimmt Cicero spüter?) Veranlassung, zwischen beiden die
Grenzlinien zu ziehen. Die Rhodier, zu denen einst der gefeiertste
Redner nach Demosthenes, Aeschines, die attische Redekunst gebracht
haben soll, waren, durch die Lage ihrer Insel Griechenland näher
als die Asiaten, bereits ,saniores", gesünder, geschmackvoller als
jene." Sie sind die Vertreter des genus modicum oder temperatum.
Die vera sanitas aber war bei den Attikern zu Hause; diese besteht in
dem ,prudens sincerumque iudicium", welches nur für das ein feines

1) ibid. 2) Or. 76 ff. 3) Or. 24.

4) Or. 24: Semper oratorum eloquentiae moderatrix fuit auditorum
prudentia. Omnes enim qui probari volunt, voluntatem eorum, qui
&udiunt, intuentur ad eamque et ad eorum arbitrium et nutum totos se
fingunt et accommodant.

δ) Or. 25: Asciverunt aptum suis auribus opimum quoddam et adi-
patae dictionis genus.

6) Or. 98 f. 7) Or. 25.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 911

Ohr hat, was ,incorruptum et elegans" ist. Diese „sanitas“ ist der
ausgesprochene Sinn der Attiker für das ,decorum". Nur wer
dieses feine Gefühl für das „decorum“ befriedigt, der ist ein wahrer
Aitiker.) Mit dieser Definition schafft sich Cicero eine breite Basis
zur Bekämpfung der engherzigen Anschauung, welche die Neu-
Attiker vom Wesen des Atticismus hatten. In diesem Sinne dünkte
er sich selbst mehr Attiker als irgend einer seiner Gegner?), die mit
dem Namen Attiker prunkten. Denn die „vera sanitas" besteht nicht,
wie diese in ihrer einseitigen Bevorzugung des Lysias?) meinten, in
der blofsen äufsern Schlichtheit und Klarheit, Eigenschaften, die sich
wohl vertrügen mit einer rauhen schmucklosen Diktion (Or. 28); eine
solche Auffassung würde die gewaltigsten Redner Athens, einen Peri-
kles und Demosthenes (27; 29) aus der Zahl der wahren Attiker
ausschliefsen. An Lysias selbst, dem übrigens Cicero volle Gerechtig-
keit widerfahren lüfst, liegt das wahre Attische nicht in der Einfach-
heit der Diktion, sondern in dem bewufsten Sinne und Gefühle für
feine Urbanitát, für richtiges Mafs, in dem vólligen Mangel an Ge-
schmacklosigkeit (29). Übrigens hült es Cicero für eine grofse Ver-
kehrtheit, einen Lysias, der doch nur Gerichtsredner war, als mals-
gebendes Muster für all die verschiedenen Arten der Beredsamkeit
zu wählen (30).

Doch das scheint nicht die grölste Verirrung gewesen zu sein.
Es hat unter den Attikern sogar Redner gegeben, die sich den Thu-
kydides zum ausschliefslichen Vorbilde erkoren hatten. Diese Leute
begriffen nicht, dafs die Redekunst naturgemüfs eine andere Diktion
verlangt als die Geschichtschreibung. Cicero versucht es (Or. 30 u. 31),
sie hierüber zu belehren: Nam qui Lysiam sequuntur, causidicum
quendam sequuntur, — qui in forensibus causis possit praeclare con-
sistere. Thucydides autem res gestas et bella narrat et proelia,
graviter sane et probe, sed nihil ab eo transferri potest ad forensem
usum et publicum. — Ita (laudatus est) ut rerum explicator prudens
severus gravis, non ut in iudiciis versaret causas, sed ut in historiis
bella narraret; itaque nunquam est numeratus orator) Und das-
jenige, was diese Attiker an Thukydides nachahmen, das sind nicht
seine Vorzüge, der Reichtum und die Erhabenheit der Gedanken, der
Ernst und die Würde des Ausdruckes, sondern seine Fehler, der

A.

1) Or. 26 f. 2) Nach Or. 104: siqui A, si qui F, si quid ΟΡ M,
„quid sit, quod deceat, videmus", Piderit und Jahn; „quid sequi deceat"
Stangl und Heerdegen.

8) Mommsen, Róm. Gesch. III 5, behauptet, daís diese Attiker neben
Lysias den Demosthenes als höchstes Muster verehrt hätten. Für diese
Anschauung konnte ich nicht einen einzigen Beleg finden. Wie küme
dann Cicero dazu, ihnen an Stelle des Lysias stets den Demosthenes als
nachahmenswertes Vorbild vor Augen zu rücken? Mommsen scheint
diese extremen Attiker mit der folgenden Generation zu verwechseln,
deren Stimmführer Dionys von Halicarnaís und Caecilius von Calacte
waren. 4) Vgl. Brut. 287.

14”

919 Sebastian Schlittenbauer:

Mangel an Gefülligkeit, Wohlklang und Rhythmus; sie wollen kurz
sein und kernig wie ihr Muster, doch über diesem Bestreben wird
ihr Satzbau rauh und klaffend. Or. 32: (Thucydidis) tamen nemo
neque verborum neque sententiarum gravitatem imitatur, sed cum
mutila quaedam et hiantia locuti sunt, quae vel sine magistro po-
tuerunt, germanos se putant esse Thucydidas. Da zeigen die griechi-
schen Rhetoren schon besseres Verstündnis als diese Attiker; von
ihnen hat noch keiner dem Thukydides etwas entnommen (31).')
Noch verkehrter aber als die Nachahmung des Thukydides ist die
des Xenophon. Seine Diktion ist zwar honigsüís, aber für den Lärm
des Forums ganz und gar nicht geschaffen (32).

Bei dieser Verwirrung der Geister in stilistischen Dingen, die
durch die beiden eben besprochenen Beispiele verkehrter Nachahmung
genügend gekennzeichnet ist, darf es uns nicht wunder nehmen, wenn
Cicero es für notwendig hält, die oratorische Diktion von der der
Philosophen, Historiker und Dichter genau zu scheiden (Or. 62—69).

Wenn es in Rom Redner gegeben, die sich einen Thukydides
und Xenophon zum Vorbilde genommen, kann es da nicht auch solche
gegeben haben, die in irgend einem Philosophen oder Dichter ihr
Ideal verehrten? Leider sind wir über die litterarischen Strömungen
jener Zeit zu wenig unterrichtet, um all die Beziehungen verstehen
zu können, die Ciceros Orator nach dem ihm inne wohnenden pole-
mischen Geiste haben mufs. Doch wenn er von der Diktion der
Philosophie sagt: nihil iratum habet, nihil invidum, nihil atrox, nihil
miserabile, nihil astutum, was hindert uns, hiermit auch die Diktion
eines Teiles der Attiker gekennzeichnet zu sehen, besonders wenn
wir damit zusammenhalten, was Cicero im Brutus 276 ff. über die
tote Art des M. Calidius, 283 über die auf die Anerkennung der
nüchtern urteilenden „docti“ zugeschnittene Manier des Calvus und
ep. ad Att. XV 1 über die trockene, alles Feuers entbehrende kapi-
tolinische Rede des Brutus sagt? Erinnern wir uns ferner, dafs aus
vielen dieser Attiker der stoische Philosoph sprach; und Nachahmer
Platons wird es unter ihnen ebensogut gegeben haben, wie wenige
Jahre spüter unter den griechischen Rhetoren.?)

Die Rede des Philosophen hat ein anderes Objekt, einen anderen
Zweck, andere Zuhórer. Ihr Objekt sind Fragen der Wissenschaft,
„res placatae minimeque turbulentae"; ihr Zweck ist das „docere“,

1) Ob diese Annahme Ciceros auf Wirklichkeit beruht, bleibt dahin-
gestellt. Nach Dionys de Thuc. 53 war Demosthenes ein Nachahmer des
hukydides. Jedenfalls hat es unter den Zeitgenossen des Dionys genug
griechische Rhetoren gegeben, welche ihr Ideal in Thukydides sahen.
Dionys de Thuc. 52; de Din. 8.

2) Dionys de Dem. 23: ἀξιοῦςί τινες αὐτὸν (sc. Πλάτωνα) ἀποφαίνειν
φιλοςόφων TE Kal ῥητόρων épunveücat τὰ πράγματα δαιμονιώτατον, παρα-
κελεύονταί τε ἡμῖν ὅρῳ καὶ κανόνι χρῆςθαι καθαρῶν τε ἅμα καὶ ἰεχυρῶν
λόγων τούτῳ τῷ ἀνὸρί.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 213

ihre Hörer sind „docti“. Das Objekt der eigentlichen Beredsamkeit
sind ,causae" und „deliberationes“, ihr erster Zweck heifst ,Á movere",
ihre Zuhórer stellt die Volksmenge, die weniger durch Belehrung, als
durch Rührung und Willenserregung gewonnen wird. Dazu aber
braucht die Rede „nervos et aculeos oratorios ac forenses." Or. 62— 64.

Ob es unter den damaligen rómischen Rednern und Rhetoren
auch solche gegeben hat, die in irgend einem Dichter ihr Vorbild
erbliekten, wissen wir nicht. Thatsache aber ist, dafs das Eindringen
metrischer Redeweise in die gesamte und speziell in die oratorische
Prosa schon zur Zeit Ciceros nicht mehr zu den Seltenheiten gehórte.
Und zwar waren es gerade zwei prinzipielle Gegner der ciceronia-
nischen Beredsamkeit, die in dieser Richtung sich vergingen: M. Ju-
nius Brutus und G. Asinius Pollio. Beide hatten die bestimmte Ab-
sieht, dadurch ihrer Diktion im Gegensatze zu dem weichen Rhythmus
des ciceronianischen Stiles eine gewisse Hürte zu verleihen; wenigstens
berichtet Quintilian: versus hi fere excidunt, quos Brutus ipso com-
ponendi durius studio saepissime facit, non raro Asinius!) Zwar
unterliefen auch Cicero in der oratorischen Praxis Verse, aber theo-
retisch erblickte er hierin einen Verstoís gegen die Reinheit des Stiles
(Or. 172; 189) und bemühte sich darum, den Unterschied'zwischen dem
oratorischen und dem poetischen Rhythmus festzustellen. Or. 67£.;
188 ff.; 220.

Aber warum scheidet Cicero auch die Diktion der sophistischen
Prunkredner von dem Stile der Beredsamkeit??) Gab es etwa unter
den nüchternen und trockenen Pseudo-Attikern Leute, die sich einen
schóngeistigen, blumenreichen Sophisten zum Muster genommen?
Gewifs nicht. Oder gehört die epideiktische Gattung nicht zur Be-
redsamkeit? Gewils. Wenn Cicero sie dennoch ausscheidet, dann
folgt er einerseits einem alten Herkommen?) und handelt andrerseits
dem Zwecke seines Orator entsprechend, sich selbst als Ideal des
Redners hinzustellen, „qui non in ludis versatur atque pompa, sed in
acie dimicationeque.“*) Dabei hat er auch unverkennbar ein nahe-
liegendes persónliches Interesse. Den wissenschaftlich hóher Gebildeten
unter den Neu-Attikern ist die Verwandtschaft der Diktion Ciceros
mit dem Stile der Sophisten sicher nicht entgangen. Hätten wir
anderweitig kein Zeugnis für diese Annahme, der Vorwurf des Asia-
nismus allein müfste sie beglaubigen. Denn der Asianismus hat eine
entschiedene Verwandtschaft mit der alten sophistischen Kunstprosa.?)

1) Quint. I. O. IX 4, 76. 2) Or. 65.

8) De or. I 22. 4) Vgl. Or. 42.

5) Norden, a. a. O. I S. 138 und 147. Gegen Nordens Ansicht von
der Verwandtschaft des Asianismus mit der alten Sophistik polemi- |
siert Wilh. Schmid, Berl. Phil. Wschr. XIX (1899). Schmids Gegenbe-
weis scheint mir nicht stichhalti Er verliert sich in kleinlichen De-
tails, während bei der Verschiedenheit der Zeiten und Individuen in
solchen Fällen natürlich nur von einer Ähnlichkeit in den wesentlichsten

214 Sebastian Schlittenbauer:

Sollten sich die Alten dieses inneren Zusammenhanges nicht aus-
drücklich bewufst gewesen sein, gefühlt haben sie ihn sicherlich, wie
wir aus den Beweisstellen bei Norden!) ersehen. Die Attiker aber
waren nach ihrer ganzen Auffassung der Beredsamkeit entschiedene
Gegner der Sophisten. Ciceros Vorliebe für diese, besonders seine
Neigung zu Isokrates ist ihrem Tadel nicht entgangen; unter den
Tadlern war kein geringerer als Brutus: huic aetati successit Iso-
crates, qui praeter ceteros eiusdem generis laudatur semper ἃ nobis,
non nunquam, Brute, leniter et erudite repugnante te.?) Cicero
setzt sich allerdings, gestützt auf das Zeugnis, welches Sokrates und
Plato dem Isokrates ausstellen, leicht über diesen Tadel hinweg.")
Aber er hat dennoch eben wegen dieses Tadels ein begreifliches
Interesse, zwischen dem epideiktischen Prunkredner und dem Gerichte-
und Staatsredner die rechte Grenze zu ziehen. Er betont die Ver-
schiedenheit des beiderseitigen Zweckes; dort heifst es „placare“ und
, delectare", hier , persuadere" und ,perturbare", dort gilt es die „vo-
luptas aurium", hier das ,certamen iudiciorum". Die Verschieden-
heit des Zweckes bedingt notwendig eine Verschiedenheit der Mittel.
Doch läfst Cicero der epideiktischen Gattung alle Anerkennung wider-
fahren ob der hohen Bedeutung, welche sie für die formelle Gestal-
tung und für den unentbehrlichen Schmuck der Rede überhaupt hat.

$ 7. Nachdem sich Cicero durch Widerlegung der falschen
Meinungen die Wege geebnet, geht er daran, seine positiven An-
schauungen zu entwickeln und der Einseitigkeit der Attiker gegen-

—— —- -———

Zügen gesprochen werden kann. Der Gegenbeweis geht ferner von der
falschen Voraussetzung aus, als ob Norden von einer bewulsten Nach-
ahmung der alten Sophisten durch die Asianer sprüche, während sich
doch Norden I S. 147 ausdrücklich gegen eine derartige Auffassung ver-
wahrt. Schmid operiert ferner stark mit dem sachlichen Moment, wäh-
rend doch Norden di® Ähnlichkeit beider Richtungen auf die formelle
Seite beschränkt. Dafs in dieser Beziehung die alte Sophistik und der
Asianismus grolse Ähnlichkeit aufweisen, liegt in der Natur der Sachez
beide wollten durch das Wort nicht überzeugen, sondern überredera.,
durch den Glanz der Sprache die Zuhörer ergötzen und mit sich fork—
reifsen. Bei der Gleichheit der Aufgabe, die sie der Beredsamkea €
setzten, verfielen sie notwendig auf die Anwendung derselben Mittel,
ohne dafs man deshalb an eine bewufste Nachahmung der Sophisten
durch die Asianer zu denken braucht. Dieser innere Grund ist meines
Wissens weder von Norden noch von Schmid gebührend gewürdigt wor-
den. Eine nähere Untersuchung dieser Streitfrage würde sicher zu dem
Resultate führen, dafs beide Richtungen nicht blofs &ufserlich, durch die
Form der Rede, verwandt sind, sondern auch innerlich, durch den Geist,
der sie beseelt, und durch das Bildungsideal, das sie verfolgen. Platons
Polemik gegen die Sophisten und des Dionys von Halikarnafs Kampf
gegen die Asianer würden für eine derartige Arbeit sichere Anhalt-
punkte geben. Vgl. die treffliche, von tiefer Auffassung zeugende
Schrift Hans von Amims „Dio von Prusa‘“, Kap. I.

1) ἃ. ἃ. O. S. 138—147. 2) Or. 40. 8) Or. 41.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 215

überzustellen. Er sucht eine innere Berechtigung jeder einzelnen
Stilgattung und zugleich die Notwendigkeit einer Verbindung der
drei Gattungen in der vollendeten Beredsamkeit zu erweisen, um so
darzuthun, dafs die ausschliefsliche Bevorzugung einer einzigen Stil-
art eine Verkennung des Wesens und des Zweckes der Redekunst
involviere. Den Gegnern werden schlieíslich Beispiele wahrer Bered-
samkeit vorgeführt und zwär aus Ciceros eigenen Reden.

Die dreifache Aufgabe des Redners besteht im probare, delectare,
flectere; jede dieser drei Aufgaben wird erfüllt durch Anwendung der
entsprechenden Stilgattung; denn quot officia oratoris, tot sunt genera
dicendi (69). Das probare wird erreicht durch das genus subtile,
das delectare durch das medium oder modicum, das flectere, in quo
omnis vis oratoris est, dureh das grande oder vehemens. Aufgabe
des vollendeten Redners ist es, jedesmal herauszufinden, welches genus
dem Thema, das ihm vorliegt, den Personen und Verhältnissen, mit
denen er es zu thun hat, angemessen ist. Das ,decorum", den rich-
tigen Ton zu finden, erfordert grofse theoretische Einsicht und eine
eminente Befähigung für die Praxis. In Rom hat man hierin zu
Ciceros Zeit oft schwer gefehlt; man hat in Bagatellsachen vor dem
Einzelrichter das Pathos des genus grande, man hat da, wo es sich
um die souveräne Hoheit des römischen Volkes handelte, das ruhige,
leidenschaftslose genus subtile angewandt. Hätte uns doch Cicero hier
auch Namen genannt! Doch für den Kenner der Verhültnisse unter-
liegt es keinem Zweifel, dafs er in den einen die extremste Richtung
der Asianer, in den andern jene der Neu-Attiker in gleicher Weise
verwirft. Cicero reifst sich los vom Banne der Schule, er forscht
nach dem Wesen der Sache und kommt so zu dem Schlusse, dafs den
einzelnen Teilen, sowie der Rede als Ganzem jenes Stilgepräge zu-
kommen müsse, das ihr Inhalt und ihr Zweck erfordern. Or. 69—75.

Wenn Cicero im folgenden (76— 99) eingehend die charakte-
ristischen Merkmale der verschiedenen Stilgattungen angiebt und
erläutert, so liegt hierin unverkennbar eine persönliche Tendenz. Es
ist der Antagonismus gegen die Neu-Attiker, der diese weitläufigen
Erörterungen diktiert. Wer dies bezweifelt, der möge bedenken, dals
Cicero der Analyse des genus subtile, das doch an Bedeutung in
seinen Augen auf der untersten Stufe steht, sechzehn Paragraphen
widmet, während die beiden andern genera mit acht Paragraphen
abgethan werden. Cicero hatte ein Interesse daran, mit seinen An-
schauungen von dem genus, das seine Gegner allein und noch dazu
in verstümmelter Gestalt als attisch gelten lassen wollten, nicht
hinter dem Berge zu halten. Wer an der persönlichen Spitze dieser
Ausführungen zweifelt, der möge ferner bedenken, dafs Cicero selbst
mit unzweideutigen Worten seine polemische Absicht zu erkennen
giebt: ac primum informandus est ille nobis, quem solum quidam
vocant Atticum (76); hie subtilis, quem nisi quod solum cetero-
juin recte quidam vocant Atticum (83); huius ipsius oratoris, de

216 Sebastian Schlittenbauer:

quo loquor (84) mit nachdrücklicher Betonung im Gegensatz zu der
orator der Attiker; sic utetur sale et facetiis, ut ego ex istis novi
Atticis talem cognoverim neminem, cum id certe sid quam maxim
Atticum (89); hane ego iudico formam summissi oratoris, sed magr
tamen et germani Attici (90). |

Die Attiker Roms haben das Wesen des Attischen in der reine
ἀφέλεια gesucht, die auf harmonische Gestaltung der Rede keine
Wert legt!) und allen oratorischen Schmuck als überflüssiges, di
Klarheit der Gedankenfolge beeintrüchtigendes Beiwerk verpónt.'
Bei dem Streben, alles Übermafs zu meiden, gerieten sie von de
Mittellinie des Lysias ab und verfielen in Fehler, wie sie ihr an
gebetetes Vorbild nicht hatte, in Fehler, welche alle tiefere Wirkun;
der Rede aufheben mufsten. Einen Teil der Attiker schildert Cicer
als impoliti et consulto rudium similes®), als exsangues und aridi‘)
als exiles, denen der wahre Saft mangle, die nur die Knochen, nich
auch Fleisch und Blut der alten Attiker nachbilden können.°)

Dem gegenüber läfst Cicero für das genus subtile die Schlicht
heit und Einfachheit als oberstes Prinzip gelten, verlangt aber auch
dafs es dabei nicht trocken werde und alles Lebenssaftes entbehre
Er erläfst dem orator subtilis eine peinlich genaue rhythmische Kom
position, alles starke Ethos und Pathos, doch fordert er von ihm bi
zu einer gewissen Grenze die Anwendung oratorischen Schmucke
Der orator subtilis kann und soll in bescheidenem Malse von dei
rhetorischen Figuren Gebrauch machen. Neubildungen, archaisierend
Ausdrücke, Metaphern, Alhtterationen, Ánaphoren, kurz alle lumin
verborum et sententiarum dürfen sich auch beim ,attischen" Redne
finden, nur nicht in der Stürke und Ausdehnung wie beim orato
medius oder grandis (76 —85). Ohne Zweifel hat Cicero damit da
wahre Wesen der lysianischen Beredsamkeit besser getroffen als di
blinden Nachahmer des schlichten attischen Meisters.®)

Wie die Diktion, so mufs auch der Vortrag des orator subtili
von edlem Mafse getragen sein. Kein tragisches Gebaren, kein wechsel
volles Spiel. der Mienen und Geberden ist hier angebracht (86). Cal
vus wollte ein Attiker nach lysianischer Art sein, und doch war seii
Vortrag ungemein mafslos und leidenschaftlich, wie wir aus Seneca'
wissen.

Unerläfslich ist für den attischen Redner das attische Salz
feiner Spott und Witz. Aber wie jämmerlich sah es da bei de

1) Or. 28. 2) De opt. gen. or. 12. 8) Or. 20.

4) Tac. Dial. 18.

5) Brut. 68. Vgl. ad fam. XV 21 und Brut. 284—-292.
" 6) Vgl. O. Weilsenfels, Einl zu den rhetorischen Schriften Cicero

10—165.

7) Sen. controv. VII 4, 6—8. Diese Notiz läfst uns übri er
kennen, dafs die Attiker in der Praxis ihre theoretischen Forderunge:
ebenso wie Cicero nicht immer befolgten. Vgl. S. 198.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 917

Attikern Roms aus! Wie weit blieben sie da hinter ihren Vorbildern
zurück (86—90)! Und wie überlegen war ihnen hierin der als
Asianer verschrieene Cicero, dessen Witz allbekannt war, dessen bons
mots eine gewisse Berühmtheit genossen!

Das ist nach Cicero der wahre attische orator subtilis, und der,
den sich die Pseudo-Attiker ausmalen, ist vom wahren nur ein
Zerrbild.

Das genus medium, als dessen Repräsentant dem Cicero Deme-
trius der Phalereer gilt (Or. 92 ff), ist das schóngeistige, mit Tropen
und Figuren reich gezierte, das mit seiner Pracht die Phantasie ge-
fangen nimmt und durch überfliefsende Anmut die Ohren der Zuhörer
bezaubert (91— 95). Diese Stilgattung hat ihren Ursprung bei den
Sophisten (65; 96), sie erfreute sich der besonderen Vorliebe der
neueren Ákademie; denn an diese Schule, deren Bildungsideal das
philosophisch-rhetorische war, haben wir zu denken, wenn Cicero
sagt: e philosophorum scholis tales (sc. oratores) fere evadunt. Cicero
hatte teils durch seine Naturanlage, teils durch den Unterricht, den
er in Rhodus, der Hauptpflegestätte dieser Gattung, genossen, teils
durch die Einwirkung seines Lehrers in der Akademie, des Philon
von Larissa!), eine entschiedene Hinneigung zu dieser Diktion; davon
legen seine noch vorhandenen Reden hinlänglich Zeugnis ab. Doch
Seine Zeit hat dieser Stilart wenig Liebe entgegengebracht. Die
ernsten, nüchternen Attiker verachteten sie, die Asianer mit ihrem
Pathos wollten erst recht nichts davon wissen; es fehlte ihr das

allende des Gefühls, der Leidenschaft, die Tiefe und Gewalt
des Pathos. Bescheiden würdigt darum Cicero den orator medius
also: nisi coram erit comparatus ille fortior, per se hic, quem dico,
Probabitur (91— 97).

Wie die einseitige Anwendung des genus subtile, so verurteilt
Üicero auch die einseitige Bevorzugung des genus grande. Wohl ist
das genus grande das erhabenste, das wirksamste; huius eloquen-

est tractare animos, huius omni vi permovere (97); im permo-
Vere aber liegt „omnis vis oratoris"; das permovere bedeutet den

leg?) Wohl ist der orator copiosus, amplus, gravis jener, dessen
Beredsamkeit alle Völker anstaunen, der im Rate das entscheidende
Ort spricht; aber dieses genus in seiner reinen, unvermischten Ge-
stalt allenthalben ohne Unterschied anzuwenden, würe Thorheit, ja
ahnsinn (97 —99). Ciceros Grundsatz ist: nec semper nec apud
Omnes nec pro omnibus nec cum omnibus eodem modo dicendum
est (123). Damit sind nicht nur die allezeit trockenen Attiker,
SOndern auch die immerdar in bacchantischem Taumel?) deklamie-

Fenden Asianer verurteilt.
—

ἃ 1) Vgl. v. Arnim a. ἃ. O. S. 97 f. und v. Wilamowitz, „Asianismus
Qd Atticigmus", Herm. XXV (1890) 8. 18.
2) Vgl. Or. 69. 8) Or. 99.

218 Sebastian Schlittenbauer:

Wer ist dann der wahre, der vollendete Redner, wenn keine
der drei Stilgattungen für sich zur Vollkommenheit führen kann?
Der ideale Redner ist jener, der alle drei Arten in schóner Harmonie
verbindet, der es versteht, das „decorum“ zu finden, der imstande
ist, ,humilia subtiliter, magna graviter, mediocria temperate di-
cere" (100). Hat es einen solchen Redner je gegeben? Bei den
Griechen stand Demosthenes!) auf dieser Hóhe. Aber wer kann sich
bei den Römern mit dem grofsen Griechen messen? Nach Ciceros
Meinung niemand anders als er selbst. Darüber läfst er keinen
Zweifel obwalten. Zwar legt er dem Brutus auf obige Frage die
Antwort in den Mund: ,nemo is unquam fuit", und er selbst fügt
mit scheinbarer Zurückhaltung ein „ne fuerit" hinzu. Aber aus der
fein bedachten Zusammenreihung der Gedanken klingt es deutlich
heraus: „Ich selbst bin jener vollendete Redner.“ Darauf zielten
seine Erörterungen über das genus im allgemeinen hin. „Is erit
igitur eloquens, ut idem illud iteremus, qui poterit parva summisse,
modica temperate, magna graviter dicere" (101). Und die Beispiele
für solch vollendetes oratorisches Können holt er zunächst nicht bei
dem anerkannten Muster aller Beredsamkeit, bei Demosthenes; er
schöpft sie — und das mufste er wohl nach so heftigen Angriffen —
aus seinen eigenen Reden, um den Gegnern zu beweisen, wie er in
der Praxis seinen theoretischen Forderungen an das Ideal gerecht
geworden sei. Mit welcher Wärme, mit welchem Feuer führt er
seine Reden für Caecina, für die lex Manilia, für C. Rabirius, für
Avitus und Cornelius, seine accusatio in Verrem als lebendige Zeugen
seiner Fähigkeit vor, in jeder Gattung den richtigen Ton zu treffen
(102 £)! — Cicero ist warm geworden; er hat seinen Widersachern
gezeigt, was der vollendete Redner leisten mufís; er kann es jetzt
nicht unterlassen, auch zu sagen, was er bei seinem Ringen nach der
Höhe jenes Ideals geschaffen: „Nulla est ullo in genere laus oratoris,
cuius in nostris orationibus non sit aliqua si non perfectio, at cona-
tus tamen atque adumbratio (103); non adsequimur, sed quid sequi?)
deceat videmus (104). Er selbst ist also jener moderator et quasi —
temperator illius tripartitae varietatis mit der hohen theoretischen.
Einsicht (magni iudicii), mit der eminent praktischen Befühigungem
(summae facultatis), der überall das πρέπον findet (70).

Sonderbar, anfangs (22) konnte Cicero unter den Lateinerr—
keinen Redner finden, der Schmuck und Pathos mit Klarheit unc—
natürlicher Einfachheit vereinigt hätte, und jetzt hat er einen gem -
funden, und zwar keinen anderen als sich selbst. Jetzt wissen wie
welchen Hintergedanken er unterdrückte, als er die Worte niedem—
schrieb: , Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperi
possemus! esset egregium non quaerere externa, domesticis ess

1) Or. 28.
2) Siehe S. 211 Anm. 2.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 919

contentos!!) Jetzt wissen wir auch, was er meint, wenn er an Lepta?)
schreibt: ,Qui (Orator) si est talis, qualem tibi videri scribis, ego
quoque aliquid sum.“

In der Einleitung war Demosthenes allein das rednerische Ideal;
jetzt ist Cicero neben ihn getreten; darum gilt es, beider Verdienst
nach Recht und Billigkeit abzuwügen. Demosthenes hatte nach der
Meinung Ciceros einen leichten Stand; er hatte grofse Vorgünger und
groíse Zeitgenossen; es fehlte ihm also nicht an tüchtigen Vorbildern.
Wenn er selbst nicht die gleiche Hóhe wie der grofse Grieche erreichte,
so kam dies daher, dafs er ohne nachahmenswerte Vorbilder in der
Stadt, in weleher nach dem Zeugnisse des Antonius ein eloquens
noch nie gehórt worden war, sich selbst die Wege bahnen mufste
zur Beherrschung und Durchdringung aller drei genera. Aber trotz
jenes gewaltigen Vorteiles ist selbst Demosthenes nicht immer allen
Anforderungen an das Ideal gerecht geworden; um so weniger darf
man ihn, Cicero, tadeln, wenn er bisweilen hinter der erstrebten
Vollendung zurückbleibt. Er ist dennoch der einzige eloquens unter
den Römern; Antonius war es nicht, nicht Crassus, nicht Cotta, nicht
Sulpicius, auch nicht Hortensius. Cicero glaubte es zu sein: ,leiunas
huius multiplicis et aequabiliter in omnia genera fusae orationis aures
eivitatis accepimus easque nos primi — — ad huius generis au-
diendi incredibilia studia convertimus.^ Und getrieben von dem
Drange, diese Wahrheit seinen Gegnern eindringlich ans Herz zu
legen, rückt er ihnen nochmal einige schlagende Beispiele aus seinen

Reden vor Augen. Und den Schlufs seines Selbstlobes bildet ein
Verdienst, das nicht einmal der Grieche mit ihm teilen konnte:
»lNemo orator tam multa ne in Graeco quidem otio scripsit quam
nmulta sunt nostra eaque hane ipsam habent, quam probo, varie-
tatem. Or. 104—109.

Mit so nachdrücklicher Hervorkehrung, ja Übertreibung der
eigenen Vorzüge schreibt kein Schriftsteller, der ein objektives Bild
vom vollendeten Redner zeichnen will, so kann nur ein Angegriffener
Schreiben, der sich gezwungen sieht, seine eigene Stellung zu ver-
tesidigen.?)

Cicero — der vollendete Redner: das ist das Resultat, das er
erzielen wollte; er besitzt die reichhaltigste Bildung als Voraussetzung,
er hat das Wesen der Redekunst richtig erfalst, und diese richtige
Erkenntnis hat im Bunde mit einer glücklichen Naturanlage in der
Praxis die schönsten Früchte gezeitigt.

S8. Aber braucht denn der vollendete Redner aufser jenen

τσ.

1) Or. 22. Vgl. S. 209. 2) Ad fam. VI 18.

.9) Für die Charakteristik Ciceros hat man bisher sein Eigenlob
7! einseitig ausgebeutet; man hat vergessen, wie oft er der Angegriffene
"hd Gereizte war, wie viel für ihn auf dem Spiele stand. Ein objek-
üves Charakterbild mülste diese Umstände gebührend berücksichtigen.

220 Sebastian Schlittenbauer:

Vorzügen nichts mehr? Cicero hat den Demosthenes, wenn er ihn
zunüchst auch nur von der formellen Seite betrachtete, sicher mit
soviel Verständnis und Gefühl gelesen, um zu der Überzeugung zu
gelangen, dafs die unerbittliche Logik der Thatsachen, die jener so
häufig sprechen láfst, die geschickte Gruppierung der einzelnen
Punkte — man denke nur an die Kranzrede — von einschneiden-
der Bedeutung für die Wirkung einer Rede sein mufs. Warum be-
handelt er aber dann im Orator die inventio und collocatio nur in
wenigen Paragraphen (44— 50), sozusagen in der Form der praeter-
itio? Cicero schützt als Grund vor, diese Dinge seien zunächst
Sache der natürlichen Klugheit und stünden zum Redner nicht in
dem nahen Verhältnis wie die elocutio (44). Gewifs; aber was ist
die zierlichste Rede ohne inneren Gehalt, ohne Klarheit und schlagende
Logik? Nichts als leeres Phrasengeklingel. Cicero weils das wohl:
er hat ja dieser Überzeugung glänzenden Ausdruck verliehen in dem
oratorischen Bildungsideale, das seine Bücher vom Redner aufstellen.
Wenn er dennoch im Orator die inventio und collocatio als neben-
sächliche Dinge fast übergeht, so ist dies ein neuer Beweis, dafs der
Orator Tendenzschrift ist. Als Tendenzschrift bilden seinen eigent-
lichen Vorwurf nur die Streitfragen zwischen Cicero und seinen
Gegnern; diese drehten sich, wie wir oben!) gesehen, zunächst um
das genus und die compositio; von dem inneren Gedankengehalte
der Rede wird nirgends gesprochen; darum wird das Kapitel von
der Auffindung und Anordnung des Stoffes, dem in den Büchern de
oratore eine so eingehende Würdigung zuteil geworden, im Orator
mit wenig Worten abgethan. Der Kampf zwischen dem Asianismus,
dessen man ja Cicero bezichtigte, und dem Atticismus drehte sich
nicht um die διάνοια, sondern um die Aé£ic.?)

Mehr aktuelles Interesse als die διάνοια bot in jenem litterari-
schen Kampfe noch die Frage nach der besten Art der actio; denn
sie steht in engerem Zusammenhange mit der Frage nach dem besten
genus. Und bei manchem der Attiker gab es in dieser Beziehung
zu tadeln. M. Calidius?) und M. Junius Brutus*) verbanden mit der
Trockenheit und Dürre der Diktion Külte und Monotonie des Vor-
trages; Calvus®) war sich nicht konsequent; einmal geriet er im
Widerspruch zu seinem genus und Vorbild in übermäfsige Hefti
keit®), das andere Mal ermangelte er wieder aller Frische und Kraft.
Darum wird im Orator der actio allein soviel Raum gewährt als
der inventio und collocatio zusammen, 8 54—60. Cicero fordert;
vom wahren Redner ein eindrucksvolles, mit Schönheit und Anmut
gepaartes Geberdenspiel, vor allem aber eine der Verschiedenheit des
jedesmaligen Inhaltes und Zweckes entsprechende Modulation dex

1) Siehe S. 197. 2) v. Wilamowitz a. 8. O.
3) Brut. 278. 4) Or. 110. 5) Vgl. S. 198.
6) Sen. controv. VIL 4 6—8. 7) Brut. 284; ad fam. XV 21, €.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 221

Stimme. „Volet igitur ille, qui eloquentiae principatum petet, et
contenta voce atrociter dicere et summissa leniter et inclinata videri
gravis et inflexa miserabilis^ (57). An dieser Stelle kann es der als
Asianer Verschrieene nicht unterlassen, ein verurteilendes Wort zu
sprechen über den manierierten, singenden Vortrag, durch welchen
die echten Asianer die Herzen rühren und gewinnen wollten, dagegen
mit Worten der Anerkennung und Empfehlung auf die vocis flexio-
nes eines Demosthenes und Aeschines hinzuweisen. Diese beiden
hatten auf eine geschickte Modulation der Stimme, auf einen an Ab-
wechslung reichen Vortrag sehr viel Gewicht gelegt; ersterer ging
hierin so weit, dem Vortrag die erste, zweite und dritte Rolle zu-
gleich zuzuschreiben. (54—60). Cicero seinerseits hatte der actio
von Jugend auf grolse Sorgfalt zugewandt; er war eigens bei Ros-
cius, Roms berühmtestem Schauspieler, in die Schule gegangen, und
er selbst gesteht, seiner Kunst im Vortrage zum Teil seine grofsen
Erfolge zu verdanken!), Grund genug, um die Frage nach der Art
der actio in seiner Selbstverteidigung etwas stürker zu betonen.

89. Der kurze Abrifs über Auffindung und Anordnung des
Stoffes und über die Art des Vortrages ist zwischen die Einleitung
und die fast das ganze Buch füllende Behandlung der elocutio ein-
geschoben. In der Einleitung, in der Cicero 8 11— 19 in gedrüngter
Kürze das zu behandelnde Thema skizziert, ist mit keinem Worte
jener drei für den Redner so wichtigen Punkte gedacht, ein Zeichen,
daís Cicero von vornherein eine ihrem Werte entsprechende Behand-
lung nicht beabsichtigt hatte, aus dem einfachen Grunde, weil er sich
gleich mit aller Kraft auf den Kern seines Streites mit den Attikern,
auf die Frage nach der Form, werfen wollte. Wie Cicero über die
beste Form der Rede denke, das war es auch, was Brutus von ihm
wissen wollte." Der gewaltige Unterschied in dem Umfange der
vier Teile: inventio, collocatio, actio und elocutio giebt uns einen
deutlichen Fingerzeig für die richtige Auffassung des Orator. Nicht
den Idealredner in seiner Totalität wollte Cicero darin zeichnen,
sondern den unübertrefflichen Meister der Form und zwar in aus-
gesprochenem (egensatze zu den Anschauungen der Neu-Attiker.
Darum drüngt die Frage nach der formellen Gestaltung der Rede
alle übrigen Punkte weit in den Hintergrund.

Wir haben bisher Ciceros Anschauungen über den Stil im all-
gemeinen, über seine Arten, über deren Verhältnis zum Zwecke der

1) Or. 129f.

2) Or. 2: — — iudicare, quae sit optima species et quasi figura
dicendi. 62: Quod quidem ego, Brute, ex tuis litteris sentiebam, non
te id sciscitari, qualem ego in inveniendo et in collocando summum
esse oratorem vellem, sed id mihi quaerere videbare, quod genus ipsius
orationis optimum iudicarem. 54: tibi tantum de orationis genere
quaerenti.

222 Sebastian Schlittenbauer:

Rede kennen gelernt; im folgenden werden wir sehen, welche An-
schauungen er über den eigentlichen ornatus dicendi hegt: über die
Wahl der Worte, die Anwendung von Tropen und Figuren, über
Ethos und Pathos und über rhythmische Komposition. Die persön-
liche Tendenz, die wir bisher beobachten konnten, tritt in diesen
Partieen noch markanter hervor; denn hier trennte ihn eine Welt
von. den Attikern.

& 10. Die elocutio im engeren Sinne war es in erster Linie, die
dem Cicero bei seinen litterarischen Gegnern den Vorwurf des Asia-
nismus eintrug!), aber gerade sie war eg auch, die seine eigentüm-
liche Stärke bildete; in hoc genere (sc. ornatu) eminet Cicero, sagt
Quintilian.?)

Welches waren nun die Hauptfehler der Asianer? Hören wir
zuerst, wie Cicero selbst über den Asianismus und dessen hervor-
ragendste Vertreter urteilt!

Cicero unterscheidet innerhalb des Asianismus zwei Richtungen:
genera Asiaticae dictionis duo sunt: unum sententiosum et argutum,
sententiis non tam gravibus et severis quam concinnis et venustis...;
aliud autem genus est non tam sententiis frequentatum quam verbis
volucre et incitatum, quali nunc est Asia tota, nec flumine solum
orationis, sed etiam exornato et facto genere verborum.?) Die erstere
Art ist zweifellos dem zierlichen Stile des Hegesias verwandt; ob
man sie aber ohne weiteres mit der kommatischen Redeweise dieses
Asianers identifizieren darf, wie Norden dies gethan*), möchte ich
bezweifeln. Das gute Zeugnis, das Cicero den bedeutendsten Ver-
tretern jener Gattung zu seiner Zeit, den Brüdern Hierokles und
Menekles aus Alabanda, erteilt°), steht in zu schroffem Widerspruche
zu der Geringschätzung, mit der er von Hegesias spricht, als dafs
man annehmen könnte, diese drei Asiaten hätten denselben Stil ge-
habt. Hegesias’ Stil war wohl die &ufserste Übertreibung, das Zerr-
bild dieser Richtung. Dafs die zweite Art identisch ist mit der
periodisierenden und stark an dithyrambischem Schwulste kranken-
den Redeweise des vor nicht gar langer Zeit entdeckten Dekretes
des Antiochus von Commagene, darüber hege ich mit Norden‘)
keinen Zweifel.

Der Tadel, den Cicero gegen den Asianismus richtet, ist scho-
nend. Als Fehler erscheinen ihm vor allem der Mangel an präg-
nanter Kürze und der schwülstige Bombast im Ausdrucke; aber er

1) Siehe S. 197. 2) Quint. I. O. VII 3, 64.

3) Brut. 825. Auch Diomedes (K. I 451) unterscheidet diese zwei
Richtungen, wenn er von einem nimius cultus einerseits und einem ni-
mius tumor andererseits spricht.

4) a. a. Ὁ. S. 134. Cicero Or. 231 scheidet ausdrücklich die Diktion
der Gebrüder Menecles und Hierocles von jener des Hegesias.

δ) Brut. 325. Or. 231. 0) ἃ. 8. O. S. 141.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 223

findet hierfür natürliche Milderungsgründe in der historischen Ent-
wickelung der Beredsamkeit. „Ut semel e Piraeo eloquentia evecta
est, omnes peragravit insulas atque ita peregrinata tota Asia est, ut
se externis oblineret moribus omnemque illam salubritatem
Atticae dietionis et quasi sanitatem perderet ac loqui paene dedis-
ceret!) Und ähnlich sagt er im Orator?): „Caria et Phrygia et
Mysia, quod minime politae minimeque elegantes sunt, asciverunt
aptum suis auribus opimum quoddam et tamquam adipatae dictio-
nis genus.“°)

Aulser diesen allgemeinen Urteilen über den Asianismus, welche
die vitiosa abundantia*) der Asianer auf natürliche Weise zu er-
klären versuchen, haben wir von Cicero noch spezielle Urteile über
einzelne Vertreter desselben.

Den schärfsten Tadel richtet Cicero gegen die zerhackte Rede-
weise des Hegesias von Magnesia. Dieser hatte an die Stelle der
langen und vollen Perioden lauter kleine, streng rhythmisch gebaute
Kola gesetzt und damit seinem Stile etwas Hüpfendes, Springendes
gegeben. Ein derartiger Stil mufste naturgemäls auch den Inhalt
der Rede ungünstig beeinflussen. An die Stelle längerer, logisch
korrekt entwickelter Gedankenreihen traten kleine, sorgfältig abge-
zirkelte Sentenzchen, deren Inhalt oft ganz nichtig war. Trotz alle-
dem wollte Hegesias als Attiker gelten: ac Charisi volt Hegesias
esse similis isque se ita putat Atticum, ut veros illos prae se paene
agrestes putet. at quid est tam fractum, tam minutum, tam in
ipsa, quam tamen consequitur, conncinnitate puerile (Brut. 286)?
Ähnlich urteilt Cicero Or. 226: Hegesias saltat incidens parti-
culas: et is quidem non minus sententiis peccat quam verbis, ut non
quaerat, quem appellet ineptum, qui illum cognoverit. Leider blieb
Hegesias mit diesem Stile nicht allein; er fand Nachahmer: Sunt
etiam, qui illo vitio, quod ab Hegesia maxime fluxit, infringendis
concidendisque numeris in quoddam genus abiectum incidant versi-
culorum simillimum (Or. 230). Bei dem Streben nach solcher Art
von rhythmischer Gestaltung der Rede konnte es natürlich nicht
ausbleiben, dafs zur Ergänzung der Rhythmen häufig nichtssagende
Flickwörter eingeschoben wurden: apud alios autem et Asiaticos
maxime numero servientes inculcata reperias inania quaedam verba
quasi complementa verborum (230).

Im Gegensatze zu Hegesias und dessen Nachahmern werden
andere Vertreter des Asianismus von Cicero ziemlich günstig beurteilt,
so z. B. Hierokles und Menekles aus Alabanda Brut. 325: Hierocles
Alabandeus ... Menecles, frater eius, quorum utriusque orationes sunt

2 Brut 61. 2) Or. 95.
l. de or. III 48: eruditissimos homines Asiaticos quivis Athe-
niensis Ka ας non verbis, sed sono vocis nec tam bene quam suaviter
loquendo facile superabit. 4) De opt. gen. or. 8.

224 . Sebastian Schlittenbauer:

in primis, ut Asiatico in genere, laudabiles; ähnlich Or. 231: fratres
illi Asiaticorum rhetorum principes Hierocles et Menecles minime
mea sententia contemnendi; etsi enim a forma veritatis et ab Atti-
corum regula absunt, tamen hoc vitium compensant vel facultate
vel copia. Aber einen Fehler, an dem fast alle Asianer kranken,
haben auch sie; sie schliefsen fast alle Perioden mit ein und dem-
selben Versfufse: sed apud eos varietas non erat, quod omnia fere
concludebantur uno modo (231). Dieser Lieblingsschlufs der Asia-
ner war der Ditrochäus: insistit autem ambitus modis pluribus, e
quibus unum est secuta Asia maxime, qui dichoreus vocatur...
Dichoreus non est ille quidem su& sponte vitiosus in clausulis, sed
in orationis numero nihil est tam vitiosum quam si semper est
idem (212).

In der zweiten Art der asianischen Manier zeichneten sich
Äschylos von Knidus und Äschines von Milet aus. An beiden be
wundert Cicero den staunenswerten Flufs der Rede, tadelt
den Mangel an schöner Harmonie des Inhalts (Brut. 325).

Mit dem Vortrag der Asianer kann sich Cicero nicht einver
standen erklären; er verwirft das „inclinata ululantique voce more
Asiatico canere“!) und warnt vor dem „cantus e Phrygia et Caris
rhetorum, in epilogis paene canticum.“?)

In diesem Zusammenhange, wo es sich darum handelt, Ciceros
Urteil über den Asianismus kennen zu lernen, dürfen wir die Kritik
nicht aufser acht lassen, die er an dem bedeutendsten der römischen
Asianer, an seinem Rivalen Hortensius, übt. Ebenso wenig dürfen
wir das Urteil übersehen, das er über seinen eigenen Asianismus in
der ersten Periode seiner oratorischen Thätigkeit füllt.

Hortensius zeichnete sich nach Cicero?) in beiden Gattungen
der asianischen Manier gleich aus; seine Rede war „venusta“ wie die
des Menekles und zugleich „incitata et vibrans wie die des Äschylo®
von Knidos oder die des Áschines von Milet. Er war ein orator or ^
natus et acer mit angenehmem Organ und frischem, feurigem Vor”
trag. Der Erfolg seiner Beredsamkeit war ein grofsartiger: mirse^
bantur adulescentes, multitudo movebatur, sagt Cicero, der in seine?
Jugend selbst hingerissen war von solcher Beredsamkeit. Freilic#®:
den älteren, ruhigeren Leuten gefiel diese, auf die Erregung de»!
Leidenschaften abzielende Art nicht. Und weil Hortensius in vo 3X*
gerückten Jahren nicht von ihr liefs, mufste er es erleben, dafs de
Führerrolle auf dem Forum auf einen andern überging.t)

Dieser andere war Cicero. Wandelnd in den Spuren des Hc»
tensius®), hatte er in seiner Jugend selbst sehr stark an dem Haugc»t

1) Or. 27. 2) Or. 57. Vgl. Quint. I. O. XI 8, 87 f.

3) Charakteristik des Hortensius siehe Brut. 817—899.

4) Brut. 820 f.

5) Brut. 808: possis et videre, quemadmodum simus in spsm.fio
Quintum Hortensium ipsius vestigiis persecuti.

-

Die Tendenz von Ciceros Orator. 225

fehler der Asianer, an Schwulst und Übermaís, gekrankt; er war
nach seinem eigenen Zeugnisse „nimis redundans et superfluens et
pas: extra ripas diffluens“ gewesen; malslos wie der jugendliche

erschwang (iuvenilis dicendi impunitas et licentia) war auch
sein Vortrag gewesen (nimia contentio vocis) Er ist den Rhodiern
lankbar, dafs sie ihn von diesen Gebrechen befreiten.! Und doch
zonnte er über seine Amerina, die doch noch vollends unter all jenen
debrechen litt, das Urteil füllen: prima causa publica pro Sexto
Roscio dieta tantum commendationis habuit, ut non ulla esset, quae
10n digna nostro patrocinio videretur.?)

Diese Art der Beredsamkeit war eben die zeitgemäfse, dem Ge-
‚chmacke des Volkes zusagende; und darum hat Cicero auch dann
10ch, als er bereits durch das Studium der Griechen zu gröfserer
Reife in Kunst und Geschmack durchgedrungen war, den Asianismus
1ie ganz verdammt, sondern sich jederzeit bemüht, über diese ganze
Richtung ein objektives, gerechtes Urteil zu gewinnen. Er bat die
Asianer den pedantischen Atticisten nicht bedingslos ausgeliefert
und seinen eigenen Zusammenhang mit jenen offen eingestanden.?)
Es ist darum falsch, wenn Grellet-Dumazeau behaupten, er habe sich
mit Heftigkeit gegen die Insinuation gewehrt, jemals die leiseste
Neigung für jene Beredsamkeit verspürt zu haben.)

Ähnlich wie Cicero urteilt Quintilian?) über den Asianismus.
Was aber die gestrengen Atticisten unter Asianismus alles verstan-
den, das war im Grunde genommen nicht mehr und nicht weniger
is die gesamte Prosalitteratur der xoıvn. Das generelle Ver-
lammungsurteil, das Dionys von Halikarnafs, der Atticist vom
reinsten Wasser, über die ganze Epoche von Alexander bis Augustus
fallt®), läfst uns das nur zu deutlich erkennen. Dafs die römischen
Nachahmer eines Lysias und Thukydides nicht weniger streng in
ihrem Urteile waren, ergiebt sich zur Genüge aus der an Cicero ge-
übten Kritik. Ihr Prinzip war starre Reaktion, unbedingte Rückkehr
zum Atticismus des Lysias und Thukydides. Darum konnten sie mit
Leichtigkeit an den Reden Ciceros alle Fehler der Asianer finden.

Die Asianer waren grofse Freunde der Metapher, die Attiker
halten den Cicero „nimium in repetitionibus?); die Asianer lieb-
en Wortwitze, die Attiker schalten Cicero ob seiner Witzeleien°);
le Asianer liebten dithyrambischen Schwulst, starkes Pathos, die
.ttiker schalten Cicero inflatum, tumidum, superfluentem?); die Asia-
er suchten durch Diktion und Vortrag zu rühren, Cicero that ein
tleiches, den Attikern schien dies unmoralisch ?); die Asianer hielten

1) Siehe S. 190. 2) Brut. 312. 8) Brut. 816.

4) Grellet-Dumazeau, Le Barreau Romain S. 77.

5) Siehe S. 187f. 6) Siehe S. 188f. 7) Quint. I. O. XII 10, 12.
8) Ibid. 9) Tac. Dial. 18. 10) Or. 170.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 15

226 Sebastian Schlittenbauer:

etwas auf concinnitas und venustas, ebenso Cicero, die Attiker ver-
achteten allen oratorischen Schmuck); die Asianer sahen auf peinlich
genaue rhythmische Komposition mit weichem musikalischen Klange,
die Attiker schalten den Cicero in compositione fractum, exul-
tantem ac paene viro molliorem.?)

Ciceros Gegner haben gerade in den besonderen Vorzügen seiner
Beredsamkeit den Asianismus erblickt; darum kam es Cicero darauf
an, diese seine Vorzüge als im Wesen und Zwecke der Beredsamkeit
begründet zu erweisen.

S ll. Oberster Zweck der Beredsamkeit war bei den Neu-
Attikern das probare, bei Cicero ist der oberste Zweck das flectere,
permovere. Für die Erreichung dieses Zweckes spielt die Oécic, die
Hinüberführung eines speziellen Falles auf die ganze Gattung, also
die Verallgemeinerung, eine ungemein wichtige ‘Rolle; ihr Pendant
bilden die abäncıc, die Vergrófserung und Aufbauschung einer Sache,
und die ueíucic, die Herabsetzung dessen, was der Gegner vorbringt.
Diese Mittel steigern die Wirkung der Rede ungemein (Or. 125—128).
Cicero hatte Grund, diese Punkte besonders hervorzuheben; sie bil-
deten einen Teil seiner Stürke. Er war nach seiner Meinung der
erste Rómer, der diese Hilfsmittel mit durchschlagendem Erfolge
angewandt hat; vor ihm hat kein Redner in Rom dies fertig ge-
bracht: nemo erat, qui dilatare posset atque a propria ac definita
disputatione hominis ac temporis ad communem quaestionem uni-
versi generis orationem traducere.)

Höher als die O0écic, die aü£ncic und ihr Gegenteil müssen zwei
andere Mittel, Wirkungen zu erzielen, angeschlagen werden: das
ἠθικόν, die Kunst, des Herzens mildere Saiten zu stimmen, um Wohl-
wollen und Erbarmen hervorzurufen, und das παθητικόν, die Kunst,
die stürkeren Affekte zu erregen, die Herzen mit Ekel und Wider-
willen, mit Jammer und Schmerz, mit Groll und Hafs zu erfüllen.
Das ἠθικόν und παθητικόν, von den trockenen Attikern gemiéden
und als unmoralisch angesehen, waren in Ciceros Hand zwei mäch-
lige Waffen. Vorzüglich mit Rücksicht darauf konnte Quintilian ihn
summum tractandorum animorum artificem *) nennen und die Be-
hauptung aufstellen: commiseratione Graecos vicit") (sc. Tullius).
Die glückliche Anwendung von Ethos und Pathos war von ausschlag-
gebender Bedeutung in der peroratio. Darum ward diese immer
Cicero überlassen, wenn mehrere Redner gemeinsam eine Sache führ-
ten.) Denn bis auf Cicero gab es keinen, „qui ad iracundiam mag-
nopere iudicem, qui ad fletum posset adducere, qui animum eius,
quod unum est oratoris maxime proprium, quocunque res postularet,
impellere.")

——— nun —— -

1) De opt. gen. or. 12. 2) Quint. I. O. XII 10, 12.
3) Brut. 322. 4) Quint. 1.0. XT 1, 85. 5) Quint. IO. X 1, 107.
6) Brut. 190. 7) Brut. 322.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 22'l

Darf es uns da wunder nehmen, wenn Cicero in dem Idealbilde,
das er entwirft, mit Wärme und Nachdruck diese seine Grófse hervor-
hebt? Quo genere nos mediocres aut multo minus, sed magno semper
usi impetu saepe adversarios de statu omni deiecimus (Or. 129).
Vor dieser Kunst verstummte Hortensius, verstummte der sonst so
verwegene Catilina; diese Kunst Ciceros raubte dem älteren Curio
auf der Rednerbühne Gedüchtnis und Sprache, diese Kunst hat das
Forum mit Jammer und Klage erfüllt (Or. 130 f). Von der Gröfse
dieser Kunst legen seine Anklagen und Verteidigungen lautes Zeug-
nis ab; „nullo enim modo", sagt er, „animus audientis aut incitari
aut leniri potest, qui modus a me non sit temptatus" (132). Und
für diese Kunst giebt es awíser seinen Reden in der lateinischen
Litteratur keine Beispiele. Nicht Crassus, nicht Antonius, nicht
Cotta, nicht Sulpicius, nicht Hortensius, neben ihm Roms bedeutendste
Redner, kónnen hier an seine Seite treten (133); er hat auch hier
nur einen Partner, den unübertrefflichen Demosthenes (134).

Ich wiederhole: Mit solcher Hervorkehrung des eigenen Ver-
dienstes, mit so günzlicher Ignorierung aller grofsen Vorgünger und
Zeitgenossen hütte selbst ein Cicero nicht sprechen kónnen, wenn
nicht bei der Abfassung des Orator von vorne herein die persónliche
Spitze, das Motiv der Selbstverteidigung gegeben gewesen wäre.
Mit welchen Gefühlen mag Ciceros Widersacher die Erinnerung an
diese thatsächlichen, glänzenden Triumphe ihres Gegners erfüllt haben,
sie, die, wenn wir Cicero glauben dürfen, auf dem Forum häufig
verlacht und vom Auditorium verlassen wurden: cum isti Attici di-
cunt, non modo a corona, quod est ipsum miserabile, sed etiam ab
advocatis relinquuntur.) — qui (Attici) iam conticuerunt ab ipso
foro irrisi.?)

8 12. Der erste Zweck der Beredsamkeit ist für Cicero das
movere; Sehr wichtig, in vielen Füllen wichtiger als das docere, ist
ihm auch das delectare. Diesem Zwecke dient vor allem der orato-
rische Schmuck im engsten Sinne des Wortes: der Gebrauch der
Tropen und Figuren, der lumina verborum et sententiarum (ςχήματα
Aé£ewc xai διανοίας). Die Attiker verwarfen, wie wir wissen, den
Prunk des γένος ἀνθηρόν, für Cicero ist er eine Notwendigkeit;
ohne ihn ist der Redner vielfach aufser stande, sein Ziel zu erreichen.
Was gewinnt ihm die Ohren der Zuhórer mehr als das süfs Ein-
schmeichelnde einer glanzvollen, bilderreichen Sprache, was ist mehr
geeignet, die Herzen auf seine Seite zu ziehen als die Befriedigung
ihrer üsthetischen Bedürfnisse? Ist der Redner Meister im oratori-
schen Schmuck, dann lenkt und leitet er die Zuhörer nach Belieben.
„Nam et singulorum verborum et collocatorum lumina attigimus,
quibus sic abundabit orator, ut ex ore nullum nisi aut elegans aut

1) Brut. 289. 2) Tusc. II 1, 3.
. 15*

998 Sebastian Schlittenbauer :

grave exeat verbum ex omnique genere tralationes erunt, quod eae
propter similitudinem transferunt animos et referunt ac movent huc
et illuc; qui motus cogitationis celeriter agitatus per se ipse delectat
(Or. 134). Die ornamenta sententiarum rufen noch mehr wie die
lumina verborum die verschiedensten Gefühle hervor und fördern so
mächtig des Redners Ziel In der Anwendung beider Arten zeigt
sich so recht des Redners Gröfse (136—199).

Uns Deutschen dünkt der Gedanke, dafs der blofse äAufsere
Prunk eine solche Macht auf die Gemüter ausübe, freilich etwas be-
fremdend. Aber die Griechen und Rómer brachten hiefür — wie
heute noch die romanischen Vólker — von Natur aus ein besseres
Verständnis und ein feineres Gefühl mrt.) Mit Recht betont darum
Cicero im Gegensatz zu den Attikern die Notwendigkeit des Bufseren
Schmuckes. Auch hier beruft er sich wieder, wie an so vielen an-
deren Stellen, auf den grölsten der alten Attiker, auf Demosthenes
(136), von dem er schon Brut. 141 sagte: quo genere (sc. sententia-
rum ornamentis et conformationibus) quia praestat omnibus Demo-
sthenes, idcirco a doctis oratorum est princeps iudicatus.

$ 13. Cicero erklärt Brut. 321: Cum propter assiduitatem in
causis et industriam tum propter exquisitius et minime volgare ora-
tionis genus animos hominum ad me dicendi novitate converteram.
Worin bestand denn diese novitas dicendi hauptsächlich? Sie be-
stand hauptsächlich in der rhythmischen Periodisierung der Rede.
Das war eine Kunst, welche die alten rómischen Redner noch nicht
gekannt hatten; non erat hoc apud antiquos (168); conclusio senten-
tiarum, quam non habent (sc. antiqui) (169). Nur Zufall, oder besser
gesagt, der natürliche Geist der Sprache schufen zuweilen eine rhyth-
misch fallende Periode. Cicero ist der erste römische Redner, der
mit Bewufstsein und theoretischer Einsicht das musikalische Element
der Sprache kultivierte und auf kunstvolle Periodisierung grofse
Sorgfalt verwandte (171). Dieses Zeugnis aus Ciceros eigenem
Munde klingt sehr verdächtig. Die Asianer waren doch Anhänger
des Rhythmus, und Hortensius, vor Cicero Roms bedeutendster Red-
ner, war doch ausgesprochener Asianer. Wenn wir auch mit Deuer-
ling?) annehmen, dafs Hortensius und sein Anhang noch kräftige
Naturalisten waren, dafs sie sich in der rhythmischen Gestaltung der
Rede noch nicht zu festen Kunstformen durchgerungen, dafs manches
rauh und unvollkommen klang, so müssen wir doch sagen: Cicero
vindiziert sich hier ein Verdienst, das er zweifellos mit andern teilt.
Dafs er seine künstlerischen Leistungen in dieser Richtung mit so
nachdrücklicher Betonung hervorhebt und alle anderen in den Schat-
ten zu stellen sucht, hat seinen guten Grund; denn gerade die starke
Kultivierung des musikalischen Elementes war der Punkt, wo ihn die

1) Vgl. Norden a. a. O. Einl. 2) Deuerling ἃ. ἃ. O. S. 17.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 929

Neu-Attiker am heftigsten und erbittertsten angriffen. Der Rhythmus
bildete neben der Gattung einen der Streitpunkte, über die er sich
mit Brutus und Calvus in litterarischem Briefwechsel!) endgiltig
auseinanderzusetzen suchte. Aber die Attiker waren nicht zu über-
zeugen. Daraus erklürt sich der leidenschaftliche Ton, der in diesem
Teile des Orator auf einmal mit ungehemmter Kraft losbricht;
daraus erklürt sich die Erscheinung, dafs Cicero einem Punkte, dem
vor ihm die Theoretiker in der Redekunst nur wenig Aufmerksam-
keit geschenkt hatten”), fast die Hälfte seines Buches ($ 140—236)
widmet. Und diese wissenschaftliche Erórterung des rhythmischen
Elementes der Rede findet sich in solchem Umfange in einem Werke,
das nach des Verfassers ausdrücklicher Erklärung keine theoretischen
Vorschriften geben (43; 123), sondern ein konkretes, fafsbares Bild
vom vollendeten Redner entwerfen soll. In den Büchern de oratore,
die doch die Theorie der Beredsamkeit enthalten, sind der Besprechung
des Rhythmus nur 28 Paragraphen gewidmet (III 171—199). Diese
Disharmonie findet ihre Erklärung einzig und allein in der litterari-
schen Fehde Ciceros mit den Attikern, in welcher die Frage nach
der compositio eine hervorragende Rolle spielte. Zweifellos ist nicht
blofs der Brief, in dem Brutus den Cicero um seine Anschauungen
über Stil und Rhythmus befragt?), und der den äufseren Anlafs zur
Abfassung des Orator gab, sondern auch der Orator selbst ein Glied
der litterarischen Korrespondenz Ciceros mit Brutus und Calvus, die
wir oben*) erwähnt haben. Und die wichtigsten Fragen dieser Korre-
spondenz bildeten die Fragen nach der besten Art des Stiles und
nach der Zulässigkeit rhythmischer Gestaltung der Rede.5) Aus die-
sen Thatsachen erklürt sich die breite Behandlung, welche der Rhyth-
mus im Orator findet.

Dunlop sagt in seiner Geschichte der römischen Litteratur®)
über diesen Abschnitt des Orator: „This tract is rather confusedly
arranged and the dissertation on prosaic harmonie, though curious,
appears to us somewhat too minute in its object for the attention
of an orator. Cicero, however, set a high value on this production."
Freilich scheint dieser Gegenstand für das Ideal des Redners nicht
von so einschneidender Bedeutung zu sein. Cicero hat das wohl
selbst gefühlt und es deshalb für nötig erachtet, sich von vornherein
gegen den Vorwurf zu sichern, dafs er Lappalien, die eines ernsten
Mannes unwürdig seien, solche Aufmerksamkeit widme und über so

1) Dieser Briefwechsel ist bezeugt: Cic. ad fam. XV 21; Quint. I. O.
VI 8, 20; VIII 3, 6; IX 1, 75; Tac. Dial. 18. Vgl. Harnecker, Neue Jahrb.
für Phil. 125 (1882), S. 601.

2) Or. 226: Plura de numerosa oratione diximus quam quisquam
ante nos. Vgl. Aristot. Rhet. III 8.

8) Or. 1; 54; 174. 4) Siehe S. 197f.

δὴ Vgl. Anm. 1 S. 229 und S. 197 f.

6) John Dunlop, History of Rom. Litt. II S. 881.

930 Sebastian Schlittenbauer:

nichtige Dinge gleichsam Schule halte. Cicero beruft sich zu seiner
Rechtfertigung auf die Bedeutung der Beredsamkeit im Staate und
auf das Beispiel der gleichfalls Schule haltenden Juristen; er appel-
liert an die Logik der Römer: eine Kunst zu lehren, deren Ausübung
so ehrenvoll sei, könne unmöglich als eines Mannes und Römers un-
würdig angesehen werden. Und welch billig Denkender wollte ihm
solche Beschäftigung verargen zu einer Zeit, wo ihm alle Möglich-
keit, sich im öffentlichen Leben zu bethätigen, abgeschnitten war
(140 —149)?

Sonderbar, dafs ein Mann, der vor neun Jahren eine vollstän-
dige Theorie der Beredsamkeit geschrieben, ohne sich deshalb auch
nur mit einem einzigen Worte zu entschuldigen, jetzt nach so langer
Zwischenzeit, in der das Interesse für die Beredsamkeit nicht ab-,
sondern eher zugenommen hatte, es für angebracht hält, wegen der
gleichen Thätigkeit sich bei seinen Zeitgenossen zu entschuldigen.
Es ist wahrscheinlich, dafs bei dem damaligen hitzigen Streite zwi-
schen Cicero und den Attikern wirklich mancher ernste Mann, der
noch ein Gefühl hatte für die Not des Staates und ein warmes Herz
für die bedrohte Freiheit, Worte der Mifsbilligung!) über Cicero ge-
sprochen, weil er von einem Manne, dem die Patrioten den Ruhmes-
titel ,pater patriae" gegeben, erwartet hätte, dafs er seine Künste
in einem besseren und notwendigeren Kampfe bethätige. Aber
Cicero war an einer empfindlichen Stelle angegriffen, und darum
wehrte er sich.

8 14. Wie hat sich nun Cicero im Orator gegen die Neu-Attiker
und ihre Bundesgenossen unter den Grammatikern wegen des Vor-
wurfes allzu weitgehender Kultivierung des rhythmischen Elementes
in der Rede verteidigt? Wiederum nicht durch Ableugnung des als
fehlerhaft Getadelten, sondern durch wissenschaftliche Begründung
desselben.

Das musikalische Element der Rede besteht nach Cicero in der
Wahl wohlklingender Wórter, in der Stellung derselben nach den
Gesetzen des Wohllautes, in der natürlichen Symmetrie und der
Periodisierung naeh den Regeln des kunstmäfsigen oratorischen
Rhythmus (149) Nach diesen Gesichtspunkten präzisiert Cicero
seine theoretischen Anschauungen, nach ihnen verteidigt er seine
Praxis. Leider ist gerade dieser Teil des Orator, der doch wegen
seiner Eigenart unser besonderes Interesse in Anspruch nimmt, ziem-
lich verworren; es fehlt ihm an Ordnung, Klarheit und Tiefe, vor
alem an wissenschaftlicher Genauigkeit in der Begriffsbestimmung.
Die Ausführungen dieser Partie machen sofort den Eindruck, dafs sie
nicht das Produkt tiefen Forschens und reiflichen Überlegens sind,
sondern ein Produkt des Augenblickes; behaftet mit dem Gepräge

1) Sicher hat Trebonius Ciceros Korrespondenz mit Calvus über
rhetorische Fragen milsbilligt, wie aus ep. ad fam. XV 21 hervorgeht.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 281

des Eilfertigen und durchsetzt mit bissiger Animosität gegen. die
litterarischen Gegner, kennzeichnen sie ebenfalls wieder in hervor-
ragendem Maíse den Charakter des Orator als. den einer polemischen
Gelegenheitsschrift.

$15. Die Forderung, bei der Wahl und Stellung der Worte

die Gesetze des Wohllautes zu beachten, schliefst die Meidung des
Hiatus und allzu harten Zusammenstofses mehrerer Konsonanten in
sich. Das Prinzip, von dem Cicero hier sich leiten läfst, ist die vo-
luptas aurium. Damit stellt er sich von selbst in Gegensatz zu jener
mit den Neu-Attikern enge verbündeten Schar von Grammatikern
und Gelehrten, die für die Regelung des Sprachgebrauches einzig
und allein die auf der ratio beruhende Analogie als bestimmende
Norm gelten lassen wollten. Diese Analogisten sind gemeint, wenn
Cicero sagt: in quo (sc. Meidung des Hiat) quidam Theopompum
reprehendunt, quod eas litteras tantopere fugit (151); sie sind ge-
meint, wenn er an anderer Stelle spóttisch bemerkt: atque etiam a
quibusdam sero iam emendatur antiquitas, qui haec (sc. einige Bei-
spiele von Anomalie) reprehendunt; nam pro „deum atque hominum
fidem^ „deorum“ aiunt; id, credo, illi (sc. maiores) nesciebant (155).
Die Analogisten sind angegriffen, wenn er an einer weiteren Stelle
voll Ironie schreibt: quid quod sic loqui „nosse“, „iudicasse“ vetant,
,novisse" iubent et ,iudicavisse"? quasi vero nesciamus in hoc genere
et plenum verbum recte dici et imminutum usitate (157); die Ana-
logisten gehen in thörichter Konsequenzmacherei so weit, dafs sie

wollen statt pertaesum nach Analogie von iniquum, con-
cisum (159). |

Ist nun Cicero im Kampfe gegen die Analogisten, die an sei-

nem Stile zweifellos viel herumgenörgelt haben?), etwa der Stimm-
führer der entgegengesetzten Richtung der Anomalisten gewesen, die
als sprachregelndes Prinzip nur den usus gelten liefsen, deren Stand-
punkt jener war, den auch Horaz ais den seinen bekennt, wenn er
Ars poética 67— 71 schreibt:

mortalia facta peribunt;

nedum sermonum stet honos et gratia vivax;

multa renascentur, quae iam cecidere, cadentque,

quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus,

quem penes arbitrium est et ius et norma loquendi?"

Cicero wollte wie in der Frage nach der besten Stilgattung, so auch
hier die goldene Mittelrafse wandeln; er sucht auch hier wie früher

1) Diese Bestrebungen gehen bis auf den jüngeren Scipio zurück.
Festus p. 273. Reitzenstein, M. Terentius Varro, Leipzig 1901. Varro ist
um so mehr zu beachten, als er seine libri de ling. lat. dem Cicero ge-
widmet hat. |

2) Siehe S. 199 und F. Müller, Brutus eine Selbstverteidigung
Ciceros, S. 7. .

939 Sebastian Schlittenbauer:

eine in der Natur der Sache liegende Basis zu finden, und von dieser aus
entscheidet er in den einzelnen Füllen, ob Analogie oder Anomalie, ob
usus oder ratio. Dieses vermittelnde Prinzip ist die voluptas aurium;
überall, wo das Verlangen des menschlichen Ohres befriedigt wird, hat
die consuetudo oder der usus die gleiche Berechtigung wie die Analogie;
für den Redner verdienen sie vor letzterer den Vorzug. Nicht wenige
Stellen prüzisieren diese Auffassung Ciceros: quamvis suaves gravesve
sententiae tamen, si inconditis verbis efferuntur, offendunt aures, quarum
iudicium est superbissimum (150); obscenius concurrerent litterae, wenn
man im Einklange mit den Analogisten cum nobis statt nobiscum
sagen würde (155); nec vero reprehenderim ,scripsere alii rem“;
»Scripserunt" esse rectius sentio, sed sonsuetudini auribus indulgenti
libenter obsequor (157); impetratum a consuetudine, ut peccare sua-
vitatis causa liceret (159); consule veritatem, reprehendet; refer ad
aures, probabunt; quaere cur? ita se dicent iuvari; voluptati aurium
morigerari debet oratio (160); lacrimas" dicimus, quia per iudicium
aurium licet (160). Dieses „iudieium aurium" ist auch die Norm,
nach der sich der Gebrauch von Fremdwörtern zu regeln hat (ibid.).

Die voluptas aurium als sprachregelndes Prinzip brachte Cicero
naturgemäfs den Anomalisten näher; denn der Sprachgebrauch des
Volkes gestaltet sich weniger nach theoretischen konsequenten Regeln
als nach der täglichen Gewohnheit, die sich meist nach dem Gehöre
richtet. Cicero hat dies wohl gefühlt; denn er bemerkt $ 160: ali-
quando idque sero, convicio aurium cum extorta mihi veritas esset,
usum loquendi populo concessi, scientiam mihi reservavi. Dieser Satz
läfst uns zugleich erkennen, dafs Cicero von der Schule her Analogist
war und erst in der Praxis zu einem anderen Standpunkte sich
bekehrte.

Für Ciceros Stellung in diesem Streite zwischen Analogisten
und Ánomalisten spricht der Charakter der lateinischen Sprache, das
Beispiel der Alten, der Vorgang bedeutender Autoritäten bei den
Griechen. Quintilian!) bemerkt über diesen Punkt: non mirabor
Latinos magis indulsisse compositioni quam Atticos, cum minus in
verbis habeant severitatis et gratiae, nec vitium duxerim, si Cicero
a Demosthene in hac parte descivit. Die lateinische Sprache besitzt
in geringerem Grade als die griechische natürliche Würde, Anmut
und milden Klang. Dieser Mangel mufste ausgeglichen werden durch
sorgfältige Vermeidung alles dessen, was der Würde und Gefälligkeit
der Diktion Eintrag thun konnte.

Cicero hat diesen Unterschied beider Sprachen wohl gekannt
und zu seiner Verteidigung ins Feld geführt (Or. 151f.). Das Bei-
spiel der Altvordern, die ohne theoretische Einsicht nur der Führung
ihres Gehóres folgend die Kontraktion bei Vokalen und Konsonanten
anwandten, die üngstliche Sorgfalt, mit welcher der sonst so rauhe

1) Quint. I. O. IX 4, 146. Vgl. a. a. O. XII 10, 27 ff.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 233

Cato den Hiatus vermied, die Freiheit, mit welcher Ennius, Pacuvius,
Accius, Terentius nach den Gesetzen des Wohllautes die Silben be-
handeln, legen Zeugnis dafür ab, wie tief begründet bei den Latei-
nern das Streben nach Wohlklang war. Cicero unterläfst es nicht,
sich mit Nachdruck auf jene Beispiele zu berufen (152ff.). Dabei
setzt es auch einen Hieb ab gegen die novi poétae, die Freunde der
Attiker, die unter dem Einflufs der Grammatiker nach dem Muster
der alexandrinischen Dichter in Gelehrsamkeit und Sauberkeit der
Technik das Hóchste zu leisten suchten, weshalb sie Cicero gerade-
wegs mit den docti in einen Topf wirft.) Das sind die Dichter,
von denen er schon ὃ 68 sagt: vocibus magis quam rebus inserviunt.
Zu diesen novi poétae gehórte auch, was wir nicht vergessen dürfen,
Calvus, das Haupt der Attiker.

Das streng rationelle Sprachregulativ der Analogisten legte
naturgemáís auf Kontraktion oder Distraktion keinen Wert; der Hiat
beleidigte die Ohren dieser Leute nicht; im Gegenteile, sie tadelten
dessen sorgfältige Meidung; euphonische Gründe waren für sie nicht
maísgebend. In diesem Punkte trafen sie mit den Neu-Attikern zu-
sammen, die getreu ihren Vorbildern Lysias und Thukydides auf die
Meidung des Hiatus nichts gaben, das lag im Geiste ihrer „dietio
horrida et inculta.^?) Aber hier konnten sie sich auf den göttlichen
Platon berufen; freilich übersahen sie dabei den gewaltigen Unter-
schied zwischen dem Geiste der lateinischen und griechischen Sprache.
Für Cicero zeugt wieder das grofse oratorische Muster des Demosthe-
nes, der das Zusammensto(ísen der Vokale im allgemeinen als Fehler
mied; für Cicero zeugt die Thatsache, dafs, was der griechischen Sprache
erlaubt sein konnte, nicht in gleicher Weise der lateinischen ent-
sprach. Nicht mit Unrecht sagt er: sed Graeci viderint; nobis, ne
si cupiamus quidem, distrahere voces conceditur (152). Sein Di-
lemma, dem zu entrinnen den Gegnern schwer fallen mochte, lautete:
aut neglegenda nobis fuit voluptas eorum, quibus probari volebamus,
aut ars eius conciliandae reperienda (163). Und weil die voluptas
aurium Ciceros leitendes Prinzip ist, so verurteilt er den Hiat nicht
unter allen Umständen, sondern läfst ihn überall gelten, wo er be-
sondere Wirkung thut: habet ille tamquam hiatus et concursus vo-
calium molle quiddam et quod indicet, non ingratam neglegentiam
de re (sic!) hominis magis quam de verbis laborantis (77).

Cieero war ohne Zweifel in dem Streite zwischen Analogisten
und Anomalisten stark engagiert: darauf läfst mit Sicherheit die
Thatsache schliefsen, dafs Cäsar seine Schrift über die Analogie ihm
gewidmet hat. Und Quintilian?) bezeugt von ihm: „artis grammaticae
diligentissimus erat et in filio recte loquendi asper exactor." Daher
diese weitläufigen Erörterungen eines so untergeordneten Punktes in

1) Ad Att. VII2. — 2) Vgl. Or. 28,
3) Quint. I. O. I 7, 84.

234 Sebastian Schlittenbauer:

dem Idealbilde des vollendeten Redners. Der Orator sollte eben eine
Abrechnung mit allen litterarischen Gegnern sein.!)

$ 16. Die natürliche Eurhythmie der Prosarede liegt nach
Cicero in der antithetischen Gegenüberstellung der Glieder oder in
der Wahl natürlich symmetrischer Worte, ,in quibus ipsa concinnitas
inest“, die also an sich entweder ὁμοιόπτωτα oder πάριςα oder
ἀντίθετα sind. In der Verwendung solcher Redefiguren ging die
zierliche asianische Stilgattung ebenso wie die alte sophistische
Kunstprosa bis an die äulserste Grenze.) Den Attikern waren sie
fremd und mufsten es sein der Natur der Sache nach. Cicero selbst
giebt dies zu: nam illa, de quibus antea dixi, huic acuto (sc. oratori
subtili) fugienda sunt: par paribus relata et similiter conclusa eodem-
que pacto cadentia immutatione litterae quasi quaesitae venustates
(84) Wenn das genus tenue diese natürliche Eurhythmie meidet,
so hat es von seinem Standpunkte aus Recht; aber Unrecht haben
die Attiker, wenn sie jene Eurhythmie überhaupt aus der Prosarede
verbannen wollen. Mochten sie das Streben darnach auch als Asianis-
mus brandmarken, Cicero rühmt sich dennoch seiner grofsen Kunst
in der Verwendung jener Redeformen; hierfür führt er ein Beispiel
aus seiner Miloniana und eines aus dem vierten Buche der Anklage
gegen Verres an (164—168).

Das Hauptmittel jedoch, rhythmischen Flufs der Rede zu er-
zeugen, ist die Stellung der Worte nach den Gesetzen des kunst-
müfsigen oratorischen Rhythmus. Cicero widmet diesem Punkte, in
dem er von Seite der Attiker viele Vorwürfe erfahren hat, den gan-
zen grolsen Schlufsteil des Orator ὃ 168—237. Ob die Ansichten,
die er hier ausspricht, auf Richtigkeit beruhen, ist eine andere Frage,
doch es ist hier nicht unsere Aufgabe, zu untersuchen, ob seine An-
schauungen über Ursprung, Wesen und Zweck des kunstmälsigen
Numerus haltbar sind oder nicht?), unsere Aufgabe ist es vielmehr,
zu betrachten, wie und womit sich Cicero wider die Vorwürfe ver-
teidigt, welche gegen die rhythmische Komposition seiner Reden
geschleudert wurden.

Dem eigentlichen Nachweise, dafs der Numerus eine natürliche
und historische Berechtigung habe, geht eine lüngere, stark polemisch
gefürbte Einleitung voraus (168-—174), welche, von dem Bestreben
getragen, die Haupteinwünde der Gegner a limine zurückzuweisen,
die späteren Ausführungen zum Teil antizipiert. Darum fällt es

1) Auf Zwiespalt Ciceros mit den Philologen lassen sush die Aus-
lassungen im Brutus über das Verhültnis des Urteils der Menge sum
Urteile der docti schliefsen. Brut. 188—198. Vgl. Jahn, Brut. 8. 9

2) Vgl. Norden a. a. O. S. 184 ff.

3) Eine zusammenhüngende Darstellung über den Prosarhythmus
der Alten fehlt noch. Wertvolle Beiträge s. Blafs, Attische Beredsam:
keit III Leipzig 1880. Dazu die Rezension von Drerup, Berl, Phil. Wschr.
XIX 12. Norden, Antike Kunstprosa II, Anhang.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 935

schwer, in dieses Chaos einige Ordnung zu bringen, um so mehr als
die Disposition keine streng logische ist, indem die historische Be-
rechtigung vor der natürlichen behandelt und ohne feste Begriffs-
bestimmung von einem ,numerosum orationis" und von einem eigent-
lichen kunstmäfsigen Rhythmus gesprochen wird.!)

Der kunstvole Rhythmus ist nach Cicero berechtigt durch die
natürliche Forderung des Gehörs. Nicht ohne überlegenen Spott ruft
er den Verüchtern desselben, zu: quod qui non sentiunt, quas aures
habeant aut quid in eis hominis simile sit, nescio; meae quidem et
perfecto completoque verborum ambitu gaudent et curta sentiunt
nec amant redundantia. Quid dico „meas“? contiones saepe excla-
mare vidi, cum apte verba cecidissent (168). Die Gegner verdammen
die rhythmische Periodisierung als eine gegen die Autorität der Alten
gerichtete Neuerung: „non erat hoc apud antiquos (168)"; Cicero
bemerkt spüttisch: „nominibus veterum gloriantur (169)" und ver-
teidigt sich durch den Hinweis auf die innere Notwendigkeit des
Fortschrittes und auf die natürliche Ursache des Numerus, die so
mächtig wirke, dafs selbst den Alten unbewufst viele rhythmische
Perioden entschlüpften (170). Die Gegner machen sittliche Be-
denken geltend: „nimis insidiarum ad capiendas aures adhiberi vide-
tur, si etiam in dicendo numeri ab oratore quaeruntur (170).^ Cicero
erklärt, die Anwendung des Numerus schliefse die Forderung eines
sittlichen Gehaltes der Rede nicht aus. Die Gegner fänden freilich
in jenem schónen Vorwande eine günstige Entschuldigung, um ihr
Unvermögen, in dieser Richtung wirklich Künstlerisches zu leisten,
zu verschleiern (170). Im übrigen giebt es auch viele Leute, die
eine rhythmische Diktion als Ohrenschmaus empfinden, ohne zu
fürchten, dafs ihr gewissenhaftes Urteil durch die Kunst der Kompo-
sition getrübt werde (208). Die Feinde berufen sich auf die Auto-
rit&t der Alten, Cicero beruft sich auf das Beispiel der in solchen
Fragen mafsgebenden Griechen, auf Isokrates und Aristoteles und
ihre Schulen. Den Attikern, die ja nach unserer Kenntnis der Ver-
hältnisse hier allein gemeint sein können, wird dabei in bitterem
Tone der Vorwurf gemacht, dafs ihnen künstlerisches Vermögen und
Empfinden, ja auch theoretisches Wissen mangle: quod (sc. conclu-
dere orationem) qui non possunt, non est eis satis non contemni,
laudari etiam volunt; ego autem illos ipsos laudo idque merito, quo-
rum se isti imitatores esse dicunt, etsi in eis aliquid desidero; hos
vero minime, qui nihil eorum nisi vitium sequuntur, cum a bo-
nis absint longissime. Quod si aures tam inhumanas tamque agrestes
habent, ne doctissimorum quidem virorum eos movebit auctoritas
(171 f£). — Quid, ipsi suis sensibus non moventur, nihilne eis inane

1) Es würe interessant, den Quellen nachzuforschen, aus denen
Cicero seine Anschauungen über. den Numerus geschöpft hat. Or. 172
sind genannt Isokrates und Aristoteles.

936 Sebastian Schlittenbauer:

videtur, nihil inconditum, nihil acutum, nihil claudicans, nihil redun-
dans (173)? — Quis istos ferat, qui hos auctores (sc. Aristoteles
u. 8. w.) non probent? nisi omnino haec ab eis praecepta ne-
sciunt (172). Dieser geradezu bissige Ton des Vorwortes beweist
zur Genüge, welchen wirkenden Ursachen die folgende wissenschaft-
liche Besprechung des Rhythmus ihren Ursprung verdankt.

Der kunstmäfsige oratorische Rhythmus hat eine historische
und eine natürliche Berechtigung; seine Heimat liegt nicht in den
Städten Asiens; er ist entstanden auf attischem Boden. Sein Erfinder
ist nach Cicero Thrasymachos; Gorgias und Isokrates haben ihn
weiter gebildet (175—177). Merkwürdig! den natürlichen und den
kunstmäfsigen Rhythmus, beide von den Attikern als etwas speziell
Asianisches verschrieen, führt Cicero auf die alten Sophisten zurück.
Und doch spricht er nirgends mit deutlichen Worten den inneren
Zusammenhang der asianischen Stilgattung mit der alten sophisti-
schen Kunstprosa aus. War er sich etwa dieses Zusammenhanges
nicht bewufst? Ohne Zweifel!'); aber er scheut sich, die gerade Linie
von den Sophisten zu den Äsianern, von dem künstlerischen Malse,
das wir bei Isokrates finden, zur Áusartung zu ziehen. Der Hinweis
auf Isokrates konnte Cicero nützen, die Verbindung der Asianer mit
Isokrates seine Verteidigung nur beeinträchtigen.

Die natürliche Berechtigung des Rhythmus liegt in der Be-
schaffenheit des menschlichen Ohres: aures vel animus aurium nuntio
naturalem quandam in se continet vocum omnium mensionem (17 1 f.). 7)
Dieses angeborne Gefühl (natura atque sensus 194) für das musi-
kalische Element der Sprache verlangt Befriedigung; diese wird ihm
zu teil durch die rhythmische Gestaltung der Rede, wodurch die
voluptas oder delectatio aurium erzeugt wird (198—203). Der Rhyth-
mus mufís Ebenmaís zeigen; unbefriedigt bleibt das Ohr, wenn allzu-
grofse Kürze sein Verlangen täuscht oder übermälsige Länge sein
Gefühl abstumpft (221). Besondere Befriedigung verlangt das mensch-
liche Ohr am Schlusse eines Satzes: cum aures extremum semper
exspectent in eoque acquiescant, id vacare numero non oportet, sed
ad hunc exitum tamen a principio ferri debet verborum illa com-
prehensio et tota a capite ita fluere, ut ad extremum veniens ipsa
consistat (200). Ein schöner rhythmischer Schluís erregt bisweilen
die stärksten Beifallsstürme.”) Wenn daher Cicero gleich den Asia-
nern der rhythmischen Gestaltung der clausula grofse Sorgfalt zu-
wendet, so hat diese Erscheinung ihren Grund in der Natur der
Sache, nicht in kritikloser Nachahmung.

Der Nutzen des oratorischen Rhythmus ist groís; er verleiht
der Rede Schönheit und Kraft, Eigenschaften, die nicht fehlen dür-
fen, wenn der Redner sein Ziel erreichen will.

1) Siehe Norden a. ἃ. O. S. 188 ff. 3) Vgl. Brut. 84.
8) Vgl. S. 185.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 931

Cicero begnügt sich nicht, von der historischen und der natür-
lichen Berechtigung des Numerus zu sprechen; er geht weiter und
erörtert, um seinen Standpunkt genauer zu präzisieren und dem
Gegner sein reiches Wissen!) in diesem Punkte vor Augen zu füh-
ren, auch das Wesen desselben und giebt Vorschriften über seinen
Gebrauch. Die Begriffsbestimmung (182) ist ihm freilich jámmerlich
milsglückt; besser ist, was er 8 187 sagt, dafs der Numerus zu suchen
sei in dem Wechsel grófserer und kleinerer Kola. Doch eine nühere
Untersuchung nach dieser Seite liegt nicht im Zwecke unserer Schrift.
Für uns kommen hier zwei Erscheinungen in Betracht: einmal die
Thatsache, dafs Cicero die meisten und die schlagendsten Beispiele
für richtige Verwendung des Numerus wieder seinen eigenen Reden
entnommen hat, und zweitens der Tadel, den er gegen den verkehr-
ten Gebrauch desselben erhebt, und der beifsende Spott, den er über
die Verächter des Rhythmus ausgiefst.

Cicero hat den kunstmüísigen oratorischen Rhythmus geschickt
für alle Gattungen der Rede angewandt (210). Er hat damit Erfolg
gehabt, wenn auch nicht das Hóchste erreicht: id nos fortasse
non perfecimus, conati quidem saepissime sumus, quod plurimis locis
perorationes nostrae voluisse nos atque animo contendisse declarant
(210). Von kunstvoller, wirksamer Formierung der κόμματα und
κῶλα zeugt besonders seine Corneliana. Mit Stolz spricht er nach
Anführung eines Beispieles aus dieser Rede die Worte aus: „nec
ullum genus est dicendi aut melius aut fortius quam binis aut ternis
ferire verbis, nonnunquam singulis, paulo alias pluribus, inter quae
variis clausulis interponit se raro numerosa comprehensio (226).“
Er war ja Meister in dieser Art. Ausnahmsweise hat er an jener
Stelle auch einmal zwei Beispiele aus einem anderen römischen
Redner, Crassus, angeführt (222 ff); aber zu dem einen bemerkt er:
omnino melius caderet ,prodeant ipsi" statt ,ipsi prodeant" und zu
dem andern setzt er tadelnd hinzu: „sed in spondeos cadit.“?) Von
Crassus, dem bedeutendsten Redner der ersten Blüteperiode der ró-
mischen Beredsamkeit, und von sich, dem bedeutendsten der zweiten,
hat er Beispiele rhythmischer Komposition neben einander gestellt.
Wozu? „Ego illa Crassi et nostra posui, ut, qui vellet, auribus
ipsis, quid numerosum etiam in minimis particulis orationis esset,
iudicaret (226).“ Der Leser soll vergleichen, soll entscheiden, wem
der Vorzug gröfserer Kunst gebühre. Natürlich beansprucht ihn
Cicero für sich.) Darüber läfst er keinen Zweifel; nachdem er
nämlich an dem einen Beispiele aus Crassus die spondeische Kadenz
bemängelt hat, fährt er unmittelbar fort: Sed quae incisim aut
membratim efferuntur, ea vel aptissime cadere debent, ut est apud
me: domus tibi deerat e.c. 223. Könnten wir uns einen schlagenderen

1) Vgl. Or. 226. 2) Vgl. Quint. I. O. IX 4, 101.
3) Vgl. Brut. 161.

238 Sebastian Schlittenbauer:

Beweis denken für die Behauptung, daís es Cicero auch in diesem
Teile darauf abgesehen hat, seine eigenen Leistungen als das Höchste
und Vollendetste in der römischen Beredsamkeit hinzustellen?

Man hat Cicero wegen der ausgedehnten Verwendung des ora-
torischen Rhythmus zu den Ásianern gerechnet; aber Cicero scheidet
seine rhythmische Kunst wohl von jener der Ásianer. Der rhythmische
Bau der Periode mufs künstlerisches Fühlen und Können verraten;
stümperhafte Hantierung, wie sie uns in dieser Beziehung bei fast
allen Asiaten entgegentritt!), findet sich bei Cicero nicht. Bei den
Römern hat sich nach asianischer Manier L. Caelius Antipater in
rhythmischer Komposition versucht; wenn seine Versuche so mils-
glückt sind, dafs sie den beifsenden Spott herausfordern, den Cicero
über sie ausgiefst (230), dann sind sie kläglich genug ausgefallen.
Ciceros Kunst ist eine andere als die der Asianer.

Der Grund, warum Cieero so viele Beispiele verkehrter An-
wendung des Numerus anführt, nachdem er kurz zuvor aus seinen
eigenen Reden Beispiele für den richtigen Gebrauch gebracht hatte,
wäre durchsichtig genug, um von jedem einsichtigen Leser erkannt
zu werden, und Cicero hätte gar nicht nötig, ihn noch eigens aus-
zusprechen. Er sagt 231: quae vitia qui fugerit, is omnia fere
vitia vitaverit; nam de laudibus multa diximus, quibus sunt illa
perspieue vitia contraria. Die Fehler anderer sollten also seine Vor-
züge erst ins rechte Licht setzen.

Wir haben gesehen, wie Cicero seine Ausführungen über den
Numerus mit einer scharfen Polemik gegen die Attiker (168—174)
eingeleitet hat. Dieser polemischen Einleitung entspricht ein ebenso
polemischer Schlufs; dadurch tritt der Zweck der dazwischenliegen-
den Erórterungen erst recht klar und deutlich mit seiner persön-
lichen Spitze hervor. „Hoc modo", bemerkt Cicero am Schlusse mit
Emphase, „dicere nemo unquam noluit nemoque potuit, quin dixerit;
qui autem aliter dixerunt, hoc assequi non potuerunt
Ita facti sunt repente Attici, quasi vero Trallianus fuerit De
mosthenes. cuius non tam vibrarent fulmina illa, nisi numeris con-
torta ferrentur (234) Den Neu-Attikern fehlt das künstlerische
Kónnen; um diesen Mangel zu verbergen, stellen sie sich auf einen
theoretischen Standpunkt, der sie der Mühe überhebt, ihr ktnst-
lerisches Vermögen zu zeigen. Was sie geleistet haben, ist von der
gewöhnlichsten Art, und wenn sie ihre Reden auflösen, dann zerlegen
sie einen Besen, nicht den Schild des Phidias in seine Teile; sie
suchen in Thukydides ihr Vorbild; aber Thukydides zeigt doch in
den einzelnen Partien rednerischen Schmuck, wenn ihm auch die
kunstvolle Periodisierung mangelt (235); bei den Neu-Attikern da-
gegen ist weder das eine noch das andere vorhanden.

1) Vgl. Seite 298 f.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 239

So ist der theoretische Kampf ausgekümpft; Cicero fühlt sich
als Sieger. Im Bewufstsein seiner Überlegenheit und Kraft fordert
er seine Gegner auf, in der Praxis mit ihm zu wetteifern und ein-
mal Leistungen im Geiste eines Isokrates, Áschines, Demosthenes her-
vorzubringen. Dann will er an ihre wissenschaftliche Überzeugung
glauben und von dem Gedanken lassen, dafs nur der Mangel an
schüpferischer Kraft sie hindere, Gleiches wie er zu schaffen (235).

III.

$ 17. Unter den Neu-Attikern war nach G. Licinius Calvus der
bedeutendste M. Junius Brutus, der spätere Cüsarmórder. Seiner
ganzen Anlage nach zu tiefsinnigem Ernste geneigt, war er natur-
gemüís auf dem Gebiete der Beredsamkeit ein Feind gleifsender
Glátte und glánzenden Prunkes, dagegen ein Freund anspruchsloser
Schlichtheit und einfacher zum Verstande sprechender Klarheit.
Darum war er, obwohl sonst durch das Band warmer Freundschaft
mit Cicero enge verknüpft, in allen rhetorischen Fragen wie auch in
der oratorischen Praxis dessen Antipode.

Leider ist uns keine seiner Reden erhalten, an der wir die
Eigentümlichkeiten seines Stiles und seines Charakters als Redner
beurteilen könnten. Um so wertvoller erscheinen uns daher die von
ihm erhaltenen Briefe!) und die bei Cicero, Quintilian, Tacitus
und Plutarch zerstreuten Angaben über seine theoretischen An-
schauungen und über das Gepräge seiner thatsächlichen Reden; denn
sie ermöglichen es uns, wenigstens annähernd ein richtiges Urteil
zu gewinnen.

Für Brutus’ Anschauung vom Wesen und der Aufgabe aller
Beredsamkeit ist die Áufserung ungemein charakteristisch, die ihm
Cieero Brut. 24 gewils im Einklange mit der Wirklichkeit in den
Mund legt: „Dicere bene nemo potest, nisi qui prudenter intelle-
gil; quare qui eloquentiae verae dat operam, dat prudentiae." Bei
"ner solchen Auffassung der Beredsamkeit schwürmte er natürlicher
Weise für jene Stilgattung, deren Charakter die grölste Gewähr bot
für klaren, unmittelbaren Ausdruck der logischen Gedankenfolge, für
Jne Stilgattung, die am wenigsten durch künstlerisches Beiwerk das
scharfe Hervortreten das Gedankengehaltes hemmte. Und diese Stil-

tung war das genus tenue, für dessen unbedingte Anerkennung
de "Nou Attiker in heftigem Kampfe stritten. Brutus hält das docere
mm

Req 1) Aus den bei Curcio ἃ. ἃ. O. p. 88 „gesammelten Fragmenten von

Die a des Brutus läfst sich kein Schlufs a dessen Beredsamkeit ziehen.

Sti] Echtheit seiner Briefe an Cicero, welche eine Beurteilung seines

Rz Charakters einigermalsen ermöglichten, wird bestritten. Siehe Teuffel

di Un, Litt. 188, 4, 2. Dort heifst es u. a.: „Der schlichte Charakter

fer Briefe ohne rhetorische Geblähtheit sieht nicht nach Fälschung
8, stimmt vielmehr ganz zu Brutus’ attischer Richtung.“

240 Sebastian Schlittenbauer:

für die oberste Aufgabe der Beredsamkeit; daher seine Vorliebe für
die logisch konsequente Dialektik der Stoiker, eine Vorliebe, die den
Cicero mehrmals veranlafste, die Wertlosigkeit der stoischen Philo-
sophie für die wahre Beredsamkeit darzuthun (Brut. 118 f.; Or. 117).
Wenn Cicero dennoch Brut. 220 bemerkt: ,Quo magis tuum, Brute,
iudicium probo, qui eorum philosophorum (sc. Academicorum et
Peripateticorum) sectam secutus es, quorum in doctrina atque prae-
ceptis disserendi ratio coniungitur cum suavitate et copia", so ent-
sprach diese Anerkennung wohl mehr einem frommen Wünsche
Ciceros als der Wirklichkeit. Brutus' Lehrer in der Philosophie war
Antiochus von Askalon, der es sich zur Aufgabe gesetzt hatte, die
Stoa und die Akademie zu versóhnen, indem er beide auf Plato
zurückführte.') Nach welcher Seite Brutus neigte, läfst uns leicht
sein ernstes Wesen und seine stoische Lebensführung erraten.?) Er
war sozusagen von Natur zugeschnitten auf die knappe Diktion der
Stoiker, und Plutarch?) bezeugt ausdrücklich von ihm: „'EAAnvicri
τὴν ἀποφθεγματικὴν καὶ Λακωνικὴν ἐπιτηδεύων βραχυλογίαν."
Daher auch sein Bestreben durch logische und grammatische Korrekt-
heit den Beifall der „docti‘ zu erzielen, während Cicero den Beifall
der Menge als den schönsten Lohn des Redners betrachtet und darum
an Brutus schreibt: „Eloquentiam, quae non habet admirationem,
nullam iudico.“*) Wessen „admiratio‘‘ da gemeint ist, geht aus einer
anderen Stelle hervor, an der er sich über den ungelehrigen Schüler
also &ufsert: „Ego huic Bruto dicenti, ut solet, apud multitudinem
"mihi cane et populo (sc. non doctis), mi Brute', dixerim.“®)
Durch seine Natur festgelegt für den Standpunkt der Attiker
verschmähte er alles Pathos im Ausdrucke und Vortrage und be
handelte alle Themen ohne Rücksicht auf ihre innere Verschieden-
heit auf ein und dieselbe Weise. Unwillig fragt ihn Cicero. Or. 110:
»lu autem eodem modo omnes causas ages? aut aliquod causarum
genus repudiabis? aut in eisdem causis perpetuum et eundem spiri-
tum sine ulla commutatione obtinebis?* Von Wärme, Feuer um
Begeisterung war bei Brutus selbst dann nichts vorhanden, wenn
der Gegenstand hiezu wie geschaffen war. Darum konnte Cicero
über seine kapitolinische Rede also urteilen: „Ego si illam eaussm
habuissem, scripsissem ardentius. Ὑπόθεειν vides quae sit, que

1) Über Antiochus von Askalon siehe Zeller, Philosophie der Grie-
chen III? S. 597 ff.

2) Ercole, Il Bruto LXI: ,,Nella morale nessuna scuola filosofcs-
poteva soddisfare l'animo suo rigidamente e severamente inamorsiome
della virtü piü dello stoicismo; e fu stoico anche per influenza di a —
tone. Cato, der rigorose Stoiker in der Philosophie, der rauhe Atiikemsss
in der Beredsamkeit, war für Brutus nach dem Tode seines Vaters rr.
principale ispiratore della sua giovinezza." 1]. c. LV.

8) Plut. Brut. 2.

4) Quint. I. O. VIII 8, 6. Vgl. Cic. Brut. 290. Tusc. II 1, 3; =
Att. I 14. 6) Brut. 187.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 941

persona dicentis; itaque eam corrigere non potui; quo enim in genere
Brutus noster esse vult et quod iudicium habet de optimo genere
dicendi, id ita consecutus est in ea oratione, ut elegantius nihil esse
possit; sed ego totus alius sum sive hoc recte sive non recte.*!)
Deutlicher als mit diesen Worten hätte Cicero seinen Gegensatz zu
Brutus nicht zum Ausdrucke bringen kónnen.

Mit Ciceros Kritik über die Beredsamkeit des Brutus stimmt
auch jene des Tacitus überein, der Dial. 21 schreibt: „(Brutum) in
orationibus minorem esse fama sua etiam admiratores eius fatentur:
nisi forte quisquam aut Caesaris pro Decio Samnite aut Bruti pro
Deiotaro rege ceterosque eiusdem lentitudinis ac teporis libros
legit, nisi qui et carmina eorundem miratur."

Wie Würme und frische Begeisterung, so mangelte dem Brutus
auch die Fülle des Ausdruckes und zwar in einer Weise, dafs selbst
Cäsar, der doch den Atticisten so nahe stand und bei Tacitus der-
selben Nüchternheit und Langweiligkeit wie Brutus geziehen wird,
gestehen mufste, die Lektüre von Ciceros „Cato“ habe seinen Wort-
schatz bereichert, bei der Lektüre von Brutus „Cato‘“ aber sei er sich
selbst beredt vorgekommen.?)

Als Atticist vom reinsten Wasser war Brutus auch ein Feind
aller fein gedrechselten rhythmischen Komposition. Diesen seinen
Standpunkt verhehlte er so wenig, dafs er offen und ungescheut den
Numerus der ciceronianischen Reden tadelte?) und selbst die Kom-
position eines Demosthenes nicht ungerügt liefs; das wunderschón
klingende ,küv μήπω βάλλῃ μηδὲ ToZeun“ mifsfiel ihm ganz
und gar.

Wenn Brutus eine Sache vertrat, dann vertrat er sie aus innerer
Überzeugung. Das that er auch in dem litterarischen Streite zwi-
schen Cicero und den Neu-Attikern; wenigstens macht ihm Tacitus
dieses Kompliment, und wir haben bei unserer Kenntnis von Brutus'
Charakter keine Ursache, dem Tacitus nicht beizupflichten, wenn er
sagt: „Solum inter hos (sc. Calvum, Asinium e. c.) arbitror Brutum
non malignitate nec invidia, sed simpliciter et ingenue iudicium
animi sui detexisse (Dial. 25).“

Und diesen überzeugten Antipoden seiner eigenen Beredsamkeit
wollte Cicero von der Schar der Attiker trennen und für seine An-
sschauungen gewinnen. Das war eine schwere, und, wie der klügliche
-Erfolg zeigte, auch vergebliche Aufgabe, die Cicero wohl nicht auf
sich genommen hätte, wenn er nicht einerseits die Gaben seines

jungen Freundes überschätzt und andererseits ein so tief begrün-
«letes Interesse daran gehabt hütte, den Brutus für seinen Stand-
punkt zu begeistern. Zweimal hat Cicero den Versuch gemacht, den
-Brutus auf seine Seite zu ziehen: in seiner Geschichte der rómischen

1) Ad. Att. XV 1. 2) Ad. Att. XIII 46.
3) Siehe S. 198. 4) Siehe S. 198.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 16

249 Sebastian Schlittenbauer:

Beredsamkeit, die er nach dem jungen Freunde betitelte!), und im
Orator, den er ihm widmete. Im „Brutus“ ist der Grund jenes Ver-
suches anscheinend noch ein sehr sachlicher. Cicero erblickt in dem
zu seinem Standpunkte bekehrten Brutus die Hoffnung der römischen
Beredsamkeit für die Zukunft; er erwartet von ihm, dafs er die Rede-
kunst, die unter den augenblicklichen politischen Verhältnissen wie
eine reine, züchtige Jungfrau zu Hause in edler Haft gehalten werden
müsse, seiner Zeit befreien und dem Volke wieder in ibrer ganzen
Herrlichkeit zeigen werde. Mit tiefer Wärme spricht er den Wunsch
aus, Brutus möge bei seinen reichen Talenten, seiner vielseiti
Bildung, seinem anerkannten Eifer und Fleifs sich nicht damit be-
gnügen, zu dem Haufen gewóhnlicher Sachwalter gerechnet zu wer-
den, sondern zu hóherem Flug die Flügel spannen und den Gipfel
der Vollendung zu erreichen suchen (Brut. 333). Dazu mülste er
freilich, was Cicero nicht offen ausspricht, aber deutlich durch die
Zeilen blicken lüfst, sein gläubiger Schüler werden.)

Derselbe zarte, schmeichelhafte, zuweilen von inniger Liebe, von
warmem Empfinden zeugende Ton begegnet uns im Orator nur ein-
mal und zwar an der Stelle, wo Cicero den Brutus ob seiner rein
menschlichen Eigenschaften und ob seines beharrlichen Strebens nach
wissenschaftlicher Weiterbildung preist (38— 36). Aber in allen die
Beredsamkeit betreffenden Fragen ist der Ton ein anderer geworden.
In dieser Beziehung besteht zwischen dem Brutus und dem Orator
ein psychologisch sehr interessanter Unterschied.

Nach all dem, was wir über des Brutus rhetorischen Standpunkt
und seine Eigenschaften als Redner vernommen, unterliegt es keinem
Zweifel, dafs alle an die Adresse der Neu-Attiker gerichteten Aus-
führungen über Stil, Schmuck und Rhythmus in demselben Grade
auch ihm gelten; ja den Brutus, dessen Streben absichtlich auf harte,
rauhe Komposition ging?), berühren in erster Linie die Erörterungen
über Wesen und Gebrauch des Prosarhythmus und über sein Ver-
hültnis zum Rhythmus der Poesie. Die ironische, derbe, zuweilen
grobe Art, wie Cicero im Orator die Attiker behandelte, mag ihren
litterarischen Parteigünger nicht angenehm berührt haben; Brutus
war sicher einsichtig genug, um zu erkennen, dafs Ciceros bittere
Kritik auch seinem Standpunkte gelte. Diese Erkenntnis mulste

1) Siehe F. Müller a. a. O. S. 7. Müller will den Brutus nicht
schlechterdings zu den Attikern rechnen. Nach der Charakteristik, die
wir auf Grund antiker Zeugnisse von ihm soeben entworfen, entscheidet
sich diese Frage von selbst.

2) Ercole a. ἃ. Ὁ. IX führt als dritten Zweck von Ciceros Brutus
an: ,esortare Bruto & coltivare con amore quest’ eloquenza per conser-
varne pura ed intatta la gloria dagli assalti di quelli che cercavano
trascinarla nel fango." Brutus sollte nach der Intention Ciceros der
Erbe und Fortpflanzer der ciceronianischen Beredsamkeit werdem.

3) Quint. I. O. IX 4, 76: versus saepissime facit ipso durius com-
ponendi studio.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 943

sich ihm um so mehr aufdrüngen, als Cicero im Orator — was er
im Brutus sorgfältig vermieden — keinen Anstand nimmt, seines
Freundes Anschauung und Art direkt anzugreifen. Mit Entschieden-
heit hebt er im Widerspruche zur Meinung des gelehrten Brutus die
Verdienste des epideiktischen Prunkredners Isokrates hervor (40).
Die Art und Weise, wie er sich dabei auf Sokrates und Platon be-
ruft, ist für die Tadler jenes Redners nicht gerade schmeichelhaft:
„me autem, qui Isocratem non diligunt, una cum Socrate et Platone
errare patiantur (42).^ Aus diesen Worten klingt es wie höhnischer
Spott: „Was ist gegen solche Autoritäten euer Zeugnis?" Eindring-
lich und fast im Tone des Vorwurfes hält er dem Brutus vor, wie
alle Dichter, von Homer angefangen, nach „varietas“ strebten, wie
selbst Schauspieler sich bemühten, die verschiedensten Rollen zu
geben und entgegengesetzte Charaktere darzustellen; und ihm wollte
man es verargen, wenn er als Redner alle Monotonie vermeide und
nach jener „triplex varietas" strebe, die den grofsen Redner ausmache
(109)? Unwillig stellt er an Brutus die Frage: „ego non elaborem ?",
und bedeutungsvoll führt er fort: „Cum dico me, te, Brute, dico; —
nam in me quidem iam pridem effectum est, quod futurum fuit."
In Brutus aber lebten noch die Keime künftiger Grófse, wenn er
nur horchen wollte auf die Worte des Meisters. Unwillig und vor-
wurfsvoll geht es weiter: „tu autem eodem modo omnes causas ages?
aut aliquod causarum genus repudiabis? aut in eisdem causis perpe-
tuum et eundem spiritum sine ulla commutatione obtinebis (110)?
Wenn wir die letzten Worte festhalten, erinnern wir uns sofort der
eingehenden Vorschriften über die Abwechslung im Stile, die Art
der actio im allgemeinen und die Modulation der Stimme im beson-
deren; sie sind in erster Linie an die Adresse des Brutus gerichtet.
Nicbt ohne Ironie ist ferner die Art, wie Cicero dem einseitigen
Attiker für die Notwendigkeit einer Verbindung der drei genera das
Beispiel des Demosthenes vorrückt: , Demosthenes quidem, cuius
nuper inter imagines tuas ac tuorum — quod eum, credo, ama-
res — imaginem ex aere vidi, nihil Lysiae subtilitate cedit, nihil
argutiis et acumine Hyperidi, nihil levitate Aeschini et splendore
verborum (110). Mit energischen Worten rückt er endlich dem
Brutus die Notwendigkeit rhythmischer Kunst vor Augen: , Hanc
igitur, sive numerum vocari placet, adhibere necesse est, si ornate
velis dicere (228)", und nicht recht schmeichelhaft für den starren
Attiker schreibt er weiter: „Itaque qualis eorum motus, quos ἀπα-
λαίετρους Graeci voeant, talis horum mihi videtur oratio, qui non
elaudunt numeris sententias; tantumque abest, ut — quod ei, qui
hoe aut magistrorum inopia aut ingenii tarditate aut laboris
fuga non sunt assecuti, solent dicere — enervetur oratio compo-
sitione verborum, ut aliter in ea nec impetus ullus nec vis esse
possit (229).* Erinnern wir uns an die oben (S. 198) citierte Stelle
aus Tacitus Dial. 18 über die Kritik, welche Calvus und Brutus
165

944 Sebastian Schlittenbauer:

an Cieeros Komposition übten, wie sie Cicero als enervem und
elumbem bezeichneten, und wir wissen, wem jene wenig schmeichel-
haften Worte im Orator gelten. Es ist thatsächlich grobes Geschütz,
das Cicero da auffahren lüíst, um einen letzten Versuch zu machen,
den Brutus von den Attikern zu trennen. Der Schlufs des Orator,
in dem er sich wieder direkt an den ungelehrigen Schüler wendet,
zeigt nicht viel Hoffnungsfreudigkeit bei dem Verfasser, dafs er sein
Ziel erreichen werde, im Gegenteile, stille Resignation. ,Habes
meum de oratore iudicium; quod aut sequere, si probaveris, aut tuo
stabis, si aliud quoddam est tuum; in quo neque pugnabo tecum
neque hoc meum — — unquam adfirmabo esse verius quam tuum
(247) Welch ein gewaltiger Unterschied mit dem Schlusse des
„Brutus“! Dort der warme Ausdruck inniger Liebe, wie sie wohl .
der Lehrer hegt zum Schüler, dort die stolze Hoffnung, dafs der

jugendliche Freund, bekehrt zum Standpunkte des bewährten Alt-
meisters, einst eine glänzende Zier in der Reihe der römischen
Redner, ja nicht blofs eine Zier, sondern überhaupt der Träger der
römischen Beredsamkeit für eine Epoche sein werde; bier Unwille, Kälte,
Resignation. Ohne Zweifel hatte Brutus auf jenen Versuch gar nicht
reagiert; die Folge war, dafs Cicero im Orator auf andere Weise sein
Ziel zu erreichen suchte, indem er den Standpunkt des Brutus als
unberechtigt und in vielen Stücken lächerlich und verkehrt nachwies.

Freilich hatte in der Zeit zwischen dem Erscheinen des „Bru-
tus“ und der Abfassung des Orator der litterarische Kampf zwischen
Cicero und seinen Gegnern zugenommen an Schärfe und Ausdehnung,
und so liefs jener von der Bitterkeit, in die er sich hineingelebt,
auch den auf der feindlichen Seite stehenden Freund kosten. Wenn
er jetzt noch den Versuch machte, den Brutus zu gewinnen, dann
bewogen ihn dazu nicht mehr ausschliefslich die Hoffnungen, die er
auf ihn als den vornehmsten Träger der Beredsamkeit für die Zu-
kunft setzte, sondern es wirkten dabei näherliegende, selbstsüchtigere
Absichten bestimmend mit.

Piderit!) schliefst aus der Stelle de off. II 67 (Die Stelle lautet:
„Admonebat me res, ut hoc quoque loco intermissionem eloquen-
tiae, ne dicam interitum, deplorarem, ni vererer, ne de me ipso
aliquid viderer queri Sed tamen videmus, quibus exstinctis:
oratoribus quam in paucis opes, quanto in paucioribus facul-
tas, quam in multis sit audacia"), Cicero habe vorausgesehen,
dafs mit den gänzlich veränderten politischen Verhältnissen, mit dem
Umsturz der alten Verfassung und dem Übergang zur Alleinherr-
schaft auch die Gestalt der Beredsamkeit eine andere werden müsse,
wie es denn auch so gekommen. Da habe er denn an der Schwelle
einer neuen Epoche das Bild der „eloquentia civilis et forensis" in
ihrer höchsten Entwicklungsstufe fixiert und im Orator den Schwa-

1) Orator, Einl. 8 14.

Die Tendenz von Ciceros Orator. 245

nengesang der untergehenden Beredsamkeit gedichtet und diesen
Schwanengesang dem M. Brutus als teueres Vermächtnis hinterlassen.

Cicero, dem noch niemand tiefen staatsmünnischen Blick zu-
geschrieben, hat nach Piderit bei dem Gührungsprozesse, in dem die
alternde Republik sich auflóste, die künftige Gestaltung der Dinge
vorausgesehen, als ob in Fragen der äufseren und inneren Politik in
Perioden des Werdens auch nur der Klügste ahnen kónnte, was da
kommen werde. Wer bei Beginn der grofsen Revolution in Frank-
reich die Gestaltung der folgenden Jahrzehnte vorausgesehen, der
war ein gottbegnadeter Prophet. Cicero erkannte wohl, dafs die
augenblickliche, der Beredsamkeit so feindliche Lage des Staates bei
Lebzeiten ihres energischen Schöpfers, Cüsars, keine Änderung er-
fahren würde; aber er hoffte andererseits sicher auf eine spütere
Rückkehr der Freiheit, wo die Kunst der Rede wieder demosthenische
Blitze schleudern und Triumphe feiern könnte. Auf kurze Zeit ist
ihr diese Möglichkeit nach Cäsars Ermordung auch geworden. Doch
abgesehen von diesen gegen Piderit sprechenden Gründen enthält die
angezogene Stelle nichts, was unmittelbar zu jenem kühnen Schlusse
berechtigte. Der Verfall der Redekunst wird in erster Linie zurück-
geführt auf den Mangel an einem hoffnungsvollen, fähigen Nachwuchs,
nicht auf die Gestaltung der politischen Verhältnisse. Halten wir
jene Stelle zusammen mit dem Bilde, das wir im Vorhergehenden
von den Strömungen auf dem Gebiete der Beredsamkeit am Ende
der Republik gewonnen haben, dann werden wir eine bessere Er-
klärung für sie finden.

Cicero hatte nicht die Absicht, dem Brutus im Orator den
Schwanengesang der absterbenden Beredsamkeit zu hinterlassen; er
hatte seinem jungen Freunde jene Schrift aus hóchst eigennützigen
Gründen gewidmet, die er auch unverhohlen ausspricht: „In quo
tamen longius progredimur, quod videmus non te haec solum esse
lecturum, qui ea multo quam nos, qui quasi docere videamur, habeas
notiora, sed hunc librum etiamsi minus nostra commen-
datione, tuo tamen nomine divulgari necesse est (112).

Cicero hatte in Fragen der Beredsamkeit keine gewichtige
Stimme mehr; unter der heranwachsenden Generation fand er keine
gelehrigen Schüler; das schmerzte ihn tief; daher sein krampfhaftes
Bestreben, einen Mann zu gewinnen, der seine Richtung empfehlen
konnte.

Brutus stammte aus einem angesehenen Hause; er war ein
Mann von tiefer Gelehrsamkeit und hoher Geistesbildung und darum
in den Kreisen der Litteraten sehr geschätzt. In politischer Be-
ziehung war er ein glühender Anhänger der alten republikanischen
Freiheit und schon deshalb mit Cicero, seinem politischen Gesinnungs-
genossen, durch die Bande inniger Freundschaft verknüpft. Zu alle-
dem war er noch ein Charakter von seltener Lauterkeit und von
hohem sittlichen Ernste. Die Stimme eines solchen Mannes hatte in

946 Sebastian Schlittenbauer:

allen Angelegenheiten ein bedeutendes Gewicht. Wie sollte es uns
da wunder nehmen, wenn Cicero in dem hitzigen Streite mit den
Attikern die ernstesten Versuche gemacht hat, einen solchen Mann
auf seine Seite zu ziehen! Der Übergang eines solchen Gegners, der
nicht aus kleinlicher Eifersucht, sondern aus Überzeugung kämpfte,
mulste den Feind entwaffnen und Ciceros gefährdete Stellung in un-
geahnter Weise befestigen. Der Name eines in Rom und in den
Provinzen bekannten und hochangesehenen Mannes an der Spitze
einer polemischen Streitschrift konnte für diese nur die beste Em-
pfehlung sein, besonders unter der jüngeren Generation, auf deren
Anerkennung und Beifall Cicero bei seiner Fehde mit den Attikern
spekulierte. Schreibt er doch an Cornificius: „Proxime scripei de
optimo genere dicendi; in quo saepe suspicatus sum te a iudicio
nostro sic scilicet ut doctum hominem a non indocto paululum dissi-
dere. Huic tu libro maxime velim ex animo, si minus gratiae
causa suffragere; dicam tuis, ut eum, si velint, describant ad teque
mittant.)

Piderit?) zieht hier auch die Stelle ad fam. XII 18 an, was
freilich nur durch ein grobes Mifsverständnis möglich ist. Er über-
setzt nämlich die Worte „animum adverti enim hoc vos magnos ora-
tores facere nonnunquam“ also: „Hin und wieder richte ich mein
Augenmerk darauf, euch zu grofsen Rednern zu machen." Diese
Übersetzung der angezogenen Stelle involviert eine Unkenntnis des
ganzen Zusammenhanges und damit auch der feinen Ironie, die in
jenen Worten liegt. Cicero schreibt an Cornificius: ,Quod exire-
mum fuit in ea epistola, quam a te proxime accepi, ad id primum
respondebo; animum adverti enim hoc vos magnos oratores facere
nonnunquam." Die richtige Übersetzung lautet: „Auf den letzten
Punkt des Briefes, den ich jüngst von Dir erhalten, will ich zuerst
antworten; ich habe nümlich die Bemerkung gemacht, das ihr grofse
Redner das zuweilen thut“, (i. e. ad extremum primum respondere).
Das hoc ist also Objekt zu facere, nicht zu animum adverti; ebenso
gehórt nonnunquam zu facere, nicht zu animum adverti. Der Zu-
sammenhang ist klar; Cicero hat an Cornificius seinen Orator ge-
schickt; derselbe hat den Beifall des Cornificius nicht gefunden;
daher der feine Spott, der in dem „vos magnos oratores" liegt.

An den jungen Lepta schreibt Cicero?): „Oratorem meum tan-
topere a te probari vehementer gaudeo. Mihi quidem sic persuadeo
me, quidquid habuerim iudicii de dicendo, in illum librum contulisse.
Qui si est talis, qualem tibi videri scribis, ego quoque aliquid
sum; sin aliter, non recuso, quin quantum de illo libro tantundem de
mei iudicii fama detrahatur.“

Je grölser Ciceros Interesse war, in dem Streite mit den Attikern
Recht zu behalten und seine bedrohte Position zu behaupten, um so

1) Ad fam. XII 17. 2) 8. ἃ. O. 8 16. 8) Ad fam. VI 18. -

Die Tendenz von Ciceros Orator. 247

tiefer mufste er es empfinden, dafs er denjenigen nicht für seine
Richtung gewinnen konnte, dessen Name den Orator empfehlen
sollte. Voll schmerzlicher Resignation schrieb er im Mai des Jahres 44
an Attikus: „Meum mihi placebat, illi (sc. Bruto) suum. Quin etiam
quum ipsius precibus paene adductus scripsissem ad eum de optimo
genere dicendi, sed etiam tibi scripsit sibi illud, quod mihi placeret,
non probari. Quare sine, quaeso, sibi quemque scribere. 'Suam
cuique sponsam, mihi meam, suum cuique amorem, mihi meum.'!)

Doch erlebte Cicero die Genugthuung, dafs die Zeit ihm Recht
gab. Nicht lange nach dem Erscheinen des Orator konnte er die
Worte niederschreiben: „Atticorum . . ., qui iam conticuerunt, paene
ab ipso foro irrisi.‘‘?)

IV.
Schlufswort.

Wir haben gesehen, wie in den letzten Jahrzehnten der römi-
schen Republik auf dem Gebiete der Beredsamkeit unter der jünge-
ren Generation eine energische Reaktion gegen die asianische Manier
der Rede sich erhob, wie bei dieser Reaktion Cicero, der Fürst
der römischen Beredsamkeit, stark in Mitleidenschaft gezogen
wurde, indem man ihn zur Schar der Asianer rechnete und zugleich
mit diesen verdammte; wir haben gesehen, wie diese Verhältnisse
eine heftige litterarische Fehde zwischen Cicero und den Attikern
hervorriefen; wir haben gezeigt, dafs der Orator ein Produkt dieser
litterarischen Fehde ist und als solches eine ausgeprägte persönliche
Tendenz hat.

Eine Kritik von Ciceros Standpunkt in diesem Streite liegt
aufserhalb der Aufgabe, die wir uns gestellt. Da jedoch nach Momm-
sens Vorgang manche Gelehrte Ciceros Stellung in diesem Kampfe
verurteilt und die Bestrebungen der Attiker rückhaltlos anerkannt
haben, so können wir es uns nicht versagen, hier wenigstens die
Grundlinien zu ziehen, nach denen Ciceros Standpunkt beurteilt
werden muís, wenn anders man ihm Gerechtigkeit widerfahren lassen
will. Ciceros Theorie und Praxis muís gemessen werden nach dem
nationalen Geiste der Römer, nach dem Geiste ihrer Sprache, nach
dem Sinne der Alten für Schönheit und Harmonie der Rede, nach
den natürlichen Anlagen Ciceros selbst, nach der Schule, die er ge-
nossen, nach den Zielen, die er seiner Beredsamkeit gesetzt, nach
der Berechtigung dieser Ziele in den politischen und sozialen Ver-
hältnissen seiner Zeit. Endlich darf das Zeugnis der Mit- und Nach-
welt nicht aufser acht gelassen werden; hier ist aber grölste Vorsicht
geboten, damit man unterscheiden kónne, welche Urteile das Geprüge

— €

1) Ad Att. XIV 20. 2) Tusc. II 1, 8.

948 Sebastian Schlittenbauer: Die Tendenz von Ciceros Orator.

der Objektivität an sich tragen, und welche „cum ira et studio“ als
Ergebnis vorgefalster Meinungen niedergeschrieben sind. Nach glei-
chen und ähnlichen Gesichtspunkten messe man die Bestrebungen
der Attiker, und das Resultat wird notwendig eine, wenn auch in
manchen Punkten modifizierte Billigung der Stellungnahme Cioe-

ros sein.

DE VERSUUM LYRICORUM INCISIONIBUS
QUAESTIONES SELECTAE

SCRIPSIT

WILHELMUS DOEHRMANN

DR. PHIL.

Postquam pridem animadverterunt poetas Graecos in lyricis
ingendis eam saepe fecisse synaphiam ordinum, ut vocabulum ex
i0 in alterum continuaretur, Aug. Boeckhius is, qui ad versus re-
cavit quam libri manuscripti exhibent per cola dimensionem, duo
anino invenit esse synaphiae genera, quae sic circumscripsit, de
etr. Pind. p. 177: in compositis enim rhylhmis aut diaeresis est,
arime ubi intercedit. silentium, aut caesura, quae fit in vicinia com-
issurae ordinum, sive paullo ante sive paullo post, adeo ut unum
emque vocabulum in ulirumque ordinem porrectum sit, quasi cardo

quo versentur ordines composili velut. geniculo coniuncti. Idem
itatiora quaedam caesurae specimina ostendit p. 178 sqq., cum in
etyloepitritico genere, ea quidem hie, quibus non solum carmina
ndarica, sed omne omnino illud genus temperatum est, tum in
olico, de quo sic Boeckhius, p. 179: sed illud nolo praeterire, qui
mediis rhylhmis basin habent, eos versus caesura gaudere maxime
media basi, idque tum praesertim, quum basis est spondiaca, quam-
am aliquolies eliam post spondeum baseos est.

Ac nobis hunc poetarum usum considerantibus id potissimum
sum est dignum quaesitu, si quae fuerint in eo regulae ac
liones metricae. Quas valuisse cum nobis persuasissemus, re-
irere eas instituimus, requisitas suis quamque exemplis illustrare.
rum hic locus eum tam late pateat, ne in vastum abripiamur
ydum quendam adhibendum rati, hac scriptione partem dumtaxat,
ae tamen per se stare possit, tractabimus, sed eo usque rem per-
cere in animo est, ut palam fiat, quanti momenti fuerint in lyricis
iris eae, quas dicimus, verborum terminationes.

Ex toto genere primum ea in medium venire par est, quae non
n in uno numerorum genere versantur, quam omnibus aut pluribus
nmunia sunt. Ea res duplex est, una, quod persaepe poetae, ubi
aras aliquas dietioni adhibent, metrorum finibus eas terminari
unt, quod artificium imprimis pertinere videtur ad vim earum ex-
mendam. Maxime autem illud invenitur in vocibus iteratis. Quae
n alias ita collocata sint, ut utraque aut diversum metri locum
ineat!) ut apud Alcaeum

mt. 56 B δέξαι με κωμάζοντα, δέξαι, Alccouai ce, Aíccopat,

1) Wil&mowitz, Her.? II p. 151. Bruhn, Anh. p. 160.

252 Wilhelmus Doehrmann:

aut, etsi in pari sede posita, tamen intra metrum definiatur, ut

Soph. OC. 229—31 ὧν προπάθῃ τὸ τίνειν ἀπάτα δ᾽ ἀπά-
ταις ἑτέραις ἑτέρα παραβαλλομένα,

sunt etiam, ubi consentiunt figurarum cum metris fines. Sed potu a t
figura aut singulari aut pluribus metris contineri aut denique ordim 4 —
bus. Singulari quidem metro in iambico trochaico anapaestico gen «»—
ribus, si vocis iteratio totum, utraque dimidiam metri partem ex -
plebat, ut

Eur. Phoen. 1019 ἔβας ἔβας, ὦ rrrepoücca, γᾶς λόχευ-μα.

Eundem in modum metra inter se distincta sunt
Anacr. frgmt. 89 B καὶ μαίνομαι κοὐ μαίνομαι.

Neque dubium est, quin figurae collocatio adiumenti aliquid prsa.e -
bere possit ad numeros dignoscendos, ut

Eur. Alc. 218, 19 δῆλα μέν, φίλοι,
δῆλά v, ἀλλ᾽ ὅμως
θεοῖειν εὐχώμεςεθα᾽ θεῶν.
— 231,32 τὰν γὰρ οὐ φίλαν
ἀλλὰ φιλτάταν
γυναῖκα κατθανοῦςαν ἐν,

ubi duo, quos priores posuimus, ordines quamvis facile ad tertii mem "
suram in trimetrum iambicum comprehendi possint, ipsa figur®@ *
distributio suadere videtur, ut pro dimetro dochmiaco anaclomer» ©
accipiantur, qua de coniunctione infra dicendum erit.

Huic rei altera est affinis, quod vulgo vocabuli terminatior* ®
metrum definiunt, ubi solutis arsibus celerius quodammodo et con C^
tatius decurrit. Quo artificio iambi trochaei anapaesti saepenumex" €
in dimidia metra dispertiuntur, ut
Eur. Andr. 484 ἑνός, ἃ duvacıc ἀνά TE μέλαθρα κατά τε πόλιαζξε-

— 491 ἄθεος ἄνομος ἄχαρις ὁ φόνος᾽ ἔτι ce, πότνια.

Pertinet hic usus per quemcumque numerum, qui quidem sol*u3:
tionem arseos admittit, adeo ut hic illic nisi ex vocabuli terminatioz**
quod genus sit vix possis diiudicare, ut

Aristoph. Av. 240 τά TE κατ᾽ ὄρεα, τά TE κονιτοτράγα, TA TE
κομαροφάγα,

undeviginti sunt breves syllabae, una anceps; quodsi digesseris τά
τε κατ᾽ ὄρεα, τά τε et κονιτοτράγα et τά TE κομαροφάτα, ἀρ!"
mium habes, creticum, dochmium, quae synaphia cum alias usit-f
tissima est tum huic loco maxime conveniens.!)

1) Hermannus, elem. p. 72, duas monet res suppetere, quibus metr

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 253

Et haec quidem pro natura sua, utpote quae unum perinde at-
e alterum genus attineant, coniunctim tractavimus. Reliqua, quae
synaphia observata sunt, alia comparent in alio numero, eaque
esse est singillatim perquiri. Omnino autem, id, quod recte nota-
Boeckhius (v. p. 251), in lyrica compositione synaphia aut diae-
1 facta est, i.e. ita, ut κατὰ μέτρον ordines constituantur, aut
sura, quae intra ordinem cadit. Singuli ordines pars diaeresi seiun-
itur, alii caesura cohaerent, denique sunt — ea maxima est pars —

modo diaeresi modo caesura, ita tamen, ut vel hoc pariter ac
> illa, quae antea diximus, ad certas normas derigatur. Ex primo
ere notandum quamcumque formam a duabus brevibus incipientem,
ulii ordini adnexa est, sive in arsin desinenti sive in thesin, non
Se non verbi terminatione ab illo dirimi. Rem eximie illustrat

^h. OR. 173— 76 ἰηίων καμάτων ἀνέχουει fuvaikec:
ἄλλον δ᾽ ἂν ἄλλῳ rrpocidoıc ἅπερ εὔπτερον
ὄρνιν.
— 184—87 λυγρῶν πόνων ἱκετῆρες ἐπιςτενάχονυειν.
παιὰν δὲ λάμπει crovóeccá τε γῆρυς ὅμαυλος.

>)rum versuum prior ex iambico metro est compositus et enhoplio
uabus brevibus incipiente, alter ex eodem iambico metro et tetra-
ro dactylico catal. in bisyll.; sed in hoc versu commune vocabulum
inter utramque partem, in illo diaeresis intermitti debuit. Eandem
causam Eur. Heraclid. 748—50 = 759—61

748 τᾶ καὶ παννύχιος ςελά-
γα καὶ λαμπρόταται θεοῦ
φαεείμβροτοι αὐγαί,

mquam duorum qui antecedunt glyconeorum commissura cadit
mediam vocem, alter, quia succedit ordo Reizianus bisyllaba in-
iitus thesi initiali, integro vocabulo concluditur, cum Soph. Ant.
)—41 = 857—59

839 οἴμοι γελῶμαι. TI με, πρὸς θεῶν TTATPW-
uv, οὐκ οἰχομέναν ὑβρί-
ζεις, ἀλλ᾽ ἐπίφαντον;

r
idem ordo Reizianus incipiebat a thesi monosyllaba, nihil ob-
reí, quominus cum praeeunte glyconeo uno vocabulo conecteretur.
Caesura autem, qua praeter diaeresin synaphiam fieri supra
imus, ne haec quidem temere fere ponitur, sed certo aut prioris
subsequentis ordinis loco aut denique utriusque. In quo tanta
varietas, ut vix ullus sit numerus, qui unam ubique et eandem

ıta distinguantur, unum proximorum numerorum genus, verborum
entum alterum. His igitur terminationes verborum accenseri possunt.

954 Wilhelmus Doehrmann:

caesuram prae se ferat. Pluribus ut de ea disseramus nunc quidem
non opus est, quia satis exemplorum infra apparebit.

Res quoniam ita se habet, nihil iam supererit negotii, si forte
stropha et antistrophus minus concinere videntur, cum hic diaeresis
est, illic caesura, ut

Soph. OR. 1092—94 xai τροφὸν xai ματέρ᾽ αὔξειν,
καὶ xopevecdar πρὸς ἡμῶν, ὡς ἐπὶ ἦρα
φέροντα.
= 1104—06 εἴθ᾽ ó Κυλλάνας dváccuv
εἴθ᾽ ὁ Βακχεῖος θεὸς ναίων En’ ἄκρων
ὀρέων,

in stropha enim diaeresis est post ἡμῶν, in eodem antistrophi loco
verbi vaiuv altera syllaba in proximum ordinem porrigitur.

OC. 1211—14 ὅςτις τοῦ πλέονος μέρους
χρήζει τοῦ μετρίου παρεὶς
ζώειν, ckatocóvav φυλάς-
cuv ἐν ἐμοὶ κατάδηλος Ecraı.
— 1224—27 μὴ φῦναι τὸν ἅπαντα vi-
κᾷ λόγον᾽ τὸ δ᾽, ἐπεὶ φανῇ,
βῆναι κεῖθεν ὅθεν περ ἥ-
κει, πολὺ δεύτερον, ὡς τάχιετα,

tres sunt glyconei II et alcaicus decasyllabus continua synaphis
iuncti; inter primum et alterum glyc. in stropha diaeresis intercedit,
in antistropho vocabulum finitur post primam alterius glyconei sylla-
bam; alter a tertio utrubique diaeresi est diremptus, alcaicus cum
tertio caesura post prioris dactyli arsin cohaeret. Discrepantia igitur
aliqua est et in Oed. Regis et Oed. Colonei versibus. Sed atten-
dendum esse existimo in Oed. R. ordinem anteire in stropha et antistr.
diaeresi & sequenti diiunctum, in Oed. C., ut primus cum altero dis-
pari modo copulatus est, ita post alterum in str. et ant. diaeresin cadere.

Quare nullus iam dubito in Oed. R. alterum ordinem cum tertio ==
artius quodammodo compactum esse quam cum primo, neque aliter —3

in Oed. C. primum cum altero artius quam alterum cum tertio, ut

totum versum haud immerito dicas e duobus constare longioribus sem
ordinibus intermissa diaeresi, quorum unus compositus est e ἀπ οθυ

glyconeis, alter e glyc. et alcaico decasyllabo.

Ea, quae hucusque disputavimus, de integris ordinibus velimusssume
intellecta. Alia enim fere eorum est res, qui suppressam habenc 4
thesin finalem. Dactylicos autem ordines in syll. cataleoticos verb «mmi
fine determinare solent, itidem, si quos iambiei aut trochaici generi amm
decurtato metro concludunt. Quamquam haec quidem non utiqu mme
observata sunt. At singula metra decurtata si iungebant, maximc——z
pere vereor, ne non tam metricis rationibus ducti sint — quatent ms

omnino certi aliquid consilii internosci potest — quam animi cummmmmi-

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 255

m affectioni sive alii rei acrius depingendae ea adaptaverint, quippe
m ibi potissimum thesium suppressionibus gauderent, ubi altius
irarent, coniunctionem metrorum in eandem rem conferre malu-
"unt, ut

esch. Agam. 179—827) πνοαὶ δ᾽ ἀπὸ Στρυμόνος μολοῦςαι
κακόςχολοι, νήςτιδες, δύςορμοι,
βροτῶν ἄλαι, ναῶν τε καὶ
πειςμάτων ἀφειδεῖς,

rtifieium illud, quo Wilamowitzius praedicat effectum esse, ut me-
icà tam egregie cum ipsa re consentiat, nonne in eo potissimum
rSaàtur, quod singula metra vocabulorum finibus terminata sunt?
militer Sophocles

- 194—928 τὸν πάλαι ἐκ δολερᾶς ἀθεώτατα
ματρὸς ἁλόντ᾽ ἀπάταις ᾿Αγαμέμνονα
κακᾷ τε χειρὶ πρόδοτον; ὡς ὁ τάδε πορὼν
ὅλοιτ᾽, εἴ μοι θέμις τάδ᾽ αὐδᾶν.

re pinxit chori mentem misericordia Electrae pariter agitatam ac
Ore percussorum Ágamemnonis; quod ad significandum cum duos
CAmetros dactylicos acatalectos rapido cursu decurrentes et trime-
mn iambicum bis solutis arsibus acceleratum tam repente ac paene
lenter trimeter excipit ter suppressis thesibus, quod singula eius
tra verbi fine inter se diiuncta sunt, adaugere etiam hanc vim
[ue amplificare videtur.

DE FIGURIS METRA TERMINANTIBUS.

Haec praefati primas ut aiunt lineas quoniam duxisse nobis
lemur, singillatim de unaquaque re disputandum est. Initium au-
Qu capimus unde etiam supra, a schematis rhetoricis ad numerorum
Asensum conformatis Quod quomodo factum sit, in generibus
nbico anapaestico dactylico dochmiaco commonstrabimus, quorum

compositione praecipue usurpatum invenimus illud artificium.
"rum numerorum quae ex quoque exempla collegimus ita digere-
uS, ut primum locum habeant quae singulis metris contineantur —
quidem quattuor illorum cadit in iambos et anapaestos — deinde
&e pluribus metris, denique quae ordinibus. In metra ubi figura
"tribuebatur aut in ordines, duplex eius fiebat collocatio, aut enim
paribus illorum sedibus, aut in prioris fine, posterioris in initio.

Ex iambico genere haec fere notanda sunt:

Figura metrum explet

Aesch. Agam. 1521 φέρει φέροντ᾽, éxrivei δ᾽ ὁ Kalvwv.
Choeph. 448 "Apnc "Ape: ξυμβαλεῖ, Δίκᾳ Δίκα.

1) Aeschyli tragoediae ed. Kirchhoff. 1880,

kn URHG

256 Wilhelmus Doehrmann:

Pers. 1012 döcıv κακὰν κακῶν κακοῖς.
Prom. 583 ἄδην pe πολύπλανοι πλάναι.
Sept. 833 τί δ᾽ ἄλλο γ᾽ ἢ πόνοι πόνων.

cf. Pers. 979 — 985. 980. 1010. Sept. 853 — 859.

Soph. Ai. 359 cé τοι, cé τοι μόνον δέδορ-κα.
415 πολὺν πολύν με δαρόν τε δή.

Constat versus ex iambico metro et dochmio. In stropha quae lik—pri
praebent v. 397 ἕλεςθέ μ᾽ ἕλεςθέ μ᾽ oi.NnTopa sic scribenda censeg-o:

ἕλεςθ᾽ ἕλεςθ᾽ ἔμ᾽ οἰκήτορα.)
866 πόνος πόνῳ πόνον φέρει.

OC. 1453 ὁρᾷ ὁρᾷ ταῦτ᾽ ἀεί.
Phil. 135 τί χρή, τί χρή, δέςποτά, μ᾽ ἐν ξένᾳ ξένον.

cf. OC. 536. 544. OR. 905. Phil. 1169. 1209.

Eur. Ale. 872 npößa πρόβα᾽ βᾶθι κεῦθος οἴκων.
— 889 τύχα τύχα δυςπάλαιςτος ἥκει.
Her. 763 χοροὶ χοροὶ καὶ θαλίαι.
— 772 θεοὶ θεοὶ τῶν ἀδίκων.
Phoen. 1726 τί τλάς; τί τλάς; οὐχ ὁρᾷ Δίκα κακούς.
Suppl. 614 δίκα δίκαν δ᾽ ἐκάλεςε καὶ φόνος φόνον.

ef. Andr. 1208. 1211. El. 1201. Hel. 648. Her. 1081. Hipp. 87 “2.
Ion. 713. Or. 1444. Phoen. 1723. 1725. Suppl. 71. 805 = 81 45.
1123 — 1132. 1127 — 1134. Troad. 1077.

Sed fieri potuit, ut ipsi numeri missa diaeresi alteram figures?
partem in proximum metrum porrigi iuberent, ut in integris trine=="
iris intercedente caesura penthem.:

Aesch. Choeph. 344 φίλος φίλοιςι τοῖς ἐκεῖ καλῶς θανοῦ-αν.
Pers. 1017 épecc Ep’cce καὶ «τέναζ᾽ ἐμὴν χάριν.
Soph. El. 476 Δίκα, δίκαια φερομένα χεροῖν κράτη.
— 492 ἄλεκτρ᾽ ἄνυμφα γὰρ ἐπέβα μιαιφόνων.
Eur. Andr. 1221 μόνος μόνοιειν ἐν δόμοις ἀναςτρέφῃ.
Suppl. 1154 φίλον φίλημα παρὰ γένυν τιθέντα cóv.

Praeterea — ut infra demonstrabimus — inter integrum me -
trum et anaclomenum coniuncta magnum fuit studium interponendaee” ^
caesurae post priorem huius arsin. Post figuram in priore integra» “
metro collocatam haec caesura facta est

Aesch. Suppl. 507 ἄναξ ἀνάκτων, μακάρων.

Eur. Or. 811 πάλαι παλαιᾶς ἀπὸ ευμφορᾶς δόμων.

1) G. Jakob, de aequali stropharum et antistropharum in tragoediae !

Graecae canticis conformatione, Berol. 1866; qui (p. 8) duo eius
esse ostendit, aut enim eadem vocabula in iisdem stropharum et an
locis collocari, aut (id quod in hunc locum cadit) vocabulo in
iterato aliud in antistr. iteratum respondere. Cf. Christ, Metrik? p. 642 4.66!
Kaibel, Electra p. 264.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 257

Metra diximus distingui aut utraque figurae parte in eadem
ede posita aut priore parte in antecedentis metri fine, altera in
uccedentis initio. Figura autem, qua metra distinguuntur, aut mo-
ıosyllabis aut plurium syllabarum verbis confici potest, ut

Aesch. Agam. 235 τὰ δ᾽ ἔνθεν οὔτ᾽ εἶδον οὔτ᾽ ἐννέπω.
Choeph. 931 διπλοῦς λέων, διπλοῦς "Apnc.
Prom. 116 θεόευτος ἢ βρότειος ἢ κεκραμένη.
Sept. 977 ὀλοὰ λέγειν. --- ὀλοὰ δ᾽ ὁρᾶν.
Suppl. 551 τὰν μὲν βοός, τὰν δ᾽ αὖ γυναι-κός.

* f. Prom. 115. Sept. 936, 37. 938, 39. 940, 41. 951, 52 = 966, 67.
» 79, 80. Suppl. 132.

Soph. Ant. 852 μέτοικος οὐ ZWcıv, οὐ θανοῦειν.
873 κράτος δ᾽ ὅτῳ κράτος μέλει.
OC. 180 ἀδέρκτως ἀφώνως ἀλόγως τὸ τᾶς,

Lbi baccheus praemissus est glyconeo II.

OR. 1215 τεκνοῦντα καὶ τεκνούμενον.
Phil. 1172 τί μ᾽ ὥλεςας; τί μ᾽ εἴργαςκςαι;

:f. Ai. 1205. OC. 119, 20 — 151,52. 123, 24 = 155, 56. OR. 488.
&85. 1098. 1205. 1337, 38.

Eur. Ale. 234 βόαςον ὦ, crévaEov, ὦ Φεραία.
El. 1185 ἰὼ τύχας, τᾶς các τύχας, μᾶτερ TEKOÜC.
Her. 1047 ἑκαςτέρω πρόβατε, μὴ κτυπεῖτε, μὴ βοᾶτε, μή.
Or. 1476 ὁ μὲν πέτρους, ὁ δ᾽ ἀγκύλας.

Phoen. 1292 δι᾽ ἀςπίδων, δι᾽ αἱμάτων.

cf. Ale. 86. 222. Bacch. 1181 — 1197. El. 1230. Her. 914. Phoen.
1022. 1293. Suppl. 990. 1148.

Pauca sunt, ubi figurae prior pars antecedentis finem, initium
subsequentis metri conficit. Quibus adnumerari possunt quos supra
laudavimus ordines

Aesch. Pers. 1012 döcıv κακὰν κακῶν κακοῖς.
Soph. Ai. 866 πόνος πόνῳ πόνον φέρει.
Phil. 1169 πάλιν πάλιν παλαιὸν ἄλ-γημ᾽.
Áddimus Soph. OR. 660 οὐ τὸν πάντων θεῶν θεὸν πρόμον.
1214 δικάζει τὸν ἄγαμον γάμον πάλαι.

Denique ordines figura inter se terminati sunt

Aesch. Choeph. 419, 20 ἄνευ πολιτᾶν ἄνακτ᾽,
ἄνευ δὲ πενθημάτων.
— 440,41 τὰ μὲν yàp οὕτως ἔχει,
τὰ δ᾽ αὐτὸς ὀργᾷ μαθεῖν.
Suppl. 358, 59 μονοψήφοιςι νεύμαειν ςέθεν,
μονοςκήπτροιςι δ᾽ ἐν θρόνοις χρέος.
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 17

958 Wilhelmus Doehrmann:

cf. Agam. 457, 58. Pers. 548— 50 = 558— 60. Sept. 151, 52. 721, 2m,

Soph. Ant. 781, 82 ἔρως ἀνίκατε μάχαν,
ἔρως, ὃς Ev κτήμαει πί-πτεις.
El. 823, 24 ποῦ ποτε κεραυνοὶ Διὸς f)
ποῦ φαέθων "Akıoc, εἰ ταῦτ᾽ épopüv-tec _
OR. 200, 01 τὸν ὦ {τᾶν» πυρφόρων
ἀςτραπᾶν κράτη νέμων,

τῶν ex Hermanni speciosa coniectura, qua etiam in mediis ordinibm» -us
figura efficitur homoeoteleuti, et ipsa metrorum finibus insignita.

cf. Ai. 1199, 1200. Ant. 873, 74. OR. 211, 12. Trach. 947,48 ——
950, 51.

Eur. Hec. 629, 30 ἐμοὶ χρῆν cuugopáv,
ἐμοὶ χρῆν πημονὰν τενέεθαι.
Her. 765, 66 μεταλλαγαὶ γὰρ δακρύων
μεταλλαγαὶ ευντυχίας.
Suppl. 833, 84 πικροὺς ἐςεῖδες γάμους,
πικρὰν δὲ Φοίβου φάτιν.

cf. Bacch. 414, 15. El. 1194, 95. 1203, 04. Her. 114, 15. Phoesese?-
339, 40. 1033, 34. 1036, 37 — 1060, 61. 1720, 21. Suppl. 73,7 *
622, 23. 1139, 40. 1148, 49. Troad. 527, 28.

Figura in finem antecedentis et initium subsequentis ordin ="
distributa est

Aesch. Sept. 717, 18 ἐπειδὰν αὐτοκτόνως
αὐτοδάϊκτοι Odvu-civ.
865, 66 δι᾽ εὐωνύμων τετυμμένοι,
τετυμμένοι δῆθ᾽, ὁμο-ςπλάγχνων.
— 876, 77 διήκει δὲ καὶ πόλιν «τόνος,
ςτένουςει πύργοι, CTÉVEI,

quorum ordinum prior compositus est ex dochmio et metro iambico. „>

Soph. El. 171, 72 dei μὲν γὰρ ποθεῖ,
ποθῶν δ᾽ οὐκ ἀξιοῖ φανῆναι.
Eur. Suppl. 1163, 64 ὦ τέκνον, ἔβας᾽ οὐκέτι φίλον
φίλας ἄγαλμ᾽ ὄψομαί ce ματρός.

DE TRIMETRIS IAMBICIS QUAESTIUNCULA.

Idem artificium — placet enim hanc rem breviter tangere ——
ne a diverbiorum quidem trimetris alienum est, ubi tamen quodam»
modo coercetur caesurae necessitate. Etenim si quam adhibebar—»—-
poetae his trimetris figuram, ne quid in numeris pecoatum esse
salva eam caesura collocare debebant. Quae causa est, cur figu ——T

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 259

in unum metrum artata non nisi in prima aut tertia sede invenia-
tur, utrubique tamen est maxime frequentata, ut

Aesch. Choeph. 900 τὸν ἄνδρα τοῦτον, ὃν δ᾽ ἐχρῆν φιλεῖν cTuyeic.
Eum. 650 τίκτει δ᾽ ὁ θρῴςεκων, fj δ᾽ ἅπερ ξένῳ ξένη.
Pers. 678 Πέρεαι yepaıoi, τίνα πόλις πονεῖ πόνον;
Prom. 269 ἑκὼν ἑκὼν ἥμαρτον, οὐκ ἀρνήςομαι.
Suppl 951 φίλους πικρῶς ἤκουςαν αὐτανεψίοις.

cf. Agam. 1211. Pers. 793. Prom. 29. 814. 762. 908. 954. Sept. 179.
frgmt. 38, 1 N.?

Soph. Ai. 994 ὁδός θ᾽ ὁδῶν παςῶν áviócaca δή.
El. 1056 φρονεῖν, φρόνει τοιαῦτ᾽" ὅταν γὰρ ἐν κακοῖς.
OR. 380 ὦ πλοῦτε καὶ τυραννὶ καὶ τέχνη τέχνης.
Phil 1002 πέτρᾳ πέτρας ἄνωθεν αἱμάξω πεεύών.
Trach. 1284 μεταίτιος coi T' αὖθις ὡς ἔχεις ἔχειν.

cf. Ai 467. 522. 1283. 1391. Ant. 441. 1057. 1067. El. 672. 675.
14 10. OC. 595. 613. 844. 1025. 1099. 1388. OR. 248. 320. 581.
6 € 0. 629. 783. 1071. 1182. 1250. 1396. 1403. 1496. Phil. 38.
7 '4 6. 816. 959. 981. 1269. Trach. 593. 1089. 1143. frgmt. 142, 2.
3 €» 9, 4. 666, 3. 686. 770.

Eur. Bacch. 179 ςοφὴν ςοφοῦ παρ᾽ ἀνδρός, Ev bópoiciv ὦν.
Hel. 498 ὀνόματα ταὔτ᾽ Exoucı καὶ πόλις πόλει.
Hipp. 32 ἐρῶς᾽ ἔρωτ᾽ ἔκδηλον Ἱππολύτῳ δ᾽ ἔπι.
Med. 776 μολόντι δ᾽ αὐτῷ μαλθακοὺς λέξω λόγους.
Troad. 1040 πόνους τ᾽ ᾿Αχαιῶν ἀπόδος ἐν μικρῷ μακρούς.

€f. Alc 352. 369. 377. 1119. Andr. 245. 678. 802. 976. 1235.
Ezech. 254. 296. 344. 349. 655. El. 361. 842. 926. Hec. 328. 588.
550, 1050. Hel. 1426. Her. 593. 947. Heraclid. 73. 413. 807. Hipp. 384.
9 X37. 649. 874. Ion. 1279. 1535. Iph A. 313. Iph T. 282. 512. Med.
21. 513. 587. 805. 955. Or. 34. 219. 510. 589. 891. Phoen. 161.
>25. Suppl. 193. 493. 844. Troad. 621. 1212. frgmt. 296, 2. 608, 1.
Restant haud pauci versus, ubi instante caesura penthem.
. figura in prima sede collacata verbi continuatio facta est in alte-
TI us metri priorem thesin, ut

N esch. Agam. 523 ποθεῖν ποθοῦντα τήνδε γῆν crparóv λέγεις.
Coeph. 684 ξένου EÉvoicív écriv εὐμενέετερον;
Eum. 140 Eyeip’, ἔγειρε xai có. τήνδ᾽, ἐγὼ δὲ cé.
Prom. 221 ἑκόνθ᾽ ἑκόντι Ζηνὶ cuumapacrareiv.
971 χλιδῶ; χλιδῶντας ὧδε τοὺς ἐμοὺς ἐγώ.

€f. frgmt. 179, 9.

Soph. Ai. 293 γύναι, γυναιξὶ xócuov fj cir) φέρει.
OC. 477 χοὰς χέαςεθαι crávra πρὸς πρώτην Ew.
OR. 284 ἄνακτ᾽ ἄνακτι ταὔθ᾽ ὁρῶντ᾽ ἐπίεταμαι.
11"

260 Wilhelmus Doehrmann:

Phil. 470 ἱκέτης ἱκνοῦμαι, μὴ λίπῃς μ᾽ οὕτω μόνον.
Trach. 1144 ὄλωλ᾽ ὄλωλα, φέγγος οὐκέτ᾽ ἔςτι μοι.

cf. El. 985. 1445. OC. 955. 1203. 1259. Phil. 297. 389. 805. frgmt...
330. 598, 4. 633.

Eur. Andr. 1250 γένος γενέεθαι dei τὸ cóv κἀμόν, γέρον.
Bacch. 247 ὕβρεις ὑβρίζειν, ὅςτις écriv ὁ ξένος;
El. 89 φόνον φονεῦει πατρὸς ἀλλάξων ἐμοῦ.
IphA. 669 μόνη, μονωθεῖς᾽ ἀπὸ πατρὸς καὶ μητέρος.
Or. 222 ἀδέλφ᾽ ἀδελφῇ χειρὶ θεραπεύειν μέλη.

cf. Alc. 531. Bacch. 186. 193. 470. 694. 1358. El. 679. Hec. 53 3.
689. Hel. 483. 499. 785. Her. 708. 741. 1136. Ion. 831. 149€» 0,
IphA. 75. IphT. 62. Or. 472. 1349. 1615. Phoen. 67. 750. 91- 5.
1280. Suppl. 722. 743. Troad. 304. 347. frgmt. 68, 2. 108. 12 6.
160. 908, 3.

Saepissime metra ilum in modum distinguuntur, plerumqwmmmue
bina inter se, sed etiam, si figura in primo et tertio metro posi _ ta
est, singula a binis. Nam ut quaevis figura, praesertim si utraq —mze
eius pars ictu feritur, gravius ad aures accidit, ita, ubi in initia Si. —w €
fines metrorum distributa erit, fieri non potest, quin dilabi, ut πα ta
dicam, metra videantur. Ac poetae non solum plurium syllabarı za zx
verba sed etiam monosyllaba in unius atque alterius metri poster = «—-
ribus arsibus collocare amaverunt; itaque pro certo habemus, qum ed
supra diximus, etiam in tales versus cadere, quales

Aesch. Agam. 1197 ξυνῆκα καὶ πέφρικα, καὶ φόβος p! ἔχει.
Choeph. 737 εἰ λιμὸς ἢ δίψη τις ἢ λιψουρία.
Eum. 607 οὐκ ἀνδρός, οὐ γυναικός, οὐ πόλεως TEE.
Pers. 834 f| πολλὰ καὶ παρόντα καὶ μέλλοντ᾽ ἔτι.
Prom. 494 ἔχθραι τε καὶ «τέργηθρα καὶ ευνεδρίαι.

cf. Eum. 789. 852.

Soph. Ai. 970 θεοῖς τέθνηκεν οὗτος, οὐ Ketvoictv, οὔ.
Ant. 689 λέγει τις ἢ npäcce τις ἢ ψέγειν ἔχει.
OR. 380 ὦ πλοῦτε καὶ τυραννὶ καὶ τέχνη τέχνης.
Phil. 986 ὦ λιμένες, ὦ προβλῆτες, ὦ Zuvouciaı.

Trach. 1060 οὔθ᾽ '€AÀàc οὔτ᾽ ἄγλωεςος οὔθ᾽ Ócnv ἐγώ.

cf. Ant. 4. 176. 667. 891. El. 890. 1196. OC. 95. 474. OR. 148. 1.
Phil. 221. 345. Trach. 3. frgmt. 133. 855, 12.

Eur. Ale. 430 αὐλῶν δὲ μὴ κατ᾽ ἄςτυ, μὴ λύρας κτύπος.
Baech. 1290 ποῦ δ᾽ ὥλετ᾽; ἦ κατ᾽ οἶκον; ἢ ποίοις τόποις;
Her. 849 ἀνὴρ ὅδ᾽ οὐκ dcnuoc οὔτ᾽ ἐπὶ χθονί.
Ion. 758 εἴπωμεν ἢ ειἰγῶμεν; ἢ τί δράοομεν.
Med. 388 τὸν δόντα καὶ γήμαντα καὶ γαμουμένην.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 261

cf. Andr. 92. Bacch. 313. Hec. 837. 850. Hel. 816. Her. 1271. 1272.
Heraclid. 383. 404. Hipp. 354. 621. 1322. IphT. 89. Or. 137.
Suppl. 551. frgmt. 403, 4.

Neque quiequam refert alterum aut utrumque monosyllabum
eum proximo verbo synecphoneseos artificio conglutinari, ut

Aesch. Sept. 184 ἤκουςας ἢ οὐκ ἤκουςας, ἢ κωφῇ λέτω;
Soph. El. 18 ἤνεγκα κἀξέςωςα κἀξεθρεψάμην.
Eur. Her. 459 ὕβριεμα κἀπίχαρμα καὶ διαφθοράν.

Sed acrius metra distinguuntur si figura e ex verbis plurium
Syllabarum constituitur, ut

Aesch. Choeph. 1007 Edpacev ἢ οὐκ &bpace; μαρτυρεῖ bé μοι.
Eum. 640 οὑμός, tà δ᾽ ἄλλα πάντ᾽ ἄνω TE καὶ κάτω.
Prom. 92 ἴδεςθέ μ᾽ οἷα πρὸς θεῶν πάεςεχω θεός.
263 ἥμαρτες; ὡς δ᾽ ἥμαρτες οὔτ᾽ ἐμοὶ λέγειν.
277 πίθεςθέ μοι, πίθεεθε, ευμπονήςατε.

f. Choeph. 117. Sept. 184. frgmt. 43, 3.

Soph. Ant. 484 f| νῦν ἐγὼ μὲν οὐκ ἀνήρ, αὕτη δ᾽ ἀνήρ.
757 βούλει λέγειν τι καὶ λέγων μηδὲν κλύειν.
El. 791 οὔτοι cu’ κεῖνος δ᾽ ὡς ἔχει καλῶς ἔχει.
OR. 1280 ἑκόντα κοὐκ ἄκοντα. τῶν δὲ πημονῶν.
Phil. 336 ἀλλ᾽ εὐγενὴς μὲν Ó κτανών TE xd θανών.

£. Ai. 479. 981. 1359. Ant. 99, 551. 565. 1026. 1030. 1068. El.
‚52. 1470. OC. 273. 617. 828. 832. 847. 976. 982. 1109. OR.
' 96. 528. 555. 569. 582. 1152. 1256. 1275. 1397. 1484. Phil. 28.
29. 503. 771. 814. 971. 1045. Trach. 34. 671. frgmt. 307, 2.
517,1. 561, 1. 755. 852, 1.

Eur. Ale. 1066 δοκῶ yàp αὐτὴν εἰεορῶν γυναῖχ᾽ ὁρᾶν.
Andr. 1083 πῶς δ᾽ οἴχεταί μοι παῖς μόνου παιδὸς μόνος;
Baech. 741 ῥιπτόμεν᾽ ἄνω τε καὶ κάτω᾽ κρεμαςτὰ δέ.

Hel. 188 τεθνᾶςι κοὐ τεθνᾶςι᾽ δύο δ᾽ écróv λόγω.
Phoen. 713 ποῖ; μῶν νεάζων οὐχ ὁρᾷς ἃ χρή c ὁρᾶν;

»f. Ale. 685. 1017. Andr. 357. Bacch. 332. 364. 504. 753. 786.
339. 924. 927. 1050. 1123. 1248. 1323. El. 39. 289. 296. 391.
307. 924. Hec. 566. 612. 751. 830. Hel. 842. 1012. 1029. 1048.
L052. Her. 40. 585. 953. 1234. Heraclid. 320. Hipp. 412. Ion. 307.
390. 1444. IphA. 56. 473. 669. 1007. 1271. IphT. 575. Med. 1011.
1329. Or. 424. 441. 613. 676. 904. 1579. 1587. 1676. Phoen. 357.
536. 537. 1095. 1194. 1704. Suppl. 268. 689. 952. Troad. 625.
630. 647. 1154. frgmt. 208, 3. 250, 2. 271, 2. 439, 4. 464, 1.
597, 3. 610. 635, 3.

Rarius fit ut figura antecedentis metri finem, sequentis initium
conficiat, ut

262

Aesch. Agam. 1272
Choeph. 82

Prom. 388

Sept. 619

1033

Wilhelmus Doehrmann:

ὅταν γυνὴ γυναικὸς ἀντ᾽ ἐμοῦ θάνῃ.
πότερα λέγουςα παρὰ φίλης φίλῳ φέρειν.
ἔα με τῇδε τῇ vócu voceiv, ἐπεί.

coi ξυμφέρεεθαι καὶ κτανὼν θανεῖν πέλας.
παθὼν κακῶς Kakoicıv ἀντημείβετο.

cf. Agam. 1594. frgmt. 391.

Soph. El. 1361 χαῖρ᾽,

-

ὦ πάτερ᾽ πατέρα γὰρ eicopüv δοκῶ᾽

OC. 1335 πτωχοὶ μὲν ἡμεῖς καὶ ξένοι, ξένος δὲ cu.

OR. 337 ὀργὴν ἐμέμψω τὴν ἐμήν, τὴν civ δ᾽ ὁμοῦ.
Phil. 1085 κακῶς ὄλοιςθ᾽" ὀλεῖςεθε δ᾽ ἠδικηκότες.
Trach. 619 κἀμοῦ ξυνελθοῦς᾽ ἐξ ἁπλῆς διπλῆ φανῇ.

cf. Ai. 362. OC. 779. OR. 100. 600. Phil. 816. Trach. 28. 198.

frgmt. 855, 14.

Eur. Hec. 736 δύετην᾽, ἐμαυτὴν γὰρ λέγω λέγουςα cé.
Her. 284 ἡμᾶς δ᾽, ἐπειδὴ δεῖ θανεῖν, θνήςκειν χρεών.
Ion. 1417 «ςκέψαςθ᾽ ὃ παῖς ποτ᾽ οὖς᾽ ὕφαςμ᾽ ὕφην᾽ ἐγώ.
Med. 521 ὅταν φίλοι φίλοιει ευμβάλως᾽ ἔριν.
Troad. 904 ὡς οὐ δικαίως, ἢν θάνω, θανούμεθα.

cf. Hel. 611. 704. Her. 1279. Ion. 1289. 1452. Phoen. 492. frgmt -

360, 16; 34.

Sunt etiam ubi figura in primum et tertium metrum distributame
est ita, ut singula cum binis metris concertare videantur, ut

Aesch. Agam. 1273
Choeph. 226

1058

Prom. 37

Soph. Ai. 79
Ant. 73
OC. 1391
OR. 312
Trach. 814

cf. Ai. 765. 1137.

610. frgmt. 215, 2.

Eur. Hel. 329
Heraclid. 229
Hipp. 914
Phoen. 424
Troad. 913

ἀνής TE δυςδάμαρτος ἀντ᾽ ἀνδρὸς πέςῃ.

τοὺς φιλτάτους γὰρ οἶδα νῷν ὄντας πικρούα»-
ὑμεῖς μὲν οὐχ ὁρᾶτε τάςδ᾽, ἐγὼ δ᾽ ὁρῶ.

τί τὸν θεοῖς ἔχθιετον οὐ ετυγεῖς θεόν.

οὔκουν τέλως ἥδιςτος εἰς ἐχθροὺς γελᾶν;
φίλη μετ᾽ αὐτοῦ Kelcouaı, φίλου μέτα.

καλῶ δὲ τάςδε δαίμονας, καλῶ δ᾽ "Apn.

ῥῦςαι ςεαυτὸν καὶ πόλιν, ῥῦςαι δ᾽ ἐμέ.
ZuvnYopeic cıyWca τῷ κατηγόρψ.

Ant. 898. 1279. ΕἸ. 796. OC. 987. OR. 5
159, 1.

γυναῖκα γὰρ δὴ cuumoveiv γυναικὶ χρή.
γενοῦ δὲ τοῖςδε ευγγενής, γενοῦ φίλος.
οὐ μὴν φίλους γε κἄτι μᾶλλον ἢ pílouc.
ἀρ᾽ εὐτυχεῖς οὖν τοῖς γάμοις ἢ δυςτυχεῖς;
bucu τόδ᾽ αὐτῇ, τῆςδε δ᾽ οὐ δώςω χάριν.

cf. Ale. 382. Andr. 976. 1153. Bacch. 655. 960. El 579. 19.4.45
Hec. 810. Hel. 497. Her. 280. 593. Heraclid. 27. Iph T. 902. Phoex?
161. 461 frgmt. 414, 1. 420, 3. 547, 2. 551, 2. 564, 1.

De versuum lyrioorum incisionibus quaestiones selectae. 263

Restat figura ita collocata, ut trimeter in duas aequas partes
dividatur, ubi vulgo caesuram statuunt quam dicunt mediam. Sed
ut vere de hac re iudicari possit, totum illud mediae caesurae genus
retractandum duximus), idque eo magis, quod neque ex omni parte
soluta nobis videtur haec quaestio et quae inde efficiuntur etiam ad
alia melius intellegenda usui sunt. Rem tamen, ne tritiora repetere
videamur, quam poterimus brevissime absolvemus.

Negant autem mediae incisionis esse offensionem, si aut vocem
tertia arsi definitam excipit monosyllabum artius cum illa co-
cohaerens?), ut in pronuntiando pro uno paene sint verbo, ut

Aesch. Prom. 42 dei τε δὴ νηλὴς có xai θράςους πλέως,

aut monosyllabum in tertia arsi positum ad sequentia magis quam
ad antecedentia pertinet?), ut

Soph. El. 660 ξέναι γυναῖκες, πῶς àv εἰδείην cagüc,
Aut post tertiam arsin elisio*) fit, ut
-Aesch. Sept. 989 δοκοῦντα xai δόξαντ᾽ ἀπαγγέλειν με χρή.

In talibus autem versibus ne superbissimas quidem facile con-
Lem derim aures offendisse. Iam vel hoc satis erat quo media caesura

deleniretur, dummodo eam vocem, cuius syllaba finalis tertiam ar-
Six conficiebat, monosyllabum sequeretur, sive ad antecedentia verba
Siwe ad subsequentia propius sensu tractum, aut monosyllabum in
tertia arsi esset sive huc sive illuc pertinens, ita ut, quamquam se-
Cuondaria, intercederet tamen caesura, hie penthem., illic hephthem.
Quae cum ita essent ferebant tales trimetros, quales

Aesch. Prom. 6 ἀδαμαντίνων dEecuWv Ev APPNKTOIC πέδαις.
Soph. Ai. 377 τί δῆτ᾽ ἂν ἀλγοίης ἐπ᾽ EZeipyacuevorc.
Phil. 1064 ὅπλοιςι κοςμηθεὶς ἐν ᾿Αργείοις φανῇ;

Usitatius est alterum genus, ex quo monosyllabum in tertia
&rSi collocatur sive — admissa solutione — duarum brevium voca-
bulum, ut

— ÀÉlÀ

Soph 1) Fr. W. Kohlrausch, de diaeresi in medio trimetro iambico apud

tri oclem, Gotting. 1888. A. Schmidt, de caesura media in Graecorum
Metro iambico, Bonn. 1865.

2) Kohlrausch, p. 16—19. 3) p. 19— 26.

4) Ambiguum est elisionis quae sit vis ac ratio: in quo non possu-
Mus "Wilamowitzii sequi sententiam (Her.’ II p. 170), qua arguit inter-
miSSa elisione duo in unum coalescere vocabula. Quod si fieret, satis

Ulti versus, in quibus post alterius metri priorem thesin elisio est,

duos nemo negat caesura penthem. incidi, hoc artificio carerent, haud
Xiguae parti etiam media incisio obtruderetur, ut
At Soph. Ant. 89 ἀλλ᾽ οἵδ᾽ ἀρέςκους᾽ οἷς μάλιςθ᾽ ἁδεῖν με χρή.

ey. Aubium non est quin aliquantulum spatii relictum sit inter elisam
Yllapam et proximum verbum, cf. Bruhn ad OR. 64.

964 Wilhelmus Doehrmann:

Aesch. Agam. 245 ἥκω ceßiZwv cóv, Κλυταιμήςτρα, κράτος"
Soph. OC. 607 ὦ φίλτατ᾽ Αἰγέως παῖ, μόνοις οὐ γίγνεται.
Eur. Bacch. 841 ὁδοὺς ἐρήμους ἵμεν᾽ ἐγὼ δ᾽ ἡγήςομαι.

Ac vel brevissimo spatio interiecto inter monosyllabum et prac-
cedentem vocem sublatum esse videtur quod aures pungat, ut

Aesch. Pers. 343 ἀλλ᾽ ὧδε δαίμων Tic κατέφθειρε ετρατόν,
ubi encliticum tertiam arsin conficit,
Soph. Ant. 1073 θεοῖςιν, ἀλλ᾽ ἐκ «οὗ βιάζονται τάδε,
ubi praepositio,
Phil. 988 ei μ᾽ οὗτος ἐκ τῶν civ ἀπάξεται Pig,
ubi articulus,
OR. 626 οὐ γὰρ φρονοῦντά c εὖ βλέπυ. -“--- τὸ γοῦν ἐμόν,

ubi elisio praeit. Ac ne quis miretur tantillo intervallo compensari
graviorem post monosyllabum incisionem, idem spatium minutissi-
mum etiam alia docent in caesurae condicione collocari potuisse.
Nam cum cautum esset ne uno verbo comprehenderetur alterum tri-
metri metrum), ad iustam caesuram efficiendam satis fuisse videtur
id, quod est spatii inter articulum praepositionemve et proximum
nomen, aut quod enclisis relinquit sive alius subsequentis artior cum
antecedenti vocabulo conexus. Itaque caesuram penthem. iudicabimus
esse in his versibus:

Soph. Ai. 1228 cé τοι, τὸν ἐκ τῆς αἰχμαλωτίδος λέγω.
OR. 615 κακὸν δὲ κἂν ἐν ἡμέρᾳ γνοίης μιᾷ,

hephthem. in his:

Aesch. Choeph. 1020 ἐξωτέρω᾽ qépouci γὰρ νικώμενον.
Soph. OR. 809 κάρα διπλοῖς κέντροιςί μου καθίκετο.
Eur. Bacch. 479 τοῦτ᾽ οὗ παρωχέτευςας εὖ, κοὐδὲν λέγω-
Elisionem autem nihil offecisse legitimae incisioni permulti test
ficantur loci, velut U U

Aesch. Agam. 20 νῦν δ᾽ εὐτυχὴς γένοιτ᾽ ἀπαλλαγὴ róvuv.

Has ad rationes ingens numerus conformatus est eorum ve-—
suum, qui mediam prae se ferunt incisionem. Quibus rationib» w—

perspectis nihil iam discriminis videmus remanere inter
genus et eos trimetros, ubi media caesura schemate aliquo facta es

his enim eadem quae reliquis molliendae illius incisionis remedia

adhiberi solent. Et quattuor quidem locis verbum plurium syllabs —
rum integrum in tertia arsi desinens excipit vox monosyllaba,

1) Porson. ad Hec. p. XXVIII.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae.

265
2A. esch. Sept. 1030 ἀλλ᾽ ὃν πόλις cruyei, cü τιμήςεις τάφῳ;
Soph. El. 1038 ὅταν γὰρ εὖ φρονῇς, τόθ᾽ ἡγήςῃ cU νῷν.
Eur. Hel. 86 ἀτὰρ τίς εἶ πόθεν; τίν᾽ ἐξαυδᾶν ce χρή;
Iph A. 806 κλαίοις ἄν, εἰ πράςοοις ἃ μὴ πράςεειν ce δεῖ.
_ Saepissime unius longae vocabulum aut duarum brevium in ter-
tim arsi positum est, ut
Soph. Ant. 555 ci μὲν γὰρ εἵλου ζῆν, ἐγὼ δὲ κατθανεῖν.
El. 1036 ἀτιμίας μὲν οὔ, προμηθίας δὲ ςοῦ.

OC. 610 φθίνει μὲν ἰεχὺς γῆς, φθίνει δὲ εώματος.
Phil. 1009 ἀνάξιον μὲν ςοῦ, κατάξιον δ᾽ ἐμοῦ.

1298 ἐάν τ᾽ ᾿Αχιλλέως παῖς ἐάν τε μὴ θέλῃ.
Ai. 1377. OR. 1155. Phil. 503. 907. 1021. 1049. 1237.
Eur. Hec. 253 δρᾷς δ᾽ οὐδὲν ἡμᾶς εὖ, κακῶς δ᾽ Ócov δύνῃ;
Hoeraclid. 424 ἀλλ᾽ fjv δίκαια δρῶ, δίκαια πείςομαι.

Ion. 742 τὸ τοῦ ποδὸς μὲν βραδύ, τὸ τοῦ δὲ νοῦ ταχύ.
Or. 1076 coi μὲν γὰρ Ecrı πόλις, ἐμοὶ δ᾽ οὐκ ἔςτι δή.
Phoen. 521 πρὸς ταῦτ᾽ ἴτω μὲν πῦρ, ἴτω δὲ φάςτανα.

cf.

cf. Hec. 879. Hel. 575. 987. Her. 1301. Hipp. 313. 888. Ion. 1019.
1527.

In reliquis eiusmodi trimetris elisio facta est post tertiam arsin,
NOormnumquam accedente caesura penthem., ut

Soph. Ai. 942 coi μὲν δοκεῖν ταῦτ᾽ ἔςτ᾽, ἐμοὶ δ᾽ ἄγαν φρονεῖν.
Ant. 80 có μὲν τάδ᾽ ἂν προύχοι᾽᾿ ἐγὼ δὲ δὴ τάφον.
OC. 266 εὦμ᾽ οὐδὲ τἄργα τἄμ᾽" ἐπεὶ τά γ᾽ ἔργα μου.
OR. 419 βλέποντα νῦν μὲν ὄρθ᾽, ἔπειτα δὲ «κότον.
Phil. 359 κεῖνος μὲν οὖν ἔκειτ᾽᾿ ἐγὼ δ᾽ ὁ δύεμορος.

ο΄. Αἱ 690. 780. Ant. 77. El. 938. OR. 328. 1163. 1409. Phil. 1437.

JEur. Andr. 373 ἀνδρὸς δ᾽ ἁμαρτάνους᾽ ἁμαρτάνει βίου.
Her. 537 καὶ τἄμ᾽ ἔθνηςκε τέκν᾽, ἀπωλλύμην δ᾽ ἐγώ.
Hipp. 1042 εἰ γὰρ ci μὲν παῖς ἧςθ᾽, ἐγὼ δὲ cóc πατήρ.
Phoen. 928 ἄλλοις μελήςει ταῦτ᾽, ἐμοὶ δ᾽ εἰρήςεται.
Suppl. 466 coi μὲν δοκείτω ταῦτ᾽, ἐμοὶ δὲ τἀντία.
οὕ. "Hel. 49. Her. 174. 1402. Suppl. 776.
Addimus

Soph. Phil. 589 ὅρα τί ποιεῖς παῖ. — ckomü κἀγὼ πάλαι.
Pur. Iph Α. 1460 πέπλων ἐχομένη «ὧν — ἐμοί, μῆτερ, πιθοῦ.
Or. 1289 δακρύοις καταςπένδω c. — ἐγὼ δ᾽ οἴκτοιςί Ye,

ubi media caesura personae mutatione facta perinde atque in reliquis
trimetris deminuitur aut antecedente monosyllabo aut elisione post
'PSam tertiam arsin. Quin etiam — libere iam profiteor — in om-
Mbus τς trimetris, qui manifestiorem habent mediam incisionem sive

266 Wilhelmus Doehrmann:

figura sive personae mutatione, ut delenirent illam magis operam
dederunt poetae quam in vulgaribus trimetris, quos ne nuda quidem
ea intermissa incisione tantopere offendisse apertum sit.

Quae cum ita sint decoxisse credo eorum opinionem, qui tragi-
cos, ubi figurae artificio trimetrum in duas dimidias distribuerunt,
lenocinium ab foeda ista caesura petivisse clamant.

Hactenus de iambico genere.

Ex anapaestis, qui pro indole sua vehementiore persaepe figuris
distinguuntur, haec notavimus:
Figura singulari metro comprehenditur

Aesch. Agam. 92 ἄλλη δ᾽ ἄλλοθεν οὐρανομήκης.
Choeph. 804 ἀντὶ δὲ πληγῆς φονίας φονίαν.
Pers. 25 βαειλῆς βαειλέως ὕποχοι μεγάλου.
Prom. 1041 ἐχθρὸν ὑπ᾽ ἐχθρῶν οὐδὲν dewéc.
Suppl 23 ὧν πόλις, ὧν τῆ καὶ λευκὸν ὕδιυρ.

cf. Agam. 56. 85. 1451 = 1474. Eum. 971. Pers. 911. 958. Prom.
554. Sept. 1042. Suppl. 34. 607.

Soph. Ai. 1414 qnci παρεῖναι, ςούεθω, βάτω.
Ant. 949 oia πρὸς οἵων ἀνδρῶν TTÄCKW.
OC. 226 ἔξω mópcu Baivere xubpac.
OR. 479 μέλεος μελέῳ ποδὶ χηρεύων.
Phil. 166 πτηνοῖς ioic ςτυγερὸν ςτυγερῶς.
cf. Ant. 941. El. 102. 198. 852 = 863. Phil. 1186. Trach. 1008.
Eur. Ale. 863 ποῖ Bw; πᾷ cr; τί Aeyw; τί δὲ μή;
Hec. 84 ἥξει τι μέλος γοερὸν τοεραῖς.
Hipp. 1289 ἀφανῆ φανερὰν δ᾽ Ecxedec ἄτην.
Med. 142 δέςποινα, φίλων οὐδενὸς οὐδέν.
Troad. 233 τί φέρει; τί λέγει; δοῦλαι γὰρ δή.

cf. Alc. 278. Andr. 520. ΕἸ. 1357. Hec. 138. 171. 175. 177. 194.
199. 213. Hipp. 184. Iph T. 152. Med. 148. Or. 1428. 1496.
Troad. 173. 790. 792. 1118.

Sed est genus anapaestorum, ubi inter bina metra legitime
existit caesura penthem., ut

Soph. El. 223 ἀλλ᾽ ἐν γὰρ δεινοῖς oU ςχήςω,

in quo 8i figura prius metrum constituit, in alterius metri prioremc
thesin ea porrigi debet, ut in stropha eius cantici

— 203 ὦ νύξ, ὦ δείπνων ἀρρήτων.

Figura in paribus plurium deinceps metrorum sedibus colk_ «0)
cata est, ut

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 267

Aesch. Agam. 352 μήτε πρὸ καιροῦ μήθ᾽ ὑπὲρ Ócrpuv.
Choeph. 301 ἀντὶ μὲν ἐχθρᾶς γλώεςεης ἐχθρὰ
γλῶςςα τελείεθω.
Prom. 120 τὸν Διὸς ἐχθρόν, τὸν Träcı θεοῖς.
Suppl. 11 καὶ βούλαρχος καὶ cracíapxoc.

cf. Agam. 69, 70. 85, 86. 90. 749. 750. 1488. 1502. Choeph. 706,
07. 1072. Pers. 14. 19. 49. 531. Prom. 554. 1076, 77. Sept. 1042.
1043, 44. 1061, 62. frgmt. 96.

Soph. Ant. 144 πλὴν roiv ςτυγεροῖν, πατρὸς ἑνὸς
μητρός τε μιᾶς φύντε καθ᾽ αὑτοῖν.
El. 197 δόλος ἦν ὁ φράκας͵, ἔρος ὁ κτείνας.
OC. 141 δεινὸς μὲν ὁρᾶν, δεινὸς δὲ κλύειν.
Phil. 1462 λείπομεν ὑμᾶς, λείπομεν ἤδη.
Trach. 1000 τίς γὰρ ἀοιδός, τίς ὁ χειροτέχνης.

cf. Ant. 379, 80. 1350, 51. OC. 190. 1762. Trach. 979. 1271, 72.
frgmt. 248, 3. 531, 1.

Eur. Ale. 108 ἔθιγες ψυχᾶς, ἔθιγες δὲ φρενῶν.
El. 1305 κοιναὶ πράξεις, κοινοὶ δὲ πότμοι.
Hec. 161 φροῦδος πρέεβυς, φροῦδοι παῖδες.

Hipp. 1357 διά μ᾽ ἔφθειρας, κατὰ δ᾽ ἔκτεινας.
Med. 111 ἔπαθον τλάμων ἔπαθον μεγάλων.

cf. Alc. 29. 861. 911, 12. Andr. 1168. 1226. Bacch. 1368. El. 1235.
1351. 1354, 55. Hec. 68. 100. 144. 146, 47. 155. 159, 60. Hera-
clid. 704, 05. Hipp. 177. Ion. 865. 868, 69. 878. 916. Iph A.
1327— 29. Iph T. 137, 38. Med. 99. 131. 1087. 1095. 1103, 04.
1401. Or. 1426. 1486, 87. Phoen. 1285. 1576. Troad. 102. 110, 11.
115. 187, 88. 796, 97. frgmt. 153, 3. 264, 1. 503, 1.

Figura finem antecedentis, initium alterius metri obtinet, ut

Aesch. Agam. 1532 ψυχῇ τ᾽ ἄχαριν χάριν ἀντ᾽ ἔργων.
Eum. 970 τάςδε γὰρ εὔφρονας εὔφρονες ἀεί.
Pers. 151 φάος ὁρμᾶται μήτηρ βαειλέως,
βαείλεια δ᾽ ἐμή, προςπίτνω.
Prom. 98 φεῦ φεῦ, τὸ παρὸν τό τ᾽ ἐπερχόμενον.
Suppl. 606 εὐχὰς ἀγαθὰς ἀγαθῶν ποινάς.

ef. Eum. 990, 91. Sept. 1055, 56. Suppl. 933.

Soph. Ai. 214 πῶς δῆτα λέγω λόγον ἄρρητον;
Ant. 156 Κρέων ὁ Μενοικέως {ταγὸς νεοχμὸς
veapaicı θεῶν ἐπὶ ευντυχίαις.
OC. 1773 *pácu καὶ τάδε καὶ πάνθ᾽ ὁπός᾽ ἄν.
Phil 1412 ἀκοῇ τε κλύειν AeUccetv τ᾽ ὄψιν.
Trach. 994 ἱερῶν οἵαν οἵων ἐπί μοι.

268 Wilhelmus Doehrmann:

cf. Ai. 233. Ant. 142.

Eur. Alc. 882 ζηλῶ δ᾽ ἀγάμους &rékvouc TE βροτῶν.
Hipp. 1371 καὶ νῦν ὀδύνα μ᾽ óbuva βαίνει.
Ion. 109 ὡς γὰρ ἀμήτωρ ἀπάτωρ τε γεγώς.
Iph T. 187 ἔμολον᾽ τί νέον; τίνα φροντίδ᾽ ἔχεις;
Troad. 790 ὦ τέκνον, ὦ παῖ παιδὸς μογεροῦ.

cf. Alc. 887, 88. Hec. 172, 73. 192, 93. Hipp. 258. Iph A. 1325.
Troad. 153.
Dimetri figuris distincti sunt, ut
Aesch. Eum. 985, 86 τὸ μὲν ἀτηρὸν χώρᾳ κατέχειν,
τὸ δὲ κερδαλέον.
. Bept. 1054, 55 καὶ γὰρ γενεᾷ κοινὸν τόδ᾽ ἄχος,
καὶ πόλις ἄλλως.

Soph. Ant. 819, 20 οὔτε φθινάςειν πληγεῖςα νόςοις
οὔτε ξιφέων ἐπίχειρα Aaxoüc.
OR. 1299, 1800 προςέκυρς᾽ ἤδη. τίς ς᾽, ὦ τλῆμον,
προςέβη μανία; τίς 6 πηδήςας;
1308—10 sic scribo cum Hermanno:
αἰαῖ φεῦ φεῦ

δύετανος ἐγώ, ποῖ γᾶς φέρομαι
τλάμων; πᾶ μοι φθογγὰ φοράδην;

deleto verbo διαπέταται ante φοράδην.

cf. Ant. 834, 35. 930, 31. 935, 36. El. 239, 40. OC. 1761, 62. 0R—
1297, 98. Trach. 1265, 66. 1270, 71.

Eur. Hec. 59, 60 ἄγετ᾽, ὦ παῖδες, τὴν γραῦν πρὸ δόμων,
ἄγετ᾽ ὀρθοῦςαι τὴν ὁμόδουλον.
Hipp. 173, 74 τί ποτ᾽ Ecrı μαθεῖν ἔραται ψυχή,
τί δεδήληται.
Med. 1394, 95 creiye πρὸς οἴκους καὶ θάπτ᾽ ἄλοχον.
— ετείχω, διςςῶν Y’ ἄμορος τέκνων.

cf. Ale. 77, 78. 275, 76. 868, 69. Hipp. 223—25. 1364, 65. Iph —
227, 28. Troad. 201, 02.

In dactylico genere aut metra figuris diiunguntur aut ordine
metra, ut

Aesch, Eum. 974 χαίρετε χαίρετ᾽ ἐν alcınlarcı πλούτου.
— 992 χαίρετε, χαίρετε δ᾽ αὖθις, ἔπη διπλοίζω.
Prom. 885 ἦ cogóc ?j cogóc ἦν.
— 892 μήποτε μήποτέ μ᾽, ὦ.
Soph. Ant. 340 ἰλλομένων ἀρότρων ἔτος εἰς ἔτος.
OC. 245 ὄμμα cóv ὄμμαειν, ὥς τις ἀφ᾽ αἵματος.
251 ἢ τέκνον ἢ λέχος ἢ χρέος f) θεός.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 269

Phil. 860 οὐ χερός, οὐ ποδός, οὔ τινος ἄρχων.
Trach. 96 Ἅλιον, "Akıov αἰτῶ.

OC. 1700. Phil. 1197. Trach. 98. 1024 — 1042.

Eur. Bacch. 116 εἰς ὄρος εἰς ὄρος, ἔνθα μένει.
595 εὐμφλεγε εύμφλεγε δώματα Πενθέως.
Or. 1303 δίπτυχα δίετομα φάεςεγανα πέμπετε.
Phoen. 1500 δάκρυςει δάκρυειν, ὦ δόμος ὦ δόμος.
Troad. 806 Ἴλιον Ἴλιον Exrrep-cwv.

Andr. 1181. 1186. Bacch. 165. Hec. 930. 948. Hel. 384. Hipp.
24. Or. 1299. Phoen. 190.

In quibusdam ordinibus dactylicis caesura penthem., latissime
ens in hac compositione, figurae alteram partem in proximam
in porrigi iussit, ut

Soph. El. 169 ὧν τ᾽ ἔπαθ᾽ ὧν τ᾽ ébàn. τί γὰρ οὐκ ἐμοί.

1418 ὦ πόλις, ὦ γενεὰ τάλαινα.
Phil. 1205 ἢ γένυν ἢ βελέων τι προπέμψατε.
sur. Phoen. 851 εἴτ᾽ ἔρις εἴτε πατὴρ ὁ cóc αἴτιος.
Ordines figura distincti sunt:
Soph. El. 187, 88 ἅτις ἄνευ τοκέων κατατάκομαι,
ἄς φίλος οὔτις ἀνὴρ ὑπερίεταται.
Phil. 1197, 98 οὐδέποτ᾽ οὐδέποτ᾽, ἴεθι τόδ᾽ ἔμπεδον,
οὐδ᾽ εἰ πυρφόρος ἀεςετεροπητής.
- Heraclid. 613, 14 τὸν μὲν ἀφ᾽ ὑψηλῶν βραχὺν ᾧὕκιςε,
τὸν δ᾽ ἀτίταν εὐδαίμονα τεύχει.
626, 27 ἄξια μὲν πατρός,
ἄξια δ᾽ εὐγενίας τάδε τίγνεται.
Phoen. 351, 52 εἴτ᾽ ἔρις εἴτε πατὴρ ὁ cóc αἴτιος,
εἴτε τὸ δαιμόνιον κατεκώμαςε.
814, 15 οὐ γὰρ ὁ μὴ καλὸν οὔποτ᾽ ἔφυ καλόν,
οὐδ᾽ οἱ μὴ νόμιμοι.
Troad. 1096, 97 ἢ Σαλαμῖν᾽ ἱερὰν
ἢ δίπορον κορυφάν.
Figura conficit praecedentis ordinis finem, initium sequentis:
Soph. OC. 243, 44 πατρὸς ὑπὲρ τοῦ μόνου ἄντομαι,
ἄντομαι οὐκ ἀλαοῖς προςορωμένα.

OR. 155, 56 ἀμφὶ coi ἁζόμενος τί μοι ἢ νέον
ἢ περιτελλομέναις ὥραις πάλιν.

Ex dochmiaco genere metra figuris distinguuntur, ut

Aesch. Pers. 655 βαλλὴν᾽ ἀρχαῖος βαλλὴν ἴθι, ἱκοῦ.
Prom. 579 πυρί με φλέξον, ἢ χθονὶ κάλυψον, fj.

270 Wilhelmus Doehrmann:

Sept. 124 ἐπίλυςειν φόβων ἐπίλυςιν δίδου.
156 κλύετε παρθένων κλύετε πανδίκιυς.

Suppl. 415 ἱππηδὸν ἀμπύκων πολυμίτων πέπλων
T ἐπιλαβὰς ἐμῶν,

homoeoteleuton, quae figura usitatissima est in dochmiis.
cf. Eum. 823, 24 — 854, 55. Pers. 916. Suppl. 389.

Soph. Ai. 879 τίς àv δῆτά μοι, τίς àv φιλοπόνων.
— 925 ἔμελλες, τάλας, ἔμελλες χρόνῳ.

Ant. 1829 φανήτω μόρων ὁ κάλλιςτ᾽ ἐμῶν
ἐμοὶ τερμίαν ἄγων ἁμέραν
ὕπατος᾽ ἴτω ἴτω,
ὅπως μηκέτ᾽ ἅμαρ ἄλλ᾽ εἰείδω.

ΕἸ. 1288 γοναὶ ς«ωμάτων ἐμοὶ φιλτάτων.
OC. 884 ἰὼ πᾶς λεώς, ἰώ γᾶς πρόμοι.
OR. 1829 ᾿Απόλλων τάδ᾽ ἦν, ᾿Απόλλων, φίλοι.

cf. Ai. 349, 50. 357. 881---88. Ant. 1276, 77. 1310, 11. 1321.
243, 44. 1247. 1387. OC. 836. 842 — 885. 1480.

Eur. Bacch. 997 ὃς ἀδίκῳ γνώμᾳ παρανόμῳ τ᾽ ὀργᾷ.

Hel. 667 πετομένας κιύπας,
πετομένου δ᾽ ἔρωτος ἀδίκων γάμων.

Ion. 1474 οὐχ ὑπὸ λαμπάδων οὐδὲ χορευμάτων.
Or. 142 ἀποπρὸ βᾶτ᾽ ἐκεῖς᾽, ἀποπρό μοι κοίτας.
Phoen. 1291 ὁμογενῆ δέραν, ὁμογενῆ ψυχάν.

cf. Hec. 695, 96. 719. 1064. Hel. 676. Hipp. 571. 826. 836. Iph 'T.
847. Med. 1273. 1282. Or. 154. 180. 323 = 339. 324. 1353. 1537.
1541.
Figura terminat antecedens incipit proximum metrum
Soph. Ant. 1266 ἰὼ παῖ, νέος νέῳ ξύν μόρῳ.
1829 φανήτω μόρων ὁ κάἀάλλιςετ᾽ ἐμῶν
ἐμοὶ τερμίαν.
OC. 885 μόλετ᾽" ἐπεὶ πέραν περῶς᾽ οἵδε δή.
Eur. Bacch. 602 ὃ γὰρ ἄναξ ἄνω κάτω τιθεὶς ἔπει-ει.
Hec. 1056 ὦμοι ἐγώ, πᾷ BU, πᾷ «τῶ, πᾷ κέλεωω;
Hipp. 587 διὰ πύλας ἔμολεν ἔμολε col βοά.
880 αἰαῖ αἰαῖ, μέλεα μέλεα τάδε πάθη.
Or. 177 ἐρεβόθεν ἴθι μόλε μόλε κατάπτερος.

cf. Bacch. 987. Ion. 1453. Or. 335.
Figura longiores ordines dispertit
Soph. Ai. 380, 81 κακῶν ὄργανον, τέκνον Aapríov,
κακοπινέςτατόν τ᾽ ἄλημα ετρατοῦ.
Ant. 1319, 20 ἐγὼ γάρ c ἐγὼ ἔκανον, ὦ μέλεος,
ἐγώ, φάμ᾽ ἔτυμον. ἰὼ πρόςπολοι.

-El.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 271

Respondent in antistropho

1341, 42 cé T αὖ τάνδ᾽, ὦμοι μέλεος᾽ οὐδ᾽ ἔχω
ὅπα πρὸς πότερον ἴδω, πᾷ κλιθῶ (πάντα γάρ),

γᾷ κλιθῶ Musgravius ex πᾷ καὶ θῶ restituit. In eodem ordine,
bundantibus sicut libri tradunt pluribus syllabis, cum Weckleinio
ensemus πάντα γάρ delendum esse, qua coniectura non solum forma
ingulorum metrorum ad amussim strophae aequatur, sed etiam duo-
"um ordinum fines homoeoteleuto insigniuntur, figura ad hoc genus
Lptissima.

Eur. Her. 885, 86 ταχὺ τὸν εὐτυχῆ μετέβαλεν δαίμων,
ταχὺ δὲ πρὸς πατρὸς τέκν᾽ ἐκπνεύςεται.

Hactenus de figuris metra terminantibus.

DE SOLUTIONIBUS METRA TERMINANTIBUS.

Quod alterum posuimus soluta metra persaepe concludi finibus
rerborum aggressi iam explanare, singulos deinceps numeros perscru-
"Abimur iambicum trochaicum anapaesticum dochmiacum.

Ex iambico genere haec invenimus

Aesch. Choeph. 25 ὄνυχος ἄλοκι veotöuw.
— 34 μυχόθεν ἔλακε περὶ φόβῳ,

108 ordines errant qui trochaico numero ascribunt, nam in iambico
jenere post solutam antecedentis metri alteram arsin ubique per-
nissum est supprimere sequentis priorem thesin, modo inter utrum-
lue vocabuli finis intercedat, qua de re infra videbimus. Praeter
liaeresin inter utrumque metrum collocatam altera in initio duos
Tibreves seiungit; haec diaeresis plerumque cum illa coniuncta existit
1 iambica trochaica anapaestica compositione.

Choeph. 28 Aaxíbec ἔφλαδον ὑπ᾽ ἄλγεειν.
— 37 θεόθεν ἔλακον ὑπέττυοι.
40 τοιάνδε χάριν ἀχάριτον ἀπότροπον κακῶν.
— 50 cégac δ᾽ ἄμαχον ἀδάματον ἀπόλεμον τὸ πρίν,

i trimetri primum metrum soluta altera arsi in integrum voca-
Ulum desinit.

Prom. 899, 900 ἐμοὶ δ᾽ ὅτι μὲν ὁμαλὸς ὁ γάμος
(ἄφοβος) οὐ δέδια, μηδὲ κρειςςόνων,

ἄφοβος tamquam ineptum additamentum a plerisque eiectum video.

Suppl. 105 λιγέα βαρέα δακρυοπετῆ.
— 144 ἐπίδρομ᾽ ὁπόθι θάνατος ἐπῇ.

272 Wilhelmus Doehrmann:

Aeschylus igitur tribus locis priora dimetrorum metra solut:
desinente vocabulo terminavit, Choeph. 25 — 34. 28 = 37. Suppl
105 — 114, semel duo deinceps metra soluta, Prom. 899, semel tri
metri primum metrum solutum, Choeph. 40 — 50.

Soph. Ant. 360 παντοπόρος᾽ ἄπορος ἐπ᾽ οὐδὲν ἔρχεται.
— 870 ὑψίπολις᾽ ἄπολις, ὅτῳ τὸ μὴ καλόν,

primum metrum soluta altera arsi vocabuli fine terminatur, accedent«
quae et ipsa primum ab altero metro distinguat, figura paronomasia«

El. 209 oic θεὸς ὁ μέγας Ὀλύμπιος
ποίνιμα πάθεα παθεῖν πόροι.
— 229 ἄνετε μ᾽ ἄνετε, παράγοροι᾽
τάδε γὰρ ἄλυτα κεκλήςεται.
OC. 186 τέτροφεν ἄφιλον ἀποετυτεῖν.
— 205 τίς ὁ πολύπονος ἄγῃ; τίν᾽ ἄν.
537 ἔπαθες --- ἔπαθον ἄλαςτ᾽ ἔχειν.
— 545 ἔκανες — ἔκανον᾽ ἔχει δέ μοι.
Phil. 1210 τί ποτε; --- πατέρα ματεύων.
Trach. 947 πότερα πρότερον ἐπιςτένω,
πότερα μέλεα περαιτέρω.
— 950 τάδε μὲν ἔχομεν ὁρᾶν δόμοις,
τάδε δὲ μένομεν ἐπ᾽ ἐλπίςιν.

Vide, quam angustis finibus in hae re Sophocles se contin.
erii, nusquam enim plus unum metrum solutum ita disterminav-
integra vero non nisi quae priorem dimetrorum sedem obtinent, nem
Ant. 360 — 370 id, quod diaeresi terminatum est, solutum metrca
initiale suppressam habet priorem thesin. Contra maiorum ordinuz
integra metra soluta non est apud Sophoclem, ubi non commi
vocabulo cum proximis cohaereant, ut in trimetris

Ant. 588 Opnccancıv ἔρεβος ὕφαλον ἐπιδράμῃ πνοαῖς.
— 600 ῥίζας ὁ τέτατο φάος ἐν Οἰδίπου δόμοις.
Trach. 824 ὅ τ᾽ ἔλακεν, ὁπότε τελεόμηνος ἐκφέροι

διυδέκατος ἄροτος, ἀναδοχὰν τελεῖν πόνυυν.

— 834 ὃν τέκετο θάνατος, ἔτεκε δ᾽ αἰόλος δράκων,
πῶς ὅδ᾽ ἂν ἀέλιον ἕτερον ἢ τανῦν ἴδοι.

Iam accipe Euripidea haec:

Andr. 484 ἑνός, á duvacıc ἀνά TE μέλαθρα κατά τε πόλιας.
— 491 ἄθεος ἄνομος ἄχαρις 6 φόνος᾽ ἔτι ce, πότνια.
Bacch. 107 βρύετε βρύετε χλοήρει.
— 122 Διογενέτορες ἔναυλοι.
414 ἐκεῖ Χάριτες, ἐκεῖ δὲ Πόθος.
— 480 τὸ πλῆθος ὅ τι τὸ φαυλότερον.
Hec. 928 ἀνὰ δὲ κέλαδος ἔμολε πόλιν.
— 938 τὸν ἐμὸν ἅλιον ἐπὶ πέλαγος.

Ἂ

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 273

Her. 767 ἔτεκον (Erekov> ἀοιδάς.
— 776 duvacıy ἄδικον ἐφέλκων.

In stropha alterum ἔτεκον suppl. Bothius.

Hipp. 1382 ἔμολέ τ᾽ Em ἐμὲ τί ποτε Órv οὐδ-έν.
Ion. 122 παναμέριος Au ἁλίου πτέρυγι θοᾷ.
— 138 τὸν δ᾽ ὠφέλιμον ἐμοὶ πατέρος ὄνομα λέγω.
497 ςτάδια χλοερὰ πρὸ Παλλάδος.
Med. 205 λιγυρὰ δ᾽ ἄχεα μογερὰ βοᾷ.
211 6v ἅλα νύχιον ἐφ᾽ ἁλμυράν.
Or. 968 ἔλεος ἔλεος ὅδ᾽ ἔρχεται.
— 979 ἕτερα δ᾽ ἕτερος ἀμείβεται.
999 τὸ χρυςόμαλλον ἀρνὸς ὁπότ᾽
ἐγένετο τέρας ὀλοὸν ὀλοόν.
Phoen. 1080 ἔφερες ἔφερες ἄχεα πατρίδι
φόνια᾽ φόνιος ἐκ θεῶν.
— 1054 τέκεα μέλεος. ἀγάμεθ᾽ ἀγάμεθ᾽,
ὃς ἐπὶ θάνατον οἴχεται.
1041 ὁπότε πόλεος ἀφανίςει-εν.
— 1065 ὅθεν ἐπέεουτο τάνδε τΤαῖ-αν.
1734 τάδε c ἐπέμενε μέλεα πάθεα
φυγάδα πατρίδος ἄπο γενόμενον.
1756 ἱερὸν Öpecıv ávexópevu-ca.
Suppl. 366 ἐκλύετε τάδε τ᾽ ἐκλύετ᾽ ἄνα-κτος.
= 370 ἱκόμενος ἔτι ματέρος ἄγαλ-μα.
. 919 ἔτρεφον ἔφερον ὑφ᾽ ἥπατος.
978 daxpucı νοτερὸν ἀεὶ πέπλων.
Troad. 565 νεανίδων crépavov ἔφερεν.
1082 ci μὲν φθίμενος Akaiveıc.
— 1101 uécov πέλαγος lovcac.
1313 Πρίαμε Πρίαμε có μὲν ὀλόμενος ἄταφος ἄφιλος.
— 1328 τρομερὰ τρομερὰ μέλεα, φέρετ᾽ ἐμὸν ἴχνος. ἴτ᾽
ἐπί,
ubi in antistropho inter alterum et tertium metrum neglecta est
lAeresis,

. Ex his apparet, quanto maiorem indulserit sibi libertatem Euri-
Pides, qui non solum duo, ut Bacch. 414 = 430, Ion. 138, sed etiam
ma, ut Andr. 484 — 491, Or. 999, Phoen. 1030, 31 — 1054, 55,
sand. 1313, ac vel quattuor deinceps metra, ut Phoen. 1734, 35,

. Uta aut utraque arsi aut altera, verbi terminatione inter se dis-
In Xept. in quo pariter atque Aeschylus et Sophocles saepissime tri-

leves terminavit,

Haec quidem satis sint ad genus illud illustrandum, quatenus
&mbicis locum habet. Quo, iterum velim monitum, permultis locis
«rius atque expressius numeri significantur, ut

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 18

el

214 Wilhelmus Doehrmann:

Soph. OC. 184—87 τόλμα ξεῖνος ἐπὶ ξένης,
ὦ τλάμων, ὅ τι καὶ πόλις
τέτροφεν ἄφιλον ἀποςτυγεῖν
καὶ τὸ φίλον ceßechaı,

ubi praecedunt duo glyconei II, tertium ordinem, etsi glyconeusI — |,
si solutas feceris basin et choriambi — ut ita dicam — priorem arsi. —m,
eundem praebet syllabarum ordinem, dimetrum iambicum quiv——3Às
censebit, sicut

Eur. Suppl. 976—79 ᾿Απόλλων οὐκ ἐνδέχεται
γόοιειν δ᾽ ópOpevopéva
δάκρυςει νοτερὸν ἀεὶ πέπλων
πρὸς crépvu πτύχα τέγξω.

hanc ipsam in eodem loco mensuram statuere non dubitabimum ss,
praesertim cum etiam insoluti admisti sint glyconeis dimetri ias» -
bici, ut
Soph. Ant. 1115—19 πολυώνυμε, Kadueiac νύμφας ἄγαλμα
καὶ Διὸς βαρυβρεμέτα
γένος, κλυτὰν ὃς ἀμπέφεις
Ἰταλίαν, μέδεις δέ.

Quibus cum ordinibus, nisi quod discrepant verborum terminamme-
tiones plane consentit is, qui ultimus est

Soph. Trach. 1007 —09 πᾷ {πᾷ μου ψαύεις; ποῖ κλίνγεις;
ἀπολεῖς μ᾽ ἀπολεῖς.
ἀνατέτροφας ὅ τι xal μύςῃ.

— 1028—30 θρῴεκει δ᾽ αὖ, θρῴςκει δειλαία
διολοῦς᾽ ἣμᾶς
ἀποτίβατος ἀγρία vócoc.

Sed ea est in hoc ordine incisio, quae omnino excludere videatur
iambicam mensuram. Per totam enim hanc compositionem nihi] tan-
topere offendit, quam ictus in vocabuli hyperdisyllabi brevi finali
positus. Quod vitium in stropha simul et antistropho Sophoclem
admisisse — id quod necesse est concedi iambica quidem adhibita
mensura — num quis sibi persuadebit? Quapropter pro certo habeo
glyconeum II esse istum ordinem soluta basi et choriambi priore €&9"
arsi, ut eadem hic sit numerorum coniunctio, quae
Phil. 1186 —89 αἰαῖ αἰαῖ, δαίμων δαίμων.

ἀπόλωλ᾽ ὁ τάλας᾽

ὦ ποὺς πούε, τί c ἔτ᾽ ἐν βίῳ

τεύξω τῶν μετόπιν τάλας;

Wei

cf. Eur. Ion. 222 —225.
Alterum soluti glyconei exemplum apud Sophoclem esse videtuz”
in fine versus Trach. 811 — 44 = 852—555, quem sic diseribi velim 5

"umm.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 215

ὧν ἅδ᾽ à τλάμων ἄοκνον
μεγάλαν προςορῶςα bópoici βλάβαν νέων ἀ-
iccóvruv γάμων τὰ μὲν οὔ-
τι προςέβαλε, τὰ δ᾽ ἀπ᾽ ἀλλόθρου.
— ἔρρωγεν παγὰ δακρύων᾽
κέχυται vócoc, ὦ πόποι, οἷον ἀναρείων οὔ-
Tu κρᾶθ᾽ Ἡρακλέους ἀτακλει-
τὸν ἐπέμολε πάθος οἰκτίςαι.

2 δόμοις libri, δόμοιςει Triclinius. 854 οὔπω ἀγακλειτὸν Ἧρα-
ους L, Ἡρακλέα P. Dedimus κρᾶθ᾽ Ἡρακλέους ἀτακλειτόν, qua
locutione cf. OR. 1207 ἰὼ κλεινὸν Οἰδίπου κάρα.

Initialis huius versus ordo est glyconeus III, isque, proximo
piente a duabus brevibus, diaeresi terminatus. Alter est arche-
tus, ex quattuor anapaestis et baccheo constans; vide Hephaestionem
^4 Gaisf, qui tres eius formas discrevit, unam, quae purum ser-
it primum anapaestum, ut apud Callimachum

ἀγέτω θεός, oU γὰρ ἔχω δίχα τῶνδ᾽ ἀείδειν,
ram, quae spondeum supposuit, αὖ
γύμφα, εὑ μὲν ἀςτερίαν ὑφ᾽ ἅμαξαν ἤδη,
iam, quae iambum, ut
φιλωτέρα ἄρτι γὰρ à Σικελὰ μὲν Ἔννα.

le, quod quarti anapaesti contractionem patitur is ordo, et pro
cheo finali admittit amphibrachum. Est enim id proprium quor-
am ordinum in baccheum desinentium, praeter eos, qui — ut
laeceus hendecasyllabus — ab ionicis oriundi sunt, ut vel intra
sum in brevem exire possint, ut sapphicus hendecasyllabus

Eur. Hipp. 553, 54 ᾿Αλκμήνας τόκῳ Κύπρις é£ébuxkev:
ὦ τλάμων ὑμεναίων.
— 563, 64 δεινὰ γὰρ πάντᾳ Y' ἐπιπνεῖ, μέλιςςα
δ᾽ οἵα τις πεπόταται,

elisio synaphiam indicat. cf. Pind. Ol. XIV. str. 1. Bacchyl. IH.
9

Eam ultimae brevis licentiam, simulque contracti quarti ana-
'sti praebet ordo archebulius

Soph. Ant. 1115 πολυώνυμε, Καδμεῖας νύμφας ἄγαλμα
καὶ Διὸς βαρυβρεμέτα.
— 1126 ct δ᾽ ὑπὲρ διλόφοιο πέτρας «τέροψ ὄπωπε
λιγνύς, ἔνθα Κωρύκιαι,

ἰόφοιο enim recte Dindorfius scripsisse videtur pro διλόφου. Se-
itur, ut in Trach., glyconeus III, quod et ipsum eosdem hie et
18*

276 Wilhelmus Doehrmann:

ilie numeros consociatos esse comprobat. Euripides ordine arche-
bulio usus est Heraclid. 356, 57 = 365, 56

μεγαληγορίαιςει δ᾽ ἐμὰς φρένας oU φοβήεεις.
Bis eum anapaestis subiunxit,

Andr. 862—64 κυανόπτερος ὄρνις εἴθ᾽ εἴην,
ἢ πευκᾶεν
ckágoc, ἃ διὰ Κυανέας ἐπέραςεν ἀκτάς.
Her. 882—84 ὡς ἐπὶ λώβᾳ Νυκτὸς Γοργὼν
ἑκατογκεφάλοις
ὀφέων iaxünuac, Aócca μαρμαρωπόςκ,

ubi in iambum contractus est is, qui baecheum antecedit, quartus
anapaestus.

In Trach. et ordo archebulius cum proximo glyconeo communi
vocabulo eoartatus est et hic cum clausula; quae quia post quintam
brevem, eamque verbi polysyllabi ultimam, inciditur, in glyconeis II
habenda erit. |

Incisionem post quintam brevem si respicimus, eundem ordinem
opinabimur esse

Eur. Ale. 907, 08 ἔφερε κακὸν ἅλις, ἄτεκνος ὦν,
| πολιὰς ἐπὶ χαίτας.
— 980, 31 ἔθανε δάμαρ, ἔλιπε φιλίαν᾽
τί νέον τόδε; πολλούς,

ubi ad eum, quem glyconeum dicimus, pro clausula accedit ordo
Reizianus. Priorem autem ordinem praeterquam quod incisionis
ilius cum Trachiniis summa similitudo glyconeum probare videtur,
alterum est, quamobrem ne potest quidem ad iambicum numerum
referri. Nam ut omittam iambicam mensuram ictum requirere in
ἔλιπε trium brevium vocabuli ultima syllaba, ubicumque in iambicis
ordinibus antecedens metrum in solutam arsin exit, subsequentis
prior arsis soluta est, ea inter metra aut diaeresis fieri debet aut
caesura post subsequentis priorem thesin, ultra caesuram nisi inter-
cedente commissura verbi compositi, nulla fieri potest verbi conti-
nuatio. At hiec ordo in antistropho neque diaeresin habet neque
caesuram eam, quam iambi soluti stipulantur, quarum tamen altera
utra, ex numero vere iambico profectus, carere non posset. Cuius
legis confirmandae infra occasio erit, sed postulavit res nune iam ad
eam provocare, ut illum ordinem contra falsam mensuram defende-
remus. Glyconeo posito — nolim id praeterire — similis est in hoc
loco synaphia atque in eadem fabula 252, 53 — 259, 60

ὁρῶ δίκωπον ὁρῶ ckágoc
γεκύων δὲ πορθμεύς.

Denique sola incisione post quintam brevem qui contentus

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 277

erit, nulla accedente re, quae omnino tollat iambicam mensuram, in
glyconeis numerabit priorem ordinem

Iph T. 1249, 50 ἔτι μιν ἔτι βρέφος, ἔτι φίλας
ἐπὶ ματέρος ἀγκάλαιει Opluckwv.
— 1274, 75 γέλαςε δ᾽ ὅτι τέκος ἄφαρ ἔβα
πολύχρυςα θέλων λατρεύματα εχεῖν,

ubi adnexus est enhoplii generis ordo Reiziano cognatus.

Plures deinceps arses solvi non est, quod a glyconeo alienum
ducas, quia idem sibi permiserunt Aeschylus Sophocles Euripides in
glyconeo II una syllaba aucto, Sapphico illo, quem Hephaestio dicit,
enneasyllabo!), quem ordinem, soluta basi et choriambi priore longa
dochmiis subiunxerunt Aeschylus

Sept. 188, 89 ἱππικῶν τ᾽ ἄπυον πηδαλίων dia
cróuia πυριγενετᾶν χαλινῶν.

— 196, 97 δή τότ᾽ ἤρθην φόβῳ πρὸς μακάρων λιτάς,
πόλεος ἵν᾽ ὑπερέχοιεν ἀλκάν,

ubi in stropha ςτόμια Lachmannus emendavit pro ςτόμα.

Soph. Ai. 607, 08 ἔτι μέ ποτ᾽ ávücev
τὸν ἀπότροπον ἀΐδηλον "Ajay.
— 619, 20 ἄφιλα παρ᾽ ἀφίλοις
ἔπες᾽ ἔπεςε μελέοις ᾿Ατρείδαις.
Eur. Or. 328, 29 οἵων, ὦ τάλας, ὀρεχθεὶς ἔρρεις,
| τρίποδος ἄπο φάτιν, ἂν ὁ Φοῖβος.
— 344, 45 λάβροις ὀλεθρίοιειν ἐν κύμαειν
τίνα γὰρ ἔτι πάρος οἶκον ἄλλον,

quorum versuum alterum ordinem sincerum esse Sapphicum ennea-
syllabum docet

Aesch. Sept. 549, 50 κλύων dvociwv ἀνδρῶν. εἴθε γὰρ
θεοὶ τούςδ᾽ ὀλέςειαν ἐν τά.
— 612, 13 ἐκτρέπον-τες γᾶς ἐπιμόλους᾽ πύργων δ᾽ ἔκ-
τοθεν
βαλὼν Ζεύς cge κάνοι κεραυνῷ,

ubi insoluta eius forma dochmiis adnexa est. cf. Pers. 267, 68 =
213, 74.

Operae pretium est horum versuum similes quosdam afferre
ideo, quod, vera quae sit eorum natura, non satis perspectum mihi
videtur. Ergo, ut supra sapphicum enneasyllabum dochmiis sub-
iunctum invenimus, ita simplicem glyconeum II

1) p. 62: (ἐν τῷ ἀντιςπαςτικῷ) δίμετρον . . . ὑπερκατάληκτον, TO xa-
λούμενον Xamqikóv ἐννεαεύλλαβον, ἢ "Inmuváxreiov: olov
καὶ xvicn τινὰ θυμιήςας.

278 Wilhelmus Doehrmann:

Eur. El. 1148, 49 τότε μὲν ἐν λουτροῖς
ἔπεςεν ἐμὸς ἐμὸς ἀρχέτας.
— 1156, 57 μέλεον ἃ πόειν
χρόνιον ἱκόμενον εἰς οἴκους,

quem ordinem pro dimetro iambico accipi vetat longa, quae in anti-
stropho est, paenultima, quae eadem in glyconeis apud Euripidem
nihil offensionis habet.

Or. 170—772 οὐκ ἀφ᾽ ἡμῶν, οὐκ ἀπ᾿ οἴκων
πάλιν ἀνὰ πόδα cóv εἰἱλίξεις
μεθεμένα κτύπου;

— 191—93 ἐξέθυς᾽ ὁ Φοῖβος ἡμᾶς
μέλεον ἀπόφονον αἷμα δοὺς
πατροφόνου ματρός,

versum compositum arbitramur ex dimetro trochaico, glyconeo II,
dochmio. De trochaeis aeolico ordini praemissis cf. Bacch. 903—906.
Alterum ordinem ne dimetrum iambicum faciamus — praeterquam
quod tota via abhorrent a poetarum arte trochaei et iambi synaphia
consociati — eadem obstat, quae El. 1157, longa paenultima in str.
171 intercedens. Eae autem in El. et Or. responsiones altera alteram
tueri videtur ita, ut non opus sit verbis transpositis sic scribere cum
Porsono:

πάλιν ἀνά, μεθεμένα κτύπου,
πόδα cóv εἰἱλίξεις;

Or. 1253, 54 τί δέ με τόδε χρέος ἀπύεις,
ἔνεπέ μοι, φίλα.

— 1273, 74 ἄφοβος ἔχε᾽ κενός, ὦ φίλα,
ςτίβος ὃν οὐ δοκεῖς,

ubi priorem ordinem cur glyconeum velimus esse, per se iam in-
tellegitur.

Ac verisimillimum credo vel omnibus solutis arsibus glyconei
esse generis eum, qui medius est inter duos dochmios

Eur. Bacch. 1169—71 φέρομεν ἐξ ὄρεος
ἕλικα νεότομον ἐπὶ μέλαθρα,
μακάριον θήραν.
— 1185—87 νέος ὁ μόςχος ἄρ-
τι γένυν ὑπὸ κόρυθ᾽ ἀἁπαλότριχα
κατάκομον θάλλει.

Haec soluti glyconei species tam singularem se praebet, ut su-
spicionem inde periclitari possis de illius origine. Digna autem res
est, in qua paulisper immoremur, praesertim cum dissentiendum nobis
esse existimemus ab ea, quae inde a veterum temporibus ducta nuper
plerisque recepta est, sententia, ex qua glyconeum in duo iambica

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 279

metra discindunt, prius antispasticum, alterum integrum. Nam
quae supra exposuimus solutis arsibus metrorum fere esse cum ver-
borum finibus consensum, eius rei, sicut isti glyconeum volunt com-
positum, nec vola apparet nec vestigium in iis, quae modo dedimus,
exemplis. Immo maxima eorum pars significata est incisione post
quintam brevem, ut

Soph. Trach. 1009 ἀνατέτροφας ὅ τι καὶ uucn.
— 1030 ἀποτίβατος ἀγρία vócoc,

et hoc unum indicium est, quod subsidii aliquid praestet ad glyconei
naturam enucleandam. Incisio autem post quintam brevem posita
Sic fere eum dividit:

vvvvulvvu-v-

quarum alteram partem clare demonstrari potest tamquam sui iuris
ordinem nonnumquam adhibitam esse, idque in dochmiacis versibus, ut

Eur. Ale. 395 —97 πάτερ, ὑφ᾽ ἁλίῳ.
προλιποῦςα δ᾽ ἀ-
μὸν βίον ὠρφάνιςεν τλάμων,

qui sunt dochmius, ordo vv _ u _ et _uu_uu___, de quo infra
dicendum erit.

Or. 185, 86 cróparoc ἀνακέλαδον

ἀπὸ Aéxeoc ἥ-

cuxyov ὕπνου χάριν παρέξεις, φίλα;
— 206,07 ἄγαμος, ἔπιδ᾽, ἄτεκνος

ἅτε βίοτον ἁ

μέλεος εἰς τὸν αἰὲν ἕλκω χρόνον,

ubi primus ordo est dochmius solutus, alter vu v _ v _ soluta priore
arsi, tertius dimeter dochmiacus.

Or. 1483, 84 τότε δὴ τότε διαπρεπεῖς
ἐγένοντο Φρύγες,
ὅςον "Apeoc ἀλκὰν ἥςςονες Ελλάδος,

praecedit ordo telesillius, de quo infra videbimus, sequitur uu υ _
altera soluta arsi, dimeter dochmiacus.

Or. 1501, 02 Μενέλαος ἀναςχόμενος
ἀνόνητον ἀπὸ
Τροίας ἔλαβε τὸν ᾿Ελένας γάμον,

ubi primus est ordo telesillius soluta ultima arsi, alter vu_u_
eadem arsi soluta, tertius compositus ex iambico metro et dochmio,
nisi eum Dindorfio scribendum est Τροίας ἔλαβ᾽ ἔλαβε, quo dimeter
dochmiacus restituitur. Annotandum legem de solutis metris verbi

1) P. Masqueray, traité de métrique grecque, Paris. 1899. p. 267 8qq.

280 Wilhelmus Doehrmann:

fine terminandis diligentissime in ordine u ὦ. v . servatam esse,
nam Alc. 396. Or. 185 ex insoluta altera eius arsi vocabulum in
proximum ordinem continuatur, Or. 1483. 1501 soluta ea in integrum
verbum desinit.

Altera, quae ad glyconeum pertinet, particula explorata de
quinque illis, quae priorem eius partem efficiunt, brevibus non iam
est laborandum; quae nihil sunt nisi solutus sive baccheus sive cre-
ticus, quos in initio ordinum aeolicorum vicem subire ionici a min.
luculentissime exposuit Wilamowitzius in commentatione, quae est de
versu Phalaeceo in Mélanges H. Weil, p. 459. Cf, qui & puro
baecheo orsi hanc rem illustrant, glyconeos

Eur. Hel. 1301 ópeía ποτὲ δρομάδι Kw-Aw.
— 1319 δρομαίων δ᾽ ὅτε πολυπλανή-των,

ubi baecheus initialis exeunte vocabulo terminatur. Quae cum ita
sint, non ita grave videtur esse peccatum Euripidis, quod hunc gly-
coneum conformavit v v _ _ vu _ v ., quem ei obicit Aristophanes
Ran. 1323; neque est ob eam causam Euripides reprehendendus, nisi
quod integrum ionicum pro decurtato admittens ab Aeolensibus, qui

primi ordinem glyconeum excoluerunt, deseivit. Idem quod Bacchy-
lides fecit

XVII. 1 Bl βαειλεῦ τᾶν ἱερᾶν ᾿Αθα-νᾶν,

etiam minus, ut in homine Ionico, mirabimur.

Aequali compositione Sapphicum enneasyllabum creatum esse
apparet. Ab ionico enim decurtato eum initium capere documento
est — ut in glyconeo — incisio post quintam brevem facta si duae
priores arses solutae sunt, ut

Soph. Ai. 608 τὸν ἀπότροπον ἀΐδηλον "Aıdav.
— 620 ἔπες᾽ ἔπεςε μελέοις ᾿Ατρείδαις.

Altera eius ordinis pars est ionica Reiziani forma v u ὦ . .),
quae et cum alis numeris coniuncta invenitur, et ionicis pro clau-
sula adnexa, ut Eur. Bacch. 384, 85 — 400, 01

κις-ςοφόροις δ᾽ ἐν θαλίαις ἀνδράςει κρατὴρ
ὕπνον ἀμφιβάλλῃ.

Sed in viam redeamus. Praeter glyconeos alterum numeri
genus esse videtur, quod, si verborum terminationes attenderis, ab
iambis discerni possit, ut

Aesch. Choeph. 146 —49 (ere δάκρυ καναχὲς ὀλόμενον
ὀλομένῳ becrmótq,
πρὸς ἔρυμα τόδε κακῶν κεδνῶν
T ἀπότροπον ἄγος ἀπεύχετον.

1) Wilamowitz, Her.* II. p. 146.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 281

Primus ordo, quem duodecim breves conficiunt, cur nequeat esse di-
meter iambicus, satis apertum fit ex iis, quae supra ad Eur. Alc. 930
brevius, infra uberius explanabimus. Sed noli cogitare de glyconeo,
quam mensuram proximi ordines detrectant. Probabilius, credo,
dochmium terminabimus solutum et proceleusmaticum, siquidem
totius carminis dochmiaca est natura. Alter ordo est dimeter creti-
cus, quo de genere cum dochmiis coniuncto cf. p. 252, tertius et quar-
tus uterque compositus ex proceleusmatico et dochmio. Proceleus-
maticus autem saepius immiscetur versibus dochmiacis, ut

Aesch. Agam. 1361, 62 τί κακόν, ὦ γύναι, χθονοτρεφὲς -

ἐδανὸν f) ποτόν.

— 1380,81 μεγαλόμητις εἶ, περίφρονα
δ᾽ ἔλακες. ὥςπερ οὖν.

Pers. 266, 67 ὀτοτοτοῖ, μάταν τὰ πολέα
βέλεα παμμιτῆ.

— 272, 73 ὀτοτοτοῖ, φίλων ἁλίδονα

cópnara πολυβαφῆ.

Pers. 266 τὰ πολέα scripsimus ex Lachmanni emendatione pro τὰ
πολλά. Omnibus his locis proceleusmaticus utrimque verbi fine ter-
minatur, id quod numerorum ambiguitatem expellit. li autem, qui
tales dimetros iambicos constituunt, quales

Agam. 1362 χθονοτρεφὲς ébavóv ἢ ποτόν.
— 1381 mepippova δ᾽ ἔλακες. ὥςπερ οὖν,

rationes reddere debebunt, cur ubique a proceleusmaticis incipiant
istà iambici ordines.
Addimus ex Euripide
Med. 1280, 81 cíba-poc, ἅτις τέκνων ὃν ἔτεκες
ἄροτον αὐτόχειρι μοίρᾳ κτενεῖς.
= 1291, 92 γυναικῶν λέχος πολύπονον,
öca βροτοῖς ἔρεξας ἤδη κακά.
Or. 179, 80 τὸν ᾿Αγαμεμνόνιον ἐπὶ δόμον.
ὑπὸ γὰρ ἀλγέων ὑπό τε CUUPOPÄC.
— 200, ΟἹ ὀλόμεθ᾽ ἰςονέκυες, ὀλόμεθα.
CU τε: γὰρ ἐν νεκροῖς, τό τ᾽ ἐμὸν οἴχεται.

Proceleusmaticum dochmio praemissum iudicabimus
Hec. 1031 ὀλέθριον ὀλέθριον κακόν,
ubi nulla est causa alterius ὀλέθριον expungendi.

Or. 1307 δορὶ παρὰ ποταμὸν ὀλομένους.
1500 πολύπονα δὲ πολύπονα πάθεα.

Haec quidem hactenus.

282
Eadem res

Wilhelmus Doehrmann:

est in trochaeis, quorum ubi arses solutae sunt,

saepenumero non solum metra sed etiam singuli tribreves vocabuli
fine distinguuntur, ut

Soph. OC. 1689 κατά με qóvioc ᾿Αἴδας.
— 1715 ric ἄρα με πότμος αὖθις ὧδ᾽.
1732 ἄταφος ἔπιτνε δίχα τε παντός.
— 1745 τοτὲ μὲν ἄπορα, τοτὲ δ᾽ ὕπερθεν.
frgmt. 219 πρόποδα μέλεα᾽ τὰ δ᾽ Óca κλύομεν.

τρόχιμα βάειμα χέρεει πόδεει,

quos trochaeos esse testantur Choeroboscus, exeg. et Anonymus Am-
brosianus apud Studemund, anecd. var. I pp. 60. 226.

Eur. Hel. 172
— 184
176

— 188
180

195

—= 214
203

— 222
364

Phoen. 645

-— 664
1567

τοῖς ἐμοῖει εύνοχα δάκρυα,

πάθεει πάθεα, μέλεςει μέλεα.
ἔνθεν οἰκτρὸν ὅμαδον ἔκλυον,

ἄλυρον ἔλεγον, ὅ τι ποτ᾽ ἔλακεν.
φόνια φόνια, χάριτας ἵν᾿ ἐπὶ

bákpuci παρ᾽ ἐμέθεν ὑπὸ μέλαθρα
Öpecı φυγάδα νόμον ἱεῖςα

γοερόν, ὑπὸ δὲ πέτρινα μύχατα.
ἔτυχον ἕλικά τ᾽ ἀνὰ χλόαν.
ἔμολεν ἔμολε δάκρυα δάκρυςί μοι φέρων.
ἔλαχεν ἔλαχεν, ὅτε ce τέκετο ματρόθεν.
ὁ δ᾽ ἐμὸς ἐν ἁλὶ πολυπλανὴς

πόεις ὀλόμενος οἴχεται.
χθόνα δὲ πάτριον οὐχ ὁρᾷς,

διὰ δὲ πόλεας ἔρχεται.
τὰ δ᾽ ἐμὰ δῶρα Κύπριδος ἔτεκε

πολὺ μὲν αἷμα, πολὺ δὲ δάκρυον,

ἄχεά τ᾽ ἄχεςι, δάκρυα daxpucıv ἔλαβε πάθεα.
καλλιπόταμος ὕδατος ἵνα τε.
κρᾶτα φόνιος ὀλεείθηρος.
δάκρυα γοερὰ φανερὰ máci τιθεμένα,
τέκεςι μαςτὸν ἔφερεν ἔφερεν ἱκέτις ἱκέτιν ὀρομένα.

Similiter in tertio, quem vocamus, glyconeo, qui constat ex
metro trochaico et choriambo, illud, si'solutas habet arses, verbi fine
terminari solet, saepissime in duos tribreves distribuitur, ut

Soph. Ai. 1185 τίς ἄρα véaroc ἐς πότε λή-ξει.
— 1192 ὄφελε πρότερον αἰθέρα δῦ-ναι.
Ant. 108 φυγάδα πρόδρομον ὀξυτέρῳ.

— 125 πάταγος Ἄρεος ἀντιπάλῳ.

Eur. Bacch. 874 παραποτάμιον ἡδομένα.

— 894 ὅ τι ποτ᾽ ἄρα τὸ δαιμόνιον.

Hel. 1347 τύπανά τ᾽ ἔλαβε Bupcotevii.
— 1363 κύκλιος Evocıc αἰθερία.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 983

Eur. Her. 682 παρά τε Βρόμιον olvobótrav
παρά TE χέλυος ἑπτατόνου.
Ion. 1067 nadecı πάθεα δ᾽ ἐξανύτους᾽.
Iph A. 1059 θίαςος ἔμολεν ἱπποβότας.

Facit haec res ne solutos, quos supr& diximus, glyconeos III
iambica metra existimemus subiunctis anaclomenis. His enim in
componendis metris, ne nimis distracta viderentur collisis utrimque
arsibus, maximum fuit studium poetarum, ne vocabuli finis inter ea
intercederet; plerumque autem caesuram posuerunt post priorem
anaclomeni arsin, ut

Aesch. Suppl. 507 ἄναξ ἀνάκτων, μακάρων.
— 514 τὸ πρὸς γυναικῶν ἐπιδών.
Soph. Ai. 706 ἐμοὶ ξυνείη διὰ παντὸς εὔφρων.
— 718 θυμῶν ᾿Ατρείδαις μεγάλων τε νεικέων.
Eur. IphA. 1086 τίς ἄρ᾽ ὑμέναιος διὰ λωτοῦ Λίβυος.
= 1058 ἀνὰ δ᾽ ἐλάταιει ςτεφανώδει τε χλόᾳ,

etsi in his ordinibus altera iambici metri arsis non soluta est. Verum
ne soluta quidem illa vocabuli fine metrum terminari voluerunt;
quare

Eur. Hipp. 147 äviepoc ἀθύτων πελάνων τρύχῃ.
— 157 λιμένα τὸν εὐξεινότατον ναύταις,

soluta utraque arsi in stropha nihilominus caesura adhibetur post
priorem anaclomeni arsin. Eandem ob causam — ne solitario de-
fungamur exemplo —

Eur. El. 169 ἔμολέ τις ἔδολεζν» γαλακτοπότας ἀνήρ.
— 192 χρύςεά re yópia(v» προθήματ᾽ ἀγλαῖΐας,

(supplendum enim est v paragog. in stropha et antistr. ut numeri
restituantur), inter iambicum metrum solutum et glyconeum II
(antistr.: glycon. III*)) eaesura collocatur post primam glyconei syl-
labam perinde atque insoluto praegrediente metro, ut

Soph. Ai. 599 ἐγὼ δ᾽ ὁ τλάμων παλαιὸς ἀφ᾽ οὗ χρόνος.
— 612 ὃν ἐξεπέμψω πρὶν δή ποτε θουρίῳ.

At in glyconeo III, composito illo ex trochaico metro et chor-
iambo, quia facilis erat transitus ex thesi in arsin, diaeresi inter-
missa longius spatium fieri non poterat.

Anapaesticorum nonnumquam solvuntur arses, theses in longam
coalescunt ita, ut in dactylicam speciem converti videantur; in quo

1) Haec responsio tam saepe admissa est a Sophocle et Euripide,
ut non intellegamus cur Weckleinius strophae verba transposuerit, cf.
Hermann, elem. p. 529. Christ, Metrik! p. 522.

284 Wilhelmus Doehrmann:

magnopere falsus est Klotzius!), quod negavit intra metrum posse
existere alterum dactylum nisi prior ipse quoque dactylus sit, obstat
enim haud exiguus metrorum numerus, ubi, ipso non reluctante sensu
verborum, memoria librorum tuetur hane formam uu. ov sive hane
- - - v v, neque per totam metricam simile aliquid invenitur, quod
eodem referendum sit. Nam quod Engerum ?) secutus ille urget etiam
in dochmiis alteram arsin non posse solvi nisi prima soluta, male
haec dochmii forma ὦ. v v o _ in suspicionem vocata est, quae
mille locis optima librorum fide defenditur?), ut

Aesch. Sept. 106 θεοὶ πολίοχοι χθονός, IT’ ἴτε πάντες.
= 120 có τ᾽, ὦ Διογενὲς φιλόμαχον κράτος.

Sed haec minus ad rem. Ea autem, ut ad propositum rever-
tamur, solutionis in anapaestis videtur esse vis, ut ne in mediis
quidem dimetris diaeresis neglegi possit omissa hic illic si antecedit
pura anapaestica forma sive spondiaca. Ex solutis anapaestis hos
notavimus

Aesch. Agam. 1512 κάππεςε, κάτθανε, καὶ καταθάψομεν.
Eum. 929 ἦ τάδ᾽ ἀκούετε, πόλεως φρούριον.
Pers. 14 κοὔτε τις ἄγγελος οὔτε τις ἱππεύς.
Prom. 187 τῆς πολυτέκνου Τηθύος ἔκγονα.
Suppl. 5,6 χθόνα εὔγχορτον Συρίᾳ φεύγομεν,
οὔτιν᾽ ἐφ᾽ αἵματι δημηλαείαν.

cf. Agam. 62. 63. 68. 92. 345. 761. 765. 767. 1539. Choeph. 389.
Eum. 303. 970. 971. Pers. 48. 52. Prom. 154. Sept. 809. 844. 846.
1040. 1053. Suppl. 20. 33. E"

Soph. Ai. 1404 xepci ταχύνετε, τοὶ δ᾽ ὑψίβατον.
El. 115 ἔλθετ᾽, ἀρήξατε, veícacOe πατρός.
OC. 1773 dpäcw καὶ τάδε xai πάνθ᾽ ὁπός᾽ ἄν.
Phil. 198 καὶ τὰ παθήματα κεῖνα πρὸς αὐτόν.
Trach. 1086 δέξαι μ᾽, ὦ Διὸς ἀκτίς, παῖςον.

cf Ant. 129. El. 112. 201. OC. 146. 1777. 1778. Trach. 1275. 1277.
frgmt. 492, 1.

Euripides ut in reliquis etiam in hoc genere eos, quos Aeschylus
et Sophocles sibi constituerant, fines egressus est. Aeschylus enim
tribus admodum locis duo deinceps metra dactylis conclusit (Agam.
1512. Eum. 929. Suppl. 5, 6), quorum tamen locorum in duobus
alterum utrum metrum ab anapaesto incipit, prius Suppl. 5, 6, alte-
rum Eum. 929; Sophocles omnino nusquam plus singula, Euripides
ne duo ne tria quidem deinceps metra solvere temperavit. Notavimus

1) R. Klotz, de numero anapaestico quaestt. metr. Lips. 1869 p. 14.

2) Philol. XII p. 467.

3) cf. Wilamowitz, Her.* II p. 219. C. Pickel, de versuum doch-
miacorum origine, diss. phil. Argent. III pp. 168. 193.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 285

Eur. Hec. 70 deinacı päcyacıy; ὦ πότνια Χθών.
Hipp. 1861 πρόςφορά μ᾽ αἴρετε, cüvrova δ᾽ EAKETE
τὸν κακοδαίμονα καὶ KATÜPATOV.
Ion. 224 ςτέμμαςί γ᾽ ἐνδυτόν, ἀμφὶ δὲ Γοργόνες.
Med. 160 ὦ μεγάλα Θέμι καὶ πότνι᾽ "Apre.
Troad. 112 δύεςτηνος ἐγὼ τῆς βαρυδαίμονος.

cf. Ale. 865. Andr. 1227. 1228. El. 1319. 1322. 1331. 1335. 1850.
1353. Hec. 68. 79. 88. 145. 151. 173. 181. 214. Hipp. 198. 215.
Ion. 82. 105. 107. 108. 176, 77. 226. 229. 232. 866. 918. 921.
IphA. 129. 130. 161. 598. IphT. 176. 223. Med. 166. 360. 1397.
1405, 06. Or. 1395. Troad. 102. 107. 145. 177. 199.

Anapaestica metra, sicut supra diximus, cum in dactylum exeunt
non posse non vocabuli fine terminari pro certo habemus. Nam
ex dimetris legitima diaeresi carentibus, quos collegit Gaisford. II
pp. 94, 95, ii, qui dactylum praebent in altera sede collocatum, aut
prave digesti sunt aut verba aperte corrupta, Aesch. Agam. 1528
(1487, 88 Kirchh.). Soph. Ant. 156. Eur. IphT. 461. Neque est in
quo offendamus praeter

Eur. Hec. 96 an’ ἐμᾶς οὖν ἀπ᾽ ἐμᾶς τόδε παιδός,

ubi tamen suspectus esse videtur ordo verborum. Neque enim in
anapaestis 59— 153 alter est dimeter qui diaeresi careat, et ana-
phoram ἀπ᾽ ἐμᾶς — An’ ἐμᾶς aptissime credimus pro se metrum
anapaesticum conficere (cf. p. 266). Quapropter lenissima transposi-
tione genuinum verborum ordinem restituisse mihi videor, scribens

an’ ἐμᾶς ἀπ᾽ ἐμᾶς οὖν τόδε παιδός.

Quin etiam in dimetris catalecticis, qui alioquin nihil diaereseos
postulant, post solutum prius metrum diaeresis facta est, ut
Aesch. Pers. 925 κλάγξω δ᾽ αὖ γόον óápíbaxpuv.
958 μυρία μυρία πεμπαςτάν.
Soph. OR. 1311 ἰὼ δαῖμον, ἵν᾽ ἐξήλου.
Eur. Hec. 97 πέμψατε, δαίμονες, ἱκετεύω.
174 αὐδάν, ὦ τέκνον, ὡς εἰδῆς.
IphA. 128 παιδὸς baícouev ὑμεναίους.
IphT. 215 ψαμάθων Αὐλίδος ἐπέβαςαν.

Quae cum ita sint, Soph. Trach. 986, qui ordo sic legitur in libris:
ὀδύναις; οἴμοι ἐγὼ τλάμων,
malim cum Brunckio ferre alterum insertum μοὶ, ut sit dimeter
acatal. iusta diaeresi incisus
ὀδύναις; οἴμοι μοι ἐγὼ τλάμων,
quam paroemiacum soluto priore metro non incisum. At

Eur. Hec. 206 —08 μόςεχον δειλαία δειλαίαν
eicóyet χειρὸς ávaprracrüv
cäc ἄπο λαιμότομόν τ᾽ ᾿Αἴδᾳ,

286 Wilhelmus Doehrmann:

quod tertius ordo inciditur post eam syllabam, quae sequitur alterum
dactylum, palam faeit sinceri dactylici generis esse eum ordinem
caesura penthem. incisum.

Solutos anapaestos quantum fuerit studium exeuntibus vocabulis
terminandi quo magis eluceat, quosdam locos Aristophaneos adiungi-
mus ex proceleusmatieis magnam partem compositos, ut

Av. 828—830 προδεδόμεθ᾽ ἀνόειά τ᾽ ἐπάθομεν᾽ ὃς γὰρ
φίλος ἦν ὁμότροφά θ᾽ ἡμῖν ἐνέμετο
πεδία παρ᾽ ἡμῖν.

— 344—46 ἔπαγ᾽, ἔπιθ᾽, ἐπίφερε πολέμιον ὁρμὰν
φονίαν, πτέρυγά τε παντᾶ περίβαλε
περί τε κύκλωςαι.

Lys. 481—83 Κραναὰν κατέλαβον, ἐφ᾽ ὅ τι τε
μεγαλόπετρον, ἄβατον ἀκρόπολιν,
ἱερὸν τέμενος.

Antistrophi verba sic ut tradita sunt scribenda censemus
— 546—48 ἔνι φύεις, ἔνι χάρις, ἔνι 0pácoc,
ἔνι δὲ ςοφόν, évi δὲ φιλόπολις
ἀρετὴ φρόνιμος,
nam eo, quem vulgo receperunt, verborum ordine
ἔνι δὲ Bpacoc, ἔνι δὲ ςοφόν, ἔνι φιλόπολις

responsio turbatur; numeros enim opinamur esse anapaestum (antistr.:
proceleusmaticum), duos proceleusmaticos, dochmium solutum (malim
sic vocare quae sequuntur quam duplicem proceleusm.), proceleus-
maticum, metrum anapaesticum. Addimus

Aristoph. frgmt. 698 Καὶ τίς ὄρεα βαθύκομα τάδ᾽ Errecuro βροτῶν.
schol. Heph. p. 168 ἴθι μόλε ταχύποδος ἐπὶ δέμας ἐλάφου.

Praeterea Gaisford. II pp. 106, ΟἿ affert Timothei
τεταμένον Öpiyava διὰ μυελοτρεφῆ (frgmt. 7 B),
ex Diogene Laertio VI, 79

Διόγενες ἄγε, λέγε, τίς ἔλαβέ ce μόρος
ἐς "Aiboc; ἔλαβέ με κυνὸς ἄγριον ὄδαξ.

Par fuit in dochmiis consuetudo, ut soluta metra verborum
finibus terminarentur; sed facile perspicitur singulos poetas non
eandem semper in omnibus numerorum generibus solvendi libertatem
sibi sumpsisse, Aeschylus enim, quem in anapaestis largiorem solu-
tionum vidimus quam Sophoclem, in dochmiaco numero multo rarius
lis usus est.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 287

Dochmios solutos invenimus

Aesch. Agam. 1130 γοερὰ 0avaropópa: τέρμα δ᾽ ἀμηχανῶ.
Coeph. 146 (tere δάκρυ xavayéc ὀλόμενον,

quem ordinem supra diximus dochmium cum proceleusmatico con-
iunctum.

Eum. 824 = 855 ἐμὲ παλαιόφρονα, κατά TE τᾶς οἰκεῖν.

Soph. Ant. 1273 θεὸς τότ᾽ dpa τότε μέγα βάρος μ᾽ ἔχων.
1319 ἐγὼ γάρ c ἐγὼ ἔκανον, ὦ μέλεος,
ἐγώ, φάμ᾽ ἔτυμον. ἰὼ πρόεςπολοι.
— 1341 cé T αὖ τάνδ᾽, ὦμοι μέλεος᾽ οὐδ᾽ ἔχω
ὅπα πρὸς πότερον ἴδω, πᾷ κλιθῶ.
El. 1246 ἀνέφελον ἐνέβαλες οὔ ποτε καταλύειμον
οὐδέ ποτε ληςόμενον ἁμέτερον
οἷον ἔφυ κακόν.
— 1266 τᾶς πάρος ἔτι χάριτος, εἴ ce θεὸς ἐπόριςεν
ἁμέτερα πρὸς μέλαθρα᾽ δαιμόνιον
αὐτὸ τίθημ᾽ ἐγώ,
constat hic versus ex duobus dochmiis solutis, tribus creticis,
dochmio, qui diaeresi accuratissime inter se distincti sunt.

OC. 1479 διαπρύειος ÖToßoc.
ἵλαος, ὦ δαίμων, ἵλαος, εἴ τι γᾷ.

Antistrophi verba sic habet cod. Laurentianus:

1493 ἐπιγύαλον (hic relictum est litlerarum fere octo spatium;
nihil erasum est, 160)
ἐναλίῳ
TToceibauviu θεῷ τυγχάνεις.

Primum dochmium Hermannus constituit:

ἐπιγύαλον ἐναλί —
ij ἸΠοειδωνίῳ θεῷ τυγχάνεις,

verum insolens est TTocibuviu nominis proprii forma, neque proba-
bile dochmium solutum in medio verbo terminari. Me si vis audire,
inter ἐπιγύαλον et évaMu vocabulum in archetypo fuit, obscuratum
tamen ab librario omissum est, sed ita, ut satis relinqueretur spatii
ad illud postea addendum, verba ex sensu repleta sunt. Quapropter
quid aptius quam τυγχάνεις mutari in Eruxec et post ἐπιγύαλον
collocari? Deinde apparet voce τυγχάνεις semel illata ita trans-
posita esse verba, ut diaeresis caderet inter alterum et tertium doch-
mium; restituto autem verbo Etuxec hoc verborum ordine scribendum
videtur:
ἐπὶ γύαλον ἔτυχες
ἐναλίῳ θεῷ TToceibuviu.

288 Wilhelmus Doehrmann:

Solutos dochmios vide

OR. 661 Ἅλιον᾽ ἐπεὶ ἄθεος ἄφιλος 6 m πύματον.
— 690 ich δὲ παραφρόνιμον, ἄπορον ἐπὶ φρόνιμα.
1314 νέφος ἐμὸν ἀπότροπον, ἐπιπλόμενον ἄφατον.
— 1322 ci μὲν ἐμὸς ἐπίπολος ἔτι μόνιμος" ἔτι γάρ.
1340 ἀπάτετ᾽ ἐκτόπιον ὅτι τάχιςτά με.
1345 τὸν καταρατότατον, ἔτι δὲ καὶ θεοῖς.
— 1365 εἰ δέ τι mpecBurepov ἔτι κακοῦ κακόν.

At unus est dimeter dochmiacus apud Sophoclem, ubi ex soluto
priore dochmio verbum continuatur, OC. 1464 enim haec habet Lau-
rentianus:

κτύπος ἄφατος ὅδε διόβολος᾽ ἐς δ᾽ ἄκραν.
Hermannus scripsit:

κτύπος ἄφατος ὅδε γε δίβολος᾽ ἐς δ᾽ ἄκραν,

qua coniectura etiam diaeresis restituta foret. Fateor desiderare
memet diaeresin ex animi sententia, neque tamen nimiae temeritatis
esse videtur transposita voce ἄφατος sic fere hune dimetrum con-
formare:

κτύπος ὅδε διόβολος ἄφατος᾽ ἐς δ᾽ ἄκραν,

ubi neglegentia librariorum quam facile potuerit ordo verborum tur-
bari, vix opus est ut memoretur. In stropha Hermannus adiecto
vocabulo νέα dimetrum dochmiacum restituit iusta diaeresi incisum:

1449 (véa» βαρύποτμα κακὰ παρ᾽ ἀλαοῦ ξένου.
Kestant iam ordines

Phil. 853,54 €i ταύταν τούτῳ γνώμαν lcyeic,
μάλα᾽ toi ἄπορα πυκινοῖς évibeiv πάθη,

sic enim plerique scribunt. Prior versus — sicut videtur ---- constat
ex molomio et dochmio huius formae __ -_ - - - 1) intercedente diae-
resi; quos molossos haud numquam Sophocles cum dochmiis con-
junxit perinde atque creticos, ut

OC. 1570, 71 qaci πολυξέςτοις
edvvacdoı xvuleichai τ᾽ ἐξ ἄντρων.
Trach. 661, 62 τᾶς πειθοῦς παγχρίετῳ εὐυγκραθεὶς

ἐπὶ προφάςει θηρός.
Alter versuum Phil. 853, 54 non dubium est quin ex duobus doch-

miis componatur, sed qui vulgarem lectionem defendunt praetermissae
post solutum dochmium diaereseos offensam inculcant. L praebet

1) Kaibel, Electra p. 147.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 289

Kıvoicıv, unde nos suspicamur Sophoclem dedisse TTuKvoicıv, ver-
n ita scripsisse:

μάλα τοι ἄπορα Tukvoiciv évibeiv πάθη,

KVoiciv autem in Trukıvoicıv mutatum a magistello quodam, qui
wucto brevium syllabarum numero aliquid proficere sese putaret.
cepto Trukvoicıv prior dochmius hane habet formam vw v uo vu .,
e. v _ u _ v - Solutis prima et altera arsibus, quae saepissime in
:hmiaca compositione invenitur.) In stropha respondent

837, 38 καιρός τοι πάντων γνώμαν ἴεχων
πολὺ παρὰ πόδα κράτος ἄρνυται,

jrum in altero versu plures syllabae desunt; ad lacunam refercien-
n Hermannus duo proposuit:

{πολύ Ti» πολὺ παρὰ πόδα κράτος ἄρνυται
πολὺ παρὰ πόδα κράτος <(Avdpäcıv)> ἄρνυται,

"umtamen vereor, ne ex sententiarum structura melior prolici
isit emendatio. Chorus enim postquam in stropha dixit: oppor-
um tempus cuiusvis rei consilium habens magnam lico vim com-
rat, in antistr. manifesto haec respiciens sé hoc, inquit, consilium
res de isto (Philocteta), prudentibus inextricabilia apparebunt mala.
de quod duo vocabula (γνώμα et Ícyewv) in paribus strophae et
istr. locis collocata sunt. Quare non video quo probabilius expleri
‚sit illa lacuna quam inserto mukvoicı in eadem sede qua in
istr., praesertim quod sine ulla in collocandis verbis mutatione
;; a Sophocle autem scriptum esse opinamur

πολὺ παρὰ πόδα πυκνοῖςι κράτος ἄρνυται.

ae coniectura etiam eo commendari videtur, quod verbum πυκ-
civ in antistr. vel minus ad sensum accommodatum est, neque
ellegitur quid sibi velit, nisi appareret Sophoclem artificium ad-
uisse vocabuli iterandi in eodem strophae et antistr. loco.) De
'hmiis autem ita coniunctis, ut vocabuli finis post alterius priorem
sin cadat, cf.

Soph. El. 1385 τὸ bucépicrov αἷμα quciv "Apnc.
— 1392 δολιόπους ἀρωγὸς eicu CTEYac.

Collegimus omnia — nisi quae nos fugerunt — dochmiorum
utorum exempla quae exstant apud Aeschylum et Sophoclem. Unde

1) Kaibel, Electra p. 263.
2) cf. p. 256. Simillimam rem Bruhn notat ad OR. 179, ubi respon-
ab inter se
168 ὦ πόποι, ἀνάριθμα γὰρ φέρω.
— 179 ὧν πόλις ἀνάριθμος ὄλλυται.

Jahrb, f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 19

290 Wilhelmus Doehrmann:

credimus palam fieri utrumque operam dedisse ut integris vocabulis
metra dochmiaca terminaret, adeo ut tuo iure dubitare possis num
omnino permiserint solutum dochmium cum proximo una voce co-
haerere. Neque perquam dissentit Euripides, qui etsi nonnumquam
diaeresin neglexit, tanto saepius observavit, ut de discribendis metris
ubiubi ambigitur, ea utique videatur praeferenda discriptio, quae quam
maxime vocabulorum finibus adaptetur; quod quousque pateat ut
percipi possit, iam ea quae deprompta habemus ex Euripide exempla
sub uno aspectu ponimus.

Andr. 842 ἀπόδος, ὦ φίλος, ἀπόδος, ἵν᾽ ávraíav.
. Bacch. 979 ἀνοιςτρήςατέ νιν
ἐπὶ τὸν ἐν γυναικομίμῳ CTOAd.
= 999 μανείςεᾳ πραπίδι
παρακόπῳ τε λήματι créAAerat.
987 ἐς ὄρος ἐς ὄρος ἔμολ᾽ ἔμολεν, ὦ Βάκχαι;
— 1007 θηρεύου-ςα τάδ᾽ ἕτερα μεγάλα φανερά τ᾽ ὄντ᾽ ἀεί.
990 λεαίνας δέ τινος ὅδ᾽ ἢ Γοργόνων.
— 1010 τὰ δ᾽ ἔξω νόμιμα δίκας ἐκβαλόν-τα.
992 ---1012 ἴτω δίκα φανερός, ἴτω ξιφηφόρος.
995 — 1015 τὸν ἄθεον ἄνομον ἄδικον Ἐζχίονος.
1021 περίβαλε βρόχον ἐπὶ θανάειμον ἀγέλαν
πεςόντα τὰν Μαινάδων,

dimeter dochmiacus et dimeter iambicus suppressa alterius metri
priore thesi, quae est clausula versuum dochmiacorum apud Aeschy-
lum et Euripidem frequentata.

1162 εἰς γόον, eic δάκρνα.
καλὸς ἀγών, ἐν αἵματι cráZoucav.
1169—71 φέρομεν ἐξ ὄρεος
ἕλικα νεότομον ἐπὶ μέλαθρα
μακάριον θήραν.
— 1185—87 νέος ὁ uócyoc ἄρ-
τι γένυν ὑπὸ κόρυθ᾽ ἁπαλότριχα
κατάκομον θάλλει.

Dochmius 1169, postremam arsin solutus verbi fine terminatur;
idem in antistr, insoluta postrema arsi, in medio vocabulo desinit.
Alterum ordinem, ut p. 278 exposuimus, glyconeum II solutum arbi-
tramur esse.

El. 1170 εχέτλια μὲν ἔπαθες, ἀνόεια δ᾽ eipyäcw.
Hec. 702 ὦμοι, αἰαῖ, ἔμαθον ἐνύπνιον ὀμμάτων.
1063 χρήζων ᾿ἸἸλιάδας, αἵ με διώλεςαν.
1067—69 εἴθε μοι ὀμμάτων αἱματόεν βλέφαρον
ἀκέςαι᾽ ἀκέςαιο τυφλόν,

Ἅλιε, φέγγος ἀπαλλάξας.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 291

In dimetro dochmiaco 1067 alterum metrum, soluta arsi finali, a
proximo ordine diaeresi seiungitur. Quae sequuntur verba (1068, 69)
ut in eundem numerum quadrarent sic scripsit H. Weilius:

ἀκέεςαιο τυφλόν, ἀκέεςαι᾽, "Alte,
φέτγος ἀπαλλάξας,

tres enim effecit dochmios, quorum primus et alter ultimam Arsin
soluti legitima diaeresi terminantur. Eximia sane coniectura viri
eximii, quae auribus valde blandiatur. Sed quos supra dedimus or-
dines neque per se quicquam habent suspecti, neque in dochmiorum
vicinia. Quod ut comprobemus paulo altius repetendum est. Numeros
statim cognoscimus Euripidem compositos voluisse ex telesillio, qui
vocatur, soluta postrema arsi et ordine. vu vv . v ., de quo
mox videbimus. De telesillio vide Hephaestionem p. 67: ἔςτι τοίνυν
ἐπίςημα ἐν τῷ ἰωνικῷ (ἀπὸ μείζονος) ἐφθημιμερῆ μέν, τὰ τοιαῦτα
οἷς ἣ Τελέειλλα ἐχρήςατο,

ἅδ᾽ Ἄρτεμις, ὦ κόραι,
φεύγοιςα τὸν ᾿Αλφεόν,

quamquam id minus recte Hephaestio, quod dimetrum ionicum a mai.
catal. hunc versum dicit. Vera eius quae sit natura clare elucet ex

Soph. OC. 178—80 ἔτ᾽ οὖν; — ἔτι βαῖνε mópcu.
— ἔτι; — rpoßißaze, κούρα,
" πόρςω᾽ cu γὰρ ἀΐεις.
Eur. El. 730—832 λευκόν τε πρόςωπον ἀοῦς,
τὰ δ᾽ ἕεπερα νῶτ᾽ ἐλαύνει
θερμᾷ φλογὶ θεοπύρῳ,

ubi telesillius enhopliorum ordinem concludit; equidem nullus iam
dubito, quin enhoplius et telesillius eiusdem sint generi$, telesillium
autem pro clausula esse enhoplii eundem fere in modum quo phere-
crateum glyconei; quae cognatio etiam inde videtur apparere, quod
telesillius eadem qua enhoplius licentia fruitur theseos initialis sive
solvendae in duas breves sive contrahendae in unam longam bre-
vemve. Neque recusat solutionem arsium, ut.

Eur. IphA. 1055 εἱλιςςόμεναι κύκλια.
— 1077 τᾶς εὐπάτριδος γάμον,
ubi in stropha soluta est 8.818 finalis, insoluta in ant.

Hel. 1314 μέτα κοῦραι ἀελλόποδες.
— 1332 πόλεων δ᾽ ἐπέλειπε βίος,

soluta est postrema arsis in stropha et ant.
Vel duae arses solutae sunt

1119 Λακεδαίμονος ἄπο Aéyea.
19*

292 Wilhelmus Doehrmann:

Eius autem ordinis certa suppetunt exempla cum dochmiis syna-
phiae artificio coniuncti, ut

Or. 1483, 84 τότε δὴ τότε διαπρεπεῖς
ἐγένοντο Φρύγες,
ὅςον "Apeoc ἀλκὰν ἥςςονες Ἑλλάδος.
1501, 02 Μενέλαος ἀναςχόμενος
ἀνόνητον ἀπὸ
Τροίας ἔλαβε τὸν '€Aévac γάμον,

cf. quae p. 279 de numeris horum versuum disputavimus.

Clausula denique in versu Bacch. 1067 — 69 est ordo_uu_uu_v_;
is haud raro invenitur subiunctus ordini Quid dedicatum, ut

Eur. Hec. 650 crévei δὲ καί τις ἀμφὶ τὸν εὔροον Εὐρώταν.
Ion. 685 οὐ γάρ με caívei Becpara, μή τιν᾽ ἔχῃ δόλον.
— 704 ὄλοιτ᾽ ὄλοιτο πότνιαν ἐξαπαφὼν ἐμάν.
717 λαιψηρὰ πηδᾷ νυκτιπόλοις ἅμα cüv Βάκχαις,

aut annectitur enhoplio, ut

Her. 1029 ἴδεςθε, διάνδιχα κλῇθρα

κλίνεται ὑψιπύλων δόμων.
1032 ἴδεςθε τάδε τέκνα πρὸ πατρὸς

ἄθλια κείμενα buctávov.

Or. 1256 ςταθεὶς ἐπὶ φοίνιον αἷμα
πήματα πήμαειν ἐξεύρῃ.

= 1276 δὸς ἀγγελίαν ἀγαθάν τιν᾽,

εἰ τάδ᾽ ἔρημα τὰ πρόςθ᾽ αὐλὰς,

aut enhoplii generis ordini w _- w _ w _ w _ v, ut

Her. 1017 τότε μὲν περιςαμότατος καὶ ἄπιςτος
Ἑλλάδι τῶν Δαναοῦ παίδων,

ubi non possumus probare eam, quam Wilamowitzius proposuit, distri-
butionem Her.? II p. 218.
Cum dochmiis coniunctus est ordo _uu_uu_u_

Aesch. Sept. 203, 04 ἀςτυδρομουμέναν πόλιν Kai ςτράτευμ᾽
ἁπτόμενον πυρὶ bau.
— 210, 11 κὰκ χαλεπᾶς δύας ὕπερθ᾽ ὀμμάτων
κρημναμενᾶν νεφελᾶν ὀρθοῖ.
Eur. IphT. 828—30 ἔχω ς᾽, Ὀρέετα, τηλύγετον χθονὸς ἀπὸ πατρίδος
᾿Αργόθεν, ὦ φίλος,

qui sunt ordines Quid dedicatum, ὧν. vv _ o _ soluto cretico

finali, dochmius.

His rebus expositis quoniam ab omni parte sanam ostendimus
et telesillii et ordins _ vu vo _ vu _ v. cum dochmiis synaphiam,

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 293

satis nobis videmur Bacch. 1068, 69 contra coniecturam Weilianam
defendisse.
Ex dochmiis solutis ordine sequuntur

Eur. Hel. 628 περιπετάςαςα χέρα φίλιον ἐν μακρᾷ,

prior dochmius formam habet v_ u _. u _ soluta prima et tertia arsi;
qualem dochmium legitimum esse in hac compositione supra exposi-
tum est, cf. etiam

Soph. Ant. 1275 οἴμοι, λακπάτητον ἀντρέπων χαράν.
— 1299 τάλας, τὸν δ᾽ ἔναντα προςβλέπω νεκρόν.

Soluti sunt dochmii

Eur. Hel. 634 περὶ δὲ γυῖα χέρας ἔβαλον, fjbovóv.
650 Tócv ἐμὸν ἔχομεν ἔχομεν, ὃν ἔμενον
ἔμενον ἐκ Τροίας πολυετῆ μολεῖν,

non ferenda videntur; probabiliter coniecit Nauckius:

Tóciv. ἔχομεν ἔχομεν, ὃν ἔμενον Τροίας
πολυετῆ μολεῖν.

684 τὰ δὲ cà κατὰ μέλαθρα πάθεα πάθεα, μᾶ-τερ.

687 δι᾽ ἐμὲ κατεδήςατο δύεγαμος αἰςχύνᾳ.

694 ἐμὲ δὲ πατρίδος ἄπο κακόποτμον ἀραίαν
ἔβαλε θεὸς ἀπό τε πόλεος ἀπό τε céOev,
ὅτε μέλαθρα λέχεά τ᾽ ἔλιπον οὐ λιποῦς᾽.

Her. 745 πάλιν ἔμολεν ἃ πάρος οὔποτε διὰ φρενὸς (ἂν»
ἤλπιςεν παθεῖν γᾶς ἄναξ.
— 758 ἄφρονα λόγον οὐρανίων μακάρων κατέβαλ᾽
ὡς ἄρ᾽ οὐ εθένουειν θεοί;

in stropha voculam ἄν addidit Fix ad numeros cum antistropho ex-
aequandos.

876 cóv ἄνθος πόλεος, ὁ Διὸς ἔκγονος.

887 ἰώ μοι μέλεος.

888 ἰὼ Ζεῦ, τὸ cóv γένος ἄγονον αὐτίκα.

919 λέγε, τίνα τρόπον ἔευτο θεόθεν ἐπὶ μέλαθρα
κακὰ τάδε τλήμονάς τε παίδων ψυχάς;

ψυχάς scripsit Wilamowitzius pro τύχας; de primi et tertii dochmii
forma vide ad Hel. 628.

1020 τὰ δ᾽ ὑπερέβαλε παρέδραμε τὰ τότε κακά.

1028 có δὲ τέκνα τρίγονα τεκόμενος, ὦ δάιε.

1052 οἴμοι φόνος ὅςεος ὅδ᾽ — à à διά μ᾽ ὀλεῖ-τε.

1061 ὕπνον ὕπνον ὀλόμενον, ὃς Éxavev ἄλοχον, ἔ-
κανε δὲ τέκεα τοξήρει ψαλμῷ.

1070 ἀπόκρυφον δέμας ὑπὸ μέλαθρον κρύψω.

294

Wilhelmus Doehrmann: ’

1084 N) τάχα φόνον ἕτερον ἐπὶ φόνῳ βαλών,

fj, add. Wilamowitzius.

1178 ὦ τὸν ἐλαιοφόρον ὄχθον ἔχων (ἄναξ).
1180 ἐπάθομεν πάθεα μέλεα πρὸς θεῶν.

1188 τεκόμενος δ᾽ ἔκανε φόνιον αἷμα τλάς.
1192 ἐμὸς ἐμὸς ὅδε γόνος ὁ πολύπονος ὃς ἐπὶ

δόρυ γιγαντοφόνον ἦλθεν εὺὑν θεοῖ-ει. "

1205 πέπλον, ἀπόδικε, ῥέθος ἀελίῳ δεῖξον.
1212 δρόμον ἐπὶ φόνιον ἀνόειον ἐξάγῃ.
Hipp. 868 τυράννου πάθεα μέλεα θρεομένας.
869 τίς ce παναμέριος ὅδε χρόνος μένει,

ubi in antistr, insoluta prioris dochmii ultima arsi, neglecta est

diaeresis,

Ion.

IphT.

676
587
830
831
853

707

715
764
767
776

182
1789

647
655
832
834
870

. 149

πάρεδρος ἢ Euvepyöc ἀδίκων ἔργων.
διὰ πύλας ἔμολεν ἔμολε coi βοά.
αἰαῖ αἰαῖ, μέλεα μέλεα τάδε πάθη.
πρόεωθεν δέ ποθεν ἀνακομίζομαι.
δάκρυςΐ μου βλέφαρα
καταχυθέντα τέγγεται CA τύχᾳ.
καλλίφλογα πέλανον ἐπὶ
πυρὶ καθαγνίςας.
ἔχουςαι ςκόπελον οὐράνιόν θ᾽ ἕδραν.
ἔλαβον ἔπαθον ἄχος ἀβίοτον, φίλαι.
διανταῖος ἔτυπεν ἔτυπεν ὀδύνα.
τόδ᾽ ἐπὶ τῷδε κακὸν ἄκρον ἔλακες ἔλακες
ἄχος ἐμοὶ ετένειν. |
πῶς φής; ἄφατον ἄφατον ávaubnrov.
ὀτοτοτοῖ᾽ τὸ δ᾽ ἐμὸν ἄτεκνον ἄτεκνον ἔλαβεν
ἄρα βίοτον, ἐρημίᾳ δ᾽ ὀρφανούς.
c& δὲ τύχας μάκαρος, ὦ νεανία.
ἔτι γὰρ ἀμφίλογα δίδυμα μέμονε φρήν.
κατὰ δὲ δάκρυα, κατὰ δὲ γόος ἅμα χαρᾷ.
τὸν ἔτι βρέφος ἔλιπον ἀγκάλαιςει νεαρὸν τροφοῦ.
εύγγονε. παρὰ δ᾽ ὀλίγον
ἀπέφυγες ὄλεθρον ἀνόειον ἐξ ἐμᾶν.
κάταγε κάταγε, πρόςιθ᾽ ἀτρέμας, ἀτρέμας ἴθι᾽
λόγον ἀπόδος ἐφ᾽ ὅ τι χρέος ἐμόλετέ ποτε.

162 ἄδικος ἄδικα τότ᾽ ἄρ᾽ ἔλακεν ἔλακεν, ἀπό-

φονον ὅτ᾽ ἐπὶ τρίποδι Θέμιδος ἄρ᾽ ἐδίκαςε,

in stropha et antistr. quattuor deinceps dochmii soluti verborum fini-
bus terminantur, nam quod semel in ant. dochmius in medio voca-
bulo finiri videtur, commissura haec est verbi compositi, quae saepe-
numero pro terminatione verbi admittitur. Diaeresin autem quo
clarius fiat solutorum potissimum dochmiorum propriam esse, duos

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. — 995

addimus longiores versus, quorum inter singula metra, insolutis
postremis arsibus, nulla paene diseresis relicta est,

Her. 1042—44 Καδμεῖοι vépovrec, οὐ ciya ci-
ya τὸν ὕπνῳ παρειμένον ἐάςετ᾽ éx-
λαθέεθαι κακῶν;

Med. 1258—60 διογενές, κάτειργε κατάπανοον, ἔξ-
ελ᾽ οἴκων τάλαιναν φονίαν τ᾽ '€pi-
γὺν ὑπ᾽ ἀλαςτόρων.

= 1268—70 ὁμογενῆ μιάςματ᾽ ἐπὶ yalav αὐ-
τοφόνταις cuvwdd θεόθεν πίτνοντ᾽
ἐπὶ δόμοις ἄχη,

in stropha numeri postulant mutato ordine scribi τάλαιναν φονίαν
pro povíav τάλαιναν.

Ex solutis dochmiis praeterea sunt

Or. 177 ἐρεβόθεν ἴθι μόλε μόλε κατάπτερος.
— 198 πατέρα τέκνα τε τάδε céOev ἀφ᾽ αἵματος.
179 τὸν ᾿Αγαμεμνόνιον ἐπὶ δόμον.
— 200 ὀλόμεθ᾽ ἰεονέκυες, ὀλόμεθα.
185 «ς«τόματος ἀνακέλαδον ἀπὸ λέχεος ἥ-ευχον.
— 206 ἄγαμος, ἔπιδ᾽, ἄτεκνος ἅτε βίοτον ά.
330 ἔλακεν ἔλακε, δεξάμενος ἀνὰ δάπεδον.
— 346 ἕτερον ἢ τὸν ἀπὸ θεογόνων γάμων,

in stropha alterum, in antistr. prius metrum solutum est, utrumque
diaeresi terminatum. Sed omissa est diseresis in stropha post inso-
lutam prioris metri arsin finalem, cf. Hipp. 369 = 676.

Or. 335 μέλεον, ᾧ δάκρυα δάκρυςι ευμβάλλει.
1247 τὰ πρῶτα κατὰ Ἰ]ελαςγὸν ἕδος ᾿Αργείων.
— 1267 κόρας διάδοτε διὰ βοςτρύχων πάντῃ,

responsio est, quam ad Hipp. 369 = 676 et Or. 830 = 346 modo
notavimus.

1305 τὰν λιποπάτορα λιπόγαμόν θ᾽, ἃ πλείετους,
pro diaeresi est commissura verbi compositi, ut Or. 162.

1307 ὅθι δάκρυα δάκρυει ἔπεςε cibapéoic.
1364 διὰ τὸν ὀλόμενον ὀλόμενον ᾿Ιδαῖον.
— 1548 ἔπες᾽ ἔπεςε μέλαθρα τάδε δι᾽ αἱμάτων.
1436 φάρεα πορφύρεα δῶρα Κλυταιμήςτρᾳ.
1456 ἅπερ ἔδρακον ἔδρακον ἐν δόμοις τυράννων.
Phoen. 114 χαλκόδετ᾽ ἔμβολά τε
λαϊνέοιειν ᾿Αμφίονος ὀργάνοις.
165 πρὸς ἐμὸν ὁμοτενέτορα, περὶ δ᾽ ὠλένας.
296 πότνια, μόλε πρόδρομος, ἀμπέταςον πύλας.

296 Wilhelmus Doehrmann:

1288 δίδυμα τέκεα πότερος ἄρα πότερον αἱμάξει.
— 1800 TáAavec, ὅ τι ποτὲ μονομάχον ἐπὶ φρέν᾽ ἠλθέτην,

praemissus est dimetro dochmiaco singularis tribrevis.

1295 πότερον ἄρα νέκυν ólóuevov dyrcu.
— 1306 πότμος ἄποτμος ὁ φόνος ἕνεκ᾽ "Epıvuwv.

Troad. 289 τόδε, φίλαι Τρῳάδες, ὃ φόβος ἦν πάλαι.
244 τίν᾽ ἄρα τίς ἔλαχε; τίνα πότμος εὐτυχής.
253 παρθένον, à γέρας ὁ χρυεοκόμας ἔδωκ᾽.
260 τί δ᾽ ὃ νεοχμὸν ἀπ᾽ ἐμέθεν ἐλάβετε τέκος.
287 φίλα τὰ πρότερ᾽ ἄφιλα τιθέμενος πάντων.
325 πάλλε πόδ᾽ αἰθέριον, ἄναγε χορόν, εὐάν.

Hi fere apud Euripidem dochmii soluti. Licentia eius in solvendis
metris non minus hoc genere quam reliquis conspicua fit; Aeschylus
quidem non nisi singulos dochmios solvit, Sophocles binos, Euripides
ternos, ut Hel. 695, 96. Her. 1192, 93, quaternos, ut Or. 149, 50 =
162, 63. Ceterum diaereseos vix minor cura apud Euripidem, qui
in centum fere et septem dochmiis solutis quindecies admodum eam
neglexerit; quod ad unam solutionem referendum esse ne dubium
relinquatur, in Hippolyto ex quadraginta duobus locis, ubi expecta-
mus diaeresin — nam in dochmiis omnino diaeresis magis usitata
est — quindecim, in Medea ex triginta sex vel sedecim loci deside-
rant. In solutis dochmiis tum, cum omissa est diaeresis, plerumque
verbi terminatio cadit aut post priorem solutae ultimae arseos bre-
vem, ut Andr. 842. Bacch. 995 = 1015. El. 1170. Her. 1023. 1061.
1070. 1212. IphT. 871. Or. 1364. Phoen. 1295. Troad. 244, aut post
subsequentis dochmii priorem thesin, ut Her. 758: Ion. 767. Phoen.
165. Troad. 260. Ex iis, quos in priore loco posuimus, ordines Her.
1070 et Troad. 244, ubi duarum brevium vocula finem antecedentis
initium proximi metri comprehendit, utraque incisione ornati sunt.
Sed eas res nunc quidem tetigisse satis habemus.

Tragicos sectatus Aristophanes poeta comicus diseresin neglec-
tam aliquoties in insolutis dochmiis nusquam praetermisit post so-
lutam arsin finalem, ut

Ach. 360 6 τι ποτ᾽, ὦ εχέτλιε, τὸ μέγα τοῦτ᾽ ἔχεις;
— 388 λαβὲ δ᾽ ἐμοῦ γ᾽ ἕνεκα παρ᾽ Ἱερωνύμου.
862 πάνυ γὰρ ἔμεγε πόθος ὅ τι φρονεῖς ἔχει.
— 390 «ςκοτοδαςυπυκνότριχα τὴν "Aiboc κυνῆν.
Av. 284 ὅςεα T ἐν ἄλοκι θαμὰ
βῶλον ἀμφιτιττυβίζεθ᾽ ὧδε λεπτόν.
240 τά τε κατ᾽ ὄρεα, τά τε κονιτοτράγα, τά τε κομαρο-
φάτγα,
cf. p. 252.
310 ποποποποποποποῦ μ᾽ ἄρ᾽ ὃς ἐκάλεςε; τίνα
τόπον ἄρα νέμεται;

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 297

315 τιτιτιτιτιτιτιτι τίνα λόγον ἄρα ποτὲ
πρὸς ἐμὲ φίλον ἔχων;
631 Av có παρ᾽ ἐμὲ θέμενος ὁμόφρονας λόγους.
1192 ἀέρα περινέφελον, ὃν Ἔρεβος ἐτέκετο.
— 1265 μηδέ τιν᾽ ἱερόθυτον ἀνὰ δάπεδον (Av) ἔτι,

ἄν add. Meineke.

Lys. 482 μεγαλόπετρον, ἄβατον ἀκρόπολιν.
— 547 ἔνι δὲ ςοφόν, ἔνι δὲ φιλόπολις,

cf. p. 286.

Ran. 1347 τάλαι-να mpocéyouc ἔτυχον ἐμαυτῆς ἔρτοις.
Thesm. 676 ὅεια καὶ νόμιμα μηδομένους ποιεῖν.
frgmt. 697 Καὶ τί τὰρ ἐπὶ κακότροπον ἐμόλετον βίον.

Iam nobis videmur ad liquidum perduxisse id, quod voluimus,
solutis metris mirum quoddam diaereseos studium inesse, maxime
in anapaestico et dochmiaco generibus, quae etiam insolutis arsibus
inprimis sunt propensa ad diaeresin; in iambis solutis maior pars
ordinum diaeresin, minor caesuram praetulit; denique in trochaeis
solutis saepissime occurrit diaeresis, caesuram quaesitam esse nus-
quam invenimus. Pari consuetudini reliqui numeri sunt obnoxii,
quod tamen, quoniam de re ipsa dubitari non potest, amplius perse-
qui facile supersedemus.

DE FORMIS
IAMBICI METRI EARUMQUE INTER SE RATIONIBUS.
I. DE CRETICA FORMA.

Priore parte huius disputationis absoluta reliquum est ut videa-
mus quasnam in singulis numerorum generibus sibi scripserint syna-
phiae leges. Quod tamen per omnes numeros nunc quidem neque
potest investigari propter huius scriptionis angustias neque, si quid
video, opus est, quia id ipsum evincere nobis propositum est obser-
vatas fuisse in lyricis numeris certas incisiones, quas si in uno genere
probaverimus, exsecuti nobis videmur eam quam suscepimus rem
tractandam. [Itaque missis iam reliquis iambicum numerum conside-
rabimus, cuius apud poetas usus eximiam in hac re artem protulit.
In quo bipartitam rem tractabimus. Videlicet separatim dicendum
erit de ea compositione, quae fit ex meris iambis, et ea, quae iambicum
genus cum alienis numeris copulavit, quia utraque compositio suis
legibus utitur. Sunt autem quae versibus struendis adhibuerunt sive
metra sive ordines, qui et ipsi duo aut plura metra comprehendunt.
Et ex metris quidem constitutos dicimus versus, quorum nomen in-
didem est ductum, ut dimetros trimetros tetrametros. Sed satis
magna pars est lyricorum versuum, quos non tam ad metra quam ad
metrorum longiores minoresve complexus referri necesse est, ut Soph.
Ant. 853—56 — 872—775

872 céBeiv μὲν εὐςέβειά ric,
κράτος δ᾽, ὅτῳ κράτος μέλει,
παραβατὸν οὐδαμᾷ πέλει,
cé δ᾽ αὐτόγνωτος ὥλες᾽ ὀργά,

quem quominus unum versum esse dicamus nihil obstat, rectius dicas
ex quattuor ordinibus constitutum, tribus prioribus dimetris, ultimo
irimetro; sic enim distinctum hunc versum voluisse Sophoclem inde
apparet, quod ad sextum usque metrum et in stropha et in anti-
Stropho post alterum quodque diligentissime diaeresin observavit,
cum in prioribus cum alteris iungendis nihil eiusmodi artificii quae-
siverit. Pariter ubique invenies versus ex ordinibus compositos: cui
rei significandae ut in eo, quem modo ex Antigona attulimus, versu
diaeresis, ita alias aliud inservit indicium; in praesens tamen satis
est probavisse utraque ad versus condendos adhiberi, et metra et
ordines. Quod discrimen eo usque patet, ut alius fere usus in metris

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 299

coniungendis alius obtineat in ordinibus, quae causa est, cur in
utraque earum, quas supra discripsimus, parte primum de metris,
deinde de ordinibus dicturi simus.

Hac via progressi a metris inter se colligandis initium capimus
disputationis. Hic enim regulam quandam servasse poetas quodvis
docet carmen iambico numero conscriptum. Ex tribus autem iambici
metri formis quas vulgo usurpaverunt, una quae utramque thesin
expressam habet, altera, quae suppressam priorem, tertia, quae poste-
riorem, maxime nobilitata est integra illa, cuius adhibendae usus
non cohibetur nisi admista cretica bacchiacave forma — his enim
uti licet nominibus quamquam ex specie magis quam e natura metro-
rum repetitis. Huic formae non it& multum discrepat altera, quae
tamen non tam late patet, ut quovis loco legitime collocetur. Nam ut
in mediis ordinibus sive versibus saepissime cum reliquis duabus alter-
nat, ita in ineunte versu rarius locum habere videtur, ut haud imme-
rito diu dubitatum sit, num omnino possit a cretico incipere versus
iambicus. Sed confirmavit rem Aristoxeni quod nuper Oxyrhynchi
repertum est frgmt. col III, vide Blass, Neue Jahrb. 1899. p. 42.
Quam ab causam non iam ausim negare intra versum, praegrediente
alieno numero, supprimi posse iambici ordinis thesin initialem, quam-
quam haud facile adducor ut iambicam mensuram esse concedam
tum, cum antecedit ordo dactylicus, praesertim catalecticus in syll., ut

Soph. Trach. 211—215 βοᾶτε τὰν ὁμόςπορον
— "Aptenıv ᾿Ορτυγίαν ἐλαφαβόλον, ἀμφί-
πυρον, |
γείτονάς TE νύμφας
ἀείρομ᾽ οὐδ᾽ ἀπώνοομαι,

mihi quidem nemo persuadebit in concursu numerorum, unius in
thesin exeuntis, incipientis a thesi alterius, utramque simul excidere
posse. Itaque, etsi versus Ἄρτεμιν — νύμφας medius intermissus
est inter iambicos, tamen yeitovdc TE νύμφας, quem ordinem iambis
subiunctum non dubitaremus ad iambicum numerum referre, prae-
cedente ordine dactylico malimus in trochaicis numerare, quam con-
iunctionem etiam apud Aeschylum et Euripidem in iambici generis
canticis occurrere ostendit Wilamowitzius, comm. metr. II p. 16;
I pp. 16. 26. Neque in exeunte versu ad arbitrium fere posuerunt
metrum iambicum suppressa priore thesi; sed minus evitabant si
etiam praecedens ordo in creticam formam desinebat, ut Aesch. Sept.
888—91 = 899—902

888 ειἰδηρόπληκτοι μὲν ὧδ᾽ ἔχουειν,
εἰδηρόπληκτοι δὲ τοὺς μένουειν,
τάχ᾽ ἄν τις εἴποι, τίνες;

τάφων πατρῴων λαχαί.

Tribus hoc canticum constat versibus, quorum duo priores catalexi

200 Wilhelmus Doehrmams:

clare discreti sunt; tertius effeitur iterato hoe ordine , _ _v_,
quali iteratione mitigari eretiei finalis offensionem diximus.

Soph. OC. 1453, 54 — 1468, 69

1468 τί μὰν ἀφήεςεει τέλος; δέδια τόδ᾽" οὐ yàp ἅλιον,
de soluta cretici priore arsi infra videbimus.

Quare etiam Soph. EL 181—484 — 498—501

481 οὐ γάρ ποτ᾽ duvacrei c ὁ φύεας Ἑλλάνων ἄναξ,

οὐδ᾽ ἁ παλαιὰ χαλκόπακτος ἀμφάκης τένυς

unum credimus versum, compositum ex duobus tetrametris huius
formae __.-.___->._e___o..

Eur. Suppl. 832, 33 πικροὺς éceibec γάμους,
πικρὰν δὲ Φοίβου φάτιν.
Deinde creticus versum concludere potest si antecedens metrum
eandem formam exhibet, ut Aesch. Eum. 148 — 154

148 ὕπνῳ κρατηθεῖς᾽ ἄγραν deca.
Soph. Ant. 876—78 ἄκλαυτος ἄφιλος ἀνυμέναιος ταλαίφρων
ἄτομαι
τάνδ᾽ ἑτοίμαν ὁδόν.

Phil. 391 — 507
391 ópecrépa παμβῶτι Γᾶ, μᾶτερ αὐτοῦ Διός.
Eur. Phoen. 312—18 sic versus discribendos censeo:

τί φῶ ce; πῶς ἅπαντα xoi
χερεὶ καὶ λόγοιςι πολυέλικτον á-
δογνὰν ἐκεῖςε καὶ τὸ δεῦρο περιχορεύ-
ουςα τέρψιν παλαιᾶν λάβω χαρμονᾶν;

ἰὼ τέκος,

ἔρημον πατρῷον ἔλιπες δόμον,

ubi etsi ἰὼ τέκος praecedenti versui alligari potest ita, αὖ in inte-
grum metrum ille desinat, tamen propter gravem post χαρμονᾶν
interpunctionem multo probabilius hoc ipso loco versus terminatio
constituitur. Qua discriptione ἰὼ τέκος singulare metrum iambicum
pro sui iuris versu dochmiis praemittitur, quod haud raro factum
est, ut

Soph. El. 1232 ἰὼ vovoí,
γοναὶ cwudtwv ἐμοὶ φιλτάτων
— 1253 ὁ πᾶς ἐμοί,
ὁ πᾶς ἂν πρέποι παρὼν ἐννέπειν.

Creticus finalis qua condicione placuerit supra expositum est.
Contra si neque ordo praecedit cretico finitus, neque creticum est

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 301

metrum paene ultimum, sed unum in exeunte versu, id, nedum aptam
faciat clausulam, ut natura eius est concitatior, etiam obluctari
videtur aequabili numerorum flumini. A quo tamen crimine defen-
dendum putamus Aesch. Choeph. 424, 25 = 429, 80

429 μόρον xrícat μωμένα
ἄφερτον αἰῶνι Cd,

ubi vel interrupta synaphia, propterea quod uterque versus in fine
treticum habet, non maior paene est offensio quam in eo, qui paulo
antecedit, versu 419—21 = 440— 42

419 ἄνευ πολιτᾶν ἄνακτ᾽
ἄνευ δὲ πενθημάτων
ἔτλης ἀνοίμωκτον ἄνδρα θάψαι,

ubi elisio apertam facit synaphiam. Quapropter nulla iam difficultas
relinqui videtur Choeph. 609—11 = 617—19

609 τγυναικοβούλους TE μήτιδας φέρων
ἐπ᾽ ἀνδρὶ τευχεςφόρῳ,
ἐπ᾽ ἀνδρὶ δήοιειν ἐπικότῳ cépac,

quippe, alterum versum & tertio longiore intervallo separari non
posse primum docet anaphorse figura in initia eorum distributa,
deinde, quod etiam tertii versus in altera sede creticus est.

Extant tamen Euripidis quidam versus cretico terminati, quibus
neutrum eius offensionis remedium allatum est, ut quaesita esse vio-
lentia quaedam videatur, velut

Suppl 807 ἐπάθομεν d) — τὰ κύντατ᾽ ἄλγη κακῶν.
— 820 ἀΐετέ μου — ςτένεις ἐπ᾽ ἀμφοῖν ἄχη.
826 κατὰ μὲν ὄνυξιν ἠλοκίεμεθ᾽, ἀμφὶ δὲ
crobóv κάρα κεχύμεθα.
Troad. 1310 ἀγόμεθα φερόμεθ᾽ — ἄλγος ἄλγος βοᾷς.

in antistr. sic scribit Wilamowitzius:
— 1325 ἐμάθετ᾽, ἐκλύετε; — περγάμων ὁ κτύπος.

Haec tamen deflectere ab vulgari usu nemo non iudicabit --- quate-
nus quidem ad versus mere iambicos pertinent, nam dochmiis facillime
potuit iambicus ordo ὦ. ὦ -- _ v . pro clausula subiungi, id quod
supra dictum est, alia eiusdem generis exempla suo loco apparebunt.

Cretici duae formae discernendae sunt, una quae communi voca-
bulo coniungi patitur cum praecedente metro, ut passim in eis, quos
supra ex tragicorum triade attulimus, versibus, altera quae non potest
nisi ab integro vocabulo initium ducere; illa ubique contractam ser-
vat eam, quae suppressam thesin sequitur, arsin, haec admittit solu-
tam. Quarum una haec locum habet, cum antecedentis metri soluta

302 Wilhelmus Doehrmann:

est utraque aut altera arsis, lex enim est sacra atque sancta, ut inter
solutum iambicum metrum et creticum utique intercedat
diaeresis, ut

Aesch. Choeph. 25 ὄνυχος ἄλοκι νεοτόμῳ.
— 34 μυχόθεν ἔλακε περὶ φόβῳ.

Αὐ

Choeph. 393, 94 πόποι δᾶ, νερτέρων τυραννίδες
ἴδετε πολυκρατεῖς ἀραὶ φθινομένων.
— 406,07 τί δ᾽ ἂν φάντες τύχοιμεν ἢ τάπερ
πάθομεν ἄχεα πρός TE τῶν τεκομένων;

ubi alterum versum iambicum esse vult Wilamowitzius, Choeph.
p. 190, aperte repugnat quod in stropha sexta et quae sequitur longa
syllaba uno vocabulo comprehenduntur; itaque quam Wilamowitzius
concedit adhiberi posse mensuram, unam esse legitimam hoc loco
dochmiacam pro certo affirmare possumus; neque est cur dubitemus
de hac mensura quod nulli per totum canticum sunt praeterea dochmii,
quorum etiam minores ordines saepissime inveniuntur cum aliis tum
imbico generi admisti, qua de re infra dicemus. Eidem qui Choeph.
393, 94 — 406, 07 versus sunt Soph. OR. 660, 61 — 689, 90

600 οὐ τὸν πάντων θεῶν θεὸν πρόμον
"AMiov: ἐπεὶ ἄθεος ἄφιλος ὅ τι πύματον.

Sophocles, quantum quidem ex iis, quae aetatem tulerunt, fabulis
colligi potest, soluto metro nusquam subiunxit creticum. Apud Euri-
pidem plura extant eius generis exempla; unde simul apparet —
quod desideramus apud Aeschylum —- insoluto cretico _ v . posse
respondere solutum u u o _. Extat is creticus

Eur. Andr. 484, 85 ἑνός, ἃ duvacıc ἀνά TE μέλαθρα κατά Te

| πόλιας,

ὁπόταν εὑρεῖν θέλωει καιρόν.

— 491, 92 ἄθεος ἄνομος ἄχαρις ὁ φόνος᾽ ἔτι ce,
πότνια,
μετατροπὰ τῶνδ᾽ ἔπειειν ἔργων.
1205 ὦ φίλος, δόμον ἔλιπες ἔρημον.
— 1219 ἀμπτάμενα φροῦδα πάντα κεῖται,

trimeter iambicus, cuius in primo et altero loco est creticus, in tertio
baecheus. In stropha alter creticus utramque habet arsin solutam,
in antistr. prior alteram, ut solutionum permutatae sedes videantur,

Or. 998—1000 τὸ χρυςόμαλλον ἀρνὸς ὁπότ᾽
ἐγένετο τέρας ὀλοὸν ὀλοὸν
᾿Ατρέος ἱπποβώτα,

dubitari potest ᾿Ατρέος ir — utrum pro cretico metro habeatur an

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 303

pro anaclomeno. Sed creticum esse reliqua suadent exempla, ana-
clasis vero paene nusquam fit post solutum iambieum ordinem.

Phoen. 1030, 31 ἔφερες ἔφερες ἄχεα πατρίδι
φόνια᾽ φόνιος ἐκ θεῶν.
— 1054, 55 τέκεα μέλεος. ἀγάμεθ᾽ ἀγάμεθ᾽,
ὃς ἐπὶ θάνατον οἴχεται,

ubi quartum metrum est creticum.

1041, 42 ὁπότε πόλεος ágavicei-
ev & πτεροῦςςα παρθένος τιν᾽ ἀνδρῶν
— 1065, 66 ὅθεν ἐπέευτο τάνδε ταῖ-
αν ἁρπαγαῖςει δαιμόνων τις ἄτα,

soluto cretico in stropha respondet insolutus in antistropho.

1734—36 τάδε c ἐπέμενε μέλεα πάθεα
φυγάδα πατρίδος ἄπο γενόμενον
ὦ πάτερ, θανεῖν που,

ubi post solutum quartum metrum clausula a cretico initium capit.

1756, 57 ἱερὸν Öpecıv ἀνεχόρευ-
ca, χάριν ἀχάριτον ἐς θεοὺς διδοῦςα;

versus est ut 1041, 42 = 1065, 66.

Eadem haec forma etiam insolutis metris subiuncta invenitur,
ubi tamen, non soluta priore cretici arsi, utrum haec ipsa forma sit an
altera non omnino diiudicari potest ideo, quod persaepe etiam casui
tribuenda est diaeresis intermissa, ut

Aesch. Agam. 205 ἐπεὶ δ᾽ ἀνάγκας ἔδυ Aérabvov.
= 215 λιτὰς bé καὶ κληδόνας πατρῴους,

ubi in stropha creticus communi vocabulo cohaeret cum praecedente
metro, in antistr. ab integro vocabulo incipit. Quamquam verisimile
est hanc formam esse ubi in stropha et antistr. diaeresis intercedit, ut

Soph. OR. 649 πιθοῦ HeAncac φρονήκςας T, ἄναξ, λίεςομαι.
— 678 τύναι, TI μέλλεις κομίζειν δόμων τόνδ᾽ Ecw;

ubi eo acrius exprimitur diaeresis ante quartum metrum, quod quae
antecedunt metra caesura colligata sunt, vide p. 357.

Eur. Phoen. 1019 ἔβας ἔβας, ὦ Trepoücca τᾶς λόχευ — μα
— 1048 χρόνῳ δ᾽ ἔβα ἸΤυθίαις ἀποεςτολαῖ — civ,

diaeresis enim creticum antecedit ut in eiusdem cantici vv. 1030, 81
— 1054, 55. 1041, 42 — 1065, 66. Utut est, ad id quod volumug

304 Wilhelmus Doehrmann:

satis videtur ea congerere, ubi soluta est prior arsis et si qua insoluta
solutae respondet." Quo ex genere apud Aeschylum sunt

Prom. 164, 65 τεοῖςι, δίχα ye Διός; ὁ δ᾽ émxóruc dei
θέμενος ἄγναμπτον νόον.
— 184,85 ἐμὰς δὲ φρένας ἐρέθιςε διάτορος φόβος᾽
δέδια δ᾽ ἀμφὶ εαἷς τύχαις,

ubi alter ordo a soluto eretico orditur.

Sept. 402—04 τρέμω δ᾽ αἱματη-
φόρους μόρους ὑπὲρ φίλων
ὀλομένων ἰδέεθαι.
— 437—39 δόμον, πωλικῶν
θ᾽ ἑδωλίων ὑπερκόπῳ
δορί ποτ᾽ ἐκλαπάξαι. ᾿

Ab hac lege discrepat
Suppl. 780, 81 γένος γὰρ Αἰγύπτιον ὕβριν
δύςφορον ἀρεενογενές,

ubi sicut libri tradunt metrum anaclomenum uno vocabulo cohaeret
cum soluto cretico; sed prohibent tam pravos numeros strophae verba

773 μέλη λιτανὰ Beoicı xaí,

quae ut sint ipsa corrupta, nullo pacto gravissimo vitio patrocinan-
tur. Praeterea sensu commendatur Hermanni emendatio, qua rela-
tivum οἵ post ápcevovevéc additur, unde evadit legitimus dimeter

δύεφορον dpcevorevéc, οἵ.

De tali autem locutione, qualis est γένος, ot, cf. Oberdick, Suppl. p.169.
Sophocles habet

El. 207, 208 di τὸν ἐμὸν εἷλον fiov
πρόδοτον, at μ᾽ ἀπώλεςαν.
— 227, 28 πρόςφορον ἀκούςαιμ᾽ ἔπος,
τίνι φρονοῦντι καίρια;
OC. 1451, 52 ὁρᾷ ὁρᾷ ταῦτ᾽ ἀεὶ χρόνος, «τρέφων μὲν ἕτερα,
— 1468, 69 τί μὰν ἀφήεει τέλος; δέδια τόδ᾽" οὐ γὰρ ἅλιον,

in stropha ςτρέφων Hartungius scripsit pro ἐπεί.

1) Creticam formam soluta priore arsi ab antecedente metro voca-
buli fine terminari pridem demonstravit C. Pickel, de origine versuum
dochmiacorum, Diss. phil. Argent. III (1880) p. 161 sqq., hactenus utique
probandus. Ceteroquin quam hac una re confisus p. 165 proposuit me-
trorum discriptionem Phoen. 1019—42 = 1048—66 non ab omni parte
veram esse ex lis quae hucusque disputavimus satis manifestum fit; de
dochmii vero origine quae inde odoratus est, esse tripodiam iambicam
suppressa altera thesi, ut refellamus non opus videtur.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 305

OR. 189 "Apcá τε τὸν μαλερόν, ὅς.
— 208 Λύκει᾽ ἄναξ, τά TE cà χρυ-ςοςτρόφων.
194 ἔπουρον εἴτ᾽ ἐς μέγαν
θάλαμον ᾿Αμφιτρίτας.
== 207 ᾿Αρτέμιδος αἴγλας, ξὺν αἷς
| Λύκι᾽ ὄρεα biáccei.
1214 δικάζει τὸν ἄγαμον γάμον πάλαι.

In stropha turbatum ordinem verbarum sic restituit Hermannus:
— 1205 τίς ἄταις ἀγρίαις, τίς ἐν πόνοις,

qua emendatione recepta numeri postulant ut prima verbi ἀγρίαις
syllaba producatur, quo fit solutae et insolutae arseos responsio.

Phil. 201 eücrou' ἔχε, παῖ. — TI τόδε; — προὐφάνη κτύπος.
— 210 ἀλλ᾽ ἔχε, τέκνον, — λέγ᾽ ὅ τι. — φροντίδας νέας.

Euripidea sunt:
Andr. 1205 ὦ φίλος, δόμον ἔλιπες ἔρημον,
de responsione cf. p. 302.

El. 479, 80 τοιῶνδ᾽ ἄνακτα δοριπόνων
EKavev ἀνδρῶν, Tuvdapi.
Her. 116, 17 μᾶ-τερ, ἃ τὸν ᾿Αἴἷδα δόμοις
πόςειν ávacreváZeic.
— 128, 29 ξυνῆν ποτ᾽, εὐκλεεςτάτας
πατρίδος οὐκ ὀνείδη.
411,12 τίν᾽ οὐκ ἀφ᾽ '€AAavíac
ἄγορον ἁλίεας φίλων.
— 428, 29 iv’ ἐκπεραίνει τάλας
βίοτον οὐδ᾽ ἔβα πάλιν.
Phoen. 1027 —29 τόπων νέους πεδαίρους᾽
ἄλυρον ἀμφὶ μοῦςαν
ὀλομέναν τ᾽ Ἐρινύν.
— 1051—53 bv αἱμάτων δ᾽ ἀμείβει
μυςαρὸν εἰς ἀγῶνα
καταβαλὼν Apoicı,

duo sunt ordines huius formae ὦ ὦ. ὦ _ ., prior cum antecedente
v-v-v-. Synaphia coniunctus, posterior utrimque disterminatus.

1744 ὃς ἐκ δόμων νέκυς ἄθαπτος οἴχεται.
1745, 46 μέλεος, ὅν, εἴ με καὶ θανεῖν, πάτερ, χρεών,
ckória γᾷ καλύψω.
1747, 48 πρὸς ἥλικας φάνηθι các.
— ἅλις ὀδυρμάτων ἐμῶν.
1749, 50 có δ᾽ ἀμφὶ βωμίους λιτάς.
— κόρον Exouc ἐμῶν κακῶν.
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 20

306 Wilhelmus Doehrmann:

Suppl. 75, 76 χορὸς τὸν "Aiwbac céfei,
διὰ παρῇδος Övuxa Aeu-kóv.
— 83,84 τὸ Tàp θανόντων τέκνων
ἐπίφορόν TI κατὰ vuvoi-kac.
622, 23 εἰδείης ἂν τύχας.
— ἔτι ποτ᾽ alca τίς ἄρα πό-τμος.
— 630, 81 γενοῦ τᾷδ᾽ εὐμενής.
— τὸ cóv ἄγαλμα, τὸ cóv ἵδρυ-μα.
894 ἴδετε κακῶν πέλαγος, ὦ.
827 cmobóv κάρα κεχύμεθα.
Troad. 319, 20 ἐγὼ τόδ᾽ ἐπὶ γάμοις ἐμοῖς
ἀναφλέγω πυρὸς φῶς.
— 335, 36 βοᾶτε τὸν Ὑμέναιον, ὦ,
μακαρίαις ἀοιδαῖς.
529, 30 κεχαρμένοι δ᾽ ἀοιδαῖς
δόλιον Ecxov ἄταν,

de corruptis antistrophi verbis 549, 50 infra videbimus.
580, 81 d) Ζεῦ. — καὶ ευμφορᾶς;

— τέκεα, — πρίν ποτ᾽ ἦμεν.
— 585, 86 κακῶν — οἰκτρὰ τύχα
--- πόλεος, --- ἃ καπνοῦται.

1801 ἰὼ γᾶ τρόφιμε τῶν ἐμῶν τέκνων.
— 1317 ἰὼ θεῶν μέλαθρα καὶ πόλις φίλα.
1307 διάδοχά cor γόνυ τίθημι Yaíq.

— 1822 ὄνομα δὲ γᾶς ἀφανὲς εἶειν᾽ ἄλλᾳ.

Duae igitur cum nobis distinctae sint cretici formae, iam quae-
ramus, num possit altera alteri respondere; quod ad confirmandum
inde nihil lucri fieri, si nulla adhibita solutione in stropha diaeresis
interiecta est, in antistr. non est interiecta, supra ostendimus; immo,
ut indubitata sit responsio, necesse est aut hic antecedat metrum
solutum, sequatur creticus legitima diaeresi intercedente, illic inter
utrumque insolutum omittatur diaeresis, aut solutae cretici priori
arsi respondeat insoluta, quae cum praegrediente metro una voce
cohaereat. Et illus quidem responsionis nullum invenimus exem-

plum, huius unum

Eur. Suppl. 809, 10 öpwcı κἀμὲ τὰν τάλαι-
vav, τέκνων ἄπαιδα.
— 822, 28 ἐμὸν δὲ μήποτ᾽ ἐζύγη

δέμας ἐς ἀνδρὸς εὐνάν.

Hactenus de cretici duabus formis.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 307

II. DE BACCHIACA FORMA.

Sicut creticus ita etiam baccheus duplici forma est, nam praeter
vulgarem illam, cuius exemplum praebet Aesch. Agam. 183 — 196

183 παλιμμήκη χρόνον τιθεῖςαι,

altera obvenit incisione ante posteriorem arsin insignita, qua incisione
enascitur alterius arseos solvendae licentia. Sed hae bacchei formae
usu maxime inter se differunt; itaque primum quae sit utriusque
provincia quaerendum videtur. Vulgaris formae triplex est usus;
nam certis eum terminis circumscriptum esse ἃ poetis non mirabimur
quia indoles huius formae prorsus contraria est integro metro et
cretico; quare saepius versus fererunt ex omnibus bacchiacis metris
compositos, exclusis reliquis duobus, ut

Aesch. Prom 115 τίς dxw, τίς ὀδμὰ Trpocenta μ᾽ ἀφεγγής;
Soph. Phil. 396 ὅτ᾽ ἐς τόνδ᾽ ᾿Ατρειδᾶν ὕβρις πᾶς᾽ ἐχώρει.
— 511 ἐγὼ μὲν τὸ κείνων κακὸν τῷδε κέρδος.
Eur. Bacch. 1181 τίς ἄλλα; — τὰ Κάδμου — τί Κάδμου;
— γένεθλα.
— 1197 περιςςὰν --- περιςςῶς. --- ἀγάλλῃ; --- τζέγηθα.
Hel. 642 πρὸς ἄλλαν ἐλαύνει θεὸς ςευμφορὰν TÄCdE
xpeíccu.
Or. 1437 npoceinev δ᾽ 'Opécrac Λάκαιναν xópav: ὦ
Διὸς παῖ, θὲς ἴχνος πέδῳ δεῦρ᾽ dmocráca
κλιςμοῦ.

Ubi notandum singula metra plerumque verborum terminationibus
inter se discreta esse. 'Thesin baccheorum brevem maluerunt esse
quam longam; potuit tamen longa existere in initio versuum sive
ordinum, ut

Soph. Trach. 523, 24 à δ᾽ εὐῶπις ἁβρὰ
τηλαυγεῖ παρ᾽ ὄχθψ.
Eur. Phoen. 1039, 40 βροντᾷ δὲ crevavuóc
ἀχά τ᾽ ἦν ὅμοιος.
— 1063, 64 Καδμείαν μέριμναν
Öpuncac ἐπ᾽ ἔργον,

Intra ordinem longa thesis non admittitur, nisi tot metra antecedunt,
quot per se ordinem conficiunt, i. e. duo minime, ut

Soph. El. 481, 82 οὐ γάρ ποτ᾽ üpvacrei c ὁ φύςεας ᾿ξλλάνων ἄναξ,

ubi tertium metrum est bacchiacum. In plurium baccheorum ordine

prohibitum erat, ne decursus eorum interiecto sive integro metro sive

eretico turbaretur, ita ut, ubicumque duo dumtaxat bacchei sunt, si

quae sequuntur metra alterius utrius formae, versus fine ab illis
20*

308 Wilhelmus Doehrmann:

seiungi debeant. Neque tamen alienus numerus synaphia alhgari
nequibat, id quod perspicitur ex

Aesch. Agam. 1057, 58 ἄφερτον φίλοιειν, duciatov; ἀλκὰ
δ᾽ ἑκὰς ómocrarei.
— 1064, 65 τάχος γὰρ τόδ᾽ ἔςται, προτείνει δὲ χεὶρ ἐκ
χερὸς ὀρέγματα,

ubi tetrametro bacchiaco dochmius synaphiae artificio adnexus est;
quae res clarrissime docet, ut supra diximus, aliud observasse poetas
in iambis inter se colligandis, aliud in adiciendo alieno numero, sicut
longe recedunt a compositione mere iambica Aesch. Pers. 130, 31
= 137, 38

137 τὸν aixunevra θοῦρον εὐνα-
τῆρα προπεμψαμένη.
Eur. Hel. 636—38 ὦ φιλτάτη πρόςοψις, οὐκ ἐμέμφθην᾽
ἔχω τὰ τῆς Διός τε λέκτρα Λήδας θ᾽,
ἃν ὑπὸ λαμπάδων κόροι λεύκιπποι,

trimetri enim iambici in baccheum exeuntes, quales sunt Pers. 130
— 137. Hel. 637, qui inter iambos aut pro se versum faciunt aut
in fine versus collocantur, eisdem alieni generis ordines synaphiae
artificio adiuncti sunt, in Persis dactylicus, in Helena dochmiacus.

Iam apparet baccheum, intra synaphiam sequente sive integro
metro sive cretico, non posse non solitarium esse. Ac plerumque in-
venitur cretico praemissus, ut Aesch. Agam. 361 = 378

361 ἀτολμήτων "Apn.

Sed ut praecedenti integro metro saepissime plures intra unum
ordinem cretici adiuncti sunt, ut Aesch. Agam. 232 = 242

282 ἔμελψεν᾽ ἁγνᾷ δ᾽ ἀταύρωτος αὐδᾷ πατρός),

ita baccheus ut singulis creticis in ordinem consociari solet, nam
Soph. OR. 200, 01 — 213, 14

200 τόν, ὦ τᾶν πυρφόρων
ἀςτραπᾶν κράτη νέμων

duo sunt ordines diaeresi distincti; et sic plerumque, neque omissa
est diaeresis praeter

Aesch. Choeph. 26 bv αἰῶνος δ᾽ ἰυγμοῖςει βόςκεται κέαρ,
servata tamen in antistropho,

— 35 yuvankeioıcıv Ev δώμαειν βαρὺς mírvuv.

1) cf. Aesch. Agam. 225 — 235. 857 — 374. 864 — 881. 888 — 404.
389 — 405. Sept. 152 = 159. 270 — 287. 275 — 292. Suppl. 91 — 98.
Soph. El. 1085 — 1093. 1407 = 1428. OR. 649 — 678. Eur. Phoen. 816.
Troad. 1091 — 1110.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 309

Quapropter si quando hunc ordinem porrectum volebant, aut baccheo
continuandus erat, ut Aesch. Agam. 183 — 196

183 παλιμμήκη χρόνον τιθεῖςαι,
aut integro metro, ut Sept. 749 — 755
749 τέλειαι γὰρ παλαιφάτων ἀρᾶν,

ubi ἀρᾶν ex ἀραί restituit Bothius. Rarissime integris metris hic
baccheus praemittitur, neque nisi dimetros ordines cum iis efficere
solet. Sed paulum temperavisse poetas his metris colligandis num
quid mirum? Scilicet tardior erat bacchei, celerior integri metri
incessus, quam ut tam repentina commutatio iucunde fieri posset.
Eius ordinis tria invenimus apud Aeschylum exempla, duo

Choeph. 74, 75 δακρύω δ᾽ ὑφ᾽ εἱμάτων
nataloıcı δεςπόταν,
tertium
Sept. 749, 50 τέλειαι γὰρ παλαιφάτων ἀρᾶν
βαρεῖαι καταλλατγαί.

= 155,56 τίν᾽ ἀνδρῶν γὰρ τοςόνδ᾽ ἐθαύμαςαν
θεοὶ καὶ ξυνέετιοι.

De strophae verbis transponendis quae disseruit Wilamowitzius comm.
metr. II. pp. 27, 28, ut mitteremus traditum ordinem nobis non per-
suaserunt. Proximi in hoc cantico numeri cuius generis esse videan-
tur mox dicendum erit. Duobus praetera locis, ubi Wilamowitzius
ponit baccheum praemissum integro metro,

Agam. 229 φιλοίκτῳ, πρέπους᾽ ὅπως ἐν γραφαῖς, Trpocevvenev.!)
— 239 τὸ μέλλον δ᾽ ἐπεὶ γένοιτ᾽ ἂν κλύοις᾽ προχαιρέτω.
712 λέγοιμ᾽ ἂν φρόνημα μὲν νηνέμου Yaldvac.?)
— 728 τέτυκται, μέγαν τελεςθέντα φωτὸς ὄλβον,

non minus apte baccheus praecedenti versui clausulae loco adnectitur,
quo fit ut sequens ab integro metro incipiat, hunc fere in modum:

227 ἔβαλλ᾽ Ékacrov θυτήρων ἀπ᾽ ὄμ-
ματος βέλει φιλοίκτῳ,
πρέπους᾽ ὅπως ἐν γραφαῖς, προςεννέπειν.

In antistropho eicienda est δέ vocula post μέλλον, Elmsleio demum
auctore illata,

— 237 Δίκα δὲ τοῖς μὲν παθοῦςειν μαθεῖν
ἐπιρρέπει᾽ τὸ μέλλον
ἐπεὶ γένοιτ᾽ ἂν κλύοις᾽ προχαιρέτω.

1) comm. metr. II. p. 6. 2) p. 17.

310 Wilhelmus Doehrmann:

De asyndeti figura ab Aeschylo admissa cf. quae Wilamowitzius dixit
comm. metr. II. p. 14.
In altero loco ita disterminandum erit:

711 πάραυτα δ᾽ ἐλθεῖν ἐς Ἰλίου πόλιν λέγοιμ᾽ ἂν
φρόνημα μὲν νηνέμου τγαλάνας.
— 722 παλαίφατος δ᾽ ἐν βροτοῖς γέρων λόγος τέτυκται,
μέγαν τελεςθέντα φωτὸς ὄλβον.

Reliqui versus Aeschylei, qui speciem praebent huius bacchiacae for-
mae integrum metrum antecedentis, ad unum omnes ei sunt, quibus
nisi dochmiacam mensuram adhibueris, verear ne omnis numerus
tolli videatur, ut

Sept. 865—067 δι᾽ εὐωνύμων τετυμμένοι,
τετυμμένοι δῆθ᾽, ὁμο-
ςπλάγχνων τε πλευρωμάτων
MV MAJ WI M I

— 876—779 διήκει δὲ καὶ πόλιν «τόνος,
ςτένουει πύργοι, crévet
πέδον φίλανδρον᾽ μενεῖ
κτέανά τ᾽ ἐπιγόνοις,

ubi si ita diseriberetur: δι εὐω- νύμων τετυμ- μένοι τετυμ- μένοι
δῆθ᾽| ὁμοςπλάγ-[χνὼν τε πλευ-[ρωμάτων, praeterquam quod ex
duobus baccheis in creticum prorogaretur synaphia, quod fieri non
posse supra demonstravimus, plane repugnaret antistrophus; qua ad
idem exemplum discripta quia prior vocis πέδον syllaba respondet
tertiae verbi ὁμοςπλάγχνιων, necesse est non arseos hanc sed theseos
partes subire; adde quod figurae τετυμμένοι τετυμμένοι omnis fran-
geretur vis ac robur, si in media verba caderent metrorum fines.
Praestat igitur in ineunte hoc versu dochmium distinguere et iambi-
cum metrum, praesertim quae etiam diaeresis exprimat. Proximi
ordines alter et tertius facillime iambici generis agnoscuntur, quartus
dochmiaci.
Eadem mensura videtur esse

Choeph. 41—43 ἰὼ γαῖα μαῖα, μωμένα
μ᾽ ἰάλλει δύεθεος γυνά. φοβοῦ-
μαι δ᾽ ἔπος τόδ᾽ ἐκβαλεῖν.
— 51—53 bv ὥτων φρενός τε δαμίας
περαῖνον νῦν ἀφίεςταται. φοβεῖ-
ται δέ τις. τὸ δ᾽ εὐτυχεῖν,

ubi sic discripsit Wilamowitzius:
ἰὼ γαῖα μαῖα, μωμένα μ᾽ ἰαλ-

λει δύςεθεος γυνά. φοβοῦμαι δ᾽ ἔπος τόδ᾽
ἐκβαλεῖν,

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. — 311

iambicum numerum per totum versum constituens. Quam discriptio-
nem non negabimus aliquid commodi habere ex hac numerorum
aequabilitate, neque, ut Sept. 865—67 = 876—779, syllabarum ordo
iambicae mensurae resistit. Sed facit contra Wilamowitzium integri
metri ἰάλ- λει δύςεθεος — περαῖ- [νον νῦν dqí-|crarat longa thesis
initialis in hac compositione, ubi reliquae breves servatae sint. Deinde
verborum terminationes suadent eos quos ipsi supra dedimus ordines.
Nam et primus ordo 41 — 51, quem compositum fecimus ex doch-
mio et integro iambico metro, sicut Bept. 865 — 876 diaeresi finitur
in str. et ant., et quod sequitur vocabulum ἰάλλει = Trepaivov cla-
mat bacchiacum metrum collocandum esse, bacchei enim longe maxi-
mam partem cum verbis consentiunt, ut

Soph. Trach. 651 τάλαιναν δυςτάλαινα καρδίαν.
— 659 ἀμείψας, ἔνθα κλήζεται θυτήρ,

cf. p. 807. 357.
Sept. 717—922 = 725—830

725 παλαιγενῆ vàp λέτω
rapßactav ὠκύποι-
vov: αἰῶνα δ᾽ ἐς τρίτον μένει᾽"
᾿Απόλλωνος εὖτε Λάϊος
βίᾳ τρὶς εἰπόντος ἐν
μεςομφάλοις Π]υθικοῖς.

Bis posuimus ordinem ex dochmio constantem et integro metro iam-
bico, unum in fine prioris versus, alterum in initio sequentis; quare
simillimus fit numerus ei de quo modo diximus versui; Wilamowitzius,
comm. metr. II. p. 26 scribens αἰῶνα δ᾽ ἐς τρίτον μένειν, ᾿Απόλλω-
voc εὖτε Adıoc unum versum confecit, eumque, qui per iambica
metra discribi possit. Qua tamen mutatione, quantum video, neque
numeri neque sensus egent. In stropha, verbis ab. sensu insuspectis,
numerorum est ab antistr. discrimen, quod prioris dochmii locum
tenet hic syllabarum ordo: Bavw-|cı xoi χθονία, quam rem expedire
equidem non audeo.

Sept. 761—63 ἐπεὶ δ᾽ ἀρτίφρων
ἐγένετο μέλεος ἀθλίων
γάμων, ἐπ᾽ ἄλγει δυςφορῶν.
— 768—70 τέκνοις δ᾽ ἀρχαίας
ἐφῆκεν ἐπικότους τροφᾶς,
αἰαῖ, πικρογλώςςους ἀράς,

ubi ἀρχαίας scripsimus ex Wilamowitzii coniectura pro ἀραίας.
Duae autem res sunt, quae in ea, quam Wilamowitzius comm. metr. II.
p. 28 commendavit, discriptione improbandae videntur, primum, quod
αἰαῖ interiectionem in exeunte ordine pro mero iambo ponit, quae
mensura alias non nisi ineunte ordine admissa est, cf. Pers. 1010
— 1018. Sept. 868, 69 — 880, 81, deinde, quod, cum reliqua sint

312 Wilhelmus Doehrmann:

metra aut integra aut bacchiaca, in fine versus singularem creticum
constituit!) nam versus finem post ἐπ᾽ ἄλγει ducpopWv intercedere
probabile est; at sicut nos discripsimus aptissima fit duplex diaeresis,
neque interiectionis collocatio ullam habet offensionem, neque versus
clausula.

Quibus locis Aeschyleis adicimus

Eur. El. 1177—79 ἰὼ Γᾶ xoi Ζεῦ Travdepketa
βροτῶν, ἴδετε τάδ᾽ ἔργα qóvi-
a μυςαρά, δίγονα εὠματ᾽ ἐν.
— 1190---92 ἰὼ Φοῖβ᾽, ἀνύμνηςας δίκαν,
ἄφαντα φανερὰ δ᾽ ἐξέπρα-
ξας ἄχεα, φόνια δ᾽ ὥπακας.
Primum ordinem dochmium coniunctum cum iambico metro statuen-
dum existimamus; quem qui volet esse trimetrum iambicum, com-
probare debebit posse baccheum iteratum intra versum antecedere
integro metro aut cretico, id quod fieri vetuit tragicorum usus?),
neque intra trimetrum ordinem molossus (kai Ζεῦ Ttav-) pro baccheo
admittitur, vide p. 307.
Praeterea duo sunt loci, ubi dochmius cum baccheo consociatus
pro clausula est iambici versus,

Aesch. Suppl. 90—92 ἰάπτει δ᾽ ἐλπίδων
ἀφ᾽ ὑψιπύργων πανώλεις βροτούς,
βίαν δ᾽ οὔτιν᾽ ἐξοπλίζει.
— 97---99 ἰδέεθω δ᾽ εἰς ὕβριν
βρότειον, οἵα νεάζει πυθμὴν
δι᾽ ἁμὸν γάμον τεθαλώς.
Eur. Suppl. 802---Ο4 ὦ παῖδες, ὦ πικρὸν φίλων
προςηγόρημα ματέρων,
προςαυδῶῷ ce τὸν θανόντα.
— 815—17 δόθ᾽, ὡς περιπτυχαῖςει δὴ
χέρας mpocapuócac ἐμοῖς
ἐν ἀγκῶςει τέκνα θῶμαι.

Praeter vulgarem dochmii formam extat ὦ. ὦ. v ., quam illo-
rum compositioni saepius admisceri supra diximus. Ea solutis dua-
bus arsibus, media est interposita inter dactylicos ordines Aesch.
Sept. 764—66 — 771—713

764 μαινομένᾳ xpabíq
δίδυμα κάκ᾽ éréAecev:
πατροφόνῳ χερὶ τῶν.
Iambico denique generi coniuncta est
Eum. 158— 61 ὑπὸ φρένας, ὑπὸ Aofóv.
πάρεςτι μαςτίκτορος δαΐου bapíou
βαρὺ τὸ περίβαρυ κρύος ἔχειν.

1) cf. p. 299, 300. 2) p. 308.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 813

= 165—068 περὶ πόδα, περὶ κάρα.
πάρεετι γᾶς ὀμφαλὸν προςδρακεῖν αἱμάτων
BAocupóv ἀρόμενον ἄγος ἔχειν,

numerus enim iambicus per totum versum deduci omnino nequit, sed
dochmiacum ordinem disterminandum esse praeter diaeresin inde
apparet, quod hic unus arsibus solutis insignitus est, nulla in altero
ordine adhibita solutione.

Pers. 550—52 Ξέρξης δὲ πάντ᾽ ἐπέςπε bucppóvuc
βαρίδεςει ποντίαις.
τίπτε Δαρεῖος μὲν οὕ-τω.
— 560—62 νᾶες πανωλέθροιειν ἐμβολαῖς,
ἠδ᾽ Ἰαόνων χέρες.
τυτθὰ δ᾽ ἐκφυγεῖν ἄνακτ᾽.

Iambica metra per hunc versum continuari non possunt. Et stropha qui-
dem — etsi plane singularis existit metrorum ordo — hanc mensuram
adhiberi patitur, siquidem metra distinguuntur: Ξέρξης δὲ πάντ᾽ |
ἐπέςπε δυς- φρόνως Ba-Ipideca πον-[τίαις Tí-| mre Aapei-|oc
μὲν oU-|ru κτλ. Sed in ant. eo ipso loco, quem in str. altera longa
vocabuli Δαρεῖος explevit, brevis est syllaba verbi ἐκφυγεῖν, quo
apparet in thesi utramque collocandam esse. Neque video, quinam
numeri sint, nisi primum ordinem compositum fecerimus ex integro
iambico metro et dochmio,; . u . o; .. Idem iambis interpositus
est Sept. 751 = 757, ubi tales ordines constituendi erunt:

749 τέλειαι γὰρ παλαιφάτων dpáv
βαρεῖαι καταλλαγαί᾽
τὰ δ᾽ ὀλοὰ πενομένους
παρέρχεται, πρόπρυμνα δ᾽ ἐκβολὰν φέρει,

tertium pro se esse ordinem dochmiacum ut in Eum. pariter diae-
resis pariter solutae in hoc uno arses ostendunt.

Verum ne decurtatus quidem dochmius ab iambica compositione
videtur remotus esse; eius tamen coniunctionis, ut plane paucissimi
sunt dochmii decurtati, non plus duo exempla inveni, unum

Aesch. Choeph. 370, 71 Ζεῦ Ζεῦ, κάτωθεν ἀμπέμπων
Ocrepómoivov ἄταν.
— 384, 85 φεῦ φεῦ, κάρανα δαΐξας;
πιςτὰ γένοιτο χώρᾳ,

qui versus compositus est ex integro iambico metro, dochmio decurtato,
dimetro iambico anaclom. catalect. quae clausula haud ita raro or-
dinibus dochmiacis subiungitur; nam Wilamowitzio ne adstipulemur,
qui Choeph. p. 189 duabus primis syllabis extra numerum positis
iambicum metrum dicit subiuncto sapphico enneasyllabo, obstat,

314 Wilhelmus Doehrmann:

quod, ubi iambicum metrum praemissum est eius generis ordinibus,
caesura cadit post priorem baseos syllabam, id quod infra demon-
strabitur. Alter est dochmius decurtatus in eadem fabula

622, 23 τόδ᾽ ἄγχι πλευμόνων ξίφος
διανταίαν ὀξυπευκὲς οὐτᾷ.
— 628,29 Δίκας δ᾽ ἐρείδεται πυθμήν᾽
προχαλκεύει δ᾽ Alca φαςφανουργός.

Alterum enim ordinem, quem vulgo dicunt ex baccheo compositum,
integro metro, baccheo, decurtatum dochmium esse sequente dimetro
iambico fortiter defendimus. Dissuadet illam mensuram longa syl-
laba post eum, quem in initio opinantur, baccheum pro thesi posita,
integrum enim metrum praecedente baccheo in altera sede collocatum
a brevi thesi necessario incipit. At nobis favent vocabulorum termi-
nationes: baccheus quidem consuevit integro verbo definiri, in hoc
ordine studio quodam post quartam syllabam diaeresis quaesita est.
Quocirca potius decurtatum dochmium quam baccheum in initio
huius ordinis constituendum esse existimavimus.

Sophocles semel tantum hanc bacchiacam formam cum integro
metro in dimetrum coniunxit,

Trach. 209 ᾿Απόλλωνα mpocrárav,
unde tamen nulla fit necessitas seribendi cum Dindorfio
᾿Απόλλω Tpocrárav,

licet multo usitatior sit bacchei cum cretico coniunctio.

Denique Euripides hoc ordine rarissime — si omnino — usus
est. Quae dubitatio inde nascitur quod nusquam apud Euripidem,
quantum nosmet vidimus, in compositione mere iambica obvenit is
baccheus cum integro metro consociatus, neque, ubi agnosci potest,
responsione firmatur. Concedimus haud inepte hunc ordinem fieri

Or. 1441—44 ἸΤέλοπος ἐπὶ προπάτορος ἕδραν
παλαιᾶς ἑετίας,
iv εἰδῇς λόγους ἐμούς.
ἄγει δ᾽ ἄγει viv ἃ δ᾽ ἐφεί -mer,

gravis enim, quae est post λόγους ἐμούς, interpunctio eam discrip-
tionem commendare videtur, qua iv εἰδῇς et λόγους ἐμούς uno
ordine consociantur. Sed non ausim tantum tribuere interpunctioni,
ut eam ob causam omnem fidem ponam in metrorum coniunctione
valde singulari, neque negaverim baccheo in fine versus constituto
etiam sic discribi posse:

TTeAonoc ἐπὶ προπάτορος ἕδραν
παλαιᾶς Ecriac, iv εἰδῇς
λόγους ἐμούς. ἄγει δ᾽ ἄγει KT,

id quod proposuit Leo, Plaut. cant. p. 80.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. — 31D

Phoen. 1350, 51 ἀνάγετ᾽ ἀνάγετε κωκυτόν,
ἐπὶ κάρα TE λευκοπήχεις κτύπους χεροῖν,

quae libri manuscripti exhibent merito a plerisque in suspicionem
vocata esse videntur. Prior versus nihil habet ab metrica difficulta-
tis, vocabimus aut dochmium u w o _ _ . praemisso tribrevi aut
metrum iambicum coniunctum cum dochmio decurtato; utrumque
enim probabile. Alterum autem versum in trimetrum dochmiacum
complendum esse consensus est virorum doctorum, quibus ex emen-
dationibus elegantissima est Kirchhoffii .

ἐπὶ κάρα TE λευκοπήχεις κτύπους (ri0ecuéva» χεροῖν.

Denique eximius pro clausula usus est eius, de quo nunc loqui-
mur, bacchei, sive ordinem intra versum concludentis, quod quatenus
fieri possit mox videbimus, sive versum. Sed medius inter reliquas
iambiei metri formas hic baccheus intercalari non potest, nisi aut
praecedunt duo minime metra, ut

Soph. El. 481, 82. οὐ γάρ ποτ᾽ ἀμναςτεῖ c ὁ @ücac '€Mávuv
ἄναξ,

ubi tetrametri tertiam sedem obtinet baccheus, aut sequuntur, ut
Eur. Phoen. 1730, 31 παρθένου κόρας αἴνιγμ᾽ ACUVETOV εὑρών,

ubi alterum tetrametri metrum bacchiacum est. Antecedunt simul
et sequuntur plura metra

Aesch. Agam. 184— 86 τρίβῳ xateZaıvov ἄν-
θος ᾿Αργείων. ἐπεὶ δὲ Kai πικροῦ
χείματος ἄλλο μῆχαρ.
— 197—99 λύθροις πατρῴους χέρας
πέλας βωμοῦ. τί τῶνδ᾽ ἄνευ κακῶν;
πῶς λιπόναυς γένωμαι,

λύθροις ex Wilamowitzii coniectura pro ῥεέθροις.

Eur. Troad. 1307—09 διάδοχά coi γόνυ τίθη-
μι γαίᾳ τοὺς ἐμοὺς καλοῦςα vép-
θεν ἀθλίους ἀκοίτας.
— 1322—24 ὄνομα δὲ γᾶς ἀφανὲς ei-
cv, ἄλλᾳ δ᾽ ἄλλο φροῦδον, οὐδ᾽
ἔτ᾽ ἔ-
ςτιν à τάλαινα Τροία.

Itaque, ut medius interponi possit baccheus inter integra metra et
cretica aut inter utrumque creticum, cum quattuor minime debeat
esse metrorum ordo, trimetrum ita conformatum esse a poetis nega-
bimus. Repugnare huic legi videtur unus versus

0

Soph. Trach. 888 ἐπεῖδες, ὦ ματαία, τάνδ᾽ ὕβριν,

316 Wilhelmus Doehrmann:

ubi sieut quidem libri scribunt in trimetri prima sede est integrum
metrum, in altera baccheus, in tertia creticus. Sed hunc versum ipse
sensus in integrum trimetrum redigendum esse arguit, qua de re
vide p. 386.

Baccheus ubi clausulae locum obtinet singularis fere est, sive
versus ex uno ordine constat, ut trimeter

Agam. 179 πνοαὶ δ᾽ ἀπὸ Στρυμόνος μολοῦςαι,

sive ordo in baccheum desinens singulis pluribusve ordinibus ad ver-
sus clausulam conficiendam adnexus est, ut Agam. 184— 86, quem
versum supra attulimus. De synaphia hanc post clausulam conti-
nuanda interrumpendave simile aliquid observatum est atque quae de
singulari baecheo cum integro metro aut cretico colligando p. 308, 09
exposuimus; unde statim apparet ex ordine in baccheum exeunte non
posse prorogari synaphiam tum, cum proximus ab integro metro in-
cipit, nam quod vel singula metra consociari bacchiacum et integrum
tam longe abest a vulgari usu, idem ab ordinibus inter se iungendis
exclusum esse videtur. Itaque etiam inter brevissimos ordines ubi
concurrunt baccheus et integrum metrum versus finem collocabimus, ut

Soph. Trach. 893—95 ἔτεκεν ἔτεκεν μεγάλαν
ἀνέορτος ἅδε νύμφα
δόμοιςει τοῖςδ᾽ Ἐρινύν.

In universum quae de integro etiam de anaclomeno metro dici
possunt, praesertim euius simillima sit indoles. Quo fit, ut exeunte
iambieo ordine in baccheum, si proximus incohatur a metro anaclo-
meno, hie ab illo versus terminatione seiungendus sit. Res ipso
hiatu confirmatur

Aesch. Prom. 566, 67 ὃν οὐδὲ karOavóvra ταῖα κεύθει.
ἀλλ᾽ ἐμὲ τὰν τάλαιναν.

Red etiam in vv. Agam. 211—14 = 221— 24

221 λαβεῖν dépbnv, «τόματός
TE καλλιπρῴρου φυλακᾷ καταςχεῖν
φθόγγον ἀραῖον οἴκοις

non dubia est versus terminatio post alterum ordinem. Propria -
tamen quaedam condicio est dimetri anaclomeni in baccheum exeun- —
ti». Nam ubicumque eius formae duo aut plures ordines sese ex-—
eipiunt, eorum primus si ex antecedente aliquo ordine iambicow—
nynaphiam continuat, ab altero versus terminatione definiri debet, uti
recle fecisse. videatur Wilamowitzius, comm. metr. II. p. 4, quot—»
Aesch. Agam. 184—87 — 197—200

184 τρίβῳ κατέξαινον dv-
Boc ᾿Αργείων. ἐπεὶ δὲ καὶ πικροῦ
χείματος ἄλλο μῆχαρ
βριθύτερον πρόμοιειν

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 317

inter dimetrum 186 — 199, qui pro clausula est versus 184— 86
— 197—99, et inter 187 = 200 incisam esse voluit synaphiam.
At non alligatus ad antecedentem ordinem iambicum is dimeter pro-
gredi synaphiam in alterum tertiumque eiusdem formae patitur. Est
omnino eorum, qui vulgo pro clausulis sunt, ordinum insigne speci-
men, quod in clausula collocati solitarii fere inveniuntur; si minus,
plures in unum versum artari possunt. Quae causa est, cur post
singularem ordinem telesilium enhopliis subiunctum Soph. OC.
178—80 = 194—96, Eur. El. 730—32 — 740—42!) versus finis
statuendus sit, contra non praecedente enhoplio tres intra versuum
telesillii iungantur Soph. OC. 1044—48 — 1059 — 63

1059 f| που τὸν ἐφέεπερον
πέτρας νιφάδος πελῶς
Οἰάτιδος ἐκ νομοῦ
πώλοιςιν ἢ ῥιμφαρμάτοις
φεύγοντες ἁμίλλαις,

cf. OR. 466—68 — 476—778.
Sic etiam pherecratei IT, quos nemo nescit singulos glyconeis
versibus clausulae loco assignari, inter se plures colligari possunt, ut

Soph. Ai. 631, 32 θρηνήςει, xepómAaxrot
δ᾽ ἐν crépvotci. πεςοῦνται.
— 643, 44 παιδὸς δύςφορον ἄταν
ἂν οὔπω τις ἔθρεψεν.

Quae res in iambicis istis dimetris quid sibi velit colligandis
«isterminandisve non habeo quibus melius explicem quam versibus

Aesch. Choeph. 374— 78 ἐφυμνῆςαι γένοιτό μοι πυκά-

evt’ ὀλολυγμὸν ἀνδρὸς

θεινομένου, γυναικός
T ὀλλυμένας᾽ τί γὰρ κεύ-
Bw φρενὸς οἷον ἔμπας.

— 398—402 πέπαλται δ᾽ αὖτέ μοι φίλον κέαρ

τόνδε κλύουςαν. οἶκτον.

καὶ τότε μὲν δύςελπις,
ςπλάγχνα δέ μοι κελαινοῦ-
ται πρὸς ἔπος κλυούςᾳ,

«jui omnes, nullam si habueris versuum desinentium rationem, quin-
«jue sunt ordines, primus trimeter, de qua forma cf. p. 309, reliqui
«limetri anaclomeni in baccheum exeuntes; quorum 375 — 399, quia
«Clausula est trimetri 374 — 398, versus fine terminari debet. Reli-
«jui tres 376 — 400, 377 — 401, 378 — 402, nullo antecedente
*Ordine, ad quem tamquam clausula referendus sit 376 — 400, pro

1) vide p. 291.

318 Wilhelmus Doehrmann:

se collocati sunt; ii ne continua synaphia comprehenderentur, nullum
iam erat obstaculum. Atque inter dimetros 376 == 400 et 377 = 401
diaereseo sest artificium, ita tamen, ut elisio (376) indicet synaphiam,
inter 377 = 401 et 378 — 402 caesurae, qualem latissime patere
in his ordinibus iungendis pp. 369 sqq. demonstrabimus. Quo cum
usu optime congruunt versus

Eur. Bacch. 72—77 ὦ μάκαρ, ὅςτις εὐδαί-
μων τελετὰς θεῶν ei-
dic βιοτὰν ἁτγιςτεύει

καὶ θιαςεύεται ψυ-
χάν, ἐν ὄρεςει βακχεύ-
uv ὁδείοις καθαρμοῖειν.

— 88—93 ὅν ποτ᾽ ἔχους᾽ ἐν ὠδί-

vuv λοχίαις ἀνάγκαι-
a πταμένας Διὸς βροντᾶς

νηδύος ἔκβολον μά-
np ἔτεκεν, λιποῦς᾽ oi-
(va κεραυνίῳ πλαγᾷ,

ubi cum non antecederet iambicus ordo, cuius clausula esset dimeter
72 — 88, ipse versum incipiens alterum sibi adiungere potuit syna-
phiae artificio; sequitur pro clausula ordo _ w_u___,i.e. chor-
iambus coniunetus cum antispasto.) Proximus versus 75—77
— 91—93 ex iisdem ordinibus compositus est quibus 72—74
— 88— 90. Synaphia per utrumque versum tam inter primum et
alterum quam inter alterum et tertium ordinem caesurae artificio
facta est.

105—07 ὦ Σεμέλας τροφοὶ Ofi-
βαι ςτεφανοῦςθε κιεςῷ᾽
βρύετε βρύετε χλοήρει.

— 120—22 ὦ θαλάμευμα Κουρή-
τῶν ζάθεοί re Κρήτας
Διογενέτορες ἔναυλοι,

dimetro _ w _ v_ - 105 = 120 in initio versus posito caesura
alligatus est alter eiusdem formae; tertium, ab integro metro orsum
soluto, apparet versus fine diiungendum esse.

Quodsi vera sunt, quae modo diximus, ordines in baccheum

1) cf. Soph. Trach. 947—149 — 950—952

947 πότερα πρότερον Emcrevw,
πότερα μέλεα περαιτέρω,
δύςκριτ᾽ ἔμοιγε δυςτάνῳ,

ubi idem ordo duobus dimetris iambicis adnexus est. cf. Ai. 699 «αἰ 711.
OR. 872 — 882. Eur. Hec. 469, 70 — 478, 79. vide Blass, Neue Jahrb.
1899. p. 35.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 319

desinentes magis minusve propensos esse ad synaphiam cum proximo
ineundam, prout hic ab integro sive cretico metro incipiat, non
omnino dissolvi illam iudicabimus, si in proximi ordinis initio creticus
est, quocum facilius coniungi baecheum p. 308 cognovimus. Cuius
synaphiae, alienae illius, nisi fallor, ab usu Aeschyleo ac Sophocleo,
certa prodeunt exempla apud Euripidem. Verum non laxa quaedam
est in hac re licentia, sed omnium qui huc pertinent versuum proprium
esse videtur primum, ut singularis sit dimeter usque ad versus finem,
ita, ut non nimium distet a desinente versu catalexis interior, deinde,
ut hic dimeter in baccheum et ipse exeat, quod ni erat intra versum
extitisset catalexis, ipse ea careret. Talia enim observata sunt

Phoen. 1026—29 Διρκαίων ἅ ποτ᾽ ἐκ
τόπων νέους πεδαίρους᾽
ἄλυρον ἀμφὶ μοῦςαν

ὀλομέναν τ᾽ Ἐέξρινύν.
— 1050—53 μιαίνει δὲ πτόλιν᾽
δι᾽ αἱμάτων δ᾽ ἀμείβει
μυςαρὸν εἰς ἀγῶνα
. καταβαλὼν ἀραῖει.

Synaphia inter duos dimetros in baccheum catalecticos 1027, 28
— 1051, 52 est propter elisionem in ordine 1027; nam in dimetros
hunc versum dilabi — etsi trimetris distribuendis non obstat metro-
rum ordo — confirmatur et totius cantici structura et librorum consensu.
Ex tribus autem dimetris ordinibus baccheo definitis, ne tertio qui-
dem per se repudiante synaphiam cum altero, post ipsum alterum
versus terminationem constituit Euripides, quo factum est, ut tertius,
quamvis esset brevis, solus versum conficeret.

Suppl. 606—608 κτύποι φανήςονται, τάλαι-
γα, τίνα λόγον, τίν᾽ ἂν τῶνδ᾽
αἰτία λάβοιμι;
— 615—17 κακῶν τ᾽ ἀναψυχὰς θεοὶ
βροτοῖς νέμουει, πάντων
τέρμ᾽ ἔχοντες αὐτοί.

Una videtur legitima esse huius versus in tres dimetros discriptio;
potest sane in duos trimetros distribui, unum integrum, alterum com-
positum ex baccheo cretico baccheo, id quod procul dubio cadit in

-Aesch. Agam. 1497, 98 δίκην δ᾽ Em’ ἄλλο πρᾶγμα θηγάνει βλάβης
πρὸς ἄλλαις θηγάναιει Μοῖρα.
— 1524, 25 τίς ἂν γονὰν ἀραῖον ἐκβάλοι δόμων ;
κεκόλληται γένος πρὸς ἄτᾳ,
cf. Soph. El. 1420, 21 — 1440, 41.

Sed apud Eur. in Supplicibus malim tetrametrum et dimetrum
ideo, quod duobus distinctis trimetris priori gravissima obtruderetur

820 Wilhelmus Doehrmann:

caesura media, quae quamquam in canticis non pari studio evitata
est atque in diverbiis, tamen quaevis alia discriptio, modo fieri
possit, praeferenda videtur.

Quae cum ita sint, synaphiam existimabimus esse inter paenul-
timum et ultimum ordinem

Troad. 527—30 τίς οὐκ ἔβα veavidwv,
Tic οὐ γεραιὸς ἐκ δόμων;
κεχαρμένοι δ᾽ ἀοιδαῖς
δόλιον ἔςχον ἄταν.

— 547—50 βοὰν ἔμελπον εὔφρον᾽" ἐν
δόμοις δὲ παμφαὲς céAac
πυρὸς μέλαιναν αἴγλαν
v v ἔδωκεν ὕπνῳ.

Ubi non probanda videtur Wilamowitzii coniectura, comm. metr. I.
p. 30: ἐν δόμοις δὲ παμφαὴς ςελάνα πυρὸς μέλαιναν αἴγλαν
ἔδωκεν ὕπνῳ, quae, antistrophi lacuna expleta, paenultimi ordinis
baccheum finalem removit. Nam praeterquam quod requirit in
stropha verborum mutationem neque sensu neque numeris probatam,
tam elegans sunt antithesis raupatc céÀac πυρός et μέλαιναν
aiyAav, ut nulli ea verba suspicioni obnoxia videantur. Itaque iam
in eo versatur quaestio, cuiusnam sit ille niger splendor, quem ignis
in domibus incensus somno dederit; et aptissimum est duarum bre-
vium vocabulum ante ἔδωκε supplere. Quod non invenisse me libere
confessus aequiescendum censeo in emendatione Heimsoethiana: πυρὸς
μέλαιναν αἴγλαν ἀπεδίωκε νυκτός, i. e. fulgor ignis in domibus in-
censi expulit noctis nigrum splendorem, quae coniectura cum numeris
tum sensui optime satis facit.

Denique considerandum est, num synaphia continuari possit ex
ordine in baccheum exeunte in proximum incipientem a baccheo.
Quam interrumpendam esse si sequentis ordinis baccheo initiali
succedit sive integrum metrum sive creticum ex iis apparet quae
p. 307 explicavimus, ut consentiamus cum Wilamowitzio, quod dister-
minavit inter se versus Aesch. Agam. 362, 63 = 379, 80

362 πνεόντων μεῖζον ἢ δικαίως,
φλεόντων δωμάτων ὑπέρφευ.

Quapropter in ordinem ex omnibus baccheis compositum propagari
synaphiam posse ratio defendere videtur. Neque tamen contenderim
quemlibet ordinem bacchiacum synaphia alligari posse cuivis ordini
in baccheum exeunti, nam

Aesch. Choeph. 378, 79 κεύ-θω φρενὸς olov ἔμπας
ποτᾶται; πάροιθεν δὲ πρῴρας.
— 402, 08 κελαινοῦ-ται πρὸς ἔπος κλυούςᾳ.
ὅταν δ᾽. αὖτ᾽ ἐπαλκέςε υ. .

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 321

eliam hiatus 402 obstat, ne synaphiam faciamus prioris cum altero
ordine. Neque verisimile est synaphiam continuari ex trimetro in
tetrametrum, ut Choeph. 339, 40 — 355, 56

339 λιπὼν ἂν εὔκλειαν Ev δόμοιειν
τέκνων τ᾽ ἐν κελεύθοις ἐπιςετρεπτὸν αἰῶ,

neque ex trimetro in dimetrum, ut

Eur. Ion. 1468 —65 ἄπαιδες οὐκέτ᾽ ἐςμὲν οὐδ᾽ ἄτεκνοι᾽
δῶμ᾽ ἑςτιοῦται, γᾶ δ᾽ ἔχει τυράννους᾽
ἀνηβᾷ δ᾽ Ἐξρρεχθεύς.

Immo haec synaphia in dimetris fere iungendis constitisse videtur;
sicut inter dimetros ea est

Eur. Troad. 318—321 φίλαν καταςτένους᾽ ἔχεις,
ἐγὼ τόδ᾽ ἐπὶ γάμοις ἐμοῖς
ἀναφλέγω πυρὸς φῶς
ἐς αὐγάν, ἐς αἴγλαν.

— 334—37 φέρουςα φιλτάταν βάειν.
βοᾶτε τὸν Ὑμέναιον, ὦ,
μακαρίαις ἀοιδαῖς
ἰαχαῖς τε νύμφαν.

Concluditur versus duobus dimetris 820 — 336 et 821 — 337 (di-

inetri enim sunt ordines inde ab initio), uno composito ex eretico et

baaccheo, ut Phoen. 1028, 29 — 1052, 53, altero ex duobus baccheis.
Quam ad compositionem proxime accedit

Soph. El. 1242, 43 περιςςὸν ἄχθος ἔνδον
γυναικῶν ὃν αἰεί.
— 1263, 64 ἐπεί ce νῦν ἀφράςτως
ἀέλπτως τ᾽ éceibov,

aisi quod pro cretico initiali est integrum metrum; quapropter si
«uis hunc versum malit constare ex duobus dimetris quam ex tetra-
xnetro, praesertim obsecundante librorum memoria, equidem non
litigabo. Sed diserte notandum existimamus talem ordinem bacchia-
«um synaphia non posse alligari nisi cum is qui antecedit et ipse
baccheo terminatur, nusquam iis, qui integro metro aut qui cretico;
itaque, ut schematis rem illustremus, ut solemnis haec est clausula:

σους. ου-

vv. u...

sive haec:
v-u-()-v-
- UvV_- v6. 3

sive haec:
„u. (l)-0-

- U _vu_,
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 21

322 Wilhelmus Doehrmann:

ita omnino reformidavit usus poetarum hane:

νου. οὐ.

μψὝ.-..»Ψ.. .--.

Haec fere dicenda sunt de vulgari baccheo; de quo ita disputavi-
mns, ut ex indole eius — quantum quidem assequi poteramus — quae
ratio ipsi cum reliquis iambici metri formis intercederet perspiceretur.
Iam alterius bacchei, eius, qui diaeresin habet ante posteriorem arsin,
quae sit propria condicio, paene ultro sese offerre videtur. Is enim,
quia celerius paulo decurrit patiens solvendae posterioris arseos,
media quasi indole inter integrum metrum et eum, de quo hucusque
diximus, baecheum esse censebitur. Quo fit, ut iis potissimum locis
adhibeatur, unde vulgarem aut omnino exclusum aut evitatum cogno-
vimus; itaque sicut vulgari baecheo ea potissimum metra adiungi
solent, quorum altera utra thesis suppressa est, i. e. aut idem baccheus
(p. 307) aut creticus (p. 308), ita huic alteri integrum anaclomenumve.
Deinde in clausula si volebant duplicem baccheum, cum vulgaris eius
forma ordinem concludens solitaria esse deberet (p. 316), priorem
posuerunt eum, qui media diaeresi insignitus est. Novissime in
exeuntibus ordinibus vulgaris bacchei vice necesse erat hunc usurpari
ad proximum ordinem alligandum, si vulgaris baccheus synaphiae
offecisset (p. 316). Singulos qui hanc rem attingunt locos mox per-
lustrabimus; nunc quaedam videamus, ubi non tam ad unam earum,
quas supra diximus, necessitatum quam ad arbitrium poetarum refe-
rendus est hic baccheus, maxime ubi cum vulgaribus coniunctus in-
venitur. Facillime enim baccheorum alter cum altero potuit in ver-
sum colligari, modo praegrederetur is, qui diaeresin habet, quia ne
hoc quidem impediri licebat retardatum alterius decursum, quod
reliquis metris fieri non posse p. 307 ostendimus. Ea baccheorum
coniunctio esse videtur

Aesch. Agam. 210 τάλαινα παρακοπὰ πρωτοπήμων. érÀa δ᾽ οὖν.
--- 220 nenkorcı περιπετῆ παντὶ θυμῷ προνωπῆ.

Tetrameter est versus (nam de duobus dimetris nulla est suspicio)
primo metro integro, reliquis baechiacis. Integrum metrum initiale
soluta altera arsi acceleratur, in proximum baccheum acriter incidit
media diaeresis in stropha et antistr, quam ob rem veri non est
dissimile ex eo genere profectum esse hunc baccheum, quod optimo
iure habet diaeresin, ut Aeschylus videatur progrediente versu grada-
tim numeros inhiberi voluisse.

Sept. 9440—42 ἴτω γόος — ἴτω δάκρυ
— Tpóxkeicat --- κατακτάς,

duo priores bacchei sunt quorum propria existit media diaeresis;
eaque fecit solvendi alteras arses potestatem.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 323

979—82 ἰὼ πόνος --- ἰὼ κακά.
— δώμαει καὶ χθονί. — καὶ τὸ πρόςω τ᾽ ἐμοί,

bacchei sunt in initio versus ut Sept. 940, sequitur tetrameter dacty-
licus in aeolicam clausulam.

Soph. Trach. 218 ἰδού μ᾽ ávarapácce

duo sunt inter se consociati bacchei, prior, qui mediam diaeresin
praebet solutamque posteriorem arsin, alter ex vulgari genere.

Iam ad eos ordines nos convertimus, ubi numerorum rationibus
exigi videatur baccheus diaeresi incisus, quae rationes quales sint
supra dictum est. Ac primo loco posuimus hunc baccheum prae-
missum integro metro aut anaclomeno, eam enim coniunctionem,
sicut vulgaris formae cum decurtatis metris, iustam esse atque legi-
timam. Exempla prostant plura, ut

Aesch. Sept. 984 ἰὼ πάντων πολυπονώτατοι,

ἰώ interiectio extra numeros versatur; in dimetro ordine prior est
huius generis baecheus soluta altera arsi, sequitur integrum metrum.

Sept. 987 ἰὼ ὅπου τιμιώτατον,

etsi insoluta est altera 8.818 eundem baccheum esse arbitrabimur.
Res probabilior fit inde, quod, ut semel dicam, uno vocabulo artissime
cohaeret is baccheus eum subsequente integro metro, at vulgaris, si
proximum metrum a thesi incipit, verbi terminatione definiri solet.

Suppl. 124, 25 ἀχείματόν μ᾽ ἔπεμπε civ
πνοαῖς, οὐδὲ μέμφομαι.
— 134, 35 ἔχουςα ςέμν᾽ ἐνώπι᾽ ἀ-
ςφαλέε, παντὶ δὲ εθένει,

tetrameter iambicus certissimum praebet in tertia sede huius bacchei
exemplum, scilicet vulgaris forma ne poterat quidem nisi in dimetros
ordines cum integris metris consociari, cf. p. 309.

Eandem igitur exclusam iudicabimus a medio trimetro, quali

Soph. El. 1273 ἰὼ χρόνῳ μακρῷ φιλτάταν ὁδόν,
non offendit ea, quae diaeresi inciditur.

Phil. 1155—58 ἕρπετε᾽ νῦν καλὸν
ἀντίφονον κορέςαι cróua πρὸς χάριν
ἐμᾶς capkóc αἰόλας᾽
ἀπὸ γὰρ βίον αὐτίκα λείψω,

dimetrum iambicum 1157, qui compositus est ex baccheo et integro

metro, antecedunt dactylici ordines celerrime decurrentes, subiungitur

(nam synaphiam esse inde coniecerim, quod integrum est alterum

iambici ordinis metrum, cf. OR. 168—770 — 178—80) enhoplius
21*

324 ' Wilhelmus Doehrmann:

triplici anapaesto acceleratus; quibus tam rapidis numeris num
credibile est immisceri posse baccheum nisi eius generis, quod pro-
pius esse ab integro metro supra explanatum est? In stropha amissa
est bacchei thesis; verba 1130— 35 sic fere leguntur:

ἦ που ἐλεινὸν ὁρᾷς, φρένας εἴ τινας
ἔχεις, τὸν Ἡράκλειον

ἄθλιον ὧδέ coi
οὐκέτι χρηςόμενον τὸ μεθύετερον,
v ἀλλ᾽ ἐν μεταλλαγᾷ
πολυμηχάνου ἀνδρὸς Epeccen.

Sed gravior, ut videtur, verborum corruptela est. Inter omnes enim
constat verba τὸν Ἡράκλειον ἄθλιον nullo accedente substantivo
stare non posse, itaque aut 'HpáxAerov aut ἄθλιον mutari necesse
est. Quae emendatio apte fieri possit equidem non habeo, neque
quomodo amissa bacchei thesis expleatur: sed apparet ita fieri debere
hanc medelam, ut diaeresis sit inter utramquae arsin.

Soph. Trach. 893, 94 ἔτεκεν ἔτεκεν μεγάλαν
dvéoproc ἅδε νύμφα

priorem ordinem efficit baccheus cum anaclomeno metro coniunctus
caesurae artificio. Baccheus mediam habet diaeresin, arsium utram-
que solutam. Qui tantillus ordo mirum quantum vexavit homines
doctos, cum pars alterum ἔτεκεν exulare iuberent, alii haererent in
vocabulo μεγάλαν, alii, in quibus etiam Iebbium video, inserta inter
ἔτεκεν et μεγάλαν vocula δή — panacea illa, ubicumque longa
syllaba desideratur — glyconeum III refici vellent. Sed traditorum
verborum numeris nihil inesse suspecti iam apparere credo.

Eur. Andr. 138— 40 ἔνθ᾽ οὐ φίλων τιν᾽ εἰςορᾷς
Cv, ὦ δυετυχεςτάτα,
| παντάλαινα νύμφα.
— 144—46 οἴκτῳ φέρουςα τυγχάνω,
μὴ παῖς τᾶς Διὸς κόρας
μ᾽ εὖ φρονοῦςαν εἰδῇ.

Alter ordo constat ex baccheo et integro metro; baccheum in hoc
idem genus referendum esse observata in stropha et antistr. diaeresis
persuadet.

Her. 386, 87 περῶν δ᾽ ἀργυρορρύταν
Ἕβρον dıenepace μό -χθον.

— 400, 01 κτανών᾽ ποντίας θ᾽ ἁλὸς
μυχοὺς εἰςέβαινε, Ova -τοῖς.

Duorum ordinum uterque compositus est ex baccheo et integro metro;
diaeresis per omnes hos baccheos patet, semel (387) accedit soluta
altera arsis. cf. quae ad Aesch. Sept. 987 annotavimus.

ι

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 325

Med. 207—09 θεοκλυτεῖ δ᾽ ἄδικα παθοῦ-
ca τὰν Ζηνὸς ὁρκίαν
Θέμιν, ἅ νιν ἔβαεεν.

Tetametri iambici 207, 08 terlium metrum est baechiacum diaeresi
incisum, ut Aesch. Suppl. 124, 25 — 184, 85; sequitur pro clausula
ordo Reizianus.

Versus Or. 1478—82 ita discribendi esse videntur:

Evavra δ᾽ ἦλθεν TTuAddnc díacroc,
οἷος οἷος "€xrup
ὁ Φρύγιος ἢ τρικόρυθος Αἴ-
ας, ὃν εἶδον εἶδον ἐν
πύλαιςει Πριαμίειν᾽ φας-
γάνων δ᾽ ἀκμὰς ευνήψαμεν.᾽)

De singulari iambico metro antecedente dactylicum ordinem cum
ithyphallico coniunctum cf. Eur. Ale. 908 —05 = 926—28. Qui sex-
tum proximi iambici versus explet metrum baccheus, medius insertus
inter integra metra diaeresi incidi debuit.

1492, 93 &dupcor δ᾽ οἷά viv δραμόντε
Βάκχαι cxüpvov ἐν χεροῖν ópeíav.

Duo sunt trimetri, a baccheo incipiens uterque. Hic locus maxime
idoneus est ad duo baccheorum genera distinguenda, nam in prioris
versus altera sede cum creticus esset, vulgaris poterat anteire baccheus,
in proximo versu, ubi integrum est alterum metrum, debebat is, qui
diaeresi inciditur. Sed quod in priore versu baccheus initialis ab
brevi thesi incipit, in altero ab longa, ea re cave credas discrimen
inter utrumque baccheum confirmari, vulgaris enim et is, qui mediam
habet diaeresin, baccheus aeque ab longa thesi initium capere potu-
erunt, neque vulgaris ille cretico praecedens longam thesin fieri
noluit, ut

Eur. Suppl. 622 εἰδείης ἂν φίλων
εἰδείης Av τύχας.

Or. 1497, 98 ἤτοι φαρμάκοιειν fj
μάγων τέχναις ἢ θεῶν κλοπαῖς

versus ab eodem baccheo incipit, quam 1493 deprehendimus.

Troad. 523 Τρῳάδος ἀπὸ πέτρας craóeíc.
— 543 νύχιον ἐπὶ κνέφας παρῆν,

ordo compositus est ex baccheo et integro metro; baccheus media
diaeresi inciditur, arses eius solutae sunt, ut Soph. Trach. 893. Mirum

1) Exscripsimus totum hunc locum, quia paulum declinandum nobis
esse duximus a Wilamowitzii discriptione, Nachr. d. Goett. Ges. 1896.
p. 218.

326 Wilhelmus Doehrmann:

artificium ad hunc ordinem struendum attulit Euripides, quo factum
est, ut simul intra baccheum diaeresis exprimeretur, simul post alte-
ram arsin, utpote solutam. Itaque a tribrevi (in str. dactylo) et
pyrrhichio incipit hic ordo, sicut passim ii, qui in initio habent
integrum metrum solutum, a duobus tribrevibus, ut

Eur. Suppl. 978 δάκρυςει νοτερὸν ἀεὶ πέπλων,
cf. p. 271.

Troad. 560—64 λόχου δ᾽ ἐξέβαιν᾽ "Apnc,
κόρας ἔργα TTaAAáboc.
ςφαγαὶ δ᾽ ἀμφιβώμιοι
Φρυγῶν, ἔν τε δεμνίοις
καράτομος ἐρημία,

quinque deinceps ordinibus hie baccheus cum integro metro com-
prehenditur; in 564 καράτομος ἐρημία pro diaeresi est commissura
verbi compositi, quam in lyricis iustae incisioni sufficere communis
poetarum usus confirmavit; in eodem ordine soluta est ea, quae
diaeresin sequitur, arsis.

Denique hue pertinet

Troad. 1295, 96 λέλαμπεν Ἴλιος περ-
γάμων T€ πυρὶ καταίθεται Tépauva,

ubi cur alterum metrum eidem baccheorum generi ascribendum sit,
satis superque apparet ex iis quae ad Aesch. Suppl. 124, 25 — 134,35
alias annotavimus.

Clausulae bacchiacae hunc baccheum praemissum invenimus

Eur. Suppl. 366—68 ἐκλύετε τάδε γ᾽, ἐκλύετ᾽ Ava-
κτος Ócia περὶ θεοὺς xai
μεγάλα ἸΠελαςγίᾳ καὶ κατ᾽ "Apyoc
— 370—772 ἱκόμενος ἔτι ματέρος ἄγαλ-
μα φόνιον ἐξέλοι, γᾶν
δὲ φίλιον Ἰνάχου θεῖτ᾽ ὀνήςας.

De altero huius versus ordine mox dicendum erit; tertii ordinis paen-
ultimum metrum est bacchiacum diaeresi incisum in stropha et
antistropho; quod unum, nisi integrum sive creticum metrum vole-
bant, baccheo finali anteire poterat. Factum est prioris bacchei in-
cisione, ut plerique, numeris non satis perspectis, cum καὶ κατ᾽
"Apyoc = θεῖτ᾽ óvrjcac peculiarem ordinem opinati ab antecedenti-
bus seiunxissent, versum ponerent in trochaicum metrum exeuntem.

374—776 χάριν τ᾽ ἔχει τὰν ἐς oi-
ei. τί μοι πόλις κρανεῖ,
ποτ᾽; ἄρα φίλιά μοι τεμεῖ,
καὶ τέκνοις ταφὰς Anyópecoa;

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. — 397

= 378—80 νόμους βροτῶν μὴ μιαί-
γειν. εὖ τοι ςέβεις δίκαν,
τὸ δ᾽ ἧςςον ἀδικίᾳ νέμεις
δυςτυχῆ τ᾽ ἀεὶ πάντα ῥύῃ.

Antistrophi verba quae libris tradita sunt ἀεὶ τὸν δυςτυχῆ πάν-
ta Un apparet vitio laborare; itaque cum Nauckio scripsimus
δυςτυχῆ T dei πάντα ῥύῃ. Ordo finalis 376 — 380, praeterquam
quod in initio creticus existit pro integro metro, in altera et tertia
sede praebet eadem metra atque antecedentis carminis 368 — 372,
in altera baccheum diaeresi insignem, in tertia vulgarem.

Denique baecheum diaeresi incisum pro vulgari diximus usur-
pari in exeunte ordine, cum synaphiam continuari volebant in talem
ordinem, quo non poterat ex vulgari baccheo. Quod expectabimus fieri
in quovis iambico ordine in baccheum catalect. si proximus ordo ab
integro anaclomenove metro incipit (p. 316), aut in dimetro anacl. in
baccheum catalect. si ad antecedentia ipse alligatus cum proximo
eodem dimetro synaphiae artificio coniungitur (p. 316, 17). Illud
grandi exemplo illustratur

Aesch. Agam. 233, 34 φίλου τριτόςπονδον εὔποτμον παι-
(va φίλως ἐτίμα.
— 243, 44 θέλει τόδ᾽ ἄγχιετον ᾿Απίας Yal-
ας μονόφρουρον ἕρκος.

Ordines sunt coniuncti trimeter iambicus baccheo terminatus et di-
meter anaclomenus catalect., qua vix ulla clausula est apud Aeschy-
lum magis frequentata. Sed trimetri baccheus finalis diaeresi est
incisus, unde omnis pendet synaphia; cf.

Prom. 566, 67 ὃν οὐδὲ karOavóvra ταῖα κεύθει.
ἀλλ᾽ ἐμὲ τὰν τάλαιναν,

ubi in iisdem paene ordinibus vulgaris baccheus trimetrum conclu-
dens manifestam facit versus terminationem.

Aesch. Suppl. 777—79 ὄμμαειν évbíikoic. ςεβί-
Cou δ᾽ ἱκέτας céOev, vai-
ἄοχε παγκρατὲς Ζεῦ.
--- 785—87 cóv δ᾽ ἐπίπαν ζυγὸν ταλάν-
TOu' τί δ᾽ ἄνευ ςέθεν θνα-
TOici τέλειόν Ecriv;

Tribus ex dimetris anacl. qui synaphia cohaerent alter et tertius in
baccheos exeunt; quorum alter si vulgari forma definitus esset, clau-
sulae partes obtinens versum terminare deberet, sicut versus finem
intercedere supra diximus inter duos dimetros anacl. catalect. Agam.
184—87 — 197—200

328 Wilhelmus Doehrmann:

184 τρίβῳ κατέξαινον ἄν-
θος ᾿Αργείων᾽ ἐπεὶ δὲ καὶ πικροῦ
χείματος ἄλλο μῆχαρ,
βριθύτερον πρόμοιειν.

Synaphia ut fieri posset inter dimetros Suppl. 778, 79 = 786, 87
inde manavit, quod baccheus finalis 778 — 786 diaeresi incisus est,
quare non difficilior fuit horum ordinum coniunctio quam in eadem
fabula 94—96 = 101—903,

101 καὶ διάνοιαν μαινόλιν
κέντρον ἔχων ἄφυκτον, ἄ-
τας δ᾽ ἀπάταν μεταγνούς,

ubi in integrum metrum alter ordo desinit.

Eur. Suppl. 366—68 ἐκλύετε τάδε γ᾽, ἐκλύετ᾽ dva-
κτος Ócia περὶ θεοὺς xai
μεγάλα Πελαςγίᾳ καὶ κατ᾽ Ἄργος.
— 370—72 ἱκόμενος ἔτι ματέρος Ayak-
μα φόνιον ἐξέλοι, γᾶν
δὲ φίλιον Ἰνάχου θεῖτ᾽ ὀνήςας.

Versum supra attulimus, ut ostenderemus ex baccheis 368 — 372
priorem esse diaeresi insignitum. Eiusdem generis est qui ordinem
367 — 371, claudit, inserviens producendae synaphiae in ordinem
368 — 372, qui ab integro metro incohatur, nam synaphiam esse,
ut apud Aeschylum commune intercedens vocabulum, ita apud Euri-
pidem indicat bé encliticum in ineunte 372 collocatum. Euripides
igitur, quia diaeresi distinxit ordines 367 = 371 et 368 = 372,
baccheum finalem 367 — 371 monosyllaba voce (in str. kai, in ant.
γᾶν) terminare debuit.

Apparuit duos fuisse baecheos tam specie similes quam diver-
sos indole et usu; neque magna est fides potuisse alteri alterum re-
spondere. Equidem quo probabilis fiat haec responsio non inveni,
eamque — pro tanta, quae est inter utrumque baccheum, discre-
pantia — condemnatam esse a poetis fidens affirmare possum.!)

1) Quae in hac parte de bacchei apud tragicos usu disputavimus
robe scimus, sicut alia quaedam, omnino dissentire a carmine Bacchyl.
VI Bl, quod Wilamowitzius, Goett. Gel. Anz. 1898. p. 137 sqq. iambico

numero conscriptum censet. Sed non hic est locus enarrandi, quae diffe-
rant in hac re inter tragoediam et Bacchylidem. Nos quid sentiamus
de numeris eius carminis separatim aliquando explicabimus.

DE INCISIONIBUS IN IAMBICO GENERE OBSERVATIS.
I. DE INCISIONIBUS INTER SINGULA METRA.

Quoniam satis expositum est, quas praecipue colligandas iambici
metri formas admiserit usus poetarum, altera nobis quaestio esse videtur,
si qui fuerit colligandi certus modus ac ratio ita, ut sive diaeresis
intercederet sive caesura. Res est, in qua maxime sit cavendum, ne
quod casui potius debetur ad artem referamus. Saepissime enim
fieri poterat in aliquo versiculo struendo, ut in stropha et antistropho
vocabuli terminatio aut inter duo metra caderet aut quodam sive
prioris sive alterius loco, cum tamen nemo sit, qui quaesitum syna-
phiae genus esse suspicetur. Itaque iam cum iis versibus nobis est
res, ubi inter singula metra diaeresin aut caesuram de industria fac-
tam esse eluceat. Quod genus etsi ad decurtata metra magis videtur
accommodatum esse, qua de re cf. quae p. 255 strinximus, tamen
aliquatenus etiam ad integra pertinere videtur, ut

Aesch. Choeph. 25—28 ὄνυχος ἄλοκι νεοτόμῳ᾽
dr’ αἰῶνος δ᾽ ἰυγμοῖςει βόςκεται κέαρ,
λινοφθόροι δ᾽ ὑφαςμάτων
λακίδες ἔφλαδον ὑπ᾽ ἄλγεειν.
= 34—37 μυχόθεν ἔλακε περὶ φόβῳ,
yuvarkeioıcıv ἐν δώμαειν βαρὺς πίτνων.
κριταὶ δὲ τῶνδ᾽ ὀνειράτων
θεόθεν ἔλακον ὑπέτγυοι.

Dimetr 25, 27, 28 = 34, 36, 37 in stropha et antistropho mediam
intermissam habent diaeresin. Sane necesse erat eam fleri in ordine
25 — 34!) ut inter solutum metrum et creticum; neque tamen

1) Nuper Blassius (Herm. 1898. p. 181) antistrophi ineuntis quam
cum numeri tum sensus patefaciunt corruptelam Topóc γὰρ qoifoc ὀρθό-
Opi£ δόμων ita sanare conatus est, ut eiecto verbo @oißoc neque alio
substituto hos ordines constitueret:

τορὸς γὰρ ὀρθόθριξ δόμων

ὀνειρόμαντις ἐξ ὕπνου κότον πνέων
ἀωρόνυκτον ἀμβόαμα μυχόθεν ἔλακε περὶ φόβῳ,
γυναικείοιειν ἐν δώμαειν βαρὺς πίτνων.

Cui emendationi, quamquam haud improbabili eo nomine, quod nullam
postulat in stropha mutationem, suffragari non possumus. Nam verbum

330 Wilhelmus Doehrmann:

tantopere eam desiderabant 27, 28 — 36, 37, quamobrem Wilamo-
witzius, Choeph. p. 154 merito videtur notare singula horum ordinum
metra verborum finibus disterminata esse.

Choeph. 71—74 δίκαια καὶ μὴ δίκαι᾽
ἀρχὰς πρέπον βιᾷ φρενῶν αἰνέςαι,
πικρὸν CTUYOC κρατούςῃ.

Sic scribimus cum Wilamowitzio, qui, postquam Ahrensius dittographias
βίου φερομένων delevit, mutato quod traditum est πρέποντ᾽ in
πρέπον, verba πρέπον et ἀρχάς transponens apte sensum et numeros
restituit. Is versus quosnam in ordines dispertiendus sit, intercedente
diaeresi inter singula metra, non ab omni parte diiudicari potest. Fa-
cile tamen post un δίκαι᾽ dimetrum terminandum statuerim, quia
antecedente metro decurtato, si intra eundem ordinem sequebatur
metrum a thesi incipiens, illa non fere poterat esse nisi brevis, prae-
sertim reliquis omnibus brevibus. Id vero utique apparet Aeschylum
in hoc versu operam dedisse, ut singula metra verborum finibus no-
taret, neque solum ubi integrum metrum concurrit cum decurtato,
sed etiam ubi integra inter se.

ὀνειρόμαντις maximopere vereor ne ab ea, quam Blassius vult, signi-
ficatione alienum sit, quod, sicut ὀνειροπόλος apud Homerum, nihil signi-
ficet nisi hominem sive rem somnium interpretantem; unde protinus
efficitur substantivum desiderari, ad quod ὀνειρόμαντις tamquam adiec-
tivum trahatur, ut Wilamowitzius οἶκτος posuit. Deinde quod Blassius
postulante illa emendatione strophae tertium ordinem hunc facit:

πρέπει παρὴς φοίνιςς᾽ ἀμυγμοῖς ὄνυχος ἄλοκι νεοτόμῳ,

vix probabitur vox παρηίς bisyllaba. Quacum mensura neque faciunt
loci ἃ Blassio allati (p. 182) neque qui iis adici potest Eur. Suppl. 76
διὰ Tapíboc ὄνυχα λευκόν, ubi in unam vocalem coalescere syllabas
-n- numeri docent. In casibus obliquis enim, qui ex trisyllabo fiebant
tetrasyllabi, vocales -nı- facilius in unam conglutinari poterant. Post-
remo metrorum responsionem paulum claudicare apertum est. Nam
brevi thesi respondere longam in minoribus fere haec licentia ordinibus
versari videtur, neque non in ineunte ordine magis quam in medio. In
hoc certe carmine, praesertim in quo alioquin tam accurata sit respon-
810, tetrametrum ordinem, qualem ponit Blassius, orsum a brevi thesi in
stropha et ant, alterius et tertii metri priores theses longas habere in
stropha, in antistropho breves, nemo concedet, neque id, quod, cum so-
luta tertii metri utraque arsi tam repente accelerati sint numeri, in
stropha pro priore thesi longa syllaba est. Quibus de causis praestare
videtur recepta Stanlei emendatione φοινίοις pro qoívicc trimetrum
distinguere in exitu versus

πρέπει παρηὶς φοινίοις ἀμυγμοῖς.
= πνέων ἀωρόνυκτον ἀμβόαμα,

ubi in str. longam alterius metri thesin facile probamus propter caesuram
penthem., qua thesium inaequalitas in hoc trimetro aeque excusatur atque

Choeph. 411 ἔκοψα κομμὸν "Apiov Ev τε Kıcclac. X.
— 482 λέγεις πατρῷον μόρον᾽ ἐγὼ δ᾽ ἀπεςτάτουν.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. — 331

Choeph. 622—27 τὸ δ᾽ ἄγχι πλευμόνων ξίφος
διανταίαν ὀξυπευκὲς οὐτᾷ
διαὶ Δίκας. τὸ μὴ θέμις γὰρ οὐ
λὰξ πέδοι πατούμενον,
τὸ πᾶν Διὸς ςέβας παρεκ-
βάντες οὐ θεμιςτῶς.
— 628—33 Δίκας δ᾽ ἐρείδεται πυθμήν᾽
προχαλκεύει δ᾽ Alca φαςφανουργός.
τέκνον δ᾽ ἐπειςφέρει δόμοις
αἱμάτων παλαιτέρων
τίνει μύςος χρόνῳ κλυτὴ
Buccóppuv '€pivuc.

Necesse visum est propter gravem in 624 corruptelam totam stro-
pham et antistrophum exscribere, etsi ad eam, de qua nunc loquimur,
rem alter demum eius cantici versus pertinet. Praeter illam corrup-
telam si qua erat, facile se obferebat emendatio, ut pro προςχαλκεύει
(629) restitutum est προχαλκεύει, pro biuace δωμάτων (630) ex scho-
liis δόμοις αἱμάτων. Sed verba 624 adeo depravata sunt, ut non modo
ipsorum sed etiam totius strophae sensus obscurari videatur. Qua-
propter, ut propius accedamus si non ad genuinam lectionem, ad
sententiarum saltem conexum, proficiscendum est ab interpretando
enuntiato initiali, si quid subsidii inde parari possit. Quo chorum,
postquam proximis strophis commentatus est, quam perniciose cesse-
rit nefaria nex Ágamemnonis, iam spectantem ad ultionem immi-
nentem hoc significare apparet: ipsam Iustitiam (cf. διαὶ Δίκας 624)
supplicium sumere de iis, qui lanto scelere obsiricti sunt. Et ita qui-
dem Iustitiae fit mentio, ut in extrema sententia collocetur, quo arti-
ficio non solum maiore quadam vi denotatur sed etiam ad sequentia
commode traducit. Etenim chorus ratiocinandi inde capit copiam
de indebilitata vi Iustitiae, quam ut illustret duo ponit sancta vulgo
hominibus habita, quae licet ipsa neglegantur tamen Δίκας ἐρείδεται
πυθμήν. Quamquam haec interpretatio, qua, ut verum dicam, non
video, quae aptius conveniat ad hunc locum, postulat ut vocula δέ,
quam exhibent libri manuscripti inter Δίκας et ἐρείδεται, cum Wila-
mowitzio expungatur. Duorum autem illorum unum ait chorus λὰξ
πέδοι πατούμενον, alterum παρεκβάντες, simillima sane significatione,
nisi quod illud passive dictum est, hoc active, eorum qui transcen-
derunt recordationem movens. Unde palam fit, sicut τὸ πᾶν Διὸς
ceßac tamquam res obiecta pertinet ad παρεκβάντες, ita in corruptis
verbis 624 delitescere, quod ad πατούμενον relatum subiecti vice
fungatur. Felici autem casu factum est, ut artius corruptelae sedem
circumscribere possimus. Credo, genuinae lectionis vestigium relicta
est vocula TÓ 624, nam priora eius enuntiati membra, versata in
eadem re, optime decet ab eodem vocabulo initium capere: TÓ ......
πατούμενον, TO πᾶν Διὸς cépac παρεκβάντες, ut anaphorae figura

332 Wilhelmus Doehrmann:

acrius exprimi videantur. Neque minus verba 625 λὰξ πέδοι πα-
τούμενον — ne his quidem a quibusdam temperatum video — su-
Spicione vacare velim; quorum simillima est locutio apud Áeschylum

Eum. 110 καὶ πάντα ταῦτα λὰξ ὁρῶ πατούμενα.

Quae cum ita sint, vitium haerere arbitrabimur in verbis 624 μὴ
θέμις γὰρ οὐ, sed ea relinquunt tantum ambigui, ut certa emendatio
desperanda esse videatur. Etenim γάρ vocabulum, ad sensum haud
male conveniens, utrum Aeschylo debeatur an a grammatico adiectum
sit ad condicionem totius enuntiati illustrandam, merito dubitabimus.
Potuit quidem ἀςυνδέτως fieri huius sententiae cum antecedentibus
coniunctio, perinde atque in proximis τὸ πᾶν Διὸς céfac, ubi scho-
liasta: λείπει ὁ γάρ, καὶ écri, τὸ γὰρ πᾶν τοῦ Διός, vide annot.
p. 333. Si retinemus γὰρ in ordine 624, ableganda sunt μὴ θέμις
et οὐ, nec subsidii quicquam praestant ad emendationem, quia neutrius
generis vocabulum requirimus, quod ad articulum TÓ referatur, simul
dimidium metrum suppeditans. Quod vocabulum apparet ex iis rebus
petendum esse, quae pertinent ad ius divinum humanumve. Ac suffi-
cere crediderim ad sententiam numerosque restituendos verbum xa-
Àóv aut φίλον post γάρ insertum, quorum alterum eodem sensu
usurpatum est

Soph. OC. 184—87 τόλμα ξεῖνος ἐπὶ ξένης,
ὦ τλάμων, ὅ τι καὶ πόλις
τέτροφεν ἄφιλον ἀποςτυγεῖν
καὶ τὸ φίλον ςέβεςθαι.

Hac voce recepta sic fere scribi debebit Choeph. 624, 25:

διαὶ Δίκας. τὸ γὰρ φίλον
λὰξ πέδοι πατούμενον.

Ex his verbis quod in libris est τὸ μὴ θέμις γὰρ οὐ ita potuit fieri,
ut oU θεμιςτῶς 627, ascriptum ordini 624, pro genuinis substitutum
in qualemcumque sensus speciem transformaretur.

Et haec quidem, si retinetur γάρ, erit emendatio. Sed aegre
patimur extirpatam vocem θέμις eam ob unam causam, ut γάρ servari
possit. Nihil enim tam dignum est ex propria sententiarum indole,
quod dicamus λὰξ πέδοι πατούμενον, quam ipsum ius divinum, id
quod significat vocabulum θέμις, scilicet ad id omnia redeunt, ut
Iustitiae vis opponatur iuri divino, hoc violari posse, illam infractam
durare; sic etiam quae sequuntur 626 τὸ πᾶν Διὸς céfac Traper-
Bavrec de migrato divino iure Aeschylus intellecta voluit. At vetat
admitti θέμις vocem articulus τό, quam supra diximus veram lectio-
nem videri. Ergo, missa vocula γάρ, dabimus Oécutov adiectivum
pro substantivo usurpatum. Qua ex coniectura hanc recuperamus
strophae formam adiecto antistrophi primo ordine:

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 333

τὸ δ᾽ ἄγχι πλευμόνων ξίφος
διανταίαν ὀξυπευκὲς οὐτᾷ

διαὶ Δίκας. τὸ Oécuiov
λὰξ πέδοι πατούμενον,
τὸ πᾶν Διὸς ςέβας παρεκ- e
βάντες οὐ θεμιςτῶς

Δίκας ἐρείδεται πυθμήν.

Sententiarum autem haec est summa: gladius pectori penitus infigitur
auctore lustitia. Nam cum divinum ius conculcatur, cum quemvis
lovis melum migraverunt conira omne deorum fas, Iustitiae stant fun-
damenta. Duas res addere velim ad hanc coniecturam. Posuimus
asyndetum in ordine 624; ea figura apud Aeschylum maxime est
usitata in elato genere orationis, et cum aliae sunt sententiarum inter
se rationes, et — sicut hoc in loco — cum posterior causam indi-
cat.!) Sed error grammaticorum parum intellegens poeticae subli-
mitatis haud numquam intulit eam, quam sensus commendabat, parti-
culam; quo errore in hunc versum crediderim γάρ irrepsisse. Deinde
nostra coniectura ornatus quidam verborum restituitur, qui, opinor,
totius loci sensum magnopere adiuvat. Id enim, quod opposita est
Iustitia iuri divino, ea antithesis non potuit clarius exprimi quam
ita, ut unum iuxta alterum collocaretur διαὶ Δίκας, τὸ θέεμιον.
Sane haec est germana Aeschyli ars, qui paulo infra (627, 28) com-
posuerit οὐ θεμιςτῶς | Δίκας.

Hucusque de sententia restituenda disputavimus, sed opusest pauca
de eius structura adicere, quia haudquaquam ex trito sermone esse vide-
tur participium in nominativo positum mutato in sententia primaria
subiecto. Est autem is, quem grammatici dicunt nominativum absolu-
tum, qualem testantur scholiasta ad Soph. OR. 101, qui Atticae eum
dialecto proprie accenset: χειμάζον: ᾿Αττικῶς ἀντὶ τοῦ αἵματος χει-
μάζοντος τὴν πόλιν. schol. ad Eur. Phoen. 288: μέλλων δὲ πέμπειν
μ᾽: ςολοικοφανὲς τοῦτό ἐςτιν᾽ ἤτοι μέλλοντος πέμπειν με ἐν τῷδ᾽
ἐπεςτράτευςαν ᾿Αργεῖοι (quae subsequuntur verba ex interpretatione
sunt, quae singulari illi locutioni praetendatur) et: ἀντὶ τοῦ μέλλον-
TOC, εὐθεῖα ἀντὶ γενικῆς. Eiusdem nominativi abs. perhibet exem-
plum Thuc. IV 23: καὶ rà περὶ Πύλον ὑπ᾽ ἀμφοτέρων κατὰ xpá-
τος ἐπολεμεῖτο, ᾿Αθηναῖοι μὲν δυοῖν Evavriav ἀεὶ τὴν vfjcov
περιπλέοντες τῆς ἡμέρας... Πελοποννήειοι δὲ ἐν τῇ ἠπείρῳ
«τρατοπεδευόμενοι καὶ προςβολὰς ποιούμενοι τῷ τείχει.

Tandem de numeris videamus. Alter igitur illius strophae versus
ex quattuor dimetris compositus est diaeresi inter se distinctis, nam

— — —

1) G. Bromig, de asyndeti natura et apud Aeschylum usu, Monast.
1879. p. 22 sqq., unde eius asyndeti exemplum sumpsimus

Suppl. 1014—16 ὅ τί τοι μόρειμόν ἐςτιν, τὸ γένοιτ᾽ ἄν.
Διὸς οὐ παρβατός ἐςτιν μεγάλα φρὴν ἀπέρατος.

334 Wilhelmus Doehrmann:

quod in stropha tertii ordinis finis cadit post alteram verbi tapex-
βάντες syllabam, commissura ea est verbi compositi, quae omnino
non officit diaeresi, sicut non diffitebimur dimetrum 649

4 τέκνον δ᾽ ἐπειςφέρει δόμοις,

ubi prius metrum exit in ἐπεις-, media incisione distribui. Horum
erdinum primus et tertius integri sunt, alter et quartus theses
initiales suppressas habent, qua de compositione infra dicendum erit.
Diaeresis autem vel singula metra disterminat: quod in tanta multi-
tudine, in summa strophae et antistrophi congruentia, apparet ex
certo Aeschyli consilio ortum esse.

Sept. 402—04 πρόμαχος ὄρνυται᾽ τρέμω δ᾽ αἱματη-
φόρους μόρους ὑπὲρ φίλων
ὀλομένων ἰδέεθαι.

— 437—39 πρὶν ἐμὸν ἐςθορεῖν δόμον, πωλικιίῶὼν
θ᾽ ἑδωλίων ὑπερκόπῳ
δορί ποτ᾽ ἐκλαπάξαι.

Versus incipit a dimetro dochmiaco, sequuntur duo dimetri iambici,
unus integer, alter ex cretico et baccheo compositus. Uterque ordo
iambieus media est diaeresi incisus in stropha et antistropho; quae
hic quidem inde profecta esse videtur, quod dochmii praecedunt
tam accurata diaeresi ipsi quoque inter se distincti, nam cum prae-
cipue in dochmiis vigeat positura κατὰ μέτρον, quid mirum eam
continuari, si qui iambici ordines succedunt? Nec profecto temere
est, quod in dochmiorum potissimum vicinia iambici ordines interiecta
diaeresi in metra dilabuntur, ut

Soph. Ai. 405—09 ei τὰ μὲν φθίνει,

φίλοι, τοῖςδ᾽ ὁμοῦ πέλας,
μώραις δ᾽ ἄγραις προεςκείμεθα,

πᾶς δὲ crparóc δίπαλτος ἄν
με χειρὶ φονεύοι.

— 428-- 27 ἐξερῶ μέτ᾽, οἷ-

ov οὔτιν᾽ ἁ Τροία ςετρατοῦ
δέρχθη χθονὸς μολόντ᾽ ἀπὸ

Ἑλλανίδος᾽ τανῦν δ᾽ ἄτι-
μος ὧδε πρόκειμαι.

In antistropho cum Gleditschio pro οὔτινα scripsimus οὔτιν᾽ á. At
remanet corruptela in strophae v. 406, ubi numeri requirunt integrum
metrum pro baccheo φίλοι, τοῖςδ᾽, qua iactura etiam sensui aliquid
detractum videtur. Nam quod in libris verba significant: si haec qui- ἢ
dem, amici, pereunt (quod ad belli gloriam amissam plerique volunt
pertinere, quia scholiastae interpretatio, qua ad arma Achillis dene-
gata referuntur, parum fulcitur toto sententiarum conexu) una cum
istis, scil. quae iugulatae iacebant ab Aiace boves armentales, ea lo-

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 335

cutio prorsus indigna Sophocle iudicanda est. Quare ne Hermanni
quidem emendationem probare possum, qui pro Toicó' scribens τοιοῖςδ᾽
ut numerorum sustulit iia verborum reliquit offensionem. Praeter
hanc quas Jebbius (Ai. p. 225, 26) congessit, emendationes, eae vereor
ne nimium a tradita leetione resedant. Tamen verum, opinor, invenit
Meklerus, qui pro φίλοι: φίλοιςι proposuit, quod adeo aptum vide-
far, ut omnino satis sit ad hunc locum restituendum. Itaque sic
Strophae verba scribenda censeo:

εἰ τὰ μὲν φθίνει,
φίλοιςει τοῖςδ᾽ ὁμοῦ πέλας,

i. e. si haec pereunt, simul amicis istis, qui proximi sunt. Interpretatio
verborum τὰ μὲν φθίνει, quae secundum hanc coniecturam non pos-
sunt spectare ad ablatam belli gloriam, ex antecedentibus inde a
v. 364 repetenda est. Queritur hoc et proximis versibus Aiax, quod
occisis pecudibus vitiata sit pristina sua virtus (367). Deinde furo-
rem effundit in eos, & quibus in tantam ignominiam detrusus esse
sibi videtur, Ulixem et Atridas; quibus necem precatus (390), suae
condicionis memor ipse sibi mortem concupiscit; implorat Tartarum
ut se recipiat (395). Nam, sic enim pergit, neque a deis neque ab
hominibus dignus sum, quem maneat aliquid adiumenti. Sed Iovis me
filia pessumdat. Quo igitur confugiam, ubi consistam? | Sequuntur
verba, quorum de interpretatione ambigitur. Atqui fieri omnino ne-
quit, ut duodequadraginta intercedentibus versibus inter ea verba
(405) et gloriae perditae mentionem (367) ad hanc illa redeant;
quod si voluisset Sophocles, clarius certe rem expressisset. Immo
verba τὰ μέν nude sic posita, deficiente ullo substantivo, ad proxima
quaeque trahi necesse est. Hoc autem loco ea comprehendunt, quae
Aiax deploravit vv. 497 —502, quorum haec est summa: (am deorum
quam hominum a se alienatas esse voluntates, qui Minervae ira in
perniciem aique contumeliam deiectus sit. Sed etiam quae mox dicit
Aiax, 407 μώραις δ᾽ ἄγραις προςκείμεθα, et quae sequuntur huic
interpretationi magis favere videntur. Nam in enuntiato illo tri-
membri 405— 09 ei τὰ μέν — φονεύοι quod prima posita sunt τὰ μέν,
alterae μῶραι Aypaı, cum ipsis demum μώραις ἄγραις factum sit,
ut Aiacis gloria bellica perderetur, satis apparet hanc quidem verbis
τὰ μέν non posse significari. Itaque probabilior est ea, quam supra
dedimus, interpretatio horum verborum, ut quae sint desperantis de
deorum aut hominum auxilio umquam sibi futuro, illos vero dudum
infestos in se esse certum habet (401. 450sqq. 455). Huc cum
spectet Aiax, non video cur non suo iure metuat, ne eadem amicis
suis, choro praesertim, impendeant, quin etiam optime se habere verba
φίλοιςι Toicb' ὁμοῦ πέλας cum chori condicio tum Aiacis mores
commonstrant. Ile enim quicumque est per Aiacem est (158, 59),
Aiax rursus nititur chori in officiis (161), itaque alterius in altero
omnis fortuna sita est, ut chorus Aiacis facinore per castra divulgato

336 Wilhelmus Doehrmann:

in eiusdem cum illo supplicii timore versetur (254, 55). Aiacem
autem vel maxime decet ista chori rerum providentia, quem insania
modo solutus sic alloquitur amantissime:

349, 50 φίλοι ναυβάται, μόνοι ἐμῶν φίλων,
μόνοι ἔτ᾽ ἐμμένοντες ὀρθῷ νόμῳ.

Neque audiendi sunt, qui voeabulum πέλας iuxta ὁμοῦ positum
tamquam inutile condemnant, cum hoc ad tempus referendum sit,
illud ad locum neque non ad familiaritatem.

Duo sunt quos supra exscripsimus versus (interruptam enim
synaphiam indicat syllaba anceps in stropha et ant.), unus constans
ex dochmio anaclomeno et duobus dimetris iambicis!), alter ex di-
metro eiusdem generis accedente clausula Reiziana, de qua infra di-
cendum erit. Praecedunt hos versus quinque dochmii (400—04
— 418— 22) et ipsi anaclomeni; nisi quod tertius ampliore hac est
forma w w _ _ _.?) Quos ita voluit diiunctos Sophocles, ut singuli
pro se versum conficerent. Ea igitur cum facta sit compositio, non
nimium interest in antistropho

423, 24 ἐξερῶ μέγ᾽, ol-
ov οὔτιν᾽ à Τροία ετρατοῦ

inter dochmium et proximum ordinem iambicum diaeresin omissam
esse, nam ires deinceps dimetri iambici in stropha et antistropho
mediae diaereseos artificio incisi satis superque ostendunt operam
datam esse diaeresi. Neque tamen in quovis ordine iambico idem
Sibi indulserunt poetae, ut omnes, quorum adhue vidimus singula
metra verborum finibus terminari, dimeiri sunt. Trimetros vero,
quos constat vel canticis immistos aequali paene diverbiis caesurae
necessitati subiectos esse, nisi si crebriores erant solutiones — id
quod apud Euripidem invenimus — non facile admiserunt poetae
neglecta caesura in tria metra dissecatos. Itaque ne cum dochmiis
quidem consociati trimetri carent caesura, ut

Soph. El. 853—57 εἴδομεν ἃ θρόεις.
— μή μέ vuv μηκέτι παραγάτῃς,
iv οὐ — τί φής; — πάρειειν ἐλπίδων ἔτι.
— 864— 68 ἄεκοπος à λώβα.
-- πῶς γὰρ οὔκ; εἰ ξένος ἄτερ Euäv
χερῶν --- παπαῖ. --- κέκευθεν, οὔτε του
τάφου.

1) De dochmio anaclomeno iambis praemisso cf. Aesch. Prom. 582,
88 — 603, 04. Eur. Alc. 218, 19 — 281, 32. Med. 155, 56 — 180, 81. Or.
993, 94.

2) Kaibel, El. p. 147. Quem tamen ordinem specie magis decepti
dochmiis accensemus quam quod de natura eius constet e quo et
similibus quibusdam formis ubi primum tempus erit disputare nobis in
&nimo est.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 337

Numeri sunt dochmius, creticus, dochmius, trimeter iambicus, quem
proximis synaphiae artificio adglutinatum esse nemo, opinor, in-
fitiabitur. In reliquis autem cum Sophocles diligentissime obser-
vaverit diaeresin, ipsum trimetrum una caesura hephtem. incidi vo-
luisse videtur.

Pariter cum antecedit trimeter, sequuntur dochmii, ad eandem
diverbiorum normam fit illius structura, ut

Eur. Or. 1489, 90 νεκροὶ δ᾽ ἔπιπτον, οἱ δ᾽ ἔμελλον, οἱ δ᾽ ἔκειντ᾽,
ἔμολε δ᾽ ἁ τάλαιν᾽ '€puióva δόμους,

ubi trimetro adhibita est caesura penthem.
Quod discrimen intercedens inter dimetros et trimetros commode
illustratur versibus

Soph. El. 1387—90 μετάδρομοι κακῶν πανουργημάτων ἄφυκτοι
κύνες,
ὥςτ᾽ οὐ μακρὰν ἔτ᾽ ἀμμενεῖ
τοὐμὸν φρενῶν ὄνειρον αἰωρούμενον.
— 1394—97 νεακόνητον αἷμα χειροῖν éyuv: ὁ Μαίας δὲ
παῖς
Ἑρμῆς cp’ ἄγει δόλον «κότῳ
κρύψας πρὸς αὐτὸ τέρμα κοὐκέτ᾽ ἀμμένει.

Prior versus est trimeter dochmiacus syllaba ancipiti a proximis
diremptus; sequuntur duo ordines iambici, unus dimeter alter tri-
meter. Et dochmii praeter primum in ant. veaxóvnrov al- na omnes
exeunte vocabulo terminati sunt, pariter iambici dimetri prius metrum
ab altero; at trimeter in stropha habet caesuram hephthem., in anti-
stropho penthem., nullo relicto inter singula metra digereseos vestigio.
Quapropter verisimile est ex antecedentibus dochmiis in dimetrum
ordinem translatam esse diaeresin, cum in trimetro integra caesura
observari deberet. ΄

Ex dochmiis in iambos continuatam diaeresin apud Euripidem
comprobat

Ion. 690—94 ἄτοπος ἄτοπα γὰρ napadidwci μοι τάδε θεοῦ priua.
ἔχει δόλον τύχαν θ᾽ ὁ παῖς
ἄλλων τραφεὶς ἐξ αἱμάτων.
τίς οὐ τάδε Euvoícerai;

Seripsimus ex Nauckii coniectura τάδε θεοῦ φήμα pro τόδε τ᾽
εὔφημα. Prior versus, ut in iis, quae supra ex Soph. Electra attu-
limus, ex tribus dochmiis compositus est, quorum singulos diaeresis
concludit; ea in tribus qui sequuntur dimetris iambicis ita servata
est, ut prius ab altero metro vocabuli terminatione seiungatur, quo
eadem horum ordinum evasit structura, quam Soph. Ai. 406—08
—: 424— 26 deprehendimus. Antistrophus in magna clade verborum
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 22

338 - Wilhelmus Doehrmann:

idem diaereseos studium ostendit; quae servata sunt sic fere distri-
buenda opinor:

708—12 πυρὶ xadayvicac’ τὸ δ᾽ ἐμὸν εἴςεται υ v Ὁ ..
τυραννίδος φίλαυ ..
n δὴ πέλας δείπνων κυρεῖ
παῖς καὶ πατὴρ νέος νέων.

In quo nihil nisi cum Seidlero πελάςας v. 711 in πέλας mutavimus,
numeris aeque ac sensu postulatum. Desiderari autem existimamus
dochmium post τὸ δ᾽ ἐμὸν elcerai et post φίλα dimidium iambici
metri. Sed agitur de sententia, quae fuerit verborum 709, 10. Su-
Spieari aliquid licet ex vv. 704—077, quibus postquam chorus gra-
vissime invectus est in Xuthum, quod dominam suam deceperit, proxi-
mis verbis se ipsum in fide mansurum commode potuit affirmare, ut
sic fere interpretandum esse videatur: meum vero animum fidelem
(748 δούλευμα mictÓv) sciet in veterem (ἀρχαίας suppl. Hermann)
dominatum era carissima. Neque tamen habeo ex hac interpretatione
quae verba substituam; quod qui temptabit, diaeresin — id autem
metrica subicit adiumentum — iis quos supra diximus locis inter-
mittendam curabit, cuius rei non ab omnibus sicut debuit rationem
habitam esse video.

Eur. Phoen. 1291—93 ὁμογενῆ depav, ὁμογενῆ ψυχὰν
dr’ ἀςπίδων, bv αἱμάτων;
τάλαιν᾽ ἐγὼ τάλαινα.
— 1303—05 μελομέναν νεκροῖς δάκρυςι 0pnvricu.
ςχεδὸν τύχα πέλας φόνου᾽
κρινεῖ ξίφος τὸ μέλλον.

Versus compositus est ut Aesch. Sept. 402—04 = 487---89 (p. 334)
ex dimetro dochmiaco et duobus dimetris iambicis; horum alter
apud Aesch. a cretico, apud Eur. ab integro metro incipit. Ceterum
"diaereses tota via consentiunt; apud Euripidem per omnes tres stro-
phae ordines etiam anaphorae artificio insigniuntur.

Hos locos invenimus, ubi studio quodam terminationes verborum
inter singula metra interpositae sunt. Fateor haud ita magnum esse
numerum, sed quaesitam esse diaeresin duo suppetunt indicia, unum,
quod in dimetris est ea res, alterum, quod in dochmiorum plerum-
que vicinia, qui si quod aliud genus illi consuetudini morigerantur.

Subiungimus integra metra caesurae vinculo colligata; ubi non
opus est trimetros cumulare quicumque post priorem alterius metri
thesin incisi caesuram penthem. prae se ferunt, quippe quae tam
familiaris sit trimetris, ut hoc non iam peculiare incisionum genus
agnosci debeat. Nec, quantum videtur, exculta fuit trimetri forma,

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 339

in qua simul post alterius simul post tertii metri priorem thesin
caesura intercedit, ut versui

Soph. Trach. 207 ὁ μελλόνυμφος, ἐν δὲ κοινὸς ápcévuv

caesuram penthem. facile concedemus, post tertii metri priorem thesin
casu faciam esse verbi terminationem arbitrabimur. Detractis tri-
metris admodum pauca relinquuntur, ubi inter singula metra caesurae
artificium factum sit; eius generis per plures ordines propagati unum
extat — quantum equidem vidi — exemplum, id tamen, quod pon-
dere suo plurium instar sit,

Soph. OR. 889—96 ei μὴ τὸ κέρδος xepbavet δικαίως
καὶ τῶν Acentwv ἔρξεται
f) τῶν ἀθίκτων ἕξεται ματάζων.
τίς ἔτι ποτ᾽ ἐν τοῖςδ᾽ ἀνὴρ θυμῷ βέλη
εὔξεται ψυχᾶς ἀμύνειν; εἰ γὰρ αἱ
τοιαίδε πράξεις τίμιαι,
τί δεῖ με χορεύειν;
— 908---10 ἀλλ᾽ ὦ κρατύνων, εἴπερ ὄρθ᾽ ἀκούεις,
Ζεῦ, πάντ᾽ áváccuv, μὴ λάθοι
ce τάν τε càv ἀθάνατον alév ἀρχάν.
φθίνοντα γὰρ Λαΐου v u _
0écpar ἐξαιροῦςειν ἤδη, κοὐδαμοῦ
τιμαῖς ᾿Απόλλων ἐμφανής"
ἔρρει δὲ τὰ θεῖα.

Verba 892, 93 sicut in libris leguntur graviter corrupta sunt; de
reliquis ne praeproperam suspicionem moveamus, verbum ἔρξεται
id, pro quo nos cum Musgravio εὔξεται scripsimus (893), etsi de-
fendi videtur priore scholiastae Laurent. interpretatione, plerique
consentiunt abominandum esse. Nam infinitivus ἀμύνειν in hac
enuntiati structura eget verbo finito ad quod referatur, neque imme-
rito, credo, omnes amplexi sunt Musgravii εὔξεται, quod perfacile
potuit depravari in ἔρξεται propter idem verbum 890, et ad sensum
optime se accommodat. Verba ἐν τοῖςδ᾽ 892 eodem spectant quo
paulo infra ai τοιαίδε πράξεις, i. e. ad deorum religionem ludibrio
ab Iocasta habitam. De interpretandis θυμῷ βέλη dissentire video
homines doctos. Pars enim, θυμῷ in θυμοῦ mutantes sio voluerunt
intellectum !): quisnam est, qui in tam nefasta incuria iram velit coer-
cere ac reprimere? scil. in Iocastam. Ali missa lectione θυμῷ cum
Hermanno scripserunt θεῶν βέλη, i. e. quisnam (alia committens deo-
rum iram sese effugere posse gloriabitur? Quae coniectura ipsa quo-
que veteribus ac probatis testimoniis nititur, siquidem altera est
scholiastae Laurent. interpretatio: τίς ἂν dmeAácewv αὑτοῦ τὴν
τιμωρίαν τοιαῦτα Tpóccuv; et codex Paris. A, qui numeratur

1) Ritter, König Oedipus p. 208.
22*

340 Wilhelmus Doehrmann:

inter principalia subsidia emendationis Sophocleae, super θυμῷ βέλη
scriptum habet τὴν θείαν δίκην. Nos in neutram partem rem diiudi-
cantes unam quae explorata videtur Musgravianam correctionem
εὔξεται recepimus. In antistrophi eodem loco quo in stropha θυμῷ
βέλη numeri ostendunt integri metri lacunam, qua de explenda, quo-
niam sensui nihil deest, dubitare possis. Sed haud inepte Arndtius
proposuit παλαίφατα, commendatum etiam memoria Laurentiani, qui
in margine παλαιά exhibet, lacunae signo post Λαΐου posito.

Discripsimus quinque versus partim catalexi finali partim hiatu
sive ancipiti syllaba ducti; quorum quattuor priores ex singulis or-
dinibus constant, primus, tertius, quartus trimetro, alter dimetro.
Quintum versum tres conficiunt ordines diaeresi quisque definiti, tri-
meter, dimeter, clausula Reiziana, eadem, quae obvenit Ai. 409 = 427.
Gravissimum quoddam hoc iamborum genus conspicitur propter
longas theses tanto studio observatas, ut vel antecedente cretico
894 — 908 quod sequitur integrum metrum longam in initio habeat,
quae res perquam est rara in hac compositione. Ad productas theses
alterum accedit non minus singulare, quod per cunctos hos ordines,
ubi integra metra inter se concurrunt, caesura est post alterius priorem
thesin, praeter unum antistrophi v. 905, ubi paronomasiae figura uno
metro comprehensa caesurae intermittendae obstitit, cf. p. 256. V. 894
— 908 etiam interpunctione caesura significatur, quo decepti plerique
hoc loco versus terminatione posita in trochaicum numerum omnia
converterunt, hos ordines esse arbitrati:

εὔξεται ψυχᾶς ἀμύνειν;
εἰ γὰρ αἱ τοιαίδε πράξεις τίμιαι.
— θέςφατ᾽ ἐξαιροῦειν ἤδη,
κοὐδαμοῦ τιμαῖς ᾿Απόλλων ἐμφανής.

Soph. OC. 1077, 78 τᾶν δεινὰ τλαςᾶν, δεινὰ δ᾽ εὑ-
poucüv πρὸς αὐθαίμων πάθη.
— 1088, 89 εθένει "mvikeiu τὸν εὔ-
αγρον τελειῶςαι λόχον.

1078 αὐθαίμων scripsit Bothius pro αὐθομαίμων, 1088, ubi libri
tradunt ἐπινικείῳ cOÉvet, transpositis iis verbis Hermannus numeros
restituit. His iambis primum ea similitudo est cum istis ex Oedipo
Rege, quod excepto primo antistrophi metro ab longa thesi incipiunt;
iidem vero suum in modum colligati sunt, primum enim et alterum
strophae metrum sicut in OR,, in reliquis, congruentibus stropha et
antistr, caesura cadit post subsequentis metri priorem arsin. Tam
artificiosa enim compositio dubitari non potest quin ad certum cae-
surae genus referenda sit.

Soph. OR. 864 eücentov ἁγνείαν λόγων
— 874 πολλῶν ὑπερπληςθῇ μάταν.

Utrumque huius ordinis metrum longa thesi insignitur, verbi fit

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 841

terminatio eadem, quam superare invenimus OC. 1077, 78 — 1088, 89.
Veram etiam in ordine OR. 864 — 874 caesuram esse agnoscet qui
consideraverit, quam diligenter in reliquis metris v. 863, 64 = 873, 74
caesura observata sit, id quod infra videbimus.

Apud Euripidem paucula sunt eius modi, et ob id ipsum minus
perspicua est caesura. Sed ea tam prope accedunt ad Sophoclem,
ut praeteriri non posse videantur. Dimeter est eadem, qua OR. 864
= 874, forma

IphT. 1253, 54 τρίποδί τ᾽ ἐν xpucéu
Oócceic, ἐν ἀψευδεῖ θρόνῳ.
— 1278, 79 ἀπὸ δὲ Aadocuvav
γυκτωπὸν ἐξεῖλεν βροτῶν.

Prior ordo aeolici generis est Maecenas atavis soluta basi; alter di-
meter iambicus!), cuius utrumque metrum ab longa thesi incipit, in
eoque vocabulum finitur post alterius priorem arsin tam in stropha
quam in antistropho.

Ac nescio quo pacto conspirare videntur producta thesis et cae-
sura, hanc quidem suspicionem movet

Suppl. 606, 07 κτύποι φανήςονται, τάλαινα, τίνα λόγον, τίν᾽ ἂν
τῶνδ᾽.

— 615, 16 κακῶν τ᾽ ἀναψυχὰς θεοὶ βροτοῖς veuoucı, πάντων,
ubi cum reliquorum breves sint theses priores, alterum metrum ab
longa initium capit in stropha et antistr.; simul post priorem eius
arsin gravissime incidit vocabuli terminatio. Quas duas res temere
convolasse haud facile quisquam sibi persuadebit.

Deinde caesura locum habuit in solutis metris, sed una fuit post
alterius priorem thesin. Quam caesuram diximus non sic velimus
intellectam, tamquam in talibus ordinibus ea, quae passim est post
solutas arses, diaeresis (p. 271 sqq.) propter necessitatem quandam
verborum non potuerit fieri (quam ob causam in dochmiis solutis
interdum omissa esse videtur, cf. p. 296), sed, ut alii loci sunt, ubi
solutionem diaeresis sequitur, ita alij in quibus caesura quaesita est.
In quo tantum rursus discriminis oboritur inter dimetros et trimetros,
quantum in insolutis his ordinibus supra invenimus. Nam sicut om-
nino dimetris non propria erat certa caesura, contra trimetris adeo,
ut paene nusquam deesset, ita soluto initiali metro dimetri permulti
praebent diaeresin (p. 271 sqq.), trimetri nisi solutionum abundantia
aliquantum a vulgari forma recedebant, caesura non poterant carere
(p. 336). Re sic constituta primo loco collocabimus trimetros post
solutum metrum initiale iusta caesura temperatos; caesura autem

1) Sic etiam compositus est Hipp. 580, 81 — 540, 41. Ubi tamen
alterum dimetri metrum ἃ brevi incipit, neque c&esurae species ser-
vata est.

342 Wilhelmus Doehrmann:

plerumque est ea, quae per totum trimetrorum genus latissime patet,
penthem., ut

Aesch. Suppl. 104, 05 τοιαῦτα πάθεα μέλεα Opeouéva δ᾽ ἐγὼ
λιγέα βαρέα δακρυοπετῆ.
— 113, 14 θεοῖς δ᾽ évayéa τέλεα πελομένων
καλῶς
ἐπίδρομ᾽ ὁπόθι θάνατος ἐπῇ.

Subiecimus eum, qui statim sequitur, dimetrum ordinem soluto priore
metro, quo magis perspiceretur quod differre diximus inter dimetrum
et trimetrum. In trimetro enim ordine 104 — 113 uno vocabulo
cohaerent soluta primi metri arsis ‚posterior et proxima thesis, facta-
que est caesura penthem., dimetri 105 — 114 in initio diaeresis
duos tribreves terminans prius metrum solutum et medium secat et
ab altero diiungit.

Soph. Ant. 588 Θρήςςαιειν ἔρεβος ὕφαλον ἐπιδράμῃ πνοαῖς.
— 600 ῥίζας ὃ τέτατο φάος ἐν Οἰδίπου δόμοις.

Eodem iure tenetur trimeter catalecticus, ut

El. 164 ὅν γ᾽ ἐγὼ ἀκάματα mpocuévouc ἄτεκνος.
— 185 ἀλλ᾽ ἐμὲ μὲν ὁ πολὺς ἀπολέλοιπεν ἤδη.

164 ὅν τ᾽ ἐγὼ ἀκάματα scripsimus ex Hermanni emendatione pro
ὃν ἔγωγ᾽ L. Sed hac ex coniectura necesse est Sophocli vindicemus
libertatem in iambica compositione vocalis corripiendae longae finalis
cum proximum verbum incipit a vocali, cf. Kaibel, El. p. 97.

Trach. 824 ὅ τ᾽ ἔλακεν, ὁπότε τελεόμηνος éxgépot
δωδέκατος ἄροτος, ἀναδοχὰν τελεῖν πόνων.
— 884 ὃν τέκετο θάνατος, ἔτεκε δ᾽ αἰόλος δράκων,
πῶς ὅδ᾽ ἂν ἀέλιον ἕτερον ἢ τανῦν ἴδοι.
Eur. Andr. 1032 pavrócuvov, ὅτε νιν ᾿Αργόθεν πορευθείς.
— 1042 δύεφρονες ἐπέπεςον, οὐ φίλοιει, λῦπαι.
El. 1188 διὰ πυρὸς ἔμολον à τάλαινα ματρὶ τᾷδ᾽.
1209 T10€ica γόνατα μέλεα; τακόμαν δ᾽ ἐτώ.
Hec. 642 ὀλέθριον ἔμολε ευμφορά τ᾽ ἀπ᾽ ἄλλων.

In stropha, quoniam primum metrum exeunte vocabulo finitur, cae-
sura hephthem. iniecta est,

— 634 ἐτάμεθ᾽, ἅλιον ἐπ᾽ οἶδμα vaucroAncwv,
etsi verbum desinit etiam post alterius metri priorem thesin.

656 δίαιμον Övuxa τιθεμένα ςπαραγμοῖς.
950 ἃν μήτε πέλαγος ἅλιον ἀπαγάτοι πάλιν.
Hel. 1117 ὅτ᾽ ἔμολεν ἔμολε, πεδία βαρβάρῳ πλάτᾳ
ὃς ἔδραμε ῥόθια, μέλεα ἸΤριαμίδαις ἄγων.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 343

— 1132 ἀλίμενα δ᾽ ὄρεα μέλεα, βαρβάρου croAác
ὅτ᾽ ἔευτο πατρίδος ἀποπρὸ χειμάτων πνοᾷ.

Versus mira arte conditi, qui binis in str. et ant. caesuris ornati
sunt, et penthem. et hephtem., tam aequali verborum collocatione,
ut in unoquoque proceleusmaticus tribrevis tribrevis sese excipiant.

1162 τείχεα δὲ φλογερὸς ὥςτε Διὸς ἐπέευτο φλόξ.

Huic versui qui respondet in stropha, eum libri tradunt vitio labo-
rantem, |

— 1148 ἄδικος προδότις Amctoc ἄθεος" οὐδ᾽ ἔχω,

ea enim maior videtur esse canticorum severitas, quod anapaestus
ne in prima quidem trimetri sede conceditur. Itaque transpositis
verbis ἄδικος et προδότις ἄπιςτος sic malim scribere cum Hermanno:

προδότις ἄπιετος ἄδικος ἄθεος᾽ οὐδ᾽ ἔχω,

qua emendatione praeter sublatam difficultatem metricam etiam cae-
sura penthem. restituitur. Immo verborum is, quem dedimus, ordo
haud scio an aptior sit ad usum Euripidis et aliorum, ut qui ament
verba, quae figuram faciunt, confinia inter se ponere, ut

Aesch. Agam. 736 δαίμονά TE τὰν ἄμαχον ἀπόλεμον ἀνίερον.
Choeph. 50 cégac δ᾽ ἄμαχον ἀδάματον ἀπόλεμον τὸ πρίν.
Soph. Ant. 876 ἄκλαυτος ἄφιλος ἀνυμέναιος ταλαίφρων ἄ-
youaı.
OC. 130 ἀδέρκτως ἀφώνως ἀλόγως τὸ τάς.
Eur. Andr. 491 ἄθεος ἄνομος ἄχαρις ὁ φόνος ἔτι ce, πότνια.
Bacch. 995 τὸν ἄθεον ἄνομον ἄδικον Ἐχίονος.
IphT. 220 ἄγαμος ἄτεκνος ἄπολις ἄφιλος.
Or. 810 ἀνάδελφος ἀπάτωρ ἄφιλος; εἰ δὲ coi δοκεῖ.

Sed in viam redeamus; post solutum igitur primum metrum cae-
sura penthem. est

Her. 109 ἔρειεμα θέμενος, EctaAnv ἰηλέμων.

In antistropho gravissima corruptela numeri pariter ac verba depra-
vata sunt, Weckleinius quidem hanc affert librorum lectionem:

— 121 λέπας Zuynpöpov πῶλον ἀνέντες ὡς
βάρος φέρον τροχηλάτοιο πώλου,

quae ad sananda plurimum contulit Nauckius, qui et Ζυγοφόρος
restituit et ἅρματος et πῶλος. Idem suo iure verba πῶλον ἀνέν-
TEC ὡς in suspicionem vocavit, quamquam quod nihil substitui voluit
ultra modum progressus, nam quae ex hac coniectura delenda sunt
strophae verba ὥςτε πολιός vix dici potest, quantopere ad sensum
quadrent. Eo autem usque pristina verba recuperata esse videntur,

344 Wilhelmus Doehrmann:

ut appareat chorum eas, quibus ipse laborat, in aedes Amphitryonis
ascendendi molestias pares ponere equo plaustri onus sustinenti.
Quae comparatio simillime expressa est quam ea, quae fit in eodem
strophae loco:

ἔρειεμα θέμενος, ἐετάλην ἰηλέμων
γέρων ἀοιδὸς ὥςτε πολιὸς ὄρνις,

ubi γέρων debetur Nauckii emendationi pro γόων. Quapropter ad
ipsum sensum sic conformanda esse antistrophi verba apparet: μὴ
πόδα KOunTe ... WCTE πῶλος... ἅρματος βάρος φέρων πρὸς
πετραῖον λέπας, ut non opus esse videatur verbo finito ad com-
parationem stabiliendam, id quod voluit Wilamowitzius, qui ἔκαμε
supplevit. In corruptis autem verbis cum vix aliud latere possit,
quam quo depingatur molestia illa, valde probabilis est eiusdem
coniectura, qua pro ἀνέντες scripsit ἄναντες. Deest ad numeros
reficiendos alterius metri prior arsis, in qua quaenam vocula collocari
possit nihil certi habemus. Wilamowitzius sic scripsit:

λέπας Ζζυγοφόρος ἔκαμ᾽ ἄναντες ἅρματος
βάρος φέρων τροχηλάτοιο πῶλος.

Her. 779 νόμον παρέμενος, ἀνομίᾳ χάριν διδούς.

In stropha, ubi altera primi metri arsis ut Hec. 634 in integrum
verbum desinit, caesura hephthem. intermissa est,

— 770 κρατεῖ, λιμένα λιπών ye τὸν ᾿Αχερόντιον.
IphA. 1487 ᾧ πότνια πότνια μᾶτερ, ὡς δάκρυά τέ coi.
Or. 986 ὃς ἔτεκεν ἔτεκε γενέτορας ἐμέθεν δόμων.
1495 ἐγένετο διαπρὸ δωμάτων ἄφαντος.
Phoen. 1737 ποθεινὰ δάκρυα παρὰ φίλαιςει παρθένοις.
Troad. 1085 ἄθαπτος ἄνυδρος, ἐμὲ δὲ πόντιον ckágoc.
— 1102 δίπαλτον ἱερὸν ἀνὰ uécov πλάταν Trecoı.
1808 ὦ τέκεα, κλύετε, μάθετε ματρὸς αὐδάν.
— 1318 τὰν φόνιον ἔχετε φλόγα δορός τε λόγχαν.

Denique in hoc genere numerari velim versum

Troad. 1310 ἀγόμεθα φερόμεθ᾽ — ἄλγος ἄλγος βοᾷς.
— 1325 ἐμάθετ᾽ ἐκλύετε; — ΠΠεργάμων ὁ κτύπος,

qui suppressa tertii metri priore thesi, in caesura penthem. cum vul-
garibus trimetris consentit.

Qui omnes trimetri ad diverbiorum morem iusta caesura devincti
sunt; et ea quidem maxima est pars, nam praeter hos pauci ad-
modum extant, qui propriam quandam structuram, eamque & diver-
biis alienam habent. Quorum de vv. Eur. Andr. 484 — 491, Ion.
122 — 138, Troad. 1313, ubi propter solutas per totum ordinem
arses singula metra diaeresi finiuntur, p. 273 explicavimus. Alius
generis est trimeter

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 345

Aesch. Agam. 736 δαίμονά TE τὰν ἄμαχον ἀπόλεμον ἀνίερον.
— 748 ὄμμαει λιποῦς᾽ ὅεια προςέβα τοῦ
δύναμιν οὐ céBouca πλούτου.

In stropha τόν Hermannus mutavit in τάν, in antistropho paulo
difficilior ad sanandum est corruptela. Sed articulus τοῦ, qui hoc
loco non potest referri nisi ad πλούτου, tam incommode collocatus
est, tam denique inutilis, ut eum quidem delendum esse plerique con-
sentiant. Itaque Hermannus pro προςέβα τοῦ proposuit προςέμολε,
alii TTPOCECUTO, quorum tamen utroque aptius fortasse est ad reli-
quam locutionem verbum προςέβαλε, i. e. attendit. Nam cum chorus
praegressis verbis iustitiam ea, quae reformidet, dixerit παλιντρόποις
ὄμμαει λιποῦςαν, quid probabilius quam transeuntem eum ad öcıo,
quae diligit iustitia, ad id ipsum significandum contraria notione uti?
Ea autem vis est verbi προςβάλλειν, in hoc praesertim conexu, ubi
quivis facile intelleget τὰ ὄμματα, ut παλιντρόποις et προςέβαλε
alterum alteri opponi videatur. Eodem attendendi sensu usurpatum
est verbum προςβάλλειν

Soph. Trach. 580 χιτῶνα τόνδ᾽ ἔβαψα, rrpocßakoüc óca
ζῶν κεῖνος εἶπε.

841 sqq.: ὧν ἁ τλάμων ... τὰ μὲν οὔτι προςέβαλε, quem ad lo-

cum scholiasta: οὐκ ἔγνω, οὐ cuvfjkev. Ubi quaecumque verbi

προςέβαλε facta est mutatio e falsa interpretatione enata videtur.
Iam sic credo restitutum v. Agam. 743:

ὄμμαει λιποῦς᾽ ὅεια προςέβαλε δύναμιν οὐ.
In hoc trimetro longa est prima thesis, reliquae breves, ut

Aesch. Suppl. 572 αὐτὸς ὁ πατὴρ φυτουργὸς αὐτόχειρ ἄναξ
— 577 οὔτινος ἄνωθεν ἡμένου εέβει κάτω,

ubi in stropha αὐτὸς ὁ, quod in cod. Med. excidit, ex scholiis supple-
tum est ab Heimsoethio. In Agamemnonis versu 736 — 743 solutae
sunt initialis metri prior arsis, alterius utraque, tertii prior. Diae-
resis est inter primum metrum et alterum, sed noluit Aeschylus
alterum simul a tertio disterminari, itaque vel in tanto solutionum
numero colliganda ea curavit interiecto caesurae artificio post tertii
metri priorem thesin.
Haud dissimilis est compositio

Choeph. 40 τοιάνδε χάριν AXAPITOV ἀπότροπον κακῶν.
— 50 ςεέβας δ᾽ ἄμαχον ἀδάματον ἀπόλεμον τὸ πρίν.

Solutae sunt primi metri altera arsis, utraque sequentis, tertium in-
solutum relictum est. Et primum quidem metrum diaeresi definitur,
progrediente autem ordine non solum alterum et tertium communi

346 Wilhelmus Doehrmann:

vocabulo coniunguntur, sed etiam efficitur caesura hephthem. eo,
quod alterum metrum a verbo quattuor brevium incipit.

Prom. 164 Teoicı, δίχα γε Διός; ὁ δ᾽ ἐπικότως dei.
— 184 ἐμὰς δὲ φρένας ἐρέθιςε διάτορος φόβος.

Solutum primum metrum iu stropha et antistropho in integrum ver-
bum exit, ita tamen, ut in antistr., succedente voce enclitica τέ, ad
irritum paene cadat diaeresis; sed licet concedamus voluisse Áeschy-
lum eam fieri, in reliquis certe nulla iam comparet. Hactenus de
irimetris solutis.

Videndum deinceps est de dimetris, qui quidem solutis priori-
bus metris et ipsi saepius caesuram penthem. intermissam habent, ut .

Aesch. Eum. 161 βαρὺ τὸ περίβαρυ κρύος ἔχειν.
— 168 PAocupöv ἀρόμενον ἄγος ἔχειν.
881 ἄτιμ᾽ ἀτίετα διέπομεν..
— 389 δοθέντα τέλεον; ἔπι δέ μοι,

ubi διέπομεν 381 ex διόμεναι restituit Heathius.

Suppl 131 ἄγαμον ἀδάματον Expuyeiv.
Soph. OR. 168 ὦ πόποι, ἀνάριθμα γὰρ φέρω
πήματα᾽ νοςεῖ δέ μοι πρόπας.
— 178 ὧν πόλις ἀνάριθμος ὄλλυται᾽
νηλέα δὲ γένεθλα πρὸς πέδῳ.

Duo sunt dimetri coniuncti, qui praeclare ostendunt peculiarem cae-
surae rationem in solutis metris valere. Nam prior ordo, soluta
altera arsi in stropha et antistropho, utrubique caesura penthem.
incisus est; in altero ordine, cuius insoluta est altera arsis in stropha,
soluta in antistr., illic omissa est caesura, hic pari studio observata.
Cui rei simillimam quandam infra notabimus.

Eur. El. 1186 ἄλαςτα μέλεα καὶ πέρα.
— 1208 φρονεῖς γὰρ ὅεια νῦν, τότ᾽ οὐ.
Hec. 928 ἐγὼ δὲ πλόκαμον ἀναδέτοις.
— 938 λέχη δὲ φίλια μονόπεπλος.

In eodem cantico paulo post ordo est dimeter, ubi inter prius metrum
solutum et alterum diaeresis existit in str. et ant, -

928 ἀνὰ δὲ κέλαδος ἔμολε πόλιν.
— 938 τὸν ἐμὸν ἅλιον ἐπὶ πέλατγος,

quo manifestum est tam caesuram quam diaeresin ex certo artificio
manavisse.

Hel. 1308 κρόταλα δὲ Bpójua διαπρύειον
iévra κέλαδον ἀνεβόα.

— 1826 πέτρινα κατὰ δρία πολυνιφέα᾽

Bpotoicı δ᾽ ἄχλοα πεδία τᾶς

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 347

Her. 114 ὦ τέκεα τέκεα πατρὸς ἀπάτορ᾽.
= 127 d) ξύνοπλα δόρατα νέα νέῳ,

vv. 127 et 126, qui inverso ordine libris traduntur, in suas sedes
rettulit Musgravius.

Phoen. 1716 γενόμεθα τγενόμεθ᾽ ἄθλιοι.
Suppl. 1156 ἀέρι φερόμενον οἴχεται.
— 1162 ετυγνότατον᾽ ἔθιγέ μου φρενῶν.
Troad. 553 τότ᾽ ἀμφὶ μέλαθρα παρθένον.
557 βρέφη δὲ φίλια περὶ πέπλους.
1067 χιόνι κατάρυτα ποταμίᾳ
τέρμονά τε πρωτόβολον ἕῳ.
— 1078 οὐράνιον ἕδρανον ἐπιβεβὼς
αἰθέρα τε πόλεος ὀλομένας.

In stropha 1068 ἕῳ scripsimus ex Wilamowitzii emendatione pro
ἁλίῳ. Horum ordinum compositio quantopere aequiperet iis, quos
ex Oedipo Rege supra attulimus, nemo non videt; neque opus est
ut verbum adiciamus ad eam explicandam, nam cum etiam ex his
Troadum ordinibus ii tantum caesuram expressam habeant, quorum
prius metrum desinit in solutam arsin (1067. 1078. 1079), is vero,
cuius in insolutam (1068), ne caesurae quidem particeps sit, apparet
ipsa solutione duobus his locis, Oedipi Regis et Troadum, partam
esse caesuram, neque ad insoluta metra eam pertinere.

Adhue dum disputamus de caesura post solutum metrum inter-
cedente, ad id unum intenti nihil quaesivimus de subsequente metro,
solutumne sit an insolutum. In quo tamen aliquid est, quod, ut mea
fert opinio, silentio praeteriri non oporteat. Spectat haec res, sicut
par est eum agitur de altero metro adnectendo, ad priorem eius
arsin. Ea enim si insoluta relinquebatur, diaeresis poterat fieri, ut

Aesch. Choeph. 28 Aakíbec EpAadov ὑπ᾽ Akyecıv.
— 37 θεόθεν ἔλακον ὑπέγγυοι,

aut caesura post priorem ipsius thesin, ut

Eur. Suppl. 1156 ἀέρι φερόμενον οἴχεται.
— 1162 ετυγνότατον᾽ ἔθιγέ μου φρενῶν,

sed non omnino debebat altera utra intercedere, ut

Aesch. Agam. 207 ἄναγνον ἀνίερον, τόθεν.
— 217 ἔθεντο φιλόμαχοι Bpaßiic.

At si et ipsa soluta erat ea arsis, ita, ut duorum concurrentium
metrorum solutiones se exciperent, nihil omnino poterat intercedere
nisi aut diaeresis aut ea, quam supra diximus caesura; illa, ut

Aesch. Suppl. 105 λιγέα βαρέα δακρυοπετῆ.
— 114 ἐπίδρομ᾽, ὁπόθι θάνατος ἐπῇ,

348 Wilhelmus Doehrmann:

haec, ut

Eur. Troad. 1067 χιόνι κατάρυτα ποταμίᾳ.
— 1078 οὐράνιον Edpavov ἐπιβεβώς.

Quapropter, ut exemplo huius rei indolem illustremus,
Aesch. Choeph. 40 τοιάνδε χάριν ἀχάριτον ἀπότροπον κακῶν

verbum colligans solutum alterum et insolutum tertium metrum con-
tinuari potuit usque ad priorem huius arsin, at

Agam. 736 δαίμονά TE τὰν ἄμαχον ἀπόλεμον ἀνίερον,

ubi soluta est prior tertii metri arsis, ultra priorem thesin verbum
progredi non potuit. Hanc contra legem revera non facit versus

Eur. Troad. 520, 21 βρέμοντα χρυςεοφάλαρον ἔνοπλον ἐν πύλαις
᾿Αχαιοί,

nam post alterius metri priorem thesin intercedit verbi compositi
χρυςεοφάλαρον commissura, qualem in lyricis utriusque incisionis
loco fieri posse dudum cognovimus. Itaque caesuram ponimus inter
primum et alterum sicut inter alterum et tertium metrum; qua cum
compage optime consentit ant.,

— 540, 41 λάϊνα δάπεδά TE φόνια πατρίδι Παλλάδος OéÉcav
θεᾶς,

unde sequitur de industria hoc caesurae genus immissum esse. Diae-
resis et caesura intra unum ordinem sunt

Aesch. Prom. 902 ἀπόλεμος ὅδε γ᾽ ὁ πόλεμος, ἄπορα mópipoc:
οὐδ᾽ ἔχω Tic ἄν,

primum enim inter et alterum metrum diaeresis, inter alterum
et tertium caesura cadit; quamquam is est verborum ordo, ut etiam
primum et alterum metrum ad caesuram revocari possint, quod haud
inepte fieri tota huius ordinis compositio testificatur.

Sed diaereseos quae extant exempla inter soluta metra interceden-
lis cum p. 271sqq. congesta sint, ad eam, quam supra statuimus legem
confirmandam restare videtur, ut reliquos locos afferamus, ubi in so-
lutis metris post alterius cuiusque priorem thesin caesura facta est.
In quibus duo sunt Sophoclei

Ant. 876 ἄκλαυτος ἄφιλος ἀνυμέναι-ος.
Trach. 649 χρόνον, πελάγιον, ἴδριες οὐδ-έν.

Praeterea Euripidei
El. 1178 βροτῶν, ἴδετε τάδ᾽ ἔργα qóvia uucapd, δίγονα εὠματ᾽ ἐν,
ubi inter metra soluta alterum et tertium caesura intermittitur;

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 349

eadem — ne quid omittamus, quod huc pertinere videatur — etiam
per reliquum ordinem patet, ac vel inter primum et alterum me-
trum, ubi, vocabuli terminatione intercedente post alteram arsin,
proximum est monosyllabum, caesuram malimus quam diaeresin
agnoscere, praesertim cui normae antistrophus conveniat, quae sic
habet:

— 1191 ἄφαντα φανερὰ δ᾽ é£érpa£ac ἄχεα, qóvia δ᾽ Wrracac.

IphA. 1477 crégea περίβολα δίδοτε, pépere: πλόκαμος ὅδε
KOTOCTEDENV.
Phoen. 1710 ἴθ᾽ eic φυγὰν τάλαιναν᾽ ὄρεγε χέρα φίλαν,

quo in trimetro, solutis alterius metri posteriore arsi tertii priore,
caesura posita est post tertii priorem thesin.

Phoen. 1751 ἴθ᾽ ἀλλὰ Βρόμιος ἵνα TE εηκὸς ἄβατος Öpecı
| μαινάδων.

Soluta sunt primum et alterum metrum, eaque caesurae artificio
coniuncta; idem simul inter reliqua metra cadit, quo fit, ut huius
versus compositio similis evadat Electrae 1178 — 1191, si detraxeris
solutiones, quae quidem non ab omni parte congruunt.

Troad. 316 γόοιςι τὸν θανόντα πατέρα πατρίδα Te,

inter alterum et tertium metrum caesura est ut Phoen. 1710; neque
eam postulavit antistrophus, ubi insoluta est tertii metri prior arsis,

— 333 ἕλιςςε τάδ᾽ Exeice μετ᾽ ἐμέθεν ποδῶν.
835 βεβᾶςει᾽ có δὲ πρόςωπα νεαρὰ χάριςι παρὰ Διὸς
θρόνοις.
— 855 ὃν ἀςτέρων τέθριππος ἔλαβε χρύςεος ὄχος ávaprmácac,

ubi inter soluta metra alterum et tertium caesura intercedit.

1315 μέλας γὰρ Ócce κατεκάλυ-
we θάνατος ὅειον ἀνοείαις ςφατγαῖειν,

κατεκάλυψε ex Hermanni emendatione pro κατακαλύψει. Caesura
est inter solutum tertium et quartum metrum, et sic etiam in reliquis
praeter quarti et quinti commissuram. In antistrophum idem cadit,
quod supra ad primum metrum El. 1178 diximus, inter alterum enim
et tertium, tertium et quartum metrum ita facta est caesura, ut
integro verbo alteram antecedentis metri arsin claudenti subiungatur
monosyllabum artius cum illo cohaerens,

— 1331, 32 ἰὼ τάλαινα πόλις. ὅμως
δὲ πρόφερε πόδα cóv ἐπὶ πλάτας ᾿Αχαιῶν,

quod cum saepius fieri videamus, non dubitabimus in eadem caesurae
condicione habere.

350 Wilhelmus Doehrmann:

Denique

Troad. 1313 Πρίαμε TTpíaue εὖ μὲν ὀλόμενος ἄταφος ἄφιλος.
— 1829 τρομερὰ τρομερὰ μέλεα, φέρετ᾽ ἐμὸν ἴχνος. IT ἐπί,

ubi diaeresin reliquis locis servatam prohibuit verborum ordo inter
alterum et tertium antistrophi metrum intercedere, una fieri potuit
horum colligatio per caesuram post tertii priorem thesin collocatam.

Inter soluta igitur metra quia legitimas esse aut diaeresin aut
caesuram post alterius priorem thesin evincit usus poetarum, unam, ut

Aesch. Suppl. 105 Aıyea βαρέα δακρνοπετῇ,
alteram, ut
Eur. Hel. 1326 πέτρινα κατὰ dpia πολυνιφέα,
apparet, si ita fere transpositum erit:
πολυνιφέα πέτρινα κατὰ dpig,

funditus perire iambicum numerum. Quam observationem secuti
brevium syllabarum ordinem vel tum, cum reliqua quadrant in iam-
bicam mensuram, si discrepant verborum terminationes ad alium
numerum relegare debemus, in quo cuiusnam ille generis sit, ex
ipsis verborum finibus diiudicandum erit, ut

Aesch. Choeph. 146 iere δάκρυ καναχὲς ὀλόμενον,

quae duodecim breves syllabae, nisi essent certae incisionum regulae,
facillime constituerent dimetrum iambicum solutum. At obstat trium
brevium vox καναχές ita collocata, ut tertia eius syllaba totius or-
dinis octava sit, quo neque diaeresis efficitur neque ea, quam soluta
metra flagitant, caesura. Ea causa fuit, cur p. 281 profiteremur non
posse referri hune ordinem ad iambicum numerum, sed dochmium
eum diximus adnexo proceleusmatico.
Alterum exemplum est

Eur. Ale. 907 ἔφερε κακὸν ἅλις, ἄτεκνος ὦν.
— 930 ἔθανε δάμαρ, ἔλιπε φιλίαν,

ubi propter stropham quidem non omnino exclusa videtur iambica
mensura, siquidem vocabuli terminatio est post septimam brevem,
i e. eo ipso loco, quo legitime cadit caesura penthem. Sed, praeter-
quam quod probabilem facit alienum numerum incisio post quintam
brevem immissa in stropha et ant., quae nulla est caesura in iambis,
quamcumque eius mensurae suspicionem tollit antistrophus, ut quae
sexta septima octava syllabis uno verbo comprehensis iambico nu-
mero neque diaeresin relinquat neque caesuram. Ordinem propter
illam incisionem p. 276 in glyconeis II numeravimus. Haec fere sunt,
quae de diaeresi sive caesura inter integra metra collocata dicenda
videbantur.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 351

Tam de decurtatis metris tractandum est, quam quaestionem ita
instaurabimus, ut primum in universum quaedam de eo genere dis-
putemus, deinde singulis locis quaenam propria inesse artificia vide-
antur. Ex toto autem hoc genere ea inprimis considerabimus, ubi
alterum metrum suppressa priore thesi ab arsi incipit, quae est
cretica forma. Ad hoc metrum cum antecedente colligandum multum
intererat, uter esset creticorum, isne, qui insolutam habet priorem
arsin, an, cuius solvi possit, vide p. 301. Quorum unus, sicut ex-
posuimus, et diaeresin patitur intercedere neque communi vocabulo
iuncturam fieri vetat, alter diaeresi debet a praegresso metro dister-
minari. Itaque apparet esse, ubi una diaeresis permissa sit inter
antecedens aliquod metrum et proximum creticum, scil. tum, cum
prior huius arsis aut soluta est aut quae possit solvi, ut

Eur. Phoen. 1041, 42 ὁπότε πόλεος ἀφανίςειεν ἁ TTTEPOÜC-
| ca παρθένος τιν᾽ ἀνδρῶν. .
— 1065, 66 ὅθεν ἐπέευτο τάνδε γαῖαν ἁρπαταῖ-
cı “δαιμόνων τις ἄτα,

ubi in alter& sede creticus est eius generis, cui necessario diaeresis
praemittatur. Neque aliter credo rem sese habere in versu

1019, 20 ἔβας ἔβας, ὦ πτεροῦςςα, γᾶς λόχευ-
μα νερτέρου τ᾽ Ἐχίδνας.
— 1043, 44 χρόνῳ δ᾽ ἔβα TTuO(ac ἀποεςτολαῖ-
civ. Οἰδίπους ὁ τλάμων,

ubi in aequali ac v. 1041, 42 = 1065, 66 metrorum ordine, etiamsi
certi indicii nihil accedit, diaeresis, quae est inter primum et alterum
metrum, ex eodem fonte fluxisse videtur, cf. p. 3083. Et mirum sane,
quod cum hoc versu ut reliqua sic etiam diaeresis consentit in versu

Her. 111, 12 ἔπεα μόνον καὶ δόκημα VUKTEPW-
TOv ἐννύχων ὀνείρων.
— 1923,24 λαβοῦ χερῶν καὶ πέπλων, ὅτου λέλοι-
πε ποδὸς ἀμαυρὸν ἴχνος.

Quae cretica forma eodem iure diaeresin requirit si baccheus prae-
greditur, id quod docent

Soph. OR. 1214 δικάζει τὸν ἄγαμον γάμον πάλαι.
Eur. Troad. 1301 ἰὼ γᾶ τρόφιμε τῶν ἐμῶν τέκνων.

Hactenus ab ipso cretico pendet, quomodo fiat eius ad ante-
cedentia alligatio; reliqua, si quidem universum poetarum usum
spectas, omnia ad id quod praecedit metrum revertuntur. Ea enim
eonsuetudo obtinuit, ut, integrum metrum ubi praeibat, commune
voeabulum mallent intercedere, ubi baccheus, diaeresin, ita, ut in
quadringentis ordinibus, qui coniuncta habent integrum metrum et
creticum, ducenties sexagies communi vocabulo facta sit colligatio,

352 Wilhelmus Doehrmann:

centies quadragies diaeresis, in ducentis fere ordinibus, quibus con-
iuncti sunt baccheus et creticus, sexagies quinquies commune voca-
bulum, centies trieies quinquies diaeresis iutermittatur. Quibus
numeris ea non accensuimus, quae p. 302 sqq. congesta sunt, ubi
omnino non poterat nisi diaeresis existere. Baccheus autem quod
tanto enixius expetit verbi terminationem quam integrum metrum,
id ex natura eius provenire videtur, de qua p. 307 diximus; etsi se-
quente cretico nou idem fuit diaereseos studium atque in meris
baccheis. Cuius rei causam nemo non videt. Nam in concursu bacchei
cum cretico quia duae sese excipiebant arses suppressis thesibus
retardatae, una bacchei posterior, altera prior cretici, qua re idem
fiebat illus exitus idem huius initium, apparet facilius communi
vocabulo eos conglutinari potuisse, ut consentientibus stropha et
antistropho

Eur. Her. 408 τὸν ἱππευτάν τ᾽ 'AuaZóvuv ctpatóv.
— 425 δρόμων τ᾽ ἄλλων ἀγάλματ᾽ εὐτυχῆ.

In omnibus autem ordinibus, ubi communi vocabulo consociatur
integrum metrum aut baccheus cum cretico, latissime patet is, qui
in his vv. Euripideis, colligandi modus, quo verbum definitur post
cretici priorem arsin, ut

Aesch. Sept. 888— 91 εἰδηρόπληκτοι μὲν ὧδ᾽ ExXoucıv,
εἰδηρόπληκτοι δὲ τοὺς μένονειν,
τάχ᾽ ἄν τις εἴποι, τίνες;

τάφων πατρῴων λαχαΐ,

ubi per quattuor ordines inter integrum metrum et creticum totiens
ea verbi terminatio facta est. Omnino ex ducentis sexaginta ordini-
bus, ubi communi vocabulo diximus integrum metrum et creticum
consociari, centum octaginta vocabuli finem habent post cretici prio-
rem arsin, in reliquis octoginta verbum ultra extenditur. Deinde
dimetrorum pro rata parte plures sunt cum illa incisione quam tri-
metrorum longiorumque ordinum, id quod non solum ad universum
poetarum usum sed etiam ad singulos pertinet. Ex omnibus autem
nonaginta quinque dimetris, qui sunt in istis ducentis sexaginta,
quaternorum terni, ex centum sexaginta quinque longioribus ordini-
bus ternorum bini eam verbi terminationem exhibent. Denique in
baccheis cum cretico coniunctis etiam maiorem partem ea facta est,
quinquagies in sexaginta fere quinque, quos invenimus uno vocabulo
cohaerentes. In quo discrimen inter dimetros et trimetros pro minus-
culo numero statuere non ausim.

Hae computationes ex omnibus, qui praemissa habent creticis
integra metra aut baccheos, ordinibus desumptae satis ostendunt
certum aliquid in colligandis iis metris observatum esse; itaque iam
videamus, si qui loci inveniantur, ubi consilio quodam aut diaeresis
ascita sit aut caesura, qualis artificii plerumque indicium est strophae
et antistrophi consensus. Quam ad normam in integris metris cum

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 353

cretico coniunctis haud raro diaeresis diaeresi respondet, caesura cae-
surae, sed haec responsio saepius est quam illa, sicut apparet ex iis
numeris, quos p. 351, 52 dedimus. Diaereses sunt

Aesch. Choeph. 396, 97 ἔχοντα καὶ δωμάτων
ἄτιμα. πᾷ τίς τράποιτ᾽ ἄν, ὦ Ζεῦ;
— 409, 10 λύκος γὰρ ὥςτ᾽ ὠμόφρων
ἄςαντος ἐκ ματρός Ecrı θυμός,

qui sunt dimeter et trimeter, uterque intermissa diaeresi inter inte-
grum metrum et creticum.

Soph. OR. 1337 Tí δῆτ᾽ ἐμοὶ βλεπτόν, N.
— 1357 οὔκουν πατρός γ᾽ ἂν φονεύς.
El. 155 πρὸς ὅ τι cd τῶν ἔνδον εἶ mepiccá.
— 175 Ζεύς, ὃς ἐφορᾷ πάντα καὶ κρατύνει.
Eur. Suppl. 798 crevavuóv, ὦ ματέρες.
— 811 προςάγετε τῶν δυςπότμων.
Andr. 1212 διπλῶν τέκνων μ᾽ écrépnce Φοῖβος.
— 1225 πανώλεθρόν μ᾽ ὄψεαι πίτνοντα.

cf. Aesch. Agam. 229 — 239. 280 — 240. 857 — 374. Suppl. 574
= 579. Soph. OC. 536 — 544. Eur. Alc. 872 = 889. Her. 111
— 123. 417 — 435. Or. 970 — 981. Phoen. 1019 — 1043. Suppl.
78 = 86. 805 = 818. Troad. 1304 = 1319. In quibus notandum
est plerosque trimetros esse longioresque ordines, et ita quidem eos
superare, ut palam fiat dimetros minus paratos esse ad diaeresin
recipiendam.
Caesurae sunt

Aesch. Choeph. 932 ὁ πυθοχρήςετας φυγάς.
— 942 βροτοὶ τυχόντες καλῶς.
Agam. 208 τὸ παντότολμον φρονεῖν μετέγνω.
βροτοὺς θραςύνει γὰρ αἰεχρόμητις.
— 218 φράςεν δ᾽ ἀόζοις πατὴρ uer εὐχὰν
δίκαν χιμαίρας ὕπερθε βωμοῦ.
Soph. El. 207 ai τὸν ἐμὸν εἷλον βίον.
— 227 πρόςφορον ἀκούςαιμ᾽ ἔπος.
OR. 1204 τανῦν δ᾽ ἀκούειν τίς ἀθλιώτερος.
— 1218 ἐφεῦρέ c ἄκονθ᾽ ὁ πάνθ᾽ ὁρῶν χρόνος.
Eur. El. 1154 cropoicıv ἐλθόντ᾽ ἐμάν.
— 1162 τάλαιναν ἔςχεν κακόν.
Heraclid. 773 πόρευςον ἄλλᾳ τὸν οὐ δικαίως.
— 780 νέων τ᾽ ἀοιδαὶ χορῶν τε μολπαί.

Praeterea duos locos afferri velimus, qui caesura per plures
deinceps ordines adhibita insigne praebent eius artificii exemplum,
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 28

354 Wilhelmus Doehrmann:

Boph. Ant. 357, 58, 61 πάγων ἐναίθρεια καὶ
δύςομβρα φεύγειν βέλη.

τὸ μέλλον᾽ “Αιδα μόνον.
— 868, 69, 72 νόμους γεραίρων χθονὸς
θεῶν τ᾽ ἔνορκον δίκαν.

ξύνεςτι τόλμας χάριν,

ubi in stropha v. 357 scripsimus ἐναίθρεια pro αἴθρια ex Helmkii,
in ant. v. 368 γεραίρων pro trapeipwv ex Reiskii coniectura.

Eur. Suppl. 73—75 ἴτ᾽ ὦ Zuvwdoi κακοῖς,
ἴτ᾽ d ξυναλγηδόνες,
χορὸν τὸν Ἅιδας céfe.
— 81—83 ὑγρὰ ῥέουςα ςταγών,
ἄπαυςετος ἀεὶ γόων᾽
τὸ γὰρ θανόντων τέκνων.

Satis conspicua est caesura. Nam in senis ordinibus Antigonae et
Supplicium quini incisionem habent post cretici priorem arsin, in
singulis (Ant. 357. Suppl. 74) nuda facta est vocabuli continuatio,
quia caesurae resistebant verborum difficultates.

cf. Aesch. Agam. 358 = 375. 420 = 437. Choeph. 395 = 408.
419 — 440. 422 — 427. Eum. 378 — 386. Sept. 275 — 292.
919 — 931. 921 — 933. Suppl. 91 — 98. Soph. OC. 700 — 713.
1567 = 1578. Eur. Alc. 464 = 474. Suppl. 1140 = 1147. Troad.
1306 — 1321.

Quod supra diximus distinguendum esse in hac metrorum con-
iunctione inter diaeresin et caesuram, ad eam rem optime faciunt
quidam loci, ubi intra unum carmen hic ordo diaeresin habet, ille
caesuram, ita quidem, ut stropha et antistrophus consentiant, ut

Aesch. Choeph. 395, 97 ἴδεςθ᾽ ᾿Ατρειδῶν τὰ λοίπ᾽ dunxávuc.
ἄτιμα. πᾷ τίς τράποιτ᾽ ἄν, ὦ Ζεῦ;
— 408, 10 πάρεςτι calveıv, τὰ δ᾽ οὔτι θέλγεται.
ἄςαντος ἐκ ματρός ἐςτι θυμός.
Eur. Troad. 1304, 06 ἰαλέμῳ τοὺς θανόντας ἀπύεις.
καὶ xepci γαῖαν κτυποῦςα διςςαῖς.
— 1319, 21 τάχ᾽ ἐς φίλαν γᾶν πεςεῖςθ᾽ ἀνώνυμοι.
ἄϊετον οἴκων ἐμῶν με θήεει.

In Choephoris prior versus 395 — 408 est integer, isque caesura
incisus, alter 397 — 410 catalecticus intermissa diaeresi; Troadum
in praecedente integro versu 1304 — 1319 diaeresis adhibetur, in
altero catalectico 1306 — 1321 caesura. Verum etiam inter vicinos
sibi ordines et synaphiae artificio coniunctos extat illa diaereseos et
caesurae discrepantia, ut

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 355

Aesch. Agam. 358, 59 Ócoic ἀθίκτων χάρις

πατοῖθ᾽ ὁ δ᾽ οὐκ εὐςεβής.

— 375, 76 κακοῦ δὲ χαλκοῦ τρόπον
τρίβῳ τε καὶ προεβολαῖς.

Sept. 918, 19 ὁ πόντιος ξεῖνος ἐκ πυρὸς ευθεὶς

θηκτὸς εἰδαρος᾽ πικρὸς δὲ χρημάτων.

— 980, 81 τετραμμένου παντρόπῳ φυτγᾷ τένους.
ἕετακε δ᾽ "Arac τροπαῖον ἐν πύλαις.

Ordines Agam. 358, 59 — 375, 76 duo sunt dimetri ex integro metro
et cretico uterque compositus, quorum prior caesura ornatus est,
alter diaeresi. In Septem duorum trimetrorum 918, 19 — 930, 31
prior diaeresin habet, alter caesuram.

In quibusdam ordinibus eadem quae inter integrum metrum et
creticum diaeresis aut caesura etiam ad proximum metrum allata
est, ut

Aesch. Choeph. 448 cé τοι λέγω, ξυγγενοῦ, πάτερ, φίλοις.
— 448 Ἄρης Ἄρει ξυμβαλεῖ, Δίκᾳ, Δίκα

nemo dubitabit, quin, sicut inter integrum metrum, quod initium
facit eius versus, et sequentem creticum, ita inter hunc et tertium
metrum diaeresis quaesita sit, praesertim quam in antistropho con-
duplicationis figura tam vehementer exprimat.

Soph. OR. 892 τίς ἔτι ποτ᾽ ἐν τοῖςδ᾽ ἀνὴρ θυμῷ Bein.
— 906 φθίνοντα γὰρ Λαΐου παλαίφατα.

Diaereses sunt ut Aesch. Choeph. 448 = 448. Quae cum ita sint,
quivis facile sentit, quantopere ab hac structura discrepet versus

Soph. OR. 863, 64 εἴ μοι Zuvein φέροντι μοῖρα τὰν
EÜCETTTOV ἁγνείαν λόγων.
— 873, 74 ὕβρις φυτεύει τύραννον᾽ ὕβρις, εἰ
πολλῶν ὑπερπληςθῇ μάταν,

hie enim in aequali ordine trimetro et creticus praegredienti integro
metro caesura adnexus est et quod sequitur integrum metrum cretico.
Caesura in priore loco post cretici priorem arsin, in altero post
proximi integri metri priorem thesin posita est. Quare in discri-
bendis ordinibus similis fuit error ei quem p. 340 ad OR. 894, 95
— 908, 09 notavimus. Nam cum esset vocabuli finis post tertii
metri priorem thesin, accedente interpunctione in antistropho, hoc
ipso in loco versum terminatum voluerunt, ut tales formae existerent
a quovis numero alienae:

εἴ μοι ξυνείη φέροντι
μοῖρα τὰν εὔςεπτον ἁγνείαν λόγων.
— ὕβρις φυτεύει τύραννον᾽
ὕβρις, εἰ πολλῶν ὑπερπληςθῇ μάταν.
28*

356 Wilhelmus Doehrmann:

Sed nihil est in hoc versu nisi artificiosum caesurae genus; qua-
propter in subsequente dimetro 864 — 874 verbi terminationem
factam post alterius metri priorem arsin haud immerito et ipsam
caesurae nomini vindicari putamus, cf. p. 341.

Soph. OC. 1565—67 πολλῶν γὰρ ἂν xal μάταν
πημάτων ixvouuévuv
πάλιν cope δαίμων δίκαιος αὔξοι.
— 1576—78 ὁρμωμένῳ νερτέρας
τῷ ξένῳ νεκρῶν πλάκας᾽
cé τοι KIKÄNCKW τὸν αἰένυπνον.

In stropha 1567 cqe scripsimus cum Reiskio pro ce. Versus memo-
rabilis est eam ob causam, quod utramque, diaeresin et caesuram,
prae se fert. Primus ordo, qui est dimeter ex integro metro et
cretico compositus, et alter, qui ex cretico et integro metro, apertam
habent diaeresin. At in eo, qui sequitur, trimetro et integrum metrum
initiale eum proximo cretico et creticus cum baccheo eadem caesura
colligata sunt, quam OR. 863 — 873 deprehendimus, nam etiam in
vocabulum aiévurvov ea caesura cadit, ut quod compositum sit ex
duobus verbis bisyllabis.

Duos inveni longiores ordines, ubi caesura, quae creticum cum
praegrediente integro metro coniungit, pariter ad reliqua pertinet,
ita, ut alterius cuiusque syllaba initialis ultima sit eius verbi, quo
antecedens metrum concluditur,

Soph. Ant. 876 ἄκλαυτος ἄφιλος ἀνυμέναιος ταλαίφρων ἄγομαι
τάνδ᾽ ἑτοίμαν ὁδόν.

Creticus in tetrametro, qui priorem ordinem conficit, tertium locum
obtinet. Caesura, quae cum antecedente metro eum colligat, post
priorem ipsius arsin est, in primo cum altero iungendo post alterius
priorem thesin, in tertio cum quarto, quod est anaclomenum, post
priorem huius arsin. Servata est caesura in proximo dimetro 877,
qui, compositus ex duobus creticis, post alterius priorem arsin inciditur.

Soph. El. 249 ἔρροι τ᾽ ἂν αἰδὼς ἁπάντων T εὐςέβεια θνατῶν,

cuius structuram facile iam perspici posse arbitramur.

Aequales inter se metrorum ordines hic diaereseos alias caesurae
artificio ornari supra idoneo exemplo demonstratum est. Neque vero
id egerunt poetae, ut ubique per totos ordines aut diaeresin facerent
aut caesuram, sed quosdam magna varietate ita condiderunt; ut
alternarent incisiones, quod ex arte fluxisse declarat stropha cum
antistropho consentiens. Quo ex genere est trimeter ex integro metro
et duobus creticis compositus, qui vide quas incisionum species
praebeat:

Aesch. Suppl. 91 dp’ ὑψιπύργων πανώλεις βροτούς.
— 98 βρότειον, οἵα νεάζει πυθμήν.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 357

Agam. 357 θεοὺς βροτῶν ἀξιοῦεθαι μέλειν.
— 874 πρέπει δέ, φῶς αἰνολαμπέε, cívoc.
420 ὁ χρυςαμοιβὸς δ᾽ "Apnc cupóáruv.
— 437 βαρεῖα δ᾽ ἀςτῶν φάτις ξὺν κότῳ.

Quorum ordinum, quamvis sint alioquin similes, plane diversae
existunt incisiones. Nam in eo, quem primo loco posuimus, nulla
immissa diaeresi et initiale metrum cum proximo cretico caesura
copulatur et hic cum sequente. Alterius ordinis primum metrum
diaeresi definitur, cretici eadem caesura colligati sunt. In tertio
denique inter primum metrum et proximum creticum caesura cadit,
alter ab iis diaeresi diiunctus est.

Soph. El. 1419 TeÀoüc ἀραΐί᾽ Zwcıv οἱ γᾶς ὑπαὶ κείμενοι.
— 1439 δι᾽ ὠτὸς ἂν παῦρά γ᾽ dc ἠπίως ἐννέπειν.
OR. 649 πιθοῦ BeAncac φρονήςας τ᾽, ἄναξ, λίεςομαι.
— 678 γύναι, τί μέλλεις κομίζειν δόμων τόνδ᾽ ἔεω;

Iterum in paribus ordinibus quanta incisionum diversitas! Est diaeresis
inter singula metra intermissa per totum Electrae tetrametrum, in
Oedipo Rege ad tertium usque metrum caesurae sunt, quartum diae-
resi ab antecedentibus disterminatur.

Iam eandem viam secuti in baccheos cum creticis coniunctos
inquiramus. Quorum id proprium esse diximus, ut plerumque diae-
resin interpositam habeant. Itaque plurimi sunt, ubi diaereses inter
se respondeant, ut

Aesch. Suppl. 90 ἰάπτει δ᾽ ἐλπίδων.
— 97 ἰδέεθω δ᾽ εἰς ὕβριν.
Sept. 749 τέλειαι γὰρ παλαιφάτων ἀρᾶν.
— 755 τίν᾽ ἀνδρῶν γὰρ τοςόνδ᾽ ἐθαύμαςαν.
Soph. Ant. 589 κυλίνδει BuccóOev
κελαινὰν θῖνα, καί.
— 601 κατ᾽ αὖ νιν φοινία
θεῶν τῶν νερτέρων.
Trach. 651 τάλαιναν δυςτάλαινα καρδίαν.
— 659 ἀμείψας, ἔνθα κλήζεται θυτήρ.
Eur. El. 1208 ἰώ μοι, πρὸς πέδῳ.
— 1216 παρήδων τ᾽ ἐξ ἐμᾶν.
Suppl. 600 τίν᾽ αὐδὰν τάνδε προςφέρεις νέαν;
— 610 δικαίους δαίμονας cU γ᾽ ἐννέπεις.

cf. Aesch. Agam. 355 — 372. 362 — 379. 363 = 380. Choeph. 42
— 52. Sept. 112 — 126. 272 — 289. 315 — 327. Suppl. 126 — 136.
357 — 368. 521 = 530. 539 — 547. 570 = 575. 571 = 576.
664 — 670. 742 — 749. Soph. Ant. 954 = 965. El. 128 — 144.
1421 = 1441. Eur. Andr. 121 = 130. 275 = 285. Ion. 214 = 233.
218 — 236. 687 — 706. Phoen. 1021 = 1045. 1026 = 1050.

358 Wilhelmus Doehrmann:

Suppl. 603 = 613. 620 = 628. 622 = 630. Troad. 579 = 584.
1307 = 1322.

Qui tantus numerus aperte commonstrat diaeresin tamquam
legitimam incisionem constitutam esse usu poetarum; at caesura inter
baccheos et creticos num in pari iure habita sit, in suspenso relin-
quere malim, certe consensus strophae et antistrophi his tantum
locis extare videtur:

Aesch. Agam. 184 ἄν-θος ᾿Αργείων. ἐπεὶ δὲ καὶ πικροῦ.
— 197 πέλας βωμοῦ. τί τῶνδ᾽ ἄνευ κακῶν;

861 ἀτολμήτων "Apn.

— 878 δικαιωθείε, Ertei,

sed casu ortum esse liquet strophae et antistrophi consensum in hoc
ordine, quia is qui proxime antecedit dimeter eiusdem formae,

360 πέφανται δ᾽ ἐγτγόνους.
— 877 μελαμπατὴς πέλει,

divergentes praebet incisiones, in stropha diaeresin, in antistr. caesuram.

Sept. 116 xivüpovrat φόνον χαλινοί
— 130 dáüTo0coa πελαζόμεεθα,

ubi librorum lectionem ἀπύουςαι in AdüToücaı mutavit Seidlerus.

Suppl 555 Ζεὺς αἰῶνος κρέων ἀπαύετου.
— 562 δι᾽ αἰῶνος μακροῦ πάνολβον,

quo in ordine caesurae consensum effecit vox αἰῶνος in paribus
strophae et antistrophi sedibus collocata.

Soph. El. 482 οὐ γάρ ποτ᾽ Auvacrei c ὁ φύεας Ἑλλάνων ἄναξ
— 498 τοῖς dpwcı καὶ cuvdpWcıv. ἤτοι μαντεῖαι βροτῶν,

ubi inter baccheum et creticum, qui ordinem concludunt, caesura
intercedit; quam tamen quaesitam esse similes atque Agam. 361
— 378 occurrunt dubitationes, proximi enim ordinis, ex iisdem metris
compositi,

484 οὐδ᾽ ἁ παλαιὰ χαλκόπακτος ἀμφάκης vévuc.
— 500 οὐκ εἰεὶν ἐν δεινοῖς ὀνείροις οὐδ᾽ ἐν θεςφάτοις,

inter baccheum et creticum caesurae in stropha, in antistr. diaereseos
artificium est.

OR. 660 οὐ τὸν πάντων θεῶν θεὸν πρόμον."

— 689 ὦναξ, εἶπον μὲν οὐχ ἅπαξ μόνον.
Eur. Her. 408 τὸν ἱππευτάν τ᾽ ᾿Αμαζόνων ctpatóv.

— 425 δρόμων τ᾽ ἄλλων ἀγάλματ᾽ εὐτυχῆ.

Verum ut sint, qui talia pro arte venditent, non tamen ne vestigium
quidem reperitur caesurae in progredientem ordinem continuatae, id

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 359

quod integro metro antecedente fieri posse loci ostendunt supra allati
Aesch. Suppl. 91 — 98. Soph. Ant. 876. El. 249. OC. 1567 — 1578.
OR. 649 = 678. 863 — 873, immo una diaeresis esse videtur, quae,
cum ordo ultra baccheum et creticum extenditur, ad subsequens
metrum iungendum pertinere possit. Quod noli mirari in hoc genere,
quod tantopere diaeresi indulgeat. Ac

Soph. El. 128 ὄλοιτ᾽, εἴ μοι θέμις τάδ᾽ αὐδᾶν.
— 144 τί μοι τῶν δυςφόρων ἐφίῃ;

quam bene sese habeat duplex diaeresis, et ea, quae priorem baccheum
dirimit a cretico, et quae hunc a baccheo finali, supra exposuimus.
Idem artificium, ut alias saepissime, est

Eur. Ion. 218 évaípet Γᾶς τέκνων ὁ Βακχεύς.
— 236 mapoUcac δ᾽ ἀμφὶ rácb' ἐρωτᾷς.

Quam ad rationem longior versus formatus est, dimeter consociatus
cum trimetro,

Soph. El. 171, 72 αἰεὶ μὲν γὰρ ποθεῖ,
ποθῶν δ᾽ οὐκ ἀξιοῖ φανῆναι.
— 191, 92 ἀεικεῖ civ ςτολᾷ,
κεναῖς δ᾽ ἀμφίεταμαι τραπέζαις,

ubi ad clausulam usque bacchiacam diaeresis intercedit inter singula
metra strophae et antistrophi, nam in antistr. id quod spatii relin-
quitur inter ἀμφί praepositionem et verbum ictauaı pro diaeresi est.
Et sic eosdem ordines compegit Euripides

Hec. 629, 30 ἐμοὶ χρῆν ᾿εὐμφοράν,
ἐμοὶ χρῆν πημονὰν γενέεθαι.
— 638,39 πόνοι γὰρ καὶ πόνων
ἀνάγκαι κρείεςονες κυκλοῦνται.

II. DE ORDINIBUS IAMBICIS IN VERSUS CONIUNCTIS.

Iam nobis videmur absolvisse eam, quam primam in hac dis-
putationis parte posuimus, de singulis metris iungendis quaestionem.
Unde, sicut proscriptum est, ad ordines contemplandos pergimus,
quid, ubi plures synaphia colligabant, poetae observaverint. Etenim
eam partitionem ipsa res commendavit, ex qua distinguendum est
inter eos versus, qui ex metris compositi sunt et qui ex ordinibus,
id quod supra explanavimus, dedimusque, quo istam per ordines
compagem illustraremus, versum Soph. Ant. 872—775. Eius autem
generis versum recte censebimus non nisi in ordines discribi posse,
singula vero metra ad ipsum quidem versum constituendum nihil
momenti affere, sed ad ordines, qui illum conficiunt. Quamobrem,

360 Wilhelmus Doehrmann:

ut in singulis ordinibus metra, ita ordines, cum duo vel plures in
unum versum iunguntur, quasi materia sunt compositionis; ita

Eur. Her. 384, 85 κάθαιμα εἶτα yévuct, Xapuovalicıv ἀν-
δροβρῶει δυςτράπεζοι

singularis est ordo quinque metrorum, versus munere fungens, cuius
clausulam facit metrum bacchiacum, at

Her. 125—29 γέρων γέροντα παρακόμιζ᾽,
ὦ ξύνοπλα δόρατα νέα νέῳ
τὸ πάρος ἐν ἡλίκων πόνοις
ξυνῆν ποτ᾽, EUKÄEECTATAC
πατρίδος οὐκ ὀνείδη

versus quinque comprehendit ordines, isque non solitario metro con-
cluditur, sed dimetro in baccheum catalectico. Deinde, ut metra
existunt aut integra utraque thesi aut priore suppressa aut altera,
ut variatio fiat numeri, sic etiam ordines, prout ab integro metro
initium capiunt sive a baccheo sive a cretico, diversam indolem accipere
necesse est. Et propinquiores inter se sunt qui ab integro metro et
qui a baccheo, quia consentiunt in initiali thesi, a cretico autem qui
sunt, eorum naturam in contrariam partem spectare apparet tam,
quam thesis arsi contraria est. Unde duo efficiuntur compositio-
num genera, quorum utroque poetae maxime delectati sunt, unum,
ex quo plures ordines aut a thesi quisque aut ab arsi incipientes
consociantur, ut in eo, quem modo ex Eur. Heracle attulimus, versu
quattuor dimetri ab omni thesium suppressione immunes. Neque
haec compositio postulavit ut in progressu ordinum omnia essent
eadem metra quae in initio, modo ipsorum ordinum inter se aequa-
litas maneret, ut Eur. Suppl. 73—75 = 81— 83 tres deinceps di-
metros ex integro metro et cretico compositos invenimus. Quali
structurae simillimus est versus Aesch. Eum. 377—79 = 385—87

377 μένει γάρ. εὐμήχανοί
τε καὶ τέλειοι κακῶν
τε μνήμονες, ceuvat,

in quo per tres ordines dimetros alterius metri prior thesis suppressa
est; quapropter tertius, cum simul catalexeos officium susciperet, in
spondiacam iambici metri formam exire debuit. Sunt etiam, ubi
ordinum concinnitati ita satisfactum est, ut initialia tantum metra
congruant discrepantibus alteris, ut Aesch. Suppl. 745, 46 = 752, 53

745 μέλας γενοίμαν καπνὸς
vépecct γειτονῶν Διός,

ubi prioris ordinis alterum metrum creticum formam habet, posterio-
ris integram. Sed rarius, ut videtur, hoc genus usurpatum est.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 361

Et hi quidem dimetri fere; nihil tamen obstat, quominus lon-
giores ordines, ab iisdem metris orsi, immisceantur, ut Aesch. Sept.
273—76 = 290—93

273 τὸν ἀμφιτειχῆ λεών,
δράκοντας ὧς τις τέκνων
ὑπερδέδοικεν λεχαίων δυςευνήτορας,

ubi duobus dimetris ex integro metro et cretico compositis adicitur
tetrameter ordo ab integro metro in tres creticos transiens.
Sept. 917—21 = 929—383

917 πικρὸς λυτὴρ νεικέων
ὁ πόντιος ξεῖνος ἐκ πυρὸς ευθεὶς
θηκτὸς εἷδαρος᾽ πικρὸς δὲ χρημάτων
κακὸς δατητὰς "Apnc,
ἀρὰν πατρῴαν τιθεὶς ἀλαθῆ,

quo in versu per quinque ordines, partim dimetros partim trimetros,
patet ea, quam supra diximus, convenientia, initiale enim singulorum
metrum integra, alterum cretica forma est.

A baccheis plures deinceps ordines incipiunt, ut duo dimetri
Soph. Ant. 589, 90 = 601, 02, quos p. 357 exscripsimus; ut tri-
metri Aesch. Suppl. 357—59 — 368—70

357 κρατύνεις βωμόν, Ectiav χθονός,
μονοψήφοιςει νεύμαειν céev,
μονοςκήπτροιςει δ᾽ ἐν θρόνοις χρέος,

synaphia enim hi ordines cohaerent; quod ad perficiendum integra
sunt in finibus metra pro baccheis.

Denique in hoc genere ii versus numerandi sunt, ubi pars or-
dinum ab integris metris pars a baccheis initium capiunt, quia sic
ordinum in introitu consensus servatur, ut Aesch. Agam. 358—62
L—375—'9

358 Öcoıc ἀθίκτων χάρις
Taroi0' ὁ δ᾽ οὐκ εὐςεβής.
πέφανται δ᾽ ἐγγόνους
ἀτολμήτων Ἄρη
πνεόντων μεῖζον ἢ δικαίως,

ubi primus et alter ordo ab integro metro, reliqui ἃ baccheo in-
cipiunt.

Ea compositio, qua aequales ordines consociantur — aequales
autem dicimus, quorum idem est initium, sive a thesi sive ab arsi —
maxime vulgaris est si ordines a thesi incipiunt, contra qui thesi
initiali suppressa ab arsi ordiuntur, eos poetae singulos collocare
praetulerunt. Ac paene anxie caverunt, ne plures vicinos inter se
ponerent, nullo intermisso, qui ἃ thesi inciperet, ordine. Velut

869 Wilhelmus Doehrmann:

Aeschylus, si a cretico fiebat initium ordinis, sequebatur integrum
metrum, eaque vicissitudo continuabatur, etiamsi facili negotio di-
metri constitui poterant a cretico singuli orsi integro metro termi-
nati, Aeschylus maluit ex hoc in proximum creticum vocem
porrigi, ut quasi in unum ordinem omnia coalescerent, ut Agam.
424—26 — 441—43

424 ψῆγμα δυςδάκρυτον ἀν-
τήνορος «ςποδοῦ τεμί-
ζων λέβητας εὐθέτους.

cf. Suppl. 758—61 = 766---69.
Tamen apud Euripidem diaeresis est

Phoen. 1720—22 τᾷδε τᾷδε βᾶθί μοι,
τᾷδε τᾷδε πόδα τίθει
ὥςτ᾽ ὄνειρον ἰεχύν (ἔχων).
1740---42 φεῦ τὸ χρήειμον φρενῶν
εἰς πατρός γε ευμφορὰς
εὐκλεᾶ με Ofjcet.

Uterque versus ex ternis dimetris constat diaeresi inter se distinctis.

Altera compositio est, qua tamquam contraria contrariis oppo-
nuntur ita, ut alter ordo a thesi incipiat alter ab arsi. Quo artificio,
tam efficaci ad numeros variandos, vix est, quod magis celebratum
sit a poetis, ut in dimetris Eur. Or. 968, 69 — 979, 80

968 ἔλεος ἔλεος ὅδ᾽ ἔρχεται
τῶν θανουμένων ὕπερ,

ubi prior ab integro metro, alter ἃ cretico initium capit.

Saepius accidit, ut prior ordo in creticum desinat, quo cum ex-
aequantur antecedentis exitus et sequentis initium, ipsa controversia
adaugeri videtur, ut Soph. El. 207, 08 — 227, 28

207 ai τὸν ἐμὸν εἷλον βίον
πρόδοτον, αἵ μ᾽ ἀπώλεςαν.

Sunt etiam, qui opponantur, longiores ordines, ut Aesch. Agam.
733, 34 = 740, 41

733 φιλεῖ δὲ τίκτειν ὕβρις
μὲν παλαιὰ νεάζουςαν ἐν κακοῖς βροτῶν.

Soph. OR. 652, 58 — 681, 82

652 τὸν οὔτε πρὶν νήπιον,
νῦν τ᾽ ἐν ὅρκῳ μέγαν καταίδεςαι,

quibuscum ordinibus, quo magis perspiciatur huius generis
conferas, quos p. 361 ex Aesch. Septem dedimus vv. 278—716
= 290— 93.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 363

Neque solum in binis ordinibus versatur ista discrepantia, sed
eliam in plures propagari potest, ut Aesch. Choeph. 624— 27
— 630—833

630 τέκνον δ᾽ ἐπειςφέρει δόμοις
αἱμάτων παλαιτέρων
τίνει μύεος χρόνῳ κλυτὴ
Buccöppwv Ἐξρινύς.

Soph. OR. 198—201 — 211—14

198 τέλει γὰρ εἴ τι νὺξ ἀφῇ,
τοῦτ᾽ ἐπ᾽ ἦμαρ ἔρχεται᾽
τόν, ὦ (ráv» πυρφόρων
ἀςτραπᾶν κράτη νέμων.

Eur. Her. 411—14 — 428—31

411 τίν᾽ οὐκ ἀφ᾽ '€AAavíac
ἄγορον ἁλίςεας φίλων,
κόρας ᾿Αρείας πέπλων
χρυςεόςετολον φάρος.

cf. Phoen. 1747 —50.

Qui omnes versus in eo consentiunt, quod primus et tertius or-
dines a thesi incipiunt, alter et quartus ab arsi; quo fit, ut primus
cum altero, alter cum tertio, tertius cum quarto concertare videatur.

Denique nolim praeteriri, quo eximie illustratur hoc genus,
versum Eur. Suppl. 779—81 — 787—89

779 πόλει μὲν εὐδοξία
καὶ ςτρατηλάταις δορὸς
διπλάζεται τιμά.

Primus et tertius ordines iidem sunt qui in versu Aesch. Eum.
377—79 = 385— 87 (p. 360), tertius vel clausula spondiaca tenus,
quae rarissima est iambici metri forma. At medius totam rem con-
vertit, apud Aeschylum enim sicut primus et tertius a thesi incipiens
aequabilem facit compositionem, apud Euripidem suppressa thesi
initiali utrimque discrepantiam.

Quidam versus partim ad aequalium partim ad contrariorum
ordinum normam conformati sunt, ut Aesch. Agam. 454—57

πυρὸς δ᾽ ὑπ᾽ εὐαγτγτέλου
πόλιν διήκει θοὰ
βάξις΄ εἰ δ᾽ ἐτήτυμος,
τίς οἶδεν, εἴ τοι θεῖόν écti μὴ ψύθος,

ubi primus et alter ordo ab integro metro, tertius iis oppositus 8
cretico, quartus ab integro rursus metro incipit.

364 Wilhelmus Doehrmann:

Soph. Ant. 357—62 — 368—73

357 πάγων ἐναίθρεια xal
δύςομβρα φεύγειν βέλη
παντοπόρος᾽ ἄπορος ἐπ᾽ οὐδὲν ἔρχεται
τὸ μέλλον᾽ Ἅιδα μόνον
φεῦξιν οὐκ ἐπάξεται,

primus enim et alter ordo consentiunt in integro metro initiali.
Contrarius tertius, qui est trimeter a cretico orsus. Discrepantia ut
continuetur facit quarti integrum metrum initiale, quinti creticus.
Aesch. Agam. 420— 24 — 437—41

420 ὁ xpucauoıßöc δ᾽ Ἄρης cwudtwv
καὶ ταλαντοῦχος ἐν μάχῃ δορὸς
πυρωθὲν ἐξ Ἰλίου
φίλοιςι πέμπει βαρὺ :
ψῆγμα δυςδάκρυτον ἀν-τήνορος.

Incipit versus ab ordinibus contrariis inter se; primus enim inte-
grum habet metrum initiale, duos creticos, alter in initio duos creticos,
tertium integrum metrum, cui vicissitudini quanta gravitas insit,
nemo non sentit; alteri ordini opponitur tertius, qui ab integro metro
initium ducit; aequalis est quartus, quintus denique, a cretico orsus,
discrepantiam resuscitat.

Maxime eum ordinem, qui clausulae vice fungitur, a reliquis
dissentire voluerunt, quod vel tum factum est, cum ceteroquin omnis
aequalitas obtinet, ut in eo, quem p. 360 attulimus, versu Her. 125 — 29,
ubi quattuor sunt integri dimetri, quintus, is, qui versum concludit,
suppressa thesi initiali in trochaicam speciem commutatus ithyphallici
similem se praebet. Et haec quidem clausula incredibile est, quam
Saepe usu veniat, quo contra trimetri a cretico incipientes vix ires
occurunt pro clausula, ut Eur. Suppl. 375, 76 = 379, 80

375 ποτ᾽; ἄρα φίλιά μοι τεμεῖ,
καὶ τέκνοις ταφὰς ληψόμεεθα;

Praeter trochaicam — sic enim licet nuncupare — clausulam,
solemnis est ea, quae ab anaclomeno metro orditur, ut Eur. Alc. 86 —88
— 98—100

86 κλύει τις ἢ ςτεναγμὸν ἢ
χειρῶν κτύπον κατὰ cré(ac
ἢ γόον ὧς πεπραγμένων;

Dimeter anaclomenus in baccheum catalect. pro clausula est, ut
Soph. Trach. 825, 26 — 835, 36

825 δωδέκατος ἄροτος, ἀναδοχὰν τελεῖν πόνων
τῷ Διὸς αὐτόπαιδι.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 365

Trimeter ab anaclomeno metro incipiens versum concludit, ut
Aesch. Suppl. 359, 60 — 370, 71

359 μονοςκήπτροιει δ᾽ ἐν θρόνοις χρέος
πᾶν ἐπικραίνεις᾽ ἄγος φυλάςοου,

quam clausulam notandum est medium flagitare creticum, equidem,
ubi integrum metrum sit, non ad manum habeo.

III. DE CAESURA LONGIORIBUS ORDINIBUS IAMBICIS INIECTA.

Id quod inter singula metra pp. 339—359 cognovimus caesurae
artificium, idem inter bina fieri potuit vel plura, i. e. tot, quot pro se
ordinem efficiunt. Est autem ea caesura, ut plerumque, post sequentis
metri primam syllabam, sive post priorem thesin, sive, suppressa ea,
post priorem arsin. Neque vero utrumque genus pariter ab omnibus
excultum est, id quod mox apparebit. Iam eos locos damus, qui hanc
caesuram exhibent, in quo ordines ita distribuemus, ut ea syllaba,
post quam caesura est, prima fiat in proxima linea. Et prius quidem
genus vereor ne alienum sit ab usu Aeschyleo, ut qui unum praebeat
eius caesurae specimen

Suppl. 122, 23 πλάτα μὲν οὖν λινορραφής
τε δόμος ἅλα ετέγων δορός.
— 132, 33 θέλουςα δ᾽ αὖ θέλουςαν ἁ-
γνά μ᾽ ἐπιδέτω Διὸς κόρα,

nam in stropha t€ vocula cum antecedente verbo paene in unum
eonfluit. Verum tamen casui tribuere malim tantillam rem in tanta
apud Aeschylum iamborum multitudine.

Sed confirmant eam caesuram versus Sophoclei, ut

Ai. 351, 52 ἴδεςθέ μ᾽ οἷον ἄρτι κῦ-
μα φοινίας ὑπὸ ζάλης.
— 359, 60 cé τοι, cé τοι μόνον δέδορ-
Ka πημονὰν ἐπαρκέςοντ᾽.
Ant. 591, 92 δυςάνεμοι «τόνῳ βρέμου-
cav ἀντιπλῆγες ἀκταί.
— 602, 03 ἀμᾷ κοπίς, λόγου τ᾽ ἄνοι-
α καὶ φρενῶν ἐρινύς.
El. 482, 83 οὐ γάρ ποτ᾽ duvacrei C ὁ φύ-
cac Ἑλλάνων ἄναξ.
— 498, 99 τοῖς δρῶςει καὶ cuvdpWcıv. ἤ-
τοι μαντεῖαι βροτῶν.
484, 85 οὐδ᾽ à παλαιὰ χαλκόπα-
κτος ἀμφάκης γένυς.
— 500, 01 οὐκ εἰεὶν ἐν δεινοῖς ὀνεί-
ροις οὐδ᾽ ἐν θεςφάτοις.

366 Wilhelmus Doehrmann:

Tetrametri sunt ordines ex duobus integris metris, baccheo (mo-
losso, cf. p. 307), cretico compositi; caesura post bacchei thesin
intercedit.

El. 1087, 88 τὸ μὴ καλὸν καθοπλίςα-
ca δύο φέρειν ἐν ἑνὶ λόγῳ.
— 1095, 96 βεβῶςαν, ἃ δὲ μέγιςτ᾽ ἔβλα-
cre νόμιμα, τιῦνδε φερομέναν.
OC. 1482, 88 ἐναιείου δὲ CoU τύχοι-
μι, μηδ᾽ ἄλαςτον ἄνδρ᾽ ἰδών.
— 1496, 97 ὁ γὰρ ξένος ce καὶ πόλι-
cua καὶ φίλους ἐπαξιοῖ.
1693, 94 ὦ διδύμα τέκνων ἀρί-
cra, τὸ φέρον ἐκ θεοῦ καλῶς.
— 1720, 21 ἀλλ᾽ ἐπεὶ ὀλβίως γ᾽ ἔλυ-
ςε τὸ τέλος, ὦ φίλαι, βίου.
OR. 463, 64 τίς ὅντιν᾽ ἁ θεςπιέπει-
α Δελφὶς εἶπε πέτρα.
— 473,74 ἔλαμψε γὰρ τοῦ νιφόεν-
τος ἀρτίως φανεῖκςα.
1086, 87 εἴπερ ἐγὼ μάντις εἰ-
μὶ καὶ κατὰ γνώμαν ἴδρις.
— 1098, 99 τίς ce, τέκνον, τίς c ἔτι-
KTE τῶν μακραιώνων ἄρα.
1331, 82 ἔπαιςε δ᾽ αὐτόχειρ νιν οὔ-
τις, ἀλλ᾽ ἐγὼ τλάμων.
— 1351,52 ἔρρυτο κἀνέςωςεν οὐδ-
Ev εἰς χάριν πράςεων.
Trach. 649, 80 χρόνον, πελάτιον, ἴδριες οὐδ-
ev: ἃ δέ οἱ φίλα δάμαρ.
= 657, 58 πρὶν τάνδε πρὸς πόλιν ἀνύεει-
ε, ναειῶτιν Ecriav.

Hos apud Sophoclem invenimus eius generis ordines; qui omnes
tetrametri sunt intermissa caesura post tertii metri priorem thesin.
Apud Euripidem praeter tetrametros etiam longiores ordines eum in
modum incisi sunt, pars commutari caesurae sedem postulavit. Nota-
vimus autem hos ordines Euripideos:

Her. 107, 08 ὑπόροφα μέλαθρα καὶ vepai-
& δέμνι᾽, ἀμφὶ βάκτροις
— 119, 20 μὴ πόδα κάμητε βαρύ τε κῶ-
λον, ὥςτε πρὸς πετραῖον.

In antistropho v. 119 κάμητε ex Wilamowitzii emendatione pro
προκάμητε. Eadem caesura, quae inter alterum et tertium metrum,
inter primum et alterum cadit; utramque ex arte fluxisse alii quidam
loci docent.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. — 367

111, 12 ἔπεα μόνον καὶ δόκημα vuxtepu-

πὸν ἐννύχων ὀνείρων.

== 123, 24 λαβοῦ χερῶν καὶ πέπλων, ὅτου λέλοι-
πε ποδὸς ἀμαυρὸν ἴχνος.

Phoen. 1019, 20 ἔβας ἔβας, ὦ πτεροῦςεςα, γᾶς λόχευ-

μα νερτέρου τ᾽ Ἐχίδνας.

= 1043, 44 χρόνῳ δ᾽ ἔβα TTußiaıc ἀποεςτολαῖ-
ειν Οἰδίπους ὁ τλάμων.

1038, 89 ἄλλος ἄλλ᾽ ἐπωτότυ-

ζε διαδοχαῖς ἀνὰ πτόλιν.

= 1062, 63 Παλλάς, ἃ δράκοντος ai-
μα λιθόβολον κατειργάςεω.

In stropha v. 1088 ἄλλ᾽ ἐπωτότυζε Valckenarius restituit pro ἄλλον
ETTETÖTULE.

1041, 42 ὁπότε πόλεος Apaviceıev ἁ TTTEPOUC-
ca παρθένος τιν᾽ ἀνδρῶν.
— 1065, 66 ὅθεν ἐπέευτο τάνδε γαῖαν ἁρπαγαῖς
ει δαιμόνων τις ἄτα,

qui versus duplicem caesuram habet, inter secundum tertiumque et
inter tertium quartumque metrum.
Addimus propter magnam cum his similitudinem

1732, 33 (ζφιγγὸς ἀναφέρεις ὄνει-

δος. ἄπαγε τὰ πάρος εὐτυχήματ᾽ αὐδῶν.
1756, 57 ἱερὸν ὄρεειν ἀνεχόρευ-

ςα, χάριν ἀχάριτον ἐς θεοὺς διδοῦςα,

qui pentametri easdem caesuras praebent, quas 1041, 42 = 1065, 66,
priorem etiam interpunctione denotatam.

Suppl. 366, 67 ἐκλύετε τάδε γ᾽ ἐκλύετ᾽ ἄνα-
κτος ὅεια περὶ θεοὺς καί.
— 370, 71 ἱκόμενος ἔτι ματέρος Ayak-
μα φόνιον ἐξέλοι, γᾶν.
623, 24 ἔτι ποτ᾽ alca, τίς ἄρα πό-
τμος ἐπιμένει τὸν ἄλκιμον.
— 631, 82 τὸ cóv ἄγαλμα, τὸ cóv ἵδρυ-
μα πόλεος ἐκκόμιζέ μοι.

Est caesura, ut Her. 107 — 119, etiam inter primum et alterum
metrum, eaque interpunctionis artificio aucta.

Troad. 1307—09 διάδοχά coi γόνυ τίθη-
μι γαίᾳ τοὺς ἐμοὺς καλοῦςα vép-
θεν ἀθλίους ἀκοίτας.
— 1322—24 ὄνομα δὲ τᾶς ἀφανὲς ci-
civ, ἄλλᾳ δ᾽ ἄλλο φροῦδον, οὐδ᾽ Er’ ἔ-
criv ἁ τάλαινα Τροία.

368 Wilhelmus Doehrmann:

Apud Euripidem igitur tetrametri sunt cum usu Sophocleo con-
sentientes Her. 107, 08 = 119, 20. Phoen. 1038, 39 = 1062, 63.
Suppl. 366, 67 = 370, 71. 623, 24 == 631, 32, nisi quod caesurae
post primum metrum interpositae nulla sunt certa exempla apud So-
phoclem, nam

Trach. 133, 34 νὺξ pporoiciv οὔτε xfj-
pec οὔτε πλοῦτος, ἀλλ᾽ ἄφαρ,

qui est tetrameter suppressa prima thesi, parum affert argumenti,
quia responsione caret. Reliqui versus apud Euripidem, pentametri
Her. 111, 12 = 123, 24. Phoen. 1019, 20 = 1043, 44. 1041, 42
— 1065, 66. 1732, 33. 1756, 57, heptameter Troad. 1307 —09
— 1322— 24 ex propria eius arte profecti sunt.

Haec caesura, si suppressa est proximi metri prior thesis, post
arsin collocari debet.. Ordines ita constitutos plures habet Aeschylus,
quem adeo apparet in hoc genere Sophocli et Euripidi praestare:
quod satis mirum videbitur ei, qui reputaverit, quantopere Aeschylus
abstineat a caesura post thesin intermittenda. Idem post cretici prio-
rem arsin caesuram interposuit

Agam. 364, 65 ὑπὲρ τὸ βέλτιςτον. ἔ-
cru δ᾽ ἀπήμαντον, ὥςτ᾽ ἀπαρκεῖν.
— 381, 82 λιτᾶν δ᾽ ἀκούει μὲν οὔ-
τις θεῶν᾽ τῶνδ᾽ ἐπίετροφον δέ.

Antistrophi verba 382 corrupta sic tradita sunt: τὸν δ᾽ ἐπίςτροφον
τῶνδε. Dedimus Weyrauchii emendationem, quae numeros restituit.

Choeph. 42, 43 ἰάλλει ducdeoc γυνά. φοβοῦ-
μαι δ᾽ ἔπος τόδ᾽ ἐκβαλεῖν.
— 52, 58 περαῖνον νῦν ἀφίεταται᾽ φοβεῖ-
ται δέ τις. τὸ δ᾽ εὐτυχεῖν.
Pers. 989 πῶς δ᾽ οὔ; crparóv μὲν τοςοῦ-
τον τάλας πέπληγμαι.
— 999 ἀγανόρειος᾽ κατεῖ-
δον δὲ πῆμ᾽ ἄελπτον.
Suppl. 543 Τυφῶ μένος χὔδωρ τὸ Νεί-
λου νόςοις ἄθικτον.
— 551 τὰν μὲν βοός, τὰν δ᾽ αὖ vuvai-
κός᾽ τέρας δ᾽ ἐθάμβουν.

In stropha χὔδωρ scripsimus cum Weilio pro ὕδωρ. In antistropho
caesura interpunctione augetur.

Apud Sophoclem nullum est eius generis exemplum, duo apud
Euripidem, utrumque tamen ita, ut de caesura dubitari non possit,

Her. 387, 88 Ἕβρον bierépace μό-
x0ov, Muxnvaíu πονῶν tupávvy.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 869

— 401, 02 μυχοὺς eicéBaive, 0va-
τοῖς γαλονείας τιθεὶς ἐρετμοῖς.

Ad caesurae artificium post cretici priorem arsin collocatum altera
accedit res maxime singularis, quod integrum metrum 388 — 402
cretico subiunctum longam habet thesin initialem, quae in ea ipsa
compositione tam procul a vulgari usu recedit, ut de industria illata
esse videatur. Idem metrum inciditur post priorem arsin. Quocirca
persuasissimum habeo eam hiec comparere caesuram, ad quam praeter
alios referendum diximus ordinem

Soph. OR. 864 — 874 eücentov ἁγνείαν λόγων,

de quo cf. p. 340. In tali structura maxime probabile est, quam
Her. 387, 88 = 401, 02 post cretici priorem arsin posuimus, ef
ipsam quaesitam esse caesuram.

Suppl. 374, 75 χάριν τ᾽ ἔχει τὰν ἐς oi-
ei. τί μοι πόλις κρανεῖ.
— 878, 19 νόμους βροτῶν μὴ μιαί-
γειν. εὖ τοι εέβεις δίκαν,

quo in ordine gravissima interpunctio caesuram adiuvat.

De anaclomenis ordinibus separatim dicendum est, cum quia 8
reliquis iambis divergunt, tum propter magnam incisionum varietatem.
Sed eo usque valuit consuetudo eos ordines certis incisionibus distin-
guendi, ut vix ullus sit, qui omni huiusmodi artificio careat. Quam
ob causam, modo incisiones perspectae sint, iusta discriptio paene
ubique inveniri potest. Id enim curae sibi habuerunt poetae in omni-
bus iis versibus, qui aut ex meris anaclomenis constant, aut quibus
admista sunt metra anaclomena, ut certis spatiis interpositis sive
diaeresin facerent sive caesuram, plerumque post bina metra, interdum,
idque in initio potissimum versuum, post terna. Utra incisio esset,
metrorum concursus aliquod discrimen ferebat. Nam si eorum, inter
quae incisionem cadere volebant, metrorum alterum integrum erat,
una poterat intermitti diaeresis, ut Aesch. Prom. 128—230 = 145—47

128 μηδὲν φοβηθῆς᾽ φιλία
γὰρ ἥδε τάξις πτερύγων
θοαῖς ἁμίλλαις προςέβα
τόνδε πάγον, πατρῴας,

ubi, alternantibus integris metris et anaclomenis praeter clausulam,
singuli dimetri extiterunt diaeresi distincti. cf. Aesch. Agam. 211, 12
— 221, 22. Soph. Ant. 781, 82 = 791, 92. Phil. 1136, 37 —
1159, 60. Trach. 116—18 = 126— 28. Eur. Hel. 1451, 52 =
1465, 66. Her. 763—66 = 772—75.
Caesura maxime usurpari solebat tum, cum eorum, inter quae
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 24

310 | Wilhelmus Doehrmann;

incisionem cadere volebant, metrorum alterum anaclomenum erat,
fiebatque ea caesura post priorem huius arsin, ut

, Soph. Ai. 227, 28 οἴμοι φοβοῦμαι τὸ προςέρ-
᾿ πον᾽ περίφαντος ἁνήρ.
— 251, 52 τοίας ἐρέεςουειν ἀπει-
λὰς δικρατεῖς ᾿Ατρεῖδαι.
OR. 1211, 12 πῶς ποτε, πῶς ποθ᾽ oi πατρῷ-
αἱ ς᾽ ἄλοκες φέρειν, τάλας.
— 1221,22 ἐκ «τομάτων. τὸ δ᾽ ὀρθὸν ci-
πεῖν, ἀνέπνευςά τ᾽ ἐκ ςέθεν.

Neque tamen, sicut integrum metrum unam patiebatur diaeresin
praemitti, ita anaclomenum unam caesuram; quae etsi frequentatior
erat, licebat etiam diaeresin intercedere, ut.

Aesch. Eum. 546, 47 λαῖφος ὅταν λάβῃ πόνος
0pavopévac κεραίας.
— 554, 55 ἕρματι προςβαλὼν δίκας
(Aer ἄκλαυετος, ἄετος.

Itaque, ut summam faciamus totius rei, ubi integra metra alter-
nabant cum anaclomenis!) quando incisio cadebat in commissuram
anaclomeni et integri, nulla poterat esse nisi diaeresis, quando inter
integrum et anaclomenum aut inter utrumque anaclomenum, tam
diaeresis quam caesura legitima erat.

Haec sunt, quibus exhausta videri potest eius generis compositio,
universa si quis contuebitur. Sed id ipsum, quod in parte ordinum
anaclomenorum diaeresis et caesura promiscue adhibitae sunt, ea
causa nos adduxit, ut quosdam versus subiungeremus, unde libertas
incisionum patefieret. Tetrameter est anaclomenus cum media diaeresi

Eur. Med. 643, 44 ὦ πατρίς, ὦ δώματα, μὴ
| δῆτ᾽ ἄπολις γενοίμαν.

1) Digna res est, quam attendas, quod in tetrametro

Soph. OR. 463, 64 τίς ὅντιν᾽ & θεςπιέπει-
a Δελφὶς eine πέτρα.
— 478, 74 ἔλαμψε γὰρ τοῦ vipóev-

TOC ἀρτίως qaveica,

cuius unum est metrum anaclomenum id, quod alteram sedem obtinet,
caesura fieri potuit, at tetrameter

Phil. 1186, 37 ὁρῶν μὲν αἰεχρὰς ἀπάτας,
cruyvöv δὲ φῶτ᾽ ἐχθοδοπόν,
== 1159, 60 πόθεν γὰρ ἔςται βιοτά:
τίς ὧδ᾽ ἐν αὔραις τρέφεται,

ubi vicissitudo est inter integra metra et anaclomena, media debuit
diaeresi incidi.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 371

— 652, 53 εἴδομεν, οὐκ ἐξ ἑτέρων
μῦθον ἔχω φράςαεθαι.

cf. Heraclid. 353, 54 = 362, 63.
Idem tetrameter caesura incisus est

Her. 637, 38 à veórac μοι φίλον᾽ à-
χθος δὲ τὸ γῆρας αἰεί.
— 655, 56 εἰ δὲ θεοῖς ἦν ξύνεεις
καὶ copia κατ᾽ ἄνδρας.

In antistropho, vocabulo post alterum metrum anaclomenum termi-
nato, ita facta est caesura, ut proximum verbum monosyllabum sit,
quomodo et alias caesurae necessitati obtemperari infra videbimus.

Et hi quidem catalectici in baccheum. Acatalecti sunt cum
caesura

Aesch. Pers. 631, 32 ἡ ῥ᾽ dier μου μακαρί-
τας icobaíuuv Bacıkeuc.
— 638, 39 ἀλλὰ εὖ μοι Γᾶ τε καὶ ἄλ-
λοι χθονίων ἁγεμόνες.
Soph. OR. 488---86 δεινὰ μὲν οὖν, δεινὰ ταράς-
cei ςοφὸς οἰωνοθέτας
οὔτε δοκοῦντ᾽ οὔτ᾽ ἀποφά-
ςκονθ᾽" ὅ τι λέξω δ᾽ ἀπορῶ.
— 498—501 ἀλλ᾽ ὁ μὲν οὖν Ζεὺς ὅ τ᾽ ᾿Απόλ-
Awv ξυνετοὶ καὶ τὰ βροτῶν
eibórec: ἀνδρῶν δ᾽ ὅτι μάν-
τις πλέον ἢ ᾿᾽γῶ φέρεται.

Eadem caesura est inter dimetrum anaclomenum et ordinem
-w-v-wuv-.Quae saepissime clausula anaclomenis adnectitur, ut

Aesch. Agam. 664, 65 τὰν δορίγαμβρον ἀμφινει-
xfj θ᾽ '€Mévav; ἐπεὶ πρεπόντως.
— 680, 81 πραςςομένα τὸ νυμφότι-
μον μέλος ἐκφάτως τίοντας.
Pers. 645, 46 ἦ φίλος ἁνήρ, φίλος ὄ-
χθος᾽ φίλα γὰρ κέκευθεν ἤθη.
— 650, 51 οὔτε γὰρ ἄνδρας ποτ᾽ ἀπώλ-
λυ πολεμοφθόροιειν ἄταις.

Altera est compositio, qua primus dimeter diaeresi definitur, in
reliquis post bina metra caesura cadit, ut

Aesch. Agam. 188—91 μάντις ἔκλαγξεν προφέρων
"Apteutv, ὥςτε χθόνα βάκ-
τροις ἐπικρούςαντας ᾿Ατρεί-
δας δάκρυ μὴ karacyeiv.

94"

372 Wilhelmus Doehrmann:

— 201—04 Taucavéuou γὰρ Oucíac
παρθενίου θ᾽ αἵματος óp-
γᾷ περιοργῶς ἐπιθυ-
μεῖν θέμις. εὖ γὰρ εἴη.

Anaclomena metra et integra ubi perpetua vicissitudine decur-
runt, caesura fieri solet inter singula integra et anaclomena metra, ut

Aesch. Agam. 429—32 ἀλλοτρίας διαὶ τυναι-

xöc. τάδε εἶγά τις Baü-
ζει. φθονερὸν δ᾽ ὑπ᾽ ἄλγος ἕρ-
πει προδίκοις ᾿Ατρείδαις.

— 446—39 di-croic τελέθοντος οὔτις ἀλ-
xa‘ τὸ δ᾽ ὑπερκόπως κλύειν
εὖ βαρύ᾽ βάλλεται γὰρ ὄς-
τοις Διόθεν κεραυνός.

Soph. Phil. 687 —90 πῶς ποτε, πῶς ποτ᾽ ἀμφιπλή-
KTuv ῥοθίων μόνος κλύων,
πῶς ἄρα πανδάκρυτον οὕ-
TU βιοτὰν κατέςχεν;

== 702—05 παῖς ἄτερ ὡς φίλας τιθή-
vac, ὅθεν εὐμάρει᾽ ὑπάρ-
χοι πόρου, ἁνίκ᾽ ἐξανεί-
ἡ δακέθυμος ἄτα.

Ordines Agamemnonis 448 Philoctetae 689, quia proxime ante-
cedentes Agam. 447 Phil. 688 integro verbo terminabantur, ut cae-
sura fieret & vocabulo monosyllabo initium ceperunt, quod remedium
supra diximus adhibitum esse, si idem vocabulum in proximam ana-
clomeni arsin extendi non poterat.

Diaeresis et caesura intra unum eundemque versum sunt

Aesch. Suppl. 933—96 πᾶν ἄπονον δαιμόνιον᾽
Bäccov ἄνω φρόνημά πως
αὐτόθεν ἐξέπραξεν ἔμ-
πας ἑδράνων ἀφ᾽ ἁγνῶν.

—= 100—03 δυςπαραβούλοιςει φρεείν,
καὶ διάνοιαν μαινόλιν
κέντρον ἔχων ἄφυκτον, ἄ-
τας δ᾽ ἀπάταν μεταγνούς.

V. 93 πᾶν ἄπονον scripsimus pro τὰν ἄποινον ex Wellaueri, v. 94
6àccov pro ἥμενον ex Weilii coniectura. Diaeresi finiuntur dimeter
93 = 100, qui ex duobus anaclomenis constat, ut Agam. 188 — 201,
et. qui ex anaclomeno et integro, 94 — 101. Denique qui sequuntur
ordines 95, 96 — 102, 03 vulgarem caesuram habent inter integrum
et anaclomenum metrum. cf. Soph. Trach. 119—31 — 129— 31.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 373

Versum Sept. 703—409 = 710—106, qui totam stropham conficit,
unaquaque expressa incisione sic discribendum esse docet strophae et
antistrophi consensus:

703 πέφρικα τὰν ὠλεείοι-
κον θεόν, οὐ θεοῖς ὁμοί-
αν, παναλαθῆ, κακόμαν-
τιν, πατρὸς εὐκταίαν "€pi-
γὺν τελέςαι τὰς περιθύ-
μους κατάρας Οἰδιπόδα βλαψίφρονος᾽
παιδολέτωρ δ᾽ ἔρις ἅδ᾽ ὀτρύνει.

Ad decimum igitur usque metrum alterum quodque cum succedente,
quod est anaclomenum, caesura colligatum est. Inter trimetrum
anaclomenum, quem in sexto ordine collocavimus, et clausulam diae-
resis intercedit. Est ea clausula alcaicus decasyllabus, specie com-
positus ex duobus dactylis et metro trochaico. Quo ex ordine, correpta
alterius dactyli thesi, putaverim evasisse eum, de quo supra diximus,

-w-v-v--.,80b.v.-..v- ., αὖ

Prom. 408 τοῖς πάρος Evdeikvucıv αἰχμήν.
— 416 πήμαςι ευγκάμνουεςει θνατοί.

Cum tantum sit in versibus anaclomenis diaereseos sive caesurae
studium, omnis inde ordinum discriptio repetenda videtur. Quare
probare non possumus Gleditschium, qui, neglecta quacumque in-
cisione, sic nuper?) discerpsit versum Soph. El. 1058—62 — 1070—74:

1058 τί τοὺς ἄνωθεν φρονιμω-
τάτους οἰωνοὺς Ecopw-
μενοι τροφᾶς κηδομένους
ἀφ᾽ ὧν τε βλάετωειν ἀφ᾽ ὧν
T Óvnav εὕ-
puci, τάδ᾽ οὐκ ἐπ᾽ ἴςας τελοῦμεν,

dimetros ordines dispertiens ex integro metro et anaclomeno com-
positos 1058—61 = 1070—73, singulare integrum metrum, alcai-
cum decasyllabum. Dimetros autem illos si voluisset Sophocles
distribui, sicut voluit Aeschylus Prom. 128—130 — 145—47 (p. 369),
diaeresi eos terminare debuit, vocabuli vero continuatio ex priore in
alterum, i. e. ex anaclemeno metro in integrum, omnino fieri nequibat.
Itaque alia incisio circumspicienda est. Et vera caesura esse videtur,
quae est inter tertium metrum et quartum, i. e. integrum inter et
anaclomenum, quae usitatissima est in hoc genere. Primo igitur
ordine trimetro posito proximos dimetros faciemus ex anaclomeno et
integro metro compositos, clausulam alcaicum decasyllabum, ut haec

— ——— - - —-

1) Metrik?, p. 159.

374 ... . v. . Wilhelmus Doehrmanh:.

digestio adhibenda sit, quam plerisque placere video, eaque simul ad
antistrophi incisiones sese acommodat:

τί τοὺς ἄνωθεν φρονιμωτάτους olu-
γοὺς ἐεορώμενοι τροφᾶς
κηδομένους ἀφ᾽ ὧν τε βλά-
cruciv ἀφ᾽ ὧν τ᾽ ὄνηειν εὕ-
puci, τάδ᾽ οὐκ ἐπ᾽ icac τελοῦμεν;

Alter ordo consentientibus stropha et antistropho diaeresi defini-
tur; reliqui usque ad clausulam continua caesura cohaerent, in
antistr ea, quam vulgarem diximus, quae est post subsequentis
ordinis arsin initialem. In stropha paulum ab ea .deflectere coegit
verborum forma, quapropter incisio facta est post proximam, brevem,
non tam aliena a vulgari caesurae genere, ut in graviorem discre-
pantiam verti possit. Antistrophi verba cum sic leguntur:

1070 ὅτι civ (Schaefer, cpicıv LP) ἤδη τὰ μὲν ἐκ δόμων vocei,
τὰ δὲ πρὸς τέκνων διπλῆ,

desiderant alterius ordinis primam arsin. Quae ad metricàm aptissime
ita restituitur, ut antecedentis ordinis ultimum vocabulum in eam
procurrat, ut in hac emendatione:

ὅτι cgpiv ἤδη τὰ μὲν ἐκ δόμων vocu-
δη, τὰ δὲ πρὸς τέκνων διπλῆ.

Hactenus de ordinibus iambicis.

IV. DE INCISIONIBUS INTER SINGULA
IAMBICA METRA ET ALIENOS NUMEROS OBSERV ATIS.

Miraberis fortasse, quod, cum iambicis ordinibus adiecerimus
anaclomenos, in ea parte, quae praecedebat, ubi de metris inter se
colligandis sermo erat, omisimus integra metra cum anaclomenis con-
iuncta, etsi artis aliquid iis inesse pp. 256. 283. indicatum est. Quam
quaestionem merito nobis videmur in eam partem distulisse, ad quam
nunc accedimus, quae ex proposito nostro erit de synaphiae inter
singula iambica metra et alienos numeros rationibus. Nam cum idem
fuerit colligandi usus, sive alius quidam numerus sequeretur, sive
metrum anaclomenum — nisi quod in hoc genere paulo minor
severitas erat quam in ilo — ne distraherentur quae natura con-
ciliata essent, omnia uno tempore transigere maluimus. Inter singula
igitur metra et anaclomena, ut in trimetris mediam, quam dicimus,
caesuram, caverunt, ne diaeresin intermitterent. Cuius rei causam eam
opinamur esse, ne inter duas concurrentes arses quod spatii necesse
erat fieri vocabuli terminatione augeretur. Quod ad evitandum
satis erat, si verbum quatenuscumque ex antecedente integro metro
in anaclomenum porrigebatur, sed tulit poetarum ars, ut plerumque

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 875

verbum post anaclomeni priorem arsin definirent, quae eadem caesura
est, quam in ordinibus anaclomenis latissime patere invenimus.
Caesura si fieri non poterat, diaereseos offensioni tollendae primum
ita consuluerunt, ut vocabulum ex integro metro in anaclomenum
continuarent. Reliqua, quae adhibuerunt remedia eadem sunt, quibus
mediam caesuram in trimetris sublevaverunt, qua de re cf. p. 263 sqq.
Itaque, si erat diaeresis, aut verbum praeire debebat monosyllabum,
aut elisio, aut denique sequi verbum monosyllabum. Iam videamus,
qui sit uniuscuiusque in hac re usus.

Apud Aeschylum longe maxima pars horum ordinum caesuram
habet, ut

Agam. 211—183 θυτὴρ γενέεθαι θυγατρός,
γυναικοποίνων πολέμων ἀρωγάν.

cf. Agam. 133. 221—23. 738 = 745. Pers. 990. 991 = 1001
Prom. 128—30 = 145—47. 133. 134 = 151. 404. 409. Sept.
710. Suppl. 507 — 514. 511. 748 — 755.

Missa caesura ubi verbo continuando, sicut diximus, operam
dederunt, saepius priore anaclomeni thesi illud terminatum est, ut
apud Aeschylum

Choeph. 48 δνόφοι καλύπτουςι δόμους.
--- ὅ8 μένει χρονίζοντας ἄχη (βρύει),

sic enim Dindorfius emendavit pro χρονίζοντ᾽ ἄχη postquam Her
mannus βρύει delevit.

Pers. 1000 τραπέντα ναύφαρκτον ἐρεῖς ὅμιλον.
Prom. 131 μόγις παρειποῦςα φρένας.
Suppl. 518 γενοῦ πολυμνῆςτορ ἔφαπτορ 'loüc.

Nulla est certa incisio

Prom. 148 πέτρᾳ προςαυαινόμενον.
150 νέοι γὰρ olakovöuoı.

Mitigatur diaeresis antecedente verbo monosyllabo in tribus
ordinibus
.— Prom. 401 crévu ce τᾶς οὐλομένας.

411 crévouc τὰν càv ευνομαι-μόνων.
Sept. 708 πέφρικα τὰν ὠλεείοι-κον.

Haec fere apud Aeschylum integra metra cum anaclomenis con-
iuncta. In omnibus his ordinibus nullus est, ubi nuda diaeresis
intercedat.

Cum Aeschylo Sophocles in eo consentit, quod caesuram prae-
valere vult, ut

Phil. 1136 δρῶν μὲν aicypàc ἀπάτας.

316 | Wilhelmus Doehrmann:

cf. Ai. 227. 390. 705 = 718. 1199. Ant. 791. 792. 795. 839. '
El. 823. 1058 — 1070. Phil. 1159. 1160. Trach. 117, 18 —
127, 28.
Dimeter Ai. 1211, qui respondet versui 1199, corruptus legitur
in libris
καὶ πρὶν μὲν Evvuxiou,

ut ambiguum sit, quae fuerit eius incisio. Emendationem dedit
G. Wolffius hanc:

καὶ πρὶν μὲν αἰὲν vuyíou,

qua probabilem utique in modum caesura huic ordini restituitur.
Verbi terminatio cadit post priorem anaclomeni brevem

Ai. 251 Tolac épéccouciv ἀπει-λάς.
Ant. 781 ἔρως ἀνίκατε μάχαν.
Trach. 126 χρῆναί c" ἀνάλγητα γὰρ οὐδ΄.

Alia est verbi continuatio

Ant. 785 φοιτᾷς δ᾽ ὑπερπόντιος Ev.
857 Ewaucac AATEIVOTATAC.

Diaeresin praecedit vocula monosyllaba

Ant. 782 ἔρως, ὃς ἐν κτήμαει πί-πτεις.
806 ὁρᾶτ᾽ ἔμ᾽, ὦ γᾶς πατρίας πολῖται.
— 828 ἤκουςα δὴ λυγροτάταν ὀλέεθαι.
OR. 468 τίς ὅντιν᾽ à θεςπιέπει-α.
— 478 ἔλαμψε γὰρ τοῦ νιφόεν-τος.
Phil. 135 τί χρή, τί χρή, δέεποτά, μ᾽ ἐν ξένᾳ ξένον.
Trach. 116 οὕτω δὲ τὸν Καδμογενῆ.

Duobus locis praegrediente elisione diaeresis lenitur,

El. 836 οἶδα yàp ἄνακτ᾽ 'Augiápeuv.
Phil. 1137 ετυγνὸν δὲ φῶτ᾽ ἐχθοδοπόν,

ubi elisio simul monosyllabum facit antecedens verbum.

Restat unus, ubi Sophocles nullo adhibito levamento diaeresin
Sibi permisit, versus

Ai. 375 κλυτοῖς mecüv αἰπολίοις.

Totum igitur usum si spectamus, Sophocles paulum recessit ab
Aeschyli severitate, hic enim in triginta septem, quos numeramus,
ordinibus viginti septem habet caesura incisos, ille in triginta quinque
undeviginti. Euripides denique tantum fere distat a Sophocle quan-
tum Sophocles ab Aeschylo, id quod praeclare ostendit tempore pro-
grediente lapsam paulatim esse artem, ut iam non caesurae tantopere

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 377

studere viderentur, quam evitandae diaeresi Sed singillatim vide
amus de Euripide. Caesura est, ut

Her. 639 βαρύτερον Αἴτνας «ςκοπέλων.

cf. El. 181 — 205. 472. Hel. 521. 1338. 1452. 1457. Her. 369.
657. 764. Hipp. 128 — 138. 147. IphA. 1036 — 1058. Med.
431 = 439. Or. 811 = 823. Phoen. 236. Suppl. 975.

Post anaclomeni metri priorem brevem verbum terminatur

El. 460 ἁλὸς ποτανοῖςι πεδί-λοιει.
Hel. 1468 χρόνῳ ξυνελθοῦςα χοροῖς.
Her. 368 ξύνοιδε Πηνειὸς ὁ καλλιδίνας.

Or. 826 Tuvbapic ἰάχηςε τάλαι-να.

Verbum ultra extenditur

Hel 1451 ®oivıcca Cibuviàc ὦ. |
1466 παρ᾽ οἶδμα Λευκιππίδας ἢ πρὸ ναοῦ.
1471 ὃν ἐξαμιλληςάμενος.

Hipp. 157 λιμένα τὸν εὐξεινότατον ναῦταις.

Or. 814 οἰκτρότατα θοινάματα καί.

Diaeresin praecedit vocabulum monosyllabum

Hel. 1454 xopavé τῶν καλλιχόρων.
Her. 352 ἐγὼ δὲ τὸν γᾶς ἐνέρων τ᾽ ἐς Ópqvav.
687 παιᾶνα μὲν Δηλιάδες.
773 μέλουςι καὶ τῶν δείων ἐπάειν.
Hipp. 1142 ἐγὼ δὲ cQ buctuyíq.
Phoen. 1509 τίς ᾿ξελλὰς ἢ βάρβαρος ἤ.

Elhsio facta est ante diaeresin

Hel. 1337 ἐπεὶ δ᾽ ἔπαυς᾽ εἰλαπίνας.
Her. 353 μολόντα, παῖδ᾽ εἴτε Διός νιν εἴπω,

quem in ordinem idem cadit, quod supra ad Soph. Phil. 1137 an-
notavimus.
Duos ordines Hel. 1353, 54

ὧν οὐ θέμις οὔθ᾽ ócía

érüpucac ἐν θαλάμοις
strophae numeri arguunt in dimetros redigendos esse ex integro
metro et anaclomeno compositos. Dubia est emendatio, quia ne de
sensu quidem satis constat. Hermannus sicut scribi voluit,

ὧν οὐ Oéuicr οὐδ᾽ δεία,

πύρωςας ὄμμ᾽ ἐν θαλάμοις,

in utroque ordine diaeresi elisio praemissa est.

378 Wilhelmus Doehrmann:

* . Potuit diaeresis ita mitigari, ut monosyllabum in priore anaclo-
meni metri arsi collocaretur; id artificium, ab Aeschylo et Sophocle
repudiatum, Euripides in usum vocavit, ut

Hel. 1465 ἡ που κόρας àv ποταμοῦ.
Her. 673 οὐ παύςομαι τὰς Χάριτας.
Ion. 1074 αἰεχύνομαι τὸν πολύυ-μνον.

Singularis quaedam condicio est ordinum
Her. 763, 65, 66 χοροὶ χοροὶ καὶ θαλίαι.

μεταλλαγαὶ γὰρ δακρύων,
μεταλλαγαὶ ευντυχίας.
— 772, 14, 75 θεοὶ θεοὶ τῶν ἀδίκων.

ὁ χρυςὸς ἅ τ᾽ εὐτυχία
φρενῶν βροτοὺς ἐξάτεται,

quorum singula metra suo iure laudavit Wilamowitzius!) desinentibus
vocabulis significari. Tamen diaereseos offensionem deminutam certe
voluisse Euripidem apparet. Nam in v. 774 simul monosyllabum simul
elisio praecedit, sequitur monosyllabum in 763, 65, 72. Denique in
766 = 75 ea, quae anaclomenum explent, verba ita composita sunt,
ut etiam hic monosyllabum diaeresi succedere videatur.

Idem remedium, opinor, adhibitum est dimetro
Ion. 1090 ὁρᾶθ᾽ ócot δυςκελάδοι-ειν.
Postremo
Hipp. 877 βοᾷ βοᾷ δέλτος ÓÀacra. πᾷ φύγω

antecedente conduplicationis figura βοᾷ βοᾷ propter verba diaeresis
molliri non potuit.

Hi fere sunt ordines Euripidei, qui consociatum habent integrum
metrum cum anaclomeno. Itaque, quod supra adumbravimus inde
ab Aeschylo magis magisque crevisse caesurae incuriam, certis iam
numeris comprobari licet. Apud Aeschylum autem et Sophoclem quae
rationes intercedant inter observatas caesuras et neglectas, brevi ante
indicavimus, apud Euripidem in quinquaginta duobus ordinibus viginti
admodum duo caesurae artificio insigniti sunt. Ad centena ut omnia
revocemus, apud Aeschylum septuageni terni sunt cum caesura, apud
Sophoclem quinquageni quaterni, apud Euripidem quadrageni bini.

Quaerendum deinceps est, quomodo singula iambica metra cum
alienis numeris colligata sint, scilicet aeolico et dactylico, eae enim
compositiones imprimis colebantur a poetis. Et solemnis erat ordo

1) Her.* II. p. 166.

De versuum lyricorum.ircisionibus quaestiones selectae. 379

ex integro metro et glyconeo II compositus, is, cui Hephaestio nomen
indidit alcaico dodecasyllabo. ') Quo in ordine summopere caesuram
consectati sunt post primam glyconei syllabam, eaque apud ipsum
Aleaeum est in eo, quod Hephaestio servavit, exemplo

frgmt. 62 B κόλπῳ c' ἐδέ-
ξανθ᾽ ἁγναὶ Χάριτες Κρόνῳ.
Soph. Ai. 599, 600 ἐγὼ δ᾽ ὁ τλά-
μων παλαιὸς ἀφ᾽ οὗ χρόνος.
— 612, 13 ὃν ἐξεπέμ-
Uu) npiv δή ποτέ Ooupíiu.
601, 02 ἸΙδαῖα μί-
μνὼν λειμώνι᾽ ἔπαυλα μή-λων.
— 614, 15 κρατοῦντ᾽ ἐν "A-
pev γῦν δ᾽ αὖ φρενὸς οἰοβώ-τας.

v. 602 scripsimus λειμώνι᾽ ἔπαυλα ex Lobeckii elegantissima con-
iectura pro λειμωνίᾳ ποίαι.

622, 23 ἦ που παλαι-
ἃ μὲν CUVTPOPOC ἁμέρᾳ.
— 635, 86 xpeiccuv γὰρ “ἍΑι-
ὃᾳ κεύθων ὁ vocüv μάταν.
624, 25 λευκῷ bé γή-
ρᾳ μάτηρ νιν ὅταν νοςοῦν-τα.
— 637,38 ὃς ἐκ πατρύ-
ας ἥκων γενεᾶς ἄρι-ετος.
Trach. 856 ἰὼ κελαι-
νὰ λόγχα προμάχου δορός.

Praeterea tres loci sunt, ubi Sophocles neglecta caesura diaere-
seos difficultatem sublevavit, iisdemque remediis, quae sequente metro
anaclomeno adhibita esse invenimus. Bis enim glyconeo praemisit
verbum monosyllabum, quos locos valde mirum alterum alteri
respondere,

El. 479, 80 ὕπεςτί μοι

θάρεος, ἁδυπνόων KÄUOU-CAV.
— 495,96 πρὸ τῶνδέ τοι

μ᾽ ἔχει μήποτε μήποθ᾽ ἣἧ-μίν.

480 θάροος scripsimus sicut L?P, θράςος L. 496 ἔχει ambigua lectio
propter sensum et numerorum responsionem, sed vide Kaibel, Electra
p. 151; de trochaica et iambica basi inter se respondentibus cf. Phil.
1125 — 1148.

1) p. 64.

380 Wilhelmus Doehrmann:

Trach. 845 γνώμας polóvr
ὀλεθρίαιει cuvaAAavaic,

sic enim plerique scribunt pro ὀλεθρίαις ξυναλλαγαῖς. Quae si
genuina est lectio, diaeresis lenitur intermissa elisione, in quo nihil
esse, quod contra metricam faciat, quivis iam intellegit. Quamquam
nulla est apud Sophoclem praeter hunc locum solutae et insolutae
(856) baseos responsio. Et eam ob causam haud improbabilis videtur
Hermanni coniectura

γνώμας μολόν-
τα ςτυγναῖςει ευναλλαγαῖς,

quae praeter restitutam caesuram bases inter se aequavit. Sed ut
istam responsionem in medio relinquamus, talis, qualem supra dixi-
mus, diaeresis non facit mutandi necessitatem.

Eur. El. 169 ἔμολέ τις épo- |
λεν γαλακτοπότας ἀνήρ.

== 192 χρύςεά τε χάρι-
cv προθήματ᾽ ἀγλαῖας,

de responsione vide p. 283 annot.

Hee. 925, 26 xpucéuv évóm-
Tpwv AeUccouc ἀτέρμονας eic αὐγάς.
— 935, 36 ςεμνὰν rrpoci- |
Couc οὐκ fjvuc Αρτεμιν ἁ τλάμων.

Ordo compositus est ex integro metro et glyconeo III, accedentibus
duabus longis, quarum natura adhuc parum mihi explorata est.

Integrum illud metrum si in bacchiacam formam vertebatur,
diaeresi & proximo glyconeo terminari debebat, ut

Pind. Nem. VI. str. 1, 2 ἕν ἀνδρῶν
ἕν θεῶν YEvoc’ ἐκ μιᾶς.

Sophocles, qui, quantum equidem video, unus tragicorum eo
genere usus est, aequabilitatis causa glyconeum ab iambica basi in-
cipientem fecit, ut

Ai. 1205, 06 ἐρώτων
&, ἐρώτων ἀπέπαυςεν, ὦ-μοι.
1217, 18 γενοίμαν
ἵν᾽ ὑλᾶεν ἔπεςτι πόν-του.
OC. 119,20 ὃ πάντων
ὁ πάντων ἀκορέετατος.
— 151, 52 ducaiwv
μακραίων θ᾽ óc ἐπεικάςαι.

De versuum lyrieorum incisionibus quaestiones selectae. 381

123, 24 πλανάτας
πλανάτας Tic ὁ mpécBuc, οὐδ᾽.
— 155,56 περᾷς γάρ,
περᾷς᾽ ἀλλ᾽ ἵνα τῷδ᾽ ἐν ἀ-φθέγκτῳ.
180, 81 ἀδέρκτως
ἀφώνως ἀλόγως τὸ τᾶς.
— 162, 68 φυλάξαι᾽
μετάςταθ᾽, ἀπόβαθι. πολ-λά.

Quorum in pluribus figurae artificio diaeresis denotatur, cf. p. 257.

Sequitur, quae memoranda sit, integri metri cum ordine dactylico
coniunctio. In quo ad eandem, quam alias cognovimus, normam
caesura interposita est post primi dactyli arsin, ut adnexo tetrametro
catalect. in bisyllabum

Aesch. Agam. 108 ὅπως 'Axai-
ὧν δίθρονον κράτος, '€AAóboc ἥβας.
— 122 χρόνῳ μὲν ἀ-
γρεῖ Πριάμου πόλιν ἅδε κέλευθος.
118 φανέντες ἴ-
KTap μελάθρων χερὸς ἐκ δοριπάλτου.
— 127 ςτρατωθέν. οἴς-
Ku γὰρ ἐπίφθονος "Apreuic ἁγνά.
frgmt. 132 Φθιῶτ᾽ ᾿Αχιλ-
λεῦ, τί ποτ᾽, ἀνδροδάϊκτον ἀκούων.
282 κυρεῖν παρα-
ςχὼν ἰταμαῖς κυεὶν ἀεροφοίτοις.
Soph. OR. 175 ἄλλον δ᾽ ἂν ἄλ-
Aw προείδοις ἅπερ εὔπτερον ὄρνιν.
— 186 παιὰν δὲ λάμ-
πει ςτονόεςςά τε γῆρυς ὅμαυλος.
Eur. Hipp. 1104 λύπας παραι-
pei ξύνεειν δέ τιν᾽ ἐλπίδι κεύθων.
— 1118 τύχαν μετ᾽ ὄλ-
βου καὶ ἀκήρατον ἄλγεει θυμόν.
Ordo igitur ex integro iambico metro et tetrametro dactylico com-

positus ad communem poetarum usum redit. Praeterea pro tetrametro
dactylico pentameter est

Aesch. frgmt. 238 κύδιςτ᾽ ᾿Αχαι-
ὧν ᾿Ατρέως πολυκοίρανε uávOavé μου παῖ.

Alios ordines dactyl. subiunxit Euripides

Hec. 654 τέκνων 0avóv-
τῶν τίθεται χέρα δρύπτεταί TE παρειάν,

versus constat ex metro iambico, trimetro dactylico, dimetro, utroque
catalect. in bisyllabum.

389 Wilhelmus Doehrmann: .

Or. 1478, 79 ἔναντα δ᾽ ἧἦλ-
θεν TTvAadnc ἀλίαςτος,

ubi trimeter dactylicus adiunctus est catal. in bisyll.
Duobus locis satis habuit Euripides cavere, ne nuda diaeresis esset,

Ale. 903, 04 ἐμοί tic ἦν
ἐν Yévei, ὦ κόρος á£ió0pnvoc.
— 926, 27 παρ᾽ εὐτυχῆ
coi πότμον ἦλθεν ἀπειροκάκῳ τόδ᾽,

in stropha ita, ut monosyllabum poneret id, quod diaeresin antecedit,
verbum, in antistropho id, quod sequitur. Hoc tamen remedio ad
leniendam diaeresin nemo usus est nisi Euripides, ut manifestus sit
eorum error, qui iambicum metrum praeire dictitant

Soph. Trach. 94 ὃν αἰόλα νὺξ ἐναριζόμενα τί-κτει.
— 103 ποθουμένᾳ γὰρ φρενὶ πυνθάνομαι τάν,

ipsa enim diaeresis antecedente plurium syllabarum verbo hanc men-
suram excludere videtur, neque in dubio habeo, quin illa pro sup-
pressa thesi accipienda sit, ut vulgo thesium suppressiones diaeresi
significantur. Quapropter catalecticum hunc ordinem vocabimus
Reizanum Quid dedicatum. qui et integer et decurtatus numero
dactylo-epitritico admisceri solet.

Diaeresin necesse est intercedere — eam autem rem supra per-
strinximus — si is, qui iambico metro adnexus est, ordo a duabus
brevibus incipit, ut

Soph. OR. 173 iniwv καμάτων ἀνέχουει τυναῖκες.
— 184 λυγρῶν πόνων ixerfjpec ἐπιςτενάχουειν.
Eur. Med. 206 τὸν ἐν λέχει προδόταν κακόνυμφον.
Phoen. 128 γίγαντι γηγενέτᾳ προςόμοιος,

ubi pro diaeresi est commissura verbi compositi.

V. DE INCISIONIBUS INTER
ORDINES IAMBICOS ET ALIENOS NUMEROS OBSERVATIS.

In meris iambis ut distinguendum erat inter eam compositionem,
quae fit ex singulis metris, et eam, quae ex ordinibus, ita etiam, ubi
ali praeter iambos numeri adhibentur. Singula enim metra, cum
breviora essent, quam ut per se ordinem conficere possent, nisi quod
baccheus ad diaeresin propensior erat ( p. 380), sequens thesis bisyllaba
verbo continuando resistebat (p. 382, quam artissime cum proximo
ordine colligari voluerunt, quocum quasi in unum coalescerent. Itaque
maxime caesurae operam dederunt, diaeresin nisi artificiis quibusdam
lenitam aspernati sunt. Contra ordines iambici, i. e. plurium metro-
rum complexus, et diaeresin patiuntur intercedere et caesuram, quod

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 383

certis finibus circumscripsit usus poetarum. Ea autem res, quoniam
exposita sunt, quae ad singula metra cum aliis numeris iungenda
pertineant, reliqua esse videtur ad disputandum. ᾿
Diaeresi solent definiri ordines iambici, perinde ac metra, si
succedit thesis bisyllaba, ut Soph. OR. 168—70 = 178—80 .

168 ὦ πόποι, ἀνάριθμα γὰρ φέρω
πήματα᾽ vocet δέ μοι πρόπας
ςτόλος, οὐδ᾽ ἔνι φροντίδος ἔγχος.

cf. Phil. 1134, 35 — 1157, 58. Eur. Her. 639, 40 — 657, 58. Hipp.
1122, 23 — 1133, 34.

Eur. Med. 207, 08 θεοκλυτεῖ δ᾽ ἄδικα παθοῦ-
ca τὰν Ζηνὸς ópxíav
Θέμιν, à νιν EBacev.

Itidem dactylici et iambici ordinum concursus, quia duae deinceps
theses proferri nequibant nullo intermisso spatio, diaeresin postulavit,
sive acatalectus erat ordo dactylicus, ut Soph. OC. 676, 77 = 689, 90

676 φυλλάδα μυριόκαρπον ἀνήλιον
ἀνήνεμόν τε πάντων,

sive catalecticus in bisyll. ut

Aesch. Prom. 429, 30 εἰειδόμαν θεὸν "ArAavO,,
ὃς αἰὲν ὑπέροχον cOévoc κραταιόν,

. sive catalecticus in syll., ut Soph. Ai. 222, 23 — 246, 47

222 ἀνέρος αἴθονος ἀγγελίαν
ἄτλατον οὐδὲ φευκτάν.

Varia est ac multiplex ordinum iambicorum cum aeolicis et
ionicis coniunctio. Et eam fere iambici ordines sedem obtinent in
hac compositione, ut aut praegrediantur aut medii admisti sint aut
denique clausulae vice fungantur. In quo partim caesurae partim
diaereseos artificium intercedere poetae voluerunt. Ac primum quidem
de iis versibus videamus, ubi initiales sunt ordines iambici, sequuntur
aeolici sive ionici. Haec synaphia diaeresi facta est, ut Aesch. Sept.
137, 38 = 745, 46

737 cmeípac ἄρουραν, ἵν᾽ ἐτράφη,
ῥίζαν αἱματόεςςαν,

qui versus compositus est ex dimetro iambico et pherecrateo. Cf. Aesch.
Suppl. 556, 57 — 564, 65. Eur. Bacch. 137,38. 412, 13 — 427,28.

Is, qui praecedit, dimeter iambicus alterumutrum anaclomenum
habet metrum Aesch. Agam. 714, 15 = 725, 26

384 Wilhelmus Doehrmann:

714 μαλθακὸν ὀμμάτων βέλος,
δηξίθυμον ἔρωτος ἄνθος,

ubi alter ordo est sapphicus enneasyllabus.
Choeph. 48, 49 — 58, 59

48 δνόφοι καλύπτουςει δόμους
δεςποτῶν θανάτο.ειν.

Eur. Hel. 1454—56 = 1468—70

1454 χοραγὲ τῶν καλλιχόρων
δελφίνων, ὅταν αὔραις
πέλαγος νήνεμον ἦ,

ubi succedit tetrameter ionicus a min. catalecticus.
Hel. 1457, 58 = 1471, 72

1457 γλαυκὰ δὲ Tlóvrou θυγάτηρ
Γαλάνεια τάδ᾽ εἴπῃ.

Her. 639, 40 — 657, 58

639 βαρύτερον Altvac «κοπέλων
ἐπὶ κρατὶ κεῖται.

Alter ordo est Reizianus, quem orsum a thesi bisyllaba necesse erat
ab antecedente ordine iambico diaeresi definiri.

De alcaico decasyllabo pro clausula in hoc genere adhibito
quoniam supra dictum est, nunc quidem satis habemus duos afferre
versus, qui ex singulari ordine anaclomeno et alcaico illo constant,
lisque diaeresis intermissa est,

Aesch. Prom. 131, 32 — 148, 49

131 μόγις παρειποῦςα φρένας.
κραιπνοφόροι δέ μ᾽ ἔπεμψαν αὖραι.

Suppl. 632, 33 — 642, 48

632 unb émyupiotc(crécic»
πτώμαειν ainaricaı πέδον τᾶς,
v. 632 «τάςις supplevit Bamberger.

Plures ordines iambicos pherecrateo conclusit Aeschylus Pers.
551—54 — 561—064

551 papíbecci ποντίαις.
τίπτε Δαρεῖος μὲν οὕ-
Tu τότ᾽ ἀβλαβὴς ἐπῆν
τόξαρχος πολιήταις.

Euripides duobus locis clausulam subiunxit praxillium ἢ) ordinem,

1) Heph. p. 47.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 385

i e. alcaicum decasyllabum dactylo in initio auctum, Alc. 118—20
— 128—130

118 ψυχάν᾽ μόρος γὰρ ἀπότομος
πλάθει᾽ θεῶν δ᾽ ἐπ᾽ écyópoic
οὐκ ἔχω ἐπὶ τίνα μηλοθύταν πορευθῶ,

ubi soluta est alterius dactyli arsis.
Troad. 1067—70 — 1078—81

1078 οὐράνιον Edpavov ἐπιβεβὼς
αἰθέρα TE πόλεος ÖAouevac,
ἂν πυρὸς αἰθομένα κατέλυςεν ὁρμά.

Addimus, ubi diaereseos artificio inter se distinguuntur duo dimetri
iambici anaclomenis posterioribus metris, glyconeus II, pherecrateus,

Bacchyl. II. 11—14 καλεῖ δὲ Μοῦς᾽ αὐθιγενὴς
γλυκεῖαν αὐλῶν καναχάν,
Yepaípouc ἐπινικίοις
TTavdeida φίλον υἱόν.

Glyconeus II tribus dimetris iambicis immistus est eadem diaeresi
interposita

Soph. Trach. 881—84 αὑτὴν dinictwce. — τίς
θυμὸς ἢ τίνες vócoi
τάνδ᾽ αἰχμὰν βέλεος κακοῦ
ξυνεῖλε; πῶς ἐμήςατο.

Scripsimus sicut codex Laurentianus alii. Ubi tamen nemo non videt
verba 883 vitio laborare, nam quae ad ea explicanda scholiasta an-
notat, αἰχμάν pro Deianira dietum esse, adeo absurda sunt, ut ipsa
paene clarius corruptelam indicare videantur. Hermannus αἰχμάν
mutavit in αἰχμᾷ, unde hic sensus existit: quae ira aut qui morbi
hanc corripuerunt acie ferri? αἰχμᾷ etiam Wunderus retinuit, merito
tamen, ut opinor, offensus verbo £uveiÀe ad vöcoı relato pro τίνες
νόςοι scripsit τίνος vócoc, quod ad Herculis in Iolam amorem
spectare voluit. Sed, ut alia omittam, undenam, obsecro, compertum
habebat chorus gladio sese interemisse Deianiram, id quod isti ponunt?
Quare valde miror equidem, quod Hermannus plane abiecit Triclinii
emendationem, qui, aixuáv in αἰχμά mutans, τάνδ᾽ — ξυνεῖλε nutrici
dedit. Quamquam τάνδ᾽ pronominis sic usurpati si quis causam
defendet, frustra absumet verba, quod neque in initio enuntiati col-
locari potuit, et omnino veri dissimile est nutricem eo usam esse ad
denotandam Deianiram, postquam brevi ante de eadem dixit αὑτὴν
dinictwce. At omnia perbene quadrant, modo τάνδ᾽ choro tribuatur,
ut sic fere in utramque personam verba distribuenda sint:

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 9b ᾿

386 Wilhelmus Doehrmann:

TP αὑτὴν dinicrwce. XO τίς
θυμὸς ἢ τίνες vócot
τάνδ᾽ ΤΡ αἰχμὰ βέλεος κακοῦ
Zuveile. ΧΟ πῶς Euncato.')

Sententiarum nexus qui fiat in propatulo est. Nutrix: se ipsa
interfecit. Quaerit chorus: quae ira aut qui morbi hanc, ubi apparet
dicturum eum esse corripuerunt, verum occupari à nutrice. Ea autem,
ut fere est illud genus mulierum, ita perturbata novo facinore, ut
de causis eius cogitare neque velit neque possit, cui nihil obversetur
nisi ipsa necis formido, haec opponit quasi adversans choro: acies
mali gladii corripuit. Porro sciscitante choro: quomodo molila est
neci necem sola adiciens, ne tum quidem aliud habet, nisi eadem
paene eiulare: luctuosi ictu ferri. Impatiens chorus harum lamen-
tationum, ut attentiorem reddat nutricem in sua verba, simul castigans
eam (uaraía 888), quaerit num ipsa viderit illud scelus committi.
Sed ad id, quo tendebat perpetrandum omnino necesse erat missis
lyricis numeris ad diverbiorum gravitatem eum redire, nam quod
subinde vel nutrix eo usque erecta est, ut integro trimetro respondere
possit (889), num poterat, nisi a choro id commonefacta? Quapropter
quae leguntur chori verba v. 888

ἐπεῖδες, ὦ ματαία, τάνδ᾽ ὕβριν;
Sic fere scribenda censeo:
ETTEIdEC, ὦ μάταιε, τάνδε τὰν ὕβριν;

Vana mulier, lamentata modo interfectam Deianiram flebilibus modis,
gloriose iam se iactans, quod ipsa sit, quae omnia viderit, haec
respondet, 889

ἐπεῖδον, dc δὴ πληςία rapacráric.

Sed ad propositum revertamur. Trimetri iambici praemissi sunt
ordinibus aeolicis intercedente diaeresi, ut Aesch. Suppl. 539, 40
— 547, 48

1) Minime casu factum credo, quod, cum singuli ordines diaeresi
definiti sint, tres, quas significavimus, personae mutationes in medios
ordines cadunt. Et res ubique vertitur in vocabulo monosyllabo. In
primo enim ordine ab ipsa ultima arsi incipiunt chori verba, tertii, qui
est glyconeus, initialis vox τάνδ᾽ — ex nostra quidem coniectura —
chon est, reliqua nutricis. In quarto denique &d chorum pertinent quae
sequuntur inde a vocabulo πῶς, collocato illo in prioris metri al
&rsi Quo artificio Sophocles perfecit, ut secundum totius loci naturam
concitatior exprimeretur chori et nutricis altercatio, nam personae mu-
tatione ne nimium spatii fieret obstabat, quod intra unum et eundem
ordinem erat, ne exeunte ordine, quod eiusdem personae verba in proxi-
mum transibant.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 387

539 ἱκνεῖται δ᾽ eicıkvouuevou βέλει
βουκόλου πτερόεντος,

synaphia enim hos ordines iunctos esse inde colligam, quod is, qui
praecedit, trimeter iambicus in integrum metrum desinit, qui si bac-
cheum habet finalem, interruptae id est synaphiae indicium, ut

Suppl. 562, 63 di’ αἰῶνος μακροῦ πάνολβον᾽
ἔνθεν πᾶςεα βοᾷ χθών,

ubi syllaba anceps versus terminationem facit. Cf. Sept. 910, 11
— 922, 23.

Quam ob causam non dubito, quin synaphiae vinculo cohaereant
trimetri iambici cum ordinibus phalaeceis Soph. Phil. 135, 36 — 150,51

135 τί χρή, TI χρή, δέεποτά μ᾽ Ev ξένᾳ ξένον
ςτέγειν f) τί λέγειν πρὸς ἄνδρ᾽ ὑπόπταν;

Phil. 201—03 — 210---12

201 eücrou' ἔχε, παῖ. ---τί τόδε; — προυφάνη κτύπος,
φωτὸς CUVTPOPOC ὧς τειρομένου του.

Apud Euripidem sunt ex hoc genere

Hec. 950, 51 ἃν μήτε πέλαγος ἅλιον ἀπαγάγοι πάλιν,
μήτε πατρῷον ἵκοιτ᾽ ἐς οἶκον,

ubi alter ordo est alcaicus decasyllabus.

Hel. 515, 16 ἤκουςα τᾶς θεςπιῳδοῦ κόρας,
ἃ χρήζους᾽ ἐφάνη 'v τυράννοις,

sequitur sapphicus enneasyllabus.
Iph A. 1036, 37 — 1058, 59

1036 τίς ἄρ᾽ ὑμέναιος διὰ λωτοῦ Λίβυος
μετά τε φιλοχόρου κιθάρας,

ubi trimeter iambicus alterum et tertium metra anaclomena habet;
proximus ordo est glyconeus III.
Or. 811, 12 — 823, 24

811 πάλαι παλαιᾶς ἀπὸ ευμφορᾶς δόμων,
ὁπότε xpuceíac ἔρις ἀρνός.

Trimetri iambici alterum metrum anaclomenum est. Sequitur glyco-
neus III una syllaba in fine auctus.

Nonnulli loei sunt, ubi dimeter iambicus in baccheum exiens
ionicum ordinem sive aeolicum praecedere videtur, sicut p. 380 de

singulari baccheo exposuimus. Is autem ut diaeresi terminari debui... :
ita etiam ii, de quibus nunc loquimur, dimetri, ut succedente dimetrd :”

lonico a min. anaclomeno
25*

-

388 οὐ: Wilhelmus Doehrmann:

Sapph. frgmt. 90B yAuxeia μᾶτερ, οὔτοι
δύναμαι κρέκην τὸν icróv,

πόδῳ δαμεῖςα παιδός,
βραδίναν δι᾽ ᾿Αφροδίταν.

Bacchyl. VI. 1,2 Λάχων Διὸς μεγίετου
λάχε φέρτατον πόδεεει.

— 9,10 νεανίαι βρύοντες.

ce δὲ νῦν ἀναξιμόλπου.

Sophocles subiunxit dimetrum ionicum a min. catalecticum

Ai. 398, 99 ἕλεεθέ μ᾽ οὔτε γὰρ θεῶν
γένος oU0' ἁμερίων.

— 416,17 κατείχετ᾽ ἀμφὶ Τροίαν
xpóvov: ἀλλ᾽ οὐκέτι μ᾽, οὐκ.

Sequentis ordinis aeolici tria invenimus exempla apud Euripidem

Alc. 455, 56 εἴθ᾽ Em’ ἐμοὶ μὲν ein,
δυναίμαν δέ ce πέμψαι.
— 466, 67 ματέρος οὐ θελούςας
πρὸ παιδὸς χθονὶ κρύψαι.
Ion. 1058, 59 μηδέ ποτ᾽ ἄλλος ἄλλων
ἀπ᾽ οἴκων πόλεως ἀνάςοοι.
— 1071, 72 ζῶςά ποτ᾽ ὀμμάτων ἐν
φαενναῖς ἀνέχοιτ᾽ ἂν αὐταῖς,

quibus locis ab anaclomeno metro incipit is, qui praecedit dimeter;
idem in tertio, quem habemus, loco ex duobus baccheis compositus est,

Suppl. 990, 91 τί φέγγος, τίν᾽ αἴγλαν
. ébíppeue τόθ᾽ ἅλιος.
— 1012, 18 ὁρῶ δὴ τελευτάν,
ἵν᾽ ἕετακα᾽ τύχα δέ μοι,

in eo tamen tres hi loci consentiunt, quod subsequentes aeolici or-
dines iambicam habent basin, eodem concinnitatis studio partam,
quod apud Sophoclem in singulis baccheis cum glyconeis coniunctis
notavimus.

Altera pars eorum versuum, qui constant ex iambico ordine et
aeolico ionicove, sunt, ubi caesura hunc cum illo coniungit, et ea
quidem plerumque caesura, quae cadit post alterius ordinis primam
syllabam. Sed anaclomenos ordines iambicos magis ad caesuram in-
clinare reperies quam integros, ex his enim unum extat exemplum

; ‚Assch. Choeph. 315—17 τέκνον, φρόνημα τοῦ θανόντος οὐ δαμά-
ΝΣ ζει πυρὸς μαλερὰ γνάθος
φαίνει δ᾽ ὕςτερον. ὀργάς.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 389

— 344— 46 φίλος φίλοιει τοῖς ἐκεῖ καλῶς θανοῦ-
Cv, κατὰ χθονὸς ἐμπρέπιυν
CEUVÖTIUOC ἀνάκτωρ,

ubi inter trimetrum iambieum et proximum glyconeum caesura, hunc
inter et pherecrateum diaeresis posita est.

Post anaclomenos ordines saepius haee caesura occurrit apud
Sophoclem et Euripidem. Quo ex numero primum in medium pro-
ferre placet duos versus, quorum non satis intellecto eaesurae artificio
adhuc falsa diseriptio esse videtur,

Soph. Ai. 1199— 1204 ἐκεῖνος οὔτε «τεφάνων
οὔτε βαθειᾶν κυλίκων
νεῖμεν ἐμοὶ τέρψιν ὁμι-
λεῖν, οὔτε τλυκὺν αὐλιῶν Ötoßov, bóc-
μορος, οὔτ᾽ ἐννυχίαν τέρψιν ἰαύειν.
— 1211—16 καὶ πρὶν μὲν αἱὲν νυχίου
δείματος ἦν μοι προβολὰ
καὶ βελέων θούριος Αἴ-
ac‘ νῦν δ᾽ οὗτος ἀνεῖται -ςτυγερί δαί-
μονι. τίς μοι, τίς Er’ οὖν τέρψις emecran;
El. 828---97 ποῦ ποτε κεραυνοὶ Διὸς ἢ :
ποῦ φαέθιυν "Akıoc, εἰ ταῦτ᾽ ἐφορῶν-
τες κρύπτουςιν ἕκηλοι; --- E € αἰαῖ.
— 836—40 οἶδα γὰρ ἄνακτ᾽ ᾿Αμφιάρεων
Xpucobéroic Epkecı κρυφθέντα γυναι-
κῶν" καὶ νῦν ὑπὸ Ταίας — ἢ € iu.

Ordines anaclomeni coniuneti sunt eum ionieis a min., ut Eur. Hel.
1454—56 — 1468—70, quem loeum p. 384 dedimus. Sed apud
Euripidem diaeresi inter se distinguuntur, apud Sophoclem inter ipsos
quidem anaclomenos diaeresis est, is vero, qui ionieum ordinem tangit,
caesura cum eo colligatur post primam longam molossi, quod saepissime
est ionici ordinis metrum initiale.
Ant. 781—84 ἔρως ἀνίκατε μάχαν,

ἔρως, ὃς ἐν κτήμαςει πί-

πτεις, ὃς ἐν μαλακαῖς παρει-

αἷς νεάνιδος ἐννυχεύεις,

— 791—94 εὖ καὶ δικαίων ἀδίκους

φρένας παραςπᾷς ἐπὶ λιύ-

Ba, cü καὶ τόδε νεῖκος ἀν-

dpüv ξύναιμον ἔχεις ταράξας,

Versus simillimus est ei, quem p. 385 ex Bacchylide attulimus, nisi
quod pro clausula apud Bacchyl. pherecrateus est, apud Soph. sapphi-
cus enneasyllabus. Et illie diaeresin diximus per totum versum
pertinere, hie diaeresis est et eaesura. Primum autem ordinem cur

390 Wilhelmus Doehrmann:

necesse fuerit ab altero diaeresi disterminari, p. 369 expositum est.
Alter cum tertio, qui est glyconeus, caesura colligatus est, tertius
eadem caesura cum quarto.

Ant. 839, 40 οἴμοι γελῶμαι. TI με, πρὸς θεῶν πατρῴ-
uv, οὐκ οἰχομέναν ὑβρί-ζεις.
— 857, 58 Ewaucac ἀλγεινοτάτας ἐμοὶ μερί-
μνας, πατρὸς τριπόλιετον οἶ-κτον,

trimeter iambicus, cuius alterum metrum anaclomenum est, caesurae
artificio cum glyconeo II colligatur.
Singularem in modum compositus est versus

Ai. 1187 —89 τὰν ἄπαυςετον αἰὲν ἐμοὶ dopuccon-
τῶν μόχθων ἄταν ἐπάτων.

— 1194—96 κεῖνος ἁνήρ, ὃς «ετυγερῶν ἔδειξεν ὅ-
TÀuv Ἕλλαει κοινὸν Αρη,

incipit enim, pariter ac glyconei IIL, à trochaico metro, eoque diaeresi
definito; proximus est dimeter iambicus, priore metro anaclomeno;
is cum proximo glyconeo III caesura colligatus est.

Semel apud Sophoclem caesura est post alteram succedentis
glyconei syllabam,

Ant. 332, 33 πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν dv-
θρώπου δεινότερον πέλει
— 848, 44 κουφονόων τε φῦλον ὀρ-
γίθων ἀμφιβαλὼν ἄγει,

quod caesurae genus etiam in meris glyconeis obvenit, ut

Ant. 100, 01 ἀκτὶς ἀελίου, τὸ κάλ-
Mcrov ἑπταπύλῳ φανέν.
— 117, 18 «τὰς δ᾽ ὑπὲρ μελάθρων φονώ-
caiciv. ἀμφιχανὼν κύκλῳ,

ubi φονώςαιειν pro φονίαιςιν ex scholiastae interpretatione Bothius
restituit.

Euripides dimetrum anaclomenum coniungens cum glyconeo II
eaesuram intermisit post primam huius syllabam

Heraclid. 910, 11 Ecrıv ἐν οὐρανῷ pepa-
κὼς θεὸς γόνος, ὦ τεραι-ά.
— 919, 20 ευμφέρεται τὰ πολλὰ πολ-
λοῖς᾽ καὶ γὰρ πατρὶ τῶνδ᾽ ᾿Αθά-ναν.
Eadem caesura est inter singularem dimetrum iambicum anaclo-
meno altero metro et ordinem praxillium

Ion. 1074, 75 αἰεχύνομαι τὸν πολύυ-
uvov θεόν, ei παρὰ καλλιχόροιςει παταῖς.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 391

— 1090, 91 ὁρᾶθ᾽ ócor δυςκελάδοι-
civ κατὰ μοῦςαν ἰόντες ἀείδεθ᾽ ὕμνοις.

Denique hae caesura conglutinati sunt iambieus dimeter priore
metro anaclomeno et dactylicus heptameter cataleet. in bisyllabum

Her. 381—83 καὶ ψαλίοις ἐδάμαςε πιύ-
λους Διομήδεος, αἱ qovi-
αιςι φάτναις ἀχάλιν᾽ ἐθόαζον.
— 395—97 ἤλυθεν écmépiov ἐς αὐ-
λάν, xpüceov πετάλων ἀπὸ
μηλοφόρων χερὶ καρπὸν ἀμέρξων.

Iambici igitur ordines si in initio versus sunt, diaeresi synaphia fieri
potest aut caesura. At ii, qni medii admisti sunt aliis numeris, tanto
saepius diaeresi terminantur, ut, sicubi ex eo, qui praecedit, in iambi-
cum ordinem verbum continuatur sive ex hoc in proximum, ad
neglectam id malim diaeresin referre quam ad caesuram. Sophocles
accuratissime diaeresin observavit, vel tum, cum, iambico illo ordine
in paenultimo loco posito, is, qui pro elausula adnectitur, et ipse
iambici generis est, ut Ant. 1115—19 — 1126— 30

1115 πολυιύνυμε, Καδμεῖας νύμφας ἄγαλμα
καὶ Διὸς βαρυβρεμέτα
γένος, κλυτὰν ὃς ἀμφέπεις
Ἰταλίαν, μέδεις δέ,

OC. 184—87 = 203—06

184 τόλμα ξεῖνος ἐπὶ ξένης,
d) τλάμων, ὅ τι καὶ πόλις
τέτροφεν ἄφιλον ἀποετυγεῖν
καὶ τὸ φίλον ςέβεεθαι,

uterque enim versus dimetro anaclomeno catal. eoneluditur.
Utrimque alienus est numerus OC. 1044—48 — 1059—63

1044 εἴην ὅθι boiuv
ἀνδρῶν TÓX ἐπιςτροφαὶ
τὸν χαλκοβόαν Ἄρη
μίξουσιν, ἢ πρὸς Πυθίαις
ἢ Aaumáciv ἀκταῖς,

ubi dimetrum iambicum tres praecedunt ordines telesillii, subsequitur

clausula Reiziana.
OC. 1054—56 = 1069—71

1054 ἔνθ᾽ οἶμαι τὸν ἐγρεμάχαν
Θηςέα καὶ τὰς διςτόλους
ἀδμῆτας ἀδελφάς,

399 u Wilhelmus Doehrmann:

quorum ordinum primus est glyconeus III, alter dimeter iambicus
priore metro anaclomeno, tertius Reizianus.

Quibus locis apparet Sophoclem praeter diaeresin spectavisse,
ut proximus esset a clausula is, quem alis numeris inseri vellet,
ordo iambicus, deinde, ut duobus metris conficeretur. Quod exemplum
Euripides secutus est

El. 483—86 τοιγάρ cé ποτ᾽ οὐρανίδαι
πέμψουεςειν θανάτοιει᾽ κἂν
ἔτ᾽ ἔτι φόνιον ὑπὸ δέραν
ὄψομαι αἷμα χυθὲν cibópu.

Primus ordo est generis enhoplii, alter glyconeus II, tertius dimeter
iambicus suppressa alterius metri priore thesi, quartus alcaicus deca-
syllabus, si recte emendavit Erfurdtius ὄψομαι pro ὄψομ᾽.

Hel. 520—22 ἀλλ᾽ ἔτι κατ᾽ οἶδμ᾽ ἅλιον
τρυχόμενος οὔπω λιμένων
ψαύςειεν πατρίας γάς,

incipit versus ab ordine enhoplii generis, alter et dimeter iambicus
in anaclasin desinens, tertius pherecrateus.

Med. 210—12 ‘EAXad’ ἐς ávrimopov
dr’ ἅλα νύχιον ἐφ᾽ ἁλμυρὰν
πόντου κλῇδ᾽ ἀπέραντον,

quae simillima est ordinum coniunctio atque Hel. 520—22

Suppl. 977—79 ᾿Απόλλων οὐκ ἐνδέχεται᾽
YÓóoiciv. δ᾽ ὀρθρευομένα
δάκρυςει νοτερὸν ἀεὶ πέπλων
πρὸς «τέρνῳ πτύχα τέγξω.

᾿Ῥγαθοθάμπί duo glyconei III, tertius est dimeter iambicus, quartus
pherecrateus. _

Bis Euripides dimetri loco posuit trimetrum, El. 180—82
— 204—06

180 εἱλικτὸν Kpoucw πόδ᾽ ἐμόν.
δάκρυει νυχεύω, δακρύων δέ μοι μέλει
δειλαίᾳ τὸ κατ᾽ ἦμαρ,

ubi consociati sunt glyconeus III, trimeter iambicus altero metro
anaclomeno, pherecrateus.
Ion. 120—24 = 136— 40

120 uupcivac ἱερὰν φόβαν,
& caipu δάπεδον θεοῦ
παναμέριος ἅμ᾽ ἁλίου πτέρυγι θοᾷ
λατρεύων τὸ κατ᾽ ἦμαρ.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 393

Antecedunt duo glyconei II, sequitur trimeter iambicus, phere-
crateus.
Restant nonnulli loei Euripidei, ubi longius abest a elausula is,
qui interiectus est ordo iambicus, ut

Ion. 495—500 ἵνα χοροὺς creißoucı ποδοῖν
᾿Αγραύλου κόραι τρίγονοι
cradıa χλοερὰ πρὸ Παλλάδος
ναῶν, ευρίγγων
ὑπ᾽ αἰόλας ἰαχᾶς
ὕμνων, ὅταν aukloıc,

haec enim synaphia cohaerere probabile est, quam vel usque ad
v. $02 continuari crediderim. Quos supra exseripsimus duo sunt
glyconei IIT, dimeter iambieus, dochmius utraque longa thesi, enho-
plii generis duo ordines.

Dubitari potest, ubinam versus terminandus sit

Phoen. 234—238 νιφόβολόν τ᾽ ὄρος ἱερόν, εἰ-
Aiccuv ἀθανάτας θεοῦ
χορὸς γενοίμαν ἄφοβος
παρὰ uecóuqpaÀa γτύαλα Φοί-
βου Δίρκαν προλιποῦςα,

nam v. 235 vox θεοῦ incertum est, utrum pro monosyllabo an
bisyllabo aecipiatur; si pro monosyllabo, phereerateus est ordo,
qui, praegrediente glyconeo, eum necessario faciat versus finem, is,
qui proximus est dimeter iambicus, in alterius versus initio collo-
eandus erit; si bisyllabum porimus θεοῦ, glyconeus existit, ex quo
ne prorogetur synaphia nihil obstat.

Suppl 973—T' κεῖται μνήματα, “πένθιμοι
κουραὶ καὶ «τέφανοι κόμας,
Acıßal τε νεκύων φθιμένιυν
ἀοιδαί, τὰς χρυτοκόμας
᾿Απόλλων οὐκ ἐνδέχεται:

Dedimus tantum, quantum satis est ad sententiam nostram compro-
bandam, etsi synaphia pertinet usque ad v. 979. Est autem is, quem
dicimus, dimeter tertius in quinque istis ordo.

Duo deinceps dimetri interpositi sunt Hel. 1305—11 — 1325 —29

1305 βαρύβρομόν re κῦμ᾽ ἅλιον
πόθῳ τᾶς ἀποιχομένας
ἀρρήτου κούρας᾽
κρόταλα de Βρόμια διαπρύσιον
ἱέντα κέλαδον ἀνεβόα,
θηρῶν ὅτε ζυγίους
ζεύξαςα θεὰ carivac,

394 Wilhelmus Doehrmann:

ordines 1310, 11 graviter corrupti sunt; sed nulla adhuc inventa
probabili emendatione dedimus quae libri praebent. Nullum est
interruptae synaphiae indicium in his ordinibus. Versum igitur com-
positum facimus ex duobus glyconeis III, dochmio utraque producta
thesi, duobus dimetris iambicis, duobus enhopliis huius formae _ _ u
- wu _, quam saepius apud Euripidem invenimus.

Vocabuli continuatio ubi intercedit in hac compositione, non
tam caesuram eam diximus, quam neglectam diaeresin, ut apud
Aeschylum in eo, quem unum habet ex hoc genere, versu

Sept. 311—13 ἱππηδὸν πλοκάμων, περιρ-
ρηγνυμένων φαρέων᾽ βοᾷ
δ᾽ ἐκκενουμένα πόλις.

— 323—25 ἄλλος δ᾽ ἄλλον ἄτει, φονεύ-
ει, τὰ δὲ πυρφορεῖ᾽ καπνῷ
χραίνεται πόλιςμ᾽ ἅπαν,

qui sunt glyconeus II, dimeter iambicus priore metro anaclomeno,
dimeter suppressa thesi initiali. In antistropho inter glyconeum et
proximum dimetrum, ut in genuina caesura, verbi terminatio cadit
post primam huius arsin. In stropha, si omnino certae quicquam
incisionis Aeschylus quaesivit, non nisi de diaeresi cogitari potest,
quando glyconeus finitur post alteram syllabam vocabuli περιρρηγνυ-
μένων, quae est commissura verbi compositi. In tanta autem
Strophae et antistrophi discrepantia ne nomen quidem caesurae
relinquitur.

Eur. Or. 813—15 ἤλυθε Tavrakidoıc,
oikrpórara θοινάματα καὶ
ςφάγια γενναίων τεκέων.

— 825—27 θανάτου γὰρ ἀμφὶ φόβῳ
Τυνδαρὶς ἰάχηςε τάλαι-
va: τέκνον, οὐ τολμᾷς Öcıo.

Primorum ordinum responsio turbata est librorum memoria, quod
tamen nihil ad rem facit. Alter ordo est dimeter iambicus anaclo-
meno posteriore metro, tertius glyconeus III. Inter eos legitima
diaeresis est in stropha, quae res commonstrare videtur vocabuli
continuationem in antistropho factam a caesura alienam esse.

Ab iambicis ordinibus mediis illatis in alienos numeros ad eos
pervenimus, qui clausulae partes agunt. Potuit ea iambica clausula aut
diaereseos aut caesurae artificio adiungi, quae res pluribus rationibus
subiecta est. Ac primum quidem plurium quam duorum metrorum
ordines glyconeis II adnexi diaeresi ab illis terminari solent, ut
Aesch. Choeph. 337, 38 — 353, 54

337 πρός τινος Λυκίων, πάτερ,
δορίτμητος κατηναρίεθης.

De :

Soph. El. 248—50 i
t :

3

τ t
Eur. Heracl. 771—73 = 778—80

771 τᾶς cóv καὶ πόλις, ἄς εὑ μά-
np δέςποινά τε καὶ φύλαξ,
πόρευςον ἄλλᾳ τὸν οὐ δικαίως,

At inter glyconeum III et trimetrum anaclomenum caesura inter»
missa est post arsem huius initialem

Soph. Ai. 1185, 86 τίς dpa νέατος ἐς πότε λή-
ξει πολυπλάγκτων ἐτέων ἀριθμός.
— 1192,93 ὄφελε πρότερον αἰθέρα δῦ-
vat μέγαν ἢ τὸν πολύκοινον "Aibav.

Duobus apud Sophoclem locis aeolico ordini adnexus est ana-
clomenus dimeter, isque diaeresi ab illo distinctus, Ant. 609, 10
— 620, 21 ᾿

609 κατέχεις Ὀλύμπου
μαρμαρόεεςαν αἴγλαν.

Phil. 712, 13 — 728, 24

712 πτανῶν πτανοῖς ἀνύςειε Yacrpl φορβάν.
ὦ μελέα ψυχά.
Eur. Ale. 255, 56 ἐπείγου᾽ cU κατείργεις. τάδε τοί με
ςπερχόμενος ταχύνει.
— 262,63 τί ῥέξεις; μέθες. οἵαν ὁδὸν à bei-
λαιοτάτα προβαίνω.

Inter trimetrum ionicum a min. et dimetrum iambicum anaclomenum
servata est diaeresis in stropha, neglecta in antistropho.

In glyconeis cum iambica clausula coniungendis diaeresis aut
caesura intercedere potuit; diaeresis, ut

Aesch. Choeph. 313, 14 κέκληνται γόος εὐκλεὴς
».. προςθοδόμοις "Atpeíbaic.
— 329, 30 τί τῶνδ᾽ εὖ, TI δ᾽ ἄτερ κακῶν;
οὐκ ἀτρίακτος ἄτα,

caesura, ut

Pers. 569, 70 _ _ : créve xai δακνά-
Cou, βάρυ δ᾽ ἀμβόαοον.
— 577, 78 πενθεῖ δ᾽ ἄνδρα δόμος crepn-
Ocíc: τοκέες δ᾽ ἄπαιδες.

Sophocles ubi pluribus ordinibus subiunxit iambicam clausulam,

396 Wilhelmus Doehrmann:

id observavit, ut eadem fieret clausulae colligatio quae antecedentium
ordinum; itaque diaeresin interposuit

Ant. 1123—25 ναϊιετῶν παρ᾽ ὑγρῶν
Ἰεμηνοῦ ῥείθρων ἀγρίου.
T ἐπὶ ς«πορᾷ δράκοντος.
— 1134—36 ἀμβρότων ἐπέων
εὐαζόντων Onfaiac
ἐπιςκοποῦντ᾽ ἀγυιάς,

qui ordines sunt Maecenas atavis, glyconeus III, dimeter iambicus
catalecticus.

Trach. 637—39 χρυςαλακάτου τ᾽ ἀκτὰν κόρας,
ἔνθ᾽ Ἑλλάνων ἀτοραὶ
Πυλάτιδες καλέονται.
— 644—46 ὁ γὰρ Διὸς ᾿Αλκμήνας (τε) κόρος
ςεοῦται πάςας ἀρετᾶς
λάφυρ᾽ ἔχων ἐπ᾽ οἴκους.

644 τε delevit Triclinius. Duo, qui praecedunt, ordines ex enhoplio
genere sunt.
Quam ob causam in eo, quem p. 385 attulimus, versu

Trach. 881—84 αὑτὴν διηίετωςε. — Tic
θυμὸς ἤ τίνες vócot
τάνδ᾽ — αἰχμὰ βέλεος κακοῦ
ξυνεῖλε. — πῶς ἐμήκςατο.

dimeter iambicus 884 a praegrediente glyconeo diaeresi termi-
natus est.

Caesurae artificio clausula debuit alligari, si in antecedentibus
caesura erat, ut

Ai. 624—26 λευκῷ δὲ γή-
ρᾳ μάτηρ νιν ὅταν vocoüv-
τα φρενομόρως ἀκούεῃ
— 637—39 ὃς ἐκ πατρῴ-
ας ἥκων τενεᾶς ἄρι-
cToc πολυπόνων ᾿Αχαιῶν.

Ac pro caesura cum supra viderimus posse collocari mitigatam
diaeresin, in eodem genere numerabimus versum

El. 479—81 ὕπεςτί μοι
θάροος, ἁδυπνόων κλύου-
cav ἀρτίως ὀνειράτων.

— 495—97 πρὸ τῶνδέ τοι
μ᾽ ἔχει μήποτε μήποθ᾽ N-
μὶν ἀψεγὲς πελᾶν. τέρας,

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 507

ubi id, quod ante diaeresin in v. 479 — 495 vocula monosyllaba
est, caesurae vice fungitur (p. 379).

Ad eandem normam Euripides synaphiam moderatus est. Diae-
resin enim ex more Sophocleo intermisit

Hec. 635—37 Ἑλένας ἐπὶ λέκτρα, τὰν
καλλίεταν ὁ χρυςοφαὴς
"Akıoc αὐγάζει.

In antistropho inter primum et alterum ordinem omissa est diaeresis,
quod & nomine proprio excusationem habet,

— 644— 46 ἐκρίθη. δ᾽ ἔρις, ἂν ἐν "I-
da κρίνει τριςςὰς μακάρων
παῖδας ἀνὴρ βούτας.

Caesuram continuari fecit Euripides

Heraclid. 358—61 μήπω ταῖς μεγάλαιειν o0-
Tu καὶ καλλιχόροις ᾿Αθά-
ναις εἴη. có δ᾽ ἄφρων ὅ τ᾽ "Ap-
γει Σθενέλου τύραννος.

— 367— 70 ἕλκεις, οὐ βαειλεῦειν εἴ-

ξας, οὐκ ἄλλο δίκαιον el-
Tuv, ποῦ ταῦτα καλῶς ἂν εἴ-
n παρά Y' εὖ φρονοῦειν;

Constat versus ex tribus glyconeis II, aecedente pro clausula di-
metro iambico anaclomeno. Caesura autem, tanta cum diligentia
glyconeis immissa, usque ad clausulam ducta est.

Hipp. 128— 25 βαπτὰν κἀλπῖει pu-
τὰν παγὰν mpoieica κρη-
μνῶν, ὅθι μοί τις ἦν φίλα.
— 1838--- 85 οἴκιυν, λεπτὰ δὲ φά-
pn ξανθὰν κεφαλὰν ckıd-
Zeıv. τριτάταν δέ νιν κλύω.

Ordines sunt dochmius!) soluta ultima arsi, glyconeus II, dimeter

1) Peculiare id est dochmiorum genus propter tantum caesurae
studium, ut vel post solutam ultimam arsin ea fiat. Praeterea tribus
tantum locis hunc dochmium invenimus,

Soph. Ant. 1137, 38 τὰν ἐκ macäv τι-
c bmeprärav πόλεων.
— 1146, 47 id πῦρ mveöv-
τῶν xopdy’ äcrpwv, vuxluv,
1140, 41 καὶ νῦν, ic βιαί-
ac ἔχεται πάνδαμος πόλις ἐπὶ vócov.
— 1149, 50 παῖ Ζηνὸς γένε-
θλον, προφάνηθ᾽, ὦναξ, caic ἅμα περιπόλοις,

398 Wilhelmus Doehrmann: De vers. lyric. incis. quaest. selectae.

iambicus priore metro anaclomeno. Et caesura ut dochmium cum
glyconeo, ita glyconeum coniungit cum iambico ordine, qui totius
versus clausulam facit.

ubi v. 1149 Ζηνός scripsit Bothius pro Διός, v. 1150 προφάνηθ᾽, ὦναξ
Bergkius pro προφάνηθι vaklaıc.

Eur. Ion. 190—983 ἰδοὺ τάνδ᾽, ἄθρη-
cov, Aepvatov ὕδραν ἐναί-
ρει xpucéaic ἅρπαις ὁ Διὸς
παῖς" φίλα, mp6cıd’ ὄςοοις.

— 201—04 καὶ μὰν τόνδ᾽ ἄθρη-

cov πτεροῦντος ἔφεδρον ἵπ-
που τὰν πῦρ πνέουςαν ἐναί-
ρει τριεώματον ἀλκάν.

DE ORDINE REIZIANO COMMENTATIUNCULA.

Huie iambieae clausulae bene consentiens Reizianus ordo cum
iambicos aut aeolicos versus concludit — qui vulgaris est eius usus —
et caesura et diaeresi synaphiam cum praecedente ordine fieri pati-
tur, videlicet ea Reiziani forma, quae a thesi monosyllaba ineipit,
nam in eam, quae a duabus brevibus, synaphia uno diaereseos arti-
ficio protendi potest, cf. p. 253. Quapropter hoc loeo quaestio erit de
forma v . w . .. Sophocles quidem id egisse videtur, ut tum, cum
plures ordines praecederent diaeresi distincti, hanc clausulam eodem
artificio ab illis secerneret, ut

OC. 1044—48 εἴην ὅθι δαΐων

ἀνδρῶν τάχ᾽ ἐπιςτροφαὶ
, τὸν χαλκοβόαν Ἄρη

μίξουειν, f) πρὸς TTuO(aic
N λαμπάειν ἀκταῖς.

— 1059—63 fj που τὸν égécmepov
πέτρας vipáboc πελῶς᾽
Οἰάτιδος ἐκ νομοῦ
πώλοιειν ἢ ῥιμφαρμάτοις
φεύτοντες ἁμίλλαις,

ordines sunt tres telesillii, dimeter iambicus, Reizianus, singuli diae-
reseos artificio inter se terminati, cf. p. 391.

1054—56 ἔνθ᾽ οἶμαι τὸν ἐγρεμάχαν
Θηςέα καὶ τὰς διςτόλους
ἀδμῆτας ἀδελφάς.

— 10θ9---71 ἀμπυκτήρια <croulwv)>
ἄμβαεις, οἱ τὰν ἱππίαν
τιμῶειν ᾿Αθάναν,

in antistr, ubi libri ἀμπυκτήρια φάλαρα πώλων, Weckleinii con-
iectura numeros restituit. Versum conficiunt glyconeus III, dimeter
iambicus priore metro anaclomeno, ordo Reizianus, cf. p. 391.

OR. 466—608 ὥρα viv ἀελλάδων
ἵππων cdevapıWıtepov
QuyQ πόδα νωμᾶν.

400 Wilhelmus Doehrmann:

— 476—78 φοιτᾷ γὰρ ὑπ᾽ ἀγρίαν
ὕλαν ἀνά T ἄντρα καὶ
πέτρας ἅτε ταῦρος.

ἅτε scripsimus ex Dorvillei coniectura pro ὧς. Coniuncti sunt duo
telesillii et ordo Reizianus.

894—96 εὔξεται ψυχᾶς ἀμύνειν; εἰ γὰρ oi
τοιαίδε πράξεις τίμιαι,
τί δεῖ με χορεύειν;
— 908—10 θέεφατ᾽ ἐξαιροῦειν ἤδη, κοὐδαμοῦ
τιμαῖς ᾿Απόλλων ἐμφανής᾽
ἔρρει δὲ τὰ θεῖα,

de lectione vide p. 339. Numeri sunt trimeter iambicus suppressa
thesi initiali, dimeter iambicus, ordo Reizianus.

Idem Sophocles, si aut singularis ordo antecedebat aut plures
caesura coniuncti ad ipsum Reizianum alligandum caesuram usurpare
solitus, post primam eius thesin interiecit, ut

Ai. 405—09 ei τὰ μὲν φθίνει,
φίλοιςι τοῖςδ᾽ ὁμοῦ πέλας,
μώραις δ᾽ ἄγραις προςκείμεθα,
πᾶς δὲ crparóc δίπαλτος ἄν
με χειρὶ φονεύοι.
— 423—27 ἐξερῶ μέτ᾽, οἷ-
ον οὔτιν᾽ à Τροία ετρατοῦ
δέρχθη χθονὸς μολόντ᾽ ἀπὸ
Ἑλλανίδος᾽ τανῦν δ᾽ ἄτι-
μος ὧδε πρόκειμαι,

de verbis οἵ. p. 334. Versus discribendi erant duo, unus ex dochmio
anaclomeno et duobus dimetris iambicis, alter ex dimetro iambico et
Reiziana elausula compositus. Et prioris versus inter utrumque or-
dinem dimetrum diaeresis interposita est, alterius inter antecedentem
ordinem dimetrum et clausulam caesura, nam etiam in stropha non
tam diaeresis est post ἄν quam caesura post ue, quia ἄν με propter
encliticam voculae μὲ condicionem pro uno paene verbo accipiuntur.
Quae caesura inde extitit, quod singularis intra versum ordo clausu-
lam praecedit, etenim si inde ab ordine 406 — 424 aut 407 — 425
usque ad clausulam continuata esset synaphia nullo intermisso versus
fine, ut ordines 406—08 — 424— 26 aut 407, 08 — 425, 26 inter
se, ita ex more Sophocleo etiam Reiziana clausula 409 — 427 ab ordine
408 — 426 diaereseos artificio terminari debuit, qualem compositio-
nem supra ostendimus esse OC. 1044—48 — 1059—63. 1054—56
= 1069—71. OR. 466—68 = 476—778. 894—96 = 908—10.

Ant. 139, 40 ἄλλα δ᾽ ἐπ᾽ ἄλλοις ἐπενώμα ετυφελίζων μέτας "A-
ρης δεξιόςειρος.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 40]

— 153, 54 παννυχίοις πάντας ἐπέλθωμεν, ὁ Θήβας δ᾽ ἐλελί-
Cuv Βάκχιος ἄρχοι,

in hoc versu tetrameter choriambicus et Reizian&à clausula caesurae
artificio colligantur.

839—41 οἴμοι γελῶμαι. TI με, πρὸς θεῶν πατρῴ-
ων, οὐκ οἰχομέναν ὑβρί- -
ζεις, ἀλλ᾽ ἐπίφαντον;
— 85'7—59 ἔψαυςας ἀλγεινοτάτας ἐμοὶ μερί-
μνας, πατρὸς τριπόλιςτον οἷ-
κτον τοῦ τε πρόπαντος,

versum componunt trimeter iambicus, glyconeus II, ordo Reizianus,
eadem inter singulos caesura observata.

Unus tamen apud Sophoclem restat versus, cuius compositio
paulum a vulgari eius usu recedere videatur,

OR. 1194—96 τὸν cóv δαίμονα, τὸν cóv, ὦ
Ä τλᾶμον Οἰδιπόδα, βροτῶν
οὐδὲν μακαρίζω.
— 1201—03 ἐμὸς καὶ τὰ μέτγιςτ᾽ ἐτι-
μάθης, ταῖς μεγάλαιειν ἐν
Θήβαιειν áváccuv,

qui versus constat ex duobus glyconeis II et Reiziana clausula. In
stropha quidem omnia ad regulam, in antistr. ex primo ordine in
alterum vocis est continuatio, alterum inter et clausulam diaeresis.
Sed rem nimii ponderis nemo arbitrabitur. Nam primum continuato
verbo in antistr. 1201 respondet in stropha diaeresis, deinde per to-
tum canticum tantopere ea praevalet, ut in ordine 1201 non nisi
propter verba omissa esse videatur.

Euripides in reliquis haud multum a Sophocle discrepans,
perinde habens eam Heiziani formam, quae a thesi bisyllaba, et eam,
quae a monosyllaba incipit, diaeresin etiam tum intermisit cum
Sophocles caesuram. Itaque ad Sophocleam artem ea tantum redeunt,
ubi plures intra versum antecedunt ordines diaereseos artificio
seiuncti, ut

Heraclid. 751—954 ἀγγελίαν pot ἐνέγκατ᾽,
ἰαχήςατε δ᾽ οὐρανῷ
καὶ παρὰ θρόνον ἀρχέταν
γλαυκᾷ τ᾽ ἐν ᾿Αθάνᾳ.

— 162—065 μῆνιν ἐμᾷ χθονὶ κεύθειν᾽
κακὸν δ᾽, ὦ πόλις, εἰ ξένους
ἱκτῆρας παραδώςομεν
κελεύεμαειν Αργους.

165 καὶ λεύειμον ἄργος libri; seripsimus κελεύςμαςιν Ἄργους ex
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 26

409 Wilhelmus Doehrmann:

Reiskii coniectura. Primus ordo enhoplii generis est, sequuntur duo
glyconei II, clausula Reiziana.

Ion. 461—64 Φοιβήιος ἔνθα γᾶς
μεοόμφαλος ἑετία
παρὰ χορευομένῳ τρίποδι
μαντεύματα κραΐνει.

— 481—84 ἀλκά τε γὰρ ἐν κακοῖς
οὖν τ᾽ εὐτυχίαις φίλον,
δορί τε γᾷ πατρίᾳ φέρει
εὠτήριον ἀλκάν,

versus compositus est ex duobus telesilliis, glyconeo II, clausula
Reiziana.

492—94 d) TTavóc θακήματα καὶ
παραυλίζουςα πέτρα
μυχώδεςει Maxpaic,

quorum ordinum primus est glyconeus III, alter ex enhoplio genere,
tertius Reizianus.

1084—86 δίνας χορευόμεναι,
τὰν χρυςοςτέφανον κόραν
καὶ ματέρα ceuváv.
= 1100—02 παίδων ópvnuocuvav,
οὐ κοινὰν τεκέων τύχαν
οἴκοιςι φυτεύςας,

quorum primus est ordo enhoplii generis, alter glyconeus II, tertius
Reizianus.

IphA. 1054—57 παρὰ δὲ λευκοφαῆ ψάμαθον
εἰλιςςόμεναι κύκλια
πεντήκοντα κόραι Νηρέως
γάμους éyópeucav.

— 1176—79 μακάριον τότε δαίμονες
τᾶς εὐπάτριδος γάμον
Νηρήδων Edecav πρώτας
Πηλέως δ᾽ ὑμεναίους,

ubi consociati sunt ordines glyconeus II, telesillius, glyconeus II,
Reizianus.

In his igitur ad Sophoclis exemplum synaphia facta est; contra
ex sua ipsius, quantum perspicitur, arte Euripides conformavit

Bacch. 862, 63 ἀρ᾽ ἐν παννυχίοις χοροῖς
θήςω ποτὲ λευκόν.
— 882, 88 ὁρμᾶται μόλις, ἀλλ᾽ ὅμως
πιςτόν {τιν τὸ θεῖον.

De versuum lyricorum incisionibus quaestiones selectae. 403

883 τι add. Nauck. Diaeresi distineti sunt singularis ordo glyco-

neus II et Reizianus, qui apud Sophoelem caesura colligari debebant,
vide ad Ai. 405—09 = 423— 27.

Hipp. 532—834 oiov τὸ τᾶς ᾿Αφροδί-
τας Incıv ἐκ χερῶν

| Ἔρως ὁ Διὸς παῖς.

— 542—44 πέρθοντα καὶ διὰ πά-
cac ἰόντα ευμφορᾶς

θνατοῖς, ὅταν ἔλθῃ,

constat versus ex ordine enhoplii generis _ _ v . w ., glyconeo
τς νον. ἢ), clausula Reiziana, sed diversa inter singulos ordines
synaphia. Nam primus et alter caesura colligati sunt, alterum a
clausula diaeresis seiungit; eam quoque componendi rationem ἃ
Sophocle alienam esse supr& exposuimus.

Ion. 112—15 ἄγ᾽ ὦ νεηθαλὲς ὦ
καλλίςτας προπόλευμα bá-
φνας, ἃ τὰν Φοίβου θυμέλαν
caipeic ὑπὸ ναοῖς.

— 128—31 καλόν γτε τὸν πόνον, ὦ
Φοῖβε, εοἱ πρὸ δόμων λατρεύ-
uU τιμῶν μαντεῖον ἕδραν᾽
κλεινὸς δ᾽ ὁ πόνος μοι,

qui sunt ordines enhoplii generis v _ ὦ. w _, glyconeus II, glyco-
neus III, Reizianus. Compositio propria quaedam est eo, quod pri-
mus ordo et clausula diaeresi a mediis definiuntur, ipsi, qui medii
sunt, glyconei caesura cohaerent.

Quibus peractis recurrere liceat unde exorsa nobis est disputatio.
Constituimus certas, quae inter verborum et metrorum fines inter-
cedant, rationes (pp. 251— 55). Et communem numerorum usum con-
siderantes duas res invenimus saepe facere, ut verborum finibus
metra terminentur, figuras (pp. 255— 71) et arsium solutiones
(pp. 271— 97); unde simul comparebat posse quibusdam in locis nu-
merorum ambiguitatem verbi terminatione diiudicari. Iam proposita
quaestione, quaenam ex propria cuiusque generis natura sequerentur
incisiones, iambicum numerum ab hac parte pervestigavimus. In quo
profecti sumus a tribus iambiei metri formis, qui fuerit earum in
versibus componendis usus, quamque vim una ad alteram exerceat
(pp. 298—328). Cretiei et baechiaci metri duplices extiterunt for-
mae, prout post suppressam thesin sequens arsis cum antecedente
aut eodem verbo contineri potest aut diaeresi seiungitur. Ea cretici
et bacchei forma, ubi diaeresis est pro suppressa thesi, solvi patitur
proximam arsin, altera repudiat. Ac maxime bacchei duae formae

1) Wilamowitz, Hipp. p. 190. Goett. gel. Anz. 1898. p. 151.
20*

404 Wilh. Doehrmann: De versum lyric. incisionibus quaest. selectae.

usu poetarum inter se discernuntur, quod uberius nobis expositum est.
Deinde ad incisiones in iambica compositione observatas pervenimus,
incisiones enim fuisse strophae et antistrophi consensus permultis
locis demonstrat. Dedimus singula metra diaereseos aut caesurae
artificio coniuncta, tam ex integris quam ex decurtatis (pp. 329—359),
porro ex ordinum compositione quae huc pertinere videbantur
(pp. 359—374). Denique cum alienis numeris et singula metra
(pp. 374—382) et ordines (pp. 382—398) ad certam normam con-
sociata ostendimus, qua in re non solum aliquod diaereseos aut cae-
surae studium, sed magna ex parte etiam legem fuisse. Subiunximus
quaedam de Reiziano ordine ad ea comprobanda, quae de iambicis
clausulis explicavimus (pp. 399—403).

Hac disputationis via rationes inter verborum et metrorum
fines per aliquam — etsi minutam — partem persecuti id certe no-
bis videmur effecisse, quantum artis in hanc rem contulerint poetae.
Habemus iambico numero similia de reliquis observata, quae tamen
tractanda in aliud tempus differre cogimur.

DE IOANNIS STOBAEI

EXCERPTIS PLATONICIS
DE PHAEDONE

SCRIPSIT

ERNESTUS BICKEL

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 27

ANTONIO ELTER

27°

Orationis Platonicae pars magna non modo libris qui Platonem
ipsum continent, verum etiam illorum scriptorum membranis traditur,
qui verba Platonis citaverunt. quamquam autem ex testimoniis, quorum
numerus paene infinitus est, exiguum tantum fructum recensioni
quae dicitur operum Platonis redundare non nulli existimant 1), tamen
inter omnes constat ad historiam memoriae Platonieae inlustrandam
plurimum interesse naturam eorum quoque quae veteres scriptores
inspexerunt exemplarium philosophi quam maxime exploratam habere.
qui historiam textus Platonici enarrare conantur in duas quaestio-
nes incurrunt quae nisi testimonia scriptorum evolvuntur aliter ex-
pediri nequeunt. sed ut in propatulo sit quibus de rebus agatur,
disputatio paullo altius repetenda videtur.

inde ab illa aetate qua dialogi academici in vulgus editi sunt
usque ad graecitatem cadentem multa eorum exemplaria uni cuique
saeculo suppetivisse propter causas gravissimas, quarum non nullas
si placet adducam, probabile est. Hermodari bibliopolae velim tibi
in mentem veniat.) deinde in testamento Platonis etiam de scriptis
eius actum fuisse monere utile est.*) cum discipulos philosophi opera
magistri sedulo coluisse sumendum sit, tum Philippum Opuntium
memoriae Platonis servandae operam navasse traditum habemus.*)
praeterea inter Alexandrinos grammaticos Aristophanem Byzantium
in scriptis Platonicis disponendis edendis versatum esse scimus.?)
antigrapha Platonica Atticiana in manibus doctorum fuisse Galenus
testis est.9) inter viros Platonis studiosos etiam Cicero et Plutarchus
referendi sunt; paucos eorum memorare satis habeo, plures uni cui-
que puto succurrent. de illis temporibus dixi quibus dogmata Plato-
nis nemini fere probabantur. iam vero inde ab aetate Calvisi Tauri
usque ad tempora Iustiniani quam ampla philosophi divini qui voca-
batur memoria fuerit notissimum est.

similiter tunc cum nova academia, illam dico cui Psellus prae-
erat, condita est^), scripta Platonica apud homines litteratos perva-

1) cf. Schanz, ed. Plat. I praef. p. 10.

2) cf. Cic. Att. 18, 218, 1 dic mihi placetne tibi primum edere in-
iussu meo? hoc ne Hermodorus quidem faciebat, is qui Platonis libros
solitus est divulgare, ex quo λόγοιειν '€puóbupoc.

3) cf. Laert.:'Diog. 3, 43. , 4) cf. ibid. 8, 87. 5) cf. ibid. 3, 61.

6) ad Tim. p. 77 C. cf. Usener, Unser Platontext, Gött. Nach. (1892)

01.
7) cf. Überweg-Heinze, Grundrifs d. Gesch. d. Philos.® II p. 216.

410 Ernestus Bickel:

gata fuisse certum puto, quamvis nullum de nostris libris Platonicis
Psello vivo exaratum esse memorandum sit.!) at Psellus eiusque
sodales non primi inter Byzantinos memoriam Platonis redintegravere.
iam nono saeculo p. Chr. n. exeunte traditionem Platonicam Byzanti-
nis variam suppetivisse probari potest. pervenere enim ad nos libri
illa aetate scripti Oxoniensis 39?) Parisinusque 18077); et quam-
quam hie alias atque ille tetralogias continet, septima tetralogia neque
in B neque in A legitur, tamen bipertitam Photi temporibus memo-
riam summae partis operum Platonicorum fuisse vel ex ipsa nostro-
rum librorum condicione elucet. plerosque enim dialogorum, qui
libris B et A traduntur, etiam recentioribus membranis tradi quae
a vetustissimis illis B et A derivari nequeunt, inter omnes constat.*)
praecipue autem in iis scriptis quae praeter Venetum T' aliosque
libros recentiores recentissimosque etiam JB rettulit, codices nostri
permultis lectionibus iisque gravissimis inter se discrepant, ita ut
complures recensiones sermonis Platonici nobis suppetere dicendum
sit’) tamen ad eruendum num plena recentiorum librorum traditio
iam Photiana aetate viguerit, etiam altiore indagine opus esse appa-
ret. ita fieri potuit ut codicum recentiorum memoriam tantum non
omnem per saecula Photianum excipientia ortam esse Cobetus coni-
ceret®), ut Cobeti sententiam Schanzius qui post Bekkerum editionem
eri&ioam Platonis curandam suscepit amplecteretur. etiamsi igitur
singulis libris Platonis inter se comparatis praeter B etiam arche-
typon alterum codicum nostrorum fuisse evincatur, tamen complures
recensiones quas dicimus Photiana aetate dialogorum floruisse hac
via demonstrari non posse vides. contra ita quaestionem de fontibus
recentiorum librorum Platonis prorsus profligare licebit, ut cum his
libris testimonia veterum componamus. ex testimoniis nullo negotio
quisquis discere potest proprietates vel recentissimorum codicum
Platonicorum plurimas ad antiquitatem ascendere, licentiae scriba-
rum Byzantinorum perperam tribui.

in hac igitur re pars prior lucri quod e scriptorum testimoniis

1) scriptura quorundam veluti Tubingensis C (cf. Schanx, *Nov.
Comm.’ p. 159) Venetorumque D et T (cf. Schanz, ‘Studien’ p. 5, ‘Pla-
tocodex’ p. 1) proxime ad Pselli aevum accedit.

2) cui &pud Bekkerum nota A, apud Schanzium nota B est. cf.
Nov. Comm. p. 105.

8) de Parisino A et ipso nono saeculo scripto cf. Schanz, Studien p. 2.

4) cf. lacunas quibus vetustissimi libri laborant repletas in recen-
toribus libris. cf. Schanz, Studien p. 87 sq. Plat. I praef. p. 9. II praef.
P Schanzium putare 'in iis dialogis qui Bodleiano et

arisino traditi essent, nobis ipsum archetypum librorum omnium nostro-
rum servatum esse? temere contendit A. Schaeffer, quaeet. Plat. (1898) p. 8.

δ) cf. Schanz, Studien p. 46—48.

6) cf. Mnemos. 9 (1860) p. 389 *videmus etiam nunc quum Platonis
codices vetustissimos cum recentissimis componimus ... quantum damni
Platonicae orationi saecula quinque vel sex importaverint.'

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 411

historiae dialogorum academicorum fit, posita est. ex testimoniis
certissime cognoscitur anno 896 quo liber B scriptus est, etiam
alterum fontem prorsus a B alienum tetralogiarum quas B continet
fuisse. atque simili modo ex testimoniis discendum est, num quibus
scriptis libro A traditis a vetustissimo illo codice uno ommis lux
et salus petenda sit. sola in septima tetralogia, quippe quam
nulli libri nisi recentiores!) servaverint, ne testimoniis quidem in
auxilium vocalis accurate definiri poterit, quaenam ipsa Photiana
aetate condieio memoriae fuerit. sed quot libri nostrorum ab aliis
non pendeant, in hae quoque tetralogia excerpta scriptorum facile
docebunt.

at parum est eo uno consilio testimonia evolvere, ut historia
memoriae Platonicae inde ab illis temporibus quibus nostrorum libro-
rum antiquissimi scripti sunt, exploretur; quae ratio inter archetypa
Photiana aetate exarata nostrorum librorum et volumina ab antiquis
usurpata Platonis intercedat testimoniis erui posse praecipue spera-
mus. antiquis saeculi cuiusvis usque ad interitum sectae neoplato-
nicae multa exempla dialogorum academicorum prompta fuisse supra
nobis veri simillimum visum est; e contrario numerum magnum
nostrorum codicum Platonis ad archetypa satis pauca?) redire nemo
infitias ibit: ergo manifestum videtur permultos libros philosophi
ineunte media aetate pessum datos oblitteratos deperditos esse, ea
igitur quae nuper Wilamowitzius?) de ruina per septimum octavum-
que saeculum p. Chr. n. in litteras Graecas inrumpenti prolocutus
sit, etiam in historiam textus Platonici cadere. sed cum omnium
scriptorum labem aeque perniciosam fuisse vix credibile sit, tum
Platonis opera, utpote quorum memoriam anno 896 variam fuisse
demonstrari possit, dubito an numquam funditus perire*) periclitata
sint; operum Platonicorum vide ne tot exempla vel post eum quem
aevum Photianum excepit, artium situm diuturnissimum a Photio

1) praeter ceteros Veneti append. class. 4 cod. 1 et 189, Vindobo-
nenses suppl. 7 et 55. at in Hippia maiore Marcianus 189 neglegendus
et loco eius Vindobonensis 21 adsumendus videtur. cf. Schanz, Plat.IX praef.

2) e magna copia manu scriptorum librorum Platonis sano ac felici
iudicio I. Bekkerum suos elegisse eiusque ex adnotatione critica fere
totam varietatem scripturae, quae Byzantinis suppetebat, cognosci posse
nunc bibliothecis iterum iterumque pervestigatis statui debet. inprimis
inter lectiones librorum Stallbaumi paucissimae tantum inveniuntur, quae
quamquam memorabiles in nullo codicum Bekkeri recurrant; atque idem
valet in codices Rempublicam offerentes a Schneidero conlatos. tamen
pauci libri a Bekkero ex parte vel toti neglecti ut Tubingensis Vindo-
bonensis Suppl. 7 Venetus append. class. 4 cod. 1 merito post Bekkerum
protracti sunt.

3) Aeschylus, Orestie II p. 148.

4) veluti Latinorum scriptorum multi per medium aevum prorsus
latuere, donec studiis antiquarum litterarum renascentibus singula eorum
exemplaria, omnium nostrorum librorum archetypa ab interitu re-
tracta sunt.

412 Ernestus Bickel:

eiusque sociis indagata excussa conlata sint, ut classes librorum di-
versis generibus antiquorum codicum responderent. num iure docti!)
archetypon unicum nostrorum exemplarium Platonis media aetate
Scriptum posuerint, quaerendum est.

hanc quaestionem testimoniis veterum in censum vocalis diri-
mere licebit. qua tamen in re caute agendum erit; non enim, si
excerpta scriptorum propriis lectionibus scatere demonstratum est,
ideirco nostros libros Platonis ex uno archetypo mediae aetatis fluxisse
apparebit. nimirum in hac quaestione utile est ea memoria tenere
quae propter Plautum Leo?) dixit: 'zu erkennen ... ob eine Über-
lieferung einheitlich oder mannigfaltig ist, mufs man die Überein-
stimmung der Zeugen untersuchen, nicht ihre Abweichungen von
einander. ut ad profligandam quaestionem quae de archetypo Pla-
tonico est inlustrare necessarium videtur, quibus scripturis nostra
exemplaria dialogorum inter se congruant, ita statuendum erit num
apud scriptores lectiones Platonicae speciem veritatis offerentes
nitoreque antiquitatis splendentes obviam fiant, quae a libris qui ex-
tant philosophi omnibus alienae sunt. nisi nostros libros Platonicos
vitiis laeunis communibus laborare cognitum erit e testimoniis, testi-
monia libros nostros ad unum fontem redire nemini persuadere poterunt.

haec tibi iis locis rata esse velim, ubi scriptores ab omnibus
membranis Platonicis discrepare reperis. iam vero ad illas testimo-
niorum lectiones accedimus quae in singulis libris Platonicis vel in
familis singulis eorum recurrunt. quibus locis allatis sententiam
vulgarem de communi codicum Platonicorum archetypo prorsus refelli
posse sperandum est. nam ex testimoniis eas codicum singulorum
lectiones ad antiquitatem ascendere sciri poterit quas reliquorum
librorum scripturis posthabendas esse pateat. quo in genere monen-
dum est, ubi menda certa singulorum librorum apud scriptores ob-
viam sunt, nostra exemplaria philosophi ex compluribus exemplis
antiquis manasse facile perspici. sed ut absurdum videtur, si qui
libri rarius cum scriptoribus faciunt, eos malae fidei convictos esse
putare, ita etiam ex usu Platonico e conexu sententiarum lectiones
a scriptoribus alienas traditioni deberi probandum erit. clarissime
vero illis locis nostram memoriam Platonicam ex diversis libris pris-
cis pendere inlustratur, ubi pluribus testimoniis suppetentibus codices
nostri in easdem lectiones atque scriptores discedunt.

deinde alteram viam excerpta scriptorum suppeditant qua qui
memoriam Platonis simplicem esse volunt refutari possunt. maiore
enim copia testimoniorum in medium producta haud alienum videtur
quaestionem movere, an excerpta veterum ipsa in diversa genera
classibus librorum nostrorum respondentia discernere liceat. ita non

1) Schanzium praecipue dico (cf. Studien p. 28 sq.), etiam Schaeffe-
rum (cf. l. c. p. 66).

2) Plautinische Forschungen p. 2.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 413

modo generaliter ex testimoniis effici poterit variam priscam tradi-
tionem in nostris libris Platonis obviam esse, sed fortasse etiam ipsas
recensiones librorum certorum iam antiquitate viguisse probabile
videbitur.

eam igitur quaestionem qua antiqui archetyporum librorum Pla-
tonis fontes inlustrentur, etiamsi loci scriptorum auxilio arcessantur,
contortam et difficilem esse patet; multo facilius testimoniis expedi-
tur, quae ratio inter singulas membranas quae aetatem tulere Pla-
tonis intersit. nimirum omnes ad unum illos codices ad antiquitatem
ascendere certum est in quibus lectiones scriptorum nullis aliis libris
relatae comparent. qui autem codices testes peculiares orationis
Platonicae sunt, num ad unum archetypon redeant quod excerptorum
Platonis aetate recentius sit, e simplici comparatione testimoniorum
eum libris Platonicis non item intellegitur. cum periculum sit, ne
omnibus singulorum codicum scripturis quae a testimoniis abhorrent
pro noviciis habitis e peculiari quamvis pessima memoria scrip-
. torum concludatur nostros libros ex uno eodemque exemplari fluxisse,
ad quaestionem de archetypo Platonico profligandam lectiones scrip-
torum diligenter ponderare et sua quamque disputatione critica
prosequi necessarium est.

historia autem dialogorum academicorum explorata manifestum
erii quas leges recensio sequi debeat. praeter quod perspectum
habebimus qui codices ex libris deperditis apti sint, etiam pate-
bit num illa quibus recensionem niti oportet exempla in classes
distinguere ad textum recte constituendum expediat. libros com-
plures quorum communis fons amissus insigni lectionum consensu
indicetur classi certa comprehendere ad recensendum Platonem peru-
tile esse negari nequit; at ut suspicio non abest quin quidam
codices Platonis singuli e compluribus fontibus suspensi sint,
ita fore ut ea quae ex condicione nostrorum librorum de familiis
eorum efficiuntur, testimoniis aut certius probentur aut corrigantur
putandum est. etiamsi plurimis locis libri Platonici in easdem par-
tes discedant, tamen ad rem criticam in Platone factitandam distinc-
tio classium nullum usum afferet, nisi singulis libris singularum
familiarum inter se consentientibus totam traditionem Platonicam
praeberi certum habuerimus. — quantum vero ad priscam Platonis
memoriam via ac ratione resuscitandam scire intersit, utrum ex uno
an e compluribus exemplis veterum nostri libri pendeant, non est
quod explicem.

verum ut quaestio de historia dialogorum Platonis instituta
praemunita via ad umbilieum adducatur, porro monendum est suam
quemque dialogum disputationem requirere. nam non modo libri et
numero et genere diversi diversos dialogos nobis suppeditant, verum
etiam eorundem codicum indolem in aliis dialogis aliam esse docti
dudum viderunt. Vatieani 225 partem maiorem de Bodleiano

414 Ernestus Bickel:

descriptam esse Schanzius detexit!); quem tamen librum in quibus-
dam dialogis ut in Phaedone a B solo derivari non posse constat.
in toto codice Bessarione possessore nobilitato eadem scriptura spe-
ciosa obviam est?); fontes libri quam maxime variant.) verendum
igitur est, ne qua membrana recentissima, etiamsi in non nullis dia-
logis utpote a libro servato ducta neglegi debeat, in scriptis ab
antiquis praecipue perlectis*) memoria lautiore utatur.

neque diu dubius haerebam, a quonam dialogo in comparandis
testimoniis cum codicibus Platonis exordium sumerem. nimirum a
scriptis libro Oxoniensi traditis incipere par fuit; inter haec autem
praeter Erastas Phaedonem id esse constat in quo memoria librorum
Platonicorum ipsa maxime variatur) idcirco non sine causa in hoc
dialogo primo quaerendum putavi, quibus potissimum libris singula
testimonia astipulentur.

praeter ceteros autem scriptores, qui Platonica suis operibus in-
seruerunt, excerptorum et numero et amplitudine excellit Ioannes
Stobaeus. anthologium Ioannis propter causas complures mihi
maxime idoneum visum est, a quo quaestio de historia dialogorum
Platonis ordiretur. primum enim scriptorem cadentis graecitatis
electum volui; nam quae genera memoriae Platonicae Photi tempo-
ribus viguere, ea, si modo priscae originis sunt, apud scriptores
exeunte antiquitate florentes potissimum indagari posse putandum
est. deinde certae causae suadebant, ut ceteris infimae aetatis ex-
cerptoribus Stobaeus anteferretur. philosophos enim neoplatonicos
atque scriptores christianos, qui suarum argumentationum verbis
verba Platonica intexuerunt, hic illic à memoria quae eis ante ocu-
los erat recessisse, menda scripturae sustulisse suspicio est; at ecloga-
rio qui id tantum ageret, ut excerpta in opere recepta titulis accom-
modata essent quos cuique capiti praefixerat, singulis locis lectionem
exemplaris adhibiti recognoscere cura remotior erat. ita fidelissime
apud gnomologum priscam Platonis traditionem redditam esse veri
simile videtur. nec non ideo in hac quaestione Stobaeum evolvere
fas est, quia diversa genera memoriae Platonicae in opere eclogarii
obviam fieri merito sumitur.

de Phaedone

priusquam Stobaeanae lectiones Phaedonis*) cum lectionibus librorum
Platonis componantur, praeter ea quae iam in universum de codicibus

1) cf. Studien p. 51. 2) cf. Studien p. 4.

3) cf. Schanz, Platocodex p. 89 sq.

4) traditum est non nullos dialogos a veteribus praeter ceteros
tractatos esse. cf. Hermann, Plat. VI p. 219.

5) cf. Schanz, Studien p. 48.

6) tantum non omnes loci Phaedonis a Stobaeo citati in ea parte
anthologii quàm Wachsmuth et Hense edidere reperiuntur. inter ampliores

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 415

Platonicis dicta sunt, etiam non nulla de numero et condicione
librorum Phaedonem continentium praemittere necessarium est. Schan-
ziana dialogi recensio libris scriptis quattuor, Bodleiano B Crusiano C
Venetis D et E nititur, quorum libros BC D vinculo necessitudinis
artissimo inter se coniunctos esse neminem fallere potest, ita ut hi
libri memoriam «classis prioris a Schanzio statutae exhibeant. ex
altera autem parte unum Venetum E, codicem in usum Bessarionis
cardinalis, discipuli Gemisti Plethonis seriptum editor sibi quasi
exemplar totius familiae sumpsit, eiusque scripturas non minore
diligentia adnotavit quam lectiones librorum multo vetustiorum B C D.
verum nune Schanzius ne ipse quidem quattuor illos libros, quorum
lectiones in adnotatione critica congessit, archetypos omnium libro-
rum Phaedonis esse iudicat. familiae quam dixit priorem praeter
BCD etiam codices quattuor, quos Bekker notis A®@Gs signavit,
attribuit!) deinde ab illis septem libris unius generis Bekkerianos
ACEHJ L?) maxime discrepare censuit, qui omnes a Veneto T?)
derivati fidelissime memoriam alterius familiae librorum Phaedonis
offerrent. simul certo limite duas classes librorum distingui non posse
Schanzius concedens non nullos codices in parte priore ab altera
familia, in posteriore a priore stare edixit. atque inter huiusmodi
libros in libello qui inscribitur “Ueber den Platocodex der Markus-
bibliothek'*) ipsum Venetum E nune numeravit quem tunc cum
Phaedonem edebat, idoneum putabat, qui instar omnium librorum
alterius classis imaginem repraesentaret. quae cum ita sint, praeter
Schanzianos etiam Bekkerianos libros in censum vocandos esse patet.")

earum quas Stobaeus e Phaedone desumpsit eclogarum prima
dc ἄτοπον... ἡδύ (p. 60B— C) reperitur in libri I eapite L
(Wachsmuth I p. 477, 22—478, 9) praemisso lemmate Πλάτωνος
ἐκ τοῦ Φαίδωνος. differentia scripturae haec est:

eclogas unius memoriam (c. 120, 31 βαβαί ... ἀπαλλάττεεςθαι p. 84 D—85B)
ex apparatu Gaisfordiano petivi. — deinde praemitto in constituendis
gnomologii verbis lectiones alterius manus codicis Parisini *Eclogarum?
(cf. Wachsmuth, prol p. 27) plane omittendas esse. eas enim Elter e
codicibus Platonicis interpolatas esse mihi affirmavit.

1) cf. Platocodex p. 66.

2) distinguendi sunt Bekkeri C (Parisinus 1809) et Schanzi C (Tu-
bingensis); item Bekkeri E (Parisinus 1811) et Schanzi E (Bekkeri A).

3) varias lectiones huius libri nondum publici iuris factas esse sane
dolendum est 4) p. 66 et p. 89— 108.

5) quia tamen Schanzi notas librorum quoad attulit cum Wachs-
mutho et Henseo editoribus Stobaei usurpare volui, sigla Bekkeriana
uncis saepsi; quo factum est ut nil incommodi habeat quod litterae C
et E alios libros apud Schanzium, alios apud Bekkerum significant.
hae igitur sedecim notae in tabellis variarum lectionum obviam erunt
BCDE (49$ GsACEHJLTTI) praeterea uno quoque loco invenies
notam v qua codices reliqui praeter eos quorum propria nota adscripta
est comprehenduntur. de d! quid valeat cf. Schanz, ed. p. 89, 3.
Studien p. 5.

p.60B

— 477,

478,

p.60C

416

22 ἔοικεν — d! (4 ὦ 6 8)
22 τοῦτο = B OCd'Ev
24 — — εἶναι = B Cd'!Ev
24 τὸ λυπηρὸν = BOd!'Evo
24 — τῷ ἅμα = Ebd!o
24 — — αὐτὼ = BOd!Ev
25 — Θέλειν = Ev
25 — παραγίγνεςθαι = B
1 — — ἕτερον = BOd!Ev
1 καὶ λαμβάνῃ = Bd!'Ev
1rı= BOd!Ev
1 ἀναγκάζεεθαι ἀεὶ — Ev:xoi
pro dei (pr. @): dei dvay-
κάζεςεθαι (ᾧ 8)
1 — — ἀναγκάζεςθαι = BC
d!Ev
2 fiuuévu — Ed®v

2 — — — δυοῖν TE

5 — ἐπειδὴ = BOCd'Ev
5 — ἐδύνατο = B Ev
5 — cuvfiyev = BCEv

5 αὐτῶν = Ev

6 — — — ὧν

7 — — ὥςπερ οὖν καὶ αὐτῷ
— BOCd'Ev

8 — αὐτῷ μοι — BCd!'Ev
8 ἦν ἐν τῷ «κέλει = BCEv

9 ἀλγεῖν — Ev
9 — — δὴ = BOd!'Ev

Ernestus Bickel:

ἔοικέ τι BOEv

om. (6)

εἶναι καὶ (4)

λυπηρόν (D.AEJ T)

τὸ ἅμα BOd! !)*)
αὐτὸ (4J) : om. (s)
ἐθέλειν BOd! (40Gs0)*)
παραγίνεεθαι C Ed! *)
ἕτερον ἕξη (J)

καὶ καταλαμβάνῃ C

τι αὐτὸν (4)
ávavkáZecom 8 Οἀϊ (A)

ἀναγκάζεται (T)

ευνημμένω BCd! (4 Φ6) : cv-
νηρημμένω (9)

ov ὄντε BOCd!v : δύω ὄντε E

ἐπεὶ (J)*)

ἠδύνατο Cd! (40Gs0C)*)

ξυνῆψεν d! (4 Qs)

αὐτοῖς BCd! (46s

ὦ Plat.

ὥςπερ οὖν καὶ αὖ om (s)

αὐτῷ ἐμοὶ (J)

ἐν τῷ «κέλει ἦν πρότερον (s):
ἦν ἐν τῷ «εκέλει πρότερον d’
(46)

ἀλγεινὸν BOd!(ABG et rc. IC)

δὲ (J)

varias lectiones quas plurimas locus brevissimus offert, diversum

ad quaestionem solvendam valere consentaneum est. qua de re va-
rietatem scripturae in certae rationis tabellam redactam proposui, ita
ut uno conspectu lectiones vim similem habentes comprehendantur,
dissimiles distinguantur. tota autem lectionis varietas in genera duo
dividitur, quorum alterum eos locos complectitur ubi Stobaeus a
singulis partibus nostrae memoriae Platonicae discrepat, alterum eos
ubi gnomologus ab universa traditione codicum Platonicorum ab-
horret. deinde prior lectionum classis rursus in tres partes secanda
est. eos enim locos ubi Stobaeus a singulis pluribusve libris Plato-
nicis propter menda plana eorum dirimitur a ceteris differentiis eius-

*) Numeri qui in hac sequentibusque tabellis leguntur ad appen-
dicis numeros referendi sunt.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 417

dem classis secernere necessarium est: scripturis quas cuique originis
recentissimae esse sumere licebit nullum traditionis discrimen effi-
citur; cum igitur iam in inlustrando quantum quisque codex Platonis
a Stobaeo distet, locorum quos dixi nullam mentionem facere in rem
est, tum maxime in processu quaestionis iuvabit, quae menda aperta
singularum familiarum codicum Platonicorum propria sunt, ea ab
initio extra rationem reliquisse. nam explorato qui codex Platonicus
& Stobaeo proxime absit, num pro archetypa huius libri memoria
recensio apud eclogarium obvia haberi possit quaerendum erit. quo in
genere monendum est libros Stobaeo familiares a memoria apud eum
reperta descendisse nullo iure dici, nisi peculiares lectiones, si quae sunt
horum librorum tam ab excerptore quam ab aliis codicibus Platonis
abhorrentes spurias esse apparuerit. ut igitur codicum qui ante alios
cum Stobaeo conspirant proprietates omnes diligenter examinare ne-
cesse erit, ita de erratis horum librorum certissima quaeque a prin-
cipio submovere ex re est. atque etiam illorum librorum menda
manifesta qui praeter ceteros a Stobaeo abhorrent, a bonis eorum et
dubiis scripturis segregata habere commodum est. cum enim ad
illam quaestionem ascenditur, utrum nulla nisi ea librorum Platonis
pars euius memoria gnomologo praecipue probatur a traditione eius
prognata sit, an demum post Stobaeum memoria Platonica in classes
quae extant discesserit, in singulas lectiones librorum ab eclogario
maxime discrepantium inquirendum erit. qua ab quaestione eas
scripturas remotas esse expedit quas ultra Stobaeum recedere demon-
strari posse sane desperandum est.

verum etiamsi illas memoriae differentias quae ex vitiis planis
singulorum codicum Platonis originem trahunt spreveris, tamen ne
reliqui quidem loci ubi libri philosophi fluctuant, pariter omnes
idonei sunt ex quibus quae ratio inter classes librorum et Stobaeum
intersit cognoscatur. nam ubi minutiis codices Platonici inter se
discrepant veluti usu formarum ἢ) rebusque orthographicis?), consensui
partis alterutrius eorum cum Stobaeo aut nullum aut parvum pondus
inest. et vilissimos quidem illos locos esse patet ubi eclogarius et
pars librorum ea forma congruunt quae sola Platone digna, cui quae
obstat a scriptore Attico aetatis qua Plato scripsit aliena est.) nimi-
rum formas subditivas paucarum membranarum Platonis proprias
item ut singulorum codicum lectiones prorsus insanas e recenti lapsu
scribarum ortum trahere sumi debet. eorum autem locorum ubi de
formis agitur quibus quae obstant et ipsae Platonicae procul dubio
sunt^) cautum puto tunc demum rationem habere, cum quid rei sit
differentiis gravioribus?) explanatum est. maxime vero illi loci inter

1) cf. θέλειν ἐθέλειν, γίγνεεθαι Yivecdaı, ἐδύνατο ἠδύνατο, οὖν ξύν, μοί ἐμοί.

2) οὗ τῷ τό. 8) cf. e. g. ἐδύνατο ἠδύνατο. 4) cf. e. g. μοί ἐμοί.

5) inter graviores differentias praecipue numeravi transpositiones
verborum, mutata synonyma, verba addita aut neglecta excepto si καί
pro τε καί, πάλιν pro πάλιν γε sim. posita inveni.

418 Ernestus Bickel:

leniores differentias scripturae memorabiles esse videntur, ubi menda
aperta textus Stobaeani in singulis libris Platonis recurrunt. atque
hos locos ut ab iis secernerem quibus quasi fundamento quaestionem
niti volui, à me impetrare non potui; locis ceteris qui ad res minutas
casui atque licentiae scribarum obnoxias spectant classis allera earum
lectionum variarum constituitur quas tacite extra disputationem re-
linqui iustum sit.

has rationes secutus tabellam ita instruxi, ut in fronte eius de
lectionibus quae Stobaeo cum singulis partibus nostrae memoriae
communes sunt eae quae spuriae videntur omnes, reliquae, dubiae
et verae, tantum ex parte legantur; de dubiis eae desunt quibus
lenior differentia memoriae subest, de veris eae quae certissimis vitiis
singulorum vel paucorum librorum Platonis opponuntur. cui primae
classi lectionum Stobaei e dextra columna tabellae scripturas eius-
modi respondere videbis quae singulis libris Platonicis vel familiis
singulis eorum traditae aut verae sint aut veritatis speciem quamvis
parvam praebeant. una autem lineola a numeris paginarum remotos
eos locos invenies, ubi Stobaeus cum quibusdam codicibus Platonis
formis rebusque minutis talibus congruit quas aut pateat e stilo
Platonis fluxisse aut scripturis obstantibus pares esse. quibus lectio-
nibus in dextra laterculi columna scripturae aut vere ambiguae aut
eae quae usu Platonico satis respecto improbandae sunt opponuntur.
tertium denique tabellae locum illae Stobaei lectiones obtinent quae
ut procul dubio genuinae sunt, sic in plerisque librorum Platonis
recurrunt; quibus lectionibus errata plana singulorum pluriumve
codicum Platonicorum respondent.

verum cum de locis quibus libri Platonis vacillant haud paucos
in hac quaestione contemnendos esse probasse mihi videar, aliquotiens
tamen rationem reddere par erit cur hos illos locos in numero negle-
gendorum recensuerim. his igitur ex adnotationibus appendicem!)
factam vides, in qua indoles codicum singulorum Platonis tam
mendis eorum gravioribus quam orthographia corrupta formis subditivis
inlustrata est, deinde quorum verborum formam duplicem Plato ad-
hibuerit, expeditum. quemadmodum autem qua orthographia quibus
formis Plato usus sit singulis locis per se spectatis dispici non posse
constat, ita ad eum locum quo diversa eiusdem vocabuli scriptura
primo se obviam dedit, condicionem generalem unius cuiusque codicis
Platonici librorumque Stobaeanorum adumbrare iustum putavi cer-
tarum autem quarundam formarum explicato usu Platonico sie mihi
indulsi ut in tabellis differentias ad formas easdem spectantes adno-
tare desisterem. 5)

1) notae in tabellis obviae, numeri per omnes eclogas ordine unico
producti ad appendicem spectant.

2) ita semel significasse contentus fui scripturas yivecdaı pro τί-
γνεςθαι, ξυν pro cuv, αὑτοῦ pro ἑαυτοῦ, οὕτω pro οὕτως, δέ pro dal, ἄν
pro ἐάν, τὰ αὐτά pro ταὐτά, item omissionem litterae v paragogicae.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 419

haec de iis Stobaei lectionibus quae inter se discrepantibus
libris Platonis in parte altera obviae, ab altera alienae sunt in classes
tres distinguendis dicere habui. restant solius Stobaei scripturae
peculiares quas potissimum qui omnia nostra exempla Phaedonis ex
uno archetypo post Stobaeum scripto fluxisse probare in animo habent
protracturos esse patet. verum huius quoque generis locos aliquot
utique spernendos esse vix est qüod moneam. ut enim lectiones
testimoniorum propriae genuinae videantur oportet, si ex iis nostros
libros Platonis artiore necessitudinis vinculo inter se coniunctos esse
appariturum est!), ita quibus vitiis certis exempla quae exstant
operis Stobaeani laborare conclamata res est, ea prorsus silentio
praeteriri ratio postulat. huiusmodi igitur peculiaribus scripturis
Stobaei seiunctis a reliquis quartum tabellae locum addixi; illas
autem proprias lectiones gnomologi quibus qua veritatis species inest,
plurimum a numeris paginarum distantes invenies.?) qui de his
locis pro priscae memoriae Phaedonis vestigiis in nostris libris ob-
litteratis habendi sint, attento animo quaerere nostrum erit.

qua ratione in comparandis testimoniis cum libris Platonis later-
culos variarum lectionum instituendos esse putaverim, exemplo eclogae

WC... ἡδύ inlustratum habes; iam ex excerpti huius primi locis
ilis quibus momentum inest quid disci possit videndum est.
ac primum quidem quoniam ecloga ὧς... δύ nullae propriae

lectiones Stobaei offeruntur, eam ad probandam originem communem
nostrorum exemplarium Phaedonis nulli usui esse apparet. deinde
loci in fronte tabellae inspiciendi sunt quibus libri Platonis variantur.
p. 477, 22 pro vulgata lectione ἔοικέ τι legitur in Vaticano (A)
eiusque adseclis (DGs) ἔοικεν; idem testatur Stobaeus. tamen re-
liqua memoria peculiaris codicum (40 Gs) ab excerptore aliena
est; discrepant enim hi libri singuli vel universi ab ecloga omisso
p. 477, 22 τοῦτο, additis p. 478, 1 αὐτόν p. 478,8 πρότερον. pro-
pius autem a vetustissimis membranis B C quam a recentioribus .E
(ACEHJL) familiam (40 Gs) abesse monendum est; p. 478,2
cuvnunevw libi BC (40Gs) membranis E (ACEHJLTT) in-
vitis tradunt; similiter p. 478, 1 dei quod in B C deest neque in (4f)
invenitur neque in (ὦ Gs) a principio fuisse videtur; atque etiam
duabus aliis scripturis, p. 478, 5 αὐτοῖς p. 478, 9 ἀλγεινόν, maior
pars librorum (4 Gs) cum BC congruit. at ecce omnes eae lec-
tiones quae consensu codicum BC (4) gravissimo probantur, apud
Stobaeum desiderantur; nam cum libris E (4CEHJ L) testatur
gnomologus p. 478,1 ἀναγκάζεεθαι dei p. 478, 2 ἡμμένω p. 478, 5
αὐτῶν p. 478, 9 ἀλγεῖν. ergo horum recentium codicum memoriam

prorsus enotare neglexi differentias prosodiae nec non scripturam «i
terminationis nı (de qua cf. Meisterhans, gramm. inscr.? p. 39 et 166.
Schneider, Plat. Civ. I praef. p. 49 8q.). 1) cf. p. 412.

2) in ecloga ὡς ἄτοπον... ἡδύ nullum exemplum huius lectionum
classis occurrit.

490 Ernestus Bickel:

eclogae simillimam esse patet, plurimum autem ab ea distare Vati-
eani lectione ἔοικεν (p. 477, 22) respecta libros BC dicendum est.
Crusianum vero etiam longius quam Bodleianum ab excerpto re-
motum esse censeas propter lectionem eius p. 478, 1 καταλαμβάνῃ.
atque ea quae loci graviores docent comprobantur minutiis; cf. prae-
cipue p. 477, 24 τῷ p. 477, 25 θέλειν. praeter ἔοικεν (p. 477, 22)
et παραγίγνεςεθαι (p. 477, 25) textus Stobaeanus idem est ac libri E.

brevi ecloga funditus eversa sententia Cobeti!) est qui peculia-
rem librorum recentiorum Platonis memoriam post Photium ortam
esse voluit. Byzantinos eo quo liber B scriptus est anno varia tra-
ditione Phaedonis usos esse demonstratum habes. praeter Bodleia-
num etiam alterum fontem nostrae memoriae Phaedonis tunc extitisse
in propatulo est, euius imago praecipue ex libris E (440 EHJ L),
deinde ex (4 D 6 8) resuscitanda videtur.

perspecto autem nono saeculo p. Chr. n. memoriam Phaedonis in
duas classes divisam fuisse quaerendum est ante Stobaeum an post
eum discidium traditionis factum sit. quam ad quaestionem ex-
pediendam statuere oportebit, num omnes ab ecloga alienas lectiones
singulorum librorum Platonis pro noviciis haberi liceat. ac potissi-
mum quidem de iis scripturis agendum erit quae librorum BC (4)
testimonio concordanti defenduntur. merito autem hi libri p. 478,1
ἀεί post ἀναγκάζεςθαι in enuntiato ἐὰν bé τις διώκῃ τὸ ἕτερον
καὶ λαμβάνῃ, cxebóv τι ἀναγκάζεςθαι λαμβάνειν καὶ τὸ ἕτερον
omittere videntur; cf. Soph. 238 D ὁπόταν αὐτὸ ἐπιχειρῇ τις ἐλέγ-
xev, ἐναντία αὐτὸν αὑτῷ περὶ ἐκεῖνο ἀνατγκάζεςθαι λέγειν.
p. 261 A ςοφιςτὴς φαίνεται.... προεβλημάτων γέμειν, ὧν ἐπει-
δάν τι προβάλῃ, τοῦτο πρότερον ἀναγκαῖον διαμάχεςθαι. Phileb. 55 B
ἀλγοῦντα δὲ ἀναγκάζεςεθαι φάναι κακὸν εἶναι τότε, ὅταν ἀλτῇ,
κἂν 7) ἄριςτος. Protag. 329 E πότερον οὖν.... μεταλαμβάνουειν
οἱ ἄνθρωποι τούτων τῶν τῆς ἀρετῆς μορίων οἱ μὲν ἄλλο, οἱ
δὲ ἄλλο, ἢ ἀνάγκη ἐάνπερ τις ἕν λάβῃ ἅπαντα ἔχειν. deinde
p. 478, 2 lectio codicum BC (A®G) ἐκ μιᾶς κορυφῆς ευνημμένω
probanda est; cf. Soph. 245 E ευνάπτεται γὰρ ἕτερον ἐξ ἄλλου.
item p. 478, 9 ἀλγεινόν libris BC (40 6) traditum scripturae ἀλ-
yeiv Stobaei reliquorumque codicum Platonis praeferendum puto,
cum quod sequitur adiectivum fjbU adiectivo apte opponatur. atque
eliam p. 477, 2 ubi Vaticano destituti sunt, antiquissimos libros B
et C verum servasse probabile est. ut enim in sententia ὡς ἄτο-
TOV... ἔοικέ τι εἶναι τοῦτο ὃ καλοῦςειν οἱ ἄνθρωποι fjbU vocula
τι valde desideratur, ita collocatio pronominis ab adiectivo suo di-
rempti nil offensionis habet; cf. p. 65 D φαμέν τι εἶναι δίκαιον
αὐτὸ ἢ οὐδέν. p. 73 A ἀθάνατον fj ψυχή τι ἔοικεν εἶναι. p. 91€
ἐὰν μέν τι ὑμῖν δοκῶ ἀληθὲς λέγειν. Symp. 174 E καί τι ἔφη
αὐτόθι γελοῖον παθεῖν. p.194D εἴ τι Tcwc οἴοιο αἰςχρὸν ὃν

1) cf. p. 410 adn. 6.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 421

ποιεῖν. Euthyd. 291 D Protag. 329 A.!) pleraeque igitur de pro-
prietatibus librorum BC genuinae esse videntur; una tantum eorum
lectio p. 478, 5 αὐτοῖς num vera sit dubium relinquo. nam etsi
dictio cuvfjwev eic ταὐτὸν αὐτοῖς τὰς κορυφάς neque per se dis-
plicet et tutores invenit Hermannum Schanzium Wohlrabium qui
contulere p. 62 B τοὺς ἀνθρώπους ἕν τῶν κτημάτων τοῖς θεοῖς
εἶναι, p. 72 E ἡμῖν fj μάθηεις οὐκ ἄλλο τι ἢ ἀνάμνηεις τυγχάνει
οὖςα, Soph. 216 D τοῦ μέντοι ξένου ἣμῖν ἡδέως ἂν πυνθανοί-
unv, tamen nusquam perinde atque hoc loco ad ςυνάπτω vel verbum
simile dativum adpositum inveni; immo non nulli loci ut αὐτῶν ac-
cipiamus suadent veluti Euthyphr. 4 C ὃ οὖν πατὴρ ευνδήςας τοὺς
πόδας καὶ τὰς χεῖρας αὐτοῦ, Polit. 311 C τοῦτο δὴ τέλος ὑφά-
(ματος. .. γίγνεεθαι φῶμεν πολιτικῆς πράξεως τὸ τῶν ἀνδρείων
καὶ ςωφρόνων ἦθος, ὁπόταν ὁμονοίᾳ καὶ φιλίᾳ κοινὸν ξυναγα-
γοῦςα αὐτῶν τὸν βίον fj Bacıkırn τέχνη ... Cuvexn. iam de iis
Scripturis quas proprias antiquissimi codices B C coniuncti praebent
dictum est. ceteris autem locis ubi singulae partes nostrae memoriae
Platonis ab ecloga discrepant, libros dissentientes errare apertum
puto. p. 477, 22 τοῦτο quod in (G) deest ponitur a Platone vel iis
locis quibus nobis redundare videtur ut Gorg. 469 C ἐξεῖναι ἐν τῇ
πόλει ὃ ἂν δοκῇ αὐτῷ ποιεῖν τοῦτο. p. 478, 1 pronomine αὐτόν
quod (A) inserit opus non esse demonstrat locus quem modo protuli
Protag.329 E. p. 478,8 πρότερον libris (41 D G.s) traditum glossema
est propter Ucrepov (p. 478, 7) adiectum.

etsi igitur multa quae singuli codices Platonis invito Stobaeo
adferunt improbanda sunt, tamen quivis puto ex his curis criticis
mecum efficiet nostram Phaedonis memoriam eo antiquorum librorum
genere quod fuisse ecloga Stobaeana testis est, non solo niti alte-
rumque fontem priscum traditionis dialogi Byzantinis Photianae
aetatis suppetivisse cui bona in libris BC obvia debeantur. inde
nostros libros Phaedonis ex uno codice post Stobaeum in exemplaria
plura transcripto fluxisse male sumi evincitur.

haec fere ex ecloga cum libris Platonis comparata discenda esse
puto; iam paullisper subsistendum et circumspiciendum est. Schanzium
libros Phaedonis in duas classes ita secantem ut priori praeter BC
etiam (4 Φ Gs) attribueret, codicibus ((.4C EHJ L) E alteram fami-
liam totam repraesentari vellet, parum firmis rationibus usum esse
apparet. nam p. 477, 22 universi alterius classis Schanzianae libri
a membranis B C stant, codicibus (41 D 6 8) alterum genus memoriae
cuius ἔοικεν est continetur. quod si ea quae de classium librorum
Platonis ambitu et origine haec ecloga docere videtur, comprehendere
in animo est, classem priorem nullos libros nisi B C complecti, unius-
cuiusque familiae archetypon Stobaeo vetustius esse dicendum erit. simul
autem nullum inter alterius classis libros E (4D Gs ACEHJLTT))

1) cf. Schanz, Nov. comm. p. 185.
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 28

499 Ernestus Bickel:
reperiri quin ex Bodleiano interpolatus sit statuendum est. ergo
post illud tempus quo exempla Phaedonis in duas classes discessere,
classes illae rursus inter se commixtae sunt; quae res quid incom-
modi in historiam memoriae Platonicae inquirentibus afferat, prius-
quam longiora testimonia producta sunt, fusius explicare non convenit.

ut autem supra de ratione inter Stobaeum et codicem E inter-
cedenti nil statui potuit nisi hune librum proxime ab excerptore
abesse, ita postquam membranas cum eclogario discordantes et ipsas
ad antiquitatem ascendere perspeximus, propinqua cognatione lib-
rum E cum ecloga ὧς ... ἡδύ coniunctum esse promulgandum erit. et
quamquam inter fontes libri Bessarionis etiam Bodleianum esse lectio
eius ἔοικέ Ti indicat, tamen adeo cum E ecloga consentit, ut quam
prodit memoriam Stobaeanam, ei nomen E indere fas videatur.
iam vero eruendum est num etiam aliae eclogae eandem recensionem
atque haec praebeant.

locum qui sequitur Ioannes ex Phaedone ἐγὼ γὰρ... κακοῖς
(p. 63 B— C — I p. 430, 27— 431,9) proposuit in capite XLIX
quod eodem atque Phaedo Platonis titulo περὶ ψυχῆς 1) instructum
est, una cum aliis permultis Phaedonis excerptis quae partim sine
lemmatis copulata tribus locis, primum p. 325, 18— 332, 3, deinde
p. 333, 20— 343, 11, postremo p. 430, 26 —444, 29 reperiuntur.
has omnes eclogas unius capitis aptum videtur primum cum libris
Platonicis deinceps comparare, deinde examinare num quae peculiaris
sit ratio singulorum excerptorum diversis locis appositorum. initio
eapitis coniuncta occurrunt praemisso lemmate λέγει γοῦν ἐν Φαί-
dwvı?) testimonia haee: εἰπόντος... αὐτῶν (p. 69 E—70B = I
p. 325, 18— 326, 13), παλαιός... πάνυ ve (p. SC0C—71A —
p. 326, 15—327,16), τί οὖν... ἔχειν (p. 71 C—72 A— p. 327,17
— 828, 25), ἀρ᾽ οὖν... οὕτως (p. 78 B—OC — p. 328, 27— 329, 6),
θῶμεν ... Σιμμίᾳ (p. 79 A—80D — p. 329, 7 —332, 3) atque
Stobaeus discrepat a libris Platonicis hisce locis:
p.69 E |

— 325,18 — bij — BCDEwv δὲ (4) cf. adn. 31

19 ἔμοιγε δοκεῖ = BCD

δοκεῖ ἔμοιγε Ev:dorei ἐμοὶ (®)

20 — — — — Aévec0oi καλῶς καλῶς Akyecdaı Plat.
22 — --- οὐδαμοῦ... cWuatoc om. (J) propter homoeoteleuton
= BCDEwv
p.70A 22 — — — — ἐςτι ἔτι f) BEv:én ἦ « C:én ἣ D
22 — — — — διαφθείρεται διαφθείρηται Plat.
22 — — τε — BCD Ev τι (A)
326, 1 — ἀπόλλυται = (T') etteste ἀπολλύηται Dv et ut Rühlius
Bywater B scribit B: ἀπολλύηται CE?)

1) cf. Plato, epist. 18 p. 868 A ἐν τῷ περὶ ψυχῆς λόγψ. Cic. Tusc.
1, 11 evolve diligenter eum eius librum qui est de animo.

2) antecedunt Aetii placita.

26, 1

O2 m om

o ὧν

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone

n àv... ἀποθάνῃ = Ev

— 6 ἄνθρωπος — BCEv

εὐθὺς = BCDEv

— — diackedacdeica = BC
D Ev

— — — — οἴχεται

διιπταμένη = (D): διαπτα-
uevn Ev

— aumv-— BC

— cuvnopoicuévn = BCD
— — — κακῶν νῦν

— — — — νῦν ci
διῆλθες — Ev

— —- — πολὸν

— — — — εἴη ἐλπὶς

καὶ καλὴ = BCDEv

— — δὴ icuc = BCEv
— — rte= BCDEwv

— n=BCD (4Φ650)
— — -- ποιῶμεν — BDEv
— — τούτων — BCDEv
— εἴτε un — BCDE»v
— ἐγὼ γοῦν: ἔγωγ᾽ οὖν Ev
— — ó— BCDEv

— — — ἀκουςαίμην τίνα

423

n... anodvncka D:h ἂν...
ἀποθνήιςκει B 9)

ἄνθρωπος D: ἅνθρωπος Bekker?)

om. (s)

dıackevacdeica (47)

οἴχηται Plat.

διαπτομένη BD (sACEJT):
διαπτωμένη (G) : διαττομένη
HL

ἑαυτὴν Ev: αὐτὴν D?)

Zuvndporcuevn Ev cf. adn. 6

ὧν ins. Plat.

có νῦν Plat.

δὴ διῆλθες ὃ : ἂν διῆλθες C D et
ut vid. B

πολλὴ Plat.

ἐλπὶς ein Plat.

om. (pr. G)

ςαφῶς ins. D ($$) !!)

n (E)

om. Ev cf. adn. 30

ποιοῦμεν C 19)

τοῦτο (4)

ἢ μή (Φ) 12)

ἔγωγε οὖν BCD

ὦ (L) (sic etiam P Stobaei)

ἀκούςαιμι ἥντινα Plat.

— — ἔχεις — BCDEv ἔχης (pr. I)
ἐν ταὐτῷ
nc — BDEv om. C

λόγος οὗτος = E (OL τις
Olymp. p. 48, 13 (Finckh
: ὁ λόγος οὗτος v» Olymp.
p. 44, 19

— ἀφικόμεναι = BCDEv

— — ἐκεῖ = BCDEv

— πάλιν Ye — BCDEv

— — — ἡ ἐὰν

ἡμῶν αἱ ψυχαί = Ev
— τένοιτο = (Ads)
— — — ἀρχύτου

— — — εἶδος

μόνον τοῦτο — DDEv

Aóvoc BCD (s)

ἀφικνούμεναι (4)
ἐκεῖςε (Z)
πάλιν (DsJ
ἢ εἶεν ἂν BCEv : εἶεν ἂν D:
δὴ ἢ εἶεν ἂν (4)
αἱ ψυχαὶ ἡμῶν BCD
γίγνοιτο BCDEv
ἄν του BDEv: ἄν που C
n δ᾽ ὃς Plat.
τοῦτο μόνον C
28"

326,

327,

p.70E

p.71C

— 327,

424

26 ῥᾷον — BCD

26 ἀλλὰ καὶ = BCDEv

26 — — φυτῶν = BCDEv
1 öca περιέχει = C

1 nepi= BCDEv

1 — ἴδωμεν — (dO pr.I) Olymp.
p. 106

2 — οὑτωςὶ = BCDEv

2 — ἅπαντα = Ev

2 ook = BCDEv

4 — — τῷ = BCDEv
4 δίκαιον = BCDE»v
5 — — — ἔχε

5 τοῦτο οὖν — ΒΟ (4G)
5 dpa = BCDEv

6 — — ὅεοις = BCDE»v

6 — — n— BCDEv

6 — — αὐτὸ = BCDEv

71 — — — 1Ó) αὐτοῦ

7 μεῖζόν τι = BCDEv

8 — — ἔπειτα — . . TIPÖTE-
pov — BCDEv

11 ἔφη οὕτω = Ev

11 Ye = Ev Olymp. p. 49
13 — δὲ = CDv:d+B

13 — — χεῖρον = BCDEv
13 — — ouk = BCDEv
13 — xai ἐὰν — Ev

14 δικαιότερον = BCDEv

14 οὐκ = Ev |

15 — οὖν = BCDEv

15 — — ὅτι... πράγμα-
ματα = ΒΟ Ευ

Ernestus Bickel:

ῥάδιον Ev

ἀλλὰ (pr. I')

φοιτῶν (A)

öconep ἔχει BDEv : ὅεα πα-
péxe (s)

om. (G)

εἰδῶμεν BCDEv)

οὕτως (As): οὕτω (à) 15)
πάντα BCD (A®Gs)

καὶ οὐκ (4C)

τὸ (H)

τὸ δίκαιον τῷ (I)

ἔχει Plat.

om. Ev

ὅτι (Γ

öcov (L)'”)

om. (4 s)

ἑαυτῶ (4 Φ Gs) : om. (L)
τοῦ αὐτῷ Plat.

τι μεῖζον (I)

om. (J E) propter homoeoteleuton

οὕτω ἔφη BCD

om. BCD (46Gs

δαὶ E (TTCH)!*

om. (J E)

om. (E)

καὶ àv BCD (49) 9)

τι δικαιότερον (A

om. BCD (ACEHJL TT)
γοῦν (A®s)

om. (G)

γίγνηται (4)

lemma deest

15 — — - τίγνεται = BCDEv

17 τὸ ἐγρηγορέναι = (4)

18 —— τί... ἔφη — BCD
Ev

19 Te = BCDE»v

20 — écri καὶ — CE

20 — — καὶ αἱ — BCDE»v

20 — αὐτοῖν — BCD (40Gs)
21 ὄντων — C
21 — — γὰρ οὔ = BCDEv

τῷ ἐγρηγορέναι BC D Eo
om. (®) propter homoeoteleuton

om. (G) : τι (A)

écriv καὶ erat in BD*
αἱ om. (pr. A) 3)

αὐτῶν Ev

ὄντοιν BD Eo

om. (1)

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone

27,23 — — δέ — ΒΟ. Ev
24 — — τὸ δὲ = BCDEv
24 — — ἐγρηγορέναι καὶ ἐκ
τοῦ καθεύδειν — Ev
25 — — — τοῦ ἐγρηγορέναι
25 — — xai ἐκ τοῦ ἐγρηγορέ-
ναι = BCDEv
26 — — τὸ καθεύδειν = BCD
Ev
1D 26 — — — — αὐτῶν
28, 1 — --- ἀνεγείρεεθαι = BCD
Ev
2 — épnv — v
2 καὶ εὖ μοι = Ev
3 οὕτω = BCDE»v
3 μὲν — BCDEv
4 — — τῷ — BCDEv
4 εἶναι = BCDE»v
6 —— — τί δὲ... ὁμολο-
Y€iv om.
1 —— — — ζῆν
8 ——— ὁ
8 — Te καὶ Ξε ΒΟ Ευ
[E 9 eiciv ἄρα = Ev

9 ἔφη = BCDE»v
10 — τοῖν (bis) = BCD Ev (G

®sT)

11 — — — Yevéoiv

11 — — περὶ — BCDEv

11 — — ἑτέρα = BCDE»v

12 — — t0 = BCDEv

13 — — — οὐκ dvranodwWco-
μεν om.

14 — — ταύτῃ = BCDE»v

15 — — — ὑποδοῦναι

15 — — — — ἐναντίαν

17 — — οὐκοῦν... ἀναβιώ-
ckecdaı = DB Ev

17 — — ἀναβιώεςκεεθαι — C Ev

2A 18 — — — ἂν εἴη... τῶν

TEBVEWTWV om.

21 — — γεγονέναι... ZWv-

τῶν = BCDE»v

425

δή (L)

δὴ τὸ (DL) : δὴ τὸ δὴ τὸ (s)

om. BCD, praeterea C om. post
καθεύδειν v. 25 τὸ

τὸ ἐγρηγορέναι Plat., sed C om.
T

om. (pr. I?
om. (4f)

αὐτοῖν Plat.
ἀναγείρεςθαι (A)

ἔφη BCDE (GOsCEHJT)?)
μοι καὶ có BCD

om. (G

om d

TÓ (A)
om. (G)
hab. Plat.

ζῶν Plat.

ὦ Plat. cf. p. 326, 12

xai (G)

ἄρα eiciv BCD

om. (G) ante αἱ ψυχαὶ

ταῖν (bis) v: τοι... τὴν (4) 35)

γενεςέοιν Plat.

hab. Plat.

ταῦτα (A)

ἀποδοῦναι Plat.

ἐναντίαν τινὰ Plat.

om. C D (s) propter homoeoteleu-
ton

ἀναβιόςκεεθαι B (ter) D (bis)

hab. Plat., sed v. 18. 19 ἐκ...
ἀναβιώςκεεθαι om. (Z7) prop-
ter homoeoteleuton

om. (G) propter homoeoteleuton

496 Ernestus Bickel:

328,22 — — ἐδόκει = BCD (40
GsC)
23 — — τὰς... ἀναγκαῖον —
BCD E»v

28 --- δὴ — BCDovo
94 — τίγνεεθαι = BCDEv

om. Ev

om. (4) propter homoeoteleuton

δεῖ E (C))

γίγνονται (G)

25 — --- ὡμολογημένων — BC ὁμολογημένων (J)
D Ev
25 οὕτως ἔχειν — BCDv om. E
p.78B Ev ταὐτῷ
— 328,27 — — — — τῷ τῷ μὲν Plat.
27 --- — ευντεθέντι — BCEv ευντιθέντι D (1)

p.78C 27 — τε καὶ = BDEv
- 829, 2 — ταῦτα — BCD (4 Φ 68)
2 ἤπερ — (G)
ὃ οὕτως ἔχειν — BCDEv
3 --- ἅπερ = BCDEv
5 — — τὰ δὲ... covOera —
BDEv
5 — — — ---- κατὰ ταῦτα cóv-
θετα

καί C

τὰ αὐτὰ Ev?)

εἴπερ BCDEv

ἔχειν οὕτως (6)

ὅεαπερ (6)

om. C (L) propter homoeoteleu-
ton

κατὰ ταὐτὰ ταῦτα δὲ cuvOecra
ΒΩ :κατὰ ταὐτὰ ταῦτα δὲ
εἶναι τὰ εύνθετα reliqui; sed
E om. δὲ, (s) hab. εἰδέναι pro
εἶναί, (ACEHJT) om. τὰ

p.79A lemma deest

—329, 7 βούλει = BCDEv Euseb.
praep. ev. p. d5lc
7 —— τὸ μὲν... τὸ δὲ —
BCDEwv
9 — — — — ἀειδὲς

11 ἄλλο τι ἡμῶν αὐτῶν ἢ — (Φ
ET) αἱ videtur: ἢ hab., sed
post τι ponit (4f)

p.79B 11 cwua ἐςτι τὸ δὲ ψυχή =

BCDEv Euseb.

12 — — ποτέρῳ = BCDEv

12 — ποτέρῳ... τῷ εἴδει =
BCDEv Euseb.

13 φαμὲν ἂν εἶναι — Ev: φα-
μὲν ἂν εἶναι ἂν (T)

16 μὴν = Ev Euseb.

17 — ἐλέτομεν = Ev

ei βούλει (4 Φ 9)
τὸν μὲν... τὸν δὲ (A)

ἀειδὸς ἀεὶ Plat., sed ἀεὶ post ἔχον
ponit (4f) : ἀειδὲς ἀεὶ Euseb.

ἄλλο τι ἡμῶν αὐτῶν BCDE
(GsA4CHJLT) : ἄλλο δὴ C
FG Eusebii: ἄλλο τι δὴ J
Eusebii

cjua τὸ δὲ ψυχή écriv (Ds)

ποτὲ (1)
ποτέρῳ ... εἴδει (A) *)

φαῖμεν ἂν εἶναι BCD (®sC)
Euseb. Olymp. p. 64, 18

om. BCD (G)

Aéfouev BCD Euseb.””)

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis

329,17 puce ἐλέγομεν — BCDEv

(at λέτομεν ΒΟ D) Euseb.

18 — Aéqouev — BCD Euseb.

18 ὁρατὸν ἢ ἀόρατον εἶναι —
BCD (4 ΦΙ 5) Euseb.

20 — --- εὐματός — BCDEv
20 --- ἐςτι = BÜDEv

7190 28 — — προζςχρῆται B C D Ev
23 tt = BIDEv Euseb.
23 — — τι... (κοπεῖν — BC

D Ev
25 τὸ bv αἰςθήςεως — Ev

25 τὸ — BCD
330, 1 — — ὑπὸ = BCDEv
1 — — eic τὰ — CD Ev
1 — — xarà ταὐτὰ = BÜD
Ev
79D 6 — — ἔχον... Wcalrwc —
BDEv

6 — — — — καὶ currevnc

6 — — — — αὐτοῦ oüUca

6 — — τε γίγνεται — Ev Eu-
seb.

7 — τένηται = BCDEv

8 — πέπαυται = BODEv
8 — τε — ΒΟ ΠΕ Euseb.
11 — ἀληθῆ = BCOCDErv
12 — πρόςθεν = Ev Euseb.

79E 14 — — — tmüch
14 — ἔμοιγε — Ev Euseb.
14 — — δοκεῖ = BCDEv

14 ἦ δ᾽ óc — BCDEv Euseb.
16 — ψυχὴ = BCD Ἐν
18 — δὲ —— (46s)

80A 21 — ταῦτα = Ev Euseb.

22 — — — — f) πότερον

23 oiov ἄρχειν τε = BCDEv
Euseb.

24 — τε καὶ — BCDEv

24 — — — — ἔοικε

de Phaedone 427

ἐλέτομεν φύτει (46s)

ἐλέγομεν Ev cf. adn. 97

δρατὸν εἶναι ( ACT): δρατὸν οὖν
(HLT):óparóv εἶναι ἢ οὐχ
ὁρατόν Ev : ὁρατὸν εἶναι fj

cWuaröc τε (4f)

ἔεται (@)

προςχῆται (4f)

om. €

om. (L) propter homoeoteleuton

τὸ bi aichncewv BD:Tö δὲ br
aichncewv C : ἢ τὸ br αἰεθή-
ceuc (T):om. Euseb.

τότε Ev Euseb.:óre (8)

ἀπὸ (AEJ)

αὐτὰ Β

κατ᾽ αὐτὰ (ΕἸ: κατὰ ταὐτὸν (C)

om. C propter homoeoteleuton

ὡς ins. Plat. Euseb.

o0ca αὐτοῦ Plat. Euseb.

ἐγγίγνεται D et ut vid. B:€
deest

γίγνηται (48) : τίνηται C FG
Eusebii

παύεται (I7)

ve (40 GsCJ)

ἀληθῶς (4G sJ)**

Eumpocdev BC D*")

πᾶς ἂν Plat. Euseb.

μοι BUD

boxf] (I7)

om. (G)

ἡ ψυχὴ (E)®)

δὴ BCDEv Euseb. Olympiod.
p. 65, 2931)

αὐτὰ BD")

καὶ πότερον Plat. Euseb,

ἄρχειν οἷόν re (Ds)

καὶ (4)
ἔμοιγε Plat. Euseb.

428

330,26 — δή — BDE

27 — — à — BCDE»v
27 — — ἡμῖν — BCEv

p.80B 28 καὶ νοητῷ — BD Ev Euseb.

Ernestus Bickel:

δέ (6) cf. adn. 31

ὃ (AJ)

ὑμῖν D

om. (J):xoi θνητῷ C

inde ab καὶ ἀδιαλύτῳ p. 331, 1 liber F(arnesinus) solus excerptum

servavit

331, 1 — — — — ἀεὶ

1 —— dei... διαλυτῷ — B
CDEv

1 xarà = BCD(®Gs) Euseb.

2 — — — — ὁμοιότερον

2 ψυχή-- BCD(OGsACEH)

3 ἀνοήτῳ καὶ πολυειδεῖ — Ev
Euseb.

ὃ — — — ἀδιαλύτῳ

3 —— κατὰ... αὖ — BCD
Ev

4 — — ταὐτὰ = BCDv

4 — αὐ = BCDE»v

4 εἶναι cwua = BODEv: ei-
var τὸ ςὦμα Euseb.

5 — — — — λέγειν ἄλλο

5 wc — Ev Euseb.
6 — — — — οὕτως ἐχόντων
τούτων

p.80C 9 ὅτι = Ev Euseb.

9 ------- ἀποθάνῃ Ev
10 cwua = Ev
11 ———— ὃ
12 xai διαπνεῖςθαι — Ev Euseb.
13 — — — γὰρ
14 — — — κεχαριέντως
14 τοιαύτῃ — B C D Ev, Eusebii
CFGJ
15 — — ὥρᾳ = B Ev Euseb.

15 μάλα = BCD» Euseb.

p.80D 19 — — — — ὁμοίως — Eu-

seb.

καὶ dei Plat. Euseb.
om. (A) propter homoeoteleuton

καὶ xarà Ev

ὁμοιότατον Plat. Euseb.
ψυχήν Ev Euseb.

πολυειδεῖ xai ἀνοήτῳ BCD

διαλυτῷ B Ev Euseb. : εὐδιαλύτῳ
(®s):* διαλύτῳ C D9*)
om. (I)**)

αὐτὰ E
ἂν (4)
ςὧμα εἶναι (d)

ἄλλο λέγειν Plat, sed (H) om.
ἄλλο cum praecedentibus παρὰ
ταῦτα, (s) ins. τι post ἄλλο:
ἄλλο λέγειν Euseb.

n Β:ἢ CD(40Gs0):f) ὡς (ἢ

τούτων οὕτως ἐχόντων BCD
Ev Euseb.: τούτων om. (4E
J) : πάντων pro τούτων hab.
(s), πάντως (d)

om. BCD

ἀποθάνοι B D:àno0av καὶ C

τὸ cwua B CD, Eusebii plerique

ᾧ Plat. Euseb. (ante pochken)

om. BCD

μὲν Plat. Euseb.

καὶ χαριέντως Plat. Euseb.

τῇ αὐτῇ (J), Eusebii reliqui

ἡμέρᾳ CD
μάλιςτα E (TL)
ὅμως Plat.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 429

331,20 — — — εἰς τὸ cic Plat. Euseb. Stob. p. 481, 11
21 — — ---- ἑτέρας ἕτερον Plat. Euseb. Stob. 431,12
pap(yrus Phaedonis)
22 — — -Αἰδου = BCDEv ἀηδῆ t
23 — — τῇ το BODEv ἐν τῇ (Φ)
24 — — ἰτέον — ΒΟ Ευ ἰτὸν (
24 — — — — δὲ — Euseb. δὲ δὴ Plat. Stob. 331,14. 15 pap.
ut vid.
332, 1 — — διαπεφύςηται = BC biurmegüccnrai E (T)
Dv

2 ἄνθρωποι — BCDEv Euseb. τῶν ἀνθρώπων (ds)
Stob. 431, 17
3 φίλε — BCD(DsCHLTTDI) om. Ev
Euseb. Stob. 431, 17
8 — — — — καὶ te kai Plat. Euseb. Stob. 431, 18

harum eclogarum prima saepius et gravius quam quae eam
excipiunt ab omnibus libris Platonis dissentit. in illa quae brevissima
est totidem locis quot in iis quae restant cunctis verba transposita
invenis. cf. p. 325, 20 λέγεςθαι καλῶς pro καλῶς λέγεεθαι, p. 326,5
vOv εὖ pro cü vOv, p. 326, 6 ein ἐλπίς pro ἐλπὶς ein, p. 330,6
αὐτοῦ oUca pro oUca αὐτοῦ, p. 331, 5 λέγειν ἄλλο pro ἄλλο λέ-
yeıv, p. 331, 6 οὕτως ἐχόντων τούτων pro τούτων οὕτως éxóv-
TUV. verum etiamsi inter memoriam primi excerpti et sequentium
aliquid differre videatur, tamen quae in unum congestae leguntur
eclogae initio capitis περὶ ψυχῆς, eas Ioannem ex compluribus fon-
tibus petivisse credibile non est. itaque de iis universis tractatu
unico agere oportebit. et quoniam primum statuendum est quo hae
eclogae discrimine ab omnibus libris Platonis dirimantur, eas laterculo
obiter perlustrato indicare iuvabit neque multis neque gravibus locis
a cunctis codicibus Platonis distingui. si quis vero in tertia parte
excerpti OWuev ... Σιμμία p. 331, 1—332, 3 paullo frequentiores
Stobaei proprietates esse observaverit, ad id velim animum attendat,
quod hunc locum codex Farnesinus solus rettulit. sed iam singulas
lectiones proprias eclogarum intentissima cura ponderare opus est;
ex quo enim prisco fonte communi diversa genera nostrorum libro-
rum Phaedonis suspensa sunt itemque. excerptum quod iam tracta-
vimus capitis L ὡς... fjbó ductum est, ad eum etiam has eclogas
referre, nisi earum proprias scripturas ut falsas ita recentis originis
esse probatum habuerimus, haudquaquam licere monendum est.
quattuor autem lectiones peculiares excerptorum e stilo Platonis
fluxisse negari non posse censeo. ac primum quidem p. 329, 5
(p. 78C) verba quae anthologio traduntur τὰ δὲ ἄλλοτ᾽ ἄλλως xai
μηδέποτε κατὰ ταῦτα cóvOera, modo prosodia verbi ταῦτα in qua
saepissime librarios Stobaei peccasse constat!) ταὐτά scribendo

1) cf. append. adn. 26.

430 | Ernestus Bickel:

corrigatur, et plenam et dignam Platone sententiam efficiunt. libri
Platonici vero quo recentiores sunt, eo magis fucatum additamentis
locum reddunt, quorum BD ταῦτα δὲ, E ταῦτα εἶναι τά, (ACEH
JI) ταῦτα δὲ εἶναι, (4G) ταῦτα δὲ εἶναι τά ante cóvOera in-
serunt. deinde p. 331, 19 (p. 80 D) ὅμως codicum nostrorum reiecto
ὁμοίως quod praeter Stobaeum etiam Eusebius praep. evang. p. 553b
praebet Platoni vindicandum est. in ὅμως Vermehrenum!) quamvis
nullam scriptorum rationem habuerit, haesisse memorabile videtur
qui ὅλως proposuit; qua coniectura spreta quod Stobaeus et Euse-
bius tradunt, id verum esse toto loco paucis inlustrato probari posse
Speramus. pro certo igitur cum Heindorfio habeo p. 80 C in sen-
tentia ἐὰν μέν τις καὶ χαριέντως ἔχων τὸ cWua τελευτήςῃ xai
ἐν τοιαύτῃ ὥρᾳ καὶ πάνυ μάλα et ὥρᾳ de eximia iuvenilis
aetatis specie accipiendum esse et apodosin iam a verbis καὶ ἐν
τοιαύτῃ ordiri. nam qui pone ὥρᾳ distinguunt quomodo par-
ticulam Yóp in enuntiato subsequenti explicent non habere mo-
nendum est?); contra concesso sententias Kol ἐν τοιαύτῃ ὥρᾳ
ἐπιμένει cina χρόνον cuxvóv et cupmecóv γὰρ τὸ cWua μένει
ἀμήχανον Ócov χρόνον inter se opponi particulam suum locum
tueri quisquis videt; ut auiem verbis cupmecóv γὰρ τὸ cua...
μένει ἀμήχανον ócov χρόνον perpetuitatem cadaveris humani Plato
monstrare aggressus est, ita cum addit ἔνια δὲ μέρη τοῦ εώμα-
τος... ἀθάνατά Écriv argumento e moribus Aegyptiacis petito
alterum gravissimum subnectit. similiter enim ut Aegyptiorum cor-
pora medicata atque condita etiam cuiusvis cadaveris partes certas
fere inmortales esse dicit. adverbium ὁμοίως igitur dictiones ὀλίγου
ὅλον μένει ἀμήχανον Ócov χρόνον et ὡς ἔπος εἰπεῖν ἀθάνατά
ἐςτιν conectere eaque ratione apte positum esse apparet. tertia
vero lectionum Stobaei quas germanas esse veri simile videtur ob-
viam fit p. 331, 24 (p. 80D), ubi Eusebio (p. 5583 b) adsentiente
eclogarius δή quod in libris Platonicis post bé legitur omittit. deni-
que p. 325, 22 (p. 70 A) excerptorem proxime ad genuinam scriptu-
ram Platonis accedere credo; quo tamen loco vestigia veri ne in
nostris quidem exemplis philosophi plane oblitterata sunt. indicativi
enim écrí διαφθείρεται ἀπόλλυται qui post dictionem ἀπιςτίαν
παρέχειν in anthologio leguntur, quorum unum ἀπόλλυται etiam
Coislinianus (I') Platonis testatur, ne verissimi sint valde verendum
est. nempe a verbis quibus vis similis atque dictioni &mcríav πα-
péxetv inest saepius apud Platonem indicativum pendere videmus*),

1) Platonische Studien (Leipzig 1870) p. 24.

2) cf. Schanz, Studien p. 41.

3) in censum vocare nolo Alcib. II p. 139 D ἀλλ᾽ ὅρα... μὴ οὐχ
οὕτως ταῦτ᾽ ἔχει siquidem, praeter quod dialogus spurius est, ἔχει pro
coniunctivi forma per €t scripta haberi potest, velut Crat. 486 B in sen-
tentia ἀλλὰ μὴ οὐχ οὕτως ἔχει (sic B : ἔχῃ T) .. . ἀλλ᾽ ἀναγκαῖον ᾧ lectio-
nem libri B coniunctivum esse patet. cf. etiam titulorum et papyri for-
mas coniunctivi in εἰ exeuntes (Meisterhans, gramm. inscr.' p. 166.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 431

cf. Lach. 196 C ἀλλ᾽ ὁρῶμεν μὴ Νικίας οἴεταί (sic T': οἴοιται B: οἴηται b)
τι λέγειν xai οὐ λόγου ἕνεκα ταῦτα λέγει, Phaed. 84 Ε ἀλλὰ
φοβεῖεθε μὴ δυςκολώτερόν τι νῦν διάκειμαι (διακέωμαι Hirschig),
Theaet. 145 B ἀλλ᾽ ὅρα μὴ παίζων ἔλεγεν, Lys. 218 D φοβοῦμαι μὴ
ὥςπερ ἀνθρώποις ἀλαζόειν λόγοις τιεὶν τοιούτοις ἐντετυχήκαμεν.
coniunctivi fj διαφθείρηται ἀπολλύηται οἴχηται ἡ ita in contextum
plurimorum codicum Platonis inrepsisse videntur, ut primum glossema
οἴχηται διαπτομένη καὶ οὐδὲν ἔτι οὐδαμοῦ 7), petitum ex p. 84 B
διαπτομένη οἴχηται καὶ οὐδὲν ἔτι οὐδαμοῦ ἧ reciperetur, deinde ad
has formas verba antecedentia ἐςτί διαφθείρεται ἀπόλλυται adcommo-
darentur. qua ratione si historiolam loci tibi refinxeris, una et quo-
modo factum sit ut nunc in eodem enuntiato apud Stobaeum écrTt et
f legantur explicatum habebis. ita de lectionibus propriis eclogarum
quattuor respui non posse concedendum videtur; de tribus aliis iudi-
cium retinere oportebit (cf. p. 325, 20 λέγεςθαι καλῶς pro καλῶς
λέτεςεθαι, p. 326, 5 νῦν εὖ pro ci νῦν, p. 326, 6 ein ἐλπίς pro ἐλ-
mic ein); reliquas omnes improbandas esse aut satis per se patet
(cf. p. 327, 26 αὐτῶν pro αὐτοῖν, p. 328, 7 ζῆν pro ζῶν, p. 328, 15
ἐναντίαν pro ἐναντίαν τινά, p. 328, 27 τῷ pro τῷ μέν) aut testi-
monio Eusebii certissimum fit (cf. p. 329, 9 deıdec pro deibéc dei,
p. 330, 6 cuyyevnc pro dic εὐυγγενής, ibid. αὐτοῦ οὖςα pro oca
αὐτοῦ, p. 330, 22 ἤ pro xai, p. 330, 24 ἔοικε pro ἔμοιγε, p. 331, 1
dei pro kai dei, p. 331, 2 ὁμοιότερον pro ὁμοιότατον, p. 331,5
λέγειν ἄλλο pro ἄλλο λέγειν, 331, 6 οὕτως ἐχόντων τούτων pro
τούτων οὕτως ἐχόντων, p. 331, 11 ὅ pro d, p. 332, 3 καὶ pro
TE καὶ).

pleraeque igitur de peculiaribus scripturis Stobaei quippe quae
falsae sint, in causa esse nequeunt, ut qui fons communis nostrorum
exemplarium Phaedonis fuit, ex eo etiam haec excerpta ducta esse
negemus. sed tamen quibusdam locis gnomologum verum tradere
nobis persuasimus, ex quibus locis quamvis paucis efficiendum vide-
tur eclogas capitis περὶ Ψυχῆς e diversa traditione atque nostra
Phaedonis exemplaria et excerptum quod generi E nostrorum libro-
rum addicendum erat capitis L ὡς... ἡδύ fluxisse. verum prius-
quam diiudicetur utrum diversis fontibus an eidem diversorum
capitum testimonia attribuenda sint, etiam inter eclogas capitis περὶ
ψυχῆς et inter familias singulas codicum Platonis quaenam ratio
intersit eruendum erit. quanto quisque liber Platonicus discrimine
ab his excerptis distet ut inlustremus proximum est.

primum igitur vetustissimos codices B C D ab eclogis longissime
remotos esse observandum videtur, qui peculiares seripturas offerunt

Usener, Gótt. Nachr. 1892. p. 47). item dubito adducere Phaed. 77 B
evectnkev ... τὸ τῶν πολλῶν ὅπως μὴ ... διαςκεδάννυται (sic BCDE:
διαςκεδαννύηται b) et 77 D δεδιέναι... un... drackeddvvucıv (sic codd. :
-vvöcıv Ast). cf. Kühner-Blafs, gramm. graec. II p. 191.

432 Ernestus Bickel:

memorabiles p. 326, 1 fj ἀποθνήςκει pro fj ἂν ἀποθάνῃ p. 326, 5
ἂν διῆλθες pro διῆλθες p. 326, 15 λόγος pro λόγος οὗτος p. 326,
19 αἱ ψυχαὶ ἡμῶν pro fju)v αἱ ψυχαί p. 327, 11 οὕτω ἔφη pro
ἔφη οὕτω p. 328, 2 μοὶ Kai có pro καὶ cu μοι p. 328, 9 ἄρα eiciv
pro eiciv ἄρα p. 329, 16 ἀλλά pro ἀλλὰ μήν p. 329, 25 αἰεθήεεων
pro aicOncewc p. 331, 3 πολυειδεῖ καὶ ἀνοήτῳ pro ἀνοήτῳ καὶ
πολυειδεῖ p. 331, 9 ἔφη pro ἔφη ὅτι p. 331, 10 τὸ cWua pro εὦμα
p. 331, 12 διαπίπτειν pro διαπίπτειν Koi διαπνεῖςθαι. praeterea
aliquot locis una cum singulis familiis recentiorum librorum vetus-
tissimi BCD ab excerptis discedunt, ita praebent BCD (A®Gs)
p. 327, 11 icqyuporépou pro icxuporépou γε p. 331, 5 f) pro ὡς,
BCD (ds) p. 329, 18 φαῖμεν pro φαμέν, ΒΟ (ACEHJLTT)
p. 327, 14 ἐξ ἀδικωτέρου pro οὐκ ἐξ ἀδικωτέρου. his locis multis
et gravibus codices antiquissimi cum Stobaeo discordant; Crusianum
vero etiam plus Veneto Bodleianoque ab excerptore abesse indicant
propriae eius scripturae p. 326, 15 &crı pro ἔςτι τις p. 326, 25
τοῦτο μόνον pro μόνον τοῦτο p. 329, 23 ckomeiv pro cxoreiv Ti.
sequitur ut codices quorum dux Vaticanus est (4 Gs) quibus lec-
tionibus ab eclogis distinguantur exponamus. locos ubi una cum
vetustissimis membranis BCD libri (44 Gs) vel pars eorum a
Stobaeo discrepant iam propositos habes; cf. p. 327, 11 p. 331, 5
p. 329, 13. atque ad hos locos scripturas peculiares codicum (A®
Gs) permultas accedere commemorandum est aut in iis universis
obvias p. 329, 7 ei βούλει pro βούλει p. 329, 17 ἐλέγομεν qucet
pro φύςει ἐλέγομεν aut in singulis, in (4) p. 327, 2 καὶ οὐκ pro
οὐκ p. 327, 14 TI δικαιότερον pro δικαιότερον p. 329, 12 εἴδει pro
τῷ εἴδει, in (6) 326, 6 ἐλπίς pro ἐλπὶς καὶ καλή p. 327, 1 γένε-
αν pro Yevecıv περὶ p. 327, 19 ἀλλήλων pro ἀλλήλων τε p. 328,3
ἔφη pro ἔφη οὕτω p. 328, 4 τεθνάναι pro τεθνάναι εἶναι
p. 328, 9 ἄρα pro ἄρα ἔφη p. 328, 24 γίγνονται pro γίγνεςθαι
p. 329, 8 ἔχειν οὕτως pro οὕτως ἔχειν p. 380, 14 δοκεῖ pro δοκεῖ
ἦ δ᾽ ὅς, in (Φ) p. 329, 11 τὸ δὲ ψυχή écriv pro ἐςτὶ τὸ δὲ ψυχή
p. 380, 28 ἄρχειν οἷόν τε pro οἷόν τε ἄρχειν p. 331, 4 εὦμα el-
ναι pro εἶναι εὦμα p. 332, 2 τῶν ἀνθρώπων pro ἄνθρωποι, in (s)
p. 326, 1 ἀπαλλαττομένη pro εὐθὺς ἀπαλλαττομένη. deinde discrimen
quo familia Vaticani a Stobaeo seiungitur locis iis augetur ubi recen-
tiores libri E (40 GsACEHJL TI? cuncti aut certe eorum gra-
vissimus quisque ab eclogario discedunt; cf. p. 325, 19 δοκεῖ ἔμοιγε
pro ἔμοιγε δοκεῖ p. 326, 26 ῥάδιον pro ῥᾷον p. 331, 1 καὶ xarà
pro κατά p. 331, 2 ψυχήν pro ψυχή p. 332, 3 Κέβης pro φίλε Ké-
Bnc. his igitur locis etiam codices E (ACEHJLTT) cum excerp-
tore pugnare vides; quorum codicum scripturas ab eclogis diversas
in unum componere relicum est. atque remotissimum ex his Cois-
lianum (I) a gnomologo esse apparet, quippe qui p. 326,26 ἀλλά pro
ἀλλὰ καὶ p. 327, 4 τὸ δίκαιον τῷ pro δίκαιον p. 327, 5 ὅτι pro
ἄρα p. 327, 7 τι μεῖζον pro μεῖζόν τι suo periculo exhibeat. codices

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 433

E (ACEHJLT) autem praeter illos locos ubi universa memoria
recentiorum librorum a Stobaeana recedit, cuncti tantum bis ab ex-
cerptore discrepant; cf. p. 327, 5 κκεψώμεθα pro τοῦτο οὖν ckeyuü-
μεθα p. 329, 18 óparóv εἶναι pro ὁρατὸν ἢ ἀόρατον εἶναι. itaque
communem memoriam horum librorum, quamvis singuli vel plures
eorum etiam aliis locis ab anthologio dissentiant (cf. p. 327, 14 ἐξ
AdIKWTEPOU pro οὐκ ἐξ dbikurépou p. 328, 3 ἐναντίον pro évav-
Tiov μέν p. 328, 25 ἀναγκαῖον pro ἀναγκαῖον οὕτως ἔχειν p. 330,
28 ἀθανάτῳ pro ἀθανάτῳ καὶ νοητῷ p. 331, 14 τῇ αὐτῇ pro Toi-
αὕτῃ p. 331, 15 μάλιετα pro μάλα), propius quam reliquas familias
codicum Platonicorum ab his eclogis abesse statuendum est.
simillime igitur his capitis XLIX testimoniis atque ecloga ὧς...
ndU proprias lectiones recentium librorum E (4C EHJ L T) pluri-
mas probari valde memorabile est. attamen horum excerptorum cum
membranis E (e4CEHJ LT) consensum illam quae inter eclogam
dc... ἡδύ et familiam E intercedit cognationem adaequare adhuc
dubito dicere. in his enim excerptis amplam sane partem Phaedonis
continentibus etiam loci satis multi ubi Stobaeus a classi E discre-
pat, cum aliis libris Platonis conspirat occurrerunt; cuius generis
loci in illa capitis L ecloga paucissimi tantum se obviam dedere.!)
nihilo minus tamen vide ne altiore indagine firmari liceat cognatione
plane eadem has eclogas atque eclogam ὡς... δύ cum peculiari
memoria codicum E (ACEHJLT) cohaerere. nempe consenta-
neum videtur, etiam si textus Stobaeanus ad idem exemplar priscum
Phaedonis cum familia E nostrorum librorum ascendat, tamen com-
munis fontis imaginem neque libris anthologii neque Platonis E
ACEHJLT) integram servari. itaque nunc traditionem librorum E
» CEHJLT) in antiquiorem statum restituere conandum erit.
si vero circumspicimus, quas lectiones classis E tamquam novicias
abicere fas sit, id quidem postulandum esse monuerim, ut quod quae-
que stirps recens pristinae traditionis E (sive Stobaeus sive nostra
classis E) secum fert peculium, id prorsus vile sit neve cuiquam ceterorum
testium qui Phaedonem tradunt probetur. ergo ubi hae eclogae cum
aliis libris Platonis atque cum E (ACEHJLT) faciunt, ibi E
(.ACEHJ L T) penitus falli nobis demonstrandum erit. nisi saltem
plerasque graviores propietates familiae E novicias esse planum fece-
rimus simulque inlustraverimus illam traditionem priscam Phaedonis,
quam ab excerpto dic... fjbU alienam libris BCD inesse inveni-
mus, contineri scripturis a Stobaeo diversis codicum B CD etiam
in ea parte Phaedonis quam hae eclogae complectuntur: capitis
περὶ ψυχῆς testimonia ex eodem fonte atque eclogam ὡς... fjbU
manasse dici nequit. ita rem in eo esse patet, ut exploremus quas
proprietates classis E spurias esse probabile sit. deinde vero quae-
cumque lectiones singulorum codicum Platonicorum a Stobaeo alienae

1) sicuti p. 477, 22 ἔοικεν.

434 Ernestus Bickel:

ex antiquitate ortum trahere videntur, iis in unum congestis intuen-
dum erit, num fontes prisci quales refingi debent, classibus quae
extant librorum Platonicorum respondeant.

plurimas autem lectiones quas libri recentiores Platonis Stobaeo
invito praebent, veritatis specie carere concedendum est. veluti du-
bitari nequit quin p. 325, 19 (p. 69 E) collocatio δοκεῖ ἔμοιγε quae
pro ἔμοιγε δοκεῖ in libris E ( AOEHJL TI'40 Gs) reperitur re-
spuenda sit. ἔμοιγε δοκεῖ quam saepe in Platone occurrat commode
intellegitur perlectis paucis Cratyli paginis 416 A 421 E 428 E 424 A
425 C 429 C 4800 435 D 439D. ubi vero pronomen personale
verbo δοκεῖ postposuit, semper formam breviorem μοὶ nisi quid me
fugit Plato usurpavit! deinde p. 326, 26 (p. 70 D) ῥάδιον quod
codices Platonici praeter antiquissimos B CD pro ῥᾷον suppeditant
spurium esse censeo, cum quomodo pädıov ex ῥᾷον tam hoc loco
quam p. 115 E et Crat. 392 B in libris quibusdam ortum sit facillime
explicetur. nimirum papyro Gorgiae?) in non nullis antiquis exem-
plis Platonicis t adscriptum quod dicitur neglectum fuisse inlustratum
habemus; quam litteram, si forte aderat, librarios offendisse consen-
taneum est. quo facilius A male iterato ex PAION PAAION feri
potuit. item p. 332, ὃ (p. 80D) φίλε cur in libris E (4G.A4EJ)
expunctum sit causa patet. nempe φίλε attributum, duobus voca-
tivis Κέβης τε καὶ Σιμμία praemissum, uni tantum vocativo &ccom-
modatum est?); qua in re scribas haesisse probatur p. 82 C ubi libri
(4 Φ Gs) ἑταῖρε in verbis ὦ éroipe Σιμμία TE καὶ Κέβης omittunt,
lectio reliquarum membranarum papyro defenditur. iam gravissimas
Scripturas a Stobaeo alienas librorum recentiorum falsas esse nobis
persuasimus. ut igitur archetypon vetus codicum E (4CEHJ LT)
opera eclogarii restitui posse magis et magis speramus, ita nunc in
fontium priscorum ex quibus nostra Phaedonis memoria manavit
alterum inquirere conveniet. cum vero id exemplar Phaedonis
vetus, cui codicum BCD scripturas ab ecloga ὡς... ἧδύ ab-
horrentes deberi voluimus, etiam in ea parte dialogi quam haee
capitis περὶ ψυχῆς excerpta complectuntur delineare in animo sit,
iam quae ab his excerptis lectiones alienae singulorum pluriumve
codicum Platonis ad antiquitatem ascendere videantur erui oportet.
primum igitur p. 326, 1 (p. 70 A) dissuadente Stobaeo in enuntiato
ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ... fj ἂν ὁ ἄνθρωπος ἀποθάνῃ cum BD ἀπο-
θνήςκει scribendum, cum D uno ἄν delendum esse moneo. nam
librariorum studium coniunctivum cum ἄν pro indicativo ponendi
ex Crit. 50 B ἐκείνην τὴν πόλιν... ἐν fj (sie BCD Hermann: fj
ἂν Ev) oi τενόμεναι δίκαι μηδὲν ἰεχύουςιν (sie D : ἰεχύωειν
BCE), ἀλλὰ ὑπὸ ἰδιωτῶν ἄκυροί τε γίγνονται (sic BCD : Yir-

1) cf. e. g. Crat. 428 B 438 E. Asti lexicon δοκεῖ ἔμοιγε non offert.
2) cf. Wessely, Mitteilungen a. d. Samml. Rainer 1887 II. III p. 768q.
8) cf. Schanz, Comm. Plat. p. 117.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 435

νωνται E) καὶ διαφθείρονται (sic Β Ο Ὁ : διαφθείρωνται E) cogni-
tum habemus. ubi autem enuntiati sensus coniunctivum flagitat,
membranas inter se consentire animadvertendum est; cf. Crit. 44 A
τῇ γάρ που Ücrepaíq dei με ἀποθνήςκειν ἢ fj ἂν ἔλθῃ τὸ πλοῖον.
deinde p. 329, 13 (p. 79 B) praebent E (AEHJLTTAG) cum
Stobaeo φαμὲν ἂν εἶναι, quod germanum esse equidem non nega-
verim conlatis p. 82 A ποῖ ἂν ἄλλοςέ φαμεν (sic ΒΟ. Ev : φαῖ-
μὲν G Euseb.) τὰς τοιαύτας ἰέναι et p. 103 C οὐκ ἄν ποτέ φαμεν
(sie BCDv: φαῖμεν E) ἐθελῆςαι; sed φαῖμεν ἂν εἶναι codicum
BCD (®sC) et ipsum ad antiquitatem redire Eusebius (p. 551d
et Olympiodorus (p. 64, 18) testes sunt. praeterea p. 331, 3 (p. 80 δι
ex collocatione verborum πολυειδεῖ καὶ ἀνοήτῳ quam codices BCD
offerunt horum librorum memoriam cum ultra tempora Stobaei tum
etiam Eusebii (cf. p. 552 d) recedere conligendum est. quamquam
sinceram Platonis orationem hoc loco ne BC D quidem servasse iu-
dico. satis autem peculiarem traditionem antiquam in familia B ob-
viam esse inlustratum fore censeo, si verba καὶ ἀνοήτῳ, quorum collo-
catione haec familia a reliquis testibus abhorret, pro additamentis spuriis
habenda esse apparuerit. atque prorsus inepte Kai ἀνοήτῳ dictioni
quae praecedit xai vont) opponi fatendum est. nusquam enim apud
Platonem ἀνόητος verbum ab eo frequentatum id quod ratione non
capitur significat; quae res neque interpretes nostri aevi praeteriit,
e quibus Hermannus!) αἰςθητῷ pro ἀνοήτῳ se exspectare pro-
fessus est, neque commentatores antiquos quorum Olympiodorus
νοητῷ active dictum esse voluit.) at vide ne καὶ ἀνοήτῳ deleto
omnis difficultas remota sit. nam quod verbis τῷ μὲν θείῳ καὶ
ἀθανάτῳ καὶ νοητῷ καὶ μονοειδεῖ καὶ ἀδιαλύτῳ xai ἀεὶ κατὰ
ταὐτὰ ἔχοντι tantum quinque dictiones opponuntur, id nil offensio-
nis habere alio loco Phaedonis clarissime probatur p. 83 B ψυχὴ ...
ἀπέχεται τῶν ἡδονῶν TE xai ἐπιθυμιῶν καὶ λυπῶν καὶ φόβων
λογιζομένη ὅτι ἐπειδάν τις ςφόδρα ἡἧἡςθῇ ἢ φοβηθῇ ἢ ἐπιθυμήςῃ
(sie ΒΟ. : ἢ λυπηθῇ ins. post φοβηθῇ Ev : post ficOf] Iamblich. :
καὶ λυπηθῇ post ἡςθῇ ADGs papyr.). sicuti p. 83 B λυπηθῇ quod
substantivo λυπῶν responderet, item p. 80 B ἀνοήτῳ quod νοητῷ
opponeretur lectores Phaedonis antiquissimi suo periculo supplevisse
existimandi sunt. etsi autem p. 80 B additamentum vel in libros
BCD inrepsit, tamen ex eius positione singularem memoriam his
libris inesse evincitur. similiter p. 331, 5 (p. 80 B) quod codices
BCD (44GsC) in enuntiato ἔχομέν τι παρὰ ταῦτα ἄλλο AE-
yaıv... f] οὐχ οὕτως ἔχει tradunt fj pro ὡς librorum E (AEH
JLT) Stobaei Eusebii (p. 552 d), id optimo iure Schanzium rece-
pisse locis quibusdam veluti Phaed. 85 C Theaet. 184 C Leg. 963 D
demonstratur. item p. 331, 12 (p. 80C) membranas B CD ex puriore

1) cf. ed. praef. p. 15.
2) cf. Wyttenbachi adn. ad 1.

436 Ernestus Bickel:

fonte quam reliquos testes memoriam hausisse apparet. nam ver-
bum διαπνεῖςθαι quod a BC D solis abest, in E(ACEHJLTTA
Φ G s) apud Stobaeum et apud Eusebium (p. 553 a) legitur, Xenophon
et Aristoteles inter philosophos primi usurpaverunt. denique p. 331,
10 (p. 80C) ubi articulum τό ante cüpga libi BCD ponunt, E
(4CEHJLAOGs) cum Stobaeo omittunt, discidium traditionis
Stobaeo vetustius esse ex Eusebii testimonio (p. 553 8) cognoscitur.
postremo vide ne etiam p. 329, 25 (p. 79 C) ubi anthologio verba
eadem atque membranis E (4C EHJLI'40Gs) traduntur τοῦτο
γάρ écriv τὸ διὰ τοῦ cWuatoc τὸ δι᾽ αἰεθήςεως cxomeiv τι codi-
eibus BD τὸ bv αἰςθήςεων, Tubingensi C τὸ δὲ δι᾽ αἰςεθήςεων,
Vindobonensi T i| τὸ δι᾽ αἰςθήςεως pro τὸ δι᾽ αἰςθήςεως exhibenti-
bus, quibus variis fontibus nostra memoria Platonis nitatur apte
inlustretur. quo loco Eusebium qui (p. 552a) τὸ bv αἰεθήςεως
omittit genuinam Platonis scripturam servasse opinor; nam in sen-
tentia f| ψυχὴ ὅταν μὲν τῷ εώματι προςχρῆται εἰς τὸ cxomeiv
τι ἢ διὰ τοῦ ὁρᾶν ἢ διὰ τοῦ ἀκούειν fj δι᾽ ἄλλης τινὸς αἰςθή-
cewc verbis ἢ διὰ τοῦ ὁρᾶν... f) dr’ ἄλλης τινὸς aicOrceuc notionem
τῆς cképeuc τῆς ψυχῆς τῷ εώματι προςεχρωμένης planius describi,
parenthesi autem quae sequitur τοῦτο (i e. τὸ ςκοπεῖν διὰ τοῦ
ὁρᾶν x. τ. λ.) γάρ Ecrı τὸ διὰ τοῦ cWuaToc ckoreiv τι id dogma
quod in enuntiato f| ψυχὴ ὅταν μὲν τῷ εώματι προςχρῆται εἰς
τὸ ckormeiv τι ἢ διὰ τοῦ ὁρᾶν x. τ. λ. latet, diserte efferri apparet.
nullum igitur locum dictioni τὸ dr αἰςθήςειως esse videmus. ut
autem apud Stobaeum item atque in plurimis libris Platonis glossema
in contextum orationis infarsum reperis, ita particulae bé Crusiani
r) Vindobonensis verba suspecta glossatori deberi certum affirmant. —
his igitur locis haud ita paucis qua memoria Phaedonis Stobaeus
usus est, ea in parte maiore nostrorum librorum recurrit, singuli
autem pluresve codices vetusti alteram priscam traditionem prae-
bent. iam vero locos quosdam ubi Bodleiani memoria in parte
maiore librorum Platonis comparet, gnomologus cum singulis
paucisve membranis proprie congruit occurrere dicendum est; quo-
rum locorum plerisque de leniore differentia traditionis agitur.
p. 326, 3 (p. 70A) forma a Platone aliena praesentis duntauevn
tam in libris scriptis Stobaei quam in Platonis Vindobonensi (4)
invenitur; ubi genuinam lectionem nullos libros nisi eos qui διαπτο-
μένη tradunt, servasse liquet, quoniam ne διαπταμένῃ quidem codi-
cum quorundam Platoni impertire fas est.') praeterea lectiones
pravas p. 327, 17 (p. 71C) Vaticani (4) τό pro τῷ, p. 329, 2 (p. 78C)
Parisini (6) ἤπερ pro εἴπερ in anthologio recurrere adnotaverim.
deinde p. 329, 11 (p. 79 A) fj particula quae in interrogatione
ἄλλο τι ἡμῶν αὐτῶν ἢ τὸ μὲν εὦμά écri, τὸ δὲ ψυχή responso
οὐδὲν ἄλλο sequente Stobaeo cum libris (ὦ EI") communis est, in

1) cf. Schanz, ed. Plat. XII praef. p. 18. Moeris p. 207.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 437

Vaticano (A) autem post τι legitur, interpolatori debetur, antiquissi-
mam vero traditionem pars maior librorum Platonis duce Bodleiano
reddit. nimirum locum quem tutores!) particulae attulere Theaet.
170 B τί ἄλλο φήςομεν ἢ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους ἡτεῖςθαι .. .;
:: οὐδὲν ἄλλο huc non quadrare atque rationibus Heindorfi et
Schanzi?) ἤ improbantium plurimum tribuendum esse censeo. deni-
que p. 330, 18 (p. 79 E) ubi Stobaeus cum paucis libris (4 ὦ 6 8)
dE exhibet, lectionem Bodleiani reliquorumque codicum cum eclogario
pugnantium δή et ipsam ab antiquitate originem trahere Eusebius
(p. 552 c) confirmat. ac iam ii loci ubi vetustissimos libros BCD
a traditione Stobaeana non pendere aut certum aut probabile est in
medium producti sunt. sed ut omnes lectiones priscas Stobaeo igno-
tas singularum partium nostrae memoriae Platonicae in unum com-
ponere propositum habemus, ita nunc pauciens ipsis antiquissimis
codicibus cum excerptore conspirantibus discrepantes membranas
recentiores ad antiquitatem ascendere commemorandum est. p. 329,
25 (p. 79 C) legitur apud Stobaeum ut in BCD pessime τό pro
τότε et p. 331, 2 (p. 80B) testantur BCD (OGs.ACE) adsti-
pulante eclogario ψυχή, cum scripturam reliquorum librorum ψυχήν
Eusebius (p. 552 d) praebeat.

quaestionum criticarum quas inire oportuit caleulis subductis
evincitur harum eclogarum textum minime ita ex diversis familiis
librorum Platonis constitutum esse, ut quas quaeque familia veras
lectiones secum fert, eae in eclogis recurrant. praeter recensionem
Stobaei etiam traditionem ab eo alienam in nostra memoria Phae-
donis deprehendere contigit. et quoniam qui libri recensioni E eclo-
gae WC... δύ ut peculiares testes orationis Platonicae opponi
debuerunt B CD, ex iis ipsis praeter duos locos?) minoris momenti
p. 329, 25 p. 331, 2 etiam illa quae ab his eclogis abhorret prisca
memoria Phaedonis refingitur, ceterum alienas ab his excerptis libro-
rum E (ACEHJLT) proprietates graviores a recenti lapsu scri-
barum ortum trahere probatum est, iam his testimoniis capitis περὶ
ψυχῆς plane eandem rationem atque eclogae ὡς... fjbU cum sin-
gulis familiis librorum Platonis intercedere apparet. ac ne eo qui-
dem haec excerpta ab ecloga (dc... ἡδύ differunt quod cum aliis
libris atque cum E (40 EHJ L T) congruunt talibus locis paucis ubi
velut p. 326, 3 p. 327,17 p. 329,2 p. 329, 11 p. 330,18 hi libri cum
Bodleiano ad antiquitatem ascendere videantur; nam huius quoque
generis locus in ecloga ὡς... ἡδύ obviam fuit p. 477, 22.*) quae
cum ita sint Ioannem testimonia capitis περὶ ψυχῆς ex eodem fonte
atque excerptum capitis L sumpsisse iudicandum est.

verum si libros EZ ((.4CE HJ L T) cum eclogis Stobacanis artius

1) cf. Hermann, ed. Plat. I praef. p. 15.
2) cf. Nov. Comm. p. 152.
3) de his cf. p. 439. 4) cf. p. 422.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 29

438 Ernestus Bickel:

quam eum reliquis codicibus Platonis cohaerere dicimus, quod ma-
culas quasdam diversis familiis librorum Platonicorum inter se com-
munes esse ipsa Stobaei excerpta docuere!) nune nos fugisse credas.
si e stirpe ad quam extremam omnia nostra exempla Phaedonis
revocari debent, etiam ille liber ex quo excerpta anthologii ducta
sunt prognatus est, qui fiat ut eaedem falsae lectiones in omnibus
codicibus Platonis, non apud Stobaeum compareant, expediri non
posse putes. tamen vel huius rei explicationem in promptu habere
mihi videor. nullam enim lacunam e Stobaeo supplendam aut senten-
tiam quam intellegi posse desperandum esset nisi excerptor succur-
reret, in nostro textu Platonico occurrere observandum est; ubi
scriptura communis librorum Platonis defendi nequit, aut addita-
menta e libris expelluntur veluti p. 329, 5 (p. 78C) ταῦτα δέ p. 331,
24 (p. 80 D) δή aut lectiones corruptae, quae ut falsa veritatis specie
splendent, ita in numerum mutationum consulto et emendandi causa
factarum referendae sunt ut p. 325, 22 (p. 70A) διαφθείρηται
p.331, 19 (p. 80D) ὅμως, in integrum restituuntur. talis au-
tem cum indoles vitiorum sit quibus libri Platonici consentiunt, hic
consensus vide ne ab re eadem repetendus sit quae pro causa habenda
est cur locis quibusdam veluti p. 477, 22 p. 326, 3 p. 327, 17
p. 329, 2 p. 329, 11, p. 330, 18 codices Stobaeo cognati E (4C E
HJ L T) libros BCD sequantur, membranae (4 D Gs) quae plerum-
que ab eclogario discrepant solae eius memoriam reddant. monui-
mus supra?) ex huiusmodi locis non modo apparere ad memoriam
Stobaei refingendam praeter libros qui ab excerptore proxime ab-
sunt E (4CEHJ L T) familiam (4 Gs) adhibendam esse, verum
etiam unum quemque de codicibus E (ACEHJLTTA®Gs), quos
una classi comprehendi par fuit, e Bodleiano interpolatum esse. cum
igitur omnibus libris qui recensionem Stobaeanam tuendam accepere
lectiones Bodleiani inmixtas esse constet, ut excerptoris recensio
locis quibusdam e nostra memoria Platonica penitus expulsa sit non
mirum videbitur. |

ita e mixta memoria cum librorum (4®Gs) tum familiae E
propria explicatum habemus, cur quamvis discidium traditionis Pla-
tonicae ante Stobaeum factum sit, tamen qui post eum libri scripti
sunt nostri omnes communi necessitudinis vinculo cohaereant. atque
diversorum rivulorum memoriae Platonicae confusioni, qualis adhuc
in eodicibus E (ACEHJLTTADGs) probata est, nunc insistamus
oportet, quippe in qua fines consistant ultra quos in erplorando,
quae ratio inter fontes priscos nostrorum exemplarium et inter me-
moriam ἃ Stobaeo usurpatam Phaedonis interfuerit, progredi non
licet. etsi enim propinqua cognatione codices E (ACEHJLT)
recensionem Stobaeanam attingere demonstratum habemus, tamen
descendisse ab una excerptoris memoria ne libr E (ACEHJLT)

1) cf. p. 481. 2) cf. p. 421.

De loannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 439

quidem merito praedicantur, nisi forte cum ceteris eorum proprie-
tatibus etiam eas quae in traditione Bodleiani recurrunt p. 477, 22
p. 326, 3 p. 327, 17 p. 329, 2 p. 329, 11 p. 330, 18 novicias esse
evincitur. et ne tum quidem archetypon familiae E et textus Sto-
baeani peculiare cogitare liceret; immo si lectiones quae libris E
(ACEHJLT) cum codice Oxoniensi communes sunt velut p. 477,
22 ἔοικέ τι spuriae essent, ipse vetustissimus liber J a memoria E
penderet. concesso vero non modo ab excerptoris recensione, verum
etiam a traditione Bodleiani libros E (ACEHJLT) descendisse,
rursus nisi E (40 EHJ LT) p. 477, 22 p. 326, 3sq. iisdem vitiis
atque Clareianum occupatos esse firmatum erit, memoriam E post
Stobaeum e codice B interpolatam esse pro certo dici nequit. etiamsi
enim codicum E (4C EHJ LT) cum excerptore consensus plurimis
locis gravissimis probatus lectiones ab eclogis alienas horum libro-
rum ab eorum archetypo afuisse omnes ad unam ut sumamus sus-
deat, tamen proprietates eiusmodi quae ut p. 477, 22 ἔοικέ τι ad
ipsum Platonem redire videantur, recensioni archetypae E relin-
quere ratio postulat. utrum igitur ex uno eodemque exem-
plari antiquo diversae nostrorum codicum familiae in quibus scrip-
turae anthologii comparent suam quaeque partem memoriae Stobaea-
nae petiverint, an recensio qua excerptor usus est ipsa e variis
fontibus constituta fuerit, in ambiguo relinquendum esse acriter moneo.

ut autem dubitari debet num recensio Stobaeana pro fonte
habenda sit ex quo mixto cum traditione Bodleiani recensiones libro-
rum E (ACEHJLT) et (40 Gs) ortae sint, sic id quidem certum
esse adhuc nobis visum est in definita parte codicum Platonicorum,
in codicibus B C D nullas Stobaei peculiares lectiones occurrere; cum
traditio B etiam in reliquis libris Platonis, modo in his modo in illis,
obviam esset, tamen ex B C D solis quaequmque a gnomologo aliena
memoria Phaedonis ad nos pervenit, eam plenam cognosci posse.
at nunc valde verendum esse dicamus oportet, ne B C D item memoriae
Stobaeanae atque E (4 ΟΕ HJ L TI'40 Gs) traditionis B participes
sint. nisi casu Stobaeus cum B C D p. 329, 25 lectione corrupta τό,
p. 331, 2 ubi Eusebius cum libris plerisque wuxnv exhibet, lectione
ψυχή congruit, etiam recensio B e compluribus libris antiquis con-
flata est. sic vide ne quamvis testimoniis Stobaeanis dilucide per-
Spectum habeamus varia memoria antiqua nostram memoriam Phae-
donis niti, tamen quae exemplaria dialogi media aetate scripta sunt,
ea in duas classes duabus priscis recensionibus respondentes Sto-
baeo consulto secare frustra temptemus.!) immo si modo traditione
apud Stobaeum obvia certus fons nostrae memoriae Phaedonis
repraesentatur, etiam si ad duos libros veterum nostri omnes redirent,
nostros libros in duas classes dividi omnino non posse demon-
Stratum est.

1) ita corriguntur quae p. 421 dicebantur.
29*

440 Ernestus Bickel:

sed satis probabile esse e pluribus quam duobus libris veteri-
bus varias familias codicum Platonicorum exortas esse modo!)
ediximus. librorum E (4CEHJL T) recensionem item a libris
(4 Φ α s) ut classem E((42CE HJ LTT'A 0G s) à membranis B CD iam
ante Stobaeum distinctam fuisse admodum veri simile nobis visum
est. trium autem recensionum Phaedonis uni cuique variam traditio-
nem priscam inesse fusius inlustrare adhuc satis fuit et commodum;
ut in communibus librorum E (4CEHJ LT) lectionibus recensio
Stobaeana, in libris D CD traditio excerptori ignota clarissime
deprehenditur, ita scriptura totius familiae (41 D 6 8) propria prae-
clarum et insigne exemplum conflatae memoriae est, quam omnes
libros Platonicos qui acrius intuuntur prae se ferre perspiciunt. at
iam quot peculiares in partes libri nostri discedant nos nondum
accurate exploratum habere in eo est ut moneamus. cum adhuc
instar testis unius codices B CD item atque libros (A®@s) et E
(ACEHJL T) habuerimus, clarissimum esse nunc statuere interest
unum archetypon refingere ne ex iis quidem qui saepissime inter
se proprie conspirant codicibus licere, nisi ubicumque iidem libri secum
discordant, ibi altera pars eorum menda recenti laborat. ita dica-
mus necesse erit, etiamsi ΒΟ aeque ac (A®Gs) et E(ACEHJ
LT) peculiaribus scripturis plurimis inter se congruant, tamen nec
BCD nec (40Gs) aut E (ACEHJLT) ab una stirpe totos
tractos videri. ac primum quidem cum loci obviam sint qualis legi-
tur p. 326, 3 ubi de libris (4 Φ Gs) unus (Φ) cum Stobaeo διιπτα-
μένη exhibet, (4G s) cum aliis membranis Platonis ad antiquitatem
ascendere videntur, libros singulos familiae (41 D (18) e variis fonti-
bus constitutos esse indicatum habemus. deinde quamvis multis
lectionibus gravissimis libri BC'D a reliquis omnibus Platonis distin-
guantur, et eum locum occurrere fatendum est ubi ipse B una cum
C memoriam Stobaeo probatam classis E (ACEHJLTTA®GSs)
sequitur, D unus verum rettulit?), et eum ubi BD a fonte antiquo
pendere eclogarius confirmat, attamen librum C ipsum quoque tra-
ditione prisca uti veri simillimum est.) denique cum ad memoriam
Stobaeanam e nostris libris refingendam praeter codicem E etiam
libros (4CEHJ LT) adhibere necesse fuerit, tamen p. 327, 14
de familia E (ACEHJLT) unus E lectionem excerptoris οὐκ
ἐξ ἀδικωτέρου tradit, codicum (4CEHJLT) scriptura ἐξ
ἀδικωτέρου et veritatis specie splendet et in Oxoniensi libro
recurrit.

quo plures autem recensiones propriae Phaedonis, quarum quae-
que cum Stobaeo comparata variam traditionem priscam secum ferre
videtur, nobis suppetunt, eo minus earum omnium originem a duobus
tantum libris veteribus repetere opinor fas erit. et praesertim cum

1) p. 439. 2) cf. p. 826, 1 fj . . dmo6vrjcke. vide p. 484.
3) cf. p. 329, 25 τὸ δὲ δι᾽ αἰςθήςεων. vide p. 486.

De Ioannis Stobgei excerptis Platonicis de Phaedone 441

plane eodem iure quo nos codices E (/4C E HJ L T) ad librum pris-
cum a Stobaeano diversum revocare voluimus, etiam recensionem (.4 C
EHJ L) a recensione E iam antiquitate secretam fuisse quis dictu-
rus sit, ne de aetate singularum recensionum quid certi praedicemus
cavendum est.

contenti igitur inlustravisse eas quae ineunte capite περὶ ψυχῆς
p. 325, 18—332, 3 leguntur eclogas item atque eclogam capitis L
ὡς... δύ ἃ libris E (4CEIHJLT) multo propius quam a reli-
quis libris Platonis abesse ad cetera testimonia Stobaeana Phae-
donis transibimus. quid vero excerptis adhuc tractatis in historia
memoriae Platonicae exploranda profecerimus, quid pluribus eclogis
comparatis melius intellegi posse sperandum sit, breviter compre-
hendere libet. e compluribus libris veteribus nostram traditionem
Phaedonis aptam esse planum factum videtur; sed adhuc certum nes-
cimus quot tandem Phaedonis exemplaria nec de servatis transcripta
nec e servatis constituta sint, itemque ancipites haeremus utrum qui
ad antiquitatem ascendunt libri certis libris veteribus respondeant,
an pro recensionibus recens factis haberi debeant. ceteris igitur
longis et multis testimoniis collatis ut codices omnes qui lectiones
priscas soli servarunt, indicentur ad lucem protrahantur fore spera-
mus; simul si quorum librorum proprietates non nullas in certis
quibusdam eclogis recurrere videbimus, acriter intueamur necesse erit,
num hi libri adeo cum solo gnomologo congruant ut ipsam eorum
peculiarem recensionem priscae originis esse fatendum sit. tamen non
iam recensionem aliquam apud Stobaeum obviam cum certo genere
codicum nostrorum ex eadem stirpe descendisse ita firmare tempta-
bimus, ut lectiones à Stobaeo diversas illius librorum familiae tam-
quam spurias abiciendas esse probemus. nam perspecta ratione quae
inter singula genera nostrae memoriae Platonicae et inter traditionem
superiorum eclogarum intercedat, si familiam aliquam codicum Pla-
tonicorum cum excerptis quibusdam sequentium peculiariter conspirare
inveniemus, in familia librorum eadem etiam alteram ab his excerp-
tis alienam traditionem Phaedonis deprehendemus, minime mirabimur.
quae igitur eclogae sequentes similiter atque superiores eclogae
generis E modo cum his modo cum illis libris Platonicis faciunt,
eae a qua familia nostrorum librorum proxime absint, statuere
satis habebimus. ut autem fons primarius librorum qui e diversis
exemplaribus constituti sunt, si modo proditur, apertis scripturae
vitiis inlustratur, sic si quae lectiones lacunosae insanaeve libris
Stobaei cum singulis codicibus Platonis communes sunt, ex his locis
potissimum discendum erit quae ratio inter familias nostrorum codi-
cum et inter quamque Stobaei eclogam intercedat.

cum igitur ad reliquam quaestionem absolvendam minus expedire
pateat libris Platonieis inter se discrepantibus quae scripturae ger-

442 Ernestus Bickel:

manae, quae falsae sint curis criticis investigare, tamen in pretium
earum lectionum variarum quibus ab universa nostra memoria Pla-
tonica Stobaeus abhorret diligenter inquirere pergendum erit. quorum
excerptorum peculiares scripturae spuriae esse inveniuntur, eorum
memoriam e stirpe eadem ac quae adhuc nobis innotuere recensiones
Phaedonis originem petere sumi debet. si vero alicuius eclogae pro-
prias lectiones complures e stilo Platonis fluxisse negari non poterit,
sedulo dispicere oportebit, utrum quae nova deteguntur codicum
Platonieorum vitia communia similiter atque corruptelas eorum
superioribus eclogis proditas ab antiquariorum arbitrio!) repetere
lieeat, an ex his vitiis concludi necesse sit quotcumque exemplaria
vetera Phaedonis ad Byzantinos pervenere, ea omnia ex uno eodemque
fonte maculoso pendere. ceterum eo magis testimonium concordans
codicum Platonicorum veritatem praestare nobis persuasum erit,
quod e compluribus libris veteribus nostros prognatos esse praegressa
disputatione expertum habemus.

inter locos permultos Phaedonis quos Stobaeus per totum opus
dispersit, etiam alia genera memoriae atque traditionem eclogarum
quas adhue tractavimus, quam E appellari voluimus?), nobis obviam
fore putandum est. praesertim si in eodem anthologii capite locis
diversis testimonia Phaedonis leguntur, ea non omnia ex eodem fonte
petita esse probabile videtur. in capite περὶ ψυχῆς eclogas quas ab-
solvimus loci e Cratylo et Phaedro Platonis atque ex Herodoto
desumpti secuntur, quos excipit pars altera eclogarum Phaedonis quas
Ioannes in eaput περὶ ψυχῆς congessit. et horum quidem excerpto-
rum primum est excerptum πότερον ... ἐξευρήςειν (p. 91 E—95 A
— p. 333, 21— 338, 23) cuius memoria tabella hae inlustretur:

p.91E
— 333, 21 — Eunpocdev = C Dv ἔμπροςθε BE (Υ) 8)
22 — — τοὺς... οὔξε BCD Ev . om.(OsI") propter homoeocatarc-
| ton
23 — — ἐφάτην = Ev φάτην BCD
24 — — λέγετε = Ev λέγεται B (T) et ut vid. pr. C.D°®)
24 — ἔφαμεν Ξε BCDEv φαμὲν (6) τ
25 ἄλλότι = BCD(G): ἄλλοθε ἄλλοθί που Ev
(AEHJLT)
25 — — πρότερον — BCDEv πότερον (4)
p.92A 26 — — — ---- ἐντεθῆναι ἐνδεθῆναι Plat.
334, 1 —— — d ὃ Plat.
1 — — — — θαυμαςτῶς θαυμαςτῶς ὡς Plat.
ὃ — — — — πάνυ γε πάνυ Plat.
4 — — — — 6aupácaiyut θαυμάζοιμι Plat.
4 — — — éyoi εἴ μοι Plat., sed (Z) om.

ἢ cf. p. 438. T) cf. p. 422.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone

334, 4 — ἄλλα — BCD(à)

4 ἔτι — v:ém (J)

6 — ἄλλο — (6)

6 δόξαι — v

6 — ---- ἄνπερ μείνῃ — v : ἐάν-
nep μείνῃ BDE(4dsT)

6 ἥ δε — BCDv

8 ἐκ τῶν = BCDEv

8 — ἐντεταμένων = BC D Ev

9 — — 00... εὐγκειμένη —
BCDE»v
9 — — που = BCDEv
9 — cautoÜ0 = B Ev
29 B 10 — — — éxeivo
11 — — — — οὐδαμοῦ
12 ὅτι - BCDE(ACEHLGs
ΥΓῚ
14 — — — — εἶδος καὶ
16 — d = Ev
17 — — — ópóppoctoi
ὦ € 20 — — — — ξυναινέςεται
23 — — coi οὐ = Ev

25 ψυχὴν = Ev:wuxyn BCD
26 ἐκεῖνον ἔφη = v: ἐκεῖνο ἔφη
σ

2D 27 — ---- εὐπρεπείας
335, 2 — — — φυλάττοιται
3 — — — — καὶ τοῖς
ὃ — — — — mácv
4 — — — ὑποδέςεως

5 — ἐρρήθη = BCDv
6 — — — — πρὶν ἢ
7 — — — οὕτως

8 τοῦ = BCDE»v

2E 9 ἀποδέδειγμαι = (4.11, ΓῚ

10 — — — — dc... ὡς

10 — — unte ὡς ἐμαυτοῦ —
BCD Ev (sed om. ὧς)

11 — ψυχὴ — BBDEv

11 —— d ... npochkev —
BCDEv

12 TIdE ... τίδέ — C

443

ἄλλο Ev

om. BCD E(4«ds)

ἄλλα ΒΟ Εν

δοξάςαι BCDE(A40oGsT)
ἐὰν Trepıneivn C

om. FE

ἐκ δὲ τῶν (J^)

ἐκτεταμένων (4): ἐντεταγμένων
(1)

om. (@)

πω (L)

αὐτοῦ CD(G):aoroo c")
ἐκεῖνα Plat.

οὐδαμῶς Plat.

ὅτι OU v

T€ ins. Ev:ye BCD

ὃ BCD(T)')

avapuocroı Plat.

Zuvacerar v:£uvécerai BC DE:
ξυνίγεται (s)

οἴου ΒΟ: οὐ (G)

τὴν ψυχὴν (Ds)

ἔφη ἐκεῖνον Καὶ (T): ἔφη ἐκεῖνο
B D: ἐκεῖνον (@)

ἀπρεπείας (1)

φυλάττηται Plat. Stob.II p. 24,22

ἐν ins. Plat. : Stob. II 24, 23 hab.
ev, om. τοῖς

üracıv Plat. Stob. II 24, 23

Uno8éceuc B C D Ev: ὑποδέξεως
(05)

ἐρρέθη E (ds Tr“)

Tpiv Plat.

ὥςπερ Plat.

τούτου (4)

ἀποδέδεγμαι B OD Ev

om. Plat.

om. (EJ L)

ἢ ψυχὴ (4) ef. adn. 30
om. (

Tide... τῇδε BCDEv: ríjoeom.(4)

444

Ernestus Bickel:

335,13 ἔχει — (J) ἔχειν ΒΟ Ev
p. 93 A 18 ἂν ἐκεῖνα BODE(A40GsT) ἐκεῖνα ἂν v
18 — — ἔχῃ — BCDEv ἔχοι (4 E)
13 — — ἐξ — BODEv τὰ ἐξ (4)
15 παρ᾽ ὃ = παρ᾽ ἃ BEv:naop’ D
15 — — ἐκεῖνα — BCD Ev ἐκεῖνο (TE): ἐκεῖνος (J)
17 ἁρμονία = (AEHJLG) ἁρμονίαν BCDEv
18 — — dei BCDEv δὴ (45)
18 — — ἐναντία BCDEv ἐναντίαν (45)
18 — — γε — BD Ευ γὰρ C:Ye ἄρα (5): : om. (L)
18 ἁρμονία = CD(OÓGACEH ἁρμονίαν BE(T)
JLT)
19 — — — — ἂν om. Plat.
19 τι ἄλλο - BCDE» ἄλλο τι (49)
20 — — αὑτῆς BDEv αὐτοῖς C
20 — — — μέντι μέντοι Plat.
huc usque memoria Stobaei ex F' solo hauriebatur, inde a πέφυκεν
p. 325, 21 etiam P excerptum habet
21 — — ὡς ἂν ἁρμοςθῇ — BC om. (s)
D Ev
23 — — καὶ — BCDEv om. (4HJ 4)
p. 933 B 23 — — εἴπερ = BCDEv ἤπερ (A)
24 — — ἂν — BCDEv om. (4CEJ LT)
25 ἥττων = BCDEv ἧττον (T)
26 εἰ — BCD(J):fj ei (T) Ev
26 τοῦτο = BCDE»v τοῦτο καὶ (4)
26 κατὰ — (A) xai κατὰ BCDEv
26 τὸ — BODEv om. (CEHJ L)
336, 1 — — — — ψυχὴν ψυχῆς Plat.
1 ἐπὶ — BCDEv om. (®s)
— — αὐτὸ = BCDEv καὶ τὸ (s)

p. 93C

3 δή, ἔφη — BCDEv

4 τε = BCDEv Stob. p. 310,
23

6 — — τῶν ... ἁρμονίαν ei-
vat — BCDEv

6 — τιθεμένων — Ev

7 — ψυχὴν = BCDEv

7 τί τις — BDEv

4 — — — φύεει
8 ταῖς ψυχαῖς = BCDEv
8 πότερα = (ELI)

δή (4CEHLAGsI) Stob. I
p. 310, 22
om. (CEHJLA®G@sT)

om. (I?)

θεμένων BCD**)

τὴν ψυχὴν (E) cf. adn. 80

τις τί (4D G5): 11 τί C: τίνα τις
(2):τις (TO)

price ΒΟ. Ev:qna (GsJ)

τῇ ψυχῇ (J)

πότερον BCDEv

De Ioannis Stobaei excerptis Platonici de Phaedone 445

336, 9 αὖ τινα — BCDE(AWsT)
9 ἄλλην = BCDv

93D

93 E

337,
94 A

94 D

10 —— — — τῇ
11 — — — τήν τε
11 — — xai = BCDE«
12 — — — --- ἔγωγε pnciv
12 — — ó — Ev
13 — — Σιμμίας B Ev
13 — δὲ = BCDEv
13 τοιαῦτ᾽ ἄττ᾽ = BCDEv
13 — — àv = ΒΟ Εν
15 — — ἑτέρας — BDEv
17 — — ἑτέρας = BCDEv
17 ἁρμονίας = BCDEv
18 μηδὲν -- BCDv
20 d — BCDE(TL)
21 — μήτε = BCDEv
22 — — | — BCDEv
22 — — τὸ Ícov (ante οὐκοῦν)
= BCDEv
22 — — ψυχὴ
22 — --- οὐδὲν — BCODE»v
28 --- — ἄλλη... ἧττον — B
C DE»v
24 — — ἥρμοεται = BC D Ev
26 — — — ἂν
2 — — — dvapuocrioc
4 ψυχὴ = BCDE»wv
9 — — écriv ἁρμονία = BO
D Ev
7 παντελῶς ψυχὴ = BCDEv

13

te=(AJ)
πάντιυν = BDE»v
ὁμοίως ἀγαθαὶ = BCDEv

— τοῦτο — E (EJ)
— — — — εἶναι ψυχαί
ἔφη = BCDE»v

— — ὦ = BCDEv
καὶ καλῶς = BCEv
— — — — ἂν

— — & — BCDE»v
— n=(®sCHLT)
— ——— ἀρχὴν
— — — πρότερον
κατὰ τὸ = BCDEv

τινὰ αὖ υ: αὖ (G)

ἄλλην καλὴν, sed καλὴν punctis
notatum Κ᾽: ἄλλην καλεῖν (G)

om. Plat.

τὴν δὲ Plat.

ὡς (D)

ἔγωγ᾽ ἔφη Plat.

ὦ BCD

Σιμμία C D

δὴ (ὦ

τοιαῦτ᾽ (4 EJ)

om. (G)

om. C

ψυχὴ ἐπειδὴ Plat.
om. (ds)
om. (4) propter homoeoteleuton

hpuócea (I)

μετέχοι àv Plat.

ávapuocria Plat.

om. (4f)

om. (3) propter homoeoteleuton

ψυχὴ mavreAüc (à)
te BCDEv
πάντων τῶν C (G)
ἀγαθαὶ ὁμοίως (G)
τοῦτο τὸ BC Dv *)
ψυχαΐ, εἶναι Plat.
om. (6G)

ὁ (J)

καλῶς D

om. Plat.

n ἢ

om. BCD Ev")
ἄρχειν Plat.
πότερον Plat.

κατὰ (I)

337,

446

17 nadrnacıv ἢ Kai Evavrıov-
μένην — (443)

18 10 — BCDEv
18 olov = (40GsACEJ LI)

19 — — 10 — BDEv
20 που μυρία — C (G)
21 — — — — ἐροῦμεν
p. 94 0 22 — — οὐκοῦν = BCEv
22 — — a0 — BCDEv

338,

p. 91D

p.94 E

p. 95 A

23 — npöcdev = BCDv

23 μήποτε ταύτην = BCD
23 — — — TE
94 — — — — ψάλλοιτο

25 — τυγχάνει = BODEv
27 vóv — BCDEv

1 φαίνεται ἡμῖν — (4)

2 — onci= BCDv

3 — — ἐναντιουμένη = BD
Ev

4 — — χαλεπώτερον — BC D
Ev

4 — — xoláZouca — BCDEv

5 — — 1€ — BCDEv

5 τὴν ἰατρικήν — BCDEv

9 — — οὗ = BCDEv

10 — xpadinv = BCDEv

10 — ἠνίπαπε — Ev

11 —— δὴ = BCDE»v

12 — — ποιῆςαι = BCDE»v

13 παθημάτων = (40Gs ACE
JLI)

14 — — — ταύτας

15 τινὸς ἢ — (ACEHJLT)
16 — ἔμοιγε = BCD(A0G 8)

17 ἡμῖν — BCDEv

17 — οὐδαμῇ = BCDE»v
19 — — — ὁμολογοῦμεν
19 — — οὔτε = BCDE»v

Ernestus Bickel:

πάθεειν ἢ καὶ ἐναντιουμένην
παθήμαειν υ: πάθεειν ἐναντι-
ουμένην παθήμαειν BOD:
πάθεειν ἢ καὶ ἐναντιουμένην
τοῖς παθήμαειν E

om. (BL)

dci BCDEv

τοῦ C (0)

μυρία που BDE*v

ὁρῶμεν Plat.

om. D (post οὖν)

ἂν (4 E):0om. (G)

Zunpocdev E (4 Φ GsT) cf. adn.
29

μήποτ᾽ ἂν αὐτὴν Ev

γε Plat.

πάλλοιτο BCDEv:ónól otro
(H): om. (G)

τυγχάνοι (I) "Ὁ

om. (®s)

ἡμῖν φαίνεται BCDEv

φήςει E*?)

ἐναντιουμένην C

χαλεπώτερα (6)

κομίζουςα (2)

δὲ (Φ)

ἰατρικήν (4 ὦ 65)

οἷ (6)

κραδίαν (I): καρδίαν (J) : om.
L

ἠνείπαπε BCD(AG): ἐνίπαπε
(5%)

om. (8)

ποιῆςαι καὶ (D)

παθῶν BCDEv

ταῦτα Plat.

τινὸς fj πράγματος ΒΟ Εν

ἐμοὶ (MEHJ LI): οὐκ ἔμοιγε
Ev

om. (G)

οὐδαμῶς (6): οὐδὲ μὴ (L)

ὁμολογοῖμεν Plat.

οὔτε γὰρ (4)

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 441

338,19 — ἔχει = (dsrT) ἔχειν BCDEv
20 — — — ἕν eiev Plat.
20 — — — ὦ Σώκρατες ὁ Σωκράτης Plat.
22 —— ὦ... ἔφη = BCD om.(s) propter homoeoteleuton
Ev

22 — ἱλαςόμεθα = BCDE»v ἱλαεώμεθα (A)

si quis attento animo lectiones Stobaei proprias quae in hac
ecloga occurrunt perlustraverit, paucas inveniet quibus qua veritatis
species inesse videatur. p. 333, 26 (p. 92 A) quod pro ἐνδεθῆναι
librorum Platonis in anthologio legitur évreOfjvat doctrinae philo-
sophieae quae Phaedone propagatur minus conveniens esse affirmant
loci ut p. 81 E αἱ ψυχαί... ἐνδεθῶειν eic cWua. évboüvrat . . . eic
τοιαῦτα ἔθη. p. 334, 1 (p. 92 A) ὡς in floseulo θαυμαςτῶς ὡς émeicenv
apud excerptorem desideratur; at notandum est non modo altero
adiectivo vel adverbio sequente sicut Crat. 395 D θαυμαςτῶς ὡς
cuupwvwc, Phaed. 102 A θαυμαςτῶς ... dc ἐναργῶς, 96 A θαυ-
μαςτῶς... ὡς παρὰ δόξαν pone θαυμαςτῶς adverbium ὡς obviam
fieri, verum exemplis simillimis Phaed. 96 A (Stob. I 339, 5) θαυμα-
ςτῶς ὡς ἐπεθύμηςα, p. 99D ὑπερφυῶς ... ὡς βούλομαι, Gorg. 496 C
ὑπερφυῶς ὡς ὁμολογῶ (sic B: ὡς om. 7), Symp. 173 C ὑπερφυῶς
ὡς χαίρω (ὡς om. 2) K p) locutionem θαυμαςτῶς ὡς ἐπείςθην com-
probari. deinde p. 335, 6 (p. 92 D) dictionem πρὶν ij Stobaeo tra-
ditam a Platone abiudicandam esse, quamquam ea p. 104 C vel in
libris B C invenitur, nemo infitias ibit.!) item p. 335, 10 (p. 92 E)
lectio eclogari dc ἐμαυτοῦ ... ὡς ἄλλου ἀποδέχεεθαι λέγοντος
comparato p. 92 A ἀποδέξει γε εαυὐτοῦ λέγοντος suspecta videtur.
praeterea p. 337, 24 (p. 94 C) propria citharistarum vox ψάλλειν
pro πάλλειν apud Stobaeum obvia quin librario male docto debeatur
nullus dubito; post ἐπιτείνεςθαι quod idem atque ψάλλεεθαι valet,
ψάλλεεθαι inepte, commode πάλλεεςεθαι dici patet; neque iure quis
Lys. 209 B οὐ διακωλύουςί ce οὔτε ὁ πατὴρ οὔτε ἣ μήτηρ ἐπιτεῖναί
τε καὶ ἀνεῖναι ἣν ἄν βούλῃ τῶν χορδῶν καὶ ψῆλαι καὶ κρούειν
τῷ πλήκτρῳ in censum vocaverit, ubi adulescentuli licentiam coacer-
vatione synonymorum ἐπιτεῖναι ψῆλαι κρούειν illustrare auctori
dialogi in animo est. denique p. 334, 20 (p. 92 C) ξυναινέςεται
anthologii insitivum esse ultro patet; tamen haec lectio unde ori-
ginem traxerit pluribus explicare in rem est. tenendum enim erit
Platonem ξυνάιςεται libris (4 DG 4C EHJ L TT) traditum scripsisse,
sed iam in priscis aliquot Phaedonis exemplis crebra dipthongi αἱ
cum vocali € commutatione?) £uvécerai quod codices B C D E praebent
exaratum fuisse. lectioni &utem corruptae Euveceran si syllaba at
superscribebatur, verbum apud Stobaeum inventum ξυναινέςεται facile

1) cf. Krueger, gramm. graec. 69, 58 adn.
2) cf. append. adn. 86. inprimis vide Tim. 26 D ἀπαιςόμεθα corr. A:
ἀπεςόμεθα Tub.

448 Ernestus Bickel:

oriri potuit. postremo p. 335,3 (p. 92 D) scripturas καὶ τοῖς et
Tcv pro καὶ ἐν τοῖς et Amacıv in anthologio occurrentes spurias
esse testimonio Stobaei ipsius eundem loeum iterum laudantis vol. II
p. 24, 22 evincitur. ita plerasque proprietates eclogae πότερον ...
ἐξευρήςειν respuendas esse apparet. uno tantum loco excerpto soli
incolumem Platonis scripturam acceptam ferri fatendum est. p. 337, 13
(p. 94 A) enim dv post πάςχειν libri Platonici omittunt, libri antho-
logii exhibent, ubi nemo nisi unus Vermehren?) scripturam codicum
Platonis defendere ausus est, qui καλῶς etiam ad Trücxeıv referendum
esse putavit. ut autem merito editores Platonis ἄν recepisse censeo,
ita causam iustam suppetere opinor, cur consulto a librariis dv ex-
punctum esse sumamus. duas enim sententias inter se satis multum
abhorrentes ἦ Kai καλῶς δοκεῖ οὕτω λέγεςθαι; et ἦ ἔπαςχεν ἂν
ταῦτα ὁ λόγος εἰ ὀρθὴ fj ὑπόθεεις ἦν; una structura Plato copula-
vit. de improviso praeter λέγεςθαι etiam enuntiatum irreale a δοκεῖ
suspenditur, cum infinitivo praecedenti sequentem responsurum esse
facile quis speret.?)

igitur hanc eclogam πότερον... . é£eupriceiv, quoniam illo loco
ubi verum praebet, traditionem codicum Platonicorum a scribis diversis
emendandi causa extersam esse putare licet, ceterae autem eiusdem
eclogae peculiares lectiones reici debent, eodem discrimine atque eclogas
generis E ab universa memoria nostrorum exemplarium Phaedonis
distare apparet.*) relinquitur ut inter singulos libros Platonicos et hoc
excerptum quae ratio intersit eruamus. codicem E quem ab eclogis
superioribus proxime abesse videbamus, ab hoc excerpto saepius quam
reliquos libros Platonis dissentire ante omnia puto memorabile est. cum
universae eae lectiones quas vetustissimus liber B a Stobaeo alienas
exhibet etiam in E recurrunt ut p. 334, 4 ποτέ pro ποτὲ ἔτι p. 334,6
δοξάςαι pro δόξαι p. 334, 26 ἔφη ἐκεῖνον pro ἐκεῖνον ἔφη p. 335,17
ἁρμονίαν pro ἁρμονία p. 335, 18 ἁρμονίαν pro ἁρμονία p. 337, 18
ὡςεί pro oiov p. 338, 13 παθῶν pro παθημάτων p. 338, 15 τινὸς
ἢ πράγματος pro τινὸς fj, tum praecipue nulla de peculiaribus
scripturis libri E quales sunt p. 333, 25 ἄλλοθί που pro ἄλλοθι,
p. 334, 6 ἥδε fj pro fj p. 336, 9 ἄλλην καλήν pro ἄλλην p. 336, 18
un pro μηδέν hae ecloga probatur. itaque aliter recensionem huius
excerpti, aliter superiores eclogas constitutas esse indicatum habemus.
nec vereor ne quis mihi obiciat ideo hanc eclogam a superioribus
diversam videri, quia liber E inde a p. 85 novum fontem secutus
cum recensione codieum B CD cohaereat)) nam ut hoc verum sit,

1) quae explicatio scripturae Stobaeanae si recta est, hoc loco quae
infra p. 450 de cognatione librorum BC D cum hac ecloga exponuntur
egregie confirmantur.

2) Plat. Studien p. 28 sq.

3) de ἄν a librariis saepius omisso cf. p. 486 adn. b.

4) cf. p. 442.

5) cf. Schanz, Platocodex p. 66.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 449

certe tamen postulandum est ut cum illis libris qui per totum Phae-
donem maxime a B CD discrepant (/10 E HJ L), quibuscum similiter
atque cum E supra insigniter conspirabat!), etiam nune Stobaeus
peculiariter faciat. verum plurimis locis haec ecloga etiam a libris
(ACEHJL) singulis vel cunctis abhorret; cf. p. 335, 13 ἐκεῖνα ἄν
librorum( 4C EHJ LI") pro ἂν ἐκεῖνα p. 335, 26 «μικρότατον librorum
(CEHJ L) pro 16 cuixpóraTov p. 386,8 δή librorum(. 4CEH LA ΦΕ ΓῚ
pro δὴ ἔφη p. 336, 4 νοῦν librorum (CEHJ 1,4 ὦ 6 8 Γ) pro νοῦν τε
p. 336, 9 τινὰ αὖ librorum (4CEHJ LI?) pro αὖ τινα p. 336, 13
τοιαῦτ᾽ librorum (44 EJ) pro τοιαῦτ᾽ ἄττ᾽ p. 334, 8 ἐκ bé libri (J) pro
ἐκ p. 336, 8 τῇ ψυχῆ pro ταῖς ψυχαῖς p. 336, 17 ἁρμονίαν libri
(C) pro ἁρμονίαν ἁρμονίας. hi igitur loci excerptum a traditione
libris (ACEHJL) potissimum repraesentata satis longe remotum
esse demonstrant. codex (I’) autem plerumque a familia ($C EHJ L)
stat, complura a Stobaeo aliena peculiaria veluti p. 335, 25 ἧττον
pro ἥττων p. 337, 17 κατά pro κατὰ τό praebet, una tantum in re
minuta p. 336, 8 πότερα pro πότερον cum gnomologo proprie con-
sentit; quocirca ne (I") quidem eclogae cognatus videtur. sequitur ut
codices (Ζ D 68) cum excerpto comparemus, qui una cum B CD quat-
tuor locis ab eo discedunt; cf. p. 334, 4 ποτέ pro ποτὲ ἔτι p. 334, 6
δοξάςαι pro δόξαι p. 335, 17 ἁρμονίαν pro ἁρμονία p. 338, 15 τινὸς
ἢ πράγματος pro τινὸς fj. praeterea libri (4 D G.s) duabus lectionibus
quae iis cum familia (ACEHJL) communes sunt p. 336, 3 et
p. 336, 4, quas iam supra citavimus, ab ecloga seiunguntur. de iis
vero scripturis quae peculiares librorum (41 ὦ 6 8) inveniuntur, duas
gravissimas p. 337, 17 παθήμαειν ἢ καὶ ἐναντιουμένην pro πάθεειν
ἢ καὶ ἐναντιουμένην παθήμαειν p. 338, 1 φαίνεται ἡμῖν pro ἡμῖν
φαίνεται in hoc excerpto recurrere Sane memorabile est; tamen quo-
niam item eclogis generis E aliquae proprietates librorum (4 ὦ 6 8)
probantur?) in consensu cum (4f D 68) huius excerpti indolem pecu-
liarem consistere dici nequit. ceterum unusquisque codicum (4 D 6 8)
differentiis multis ab ecloga distinguitur; cf. p. 336, 7 τις τί librorum
(4 Φ Gs) pro τί tic p. 338, 5 ἰατρικήν pro τὴν ἰατρικήν p. 334, 12
ὅτι οὐ librorum (A®) pro ὅτι p. 335, 19 ἄλλο τι librorum (As) pro
τι ἄλλο p. 335, 8 τούτου libri (4) pro τοῦ p. 335, 26 τοῦτο καί pro
τοῦτο p. 337, 4 οὐδεμία pro οὐδεμία ψυχή p. 334, 25 τὴν ψυχήν
librorum (ds) pro ψυχήν p. 337, 27 οὖν pro οὖν νῦν p. 337, 7 ψυχὴ
παντελῶς libri (d) pro παντελῶς ψυχή p. 337, 18 τοιόνδε pro τὸ
τοιόνδε p. 337, 10 ἀγαθαὶ ὁμοίως libri (G) pro ὁμοίως ἀγαθαί p. 337,
11 δοκεῖ pro δοκεῖ ἔφη p. 338, 17 ἄριετε pro dpicre ἡμῖν. ita ex-
plorata ratione quae inter familiam (4 D G.s) et excerptum intercedat
de libris BC.D ut agamus superest. praeter quattuor illos locos ubi
BCD(4A®Gs) universi a Stobaeo discrepant communes codicum BCD
lectiones tantum duae p. 337, 18 ὡςεί pro olov p. 338, 13 παθῶν

1) cf. p. 433. 2) cf. p. 488.

p. 95 E

— 338,

p. 96A

— 339,

450 Ernestus Bickel:

pro παθημάτων gnomologo improbantur. contra recurrit in antho-
logio librorum B CD vitium gravius p. 337, 23 μήποτε ταύτην pro
μήποτ᾽ ἂν αὐτὴν. ut autem vel hoe loco eclogam πότερον. ...
ἐξευρήςειν ad id genus nostrae memoriae Platonicae quod libris B CD
praecipue repraesentatur referendam esse admodum veri simile fit),
ita nunc accipe peculiarem libri C recensionem propinqua cognatione
hoc excerpto attingi. primum enim bis Tubingensis & traditione Bod-
leiani recedit, cum ecloga facit; cf. p. 334, 26 ἐκεῖνον ἔφη pro ἔφη
ἐκεῖνον p. 335, 18 ἁρμονία pro ἁρμονίαν. deinde C quem ab eclo-
gis superioribus propter peculiares scripturas longissime remotum
videbamus?), etiam in ea parte Phaedonis quam haec ecloga com-
plectitur aliquotiens a reliquis codicibus Platonicis discrepat; at in
hac ecloga proprietates Crusiani (praeter unam p. 337, 9 πάντων
τῶν pro πάντων) recurrunt; cf. p. 335, 12 τί δέ pro τῇδε p. 335,
15 παρ᾽ Ó pro παρ᾽ à p. 337, 20 που μυρία pro μυρία που.

si autem firmatum habemus hane eclogam aliam atque superiores
memoriam secum ferre, testimonia Platonica Stobaei revera e com-
pluribus fontibus ortum trahere demonstratum est. et cum excerpti
πότερον... ἐξευρήςειν proprietas eo contineatur quod lectiones
peculiares libri C in eo recurrunt, alterum genus traditionis Platonicae
apud excerptorem obvium memoriam C appellabimus. ex quibusnam
vero diversis fontibus Stobaeus testimonia Phaedonis haurire potue-
rit, antequam ea omnia percensuerimus, dieere non attinet. interim
pergamus in inlustranda memoria excerptorum quae e Phaedone sumpta
Ioannes in medio capitis περὶ ψυχῆς composuit. quorum excerptorum
primum comparatum est cum libris Platonicis; subsecuntur tria alia
ὁ oov ... χρῆμα (p. 95 E—96 C — p. 338, 25 — 339, 20), τὸ γάρ... οὐ
cpóbpa (p. 99 B —100 A — p. 339, 22— 341, 4), ἀποκρίνου .. .
Ἅιδου (p. 105 C—107 A = p. 841, 6—343, 11) titulis ἐν ταὐτῷ,
TMarwvoc, ἐν ταὐτῷ inducta:

27 — — bei — BCDEv δὴ (4D ALT)

1 τί cov χρήειμον — BCDEv χρήειμόν τί coi (J)

2 — — φαίνηται — BCDEv φανεῖται (4CEHL) : φανῆται
(JT)

2 περὶ Ξε BCDEv om. (s)

2 λέγεις — Ev ἂν λέτῃς BCD (8): λέτης (4)

2 — — βούλομαι... Κέβης om. B propter homoeoteleuton

C D Ev

4 ὡς ἐροῦντος = BCDE»v ἐροῦντος (H) : ὥςπερ ἐροῦντος
ὥς

4 —— ὦ — BCDEv ὁ (13)

1) cf. etiam p. 448 adn. 1. 2) cf. p. 420 et 482.

139,

6 B

60

98Β

339,

340, 1

9C

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis

6 ὑπερήφανον — v Euseb.
praep. ev. p. 26b

7 — — — ébóxe εἰδέναι εἶναι

7 αἰτίας Ξε BCDEv
8———— πολλάκις

9 ἄνω κάτω = BCDE(dsA
CEHJ1)
9 — μετέβαλλον BCDEv
9 πρῶτον = Ev Euseb.
10 τὸ θερμὸν xai τὸ ψυχρὸν —
Ev Euseb.
11 — — τότε = B Ev
13 — — ὁ BCDE»v
13 ὁ τὰς BDE»v Euseb. Stob.
p. 482, 22
14 — — — — καὶ τοῦ
16 — — κατὰ = BCDEv
17 φθορὰς — BCD»v
18 — τε καὶ — Ev Euseb.

de Phaedone 451

ὑπερήφανος BCDE(A4G ACE
TI

ἐδόκει εἶναι εἰδέναι Ev : ἐδόκει
εἶναι B C D: εἶναι ἐδόκει εἰδέ-
ναι Euseb.

icropiac (4C EHJ LT)

πολλάκις ἐμαυτὸν Plat. (sed J
ponit ἐμαυτὸν post μετέβαλ-
λον) Euseb.

ἄνω καὶ KÓTU) v

μετέβαλον (J.LI)

om. BCD

τὸ θερμὸν xai ψυχρὸν B D(A):
τὸ θερμὸν τὸ ψυχρὸν C

τάτε CD(T G)

οὐ (J)

om. C

kai Plat. Stob. p. 482, 23
καὶ (AHJ)

φορὰς E, Eusebii F

καὶ BOD(AEHJ)

Πλάτωνος

90 τί écrit — ΒΟ Εύυ

23 — — ἐκεῖνο ἄνευ οὗ = BC
D. Ev

23 écri τὸ αἴτιον — BC D Ev

24 — — — εἶναί τι ὃν

25 — ckótei = BCDEv

25 ὀνόματι = E(GACEHJL
I) Simpl. in Arist. phys.

p. 388 Diels
97 — — bij — BCDEv
28 ποιεῖν — (HJ)

28 — — xapbónu = BCDEv

28 πλατείᾳ = BCDEv

ἀέρα = BCDE»v

1 βέλτιετα auta—=(H I7) Euseb.
praep. ev. p. 752d Bimpl.

3 — — — ἔχει
4 ἄν ποτε Ἄτλαντα = v Euseb.
5 — —xai ὡςΞ BCD EvEuseb.

ecri τι (40 H):écri (EJ L)

ἐκεῖνο ὃ ἄνευ οὗ (ACEHJL
Φ: ΓῚ : ἐκεῖνο οὗ ἄνευ (4f) **)

ἐςτι αἴτιον (@)

εἴη αἴτιον Plat.

ckór (4d Gs Η.1.) ἢ)

ὄμματι BC Dv

δεῖ (ΠῚ : δεῖν (J)

ποιεῖ BC D Ev

τῇ μαίςτρᾳ ToO ἀλεύρου xapbó-
mw (H)*)

om. (G)

ἀέρα κάτω (ADGsC)

αὐτὰ βέλτιττα (4G) : βέλτιετον
αὐτὰ BCDE(T) : βέλτιςτα
αὐτοῦ ν

ἔχειν Plat. Euseb,

"Arkavra ἄν ποτε BÜDE(T)

τὸ δὲ καὶ ὡς (Ds): τὸ δὲ ὡς (I)

452

340, 6 — — — — cuvidelv καὶ cuv-

DEEIV

7 τῆς τοιαύτης = BCDE(A
α590)): τοιαύτης v

7 - --- ἔχει = BCE»v

9 αὐτὸς = BCDE(40GsC
HLTT)

p.99D 11 ἢ — BOD(®@s ACEHJL

341,

r)

12 ποιήςομαι = BCD(6G 4C
EHJLI)

12 μὲν οὖν = BCDE»v

14 — — — ἀπειρήκει

14 ςκοπῶν = BCDEv

14 — — εὐλαβηθῆναι = BCD
Ev

15 — ἐκλείποντα BBDEv

16 πάςχουει = v

16 διαφθείρονται γάρ που ἔνιοι
τὰ ὄμματα — BCDEv,
sed pro ἔνιοι τὰ hab. (4 68
CH) ἐνίοτε

17 —— év —— BCDEv

17 τινι — BCDE(A4®GsT)

p. 99 E 18 — τοιοῦτον = BCDEv
21 — δὴ = BCDEv
21 — — εἰ τοὺς λόγους — BC
DEv
23 dc — BCDE»v
p. 100A 24 — — — τὸ

94 ἐν — (408s ACEHJLT)
24 λόγοις = BCDEv
24 ςκοπούμενον = BCDEv
24 ἐν εἰκόςι = BODEv
26 —— ὃν — C Ev
27 éppupevéciat. v — BCDEv
28 ὄντα = BCDEv

1 περὶ — BCDEv
— — — — πάντων

^

=D

— — δέ coi — BCDE»v
capectepov = BCDEv
oU = BCDEv

We No N e μὰ

Ernestus Bickel:

ξυνδεῖν καὶ cuvexeiv Plat. (sed
pro ξυνδεῖν hab. ὦ «κο πεῖν,
pro cuvexeiv 4 ξυνέχον, cuvé-
xeıv om. 4 EJ) Euseb.

τῆς αὐτῆς (4C EHJ LI?)

ἔχειν D
ἂν QUTÖC v

flv Ev
romcwua Ev

μὲν (ὦ 68)
ἀπείρηκα Plat.
«κοπιῶν ζητῶν (4)
εὐλαβηθέντα (J

ἐκλιπόντα (D)

om. BCDE(T)

ἔνιοι. τὰ ὄμματα διαφθείρονται
γάρ που (Γ)

om. (BE)

ἔν vivi v

τοιοῦτο (6) 99)

δὲ (H) cf. adn. 81
om. (G)

i (ὦ
τὸν Plat.

ἐν τοῖς BCDE(T)

λόγῳ (2)

ckortoüvra (J)

εἰκόει (45

om. BD

éppuyuevécrepov (L)

εἶναι (1)

om. (A®GsJ)

ἁπάντων Plat.

ὄντων ἃ BCDE(40GsT)
δέοι (H)

cagécrara (J)

om. (A)

05 C
341,

05D

05 E

06 A

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 453
ἐν TAUTW
6 δὴ = BCOEv om. D
6 — — ᾧ — Ev ὃ BCD(T)
6 ἐγγένηται = BODEv ἂν γένηται (4f)
7 ζῶν — BCDEv ζῶον (D
7 —— d — Ev ὃ BOD(T)
7 — — d) ἂν ψυχή, ἔφη — B. p ἂν wuxn, ἔφη, écran (4E H
CDEv εἶ 1],

7 ἀεὶ τοῦτο = BCDEr
8 — f — BCD pr. Ev

9 αὐτὴ = BCDEv

9 — κατάςκχῃ = BCDEv

9 — — En’ ἐκεῖνο — BDEv
10 — — πότερον... ἔφη — B
C D Ev
10 δ᾽ — BCDE»v
11 — — f|... ἐναντίον — BC
D Ev

12 — ψυχὴ = BCE(T)
14 cpödpa ἔφη = BCDEv
15 νῦν δὴ — BCDEv

15 δὴ — Ev

15 ὀνομάζομεν = (4 ΦῚ

18 ------ δέχηται = Β΄ Dv

19 --- ψυχὴ — (ΔΦΟΒΟΗΙ,1)

20 ἄρα = BCDEv

20 — ψυχὴ = (456 HL)

22 — — ὠ — BCDEv

23 avoptiw = BC Ev

23 ἀνωλέθρῳ = BCDEv

23 ἢ τὰ τρία — (GT)

25 θερμὸν = BCDE(ACEH
JLoT)

25 — --αΟαἀνώλεθρονΞε BC D Ev
26 ἐπάγει = (AT)

26 — — ὑπεξήει = BCD Ev
26 — — — — μένουςα ἄτηκτος
27 Yé — BCDv

27 αὖ = BCDEv

27 — — — ἐδέξετ᾽

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII.

τοῦτο ἀεὶ (Z)

om. (. 4E HJ L) cf. adn. 30
αὐτὸ (TE):alrü (4H L)
κατάςχοι (C)

ἐπ᾽ ἐκεῖνο ἐπ᾽ ἐκεῖνο C

om. (s) propter homoeoteleuton

om. (4f)
om D (H) propter homoeoteleuton

ἢ ψυχὴ e ef. adn. 30

ἔφη cpóbpa (Ds)

δὴ νῦν (4f)

δὴ ταῦτα BED

ἰὠνομάζομεν B C D Εν: ὡμολογή-
cauev a J L) : wuoAoyr-
cupev (A)

δέχεται E

ἢ ψυχὴ BC D Ev cf. v. 12

οὖν (AEJ):&crı (HL)

ἣ ψυχὴ BCDE?o ef. v. 12

ὁ (®)

repirrü) (ΘΓ): ἀρτίῳ ἢ

ἀνιύλεθρον (G.DJ T)

τὰ τρία ἢ BCv:tà Tpia» E:1à
τρία D(AEHJ)

ψυχρὸν (( I8) et corr. (4f) : ἄθερ-
μῶν e

ἀνωλέθιῳ (®)

ἐπαγάγοι ΒΕ: ἐπάτοι C( G
ACEHJ):enam L

ἐπεξήει (Ls)

οὖτα cic xai ἄτηκτος Plat.

om. E

ἂν (46 ΓῚ

ἐδέξατο Plat., sed (17) hab. ἐδέ-
ξαιτ᾽

80

341,

342,

p. 106 B

p. 106€

454

28 — ὡς δ᾽ aüTuc — v
D———i
1 — — — — ψυχρὸν
2 —— ἐπήει = BCDEv

2 ἀποεβέννυτο = D(CJ)
2 ànóM ro = D(AALT)
3 — εὧον — (GT)

3 ἂν — BCDEv

4 — — — οὖν

4 θανάτου = (GT)

4 εἰ uev= (ACEHJ L)
5 — — τὸ = BCDE»v
6 ἐπ᾽ αὐτὴν = BCDE»v
7 δὴ = BOEv

9 — — — — γοῦν τὸ

9 τὸ πῦρ — v
12 — ἀπολλυμένου = v

13 — διαμάχεεθαι = BCDE»v

14 — — ἀνάρτιον = ΒΟ. Εν

15 — ὡμολογεῖτο = (ACEH
JLGT)

15 — — bieuaxóuc0a — B C Eo

16 τὰ = BCDEv

18 — — διεμαχόμεθα = BCD
Ev

19 — — — θανάτου

19 ἡμῖν — BCDE»v
19 — ὁμολογεῖται = BCDEv

20 — — xai = BDEv

20 εἶναι = BCDEv

20 — — ψυχὴ = BCDEv

20 — — τῷ = Ev
p.106D21 — — δέοι = ΒΟ Ευ

22 δὴ — (GT)

343,

23 τό τε — (LT)
23 ἀθάνατον ἀίδιον ὃν — BCD
E(T)
24 — δέξεται = BCDE(AT)
2 ἐςτι = BOCDE»v
3 μέντοι = BCDE»v
ὃ νὴ AU ἔφη ἀνθρώπων = B
CDEv
ὃ vé ye= BCDE(T)

Ernestus Bickel:

ücaóruc BCDES)

ei Plat.

ἄψυκτον Plat.

ἐποίη (4)

ἀπεεβέννυτο BC Ev

ἀπώλλυτο BCE*v

cüv BCD Ev:cóv (A) 5

om. (GI)

οὐκοῦν Plat.

ἀθανάτου BCD Ev

εἰπεῖν ei μὲν ΒΟ Εν

τὸ μὲν (LL)

om. (GT)

om. D

Y αὖ τὸ BCD Ev: v ἂν τὸ (4):
Y αὐτὸ τὸ (L)

πῦρ BCDE

ἀπολομένου BDE(CT); ἀπολου-
μένου C : ἀπολυομένου (HJ)

διαμαχέςαςθαι (405 4CJ) :bia-
μαχήςαςθαι (2)

ἄρτιον (1)

ὡμολόγητο ΒΟΡΕυ

ἐμαχόμεθα 2: διεχόμεθα (s)

om. (ὦ

διαμαχώμεθα (GT A4 E): διαμα-
θώμεθα (J)

ἀθανάτου Plat.

om. (40 GsI)

ὡμολογεῖτο (GI)

κἂν C

om. (ὦ 5)

ψυχὴν (7)

τὸ BCD(J)

δέοιτο (E)

dei BCDEV

ve τὸ BCDE(T):16 vc 9

ἀθάνατον καὶ ἀΐδιον v

δέξαιτο €

om. (H)

μὲν (GIL)

ἀνθρώπων νὴ Δί᾽ ἔφη (GT)

te (GACEHJ L): v€ 9

De Ioannis Stobaei excerptis Platonieis de Phaedone 455

343, 4 ἔτι — BCD Ev om. (EJ)
5 ἀδιάφθορον = BCDEv ἀδιάφορον (4f)
06E 5 — — — --- ἄλλο τι ἣ ψυχὴ εἰ ἄλλο m ἣ ψυχὴ fj εἰ (408): ἀλ-

ko τι ψυχὴ ἢ ei BC E( T): ἄλ-
λο τι ψυχὴ εἰ D(AEHJ L):
ἄλλο τι ψυχὴ (GI) cf. adn. 30

οἱ 45
7 τὸ μὲν θνητόν = BCD τὸ ἀνθρώπινον (1): τὸ μὲν οὖν
Ev θνητόν (s)
10 ἄρα ἔφη = BCDv ἔφη (σ ΓῚ :ἔφη ἄρα E
10 — --- ὦ — BCDEv ὁ (L
ΟΤΑ 11 — — — — Κέβης Κέβης ψυχὴ ἀθάνατον καὶ ἀνιύ-

λεθρον καὶ Ti) ὄντι Plat.

quamquam hae eclogae cum illa quam modo traetavimus πότε-
pov... éEeupriceiv in medio eapite περὶ ψυχῆς eoniunetae occurrunt,
tamen earum memoria ab exeerpto antecedenti diversa est. cum
ecloga πότερον .... ἐξευρήςειν propius quam a reliquis libris Platonieis
& codice Tubingensi absit, in his excerptis p. 339, 10 et p. 339, 13
proprietates Crusiani τό pro kai τό et αἰςθήςεις pro ὃ τὰς αἰςθήςεις
frustra quaeruntur. deinde quae lectiones libro C cum codicibus BD
vel B D(4 Gs) communes sunt p. 339, 2 ἂν λέγῃς pro λέγεις p. 339, 9
CKOTWV pro ckomüv πρῶτον p. 339, 25 ὄμματι pro ὀνόματι
p. 340, 4 Ἄτλαντα ἄν ποτε pro ἄν more Arkavra p. 340, 16
ςκοπούμενοι pro ςκοπούμενοι Trácyouct p. 340, 24 ἐν τοῖς pro ἐν
p. 341, 1 ὄντων & pro ü p. 341, 15 δὴ ταῦτα pro δή p. 342, 9
πῦρ pro τὸ πῦρ, earum nulla in anthologio reeurrit. ut igitur
eclogae 6... χρῆμα, T6 ... cpóbpa, ἀποκρίνου... "Aibou diseri-
mine magno a Crusiano separantur, sie eas ne ad memoriam E
quidem quae nobis prima apud Stobaeum obviam fuit referre licebit.
primum enim lectiones quinque a Stobaeo alienae librorum .BC D
p. 340, 4 p. 340, 16 p. 340, 24 p. 341, 1 p. 342, 9 etiam in E
comparent, deinde peculiares scripturae libri É non modo ambiguae
et falsae p. 339, 17 φοράς pro φθοράς p. 340, 11 ἥν pro fj p. 341,
27 ἀπώλετο pro ἀπιύλετό γε p. 343, 10 ἔφη ἄρα pro ἄρα ἔφη,
verum etiam quae verissima est p. 340, 12 ποιήσωμαι pro ποιήςο-
μαι a gnomologo absunt. tamen eclogis generis E similior quam
excerpto πότερον... ἐξευρήςειν novissimarum trium eclogarum
recensio videtur; nimirum qui libri (ACEHJL) cum exeerptis
generis E praeter ipsum codicem E saepissime congruunt, quibuseum
libris iisdem in inferiore parte Phaedonis codex E minus constanter
facit!) eorum proprietates non nullae his eclogis probantur. quod
p. 342, 4 (4CEHJ L) cuneti pessime omittunt εἰπεῖν etiam apud
Stobaeum deest, nec non partes singulae familiae (4C EHJ L)

1) cf. p. 448 adn. 5.

830"

456 Erneatus Bickel:

p. 339, 6 libri (HJ 1) p. 339, 28 (HJ) p. 342, 2 (CJ) vitiis pla-
nis ὑπερήφανον pro ὑπερήφονος, ποιεῖν pro ποιεῖ, ἀποςβέννυτο
pro ἀπεεβέννυτο cum anthologio consentiunt. at cave credas codices
(ACEHJL) inter omnes libros Platonicos his eclogis familiarissi-
mos esse. primum enim (/4C E HJ L) plurimis locis singuli pluresve ab
excerptis discrepant; cf. e. g. libri (J) proprietates p. 339, 1 p. 340, 9
p. 340, 24, p. 341, 2 p. 343, 4; deinde cuncta familia (1C EHJ L)
letionibus gravissimis p. 339, 7 icropíac pro αἰτίας p. 339, 22
ἐςτί τι pro τί ἐςτι p. 340, 7 αὐτῆς pro τοιαύτης p. 340, 17 Ev τινι
pro τινι p. 341, 20 οὖν pro ἄρα p. 342, 23 ἀθάνατον καὶ ἀίδιον
pro ἀθάνατον ἀίδιον ὄν p. 343, 3 TE pro TE Ye ἃ Stobaeo seiungi-
tur. artius autem quam (46 E HJ L) eodex Coislinianus (D) cum
his eclogis cohaeret, quem usque ad p. 102 a classe (ACEHJL)
stare, inde ab hac pagina e Parisino (G) ductum esse Schanzius
demonstrasse sibi visus est. hic igitur liber omnibus iis locis ubi
antiquissimi codices B CD ab anthologio abhorrent, locos supra?)
citavimus, cum eodem congruit; quas autem scripturas septem fa-
miliae (4C EHJ L) proprias a Stobaeo alienas modo adnotavimus,
earum quinque p. 339, 7 p. 340, 7 p. 340, 17 p. 342, 23 p. 343, 3
etiam in (I") legi concedi sane debet, tamen duae p. 339, 22 (p. 99B)
ἐςτί τι p. 341, 20 (p. 105 E) οὖν a (I") absunt. praecipue vero pecu-
liares lectiones Coisliniani, quales etiam in illa Phaedonis parte
quae excerptis superioribus generis E et generis C continetur depre-
hendimus?), in his eclogis multas recurrere memorabile est. quamvis
nullo loco (I) solus eum eclogario congruat, tamen aliis locis alii
libri Coislinianum comitantur; in quo non modo lectiones ambiguae
Stobaei (cf. p. 340, 1 p. 99 C βέλτιετα αὐτά librorum ΓΗ͂ pro
αὐτὰ BeArıcra p. 341, 23 p. 106A f| τὰ τρία librorum I'G pro
τὰ τρία 7|), verum etiam menda eius haud pauca comparent; cf.
p. 341, 26 (p. 106 A) ἐπάγει librorum (I4) pro ἐπαγάγοι p. 342, 2
(P 106 A) ἀπόλλυτο librorum (T4AL)D pro ἀπώλλυτο p. 342, 4
p. 106 B) θανάτου librorum (I'G) pro ἀθανάτου p. 342, 22 (p. 106 D)
δή pro dei p. 342, 23 (p. 106 D) τό Te librorum (I'L) pro Te τό.
et quandoquidem Coislinianus (I) in ecloga τό... ςφόδρα paginas
99 B—100 A continenti (ubi I' nondum a Parisino G- suspensum esse,
immo ab archetypo codicum ACEHJL pendere Schanzius vult)
p. 340, 1 (p. 99 C) a plerisque librorum (44 C E HJ L) recedens cum
Stobaeo leetione βέλτιςτα αὐτά proprie consentit, nec non codex (6)
in infimo excerpto paginas 105 C—107 A complectenti ἀποκρίνου...
Ἅιδου tribus locis p. 341, 26 (p. 106 A) p. 342, 2 (p. 106 A)
p. 342, 23 (p. 106 D) a membranis cum Stobaeo et (I") discordanti-
bus stat: correctis Schanzi opinionibus peculiarem recensionem Cois-
liniani per totum Phaedonem nobis suppetentem proxime ab his eclogis
abesse merito edicemus. tamen memoriam (Γ) in inferiore dialogi

1) cf. Platocodex p. 67. 2) cf. p. 456. 8) cf. p. 482 et p. 449.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonieis de Phaedone 457

parte inde a p. 102 aliquot proprietates cum (G) communes habere
harumque scripturarum non nullas p. 341, 23 (p. 106 A), p. 342, 4
(p 106 B), p. 342, 22 (p. 106 D) etiam apud Btobaeum legi nemi-
nem fugiet; simul autem recensionem (@) foeda licentia factam esse,
quamvis p. 340, 23 (p. 99 E) sola verum d pro wc servaverit!),
scripturis quibusdam ut p. 341, 23 περιττιῦ pro Gvapriu p. 341, 25
ψυχρόν pro ἄθερμον dilucide perspicitur. quod quoniam in eclogis
ὁ... χρῆμα et τό... cpóbpa paginas 95 E—960€ et 99B— 100A
continentibus, ubi nulla necessitudo inter (@) et (I") intercedit, (I7)
rarissime tantum veluti p. 339, 9 p. 340, 16 peculiaria Stobaeo
improbata secum fert, in postrema autem ecloga ἀποκρίνου...
"Aibou iis scripturis quae eum (() codici (I) communes sunt p. 341,
23 p. 341, 25 p. 341, 27 p. 342, 3. p. 342, 6 p. 342, 19 p. 343,3
p. 343, 10 discrimen magnum efficitur inter Stobaeum et codicem (I7):
haud absonum videtur conicere, nisi {1} e traditione (G) inde a
p. 102 interpolatus esset, ut libri (ΠῚ eum novissima memoria Sto-
baeana cognatio etiam evidentius compareat futurum esse.

restat ut in lectiones ab omnibus libris Platonicis alienas horum
excerptorum inquiramus. proprietates Btobaei p. 339, 8 (p. 96 A)
πολλάκις pro πολλάκις ἐμαυτόν p. 340, 6 (p. 99 C) cuvioeiv καὶ
ευνδέειν pro Éuvbeiv xai cuvéyeiv diserto Eusebii testimonio (ef.
praep. ev. p. 26 b et p. 752 d) refelluntur. p. 339, 14 (p. 96 B)
τοῦ in ecloga 6... χρῆμα additum invenitur, sed abest ut a libris
Platonieis etiam ab excerpto ὁ... ἐπιζςτήμην vol I p. 482, 23.
p. 106 A de lectione fj χιὼν oca cóc καὶ ἄτηκτος pro qua Sto-
baeus p. 341, 26 f| χιὼν uévouca &rrkroc offert, monendum est fe-
minini formam cWc praeter ci et cä seriptores Athenienses in usu
habuisse.) p. 342, 1 (p. 106 ΑἹ id quod libri Platonici tradunt
ἄψυκτον verbo in ecloga obvio ψυχρόν praeferendum esse praece-
dentibus vocabulis dvaprıoc et ἄθερμος certum fit. cum igitur a
communi memoria librorum Platonieorum haee excerpta nullis nisi
iis lectionibus distinguantur quae pro novieiis haberi debent, ex quo
fonte vetusto diversae familiae codicum Platonicorum una eum supe-
rioribus recensionibus Stobaei E et C ductae sunt, ex eo tertiam
quoque recensionem excerptoris quam (1) vocare libet manasse patet.
quae res etiam eo firmatur quod vitium vetus quo libri Platonici
p. 106 A omnes foedantur, scriptura θερμόν pro ἄθερμον, in ecloga

ἀποκρίνου ... "Aibou p. 341, 25 recurrit.
haec ad inlustrandam memoriam excerptorum ὦ... χρῆμα,
τό... εφόδρα, ἀποκρίνου... "Aibou suflicere censeo. iam ab-

solutis illis eclogis quae in medio capite περὶ ψυχῆς p. 333, 21 —
343, 11 leguntur, ad eas pervenimus quae in fine capitis p. 430, 26

1) de vetustate recensionis ((7) cf. p. 487 et 488 adn. 3.
2) cf. Kühner-Blass, gramım. graece. I p. 542.

p.63 B

— 430,

431,

p.63 C

p. 80D

— 481,

p.80 E

p.81A

458

Ernestus Bickel:

— 444, 29 obviam sunt a superioribus diremptae testimoniis e Por-
phyrio e Platonis Timaeo et Civitate ex Iamblicho aliisque desumptis.
et inter eclogas tertio loco capitis περὶ ψυχῆς a Stobaeo e Phaedone

propositas prima occurrit ecloga ἐγώ ... κακοῖς (p. 68 B—C —
p. 430, 26— 4831, 9) praemisso lemmate Πλάτωνος ἐκ τοῦ Φαίδω-
voc. hane excipit cum titulo ἐν ταὐτῷ amplior altera f| .... φιλο-

μαθεῖ (p. 80 D—82 € — p. 481, 11— 434, 3), quam una cum ante-

cedenti nunc tractare in animo est.

τοὺς (J)

om. (

ἔπειτα καὶ Plat.

ἴετε ὅτι Plat.
διιςχυριςαίμην Plat.

ὅτι BCDE»v

ἀγαθοὺς ἥξειν πάνυ (Φ)

ἀγανακτῶν (A) cf. adn. 14
εἰμι εἶναί τι Plat.

τε (05): wc (1)

λέγεται καὶ (4)

ἐν ταὐτῷ

28 --- — ἑ θεοὺς BCD Ev
29 — — xai = BCDE»v
29 — — — — ἔπειτα
2 — — — — ἴετε
à — -— — bucyupicáunv
4 τὸ — (AG)
4 πάνυ ἀγαθοὺς ἥξειν — BC
D. Ev
6 — ἀγανακτῶ = BCDEv
7 — — — du
8 — — Ye = BCDE»v
8 — — λέγεται = BCDE»v
13 — — "Abou = BCD Ev
14 — — — — avríka — pap.ut
vid.
14 — — τῇ -ε BODEv
14 — — ἰτέον = BCDE»
16 — — διαπεφύςηται = BC
Dv
17 ἄνθρωποι = B C D Ev Euseb.
Stob. 332, 2 |
17 φίλε — BCD(®sCHLTT)

Euseb. Stob. 332, 3

21 αὐτὴ eic αὕτην = Ev Euseb.

23 τεθνάναι μελετῶςα = BCD
Ev Euseb.

24 οὐ = BEv Euseb. pap.

24 — — — — «in fj

26 ἀειδὲς — BCDE (40GsI)
Euseb. : aıdec pap.

27 — oi — BCDEv Euseb.

27 — - ἀφικομένῃ BCDEv Eu-
Seb. pap.

27 — evdalnovi= BC D E»Eu-
Seb.

ἀηδῆ (L)

αὐτίκα καὶ Plat. Euseb. praep.
ev. p. 553 b Stob. p. 331, 23

ev τῇ (0)

iróv (

διαπεφύςεηται E (T)

τῶν ἀνθρώπων (Os)
om. Ev

om. BCD
μελετῶςα τεθνάναι (T)

om. CD
ein Plat. Euseb. pap. cf. adn. 45
6ciov v

οὗ (L) cf. adn. 64
ἀφικνουμένῃ (J)

εὐδαίμονα (L) 95)

431,

432,

81 B

31 Ὁ

1D

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phacdone

28 — ἀνοίας = BCDEv Eu-
seb. pap.
29 — ἀνθρωπείων — Bv Eu-
seb.
1 — — κατὰ = BCDEv
1 — — — — τὸ λοιπὸν
2 θεῶν = Ev Euseb. pap.
2 διάγουςα = ΒΟ. Ev Euseb,
pap.
2 ὦ Képnc— BCDENv Euseb.
pap.
4 — — — ἀπηλάττηται
6 γεγοητευμένη = Ev Euseb.:
veyrontevouevn BD
6 ἐπιθυμιῶν xai flooviv — B
CD Ev Euseb. pap.
1 — δοκεῖν = ΒΟ Εν Eu-
seb.
8 πίοι καὶ φάγοι = ΒΟ ἢ Ευ,
Eusebii aliquot, pap.
11 — — — τὸ δὲ εἰθιςμένον
12 οἴει ψυχὴν — BCDEv Eu-
seb.
13 — ἀπαλλάξεςθαι Stobaei F
— BCEv pap.
13 ἀλλὰ — Ev pap.
13 — — διειλημμένην = B Ev
pap.
14 — — --- αὕτη ὁμολογία
15 — τε καὶ — BCD E pap.
16 — — — ἣν émoince

17 δέ ye — BCDEwv pap.

17 ὦ φίλε τοῦτο = Β΄ Εν
17 οἴεεθαι = BCD Ev pap.
18 δὴ καὶ = BCDEv

18 ἣ = BCEv pap.

20 — — — δὲ

21 — κυλινδουμένη = BCDE
(A®GsCHJLTT)

22 — — — ὥφθη xai

22 ςκιοειδῆ — BCDEv

22 pacuata — (EG)

23 — — — — περιέχονται

24 — ἀπολυθεῖςαι = BCD—
Ev

459
ἀγνοίας (G) 95)
ἀνθρωπίνων C DE(L) pap.?")

καὶ rà (TL)

τὸν λοιπὸν χρόνον Plat. Euseb.
pap.

τῶν θεῶν BCD

äyovca (®)

om. (L)

ἀπαλλάττηται Plat. Euseb.
γοητευομένη C pap.

ndovwv καὶ ἐπιθυμιιὼν (4 Gs)
δοκεῖ (AJ)

φάτοι καὶ πίοι (4 Φ G s), Eusebii
CFG
τοῦτο δὲ εἰθιςμένη Plat. Euseb.

ψυχὴν οἴει (G)

ἀπαλλάξαςθαι Stobaei P — ἢ
(GL) Euseb.

ἀλλὰ καὶ BC D

διειλημμένη C D(G)

αὐτὴ ἣ ὁμιλία Plat.

καὶ (Ds)

everoince Plat.

om. (L):6é om. (J)
τοῦτο ὦ φίλε (GL) pap.
οἴεςθαί τε (4 Φ 5)

δὴ (ABGsHJL)

om. D

τε Plat.

καλινδουμένη υ" Ὁ

ipn Plat.

ckoroeibf] (G) : om. pap.
φαντάςματα .HC D Ev pap.
παρέχονται Plat.
ἀπολειφθεῖςα (4)

- 460
132,

433,

p.81E

25 εἰκὸς... Κέβης BCD Ev pap.
25 — — — — μέντοι γε
26 — — καὶ = BCDEv
26 — οὔτι = BCDEv
1 — — — fc... πλανῶνται
om. propter homoeoteleu-
ton
2 — — τῇ = BCDEv
4 ἐνδεθῶειν — B CD Ev Euseb.
p. 697 a

4 de = BCDE»v Euseb.
5 τοιαῦτα = BE (CLTT)

5 — — — ἄττα

5 — μεμελετηκυῖαι = BC Ev
Euseb.

5 — τύχωειν = BCD Ev Eu-
seb.

7 yactpınapyiac = BCDEv
Euseb.

7 φιλοποτίας : φιλοποςείας BC
DE (4®GsT A) Euseb.

8 — διευλαβουμένους = BC
DE (4®s ACHLT) Eu-
seb.

9 θηρίων = BCDE Euseb.

p.82AÀ 11 vc — ΒΟ Ev Euseb.

p.82 B

11 — τε xai — B C D Ev, Eusebii
FG
11 — — — — ἔρεις πάςεας
11 τυραννίδας xai épeic πάςας:
T.K. ἁρπαγὰς B C.D Ev Eu-

Seb. pap.
12 — τε kai = BCDE» Eus.
pap.
13 — — — ἀλλ᾽ óca
13 — φαμεν = BCDEv
13 — — levat = Ev Euseb.
14 — — — οὐκ ἦν

15 ἣ — BCDv Euseb.
15 — &xacta = ΒΟ (6G)

15 — — — ἐοικότα τὰς τῶν

18 — — bnporikv — B CD Ev
Eus.

18 — T€ kai — Ev

20 — — — — καὶ

20 — τε kai — BC D Ev Euseb.

Ernestus Bickel:

om. (T)

μέντοι Plat. pap.
ὡς (L)

οὔτοι (à) 9)

hab. Plat.

τὴν D
ἐνδυθῶει (Z)

οὖν (L)
τὰ τοιαῦτα CDv Euseb.
ἄττ᾽ ἂν Plat.

μεμελετηκῦαι D®)
τυγχάνωειν (G)
γαςτριμάργους (2)
φιλοτηείας v, Eusebii D

dıeuAaßnuevouc v97)

om. (4CEHJL T)
om. (A®Gs)
καὶ (H), Eusebii reliqui

ἁρπαγὰς Plat. Euseb.
ἁρπαγὰς xoi τυραννίδας (4)

καὶ (Φ 5)

ἄλλοςε Plat. Euseb.

φαῖμεν (6) Euseb. cf. p. 435
εἶναι BCD (0G)

οὐκοῦν Plat. Euseb.

οἱ E cf. adn. 66

ἑκάςτη 9 Euseb.: éxacrov (4) 89)
ἴοι κατὰ τὰς Plat. Euseb.
δηλωτικήν (4)

καὶ BCD Euseb.
T€ καὶ Plat. Euseb.
καὶ (L)

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 461

433,21 πῇ δή = BCD»v Euseb. πῶς δὴ E: πῇ δὲ (A)
21 — — — — εἩὐδαιμονέςττατοι οὗτοι εὐδαιμονέεςτατοι Plat. Eu-
seb. pap.
22 — — ὅτι = Ev Euseb. ὅτι οὐ BCD
22 — --- — — τούτοις τούτους Plat. Euseb.
22 — — — — τὸ τοιοῦτον τοιοῦτον Plat. Euseb.
23 — xai == Ev Euseb. te καὶ BC D (4 Φ( 5)
23 — — fj που ... vévoc— B om. C (J) propter homoeoteleu-
D Ev Euseb. pap. ton
24 — — ἢ καὶ Ξε BCDEv Eu- καὶ (ACEHLTT)
seb.
24 — ταὐτόν = BCDE«v ταὐτό (LL) cf. adn. 52
24 — — — τε γε Plat. Euseb. pap. ut vid.
434, 1 — — — ὧν θεῶν Plat. pap.
1—— un= BCDEv καὶ μὴ (4)
82C 2 ἄλλῳ — Ev Iamblich. ἀλλ᾽ BCD

verba f ... Σιμμία quibus p. 431, 11— 18 altera eeloga
^h... φιλομαθεῖ incipit iam supra in fine excerpti OWuev ... Zıu-
μία p. 331, 20—332, 3 nobis occurrerunt.) verum eiusdem loci
memoria diversis Stobaei locis plane diversa est. in ecloga N...
φιλομαθεῖ omittitur p. 431, 14 xai quod etiam in papyro defuisse
videtur, cum excerptum superius p. 331, 23 item atque exempla
Phaedonis media aetate scripta καὶ praebent. contra quae a superiore
excerpto p. 331, 24 ut ab Eusebio p. 553b aliena est partieula δή
libris Platonis tradita?), ea comparet in testimonio inferiore p. 431, 15.
praeterea lectio καί pro T€ καὶ quae p. 332, 3 eclogae superioris
propria inveniebatur excerpto novissimo p. 431, 18 improbatur. cum
igitur in scriptura eiusdem loei sibi minime constet, Stobaeum ex
alio fonte excerptum N... Φιλομαθεῖ, ex alio eclogam OWuev . . .
Σιμμία petivisse concludendum est. «quam sententiam eo magis
amplectemur, quod in eodem eapite anthologii verba ἢ ... Σιμμία
iterantur. quis enim in capite uno eodemque loannem, nisi com-
plures fontes adhibuisset, locum eundem bis prolaturum fuisse
credat?

iam vero firmabimus excerpta eyW ... κακοῖς et ἢ ... qiÀo-
μαθεῖ ab alia stirpe atque eclogas generis E originem trahere eo,
quod quos libros Platonicos a testimoniis Εἰ proxime abesse vidi-
mus E (ACEHJL), is nullam cum his exeerptis cognationem
intercedere probamus. revera neque libri EZ peculiares lectiones
p. 433, 15 oi pro f] p. 433, 21 müx pro πῇ neque codicum (.4C E
HJ L) proprietates p. 431, 26 θεῖον pro ἀειδές p. 433, 7 φιλοτη-
cíac pro φιλοποτίας p. 432, 9 τοιούτων pro τοιούτων Anpiwv in
his eclogis recurrunt. igitur memoriae E testimonia erw... κακοῖς

1) cf. p. 429. 2) cf. p. 480,

469 Ernestus Bickel:

et fj... φιλομαθεῖ addici non posse demonstratum est. sed ea ne
recensioni C quidem eclogae πότερον ... ἐξευρήςειν p. 333, 21—
338, 23 nec traditioni (I) excerptorum quae p. 338, 25—343, 11
leguntur tribuere fas erit. libri C proprias scripturas p. 432, 6
TonTevouevn pro γεγοητευμένη p. 433, 5 τὰ τοιαῦτα pro τοιαῦτα
ad antiquitatem redire papyrus Eusebiusque p. 697 a testes sunt;
at utroque loco Stobaeus Crusiano refragatur. similiter p. 431, 24
liber C οὐ omittit, excerptor ἃ reliquis libris Platonicis οὐ prae-
bentibus stat. praeterea Tubingensis quattuor aliis lectionibus quae
ei cum Oxoniensi et Veneto D communes sunt p. 431, 21 cuvn-
Bporcuevn pro cuvnOpoicuév] αὐτὴ eic αὑτήν p. 432, 2 τῶν
θεῶν pro θεῶν p. 432, 13 ἀλλὰ καί pro ἀλλά p. 434, 2 ἀλλ᾽ pro
ἄλλῳ ab his eclogis dirimitur. item codex Coislinianus (1?) nusquam
propre cum his excerptis congruit; quae peculiaris eius scriptura
p. 431, 23 occurrit μελετῶςα τεθνάναι pro τεθνάναι μελετῶςκα,
ea Stobaeo refellitur. contra duabus in rebus minutis librum Pa-
risinum (G) cum his testimoniis insigniter conspirare memorandum
est; p. 431, 4 in anthologio perinde atque in (6) τό pro ὅτι scri-
bitur, ita ut particulae ὅτι iunctura cum infinitivo evitetur quae
tamen legitima est!); p. 432, 22 ut saepius in libris Platonicis
φάςμα cum qQávracua in (G) permutatum vides, atque codici (G
adstipulatur gnomologus. verum tamen artiore necessitudinis vinculo
ne cum (G) quidem haec excerpta coniunguntur, siquidem idem (G)
scatet scripturis a Stobaeo alienis aut in (6) uno obviis p. 432, 12
p. 432, 17 p. 432, 22 aut in cuneta familia (40 Gs) p. 432, 6
p. 432, 8 p. 432, 17 p. 432, 18 p. 433, 11. praecipue p. 432, 17
lectio τοῦτο ὦ φίλε libri (6) pro ὦ φίλε τοῦτο quam priscae ori-
ginis esse papyrus confirmat in anthologio desideratur.

ita in quartum genus memoriae Phaedonis apud Stobaeum nos
incurrisse patet, quam memoriam a certa quadam familia propius
quam a reliquis familiis librorum Platonicorum abesse statui nequit.
id autem quarti generis excerpta cum superioribus omnibus commune
habent, quod iis nulla lacuna vel vitium gravius nostri textus Plato-
nici detegitur. immo ex his eclogis quarum summam partem Euse-
bius, magnam papyrus tradit perspicue cognoscitur quanta fides testi-
monio concordanti nostrorum exemplarium Phaedonis insit. nulla
enim peculiaris lectio harum eclogarum papyro Eusebiove probatur;
cf. p. 431, 24 p. 432, 1 p. 432, 25 p. 433, 11 p. 433, 20 p. 433, 21
p. 433, 22 p. 433, 22.

iam postremum excerptorum quae in eapite περὶ ψυχῆς Sto-
baeus proposuit ἀλλά... ἑαυτῷ (p. 107 B—114 D = p. 434, 5—
444, 29) tractandum suscipimus, quod titulo ἐν ταὐτῷ inductum
excerpta modo comparata subsequitur. eclogae longissimae variae
lectiones hae sunt:

1) cf. Heindorf ad p. 6806. 2) cf. Symp. 179 D Soph. 383A 366 B.

de Phaedone 463

τόδε τ' BCD (ACEHJLT):
τόδ᾽ Ev» —
ἀθάνατός écriv Ev (at ἀθάνα-

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis
07 B
434, 8 ——— — — τό τ'

07C 6 ἀθάνατος — BCD(ACEH

JL) Iambl. protr. p. 70,

17 P.
6 — — δὴ — BCDEv
71 ὦ — BCDEv lambl.
8 — — τοῦ = BCD Ev

8 δὴ καὶ — BCD Ev lIambl.

8 δόξειεν àv — BCD (Gs 4
CEHJLI) lamb.

9 — ἀμελήεει = BCD Iambl.

10 — — — ἦν

11 — — -- κακῶς

12 — — μετὰ τῆς wuyic=B
CDEv

07D14 — τε καὶ = BDE% Iambl.

15 eic "Aibou ἣ ψυχὴ = BED
Ev Iambl.

16 τροφῆς = BCD Ev Iambl.

16 —— δὴ — BCDEv

17 λέγεται μέγιςτα — v Iambl.

18 — — εὐθὺς... τελευτήςαν-
τα — BCDEv

20 ὥεπερ = C (A)

20 ζῶντα εἰλήχει = ΠΟ Ev
21 οὕτως = (4)

21 — oi — BCDEv

21 δὴ — (1)

07E23 — ἐνθένδε = BCDEv

23 — éxeice = BCDEv

23 — — πορεῦςαι — BCDEwv
23 — — — ἐκεῖνον
23 δὴ — (C)

24 δεῦρο πάλιν = BCDEv
25 χρόνου — BCDv
26 ἄρα ἣ πορεία — BCDEv

08A 26 — — ὡς 6 = BCDEv
435, 1 — — ἁπλῆν — B Ev
à — — — — οὐδὲν

»^ €

ὃ àv ἡγεμόνων ἔδει — B D Ev

3 οὐ — BCD (ACEHJL)

Tov 4)

δὲ (H)

περ (ABGsT)

om. (L

δὴ (GEN)

δόξειεν ἂν μάλιςτα Ev: μάλιετα
δόξειεν ἂν D

ἀμελήςειεν Ec 9!

ἂν ἦν Plat. Iambl.

κακοῖς Plat. Iambl.

om. (L)

καὶ € (D)
n ψυχὴ eic “Aıdou (IL)

φρονήςτεως (Ὁ ΓῚ

δὲ (ΠῚ

neyıcra λέγεται BCDE (T)
om. (H) propter homoeoteleuton

öcnep BDEv Proclus in Alcib.
p. 340, 35 Cous.

eiAnxer ζῶντα (ds)

οὗτος — BCDEv

οὗ (Z) **)

δεῖ B CD Ev cf. adn. 24

ἐνθάδε (4E HJ Ls) ®)

ἐκεῖ (L) 5)

mopevechun (.4C EHJ L)

ἐκεῖ ὧν υ: ἐκείνων ὧν BCDE
(ἩΦΟΞΟΥΤῚ

δεῖ BCDEwv

πάλιν δεῦρο (GT)

χρόνων E (T)

à πορεία dpa (1)

ὡς (E)

ánM CD

οὐδὲ BCDEv:o (I)

ἡγεμόνων ἔδει ἂν (AUEHJL):
ἡγεμόνων ἔδει C (GL)

οὐδὲ Ev

464 Ernestus Bickel:

435, 4 ἁμάρτοι = (ABGsACEH διαμάρτοι BCD Eo

JLI)
4 — — — οὐδ᾽ Önöce οὐδαμόςε Plat.
4 — — — — οὔεης ὁδοῦ ὁδοῦ oücnc Plat. (sed 4 hab.
οὖς!)
4 — — εχίςεις = BCDEv cxéceic (H)
5 θυειῶν — Ev - óciuv BCD (GI'T) vp. (C)
5 — τε καὶ — BCDEv καὶ (4D Gs ACEHJ L)
6 νομίμων = BCDEv öciwv (H)
6 οὖν = Ev om. BCD
7 — xocuia τε καὶ — BCDv xocyuía καὶ E
9 — ἔμπροεθεν — BCDE(4 mnpócOev v cf. adn. 29
ΦΟ 50)
9 — — ἐκεῖνο — BCDEv ἐκεῖνον (G)
p.108B 10 — — — — ἄλλα πολλὰ Plat.

10 — ävrıreivaca = ΒΟ Εν ἀντιτείνουςα (AT)
11 καὶ πολλὰ παθοῦςα = BC om. (1) : καὶ nadoüca (ACEH

DEv J)
11 — uóMc — v uöyıc BCDE (40Gs7)*7)
19 — — — ἀφικομένη ἀφικομένην Plat.
12 — bé = BCDEv δὴ (6)
18 — — — — ἄλλαι αἱ ἄλλαι
13 ——mn-— BCDEv τοι (s): om. (®)

14 — τοιοῦτον = BCDEv τοιοῦτο (Ds) cf. adn. 52
14 ἄττα τοιαῦτα = BCDEv τοιαῦτα ἄττα (GT): τοιαῦτα (J)

16 — — τυγχάνει = BCDEv τυγχάνειν (L)

16 — — — — ὑποκρύπτεται ὑπεκτρέπεται Plat.
p. 108C 19 ἐλθόντων = BCDv ἐξελθόντων E

20 πρέπουςαν = BCDEv προεήκουςαν (ds)

21 καὶ Zuveunöpwv—= ΒΟ Ev om. (E)

22 — — θεῶν — Ev ócuv BCD

22 — — αὐτῇ = BCDEv αὐτόν (s)

23 — — mpocnkovra = ΒΟ mpocíovra (H)

Ev

23 eici δὲ πολλοὶ — BCDEv πολλοὶ bé cic (E): eia. καὶ
πολλοὶ (H)

23 καὶ — BCD E» om. (4)

25 τῶν = BCDEv τῶν τὰ (GI)

25 --- — — δὲ om. Plat.
p.108D 27 γῆς — BCD τῆς γῆς Ev

27 πολλὰ δὴ ἀκήκοα — BD Ev δὴ πολλὰ ἀκήκοα (6 Is): πολλὰ
ἤδη ἀκήκοα (Φ) : πολλὰ δια-
κήκοα C
436, 1 οὖν -- (GT) οὖν ἂν BCDE (T):&v οὖν v
2 τέχνη γέ μοι — BC Ev Eus. τέ μοι τέχνη (4 ὦ 6 8): τέχνη D
p. 564d “ἜΝ

De Joannis St

436, ὃ — — γέ μοι... τέχνην —

BCEv
3 — — — — 6& τε
5 οὐδ᾽ ἂν = ΒΟ. Εὖ Euseb.
7 ὦ Σιμμία τῷ μήκει — BCD

Ev Euseb.
7 — — — — οὐκ — Euseb.
7 — ἐξαρκεῖν — Ev Euseb.
08E 9 — — — — λέγειν κωλύει

10 τοίνυν = BCD E» Euseb.
10 — — — — γῆ
11 — — — — τοῦ οὐρανοῦ
11 — — mepipepnc— B C D Ev
11 — — αὐτῇ = BCDEv

09A 13 ἱκανὴν = BCD (4s ACE

HJ L) Euseb.
13 αὐτὴν = BCD»v Euseb.

13 ὁμοιότητα = BCDEv Eu-

seb.

14 τοῦ οὐρανοῦ αὐτοῦ — BC
D Ev Eus.

14 αὐτῆς = BODEv

15 — — — mv

16 — — τεθὲν — BCDE»v

16 — — — ἕξειν ἄλλον

16 κλιθῆναι = BCDEv
17 uev—= BCDEv

18 5| δ᾽ óc τοῦτο πέπειεμαι —
BCD Ev Euseb.

19 — — — πᾶν μέγα
19 —— tt — BCDEv
20 — — οἰκεῖν Ξε BCDE»v

20 — μέχρι = ΒΟ (40Gs
ACHJT), Eusebii FGJ

09B 20 — — «-τηλῶν = BCDEv
21 — — — — μικρῷ — Euseb.
21 — — — — ἐπὶ

22 — θάλαττανΞε B Dv, Eusebii
libri praeter CF G

23 — πολλοῖς = BCDE» Eu-
seb.

23 τοιούτοις τόποις = BCD
Ev Euseb.

om. D

ἅ Y' Ev Euseb.:5é γ᾽ BC: (L)
οὐκ ἂν ((.40GsI))
τῷ μήκει ὦ Σιμμία (9)

τοῦ λόγου οὐκ Plat.
ἐξαρκεῖ BCD(T)*5)

κωλύει λέγειν Plat. Euseb.
om. (4)

εἰ Plat. (sed GI' om.) Euseb.
τῷ οὐρανῷ Plat. Euseb.
περιφερὲς E

δ᾽ αὐτῇ (1)

ἱκανήν γε Τυ ἱκανήν Te i

αὐτήν τε E (AJ LI):
(G)
ὁμοιότητά τε (4)

αὐτοῦ τοῦ οὐρανοῦ (GI)

αὐτὴν (ACJL) Euseb.

τὴν ἱςορροπίαν Plat. Euseb.

τεθέντος (6)

ἕξει μᾶλλον Plat. Euseb.

τεθῆναι (Φ)

μὲν τοίνυν (40 Gs AEHJ LT):
μὲν δὴ Euseb.

τοῦτο πέπειεμαι (4 ὦ 6 ΓῚ:"
To neneıcua ἦ δ᾽ óc (A
HJ 1)

πάμμετγα Plat. Euseb.

T€ (A)

om. (GT)

μέχρις Ev, Eusebii reliqui 9?)

ετυλῶν (J)

cupi) Plat.

περὶ Plat. Euseb.

θάλαςεςαν C E, Eusebii CF Ο 10)
roAAoic (A4 E H J L):om.(®s) 11)

τόποις τοιούτοις (GI)

466

436,24 — πανταχῇΞεΞ BC D Ec, Eu-

sebii FG D
28 — — 6v... ὀνομάζειν — B
C D Ev
p.109C 28 — — — πολλοὺς τοὺς

28 περὶ -Ξ BCDEv
28 ταῦτα — E

437, 1 — — — ὃν
à — — — — γῆς
5 — — — — οἴοιτο
6 — — τὴν — BCDE»
8 — — μηδεπώποτε = BCD
Ev
p.109D 8 — θαλάττης = BCDE»v
10 — — — — ὅεον
12 — τοῦτο — BCD Ev Euseb.
15 — — χωροῦντα — BC D Ev
p.109E 16 — οἵους te — BCD Ev Eu-
seb.
17 — — écyatov = BD Ev
17 — — — — ἀέρα
17 ἄκρα = BCDE»v Euseb.
17 — — ἔλθοι = BCDEv
18 — — — γενάμενος
18 — — — — οἱ
19 — — οἱ... ἐνθάδε BC Ev
21 — — — — ἦν
21 — ἀναςχέεθαι — v
21 — — — Oecupoóücot

22 ó — BCDEwv Euseb.
22 ἀληθῶς — BCDv
22 ἀληθινὸν = v Euseb.

p.110A 23 ἥδε = CD Ev Euseb.

24 — — xataßeßpwueva — B
D Ev

25 — — ὑπὸ ... θαλάττῃ =
B Ev

26 ἄξιον λόγου οὐδέν — v Eu-
seb.

27 — — chparrec— B C D Eus.

28 — Böpßopoi B CD Ev Eus.

28 — — — — ἂν

28 fj — BCD Ev Euseb.

488, 1 —.— — κάλλη... ἡμῖν om.

propter homoeoteleuton
2 — — πολὺ = v Euseb.

Ernestus Bickel:

πανταχοῦ (J), Eusebii reliqui
om. (I):in (G) lacuna est

πολλοὺς τῶν Plat. Euseb.
om. (I) Euseb.

τὰ τοιαῦτα BCDv Euseb.
οὗ Plat. Euseb.

τῆς γῆς Plat. Euseb.
οἴοιτό τε Plat. Euseb.

καὶ τὴν (A)

οὐδεπώποτε (4 ΦΟ 5)

θαλάςεης (4)) cf. adn. 70
öcw Plat. Euseb.

τούτω (4. ACH L) ")
xupoüvroc (EH)

οἵους (A)

ἐςχάτων C

τὸν ἀέρα Plat. Euseb.

ἄκρον (4 GsI'O)

ἔλθῃ (©)

γενόμενος Plat. Euseb.

om. Plat. Euseb.

om. D propter homoeoteleuton
ein Plat. Euseb.

ávéxecom BCDE (TL) Euseb.
0cupo0ca Plat. Euseb.

om. (4CEHJ 1)

ἀληθινὸς E

ἀληθῶς BCDE (T)

non B

κατα C

om. C propter homoeoteleuton :
bis scripsit D
οὐδὲν ἄξιον λόγου BDE (T)

ςήριγγες E
βόρβορός (4)

ἂν καὶ Plat. Euseb.
om. (4C)

hab. Plat. Euseb.

πολλοῦ BCDE (4EHJT)'*)

38,

OB

0€

De Ioannis Stobaei excerptis Platonieis

2 — — àv — BCD Ev Euseb.
2 — πλέον = BCD ke
8 —— ed — BCDE»v
3 — γὰρ — BCDE»w Euseb.
3 — — — — δὴ — Euseb.
3 καλόν — Ev Euseb.
3 ἄξιον = BCDv Euseb.
4 — — οἷα — BCDEv
4 — — — — γῆς
4 — — — τῶν οὐρανῶν
6 — — λέγεται = BCDEwv
8 f — BCD
8 θεῷτο — v Euseb.
8 — — δωδεκάεκυτοι BCD
Ev
8 — — εφαῖραι BC Ev
9 ποικίλη χρώμαςειτ BC DEv
10 εἶναι χρώματα = BCDE»v
Euseb.
10 — — — — - χρώματα
10 — — ἐκεῖ = BODEv
11 — — πολὺ = BCDEv
12 — ἁλουργῆξΞε BCDE Eus.
13 καὶ = BCDEv
14 ἢ — BCDE»v
14 χιόνος = BCDEv
15 — — ἔτι -- Ev
15 — — — καλλιόνων
16 — — — αὐτὸς
17 — ἔκπλεα = BD (®GsC
E), Eusebii CFG
18 — — n1 — BCDE»v
18 — — — — παρὰ τὸ εἶδος
18 παρέχεται = BCD
OD 20 φαντάζεεθαιτε ΒΟ Εν Ea-
seb.
20 — — — — τοιαύτῃ ode
τοιαῦτα
21 ἄνθη = BCDE»v Euseb.
24 — — εἶναι ΒΟ Eo
25 — — — ταῦτα

de Phaedone 467

om. (10)

πλεῖον (46GI) Euseb. : πλείω
(05) )

οὐ »

γε (4)

dei Plat.

om. BCD

καὶ ἄξιον E (DGsI'T)

oi (GT)

τῆς γῆς Plat. Euseb.

τῷ οὐρανιὼ Plat. Euseb.

λέγε (4)

ei Ev Euseb.

θεῶτο αὐτὴν (4 ΦΟ ΞΥ ΓῚ: θεῶ-
ro ἂν BCD:om. E

διωδεκάςτατοι (I)

cpaipa D

om. (GI):
(n

χρώματα εἶναι (GI)

ποικίλοις χριώμαει

χριύματα ὥςπερ δείγματα Plat.
Euseb.

ἔοικε (GT)

πολλοὶ (ΠῚ

ἁλουρτῆν (GI'L) *9)

om. (4CEHJ LI) Euseb.

kai (I7) Euseb.

χιόνων (GT)

eni BCD

καὶ καλλιόνων Plat. (sed G- hab.
καλλίων) Euseb.

αὐτὰ Plat. Euseb.

ἔμπλεα C Er, Eusebii reliqui 5)

re (ΠῚ

om. Plat. Euseb.

παρέχεςθαι Eo Euseb.

θαυμάζεεθαι (41 G5 ΓῚ

ταύτῃ οὔςῃ τοιαύτῃ Plat. Eu-
seb.

ἄλεη (“Φ 9 ΓῚ

ein (®s)

ταῦτα τὰ Plat. Eusebii plerique

468
p. 110 E 25 — — ἰάςπιδας = BDEv
— 439, 1 οὐδὲν ὃ μὴ τοιοῦτον : οὐ-

Qv iR ὼς ὡς O2 τὸ D

5 ὧι

“1

16
16

17
p. 111B 17
17

δὲν ὅτι μὴ τοιοῦτον Ev

καλλίω = BCDEv Euseb.

— — τούτου = BCDEv

καθαροί cict = v Euseb.

— -— — — κατεδηδομένοι

— — — — οὔτε

ὑπὸ = BCDEv Euseb.

Zuveppunkötwv — BDEv
Euseb.

— — — καὶ (ante λίθοις)

λίθοις καὶ γῇ — BCDE Eu-
seb.

— —- κεκοςμῆςθαι
Ev

— ὅπαει — ΒΟ E» Euseb.

— T€ καὶ — v Euseb.

BCD

— — a0 = BCDEv
— — τοιούτοις = DB CE»
— — — — πλήθη = Eus.

πολλαχοῦ = BC D E (T) Eu-
seb.
θέαμα = BCDE»v Euseb.

— — — ---- εὐδαιμόνων
— db’ = BEv

αὐτῆς — (4)

— yecovaía = BDEwv
ὥςπερ = BODEv

— θάλατταν = BCDv

— — — vócoic

— — — πρὸς

— — ὅπερ = BCDE»v

τὸ = BCDEv

— xai=( (40GsAHJL
I)

ἐκεῖ = BCDE»v

ἀήρ = BCDE»v

ἐκείνοις = BCD»v

αὐτοῖς — v

— — — - ἔχει

— — — ὥςπερ

— — ἡμῶν = BCDE»v

— — ἧπερ = Ev

— καθαρότητα = BCDE«v

Ernestus Bickel:

ἄςπιδας C

οὐδὲν ὅτι οὐ τοιοῦτον BCD
(ACEHJL) : οὐδὲν ὁτιοῦν
τοιοῦτον οὐκ Euseb.

κάλλιον (I)

τοιούτους (GI)

eii καθαροὶ BCDE

xatedndecuevor Plat. Euseb.

οὐδὲ Plat. Euseb.

ὑπὸ τῆς (I)

ἐξερρυηκότων C

ἃ καὶ Plat. Euseb.
τοῖς λίθοις καὶ τῇ τῇ (4 ΦΟ

κεκοςμεῖςεθαι (J)

πᾶει (ACEHJL)

καὶ BCDE (T)

àv (4)

om. D

πλήθει Plat.

πανταχοῦ υ: πανταχῆ (L)

θέαν (D)

εὐδαιμόνων θεατῶν Plat. Euseb.
T CD

αὐτῇ BCDE (Ὑ) ::-αὐτὴν v
necoyalw C: μεεογείᾳ (E) ἢ
ὡς

vn E cf. adn. 70
vncoıc Plat.

om. Plat.

ὥςπερ (GI)

xai (GI)

te καὶ BD Ev

ἐκείνοις (T?

ὃ ἀήρ (s)

τοῦτο ἐκεῖ E (E)

αὐτῆς ΒΟΡῈ (40 GsCTT)
ἔχειν Plat.

ὥςτε Plat.

ἡμῖν (4)

εἴπερ BCD

καθαριότητα (FI) 5)

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 469

439,23 ἄλεη = BCDEv

23 καὶ ἱερὰ αὐτοῖς — BCDEv
24 — — — — φήμας

1126 — ve = BCDEv

440,

11D

26 ὁρᾶεθαι = BCDE»

27 — — αὐτῶν = BCDEv

1 τούτων = BCDE (4Φδ:
TT)

1 δὴ = BCDEv

2 — — καὶ = BCDEv

2 mv= BCDE»v

2 ἐν αὐτῇ = BCDEv

8 — — — καὶ
3 — — τοὺς... οἰκοῦμεν —
BCEv
4 — — — ἀναπεπλαμένους
5 — — αὐτοὺς = BDEv
6 — — oüc= BCDEv
4 — — τῷ... πλατυτέρους
— BCDEv
8 γῆν — BCDEv
8 — — — ἄλληλα
9 — — — τὰ
9 — crevurrepa = CD Ev
9 — — καὶ eüpurepa = BC
D Ev
10 — — ἀλλήλους = BC D Ev
11 — — καὶ — CD Ev
11 — devváuv — CDE
13 — — — δὲ πυρὸς
13 — — — — πολλὰ
13 — δὲ = ΒΟ Ευ
14 — — καθαρωτέρου — BC D
Ev

14 évy —— BCDEv

11E15 npó — BCDEv

15 πηλοῦ = BCDEv
15 ῥέοντες = BCDEv
16 καὶ — BCDEv

16 — — — — éxücrouc
16 — — — — dc
16 — — &v = BCEv

ἕδη (ACEHJ L) Tim. lex. Her-
mann. Plat. VI p. 401: τεμένη
(D):in (G) lacuna

αὐτοῖς xai ἱερὰ (FI)

φήμας τε BCDEv : φήμας n-
νὰς (

τε (T):om. (6 ΓΕ)

θεωρεῖςεθαι ( 4 DG I) : θεωρῆςθαι

(8)

om. (E)
κατὰ Plat.
om. D propter homoeocatarcton

ἀγαπεπταμένους Plat.
αὐτῶν C")

οὗ (EHJ L)

om. (8)

τὴν γῆν (4)

ἀλλήλους Plat.

κατὰ BCD Ev:xarà τὰ (GT)
crevórepa B9!)

om. (4)

ἄλλους (GI)

ἐξ (T) B (in ras.)
ἀενάων B:devewv (8) 9")
δὲ πῦρ Plat.

πολλοὺς Plat.

τε (4G T)

kadapwrarou (©)

οἱ ἐν (ACEHJ L)
ὑπὸ (I)

πηλοῦ πολλοῦ (2f)
ῥέοντος (4f)

om. (ds)

ἑκάστους τοὺς Plat.
ὧν Plat.

om. D

Jahrb. f. class. Philol. Suppl Bd. XXVIII. 81

440,

410

17 — — ékáctoic = ΒΟ Ευ
17 — — τύχῃ = BCDEv

17 — — — — περιρροή

18 &voücav = BCDE»v
19 év — BCDE»v
19 δὲ αὕτη — (7)

19 — — αἰώρα = BCDEv
20 — — ἄλλως... γῆς — BC
D Ev
20 te — BCDE»v
21 — — τετρημένον = BCDv
p.112A23 — — — τηλέμαχ᾽
24 καὶ ἄλλοθι καὶ — BCDEv
24 πολλοὶ = BCDEv
25 γὰρ — BDEv
26 Te — BCDEv
26 — — — — πάλιν πάντες
441, 1 — — ἐκρεῖν = BCDv
p.112B 2 πάντα = BCDEv
ὃ — — βάειν = BCDEv
3 — δὲ — C (4)
4 καὶ ὁ ΞΞ BDEv
ὅ — — — — αὐτὸ
5 τῆς γῆς — BCDEv
6 — — — ἔπειτα δὲ
6 — — — — ὥςπερ ἐπὶ
1 — — ἀεὶ = BCDE»v
74 — — — ἐκπνεῖται
7 — — — — τὸ πνεῦμα ῥέον
8 — — — οὕτω... πνεῦμα
om. propter homoeot.
9 — — δεινοὺς Ξε BCDEwv
9 ἀνέμους καὶ = BCDEv
10———— δὲ
10 — — oiv = BCDEv
p. 112€ 10 ünoxwpncen = BCD (AEH
JL)
11 — — — τὸ
11 — — — — τῆς
12 — — — — καὶ

Ernestus Bickel:

ékácrouc (I)

τύχοι (E)

f mepippor| Plat. (sed Z ponit
EKÄACTOTE post f) TTEPIPPON)

oocav (GT)

om. (4f)

de ἄρα αὕτη BCDEv:b& αὕτη
ἄρα (Φ)

μιώρα (H)

om. (J) propter homoeoteleuton

om. (I)

τετρημμένον E

τῆλε μάλ᾽ Plat.

ἄλλοθι xai (B):xai ἄλλοθι (s):
ἄλλοθι (A)

om. (AJ)

γάρ τοι C

om. (4GsI*)

πάλιν ΒΟ υ: πάντες E sed vp.
πάλιν supra versum additum

éxppeiv E

αὐτῷ Plat.

γῆς (T)

ἐπὶ τάδε Plat.

ὥςπερ Plat.

ἀεὶ καὶ (4 9)

ἐκπνεῖ τε Plat. (sed A hab.
éumvei T€)

ῥέον τὸ πνεῦμα Plat. (sed cic-
péov pro ῥέον ®)

hab. Plat. (sed καὶ ...
om. A)

véouc (4f)

ἀνέμους (s)

T€ Plat.

οὐδ᾽ (GI)

öpufjcav ὑποχωρήςῃ Ev

πνεῦμα

τὸν Plat.
διὰ τῆς Plat.
τε καὶ Plat.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone

441,12 — — — — ὥςπερ
12 — — ἐπαντλοῦντες = BC
Ev
13 — te — BCDE»v
13 — ---- ἐκεῖθεν = B D Ev
13 — — — — ἐκεῖθεν
13 — ἀπολίπῃ = BCDEv
13 —— ——d
13 — ἐνθάδε = BOCDEv
14 καὶ διὰ = BCDE»v
15 — — &xacta = BCDE»v
16 — — — — ἑκάςτοις
16 — — — ὁδοποιῆται
16 θάλατταν = (E)
17 — — — — πάλιν
17 τῆς γῆς ΞΞ BCDv
112D 18 καὶ πλείους = BCDE«v
19 — — ἐλάττους = ΒΟ ἢ Εν
19 — — βραχυτέρους = BED
Ev
19 — — τάρταρον = BC D Ev
20 — — — κατωτέρων
20 — ἐπηντλεῖτο = BOCDv
21 — — ὀλίγον = BC D.Ev
22 — — — — ἐξέπεςεν
28 de = BCDE»v
442, 1 xadevra—= BCDv
2 δ᾽ écriv — BCDv
112E 2 καθιέναι = BDEv
2 — πέρα — BODEv
3 — — ἄναντες γὰρ — v
ὃ — — τὸ = BCDEv
4 —— τὰ — BCE
4 — — — — μὲν
4 — — ἄλλα = BCDE»v
5 — — écun— BCDEwv
6 τέτταρα = (ACEHJL)
6 μὲν — BCDE»v
4 — — — — τὰ
8 écti, τούτου δὲ = BÜDEv

411

ὥςπερ oi Plat.
ἐπατλοῦντες ἢ

δὲ (4GsD'O)

ἐκεῖθεν ἐκεῖθεν C

ἐκεῖθεν μὲν Plat.

ἀπολείπῃ (GM)

de Plat.

ἐνθένδε (CHJL) cf. adn. 65

om. (469 ΓῚ

éxacroc (L)

ἑκάςτους Plat.

ὁδοποιεῖται Plat. (sed s hab. ei-
δοποιεῖται)

θαλάττας BC DEv

πάλιν buóueva Plat.

γῆς .E

om. (GT'

ἐλάττιω d DG)

Bpaburépouc (ACEHJ)

τέταρτον (4)

κατωτέρω ἢ BODEwv : κατωτέ-
pu ἢ εἰ (Ds)

ἐπηντλῆτο E**)

ὀλίγα (J)

eicpei ἐξέπεςεν Plat.

δὲ καὶ (GT)

καμφθέντα ΗΕ :καμφέντα (L)

ἐςτὶν E

κατιέναι C

πέραν (LL) “ἢ

ἄναντες πρὸς τὰρ (“18 ΓῚ : ἄ-
varcec (àp πρὸς ΒΟ D E( T)*)

om. (L)

om. D

μὲν οὖν Plat.

δῆλα (EM)

eict (4)

τέτταρ᾽ ἄττα B C Εν :τέτταρ᾽ ὄν-
τα (GT) : τετταράτα D : τέτ-
rap ἄττα τὰ (A)

om. (I)

om, Plat.

Ecrı δὲ τούτου (GT):écri, τού-
του δὴ (E)

31}

442,

412

8 — ἐναντίως = (Dr
9 1€ — BCDc

9 τόπων = BCDEv
9 δὴ xai — DEc

p. 113A 10 ἀφικνεῖται τὴν 'Axepovaóba

p. 113 B 19

— BCDEv

11 — — τετελευτηκότων = B
Cv

eiuapuévouc = (G)

— — — πάλιν

τὰς τῶν = BCDv

τούτων = BCDEv Euseb.
p. 567e

— — yécov — BCEv

καὶ = BCDEv Euseb.

τῇ τῇ — BCDEv

— — ἄλλοςέ Te — BCD Ev

— — — — ᾿Αχερονείας

de — BDEv Euseb.

— — — KATWTEPOU

— — ταρτάρου = BCDEv

értovouáZouci — v Euseb.

19
19
21
21
21
22

— — gU —v

— — δε BCDv
ráprapoc — C (4)
— — — — χρῶμα
— — — κύαμος

24
24
24
25
26

λίμνην = BCDEv Euseb.
1 — ἐμβάλλων = BDEv

3 — — δὺς — BCDEv

3 — — κατὰ = BCDEv

ὃ — ἐναντίως = Dv Eus.

4 — — — — ’Axepovcia =
Euseb.

5 — — ἐναντίας = BDEv

5 — — τὸ = BCDEv

1 — ἐναντίως = v Euseb.

8 λέτουςει = BCDv Euseb.

1 καλῶς kai óciuc = BODEv

12 — — pécuc = BCDEv

Ernestus Bickel:

ἐναντίος BE (T®LT)

om. E

om. (L)

δὴ BC (1)

τὴν ᾿Αχερουειάδα ἀφικνεῖται (ὦ)

τελευτηκότων DE

εἱμαρμένους χρόνους BCD Ev
αἱ δὲ βραχυτέρους πάλιν Plat.
om. E

διὰ τούτων (405)

uécuv D

om. (4)

τὴν γῆν (G.I):0m. Euseb.

ἄλλος ἕτερος (GT)

᾿Αχερουειάδος Plat. Euseb.

om. C (T)

κατωτέρω Plat. Euseb.

τάρου (4)

ἔτι ὀνομάζουει BCDE:óvoyuá-
Zovcı (ACEHJLOGT)

αὐτοῦ BCDE (T)

δὲ ὁ E sed δὲ punctis notatum

τέταρτος BD Ev Euseb.

χρῶμα δὲ Plat. Euseb.

kuavóc Plat. (sed κυανοῦς 6:
ὠκεανὸς HE:6 ὠκυανὸς J)

λίμνην ἣν (BJ et re. I) Theo-
doret.

ἐμβαλὼν C Euseb. : ἐκβάλλων (6

dic (T)

xai (GT)

ἐναντίος BCE (GOCHTTI)

᾿Αχερουειάδι BCDEv : 'Ayai-
poucía (s)

avriac C

om. (GIL)

ἐναντίος BCDE (GACHLT)

φάςκουει E

óciuc καὶ δικαίως (L) Euseb.
(καλῶς xai δείως καὶ δικαίως
Eusebii C ut vid.)

ἀμέεως (C): ἀμέμπως (1)

443,

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone

12 — — émi — BCDE»v
13 ἀναβάντες = BOCDE»v Eus.
13 — — ὀχήματα = BCDEv

14 — T€ καὶ = ΒΟ Εν Eus.
16 τίς τι τε BCD Ev Euseb.
16 — ἠδίκηςεν = Cv

113E 18 = Ev Euseb. p. 568 b

18 — — πολλὰς = BDEv
19 — — — — ἐξερταςάμενοι
20 τοιαῦτα τυγχάνει ὄντα —
BDE(ACHJ LT) Euseb.
21 — — — προςήκουζα
21 οὔποτε = BOCDEv Euseb.
22 — — μὲν — BCDEv
23 olov — BCDEv Euseb.
24 — — — ὑπὸ cirfic
24 — — — μεταμέλλον
114A 25 — Bibciv— BC D Ev Euseb.
25 ἢ — BCDE» Euseb,
25 — — — ávbpogóvu
26 τούτους = BCDE»v
444, 1 — — — — ῥεῦμα
2 — — πατραλοίας — B Ev
2 — — μητραλοίας = Ev
114B 7 μὲν -Ξ- BCDE» Euseb.

[14€

7 anoßatvova = BÜDv
8 — — — — καὶ — Eusebii G
10 ταῦτα = BCD Ev Euseb.
11 — ἠδίκηςαν — B C D Ev En-
seb.
12 δὴ = ΒΟ νυν Euseb.
12 πρὸς τὸ — ΒΟ Εν Euseb.
13 — βιῶναι = BCDEv Eu-
seb.
13 — τῶν = BCD Ev Euseb.
13 τόπων = (GT)
14 — τε kai — BC D Ev Euseb.

15 — — — δὲ cwrnpiav
15 — ἀφικνούμενοι = BCDE
v Euseb.

16 — — — — τῆς — Euseb,

413

ἀπὸ (LL)

καὶ ἀναβάντες (à)

ὄχημα (H)

καὶ (4 Φ 9)

τί τις (L)

ἠδίκηκεν BDE (4 GsCEHJ
TI Euseb.

om. B C D et Eusebii FG p.699b:
ἢ xoi (EJ)

πολὰς C

ἐξειργαςμένοι Plat. Euseb.

τυγχάνει τοιαῦτα ὄντα C (GT):
τυγχάνει ὄντα (s) : τυγχάνει
ὄντα τοιαῦτα υ

^ mpocrkouca Plat. Euseb.

οὐδέποτε (GI)

om. (G.I)

ἢ (s)

ὑπ᾽ ὀργῆς Plat. Euseb.

μεταμέλον Plat. Euseb.

Bibcuev (Ο ΓῚ 8)

ἢ καὶ (4) :ἢ oi (G)

ἀνδροφόνοι Plat. Euseb.

τούτοις (4 C EH L) Euseb. : τοὺς
(GT)

κῦμα Plat. Euseb.

πατρολοίας € D : rarpaMbac Eu-
seb.

unrpoAoíac BCJD:om. Euseb.

om. (JL)

éxpaivova E (4 ΦΞ ΥἹ Euseb,

τε καὶ Plat, Eusebii reliqui

αὐτὰ ταῦτα (4d GsI

ἠδικήκαειν (Ds)

om. (J)
om. (4f)
βεβιιυκέναι (8)

om. (H)

τόπων τῶν BCDEv Euseb.
καὶ (4GT)

decuwrnpiwv Plat. Euseb.
ἀφικόμενοι (Ds)

om. Plat.

474
444,17 τε = BCDE»v Euseb.
19 τούτων καλλίους — BCDE
v Euseb.
20 — — — — μὲν
21 — — — — χρὴ ἕνεκα
21 — — üv= BCDE»v

21 πᾶν — BD(ABGACEHJ
LI Euseb. Iambl. protr.
p. 76,6

23 — ταῦτα = Ev

p.114D 23 — διιςκχυρίςαεθαι = BCD

Ev

24 — — — οὖν

25 ἢ ταῦτα = BCDE»v

26 — — — — ἀθάνατος

27 — - μοι — BCDE (40Gs
TI)

28 — — olouevw = BCDEv

29 tà — BCDE»v

Ernestus Bickel:

om. (A®GsT)
καλλίους τούτων (4 GT)

δὴ Plat. Euseb.

ἕνεκα χρὴ Plat. Euseb.
τω (G)

πάντα C Ev

τοιαῦτα BCD
διιςχυρίζεςθαι (4 D GST)

νοῦν Plat. (sed 4 hab. νῦν).
ταῦτα (I)

ἀθάνατόν Ye Plat.

ἐμοὶ v

olouevwv (G)
om. (GI)

plus pars dimidia eclogae longissimae p. 436, 2— 439, 11 et
p. 442, 14—444, 23 etiam apud Eusebium praep. ev. p. 564 d sq.
et p. 567 csq. legitur, qui non nullas lectiones eclogarii a libris
Platonis alienas et ipse praebet. primum p. 438, 3 (p. 110 B) Eu-
sebius (p. 566 a) cum Stobaeo scriptura δή consentit, ubi libri Pla-
toniei δεῖ exhibent. δή, nisi p. 438, 3 καλόν quod a libris BCD
abest Platoni vindicatur, tolerari non posse liquet; e contrario dei
respuendum esset si, καλόν sequente, μυθολογεῖν quod apud Euse-
bium pro μῦθον λέγειν invenitur verum esset. ut autem vel ea quam
Eusebius tradit sententia ei γὰρ δὴ xoi μυθολογεῖν καλόν, ἄξιον
ἀκοῦςαι (taceo recensiones recentiorum librorum Platonis) sententiae
quam codices BCD offerunt ei γὰρ dei xoi μῦθον λέγειν, ἄξιον
ἀκοῦςαι impar videtur, ita consensum in δή scriptorum casui tribuere
in rem erit.) nec magis quam hoc loco p. 439, 10 (p. 111 A) testi-
monium concordans eclogarii et Eusebii (p. 567 a) verum praestat, ubi
πλήθει codicum Platonicorum aceipi, πλήθη scriptorum reici oportet.
item p. 444, 16 (p. 114 C) nostra Phaedonis exempla sola Platonis
vestigia premunt, ubi articulum τῆς ante γῆς apud Stobaeum et Eu-
sebium (p. 569a) obvium neglegunt. yfji enim nusquam nisi cum
de certa terra agitur articuli indiget*); simul vero saepe inserendi

1) dipthongi é1 cum vocali ἢ permutatio scribarum vitium creber-
rimum est. cf. praecipue p. 329, 2 (p. 78 C) ἥπερ libri (G) et Stobaei
pro εἴπερ, p. 335, 26 (p. 93 B) ei librorum BCD (J) et Stobaei pro fj,
p. 386, 20 (p. 98 D) εἰ librorum BCD E (T) et Stobaei pro ἡ, p. 484, 31
(p. 107 D) δή libri (Z) et Stobaei pro bei, p. 484, 23 (p. 107 E) δή libri
(C) et Stobaei pro dei, p. 438, 8 (p. 110 B) ἡπερ librorum BC D et Sto-

baei pro εἴπερ. 2) cf. Krueger, gramm. graec. 50, 2, 18.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 475

articuli studium scribarum apertum deprehenditur.!) tres igitur pro-
prietates eclogae, etiamsi apud Eusebium recurrant, improbandas
esse patet. sequitur ut duos alios locos proferamus ubi scriptorum
inter se conspirantium lectio an librorum Platonieorum vera sit
diiudicari nequit. p. 436, 21 (p. 109 B) in omnibus codicibus Platoni-
cis cum Stobaeo tum Eusebio (p. 5652) refragante forma σμικρός
comparet, quam in titulis Atticis raro adhue inventam?) a Platone
promiscue cum breviore μικρός adhibitam esse Schneiderus?) proba-
vit. perinde autem atque hoe loeo etiam p. 443, 4 (p. 113 C) con-
sensus scriptorum ad usum formarum spectat. nostri enim libri
Platonici eam adiectivi Ayxepoücioc formam feminini quae per suffixum
-αὃ ficta est constanter praebent (p. 113A 113B 1130 114A);
Stobaeus vero exhibet p. 442, 19 (p. 113 B) 'Ayepouciac p. 443, 4
(p. 113 C) 'Axepoucía et "Axepoucia comprobat Eusebius (p. 567 d).
restat sextus de loeis quibus gnomologus una eum exeerptore christiano
contra omnes libros Platonicos facit p. 436, 7 (p. 108 D), ubi τοῦ
λόγου in anthologio ut in praep. ev. (p. 564d) desideratur. quo
loco haud scio an scriptores orationem sinceram Platonis servaverint.
nam fortuito τοῦ λόγου in libris utriusque exeerptoris deesse nemini
credibile videbitur; verba autem antiquis testibus tradita plenam
sententiam effieiunt, eum usus dativi in enuntiato ὃ βίος... τῷ
μήκει οὐκ ἐξαρκεῖ") eum usum adaequet quem exemplis quale est
Civ. 548D ἀμήχανον... μήκει ἔργον eognitum habemus.?)

ita proprietatibus quae excerpto ἀλλά... ἑαυτίῦ cum Eusebio
communes sunt perlustratis vitium commune exemplarium ommium
nostrorum Phaedonis unum repertum est. nee non in ea parte eclogae
quam Eusebius non refert traditionem Btobaeanam probandam semel
esse iudico. quae enim verba p. 441, 22 (p. 112 D) libri Platoniei
universi suppeditant πάντα δὲ ὑποκάτω εἰςρεῖ τῆς éxpofjc. καὶ
ἔνια μὲν καταντικρὺ T] eicpet ἐξέπεςεν, ea quamvis explicari possunt
tamen offensionem praebere Astio et Schanzio concedendum est, qui
ordinem verborum eicpei éEémecev mutatum voluere. cum vero
eicpei a Stobaeo absit, vide ne hoc verbum «quod ex antecedenti
enuntiato facilime suppletur, Platoni ipsi omnino non debeatur.

duo igitur additamenta insitiva ecloga ἀλλά... ἑαυτι e nostro
textu Platonico expelluntur. ceterae autem de quibus adhue non
dixi excerpti proprietates omnes ad unam respui debent, quarum pars
circiter dimidia improbatur Eusebii testimonio diserto, ef. p. 436, 3.
9. 10. 11. 21 p. 437, 3. δ. 10. 17. 18. 21.28 p. 438, 4. 10. 18. 20

1) cf. p. 108 D (p. 485, 27) p. 109 C (p. 487, 3) p. 110 B. (p. 438, 4)
p. 112 B (p. 441, 5) p. 112, C (p. 441, 17). 2) ef. Meisterhans, gramm.
inscr. Att. p. 89. 3) ad Civ. vol. I p. 287. nota Phaed. 90 À μικρός
in BCD solis legi, p. 4C 90A 91B 102C 102D forman sine c recen-
tiorum codicum propriam esse, 4) de ἐξαρκεῖ seriptura probanda
codicum B C. D(T) cf. adn. 68. 6) cf. Krueger, gramm. graec. 48, 15, 15.
Kühner-Gerth p. 440, 12.

476 Ernestus Bickel:

p. 439, 3. 4. 11 p. 442, 19. 25 p. 443, 19 p. 444, 1. 20. 21. ita ex
propriarum lectionum indole!) eclogam novissimam plane eodem
discrimine ac quaecumque superiora nobis obviam fuere testimonia
Stobaeana, ab universa memoria codicum Platonicorum abesse in-

tellegitur.?)
relicum est ut quae ratio inter singulos libros Platonicos et
eclogam ἀλλά ... ἑαυτῷ intersit expediamus. cuius quaestionis

initium capere haud alienum videtur ex iis locis ubi exempla nostra
Phaedonis in easdem lectiones atque scriptores veteres discedunt. ac
primum quidem recentiorum librorum apud Stobaeum recurrentes
scripturas paucas, quibus quae obstant lectiones vetustiorum librorum
Eusebio probantur, proferamus. p. 444, 13 (p. 114 B) perinde atque in
anthologio in (GI) τῶν omittitur, cum praep. ev. p. 568d memoria
codicum B C D Ev defendatur. at τῶν propter homoeoteleuton deest),
quocirca an fortuito consensus librorum (GI) cum ecloga ortus
sit dubitabimus. deinde p. 436, 28 (p. 109 C) gnomologus cum uno
E τῶν περὶ ταῦτα εἰωθότων λέγειν exhibet, ubi Eusebius (p. 565 b)
eodiei (I suffragans τῶν τὰ τοιαῦτα εἰωθότων λέγειν praebet,
plerique libri Platonici τῶν περὶ τὰ τοιαῦτα εἰωθότων λέγειν sup-
peditant. praeterea una cum (Z1 G.s TT) codex E p. 489,1 (p. 110 E)
scripturam Stobaeanam un testatur pro lectione germana codicum
BCD(ACEHJ L) et Eusebii (p. 566d) οὐ. denique p. 443, 18
(p. 113 E) universi recentiores libri Platonis cum Stobaeo particulam
ἤ offerunt quae tamen abest ut ab antiquissimis libris BCD ita a
praep. ev. p. 699b. sed iam omnes loci ubi BC D ab ecloga dis-
crepant, etiamsi eorum memoriam ad antiquitatem ascendere
scriptore vetere confirmetur, enumerati sunt; quibus locis multo
graviores frequentioresque illos esse ubi BCD aut soli aut cum
aliis libris eclogae adstipulantur, codices autem ab ecloga abhor-
rentes recentiores cum Eusebio Theodoreto Proclo Timaeo faciunt,
statim patebit. primum p. 438, 14 (p. 110 C) libri BCD Ev fj prae-
bentes cum excerpto conspirant, ubi codicis (I lectio καί apud
Eusebium (p. 566 C) recurrit. idem Eusebius (p. 568a) comprobat
p. 443, 11 (p. 113 D) libri (L) scripturam δείως καὶ δικαίως, cum
Stobaeus quod codices ΒΟ. Ev habent καλῶς xai óciuc tueatur.
similiter p. 443, 1 (p. 113 C) lectio librorum BCD Ev λίμνην etiam
in anthologio comparet, quo loco Theodoretus eam scripturam quae
editoribus Platonis probata est λίμνην ἥν cum libris (J d») exhibet.
deinde p. 444, 7 (p. 114 B) membranae E(4 s T) éxfaívouc cum
Eusebio (p. 568d) verissime tradunt, sed in gnomologio falsa codi-
cum BCDv lectio ἀποβαίνουςι invenitur. praeterea quattuor loci

1) cf. p. 442. 2) nota in hoc excerpto duas suspectas lectiones
librorum Platonis recurrere p. 487,18 (p. 109 E) ἀνακύψαντα pro ἂν dva-
κύψαντα p. 441, 4 (p. 112 B) αὐτόν pro αὐτό. 8) praecedit τόπων. item
propter homoeoteleuton desiderantur in (G) ut in anthologio p. 486, 1
(p. 108 D) ἄν pone οὖν p. 442, 12 (p. 118 A) χρόνους post εἱμαρμένους,

De Ioannis Stobaei excerptis Platoniecis de Phaedone 477

praesto sunt ubi familiam (40 E HJ L) ex parte maiore vel totam
ab antiquitate repetere memoriam peculiarem ex Eusebio "Timaeo
discimus, Stobaeus cum libris BC D (4 Gs) facit; cf. p. 436, 14
(p. 109 A Eus. p. 565a) αὐτήν pro αὐτῆς p. 438, 13 (p. 1100 Eus.
p. 566 c) θαυμαςτήν pro καὶ θαυμαςτήν p. 439, 23 (p. 111 B Tim.
p. 401) ἕδη pro ἄλεη p. 443, 26 (p. 114A Eus. p. 568c) τούτοις
pro τούτους. talibus locis veri simile fit eelogae ἀλλά... ἑαυτῷ
cognationem cum ea traditione Platonica quae libris B CD potissi-
mum continetur intercedere. accedit quod p. 438, 18 (p. 110 C)
lectio suspecta in nullis libris nisi BO D obvia παρέχεται pro παρέ-
xecdon quod codices E( ΟΕ HJ LI'T.40 Gs) eum Eusebio (p. 566 e)
suggerunt Stobaeo comprobatur. unde excerptum ἀλλά... éauTiD
similiter atque eclogam πότερον... ἐξευρήςειν (p. 91 E—95 A)
quae p. 333, 21— 338, 23 legitur constitutum dicas) ac quem-
admodum testimonium πότερον... ἐξευρήςειν, praeterquam quod
cum universa familia JBCD proprie congruit, etiam aliquas libri €
peculiares lectiones testatur, sic ecloga ἀλλά... ἑαυτιῦ cum Cru-
siano insigniter conspirat; cf. p. 434, 20 (p. 107 D) ὥςπερ libri €
et Stobaei pro Ócmep librorum BD Ev et Procli, p. 442, 24
p. 113 B) τάρταρος pro τέταρτος librorum BDEv et Eusebii
p. 567 d).

ita ex locis ubi discidium memoriae Platonicae Stobaeo vetustius
esse aliorum scriptorum testimoniis firmatur, naturam excerpti ἀλλά
... ἑαυτῷ inlustratam habemus. duo longissima testimoniorum quae
in capite περὶ ψυχῆς leguntur ab Ioanne ex fonte eodem sumpta esse
tenendum erit. et quoniam nune eclogae omnes capitis περὶ ψυχῆς,
quod solum locos plerosque a Stobaeo eitatos Phaedonis continet,
absolutae sunt, etiam reliquarum recensionum, quae praeter traditio-
nem C in illo uno Stobaei eapite nobis obviam fuerunt, breviter
memoriam repetere iuvabit. excerpta initio capitis posita inde a
p. 325, 18 usque ad 332, 3 pertinentia eandem atque ecloga ὡς
... fjbU capitis L (p. 477, 22—478, 9) recensionem libro Bessarionis E
consimilem prae se ferunt"); qui loci in medio capite inde a p. 338,25
usque ad p. 343, 11 decurrentes excerptum prius generis Ü πότερον
. . . ἐξευρήςειν excipiunt, codieem Coislinianum (I) propinquitate at-
tingunt?); denique eclogae quae capite vergente testimonio generis C
alteri ἀλλά... ἑαυτῷ praemissae inde a p. 430, 36 usque ad p. 434, 3
leguntur, ipsae quoque peculiari recensione utuntur.) ita in classes
quattuor excerpta capitis περὶ ψυχῆς discedere reperimus; et in has
classes quattuor etiam reliquas eelogas Stobaei, quae ex parte summa
brevissimae per totum anthologium dispersae sunt, diseribere nune
nobis conandum erit. «quamquam iudieium de brevioribus eelogis
summa cautione faciendum, de brevissima quaque prorsus retinendum

———— —— 1 ——— —M——

1) cf. p. 450. 2) cf. p. 437.
3) cf. p. 467. 4) cf. p. 462.

418 Ernestus Bickel:

esse nemo non videt. hoc vero ordine reliqua excerpta proponam quo
ordine in opere Stobaeano inveniuntur.

τούς... πλείετους (p. 90A = p. 301, 10—12) ecloga legitur
in eapite XLVII περὶ @ücewc ἀνθρώπων aliis Platonicis inserta,
lemmate ἸΤλάτωνος ἐκ τοῦ Φαίδωνος inducta. v. 11 hab. (4) fi
pro καί.

φέρε... λέγεται (p. 98B — p. 310, 22—24) loeum eundem
iam intra excerptum maius πότερον... ἐξευρήςειν generis C
p. 336, 3—6 deprehendimus.!) quam p. 336, 4 tam 310, 22 τε quod
libi (CEHJLA®GSsT) omittunt traditur. sed ἔφη excerptor
p. 336, 3 cum libris BCD Ev praebet, p. 310, 22 cum (ACEHL
A®sT') neglegit; ideo hanc eclogam ex alio fonte atque longiorem
πότερον. ... ἐξευρήςειν originem trahere eredo. ceterum hoc excerp-
tum vitiis planis aspersum est p. 310, 23 ἀγαθήν v. 24 κακήν quibus
amplior ecloga p. 336, 4 et v. 5 caret.

ὁ... &mernunv (p. 96 B — p. 482, 22—25) verba eadem, quae
hic Aetianis decretis et loco cuidam Aristotelico a Didymo petito
adnexa occurrunt, iam in excerpto generis (I") p. 339, 13—17 citata
vidimus.) quod p. 339, 14 additur τοῦ ante ὁρᾶν, p. 482, 22 ut
in libris Platonis deest.

ἐγώ... ämacı (p. 92D — vol. II p. 24, 20—23) haec quoque
ecloga iteratur in capite περὶ ψυχῆς et in priore quidem excerptorum
C πότερον... ἐξευρήςειν p. 334, 28— 335, 8.58) in eapite περὶ
ψυχῆς codicibus Platonis invitis p. 335, 3 ἐν omittitur, ibid. rtüciv
pro G&mactv scribitur; vol. II p. 24, 23 adest ἐν et Amacı legitur.
contra articulus τοῖς quem p. 335, 3 Stobaeus cum libris Platonis
iradit desideratur II p. 24, 23.

TU ... φοβερόν (p. 67 E — vol. III p. 28, 4—6) praeter quod
v. 5 suo periculo τό ante τεθνάναι neglegit, excerptum constanter
cum vulgata memoria codicum Platonicorum consentit. verum sin-
guli libri Platonici saepius ut a reliquis ita ab ecloga discedunt;
v. 4 omittit D oi, ibid. transponit (9) ἔφη ἄρα, v. 5 (®) αὐτοῖς
fixicra, v. 6 deest in (Os) ἀνθρώπων.

ἀλλά ... πλείετους (p. 890—90 A — vol. III p, 231, 10—232, 7)
Uc ... προθυμοῦνται (p. 91A — p. 232, 9—14) in libri III ca-
pite IV cui titulus περὶ dqpocóvnc est, Ioannes tres eclogas Phae-
donis proposuit, quarum duae priores lemmate ἐν ταὐτῷ inter se
coniunctae inde a p. 231, 10 usque ad p. 232, 14 leguntur, tertia
in fine capitis p. 252, 11 sq. occurrit. duarum superiorum eclogarum
variae lectiones hae sunt:

1) cf. p. 444. 2) cf. p. 461. 8) cf. p. 448.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 479

9C
/81, 10 μὲν = (1)
10 — — μὴ = BODE»v
9 D 13 — — ἔετιν = BCDEv

13 τούτου = BCDEv
17 — τε — BCDE(G)
20 μάλιετα = BCDEv

9E 21 — — δὴ = BCEv
22 ἡγεῖται οὐδενὸς = BCDEv
132, 1 — — — — οὐδὲν ὑγιὲς εἶναι

-

c) — BCDE(T)

om. BCD Ev

μὲν (J)

ἔςται (8): ἔςτ᾽ (4)
om. (H)

οὐδενὸς ἡτεῖται (@)

οὐδὲν ὑγιὲς εἶναι τὸ παράπαν
ΒΟ υ: τὸ παράπαν οὐδὲν
ὑγιὲς εἶναι E

cÓ mw (G): οὔπω v: οὕτω πως
[46}}: πάνυ (ΦῚ

1 τοῦτο γιγνόμενον = BOCD γινόμενον τοῦτο (4)
Ev
4 — — — ---- ἐπεχείρει ἐπιχειρεῖ Plat.
4 ἀνθρώποις — v ἀνθρωπείοις BC DE(TG)
5 ἔχει — BCDEv πρέπει (A)
5 — — ἂν = BCDv om. E
6 xdi— BCD EvStob.1301,10 A (A)
7 — — — — τούτων om. Plat. Stob. I 301, 11
LA ev ταὐτιῦ
32,10 — — oi — BCDEv om. (4)
11 — φιλονείκως = BCDEv φιλονίκως (s) ef. adn. 48
14 — — xai= BDEv om. C

41 — ópqicBntüciv — BC D Ev

12 ὅπῃ = BCDEv

12 — — ἔχει = BCDv

12 — — dv = BCDE»v

13 — δόξει = BODE(®GsA4
CHJTT)

verba quae eclogam ἀλλά...

ἀμφιςβητήειυει (Gs ACEH
JI)

önwe (L)

ἔχοι E

om. (L)

δόξῃ v "ἢ

πλείετους elaudunt TOoÜDC..,

πλείετους p. 232, 5—7 iam vol I p. 301, 11— 12 et illie quidem
paullo fidelius (cf. p. 232, 7 τοὐτιυν)ὴ laudata vidimus.') tamen in
summa pauca excerpti ἀλλά... πλείςτους peculiaria sunt, quod
praeter illo quod memoravimus additamento tantum bis ab universis
libris Platonis discrepat p. 232, 1 omissione adverbii τὸ παράπαν
p. 232, 4 scriptura ἐπεχείρει pro ἐπιχειρεῖ. a plerisque vero libris
Platonieis ecloga p. 231, 10 abhorret, cum uno codice (L) μέν
post πρῶτον tradit. similiter p. 232, 4 excerptum ab antiquissimis
libris BCD ἀνθρωπείοις praebentibus secedit, seripturam codieum

1) cf. p. 478.

p. 68B

— 959,

p. 68€

253,

p. 68D

480

Ernestus Bickel:

(4CEHJLUI A05) ἀνθρώποις praestat. unico tantum loco p. 232, 1,
ubi solius codicis (6) lectionem cU rw veram esse cum Hermanno!)
persuasum habeo, ecloga memoriam peculiarem codicum B C D tuetur.

oUKOÜv ... πεφιλοςοφηκότες (p. 68 B—69D = vol. III p. 252, 11
— 255, 8) capitis περὶ ἀφροεύνης excerptorum Phaedonis tertium
quod a superioribus duobus tam aliorum philosophorum locis quam
Platonicis testimoniis e Clitoph. Euthyphr. Soph. Tim. Men. Epist.
Alcib. II desumptis dirimitur, has offert varias lectiones:

11 ἔφη = BCD E» pap.

12 — — μέλλοντα = BCDE»v
13 — — — — αὐτὸς

13 — δὲ = BCDE»v

14 — — — τοῦ

14 — — dv = BDE»

15 ἢ = BCD Ev pap.
15 — πάνυ = BCDEv
15 ἔχει = BCDEv

16 — — — οὐκ ἂν
1 — ἀνδρεία — D Iambl. protr.
p. 65, 22 P.
1 — — τοῖς — BCE«v
2 — — — — που

2 καὶ — BCD Ev pap.
2 ἣ Ξε BCDEv pap. Iambl.

3 καὶ oi πολλοὶ = BCDEv
Iambl.

3 — — cugpocuvny = BCD
Ev pap.

3 — — τὸ — B D Ev Stob. III
279, 4 pap.

ἦ δ᾽ ὃς (s

μέλλοντος (7)

ὁ αὐτὸς Plat. pap.

δὴ (C)

που Plat.

ὃν C: om. pap.

ἢ καὶ (A)

πάνυ τ᾽ (40s)

om. (4)

οὐ καὶ f| Plat. pap.

ἀνδρία BCE(ACHJ), Stobaei
A®)

toi D

δή που Plat.

om. 4)

om. Qs)

οἱ πολλοὶ καὶ (D)

ςωφρόνην (4)
τε C

inde a verbis v. 7 εἰ γάρ eclogam editio Trincavelliana sola rettulit

7 — ἐθέλεις — BCD(CHJT)
pap. Iambl.
7 — — ye= Ev pap. Iambl.

8 — ἀνδρείαν — v pap. Iambl.

8 δόξη cu: δόξει cot ΒΟ Ev
pap. Iambl.

8 —- ἄτοπος ΞΞ- BCDE»v

9 — 6n = BCDEv

* 1) ef. ed. praef. p. 16.

ἐθελήεεις Ev cf. adn. 47

te BCD(ATE)
ἀνδρίαν BODE cf.v.1
δόξει (4)

ἄτοπον (LL)
δὲ (J)

53,

3E

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis

9 — — οἷεθα = BCDv
10 μεγάλων — B CD pap. Iambl.
10 κακῶν = BCD Iamb. Olym-

piod.
19 — — — αὐτὸν
19 — — τὸν... eio = BO Εν
pap.
13 — — — de, vol; vat. ἄρα οὖν
14 — — mMv...elvai— BD
Ev pap.

14 ἄλογόν = BD pap. Iambl.
15 τινὰ = BCD Ev Iambl.
15 καὶ BODE(A®GsT') Tambl.

15 — — δειλίᾳ = BCDEv
16 αὐτῶν = BCDEv

16 ——— ὃ

16 — — — — tavtó

16 — τοῦτο = BCDE»v

17 γε — BCD Iambl.

18 — — — — ὅμως

18 — τούτῳ — BC D Ev Iambl.

18 ὅμοιον = BCD Iambl.

21 ὑπ᾽ ἄλλων κρατουμένιυυν : ὑπ᾽
ἄλλων κρατούμενοι BÜD
Ev lambl : ὑπ᾽ ἐκείνων
κρατούμενοι pap.

| A 22 — — ἄρχεεθαι = BUÜDEr
Stob. III 292, 5
23 ὑφ᾽ ἡδονῶν — BC D Ev pap.

Iambl.

1 To0to — C

1 ——— - δὴ

] — — — — 6 = Iambl.

2 — — δὴ ἐλέγετο = BCD
Ev:dn ἔλεγον Iambl.

2 — — — — 10

2 — — ςεςωφρονίεθαι — BC
DEV

3 un γὰρ — BCD(®Gs)

4 — f — BC:fj Dv

4 ἀλλ᾽ ἀντὶ : ἀλλαγὴ (4d0sC)
Iambl.
— — — ἡδονὰς

Ya

de Phaedone 481
ficóa E")

μεγίςτων Ev

κακιῶν εἶναι Ev pap.

αὐτῶν Plat. pap. Iambl.
om. D propter homoeoteleuton

δεδιέναι ἄρα καὶ Plat. pap. Iambl.

om. C

oU Plat. Iambl.

ταὐτὸν Plat. Iambl. cf. adn. 52
τούτω (L) Iambl. ef. adn. 72

γέ που Ev

ὅμως αὐτοῖς Plat. pap. Iambl.
τοῦτο (@) pap.

ὅμοιον εἶναι Ev

κρατούμενοι ὑπ᾽ ἄλλων (“ Φ Gs)

ἄρξεεθαι (4)

ὑφ᾽ ἡδονῆς (D): ὑπὸ τῶν ἧδο-
γῶν (L)

κρατεῖν ἄλλων ἧδονῶν τοῦτο
BD Ev pap. lambl,

δ᾽ Plat. Iambl.

b BOCDEv:&à (ds)

διελέγετο (.L)

τῷ Plat. : om. lambl.

ςεςωφρονῆεςεθαι (4 4 C EH) : ce-
cugpoveic8at (JL)

un Ev

An Βί“) : ἐετὶν ἡ (praecedente
ob) Iambl. cf. adn. 45

ἀλλὰ BCD:om. Ev

ἡδονὰς πρὸς ndoväc Plat. Tambl,
pap.

254,

p. 69 B

p. 69€

255,

482
5 — — — λύπας
6 — — — — μείζω — Iambl.
7 — — = BCDEv

7 — o0 — BCDEv
7 ταῦτα πάντα — (J)

8 — — καταλλάττεεθαι = B
CEv
9 — — τούτου = BCDEv
10 — — — — ἀνδρεία — Iambl.
10 cugpocüivn καὶ δικαιοςύνη —
BCD Ev Iambl.

11 — ἀρετὴ = B Ev Iambl.

11 καὶ = ΒΟ. Ev Iambl.
11 — — — προςγινομένη

19 — — — ἀπογινομένη

19 — πάντωνΞΞ BC D EvIambl.
13 xal 2 Ev Iambl.

13 — ---ἀλλαττόμεναΞΞ BCDEv
14 — — ἀλλήλων = Ev Iambl.
14 —— —— fj

14 — — τοιαύτη = BCDE»v
15 — — ὑγιὲς = Ev Iambl.

16 ἔχῃ = BD Ευ: ἔχει C
16 A xadapcıc = D

17 — rávtuv—B C D EvIambl.
17 καὶ (prius) = BCDE»v
17 ἣ δικαιοςούνη = ΒΟ Ευ

Iambl.
18 — — — — δικαιοεύνη
18 —— — — ἔτι
18 — — αὐτὴ = BCDE»v
18 — — καθαρμὸς = BCDEv
18 — — τις — BCDE»v
1 ——— — ὡς

1 — xıvduvevouc = D(A4G)
Iambl. Olymp.

Ernestus Bickel:

λύπας πρὸς λύπας Plat. Iambl.
pap. ut vid.

καὶ μείζω Plat.

ei (4f)

ὅτου (s)

πάντα ταῦτα Ev Iambl.: ἅπαντα
ταῦτα BCD

καταλάττεεθαι D

τούτω (4)
ἀνδρία Plat. cf. adn. 88
δικαιοςύνη Kal ςωφροούνη (4s)

nem ἧ CD(G): ἀρετὴ καὶ (4)
cf. adn. 45

om. (4)

ttpocyıvouevwv BCD lIambl.:
rpocyıyvouevwv Ev cf. adn. 3

ἀπογινομένων B C DIambl.:órro-
γιγνομένων Ev

ἁπάντων (4)

om. BCD

ἀπαλλαττόμενα (4)

ἄλλων BCD

ἢ ἣ Plat. (sed G hab. εἴη &):
écriv ἣ Iambl. cf. adn. 45

τοςαύτη (C)

ὑγιὲς εἶναι BCD

ἔχουςα (4 Φ 68): ἔχειν (L)

A κάἀθαρείς τις BC Ev:xá9apcic
ἣ τις (4 ὦ 68): ἐςετὶ κάθαρείς
τις Iambl.

ἁπάντων (6)

om. (4f)

δικαιοούνη (E)

δικαιοεύνη καὶ ἀνδρεία BCD:
δικαιοούνη καὶ fj ἀνδρεία Eo
Iambl.

om. Plat. Iambl.

αὐτὴ δὲ (A)

καθαριςμὸς (4)

τι (6)

καὶ Plat. Iambl.

KtvbuveUcouci (ΗΠ) : κινδυνεύωςι
BCEwv

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 483

55, 2 φαῦλοι-ΞΞ B CDIambl.Olymp. φαῦλοί τινες Ev

ὃ — — ἀτέλεειτος τ BDEv ürekecraroc C
4—— tv= BCDEv om. (s)
4 — — — wxeicecBai κείςεται Plat. Iambl.
4 — τε καὶ — BC DEvlambl. καὶ (ds E)
5 — — θεῶν — BCDEv θεὸν (A)
5 — — — — οἰκήςεται οἰκήςει Plat. Iambl.
6 ὡς — BCD(A0G«&) om. Ev Iambl.
7 βάκχοι δέ τε παῦροι = BC βάκχοι bé παῦροι ( L) : παῦροι bé
D Ev Iambl. τε βάκχοι (s)
)D 8 — — — — πεφιλοςοφηκό- mégilocopnkórec ὀρθῶς Plat.
tec — Iambl. Clem. Alex. strom. 1,19 p. 372
Pott.

locis quattuor libris Platonis adversantibus Iamblichus eum ecloga
congruit. primum p. 254, 10 (p. 69 B Iambl. p. 66, 28) forma falsa
ἀνδρία in libris nostris legitur, vera ἀνδρεία apud scriptores solos in-
venitur.!) deinde p. 254, 1 (p. 69 A) attractio relativi quam codices
Platonici in sententia τοῦτο δὲ ὅμοιόν Ecrıv dp νῦν δὴ ἐλέγετο τῷ
τρόπον τινὰ... cecwoppovicddı tradunt, quae defendi potest ?), quamvis
hoc attractionis genus rarum sit, apud Stobaeum et apud Iambliehum
(p. 66, 19) desideratur. praeterea quae verba in exemplaribus nostris
Phaedonis comparent p. 254, 6 (p. 69 A) καὶ p. 255, 8 (p. 69 D)
ὀρθῶς, ut in gnomologio Stobaei ita in protreptico Iamblichi dá 66, 23
et p. 67, 16) frustra quaeruntur; tamen leetio librorum xaí tutorem
invenit Heindorfium ?), ὀρθῶς vero probatur testimonio Clementis nee
non disputatione sequenti p. 69 D ei δ᾽ ὀρθῶς προὐθυμήθην et ante-
cedenti p. 67 E oi ὀρθῶς φιλοςοφοῦντες, p. 67 D μόνοι ol φιλο-
ςοφοῦντες ὀρθῶς, p. 66 B τοῖς γνηείιυς qgiAocógoic, p. 64 E ὅ τε ὧς
ἀληθῶς qiÀócogpoc, p. 64 Β οἱ ὡς ἀληθῶς φιλόςοφοι. ita ne eae
quidem quas Iamblichus amplectitur huius eclogae proprietates praeter
unam rem minutam (p. 254, 10 ἀνδρείαν) aecipi debent. multo
Saepius autem quam memoriam Stobaeanam traditionem nostrorum
librorum Iamblichum tueri moneo; of. p. 253, 16. 18 p. 254, 1, 18,
18 p. 255,1. ὅ similiter in papyro nullam peculiarem eclogae lee-
tionem recurrere statuendum est; cf. p. 252, 13 p. 253, 18.

sequitur ut perserutemur a qua familia eodieum Platonicorum
ecloga οὐκοῦν. .. πεφιλοςοφηκότες proxime absit. ac primum
quidem lectionibus duabus a vetustissimis libris BCD distinguitur.
p. 254, 7 Stobaeus cum codice (J) scriptura ταῦτα πάντα con-
sentit, ubi reliqui libri cum Iamblicho (p. 66, 25) πάντα ταῦτα
tradunt*); p. 254, 13 gnomologus cum universis recentioribus libris

1) cf. Schanz, Plat. VII praef. p. 9. 2) ef. Krueger, gramm.
graec. 51, 10, 8. 3) in ed. 4) saepe libri Platonici inter πάντα
ταῦτα et ταῦτα πάντα fluetuant veluti Phaed, 66B T4A Symp. 1858
Polit. 259 D.

484 Ernestus Bickel:

E(ACEHJLTT4ADGSs) καί quod supervacaneum esse Schanzius
demonstravit!) exhibet. sed his locis duobus exceptis ecloga cum
&ntiquissimus codicibus BC. constanter facit. una cum familia
(4 Φ Gs) suffragante eclogario libri B CD p. 253, 15 καί pro ἤ sup-
peditant, p. 254, 3 γάρ post μή inserunt. deinde p. 255, 6 (p. 69 C)
ὡς BCD(440 68) cum Stobaeo offerunt, reliqui libri cum Iamblicho
(p. 67, 13) omittunt. atque ad eos locos quibus una cum (40 Gs)
vetustissimi libri eclogae adstipulantur, illi accedunt ubi recensio
Stobaeana in nullis codicibus nisi B CD obviam est. ita p. 253, 10
(p. 68D) scriptura Stobaei et Iamblichi (p. 66, 6) κακῶν in BCD
recurrit, eum reliquarum membranarum Platonis lectio κακῶν εἶναι
papyro, in qua αἱ superest, probetur. praeterea cf. p. 253, 10 μεγά-
λων librorum BC D et Stobaei pro μεγίετων p. 253, 14 ἄλογον pro
ἄτοπον p. 253, 17 γε pro γέ mou p. 253, 18 ὅμοιον pro ὅμοιον
εἶναι p. 255, 2 φαῦλοι pro φαῦλοί τινες. his igitur locis perspicue
cognoscitur excerptum οὐκοῦν... πεφιλοςοφηκότες consimilis re-
censionis esse atque eclogas πότερον ... ἐξευρήςειν (p. 9IE—95A
= vol. I p. 333, 21—338, 23)?) et ἀλλά... ἑαυτῷ (p. 107 B—
114 D — p. 434, 5 —444, 30)°) quae non modo cum codice Tubin-
gensi C proprie conspirant, verum etiam cum tota familia BCD
necessitudine iunguntur.*)

ἄριετον δὲ τὸ περί... kocuiuc (p, 68 C — vol. III p. 279, 5— 6)
verba quae in capitis IV excerpto οὐκοῦν... πεφιλοςοφηκότες,
quod modo comparavimus, p. 253, 3— 4 leguntur°) in eapite V περὶ
cugpocuvnc iterum proponuntur. hie gnomologus Platonis verbis
flosculum ἄριςτον δέ quasi caput obtrusit.

καίτοι ... ἄρχεεθαι (p. 68E — vol. III p. 292, 4—5) haec quo-
que ecloga intra testimonium Οὐκοῦν ... TTEPIÄOCOPNKÖTEC recurrit
p. 253, 21— 22.5) memoria Stobaeana locis diversis sibi constat.

Baßai ... βίῳ (p. $4D—E — vol. III p. 336, 8—12) v. 9 ecloga
cum plerisque libris Platonis conspirat lectione τοὺς ἄλλους &vOpi-
πους ubi ἀνθρώπους (s) omittit, (I) post πείςαιμι ponit. v. 10
libri (^4 E HJ L) habent ὅτι pro ὅτε reliquorum Platonis et Stobaei.
v. 11 post duckoAwrtepov desideratur in ecloga τι.

οὐκοῦν... cwuatoc (p. 67D — cap. 118, 18 p. 452 Gaisford)
cum BCD Ev Stobaeus habet τοῦτό γε θάνατος ubi (4 ὦ 68) 0á-

1) Nov. Comm. p. 142. 2) cf. p. 450. 8) cf. p. 477. 4) nota
omissionem trium verborum p. 254, 1 (p. 69 A) κρατεῖν ἄλλων ἡδονῶν huic
excerpto cum uno codice C communem esse lacuna ex homoeoteleuto
ortum trahente. item nota in ea parte Phaedonis quae hac ecloga con-
tinetur inde a p. 68B usque ad p. 69D Crusianum, niei plani scribarum
errores in, censum vocantur, nusquam & BD recedere. 5) cf. p. 480.

6) cf. p. 481.

De loannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone ARE

νατος τοῦτό Ye praebent. quod post yupicuóc pessime in BED
deest ψυχῆς, ecloga cum Ev iradit. articulus τοῦ ante cWuaroc in
E(TL) infersus abest ut a BC Do ita a florilegio.

Baßai ... ἀπαλλάττεςθαι (p. S4 D —85B — cap. 120, 31 p. 471
Gaisford) verba quibus ecloga incipit Baßai ... βίῳ iam supra
III p. 336, 8—12 pro peculiari excerpto Ioannes eitavit.') recensio
textus utroque loco Stobaeano eadem est, praeter quod in maiore
testimonio νῦν ante διάκειμαι male omittitur. reliqua pars eclogue
bis ab universa memoria codieum Platonicorum secedit, p. 85A
legitur apud Stobaeum οὔτε pro οὐδέ p. 85 B becmórou αὐτοῦ
pro δεςπότου. praeterea in excerpto corrupte seribuntur p. 85 ἃ
δέος τοῦ ἀνθρώπου μᾶλλον ibid. αὐτὴ ἀηδιίνν. a recentioribus libris
Platonicis (40 Gs 4C EHJ LI) aliena est eclogae lectio p. 8δ0
Kai pro TE καί. contra ab antiquissimis codieibus BCJD abhorret
excerptum scripturis p. 85 B ijroüuaı pro mou οἶμαι ibid. re pro
y€. a maxima parte codieum Platonieorum diserepans Stobaeus
p. 85 A cum (®s) solis articulum 6 ante ἔποψ inserit. eeterae singu-
lorum vel plurium librorum peculiares leetiones Stobaeo refelluntur,
ita scripturae libri (L) p. 84 E ὧς pro καὶ ὡς ibid. ἀποθανεῖν
αὐτούς pro αὐτοὺς ἀποθανεῖν p. 85 A uerıcra pro uäkıcra p. 85 B
αὐτός pro Kai αὐτός, libri C p. 85 À καί pro καὶ χελιδιὺν kai ibid.
φαίνεται pro pot φαίνεται, deinde lectio libri (s) p. 85 A λυπῆται
λύπην pro λύπην λυπῆται, libri (G) p. 85 A fj χελιδιύν pro xekıdıbv,
librorum (As AE) p. 85 A ὅν pro 6, libri (P) p. 85. A μοι ταῦτα pro
ταῦτά μοι, librorum (G E ΠῚ p. 85 B mpöcdev pro ἔμπροεθεν, libri ( 4f)
p. 85 B χείρων pro χεῖρον.

Kal... kaprepetre (p. 117 E — cap. 120, 32 p. 472 Gaisford) ecloga
brevissima cum lemmate ἐν raUTU) excerpto Baßai ... ἀπαλλάττες-
θαι adnexa est. testes inter se consentiunt.

conelusio

postquam omnia excerpta anthologii eum libris Platonieis com-
paravimus, summam «quaestionis faeere oportet. absolutis iis eelogis
quae a libris E(.4C E HJ L) proxime absunt, de loeis in historia
memoriae Platonicae quibusdam iudicium certum fieri potuit, locis
aliis reliqua Stobaei testimonia lucem allatura esse sperabamus.?) a
varia veterum memoria nostram Phaedonis ortum, trahere vel ex
eclogis generis E solis intellegere lieuit; sed ut archetypon peculiare
Stobaeanae memoriae E et certae partis nostrorum librorum refingere
frustra temptavimus, ita ne unici quidem fontis prisei nostrorum
librorum recensionem accuratius definire contigit. qui igitur libri

1) cf. p. 484. 2) cf. p. 441.
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 82

486 Ernestus Bickel:

Platonis ad antiquitatem ascendentes recensionem e diversis fonti-
bus recens constitutam secum ferrent, qui a singulis veteribus exemplis
stirpem ducerent, plane incertum remansit. atque etiam in eo quaestio
de fontibus librorum Platonicorum testimoniis generis E comparatis
movebatur potius quam ad liquidum perducebatur, quod testimonia E
proprietates non nullas singulorum codicum recentium necopinato pro-
babant, ad explorandum quot tandem libri pro testibus peculiaribus
orationis Platonicae habendi essent, copiis minime sufficientibus. si
vero cetera excerpta Stobaei quae post eclogas generis E nobis ob-
viam fuere quid expedierint circumspicimus, primum statuendum est:
quam supra!) promulgavimus sententiam, nostros libros Platonicos
ad unum archetypon post Stobaeum in plura exempla transcriptum
revocari non posse, eam sequentibus eclogis egregie firmatam esse.
tot lectiones aperte vitiosas singularum familiarum codicum Plato-
nicorum apud Stobaeum recurrere, tot locis singulos codices auctori-
tatem reliquorum gnomologo defensam obruere, totiens nostros libros
in easdem scripturas atque scriptores veteres discedere vidimus, ut
gravissimam quamque differentiam nostrae memoriae Pla-
tonicae ab antiquitate originem petere sumi debeat. et quod
ex locis, quos inde antiquitus varie tradi testimoniis Stobaei exper-
tum habemus, de memoria totius Phaedonis necessario efficitur, id
minime illis locis refutatur ubi idem Stobaeus omnia nostra exempla
Phaedonis vitio eodem occupari docet. nimirum quod de spuriis
scripturis quas excerpta generis E comparantes omnium librorum
Platonicorum communes deprehendimus?), moneri oportuit), idem in
reliquas*) quoque nostri textus Platonici mendas Stobaeo detectas
cadere nemo non videt. ut autem si verum est variis exemplaribus
veterum nostram traditionem Phaedonis niti, ne unam quidem sen-
tentiam dialogi decurtatam mutilam ad nos pervenisse probabile vide-
tur, ita nunc in eo est ut in toto Phaedone codicum Platonicorum
memoriam nulla lacuna aut vitio graviore laborare diserte declaremus.°)

quae igitur de archetypo media aetate scripto omnium librorum
Phaedonis quaestio est, eam eclogis Stobaei funditus diremptam vides.

1) cf. p. 421. 2) cf. p. 429 8q. 8) cf. p. 488. 4) cf. p. 448

p. 475 p. 488. 5) utile duxi lectiones componere quae universis libris
traditae omnes quoad video editores Phaedonis offenderunt, praeterii
tamen additamenta libris cunctis inserts. mutanda igitur putavere
editores omnes p. 62 Α irríw vel εἰττίω in ἴττω (nota C τι in ras. habere)
p. 87 A Avrırldenaı in dvaridenaı p. 91 B ἄνοια in ἄγνοια

(cf. append. adn. 56) 104 A ὅπερ in οὗπερ (de o pro ou in
priscis libris Platoris obvio cf. Lach. pap. p. 190 E, 17 p. 191D, 12, Her-
mathena 19, 1893, p. 810 8q. cf. etiam Crat. 416 B) P. 112 B αὐτόν
in αὐτό (αὐτόν etiam Stob. I p. 441, 4 tradit, cf. p. 476 adn. 2). deinde
supplenda censuere editores omnes p. 78B οὐ & de loco »rnarius,

eclog. p. 8) p. 88 C τά (τά abest etiam & bl. protz. p. 69 et a
pap.) praeterea bis ἜΤΗ ἄν, p. 948 (cf. P 448) et p. 109 E
(cum libris consentit Stob. I p. 487, 18, cf. p. 476 adn. 2). pars

editorum reposuit áv etiam p. 62C p. 19B p. 84 D.

à
De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 481

atque etiam de altero in historia memoriae Phaedonis loco pertractatis
testimoniis Ioannis iudicium firmum facere licebit. eos enim libros
Phaedonem praebentes qui eum testimoniis veterum proprie con-
spirant, ad antiquitatem ipsos ascendere certa res est; tantam au-
tem partem dialogi Stobaeus citavit, tot tamque variis generibus
memoriae usus est, ut eclogis Stobaeanis codices omnes ad unum qui
peculiares testes orationis Platonicae in Phaedone sunt, ad lucem
protractos esse credendum sit. ita apographa a libris qui ad
edendum Phaedonem adhiberi debent, ratione certa di-
stincta habemus. siquidem vero praeter codices C E(I') quorum
quisque cum excerptis certi generis proprietates graviores communes
habet, etiam aliorum eodieum peeuliares lectiones in eclogis Stobaei
recurrunt idque in eclogis generum variorum, iam uno ordine libros
omnes qui ab exemplaribus deperditis pendent eorumque scripturas
Stobaeo probatas percensere iuvabit.

propriae libri 3 traditioni quam Stobaeus praestat, omnes ii
loci imputari debent ubi B C D soli cum eclogario congruunt, quorum
locorum numerus tantus est ut singulos proferre supersedendum sit.
codicem Venetum D saepius solum memoriam veterem reddere lec-
tionibus cum gnomologio Stobaeano communibus veluti p. 106 A
(p. 342, 2) ἀποςβέννυτο et ἀπόλλυτο pro &recBévvuro et ἀπιύλλυτο
non ita certo demonstratur. contra Tubingensis C admodum multas
scripturas anthologii unus servavit p. 710 (p. 327, 21) ὄντων pro
ὄντοιν p. 92 E (p. 335, 12) τί bé pro τῆδε p. 93A (p. 335, 15) ó
pro ü p. 94B (p. 337, 20) mou μυρία pro μυρία που p. 107 D
(p. 434, 20) ὥςπερ pro ὅςπερ p. 113 B (p. 442, 24) ráprapoc pro
τέταρτος p. 113 D (p. 443, 16) ἠδίκηςεν pro ἠδίκηκεν. Vaticani (4)
apud Stobaeum recurrunt proprietates p. 710 (p. 327, 17) τό pro
τῷ p. 940 (p. 338, 1) φαίνεται fjuiv pro ἡμῖν φαίνεται p. 107 D
(p. 434, 20) οὕτως pro οὗτος p. 111 A (p. 439, 12) αὐτῆς pro αὐτῇ;
praeterea 7 locis quibusdam una eum singulis pluribusve libris
cognatis excerptori astipulatur, ef. p. 60 B. (p. 477, 22) ἔοικεν pro
ἔοικέ τι p. 69 A (ITI p. 254, 4) ἀλλαγή pro ἀλλα p. 94 B (p. 337, 17)
παθήμαειν ἢ Kai ἐναντιουμένην pro máOeciv ἢ koi ἐναντιουμένην
παθήμαειν p. 105 D (p. 341, 15) ὀνομάζομεν pro ὠνομάζομεν p. 118 Β
(p. 442, 22) érovouáZouca pro ἔτι ὀνομάζουςι. codicis Parisini (@)
peculiares lectiones Stobaeo firmantur p. 63 C (p. 431, 4) τό pro
ὅτι p. 81D (p. 432, 22) φάσματα pro pavräcuara p. 92A
(p. 334, 6) ἄλλο pro ἄλλα p. 106 A (p. 341, 23) A rà τρία pro τὰ
τρία ἤ p. 106 B (p. 342, 4) θανάτου pro ἀθανάτου, Vindobonensem
(®) et ipsum aliquotiens fontem deperditum nobis solum recludere
indicare videntur scripturae p. 70 À (p. 326, 3) διιπταμένη pro
διαπτομένη p. 79A (p. 329, 11) αὐτῶν ἤ pro αὐτῶν p. 85A (IV
cap. 120, 31) ὁ ἔποψ pro ἔποψ. codex (s) librorum (4G 4) adsecla
nusquam cum Stobaeo proprie consentit. familiae (4CEHJ P
memoria universa saepe eclogario probatur, ef. p. 92 A (p. 384, 6

δ"

488 Ernestus Bickel:

δόξαι pro δοξάςαι p 94E (p. 338, 15) τινὸς ἤ pro τινὸς ἢ πράγ-
ματος p. 100A (p. 341, 1) & pro ὄντων & p. 106 B (p. 342, 4)
ei μέν pro εἰπεῖν ei μέν p. 111B (p. 439, 18) αὐτοῖς pro αὐτῆ
p. 112 E (p. 442, 6) τέτταρα pro TETTap’ ἄττα. codex (J) familiae
ACEHJ L) solus cum Stobaeo communes habet lectiones p. 69 A
Ctt p. 254, 7) ταῦτα πάντα pro πάντα ταῦτα p. 92 E (p. 335, 2
ἔχει pro ἔχειν p. 94 A (p. 337, 8) TE pro ve p. 99 B (p. 339, 28
ποιεῖν pro ποιεῖ p. 111 E (p. 440, 19) δὲ αὕτη pro δὲ dpa αὕτη,
codex (L) p. 89 C (III 231, 10) πρῶτον μέν pro πρῶτον p. 96A
(p. 339, 6) ὑπερήφανον pro ὑπερήφανος. reliquorum familiae
(ACEHJL) librorum memoria peculiaris a Stobaeo aliena est.!)
Coisliniani (ΓῚ traditionem ad antiquitatem ascendere ex huius codicis
Scripturis p. 92 E (p. 335, 9) ἀποδέδειγμαι pro ἀποδέδεγμαι p. 93C
(p. 336, 8» πότερα pro πότερον p. 99 C (p. 340, 1) βέλτιςτα αὐτὰ
pro αὐτὰ βέλτιετα p. 106 A (p. 341, 26) ἐπάγει pro ἐπάγοι p. 106D
(p. 342, 23) τό TE pro Ye τό intellegitur. liber Bessarionis E?), qui
similiter atque Coislinianus (1) saepissime cum familia (.14C E HJ L)
peculiariter conspirat, ab hac familia discrepans p. 71 A (p. 327, 14)
οὐκ ἐξ pro ἐξ p. 109 C (p. 436, 28) ταῦτα pro τὰ τοιαῦτα p. 110E
(p. 439, 1) un pro οὐ cum Stobaeo exhibet.?)

1) libros (4C E HJ L) ex T (Ven. app. class. IV cod. I) transcriptos
esse Schanzius affirmat (cf. p. 415 adn. 3), et quamvis unum quemque
horum librorum e compluribus fontibus constitutum esse ex laterculis
variarum lectionum facile cognoscitur (praecipue Parisinus C totiens
conspirat cum Bodleiano ubi 4 EHJL cum Stobaeo faciunt), tamen
editori Phaedonis pro libris sex (10207. E HJ L) unum T usurpare licebit,
dummodo quaecumque a Bodleiano diversa memoria vetus singulis libris
(ACEHJL) inest, contineatur omnis codice 7. contra si iis locis ubi
libri (J) et (L) singuli cum Stobaeo congruunt, 7 cum (4C EH) a B
stantibus facit, praeter 7 etiam (J) et (L) adsumere oportebit. ^ mirum
est ut p. 71 E (p. 328, 10) universi (4C E HJ L) bis ταῖν tradant, quam-
quam Schanzio teste (cf. Plat. XII praef. p. 11) 7 cum BCDE(GösT')
τοῖν praebet.

2) E ex (T) Phaedonem petivisse ferunt, cf. Schanz, Platocodex
p. 89sq. etiamsi autem ex antiquiore libro (T) memoriam communem
(T) E recuperare fas sit, tamen (T) e. g. p. 109 C (p. 486, 28) cum Bod-
leiano ταῦτα tradere, E solum propriam traditionem τὰ τοιαῦτα servare
notandum est.

8) quae Stobaei excerpta de memoria peculiari singulorum codicum
Phaedonis docent, pluribus modis firmari possunt. primum omnes loci
conligendi erunt ubi singuli libri soli verum rettulere, sicuti lectiones
unius codicis D p. 70A (p. 326, 1), unius (G) p. 89 E (III p. 282, 1)
et p. 99 E (p. 840, 23) accipiendas esse nos p. 484 p. 480 p. 457 monui-
mus. deinde aliorum scriptorum testimonia nec non papyrum
donis cum iisdem membranis atque Stobaeum proprie conspirare mon-
strandum est. Eusebium p. 109 C (p. 486, 28 = p. 565 b) scri
libri (D) τῶν pro τῶν περί p. 118D (p. 448, 11 = p. 568a) libri (1)
óciuc xal δικαίως pro καλῶς xai óciuc p. 114B (p. 444, 7 — p. 568d)
libri E &xßatvoucı pro ἀποβαίνουςει comprobare, papyrum p. 81B (p. 482, 6)
cum C γοητευομένη pro γεγοητευμένη p. 81C (p. 482, 17) cum (FL) τοῦτο
ὦ φίλε pro ὦ φίλε τοῦτο tradere supra memoravimus. praeclarum libro-

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 489

postquam libros e quibus varia vetus memoria quae ad nos
pervenit Phaedonis resuscitanda est, singulos proposuimus, qui horum
librorum traditionem media aetate e pluribus priscis constitutam sup-
peditent, qui recensionem a simillima vetere ductam praebeant, ex-
pedire relicum est. recensionem codicis E excerpta quae prima nobis
apud Stobaeum occurrere, paene constanter sequi vidimus"); attamen
inter leetiones ab illis eclogis diversas libri etiam eas inveniri
concedendum fuit, quas Oxoniensis eodieis auctoritate firmatas veritatis
specie splendentes recensioni archetypae libri E relinquere ratio
postulabat.) ipsum igitur genus Εἰ nostrae memoriae Phaedonis
utrum ab antiquitate ortum traheret, an post Stobaeum e Bodleiani
memoria et ex ila quam E vocare iuvabat traditione Btobaeana
factum esset, diiudicari non potuit. ae ne ceteris quidem excerptis
quae praeter eclogas E in anthologio nobis obviam fuere, aetatem
recensionis cuiusdam nostrarum Phaedonis certo definitam esse concedi
debet. quamvis non nullis reliquarum eclogarum cum codice C pecu-
liaris ratio intercedat, aliae autem a libro (I") proxime absint, tamen
nec testimonia generis C eum codice Tubingensi, neque generis ( I") cum
Coisliniano cognatione tam propinqua coniungi quam eelogas E eum
libro Bessarionis neminem fugere potuit. quod quoniam ne testimonia
E quidem cum certa familia librorum Platonicorum ad peeuliare
archetypon revocare contigit, auxilio eclogarum C et (I") priscas recen-
siones C et (I) refingere omnino non iam temptandum fuisse patet.
ut cum eclogis generis E"), ita etiam cum excerptis C et
(D) comparata una quaeque nostrarum recensionum Phae-
donis e diversis libris veteribus mixta videtur; quocirea qui
omnes quae extant recensiones Phaedonis post antiquitatem exeuntem
factas esse volunt, eos certis argumentis refelli non posse apparet.

tamen tenendum erit non modo traditionem plane eandem
quae veteribus Stobaei recensionibus eontinetur, recensionibus nostris
subesse?), verum etiam alia anthologii excerpta aliis libris Plato-
nicis similiora esse. igitur fae quaeso e codicibus Photiana aetate
scriptis paucissimis — atque duos ponere satis est, Bodleianum
codicemque alterum — multos illos libros quos ad antiquitatem
ipsos ascendere demonstravimus, ductos esse; nonne horum arche-
typorum codicum recensiones ita inter se mixtas esse, ut libri si-
militer ac quos Stobaeus usurpavit constituti denuo suborerentur,
dicere necessarium erit? ergo quibus recensionibus nostris peculiaris
cognatio cum eclogis certis intercedit, ens a consimilibus veteribus

rum (J®Gs) cum papyro consensum (cf. p. 88 Β λυπηθῇ A φοβηθῇ pro
φοβηθῇ ἢ λυπηθῇ p. 83D óuórpogpóc re καὶ óuórpomoc pro ópórpomóc τὲ
καὶ ὁμότροφος ibid. καθαρῶς eic "Aihou pro εἰς "Ardou xaBapibc), familine
(ACEHJL) cum Plutarcho (ef. p. 58A = Plut. fat. 7 ri ἦν pro ri οὖν
Av) obiter indicare libet.

1) cf. p. 420 et 433. 3) ef. p. 439. 3) cf. p. 440. 4) memi-
neris velim quae diversis loeis de discrimine dixerim inter universam
codicum Platonicorum memoriam et eclogas Btobael intercedente.

490 Ernestus Bickel:

recensionibus originem trahere haud alienum videtur credere. ac prae-
cipue codex Tubingensis C undecimo saeculo p. Chr. n. exaratus dubito
an exemplar antiquissimum ipse exprimat; de libris E et (I") recen-
tissimis iudicare difficilius videtur, quorum alterum (I) Venetum 7
inter fontes habere !), alterum E saltem in dialogis quos praeter Phae-
donem continet?) quibusdam e libris servatis memoriam petivisse certa
res est. tamen vel horum codicum recensiones proprias summam par-
tem ex antiquissimis libris fluxisse probabili coniectura assequimur.?)

si autem qui media aetate scripti sunt libri Phaedonis ad plus
duos veterum libros redeunt, secundum fontes eorum priscos in duas
classes codices nostros discerni non posse consentaneum est. nec
tamen ab omni ratione duarum classium distinctionem librorum
Phaedonis abhorrere nunc explicare oportet. codicum qui extant
vetustissimi B aliquot lacunas lectionesque sensu carentes etiam in
duobus aliis libris, in Tubingensi C et in Veneto D recurrere monen-
dum est*); nisi igitur membranarum C et D fons primarius ipse
Bodleianus est, imago libri cuiusdam ante annum 895 p. Chr. n. ex-
arati refingitur, ex quo B C D, quamvis unus quisque eorum etiam ex
altero fonte interpolatus sit"), summam partem memoriae petiverint.
ille autem liber deperditus, quem classis prioris codicum Platonicorum
archetypon aliquo iure vocare licebit, in exempla plurima transcriptus
esse videtur; nimirum ab eo codices omnes qui nobis Phaedonem
servarunt, alii alibi pendent.) ita proprio consensu membra-
narum BCD certus fons deperditus memoriae Phaedonis
definiri posse videtur. codicibus autem qui praeter ΒΟ ad
antiquitatem ascendentes") plurimis locis peculiari familiae BCD
traditioni coniuncti opponuntur), item certum quoddam genus libro-
rum Phaedonis effici nemo infitias ibit. tamen lacunis lectionibusve
aperte vitiosis huius alterius classis libri omnino nullis inter se
cohaerent. non nisi communi codicum recentiorum a fa-
milia BCD differentia codices recentiores inter se copu-
lantur. itaque quid de discrimine classium librorum Phaedonis
statuendum sit, in aperto videtur: ad duo archetypa codices nostri

1) cf. append. adn. 34. praeterea cf. p. 456. 2) praebet omnes.
3) similia de libris (I) et E sensit A. Schaeffer, Quaest. Plat. p. 70 sq.
4) it» BCD omittunt p. 71C ἐγρηγορέναι καὶ ἐκ τοῦ καθεύδειν p. 186
T€ p. 96 A εἰδέναι p. 102 E ob, praebent p. 78D xataurd pro xarà ταὐτά
p. 82B ὅτι οὐ pro ὅτι p. 82D cuam pro εὠματα p. 92C οἴου pro col
οὐ p. 108C öcwv pro θεῶν p. 110 C ἐπί pro ἔτι p. 114 A. μητρολοίας pro
untpakolac. 5) id ex locis concluditur quales ii sunt ubi C cum
Stobaeo facit, BD cum Eusebio. 6) cf. quae libris BCD communia
sunt menda plana cum exemplis familiae (4C Ε HJ L) p. 18B μέν pro
μέντ᾽ p. 76 B τόδε pro τί δὲ τόδε p. 90C πάντα pro πάντα τά p. 104D ὅτι
pro à ὅτι p. 110 À πολλοῦ pro πολύ, familiae (41 6 δ) p. 82A εἶναι pro
ἱέναι p. 86C ὑποταθῆ pro ἐπιταθῇ p. 960 ἅ ποτ᾽ ἔμαθον pro ἀπέμαθον
p. 112 Ε ἄναντες γὰρ προς pro ἄναντες γὰρ. 7) TE(4SGJLTT).
8) singulos locos adnotare supervacaneum est. 9) criticam Bekkeri
adnotationem sis perlustra.

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 491

referri non debent, sed quondam a vulgata dialogi memoria recensi-
onem propriam libri illius quem archetypon classis prioris appellari
voluimus, secessisse sumendum erit. cum vero indolem recensionis
communis classis B C D vetustissimo horum librorum maxime inlustrari
putandum est, tum codicem B inter omnes libros Platonis fidelissime
Atticum philosophi sermonem servasse ex adnotationibus, quibus in
appendice!) differentias memoriae Platonieae ad formas res ortho-
graphicas grammaticas spectantes proseeuti sumus, uni cuique
cognoscere licet. de aetate autem qua archetypon familiae BCJD
scriptum sit, si verum est quod supra coniecimus, eodicem € e libro
ante Stobaeum exarato solo descendisse"), sequitur ut memoria
communis elassis BCD etiam multo ante Stobaeum?°) con-
stituta sit. contra antiquiorem altero saeculo p. Chr. n. seripturam
archetypi librorum BC D esse, in quo at pro € non modo in ter-
minationibus verborum solemniter exaratum fuit) parum probabile
videtur. :

ita ab historia memoriae Phaedonis causa repetenda est, cur duo
traditionis genera distinguamus; tamen ad recensendum dialogum
nostros libros in duas classes dividere nil expedire ex iis quae ex-
posuimus apparet. num consensu codicum omnium classis prioris cum
plerisque exemplaribus classis alterius universa memoria vetus Phae-
donis quae ad nos pervenit suppeditetur, incertum remanet. singu-
larum ad antiquitatem ascendentium membranarum testi-
monium concordanti testimonio reliquorum librorum ad
textum constituendum adhibendorum editorem Phaedonis par
putare fas est.

de Platonis Phaedone diximus, dicendum est de Btobaeo ex-
cerptore Phaedonis. ac primum quidem diversae originis eclogas
Stobaeanas esse certum nos cognovisse statuo. etiamsi ommes nostrae
recensiones Phaedonis post Stobaeum compositae essent, dummodo
variam veterem memoriam contineant, e mutata ratione, quae inter
singulas recensiones et textum Stobaeanum intercedit, novum fontem
Ioannem sequi necessario effieitur. propter unicam tantum rem
paullisper dubitare licebit, num qualem instituimus distinctionem
generum traditionis Stobaeanae, fundamento iusto nitatur: nimirum
si in diversis Phaedonis partibus rationes plane diversae singulis Pla-
tonis libris eum fontibus priscis intercederent, per totum dialogum
dispersa anthologii excerpta ad normam recensionum nostrarum dirigi
non posse apparet. sed eclogae quae in finitimis paginis Phaedonis
obviam sunt veluti p. 60 B—O iuc... ἡδύ") et p. 68 B—69 D οὐκοῦν
... πεφιλοςοφηκότες δ) quantum inter se distent velim tecum reputes;

1) cf. p. 493 sq. 2) ef. p. 490. 8) de Stobaei aetate cf.
K. Praechter, Hierocles der Stoiker (Leipzig 1901) p. 2. 4) cf. append,
adn. 36, Kühner-Blass, gramm. graec. I p. 52. Meisterhans, gramm, inscr,
Att. p. 34 n. 185. 5) cf. p. 416. 8) cf. p. 480.

499 Ernestus Bickel: De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone

praeterea in scriptura locorum bis a se citatorum loannem saepissime
Secum ipsum pugnare meminerimus.!)

quod si ratione recta species varias memoriae Stobasanae
distinctas esse persuasum habemus, fontibus diversis anthologii nomina
imponere conandum est. quae eclogae recensionem codicis E secuntur,
tam excerptum Uc... δύ capitis L p. 477, 22— 478, 9 quam eclogae
multae capitis περὶ ψυχῆς ineuntis lemmate ἐν ταὐτῷ aut nullo inter
se cohaerentes p. 325, 18— 332, 3 post placita Aetiana reperiuntur.
Aetianis vero solebat Stobaeus Didymea subiungere.?) igitur gnomo-
logum excerpta generis E ex enchiridio quodam Didymi descripsisse
veri simile fit.°) atque huic fonti Ioannis etiam ecloga 6... ἐπιςτήμην
p. 482, 22— 25, quippe quae et ipsa pone decreta Aeti posita in-
veniatur*), adsceribenda erit. deinde excerpta generum OC et (I')*)
generisque quod deteximus quartum?) cum a vetustioribus anthologiis
tum ab exemplari quodam ipsius Stobaei Platonico") originem ducere
opinabimur. cum autem illud traditionis genus quod eclogarum lon-
gissimarum proprium in omni parte anthologii recurrit, peculiare Sto-
baeani exemplaris Phaedonis fuisse haud absurdum sit putare, classis C
testimonia πότερον .. . ἐξευρήςειν p. 333, 21— 338, 239) ἀλλά...
ἑαυτῷ p. 434, 5— 444, 29?) οὐκοῦν... πεφιλοςοφηκότες III 252, 11
— 255, 81?) Ioannem e suo Platonis libro transcripsisse credo.!*)

1) iterantur apud Stobaeum verba p. 68 C τό... κοςμίως (cf. p. 484)
p. 68 E καίτοι ... äpxecdar (cf. ibid.) p. 80 Ὁ ---Ὲ ἡ... Σιμμία (cf. p. 461)
p. 84D —E fofaí ... βίῳ (cf. p. 485) p. 88E—904A τούς. .. rAc(crouc
(cf. p. 479) p. 92D ép... ἅπαει (cf. p. 478) p. 93B φέρε.... λέγεται
(cf. ibid.) p. 96 B 6... ἐπιςτήμην (cf. ibid.). 2) cf. Elter, de Ioannis Sto-
baei codice Photiano p. 25. 3) cf. Elter, Ind. schol. Bonn. (1894/95)
p. 12. ceterum de huius enchiridii Didymei memoria Platonica planius dici
nequit nisi praeter Phaedonem aliis dialogis, Timaeo potissimum et

Philebo cum Stobaeo comparatis, Eusebio in censum vocato. — 4)cf. p.478.
6)cf.p.450. 6)cf.p.458. 7) οὗ. Diels, Dox. Graec. p. 75. 8) cf. p. 442.
9) cf. p. 468. 10) cf. p. 480. 11) de Platonis codice Stobaeano,

priusquam omnia Platonica anthologii inlustrata erunt, sententia certa
proferri non potest. interim coniciemus hunc librum non modo quae
neoplatonicis adamabantur (cf. p. 414 adn. 4), verum omnia quae nos
possidemus opera Platonis complexum fuisse. laudat enim Ioannes Lyside
Hippiis Epinomide exceptis dialogos omnes nostri corporis Platonici
novem tetralogiarum atque etiam spuria extra tetralogias relicta scripta
Parisino A aliis libris tradita praeter Sisyphum Alcyonem. tetralogiarum
ordinem Stobaei librum secutum fuisse inde deducas quod gnomologus II
p. 85, 26 Ionem cum Hippiis confudit.

Appendix

1) τὸ dua cum Riddellio probavit Schanz p. 91, 1 2) θέλειν
hic ferri potest quia μὴ praecedit. at post consonas nil nisi ἐθέλειν
Platonem usurpasse libris scriptis eius titulisque Atticis (cf. Meisterhans®,
gramm. inscr. Ati. p. 178) docti sumus. Blaís et Horna qui nuper (Be-
richte d. Sächs. Gesellsch. d. W. 1899 p. 162) Usenero θέλειν a Platone
abiudicanti (Gótt. Nachr. 1892 p. 50) obstitere nil novi attulerunt neglec-
tis iis quae Schanz (Nov. Comm. p. 102) congessit 8) cf. Moeris,
ed. Bekker. p. 198. Meisterhans" p. 177. — librarius qui E exaravit
praeter hunc locum etiam ed. Schanz. p. 129, 4. 142, 13 y omisit. multo
saepius vero forma íalsa in BÜUD inrepsit, ita p. 101, 16. 106, 9 bis,
108, 20. 124, 16. 175,9. constantius quam codex Oxoniensis videtur Y
offerre Parisinus vetustissimus, cf. Bekker ad Remp. 329 C 'riyveran A
qui nusquam aliter! 4) ἐπεὶ οὐκ ἐδύνατο, cuvijwev libri (J) leetio
ab usu Platonis aliena. rarissime apud eum ἐπεί pro ἐπειδή positum in-
venitur, legitur Parm. 158 B Clit, 406, nota Theag. 126 C Zei δὲ δή. ei-
militer inscriptionibus ἐπεὶ pro ἐπειδὴ erraro traditur, ef. Meisterhans*
p. 262. e coniectura igitur non debuit Hermann Civ. 477 A ἐπεί scribere.
ceterum ab Attico usu Platonis usus Xenophonteus abhorret, cf. Anab.
1,8,5.1,8,6 5) ἠδυνάμην ita ut ἥμελλον ἠβουλόμην tituli Attici
non ante Platonem mortuum praebent, cf. Meisterhans" p. 169. libri
Platonici testantur ἡβούλου in Alcibiade I dialogo spurio p. 144 B. inter
veteres grammaticos alii formas cum ἢ augmento sermoni Atheniensi
addixere, alii eas ab eo abhorrere iudiearunt. tamen nobiliores n pro-
bavere, cf. Herodian II p. 354 Moeris p. 198 6) quae ratio inter
formas. tuv et cuv in libris B et C intersit, adeurata Schanzi quaestione
(Nov. Comm. p. 15654.) exploratum est, de libris Bekkerianis, ut-
pote qui parum diligenter excussi sint, iudicari nequit, JE praebet ubi-
cumque BC D cov habent formam eandem. deinde E tribus loeis quibus

BCD E testantur ed. Schanz. p. 124, 23, 126, 19. 128, 8 vocabula a c
incipientia suppeditat. at si ommes loei spectantur, seriptura Thucydidea
Zuv (cf. Poppo ad Thuc. I p. 209. 399) multo saepius in E comparet
quam in vetustioribus libris, ef. 104, 4. 8. 114, 22, 122, 17. 127, 20. 188, 9.
1. 9. 135, 21. 186, 14. 26. 140, 2. 7. 144, δ. 11. 24. 25. 1465, 1. 2. 4. 6. 146,
7. 8. 12. 148, 12. 158, 19. 155, 10. 14. 15. 17. 156, 16. 17. 157, 14, 18. 158,
1. 8 bis. 160, 3. 28. 161, 13. 162, 26. 28. 164, 5. 165, 18. 19. 169, 22. 173,
23. 174, 1. 175, 9. 178, 10. 186, 9. cum tituli Attiei inde a hello Pelo-

ponnesiaco confecto in paucissimis tantum certis vocibus € praebeant
(cf. Meisterhans? p. 220), minus probabile est Platonem totiens formam
antiquiorem, quotiens ea in E legitur, adhibuisse. cf, etiam Diels, D.
Litteraturzeitung (1901) p. 8033 7) indicativum ἀπόλλυται defendi

p. 480. — alterum À in ἀπόλλυςθαι omittit C etiam ed. Schanz. p. 137, 26,
138, 9, E p. 144, 8. 144, 8. 9. 145, 10. 150, 18 Crit. 79, 9. 11. tamen sne-
pius in E ut in B semper per duas A ἀπύόλλυςθαι seribitur, ef. p, 187,
26. 138, 2. 151, 14. 158, 16. 27. 162, 3. 164, 11. 167, 18. 16. 24

494 Ernestus Bickel:

8) Plato in ἀποθνήιςκειν ı adscripsit, cf. Usener, Ann. phil. 91 (1865)
p. 245 sq. Meisterhans? p. 177. praeter papyrum p. 67 E etiam Bod-
leianus genuinam scripturam servavit, vide ed. Schanz. p. 92, 12. 98, 12.
95, 5. 19. 97, 17. 103, 18. 104, 11. 110, 26. 112, 2. 120, 10. 121, 11. 189,
14. 168, 13 9) de crasi ἄνθρωπος novissimus disputavit Schanz
Nov. Comm. p. 98 10) tituli Attici vivo Platone incisi formam aó-
τοῦ fere totiens quotiens ἑαυτοῦ praebent, cf. Meisterhans?* p. 158. co-
dices Platonici in Phaedone modo bisyllabam modo trisyllabam testantur
formam, sed inter se plerumque consentiunt. duobus tantum locis ed.
Schanz. p. 98, 8. 108, 2 pone καθ᾽ in E formam ampliorem, in BCD
breviorem reperis, duobus aliis p. 129, 11. 17 BC D 8011 longiore utuntur.
etiam papyri scriptura variat, p. 88A ἑαυτὴν habet ubi membranae cunctae
αὑτὴν exhibent, p. 84 A bis αὑτήν ubi illae ἑαυτήν praebent. reliquis locis
papyro servatis libri membranei cum papyraceo formam bisyllabam suppe-
ditant p. 197, 17. 180, 17 bis. 130, 18. bisyllaba inde ab Alexandrina ae-
tate rarissima est in inscriptionibus Atticis, apud tragicos et Isocratem
iragicos imitantem erat usitatissima, cf. Br. Keil, Anal. Isocr. p. 111
11) capüxc pro glossa ad Icwc apposita habeo; quam qui adiecit Tcwc
non urbane ac leniter, sed ita ut p. 67 A in sententia τοῦτο δ᾽ écriv Tcwc
τὸ ἀληθές fortius dictum voluit 12) Heindorf defendebat ποιοῦμεν
inepte comparato Civ. 580 D καὶ ἡμεῖς... ξυγχωροῦμεν. A πῶς ποιοῦ-
μεν; 18) εἴτε --- ἤ interrogationem disiunctivam inducere Leg. 988 B
nescio quam membranam secutus Ast lexic. I p. 646 contendit. revera
εἴτε — ἤ pro εἴτε — εἴτε i. q. πότερον --- ἤ valet CI A. I 40, 5 διαχει-
porovficaı τὸν δῆμον αὐτίκα πρὸς Medwvalouc, εἴτε φόρον δοκεῖ τάττειν
τὸν δῆμον αὐτίκα μάλα, A ἐξαρκεῖν αὐτοῖς τελεῖν Ócov τῇ Θεῷ ἀπὸ τοῦ
φόρου ἐγίγνετο 14) ἐκεῖςε recipere potuerunt Ast et Schleiermacher,
quippe qui ἐκεῖ ad ἀφικόμεναι referendum putarent. sed pessime Pla-
toni dictio eiclv ἀφικόμεναι similis Sophocleae Oed. R. 90 προδείςας εἰμί
vindicatur. etsi enim apud eum saepius εἶναι cum participio alius verbi
coniunctum legitur (cf. Phaedr. 249 D &crw . . . δεῦρο... ἥκων. Men.
84 A οὗ écriv... βαδίζων. Ast, lexic. I p. 622), tamen aoristi participium
nullum ita copulatum occurrit. ne Zconaı quidem participio aoristi
adiunctum repperi, cuius usus apud reliquos scriptores generis cuiusvis
exempla crebra sunt, cf. Krueger, gramm. graec. 8 56, 1sq. — igitur
eiciv cum ἐκεῖ coniungemus, lectio libri (L) petita videtur ex p. 58E
ἐκεῖςε ἀφικόμενον 15) Schanz et hoc loco et Soph. 245 E ἃ scrip-
tura cibüpuev vetustiorum codicum temere recessit. nam satis constat
εἰδέναι non solum i. q. scire, sed etiam i. q. cognoscere significare. cf.
Theaet. 209 E icréov δῆ. Symp. 217 C icréov ἤδη τί écrt τὸ πρᾶγμα.
Phaedr. 246 C οὔτε εἰδότες (sic B, accipi debet: ἰδόντες T) οὔτε ἱκανῶς
voricavrec Θεόν. Lys. 204 A: βούλει οὖν ἕπεςθαι ἵνα καὶ εἰδῇς τοὺς ὄντας
αὐτοῦ. Lysias or. 12, 100 οἶμαι δ᾽ αὐτοὺς ἡμῶν τε ἀκροᾶςθαι xal ὕμς
eicecdar τὴν ψῆφον φέροντας. --- quamquam monendum est εἰδῶμεν (in B
praecipue) etiam iis locis legi ubi dipthongum licentiae scribarum deberi
pateat. vide Crat. 885 E φέρε δὴ εἰδῶμεν (sic B T). 424 εἰδῶμεν B:
ἴδωμεν T. 428 D xal δὴ xal νυνὶ ἡμεῖς εἰδῶμεν (sic B: ἴδωμεν T). 485 E
Exe δὴ εἰδῶμεν (sic B: ἴδωμεν TY. Theaet. 169 D dvrılaßıbneda .. . xal
εἰδῶμεν (sic B: ἴδωμεν T). Soph. 223 B ἔτι δὲ xal τῆδε εἰδῶμεν (sic
BT: ἴδωμεν W). 257 A εἰδῶμεν δὴ xal τόδε (sic BT: ἴδωμεν W).
260 E ἵνα κατειδῶμεν (sic T: κατίδιμεν B). Parm. 158 B ὧδε εἰδῶμεν.
Lach. 190 C à34à ... εἰδῶμεν (sic B: ἴδωμεν T). e contrario scribae εἰ
in i mutarunt e. g. Charm. 155 D ubi ἴδον in BT invenis. bene con-
sentiunt in ἴδωμεν B et T Phaedr. 268 A Gorg. 456 A al. — cf. etiam
adn. 48 16) de formis οὕτως οὕτων dixit Schanz Nov. Comm. p. 4 80.;
in uno quoque codice Platonis saepissime ante consonas οὕτως inveni-
tur, itemque οὕτω ante vocales ipsi vetustissimi libri aliquotiens prae-

De Ioannis Stobaei excerptis Platonieis de Phaedone 495

bent. in media oratiore legitur oürw vocali sequente in B, cui T
plerumque astipulatur, Euthyphr. 9E Apol. 22E Crat. 439 D Theaet. 152B
159 B 209 C Soph. 245 B Symp. 191 C Phaedr. 257 D Erast. 188 C Protag. 351 C.
deinde saepenumero in fine enuntiati, etsi sententia quae sequitur a vocali
incipit, οὕτω traditur. in dialogis primo editis Schanz ubique librum E
expressit, in posterioribus ante vocales nil scripsit nisi οὕτιμς. cf. Kühner-
Blafs, gramm. graec. I 296. — forma oórwciv, de qua ef. Herodian. I 509,
in codice E ante vocales frequentatur, ita Euthyphr. 4E Apol 19 A
Phaed. 91 B; similiter reperitur in E Apol 26 E otrocdv ὦ. 33D oóro-
civ ἐμός 17) totum enuntiatum in (L) ita constituitur: dpa dvay-
kaiov, dcov Ecrı τι ἐναντίον, μηδαμόθεν ἄλλοθεν yiyvecdan ἢ ἐκ τοῦ atm
ἐναντίου. quod si αὐτό post ἄλλοθεν deletum, öcoıe in ücov mutatum est,
libri (L) scribam iudico αὐτό ad öcoıc referre noluisse. lectio vulgata
firmatur loco ab Heindorfio adlato Leg. 667 B δεῖ τόδε γε ὑπάρχειν ἅπα-
ctv, ὅςοις ςυμπαρέπεταί τις χάρις, ἢ τοῦτο αὐτὸ μόνον αὐτοῦ τὸ crou-
δαιότατον εἶναι ἤ τινα ὀρθότητα 18) particula δαί Aristophaneis et
Platonicis libris fere solis traditur (cf. Krueger, gramm. graec. 8 69, 16)
ac iam ne a Platonis quidem editoribus admittitur. — in Phaedone for-
mulam τί δαί recentioribus codicibus traditam Oxoniensi obtrusit correc-
tor ed. Schanz. p. 89, 18. 93, 4. 98, 16. 17. 99, 12. 100, 4. 105, 13. 110, 18.
114, 14. 115, 11. 21. 118, 14. 120, 1. 193, 5. 24. 125, 3. 146, 6. 14. 148, 10. 149,
21. 159, 16. 181, 13. item in aliis haud paucis dialogis nulli libri nisi
recentiores δαί praebent, velut Euthyphr. p. 4, 6. 11, 1. 12, 7. 21, 25. 28,
16 Crit. 76, 16. 18. 84, 13 Thenet. 16, 21. 31, 8. 41, 85. 64, 2 Phaedr, 1, 15
Lach. 58, 16 Gorg. 1, 12. 2, 24. 26. 12, 9. 24, 16. 31, 28. 78, 20. in Mar-
ciano T' occurrit dal e. g. Theaet. p. 9, 23. 32, 18. 59, 6. ΤΊ, 26 Soph. 12,
17. 28, 16. 28, 4. 20. 31, 7. 51, 26. 80, 12 Phaedr. 59, 29 Aleib. I 36, 13.
37, 10. 89, 2 Charm. 9, 21 Lach. 40, 29. 54, 16. his igitur loeis omnibus
libri B prima manus Tí δέ scripsit. at in Menone manus eadem nil nisi
Tl δαί exaravit, cf. p. 116, 17. 118, 26. 119, 4. 125, 21. 132, 30, 140, 21.
147, 18. 18. 148, 29. 150, 26. 153, 34. 154, 26. in Parisino A legitur ri
dal, sed αἱ in rasura e. g. Leg. p. 46, 19. 53, 27. 98, 10, 21, ri δέ com-
paret e. g. p. 22, 6. 28, 32. 31, 21. 46, 17. 69, 26. — haee cum sit libro-
rum scriptorum memoria, Platonem formulas τί dal et τί δὲ promiscue
usurpasse Hermanno dissentiente (cf. ed. Plat. I praef. p. 5) Schneiderum
secutus (cf. ad Civ. I p. 155. 307) censeo 19) libri Platonis formam
triplicem καὶ ἐάν ed. Schanz. p. 169, 2. 179, 27, καὶ dv p. 92, 24. 145, 21,
κἄν p. 109, 12. 169, 4. 181, 18 testantur. in Phaedone BCJD saepius
quam E καὶ ἄν habent, cf. p. 109, 16. 126, 8. eadem forma iam in titulo
ante bellum Peloponnesium scripto CIA. IV 1b, 35 b 18 occurrit. ita-
que quamquam inscriptiones vivo Platone incisae formam ἄν non prae-
bent (cf. Meisterhans? p. 256), tamen post dipthongos philosophum ἄν
exarasse dubitari nequit. post consonas in Phaedone duodecies ἐάν
reperitur, semel post c äv p. 146, 16. item post brevem vocalem omnes
libr semel tantum ἄν habent p. 151, 7. senptura δὲ ἄν quae bis inve-
nitur, non potest in censum vocari. — cum ea ratio inter formas ἐάν
et ἄν in Phaedone intersit, quaerere utile videtur, num etiam in aliis
dialogis inter has formas eadem ratio recurrat. praeter Phaedonem igi-
tur Euthyphronem Apologiam Critonem Cratylum Theaetetum inspexi.
in his dialogis post v ἐάν undequadragies legitur Euth. p. 14, 28. 24, 11
Apol. 36, 24. 40, 28. 41, 16. 45, 18. 58, 6. 59, 24. 64, 5 Crit. 68, 2. 70, 28,
75, 15. 79, 19. 83, 6. 84, 18. 85, 8 Phaed. 97, 6. 126, 94. 136, 4. 15. 148,
19. 151, 7 Crat. 8, 16. 17. 6, 80. 11, 25. 18, 29. 48, 4. 65, 6. 15, 31. 76,
23. 78, 25. 81, 9 Theaet. 18, 25. 28. 34, 7. 60, 22. 99, 30. 32, ἂν quinquies
Apol. 35, 15 Crat. 75, 11 Theaet. 7, 1. 44, 25. 57, 6; post c ἐάν vicies bis
Euth. 13, 28 Apol. 58, 1 Crit, 80, 17, 82, 23 Phaed, 127, 8. 136, 14. 140,
12. 153, 9. 158, 4. 164, 19 Crat. 25, 13. 55, 29. 56, 8, 75, 23, 76, 6 Theaet,

496 Ernestus Bickel:

14, 6. 22, 19. 28, 13. 35, 19. 29. 71, 20. 77, 8, ἄν quater Crit. 84, 6 Phaed.
146, 16 Crat. 58, 14 Theaet. 11, 8. post p semel ἐάν reperitur Euth. 7,
14, dv bis Crat. 74, 14 Theaet. 6, 84; post x semel ἐάν Crat. 55, 27.
sexies ἀλλ᾽ ἐάν scriptum est Apol. 47, 28 Phaed. 158, 10 Crat. 60, 28
Theaet. 15, 20. 71, 18. 98, 18, semel ἀλλ᾽ ἄν Theaet. 55, 6. post dipthon-
gos et longas vocales ἐάν septuagies quater comparet Euth. 5, 1. 8. 7,
14 bis. 18, 20 Apol. 36, 24. 38, 20. 48, 6. 46, 2. 5. 47, 14. 51, 8. 58, 8.
64, 7. 9 Crit. 67, 11. 68, 11. 17. 78, 8. 74, 16. 79, 20. 21. 80, 15. 84, 19.
85, 7 Phaed. 96, 28. 102, 9. 118, 1. 126, 18. 159, 6. 169, 2. 179, 27 Crat.
7, 8. 9. 20. 11, 24. 17, 18. 15. 19, 25. 26, 7. 27, 22. 80, 1. 88,25. 48, 7. 58, 10.
70, 7. 12, 30. 75, 28. 78, 26 Theaet. 11, 9. 18, 24. 15, 21. 18, 28. 90, 14. 91, 16.
88, 6. 85, 26. 37, 16. 88, 8. 44, 28. 51, 1. ὅθ, 18. 15. 65, 30. 88. 78, 24.
74, 14. 84, 84. 89, 5. 90, 19. 98, 30. 97, 28. 29. 98, 22, dv quater decies
Euth. 3, 10. 6, 15 Phaed. 92, 24. 126, 18. 148, 18. 145, 21 Crat. 7, 22. 24,
2. 66, 8. 67, 14. 74, 6, 18 Theaet. 56, 9. 60, 8. post 1 quattuor locis ἐάν
traditur Euth. 22, 90 Apol. 39, 16. 24 Phaed. 101, 28, semel tantum
Theaet. 51, 2 omnibus libris dv. post à legitur ἐάν decem locis Euth.
8, 19 Crit. 79, 20. 85, 21 Phaed. 118, 4. 157, 7 Crat. 65, 6. 75, 9 Theaet.
77, 7. 78, 28. 85, 12, dv tribus Phaed. 151, 7 Crat. 60, 20. 74, 6, post o
ἐάν bis Crat. 7, 6 Theaet. 85, 29, ἄν semel Theaet. 87, 80. — ex his co-
piis apparet ἄν libris Platonicis non tantum post eas syllabas tradi,
post quas litteram € propter aphaeresin omissam esse dicere licet. ἐδ-
men ἐάν adeo crebro reperimus, ut omnibus iis locis, quibus elisio litte-
rae € in voculis δέ et γέ statuenda an forma ἄν legenda sit incertum
est, Platoni ἐάν reddendum videatur. philosophus ipse prosodiis usus
non est. itaque nos secundum titulos Atticos scribere par est Apol.
81, 25 und’ ἐάν pro μηδὲ ἄν, Phaed. 101, 11 δ᾽ ἐάν pro δὲ ἄν, 109, 15 «i
δ᾽; ἐάν pro τί de; Av, Crat. 1, 14 οὐδ᾽ ἐὰν pro οὐδὲ Av, 22, 15 δ᾽ ἐὰν pro
δὲ ἂν, 28, 14 τοῦτό γ᾽ ἐὰν pro τοῦτο ve: Av. similiter dubito an pro
und’ Av Euth. 7, 18 et οὐδ᾽ ἄν Crit. 76, 25 Crat. 17, 17 und’ ἐὰν et οὐδ᾽
ἐὰν restituenda sint. librarii € elisisse videntur quasi de forma consueta
οὐδ᾽ ἄν ageretur 20) v paragogicum aeque ante consonas atque
ante vocales in titulis Atticis comparet, cf. Meisterhans? p. 112. inter
poetas Athenienses Aeschylus ut positionem quae dicitur efficeret sae-
pius quam Sophocles Euripides Aristophanes illam litteram usurpavit,
cf. Br. Keil, Anal. Isocr. p. 121. tamen eadem in recentibus Atticis in-
scriptionibus multo crebrior est quam in vetustioribus. libri Platonis
praeter paucos BDTA qui usum titulorum secuntur, v paragogicum
ante vocales exhibent, ante consonas omittunt, normam eandem tenent
codices Stobaeani 21) ubi de re iam in medium prolata agitur
(cf. p. 71 A δύο yeveceıc), articulus locum suum tuetur 22) ἱκανῶς
coi nullum verbum desiderat, cf. Men. 76 B ἱκανῶς coi, ἢ ἄλλως mwc Zn-
Teic; 28) si titulis libroque B fides est, forma ταῖν a Platone
&biudicari debet; quae tamen saepius vel in codices T'et A se insinus-
vit. cf. Schanz, ed. XII praef. p. 11. Meisterhans? p. 198. Kühner-Blafs I
p. 604 24) in sententia ὅθεν δὴ πάλιν γίγνεςθαι Heindorf det pro
δὴ voluit, sed cf. Civ. 408 Ο ὅθεν δὴ κεραυνωθῆναι αὐτόν. infinitivus
adhibetur in enuntiato relativo etiam Phaed. 109 B 110 B 111 A. contra
bei traditur libris plerisque idque recte p. 107 D (p. 484, 21) ubi (L)
cum Stobaeo δή habet 25) τὰ αὐτά librorum Ev quod sen-
tentiae vix convenit ex ταῦτα ita natum videtur, ut librarii de ταῦτά
agi arbitrati crasin dissolverent, veluti dissolverunt p. 78C 78E
79 A, cf. Schanz, Nov. Comm. p. 99. ipsum Platonem saltem in for-
mula κατὰ ταὐτά constanter usum esse crasi veri simile est propter
titulos, cf. Meisterhans? p. 71. p. 155. — in libris Stobaeanis saepissime
falsam prosodiam dictioni contractae raura additam vides, ita p. 829, 4.
399, 9. 829, 10. 380, 1. 331, 4 26) (4) &rticulum τῷ in verbis

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 491

ποτέρῳ οὖν ὁμοιότερον τῷ εἴδει φαμὲν ἂν εἶναι... τὸ cópa pessime
omittere demonstrant Phaed. 79 D ποτέρῳ ... τῷ εἴδει. Crat. 489 A πο-
τέρα. .. ἡ μάθηεις (sic codd.:5j inducit Hirschig) Politic. 264 E ὁπο-
τέρας... τῆς τέχνης (τῆς om. A). Parm. 149 E ὁποτέρῳ ... τῷ εἴδει.
Phaedr. 263 C ποτέρου.... τοῦ γένους (sic B Τ᾽: τοῦ om. Σ). Gorg. 521A
ἐπὶ ποτέραν... τὴν θεραπείαν (sic BT: τὴν om. T). Men. 87 B ὁποτέ-
pw ... τῷ ovöuarı Leg. 668 Ο τὴν δ᾽ ἀλήθειαν... ποτέραν. — cf.
Krueger, gramm. graec. 8 50, 11. 34 27) ἐλέγομεν quod Ev p. 829,
17 cum Stobaeo, p. 329, 18 soli praebent, utroque loco minus apte dici-
tur. similiter Crat. 898 D male in T' ἐλέγομεν pro λέτομεν libri B scorip-
tum. verum Phaed. 78 C imperfecto quod BCD offerunt, locum esse
probavit Hermann ed. praef. p. 14. deinde hiec moneo ἐλέγομεν p. 79 C
omnibus testibus relatum sane retinendum esse, verba τόδε πάλαι ἐλέγο-
uev spectant ad p. 65 B sq. 28) quod non solum in Platonis mem-
branis (4GsJ), verum etiam in parte Eusebianarum Praep. ev. p. 552 b
obviam est ἀληθῶς librariis videlicet debetur, quos dictio καλῶς xal
ἀληθῆ offendebat. ἀληθῆ cum adverbio copulatum occurrit etiam Protag,
352 D Ion. 588 E. ἀληθῶς plerumque apud Platonem i. q. revera valet,
perraro ut Phaed. 98 B i. q. recte; huius significationis Asti index exem-
pla promit nulla 29) Plato formas πρόςεθεν et ἔμπροςθεν promiscue
usurpavit. ut hoc loco, ita p. 108 A (485, 9) et Euthyphr. 15 C libri re-
centiores mpócOev, vetustiores Eunpocdev praebent. aliis locis, velut Phaed.
86 E 94 C Crat. 410 D forma brevior in B comparet, plenior in vulgata

30) saepissime Plato ψυχή sine articulo dixit, cf. Kühner-Gerth,
gramm. graec. I p. 606. tamen testibus inter se dissentientibus quid
singulis locis philosophus scripserit aliquotiens difficile est diiudicatu.
ed. Schanz. p. 124, 22 (praep. ev. p. 552d) libri Eusebiani pugnant
cum Platonicis Stobaeanisque, p. 125, 2 Eusebiani item atque Pla-
tonici inter se ipsi. multis locis recentiores codices Platonis articulum
suppeditant, vetustiores omittunt, ita p. 88C 87D 95 C 105D. contra
evenit p. 70 B (p. 826, 8) 81) saepenumero pro δὴ singuli libri δέ
vere exhibent. ut hic codicis (4f) scripturam ὅρα δέ Stobaeus proba,
ita haud scio an etiam p. 69 E (p. 825, 18) εἰπόντος δὲ τοῦ Σωκράτους
ταῦτα unius Vaticani lectio genuina sit, cf. Symp. 219 C εἰπόντος δὲ
ταῦτα τοῦ Σωκράτους. similiter Gorg. 450 0 452 B Men. 88 A Phaedr.
229 E δή codicum BT Schanz respuit, bé sive libri (.4) sive (I) sive
aliorum recentiorum accepit. Gorg. 497 E B (4) ἄθρει δέ, reliqui ἄθρει
δή habent. Men. 92 E δέ libris plerisque inter quos BT sunt pro δὴ
pessime traditur. Crit. 44 B ἔτι δέ defendi potest 82) vide ne
scriptura codicum BD xai κατ᾽ αὐτὰ αὖ πότερόν cov δοκεῖ Platoni tri-
buenda sit comparatis Phaedr. 229 E ἐμοὶ δὲ πρὸς αὐτὰ (sic B: ταῦτα T)
οὐδαμῶς écri cxoAn. Leg. 820 E θαῦμά γε περὶ αὐτά (sic A: ταῦτα reli-
qui) écri. Phaed. 63 B χρὴ ue πρὸς αὐτὰ (sic G: ταῦτα reliqui) ἀπολο-

γήςεεθαι 88) εὐδιάλυτος apud Aristotelem primum legitur
34) verba in (I neglecta unum versum libri 7 efficere Schanz Plato-
codex p. 41 statuit 35) ἔμπροεθε pro ἔμπροςθεν saepe Plato ante

consonas scripsisse putandus est. nam non modo apud poetas Athe-
nienses v terminationis -0ev aliquotiens abiectum reperitur, etiam in titu-
lis quarti saeculi occurrunt ἔμπροςθε καθύπερθε sim., cf. Meisterhans?
p.146. Kühner-Blass I p. 294. in B Eumpocde vel πρόςθε exaratum est
Crit. 49 E Theaet. 164 A Politic. 292 E 800 E Gorg. 504 B 508 E, in A
Leg. 688C 713A 756B 773E 872C 917E 925 A Epist. 825 C 826 D,
in D Phil. 42 A. de recentioribus libris cf. Schneider ad Civ. I p. 124 sq.

36) ne quis λέγεται librorum B (T) defendere curet, memoro saepe
B unum aut cum paucis aliis libris perperam di pro € praebere. praeter
hunc locum occurrit scriptura vitiosa λέγεται in B solo Soph. 248 E,
in B (2) Men. 76 C, in B T Charm. 154D. deinde Lach. 201 B antiquissimus

498 Ernestus Bickel:

unus αἱρεῖ pro ἐρεῖ habet, una cum 7' suppeditat Lach. 200 E cxeyacdaı pro
«κέψαςθε, cum CD (T) Phaed. 102 E αἴτιον pro ἔτι ὄν. in T uno Lach.
189 C male μαθήςεςθαι pro μαθήςεςθε exaratum est, in W Hipp. 298 E
ἀφαιρεῖεθαι pro ἀφαιρεῖςθε. atque idem vitium quod his locis in singulis
paucisve libris conparet, occurrit hic illie etiam in plerisque Platonicis,
cf. Phaed. 77 D λέγεται. 77 E. ἐξιάςηται. 107 B. διέληται Euthyd. 278C
ἐνδείξαιςθον. Hipp. 298 D λέγεται. rarius librarii ai in € mutarunt, B
tradit falso Lach. 198 E &cecde pro ἔςεςθαι, BT Euthyd. 275 A nporpewere
pro προτρέψαιτε, B CD E Phaed. 92C £uvécerai pro Euvdicerai, C Tim. 26D

ἀπεςόμεθα pro ἀπαιςόμεθα 37) cf. Civ. 418Β φαμέν A: ἔφαμεν reliqui
88) p. 86 B consentiunt libri in ἐντεταμένου 89) cf. Tim. lex.

ἑαυτῷ ἐπὶ τρίτου mpocurmovu: oí ᾿Αττικοὶ δὲ ἐπὶ δευτέρου κέχρηνται. e librorum
memoria Schanz ed. Plat. VII praef. p. 12 pluralem tantum numerum
pronominis ἑαυτοῦ Platonem in alias personas transtulisse conligit
40) & probavit Heindorf Civ. 349 D τοιοῦτος dpa écrlv ἑκάτερος αὐτῶν
oicrep ἔοικεν comparato, ὅ defendit Ast s. v. ἀπεικάζω in indice
41) forma éppéOnv occurrit Theaet. 168 B in B, Soph. 261 C in W, nus-
quam ut videtur in A, saepe in recentioribus libris. cf. Schneider ad
Civ. II p. δ Βα. 42) &vavria adverbii loco positum est ut p. 94 C,
cf. Krueger, gramm. graec. $ 46, 5, 4 43) praesens et aorisbus verbi
τίθημι saepius a librariis inter se confunduntur, vide Crat. 427 À τιθέ-
μενος B: θέμενος T. Civ. 420 C τιθέντες A al.: θέντες reliqui 44) τό
retinuit Wyttenbach 45) locos ubi librarii n post alterum ij aut
addidere, aut neglexere congessit Schanz Studien p. 80. a&dde Phaed.
69 À αὕτη A BCDv Stob. Iii p. 254, 4: αὕτη A ἡ E (A) 69B ἀρετὴ
B Ev Stob. III p. 254, 11: ἀρετὴ A CD (G) 46) τυγχάνοι libri (I?)
recepit Bekker. sed indicativum ab usu minime abhorrere monuit Stall-
baum ad 1. 47) similiter p. 68 D futurum ἐθελήςεις in Ev, praesens
ἐθέλεις in BCD (CHJTT) legitur. quo loco ἐθέλεις, quamvis δόξει se-
quatur, verum esse Heindorf Crat. 435 B Alcib. I 122 D Protag. 934 A
349 D Men. 71 A in censum vocatis docuit. cf. praeterea p. 109 A μενεῖ
E: μένει ΒΟ} 48) scriptura speciosa libri B ἠνείπαπε improbanda
est. etiam in aliis vocabulis perperam B εἰ pro i praebet. cf. quod
eum saepissime falso testari adn. 15 monebam εἰδῶμεν pro ἴδωμεν. deinde
ἀποκτεινύναι in Gorgia libri B solemniter scribitur, cum tiei nil
nisi κτεινύειν ἀποκτιννύναι ἀποκτινύναι agnoscant, cf. anz, ed Plat.
VIII praef. p. 6. Kühner-Blass, gramm, graec. II p. 469. — in non nullis
verbis omnes libri εἰ falso suppeditant, ita in οἰκτείρω, v. Kühner-Blass II
p. 498 et in φιλόνεικος, v. Schanz. ed. Plat. VI praef. p. 10. similiter
didnc (quod papyrus Phaedonis pro ἀειδήὴς offert, membranae rarissime
velut Crat. 404 B exhibent) Platoni reddendum erit, cf. Usener, Götting.
Nachr. (1892) p. 46. ceterum librarii etiam in partem contrariam €i in i
mutando peccarunt, cf. Schanz, ed. Plat. VII praef. 8 1 et 7. Meister-
hans? p. 48—54 49) ἄνευ nomini postpositum invenis apud Xeno-
hontem Demosthenem alios, non apud Platonem, cf. Krueger 8 68, 4, 1.
ühner-Gerth I p. 455 50) Platoni utriusque generis ὁ «κότος et τὸ
«κότος formae usitatae, cf. Kühner-Blass I p. 514 51) in textum
libri (7) scholion ab Hermanno ed. Plat. VI p. 233 propositum inrepsit
52) indicem locorum tantum non omnium quibus τοιοῦτον τοιοῦτο
TOCOÜTOv τοςοῦτο ταὐτόν ταὐτό apud Platonem leguntur, ἃ Schanzio
Nov. Comm. 8 1 confectum habes, a Schanzio eodem ubi in antiquissi-
mis libris AB τοιοῦτο Tocoüro ταὐτό occurrant diligenter exploratum
est ed. XII praef. 8 4. formae exiles & nullo Atheniensium scriptorum
lane alienae videntur, quamquam tituli eas non praestant, cf. Kühner-
lass I p. 606. Meisterhans? p. 155 68) mirum in modum Wachsmuth
Uc δ᾽ αὕτως lectionem librorum Stobaei plerorumque Platonicorum sprevit.
consensu codicum scripsisse Platonem wc δ᾽ αὕτως evincitur Phaed. 102E

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 499

Politic. 310 D Leg. 809 E 879 D 910 ἃ. membranae Leg. 728 E variant,
sed A habet hic quoque υὑς δ᾽ αὕτως 54) cüov traditur libria (G I")
Phaed. 106 A 106 E, Vaticano o Tim. 82 B. in cv consentiunt codices
Phaed. 87 C Civ. 888 C. utraque forma probatur inseriptionibus, ef.
Meisterhans? p. 149 55) structura libri (L) ὑπάρχει αὐτῇ εὐδαίμονα
elvat vix digna Platone est, quippe a quo nomen infinitivo additum quod
ad dativum spectat dativo exprimi soleat. vide apud Astium structuras
verborum ὑπάρχει πρέπει ἐξαρκεῖ ἐγχωρεῖ sim. raro accusativus dativo
subiungitur, subiungitur Politic. 274 À Ti xócuu προτετέτακτο abrokpd-
Topa εἰναι. Symp. 116 D ἄλλῳ cuußowkebcam . . . κραιπαλῶντα. Civ.
408 E ἣ οὐκ ἐγχωρεῖ κακὴν evouévnv T€ καὶ oücav εὖ τι Bepamebetv,
414 A Alcib. Il 141 A ἐξαρκέςει coi τύραννον γενέςθαι. cf. Krueger, 5 55,
2, 7. Meisterhans? p. 204 56) haud ita crebro libri inter ἄνοια
et ἄγνοια fluctuant, cf. Phaedr. 270 A ἀνοίας B T: ἀγνοίας G. Criti. 107 B
ἄγνοια AZ: ἄνοια E. Leg. 794 E ἀνοίᾳ Ad al: ἀγνοίᾳ yp. ἢ. maior nu-
merus eorum locorum praesto est ubi libri seripti in ἄνοια conspirent,
in editis ἄγνοια inveniatur, v. Phil. 38 ἃ 480 49D Leg. 625 E 688 E
689 B 819 D. quod discrimen inter ἄνοια et ἄγνοια intercedat, commode
intellegitur ex Phaed. 93 C λέγεται ψυχὴ ἡ μὲν νοῦν τε ἔχειν... ἡ bé
ἄνοιαν, Theaet. 176 C ἡ δὲ ἄγνοια ἀμαθία, Tim. 86 B vócov μὲν δή ψυ-
χῆς ἄνοιαν ξυγχωρητέον, δύο δ᾽ ἀνοίας γένη, τὸ μὲν μανίαν, τὸ δ᾽ ἀμα-
θίαν. — ceterum aliquotiens etiam διάνοια eum ἄνοια im codicibus con-
fundi notandum est, v. Phaed. 91B Phaedr, 270A Gorg. 464 D 57) ut
hoc loco ita Symp. 181 E Alcib. I 103 A Oxoniensis aliis libris repugnan-
tibus formam évOpdrmeoc praebet. ἀνθριύπειος eum dáv8purmvoc idem
valere, utramque formam Platonem promiscue adhibuisse docuit Stall-
baum ad Civ. 497 C. in Phaedone omnibus libris ἀνθριύπειος traditur
p. 89 E, ἀνθρώπινος p. 68A 72E 8OB 82B 8418 SC 107A
68) καλινδεῖςθαι etiam Theaet. 172 C Politie. 309 A editionibus propa-
gatur. num codicum auctoritate forma per à seripta nitatur ex Bekkeri
&dnotationibus certo non intellegitur 59) cf. p. 82C οὔτι D (ACH
JG I): οὔτοι (E). Civ. 331 οὔτι A D: οὔτοι reliqui 60) dipthongus
vi Athenis quarto saeculo etiam ante vocales in v abiit, ef. Kühner-
Blass I p. 136. in formis femininis partieipii perfecti tituli quinti saeculi
ut praebent, quarti v, v. Meisterhans" p. 59 adn. 505. codicum Platoni-
corum scriptura solemnis in his formis ui est, raro occurrit v, ita legitur
in libro C Phaed. 86 A διερρωγυῶν, in A Leg. 694 E γεγονυῶν, 786 B
ξυμβεβηκῦα. saepius quam in participio in υἱός 1 libri neglegunt, cf.
Schanz, ed. Plat. XII praef. p. 8. Sauppe, ed. Protag. (1884) p. 349

61) quia per epexegesin καὶ μὴ διευλαβουμένους antecedenti μεμελετη-
κότας adnectitur, participium praesentis eum perfecto copulatum nullam
offensionem habet, cf. Krueger, gramm. graec, 8 56, 15, 3 62) neutrum
ἕκαςτα Bernhardy gramm. graec. (1829) p. 480 defendit conlatis Leg. 795 À
οὐκ ἐν dpicrepQ μὲν τύξον ἀπάγων, ἐν δεξιᾷ δὲ oicróv mpoca[ópevoc μό-
γον, ἀλλ᾽ ὁμοίως ἑκατέροις (sie codd.: ἑκατέραις edd,) ἐπ᾿ ἀμφότερα χριύ-
μενος. p. 802 B ταῖς δὲ ἡδοναῖς καὶ ἐπιθυμίαις μὴ ἐπιτρέποντας ἀλλ᾽ fj

rıcıv ὀλίγοις (sic codd. Bekker Ast: ὀλίγαις Hermann) 88) cf. p. 106 D
ἂν... δέχοιτο εἰ... δέξεται. Alcib. I 118 E Av, .. ἀμπίεςχοιο el...
οἴςει 64) similiter atque hie unus (L) o0 ... ευλλεγέντας praebent
omnes libri Men. 84 À o0 ... βαδίζων, ibid. 94 Ὁ οὗ... δαπανιύμενον.

cf. etiam adn. 66 65) ἐνθένδε pro ἐνθάδε in sententia τοὺς ἐνθένδε
ékeice πορεῦςαι de more dictum est. cf, Apol. 40 C ueroíxnac τῇ ψυχῇ
τοῦ τόπου τοῦ ἐνθένδε εἰς ἄλλον τόπον. Phaed. 112 C (p 441, 13) τὰ év-
0évbe (sic CHJ L: ἐνθάδε reliqui) πληροῖ. Gorg. 472 B ἥντιν᾽ ἂν βούλῃ
τῶν ἐνθένδε (sic EF: ἐνθάδε reliqui) ἐκλέξασθαι. — Crat. 408 D οὐδένα
δεῦρο. . . ἀπελθεῖν τῶν ἐκεῖθεν. Leg. 888 E τκεψιύμεθα τοὺς ἐκεῖθεν.
Politic. 307 E πρὸς τὰς ἔξιυθεν πόλεις. — de ὅθεν pro ὅπου obvio οἵ,

500 Ernestus Bickel:

Schneider ad Civ. 489 E 66) ut hoc loco (L) ἐκεῖ nopeücar codex m
Civ. 618 E tradit óc αὐτὴν ἐκεῖ ἄξει. cf. Krueger, gramm. graec. 66, 2, 6.
Wohlrab ad Phaed. 82 A 67) in B legitur uöyıc Apol. 21 B 27 C Phaed,
108 B Symp. 190 C 213 D Phaedr. 240 E 248 A 254C Charm. 160 A Lya.
292 B, μόλις Theaet. 142 B 160 E Euthyd. 282 D. Parisinus A testatur
μόγις Civ. 346 C 850D 502 C Leg. 644 D Epist. 818 C 814 A, μόλις Tim.
85 C 86 A Epist. 862 B Axioch. 368 B. librorum consensu probatur μόγις
Phaedr. 248A Civ. 346 C Leg. 644D, μόλις Euthyd. 282D Tim. 85C Epist.
362 B Axioch. 368 B. ubi libri fluctuant, plerumque vetustiores μόγις,
recentiores μόλις exhibent ut Apol. 21 B 27 C Phaed. 108 B Symp. 1906
218 D Phaedr. 240 E 264 C Lys. 222 B Civ. 350D Tim. 86A Epist. 8180
314A; tamen Theaet. 142 B 160 E Charm. 160A Hipp. II 364C Civ. 502C
codices antiquissimi aut saltem satis antiqui μόλις praestant. cf. Schnei-
der ad Civ. II p. 208 68) structura hic in libris BCD obvia μοι
δοκεῖ... ἐξαρκεῖ recurrit in iisdem libris p. 77 A ἐμοὶ δοκεῖ... ἀποδέ-
δεῖκται, deinde in omnibus libris Protag. 814 C δοκεῖ... μοι... κατή-
xovev. Menex. 286 B μοι δοκεῖ cuverideı. Crat. 886 D οἶμαι. . . δοκεῖ.
429 C οἶμαι... εὐυνδοκεῖ. cf. Sauppe ad Protag. 314 C. Schanz, Nov.
Comm. p. 130 69) uéxpic a titulis alienum est qui etiam ante vo-
cales nihil exhibent nisi μέχρι, cf. Meisterhans® p. 219. similiter nullo
loco cunctis codicibus Platonis uexpıc traditur, at singuli binive libri ali-
quotiens formam cum c ante vocales suppeditant, praeter ceteros Vind. 21
(T) in quo Gorg. 487 C μέχρις ὅποι. Hipp. I 281 C μέχρις ᾿Αναξαγόρου.
Menex. 289 E μέχρις Αἰγύπτου. 245 A μέχρις οὗ invenitur. in Veneto D
Civ. 428 B Bekkero teste μέχρις οὗ exaratum est, praeteres occurrit
μέχρις in libris scriptis Theaet. 143 A Symp. 210 E. 220 D Phaedr. 268 B
Protag. 826 C Civ. 471B 599 A Leg. 794A 877D 878D 929B
70) formam θάλαςςα, quae oppido raro in codicibus legitur, tamen du-
bitarunt prorsus & Platone abiudicare et Heindorf ad Euthyd. 279 E et
Schneider ad Civ.l p. 21. libri A et B praeter unum locum Tim. 26D
θάλαττα praebent, recentiores codices a vetustioribus hic illic abhorrent;
ita saepe in Menex. Coisliniani (I) p. 289 E 240B 241A 241D 3480
246 A nec non pauciens in Phaed. Veneti E p. 109 B 111 A in Civ. Am-
brosiani t p. 832 E 396 B 0dAacca scriptum est. etiam Phaed. 109 C
Politic. 298 B Euthyd. 279 E Civ. 371 B Criti. 110 E membranae inter 0á-
λαττα et OdAacca fluctuant. tituli Attici scripturam per duo T firmant,
cf. Meisterhans? p. 101 71) terminatio -ıcı(v) dativi declinationum
primae alteriusque non invenitur in inscriptionibus quarto s&eculo incisis,
neque eam Platone excepto scriptores solutae orationis Athenienses usur-
passe videntur, cf. Meisterhans? p. 121. 126. Kühner-Blass I p. 885. Pla-
tonicorum librorum praecipue A terminationem ampliorem praestat, raro
in Civ. p. 888 D 560 E 564 C, et in Tim. p. 74 E, satis uenter in
Leg. p. 6250 625D 660A 687D 690E 718D "714E 717A 782C
744D 783A 785A 789A 794A 795A 806D 829C 829C 848C
849 A 873 D bis 878 E 8800 888 B 888C 910A 917B. aliis L
locis veluti p. 713D 788B 806D 811D item ut Phaed. 109B 119 E
Symp. 197 D Gorg. 497 D Io. 538 D Civ. 541 A nulli libri nisi recentes
formam plenam testantur. Venetus D habet Civ. 889 B θεοῖςι, in B legi-
tur Phaedr. 240 B ἡδίετοιετιν. 276 B ἡμέραιειν. 278 B ἄλλαιειν. etiam in
Polit. libri B plenarum formarum vestigia sunt, vide p. 261 E διπλακείοις ἣ.
294 E ταειν. Theag. 131 A tradunt codices cuncti εὐχαῖςι. — cf. Schneider
ad Civ. I p. 222 72) pro τούτω libris ((/1 4C H L) relato τούτῳ seri-
bendum est quod ad ταὐτόν referre licebit. cf. p. 68 E (III p. 258, 16)
18) aut πολύ aut πολλῷ comparativo adicitur, cf. Krueger, gr. 48,
15, 10. 11 74) tituli quarti et tertii saeculi in scriptura πλέον sibi
constant, πλεῖον forma recentior est, cf. Meisterhans® p. 152. at libri
Platonici vel antiquissimi quam πλέον tam πλεῖον exhibent, πλεῖον occurrit

De Ioannis Stobaei excerptis Platonicis de Phaedone 501

in B Theaet. 146 B. 192 D Soph. 244B 258 © Alcib. II 148 C Charm. 170A
Euthyd. 800 D Gorg. 488 B, in A Civ. 349 B 588A Leg. 766 O, in D Civ.
674 A, in recentioribus codicibus e. g. Civ. 417 B. 505 B. tamen πλέον
libri multo saepius praebent, ita Euthyphr. 12 C Apol 19A Phaed, 93 B
114 E. 1165 C Crat. 387 A. 387 C 428A Theaet,. 161B 200€ Politic. 2620
306 B Parm. 1654 D Phil. 24 C Symp. 175 Ε 217 € 222 D Phaedr. 261 B
276 C Alcib. I 106 ἃ II 118 B em 190€ Euthyd. 290 B Gorg. 453 A
483 C 4880 Men. 91E Hipp. I 282 E bis Io. 535 D Civ. 848D 349 B
349 C 466 C Criti. 114 E. Leg. 689 B. 697 D 751B 774D 15) tres
formae ἁλουργής ἁλουργοῦς ükoupyöc memoria Platoniea probantur, cf.
Tim. 68 C ἁλουργοῦν codicum A al. &Aoupyóv codicum J'Ssv. Civ. 429 D
ἁλουργά. ceteri scriptores duas tantum formas ἁλουρζής áÀoupyóc pro-
miscuo usu adhibuerunt, vide Lobeck ad Phryn. p. 185 76) etiam
ἔκπλεως, quamquam alias apud Platonem non legitur, tolerari potest.
ἔμπλεως testantur membranae omnes Theaet, 156 É Civ. 411 C 505 €

77) quae forma in recenti libro (E) occurrit necoyelg, ea Attica est.
cf. Kühner-Blass I p. 134. 552. Meisterhans" p. 128. item Leg. 909 B re-
centes codices necoreiwv suppeditant, ubi A uecoyalwv, sed ἂϊ ex eorrec-
tura habet 18) kadapıörnc Epin. 984 A traditur 19) αὐτῶν vel
αὑτῶν lectio Crusiani cum sermonis lege pugnat, cf. Krueger 47, 9, 12,
αὐτούς ut per epanalepsin dietum aecipiendum est 80) comparati-
vum per o scriptum adiectivi crevóc quem B offert, atici antiqui
agnoscunt, cf. Kühner-Blass I p. 558 adn. 2. Tim. 66 D omnes libri cre-
νώτεραι praebent 81) scriptionem ἀένναος Platoni non imputo,
recurrit Leg. 966 E in quibusdam libris 82) ἐπήντλητο voluit Hir-
schig 83) πέραν ubi apud Platonem reperitur eandem vim atque
πέρᾳ habet, cf. Tim. 89 C οὐ βίου οὐκ ἄν moré τις elc τὸ πέραν ἔτι βιιμη.
Leg. 670 A τοὺς ἤδη τριακσντούτας καὶ τῶν πεντήκοντα πέραν (sie A)
γεγονότας. — de scriptura πέρᾳ monendum est 1 adscriptum ut Phaed.
119 E ita Phil. 12 C Gorg. 487 D Civ. 423 Β 493 D 559 B. 561A 590 A
Tim. 29 D 66 D Criti. 110 D desiderari; adest in A Civ. 561 A, in B T
Phaedr. 241D 84) πρός tam post ἄναντες quam pone ydp redun-
dare patet. ne πρὸς ἄναντες quidem, quod apud Aristotelem legitur in-
vehentem in hunc Phaedonis locum met. 2, 2 τὸ yàp λυιπὸν πρὸς üvav-
τες ἤδη näcıv elvai τὴν φοράν, sententiae Platonicae conveniens est

85) cf. p. 113 D Bubcavrec omnibus libris traditum 86) voculam
τε in dictione παντάπαεί re ἀληθῆ εἶναι xal ὑγιῆ ante ἀληθῆ positam nil
offensionis habere ex locis ab Astio lexie. III p. 365 conlectis commode
intellegitur 87) paullo inferius ipsi vetustissimi libri B C.D coniunc-
tivum δόξῃ post ὅπως praebent, item aliis locis ut Symp. 174 E coniunc-
tivus aoristi cum ὅπως copulatur. cf. Krueger 54, 8, δ, Meisterhans*
p. 264 88) de formarum ἀνδρεία ἀνδρία memoria Platonica dispu-
tavit Schanz ed. VII praef. 8 7. forma per εἰ scripta etiam papyro con-
firmatur p. 68 D. — cf. adn. 48 89) neque imperfecto locus est
neque forma ἧςθα Platoni vindieari debet, de qua ef. Kühner-Blass If
p. 242

Jahrb. f. class. Philol Buppl. Bd XXVIII. 43

DE GRAECORVM PRECATIC .
QVAESTIONES

SCRIPSIT

CAROLVS AVSFELD
DR. .

B. PHIL

In cultu euiusque gentis, cuiusque aetatis, quae rationes inter
homines et deos intercedant, optime illustratur precibus cum pu-
blice tum a privatis ad deos missis. Cum vero precibus omnium
populorum et quae more maiorum sancita quaeque tempore sollem-
niter ac rite formulis sacris concepta sunt, per saecula retineantur
Sacris in caerimoniis ac ritibus et paulatim antiquis formis insi-
nuentur novae rationes, facilius possumus pervestigare atque intelle-
gere, quo ex fonte profectae quaque via progressae sint sententiae
ilae rituales. Hane in sententiam tractare mihi proposui preces
Graecorum, quorum cultus atque ritus quantum et in rebus publicis
et privalis valuerint nemo neseit, quantumque nostris quoque. in
rebus saeris adhue vigeant magis magisque intellegimus.

Multi viri docti de precibus Graecorum disputaverunt multaque
collegerunt multasque adnotaverunt rationes, quae in precatione
respiciendae sunt. Imprimis Naegelsbach: Homerische Theologie 1840
de Homericis precibus optime disseruit, Autenrieth tertinm curata edi-
tione 1884 cf. p. 197 sqq. nonnulla notabilia in notis attulit Idem-
que Naegelsbach: Nachhomerische Theologie 1857 de insequenti aetate
multa explicavit atque testimoniis illustravit; itemque JE. v. Lasaulz:
Die Gebete der Griechen und Römer, ind. lect. Wirceb. 1842 paucis
paginis magnam copiam testimoniorum inter se respondentium con-
gessit multasque rationes gravissimas perstrinxit. Praeterea adhibui
C. Fr. Hermann: Lehrbuch der griech. Staatsalterliü mer, tom. II Die
gottesdienstlichen Aliertümer der Griechen. 1846 8 21; Sehoemann:
Griech. Altertümer tom. II*. 1902. p. 2628qq. Stengel: Griech. Cultus-
altertümer (Handbuch V, 2?) 1898 p. 715qq. ubi summatim multa
referuntur exemplisque, quae quidem in promptu sint, explicantur.
Planius L. Schmid!: Die Ethik der altem Griechen. 1884. tom. I.
p. 85sqq. et II p. 315qq. de Graecorum preeibus disputat atque eximia
affert et de tempore inde a quinto saeculo, euius ad explicationes
saepius recurram. Attamen haud supervacaneum putavi denuo res
ilas sacras perquirere ita, ut ea, quae viri illi doeti passum dis-
persa et alia ratione collecta atque paucis tantum exemplis illustrata
adnotaverunt, uno tenore per nonnulla saecula persequar atque eo
' eonsilio illustrem, ut et ex precandi usu eluceat, quo modo paulatim
notiones atque sententiae Graecorum ex rudimentis rationum, nt ita
dicam, naturalium ad honestiores illas sententias saeeuli quinti, quarti
seqq. pervenerint. Sed neque omnia Graecorum scripta pervestigare

506 Carolus Ausfeld:

neque omnia congerere potui; itaque eas potissimum preces, quibus
natura ac religio cuiusque aetatis praecipue illustratur, privatae
dico, perquirere conatus sum, quae quidem immissae sint dialogis
poetarum tragicorum et comicorum. Atque ut exponam rudi-
menta opinionum plerumque formulis sollemnibus servata, magicas
preces adhibui quasi fundamentum, deinde Homericae aetatis preces
eollegi et quae inveniuntur in Pindari, Bacchylidis aliorumque car-
minibus insertae preces — hymnis exceptis. Tragicos comicosque poe-
tas perscrutatus sum omniaque exempla eximiarum precum congessi,
atque ex historicorum scriptis illius aetatis nonnulla conquisivi.
Atque ut explanem, quas ad maiores et honestiores sententias, inde
& quinto saeculo vigentes et sensim in preces irrepentes, Graeci
petentes pervenerint, utque persequar summas opiniones gravissimas-
que usque ad preces christianas, rationes et doctrinas philosophorum
imprimis Socraticae aetatis, Xenophontis Platonis, adieci et quae
mihi exempla ex Stoicorum doctrina occurrebant, adhibui.

Sed priusquam ad precationem ipsam transgrediamur, nonnulla
exponenda sunt de generibus precationum, de occasione atque tem-
pore precandi, de diis imprimis advocatis, de usu rituque precandi.
Quamquam de his potissimum rebus ab iis, qui de Graecorum preci-
bus generaliter disseruerunt, fusius actum est, tamen exemplis a
me collectis praefationis atque expositionis causa denuo illas rationes
colligere, demonstrare, emendare, augere studui, ut ea, quae de preci-
bus ipsis exponam, eo clarius intellegi possint. Iam vero primum
quidem pauca praemittamus de precationum geheribus. Discernuntur
primo obtutu preces, quae cum actione quadam sacra coniunctae, cum
sacrificiis, libationibus cet., pronuntiantur, ferme publicae, coram
eoetu quodam ab uno dictae; aliud genus est privatarum, quae
temporis momento postulantur quaeque sine ulla actione, quocumque
sunt loco, ad deos mittuntur. Sed cum haud semper accurate diversae
illae rationes distingui possint, primum sequantur exempla precum,
ut ita dicam, ritualium, deinde earum, quae sine actione sacra
effunduntur:

I.I 451: Chryses verba faeit in sacrificio Apollini oblato.

II 412: Agamemnon Iovi bovem sacrificans precatur. III 276: in
iure iurando sacrificatur atque dei ab Agamemnone implorantur.
VI305: Theano Athenae vestimentum dedicans preces effundit. XVI
233: Achilles Patroclo in pugnae discrimen misso Iovem imprecatur:
v. 231 «τὰς uécu épxei, λεῖβε δὲ οἶνον οὐρανὸν eicavıdWv; cf.
alia similia: XIX 258. XXIV 308; Odyss. III 55. IV 762; Aeschyl.
Choeph. (165) 125, ubi Electra patri mortuo libationem offert.
v. 479 orationem illam ab Oreste et Electra in patris tumulo pronun-
tiatam (cf. Eurip. El. 671, Orest. 1225). Pertinent ad has preces, ut
ita dicam, rituales verba ab Oreste in templo Athenae facta: Aeschyl.
Eum. 235sqq. et 287; praeterea conferantur preces apud Sophoclem
laudatae: El. 634. In Euripidisfabulis egregia sunt exempla: Hec. 534.

De Graecorum precationibus quaestiones. 507

Iph. Aul. 1570, de quibus infra p. 529 copiosius dicam; of. Hel. 1584.
El. 805.1) In Aristophanis fabulis huie generi tribuendae videntur
preces, quas Dicaeopolis Ach. 247 ad Dionysium ante pompam sa-
cram ineundam dirigit; cf. alias sollemnes precationes: nub. 264. vesp.
868. 875. pac. 974. Thesy. 282. v. Herond. mim. IV 1 sqq.

His exemplis genus illud precationum usitatissimarum sacri-
ficantium satis illustretur, quae preces rituales plerumque coram
populo circumstante velut exercitu (cf. exempla ex Iliade allata)
coetu sollemni convocato (v. exempla ex Aristophanis comoediis
eongesta) pronuntiantur atque eae ab uno et qui dignitate et auc-
toritate antecedit — rex exercitui — sacerdos coetui — et qui sive
cum eo, cui sacrifieium datur — liberi cum patre mortuo — sive
cum ea, quae immolatur (v. Achilles cum sponsa Iph. Aul. 1. 1.)
vinculo quodam coniunctus est. Attamen non semper pro multis
preces illae rituales ab uno proferuntur — v. Il. XVI 233 Aeschyl.
Choeph. (165) 124. Eurip. El. 805 al. Quibus ab exemplis profecti
ad id genus precandi et preeantium pervenimus, quo pro se quisque
deos adorat plerumque sine ulla sacrali actione, prout temporis
momentum postulat, quodque genus praecipue in Homericis car-
minibus passim invenitur. Ac primum quidem homines omnibus
rerum angustis ad preces impelluntur, quibus iis ob oculos ad-
ducitur, quanta ipsi sint infirmitate et quam incerti sint rerum
eventus deorum gratia auxiliove, quacumque sit ratione, non
conciliatis paratisque?) — velut ante pugnam, in certaminis diseri-
mine, ante mortem, post reditum, ante alium quendam conatum:
oratores orationes publicas incipientes cf. Lycurg. Leocrat. 1. 2:
δίκαιον, ὦ ᾿Αθηναῖοι, xai εὐςεβῆ καὶ ὑπὲρ ἡμῶν καὶ ὑπὲρ τῶν
θεῶν τὴν ἀρχὴν τῆς κατηγορίας Λεωκράτους τοῦ κρινομένου
ποιήςομαι, εὔχομαι γὰρ τῇ ᾿Αθηνᾷ καὶ τοῖς ἄλλοις θεοῖς καὶ τοῖς
npwcı τοῖς κατὰ τὴν πόλιν καὶ τὴν χώραν ἱδρυμένοις... De-
mosthen. de eor. 1. πρῶτον μὲν .... τοῖς θεοῖς εὔχομαι πᾶςι καὶ
πάκαις ... et talia; cf. de Pericle Plutarch. Moral. 808 A; saepius
in dialogis Platonicis gravis quaestio initur deorum invocatione: Plat.
rep. 4, 432 C Euthyd. 275 D Krit. 108 C. Tim. 48 D. E. legg. 10,
887 C. 893 B.

Atque per saecula paulatim maiore existimatione omnium rerum
divinarum per se praevalente certae normae statutae inveniuntur,

1) Accedunt apud eundem poetam preces, quas Helena Hermionae
mandat solvendas in tumulo Clytaemnestrae: Orest. 115 μελίκρατ᾽ ἄφες
γάλακτος οἴνωπόν τ᾽ ἄχνην, καὶ crüc' ἐπ᾽ ἄκρου χώματος, λέξον τάδε x. T. À.
et Iphigeniae verba Iph. Taur. 170 anapaestis lugubribus, qui vocantur,
expressa et carmen illud Hippolyti, quo Artemidi coronam dedicat:
Hipp. 75 8qq.

2) Sed ne actam rem agam, conferas singulis illis rationibus exem-
plisque ab aliis congestis: Naegelsbach, H. Th.? p. 198. N. H. Th. p. 2128qq.
216 8qq. Schmidt, 1.1. II, p. 81. Lasaulx, 1. l. p. 9. Hermann, 1. 1. 8 21
not. 38qq. Schoemann, 1. 1. p. 262. Stengel, 1. 1. p. 78 not. 1—8.

508 Carolus Ausfeld:

quando quibusque locis semper dei invocandi sint, neque solum tem-
poris momento coacti homines deos precibus adibant. Itaque simulacra,
aras, templa cet. deorum praetereuntes ad precandum commoventur
non solum ita, ut precaturi illo aspectu impellantur, ut ad cerium
quendam deum, cuius sacrum in conspeetu est, preces dirigant, sed
eliam ita, ut quasi lex statuatur, ne quis deorum statuas praetereat
nisi precibus effusis: v. Eurip. Hipp. 88 ἄναξ, θεοὺς γὰρ δεςπότας
καλεῖν χρεών, dp' Av τί μου δέξαιο BouAeUcavroc εὖ; v. 107 τιμαῖ-
cv, ὦ παῖ, δαιμόνων χρῆςθαι χρεών. Attamen Hippolytus Veneris
statuam neglegit, quamquam serva eum admonuit, ut precaretur
sicut ipsa v. 522 sqq. et senex v. 107 sqq. fecerunt praetereuntes.
Similem in modum in universum postulatur, ut abeuntes atque rede-
untes deos adorent: cf. Sophocl. Ai. 823. Electr. 67. Euripid. Heracl.
599, ubi Herculem adhortatur Amphitruo: προςελθὼν νῦν Ttpóceuré
θ᾽ Ecriav xoi δὸς πατρώοις δώμαςειν cóv ὄμμ᾽ ἰδεῖν. — Atque
brevi post a Xenophonte et Platone diserte in universum praeci-
piebatur, ne quid ageretur nisi deis advocatis: cf. speciminis
gratia: Xenoph. Oecon. 6, 1 ᾿Αλλὰ ταῦτα μὲν, ἔφη, ὦ Σώκρατες,
καλῶς μοι δοκεῖς λέγειν κελεύων πειρᾶςθαι εὑν θεοῖς ἄρχεεθαι
παντὸς ἔργου, dc τῶν θεῶν κυρίων ὄντων οὐδὲν ἧττον τῶν
εἰρηνικὼν ἢ τῶν πολεμικῶν ἔργων. Plat. Tim. 27 C ἐπὶ παντὸς
ὁρμῇ καὶ «μικροῦ καὶ μεγάλου πράγματος θεὸν ἀεί που καλοῦ-
cıv, saepius. Frequentatur illa elocutio οὖν θεοῖς, cuius genuinam
vim plane perspicias ex versu lliaco X 290, ubi de patris rebus
Athenae auxilio bene gestis Diomedes dicit: cüv coi, dia θεάων,
ὅτε oi mpógpacca παρέεςετης. cf. Aeschyl. Ag. 912 τὰ δ᾽ ἄλλα
φροντὶς oux ὕπνῳ vırwuevn Once δικαίως εὑν θεοῖειν ἄρμενα.
961 οἴκοις δ᾽ ὑπάρχει τῶνδε εὑν θεοῖς, ἄναξ, ἔχειν. Choeph.
147 ἡμῖν δὲ πομπὸς ἴςεθι τῶν ἐςθλῶν ἄνω, cóv θεοῖει καὶ τῇ
καὶ δίκῃ νικηφόρῳ. Soph. Ai. 888 ξύν τοι θεῷ πᾶς καὶ τελᾷ
κὠδύρεται. 764 τέκνον, δόρει βούλου κρατεῖν μέν, εὑν θεῷ
δ᾽ ἀεὶ κρατεῖν. 778 ἀλλ᾽ εἴπερ ἔςτι τῇδε θἠμέρᾳ τάχ᾽ ἂν τενοί-
μεθ᾽ αὐτοῦ εὑν θεῷ εὠωτήριοι. Ο. R. 145 ἢ τὰρ εὐτυχεῖς εὺν τῷ
θεῷ φανούμεθ᾽ ἢ πεπτωκότες. Eurip. frg. 352 N? ὡς cóv Beoicı
τοὺς ςοφοὺς κινεῖν δόρυ ςτρατηλάτας χρῆ, τῶν θεῶν δὲ μὴ βίᾳ.
frg. 490 εὖν τοι θεῷ χρὴ τοὺς ςοφοὺς ἀναςτρέφειν βουλεύματ᾽
ἀεὶ πρὸς τὸ χρησιμώτερον. Aristoph. ran. 1199 ἀλλὰ civ τοῖειν
θεοῖς ἀπο ληκυθίου cou τοὺς προλόγους διαφθερῶ. vesp. 1085
ἀλλ᾽ ὅμως Ewcauecda ξὺν θεοῖς, πρὸς ἑςπέραν. Cf. Thucyd. I
86, ὅ ξὺν τοῖς θεοῖς ἐπίωμεν πρὸς τοὺς ἀδικοῦντας. Xenoph.
Oec. VI 1 v. 1. 18. Hipparch. IX 8 cüv θεῷ πράττειν (opponitur
ἄνευ θεῶν v. Epictet. 1. c. p. 509 et Trag. frag. adesp. 477 N?
ἄνευ θεοῦ τὰρ οὐδὲ eic ἀνὴρ εθένει); vectig. VI 3 cüv τὰρ θεῷ.
inst. Cyr. XII 5, 77 θεοὺς χρὴ εὑν ἡμῖν ἔςεςθαι. (cf. quae Schmidt
et alii ll. ll. afferunt.) Eadem sententia praevaluit inde ab illa ae-
tate apud philosophos deorum cultum laudantes, ut Epictetum:

De Graecorum precationibus quaestiones. . 509

v. diss. 3, 21, 12 sqq.: ἀλλ᾽ ἀπὸ λιμένος μὲν οὐδεὶς ἀνάγεται μὴ
OUcac τοῖς θεοῖς καὶ παρακαλέςας αὐτοὺς βοηθοὺς οὐδὲ crreipoucıv
ἄλλως οἱ ἄνθρωποι, εἰ μὴ τὴν Δήμητραν ἐπικαλεςάμενοι τηλικούτον
δ᾽ éprou ἁψάμενός τις ἄνευ θεῶν ἀςφαλῶς ἅψεται καὶ oi. τούτῳ
TTPOCIÖVTEC εὐτυχῶς προςελεύεονται: v. Antonin. ἐ. €. VI 23 ἐφ᾽
ἅπαςι δὲ θεοὺς ἐπικαλοῦ. καὶ μὴ διαφέρου πρὸς τὸ πόεῳ χρόνψ
ταῦτα πράξεις᾽ ἀρκοῦςει γὰρ καὶ τρεῖς ὧραι τοιαῦται.

Hoc exemplo laudato progressi sumus ad tempora diei precationi
idonea, quae praecipue commemorantur in numero precandi prae-
ceptorum; cf. Plat. legg. X 887 E θεοῖς εὐχαῖς προςδιαλεγομένους
kai ἱκετείαις, ἀνὰ ἀνατέλλοντός Te ἡλίου xal σελήνης καὶ
πρὸς δυσμὰς ἰόντων προκυλίςεις ἅμα καὶ προςκυνήςεεις ἀκούον-
τές τε καὶ ὁρῶντες...

Ad id spectant etiam praecepta Hesiodi!) op. 338 ἄλλοτε δὲ
«πονδῇςει θύεςει TE ἱλάςκεςθαι, ἠμὲν ór' εὐνάζῃ καὶ ὅταν φάος
ἱερὸν ἔλθῃ cf. de Socrate: Plato Symp. 220 ὁ δὲ εἱςτήκει μέχρι
ἕως ἐγένετο καὶ ἥλιος ἀνέςχεν. ἔπειτ᾽ ὥχετ᾽ ἀπιὼν προςευξάμενος
τῷ fiu.)

Sacro illo et magico tempore diei Pindarus quoque Pelopem
precem illam praeclarissimam effundentem facit: 01.173 ἐν óog và.)
Xenoph. rep. Laced. XIII 2. 3 de Lycurgi temporibus observat: Θύει
(ὁ βαειλεύς) μὲν γὰρ πρῶτον οἴκοι ὧν Διὶ ἀγήτορι. .. αὖ θύεται
Διὶ καὶ ᾿Αθηνᾷ. ὅταν δὲ ἀμφοῖν τούτοιν τοῖν θεοῖν καλλιερηθῆ,
τότε διαβαίνει τὰ ὅρια τῆς χώρας. ... ἀεὶ δὲ, ὅταν θύηται, ἄρχεται᾽
μὲν τούτου τοῦ ἔργου ἔτει κνεφαῖος. προλαμβάνειν βουλόμενος
τὴν τοῦ θεοῦ εὔνοιαν." |

Exempla precationum collectarum perlustranti atque disponenti
mirum videtur, quam paucae inveniantur graíulationes. Quod
genus precationum et spectat ad maiorem opinionem consuetudinis inter
deos et homines initae et plerumque hymnis et carminibus choriacis
explicatur, ut Naegelsbach recte N. H. Th. p. 214 affert. — Apud
Homerum vestigia quaedam, ut ita dicam, exstant: cf. Odyss. XIIT
356, ubi Odysseus post reditum nymphas ita precibus adit: “νύμφαι
vnıadec, κοῦραι Διός, οὔ mor ἐγώ γε ὄψεςθ᾽ ὕμμ᾽ ἐφάμην᾽

1) cf. Schmidt, 1.1. II p. 81 et al.

2) De Persarum more cf. Herodot. VII 54 (ὧς δὲ ἐπανέτελλε ὁ ἥλιος
cnevdwv ἐκ xpucenc φιάλης Ξέρξης ἐς τὴν θάλαςςαν εὔχετο πρὸς τὸν ἥλιον
μηδειιίαν oí ευντυχίην τοιαύτην γενέεθαι,... cf. Tac. hist. 8, 24, ubi milites
Romani, qui e Syria venerant, secundum eundem morem solem adorant:
orientem solem (uti in Syria mos est) salutavere.

3) cf. Usener, G. N. p. 886 not. 9.

4) cf. Usener, @. N. p. 186 not. 24. 187 not. 25. — Wellhausen:
Reste arab. Heidentums. edit. alt. p. 115: „sie opfern dem Morgenstern
das Beste der Beute", sagt Nilus, ,... am liebsten schöne Knaben, auf
zusammengetragenen Steinen, zur Zeit der Morgendämmerung.“
cf. Dieterich: Abraxas p. 169: „Beschwörung am frühen Morgen...
bei Sonnenaufgang“...

510 . Carolus Ausfeld:

γῦν δ᾽ εὐχωλῇς Ayavficıv χαίρετ᾽. sequuntur denuo vota et
preces.!)

Inde ab Euripidis aetate saepius laudantur gratiae deis oblatae;
precibus illis a redeuntibus effusis (cf. p. 508) sensu quodam gratiae
aguntur: v. Heracl. 606 δράςω τάδ᾽ εὖ γὰρ εἶπας... χρόνῳ δ᾽ ἀνελ-
lv... οὐκ ἀτιμάεω θεοὺς προςειπεῖν πρῶτα τοὺς κατὰ CTEYac.
Heraclid. 869, ubi Alemene exclamat: ὦ Ζεῦ χρόνῳ μὲν τἄμ᾽ ἐπε-
ckéyu) κακά, χάριν δ᾽ ὅμως cot τῶν πεπραγμένων ἔχω; cf. Elect.
563. 771. Hipp. 1169.7?)

Apud Xenophontem multa exempla praestant, quibus gratias
agere iubentur homines, cf. inst. Cyr. IV 1, 2 πρῶτον μὲν τοὺς
θεοὺς ἐγώ τ᾽ ἐπαινῶ 85) ócov δύναμαι, καὶ ὑμεῖς δὲ πάντες, οἶμαι
γίκης τε YÜP τετυχήκαμεν καὶ εωτηρίας τούτων μὲν οὖν χρὴ χαρι-
«τήρια, ὧν ἂν ἀεὶ ἔχωμεν, τοῖς θεοῖς ἀποτελεῖν. v. VII 5, 32.
Ages. XI 2. cf. Herodot. IV 136 θεοῖςΐ τε καὶ Σκύθῃει εἰδότες χά-
piv. Plutarch. Mor. 349 F. et Naegelsbach, N. H. Th. p. 214. Schmidt,
l. 1. II p. 38sqq. Apud oratores item talia inveniuntur, ut Meuss,
F'leckeis. Jahrb. 139 (1899) p. 464. 65 adnotat: Demosth. I 10. XV 2.
prooim. 24. Dein. III 11 (Demosth. XVIII 238 mente quidem, 86,
216 actione). Herond. mim. IV 1 sqq.

In eligendo deum, qui singulis occasionibus invocetur, varia sunt
respicienda; primum quidem multum interest, id quod per se intelle-
gitur, cuius ad provinciam pertineant petita:

Ad Apollinem verba faciunt Graeci pestem deprecantes Il. I

351 (ef. I 37 v. p. 515) Odysseus in mari iactatus deum maris
invocat. Odyss. V 445. Penelope mortem ab Artemide petit. XX
61 Iupiter, ut signum det, rogatur XX 98. 112; Aeschyl. Sept. 69
Eteocles Iovem et deos urbis cet. imprecatur, ut urbem servent.
Choeph. init. (cf. 165. 124sqq. 479) inferi dei implorantur ulciscendi
causa, cf. Eumen. 94. Sophocl. Ai. 831 sqq. Electr. 118. Euripid.
Ale. 163 Hestia, ut liberos tueatur. Helen. 1584 Poseidon et
Nereides, ut mare prosperum reddant. cf. Iph. Taur. 269 saepius.
Itaque planius explicatur, quem ad deum dirigantur, cuiusque in

1) De testimoniis Homericis cf. Naegelsbach, H. Th.* p. 198. Her-
mann, l. 1. 8 24 not. 4 (p. 107). Stengel, 1.1. p. 72 not. 88.

2) His locis addam aliud testimonium: Hel. 1447 κέκληςθέ μοι,
θεοί, πολλὰ χρηςτ᾽ ἐμοῦ κλύειν καὶ λυπρὰ... librorum lectionibus contra
Kirchhoffii, Nauckii, Weckleinii sententias retentis atque hunc in modum
explicatis: iam saepe, dei, a me invocati estis, ut et iucunda et tristia
audiatis; cum χρηςτὰ vim ,utilia^ neque ex sententiarum connexu neque
ex insequenti voce ἐμοῦ habere possit, et vim per se habere liceat „iu-
cunda", cf. Medea 601 ubi xpncrà et λυπρὰ hac vi opponuntur, conclu-
dendum mihi videtur imprecantes gratias egisse deis ita, ut iucunda
audirent.

3) De voce ἔπαινος cf. Schoemann, l. c. p. 262 not. 9 εὐχαὶ a Platone
legg. 801 explicantur: παρὰ θεῶν αἰτήςεις, 415 B εὐχὴ, αἴτηεις ἀνθριύ-
ποις ἀταθῶν ἢ δοκούντων περὶ θεῶν. cf. Euthyphr. 14 B Xenoph. conviv.
2, 1 ὡς δ᾽ ἀφῃρέθηςαν αἱ τράπεζαι καὶ ἐςπείςαντο καὶ ἐπαιάνιςαν.

De Graecorum precationibus quaestiones. 511

rei angustiis. v. Xenoph. Cyneg. VI 13 εὐξαμένῳ τῷ ᾿Απόλλωνι
καὶ τῇ ᾿Αρτέμιδι τῇ Arporépq ... Arrian. Cyneg. 34.1)
Praeterea ratio habenda est, quonam cum deo precantes
vinculo quodam?) coniuncti sint:
velut Odysseus eiusque gens saepe Athenae supplicat: cf. Il X
278. 460. XXIII 770. Odyss. II 260. IV 762. VI 323. Euripid.
Rhes. 608. Cycl. 850; vel filius deum patrem advocat.: Achilles
matrem Il. I 352. Cyclops Poseidonem Odyss. IX 528. "Theseus
eundem deum. Eurip. Hipp. 887. 1169; cf. Pind. Olymp. VI
58 de Iamo: ἐκάλεςςε TToceıdäv’ eupufíav, ὃν πρόγονον, καὶ
ToEopópov Δάλου θεοδμάτας ckxomóv ... Isth. V 41 Heracles
Iovem patrem pro Telamone orat. Bacchyl. XVI 53 verba Minos
facit ad Iovem: Ζεῦ πάτερ, dxoucov. εἴπερ u[e κούρ]α ®oi-
vıcca λευκώλενος coi τέκε. Hue spectant preces a sacerdote ad
deum, cui servit, effusae: cf. Il. I 37 Chryses ad Apollinem. VI
305 Theano ad Athenam. Eurip. Iph. Taur. 1082. 1898 Iphigenia
ad Artemidem. Eundem fere in modum diiudicandum est, quod
Glaucus ad Apollinem preces mittit, quasi patrium; venerat enim
Glaucus e Lycia, terra illa vera lucis, ubi Apollo imprimis colebatur.
cf. Usener, G.N. p. 190 sqq. Ita saepius leguntur exempla, quibus
illustratur singulos viros cum deo quodam artissime coniunctos
esse: cf. Aeschyl. Sept. 448. de Polyphontis et Eurip. Hipp. de
Hippolyti amicitia cum Diana inita. Atque Diomedem eiusque
maiores cum Pallade arte cohaerere eodem quo Odysseus vinculo
privato ex Iliados versibus: V 115. X 284 elucet. Huc quadrant
praeterea preces Aeschyli mysteriis initiati ad Cererem datae:
Aristoph. ran. 886 et v. 892 Euripidis verba: αἰθὴρ ἐμὸν βόσκη-
μας iudicum ad Lycum heroem cf. vesp. 389 c. schol. et ad Jia
βούλαιον et ᾿Αθηνᾶν βουλαίαν cf. Antiph. π. τ. Xopevr. 45.
Praeterea addam causam haud ita parvi momenti a Ni -
bacho et aliis laudatam exemplisque exstructam: sacrum quoddam,
quod non multum abest, persaepe ad eligendum deum impellit:
Odysseus invocat nymphas; Odyss. XIII 356 Aegisthus easdem
deas Eurip. El. 805. cf. Soph. El. 635. 1376. Eurip. Suppl. init.
Hipp. 116. 522 v. p. 508. Eadem de causa Phoen. 1365 ad Heram,
βλέψας πρὸς "Apyoc, 1373 ad Athenam (cf. schol.) preces diriguntur.
[dem valent verba Herodot. VII 191. VIII 64. Socratis preces ad
Panem: Plat. Phaedr. 279 B.C.) Neque omittam aliam rationem
apud Graecos vigentem; utebantur saepius, cum dubitabant quem

1) Fusius de illa parte, quis deus imploretur, imprimis Schmidt,
l. c. II p. 34 sqq. disputat; de exemplis Homericis conferas Naegelsbach,
l.l. p. 2168qq. de Euripideis: Fr. Lübker: Zur Theologie und Ethik des
Furipides (Prg. Parchim 1868) p. 12. 18.

2) cf. Naegelsbach, 1. 1. p. 217.

3) cf. Phileb. 65 B v. p. 516.

512 Carolus Ausfeld:

ad deum preces dirigerent, oraculis: cf. Herodot. VII 178. 189.
Xenoph. Anab. III 1. 6.')

Ex normis illis in eligendo deo generaliter statutis satis dilucide
apparet, quam multi ac diversi dei in auxilium vocentur. Attamen
nonnulla animadverti possunt, qui potissimum dei a singulis scripto-
ribus singulis temporibus invocati sint. Si preces carminum Ho-
mericae aetatis perlustramus, tria illa numina, lovem Athenam
Apollinem, praecipue advocari videmus:

Ζεύς: Il. II 412. III 298. 320. 350. 365. VII 179. 202. VID
236. XV 372. XVI 233. XVII 645. XIX 270. XXI 273. XXIV
308. Odyss: VII 331. XX 97. 112.) ᾿Αθήνη: ll. V 115. VI
304. X 278. 283. 460. XXIII 769. Odyss. II 261. III 380. IV
762. VI 323. ᾿Απόλλων: Il. I 37. 451. XVI 513. Qui tres
dei in trinitatem, ut ita dicam, coniuncti in formula illa, ut suspi-
cari, licet antiquissima, qua ea, quae optantur, nullo modo fieri
posse significatur, apud Homerum usitatissimi sunt: αἴ γὰρ Ζεῦ
T€ πάτερ καὶ ᾿Αθηναίη xai Ἄπολλον cf. Il. II 371. IV 288.
VII 132 saepius?), quam formulam L. Schmidt, 1.1. II 35 legiti-
mum initium sollemnis praecationis fuisse existimat. ^ Eandem
trinitatem quasi legitimam laudat Plat. Euthyd. 302 C. D.: εἶτα
τοῖς ἄλλοις, ἔφη, ᾿Αθηναίοις οὐκ Ecrı Ζεὺς ὁ πατρῷος; οὐκ Ecriv,
ἦ δ᾽ ἐγώ, αὕτη fj ἐπωνυμία ᾿Ιώνων οὐδενί, οὐθ᾽ Ócot ἐκ τῆςδε
τῆς πόλεως &ruxicuévot eiciv οὐθ᾽ ἡμῖν, ἀλλ᾽ ᾿Απόλλων πατρῷος
διὰ τὴν τοῦ Ἴωνος τένεειν᾽ Ζεὺς δ᾽ ἡμῖν πατρῷος μὲν οὐ
καλεῖται, ἕρκειος δὲ καὶ φράτριος, καὶ ᾿Αθηναίη φρατρία ἀλλ᾽
ἀρκεῖ γε, ἔφη 6 Διονυςόδωρος: ἔςτι γάρ coi, ὡς ἔοικεν, ᾿ἸΑπόλ -
λων τε καὶ Ζεὺς καὶ ᾿Αθηνᾶ. πάνυ ἦν δ᾽ ἐγώ. οὔκουν καὶ
οὗτοι coi θεοὶ ἂν εἶεν; ἔφη. Atque apud Demosthenem XXI 198
illa trinitas quasi formula legitima legitur: νὴ τὸν Δία καὶ
τὸν ᾿Απόλλω καὶ τὴν ᾿Αθηνᾶν. Maximus Tyrius in fine
capitis undecimi, quo de sententia εἰ δεῖ eüxechaı disputatur,

1) cf. Schmidt, 1.1. IT, p. 37. 38.

2) Memoratu dignum videtur, quod plurimae preces et publicae et
privatae ad Iovem directae a regibus exclamantur. In brevibus invo-
cationibus per dialogos dispersis, quae quidem non sint exclamationes
stupentium vel admirantium, quibus in exclamationibus Apollo appellatur,
ut Wilamowitz, Heracl.? ad vss. 538 et 821 ad ὦ Φοῖβε &dnotat, certae
quaedam leges constitutae sunt. Apud Aristophanem tales formulae
affirmationis vel admirationis ex sermone cotidiano, ut videtur, desumptae
passim laudantur atque scholia normas illas deorum advocandorum ac-
curatius explicant. cf. Ziebarth, de iure iurando $n $wre Graeco. Diss.
Gotting. 1892 p. 68qq., ubi omnes fere loci ad hanc rem pertinentes
collecti inveniuntur.

3) cf. Naegelsbach, H. Th. p. 108 8 81.

4) In eandem fere sententiam iudicant: Lasaulz, 3. 1. p. 6 not. 18.
Naegelsbach, 1. 1. p. 108. Stengel, 1. 1. p. 72 not. 6.

De Graecorum precationibus quaestiones. 513

precatur hunc in modum: ὦ Ζεῦ καὶ ᾿Αθηνᾶ xal Ἄπολλον,
ἐθῶν ἀνθρώπων ἐπίεκοποι . . .T)

E numero aliorum deorum advocatorum, quos omnes singulos enar-
rare supervacaneum videtur, et Poseidonem Odyss. III 55. IX 528,
Artemidem: Odyss. XX 60 nymphas: Odyss. XIII 355. XVII
240 et rituales illas formulas commemorem, quibus deis advocatis
ad longe aliam quandam et genuinam et vulgarem seriem deorum et
quasi’a ceteris rationibus carminum Homericae aetatis alienam des- :
cendimus. Il III 276sqq. Ζεῦ πάτερ Ἴδηθεν μεδέων, κύδιςτε
μέτιςτε, ἠέλιος δ᾽ ὃς πάντ᾽ ἐφορᾷς καὶ πάντ ἐπακούεις καὶ
ποταμοὶ καὶ γαῖα καὶ oi ὑπένερθε καμόντας ἀνθρώπους
τίνυςθον ὅτις κ᾿ ἐπίορκον ὀμόςῃ. et XIX 258 ἴετω νῦν Ζεὺς
πρῶτα, θεῶν ὕπατος καὶ ἄριετος, [fj τε καὶ Ἠέλιος καὶ
᾿᾽ξρινύες, ai θ᾽ ὑπὸ γαῖαν ἀνθρώπους τίνυνται, ὅτις κ᾿ ἐπίορκον
öuöcn.?)

Longe aliter res se habet posteriore aetate, apud poetas, tragi-
cos et comicos quos quidem praecipue adhibeam: permulti dei atque
deae invocantur, singuli et coniuncti, sicut argumentis si
fabularum postulatur. Quo fit, ut apud Aeschylum et Sophoclem
plerumque dei inferi et patrii, mortui advocentur:

Sept. 69 ὦ Ζεῦ τε καὶ Γῆ καὶ πολιςςοῦχοι θεοὶ, ᾿Αρά τ᾽ Ἐρινὺς
πατρὸς fj μεγαςθενής. Choeph. 1 'Epufj χθόνιε. v. 124. 139 καὶ
ci κλῦθί μου, πάτερ. v. 479. Eum. 115 ὦ κατὰ χθονὸς θεαί. Soph.
Ai. 831 Ζεῦ... πομπαῖον Ἑρμῆν... ταχεῖαι ποίνιμοί τ᾽ Ἐρινύες
... Ἥλιε... Θάνατε, Θάνατε... El. 67 ὦ πατρῴα τῆ θεοί T
ἐγχώριοι. 110 ὦ δῶμα ᾿Αίδου καὶ Περεεφόνης, ὦ χθόνι᾽ Ἑρμῆ
καὶ πότνι᾽ ᾿Αρὰ ςεμναί τε θεῶν παῖδες Ἐρινύες. v. Ο. C. 84.

In Euripidis et Aristophanis fabulis item multi ac varii dei et deae
invocantur et maxima et inferiora numina, quae enumerare longum
est, quaeque nullo modo certa quadam ratione comprehendi possunt.)

Iam vero satis superque mihi dictum videtur in universum de
generibus precationum, de occasione precandi, de diis potissimum

1) Fortasse hic afferre licet haec: Aeschyl. Eum. 756 καί τις 'EX-
λήνων ἐρεῖ, "Apyeioc ἁνὴρ αὖθις Ev τε χρήμαειν οἰκεῖ πατρῴοις, TTáA XA aboc
καὶ Λοξίου ἕκατι καὶ τοῦ πάντα κραίνοντος τρίτου cuTf)poc, ὃς πα-
τρῷον aibecOelc μόρον ς«ᾧζει με μητρὸς τούςδε ευνδίκους ὁρῶν᾽. et Iulian.
orat. VII (2) 82 C καὶ ὁ νεανίεκος, ᾿Αλλ᾽ ὦ μέγιςτε, εἶπεν, Ἥλιε καὶ ᾿Αθηνᾶ,
cé τε καὶ αὐτὸν ἐπιμαρτύρομαι τὸν Δία xpficde μοι πρὸς ὃ με βούλεςθε.

2) Similiter dei coniunguntur: Aesch. Prometh. 888qq. cf. Meuss, 1.1.
p. 474. 75. Ziebarth, 1.1. p. 22sqq. Hirzel, Der Eid 127. Papyr. Oxyrh. 1
48 et 49.

3) Neque, ut ad finem praefationis perveniam, planius de formulis
illis, θεῶν Tic, θεοὶ πάντες καὶ πᾶςαι neque de similibus sententiis seriem
deorum advocandorum continentibus, ut θεοὶ κοινοὶ Herodot IX 90 saepius,
disserere mihi proposui. De oratoribus cf. Meuss, 1. l. p. 460 et appendic.
p. 574. 16 et Kuehnlein, de vi et usu precandé et iurandé formulis apud
decem. oratores Atticos. Prg. Neustadt a. d. H. 1882 p. 9. 24. 25. 42. 48.

514 Carolus Ausfeld:

imploratis; neque copiosius de aliis") rebus ad expositionem pertinen-
tibus explanem nisi de more quodam non satis diserte explanato ab
iis, qui de precandi usu disputaverunt: Saepius commemorantur petentes
elara voce preces effudisse: cf. Il. I 450 Xpücnc μεγάλ᾽ εὔχετο
v. III 275. VIII 347 μετάλ᾽ εὐχετόωντο Exactoc, v. XV, 369 et
Schol. Bekk. ad. 1450... .. ὅτε κατηρᾶτο, ἡευχῇ ηὔχετο. Schol. ad I
35 ἀπάνευθε κιών: ἵνα μὴ ἀκούςωειν οἱ πολέμιοι cet. Odyss. V 444
: €. Schol. ef. La Rochei editionem ad III 275; cf. verba Aiantis
I. VII 193 ἀλλ᾽ ἄγετ᾽ ὄφρ᾽ àv ἐγὼ πολεμήια τεύχεα δύω, τόφρ᾽
ὑμεῖς εὔχεεθε Διὶ Κρονίωνι ἄνακτι cıyf ἐφ᾽ ὑμείων, ἵνα μὴ Τρῶές
γε πύθωνται ... quo ex loco minime concludi posse mihi videtur in
universum cty(fj implorari deos, ut Schoemann, 1. 1. p. 265 putat, sed
e contrario, etsi me non fugit Il. I 450. III 275 unum pro multis
advocata contione verba facere atque ita facilius morem illum clara
voce precandi intellegi posse.) Apud Diogenem Laertium IV 171
p. 416 D scriptum legimus praeceptum Pythagoricorum μετὰ φωνῆς
εὔχεεθαι, qui locus ita explanatur: ὅτι δικαίας ἐβούλοντο εἶναι
εὐχὰς ἃς οὐκ ἄν τις αἰδεςθείη ποιεῖεθαι πολλῶν ευνειδότων.)
Stengel 1. 1. p. 72 morem illum cognosci posse ex humana ratione
atque existimatione deorum putat, idemque fere exstimat Hermann
1.1. 8 21 not. 17. 18. Sed summi momenti mihi esse videtur, quod
Lasaulx 1. 1. p. 5 not. 8 vim verborum εὐχὴ, εὔχεεθαι: clara voce
pronuntiare explicans perstringit: „lautes feierliches Sprechen, nach
der Ansicht der Alten, dafs im Worte die stärkste Magie liege“ Immo
vero haec genuina vis praecepti clara voce precandi papyris magicis
illustratur: cf. Dieterich, papyr. mus. Lugd. Bat. πάςῃ φωνῇ.
Abraxas p. 8. 4. 16. πάςῃ φωνῇ. v.de vi magica vocis clarae: Heim,
incantamenta graeca et latina p. 465. Lehmann-Petersen: Aberglaube
u. Zauberei p. 47. Atque ita denuo ad genuinam vim magicam et
in precibus pervulgatam descendimus.

Haec satis multis verbis expositionis causa praefatus ad preces
ipsas pervenimus; ac primum pauca explicemus de dispositione,
quam ut eo facilius perspicias, afferam nonnulla exempla eximia e
numero precationum his in quaestionibus tractatarum. Plerumque
sunt divisae preces in tres partes, quarum una comprehendit in-

1) De gestibus, de verbis precandi, quorum ex numero praecipue
urgeam vocem ἀρᾶςθαι saepe apud Homerum, postea raro usitatam, et
verba καλεῖν, ἐπικαλεῖν, TpockaAeiv, quorum de genuing vi imprimis
magica infra p. 519 pauca afferam — cf. Sittl, Gebärden der Griechen
und Römer p. Me sqq. et viros doctos supra laudatos.

2) cf. praecepta Oedipodi a choro data: 1. c. 486 ὥς cpac καλοῦμεν
Eüuevidac ἐξ εὐμενῶν crépvuv δέχεεθαι τὸν ἱκέτην cwrhpiov, αἰτοῦ có τ᾽
αὐτὸς, K' εἴ τις ἄλλος ἀντὶ ςοῦ, ἄπυετα φωνῶν μηδὲ μηκύνων βοήν, ἔπειτ᾽
ἀφέρπειν ἄντροφος.

8) cf. Pers. II 5: tacita libavit acerra, Schol. ideo am non erant,
ne 1niqua eorum petitio audiatur. cf. O. Jahn, ad hunc locum in editione
commentario instructa.

De Graecorum precationibus quaestiones. 515

vocationem, altera semper fere media, si modo ab ceteris parti-
bus accuratius secerni potest, omnia continet, ut generaliter dicam,
quae neque ad invocationem neque ad tertiam partem,
preces ipsas, pertinent; ut facile ires illas partes cognoscas, hanc
precem Homericam, quam infra saepius repetam, conferas: D. I 37
κλῦθί μοι, ἀργυρότοξ᾽, ὃς Χρύεην ἀμφιβέβηκας Κίλλαν τε ζαθέην,
Τενέδοιό τε ἶφι Aväcceıc, Σμινθεῦ; pars altera: εἴ ποτέ τοι χαρίεντ᾽
ἐπὶ νηὸν ἔρεψα ἢ εἰ δή ποτέ τοι κατὰ πίονα μηρί᾽ ἔκηα ταύρων
ἠδ᾽ αἰγῶν, τόδε μοι κρήηνον ἐέλδωρ; tertia pars: τίςειαν Δαναοὶ
ἐμὰ δύκρυα coici βέλεςειν. Huius partitionis rationem secutus
postea agam: primum de invocatione, quae dei nomina epi-
thetis et additamentis aucta omnibus temporibus appellantur: cf.
infra 521 cf. Soph. El. 110 ὦ δῶμ᾽ 'Aíbou xai TTepcepóvnc
ὦ χθόνι᾽ Ἑρμῆ xal πότνι᾽ 'Ap& ceuvaí τε θεῶν παῖδες
Ἐρινύες, ai τοὺς ἀδίκως θνήεκοντας ὁρᾶθ᾽ ai τοὺς εὐνὰς
ὑποκλεπτομένους ἔλθετ᾽ ἀρήξατε, τίςαςθε πατρὸς φόνον ἧμε-
τέρου, Kai μοι τὸν ἐμὸν πέμψατ᾽ ἀδελφόν, μούνη γὰρ ἄγειν οὐκέτι
«ς«ωκῶ λύπης ἀντίρροπον ἄχθος. Aristoph. vesp. 875 ὦ δέςποτ᾽
ἄναξ τεῖτον ᾿Αγυϊιεῦ τοὐμοῦ πρόεθεν προπυλαίου, δέξαι τελετὴν
καινήν, ὦναξ, ἣν τῷ πατρὶ καινοτομοῦμεν᾽ παῦςον τ᾽ αὐτοῦ τοῦτο
τὸ λίαν ς«τρυφνὸν καὶ πρίνινον ἦθος, ἀντὶ cipatou μέλιτος μικρὸν
τῷ θυμιδίῳ παραμίξας...

Deinde de altera parte epica, qua multa ac varia continentur,
quae etsi infra copiose demonstrabimus, hoc quoque loco non multis
testimoniis diffuse proponamus: cf. p. 525. Odyss. III 380 ἀλλά,
ἄναςς᾽, ἵληθι, δίδωθι δέ μοι κλέος ἐεθλόν, αὐτῷ καὶ παίδεςει καὶ
αἰδοίῃ παρακοίτι, coi δ᾽ αὖ ἐγὼ ῥέξω βοῦν ἦνιν, εὐρυμέτωπον
ἀδμήτην, ἣν οὔ πω ὑπὸ ζυγὸν ἤγαγεν ἀνήρ, τήν τοι ἐγὼ
ῥέξω χρυςὸν κέραειν περιχεύας. cf. Eurip. Hec. 534. Iph. Aul.
1570 p. 529. Hel. 1441 ὦ Ζεῦ, πατήρ τε καὶ copöc κλήζει θεός,
βλέψον πρὸς fjuGc καὶ μετάςτηςον κακῶν. EAKoucı δ᾽ ἡμῖν
πρὸς λέπας τὰς ευὐυμφορὰς ς«πουδῇ cüvayaı. κἂν ἄκρᾳ
θίτῃς χερί, ἥξομεν ἵν᾽ ἐλθεῖν βουλόμεεθα τῆς τύχης. ἅλις
δὲ μόχθων, οὗς ἐμοχθοῦμεν mápoc...; postremo de tertia
parte, preceipsa; atque eam quoque nonnullis exemplis explicationis
causa ostendam: cf. Aeschyl. Sept. 69 ὦ Ζεῦ τε καὶ Γῆ καὶ πολλις-
ςοῦχοι θεοὶ, 'Apóá τ᾽ Ἐρινὺς πατρὸς f) μετγαςθενὴς, μή μοι πόλιν
γε πρέμνοθεν πανώλεθρον ἐκθαμνίεητε δῃάλωτον, Ἑλ-
λάδος φθόγγον χέουςαν, καὶ δόμους ἐφεςτίους᾽ ἐλευθέραν δὲ
γῆν τε καὶ Κάδμου πόλιν Ζζυτγοῖςει δουλίοιει μήποτε ςχεθεῖν᾽
γένεεςεθε δ᾽ ἀλκή᾽ ξυνὰ δ᾽ ἐλπίζω λέγειν᾽ πόλις γὰρ εὖ πράςςουςα
δαίμονας τίει; et Plat. Phaedr. 279 B. C ὦ φίλε Πάν τε καὶ ἄλλοι
ὅςοι τῇδε θεοί, δοίη τέ μοι καλῷ γενέεθαι τἄνδοθεν ἔξωθεν
δ᾽ ὅεα ἔχω, τοῖς ἐντὸς εἶναί μοι φίλια. Πλούειον δὲ νομί-
ζοιμι τὸν ςοφόν᾽ τὸ δὲ χρυςεοῦ πλῆθος εἴη μοι ὅεον μήτε
φέρειν μήτε ἄτειν δύναιτ᾽ ἄλλος ἢ ὁ εὔφρων.

516 Carolus Ausfeld:

I.

His exemplis, ut cuiusque partis precationis et cuiusque aetatis
proprietates illustrentur atque in contextu proponantur, laudatis,
transeamus nunc ad fusiorem explicationem invocationum deorum.
primum quidem agemus de formulis invocationi nominis dei ipsius
Ac saepius praemissis aut preces ipsas incipientibus. Quae quidem for-
mulae omnibus temporibus usurpatae hanc fere vim praebent:

audiendi, videndi, veniendi:

κλῦθι: Il. I 37. 451. V 115. X 278. XVI 514. XXIII 770.

Odyss. II 262. III 55. IV 762. V 445. VI 324. IX 528. κέκλυθι:
Il. X 284. κλύε: Soph. El. 1376. κλύετέ μου: Eurip. Phoeniss. 605.
&xoucov: Odyss. VI 325. Aeschyl. Choeph. 500. ἄκουε: Soph. El.
643. eicakoucov: Eurip. Orest. 1234 saepius. ἴδοι: Aeschyl. Suppl.
206. ἴδοιτο: 210. ἐπίδοι: Suppl. 1. Sept. 485. ἐπιδέτω: Suppl. 145.
θεωρὸς... γενοῦ: Choeph. 246. βλέψον πρὸς ἡμᾶς: Eurip. Hel.
1442 saepius.!) ἐλθέ: Il. XXIII 770 κλῦθι θεὰ ἀγαθή μοι ἐπίρ-
ροθος ἐλθὲ ποδοῖιν. ἔλθοι: Aesch. Eum. 297. μολεῖν ἀρωγόν:
289. ἐλθεῖν ἀρωτούς: Soph. Ο. C. 1012. εωτῆρας.... μολεῖν: Phil.
737. v. Eurip. Orest. 1226. ἱκοῦ: 1281. ἔλθετ᾽: Soph. El. 115.
ἐλθέ: Eurip. El. 680. cf Hec. 536. Cycl. 602. Heracl. 494.
Aristoph. nub. 269. Thesm. 1155 passim. φάνηθι: Eurip. Heracl.
494. Rhes. 370. v. Soph. Ai. 696. Eurip. Bacch. 1017. φάνηθι
ταῦρος. Hipp. 528 φανείης.

Quibus exemplis ex ingenti numero invocationum collectis?), si
consideramus, quae formulae rituales vim maxime genuinam atque
minimam deorum existimationem praebeant, primo obtutu elucet
formulis audiendi et videndi, quibus deus, ut quasi de caelo animum
ad res humanas adhibeat, admonetur, maiorem deorum eorumque
naturae opinionem significari quam verbis veniendi?) Atque ut eo
clarius edoceamur, quam proprie hae voces veniendi intellectae sint,
conferamus preces magicas, quae nobis papyris traditae sunt. His
enim formulae antiquissimae, quae omnibus temporibus vigebant,
Servatae sunt, et vetustissimae opiniones magicae explicantur, qui-
bus deus invocatur, ut intret in precantem aique eo modo petens
deus ipse fiat. cf. Greek Papyri in the Brit. Mus. ed. Kenyon 1893
p. 116 pap. CXXII ad Hermem: [ἐλθ]έ μοι κύριε Ἑρμῆ dc rà
βρέφη εἰς τὰς (Ta Pap.) κοιλίας τῶν γυναικῶν, ἐλθέ μοι κύριε Ἑρμῆ
εύνατον ... vs. 14 ἐλθέ μοι... vs. 84 cum alia formula magica*)
ἤδη ἤδη ταχύ ταχύ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ ἐλθέ.

1) cf. Usener, Götternamen p. 69 not. 7. Lübcker: Sophocleische Theo-
logie u. Ethik. I (1851) p. 18 qq.

2) De his formulis in hymnis usitatissimis v. Adams: de poet. scaen.
graec. hymn. sacr. imitator. Jahrb. f. cl. Ph. Suppl. XXVL p. 221 qq.

3) cf. formulas invocandi supra allatas ἐπικαλεῖςθαι π cet. —

quarum ad sententiam interpretandam copiosius revertar infra p. 517 sqq.
4) cf. Adami, 1. c. p. 220 not. 3.

De Gr&ecorum precationibus quaestiones. 517

Cf. praeterea Dieterich, Papyr. mag. mus. Lugdun. Bat. (Jahrb,
f. class. Philol. Suppl. XVI) p. 803, XVIII 6: eíceA0e, κύριε xal
χρημάτιςοον ... eiceAeUcerat θεός. Abraxas p. 185, 3 εἴςελθε xai
ἐπάκουςόν μοι... 5 εἰεελθόντος δὲ τοῦ θεοῦ μὴ évaréviZe τῇ ὄψει ...
His formulis non solum petitur, ut veniat, sed etiam deus cogitur:
cf. Papyr. Par. ( Wessely) v. 709 μένε cv ἐμὲ (sie!) ἐν τῇ ψυχῇ μου.
3106 ἐλθὲ δέ ποτε, θεὲ, καὶ λέγε ἐν ἀνάγκῃ. v. Papyr. mag. mus.
Lugdun. Bat. IV 8 ὃ δὲ ἐπάναγκος, δεῦρό μοι πήξας τὸν A τῇ
ςεαυτοῦ δυνάμει.) Eandem vim magicam reperimus in precatione
a Pelope ad Poseidonem effusa, quam Pindarus Ol I 73 memoriae
tradit: ἐγγὺς ἐλθὼν πολιᾶς ἁλὸς οἷος Ev ὄρφνᾳ ἄπυεν βαρύκτυπον
Εὐτρίαιναν. ὁ δ᾽ αὐτῷ πὰρ ποδὶ cxedöv φάνη, τῷ μὲν eire?)

His formulis praemissis vel additis, quibus iterum &d rem magi-
cam pervenimus, nomen dei appellatur aut nonnunquam nomen „dei
certi^?) epitheti loco usurpatur vel alio modo deus significatur, ut
exempli gratia in carminibus Homericis Athena: Διὸς TEexoc —
’Atpurwvn: Il V 115, X 284. Odyss. IV 762. VI 324. Διὸς
tékoc*): Il. X 278. θεά: Il. XXIII 770. ávacca: Odyss. III 380.
Apollo invocatur: ἀργυρότοξε: IL I 37. 451. ἄναξ: Il. XVI 514.
523. v. Usener,1. c. p. 221 not. 6. ᾿Αγυιεῦ: Aristoph. vesp. 875. Apud
Aeschylum Eum. 115 Erinyes: ὦ κατὰ χθονὸς θεαί; a Sophocle
O. C. 84 eaedem deae ὦ πότνιαι δεινῶπες, v. 106 ὦ τλυκεῖαι
παῖδες ἀρχαίου Σκότου; ab Euripide Hecab. 534 Achilles ὦ
παῖ Πηλέως; Iph. Aul. 1570 Artemis: ὦ παῖ Ζηνὸς ὦ θη-
PoKTöve?) invoeantur; eadem dea Iph. Taur. 1398 ὦ Λητοῦς
κόρη. Athena: Phoen. 1373 ὦ Διὸς κόρη. Aphrodite: Hel. 1098
κόρη Διώνης, Κύπρι. Hipp. 117 δέςεποινα, Κύπρι, 522.
δέςποινα, ποντία Κύπρι. Artemis: Hipp. 74 ὦ δέεποινα. Iph.
Taur. 1082 ὦ πότνια. Hestia: Alc.163 δέςεποινα (cf. Schol. a. h. 1.).5)
Quam diligentissime operam navaverint, ut deus, ad quem preces
dirigebantur, etsi nomen non appellabatur, recte significaretur, ad-
verti potest etiam ex locis Homericis: cf. Odyss. II 262 c. schol., ubi
Telemachus deum vocat verbis: ὃ χθιζὸς θεὸς, ἤλυθες et Odyss. V
445 imprecatur Odysseus deum, qui mare perturbat, κλῦθι ἄναξ
ὅτις ÉéCCl. Atque multis aliis exemplis demonstratur, quam sancte
riteque servatus sit mos ille nomen rectum afferendi sive nomine

1) De formulis ἐλθέ cet. in omnibus papyris usurpatis cf. indices
apud Dieterich, Suppl. XVI 1888. Abraxas. Wessely, Denkschriften
der Wiener Akademie. 1888. 1898. De ἐπάναγκος v. Buresch, Klaros p. 20.

2) cf. Usener, G. N. p. 886 not. 9.

3) cf. Usener, G. N. p. 75 not. 3 et 816 sqq.

4) De more illo addendi, unde deus vel de& natus sit, vide infra
p. 523.

5) In libris extat "Apreut, quae vox, cum versui accommodari non
possit, eo cognoscitur, quod supra lineam vel ad marginem ad παῖ Ζηνὸς
adposita erat. (v. Aristoph. Lys. 841 ὦ θεά: Schol. πρὸς τὴν θεὰν eöyxeraı).

6) cf. ad πότνια, bécroiwa cet. Usener G. N. p. 222 8qq.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 84

y

518 Carolus Ausfeld:

proprio addito sive alio modo potentia dei invocati expressa. Ut
facile cognoscas omnibus temporibus morem illum vulgarem fuisse,
adiungam nonnulla exempla:
Ι Aeschyl. Ag. 160 Ζεὺς, ὅςτις ποτ᾽ ἐςτὶν, εἰ τόδ᾽ αὐτῷ φίλον

κεκλημένῳ, τοῦτό νιν προςεννέπω (Chor.). Eur. frg. 912, 2 N.?
Ζεὺς εἴτ᾽ Αἴδης ὀνομαζόμενος ςτέργεις. Plat. Phileb. 120
καὶ νῦν τὴν μὲν ᾿Αφροδίτην, ὅπῃ ἐκείνῃ φίλον, ταύτῃ
προςαγορεύω. Optime illustratur hie ritus illo loco Platonico:
Kratyl. 400 ἐν ταῖς εὐχαῖς νόμος écriv ἡμῖν εὔχεεθαι, οἵτινές
τε καὶ ὁπόθεν χαίρουειν ὀνομαζόμενοι ταῦτα καὶ ἣἡμᾶς αὐτοὺς
καλεῖν.1) Cf. praecepta quae apud Menandrum περὶ ἐπιδεικτικῶν

. περὶ Σμινϑιακοῦ Rhet. gr. III, p. 438 1. 11 sqq. (Spengel)
statuuntur: ὦ Σμίνθιε ΓΛπολλον τίνα cé χρὴ TTPOCEITTEIV πότερον
ἥλιον... ἢ νοῦν... fj δημιουργὸν cet. et p. 445 1. 26 ποίαις cé
προςεητγορίαις προςφθέγξομαι; oi μέν ce Λύκειον AEyoucıv, οἱ δὲ
Δήλιον, oi δὲ ᾿Αςκραῖον, ἄλλοι δὲ "Axtıov. Λακεδαιμόνιοι δὲ
᾿Αμυκλαῖον, ᾿Αθηναῖοι πατρῷον. Cf. Iuliani orat. VII 231 A (Hert-
lein) ὦ Ζεῦ πάτερ ἢ ὅτι coi φίλον ὄνομα xai ὅπως ὀνομάζεςθαι.
Servius ad Aen. II 351 et IV 577 Pontifices ita precabantur: Iupiter
optime mazime sive quo alio nomine te appellari volueris. Vide
praeterea Apul. met. 11, 2 in precatione: sive tu Ceres ...seu tu
caelestis Venus ... seu Phoebi soror . . . quoquo nomine quoquo ritu
quaqua facie te fas est invocare; atque denique Arnobius III 42 de
invocatione gentili explicat: wsque adco res exigit propriatim deos
scire nec ambigere nec dubitare de uniuscungue vi nominis.?)

Itaque summi momenti esse affert scholiasta ad Il. V 114, quae
epitheta singulis in causis deis tribuantur, his verbis: οἰκείως δὲ
τοῖς παθήμαει oi εὐχόμενοι τοῖς θεοῖς τὰ ἐπίθετα ποιοῦνται xoi
γῦν μὲν ὁ καταπονούμενος ἀτρυτώνην, ἣ δὲ εὐχομένη τὴν Ἴλιον
ςῴζεεθαι ἐπικαλεῖται τὴν ἐρυείπολιν (VI 305), οἱ δὲ τὴν λείαν λα-
Bóvrec ἀνατιθέαει τῇ ληϊτίδι (X 460). Eadem de causa Chryses
Il. 1 37 Apollinem ἀργυρότοξε invocat, ut sagittas pestiferas mittat,
atque talia.

Salis superque demonstratum mihi videtur esse summa cura

atque diligentia per multa saecula in invocandis deis nomina tractata

1) cf. Schanz: Comment. Platonic. ( Festgruss d. 20. Philologenversamm-
lung zu Würzburg 1868) p. 109. Lasaulx: Gebet d. Griech. u. Römer
(ind. Wirceburg. 1842) p. 6 not. 18.

2) Form am illam Agahdius (Jahrb. f. class. Philol. Suppl. 1898 p.132)
indigitamentis tribuit. De formula sive .. . sive cf. Horat. carm. saec. 16
sive tu Lucina probas vocari seu Genitalis. εἴτε... «εἴτε cf. Usener G. N.
p. 336 not. 11. Cf. compluria exempla a Wi issowa, Religion u. Cultus d.
Römer. Hdbch. V 4 (1902) p. 33 not. 1. 2. 3. Fortasse huc quadrant
versus Aristoph. Ach. 566, ubi chorus Lamachum advocat quasi deum:
ἰὼ Λάμαχ᾽... ὦ βλέπων crpamác, βοήθηςον, ὦ τοργολόφα, φανείς: ἰὼ
Λάμαχ᾽ ὦ φίλ᾽, ὦ φυλέτα. εἴτ᾽ ἔςτι ταξίαρχος ἢ crpamnyöc A τειχομάχας
ἀνήρ, βοηθηςάτω τις dvöcac...cumulantur epitheta, auxilium .

De Graecorum precationibus quaestiones. 519

esse a Graecis. Attamen minime miraberis, quod in precibus illa
diligentia servata est, si cognoveris, quanta fuerit vis nominis et in
omnibus precationibus antiquissimorum populorum et in rebus ma-
gicis. Semper semperque accuratissime vis nominis explicatur, id
quod facile cognoscas ex his exemplis, quae speeiminis eausa, quan-
tum fors mihi obtulit, collegi:
de efficacia nominis apud Indos ef, quae Oldenberg, Vedareligion
pp. 310. 480/81. 515,1. 516/17 adnotat. de Arabibus Wellhausen:
Reste arabischen Heidentums, edit. alt. 1897 p. 213 e. not. dicit:
„für die Götter ist der Name von allerhóchster Wichtigkeit . . .
der Name ist der ganze Inhalt ihrer Offenbarung . . . nur wenn
man ihren Namen konnt, kann man auf sie wirken und sie an-
beten.‘ Idem fere de Muhamedanis p. 199. Cf. Freudenthal, Hell.
Stud. II 172. De Aegyptiis affert Renouf: Vorlesungen über Ur-
sprung und Entwicklung der Religion, erläutert an der Heligion
der alten Ägypter (autorisierte Übersetzung. Leipzig 1881) p. 181
so 0n vielen Stellen gründel Osiris seine Ansprüche einfach auf
seine Kenntnis der Namen der Götter...“ p. 211 ex hymno quodam
Acgyptiaco: „Dein Name soll mein Schutz sein.“ Bevertamur ad
Graecorum papyros magieas. Ubique eandem opinionem invenimus.
Ita papyrus, quam Dieterich, Abraxas p. 119 sqq. edidit, inseripta
est Βίβλος ἱερὰ ἐπικαλουμέμη Movàc ἢ ὀγδόη Muucéwc περὶ
τοῦ ὀνόματος τοῦ Ayiou.‘)

Ut eo clarius appareat summam vim magicam positam esse
in scientia nominis, id quod semper innumerabil fere exemplorum
numero demonstratur quodque, qui papyros perlegerit, facile intelle-
get, liceat mihi nonnullos loeos efficacissimos afferre:

YVWcıc ὀνόματος passim summi momenti esse existimatur:
cf. Pap. Berol. II 128 δῶρόν μοι ἐδωρήσω τὴν τοῦ μεγίετου cov
ὀνόματος Yvüciv. Pap. mag. mus. Lugd. Bat. ed. Dieterich, 1. c.
p. 799 III 196 xai &dwpricw τὴν τοῦ μεγίστου óv[óuaroc] cov
γνῶειν ἣν καὶ rnpncw. cf. Pap. Leid. V, p. ΠῚ 15.

Atque si quis nomina cognoverat, deos se plane regere atque
sua voluntate eorum potentia uti posse sibi persuaserat: ef. Pap.
mag. mus. Lugd. Bat. p. 800 IV 11 émóxoucóv μοι, ὅτι μέλλω τὸ
μέτα ὄνο[μα] λέγειν. Abrazas p. 177 Ll 24 ἐπίβλεψόν με... τὸν
εἰδότα cou τὸ ἀληθινὸν ὄνομα καὶ αὐθεντικὸν ὄνομα, p. 178 1. 11
μέριςόν μοι ἀγαθά, αὔξηςόν μοι τὸν βίον ὅτι... ὕμνηςἁ cou τὸ
αὐθεντικὸν ὄνομα καὶ ἅγιον .. .: passim in papyris de nominibus illis
magnis atque sanctis disseritur: ef. Abraxas 195 1. 4 δεῦρό μοι...
οὗ ECTIV τὸν κρυπτὸν ὄνομα καὶ ἄρρητον ἐν ἀνθριύποις. . . Pap.
Mag mus. Lugd. Bat. p. 676 οὗτοί eiciv οἱ καλούμενοι πολοκράτορες

1) Vide Dieterich, Abraxas p. 22. 148. 160 not. 1 de deis advocatis,
nomine enumeratis; cl. T'ylor, Anfünge der Cultur, p. 860881. v. p. 524
not. 3.

δὲ"

520 Carolus Ausfeld:

τοῦ οὐρανοῦ ὡς dei ce ἀςπάςαςεθαι ὁμοίως éxacrov τῷ ἰδίῳ ὀνό-
ματι... Pap. Paris. ed. Wessely, 1. e. v. 1189 ci εἶ τὸ ὄνομα τὸ
ἅγιον καὶ τὸ ἰςχυρὸν τὸ καθηγιαςμένον ὑπὸ τῶν ἀγγέλων πάντων
... v. 1609 ἐπικαλοῦμαί cou τὰ ἱερὰ καὶ κρυπτὰ καὶ μεγάλα
ὀνόματα, οἷς χαίρεις ἀκούων. Cf. precationem illam supra p. 516
laudatam, ubi Hermes his verbis cogitur v. 20 οἶδά cou xai rà
βαρβαρικὰ ὀνόματα.) Sequuntur nomina illa, quibus deus signi-
ficatur.

Quoniam satis dictum est de origine illius moris summa dili-
gentia nomen dei invocati afferendi, ad aliam consuetudinem in-
vocandi transgressi sumus, quae ex eodem fonte derivari potest.
Ut enim rectum atque legitimum nomen nominetur, appellationes
et epitheta deorum cumulantur atque ita πολυωνυμία deorum
effieitur, qua dei celebrantur ita, ut quo maior sit numerus epi-
thetorum, eo maiore fruantur honore dei?) Optime illustratur illa
consuetudo his locis: Aristoph. Plut. 1164, ubi Carion ad Mercurium
dicit: dc ἀγαθόν écr ἐπωνυμίας πολλὰς ἔχειν et precatione illa
a Diana ad patrem directa: Callimach. hymn. ad Dian. 7 δός μοι
moAuwvuuiav. Atque apud omnes nationes omnique aetate hic mos
pervulgaris erat usque ad id tempus, quo novi ritus statuebantur,
secundum quos multa verba fieri in precibus vetabantur.

Renouf, 1.1. p. 83: „in der Litanei des Gottes Ra ... wird der-
selbe Gott unter 75 verschiedenen Namen angerufen.“ ΟἿ, Zimmer,
Altindisches Leben p. 67. v. Lydus, de mensibus p. 118, ubi epi-
theta superant numerum triginta. Iulian. orat. 5, 179 D in prece
ad Magnam Matrem.

Sed ex illis precibus quas ex Homerica aetate usque ad iniens
saeculum quartum collegimus, nonnulla specimina, quibus epitheta
cumulantur, congerere supervacaneum non erit, ut inde accuratius
explicemus de forma ac vi ac ratione illorum epithetorum:

Il. I 37: κλῦθί μοι ἀργυρότοξ᾽ ὃς Xpocnv ἀμφιβέβηκας Κίλλαν
τε ζαθέην Τενέδοιό τε ἶφι Aväacceıc Σμινθεῦ.ὴ II 412: Ζεῦ
κύδιςτε μέγιετε κελαινεφές αἰθέρι ναίων. Sophocl. Ai. 835: καλῶ
δ᾽ ἀρωγοὺς τὰς ἀεί τε παρθένους ἀεί θ᾽ ὁρώςεας πάντα τἀν
βροτοῖς πάθη, ceuvac Ἐρινῦς τανύποδας. Eurip. Iph. Aul. 1570:

1) Cf. Wünsch, Seth. Verfluchungstafeln n. 49. 5% ἐξορκίζω. ὑμᾶς,
ἅγιοι ἄγγελοι καὶ ἅγια ὀνόματα.

2) Dei ipsi πολυώνυμοι appellantur: cf. nonnulla exempla apud
Usener G. N. p. 334 not. 7. Adami, l. c. p. 240: quibus addam ex Papyris
magicis haec: Papyr. Paris. vss. 2745. 2766. 2815. 2881; apud Kenyon,
p. 82 vss. 503. 756. Papyr. 122 vs. 14.

3) Quanti aestimata sit vis illius precationis et quam vulgares
versus illi Homerici fuerint, ex eo lucet, quod initium invenimus in prece
magica (pap. Anastasi 5), Brit. Mus. XLVII (III saecul. p. Chr.). Cf. Wessely
(Gr. Zauberpap. 1888) p. 9 et p. 1498qq. Kenyon, 1.1. p. 82 vss. 80. 81.
36. 37, ubi Κύλλαν extat et ἐπὶ βωμὸν ἔρεψα, quae vox βωμὸν ad verbum

ἔρεψα eis, qui adhibebant hanc imprecationem, magis convenire videbatur
quam νηόν, quae vox in libris Homericis legitur: cf. Schol. ad h. 1.

De Graecorum precationibus quaestiones. 521

d παῖ Ζηνός, ὦ θηροκτόνε, τὸ λαμπρὸν εἱλίεςους᾽ Ev εὐφρόνῃ
φάος. Aristoph. pac. 974: ὦ ςεμνοτάτη βαείλεια θεὰ, πότνι᾽ Εἰ-
ρήνη, δέεποινα χορῶν, δέεποινα γάμων.

Haec fere summatim de more epitheta congerendi praefatus
nune pauca dicamus de forma atque vi epithetorum. Adduntur
nomini dei et substantiva, et adiectiva, et participia, et
sententiae relativae. Hoc quoque loco, quamquam de eadem con-
suetudine in hymnis componendis adhibita Adami nonnulla collegit
l. c. p. 242 mihi liceat ex numero precationum usitatissimas formulas
et substantiva et adiectiva et participia et sententias relativas adferre,
ut ex formulis collectis vim sententiarum singulis deis tributarum eo
facilius eligas; quae a p. 522 alia ratione congeram.

᾿ς Frequentantur substantiva: ἄνα, ἄναξ, ävacca: cf. Il. III
351. XVI 233, Aeschyl. Eum. 235, Soph. El. 645. 1376, Eurip.
El. 678, Cycl. 599, Aristoph. pac. 238 av. 295. cf. p. 517. πά-
T€p. cf. p. 522 ab Euripidis aetate δέςποινα: cf. Eurip. Alc. 163,
Hipp. 117.522, Cycl. 350, Rhes. 608, Aristoph. pac. 271. δέσποτα:
Eurip. Iph. Taur. 271, Aristoph. nub. 264, pac. 385. 399, Lysistr.
940; e numero adiectivorum afferam: κύδιςτε μέγιςτε cf. p. 522.
πότνια, πότνιε: Soph. O. C. 84, Eurip. Iph. Taur. 1082. Hel.1093,
Phoen. 1365, Aristoph. pac. 271. 975, ran. 337 passim. cf. p. 517.
Deinde epitheta illa sollemnia: ceuvóc: Soph. Ai. 837, Aristoph.
nub. 291, pac. 974 saepius. πολυτίμητος: Áristoph nub. 269. 293,
vesp. 1001, equit. 1390, av. 667, Thesm. 286, ran. 337 et alia.
Participia usitatissima nominentur: μεδέων: II. III 276 (= 320,
VII 202, XXIV 308), Aristoph. Lysistr. 834, equit. 768. ναίων,
οἰκῶν: cf. p. 524. Sententiae relativae: 0c... ἀμφιβέβη-
Kac...Aväcceıc!) I. I 37. 451; ὃς πάντ᾽ ἐφορᾷς καὶ πάντ᾽
ἐπακούεις: Il. III 277. ὃς... ávácceic: Odyss. XX, 112. ὃς
μέδεις Τρίκκης καὶ Κῶν γλυκῆαν κἠπίδαυρον diknkac: Herond.
mim. 4, 1. ὃς οἰκεῖς: Eurip. Hel. 962. ὃς... ἔχεις: Aristoph.
nub. 264, ran. 659. εἴτε... κάθηςθε... εἴτε... χορὸν
icrate... εἴτ᾽... ἔχετε. οὗ p. 524.

Nunc autem electis atque digestis epithetis quaeramus, qua
ratione illa additamenta congesta sint, atque illustremus, quae ex-
plicentur his epithetis. Nec vero, ut iam supra exposuimus, negan-
dum est illam vocabulorum adiectionem evidentissime plerumque eo
conspirare, ut dei hominum natura iudicati propitii fiant atque eo
libentius petita dent.") Utque his epithetis ornatui destinatis omni
modo dei celebrentur, primum explicatur potentia eorum aique in
universum natura et potestas singulorum deorum; tum saepe
additur cognomen, quo ostenditur, unde natus sit deus*); deinde

1) cf. Adami, l. c. p. 243.

2) cf. Bergk, Kl. Schriften p. 708 not. 129.

3) cf. Menandri praecepta: Rhetor. Graec. III (Spengel) p. 488.
Adami, 1.1. p. 224 8qq.

522 Carolus Ausfeld:

nonnunquam adiciuntur loca, sive oppida sive montes, in quibus
deus aut natus est aut imprimis colitur aut unde arcessitur.
Haec fere sunt genera epithetorum, quae ex formis illis derivari
possunt quaeque, ut res postulat, in precibus minime usurpantur tam
copiose quam in hymnis fieri solet, qui longe alia ratione adhibentur
atque imprimis in honorem deorum destinati sunt. Iam vero propo-
sita illa genera secundum deos, quibus adplicantur, exemplis eximiis
explicemus atque probemus; atque incipiamus ab epithetis ad naturam
et potentiam Iovis spectantibus, deinde sequantur alii dei invocati.
Quam seriem testimoniorum enarrare non alienum esse mihi videtur,
cum dei nominentur non ea ratione, qua p. 521, neque epitheta
congerantur ut in Bruchmanni libro de Epithetis deorum edito,
Sed eo consilio collegi exempla eximia, ut demonstrem numerum
epithetorum singulis deis una invocatione additorum, atque ut eorum
vis varia ac diversa facilius intellegatur:
Ζεῦ πάτερ: Il. I 503. III 365. VIII 236. XV 372. XVII 645.
XIX 270. XXI 273. Odyss. VII 331. XX 98; Ζεῦ πάτερ ἠδ᾽
ἄλλοι μάκαρες θεοὶ αἰὲν ἐόντες: Odyss. XII 371; Ζεῦ
πάτερ, ὅς τε θεοῖειν καὶ ἀνθρώποιειν ἀνάεςεςεεις: Odyss.
XX 112; Ζεῦ πάτερ, Ἴδηθεν μεδέων, κύδιετε μέτιετε:
Il. III 276. 320. VII 202. XXIV 308; Ζεῦ κύδιετε μέγιετε
κελαινεφές, αἰθέρι ναίων: Il. II 412; Ζεῦ κύδιετε, μέ-
yıcte: II. III 298: Ζεῦ ἄνα: II. III 351. XVI 233; Ὀλύμπιε
μητίετα Ζεῦ: 1.1508; μητίετα Ζεῦ: XV 377; Ζεῦ πατρῷε
καὶ τροπαῖ᾽ ἐχθρῶν ἐμῶν: Eurip. El. 671. Ζεῦ ξένιε: Cycl.
854; Ζεῦ πρόγονε: Orest. 1242: Ζεῦ μεγαβρόντα: Aristoph.
vesp. 323. Apollo: ἄναξ: Il. XVI 514. 523; ἄναξ Απολλον:
Soph. El. 1376; ὦ Poiß’ ἌΛππολλον Πύθιε: Aristoph. vesp. 869;
ὦ δέςεποτ᾽ ἄναξ γεῖτον ἀγυιεῦ: vesp. 875. Athena: πότνι᾽
᾿Αθηναίη, ῥυείπολι, δῖα θεάων: Il. VI 305; θεά: cf. p. 517; ἄναςς᾽
᾿Αθάνα: Aesch. Eum. 235; bécmoiv' ᾿Αθάνα: Eurip. Rhes. 608;
θεά... ὦ χρυεολόφα.... πολιοῦχε: Aristoph. Lysistr. 341.
Artemis: Ἄρτεμι, πότνα θεά, θύγατερ Διός: Odyss. XX
61; ὦ παῖ Ζηνός, ὦ θηροκτόνε: Eurip. Iph. Aul. 1571. Aphro-
dite: δέςποινα Κύπρι: Hipp. 117; δέεποινα novria Κύπρι:
522. Demeter: Δήμητερ éctioóy : Eurip.Suppl. in.; Δήμητερ
n 9péyaca τὴν ἐμὴν φρένα: Aristoph. ran. 886; dectorva
πολυτίμητε Δήμητερ φίλη: Thesm. 286. Hera: ὦ πότνι᾽
ἢ Δίοιειν ἐν λέκτροις πίτνεις: Eurip. Hel. 1098: ὦ πότνια
Ἥρα: Phoen. 1365. Poseidon: TToceidaov Ταιήοχε: Odyss.
III 55; TToceíbaov yaınoxe κυανοχαῖτα: Odyss. IX 528; ὦ πάτερ
TTöceıdov: Eurip. Hipp. 887; πότνιε TTóceibov: Hel. 1585.
Hermes: Ἑρμῆ χθόνιε πατρῷ᾽ ἐποπτεύων κράτη: Aeschyl.
Choeph. init. Ἑρμῆ χθόνιε μέγιετε τῶν ἄνω καὶ κάτω: 124;
χθόνι᾽ Ἑρμῆ καὶ πότνι᾽ ᾿Αρὰ: Soph. El. 111; ὦ φίλ᾽ Ἑρμῆ:
Aristoph. nub. 1478; ὦ δέεποθ᾽ Ἑρμῆ: pac. 385. Hephaestus:

De Graecorum precationibus quaestiones. 523

Ἥφαιετ᾽ ἄναξ Airvaie: Eurip. Cyel. 599. Dionysus: ὦ
Διόνυςε δέεποτα: Aristoph. Acharn. 247. Cf. alia numina invocata:
δέεποτα Παλαῖμον: Eurip. Iph. Taur. 271; ib Auxke δέςποτα
γείτων ἥρως: Aristoph. vesp. 389; ὦ δέςποτ᾽ ἄναξ ἀμέτρητ᾽
Anp: nub. 264: αἰθὴρ ἐμὸν βόςκημα: ran. 892, Erinyes:
Ἐρινύες, αἵ θ᾽ ὑπὸ ταῖαν ἀνθριύπους τίνυνται: Tl. XIX 259;
ἐρινὺς... μεγαςθενής: Aeschyl. Sept. 70; καλιῶ δ᾽ ἀρωγοὺς τὰς
ἀεί τε παρθένους ἀεί θ᾽ ÖöpwWcac πάντα τἀν βροτοῖς
πάθη ςεμνὰς Ἐρινῦς τανύποδας; Soph. Ai. 835; ταχεῖαι,
ποινιμοί t' Ἐρινύες: ibid. 843; ceuvai τε θεῶν παῖδες
Ἐρινύες, ai τοὺς ἀδίκως θνήσκοντας ὁρᾶθ᾽: Soph. El.
112; πότνιαι δεινῶπες: 0. C. 84; ὦ γλυκεῖαι παῖδες... Σκό-
TOU: ibid. 106. Tai’ ávacca: Eurip. El. 678: ὦ νέρτερ᾽ "Aion:
Hel. 969; ἠέλιος θ᾽ ὃς πάντ᾽... emakoueıc: 1. HI 277; ὦ
φίλτατ᾽... Ἡράκλεις: Eurip. Herael. 490; νύμφαι νηϊάδες:
Odyss. XIH 356; κρηναῖαι; XVII 240; πετραῖασι: Eurip. El.
805; πολυτίμητοι Νεφέλαι: Aristoph. nub. 269; d) ceuvo-
τάτη BaciAcıa θεά, πότνι᾽ Εἰρήνη bécmoiva XopWv, bé-
ςποινα γάμων: pae. 974. Νηρέως ἀγάλμαθ᾽ ἢ, ὃς. τὸν εὐγενῆ
ἔτικτε πεντήκοντα Νηρήδων χορόν: Eurip. Iph. Taur. 273.

Deinde mos est, ut paucis verbis, plerumque adiectivo vel talibus

voculis: wei, τέκος. κόρη, θύγατερ, gens dei advocati explicetur");

Athena: Aiyıöxoıo Διὸς τέκος: Il. V 115. X 278, 284, Odyss.
IV 762. VI 324; Aıorevec θεά: Eurip. Cycl. 350; ὦ Διὸς
κόρη: Phoen. 1373 cf. p. 522; Artemis: Ἄρτεμι πότνα θεὰ
θύγατερ Διός: Odyss. XX 61; παῖ Ζηνός: Eurip. Iph. Aul. 1570;
Λητοῦς κόρῃ: Hipp. 1092. Iph. Taur. 1398. Aphrodite: Κόρη
Διώνης: Hel. 1098; ὦ παῖ Διώνης; frg. 177 N*; Nymphae:
κοῦραι Διός: Odyss. XIII 356. XVII 240; Erinyes: ceuvai
τε θεῶν παῖδες: Soph. El. 112; ὦ γλυκεῖαι παῖδες ἀρχαίου
Σκότου: Ο. C. 106; Νηρέως κόραι: Eurip. Hel. 1585; ὦ πον-
τίας παῖ Λευκοθέας (Palaemon): Iph. Taur. 270; d) μελαίνης
Νυκτὸς ἐκπαίδευμ᾽ (Somnus): Cycl. 601; παῖ Πηλέως (Achilles
mortuus): Hec. 534.)

Postremo derivantur epitheta vel additamenta ornantia e loei

cuiusdam nomine, ut his exemplis:

Ὀλύμπιε: Il. 1 508, XV 375; Ἄπολλον TTo81e: Aristoph.
vesp. 868; "Hoaicr' ávo£ Aitvaie: Eurip. Cycl.599; Κύπρι: Hel.
1098. Hipp. 117. 522; Tpıroy&ver': Aristoph. Lysistr. 347; huc
spectant: θεοί τ᾽ ἐγχιύριοι: Soph. El. 67; i) κατὰ χθονὸς θεαί:

1) Hoc exemplum accedat ad exempla ab Adami ad Soph. Antig. 1115

p. 241/42 collata; addam Papyr. mag. Paris. (Wessely) v. 2789 de Luna:
νυκτὸς ἄγαλμα.

2) Cf. de hymnis Adami, 1. 1. p. 226,27.

3) Memoratu dignum mihi videtur plerumque deas esse, quibus
gens addatur; quae quidem consuetudo in hymnis et in partibus choriacis
ad utrumque genus pari modo quadrat.

524 Carolus Ausfeld:

Aeschyl. Eum. 115; Φοῖβε προςτατήριε: Soph. El. 687; Λύκει᾽ "Απολ-
λον: Soph. El.655.1379. 0. R. 919. Cf. Usener, G.-N.p. 213.214. 234.
Saepe declaratur, ubi dei sint, ubique maxime colantur:
Zeus: αἰθέρι ναίων: Il. II 412. XVI 233; οὐρανὸν... iv’
οἰκεῖς dcrépuv ποικίλματα : Eurip. Hel. 1095; εὐ τ᾽ ὦ φαεννῶν
Actepwv οἰκῶν ἕδρας: Cyel. 353; ἀλλ᾽ ὦ φαεννὰς οὐρανοῦ
γαίων πτυχάς: Phoen. 84: ὦ ναίων ἅλα πόντιε TTóceibov: Hel.
1584; de mortuis: ὦ γέρον, ὃς οἰκεῖς τόνδε λάϊνον τάφον:
Hel. 962; ὦ κάτω γῆς ἀνοείως οἰκῶν πάτερ: ΕἸ. 677; ὦ δῶμα
vaiwv νυκτὸς ὀρφναίας πάτερ: Orest. 1225; ὦ τῆς ὄχημα κἀπὶ
γῆς ἔχων ἕδραν: Troad. 884; ᾿Αὴρ ὃς ἔχεις τὴν γῆν μετέωρον:
Aristoph. nub. 264: Ἄπολλον ὅς που Δῆλον ἢ Πυθῶν᾽ ἔχεις:
ran. 659; ΠΠοςειδῶν ὁ ἐπὶ Ταινάρῳ θεός: Acharn. 510. Prorsus
non rarescit, id quod intellexeris ex nonnullis aliis exemplis: pap.
mag. mus. Lugd. Bat. p. 806. VII 5: ὦ θεοὶ οὐράνιοι, ὦ θεοὶ ὑπὸ
γῆν, ὦ θεοὶ ἐν uécu κυκλούμενοι; II 28 p. 797: θεοὶ οὐράνιοι
καὶ ὑπότειοι καὶ ἀέριοι καὶ ἐπιχθόνιοι; p. 809. VIII 8: βαςειλεύων
τῆς ἄνω καὶ κάτω χώρας; p. 799. III 46: cU εἶ ὁ μέγας Ἄμμων
ὁ ἐν οὐρανῷ ναίων. Pap. Berol. II vs. 101: c& καλῶ μέγαν ἐν
οὐρανῷ. v. formulas: Ἴδηθεν μεδέων: II. III 276. 320. VII
202. XXIV 308; ὃς Χρύεην ἀμφιβέβηκας Κίλλαν τε ζαθέην
Τενέδοιό τε ἶφι ávácceic: Il I 37. 451; Δωδωναῖε Πε-
Aacyıre τήλοθι ναίων, Δωδώνης μεδέων: II. XVI 233
c. schol.; καλῶ χώρας dvaccav τῆςδ᾽ ᾿Αθήναιαν: Aeschyl.
Eum. 288; εὑ δ᾽ ὦ τὸν αἰπὺν οὐρανὸν διφρηλατῶν ἥλιε:
Soph. Ai. 845; Δήμητερ ἑςτιοῦχ᾽ Ἐλευεῖνος χθονὸς τῆςδε:
Eurip. Suppl. init; Ἥρα τε βωμῶν f) Μυκηναίων κρατεῖς:
Eurip. El. 674; Κύπρου καὶ Κυθήρων καὶ Πάφου nedeouc':
Aristoph. Lysistr. 838. Cf. p. 521 (Herond.).!)
Postremo pronuntiantur, — certo quodam ordine nonnunquam?)
— sedes, unde vocatus deus redeat, vel unde audiat preces
effusas.?) |
Hoc loco repetere mihi liceat e precibus Aristoph. nub. 269 sqq.
traditis, quibus Orphicorum carmina illudi Dieterich, Mus. Rhen.
vol. XLVIIT p. 275 sqq. explicavit: vss. 269 sqq.: ἔλθετε δῆτ᾽...
eir Em Ὀλύμπου κορυφαῖς ἱεραῖς xıovoßAntorcıv ká8nc6e*),
εἴτ᾽ QxeavoO πατρὸς Ev κήποις ἱερὸν xópov icrare Νύμφαις,

1) cf. Pap. 122 vs. 18 (Kenyon): οἷδά cov Ἑρμῆ, τίς εἶ καὶ πόθεν εἶ
καὶ τίς ἡ πόλις τοῦ Ἑρμοῦ πόλις. — v. Matth. VI 9: ὁ ἐν οὐρανοῖς; XI
25. 26: πάτερ κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς (— Luc. X 21).

2) cf. Adami, l. c. p. 229/30.

3) cf. Tylor, l.l. p. 868... „der du in dem Himmel bist oder auf
der Erde, in den Wolken oder in den Tiefen, höre die Stimme dessen,
der dich anfleht.“

4) cf. formulae gratia: Pap. Berol. II 101: cé καλῶ ... 6c καὶ οἰκεῖς
2. .TÀv. ὅλην οἰκουμένην ἐπὶ λωτῷ καθήμενος; Pap. Leid. V p. III vs. 9:
ἐπὶ λωτῷ καθήμενος. ᾿

De Graecorum precationibus quaestiones. 525

εἴτ᾽ ἄρα Νείλου προχοαῖς ὑδάτων χρυςέαις ἀρύεςεθε προχοῖειν,
ἢ Μαιῶτιν λίμνην ἔχετ᾽ ἢ «κόπελον νιφόεντα Μίμαντος. Ita
ex diversis caeli partibus multisque aliis locis arcessuntur dei, ut
Adami l.l: p. 229 sqq. copiose explicat. Attamen eum fugerunt
cum hi duo loci e precibus sollemnibus collecti: Il. XVI 514 ... ὅς
που Λυκίης Ev πίονι δήμῳ εἷς ἢ ἐνὶ Τροίῃ et Aeschyl. Eum. 287
versus illi precationis illius maxime ritualis atque legitimae ad
Athenam sanctissimis formulis pronuntiatae: καὶ νῦν dp’ ἁγνοῦ
«τόματος εὐφημῶς καλῶ χώρας Avaccav τῆςδ᾽ ᾿Αθηναίαν
ἐμοὶ μολεῖν ἀρωγόν... vs. 292 ἀλλ᾽ εἴτε χώρας ἐν τόποις
Λιβυςετικοῖς Τρίτωνος ἀμφὶ χεῦμα veveOMou πόρου, Tí8nciv
ὀρθὸν ἢ κατηρεφῆ πόδα, φίλοις ἀρήγους᾽, εἴτε Φλεγραίαν
πλάκα θραςεὺς ταγοῦχος ὡς ἀνὴρ ἐπιςκοπεῖ, ἔλθοι. κλύει δὲ
καὶ πρόεωθεν ὧν θεὸς ... tum versus illi magici Papyr. Berol. TI
101sqq.: εξ καλῶ τὸν μέγαν Ev οὐρανῷ... dic | κατοικεῖς
τὴν ὅλην οἰκουμένην... ἐπὶ λωτ[ᾧ καθήμενος καὶ λαμπυρί-
Cuv τὴν ὅλην οἰκουμένην. ὁ καταδείξεις... ζῶα, οὗ τὸ ἱερὸν
ὄρνεον ἔχεις | ἐν τῇ croAf ἐν το[ῖς πυ]ρὸς ἀπηλιώτην μέρεει
τῆς '€pu6pác | Hakdccnc dic[1 .. . ἔχεις ἐν τοῖς πρὸς βοῤῥᾶ

uépeci μορφὴν | νηπίου παιδὸς ... | ἐν δὲ τοῖς πρὸς νότου
μορφὴν ἔχεις τοῦ ἁγίου ἱέρακος. .. | 111 ἐν δὲ τοῖς πρὸς
λίβα μέρεειν μορφὴν ἔχων κροκοδίλου .. | .. ἐν δὲ τοῖς | 113

πρὸς ἀπηλιώτην μέρεει δράκοντα ἔχεις πτεροφυῆ .. .!)

II.

Quoniam satis probe mihi exposita videntur, quae invocatione
sollemniter sancteque usurpata contineantur, aggrediamur ad partem
alteram precationis, eamque plerumque mediam, ut ita dicam,
epicam, qua permulta ac varia tractantur. Atque ut quae volumus
summatim disseramus, primum quidem illa parte narratur, qua ratione
petentes cum deo coniuncti sint quibusque rebus allatis se impetra-
turos esse, ut dei succurrant, sperent. Itaque discernendae sunt et
eae causae, quae inter deos et petentes, et eae, quae inter deos et
petita intercedant. Quas si perlustraverimus, plane ac dilucide in-
veniemus rudimenta illius opinionis praebere formam pactionis
cuiusdam inter homines et deos initae, qua deus offieio quodam
obligatur donis antea acceptis, ut precantes audiat eorumque preces
expleat, tamquam si foedus factum sit, in quo manere ille debeat.
Atque illa sententia exprimitur formulis εἴπου ἐγὼ ... νῦν εὐ...
et similibus in carminibus Homericis.) Attamen posterioribus quoque

1) cf. Parthey ad h. 1. Berl. Sitzungs-Berichte 1865 phil. hist. cl.
p. 165/66.

2) De his exemplis infra persequendis cf. Naegelsbach H. Th. p. 215
et editio tert. ab Awthenriet curata p. 197 8qq., ubi in appendice not,
145 ex aliarum gentium moribus testimonia laudantur.

526 Carolus Ausfeld:

saeculis illa ratio reperitur!), etsi rudes, ut icta dicam, opiniones,
quae illis formulis de ratione inter homines et deos intercedente
proponuntur, in universum maioribus de deorum natura existimatio-
nibus cesserant.?) Itane vero? immo extant et in hac parte pre-
cationis vetustissimae opiniones! Ut in invocatione reliquiae pre-
cationis magicae, qua dei coguntur vi verbi atque formulae, ut dicto
audientes sint, ita his sententiis ius quoddam, quo dei hominesque
coniuncti sint, proponitur atque ita potestas deorum quasi vinculo
quodam mortali ligatur. — Forma illa usitatissima optime illu-
stratur versibus illis Homericis Il. I 37 sqq. κλῦθί μευ ἀργυρότοξ᾽...
εἴ ποτέ τοι xapíevt! ἐπὶ νηὸν épeya, ἢ ei δή ποτέ τοι
κατὰ πίονα μηρί᾽ ἔκηα ταύρων ἠδ᾽ αἰγῶν, τόδε μοι
κρήηνον ἐέλδωρ .. .)

Cf: Il. 1 508 Ζεῦ πάτερ, εἴ ποτε δή ce μετ᾽ ἀθανάτοιειν
ὄνηςα ἢ ἔπει ἢ épyu . . . Od. XVII 240 εἴ ποτ᾽ ᾿Οδυςςεύς ὕμμ᾽
ἐπὶ μηρί᾽ ἔκηε, καλύψας πίονι δήμῳ, ἀρνῶν ἠδ᾽ ἐρίφων, ...
Il. XV 372 εἴ ποτέ tíc τοι ἐν ᾿Αργεῖ περ πολυπύρῳ ἢ βοὸς f|
ὄϊος κατὰ πίονα μηρία καίων εὔχετο νοςτῆςαι.... τῶν μνῆςαι.
Od. IV 763 εἴ ποτέ τοι... Ὀδυςςεὺς f| βοὸς ἢ ὀίος κατὰ πίονα
μηρί᾽ ἔκηεν, τῶν νῦν μοι μνῆςαι. v. Callin. εἰς Δία Bergk. Frg.
poet. Lyr. TI p. 5, fr. 2, 2 μνῆςαι δ᾽ εἴ ποτέ τοι μηρία καλὰ
βοῶν .. . formula legitima omissa illa sententia exhibetur: Il. VIII
240 ἀλλ᾽ ἐπὶ πᾶςι βοῶν δημὸν xai μηρί᾽ ἔκηα, ἱέμενος Τροίην
ἐυτείχεον ἐξαλαπάξαι. ἀλλὰ, Ζεῦ, τόδε πέρ μοι ἐπικρήηνον
ἐέλδωρ; cf. Aeschyl. Choeph. 255 καίτοι θυτῆρος καί ce τιμῶντος
μέγα πατρὸς νεοςςοὺς τούςδ᾽ ἀποφθείρας ... Sept. 179 chor.
φιλοθύτων δέ τοι πόλεος ὀργίων μνήετορες écré μοι. Lysiae II
39 ποῖαι δ᾽ οὐχ᾽ ἱκετεῖαι θεῶν ἐγένοντο ἢ θυειῶν ávauvriceic.*)

1) v. infr& p. 527.

2) De his sententiis atque rationibus primitivis conferas, quae
Ferd. Dümmler, Das griechische Weihgeschenk. Kl. Schriften. II (1901)
p. 189 8qq. congessit: v. p. 206 „Mitunter tritt das Bewu/stsein der
Gegenseitigkeit ganz naiv zu Tage: „Dir, o Jungfrau, hat Telesinos auf
der Akropolis dies Bild aufgestellt: wenn es dir gefällt, so gewähr’ ihm
die Mittel, dir bald wieder eins zu weihen“ .. . p. 207: „Das Verständ-
nis für die meisten Typen privater Weihgeschenke giebt das Bedürfnis,
sich der Gottheit in Erinnerung zu bringen oder im Gedächtnis zu er-
halten, als ein zwar Hilfsbedürftiger, der sich aber für geleistete Hilfe
wieder erkenntlich erweist.“

3) cf. locos p. 520 not. 3 laudatos, ubi extat χαρίεντ᾽ ἐπὶ βωμὸν
ἔρεψα. cf. schol. Bekk. ad épewya: . . . écrépero γὰρ κιςςᾧ et Amets- Hentze:
Anhang ad h. 1. cf. paraphrasin illius precationis: Plato. rep. III 894 A:
πολλὰ τῷ ᾿Απόλλωνι εὔχετο, τάς τε ἐπωνυμίας τοῦ θεοῦ ἀνακαλιῦν καὶ
ὑπομιμνήςκκων καὶ ἀπαιτῶν, εἴ τι πώποτε ἢ ἐν ναῶν οἰκοδομήςεειν
ἢ ἐν ἱερῶν θυςίαις κεχαριςμένον δωρήςαιτο ὧν δὴ χάριν κατεύχετο Ticaı
τοὺς ᾿Αχαιοὺς τὰ ἃ δάκρυα τοῖς ἐκείνου βέλεειν.

4) cf. Sophocl. Electra ed. Kaibel ad. v. 1888: „Gebet und
verhalten sich wie Leistung und Gegenleistung.“ v. Naegelsbach. N. H. Th.
p. 215. L. Schmidt: 1. c. II p. 8.

De Graecorum precationibus quaestiones. 527

. Summi momenti esse mihi videntur duo loei, qui ad hane sen-
tentiam quadrant, ubi de morte Croesi regis agitur a Bacchylide ὃ,
35 his verbis: poeta regem in Apollinem invehentem inducit: ὑπέρ-
Bie δαῖμον ποῦ HeWv Ecrıv χάρις; ποῦ δὲ Aeroibac ἄναξ, atque
Herodotus 1, 87 eandem rem commemorat hane in sententiam: ἐπὶ -
βώεαςθαι τὸν ᾿Απόλλωνα ἐπικαλούμενον, ἐξ αὐτοῦ ébu-
ρήθη παραεςτῆναι καὶ pucachui μὲν ἐκ τοῦ παρεόντος κακοῦ.
Quid? Nonne his testimoniis demonstratur fuisse pervulgatam sen-
tentiam Croesum regem in rogo fumante ad Apollinem precatum
esse atque deo obiecisse illum hoe in diserimime suceurrere debere, cum
antea tot sacrificia accepisset? Etiamsi non satis plane probari po-
test precem ipsam illis temporibus in promptu fuisse, tamen ex
Herodoti verbis elucet sententiam illam atque formulas illas legiti-
mas — ad εἴ τι cf. εἴ που, εἴ ποτε p. 526 de χαρίζεεθαι ef. Tl. T 39
εἴ ποτέ τοι χαρίεντ᾽ ἐπὶ νηὸν Epewa, Odyss. XIX 397 m yàp
kexapicuéva unpi ἔκαιεν ἀρνῶν ἠδ᾽ ἐρίφων; ὁ δέ oi πρόφρων
ἅμ ὀπήδει. Aristoph. pac, 386 cf. Xenoph. Hipp. I 1 πρῶτον μὲν
θύοντα χρὴ αἰτεῖεθαι θεοὺς ταῦτα διδόναι... dp ^ ὧν θεοῖς μὲν
Kexapıcuevwrara ἄρξειας ἂν... Plato. Euthyph. 14 B ἐὰν
μὲν xexapicuéva τις ἐπίετηται τοῖς θεοῖς λέγειν TE καὶ πράτ-
τειν εὐχόμενός τε καὶ θύιυν ... republ, 3, 394 A (de IL I 37 sqq.)
ἐν ἱερῶν θυείαις xexyapicuévov bupricarro. Crit. 119 D. ἐπευ-
Zauevor τῷ Bel) τὸ xeyapicuévov αὐτῷ θῦμα ἑλεῖν, Plut. Mo-
ral. 351 C.

ad δωρεῖεθαι cf. infra p. 581 — aetate illius seriptoris in ser-
mone rituali usitatissimas fuisse. Eadem fere vis inest in verbis
Clytaemnestrae ad Erinyes preces dantis: Aeschyl. Eum. 106 ἦ πόλλα
μὲν δὴ τῶν éudv ἐλείξατε, χοὰς δὲ ἀοίνους, νηφάλια μειλίγ-
ματα... καὶ πάντα ταῦτα λάξ ὁριὼ πατούμενα. Sophoclis Eleetra
veniam petens, quod non sacrificet, commemorat sacrificia antea ob-
lata his verbis EL 1377 fj ce πόλλα δὴ ἀφ᾽ (ὧν ἔχοιμι λιπαρεῖ
προύςτην χερὶ. νῦν bé. ef. Kaibel ad ἢ. 1. In Euripidis fabulis
haec sententia cognoscitur in precatione a Menelao ad Hadem data at-
que arrogantem quendam in modum pronuntiata, quasi ut imm animos
spectantium inducat poeta, quam inepta talia sint: Hel, 969 d) vép-
tep "Aibn, καὶ ce εὐμμαχον καλῶ, ὃς πόλλ᾽ ἐδέξω τῆςδ᾽ ἕκατι
ς«ὠματα πεςόντα τὠμιὺ φαςγάνῳ, μιεθὸν δ᾽ ἔχεις" ἢ νῦν... ἀπό-
δος... ἢ... Avaykacov... ldem fere signifieatur, etsi de hae
quidem re formulae non inveniuntur, iis quae Orestes, Electra, Pyla-
des Agamemnoni mortuo, ut auxilium ferat, narrant: Eurip. Orest. 1235
Or. ἔκτεινα μητέρ᾽ Pyl. ἡψάμην δ᾽ ἐγὼ ξίφους. El. équ) à érmeve-
kéAeuca κἀπέλυς᾽ ὄκνου. Or. coli, πάτερ, ἀρήγων. El. οὐδ᾽ ἐγὼ
προύδωκά ce. Ratione inversa Theseus deum patrem de promisso ad-
monet: Hipp. 887 ἃς ἐμοί more ἀρὰς Omécyou τρεῖς, μιᾷ xarép-
yacaı τούτων ἐμὸν raid ... Apud poetas comicos haee: Phera-
cratis κραπάταλοι frg. 87 (Kock) i) δέςποτ᾽ ᾿Αγυιεῦ, ταῦτά vuv

528 Carolus Ausfeld:

μέμνηςό μοι. Aristoph. pae. 385 μηδαμῶς εἴ TI xexapicuévov
χοιρίδιον οἶεθαι Trap’ ἐμοῦ γε κατεδηδοκώς, τοῦτο μὴ φαῦλον
γόμιζ᾽ ἐν τῷδε τῷ πράγματι.)

Quibus exemplis satis mihi illustratum videtur sententiam illam
per multa saecula formulis legitimis et usurpatis et omissis genuina
opinione durasse in Graecorum precatione neque quisquam ignorabit
his quoque temporibus ab hominibus effundi preces, quibus deo merita
obiciuntur vel vota promittuntur. Quem morem vota vel aliud quoddam
emolumentum deis promittendi, quibus homines deos ad exaudiendas
preces commovere vel iure quodam obstringere student, ad eandem
genuinam opinionem referre licet. Ut enim exemplis supra allatis
dei donis acceptis obligati sunt, ita votis, plerumque secundum tem-
poris seriem preces sequentibus, eis persuadetur donis accipiendis vel
alliciuntur, ut suceurrant.?)

ef: Il. VI 306 dZov δὴ ἔγχος Διομήδεος, ἠδὲ καὶ αὐτὸν

πρηνέα δὸς πεςέειν Σκαιῶν προπάροιθε πυλάων, ὄφρα τοι
αὐτίκα νῦν δυοκαίδεκα βοῦς ἐνὶ νηῷ ἥἤνις ἠκέετας ἱερεύ-
couev. X 291 mopictao καί με φύλαςςε᾽ coi δ᾽ αὖ ἐγὼ ῥέξω βοῦν
ἦνιν εὐρυμέτωπον ἀδμήτην, ἣν οὔπω ὑπὸ Zuyov ἤγαγεν ἀνήρ᾽
τήν Tor ἐγὼ ῥέξω χρυςὸν κέραςειν περιχεύας; v. Od. III 3825α4.
XIII 358 ἄταρ καὶ δῶρα διδώςεομεν, dic τὸ πάρος περ, αἴ
κεν ἐᾷ πρόφρων με Διὸς θυγάτηρ ἀγελείη αὐτόν τε ζώειν
καί μοι φίλον υἱὸν ἀέξῃ. Athena Pandaro suadet, ut Apollini se
sacrificium daturum esse polliceatur Il. IV 101: εὔχεο δ᾽ ᾿Απόλ-
iuvit... ἀρνῶν πρωτογόνων ῥέξειν... κλειτὴν ἑκατόμβην.
Achilles Patroclum mortuum Hectorem traditurus patri his verbis
lenire studet: Il. XXIV 595 coi δ᾽ αὖ ἐγὼ καὶ τῶνδ᾽ ἀποδάςςο-
uat, Ócc ἐπέοικεν. Hymn. Hom. ad Ven. III 100sqq. Anchises
Venerem imprecans dicit βωμὸν ποιήςω, ῥέξω δέ Tor ἱερὰ καλὰ
ὥρῃςιν πάςῃςιν. Baechyl. X 104 Proclus Artemidi promittit: 00cu
bé cot eikocı βοῦς ἄζυγας φοινικότριχας. Cf. Aeschyl. Choeph. 483
οὕτω Y&p ἄν coi: daitec ἔννομοι βροτῶν xKrıloiat' el δὲ μὴ,
παρ᾽ εὐδείπνοις ἔςει ἄτιμος ἐμπύροιει κνιεωτοῖς χθονός᾽ v. 486

1) Scholiasta ad hunc locum advocat Hom. Il. 139 εἴποτε... χα-
ρίεντ᾽... épeya.

2) De rudimentis illius sententiae adiungere liceat nonnulla alia
exempla: Liv. X 19, 17: dicitur Appius in medio pugnae discrimine ita
ut inter prima signa manibus ad caelum sublatis conspiceretur, ita pre-
catus esse: Bellona si hodie nobis victoriam dwis, ast ego tib$ templum
voveo. Cf. Herodot. II 181 εὔχεται (Ladice) ἐν τῷ νόῳ τῇ ᾿Αφροδίτῃ, ἥν
οἱ ὑπ᾽ ἐκείνην τὴν νύκτα μιχθῇ ὁ Ἄμαεις, τοῦτο γάρ οἱ κακοῦ εἶναι μῆχος,
ἄγαλμά οἱ ἀποπέμψειν εἰς Κυρήνην. IV 16 εὔξατο τῇ μητρὶ ὁ ᾿Ανάχαρεις, ἣν
ςῶς καὶ ὑγιὴς ἀπονοςτήςῃ ἐς ἑωυτοῦ, θύςειν τε κατὰ ταυτὰ κατὰ ὥρα τοὺς
Κυζικενικοὺς ποιοῦντας καὶ παννυχίδα «τήςειν. Speciminis causa cf. vota
apud Indos usitata, quae laudat Oldenberg 1. c. p. 806, 2 et apud Tylor
l.l II p. 367: ,,Habe Mitleid und behüte mein Leben und ich will dir
ein Opfer geben... .“ v. Dümnler 1. 1.

De Graecorum precationibus quaestiones. 529

Electra sententiam fratris sequitur κἀγὼ χοάς cot τῆς ἐμῆς
παγκληρίας olcu πατρώνων ἐκ δόμων YvaunMouc: πάντων δὲ
πρῶτον τόνδε πρεςβεύσω τάφον. Eum. 289 Orestes Athenae
pronuntiat: κτήςεται δ᾽ ἄνευ δορὸς αὐτόν TE καὶ γῆν καὶ τὸν
᾿Αργεῖον λεὼν πιςτὸν δικαίως ἐς τὸ πᾶν re εὐμμαχον. Eandem
sententiam praebent verba Eteoclis: Aeschyl Sept. 76 ξυνὰ δ᾽
ἐλπίζω λέγειν. πόλις yàp εὖ mpäccouca δαίμονας τίει v. schol.
δα h. l. κοινωφελῆ καὶ ὑμῖν νομίζω λέγειν. Soph. ΕἸ, 1382 y.
supra p. 526 not. 4 — 455 ... ᾿Ορέζττην... ζῶντ᾽ ἐπεμβῆναι
ποδὶ, ὅπως τὸ λοιπὸν αὐτὸν (patrem) ἀφνειυτέραις xepciv cré-
φωμεν ἢ τανῦν δωρούμεθα. Cf. Eurip. Orest. 123, ubi Helena
se sorori Klytaemnestrae voturam esse per Hermionen pollicetur:
ἅπανθ᾽ Umcxvoü νερτέρων δωρήματα. Iph. Taur. 1087 Iphi-
genia precationis vim auget his verbis: καὶ γὰρ ἐνθάδ᾽ οὐ πρέ-
mer ναίειν, παρόν coi πόλιν ἔχειν εὐδαΐμονα. Apud Aristo-
phanem vota illa illuduntur hune in modum: vesp. 394: κοὐ μή
ποτέ cou παρὰ τὰς xávvac oüpricu und ἀποπάρδιω. pac. 3958q9.,
ubi petentes Hermen plurimis votis fatigant, ut reginam Εἰρήνην
apportet. Cf. Thesmoph. 287 sqq. Illa serie innumerabilium voto-
rum Aristophanes eonsulto consuetudinem votis deos commovendi
illusisse videtur. Aristophanem etsi laudator veterum morum
existimabatur, tamen a novis illis opinionibus praecipue Socrate auc-
tore gliscentibus rudesque illas sententias eonsilio in dubium vo-
cantibus novaque norma in iudicandis rebus et publieis et privatis
irrepente non alienum fuisse et aliis exemplis infra p. 544 laudatis
apparere puto atque spero.

Ut sacrificia antea oblata et vota postea solvenda deum iure
quodam obstringere debent, ita pactum illud ipsum quasi ante oculos
spectantium, ut ita dicam, initur in sacrificiis eum precibus coniune-
tis, quibus aeceptis deus obligatur, ut munus munere penset. Optime
illa genuina sententia sacrificii illustratur exemplis duobus Euripideis
maxime egregiis: Hecub. 534 sqq. et Iph. Aul 1570sqq7) Neque
praetermittendum mihi videtur esse preces illas pronuntiari in im-
molandis hominibus; altera recitatur in immolanda Polyxena, altera
in mactanda Iphigenia: atque inter se formulis sanetis congruunt, ut
facile cognoscas:

Hecub. 534: Iph. Aul. 1570:
ὦ παῖ Πηλέως, πατὴρ δ᾽ ἐμός, ὦ mai Ζηνός, (ὦ 0npoxróve, τὸ
δέξαι χοάς μου τάςδε κηλη- λαμπρὸν εἱλάςςους᾽ ἐν εὐφρόνῃ

1) Huc spectant illi versus: Choeph. 256, ubi Orestes Electra sorore
recognita imprecans liberos Agamemnonis comparat cum aquilis deser-
tis: πόθεν ἕξεις ὁμοίας χειρὸς εὔθοινον γέρας; — Uhoeph. 788 (chor,)
Ζεῦ... φυλάςοοις... 792 δίδυμα καὶ τριπλᾶ παλίμποινα θέλιων ἀμείψει,

2) Quamquam finis Iphigeniae Aulidensia, quae vocatur fabula, a
multis viris doctis in dubium vocatus est, tamen mihi videor fieri non

530

Tnpíouc νεκρῶν ἀρωγούς᾽ ἐλθὲ
δ᾽ ὡς πίῃς μέλαν κόρης ἀκραι-
φνὲς alu, ὅεοι δωρούμεθα
CTPATÖC τε κἀγώ" πρευμενὴς δ᾽
ἡμῖν γενοῦ. λῦςαί τε πρύμνας
καὶ χαλινωτήρια νεῶν δὸς
ἡμῖν πρευμενοῦς T ἀπ᾽ Ἰλίου
γόετου τυχόντας πάντας εἰς

Carolus Ausfeld:

φάος, δέξαι τὸ θῦμα τόδ᾽ ὅ
γέ εοι δωρούμεθα crparóc
T ᾿Αχαιῶν ᾿Αγαμέμνων ἄναξ θ᾽
ὁμοῦ. ἄχραντον αἷμα καλλι-
παρθένου δέρης καὶ δὸς ve-
γέεθαι πλοῦν νεῶν ἀπήμονα
Τροίας τε πέργαμ᾽ ἐξελεῖν ἡμᾶς
δορί. —

πάτραν μολεῖν.

Venio nunc ad ipsam explicationem illarum, quas attuli, pre-
cationum. Deus advocatur ad altaria — quam opinionem iam supra
planius exposuimus — ut bibat sanguinem sacrum virginis immolatae.

Ad hane opinionem genuinam, quam plurimis exemplis demon-
strare supervacaneum est, spectant formulae in precibus magicis
cum sacrificiis coniunctis usurpatae.

Cf. Papyr. Paris. v. 2501 παράεςθητί μοι κυρία... 2543 δεῦρ᾽

ἴθι... δεῦρ᾽ — 2548 δεῦρ᾽ 101... 2550 δεῦρ᾽. .. καὶ μόλε

γῦν νύχια... 2564 ἐλθ᾽ ἐπ᾽ ἐμαῖς θυείαις. . . οὗ 1.1335 ubi
Artemis Oineum alloquitur: ἄλλοι δὲ θεοὶ δαίνυνθ᾽ ἑκατόμ-
Bac ...!)

Speciminis causa liceat afferre nonnulla exempla quibus illustre-

tur, quam vulgaris fuerit opinio deos primo sacrificiis ipsis frui:

Cf. Tylor 1. 1. II 366 apud Polynesios: „Hier ist Speise für viele,
verzehre sie und sei uns gnädig um dieser Gabe willen." v.p. 3168qq.
ubi de sacrificiis eorumque vi generaliter agitur. Kaegi, Rig-Veda
carm. 7 — 1, 152 vs. 7 „zur Opferfreude lade ich in Ehrfurcht
und herzlich Euch ..."* 18, ὃ = 1,69 „kehret helfend £u uns und
trinkt den süfsen Trank.“ | Usener: Sintflutsagen pag. 11 vs. 96
„die Götter rochen den Duft, die Götter rochen den gulen Duft, die
Götter sammelten sich wie Fliegen um den Opfernden.“ pag. 19 (gen.
8, 21 Kautsch) „als nun Jahve den angenehmen Duft roch, da be-
schloss er bei sich, ich will künftig die Erde nicht mehr zu Grunde
richten . . .“

Cum vero id praesertim periculum sit, ut deus dona sacrificiis

oblata accipiat, persaepe formula illa usurpatur δέξαι.

v. Supra v. 534. Eurip. frg. 912 N? xonv πέλανόν TE φέρω...
CU δέ μοι Oucíav ἄπυρον παγκαρπείας δέξαι πλήρη προ-
xudeicav. Aristoph. nub. 269 sqq. ἔλθετε... ἐπακούςατε... δε-
ξάμενοι Oucíav καὶ τοῖς ἱεροῖει χαρεῖςαι. pac. 977 δέξαι
Buciav τὴν ἡμετέραν. Lysistr. 204 τὰ ςφάγια δέξαι. vesp. 876 δέξαι
ὅταν τελετὴν καινὴν --- v. Aeschyl. Sept. 700 ἐκ χερῶν θεοὶ θυείαν

posse, quin concedatur ilum finem iam antiquis
esse ideoque, si veteres preces perquiramus, adhi
1) cf. Stengel l. 1. p. 86 &qq.

mporibus &dditum
1 posse.

De Graecorum precationibus quaestiones. 581

δέχωνται. Xenoph. inst. Cyr, VIII 7, 3 Ζεῦ maorpüx€ καὶ Ἥλιε
καὶ πάντες θεοί, béyecOe τάδε... Herod. IV 13 τἀπίδορπα
δέξαιςθε.

Neque praetermittendum mihi videtur, quia hoc loeo in nu-
mero earum formularum commemorem verbum dwpeicdaı, quod
iam supra Herodoti locum eitantes p. 527 urgebamus; saepius in-
venimus illam. vocem et de donis deis datis et ab eis acceptis usur-
patam in precibus sollemnibus. Utar nonnullis documentis, quae
mihi in promptu sunt:

Herodot. I 87. v. p. 527, VIL 54... ἐδωρεῖτο; Soph. El. 457

ómUC ... ἀφνειυτέραις xepciv crepwuev-f τανῦν δωρούμεθα
vs. 1383 v. p. 529. Eurip. Iph. Aul. 1572 Hecab. 537 ... v. 530,
Orest. 117 cé Taicde δωρεῖται xocic 123 Umicxvoü ... δωρή-

ματα. Aeschyl. Pers. 523, Plato Euthyphr. 140 οὐκοῦν τὸ θύειν
dwpeicdai Ecrı τοῖς θεοῖς, τὸ δὲ εὔχεςθαι αἰτεῖν τοὺς θεούς;
Politie. 290 CD καὶ μὴν καὶ τὸ τῶν ἱερέων αὖ YEvoc wc τὸ
γόμιμόν qnc, παρὰ μὲν δωρεὰς θεοῖς διὰ θυειῶν ἐπιετῆμόν
ECTI κατὰ νοῦν ἐκείνοις διωρεῖςθαι rep. 3, 394 A (ad Π.1 248q9q.)
εἴ τι πώποτε... ἱερῶν 8uciaic xeyapicuévov buiprjicairo . . .
Ale. II 10 ἕτεροι 5' ἀναθήμασι δωρούμενοι τοὺς θεοὺς εὔ-
χονται. praeterea locos quos e papyris erui: pap. mag. mus,
Lugd. Bat. III 6 xoi &dwpncw μοι τὴν τοῦ ὄν cou Tvüxiv.
pap. Berol. II 128 δῶρόν μοι ἐδωρήεω τὴν τοῦ uericrou
cou ὀνόματος vvüiv. pap. Par. v. 491 θεοδιύρητον (πνεῦμα).
δώρημα deorum donum significans invenitur: Eurip. Heracl. 612.
Med. 636. Hel. 583. Iph. Aul. 1074. Ion. 1428.

Transeamus ad alias causas, quibus petentes dei gratiam sibi
conciliare et auxilium sibi vindicare student: ut exemplis moribus-
que supra allatis homines et donis antea oblatis et votis postea sol-
vendis et sacrificiis in precatione ipsa datis deos, ut suceurrerent,
obligari putavisse illustratur, ita e sequentibus apparebit secundum
ea, quae ab hominibus aequa atque iusta putarentur, etium deos morta-
lium natura et moribus eogitatos acturos esse homines antiquos
existimasse. Itaque saepenumero admoneri deos invenimus, ut eum
antea auxilium praebuerint, his quoque in angustiis adiuvent, Quae
sententia his formulis exprimitur: ἡμὲν δήποτ᾽... εἴ mou,
εἴποτε... Kal νῦν; πάρος... vóv.!)

Cf. I. I 453; XVI 286 ἠμὲν δή ποτ᾽ ἐμεῦ πάρος (XVI

280 ἐμὸν ἔπος) ἔκλυες eo£auévoio ... ἠδ᾽ ἔτι καὶ νῦν μοι
τόδ᾽ ἐπικρήηνον. ἐέλδωρ. V 116 εἴποτέ μοι καὶ πατρὶ φίλα
φρονέουςα παρέττης... νῦν αὖτ᾽ ἐμὲ φῖλαι ᾿Αθήνη; X 27H
ἥ τέ μοι αἰεὶ ἐν πάντεςει πόνοιςι παρίςταςαι — νῦν αὖτε
μάλιετά με qoi ᾿Αθήνη. — ef. Eurip. Rhes. 609 ἐν πόνοιει

1) De illa formula nonnulla collegit exempla Bloomfield ad Aeschyl.
Agam. 503. — Naegelsbach. H. Th.* p. 2008qq. N. H. Th. p. 215.

532 Carolus Ausfeld:

γὰρ παροῦς ἀμύνεις τοῖς ἐμοῖς ἀεί ποτε — X 285 creó
μοι, ὧς ὅτε πατρὶ ἅμ᾽ ἕεπεο Τυδέϊ δίῳ ἐς Θήβας ... sequuntur
quae dea iuvante pater effecit. v. 291 pergit εὺὑν coi; δῖα θεά,
ὅτε oi TTPÖPPacca rapéctnc. ὡς νῦν μοι ἐθέλουςεα παρίεταο
καὶ με φύλαςςε. Apud Pindarum Heracles Iovem ut Telamoni
filium det imprecans exclamat Isth. V (VI) 42 εἴποτ᾽ &uäv,
ὦ Ζεῦ πάτερ, θύμῳ θέλων ἀρὰν AKOUCaC ... νῦν ce νῦν
εὐχαῖς ὑποθεςπεείαις Aiccouoı cf. Aeschyl. Ag. 520 εἴπου πά-
Aat... προςείδετ᾽... béEacOe. Soph. O.R. 165 (chor.) εἴ ποτε
Kai προτέρας ἄτας.... rjvücar ... ἔλθετε καὶ vüv.!) v. Eurip.
Iph. Taur. 1082 f| περ μ᾽ Αὐλίδος xarà πτυχὰς δεινῆς Ecwcac
ἐκ πατροκτόνου χερός cücóv με καὶ νῦν. frg. 781 N ? (Phaet.)
vs. 59 có θ᾽ ὧς πάρος bécrowa Δήμητρος κόρη Ἥφαιςτέ τ᾽
ECTE πρευμενεῖς δόμοις ἐμοῖς.)

Sed priusquam ad aliam causam transeamus, commemorare
liceat et in aliis precibus talia reperiri. Speciminis gratia, quomodo
Indi preces auxerint, afferam: cf. Oldenberg l. c. p. 436: „Man
unterstützt seine Bitten durch die Erinnerung an den eigenen Eifer,
an die alte Freundschaft mit dem Gott und dessen frühere Wohl-
thaten'* cf. Kaegi. R.V.p. 43. not. 101 et „70 Lieder“ 22,5 ='10, 108.

Eiusdem generis est, quod petentes afferunt se, quia vinculo
quodam cum deo invocato coniuncti sint, summo iure sperare eum
petita effecturum esse.?)

cf. Bacehyl. XVI 53 Ζεῦ πάτερ ἄκουςον εἴπέρ μ[ε κούρ]α

Qoívicca λευκώλενος coi τέκε ... Pind. Ol. VI 58 ἐκάλεςε TTo-
ςειδᾶν ... ὃν πρόγονον. cf. Il. X 278 Rhes. 609 p. 531 laudatos.
Philoct. 134 Odysseus de Athena f) cu£et μ᾽ dei. Hippol 887
Theseus ad patrem ὦ πάτερ Πόςειδον. Iph. Taur. 1399 Iphi-
genia: cWCÖV με τὴν civ ἱέρειαν. Phoeniss. 1365 Polyneices ad
Heram: cóc γὰρ ein’, ἐπεὶ γάμοις ἔζευξ᾽ 'Abpácrou παῖδα καὶ
γαίω χθόνα... . Aeschylus Cererem, ut initiatus, Aristoph. ran.
886 f| Opéyaca τὴν ἐμὴν φρένα precatur.

Sed non solum is, qui ipse privato quodam vinculo cum deo
coniunctus est, causam illam pronuntiat, ut sibi deorum auxilium
paret, sed etiam ab iis, qui, cum in summis angustiis versentur, vin-
culo illo, ut ita dicam, indigent, a dei filio petunt, ut intercedat.*)
Cf. ea quae a Diodoro 4, 61, Apollodoro 3, 12, 6. 9, 10 (Bekk.),
Pausan. 2, 29, 2 narrantur de Áeaco.: oraculum suasisse in Summa
angustiarum versantibus, ut Aeacum . . . τὸν Διὸς καὶ Αἰγίνης... δὰ
rogandum adducerent, tamquam si „evceßectacoc“ ille summam auctori-

1) De Antig. 1140 v. Adami l. c. p. 284. 285 not. 1 locosque ab eo
laudatos.

2) Huc referam: Aristoph. equit. 591 δεῖ γὰρ τοῖς dvbpáca Tolcde
πάςῃ τέχνῃ πορίσαι ce νίκην εἴπερ ποτὲ kal vOv.

3) cf. supra p. 511 Naegelsbach: N. H. Th. p. 224.

4) cf. Lasaulz l. c. p. 9.

De Graecorum precationibus quaestiones. 533

tatem deos adeuntium haberet. Quid? Nonne similia ex aliis reli-
gionibus comparari possunt?

Sed mittamus hanc gravissimam rem atque transeamus ad reli-
quas causas, quibus imprecantes offieio iustitiae vel aequitatis eoactos
esse deos adiuvare putaverint. Quibus in rebus deum describentes,
quibus angustiis premantur orantes, ad misericordiam movent:
Eurip. Electr. 1329 ἔνι τὰρ κἀμοὶ τοῖς τ᾽ οὐρανίδαις olkror θνη-
τῶν πολυμόχθων. v. Spengler: Theologum. Euripid. Prg. Köln 1863.
p. 17 not. 47. ltaque haud raro copiose miseriae orantium
explicantur; attamen advertendum est in seriptoribus tragieis inter-
pretandis illustrandi causa, expositionis causa nonnunquam multa
verba facta esse. Sed ne tritissimam rem repetam, locos tantum
verbis non adiectis laudem:

Il. 1 506 sqq., XVI 516, XXI 274, Odyss. V 445 8qq., Aeschyl.
Choeph. 131/37, 247 sqq. Soph. Ai. 837. El. 118. O.R. 922. 0.0.
101/105. Eurip. Ale. 164. El. 672. Hel. 1442. Heracl. 492. Oyel.
351. Aristoph. vesp. 328, 390.!)

Praeterea, qua sint potentia, dei admonentur atque rogantur,
ut adiuvent. Cf. locum a Naegelsbach landatum: Theogn. 13 εὐχο-
μένῳ μοι κλῦθι κακὰς δ᾽ ἀπὸ κῆρας ἄλαλκε. coi μὲν τοῦτο, Oed,
ςμικρόν, ἐμοῦ δὲ μέγα. Eiusdem generis sunt hi versus: Aeschyl.
Choeph. 262/63 κόμιζ᾽, ἀπὸ εμικροῦ 6° àv ἄρειας μέγαν δόμον.
Eurip. Hel. 1444 κἂν ἄκρᾳ θίτης χερί, ἥξομεν ἵν᾽ ἐλθεῖν Bouköuecdu
τῆς τύχης. Optime illam rem illustrant verba Eurip. Suppl. 65 sqq.
ἔχομεν Evdıra . . . Kal coi TE πάρεςτι cOévoc. Quae eum ita sint,
dei humano more instituti opem ferre debent. Quibus opinionibus
commoti petentes talia proponunt humana: Iphigenia ad Artemin:
Eurip. Iph. Taur. 1401 φιλεῖς δὲ καὶ cU cóv kaciyvntov. Aristoph.
vesp. 389 Philocleon ad Lycum: có yäp oicmep é[U xeyápncat
τοῖς δακρύοιειν τῶν φευγόντων dei xoi τοῖς ὀλοφυρμοῖς. ἡ cf.
Aeschyl. Choeph. 491 μέμνηςο λουτρῶν, οἷς &vocpicäne x. τ. X.
Soph. El. 68 auget Orestes precationis vim his verbis: τοῦ γὰρ
ἔρχομαι δίκῃ καθαρτὴς πρὸς θεῶν ὡρμημένος. El. 117 τὸν ἐμὸν
πέμψατ᾽ ἀδελφὸν, μούνη Tüp ἄγειν οὐκέτι cune λύπης ἀντίῤῥο-
πον ἄχθος. O.C. 102 δότε πέραςιν ἤδη καὶ καταςτροφήν τινα, εἰ
μὴ δοκῶ τι μειόνως ἔχειν, ἀεὶ μόχθοις λατρεύων τοῖς ὑπερτά-
τοις βροτῶν.

Sed non semper homines quasi animo submisso deos adeunt,
sed etiam rati se optime scire, quo tempore modus miseriarum trans-

1) cf. de his Naegelsbach: N. H. Th. p. 215. — Kaegi, R. V. p. 48
ex carminibus laudat: „wenn ich so viel besüfse, wie dw, o Gott, ich
würde den Sänger nicht der Armut preisgeben.“

2) Huc quadrant in versibus Pind. Ol I 77 verba Pelopis: φίλια
δῶρα Κυπρίας dy' εἴ τι, Tloceldaov, ἐς χάριν τέλλεται. v. quae. Boeckh. ad-
notat ad ἢ. l.

Jahrb. f. class. Philol. Buppl. Bd. XXVIII. 3b

534. Carolus Ausfeld:

eatur, deos acerba reprehensione perstringunt.!) Cf. Herodot. VI 80
Cleomenis verba: ὦ Ἄπολλον χρηςτήριε, ἦ μεγάλως μ᾽ ἠπάτηκας
φάμενος "Apyoc αἱρήςειν. Aeschyl. Eum. 106 ἦ πολλὰ μὲν δὴ
τῶν ἐμῶν ἐλείξατε, χοάς τ᾽ ἀοίνους, νηφάλια μειλίγματα, καὶ
γυκτίςεμνα δεῖπν᾽ ἐπ᾽ ἐςχάρᾳ πυρὸς ἔθυον, ὥραν οὐδενὸς κοινὴν
θεῶν. καὶ πάντα ταῦτα λὰξ ὁρῶ πατούμενα. Posteriore aetate
illa reprehendendi consuetudo rarius invenitur, cum aliae sententiae
vigerent.?)

Sed Euripides reprehensionibus illis prudens ac consilio saepius
usus est in precibus; cf. Hel. 1099 ἅλις δὲ λύμης, ἣν μ᾽ ἐλυμήνω
πάρος... 1102 τί ποτ᾽ ἄπληςτος ei κακῶν ἔρωτας ἀπάτας δόλιά
T ἐξευρήματα Ackoüca φίλτρα θ᾽ αἱματηρὰ δωμάτων; 1446 ἅλις
δὲ μόχθων, οὗς ἐμοχθοῦμεν πάρος. Heraclid. 869 χρόνῳ μὲν τ᾽
An’ ἐπεεςκέψω κακά. .. frg. 900 N? ὥφειλε δῆθεν, εἴπερ ἐςτ᾽ ἐν
οὐρανῷ Ζεύς, μὴ τὸν αὐτὸν δυςτυχῆ καθιςτάναι. cf. Phoen. 86
v. lin. 28. — Inde proficiscitur Euripides philosophus et in deorum opi-
niones vulgares acerrime invehitur, ut iis, qui audiant et labores
hominum in scaenam prodeuntium videant, demonstret, quam absurda
sit eorum opinio, qui tales esse deos velint, quales homines iisdem-
que quibus humanam naturam affectionibus obnoxios cogitent. Ac
primum quidem homines precantes dubitantes facit, num tales sint
dei, quales tradantur: cf. Heracl. 490 ὦ φίλτατ᾽, εἴ ric φθόγγος
εἰεακούεται (Wil.) θνητῶν παρ᾽ "Aibn. Hipp. 890 εἴπερ ἡμῖν ὦπα-
cac capeic ἀράς. Hel. 1441 ὦ Ζεῦ, πατήρ τε καὶ cogóc κλήζει
θεός. Cycl 354 Ζεῦ ξένι᾽, ὅρα τάδ᾽, εἰ γὰρ αὐτὰ μὴ βλέπεις,
ἄλλως νομίζει Ζεύς, τὸ μηδὲν ὦν, θεός. Orest. 1231 ὦ πάτερ
ἱκοῦ, δῆτ᾽, εἰ κλύεις elcu χθονὸς τέκνων καλούντων.) Phoen. 86
χρὴ δ᾽, εἰ ςοφὸς πέφυκας, οὐκ ἐᾶν βροτὸν τὸν αὐτὸν ἀεὶ bucruxf
καθεςτάναι.

Etsi ante Euripidem iam multi de iis, quae de deorum natura
fabulis tradebantur, dubitaverunt*), tamen poeta ille clarrissimus no-
vas illas opiniones primus in preces inseruit, cum praesertim eos
loquentes fingeret, qui egregiam imaginem tristissimae miseriae prae-
bebant: cf. Hecubam in Troad. dicentem vss. 98/152. 469. 1240.
1280. 1295; et homines in Helena, Hercule, Ione fabulis loquenteg.")
Sed non solum inanes illas nugas et commenta levia, quae mens in-

1) De exemplis Homericis cf. Naegelsbach: H. T'h. p. 200.

2) cf. Naegelsbach N. H. Th. p. 224—27; de reprehensione oraculo
delphico facta multa exempla afferri possunt. cf. Nestle, Euripides, der
Dichter der griechischen Aufklärung p. 108 8qq.

3) In prece Hel. 966 generaliter Menelaus mortuos vim quandam
habere infitiatur.

4) cf. Decharme: Euripide et l'esprit de son théátre p. 598qq. Schmidt
l. e. I p. 141. Naegelsbach: N. H. Th. p. 427 8qq. Nestle 1. c. p. 871—162.

1 6) cf. locos ἃ Lübcker l c. p. 5, 11. ἃ Decharme 1. c. p. 64 sqq.
collectos.

De Graecorum precationibus quaestiones. 535

culta sibi finxerat, reiecit atque sprevit, sed etiam suam opinionem
haud raro explicuit per eos, quos loquentes induxit: ita Amphitruoni
preces illas captiosas Heracl. 339/47 pronuntianti Herculem verbis
Xenophanis respondentem fingit a v. 1340.!) In Troad. cum Andro-
mache et Cassandra tum Hecuba et sententias populares explicant et
poetae opiniones proferunt: cf. vs. 914 sqq., ubi elegantissimam illam
disputationem inter Helenam in deos transferre malefactorum culpam
studentem et Hecubam Euripidis ipsius sententiam promulgantem a
v. 969 et fabulas illas Iliacas acerrime refutantem inseruit.)

Etiamsi statuere nequeamus Euripidem certos homines, ut tales
novas opiniones doceret, elegisse, tamen is, qui hanc partem precatio-
num in Euripidis fabulis traditarum iterum atque iterum pervesti-
gaverit pertractaveritque, qua tam varia et divers& proponuntur,
cognoscet eas opiniones, quae minime cum religione populari pug-
nent et, quae sancta atque venerabilia vulgo habebantur, privent
illa sanctitate, effundi per nuntios.) Nuntius in scaenam prodit et
oratione recta ad verbum preces cuiusdam recitat, non oratione ob-
liqua ut apud Aeschylum Sept. 639 — uno loco Heraclid. 851/55
excepto —. Quae proprietas a ceteris poetis tragicis aliena summi
esse momenti mihi videtur, cum hac ratione eas veteres opiniones,
quibus, quamquam veras non putat, tamen carere non potest, nullo
ipsius iudicio addito tribuit narrationibus nuntiorum.*)

In numero earum precum, quae non per nuntios proferuntur,
hae tantum reprehensione carentes inveniuntur: Iph. Taur. 1082—
1088 preces ab Iphigenia sacerdote ad deam missae, Suppl. init. ab
Aethra ad Cererem, quae fabula in universum sollemni quodam
tenore scripta est"); El 671: ab Electra et Oreste ad patrem mor-
tuum datae; ceterae preces, quas adhibui, plenae sunt reprehensionis
et contemptus deorum vulgarium, ut supra demonstravimus. Sed non
solum veterem deorum opinionem contempsit, sed etiam novas de
deorum natura sententias pronuntiavit, novos deos imprecatus est —
cf. Troad. 884 sqq. et apud Aristoph. ran. 894 — et sanctiores et
honestiores; neque ut attingam, quae ad hanc partem precatio-
nis pertinent, deos maximis sacrificiis votisque petita dare cogi
posse, sed qua mente immolaretur, maxime interesse putabat. cf.
frg. 327, 6 (τοὺς) 0coici μικρὰ θύοντας τέλη τῶν βουθυτούντων

1) cf. Heracles ed. Wilamowits? ad. va. 840 et 1840 et eiusdem
Griech. Trag. I p. 288/89.

2) cf. Steiger, Philologus (1900) p. 862 sqq.

3) Exempla precum a nuntiis pronuntiatarum: Alc. 168/69. Hec.
632/37, Hel. 1584 sqq. Heraclid. 861 sqq. El. 805 sqq. Hipp. 1190sqq. Iph.
Aul. 1570 &qq. Iph. Taur. 269 sqq. 1898 sqq. Phoen. 1864 sqq. 1872 sqq.

4) Nuntiis omnino agendum non est, sed narrare tantum licet.
cf. Rassow: Quaestiones selectae de Euripideorum nuntiorum narrationibus.
Gryph. Diss. 1883. p. 17/18.

5) cf. Rohde, Psyche II? p. 258 not. 4.

86*

536 Carolus Ausfeld:

ὄντας eUcefecrépouc (eicopWw).!) Nestle l. c. p. 53, 10 c. not. et
p. 117 planius de hac re disputat sententiasque illas tribuit Hera-
clito, Inde ab illo saeculo illam opinionem de sacrificiis eorumque
vi semper pervulgatam invenimus: cf. Alcib. II 149 D, ubi contra τὸ
θεοὺς Ovucíaic TE Kai εὐχαῖς πείθειν disputatur: cf. Plat. rei
publ. 2, 364 B. 3, 399 B. legg. 10, 909 B. 931 ΒΟ.) Xenoph. me-
morab. 1, 3, 3 de Socrate commemoratur: θυςίαις bé θύων μικρὰς
ἀπὸ μικρῶν οὐδὲν ἡγεῖτο μειοῦεθαι τῶν ἀπὸ πολλῶν καὶ μεγά-
λων καὶ μεγάλα θυόντων Ὁ) Apud Stoicos semper urgetur mens
pura in precibus adhibenda?): v. Sen. epist. 95, 50 vis deos propi-
tiare? bonus esto, satis illos coluit, quisquis imitatus est. 60, 1 o quam
inimica nobis sunt. vota nostrorum! cet. sunt vota nostrorum...
cf. quae Persius secunda satira explicat, ubi doctrinam stoicam sen-
tentiae prioris aetatis de efficacia precum opponit. ... vs. 9 nom
iw prece poscis emaci... quae misi seductis nequeas com-
miltere divis. v. schol. ad. 4 quia putant impia postulantes
promissis volis deorum redimere voluntates. vs. 48 et ta-
men hic extis et opimo vincere ferto intendit. cf. 73/75 c.
Schol. cf. Juv. sat. X inde passim talia explicantis. cf. Apoll. Tyan.
epist. 26 (Hercher.) Porphyr. de abstinent. 2, 15 ad. Marcell. c. 19.
Sed ne longius aberremus a proposito nostro, haec quidem statua-
mus: Ab Euripidis aetate, secundum doctrinas philosophorum, per-
vulgari coeptas esse sententias, secundum quas pars illa secunda in
precibus tractandis omnino fere usurpari non posset. Non iam ho-
mines, ut ex exemplis supra allatis elucet, deos commovere atque iure
quodam obstringere nitebantur, ut, quae sibi optabant, momento
temporis darent, sed aliae rationes et honestiores adhibebantur. Itaque
Euripides in precatione illa celeberrima Troad. 884 sqq.*) explicat,
deum semper iustitia uti, eiusdemque iustitia confisus Socrates Xenoph.
Mem. 1, 3, 2 deis permittit dare quae utilia sint, cum homines
nesciant. Quae sententia apud Stoicos vulgaris erat: cf. Epictet. diss.
2,1,2, 95. 4,4, 21... εἰ ταύτῃ τῷ θεῷ φίλον, ταύτῃ γενέεθω
atque inde usque ad Christi preces pervenit celeberrimas: cf. Matth.
26, 39 πάτερ μου, ei δύνατόν écri, παρελθέτω ἀπ᾽ ἐμοῦ τὸ πο-
τήριον τοῦτο, πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ᾽ ὡς εὐ. Satis
superque mihi videtur esse dictum quantam ad existimationem pre-
cantes pervenerint paulatim deorum eorumque consuetudinum cum
hominibus initarum; attamen sequente parte denuo ad has opiniones
revertamur.

1) cf. Zeller: Philosophie der Griechen II? p. 785.

2) cf. Schmidt 1. c. II 48.

3) cf. de Stoicorum precibus: A. Bonhöffer: Die Ethik des Stoikers
Epiktet. 1894. p. 76 sqq. Zeller l. c. III? p. 811. 818. d. Dieterich: Necyia
p. 67 de his sententiis.

4) cf. Nestle l. c. p. 145: Die Gottheit des Euripides.

De Graecorum precationibus quaestiones. 537

IH.

Nunc denique ad tertiam partem, preces ipsas, descendamus.
Ac primum quidem de formulis pauca praefari lieeat. Nonnunquam
transitur ad preces voce ἀλλὰ:

cf. Il. X 468 ἀλλὰ καὶ alrıc" plerumque nomine dei invocati

repetito: Il. VIII 242 ἀλλὰ Ζεῦ, τόδε πέρ μοι ἐπικρήηνον
ἐέλδωρ. Π.1Ὶ δ0ὺ8 Thetis ad Iovem precatur et a vs. 508 his ver-
bis ad preces ipsas progreditur: ἀλλὰ có πέρ μιν Ticov, ᾿Ολύμπιε
μητιέτα Ζεῦ. Cf. XVI 523. XIX 273 Soph. O. C. 101 Eurip. Iph.
Taur. 1086. Haud raro hac vocula tota precatio initur: cf. I.
XVII 645 Ζεῦ πάτερ... ἀλλὰ εὑ pücaı. Odyss. IIT 380 ἀλλὰ
ἄναςς᾽ ἵληθι. Soph. El. 67 ἀλλ᾽ d marpüiba τῆ. Aristoph. nub,
1478. vesp. 323. Thesm. 282.

Saepius usurpantur formulae νῦν, xal vOv, ef. alterius partis
elocutiones: εἴποτε... νῦν p. 531 v. Bacchyl. XVI 55 ... νῦν
Aeschyl. Eum. 287... καὶ vOv, praeterea quae antea exposita sunt,
comprehenduntur vocula ταῦτα: cf. Soph. El. 655 ταῦτα, ὦ Λύκει᾽
”ArtoAAov ἵλεως κλύων δός. Aristoph. pae. 1016 ταῦτ᾽... ἡμῖν
δίδου. v. Demosth. 20, 49.!)

Preces ipsae pronuntiantur modo imperativo, optativo, in-
finitivo, sacra illa forma vetustissima.) Exempla illius infinitivi
Homerica contulit La Roche ad Il. I1 413, quem ad locum et ad alios
Scholiasta inscius adnotat: λείπει τὸ δός, v. Herodot. V 105 ὦ Ζεῦ
ἐκγενέεθαι μοι ᾿Αθηναίους Ticacden. —Eurip. Heracl 500 ἀμύνειν
cf. Wilamowitz, Heraci. Tl” a. h.l. Denique forma negativa invenitur
passim. v. Aeschyl. Sept. 71 un... exdauvicnte. Soph. Ai. 844 μὴ
qeíbecO0e. Eurip. Hel. 1098 μή μ᾽ ἐξεργάςῃ. Aristoph. nub, 1478
μηδαμῶς θύμαινέ μοι, μηδέ μ᾽ ἐπιτρίψης; saepius.

Imperativi frequentissimi a verbo διδόναι derivantur: de
formula δός apud Homerum cf. La Roche ad Il. III 322; accedunt
δίδου: Odyss. III 58; δίδωθι: III 380; δότε: Il. VI 476, Apud
Aeschylum: δός; Choeph. 140. 480. 490. Soph. El. 646. 656. Eurip.
El 675/76. Hec. 540. Iph. Aul. 1575. Phoen. 85. 1367. 1374.
ἀπόδος: Hel. 963. 972. δότε: Boph. Ὁ. C. 102. Eurip. Orest. 1243.
Saepius.

Praeterea saepe usurpatur verbum δέχεσθαι: de testimoniis ad
sacrificia spectantibus cf. supra p. 530. v. Aeschyl. Eum. 236 δέχου
... ἀλάςτορα Ag. 517. crparóv δέχεςθαι ibid. 521 δέξαςθε κόςμιμ
Bacık&a πολλῳ xpóvü) v. Suppl. 29. 219. Soph. Ὁ. C. 44. Augentur
illae voculae saepius adiectivis vel adverbiis adpositis his: ἵλαος,

1) De formulis illis in hymnis usurpatis ef. Adami, 1. l. p. 284.

2) De infinitivo in hymnis usitato cf, Adam, 1.1. p. 243, in rebus
magicis C. I. A. app. ed. Wünsch s. v. D. Devotionum formulae singulis
verborum: modis conceptae.

538 Carolus Ausfeld:

ἴλεως. εὐμενής, πρευμενής, πρόφρων. εὔφρων, quae formulae sacrae
et sollemnes summo iure dici possunt:

Pind. Pyth. 12, 4 ἵλαος... εὑν εὐμενείᾳ ... δέξαι. Boph.

El. 1376 ἵλεως αὐτοῖν κλύε. 655 ταῦτα... ἵλεως κλύων δός.
Theogn. 781 ἵλαος ἡμετέρην τήνδε φύλαςςε πόλιν. Frg. trag.
adesp. N? 164. ἵλεως γενοῦ. Plato. legg. IV 712 B θεὸν πρὸς τὴν
τῆς πόλεως Katackeunv ἐπικαλούμεθα, ὁ δὲ ἀκούςειε καὶ ἀκούςας
ἱλέως εὐμενής τ᾽ ἡμῖν ἔλθοι; saepius.) Herodot. 2, 45 παρὰ
τῶν θεῶν καὶ παρὰ τῶν ἡρώων εὐμενείη εἴη. Aeschyl. Suppl. 686
εὐμενὴς δ᾽ ὁ Λύκειος écru. Ag. 951 τὸν κρατοῦντα μαλθακῶς
θεὸς πρότωθεν εὐμενῶς προςδέρκεται. Soph. Antig. 1199
aitrcavrec ἐνοδίαν θεὸν Πλούτωνα τ᾽ ὀργὰς εὐμενεῖς κατα-
cxedeiv. Frg. 644 N? ᾿Αςκληπιοῦ παιῶνος εὐμενοῦς τυχών.
Eurip. Ale. 791 εὐμενὴς γὰρ fj θεός. Bacch. 928 ὁ θεὸς Önap-
tel πρόεθεν ὧν οὐκ εὐμενής. Andr. 54 εἴ πως... θεὸν παρά-
cxoıt’ εὐμενῆ; Iphig. Taur. 1086 εὐμενὴς ἔκβηθι βαρβάρου
χθονός. Med. 918 τ᾽ ἄλλα δ᾽ ἐξεργάζεται πατήρ τε καὶ θεῶν
ὅςτις écriv εὐμενής. Suppl. 630 chor. πόλει μοι ξύμμαχος γενοῦ
τῇδε εὐμενής. Suppl. 552 πρός τε γὰρ τοῦ δυςτυχοῦς ὡς
εὐμενὴς ij, τίμιος Yepaiperan. ibid. 1280 εὐμενοῦς πόλει οὔςης
Frg. 26 N? ἡνίκ᾽ écriv εὐμενής. Aristoph. Lysistr. 204 τὰ ςφά-
για δέξαι εὐμενής. Cf. Menandr. frg. 616. Plutarch. de superstit.
166 D Antonin. €. €. 9, 10. Epictet. diss. 3, 1, 36 saepius. De
papyris cf. indic. apud Wessely et al.

Aeschyl. Suppl. 138 τελευτὰς... πατὴρ. .. TTPEUMEVEIC
κτίςειεν. ibid. 210 Ζεὺς ... ἴδοιτο δῆτα πρευμενοῦς Am’ ὄμματος.
Pers. 609 παιδὸς πατρὶ πρευμενεῖς χοάς. ibid. 685 χοὰς δὲ πρευ-
μενὴς ἐδεξάμην (Darius). Soph. El. 453 αἰτοῦ... δὲ πρευμενῆ
ἡμῖν ἀρωγὸν αὐτὸν... μολεῖν. Eurip. Hec. 538 πρευμενὴς
δ᾽ ἡμῖν γενοῦ. Frg. 781, 60N? ἔετε πρευμενεῖς δόμοις ἐμοῖς.

Il. VIII 23 ἀλλ᾽ ὅτε δὴ καὶ ἐγὼ πρόφρων ἐθέλοιμι Epüccat.
ibid. 39 θυμῷ πρόφρονι. XIV357 πρόφρων νῦν Aavaoic, TTocei-
δαον, ἐπάμυνε. Odyss. XIII 359 αἴ κεν ἐᾷ πρόφρων με Διὸς θυ-
yarnp ... ζώειν. XIX 398 ὁ δέ οἱ πρόφρων ἅμ᾽ ὀπήδει. Hesiod.
opp. 667 εἰ δὴ μὴ πρόφρων γε TToceibáuv ... Aeschyl. suppl.
216 ευγγνοῖτο δῆτα καὶ παραςταίΐη πρόφρων. Choeph. 1063
C ἐποπτεύων πρόφρων θεὸς φυλάςςοι. Soph. El. 1380 τενοῦ
πρόφρων ἡμῖν ἀρωγός. Eurip. Alc. 743 πρόφρων ce χθόνιος θ᾽
Ἑρμῆς ἍΑιδης TE δέχοιτ᾽. Aristoph. av. 928 (Pindar) δὸς ἐμὶν ὁ
τί περ TEA κεφαλᾷ θέλεις πρόφρων δόμεν ἐμίν τεῖν. Soph. Ai. 702
ἄναξ ᾿Απόλλων ὁ Δάλιος εὔγνωςτος ἐμοὶ ξυνείη διὰ παντὸς
εὔφρων. De formulis ἐλθὲ, ἰδοῦ, ἄκουςον, κλῦθι preces in uni-
versum incipientibus supra planius exposuimus; restat, ut commemorem
formulas illas Homericas: xpnnvov ééAbup: ILI 41. 504 ἐπι-

1) cf. Drexler, Mythol. Beitr. p. 58 not. 1.

De Graecorum precationibus quaestiones. 539

kprinvov ἐέλδιυρ: I 455 VIII 242 XVI 238 xpnnvar’: Odyss, XVII
242. kxpfjivov... ἔπος XX 115.

His formulis enumerandis ad ea, quae rogantur, transgressi sumus,
quae quidem planius perlustremus. Quoniam, ut supra exposuimus,
occasio precandi secundum ea, quae momentum temporis postulat,
captatur, preces quoque variae ac diversae effunduntur, Itaque quae
quidem optanda oranti in mentem veniunt, petuntur a deis
atque brevi post voluntate versa abrogantur. Cf. Π. I 42
Chryses iratus Apollinem rogat, ut mittat pestiferas sagittas: Tricetav
Δαναοὶ ἐμὰ δάκρυα coicıv Bekeccıv et idem v. 456 precatur ἤδη
νῦν Aavooicıv ἀεικέα λοιγὸν ἄμυνον. Optime illud genus illustratur
exemplis Homericis, cum ex eis, quae carminibus illis continentur,
dico discrimina pugnae, planius variae preces deriventur.

ef. Il. V 118 δὸς... μ᾽ ἄνδρα ἑλεῖν xai ἐς ὁρμὴν ἔγχεος
ἐλθεῖν. VI 306 ἄξον δὴ ἔγχος Διομήδεος... ἠδὲ καὶ αὐτὸν
πρηνέα δὸς πεκέειν. X 281 δὸς δὲ πάλιν ἐπὶ νῆας εὐκλεῖας
ἀφικέςθαι. 285 cmeio ... 291 mapicrao xai ue φύλαςςε. XVI
523 Glaucus violatus Apollinem imprecatur: ἕλκος xeccat, xoi-
uncov δ᾽ ὀδύνας, δὸς δὲ κράτος... XVII 645 Aias, postquam
nebula exorsa conspectum hostium ademit, petit ῥῦςαι ὑπ᾽ ἠέρος υἷας
᾿Αχαιῶν, noincov δ᾽ αἴθρην ... δὸς... ἰδέεθαι. Odyss. IV 765
Penelope: φίλον υἷα cawcov, μνηςτῆρας δ᾽ ἀπάλαλκε. VI 327
Odysseus: δὸς μ᾽ ἐς Φαίηκας φίλον ἐλθεῖν ἠδ᾽ ἐλεεινόν. IX 530
Polyphemus: δὸς μὴ ᾿Οδυςςῆα πτολιπόρθιον οἴκαδ᾽ ἱκέεθαι, ἀλλ᾽
... ὀψὲ κακῶς ἔλθοι.

Multa alia adiungi possunt, sed mittamus exempla, quae Naegels-
bach planius congessit'); atque nonnulla alia testimonia e precibus
tragicorum et posterioris aetatis eolligamus, ubi eundem in modum
et bona et mala sibi et aliis, prout temporis momento optabila
videntur, orant:

Aeschyl. Sept. 71/77 un... πόλιν ... ektauvicnte ... Tevecde
δ᾽ ἀλκή. Choeph. 19 γενοῦ δὲ cóuuayoc θέλων ἐμοί. ibid. 138 ἐλθεῖν
δ᾽ Opécrnv δεῦρο. ibid. 142 τοῖς δ᾽ ἐναντίοις λέγω φανῆναί cou,
πάτερ, τιμάορον.... Eum. 236 δέχου δὲ πρευμενιὼς ἀλάετορα.,
ibid. 297 ἔλθοι... ὅπως γένοιτο τῶν δ᾽ ἐμοὶ λυτήριος, Soph. Ai.
826 πέμψον τιν᾽ ἡμῖν ἄγγελον, κακὴν φάτιν Τεύκρῳ φέροντα...
832 'Epufjv χθόνιον εὖ με κομίςαι... 844 ςεύεεθε, μὴ φείδεςθε
πανδήμου «τρατοῦ... 846 Ἥλιε... ἄγγειλον, ἄτας τὰς ἐμὰς
μόρον τ᾽ ἐμὸν Yepovrı πατρὶ... 854 (ὦ Θάνατε, Θάνατε, νῦν
μ᾽ ἐπίεκεψαι μολιύν. El 68 δέξαςθε μ᾽ εὐτυχοῦντα ταῖςθε ταῖς
ὁδοῖς... 71 μή μ᾽ ἄτιμον τῆςδ᾽ ἀποιςτείλητε τῆς, ἀλλ᾽ ἀρχέ-
πλουτον καὶ καταςτάτην δόμων. 115 ἔλθετ᾽ ἀρήξατε, τίςαςθε
πατρὸς φόνον ἡμετέρου καὶ μοι τὸν ἐμὸν πέμψατ᾽ ἀδελφόν.
645 pravissimas illas preces Olytaemnestrae: ταῦτά μοι... εἰ μὲν

1) cf. Naegelsbach, H. Th.* p. 199.

540 Carolus Ausfeld:

πέφηνεν ἐςεθλά, δὸς TeÀecpópa, εἰ δ᾽ ἐχθρά, τοῖς ExBpoicıv
ἔμπαλιν μέθες. 1380 γενοῦ πρόφρων ἡμῖν ἀρωγός τῶνδε τῶν
βουλευμάτων. Ο. R. 920 ἱκέτις ἀφῖγμαι... ὅπως λύειν τιν᾽ ἡμῖν
εὐαγῆ πόρῃς Ο. C. 102 δότε πέραειν ἤδη καὶ καταςτροφήν τινα.ἷ)

Eiusdem generis sunt preces Euripidis: Hecab. 539 Aücat τε
πρύμνας καὶ χαλινωτήρια νεῶν δὸς ἡμῖν πρευμενοῦς T ἀπ᾽ Ἰλίου
vócrou τυχόντας πάντας εἰς πάτραν μολεῖν. Cf. Iph. Aul. 1575
καὶ δὸς γενέεθαι πλοῦν νεῶν ἀπήμονα Τροίας TE πέργαμ᾽ ἐξελεῖν
ἡμᾶς δορί᾽ Hel. 1094 ἀνάψυξον πόνων. 1101 θανεῖν δ᾽ ἔαςόν μ᾽.
968 ἀπόδος ἀπαιτῶ τὴν ἐμὴν δάμαρτά ce... 972 f) νῦν ἐκείνους
ἀπόδος ἐμψύχους πάλιν. 1442 μετάςτηςον κακῶν. 1586 εὐεατέ
μ᾽ ἐπ᾿ ἀκτὰς Ναυπλίας. Heraclid. 851 ἡμέραν μίαν νέος γενέεθαι κἀπο-
τίςεαςθαι δίκην ἐχθρούς. El.675 νίκην δός. 679 Auuv’äuvv’...Iph. Taur.
1084 εὥςόν με καὶ νῦν τούςδε τ᾽... 1086 εὐμενὴς ἔκβηθι βαρβάρου
χθονὸς. 1399 ςὥςόν με τὴν ςὴν ἱέρειαν. Phoen. 1367 δός μοι κτανεῖν
ἀδελφόν. 1374 δὸς ἔγχος ἡμῖν καλλίνικον ἐκ χερὸς εἰς crépv' ἀδελφοῦ
τῆςδ᾽ ἀπ᾿ ὠλένης βαλεῖν κτανεῖν θ᾽ ὃς ἦλθε πατρίδα πορθήςων ἐμήν.

Apud Aristophanem multa testimonia eiusdem generis exstant.
ef. sub voce δέξαι p. 538 cf. Ach. 247 xexapıcuevwc cot... ἐμὲ πέμψαντα
καὶ θύεαντα μετὰ τῶν οἰκετῶν ἀγαγεῖν... τὰς crrovódc... καλῶς
ξυνενέγκειν. vesp. 393 ἐλέηςον καὶ CWCOV νυνὶ τὸν ςεαυτοῦ TrÀnció-
χωρον. 870 τὸ πρᾶγμ᾽ ὃ μηχανᾶται ἔμπροςεθεν οὗτος τῶν θυρῶν,
änacıv ἡμῖν ἁρμόςαι παυςαμένοις πλάνων. Accedunt preces quibus
in risus deflexit homines qui audiunt: vesp. 324 ἤ με ποίηςον
καπνὸν ἐξαίφνης, ἢ Προξενίδην, ἢ τὸν Σέλλου τοῦτον τὸν ψευδα-
μάμαξυν .... (cf. schol. ad h. 1). Thesm. 287 πολλὰ πολλάκις μέ cot
θύειν Exoucav, εἰ δὲ μἀάλλὰ νῦν λαθεῖν. καὶ τὴν θυγατέρα χοῖρον
ἀνδρός μοι τυχεῖν πλουτοῦντος, ἄλλως τ᾽ ἠλιθίου κἀβελτέρου, καὶ
πρὸς θάληκον νοῦν ἔχειν μοι καὶ φρένας. Ach. 816 negotiator
Megaricus dicit: Ἕρμᾶ ᾿᾽μπολαῖε, τὰν γυναῖκα τὰν ἐμὰν οὕτω μ᾽
ἀποδόςεθαι τάν τ᾽ ἐμαυτοῦ ματέρα. equit. 766 (Kleon.) ὥεςπερ᾽ νυνὶ
μηδὲν δράςας δειπνεῖν ἐν τῷ πρυτανείῳ. Lysistr. 742 ἐπίεχες
τοῦ τόκου ἕως ἂν εἰς ὅειον μόλω ᾿γὼ χωρίον. Eccl. 869 ὦ πότνι᾽
Εἰλείθυια, μή με περιίδης διαρραγέντα μηδὲ βεβαλανωμένον ἵν᾽ μὴ
γένωμαι ckwpanic κωμῳδική. Nugae illae cumulantur aliis locis:
cf. pac. 991 sqq. Thesm. 295 sqq. Sed his precibus non solum ad ri-
sum vertere voluisse ille poeta mihi videtur hominum animos, sed
etiam ut supra contendimus et infra p. 544 exponemus ad maiora
spectasse illudendo veterum suaeque aetatis mores.

Atque priusquam de petitis honestioribus atque decorioribus dis-
seramus, nonnullis verbis de precibus in universum editis dicamus,
quibus homines auxilium, misericordiam, gloriam talia assequi
student: cf. Odyss. V 450 ἐλέαιρε. Aeschyl. Choeph. 130 értoíkripov;

1) Talia saepius in precibus magicis Papyr. mus. Lugd. Bat. IX 26
τέλει τελείαν τελετήν. 11 τέλεςόν μοι τῆἦνδε πρᾶξιν. Papyr. Paris.
(Wessely) 2565 πρᾶγμα τέλεςον. 2868 καί μοι τόδε πρᾶγμα ποίηςον.

De Graecorum precationibus quaestiones. 541

ibid. 502 οἴκτιρε; Soph. O. C. 109 οἰκτίρατ᾽ ; cf. exempla supra sub for-
mulis p. 537 sqq. laudata. Il. XXIV 592 μή uot... ckudarveuev. Soph.
El. 1382 δεῖξον ἀνθριώποιει τἀπιτίμια τῆς bucceBetac οἷα dwpoüv-
ται θεοί. Eurip. El. 805 πολλάκις ue βουθυτεῖν καὶ τὴν κατ᾽ οἴκους
Τυνδαρίδα δάμαρτ᾽ ἐμὴν rrpáccovrac We νῦν, τοὺς δ᾽ ἐμοὺς ἐχθροὺς
κακῶς. Hipp. 523 εὐνεργος εἴης. τἄλλα δ᾽ ol’ ἐγὼ φρονῶ, τοῖς
ἔνδον ἡμῖν ἀρκέςει λέξαι φίλοις. Il. VII 203 δὸς νίκην Αἴαντι καὶ
ἀγλαὸν εὖχος ἀρέςθαι. Odyss. III 57 κῦδος. ibid. 880 κλέος ἐςθλὸν.
IL I 505 τίμηςόν μοι υἱόν... I. VI 476 Hector pro infante filio
haec petit: Ζεῦ ἄλλοι τε 0€oi, δότε δὴ xal τόνδε Tevecdaı παῖδ᾽
ἐμόν, ὡς καὶ ἐγιύ περ, ἀριπρεπέα Tpweccıv, ὧδε βίην τ᾽ ἀγαθὸν καὶ
Ἰλίου ἶφι ἀνάςςειν᾽ καί ποτέ τις εἴποι πατρός γ᾽ ὅδε πολλὸν ἀμεί-
vuv ἐκ πολέμου ἀνιόντα φέροι δ᾽ ἔναρα βροτόεντα κτείνας δήιον
ἄνδρα, χαρείη δὲ φρένα μήτηρ.) Eiusdem generis mihi videtur
esse oratorum Atticorum consuetudo initio orationis deos summatim
imprecandi: cf. Meuss, 1. c. p. 460. De eodem more Periclis ef. Plutarch.
Pericl. 8, 3. Moral. 803. Quint. inst. 12, 9.?)

Neque praetermittendum mihi videtur esse a deis et; peceatorum
veniam peti non in universum, sed eorum, quae in eos ipsos com-
missa sunt: cf. Simonidis frg. 22. Bergk P. L. G. H p. 241 vs. 15
μεταιβολία bé τις φανείη, Ζεῦ πάτερ, ἔκ ceo, ὅτι δὴ Bapcakkov
ἔπος, εὔχομαι [καὶ νόςφιν] δίκας, εὐγγνωθί μοι. Herodot. VI 86, 4
ταῦτα dxoUcac ὁ Γλαῦκος ευζγνιύμην τὸν θεὸν παραιτέετο αὐτῶ
ςχεῖν τῶν ῥηθέντων. Soph. Antig. 65 ἐγιὺ (Ismene) μὲν οὖν airoüca
τοὺς ὑπὸ χθονὸς ξύτγνοιαν ἴεχειν, dic βιάζομαι τάδε, τοῖς ἐν
τέλει βεβῶςι πείεομαι. Eurip. Hipp. 117 χρὴ ευγτνιώύμην ἔχειν, εἴ τις
c ὑφ᾽ ἥβης ς«πλάγχνον évrovov φέρων μάταια βάζει. Iph. Taur. 1400
κλοπαῖς εὐγγνωθ᾽ ἐμαῖς, Idem fere valent verba, quae Andromache
de Neoptolemo Delphos profecto profert: Eurip. Andr. 548qq. €t mwc
τὰ πρόςθε ςφάλματ᾽ ἐξαιτούμενος θεὸν mapäcxoır eic τὸ λοιπὸν
εὐμενῆ, (cf. frg. 645 N.? ευὐγγνώμονάς τοι θεοὺς εἶναι δόκει, ὅταν
τις ὅρκῳ θάνατον ἐκφυτεῖν θέλῃ .. .). Aristophanes Strepsindem ad
veteres deos reversum precantem faeit ad Hermen nub. 1478: μηδα-
μῶς θύμαινέ μοι, μηδέ μ᾽ émirpíugc, ἀλλὰ cuyyvWunv ἔχε μου
παρανοήςαντος ἀδολεςχίᾳ. vesp. 1001 veniam petit Philocles a
deis, quod reus quidam absolutus est ἀλλ᾽ W πολυτίμητοι θεοί, ξύγ-
γνωτέ nor’ ἄκων γὰρ αὔτ᾽ ébpaca xou τοὐμοῦ τρόπου. Cf. Xenoph.
Mem. 2, 2, 14 cU οὖν, ὦ παῖ, ἂν cugpovfjc, τοὺς μὲν θεοὺς παραι-
τήςῃ ευγγνώμονάς τοι εἶναι, εἴ τι παρημέληκας τῆς untpöc. ef. p. 547.

Iam vero ad aliam seriem precum transgrediamur, quae eum
artissime cum humanae vitae necessitatibus cohaereant, ita pervul-
gares sunt, ut quasi ad formulas congestae ab omnibus euiusque
gentis hominibus precantibus effundantur. Quid enim facilius in-

1) cf. Naegelsbach, H. Th.* p. 199.
2) v. L. Schmidt, l. c. II p. 318qq.

542 Carolus Ausfeld:

tellegi potest quam ab eis, quorum maxime res ad vitam optime viven-
dam necessarias interest impetrare, divitias, fecunditatem agri
et pecoris, bonam valetudinem peti? cf. Odyss. VII, 148 roic
θεοὶ ὄλβια δοῖεν Zuépevai, καὶ παιεὶν ἐπιτρέψειεν ἕκαςτος κτήματ᾽
ἐνὶ μεγάροιει γέρας θ᾽ ὅ τι δῆμος ἔδωκεν. XVII 354 Ζεῦ ἄνα,
Τηλέμαχόν μοι ἐν ἀνδράειν ὄλβιον εἶναι, καί οἱ πάντα τένοιτο,
óca φρεεὶν fic μενοινᾷ. Eurip. Hipp. 1111 εἴθε μοι εὐξαμένᾳ
θεόθεν τάδε μοῖρα παράεχοι, τύχαν μετ᾽ ὄλβου καὶ ἀκήρατον ἄλγεςει
θυμόν. Saepius coniunguntur preces fecunditatisagri,mulierum,
talium, quae homines sibi rogant, inimicisque abrogare student:
cf. Soph. O. R. 269 ubi Oedipus formula quasi rituali pronuntiat
contra eos, qui non summopere conantur Laii interfectorem ex-
plorare: xai ταῦτα τοῖς μὴ dpWcıv εὔχομαι θεοὺς ur ἄροτον
αὐτοῖς γῆς ἀνιέναι τινὰ μήτ᾽ οὖν γυναικῶν παῖδας, ἀλλὰ τῷ
πότμῳ τῷ νῦν φθερεῖςεθαι κἄτι τοῦδ᾽ ἐχθίονι. Idem fere Danaides
Argivis optant apud Aeschyl Suppl. 630 βαᾳ. v. vs. 674 τίκτεεθαι
δὲ φόρους γᾶς ἄλλους [τ εὐχόμεθ᾽ ἀεὶ Ἄρτεμιν θ᾽ Ἑκάταν
γυναίκων λόχους ἐφορεύειν. vs. 689 καρποτελῆ δέ τοι Ζεὺς
ἐπικραινέτω φέρματι γᾶν πανώρῳ. πρόνομα δὲ βοτὰ τοῖς πολύγονα
τελέθοι. Hue quadrant preces Electrae: Soph. Electr. 648 καὶ μή
με πλούτου τοῦ παρόντος ei τινες δόλοιςι βουλεύουειν ἐκβαλεῖν,
ἐφῇς... Eurip. Alc. 165 τέκν᾽ ὀρφανεῦςαι τἀμά, καὶ τῷ μὲν φίλην
cüZeuEov ἄλοχον, τῇ δὲ γενναῖον πόςειν. μηδ᾽ ὥςπερ αὐτῶν
f τεκοῦς᾽ ἀπόλλυμαι θανεῖν ἀώρους παῖδας, ἀλλ᾽ εὐδαίμονας
ἐν γῇ πατρῷᾳ τερπνὸν ἐκπλῆςαι βίον. Aristoph. pac. 1321 πλοῦ -
τον... κριθάς... πολλάς... γυναῖκας τίκτειν ἡμῖν (cf. Isaei
περὶ Κίρωνος κληροῦ. 16 ηὔχετο ἡμῖν ὑγίειαν διδόναι καὶ κτῆειν
ἀγαθήν. v.commentar. Schoemanni editionis p. 387. cf. Isocrat. 8,
16 ὑγίειαν καὶ xrfjciv ἀγαθήν).

Quibus cum petitis optime comparare licet, quae Xenophon Oecon.
11, 8 explicat: οὕτω δὴ ἐγὼ ἄρχομαι μὲν τοὺς θεοὺς θεραπεύειν,
πειρῶμαι δὲ ποιεῖν, ὡς ἂν θέμις ἦ μοι εὐχομένῳ καὶ ὑγιείας τυγ-
χάνειν καὶ ῥώμης εώματος καὶ τιμῆς ἐν πόλει καὶ εὐνοίας ἐν
φίλοις καὶ ἐν πολέμῳ καλῆς cwrnpiac καὶ πλούτου καλῶς αὐξαμέ-
vOv; cf. frg. com. 163 Kock. II p. 525 αἰτῶ δ᾽ ὑγίειαν πρῶτον, εἶτ᾽
εὐπραξίαν, τρίτον δὲ χαίρειν... Menandr. KoAax. frg. 292.
Kock III p. 83... . διδόναι cwrnpiav, ὑγίειαν, ἀγαθὰ πολλά, τῶν
ὄντων δὲ νῦν ἀγαθῶν Óvnciv rác ταῦτ᾽ εὐχόμεθα; cf. Plutarch.
Moral. 1, 166 D: de superstitione παρ᾽ ὧν (θεῶν) αἰτούμεθα πλοῦτον
εὐπορίαν ὁμόνοιαν, Öpdwcıv λόγων xai ἔργων τῶν Apicrwv.
Antonin. ἐ. €. 9, 11 καὶ οἱ θεοὶ δὲ εὐμενεῖς τοῖς τοιούτοις elcív. εἰς
ἔνια δὲ ευνεργοῦει εἰς ὑγίειαν, εἰς πλοῦτον, εἰς δόξαν. οὕτως εἰεὶ
χρηςτοί. Eadem fere petuntur in precibus magicis: cf. Papyr. Mimarit.
270sqq. ζωήν, ὑγίειαν, cwrnpiav, πλοῦτον, eüvexviav...?)

1) cf. Dieterich, Abraxas p. 151 not. 8.

De Graecorum precationibus quaestiones. 543

cf. Dieterich, Abraxas p. 196/97 1.22 qq. ὑγίειαν... cwrnpiav...
εὐπορίαν . .. cf. Dieterich, Papyr. mag. mus. Lugd. Bat. VIII 8 ci bíbeic
πλοῦτον, εὐτυχίαν, εὐτεκνίαν, ἰεχύν, tpopác.!) saepius.

Quam usitata illa petita apud omnes gentes fuerint, facile
cognoscas ex his exemplis:

cf. Kaegi, 70 Lieder d. Rigveda X == 1, 41 ad Aditiam v. 6: „der

Sterbliche gelangt durch Euch zu jedem wünschens werten Gut,
zu Kindersegen unverletzt.“ XL = 17, 102: „er (Pargänja) suche
unsere Felder heim, er ist, der Samen giebt dem Kraut, der
Kuh u. Stute ihre Tracht, des Mannes Weibe Fruchtbarkeit.‘ cf.
Kaegi, R. V. p. 44. — Oldenberg, 1. c. p. 434 citantur preces, qui-
bus orantur: „Glück . . Nachkommenschaft ... fruchtbar
die Weiber. ‚Regen zu aller Zeit... fruchtbar reife das
Korn.“ Cf. Taylor de Samoanis 1. c. II p. 366: „möge Überfluss
herrschen an Nahrung, lasst ein zahlreiches Volk für Euch
in diesem Lande sein.“ p. 368 de Africanis: Kuh ... „Kinder,
Vieh... Glück... Kinder..." inter petita reperiuntur. ibid.
p. 370 de Asianis: „Lass unsere Heerden so zahlreich werden, dafs
wir sie nicht mehr beherbergen können, gieb uns einen so reichen
Kindersegen, dass die Sorge um sie ihren Eltern zu schaffen
macht. v. Buecheler, Umbrica p. 50, 19, p. 67 not. 10 ad VIB 4.
IA 16; cf. Cato, de re rust. . apud Gellium 3, 21: „Mars pater,
te precor quaesoque, «li sies volens propilius mihi, domo familiaeque
nostro, ut tu morbos .. . prohibearis defendas averuncesque, wbique
tu fruges, frumenta, vineta, virgullaque grandire beneque evenire
sinas, pastores pecuaque salve servassis duisque bonam salutem vale-
tudimemque mihi domoque familiaeque nostrae."

Satis superque mihi tractata videntur petita ad vitae necessitates
pertinentia; at non semper talia rogantur sola, sed cum his coni-
unguntur virtutes, ut res optabiles: cf. Callimach. hymn. ad Iovem
in extremo: δίδου δ᾽ ἀρετήν τ᾽ Äpevöc TE. OUT’ ἀρετῆς ἄτερ ὄλβος
ἐπίεταται ἄνδρας ἀέξειν OUT ἀρετὴ ἀφένοιο᾽ δίδου δ᾽ ἀρετήν τε
καὶ ὄλβον᾽ quas formulas in hymnis saepius invenies. cf. Pind.
Ol. 2, 58. Pyth. 5 initio. Hom. Hymn. 15, 9. 20, 8.

At vero et in precibus, ut ita dicam, privatis honestiora
atque decora inveniuntur petita. ab hominibus cuiusque generis.
Cum quinto a. Chr. n. saeculo viri clarissimi, Socrates, Euripides,
tales, qui in maiorum leges et instituta moresque in dies magis
magisque invehebantur, ut novam normam res cum publicas
privatas iudicandi inducerent, novas illas sententias palam pronuntia-
rent atque in Atheniensium animos insinuarent, magna mutatio
existimationum earum rerum, quae ad mores hominum eorumque
rationem, qua cum deis coniuncti erant, pertinebant, exorsa est. Ut
iam supra P. 540 de maiore illa existimatione deorum diximus, qua

1) cf. L. Schmidt, 1. 1. I p. 86/87 et locos ab eo laudatos.

544 Carolus Ausfeld:

urgebatur alia aestimatio sacrificiorum, ita et preces ab eis, qui divi-
nam maiestatem non iam humana illa condicione tractabant, longe
alia ratione adhibebantur. Hominibus maior vis sibi ipsis nullo
auxilio adiutis bona quaerendi atque parandi tribuebatur, atque dei, ut
ita dicam, longius a rebus humanis amovebantur. Summa virium con-
tentione sibi quaerant homines, quae velint, neve deorum auxilio freti
quiescant! — ἀργὸς γὰρ οὐδεὶς θεοὺς ἔχων ἀνὰ crópa βίον δύναιτ᾽
ἂν ξυλλέγειν ἄνευ πόνου. v. Eurip. El. 80 quae sententia saepius sta-
tuitur: cf. frg. Trag. adespot. N.? 597 θεὸς δὲ τοῖς dpyoücıv οὐ παρί-
craraı. cf. frg. Eurip. N.? 286, 13. Xenoph. inst. Cyr. 1, 66. Plut.
Moral. 239, 29. saepius — neve petant quae ipsi sine deorum auxilio
assequi possint quaeque indigna sint, quae a deis omnino petantur!!)
Itaque Aristophanes locis illis supra laudatis multitudini illi innu-
merabili rerum parvarum et pravarum, quibus morem antiquum
et a sua aetate non alienum illudere studet, Thesm. v. 310 addit
ταῦτ᾽ εὔχεςθε καὶ ὑμῖν αὐταῖς τἀγαθά et v. 331 usque ad v. 350
ταῖς δ᾽ ἄλλαιει ὑμῖν τοὺς θεοὺς εὔχεεθε πάςαις πολλὰ δοῦναι
κἀγαθά. Atque inde ab illis temporibus passim ea, quae antea pete-
bantur, repudiantur atque alia praecipiuntur; imprimis a Platone et
Xenophonte talia memoriae tradita sunt praecepta a Socrate instituta.
Attamen prioribus quoque temporibus preces honestiores effunduntur a
privatis hominibus, ut a Solone frg. 13, 1 P. L. Gr. (Bergek) II p. 423.
Mvnuocvvnc xai Ζηνὸς ᾿Ολυμπίου ἀγλαὰ τέκνα, Moücar TTtepíbec,
κλῦτέ μοι εὐχομένῳ ὄλβον μοι πρὸς θεῶν μακάρων δότε
καὶ πρὸς ἁπάντων ἀνθρώπων ἀεὶ δόξαν ἔχειν ἀγαθήν᾽
εἶναι δὲ γλυκὺν ὧδε φίλοις, éx0poici δὲ πικρόν, τοῖς μὲν αἰδοῖον,
τοῖςι δὲ δεινὸν ἰδεῖν x. τ. .?) Atque praecipue a Pindaro, euius in
carminibus praeclarissima atque honestissima inveniuntur. cf. Ol. XIII
115 Ζεῦ τέλει᾽ αἰδ ὦ δίδοι καὶ τύχαν τερπνῶν γλυκεῖαν. Nem. VIII
35 εἴη μή ποτέ μοι τοιοῦτον ἦθος, Ζεῦ πάτερ, ἀλλὰ κελεύθοις
ἁπλόαις Zwäc ἐφαπτοίμαν, θανὼν dic παιεὶ κλέος μὴ τὸ δύςφαμον
προςάψω. χρυςὸν εὔχονται, πεδίον δ᾽ ἕτεροι ἀπέραντον᾽ ἐτὼ
δ᾽ ἀςτοῖς ἀδὼν καὶ χθονὶ γυῖα καλύψαιμ᾽, αἰνέων αἰνητά, μομφὰν
δ᾽ ἐπιςπείρων ἀλιτροῖς. cf. Xenoph. Mem. 1, 8, 2 καὶ εὔχετο δὲ
πρὸς τοὺς θεοὺς ἁπλῶς T ἀγαθά διδόναι, ὧς τοὺς θεοὺς κάλ-
Aıcra εἰδότας ὁποῖα ἀγαθά écriv... τοὺς δὲ εὐχομένους χρύειον
ἢ ἀργύριον ἢ τυραννίδα ἢ ἄλλο τι τῶν τοιούτων οὐδὲν διάφορον
ἐνόμιςεν εὔχεεθαι ἢ εἰ κυβείαν ἢ μάχην ἢ ἀλλο τι εὔχοιντο τῶν
φανερῶς ἀδήλων ὅπως Aroßncorto°); cf. quae Socratem ipsum

1) cf. exempla a Schmidt, Ethik II 84 collecta, οὐ Naegelsbach,
N. H. Th. p. 216.

2) Quomodo Crates hanc precem cymice verterit, v. Poet. Graec.
frg. III 1, poet. Philosoph. frg. ed. Diels Crates, frg. 10 (1B).

3) cf. Val. Max. 7, 2, ext. 1 (de Socrate) etenim densissimis tenebris
involuta mortalium mens, in quam late potentem errorem caecus precationes
tuas spargis! divitias adpetis, quae multis exitio fuerunt: honores concw-

De Graecorum precationibus quaestiones. 545

petentem facit Plato in Phaedri 279 B. C. cf. p. 515. cf. Alcib. III
148 A: Alcibiades ad Socratem dicit: ἀλλὰ μάργον TE μοι δοκεῖ
εἶναι xai ὧς ἀληθῶς πολλῆς φυλακῆς, ὅπως μὴ Ace τις αὑτὸν
εὐχόμενος μὲν κακά, δοκῶν δὲ τὰ ἀγαθά, ἔπειτ᾽ ὀλίγον ἐπίεχων
ὅπερ καὶ cU ἔλεγες, παλινῳδῇ ἀνευχόμενος ἅττ᾽ ἂν τὸ πρῶτον
εὔξηται. cf. 138 B idem 142 E laudat poetae cuiusdam verba: φρόνι-
μός Tic εἶναι ἐκεῖνος ὁ ποιητής, ὃς δοκεῖ μοι φίλοις ἀνοήτοις Ticl
χρηςάμενος, ὁρῶν αὐτοὺς καὶ πράττοντας καὶ εὐχομένους ἅπερ οὐ
βέλτιον ἦν, ἐκείνοις ἐδόκει, κοινῇ ὑπὲρ ἁπάντων αὐτῶν εὐχὴν
ποιήςαςθαι. λέγει δέ πως dbi Ζεῦ βαεςειλεῦ, τὰ μὲν ἐςθλὰ, qncí,
καὶ εὐχομένοις καὶ ἀνεύκτοις ἄμμι δίδου, τὰ δὲ δεινὰ καὶ
εὐχομένοις ἀπαλέξειν κελεύει.) cf. 149 B. C: οἱ μὲν yàp ἄλλοι
Ἕλληνες οἱ μὲν χρυςοκέρως βοῦς παραςτηςάμενοι, ἕτεροι δ᾽ ἀναθή-
nacı δωρούμενοι τοὺς θεοὺς εὐχόμενοι ἅττ᾽ ἂν τύχῃ ταῦτα, ἄν
T ἀγαθὰ ἄν τε κακά. Quae sententia opponitur eis, quae a Lacedae-
moniis rogantur: cf. 148 C ἰδίᾳ xai δημοςίᾳ éxácrore παραπληεςείαν
εὔχονται τὰ καλὰ ἐπὶ τοῖς ἀγαθοῖς τοὺς θεοὺς διδόναι κελεύ-
οντες αὖ ςφίειν αὐτοῖς. πλεῖον δ᾽ οὐδεὶς ἂν ἐκείνων εὐξαμένων
ἀκούςειε.5) Plutarch. Moral. 238 f. de eisdem: εὐχὴ δ᾽ αὐτῶν, διδό-
vai τὰ καλὰ T ἐπὶ τοῖς ἀγαθοῖς καὶ πλέον οὐδέν. Aristotel ethic.
5, 2 1129" 4 (Bekk.) δεῖ δ᾽ οὔ εὔχεεθαι μὲν τὰ ἁπλῶς ἀγαθὰ καὶ
αὐτοῖς ἀγαθὰ εἶναι, αἱρεῖεθαι δὲ τὰ αὑτοῖς ἀγαθά. cf. Demosth. 20,
161 ἀλλὰ χρή γ᾽ ἀνθρώπους ὄντας τοιαῦτα καὶ λέγειν xal νομο-
θετεῖν, oic μηδεὶς ἂν veuecnca, καὶ τἀγαθὰ μὲν προςδοκᾶν
καὶ τοῖς θεοῖς εὔχεεθαι διδόναι, πάντα δ᾽ ἀνθρώπιν᾽ ἡτεῖεθαι.
In eandem fere sententiam Stoici iudicant, qui quamquam docebant
providentia et fato res humanas regi, tamen preces non repu-
diabant?); cf. ea, quae inde alii de precibus disseruerunt: Max. Tyr.
diss. XI et quae Persius secunda satira exposuit. In eandemque
sententiam Iuvenalis satira decima dixit. cf. Antonini ἐ. €. 5, 7 Ἤτοι
οὐ δεῖ εὔχεεθαι ἣ οὕτως ἁπλῶς καὶ ἐλευθέρως. cf. 9, 40 Epictet.
diss. 2, 16, 13. 2, 16, 42. Epictet. sententiae codicis Vaticani 1144, 4

pisci, qui complures pessumdeder@nt: regna tecum ipsa volvis, quorum
exitus saepenumero miserabiles cernuntur: splendidis coniugiis — inicia
manus; at haec ut aliquando inlustrant, ita nonnunquam itus domos
evertunt. Socrates . . . nihil ultra petendum a diis immortalibus arbitra-
batur, quam ut bona tribuerent, quia ii demum scirent, quid. unicuique
esset. utile, nos autem plerumque id votis non impetrasse melius foret . . .

1) Antholog. Palat. X 108. Eadem precatio invenitur in codice
quodam Harleiano 1752, ut A. D*eterich me docet.

2) cf. Plato, Krit. 106. legg. 7, 801A. B. . . . 981B. sqq. Politici
290 C. D. ad h. 1. Lobeck, Aglaoph. 1 11. 12. Sen. epist. 81, 2 saepius. cf.
Schmidt, 1. c. II 328qq., ubi planius de hac re agitur multaque exempla
laudantur.

3) Speciminis causa precem illam in hymno Cleanthis traditam con-
feras: ἄγου δὲ μ᾽ ὦ Ζεῦ καὶ coy! ἡ Tlenpwuevn ὅκοι ποθ᾽ ὑμῖν διατεταγ-
μένος ὡς ἕψομαι ἀόκνος, ἣν δὲ μὴ θέλω, κακὸς γενόμενος οὐδὲν ἧττον
ἕψομαι. v. Epictet. manual. 52. Diss. 4, 1, 181. Sen. epist. 107. 11.

546 Carolus Ausfeld:

(Schenkl, p. 479) Meuvnco περὶ τῶν μεγάλων αἰτεῖν τὰ μετάλα.
μικρὰ γὰρ οὐκ ἂν δοῖεν. οὐδὲν θεοῦ μεῖζον καὶ ὑψηλότερον. εὐχόμενος
τοιγαροῦν θεοῖς αἴτει τὰ θεῖα, ὧν οὐδὲν ςάρκινον καὶ γήινον ψαύει
πάθος. Cf. Porphyr. ad Marcell. cap. 12 et 24. Atque ubi enumeran-
tur, quae digna sint, quae petantur, laudantur mens bona, fama,
fides: Pers. 2, 8; pura casía mens: Plin. paneg. 3; roga bonam men-
tem, bonam valetudinem animi; Sen. epist. 10, 4; ἀρετὴν ψυχῆς καὶ
ficuxtav βίου καὶ ζωὴν ἄμεμπτον καὶ εὔελπιν θάνατον, τὰ θαυμαςτὰ
δῶρα, τὰ θεοῖς δοτά: talia Max. Tyr. diss. XI p. 207 precanda se-
cundum Socratis morem praescribit atque talia plurima in doctrinis
philosophorum reperimus.!)

His exemplis aetate quidem preces illius religionis praeteriimus,
quae summam existimationem dei et commercium &b eo cum homini-
bus initum assecuta est, christianae. Itaque liceat mihi, ut dispu-
tationem ad finem perducamus brevibus verbis complectendo atque
comparando considerare, a quo initio profectae quaque via et ratione
progressae preces pervenerint usque ad eam orationem, quam voca-
nrus dominicam.

Incipiuntur preces cuiusque aetatis ab invocatione nomine facta,
cui adiciuntur epitheta additamentaque. Testimoniis satis illu-
stravi, quanta vi magica fuerit YvWcıc nominis et quam sancte riteque
servata sib omnibus temporibus illa consuetudo nomen appel-
landi idque, ne quid omittatur, plurimis epithetis ornantibus
cumulandi. Celebratur his additamentis potentia dei, narratur,
quibus parentibus natus sit, quo loco domicilium habeat,
ubi imprimis colatur, quo vineulo petentes cum deo invocato
coniuncti sint: omnia haec partim copiosius partim brevius expli-
cantur omnibus temporibus atque quasi formulae liturgicae usque ad
hane memoriam servata sunt: cf. Matth. 6, 9 πάτερ ἢ ἡμῶν, ὁ Ev
οὐρανοῖς, Ayıacantw τὸ ὄνομά cov. Etsi hoc loco vox ὄνομα
(hebraice DY) et aliam vim atque nomen ipsum habeat, tamen hic
commemoranda videtur vis illa antiquissima nominis in precatione.*)

1) cf. Zeller, Philosophie d. Grieeh. IL. v. de ratione precum chri-
stianiarum locos a v. d. Goltz, Geb. in d. ältest. Christenheit. 1901.
p. 150sqq. ex Origenis tractatu περὶ εὐχῆς laudatos et p. 272 8qq.

2) De formula illa usitatissima v. p. 622. cf. v. d. Goltz, 1.1. p. 11 qq.

3) cf. p. 524 et Matth. 21, 25. 26 — Luc. 10, 21 πάτερ, κύριε τοῦ
οὐρανοῦ καὶ γῆς.

4) De oratione dominica cf. v. d. Goltz, 1. 1. p. 408qq. de vi nominis
praeterea cf. p. 128 sqq. „Der Name des Gekreuzigten war ein wirksames
Schreckmittel zur Verscheuchung der Dämonen (vgl. Act. 19, 13; Luc. 9, 49),
wie uns dies auch Justin z. B. in seiner zweiten Apologie (c. 6) erzáMt.
Origenes spricht mehrfach von dem erprobten Gebrauch heiliger Namen,
besonders des Namens Jesu, der ..... viel gegen die Dämonen vermöge . . .“*
cet., cf. p. 29sqq., ubi nonnulla de vi quadam magica nominis, quam
supra p. 519 exposuimus, ex illis quoque temporibus adferuntur; sic sae-
pius. cf. Giesebrecht, die alttestamentliche Schätzung des Gottesnamens cet.
Königsberg, 1901, passim, praecipue cf. p. 88 aqg. :

De Graecorum precationibus quaestiones. 547

Pertractando primam partem, invocationem, quasi infimam senten-
tiam, rudimenta opinionis, quae ratio inter deos et homines inter-
cedat, res magicas in precibus magicis optimo consilio, ut sanetissi-
mas formulas rituales, posteriore aetate adhibitas invenimus. Aliae
opiniones significantur altera, media, epica parte: Antiquissimis
formulis demonstratur deos et homines sacrifieiis antea ob-
latis, votis postea solvendis, momento precandi ipso datis
iure quodam officioque coniunctos, obstrietosque esse, ut dent;
deinde nobis occurrunt sententiae homines ratos se optime
scire, quid sibi utile sit, secundum suam ipsorum natu-
ram et eam consuetudinem, quam eum diis habeant, deos
intellegentes, eosque quanta sint potestate atque potentia
commovere studere, ut hominum voluntati obsecuti petita praebeant.
Tales sententiae permixtae inveniuntur usque ad eam
aetatem, qua Socratis auspiciis nova existimatio deorum
pervulgari coepta est, quae et ex Euripidis et ex Aristo-
phanis fabulis eruere conati sumus. Inde ab illis tempori-
bus confitentur homines minime se scire, quae utilia sint,
sed deis esse remittendum, quaeipsis dent. Itaque causae quae
plerumque media parte explanatae sunt, irritae faetae sunt, neque
quidquam restabat nisi sententia illa iam Socratica Tevndntw τὸ
θέλημά cou cf. Matth, 6, 10. — Similem in modum de precibus
ipsis diiudicare lieet secundum rationem, qua homines se cum deis
coniunctos esse putaverint. Primo orantur, quae temporis mo-
mento postulantur, οὗ nugae et res pravae; omnibus tem-
poribus ea, quae ad vitam humanam pertinent, petuntur a
deis: liberi, fruges, divitiae, atque talia reperiuntur in oratione
dominica: Matth. 6, 11 τὸν ἄρτον ἡμῖν τὸν émioóciov δὸς ἡμῖν
ςήμερον. Postea reprehenditur illa consuetudo omnes vitae necessi-
tates precibus deis explicandi et in universum postulatur, ut hone-
stiores preces ad deos dirigantur, — neque desunt exempla veniae
petendae cf. p. 541 quibuseum conferantur, etsi latiore sensu, Matth,
6,12 καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα "uiv — eisque permittatur,
quae nobis dent.

UNTERSUCHUNGEN ÜBER DIE
DER HYMNEN DES AMBROSIUS

VON

AUGUST STEIER

DR. PHIL.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl, Bd. XXVIII. 86

Dr.

pui, C/
A. 0. PROFESEOR F

ke

νότος =

AN DE

TOT rt.

—

Inhalt.
Seite

Kap. 1. Die Geschichte der Echtheitsfrage . . . . . . . . 568—560

Kap. 2. Sprachliche Untersuchung der Hymnen der Gruppe A. 560—682
8 1. hymn. I Aeterne rerum conditor (S. 660—564)
8 2. hymn. II Iam surgit hora tertia (S. 565—569)
8 8. hymn. III Deus, creator omnium (S. 569—574)
8 4. hymn. IV Intende, qui regis Israel (S. 574—582)

Kap. 3. Sprachliche Untersuchung der Hymnen der Gruppe B. 582—641

[wn

. hymn. V Splendor paternae gloriae (S. 582—590)
. hymn. VI Illuminans altissimus (S. 690—595)
. hymn. VII Grates tibi, Jesu, novas (S. 595—601)
. hymn.VIII Apostolorum supparem (S. 601—606)
. hymn. IX Victor, Nabor, Felix, pii (S. 606—611)
hymn. X Apostolorum passio (S. 611—617)
hymn. XI Hic est dies verus Dei (S. 617—022)
. hymn. XII Agnes, beatae virginis (S. 622—629)
. hymn. XIII Amore Christi nobilis (S. 629—634)
10. hymn. XIV Aeterna Christi munera (S. 634—688)
11. Die Hymnen XIV. XV. XVI. XVIII (Biraghi) — IV.
V. VI. XVIII (Dreves) (S. 688—641)

Kap. 4. Exkurs. . . .. ......... ll res 641—048
Kap. 5. Das Versmafs der Hymnen. . . . . .. ...... 644—649
Kap. 6. Untersuchung über Reimverwendung und Alliteration 649—651
Anhang I Die Texte der untersuchten Hymnen . . . . . .. 661—658
Anhang II Textkritische Bemerkungen . . . . . . . .... 658—602

€ 0 - δ᾽ C » o t

wm ἐὺ uounmuwunmum»umuumum»un»
e

Kap. 1.
Die Geschichte der Echtheitefrage.

Die Frage nach der Echtheit der von Aurelius Ambrosius, Bischof
von Mailand von 374 bis 397, verfalsten lateinischen Kirchenhymnen
ist keineswegs etwa ein Problem, das die philologische Erforschung
der lateinisch-christlichen Litteratur gezeitigt hat, sondern schon der
Humanist Dionysius der Karthäuser (1402 — 1471), der nach Angabe
der Mauriner!), allerdings nur auf sein subjektives Urteil gestützt,
eine Liste der Hymnen des Ambrosius aufgestellt hat, mufste sieh
der Aufgabe unterziehen, die echten Hymnen des Mailünder Bischofs
von den Nachahmungen zu sondern. Fragt man sich, wie es müglich
war, dafs die Dichtungen eines Mannes, dem nach seinem eigenen
Zeugnis?) von seinen Gegnern der Vorwurf gemacht wurde, dals er
durch seine Hymnen das Volk bezaubere, uns nicht mit seinem Namen
überliefert sind, so findet man, dals gerade der Erfolg, den Ambrosius
mit seinen Hymnen hatte?), daran schuld ist, dafs wir über diese
Frage im Unklaren sind. Denn gerade wegen dieses Erfolges fand
die Dichtungsart des Ambrosius schon bald nach seinem Tode so
viele Nachahmer, dafs die Bezeichnung 'hymnus Ambrosianus' bald
nicht mehr blofs „ein von Ambrosius verfalster Hymnus", sondern
auch ,ein nach dem Muster des Ambrosius verfafster Hymnus" be-
deutete.*)

1) Sancti Ambrosii Mediolanensis episcopi opera. Editio monachorum
O. S. Benedicti, e congregatione 8. Mauri. tom. Ll Parisiis 1686; tom. II.
Parisiis 1690. Dortselbst heilst es tom. II p. 1215: 'Dionysius Carthu-
sianus hymnorum, quos Ambrosianos existimavit, catalo texuit; sed
cur eosdem Doctor nostro adiudicarit, praeterquam de hymno ‘Deus
creator omnium' rationem nullam in medium profert, nisi quod Ambrosii
phrasin et characterem in quibusdam ab se cognosci testificatur.'

Auf diese Ausgabe der Mauriner beziehen sich alle in der Abhand-
lung vorkommenden Citate aus den Prosaschriften des Ambrosius, soweit
es nicht anders bemerkt ist. So habe ich in Citaten, die aus i
stammen, welche Schenkl in die Ambrosiusausgabe des Wiener 'Co
scriptorum ecclesiasticorum Latinorum? vol. aufgenommen hat,
den Text, welchen Schenkl bietet, zu Grunde gelegt.

2) ep. 21 (sermo contra Auxentium) 34.

3) Dies bezeugt Augustin, conf. IX 7, 15; ibid. 6, 14; ibid, 12, 32.

4) Isidor. Hisp. de eccl. offic. I 6: *hymni ex eius (Ambrosii) nomine
Ambrosiani vocantur. Aus Isidor schöpft Rabanus Maurus de inst.
cler. II c. 49 p. 157 ed. Knipflor.

554 August Steier:

Infolgedessen ist es nicht angängig, einen Hymnus, den Autoren
wie Beda Venerabilis und Hincmar von Rheims als 'hymnus Am-
brosianus’ bezeichnen, auf Grund dieses Zeugnisses dem Ambrosius
zusprechen zu wollen, da es meist unentschieden bleiben mufs, welche
der beiden oben gegebenen Übersetzungen die richtige ist. Nachdem
also die Bezeichnung “hymnus Ambrosianus' zwei so sehr verschiedene
Deutungen zuläfst, ist es leicht erklärlich, dafs sich in den auf die
Liste des Dionysius des Karthäusers folgenden Ausgaben der Werke
des Ambrosius bald mehr bald weniger Hymnen als von Ambrosius
herrührend verzeichnet finden. So weist Johannes Gillot in seiner
1568 in Paris erschienenen Ausgabe dem Ambrosius 16 Hymnen zu,
die 1585 zu Rom gedruckte Ausgabe zählt 34 “echte” Hymnen auf!),
in der von dem Kardinal Thomasius 1685 veranstalteten Ausgabe
sind sogar alle im cod. Vat. Reg. 11 (nach dem bei Biraghi?) mit-
geteilten Urteil von de Rossi die älteste Handschrift ambrosianischer
Hymnen) enthaltenen Hymnen dem Ambrosius zugeschrieben. Eine
auf kritischer Basis beruhende Scheidung haben erst die Mauriner
in ihrer oben erwähnten Ausgabe (tom. II p. 1215) vorgenommen,
indem sie nur Hymnen aufnahmen, für deren Echtheit sich das Zeug-
nis verlässiger Autoren erbringen liefs. Auf Grund dieses Verfahrens
sprachen die Mauriner dem Ambrosius 12 Hymnen zu. Da aber ver-
schiedene von den Maurinern aufgenommene Hymnen an den von
ihnen zum Beweise angeführten Stellen als "hymni Ambrosiani' be-
zeichnet sind, kann mit Rücksicht auf die Zweideutigkeit dieses Aus-
druckes der von ihnen aufgestellte Hymnenkanon keinen Anspruch
auf Glaubwürdigkeit machen.

Nachdem also die Echtheitsfrage trotz mehrfacher Versuche eine
auch nur einigermafsen befriedigende Lösung keineswegs gefunden
hatte, müfste füglich angenommen werden, dafs es überhaupt zweck-
los sei, sich weiterhin mit diesem Problem zu beschäftigen, wenn
nicht durch ein gütiges Geschick vier Hymnen überliefert wären, die
durch unbestreitbare Belege als Hymnen des Ambrosius bezeugt sind.
Es sind dies die Hymnen I, II, IIT, IV des Kanons, den ich als An-
hang I der Abhandlung beigegeben habe. Für diese vier Hymnen
lassen sich folgende Zeugnisse anführen.

hymn. I * Aeterne rerum conditor! ist beglaubigt durch Augustin
(also einen Zeitgenossen des Ambrosius) retract. I 21, 1: “In quo dixi
in quodam loco de apostolo Petro, quod in illo tamquam in petra
fundata sit ecclesia; qui sensus etiam cantatur ore multorum in
versibus beatissimi Ambrosii, ubi de gallo gallinaceo ait:

hoc ipsa petra ecclesiae
canente culpam diluit? (Str. 4 V. 3, 4).

1) ed. Maur. tom. II p. 1215.
2) Luigi Biraghi, Inni sinceri e carmi di Sant’ Ambrogio. Milano
1802. S. 26. ΄

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 555

hymn. II *Iam surgit hora tertia! ist beglaubigt durch Augustin,
de natura et gratia 63, 74: 'Quem Spiritum memoratus episcopus
(Ambrosius) etiam precibus impetrandum admonet, ubi in
hymno dicit:
votisque perstat sedulis
sanctum mereri Spiritum" (Str. 2 V, 3, 4).

hymn. III “Deus creator omnium ist beglaubigt durch Augustin,
conf. IX 12, 321): *Deinde dormivi et evigilavi et non parva ex parte
mitigatum inveni dolorem meum: atque ut eram in lecto meo solus,
recordatus sum veridicos versus Ambrosii tui: tu es enim

Deus creator omnium
polique rector, vestiens
diem decoro lumine
noctem sopora gratia,

artus solutos ut quies

reddat laboris usui

mentesque fessas allevet

luetusque solvat anxios' (Str. 1 u. 2).

hymn. I V Intende, qui regis Israel ist beglaubigt durch Augustin,
serm. 372 de nativ. Domini 4, 3: 'Hune nostri gigantis exeursum
brevissime et pulcherrime cecinit beatus Ambrosius in hymno,
quem paulo ante cantastis; loquens enim de Christo Domino sie ait:

Egressus eius a Patre,

regressus eius ad Patrem,
excursus usque ad inferos,
recursus ad sedem Dei’ (Str. 6).

Da jedoch die Echtheit dieser Predigt Augustins angezweifelt
wird?), kann dieses Zeugnis nicht als absolut beweiskräftig gelten;
allein der Hymnus ist in der Hede, welehe Papst Cólestin auf einem
Konzil zu Rom im Jahre 430 gehalten hat, als Hymnus des Ambrosius
bezeichnet: “Recordor beatae memoriae Ambrosium in die natali
Domini nostri Jesu Christi omnem populum fecisse una voce canere:

Veni, redemptor gentium,
ostende partum virginis,
miretur omne saeculum,
talis decet partus Deum.'*)

1) Da sich diese Worte auf den Tod der Mutter des Augustin,
Monika, beziehen, die i. J. 387 gestorben ist (vgl. Rauschen, Jahrbücher
der christlichen Kirche unter dem Kaiser Theodosius d, Gr., Freiburg i. Br.
1897, S. 275), so ist die Abfassungszeit des Hymnus Ende 386 oder An-
fang 387 anzusetzen.

2) Siehe A. Ebert, Geschichte der christl.-lat. Litteratur von ihren
Anfängen bis zum Zeitalter Karls des Grolsen. I*, S. 172.

3) Labbe III (ed. Venet. 1728), col. 555.

556 August Steier:

Ein weiteres Zeugnis aus dem 5. Jahrhundert bietet der Brief
des Faustus von Riez an Gratus diaconus (p. 203 Engelbrecht):
*Aecipe eliam in hymno sancti antistitis et confessoris Ambrosii,
quem in natale Domini catholica per omnes Italiae et Galliae regiones
persultat ecclesia:

Procede de thalamo tuo ...
geminae gigas substantiae' (Str. 5 V. 1 u. 3).

Dafs diese vier Hymnen wirklich von Ambrosius verfalst sind, wird
auf Grund der völlig einwandfreien Zeugnisse allgemein anerkannt, und
wenn von Hymnen des Ámbrosius die Rede ist, so sind diese darunter
verstanden. Jedoch wird sich, wenn man sich an die oben erwähnten
Stellen aus Augustin erinnert, die den Erfolg bezeugen, den Ambrosius
mit seiner Hymnendichtung hatte, wenn man ferner bedenkt, dafs
andere kirchliche Schriftsteller durch die Dichtungen des Ambrosius
zur Nachahmung angeregt wurden!), sofort die Überzeugung auf-
drängen, dafs Ambrosius mehr als vier Hymnen verfafst haben mufs.
Für diese Annahme spricht ferner eine Stelle in den Akten des Kon-
zils zu Toledo vom Jahre 633, aus welcher deutlich hervorgeht, dafs
Ambrosius Hymnen auf Gott, auf Apostel und Martyrer gedichtet hat.?)

Da aber keiner der oben erwähnten vier Hymnen, die ich der
Kürze halber als Hymnengruppe A bezeichnen will, zum Preise von
Aposteln und Martyrern verfaíst ist, so waren Mone?) und Daniel*)
berechtigt, nach echten Hymnen des Ambrosius zu suchen, in denen
Apostel und Martyrer verherrlicht sind. Allein die Argumente, welche
für Mone und Daniel bestimmend waren, einige solche Hymnen dem
Ambrosius zuzusprechen, haben nicht überzeugt, da sich beide viel
zu sehr von ihrem subjektiven Ermessen leiten liefsen. Somit war
die Entwickelung der Echtheitsfrage auch durch die Hymnensamm-
lungen Mones und Daniels nicht über den Stand hinaus gediehen,
den sie schon zur Zeit des Dionysius des Karthäusers eingenommen
hatte. |

In ein neues Stadium trat die Frage durch die gründlichen
Untersuchungen, welche Luigi Biraghi in seinem Buche “Inni sinceri

1) Ich nenne Prudentius und Ennodius, der es carm. I 6, 89 (p. 6
ed. Vogel) selbst ausspricht, und Gelasius, von dem Gennadius ‘de
scriptoribus eccl. c. 96? sagt: 'fecit et hymnos in similitudinem Am-
brosii.

2) conc. Tolet. IV can. 13 (Labbe VI [Venet. 1729] 1455): "Nonnulli
hymni humano studio in laudem Dei atque apostolorum et martyrum
triumphos compositi esse noscuntur, sicut hi, quos beatissimi doctores
Hilarius atque Ambrosius ediderunt) Auf diese Stelle verweist auch
Guido M. Dreves S. I., Aurelius Ambrosius, der Vater des Kirchengesanges.
Stimmen aus Maria-Laach. Erg.-Heft 58. Freiburg i. Br. 1898, 8. 54.

3) F. J. Mone, Lateinische Hymnen des Mittelalters. I—III. Frei-
burg i. Br. 1853.

4) Daniel, Thesaurus hymnologicus. I. Halia 1858.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 557

e carmi di Sant' Ambrogio' (Milano 1862) angestellt hat. Nach
seinen Ausführungen hat Ambrosius aufser den vier Hymnen der
Gruppe A vierzehn weitere Hymnen verfalst, deren Echtheit Biraghi
nachzuweisen versucht hat. Da ich auf diese grundlegende Arbeit
Biraghis im folgenden oft Bezug nehmen werde, möchte ich hier kurz
auseinandersetzen, auf welchem Wege Biraghi dazu gekommen ist,
für die achtzehn Hymnen des von ihm aufgestellten Kanons die Autor-
schaft des Ambrosius in Anspruch zu nehmen Biraghi hat die echten
Hymnen des Ambrosius da gesucht, wo sie einzig mit Sicherheit zu
finden sind, nämlich in der Liturgie der Mailändischen Kirche. Denn
was liegt näher als die Annahme, dafs sich die Hymnen, die der
Mailänder Bischof zum Gebrauche seiner Kirche verfafst hat, in eben-
dieser Kirche am besten erhalten haben? Deshalb stellte Biraghi an
einen echten Hymnus des Ambrosius mit Recht die Forderung, dafs
er ständig der Liturgie der Mailündischen Kirche angehört habe.
Biraghi hat indes nicht übersehen, dafs in die Liturgie der Mailän-
dischen Kirche, so konservativ sie auch im allgemeinen war, im Laufe
der Jahrhunderte auch Nachahmungen der Hymnen des Ambrosius
Eingang gefunden haben), und er ist deshalb nicht so weit gegangen,
alle “hymni Ambrosiani’, die in der Mailänder Tradition enthalten
sind, als von Ambrosius herrührend zu bezeichnen. Jedenfalls aber
hatte er, indem er an der richtigen Fundstätte suchte, eine feste
Grundlage für seine Untersuchungen gewonnen, von der aus er zwischen
den Hymnen seines Kanons und den Schriften des Ambrosius Ver-
gleiche anstellte, welche die Echtheit dieser Hymnen darthun sollten.

Trotz der Ausführungen Biraghis konnte sich seine Ansicht über
die Echtheit der von ihm dem Ambrosius zugesprochenen Hymnen
keine Geltung in der Wissenschaft erringen. Zwar erwähnen Bähr?),
Huemer?), Spiegel*), Teuffel®) und Jülicher®) das Buch Biraghis,
ohne jedoch die von ihm gewonnenen Resultate anzunehmen oder seine
Argumente zu würdigen. In anderen Werken und Abhandlungen,
die sich mit ambrosianischen Hymnen beschäftigen, ist von der Arbeit
Biraghis überhaupt keine Notiz genommen. So sagt Ebert in seiner
Litteraturgeschichte, deren erste Auflage") 12 Jahre nach der Ab-

1) Vgl. Dreves, a. ἃ. O. S. 17.

2) Bähr, Die christlichen Dichter und Geschichtschreiber Roms.
Karlsruhe 1872. S. 60f.

3) Joh. Huemer, Untersuchungen über den jambischen Dimeter bei
den christlich -lateinischen Hymnendichtern der vorkarolingischen Zeit.
Prgr. des k. k. Obergymnasiums Wien. IX. Bezirk. 1876. Desselben Ver-
fassers „Untersuchungen über die ältesten lateinisch-christlichen Rhyth-
men". Wien 1879.

4) Nic. Spiegel, Untersuchungen über die ältere christliche Hymnen-
poesie. Prgr. des alten Gymnas. Würzburg. I. Teil. 1896. II. Teil. 1897.

5) Teuffel-Schwabe, R. L.5 S. 1110.

6) Jülicher bei Pauly -Wissowa, s. v. ,, Ambrosius".

7) Auch in der 2. Auflage des 1. Bandes (1889) nimmt Ebert noch
diesen Standpunkt ein.

558 August Steier:

handlung Biraghis erschienen ist: „Unter den uns erhaltenen ambro-
sianischen Hymnen sind nur vier, von welchen die Autorschaft des
Ambrosius wirklich sicher dokumentiert ist." Dieses Urteil Eberts
oder wie es Dreves (a. a. O. 8. 11f.) nennt, „die Ebertsche Erblehre“
ist in verschiedenen textlichen Variierungen in die meisten Arbeiten
übergegangen, in denen die Echtheitsfrage berührt ist.!)

Nur hie und da stófst man auf eine Vermutung über die Echt-
heit des einen oder anderen Hymnus, der nicht der Gruppe A an-
gehört. So sagt Joh. Kayser, Beiträge zur Geschichte und Erklärung
der ältesten Kirchenhymnen. IL? Paderborn 1881. S. 194, dafs er
geneigt wäre, aus der grofsen Zahl der *hymni Ambrosiani' am ersten
die beiden Hymnen 'Splendor paternae gloriae! und “Aeterna Christi
munera! für echte Hymnen des Ambrosius zu halten, ohne jedoch
einen Grund für seine Ansicht anzugeben. Ferner &ufsert sich Theodor
Fórster, Ambrosius, Bischof von Mailand (Halle 1884), S. 264: ,Unter
den "hymni Ambrosiani’, deren eine erhebliche Zahl überliefert ist,
darf am meisten Anspruch auf die Autorschaft des Ambrosius machen
der bekannte, ihm vielfach zugeschriebene *Splendor paternae gloriae",
ein Morgenlied, das schon zu Anfang des 6. Jahrhunderts weithin
bekannt war. Doch ist es erst Beda und nach ihm Hincmar gewesen,
welche Ambrosius als Verfasser nennen. Dagegen liefsen sich innere
Gründe hierfür geltend machen: die krüftige, einfache Sprache, die
Zahl der Strophen, die den echten Hymnen ühnliche Rhythmik, das
Fehlen jeden Reimes und die innere Verwandtschaft mit 'Aeterne
rerum conditor, soferne die Szenerie in beiden die nümliche ist.“
Eine Würdigung dieses Urteils verschiebe ich auf die Erürterungen
über den Hymnus 'Splendor paternae gloriae’ und füge hier nur noch
bei, dafs sich Förster auch in seinem Artikel in der Realencyklopüdie
für protest. Theol. und Kirche. L? 1896. S. 447 geneigt zeigt, diesen
Hymnus dem Ambrosius zuzuschreiben, im übrigen aber, wie Wey-
man sagt?) ,trotz der Ausführungen von Biraghi-Dreves auf seiner
unfruchtbaren Exklusivität verharrt und glaubt: Mehr als 4—5
(Hymnen) werden als unzweifelhaft echt kaum anzunehmen sein“.

So hat zwar die Frage nach der Echtheit der Hymnen des Am-
brosius auch während der Zeit, in der das Buch von Biraghi unver-

1) Ebenso wie Ebert nehmen (auíser den S. 557 citierten Werken)
nur die Hymnen der Gruppe A als echt an: Max Ihm, Studia Ambrosiana,
Jahrb. f. class. Philol. von Fleckeisen. XVII. Supplementband. Leipzig 1890.
M. Manitius, Geschichte der christl.latein. Poesie. Stutt 1891. Un-
erwühnt bleibt Biraghi ferner bei Trench, Sacred Latin Poetry (8rd ed.
London 1874) und in John Julians Dictionary of Hymnology. Von den
Metrikern, die lateinisch-christliche Hymnen untersucht haben, nennen
Biraghi nicht: Lucian Mueller, de re metrica (ed. altera 1894), der p. 95
von den Hymnen des Ambrosius spricht, und John J. icher, The
origin of Rhythmical Verse in late Latin. (Inaug. diss. Chicago 1900.)

2) Jahresbericht über die Fortschritte der klassischen Altertums-
wissenschaft von Bursian. Bd. 98. Jahrg. 25. 1897. 8. 170 ff.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 559

dientermafsen der Vergessenheit anheimgefallen war, nicht ganz
geruht, allein sie hat keine Fórderung erfahren, da man es nicht für
nótig gehalten hat, die von Biraghi erbrachten Beweise zu prüfen
und auf der von ihm gezeigten Bahn weiterzuschreiten. Deshalb hat
Guido M. Dreves der Wissenschaft einen Dienst geleistet, wenn er
in seinem oben erwähnten Buche mit Nachdruck auf die Arbeit
Biraghis hingewiesen und eine (teilweise verkürzte) Übertragung
derselben in die deutsche Sprache geliefert hai.) Ä

Es kann indes nicht entgehen, dafs Biraghi nur für einzelne in
den Hymnen seines Kanons vorkommende Stellen, die ihm besonders
geeignet erschienen, Parallelen aus den prosaischen Schriften des
Ambrosius angeführt hat, und dafs es ihm nicht so sehr darum zu
thun war, die Echtheit der Hymnen aus dem Sprachgebrauche des
Ambrosius als vielmehr durch inhaltliche und sachliche Gründe zu
erweisen. Deshalb habe ich mir die Aufgabe gestellt, den von Biraghi
aufgestellten Kanon von 18 Hymnen, die nach seinem Urteil alle
von Ambrosius verfafst sein sollen, hinsichtlich des Sprachgebrauches
nachzuprüfen und so wennmöglich die von Biraghi-Dreves erbrachten
meist sachlichen Echtheitsgründe durch eine eingehende sprachliche
Untersuchung zu stützen.

Um eine sichere Grundlage zu gewinnen, will ich im ersten
Teile der Abhandlung zuerst die Sprache der Hymnen der Gruppe A
untersuchen und sie mit der Sprache der Prosawerke des Ambrosius
vergleichen; sodann sollen die 14 übrigen (Gruppe B) mit der
Hymnengruppe A und mit der Prosa zusammengehalten werden. Im
zweiten Teil soll zuerst eine metrische Untersuchung sämtlicher
Hymnen folgen, der sich eine Erörterung über die Verwendung des
Reimes und der Alliteration anschliefsen wird; auch hier werden die
Hymnen der Gruppe A denen der Gruppe B vorangehen.

Den Untersuchungen ist der Text der Hymnen zu Grunde gelegt,
wie ihn Biraghi bietet. An den Stellen, wo sich textliche Ver-
schiedenheiten ergeben, habe ich auf die im Anhang II beigefügten
textkritischen Erörterungen verwiesen. Leider war es nicht möglich,
den von Biraghi gebotenen Text überall genau zu prüfen, da er selbst
nur an wenigen Stellen die Lesarten der Handschriften mitteilt;
auch Dreves bietet, obwohl er die vatikanischen und mailändischen
Handschriften eingesehen hat (vgl. a. a. O. S. 17—25) nur wenig
mehr als Biraghi Deshalb mufsten sich die textkritischen Be-

1) Als einen erfreulichen Erfolg der von Dreves veröffentlichten
Abhandlung darf man es bezeichnen, dafs Bardenhewer, Patrologie’”’
1901 (der in der 1. Auflage seines Buches [1894] noch auf dem Stand-
punkte Eberts steht) S. 386 schreibt: „Eine Reihe anderer H
(des Ambrosius) sind an der Hand der mailändischen Tradition unter
Zuhilfenahme innerer Kriterien von Biraghi und Dreves als echt er-
wiesen worden.“

560 August Steier:

merkungen auf die Stellen beschränken, zu denen Biraghi und Dreves
die Lesarten der Handschriften mitgeteilt haben.

Die von Biraghi-Dreves gefundenen Parallelstellen aus der Prosa
des Ambrosius habe ich der Vollständigkeit halber aufgenommen
und durch Beisetzung des Namens (Bir. und Drev.) gekennzeichnet.
Jedoch habe ich jene Stellen, die Biraghi und Dreves aus zweifel-
haften Schriften des Ambrosius als Belege für die als echt zu er-
weisenden Hymnen angeführt haben, weggelassen, da solche Hin-
weise keine Beweiskraft besitzen, sondern nur als Vergleiche zu den
Hymnen der Gruppe A zulässig sind.

Kap. 2.
Die vier Hymnen der Gruppe A.

Wenn man die Sprache der vier Hymnen des Ambrosius, welche
allgemein als echt anerkannt sind, mit der Ausdrucksweise vergleicht,
der sich der Bischof in seinen prosaischen Werken bedient, so fällt
es sofort auf, dafs sehr häufig der poetische und prosaische Ausdruck
übereinstimmt. Besonders zeigt sich diese Annäherung der pro-
saischen an die poetische Diktion in den zahlreichen Predigten, in
denen sich die mit rhetorischen Mitteln aller Art reichlich geschmückte
Sprache oft zu höchstem Pathos erhebt.!) Diese Übereinstimmung
möge im einzelnen der folgende Vergleich beweisen.

Kap. 2. $ 1. hymn. I: “Aeternae rerum conditor'?)

Str. 1. V. 1: ' Aeterne rerum conditor."

Wie im Sprachgebrauche der Vulgata?), so ist bei Ambrosius
die Bildung von Verbalsubstantiven auf “tor” sehr beliebt; “conditor’
wird „Gott“ genannt: de virginib. III 6, 34 te rerum conditor pre-
camur, deus; ep. 73, 5 deus creator et conditor; de Tobia 16, 55
conditor mundi huius; de Elia 9, 32 ab ipso mundi conditore didi-
cimus; de Noe 17, 61 nec sine auctore Deo ... et conditore;

1) Vgl E. Norden, Die antike Kunstprosa II, der S. 810—870 die
Entstehung der Hymnenpoesie und des Hymnenreimes aus der christ-
lichen Predigt nachgewiesen hat.

2) Vgl. Biraghi, a. a. O. S. 108—112; Kayser, a. a. O. 8. 149—169;
ich verweise ferner auf „Stimmen aus Maria-Laach.* 1896. Bd. 61.
S. 86—97, woselbst G. M. Dreves nach dem Urteil Weymans (in Bursians
Jahresber. üb. d. Fortschr. d. klass. Altert. Wissensch. Bd. 98. J . 25.
[1897] S. 170) eine treffliche Übersetzung und Analysierung dieses Hym-
nus gegeben hat.

3) Vgl. Rónsch, Itala und Vulgata. S. 65 ff.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius, 561

Str. 1. V. 2 u. 8: *noctem diemque qui regis
et temporum das tempora." ἢ)
„Schöpfer und Lenker der Zeiten" wird Gott genannt: In Ps. 43, 6:
Cum igitur omnes dies Deus fecerit; de fide II 11, 94: nam quomodo
posset diem nescire, qui dies feeit. et tempora; de fide I 5, 36: Dei
Filium, cum conditor ipse sit temporum"); ibid, 9, 58: eum Filius
temporis auctor sit et creator.

Str. 1. V. 4: "ut alleves fastidium."
Denselben Gedanken spricht Ambrosius aus: de Elia 9, 32: ab
ipso mundi conditore didicimus saepe diversitatibus eumulari gratiam.
Zur Verbindung 'allevare fastidium" lassen sich vergleichen: de
Noe 22, 80 allevet ... aerumnas; ibid. 29, 111:'infifmitatem alle-
vat; In Ps. 37, 42: dolorem allevet; In Ps. 35, 8: allevet omme
delictum. |

Str. 2. V. 1 u. 2: *Praeco diei?) iam sonat
noctis profundae pervigil. *)

“pervigil’ wird, obwohl der Genetiv "profundae noctjs’ davon ab-
hüngig ist, hier als Adjektiv zu fassen sein. Wenigstens lüfst sich
“pervigil’ als substantivisch gebrauchtes Adjektiv in der Prosa des
Ambrosius nicht nachweisen. Für diese Annahme spricht auch der
Umstand, dafs V. 1 und 3 der Hahn mit den Substantiven ' praeco"
und “lux’, V. 2 und 4 mit dem Adjektiv ' pervigil und dem Partizip
"segregans' bezeichnet ist, daís also die Konzinnität gewahrt wird.
Übrigens ist die Verbindung des Adjektivs "pervigil’ mit dem Gene-
tiv nicht ohne Analogien, vgl. Auet, ad Her. II 29: persequentissi-
mus iniuriarum; s. Otto zu Cie. de fin. Lips. 1831 p. 100.

Str. 2. V. 3: ' nocturna luz viantibus.’

Das Verbum 'viare' wird von Quintilian?) eine unglückliche
Wortbildung genannt. Im Spätlatein findet es sieh jedoch häufig®),
bei Ambrosius ist es sogar mit Vorliebe verwendet; deshalb hat
Biraghi recht, wenn er (a. a. Ὁ, S. 108) das Wort "un voeabulo fa-
vorito di Ambrogio' nennt, obgleich er es nur an vier Stellen

1) Die Erklärung dieser Stelle, die von Dreves nicht klar gefalst
ist, lautet vielleicht *temporibus tempora (Tag und Nacht) assignas.'

2) Wie diese und die folgende Stelle zeigt, kann man mit Pauly,
hymni p. 19 (vgl. Kayser, a. a. Ὁ.) unter 'conditor' recht wohl auch
Christus verstehen.

3) Wohl mit Anlehnung an diesen Vers wird der Hahn Prudent.
cath. I 1: *ales diei nuntius genannt.

4) Vgl. Plin. hist. nat. X 24: 'Proxime gloriam sentiunt hi nostri
vigiles nocturni, quos excitandis in opera mortalibus ruxmpendoque somno
natura genuit.

6) Quintil. inst. orat, Ib. VIII 6, 33: 'Sed hoe feliciter evaluit; at
conira vio pro eo infelicius.'

6) S. Rönsch, It. u. Vulg. 8. 162, woselbst Beispiele aus Apul. Solin.
Amm. Marc. u. a. angeführt sind; vgl. inviare = envoyer.

562 August Steier:

gefunden hat; thatsächlich kommt es viel öfter vor, nämlich: hex. III
9, 38; ibid. V 10, 29; ibid. V 16, 53; ibid. VI 4, 16; de Tobia 1, 5;
de Abrah. II 2, 6; de Ioseph 13, 78; In Ps. 36, 47; In Ps. 118, 5,
2.3. 5; ibid. 6, 5; ibid. 8, 43; ibid. 13, 16; ibid. 11, 9; ibid. 12, 50;
ibid. 22, 5; ep. 6, 16; ep. 27, 11.

Str. 2. V. 4: “a nocte noctem segregans.'

Wie hier, so sagt Ambrosius vom Hahne, dessen Ruf die Teile
der Nacht voneinander trennt, auch ep. 69, 3: Quam canora vox
galli, nocturnis vicibus solemne munus ad excitandum et canendum
ministrans?

Str. 3. V. 14. 2: “Hoc excitatus lucifer
solvit polum caligine.

“polus’ — Himmelsgewólbe gebraucht Ambrosius: hex. I 6, 20: mi-
cans fulgentibus stellis polus; ibid. I 8, 29: ornando enim polo caeli;
ibid. I 8, 32: includit autem caeli polus;

Str. 3. V. 3 u. 4: “hoc omnis erronum!) chorus
vias nocendi deserit.'?)

Ähnlich sagt Ambrosius de Cain et Abel II 8, 26: latro diem refugit.

Zur Verbindung 'eiías deserere" vgl. ep. 78, 2: qui vias eius
deserant (Deut. 9, 12: deseruerunt velociter viam; Deut. 9, 16: de-
seruisse ... viam).

Str. 4. V. 2: 'pontique mitescunt freta?

"fretum — das (flutende, brandende) Meer’; so gebraucht Ambrosius
das Wort a) wörtlich: hex. II 3, 12: Tyrrheni aequoris freta scin-
dens; ibid. II 3, 14: quod ea (aqua), quae fluviis in freta influat;
ibid. III 2, 8: in freta currunt flumina; ibid. V 10, 27: mare infun-
ditur, ut insulas faciant, ut possideant freta; de Elia 19, 70: latius
pelagi fudit aequora (deus), certe ut freto includeret terras; ep. 63,
92: si quis bene gubernat navigium, cito transit fretum. b) bildlich:
de Noe 17, 59: caro nostra ... freti modo fluctuat passionibus;
hex. I 4, 14: saeculi huius freta; de interp. Iob I 9, 30: in hoc sae-
euli .. . freto; de interp. Dav. II 9, 34: sicut insulae in istius mundi
freto; de fide I 6, 46: sed quosin illo impietatis suae freto miseros inter
naufragia fidei reperit fluctuantes; ep. 2, 1: inter tot mundi freta:
ep. 59, 3: in medio versamur omnium molestiarum freto. 'mites-
cere’ findet sich in ähnlicher Verbindung In Luc. IV 69: fluctus
mitescunt saeculi (bildl.); de fide resurr. II 74: verbo unda mitescat.

1) Zum Texte s. Anhang II $ 1.

2) Vgl. Damasus 27, 2sq. (ed. Ihm): Carnificumque «eias pariter
tunc mille nocendi vincere quod potuit, monstravit glori& Christi. Vgl.
Archiv IX. 181. 183.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 563

Str. 4. V. 3 u. 4: “hoc ipse!), petra ecclesiae,
canente culpam diluit.’
“petra ecclesiae? wird nach Matth. 16, 18 Petrus genannt: ep. 2, 1:
ecclesia domini tamquam supra apostolicam aedificata petram; in
Ps. 40, 30: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam
meam; ubi ergo Petrus, ibi ecclesia.

Zur Verbindung “culpam diluere’ vgl. In Ps. 40, 5: culpas di-
luitur; de off. III 19, 116: sanguine suo ... diluere notam; In Ps.
39, 17: Filium hominis tradis, qui venit, ut in sanguine suo omnium
peccata dilueret.

Str. 6. V. 2: * aegris salus refunditur
Zu 'refundere' bemerkt Biraghi (a. a. O. 8. 63): 'verbo tanto caro
ad Ambrogio'; den Beweis für die Richtigkeit dieser Behauptung
werde ich im Exkurs Kap. 4 zu erbringen suchen.

Str. 6. V. 3: “mucro latronis conditur.

Mit der nämlichen Synekdoche findet sich 'mucro' gebraucht
de virginib. I 2, 7: nunc furentis mucroni militis totum offerre corpus.

Str. 7. V. 1: ' Iesu, pawentes?) respice."

“respicere’ wie hier mit blofsem Akkusativ findet sich: hex. V 25, 89:
respice nos quoque domine Iesu; hex. III 12, 50: respexit eam Iesus;
in Ps. 38, 28: respice ergo nos; In Luc. X 89: quos Iesus respicit;
ibid. 90 respicit te.

Str. 7. V. 3: “si respicis, lapsus cadunt?

Zum Plural lapsus vgl. den Exkurs Kap. 4, 8 5; Ambrosius ge-
braucht dieses Wort wie hier im Plural: Apol. Dav. 9, 46: lapsus
quis intelliget. (aus Ps. 18, 18); ep. 70, 23: confitentibus nobis
lapsus nostros.

Str. 8. V. 1: "Tu luz refulge sensibus."
Die Bezeichnung luz = Christus ist Ambrosius sehr geläufig; vgl. in
Luc. II 12 et ipse (Christus) lux vera (nach Sap. 7, 26; Ioh. 1, 9);
In Luc. IV 43: quis est enim lux magna nisi Christus? In Luc. VIII
36: lux, Dei Filius; de Spir. sanct. I 14, 161: lux autem et Filius;
ibid. lux autem vera est Dei Filius; ibid. I 14, 162: quia Filius
Dei lux est.

Str. 8. V. 2: * mentisque somnum discute.

"somnum discutere'?) findet sich in keiner der unzweifelhaft echten
Schriften des Ambrosius, wohl aber in der als unecht geltenden Ab-

1) Zum Texte s. Anhang II $ 1.

2) Zum Texte s. Anhang II 8 1.

3) Vgl. Ammian. Marc. 19, 6, 8: discusso somno; Apul. met. 10, 11
p. 188, 31: sopore discusso (— Curt. 8, 6 (28), 26); Prop. 3, 10, 18: eom-
num discute.

564. August Steier:

handlung!) Apol. Dav. altera 3, 18: somnum mentis, tuae discute.
In ühnlichen Verbindungen steht 'discutere' in Ps. 118, 3, 25: vela-
men discuteret; de bono mortis 9, 42: lux non recipit tenebras, nam
statim discutit.

Str. 8. V. 3: “te nostra vox primum sonat.'

"sonare aliquem' (poetisch) findet sich in Ps. 118, 6, 3: lesum
Christum sonat; de Ioseph. 10, 56: ut, quem tenebat animus, vox
sonaret; ep. 39, 3: nobilitatem ... sonans.

Die bedeutendste Parallelstelle, welche auch ohne andere Zeug-
nisse die Echtheit dieses Hymnus zu beweisen imstande würe, ist
in hex. V 24, 88 sq. gegeben?); schon die Mauriner haben in der
Anmerkung zu dieser Stelle darauf aufmerksam gemacht, dafs sich
hier fast der ganze Hymnus in Prosa aufgelóst wiederfindet. Um
einen Vergleich zu ermüglichen, schreibe ich den Text hier aus:
“Est enim galli cantus suavis in noctibus, nec solum suavis sed etiam
utili, qui quasi bonus cohabitator et dormitantem excitat et solli-
citum admonet et viantem solatur processum noctis canora signi-
ficatione protestans. Hoc canente latro suas relinquit insidias, hoc
ipse lucifer excitatus oritur caelumque illuminat, hoc canente maesti-
tiam trepidus nauta deponit, omnisque crebro vespertinis flatibus
excitata tempestas et procella miteseit, hoc (canente» devotus affec-
tus exsilit ad precandum, legendi quoque munus instaurat, hoc
postremo canente ipsa?) ecclesiae petra culpam suam diluit, quam,
priusquam gallus cantaret, negando contraxerat. Istius cantu spes
omnibus redit, aegri relevatur incommodum, minuitur dolor vulnerum,
febrium flagrantia mitigatur, revertitur fides lapsis, lesus titubantes
respicit, errantes corrigit. Denique respexit Petrum; et statim error
abscessit; pulsa est negatio, secuta confessio. ibid. 25, 89: Respice
nos quoque, domine lesu, ut et nos propria recognoscamus errata,
solvamus piis fletibus culpam, mereamur indulgentiam peccatorum.

1) Vgl. Ihm, Studia Ambrosiana p. 72; C. Schenkl in den prolego-
mena zur Ambrosiusausgabe im Corp. script. eccl. lat. Vindobon. vol.
XXXII pars 1.

2) Die Abfassung des Hexaemerons füllt sicher in die Zeit nach 886
(vgl. Ihm, 1. c. p. 14); nach Rauschen, a. a. O. S. 491 f., schrieb Ambrosius
das Hexaemeron „frühestens i. J. 389, wahrscheinlich erst in den folgenden
Jahren" (Kellner, Der hl. Ambrosius, Bischof v. Mailand, als Erklürer des
Alten Testamentes, Regensburg 1898, S. 78 nimmt das Jahr 889 oder
390 an) Da der Hymnus bei Ábfassung des Hexaemerons schon vorlag
(vgl. Rauschen, a. a. O. S. 492 und Ihm, 1. c. p. 14 und 59 sq.), so dürfte
die Entstehung des Hymnus in die Zeit von 386 bis 890 zu setzen sein.

3) So liest Schenkl und bemerkt: ipsa P et m 2 V ipsae ΟΝ M'
et m 1 V ipse cet. Zum Texte des Hymnus s. Anhang Il $ 1.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 565

Kap. 2. S 2. hymn. Il: 'Iam surgit hora tertia." ἢ)

Str. 1. V. 1 u. 2: 'Iam surgit hora tertia,
qua Christus ascendit crucem.’

"ascendere crucem?) statt "ascendere in crucem findet sich bei Am-
brosius: In Ps. 118, 5, 25 (Christus) ascendit erucem; de interp.
Iob I 5, 14: ubi ascenderit erucem; de inst. virg. 96: crucem ascen-
dit; in Ps. 118, 16, 36: ut pro nobis erucem ascendas; in Luc. X
107: non enim suam sed nostram erucem Christus ascendit; ibid.
108: ascensurus crucem.

Str. 1. V. 4: * intendat. affectum precis.

Wenn Kayser diesen Vers übersetzt „der Geist erstrebe die
Stimmung des Gebetes", so ist das dem Sinne nach richtig; jedoch
ist zu beachten, dafs Ambrosius übereinstimmend mit dem Sprach-
gebrauch der Vulgata?) 'intendere mit Akkus. oder Dativ’ — 'in-
tueri, aspicere, ATeviZeiv” gebraucht; so

a) mit Akkusativ:
in Ps. 118, 10, 25: sermonem intendere; de inst. virg. 89: mysteria
intendas; ibid. 113: Christum intendas; In Luc. VIH 61: distantiam
intende verborum; In Ps. 118, 8, 48: haee diligenter intende; hex. I
1, 1: deum ... . ideam intendentem fecisse mundum; de parad. 5, 26:
domini unitatem semper intendas.

b) mit Dativ:
in Ps. 118, 2, 5: intendere seniorum praeceptis, prophetarum oracu-
lis, apostolorum magisteriis; ibid. 7, 26: cantatores sibi fecit verus
Salomon, qui toto spiritu inquirendae cognitioni divinitatis inten-
derent; ibid. 10, 24: ille, eui intendit dominus lesus; de laeob I
5, 17: mens bona est, quae ... intendit sapientiae disciplinis; ibid:
mens itaque bona, si rationi intendat.

In der Bedeutung „nach etwas streben, etwas erstreben‘ setzt
Ambrosius bei 'intendere' 'in' oder 'ad'; so: In Ps. 40, 5: inten-
damus in ipsum venerabile saeramentum; In Ps. 47, 14: ad dei
intendimus gratiam. Jedoch kommt auch in dieser Bedeutung der
blofse Akkusativ vor: hex. I 7, 25: qui emissà sagittà in loeum,
quem iaculator intendit, incisus aer in se ipsum resolutus est.

Str. 2. V. 1: ' Qui corde Christum suscipit!

Ähnlich sagt Ambrosius ep. 37, 22: qui Christum recipit; de fuga
saec. 9, 56: si geras Christum.

1) Vgl. Biraghi, a. a. Ὁ. S, 111—120; Kayser, a. a. O, S. 184—193;
auch diesen Hymnus hat Dreves übersetzt und erklärt (Stimmen a. Mar.
Laach. 1898. Bd. 54. S. 273—282).

2) Über den Gebrauch des Akkusativs & den Exkurs Kap. 4 $ 3.

3) Vgl. Rónsch, It. u. Vulg. 8. 871.

Juhrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. aT

566 August Steier:

Str. 2. V. 2: “innoxium sensum gerit?

“gerere’ = "habere' steht wie hier in Verbindung mit “sensum’ oft
mit animum, mentem, affectum, so: de off. II 15, 68: sobrium gerere
animum; in Ps. 36, 51: constantem animum gere; ep. 19, 32: in-
superabilem gessit animum; de Iacob I 7, 32: alienum ... animum
gerit; ibid. II 7, 30: pacifieum affectum gerebat; ibid. II 10, 41:
inflexibilem mentem gerebat.

"innoxius! heilst wie hier bei Ambrosius gewöhnlich “sine culpa ;
so: in Ps. 118, 7, 17; ibid. 7, 20; ibid. 8, 25; ibid. 8, 51; ibid. 20, 22.
Jedoch findet sich ' innoxius? auch = “sine noxa! ἢ); so: In Luc. VI 7:
ignis innoxius; de fide I 4, 33: innoxia flamma; In Ps. 118, 19, 23:
fruetus innoxius; dafür gebraucht Ambrosius auch 'innocuus'; so:
in Ps.118,6, 13: Bonus cervus in medio viperarum innocuus pascebatur.

Str. 2. V. 3 u. 4: “votisque perstat?) sedulis
sanctum mereri Spiritum.
“perstare’ steht in dieser Bedeutung (Bir.) In Luc. VI 80: Ergo isti,
qui septem aluntur panibus, triduo perstiterunt.

Str. 3. V. 1u. 2: ' Haec hora, quae finem dedit
diri veterno criminis'

* finem. dare alicui rei’ (wofür häufiger 'finem facere" gebraucht wird)
steht: In Ps. 40, 37: ut... finem libro daret; de virginib. I 4, 15:
qui virginitati finem dederunt; ep. 6, 9: lux finem intemperantiae dedit.

“veternus, i’ (Schlaf, Erstarrung, Ohnmacht)?) findet sich bei
Ambrosius nur einmal: In Ps. 118, 13, 14: Sed novit, quibus se
praeferat senioribus inveteratis scilicet in peccato et vefermo impieta-
tis atque senio perfidiae delirantibus.

Str. 4. V. 1u. 2: ' Hinc iam beata tempora
coepere Christi gratiá'
diesen Gedanken spricht Ambrosius aus: In Ps. 118, 6, 25: passus
est Christus et omnia coeperunt novae gratiae foecundare germinibus.

Str. 4. V. 3 u. 4: ' fidei replevit veritas
totum per orbem ecclesias.
Zu 'fidei veritas" vgl. de interp. Iob III 4, 15: qui fidei non habet
veritatem; In Ps. 38, 34: fidei veritate; ep. 21, 12: fidei veritatem;

1) Vgl zu diesem Gebrauche O. Hey, Semasiologische Studien
(XVIII. Supplementbd. d. Jahresbb. f. Philol. S. 199) und Weyman, Studien
zu Apuleius, S. 368 ff.

2) Vgl. Cic. de fin. 2, 107: si perstiteris ad corpus es, quae dixi
referre.

3) Vgl. Verg. Georg. 1, 124: “nec torpere gravi passus sua regna
veterno’; Cael. apud Cic. fam. 8, 6, 4: nisi ego cum aquariis et taber-
naris pugnarem veternus civitatem occupasset.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 567

das Kompositum 'replere' (vgl. gallisch reimplere — remplir) ver-
wendet Ambrosius in der nümliehen Verbindung wie hier im Hym-
nus: In Ps. 43, 17: qui totum repleret orbem terrarum; In Ps. 118,
2, 15: ut repleatur totus orbis terrarum; de Cain et Abel I 6, 22:
quo totus repletus orbis est; de Abrah. II 10, 77: eeclesiae, quae
totum orbem fidei hereditate possedit.

Str. 5. V. 1: ' Celso triunphi vertice’
"vertex! wie hier bildlich gebraucht: In Luc. VII 66: virtutum ...
vertice; ibid. VII 184: sublimem suae verticem potestatis effudit;
ibid. VIII 39: exeelsorum vertice possis eminere meritorum; de vir-
ginit. 9, 49: pro meritorum verticibus.
Das Kreuz nennt Ambrosius „den Triumph Christi^"): In Luc, X
109: Dei triumphus . . . crux Domini; ibid. VII 5: qui crucem
triumphum putat; de fide IV 1, 8: triumpho crucis,

Str. 6. V. 1 u. 2: 'Praetenta nuptae foedera
alto docens mysterio.

Zu nupta! = ‘Maria’ vgl. In Luc. II 7: discamus mysterium, Bene
desponsata (Maria) sed virgo; ... et ideo fortasse saneta Maria alii
nupta, ab alio repleta.

Die Verbindung "mysterium. altum findet sich: de Cain et Abel
I 9, 37: alta mysteria; In Luc. III 35: mysterii altioris; vgl. ferner:
de myst. 9, 56: altitudinem ... mysteriorum; ebenso In Luc. VI 30;
de off. I 50, 260: non enim omnes vident alta mysteriorum. Der Aus-
druck 'mysterium docere’ steht ep. 18, 7: caeli mysterium doceat
me deus ipse.

Str. 6. V. 3 u. 4: "ne virginis partus sacer
matris pudorem laederet.'
Auf die dem Ambrosius eigentümliche Auffassung, in den Worten
Christi am Kreuze „Weib, sieh da deinen Sohn!* ein Zeugnis für die
Jungfräulichkeit Marias zu erblicken, hat Biraghi, a. a. Ὁ. 8. 119
hingewiesen und dazu als Parallele In Luc. X 129 angezogen; Dreves
hat die gleiche Auffassung auch ep. 63, 109 und de inst. virg. 7, 46
gefunden. Zur Ergünzung seien noch folgende Stellen mitgeteilt: In
Luc. I 4: Et Dominus ipse in cruce positus manifestavit (Mariae
virginitatem), cum dixit matri: Mulier, eece filius tuus'; deinde
discipulo: “ecce mater tua'; In Lue. II 1: Maluit autem Dominus
aliquos de suo ortu quam de matris pudore dubitare; de inst. virg.
6, 42: Quod autem fuit desponsata connubio, licet alibi plenius
dixerimus, ut ab his, qui Mariam gravi utero cernerent, non adulte-
rium virginitatis, sed desponsatae partus legitimus crederetur. Ma-
luit enim Dominus aliquos de sua generatione quam de matris pu-
dore dubitare.

1) Vgl Damas. epigr. 8, 7 (ed. M. Ihm): 'gaudent Christi portare
triumphos.’

-
81

25658 August Steier:

ibid. 7, 47: Dignum quippe erat, ut qui latroni veniam dona-
bat, matrem dubio pudoris absolveret. Dixit enim ad matrem: ' Mu-
lier, ecce filius tuus', dicit ad discipulum: 'Eece mater tua’ Ipse
est discipulus, cui mater commendatur.

ibid. 7, 48: .. . audite, quid Christus loquatur. Testatur de
cruce Dominus Iesus et paulisper publicam differt salutem, ne matrem
inhonoram relinquat ... Legatur matri pudoris defensio, testimonium
integritatis: legatur et discipulo matris custodia, pietatis gratia.
Derselbe Gedanke wird genau in derselben Weise ausgeführt ep. 56,
4 und 6 (de causa Bonosi), in einem Briefe, dessen Echtheit schon
die Mauriner (ed. Maur. tom. II p. 1008) angezweifelt haben. Da
die Autorschaft des Ambrosius für diesen Brief nicht feststeht, habe
ich mich mit dem blofsen Hinweis begnügt, ohne die Stelle aus-
zuschreiben.

Str. 7. V. 3: 'nec credidit plebs impia."
Unter 'plebs impia' sind die Juden zu verstehen; von diesen sagt
Ambrosius: in Ps. 43, 6: In veritate viderunt Iudaei (Christum) et
non crediderunt; In Ps. 1, 33: non Iudaeis, qui non crediderunt.
Str. 7. V. 4: “qui credidit, salvus erit.
Dieser Vers ist wörtlich aus Marc. 16, 16: “qui autem crediderit et
baptizatus fuerit, salvus erit! (Sabatier, Bibliorum sacrorum versiones
antiquae, III 249) entnommen. Ambrosius citiert diese Stelle hex. VI
6, 38: qui erediderit ... hic salvus erit.
Str. 8, V. 1: * Nos credimus natum Deum."
“credere aliquid! — „an etwas glauben“ findet sich: ep. 22, 21: qui
Trinitatis ... virtutem non crederet; In Luc. I 6: qui non credi-
derunt Dei Filium, nec Filium virginis crediderunt; ibid. I 46: quia
religiosum credidit partum; ibid. X 2: quia non credunt Filium Dei.
Str. 8. V. 2: “partumque virginis sacrae.

"partus' ist hier, wie der in V. 3 folgende Relativsatz 'peccata qui
mundi tulit' zeigt, als ,Leibesfrucht — Christus" vu fassen. In
dieser Bedeutung gebraucht Ambrosius das Wort: Apol. Dav. 5, 22:
(Christus) qui erat virginis partus; de inst. virg. 8, 55: sine dis-
pendio claustrorum genitalium virginis partus exivit.

Str. 8. V, 3: * peccata qui mundi tulit

Dieser Vers ist Joh. I 29: “qui tollit peccatum mundi’ entnommen.
Die Pluralform 'peccata' ist jedenfalls aus metrischen Rücksichten
gewühlt (peccatum würde einen Spondeus im zweiten Fufse ver-
ursachen), indes findet sich das Citat in der nämlichen Fassung wie
in Hymnus einmal auch in der Prosa: In Ps. 118, 3, 26: 'tulit
pecenta mundi’; daneben de fuga saec. 9, 54: qui tulit peccatum

1) Vgl. Ihm, 1. c. p. 58.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 569

mundi. An anderen Stellen zieht Ambrosius statt 'tulit'') die ge-
bräuchlichere Perfektform von "tollere’ "abstulit" vor, so: In Ps. 40, 1:
peceatum totius mundi abstulit; Apol Dav. 15, 73: qui peccatum
mundi abstulit; de fuga saec. 4, 24: qui mundi peccatum abstuli;
de Joseph 3, 18: quibus abstulit peccatum mundi, Aufserdem findet
sich das Citat in der Fassung: ep. 72, 18: ut tolleret peccata mundi;
ep. 7, 12: ut tolleret peccatum mundi; ebenso ep. 46, 12; de Iacob
II 9, 38.

Kap. 2. $ 3. hymn. Ill: *Deus ereator omnium." ἢ

Da dieser Hymnus von Augustin, conf. IX 12, 32 (s. Kap. 1 8. 555)
als echter Hymnus des Ambrosius beglaubigt ist, dürfte es unnötig
sein, nach weiteren Zeugnissen für seine Echtheit zu suchen; indes
seien der Vollständigkeit halber die Stellen angegeben, an denen
Augustin, allerdings ohne den Namen des Ambrosius zu nennen,
Verse aus diesem Hymnus eitiert: August. de beata vita n. 35; de
musica VI 2, 2; ibid. 9, 23.

Str. 1. V. 1: ' Deus creator omnium."

Zum Verbalsubstantiv 'creator' vgl. hymn. I1, 1: *conditor’; Gott
wird “creator omnium genannt: de virginib. ΠῚ 1, 3: quia creator
est omnium; hex. I 3, 11: creatori omnium; ibid. II 2, 5: de creatore
omnium; ibid. III 3, 15: creator omnium; de Spir. saneto II 5, 36:
omnium creatorem; ibid. II 5, 32: sieut Pater et Filius ereator est
omnium; de parad. 9, 42: omnium creatori.

Str. 1. V. 2: ' polique rector?)

*ereator omnium? und 'rector' wird Gott genannt: de Cain et Abel I
1, 4: Altera, quae tamquam operatori et ereatori omnium deo defert,
et eius tamquam parentis atque rectoris subdit omnia gubernacula.

“polus’ ist hier in weiterem Sinne als hymn. I 3, 2 (s. Kap. 2.
8 1 8. 562) nämlich gleich ' mundus? zu fassen; vgl. hex. I 8, 28: quid
(esset rerum species) sine aquarum congregatione, quibus ante de-
mersa poli huius habebantur exordia?

Str. 1. V. 2w. 93: * vestiens
diem decoro lumine'

“vestire’ gebraucht Ambrosius gerne im Bilde*); so: In Lue. V 28:
novoque indumento gratiae vestire; hex. III 11, 47: ita hie nemori-
bus terra vestita est; ibid. 12, 49: pampinis vestit; ibid. 12, 52:
vestitur ... vinea pampinis; ibid. 16, 65: ripae se vestire myrtetis;
1) Das Perfekt 'tulit? von 'tollo' steht bei Prisc. 10, 34 und öfters
bei Sueton (in der Redensart filium, liberum ex aliqua tollere).
2) Vgl. Biraghi, a. a. Ὁ. 8. 125—127. Kayser, a. a. Ὁ. S. 134—147.
3) Vgl. Ovid. met. 1, 331: mulcet aquas rector pelagi. Ovid. met.

2, 60: vasti quoque rector Olympi.
4) Vgl. Verg. Aen. 6, 640: ' largior hie campos aether et lumine vestit."

570 August Steier:

ibid. 17, 51: arborum, quae ... frondibus vestiuntur; ibid. V 1, 1:
vestita diversis terra germinibus virebat omnis.

"decoro lumine? ; wie “decorum’ hier zu fassen ist, erhellt aus
de off. I 16, 231: Est igitur decorum, quod praeeminet; ibid. 233:
Habes hoc decorum generale, quia fecit Deus mundi istius pulchri-
tudinem. Habes et per partes, quia cum faceret Deus lucem et diem
noctemque distingueret, cum conderet caelum, cum terras et maria
separaret, cum solem et lunam et stellas constitueret lucere super
terram probavit singula. Ergo decorum hoc, quod in singulis mundi
partibus elucebat, in universitate resplenduit.

In ähnlicher Weise wie hier im Hymnus drückt sich Ambrosius
aus: ep. 34, 7: caeli lumina ... creaturae sunt ... servientes dispo-
sitioni creatoris aeterni, ministrantes splendorem, quo vestiuntur alque
die nocteque emicant.

Str. 2. V. 3: "mentesque fessas allevet.

Zur Verbindung ' mentes fessas allevare’ vgl. hymn.11,4: “ut alleves
fastidium' und die dort (S. 561) angeführten Stellen.

Str. 2. J. 4: "luctusque solvat anzios.’

Zum Plural 'luctus* vgl. hymn. I 7, 3: “lapsus’, sowie den Exkurs
Kap. 4, 8 5.

Str. 3: * Grates peracto iam die
et noctis exortu preces,
voti!) reos ut adiuves,
hymnum canentes solvimus.'

"grates! = * gratias" in feierlicher Rede besonders als „Dank gegen
die Gótter" auch im klass. Latein sehr gebrüuchlich, findet sich de
exc. Sat. 15: quas grates, quae munera referam tibi? -

Nicht selten ist die Verbindung 'grates solvere', hingegen un-
gewöhnlich 'preces solvere', das hier als zeugmatische Verbindung
"grates et preces solvimus' zu erklären ist; übrigens ist in dem Aus-
druck preces solvere' die Grundbedeutung von 'solvere' vollständig
festgehalten, da der Christ zu “preces’ — „Bittgebeten“ ebenso „ver-
pflichtet“ ist wie zu 'grates' = „Dankgebeten“. Der Gebrauch von
"solvere' ist bei Ambrosius sehr ausgedehnt?); vgl. hymn. I 3, 1 und
8, 4; ferner in diesem Hymnus 2, 4; aufserdem: de obit. Val. 2: sol-
vamus ... lacrimas; In Ps. 118, 20, 52: antelucanum solvere Do-
mino canticis et hymnis obsequium; de Cain et Abel I 7, 26: ut ei
reverentiam debitam solvas.

1) Bei Dreves steht nach voti ein sinnstórendes Komma.

2) So tritt auch bei Ambrosius (wie es Weyman, Studien zu Apu-
leius, S. 373 für andere Autoren des Spätlateins nachgewiesen hat) * poe-
nam exsolvere" für * poenas dare ein: de Elia 9, 30: poenam suae ebrie-
tatis exsolvit.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 511

Den in V. 2 ausgesprochenen Gedanken giebt Ambrosius wieder:
In Ps. 118, 8, 48: Domini, eui in occasu diei precem fuderis.

V. 3: 'volti reos ut adiuves'

'voti reus’!) — „einer, dessen Gebet, das er durch ein Gelübde
unterstützte, erhört worden ist, der also schuldig ist, das Gelübde
einzulösen.“ Die Redensart 'voti reus! konnte ieh in der Prosa des
Ambrosius nicht finden.
Str. 4. V. 1: ' Te cordis ima concinant.'

"cordis ima’; der Gebrauch eines substantivierten Adjektivs im Plu-
ral des Neutrums mit abhüngigem Genetiv?) ist bei Ambrosius sehr
beliebt; da ich hierüber im Exkurs Kap. 4, $ 1 handle, mögen hier
wenige Beispiele genügen: ep. 50, 15: oceulta cordis; ebenso hex. VI
8, 44: de interp. Dav. II 4, 15: in intima cordis secreta.

Zu *concinere aliquem (aliquid)? vgl. ep. 21 (sermo contra Aux.)
20: vident pueros Christi gloriam concinentes; ep. 23, 22: gloriam
Patris et Fili et Spiritus maiestatem individuam coneinentes; In Ps.
1, 5: ut salutem suam ... concinentem avidius mundus audiret.

Str. 4. V. 4: "te mens adoret sobria."

“mens sobria! ist bei Ambrosius ein beliebter Ausdruck: ep. 27, 8:
sobriam mentem; de Noe 11, 38: mens enim sobria passiones omnes
cohibet; de Elia 9, 30: Dominus enim gratiam sobriae mentis auge-
bat; ferner findet sich 'sobrietas mentis': de exc. Sat. 1 51; de Noe
11, 38.
Str. 5. V. 1 u. 2: *Ut cum profunda clauserit
diem caligo noctium."

Zu der sonst nicht häufigen Verbindung 'caligo noctium" (zum
Plural s. den Exkurs Kap. 4, $ 5) verweise ich auf: ep. 22, 6: nulla
ealigo noctis; de obitu Val. 64: noctis caligine; In Ps. 118, 7, 31:
caliginem noctis; ähnlich findet sich: In Ps. 36, 21: caligo tenebra-
rum?); ebenso hex. I 8, 32.

Str. 5. V. 3: * fides tenebras nesciat."
"tenebrae! ist wie hier bildlich gebraucht: de Cain et Abel IT 4, 16:
Nec mirum, si noctis tenebras habebat (Iudas), qui Christum desere-
bat; ep. 59, 4: in istius mundi tenebris; In Ps. 118, 13, 16: malig-
num est, quidquid admiseet malitiae tenebras veritati.
Der Gebrauch von 'nescire — οὐκ εἰδέναι, nicht kennen? *) mil

1) Vgl Verg. Aen. δ, 388 8q.: 'taurum constituam ante aras voti
reus .. .ἢ
2) Darüber spricht Draeger, Syntax und Stil des Tacitus® 8. 30,
3) Vgl. Quintil. decl. mai. 18, 7: caligo tenebrarum.
4) Hierüber sprechen Rönsch, Itala τι. Vulg. S. 373 (woselbst auf
Plaut. Aul. prol. v. 30 illa illum nescit hingewiesen ist) und Draeger,
historische Syntax? II 5. 303 f. (der u. a. auf Plaut. Pers, 762: beneficium
reddere nescit verweist).

572 August Steier:

Akkusativobjekt lälst sich aus jeder Schrift des Ambrosius nach-
weisen; deshalb führe ich nur einige Stellen an: de off. II 7, 38:
timor ... nescit diuturnitatis custodiam; In Ps. 118, 7, 31: nescis
illam caliginem noctis; ibid. 2, 24: qui fidem nescit; ep. 37, 5: Sa-
piens ... varios &nimi casus nescit; ep. 73, 4: fraudem nescit. de
Abrah. I5, 39: dolum nesciat. Ebenso häufig findet sich “nescire’
in der nämlichen Bedeutung mit Infinitiv:!) In Ps. 35, 29: nescit
stare; In Ps. 37, 14: nescit errare; Apol. David 9, 48: nescit ...
committere; de interp. lob III 4, 14: nescivit succumbere; de fuga
saec. 4, 23: nescit agnoscere.

Str. 5. V. 4: “et noz fide reluceat.’
Ähnlich sagt Ambrosius In Ps. 37, 21: ut fides luceat; ebenso de
obit. Theod. 48.

Den in diesem Vers ausgesprochenen Gedanken giebt Ambrosius
in der gleichen antithetischen Fassung wieder: in Ps. 36, 32: ergo
sibi dies est iustus in tenebris; quia et lux in tenebris . . . habes ergo,
quod in te luceat, si iustitiam sequaris. Splendet tibi dies, lucet tibi
nor; quia fideli et nox sicut dies illuminabitur (Ps. 138, 12).

Str. 6. V. 1: * Dormire mentem ne sinas

Hierzu vgl. de Tobia 7, 26: dormire non sinit; ibid. 20, 73: non est,
qui sinat eum dormire.

Str. 6. V. 2: * dormire culpa noverit

"novi mit Infinit. — ich kenne’ ist nicht so häufig von Ambrosius
gebraucht wie “nescio’ in der negativen Bedeutung, wofür sehr oft
“non novi' eintritt. 'novi' (positiv) findet sich: In Ps. 48, 1: qui
noverit peccata donare; In Ps. 38, 12: qui se exaltat, novit se hu-
miliare; et qui se humiliare novit, etiam exaltare se novit. Viel
gebräuchlicher ist der negative Ausdruck ‘non novi! mit Infinitiv;
aus der grofsen Zahl mögen einige Beispiele genügen: de Iacob II
9, 35: pulchritudine, quae marcescere non novit; de Nabuthe 4, 16:
ieiunare nisi ex necessitate non novit; ibid. 6, 28: quod nisi mortem
dives inferre non noverit; ibid. 7, 33: recte destruit, qui sapienter
aedificare non novit; ibid. destruit horrea, qui non novit sua frumenta
dividere, sed claudere. Apol. Dav. 9, 47: non novit inflectere.

Str. 6. V. 3 u. 4: *castos fides refrigerans
somni vaporem temperet."
“refrigerare aliquem’?) — recreare, reficere (ἀναψύχειν τινά; ital.
rifrigerare; franzós. rafraichir = readfraichir) findet sich bei Am-
brosius: de off. III 18, 105: Iesus corda ... quasi fons refrigerabat;
de Isaac 8, 77: caritatis flamma eos refrigerabat; de Iacob I 1, 4;
fervorem .. . refrigerare; de myst. 3, 13: refrigeravit incendia passio-

1) Vgl. S. 571 A 4. 2) Vgl. Rónsch, a. a. O. S. 878.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius 573

num; ep. 53, 3: refrigerasti animum; In Ps. 118, 4, 19: hos Domini
crux refrigeret. “sommi vaporem’; vapor — aestus, libido; in dieser
Bedeutung steht das Wort: exh. virg. 30: corporei vaporis incendia;
ibid. 48: vapor corporis, ebenso ep. 63, 26; de poen. I 14, 68: va-
pore carnis; de Cain et Abel II 3, 11: edaei libidinum vapore
consumi.

Den Gedanken der beiden letzten Verse giebt Ambrosius: exh.
virg. 58: ut nihil eis (membris) somnus caloris infundat, nullos ex-
citet motus; ... quam nulli vapores carnis exagitant; ähnlich heifst
es In Ps. 36, 18: ne veniat ille (diabolus), qui eulefactum corporis
somno excitare consuevit; und In Ps. 118, 8, 46: calor soporis.

Str. 7. V. 1u. 2: *Exuta sensu lubrico
te cordis alta!) somnient”,

"exutus aliqua re’ — „frei von elwas* ist eine bei Ambrosius stän-
dige Konstruktion; vgl. ep. 18, 23: exutae . . . tenebris terrae; in
Luc. X 110: nodo mortis exuta; in Ps. 43, 61: exuta omnibus im-
pedimentis, ebenso de interp. Dav. II 2, 6; In Ps. 118, 10, 11: exuti...
ornamento; ibid. 11, 9: curis exutus saecularibus.

Daneben kommt vor 'exutus ab aliqua re’ in der gleichen Be-
deutung, so: In Luc. VIII 64: exutus a culpa; In Ps. 43, 63: a nexu
exutus; und “exutus aliquid' (sogen. griech. Akkusativ): de Isaac
4, 16: quasi exuta vinculis pedem (mit diesem Ausdruck lehnt sich
Ambrosius wohl an Verg. Aen. 4, 518: *unum exuta pedem vinclis . . .'
an; vgl. auch Mart. V 7, 3: 'taliter exuta est veterem nova Roma
senectam.)

"lubricus! findet sich in derselben Bedeutung wie hier —
„schlüpfrig, sündhaft": de fide II 16, 142: mens lubrica; de off. II
6, 26: tentatio lubrica; ep. 19, 13: lubricae libidinis consuetudinem;
de Ioseph 5, 23: lubrica .. . est libido; de fuga saec. 4, 21: lubricae
mentis imperio;

Str. 7. V. 3 u. 4: *nec?) hostis invidi dolo
pavor quietos suseitet'

Zu “hostis invidus? — ' diabolus! vgl. de interp. Dav. II 7, 28:
sit porta nostri oris et cordis clausa diligentius, ne hostis introeat.

Dem Gedanken, daís der Teufel über den schlafenden Menschen
Gewalt zu bekommen suche, giebt Ambrosius öfters Ausdruck; so:
In Ps. 36, 27: adversarius et malignus arcum extendit, ut quietis
animis moveat tempestates, excitet flatus; In Ps. 35, 25: quia noote
advenit inimicus et adversarius, quando sommo sensus tenelur. In
Ps. 36, 18: ne... veniat ille, qui calefactum corporis sommo excitare
consuevit.

+

1) Zum substant. Adjektiv mit abhängigem Genetiv vgl. den Ex-
kurs Kap. 4. $ 1 und Str. 4. V. 1: "cordis ima? B. 571. 5
2) Zum Texte s. Anhang II, $ 3.

574 August Steier:

Str. 8. V. 3: “unum potens per omnia."
Das Neutrum 'unum' gebraucht Ambrosius zur Bezeichnung der
Wesensgleichheit der göttlichen Personen ausschliefslich: de Spir.
sancto III 16, 117: quia unum dixit sumus, non unus sumus; ibid.
III 19, 144: Itaque sicut Pater et Filius unum sunt . . . ita et Spiri-
tus unum est cum Patre et Filio; de fide I 2, 16: Filius .. ., quia
unum cum Patre.
Zu “potens per omnia" vgl. de off. III 2, 11: iustus per omnia.
Str. 8. V. 4: “fove precantes Trinitas."
* fovere aliquem! = ‚jemanden begünstigen, unterstütsen“ findet sich:
ep. 45, 16 (Deus) creatum fovit; ep. 59, 2: fovet illa, quae pacis
sunt; In Ps. 118, 19. 39: (Christus) illum tamen fovet; de bened.
patr. 11, 47: (Ioseph) zelum incidit ab iis, quos magis fovebat.

Kap. 2. 8 4. hymn. IV: ‘Intende, qui regis Israel.’')

Wie in Kap. 1 8. 555f. dargethan wurde, ist dieser Hymnus durch
einwandfreie Zeugnisse beglaubigt und wird allgemein als echter Hym-
nus des Ambrosius anerkannt; trotzdem sei noch auf einige Stellen hin-
gewiesen, an denen die Autorschaft des Ambrosius bezeugt ist. Wie
Dreves mitteilt, erwühnt Facundus von Hermiana in Afrika (6. Jahrh.)
diesen Hymnus mit folgenden Worten: “Unum de Trinitate credidi
Dominum Iesum Christum ... qui Patris exsistens unigenitus factus
sit unigenitus matris, ut geminae gigas substantiae, sicut intellexit et
cantavit Ambrosius, utriusque verae nativitatis proprietate credatur
(Migne LXVII 540). Ebenfalls aus dem 6. Jahrh. und zwar aus
dessen erster Hälfte stammt das Zeugnis des Cassiodorius, der In
Psalm. 8, 11 concl. (Migne LXX 79) schreibt: Beatus Ambrosius hym-
num natalis Domini eloquentiae suae pulcherrimo flore compinzit, ut
pius sacerdos festivitate dignum munus offerret. Ait enim:

Procedat de thalamo suo,

pudoris aula regia

geminae gigas substantiae,

alacris ut currat viam (Str. 5)
et cetera, quae supra humanum ingenium vir sanctus excoluit. Den-
selben Hymnus erwühnt Cassiodorius, In Psalm. 71, 6 (Migne LXX
509): 'Hine Ambrosius ille, quaedam ecclesiae candela, mirabili
fulgore lampavit dicens:

"Veni redemptor gentium

ostende partum virginis,

miretur omne saeculum

talis decet partus Deum." ἢ (Str. 2)

1) Vgl. Biraghi, a. a. O. S. 49—54. Dreves, Stimmen aus M. L. Erg.
Heft 58. S. 83 ff. und S. 63 f.

2, Auf diese beiden Stellen aus Cassiodorius machen schon die
Mauriner aufmerksam (ed. Maur. tom. II p. 1218).

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 575

Schliefslich sei noch erwähnt, dafs Augustin Str. 5. V. 3: ' gemi-
nae gigas substantiae’ citiert (August. tract. in ev. Ioann. LIX 3),
worauf Weyman (Miszellanea zu lateinischen Dichtern, Freiburg i. d.
Schweiz, Oeuvre de St. Paul 1898. S. 10 f. [Compte rendu du qua-
trieme congres scientifique international des catholiques. Section VI,
p. 146 77) hingewiesen hat. In Bursians Jahresber. über die Fort-
schr. d. klass. Altertumswissensch. Bd. 105. Jahrg. 28 (1900). 8. 58
fügt Weyman noch bei, dafs eben diese Stelle Leporius bei Cassian.
contra Nestor. I 5, 8 p. 244, 25 f. P citiert.

Nachdem ich die wichtigsten Zeugnisse für die Echtheit des
Hymnus aufgeführt habe, wende ich mich zur sprachlichen Unter-
suchung.

Str. 1: 'Intende, qui regis Israel,
super Cherubim qui sedes,
appare Ephrem coram excita
potentiam tuam et veni.’

Die ganze Strophe ist die fast wörtliche Wiedergabe des
Psalms 79, 2, 3: "Qui regis Israel, intende: qui dedueis velut Ioseph.
qui sedes super cherubin appare. 3. eoram Ephrem, et Benjamin et
Manasse’ (nach Sabatier, II 163). Ambrosius, der sonst überaus
häufig Psalmverse eitiert, erwähnt nur einmal einen Teil dieser beiden
Verse, nämlich de fide V 6, 85: Supra Cherubim Dominus sedet; sieut
habes: “Qui sedes super Cherubim, appare."

Die Mauriner, welche diesen Hymnus in ihren Kanon auf-
genommen haben, lassen die erste Strophe weg, sodafs der Hymnus
dort mit 'Veni redemptor gentium" beginnt. Da aber cod. Vat.
Reg. 11 die erste Strophe enthält, und der Hymnus im Gegensatze
zu den bisher behandelten Hymnen nur 7 Strophen hätte, so ist
keine Veranlassung gegeben, die erste Strophe zu streichen.) Als
Grund, weshalb diese Strophe ausgefallen ist, hat Dreves (Stimmen
aus M. L. Erg. H. 58. 8. 63) richtig die Häufung der Elisionen er-
kannt, die im Gesange unbequem wurden.

Str. 2. V. 1 u. 2: ' Veni, redemptor gentium,
ostende partum virginis."
Unter 'partus virginis! ist wie in hymn. II 8, 2: *partumque virginis
sacrae' Christus zu verstehen. vgl. S. 568.
V. 3: "miretur omne saeculum."

Mit der gleichen Metonymie sagt Ambrosius de Bpir. sancto ΠῚ
4, 22: totus orbis iure miratur.

1) Auch Huemer, Untersuchungen über den jambischen Dimeter,
S. 9, Anm. 1 stimmt mit Mone (a, a. O. I S. 42) gegen Daniel (l c. I
p. 12) mit Rücksicht auf die gerade Strophenzahl und die Handschrift
für die Beibehaltung der Strophe.

516 August Steier:

Str. 3. V. 1, 2u. 3: “Non ex virili semine,
sed mystico spiramine
verbum Dei factum est caro.’

Mit Vers 1 lehnt sich Ambrosius an Joh. 1, 18 an: 'qui non
ex sanguinibus neque ex voluntate carnis neque ez voluntate viri, sed
ex Deo nati sunt! (Sabatier III 388).

Dieselbe Modifizierung des in der Bibelstelle ausgesprochenen
Gedankens wie im Hymnus findet sich: de inst. virg. 6, 44: An vero
Dominus Iesus eam sibi matrem eligeret, quae virili semine aulam
posset incestare caelestem? ibid. 16, 98: Inoperata est ergo et caro
Christi, quem ut Maria virgo conciperet, inusitato quodam novoque
incarnationis mysterio sine ulla virilis seminis admixtione divinae
gratia dispositionis, quod erat carnis, adsumpsit ex virgine; de fide I
12, 77: Die, quemadmodum sit natus ex Maria . . . quomodo sine
semine viri partus.

V. 2: ' mystico spiramine
‘spiramen’, ein im Sprachgebrauch der Vulgata häufiges Wort!),
gebraucht Ambrosius: In Luc. VII 168: aerio spiramine; ibid. IX 32:
sereno ... Spiramine; de virginit. 15, 94: leni spiramine flatuque.

V. 3 ist aus Joh. 1, 14: 'verbo caro factum est’ (Sabatier III
388) entnommen. Diese Stelle citiert Ambrosius: In Luc. II 40; de
virginib. I 3, 11; In Ps. 1, 33; In Ps. 36, 34; In Ps. 37, praef. 4;

Str. 3. V. 4: “fructusque ventris floruit?

Diesen Gedanken führt Ambrosius aus: In Luc. II 24: Ipse
fructus ventris (Ps. 131, 11) est . . . flos Mariae Christus, qui velut
bonae arboris fructus pro nostrae virtutis processu nunc floret.

Str. 4. V. 1: * Alvus tumescit virginis.

Hierzu ist zu vergleichen: ep. 5, 11: tumescit alvus et inceden-
tem foetus sui onera gravant; In Luc. I 43: tumescere alvum.

Str. 4. V. 2: * claustrum pudoris permanet.

Der Ausdruck 'claustrum pudoris’?) kehrt auch in der Prosa
des Ambrosius wieder: ep. 5, 9: pudoris claustra; exh. virg. 5, 29:
quo meliores afferat fructus claustro pudoris septa virginitas.

Desselben Bildes bedient sich Ambrosius mit unwesentlichen
Änderungen ep. 44, 4: partus claustra; exh. virg. 6, 35: Quid tam
verum quam intemerata virginitas, quae signaculum pudoris et clau-
strum integritatis genitale custodiat? de virginib. 8, 45: pudor clau-

1) Vgl. Vulg. 'spiramen dei’; Rönsch, It. u. Vulg. 8. 26; spiramen
zuerst bei Lucan. 6, 90: spiramine, 10, 247: spiramina im fünften Fufs.

2) Mone, a. 8.0.1 I 8. 44 verweist auf das Menaeum zum 22. August:
“οὐδαμῶς mapecdAeuce παρθενίας cou τὰ κλεῖθρα.᾽ Möglicherweise schwebte
dem Dichter Cant. 4, 12: * hortus clausus soror mea sponsa, hortus clau-
sus, fons signatus? vor.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius, 577

ditur; ep. 5, 10: laxatis uteri genitalibus claustris (Drev.); de inst.
virg. 8, 52: Mansit intemeratum septum pudoris; ibid. 9, 58: Audi,
virgo ... clauso pudore; ibid. 9, 60: hortus clausus es, fiha, nemo
auferat sepem tui pudoris; ibid. 9, 62: clausit pudorem tuum; ibid.
17, 111: ut teneat claustra pudicitiae; ep. 63, 33: Qui eum ex Ma-
riae nasceretur utero, genitalis famen septum pudoris et intemerata
virginitatis conservant signacula; ep. 42, 6: Quae autem est illa
porta, ... quae manet clausa .. . nonne haec porta Maria est? ibid. 7:
Quid autem incredibile, si eontra usum originis naturalis peperit
Maria et virgo permanet?

Str. 4. V. 3: ' vexilla") viriutum micant."

"vexillum" gebraucht Ambrosius bildlich: (Drev.) de inst. virg. 5, 35:
Egregia igitur Maria, quae signum sacrae virginitatis extulit et inte-
gritatis vexillum erexit; (Drev.) de virginib. II 2, 15: Quantae in
una virgine species virtutum emieant? Secretum verecundiae, vexillum
fidei, devotionis obsequium; ep. 63, 70: vexillum confessionis; de
fide II 16, 143: fideique tuae vexilla; de fide V 10, 128: vexilla
Dominicae passionis; In Luc. VII 64: vexilla fidei; In Luc. IX 13:
vexilla iustitiae; de obit. Theod. 43: vexilla salutis.

Str. 4. V. 4: versatur in templo Deus.’

Maria wird wie hier als "femplum bezeichnet: ep. 63, 33: ut
esset etiam corporale Dei templum, in qua corporaliter, ut legimus,
habitavit plenitudo divinitatis; de Spir. sancto HI 11, 80: Maria erat
templum Dei; In Ps. 45, 13: Admirabile templum Dei (Maria);
ep. 30, 3: ut in utero virginis (Mariae) sacra reperiretur aula, in
qua Rex habitaret caelestium, et corpus humanum Dei templum fieret;
de inst. virg. 5, 33: Non de terra utique, sed de eaelo vas sibi hoe,
per quod descenderet, Christus elegit et sacravit templum pudoris
(Mariam); ibid. 17, 105: in qua (Maria) esset . . . Dei templum.

Str. 5: “Procedat e?) thalamo suo,
pudoris aula regia,
geminae gigas substantiae
alacris ut eurrat viam."

Die ganze Strophe ist mit unverkennbarer Anlehnung an Ps.
18, 6: *et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo: exsulta-
vit ut gigas ad eurrendam viam’; (Sabatier II 38) gebildet") Am-
brosius citiert diesen Psalmvers In Ps. 43, 28; de inst. virg. 1, 6;
de incarn. 5, 35. Wie Str. 4. V. 4: 'templum', so wird Maria hier

1) Vgl. Stat. silv. 4, 2, 42 ἢ: summittentemque modeste Fortunae
vexilla suae; Ammian. XIV 1, 10: velut contuwmaciae quoddam verillum
altius erigens.

2) Zum Texte s. Anhang Il. 8 4.

3) Dies bemerkt such Kayser, a. a. O. S. 176.

D. Angus See.

'awna repa! geraztt ene Bennehrurz ὧδ in der Prosa des Ambro-
iur sehr heYNeUut mtl vzl Dev. de :insn virg. 13. 19: habitavit in
foU). 'uAE reI selens ım asia γέ uien virginahs: ibd. aula
regale est virgo: τυ! 15. 105: cadlesüs anlam virgimis: ep. 30, 3:
ut in "lero virginis A» ra reperiretur awla: ep. 42. τ: m novo Testa-
tento virgo regis. a«la oadestis. eieeia est ad salutem: ep. 63, 110:
aut iurtasse quia eognorerat per nlii mortem mundi

aula regalis "Maria : dieselbe Stelle auch In Luc. X 132; exh. virg.
4. 27: «quis non venerabitur aulam yud»ris ı Mariam? de poenit. I
1. 4 'David : «uius posteritas aula caelestis « Maria? est; In Ps. 45.
15: admirabile templum et asla caelestis ı Maria’).

V. 3: geminae gigas substantiae"

Bei Erörterung des Psalmverses bedient sich Ambrosius desselben
Ausdruckes wie im Hvmnus. um Christus als „Gottmenschen“ zu
bezeichnen: In Ps. 11&, 10, 18: Hic (Christus) est ergo homo geminae
substantiae; (Bir.) de incarn. 5, 35: Quem quasi gigantem sanctus
David propheta describit, eo quod bifurmis geminaeque naturae anus
sit, consors divinitatis et corporis; de bened. patr. 11, 51: geminam
igitur Propheta in Christo substantiam declaravit, divinitatis et car-
nis; de fide III 8, 65: geminam in Christo substantiam ; ep. 30, 10
([esus ) in utriusque idem naturae diversitate dividuae, unius Filii
Dei veritatem gigas salutaris implevit.

In der nämlichen Weise wie hier Ps. 18, 6 variiert Ambrosius
gen. 10, 9: 'tamquam Nembroth gigas venator ante Dominum. In
Erörterung dieser Stelle sagt er ep. 55, 5: et ideo tamquam Nem-
broth gemini gigas nominis, venator egregius super terram.

Der Gebrauch von ' geminus — zweifach’ ist bei Ambrosius viel
häufiger als der von *duplex'; vgl. In Luc. I 8: gemina virtus; In
l's. 40, 41: Et quia geminum psallendi officium demonstravit, gemi-
nam quoque vocem esse Bcriptura edocuit; In Ps. 43, 60: geminum
intellectum; de fide 12, 153: geminam Filio, geminam Patri facitis
iniuriam; ep. 7, 20: geminam habens redemptionem.

Str. 5. V. 4: ' alacris ut currat viam.

Das 'exsultavit' des Psalmverses ist hier mit "alacris? gegeben,
das Ambrosius synonym mit 'laetus, exsultans' gebraucht; so In
l,uc. V 27: sequebatur enim iam laetus 'alacer et exsultans.'

Die Form 'alacris' für das Maskulinum!) ist in der Prosa des
Ambrosius nicht gebrüuchlich.

1) Vgl. Verg. Aen. 5, 880:
“ergo alacris cunctosque putans excedere palma
Aeneae stetit ante pedes .. .’
ibid. 6, 685:
*alacríis palmas utrasque tetendit.'

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius, 579

Str. 6: ' Egressus eius a Patre,
Hegressus eius ad Patrem,
Excursus usque ad inferos,
Recursus ad sedem Dei."

Wie die vorige Strophe an Ps. 18, 6, so lehnt sich diese Strophe
an Ps. 18, 7: “a summo coelo egressio eius, et occursus eius usque
ad summum eius’ (Sabatier II 38) an.

Auch dieser Psalmvers findet sich in einer Modifikation, wie sie
Vers 1 der Hymnenstrophe aufweist, in der Prosa des Ambrosius:
de Isaac ὃ, 10: quia currit Dei Verbum et non est alligatum. Deni-
que exsultat tamquam gigas ad eurrendam viam. Et quia egressus
eius a summo coelo ét occursus eius usque ad summum eius.

Ambrosius hat in dieser Strophe nicht nur den Inhalt des Psalm-
verses übernommen, sondern auch die Einkleidung der Gedanken bei-
behalten, welche sich als „hebräischer Satz- und Gedankenparallelis-
mus“ darstellt. Vgl. E. Norden, a. a. Ὁ, II 5. 816 ff.

Str. 7. V. 1: ' Aequalis aeterno Patri."

Mit Recht bemerkt Kayser (a. a. Ὁ, 8. 179), dafs dieser Vers
(wie Strophe 4 und 5) gegen den Arianismus Front mache. Auch
in seinen Prosaschriften verteidigt Ambrosius das in diesem Verse
ausgesprochene Dogma öfters; so bemerkt er, bei der Besprechung
des von Palladius aufgestellten Batzes 'pater maior est Filio" aus-
drücklich: ep. 8 (gesta concilii Aquileiensis) 37: ' Filius . . . seeundum
divinitatem aequalis est Patri'; denselben Gedanken spricht er aus:
de bened. patr. 4, 18: ne quis, eum audiret aequalem Patri, non pu-
taret, Filium; In Ps. 43, 13: quia (Filius) aequalis est Patri; ep. 48, 4:
Filium itaque coaeternum Patri suscepisse carnem . . . aequalem
Patri seeundum divinitatem.

Str. 7. V. 2: *carnis irophaeo*) cingere."

“eingere’ ist natürlich Imperativ Präsens vom medialen „eingi sich
gürten"?), nicht wie Mone (a. a. Ὁ. I 8. 45) meint, „historischer In-
finitiv mit dem Partieip (firmans V. 4), gleich dem griechischen
Aorist.“ 'accingi' in medialer Bedeutung findet sich: de virginib. I
8, 46: Accingere itaque virgo et ... elaude; In Ps. 118, 10, 9: In
adiumentum accingere, qui accinotus es, ut creatos": In Lue. II 70:
ad omne accingamur obsequium caelestium praeceptorum. Das ver-
bum simplex “cingi’ lüíst sich in medialer Bedeutung bei Ambrosius
nicht erweisen.

1) Biraghi, a. a. O. 8. 51 verweist auf: In Ps, 118, 6, 6, woselbst
Ambrosius den Gedankengang dieser Strophe in derselben brachylo-
gischen Weise wiedergiebt; dort heilst es: Balit de caelo in virginem,
de utero in praesepe, de praesepio in lordanem, de Iordane in crucem,
de cruce in tumulum, in caelum de sepulero.

2) Zum Texte s. Anhang ll. $ 4.

3) Noch nicht bei Verg. und Ovid,

580 August Steier:

Str. 7. V. 3 u. 4: ' infirma nostri corporis

virtute firmans perpeti.' !)

Statt des Substantivums 'infirmitas? gebraucht Ambrosius das
substant. Adjektiv "infirmus? im Neutrum mit abhängigem Genetiv *):
ep. 36, 4: infirmum carnis meae; de parad. 3, 12: infirmum . . . na-
turae; de incarn. 5, 41: infirmum doloris humani. Vgl. hierzu hymn. III
4, 1: *cordis ima’, und 7, 2: 'cordis alta."

“perpes, etis = perpetuus (vgl. Rönsch, It. u. Vulg. S. 121) ist
auch der Prosa des Ambrosius nicht fremd; er gebraucht es: de obit.
Theod. 1: perpeti horrens caligine; In Luc. I 8: virtute perpeti); de
fide res. II 20: perpes in voluptatibus; de obit. Theod. 5: perpetem
firmitatem.

Str. 8. V. 1: ' Praesepe iam fulget tuum."

Der Form 'praesepe, is’ (Neutrum) giebt Ambrosius in seinen
Prosaschriften vor “praesepium, ii’ weitaus den Vorzug*); dafs er
für die Form 'praesepe' eine gewisse Vorliebe hatte, erhellt aus In
Luc. II 42: agnovit enim bos possessorem suum et asinus praesepe)
(Schenkl praesaepe obwohl B praesepe liest) domini sui (Esai. 1, 3),
immo praesepium dixerim, sicut scripsit, qui transtulit; nihil enim
apud me distat in verbo, quod non distat in sensu. Wenn auch
Ambrosius hier ausdrücklich sagt, daís er auf die Wortform kein
Gewicht lege, so beweist doch gerade der Umstand, dafs er am Bibel-
texte diese rein formale Ánderung vorgenommen hat, und daís er es
für nötig hält, darüber (unter Hinweis auf Cic. orat. 27) zu sprechen,
dafs ihm eben die Form 'praesepe' nüher lag. Die Bevorzugung
dieser Form läfst sich übrigens an zahlreichen Beispielen erweisen,
von denen hier einige genügen mögen: ep. 63, 93: quae non refugit
praesepe Christi; de obit. Theod. 42: praesepe Domini; de virginit.
15, 96: ad Domini praesepe ducuntur; In Luc. VII 82: agnovit asina
praesepe Domini sui; In Luc. IX 6: non praesepe, non alimenta.

Str. 8. V. 2: 'lumenque noz spirat. novum."
“Jumen novum’®) ist jedenfalls aus Apoc. 21, 1 und 22, 5:

1) Diese beiden Verse sind, wie Mone (a. a. O. I S. 242) bemerkt,
in den Hymnus “ Veni creator Spiritus’ übergegangen.

2) Diese Erscheinung findet sich noch nicht in klass. oder silb.
Latinität; vgl. den Exkurs Kap. 4, 8 1.

3) Zu dieser Stelle bemerken die Mauriner: *nec perpeti? pro verbo,
sed pro adiectivo sumenda est.’

4) Charisius (p. 59, 11 Keil) billigt beide Formen; der Ursprung
der Neubildung ist im Plural 'praesepia? zu suchen.

5) Zur Schreibweise 'praesepe? vgl. Georges, Lexikon der latein.
Wortformen S. 550: „Die Schreibung ' praesepe? ist die fast aller Hand-
schriften und auch inschriftlich bezeugte (Orelli inscr. 4877).

6) Sowohl Mone (a. a. O. IS. 46f.) als Kayser (a. 8. O. S. 180f.) fassen
lumen als „das Licht der Offenbarung“, und zwar als ein neues Licht,
im Gegensatz zum Lichte der Offenbarung im alten Bunde.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 581

“erit mihi caelum novum et terra nova et novum lumen" entnommen;
diese Stellen citiert Ambrosius In Ps. 38, 18.

"lumen spirare! nach Analogie von "odorem spirare" gebildet;
diese Verbindung ist gebraucht: de vid. 5, 30: odorem fidei, quem ...
mentis spiret affectus; de virginit. 9, 49: odorem ... spirant; ibid.
12, 72: spirabunt odorem; vgl. In Lue. IX 32: fides spirat.

Str. 8. V. 3: "quod nulla noz!) interpolet."

Der ganze Vers, teilweise mit unwesentlichen Änderungen, kehrt
häufig in der Prosa wieder: In Ps. 118, 12, 13: qui desiderant ful-
goris perpetui claritatem, quam nulla nox interpolat; ibid. 13, 8:
lumen sine defectu, quod nullae tenebrae noctis interpolent;
ep. 22, 6: Ecce veri dies, quos nulla ealigo noctis interpolat;
(Bir. hex. IV 5, 22: Magna lux divinitatis, quae nulla umbra
mortis interpolat.

Str. 8. V. 4: ' fideque iugi luceat."

Hierzu vgl. hymn. III 5, 4: "nox fide reluceat.’

iugis, e’ = ,immerwührend", wie im späteren Latein über-
haupt?), so auch bei Ambrosius sehr häufig; vgl. ep. 11, 6: iugi con-
tinuatione; ep. 8, 6: fonte iugi ac perpetuo; ep. 54, 1: iugis successio;
de Abrah. II 5, 22: laetitia iugis; ibid. II 8, 57: iugi flatu; ibid. II
10, 76: exercitio iugi; de off. I 18, 74: iugis properatio; hex. I 2, 7:
perseverantiae iugis; hex. V 15, 52: iugis labor; hex. VI 9, 71:
iugis fames.

Hiermit habe ich die Untersuchung der Hymnengruppe A hin-
sichtlich der sprachlichen Erscheinungen abgeschlossen. Wenn ich
dabei etwas weiter ausgeholt habe, so geschah es deshalb, weil ich
untersuchen wollte, ob die Sprache der Hymnen eine so weitgehende
Übereinstimmung mit der Ausdrucksweise der Prosa des Ambrosius
zeigt, dals man berechtigt ist, auch von den vierzehn weiteren Hym-
men (Hymnengruppe B), für deren Verfasser nach den Ausführungen
von Biraghi-Dreves Ambrosius zu halten ist, diese Übereinstimmung
zu fordern. Diese Frage kann ich auf Grund des angestellten Ver-
gleiches in folgender Weise beantworten;

I. Die Sprache der vier Hymnen der Gruppe A weist eine sehr
bedeutende Übereinstimmung mit der prosaischen Diktion des Am-
brosius auf. Abgesehen von dem erbrachten Nachweise gleicher
sprachlicher Verbindungen im einzelnen war es möglich, eine Stelle
aufzuzeigen, an welcher sich ein Hymnus in Prosa aufgelöst wieder-
findet, und zwar in einer Darstellung, die sich in nichts mehr von
der poetischen Diktion unterscheidet (vgl. hymn. I bezw. hex. V 24, 88
S. 564).

1) *nox' erklärt Kayser a. a. O. als „Nacht des Unglaubens.*
2) Vgl. Rönsch, It. u. Vulg. 8. 118 u. 150.

Jahrb, f. class. Philol. Suppl. Bd, XXVIII. 38

582 August Steier:

II. Ferner zeigte die Untersuchung, dafs Ambrosius, wie er auch
in seinen prosaischen Schriften überaus häufig zu thun pflegt, Bibel-
citate in seine Hymnen aufgenommen hat. Diese Bibelcitate treten
nicht selten (besonders beachtenswert ist in dieser Hinsicht hymn. IV)
in einer Variierung auf, die sich auch in der Prosa des Ambrosius
nachweisen liels.

Somit darf behauptet werden, dafs die Sprache der Hymnen
wohl geeignet ist, ein Kriterium für die Echtheit der Hymnen zu
bilden, und man ist berechtigt, an einen echten Pymes des Ambro-
sius die Forderung zu stellen, dafs er sprachliche Übereinstimmungen
mit der Prosa aufweist.

Kap. 3.
Die Hymnen der Gruppe B.

Kap. 3. $ 1. hymn. V: ‘Splendor paternae gloriae.’')

Wie ich oben (Kap. 1 S. 558) bemerkt habe, neigen Kayser und
Förster der Ansicht zu, dafs dieser Hymnus, wenn wir auch ein nach
ihrer Ansicht glaubwürdiges Zeugnis für seine Echtheit nicht besitzen,
Ambrosius zum Verfasser habe und stützen sich auf innere Kriterien.
Um eine Beurteilung der Zeugnisse, die sich aus Autoren erbringen
lassen, zu ermöglichen, stelle ich sie hier zusammen.

1. Beda, de arte metrica (Keil VII 255): 'Sed et Ambrosiani
eo maxime currunt: “Deus creator omnium’; “Iam surgit hora ter-
tia^; "Splendor paternae gloriae"; * Aeterne rerum conditor" et ceteri
perplures.'

Dieses Zeugnis besitzt, obwohl hier Beda den Hymnus zusammen
mit drei echten Hymnen nennt, keine Beweiskraft, da, wie ich in der
Einleitung (S. 553 f£) erwähnt habe, 'hymnus Ambrosianus' nicht
„von Ámbrosius herrührend“ zu bedeuten braucht.

2. Unzweideutig schreibt Hincmar von Rheims diesen Hymnus
dem Ambrosius zu de non trina deitate (edit. Sirmond vol. I p. 528):
"Aliquando Ambrosius totos tres sanctae trinitatis personas afferens
unius deitatis sanctam trinitatem esse demonstrat, dicens: Splendor
paternae gloriae etc.' Es folgen die drei Anfangsstrophen des Hymnus.

Allein Hinemar ist, wie Dreves (Stimmen aus M. L. Erg. Heft 58
8. 27 und 36) zeigt, kein einwandfreier Zeuge, da er dem Ambrosius
manchen Hymnus zuschreibt, der nicht von ihm sein kann. Schon
die Mauriner legten auf sein Zeugnis nur geringen Wert.?)

1) Vgl. Biraghi, a. a. O. S. 118—116; Dreves, Stimmen aus Maria-
Laach. Erg. H. 58. 1898. S. 80 ff. Der Hymnus ist übersetzt und erklürt
von Dreves, Stimmen aus Maria-Laach, Bd. 51 [1897] S. 241—248.

2) ed. Maur. tom. II p. 1218: * Nonum, decimum atque undecimum
(hymnum) nobis indicavit Hincmaris Remorum episcopus, cuius auctori-
tatem hac in re sequendum eo usque ducimus, quatenus vel hymni tanto
nomine digni videntur, vel nulla ratio, ut ab eius recedamus sententia,
&nimum impellit.?

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 583

3. Wichtiger ist die von Biraghi (a. a. Ὁ. S. 113) mitgeteilte
Stelle aus einem Briefe des Fulgentius, Bischofs von Ruspe (468—533)
an Ferrandus diaconus: 'Ipsum enim (Filium) apostoliea praedicat
auctoritas splendorem gloriae et figuram substantiae dei (Hebr. 1, 3);
quod sequens beatus Ambrosius in hymno matutino splendorem pater-
nae gloriae Filium esse pronuntiat") Aus demselben Briefe führt
Dreves (Stimmen aus M. L. E. H. 58 8. 30) eine weitere Stelle an:
"Hane ebrietatem bibemus, dum accepto Spiritu sancto perfectae
caritatis, quae foras mittit timorem, gratiam possidebimus, Hine
est, quod beatus Ambrosius in hymno malutino huius nos postulare
gratiam ebrietatis edocuit, dum dicimus: Laeti bibamus sobriam
ebrietatem Spiritus." ἢ

Gestützt auf das völlig einwandfreie Zeugnis des Fulgentius
will ich im folgenden untersuchen, ob die Sprache des Hymnus zu
der Annahme berechtigt, dafs Ambrosius sein Verfasser ist.

Sir. 1. V. 1: "Splendor paternae gloriae.

Schon Fulgentius bemerkt, dals sieh dieser Vers an Hebr. 1, 3:
“qui est splendor gloriae et imago substantiae eius' (vgl. Babatier,
Bibliorum saerorum latinae versiones antiquae III 907) anlehnt.")
Diese Bibelstelle citiert Ambrosius oft, nicht selten variiert.

In Ps. 35, 22: Idem (Christus) est splendor gloriae Dei Patris;
ep. 29, 7: quis autem lumen vultus Patris nisi splemdor gloriae et
imago invisibilis Dei; de Abrah. II 6, 40: splendorem gloriae, cuius
heres primus facetus est ... Dei Filius Iesus Christus. Exh. virg. 57:
quoniam Pius splendor gloriae Patris et imago substantiae eius est;
de Spir. sancto I 14, 163: Patris aeterni splendor est Filius; de vir-
ginib. I 8, 46: quia (Christus) patris splendor; de vid. 5, 31: (Ühristus)
splendor gloriae eius et imago substantiae; In Ps. 38, 24: Imago
autem Dei Christus, qui est splendor gloriae et imago substantiae
eius; In Ps. 40, 35: Patrem . . ., cuius splendor est gloriae (Christus);
In Ps. 43, 12: Vultus quoque paterni splendor est Christus; et ideo
ait: Qui me videt, videt et Patrem; quasi splendor gloriae eius; In
Ps. 118, 19, 38: de Deo dubitas, quod ubique fulgeat splendor gloriae
eius; hex. II 5, 19: Imago est enim invisibilis Dei Filius. Omnia
patris quasi imago exprimit, omnia eius quasi spélemdor gloriae illu-
minat; hex. VI 7, 42: Illa anima bene picta est, in qua est splendor
gloriae et paternae imago substantiae.

1) epist. XIV ad Ferrandum n. 10 (Migne LXV 401).

2) ibid. n. 42 (Migne l. c. 480).

3) Mit Recht erinnert Biraghi (a. a. Ὁ. S. 118) auch an Bap. 5:
“Claritas Dei . . . candor lucis meternae. Auf diese Stelle nimmt Am-
brosius Bezug: In Luc. X 49: Christus .. . propter expressam in se pa-
ternae claritudinis; de fide I 7, 49: Splendor; quod claritas paternae
lucis in Filio sit; ibid. 13, 79 (Filius) quasi splendor lucis aeternae.

88*

584 August Steier:

Genau in derselben Weise modifiziert wie im Hymnus findet
sich die Bibelstelle:

(Drev.) de fide IV 9. 108: unde et apostolus splendorem pater-
nae gloriae Filium dixit, quia splendor paternae lucis est Filius;
hex. I 5, 19: est enim splendor gloriae paternae atque eius imago
Substantiae!); ep. 35, 11: quia (Christus) splendor est gloriae pater-
nae et imago substantiae eius; In Ps. 47, 18: et omnis gloriae pater-
nae Filium splendorem esse cognoscas et eius characterem substantiae.

Der häufige Gebrauch des Bibelcitates macht es erklürlich, dafs
Ambrosius de virginib. II 2, 7 Christum ohne Nennung des Namens
und ohne jeden Zusatz “Splendor’ nennen kann: 'quid nobilius Dei
matre? quid castius ea, quam Splendor elegit?

Str. 1, V. 2: “de luce lucem proferens.

Denselben Gedanken drückt Ambrosius aus In Luc. II 12: et
ipse (Christus) lux vera et genitor lucis aeternae.

Str. 1. V. 3: 'luz lucis et fons luminis?

Sehr häufig wird Christus “lux” genannt; so hymn. I 8, 1: tu
luz refulge sensibus’; ep. 44, 17 (Christus): luz saeculi; ep. 29, 20:
est enim (Christus) /ux mundi; In Ps. 1, 56: lux enim Christus est;
In Ps. 39, 19: aeterna lwz (Christus); de bono mortis 12, 57: ego
(Christus) sum /uz; In Luc. IV 43: qui est enim lur magna, nisi
Christus? In Luc. VIII 36: uz, Dei Filius; de Spir. sanct. I 14, 161:
lur autem et Filius; ibid.: lux autem vera est Dei Filius; ibid. 162:
quia Filius Dei !ux est.

Ebenso oft wird Chrisius “lumen’ genannt; so: In Ps. 37, 41:
verum lumen (Christus); de bono mortis 12, 53: dominus enim
erit... lwnen verum; de virginibus III 1, 2: (Christus) jumen ex
lumine; Exh. virg. 9, 57: lumen Filius est, lumen et Pater; ibid. 12,
81: vos... filiae (estis) eius, qui non transfiguratur in angelum
lucis, sed verum lumen, qui de vero est lumine; de Spir. sancto I 14:
160: etiam Filius lumen.

Str. 1. V. 4: ‘diem dies illuminans?)

Zu dies — Christus ist zu vergleichen: (Drev.) In Ps. 118, 12,
26: Sunt quibus semper dies est, illis utique, quibus Christus adest
... Hic est dies, quem vidit Abraham, dies remissionis peccatorum;
In Ps. 40, 35: Nox in te (Christo) nulla:est, quia totus es dies; In
Ps. 43, 6: hic ergo est dies, quem illuminavit sol ille iustitiae; In
Ps. 118, 2, 9: in tenebris ambulo, quia diem Christi nescio; ibid. 12,
25: (Christus) dies omnibus lucet; hex. V 24, 86: habentes in proximo

1) Auf diese Stelle hat Weyman aufmerksam gemacht in Bursians
Jahresb. Bd. 93. Jahrg. 25. [1897] S. 170.
2) Zum Texte 8. Anhang II, 8 5.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 585

diem Christi et lumen ecclesiae; de Isaac 4, 37: dies cadlestium est
Christus.
Str. 2. V. 1: *verusque sol, illabere." ἢ

Wie in der 1. Strophe splendor, lux, lumen, dies’, so wird hier
Christus “sol” genannt, jedenfalls in Anlehnung an Malachias 4, 2;
“et orietur vobis, qui timetis nomen meum, Sol iustitiae" (Sabatier II
1011). Im Anschluís an diese Bibelstelle bezeichnet Ambrosius
Christum gern als “sol iustitiae", so: In Ps. 43, δ: Hie ergo est dies,
quem illuminavit sol ille iustitiae; In Ps. 118, 2, 9: ideo fusca sum,
quia sol me reliquit iustifiae, qui ante me illuminare consueverat;
ibid. 8, 51: meridies est ei, cui iuslitiae sol refulget; ibid. 8, 57:
mystieus autem sol ille iustitiae omnibus ortus est; de interp. lob. I
5, 14: festino ergo, ut illum possim videre solem. iustitiae illuminan-
tem animos universorum; ep. 26, 10: signifieabatur enim esse ventu-
rus sol iustitiae; (Drev.) hex. IV 1, 2: si tam gratus est sol consors
et particeps naturae, quam bonus est sol ille iustitiae; (Drev.) ibid.
2, 5: Filius fecit solem. Dignum enim erat, ut solem mundi faceret
sol iustitiae.

Auch ohne den Zusatz 'iustitiae" wird Christus 'sol' genannt:
In Ps. 118, 12, 25: sed omnes in Christo unum sumus, ‚Sol omnibus
fulget, dies omnibus lucet; ibid. 12, 13: oceurre soli lucis aeternae,
quae illuminat omnem hominem; (Drev.) In Ps. 118, 19, 18: ut, dum
oras nocte, veri solis pectori tuo splendor irradiet; quia omnis anima,
quae Christum cogitat, in lumine semper est.

Str. 2. V. 2: micans nitore perpeti."

Zum Gebrauch von "mieare’ vgl. hymn. IV 4, 3: ' vexilla virtu-
tum micant! und die dort (8. 577) angeführten Stellen.

"nitor" in derselben Bedeutung wie hier: de Ioseph 1, 2: splen-
det nitor gratiae; ep. 34, 7: caeli lumina etsi praeclara fulgent nitore,

Das Adjektivum perpes, etis — perpetuus gebraucht Ambrosius
hymn. IV 7, 4: virtute perpeti. (vgl. 8. 580.)

Str. 2. V. 3: “iubär, dris. n.*) findet sich: hex. IV 1, 1: procedit
sol magno iubare diem, magno mundum complens lumine; de parad. 3,
23: secundum Christum, qui iubar quoddam lueis aeternae effudit;
ep. 18, 27: fideique iubar emicuisse; Biraghi verweist ferner auf
Verg. Aen. IV 130: 'it portis iubare exorto delecta iuventus. Den
Einflufs, welchen die Lektüre Vergils auf die Sprache des Ambrosius
ausgeübt hat, haben, wie die zahlreichen Anmerkungen zeigen, schon
die Mauriner bemerkt. Ausführlicher hat darüber Max Ihm (a. a. O.
S. 80 ff.) und Weyman im Liter. Centralbl. 1897 Sp. 687 f. 1691 If.
gehandelt.

1) Vergl. Verg. Aen. 3, 89: "da, pater, augurium atque animis illa-
bere nostris.

2) Zur Quantität der Silbe är, die im Hymnus gelüngt ist, vgl.
Kap. 5, 8 8.

586 August Steier:

Str. 2. V. 8 u. 4: 'iubarque Sancti Spirilus
infunde nostris sensibus."
Zur Konstruktion ' infundere!) aliquid alicui rei’ vgl. den Exkurs
Kap. 4, 8 2, woraus hervorgeht, dafs Ambrosius diese Konstruktion
der mit 'in' oder 'ad' weitaus vorzieht. Hier führe ich nur einige
Beispiele an: In Ps. 118, 6, 9: ut infundat sensibus, quod invenire
posse difficile videbatur; In Ps. 43, 87: ita et hoc praeclarum sancti
apostoli, qui vere interpres est Christi, ut aptiore eum sensu et ser-
mone nostris infunderct mentibus; de off. II 19, 96: qui sensum
visceribus infudit; ep. 37, 7: Iacob ubertatem disputationis huius
omnium pectoribus infudit; ep. 73, 2: legem, quam Deus creator tn-
fudit ... pectoribus; de inst. virg. 75: infundebat calorem pectoribus ;
de fuga saeculi 3, 16: infundens se omnibus; In Luc. I 34: cui Spi-
ritus sanctus infundilur.

Str. 4. V. 1: *énformet actus strenuos’

"informare = bilden, gestalten! gebraucht Ambrosius: hex. IV
4, 13: Et quomodo Dominus aut bonis praemia proposuit aut im-
probis poenas, si facit necessitas disciplinam et conversationem stella-
rum cursus informal? hex. III 13, 53: levi materia usum manus
puerilis informat; In Ps. 36, 64: atque ad ea, quae complaceant Deo,
suum informet affectum; In Luc. IV 50: sed quamvis simplex expo-
sitio moralem informet affectum; In Luc. IV 13: Nunc in deserto
Christus est, agit hominem, instruit, informat, exercet, ungit oleo
spiritali. Áhnlich ist der in diesem Vers ausgesprochene Gedanke
wiedergegeben: In Luc. VII 152: ab improbo liberemur actu.

Zur Verbindung 'actus informare' vgl. In Ps. 1, 12: ad supe-
riorum intuitum vitam nostram aciusque formare. ibid. 43: qui...
vitam suam actusque formarent.

Str. 4. V. 2: ' dentem retundat invidi.

“invidus’ wird hier der Teufel genannt, wie hymn. III 7, 3:
"hostis invidus' (vgl. Kap. 2, 8 3). “invidus’ als substantiviertes
Adjektiv — der Teufel findet sich: In Ps. 37, 21: ut ureretur $nvidus
et humani generis adversarius.

* dens invidi? ist „der Zahn des Teufels“ (invidus = malignus);
bei diesem Ausdrucke schwebte dem Dichter wohl das Bild der
Schlange im Paradiese vor." Diese Auffassung stützen folgende
Stellen: In Ps. 48, 8: Alia est iniquitas nostra, alia calcanei nostri,
in quo Adam dente serpentis est vulneratus; de bened. patr. 7, 32:
Hoc est enim mordere equi calcaneum, ut veneni suffusione equus

1) Die Bemerkung Biraghis (a. a. O. S. 68), dafs 'refundere' ein
Lieblingswort des Ambrosius sei, darf man auch auf 'infundere? be-
ziehen. Vgl. Kap. 4, 8 2. Ammian. 28, 6, 33: infundere sensibus.

2) Deshalb erscheint mir der Hinweis Kaysers (a. a. O. S. 207) auf
Hor. carm. IV 8, 16: *et iam dente minus mordeor invido? und Cic.
Balb. 26, 27: *dens malignus' nicht passend.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 587

saucius et vulneratus dente serpentis; de Abrah, II 8, 59: quia prin-
ceps mundi huius (diabolus) et volueres caeli, spiritualium nequitiae,
quae sunt in caelestibus, eos, qui mundana sollicitudine curaque
divisi sunt, gravi motu incessant et velut cadavera mortuorum dila-
cerent deníe aspero.

Str. 4. V. 3: ' casus secundet asperos.' ")

“secundare aliquid" — „etwas zum Guten wenden“ findet sich
in der Prosa des Ambrosius nicht; intransitiv ist 'secundare" ge-
braucht: de interp. David IV 6, 15: video illis omnia commoda se-
cundare. |

Str. 5. V. 1: * mentem gubernet et regat?

"gubernare et regere" *) ist ein bei Ambrosius hüufiges Hendia-
dyoin. de inst. virg. 14: gubernat et regit; hex. I 2, 7: per quem
omnia reguntur et gubernantur; de Abrah, II 3, 9: omnia regi et
gubernari; de bono mort. 10, 44: ab eo (Deo) regitur et gubernatur;
ep. 77, 6: qui regere se non potest et gubernare; die von diesen
Verben abgeleiteten Substantiva gebraucht Ambrosius In Ps. 43, 4:
gubernator et rector.

Str. 5. V. 3: ' fides calore ferveat."

Zur Verbindung '/ides fervet ^ vgl. de Cain et Abel II 6, 20:
significat fidem tuam . . . sancto fervere Spiritu; ibid. 21: debeat fides
nostra fervere; ferner ist zu vergleichen de Isaae 5, 49: fides ..
ferventior; In Ps. 118, 2, 24: Frigidus est enim, qui fidem nescit:
calidus, qui Spiritus sancli fervore succensus est. Qui ergo calorem
fidei non habet etc.

Str. 5. V. 4: ' fraudis venena nesciat."

Zur Konstruktion 'nescire aliquid! verweise ich auf hymn, III
5, 3: 'fides tenebras nesciat" (Kap. 2. 8 3 8. 571£). Hier füge ich
noch bei: de parad. 13, 63: quod amictum fraudis natura nesciret;
ep. 73, 4: fraudem nescit.

Unter 'fraudis venena? muls nicht, wie Biraghi (a. a. Ὁ. 8. 114)
will, die Häresie verstanden werden; sondern m. E. bleibt der Dichter
im einmal gewählten Bilde und spricht hier vom „Gift der Teufels-
schlange." Diesem Gedanken giebt Ambrosius Ausdruck: Apol. Dav.
3, 11: quia verus crucifigendus generi annuntiabatur humano, qui
serpentis diaboli venena vacuaret; ibid. 17, 80: quo vacuata sunt
venena, serpentis; In Luc. V 19: Venite omnes, qui ineurristis peeca-
torum varias passiones, utimini peregrino medicamento, quo venenum
Serpentis excluditur; In Ps. 37, prol. 5: Faeta enim erat fraude et
veneno infusa serpentis caro nostra, caro peceati; ibid. 8: malitiae

1) Kayser (a. a. O. 8. 208) verweist auf Verg. Georg. IV 897: 'even-
tusque secundet.’

2) Vgl. Cic. nat. deor. 1, 52: qui regat, qui gubernet; Cic. ad Att.
16, 2, 2: regito, gubernato; pro Sulla 78: gubernat-moderatur-regit.

588 August Steier:

(uae vencna deponas; ibid. 9: Serpens ille paradisi prior feminam ad
culpae adulterium provocavit: sed ubi venenum eius effusum est in
hunc mundum, soboles illius feminae circumventione parentis et fraude
multa serpentis armis eum suis exuit et caput illius amputavit; In
Ps. 48, 8: unde Dominus discipulis pedes lavavit, ut lavaret venena
serpentis; ep. 45, 10: venenum in dentibus habet (diabolus); ibid. caput
autem nostrum Christus est. Hoc maneat incolume, ut serpentis ve-
nena nobis non possint nocere; In Luc. IV 11: qui contereret laqueum
fraude diaboli praeparatum.

Str. 6. V. 1: * Christusque nobis sit cibus.

Dieser Vers sowie V. 2: 'potusque noster sit fides" ist nach
Joh. 6, 56: “Caro enim mea, vere est cibus: et sanguis meus, vere
est potus? (Sabatier III 418) gebildet. Zu V. 1 ist zu vergleichen:
ep. 77, 5: Bonus cibus omnium Christus est; In Ps. 43, 36: Donsi-
nus noster sit cibus; In Ps. 118, 5, 9: Ergo cibus suavis est Christus;
ibid. 18, 26: Christus mihi cibus; de parad. 9, 49: hic (Christus) est
enim cibus, in quo vita definitur aeterna.

Es dürfte nicht ohne Belang sein, darauf hinzuweisen, dafs Am-
brosius die Verbindung 'cibus et potus! in der Prosa dem Ausdruck
“vietus et potus' (In Luc. X 49) vorgezogen hat. Er gebraucht
“eibus et potus’ In Luc. VII 64; In Luc. VIII 51; ibid. 56; de vir-
ginibus I 8, 53; de bono mortis 5, 20.

Str. 6. V. 3 u. 4: “laeti bibamus sobriam

ebrietatem?) Spiritus."

Das äufserst scharfsinnig geprägte Oxymoron 'sobriam cbric-
tatem" dürfte ein Neubildung des Ambrosius sein*), der es in Prosa
mit Vorliebe gebraucht. Als Vorlage mag für den Ausdruck die de
Noe 29, 111 citierte Bibelstelle Ephes. 5, 18: “Inebriamini non vino,
in quo est luxuria, sed implemini Spiritu sancto? (Sabatier III 805)
gedient haben. Folgende Stellen mógen zum Vergleiche herangezogen
werden: de fuga saec. 8, 47: sobriam ilam iucunditatis ebrietatem ;
de Ioseph 11, 60: a principio inebriatur ebrietate, sed sobria; de
Iacob II 1, 3: a luxuriae omnis ebrietate sobrius; In Ps. 1, 33: bona
ebrietas, quae sobriae stabiliret mentis incessum; ep. 63, 31: ut sit
in te sobrietatis ebrietas; (Drev.) de Cain et Abel I 5, 19: sed haeo
ebrietas sobrios facit.

Von dem Zustande der “ebrietas’, welchen der hl. Geist hervor-
ruft, spricht Ambrosius: In Luc. IX 24: musti sancto fervente Spiri-
ritu; ibid. ebrii ..., quibus Spiritus sanctus inundabat.

Zur Verbindung '* ebrietatem bibere" vgl. de Isaac 6, 50: Audiens
haec anima hausit mysteriorum ebrietatem caelestium.

1) Zur Lángung,des ‘i’,in "ebrietatem" vgl. Kap. 5, 8 8.

2) Möglicherweise ist eine Anspielung auf den H3 zu er-
blicken: August. conf. V 23: Ambrosium, cuius tunc eloquia strenue
ministrabant ... sobriam vini ebrietatem populo tuo.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius, 5809

Str. 7. V. 2: "pudor sit ut dilueulum.’

Das schöne Bild ' Bella immagine!" sagt Biraghi (a. a. 0.8. 115):
"Il pudore sia in noi simile al rossore dell aurora ist der Bibelstelle
Cant. 6, 9: “quaenam est haec prospiciens famquam diluculum” (Ba-
batier II 385) entnommen. Dies zeigt de Isaac 7, 62: 'eius anima
fulget ut diluculum, de qua dicitur: 'Quaenam haee est prospiciens
tamquam diluculum, speciosa sieut luna?" (Cant. 6, 9). Diese Stelle
citiert Ambrosius auch de bened. patr. 10, 45, und auf sie Bezug
nehmend sagt er von Valentinian de obitu Val. 64: Videor mihi te
videre fulgentem, videor audire dicentem: Diluculum mihi est, pater.

“Str. 7. V. 3: * fides velut meridies.

Auch mit diesem Bilde lehnt sich der Dichter an eine Bibelstelle
an Ps. 36, 6: ' Et educet iustitiam tuam tamquam lumen et iudicium
tuum sicut medium diem’ (So ist die Lesart der versio antiqua nach
Sabatier II 72; dort ist ausdrücklich bemerkt, dafs Ambrosius immer
"sicut meridiem" (also wie im Hymnus) liest; so In Ps. 36, 14 und
45: sicut meridiem? : In Ps. 118, 2, 11: tamquam meridiem; ferner
(bei Sabatier nicht erwühnt) hex. IV 3, 8: sieut meridiem; de Ios.
10, 52: sicut meridiem. Denselben Vergleich gebraucht Ambrosius
in der Prosa (Bir.): In Ps. 118, 2, 11: Illis luces, illis refulges, illis
calet gratia tua sicut meridies; (Drev.) hex. IV 5, 22: in meridiano
pascis, hoc est in eeclesiae loco, ubi fulget indierum sieu! meridies,

Das in den Versen 2, 3 und 4 ausgeführte Bild findet sieh In
Ps. 118 prol 1: centesimum vero et octavum decimum psalmum,
velut pleni luminis solem meridiano ferventem ealore, in processa
libri constituit (David) aetate, ut neque mafutimi ortus semiplena
exordia neque vespertini occasus quidam senilis defectus claritati
aliquid perfecti splendoris decerperent.

Zu V. 4 vgl in diesem hymnus Str. 5, 4: ' fraudis venena nes-
ciat! und hymn. III 5, 3: fides tenebras nesciat. (s. B. 571 f. u. 587.)

Str. 8. V. 1: "cursus.’

Zu diesem Plural vgl. den Exkurs Kap. 4. $ 5.
Str. 8. V. 2. Die Bezeichnung 'Christus — Aurora' findet sich
in der Prosa des Ámbrosius nicht.

Str. 8. V.3 u. 4: “in Patre totus Filius

et totus in verbo Pater.’

Die beiden Verse sind fast wörtlich zu lesen: In Ps. 47, 18 ἢ:
(Filius) “qui ita expressit Patrem, nt im eo fofus sil Pater sicut in
Patre totus est Filius; In Ps. 36, 37: Pater Deus totus in Filio est
et Filius in Patre; In Luc. II 12: quia Pater in Filio et Filius
in Patre.

1) Dreves citiert die Stelle irrtümlich In Pe. 48, 18.

590 August Steier:

Wenn ich die auf Grund der angeführten Belege gemachten
Beobachtungen über diesen Hymnus in Kürze zusammenfasse, so ge-
lange ich zu folgenden Resultaten: 1. In dem Hymnus finden sich
(wie in den Hymnen der Gruppe A) Verse, die nach Stellen der
hl. Schrift gebildet sind (vgl. Str. 1. V. 1; Str. 6. V. 1, 2, 3, 4; Str. 7.
V. 2, 3) und zwar so, dafs die Bibelstelle im Hymnus in gleicher
Weise, wie häufig in den prosaischen Schriften des Ambrosius ge-
ändert ist. 2. Fast alle Gedanken, die im Hymnus ausgesprochen
sind, liefsen sich teilweise sogar in würtlicher Treue, in der Prosa
des Ambrosius, und zwar in den verschiedensten Schriften, nach-
weisen. 3. Der Hymnus ist also so beschaffen, dafs er sowohl sprach-
lich als auch inhaltlich die denkbar grüfste Übereinstimmung mit
der Prosa des Ambrosius aufweist.! 4. Nimmt man dazu noch das
unverfüngliche Zeugnis des Fulgentius (um von Beda und Hincmar
ganz abzusehen), und erinnert man sich daran, dafs der Hymnus,
genau so wie wir es in der Prosa des Ambrosius finden, Ausfälle
gegen die von Ambrosius energisch bekümpften Arianer?) enthält,
und dafs das Lied als Bestandteil der mailändischen Liturgie?) bis
in die älteste Zeit, welche festzustellen möglich war, hinaufreicht,
so sind das Gründe, die wohl berechtigen, den Ambrosius für den
Verfasser dieses Hymnus zu halten, zumal da nicht eis Grund gegen
die Autorschaft des Mailänder Bischofs vorgebracht ist. Denn dafs
der Gedanke festgehalten werden könnte, man habe es hier mit einem
Nachahmer zu thun, halte ich schon deshalb für ausgeschlossen, weil
sich der Hymnus nicht etwa an eine oder zwei Schriften des. Am-
brosius anlehnt, sondern sich aus Gedanken zusammensetzt, die in
den verschiedensten Werken des Ambrosius wiederkehren.

Kap. 3. $ 2. hymn. VI: 'Illuminans altissimus.' *)

Dieser Hymnus wurde schon von den Maurinern dem Ambrosius
zugesprochen°) auf Grund einer Stelle bei Cassiodorius, In Ps. 74, 8:
“Vinum in divinis scripturis significat coeleste mysterium, sicut in
ills hydriis factum est, quas Dominus aqua fecit impleri, ut latices
fontium ruborem vini mutata qualitate susciperent, quem natura non
habuit. Unde beatus Ambrosius in hymno sanctae Epiphaniae mira-
biliter declamavit splendidissima luce verborum.' Es ist jedoch nicht
angängig, den Hymnus deshalb dem Ambrosius zuzuerkennen, da aus

—

1) Somit ist das Urteil Fürsters über die Sprache des Hymnus richtig.

2) Das ist sicher für Str. 8 (vgl. Biraghi a. a. O. S. 116) und mög-
lich für Str. 5. V. 4. (vgl. S. 587.)

8) Biraghi (a. a. 6. S. 116) Lo stile, i passi paralleli, e l'usu per-
petuo della Chiesa ambrosiana ampiamente lo confermano.

4) Vgl. Biraghi, a. a. O. S. 565—062; Dreves, Stimmen aus Maria-
Laach, Erg. H. 58 [18983] S. 86—42 und S. 67f.; auch Ebert, a. a. O.
S. 382 ist geneigt, den Hymnus dem Ambrosius zuzusprechen.

5) ed. Maur. tom. II p. 1218.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 591

der angeführten Stelle nicht hervorgeht, ob Cassiodorius von dem in
Frage stehenden Hymnus 'Illuminans altissimus" spricht, oder ob er
einen anderen, allerdings unbekannten Epiphanie-Hymnus des Am-
brosius meint. Jedenfalls aber beweist die Stelle, dafs Ambrosius
einen Epiphanie-Hymnus verfaíst hat, und man wäre, wenn sich
andere Anhaltspunkte für die Autorschaft des Ambrosius finden
lassen, berechtigt, die Ausführungen des Cassiodorius auf den Hymnus
“Illuminans altissimus' zu beziehen. Deshalb will ich im folgenden
untersuchen, inwieweit die Sprache des Hymnus Beweise für seine
Echtheit zu bieten vermag.!)

Str. 1. V. 1: ' Illuminans altissimus." ἢ

“illuminans’ bezieht m. E. mit Unrecht Mone (a. a. O. I &. 76)
auf die Taufe Christi; der Sinn ist vielmehr (vgl. auch hymn. V 1, 4:
“diem dies illuminans") ,Christus (lux lucis? hymn. V 1, 3) erhellt
die Gestirne.“

Ähnlich sagt Ambrosius In Luc. VIII 46: Christus sieut ful-
gur ... luminis sui globos spargit.

Unter “altissimus’ ist Christus verstanden; so: de fide III 2, 9:

Quis autem neget Christum esse altissimum significatum? ... Sed
hinc dubitari non potest, quod altissimus Christus sit. ... Qui al-

tissimus? Dei Filius. Ergo, qui altissimus Deus, Christus est.

Str. 1: V. 2: " micantium astrorum globos,'?)

Diesen Ausdruck gebraucht Ambrosius mit Vorliebe, nämlich:
(Bir.) de Spir. sancto II 5, 36: stellarumque mieantium globos;
(Bir.) de fide res. II 10: stellarum micantium globis; de fide II 2, 24:
stellarum lucentium ... globi; hex. I 8, 28: tolle eaelis stellarum
globos; hex. IV 6, 27: stellarum globi; In Ps. 45, 2: stellarum glo-
bos; In Ps. 118, 12, 9: stellarum nitentium rutilat globus.

Dafs im Hymnus ' astrorum statt "stellarum" gewählt ist, dürfte
aus metrischen Rücksichten (Elision der Silbe “um” in 'micantium")
zu erklüren sein.

Str. 1. V. 3: ' paz, vita, lumen, veritas."

Der Vers lehnt sich an Joh. 14, 6 an: "Ego sum via et veritas
et vita? (Sabatier III 458), ein Citat, das Ambrosius oft Anlals zur
Erórterung giebt; so: de Abrah. I 4, 29; de bono mort. 6, 24; 5, 21;
12, 54; 12, 55; 12, 57; In Ps. 38, 1; In Ps. 118, 3, 18.

1) Die gegen die Echtheit des Hymnus vorgebrachten Einwände,
dafs zur Zeit des Ambrosius die im Hymnus erwähnten drei Fest-
beziehungen auf die Epiphaniefeier noch nieht bestanden hätten (s. Kraus,
Realencyklopädie der christl. Altertümer, I 494, s. v. , Feste"; Kayser,
a. a. O. I 868 ff.; Daniel, l. c. I p. 1254.) hat Dreves, Stimmen aus M. L.
Erg. H. 58 [1893] S. 37 tf. zurückgewiesen,

2) Zum Texte s. Anhang II 8 6.

3) Vgl. Cic. rep. 6, 16: ' Stellarum autem globi terrae magnitudinem
facile vincebant.'

592 August Steier:

Zu Christus = lumen verweise ich auf hymn. V 1,3 (Kap. 8. 81
S. 584).

2 Christus = paz vgl. ep. 63, 4: “ubi enim paz, ibi Christus,
quia pax Christus’, In Ps. 1, 33: bibe Christum, quia paz est; ep.
29, 6: hie (Christus) est pax nostra. Unter Modifizierung der Bibel-
stelle Joh. 14, 6 wird Christus 'paz, veritas, vita! genannt: In
Ps. 36, 65: eum de pace loquimur, ipse (Christus) est; cum de veri-
tate et vita et redemptione loquimur, ipse est.

Str. 2: *Seu mystico baptismate
fluenta Iordanis retro
conversa quondam tertio
praesente sacraris die.'!)

Die Formen baptisma, atis und baptismum, i*) gebraucht Am-
brosius ohne Unterschied nebeneinander, z. B. In Ps. 118, 3, 14:
Non unum est baptisma .. . Est et aliud baptisma ... sed sit hoc
baptismum passionis . . . Est etiam baptismum ... Culpa coepit et
baptismum coepit; ferner finden sich beide Formen: In Ps. 118, 16,
19; ibid. 18, 30.

Vers 2 und 3 haben zur Vorlage Ps. 113, 3: 'mare vidit et
fugit: Jordanes conversus est retrorsum? (so lautet versio antiqua
nach Sabatier II 224). Diese Stelle verwendet Ambrosius häufig,
so: hex. III 1, 2: mare vidit et fugit, Jordanes?) conversus est retror-
sum; de myst. 9, 51: lordanes retrorsum conversus contra naturam
in sui fontis revertit exordium; de fide res. II 74: quod retrorsum
fluenta. vertuntur, maria fugiunt? Sic enim propheta testatur: Mare
vidit et fugit, Iordancs conversus est retrorsum; In Ps. 61, 32: Solus
lIordanes retrorsum conversus est; In Luc. I 37 sicut dicit scriptura:
Jordanes conversus est retrorsum; hex. III 1, 6: quasi boni Jordanis
fluenta revertimini mecum in originem; ep. 42, 7: atque in fontem
suum Jordanis fluenta remearunt.

Str. 3: “Seu stella partum virginis
coelo micans signaverit
et hoc adoratum die
praesepe Magos duxerit.*)
Zu 'parlum virginis" vgl. hymn. II 8, 2: 'partum virginis";
hymn. IV 2, 2: “partum virginis; Die Betonung der 'virginitas

1) Das von Biraghi vor 'retro? und nach 'tertio? gesetzte Komma
ist leicht entbehrlich. 2) Vgl. Rönsch. Itala und Vulgata, S. 270.

3) In der Ausgabe der Mauriner findet sich als Nominativ die Form
Iordanis, welche ein Teil der Handschriften bietet (vgl. Georges, lat.
Wortformen S. 363). Schenkl hat den Nominativ Jordanes aufgenommen,
in Übereinstimmung mit dem sonstigen Gebrauch (vgl. Tac. hist. 5, 6;
Plin. nat. hist. 5, 71; Lact. 4, 15, 2). A ulgata liest (nach Sabatier II 224)
in Ps. 113, 8: * Jordanis? als Nominativ, was auch Jos. 8, 15 (vers. ant.
und Vulg. nov. nach Sabatier I 402) steht.

4) Zum Texte s. Anhang II. $ 6.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius, 593

Mariae? 'entspricht ganz der Art des Ambrosius, der fast in jeder
Schrift Veranlassung nimmt, dieses Dogma machdrücklieh zu ver-
teidigen. Zum blofsen Ablativ * coelo" vgl. hymn. II 2, 2: "qui corde
Christum suscipit", ibid. 5, 1: 'celso triumphi verfice."

V. 8 u. 4: "adoratum ... duxerit ; das Supinum auf “um” bei
Verbis der Bewegung gebraucht Ambrosius: ep. 20, 10: inde domum
cubitum me recepi; ep. 62, 3: misi diaconum . . . memoratum; de
virginib. III 4, 18: cubitum pergimus; ibid. 19: priusquam cubitum
iret; hex. V 12, 36; cum eunt cubitum; passivisch: ep. 54, 2: cura-
tum venit. |

Zu *praesepe? vgl. hymn. IV 8, 1: "praesepe.” Auch hier ist die
Form gewühlt, von der ich Kap. 2. 8 4 nachgewiesen habe, daís sie
Ambrosius der Form 'praesepium' vorzieht. (s. 8. 580.)

Die Anbetung der Weisen aus dem Morgenlande erwähnt Am-
brosius: In Ps. 47, 11: Sie eum Magus adoravit ... Non ergo quae-
rebat, quem de caelo fulgens stella monstrabat; dafs hier 'Magus'
für den Plural steht, zeigt In Luc. II 43: quod Magi adorant; ibid. 44:
Magi ex oriente venientes . . . adorant; ibid. 45; Stella ab his (Magis)
videtur ... et viam monstrans.

Sir. 4: 'vel hydriis plenis aquae
vini saporem infuderis.
Hausit minister conscius,
quod ipse non impleverat.'

Zur Metonymie ' hydriis ... vini saporem infuderis’ vgl. hex. VI
2, 5: aut poculum bibitur, quod diverso colore atque odore im alie-
nos mutetur sapores; In Ps. 1, 33: poculum bibe; In Ps. 118, 21, 4:
hic calix inebriat gentes; de Spir. saneto I 16, 184: bibit calicem
(Jerem. 49, 12; Ezech. 23, 32; Matth. 20, 22; I Cor. 11, 26).

In allen Füllen ist wie im Hymnus das Gefüís für den Inhalt gesetzt.

plenis aquae Um die Behauptung Biraghis (a. a. Ὁ. 8. 57)
“il geni di Ambrogio inelinava a questi genitivi' zu prüfen, habe
ich den Gebrauch des Genetivs und Ablativs bei "plenus’ untersucht
und bin zu dem Resultate gekommen, dafs Ambrosius in 85 von
100 Füllen den Genetiv vorzieht. (Quint. 9, 3, 1 hült den Genetiv
für klassisch, den Ablativ für modern.) Zur Konstruktion 'infundere
aliquid alicui rei’ vgl. hymn. V 2, 4: "infunde nostris sensibus ' (B. 586)
und den Exkurs Kap. 4. 8 2.

Zu Str. 4— 8 hat Biraghi (a. a. Ὁ. 8. 59 f£.) auf eine treffliche
Stelle In Luc. VI 84sq. verwiesen; um einen Vergleich zu ermüg-
lichen, setze ich den Text der vier letzten Strophen des Hymnus
hierher und lasse dann die Prosastellen folgen.

Str. 5: 'Aquas colorari videns
inebriare flumina,
elementa mutata stupet
transire in usus alteros.

594 August Steier:

Str. 6: Sic quinque milibus virum!
dum quinque panes dividis*),
edentium sub dentibus
in ore crescebat cibus.

Str. 7: Multiplicabatur magis
dispendio panis suo.
Quis haec videns mirabitur
iuges meatus fontium?

Str. 8: Inter manus frangentium .
panis rigatur profluus,
intacta, quae non fregerant,
fragmenta subrepunt viris.'

Ambrosius schreibt In Luc. VI 84: Iam illud divinum, quemad-
modum quinque panes quinque milibus populi redundaverint; non
enim exiguo, sed mulliplicato cibo populum liquet esse satiatum.
ibid. 85: Videres inconprehensibili quodam rigatw inter dividentium
manus, quas non fregerint, fructificare particulas et intacta frangen-
tium digitis sponte suà fragmenta subrepere. Qui haec legit, quemad-
modum iuges aquarum mirelur?) meatus et liquidis fontibus stupeat
continuos fluere successus: quando etiam panis exundat et naturae
solidioris rigatus exuberat? ibid. 86: hic panis, quem frangit Iesus, . .
qui dum dividitur, augetur; ... panis ... dum frangitur, dum dividitur,
dum editur, sine ulla dispendii conprehensione cumulatwr.

ibid 87: Nec dubites vel quod in manibus ministrantium vel in
ore edentium cibus crescat; ... Sic in nuptiis ex fontibus eina mi-
nistris operantibus colorantur et ipsi, qui impleverant hydrias aqua,
vinum, quod non detulerant, hauriebant, ... Hic edentibus populis
crescunt. suis fragmenta dispendiis . .. illic in alienam speciem ver-
tuntur elementa, . .. quin etiam melior est muíati vini natura quam
nati; quia in arbitrio creatoris est et quos wsus velit adsignare na-
turis et quas naturas inpertire gignendis ... dum aquam minister
infundit, odor transfusus inebriat, color mutatus informat, fidem
quoque sapor haustus adcumulat.

ibid. 88: nam et cibus edentium in ore crescebat.*)

Nur zur Vervollständigung des Vergleiches seien noch folgende
Belege angeführt.

1) Zum gen. plur. ‘virum’ vgl. Wölfflin, Archiv f. lat. Lexikogr. IV
2—4; Neue-Wagener, Formenlehre, Bd. I?, S. 166 f. und 176.

2) Zum Texte s. Anhang II. ἃ 6.

8) Zu beachten ist die ewendung, mit der der gleiche Gedanke
im Hymnus gegeben ist (Str. 7. V. 8 u. 4)

4) Da die Abfassungszeit des Lukekommentars in die Zeit von
385—357 füllt (vgl. Schenkl, Ambrosii op. Corp. script. eccl. lat. Vindob.
vol. XXXII. pars iv. praef. p. V sqq. un "Rauschen, a. 8. O. S. 495), so
dürfte auch der Hymnus in dieser Zeit entstanden sein.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 595

Zu Sir. 5. V. 3 u. 4: de myst. 9, 52: non valebit Christi sermo,
ut species mutet elementorum; hex. III 2, 9: usumque elementi imperio
dei esse conversum; In Ps. 1, 47: in aliam videtur saepe fransire
naturam; ep. 76, 7: Quis enim naturam mutare potest, nisi qui erea-
vit naturam? In Ps. 118, 19, 9: ut... elementa mutaret; de inst.
virg. 34: in usus alteros mutaretur.

Zu Str. 7. V. 4: 'iuges!) meatus fontium" vgl. de fide II 1, 2:
a fontis meatu; de Spir. sanet. I prol. 7: meatusque suos fons; In
Ps. 36, 39: meatus fluminum; ebenso ep. 45, 2.

Str. 8. V. 2: *profluus. '

Die Form 'profluus' bebraucht Ambrosius ausschliefslich für
"profluens"; so: de off. I 36, 181; de off. III 50, 260; de exc. Sat. I
52; de interp. Dav. IV 7, 21; In Ps. 35, 1; ep. 73, 3; de Bpir.
sanct. I 8, 94.

Auf Grund des angestellten Vergleiches komme ich zu folgen-
den Resultaten:

1. Mehr als die Hälfte des ganzen Hymnus findet sich in der
Prosa fast wórtlich wieder. Dieser Umstand spricht umsomehr für
die Autorschaft des Ambrosius, als er einen anderen, unbestritten
echten Hymnus (vgl. hymn. I und hex. V 24, 88, s, Kap. 2. 81 8, 564)
in seiner Prosa wiedergegeben hat.

2. Die Sprache des Hymnus deckt sich nieht nur mit dem Aus-
druck, der an der Hauptbeweisstelle In Lue. VI 84 sqq. gewählt ist,
sondern es liefsen sich in den verschiedensten Schriften des Ambro-
sius zahlreiche sprachliche Übereinstimmungen, darunter auch zwei
im Hymnus und in der Prosa in gleicher Weise variierte Bibelcitate
(Str. 1. V. 3 und Str. 2. V. 2 und 3) aufzeigen.

Auf Grund dieser Beobachtungen glaube ich auch, das für sich
allein nicht beweiskrüftige Zeugnis des Üassiodorius auf diesen
Hymnus beziehen zu dürfen, und halte mit Biraghi und Dreves den
Ambrosius für den Verfasser des Hymnus.

Kap. 3. $ 3. hymn. VII: 'Grates tibi, Jesu, novas."*)

Diesen Hymnus hat Biraghi in seinen Kanon aufgenommen, auf
Grund der Schilderung, welche Ambrosius ep. 22 (ad sororem Mar-
cellinam) von der Auffindung bezw. Translation der Leiber des hl.
Protasius und Gervasius giebt. Dort erfahren wir, dafs Ambrosius
selbst diese Leiber aufgefunden hat?); nachdem aber auch der Ver-
fasser des Hymnus von sich sagt, dafs er die Leiber dieser Heiligen

1) Zum Adjectiv ' iugis, e' vgl. hymn. IV 8,4: *fide iugi’ (Kap 3. 84).
2) Vgl. Biraghi, a. n. O. 8. 81—85; Dreves, Stimmen a, L. Erg.
H. 58. S. 72 ff.
3) Die Auffindung dieser Heiligen erwähnt auch August, serm. 286
n. 4; conf. IX 7; Paulinus in der vita Ambrosii e. 14 und 15,

596 August Steier:

aufgefunden habe (er nennt sich Str. 1. V. 2 'repertor?), so liegt der
Schlufs sehr nahe, dafs der Autor des Hymnus mit Ambrosius iden-
tisch ist.!) Mit Recht sagt daher Dreves (Stimmen a. M. L. Erg.
Heft 58. S. 73): „Wer hätte je singen, je von sich sagen können:
Ich singe dir ein neues Danklied, o Herr, weil éch ein neues Kleinod
entdeckt, weil ich die Leiber der Heiligen Gervasius und Protasius
aufgefunden habe?", und Bardenhewer, Patrologie? bemerkt S. 386:
„Ein fünfter Hymnus (aufser den vier Hymnen der Gruppe A) auf
Gervasius und Protasius beurkundet selbst seine Abfassung durch
Ambrosius; durchschlagend ist das Wort 'repertor' Str. 1. V. 2.*

Nachdem also sachliche Gründe schwerwiegendster Natur ge-
geben sind, die für die Autorschaft des Ambrosius sprechen, will
ich die Sprache des Hymnus einem Vergleich mit der den prosaischen
Schriften und den bisher behandelten Hymnen eigenen Diktion
unterziehen.

Str. 1: * Grates tibi, Iesu, novas
novi repertor muneris
Protasio, Gervasio
martyribus inventis cano.

Zur Form grates = gratias’*) vgl. hymn. III 3, 1: 'grates
peracto iam die.’ In ähnlicher Weise wie der Hymnus beginnt das
von Ambrosius anlüfslich der Invention der Heiligen gehaltene Dank-
gebet ep. 22, 10: ' Gratias tibi, domine Iesu, quod hoc tempore tales
nobis sanctorum martyrum spiritus excitasti.'

Str. 1. V. 2: ‘repertor

Zum Verbalsubstantiv 'repertor? vgl. hymn. I 1, 1: “conditor’;
hymn. III 1, 1: 'creator.'

Die Auffndung der Leiber erwähnt Ambrosius ep. 22, 1:
Scias etiam sanctos martyres a nobis repertos; ibid. 11: Invenimus
enim hoc, quo videamur praestare maioribus.

Wie im Hymnus wird die Auffindung der Leiber 'munus' ge-
nannt: ep. 22, ὃ: Cum... considerarem ... divinae gratiae munera,
quae in sanctis martyribus refulserunt, imparem me, fateor, hwic
muneri iudicabam.

| Str. 2. V. 1: ' Piae latebant hostiae.

ep. 22, 7 heifst es von Gervasius und Protasius: Deus, qui
latentes sub ignobili caespite reliquias sanctorum | martyrum suae
ecclesiae revelavit.

1) Der Versuch Mones, das Lied einem italienischen Humanisten
des 15. Jahrhunderts zu vindicieren, der mit Benützung der Prosastelle
(ep. 22) den Hymnus verfertigt habe, ist von Biraghi (a. a. O. 8. 85)
gründlich zurückgewiesen worden, da der Hymnus schon in Handschriften
aus dem 12., 11. und 10. Jahrh. steht.

, 2) Vgl. Damasus, carm. 62, 1 (ed. Ihm): *Grates (Christe) tibi
refero . . .?

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius, 597

Str. 2. V. 2: "sed non latebat fons sacer."
Denselben Umstand erwähnt Ambrosius ep. 22, 2: ossa omnia
integra, sanguinis plurimum; ibid. 12: Sanguine tumulus madet,
apparent cruoris iriumphalis notae.

Str. 2. V. 3: ' latere sanguis non potest.

Der Ausdruck 'aliquid latere non potest' ist bei Ambrosius
sehr beliebt; er gebraucht ihn ep. 20, 17: sed latere non poterat,
ebenso de Abrah.I 2, 4 und In Ps. 40, 16; de Iacob II 7, 33: sed
latere non potuit, ebenso de Ioseph 5, 25; de interp. Iob III 5, 20:
quia latere non possunt; In Ps. 1, 52: quae latere non potest.

Str. 2, V. 4: "qui clamat ad Deum Patrem.

Der Vers hat als unverkennbare Vorlage gen. 4, 10: ' Vox san-
guinis fratris tui ad me clamat. Diese Stelle variiert Ambrosius oft
in der Weise, dafs mit Auslassung von 'vox' als Subjekt 'sanguis'
gesetzt wird, was auch im Hymnus der Fall ist. Vgl. de interp.
Dav. II 9, 32: sanguis clamabat ad Dominum; In Ps. 118, 19, 44:
quia sanguis hominis ad Deum clamat; ep. 22, 23: Et hie sanguis
clamat coloris indicio, sanguis clamat operationis praeconio, sanguis
clamat passionis triumpho; de Cain et Abel 19, 37: clamet sanguis
tuus, sicut sancti Abel; de obit. Theod. 21: Novit Deus et sanguinem
audire ... Clamavit (sanguis) in martyrio.

Str. 3. V. 1 u. 2: "Coelo refulgens gratia
artus revelavit sacros;

Der blofse Ablativ 'coelo' ist hier gebraucht wie hymn. II 5, 1:
' vertice? und hymn. VI 3, 2: *coelo.'

Zu 'refulgens gratia" vgl. In Ps. 43, 75: coelestis gratia reful-
gebat; ep. 63, 67: quibus aeterni luminis gratia refulgebat; in den
Hymnen begegnen solche mit der Silbe “re’ gebildete Komposita
hymn. I 8, 1: “refulge’; hymn. ΠῚ 5, 4: "reluceat.’

Den in den beiden Versen ausgesprochenen Gedanken giebt
Ambrosius ep. 22, 7: Deus, qui . . . reliquias sanctorum martyrum
revelavit; das Verbum 'revelare" in der im Hymnus zutreffenden
Bedeutung findet sich ferner: In Ps. 118, 6, 16: Celebramus enim
diem sanctorum, quo revelata sunt populis corpora sanctorum martyrum.

Str. 3. V. 8 u. 4: 'nequimus esse martyres,

sed reperimus!) martyres."

Seine Sehnsucht nach dem Martyrertode und das Bedauern,
dafs es ihm nicht beschieden war, als Blutzeuge für seinen Glauben
zu Sterben, bringt Ambrosius zum Ausdruck: ep. 22, 12: et quia
ipse martyr esse non mereor, hos vobis martyres (Gervasium et Pro-

1) Gegen das Versmals verstölst die Lesart bei Biraghi und Dreves
“repperimus.’
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. KXVIIL 99

598 August Steier:

tasium) acquisivi; In Ps. 118, 21, 9 ruft er aus: Utinam ego talis
(martyr) esse merear!
Str. 4: ' Hic quis requirat testium
voces, ubi factum est fides?
Sanatus impos mentium

opus fatetur martyrum.

Die Heilung von Besessenen anläfslich der Auffindung der Leiber
der Heiligen erzählt Ambrosius ep. 22, 9: Cognovistis, immo vidistis
ipsi multos a daemoniis purgatos. ibid. 16: cum tormenta daemonum
ipsorum voce probentur et beneficia martyrum remediis sanatorum
et absolutorum indiciis declarentur; darin, dafs an diesen Stellen von
vielen Geheilten die Rede ist, während es im Hymnus heifst: 'sana-
tus impos', kann kein Widerspruch gefunden werden; denn die
dichterische Freiheit, den Singular für den Plural zu gebrauchen,
darf auch für den Verfasser des Hymnus in Anspruch genommen
werden (vgl. auch hymn. VI 3, 4: “Magos’, woselbst ein Beispiel
angeführt ist, aus dem erhellt, dafs Ambrosius “Magus = Magi' ge-
braucht; s. Kap. 3. $ 2. 8. 593) und überdies wird im Hymnus Str. 7.
V.1 u.2 von einer „Schar“ von Besessenen gesprochen, die geheilt
worden sind.

Ambrosius erwähnt ep. 22, dafs die Arianer nicht an die Wun-
der, welche bei der Auffindung der Leiber geschahen, geglaubt haben;
ep. 22, 16 sagt er: atque in tantum amentiae prodeunt, ut negent
marlyrum merita, quorum opera etiam daemones confitentur; ibid. 17:
Isti beneficium negant, qui factum negare non possunt. Diese Be-
merkungen stehen m. E. in innigem Zusammenhang mit V. 1 und 2
dieser Strophe; denn wenn die Frage: 'Hic quis requirat testium
voces, ubi factum est fides? auch eine rhetorische ist, wie sie Am-
brosius in seiner Prosa fast im Übermaíse verwendet (vgl. auch
hymn. VI 7, 3 und 4, Kap. 3. $ 2), so liegt in den Worten doch eine
Spitze gegen diejenigen, welche die Wunder angezweifelt hatten.
Dieser Umstand deutet aber auf eine Zeit, in der diese Zweifel noch
lebendig waren, also auf die Zeit kurz nach der Invention.) Wäre
das Gedicht in späterer Zeit entstanden, so wäre wohl diese Frage
als zwecklos unterblieben, wührend sie zur Zeit des Ambrosius sehr
am Platze war.

Str. 5: * Caecus recepto lumine
mortis sacrae meritum probat.
Severus est nomen viro,
usus minister publici.'
Auch dieses Wunder, die Heilung des blinden Severus, berichtet
Ambrosius ep. 22, 2: caecus sanatus est; ibid. 17: Negant caecum

1) Da die Auffindung der Leiber im Juni des Jahres 886 statt-
gefunden hat (vgl. Rauschen, 8. a. O. S. 248f), so wird der Hymnus
urze Zeit hernach verfafst sein.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 599

illuminatum, sed ille non negat se sanatum. [lle dicit: Video, qui
non videbam. Ille dicit: Caecus esse desivi et probat facto ... Notus
homo est, publicis, cum valeret, mancipatus obsequiis, Severus nomine,
lanius ministerio.

Wie V. 1: 'lunen — das Licht der Augen’ so gebraucht Am-
brosius das Wort: In Ps. 35, 15: caecis refundi lumen; In Ps. 36, 24:
oculorum lumen eripuit.

Zu V. 2: *morlis sacrae meritum probat."

Von dem Verdienst, das sich Gervasius und Protasius durch
den Martyrertod erwarben, spricht Ambrosius ep. 22, 3: martyrum-
que sanctorum merita proferamus; ibid. 19: ab istis martyribus,
quorum merita iam dudum rigent; ibid. 22: ut negent martyrum
merita; ibid. 23: beneficiis suis sacra passio comprobetur,

Str. 6: “Ut martyrum vestem attigit
et ora tersit nubila,
lumen refulsit. illico,
fugitque pulsa caecitas.

Fast mit denselben Worten beschreibt Ambrosius diesen Vor-
gang ep. 22, 17: Clamat (Severus), quia, μὲ contigit fimbriam de
veste martyrum, qua sacrae reliquiae vestiuntur, redditwm sibi
lumen sit.

Die Heilung von Blinden schildert Ambrosius in Worten, die
sich fast wörtlich mit V. 3 u. 4 dieser Strophe decken, In Ps. 36, 30:
letigit caecorum oculos et caecitale depulsa lumen refulsit oculorum;
zur Verbindung ' pulsa caecitas' ist ferner zu vergleichen: In Ps. 39,
21: expulit caecitatem; hex. VI 4, 19: caecitatem repellit.

Str. 7: *Soluta turba vinculis,
Spiris draconum libera,
emissa totis urbibus
domum redit eum gratia."

Unter “dracones’ sind die bösen Geister zu verstehen, die hier
bildlich als Schlangen gedacht sind; dieselbe Vorstellung wurde für
hymn. V 4, 2: 'dentem invidi! und 5, 4: 'fraudis venena' (vgl.
Kap. 3. 8 1. 8. 586 u. 587) nachgewiesen. Mit dem gleichen Bilde
sagt Ambrosius ep. 28, 5: serpentium, qui venenato lapsu corporis sese
trahunt atque in spiram nequitiae sese colligunt!); In Luc. IV 61:
quasi serpentinis spiris revinctus.

Zur Verbindung 'solwuía vinculis? vgl. In Ps. 118, 20, 11: soluti
vinculis captivitatis; ibid. 20, 25: vinculis solvi postulavit.

1) Schon die Mauriner verweisen hierzu auf Verg. Georg. 2, 154:
*gquameus in spiram tractu se colligit anguis, Vgl. ferner Verg. Aen. 2,
217: 'spirisque ligant.

39"

600 August Steier:

Str. 8: * Vetusta saecla vidimus
iactata semicinctia
tactu!) et umbra corporum
aegris salutem redditam.'

Wie in Vers 1 sagt Ambrosius mit Bezug auf die Auffindung
des Gervasius und Protasius ep. 22, 9: reparata sunt vefusti temporis
miracula. Dafs die Heilungen, wie in Vers 3 dieser Strophe er-
wähnt ist, tactu et umbra' vor sich gegangen seien, versichert Am-
brosius ep. 22, 9: umbra quadam sanctorum corporum plerosque
sanatos cernitis; ibid. quanta indumenta super reliquias sacratissimas
(iactitantur) et íactw ipso medicabilia reposcuntur; ibid. plurimos
etiam, ubi vestem sanctorum manibus contigerunt, iis quibus labora-
bant debilitatibus, absolutos.

Zu V. 4: ' aegris salutem redditam" ist in Parallele zu bringen
hymn. I 6, 2: “aegris salus refunditur.’

Sehliefslich seien noch jene Stellen aus der vita Ambrosii des
Paulinus mitgeteilt, die sich auf das im Hymnus besungene Ereignis
beziehen: vita Ambr. cap. 14: Sed ubi sanctorum martyrum (Ger-
vasii et Protasii) corpora sunt levata et in lecticis posita, multorum
ibi satanae aegritudines perdocentur. Caecus etiam Severus nomine,
qui nunc usque in eadem basilica, quae dicitur Ambrosiana, in quam
martyrum corpora sunt translata, religiose servit. Obsessa etiam
corpora ἃ spiritibus immundis curata, summa cum gratia domum
repetebant.

Während sich Paulinus sonst an die Darstellung des Vorganges
hält, wie sie Ambrosius ep. 22 giebt, bringt er im letzten Satz ein
Moment, das ep. 22 nicht, wohl aber im Hymnus Str. 7. V. 4 (do-
mum redit cum gratia) fast mit den nämlichen Worten erwähnt ist.
Es drüngt sich deshalb die Vermutung auf, dem Paulinus sei bei der
Abfassung der vita der Hymnus bekannt gewesen, eine Vermutung,
die an Wahrscheinlichkeit gewinnt, wenn man liest, wie Paulinus
einen Vorgang, der ep. 22, 9 nur allgemein (plurimos etiam, ubi
vestem sanctorum manibus contigerunt, iis quibus laborabant debili-
tatibus, absolutos), im Hymnus (Str. 8. V. 2, iactata semicinctia) ge-
nauer und anschaulicher dargestellt ist, gelegentlich der Mitteilung
vom Tode des Ambrosius (vita Ambr. cap. 48) fast mit denselben
Worten, wie sie im Hymnus zu lesen sind, berichtet. Auch an der
Leiche des Ambrosius sind, wie Paulinus, vita Ambr. cap. 48, sagt,
wunderbare Heilungen erfolgt: “iactabant enim turbae virorum ac
mulierum oraria vel semicinctia sua, ut corpus Sancti (Ambrosii)
aliquatenus ab ipsis contingeretur.'

Wenn ich aus der Untersuchung die Resultate ziehe, so ist zunächst
zu bemerken, dafs für die Echtheit dieses Hymnus sachliche Gründe

1) Zum Texte 8. Anhang II. $ 7.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosms. 60]

vorliegen, wie sie für keinen anderen Hymnus der Gruppe B zu Gebote
stehen, Gründe, welche Biraghi (a. a. Ὁ, 8. 84) zu dem Ausdrucke
veranlassen: “Basta leggere e confrontare. Aber auch die sprach-
liche Vergleichung hat nicht nur aus ep. 22, sondern anch aus
anderen Schriften, zum Teil auch aus Hymnen, so viele Parallelen
ergeben, dafs der Hymnus in Ansehung dieser Gründe zweifellos
unter die echten Hymnen des Ambrosius aufgenommen werden muls.
Um indes einem ähnlichen Einwand zu begegnen, wie ihn Mone
gegen die Echtheit des Hymnus erhoben hat (vgl. 8. 596. Anm. 1) und
wie er vielleicht mit Rücksicht darauf, dals im Hymnus ein Neben-
umstand erwähnt ist (Str. 8. V. 2: "iactata semicinetia'), der ep. 22
nur allgemein angedeutet ist, geltend gemacht werden könnte, möchte
ich auf die Beobachtung verweisen, dafs Ambrosius den hymn. I:
“Aeterne rerum conditor' in hex. V 24, 88 in Prosa aufgelöst hat
(vgl. Kap. 2. 81. 8. 564). Wie ein Vergleich dieser Prosastelle mit dem
hymn. I zeigt, fehlen aber in der Prosastelle zirei Strophen (1 und 8)
des Hymnus ganz, ebenso Teile von Str. 2, 3 und 4. Ebensowenig
wie daraus der Schlufs gezogen werden darf: „Der Hymnus enthält
zwei Strophen und einige Verse, welehe an der Prosastelle nieht
stehen, kann also nicht von Ambrosius sein", ebensowenig kónnte
aus dem Grunde, dafs der in Frage stehende Hymnus die Schilderung
eines Vorganges bietet, der ep. 22 nur angedeutet ist, ein Zweifel an
dessen Echtheit berechtigt erscheinen.

Kap. 3. 8 4. hymu. VIII: “Apostolorum supparem.’')

Der von Biraghi für die Echtheit dieses Hymnus erbrachte Be-
weis stützt sich vornehmlich auf die Schrift des Ambrosius de off. I
41, 214—216, woselbst Ambrosius das Martyrium des hl. Lauren-
tius, das den Gegenstand des Hymnus bildet, schildert. Ferner er-
blickt Biraghi in der 74. Homilie (de Sanctis) des Maximus von
Turin: “Nec immerito eum (Laurentium) Apostolorum supparem
praedicamus' ein Citat des Anfanges des Hymnus; wenn auch aus
der Stelle kein Schlufs auf die Autorschaft des Ambrosius gezogen
werden kann, so wird durch sie doch das hohe Alter des Hymnus
bezeugt.

Meine Aufgabe soll es sein, zu untersuchen, inwieweit sich die
Darstellung des Martyriums des hl. Laurentius im Hymnus und an
der Prosastelle deckt, und inwieweit sprachliche Übereinstimmungen
aus dieser Stelle, sowie aus anderen Prosaschriften und Hymnen des
Ambrosius aufgezeigt werden können,

1) Vgl. Biraghi, a. a. Ὁ. 8. 03—96. Dreves, Stimmen a. M. L. Erg.
H. 58. 5. 76f. Pio Franchi de Cavalieri, 8. Lorenzo e il supplicio della
graticola (Róm. Quartalschrift. 14 (1900) 8. 159 ff.)

602 August Steier:

Str. 1. V. 1: ' Apostolorum supparem.’

Das ziemlich selten vorkommende Wort ' suppar' = ‚ziemlich
gleich" verbindet Ambrosius mit dem Genetiv: (Bir.) de incarn. 4, 26:
virginis enim supparem negasti esse, non temporis. Ego autem et
supparem virginis secundum susceptionem corporis non negabo. Mit
dem Dativ ist 'suppar' verbunden: (Bir.) de fide res. II 115: suppa-
res meritis.

Absolut gebraucht findet sich 'suppar': (Bir.) In Ps. 37, 54:
(woselbst Ambrosius über die Bedeutung der Prüposition 'sub' in
der Zusammensetzung spricht) Quanta vis verbi in unius syllabae
adiectione, ut subsecutum se diceret iustitiam, non secutum! Propior
est enim, qui subsequitur, quam ille, qui sequitur, et suppar quam
impar!), et successio heredis magis quam accessio nuncupatur;
ep. 15, 5: aetate supparem, non imparem spiritu; de virginib. III 4,
16: (bei Bir. irrtümlich de inst. virg.) ut magistra suppari servetur
aetate.

Str. 1. V. 3 u. 4: ' pari coroná martyrum
Romana sacravit fides."

Mit “pari corona ist wohl Bezug genommen auf das Martyrium
des hl. Petrus und Paulus (vgl hymn. X. Kap. 3. $ 6). Von der
„Krone des Martyriums‘ spricht Ambrosius, zunächst in Bezug auf
Laurentius: de off. II 28, 141: Laurentius ... sacram martyrii acce-
pit coronam; ferner allgemein: de virginib. II 5, 35: corona martyrii;
ep. 63, 5: Christus stabat paratus, ut coronaret suum martyrem.

Str. 2: “Xystum sequens hic martyrem
responsa?) vatis retulit:
Moerere, fili, desine,
sequeris me post triduum.'

Die Verbindung 'responsum referre — ferre, auferre, eine Ant-
wort bekommen’ findet sich in der Prosa des Ambrosius nicht; eine
Analogie bietet In Luc. III 8: responsum . . . accepit.

Zu 'vates! (= sacerdos, pontifex) bemerkt Biraghi (a. a. O.
8. 89): “ὃ voce da Ambrogio introdotto; er vermag indes nur ein
Beispiel als Beleg seiner Behauptung erbringen, nämlich aus dem
sogen. Hegesippus I 14: obsequia vatum, also aus einer Schrift, die
nicht zu den zweifellos echten Werken des Ambrosius gezählt wird.)
In den echten Schriften konnte ich das Wort in der im Hymnus

1) Die auf den ersten Blick bestechende Emendation der editio
Romans für *impar? 'par' zu lesen, haben schon die Mauriner zurück.
gewiesen, da “suppar’ keinen höheren Grad von ‘par’ bezeichnet, son-
dern weniger sagen will als “par’, aber doch mehr als “impar.’

2) Zum Plural vgl. den Exkurs Kap. 4. 8 5.

3) Vgl. Bardenhewer, Patrologie* S. 872. Realencykl. f. prot. Theol.
s. v. Ambrosius von Mailand. S. 446. Neuerdings ist für die Echtheit
mit guten Gründen eingetreten Landgraf, Archiv XII 465 ff. (1902).

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 603

zutreffenden Bedeutung nicht finden. Deshalb erscheint die den
Ausführungen Biraghis entnommene Behauptung Dreves’ (Stimmen
a. M. L. Erg. H. 58. S. 75): „Aus Ambrosius hat jedenfalls Ennodius
das Wort (vates), das bei ihm ein ums andere Mal vorkommt“, un-
begründet.

Den in dieser Strophe geschilderten Vorgang stellt Ambrosius
dar: de off. I 41, 214: Non praetereamus etiam sanctum Lauren-
tium, qui cum videret. Xustum episcopum suum ad marlyrium duci,
flere coepit non passionem illius, sed suam remansionem. Auf die
Bitten des Laurentius, mit Xystus das Martyrium teilen zu dürfen,
antwortet dieser: (Bir) ibid. 215: 'Mox venies, flere desiste, post
triduum me sequeris, also mit denselben Worten wie im Hymnus.

Str. 3: *Nec territus poenae metu
haeres!) futurus sanguinis
spectavit obtutu pio,
quod ipse mox persolveret.'

Zu V. 2 ist in Parallele zu bringen (Bir.) de off. I 41, 215,
wo Xystus zu Laurentius sagt: 'Quid consortium passionis meae
expelis? "Totam tibi hereditatem eius dimitto.

V. 3: “obtutus, us’ ist ein von Ambrosius gern gebrauchtes
Wort; vgl. de off. I 10, 32: vigilanti . . . obtutu, ebenso de Tobia
7, 27; de myst. 2, 7: directo . . . obtutu; de Noe 7, 17: profundo
obtutu.

Str. 4: “Iam tunc in illo martyre
egit triumphum martyris
successor aequus, syngraphum ἢ
vocis tenens et sanguinis.

V. 3: 'successor aequus'; im Anschlufs an die oben citierten
Worte fährt Xystus de off. 1 41, 215 fort: 'Tibi ergo mando nostrae
virtutis successionem. In ähnlicher Weise sagt Ambrosius in der
Trauerrede auf seinen Bruder Satyrus von sich selbst, de exc. Sat. I 15:
Quid agam mei successor. heredis?

Str. 5: ' Post triduum iussus tamen
census sacratos prodere
spondet pie nec abnuit
addens dolum victoriae.'

Dafs der in der folgenden Strophe geschilderte Vorgang drei
Tage nach dem Tode des Xystus sich abspielte, sagt Ambrosius de
off. I 41, 216: (amen et ipse post triduum . . .; nicht ohne Bedeutung
ist die in beiden Fällen gleiche Einführung mit "tamen,’

1) Zur Schreibung haeres vgl. Inscr. Neap. 2823.
2) Zum Texte s. Anhang Il. 8 8.

604 August Steier:

3: ' spondet pie nec abnuit.’

Dieser pleonastischen Ausdrucksweise bedient sich Ambrosius
de fide II 13, 122: fateor ... non abnuo; ep. 85, 2: sequamur ergo
Iesum semper nec desinamus; de obit. Theod. 37: prosequor ... nec
desinam. In allen Füllen ist der Gedanke wie im Hymnus zuerst
positiv dann negativ gegeben.

Str. 6: *Spectaculum pulcherrimum!
Egena cogit agmina
inopesque monstrans praedicit:
Hi sunt opes ecclesiae.'

Die Figur der ' Exclamatio’ wendet Ambrosius häufig an; einige
Beispiele mögen genügen: de virginib. II 2, 17: quae pompa illa!
ebenso ibid. 4, 30; In Ps. 39, 14: et tamen quanta pietas!

V. 2: * egena cogit agmina.

“agmen — die Schar, die sich bewegende Menge’ findet sich:
In Ps. 61, 20: videt agmina persequentium; In Ps. 118, 1, 11: ag-
mina hostium non timebat; ep. 24, 8: barbarorum stipatus agminibus.

Zur Verbindung 'agmina cogere? bietet eine Analogie ep. 20, 11:
coetum, quem Ambrosius cogeret.

Die Schilderung des in der Hymnenstrophe erzählten Vorganges
lautet (Bir.) de off. II 28, 140 sq.: Tale aurum sanctus martyr Lau-
rentius Domino reservavit, a quo cum quaererentur thesauri ecclesiae,
promisit se demonstraturum. Sequenti die pauperes duxit. Inter-

rogatus ubi essent thesauri, quos promiserat, ostendit pauperes dicens:
* Hi sunt thesauri ecclesiae.

Str. 7: * Verae!) piorum, perpetes
inopes profecto sunt opes.
Avarus illusus dolet
flammas et ultrices parat.

Zu 'perpes = perpetuus! vgl. hymn. IV 7, 4: ' virtute firmans
perpeti (S. 580) und hymn. V 2, 2: * micans nitore perpeti."

In Fortsetzung der eben citierten Stelle (de off. II 28, 140)
heilst es: Et verr thesauri, in quibus Christus est, in quibus fides
est ... Quos meliores lesus habet thesauros, quam eos, in quibus
amat videri; ibid. 141: Hos thesauros demonstravit Laurentius et
vicit, quod eos nec persecutor potuit auferre.

Der Inhalt der Verse 3 und 4 dieser Strophe ist von Ambro-
sius de off. I 41, 216 in folgender Weise dargestellt: (amen et ipse
(Laurentius) post triduum, cum illuso tyranno impositus super crati-
culam exuretur: 'Assum est, inquit, versa et manduca!' Ita. animi
virtute vincebat ignis naturam.

1) Zum Texte s. Anhang II. 8 8.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 605

V. 4: ultrie’ gebraucht Ambrosius in der im Hymnus zutreffen-
den Bedeutung: ep. 34, 10: poenis ultrieibus; In Ps. 35, 8: offun-
ditur enim nobis ultrix nostri imago peccati; die gleiche Auffassung
bekundet: In Ps. 36, 26: ministros autem impietatis ultor ignis
exuret (vgl. Ovid. met. 1, 230: vindice flamma).

Str. 8: "Fugit perustus carnifex
snisque cedit ignibus;
"Versate me’, martyr vocat,
" Vorate, si coctum est’, iubet." ἢ

"perustus' läfst sich in der Prosa des Ambrosius nicht nach-
weisen.

Fast dieselben Worte, welche dem hl. Laurentius in V. 3 und 4
dieser Strophe in den Mund gelegt werden, läfst ihn Ambrosius
sprechen: de off. I 41, 216: assum est, inquit, versa et manduca!
ferner ep. 37, 37: quod ille verbis gloriatus est, sanetus Laurentius
factis probavit; ut vivus exureretur et flammis superstes diceret:
Versa, manduca!

Was zunächst die inhaltliche Übereinstimmung dieses Hymnus
mit den aus der Prosa des Ambrosius angezogenen Stellen anlangt,
so ist, wie die Untersuchung darthut, der im Hymnus geschilderte
Vorgang von Ambrosius an drei Stellen seiner Schrift de officiis?)
mit allen Einzelheiten?) dargestellt. Es konnte aber auch gezeigt
werden, dafs sich an mehreren Stellen die Sprache des Hymnus mit
der der Prosa vollkommen deckt. Wenn sich daneben wenige Wörter
fanden, deren Gebrauch in den Sehriften des Ambrosius nieht erweis-
lich war, so kann diese Erscheinung keine Bedenken hinsichtlich der
Autorschaft des Ambrosius erwecken, wenn man die zahlreichen
sprachlichen Parallelen dagegenhält, die sich aus den verschiedensten
Schriften darboten, und wenn man bedenkt, dafs die Ausdrucksweise
des Dichters durch den Zwang des Metrums notwendigerweise be-
einflufst ist. Die sachlichen und sprachlichen Gründe, die für die

1) Biraghi (a. a. O. 5. 95) erblickt mit Recht serm. 135 des Petrus
Chrysologus von Ravenna (406—450) [Migne LII 566] ein Citat dieser
Strophe: “Irrisum se dolens tyrannus avarus . . . flammas parari prae-
cepit ... Jam me versate et, si una pars cocta est, vorate, ‚Jedenfalls
ist die Stelle, gleich der Bemerkung des Maximus von Turin (s. die ein-
leitenden Bemerkungen zu diesem Hymnus), ein Zeugmis für das hohe
Alter des Hymnus.

2) Da für die Abfassungszeit dieser Rehrift nur ein terminus post
quem, nämlich ‘das Jahr 386 festgestellt werden kann (vgl. Ihm, l. c.
p. 26sq. und Rauschen, a. a, Ὁ, 8. 247, A. 1), so lälat sich auch die Ent-
stehungszeit des Hymnus nicht genauer bestimmen.

3) Nach der prosaischen wie nach der poetischen Darstellung stirbt
Laurentius auf dem Rost, eine Todesart, von der allerdings Cavalieri
a. a. O. nachweist, dafs sie ungeschichtlich ist, was aber für die Echt-
heitsfrage ohne Bedeutung bleibt.

606 August Steier:

Echtheit des Hymnus erbracht werden konnten, erscheinen mir dem-
nach genügend, um mit Biraghi und Dreves Ambrosius für den Ver-
fasser des Hymnus zu halten.

Kap. ὃ. $ 5. hymn. IX: ‘Victor, Nabor, Felix pii.’!)

Biraghi spricht diesen Hymnus, dem wie allen. Hymnen des von
Biraghi aufgestellten Kanons seine Zugehörigkeit zur Liturgie der
mailündischen Kirche als Zeugnis zur Seite steht, zunächst aus dem
Grunde dem Ambrosius zu, weil Str. 1. V. 4: 'terrisque nostris ad-
venae' auf einen mailändischen Dichter hinweist, ferner, weil nach
der Mitteilung des Paulinus (vita Ambrosii cap. 14: sed sancti mar-
tyres Nabor et Felix celeberrime frequentabantur) die Heiligen Nabor
und Felix in hoher Verehrung standen. Es kónnte auffallen, dafs
Paulinus nur von Nabor und Felix spricht, wenn nicht Ambrosius
selbst die drei Martyrer mit Namen anführte; In Luc. VII 178: Gra-
num sinapis martyres nostri sunt Felix, Nabor et Victor?); habebant
odorem fidei sed latebat. Venit persecutio, arma posuerunt, colla
flexerunt, contriti gladio per totius terminos mundi gratiam sui
sparsere martyrii.

Dafs in der Notiz des Paulinus nur von Nabor und Felix die
Rede ist, erklärt sich daraus, dafs diese beiden Martyrer, wie Am-
brosius ep. 22, 2 mitteilt, ein gemeinsames Grab hatten (eo loci, qui
est ante cancellos sanctorum Felicis et Naboris), während Victor in
der Basilica di Fausta (vgl. Biraghi, a. a. O. 8. 78 und 139) ruhte,
wohin auch nach Angabe eines wohl von Ambrosius selbst verfalsten
Epitaphiums der Bruder des Ambrosius, Satyrus, vom Bischof selbst
bestattet wurde. Vgl. Buecheler, carm. epigr. 1421:

“Uranio Satyro supremum frater honorem
Martyris ad laevam detulit Ambrosius"

und Merkle, die ambrosianischen tituli; römische Quartalschrift X.
1896, $8. 185). |

Nachdem also sachliche Gründe gegeben sind, die für die Autor-
schaft des Ambrosius sprechen, soll im folgenden die Sprache des
Hymnus untersucht werden.

Str. 1. V. 1 wu. 2: “Victor, Nabor, Felix pii
Mediolani martyres."

1) Vgl. Biraphi, a. a. O. S. 74—80; Dreves, Stimmen a. M. L. Erg.
H. 58. S. 72. Mone, a. a. O. III 561.

2) So lesen die Mauriner und bemerken: 'ita mss. fere ad unum.
Omnes tamen editiones subiungunt, Gervasius et Protasius et Nazarius.’
Die Richtigkeit der Lesart “Felix, Nabor et Victor? bestätigt Schenkl
(Ambrosii op. Corp. script. lat. Vindob. vol. XXXII pars IV praef. p. VI),
“In duobus tantum classis y libris, E et v, post Victor baec inserta
leguntur Gervasius et Protasius et Nazarius, quae cum in vetustissimo
huius classis exemplo, in libro Sancti Galli ἀ, non exstent, non ante
saec, X inserta esse adparet.'

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 607

Als mailändische Martyrer werden die drei Heiligen von Am-
brosius bezeichnet In Luc. VII 178: martyres mostri, sunt Felix,
Nabor et Victor.

Str. 1. V. 3: “solo hospites, Mauri genus.

"hospes! wird der hl. Sebastian genannnt, der nach Rom ge-
kommen war, wo er den Martertod erlitt: In Ps. 118, 20, 44: Ita-
que illie, quo Aospes advenit, domicilium immortalitatis perpetuae
collocavit.

* Mauri genus! 1); obwohl Ambrosius die Konstruktion des sogen.
griechischen Accusativs nicht selten gebraucht (vgl. de fide res. II 78:
ligatus pedes; In Ps. 118, 7, 36: exutus est pallium; ibid. 14, 12:
indutus vestimenta), findet sich diese Verbindung nicht; er gebraucht
den Abl. limit. ep. 24, 8: Transrhenanus genere.

Str. 1. V. 4: ' terrisque nostris advenae.

"advena' findet sich in der Prosa des Ambrosius iu dem Citat
aus Ps. 119, 5: “Advena sum in terra hac’ und Deut. 28, 43: 'ad-
vena qui est im te'; stets werden diese Stellen in der gleichen
Fassung, nie ohne ‘in’, das in dem Hymnenvers fehlt, citiert, so de
Abrah. II 4, 14: “advena sum in terra hae’, ebenso ibid. II 9, 62;
In Ps. 38, 36; de Cain et Abel I 6, 24: qui in hae terra velut ad-
vena fuit.

Zum Plural terrae vgl. den Exkurs Kap. 4, 8 5 und Paul Maas,
Poetischer Plural. Archiv XII 479 ff.

Str. 2: “Torrens arena quos dedit
anhela solis aestibus
extrema terra finium
exsulque nostri nominis.

Unter 'torrens arena’ ist Mauritanien zu verstehen; das Land
erwähnt Ambrosius de virginib. I 10, 59: Ex ultimis infra ultraque
Mauritaniae partibus deductae virgines hie sacrari gestiunt.

V. 2: “anhela solis aestibus." ἢ

Das verbum 'anhelare' (vgl. Thesaurus 1. 1. II 86 sqq.) allerdings
bildlieh gebraucht Ambrosius de Abrah. I] 9, 67: quibusdam desi-
deriorum anhelat ignibus.

Zum Plural 'aestibus' vgl den Exkurs Kap. 4. 8 5; immer
findet sich der Plural aestus? im bildlichen Ausdruck, so: In Ps. 118,
19, 1: Maiores enim ... aestus fervoresque; ibid. 19, 5: aestus...

1) Vgl. Ovid. fast. 4, 66: Graecus uterque genus und Archiv f. lat.
Lexikogr. XII 478. Wenig besagt die Bemerkung Biraghis: (a. a, O. 8, 75)
* Mauri genus?, piu elegante che ' Mauri genere."

2) Mit Recht bemerkt Biraghi, dals Ennodius, Hymn. Vesp. diesen
Vers nachgebildet hat, wenn er sagt: 'anhela lucis aestibus. Über
Ennodius als Nachahmer des Ambrosius vgl. Kap. 1 und Baumgartner,
Geschichte der Weltliteratur. IV. Bd. 8, 205 f.

608 August Steier:.

cupiditatum; In Luc. IV 65: aestusque, quos sibi... animus circum-
dedit; In Luc. VII 175: ut Iudaicus ... sitim corporis aestusque...
deponat.

V. 4: * exsulque nostri nominis."

Die Konstruktion “exsul alicuius rei — expers, „einer Sache
beraubt, ohne etwas" verwendet Ambrosius: ep. 71, 2: exsul enim
paradisi; In Luc. IV 66: paradisi exsules, ebenso In Luc. VII 164
und In Luc. X 45; de fide res. II 2: tantae exsules pietatis et gratiae;
In Ps. 118, 11, 6: exsules aeternorum; de Spir. sancto I prol. 17:
fidei exsules, ebenso In Luc. VII 134: de poen. II 11, 101: exsules
atque peregrini limitum paternorum.

Str. 3. V. 1 u. 2: “Suscepit hospites Padus
mercede magna sanguinis.'!)

Die Wendung 'merces sanguinis! gebraucht Ambrosius: de
Iacob I 6, 22: sanguinis sui mercedem; ibid. II 11, 49: redde mer-
cedem pii sanguinis; de off. III 3, 19: mercedem sanguinis.

Str. 3. V. 3 u. 4: 'sancto replevit Spiritu

almae fides ecclesiae.

Zu 'fides replevit hospites’ vgl. hymn. II 4, 35q.: 'fidei replevit vcri-
las . . . ecclesias! (Kap. 2. 8 2. 8. 566£.). “replere’ gebraucht Ambrosius in
der gleichen Verbindung wie im Hymnus: de obit. Theod. 18: sancto
repleta Spiritu (Luc. 1, 15); ep. 42, 25: ego te... replevi Spiritu;
ep. 76, 11: repletos Spiritu sancto; In Ps. 39, 5: repleti Dei Spiritu.

Zu “fides ecclesiae! vgl. hymn. VIII. Str. 1, 4: “Romana sacra-
vit fides. Ferner: de Abrah. I 9, 87: ecclesiae fides; ebenso de
Abrah. II 10, 74; de Iacob II 7, 33; In Ps. 43, 9.

Str. 4. V. 3. u. 4: ' castrisque raptos impiis?)
Christo sacravit milites.'

Zum blofsen Ablativ “castris impiis" vgl. hymn. VII 3, 1: ' coelo
refulgens gratia! und die dort (Kap. 3. 8 3. S. 597) angeführten
Stellen. Zur Metonymie vgl. hymn. VIII 6, 2: “egena cogit agmina.'

“sacrare’ findet sich in der hier zutreffenden Bedeutung und
Konstruktion: In Ps. 43, 12: ipsi Moyses, ipsi Aaron, ipsi etiam
patres sacrabant universa, quae generant.

1) In ganz ähnlicher Weise sagt Damasus, 46, 1—4 (ed. Ihm):

“Incola nunc Christi, fuerat Carthaginis ante,
tempore, quo gladius secuit pia viscera maris,
sanguine mutavit patriam nomenque
Romanum civem sanctorum fecit origo.'
Damas. 52, 2: *sanguine mutasti patriam.
2) Vgl. Damas. 8, 5: (ed. Ihm) *ducis impia castra relinquunt? (das
Gedicht berührt sich überhaupt mit dem Hymnus).

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius, 609

- Str. 5. V. 1: ' Profecit ad fidem labor.
Die Konstruktion "profieit aliquid ad aliquid" ist bei Ambrosius
die weitaus häufigere, so: hex. III 14, 60: proficit .. . ad iniuriam

repellendam; hex. IIl 16, 65: quod ad usum medendi proficerent;
hex. V 7, 20: cum ad institutionem utrumque proficiat; In Ps. 1, 49:
ad nullos usus proficit; de Noe 22, 80: quia vindicta legis ad timo-
rem proficit; de Abrah. I 3, 20: ad corrigendum minus proficit; de
exc. Sat. I 7: ad tuorum proficeret usum; de fide res. II 13: ad
luxum ... proficiat.

Viel seltener ist die Konstruktion 'profieit aliquid alicui rei’;
vgl. hex. III 2, 8: imperio profieere non potuit; ep. 1B, 17: quia
usui omnium proficere coepit, quod proficiebat eommodis sacerdotum.

Str. 5. V. 2, 8 u. 4; ' armisque docti bellicis

| pro rege vitam ponere,
decere pro Christo pati.'

Zur Konstruktion 'doctus? mit Infinitiv”) vgl. de exe. Bat. I 22:
difficilis progredi, verecundus videri et redire properans; In Ps. 118,
9, 7: potens est Deus . . . inserere.

Der Wendung 'pro Christo pati^ bedient sich Ambrosius: ep. 21
(sermo contra Aux.) 8: pro Christo patiar; ep. 29, 1: non solum ut
Christum annuntiarent, sed etiam pro illo paterentur.

Str. 6. V. 1 u. 2: 'Non tela quaerunt ferrea,
non arma Christi milites" ἢ,

Den nämlichen Gedanken führt Ambrosius aus: In Ps. 43, 9:
Non ergo pugnavit militaribus armis et ferreis telis populus eeclesiae;
de off. I 41, 211: siquidem illi armati, isti sime armis vicerunt; In
Luc. VII 178: Venit persecutio, arma posuerunt. Von den „Streitern
Christi“ spricht Ambrosius: de virginib. II 4, 28: habet et Christus
milites suos; In Ps. 38, 35: verum Christi militem; de bono mort. 6,
24: bonus miles Christi; de Iacob I 3, 10: militem elegit Christus;
de bened. patr. 11, 56: bonos Christi milites; ep. 22, 10: milites
Christi.

Str. 6. V. 3 u. 4: "munitus armis ambulat

veram fidem qui possidet."

"munitus! findet sich bildlich gebraucht: In Ps. 118, 1, 11:
munitus est spiritalibus turmis; de Elia 6, 16: munitus armis ieiunii;
ibid. 9, 29: his armis munita; "ambulare’ (in Anlehnung an die Aus-
drucksweise der Psalmen 88, 21 und 118, 1) steht bei Ambrosius:
de off. II 3, 8: beati immaculati in via, qui ambulant in lege Do-

1) Vgl. Draeger, histor. Syntax? IT. S. 371.
2) Ahnlich sagt Knnodius, carm. ] 6:
*qui bella Christi militat
nudus timelwr ensibus."

610 . August Steler:

mini; ibid. 7, 35: ambulans in simplicitate; ibid. quis enim in sanc-
titate cordis . . . ambulavit; ep. 29, 13: ipse fide ambulans; In Ps.
1, 31: ambulare in tenebris.

Str. 7. V. 1: ' Scutum viro!) sua est fides.

scutum est fides? geht zurück auf Ephes. 6, 16: sumentes scw-
tum fidei! und ist eine von Ambrosius gerne gebrauchte Metapher;
vgl. de virginib. II 4, 29: scutum fidei; de fide II 16, 136: scuto fidei
septus; In Ps. 36, 24: scutum fidei und scuto fidei; In Ps. 45, 22:
scutum fidei permanet; In Luc. IV 17: scutum fidei; Biraghi vergleicht
ferner: hex. V 10, 31: armis fidei semper et scuto devotionis accinctus,

Str. 7. V. 2: “et mors triumphus .

Hierzu vgl. hymn. II 5, 1: * celso triumphi vertice' (Kap. 2. $ 2.
S. 567); wie dort der Kreuzestod der Triumph Christi, so ist hier
das Martyrium der Triumph der Martyrer genannt; der gleiche Ge-
danke wird ausgesprochen: de fide res. II 45 (martyres) vicerunt
mortui, victà persecutores sunt.

Str. 7. V. 2, 8 w 4: '.. . quem invidens
nobis tyrannus ad oppidum
Laudense misit martyres.

Die Konstruktion 'invidere alicui aliquid! findet sich bei Am-
brosius: de Cain et Abel II 3, 12: Nemo enim invidere debet alteri
laudem; de Nabuthe 11, 46: Pauperi ipsam dives invidet sepultu-
ram; ep. 22, 10: Horum etiam illis ipsis, qui mihi eos (martyres)
invident, opto praesidia; ep. 24, 10: poterit igitur credi, quod ei non
invideris vitam, cui etiam sepulturam invides? In Luc. VII 239:
eui frater ... beneficium . . . invidit.

"tyranni? = „die Mächtigen“, welche die Christen verfolgen?);
diese Bezeichnung findet sich: In Ps. 118, 14, 35; ibid. 20, 45; de
off. I 41, 216. Die nämliche Bedeutung hat das in der nächsten
Strophe V. 3 folgende 'principes'; vgl. In Ps. 1, 37: adversus prin-
cipes mundi; In Luc. II 3: principes .. . saeculi.

Str. 8. V. 2, 3 u. 4: 'Rapüi quadrigis corpora,

revecti in ora principum
plaustri triumphalis modo.’

'rapti ... corpora, revecti’ fafst Biraghi (a. a. O. S. 77£.) als Kon-
struktion mit dem sogen. griechischen Akkusativ und bemerkt: “Forma
elegante latinissima: e significa che essi martiri 'rapti fuerunt quadri-
gis’ quanto ai loro corpi, rapti, revecti. Ambrogio amava queste
forme. hex. V 17, 57: hirundinum pulli suffossi oculos caecitate etc.
(die Stelle lautet wórtlich: quod si qua pulli eius fuerint caecitate

1) Zum Texte s. Anhang II. 8 9.
2) So auch bei Damasus 8, 2; 18, 6; 27, 1; 87, 1; 40, 4; 48, 2; 48,6.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 611

suffossi oculos sive compuncti); de exe. Bat. I 52: Satyrus virginali
verecundia suffusus ora (wörtlich: Haque velut quadam virginali
verecundia suffusus ora). Wenn auch thatsächlich die Konstruktion
mit dem sogen. griechischen Akkusativ der Beziehung bei Ambrosius
beliebt ist, so könnte hier vielleicht auch an eine Konstruktion nach
dem Sinne (rapti ... revecti (sunt) martyres = martyrum eorpora)
gedacht werden.

"plaustrum, i' fand ich bei Ambrosius nur einmal ep. 20, 12
ara) an eben dieser Stelle steht auch die Form plaustra, ae
Wagen), ein Wort das sonst (nach Angabe von Georges) nur Sidon.
carm. 5, 282 sq. (der Wagen als Gestirn) vorkommt (vgl. Ovid, met.
10, 447: flexerat obliquo plaustrum temone Bootes) ep. 20, 12
heifst es: nonnulli etiam Gothi, quibus ut olim plaustra sedes erat,
ita nunc plaustrum ecclesia est.

"modo' = „nach Art, wie" gebraucht Ambrosius mit dem Gene-
tiv: In Luc. VII 113: modo passerum; ibid. 217: siliquae modo; de
Noe 17, 59: freti modo.

Abgesehen von triftigen sachlichen Gründen, die auf Ambrosius
als den Verfasser dieses Hymnus hinweisen, konnten auch zum sprach-
lichen Ausdruck des Hymnus zahlreiche Belege aus der Prosa er-
bracht werden; deshalb glaube ich mit Biraghi und Dreves an der
Echtheit dieses Hymnus festhalten zu dürfen.

Kap. 3. 8 6. hymn. X: 'Apostolorum passio.' ")

Der sachliche Grund, der Biraghi zur Aufnahme des Hymnus
in seinen Kanon veranlafste, ist die Erwähnung des Umstandes, dafs
das Fest des Petrus und Paulus an drei Plützen in Rom

(Str. 7. V. 3 u. 4: ' trinis celebratur viis
festum sacrorum martyrum)

stattfand; schon Prudentius, der ca. 403 nach Rom kam, spricht von
zwei Orten, an denen dieses Fest begangen wurde. (Prud. peristeph.
XII 57: ' Adspice, per bifidas plebs Romula funditur plateas.)

Es würde den Rahmen meiner Arbeit weit überschreiten, wenn
ich untersuchen wollte, ob thatsächlich der Gebrauch, das Fest der
Apostelfürsten an drei Plätzen zu feiern, der ältere ist, und ich mus
daher die Verantwortung für die Richtigkeit dieser Behauptung Biraghı
und Dreves überlassen. Hingegen willich prüfen, ob es die Sprache
des Hymnus gestattet, Ambrosius für seinen Verfasser zu halten.

Str. 1: “ Apostolorum passio
diem sacravit saeculi,

1) Vgl. Biraghi a. a. O. 8. 86—92; Dreves, Stimmen aus M. L. Erg.
H. 58. S. 74—'6.

612 August Steier:

Petri triumphum nobilem!),
Pauli coronam praeferens.'

‘sacrare’ findet sich in der gleichen Bedeutung hymn. VIII 1, 4:
“ Romana sacravit fides"; hymn. VI 2, 4: ' praesente sacraris die.'

“Pauli coronam! ist jedenfalls entnommen aus 2. Tim. 4, 7:
“Reposita est mihi corona ... quam reddet mihi iustus iudex. Auf
diese Stelle nimmt Ambrosius Bezug: In Ps. 36, 42 (Paulus) coro-
nam invenit; ibid. 54: Paulus...esset iam proximus ad coronam; ibid.
56: (Paulus) qui etiam coronam .. . accepit; In Ps. 38, 19: Pau-
lus ... ad coronam pervenit; de parad. 12, 55: Et ideo quasi bonus
athleta (Paulus) ad coronam meruit pervenire; de obit. Theod. 20:
(Pauli) corona iustitiae.

Str. 2. V. 1 u. 2: ' Coniunxit aequales viros
eruor triumphalis necis'

“ eruor | triumphalis ; ; der gleiche Ausdruck findet sich (Bir.)
ep. 22, 12: Apparent cruoris triumphalis notae; ibid. 18 werden Ger-
vasius und Protasius 'victimae triumphales' genannt.

"nez, necis! prägnant gebraucht für den Martyrertod: ep. 21
(sermo c. Aux.) 29: obtulerunt se neci pro fide Christi; de off. III
12, 81: quae virginitatem eius praedestinatam meci pio affectu pro-
sequerentur.

Str. 2. V. 3 u. 4: 'Deum secutos praesulem
Christi coronavit fides.'

* praesul* (bei Kirchenschriftstellern sonst Beiwort eines Bischofs)
gebraucht Ambrosius von Goít?): (Bir.) ep. 10, 12: ut et vos Deo
praesule triumphetis; (Bir.) ep. 22, 14: Est enim praesul Dominus;
(Bir.) ep. 43, 94: praesule Domino; de obit. Val. 34: ubi praesul est
(Christus); de Isaac 4, 11: quia praesul Dominus adest; ibid. 4, 18:
summum Deum praesulem poscat; ibid. 8, 65: Cui Pater Deus prae-
sul sit; In Ps. 118, 6, 14: Deum praesulem acquirit; exh. virg. 94:
quotidianus praesul (Deus).

Zu “Christi fides" vgl. ep. 21 (sermo c. Aux.) 29: fide Christi.

Zu ' fides coronavit? vgl. hymn. IX 4, 1: “οὐ (fides) se coronavit."

Str. 3: “Primus Petrus apostolus,
nec Paulus impar gratiä,
electionis vas sacrae,
Petri adaequavit fidem.'

"impar! mit dem Abl. limit. findet sich: ep. 21, 2: nec munere
impar sit; de exc. Sat. I 16: non impar officiis.

1) Vgl. Venant. Fort. II 6, 28: (im gleichen Metrum) “plaudi
triumpho nobili.

D M l. Archiv XII p. 8sq. (1900) Der Papst Gelasius als Latinist
von Wölffli

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 613

“vas electionis! wird Paulus genannt nach Aet. 9, 15: 'Vade,
quoniam vas eleclionis est mihi.

Dieser ehrende Beiname wird Paulus von Ambrosius oft ge-
geben, mehrmals sogar mit Weglassung des Eigennamens: de Noe
8, 25: (Paulus) vas electionis faetus; de Abrah. II 6, 27: quando
ipse apostolus (Paulus), vas eleetionis Dominicae, dicit; de bono
mort. 12, 55: sicut vas electionis tuae Paulus testifieatus est; In
Ps. 36, 17: Ille (Paulus) vas electionis; In Ps. 37, 36 führt Ambro-
sius ein Citat aus Rom. 8, 26 an und führt fort: 'ut vas electionis
adseruit; In Ps. 43, 92: Ideo (Paulus) vas eleetionis esse promeruit;
In Ps. 118, 3, 18: Ipse Paulus ait: “Ex parte enim eognoscimus'
(I Cor. 13, 9). Ipse, vas electionis, cui . . .; ibid. 6, 32: (Paulus)
vas electionis aeternae; ibid. 14, 24: (Paulus) vas electionis divinae,
ebenso ibid. 20, 16. Wie die letzten drei Beispiele zeigen, hat Am-
brosius auch diese Bibelstelle modifiziert (vgl. hymn. V 1, 1: 'splen-
dor paternae gloriae! [Kap. 3. 8 1. 8. 583]), indem hier wie im
Hymnus ein Adjektiv zu 'electionis' tritt.

Der nämliche Vergleich, wie er in V. 4 dieser Strophe zwischen
Petrus und Paulus gezogen ist, wird ausgeführt: (Bir.) de Spir. sancto
II 13, 158: Nec Paulus inferior Petro, quamvis ille ecclesiae fun-
damentum ... mec Paulus, inquam, indignus apostolorum collegio,
cum primo quoque facile conferendus et nulli secundus. Nam qui se
imparem nescit, facit. aequalem.

Str. 4: "Verso crucis vestigio
Simon honorem dans Deo
suspensus ascendit, dati
oraculi non immemor.' ἢ)

Von dieser eigentümlichen Kreuzigung des Petrus spricht Am-
brosius: (Bir.) de interp. Iob I 1, 2: Nam de Petro quid loquar, qui
crucem Suam ... inverso suspendi poposcit vestigio, ut aliquid passioni
suae adderet; (Bir.) In Ps. 118, 21, 21: Non fuit opprobrio Petro
cruz Christi, quae tantum ei gloriae dedit, ut inversis Ohristum ho-
noraret vestigiis. Hegesipp. III 2: ' poposcit, ut inversis vestigiis eruci
affigeretur.” Zur Konstruktion von 'suspensus' vgl. ferner: In Lue.
X 110: iugo fidei suspensa omnia.

Daís mit 'dali oraculi non immemor’ auf Joh. 21, 18 Bezug
genommen ist, bemerkt Biraghi (a. a. Ὁ. S. 87). Ambrosius citiert
diese Stelle: In Ps. 36, 60: cum autem semueris (Petrus), extendes
manus tuas et alius le cinget et ducet, quo non vis. Hoc autem dixit
significans, qua morte clarifieaturus esset Deum; In Luc. X 177:
“Cum esses (Petrus) iunior eingebas te et ambulabas, ubi volebas;
cum autem senueris, extendes manus tuas et alius te praecinget et
ducet, quo non vis’; ibid. 178: Ergo et Petrus etsi paratus erat animo

1) Zum Texte 8. Anhang ll. $ 10.
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 40

614 E August Steier:

subire martyrium, tamen ubi periculum advenit, constantiam mentis

inflexit ... Ergo et Petrus videtur nolle, sed parat vincere. Et quid
mirum, si Petrus nolit ... Dementsprechend heifst es in der näch-

sten Strophe:

Str. 5: “Praecinctus, ut dictum est, senex
et élévatus ab altero,
quo nollet ivit, sed volens
mortem subegit asperam.'

Mit Vers 3 und 4 darf wohl aufser den eben angeführten Stellen
noch in Zusammenhang gebracht werden ep. 21 (sermo contra Aux.),
13: Nocte (Petrus) muros egrediens coepit et videns sibi in porta
Christum occurrere urbemque ingredi ait: 'Domine, quo vadis?! Re-
spondit Christus: "Venio iterum crucifigi.’ Intellexit Petrus ad suam
erucem divinum pertinere responsum ... Intellexit ergo Petrus, quod
iterum crucifigendus esset in servulo. Itaque sponte remeavit ...
per erucem suam honorificavit Dominum Iesum. Hier wie im Hym-
nus wird gesagt, dafs sich Petrus zunächst dem Martyrium nicht
unterziehen wollte; an der Prosastelle berichtet Ambrosius, dafs sich
Petrus erst auf die Erscheinung des Herrn hin entschlofs, dem Mar-
tyrertod nicht zu entfliehen, und freiwillig nach Rom zurückging, um
den Tod zu erleiden (sponte remeavit). Diese Stelle aber weist m. E.
deutlich auf das 'sed volens' in V. 3, das durch einen Vergleich mit
der Prosastelle erst vollkommen verständlich wird; denn 'volens'
hat Petrus den Martertod erst erlitten, nachdem ihm durch die Er-
Scheinung Christi klar geworden war, daís er sich dem Martyrium
nicht entziehen dürfe.

Die Prosastelle ist aber noch in anderer Hinsicht beachtenswert.
Die Mauriner erwühnen nümlich in einer Fufsnote zu ep. 21, 13,
dafs von dieser Erscheinung des Herrn aufser an der angezogenen
Stelle nur noch im 3. Buche des sogen. Hegesippus und in den Er-
örterungen zum 4. Bufspsalm von [Gregor d. Gr.] berichtet ist, wäh-
rend sich in den Werken der anderen Kirchenväter der älteren Zeit
keine Darstellung dieses Vorganges finde.!) Als Verfasser des sogen.
Hegesippus ist nach den Ausführungen von Landgraf (Archiv f. lat.
Lexikogr. XII. 8. 465 ff.) Ambrosius anzunehmen?), während es von
Gregor keinen unzweifelhaft echten Hymnus giebt.) Somit kann

1) Ceterum huius Petro factae Christi apparationis praeter Hege-
sippum 1b. III, Ambrosium hoc loco et Gregorium in Ps. Ν Poenit. vix
alium ex antiquis reperias, qui meminerit. Indes ist diese 'apparitio
Christi? erwühnt in den apokryphen Petrusakten; vgl. Belser, Einleitung
in das Neue Testament. Freiburg 1901. S. 816.

2) Es ist übrigens für die vorliegende Frage ohne Belang, ob die
Schrift de bello Iudaico von Ambrosius stammt oder nicht, da der Ver-
fasser derselben, falls er nicht Ambrosius sein sollte, für die Abfassung
von Hymnen nicht in Betracht kommen kann.

3) Vgl. Baumgartner, Geschichte der Weltliteratur, IV. Bd. 8. 286.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 615

für den Hymnus nur Ambrosius herangezogen werden. Dals zwi-
schen ep. 21, 13 und V. 3 und 4 der 5. Strophe des Hymnus ein
Zusammenhang besteht, habe ich oben zu erweisen versucht und
glaube, mit diesem Hinweis ein weiteres Moment beigebracht zu
haben, das für die Echtheit des Hymnus spricht.

Zum subjektiven Konjunktiv "nollet" ist zu vergleichen: de inst.
virg. 11: ne id ageret, quod mollet, atque id faceret, quod adisset;
In Ps. 40, 26: videtur hoe loeo ipse signari, quod mordere haberet
caleaneum equi, quo Christus Dominus vehebatur.

Zu V. 4: ' mortem subegit vgl. de Isaac 3, 7: passiones cor-
poris subigit.

Str. 6. V. 1u. 2: 'Hinc Roma celsum verticem
devotionis extulit"

“hinc’ gebraucht Ambrosius von der Zeit: hymn. II 4, 1: ' hinc
iam beata tempora.'

“vertex’ findet sich bildlich hymn. II 5, 1: *celso triumphi vertice',
ferner vgl. zur Verbindung "verticem extollere! de virginit. 9, 50: hi
excelsum verae cacumen fidei extulerunt; ibid. 9, 52: verticem divini-
tatis adtollere; In Luc. IX 24: verticem . . . legis adtollens; In Ps.
47, 6: (Petrus et Paulus) praecelsi quasi eulmina, qui verticem eius
(ecclesiae) turribus suae virtutis erexerint.

“devotio’ findet sich besonders in Verbindung mit 'fides' bei
Ambrosius überaus häufig, sodals Biraghi (a. a. Ὁ, 8. 89) berechtigt
ist, es “un vocabulo famigliarissimo ad Ambrogio’ zu nennen. Aus
der grofsen Zahl von Stellen will ich nur einige anführen: Apol.
Dav. 3, 9; ibid. 17, 84; In Ps. 1, 9; In Ps. 35, 23; ep. 79, 1; de
Elia 17, 62; de off. III 10, 69; de virginib. I 2, 5; ibid. I 11, 66;
hex. IV 4, 13.

In Verbindung mit ' fides! steht 'devotio': de Noe 15, 52; de
Cain et Abel II 5, 17; de Isaac 4, 21; ibid. 6, 54; ibid. 7, 57; de
Abrah. I 5, 32; ibid. I 5, 37; hex. I 6, 21; hex. IV 2, 7; hex. V 10,
31; hex. V 21, 68; ep. 29, 21; ibid. 23; de obit. Val, 5; de obit.
Theod. 51.

Str. 6. V. 3 u. 4: ' fundata tali sanguine
et vate tanto nobilis.

"fundatus? verwendet Ambrosius im Bilde: In Ps, 43, 37: usu
periculorum ... fwndatus est populus; ibid. 62: quia verbo Domini
fundata est; de virginit. 9, 53: fides fundata fuerit; In Ps. 118, 6,
34: vità fundatus et verbo; ibid. 11, 18: stabilitate fundatus; ibid.
12, 21: bene fundata radice virtutum.

Die gleiche Auffassung wie V. 3 zeigt In Ps. 47, 6: Petro,
Paulo ... qui velut fundamenta et culmina sunt ecclesiae. Zu 'yates"
vgl. hymn. VIII 2, 2 (8. 602 f.).

40"

616 August Steier:

Str. 7. V. 1 u. 2: 'Tantae per urbis ambitum

stipata tendunt agmina.'

Zu 'per urbis ambitum' vgl. hex VI 1, 2: toto eos cireumducit
urbis ambitu; In Ps. 118, 22, 37: ambitum totius urbis.

"stipatus, a, um', gebraucht Ambrosius sicht absolut in der Be-
deutung „dicht gedrüngt"!), sondern in der Bedeutung „umgeben,
umringt von“ mit Ablativ: ep. 24, 8: barbarorum stipatus agmini-
bus; ep. 27, 11: tali comitatu stipatus; de obit. Theod. 56: impera-
torem stipatum exercitu; in Ps. 118, 3, 12: iudices autem sedentes
in tribunalibus stipati officiis; ibid. 19, 10: innumeris Aegyptiorum
stipatus curribus. Zur Bedeutung von 'agmen' s. hymn. VIII 6, 2:
“egena cogit agmina' (Kap. 3. $ 4).

Str. 5: “Prodire quis mundum putet,
concurrere plebem poli;
electa! gentium caput!
sedes magistri gentium!" ?)

Zur Bedeutung von 'polus' vgl. S. 569. 'polus' ist hier meto-
nymisch wie hymn. IV 2, 3: ' miretur omne saeculum' gebraucht;
vgl. ferner hymn. VIII 6, 2: ' egena cogit agmina.’

"caput gentium’ — „Rom als Hauptstadt des Erdkreises und
Sitz der weltlichen Macht“ wird in Gegensatz gesetzt zu „Rom, die
Hauptstadt der Christenheit, Sitz des Petrus.'") Der gleichen Auf-
fassung entspringt (Bir.) ep. 11, 4: tamen totius orbis Romani caput,
Romanam ecclesiam, atque illam sacrosanctam apostolorum fidem.
Unter magister gentium! kann hier nur Petrus (und seine Nach-
folger auf dem päpstlichen Stuhle) verstanden werden; Rom ist wie
im Hymnus als 'sedes Petri’ bezeichnet (Bir.) de poen. I 7, 33: non
habent enim Petri hereditatem, qui Petri sedem non habent (so
lesen die besseren Handschriften; einige haben fidem statt sedem).
Der Beiname des Petrus ' magister gentium" scheint dem des Paulus
"doctor gentium" nachgebildet zu sein; so wird Paulus nach Rom. 11,
13 genannt: In Ps. 36, 17; In Ps. 37, 28; de fide res. II 64; ep. 39,
6; de virginib. II 3, 21; de Abrah. I 9, 94; de fide I 16, 105; ähn-
lich heifst Paulus 'virtutum magister' ep. 63, 62.

Wie die Untersuchung zeigt, liefsen sich zahlreiche sprachliche
Belege für den Hymnus aus der Prosa, zum Teil auch aus anderen
Hymnen erbringen, und für manche Stellen war es müglich, sogar
wörtliche Übereinstimmung nachzuweisen. Nimmt man dazu, dafs

1) So gebraucht es Verg. Aen. 11, 12 8q.:

“tum socios (namque omnis eum stipata tegebat
turba ducum) sic incipiens hortatur ovantis.’
2) So interpungiert Biraghi; unrichtig ist die Interpunktiom von
D reves: electa gentium caput, sedes magistri gentium. '
3) Den Primat des röm. Bischofs erkennt Ambrosius ausdrücklich
an ep. 42 (ad Siricium papam).

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 617

die Gedanken, aus denen sich der Hymnus zusammensetzt, alle in
den prosaischen Schriften des Ambrosius zu finden sind, so wird man
Biraghi und Dreves Recht geben müssen, wenn sie, insbesondere ge-
stützt auf einen sachlichen Grund (vgl. die einleitenden Bemerkungen
zu diesem Hymnus), Ambrosius für den Verfasser des Hymnus halten,

Kap. 3. $ 7. hymn. XI: 'Hie est dies verns Dei." ἢ)

Die Zeugnisse, welche sich für die Echtheit des Hmnus er-
bringen lassen, sind nur spärlich. Denn dafs der Hymnus von Hine-
mar als ein Lied des Ambrosius erwühnt wird (de non trina deitate
ed. Sirmond I p. 548), ist ohne Belang (vgl. Kap. 3. 8 1). Wenig-
stens ein Beweis für das Alter des Hymnus ist in der Regel des
Aurelian von Arles gegeben, woselbst der erste Vers eitiert "ist (Re-
gula ad virgines 8 11: ' Hymnum "hie est dies verus Dei’ per totum
Pascha ad Matutinum et ad Vesperas psallere debetis). Daraus geht
hervor, dafs das Lied am Anfange des 6. Jahrhunderts im Gebrauch
war. Nachdem also kein sicheres Zeugnis für die Autorschaft des
Ambrosius vorliegt, kann sich der Echtheitsbeweis nur auf die Sprache
des Hymnus stützen.

Str. 1. V. 1: ' Hic est dies verus Dei.’

Dieser Vers hängt unverkennbar mit Ps. 117, 24: ' Hw esl dies,
quem fecit Dominus' zusammen. Daraus hat Dreves folgenden
Sehlufs gezogen: „Dieser Psalmvers lautet in dem nachhieronymiani-
schen Psalter stets “haec dies, quam fecit Dominus. Das "hie dies’
weist also auf eine Zeit, wo die Korrektur des Hieronymus noch
nicht im Gebrauch war.“ Dazu ist jedoch zu bemerken, dafs nach
Sabatier II 230 auch versio antiqua lautet 'haee est dies, quam fecit
Dominus', dafs also der Psalmvers schon vor Hieronymus in der
Form “haec est dies...’ eitiert wurde; (nach Sabatiers Angabe lesen
nur Cyprian und Augustin “hie dies’), Deshalb kann aus dem Um-
stande, dafs “dies’ im Hymnus als Maskulinum gebraucht ist (in der
Fassung 'haec est dies vera dei’ würde der Vers übrigens einen
metrischen Verstofs enthalten), nicht der Schluls gezogen werden,
den Dreves daraus zieht, wenn auch eine Übereinstimmung zwischen
diesem" Vers des Hymnus und der Ausdrucksweise des Ambrosius
insofern vorliegt, als Ambrosius den Psalmvers durchaus im der
Form 'hic est dies, quem [fecit Dominus! eitiert, also "dies’ hierbei
stets als Maskulinum gebraucht. Sonst ist 'dies' bei Ambrosius bald
Maskulinum, bald Femininum.") Den Psalmvers eitiert Ambrosius:
(Bir.) In Ps. 43, 6: In ipso enim die Christus hominibus resurrexit

1) Vgl. Biraghi, a. a. Ὁ, 8. 63—68; Dreves, Stimmen a. M. L. Erg.
Heft 58. S. 70f£. Mone, a. a. Ὁ. I 8. 228f.

2) Über das Geschlecht von 'dies' vgl. Neue-Wagener, Formen-
lehre I? S. 1011 ff.

618 August Steier:

et ideo specialiter de eo: dictum est: ' Hic est dies, quem fecit Do-
minus’; In Ps. 118, 12, 26: Hic esí dies, quem vidit Abraham, dies
remissionis peccatorum, de quo legis: ' Hic est dies, quem fecit Do-
minus, exsultemus et laetemur in eo’; In Luc. VII 79: Quis est iste
alter dies, nisi forte ille Dominicae resurrectionis, de quo dictum
est: ' Hic est dies, quem fecit Dominus’? ep. 23, 4: Aliud vero est...
intendere in eum diem, de quo scriptum est: ' Hic est dies, quem fecit
Dominus. ibid. 11: Die autem Dominica exsultandum Propheta
docet dicens: ' Hic est dies, quem fecit Dominus.'

Str. 1. V. 2: 'sancto serenus lumine.

Dalfs unter 'lumen' Christus zu verstehen ist, hat Mone, a. a. O. I
S. 223 richtig bemerkt; vgl. dazu hymn. I 8, 1: *lux' (Kap. 2. $ 1.
S. 563); hymn. V 1, 3: “Jumen’ (Kap. 3. 8 1. 8. 584); hymn. VI 1, 3:
“Jumen’ (Kap. 3. 8 2).

Str. 1. V. 3 u. 4: “quo diluit sanguis sacer
probrosa mundi crimina.'
Zu “diluit crimina! vgl. hymn. I 4, 4: 'culpam diluit"; ferner
In Ps. 39, 17: Filium hominis tradis, qui venit, ut in sanguine suo
omnium peccata diluere; In Ps. 118, prol. 3: passio Domini... ., quae
mundum hune diluit; de bened. patr. 4, 24: in passione .. . diluit
gentes suo sanguine. Wenn Dreves auf Ambr. carm. I 9 sq. hinweist,
wo die Wendung 'probrosa crimina! sich findet

"Hic quicumque volunt probrosa crimina vitae
ponere, corda lavent, pectora munda gerant’,

so ist zu bemerken, dafs Biraghi an dieser Stelle (a. a. O. 8. 136)
fprobrosae crimina vitae' liest, wodurch der Sinn so ver ändert wird,
dafs die Stelle nicht als Vergleich herangezogen werden kann. Da
weder Biraghi noch Dreves die Quelle für ihre Lesarten angeben,
ist eine Prüfung derselben nicht möglich; übrigens ist der Hinweis
ziemlich belanglos, da die Echtheit der versifizierten Inschriften
bestritten ist.

Str. 2. V. 1 u. 2: 'fidem refundens perditis
caecosque visu illuminans.'

Unter 'caeci' versteht Mone, a. a. O. die Katechumenen, die an
Ostern getauft wurden (illuminare). Gegen die Erklärung ist nichts
einzuwenden, jedoch heifst bei Ambrosius 'caecos illuminare? == „die
Blinden sehend machen“ (in der eigentlichen Bedeutung), so de
bened. patr. 2, 9: mortuos suscitatos, caecos illuminatos; hex. II
1, 3: cum ... leprosos curaret, caecis visum refunderet. ep. 26, 6:
illuminabat caecos, redimebat captivos.

Str. 2. V. 8 u. 4: 'Quem non gravi solvit metu
latronis absolutio?'

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 619

Die Begnadigung des Schüchers erwühnt Ambrosius; In Ps. 39,
17: Ideo ... latro crucifixus absolvitur, quia ille Christum in suppli-
ciis agnovit suis... quia in eruce sua regnum Domini conspexit . , .
Nemo est, qui possit. excludi, quando receptus est latro; In Lue. X 121:
Ile enim rogabat, ut memor esset sui Dominus, cum venisset in reg-
num suum. Dominus autem ait illi: Amen, Amen dico tibi, hodie
mecum eris in paradiso (Matth. 27, 44; Luc. 23, 43; Marc. 15, 32).

Str. 3: "Qui praemium mutans cruce
Iesum brevi quaesit!) fide
iustusque praevio gradu
pervenit in regnum Dei.’?)

Vom Schächer sagt Ambrosius In Ps. 40, 22: Latro ipse nequi-
tiam suam proposito meliore mutavit.

"praemium" wird die Begnadigung des Schächers genannt’):
de fide V 10, 125: Domine Iesu, eui qui credidit ... merita latro-
nis exuit, praemia innocentis emeruit; In Ps. 37, 18: Tardius votum
precantis (latronis), quam remunerantis est praemium.

Zu 'brevi fide! ist zu vergleichen: In Luc. VI 58: Dei munus
est congregatio nationum, quae etiam brevi fide misericordiam ineli-
nat aeternam.

Zu V. 3: 'praevius? findet sich bei Ambrosius: ep. 63, 87: si
fides praevia sit; ep. 78, 8: fides velut praevia; de off. I 24, 111:
in satisfactione praevius; hex. IV 6, 27: praevia aura.

"iustus? wird der Schücher genannt: de Nabuthe 8, 38: Avaro
nox semper est, dies ius/o, cui dicilur: Amen, Amen dieo tibi, hodie
mecum eris in paradiso.

“regnum’ ist (für das aus metrischen Gründen unverwendbare
paradisum der Bibelstelle) in der Prosa des Ambrosius im nümlichen
Zusammenhang wie im Hymnus gebraucht: In Ps. 39, 17: quia in
cruce sua regnum Domini conspexit; In Luc. X 191: eum venisset
in regnum suum; de fide III 12, 99: An negamus in regno Dei pro-
phetas esse, cum et latroni dicenti: 'Memento mei, eum veneris in
regnum tuum’, responderit Dominus: "Amen dico tibi, hodie mecum
eris in paradiso'? Aut quid est esse in regno Dei, nisi aeternam
nescire mortem? Qui nesciunt aeternam mortem, vident Filium ho-
minis venientem in regnum suum.

Str. 4. V. 1: "Opus stupent et angeli."

Zur Konstruktion "stupere aliquid" ^) vgl. hymn. VI 5, 3: 'ele-
menta mutata stupet', ferner: de fide IV 1, 10: qui stuperent...

1) Zu 'quaesit — quaesivit? s. Neue, Formenlehre ΠῚ" 8, 446 f.

2) Zum Texte s. Anhang II. & 11.

3) So noch in der Oration des Gründonnerstags und Üharfreitags
in der rómischen Liturgie.

4) Vgl. Amm. Marc. XVI 12, 57: spumans cruore barbarico decolor
alveus insueta stupebat augmenta.

620 August Steier:

novam pompam; ibid. 2, 26: mysterium Christi, quod stupuerunt et
angeli; ep. 18, 21: quis ... vices stupeat annorum? ep. 18, 23:
terrae stupuere solem; hex. III 16, 68: quis ... non stupeat tan-
tam ... artem? Ebenso gebraucht ist “obstupere’: de fide IV 1, 5:
obstupuerunt et angeli caeleste mysterium.

Str. 4. V. 3: ' Christoque adhaerentem reum."

"reus! hier prägnant „der Sünder‘ wie ep. 26, 20: reus und rea.

Die Wendung “Christo adhaerere! ist jedenfalls I Cor. 6, 17:
'qui autem adhaeret Deo* (bezw. Deuteron. 4, 4, cf. Thesaur. I 636)
entnommen und ist bei Ambrosius häufig; so: In Ps. 43, 86: adhae-
reamus Domino Iesu; de Abrah. I 2, 4: adhaerere Christo, ebenso
In Ps. 118, 1, 5; ibid. 2, 9: Christo adhaerentes; ibid. 11, 5: ut ad-
haereat Christo; de obit. Theod. 7: Christo se adhaerere; hex. VI 8, 45:
Christo adhaeret; de Cain et Abel I 2, 5: Christianus adhaerens Deo.

Str. 4. V. 4: * vilam beatam carpere.

Die Redensart 'vitam carpere! findet sich: In Luc. VII 39:
vitam carpet aeternam; In Ps. 118, 3, 17: vitam carpebat aeternam;
de interp. Iob. III 5, 18: vitam carpit aeternam; ähnlich: In Ps. 47,
23: requiem illam carpat aeternam; In Ps. 36, 20: fructum aeternae
carperet vitae; de Spir. sanct. II 7, 67: vitae odorem carpebat aeternae.

Str. 5. V. 1 u. 2: 'Mysterium mirabile,
ut abluat mundi luem.

"ues? ist wie hier in übertragener Bedeutung gebraucht: In
Ps. 1, 27: Intimis enim concepta visceribus lues culpae, processu
temporis coacervatur; ibid. 28: Omnis postremo mundi huius corrup-
tela pestilentia est. Ne ergo tetigeritis, ne adtaminaveritis eam.
Luces est, contaminat: morbus est, polluit. In Ps. 39, 8: luem mor-
tis; In Luc. VI 107: mundum . . . quasi luem caves.

Zu V. 3: * peccata tollat omnium? vgl. hymn. II 8, 3: peccata
qui mundi tulit, (Kap. 2. 8 2. S. 568.)

Str. 5. V. 4: ' carnis vitia mundans caro.’

Zu 'carnis vitia" vgl. In Ps. 37, 5: se a carnis vitiis abluendo.
"mundare! gebraucht Ambrosius (im Wechsel mit diluere, ab-
luere, peccata tollere), um den Vorgang der Erlósung zu bezeichnen:
de Iacob I 5, 17: ut totus mundus eius mundaretur sanguine; In
Ps. 43, 17: mundi totius peccatum suo cruore mundarit!); de bened.
patr. 4, 24: (Christus) nostra, quae fecimus, peccata mundavit;

1) Zu beachten ist an diesen beiden Stellen das Wortspiel 'mun-
dus — mundare, das auch im Hymnus unverkennbar ist (rel. Str. 5.
V.2 und 4). Ein ähnliches Wortspiel führt Reignier, de la latinitó des
sermons, de S. Augustin (Paris 1886) S. 116 aus Augustin an: *o munde
immunde.’

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 621

ibid. 25: Dominus ab omni peccatorum labe mundavit; ep. 65, 10:
mundavit sanguine delicta universorum; de off. ΠῚ 18, 103: mundat
peccata nostra.

"caro! (sc. Christi) findet sich: In Ps. 35, prol. 3: beata caro
Domini, qui victum omnibus ministravit; In Ps. 36, 36: Caro ergo
est, quae in Christo apparuit vel Christus in carne; (Bir.) de incarn.
6, 56: Nam quae erat causa incarnationis, nisi ut caro, quae peeca-
verat, per se redimeretur? ... Hoe enim in se obtulit Christus,
quod induit.

Str. 6: *Quid hoc potest sublimius,
ut culpa quaerat gratiam
metumque solvat caritas
reddatque mors vitam novam?

Zur Fragewendung vgl. in diesem Hymnus Str. 2. V. 3 ὦ, 4:
"quem non gravi solvit metu latronis absolutio?' ferner hymn. VI 7,
3 und 4: “Quis haec videns mirabitur iuges meatus fontium?" und
hymn. VII 4, 1 und 2: 'Hic quis requirat testium voces, ubi faetum est
fides?'; aufserdem aus der Prosa: ep. 37, 38: Quid autem sublimius
sanctà Pelagià ...? In Ps. 118, 16, 8: quid enim Christi odore subli-
mius? de interp. Iob I 1, 2: Quid sublimius Paulo? (vgl. ferner 8. 598.)

Dem in V. 2 dieser Strophe ausgesprochenen Gedanken giebt
Ambrosius Ausdruck: In Ps. 40, 1: redemptio, quomodo hominem
renovaret a culpa: quasi sanctificatio, quomodo eum sanctificaret ad
gratiam; ep. 37, 9: culpa autem gratiam fecit.

Unter caritas (V. 3) versteht Ambrosius (nach Joh. 4, 16: 'ca-
ritas est Deus >) „Christus“, so: In Ps. 36, 66: caritas Christus est;
In Ps. 40, 32: quia Christus est caritas. Der Inhalt dieses Verses
findet sich: ep. 75, 5: Timor ergo ad libertatem perducit, libertas
ad fidem, fides ad carilatem: caritas acquirit. adoplionem, adoptio
hereditatem; ep. 78, 10: quia earitas timorem excludit foras.

Zu dem in V. 4 dieser Strophe

und V.3 u. 4 von Str. 7: "moriatur vita omnium
resurgat vita omnium",

sowie V. 1 u. 2 von Str. 8: "cum mors per omnes transeat,
omnes resurgant mortui"

in der Form der Antithese ausgesprochenen Gedanken vgl. ep. 44, 14:
omnes in illo (Christo) mortui sumus, ut vivamus Deo; de off. I 37,
185: moriatur earo nostra, ut in ea omnis eulpa moriatur et quasi
ex mortuis viventes novis resurgamus operibus ac moribus; Bi de
fide res. II 46: Itaque mors eius (Christi) vifa est omnium; (Bir.) In
Ps. 36, 36: ipsius (Christi) mors vita est^); In Lue. X 126; caro
moritur, ut resurgat.

1) Dieselbe Antithese findet sich bei Florus: (113 — I 18, p. 24 Jahn)
“et in ipsa morte ira vivebat. Ambrosius hat, wenn er auch in der

699 5 August Steier:

Str.7. V. 1u. 2: 'Hamum sibi mors devoret
| suisque se nodis liget."

Zu 'hamum devorare! vgl. de virginit. 18, 119: O si mihi
liceret illum hamum vorare!

Derselben bildlichen Ausdrucksweise wie in V. 1 «w. 2 (wobei
mors — diabolus, hostis invidus ist) bedient sich Ambrosius: In
Lue. IV 61: innodatus diaboli laqueis; In Luc. X 110: nodo mortis
exuta; In Ps. 39, 19: Ideo .. . adversarius (== diabolus) deicitur in
incendium, catenis quoque perpetuis alligatur.

Wie die Untersuchung darthut, lassen sich zur Sprache des
Hymnus zahlreiche Parallelstellen aus der Prosa des Ambrosius er-
bringen. An zwei Stellen (Str. 1. V 1 und Str. 5. V. 3) konnten
Bibelcitate nachgewiesen werden, die sich in der gleichen Variierung
in den prosaischen Schriften finden, eine Erscheinung, die als Argu-
ment für die Echtheit des Hymnus gelten darf, da Ambrosius in
manche Hymnen (vgl. insbesondere hymn. IV) Bibelcitate aufgenom-
men hat. Mithin pflichte ich Biraghi und Dreves bei, wenn sie Am-
brosius für den Verfasser des Hymnus halten.

Kap. 3. S 8. hymn. XII: ‘Agnes, beatae virginis." ἢ

Diesen Hymnus hat Biraghi in seinen Kanon aufgenommen, da
Ambrosius in seiner Schrift de virginibus I cap. 2°) das Martyrium
der hl Agnes zum Gegenstand einer Betrachtung macht, die viele
sachliche und sprachliche Übereinstimmungen mit dem Hymnus
aufweist, oder wie Dreves sagt, im Hymnus ,in Verse umgesetzt
ist.“ In neuester Zeit hat jedoch Pio Franchi de’ Cavalieri (B. Ag-
nese nella tradizione e nella legenda. Rom 1899. X. Supplementheft
der römischen Quartalschrift p. 3—9) gegen die Autorschaft des
Ambrosius verschiedene sachliche Gründe vorgebracht, welche Dreves
(Innsbrucker Zeitschrift f. kath. Theol. 25. Jahrg. 1901. Heft 2
5. 356—365) zu widerlegen versucht hat. Deshalb mufs ich, ehe
ich auf die sprachliche Untersuchung eingehen kann, die für und
wider die Echtheit des Hymnus geltend gemachten Argumente prüfen.

Cavalieri behauptet, dafs das Martyrium der hl. Agnes in der
Schrift de virginibus ganz anders dargestellt sei als im Hymnus?),
und zwar in folgenden Punkten:

Theorie für e einen einfachen, schmucklosen Stil auftrat, gerade die Anti-
these praktisch sehr gerne verwendet (vgl. E. Norden, Antike Kunst-
prosa lI S. 529 ff).

1) Vgl. Birsghi, a. &. O. S. 69—72; Dreves, Stimmen a. M. L. Erg.
H. 53. S. 69 f. Mone, a. a. O. III 8. 177 f.

2) Diese Schrift ist i. J. 877 entstanden; vgl. Ihm, a. a. O. p. 27
u. Rauschen, a. a. O. S. 564.

3) Cavalieri, a. a. Ὁ. S. 6: *Ora & un fatto, di cui il Dreves non
mostra neppure di essersi accorto, che l'inno ci descrive il martirio in
un modo non solo, nella sua maggior brevità, piü particolareggiato, che
nel “de virginibus’, ma intieramente diverso.’ ,

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 623

1. Es fehlt an der Prosastelle der in Strophe 3 des Hymnus
erwühnte Vorgang: Die Bewachung der hl. Agnes durch ihre Eltern
und die Flucht der Martyrerin aus dem elterlichen Hause.

2. Die der hl. Agnes in der 5. und 6. Strophe des Hymnus in
den Mund gelegten Worte lauten an der Prosastelle anders.

3. Die Art; des Todes der hl. Agnes ist der Angabe der Prosa-
stelle zufolge eine völlig andere als nach der Darstellung des Hymnus.

Was zunächst die beiden ersten Behauptungen anlangt, so muls
deren Richtigkeit zugegeben werden, ohne dafs deshalb die Schluls-
folgerung berechtigt ist: „Ambrosius hat Vorgänge, welche im Hym-
nus dargestellt sind, an der Prosastelle nicht erwähnt, also waren
ihm diese Vorgänge unbekannt, und der Hymnus kann nicht von
ihm verfafst sein."

Zum Beweise dafür, daís diese Folgerung Cavalieris unrichtig
ist, verweise ich auf hymn. I: 'Aeterne rerum eonditor' und die
in Kap. 2 8 1. 8. 564 beobachtete Erscheinung, daís sich der Hym-
nus hex. V 24, 88 in Prosa aufgelóst findet, ohne daís dort der
Vorwurf des Hymnus mit allen Einzelheiten und Nebenumstünden
dargestellt ist. (Vgl. auch die Sehlufsbemerkung zu hymm. VII.
Kap. 3. 8 3. 8. 601.) Da hymn. I durch die besten Zeugnisse als
echter Hymnus des Ambrosius beglaubigt ist (s. Kap. 1), so ist nur
der eine Schlufs möglich: Ambrosius hat den hymn. I: 'Aeterne
rerum conditor! an der Prosastelle nur teilweise wiedergegeben, ohne
sich sklavisch an den Hymnus zu binden. Wenn das aber für hymn. I
zugegeben wird, was sollte dann zwingend sein, für den Agnes-
hymnus nicht das Gleiche anzunehmen und zu sagen: Ambrosius hat
de virginibus das Martyrium der hl. Agnes als Beispiel herangezogen,
ohne deshalb den ganzen Vorgang mit allen seinen Nebenumständen
(und ein Nebenumstand ist der in Str. 3 erwühnte Vorgang) zu er-
zählen ?

Zu dem gleichen Resultate kommt Dreves in seiner Entgegnung,
mit dem ich auch hinsichtlich der Bemerkung zu dem zweiten von
Cavalieri erhobenen Einwand übereinstimme: „Ambrosius lälst Agnes
anders reden vor Jungfrauen zum Lobe der Jungfräulichkeit und
zum Lobe des Märtyrertums.“ Ich möchte ferner beifügen, dals zu
bedenken ist, dafs man es im Hymnus mit einem Gedichte, dessen
einziger Zweck im Lobe der hl. Agnes besteht, zu thun hat, während
de virginibus der Vorwurf, welcher den Gegenstand des Hymnus
bildet und diesen ausfüllt, nur beispielsweise gestreift ist; somit waren
für den Dichter andere Rücksichten malsgebend als für den Prediger.

Während also die beiden ersten Einwände den Glauben an die
Echtheit des Hymnus nicht zu erschüttern vermögen, ist der dritte
Einwurf Cavalieris geeignet, ernste Bedenken zu erwecken:

Ambrosius sagt de virginibus I 2, 9 von Agnes: 'stetit, oravit,
cervicem inflexit| Im Hymnus lesen wir: Str. 7. V. 1: 'Percussa
quam pompam tulit! Diese beiden Stellen — es sind die einzigen,

624 August Steier:

an denen vom Tode der Agnes die Rede ist — geben nun Cava-
lieri (a. a. O. 8. 6 £) zu folgender Argumentation Anlafs: 'L' inno,
da ultimo, non fa perire Agnese decollata, ma trafitta, o meg-
lio, iugulata. Ora s. Ambrogio non poteva ignorare che presso i
Romani al tempo dell’ impero 1’ esecuzione capitale “per gladium"
consisteva sempre nel (aglio della testa, e che la “iugulatio”’ ed il
trafiggimento erano soltanto adoperati, come colpo di grazia, con chi
avesse sostenuto altri supplizi, quali le fiere o le fiamme. Non par
quindi credibile che egli siasi indotto a mutare la deoollarione della
vergine in altra pena cosi improbabile, contradicendo apertamente al
proprio raconto.'

Cavalieri findet also einen Widerspruch zwischen “cervicem in-
flexit" und ' pereussa', weil ' cervicem inflectere’ nichts heifsen könne,
als „den Nacken zur Enthauptung beugen“; nach der Darstellung
des Hymnus aber wird Agnes nicht enthauptet, sondern durehstochen
(percussa).

Es mu/s natürlich zugegeben werden, dals für den Hymnus die
Todesart der Enthauptung, obwohl der Ausdruck 'percussa' nicht
dagegen sprüche, deshalb nicht angenommen werden kann, weil sonst
die in den beiden letzten Strophen geschilderten Vorgünge — Agnes
bedeckt, nachdem sie den Todesstreich empfangen hat, im Fallen
das Gesicht mit der Hand (Str. 8. V. 2: vultumque texerat manu) —
sinnlos wären. Allein der Ansicht Cavalieris, Ambrosius sage de
virginibus I 2, 9, Agnes sei enthauptet worden, kann ich nicht bei-
pflichten. Der Ausdruck 'cervicem inflectere’ kann wohl oft heifsen
„den Nacken zur Enthauptung beugen“, allein die Phrase kann auch
bedeuten „den Martertod erleiden“, ohne dafs damit etwas über die
Todesart gesagt werden soll. So erwähnt Ambrosius das Martyrium
des Viktor, Felix und Nabor In Luc. VII, 178 mit den Worten ' colla
flexerunt' = „sie liefsen sich töten“, und Damasus gebraucht eine
ühnliche allgemeine Redensart, um auszudrücken, dafs Christen den
Martertod erlitten haben: Damas. 13, 4: ᾿ Militibus missis populi tunc
colla dedere’, ferner Damas. 17, 3: “tunc colla dedere', ebenso
ibid. 43, 3.

Nimmt man dazu, dafs Ambrosius über das Martyrium der
Agnes nur mangelhaft unterrichtet war, was auch Cavalieri (a. a. O)
erwähnt, und was daraus erhellt, dafs de virginib. I 2, 7 die Er-
zühlung vom Martertode der Agnes mit 'traditur' eingeführt wird,
so wird man umsomehr zugeben, dafs Ambrosius de virginib. I 2, 9
in einer allgemein gehaltenen Wendung vom Tode der Agnes spricht.
Im Hymnus dagegen hat der Dichter seinen Stoff selbständig gestaltet!)

1) Die Unsicherheit der Überlieferung geht auch daraus hervor, dafs
Damasus 40 (de S. Agnete martyre) seine Darstellung mit 'fama refert’
einleitet und das Martyrium der Agnes ganz anders schildert wie
Ambrosius.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 625

und eine Todesart angenommen, welche für die dramatische Schlufs-
wirkung des Gedichtes die passendste war.

Ich kann also keineswegs den von Cavalieri entdeckten Wider-
spruch finden und somit auch seine Hypothese, daís ein Nachahmer
des Ambrosius mit Benutzung der Prosastelle de virginibus I cap. 2
den Hymnus verfaíst habe, nicht annehmen"), zumal da die Sprache
des Hymnus, wie die folgende Untersuchung zeigen soll, zahlreiche
Übereinstimmungen mit der Prosa des Ambrosius aufweist”), die
sich nicht blofs auf de virginib, I cap. 2, sondern auf die verschie-
densten Schriflen erstrecken. Gerade den zuletzt erwühnten Umstand
halte ich für ein wichtiges Argument gegen die Hypothese Cavalieris.
Doch ich will zuerst Beweise erbringen und dann Schlüsse ziehen,

Str. 1. V. 1 u. 2: "Agnes, beatae virginis
natalis est, .. .'

Die Form ' Agnes? als Genetiv”) gebraucht Ambrosius aus-
schliefslich statt 'Agnetis'; (Bir.) de virginib. I 2, 5: natalis est
sanctae Agnes; dementsprechend sagt er auch ep. 37, 37: Agnem;
de off. I 41, 213: de sancta Agne. Mone (a. a. O. III B. 177) be-
merkt hierzu: „Agnes. Ambrosius gebraucht diesen griechischen
Genetiv, um den Namen der Heiligen (ayvn) nicht mit dem latei-
nischen 'agna' zu verwechseln); später wurde 'Agnes' für den

1) Jedoch stelle ich mich nicht auf den Standpunkt von Drevea,
der in seiner Entgegnung (Innsbrucker Zeitschrift a. a. Ὁ.) sagt: „Wenn
ein Widerspruch vorhanden wäre, so würde ich annehmen, dals Ambro-
sius in der Zeit, die zwischen der Rede über Agnes (vor 877) und im
Hymnus auf dieselbe (nach 386) verstrichen ist, erfahren habe, dieselbe
sei nicht, wie er früher geglaubt, mit dem Schwerte enthauptet, sondern
mit dem Schwerte durchstochen worden." Diese Argumentation erscheint
mir bedenklich, besonders deshalb, weil zwar für die Schrift de virgini-
bus als Abfassungszeit das Jahr 377 angenommen wird, wogegen die
Zeit der Entstehung des Hymnus keineswegs feststeht. Warum Dreves
behauptet, der Hymnus sei „nach 386“ entstanden, ist mir nicht erklär-
lich, es mülste denn sein, dals er aus August. conf. IX 7: "tune hymni
et psalmi, ut canerentur seeundum morem orientalium partium, ... in-
stitutum est’, den Schlufs zieht, dafs erst in der Osterzeit dieses Jah-
res (386) anläfslich der bekannten Einschlielsung des Ambrosius und
seiner Gemeinde im Dome die ersten Hymnen entstanden seien; damit
würde er sich aber in Widerspruch zu der Ansicht setzen, die er selbst
(Stimmen a. M. L. Erg. H, 58. 8. 95) mit Recht verteidigt.

2) Auch Cavalieri giebt zu, dals die sprachliche Übereinstimmung
eine auffallende ist. Eigentümlich muls es indels erscheinen, dals er
die sprachlichen Parallelen aus Dreves (Stimmen a. M, L. Erg. H. 58,
S. 69 f) entnimmt, während er das Buch seines Landsmannes Biraghi,
aus dem doch die von Dreves angeführten Stellen stammen, nicht ein-
mal nennt.

3) Vgl. Damas, 84, 4: Agnes (als Genetiv).

4) Thatsüchlieh bringen die Mauriner in der Anmerkung b zu de
virginib. I 2, 6 * Agnes" mit *agnus* in Zusammenhang.

626 August Steier:

Nominativ gehalten und 'Agnetis' dekliniert.“ Indes weist Cava-
lieri (a. a. O. S. 4. A. 2) schon für das Jahr 354 im Feriale ecclesiae
Romanae den Genetiv ' Agnetis" nach.

“natalis’ in Weiterentwickelung der Bedeutung „Jahrestag“
gleich „Jahrestag des Todes“, gebraucht Ambrosius wie im Hymnus
als Substantiv!): (Bir.) de virginib. I 2, 5: Hodie natalis est vir-
ginis ... Natalis est martyris .. Natalis est sanctae Agnes; In Ps.
118, 20, 44: Sebastiani martyris, cuius hodie natalis est; als Ad-
jektiv: de fide res. II 5: Nos quoque ipsi natales dies defunctorum
obliviscimur et eum, quo obierunt, diem, celebri solemnitate renova-
mus. Zugleich ein Beweis dafür, dafs solche Tage feierlich von der
Kirche begangen wurden. Zu diesem Anlafs wird also das Lied
gedichtet sein.

Str. 1. V. 2,3 u.4:°... quo spiritum
coelo refudit debitum
pio sacrata sanguine.'
Zu “refundere’ vgl. hymn. I 6, 2: 'aegris salus refunditur'
(S. 563); hymn. XI 2, 1: 'fidem refundens perditis'; ferner den
Exkurs Kap. 4. 8 2.
Zu “sacrata’ vgl. hymn. VIII 1, 3 und 4
"pari corona martyrum
Romana sacravit fides."
Str. 2. V. 1 u. 2: “Matura martyrio fuit
matura nondum nuptiis.

(Bir. de virginib. I 2, 8 sagt Ambrosius: Nondum idonea poenae
et iam matura victoriae; ' victoria ist aber gleich ' martyrium", vgl.
hymn. IX 7, 2: “et mors triumphus.
Str. 2. V. 3 u. 4: “nutabat in viris fides
cedebat et fessus senex.’

“nutare’ gebraucht Ambrosius vom Schwanken im Glauben: In
Luc. VII 111: fides sola nutabat; In Luc. X 11: quatitur mobilis
animi nutantis affectus; In Ps. 40, 22: iusti plerique nutabant. Der-
selbe Gedanke wie im Hymnus ist ausgesprochen: In Ps. 47, 9:
etiam fortes viri trepidabant.
Str. 3. V. 1 u. 2: 'Metu parentes territi
claustrum pudoris auxerant.'

Der Ausdruck ' claustrum pudoris ist eine beliebte Wendung des
Ambrosius?); vgl. hymn. IV 4, 2: “claustrum pudoris? (Kap. 2. 8 4.
S. 576f)

1) Über den subst. Gebrauch von 'natalis? vgl. Rönsch, It. u. Vulg.
8. 104, der aber fülschlich einen Nominativ *natale? annimmt.

2) “ἃ forma da Ambrogio assai spesso ripetuta? sagt Biraghi
(a. ἃ. O. S. 70), und Cavalieri (a. a. O. S. 4) bemerkt: “cosi la espressione
*claustrum pudoris! ὁ tutta Ambrosiana?

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius: 697

St. 3. V. 3 u. 4: "solvit fores custodiae
| fides teneri nescia."

"foris, is’ gebraucht Ambrosius bildlich: de virginit. 12, 72:
fores tui cordis; ibid. 13, 81: labiorum fores tuorum.

Zur Bedeutung von "nescius! vgl. hymn. III 5, 3: "fides tene-
bras "b hymn. V 5, 4: 'fraudis venena nesciat. (8. 571f. u.
S. 587.

"nescius! findet sich wie hier mit Infinitiv konstruiert"): de
virginib. I 2, 7: mori adhue nescia; ibid. II 2, 9: prodire domo nes-
cia; ibid. II 4, 23: puella fugere nescia.

Str. 4. V. 1u. 2: 'Prodire quis nuptum putet

sie laeta vultu dueitur',

Zum Supin nuptum! vgl. hymn. VI 3, 3 und 4: "adoratum . . .
Magos duxerit' (S. 593). V. 1 ist fast wörtlich zu lesen hymn. X
8, 1: "prodire quis mundwum putet."

Genau so wie hier im Hymnus sagt Ambrosius von Agnes:
(Bir.) de virginib. I 2, 8: Non sie ad thalamum nupta properaret, ut
ad supplici locum laeta successu, gradu festina virgo (Agnes) pro-
cessit. Zu beachten ist die in beiden Füllen gleiche Konstruktion
des Ablat. limit. “laeta vultu' und 'laeta sueeessu. Denselben Ge-
danken führt Ambrosius bei der Schilderung des Martyriums der
hl. Pelagia aus: (Bir.) de virginib. III 6, 34: Fertur muptialem in-
duisse vestem, ut non ad mortem ire diceres, sed ad sponsum.

ducitur! (sc. ad mortem) gebraucht Ambrosius prägnant: de
Nabuthe 5, 21: Vidi ego pauperem duci.

Str. 4. V. 3 u. 4: 'novas viro ferens opes

dotata censu sanguinis.

"census, us’ findet sich in übertragener Bedeutung: ep. 31, 7:
censu pio dives; ep. 38, 7: censum bonitatis tuae; de Iacob II 5, 20:
censu fidei.

Mit dem i» V. 4 gewühlten Bilde sagt Ambrosius: hex. III 13,
56: Eeclesia . . . Christi eruore dotata; de Isaac 5, 48: Laudant
etiam munera animae, quae missa sunt a sponso, quibus dotata
veniebat; ep. 31, 7: misericordiae quoque dotata patrimonio.

Str. 5. V. 1u. 2: ' Aras nefandi numinis

adolere taedis cogitur.’

"aras taedis adolere’ ist wohl eine Reminiscenz an Verg. Aen.
7, 71: castis adolet . . . altaria taedis?) Den Ausdruck gebraucht Am-
brosius: de off. III 17, 100: quo adolerent altaria; de loseph 3, 17:
thymiama, quo adolent altaria piae mentis; In Lue. I 28: utinam
nobis quoque adolentibus altaria . ..; ep. 4, 3: cum spintu adoles
aureum illud thymiamaterium.

1) Vgl. zu dieser Konstruktion Draeger, histor. Syntax * II 3. 372.
2) Vgl. Tacitus hist. II 3 altaria adolentur.

628 August Steier:

Zu beachten ist, dafs Vers 1 die Eigenart, unter dem Plural
'arae' einen Altar zu verstehen, mit de virginib. I 2, 7 gemeinsam
hat, wo es von Agnes heifst: vel si ad aras invita raperetur. Die
gleiche Erscheinung zeigt Lucret. I 89 (ed. Brieger) ante aras; Verg.
Aen. 3, 545: ante aras; ibid. 4, 219: arasque tenentem; Ovid. met.
7, 14: Ibat ad antiquas Hecates Perseidos aras; Curt. 8, 11, 24:
(ed. Stangl 8.337) arae Minervae Victoriae (= Altar der ᾿Αθηνᾶ Νίκη).

Einen genauen Unterschied macht Ambrosius zwischen “ara’
und 'altaria, ium'!), indem er unter 'ara' den heidnischen, unter
“altaria’ den christlichen Alter versteht?); so ist im Hymnus und
de virginib. I 2, 7 (ad aras), ara vom heidnischen Altar gebraucht;
diese Unterscheidung zeigt sich ferner: In Luc. IX 20: ara deicitur,
ut erigantur altaria; de virginib. III 6, 33: iam enim sacrilegas aras
praecipitata subvertam.

Str. 5. V. 3 u. 4: 'respondet: Haud tales faces
sumpsere Christi virgines;

Str. 6: Hic ignis extinguit fidem,
haec flamma lumen eripit;
hic hic ferite, ut profluo
cruore restinguam focos.'

Zu ‘profluus’ vgl. hymn. VI 8, 2: “panis rigatur profluus' und
In Ps. 118, 17, 32: sanguinis proflua.

Die hier der Agnes in den Mund gelegten Worte finden sich
de virginib. I cap. 2 nicht (vgl. die einleitenden Bemerkungen zu
diesem Hymnus), jedoch dürfen die Worte ' quid percussor moraris?",
welche Agnes de virginib. I 2, 9 an den Henker richtet, in Parallele
gebracht werden. Auffallende Áhnlichkeit mit Vers 4 zeigt die Rede
der Pelagia: (Bir.) de virginib. III 7, 33: Iam enim sacrilegas aras
praecipitata subvertam et accensos focos?) cruore restinguam. Ferner
ist zu vergleichen: In Luc. IX 33: incendia proprio cruore restinxerit ;
de Iacob II 11, 47: Manabat e vulneribus cruor et effossis vulneribus
sanguis effusus ipsos flammarum exstinguebat globos.

Str. 7. V. 1: 'Percussa quam pompam tulit'!

Derselbe Ausruf beim Anblick einer Martyrerin findet sich:
(Bir.) de virginib. II 2, 17: quae pompa illa! ibid. II 4, 80: quae
pompa illa!

1) *altaria, ium? findet sich bei Ambrosius wie in der klassischen
Zeit nur als plurale tantum (vgl. Neue, Formenlehre I? S. 689 u. 8832)
u. Maas, Poet. Plural, Archiv 479 ff.

2) Diesen Unterschied macht z. B. Damasus nicht. Vgl. Damas.
68, 1: *hanc aram Domini servant Paulusque Iohannes.’

3) Bei *focos? braucht hier ebensowenig an Metonymie gedacht
zu werden wie im Hymnus, da, wie Wölfflin (Sitzungsber. der bayr.
Akad. d. Wissensch. 1881. Bd. II. Heft 1 S. 39) mitteilt, „schon bei Vol-
catius (vita Avid. Cass. 4, 3) focus an die Stelle von ignis getreten ist."

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 629

Str. 7. V. 2, 8 u. 4: "Nam veste se totam tegens

curam pudoris praestitit,
ne quis retectam cerneret."

Hiermit stimmt überein, was Ambrosius de off. I 50, 255 von
Agnes sagt: castitaiem protewit. Von den Schwestern der Pelagia
heifst es de virginib. III 6, 35: suspensu paululum in cinctum sinu,
quo pudorem tegereni; und von Pelagia selbst: (Bir.) ep. 37, 38: Quid
autem sublimius sancta Pelagia, quae vallata persecutoribus, prius-
quam tamen in eorum conspectum veniret, aiebat: Volens morior,
nemo me continget manu, nemo oculo protervo violabit virginem,
mecum feram pudorem, mecum incolumem verecundiam.

Str. 8: "In morte vivebat pudor,
vultumque texerat manu,
terram genu flexo petit")
lapsu verecundo eadens.'

Zur Antithese “in morte vivebat vgl. hymn. XI. Str. 6, 7 u. 8
(Kap. 3. 8 7. 8. 621 und die dortselbst Anm. 1 aus Florus angeführte
Stelle: *et in ipsa morte ira vivebat'). Ebenso wie hier wird auf das
Schamgefühl der Agnes hingewiesen de virginib. I 2, 9: Habetis igitur
in una hostia duplex martyriwm pudoris et religionis.

Schon Biraghi (a. a. Ὁ. 8. 72) hat auf die Ähnlichkeit der in
den beiden letzten Strophen geschilderten Scene mit Eurip. Hec. v.
568—570 (Tod der Polyxena) aufmerksam gemacht:

*f δὲ θνήςκους᾽ ὕμιυς
πολλὴν πρόνοιαν εἶχεν εὐςχήμιυς Teceiv,
κρύπτους᾽ ἃ κρύπτειν ὄμματ᾽ ἀρςένων χρειών.ἢ

Ähnlich schildert Ovid. fast. 2, 833 sq. den Tod der Lucretia:

"tunc quoque iam moriens, ne non procumbat honeste,
respicit, haec etiam cwra cmlentis erat.

Ich glaube somit durch den angestellten Vergleich zwischen der
Diktion des Hymnus und der Ausdrucksweise, der sich Ambrosius in
seinen prosaischen Schriften bedient, Belege erbracht zu haben, welche
berechtigen, diesen Hymnus mit Biraghi und Dreves, trotz der Aus-
führungen Cavalieris dem Ambrosius zuzusprechen.

Kap. ὃ. 8 9. hymn. XIII: 'Amore Christi nobilis.' *)

Für die Echtheit dieses Hymnus giebt es kein älteres, glaub-
würdiges Zeugnis; Biraghi hat ihn in seinen Kanon nur als Bestand-

1) Vgl. Lucret. I 92: (ed. Brieger) "terram genibus summissa petebat" ;
Verg. Aen. 3 98: summissi petimus terram."

2) Vgl. Biraghi, a. a. Ὁ. 8. 97—102; Dreves, Stimmen a. M. L. Erg.
Heft 58. S. 64—967.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIIL 41

624) August Steier:

teil der Liturgie der mailändischen Kirche aufgenommen. Deshalb
kann sich der Echtheitsbeweis nur auf die Sprache des Hymnus
stützen.

Str. 1: ' Amore Christi nobilis
et filius tonitrui
arcana, lohannes, Dei
fatu revelavit sacro."

Die beiden ersten Verse deuten auf Marc. 3, 16: ' filii tonitrui"
(Sabatier III 197). Hiernach werden Johannes und Jacobus von
Ambrosius häufig 'filii tonitrui" genannt; so: ep. 22, 5: caeli erant
Iacobus et Iohannes: denique filii tonitrui nuncupantur; et ideo quasi
coelum Iohannes Verbum apud Deum vidit; de Iacob. II 11, 46:
(Schenkl 49) caeleste resultat oraculum sicut in Iohanne et Iacobo
tonitrui filiis resultabat; In Luc. VII 5: Nec Iacobus et Iohannes
mortui Fili tonitrui ... sed subiacent; In Luc. IX 35: Imago Cae-
saris non reperitur in lacobo vel Iohanne, quia fili tonitrui sunt;
In Ps. 45, 2: filii tonitrui Iacobus et Iohannes.

"revelare! = „enthüllen, offenbaren“ bei Ambrosius sehr häufig;
so de Noe 8, 26: revelavit mysterium; in der gleichen Bedeutung:
de Elia 21, 77 und 80; de Iacob II 7, 30; ibid. 9, 39; de Abrah.
II 1, 1; In Ps. 37, 22; In Ps. 39, 24; ep. 64, 7 und 8; ep. 65, 4;
In Luc. V 105; In Luc. VI 8.

Zum subst. Gebrauch von ' arcanum" (Thesaurus II 434) vgl. de
obit. Val. 75: arcana ecclesiae ... secreta mysterii; Apol. Dav. 12,
58: secreta et arcana sapientiae; In Ps. 118, 2, 28: arcana sapientiae.

fatus, us’ = „Itede“ findet sich de fide I 16, 106: visu in-
comprensibilis, fatu ininterpretabilis, sensu inaestimabilis.

Den in dieser Strophe ausgesprochenen Gedanken giebt Am-
brosius: de inst. virg. 7, 46: iste (Iohannes) dilectus Domini, qui e
pectore eius hauserat secreta sapientiae et piae voluntatis arcana;
ep. 65, 4: Sapientia autem Dei Christus, in cuius pectore recumbebat
Iohannes, ut de principali illo secretoque sapientiae hausisse divina
proderetur mysteria.

Str. 2: “Captis solebat piscibus
patris senectam pascere,
turbante dum nutat!) salo
immobilis fide stetit.

"senecta, ae’ — ' senectus, utis’ findet sich bei Ambrosius nur:
de virginit. 7, 39: morum senectam (also in übertragener Bedeutung).

Zur Metonymie 'paítris senectam pascere vgl. hymn. IX 4, 8:
"eastrisque raptos impiis’ und hymn. VIII 6, 2: 'egena cogit
agmina."

1) Zum Texte s. Anhang II. 8 13.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 631

"turbare" — „in Aufregung, Unruhe sein“, (reflexiv)*) gebraucht
Ambrosius nicht; bei ihm ist turbare" stets transitiv.

Zu 'nutat! (das Biraghi für das handschriftliche “natat’ emen-
diert hat) vgl. hymn. XII 2, 3: 'nutabat in viris fides’; jedoch ist
“nutare’ dort in übertragener, hier in eigentlicher Bedeutung gebraucht.

'salum, i’ = „das bewegte Meer“ findet sich de Cain et Abel I
10, 42: in salo maris; ep. 2, 1: adversum impetus saevientis sali;
daneben ist 'salum' bildlich verwendet in Verbindungen wie In Ps. 118,
5, 33: in salo saeculi huius, ebenso In Ps. 47, 10; de interp. Dav.
1V 5, 19: in istius salo vitae, ebenso de bon. mort. 4, 15; so auch
in diesem Hymnus Str. 4, 2.

"stare" (prägnant) — „unerschütterlich feststehen“, so ep. 21
(sermo c. Aux.) 12: non enim recesserat Dei servulus, sed sielerat
timoris ignarus.

Zur Verbindung "immobilis fide stetit! vgl. In Ps. 35, 29: sed
fide stabat; In Ps. 61, 18: Immobilis ergo fide Stephanus immobilem
Christum videbat.

Str. 3. V. 1 uv. 2: Hamum profundo merserat,
piseatus est Verbum Dei.’

"hamum mergere' ist bei Ambrosius nicht gebräuchlich; er ge-
braucht dafür nach Matth. 17, 26: “mitte hamum" (Sabatier ΠῚ 103),
bamum mittere, so In Luc. IV 73: mitte hamum.

“mergere’ ist hier nach Analogie von 'demergere' (In Ps. 37,
20: Aegyptiorum ... populos Rubri maris demersit profundo) mif
Dativ (profundo) konstruiert; so gebraucht es Ambrosius: In Ps. 118,
18, 29: qui veri illius Aegyptii regis stravit exercitum et abyssi
mersit profundo; In Ps. 118, 20, 2: totum uratur eorpus incendiis,
mergatur profundo; ln Luc. IV 51: Cur mystieo numero mergere
iubetur?

Der in Vers 2 ausgesprochene Gedanke findet sich: de virginit.
18, 119: Quis enim thesaurus in nobis est nisi Dei Verbum? Dei
ergo et retibus et hamo piscalur; hex. V 7, 17: Evangelium est mare,
in quo piscantur Apostoli, in quo mittitur rete; de Isaae 5, 40:
Transivit Iohannes, qui Verbum apud Patrem invenit.

Str. 3. V. 8 u. 4: 'iactavit undis retia,
vitam levavit omnium."

In der Verbindung mit 'retia' gebraucht Ambrosius nicht das
verbum intensivum?), sondern iacere; so de off. III 11, 71: ubi num-
quam ante iaciebant retia. 'iactare" findet sich ep. 64, 3: iactare
in mare; ep. 76, 12: in seopulos iactetur procellä.

1) So gebraucht es Verg. Aen. 6, 800: "et septemgemini turbant
trepida ostia Nili und Aen. 6, 857: 'turbante tumultu.*
2) Vgl. Cels. dig. 19, 1, 12: iactare rete.

41*

632 August Steier:

Den Inhalt dieser und z. T. der vorigen Strophe giebt Ambro-
sius (Bir.) de virginit. 20, 131: Vide, quid piscator etiam iste (Io-
hannes) profecerit. Dum in mari lucrum suwm quaerit, vitam invenit
omnium. Lembum deseruit, Deum reperit; scalmum reliquit, verbum
invenit ... Hic ergo piscator, dum ipse turbato agitatur salo, mobili
mentes statione nutantes fundavit in petra; ähnlich heifst es de in-
carn. 3, 15: (Iohannes) quasi piscator affectus, qui iam non pisces
caperet, sed homines vivificaret.

Str. 4: * Piscis bonus pia est fides!)
mundi supernatans salo,
subnixa Christo pectore
sancto locuta Spiritu.'

Zu 'salum, i ( bildlich) vgl. die zu Str. 2. V. 8 angeführten Stellen.

“supernatare’ — „oben darüber, daraufschwimmen' konstruiert
Ambrosius mit Dativ 2): (Bir.) hex. V 11, 32: Quae si quando super-
natant fluctibus; (Bir.) de exc. Sat. I 43: resolutam tabulam, cui
supernatans iuvaretur. Dazu fand ich noch: hex. III 2, 9: ferrum
aquae supernatavit; hex. V 22, 74: quo melius aquis poesint super-
natare; de Spir. sancto II prol. 14: quae fluctibus supernatant mundi.

Die Konstruktion 'subnirus aliqua re’ ,gestülel auf etwas, im
Vertrauen auf etwas“ gebraucht Ambrosius gerne; so: In Ps. 43, 24:
auctoritate subnixus; In Ps. 118, 3, 35: dote subnixus; de obit.
Theod. 56: subnixum viribus; de fide res. II 59: subnixam ... remi-
gio; ep. 37, 26: Regali enim subnixus fastigio; ep. 61, 6: tanta sit
humilitate subnixa; de fuga saec. 4, 17: fidei suffragio subnixi; de
Iacob I 8, 36: nulla veritate subnixus; de Abrah. II 8, 57: subnixa
geminatis subsidiis; de myst. 3, 9: subnixum prophetico testimonio;
de off. II 20, 99: divinà subnixus gratià.

Zu V. 4: * sancto locuta Spiritu! verweist Biraghi (a. a. O. 8. 99)
auf ep. 11, 4: cum et alius vir sancto locutus Spiritu dixerit decli-
nantes huiusmodi bestias nec salutatione recipiendas, und bemerkt
“Sottintendesi, verso e allusione a tutti noti dell’ Inno noto"; diese
Annahme, der auch Dreves beipflichtet, geht m. E. zu weit, da Am-
brosius auch an anderer Stelle eine ähnliche Wendung gebraucht,
ohne dafs hier an eine Anspielung auf diesen Vers zu denken ist:
ep. 63, 31: ut Esaias Spiritu divino locutus est.

Str. 5: “In principio erat Verbum
et Verbum erat apud Deum,
et Deus erat Verbum; hoc erat
in principio apud Deum:
Str. 6. V. 1: Omnia per ipsum facta sunt.’

1) Über die Anspielung auf das altchristliche Symbol IXOYX spricht
Biraghi (a. a. O. S. 98 f) ausführlich und zieht daraus mit Recht einen
Schlufs auf das Alter des Hymnus.

2) Vgl. Apul. met. 6, 29: arieti supernatasse.

^ elvelkmsti

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 635

Diese Verse stellen sich als den Anfang des Johannesevange-
liums dar und sind wörtlich in den Hymnus übernommen.') Mit
Recht leitet Biraghi daraus einen Beweis für die Echtheit des Hym-
nus ab, da Ambrosius Joh. I 1 sqq. oft als Widerlegung der von den
Arianern angefochtenen Lehre verwendet; so eitiert er de fide I 8,
57 diese Verse und führt fort: Omnes haereses hoe capitulo brevi Pis-
cator noster exclusit ... Arius eonticescat ... Babellius obmuteseat.
Noch deutlicher spricht Ambrosius aus, warum er an dem Texte
Joh. I 1 sqq. ohne jede Änderung festhält, wieder im Kampfe gegen
die Arianer: In Luc. I 13: Tinea haereticus est, tinea Photinus est,
tinea tua Arius est. Beindit vestimentum, qui separat a Deo Ver-
bum. Seindit vestimentum, cum legit: "In Principio erat. Verbum cet
Verbum erat apud Deum et Deus erat, — Integrum enim vestimentum
est, si legas: “Et Deus erat Verbum. Danach erscheint es begreif-
lieh, wenn er gerade diese Stelle, obwohl er sonst (vgl. hymn. IV
und hymn. V) Bibelstellen gerne zu variieren pflegte, stets in der
gleichen Form, die auch die Verse des Hymnus aufweisen, eitiert.
Dies ist der Fall: In Ps. 118, 14, 23; In Lue. II 40; In Luc. X 118;
de interp. Iob. I 9, 31; de interp. Dav. II 4, 15. Vers 1 der
6. Strophe allein findet sich gleichlautend mit dem Texte des Hym-
nus: hex. I 4, 15; In Ps. 36, 35. Zum Vergleiche sei noch darauf
hingewiesen, dafs Ambrosius in hymn. IV den Anfang des 79. Psal-
mes fast unverändert aufgenommen hat (vgl. Kap. 2. 8 4. 8. 575).

Str. 7. V. 2: 'cruorque delictum lavans.’

Die Verbindung 'delictum lavare! gebraucht Ambrosius: In
Luc. II 41: mea lacrimae illae delicta laverunt; In Luc. VI 18: la-
vare delictum, ebenso In Luc. X 89; de poen. II #, 71: lavare delicta;
de Ioseph 10, 59: ut . . . delicta lavaret; de exe. Bat. I 5: eius de-
licta lavarunt.

Str. 7. V. 3 u. 4: "hoc morte praestat martyrum,
quod fecit esse martyres."

Zu ‘hoc’ (Ablativ des subst. Pronomens im Neutrum) vgl. In
Luc. V 67 per hoc. Der echt vulgürlateinischen Konstruktion "fa-
cere’ mit Akkus. mit Inf.) = bewirken, efficere, eurare (französ, faire
mit Infinitiv) bedient sich Ambrosius: In Ps. 40, 35: Fecisti terram
esse, quod coelum est; In Ps. 118, 19, 29: diabolus tentans fecit
ascendere Salvatorem; In Luc. X 109: Unus Dei triumphus fecit
omnes prope iam homines triumphare.

1) Über die metrischen Licenzen, die dadurch entstehen mulsten,
s. Kap. 5. 8 3.

2) Vgl. Rónsch, It. u. Vulg. S. 366f; Thielmann in Woltflins
Archiv III 180; Drüger, histor, Syntax 8 442; Kaulen, Handbuch der
Vulgata S. 286.

634 August Steier:

Der in den beiden Versen ausgesprochene Gedanke findet sich:
In Ps. 36, 57: (Johannes), qui ante omnes ad Christi agonem fidei
testis .. .; bonus praeco, qui ad certamen alios excitabat.

Str. 8: * Vinctus tamen ab impiis
calente olivo dicitur
lersisse mundi pulverem,
stetisse victor aemuli.'

Zu dieser Strophe hat Biraghi auf eine sehr gute Parallelstelle
aufmerksam gemacht: In Ps. 118, 2, 8: Haec ergo mirantibus aliis
respondit anima lohannis: 'Fusca sum et decora, filiae Hierusalem"
(Cant. 1, 4); fusea per culpam, decora per gratiam. Dicit et caro:
" Fusca sum et decora’; fusca pulvere sacculari. quem certando collegi,
decora oleo spiritali, quo mundi huius pulverem squaloremque detersi.
Fusca per vitium, sed decora iam per lavacrum, quod abluit omne
delictum. Was hier von Johannes gesagt ist, wird ep. 42, 20 von
den Martyrern ausgesprochen: Hoc ergo oleo ungit ecclesia cervices
suorum, ut suscipiant iugum Christi: hoc oleo unxit martyres, wf
saccularem ab eis pulverem detergeret.

“stetisse’ ist hier in der gleichen Bedeutung gebraucht wie
Str. 2. V. 4.

Es mufs zugegeben werden, dafs der Hymnus in vielen Stücken
Übereinstimmungen .mit den prosaischen Schriften des Ambrosius
aufweist. Immerhin ist nicht zu verkennen, dafs die sprachlichen
Parallelen, die sich für den Hymnus erbringen liefsen, keineswegs so
auffallende sind, wie sie vielfach für die bisher behandelten Hymnen
nachgewiesen werden konnten; für nicht wenige Verse des Hymnus
war es überhaupt unmóglich, Beweisstellen in der Prosa aufzufinden.
Deshalb móchte ich den Hymnus nicht mit der gleichen Sicherheit,
wie Biraghi und Dreves es gethan haben, dem Ambrosius zusprechen,
wenngleich manche Momente auf ihn als den Verfasser des Hymnus
deuten.

Kap. 3. 8 10. hymn. XIV: * Aeterna Christi munera.'!)

Diesen Hymnus bezeichnet Beda (de arte metrica cap. 11) zu-
sammen mit hymn. I, II, III und V als 'hymnus Ambrosianus.” Wenn
auch, wie ich in Kap. 1 dargelegt habe, diese Notiz keineswegs be-
rechtigt, Ambrosius für den Autor des Liedes zu halten, so folgt
daraus doch nicht, dafs man, wie es Mone (a. a. O. I 144) gethan
hat, deshalb dem Ambrosius den Hymnus absprechen müsse. Nach-
dem also auch für die Echtheit dieses Hymnus ebensowenig wie für

1) Vgl. Biraghi, a. a. O. S. 108—107; Dreves, Stimmen 8. M. L. Erg.
Heft 58. S. 18 ἢ; Kayser, a. a. O. S. 219—242, der für diesen Hymnus die
Echtheit aufrecht erhält.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 635

den vorigen Zeugnisse vorliegen, ist man bei einer Untersuchung
der Echtheitsfrage auf den sprachlichen Ausdruck des Hymnus an-
gewiesen.

Str. 1: “ Aeterna Christi munera
et martyrum victorias
laudes ferentes debitas
laetis eanamus mentibus."

"munera! ist hier im gleichen Sinne gebraucht wie hymn. VH
1, 2, wo die Auffindung des Gervasius und Protasius 'munus' ge-
nannt wird (vgl. Kap. 3. $ 3. 8. 596). In ühnlicher Weise sagt Am-
brosius de Isaac 5, 46: Haec magni est eorona certaminis, hoe prae-
clarum munus sponsalium Christi, sanguis eius et passio.

Zu ' martyrium victorias" vgl. hymn. IX 7, 2: *mors triumphus;
hymn. XIII 8, 4: stetisse victor aemuli.

Den Gedanken dieser Strophe giebt Ambrosius: de fide III 17,
142: prosequamur sanctum martyrem laudibus.

Zu "laudes debitas" vgl. hymn. XII 1, 2 und 3: 'spiritum.. . debi-
tum’; ep. 45, 7: si... Deo nostro debitos eultus deferamus; ep. 62, 2:
deferrem debitum obsequium; de Cain et Abel I 1, 4: reverentiam
Deo debitam; ibid. I 7, 26: reverentiam debitam.

Str. 2: ' Ecclesiarum principes
belli triumphalis duces,
coelestis aulae milites
et vera mundi lumina.

"principes! nennt Ambrosius die Martyrer (Bir.) ep. 22, 7:
Principes populi (Christiani) quos alios nisi sanctos martyres aestimare
debemus? ibid. 10 heifst es: (martyres) "non saeculi milites, sed mi-
lites Christi", wozu hymn. IX 6, 2: "Christi milites" zu vergleichen ist.

"coclesie militia! werden die Martyrer in ihrer Gesamtheit ge-
nannt: de virginib. I 3, 13; ibid. I 8, 51; In Ps. 36, 58; ep. 18, 7.

Zu "/umina’ verweist Biraghi auf ep. 22, 6, wo Ambrosius von
den Martyrern Gervasius und Protasius sagt: Ecce veri dies pleni
luminis et fulgoris aeterni.

Str. 3: “Terrore vieto saeculi
poenisque spretis corporis
mortis sacrae compendio
lucem !) beatam possident."
Der in V. 1 ausgesprochene Gedanke findet sieh: (Bir.) In Luc.
12: Quod indicio est victores saeculi principibus anteferri. Denique
ortuis regibus in perpetuum martyres regnum caelestis gratiae ho-
re succedunt. de exc. Sat. I 50: invieto quodam contemptu sae-
1 huius,

1) Zum Texte s. Anhang Il. 5 14.

636 August Steier:

"mors sacra! sagt Ambrosius vom Tode der Martyrer In Ps.
118, 20, 10: sacrae mortis corona; vgl. auch hymn. VII 5, 2: ' mortis
sacrae meritum."

"compendium (sc. viae) — „der abgekürzte Weg" gebraucht
Ambrosius in Verbindung mit “mortis’: de off. III 20, 191: com-
pendium mortis; de Nabuthe 6, 30: mortis compendia.

Str. 4: ᾿ Traduntur igni martyres
et bestiarum dentibus;
armata saevit ungulis
tortoris insani manus.'

In ähnlicher Weise beschreibt Ambrosius die Verfolgung der
Martyrer: (Bir.) In Ps. 118, 9, 2: Quam pulchre etiam de martyri-
bus dicitur, qui vere militant Christo, qui persecutiones, ungulas,
gladios, incendia non timentes, infestis se regibus obtulerunt. Timo-
rem etenim, quem poterant habere poenarum, excluserunt amore
martyri. Das Marterwerkzeug “ungulae’ nennt Ambrosius In Ps.
118, 20, 10: exaratum ungulis. “saevire’ findet sich vom , Wüten
der Verfolger gegen die Gläubigen“: de Iacob II 11, 44: pardalicis
feritatibus saeviebant.

Str. 5: 'Nudata pendent viscera
sanguis sacratus funditur;
sed permanent immobiles
vitae perennis gratiá.

"viscera! gebraucht Ambrosius als , Kórperteile"') ep. 44, 13:
est etiam in visceribus nostris hebdomadis explorata gratia. Häufiger
findet sich das Wort in der Bedeutung „das Innere“ in geistiger
Beziehung; so: In Ps. 37, 42: secreta mentis viscera, ebenso ep. 29, 6;
ep. 53, 3: animi visceribus; ep. 87, 1: summä gratiä se meis visce-
ribus infudit.

Der Gedanke der beiden letzten Verse findet sich: ep. 22, 4:
Non enim eos (martyres) saecularis illecebra, sed divini operis grafia
ad firmamentum sacratissimae passionis evexit . . . quod adversus
lubricum huius saeculi stabiles permanserunt.

Zur Verbindung ' immobilis permanere" vgl. hex. I 6, 22: immo-
bilem permanere; In Ps. 37, 21: Iob immobilis in sua fortitudine
permansit; In Ps. 118, 5, 21: immobilis ... . permaneat.

Str. 6. V. 1: ' Devota sanctorum fides."

Während die Verbindung 'fides et devotio" bei Ambrosius sehr
häufig ist (vgl. hymn. X 6, 2: ' devotionis? Kap. 3. 8 6. S. 615), und sich
auch * fida devotio" findet (ep. 22, 13; hex. V 21, 68; de Ioseph 9, 51),
kommt gerade der Ausdruck ' devota fides' nicht vor.

1) Vgl. dazu Kayser, 8. a. O. S. 238 f.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 637

Str. 6. V. 2: ' invicta spes credentium."
" credentes! = „die Gläubigen“ gebraucht Ambrosius dem Sprach-
gebrauche seiner Zeit entsprechend als Substantiv ') fast in jeder Schrift.

Str. 6. V. 3: "perfecta Chrisli caritas."

Die Wendung ‘perfeeta caritas" findet sich: ep. 78, 5: Bi non
credit omnia, non videtur caritas esse perfecta. Ergo perfecta caritas
omnem fidem habet; ibid. 6: perfectam caritatem; de obit. Theod. 38:
perfecta caritate.

Str. 6. V. 4: "mundi triumphat principem.

“mundi princeps" — diabolus ist Ambrosius (wohl in Anlehnung
an Joh. 14, 30: 'venit enim princeps huius mundi et in me non
habet quidquam" und Joh. 16, 11: princeps huius mundi iam iudi-
catus est) sehr geläufig. Ich führe aus den vielen Stellen nur einige
an: In Ps. 118, 4, 28; ibid. B, 52; ibid. 16, 12; In Lue. II 3; In
Luc. X 109; de Abrah. II 9, 62; de fuga saec. 5, 25; Apol. Dav. 3,
14; ibid. 5, 20.

"triumphare aliquem?) = „jemand völlig besiegen“ findet sich:
de interp. Dav. II 7, 26: qui triumphaverunt populum ludaeorum;
(Bir. In Ps. 118, 3, 34: In se voluit (Christus) principem mundi
fallere, in discipulis triumphare.

Str. 7: "In his paterna gloria,
in his voluntas Spiritus,
exsultat in his Filius,
coelum repletur gaudio.'

Zu 'paterna gloria! vgl. hymn. V 1, 1: “Splendor paternae glo-
riae' (Kap. 3. 8 1. S. 583f£). Vers 3 lehnt sieh wohl an Ps. 118, 162:
“laetabor ergo super eloquia tua' an, wozu Sabatier II 248 bemerkt,
dafs so die 'versio antiqua' laute, dafs hingegen Ambrosius lese:
"exsulto ergo in verbis tuis'; so citiert Ambrosius die Btelle In Ps.
118, 21, 10.

'replere' hat hier die gleiche Bedeutung wie hymn. II 4, 3:
"replevit (Kap. 2. $ 2. 8, 567) und hymn. IX 3, 3: 'replevit.'

Str. 8: “Te nune, redemptor, quaesumus,
ut martyrum consortio
lungas precantes servulos
in sempiterna saecula."

Biraghi verweist auf ein ähnliches Gebet: de inst. virg. 17, 104:
Nunc ad te ... Pater gratiae vota eonverto, ... te quaeso, ut tuea-
ris hanc famulam tuam.

1) Über den Gebrauch der substantiv. Particip. s. Rönsch, It. u.
Vulg. S. 107 f.

2) Vgl. zur Konstruktion Tac. Germ. 37: 'triumphati magis quam
victi sunt.’

638 August Steier:

Der Ausdruck “martyrum consortium? findet sich de poen. I 11,
49: martyrum consortia. In ührlichen Verbindungen steht 'consor-
tium’: ep. 50, 19: consortia iustorum, ebenso de Noe 18, 64; In
Ps. 1, 16: consortio beatorum; de fide res. II 100: hominum consortia.

Die Konstruktion 'iungere aliquid alicui rei? ') bevorzugt Am-
brosius; nur vereinzelt kommt 'iungere aliquid cum aliqua re’ vor.
Den Beweis hierfür werde ich im Exkurs Kap. 4. S 4 erbringen.

Die Deminutivform 'serruli? — „Diener (Gottes)" ist bei Am-
brosius überaus hüufig; einige Stellen mógen genügen: ep. 21 (sermo
c. Aux.) 12; ibid. 13; ibid. 14; ibid. 36; ep. 29, 6; ep. 40, 19; In
Ps. 1, 33; In Ps. 36, 25; ibid. 46; In Ps. 37, 21; ibid. 50.

Wie die Untersuchung zeigt, konnten zur Sprache des Hymnus
manche Belege aus der Prosa des Ambrosius erbracht werden; auch
die Gedanken, die im Hymnus ausgesprochen sind, liegen im Kreise
der Ideen des Ambrosius. Trotzdem möchte ich für diesen Hymnus
nicht mit Bestimmtheit die Autorschaft des Ambrosius aufrecht er-
halten, da infolge der allgemein gehaltenen Fassung des Liedes der
Nachweis besonders charakteristischer Vergleichsstellen, die mit
Sicherheit auf Ambrosius deuten, nicht möglich war.

Kap. 3. S 1l.

Es erübrigt noch, über die Hymnen, welche Biraghi unter
No. XIV, XV, XVI und XVIII (in dem von Dreves, Stimmen aus
M. L. Erg. Heft 58, beigegebenen Anhang No. IV, V, VI und XVIII)
in seinen Kanon aufgenommen hat, zu sprechen. Was zunüchst den
hymn. XVIII: “Iesu corona virginum'?) anlangt, so ist zu bemerken,
dafs sich der Beweis, den Biraghi für dessen Echtheit zu erbringen
versucht, auf die Schrift “de lapsu virginis consecratae' stützt, deren
Echtheit schon die Zweifel der Mauriner erweckt hat (ed. Maur.
tom. II p. 302 sq.), und die auch von der heutigen Kritik nicht zu
den zweifellos echten Schriften des Ambrosius gerechnet wird.) Der
Verfasser dieser Schrift sagt cap. 7, 29: ' Frustra hymnum virgini-
tatis exposui, quo et gloriam propositi et observantiam pariter decan-
tares.” In dieser Stelle erblickte Biraghi einen Hinweis auf den
Hymnus und schlofs daraus, dafs Ambrosius einen hymnus virgini-
latis verfafst habe, der uns in dem Liede 'Iesu corona virginum'
vorliege.

Indes wäre es m. E., selbst wenn die Schrift “de lapsu virginis
consecratae' von Ambrosius stammte, unberechtigt, auf Grund dieser

1) M dazu Landgraf, Beiträge zur histor. Syntax d. lat. Sprache.
(Progr. d. Wilhelmsgymn. in München 1899.) S. 17 ff.

2) Vgl. Biraghi, a. a. O. S. 128—181; Dreves, Stimmen a. M. L. Erg.
H. 58. S. 80—83.

3) Vgl. Ihm, a. a. O. p. 73sq.; Bardenhewer, Patrologie? S. 884;
Realencykl f. prot. Theol. s. v. Ambrosius von Mailand S. 447.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 639

Stelle zu behaupten, Ambrosius habe einen hymnus virginitatis ge-
dichtet. Denn das Wort 'exposui', auf dessen Bedeutung es hier
ankommt, legt jedenfalls die Übersetzung „ich habe erklärt, aus-
einandergesetzt“ viel näher als die Deutung, welche ihm Dreves in

ereinstimmung mit Biraghi gegeben hat, wenn er sagt 'exposui'
sei hier gleich *composui' zu nehmen und mit „ich habe verfafst* zu
übersetzen. Einen Beweis für diese Behauptung hat Dreves ebenso-
wenig erbracht, wie ihn Biraghi versucht hat. Denn der Hinweis
Dreves' auf Hildemar, der im achten Jahrhundert "expositus — compo-
situs' gebraucht [vita et regula s. P. Benedieti III (Ratisb. 1880) 296:
“Ambrosianus i. e. ab Ambrosio expositus (hymnus)] kann doch für
den Sprachgebrauch des Ambrosius keine Beweiskraft beanspruchen,
und die weitere Bemerkung 'efr. Cie. Or. I 53" (ohne Anführung des
Wortlautes) ist ebenfalls hinfällig, da an der bezeichneten Stelle bei
Cicero “exponere’ überhaupt nicht steht, wogegen es an der Stelle,
welche Dreves zu meinen scheint: Cie. de orat, I eap. 53 (8 227),
eben nicht die Bedeutung von 'eomponere' hat. (Cie. de orat. I
8 227: cum M. Cato, Galbae gravis atque acer inimieus, aspere apud
populum Romanum et vehementer esset locutus, quam orationem in
"Originibus' suis exposuit ipse.)

Doch auch wenn aus der in Frage stehenden Stelle 'de lapsu
virginis consecratae’ hervorgehen könnte, dafs der Verfasser der
Schrift einen hymnus virginitatis’ gedichtet habe, entbehrt doch die
Beweisführung Biraghis, da die Autorschaft des Ambrosius für diese
Schrift nicht feststeht, jeglicher sicheren Grundlage. lch möchte des-
halb nicht einmal wie Dreves, der im übrigen über die Echtheit des
Hymnus viel zurückhaltender urteilt als Biraghi, behaupten, „dals
die Abfassung dieses Hymnus durch Ambrosius an sich nicht un-
wahrscheinlich ist.“ Denn aufser den bisher geüufserten Bedenken
spricht gegen die Echtheit des Hymnus auch die Zahl seiner Stro-
phen — während sowohl die Hymnen der Gruppe A als die der
Gruppe B (hymn. V— XIV) acht Strophen aufweisen, zählt dieser
Hymnus nur vier?) — und ferner das auch von Dreves bemerkte
häufigere Zusammenfallen von Wort- und Versaccent?); aufserdem

1) Wenn auch nicht die Stelle selbst, so doch 'exposui* ist richtig
übersetzt von Wilpert, Die gottgeweihten Jungfrauen (Freiburg i. Br.
1892) S. 13: „Umsonst habe ich dir den Hymnus der Jungfrüulichkeit
auseinandergesetzt, worauf du die Formel der Weihe (!) hersagtest und
das Gelobte zu halten beteuertest ()"* (decantares!). Jedenfalls das Wort
'exposui? hat die Mauriner veranlaíst, an dieser Stelle nicht an einen
eigenen Hymnus zu denken, sondern sie auf Ps. 44 zu beziehen; vgl.
ed. Maur. tom. II p. 312, annotatio.

2) Der Versuch Dreves', diese Vierzahl der Strophen daraus zu er-
klären, dafs der Hymnus nicht für den liturgischen Gobisodh geschrieben
sei, ist eine sehr unwahrscheinliche Hypothese,

3) Über das Metrum der Hymnen siehe Kap. 5. 8 1.

640 August Steier:

sind die von Biraghi angeführten sprachlichen Parallelen viel zu
spärlich, als dafs sie einen Stützpunkt des Echtheitsbeweises bilden
könnten. Ich habe zwar auch diesen Hymnus hinsichtlich der Sprache
mit den prosaischen Schriften des Ambrosius verglichen, allein das
Resultat war ein negatives.

. Der Hauptgrund, weshalb ich mich nicht entschliefsen konnte,
Ambrosius für den Verfasser der Hymnen No. XIV, XV, XVI des
von Biraghi aufgestellten Kanons zu halten, ist ihre Strophenzahl.
Jeder dieser Hymnen zählt nur zwei Strophen zu acht Versen. Man
ist aber wohl berechtigt, für einen Hymnus, der von Ambrosius ge-
dichtet sein soll, die Zahl von acht Strophen zu je vier Versen zu
verlangen, da sämtliche Hymnen der Gruppe A, für deren Echtheit
wir zufällig einwandfreie Zeugnisse besitzen, diese Strophenzahl auf-
weisen. Im übrigen ist die sprachliche Übereinstimmung dieser drei
Gedichte mit den Hymnen und den prosaischen Schriften keine der-
artige, dafs Biraghi zu dem Ausspruch berechtigt wäre 'e per verità
ne hanno tutto il carattere. Biraghi selbst hat für den Hymnus
No. XVI nur zu einem einzigen Wort (successibus Str. 1. V. 4) zwei
Stellen aus der Prosa des Ambrosius erbringen können. Ich habe
zwar zu den drei Hymnen für mehrere sprachliche Erscheinungen
Parallelen gefunden, allein sie erschienen mir zu unbedeutend, als
dafs ich daraufhin auch nur den Versuch eines Echtheitsbeweises
hütte wagen wollen.

Sehliefslich kann ich es mir nicht versagen, eine Ansicht aus-
zusprechen, die sich mir bei der wiederholten Lektüre des Hym-
nus XV: “Rector potens, verax Deus’ aufgedrängt hat. Dieser Hym-
nus zeigt m. E. bedenkliche Ähnlichkeit mit einem „Hymnus“, den
Mone (a. a. O. I S. 243. No. 185) mitteilt, der aber, wie Mone richtig
erkannt hat, nichts anderes ist, als ein Lückenbüfser, den man zur
Ausfüllung anderer Hymnen gebraucht hat. Es ist bezeichnend, dafs
sogar dieser „Hymnus“ den Titel ' Ambrosius in hymno versus’ trägt.
Um einen Vergleich zwischen diesem „Hymnus“ und dem von Biraghi
dem Ambrosius zugesprochenen zu ermöglichen, lasse ich beide Texte
hier folgen:

Mone, No. 185.

Str. 1: Da gaudiorum praemia,
da gratiarum munera,
dissolve litis vincula,
astringe pacis foedera.

Str. 2: Illumine cor hominum,
absterge sordes mentium,
resolve culpae vinculum,
everte moles criminum.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 641

Biraghi, Inno XV.

Str. 1: Rector potens, verax Deus,
qui temperas rerum vices,
splendore mane instruis
et ignibus meridiem.

Str. 2: Extingue flammas litium,
aufer calorem noxium,
confer salutem corporum
veramque pacem cordium,

Wer die beiden Texte vergleicht, wird zugeben, dafs besonders
Str. 2 des hymn. XV, deren allgemeine und vage Fassung in scharfem
Gegensatze zu der Ausdrucksweise der Hymnen des Ambrosius steht,
ebensogut im „Hymnus“ No. 185 stehen, wie umgekehrt jeder Vers
dieser von Mone angeführten Btrophen in die 2. Strophe des hymn. XV
eingesetzt werden könnte,

Kap. 4. Exkurs.

Wenn ich an manchen Stellen des ersten Teiles der Abhandlung
auf diesen Exkurs verwiesen habe, so geschah es deshalb, weil sich
die dort aufgestellten Behauptungen nur auf Grund eines umfang-
reichen statistischen Materials erweisen lassen. Da ich aber fürchtete,
durch längere Aufzählung von Stellen den Gang des Vergleiches zu
stören, und da es sich um sprachliche Erscheinungen handelt, welche
in mehreren Hymnen in gleicher Weise auftreten, habe ich es für
geeigneter gehalten, die Stellennachweise hier folgen zu lassen.

8 1. In einigen Hymnen findet sich das Neutrum eines Adjektivs
mit abhängigem Genetiv substantivisch gebraucht. (vgl hymn. ΠῚ
4, 1: cordis ima; ibid. 7, 2: cordis alta; hymn. IV 7, 3: infirma cor-
poris; hymn. XIII 1, 3: arcana ... Dei.) Diese Erscheinung läfst
sich auch in der Prosa des Ambrosius nachweisen, wie folgende
Stellen zeigen: occulta cordis, ep. 17, 2; ep. 50, 15; In Ps. I 51;
mentis occulta, Apol. Dav. 10, 52; ibid. 12, 58; occulta sapientiae,
de interp. Dav. IV 7, 20; ep. 37, 29; peccatorum occulta, In Ps. 37,
26; oceulta hominum, de Nabuthe 10, 45; hominis oeeulta, Apol.
Dav. 15, 74; occulta mysteriorum, Apol. Dav. 1, 1; eaeli alta, ep. 43,
15; caeli altissima, de fuga saec, 7, 37; in caeli altissimis, de Cain
et Abel I 5, 21; alta vulneris, in Ps. 118, 2, 22; alta sensuum, In
Ps. 118, 15, 12; altiora naturae, In Ps. 1, 18; alta sapientiae, de
interp. Iob. I 9, 29; secreta mentium, ep. 29, 20; secreta sapientiae,
In Ps. 36, 41; de interp. Iob. I 9, 29; Apol. Dav. 12, 58; secreta
domus, de Elia 18, 66; secreta naturae, In Ps. 1, 2; seeretum ora-
tionis, In Ps. 38, 11; forensia hominis, In Ps. 40, 7; inhrmum Dei,
ep. 50, 3; interna pectoris, ep. 57, 7; interiora hominis, In Ps. 37, 22;

642 August Steier:

intimum mentis, ep. 14, 1; dura exilii, de Iacob II 1, 1; dura labo-
rum, de Iacob II 1, 3; ep. 33, 2; certaminum dura, In Ps. 35, 18;
incerta navigii, In Ps. 118, 9, 2; lubricum verbi, In Ps. 38, 2; elatio-
nis lubricum, In Ps. 36, 42; lubrico erroris, de interp. Dav. IV 3, 5;
lubrieum delinquendi, de Noe 22, 81; profunda sapientiae, de interp.
Iob I 9, 31; in tenebrarum profundo, de interp. Dav. II 8, 30; in
sacramentorum profundo, de interp. Iob 1Π 4, 15; ex... mysterio-
rum profundo, de interp. Dav. IV 2, 3; divitiarum superflua, ep. 2, 15;
ciborum superflua, de Noe 9, 27; summum aquarum, de Noe 15, 51;
otii secura, de Iacob.II 1, 3; abscondita cogitationum, Apol. Dav. 10,
52; Dei abscondita, In Ps. 37, 27; splendida ... saeculi ... vera et
utilia . . . vitae, ep. 27, 10; arcana sapientiae, Apol. Dav. 12, 58;
concava rupium, praerupta montium, densa silvarum, In Ps. 1, 24;
gravia periculorum, ep. 33, 2; in arido vitae, de virginit. 8, 44.

8. 2. Zum Beweise für die Behauptung, daís “refundere’ ein von
Ambrosius gern gebrauchtes Wort ist, und dafs es wie in den Hym-
nen [vgl. hymn. I 6, 2; hymn. XI 2, 1; hymn. XII 1, 3] stets mit
dem Dativ konstruiert wird, mógen folgende Stellen dienen: nobis
refunditur, ep. 54, 1; mihi refundatur gratia, ep. 4, 7; nobis pax et
concordia ita sit refusa, ep. 12, 2; animae refusam esse virtutem, de
Noe 18, 42; vigor animae se refundit, de Noe 17, 59.

Hüufiger noch ist der Gebrauch von 'infundere', das wie in den
Hymnen (vgl. hymn. V 2, 4; hymn. VI 4, 1 u. 2) fast durchweg mit
dem Dativ (alicui aliquid) konstruiert wird, auch wenn an ein rein
örtliches Verhältnis gedacht ist. Dies zeigen folgende Stellen: oculis
color alter infunditur, de virginib. I 6, 29; iam sole terris infuso,
hex. IV 3, 11; infusus terris humor, hex. I 8, 28; rorem infusum
floribus, hex. V 21, 69; id... visceribus infundis internis, hex. VI
4, 28; suavitatem infundas auribus, ep. 2, 5; hanc infunde humili-
tatem . . . animis, ep. 2, 25; se fulgor . . . humanis pectoribus in-
fudit, ep. 44, 4; quae fidelium pectoribus infunditur, hex. II 1, 3;
gratiam humanis pectoribus infundens, de Noe 27, 102; fidem infu-
derunt mentibus, ep. 47, 6; tranquillitatem infundit sensibus, ep. 59, 2;
ut ... fides infunderetur infidelibus, hex. I 7, 27; quod infunditur
prudentioribus, ep. 8, 5; ex eo, quod humano usui .. . Deus infuderit,
ep. 43, 2; ceteris venerationem sui infudit, ep. 43, 16; et mentem ei
nostram infundimus, ep. 47, 4; cui se... infundit, de Iacob I 8, 35 ;
internis quoque ınedicamentum infundit ulceribus, hex. V 21, 70;
antequam lumen huic mundo Dominus infunderet, hex. I 8, 28.

$ 3. Zum Gebrauche des blofsen Akkusativs!) [vgl. hymn. II
1, 2: 'ascendit erucem'] ist zu bemerken, dafs Ambrosius bei den
mit 'in' zusammengesetzten Verben auf die Frage wohin? die Kon-

1) Vgl. Draeger, hist. Syntax, I S. 878.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 643

struktion des blofsen Akkusativs der mit 'in' oder 'ad' weitaus vor-
zieht, was folgende Stellen bezeugen: incidisset laqueos, In Ps. 118,
18, 47; incidit iram, In Ps. 57, 19; incidat sacrilegium, In Ps, 39,
16; aerumnam incideret, ep. 19, 29; inciderat impedimentum, ep. 22,
17; incidit deformitatem, ep. 81, 12; culpam incidit, ep. 73, 5; tene-
bras incidamus, In Ps. 43, 7; laqueos ineidamus, de fide res. II 95;
peccatum incidamus, In Ps. 118, 5, 42; incidi opprobrium, In Ps.
118, 5, 42; Christus naturam incidit, In Lue. VIII 1; videte quid
incidant, de fide IV 3, 27 und 29; incurrat aerumnam, In Lue. IV
10; erimen ineurrat, In Luc. IV 33; ne... ineurreremus errorem,
de fide I 3, 26; ne... peccatum incurras, In Ps. 37, 42; ne quid
gravioris offensionis incurrant, In Ps. 38, 4; ut offensam incurram
Dei, ep. 40, 33; poenam incurrat, de fide res. II 40; offendiculum
incurrerit et ceciderit, In Ps. 36, 51; notam incurrit, In Ps. 118, 4, 12.

8 4. Wie in hymn. XIV 8, 2 u, 3: "consortio .. . iungas' ist “iun-
gere' in der Prosa des Ambrosius viel häufiger mit dem Dativ (ali-
cui aliquid) als mit cum und Ablativ (aliquid eum aliqua re) ver-
bunden. Dies zeigen folgende Stellen: iungens deleta peccatis, Apol.
Dav. 8, 43; animas sibi iunxit, de Isaae 5, 46; iungat ei dolores, de
interp. Iob. III 1, 2; si iuncta fuerit alteri viro, In Ps. 43, 61; qui...
se iungit meretrici, de Abrah. I 4, 25; cui ista iungantur, de Abrah. II
4, 17; iungebatur patruo, de Abrah. II 6, 25; iungere nos ,.. man-
dato, de parad. 12, 56; ut pulmo ... cordi finitimo ... iungeretur,
hex. VI 9, 69; quae Deo iungitur, hex. VI 8, 45; virtutem ... menti
iungebat, In Ps. 37, 40; quae nos ... Angelis iungit, In Ps. 61, 21;
Deo iungi, In Ps. 118, 10, 7; iungat .. . honorificentia Patri Filium,
de fide I 9, 61.

8 5. An einigen Stellen der Hymnen findet sich der Plural für
den Singular gebraucht!) |vgl. hymn. I 7, 3: 'lapsus'; hymn. ΠῚ
1, 4: 'luctus*; hymn. III 5, 2: "noctium’; hymn. VII 4, 3: ' men-
tium’; hymn. VIII 2, 2: * responsa; hymn. IX 1, 4: "terris: hymn. IX
2, 2: 'aestibus']. Dieselbe Erscheinung zeigt sich an folgenden
Stellen aus der Prosa des Ambrosius: infusus terris humor, hex. I 8,
28; iam sole terris infuso, hex. IV 3, 11; sitire aquas (sitire aquam 2
Esdr. 9, 15), In Ps. 118, 16, 21; harum fontem aquarum, de Spir.
sancto I 15, 175; quia et aquis humore ... coniungitur, hex. III 4,
18; arborum, quae ... frondibus vestiuntur, hex, ΠῚ 17, 51; solva-
mus piis fletibus culpam, hex. V 24, 89; qui potest imperare naturis,
In Luc. VII 160; Maiores ... aestus fervoresque, In Ps. 118, 19, 1;
stellarum cursus informat, hex. IV 4, 13; anni cursus et stellarum
dispositiones, de fide res. II 31; terrae stupuere solem, ep. 18, 23.

1) Vgl. dazu Draeger, histor. Syntax* I 8. 10 (f. und 8. 19 und
P. Maas, Poetischer Plural, Archiv XII 479 ff,

644 August Steier:

Kap. 5.
Das Versmafs in den Hymnen des Ambrosius.

$ 1. Die folgende Untersuchung über das Versmafs der Hymnen
habe ich nicht in dem Glauben angestellt, als ob sich durch sie die
Echtheit eines Hymnus erweisen liefse, sondern es sollte nur geprüft
werden, ob nicht etwa einer der Hymnen, dessen Echtheit ich aus
dem Sprachgebrauche nachzuweisen versucht habe, metrisch so be-
schaffen ist, dafs er dem Ambrosius nicht zugesprochen werden kann.

Ehe ich der Sache selbst nüher trete, ist es notwendig, die Frage
zu erörtern: Hat Ambrosius rhythmisch oder metrisch gedichtet?
Diese Frage darf man gestützt auf die Urteile von Forschern, die
sich mit der Metrik lateinischer Hymnen befafst haben, dahin beant-
worten, dafs Ambrosius seine Hymnen metrisch, also nach dem Prin-
zip der Quantität der Silben, nicht rhythmisch, also nicht in Rücksicht
auf betonte und unbetonte Silben gedichtet hat.!) Diese Ansicht hat
zuerst Biraghi (a. a. O. S. 29—32: “del Metro e della Prosodia di
Ambrogio') ausgesprochen, und Joh. Huemer gelangt in seinen
„Untersuchungen über den jambischen Dimeter bei den christlich-
lateinischen Hymnendichtern der vorkarolingischen Zeit" (Progr. des
k. k. Obergymnasiums in Wien. IX. Bezirk. 1876) zu dem gleichen
Ergebnis.

Huemer hült seine Meinung, dafs Ambrosius metrisch gedichtet
habe, auch in einem weiteren hier zu nennenden Buche „Unter-
suchungen über die ältesten lateinisch-christlichen Rhythmen“ (Wien
1879) aufrecht, umsomehr, als ihm die Kritik seiner erstgenannten
Arbeit?) durchaus beistimmt. In demselben Sinne wie Huemer Aufsert
sich Ebert (a. a. O. I S. 173), „Die allgemein verbreitete Ansicht,
dafs die christlich-lateinische Lyrik mit Gedichten beginne, die das
Metrum, die Quantität vernachlässigen, ist also eine grundfalsche, die
sogleich eine durchaus schiefe Auffassung der ganzen Geschichte
dieser Dichtungsart giebt.“ Ebendort heifst es Anm. 2: „So ist die
Darstellung Westphals, Griech. Metrik? 8. 59 ff. ganz falsch geworden,
da er ohne litterarisch-historische Kritik “hymni Ambrosiani' mit
den Hymnen des Ambrosius identifizierte.“ Mit Beziehung auf Hue-
mer stimmt dessen Ansicht auch bei Th. Förster, Ambrosius, Bischof
von Mailand, S. 266: ,Quantitierend zeigt sich von Anfang an auch
die christliche Hymnendichtung, welche sich also keineswegs in ur-
wüchsiger Formlosigkeit frei machte von den Regeln der klassischen

1) Hingegen hat für die griechischen kirchlichen Poesien Christ
(Christ und Paranikas: Anthologia graeca carminum christianorum 1871)
und Pitra (Analecta sacra spicilegio Solesm. parata, 1876; und H
graphie de l'église grecque) das (Gesetz erwiesen, dals diese Lieder nicht
metrisch, sondern rhythmisch gebaut sind.

2) Vgl. Zeitschrift f. österr. Gymnasien 1877 S. 942 ff., Bursians
Jahresber. 1878. H. 2. S. 83; Jenaer Litteraturblatt 1879 Nr. 15.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 645

Metrik, sondern sich anlehnend an die klassische Kunstdichtung den
Gesetzen der Quantität durchaus fügte“ Die Behauptung, dafs die
Poesie des Ambrosius quantitierend und nicht aecentuierend ist, hat
in neuester Zeit Bestätigung erhalten durch Nie. Spiegel, Unter-
suchungen über die ältere christliche Hymnenpoesie. Progr. des alten
Gymnasiums in Würzburg 1896 1. Teil; 1897 IL Teil, und durch
John J. Schlicher, The Origin of Rhytmical Verse in late Latin.
Inaug. diss. Chicago 1900.

Wenn nun auch zugegeben werden muls, dals Ambrosius metrisch
gedichtet hat, so darf man doch bei der Beurteilung der Gesetze,
nach denen seine Verse gebaut sind, nicht den gleichen Mafsstab an-
legen, wie etwa an die Dichtungen aus der augusteischen Zeit, und
Ebert urteilt (a. a. O. 8. 181) nicht richtig, wenn er sagt: , Was von
grófster Bedeutung, das Metrum ist mit aller Sorgfalt beobachtet,
die Quantität genau gewahrt, der Hiatus durchaus vermieden, selbst
der Spondeus nur an erster und dritter Stelle zugelassen.“ Das
Richtige hat hierüber m. E. Spiegel (a. a. Ὁ. IL Teil 8. 72) gesagt,
wenn er schreibt: „Des Ambrosius Hymnen weisen denn auch das
Kennzeichen der Kunstdichtung auf, die metrische Form. Freilich
ist seine Árt, die Silben zu messen, in etwas verschieden von der
antiken Metrik, und seine Lieder stehen der accentuierenden Poesie
weit näher als die Dichterwerke des klassischen Altertums, allein
das ist nur eine Folge der veränderten Zeitumstünde. Hier ist zu
bemerken, dafs in den Hymnen des Ambrosius Wort- und Versaccent
zwar öfters zusammenfüllt, als dies durchschnittlich bei klassischen
Dichtern der Fall ist, dafs jedoch der Widerstreit zwischen Wort-
und Versaccent noch viel häufiger ist als in späteren Hymnen, in
denen „der Zwiespalt zwischen Hochton und Vershebung allmählich
seltener wird, bis im Laufe der Zeit die Vershebung ganz und un-
bedingt an den Hochton gebunden und die Tondauer der Silben dem
Hochton erlegen ist.“!) (Huemer, Unters. über d. jamb. Dimeter, 8. 23.)
In den Hymnen meines Kanons ergeben sich für den Widerstreit
zwischen Wortaccent und Versietus nach der von Schlicher (a. a. O.)
angestellten Berechnung folgende Zahlen:

hymn. I. II. IIL*) IV. V. XIV:
w - | ω- | uw -. | wOM
74 17 35 50
hymn. VL 8 04 11 12
hymn. VIL 15 4 7 9
hymn. VII. 11 5 8 9

1) Vom Übergang der quantitierenden in die accentuierende Hym-
nenpoesie handelt Huemer aulserdem in seinen „Untere. über d. ältesten
lat. christl. Rhythmen“ 3, 5, 15, 59.

2) Abzüglich der letzten Strophe, die Sehlicher für eine Doxo-
logie hält.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII, 43

646 August Steier:

M - | y - | M - | u“
hym. IX.10 5 6 9
hymn. X.15 2 9 13
hynn. XL 9 8 13 14
h XII. 12 2 14 14

Auf Grund dieser Statistik?) darf behauptet werden, dafs alle
Hymnen des Ambrosius nach dem Quantitätsprinzip gebaut sind.

8 2. Nachdem ich diese wichtige Vorfrage besprochen habe,
wende ich mich zur metrischen Untersuchung der Hymnen. Das
Metrum der Hymnen ist der akatalektische jambische Dimeter; vier
solche Dimeter bilden eine Strophe, deren jeder Hymnus acht zählt.

Es ist selbstverständlich, dafs sich Ambrosius wie jeder Dichter
poetische Freiheiten in der Behandlung des Versmalses gestattet
hat.?) So tritt auch (um zunächst nur von den Hymnen der Gruppe A
zu reden) bei ihm, wie häufig in den Epoden des Horaz, an den
wngeraden Stellen des Verses statt des reinen Jambus ein anderer
Versfufs ein.

1. Der Jambus wird ersetzt durch einen Spondeus; dies ist so
oft der Fall, dafs ich nur einige Beispiele anführe:

hymn. I 1, 3: et temporum däs tempora
hymn. I 1, 4: ut alleves fastidium
hymn. IV 2, 2: ostende partüm virginis
hymn. IV ὃ, 4: früctüsque ventris floruit.

2. Der Jambus wird ersetzt durch einen Anapäst:
hymn.IV 1, 1: Intende, qui régis Israel
hymn. IV 5, 1: procedat e thálámo suo
hymn.IV 5, 3: g&minae gigas substantiae.

3. Endsilben werden durch die Kraft der Arsis gelängt:
hymn. II 7, 4: qui credidit salvüs erit
hymn. III 4, 3: te diligat castüs amor.

Eine Endsilbe, die in der Thesis steht, wird durch Position
nicht gelängt:
hymn. II 2, 1: qui cordé Christum suscipit.

1) Schlicher teilt diesem Hymnus nur 27 Verse zu; er hält merk-
würdiger Weise Str. ὃ und 6, 1 für eine Doxologie.

2) Mit diesen Resultaten befindet sich Schlicher im Einklang mit
O. Brugman, Quemadmodum in iambico senario Romani veteres verbo-
rum accentus cum numeris consociarint. Bonnae 1874. p. 22, der beo-
bachtet hat, dals „im jambischen Trimeter der älteren Dichter jener
Widerstreit vor allem im ersten und letzten Fuís begünstigt ist." (s. Hue-
mer, jamb. Dimeter, S. 23 f.

3) Vgl. Biraghi, a. a. O. S. 29 ff.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 647

Eine Silbe im Innern des Wortes wird durch folgende muta cum
liquida gelüngt, wenn sie in der Arsis steht, bleibt jedoch kurz in
der Thesis !):

hymn. ]l 4, 3: hoc ipsé, pötra eeclesiae
hymn. 16, 3: mucro lätronis conditur
hymn. O 4, 3: fidei réplevit veritas

hymn. II 5, 3: fides tenebras nesciat.

Aufserdem sind folgende Messungen zu bemerken: hymn. III
5, 2: cáligo (vgl. Huemer, jamb. Dimeter S. 9 und 18); hymn. I 2, 1:
praeco; hymn. I 6, 3: mucro.

Wenn Huemer dazu sagt, Ambrosius vermeide es „auslautendes
o in die Senkung zu setzen", so ist zu bemerken, dafs hymn. III 5, 2:
caligo steht, also das o in der Thesis vorkommt.

hymn. III 5, 3: tenébras; hierzu vergleicht Huemer: Prudent.
Cath. I 17: tenebrae, Ennod. I 14: tenebras, Beda I 10: tenébras;
hymn. IV 5, 4: aläcris; hymn. II 7, 1: ciii; dazu sagt Huemer „eui
wird von Seneca, Juvenal und Martial pyrrhichiseh gemessen; seit
Albinus (3.—4. Jahrh.) wird es jambisch gemessen"; aufser an dieser
Stelle bei Ambrosius findet sich cüi bei „Prudent. Cath. TI 90; XII
67; Fortun. I 29, 58: eine Messung, die der ursprünglichen, etymo-
logischen Form des Wortes zunächst entspricht.^") (Huemer, jamb.
Dimeter S. 21.)

Für den Hiatus bieten die Hymnen der Gruppe A nur eine
Stelle, hymn. III 7, 3: ne hostis, was alle Handschriften aufser der
ültesten Vat. Reg. 11 lesen. Die Lesart der letzteren Handschrift
"nec hostis' hat Biraghi in seinen Text aufgenommen, wohl deshalb,
weil sie dem Sinne der Stelle besser entspricht. Dadurch ist der
Hiatus in den Hymnen der Gruppe A beseitigt, ohne dafs damit das
Gesetz aufgestellt werden dürfte, Ambrosius habe den Hiatus über-
haupt vermieden.?

Die Elision ode wie die alten Grammatiker die Erscheinung
nennen die Synaloephe oder Synaerese) ist in den Hymnen I—IV
neunmal beachtet. Schlicher findet nur sieben, Spiegel acht Elisio-
nen, was auf die Verschiedenheit der Texte zurückzuführen ist, nach
welchen ihre Aufstellungen gemacht sind.

1) Huemer, jamb. Dimeter 8. 16.

2) Vgl. Luc. Müller, de re metrica*, p. 818 βη.: "cui et huie eum
non sit dubium ita esse orta, ut ad stirpes nominum, quae sunt qu
vel ἢ, accederet dativi terminatio oi. . hinc apparet Albinum, rerum
Romanorum scriptorem, quem, ut alia aeque futilia omittam, quidam
Caesaris Augustive assignarunt temporibus, vixisse tertio quartove post
Ch. n. saeculo, cum bis iambice adhibuerit voeulam *cui’ versibus hisce:

ille *cwi? ternis Capitolia celsa triumphis
Sponte deum patuere, ewi freta nulla repostos
abscondere sinus, non tutüe moenibus urbes.

3) Vgl. Huemer, jamb. Dimeter, S. 18 f. Dreves, Stimmen a. M. L.
Erg. Heft 68. S. 47.

42*

648 August Steier:

8 3. Die Hymnen der Gruppe B weisen folgende metrische Frei-
heiten auf:

1. Der reine Jambus ist ersetzt durch einen Anapäst: a) im
1. Fufs: hymn. VI 5, 3: &l&mönta; hymn. VIII 6, 3 und 7, 3: Ynó-
pes; hymn. XI 7, 3: mörlätur; hymn. XII 5, 2: ádólere. b) im 3. Fufs:
hymn. VII 5, 2: möritüm; hymn. VIII 1, 2: archidfäconum; hymn. IX
7, 9: tyrannüs ád oppidum; hymn. XIl 2, 1: martyrio.

2. Im 2. Fufs steht statt des Jambus ein Spondeus: hymn. V 4,1:
informét äctus; hymn. IX 1, 2: Médiolàni; da die Licenz in einem
Eigennamen auftritt, die von allen Dichtern frei behandelt werden,
muls sie entschuldigt werden; (vgl. Huemer, jamb. Dim. 8. 12£.) hymn.
XI 7, 3 u. 4: moriatür vita omnium, resurgät vita omnium. Biraghi
und Dreves wollen diesen metrischen Verstofs mit dem Hinweis ent-
schuldigen, dafs V Konsonant aber auch Vokal sein kann. hymn. XII
5, 3: respondet: haüd; dazu ist zu bemerken, dafs nach 'respondet'
eine direkte Rede beginnt, dafs also naturgemäfs eine Pause eintritt.

3. Die Länge der Arsis wird durch zwei Kürzen ersetzt: hymn.
VII 1, 4: martyribus; hymn. VIII 5, ὃ: et d&üs.

4. Ein kurzer Vokal wird durch die Kraft der Arsis :
a) sehr häufig im Wortende, so hymn. V 2, 3: iubär (vgl. Huemer,
jamb. Dim. 8. 18); hymn. XIII 5, 1, 2, 3: erät; ibid. 6, 1: omnia;
ibid. 8, 1: tamén; ibid. 5, 2: apüd. b) im Innern des Wortes: hymn.
V 6, 4: ebrietatem; hymn. IX 1, 2: Mediolani (in einem Eigen-
namen). _

5. Synizese findet sich: hymn. XI 5, 4: vitia (vgl. Huemer, jamb.
Dim. S. 20f. Huemer, Rhythmen 8. 35); hymn. XIII 5, 1 und 4:
principio; ibid. 6, 1: omnia.

6. Mit Synkope ist zu lesen: hymn. X 5, 2: et elevatus (vgl. Hue-
mer, Rhythmen S. 28 und 35 f. Schuchardt, Vok. d. Vulgl. II 412).

7. Die Elision ist gewahrt: hymn. VI dreimal (1, 2; 4, 2; 5, ni
hymn. VII dreimal (4, 2; 6, 1; 8, 3)'); hymn. VIII zweimal (1, 2;
8, 4); hymn. IX viermal (1, 3; 7, 1; 7, 2; 8, 3); hymn. X einmal
(5, 1); hymn. XI zweimal (2, 2; 4, 3); hymn. XII einmal (6, 3);
hymn. XIII viermal (4, 1; 5, 2; 5, 3; 8, 2).

8. Der Hiatus findet sich: hymn. X 3, 4: Petri adaequavit, bei
einem Eigennamen (vgl. Luc. Müller, de re metr.? p. 375; Huemer
jamb. Dim. S. 12f.); hymn. XI 7, 3 u. 4: vita omnium, vita omnium
(diese beiden Hiaten vermerkt Spiegel nicht, da er dem von Mone ge-
ünderten Texte folgt); hymn. XIII 5, 1: principio erat; ibid. 5, 4:
principio apud.

Während sich in den Hymnen I—IV der Hiatus nicht bezw.

einmal (s. S. 647), die Elision neunmal findet, zeigen die Hymnen
V—XIV im ganzen fünf Hiaten, von denen einer durch den Eigen-

1) Nach der Lesart einiger Handschriften *tactu et? entatebt ein Hiatus.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 649

namen entschuldigt wird, wührend die beiden Hiaten des hymn. XIII
die natürliche Folge der Aufnahme des Anfangs des Johannesevan-
geliums sind (vgl. S. 633). Die Elision ist in den Hymnen V—XIV
im ganzen zwanzigmal beachtet, eine Zahl, die im Verhültnis der für
die Hymnen I—IV entspricht, Auch die sonstigen Licenzen, welche
die Hymnen der Gruppe B aufweisen, sind nicht derart, dafs man ge-
zwungen wäre, einen dieser Hymnen nus metrischen Gründen dem
Ambrosius abzusprechen.

Kap. 6. 8 1.
Reimverwendung.

Was die Verwendung des Reimes in den Hymnen anlangt, so
ist es unleugbar, dafs sich in den Hymnen der Gruppe A Verse mit
gleichem Ausgang finden, und es ist deshalb die Frage zu erórtern, ob
Ambrosius den Reim als bewufstes Kunstmittel angewendet hat, oder
ob man in dem Vorkommen des Reimes einen Zufall zu erblicken hat.

Huemer!) beantwortet sie, da er in den Hymnen I—IV (— 128
Versen) 42 Reime gefunden hat, folgendermalsen: „Daraus ersehen
wir, dafs mit Rücksicht auf den Vokalreim unter 32 Strophen 2 durch-
gereimt sind, 6 Strophen 3 Zeilen, 22 Strophen 2 Zeilen reimen, nur
2 Strophen scheinbar reimlos sind, dafs der Reim von Ambrosius
angestrebt, wenn auch noch nicht als ein notwendiger Bestandteil
der Strophe betrachtet wurde.“ Jedoch scheint mir eine derartige
Bebauptung in Hinsicht auf die Art der Reime (beinahe die Hälfte
derselben entsteht nämlich durch gleiche Flexionsendungen) zu ge-
wagt zu sein, und ich stimme mit E. Norden (a. a. Ὁ. 8. 865 Anm.), der
ebendort S. 810—870 eine umfassende Darstellung der Geschichte
des Reimes giebt, der Ansicht bei, die Dreves (Stimmen a. M. L. Erg.
H. 58. S. 49) ausgesprochen hat: „Indes ist doch nicht zu übersehen,
dafs Reime, wie die des Ambrosius, sich im Latein zu Dutzenden
von Malen wie von selbst ergeben, ohne dals es nötig wäre, sie eigens
anzustreben; es würe im Gegenteil eher ein besonderes Streben nótig,
wenn man sie vermeiden wollte, ein Streben, das sich durch Ge-
zwungenheit verraten und rächen würde. Dieses Bestreben war Am-
brosius fremd. Der Wahrheit dürfte wohl am meisten die Annahme
entsprechen, der Reim sei Ambrosius gleichgiltig gewesen, er habe
denselben weder absichtlich gesucht noch auch absichtlich vermieden.“
Auch Spiegel kommt auf Grund seiner über Reimverwendung an-
gestellten Statistik (a. a. Ὁ, I 8. 35) zu der Ansicht: „Reime in un-
serem Sinne (d. h. als die absichtlich erstrebte Wiederkehr des Gleich-
klanges mehrerer Silben an bestimmten Stellen des Verses) finden
wir zum ersten Male als Spielerei bei Commodian und Augustin, Als
poetisches Schmuckmittel jedoch oder gar als Erfordernis der Dicht-

1) Jamb. Dimeter 5. 29.

650 August Steier:

kunst wurde der Reim von beiden nicht empfunden. Auch die ältesten
Hymnendichter hatten kein Verständnis für den Reim.“ S. 36 fährt
Spiegel fort: „Wo sich in alten Gedichten der Gleichklang der
Vokale auf die beiden letzten Silben der Zeile erstreckt, haben
wir den Zufall anzunehmen.“ Schliefslich sagt Spiegel sogar, dafs
Menge oder Reinheit oder Gleichmäfsigkeit des Reimes in den ersten
Jahrhunderten der christlichen Hymnologie ein Gedicht hinsichtlich
seines Alters nur verdächtig machen und stellt damit für diese Zeit,
also auch für Ambrosius die bewufste und absichtliche Reimverwen-
dung, die seit dem 6. Jahrhundert besonders mit dem allmühlich er-
folgenden Übergang der quantitierenden in die accentuierende Hymnen-
dichtung zur Regel wird, in Abrede.

Um nun einen Vergleich zwischen der Reimverwendung in den
Hymnen der Gruppe A und denen der Gruppe B zu ermöglichen,
setze ich die Ergebnisse der Spiegelschen Untersuchungen in Pro-
zenten ausgedrückt hierher. Hierbei ist zu bemerken, dafs die oben
angegebenen Resultate von Huemer mit denen Spiegels differieren,
was neben der Verschiedenheit der Texte seinen Hauptgrund darin
hat, dafs Spiegel im Gegensatz zu Huemer Reime wie hymn. II 5,
1, 2: vertice — suae nicht zulüfst, also die Möglichkeit eines Reimes
e — ae in Abrede stellt. Den Belegen, die Huemer (jamb. Dim. 8. 15)
für seine Annahme beibringt, ist m. E. Beweiskraft nicht abzusprechen:
„Dafs schon in ältester Zeit e für ae in der Volkssprache gesprochen
wurde, zeigt Corssen, Ausspr. Vok. I? p. 325. "Varro bezeugt es für
seine Zeit (de ling. Lat. IV 19). In den Inschriften der Kaiserzeit
ist überaus häufig ae mit e vertauscht, s. Corssen, II?, 940. Th. Momm-
sen sagt vom Cod. Liv. Ver., den er ins 4. Jahrhundert setzen will:
"Ex soloecismis nullus tam late patet quam e vocalis et ae diph-
thongi permutatio' (Abh. der Berliner Akad. 1868). Lachm. Comm.
Lucr. p. 25. In der spätlateinischen Volkssprache war e für ae ge-
sprochen und geschrieben an allen Stellen des Wortes (Schuchardt,
Vok. d. Vulgl. I 224 ff., Riese, A. L. pr. 42).“ In der Annahme, dafs
der auf den reimenden Vokal folgende Schlufskonsonant für den
Reim gleichgiltig sei, dafs also verschiedene Schlufskonsonanten den
Reim nicht stóren oder aufheben, sind Spiegel und Huemer einig.

Die von Spiegel für die Reimverwendung gefundenen Zahlen
sind: hymn. I 34,49/: hymn. II 50%,; hymn. III 31,3%,; hymn. IV
37,59; hymn. V 259/; hymn. VI 50°%,; hymn. VII 31,394; hymn.
VIII 18,895/,; hymn. IX 18,8%,; hymn. X 37,5%,; hymn. XI 87,690:
hymn. XII 259; hymn. XIII 18,890; hymn. XIV 25%,

Wie die Tabelle ausweist, ist die Reimverwendung in den Hym-
nen der Gruppe B (V—XIV) prozentual keine hóhere als in den
Hymnen der Gruppe A (I—IV). Im Gegenteil erreicht nur ein Hymnus
der Gruppe B 5094, zwei Hymnen zeigen 37,59/, einer 31,89/, drei
259/, drei 189. Mithin kann auch die Reimverwendung kein Ar-
gument gegen die Echtheit der Hymnen der Gruppe B bilden.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 651

Kap. 6.82.
Alliteration.

Unter den rhetorischen Schmuckmitteln der Hymnen räumt
Huemer (jamb. Dimeter S. 41 ff.) der Alliteration einen hervorragenden
Platz ein. Allein nach dem heutigen Stand der Forschung über die
Verwendung der Alliteration im Lateinischen!) kann in den Hymnen
des Ambrosius von bewulster Anwendung dieses Kunstmittels keine
Rede sein. Die Stellen, welche Hnemer aus den Hymnen I—IV ge-
sammelt hat, zeigen auf den ersten Blick, dafs man es hier nur mit
einem Spiel des Zufalls zu thun hat. Betrachtet man solche „Allite-
rationen" z. B. hymn. II 2, 3: perstat sedulis, hymn. III 4, 2: canora
concrepet; ibid. 4, 1: cordis concinant, hymn. IV 2, 4: decet deum,
ibid. 3, 4: fructus floruit, ibid. 4, 3: vexilla virtutum, ibid. 5, 3:
geminae gigas, so erkennt man, dafs es sich hier weder um Allite-
ration in syntaktisch koordinierten Gliedern noch um Alliteration in
ungleichen Redeteilen, die durch die Alliteration verbunden werden
sollen, handeln kann. Ebensowenig lüfst sich in den Hymnen der
Gruppe B eine Absicht erkennen, die den Dichter zur Verwendung
von Wórtern, die mit gleichem Vokal oder Konsonanten anlauten,
veranlalst haben sollte.?)

Anhang 1.
Hymnus I.
Ad galli eantum.

1. Aeterne rerum conditor 3. Hoe exeitatus lucifer
noctem diemque qui regis solvit polum ealigine,
et temporum das tempora, hoe omnis erronum chorus
ut alleves fastidium. vias nocendi deserit.

2. Praeco diei iam sonat, 4. Hoe nauta vires colligit
noctis profundae pervigil, pontique mitescunt freta,
nocturna lux viantibus, hoe ipse, petra eeclesiae,
a nocte noctem segregans. canente culpam diluit.

1) Vgl. Wölfflin, Über die alliterierenden Verbindungen der lat.
Sprache. Sitzungsber. d. bayr. Ak. d. Wiss, 1881. Bd. II. Heft I und die
Rezension dieser Arbeit von Thielmann, Blätter f. d. bayr. Gymnschulw.
XVIII. Bd. S. 48—47; Wölfflin, Archiv für lat. Lexikogr. I S. 131—132,
III S. 443—497, IX S. 567—573.

2) Anders ist es in der Prosa des Ambrosius, woselbst sich besonders
„alliterierende Verbindungen'' häufig finden. Einige Stellen mögen genügen:
luxuriae atque lascivise, In Ps. 118, 12, 47; virtute et veritate, In Luc.
III 24; floris et foeni, In Luc. VII 125: mitis atque mansuetus, In Luc. V
54; plenus et perfectus, In Luc. VII 154; amarior et acrior, In Luc, VII
182; alitur et augetur, In Ps. 118, 11, 3; tremit atque turbatur, In Luc.
X 19; introspicere et speculari, de inst. virg. 3, 18.

652
5.

3.

Surgamus ergo strenue,
gallus iacentes excitat
et somnolentos increpat,
gallus negantes arguit.

. Gallo canente spes redit,

aegris salus refunditur,
mucro latronis conditur,
lapsis fides revertitur.

August Steier:

7. lesu, paventes respice
et nos videndo corrige;
si respicis, lapsus cadunt,
fletuque culpa solvitur.

8. Tu lux, refulge sensibus
mentisque somnum discute,

te nostra vox primum sonet

et ora solvamus tibi.

Hymnus I.

Ad horam tertiam.

. Iam surgit hora tertia,
qua Christus ascendit crucem,

nil insolens mens cogitet,
intendat affectum precis.

. Qui corde Christum suscipit,

innoxium sensum gerit
votisque perstat sedulis
sanctum mereri Spiritum.

Haec hora, quae finem dedit
diri veterno criminis
mortisque regnum diruit
culpamque ab aevo sustulit.

. Hine iam beata tempora

coepere Christi gratia,
fidei replevit veritas
totum per orbem ecclesias.

5. Celso triumphi vertice
matri loquebatur suae:
En filius, mater, tuus,
apostole, en mater tua.

6. Praetenta nuptae foedera
alto docens mysterio,
ne virginis partus sacer
matris pudorem laederet.

7. Cui fidem coelestibus
Iesus dedit miraculis,
nec credidit plebs impia;
qui credidit salvus erit.

8. Nos credimus natum Deum

partumque virginis sacrae,
peccata qui mundi tulit
ad dexteram sedens Patris.

Hymnus III.

Ad horam incensi.

. Deus, ereator omnium

polique rector, vestiens
diem decoro lumine,
noctem soporis gratia.

. Artus solutos ut quies

reddat laboris usui
mentesque fessas allevet
luetusque solvat anxios.

. Grates peracto iam die

et noctis exortu preces,
voti reos ut adiuves,
hymnum canentes solvimus.

4. Te cordis ima concinant,
te vox canora Concrepet,
te diligat castus amor,
te mens adoret sobria.

5. Ut, cum profunda clauserit
diem caligo noctium,
fides tenebras nesciat
et nox fide reluceat.

6. Dormire mentem ne sinas,
dormire culpa noverit;
castos fides refrigerans
somni vaporem temperet.

to

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 653

. Exuta sensu lubrico

te cordis alta somnient,
nec hostis invidi dolo
pavor quietos suscitet.

8,

Christum rogemus et Patrem,
Christi Patrisque Spiritum,
Unum, potens per omnia,
fove precantes, Trinitas.

Hymnus IV.

In natali Domini.

. Intende, qui regis Israel,

super Cherubim qui sedes,
appare Ephrem coram, excita
potentiam tuam et veni.

. Veni, redemptor gentium,

ostende partum virginis;
miretur omne saeculum;
talis decet partus Deum.

. Non ex virili semine,

sed mystico spiramine
verbum Dei factum est caro,
fruetusque ventris floruit.

. Alvus tumescit virginis,

claustrum pudoris permanet,
vexila virtutum micant,
versatur in templo Deus.

Ü,

-1

Procedat e thalamo suo,
pudoris aula regia,
geminae gigas substantiae
alacris ut currat viam.

. Egressus eius a Patre,

Regressus eius ad Patrem,
Excursus usque ad inferos,
Recursus ad sedem Dei.

. Aequalis aeterno Patri,

carnis trophaeo cingere,
infirma nostri corporis
virtute firmans perpeti.

. Praesepe iam fulget tuum

lumenque nox spirat novum,
quod nulla nox interpolet
fideque iugi luceat.

Hymnus V.

In Aurora.

. Splendor paternae gloriae,

de luce lucem proferens,
lux lucis et fons luminis,
diem dies illuminans,

. Verusque sol, illabere

micans nitore perpeti,
iubarque saneti Spiritus
infunde nostris sensibus.

. Votis vocemus et Patrem,

Patrem perennis gloriae,
Patrem potentis gratiae,
culpam releget lubricam.

. Informet actus strenuos,

dentem retundat invidi,
casus secundet asperos,
donet gerendi gratiam.

5.

Mentem gubernet et regat
casto, fideli eorpore,

fides calore ferveat,
fraudis venena nesciat.

. Christusque nobis sit eibus

potusque noster sit fides,
laeti bibamus sobriam
ebrietatem Spiritus.

. Laetus dies hie transeat,

pudor sit ut diluculum,
fides velut meridies,
erepuseulum mens nesciat.

. Aurora eursus provehit,

Aurora totus prodeat,
in Patre totus Filius
et totus in Verbo Pater.

654 August Steier:

Hymnus VI.
In Epiphaniis Domini.

1. Illuminans altissimus 5. Aquas colorari videns
micantium astrorum globos, inebriare flumina,
pax, vita, lumen, veritas, elementa mutata stupet
Iesu, fave precantibus. transire in usus alteros.

2. Seu mystico baptismate 6. Sie quinque milibus virum
fluenta Iordanis retro dum quinque panes dividis,
conversa quondam tertio edentium sub dentibus
praesente sacraris die; in ore crescebat cibus.

3. Seu stella partum virginis 7. Multiplicabatur magis
coelo micans signaverit dispendio panis suo.
et hoc adoratum die Quis haec videns mirabitur
praesepe Magos duxerit. iuges meatus fontium?

4. Vel hydriis plenis aquae 8. Inter manus frangentium
vini saporem infuderis. panis rigatur profluus,
Hausit minister conscius, intacta, quae non fregerant,
quod ipse non impleverat; fragmenta subrepunt viris,

Hymnus VII.
In inventione ss. Gervasii et Protasii.

1. Grates tibi, Iesu, novas 5. Caecus recepto lumine
novi repertor muneris mortis sacrae meritum probat;
Protasio, Gervasio Severus est nomen viro,
martyribus inventis cano. usus minister publici.

2. Piae latebant hostiae, 6. Ut martyrum vestem attigit
sed non latebat fons sacer; et ora tersit nubila,
latere sanguis non potest, lumen refulsit illico
qui clamat ad Deum Patrem. fugitque pulsa caecitas,

9. Coelo refulgens gratia 7. Soluta turba vineulis, -
artus revelavit sacros; spiris draconum libera,
nequimus esse martyres, emissa totis urbibus,
sed reperimus martyres. domum redit cum gratia.

4. Hic quis requirat testium 8. Vetusta saecla vidimus,
voces, ubi factum est fides? iactata semicinctia,

Sanatus impos mentium tactu et umbra corporum

opus fatetur martyrum. aegris salutem redditam.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 655

Hymnus VIII.

In sancti Laurentii.

. Apostolorum supparem
Laurentium archidiaconum
pari corona martyrum
Romana sacravit fides.

. Xystum sequens hie martyrem
responsa vatis retulit:
Moerere, fili, desine,

sequeris me post triduum.

. Nee territus poenae metu
haeres futurus sanguinis
spectavit obtutu pio,
quod ipse mox persolveret.

. lam tune in illo martyre
egit triumphum martyris
suecessor aequus, syngraphum
vocis tenens et sanguinis.

5. Post triduum iussus tamen

census sacratos prodere
spondet pie nec abnuit
addens dolum victoriae.

. Bpeetaculum pulcherrimum!

Egena cogit agmina
inopesque monstrans praedicat :
Hi sunt opes eeclesiae.

. Verae piorum, perpetes

inopes profeeto sunt opes.
Avarus illusus dolet
flammas et ultrices parat.

. Fugit perustus carnifex

suisque dedit ignibus;
Versate me, martyr vocat,
vorate, si coctum est, iubet.

Hymnus IX.

In ss. Victoris, Naboris, Felicis.

. Vietor, Nabor, Felix, pii
Mediolani martyres,

solo hospites, Mauri genus
lerrisque nostris advenae.

. Torrens arena quos dedit,
anhela solis aestibus,
extrema terrae finium
exsulque nostri nominis,

. Suscepit hospites Padus
mercede magna sanguinis,
sancto replevit Spiritu
almae fides ecclesiae;

. Et se coronavit trium

cruore sacro martyrum,
castrisque raptos impiis
Christo sacravit milites.

5. Profeeit ad fidem labor;

armisque docti bellicis
pro rege vitam ponere,
decere pro Christo pati,

. Non tela quaerunt ferrea

non arma Christi milites;
munitus armis ambulat,
veram fidem qui possidet.

. Beutum viro sua est fides [dens

et mors triumphus, quem invi-
nobis tyrannus ad oppidum
Laudense misit martyres,

3. Bed reddiderunt hostias.

Hapti quadrigis eorpora,
revecti in ora principum
plaustri triumphalis modo.

656

2.

August Steier:

Hymnus X.

In ss. Petri et Pauli.

. Apostolorum passio

diem sacravit saeculi,
Petri triumphum nobilem,
Pauli eoronam praeferens.

. Coniunxit aequales viros

eruor triumphalis necis,
Deum secutos praesulem
Christi coronavit fides.

. Primus Petrus apostolus,

nec Paulus impar gratia,
electionis vas sacrae,
Petri adaequavit fidem.

. Verso crucis vestigio

Simon honorem dans Deo
suspensus ascendit, dati
oraculi non immemor.

5. Praecinetus, ut dictum est, senex

et elevatus ab altero,
quo nollet, ivit, sed volens
mortem subegit asperam.

. Hine Roma celsum verticem

devotionis extulit
fundata tali sanguine
et. vate tanto nobilis.

. Tantae per urbis ambitum

stipata tendunt agmina,
trinis celebratur viis
festum sacrorum martyrum.

. Prodire quis mundum putet,

concurrere plebem poli;
electa! gentium caput!
sedes magistri gentium!

Hymnus XI.

In die Paschae.

. Hie est dies verus Dei,

sancto serenus lumine,
quo diluit sanguis sacer
probrosa mundi crimina,

Fidem refundens perditis
caecosque visu illuminans.
Quem non gravi solvit metu
latronis absolutio?

. Qui praemium mutans cruce

Iesum brevi quaesit fide
iustusque praevio gradu
pervenit in regnum Dei.

. Opus stupent et angeli

poenam videntes corporis
Christoque adhaerentem reum
vitam beatam carpere.

5. Mysterium mirabile,

ut abluat mundi luem,
peccata tollat omnium
carnis vitia mundans caro.

. Quid hoc potest sublimius,

ut culpa quaerat gratiam
metumque solvat caritas
reddatque mors vitam novam?

. Hamum sibi mors devoret

suisque se nodis liget;
moriatur vita omnium,
resurgat vita omnium.

. Cum mors per omnes transeat,

omnes resurgant mortui,
consumpta mors ictu suo

perisse se solam gemat.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius.

651

Hymnus XII.
In sanctae Agnes virginis martyris.

. Agnes, beatae virginis,

natalis est, quo spiritum
coelo refudit debitum
pio sacrata sanguine.

. Matura martyrio fuit,

matura nondum nuptüs;
nutabat in viris fides,
cedebat et fessus senex.

. Metu parentes territi

claustrum pudoris auxerant,
solvit fores custodiae
fides teneri nescia.

. Prodire quis nuptum putet,

sic laeta vultu ducitur,
novas viro ferens opes
dotata censu sanguinis.

5.

Aras nefandi numinis
adolere taedis cogitur;
respondet: Haud tales faces
sumpsere Christi virgines;

. Hie ignis extinguit fidem,

haec flamma lumen eripit,
hic, hie ferite, ut profluo
cruore restinguam foeos.

. Percussa quam pompam tulit!

Nam veste se totam tegens
curam pudoris praestitit,
ne quis reteetam cerneret.

. In morte vivebat pudor,

vultumque texerat manu,
terram genu flexo petit
lapsu verecundo cadens.

Hymnus XIII.

In saneti Iohannis.

. Amore Christi nobilis

et filius tonitrui
arcana Iohannes Dei
fatu revelavit sacro.

. Captis solebat piscibus

patris senectam pascere,
turbante dum nutat salo,
immobilis fide stetit.

. Hamum profundo merserat,

piscatus est Verbum Dei;
iactavit undis retia,
vitam levavit omnium.

. Piseis bonus pia est fides

mundi supernatans salo,
subnixa Christi pectore,
sancto locuta Spiritu:

5.

In principio erat Verbum

et Verbum erat apud Deum,
et Deus erat Verbum, hoc erat
in principio apud Deum:

. Omnia per ipsum facta sunt.

Bed ipse laude resonet
et laureatus Spiritu
seriptis eoronetur suis.

. Commune multis passio

cruorque delictum lavans;
hoe morte praestat martyrum,
quod fecit esse martyres.

. Vinetus tamen ab impiis

calente olivo dicitur
tersisse mundi pulverem,
stetisse victor aemuli.

658 August Steier:

Hymnus XIV.

In natali martyrum.

1. Aeterna Christi munera 5. Nudata pendent viscera,
et martyrum victorias sanguis sacratus funditur,
laudes ferentes debitas sed permanent immobiles
laetis canamus mentibus. vitae perennis gratia.

2. Ecclesiarum principes, 6. Devota sanctorum fides,
belli triumphales duces, invicta spes credentium,
coelestis aulae milites perfecta Christi caritas
et vera mundi lumina, mundi triumphat principem.

3. Terrore victo saeculi 7. In his paterna gloria,
poenisque spretis corporis in his voluntas Spiritus,
mortis sacrae compendio exsultat in his Filius,
lucem beatam possident. coelum repletur gaudio.

4. Traduntur igni martyres 8. Te nune, redemptor, quaesumus,
et bestiarum dentibus, ut martyrum consortio
armata saevit ungulis iungas precantes servulos
tortoris insani manus. in sempiterna saecula.

Anhang 1].

Im Anschlusse an die Texte der Hymnen lasse ich einige text-
kritische Erórterungen folgen, die sich aus den S. 559f. angeführten
Gründen nur auf Bemerkungen zu einzelnen Stellen erstrecken kónnen.
Immerhin glaubte ich die Lesarten der Handschriften!), soweit sie
mir erreichbar waren, mitteilen zu müssen, da ein erschöpfender
textkritischer Apparat zu den Hymnen bislang fehlt, und die Kennt-
nis der handschriftlichen Varianten zur Beurteilung mancher Stellen
nötig ist.

S 1. hymn. I 3, 3: erronum chorus; Biraghi: 'chorus' in tutti
i mss., non mai 'cohors'; “errorum’ liest zwar Vatic. 82, wofür jedoch
Biraghi im Hinblick auf hex. V 24, 88 (vgl. Kap. 2. $ 1. S. 564) mit
Recht “erronum’ emendiert hat.

4, 3: ipse, petra ecclesiae; Schenkl liest an der Parallelstelle
'ipsa', Biraghi bemerkt jedoch 'nelle antiche (1475, 1487, ecc.) e
ne’ codici Milanese migliori 'ipse. Für die Lesart ipse spricht auch
Ambr. In Ps. 118, 3, 18, wo es von Paulus heifst: “ipse, vas electio-

1) Über die in Betracht kommenden Handschriften und deren
Stellung vgl. Dreves, Stimmen 8. M. L. Erg. H. 58, S. 17—25, und Biraghi,
8.8. Ὁ. 5. 1—46.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius 659

nis'; es ist also auch hier das Pronomen auf die Person bezogen.
Vgl. ferner Paul. Nol. ep. XXXII 10 (Corp. script. eecl. lat. Vindob.
vol. XXIX 1, p. 286, 19) "ipse, petra ecclesiae Der Sinn wird durch
die"verschiedenen Lesarten nicht beeinflulst.

5, 4: negantem, Vatic. 82. Biraghi und Dreves lesen, wohl
wegen des vorhergehenden "iacentes’ und 'somnolentos', 'negantes'
und verbessern damit m. E. einen Fehler der Handschrift,

7, 1: paventes respice; so Vatic. 82 und sümtliche mailündischen
Handschriften, aufser C 273 inf., welche 'labentes" liest. Biraghi
emendiert mit Hinweis auf hex. V 24, B8, wo an der Parallelstelle
'titubantes' steht, ‘labantes’; '"labantes' liest aber keine Handschrift
und Ambrosius gebraucht für „das Wanken im Glauben" nicht "labare'
sondern 'labi', so In Ps. 39, 2; In Ps. 61, 10; ibid. 18; ibid. 19. In
Ps. 118, 2, 5; In Luc. I 88; In Luc. X 89. Wollte man also das
handschriftliche “paventes’, das einen guten Sinn giebt, nieht an-
nehmem, so ist nur die Emendation 'labentes' nicht aber 'labantes'
zulässig.

7, 3: lapsus cadunt lesen sämtliche Codices der Ambrosiana,
lapsos Vatic. 82, labes keine.

S 2. hymn. II 2, 3: perstat, nicht praestat, lesen die Hand-
schriften in Übereinstimmung mit Vatic. Reg. 11.

6, 3: partus sacer; Diraghi: Onde bene 'sacer'; e cosi hanno
tutti i mss. Ambros., il Vatic. Reg. 11.

8, 1: natum Deum liest Biraghi, bei Dreves steht 'Dei', was
wohl, da er keinen Grund für die Lesart anführt, als ein Versehen
zu betrachten ist.

$ 3. hymn. III 1, 4: soporis gratia, so Vatie, Reg. 11, Vatic. 82;
in dem Citat bei August. conf. IX 12 steht 'sopora gratia'; dazu be-
merkt jedoch Biraghi: I codici di questa Biblioteca delle "confess.’
molti e preziosi, hanno 'soporis gratia."

3, 3: voti reos lesen Vatic. Heg. 11 und Vatic. 82.

4, 2: canora liest Dreves, Mone, Daniel und Huemer; Biraghi:
sonora. Da die Lesart der Handschriften nirgends mitgeteilt ist, mufs
die Richtigkeit des Textes dahingestellt bleiben.

7, 3: nec hostis, Vatic. Reg. 11; wie Dreves B. 141 bemerkt,
liest so auch Vatic. 82. Die Angabe steht jedoch im Widerspruch
zu seinen früheren Ausführungen, wonach Vatie. Reg. 11 die einzige
Handschrift ist, welche “nee hostis' liest, während alle anderen "ne
hostis? haben.

S 4. hymn. IV 2, 4: talis decet partus Deum. So ist die Wort-
stellung bei Biraghi, Mone und Dreves. Wie Huemer (jamb. Dimeter
S. 9) mitteilt, wird diese Stellung auch bestätigt durch die Wiener
Handschr. Nr. 1903; die gleiche Stellung findet sich Vatie, Reg. 11.

660 . August Steier:

4, 3: virtute micant, Vatic. Reg. 11 und Vatic. 82. 'virtutum'
liest Biraghi und Dreves ohne Angabe von Gründen; indes wird die
Emendation durch die von mir Kap. 2. 8 4. S. 577 erbrachten Stellen
gestützt.

5, 1: procedat e liest cod. Vatic. Reg. 11. Biraghi: I piü de’
codici hanno 'procedens' (in Anlehnung an die Bibelstelle Ps. 18, 6),
il che ὁ disdetto dalla prosodia; qualche codice pià recente 'pro-
cedit. Ma 'procedat' concorda colla prosodia, e meglio con ἡ veni,
miretur, cingere? e non muta 'suo' e “currat.’

7, 2: earnis trophaeo; Vatic. Reg. 11 tropeo. 'tropeum" ist in
den Handschriften oft Variante für “trophaeum’ (vgl. Georges, latein-
deutsch. Wörterbuch 7. Aufl. s. v. tropaeum). Über die m. E. ganz
unnótigen Versuche, die zur Verbesserung der Stelle gemacht wurden,
s. Dreves (Stimmen a. M. L. Erg. H. 58. S. 141). Die Wendung ‘car-
nis trophaea' findet Bestütigung de virginib. III 4, 16: ubi domiti
trophaeum corporis virgo sustulerit, moderandum labori; In Luc. X
170: Talem sibi Pater ad dexteram locat, trophaea nostrae salutis
(Christi vulnera) amplectens. de fide II 16, 143: fidei trophaea.

8, V. 1—4. Die offenkundigen Fehler des cod. Vatic. Reg. 11:
"fulgentium' (woselbst über das i ein u korrigiert ist), 'sperat' und
“interpulit’ hat Biraghi richtig in 'fulget tuum’, 'spirat' und 'interpolet'
verbessert. (Zur Emendation vgl. die Kap. 2. $ 4 angeführten Belege.)

$ 5. hymn. V 1, 4: diem dies illuminans; Vatic. Reg. 11 und
Vatic. 82 lesen “diem dierum illuminans. Wie die Kap. 3. $ 1. 8. 584f.
angeführten Stellen zeigen, entspricht die Lesart ‘dies’ (= Christus),
welche sich bei Biraghi und Dreves findet, dem Sinne viel besser als
“dierum’, da mit 'dies' die Konzinnität (vgl. Christus == splendor,
lux, fons, dies, sol) gewahrt bleibt.

3, 3: patrem potentis gratiae lesen Vatic. Reg. 11 und Vatic. 82.
Biraghi: pater.

8, 1: provehit; Biraghi liest 'provehit' und bemerkt: Molti
codici Ambrosiani 'provehat. Ma il C 273 inf, ed altri ' provehit';
fra' quali il prezioso Vatic. Reg. 11.

$ 6. hymn. VI 1, 1: altissimus; Biraghi: Cosi in quasi tutti i
codici milanesi antichi; auch Vatic. Reg. 11 liest ‘altissimus’, andere
" altissime."

2, 9 u. 4: tempore, praesentem sacraris diem liest Vatic. Reg. 11.

3, 2: signaverit, nicht signaveris, lesen Biraghi, Dreves und
Mone (a. a. O. 1 75), obwohl letzteres Ambros. T 103 sup., Vatic. 82,
Ambros. I 27 sup. bieten. Dann erfordert aber der Sinn 8, 4 'duxe-
rii! und nicht “duxeris’, (was Ambros. T 103 sup. und I 27 sup.
bieten). 'signaverit' und 'duxerit' lesen Vatic. Reg. 11 und Vatic. 82.

4, 1: plenis aquae, nicht aqua lesen Vatic. Reg. 11 und Vatic. 82.

5, 3: mutata elementa lesen die Handschriften; aus metrischen
Gründen stellt Biraghi wie Mone 'elementa' voraus.

Untersuchungen über die Echtheit der Hymnen des Ambrosius. 661

6, 2: dividis haben Biraghi und Dreves naeh der Lesart des
Vatic. Reg. 11 und der besseren mailündischen Handschriften, beson-
sonders Ambros. T 103 sup. als dem Sinne am besten entsprechend
aufgenommen; Vatic. 82 bietet 'dividunt.'

$ 7. hymn. VII 8, 3: tactu et umbra; Biraghi: Aleuni codices
hanno “tactu et umbra. Ma i codices migliori del Capit. Metrop. e
il Mozarabo hanno 'tactuqu.' M. E. hat das 'que', das sichtlich nur
eingeschoben ist, um den Hiatus zu vermeiden, keine Berechtigung.

$ 8. hymn. VIII 4, 3: syngraphum lesen nach Biraghi die
besten Handschriften, einige haben 'syngrapham.' 'syngraphum' ist
bei Ambrosius einmal belegt, de poen, ΠῚ 9, BO: tamquam ex syn-
grapho; sonst findet sich syngrapha, so de Tobia B, 29: syngrapham
obligationis; ibid. 12, 40: syngrapham; ibid. 12, 53: syngrapha.

7, 1: verae lesen Ambros. À 1 sup.; F 36 sup.; Y 18 sup.

$ 9. hymn. IX 7, 1: viro sua est fides; einige Handschriften
bieten 'vero', da sie die alte Abkürzung vo unrichtig auflósen (vgl.
Biraghi, a. a. O. 8. 77).

8, 2: rapti quadrigis; Biraghi: Aleuni codd. hanno “raptis’,
senza sentimento.

$ 10. hymn. X 1, 2: sacravit saeculi; Biraghi: “diem saeeuli'
i codici vetusti; non 'saeculis' come in aleuni codiei recenti. Dreves
verweist auf Cypr. de orat. domin. 35: 'Bole ae die saeculi rece-
dente . . .'

4, 4: non immemor oraculi; Biraghi stellt aus metrischen Grün-
den “oraculi non immemor', während alle Handschriften die erstere
Stellung bieten. Ein zwingender Grund zur Umstellung ist nicht
vorhanden, da die metrische Licenz (Längung der Silbe or in der
Arsis) auch anderweitig in den Hymnen des Ambrosius vorkommt
(vgl. Kap. 5. 8 2. 8. 646).

$ 11. hymn. XI 8, 1: praemio mutans erucem liest Vatic. Reg. 11;
die anderen besseren Handschriften lesen naeh Biraghi "praemium
mutans cruce.'

3, 3: iustusque bieten Vatic. Reg. 11 und Vatic. 82, sowie
Ambros.I 55; A 1 inf. Die beiden letzten lesen mit den besseren
mailändischen Handschriften auch 'pervenit', während Dreves ohne
Angabe eines Grundes 'praevenit^ aufgenommen hat.

$ 12. hymn. XII 4, 3: viro; einige Handschriften, auch Vatic. 82,
lesen vero. vgl. das zu hymn. IX 7, 1 Gesagte.
7, 2: tegens liest Ambros. T 103 sup., Vatie. 82; 'tegit^ Am-
bros. I 27 sup., I 55 sup.
Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 43

669 August Steier: Unters. über d. Echth. d. Hymn. d. Ambr.

$ 13. hymn. XIII 2, 3: nutat ist eine vollkommen berechtigte
Emendation Biraghis für das handschriftliche 'natat', der auch Dre-
ves beipflichtet (vgl. Kap. 3. 8 9. 8. 632, woselbst ich die ausschlag-
gebende Stelle de virginit. 20, 131 (nutantes) citiert habe).

3, 4: levavit omnium lesen die besseren Handschriften, auch
Vatic. 82; andere hominum.

$ 14. hymn. XIV 3, 4: lucem; Biraghi: lucem, le prime edi-
zioni e quella di s. Carlo e del Card. Tomasi; i codd. I 55 sup.; X 22.
Wie Dreves mitteilt, lesen *lucem' (nicht vitam) die meisten mai-
ländischen Handschriften.

QUAESTIONES R. "
" SELECTAE

SCRIPSIT

LUDOVICUS SOHILLING

DR. PHIL.

43*

Conspectus libelli.

Cap. I. De Georgio Mono.

. De libro Parisino Graeco 2919.

. De divisione et ratione scholiorum libri Parisini.

. De Georgiis Hermogenis interpretibus.

. De commentarii Georgii Moni apud alios Hermogenis interpretes
vestigiis obviis.

. De Georgii Moni scriptis et doctrina.

. De Georgii Moni aetate.

Cap. II. De Syriani arte rhetorica.

. De Syriano et Aquila.
. De Syriano et Hermogene.
. De Syriano et Metrophane.

Cap. III. De Eustathio.

. De commentarii Eustathiani forma et capitibus.
. Ad Hermogenis prooemium.

. Ad Hermogenis partitionem statuum.

. Ad statum coniecturalem.

. Ad statum finitivum.

. Ad statum qualitatis iuridicialis absolutae.

. Ad genera status qualitatis adsumptivae.

. Ad statum negotiale

DEN ε00 ε00 εο0ὺ “00
e a We εὖ μα

um cQ» uy»
Qo r9 μα

U «Qo» cO» U cO» cQ» «0»
Qo —-3 OQ» Ov iR. ὦ» τὸ μὰ

Cap. IV.
De ceteris rhetoribus quorum mentio apud Georgium occurrit.

. De Anastasio.

. De Anepigrapho.

. De Athanasio.

De Harpocratione.
De Maiore.

De Menandro Diaereta.
. De Metrophane.

. De Minuciano.
De Sopatro.

. De Tyranno.

. De Ulpiano.

«0 600 «ΟὉ 400 400 202 900 «00 500 :00 «On
μὰ Ὁ ὦ οὐ «1 δὴ Οἱ μ5 ὁ9 τὸ μὰ

BÀ μὲ

Praefatio.

MEER

WaLzIUS in edendo Rhetorum Graecorum volumine septimo libros
manu scriptos adhibuit Parisinos 1983 et 2977 membranaceos,
saeculo decimo exaratos. Atque continentur volumine W VII.
(p. 104—655) 'Avuvüpou cyóMa eic cráceic; sequuntur (p. 655)
Georgii cuiusdam rhetoris ab editore falso Diaeretae appellati
capita nonnulla, quae eadem in alio commentario eic τὰς cräceıc
exstare WaLzius dicit, scilieet in codice Mediceo Plut. LVI 5,
ex quo in codicem Vindobonensem transscripta ea esse, Sunt autem
eapita illa excerpta e commentario in Hermogenem condito, qui
fere integer servatus est codice Parisino 2919, cuius libri primus
Warzius (VI 503) mentionem fecit neque tamen in edendis rhetoribus
Graecis rationem habuit. Eundem in librum cum vere anni 1895
eliam R. REITZENSTEINIUS incidisset, locos complures et doctrina
oratoria et crebritate rhetorum laudatorum insignes excerpsit ex-
cerptosque BnuNoNI Kxirio obtulit, qui tune temporis huic provinciae
oratoriae imprimis operam navavit. Qui postquam librum ad
augendam artis rhetoricae scientiam et historiam alieuius esse pretii
cognovit, et ipse aestate 1895 Lutetiam profectus librum inspexit,
capitum titulos exscripsit, locos singulos excerpsit. Quo facto cum
accuratius libri virtutes perspexisset, dignum eum esse statuit, eui
aliquid laboris et studii impenderetur. Sed ahis rebus occupatus
cum ipse hune laborem recusare eoactus esset, anno 1899 auctor
mihi factus est, ut libro operam darem; quare mense Augusto
eiusdem anni Lutetiam me contuli, ut in ipsa Bibliotheca Nationali
librum Parisinum 2919 integrum describerem et exemplum deserip-
tum meum iterum cum libro Parisino conferrem. Hune igitur librum
quaestionum mearum fundamentum ieci vel potius fontem ita feci,
ut inde quae ad illustrandam artis rhetoricae aevi imperatoris
historiam idonea mihi videbantur esse, excerperem eaque virorum
doctorum sub oculis ponerem et pro viribus illustrarem. Tribus
autem capitibus, altero tertio quarto, quae his rebus atque quaestio-
nibus repleta sunt, par erat primum proponere, quo de Georgio
Mono commentarii Parisini auctore dicerem.

Moneo autem hune meum libellum ad finem fere perscriptum
fuisse, priusquam Grorckwrmr Quaestiones Rhetoricae (Bresl Phil.
Abh. VIII, 2) optimae frugis plenissimae mihi innotuissent, Vellem

666 Praefatio.

lieuisset mihi tertium meum de Eustathio rhetore caput ad exem-
plum eorum, quibus GLOECKNERUS Minuciani doctrinam illustravit,
excolere atque perpolire: sed res meae obstabant, quippe quae
flagitarent, ut finem quaestionibus imponerem. Spero autem me
collectis omnibus quae mihi innotuerunt Eustathii fragmentis doc-
irinam huius rhetoris in pleniore luce posuisse, quem posteriores
auctoritate graviorem quam adhuc putabatur habebant.

Grato animo hoc loco commemoro viros doctissimos prae-
ceptores carissimos, quorum consiliis in conficiendo libello uti mihi
licuit, cum RicARDUM REITZENSTEINIUM tum BRUNONEM KEILIUM,
qui pro sua illius in quam me contuli provinciae rhetoricae arduae
atque adhuc incultae cognitione dux mihi fuit indefessus.

I. De Georgio Mono.

$1. De libro Parisino Graeco 2919.')

Liber Parisinus Graecus 2919 (P) est saeculi decimi membra-
naceus formae quadratae ita, ut singulae paginae versus tricenos binos
contineant; totus ab uno scriba exaratus est minuseulis quae dicuntur
elementis eisque pulcherrimis uso. Maiuseula idem adhibuit in per-
scribendis et summariis, quae margini per totum librum adpinxit, et
totius operis titulo quem tradit: Σχόλια cóv θειὼ eic τὴν διαίρεειν
ἀπὸ φωνῆς τοῦ αὐτοῦ Γεωρτίου τοῦ Móvou, copıcroü ᾿Αλε-
ξανδρείας. Incipit liber: ᾿Αρχόμενοι cov θειὼ τῆς διαιρέςειωυς φέρε
δὴ πρό γε πάντων ζητήσωμεν, τί ὅλως écri διαίρεεις, ἵνα μὴ
περὶ ἀγνοουμένων τοὺς λόγους ποιήεσιυμεν. ᾿Ἰςτέον τοίνυν κτλ.,
desinit: ἀποδείκνυται τὸ ζητούμενον (cf. Rh. Gr. VII 695, 36 Walz).
Subscriptio legitur in folio 245v: Ἐπληριύθη cóv deu | xoi f
diaipecict | εὐτυχῶς Ζήνωνι | cxoAacrıküt, quam et ipsam seriba
ex exemplo suo descripsit; nam ἐπληριύθη f| biaípecic — cyxoka-
crıkW non tam librarii subseriptio quam scholastiei est, qui est homo
artis oratoriae disciplinis imbutus: quare Zeno hie discipulus Georgii
fuisse videtur, qui magistri doctrinam litteris complexus est. Totum
igitur volumen Georgii Moni completur commentario in Hermogenis
librum περὶ cráceuv, eui Hermogenis arti fuisse qui περὶ biaipéceuc
insceriberent satis constat.") Liber qualis nunc est folia 246 con-
tinet?); continebat primitus fortasse 270, nam post fol 24 unus,
post fol 215 duo quaterniones periisse videntur. Atque priore la-
cuna et sextae πράξεως pars extrema et initium septimae hausta
sunt, quem lacunae ambitum ratione certissima definire licet. Hiat
enim sententia inter fola 24 et 25, id est post quaternionem ter-
tium; et magnum esse detrimentum ex ipsius auctoris verbis con-
cluditur; dispositionem enim sextae npd£ewc accurate, ut assolet,
auctor perscripsit fol. 23r 9: φέρε δὴ λοιπὸν ἡμεῖς ἐπὶ rà ἕτερα δύο
μετέλθωμεν κεφάλαια᾽ ἕξ yüp Urecxöueda ζητῆςαι (ef. fol. 18r 32),

ς

ὧν τέεςαρα fj προλαβοῦςεα πρᾶξις ἐξήταςζεν. ἔτι τοίνυν πέμπτον

1) Omont, Inv. somm. des man. gr. de la bibl. nation. tom. III p. 61.

2) Gloeckner 1. c. p. 41.

3) Numerantur in libro folia tantum 245, numero 159 male iterato;
distinxi fol. 159 et 1695.

668 Ludovicus Schilling:

κεφάλαιον fi Epyacia τῆς τῶν ἐλέγχων ἀπαιτήςεως᾽ τοῦτο γὰρ
ἔφαμεν εἶναι μέγιςτον ἐν τοῖς κεφαλαίοις, τὸ ζητεῖν τὰ περὶ
"τῆς épraciac αὐτῶν. f| τοίνυν τοῦ προκειμένου κεφαλαΐου ἐρ-
γαςεία ποικίλη πώς écrwv: γίνεται γὰρ bv ἑπτὰ ἐπιχειρημά-
τῶν ὧν πρῶτόν Ecrı.... Primum hoc epicheirema finitur fol. 24 v
31. 32: καὶ ἐν τούτοις τὸ πρῶτον ἐπιχείρημα τὸ ἢ ἀπὸ τῶν Trepı-
crarıkWv, καθ᾽ ὃ | . Iam cum fol. 25r incipiat: οὐκ ἦν οὖν αὐτῷ
icxupà τῆς δυνάμεως ἐξέταςεις᾽ ἐν δὲ ταῖς δικαιολογίαις ταῖς
ἀεθενέειν οὐ χρηςτέον ἀπολογίᾳ᾽ εἰγᾶν γὰρ μᾶλλον ἄμεινον f)
λέγειν τὰ προὖπτον ἔχοντα τὸν ἔλεγχον᾽ dic οὖν εἴρηται, καθ᾽
ὅλου δεῖ νοεῖν ὅτι ἐν oic ἔνδοξόν ἐςτι καὶ δυνατὸν τὸ πρόςω-
πον, οὐκ ἐμπίπτει fj δύναμις ἀπὸ τοῦ φεύγοντος᾽ εἰ γὰρ εὐπο-
price?) τιθέναι καὶ τὴν δύναμιν, οὐδὲ ἔνδοξον χρὴ τὸ τοιοῦτο
καλεῖν Tpócumov: ἐκεῖνο γὰρ ὀνομάζειν Tpócumov ἔνδοξον τὸ
οἷόν τ᾽ ὃν κατορθοῦν ὅ τὸ ἐπιφερόμενον αὐτὸ ὁ) ἔγκλημα. ἐν
τούτοις τοίνυν καὶ τὸ δεύτερόν ἐςτι κεφάλαιον᾽ τρίτον δὲ
ἔετι κεφάλαιον τοῦτο᾽ ζητοῦμεν γάρ, πότε μᾶλλον ἰεχύει ταῦτα
ἐν τοῖς λόγοις τὰ κεφάλαια, τὴν BovAnciv τέ φημι καὶ τὴν
δύναμιν... ... , Sequitur deesse sextae πράξεως loci quinti sex
epichiremata et sextum locum integrum; praeterea septimae, quae
περὶ βουλήςεως καὶ δυνάμεως est πράξεως locum primum totum
et secundum praeter paucos versus extremos quos exscripsi Quos
tantos locos ad tractandos Georgio non minus foliis octo opus fuisse
patet; et doleo, quod quaternionum dinumerationem non enotavi:
neque enim dubito, quin ipsis numeris nostra de lacunae ambitu
coniectura confirmata esset.

Eadem condicio alterius lacunae est. Verba, si solam enun-
tiati constructionem spectas, inde a fol. 215v ad 216r rite percur-
runt: φαμὲν οὖν || ὅτι ei ἐπὶ κτλ. At et commentarii partitio, quam
accurate auctor explicavit, et manca quae nunc est sententiarum
rerumque tractatio demonstrant multa inter fol. 215 et 216 deesse.
Agitur de capitibus in statu negotiali adhibendis; professus est auctor
fol. 215v 29 περὶ ékácrou τῶν κεφαλαίων διαλαβεῖν, quae capita
paulo ante (fol 214v 20) dixerat sibi νόμιμον ἔθος δίκαιον ευμ-
φέρον δυνατόν esse." Atque statim pergit: καὶ πρῶτόν γε
περὶ τοῦ νομίμου, περὶ oU Téccapa κεφάλαια ζητοῦμεν, ὧν écm
πρῶτον τοῦτο, πῶς ἂν αὐτὸ ἐργαςόμεθα. φαμὲν οὖν [| 216r,
ita ut pagina finiatur, priusquam de prima quaestione primi capitis
legitimi verba facta sunt; incipientis autem folii 216r argumentatio

1) rà P. 2) εὐπορήςοι P. 8) καθορθοῦν P.

4) αὐτὸ supra lineam P; aut del. aut αὑτῷ scrib.

6) Qua in re ab Hermogenis doctrina recessit; duo enim quae hic
adscivit capita interpres noster epichiremata esse vult fol 914v: περὶ
γὰρ τοῦ ἐνδόξου TE kai ἐκβηςομένου Ücrepov ἐροῦμεν (i. e. 318r 25 sqq.)
δεικνύντες, ὅτι οὐ κεφάλαια τυγχάνουςειν ὄντα, ἐπιχειρήματα δὲ μᾶλλον
τοῦ ευμφέροντος κεφαλαίου.

Quaestiones rhetoricae selectae. (I 8 1. 2) 669

in capite de possibili versatur quinto, quod interpreti est ultimum,
cuius altera quaestio — sex autem de hoc instituit (218r 22: &v
τούτοις καὶ f| τοῦ δυνατοῦ é£éracic, ἐν τοῖς εἰρημένοις ἕξ ye-
γομένη κεφαλαίοις οὕτιυς δὲ πληριύςας καὶ περὶ τοῦ δυνατοῦ
μέτειει κτλ.) — δὰ finem fere est perducta: fol. 216r 19 ἐν τού-
τοις καὶ τὸ δεύτερον κεφάλαιον᾽ τὸ bé γε τρίτον écriv, müc
ἂν ἐργαςόμεθα τὸ δυνατόν. Desiderantur igitur tractationes capi-
tum quattuor legitimi, convenientis, iusti, utilis et initium
possibilis, quibus explicandis interpretem pro verbositate sua mul-
tum chartae conseeravisse per se patet. Et conveniunt tractationum
numeri; in titulis πρᾶξιν jc statim excipit πρᾶξις ud, ita nt duo
tituli desint. Intereiderunt igitur inter fol. 215 et 216

tractationis XLVl. (περὶ τῶν κεφαλαίων τῆς πραγματικῆς)

pars posterior

tractatio XLVII. eum inseriptione ἔτι περὶ τῶν κεφαλαίων

tractatio XLVIII. cum inscriptione ἔτι περὶ τῶν κεφαλαίων.
Itaque duarum tractationum ambitu lacuna finitur. Nunc velim remi-
niscaris propter falsam foliorum dinumerationem folium numero 215
insignitum, post quod lacuna altera hiat, revera folium 216 esse:
ultimum ergo est eius quaternionis, qui folia 209—216 complectitur.
Quod si est, sequitur hoc quoque loco integrum quoddam foliorum
volumen intercidisse; neque vero unum tantum quaternionem amissum
dolemus. Nam cum apud rhetores tractatio status negotialis statuum
omnium uberrima esse soleat, verisimile est Georgium, qui omnium
ferme copiosissimus interpres est, duo, non unum quaterniones disser-
tationibus replevisse, quae in duas πράξεις divisae erant et ad plus
quattuor capita status negotialis spectabant.

8 2. De divisione et ratione scholiorum libri Parisini.

Commentarius omnis divisus est in tractationes quinquaginta
quattuor:

(fol. ir: A πρᾶξις: τί ὅλως écri. biaípecic» ἢ

» ὃν: B , {περὶ τοῦ ετοχαςμοῦν ἢ

» ἴθ: F „ περὶ τοῦ παραγραφικοῦ

» 139v: A „ ἔτι περὶ τοῦ παρατραφικοῦ

. ἴδ8::-.ε, περὶ τῆς τῶν ἐλέγχων ἀπαιτήςεως

» 22v: S , ἔτι περὶ τῆς τῶν ἐλέγχων ἀπαιτήςειυς
« Z , περὶ τῆς βουλήτεως καὶ δυνάμεως» ®)

1) Primam hanc inscriptionem propter titulum totius libri proxime
antecedentem scriba P omisit.

2) Haec quoque verba desiderantur in P.

3) Οὗ quae in 8 1 de hae libri parte disputavi.

. 26v:
33r:
39r:
43r:
48r:
51v:
54 v:
58r:
62 v:
66r:
74r:
79v:
85r:
90 v:
96v: KB
99r: ΚΓ

1083 v:

107 v:
111v:

| Ὁ] xi --ῖ Φι xi

115v: KZ

119r:

192v: KO

130v:
135r:
140r:
144 v:

149r:
152 v:
156 v:
161r:

165v: AH

173r:
178r:
183v:
191 v:
197r:
201r:

Ludovicus Schilling:

πρᾶξις: ἔτι περὶ τῆς βουλήςεως καὶ δυνάμεως

??

περὶ τῶν ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους
ἔτι περὶ τῶν ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους
περὶ ἀντιληπτικοῦ

περὶ τῆς μεταλήψεως

περὶ τῆς μεταθέςεως τῆς αἰτίας

ἔτι περὶ τοῦ αὐτοῦ κεφαλαίου

ἔτι περὶ τοῦ χρώματος

περὶ τῆς πιθανῆς ἀπολογίας

περὶ κοινῆς ποιότητος

περὶ τῶν εἰδῶν τοῦ «ςτοχαςμοῦ
περὶ τῶν ευνεζευγμένων εἰδῶν
περὶ τοῦ προκαταςκευαζομένου

ἔτι περὶ τοῦ ευγκαταςκευαζομένου
περὶ ὅρου

περὶ τῶν κεφαλαίων τοῦ ὅρου
περὶ ὅρου καὶ ἀνθοριςμοῦ

περὶ τοῦ εὐυλλογιςμοῦ

περὶ τῆς γνώμης τοῦ νομοθέτου
περὶ τῆς πηλικότητος

περὶ τοῦ πρός τι

περὶ τῆς ἀντιθέεεως

περὶ τῆς ποιότητος καὶ τῆς γνώμης
περὶ τῶν εἰδῶν τοῦ ὅρου

περὶ τοῦ κατὰ cuAAnyıv

περὶ τοῦ κατὰ ἀμφιεβήτηειν καὶ τοῦ ἐμ-
πίπτοντος καὶ τοῦ καλουμένου δύο ὅροι
περὶ τῆς ἀντιλήψεως

ἔτι περὶ τοῦ αὐτοῦ

περὶ τῶν ἑξῆς

περὶ τῶν ἄλλων κεφαλαίων

περὶ τῶν λοιπῶν κεφαλαίων

ἔτι περὶ ἀντιλήψεως

περὶ τῶν ἀντιθέτων

περὶ τῶν λοιπῶν κεφαλαίων

περὶ τοῦ πρός τι καὶ ἑτέρων

περὶ τῶν λοιπῶν κεφαλαίων

περὶ τῆς πραγματικῆς

Quaestiones rhetoricae selectae. (I 8 2) 611

fol. 207r: ME πρᾶξις: περὶ τῶν ὑπὸ Mmrpopávouc mpocre-
θέντων εἰδῶν τῆς πραγματικῆς

» 213r; MS , περὶ τῶν κεφαλαίων
ῴ ΜΖ , ἔτι περὶ τῶν κεφαλαίων» ἢ)
( MH , ἔτι περὶ τῶν xepalotuv)!)
» 2201: MO περὶ τῆς μεταλήψεως
, 924v: N , ἔτι περὶ μεταλήψεως
, 228r: NA - περὶ ῥητοῦ καὶ διανοίας
», 292v: NB νὴ περὶ ἀντινομίας
, 239r: N , περὶ τοῦ ευλλογιεμοῦ
» 242r: NA 1 περὶ τῆς ἀμφιβολίας,

Primo iam aspectu eommentariü auctorem et interpretandi ra-
tione et divisionis arte a ceteris Hermogenis interpretibus multo
differre apparet. Neque enim pro rhetorum usitata atque solemni
ratione Anuuacıv, ut Graeco vocabulo utar, sed integris sententiis
ex Hermogenis libro exscriptis et explicatione continua illustratis
quaestiones vel tractationes proprias et rotundas condidit, quibus
novam quandam eamque amplifieatam doetrimum ad Hermogenem
auctorem suum proferret. Atque cum tractationibus πράξεων nomen
inscripsit, titulis non minus quam ipsa rerum tractatione professus
est, se rationem interpretandi eam sequi voluisse, quam seriores
scholae Alexandrinae commentatores Platoniei vel Aristoteliei amplexi
sunt; exempla sunt Olympiodori commentarii in Platonis Gorgiam*)
et in Aristotelis meteora.)

Sed iam unam integram πρᾶξιν exseribam; neque enim via est
nec ratio, quibus plenius atque aecuratius rhetoris illius interpre-
tandi genus illustremus:

fol. 107 v: Σὺν Bew ΚΕ πρᾶξις περὶ τοῦ cuAkoyıcuoü.

“Ὁ cuAloyicuóc εὐνάγει ἄμφω" μηδὲν yàp ἀλλήλιυων διαφέρειν
ἀγωνιεῖται ὁ τὴν δωρεὰν δηλαδὴ αἰτῶν (Sp. II 153, 31---20],᾿
διαλεχθεὶς (scil. Ó τεχνικὸς) περί τε προβολῆς καὶ ὅρου καὶ dvdo-
ριςμοῦ, μέτειει νῦν ἀκολούθιυς καὶ ἐπὶ τὸν culAoTicuóv καὶ χρὴ
γινώεκειν, ὅτι ἑπτὰ ζητοῦςι περὶ τοῦ ευλλογιςμοῦ κεφάλαια, ὧν
πρῶτόν écriv fj ἐργαςεία, τίνεται τοίνυν fj ἐργαεία τοῦ ευλλογιςμοῦ
oUTuc' τοῦ γὰρ ὅρου ἐκ τῶν παρειμένων λαμβανομένου καὶ τοῦ
ἀνθοριεμοῦ ἐκ τῶν πεπραγμένιυν ἕπεται λοιπὸν ὁ cuAkoyıcuöc, εἰς

1) Cf. 8 1 sub fine.

2) Cf. Archiv für Philol. und Pädag.’ Suppl. 14 p. 108 ff.: Σχόλια
cüv θεῷ eic τὸν τοῦ TTAarwvoc Γοργίαν ἀπὸ φωνῆς 'Okunmodubpou, τοῦ
μεγάλου Φιλοςόφου.

3) Cf. Commentaria in Aristotelem Graeca vol. XII (Berol. 1902).
Ut hic Olympiodori liber in πράξεις, ita eiusdem auctoris commentaria
in Aristotelis categorias (l c.) in θεωρίας divisa munt.

672 Ludovicus Schilling:

ταὐτὸν CUVAYWV τὰ παρειμένα τοῖς πεπραγμένοις, τοῦτ᾽ Écmv
τὸ !) ἀτελὲς τῷ τελείῳ, καὶ πειρᾶται δεῖξαι, ὅτι τὸ πεπραγμένον
ὑπὸ τοῦ φεύγοντος ταὐτόν écr τῷ ἐγκλήματι᾽ οἷον ὁ φεύγων
ὁρίζεται λέγων, ὅτι ὕβρις ἐςτὶ τὸ πλῆξαι, Ó δὲ κατήγορος ἀν-
θορίζεται φάεκων, ὅτι τὸ ἐπανατείναςθαι ὕβρις Ecriv. λοιπὸν
ἕπεται τούτοις ὁ ευλλογιςμός, ευναινῶν μὲν τῷ τοῦ φεύγοντος
ὅρῳ, cuvaywv δὲ εἰς ταὐτὸν τῷ ἀνθοριεμῷ᾽ οἷον “ἀληθὲς ὅτι
ὕβρις écri τὸ πλῆξαι, ταὐτὸν δέ Ecrı καὶ τὸ ἐπανατείναςθαι ?)
ἐφ᾽ ὕβρει, ὥςτε ταὐτὸν ἂν εἴη τὸ ἐπανατείναςθαι τῷ ὑβρίςαι,
τοῦτ᾽ Ecrıv τῷ πλῆξαι. καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τὸ auto" olov ἱταὐ-
τόν ἐςτι (fol. 108r) τὸ ὑφελέεθαι ἐξ ἱεροῦ χρήματα ἰδιωτικὰ τῷ
ἱεροευλῆςαι᾽, “ταὐτόν ἐςτι τὸ καταπαῦςαι τυραννίδα τῷ τυραν-
γοκτονῆςαι᾽. λυειτελήςει δὲ ἡμῖν ἐνταῦθα τὸ κατὰ τὸ τέλος
ἐπιχείρημα, φημὶ δὲ τὸ κατὰ τὸ ἀποβαῖνον᾽ δεῖξαι γὰρ TrEIPW-
μεθα ὅτι ἐξ ἀμφοῖν τὸ αὐτὸ ἐκβαίνει τέλος, τοῦτ᾽ ἔςτιν ἔκ TE
τοῦ πεπραγμένου καὶ τοῦ ἀτελοῦς. ὃ οἷον ἐκ τῆς τυμβωρυχίας
καὶ ἐκ τοῦ διορύξαι τάφον τὸ αὐτὸ τίνεται τέλος᾽ Ó τε γὰρ
τυμβωρύχος ἀδικεῖ τὴν óciav τοῦ τετελευτηκότος, ὅ TE διορύτ-
τῶν τάφον ὁμοίως τὴν ὁςείαν ἀδικεῖ τοῦ τετελευτηκότος᾽ ἔτι ἐκ
τῆς ἱεροευλίας καὶ ἐκ τοῦ ὑφελέεθαι ἐξ ἱεροῦ ἰδιωτικὰ χρήματα
τὸ αὐτὸ ἀποβαίνει τέλος᾽ ἄμφω γὰρ ἀςεβοῦει περὶ τὸ δαιμόνιον.
ἔτι ἐκ τοῦ ἀποκτεῖναι τὸν τύραννον καὶ ἐκ τοῦ καταπαῦςαι τυ-
ραννίδα τὸ αὐτὸ ἀποβαίνει τέλος᾽ ἐξ ἀμφοτέρων γὰρ ἐλευθερία
περιγίνεται τῇ πόλει᾽ ὅ τε γὰρ ἀποκτείνων τύραννον ἐλευθεροῖ
τὴν πόλιν δουλείας, καὶ ὁ πείθων ἀποθέεθαι τὴν δουλείαν ὡςεαύ-
τως ἐλευθεροῖ τὴν πόλιν δουλείας. τὸ αὐτὸ ἐπὶ πάντων εὑρή-
couev, ὅτι ἐξ ἀμφοῖν ἕν καὶ τὸ αὐτὸ ἀποβαίνει τέλος. ἐρεῖ καὶ
τοῦτο ὁ τὴν δωρεὰν αἰτῶν, ὅτι εἰ τυραννοκτονῆςαί Ecrı τὸ
τύραννον ἁπλῶς ἀποκτεῖναι, καὶ πᾶς ἄρα φονεὺς τυραννοκτόνος
ἀκούςει. δῆλον οὖν ὅτι τυραννοκτόνος ἐςτὶν ὁ παύων τυραννίδα.
εἶτα μετὰ τοῦτο ἐκφράςει χρηςόμεθα, καὶ ἐκφράςομεν τὰ πεπρατ-
μένα ἐκ τῶν περιςτατικὼν ἐξετάζοντες, οὐδὲν αὔξοντες, ἀλλ᾽
ἀποδεικνύοντες, ἐφ᾽ ὅςεον ἂν ἡμῖν λυειτελεῖ πρὸς ἀπόδειξιν.
(108r) ἐκφράςεωμεν τοίνυν ἐπὶ τοῦ κρινομένου ἱεροεουλίας οὕτως"
ὅτι νύκτωρ ἐπετήδευςεν εἰςελθεῖν εἰς τὸ ἱερόν, ὅπως ῥᾳδίως ἐν
ckóru δυνηθείη τὸν «κοπὸν διανῦςαιϊ, ὅτι δὲ παρεφυλάττετο, μή
τις αὐτὸν ἴδοι) τῶν ἱερέων ἢ τῶν νεωκόρων, πῶς ἐξέτεινε τὴν
χεῖρα ἐπὶ τὸ ἀφελέεθαι. εἰ δὲ ἰδιωτικὰ ευνέβη εἶναι τὰ χρήματα,
οὐδὲν ἐκ τούτου ἀπολυθήςεται᾽ τὸ γὰρ αὐτὸ τοῦτο ἐποίει, καὶ
εἰ ἱερὰ Ticav τὰ χρήματα. τοῖς γὰρ αὐτοῖς τούτοις χρώμενος
ἕτερος ποιεῖ τὴν iepocuMav. ἔτι κἀπὶ τοῦ κατ᾽ ἀμφιεβήτηειν
ὅρου τὸ αὐτό᾽ ἐκφράςομεν γάρ, πῶς ἀνῆλθεν εἰς τὴν ἀκρόπολιν
ἐγχειρίδιον ἐπιφερόμενος, πῶς περιεςκόπει, μή τις αὐτὸν ἴδοι τῶν

1) τῷ Ρ. 2) ἐπανατείνεςθαι P.
3) τελείου P: corr. Keil. 4) ἴδῃ P.

Quaestiones rhetoricae s&eleotae. (I 8 2) 613

δορυφόρων, πῶς ἐπέδραμεν dc ἀναιρήζων αὐτόν, πῶς ibuv
αὐτὸν ἐπερχόμενον ὁ τύραννος ὥχετο φεύγων. καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων τὸ αὐτὸ Exppäce τῶν πεπραγμένων χρηςόμεθα, ἐκ τῶν
περιςτατικῶν ἐξετάζοντες, καὶ ἐν τούτοις fj épyacía τοῦ ευλλο-
Yıcuod καὶ τὸ πρῶτον κεφάλαιον,

Δεύτερον δέ écri κεφάλαιον ἐν dj ζητοῦμεν, τίνι διαφέρει
cuAAoyıcuöc ἀνθοριςμοῦ. Exoucı áp τινα κοινωνίαν, τι ἄμφω
λύειν εἶναι ὅρου (Kal) τῷ ἢ ἄμφω τοῦ κατηγόρου εἶναι κεφά-
λαια. Ὦ ἀλλὰ dıapepoucıv πρῶτον, ὅτι τὸ μέν, ὡς ἔφαμεν, δύ-
ναμιν ἔχει Evcrücewc, ó àv8opicuóc, τὸ δὲ Avrırapacräacewc, 6
ευλλογιςμός᾽ δέχεται yàp (rà τοῦ ὅρου» καὶ εἶθ᾽ οὕτιυς ἀνα-
τρέπει. δεύτερον δέ, ὅτι ὁ μὲν ἀνθοριεμὸς ἐκ μόνων λαμβάνεται
τῶν πεπραγμένων, ὁ δὲ ευλλοτιςμὸς ἐξ ἀμφοτέρων, ἔκ re τῶν
πεπραγμένων φημὶ καὶ τῶν παρειμένων. (109r) τοιγαροῦν καὶ
ἀμφότερα ευνάτει, ταὐτὸν ἀποδεικνύων τὰ πεπραγμένα τοῖς πὰρ-
εἱμένοις. καὶ τοῦτο ἤδη Phdcavrec ἀκριβῶς ἐδηλιώύςαμεν (8 2).

Τρίτον ἐςτὶ κεφάλαιον, πῶς φαμὲν ἀντικεῖςθαι τὸν cuÀAo-
γιςμὸν τῷ ὅρω, εἴ τε δέχεται τὰ τοῦ ὅρου. τοῦ γὰρ φεύγοντος
ὁριζομένου ἐκ TÜV παρειμένων καὶ λέγοντος ὅτι “ὕβρις ἐςτὶ τὸ
πλῆξαι᾽, ὁ ευλλογιςμὸς εὐυναινεῖ. πῶς οὖν μάχεται, εἴ γε bé-
χεται; φαμὲν δὲ πρὸς τοῦτο, ὅτι τῶ μὲν ῥήματι δέχεται, τιὼ δὲ
«ςκοπῷ μάχεται. δοκεῖ τάρ, ὡς εἴρηται, Tij ῥήματι δέχεςθαι τὰ
τοῦ ὅρου, ἀλλὰ μάχεται τῷ ckomb, εἴ τε ὁ μὲν ὅρος χωρίζει τὸ
πεπραγμένον τοῦ ἐγκλήματος, ὃ δὲ εὐυλλοτγιςμὸς τοὐναντίον
ευνάπτει καὶ εἰς ταὐτὸν ἄτειν βούλεται ἀμφότερα" τούτῳ δὲ τῷ
λόγῳ καὶ πᾶςα κατὰ ἀντιπαράζταςιν Aócic οὐ διοίςει τῆς Ayri-
Oéceuc, εἴ γε δέχεται τὰ ἐν αὐτῇ, καὶ μάλιςττα ὅτε κατὰ cuv-
δρομὴν αὐτὴν ποιούμεθα τὴν ἀντιπαράςταζιν δεχόμενοι dc
ἀληθὲς τὸ λεγόμενον. ἀλλὰ χρὴ καθ᾽ ὅλου λέγειν, ὅτι δέχεται
μὲν τῷ λόγῳ, μάχεται δὲ Td) «κοπιῶ. ἐν τούτοις καὶ τὸ τρίτον
κεφάλαιον.

Τὸ δὲ τέταρτόν Ecriv Zimmcıc, εἰ ἀεὶ ὁ ευλλογιςμὸς ἐμ-
πίπτει. καὶ φαμὲν ὅτι ἐμπίπτει μὲν διὰ παντός, ἀλλὰ ποτὲ μὲν
αὐτὸς εὑρίεκεται καθαρῶς, ποτὲ δὲ μετὰ παραμυθίας τινός. N
δὲ παραμυθία γίνεται διχόθεν. ἀνάγομεν vàp ἐπὶ τὰ καθ᾽ ὅλου
τὰ μερικὰ καὶ εὐνάγομεν οὐκέτι ταὐτόν, ἀλλὰ τὸ ἀδιάφορον.
ἡνίκα μὲν καὶ προςφυὲς ὑπάρχει τὸ πεπραγμένον τῷ ἐγκλήματι
καὶ CUYYEVvEC, τότε αὐτιῇ καθαρῶς xpncöueda Ti! ευλλογιςμιῦ"
εἰ δὲ λίαν ἀπᾷδον εὑρεθείη καὶ ἀπεμφαῖνον τὸ πεπραγμένον

1) τὸ P. Verba "τὸ ἄμφω τοῦ κατηγόρου εἶναι κεφάλαια ᾽ delere
vult Keilius. Reitzensteinius scribendum putat: τῶ dupw τοῦ κατη-
Yöpov εἶναι... comparatis iis, qune infra p. 678 sequuntur verbis: ılıc
ἀντιττάτεςθαι duvachaı τοῖς εἰρημένοις δύο τοῦ κατηγόρου κεφαλαίοις,
Equidem utrumque tenendum putavi.

2) Aliter sentit Syrianus II 104, 3 et 106, 16 Rabe.

3) Haec verba adiecit Keil.

10

11

674 Ludovicus Schilling:

πρὸς τὸ ἔγκλημα (109v), τότε εὐλόγως παραμυθηςόμεθα τὸν
ευλλογιςμόν, ὡς προείρηται, ἀνάγοντες ἐπὶ τὰ καθ᾽ ὅλου τὰ με-
ρικὰ καὶ ευνάγοντες ἐξ αὐτῶν οὐκέτι τὸ ταὐτόν, ἀλλὰ τὸ ἀδιά-
qopov.!) ἄτοπον γὰρ ἂν εἴη καὶ ἀπίθανον ἐπὶ τῶν οὕτω διε-
ςτώτων CUVAYEIV τὸ ταὐτόν. τοῦ μὲν οὖν προτέρου παράδειγμα
τοῦτο᾽ τὸ τύμβον διορύξαι ταὐτόν Ecrı τῇ τυμβωρυχίᾳ᾽ ἐνταῦθα
γὰρ τὸ ταὐτὸν ευνάγομεν, ἐπειδὴ προςφυές ἐςτι τὸ πεπραγμένον
πρὸς τὸ ἔγκλημα. καὶ ἐπὶ τοῦ ἐπανατεΐνεςθαι ςευνεχῶς ὁμοίως
προςφυὲς τὸ πεπραγμένον écri πρὸς τὸ ἔγκλημα᾽ ταὐτὸν οὖν
κἀνταῦθα ευνάγομεν. καὶ ἐπὶ τοῦ πείεαντος φιλοςόφου τὴν τυ-
ραννίδα ἀποθέεθαι ευνάγομεν ταὐτόν᾽ προςφυὲς γὰρ τὸ πεπραγ-
μένον πρὸς τὸ ἔγκλημα. τοῦ δὲ δευτέρου ὑπόδειγμα τοῦτο᾽
πρεεβευτὴς ἐξιὼν εἰς πρεςβείαν παρεκατέθετο τὴν θυγατέρα τινὶ
παρθένον οὔςαν᾽ ὁ δὲ λαβὼν épiácaro. νόμου ὄντος τὸν μὲν
Biácavra κόρην χιλίας ἐκτίνειν, τὸν δὲ δημοείᾳ ἀδικήςαντα
τεθνάναι, ὃ μὲν ἀξιοῖ ὡς βίαιος χιλίας ἐκτίνειν 5), ὁ δὲ ὡς δημοείᾳ
ἀδικήςαντα τεθνάναι αὐτὸν ἀξιοῖ. ἐνταῦθα οὐκέτι προςφυές écr
τὸ πεπραγμένον πρὸς τὸ ἐπαγόμενον ἔγκλημα. ποία γὰρ ευγ-
γένεια τὸ κόρην βιάςαςθαι πρὸς τὸ τεΐχη καθελεῖν; ταῦτα γὰρ
dnudcıov εἶναί φαμεν ἀδίκημα, τὴν καθαίρεειν τῶν τειχῶν, τὴν
καταγωγὴν τῶν τριήρων, τὸ ευμμάχους προδοῦναι᾽ οὐκ ἂν οὖν
εἴη προςφυὲς τὸ κόρην βιάεαςθαι τῷ τείχη καθελεῖν ἢ τοῖς
ἄλλοις. τοιγαροῦν ἐνταῦθα παραμυθηςόμεθα (110r) τὸν ευλλο-
γιςμόν, διχῶς ἀνάγοντες ἐπὶ τὸ καθ᾽ ὅλου τὰ μερικὰ καὶ ευνά-
YovTec οὐκέτι ταὐτόν, ἀλλὰ τὸ ἀδιάφορον. οὕτως οὖν ποιήςομεν-
“τὸ κόρην βιάςαςεθαι TmpecBeuroO ὅ) ἀδίκημά écnv: τὸ τείχη κα-
θελεῖν ἀδίκημά ἐςτιν᾽ οὐδὲν δὲ διαφέρει, ἄν τ᾽ ἐπὶ cuikpoic ἄν
τ᾽ ἐπὶ μεγάλοις τις ἀδικήςῃ “) τὴν πόλιν ἑκατέρωθεν γὰρ fj πόλις
ἀδικεῖται᾽. duc οὖν εἴρηται, ἂν προςφυὲς ἢ καὶ ευγγενὲς τὸ πε-
πραγμένον πρὸς τὸ ἔγκλημα, καθαρῶς χρηςόμεθα τῷ ευλλογιςμῷ,
ἂν δὲ Ti ἀπεμφαῖνον τὸ πεπραγμένον πρὸς τὸ ἔγκλημα, τότε
παραμυθηςόμεθα διχῶς, ὡς προείρηται, τὸν ευλλογιςμόν.
Tleumtov écri κεφάλαιον, ὅτι ευμβάλλεται λίαν ἡμῖν fj τῶν
ὀνομάτων xpfjcc, ὅπως τὰ μὲν καθ᾽ ἡμῶν μετρίοις xal εὐφορω-
τέροις προφέρωμεν ῥήμαςι, τὰ δὲ κατὰ τοῦ κρινομένου βαρέει
καὶ χαλεποῖς λέξωμεν ὀνόμαςειν. οὕτως γοῦν ὁ κρινόμενος ἱερο-
cuMac αὐτὸς μὲν τὸ καθ᾽ αὑτοῦ ) μετρίοις προβαλεῖται ῥήμαειν
πανταχοῦ τὸ πεπραγμένον λέγων “TO καθ᾽ ἡμῶν ὑπὸ τοῦ κατη-
γόρου προφερόμενον᾽, καὶ τοιούτοις ἑτέροις καὶ ἔτι γε εὐφημο-
τέροις χρήςεται ὀνόμαςιν. ὁ δὲ κατήγορος οὐδὲν ἀνέξεται μέ-
τριον εἰπεῖν, ἀλλὰ βαρέει καὶ χαλεποῖς χρήςεται προςρήμαειν,
"iepocuMav? ὀνομάζων καὶ “πρὸς τὸ θεῖον ἀςέβειαν᾽. ταύτῃ δὲ
καὶ Δημοςθένης ἐχρήςατο τῇ μεθόδῳ ἐν τῷ ὀγδόῳ λόγῳ τῶν

1) τὸ διάφορον P: corr. Keil. 2) ἐκτείνειν P... 8) πρεςβύτου P.
4) ἀδικῆςει P. 6) αὐτοῦ P.

Quaestiones rhetoricae selectae. (I 8 2) 615

Φιλιππικῶν. τοῦ γὰρ Διοπείθους λαβόντος ἐκ TÜV cuuudyuv
τῶν ᾿Αθηναίων χρήματα (110 v) ὁ μὲν κατ᾽ αὐτοῦ λέγων Ancreiav
τὸ τοιοῦτο καὶ ἁρπαζὴν καὶ τριήρων xataywynv καὶ ἐπήρειαν
καὶ ευμμάχων ἀδικίαν ἐπονομάζει, Δημοςθένης δὲ τὸν ὑπὲρ
ἐκείνου λόγον ποιούμενος μετρίοις ευνεςκίαςε ῥήμαει τὸ τεγονός᾽
οὕτως γάρ qncu "AAA" ἐξ ὧν ἀθροίζει καὶ mpocaıtei καὶ δανείζε-
ται, ἐκ τούτων ἀποτρέφει.᾽ τὸ αὐτὸ δὲ τοῦτο καὶ Πλάτων
émoíncev ἐν Κρίτωνι tW biaóu. eicäyeı γὰρ ἐκεῖςε Σιωκράτην
ἐν φρουρᾷ ὄντα, ὅτε δὴ κατακριθεὶς ἤμελλε δέξαςθαι τὸ κιύνειον᾽
καὶ πολλοὶ μὲν καὶ ἄλλοι πρὸς αὐτὸν eichecav φίλοι mopa-
μυθοῦντες, εἰεῆλθε δὲ καὶ ὁ Κρίτων" καὶ βουλόμενος αὐτιῷ
εἰςηγήεαςθαι φυγεῖν, ἐδεδίει "ἡ τοῦτο ἀπαρακαλύπτως εἰπεῖν, τι-
γώεκων τὸ φιλοςόφου ἐκείνου ἦθος καὶ ὡς οὐκ ἀνέξοιτό ποτε
ἐγχειρῆςαι τὸ τοιοῦτο διαπράξαςθαι, ὥςτε μὴ καταφρονῆςαι τοῦ
τεθνάναι εὐγκεκαλυμμένως οὖν τὸ τοιοῦτο ἑτέροις εἰςηγήςατο
ῥήμαςειν, ἀναχιύρηςιν τοῦτο καλῶν καὶ ψυχῆς εὠτηρίαν. 6 δὲ
Σωκράτης βουλόμενος δεῖξαι, ὅτι oícyicróv τι ευμβουλεύει αὐτά
διαπράξαςθαι, δραςμὸν καὶ φυτὴν ἀποκαλεῖ (ef. 50A 52D 53D
τὸ ὑπ᾽ ἐκείνου εἰςηγούμενον. δέδεικται ἄρα, πῶς λυειτελεῖ ἡμῖν
ἣ τῶν ὀνομάτων χρῆεις καὶ ὅτι τὸ αὐτὸ πρᾶγμα διαφόροις
προςφωνήςομεν ῥήμαειν, éxacroc πρὸς τὸ AucireAéc ἑαυτιὺ ") ποιῶν,
ὁ μὲν βαρύνων, ó δὲ εὐςτέλλιυν καὶ ὥςπερ εὐυςκιάζων.

Ἕκτον ἐςτὶ κεφάλαιον, τί ἄρα διαφέρει ὁ ευλλογιςμὸς τὸ
κεφάλαιον 2) τοῦ ευλλοτιςμοῦ τῆς «τάςεως" δοκοῦςι γὰρ κοινωνεῖν
καθ᾽ ὃ ἀμφότεροι δύο τινὰ εἰς ταὐτὸν ἀλλήλοις (111 r) cuvayoucıv.
ἀλλ᾽ Exovar διαφοράν, εἴ τε ἐν μὲν τῷ κεφαλαίῳ ἀτελές τι τελείῳ
εἰς ταὐτὸν cuvärouev, wc εἴρηται (8 2), Colov»*) τὸ διορύξαι
τάφον ταὐτόν Ecrı Td) τυμβωρυχῆςαι᾽ καὶ τὸ μὲν διορύξαι τάφον
ἀτελὲς Ócov γε πρὸς τὸ ἔγκλημα, τὸ δὲ τυμβωρυχῆκαι τέλειον.
ἔτι τὸ ἐπανατείναςθαι τὴν χεῖρα ταὐτόν écri Ti καὶ πλῆξαι" καὶ
τὸ μὲν ἀτελὲς τὸ ἐπανατείναςθαι, τὸ δὲ τέλειον τὸ πλῆξαι καὶ
ἐπὶ πάντων τὸ αὐτό. ἐν δὲ rij ευλλογιςμιῷὼ τῇ cräceı τέλειον
τελείῳ εἰς ταὐτὸν cuvarouev' οἷον νόμος τὸν ἐκ πόρνης μὴ
λέγειν᾽ ἐκ πόρνου τις κωλύεται λέγειν. ευνάγομεν δὲ κἀνταῦθα
τὸ αὐτὸ τέλος, ὅτι ἀναιδὴς ὁ ἐκ πόρνης καὶ ἐκ πόρνου τενό-
μενος. δῆλον οὖν ὅτι τέλειον τελείιμν εἰς ταὐτὸν ευνάγομεν᾽ τό
τε γὰρ ἐκ πόρνης εἶναι τέλειον, καὶ τὸ ἐκ πόρνου εἶναι. τέλειον.
τοιγαροῦν οὐδέτερον αὐτιὼν δεῖταί τινος πρὸς τὸ τέλειον. δέδει-
κται ἄρα αὐτῶν fj διαφορά᾽ καὶ τὸ ἕκτον ἐν τούτοις κεφάλαιον.

Ἕβδομον δέ Ecrı κεφάλαιον ζήτηςις περὶ τὸ κείμενον, τί
ἄρα βούλεται δηλοῦν ὁ τεχνικὸς εἰρηκιὺς “καθ᾽ ὅλου, ὃν τρόπον
ἔφαμεν τὴν ἀντίληψιν τῇ μεταλήψει μάχεςθαι, τὸν αὐτὸν καὶ
ὁ ευλλογιςμὸς τῷ Ópu πανταχοῦ. οἱ μὲν οὖν gaciv οὕτως"

1) Cf. Demosth. VIII 26; ἀποτρέφει pro διάγει Dem.: cf, Eustath. ad

Il. p. 1, 14: διάγειν παρ᾽ αὐτῷ Kal... ámorpégec8at. 2) ébebele P.
3) αὐτὸ P. 4) τοῦ κεφαλαίου P. 5) olov add, Keil.

13

14

15

616 Ludovicus Schilling:

ὥςπερ ἣ μετάληψις τῷ κατὰ ἀντιπαράςταςιν τρόπῳ ἕπεται λύουςα
τὴν ἀντίληψιν, οὕτως καὶ ὁ ευλλογιςμὸς τὸν ὅρον ἐπιλύεται
ὥςπερ κατὰ ἀντιπαράςταειν᾽ δέχεται γὰρ τὰ ἐν τῷ ὅρῳ καὶ εἶθ᾽
οὕτως ἀνατρέπει. ἀλλὰ πρὸς τοῦτο λέγομεν, ὡς οὐκ ἀεὶ ἀληθὴς
ὁ λόγος᾽ πολλάκις γὰρ ἣ μετάληψις καὶ évcratixiüc λαμβάνεται,
ὥςτε οὐ διήκει διὰ παντὸς ὁ λόγος. (111v) ἄμεινον οὖν οὕτως
éxAaBeiv: ὥςπερ f ἀντίληψις μεταλήψει λύεται καὶ ὅπου ἂν
χρήςεταί ἢ) τις τῇ ἀντιλήψει, πάντως ὁ ἕτερος τῇ μεταλήψει
χρήςεται, οὕτως καὶ ἐπὶ τοῦ ὅρου καὶ τοῦ ευλλογιςμοῦ᾽ πάντως
γὰρ ὁ ὅρος τῷ ευλλογιςμῷ λύεται, καὶ ὅπου δ᾽ àv?) ó εἷς τῷ
ὅρῳ xpfjcerot, πάντως ὁ ἕτερος τῷ εὐυλλογιςμῷ. καὶ τὸ τοι-
oüto οὐκέτι μόνης τῆς ὁρικῆς εὐυμβαίνει «τάςεως, ἀλλὰ καθ᾽
ὅλου ἐπὶ mácnc cráceuc, ἔνθα ἂν ὁ ὅρος ἐμπίπτει καὶ ὃ ευλλο-
γιςμός. καὶ ἐνδέχεται μὲν πολλάκις τὸν ἀνθοριςμὸν ἐκλιπεῖν,
εἰ βίαιος εὑρεθείη, ευλλογιςμὸν δὲ ἐκλιπεῖν ἀδύνατον, ἔνθα ἂν
ὅρος ἐμπέςοι᾽ διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ὁ τεχνικὸς ἔφη “καθ᾽ ὅλου᾽ καὶ
“πανταχοῦ᾽᾿ τὸ γὰρ εἰρημένον διήκει ἐπὶ πάςης cráceuc. καὶ
καλῶς εἶπεν ὁ τεχνικός, ὅτι ὃν τρόπον μάχεται ἣ μετάληψις τῇ
ἀντιλήψει, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ 6 ευλλογιςμὸς τῷ ὅρῳ μάχεται.
καὶ ἐν τούτοις καὶ f| τοῦ εὐυλλογιςμοῦ dıdackakia.

Haec sufficiant ad illustrandam commentarii nostri naturam et
indolem. Iam de ipso auctore dicendum est.

8 3. De Georgiis Hermogenis interpretibus.

Γεώργιος Μόνος appellatur Parisini auctor in ipsa libri
manu scripti inscriptione. Fuerunt qui propter cognominis Moni inso-
lentiam ,,Monachum" vel ,,Diaeretam" esse vellent Georgium nostrum.
AcMonachum (qui est saeculi noni) aetate multo inferiorem esse Georgio
Mono ex iis, quae de huius aetate paulo post disputaturus sum,
intelleges. Diaeretam Walzius Georgium nostrum falso nominavit
eum vol VII 655 adn. 1, tum VI 505, ubi haec praecipit: “De
Georgio Diaereta quae scimus ea omnia continentur titulo Parisini
2919 ... quocum consentit titulus a Leone Allatio Diatr. de Geor-
giis p. 321 ed. Paris. commemoratus: Γεωργίου τοῦ Móvou coqicroü
᾿Αλεξανδρέως cxóMa eic τὴν διαίρεειν. ἔςτι δὲ ῥητορικὸν τὸ

1) Cf. fol. 216v 216r πῶς ἂν χρηςόμεθα (supra p. uw ἂν ἐργαςόμεθα).

2) i. e. δὴ ἂν. Cf. Usener in Fleck. Jahrb. 117 p. 6

8) Sed cf. quae paulo infra sequuntur verba: ἔνθα ἂν ὅρος ἐμπέςοι.
Iam ante Georgii Moni aetatem optativum pro coniunctivo usurpatum
invenimus. Cf. Callin. de vita 8. Hypatii (edd. seminarii hilolo rum
Bonnensis sodales 1895) 97, 15: ὡς ἄν τις ἴδοι. Praeterea n. Christ.
Hermipp. (edd. Kroll. et Viereck. 1895) p. 8, 24: ὅπυς .. ᾿ δύναιντ᾽ ἂν

μόλις ἐφάπτεςθαι. 9, 28: . . περιόδους αὐτῶν ἀριθμεῖ καὶ 6n περ ἂν
ἀποτελεῖν δύναιντο. μέχρις. ἂν pécou τοῦ οὐρανοῦ γένοιτο:
idem 56, 5 et 60, 29. In loannis hiloponi de opificio mundi libris

saepissime occurrit illud ἄν ad optativum additum.

Quaestiones rhetoricae selectae. (I 8 3) 677
βιβλίον. Fuit igitur Alexandrinus, sophista, monachus [μόνου enim
est compendium scribendi pro uováyou|. A eommentario, quem in
diaipecıv scripsit, Diaeretae cognomen accepit Diaeretam illum
esse non posse H. Graeven iam demonstravit (Üornuti artis rhet.
epit. p. XI adn. 1). Accedit, quod Georgius Diaereta auetor est
commentarii cuiusdam in Hermogenis artem „de inventione" compositi,
eui inscribitur: Προλεγόμενα eic τὸ περὶ eüpéceuc '€puovévouc τοῦ
Διαιρέτου Γεωρτίου (W. VI 507 sqq.), quem librum ab eo Georgio,
qui Parisini 2919 auctor est, non conscriptum esse patet.

Tertius denique occurrit Georgius'), qui Hermogenem est com-
mentatus, in quem Tzetzes (scholia in Hermog. Cramer. Aneed, Oxon.
vol. IV) nonnullis locis invehitur (Ll e. p. 12, 26; p. 13, 25 et 28;
p. 23, 28); sed ne hie quidem Georgius Monus esse potest: nam
id, quod Tzetzes Georgio ilh Hermogenis commentatori opprobrio
dat, ipsi nostro commentatori non probatur. Immo Georgium Monum
idem sentire ac Tzetzem ex hisce locis colligitur:

Tzetzes l.c.p.13v
27—30: f| τοῦ npo-
εὠπου ?) δὲ ταὐτὸν kai
ἕν ἐςτι τῇ γνώμῃ
ὧς ἂν κἀν) τούτιυ
dwconev Γεωργίω τι
λέγειν.
ἐπεὶ καὶ τῆς ποιότη-
τος πρόδεώπου πρὸς
τὴν γνώμην διαφορὰ
καθέετηκεν, ἥνπερ τὸ
πρὶν εἰρήκειν.

Georgius fol 134r 31: (Αθανάειός
qnc μὴ δεῖν τὴν γνώμην ἰδίᾳ μερίζειν"
τελεῖ γὰρ ὑπὸ τὴν ποιότητα. εἴ γε ἐν τῇ
ποιότητί φαμὲν ἐξετάζεςθαι τὴν γνώμην,
ὅτε ἐλέγομεν ποίᾳ γνώμῃ émébukev ὃ
Μειδίας τὴν τριήρη. οὐ χρὴ οὖν, φηείν,
ἰδίᾳ μερίζειν τὴν γνώμην, ευμπλέκειν δὲ
μᾶλλον τῇ ποιότητι, ὧς ὑπ᾽ αὐτὴν τε-
λοῦςαν. οὕτω μὲν ᾿Αθανάειος.) ἱετέον δέ,
ὅτι οὐ καλῶς λέγει. fj τΤὰρ ἐν τῇ ποιότητι
ἐξεταζομένη γνώμη οὐκ ἔςτιν ταὐτὸν ταύτῃ
τῇ γνώμῃ. ἐκεῖ μέν τὰρ ἐξωτικῆς πράξειως
ἐξετάζομεν γνιύμην᾽ ἐνταῦθα δὲ οὐχ oU-
τως, ἀλλὰ περὶ τοῦ προκειμένου ζητοῦμεν,
ποίᾳ ἄρα γνώμῃ éravereivaro*) τυχὸν ὁ
πλούεσιος TW πένητι τὴν χεῖρα᾽ καὶ ἐπὶ
τοῦ διώκοντος, ποίᾳ ἄρα γνώμῃ κατηγό-
pev ὥςτε οὐκ ἔςτιν T] αὐτή.

Hine apparet, utrumque, et Tzetzem et Georgium Monum, sen-

tentiam illam refellere, qua Athanasius rhetor et alter ille Georgius
τὴν γνώμην τῇ ποιότητι cuumAéketv dixerunt. Atque ipso ex Athanasii
exemplo προςώπου ποιότητα hune loeum praebere intelleges: ποίᾳ
γνώμῃ ἐπέδωκεν ὁ Μειδίας τὴν τριήρη; secundum Georgium nostrum,
ut Tzetzis verbis utar, τῆς ποιότητος προζιύπου πρὸς τὴν γνιύμην
διαφορὰ καθέετηκεν; dieit enim: icréov δέ, ὅτι οὐ καλῶς λέγει

1) A Cramero .‚Disereta* in indice dictus.

2) Scil ποιότης, Antecedit p. 12, 26: οἴεται bé Γειύργιος ποιότητα
καὶ γνιίύμην ὑπάρχειν μοι καὶ τὸ αὐτόν, ἀλλ᾽ ἁμαρτάνει πλεῖςτον.

8) κἀν Keil: κ΄ ἂν Cramer, 4) ἐπανατείνατο P.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XX VIII. 44

678

Ludovicus Schilling:

(ὃ 'A0avácioc). ἧ γὰρ ἐν τῇ ποιότητι ἐξεταζομένη γνώμη οὐκ

ἔετι ταὐτὸν ταύτῃ τῇ γνώμῃ.

$ 4. De commentarii Georgii Moni
apud alios Hermogenis interpretos vestigiis obviis.

Exstant commentarii rhetorici in Hermogenem, quorum auctores
e Georgii Moni commentario hauserunt. In Nili rhetoris!) libro sae-
pius laudatur Georgius quidam, quem nostrum esse his locis inter

se collatis facile tibi persuadebis.

Nilus?) fol. 99v (antecedit
»ἐρείδοντο“):
ὁ δεεὐετάθιοςμᾶλλονΜινου -
κιανῶ ευναινεῖ λέγοντι μᾶλλον
ἐμπίπτειν ἐν τῇ μεταλήψει τὰ
ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους. τὰ γὰρ
ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, @nciv,
ἐκ τῶν περιςτατικῶν λαμβάνε-
ται, καὶ ἣ μετάληψις δὲ οὐχ
ἑτέρωθεν ... tum sequitur apud
Nilum: ὁ δὲ Γεώργιος undere-
ρον οἴεται καλῶς λέγειν᾽ οὐ
γάρ, qncí, δεῖ ταὐτολογεῖν, ὥς
φηςειν Ἑρμογένης, οὐδὲ δεῖ με-
τατάξαι τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέ-
λους πρὸς ἃ ἐμπίπτει προτα-
γεῖςτα fj ἀντίληψις, ὥς φηει
Μινουκιανὸς καὶ ξεὐετάθιος.

Georgius fol. 159*v 29: εὐ-
cradıoc δὲ Μινουκιανῷ κα-
τακολουθῶν φηειν duc ἐν τῇ μετα-
λήψει θετέον τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι
τέλους. ἣ γὰρ μετάληψις, φαείν,
ἐκ τῶν περιςτατικῶν ἔχει τὴν
ἐργαείαν, ὁμοίως δὲ καὶ τὰ ἀπ᾽
ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἐκ τῶν αὐτῶν
Exovcı τὴν épracíav: οὐκοῦν ἀρ-
μόςει ἐν τῇ μεταλήψει μᾶλλον
τάττειν᾽ οὕτως μὲν διαφωνοῦειν
οἱ μὲν τὴν προβολὴν φάςκοντες
δεῖν ἀπαναλαμβάνειν, οἷ δὲ τὰ ἀπ᾿
ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἐν τῇ μετα-
λήψει τάττοντες. icréov δέ, ὅτι
ἑκατέρων ὁ λότος διεχέγχεται.
οὔτε γὰρ τὴν προβολὴν ἐπανελά-
βομεν 2), ἐπεὶ μηδὲν αὐτῆς δεό-
μεθα, οὔτε ἐν τῇ μεταλήψει
τακτέον αὐτά. εἰ γὰρ πρὸς αὐτὰ
φέρεται ἣ ἀντίληψις, πῶς ἐν τῇ
μεταλήψει θετέον αὐτά, Aücei
οὔςῃ τῆς ἀντιλήψεως κτλ.

Facile intelleges Nilum fol. 43 v (Gloeckner 1. c. p. 81) paucis
id complecti, quod apud Georgium nostrum legitur?):

Nil. fol. 43v: ταύ-
τὴν δὲ τὴν épracíav,
ἣν ἔφαμεν, πιςτοῦται
Γεώρτιόες τε καὶ Εεὐ-
ςτάθιος᾽ pnci*) γὰρ

Georg. fol. 104v 1: δεύτερον δέ écnv
ἣ épracía τοῦ ὅρου. ἐπεὶ γὰρ f προβολὴ
οὕτως πλατεῖα oUca τοῦ κατηγόρου ἐετίν,
ἔτι δὲ καὶ ὁ ávOopicuóc, χρὴ τὸν φεύγοντα
πλατύνειν πάνυ τὸν ὅρον, ὡς ἀντιτάτ-

2 Eadem ratione, qua ego Parisino 2119 operam navavi, Gloeck-
nerus l. c. codicem Parisinum Suppl. Graec. 670, qui Nili commentarium
in Hermogenem continet, suae dissertationis fundamentum iecit.

2) ἐπαναλάβομεν P.

8) Utrumque tamen ad Eustathium redire

uto.

4) Numerus singularis indicat Nilum Eustathium solum sequi.

Quaestiones rhetoricae seleetae. (I $ 4)

OUTWC' τοῦ κατηγόρου
προβολῇ πλατείᾳ
χρωμένου καὶ πίετιν
ἐμποιοῦντος τῇ Eav-
τοῦ ἀνθοριεμῷ, οὐδ᾽
ὁ φεύγων ἀρκεῖται τῷ
ψιλῶς ὁρίεαεθαι, ἀλλὰ
κέχρηται οὕτως. πρώ-
τὴν τίθηςειν évcraciv
παραγραφικὴν λέγων,
ὅτι οὐδεὶς ἐπὶ τῷ
τοιούτῳ πράγματι
ὕβρεως ἐκρίθη καὶ
πιςτοῦται τοῦτο, εἰ
μὲν εὐπορήςει, ἀπὸ
νόμου, εἰ δὲ μή, ἀπὸ
ἔθους, ἔθους δὲ ἐκ
παραδειγμάτων ἢ oi-
κείων ἢ ξένων᾽ εἶτά
qncv ἐκ τούτου ὁδο-
ποιεῖ ἑαυτῷ πρὸς τὸ
ὁρίςεαςθαι᾽ dic γάρ τι-
νος λέγοντος εἰ οὐ
λέγειςἐπανατείναςθαι
ὕβριν εἶναι, δρίζεται,
ὅτι ὕβρις ἐςτὶ καὶ τὸ
τύψαι. εἶτα μετὰ τὸ
Öpicacdaı κέχρηται τῇ
ἀντεμφάςει, λέγων,
ὅτι ἐὰν τὸ τύψαι ὕβρις
ecri, δῆλον ὅτι καὶ
τὸ μὴ τύψαι οὔκ EcTiv
ὕβρις. κέχρηται δὲ καὶ
τῷ ἀνακολούθῳ καὶ
τῷ ἀκολούθῳ, τὸ μὲν
ἀκόλουθον ἀπονέμων
τῷ οἰκείῳ ὅρῳ, τὸ δὲ
ἀνακόλουθον τῷ τοῦ
ἐναντίου, λέγων, ὅτι
ἀκόλουθόν ἐςτι τῷ
ὑβρίζοντι καὶ τὸ τύψαι,
ἀνακόλουθον δὲ καὶ

1) ego adieci.
3) undeiav P.

4) εἴπερ adiec. Keil.

619

T€c0o1 δύναςθαι τοῖς εἰρημένοις δύο τοῦ
κατηγόρου κεφαλαίοις. ἐργαςόμεθα τοίνυν
τὸν ὅρον οὕτιυς᾽ πρῶτον ἐν «τάςτει κεχρή-
μενοι παραγραφικῇ ἀπὸ τοῦ δικαίου" οἷον
οὐ δίκαιόν ἐςτιν ἐπὶ τοῖς τοιούτοις κρί-
vechan iepocuMac' καὶ πάλιν οὐ δίκαιον
μὴ κρίνεςθαι ὕβρεως. ἐπάξομεν δὲ καὶ τὸ
νόμιμον, εἰ εὐπορήςομεν᾽ ὅτι νόμος οὐ
παρακελεύεται τὸν τοιοῦτον ἱεροευλίας
κρίνειν. εἰ μὴ εὐποροῦμεν δὲ τοῦ νομί-
μου, xpncaineda (av>!) ἀντ᾽ αὐτοῦ τῷ
ἔθει, καὶ τοῦτο πιςτοίμεθα ?) ἐκ παραδειγ-
μάτων οἰκείων ἢ ξένων, ὡς Μειδίαν 5)
πεποίηκεν ὁ Δημοςθένης (XXI 32—41)
πιςτούμενον᾽ ἔφη γὰρ ὅτι 6 θεςμοθέτης
καὶ πρόεδρος δημόεια ὄντα πρόσωπα ἐτύ-
φθηςαν, καὶ ὅμως driuociou οὐ κατηγόρη-
cav ἀδικήματος τοῦ τύψαντος, οὕτω μὲν
οὖν πιςτιωυςόμεθα καὶ τὸ ἔθος. μετὰ δὲ
τοῦτο χρηςόμεθα καὶ ὑποθετικιὼ ἐπιχειρή-
ματι ἐκ τοῦ ὁμοίου ἐναντίου. τί ἂν
émoincev ὁ κατήτορος, εἰ ἐπὶ τοῖς ὁμοίοις
ἐκρίνετο" "el cou μηδὲν φόνου δεδρακότος
κατηγόρει τις φόνου, οὐκ ἂν ἠγανάκ-
τεις, {εἴπερ ἢ) ἐφ᾽ οἷς οὐ φόνον el?) πε-
ποιηκιύς, ἐκρίνου φόνου; τὸν αὐτὸν οὖν
λότιςται καὶ ἐπὶ ἐμοῦ τρόπον" εὐλόγως
γὰρ ἀγανακτῶ, εἴπερ οὐκ ἐκδύςας νεκρὸν
τυμβωρυχίας νῦν κρίνομαι.᾽ εἶτα ἐκ τού-
των, ὥςπερ προοδοποιήςας ἑαυτιῷ εἰς τὸν
ὅρον, ὁρίζεται. αὐτοῦ γὰρ λέγοντος, ὅτι οὐ
χρή με κρίνεεθαι ἐπὶ τοῖς τοιούτοις" οὐ γὰρ
τυμβωρυχία τοῦτό τε. ἐρεῖ τις πρὸς αὐτόν᾽
“ἀλλὰ τί νομίζεις εἶναι τυμβιωρυχίαν;" καὶ
εὐλόγως τότε ἐπάξει τὸν ὅρον, ἐκ τῶν
παρειμένων ὁριζόμενος, οἷον τυμβιυρυχία

écriv τὸ ἐκδῦςαι νεκρόν. ὁριζόμενος δὲ ἐκ

τῶν παρειμένων κέχρηται μετὰ ταῦτα
καὶ τῇ ἀντεμφάςει οὕτως “εἰ τυμβωρυχία
ἐςτὶ τὸ ἐκδῦςαι νεκρόν, τὸ μὴ ἐκδῦςαι ἄρα
vexpóv οὐκ écri τυμβωρυχία, πάλιν εἰ ὕβρις
écri τὸ καὶ προςθεῖναι πληγάς, τὸ μὴ

2) πιςτούμεθα P: corr. Keil,

δὴ ἢ P.
44*

680 Ludovicus Schilling:

τῷ ὑβρίζοντι τὸ μὴ npocdeiva ἄρα πληγὰς οὐκ ἔςτιν Ößpıc’

τύψαι. καὶ ταῦτα μὲν καὶ ἐπὶ πάντων μετὰ τοῦτο χρηςόμεθα

ὧδε οὗτοι. cf. W. VII καὶ τῷ ἀκολούθῳ τε καὶ ἀνακολούθῳ.

410, 25---412, 16. {Κκαὶ}) τὸ μὲν ἡμέτερον ἀκόλουθον, τὸ
δὲ τοῦ ἐναντίου ἀνακόλουθον᾽ οἷον “ὃ
τυμβωρύχος κέρδους ἕνεκα τὸ τοιοῦτο
διαπράττεται᾽ ὀρύττει γὰρ τάφον, ἵνα ἐκ-
δὺς τὸ ἱμάτιον κέρδος ἐκ τούτου ἑαυτῷ
περιποιήεηται.) ὥςτε οὖν εἰκότως ἐγὼ
ὡριεάμην τυμβωρύχον εἶναι τὸν ἐκδύοντα
νεκρόν᾽ οὕτως γὰρ μᾶλλον ὁρίεαςεθαι ἀκό-
λουθον. ci δὲ μᾶλλον ἀπροςφόρως ἔφης,
ὡς τυμβωρύχος écriv ὁ διορύττων τάφον.
οὕτως οὖν ὡς εἴρηται ἀποδείκνυειν τὸ
μὲν ἑαυτοῦ ἀκόλουθον, τὸ δὲ τοῦ ἐναν-
τίου ἀνακόλουθον. καὶ ἐν τούτοις f| ἐρ-
γαςία κτλ.

De loco quem teneat oportet γνώμη νομοθέτου, status defi-
nitivi caput, fusius egit Georgius Monus fol. 111v 27 —112v 31;
eam ut post „syllogismum“, ita omnino ante αὐξητικὰ κεφάλαια
(i. e. πηλικότητα et πρός Ti) poni vult. Vehementer invehitur in
eos rhetores, qui αὐξητικὰ κεφάλαια ante γνώμην νομοθέτου po-
nenda esse dicunt. Hune locum Nilus quamquam (l.c. p. 82) sine
dubio e Georgio Mono exseripsit?), tamen auctoris sui sententiam
non recte interpretatus est; quod facile Georgii ipsius verbis allatis
perspicitur. (fol 111v 27— 112r 12): Koi ἤδη μὲν εἴρηται καὶ
ἣ τάξις τοῦ παρόντος κεφαλαίου, ὧς εὐλόγως μετὰ τὸν cuÀào-
γιςμὸν τέτακται (scil. ἣ τοῦ νομοθέτου γνώμη). ἐπειδὴ δὲ ἐν-
ταῦθα γενόμενοι οἱ τεχνικοὶ πλατύτερον εἰρήκαςι περὶ αὐτοῦ,
φέρε καὶ ἡμεῖς ἐξετάςωμεν ἀκριβέετερον τὰ περὶ τοῦ κεφαλαίου.
πέντε τοίνυν ζητεῖται κεφάλαια περὶ τῆς γνώμης τοῦ νομοθέτου,
ὧν πρῶτον ὑπάρχει τὸ περὶ τῆς τάξεως. φαεὶ τὰρ ὅτι, εἰ τὰ
πρὸ αὑτῆς) πιςτοῦται καὶ βεβαιοῖ f) γνώμη τοῦ νομοθέτου, ἐχρῆν
ἄρα καὶ τὴν πηλικότητα καὶ τὸ πρός τι προτετάχθαι αὐτῆς, ἵνα
καὶ ταῦτα εὺὑν τοῖς ἄλλοις πιςτώςηται τὰ κεφάλαια. καὶ κατὰ
τοῦτό τινες ἠξίουν προτάττεςθαι τῆς γνώμης τοῦ νομοθέτου τὴν
πηλικότητα καὶ τὸ πρός rt ἀλλὰ πρός γε τοῦτο διχῶς ἀπαντή-
COUEV κτλ.

Nec minus quam in Nili scholiis laudari Georgium nostrum in
Christophori commentario in Hermogenis status (de quo egit H. Rabe
in Mus. Rhen. 1895 L p. 241) his locis collatis apparebit:

1) ego adieci. 2) περιποιήςεται P.

3) Neque enim credo Nilum Georgii Phoibammonis Eustathii sen-
tentias complexum esse. Ceterum Eustathium et Phoibammonem αὐξη-
τικὰ κεφάλαια ante γνώμην νομοθέτου posuisse e Georgii verbis cum Nili
comparatis colligi potest. 4) αὐτῆς P.

Quaestiones rhetoricae selectae. (I 8 4)

Christoph. l. c. p. 246: ὁ δὲ
Γεώργιος 'xowuvei?', φηείν,
τῷ ὅρῳ f| ἀντίληψις, καθ᾽ ὃ
ἐν ἑκατέρῳ αὐτὸ τὸ πεπραγ-
μένον ἀδίκημα λέγει εἶναι ὁ
κατήγορος. διαφέρει δέ, καθ᾽ ὃ
ἐν μὲν τῷ ὅρῳ ὁ φεύγων Öuo-
λογεῖ πᾶν ὡς ὑπεύθονον, ἐπεὶ
πῶς ἐξουείαν προβάλλεται; πά-
λιν δὲ διαφέρει, καθ᾽ ὃ ἐν μὲν τιῦ
ὅρῳ ἀντίληψις οὐκ ἐμπίπτει ...

681

Georg. fol. 151v 13: (τοῦτο
γὰρ ὁρᾶται καὶ ἐν croxacud
καὶ ἐν ἀντιλήψει, τὸ ὁμολογεῖν
τὸν φεύγοντα τὸ πεπραγμένον
ἀνεύθυνον) ἐν μέντοι τε ὅρῳ,
ἔνθα καὶ ὁ φεύγων τὸ πεπραγ-
μένον ὑπεύθυνον eivai φηειν,
οὐκ ἐνδέχεται ἐμπεςεῖν τὸ ἀν-
τιληπτικόν. πῶς γὰρ προβάλλε-
ται ἐξουςίαν ἐφ᾽ οἷς καὶ αὐτὸς
ὑπεύθυνος εἶναί φηειν.

Denique in rhetorum Graecorum volumen septimum a Walzio
editum aliquot loci e Georgii Moni commentario exeerpti delati sunt;
quorum verba cum saepius a textu libri Parisini diserepent, e re
duxi de duorum testium memoria discordi referre.

Sunt autem loci hi:

I. Paris. fol. Ir 1—fol.3r 25 — W VII 245, 7— 3250, 13.

Scripturae discrepantine (collato Walziano contextu):
VII 246, 2 ἔχον ὅρος écrlv ἡ διαίρεεις P 3 om ἐςτί ante row P 6 λόγω
P pro öpw.

247,10 οὕτω P 11 αὐτοῦ P pro τοῦ 19 ὁμολογήςαντα P (cf. ipsum
Sopatrum W VIII 33, 19) pro ἐξειπόντα 26 croyacuóc om
P 29 üylavev P.

ὁριςτικόν P 7 λέγεται κεφάλαιον P 8 post γὰρ add ὁ διαιρέτης
P 9 τῶν ἐνταῦθα P 12 φημὶ δὲ τὸ μέρος P 13 φέρε vov P
16 τὸ cracıdlechaı P 18 ἐχρῆν ἂν — post γίνεσθαι add καὶ
ἀπογίνεεθαι P 22 Ghuc ἔτι ζήτημα P 23 τί Écran. P. λοιπὸν
P 24 τῶν ζητημάτων P 25 αὐτὴν γὰρ P 27 wc P pro diemep
81 εἶδος morjcaca P

τὸ ante ἀποτελούμενον om P 9 τὰ μεθοδευθέντα κεφάλαια
P 18 καὶ μόνη P 17 εἰς κεφάλαια P 19 εἰς κεφάλαια P
20 ὄργανα P 21 εἶτε τὸ θρόνιον — ςκκέπαρνόν τε 38 οὐδὲ
μὴν P 28 τὰ κεφάλαια P 31 διελέγξαντες P.

καὶ ὁ τεχνικὸς P 8 καὶ ante ὁ τεχνικὸς om P 10 αὐτῷ P 12
εἰς ante τὰ λεγόμενα om P.

II. Paris. fol. 77r 10— fol. 79v 24 — W VII 357, 23—362, 32.

VII 357,23 διπλᾶ τ᾽ οὖν P 31 τοιοῦτο P.

358, 1 ποιότης διάφορος P 2 τότε πάντιυς P pro τὸ λοιπὸν 5 τοῦ
φόνου P 7 ἐλέγχων P 16 ηὐπόρει P 17 ηὑὐὑρίεκετο P
19 écriv et ὅτι om P 20 olov ἐβούλου P 25 aicylvnc P.

cix) P τὸν μὲν Δημοιθένην P 8 éypujueBa P 10 λόγον
P 11 ἐδόκεις P 18 ἄπορος — mópickero P el ante ἔλεγεν
om P 16 ηὐπόρει P 18 κατορύττειν ἔφη λόγον περὶ mapa-
npecßelac P 20 ἀκόλουθον bé P 23 πριίῦτον P.

οὕτως P 2 cucrficaı P 6 κεφάλαιον xepakalw avrırıdevrac P
11 am’ ἀρχῆς P 13 τι ἡμῶν P 14 καὶ Tic ἦν P 20 mpöc
κεφαλαίῳ P 21 προφέροντα P 25 αὐτοῖς bebeibrec P.

οὕτως γ᾽ οὖν P 11 βραχέα pro ὀλίγα P 13 τοίνυν im marg.
pro μὲν οὖν P 14 ἧττον — ἐπήρθη P 15 εὔθυνον P 19 post
ἀνάγκης add λοιπὸν P 26 τὰ καθόλου P 28 πιιτιύζονται
P τούτοις kai P.

248, 2

249, 4

250, 3

359, 3

360, 1

361, 6

682 Ludovicus Schilling;

862, 4: xpuclov P 8 καὶ ἡ δύναμις P 9 διαιρεθήςεται pro ἐξεταςθήςε-
ται P 13 ἔχων μητρυιὰν P 15 ἡ βούληςις καὶ δύναμις P 20
ἀτελῆ ἐπὶ (ἐκ supra ἐπὶ script.) P 26 ἄλλως τε δὲ.

II. Paris. fol. 232v 15 — fol. 288ν —— W VII 655—665.

VII 655, 5 Paris. ἡ dvrıvoula écriv μὲν olov διπλοῦν ῥητὸν καὶ διάνοια,
ὡς κἀν τῇ μετόδῳ καθ᾽ fjv ἐπιγνωςόμεθα τὰς cráceic. dipicá-
μην, καὶ τοῖς τε πλείςτοις κεφαλαίοις κοινωνεῖ τῇ ε«τάςει
ταύτῃ διπλοῖς δηλαδὴ γινομένοις, ἔχει δέ τι καὶ ἴδιον, dic
φανεῖται (cf. Hermog. II 169, 1—6).

656, 7 δεύτερον καθ᾽ Ev Exacrov P 21 ἐποίηςεν P 25 xal τὴν διάνοιαν
P 26 τεταγμένων P.

656, 6 mpoératev P 7 ἐποίηςεν Ρ 8 τὴν διάνοιαν P. 9 κέχρηνται διαι-
peceı P 13 ἐπιφέρεςθαι εὐθὺς τὴν ἀντινομίαν τὴν τὰ αὐτὰ
Éyoucav P 16 διάνοιαν ἡ ἀντινομία ἐςτίν P 18 ἐςτὶν P
19 διπλοῦν αὐτὸ εἶναι εἶδος P 24 ἐπιδέχονται P 27 ἐν τῇ
ἀντινομίᾳ Ρ 28 καὶ περιεχόμενον Ρ

657, 2 ἐχυρόν — ἐν τοῖς διπλοῖς κεφαλείοις P 5 οὖν ἑτέρως P
6 ἐςτὶν P 11 τὸν αὐτὸν P 18 καὶ ῥητὸν ἔχοντα P 22 ante
ἀπόδειξις om ἡ P.

658, 1 post olov add P: ἀποκήρυκτος μὴ μετεχέτω τῶν πατρῴων
καὶ ὁ ἐπιμείνας χειμαζομένῃ νηὶ δεςπότης ἔςτω τῆς νειύς
8 μέτειειν P 80 ἔπραξεν P 82 οἷον pro εἴγε P.

659, 2 εἶχεν 10 ἰτέον omP 11 ἐνταῦθα ἐξέλιπεν P. 14 τοιοῦτο P 15 post
vóuov add P: ἔτι ὁ φεύγων ἐξετάζει τὴν διάνοιαν τοῦ ἐτέ-
ρου νόμου, ὁ ἀποκήρυκτος μὴ μετεχέτω τῶν πατρῴων πρὸς
τοῦτό φηειν᾽ τότε λέγει μὴ μετέχειν τῶν πατρῴων ὁ νόμος,
ὅταν τις ὡς κληρονομήςων προςέρχεται᾽ πρὸς τοῦτο λοιπὸν
τὸ ἀπροςδιόριςετον, ἀλλ᾽ οὐδὲν τοιοῦτο προςδιώριςεν ὁ νόμος.
28 ἐπήγαγεν — τοῦτ᾽ ἔςτιν P 26 τοιοῦτο — post qóceuc
add P: καὶ τοῦ ῥητοῦ καὶ τῆς χρήςεως 80 φηεὶν P.

660, 2 ἐδέξαντο P 10 post πρὸς om διωρίεθαι P 28 ἵνα καθ᾽ 25 βλα-
κίαν P 28 ἵνα δὴ λιπαροῖεν P 29 ἄν φηεςειν εὑρίεκωςειν P
80 ὁ ἐπιμείνας καὶ ἡ ναῦς in marg. P 81 pndv P.

661, 1 ὡς ante εἴπερ om P 8 ἐκ τούτων P 4 ἀφ᾽ ἑκατέρου P 9 ἄξιος
ἀποςτερεῖεθαι P 17 écrív --- μόνου P 21 οὐδέποτε P 28 ἐςτὶν
ἡ μετάληψις πάλιν P 26 ἀπὸ χρόνου P 29 ἐπὶ τοῖς τοι-
ούτοις P.

662, 2 τὸν νόμον P 7 ὁ μὲν ἡμέτερος P 12 ὅτι τούτου μὲν λυθέν-
TOC P 15 ἐςετὶν P 24 εὐςτήςει ῥητὸν P 26 ἐςτὶν 97 ἐςτὶν P.

663, 1 μετὰ τὸ P 8 ὑφ᾽ ἑκατέρου P 6 ἤδεςαν P 8 τὸν ἐμὸν γὰρ P
9 τὸν τούτου P 12 περὶ αὐτοῦ P, 17 καὶ μὴν τὰ ἄλλα P
19 γίνονται P 20 τυγχάνουειν P 22 ἔτι μᾶλλον P 27 ἐν
ἀλλήλοις P.

664, 6 eliciv P 8 ὁ cóc νόμος P 19 ἐρεῖ pro αἱρεῖ P. 20 γήμῃ P 28 ἐμ-
περιέχεται Ρ 29 παραβαίνεται προ παραλαμβάνεται Ῥ.

665, 4 ἀλλ᾽ ὡς --- λαμβάνων in marg. P 7 ἐπαναλαμβανόμενος P
8 πρὸς pro ὅρος P 10 λέγει P.

IV. Paris. fol. 238y—241 v — W VII 676---682.

VII 676 Paris. cóv θεῷ NT πρᾶξις περὶ τοῦ ευλλογιςμοῦ. ,,'O ευλλογιςμὸς
διαιρεῖται προβολῇ πράγματος, τῷ ῥητῷ, τῷ ευλλογιςμῷ, ὄρῳ,
γνιύμῃ νομοθέτου, πηλικότητι, εἶτα ópu βιαίψ, τῷ πρός τι,
ἀντιθέςει ἔςτιν ὅτε, ἥτις εἰ ἐμπέςοι εὑρεθήςεται καὶ μετάληψις,
fj ἕπεται πάντως ἡ ἀντίληψις, εἶτα ποιότητι καί γνώμῃ (cf.
Hermog. II 171, 21—25).

Quaestiones rhetoricae selectae. (I 8 4) 683

677,16 ὑπῆρχεν — ἐλέγετε P 17 τὸ τοιοῦτο — bé μὴ P 21 καὶ ταῦτα
μὲν περὶ P 25 ἐπ᾿ αὐτὸ P 22 τοῦτο — bé λοιπόν P 26 mpo-
βολὴ P 27 aórompocimouc P 38 ὅτε ὁ κατήγορος P.

678, 1 Ecraı P 9 aórompocimouc P 10 Znroücıv P 19 περιέχω in
περιέχον corr. P 20 abrompoclmouc — εἰτήνεγκα P, 22 ὑφ᾽
αὑτοῦ P 23 ἐκ τούτου λοιπὸν P 25 dmoxwpiZoucıv P 26 roó-
το ἤδη P.

679, 2 αὐτοπροεύπυυς P 7 ταῦτα μὲν P 9 φηείν P 12 αὔξομεν
μέν ἀπὸ P 14 épyacóue8a bé P 16 post κωμιωδούμενοι
add P: καὶ aurompoabrouc εἰςάγομεν τοὺς κωμιωδουμένους,
ἵνα γνωςθιῦειν οἱ κωμιυδούμενοι 20 διαφέρουειν P 21 δια-
xwpicwuev P 23 ıbc om P post cuAkoyıcuöc 27 τὸ om
P post βουλύμενος 28 ὅντινα οὖν P 31 ἐπιςτρέφεςθαι P.

680, 1 καταλιπέεθαι P 2 ἐβούλετο — διὰ τοῦ P 8 cuvégawev P
6 διὰ τῶν mpocimuv P 11 ὅλος τοῦτο P 12 écriv P 17 év.
θυμηματικιύτερον ὄντα 18 οὖν om P post écrlv.

681, 2 λαμβάνει cnuarvouevov P 5 ἔλαβεν P 11 τὸ pro τῷ P. 12 τῷ
pro τὸ P 16 écwv P 21 xpgaueóce P 22 μὴ om ante
ἐναντίον P 22 makıkkoyla usque ad 31 ἀντιςτρέφον om P
82 ἀποκτεννύναι P,

682, 5 ἀπέκτεινεν P 6 bébukev P 7 οὗτοί claw P.

V. Paris. fol. 242r—245r — W VII 690, 25— 695, 36.

Paris.: cov θεῷ NA πρᾶξις περὶ τῆς ἀμφιβολίας" Ἢ ἀμφιβολία διαιρεῖται
μὲν προβολῇ ῥητοῦ, ἑτέρᾳ τοῦ αὐτοῦ ῥητοῦ προβολῇ, κατὰ τὸ ἀμφίβολον,
διανοίᾳ τοῦ νομοθέτουν, τί! περιέχοντι καὶ περιεχομένιι, ἀντιθέςει, μεταλήψει,
θέςεει, ποιότητι καὶ γνώμῃ.

VII 690, 27: μέτειει P 28 ττάειν P,

691, 6 εἰδέναι δὲ P 9 τὸ pro πότε-τίγνεται P 14 εἶπεν P 15 post
τεχνικὸς add P: ὅτι οὐ δύναται καθ᾽ αὑτὴν Öpicrachaı, ἀλλὰ
τοῦτό gnav ὅτι καθ᾽ αὐτὴν 22 qndv P 24 οὕτως P
27 ευγκροτεῖν δικαςτήριον P.

692, 1 ἐζητοῦειν — ποτε om P 3 ἔλεγεν P 6 ἐςτὶ Ρ 13 xar ὁμ. P
14 écrív P 14 écriv P 16 πᾶσιν P 80 mäcıv — qgndv P
22 ἐφ᾽ (mc P 23 ἐν om P ante ἑτέροις 32 eópíckero P.

698, 4 ἡ δὲ P 5 Yerovev P 11 post τῇ προβολῇ add. P: ἀντιδιηγούμε-
voc καὶ αὐτὸς ἐπὶ bé τῆς ἀμφιβολίας οὐχ οὕτιυς " dei γὰρ év-
ταῦθα καὶ ὁ φεύγων κέχρηται προβολῇ τοῦ αὐτοῦ, 16 Avrı-
προβάλλεςεθαι P 19 παρὰ τὸν τόνον P 25 ὑπέλαβεν P 27 oü-
τως — ὑπ᾽ ἀμφοῖν P.

694, 4 κυρώςεεται P 5 παραβαίνετε — καὶ om P ante ὁ μὲν 6 ποιῆ-
ςεται — écrai P 8 δημοείων γινομένων P 9 παραβαίνεται P
12 δίκην ἡ ἐταῖρα P 24 γὰρ om P post ἀμφιβολία 25 (ὥςπερ
— tcriv P 28 Écyev P 31 yàp cuctüjcavroc ἐν abrir τὸν
οἰκεῖον P.

695, 1 ὁρῶντες 3 ei τὸ αὐτοῦ P 4 mapafaivouav P 9 ἀλλ᾽ Exoucl
ve P 10 μὴ ὁμοίας eivai P 18 ταύτην écrly ἡ P. 15 τὰς
ἑταίρας ἐλεητέον P 17 καὶ γνώμη P 30 cuxpol τινες P
28 πλέονά Te P 24 ὁ μὲν διιύκων P 26 λέγει P

Accuratius perlustrata congerie lectionum, quas ad quinque locos
Georgianos adscripsi, facile perspicitur ei, qui Georgii Moni commen-
tarium ad librorum fidem edere et recensere studebit, minime in unica
Parisini libri fide acquiescere licere, Nam quamvis et vetustus et bonus
hic liber sit, tamen inter lectiones librorum Laurentiani et Vindobonensis
inveniuntur eae, quae Parisini lectionibus potiores videantur esse. Ac-
cedit quod duabus illis maximis lacunis, quae in Parisino post fol. 24
et 215 hiant, supplementa ex aliis libris integris repetere necesse est,

684 Ludovicus Schilling:

8 5. De Georgii Moni scriptis et doctrina.

Ex Georgii Moni scriptis solus exstat commentarius in Hermo-
genis status. Cum vero in ipsa libri Parisini inscriptione legatur
cxölıa... τοῦ αὐτοῦ Γεωργίου atque in fine libri ἐπληρώθη...
καὶ fj diaipecıc, apparet Georgium Monum aliorum quorundam
librorum auctorem fuisse, quorum nullus ad nos pervenit. Ex uno
igitur commentario in Hermogenem composito iudicium nostrum de
viri eruditione et doctrina pendet.

De sermone hoc generatim dictum esto: eum nullo modo a ser-
mone rhetorum Syriani aequalium recedere. Singula haec refero.

Colorem dictionis Atticae litteris TT geminatis fere ubique ἢ affec-
tare studet, cum in sermone illius aetatis cotidiano cc unice audiretur.

In nominum et verborum formationem bonis litteris probatam
peccasse non videtur; nam quae communia tertii a. Chr. saeculi
sunt, in censum non veniunt; dico accusativos Σωκράτην alia.?) Dativi
παρ᾽ "Epuoyevn xai Μητροφάνῃ et παρὰ Anuocdevn (fol. 49r 20;
cf. p. 745) in verbis a Menandri arte repetitis inveniuntur neque
Georgio opprobrio verti possunt. Verborum formas immanes ut ἣρή-
cato pro εἵλετο (p. 757) operariorum inscitiam non Georgi cogni-
tionem grammaticam redolere censui.

Syntaxin Georgius secutus eandem quam suae aetatis homines
articulum sine ratione modo posuit modo omisit; negationes OU vel μή
pro libidine usurpavit; particula dv fusius quam rectius usus est; modum
coniunctivum vel optativum aeque ac genera verbi activum et medium
(παραμυθοῦντες sup. p. 675; cf. W. 1 603, 10) promiscue adhibuit.

Copia verborum exilitatis fere horribilis est, eaedem voces
eaedemque dictiones paene unaquaque in pagina recurrunt, ita ut
mireris in tanta sermonis siccitate in memoriam Homericam (T 108)
te incidere fol. 58 v 8: τὸ γὰρ ἐλεεῖν καὶ CUHTTÄCKEIV τοῖς ταλαιπωροῦ-
civ οὐ νέων Ecriv, ὧν “αἱ φρένες᾽ κατὰ τὸ ποιητικὸν 'repéOov-
rar’, ἀλλὰ μᾶλλον τῶν πρεςβυτέρων καὶ πολυπείρων ὅδ), nec dubito
quin corvus hic pavonis alicuius pennas arripuerit. Eadem fortasse
res est in voce perquam rara cUcmovboc*), quae fol 59v 16 in-
venitur: €i γὰρ οἷδε τὴν γνώμην τῶν πολεμίων, πάντως που

1) Maior pars scriptionum cc operario tribuenda videtur.

2) Velut ἐγκαλέςαι fut., καταλιμπάνειν, infra 726, 738.

3) Hoe πολύπειρος e scholio quodam deperdito sumpsisse videtur
Georgius; invenitur etiam in schol. Theocr. XV 48. Cf. quae Sext. Emp.
adv. math. VII 323 adhibita voce eadem illa rara πολύπειρος: διὰ γὰρ τὸ
πολύπειρον τῶν πρεςβυτῶν ἔδοξαν οἱ νεώτεροι λείπεςθαι κτλ.

4) Haec quae sequuntur Georgii verba Keilius Aeschinis illud
(II 163) dictum spectare iure dicit: ἔπειτα ἐγὼ μὲν διὰ ταῦτα ἀνηλεῆς
τις εἰμὶ ἄνθρωπος, có δὲ εὐςεβὴς ὁ τῶν cucmóvbuv καὶ cucciruv xarh-
yopoc; ubi pro cucnövdwv scribi vult ὁμοςπόνδιυν Blassius codices aliquos
et Cobetium secutus. Nos cucmóvbuv tenendum putamus.

Quaestiones rhetoricae selectae, (I $ 5) 685

διείλεκται αὐτοῖς καὶ εὐςτπονδος αὐτοῖς γέγονεν. Vocibus e ser-
mone infimae aetatis repetitis velut ξενοφιωυνεῖςθαι ᾿) (p. 764) et cucro-
μίξεεθαι (p. 726) Georgius ferme abstinuit.

Scio equidem sermonis siccitatem atque exilitatem aliquid ex-
cusationis ex ipsa rerum tractatarum ariditate habere; nec yero tan-
tum haec defensio valet, ut omni culpa Georgius liberetur. Novimus
Syriani Sopatri Marcellini aliorumque commentarios: Georgii languori
cedunt omnes.

Atque augentur haec duabus eausis. Altera argumentationis
ratio est, qua verbosius latius diffusius cogitari nihil potest: eodem
capite et ineunte et medio et exeunte eadem argumenta eadem dispu-
tandi obtusa verbositate repetuntur; altera in nimia illa anxietate et
morositate consistit, qua Georgius eavere studebat, ne quis ullo tem-
poris momento haereret, quonam in dispositionis loeo argumentatio
versaretur. Non solum capiti unicuique sed etiam cuivis capitis
particulae partitionem proposuit neque unquam ab uno loco ad
insequentem transire ausus est, quin et qui prioris numerus esset
quique insequentis et quid disputavisset quidque disputaturus esset,
indicavisset. Nescio taedio potius an somno affieiant transitiones
istae usque repetitae: καὶ ἐν τούτοις τὸ πρῶτον κεφάλαιον, ἐν
d... δεύτερόν ἐςτι κεφάλαιον κτλ.

Tenes hominis ingenium: doctrina rhetoris melioris notae est;
immo ea videtur esse, ut mireris in isto homine tantum scientiarum
fuisse; nec refragantem me habebis, si Georgium dices maximam
partem eorum quae protulit ab aliis auetoribus mutuatum esse.

Ex antiquis scriptoribus ab eo laudantur:

1. Aeschines
I 1, fol. 17r (ἐν τῷ κατὰ Τιμάρχου)
fol. 220v (τὸν xarà Tiuapxov)
2. Andocides
I fol. 96r (ὃ περὶ μυςτηρίων λότος — cf. sub Hyperide a).
3. Antiphon
fol. 67v (ai rerpakoylaı "AvrıpWvroc — cf. sub Lysia c).
4. Demosthenes
or. II. fol. 218r (ἐν tij beurépu mv ᾿Ολυνθίων) ἢ
VII. fol. 204v (ὁ ἕβδομος λόγος τῶν Φιλιππικιὼν — quem
nos περὶ 'Alovvicou)*)
VIII. fol. 110r (ἐν ti ὀγδόῳ τῶν Φιλιππικῶν — quem nos
περὶ τῶν ἐν Xeppovnicw).
XI. fol. 204v (6 ἑνδέκατος riiv Φιλιππικῶν λόγος --- quem
nos πρὸς τὴν ἐπιςτολὴν τὴν Φιλίππου.

1) Eundem sensum hoc Zevopwveicdaı praebere ac apud Eusebium
in Dem. ev. p. 187 C apparet verbo ἀκούειν utroque loco mdiecto, Signi-
ficat enim: alicuius dicto turbatus.

2) Cf. Hermog. II 165, 13—15 (Demosth. II 17).

3) Cf. Blass. Att. Bereds.* III 1 p. 55.

Ludovicus Schilling:

. 16r, 70v, 106r, 154r.
8 18 fol.
. 78r (é. τ. m. T. cT).

. 144r (6. τ. m. τ. c1).

. 115r (ἐ. T. T. τ. CT).

. 114v (6. τ. m. T. cT).

. 98r (ὃ Anuocdevne).

. 15v (ἐ. T. m. T. c1).))

. 28v (ἐ. τ. m. cr.)

. Tir (ὃ ῥήτωρ ἐν τῷ ὑπὲρ ετεφάνου).

. 11 v9), 26r, 41r, 56r, 56v, 70r, 73r, 189r.
. 65v (ἐν τῷ κατ᾽ Alcxivov).

. T1v (ἐν τῷ τῆς mapanpecßeiac).

. 47v (ἐ. τ. k. Ai

. 88v (€. τ.
. 72r (6. τ.
. 72v (6. τ.
. 68v.
. 118v (ἐν τῷ πρὸς Λεπτίνην).

. 121v (ἐ. τ. m. A).

. 106r, 117 v, 119r, 119v, 120v, 133v.
. 130r (ἐν τῷ κατὰ Μειδίου).

. 184r (ἐ. τ. x. M).

. 49r, θήν, 204r.

. 68v, 904r, 231r.

S 1 fol
8 188 fol.

91v (ἐν τῷ περὶ τοῦ ετεφάνου).

K. Αἰ).
x. Αἰ...
x. AL).

135r (ἐν τῷ κατ᾽ 'Apicrokpárovc).
17 v (é. τ. x. ’A.).

5. Hyperides.

a) fol. 96r 22: ἢ γὰρ κατ᾽ ἑνὸς προςώπου διάφορα φέρεται
ἐγκλήματα, ὥςπερ écriv ὁ περὶ τῶν μυςτηρίων λόγος ᾿Ανδοκί-
bou: ἐκεῖςε γὰρ διάφορά eicı καθ᾽ ἑνὸς τὰ ἐγκλήματα, εἴ γε
κρίνεται ὡς ἐξειπὼν τὰ μυεςετήρια καὶ περιτεμὼν τοὺς Ἕρμας.
οὕτως ἔχει καὶ ὁ ὑπὲρ Φρύνης "Y περίδου λόγος᾽ κρίνεται γὰρ
ἣ Φρύνη ὡς τὰ μυςτήρια διαπαίξαςα καὶ ὡς περὶ τὰ ἱερὰ ἀςεβή-
caca καὶ ὡς eicmnoncaca ἐπὶ τὰ γυμνάςια τῶν ἀνδρῶν, ὅπερ
νόμος ποιεῖν τὰς γυναῖκας ἐκιώλυεν.δ)

1) Cf. W IV 819.

2) Georg. fol. 11 v 25: ὥςπερ ἐν τῷ κατ᾽ Aicyíivou ευγγνωμονικῶς
τὴν μετάθεειν τῆς αἰτίας ὁ Αἰεχίνης ἐργάζεται. Pro hoc ὁ Aloyivnc
scripsi ὁ Δημοεθένης.

3) Haec comparat Keilius cum verbis Anonymi, cuius artem Graeven
sub Cornuti nomine edidit (8 215). Quorum quae tanquam ipsius or&-
loris, nempe adversarii Hyperidis, verba proferuntur, cum nuper P. Fou-
cart Rev. d. phil. 1902 XXVI p. 216 e genuina accusatoris oratione
deprompta esse sumpsisset atque conatus esset ex iis causam Phrynes
illustrare, ea nunc iam constare e declamatione contra Hyperidis or&-
tionem celeberrimam a sophist& quodam composita originem ducere.

Quaestiones rhetoricae selectae. (I 8 5)

b) Georg. fol. 69v 3: Aucıre-
Aoüciv ἡμῖν xoi rà ςεχήματα, ei
ςχηματιςόμεθά πως πρὸς cuu-
πάθειαν κινοῦντες τοὺς δικα-
«τάς. οὕτως γοῦν καὶ Ὑπερίδης
ἐν τῷ ὑπὲρ Φρύνης πεποίηκεν.
ὡς γὰρ ἤμελλον αὐτῆς κατα-
ψηφίςαεθαι οἱ δικαςταὶ καὶ οὐδὲν
αὐτῷ ἤνυον οἱ λότοι, εἰςάτει,
paciv, αὐτήν (ἦν δὲ τὴν ὄψιν
εὐπρεπής) μελανείμονα᾽ καὶ πε-
ριρρήξαςα τὴν ἐςθῆτα ἔπαιε τὸ
crfj0oc πυκνά᾽ καὶ ὁρῶντες οἱ

081

Blass. fr. 178: Ὃ δὲ 'Ym.
cuvayopeiwv τῇ Φρύνῃ, uc οὐ-
δὲν ἤνυε λέγων ἐπίδοξοί τε
ἦταν oi δικαςταὶ καταψηφιού-
μένοι, παραγαγιὺν αὐτὴν εἰς
τοὐμφανὲς καὶ περιρρήξας τοὺς
χιτιυνίεκους, γυμνά τε τὰ crépva
ποιήςας, τοὺς ἐπιλογικοὺς οἵ-
κτους ἐκ τῆς ὄψεως αὐτῆς ἐπερ-
pnrópeuce δειειδειμονῆςαί T
ἐποίηςε τοὺς δικαςτὰς (καὶ) τὴν
ὑποφῆτιν καὶ ζάκορον ᾿Αφρο-
δίτης ἐλέμ χαριςαμένους μὴ

δικαςταὶ ἠλέηςάν τε τὸ γύναιον ἀποκτεῖναι,
καὶ παραυτίκα αὐτῆς ἀπεψηφί-

cavro xai ἀπέλυεαν᾽ καὶ ὅπερ

οἱ λόγοι τοῦ ῥήτορος οὐκ ἐποί-

ncav, τοῦτο «ςχῆμα Yuvamköc

ῥᾳδίως κατώρθωεεν. !)

c) Georg. fol. 70v 31: πολλαὶ μὲν οὖν eic καὶ διάφοροι
αἱ τῶν ἀνακεφαλαιώςεων μέθοδοι, ἃς pdábiov καταμαθεῖν τοῖς
ἐντυγχάνουει ῥητόρων λόγοις. ὅμως uv τε οἱ τεχνικοὶ ἐμνή-
cOncav πέντε eiciv: καὶ Ecrı πρῶτον τὸ κατὰ πλάςμα γινόμενον
cxfua, τινι xoi Ὑπερίδης Expricaro ἐν τῶ κατὰ Δημάδου
λόγῳ. βουλόμενος γὰρ τὰ λεχθέντα ἀνακεφαλαιώςαςθαι ἐπλά-
caro ψήφιςμα λέγων᾽ εἰ τἀληθῆ Δημάδης ἐβούλετο περὶ Εὐθυ-
κράτους εἰπεῖν, τοιοῦτον αὐτὸν ἔδει ψήφιςμα τράψαι. οὕτω
γοῦν qnciv ἐπὶ λέξεως "Y περίδης᾽ “ἐπειδὴ δὲ οὗτος οὐκ εἶχεν
ἐν τῷ ψηφίεματι πρόφαειν τράψαι, δι᾽ ἣν Εὐθυκράτην πρό-
ξενον ἐποίηςεν, ἐγὼ τὰ πεπραγμένα αὐτῷ, ἐπιγράψας τὸ τούτου
ὄνομα, ἀναγνώςεομαι᾽. καὶ πλάττεται τοιοῦτο ψήφιομα Δημάδης

Apparere enim Georgium ipsam Hyperidis orationem novisse. Alia mpud
Cornutum alia apud Georgium criminum capita legi. Praeterea éx0écuouc
Otácouc plane a iure Attico abhorrere, cui unicum παρανόμους conveniret.
Omnino noviciam esse vocem éx8écuouc.

1) Pergit Georgius: τὸ αὐτὸ bé πεποίηκε καὶ Καλλίξενος" ἐκεῖνος γὰρ
κρίνων παρ᾽ ᾿Αθηναίοις τοὺς ἐν "Apyevvobcanc (sie) δέκα ςτρατητοὺς ic μὴ
ἀνελομένους τῶν ἐκεῖςε πεπτιυκόύότιυν τὰ cbpuara. ἠδυνάτει πεῖται τοὺς
δικαςτὰς καταψηφίςαςεθαι αὐτῶν rürv τὰρ ἄλλων edepyecubv αὐτῶν μεμνή-
μενοι οἱ δικαςταὶ ἀνεδύοντο karmprplcacdaı αὐτιῦν. εἰςάγει γοῦν καὶ αὐτὸς
τοὺς πατέρας καὶ cuyyeveic καὶ παῖδας riv τετελευτηκύότιωυν μελανειμιυνοῦντας
καὶ πένθιμον ἐςθῆτα περιβεβλημένους, εκυθριυπόντε καὶ (-rec P: eorr. Keil)
κατηφὲς ἔχοντας npöcwrov. καὶ ὁρῶντες οἱ dikacral τὸ τοιοῦτο cyf|ua,
εὐθέως πρὸς ἔλεον ἐκινήθηςαν καὶ kareymplcavro Tüv δέκα crparnyüv‘
ὥςτε λυειτελήςουςι τῷ φεύγοντι καὶ τὰ ςχήματα. Hoc exemplum, quod
vel propter Callixeni mentionem exscribendum putavi, argumentationi
scriptoris adversatur; temere ergo Georgius auctorem suum compilavit.

2) εἶχεν ἐν ᾧ ἔγραψεν ψηφίεματι πρόφαςιν P: corr. Keil.

688 Ludovicus Schilling:

Anuéou!) Παιανιεὺς efmev: ἐπειδὴ Εὐθυκράτης προὔδωκε τὴν
αὑτοῦ πατρίδα Ὄλυνθον καὶ αἴτιος ἐγένετο τὰς πόλεις τὰς Χαλ-
κιδέων oücac τετταράκοντα ἀναςτάτους τενέεθαι᾽ καὶ τὰ ἑξῆς. διὰ
γοῦν τοῦ πεπλαςμένου ψηφίεματος ἁπάντων ἡμᾶς τῶν προειρη-
μένων ὧς ἐν κεφαλαίῳ ὑπέμνηεεν.

6. Isaeus.

fol. 204r 1: ὥςπερ Exovcıv oí κληρικοὶ Adyor "Icaíov.?)

7. Isocrates.

a) [I] 32 fol. 65v 20: xoi mapoiceıc τὸ Ἰεοκρατικόν, ὅταν
γὰρ ὁ νοῦς — τῆς διανοίας.)

b) XXI fol. 78v 25 Ἰςεοκράτης ἐν τῷ ἀμαρτύρῳ: “οἶμαι δὴ
πάντας εἰδέναι, ὅτι CUKOPavTreiv ἐπιχειροῦει μάλιετα οἱ λέγειν μὲν
δεινοί, βραχέα δὲ κεκτημένοι, τοὺς ἀδυνάτους μὲν εἰπεῖν, ἱκανοὺς
δὲ χρήματα τελεῖν. Νικίας τοίνυν 4) Εὐθύνου πλείονα μὲν ἔχει,
ἧττον δὲ δύναται λέγειν, ὥςτε οὐκ ἔςτι δι᾿ ὅτι ἂν ἐπήρθη En’
Εὐθύνου ἐλθεῖν᾽. 9)

8. Lysias.

8) Georg. fol. 19r 11: πολλάκις ἔνιοι τῶν ῥητόρων καὶ τὸν
vóuov παραβαίνουει τῆς τέχνης, πρὸ τῶν ἀγώνων ἐν τῇ κατα-
ςτάςει παραφέροντες μάρτυρας. οὕτως τοῦν καὶ Λυείας ἔν τιει
τῶν λόγων αὐτοῦ ποιεῖ᾽ διαιρεῖ γὰρ ὥςπερ εἰς μέρη τὴν κατά-
craciv, καὶ πληρῶν τὸ πρῶτον μέρος πιςτοῦται πρῶτον αὐτὸ ἐκ
μαρτύρων᾽ καὶ τότε πάλιν ἐπάγει τὸ λοιπὸν τῆς xaracráceuc,
ὥςτε μεταξὺ τίθηςει τῆς καταςτάςεως τὴν τῶν ἐλέγχων παραγυ-
γήν᾽ καὶ ταῦτα μὲν εἰ μαρτύρων εὐπορήςει ὁ κατήγορος κτλ.

b) or. I 88 14 et 17 Georg. fol. 39v 29: ὡς καὶ Λυείας
qncív: “ἔδοξέ TE μοι ἐψιμυθιῶςεθαι τὴν ὄψιν τἀδελφοῦ *) τεθνη-
κότος οὔπω τριάκοντα ἡμέρας, καὶ πάντα ταῦτα εἰςῇει μοι λογί-
ςαςθαι, καὶ μεςτὸς ἦν ὑποψίας᾽. ?)

c) Georg. fol. 67v 29: ἔςτι πρῶτον αὐτῆς (scil. δευτερολο-

1) Δημάδου P: corr. Keil.

2) Georgius postquam ut ἄγραφον πραγματικήν in publicis causis
ita et ἔγγραφον πραγματικήν in privatis causis esse dixit, pergit fol. 908v
29: τοῦ μὲν οὖν προτέρου ὑπόδειγμα Ecrwcav οἱ πλείονες τῶν Φιλιππικῶν
λόγων. περὶ bnuocíuv γὰρ πραγμάτων τυγχάνοντες ἀγράφου πραγματικῆς
ὅμως ὑπάρχουςιν. τοῦ δὲ δευτέρου ὑπόδειγμα Ecrwcav αἱ περὶ κλήρου
δίκαι, ὥςπερ ἔχουςειν οἱ κληρικοὶ λόγοι Ἰεαίου᾽ ἰδιωτικὴ μὲν γὰρ ἡ
ὑπόθεεις, ἀλλ᾽ ἡ crácic πραγματικὴ ἔγγραφος᾽ περὶ ῥητοῦ γὰρ ἡ ζΖήτηεις.
Si cum his Georgii verbis illas quae traduntur Isaei orationum ὑποθέςεις
comparaveris, plurimas illius oratoris orationes in statu coniecturali in-
venies versari; decimam solam in πραγματικῇ ἐγγράφψ, undecimam
omnino in statu negotiali.

3) ὑπὸ μέθης — ταὐτὸν — ἀποβάλλουςι (vulg. Is.) — διαμαρτάνοντα

τῶν εὐθυνόντων (vulg. Is.). 4) τοίνυν in margine pro μὲν οὖν P.
5) Cf W VII 361 et 364; Georgii lectiones congruunt cum VII 861.
6) τ᾽ a6 P.

7) Cf. Lys. I 8 14: ἔδοξε δέ pot, ὦ ἄνδρες, τὸ πρόςωπον ἐψιμυθιῶ-
εθαι, τοῦ ἀδελφοῦ τεθνεῶτος οὔπω τριάκονθ᾽ fjuépac: 8 17: ταῦτά μου
πάντα εἰς τὴν γνώμην εἰεῴει, καὶ μεςτὸς ἦν ὑποψίας.

Quaestiones rhetoricae selectae. (I $ 5) 689

γίας) εημαινόμενον τοῦτο᾽ ὅτε τοῦ αὐτοῦ μένοντος TTPOCWTOU
καὶ πράγματος δύο τίγνονται λόγοι, ὥςπερ Exoucıv ol Terpa-
λογίαι ᾿Αντιφῶντος᾽ τοῦ yàp αὐτοῦ μένοντος προειύπου T€ καὶ
πράγματος δύο τγεγόναςι κατηγορίαι τε καὶ ἀπολογίαι" κατηγορεῖ
γὰρ ὁ διώκων καὶ ἀπολογεῖται ὁ φεύγων᾽ εἶτα πάλιν κατηγορεῖ
ὁ διώκων ἀναςκευάζων τὴν ἀπολογίαν καὶ πάλιν Ó φεύγων ἀπο-
λογεῖται πρὸς τὴν δευτέραν κατηγορίαν, οὕτιυς δὲ ἔχει καὶ ὁ
Λυείου λόγος ὁ περὶ τοῦ {παιδὸς τοῦν διαφθαρέντος (TOv)
ὀφθαλμόν᾽ ἠναγκάςθη γὰρ καὶ ἑτέραν ποιήςαςθαι κατητορίαν
πρὸς ἀναςκευὴν τῆς ἀπολογίας, Hoc alterum accedit unico frag-
mento, quod lexico Patmiaco (Bull. eorr. hell. I 150; ef. Blass. Att.
Bereds.? I 369; Thalheim fr. 36a) servatum est, unde Keilius Georgii
verba correxit ἢ); idemque docuit, ex eis quae Georgius de oratione
Lysiaca traderet, mirum illud exordium xai ἐξ αὐτιῦν τῶν μαρτυ-
ριῶν (quod esse initium lexicographus testatur) facillimam explica-
tionem habere: talia optime oratori convenire deuterologiae ex-
ordium instituenti.

d) Georg. fol. 59v 30: ἔςθ᾽ ὅτε τὰρ τῆς xpicewc ἀφ᾽ ὧν
ἕτερος émoíncev οὐ πολλοῖς xpricöueda χριύμαειν, ἀλλ᾽ Evi καὶ
μόνῳ ὥςπερ καὶ ὁ Auciac ἐν τῷ κατὰ Mixívou?) Aórur
ἐκεῖ γὰρ ὁ Μικίνης κρίνεται ἀφ᾽ ὧν ἕτερος εἶπεν, καὶ ὅμως
μίαν εἶπεν ὁ φεύγων μετάθεςιν αἰτίας, ὅτι ἐχθρός,

e) Georg. fol. 65 v 5: αὕτη δὲ fj ἄγνοια τοῦ ευμφέροντος λο-
Yıcuod καταςκευάζεται πολλαχῶς, ἐξ ὀργῆς, ἐκ μέθης, ἐξ ἐπιθυμίας, ἐκ
θεοβλαβίας᾽ ἐκ μὲν ὀργῆς, ὥςπερ écri παρὰ vi Λυςίᾳ" κρίνεται γάρ
τις παρ᾽ αὐτῷ φόνου ἀφ᾽ ὧν mponmeläncev εἰς φιλονεικίαν κα-
ταςτάς᾽ εημεῖον, φηςίν, ὅτι εὖ αὐτὸν ἀπέκτεινας, ἐπειδὴ προηπεί-
ληςας ἀποκτεῖναι᾽ καὶ μήν, φηείν, εἴ γε ἤθελον ἀποκτεῖναι οὐκ
ἂν προηπείληςα, ἵνα μὴ καταφανὴς τένωμαι. τοῦτο οὖν ἐπιλυό-
μενος ὁ κατήγορος φήςει᾽ ὅτι ὀργή cou ἐπεκράτηςεν καὶ ἡγνόύεις
τὸ ευμφέρον, καὶ ὡς ὀργιςθεὶς προεῖπες. Ad ignotam orationem
haec dicta.

Rerum scriptores:
1. Thucydides

I 70, 2 fol. 217v (ἐν τῇ Κορινθίων πρὸς Λακεδαιμοίους δη-

μητγορίᾳ).

II 60, 4 fol. 14v (ἐν τῇ Περικλέους δημητορίᾳ).

II 60, 4 fol. 162v (ἐκεῖνο τὸ TTepixAetov).

IV 28, 4 fol. 206 v.

2. Xenophon
fol. 158r.
Hell. I 7, 1 fol. 10v.

1) At rectius Georgius περὶ pro ὑπὲρ lexiei; cf. Blass 1, c.
2) Or. Att. II 196 Turr.: Lys. ed, Thalheim fr. 63 eqg.; Blass Att.
Bereds.? I 361.

690 Ludovicus Schilling:

Philosophi:
1. Aristoteles
Georg. fol. 67r 26: ... ὅτι ἐκ τῶν οἰκείων μερῶν τὸ ὅλον

ὁδριζόμεθα᾽ ἐπεὶ καὶ ᾿Αριετοτέλης οὕτως ἐχρήςατο λέ-
Yuv' οἰκία ἐςτὶ λίθοι καὶ ξύλα; verba ipsa apud Aristo-
telem non inveni.
2. Plato

p. 17D. fol. 15r 14 (ἐν τῇ τοῦ Σωκράτους ἀπολογίᾳ).

p. 34C. fol. 70v 2 (é. τ. X. à).

p. 50A. (cf. supra p. 675) fol. 110v 8 (ἐν Κρίτωνι τῷ διαλόγῳ).

p. 84 E. fol. 90v 29 (ἐν τῷ περὶ wuxfic).

Rhetores recentiores, quorum nomina Georgius sententiis
adposuit, hi sunt:

nomina rhetorum qui in Parisini in huius libri
laudantur 2919 m amus nmn
'A0avácioc .. fol 90r cap.IV 8 2,1.
» 21r
» 97v » IV 8 2,2
» 125v »I1V$ 23,3
» 194r „IS 2,6
» 146r »,1V 8 2,5
» 164r » IV 8 2,6
» 216r „IS 237
᾿Ακύλας » llv
» 24r
» 96r
» 96r
„ 101r |» 581
„117r
» 117v
» 158v
"'Avactácioc » 143r » IV 8 1.
ὁ Aveniypapoc » 2ir »I1IV8$8 8,1.
» 231v IV S 3,2.
» 44r » IV E 3, 3.
» 46v » l1 8 1A,4.
» 101r » Π8 1.
» 120r ,I1IV$ 3,6.
» 130v » IV 8 ὃ, 1.
» 194v » IV 8 3,8.
» 156r » IV 8 3,9.
» 216r » IV 8$ 3,10.
“Apnoxpatiwv „ 116r » IV 8 4,1.
» 179v »IV$ 48.

nomina rhetorum qui

laudantur
Εὐεςετάθιος

Μαΐωρ

Μένανδρος
ὁ διαιρέτης

Μητροφάνης

Μινουκιανός

Οὐλπιανός

Πορφύριος
Σώπατρος

in Parisini

2919
fol 9r

36v
46v
49r
93v
119v
125r
126v
129v
141v
145v
157r
159? v
181v
219v
10v
12v
30r

2r
49r
55v
140r
11v
124r
131r
180r
182r
207r
185v

214v

226r
48r

131r
156 v
159^v
162v
198v
200r
203 v
12v

21v

60v

214v
1v

in huius libri

cap. III.

"

P» 9» BO pt RO

—— 8 "

-δ

e ev

90 MO 9 RO toro m

wo PB

"9 δ|͵ 5 o5 —

<347333334333334 32333433348
MD U cU» U co ο0ὺ CN cy» Cf» CI Co CR 600 600 600 009 607 600 600» 6o CD 600 600 600 200 600 600
μὰ μὰ O65 00 O0 OD OO Oo OD OD OO -1 “1 “2 Ὁ «Ἱ «Ἱ LJ Md Q5 O» σὺ σὺ σὺ Οἱ 0 05

μ᾿ mA
DD

-
«
ie

692 Ludovicus Schilling:

nomina rhetorum qui in Parisini . . "
laudantur 2919 in huius libri
Tópavvoc fol. 1ir cap. IV 8 10, 1.
)» 37r 49 IV 8 10, 9.
Tópavvoc » 94v „ IV 810,3.
» Or » IV 810,4
» br » IV 810,5
» 125r
126r
n
, 196v » IV 810,6
» 127r

Omnes horum rhetorum vel interpretum Hermogenianorum
libros Georgium ipsum inspexisse neminem fore confido qui putet.
Habuit sine dubio Anepigraphi Eustathii Metrophanis in Hermo-
genem commentarios itemque Metrophanis monobiblon περὶ τῶν
τῆς πραγματικῆς εἰδῶν. Habuisse videtur Athanasii Aquilae Ty-
ranni libros Sopatrique librum περὶ διαιρέςτεως ζητημάτων, qui
eliam nobis fere integer servatus est (W VIII) Contra e priorum
commentariorum copiis excerpsit quas Anastasii Harpocrationis Ma-
ioris Minuciani Menandri Porphyrii sententias attulit.

Vides aliqua quidenr laude Georgii doctrinam dignam esse; nec
reticebo alterum, quod iure de eo praedices. Cum plurimi illius
aetatis interpretes temere in Hermogenis verba iurare omniaque
quae ille docuerat quibusvis disputandi artificis usi defendere co-
narentur, Georgius liberum iudicium sibi servare studebat: compluri-
bus enim locis eum auctoritati Hermogenis gravissimae obloquentem
deprehendimus: cf. e. g. fol. 55r 1 (ad stat. 146, 25): bei dE mpó
γε πάντων εἰδέναι, ὅτι οὐ καλῶς ὁ τεχνικὸς ἀντιδιαςτέλλει τοῖς
πράγμαςει τὰ πάθη κτλ. fol. 59v 29 (ad stat. 147, 18): ταῦτα μὲν
οὖν ὁ τεχνικός᾽ οὐ πάντως δὲ τὸ τοιοῦτο ἀληθές κτλ. fol. 199v
21 (ad stat. 163, 20---80): καὶ Tcwc ταῦτα οὐ καλῶς (scil. ἔλεγεν
ö τεχνικός). fol. 204v 17 (ad stat. 164, 4----9): écri δὲ καὶ αὕτη
οὐκ ἀληθὴς f| διαφορά. Aliis praeterea eisque sat multis in ipso
hoc libello occurres locis, quibus ab Hermogene se dissentire Georgius
libere professus est.

8 6. De Georgii Moni aetate.

Denique quod attinet ad Georgii Moni aetatem, haec fere erui
possunt. Liber manu scriptus cum saeculi decimi sit atque Nilum
e Georgio hausisse constet, hunc ante saeculum decimum fuisse ne-
cesse est. Sopatrum laudat Georgius, ex quo colligitur, ante saecu-
lum quintum Georgium non vixisse. Contra Syriani, clarissimi illius
philosophi Atheniensis, quem omnes qui in litteris versabantur no-
visse consentaneum est, mentionem non facit: ergo Georgium aut Syriani
aequalem fuisse aut non multo post illum vixisse puto, ut, cum

Quaestiones rhetoricae selectae. (I 8 6. II καὶ 1) 693

Aegypti rhetoricam profiteretur, Syriani scholia adhibere nondum
posset. Praeterea cum absit a christiana ratione Georgius neque
Marcellinum, clarissimum Hermogenis eommentatorem noverit, sae-
eulo quinto post Christum fuisse videtur. Σοφιςτὴς ᾿Αλεξανδρείας
nominatur in libri inscriptione, neque dubito, quin philosophorum
ilius disciplinae Alexandrinae particeps fuerit, quae quarto saeculo
sub Ammonio floruit, ineunte septimo evanuit. Cui aetati bene
conveniunt et quae de sermone Georgii explicavimus et quae modo
de Georgio a Hermogenis auctoritate iudieium suum defendente
praedicavimus; nam inde ab ineunte saeculo sexto quot interpretes
tot laudatores splendore nominis Hermogenis quasi oceaecati fuerunt.
Denique ipsa commentarii ordinatio, qua totus liber in πράξεις divi-
datur, ad illius aetatis philosophorum Alexandrinorum consuetudinem
optime quadrat, quod Olympiodori exemplo supra probavimus; neque
est, quin sciat a philosophis arduam technologiae rhetorieae artem
tune temporis minime spretam esse; etenim inde a saeculo tertio
post Christum natum inter ipsos philosophos celeberrimi rhetores
fuerunt: Longini Porphyrii Metrophanis Euagorae Aquilae Syriani
Scripta rhetorica aut nos etiamnune manibus tenemus aut aliorum
scriptorum testimoniis instructi bene cognita habemus.

II. De Syriani arte rhetorica.

8 1. De Syriano et Aquila.

Syriani liber cui inscribitur Σχόλια eic τὴν Ἑρμογένους τέχνην
divisus est in partes duas, quarum posterior (II p. 55 sqq. R.) est
propria ars de statibus. Nam Syrianus cum in tractanda parte priore
(cxóMa eic τὰ μέχρι croxacuod τῆς Ἑρμογένους τέχνης) Hermo-
genem sit secutus, in explicandis ipsis statibus Aquila et Euagora !)
ducibus usurum se esse ipse profitetur II 56, 16: μέχρι μὲν οὖν τῶν.
ἐνταῦθα τοῖς Ἑρμογένους ἀκολουθητέον τεχνικιύτατα Kal cagé-
cTATa εἰρημένοις. ἐπειδὴ δὲ τοὺς TÜV cráceuv ὅρους ὑπογραφικω-
τέρους μᾶλλον ἤπερ τελείως ἔχοντας ἀποδέδιωυκεν, ἀναγκαῖον ἂν
εἴη πρὸς τὰ λοιπὰ τοὺς ἀρίςτους giÀocógpouc Εὐαγόραν TE καὶ
᾿Ακύλαν HETOYEVECTEPOUC μὲν ὄντας, ἐπιςτημονικώτατα δὲ περὶ
τούτων διεξελθόντας εὐλλήπτορας ἡἥμῖν τῆς ἀκριβοῦς περὶ τιὼν
ς«τάςεων γνώςεειωυς τίνεςθαι παρακαλεῖν. Qua autem ratione
Aquilae libro usus sit Syrianus, adhuc erui nondum potuit, quia
aliunde nulla de Aquila notio ad nos pervenerat. Nune yero apud

1) φιλόςοφοι"": ef. Syrian. II 35, 2; 56, 6; 56, 21; 128, 23.

2) Nescio cur Gloecknerus l. c. p. 61. tot locos afferat, quibua Sy-
rianum a Hermogenis doctrina differre probet. Nam cum Syrianus in
tractandis statibus se Hermogenem non seeuturum esse libere ipse pro-
fessus sit, ii potius loci commemorandi sunt, quibus ille eum Her-
mogene consentit, quos ego hoe capite attuli.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 46

694 Ludovicus Schilling:

Georgium Monum complures invenimus locos, quos hic in Aquilae
commentario fuisse disertis verbis testatur; quorum in numero eos
quoque referendos censeo — qua de re alias dicendum erit —, qui
non simplici Aquilae nomine instructi, sed quasi obelo notati sunt,
dico locos 11r et 101r, quibus adscriptum legitur: ἐν ἀνεπιγράφῳ
τινὶ τέχνῃ, fjv eic ᾿Ακύλαν Avapepoucıv, vel ἐν τῇ eic ᾿Ακύλαν
ἀναφερομένῃ τέχνῃ.

Aquilae doctrinam ex ipso Syriano eruere ea de causa dificil-
limum fuit, quod nullo fere loco Syrianus Aquilae sententiam se
afferre aperte dicit.) Cum autem Georgius nonnullorum praecepto-
rum, quae in Syriani commentario inveniuntur, Aquilam auctorem
nominet, illa quidem praecepta ex Aquilae libro Syrianum hausisse
apparet. Alii praeterea ex Aquilae compendio occurrunt loci apud
Georgium, qui in Syriani libro aut omnino desiderantur aut a Sy-
riano aliter tractantur atque ab Aquila. Ex quo intellegitur Syrianum
Aquilae doctrina ita usum esse, ut quae probaret reciperet, quae
non probaret reiceret. Quod ut demonstremus, primum videndum
erit nobis, quae sit ratio inter eos locos, quos et Syrianum et Geor-
gium ex Aquilae libro sumpsisse diximus, deinde quaerendum, qua
de causa loci illi ex Aquila repetiti, quos ut apud Georgium inveni-.
mus, ita apud Syrianum desideramus, ab hoc reiecti sint.

In eo capite, quo περὶ τῶν κεφαλαίων τοῦ ὅρου (de capi-
tibus status definitivi) agit Georgius, primum locum f| προβολή (in-
tentio ἢ criminis secundum ordinem a Hermogene institutum tenet.
Vocis προβολῆς variae exstant interpretationes, quarum nonnullas
afferam:

Sopater W IV 489, 9: εἴρηται de fj προβολὴ διὰ τὸ τὴν
Tpóraciv ἔχειν τοῦ πράγματος, καὶ ὥςπερ προτείνειν τοῖς bika-
«ταῖς, περὶ οὗ αὐτοὺς δεῖ κρῖναι.

Anepigraphus ap. Georg. Mon. fol. 101r 25: ὃ μὲν ἀνεπίγρα-
qóc gnciv, ὅτι προβολὴ ἐκλήθη dic ἐκ μεταφορᾶς τῶν Tpofe-
βλημένων πετριῶν᾽ ἔετι γὰρ ὡς ἐν προβόλου μοίρᾳ πρὸ τῶν
ἄλλων κειμένη κεφαλαίων, ἢ ὅτι προβάλλεται εἰπεῖν καὶ διηγεῖται
πάντα τὰ ἐν τῇ ὑποθέεει.

Similia fere profert Eustathius Thessalonicensis in scholiis
in Homeri Odysseam p. 1405 (in fine): καὶ ὄνομα ἐκ τούτου fj
προβολή, προβάλλειν δὲ οὐ μόνον τὸ προαφιέναι, ἀλλὰ καὶ τὸ
προτιθέναι... καὶ προβλὴς πέτρα ἣ προβεβλημένη τῆς θαλάς-
cnc .... ἐκ τοῦ προβάλλειν δὲ καὶ τὸ ῥητορικὸν πρόβλημα καὶ
τὸ κεφάλαιον ἣ προβολή.

1) Iis locis, quibus Syrianus Aquilam nominatim laudat, aut cum
alii rhetoribus eius mentionem facit (cf. II 60, 24) aut in universum
eum laudibus effert (cf. II 128, 23).

2) T. e. accusatio, qua crimen intendit orator, alias ,,propositio'* dicta.

Bh

Quaestiones rhetoricae selectae. (II 8 1)

695

Aquila vero summo iure vocabulum illud deduxit ab usu fo-
rensi Atheniensium; secutus est eum Syrianus:

Georgius fol. 101r 30: ἐν
δὲ τῇ eic ᾿Ακύλαν Avape-
ρομένῃ τέχνῃ ἄλλη τις εἴρηται
αἰτία. κέκληται γάρ qnc τοῦτο
τὸ ὄνομα τῆς προβολῆς ἐκ τοι-
aurnc airíac: “προβολή écriv
ὄνομα δίκης κατὰ τῶν ἀςεβούν-
τῶν περὶ τὴν ἑορτήν. Anuo-
ςθένης οὖν Μειδίαν προεβάλ-
Aero dic περὶ ἑορτὴν üceßr-
cavra. καὶ τοιαύτης οὔεης τῆς
δίκης ἐχρήςατο ἐν αὐτῇ ὁ ῥήτωρ
τῷ τοιούτῳ εἴδει, φημὶ δὲ τῇ
μετ᾽ αὐξήεεως διηγήςει. εἶτα
περαίνων τοῦτο τὸ εἶδος περὶ
τὸ τέλος ἔφη᾽ „TA μὲν οὖν eic
ἐμὲ ἠςεβημένα πάντα, ἐφ᾽ οἷς αὐὖ-
τὸν προὐβαλόμην, ταῦτά Ecrıv“,
καὶ “ἰδού, pncív?), αὐτὸ ὠνόμαςεν
ὁ ῥήτωρ προβολήν, φημὶ δὲ τὴν
μετὰ διηγήςεως αὔξηςειν, καὶ ἐξ
ἐκείνου λοιπὸν ἐπέμεινε τὸ κε-
φάλαιον προβολὴ καλούμενον᾽.

Syrianus II 101 11:
2... τὴν προβολήν, ἥτις ὠνό-
uacrai μὲν ἀπὸ μεταφορᾶς τῆς
᾿Αθήνηει δίκης οὕτω καλουμέ-
νης κατὰ τῶν ἐν ταῖς ἑορταῖς
ἀδικούντων, ὡς καὶ AnuocOÉ-
νης φηεὶν ἐν m κατὰ Μειδίου
“καὶ προὐβαλόμην ἀδικεῖν του-
τονὶ περὶ τὴν ἑορτὴν ᾽ 1) τοῦτ᾽
ἔςτι τῇ προβολῇ xar αὐτοῦ
ἐχρηςάμην, ὥςπερ καὶ ἣ ἔνδειξις
καὶ n eicaryyekia καὶ fj ἐξούλης
ὀνόματα δικιὼν ὑπῆρχε παρ᾽ αὐὖ-
τοῖς. παραλαμβάνεται δὲ ἀντὶ
dinrncewc‘ ὁ γὰρ ὅρος διήγη-
civ οὐκ ἐπιδέχεται TU) τὸν φεύ-
τόντα, ὡς καὶ Μινουκιανός φη-
civ, ὁμολογεῖν τὸ πεπραγμένον,
f| δὲ προβολὴ αὔξηςιν περιέχει
τῶν πεπραγμένιυν.

Syrianus igitur Aquilae doctrinam in suam rem convertit

auctoris nomine non addito: at accuratius Aquilam exeripsit quam
Georgius, quin etiam Aquilae ipsius verbis eum usum esse puta-
verim; neque enim Demosthenis verba recta oratione attulisset, nisi
in exemplo suo legisset: καὶ προὐβαλόμην ἀδικεῖν τουτονὶ περὶ
τὴν ἑορτήν.

In tractanda , mnAwórnn", eapite τοῦ ὅρου (status definitivi)
eo, quo rei magnitudo demonstretur, Georgius Aquilae mentionem
facit, qui τὴν πηλικότητα et τὸ πρός τι (ad aliquid) non κεφά-
λαια ἀγωνιςτικά (i. e. capita ad argumentationem pertinentia), sed
κεφάλαια ἐπιλογικά esse dixerit:

Georgius fol 117r 10: Ὃ 'AxóAac φη-
civ ὅλως μὴ εἶναι ταῦτα (sc. τὴν πηλικό-
nra καὶ τὸ πρός τι) κεφάλαια ἀτωνιττικά,
ἀλλ᾽ ἐπιλογικά, καὶ οὐ ξένον φηείν, εἰ ἐν
uécu τῶν κεφαλαίων εὑρίεκεται, ἐπεὶ πολ-
λάκις ἐπιλογικὰ τίθενται μεταξὺ τιὖὺῦν ἁγιύ-
vuv. καὶ μάρτυς τούτου Δημοςθένης, καθ᾽

Syrian. II 111,
12: »Ecrı δὲ τὸ xe-
φάλαιον (sc. f] πη-
λικότης — Georg.
καὶ τὸ πρός τι)
ἐπιλογικὸν καὶ
θαυμάζειν οὐ χρή,

1 Dem. XXI 1. 2) paav P.

4n"

696 Ludovicus Schilling:

Ékactov cyebóv κεφάλαιον émaAoyviZópevoc.!)
οὕτως ὁ Ακύλας ébó£acev αἰτίαν οὐ δούς,
δι᾿ ἣν ἐπιλογικὰ βούλεται μᾶλλον τὰ παρ-
όντα εἶναι κεφάλαια, καὶ icuc εἰς τοῦτο
ἀφορῶν ἐπιλογικὰ λέγειν αὐτὰ ἐπεχείρηςεν,
ἐπεὶ αὐξητικά Ecrı μᾶλλον, ὅπερ ἐν ἐπι-
λόγοις εὑρίεκεται. εἰ δὲ πρὸς τοῦτο «κοπῶν
εἶπεν, φαμὲν ὅτι οὐχ ὁμοία ἐςτὶν fj ἐν émi-
λόγοις αὔξηεις καὶ (ἣ» ἐν τοῖς προκειμένοις
κεφαλαίοις. ἐν μὲν γὰρ τοῖς ἐπιλόγοις ἁπλῶς
écriv αὔξηεις, ἐν δὲ τοῖς προκειμένοις κεφα-
λαίοις f| αὔξηςεις πρὸς ἀπόδειξιν ὁρᾷ καὶ τοῦτο
κέκτηται τέλος᾽ αὔξομεν γὰρ τὸ πρᾶγμα,
ὅτι μέγα καὶ ὅτι ἔλαττον ἢ προςῆκεν ἐτγκα-
λοῦμεν ἀδίκημα, δεικνύντες ὅτι οὐ κατὰ ευ-
κοφαντίαν ἢ ἐπήρειάν τινα τὴν κατηγορίαν
πεποιήμεθα ὅ, εἴγε ἐξὸν ἡμῖν καὶ μεῖζον
ἐπιφέρειν ἀδίκημα οὐκ ἠνεςχόμεθα. ἄλλως
τε δὲ εἰ ἐπιλογικὰ εἴη, πῶς ἔτι κεφάλαια
κληθήςονται; οὐκ ἄρα οὖν ἐπιλογικά.᾽

εἰ καὶ ἐν μέςοις τοῖς
aywcav ἐπιλογίζε-
εθαι dei’ καὶ γὰρ
ὁ Δημοςεθένης ἐν
τῷ κατὰ ᾿Αριετο-
κράτους πρῶτον
θεὶς τὸ νόμιμον
ἐπιλογίζεται, εἶτα
τὸ δίκαιον ἐξετά-
cac καὶ ἐπιλογι-
cóáuevoc, πάλιν τὸ
πρέπον διεξελθὼν
ἐπιλογίζεται. ἔξε-
ετιν οὖν καὶ κατὰ
κεφάλαιον ἐπιλο-
γίζεεθαι, καὶ μετὰ
τὴν πλήρωςιν τῶν
ἀγώνων ἐπάτειν
τοὺς ἐπιλόγους, ὡς
ἐν τῷ κατὰ Τιμο-

κράτους ὁ ῥήτωρ
ποιεῖ.

Iure ac merito Aquila ,αὐξητικά“ haec capita esse dicit.
,AüEntiKé" enim sunt, et quae ad augendam laudem aut amplifican-
dum vitium valent*) et omnia, quibus aliquod novum pondus accedit
ad res tractandas. Atque in epilogo ponendae sunt haec orationis
partes; quin etiam ἐπίλογος“ ipsa aUEncic nominatur a nonnullis
rhetoribus. Nihil tamen impedit oratorem, quominus in fine unius-
cuiusque argumentationis epilogum faciat, quod Demosthenem in
Aristocratea et Timocratea fecisse apud Syrianum legimus. At negat
Georgius capita illa esse EmiAoyırd, cum dicat: ἐν δὲ τοῖς προκει-
μένοις κεφαλαίοις fj adEncıc πρὸς ἀπόδειξιν ὁρᾷ xTÀ., quasi
vero ulla exstet oratio, in qua epilogus non ad argumentationem
pertineat. Syrianus Aquilae sententiam probat, huius nomine non
allato. Fusius autem Georgio illum exscripsit, neque dubito, quin
illae Demosthenis orationes (Aristocratea et Timocratea), quibus sen-
tentiam suam illustrat Syrianus, iam ab Aquila fuerint allatae. Iam si
Aristocrateam solam Aquila attulisset, non dubium est, quin Georgius
ex sua consuetudine verbis suis καὶ μάρτυς τούτου Δημοεθένης
additurus fuerit ἐν τῇ κατ᾽ "Apicrokpárouc. Nunc vero cum duos
ex Aquila afferat Demosthenis orationes Syrianus, Georgium his pau-
cis verbis Aquilae doctrinam complexum esse apparet: xal μάρτυς
τούτου Δημοεθένης, καθ᾽ éxacrov cxebóv κεφάλαιον ἐπιλογιζόμενος.

ca
1) Cf. etiam fol. 67 v. 2) om. P: addidi. 8) ἐποιήμεθα alt. m. P.

4) Cf. etiam Arist. Rhet. I 9.

Quaestiones rhetoricae selectae. (II 8 1) 697

In eodem Georgii capite agitur de „epyacia“ τῆς πηλικότητος,
i e. quo studio et qua arte haec orationis pars pertractari debeat;
quam épyaciav Georgius effici wult ἀπὸ τῆς ποςότητος ἢ (ex
quantitate), ἀπὸ τῆς ποιότητος (constitutione quae diversa est a gene-
rali, in qua quaeritur de genere facti), praeterea ἀπὸ ἐνδόξου καὶ
ἀδόξου 2. Syrianus, qui brevissime de hoe egit, hane distinctionem
non facit. Ipsos locos proponam:

Georgius fol 117v 21: μετὰ ταῦτα ἀπὸ τῆς ποιότητος
ἐργαςόμεθα τὴν πηλικότητα᾽ τὴν δὲ ποιότητα ἐκ TWV περιςτατικῶν
καταςκευάςομεν, ἀπὸ τόπου, χρόνου, προειύπου, τρύπου, αἰτίας ὅ),
ὡς ἐν τῷ κατὰ Μειδίου ὁ Anuochevnc' ἀπὸ τόπου, ὅτι ἐν θεάτρῳ,
ἀπὸ χρόνου, ὅτι ἐν πανηγύρει Διονυςίων τελουμένων, ἀπὸ
προςώπου, ὅτι χορηγὸν ὄντα αὐτὸν ἔτυπτεν, καὶ ἀπὸ ἢ) τῶν
λοιπῶν ὁμοίως. ἐνταῦθα δὲ πάλιν ὁ ᾿Ακύλας gneiv, ὅτι ἐν
τῇ ἐρταςείᾳ τῆς ποιότητος παροπτέον ἔνια τῶν περι-
ς«τατικῶν, ἐπεὶ μὴ δεῖ πάντα ἐξετάζειν. ταῦτα bé qgnav ὁ
ἀνὴρ οὐκ εἰρηκὼς αἰτίαν, δι᾿ ἣν ἡμᾶς ἀπείργει πᾶςι χρήςαςθαι
τοῖς περιςτατικοῖς᾽ ἡδέως δ᾽ ἂν Epolunv αὐτόν, τίνος χάριν map-
οπτέον ἔφη τινὰ τῶν περιςτατικῶν. ἄρα διὰ τὸ μὴ λυειτελεῖν
ἡμῖν τινα ἐξ αὐτῶν πολλάκις πρὸς ἐξέταειν; εἰ διὰ τοῦτο, ευναι-
γοῦμεν καὶ ἡμεῖς τῷ δόγματι᾽ ἐπὶ πάντων τΤὰρ καθ᾽ ὅλου καὶ
οὐκ ἐπὶ μόνων τῶν TrepicratıkWv, ἐάν τι βλάπτῃ ἡμᾶς, οὐ χρη-
ςόμεθα αὐτῷ, ἀλλὰ παρορῶμεν .... εἰ μέντοι πάντα λυειτελοῦειν
ἡμῖν ἐξεταζόμενα, πᾶει χρηςόμεθα. εἰ δὲ παροπτέον φηεὶν ἔνια
τῶν περιςτατικῶν διὰ τὸ un?) διητηματικιύτερον Epyacacdoı τὴν
πηλικότητα --- τὰ γὰρ περιςτατικὰ διήγηςιν ἐμποιοῦει --- φαμὲν καὶ
πρὸς τοῦτο ᾿ἀλλὰ τὸ μέγεθος τῆς αὐξήςειως οἷόν τέ ἐξςτιν
ἐκλύειν τὴν διήγηςιν᾽. οὐ τὰρ ebpickeran ευνεχὴς fj διήγηςις, ὑπὸ
τοῦ μεγέθους ἐκλυομένη τῆς αὐξήςειυς. ἄλλιυς τε δὲ καὶ οἷόν
τέ Ectı μεταλλάςςειν τὴν TaEıv καὶ τάττειν τὰ πριῦτα δεύτερα
καὶ τὰ δεύτερα πρῶτα. καὶ οὕτιυς διελύετο τῆς διηγήςειως ἣ cuvé-
χεια, WCTE οὐδὲ τοῦτο κωλύςει ἔνια παρεμπίπτειν TWV περιςτα-
τικῶν.

Syrianus II 109, 26: οὐ mäcıv οὖν τοῖς mepıcrarıkoic
μορίοις ἐπεξελεύςεται (sc. f|. πηλικότης).

Ápparet igitur Syrianum in ἐργαςίᾳ τῆς πηλικότητος Aqui-
lam in summa re secutum esse; in singulis vero ab eodem reces-
sisse Georgio adscito facile probatur. Etenim Syrianus πηλικότητα
in partes non divisit, diviserat Aquila, siquidem apud eum ποιότης,
sicut apud Georgium, caput πηλικότητος erat, quod dubitari nequit.
Nam quod Georgius ποιότητος praecepta exponens dieit: ἐνταῦθα

1) Georg. fol. 117v ὃ aqq. 2) ὁ μὲν yàp ὅτι ἄδοξον τὸ πεπραγμέ-
νον καὶ αἰεχύνην φέρον ἐρεῖ, ὁ δὲ ὅτι ἔνδοξον. Georg. fol. 118r 37,

3) Deest igitur sextum περιττατικόν Hermog. et Syriani πρᾶγμα"

4) Διονυςείων P. 5) ἐπὶ P. 6) I. e, ne reddamus.

1) L e. quia solvitur exaggerationis sublimitate.

698 Ludovicus Schilling:

πάλιν ὁ ᾿Ακύλας κτλ., huius πάλιν explicatio nulla invenitur, nisi qua
sumimus iam priore quodam artis loco Aquilam illud praeceptum
dedisse, quem locum de πηλικότητος legibus fuisse et Syriani testi-
monio et ipsa re probatur. Ergo duobus locis Aquila de circum-
stantium usu in oratoris arbitrio posito dixerat: priorem, qui erat de
πηλικότητι, Syrianus in artem suam recepit, alterum de ποιότητι,
πηλικότητος capite, Georgius.

Hi, quos adhue tractavimus loci, quibus Syrianus cum Aquila
consentit, omnes ex iis capitibus proveniunt, quae sunt partes status
definitivi, unde sequitur Syrianum in tractando statu definitivo omnino
Aquilam secutum esse.

Unus restat Aquilae locus apud Georgium, quem etiam apud
Syrianum invenimus. Agitur de eo capite croxacuo0 (status con-
iecturalis), quod τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους a technicis nominatur. !)
Syrianus εἰκότα vocat illam orationis partem II 76, 11: καλεῖται
δὲ καὶ εἰκότα, διότι περὶ τὴν τοῦ ἐνδεχομένου φύειν ἐξετάζεται.
In hoc quoque capite tractando Syrianus Aquilam auctorem ad-

hibuit:

Georgius fol 36 v 2: οὕτως καλῶς
ἀναμεμεριςμένης eic ἀμφοτέρους τῆς ὑπο-
Oéceuc ἐπεχείρηςάν τινες [cf. ᾿Ακύλας in
fine] εἰπεῖν, ὅτι ἔςτιν εὑρεῖν πολλάκις ἐν
ὦ τοῖς αὐτοῖς εημείοις Ἶ ὁμοίως κέχρηνται
ἀμφότεροι, ὅ τε κατήγορος καὶ ὁ φεύγων,
dc εἶναι διαςτολήν τινα ἐν οἷς κοινὰ εὕ-
ρίεκεται τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους. ὁτὲ
μὲν γὰρ διάφορα εὑρίεκεταί paci τὰ cn-
μεῖα, ὁτὲ δὲ ὅ) τὰ αὐτά. ὅτι γὰρ καὶ τὰ
αὐτὰ πολλάκις Ecrıv εὑρεῖν εημεῖα, δῆ-
λον ἐκ τούτου᾽ CUVEyÜX τις τοῖς τῶν ἀν-
δροφόνων καθαρείοις χρώμενος κρίνεται
φόνου. ἐνταῦθα γάρ, paci, καὶ ὁ διώκων
καὶ ὁ φεύγων τὰ αὐτὰ παραλήψεται ἀπ᾽
ἀρχῆς ἄχρι τέλους. 6 μὲν διώκων οὕτως"
"épóveucac ἐπεὶ ευνεχῶς τοῖς τῶν ἀνδρο-
φόνων κέχρηςαι καθαρείοις᾽ οὐ γὰρ οὕτως
ςευνεχῶς ἤμελλες καθαίρεεθαι, εἴπερ μὴ
épóveucac?. ὁ δὲ φεύγων πάλιν τοῖς αὐὖὐ-

Syrian. II 77, 8:
κοινὰ δὲ γίνεται ἀμ-
φοῖν (se. τὰ ἀπ᾿ ἀρ-
χῆς ἄχρι τέλους) ὡς
ἐπ᾿ ἐκείνου ευνεχῶς
τις καθαιρόμενος τοῖς
τῶν ἀνδροφόνων κα-
θαρείοις κρίνεται φό-
vou' ὅ τε γὰρ κατή-
Yopoc ἐρεῖ “ὅτι cuve-
χῶς τοῖς ἐπὶ φόνῳ
καθαρμοῖς καθαιρόμε-
γος ευνειδέναι τί μοι
δοκεῖς ςαυτῷ κακόν᾽,
ὅ τε φεύγων ἀπολο-
γούμενος λέξει, ὡς
"rocoürov ἀπέχω τῆς
ἀνδροφονίας dicte καὶ
cuveyüc καθαρείοις
προςιέναι θεοῖς πα-

1) Syr. II 76, 9. .... τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, ἅπερ ὠνόμαςται
μὲν οὕτως, ἐπειδὴ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς τοῦ ζητήματος μέχρι τέλους ταὐτά ἐετιν
τὰ ἐξεταζόμενα. Georg. fol. 83v 22: ἐπεὶ ἀπ᾿ ἀρχῆς τοῦ λόγου ἄχρι τοῦ

τέλους ἐξετάζεται.

2) Georgius fol. 33r 26: καὶ γὰρ cnneia καλεῖται (sc. τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς
ἄχρι TéAovc) kal τεκμήρια. Quod apud Georgium legimus ἐν ᾧ τοῖς αὐτοῖς
εἡμείοις ὁμοίως κέχρηνται x, T. À. significat: τοῖς αὐτοῖς An’ ἀρχῆς ἄχρι

τέλους. 8) τε P.

Quaestiones rhetoricae seleetae, (II $ 1) 699

τοῖς χρήςεται᾽ “οὐκ égóveuca, xoi δῆλον — Aowbv ἀκςεβημάτων
ἐκ τοῦ εὐυνεχῶς με καθαίρεςεθαι. οὐκ ἂν ἐμαυτὸν ἐξάντη καθι-
γὰρ ἐπεχείρουν φονεῦςαι ὅ τε ευνεχῶς ετάς, φόνων δὲ cu-
καθαιρόμενος καὶ ἀεὶ βουλόμενος εἶναι νεχείᾳ καὶ καθαρμοῖς
καθαρός᾽. ταῦτα μέν qací τινες, ὧν ἐςτι μυρίοις κοινὸν οὐδὲ
καὶ ᾿Ακύλας. ἕν᾽.

Fuit igitur de hoc loco quaestio inter rhetores, possintne accu-
sator et reus iisdem ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους uti. Erant qui reum
solum illa adhibere vellent, cum constaret inter plurimos, accusatoris
praecipue id esse caput. (uam quisque habuerit sententiam, iam
videamus:

Hermogenes ipse Il 145, 15: Τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους
écri μὲν ἐπὶ τὸ πλεῖςτον τοῦ Kkarmyöpou ... ἐὰν δὲ κοινὰ ἧ τὰ
ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους (εὑρίςκεται áp ποτε καὶ οὕτιυς ἔχων
ςτοχαςμός), et infra: μόνου δὲ τοῦ φεύγοντος γενέσθαι τὰ ἀπ᾽
ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀδύνατον. Idem Hermogenis sententia allata dieit

Georgius fol. 36r 2: ταῦτα (sc. τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους)
γὰρ μόνου τοῦ κατηγόρου εὑρίεκεται. ἔςθ᾽ ὅτε δὲ καὶ κοινὰ ἀμ-
φοῖν, τοῦ τε κατηγόρου φημὶ καὶ τοῦ φεύγοντος" μόνου δὲ τοῦ
φεύγοντος οὐχ εὑρίεκεται.

Aquila et Syrianus τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους xoivà inveniri
non negant. Numquid etiam reum solum iis uti posse dieunt? —
Syrianus II 76, 24: écri δὲ τῶν dei ἐμπιπτόντων ἐν τῷ ἁπλῷ
τελείῳ «τοχαςμῷ ἐκ μόνου τοῦ κατηγόρου κινούμενα, ποτὲ δὲ
καὶ κοινὸν ἀμφοῖν γίνεται, ςπανίως δὲ μόνου τοῦ φεύγον -
τος (exemplum huius doctrinae sequitur p. 77, 26). ldem in
Aquilae libro exstitisse credo; minime enim puto Georgium seripsisse:
ἐπεχείρηςάν τινες εἰπεῖν, ὅτι ἔςτιν εὑρεῖν ..... καὶ ὁ φεύγων,
quoniam Hermogenem idem dixisse constat illiusque sententiam ipse
Georgius se sequi profitetur, nisi eos rhetores sequi voluisset, qui
reum solum capite illo uti contendunt. Plura enim de ills est
dicturus

Georgius fol. 37r 14: τινὲς δὲ (eosdem hos esse puto atque
eos, quos Supra laudaverat, οὖν écri καὶ '"AkóÀac") καὶ τὸ μεῖζον
émeyeípncav εἰπεῖν, ὅτι πολλάκις ὃ φεύγων μόνος κέχρηται τοῖς
ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, ὡς ἐπὶ τούτου
πρεςβύτης, τριῶν Apıcrewv πατήρ, Syrian. II 77, 26: yi-
τῶν μὲν δύο TEXEUTNCAVTWV, τοῦ δὲ νεται crraviuxc καὶ μόνον τοῦ
ἑνὸς νοςοῦντος καὶ τεθνάναι μέλλον- φεύγοντος (se. τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς
Toc ...L), ἑαυτὸν προςεαγγέλλει" τοῦ ἄχρι τέλους) ὡς ἐπ᾽ ἐκείνου"
δὲ παιδὸς ἀναςτάντος ἢ καὶ ἀντει- τρεῖς τις ἔχων παῖδὰς
πόντος, αὖθις iepoculac γενομένης ὀλυμπιονίκας, τοῦς δύο ἀπο-

1) Hoc loco verba iepocuMac γενομένης desiderantur; ef. paulo post
,0001c tepocuMac γενομένης“; eadem in Syriani exemplo.
2) àávricrávroc P.

100

ἑαυτὸν ἐπ᾽ αὐτῇ προςαγγέλλει, ὡς
ἐπινοςοῦντος αὐτῷ τοῦ παιδός. ἐν-
ταῦθα γάρ, qaci, τοῦ φεύγοντός
écti μόνου τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέ-
λους, ἐπεὶ καὶ μόνος ἔχει τὴν ἐκ
τούτων καταςκευήν. φήςει γὰρ μὴ
εἶναι τὸν πρεςεβύτην ἱερόευλον, ἀλλὰ
τοῦ θανάτου ἐρᾶν καὶ διὰ τὴν περὶ
τοῦ παιδὸς λύπην ἑαυτὸν προςηγ-
γελκέναι ἢ), ἐπεὶ καὶ πρότερον ἤδη
ἑαυτὸν προεήγγειλεν. ἀλλὰ τὸ τοι-
oüro εὔηθες ἢ λίαν.

Ludovicus Schilling:

βαλὼν ἦλθεν ἐπὶ gpóxov:
μέλλοντα αὑτὸν ἀποπνίγε-
εθαι ὁ νεώτερος καθεῖλεν᾽
iepoculac γενομένης ἔφη-
cev ὁ πατὴρ ἑαυτὸν ἱεροευ-
ληκέναι καὶ ὁ παῖς ἀντιλέ-
veı’ ὁ γὰρ παῖς, τοῦ φεύ-
YovToc ἔχων τὴν τάξιν, τοῦ
πατρὸς τὴν ευμφορὰν διη-
γήςεται καὶ τὴν αἰτίαν, di’
ἣν ἐπιβουλεῦςαι ἑαυτῷ θέ-
λει.

His ex locis apparet Syrianum Aquilam esse secutum. Praeterea

exempla omnia, quae et apud Syrianum 'et Georgium invenimus, in
Aquilae compendio fuisse verisimile videtur. Supra iam demon-
Stratum est, iisdem Syrianum exemplis atque Aquilam rà dm’ ἀρχῆς
ἄχρι τέλους κοινά illustravisse, quae ad Hermogenem redire puto.
Illud, quod Hermogenes adhibet πρόβλημα ad communia Ar’ ἀρχῆς

ἄχρι τέλους, etiam apud Syrianum legimus:

Hermog. II 145, 23:
παράδειγμα τοῦ κοινὰ
ἔχοντος τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς
ἄχρι τέλους᾽ ἀπέκειτο
κατά τινος γραφὴ τυ-
pavviboc ἐπιθέςεως᾽ με-
τεώρου τῆς δίκης οὔεης
ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ἀρι-
creUcac ἤτηςεν εἰς τὸ
γέρας τὴν Avaipecıv τῆς
γραφῆς καὶ ἔλαβεν. ἐτυ-
pévvncev ἐκεῖνος καὶ κα-
θελὼν αὐτὸν οὗτος ευν-
εἰδότος φεύγει. τῇ μὲν
γὰρ ἀναιρέςει τῆς γρα-
φῆς καὶ τοῖς περὶ ταῦτα
ὁ κατήγορος YXpricetaı,
τῷ δὲ ἀπεκτονέναι καὶ
τοῖς περὶ τοῦτο ὁ φεύ-
γῶν, καὶ δεῖ ἀμφοτέρους
λῦςαι τὰ ἀλλήλων.

Syrian. II 77, 12: γίνεται δὲ καὶ
ἐπὶ διαφόρων πραγμάτων κοινὰ τὰ
ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, οἷον ἐγράψατό
τις τυραννίδος ἐπιθέςεώς τινα, μετεώ-
pou τῆς δίκης οὔεης ὃ τοῦ φεύγοντος
ἀδελφὸς ἀριςτεύςας ἤτηςεν ἀναίρεειν
τῆς γραφῆς᾽ ἔλαβε᾽ μετὰ ταῦτα τυραν-
γοῦντα τὸν ἀδελφὸν ἀπέκτεινε καὶ κρί-
γεται ὁ ἀριςτεύςεας cuveibóroc. ὁ μὲν
οὖν κατήγορος ἐρεῖ ὅτι “ευνήδεις αὐτῷ
τὴν τυραννίδα, διὰ τοῦτο γὰρ ἁλίεκε-
ςθαι μέλλοντα ἐξητήεω καὶ μικρὸν
ÜCTEPOV ἀνεῖλες ἐκποδὼν καταςτῆςαι
ςπεύδων τὸν ἔλεγχον᾽, ὁ δὲ φεύγων
ἀπολογήςεται ὅτι *rtpórepov, μὲν εὐκο-
φαντεῖεθαι τὸν ἀδελφὸν νομίζων εἰς
τὸ γέρας τῆς Apıcteiac ἤτηςα τὴν ἀναί-
pecıv τῆς γραφῆς, ὕετερον δὲ περιφα-
γῶς τυραννοῦντα καταμαθὼν οὐδὲ
Kpíceuc ἄξιον ἐπὶ τηλικούτοις ἡδτγού-

μην᾽.

Hermogenis verba τῇ μὲν γὰρ ἀναιρέςει γραφῆς κτλ. BSyrianus -
fusius exposuit: ὁ μὲν γὰρ κατήγορος ἐρεῖ ὅτι ευνήδεις αὐτῷ κτλ,,
neque dubito, quin hoc in Aquilae libro legerit, qui ipse Hermogenis

1) προςεγγελκέναι P 2) εὐήθει pr. m. εὐήθῃ alt. m. P: corr. Keil.

Quaestiones rhetoricae selectae. (II 8 1)

101

exemplo usus erat.") Id denique afferam exemplum, quod apud Geor-

gium et Syrianum solos exstat:

Georg. fol. 34v 4: ὑπιύπτευ-
cév τις τὸν οἰκέτην ἐπὶ τῇ τυ-
γαικί, δήςκας αὐτὸν ἀπεδήμητεν,
τῆς τῶν θεεμοφορίων évcrácnc
ἑορτῆς, νόμου κελεύοντος μη-
δένα εἶναι τηνικαῦτα δεςμιύτην,
ἀπέλυςε τὸν οἰκέτην ἣ τυνή᾽
ὁ δὲ λυθεὶς ἀπέδρα. εὑρέθη ὁ
ἀνὴρ ἐπ᾽ ἐρημίας νεκρὸς ἀκςκύ-

Syrian. II 76, 17: ὑπιύπτευςέ
τις τὸν οἰκέτην ἐπὶ τῇ γυναικί, δή-
cac ἀπεδήμηςε, 9ecuogopíuv ἐπι-
ςτάντων νόμου κελεύοντος ... ἢ,
EAucev αὐτὸν f] τυνή᾽ ὁ δεςπό-
της ἐπαινὼν εὕρηται νεκρὺς
ἀςκύλευτος, ἀφανὴς YEeTovev
ὁ παῖς, καὶ κρίνεται ευνειδότος
n γυνή.

λευτος, καὶ κρίνεται ἢ τυνὴ
ευνειδότος.

Quod exemplum Aquilae esse puto, quia apud Hermogenem non
invenitur.

Quod attinet ad ép'faciav τῶν ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, dicit
Georgius fol 39v 4: ἔτι δὲ δεύτερόν ἐςτιν ἐπιχείρημα, ἀφ᾽ οὗ
γίνονται ἔκ TE Aöywv καὶ πεπραγμένων (se. τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι
τέλους). τινὲς δὲ (sunt certo iidem «τινές, quos iterum atque
iterum in hoc capite laudavit Georgius, quorum in numero Aquila
est) προςτιθέαει καὶ ᾿παθιῶν᾽, διὰ τὸ πρόβλημα τῆς τυναικὸς τῆς
CUVEXWC νύκτωρ δακρυούςης καὶ μοιχείας κρινομένης᾽ τὸ τὰρ
δακρῦςαι, paciv, παθεῖν écriv. Apud Syrianum in &pyacia τιῶν
ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους hoc ipsum invenimus exemplum (II 78,
10 sqq.) idque unicum.

Haec habui, quae dicerem de loeis ex Aquilae arte a Georgio
servatis, quibuscum Syrianus consentit. Alii praeterea in Georgii
commentario occurrunt loei ex Aquila excerpti, quibus probatur By-
rianum aliter sensisse atque Aquilam. Quaerat ideo quispiam, quo-
modo factum sit, ut non omnes Aquilae loci, quos exhibet Georgius,
apud Syrianum exstent, quamquam Aquilam et Euagoram se velle
sequi Syrianus initio libri sui ipse professus est.

Videamus igitur, qui sint loei illi, quid valeant, num quadrent
ad Syriani doctrinam: quo facto apparebit Syrianum non solum ex
Aquila et Euagora, sed etiam ex aliorum rhetorum libris hausisse.)

1) Accusatorem semper τοῖς dm’ ἀρχῆς ἄχρι τέλους uti quoniam
inter omnes constabat, neque Hermogenes neque alius quisquam exem-
plum dedit. Georg. fol. 36r 6: τὸ μὲν οὖν διδόναι νῦν παράδειγμα ἐν
ὦ τοῦ διώκοντος μόνον ἐςτὶ τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους περιττὸν διὰ τὸ λίαν
Ccaqéc. ἔνθεν γὰρ καὶ ὁ τεχνικὸς παρῆλθεν μὴ δεδιυκιὺς ἡμῖν τοῦ τοιούτου
παράδειγμα᾽ πρόδηλον τὰρ wc ἐπὶ mapecrnkóroc τι veocpayei ειἰὐματι
KTÀ.; brevissime etiam Syrian. II 76, 12: ἐνδέχεται τὰρ τὸν παρεςτιῦτα
τῷ veocgayei cipum κτλ.

2) Desiderantur hiec: μηδένα εἶναι τηνικαῦτα becudrmv (ul apud
Georgium).

3) Syrianum e Minuciano sua hausisse iam demonstravit Gloeckner
l. c. p. 60 sqq.

109 Ludovicus Schilling:

Àc primum quidem demonstratur, Syrianum spreta Aquilae
sententia Hermogeni se accinxisse.

8 2. De Syriano et Hermogene.

Est status conieeturalis caput peróOecic αἰτίας sive χρῶμα,
quo alia de causa factum aliquid esse affirmat reus, quam adver-
sarius intendit.) “Τὸ χρῶμα dei ἐμπίπτει κατὰ μίαν τῶν ἀντι-
θετικῶν ᾽ 5), i. e. semper adhibetur ad ‘relationem causae! expoliendam
unum genus ex quattuor ills, quae τῆς ἀντιθέςεως ?) sunt:

1. dvrictacıc (genus comparativum)*), 2. uerácracic (translatio)?),
3. ἀντέγκλημα (criminis relatio), 4. ευγγνώμη (concessio).”)
In his quattuor formis aliquid opponitur, quo se reus contra ad-
versarium defendit. Aquila non solum hos ἀντιθετικάς in μετα-
Beceı αἰτίας adhibitas voluit, sed etiam τὴν ἀντίληψιν, defensionem
quandam, qua ipsum factum, quod obicitur, dicimus honestum esse*):
Georgius fol. 56v 21: ὅτι μὲν οὖν xarà μίαν τῶν ἀντιθε-
τικῶν fj épyacía γίνεται τῆς μεταθέςεως τῆς αἰτίας, δεδήλωται.
μηδεὶς δὲ olécOu, ὡς καθ᾽ ἕκαετον πρόβλημα μίαν μόνην ἐμ-
πίπτειν τῶν ἀντιθετικῶν εἰς é£éraciv: ἔςθ᾽ ὅτε γὰρ καὶ δύο ἐμ-
πίπτουειν καὶ τρεῖς πρὸς ὅπερ χορηγήςει fj ὕλη. ᾿Ακύλας δὲ
οὐ μόνας Epacke τὰς ἀντιθετικὰς ἐμπίπτειν εἰς ἐργαςίαν τοῦ
χρώματος, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀντίληψιν, ὡς εἶναι τὰς δικαιολογικὰς
πάςας. εἴποι γάρ, qnciv, 6 mapecrnküc τῷ νεοςφαγεῖ εώματι,
ὅτι “καὶ ἔξεςτί μοι παρεςτάναι᾽. οὐ πειςτέον δὲ τούτῳ᾽ ευγχέει
γὰρ ταῦτα, ευμμιγνὺς τὴν ἀντίληψιν τὸ κεφάλαιον (καὶν 1 τὴν
μετάθεειν τῆς αἰτίας. τὸ γὰρ εἰπεῖν ὅτι ᾿ἔξεςτί μοι παρεςτάναι᾽ ἀν-
τιληπτικόν ἐςτι, καὶ τοῦτο 17) κεφάλαιον τοῦ ςετοχαςμοῦ. καὶ ταῦτα

1) Hos terminos technicos ut verterem et explicarem, plerisque locis
usus sum Ernesti Lex. techn. Graec. rhet.

2) Georg. fol. 56v et 57 v.

3) Hoc et ἀντίθετον vocatur. Quint. 9, 2, 101: „... quod non universa
universis, sed singula singulis opponuntur ... idque ἀντίθετον vocat".
9, 3, 81: Contrapositum autem, vel, ut quidam vocant, contentio (dvri-
0érou dicitur) non uno fit modo. Nam et fit, si singula singulis oppo-
nuntur e. q. 8.

4) Quint. 7, 4, 12: „hoc genus ávricracic graece nominatur, com-
parativum nostri vocant. — Inest in utilium rerum comparatione et
commodorum aut incommodorum comparatione (E.).

6) ... (et comparationem) et translationem, cuius adhuc novum
nomen inventum est uerácracc* — Ea est forma defensionis, qua in
aliam rem alienam culpa transfertur.

6) Quint. 7, 4, 8: ἀντέγκλημα dicitur, quia omnis nostra defensio
constat eius accusatione, qui vindicatur.

7) Est genus defensionis, qua reus fatetur quidem crimen, sed in-
vitum et imprudentem se fecisse contendit. — Ad Her. II 28: concessio
est, per quam nobis ignosci postulamus.

8) Quint. 1, 4, 4. 9) Cf. Syrian. II 865.

10) xai adieci. 11) Seil. Ecrı.

Quaestiones rhetorica selectae. (II $ 9) 103

μὲν ὅταν ἐν λότοις ἧ τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους" ei δὲ ἐν πράγ-
μαειν εἴη, pnciv (Hermog. II 147, 1), θετικῶς ἐξεταςτέον τὸ χρῶμα. ἢ
icréov δὲ ὅτι καὶ τοῦτο καθολικόν Ecrıv ἐπὶ πάςης peraüéceuc
αἰτίας᾽ πλατύνομεν γὰρ ἔτι τὴν ἐργακίαν BerikWbc ἐπὶ τὸ καθ᾽ ὅλου
ευνάγοντες, καὶ οὐ μόνον .. . τοῦτο πολλάκις ἐκ τοῦ ἐναντίου
καταςκευάςομεν, καὶ ἔτι τοῖς τελικοῖς Xpncöueda κεφαλαίοις, οἷον
δικαίῳ, cuugpépovri, νομίμιμ, οἷον ἐπὶ τοῦ παρεςτηκότος T)
γεοςφαγεῖ εώματι. εἴποι γὰρ ὅτι προνοητέον τῶν ᾿σὐμάτων τῶν
ἀτάφων καὶ τῆς ὁείας τῶν τετελευτηκότιων. οὐ γὰρ χρὴ me-
ριορᾶν τὰ ἄταφα caro. cxómer üp οἷα πάσχουει δεινὰ οἱ
τούτων ἀμελοῦντες τοὺς ἀλιτηρίους ἔχουςιν δαίμονας, εὐμενὲς
οὐ κέκτηνται τὸ δαιμόνιον, ὅλως οὐκ εὖ πράττουειν᾽. εἶτα καὶ τὰ
τελικὰ ἐπάξομεν κεφάλαια, λέγοντες ὅτι ᾿'δίκαιον τοὺς τετελευ-
τηκότας θάπτειν, koi ευμφέρον, καὶ óca ἂν ἁπλῶς ἑτέρων εὐπο-
pricouev. οὕτως οὖν ἐργαςτέον τὴν werddecıv τῆς αἰτίας. καὶ
γὰρ ἄτοπον ἂν ὑπῆρχεν, εἰ τῶν Am ἀρχῆς ἄχρι τέλους Tocau-
τὴν ἐχόντων ἰεχὺν καὶ τοτοῦτον πλάτος Epyaciac τὴν φερομένην
πρὸς αὐτὰ μετάθεειν τῆς αἰτίας οὕτω ynAWc καὶ ευντόμιυς προς-
εφέρομεν ὅ), λέτοντες ἁπλῶς ὅτι ᾿παρέςτην οὐχ dc φονεύςκαυ,
ἀλλ᾽ dc θάψαι BouAóuevoc'. ἀναγκαῖον οὖν ἦν ἄρα καὶ τὸ χρῶμα
τοςούτοις ἐπιχειρήμαςι ποικίλλεςθαί τε καὶ πλατύνεςθαι. ἔτι φη-
Kv ὁ τεχνικός, ὡς ἐὰν ἐν má8eciv yj τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους,
f| μετάθεεις τῆς αἰτίας μεταςτατικίῶς ἐξετάζεται ἢ ευγγνωμονι-
κῶς"), ὡς ἐπὶ τῆς νύκτωρ εὐνεχῶς δακρυούεςης γυναικὸς καὶ μοι-
χείας κρινομένης. μεθίετηςι Tüp τὴν αἰτίαν ἐπὶ τὴν εὐνοικον,
ὡς αὐτὸς εἴη τῶν τοιούτιων αἴτιος, ἁπλῶς αὐτῇ προςιὺν καὶ
ἐνοχλῶν καὶ θλίβων καὶ μηδεμίαν αὐτῇ παρέχιυν τέρψιν. ὅμιως
δὲ καὶ τοῦτο φθάςαντες διελέγξαμεν᾽ οὐ γὰρ ἀποδίδοται τοῦτο
τοιᾷδε ὅ) μεταθέςει αἰτίας, ἀλλὰ καθ᾽ ὅλου mäca μετάθεεις αἰτίας
κατὰ μίαν ἐξετάζεται τιὺν ἀντιθετικῶν. τοῦτο δὲ καὶ αὐτὸς αἰςθό-
μενος ὁ Ἑρμογένης (1. e. 9) ἐπήγαγε λέγων" ἱπάντα δὲ ἐν πᾶειν
ἐμπίπτει πλὴν ὅτι πλεονάζειν χρὴ ἕκαςτον ἐν τῷ oikelw’, ἵνα τὸ
μὲν κατὰ ῥητὸν καὶ διάνοιαν ἐν λόγοις πλεονάσλωμεν, τὸ δὲ θε-
τικὸν ἐν τοῖς πράγμαεσιν, τὸ δὲ μεταςτατικὸν καὶ εὐγζγνωμονικὸν
ἐν τοῖς πάθεειν. οὐδὲ τοῦτο δὲ ἀληθές" πλεονάζειν γὰρ ἕκαςτον
χρή, ἔνθα ἂν eumopncwuev.®)

Si ἀντίληψις adhibetur, δικαιολογία κατ᾽ ἀντίληψιν fit"), quae
longe diversa est a δικαιολογίᾳ κατ᾽ ἀντίθεεσιν, euius est μετάθεεις

1) Cf. Syrian. II 84, 3 804.

2) Lacunam ind. Keil, qui desiderat e, i" καὶ τοῦτο ob μόνον ἐκ τοῦ
αὐτοῦ ἀλλὰ καὶ πολλάκις... 3) Bic Keil: προφέρομεν P.

4) Hermog. 147, 5 om. ueracrarınde et n.

5) τοιᾷδε Keil. τοιάδε P Interpretare: singulare illud exemplum
(τυῦτο) quod attulit, scilicet feminae lacrimantis, non quavis ueraüécet
αἰτίας solvitur, sed unicuique exemplo propria est μετάθεσις, quam κατὰ
μίαν τῶν ἀντιθετικιῖΐν effici iam vidimus. 6) εὐπορήζομεν P,

7) I. e. constitutio iuridicialis absoluta. — Quint. 7, 4, 4,

104 Ludovicus Schilling:

αἰτίας; haec autem δικαιολογία cum illa coniungi nequit. Quare
summo iure Georgius Aquilam refellere conatur („ob πειςτέον bé
τούτῳ“ — Georg.) Hic enim ad sententiam suam confirmandam
exemplo parum idoneo est usus: comprehensus homo quidam apud
eorpus hominis interfecti caedis accusatus: „licet mihi", inquit, „ibi
versari^ Plane ineptum hoc defensionis genus esse nemo est qui
neget. Revera improbavit Syrianus illud Aquilae dictum; nullam enim
ἀντιλήψεως mentionem fecit. Quid? quod in hune ipsum locum
dicta videntur esse quae posuit Syrianus in tractanda dvrılnyeı I
134, 6: τὴν δὲ ἀντίληψιν ὁ φεύγων οὐκ ἀνέδην εἰςάξει, ἀναίεχυν-
τον γὰρ τὸ λέγειν ὡς 'éEecriv ἅπερ ἄν τις βούλοιτο διαπράττε-
εθαι.᾿ Igitur in hoc eapite Syrianus (non minus quam Georgius)

Hermogenem secutus est. Ipsos locos subiciam:

Hermogenes ll 146, 25:
'H μετάθεεις τῆς αἰτίας πρὸς
τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους γίνε-
ται, ἐκεῖνα δὲ ἤτοι ἐν λόγοις
ἐςτὶν ἢ ἐν ἔργοις ἢ ἐν πάθεει.
κἄν μὲν ἐν λόγοις A, κατὰ ῥη-
τὸν καὶ διάνοιαν ἣ μετάθεεις
τῆς αἰτίας εἰεάγεται, οἷον νέος
TÀoUcioc νύκτωρ κωμάκας εἰς
τὸ decuwrnpiov ἐβόηςε᾽ *0ap-
ρεῖτε, ὦ δεεμῶται, οὐκ εἰς μα-
κρὰν Außrcecde’, καὶ φεύτγει
τυραννίδος ἐπιθέςεως. ἐνταῦθα
γὰρ ὁμολογῶν εἰρηκέναι, τίνι
διανοίᾳ εἶπε, ςκοπεῖν ἀξιοῖ. ἐὰν
δὲ ἐν ἔργοις ἡ τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς
ἄχρι τέλους, ἣ μετάθεεις τῆς
αἰτίας θετικῶς ἐξετάζεται, οἷον
πεφώραταΐ τις ἐπ᾽ ἐρημίας θά-
πτῶν νεοςφαγὲς ςὧμα καὶ φεύ-
Y€t φόνου. θέειν γὰρ mepavei.
ἐρεῖ γάρ, ὅτι καλὸν τὸ τοὺς
ἀτάφους θάπτειν᾽ ἐὰν δὲ ἐν
πάθεει, ευγγνωμονικῶς ἣ μετά-
θεεις τῆς αἰτίας γίνεται, οἷον
CUVEXWC eic τὴν ἀκρόπολιν νέος
TÀoUcioc ἀφορῶν δακρύει καὶ
φεύγει τυραννίδος ἐπιθέεεως.
ἐλεήεας γὰρ φήςει τοὺς τυραν-
γουμένους οὕτω διετέθην. εἰ-
δέναι δὲ δεῖ, ὅτι ταῦτα μὲν
πάντα ἐν TÓC CTOXAacuoic εὕὑ-

Syrian. II 88,22: ἔςτι δὲ καὶ
ἄλλη τεχνικωτέρα τῶν χρωμά-
τῶν εὕρεεις τοιάδε᾽ τῶν τγὰρ
ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἢ ἐν
λόγοις ὄντων ἢ ἔν ἔργοις ἢ
ἐν πάθεει, γνωςτέον ὅτι, ἐὰν
μὲν ἢ ἐν λόγοις τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς
ἄχρι τέλους τὸ χρῶμα κατὰ ῥη-
τὸν καὶ διάνοιαν ὑπάρξει, ὡς
ἐπὶ ᾿Αλκιβιάδου τοῦ παρελθόν-
τος νύκτωρ τὸ δεςμωτήριον καὶ
βοήςαντος᾽ * θαρρεῖτε, ὦ δεεμῶ-
Tat: τὸ γὰρ εἰρημένον οὐχ οἷός
τε ὧν ἀρνεῖςεθαι ἐπί τινα εὔλο-
Yov χωρεῖ διάνοιαν, ἀφ᾽ fic
προηνέγκατυ τὸν λόγον, ὡς * τὸν
δῆμον αἰτεῖν ὑπὲρ τῆς λύςεως

τῶν δεςμωτῶν ἐβουλόμην.᾽ ὅταν

δὲ ἐν ἔργοις i) τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι
τέλους, τὸ χρῶμα κατὰ θέειν
ἔεται, ὧς ἐπὶ τοῦ θάπτοντος ἐν
ἐρημίᾳ τὸ νεοςφαγὲς εὧμα, ἐρεῖ
γὰρ (c5 'óciov ἡγούμην θάπ-
τειν-τὸν οἰχόμενον᾽ καὶ διὰ τῶν
θετικῶν τόπων xaracxeuócet
τὴν περὶ τοὺς τεθνεῶτας Ócíav,
ὡς ἀναγκαία καὶ φυλαττομένη
μὲν ἀγαθῶν αἰτία ταῖς πόλεει,
περιορωμένη δὲ πανωλεθρίαν
ἐπάτει τοῖς ῥαθυμοῦςει καὶ τὰ
τοιαῦτα. ὅταν δὲ ἐν πάθεειν 1j
τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, ευγ-

Quaestiones rhetoricae selectae. (II 8 2) 105
γνωμονικὸν ὑπάρξει τὸ χρῶμα,
ὡς ἐπὶ τῆς δακρυούεης νύκτιυρ
γυναικός" ἐρεῖ γὰρ dc 'oixrei-
pouca τὴν ἀνθριωυπίνην ἀτυχίαν
ἐδάκρυον καὶ τῶν ἐν τῷ βίῳ
κακῶν οἱ κλύδωνες ἐπὶ ςχολῆς
εἰς μνήμην ἰόντες κινοῦςι πρὸς
pfivov'.

ρίεκεται, πλεονάζειν δὲ ἕκαςτον
ἐν τῷ οἰκείῳ.

Per deprecationem!) effici relationem eausae uterque vult, si in
affectibus constiterint illa ‘ab initio ad finem"; quodsi alio exemplo
Syrianus hane illustrat doctrinam atque Hermogenes, ilum non
Hermogenis ipsius libro, sed alio quodam compendio, quod ad Hermo-

genem redire necesse est, usum esse apparet.
In eodem Syriani capite occurrunt loei duo, quibus iisdem
probatur eum Aquilae Hermogenem praetulisse, cf.

HermogenesII 147, 19: ἐὰν
δὲ ἀφ᾽ ὧν αὐτὸς πεποίηκε Kpi-
γεταΐ τις, ἢ ἕν τι ἐρεῖ ἢ καὶ
πλείονα, ἀλλ᾽ ἀκόλουθά τε ἀλλή-
λοις, οἷον νύκτιυ τις μεταιτιὼν
ληςτείας φεύγει. ἐρεῖ τὰρ διὰ
τοῦτο νύκτωρ, ὅτι αἰςχύνεται,
καὶ ὅτι οὐ βούλεται δυςοιώνιςτος
εἶναι μεθ᾽ ἡμέραν προκαιτῶν
τοῖς ἐντυγχάνουει, καὶ ὅτι μᾶλ-
λον τηνικαῦτα διδόσειν οἱ ἄν-
θρωποι ἀνειμένοι ἤδη τῇ Ὑνιύμῃ,
καὶ εἴ τι τοιοῦτον᾽ ταῦτα τὰρ
πολλὰ ὄντα οὐκ ἐναντιοῦνται
ἀλλήλοις.

Conferas denique

Hermogenis II 147, 11: ἔτι
ἣ μετάθεεις τῆς αἰτίας, ἂν μὲν
ἀφ᾽ ὧν ἕτεροι πεποιήκαςιν f
κρίεις γίνηται, ἔεται καὶ πεπλα-
γημένη καὶ ἐναντία wc ἑαυτῇ,
οἷον TPIcapıcrewc εἰκόνα Ecrn-
cav οἱ πολέμιοι, καὶ φεύτει

Syrian II 85, 5: ἱετέον οὖν
ὅτι, ὅταν μὲν N rà Ev τοῖς Zn-
τήμαει πράγματα ἅπερ αὐτοὶ
πεπράχαμεν, (EV) ἐμπίπτει χρῶ-
ua ἑνὸς ὄντος τοῦ τεκμηρίου,
ὡς ἐπὶ τοῦ παρεςτῶτος τῷ
νεοςφαγεῖ cWuartı, ἐνίοτε δὲ
πλείω ἀκόλουθα μέντοι, ὡς ἐπὶ
τοῦ νύκτιυρ προταιτοῦντος καὶ
κρινομένου λῃςτείας, ἐρεῖ γὰρ ὡς
"jboüunv μεθ᾽ ἡμέραν rpocai-
τεῖν᾽ καὶ ἄλλο “νύκτωρ τὰρ
μᾶλλον οἰκτείρουςιν ἄνθρωποι ὔἤ
καὶ ἄλλο “ευνελάμβανέ μοι
πρὸς τὸ λανθάνειν τὸ ckóToc.'

Syriani II 86, 1: ὅταν δὲ
ἄλλων πραξάντων ἄντικρυς εἰς
ἡμᾶς ἀναφέρηται, πλείω τὰ
χρώματα ἐμπίπτει καὶ ἀνακό-
λουθα, ἅπερ καὶ πεπλανημένα
καλοῦςειν oi Texvikol' EIKÖTWC,
ei τὰρ ἀκόλουθα λέγομεν, cuvet-

1) Cf. C. Iulius Victor (rhet. lat. min. ed Halm) p. 381: κατὰ ευγγνιὺ-

unv est, cum et factum confitemur, quod intenditur, et culpam esse
concedimus, et eam in alium transferre non possumus et commodum
nullum ex ea probare conamur, sed omissis omnibus veniam precamur
aut ignoratione aut necessitate aut casu, ut est Marei Tullii pro Ligario
sententia.

106

προδοείας. ἐρεῖ γὰρ θαυμάζον-
τας αὐτὸν ἐκείνους «ςτῆςαι, ἢ
προτρέποντας τοὺς πὰρ᾽ αὐτοῖς,
ἢ ἐξιλεουμένους αὐτόν, ἢ ἄλλως
φθόνον κινῆςαι βουλομένους᾽
ταῦτα γὰρ πάντα εἶναι ἀληθῆ
οὐ δύναται᾽ διό φαμεν καὶ πε-
πλανημένα χρώματα ἐν τῷ τοι-
ούτῳ CTOXacuW εὑρίεκεεθαι.

Ludovicus Schilling:

δέναι τοῖς πεποιηκόςι δόξομεν,
οἷον ὡς ἐπὶ τοῦ TpicapicTéuc,
οὗπερ εἰκόνα écrncav οἱ πολέ-
μιοι᾽ ἐρεῖ γὰρ ὡς ᾿θαυμάζοντες
τῆς ἀνδραγαθίας ἔετηςαν᾽ καὶ
πάλιν ᾿ ἀλλὰ φθονοῦντέες μοι τῆς
παρ᾽ ὑμῶν τιμῆς εἰκόνος δωρεᾷ
διαβεβλήκαειν ᾽ καὶ πάλιν * ἀλλὰ
πρᾶον αὐτοῖς ἔςεςθαί με διὰ

ταύτης ὑπώπτευςαν.᾽ καὶ πάλιν
“ἀλλ᾽ ἴεως ἐπ᾽ ἀρετὴν προτρέψαι
τοὺς παρ᾽ ἑαυτοῖς ςπεύδοντες
τὸν TÀeicra χαλεπὰ δράςεαντα
TETIUNKACıV εἰκόνι.᾽ἢ

His locis allatis Syrianum in tractanda causae relatione, quae
est status coniecturalis, Hermogenem secutum esse neque Aquilam
respexisse satis constat.

Ille, ad quem nunc accedimus, ex Aquila locus ἀντιλήψεως ἢ
est, status qualitatis absolutae, de quo hoc Syrianus II 127, 17:
oi τὴν ἀρίετην τῶν cráceuv ποιηςάμενοι διαίρεειν μετὰ τὸν ὅρον
τάττουει τὴν ἀντίληψιν. Horum rhetorum in numero etiam est
Hermogenes; tamen hunc se sequi nolle brevi post addit Syrianus;
etenim Minuciani Hermogenisque finitiones τῆς ἀντιλήψεως affert
allatasque reiecit II 128, 15: οὗτος {δὲν ὁ ὅρος (sc. '€puovévouc)
τὸ μὲν ἴδιον τῶν ἀντιληπτικῶν προβλημάτων μηνύει, ἀτελὴς
δέ ἐςτιν᾽ οὔτε γὰρ ἐκ γένους ἐςτὶ καὶ διαφορῶν, ὥςπερ οὐδὲ
ὁ τοῦ Μινουκιανοῦ, καὶ ἀπὸ τοῦ κατηγόρου γνωρίζει τὴν ἀντίλη-
ψιν καίτοι γε πάντων ὡς εἰπεῖν τεχνογράφων ἀπὸ τοῦ φεύγον-
τος αὐτὴν χαρακτηριζόντων; quamvis improbaret, tamen se illorum
sententias attulisse Syrianus dicit, quod optimi habebantur rhetores
usque ad Aquilae et Euagorae aetatem; interiectis deinde summis
Aquilae et Euagorae laudibus sic pergit: ὁ δὲ τελείως ἔχων τῆς
ἀντιλήψεως ὅρος écriv οὗτος κτλ., ut certum sit, hoc loco Aquilae
definitionem status qualitatis absolutae tradi. Quamquam autem
definitionem ab Aquila mutuatus est, Syrianus in singulis huius
status capitibus non tam Aquilam quam Hermogenem ducem sequi
maluit. Nam quod in status qualitatis absolutae divisione paululum
a Hermogenis praeceptis rhetor recedit?) — cf.

1) „qualitatis absolutae", cf. C. Julius Victor 1. c. p. 880, 20: abso-
luta qualitas fit, quotiens de facti tantummodo qualitate contenditur,
ipsaque res, quae in iudicium vocatur perniciosa non esse fere monstratur
recteque facta et iure, quoniam frustra est paene licitum quid esse, nisi sit
et bonum atque iustum, aut ita tamen, ut secundum iustum non vetetur.

2) Caput de generibus qualitatis absolutae (τρόποι ἀντιλήψεως)
quod exstat apud Syrianum (Π 129, 17 sq.), apud Hermogenem non in-

Quaestiones rhetoricae selectae. (Il 8 2)

Syrianus II 132,8: Διαιρεῖ-
ται δὲ fj ἀντίληψις κεφαλαίοις
τούτοις᾽ προβολῇ, μορίοις δι-
καίου, προεώπῳ, ὅρῳ, ἀνθορι-
cud, ευλλογιςμῷ, γνώμῃ νομο-
θέτου, πηλικότητι, πρός τι,
ἀντιλήψει, μεταλήψει, γνιύμης
ἐρωτήςει, χρώματι ἐκ τῶν ἀντι-

107

Hermogenes II 157,7: 'H δὲ
ἀντίληψις διαιρεῖται προβολῇ,
μορίοις δικαίου, προειύπιμ, ὅρῳ
καὶ τοῖς ἑπομένοις τῷ ὅρῳ
μέχρι τοῦ πρός τι, αὐτῇ τῇ
ἀντιλήψει, μεταλήψει, ἀντιθέςει,
ἑτέρᾳ μεταλήψει, θέςει, ποιό-
τήτι καὶ γνώμῃ —,

θετικῶν κινουμένῳ᾽ ἔξωθεν δὲ
πολλάκις ὁρικαί τε καὶ croyacri-
καὶ ἐμπίπτουςειν ἀντιθέςεις κτλ.

nullius momenti est, quia in ipsa capitum fraetatione eundem quem
Hermogenes et numerum capitum et explicationis modum praebet,
Videmus igitur Syrianum praecepta sua ex Hermogenis et ex Aquilae
artibus compilasse.

Hic etiam apte quaeritur, quanam ratione Syrianus de πηλικό-
τήτι et de πρός Ti egerit, quoniam de his capitibus Aquilae sen-
tentia exstat apud

Georgium fol 158v 14: Tocaóra εἴχομεν καὶ περὶ τῆς
πηλικότητος eimeiv: ueriréov δὲ καὶ ἐπὶ τὸ πρός τι. καὶ ζητή-
couev ἐν αὐτῷ Tréccapa κεφάλαια, ὧν τὸ πρῶτόν écriv dc mpóc
τὸ προειρημένον ἀκόλουθον. φαςὶ τὰρ ὅτι ὡς οὐ τῇ πηλικότητι
οὐδὲ τῷ πρός τι χρήςεται 6 φεύγων οὐ Yvàp δέον gueubcoar τὸ
πεπραγμένον᾽ καθ᾽ ὃν οὖν λόγον, φαείν, οὐ κέχρηται τῇ πηλικό-
τητι, κατὰ τὸν αὐτὸν οὐδὲ Tí!) πρός rv ἄμφω γὰρ αὐξητικά,
icréov δὲ ὡς ὁ ᾿Ακύλας φηείν, ὅτι ἐπὶ μὲν τῆς πηλικότητος
ἀληθὴς ἣ εημείωεις, ἐπὶ δὲ τοῦ πρός τι οὐκέτι᾽ τῇ τὰρ πρὸς
ἕτερον Trapadeceı δείξει ὁ φεύγων ὅτι ἀνεύθυνον τὸ πεπραγμένον.
οὐ γὰρ μειῶςαι cKonöc ἐν τιὺ πρός τι, ἀλλὰ δεῖξαι ὅτι ἀνεύθυ-
νον, οἷον ᾿πολλοὶ τούτου μεῖζον ποιήςαντες οὐκ ἔδοξαν ἀδικεῖν"
οὐκοῦν πολὺ μᾶλλον καὶ τοῦτο ἀνεύθυνον. καὶ ἀπὸ τοῦ ἴςου,
ὅτι 'Ícov τις τούτῳ πεποιηκιὺς οὐκ ἔδοξεν ἀδικεῖν" τοιγαροῦν
καὶ τοῦτο ἀνεύθυνον᾽. καὶ ἀπὸ τοῦ ἐναντίου, ὅτι “τοὐναντίον τις
ἐπιχειρήςας 5 ποιεῖν ἔδοξεν ἀδικεῖν" οὐκοῦν τὸ προκείμενον οὐκ
ἀδίκημα᾽. καὶ χρὴ εημειώςεαεςθαι, ὅτι ἀπὸ τοῦ ἐλάττονος τόπου οὐκ
émiyeipricouev: οὐ γὰρ ἐκ τοῦ ἐλάττονος ἀποδείξομεν, ὅτι τὸ
πεπραγμένον ἀνεύθυνον. δέδεικται τοίνυν, ὅτι χρήτεται καὶ 6
φεύγων τῷ πρός TI’ οὐ γὰρ μειιύςει τὸ πεπραγμένον, ἀλλὰ τῇ
πρὸς ἕτερα παραθέςει δείξει τὸ πεπραγμένον ἀνεύθυνον.

Aquila igitur cum reum τῇ πηλικότητι uti neget, Ti) πρός rt uti
eum vult. Syrianus autem utrumque, et reum et accusatorem, caput

venitur; caput de figuris (εἴδη) eiusdem status multo differt ab eodem
capite Hermogenis (Syrian. II 1381, öaqq. — Hermog. II 158, 26 8qq.).
Haec capita ut in Aquilae libro invenerit Syrianus, fieri potest.

1) corr.: 10 P 2) éyeipficac. P

108

Ludovicus Schilling:

illud adhibere posse contendit, in quo Hermogenem secutus esse

videtur:

Syrianus II 133, 21: 'H δὲ
γνώμη τοῦ νομοθέτου πηλικό-
τῆς τε καὶ πρός τι κοινὰ ὄντα
παρ᾽ ἑκατέρων πρὸς τὸ τῷ λό-
γῳ ευμφέρον μελετηθήςεται ἐπὶ
μὲν τῆς γνώμης τοῦ νομοθέ-
του κτλ.

Hermog. II 157, 29: γνώμῃ
νομοθέτου, ei éumír TOI, χρήςεται
ἑκάτερος πρὸς τὸ λυειτελοῦν.
ἣ πηλικότης, ὅτι μέγα τὸ γεγο-
γὸς ... ἐν δὲ τούτοις, λέγω τῇ
πηλικότητι καὶ τῷ πρός τι, τὰ
ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἐμπίπτει

ἀναγκαίως, κτλ. („Ab initio ad
finem" autem communia esse
supra iam vidimus).

Ex his colligitur Syrianum in tractando statu qualitatis ab-
solutae aliqua quidem ex parte Hermogenem secutum Aquilaeque
doctrinae adversatum esse.

Inter eos Aquilae locos, quos apud Syrianum exstare adiuvante
Georgio invenimus, unus erat quem non, ut ceteros, verbis “ὁ 'Axv-
λας qnciv', sed “ἐν τῇ eic ᾿Ακύλαν dvapepouevn τέχνῃ instruxerat
Georgius. Artem illam rhetoricam ad Aquilam redire vel propterea puto,
quod locus iste (Georg. fol. 101 r 30)status definitivi est, in quo tractando
Syrianum omnino ex Aquila pendere supra (p. 698) demonstravimus.

Occurrunt praeterea ex Aquilae arte loci duo, quos Syriani
liber non exhibet, quorum alter nullius est momenti.

Georgius fol. 24r 9: ἰδοὺ φανερῶς ὁ τεχνικὸς βοᾷ ὡς Yive-
ται fj épyacía τῆς τῶν ἐλέγχων ἀπαιτήςεως καὶ ἐξ αἰτίας. ἕτεροι
δὲ τῶν τεχνογράφων φαεὶν ὅτι οὐ χρηςτέον τῇ αἰτίᾳ ἐν τῇ τῶν
ἐλέγχων ἀπαιτήςει, ἀλλὰ φυλακτέον αὐτὴν τῇ βουλήςει, ἔνθα
καὶ τὴν οἰκείαν ἔχει δύναμιν᾽ ταῦτα γὰρ εἴρηται ἐν τῇ τέχνῃ τῇ
ἀνεπιγράφῳ, ἣν eic ᾿Ακύλαν τινὲς óvagpépouciv. τούτων δὲ
οὕτως ἐχόντων εὑρίεκομεν ὅτι bokoüct διαφωνεῖν πρὸς ἀλλήλους
ὅ τε δῆθεν ᾿Ακύλας καὶ 6 Ἑρμογένης. ὁ μὲν γὰρ τάττει αὐτὴν
μετὰ τῶν λοιπῶν περιςτατικῶν ἐν τῇ ἐργαςίᾳ τῆς τῶν ἐλέγχων
ἀπαιτήςεως, 6 δὲ φυλακτέον αὐτήν («gna») τῇ βουλήνεει. — Aliter
in hac re sentit Aquila atque Hermogenes. Hic αἰτίαν quoque simul
cum aliis circumstantibus in ἐλέγχων ἀπαιτήςει (testimoniorum postu-
latione)?) adhibendam esse putat; Aquila autem ßouAncewc eam
esse dicit. Syrianum in ἐλέγχων ἀπαιτήςει eam esse voluisse ex
eius verbis colligi potest. Legimus enim ap. Syrian. II 70, 26: Toic
δὲ mepicrariKoic μορίοις (se. πλατύνεται fj τῶν ἐλέγχων ἀπαί-
Tncic ὑπὸ τοῦ φεύγοντος) οἷον προεώπῳ, ... χρόνῳ, ... τόπῳ, ...
καὶ τῶν ἄλλων ἑκάςτῳ παραπληςίως κατὰ τὴν χρείαν. In

1) qna Keil: om. P.

2) Quam defensor instituit, si quid accusator intenderit.

9) ἕκαςτον P: Keil. scrips. éxácru (sc. πλατύνεται ἡ τῶν ἐλέγχων ἀπαί-
τής); quorum etiam est ἡ αἰτία.

Quaestiones rhetoricae seleetae. (Il 8 9. 3) 109

eapite περὶ BowAncewc (II 75, 5) Syrianus diligenter de αἰτίας loco
explicat, ut eum Hermogenis vestigia anxie pressisse appareat. De
altero loco proxima paragrapho erit disserendum.

8. 8. De Syriano et Metrophane,

Metrophanes, ὁ Ἑρμογένους ἐξηγητής, saepissime laudatur in
Syriani libro de statibus.) Bed quamquam nullo loeo Syrianus illum
se sequi profitetur, tamen demonstrare eonábor Byrianum ex Metro-
phanis libro hausisse.

Atque primum quidem agam de iis, quae sunt status conieetu-
ralis, cuius primum est caput τὸ παραγραφικόν, quod solius rei fit;
qui cum hoc utitur capite, id agit, ut demonstret se iniuria reum
factum esse, sive quod facinoris non sit coargutus, sive quavis alia
de causa. Quattuor napaypapıroü τρόποι (genera) inveniuntur
apud Hermogenem (II 143, 7: τὸ παραγραφικὸν τίνεται κατὰ
τρόπους Téccapac, ἤτοι ἀπὸ τοῦ Aeimovroc, ... ἢ ἀπὸ τοῦ ὑπερ-
βάλλοντος, ... ἢ ὅτι ἀφ᾽ (ὧν ἕτεροι πεποιήκαςιν, οὐ δεῖ κρίνε-
εθαι, .. . f| κατὰ χρόνον .. .): quibus Metrophanes quintum addi-
disse παραγραφικοῦ τρόπον traditur a Georgio fol 11r 29:
icréov δὲ ὅτι τινὲς μέν qaav, ὅτι ἐλλιπεῖς 5) eiciv οἱ τρόποι
(se. τοῦ παραγραφικοῦ), τινὲς δὲ τοὐναντίον ὅτι πλεονάζουειν᾽
ἀλλὰ φέρε δὴ πρῶτον ἐξετάσωμεν, πῶς αὐτούς φαξιν ἐλλείπειν.
Μητροφάνης τοίνυν πέμπτον αὐτοῖς mrpocrí8nci τρόπον,
ἡνίκα τις κρίνεται ἐφ᾽ οἷς ἄξιον" τοὐναντίον τιμᾶεθαι.
ὡς ἐπὶ τοῦ “crparnyöc ἐν πολέμιμ τοῖς οἰκείοις τέκνοις κέχρηται
μόνοις καταςκόποις καὶ κρίνεται Tpobocíac. διαβάλλει γὰρ τὴν
κρίειν 6 ς«τρατηγὸς καὶ ᾿ θαῦμά Ye’ φηεί "uerıcrov, εἰ κριθήεοσμαι,
ἐφ᾽ οἷς ἐχρῆν με τιμᾶςθαι, ὅτι τηλικοῦτο πρᾶγμα τοῖς οἰκείοις
ὥμην δεῖν καταπιςτεύειν μόνοις᾽΄. τοῦτο μὲν ὁ Μητροφάνης παρα-
τίθεται τὸ πρόβλημα. οὐκ ἀγνοοῦμεν δὲ ὅτι ἐν ἀνεπιγράφιυ τινὶ
τέχνῃ, ἣν eic ᾿Ακύλαν ἀναφέρουςιν, ἀνατροπή Ecriv τοῦ προ-
βλήματος καὶ τοῦ τρόπου τοῦ Μητροφάνους, φητὶ τὰρ ἐν αὐτῇ
ὁ ευγγραψάμενος, ὅτι “οὐ εὐττήζεται ὁ πέμπτος τρόπος. ὃ τὰρ
εἶναί φηεῖιν ὁ Μητροφάνης παρατραφικόν, τοῦτο μετάθεείς écriv
αἰτίας. “οὐ γὰρ dc προδότης, φηείν, καταςκόποις ἐκεχρήμην τοῖς
παιςείν, ἀλλ᾽ dc τὸ cuvoicov τῇ πόλει ckomübv". καὶ οὕτως εἰπὼν
ἐκεῖςε παρῆλθεν.᾽ φέρε δὴ νῦν ἡμεῖς Icxupomomncavtec πριῦτον τὴν
ἀπορίαν, εἶθ᾽ οὕτως ἐπιλυςιύμεθα. ἣ τοίνυν μετάθεεις τῆς αἰτίας
κατὰ μίαν γίνεται τῶν ἀντιθετικιῶν, ὡς προιόντες εἰςόμεθα, "τοῦτ᾽
ἔετιν ἢ κατὰ ἀντίεταειν ἢ ἀντέγκλημα fj μετάςταςιν fj ευτγνίύ-
μην, ὥςπερ ἐν τῷ κατ᾽ Aicyivou ευὐγγνιωμονικιῶὼς τὴν μετάθεειν
τῆς αἰτίας ὁ Aicyivnc*) ἐργάζεται. “οὐχ ὡς προδότης, pnciv, ἀπήγ-

1) Nonnullis locis una cum Hermogene (ll 55, 5; 60, 11; 139, 1).
2) ἐλλείπεις in rasura P.
3) ἄξιος con. Keil. 4) cf. p. 686 adn. 2.

Jahrb. f. class. Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 4

110 Ludovicus Schilling:

veia τὰ ψευδῆ, ἀλλ᾽ dic ἀγνοήςας᾽, Kai καταφεύγει ἐπὶ ευγγνώ-
unv: cuyyvWunc!) yàp fj ἄγνοια. κἀν τῷ οὖν παρόντι προβλή-
ματι AVTICTATIKWC τὴν μετάθεειν τῆς αἰτίας ποιήςεται ὁ ςτρατηγός.
“οὐ γὰρ ὡς προδότης, qncí, καταςκόποις μόνοις τοῖς οἰκείοις ἐκε-
χρήμην παιείν, ἀλλ᾽ εὐεργετῶν ἐκ τούτου τὴν πόλιν, εἰ πρᾶγμα
τηλικοῦτο μὴ Katenictevov ξένοις ἀνθρώποις᾽. τὸ δὲ εὐεργεείαν
προβάλλεεθαι τῆς πόλεως ἀντιςτατικόν éctiv, εἰ πᾶν) οὖν, ὡς
λέγουει, μετάθεεις αἰτίας, ὅπερ ἐνόμιςεν εἶναι παραγραφικὸν ὃ
Μητροφάνης, καὶ οὕτως οὐ εὐυςτήςεται ὁ ὑπ᾽ αὐτοῦ πέμπτος
TTPOCTEBEIC τρόπος. ταῦτα μὲν ἐκεῖνοι κτλ.

Aquila igitur Hermogenem secutus Metrophanem refellere cona-
tur, qui quintum instituerat translationis genus hoc: ἐφ᾽ οἷς ἔδει
τιμᾶςθαι ἐπὶ τούτοις καὶ εὐθύνεςθαι. Syrianus autem Metrophane
non laudato illius sententiam in suam rem convertit:

Syrianus II 66, 19: ἐμπίπτει δὲ (sc. τὸ παραγραφικόν) κατὰ
πέντε τρόπους, κατὰ τὸ λεῖπον, κατὰ τὸ περιττεῦον, κατὰ τὸ
ἀπὸ χρόνου, ἀφ᾽ ὧν ἄλλοι ἐποίηςαν, ἐφ᾽ οἷς ἔδει τιμᾶεθαι,
ἐπὶ τούτοις καὶ εὐθύνεςθαι.5ὅ) Metrophanes quintum illud genus
illustrat exemplo imperatoris cuiusdam, qui ipsius cognatis explora-
toribus usus, proditionis est accusatus. At ille: non solum non sum
puniendus, inquit, sed contra honoribus afficiendus, quod tantum
munus nemini nisi cognatis mandandum existimavi. Syrianus
(II 68, 1sqq.) exemplo a Metrophanis haud diverso utitur: apud
Periclem mille inveniuntur armaturae; qui ut rerum cupidus accu-

— .«ὄ.ὄ--

1) Corr. Reitzenstein: cuv (vüun P. 2) i. e. ,,prorsus."

3) Priorum quattuor generum προβλήματα in Syriani libro eadem
inveniuntur atque in Hermogenis, quae etiam in Metrophanis commen-
tario fuisse verisimile est. Alterum genus (κατὰ τὸ περιττεῦον vel ἀπὸ
τοῦ ὑπερβάλλοντος) reiecit. Maior rhetor testibus Syriano II 67, 1 et
Georgio fol. 10v 18: ὁ δὲ Maiup ἄριετά γε «κοπήςας φηεὶν ὅτι οὐ xa-
λῶς παρήγαγεν ὁ τεχνικὸς τὸ προκείμενον πρόβλημα (sc. τοῦ τρόπου ἀπὸ
τοῦ ümepBáAAovroc) δέκα γὰρ ὑπέθετο νέους καὶ μία ἐςτὶν ἐπ᾿ αὐτῶν
ποιότης. ὥςτε ἀνάγκη πάντας ὠεαύτως ἐξετάζεςθαι, καὶ ὅπερ ἐρεῖ τις
περὶ ἑνός, τὸ αὐτὸ καὶ περὶ τῶν λοιπῶν. καλῶς δ᾽ ἂν ἔςχε τῷ τεχνικῷ
ὁ λόγος, εἰ ὑπέθετο mpócuma ὠὡριςμένα᾽ τότε γὰρ διάφορος εὑρίεκετο ἐπ᾽
αὐτῶν ἡ ποιότης τῶν πράξεων, οἷον εἰ ὑπέθετό τις ἐν ᾿Αργεννούςαις (sic!)
δέκα ςτρατηγούς, ὧν τὰ ὀνόματα λέγει ὁ Ξενοφῶν᾽ τότε γὰρ ἕκαςτος αὐ-
τῶν εἶχε λέγειν ὅτι “οὐ χρή με civ ἑτέροις xplvecOat καὶ ταῖς ἑτέρων cuviav-
δυνεύειν πράξεειν᾽΄. Addit Georgius: ὁ Μαΐωρ — καλῶς ἐπέςκεψεν. Syria-
nus eum refellit II 67, 19. Maior etiam sextum proposuit παραγραφικοῦ
genus, cf. Georg. fol. 12v 1: ἔτι bé ὁ Maíup ἕκτον προςτίθηςι τρόπον,
... ἡνίκα δύο προςώπων ὑποκειμένων ὑπευθύνων τὸ ἕτερον ἀφανές ἐςτιν,
Uc ἐπὶ τούτου" γυνὴ νύκτωρ cuvexüxc δακρύουςα κρίνεται ὑπὸ τοῦ ἀνδρὸς
μοιχείας κτλ. Septimum denique παραγραφικοῦ genus occurrit &pud
Ulpianum rhetorem. Cf. Georg. fol. 12v 14: Οὐλπιανὸς δὲ πάλιν EBdo-
μον προςτίθηςι τρόπον, ἡνίκα φηςὶ παραγράφεται καὶ διαβάλλει τὸν ἀγῶνα,
ἐφ᾽ οἷς περὶ ποῦ αὐτοῦ δὶς κρίνεται. ὡς ἐπὶ τούτου crparnyöc δεδωκὼς
τῆς crparnylac εὐθύνας, εἶτα πάντα ἃ ὦφλεν ἀποδέδωκε καὶ κρίνεται dw-
ροδοκίας κτλ. — Ad Maioris sententiam a Georgio servatam cf. W VII
324, 13 8qq.

Quaestiones rhetoricae selectae. (II 8 3) 111

satus sie causam dicit: has ego comparavi armaturas ad rem
publicam defendendam; neque pumiendus est qui hoe sibi proposuit,
immo laudandus. Syrianus ipse dicit II 66, 15: τὸ μὲν mapu-
γραφικὸν divóuacrot μὲν ἀπὸ τοῦ παρατράφειν καὶ ἐκβάλλειν
τὴν γραφήν. In quinto vero παραγραφικοῦ genere exemplisque a
Metrophane et Syriano allatis τὸ παραγράφειν minime invenies,
sed uterque ueróOeciv αἰτίας (causae relationem) potius illustrasse
videtur. Nam et imperator ille et Pericles non poena, sed laude
digna se gessisse contendunt, quod quidem optime quadrat ad id,
quod Syrianus ipse in finienda μεταθέςει αἰτίας dicit II 83, B:
καλεῖται δὲ μετάθεεις αἰτίας, διότι τὸ ἐπιφερόμενον ἔγκλημα ἐπί
τι ἀνεύθυνον ἢ ἐπαΐνου ἄξιον μετάγειν πειρᾶται ὃ φεύγων
διὰ τοῦ κεφαλαίου τούτου. Pugnantia hie Syrianus quamquam
locutus esse videtur, tamen eius verba explicari possunt. Ti) mapu-
γραφικῷ enim cum omnino accusationem intendi posse neget reus,
τῇ μεταθέςει τῆς αἰτίας, ut culpam a se removeat atque in alium
quendam deferat, utitur. Inde capita illa eommunia quaedam ge-
nera habere apparet, ita ut illud ἐπαίνου ἄξιον" in παραγρα-
φικῷ significet: "Me aecusari nefas, digna enim sunt laude quae
gessi’; contra in μεταθέζει τῆς αἰτίας sie reus contendet: "Non
poena, immo laude sum dignus. Georgii sententiam, qua et mapa-
γραφικὸν et μετάθεσιν αἰτίας illud esse dieit, hie afferre longum
est, praesertim cum inepta sit loeutus. Eustathius quintum Metro-
phanis genus noverat; sed de hoc alias (cf. p. 732).

Hermogenes in capite septimo libri περὶ TU)v cräcewv, quod
est περὶ πραγματικῆς, duo dieit esse status negotialis figuras II
164, 3: Ecrı δὲ ἣ μὲν ἔγγραφος πραγματική, ἣ δὲ Aypapoc.
Quae partitio cum nimis restrieta visa sit illis, qui Hermogenem sunt
commentati, aliam apud nonnullos rhetores invenimus πραγματικῆς
divisionem, ut in Anonymi W VII!) et Georgii Moni commentariis,
quam ad Metrophanem redire constat; cf.:

W V 337, 23: icréov bé, Georg. fol. 207r 15: ὁ μὲν γὰρ
ὡς "Epuoayöpac ὁ vestepoc Ἑρμοτένης δύο ἔφη τῆς nparua-
καὶ Μητροφάνης ἰδίᾳ περὶ τικῆς εἴδη, τὸ ἔτγραφόν τε καὶ
πραγματικῆς μονόβιβλον ἄγραφον. ἕτεροι δὲ TÜV τεχνι-
ἑκάτερος εὐντάξαντες ὡς κὡν οὐ μέχρι τούτου περιιττᾶειν
γένη παραλαμβάνουςι τὸ τὸν λόγον: βούλονται δὲ μᾶλλον
ἔγγραφόν τε καὶ ἄγραφον. καὶ ταῦτα ὑποδιαιρεῖςθαι τὰ εἴδη
εἰς εἴδη γὰρ ἑτέραν τομὴν εἰς ἕτερα πλείονα εἴδη, καὶ rapd-
ἐποιήςαντο᾽ ἀλλ᾽ ὁ μὲν '€p- bibóaciv ἡμῖν τῆς μὲν ἐγγράφου
μαγόρας οὐ μέχρι πολλῶν, πραγματικῆς ἑπτὰ ἕτερα εἴδη, τῆς

1) Anonymi huius commentarii auctorem medii fere saeculi V rhe-
torem fuisse Keilius me docuit. Moneo autem magnam commentarii ano-
nymi partem a Maximo Planude excriptam esse, quam nunc in Walzii
vol. V legi.

46*

119 Ludovicus Schilling:

ὁ δὲ Μητροφάνης ἄχρι δὲ ἀγράφου δέκα καὶ ὀκτὼ κτλ. v 27:
πέντε καὶ eixoc προῆλθεν τῆς εἰρημένης τοίνυν δόξης γέγονε
εἰδῶν, περὶ ὧν ἤδη Aexré- Μητροφάνης τε καὶ Ἑρμαγόρας 6
ov, Uc καὶ τῶν Ἑρμαγό- νέος), καὶ μᾶλλον ὁ Μητροφάνης
ρου ἐν αὐτοῖς mepiexyoué- πλατύτερον ἐξήτακε᾽ γέγραπται γὰρ
vuv. Διεῖλε τοίνυν τὴν αὐτῷ ἰδίᾳ περὶ τῶν τῆς πραγματι-
μὲν ἔγγραφον εἰς εἴδη ἑπτά, κῆς εἰδῶν μονόβιβλον, ἐν ὦ καὶ
τὴν δὲ ἄγραφον εἰς ὀκτω- παραδείγματα ἑκάςτου bíbuciv εἴς
καίδεκα. douc ... fol. 207v 10: ὁ τοίνυν
Μητροφάνης τῆς μὲν ἐγγράφου
πραγματικῆς ἑπτὰ ἡμῖν παραδίδωςειν
ción?) ... fol. 209r 18: τῆς δὲ ἀγρά-
φου εἰεὶν ταῦτα.)

Quinque et viginti figuras illos hic afferre longum est. Satis
habeo dixisse et Georgii πράξει XLV., cui inseribitur περὶ τῶν ὑπὸ
Μητροφάνους προςτεθέντων εἰδῶν τῆς πραγματικῆς (fol. 207r),
et Anonymi W VII Planudisque commentariis illud Metrophanis μονό-
BiBAov περὶ τῶν εἰδῶν τῆς πραγματικῆς contineri. — His praemo-
nitis iam ad Syriani de statu negotiali doctrinam accedamus, qui ut
ἐγγράφου ita ἀγράφου πραγματικῆς septem figuras esse voluit.
Licet aequandi ratione hoc loco sit inductus, iure tamen ac merito
nonnullas τῆς ἀγράφου πραγματικῆς figuras delevit. Metrophanis
autem libellum de status negotialis figuris manu illum tenuisse ex
eo colliges, quod omnes fere Metrophanis exempla apud Syrianum
quoque exstant.*)

τὰ τῆς ἐγγράφου πραγματικῆς εἴδη
Syrianus. Metrophanes (testibus Georgio
et Anonymo).
1. κατὰ νόμου «icpopàv — (W V 338, 14—16
II 162, 23—26 | Georg. fol. 207v 12 sqq.
2. κατὰ νόμου παλαίου
κύρωειν καὶ ἀναίρεειν = la. V 340, 1—5
II 162, 26—163, 2
3. κατὰ πρόεθεειν Ev νόμῳ (᾿ V 338, 16—339, 7

μέρους τινός II 168, — | Georg. fol. 207v 90 sqq.

Georg. fol. 209r 4 8qq.

1) Fortasse νειύτερος.

2) Sequuntur eaedem VII figurae atque apud Anonymum.

3) Sequuntur eaedem XVIII figurae atque apud Anonymum.

4) Fieri potest, ut Hermagorae potius doctrinam Syrianus sit secutus.
Tradunt enim Hermagoram in libello de is status negotialis non
usque ad XXV figuras esse provectum ut Metrophanem, cuius XXV
figuris Hermagorae figuras contineri verisimile est.

Quaestiones rhielotics selectae. (II $ 3) 113

Hermogenis
4. κατὰ ψηφίεματος eica- — ees Ai 25 3 exemplum

ywynv II 163, 9—25 6 sqq. τῆς éf[0dà-

(pou πραγμ.
ΤΥ 3839, 17—21
Georg. fol. 208v 16 8qq.: wn-
qgícuaroc eicpopà μετὰ Trpo-
«κοπῆς ἐγγράφου δίχα ἀναι-
ρέεεως.

5. κατὰ ῥητὸν καὶ διάνοιαν
II 163, 25 —164, 4

6.xarà ἀντινομίαν ἢ I
164, 4—9

7. κατὰ αἴτηςειν dwpeäc II
164, 9—14

τὰ τῆς ἀγράφου πραγματικῆς εἴδη

Syrianus. Metrophanes.
aliud exem-
1. κατὰ ἀμφιςβήτητιν 5 (W V 342, 12 sqq. | plum atque
164, 21—24 >: | Georg. fol.210r 26 | apud Sy-
rianum.
W V 346, 1 et Georg. fol. 212r
27 (non Metrophanis haec figura,

sed alius cuiusdam eorum rhe-
torum, qui plures Metrophane
ἡ invenerant figuras; cf. W V 345,
18 et Georg. fol, 212r 23: ὅτι
μὲν τρία rrpocri8éaci τοῖς eipn-
μένοις εἴδη ... δεύτερον τὸ
κατὰ ἀποκήρυξιν).
3. κατὰ δοκιμαςίαν II 165, — (W V 343, 7—8
1—2 | Georg. fol. 210v 17
4. κατὰ rpocayrekiav II p V 244, 14 et 20
165, 2—3 | Georg. fol. 211v 22 sqq.
5. κατὰ Tiuncıv koi ἀνθυ-ὀ — (W V 343, 8—17
motiuncıvIl165,3—6 — | Georg: fol. 210v 20
6.xarà cuufouM]v περὶ
μελλόντων II 165,

2. κατὰ ἀποκήρυξιν IT 164, —
24—165, 1 ma

6—8
7. κατὰ ἀξίωσιν Π 165,
8—11

Syrianus ergo in numero eorum rhetorum est habendus, quos
Metrophanis figuras restrinxisse dicunt Anonymus et Georgius, sed

1) Quae figura apud Metrophanem non fuit; cf. W VII 595, 6: ἔτι
προςτιθέαει xal ἕτερα εἴδη, ἃ γίνεται ἐκ τῆς τῶν ἄλλων cráceuv cupmAoxfic,
οἷον πραγματικὴν κατὰ ἀντινομίαν, καὶ πρᾶγμ. κατὰ ῥητὸν καὶ διάνοιαν,

114 Ludovicus Schilling:

ita restrinxit, ut nullas reciperet nisi eas, quae ad finitionem Tfjc
ἐγγράφου atque ἀγράφου πραγματικῆς quadrarent. Omnia ἐγγρά-
φου πραγματικῆς exempla Syriani sunt ἀπὸ ῥητοῦ Ἶ), i. e. in legi-
bus decretisque versantur. "Afpagoc πραγματική cum μὴ ἀπὸ ῥητοῦ
sit, iterum errare Metrophanem apparet, utpote qui κατὰ νόμον et
κατὰ ψήφιςμα putet figuras esse τῆς ἀγράφου πραγματικῆς, quas
reiecit Syrianus. Neque vero figuras (εἴδη), sed exempla (προβλή-
ματα) illa status negotialis partes nominat Syrianus, idque summo
iure. Hie Georgii sententiae accedere placet, ut qui dicat:

Georg. fol. 212v 20: οὕτως μὲν οὖν ὅ τε Mntpopävnc
qnc καὶ oi προςτιθέντες xai oi ἀφαιρούμενοι. fjueic δὲ ἐπικρί-
γοντες λέγομεν, ὅτι μάταιόν écri ταῦτα rà εἰρημένα λαμβάνειν
εἴδη, ἐπεὶ μὴ διαφέρουει κατὰ τὴν διαίρεειν τῶν κεφαλαίων.
ταῦτα δὲ γινώεςεκειν ἔφαμεν τὸν τεχνικὸν εἴδη διάφορα τὰ διαφέ-
povra κατὰ τὴν τῶν κεφαλαίων diaipecıv. καλῶς δὲ μᾶλλον
εἴρηται τῷ τεχνικῷ, ὅτι δύο εἰεὶν τῆς πραγματικῆς εἴδη, τὸ
ἔγγραφόν τέ φημι καὶ τὸ ἄγραφον. ὅςεα γὰρ προςέθηκεν ἕτερα ὁ
Μητροφάνης προβλήματά eiciv ὑπὸ ταῦτα τὰ εἴδη ἀναγόμενα.

Constat igitur Syrianum e Metrophanis libro, qui erat de figuris
status negotialis, hausisse. Sed in aliis quoque statibus tractandis
aliqua quidem ex parte Metrophanem est secutus, e. g. cum egit
de statu coniecturali, unde suspicari licet. Syrianum iam Hermo- .
genis librum Trepi cráceuv Metrophanis scholiis instructum manu
tenuisse.

Qua ratione Syrianus in conscribenda arte usus sit, nunc iam
in pleniore luce positum esse confido. Pro fundamento posuit Aquilae
et Euagorae libros, quos in definiendis statibus omnino secutus est.
Sed aliorum praeterea adhibuit compendia, ut Hermogenis, quamvis
se eius rationem nullam habiturum esse professus esset, Minuciani
(quod demonstravit Gloeckner l. c.), Metrophanis. Neque dubium
est, quin multorum aliorum doctrinas in suam rem converterit, quae
ex eius arte propterea erui nequeunt, quod illius quae Syriano ante-
cessit rhetorum aetatis perpauca fragmenta ad nos pervenerunt.
Syrianum igitur nullius unius disciplinae rhetoricae legibus se ad-
strinxisse, sed ita ex aliorum rhetorum libris hausisse apparet, ut
nihil nisi quod ad suam doctrinam quadraret, reciperet. Verisimile
autem est, eandem iam eius auctoris rationem fuisse, quem Syrianus
in summis rebus secutus est, Aquilam dico.

1) Hermogenes II 164, 4: ἔγγραφος μὲν ἡ ἀπὸ ῥητοῦ τὸ Zhrnpa
Exovca, ... ἄγραφος δὲ μὴ ἀπὸ ῥητοῦ κτλ.

Quaestiones rhetoricae selectae. (Il 8 8, III 8 1) 115

III. De Eustathio.
81. De commentarii Eustathiani forma et capitibus.

In Christophori commentario in Hermogenis librum περὶ crá-
cewv (de quo egit H. Rabe in Mus. Rhen. vol. L p. 241 sqq.) saepissime
Eustathii cuiusdam rhetoris mentio oecurrit, quem Carolus Fuhrius
(in Mus. Rhen. vol. LI p. 45544.) eundem esse voluit atque Eustathium
archiepiscopum Thessalonicensem saec. XII p. Chr, n., qui Homerum
est commentatus. In magno errore se versatum esse quamquam cogno-
vit (l. c. p. 164), tamen mirum in modum non omnes illius eommen-
tarii de Eustathio locos ad vetustiorem illum Eustathium redire con-
cessit; quasi vero in eodem libro duo diversi Eustathii auctores ad-
hibiti essent, nullo personarum diserimine facto. Praeterea omnibus
Eustathii locis inter se comparatis intellegitur uni eidemque libro eos
esse adscribendos, qui est Eustathii illius rhetoris in Hermogenis status
commentarius. Itaque voluminis VII W quae ad Eustathium Thessa-
lonicensem redire dicit Fuhrius scholia, ad rhetorem illum saeculi
quinti referenda esse dico. — In Nili quoque eommentario eic τὰς
cráceic Eustathius rhetor saepissime laudatur (Gloeekner l.c. p. 78 8qq.);
nonnullis locis una cum (reorgio nominatur, quem ex Eustathii libro
hausisse supra (p. 678) diximus. — Denique Georgius Monus
plurimis locis Eustathii rhetoris mentionem facit nec raro acriter in
eum in vehitur (λίαν εὔηθες τὸ λετόμενον — οὐ καλῶς λέγει —
οὐ TEICTEOV δὲ τούτῳ).

His ergo rhetoribus Eustathius inter auctores fuit; contra neque
in Syriani libro neque in ullo commentario Georgii temporibus su-
periore laudatur: ergo ea netate eum fuisse necesse est, quae inter-
cedit inter Syrianum et Anonymum W VII, qui idem aequalis aemu-
lusque Eustathii fuisse videtur.

Ut igitur Eustathii doctrinam resuscıtemus, adeundi erunt
Christophori Nili Georgii commentarii, quorum testimoniis collectis
qualis illius rhetoris liber fuerit videbimus.

Atque Eustathi librum non propriam artem rhetoricam, sed
commentarium fuisse colligi potest ex locis hisee:

Georg. fol. 49r 2: ἔφη γὰρ (seil ὁ τεχνικὸς) fj μετάληψις
ἀεὶ ἐναντία écri τῇ ἀντιλήψει ἢ) (Hermog. II 146, 8). καί pncıv ὃ
Εὐετάθιος, ὡς οὐκ ἐχρῆν εἰπεῖν "Gel κτλ.

Georg. fol. 125r 22: 6 bé γε Εὐετάθιος ἄλλως ueracyn-
ματίζει TO πρόβλημα οὕτιωυς κτλ.

Georg. fol. 36v 24: καὶ ὁ μὲν Εὐςτάθιος οὕτιυς ἀναςκευά-
ζει τὸν λόγον.

Georg. fol. 129v 30: ὁ μὲν οὖν Εὐετάθιός gna μὴ εἶναι
τὸν λόγον ἀληθῆ ἐπὶ τῆς μεταλήψειυς.

1) μεταλήψει P.

116 Ludovicus Schilling:

Georg. fol. 141v 3: τοιαύτης oücnc τῆς ἀπορίας οὕτως
Εὐετάθιος ἐπιλύεται κτλ.

Georg. fol 181v 20: πρὸς τοῦτο δοκεῖ muc ἀντιλέγειν
Cócrá010c οὕτως κτλ.

Cum Eustathius Hermogenem commentari sibi proposuisset,
illus disponendi ratione uti debebat; quare numerums tatuum 8,
Hermogene institutorum egressus non est. Ut enim Hermogenes, ita
secuti illum Georgius Eustathiusque status qualitatis adsumptivae
(ἀντιθέςεως) genera omnia quae traduntur, AVTictacıv uerácraciv
ἀντέγκλημα cuyYvWunv, in capite περὶ ἀντιθετικῶν, ut ἀντιθέεεως
genera, tractaverunt. Apud Syrianum aliosque technographos iam
totidem status quot genera evaserunt.

Numerus fragmentorum e commentario Eustathiano servatorum
maximus est; itaque e re duxi eos status Hermogenianos et statuum
capita ea, ad quae scholia Eustathiana exstant, sub unum con-
spectum comprehendere; quo facto non solum materiae dispositionem
facilius perspicies, sed etiam commentarii partes et quae exstent et quae
desiderentur accuratius percipies.

ZTOXacuöc.

κεφάλαια: μετάθεεις αἰτίας
πιθανὴ ἀπολογία
τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους
ἀντιληπτικὸν κεφάλαιον
εἴδη: ὃ ευγκαταςκευαζόμενος CTOXACHÖC
ὁ ἀπὸ γνώμης CTOXacuöc.

“Ὅρος.
κεφάλαια: προβολή
γνώμη νομοθέτου
πηλικότης
πρός τι
ἀντίθεεις
ποιότης καὶ γνώμη
εἴδη: ὁ ἀντονομάζων ὅρος
ὁ xarà cuAAnyıv ὅρος
ὁ xar ἀμφιςβήτηςειν ὅρος.

᾿Αντίληψις.
κεφάλαιον: γνιύμη νομοθέτου.

Αἱ ἀντιθετικαί.
κεφάλαια: μετάληψις
ευγγνώμη
παραγραφικόν.
Πραγματική.
εἴδη: ἔγγραφος καὶ ἄγραφος πραγματική.

Quaestiones rhetoriege selectae. (IIl & 1— 3) 117

Plurima ergo fragmenta e scholiis ad duos primos status servata
sunt, pauciora vel pauca ad proximos tres, nulla ad status μετᾶ-
Anwewc ἀντινομίας εὐυλλογιςμοῦ ἀμφιβολίας, Nimirum eommenta-
tores languescente diligentia versus operae suae finem auctores priores
aut rarius adhibebant aut rarius auctorum nomina adscribebant.
Quod commune omnium scholiastarum vitium etiam in Georgio, cui
tot fragmenta Eustathii debemus, deprehenditur; ultimas enim trac-
tationes nullo fere appellato auctore perseripsit, et iure dolemus,
quod interpretibus ceteris ut arte ita inertia aequalis esse voluit: pro
cero enim habemus haud pauca fragmenta Eustathiana in extremis
istis partibus libri Georgiani latere, quae nune non iam erui possunt.

8 2. Ad Hermogenis prooemium (Sp. II 133—138).

Christoph. fol. 49v (Mus. Rhen. 50 p. 244): ὃ bé Εὐςτάθιος
ἀνατρέπει τοῦτο λέγων, ὅτι ἰδίᾳ περὶ τοῦ ἀπιθάνου εἶπε br ὧν
προςέθηκε (Hermog. 135, 21) "kai τοὺς ἐξ ἑκατέρου μέρους λότους
cüv τῷ πιθανῷ.᾽ λέγει δὲ ὁ αὐτὸς λύων ἰδίαν, ὅτι ἀνωτέριυ οὐ
περὶ dcucráruvy ἔλεγεν ἀλλὰ περὶ ευνεςτιύτων. οὐκ εἴ τι δὲ μὴ
CUVECTNKE, τοῦτο εὐθέως ἀςύςτατον ἀλλὰ καὶ ἐγγὺς ἀευςτάτου,
ἀνωτέρω οὖν διέλαβεν Ó τεχνικὸς περὶ τῶν εὐυνιςταμένων, μίξας
δὲ τὰ ἀςύετατα πάντῃ καὶ τὰ ἐγτὺς ἀεςυςτάτων ἀςεύετατα εἰκότιωις
ὠνόμαςε᾽ τὰ γὰρ μὴ εὐυνεςτῶτα διεῖλεν eic Aclcrara καὶ ἐγγὺς
ἀευςτάτων, καὶ κοινι μὲν ὀνόματι καὶ τὰ ἐγγὺς ἀευςτάτιωυν καὶ
τὰ πάντῃ ἀεύετατα ἀεύςτατα καλεῖ ὡς καὶ τούτων κἀκείνων
προτάςεων.

Doxopater cod. Vind. 130 fol. 87 v ad Sp. II 133, 7 sq. (Gloeck-
ner l. c. p. 85): μέμφεται δὲ ὁ Εὐςτάθιος καὶ αὐτιὺ τῶ Texvuxib
τὸ πανταχοῦ εἰρηκότι.

— fol. θὅγ δὰ I1 134, 8: καὶ ὁ μὲν Εὐετάθιος λέτει, ὅτι πάντα
ζητήματα καὶ πράγματα καὶ πρᾶγμα καὶ πρόειυπον ἔχοντα κτλ.

— fol 101r ad II 135, 20—22: λέγουςι δέ τινες, ὧν elc
écri καὶ ὁ €ócrá8:0c, ὅτι τὸ ἕτερον ἐπὶ ιὑριςμένον δύναται
νοεῖεθαι (W VII 139, 12).

— fol. 101v ad II 135, 22 sq.: bei γὰρ εἰδέναι, ὅτι τριῶν
τούτων εὑριεκομένων ἐν τοῖς δικαςτηρίοις, dc grav Εὐςτάθιος,
τῶν λεγόντων Tpocurruv καὶ TÜV ἀκροιυμένιων καὶ τοῦ πράτ-
ματος κτλ.

— fol. 101ν ad II 135, 26: ἕτεροι δὲ πάλιν, ὧν écri καὶ
ὁ Εὐετάθιος, τὸ εἰρήςεται δὲ κατ᾽ εἶδος xal περὶ ἀμφο-
τέρων τῶν τε ευνεςτιύτων καὶ ἀευςτάτων εἰρῆςθαι ἐνόμιςαν.

8 3. Ad Hermogenis partitionem statuum (Sp. II 138—142).

Doxop. fol. 112 v ad II 139, 5sq. xai nueic μὲν Adyouev
Kai πρὸς τοῦτο, ὃ καὶ πρὸς τὸ ἀνιύτερον εἰρήκαμεν, ὁ δὲ
Εὐεςετάθιος λέγει διὰ τοῦτο τὸ πρᾶγμα ἐνταῦθα τοῦ ῥητοῦ mpo-

118 Ludovicus Schilling:

τετάχθαι, διότι περὶ τοῦ ῥητοῦ μὲν ἀναβάλλεται τέως εἰπεῖν᾽
περὶ δὲ τῶν κατὰ τὸ πρᾶγμα λέγειν βούλεται, ἵνα πρὸς τὸ τε-
λευταῖον τὴν διδαςκαλίαν ποιήςεται (W VII 189, 25 sq.).

— fol. 112r ad II 139, 2sq.: ὁ δὲ Εὐετάθιος λέγει διὰ
τοῦτο τὸ πρᾶγμα τοῦ ῥητοῦ προτετάχθαι, διὰ τὸ καὶ προτιμό-
Tata τὰ πράγματα καθεςτάναι τῶν νόμων (W VII 189, 20).

— fol. 116r ad II 139, 22 sq.: τινὲς δέ gaciv, ὅτι οὐκ εἰ-
κότως αὗται μόναι ἀντιθετικαὶ ὀνομάζονται, εἴγε καὶ πᾶςα crácic
ἐξ ἀντιθέεεως γίνεται᾽ οἷον ἐφόνευςας᾽ ἀντίθεεις᾽ οὐκ ἐφόνευςα᾽
πρὸς ὅ qncv 6 Εεξὐετάθιος, ὅτι οὐκ ἀκριβῶς κατενόηςαν τὴν
φύειν τῆς dvriOéceuc: ἐν ταύτῃ γὰρ αὐτὸς ἑαυτῷ τρόπον τινὰ
ὁ κατηγορούμενος àvri(Cri»Onciv: ὥςτε εἶναι καὶ ἀντίθεειν cxebóv
τὴν μὲν τοῦ κατηγόρου, τὴν δὲ αὐτοῦ τοῦ κατηγορουμένου, ἣν
αὐτὸς ἑαυτῷ avrıtiyancı τῷ δέχεςθαι τὸ ἔγκλημα (W VII 200, 7).

Christoph. (]. c. 245, 248) fol. 66v: ἀπολογεῖται δὲ ὁ Εὐετά-
θιος πρὸς τοὺς ἐπιλαμβανομένους οὕτως, ὅτι δύο ὄντων ἐν
παντὶ ζητήματι, τοῦ τε ἀποδεικνύντος καὶ τοῦ ἀποδεικνυμένου,
κυριώτερον τὸ ἀποδεικνύμενον. πρὸς οὖν τοῦτο καὶ τὰς CTÄCEIC
λαμβάνομεν᾽ ἐὰν μὲν νόμος yj ὁ ἀποδεικνύμενος, νομικὴν καλοῦ-
μεν τὴν «τάειν, ἐὰν δὲ πρᾶγμα ἁπλῶς, λογικὴν εἶναι τὴν CTAcıv
ἐκδεξόμεθα, κἂν κύριοι νόμοι πρὸς καταςκευὴν αὐτοῦ λαμβάνων-
ται. ἐὰν δὲ ὁ ξὐετάθιος τὸ ἕτερον μέρος, ὥς pncav Γεώργιος
(οὐ τὰρ δύνανται εἰπεῖν, ὅτι διὰ τοῦτο λέγεται λογικόν, διότι
περὶ λόγου ἔχει τὴν Ζήτηςιν), ἀνατρέψαντες τὰς φαύλας ἀπο-
λογίας οἰκείαν ἡμῖν ἐκτιθέμεθα κτλ.

— fol. 131r: 6 μὲν οὖν τεχνικὸς (II 142, 6) λέγει τὴν παρα-
γραφὴν κατὰ μίαν τῶν νομικῶν ἔχειν τὴν ἐργαςείαν, ὁ δέ γε
Εὐςετάθιός Pncıv, ὅτι κατὰ «τοχαςμὸν καὶ ὅρον καὶ δύο τῶν
νομικῶν, ῥητὸν «xoi» διάνοιαν λέγω καὶ ἀμφιβολίαν ᾽). καὶ κατὰ
«ς«τοχαςμόν gnciv ὡς κατὰ Τιμάρχου. κακῶς δὲ λέγει.

8 4. Ad statum coniecturalem (Sp. II 143—153).
ZTOXACHÖc.

A. Κεφάλαια.

a) Μετάθεεις αἰτίας. — b) πιθανὴ ἀπολογία.

Quod attinet ad ordinem, quo collocari status coniecturalis
capita debent, Eustathius τὴν ueróOeciv τῆς αἰτίας (causae remo-
tionem) anteponendam τῇ πιθανῇ ἀπολογίᾳ esse dicit; consentit
cum Hermogene Georgio Anonymo (W VII 258, 4—10); οἷ:

1) Syrianus in hac re Hermogenem secutus esse videtur. Nam eo
loco, quo exponit, quibus ἡ napaypaprı et τὸ παραγραφικόν different
(II 69, 22) dicit: . .. ὅτι ἡ μὲν (sc. παραγραψὴ) crdac Ecri.... καὶ
πάντως νόμον ἔχει προςκείμενον κτλ.

Quaestiones rhetoricae selectae. (III 8 3. 4) 119

Georgius fol. 9r 27: εἶτα μετὰ τὴν μετάληψιν τέτακται N
μετάθεεις τῆς αἰτίας, πρό τε τῆς πιθανῆς ἀπολογίας. ὁ μὲν
οὖν Εὐετάθιος τοιαύτην πειρᾶται Aéfew αἰτίαν.) ἢ μετάθεείς
qnc τῆς αἰτίας δέχεται μὲν τὸ λεχθέν, ἀλλὰ δεχομένη αἰτίαν
τοῦ πεπραγμένου δίδωςειν εὔλογον" olov ᾿παρέςτην μέν, qmnciv,
ἀλλ᾽ οὐχ ὡς φονεύς, dc θάψαι δὲ μᾶλλον βουλόμενος". καὶ
ἰδοὺ εὔλογον αἰτίαν τοῦ πεπραγμένου ἀποδέδωκεν. N δὲ πιθανὴ
ἀπολογία τελέως ἀρνεῖται" καίτοι, φηείν, εἰ ἐφόνευςα Ἴ, οὐκ
ἂν παρέετην, ἵνα μὴ καταφανὴς τένωμαι". (ὥςτε, qnciv, εἰκό-
TWC προτέτακται f| μετάθεεις τῆς αἰτίας τῆς πιθανῆς ἀπολυτίας,
ἐπεὶ fj μὲν παραδέχεται, N) δὲ ἀρνεῖται. κρεῖττον δέ φηει τὸ
παραδέχεςθαι τοῦ ἀρνεῖεθαι. ταῦτα μὲν ὁ Εὐετάθιος. ἔςτι δὲ
λίαν ἠλίθιον τὸ λεγόμενον᾽ τοὐναντίον τὰρ ἐν ἀπολογίᾳ κρεῖττον
τὸ ἀρνεῖεθαι τοῦ παραδέχεςθαι. διὰ τοῦτο τΤὰρ προτέτυκται ὃ
cToxacuöc τῶν ἄλλων cráceuv, ἐπειδὴ ἐν aut) ὁ φεύγων ἀρνεῖ-
ται τὸ ἔγκλημα, ὥςτε Ócov TE κατὰ τοῦτον τὸν λόγον ἔδει μᾶλ-
λον προτάττεεθαι τὴν πιθανὴν ἀπολογίαν. ἄλλιωως τε οὐδὲ ἀρνεῖ-
ται ἐν τῇ πιθανῇ ἀπολοτίᾳ ὁ φεύγων, ἀλλὰ μᾶλλον καὶ καταδέ-
xerar' ἱπαρέςτην γάρ, nci, καὶ δῆλον ἐκ τούτου, ὅτι οὐκ ἐφόνευςα᾽
οὐ γὰρ ἂν φονεύςεας παρέεστην᾽. (ὥςτε οὖν, εἰ τὴν φύειν ckorm-
conev τῆς πιθανῆς ἀπολογίας, μᾶλλον καταδέχεται καὶ ἐξ αὐτοῦ
ἀναςκευάζει. ἐκεῖνος δὲ πρὸς τὴν ᾿οὐ᾽ προςέχων ἀπόφαειν, ἔλεγεν
ὅτι ἀρνεῖται. ἔχει γὰρ δῆθεν οὕτιυς᾽ 'kaíror τε εἰ épóveuca*), οὐκ
ἂν παρέςτην᾽. οὐ καλῶς οὖν εἶπεν ὁ Εὐςτάθιος (ef. W VIEL c.).

e) ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους.

Quaestionem illam (de qua supra p. 699 egi), possintne aeecu-
sator et reus eadem εἰκότα adhibere, sie solvere conatur Eustathius:
Georgius fol. 386v 24: xoi 6 μὲν Εὐςτάθιος οὕτιυς ἀναςκευάζει
τὸν λόγον᾽ οὐκ écri ταῦτα, prici, τὰ ἐκ τοῦ φεύγοντος ἀντιπρο-
τεινόμενα ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, ἀλλὰ πιθανὴ ἀπολογία, ἐκείνη
γὰρ ἀντιπεριτρέπει τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους εἰς τοὐναντίον᾽
“καὶ μὴν εἴπερ égóveuca, οὐκ ἂν παρέετην, ἵνα μὴ κατάδηλος
γένωμαι᾽. οὕτως δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ προκειμένου προβλήματος ἅπο-
λογήςεται ὁ φεύγων᾽ “καὶ μὴν εἴπερ ἐφόνευςα, οὐκ ἂν ἐκεχρήμην
cuvexWc καθαρείοις, ἵνα μὴ κατάδηλος γτένιυμαι᾽. ἀλλ᾽, ὡς εἴρηται,
τὴν πιθανὴν ἀπολογίαν ἐκεῖνοι (sc. Aquila aliique) μετεςχημάτιζαν
εἰς εημεῖον. οὕτως μὲν αὐτοὺς ἀνατρέπει 6 Εὐςτάθιος.

4) ἀντιληπτικὸν κεφάλαιον,

Hermogenes caput quoddam status eoniecturalis ἀντίληψιν no-
minavit, unde Georg. fol. 43r 28: ἀλλὰ πρό τε τιῦν ἄλλων τοῦτο
Yivückeiv. χρή, ὅτι ὁ τεχνικὸς ὁμιωνύμιυς τῇ cräceı ἐκάλεςεν τὸ
κεφάλαιον. τὸ γὰρ ἀντιληπτικὸν κεφάλαιον ἀντίληψιν ιὑνόμαςεν
ὥςπερ καὶ τὴν «τάςειν. Qui eum commentati sunt, ut quid interesset

1) ἀπολογίαν pr. m. P. 2) Corr. Keil: εἰς qoveüca(1) P.
3) L e. ἐκ τοῦ καταδέχεςθαι τὸ λεχθέν.

120 Ludovicus Schilling:

inter has orationis partes intellegeretur, caput status definitivi τὸ ἀντι-
ληπτικὸν κεφάλαιον, statum ipsum ἀντίληψιν appellabant. Prae-
terea iidem quaerebant, num omnino inter se differrent τὸ ἀντιληπτι-
κὸν κεφάλαιον et ἀντίληψις fj crácic.. Eustathius atque qui dicitur ὃ
ἀνεπίγραφος quaestionem illam sic solvere conati sunt. (Georgius
fol. 46v 18): ἀπορία bé τις ἡμῖν ἐκ τούτου vevfjcerar εἰ γὰρ ἐκ
τῶν αὐτῶν καταςκευάζονται ἐπιχειρημάτων ἥ τε ἀντίληψις fh
«τάεις καὶ τὸ ἀντιληπτικὸν κεφάλαιον, δῆλον ὅτι τὰ αὐτὰ Ecov-
ται καὶ κατ᾽ οὐδὲν ἀλλήλων diolcoucıv. φαμὲν δέ, ὅτι ἔςτιν
αὐτῶν διαφορά. Εὐετάθιος vàp καὶ ὁ ἀνεπίγραφος τοιαύτην
ἔχειν αὐτά φαει διάκριειν, ὅτι τὸ ἀντιληπτικὸν πρὸς τὸ εημεῖον
φέρεται, fj δὲ ἀντίληψις πρὸς τὸ ἔγκλημα. In quos vehementer
invebitur Georgius: ἔςτι δὲ τοῦτο λίαν εὔηθες᾽ οὐ γὰρ ἐν ἀντι-
λήψει ἐπὶ τῷ ἐγκλήματι προβάλλεται τὴν ἐξουείαν ὁ φεύγων,
ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ πεπραγμένῳ 1), ὅπερ ἕτερόν τί écri παρὰ τὸ ἔγκλημα,
ὡς δῆλον ἐκ τούτου᾽ νόμος τὸν καταλαβόντα μοιχὸν ἐπὶ τῇ
γυναικὶ ἐξεῖναι ἀποκτεῖναι. καταλαβών τις τριςαριςτέα μοιχὸν
ἐπὶ τῇ γυναικὶ ἀπέκτεινεν, καὶ κρίνεται δημοείων ἀδικημάτων.
ἐνταῦθα τὸ πεπραγμένον ὃ φόνος, ἔγκλημα δέ ἐςτι τὸ δημοείᾳ
ἀδικῆςαι. προβάλλεται οὖν ὁ φεύγων τὴν ἐξουείαν ἐπὶ τῷ πε-
πραγμένῳ, οὐκ ἐπὶ τῷ ἐγκλήματι “ἔξεςτί μοι φονεῦςαι μοιχόν᾽Ἶ.
οὐ γὰρ εἴποι 'é£ecrí μοι δημοείᾳ ἀδικῆςαι᾽. ὥςτε ἐν ἀμφοτέροις,
ἔν τε τῷ ἀντιληπτικῷ φημι καὶ ἐν τῇ ἀντιλήψει, ἐπὶ τῷ πεπραγ-
μένῳ γίνεται f| προβολὴ τῆς éEoucíac: ὡς τίκτεςθαι μὲν ἐκ τού-
του κοινωνίαν αὐτῶν, οὐ διάκριειν. ἄμεινον οὖν λέγειν, ὅτι εἰ
καὶ ἐν ἑκατέρῳ ἐπὶ τῷ πεπραγμένῳ γίνεται fj προβολὴ τῆς ἐξου-
cíac, ἀλλ᾽ οὖν ve τὸ πεπραγμένον ἐν αὐτοῖς διαφέρει. ἐν μὲν
γὰρ τῷ ἀντιληπτικῷ τὸ πεπραγμένον cnueióv ἐςτι τοῦ ἐγκλή-
ματος καὶ οὐκ ἄν ποτε ὡριςόμεθα αὐτὸ ἔγκλημα᾽ ἐπὶ δὲ τῇ
ἀντιλήψει τὸ πεπραγμένον ὁ κατήγορος ταὐτὸν ὁρίζεται τῷ
ἐγκλήματι, οἷον τὸ φονεῦςαι τριςαριςτέα δημοείᾳ ἐςτὶν ἀδικῆςαι.
οὐ μέντοι γέ φαμεν τὸ παρεςετάναι φονεῦςαί ἐςτιν. διὰ τοῦτο ἐν
μὲν «τοχαςμῷ ὑφ᾽ ἑκατέρου ὡμολόγηται τὸ εημεῖον ἀνεύθυνον
[ἤτοι τὸ πεπραγμένον] 5), ἐν δὲ τῇ ἀντιλήψει οὐκέτι. εἰ γὰρ καὶ
ὁ φεύγων ἀνεύθυνον τὸ πεπραγμένον εἶναί qnc διὰ τὸ προ-
βάλλεεθαι ἐπ᾽ αὐτῷ 8) ἐξουείαν, ἀλλ᾽ ὁ κατήγορος οὐ ευγχωρεῖ:
ὁρίζεται γὰρ αὐτὸ ταὐτὸν τῷ ἐγκλήματι.

Aliam exhibet differentiam ἀντιληπτικοῦ et ἀντιλήψεως Syria-
nus II 80, 18sqq., cum Anonymus W VII 290, 20—25 ad ver-
bum fere cum Eustathio consentiat.

e) μετάληψις:

Hermogenes II 146, 8: 'H μετάληψις ἀεὶ ἐναντία écri τῇ
ἀντιλήψει. Neque aliter sentire Georgium apparet, qui illud τεχνικοῦ
dictum non ad ἀντίληψιν cráciv atque μετάληψιν cróciv, sed ad

1) Corr. Keil: τὸ nenpayutvovP. 2) delevit Keil. 8) αὐτό pr. m P.

Quaestiones rhetorieae selectae. (III 8 4) 121

sola status coniecturalis capita pertinere dieit, quae ἀντίληψιν et
μετάληψιν Hermogenes nominaverat. Eustathium Menandrum
alios Georgius impugnat, qui diversam doctrinam proferre ausi erant:

Georgius fol 49r 1: ri δήποτε τὸ ,, ἀεὶ" mpocednkev ὃ
τεχνικός; ἔφη γὰρ ᾿ἣ μετάληψις dei ἐναντία écrl τῇ ἀντιλήψει᾽ ἢ).
καί φηειν ὃ Εὐςτάθιος ὡς οὐκ ἐχρῆν εἰπεῖν „dei“, πολλάκις
γὰρ εὑρίεκομεν μὴ oücav μετάληψιν ἐναντίαν ἀντιλήψει. εἰ γὰρ
ἐν ὑποθέςεει εὑρεθείη ἣ κατηγορία ἀντιλήψεως, οὐκ ἂν γένοιτο
μεταλήψεως ἣ ἀπολογία. ἄτοπον γάρ, ἐπεὶ ἀνάγκη τῆς αὐτῆς
εἶναι CTÄCEWC τήν TE κατητορίαν καὶ τὴν ἀπολογίαν. οὐ χρὴ
οὖν εἰπεῖν, ὅτι ἀεὶ ἐναντία ἐςτὶν ἣ μετάληψις τῇ ἀντιλήψει.
οὕτως μὲν ὁ Εὐςτάθιος. οὐ καλῶς δὲ λέγει. 6 τὰρ λόγος
νῦν τῷ Teyvixü) οὐ περὶ «ςτάτεων εἰπεῖν ἀλλὰ περὶ κεφαλαίων.
ἀεὶ δὲ ἐν τοῖς κεφαλαίοις fj μετάληψις" ἐναντία ἐςτὶ τῇ ἀντι-
λήψει, λύεις γὰρ αὐτῆς ὑπάρχει" (ὥςτε καλῶς εἶπεν ὁ τεχνικός᾽
ἔετι δὲ ἕτερον ἐφεξῆς ῥητὸν τοιοῦτο "kai ἐὰν τὸ ἕτερον μέρος
τῶν ἀντιδίκων ὁποτεριυοῦν χρήςηται "), vij érépu πάντιωωυς τὸ Ére-
ρον xpricerat! οὕτως μὲν ὁ Ἑρμογένης (ef. TI 146, 10). χρὴ δὲ
πρῶτον ἐπιεημήναςθαι ὅπερ 6 Μένανδρος ἐν τῇ biaipécei*) TOv
δημοείων᾽ qnciv τάρ, ὅτι οὐκ ἀρραγὲς τὸ παρ᾽ "Epuoyevn καὶ
Μητροφάνῃ ἐπικρατῆςαν δόγμα (reliqua cf. eap. IV 86,2)... et
item fol. 49v 20: ἕτεροι δὲ ἄλλιυς φαείν, oi xai μάλιςτα πιθανιύ-
τερον ἐξηγήςαντο. qaci yàp, ὅτι oU πρόκειται TU τεχνικιῦ περὶ
τῶν ἐμπιπτόντων ἐν CTOXacuü μόνων ἀντιληπτικῶν καὶ μετα-
ληπτικῶν εἰπεῖν, ἀλλὰ καθ᾽ ὅλου, ὅπου δ᾽ ἂν") εὑρίςκωνται. καὶ
τοῦτο γὰρ εἰδέναι χρή, ὅτι πολλάκις ἑτέρας κεφάλαια cróceuc
ἐν ἄλλαις ἐμπίπτουει cráceciv, ἀλλ᾽ οὐκέτι ὡς κεφάλαια, ὡς ἐπι-
χειρήματα δὲ πρὸς καταςκευὴν TÜV ἐκεῖςε κεφαλαίων, (ὥςπερ καὶ
ἐν τοῖς Φιλιππικοῖς πραγματικῆς οὔςης τῆς crácewuc βούληεις
ἐνέπεςε καὶ δύναμις, ἀλλ᾽ ὡς εἴρηται, οὐχ ὡς κεφάλαια τῆς πραγ-
ματικῆς, ἐπιχειρήματα δὲ μᾶλλον, ἐπεὶ οὖν καὶ ἀντιληπτικὸν
πολλάκις καὶ μεταληπτικὸν ἐμπίπτει ἐν ἑτέρᾳ «τάςει, ὧὡς ἐπι-
χειρήματα ἐνδέχεται τὸν κατήγορον τῇ ἀντιλήψει χρήςαςθαι ἤτοι
τῷ ἀντιληπτικιὺ ἐπιχειρήματι, καὶ τὸν φεύγοντα τοὐναντίον TU)
μεταληπτικῷ ὥςτε οὖν καλῶς εἶπεν ὁ τεχνικὸς "ómorepuobv
χρήςεται.᾽ ἐνδέχεται yàp πολλάκις τὸν κατήγορον, ὡς εἴρηται,
καὶ ἀντιληπτικιὺ χρήςαςθαι καὶ τὸν φεύγοντα μεταληπτικῷ,
ταῦτα μὲν ἐκεῖνοι. ἄμεινον δὲ λέγειν, ὅτι οὐ χρεία τιῦν τοιού-
τῶν πιθανολογιῶν. eÜprjcouev γὰρ τὸν τεχνικὸν ἀκόλουθα λέ-
yovra ἑαυτῷ, ἐὰν Avauvncaünev τῶν ἀνωτέρω αὐτῷ εἰρημέ-
vuv ἐν τῇ ἐξετάςει τῶν ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους. ἔφη γάρ
(Hermog. II 145, 20), ὅτι ἐὰν (bci κοινὰ τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους,

1) μεταλήψει P: correxi. 2) ἀντίληψις P: correxi.
3) xpncera: P. 4) dvampeceı P: corr. Keil.
5) = δὴ ἄν. cf. Usener in Fleck. Jahrb. 117 p. 66.

122 Ludovicus Schilling:

κοινὰ ἔεται xai rà ἑξῆς πάντα κεφάλαια. ὥςτε ἡνίκα εἰεὶ κοινὰ
τὰ κεφάλαια, εὑρεθήςεται ἑκάτερος τῶν ἀντιδίκων καὶ ἀντίληψιν
ἔχων καὶ μετάληψιν, καὶ ὁποτέρῳ αὐτῶν χρήςεται, πάντως ὃ
ἕτερος τῷ ἑτέρῳ χρήςεται᾽ οἷον προβάλλεται ἀντίληψιν ὁ κατή-
Yvopoc: ἐπιλύεται αὐτὴν μεταλήψει ὁ φεύγων᾽ εἰ δὲ προβάλλεται
μετάληψιν, ἀντιλήψει 1) αὐτὴν ἐπιλύςεται ὁ ἕτερος. καλῶς οὖν
εἴρηται τῷ τεχνικῷ τὸ προκείμενον ῥητόν.
Β. εἴδη.

a) ὁ ευγκαταςκευαζόμενος croxacpóc.

Eustathius τὴν δύναμιν in «ςτοχαςμῷ, qui dicitur CUYKATA-
cKkevaZöuevoc, hunc locum tenere contendit:

(Georgius fol. 93v 24) fj δὲ δύναμις ἐμπίπτει κατά γε τὸν
Εὐετάθιον. οὕτω γοῦν ἐκεῖνός gncav, ὅτι καταςκευάςει τὴν
δύναμιν ὁ κατήγορος. ᾿ἠδύνω γάρ, φήςει, φονεῦςαι, ὡς ευνδιαι-
τωμένη τῷ παιδὶ καὶ πλείετην Exouca ἄδειαν᾽. ὁ μέντοι φεύγων
οὐ χρήςεεται, qncií, τούτῳ τῷ κεφαλαίῳ᾽ οὐ vàp ἕξει λέγειν f
μητρυιά, ὅτι “οὐκ ἠδυνάμην᾽, ὡς εἴρηται, ευνδιαιτωμένη τῷ νεῷ
καὶ μεγίετην Ayouca «χολήν. οὕτω μὲν οὖν ὁ Εεὐεςτάθιος, οὐ
παραδεκτέον δὲ τοῦτο.

b) ὁ ἀπὸ γνώμης «ετοχαεςμός.

Quod attinet ad exemplum illud, quod Hermogenes II 152,
30 sqq. ad illustrandam status coniecturalis figuram, quae dicitur
ἀπὸ γνώμης croxacuóc, Eustathius atque Georgius illum secutus
in illo τὸ παραγραφικὸν ἀπὸ αἰτίας adhibendum esse dicunt (Gloeck-
ner l. c. p. 85 mm):

Nilus fol.143 v: ὁ μέντοι Georgius fol. 93v 8: ἐμπίπτει
Εὐςτάθιος xoi ὁ Γεώρ- μὲν οὖν αὐτῷ τῷ προειρημένῳ (Sc.
γιος καὶ παραγραφικόνφα- ἀπὸ γνώμης «ςτοχαςμῷ) τῆς μη-
cv. ἐμπίπτειν ἐν τῷ τοι- τρυιᾶς προβλήματι παραγραφικὸν
ούτῳ ζητήματι᾽ ἐρεῖ γάρ, ἀπὸ airíac: οἷον “οὐ δεῖ με κρίνε-
pnciv (sc. ὁ Εὐετάθιος), ὅτι εθαι ἐπὶ τοιαύτῃ, φηείν, αἰτίᾳ, ἐπὶ
οὐδεὶς ἐπὶ μανίᾳ κρίνεται, τῷ μεμηνέναι᾽. ἐλέγχων δὲ ὅλως οὐ
ἀλλὰ μᾶλλον ἐλεεῖται. δεῖ δύναται ἐμπίπτειν Anaitncıc. οὐ γάρ
μέντοι εἰδέναι κτλ. τις μάρτυς γνώμης ἀλλοτρίας γίνεται.

8 5. Ad statum finitivum (Sp. 153—157).
"Opoc.

A. Κεφάλαια.
a) προβολή.
Nilus?) fol 41v (Gloeckner l. c. p. 80): antecedunt verba
ταῦτά Ecrıv = VII 408,28: τούτοις δὲ ὁ λόγιος Εὐετάθιος Ava-

1) μεταλήψει pr. m P.
2) Eosdem Midianae (8 1 et 19) locos praebet atque Georgius,
Syrianus, Aquila; cf. supra p. 679.

Quaestiones rhetoricae selectae. (III 8 4. 5) 123

τρέπει λέγων οὕτως, ὅτι ἐν τῷ κατὰ Μειδίου karäcracic ἐςτιν᾿
εἰ γὰρ καὶ διὰ τριῶν ἐτῶν É(vucro τὸ πρᾶγμα τοῖς bixocraic,
ἀλλ᾽ οὖν ἐπιλαθόμενοι ἦταν διὰ τριῶν ἐτῶν εἰςαχθείςης τῆς bí-
Knc, ὡς αὐτὸς ὁ ῥήτωρ qnciv (cf. p. 722 adn. 2): “ἐπειδὴ τὰρ οὐ
Kadectnkötoc χορηγοῦ τῇ Πανδίονι φυλῇ τρίτον ἔτος rouri". καὶ
εἰκὸς ἐπιλεληςμένους τοὺς dikactüc χρήζειν τῆς ἄνιυθεν διηγή-
ceuc. κακῶς δὲ λέγει κτλ. ... λέτει δὲ καὶ ἕτερον λόγον ὁ Eücrü-
θιος, ὅτι εἰ καὶ ἔγνωςτο τοῖς δικατταῖς τὸ πρᾶγμα, ἀλλ᾽ οὖν
πρὸς τὸ ευμφέρον ἑαυτοῦ τὰ πεπραγμένα cynuariZovroc!) ἑκάστου
διηγουμένου καταςτάςει χρηςύμεθα᾽ οὐ τοίνυν οὐδὲ κατὰ τοῦτον
τὸν λόγον περιττὴ ἂν ἣ διήγηςις ἐτύγχανεν οὗτα. κακῶς δὲ
λέγει κτλ. λέγει δὲ ὁ Εὐετάθιος καὶ ἕτερον λόγον, ὅτι πολλὰ
ἔξωθεν διηγηςάμενος φαίνεται, ἅπερ οὐκ ἐν τῷ θεάτριμ ἐπράχθη
οὐδὲ ἦν τοῖς δικαςταῖς γνώριμα" οἷον τὸ τοῦ Xpucoxöou καὶ τὸ ἢ
περὶ τὸν αὐλητὴν καὶ Óca τοιαῦτα, πρὸς δὲ τὸ δεύτερον, ἤγουν
τῆς προβολῆς τοῦ ὀνόματος, ὅτι καὶ ὁ ῥήτωρ προβολὴν αὐτὸ
ἐκάλεςε, pncív, ὅτι καθάπαξ ἐπιεςυμπλέκεςθαι δεῖ τῇ διηγήςει τὴν
προβολήν. τί οὖν θαυμαςτόν, εἰ κἀνταῦθα τῆς προβολῆς éricuvnu-
μένης τῇ διηγήςει ὁ ῥήτωρ εἶπεν" “ἐφ᾽ οἷς αὐτὸν προὐβαλλόμην᾽.

Nil. fol. 43v (l. e. p. B1): ταύτην δὲ τὴν épyaciav ἣν ἔφαμεν
mcroórai?) Γεώρτιός τε καὶ Εὐςτάθιος κτλ, (cf. supra p. 618).

b) γνώμη νομοθέτου.

Cum apud Hermogenem ἣ Ὑνώμη τοῦ νομοθέτου intercedat
inter cuAAoyıcuöv et πηλικότητα, Eustathius eam T) συλλογιζμι
καὶ τῇ πηλικότητι καὶ τῷ πρός Ti postponi vult, teste Nilo
fol. 53r (Gloeckner 1. c. p. 82 — ad stat. 154, 2): περὶ τῆς γνώμης
τοῦ νομοθέτου ἔχομεν Znrficaı κεφάλαιον καὶ πρῶτον Trepi τῆς
τάξεως: ὁ γὰρ ἀνεπίγραφος καὶ ὁ Γειύργιος Φοιβάμμων τε καὶ
Εὐετάθιος ἔφαςαν, ὅτι ἣ TvWun τοῦ νομοθέτου dc καλιὼς εἴη
μετὰ τὸν ευλλογιςμὸν τεταγμένον, δεῖ δὲ καὶ μετὰ τὴν πηλικό-
Tra καὶ πρός τι τατῆναι ἡ δύο λόγους, πρῶτον ὅτι ἔδει τὴν
γνώμην τοῦ νομοθέτου, ὥςπερ πιςτοῦται τὰ προλαβόντα κεφό-
λαια, οὕτω πρὸς mícriv ἄγτεςθαι καὶ τῆς πηλικότητος καὶ τοῦ
πρός τι, ἵνα καὶ ταῦτα ἐπιρριύςῃ T€ καὶ ὥςπερ ὁμολοτούμενα
καταςτήςῃ᾽ κακῶς δὲ λέγτουει κτλ.

6) πηλικότης.

Nilus fol.127r (Gloeckner 1. e. p. 84): ὃ Εὐςετάθιός φηειν
δεῖν ςημήναςθαι, ὅτι ἐν τοῖς ἀγῶςειν ἐμπίπτουςιν ἐπιλογικά, τοῦτο

1) ε«χηματίζων Nilus: eorr. Gl. 2) τὸν Nilus: corr, Gl.

3) Ob singularem πιττοῦται Gloeckner putat unum Geoxgium nucto-
rem secutum esse Nilum. Cum autem Georgium ex Eustathio hausisse
constet, utrumque, et Nilum et Georgium, hoc loeo Eustathium ex-
scripsisse apparet, Georgium tamen accuratius quum Nilum.

4) Cf. p. 708.

5) (xarà? δύο λόγους scribendum esse videtur,

124 Ludovicus Schilling:

δὲ Γεώρτιός τις οὐκ ἀποδέχεται. Ad hoc ef. quod p. 695 huius
libri attuli ex Aquilae libro fragmentum (Georg. fol. 117r 10). Verbis
τοῦτο δὲ Γεώρτιός τις οὐκ ἀποδέχεται Nilus et ipse Georgium
ex Eustathio pendere dicit.

d) πρός τι.

Caput „ad aliquid" hisce fit modis: ἀπὸ τοῦ μείζονος, ἀπὸ
TOU ἐλάττονος, ἀπὸ τοῦ ícou, ἀπὸ τοῦ ἐναντίου. Quomodo his
τοῦ πρός τι generibus accusatori reoque utendum esset, exposuit
Eustathius teste

Georgio fol 119v 25: Ὁ Εὐεςτάθιός gncav, ὅτι τῷ ἀπὸ
τοῦ μείζονος τόπῳ μόνος κέχρηται ὁ κατήγορος, τῷ δὲ ἀπὸ τοῦ
ἐλάττονος οὐδέποτε, καὶ ἔμπαλιν ὁ φεύγων τῷ μὲν ἀπὸ τοῦ
ἐλάττονος κέχρηται, τῷ δὲ ἀπὸ τοῦ μείζονος οὐδέποτε. “καὶ τοῦτο,
qncív, εὐλόγως᾽ ὁ μὲν γὰρ κατήγορος ὅτι μεῖζον τὸ πεπραγμένον
βούλεται ἀποδεῖξαι καὶ μείζονος ἑτέρου 1) ἄξιον ἐγκλήματος. εἰ
δὲ χρήςεται τῷ ἀπὸ τοῦ ἐλάττονος τόπῳ, εὑρεθήςεται τἀναντία
οἷς βούλεται καταςκευάζων, λέγων ὅτι ἔλαττόν ἐςτι τὸ πεπραγμέ-
vov ἢ κατὰ τὸ ἔγκλημα. ὥςτε οὐχ οἷόν τέ EcTı τὸν κατήγορον
xpncacdaı τῷ ἀπὸ τοῦ ἐλάττονος τόπῳ. οὐδὲ μήν, ὡς προεί-
ρηται, ὁ φεύγων τῷ ἀπὸ τοῦ μείζονος χρήςεται τόπψ. εὑρεθή-
ceraı γὰρ ἑαυτῷ τἀναντία φθεγγόμενος λέγων, ὅτι μεῖζον τὸ
πεπραγμένον, βούλεται δὲ μᾶλλον μειῶςαι τὸ ὑπ᾽ αὐτοῦ γεγονός.
ταῦτα μὲν ὁ Εεὐετάθιος, ἀποδιδοὺς μὲν τῷ κατηγόρῳ τὸν ἀπὸ
τοῦ μείζονος τόπον, μόνῳ δὲ τῷ φεύγοντι τὸν ἀπὸ τοῦ ἐλάτ-
τονος. icréov δέ, ὅτι περὶ τῶν τόπων τοῦ πρός τι οὐκ ἐνταῦθα
μόνον ἁμαρτάνει ὁ ξεὐετάθιος, ἀλλ᾽ ἤδη καὶ ἀνωτέρω, τὸν ευλλο-
γιςμὸν ἐξετάζοντες, δόξαν Εὐςταθίου προεφέρομεν ?), ὅτι τὸν ἀπὸ
τοῦ icou τόπον ταὐτὸν νομίζει τῷ ευλλογιςμῷ, oncí ‘TO πε-
πραγμένον εἰς ταὐτὸν ευνάγομεν τῷ ἐγκλήματι. οὕτως καὶ ἐν
τῷ ἀπὸ τοῦ ἴτου τόπῳ τοῦ πρός τι. Íícov τὰρ καὶ ταὐτὸν τὸ ἢ
πεπραγμένον δείκνυμεν τῷ ἐγκλήματι᾽. οὕτως μὲν ὁ ξὐετάθιος.

6) ἀντίθεεις. |

Ád id, quod nune tractaturi sumus Eustathii fragmentum con-
feras quae Nilus tradidit fol. 62r (Gloeckner. l. c. p. 82), ubi quae-
ritur πότε ἐμπίπτει ἀντίθεεις. Eundem ex Eustathii commentario
locum praebet (Georgius atque Nilus. Georgius tamen accuratius hoc
quoque loco exemplum suum exscripsit:

1) Sic Keil.: érepov P.

2) In illa, quae antecedit tractatione περὶ cuAAoyıcuod (fol. 107 sqq.),
Eustathius non laudatur. Tamen Georgius fol. 109r 95 sqq. sententiam
quandam refellit, quam nunc demum Eustathii esse dicit. Verba sunt
fol. 109r 25: ἡ bé παραμυθία γίνεται διχόθεν. ἀνάγομεν γὰρ ἐπὶ τὰ καθ᾽
ὅλου τὰ μερικὰ καὶ ευνάγομεν οὐκέτι ταὐτὸν, ἀλλὰ τὸ ἀδιάφορον ἡνίκα
μὲν καὶ προςφυὲς ὑπάρχει τὸ πεπραγμένον τῷ ἐγκλήματι xal εὐυγγενές,
τότε αὐτῷ καθαρῶς χρηςόμεθα τῷ ευλλογιςμῷ κτλ. cf. p. 673.

8) τῷ P: correxi.

Quaestiones rhetoricae selectae. (III $ 5) 125

Georgius fol 126 v 17: 6 bé Εὐςτάθιος ἑτέραν πάλιν
ἡμῖν παραδίδωςει μέθοδον ἤτοι διάκριςιν. ἐπιςκήπτειν bei, φητί,
πρὸς τὴν ὕλην καὶ τὴν τῶν ὑποκειμένων πραγμάτων ὑπόθεειν"
ἢ γὰρ καθ᾽ αὑτὴν εὑρίςκεται fj δρικὴ «τάεις ἢ εὐμπλοκὴν ἑτέρων
EXovca crüceuv. εἰ μὲν οὖν εὑρεθείη καθ᾽ αὑτήν, οὐχ ἕξει ἐμ-
πίπτουςαν Avridecıv, εἰ δὲ ευμπέπλεκται, ἐπιςκοπεῖν χρὴ τὰς ευμ-
πλακείςας αὐτῇ «τάτεις, κἀκείνων εὑρήςεις ἐμπίπτοντα τὰ ÖuW-
γυμα κεφάλαια. οἷον εἰ εὐμπέπλεκται üvrícracic, ἀντιςτατικὸν
εὑρήςεις ἐμπῖπτον κεφάλαιον, εἰ μετάςτακις, μεταςτατικόν, εἰ
ἀντίληψις, ἀντιληπτικόν, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως. ἐν τ᾽ οὖν
τῷ προκειμένῳ τοῦ εὐνούχου προβλήματι ευμπέπλεκται τῇ ὁρικῇ
ζητήςει ἀντέγκλημά τε καὶ ἀντίληψις" διόπερ τὰ τούτων ἐνέ-
TECOV ὁμιύνυμα κεφάλαια, τό τε ἀντεγκληματικὸν καὶ τὸ üvri-
ληπτικόν. ᾿αὕτη οὖν, φηςίν, ἂν ein διάκριεις τοῦ ἐμπίπτειν τὴν
ἀντίθεειν ἐν τῷ ὅρῳ καὶ un’. καὶ ταῦτα μὲν ὁ Εὐςτάθιος, Ecri
δὲ τριχῶς τὸν ἐκείνου λόγον ἀναςκευάςαι. πρῶτον μὲν οὕτως"
ἐν ταῖς ευμπλοκαῖς τῶν cráceuv ἢ παεῶν eüpickouev τὰ ἰδιιώ-
ματα φυλαττόμενα ἢ οὐδεμιᾶς, ἐν τ᾽ οὖν τῶ προκειμένῳ προ-
βλήματι τὰ μὲν ἴδια τοῦ ὅρου φυλάττονται, τὸ ἀτελῶς πεπρᾶχθαι
τὸ πρᾶγμα, φημὶ δὲ τὴν μοιχείαν, τὸ ἔλαττον ὁμολογεῖν ἀδί-
xnua τὸν φεύγοντα, τῶν δὲ λοιπῶν cráceuv οὐ φυλάττονται τὰ
ἴδια᾽ τοῦ γὰρ ἀντεγκλήματος ἴδιον τὸ πεπρᾶχθαι τέλειον τὸ
πρᾶγμα, τὸ τέλειον ὁμολογεῖν ἀδίκημα τὸν φεύγοντα, ἅπερ ἐν
τῷ προκειμένῳ οὐχ εὑρίςκομεν προβλήματι. οὔτε τὰρ τέλειον
πέπρακται πρᾶγμα οὔτε τὸ ἀδίκημα ὁ φεύγων ὁμολογεῖ ὅπερ 6
κατήγορος. ἔτι τῆς ἀντιλήψεως ἴδιον τὸ προβάλλεςθαι éEoucíav
ἐπὶ τῷ mempayuévu καὶ ὁμολογεῖν ὅτι οὐκ ἀδίκημα, ἅπερ ἐπὶ
τοῦ παρόντος οὐχ εὑρίεκομεν προβλήματος. οὐκ ἂν οὖν elncav
αὗται ἐνταῦθα εὐμπεπληγμέναι αἱ cráceic, ἔνθα τὰ ἰδιώματα
αὐτῶν οὐχ εὑρίςκομεν φυλαττόμενα. ἔφαμεν δὲ ὡς χρὴ ἢ ὅλων
ἐν ταῖς εὐμπλοκαῖς φυλάττεσθαι τὰ ἴδια fj μηδεμιᾶς, νυνὶ δὲ
τοῦ μὲν ὅρου φυλάττεςθαι τὸ ἴδιον, τῶν δὲ ἄλλων oU. καὶ αὕτη
ἂν εἴη ἣ πρώτη τοῦ λόγου ἀνατροπή. δεύτερον δὲ ἐπιχείρημα
τοῦ αὐτοῦ Avackevacrıköv ἐςτι τοῦτο᾽ ἐν πολυύλῳ καὶ ποικίλιμ
πεπλαςμένῃ ὑποθέςει οὐδὲν κωλύςει κατὰ ευμπλυκὴν ἐμπίπτειν
ἀντέγκλημα καὶ ἀντίληψιν, ἔνθα πρὸς ἄλλο καὶ ἄλλο οἷόν TÉ
écriv. ἐγχωρεῖν τό τε ἀντέγκλημα καὶ τὴν ἀντίληψιν, καὶ μὴ ἐφ᾽
ἑνὶ καὶ τῷ αὐτῷ ἐξετάζεεθαι. ἐν μέντοι ἁπλουςτέρᾳ ὑποθέξει,
ἔνθα περὶ ἕν τι f] πᾶςα εἰλεῖται ζήτηςις, οὐχ οἷόν τε ἀμφοτέρας
ἐμπίπτειν. ευναχθήςεται τὰρ ἀντίςταςις, εἴ γε ἐν μὲν τῇ üvri-
λήψει τὸ πεπραγμένον ἀνεύθυνον πῶς οὖν δυνατὸν τὸ αὐτὸ
λέγειν ὑπεύθυνον καὶ ἀνεύθυνον; ὧς εἴρηται γάρ, ἀντίςταςις
εὑρεθήςεται ἐναντία τοῦ αὐτοῦ karnyopoüca. ὥςτε οὐ δυνατὸν
εἰπεῖν ὅτι ευμπέπλεκται ἐνταῦθα ἀντέγκλημα καὶ avriängıc. καὶ

1) οὐ Keil: οὖν P.
Jahrb. f. class. Philol Suppl Bd, XXVIIL 47

126 Ludovicus Schilling:

ἐν τούτοις τὸ δεύτερον ἐπιχείρημα. τρίτον δέ ἐςτιν ὅτι πλανᾶται
ὁ €ócráO1:0c καὶ τὴν λύειν τῆς μεταλήψεως, φημὶ δὲ τὴν ἀν-
τίληψιν, εἰς εὐμπλοκὴν λαμβάνων. dic γὰρ καὶ αὐτὸς ἐρεῖ ὁ
τεχνικός, πρὸς τὴν ἀντίθεειν ἕπεται μετάληψις, λυτικὴ αὐτῆς
οὖςα, καὶ πρὸς τὴν μετάληψιν φέρεται ἣ ἀντίληψις, λύουςεα αὐ-
τήν. τὴν οὖν ἀντίθεειν ὁ Εὐετάθιος τὴν λύειν ἐνταῦθα oücav!)
κυρίως ἔλεγεν cráciv κατὰ ευὐμπλοκὴν ἐνταῦθα ὑπάρχουςαν. εἰ
δὲ τὰς Aüceic εἰς ευὐμπλοκὰς λάβωμεν, εὑριςκόμεθα ποιοῦντες
πᾶςαν ἀντίθεειν, εἴτε καθ᾽ αὑτὴν εἴτε κατὰ εὐμπλοκὴν οὖςαν,
πάντως ἔχειν ευμπεπλεγμένην ἀντίληψιν, ὅπερ ἄτοπον. οὐ χρὴ
οὖν λέγειν ευὐμπεπλέχθαι ἐνταῦθα τῇ ὁρικῇ ζητήςει τὴν ἀντί-
ληψιν᾽ οὐ γὰρ λαμβάνεται νῦν fj ἀντίληψις ὡς crácic, ἀλλ᾽ ὡς
λύεις τῆς μεταλήψεως. ἀνατέτραπται τοίνυν καὶ ὁ ξὐεταθίου
πρὸς τοῖς ἄλλοις πολλαχῶς λόγος. τί οὖν ἔχομεν ἡμεῖς εἰπεῖν;
οὐδὲν ἕτερον ἢ τοῦτο, ὡς ὅτι τοῦ ἐμπίπτειν τὴν ἀντίθεειν καὶ
μὴ οὐδέν Ecrıv αἴτιον εἰ μὴ μόνη f ὕλη᾽ εἰ γὰρ ἐπιχορηγήεει
ἣ ὕλη τῆς ὑποθέςεως, ἐμπίπτει fj ἀντίθεεις, εἰ δὲ μὴ χορηγῇ f
ὕλη, οὐκ ἐμπίπτει, καὶ οὔκ écriv ἕτερόν τι αἴτιον ἢ τοῦτο. οὐ χρὴ
οὖν κανονίζειν τὴν ὕλην καὶ κανόνας ἐπὶ αὐτῆς λέγειν" τοῦτο γὰρ
ἀδύνατον. — Quibus verbis respondent haec Nili (1. c. p. 82): ὁ μὲν
Μητροφάνης καὶ ὁ ἀνεπίγραφος θέλοντες κανόνα παραδοῦ-
var τοῦ πότε ἐμπίπτει κτλ. Illum κανόνα Metrophanis et Anepi-
graphi praebet Georgius fol. 124r 1sqq.?) Metrophanes hoc po-
suerat: εἰ μὲν Em’ αὐτὸ φέρεται τὸ ἔγκλημα fj ὁρικὴ ζήτηεις, οὐκ
ἐμπίπτει fj. Avridecıc, εἰ δὲ μὴ ἐπ᾽ αὐτό, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἕτερον, τότε
πάντως ἐμπίπτει. Impugnat eum Georgius, atque quomodo Eu-
stathius hanc quaestionem solverit, exponit fol. 1265 r 22: ὃ bé γε
Εὐετάθιος ἄλλως μεταςχηματίζει τὸ πρόβλημα οὕτως᾽ ἐκ κενο-
ταφίου τις φιάλην ὑφείλετο καὶ κρίνεται τυμβωρυχίας. τοῦτο τὸ
πρόβλημα, dic εἴρηται, οὐκ ἐπὶ τοῦ ἐγκλήματος ἔχει τὴν ζήτηεςιν
καὶ ὅμως οὐκ ἔχει μίαν ἐμπίπτουςαν τῶν ἀντιθετικῶν. οὔτε γὰρ
ávtícracic, ἐπεὶ οὐκ ἔχει TI?) ἀντιςτῆςαι τῷ ἀδικήματι εὐεργέτημα,
οὔτε ἀντέγκλημα, πῶς γὰρ ἀντεγκαλέςει τινί; οὔτε μετάςταεις,
ἐπεὶ οὐκ ἔχει ἐφ᾽ ἕτερον μεταςτῆςαι τὴν αἰτίαν᾽ οὔτε ευγγνιύμη,
οὐ γὰρ ἕξει τι λέγειν τῶν τὴν ευὐγγνώμην ἐμποιούντων. δῆλον
ὅτι οὐκ ἀληθὴς ὁ λόγος ὁ λέγων ἐμπίπτειν μίαν τῶν ἀντιθετι-
κῶν, ἡνίκα οὐκ ἐπ᾽ αὐτοῦ τίνεται τοῦ ἐγκλήματος f$ ζΖήτηεις"
ἀλλ᾽ οὔτε μὴν τὸ ἕτερον πάντως ἀληθές" εὑρίεκομεν γὰρ πρό-
βλημα, ἐν dj ἐπ᾽ αὐτὸ φέρεται τὸ ἔγκλημα fj ὁρικὴ Znmcc καὶ
ὅμως ἔχει μίαν τῶν ἀντιθετικῶν, ὡς ἐπὶ τούτου᾽ AnpocOévnc
ἐγκωμιαςτικὸν λόγον ἐπὶ Φιλίππου λέγων ευνεςτομίεθη καὶ ἐξέ-
rece τοῦ λέγειν, καὶ κρίνεται ὑπὸ Αἰεχίνου δειλίας. ἐνταῦθα γὰρ
περὶ αὐτοῦ écriv τοῦ ἐγκλήματος fj ὁρικὴ ζήτηςις᾽ ζητοῦμεν γὰρ

1) Construe: τὴν οὖςαν λύειν...
2) De hoc eo loco erit disserendnm, quo Metrophanis fragmenta
tractabuntur p. 747. 8) τ᾽ P.

Quaestiones rhetoricae selectae. (III 8 5) 121

Tí écri δειλία καὶ el!) τὸ πεπραγμένον δειλία" ὁρίζεται Tüp ὃ
Δημοεθένης δειλίαν εἶναι, ἡνίκα τις καταπεπτηχὼς φεύγει, “ἐγὼ
δέ, φηείν, οὐχ ὑπὸ δειλίας τοῦτο πέπονθα, ἀλλ᾽ ὑπὸ Φιλοκράτους
- ἐκκρουόμενος᾽, καὶ μεθίετηςι τὴν αἰτίαν ἐπὶ τὸν Φιλοκράτην, ὡς
αἴτιον τοῦ ευμβάντος δεινοῦ" καὶ «κόπει, πῶς περὶ αὐτοῦ γίνεται
τοῦ ἐγκλήματος f ópux] ζήτηεις, καὶ ὅμως ἐμπέπτωκεν ἣ ἀντί-
θεεις᾽ μία τὰρ riv ἀντιθετικιῶν, ὡς ἐμάθομεν, f) uerácracic. —
καὶ ἐκ τούτου δῆλον ὅτι ἀνατέτραπται Tüca ἣ Μητροφάνους
μέθοδος ἤτοι διάκριςις, πᾶν γτὰρ τοὐναντίον ἐδείξαμεν πρὸς τὴν
ἐκείνου διατςτολήν.

Hermogenes (stat. 154, 6 8qq.) ubi unum eircumstantium genus
adhibetur, ibi semper μετάληψιν quoque usurpari vult. Eustathius
aliter sensit ac Hermogenes; cf.

Georgi fol 129 v 29; ὃ μὲν οὖν Εὐςτάθιός φησιν μὴ
εἶναι τὸν λόγον ἀληθῆ ἐπὶ τῆς μεταλήψεως. οὐ γὰρ μιᾶς ἐμ-
πιπτούςης τῶν ἀντιθετικῶν ἀναγκαίως fj μετάληψις ἕπεται. ἰδοὺ
γὰρ ἐν τῷ κατὰ Μειδίου μία ἐμπέπτωκε TWV üvriBeriküv, fj cur-
γνώμη, καὶ μετάληψις οὐχ ἕπεται. καταφεύγει yàp ἐκεῖςε ὁ Μει-
δίας (8 41) ἐπὶ ευγγνώμην, päckwv ὅτι “ὀργή μου ἐπέκράτηςεν,
οὐ γὰρ βουλόμενος ἔτυψα᾽, καὶ τοιαύτης odenc Tfjc ἀντιθέςεως
ἣ λύεις οὔκ ἐςτιν μεταληπτική, ἀλλὰ κατὰ προςδιοριςμόν. Tpoc-
διορίζεται) yàp τί τὸ ἐξ ὀργῆς ποιεῖν καὶ τί τὸ ἐξ ἐπιβουλῆς
καὶ προνοίας, οὕτω γτάρ gncıv ἐπὶ λέξειυς; “ὀργὴ νὴ Δία
(καὶ γὰρ τοῦτο τυχὸν λέξει). ἀλλ᾽ ἃ μὲν ἄν τις ἄφνω τὸν λο-
γιςμὸν φθάςας ἐξαχθῇ πρᾶξαι, κἂν ὑβριετικῶς ποιήςῃ, δι᾽ ὀργήν
Y ἔνι φῆςαι πεποιηκέναι" ἃ δ᾽ ἂν ἐκ πολλοῦ cuvexüc ἐπὶ πολ-
λὰς ἡμέρας παρὰ τοὺς νόμους πράττων τις φωρᾶται, οὐ μόνον
δήπου τοῦ μὴ μετ᾽ ὀργῆς ἀπέχει, ἀλλὰ καὶ βεβουλευμένος ἢ
τοιοῦτος ὑβρίζων écriv ἤδη pavepöc’. οὕτιυς μὲν οὖν ὁ Εὐετά-
Bıoc. icréov δὲ ὅτι οὐκ ἐνόηςεν τὸ κείμενον ὃ ἀνὴρ τοῦ ῥήτορου,
ἐπεὶ κἀκεῖςε μεταληπτικὴν ποιεῖται τὴν Aóav τῆς ευγγνώμης.
καὶ Ecrıv ἀπὸ τρόπου κατὰ προςδιοριςμὸν τοῦ πότε μέν τις μετ᾽
ὀργῆς ὑβρίζει καὶ πότε ἐκ προνοίας, ἀλλ᾽ ἐπλανᾶτο ἴεως ἐκ τοῦ
κατ᾽ évcraciv γίνεεθαι τὴν μετάληψιν, ὅπερ σπάνιον εὑρεῖν. μᾶλ-
λον γὰρ κατὰ ἀντιπαράςταειν πέφυκε γίνεσθαι fj μετάληψις. ἐπὶ
δὲ τοῦ προκειμένου, ὡς εἴρηται, ἐνετατικιίὼς εἰςῆκται f] μετάληψις,
ὅπερ ἐνεποίει T) ἀνδρὶ τὴν πλάνην. Τοῦ τὰρ Μειδίου λέγοντος
ὀργῇ πεποιηκέναι, 6 Δημοςθένης qncív ᾿ψεύδη" οὐ τάρ ἐετι τὸ
τοιοῦτο μετ᾽ ὀργῆ cpficaı πεπραχέναι᾽. ἠλέγχθη τοίνυν ὁ Εὐςτα-
θίου λόγος, καὶ καλῶς ἔφη μᾶλλον ὃ Ἑρμογένης ἀναγκαίως Ere-
ςθαι πρὸς μίαν TÓv ἀντιθετικῶν τὴν μετάληψιν.

f) ποιότης καὶ γνώμη.

Nilus fol. 69v ad stat. 154, 23 (Gloeekner l. c. p. 83): περὶ
τῆς γνώμης ζητοῦμεν δύο κεφάλαια, πρῶτον ὅτι φηςὶν ὃ τέχνι-

1) εἰ Keil: eic P. 2) mpobioplZerai P. 3) Blass βεβουλευμένιως 6,
4T*

198 Ludovicus Schilling:

xöc, ἣ γνώμη ὠεαύτως ἐπ᾽ ἀμφοῖν ἐξεταςθήςεται. φηεὶν ὁ Εὐ-
ςτάθιος xal ὁ Γεώργιος, ὅτι περιττὸν ἐποίηςεν ὁ τεχνικὸς
διαλαβὼν ἐνταῦθα περὶ γνώμης" ἤδη γὰρ ἐν τῇ ποιότηζτι» ἔγνω-
μεν αὐτὴν ἐμπίπτουςαν ζητοῦντες, ὁποίᾳ γνώμῃ πεποίηκε. καλῶς
δὲ ἄμφω λέτουει κτλ. — Verba „Kal ὁ Γεώργιος non quadrant
ad id, quod apud ipsum Georgium legimus. Hiec enim, quam
Eustathio attribuit Nilus, sententiam impugnat eamque Athanasii
esse contendit !):

Georgius fol. 134r 30: 'A0avációc qnaà μὴ δεῖν τὴν
γνώμην ἰδίᾳ μερίζειν, τελεῖ γὰρ ὑπὸ τὴν ποιότητα, εἴ ve ἐν τῇ
ποιότητί φαμεν ἐξετάζεςθαι τὴν γνώμην, ὅτε ἐλέγομεν ποίᾳ
γνώμῃ ἐπέδωκεν ὁ Μειδίας τὴν τριήρη᾽ οὐ χρὴ οὖν, φηείν, ἰδίᾳ
μερίζειν τὴν γνώμην, ευμπλέκειν δὲ μᾶλλον τῇ ποιότητι, ὡς ὑπ᾽
αὐτὴν τελοῦςαν. οὕτω μὲν ᾿Αθανάειος. icréoy δὲ ὅτι οὐ καλῶς
λέγει κτλ.

Β. Τὰ τοῦ ὅρου εἴδη.

ὁ ἀντονομάζων

Nilus fol. 83r ad stat. 154, 30 (Gloeckner l. c. p. 88): αὕτη
ἣ διαφορὰ λύει τὴν παρὰ τῷ ξὐεταθίῳ προφερομένην ἀπορίαν
τὴν λέγουςαν, διὰ τί μὴ καὶ ἐν τῷ ἀντονομάζοντι ἑκατέρων τῶν
ἀντεγκλημάτων φαμὲν αὐτὸν καθεςτάναι ὑπεύθυνον᾽ ἀποροῦςει δέ
τινες, ὅτι εἰ φύςει ἐν τῷ ἀντονομάζοντι ἀκολουθεῖ τῷ μείζονι
ἐγκλήματι τὸ ἔλαττον, διὰ τί μὴ μᾶλλον αὐτὸ ευλλαμβάνει.
πρὸς τοῦτο ὁ μὲν Εὐετάθιός φηειν, ὅτι dc ὁμολογούμενον
αὐτὸ λαβὼν παρέρχεται καὶ οὐ ευλλαμβάνει᾽ οἶμαι δὲ οὐ καλῶς.

b) ὁ κατὰ εὔλληψιν

Sex Georgius (fol. 140v) enumerat modos, quibus ὃ &vrovo-
uáZuv?) ὅρος atque ὁ κατὰ εύὐλληψιν ὅρος inter se differunt.
Quintum modum affert hunc:

Georgius fol 141r 19: ἔτι πέμπτη ἔςτι διαφορά, ὅτι ἐν
μὲν τῷ ἀντονομάζοντι πάντως ἕπεται τῷ μείζονι ἐγκλήματι τὸ
ἔλαττον᾽ τῇ γὰρ iepoculíq πάντως ἕπεται f| κλοπή. εἴ γε, ὡς
καὶ αὐτός Pncıv ὁ τεχνικός (II 156, 2), “ὁ ἱερόευλος ἱερῶν écn
δήπου κλέπτης χρημάτων᾽, ἔνθα οὖν iepocuMa, πάντως κλοπῆς
προηγεῖται.) οὕτως μὲν ἐν τῷ ἀντονομάζοντι. ἐν δὲ τῷ κατὰ
εύλληψιν οὐκέτι᾽ οὐ γὰρ τοῖς δημοείοις ἀδικήμαςιν ἕπεται ἣ βία᾽

1) Nimirum Nilum, cum Georgium exscriberet, effugit a Georgio
hunc locum Athanasio esse adscriptum.

2) ávrovouáZuv, quia habet ἀντωνυμίαν, contentionem et conflictio-
nem duorum nominum, vel divisionem generis et speciei, ut si docetur,
quomodo fur et sacrilegus differant (Ernesti).

3) ὅρος xarà cólimutv vel cuumAok?v dicitur, cum pugna generis
et speciei, quod affirmata specie etiam genus affirmatur, ut: qui sacri-
legus est, etiam est fur, sed non omnis fur, idem et sacrilegus (Ernesti).
cf. Syrian. II 116 sqq.

4) κλοπῆς Keil: κλοπὴ P — nponrntaı pr. m. P.

Quaestiones rhetoricae selectae. (III 8 5) 129

δυνατὸν γάρ τινὰ bnuocíg μὲν ἀδικεῖν, μὴ βίαιον δὲ εἶναι. ἀλλὰ
πρός τε ταύτην τελευταίαν διαφορὰν ἀπορία τις γίνεται, εἴπερ
ἕπεται πάντως ἐν mij ἀντονομάζοντι τῷ μείζονι τὸ ἔλαττον,
τί μὴ καὶ ἐν αὐτῷ ευλλαμβάνει ἀμφότερα ὁ διώκων; καὶ μᾶλλον
(üv» ἢ, ἐνταῦθα ἥρμοζεν ἤπερ ἐν m) κατὰ εὐλληψιν, εἴ τε καὶ
ἡμῶν μὴ ευλλαμβανόντων ἐξ ἀνάγκης ἕπεται τὸ ἕτερον τῷ
ἑτέρῳ. τοιαύτης οὔςης τῆς ἀπορίας οὕτως Εὐςτάθιος ἐπιλύεται᾽
εἰκότως, φηςίν, οὐ ευλλαμβάνομεν ἐν τ ἀντονομάζοντι, ευγγενῆ
γάρ eicı τὰ ἐγκλήματα καὶ τῇ φύςει ἀλλήλοις παρακολουθοῦντα
καὶ ὥςπερ τῇ curreveia ευλλαμβανόμενα. οὐκοῦν περιττὸν ἂν
ἦν cuMlauBávety τῷ λόγῳ τὰ τῇ φύςει ευλλαμβαμόμενα καὶ τῇ
ουγγενείᾳ ευνεπόμενα. ταῦτα μὲν 6 Εὐετάθιοε, ἔςτι δὲ λῆρος τὸ
λεγόμενον κτλ. (ef. etiam v. 19 — 20: οὐκοῦν οὐκ ἐχυρὸς ὃ
Εὐεταθίου λόγος, ἀλλὰ καὶ λίαν τελοῖοο).

e) ὃ κατ᾽ ἀμφιεςβήτηειν ὅρος.

Georgius fol 145 v 17: τρίτον δέ Ecrı κεφάλαιον ἐργαεία
τοῦ προκειμένου εἴδους καὶ Ó μὲν τεχνικὸς οὕτως φηςίν" "καὶ
τοῦτον (sc. τὸν κατ᾽ ἀμφιςβήτηειν ὅρον) δὲ mapamAnciuc διαι-
ρήςεις, κεφάλαιον ἀντιτιθεὶς κεφαλαίιμ᾽ (II 156, 19). οὐ mpoc-
διέετειλεν δὲ ποίοις διπλοῖς χρηςόμεθα καὶ ποίοις οὔ. καλῶς
τοίνυν Εὐετάθιός φηειν, ὅτι ὅρῳ καὶ ἀνθοριςμοῖς διπλοῖς οὐ
χρηςόμεθα, δύναμιν μέντοι γε Exoucı διπλῶν. λαμβάνεται γὰρ
ὃ μὲν ὅρος ἐκ τῶν παρειμένων, ὁ δὲ ἀνθοριςμὸς ἐκ τῶν πεπραγ-
μένων. ἀλλ᾽ ἐν τῶ κατὰ ἀμφιςβήτηειν τέλειον πέπρακται πρᾶγμα
ὑπὸ δύο τινῶν, ἑκατέρου μέρος mowjcavroc. ὃ οὖν πέπρακται
τῷ ἑνί, τοῦτο λείπει τῷ Erepw, καὶ ὅπερ τῷ ἄλλῳ λείπει ἢ,
τῷ ἑτέρῳ πέπρακται. εἰ δὲ τοῦτο οὕτως ἔχει, «κοπιῶν εὑρήςεις,
ἑκάτερον διπλοῦν,. ὅρον τέ φημι xai ἀνθοριςμόν, πρὸς ἄλλο
μέντοι καὶ ἄλλο ὅ᾽ καθ᾽ ὃ μὲν τὰρ ἐκ τῶν παρειμένων λαμβά-
γεται, ὅρος εὑρίςκεται, καθ᾽ ὃ δὲ ἐκ τῶν πεπραγμένιυν, ἀνθο-
ριςμός. οἷον τὸ καθᾶραΐ τινα τυραννικοῦ ἀξιώματος, τυραννοκτο-
vfjcai &crıv’. τοῦτο ἀμφότερά ἐςτιν, ὅρος TE καὶ ἀνθοριςμύς᾽
ἔχει γὰρ τὰ τῷ ἑνὶ πεπραγμένα καὶ τὰ TU ἑτέριμ παρειμένα.
ὁ γὰρ ἕτερος οὐ τυραννικοῦ καθεῖλεν ἀξιίυματος, ἀλλ᾽ dc ἰδιιύτην
ἀπέκτέινεν. πάλιν ὁ ἕτερος οὕτως ἐπιχειρεῖ" τὸ ἀποκτεῖναι μᾶλ-
λόν éctt τυραννοκτονία, οὐ τὸ διῶξαι. καὶ τοῦτο ὁμοίως ὅρος écri
καὶ ἀνθοριςμός, ἔχων τὰ πεπραγμένα καὶ τὰ παρειμένα. ὧς οὖν
εἴρηται, οὐ διπλοῖς τούτοις χρηςόμεθα τοῖς κεφαλαίοις, ἀλλ᾽
ἁπλοῖς, δύναμιν μέντοι Éyouci διπλῶῶν. καὶ τοῦτο μὲν εὖ ye
εἴρηται τῷ Εὐςταθίῳ. ὃ bé pnav ἐφεξῆς, οὐ καλῶς ἔχει" ἔφη
γὰρ μηδὲ τὸ πρός τι διπλοῦν ἐμπίπτειν ἐν τῷ κατὰ ἀμφιςβή-
τηςιν), μηδένα λόγον δοὺς μηδὲ μιᾷ ἀποδείξει χρηςάμενος,

1) adiecit Keil. 2) πέπρακται pr. m. P.

3) 1. e. ei eic παρειμένα, ὅρον, εἰ eic πεπραγμένα, ἀνθοριζμόν,

4) ad hoc cf. etiam Gloeckner 1. ὃ, p. 831.: qmd γὰρ αὐτὸς ὁ
Γεώργιος" ἄλλιυς πως οὐκ Ecrıv é&erácoi ἢ διπλιίῦς,..

180 Ludovicus Schilling:

ἄμεινον δὲ λέγειν, ὅτι διπλοῦν ἐμπίπτει τὸ πρός τι τῇ παρα-
Heceı τινὸς τῶν ἔξωθεν ἑκατέρου τῶν ἀμφιςβητούντων καὶ τὸ
οἰκεῖον αὔξοντος καὶ τὸ τοῦ ἐναντίου μειοῦντος. καὶ αἱ μὲν Εὐ-
craOíou εημειώςεις τοιαῦται.

$ 6. Ad statum qualitatis iuridicialis absolutae
(Sp. 157 — 161).

᾿Αντίληψις,

Quibus differre dixerit Eustathius ἀντίληψιν et ὅρον (cf. Rabe
Mus. Rhen. 50 p. 246), legimus apud

Christophorum fol. 75v (ad stat. 139, 20): ἐπιλαμβάνονται
δύο τινὲς τοῦ ὅρου, €ücTáO1:0c καὶ ὁ cnpeiovpóágoc. xol ὃ μὲν
Εὐετάθιος ἐπιλαμβάνεται οὕτως" fj ἀντίληψις ἐκ τοῦ φεύγοντος
χαρακτηρίζεται, ὁ δ᾽ ὅρος οὐ περιλαμβάνει εἰ μὴ τὸν κατήγορον.
καὶ ἀπολογεῖται μὲν λέγων οὕτως, ὅτι ὑπογραφή ἐςτι καὶ οὐ
πάντα φυλάςςει᾽ καὶ γὰρ ἐν ταῖς ὑπογραφαῖς ὑποςημῆναι μόνον
τὸ ὑποκείμενον ὁπωςοῦν βουλόμεθα.

Aliter de hoc iudicavit Syrianus II 130, 17.

Quod Sopater (V 95, 28 W) affert. ἀντιλήψεως παράδειγμα
Eustathius ad ἀντίληψιν non pertinere contendit; cf.

Christoph. (l. c. p. 246) fol. 79r: δέκατον τὸ κατὰ cogicuóv,
oiov τελευτῶν tic ἔχων νόθον καὶ γνήειον εἶπεν ἐξ Ícou xAnpo-
γομεῖν τοὺς παῖδας" νόμου — --- καὶ 6 μὲν Τύραννος ἀντιλή-
yeuc λέγει τὸ πρόβλημα, ὁ δὲ Εξὐετάθιος μὴ ευνίεταςθαι λέγει,
ἀλλ᾽ ἑτερορρεπὲς εἶναι.

a) ΥὙνώμη νομοθέτου.

Hermogenes II 157, 29: γνώμῃ νομοθέτου, εἰ ἐμπίπτοι,
χρήςεται ἑκάτερος πρὸς τὸ AuctreÀloÓv. Non semper igitur ad-
hibetur illa orationis pars; quaestionem Hermogenis verbis motam,
quando debeat orator ea uti, alii rhetores aliis modis solvere co-
nati sunt:

Georgius fol. 157 r 9: τινὲς οὖν @acıv, ὅτι ἣ κυρίως γνώμη
τοῦ νομοθέτου ἐν τῇ ἀντιλήψει οὐκ ἀεὶ ἐμπίπτει, ἀλλ᾽ ἡνίκα
μόνον ἀπὸ νόμου ein fj προβολὴ τῆς é£oucíac, τότε καὶ γνώμην
ἐξετάςομεν νομοθέτου᾽ ἐπὶ γὰρ τῶν ἄλλων, ἔνθα μὴ πρόκειται
γόμος, οὐδὲ γνώμην ἐξετάςομεν νομοθέτου. οὕτω μὲν οὖν τινες.
Εὐςετάθιος δὲ καλλίετην ἡμῖν εημείωειν παραδίδωςι λέτων,
ὅτι ἐπὶ τῶν ἄλλων κἂν μὴ κυρίως γνώμη ἐμπίπτοι νομοθέτου,
ἀλλ᾽ ἕτερόν τι ἐμπεςεῖται ἀναλογοῦν αὐτῇ. ἀνατρέχομεν γὰρ
ἐπὶ τοὺς ἐξ ἀρχῆς τὸ πρᾶγμα καταδείξαντας. οἷον εἰ ἀπὸ
ἔθους ἢ fj προβολὴ γίνοιτο τῆς éEoucíac, ἐξετάςομεν τὴν γνιύ-
μὴν τοῦ ἐξ ἀρχῆς τὸ ἔθος καταδείξαντος. εἰ ἀπὸ τέχνης YéÉ-
votro τῆς ἐξουςίας fj προβολή, ἐξετάςομεν γνώμην τοῦ {τὴν» ἢ

1) ἔθνους P. - 2) τὴν adiecit Keil.

Quaestiones rhetoricae selectae. (III 8 6, 7) 191

τέχνην émivorjcavroc: εἰ ἐκ τοῦ μὴ κεκωλυμένου, ὁμοίως γνιύμην
τῶν οὐ κωλυςάντων ἐξετάζομεν: τρόπον γτάρ τινα Tedeikacı
γόμον oi μὴ κωλύςαντες. ἐπὶ δὲ τῆς qüceuc οὐκέτι γνώμην
ἐξετάςομεν, ἐπεὶ ἣ φύεις οὐδὲν μὲν ἀλότως ποιεῖ, ὅμως δὲ αὐτὴ
τοὺς λόγους οὐκ οἶδεν: οὐδὲ ἡμεῖς οὖν εὐπορήςομεν ὑπὲρ αὐτῆς
δοῦναι λόγον, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὰς φυςικὰς ἀναδραμοῦμεν Ἢ ἀνάτκας, ὅτι
eici τινα λέγοντες qucikà ἐξ ἀνάγκης, ἅπερ ἄκοντες ποιοῦμεν,
οἷον τὸ τελᾶν, τὸ δακρύειν καὶ ὅτα τοιαῦτα. οὕτως οὖν ἐπὶ
ἑκάςτου ἐξετάςομεν, καὶ ἔςται τὸ τοιοῦτον ἀναλογοῦν γνώμῃ
γομοθέτου. καὶ οὕτως μὲν Εὐςτάθιος. ἕτεροι δὲ τὸ "εἰ ἐμ-
πίπτοι᾽ ἄλλως παραδέχονται obruc: fj (vun, paci, τοῦ νομο-
θέτου ἀπὸ μὲν τοῦ φεύγοντος ἀεὶ ἐμπίπτει, ἀπὸ δὲ τοῦ κατη-
γόρου οὐ πάντως. εἰ γὰρ εἴη τὸ ῥητὸν ὁμολογουμένως ὑπὲρ τοῦ
φεύγοντος καὶ μηδεμιᾶς δεόμενον caprveiac ἢ ἐξηγήτςειυς, τότε
οὐ χρήςεται αὐτῷ ὁ κατήγορος οὐδὲ ἐξετάςει νομοθέτου γνώ-
μην. πῶς γὰρ χρήςεται τῷ ῥητῷ τῷ καθ᾽ αὑτοῦ ; ὡς οὖν mpóc
τὸν κατήγορον «ςκοπῶν ὁ τεχνικὸς ἔφη "ei ἐμπίπτοι᾽, τοῦτ᾽ Écriv
εἴπερ ἐγχωρεῖ αὐτὴν ὑπ᾽ ἀμφοτέρων ἐμπεςεῖν. ἢ

b) τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους.

Georgius et Nilus Eustathium τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους
non in ἀντιλήψει, sed in μεταλήψει adhibenda esse contendere te-
stantur*):

Georg. fol. 159* v cf. sub Minuciani fragmentis, p. 754 fr. 4.
Agitur de μεταλήψει.

$ 7. Ad genera status qualitatis adsumptivae (Sp. 161—163).
Ai ἀντιθετικαΐ,

Κεφάλαια.

a) μετάληψιε — cuYYvwWun.

Christoph. (1. c. p. 247) fol. 101r: ὁ δὲ Πορφύριος τοιαύ-
τὴν Méfei διαφοράν, ὅτι, ei μὲν εἴη τὸ ἀδίκημα otov ἐνδεχόμενον
un γεγενῆςθαι ἀλλὰ θεραπείας τετυχηκέναι τινός, uerácracic τί-
γεται, οἷον ὡς ἐπὶ τοῦ πρεςβευτοῦ" δυνατὸν γὰρ ἦν ἀλλαχόθεν
αὐτὸν λαβόντα ἐφόδια πρεςβεῦςαι: ἐὰν. δὲ yj μὴ ἐνδεχόμενον
ἑτέρως τεγενῆςθαι ἀλλὰ πᾶςα ἀνάγκη πραχθῆναι τὸ πραχθέν,
ευγγνώμην ποιεῖ, ὧς ἐπὶ τῶν μὴ ἀνελομένων δέκα ςτρατηγῶν
τὰ τῶν πεςόντων εὐματὰ τοῦ χειμῶνος διαλαβόντος" οὐ γὰρ
ἦν δυνατόν τινα θεραπείαν pocayayeiv τῷ ἐκ τοῦ χειμῶνος
κωλύματι. ταύτη ευνήνεςεν Εὐεςτάθιος,

1) ἀναδράμομεν P. 2) κατ᾽ abroü P.

3) Horum rhetorum sententiam cum Eustathii commiscuit Anonymus
W VII 490, 9 8qq.

4) de hoc iam in primo huius dissertationis eapite egi (p. 678).

192 Ludovicus Schilling:

b) τὸ παραγραφικόν. |

Iam supra vidimus (p. 709) Metrophanem quintum παραγρα-
φικοῦ genus instituisse hunc: ἡνίκα τις κρίνεται ἐφ᾽ οἷς ἄξιον τοὐ-
γαντίον τιμᾶςθαι, quod etiam ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς adhiberi vult
teste Georgio!) fol. 181v 8:. .. ὅτι qndv ὃ Μητροφάνης
χρηςτέον κἂν ταῖς ἀντιθετικαῖς τῷ παραγραφικῷ ἐκείνῳ τῷ
ξένῳ, ὅπερ Epackev ἐμπίπτειν αὐτὸς ἐν ςτοχαςμῷ, ἡνίκα παρα-
γραφόμενος ὁ φεύγων ἐρεῖ᾽ “οὐ δεῖ με κρίνεςθαι ἐφ᾽ οἷς ἀξιῶ
rıuäcdar. Eustathius illud παραγραφικόν in antithetica incidere
negavit:

Georgius fol 181v 19: πρὸς τοῦτο δοκεῖ πως ἀντιλέγειν
Εὐςετάθιος οὕτως᾽ ὅτι ἐν μὲν «τοχαςμῷ, ἔνθα τὸ πεπραγμένον
ἀνεύθυνον, εἰκότως τουτὶ ἐμπίπτει τὸ παραγραφικόν. ἐν μέντοι
ταῖς ἀντιθετικαῖς, ἔνθα τὸ πεπραγμένον ἀδίκημα, οὐκ ἔχει χώραν
ἐμπίπτειν. ἀναιδὲς Τὰρ τὸν ὁμολογοῦντα ἠδικηκέναι λέγειν ὡς
οὐ χρή με κρίνεςθαι, ἀλλὰ μᾶλλον τιμᾶςθαι᾽ ταῦτα μὲν καὶ ὁ
Εξὐςτάθιος.

c) Georgius fol. 186r — cf. p. 750. Agitur de antitheticis,

8 8. Ad statum negotialem (Sp. 164—166).

Πραγματική.
Εἴδη.

a) ἔγγραφος καὶ ἄγραφος πραγματική.

Nilus (Gloeckner l. c. p. 84) fol. 141v: ἄλλοι δέ φαειν, ὧν
eic Ecrı καὶ Εὐςτάθιος, ὅτι οὐχ ἁπλῶς (VII 594, 11 sqq. W)
εἶπεν (164, 4) ‘and ῥητοῦ᾽, ἀλλὰ mpocéOnxe τὸ ᾿ζήτημα Exouca’,
TOUTECTIV αὐτὸ τὸ craciqZóuevov Kal ζητούμενον, ὅταν τὸ cra-
cıaZöuevov ῥητὸν ἧ᾽ ὥςτε ἔγγραφος μέν Ecrıv fj, ἀπὸ ῥητοῦ τὴν
Znmcıv ἔχουςα, ἄγραφος δὲ f| μόνον ἀρχομένην ἢ καὶ μηδόλως
ἔχουςα ῥητόν. |

Nilus (l. c. p. 84) fol. 142r (cf. VII 594, 18—26 W): 6
Εὐςετάθιος ὑπὸ τὸ ἀπίθανον ἀνάγει τὸ πρόβλημα λέγων, ὅτι
ἀπίθανόν Ecrıv ἄνθρωπον ὄντα θείας προςηγορίας ἐρᾶν xal ἐφί-
εςθαι. καὶ ἀπολογοῦνταί τινες, ὅτι τὸ παράδειγμα ἐκ Περικλέους,
ὃς Ὀλύμπιος ὠνομάζετο᾽ ἀπορούμενος δὲ ὁ Εὐετάθιοε, διὰ τί
οὖν καὶ ὁ Περικλῆς ἐκλήθη Ὀλύμπιος, φηςίν, ὅτι οὐκ αὐτὸς
ἤτηςε τῆςδε τυχεῖν τῆς προςηγορίας, ἀλλ᾽ ὁ δῆμος τοῦτο ἐποίη-
cev: εἶτα ἀπολογεῖται ὑπὲρ τοῦ τεχνικοῦ λέγων, ὅτι οὐκ ἀπί-
θανον εἶναι τὸ τὸν Κλέωνα ὡς ἐπαιρόμενον, τοιοῦτος γὰρ ἦν,
ἐρᾶν τῆς τῶν θεῶν mpocnYropíac κτλ.

Secundum Eustathium οὐδέποτε ὃ φεύγων κέχρηται τῷ
ῥητῷ, cf.

Christoph. (l. c. p. 248) fol. 109r: ó δὲ Εὐετάθιος crovu-

1) Cf. etiam Gloeckner l. c. p. 84 x.

Quaestiones rhetoricae selectae. (TII 8 8, IV & 1) 133

δάζει δεῖξαι, ὅτι οὐδέποτε ὃ φεύγων κέχρηται Ti) ῥητῷ. ἐπιχειρεῖ
δὲ οὕτως" ἀεὶ πρὸς τὸ ῥητὸν ὥρμηται fj διάνοια᾽ τοῦ ῥητοῦ
οὖν μὴ προηγηςαμένου πῶς ἀπαντήζςει πρὸς τὸ ῥητὸν f] διάνοια;

Sub finem πράξεως περὶ τῆς πραγματικῆς haee ex Eustathii
libro hausta nobis tradit

Georgius fol 219 v 14: ἕν δὲ τὸ λοιπὸν εἰρηκότες κεφά-
λαϊῖιον τὴν προκειμένην εὐμπεραιύςζομεν πρᾶξιν, ἅμα δὲ αὐτῇ
καὶ τὴν πραγματικήν. Εὐςτάθιος τάρ φηειν, ὅτι καθ᾽ ὅλου χρὴ
τοῦτο ποιεῖν᾽ ἡνίκα μὲν ἐτγκιυμιάζειν τινὰ βουλόμεθα, πρὸς ἐλάτ-
Tova χρὴ ποιήςαςθαι τὴν Avrırapadecıv, εἰ δὲ ψέξαι, πρὸς μεί-
Cova. οὕτως γὰρ κεχρημένοι ἢ κατορθοῦμεν πάντως τὸν ckormóv
f| οὐκ ἀποτυγχάνομεν. οἷον εἰ τὸν ᾿Αχιλλέα ἐξᾶραι ςπουδάςομεν,
ποιηςόμεθα ἐγκώμιον Πατρόκλου" δῆλον γὰρ ὅτι ἀνδρειότερος
ΤΙατρόκλου ὑπῆρχεν ᾿Αχιλλεύς. ὅςτα οὖν δείξομεν ἔχοντα τὸν
ΤΤάτροκλον ἀγαθά, διὰ μεθόδου τὸν ᾿Αχιλλέα δείξομεν διπλα-
ciova ἔχοντα ἀγαθά, ócov που καὶ ἀνδρειότερος" εἰ δὲ ψευςθῶ-
μεν ἐπὶ ΤἸΤατρόκλου τῆς ἐλπίδος καὶ μὴ ἀποδείξωμεν ἐπ᾽ αὐτοῦ
πλεῖετα ἀγαθά, οὐ τοῦτό που διελέγξει τὸν ckomóv. οὐ yàp ei!)
οὐκ ἀγαθὸς ὁ Πάτροκλος, ἤδη mou καὶ ᾿Αχιλλεὺς κακός. οὕτως
μὲν οὖν εἰ βουλοίμεθα ἐγκωμιάζειν. εἰ δὲ τοὐναντίον ψέξαι, ἀπὸ
τῶν μειζόνων émyepnücouev. οἷον εἰ πρόκειται ἡμῖν εἰς ψόγον
᾿Αλέξανδρος, καταβαλοῦμεν τὸν Ἕκτορα, δεικνύντες αὐτὸν οὐδὲν
ἔχοντα ἀρετῆς, ἀλλ᾽ ὅτι δειλός, ἄπειρος πολέμου, ἄβουλος, ἀεθε-
νὴς καὶ ὅεα τοιαῦτα. καὶ δῆλον ὅτι ὅςα λέξομεν ἐπὶ "Exropoc,
διπλαςίονα λέγειν ἁρμόςει ἐπὶ ᾿Αλεξάνδρου" Achevecrepoc τὰρ
Ἕκτορος δήπουθεν ὁ ᾿Αλέξανδρος. καὶ πάλιν εἰ ςφαλῶμεν ἐπὶ
Ἕκτορος, οὐκ ἤδη που καὶ τοῦ εκοποῦ ἐςφάλημεν. οὐ τὰρ εἰ
μὴ κακὸς ὁ “Ἕκτωρ, ἤδη που καὶ ᾿Αλέξανδρος οὐ κακός. οὕτιυς
ἄρα χρὴ ἐπὶ πάντων ποιεῖν τῶν κεφαλαίων. οἷον εἰ τὸ δυγατὸν
ἐξετάςαι βουληθείημεν, τουτέςτιν ὅτι οὐ δύνανται ᾿Αθηναῖοι Φι-
λίππῳ πολεμεῖν, dvobpauoüuev?) ἐπὶ τοὺς προγόνους, ὅτι οἱ
πρόγονοι ὑμῶν, λέγοντες, οἱ τοκαύτην ἔχοντες δύναμιν, ἠδυνά-
Touv ἁμιλλᾶςθαι πρὸς Φίλιππον" εἰ δὲ ἐκεῖνοι, πολὺ μᾶλλον
ἡμεῖς. καὶ οὕτως ἐπὶ πάντων mowjcouev τῶν κεφαλαίων.

IV. De ceteris rhetoribus, quorum mentio apud Georgium
oceurrit.

8 L De Anastaeio.*)

Anastasius rhetor Ephesius ex iis erat, qui iam apud ve-
teres orationem, quam nos nune inter Demosthenieas Philippicam

1) trai. Reitzenstein: ei yàp οὐ P.
2) ἀναδράμωμεν P; cf. p. 731, adn. 1. 3) ὑμεῖς P, sc, ἀδυνατοῦμεν.
4) Desideratur Anastasius apud Westermann, Griech. Bereds.; neque

134 Ludovicus Schilling:

quartam numeramus, spuriam esse iudicarent. Meminit et; bominis
et iudieii unus Iohannes Siciliota in commentario in Hermogenis
librum περὶ ideWv compilato (Rh. Gr. VI 253 W), cum ad locum
Demosthenicum (X 6) ab Hermogene (II 297, 31 Sp.) laudatum de
voce μανδραγόραν haec commentatur: 'Avactácioc δὲ ὁ Ἐφέ-
CIOC καί τινες τῶν τεχνογράφων ἐκ τῆς λέξεως ταύτης νοθεύ-
ουςι τὸν λόγον ), quae ex antiquo quodam scholiorum Demosthe-
nicorum corpore repetita esse app&ret. Unico huic testimonio alterum
nostrum accedit idque gravissimum, quippe quo scientia nostra et
de aetate et de scriptis Anastasii egregie augeatur. Nam cum priore
testimonio id tantum constaret, Anastasium Iohanne Siciliota unde-
eimi saeculi foetu superiorem esse, nunc firmum ratumque est eum
vel Georgium Monum aetate superare, quem saeculum tulit quintum.
Georgius enim eos se impugnare profitetur, qui iam ante ipsum
contra Anastasium scripsissent. Atque cum ex Iohannis verbis nihil
concludere liceret nisi de Demosthene scripsisse Anastasium, nunc
integram cuvaywynv προβλημάτων eundem condidisse compertum
habemus; atque bene recogitanti verba, quae Georgius e collectione
illa attulit, Anastasi liber et indole et rerum tractatione consimilis
fuisse tibi videbitur Sopatri compilationi „diaipecıc ζητημάτων“
inscriptae, quae ad nostram aetatem pervenit.

In status finitivi genere composito altera figura Hermogeni
(IL 155, 7—9 Sp.) est ὅρος ὁ κατὰ cuAAnyıv ὀνομαζόμενος, ὅταν
τοῦ φεύγοντος ἀντονομάζοντος d διώκων καὶ τούτῳ κἀκεί
ὑπεύθυνον αὐτὸν εἶναι λέγῃ τῷ ὀνόματι. Ad haeo verba Georgius
quaestionem XXXII. composuit, quam quinque capitibus distinxit,
quorum ultimum in recensenda Anastasi sententia totum versatur.
Primum Anastasi ipsa verba affert

Georgius fol. 143r 26: ’Avactäcıoc τὰρ ἐν τῇ cuvaqu rf
τῶν προβλημάτων τοιαύτην ἡμῖν rrapadidwcı εημείωςειν᾽ ᾿ἐπειδὴ
γὰρ τῶν κατὰ κρίειν ἔφαμεν εἶναι τὸ κατὰ εύὐλληψιν εἶδος, χρὴ
ςημειώςεαςεθαι, ὅτι ξένον τι eópíckouev περὶ δωρεῶν ὄντα τὸν
κατὰ cuAAnyıv, ὡς ἐπὶ τούτου᾽ νόμος τὸν τυραννοκτόνον μείζονι
δωρεᾷ τιμᾶςθαι ἢ τὸν dpicréa: ἀνῆλθέν τις εἰς τὴν ἀκρόπολιν
ὡς ἀναιρήςων τὸν τύραννον᾽ εὑρὼν ἐδίωξεν. ἀπελθὼν Ó τύραν-
voc ευνήθροιςεν δύναμιν ὡς πολιορκήςων τὴν πόλιν᾽ οἱ δὲ ἐξελ-
θόντες ἀντεςτρατεύοντο πρὸς τὸν τύραννον᾽ ἐν τῇ εὐυμπλοκῇ
περιτυχὼν τῷ τυράννῳ ὁ πρότερον διώξας ἀπέκτεινεν καὶ τὴν
τῶν τυραννοκτονούντων αἰτεῖ δωρεάν᾽ ἕτερος δὲ ἀντιλέγει, φά-
ckuv αὐτὸν dpicréa μᾶλλον εἶναι᾽ 6 δὲ καὶ ἀριςτεὺς elvat. gna
καὶ τυραννοκτόνος. τοῦτο κατὰ εὐλληψίν éctiv. τοῦ γὰρ ἀντι-
λέγοντος ἀντονομάζοντος τὸ πεπραγμένον, ὃ αἰτῶν ἄμφω ευλ-

in Encyclopaedia, quam Wissowa restaurandam curat, lóous ei con-
cessus est.
1) cf. Blass. Att. Bereds.* III 382.

Quaestiones: rhetoricae selectae. (IV & 1, 3) 135

λαμβάνει “ὅτι καὶ ἀριςτεύς εἶμι καὶ ruppavvokróvoc,! ὥςπερ xai
éxeicé!) φηςῖν ὅτι καὶ βίαιος εἴ καὶ δημοείᾳ ἠδίκηςας.᾽ ταῦτα
μὲν ᾿Αναςτάειος. — Tum Anastasi adversarios refellere. studet,
denique ipse suum profert iudicium fol. 144r 30: ἡμεῖς bé φαμεν,
ὅτι εἰ cKommcouev ἀκριβῶς, ὅλως οὐ cuvicraraı τὸ πρόβλημα᾽
πέπρακται γὰρ f| τυραννοκτονία τελείως καὶ ὑφ᾽ ἑνὸς καὶ τοῦ
αὐτοῦ, καὶ ὁ αὐτὸς ἔπραξεν τήν τε ἀρχὴν καὶ τὸ πέρας" καὶ
eicepxóuevoc?) ἐρεῖ ὅτι ᾿τυραννοκτόνος εἰμί" ἐγιὺ γὰρ καὶ ἐδίωξα
τὸν τύραννον καὶ ἀπέκτεινα ᾿" καὶ οὐδεὶς αὐτῷ ἀντειπεῖν δυνή-
cera ἀληθῆ τὰρ λέγει. εἰ δὲ τελείως πέπρακται f] τυραννοκτο-
vía, πρόδηλον ὅτι ücóracroc Écran ἐπεὶ μηδὲν ἔχει ζητούμενον.

8 2. De Anepigrapho.’)

1. Georg. fol. 21r 31 (de ἐλέγχων ἀπαιτήςει) ef. sub Ulpiani
fragmentis p. 763 fr. 2. |

2. In tractando status coniecturalis capite, eui est nomen βού-
Ancıc, novam quandam huius capitis ediderat speciem ὁ ἀνεπί-
Ypoapoc auctore

Georgio fol. 31v 30: ὃ δὲ ἀνεπίγραφος ἐν τῷ ἑαυτοῦ
ὑμομνήματι καὶ ἀκούειον fuiv εἰςφέρει βούληςιν. gndà γὰρ
ὅτι ἔςτι, καὶ ἢ παράδοξον, εὑρεῖν βούλησιν ἀκούειον, ἣνίκα φαμέν
“ἠβούλου τύψαι, ἐμέθυες Yüp* ἠβούλου ὑβρίςαι, ὠργίζου γὰρ
καὶ ó θυμός cou ἐπεκράτηςεν.᾽ οὕτως μὲν ἐκεῖνος, icréov δὲ
ὅτι τῶν ἀτοπιυτάτιυν ἂν εἴη εἰπεῖν βούληςειν ἀκούειον.

3. Technici quidam posuerant hoc (Georg. fol. 44r 7): 09 xpn-
cöneda ἀντιλήψει (seil. τῷ κεφαλαίῳ τοῦ croxocuot) ἐὰν μιςῆται ")
παρὰ τοῖς, δικατταῖς τὰ cnuela καὶ διαβάλλεται, ὡς ἐπὶ τούτου"
νέος πλούειος ἐκ δημοκρατουμένης πόλεως ὑπάρχων ἐξ ἀςτυτγεί-
TOVoC τυράννου κόρην ἐμνηςτεύςατο καὶ κρίνεται τυραννίδος éri-
Becewc. ἐνταῦθα τὸ πεπραγμένον ἄγαν μιςεῖται παρὰ τοῖς κρι-
ταῖς καὶ διαβάλλεται (105^) τὸ ἐκ δημοκρατουμένης ὄντα πόλειυς,
ἐν fj μιςοῦςει τὸ δουλεύειν καὶ τοὺς τυράννους ἀποςτρέφονται,
uvncreucacOai τυράννου θυγατέρα, Tor(apo0v οὐ προβάλλεται
ἐνταῦθα ἐπὶ ri) πεπραγμένῳ ἐξουείαν λέγων "EEecri μοι τυράν-
vou κόρην uvnicteucacdaı.” Quod impugnat 6 ἀνεπίγραφος teste
Georgio fol. 44r 20: τοῦ τοιούτου καλῶς ἔχοντος ὁ ἀνεπί-
γραφός qncv ὅτι τοὐναντίον ἐπὶ τῶν τοιούτων, τῶν picou-
μένων, χρηςτέον τῇ ἀντιλήψει, ἵνα τὸ δοκοῦν εἶναι καθ᾽ ἡμιῶν

1) Ergo Anastasius in eis, quae paulo ante disputaverat, etiam mpö-
βλημα tritissimum illud tractaverat,

2) sc. elc τὸ dıkacrhptov, ν

3) Apud Walz. saepius occurrit. — Gloeckner 1. c. p. 7.

4) καὶ (= καὶ el) pro ei καὶ secundum serioris aetatis sermonem
Keil: xai P.

δ) μιςεῖται 1". 8) om. P. 1) rouvavriwv pr. m P.

136 Ludovicus Schilling:

διὰ τῆς προβολῆς τῆς éEoucíac ἀπολυεώμεθα᾽ ἐν τοῖς γὰρ roi
ούτοις, Pnciv, τὰ εημεῖα cxebóv ὑπεύθυνα εὑρίεκεται καὶ δέονται
τῆς ἐκ τῆς ἀντιλήψεως ἐπικουρίας, ὡς ἐπὶ τοῦ τοὺς ἀποκηρύ-
κτους τρέφοντος᾽ ἐνταῦθα cyebóv τὸ πεπραγμένον ὑπεύθυνον,
τοῦ κατηγόρου λέγοντος, ὅτι ᾿οὺς οἱ νόμοι ἀπεκήρυξαν, τρέφεις
καὶ ὧν οἱ δικαςταὶ κατέγνωςαν, ὥςτε καὶ τοὺς νόμους ἀδικεῖς
καὶ τοὺς δικαςτάς.᾽ διὰ τοῦτο, pnciv, χρηςόμεθα μάλιςτα ἄντι-
λήψει, ἵνα διὰ τοῦ προβάλλεςεθαι é£oucíav δείξωμεν τὸ ἀνεύθυ-
γον. ταῦτα μὲν Ó ἀνεπίγραφος. écrit δὲ πρὸς τοῦτο εἰπεῖν͵
ὅτι ὡς ἔοικεν ὁ ἀνεπίγραφος ὅτι μὲν ἐνδέχεται ἐμπεςεῖν ἐπὶ
τούτων ἀντίληψιν ἐςκόπηςεν᾽ τί δὲ ἀποβήςεται ἐκ τούτου τῷ
κεχρημένῳ οὐκ ἐλογίςατο κτλ.

4. Georgius fol. 46 v 24 sqq. cf. supra p. 720 (Εὐςτάθιος καὶ
ὁ Aveniypapoc). De ἀντιληπτικῷ et ἀντιλήψει.

5. Georgius fol. 101r 25 de προβολῇ cf. p. 694.

6. Georgius ut Metrophanis praeceptum (quod infra p. 747 fr. 2
exscriptum invenies) refellat, haec disputatur fol. 125r 1: Ecrı δὲ
ῥᾳδία τῶν λεγομένων fj ἀνατροπή᾽ δείξομεν πᾶν τοὐναντίον,
ἐν (p (i.e. ubi) πρὸς αὐτὸ φέρεται τὸ ἔγκλημα fj ζΖήτηεις, ἀλλ᾽
ἐφ᾽ ἕτερον μετερχόμεθα. τοῦ μὲν οὖν προτέρου τοιοῦτόν écm
παράδειγμα᾽ κενοτάφιόν τις διορύξας κρίνεται τυμβωρυχίας. τοῦτο
γὰρ τὸ πρόβλημα ὁ ἀνεπίγραφός φηεῖν ἔχειν τὴν δρικὴν Zi-
τῆςιν. οὐ πρὸς τὸ ἔγκλημα, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἕτερόν τι μεταφέρομεν τὴν
ζήτηςιν, οὗ ἀποδειχθέντος ευναποδείκνυται καὶ τὸ ἔγκλημα τὸ
γὰρ ἔγκλημά Ecriv fj τυμβωρυχία᾽ γίνεται δὲ οὐ περὶ τούτου f
ζήτηςις, ἀλλὰ περὶ ἑτέρου. ζητοῦμεν τὰρ εἰ τὸ κενοτάφιον τύμβος.
μετὰ δὲ τὴν τούτου ἐξέταςιν ἤτοι ἀπόδειξιν ἑκάτερος τὸ οἰκεῖον
ευνάξει, ὃ μὲν φεύγων οὕτως" “εἰ δέδεικται ὅτι τὸ κενοτάφιον
οὐ τύμβος), δῆλον ὅτι οὐδὲ ἐγὼ τυμβωρύχος.᾽ 6 dE κατήγορος
οὕτως᾽ “Ei δέδεικται ὅτι τύμβος τὸ κενοτάφιον, δῆλον ὅτι καὶ ci
τυμβωρύχος.᾽ ὁ δέ γε Εὐςτάθιος ἄλλως κτλ. (cf. supra p. 726).

7. Hermogenes docuit in statu finitivo caput quodlibet anti-
theticorum dilui μεταλήψει, μετάληψιν rursus ἀντιλήψει p. 154, 11:
τούτῳ (sc. capiti ἀντιλήψεως) δὲ ἕπεται ἀναγκαίως f μετάληψις et
154, 18: μεταλήψεως δὲ εὑρεθείςης πάντως Tic ἔςται καὶ ἀντί-
ληψις; ex quibus prius illud occupaverat Eustathius (cf. p. 727),
cuius reprobata sententia Georgius ad Anepigraphum se convertit,
qui de membro posteriore dubitationes moverat; cf.

Georg. fol. 180r 31: ἠλέγχθη τοίνυν ὁ εὐεταθίου λόγος
καὶ καλῶς ἔφη μᾶλλον ὁ '€puovévnc ἀναγκαίως ἕπεςθαι πρὸς
μίαν τῶν ἀντιθετικῶὼν τὴν μετάληψιν. ὁ δὲ ἀνεπίγραφος πρὸς
μὲν τὴν μετάληψιν (quae sequitur τὴν Avridecıv, status definitivi
caput) οὐκ ἐνίεταται, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῆς ἀντιλήψεως μᾶλλόν gna μὴ

1) ὅτι οὐ τὸ κενοτάφιον τύμβος P: corr. Keil.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV 8 2) 131

εἶναι τὸν λόγον ἀληθῆ᾽ οὐ γὰρ ἐπὶ riv üvnOerkxüv οἷόν TÉ
ἐςτιν ἐμπίπτειν ἀντίληψιν ὡς ἐπὶ τούτου" εὐνεχίῶς τῶν ετρατιω-
τῶν ἐπὶ τὸ τεῖχος καταφευγόντων ὃ ςτρατηγὸς τὸ τεῖχος διέρ-
ρηξεν᾽ ἀπελθόντες οἱ ςτρατιῶται ἐνίκηςαν καὶ κρίνεται 6 crparn-
γὸς δημοςίων ἀδικημάτων" fj ἀντίθεεις “ὅτι τὸ τεῖχος διέρρηξας.
“ἀλλ᾽ ἐνίκηςα,᾽ φηςείν᾽ πρὸς τοῦτο ἕπεται μετάληψις “ἀλλ᾽ οὐκ
ἐχρῆν τοῦτον τὸν τρόπον εὐεργετῆςαι τὴν πόλιν.᾽ λοιπὸν οὐχ
οἷόν τε, φηείν, écriv ἀντίληψιν ἐπάγειν. πῶς τὰρ (ἂν) εἴποι
ὃ ςτρατηγὸς ὅτι ἔξεςτι τὸ τεῖχος διαρρῆξαι; ὥςτε, φηείν, ἐπὶ
τῶν ἀντιθετικὼν οὐχ οἷόν τε ἐμπίπτειν ἀντίληψιν" οὐ yüp ἐπὶ
τῷ ἀδικήματι ἐξουςίαν προβάλλεται ὃ φεύγων ἔνθα καὶ αὐτὸς
ὁμολογεῖ τὸ ἀδίκημα. ταῦτα μὲν 6 ἀνεπίγραφος. icréov δὲ
ὅτι οὐ καλῶς λέγει, ἐπεὶ μὴ φέρεται ἣ ἀντίληψις πρὸς τὸ ἀδί-
κημα, ἀλλὰ πρὸς τὴν μετάληψιν. ἐκείνου γὰρ λέγοντος ᾿ἀλλ᾽
οὐκ ἐχρῆν κατὰ τοῦτον εὐεργετῆςαι τὸν τρόπον τὴν πόλιν᾽ ém-
φέρει ὁ φεύγων πρὸς αὐτὸ τὴν ἀντίληψιν "EEecri μοι καθ᾽
ὃν ἂν βούλωμαι τρόπον εὐεργετῆςαι τὴν πόλιν.ἢ

8. Doctrinam suam de Ὑνιύμῃ, quae inter status definitivi capita
numeratur, Georgius tribus quaestionibus complexus est, quarum
prima cum Eustathio confligit (cf. supra p. 727 sq.), altera Anepi-
grapho se addicit:

Georgius fol. 134v 14: δεύτερόν écr κεφάλαιον, 6 qnav
ὃ ἀνεπίγραφος. ἐκεῖνος τὰρ ἔφη, ὅτι ἣ γνώμη μετάθεείς écriv
αἰτίας. τοῦ γὰρ κατηγόρου λέγοντος αἰτίαν “ὅτι ἐπανετείνιυ τὴν
χεῖρα ἐφ᾽ ὕβρει᾽, 6 φεύγων ἑτέραν μετατίθηςι λέτων “οὐκ ἐφ᾽
ὕβρει, ἀλλὰ εωφρονίςαι αὐτὸν βουλόμενος, ἐπεὶ προπετής Ecrıv.’
λέγομεν δὲ καὶ ἡμεῖς, ὅτι ἀληθῆ λέγει ὃ ἀνεπίγραφος. μετά-
θεεις γάρ écriv αἰτίας, ἀλλ᾽ ἐμπίπτει ἐνταῦθα οὐχ ὡς κεφάλαιον,
ἀλλ᾽ dic ἐπιχείρημα. τοῦτο μέντοι χρὴ τινώςκειν, ὅτι ἔν τιειν
οὐχ εὑρίςκει εἰπεῖν αἰτίαν 6 φεύγων, λοιπὸν ἐξ ἀπορίας biacu-
pei?) τὸν λόγον οὕτως" ὅτι ἄτοπόν ἐςτιν (ἐπὶ 7 τὴν γνιύμην
καταφεύγειν καὶ ἀδήλους ἐρευνᾶν αἰτίας, ἐξὸν ἐκ τῶν πεπραγμέ-
vuv καὶ προδήλιων ποιεῖεθαι τὰς ἀποδείξεις, οὕτω γοῦν διαςύ-
pac τὸν λόγον παρέρχεται καὶ μέτεισιν ἐπὶ ἕτερον. ἐν τούτοις
καὶ τὸ δεύτερον κεφάλαιον᾽ (Crpirov δέ ἐςτι κεφάλαιον.» "} τοῦτο᾽
χρὴ rap yıvwckeıv, ὅτι 4j γνιύμη ἐπιλογική Ecrıv κτλ.

9. In fine quaestionis XXXV., quae est de ἀντιλήψειυς eapiti-
bus, haec exhibet

Georgius fol. 156r 19: λοιπὸν ζητήσιυμεν, πῶς ὁ τεχνικὸς
ἀνωτέρω μὲν ἐν τῇ ψιλῇ ἀπαριθμήςει τῶν κεφαλαίων καὶ τὸν
ἀνθοριςμὸν ἔταττεν λέγων (stat. 157, 6) “ὅρῳ καὶ τοῖς ἑπομένοις
τῷ ὅρῳ μέχρι τοῦ πρός tı’, ἐνταῦθα δὲ ἐν τῇ κατὰ μέρος ἐρ-
γαςίᾳ οὐκ ἔταξεν τὸν ἀνθοριςμόν, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ ὅρου μετέβη ἐπὶ

1) add. Keil. 2) "contra id’, 8) biacópe P. 4) add. Keil,
5) lacunam explevit Keil.

138 Ludovicus Schilling:

τὸν εὐυλλογιςμόν (stat. 157, 24). fj οὖν. Exeice κακῶς “λέγει ἢ
ἐνταῦθα. ὅμως δὲ πιθανώτερον. ἐπενεχθῆναι μετὰ τὸν ὅρον τὸν
ευλλογιςμόν. ἀντίκεινται γάρ, εἴ τε ὃ μὲν ὅρος διαχωρίζει, ὁ δὲ
ευλλογιςμὸς cuvámTet. οὕτως τοῦ τεχνικοῦ εἰπόντος διαφωνία
τις ἐγένετο παρὰ τοῖς τεχνικοῖς.) οἱ μὲν γάρ φαειν, τουτέςτιν
ὁ ἀνεπίγραφος, ὅτι ἀεὶ ἐμπίπτει ὁ ἀνθοριςμὸς ἐν τῇ ἀντι-
λήψει ὁ δὲ Μινουκιανὸς τὴν ἐναντίαν βαδίζων ὁδόν qnav,
ὅτι οὔτε ἀνθοριςμὸς ἐμπίπτει οὔτε ευλλογιομός. ἀλλ᾽ ἐκείνοις
οὐ πειςτέον, ἅτε ἀναποδείκτως τὰ οἰκεῖα προφέρουει δόγματα κτλ.

10. Georg. fol. 216r 7 de legitimo in statu negotiali ef. sub
Athanasio fol. 215vsq. p. 742 fr. 7).

8 3. De Athanasio.?)

1. Num ipsa testium productione in statu coniecturali res profliga-
retur, cum alii rhetores quaesiverunt tum Georgius et Athanasius;
atque cum Athanasius docuisset testimonia non ad ipsum crimen
refellendum, sed ad indicia confirmanda, utpote quibus solis applicari
possent, adhiberi, ita ratiocinatur

Georgius fol. 19v 14: τρίτον δέ écriv, ὧς ἔφαμεν, κεφά-
Àaiov, ei παραγομένων μαρτύρων ἔτι μένει f| croxacruga| ζήτηςις"
εἰ γὰρ πάρειει, pací, μάρτυρες καὶ ἐλέγχουει τὸν κρινόμενον,
οὐδὲν ἔτι ζητοῦμεν, ὁμολογούμενον γὰρ ἔςται τὸ πρᾶγμα. AEYo-
μεν δὲ πρὸς τοῦτο, ὅτι εἰ παραγομένων τῶν μαρτύρων ευνήνει
τοῖς λεγομένοις καὶ μηδὲν εἶχεν ἀντειπεῖν, ἀληθὲς ὅτι ἀζήτητον
τὸ λοιπὸν κατελίμπανε τὸ πρᾶγμα. νυνὶ δὲ eumopficei τι λέγειν
ὁ φεύγων πρὸς τοὺς παραγομένους μάρτυρας᾽ διαβάλλει γὰρ
αὐτοὺς οὐκ ἀληθῆ μαρτυρήςαντας, ὡς ἐχθρούς, ὧς χρήματα εἴλη-
φότας καὶ ὅςεα τοιαῦτα. εἰ δὲ καὶ f| τῶν μαρτύρων παραγωτγὴ
ἐπιδέχεται ἀντιλογίαν, εὔδηλον ὅτι οὐδὲν λυμαίνεται τὴν cro-
χαςτικὴν ζήτηςειν fj τῶν ἐλέγχων παραγωγή, ἐπεὶ μὴ πάντῃ ποιεῖ
τὸ πρᾶγμα qavepóv: μαρτυρήςει δὲ τῷ λόγῳ xol fj τοιαύτη
πλοκὴ κτλ. .... fol. 20r 17: ἐδείχθη τοίνυν, ὧς οὐκ ἀπόχρη πρὸς
τὴν κρίειν fj τῶν μαρτύρων παραγωγή, οὐδὲ ἱκανή écriv δια-
φθεῖραι καὶ διαλῦςαι τὴν ςτοχαςτικὴν ζήτηςιν. "Agavácioc δὲ
Epicrncıv ἐνταῦθα λέγων, ὅτι ᾿ πῶς γὰρ ὅλως ἤμελλεν ὁμολοτου-
μένην ποιῆςαι τὴν ζήτηειν N τῶν μαρτύρων rapa, ἔνθα πρόςει-
ειν οὐ πιςτουμένη τὸ ἔγκλημα, ἀλλὰ μᾶλλον τὰ εημεῖα; καὶ δῆλον
ἐκ τοῦ Λυείου (-ἰα P) τῶν γὰρ ςημείων παραφέρει μαρτυρίας"
εἰ δὲ τὰ εημεῖα πιςτοῦνται οἱ μάρτυρες, εὔδηλον ὅτι μένει πάλιν
ἀμφιβαλλόμενον τὸ ἔγκλημα. ταῦτα μὲν ὁ ᾿Αθανάειος. ἀλλὰ
πρός γε τοῦτο ἴεως τις ἀπορήεειεν κτλ. ... fol. 21r 15: ὁμοίως
δὲ οὐκ ἠβουλόμεθα τὸν ᾿Αθανάειον εἰπεῖν, ὧς μόινος τοῖς εη-

1) cf. W V 817, 22; VII 488, 16; Syrian. II 188, 18.
2) Westermann, Gesch. d. Bereds. I 8 54, 4 et 104, 13; Gloeck-
ner l. e. p. 908q4.; Walz IV 369, V 358, VII 482. 611. 612. 619. 921.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV 8 3) 139

μείοις προςέρχονται αἱ μαρτυρίαι καὶ ἐγκλήματα yüp πολλάκις
πιςτοῦνται αἱ μαρτυρίαι.

2. Τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους si communia!) essent, δδσι-
satori neque ἀντίληψιν neque πιθανὴν ἀπολογίαν adhibendam esse
docuit Athanasius teste

Georgio fol. 37v 11: “εἰ δὲ κοινά écriv rà dm” ἀρχῆς ἄχρι
τέλους, καὶ τὰ ἑξῆς κεφάλαια ἔςται κοινά.᾽ ταῦτα καλῶς τοῦ
τεχνικοῦ (II 145, 20 Sp.) εἰρηκότος, ὁ ᾿Αθανάειος καινόν τι
ἡμῖν εἰςάγει λέγων, ὅτι bei yıyıbckeıv, ὧς οὐ χρήςεται ὃ κατή-
Yopoc οὔτε ἀντιλήψει οὔτε πιθανῇ ἀπολογίᾳ, ἡνίκα κοινὰ dci)
ταῦτα τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, ὡς εἶναι μόνην κοινὴν τὴν
μετάθεειν τῆς αἰτίας. καὶ ταῦτα εἰπὼν παρῆλθεν, λόγον ὅλως μὴ
δούς. ἔςτι δὲ εὔηθες τὸ λεγόμενον. πρῶτον μὲν γὰρ fj πιθανὴ
ἀπολογία ἢ αὐτὴ πάντως εὑρίςκεται ἢ τὸ ἀντ᾽ αὐτῆς᾽ ἔςτι δὲ (r0»?)
ἀντ᾽ αὐτῆς τὸ καλούμενον παρὰ φιλοςόφοις μὴ àávricrpégov . . .
fol. 38r 27: δέδεικται τοίνυν, ὅτι κέχρηται ὃ bubkuv τῇ πιθανῆ
ἀπολογίᾳ ἢ τῷ ἀντ᾽ αὐτῆς" ἐπειδὴ δὲ καὶ περὶ τῆς ἀντιλήψεως
ἔφαςκεν ὁ ᾿Αθανάειος, ὅτι οὐ χρήςεται αὐτῇ ὃ διιύκιωωυν, ἱςτέον
ὅτι τὸ τοιοῦτο μέθοδος τεχνικὴ οὐ κωλύει, ἀλλὰ ἐκ τῶν φερο-
μένων προβλημάτων ἐτεκμαίρετο, ἐπεὶ μὴ εὗρεν ἐν αὐτοῖς τὸν
διώκοντα κεχρημένον τῇ ἀντιλήψει" ἡμεῖς δὲ λέγομεν, ὅτι οὐδὲ
τὰ ἄλλα κεφάλαια πάντως éumimrouciv" ἔςθ᾽ ὅτε yàp ἣ ὕλη οὐκ
ἐπιχορηγεῖ ἀεὶ ypricacdan. | Quod postquam probare studuit, Georgius
capiti finem imposuit hune: (fol. 39r δ): δεδεικται τοίνυν, ὅτι xai ὁ
διώκων χρῆται τῇ ἀντιλήψει, ei &mxopnrnce N ὕλη, rourécriv
εἰ εημείοις χρήςεται ὁ φεύγων. ἀφ᾽ ὧν ὁ κατήγορος ἔπραξεν.

3. Dissertationem XXIX περὶ τῆς dvrıdecewc inseriptam in
quattuor quaestiones Georgius digessit, quarum alteram voluit esse,
num Avridecıv ubique adhibere liceret (ei ἀεὶ ἐμπίπτει); atque post-
quam Metrophanis (cf. p. 747) et Anepigraphi (p. 736) sententias
magno, ut assolet, strepitu verborum impugmavit, ad Athanasium
se convertit:

Georgius fol. 125v 25*): "Adaväcıoc δὲ ἑτέραν fjutv διά-
KpIcıv ἀποδέδωκεν, ὡς ἀπὸ τῶν τοῦ τεχνικοῦ croxaZöuevoc‘ ἔφη
γὰρ οὕτως ἐν τῷ κειμένῳ ὁ “Ἑρμογένης (II 154, 6 Bp.) 'fj δὲ
ἀντίθεεις ἐνταῦθα μὲν οὐκ ἐμπέπτικεν, ἐπὶ δὲ ἄλλιυν εὑρίςκεται
ζητημάτων πολλάκις.᾽ ἐνταῦθα μέν, φηείν, οὐκ ἐμπέπτιυκεν, TOU-
τέςτιν ἐπὶ τοῦ προκειμένου Öpıkod προβλήματος — φημὶ δὲ τὸ
τοῦ φιλοςόφου τοῦ πείταντος τὸν τύραννον ἀποθέςθαι τὴν TU-
ραννίδα καὶ αἰτοῦντος τὴν δωρεάν — ἐπὶ τούτου φηςὶν ὁ τεχνι-
κὸς τοῦ προβλήματος οὐκ ἐμπίπτει ávríOecic, ἐπὶ δέ τε ἑτέριων

1)1. 6. ab accusatore et reo adhiberi possunt.

2) Coniunctivum nolui corrigere, quamquam Georgius coniunctioni
ἡνίκα indicativum subiungere solet; sunt enim haee Athanasi verba.

3) add. Keil. 4) cf. etiam cap. II 8 2.

140 Ludovicus Schilling:

ζητημάτων ἐμπίπτει πολλάκις. ταῦτα τοῦ Ἑρμογένους εἰρηκότος
ὁ ᾿Αθανάειος ὥςπερ ἐκ τῶν τοῦ τεχνικοῦ «ςτοχαζόμενος πλέκει
τὸν κάνονα ἤτοι τὴν μέθοδον καί @ncıv, ὅτι ἐν ταῖς μὲν περὶ
δωρεῶν ὁρικαῖς ζητήςεειν οὐκ ἐμπίπτει fj dvriOecic, ἐν δὲ ταῖς
κατὰ κρίειν μᾶλλον. εἶτα καὶ λόγον ἀποδίδωςι φάςκων, ὅτι ἐν
ταῖς ἀντιθετικαῖς ἀδίκημα πάντως ἐςτίν, ὥςτε οἰκειότερον ἐμ-
πίπτειν τὴν ἀντίθεειν ἐν ταῖς κατὰ xpicıv Znrüceciv, ἐν αἷς ἀδί-
κημα ἐξετάζεται᾽ οὐ γὰρ ἐν ταῖς περὶ δωρεῶν, ἐν alc οὐκ Écnv
ἀδίκημα. ἀλλ᾽ ἔςτι καὶ τὸν "A0avacíou λόγον ῥᾳδίως ἀνατρέ-
war!) τὸ μὲν πρῶτον, ὅτι ἤδη δέδεικταί τινα κατὰ xpicıv?), ἐν
οἷς οὐκ ἐμπίπτει ἀντίθεεις, ὥςπερ ἐπὶ τοῦ κρινομένου ἱεροευλίας
καὶ τοῦ κρινομένου τυμβωρυχίας᾽ ἐν τούτοις ἀπεδείξαμεν, ὡς
οὐκ ἐμπίπτει μία τῶν ἀντιθετικῶν. φέρε δὲ νῦν καὶ τὸ ἕτερον
ἀναςκευάςωμεν CKEAOC?) δεικνύντες, ὡς καὶ ἐν ταῖς περὶ δωρεῶν
εὑρίεκεται ἐμπίπτουςα μία τῶν ἀντιθετικῶν, ὡς ἐπὶ τοῦ πολεμίων
ἐπελθόντων ἐχειροτόνηςε πόλις δύο ςτρατηγούς, τὸν μὲν ἐπὶ τῇ
φυλακῇ τῶν τειχῶν, τὸν δὲ ἕτερον ἐπὶ τοῦ ςτρατοπέδου᾽ cuußa-
Adv ἡττήθη᾽ ἐπανῆλθεν εἰς τὸ τεῖχος, ἀνοίγειν αὐτῷ τὰς πύλας
τὸν ἕτερον αἰτούμενος. ὁ δὲ οὐ μόνον οὐκ ἀνέῳξεν, ἀλλὰ καὶ
ἐβόηςε πρὸς αὐτὸν “ἀπελθὼν μάχου᾽" καὶ ἐπελθὼν αὖθις τοῖς
πολεμίοις, ἐνίκηςεν᾽ xai ἀμφιςβηςοῦςει τῆς δωρεᾶς ὅ τε ἐπὶ τῶν
τειχῶν crparnyöc καὶ ὁ ἐπὶ τοῦ ςτρατοπέδου. ἐνταῦθα ὁρικὴ
cuvécrnke ζήτηςις κατὰ ἀμφιςβήτηςιν δωρεᾶς καὶ ἐμπίπτει ἀντι-
«τατικόν. εἴποι γὰρ ὁ ἐπὶ τοῦ crpatonedou crpamyöc "εἰ καὶ
ἠδίκηςα δραπετεύςεας τὸν πόλεμον, ἀλλ᾽ ὠφέληςα τὴν πόλιν" ἐκ
τούτου γὰρ διεςπαρμένοις τοῖς πολεμίοις ἐπελθὼν ἐνίκηςα.᾽ οὐ
μόνον δὲ οὗτος, ἀλλὰ καὶ ἐκ τοῦ ἑτέρου ἀντιςτατικὸν ἐμπίπτει.
ἐρεῖ Yàp καὶ αὐτός “εἰ καὶ ἠδίκηςα ἐν ἀνάγκῃ τῷ ςτρατηγῷ μὴ
ἀνοίξας τὰς πύλας, ἀλλ᾽ οὖν γε τὴν πόλιν εὐεργέτηςα᾽ τοῦτο
γὰρ αὐτὸ τῆς νίκης γέγονεν αἴτιον. ὥςτε οὐκ ἀληθὴς ὁ 'A0a-
vacíou λόγος" ἰδοὺ γὰρ καὶ ἐν ὅρῳ περὶ δωρεῶν ἐμπίπτει ἀντίθεεις.

4. Georgius fol. 134r 30 de γνώμῃ: of. p. 728.

5. In eapite XXXIII. Georgius tertio loco de expolitione et
usu eius figurae agit, quae in statu definitivo κατ᾽ dugicfr'imav
audiebat fol. 145v 18: καὶ ὃ μὲν τεχνικὸς οὕτως φηςείν (II 156,
19) “καὶ τοῦτον δὲ παραπληείως διαιρήςεις, κεφάλαιον ἀντιτιθεὶς
κεφαλαίῳ᾽ οὐ προςδιέςετειλεν δέ, ποίοις διπλοῖς χρηςόμεθα καὶ
ποίοις οὔ. καλῶς τοίνυν Εὐεςτάθιός Pncıv (sf. supra p. 729)...
fol. 146 r 25: ᾿Αθανάειος δὲ ἑτέραν καλλίετην ἡμῖν παραδίδωτει
«ημείωςιν᾽ οὐ χρηςόμεθα γὰρ ἐν τοῖς κατὰ ἀμφιεβήτηςιν, φηείν,
ὅλως ευλλογιςμῷ᾽ xoi fj αἰτία αὕτη ὁ ευλλογιςμὸς «κοπὸν ἔχει
εἰς ταὐτὸν ἄγειν τὰ πεπραγμένα τοῖς λείπουςειν, καὶ τὸ παρει-

1) Cf. etiam Gloeckner 1]. c. p. 82 sq. et p. 91 g.
2) Scil. ópixal Zntficeic.

3) Ad schol. rec. Aeschyl. Sept. 91 (p. 818 De.) τὸ μὲν ἕν cx&oc εἷ-
πεν κτλ. provocat Keil.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV $ 3) 141

μένον écrl μᾶλλον τὸ ὁμολογούμενον καὶ xoipubrarOV!), διόπερ
ὡς αὐτοῦ καιρίου ὄντος τοῦ παρειμένου ςπουδάζομεν παρα-
πλήςειον αὐτῷ “) δεῖξαι τὸ πεπραγμένον, ὡς ἐκ τούτου θηριύμενοι
τὴν τοῦ ζητουμένου ἀπόδειξιν" καὶ ἀγαπητὸν ἣτούμεθα, εἰ δυνη-
ςόμεθα ὅμοιον ἀποδεῖξαι τὸ πεπραγμένον τοῖς παρειμένοις, οἷον
iepocuMa ἐςτὶ τὸ ὑφελέεθαι ἐξ ἱεροῦ χρήματα ὁ bé φηξιν "iepo-
cula ἐςτὶ τὸ ἱερὰ ὑφελέεθαι χρήματα᾽. λοιπὸν τούτου καιρίου
ὄντος καὶ ὁμολογουμένου, ςπεύςει ὃ κατήγορος ταὐτὸν ἀποδεῖξαι
τὸ πεπραγμένον τοῖς λείπουςιν, εἰ δὲ τοῦτο οὕτως ἔχει, οὐκ
χρήςεται οὐδέτερος τῶν ἀμφιςβητούντων τιὼ ευλλογιςμῷ" βλάψει
γὰρ τὸν) κεχρημένον, ἐπεὶ δείξει. τὸ τοῦ ἑτέρου péyicrov,
ςπεύδων τὸ ἑαυτοῦ Icov ἀποδεῖξαι τῷ τοῦ ἑτέρου" ὃ τὰρ αὐτιῷ
πέπρακται, τοῦτο TW ἄλλῳ παρεῖται. οἷον τὸ τυραννοκτονῆςαι
ἔςτιν τὸ καθελεῖν τινα τυραννικοῦ ἀξιώματος" ὁ bé φηςιν “οὔ,
ἀλλὰ τὸ ἀποκτεῖναι τὸν TÜpavvov’, λοιπὸν εἰ ευλλογιςμὸς évé-
πιπτεν, οὕτως ἂν ἐχρώμεθα ἀλλὰ ταὐτόν Ecrı τὸ) καθᾶραί
τινα τυραννικοῦ ἀξιώματος Td) ἀποκτεῖναι. εἰ δὲ τοῦτο ἔλεγεν,
«κόπει τὴν βλάβην" τὸ τὰρ τοῦ ἐναντίου δείκνυςειν μεῖζον τοῦ
οἰκείου, ἀγαπητὸν νομίζων, εἰ δυνηθείη δεῖξαι τὸ ἑαυτοῦ τιὺ τοῦ
ἐναντίου παραπλήεσιον. εὐλόγως οὖν οὐ κέχρηται οὐδέτερος
αὐτῶν τῶν ἀμφιςβητούντων ") τῷ ευλλογιςμῶ.

6. Hermogenes hoc fecit initium capitis de ἀντιλήψειυς statu
(II 157, 1): 'H δὲ ἀντίληψις διαιρεῖται προβολῇ, μορίοις dı-
Kalov, Tpocumu, ὅρῳ καὶ τοῖς ἑπομένοις τῷ ὅρῳ μέχρι τοῦ
πρός τι, αὐτῇ τῇ ἀντιλήψει, μεταλήψει, ἀντιθέςει, ἑτέρᾳ μετα-
λήψει, θέςει, ποιότητι καὶ γνώμῃ. Qua in expolienda dispositione
cum de duobus quae exhibet μεταλήψειυς capitibus paucissima haee
ediderit verba (158, 7): εἶθ᾽ ij μετάληψις évcrácei μὲν εἰ éfyu-
poin, ὅτι οὐδὲ ἔξεςτιν, ἀντιπαραςτάςει δὲ ὅτι ei καὶ éEecriv, ἀλλ᾽
οὐκ ἐπὶ τούτοις, οὐδὲ τοιαῦτα et (158, 18) ἑτέρα μετάληψις,
ἄλλως ἔδει ευμβουλεύειν, rhetores qui eum commentati sunt, aceu-
ratius quaerere instituerunt, quibus nominibus f| μετάληψις et Jn
ἑτέρα μετάληψις inter se differrent; qua de quaestione haec habet

Georgius fol 163v 6: καὶ λέγομεν, ὅτι διαφέρουςι (seil.
duae illae μεταλήψεις) κατὰ δύο τρόπους" πρῶτον ὅτι ἣ àvu-
τέρω μετάληψις πρὸς αὐτὸ φέρεται τὸ πρᾶγμα, τουτέςτιν πρὸς
τὴν ἀντίληψιν, οἷον ᾿ἔξεςτί μοι φονεῦςαι μοιχόν᾽, ᾿ἀλλ᾽ οὐ Tpıca-
ριςτέα᾽" πρὸς αὐτὸ οὖν τὸ πεπραγμένον φέρεται. fj δὲ δευτέρα
μετάληψις οὐχ οὕτως οὐ γὰρ πρὸς τὸ πεπραγμένον ἁπλιῶς
φέρεται, ἀλλὰ πρὸς τὴν ποιότητα τοῦ πεπραγμένου" f| yàp ἀντί-
θεεις ποιότητα τοῦ πεπραγμένου mapicrncv: olov "ebepyernca
μᾶλλον τοὺς ἐμπόρους᾽" οὐ Yap ἁπλῶς τὸ πρᾶγμα ὑπαγορεύει,

1) καιριότατον P. 2) corr. Keil: αὐτοῦ P. 8) corr. Keil: τὸ P.
4) scripsi: rip P. 5) beikvucıv Keil: ἐδείκνυμεν P.
6) τῶν ἀμφιεβ. susp. Keilio.

Jahrb. f. class, Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 48

142 Ludovicus Schilling:

ἀλλὰ τὴν ποιότητα τοῦ πεπραγμένου, πρὸς fjv φέρεται xol fj
μετάληψις" “ἄλλως ἐχρῆν εὐεργετῆςαι τοὺς πλέοντας᾽. φέρεται
τοίνυν N μὲν ἀνωτέρω μετάληψις πρὸς τὸ πεπραγμένον, N) δὲ πα-
poüca νῦν πρὸς τὴν ποιότητα τοῦ πεπραγμένου. δευτέρα δὲ εἴη
διαφορὰ αὕτη, ὅτι ἐν μὲν τῇ ἀνωτέρω μεταλήψει, ὡς αὐτὸς ἔφη
ὁ τεχνικός (158, 7), ἐγχωρεῖ ἐμπίπτειν καὶ Evcracıv, ἐν ταύτῃ δὲ
οὐδέποτε. καὶ f| αἰτία πρόδηλος᾽ f| ἀνωτέρω μετάληψις πρὸς
τὴν ἀντίληψιν φέρεται, ὅπερ καίριόν Ecrı κεφάλαιον [ὃν] ἢ) καὶ
cuvéxov τὴν cráciv, εἴ γε ἐν αὐτῷ τὴν ἐξουείαν ὁ φεύγων προ-
βάλλεται. λοιπὸν μέγιςτον ἡγούμεθα εἶναι, εἰ δυνηθείημεν ἐνετά-
cet κεχρῆςθαι καὶ δεῖξαι, ὅτι οὐδὲ éEoucia δέδοται. ἐν δὲ τῇ προ-
κειμένῃ νυνὶ μεταλήψει, ἥτις πρὸς τὴν ἀντίθεειν ὃ φέρεται, οὐκ
ἦν ἀνάγκη χρήςαςθαι évcrácer οὐ γὰρ περὶ αὐτοῦ τοῦ πράγματος
ὁ ἀγών, ἀλλὰ περὶ τῆς ποιότητος αὐτοῦ οὐδὲν οὖν ὑπῆρχε τὸ
κατεπεῖγον βιαίᾳ τινὶ χρήςαςθαι λύςει, εἰ μὴ περὶ καιρίου ὄν-
τος τοῦ πράγματος, ἐξὸν τῇ πιθανῇ μᾶλλον καὶ εὐπροςδέκτῳ
χρήςαςθαι, φημὶ δὲ τῇ ἀντιπαραςτάςει. ἐδείχθη τοίνυν, ὧς οὐκ
ἀναγκαία f| χρῆςις τῆς ἐνετάςεως ἐν τῇ προκειμένῃ μεταλήψει,
φημὶ δὲ τῇ φερομένῃ πρὸς τὴν ἀντίθεειν. αὕτη δὲ fj εημείω-
cic ᾿Αθαναείου Ecriv.

7. In statu negotiali Georgio Hermogenem aliosque secuto
primum caput est τὸ νόμιμον, cuius de tractatione et perpolitione
dicturus sic ille orditur fol. 215 v 28: ἀκόλουθον οὖν λοιπὸν περὶ
ékücrou τῶν κεφαλαίων διαλαβεῖν, καὶ πρῶτόν τε περὶ ToO vo-
μίμου, περὶ οὗ Téccopa κεφάλαια ζητοῦμεν, ὧν écrt πρῶτον
τοῦτο᾽ πῶς ἂν αὐτὸ ἐργαςόμεθα᾽ φαμὲν οὖν, ὅτι εἰ περὶ
τυράννου fj ckéyic. Écrai 9), πλεονάζειν χρὴ τοῖς ἀπὸ τῆς ψυχῆς
μάλιετα ἐπιχειρήμαςειν, οἷον ὅτι ἄπιετος ὁ τύραννος, Aceßrc,
βίαιος καὶ Öca τυράννῳ προςεήκει ἕτερα. δῆλον γάρ, ὅτι ἀςθενὴς
ἔςται καὶ εὐάλωτος, ἀςεβὴς ὑπάρχων καὶ τὸ θεῖον οὐκ εὐμενὲς
κεκτημένος᾽ οὕτως μὲν ᾿Αθανάειος. ὁ δὲ ἀνεπίγραφός φηειν᾽
εἰ περὶ πολέμου fj «ςκέψις εἴη, πλεονάζειν χρὴ μάλιετα τοῖς ἀπὸ
τῶν ἐκτός, ὡς εἴρηται ὅτι χρημάτων οὐκ εὐπορεῖ, οὐ φίλους
ἔχει καὶ ὅςα πρὸς τούτοις εἴρηται ἕτερα. ταῦτα μὲν οὖν ἐκεῖνοι"
ECT δὲ ἀμφοτέρων μερικώτερος Ó λότος.

8 4. De Harpocratione.°)

1. Hermogenes in enumeratione status finitivi capitum πηλικό-
τήταὰ capiti ei, quod πρός τι vocatur, praeposuerat. Iam disseruerunt

1) del. Keil. 2) pr. m. ἀντίληψιν.

3) Bıaia Keil: βίᾳ P. 4) &ceraı P.

5) Westermann |. c. I 88 61, 4 et 104, 11. Graeven passim in
prolegomenis ad Cornutum. Gloeckner 1. c. p. 6. 65. 96. — Walz IV 298.
619; V 270. 328. 410; VII passim.

d

Quaestiones rethoricae selectae. (IV $ 3, 4) 143

technici, iustusne hie ordo esset necne. Contra Hermogenem dispu-
tavit Harpocratio teste

Georgio!) fol. 116r 24: 'Aproxparíuv bé φησιν Pucıkiv
αὐτὰ (scil. πηλικότητα et πρός τι κεφάλαια) μὴ ἔχειν τάξιν, oiko-
γομικὴν δέ. ἣ δὲ κατ᾽ οἰκονομίαν αὐτιῶν τάξις τοιαύτη ἐςτίν. τὸ
πρός τι ἢ πιθανὸν εὑρίεκεται ἢ ἀπίθανον" καὶ εἰ μὲν πιθανόν,
προταχθήςεται, εἰ δὲ ἀπίθανον, ὑποταχθήςεται. καὶ πιθανὸν μὲν
εὑρίεκκεται ὡς ἐπὶ τούτου" φιλόςοφος ἔπειςτεν τύραννον ἀποθέ-
ςθαι τὴν τυραννίδα, καὶ αἰτεῖ δωρεάν" ἐνταῦθα ckórmer, mc πιθα-
γώτερον cuvavtQ τὸ πρός rv "ueiZov γάρ, price, τῷ λόγῳ κατα-
παῦςεαι τυραννίδα ἤπερ τὸ δι᾽ αἱμάτων καὶ μάχης" ὥςτε τὸ
πεπραγμένον μεῖζον ἢ κατὰ τὸ τυραννοκτονῆκαί ἐςτιν᾽. ἀπίθανον
δὲ εὑρίςκεται ὡς ἐπὶ τούτου" ἐξ fjpibou τις φιάλην ὑφείλετο, καὶ
κρίνεται ἱεροευλίας᾽ ἐνταῦθα ἀπίθανόν ἐςτι τὸ λέγειν, ὅτι ᾿τὸ ἐξ
ἥρῴου ὑφελέεθαι μεῖζόν ἐςτι τοῦ ἐξ ἱεροῦ ὑφελέεθαι᾽, πῶς τὰρ οὐκ
ἀπίθανον, εἴ γε μᾶλλον ἀςεβεῖ ὃ περὶ τοὺς θεοὺς ἀςεβὴς ἤπερ
ὁ περὶ τοὺς ἥρωας" fjpipov δέ φαμεν τὸ ἱερὸν τοῦ ἥρωος. οὕτω
μὲν οὖν ὃ ᾿Αρποκρατίων. In haee Georgius ita animadvertit:
icréov δέ, ὅτι oU περὶ τῆς κατ᾽ οἰκονομίαν ráEeuc πρόκειται νῦν
ὁ Aöyoc — ἐπεὶ καὶ ὅλα τὰ κεφάλαια ὅςον κατὰ τὴν οἰκονομίαν
πολλὰς ἔχουει καὶ διαφόρους τάξεις —, ἀλλὰ περὶ τῆς pucikfjc-
ταύτην γὰρ ἡμῖν ὁ τεχνικὸς καὶ παραδίδιυςιν κτλ.

2. Hermogenes (II 161, 16) in divisione τῶν ἀντιθετικῶν
etiam τὸν ὅρον nominavit: αἱ ἀντιθετικαὶ mücat διαιροῦνται rpo-
βολῇ, ὅρῳ ἔετιν ὅτε καὶ τοῖς ἑπομένοις mij ὅρῳ krÀ, quae
verba varie commentati sunt rhetores; οἵ,

Georg. fol. 179 v 3: τοῦ yàp τεχνικοῦ εἰρηκότος "Ööpw écriv
ὅτε᾽ διαφωνία γέγονε παρὰ τοῖς Texyvixoic* ὁ μὲν τὰρ ἔφη dei
ἐμπίπτειν ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς τὸ ὁρικόν, οἱ δὲ ἐκ τοὐναντίου
φαεὶν ὅτι οὐδέποτε. ἦν δὲ ὁ βουλόμενος ἀεὶ τὸ ὁρικὸν ἐμπί-
πτειν ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς Αρποκρατίων, καὶ N πρὸς τοῦτο
ἐπιχείρηεις αὐτοῦ τοιαύτη 7" ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς, φηείν, οὕτιωως
καταςκευάςει τὸν ὅρον ó φεύγων" 'ó ἀδικιῶν βλάπτει, ὁ βλάπτιων
οὐκ ὠφελεῖ, 6 ἀδικῶν ἄρα οὐκ ὠφελεῖ" λοιπὸν εουνάγει" “ἀλλὰ
μὴν ἐγὼ ὠφέληςα, οὐκ ἄρα ἠδίκηςα᾽, καὶ οὕτως φηςὶν ἀεὶ τὸ
ὁρικὸν ἐμπίπτει ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς. fol 179 y 32: fj μὲν γὰρ
προειρημένη Αρποκρατίωνος ἐπιχείρηςις τὴν TOV AvrıderikWv
ἀναιρεῖ φύειν, ἐπειδὴ ποιεῖ τὸν φεύγοντα μὴ ὁμολοτεῖν ἀδίκημα,
ὅπερ παρὰ τὴν φύειν Ecriv, duc εἴρηται, τῶν ἀντιθετικῶν. κοινὸν
γὰρ τοῦτο πάςαις παρέπεται ταῖς ἀντιθετικαῖς, τὸ τὸν φεύγοντα
ὁμολογεῖν ἀδίκημα. cpakepöv ἄρα τὸ ὑπὸ τοῦ 'Apmroxparíiu-
νος εἰρημένον. ὁ δέ τε Μητροφάνης κτλ. (ef. p. 749 fr. 4.).

1) cf. etiam W IV 519, 27.
2) cf. W VII 547, 31 Βα.
3) μὴν Keil un FP,

ΔΒ}

144 Ludovicus Schilling:

8 δ. De Maiore.)

1. Georgius fol. 10v 18 et fol. 12v 1 (de παραγραφικῷ) cf.
p. 710 adn. 3.

2. De status coniecturalis capite, quod βούληςις καὶ δύναμις
vocatur, cum Hermogenes brevissime, ut solet, doctrinam suam adum-
bravisset potius quam explicavisset haec praecipiens (stat. 144, 24):
ἣ BovAncıc καὶ fj δύναμις ἀπὸ τῶν παρακολουθούντων τῷ Ttpo-
εώπῳ τίνεται, δηλονότι τῶν ἐγκωμιαςτικῶν ... .. (145, 1) τοι-
αῦτα, techniei in singula illa ἐγκωμιαςτικά multifariam operam con-
tulerunt, ut quomodo essent perpolienda docerent. Atque Georgius
de 'fortuna? ita disserit:

fol. 99v 19: τὴν δὲ τύχην διαιροῦμεν᾽ A “γὰρ πλούειός écrv
ὁ κρινόμενος ἢ πένης᾽ καὶ εἰ μὲν πλούειος, κατηγορήςομεν οὔ-
τως ᾿ἠδύνω τυραννῆςαι χρήματ᾽ ἔχων, ἀκολούθους κεκτημένος
πολλούς, κολάκων πλείετων εὐπορῶν, φίλους ἔχων πολλούς, καὶ
πάντα ἁπλῶς τὰ πρὸς τυραννίδα ἐπιτήδεια᾽. ἀπολογήςεται δὲ ὃ
πλούειος πρὸς μὲν τὸ δύναςθαι οὐδέν᾽ οὐ γὰρ οἷόν τε πλούειον
ὄντα λέγειν ὅτι “οὐκ rjbuváunv': ἀπίθανον γὰρ τοῦτό γε. πολὺς
οὖν ἔςται ὁ πλούειος ἐπιχειρῶν καὶ ἀναςκευάζων τὴν βούληειν᾽"
τοῦτο γὰρ αὐτῷ καὶ πρὸς ἀπολογίαν μᾶλλον ἰεχυρόν, τὸ δεῖξαι,
ὅτι οὐκ ἠβούλετο᾽ εἰ δὲ πένης ἧ ὃ κρινόμενος κτλ. Coronidem
autem disputationi subiecit Maioris sententiam (fol. 80r 12) καλλί-
«τὴν δὴ cnuetuciv. ἡμῖν ἐνταῦθα παραδίδωειν ὁ Μαΐωρ᾽ ond
γάρ, ὅτι τὰ τοιαῦτα θετικῶς ἐξεταςτέον᾽ οἵους εἴωθεν τοὺς ἄνδρας
ἣ πενία ποιεῖν, καὶ πάλιν οἵους εἴωθεν ó πλοῦτος τοὺς ἔχοντας
ποιεῖν. ἐν τούτοις καὶ fj τῆς τύχης ἐρταεία.

$ 6. De Menandro Diaereta.?)

1. Georgius cum de usu ae vi termini technici ,keqóáAatov"
prima quaestione disputat, Menandrum inducit testem, ut κεφά-
Aatov non solum de artis capitibus integris dici probet, sed etiam
de iis argumentationis partibus, quae τελικὰ κεφάλαιϊα nuncupabantur:

Georgius fol. 2r 6: Μένανδρος vàp ὁ διαιρέτης διαί-
pecıv τῶν λόγων ποιούμενος ᾿ἐπληρώθη, qncív, μέχρι τῶν Ev-
ταῦθα κτλ. — W VII 248, 8—11.

2. Georgium rhetores quosdam, qui Hermogenis verba (stat.
146, 8) ἣ μετάληψις ἀεὶ ἐναντία Ecri τῇ ἀντιλήψει refellere
conati erant, impugnare studuisse, supra iam diximus (p. 721).
Quorum in numero etiam Menander erat; cf.

1) Westermann l.c. 88 96, 17 et 98, 21. Gloeckner l.c. p. 96. —
Walz IV 304 not. 324.

2) Westermann l.c. 88 57, 4; 104, 7, 12, 15, 18; 106, 20. Gloeck-
ner l.c. p. 6. — Walz III 672, VI 382, VII 248, 374, 850, 1080, 1184.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV 8 5, 6) 145

Georg. fol. 49r 20: χρὴ δὲ πρῶτον ἐπιςημήναςθαι, ὅπερ ὁ
Μένανδρος ἐν τῇ διαιρέςει ἢ τῶν δημοείων. qnd γάρ, ὅτι οὐκ
ἀρραγὲς τὸ παρ᾽ Epuoyevn καὶ Μητροφάνῃ Ἵ émxparfjcav δόγμα,
φημὶ δὲ τὸ καὶ τὴν μετάληψιν πάντως ἀντιλήψει λύεςθαι. ὅτι μὲν
γὰρ fj ἀντίληψις μεταλήψει λύεται δῆλον, τὸ δὲ ἕτερον οὐ πάντως
ἀληθές. οὐ γὰρ f| μετάληψις ἀεὶ ἀντιληπτικιῷ ἐπιλυθήςεται, ἀλλ᾽
ECTIV ὅτε τὴν μετάληψιν τὸ ὁμοιοτενὲς ἐπιλύεται μεταληπτικόν ἢ),
ὥςπερ παρὰ Anuocdevn ἐν τι κατ᾽ ᾿Ανδροτίωνος" écri γὰρ ἐκεῖςε
μεταληπτικὴ ἀπὸ τρόπου ávriOecic “εἴπερ, pnciv, ἐποφείλω) τῷ
δημοςίῳ, ἐχρῆν ce ἐνδεῖξαί ue καὶ οὐ παρὰ νόμον κατητορεῖν᾽.
οὕτως οὔςεης μεταληπτικῆς τῆς ἀντιθέςειυς, xal fj λύεις ὁμοίως
μεταληπτική Ectıv, ἀπό τε χρόνου καὶ τρόπου" "kai τοῦτο, Pnciv,
τότε) moijcouev, οὐ μὰ Δία νῦν, ὅτε χρή τε ὑπὲρ ὧν ἀδικεῖς
δοῦναι λόγον᾽. τοῦτο οὖν λέγει ὅτι ᾿ἐνδείξομέν ce μετὰ ταῦτα᾽
δέδεικται τοίνυν, ὅτι οὐ πάντως f μετάληψις ἀντιληπτικιὼ 7)
λυθήςεται, ἀλλ᾽ ἔςτιν ὅτε τῷ ὁμοιοτενεῖ μεταληπτικιῦ.

3. In statu coniecturali τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους refelli a.
reo adhibita neraßece: teehniei doeebant atque Hermogenes gene-
ralem hanc doctrinam singularibus praeceptis ita excoluerat, ut pro
tripertita natura — ἐν λόγοις, ἐν ἔργοις, ἐν πάθεειν — indieiorum
illorum, quae τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους audiebant, triplicem argu-
mentationis μεταθετικῆς rationem indicaret. In his Menandrum
adversarium nactus est; cf.

Georg. fol. 55 v 11: Μένανδρος τΤὰρ ὃ biaipérnc φηεῖν,
ὅτι οὐκ ἐχρῆν κατ᾽ ὅλου εἰπεῖν τὸν rexvikóv, ὅτι ἡνίκα ἐν AóToic
εὑρεθῇ 5) τὸ ςημεῖον (stat. 146, 27), f μετάθεεις τῆς αἰτίας κατὰ
ῥητὸν γίνεται καὶ διάνοιαν" ἔδει γὰρ προεςθεῖναι, νίκα ἀςαφὲς

1) corr. Keil. áveipéce P.

2) scil. λόγων. Ergo apud Menandrum duas operis partes, λύγων
ónpocíuv et λόγων ἰδιωτικιῶν, fuisse patet.

8) Ἑρμογένη — [Μητροφάνη P; cf. p. 684. In P post '€puorévr dele-
tum ἐπὶ; cf. ἐπι(κρατῆςαν).

4) cf. etiam fol. 197 r 25: ἐδείξαμεν ἤδη ἐν τῇ ue0óbu, dic ὅτι ME-
vavbpoc ὁ διαιρέτης ἐν τῷ κατ᾽ ᾿Ανδροτίωνος τὸ μεταληπτικὸν érépur) ém-
λύεται μεταληπτικι. 5) ἐπωφείλω P.

6) Demosth. XXII 33 Blass: τοῦτό τε [àp ποιήζτυμεν, οὐ uà AU
οὐχὶ vOv, ἡνίκα bei c' ἑτέριυν ὧν ἀδικεῖς δοῦναι Adyov xrÀ. Nescio,
qua re commotus Blassius haec verba correxerit. Traditum est enim
in Demosthenis libris manu AY AF τότε yüp, vulgata praebet lec-
tionem hanc: τότε γὰρ τοῦτο; illi autem quod sequitur οὐχὶ νῦν respon-
dere debet τότε. Praeterea ad nostrum Georgi loeum conferre licet,
quod legitur in scholiis (Dind. vol. IX, Oxonii 1861) p. 690, 2: ταύτης τῆς
ἀντιθέεεως μεταληπτικῆς oO0cqc καὶ ἡ λύεις écrl. μεταληπτικὴ ἀπὸ xpóvou
καὶ ἀπὸ τρόπου᾽ καὶ ἀπὸ χρόνου μέν, τότε ποιήζομεν, ob μὰ Δί᾽ οὐχὶ
νῦν κτλ.

T) μεταληπτικιίῦ, supra lineam ἀντιλη P.

8) Hermogenes: ἐὰν μὲν ἐν λόγοις ij. Quapropter coniunctivum εὑρεθῇ
servavi contra usum Menandri, quem coniunetioni ἡνίκα optativum subiun-
gere solere eis quae insequuntur probatur.

146 Ludovicus Schilling:

ein τὸ ῥητόν᾽ εἰ γὰρ μὴ εἴη τὸ ῥητὸν Acapec, τότε μεταςτατικῶς
ἢ εὐγγνωμονικῶς ἐξεταςτέον τὴν μετάθεειν τῆς αἰτίας. τοῦ μὲν οὖν
ἀςαφῶς ἢ ἔχοντος τὸ ῥητὸν ὑπόδειγμα τοῦτο᾽ νέος πλούειος ὦμοςεεν
ἐν ςυμποείῳ TUPAVVACEIV, καὶ κρίνεται τυραννίδος ἐπιθέςεως᾽" ἐν-
ταῦθα γὰρ ἀςαφοῦς ὄντος τοῦ ῥητοῦ ἐξηγήςεται αὐτὸς Ó πλού-
ειος κατὰ ῥητὸν καὶ διάνοιαν φάεκων ὅτι '"rupavvr|ceiv εἶπον,
τουτέςτι κατὰ φρόνηειν τῶν ἄλλων πλεονεκτήςειν πολιτῶν, καὶ
ὅτι ἔςομαι προὔχων τῶν ἄλλων καὶ περιφρονῶν͵ αὐτῶν τῷ φρο-
γήματι᾽. οὕτως οὖν, ἡνίκα ἀςαφὲς εἴη τὸ ῥητόν, ἐξηγητέον αὐτὸ
κατὰ ῥητὸν καὶ διάνοιαν᾽ εἰ δὲ μὴ εἴη ἀςαφὲς τὸ ῥητόν, ἐργα-
ςόμεθα τὴν μετάθεειν τῆς αἰτίας ευγγνωμονικῶς ἢ μεταεςτατικῶς,
ὡς ἐν τῷ κατ᾽ Αἰεχίνου.) τοῦ γὰρ Δημοεθένους λέγοντος 'cn-
μεῖον ὅτι ἀπώλεςεας τοὺς Φωκεῖς, ἐπειδὴ ἀπήγγειλας τὰ ψευδῆ᾽,
ó Αἰεχίνης τὴν μετάθεειν τῆς αἰτίας ευγγνωμονικῶς TE καὶ
μεταςτατικῶς ἐποίηςεν, ευγγνωμονικῶς μὲν ἐφ᾽ οἷς Epackev, ὅτι
ἠπατήθην, ὅπερ ευγγνώμης écriv, μεταςτατικῶς δὲ ἐν οἷς ἐπὶ
τὸν Φίλιππον τὴν αἰτίαν μεθίετηειν λέγων (ὅτι) ἐκεῖνος αἴτιος.
ταῦτα μὲν καὶ 6 Μένανδρος.

4. Sex Georgium ex Eustathi arte modos attulisse iam supra
(p. 728) diximus, quibus τὸν ἀντονομάζοντα et τὸν xarà εύλληψιν
ὅρον, status definitivi figuras, inter se differre docuerunt technographi.
Sextum, qui est Menandri, non recipit

Georgius fol 140v 9: φέρε νῦν εἴπωμεν, οἵαν ἔχει πρὸς
ἄλληλα τὰ εἴδη (scil. 6 ἀντονομάζων ὅρος καὶ ὁ κατὰ εὐὔλληψιν
ὅρος) διαφοράν. πέντε τοίνυν ἀληθεῖς ἔχουςει διαφοράς. ἣ γὰρ
ἕκτη οὐκ ἀκριβής, dud προιόντες εἰςόμεθα. fol 142r 10: ἔςτι δὲ
καὶ ἕκτη διαφορά, ἥν pncıv ὁ Μένανδροε, τοιαύτη ἐν τῷ ἀν-
τονομάζοντι οὐ ευλλαμβάνομεν τὰ ἐγκλήματα, ἐπειδὴ τὰ αὐτῶν
ἐπιτίμια κατὰ πολὺ ἀλλήλων διεςτήκαςειν. τῆς γὰρ ἱεροευλίας τὸ
ἐπιτίμιον θάνατος, τῆς δὲ κλοπῆς ἐπιτίμιον τὸ διπλᾶ Exriverv.)
ἐπεὶ οὖν οὐ παραπλήςειον τὸ τίμημα τῶν δύο ἐγκλημάτων, elxó-
τως οὐ εὐυλλαμβάνονται. ἐν δὲ τῷ κατὰ εὔὐὔλληψιν τῶν δύο
ἐγκλημάτων ἐπιτίμιον ςχεδὸν τὸ αὐτό écriv: τοῦ γὰρ δημοςείου
ἀδικήματος τὸ ἐπιτίμιον ὥριςτο θάνατος, καὶ ὁ βίαιος δὲ μυρίας
«εἰ μὴ» 5) παρεῖχεν, λοιπὸν ἄτιμος ἐγίνετο, ἄχρι οὗ ἂν παρεῖχεν ἃ
ὥφειλεν τῷ δημοείῳ᾽ τὸ δὲ ἄτιμον εἶναι ἴςον ἐςτὶ τῷ θανάτῳ. εὐλό-
wc οὖν ἐνταῦθα ευλλαμβάνομεν τὰ δύο᾽ τὰ ἐπιτίμια γὰρ αὐτῶν
παραπλήςιά eicıv. οὕτως μὲν ó Μένανδρος. Ecrı δὲ καὶ τοῦτο

1) ἀςαφοῦς P.

2) Dem. XIX 29 sqq. cf. εἴπερ οὗτος ἐβουλήθη αὑτὸν ἐξαπατᾶν ὑμᾶς
κτλ. Ad hoc cf. scholia (Dind. vol. VIII p. 356 A) p. 857: μετέβη πά-
λιν ἐντεῦθεν ἐπὶ τὸ κεφάλαιον, οὗπερ ἦν ἐξ ἀρχῆς τὸ προοίμιον, λέγω δὴ
τοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους. ἄρχεται δὲ ἐκ μεταληπτικοῦ κτλ.

8) Hoc μεταςτατικῶς respicit ad Aesch. II 118. Quorsum verba ευὐγγνυ-
μονικῶς — ἠπατήθην spectent, minus facile perspicitur; fortasse de
8 128: καὶ Φίλιππος εἴ τι τὴν πόλιν ἐξηπάτα rhetor cogitavit.

4) ὅτι adieci. ὅ) ἐκτείνειν P. θ) add. Kei

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV & 6, 7) 141

γελοιῶδες᾽ τούτῳ τὰρ τῷ λόγῳ καὶ ἐν τῷ ἀντονομάζοντι ἐχρῆν
cuAlaußavecdaı τὰ δύο ἐγκλήματα, ἐπεὶ κἀκεῖςε εὑρίεκονται
πολλάκις ica τῶν δύο ἀδικημάτων τὰ ἐπιτίμια. εἰ τὰρ εὑρεθείη
τις KEKÄOPWC μυρίας, ἀνάγκη αὐτὸν ἑτέρας ἐκτίνειν ἢ μυρίας.
λοιπὸν εὑρίεκεται ἄτιμος, ἄχρι ἂν ἀναποδιὼ , καὶ ἔεται καὶ οὗτος
ὥςπερ θανάτῳ ζημιούμενος. οὐκ ἐχυρὸς ἄρα ὁ Εὐεςταθίου
λόγος.

$ 7. De Metrophane.")

1. Georg. fol. 11v 1 de maparpapırW cf. p. 709.

2. Hermogenes adhibito celebri illo problemate ' τύραννον érreice
qiÀócogpoc ἀποθέεθαι τὴν τυραννίδα καὶ αἰτεῖ τὸ YEpac’ eum ex-
plicare studet, qui sit singulorum status definitivi capitum usus,
antitheticarum in hoc exemplo usum nullum esse dieit (154, 7). In
hac causa haec habet

Georgius fol. 123 v 22: ὃ yàp τεχνικὸς ἔφη οὕτιυς" '5 δὲ
avridecıc ἐνταῦθα μὲν οὐκ ἐμπέπτιυκεν, ἐπὶ δὲ ἄλλων ebpickerai
ζητημάτων πολλάκις.᾽ ταῦτα τοίνυν εἰρηκότος τοῦ τεχνικοῦ, ὅτι
μὲν οὐκ ἀεὶ ἐμπίπτει, ἔγνωμεν" τὴν δὲ μέθοδον bi ἣν ποτὲ μὲν
ἐμπίπτει, ποτὲ δὲ οὔ, ταύτην Nuäc ὁ τεχνικὸς οὐκ ἐδίδαξεν. δεῖ
οὖν ἡμᾶς ὥςπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων κεφαλαίων μεθόδους ἐκ-
θέεθαι, bi ἃς πότε μὲν ἐμπίπτει, πότε δὲ οὔ, μαθηςόμεθα. Μη-
τροφάνης τοίνυν τοιαύτην ἡμῖν παραδίδωςι μέθοδον" “ἐν τιὼ
ὅρῳ, qncív, ἢ περὶ αὐτὸ τὸ ἔγκλημα ἢ δρικὴ φέρεται ζήτηεις,
ἢ ἐπ᾽ αὐτὸ μὲν οὐ γίνεται τὸ ἔγκλημα fj ζήτηςις, ἀλλ᾽ ἀναχωροῦ-
μεν ἀπ᾿ αὐτοῦ ἐφ᾽ ἕτερον, οὗ ἀποδειχθέντος ευναποδείκνυται
καὶ τὸ ἔγκλημα. τοῦ μὲν οὖν προτέρου ὑπόδειγμα") τὸ 'é£ ἱεροῦ
τις ὑφείλετο χρήματα ἰδιωτικά, καὶ κρίνεται ἱεροευλίας", ἐνταῦθα
en’ αὐτὸ τὸ ἔγκλημα γίνεται fj ὁρικὴ ζήτηςις" ζητοῦμεν, ei ἔςτι
τὸ πεπραγμένον ἱεροουλία f| οὔ. τὸ αὐτὸ δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ cuve-
χῶς ἐπανατεινομένου πένητι τὴν χεῖρα καὶ κρινομένου ὕβρεως"
περὶ τὸ ἔγκλημα γὰρ κἀνταῦθα fj Zac: ζητοῦμεν, εἰ ὕβρις τὸ
πεπραγμένον. τοῦ δὲ ἑτέρου παράδειγμα τὸ TW τεχνικῷ (1. o.)
εἰρημένον εὐνοῦχόν τις εὑριὼὺν ἐπὶ τῇ γυναικὶ dc μοιχὸν ἀνεῖ-
λεν, καὶ φεύγει φόνου. ἐνταῦθα οὐκ ἐπ᾽ αὐτὸ τὸ ἔγκλημα γίνε-
ται ἣ ζΖήτηεις, ἀλλ᾽ ἀναχωροῦμεν ἀπ᾿ αὐτοῦ ἐφ᾽ ἕτερον. τὸ μὲν
γὰρ ἔγκλημα ὁ φόνος écriv, τὴν δὲ ζήτησιν οὐ περὶ τούτου
ποιούμεθα, ἀλλ᾽ ἀνατρέχομεν ἀπ᾽ αὐτοῦ καὶ ζητοῦμεν, ei ἐμοί-
χευςεν, οὗ ἀποδειχθέντος εὐυναποδείκνυται καὶ τὸ ἔγκλημα" ἀπο-
δεικνύων γὰρ ὁ φεύτων, ὅτι μοιχὸς ὃ εὐνοῦχος, cuvayeı λοιπόν"

1) ἐκτείνειν Ρ.

2) ἀναποδῶ P: corr. alt. m. addito ἂν supra lineam.

3) Westermann l. c. 8 104, 11, 15. 18; Graeven. l. e. p. XXIX;
Gloeckner l. c. p. 6. — Walz passim.

4) correxi: ὑποδείγματος P.

148 Ludovicus Schilling:

οὐκοῦν οὔκ εἰμι φονεύς, Ó ve κατὰ νόμους TTEPOVEUKWC. καὶ ὁ
κατήγορος δὲ ἐκ τοῦ ἐναντίου ευνάξει᾽ “εἰ μὴ μοιχὸς 6 εὐνοῦχος,
οὐκοῦν CU τε φονεὺς ὑπάρχεις, ἀναιτίως φονεύςας τὸν οὐ μοι-
χεύεαντα. τούτων οὕτως ἐχόντων τοιαύτην λοιπὸν λέγει ὁ
Μητροφάνης διάκριειν, dc ἐπὶ μὲν τῶν ἐχόντων ἐπ᾽ αὐτὸ τὸ
ἔγκλημα τὴν ζήτηςειν οὐχ εὑρίεκεται ἀντίθεεις ἐμπίπτουςα, ὥεπερ
ἐπὶ τοῦ κρινομένου ἱεροευλίας᾽ οὐδεμία γὰρ τῶν ἀντιθετικῶν
ἐμπίπτει, οὐκ ávrícracic, ἐπεὶ μὴ παρίετηςι τῷ ἀδικήματι εὐεργέ-
τημα, οὐκ ἀντέγκλημα, ἐπεὶ οὐκ ἀντεγκαλέςει τῷ θεῷ dic ἀξίῳ
παθεῖν, οὐ μετάςταεις, οὐ γὰρ ἔχει ἐφ᾽ ὅ m!) μεταςτήςει τὴν ai-
τίαν, οὐ cuyyvWun?), οὐδὲν γὰρ εὐπορήςει λέγειν, ἐξ ὧν f) cvr-
γνώμη γίνεται. οὕτως ἔχει καὶ τὸ πρόβλημα τοῦ cuvexWc ἐπα-
νατεινομένου πένητι τὴν χεῖρα καὶ κρινομένου ὕβρεως. κἀκεῖςε
γὰρ ὁμοίως οὐδεμία τῶν ἀντιθετικῶν ἐμπέπτωκεν οὔτε τγὰρ
ἀντίεταειν εὐπορήςει λέγειν, οὐκ ἀντέγκλημα, οὐ METÄCTACIV, οὐ
ευγγνώμην. ἐπὶ τούτων μὲν οὐχ εὑρίεκεται Avridecc" ἐπὶ δὲ
τῶν ἑτέρων, ἐφ᾽ ὧν οὐ πρὸς αὐτὸ τὸ ἔγκλημα fj ὁρικὴ φέρεται
ζήτηςις, ἀλλ᾽ ἀναχωροῦντες ἀπὸ τοῦ ἐγκλήματος ἐφ᾽ ἕτερόν τι
μεταφέρομεν τὴν ζήτηειν, οὗ ἀποδειχθέντος ευναποδείκνυται καὶ
τὸ ἔγκλημα, ὥςπερ ἐλέγομεν ἔχειν τὸ τοῦ εὐνούχου πρόβλημα"
fj γὰρ Zimcıc ἐκεῖςε γίνεται οὐ περὶ τοῦ φόνου, ἀλλὰ περὶ τοῦ
εἰ μοιχὸς ὁ εὐνοῦχος ἢ οὔ. τοιγαροῦν «εκόπει, πῶς ἐν αὐτῷ μία
τῶν ἀντιθετικῶν ἐμπίπτει᾽ ἔχει γὰρ ἀντεγκληματικὸν ἐν οἷς
ἀντεγκαλεῖ αὐτῶ dic ἀξίῳ παθεῖν᾽ “τί γάρ, φηείν, ἐπειρᾶτο τῆς
γυναικός, καὶ τὰς θεραπαίνας ὑπέφθειρεν καὶ τἄλλα ἐποίει, Oca
ποιεῖν οἱ μοιχεύοντες εἰώθαςειν᾽; dic?) οὖν ἔςτιν εἰπεῖν “εἰ μὲν
ἐπ᾿ αὐτὸ φέρεται τὸ ἔγκλημα f$ δρικὴ Zac, οὐκ ἐμπίπτει f
ἀντίθεεις, εἰ δὲ μὴ ἐπ᾽ αὐτὸ ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἕτερον, τότε πάντως ἐμ-
πίπτει᾽, καὶ τοιαύτην ἡμῖν ὁ Μητροφάνης παρέδωκε μέθοδον.
ἐςτὶ δὲ ῥᾳδία τῶν λεγομένων fj ἀνατροπή ... fol. 126 v 22: καὶ
ἐκ τούτου δῆλον, ὅτι ἀνατέτραπται rráca fj Μητροφάνους μέθο-
doc ἤτοι διάκριεις.

9. Differebant inter se rhetores in definiendo status definitivi
capite, quod ποιότης audit; cf. Georg. fol. 131r 35): ταύτης τοίνυν
τῆς ποιότητος διάφορος γέγονε δόξα. ὃ μὲν γὰρ Mivoukiavóc
ἐπιλόγους @nciv εἶναι τὴν ποιότητα, ὥςπερ καὶ f) κοινὴ ποιότης.
καὶ ταῦτα εἰρηκὼς παρῆλθεν οὐ δοὺς αἰτίαν τοῦ ἐπιλόγους εἶναι
τὴν ποιότητα. ὁ δὲ Μητροφάνης ἀτωνιςτικόν nav εἶναι κεφά-
λαιον᾽ λυςιτελεῖ γὰρ πρὸς ἀπόδειξιν, ἐπεὶ καὶ δι᾽ αὐτοῦ πιςτού-
ue0a: εἰ γὰρ ἀποδείξομεν ὅτι καὶ ἄλλοτε ἐφόνευςεν, οὐδὲν
ἀπεικός φαμεν καὶ νῦν αὐτὸν πεφονευκέναι᾽ ἔτι εἰ δείξομεν, ὅτι

1) ὅ τι Keil: ὅτου P; cf. Syrian. II p. 144, 12.

2) correxi: cuyyvWwunv P

8) Pendet ex: xai τοιαύτην... παρέδωκε μέθοδον, quae infra leguntur.
4) Eadem excerpta invenies in W VII 448 sqq.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV 8 7) 149

καὶ πρὸ τούτου ὑβριετικῶς διαγέγονεν, εὐνάγομεν λοιπὸν πιςτού-
μενοι, ὅτι οὐδὲν ἀπεικὸς τοῦτον καὶ νῦν ὑβρίςαι᾽ ὥςτε, qncíi, καὶ
ἣ ποιότης πρὸς ἀπόδειξιν ἀφορᾷ. καὶ οὕτω μὲν Ó τε Mivov-
κιανὸς καὶ ὁ Μητροφάνης. ἱετέον δέ, ὅτι οὐδετέρῳ δεῖ
πειθαρχεῖν᾽ οὔτε γὰρ ἐπίλογοι fj ποιότης, οὔτε μὴν ἀγωνιςτικὸν
κεφάλαιόν écriv: ἀλλὰ τῶν μὲν ἐπιλόγων ἐςτὶν ἀγωνιςτικωτέρα,
τῶν δὲ ἀγώνων ἐπιλογικωτέρα, ἐπειδὴ ἔχει τι ἀμφοτέρων᾽ οὔτε ἢ)
γάρ écnrv ἐπίλογοι, ἐπεὶ ἔχει τι καὶ ἀποδείξεως, ὥς qnav ὁ
Μητροφάνης, οὔτε μὴν ἀγωνιςτικόν ἐςτι κεφάλαιον, ἐπεὶ μὴ
κυρίως ἀποδείκνυςι ) τὸ προκείμενον, ἀλλ᾽ ἔξωθεν ἐπιςούρεται
τὴν πίςτιν.

4. Harpocrationem supra (p. 743 fr. 2) cognovimus docuisse, caput
definitivum ubique in antitheticis adhiberi posse (ἐμπίπτειν τὸ Ópi-
«ov [κεφάλαιον] ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς). Huic Metrophanem adver-
satum esse Georgius testatur, qui eius doctrinam ipsi Harpocrationis
sententiae proxime subiecit; cf.

Georg. fol. 180r 7: ὁ δέ ye Μητροφάνης τοὐναντίον
(scil. τῷ 'Aprtokparíovt) βούλεται μηδέποτε ὁρικὸν ἐμπίπτειν ἐν
ταῖς ἀντιθετικαῖς. καὶ ἦν αὐτῷ fj ἐπιχείρηεις τοιαύτη᾽ ὁ ὅρος,
qncív, ἐμπίπτων ἢ τὸ ἀτελὲς ὡς τέλειον παρίςτηειν, ὥςπερ ἐν
ὅρῳ τῇ crácei, ἢ τὸ πεπραγμένον διαχωρίζει τοῦ ἐπαγομένου
ἐγκλήματος δεικνύς, ὅτι ἐπ᾽ ἄλλοις προεήκει τὸ ἔγκλημα, οὐκ ἐπὶ
τῷ προκειμένῳψ᾽ λοιπὸν ἐκ τούτου ευνάγει, ὅτι τὸ πεπραγμένον
ἀνεύθυνον. τοιοῦτος οὖν ὃ ὅρος᾽ ἀλλ᾽ ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς οὐκ
ἔχει χώραν ἐμπίπτειν. οὔτε γὰρ τὸ πεπραγμένον ἀτελές, ἵνα ὡς
τέλειον αὐτὸ ὁριςω μεθα ὃ, οὔτε μὴν διαχωρίζοντες αὐτὸ ἀπὸ τοῦ
ἐπαγομένου ἐγκλήματος ςπεύςομεν δεῖξαι τὸ πεπραγμένον ἀνεύ-
θυνον᾽ τοὐναντίον τὰρ ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς, ὡς εἴρηται), ὁμο-
λογεῖ ὁ φεύγων ἀδίκημα. τοιαύτη καὶ ἣ Μητροφάνους ἐπι-
xeipncıc ἀναςκευάζουςκα δῆθεν, ὅτι ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς οὐκ
ἐμπίπτει ὅρος. ἀλλ᾽ fj ἐπαγομένη ἐπίκριεις διελέγξει καὶ τὴν
Μητροφάνους δόξαν.

5. Metrophanes quintum quod ipse invenerat παραγραφικοῦ
genus ἐν ταῖς Avrıderıxaic adhiberi vult teste Georgio, cuius quae
de hae re leguntur verba supra (p. 732) attulimus.

6. Docuit Hermogenes (161, 22 sqq.) in tractandis antitheticis
primum locum προβολήν tenere, quae est facti commemoratio cum
exaggeratione rerum vel causarum (cf. p. 694); hanc sequi defini-
tivum caput (ὅρον vel τὸ ὁρικόν), cui si quando in accusatoris
oratione locus non esset, προβολήν excipere τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι
τέλους (cf. Hermog. 161, 18—30). Haee Metrophanes ita impug-
navit: et προβολήν et τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους esse capita, quo-
rum expolitio in exaggeratione rerum vel causarum posita esset;

1) ob P: corr. Keil; cf. quae proxime sequentur fr. 4.
2) corr. Keil ad usum Georgi: ἀποδεικνύει P. 8) ὁριςόμεθα P.
4) Hoc ὡς εἴρηται e Metrophanis contextu Georgium recepisse apparet.

150 Ludovicus Schilling:

quare si quis Hermogenis praeceptum sequeretur, eum facere non
posse, ut indicia (vel notas proprias) προβολῆς servaret (φυλάξει
sc. ὃ ῥήτωρ), immo eum redacturum esse προβολήν ad simplicis
narrationis rationes; duorum enim capitum exaggeratione excultorum
alterum alteri adiungi nequire; cf.

Georgi!) fol. 182r 24: ὁ Mnrtpopävnc τὰρ τοιαύτην
rapadidwcı cnuelwcıv, ὧς ὅταν μετὰ τὴν προβολὴν ebpicknra
τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, ἅτε μὴ τοῦ ὁρικοῦ ἐμπίπτοντος, χρὴ
γινώςκειν, ὅτι τότε οὐ φυλάξει) τὰ τῆς προβολῆς vvupícuara:
ψιλὴ γὰρ μόνον εὑρίεκεται διήγηςις μηδὲν Exouca αὐξητικόν.
ταῦτα εἰρηκὼς καὶ τὴν αἰτίαν δῆθεν ἐπιφέρει᾽ ἄτοπον γὰρ δύο
εἶναι κεφάλαια ἐκ προοιμίων, qncív, aü£nciv ἔχοντα, ἐπεὶ καὶ
τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους αὔξηςειν ἔχει μετὰ διηγήςεως, καὶ ἣ
προβολὴ δὲ ὁμοίως᾽ οὐκοῦν τὸ ἕν εὑρεθήςεται περιττόν" ἀλλὰ
πρὸς τοῦτο διαφόρως ἀπαντήεωμεν. πρῶτον ὅτι εἰ ψιλὴ διήγη-
cic, οὐκοῦν οὐκέτι προβολή, οὐκέτι κεφάλαιον ἀγωνιςτικόν᾽ καὶ
πῶς αὐτὴν Ó τεχνικὸς προβολὴν ὠνόμαςεν; δεύτερον, εἰ καὶ
ἄμφω αὐξητικὰ τὰ κεφάλαια, ἀλλ᾽ Éyoucí τι διαλλάττον εἴ γε
ἀμφότερα dınyncıv ἔχει καὶ αὔξηςιν᾽ ἀλλ᾽ ἐν μὲν τῇ προβολῇ τῆς
αὐξήςεεως μᾶλλον ὁρᾶται fj διήγηςεις, ἐν δὲ τοῖς ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι
τέλους τοὐναντίον πλέον τῆς διηγήςεώς ἐςτιν fj αὔξηςεις" οὐδὲν
οὖν ἀπεικὸς μετὰ τὴν ἐν τῇ προβολῇ cuuuerpov αὔξηειν ἐπιφέ-
ρέεεθαι τελείαν αὔξηςιν᾽ ἐν γὰρ τοῖς ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους αὐτὰ
τὰ καίρια τῶν πεπραγμένων ἐκλέγοντες, ὥςπερ καὶ ἐν τῇ πηλι-
κότητι. τρίτον ὅτι οὐδὲ ἐφεξῆς ἔςται f| προβολὴ καὶ τὰ ἀπ᾿
ἀρχῆς ἄχρι τέλους᾽ κατὰ γὰρ αὐτὸν τὸν Μητροφάνην μετὰ
τὴν προβολὴν ἐκεῖνο ταχθήςεται τὸ ξένον παραγραφικόν, dicte
οὐχ εὑρίεκονται ἐφεξῆς τὰ αὐξητικά, ἀλλ᾽ Exouci τι μεςολαβού-
μενον. Tocaüra ἦν εἰπεῖν καὶ περὶ τῶν ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους.

7. Hermogenes (stat. 162, 9) docuit: ὅλως τε πᾶςαι αἱ ἀντι-
θετικαὶ ἀλλήλαις duc ἐπὶ τὸ TrÀeicrov ευὐμπλέκονται, καὶ οὐ μόνον
ἀλλήλαις, ἀλλὰ καὶ ταῖς ἄλλαις cráceciv. Ad hoc

Georgius?) fol. 185 v 15: τοῦ δὲ ‘Epnoyevouc οὕτως ἄπρος-
διορίετως εἰρηκότος, ὅτι αἱ ἀντιθετικαὶ ἐπιςουμπλέκονται ἀλλήλαις,
ὁ Μητροφάνης gnci^ 'χρὴ «εημειώςαεςεθαι, ὅτι ἐν μὲν ἀντεγκλή-
ματι ἐμπίπτει ἀντιςτατικόν, οὐκέτι δὲ καὶ ἐν ἀντιςτάςει üvrev-
κληματικόν᾽᾽ καὶ τὴν αἰτίαν πειρᾶται δῆθεν εἰπεῖν᾽ “Ev ἀντιςτάςει,
φηςίν, ἢ ἄψυχον εὑρίεκεται τὸ πεπονθὸς ἢ ἄλογον, ἢ εἰ καὶ
λογικὸν ἀλλ᾽ ἀναμάρτητον᾽ πῶς οὖν ἐγκαλέςει) τις ὡς ἀξίῳ πα-
θεῖν ἢ ἀψύχῳ ἢ ἀλόγῳ A ἀναμαρτήτῳ; εἰ γὰρ μηδὲν πεπλημμέ-
ληκεν, πῶς ἔτι φήςομεν, ὡς ἄξιος ἦν παθεῖν; εὐλόγως οὖν,
qncív, οὐκ ἐμπίπτει ἐν ἀντιςτάςει ἀντεγκληματικόν᾽. ἀλλὰ φέρε
δὴ καὶ τὰ παραδείγματα εἴπωμεν᾽ τοῦ μὲν οὖν προτέρου ὑπό-

1) Cf. W VII 561, 26 sqq. et 556, 7 sqq. 2) φυλάξειν P.
3) Cf. W VII 561, 28 8qq. 4) ἐγκαλέςοι P.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV & 7) 151

δειγμα τοῦτο᾽ cuveyü)c τῶν crparıwrav ἐπὶ τὸ τεῖχος καταφευ-
γόντων ὁ crpamröc τὸ τεῖχος διέρρηξεν" ἐξελθόντες νενικήκα-
civ, καὶ κρίνεται ὃ ετρατηγός. ἐνταῦθα τὸ τεῖχος πέπονθε,
πρᾶγμα ἄψυχον" καὶ πῶς τῷ τείχει ἐγκαλέςει 6 crparmyöc Uc
ἀξίῳ παθεῖν; τοῦ δὲ δευτέρου ὑπόδειγμα τοῦτο᾽ ἵππος τὸν be-
ς«πότην ευνεχῶς ἐπὶ τοὺς πολεμίους ἐξέφερεν 7" mapacrarnc τις
ἰδὼν αὐτοῦ κατηκόντιςεν, καὶ κρίνει αὐτὸν ὁ τοῦ ἵππου δεςπότης
βλάβης. ἐνταῦθα τὸ πεπονθὸς ἵππος ἐςτί, ζῶον ἄλογον" καὶ
πῶς ἐνῆν ἐγκαλέςαι rij ἀλόγῳ; ἔτι τοῦ τρίτου ὑπόδειγμα τοῦτο᾽
τύραννος ἐξ ἀςτυγείτονος πόλεως ὡραῖον ἥτηςε μειράκιον, πό-
λεμον ἀπειλῶν, εἰ μὴ λάβοι" εἵλετο μᾶλλον ὁ δῆμος ἐπιόντα
τὸν πόλεμον᾽ ὁ δὲ πατὴρ τὸ μειράκιον ἀναγαγὼν ἐπὶ τοῦ τείχους
ἀπέςφαξεν᾽ ὁ τύραννος ἰδὼν ἀνέζευξε, καὶ κρίνεται bruociuv
ἀδικημάτων ὁ πατήρ. τὸ πεπονθὸς ἐνταῦθα μειράκιον οὐδὲν.
ἡμάρτηκεν᾽ πῶς οὖν ἐγκαλέςομεν δικαίως TÜ γε μηδὲν ἥμαρτη-
κότι; ταῦτά qnc Μητροφάνης cuvaywv, ὅτι οὐκ ἐνδέχεται ἐν
ἀντιςτάςει ἐμπεςεῖν ἀντεγκληματικόν. ευναινεῖ δὲ τοῖς εἰρημέ-
γοις καὶ Εὐετάθιος καὶ μᾶλλον ἀποθαυμάζει τὸν ἄνδρα, wc
ἐςτοχάςατο λίαν ἀκριβιῦς τοῦ δέοντος. ἀλλ᾽ Ecrı τὸ λεχθὲν οὐκ
ἀληθές" εὑρίεκομεν γάρ τινα προβλήματα τὸν λόγον ἐκφεύγοντα.

8. De ills, quas Metrophanes instituerat status negotialis
(πραγματικῆς) figuris (Georg. fol. 207 sqq.) iam supra (p. 711894.)
diximus.

9. Magnas turbas movit Hermogenis divisio status negotialis
(164, 2), cum capita aliis iusto plura, aliis pauciora enumerasse
videretur. Atque haec Georgius de istis contentionibus fol. 215 r
18: τινὲς ἔλεγον, ὅτι περιττὰ εἶπεν 6 Ἑρμοτένης κεφάλαια,
ἕτεροι δέ φαειν, ὅτι τοὐναντίον παρέλιπέ τινα τῆς πραγματικῆς
κεφάλαια. οἱ μὲν οὖν qac δύο καὶ uóva?) εἶναι τῆς πραΐμα-
τικῆς κεφάλαια, τό τε δίκαιον καὶ ευμφέρον᾽ τὰ τὰρ ἄλλα ὑπὸ
ταῦτα ἀνάγονται, .... fol 214r 20: ἕτεροι δὲ πλείονα τιῶν τοῦ
τεχνικοῦ λέτουειν εἶναι τὰ κεφάλαια καὶ rpocrıdeacı τῷ μὲν
cuupépovri τὸ ἀναγκαῖον, TÜ) δὲ δυνατιῦ τὸ pdbiov, Tu) δὲ vo-
μίμῳ τὸ capéc .... fol 214v 5°): ἄλλοι δὲ uv ἐςτι καὶ Mn-
τροφάνης τε καὶ Πορφύριος ἢ ἐμπίπτειν φαςὶν ἐν τῇ πραΐ-
ματικῇ τὰ αὐξητικὰ δύο κεφάλαια, τὴν πηλικότητά τέ φημι καὶ
τὸ πρός τι. ἀλλὰ λέγομεν, ὅτι οὐκ ἐμπίπτουςειν ἐν τῇ πραγματικῇ
ταῦτα ὡς κεφάλαια, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς ἐπιλόγοις (ὡς) }} αὐξητικά. ἐν μὲν
γὰρ τοῖς ἄλλοις, ἔνθα τὸ πεπραγμένον ἔγκλημα ὁριζόμεθα, ἐκεῖ
ἐμπίπτουει τὰ αὐξητικὰ κεφάλαια" χρὴ yàp αὔξειν τὸ πεπραγμένον

1) ἐξέφερον P. 2) uóvov P. 3) cf, W VII 596, 15.

4) TToppüpıoc nullo alio loco apud Georgium Monum occurrit. Quam-
obrem Georgium Porphyri librum manu non tenuisse, immo Metrophanem
solum secutum esse putaverim, qui ipse e Porphyrio hauserat.

5) om. P.

152 . Ludovicus Schilling:

καὶ μέτα δεικνύναι ὅπερ Öpicacdar μέλλομεν ἔγκλημα. ἐν δὲ τῇ
πραγματικῇ, ἔνθα τὸ πεπραγμένον οὐχ ὁριζόμεθα ἔγκλημα, οὐ
χρεία τῶν αὐξητικῶν ἐςτι κεφαλαίων ἀλλ᾽ ἐν τοῖς ἐπιλόγοις
αὐξητικὰ εὑρίεκονται ἐπιχειρήματα ὥςπερ καὶ ἐν Trácaic ταῖς crá-
ceciv. ἄμεινον οὖν εἰπεῖν, ὅτι κεφάλαια τῆς πραγματικῆς ταῦτά
ἐςτιν᾽ νόμιμον, ἔθος, δίκαιον, ευμφέρον, δυνατόν περὶ γὰρ τοῦ
ἐνδόξου τε καὶ ἐκβηςομένου ὕετερον ἐροῦμεν δεικνύντες, ὅτι οὐ
κεφάλαια τυγχάνουςειν ὄντα, ἐπιχειρήματα δὲ μᾶλλον τοῦ Cup-
φέροντος κεφαλαίου. ἐν τούτοις τὸ πρῶτον κεφάλαιον, ἐν ᾧ
τὰς τῶν ἑτέρων ἀνετρέψαμεν δόξας, μόνην δὲ τὴν τοῦ τεχνικοῦ
ἐδεξάμεθα. Quorum quae extrema dixit, eum mentitum esse ap-
paret. Hermogenes enim τὸ ἔνδοξον et éxgncóuevov τῷ cuugé-
povtt non subiunxit, sed adiunxit, ita ut integra capita essent status
. negotialis. Ceterum sententiam suam Georgius explicavit fol 218r
25 — 219v 14, quae hic excribere longum est.

10. Hermogenes in unoquoque statu tractando primo loco statum
in capita dividere, deinde singulis capitibus ex ordine ab ipso in-
stituto expositis ad status illius figuras (εἴδη), si quae fuerint, se
convertere solebat. Sed cum iam in statu negotiali perpoliendo ab
ipsis figuris orsus esset, in status μεταλήψεως quoque expositione
(161, 17 sqq.) primo loco de figuris egit. Igitur qui eum commen-
tati sunt quaesiverunt, qua re commotus Hermogenes ab usitata
ac solemni ratione discessisset. Atque etiam maiore iure in pe-
ταλήψει quam in πραγματικῇ Hermogenem id fecisse contendit
Georgius fol. 220v 7: καὶ λέγομεν, ὅτι καθ᾽ ὃν λόγον ἐν
τῇ πραγματικῇ τὰ εἴδη παρέδωκε πρότερον, κατὰ τὸν αὐτὸν
λόγον κἀνταῦθα τὰ εἴδη προέταξεν᾽ καὶ μᾶλλον τοῦτο εὐλογιύ-
τερον ἐν τῇ μεταλήψει ἤπερ ἐν τῇ πραγματικῇ, ἐπειδὴ ἐκεῖ μὲν
κοινὴ ἢ τῶν εἰδῶν ὑπῆρχεν fj διαίρεεις, καθ᾽ ἕν μόνον κεφά-
Aeiov ἐναλλάττουςα, φημὶ δὲ κατὰ τὸ νόμιμον. τοῦτο γὰρ ἐν τῇ
ἐγγράφῳ μόνῃ ἐςτίν, ἐν δὲ τῇ μεταλήψει οὐχ οὕτως" πάντῃ τὰρ
ἄμφω τῶν εἰδῶν ἐνήλλακται ἧ διαίρεεις' οὐκοῦν ἐχρῆν προλα-
βεῖν τὰ εἴδη, ὅπως εὔδηλον ἧ, ποίου τῶν εἰδῶν ἐετιν fj λεγο-
μένη τῶν κεφαλαίων διαίρεεις. Et revera qui nimis restrictam
illam et iusto breviorem Hermogenis de μεταλήψει expositionem
legerit, intelleget apud Hermogenem non solum ἐγγράφου aique
ἀγράφου capita immutari ut dicit Georgius, sed etiam τῆς ἐγγράφου
μεταλήψεως divisionem omnino non exstare. Unicum enim invenies
caput illud παραγραφήν nonnullis argumentationibus (ἐπιχειρή-
nacıv) ab Hermogene illustratum. Quod iure ac merito vituperat
Georgius fol. 223v 29: οὐκ ἐχρῆν δὲ περὶ διαιρέςεως κε-
φαλαίων ὄντος τοῦ CKOTTOU ἐπιχειρημάτων μνηςθῆναι. Quae cum
ita essent, primus Metrophanes divisionem quandam τῆς ἐγγράφου
μεταλήψεως facere est conatus; cf.

1) κοινὸν P.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV & 7, 8) 153

Georg. fol. 224r 17: ὃ Μητροφάνης δὲ δύο qgndàv ἔχειν
ἰδικὰ τὴν παραγραφὴν κεφάλαια. ἀπὸ μὲν τοῦ κατηγόρου τὸ
ἐπαγγελτικόν᾽ ὑπιςχνεῖται xàp ὃ κατήγορος τοῖς δικατταῖς Tábe'
“εἴπερ μὴ dekecde?), pricei αὐτὸν παραγραφόμενον, ἀλλ᾽ ἀνέξεεθέ
μου κατηγοροῦντος, εὔελπίς εἶμι πολλὰ τὴν πόλιν dgpeMjicar
δείξω γὰρ αὐτὸν πλεῖςτα ἠδικηκότα τὴν πόλιν. οὕτιως μὲν οὖν
ἀπὸ τοῦ κατηγόρου τὸ ἐπατγελτικόν, ἀπὸ δὲ τοῦ φεύγοντος τὸ
ἀποβηςόμενον᾽ price γὰρ ó παραγραφόμενος' “εἰ τοῦτον ευγχιυυ-
ρήςετε ἐπ᾽ é£oucíac κατηγορεῖν, οὐδὲν κωλύςει λοιπὸν τοὺς ἣται-
ρηκότας δημηγορεῖν καὶ πολιτεύεεθαι καὶ πάντας ἁπλῶς, οἷς οὐκ
ἔξεςτι λέγειν καὶ λοιπὸν ἄτοπόν τι ἀποβήςεται τῇ πόλει᾽. ταῦτα
μὲν ὃ Μητροφάνης. icréov δέ, ὅτι οὐκ ἀγωνιςτικά elici. ταῦτα
κεφάλαια, ἀλλὰ τελικά, ἐν ἐπιλόγοις εὑριςκόμενα. τὰ δὲ τελικὰ
κεφάλαια κοινά eicı πάςης cróceuc' ἔφαμεν áp, ὅτι fj πραγμᾶ-
τικὴ ἐν τῷ τέλει ἑκάςτης εὑρίςκεται ὑποθέςειυς, ἐν τοῖς ἐπιλό-
γοις, καὶ ἐμπίπτουςι τὰ κεφάλαια αὐτῆς τελικά" καὶ ταῦτα δέ,
ἅπερ ἔφη Μητροφάνης, τῆς παρατραφῆς δύο κεφάλαια, τῆς
πραγματικῆς eicı μᾶλλον ὡς τελικὰ ἐνταῦθα éumecóvra, τό τε
ETTAYYEATIKÖV φημι καὶ τὸ ἀποβηςόμενον.

8 8. De Minuciano.*)

1. Hermogenes inter capita status coniecturalis μετάληψιν re-
ceperat; iam rhetores quaesiverunt, quo iure ille id, quod integri
status nomen esset, ad appellandum singulum conieeturalis status
caput adhibuisse, cum Minucianus negasset?) μετάληψιν nomen
esse capitis. Haec de re Georgius primo eapite tractationis duode-
cimae explicavit fol 48r 7: “Ἢ μετάληψις dei ἐναντία écri τῇ
ἀντιλήψει, οὐκ ἐν «τοχαςμιῦ μόνον, ἀλλ᾽ ὅλιυς ἔνθα ἂν eópickn-
ται (stat. 146, 8).” διαλεχθεὶς ὃ τεχνικὸς περὶ ἀντιλήψεως μέ-
teıcı νῦν ἀκολούθως καὶ κατὰ τὴν εἰρημένην τάξιν (143, 5) καὶ
ἐπὶ τὴν μετάληψιν. καὶ χρὴ τοῦτο πάλιν πρό Ye ἁπάντων cn-
μειώςεαεθαι, ὅτι καὶ τὸ κεφάλαιον μετάληψιν καλεῖ ὁμωνύμως
τῇ ςτάςει. Téccapa δὲ ζητεῖται καὶ περὶ τῆς μεταλήψειυς κεφά-
λαια, ὧν γε πρῶτόν ἐςτι τοῦτο" ἄξιον γὰρ ζητῆςαι, εἰ ὅλως
τακτέον ἐν κεφαλαίοις τὴν μετάληψιν. ἀφορμὴν δὲ τούτου Μι-
γουκιανὸς Auiv παρέςχεν᾽ ἐκεῖνος γὰρ ἐν mij περὶ αὐτῆς λόγῳ
“οὐκ ἔςτι, φηςίν, f| μετάληφις κεφάλαιον, λύςις γὰρ ὑπάρχει τῆς
ἀντιλήψεως εἰ δὲ καὶ τὰς λύςεις τάξομεν ἐν κεφαλαίοις, εἰς

1) i. e. τὴν ἔγγραφον μετάληψιν. ef. Hermogen. II 166, 17: καὶ ἡ μὲν
ἔγγραφος (sc. μετάληψις) τελεία τέ écri παραγραφή.

2) δέξηςεθε P. 3) ἀνέξηεθε P

4) Westermann |. c. $8 95, 10. 98, 15. 104, 16. Graeven l. 6.
p. XIX et XXIX. Volkmann (J. Müller Handb. II 3) p. 15. Gloeckner
l. c. cap. I, IT, III. — Walz II 683, 684; IV passim; VIII 18,

δ) De differentia, quae intercedit inter τὸ κεφάλαιον ἡ μετάληψις
et ἡ cráac ἡ μετάληψις, cf. Syrian. I] 80, 18 Habe.

754 Ludovicus Schilling:

ἀπέραντον προαχθήςεται τὰ τῶν κεφαλαίων᾽. ταῦτα μὲν ἐκεῖνος.
qaci δὲ πρὸς αὐτόν τινες, ὅτι τὸ τοιοῦτο οὐκ ἐπὶ μόνης ἐχρῆν
ζητῆςαι τῆς μεταλήψεως, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων κεφαλαίων,
ἐπεὶ καὶ fj μετάθεεις τῆς αἰτίας λύεις ἐςτὶ τῶν An’ ἀρχῆς ἄχρι
τέλους καὶ ἣ πιθανὴ ἀπολογία καὶ αὐτὴ ἣ ἀντίληψις" ἐχρῆν οὖν
καὶ ἐπὶ τούτων τὸ αὐτὸ τοῦτο Znreiv κατὰ γὰρ τοῦτον τὸν
λόγον οὐδὲ ἐκεῖνα ἐν κεφαλαίοις τακτέον. ἕτεροι δὲ καὶ πιθα-
νώτερον ἀνατρέπουει τὸν λόγον᾽ “ou μόνη, φηείν ἢ), fj μετάληψις
λύεις ἐςτὶ τῆς ἀντιλήψεως, ἀλλὰ καὶ fj ἀντίληψις ὁμοίως λύεις
écri τῆς μεταλήψεως. ἀλλήλων Yap eicı ταῦτα λυτικὰ τὰ κεφά-
λαια. ποία οὖν ἀποκλήρωεις ?), τὴν μὲν ἀντίληψιν ἐν κεφαλαίοις
τάττειν, τὴν δὲ μετάληψιν οὐκέτι; ἐχρῆν γὰρ ἢ ἀμφότερα Avceıc
εἰπεῖν ἢ ἀμφότερα κεφάλαια. οὕτως μὲν ἀπαντῶςει πρὸς Mi-
γουκιανόν.

2. Georgius fol 131r 4 cf. sub Metrophanis fragmentis
p. 748 fr. 3. Agitur de ποιότητι, capite status definitivi.

3. Georgius fol. 156 v 1: de capitibus τῆς ἀντιλήψεως. cf.
sub Ánepigraphi fragmentis p. 737 fr. 9. _

4. llermogenes ubi praecipit, quomodo causa ad rationem status
qualitatis absolutae (ἀντιλήψεως) tractanda sit (stat. 158, 1—7)
in iis capitibus, quae πηλικότης et πρός τι vocantur, necessario
adhiberi dicit indicia (rà dm’ ἀρχῆς ἄχρι τέλους): infringi autem
haec adhibita ἀντιλήψει, qua reus demonstrare studeret, licuisse sibi
fücere quod fecisset neque esse legem, quae id prohiberet. Contra
haee μεταλήψει pugnare accusatorem, probantem reo illud non li-
euisse; quod caput statim refutari a reo e ratione ἀντιθέςεως, cuius
is est finis, ut reus demonstret, se probo usum consilio egisse. Atque
cum τὰ Am’ ἀρχῆς ἄχρι τέλους iam in primo προβολῆς 5) capite
adhibenda esse consentaneum sit, erant qui dubitarent, num technicus
προβολήν repeti (éravaAapeiv) iussisset, cum τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι
τέλους in duobus capitibus — et πηλικότητι et πρός T1 dico — neces-
sario adhiberi diceret. Contra Eustathius, antiquius Minuciani
praeceptum secutus, τοῖς An’ ἀρχῆς ἄχρι τέλους locum nullum in
duobus illis capitibus concessit, sed ad μεταλήψεως caput relegavit:
ex cireumstantibus enim μετάληψιν aeque ac τὰ An’ ἀρχῆς ἄχρι
τέλους expolitionem suam accipere. De hoc

Georg. fol. 159^ v 15: “E&mi*) δὲ τούτοις, λέγω τῇ πηλικό-
τητι καὶ τῷ πρός tt, τὰ Am ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἐμπίπτει ἀναγ-
καίως᾽ πρὸς ἃ f ἀντίληψις (stat. 158, 4— 6). ζητοῦμεν οὖν,
πῶς ἐνταῦθα ἐμπεςεῖται τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους. οἱ μὲν οὖν

1) φηςίν corrigere veritus sum, quamquam ad τινές refertur; sin-
gulari enim numero usus Georgius prodit, sub illo τινές unum solum
latere auctorem.

2) Keil proposuit ποῖα... ἀποκληρώεεις.

3) de προβολῇ cf. p. 694. 4) év Hermog.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV 8 8) 155

Aéfouciv, ὅτι ἐπαναληπτέον ἐνταῦθα τὴν προβολήν, ταύτην τάρ
φήςιν ὁ τεχνικός᾽ (ray!) ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους" διήγηεις γάρ écri
μετὰ αὐξήςεως᾽ πρὸς ταῦτα δὲ τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους φέρεται
f| ἀντίληψις. τοῦ γὰρ κατηγόρου διηγουμένου καὶ λέγοντος ὅτι
δεινὸν τὸ πεπραγμένον, ὃ φεύγων λοιπὸν xpricerat τῇ ἀντιλήψει
“ὅτι ἔξεςτί μοι, pnciv, καὶ ὃ νόμος μοι τοῦτο ποιεῖν δίδωςειν ἢ
τὴν προβολὴν οὖν qgaci τινες δέον ἐνταῦθα ἐπαναλαμβάνειν.
Εὐςτάθιος δὲ Μινουκιανῷ κατακολουθῶν dqmneav, ὧς ἐν τῇ
μεταλήψει θετέον τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους. ἣ yàp μετάληψις,
φαείν, ἐκ τῶν περιςτατικιὼν ἔχει τὴν ἐργαςείαν et fol. 160r. ὁμοίως
δὲ καὶ τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἐκ τῶν αὐτῶν ἔχουει τὴν ἐρ-
γαςίαν᾽ οὐκοῦν ἁρμόςει ἐν τῇ μεταλήψει μᾶλλον τάττειν. οὕτως
μὲν διαφωνοῦςειν οἱ μὲν τὴν προβολὴν φάσκοντες δεῖν ἐπανα-
λαμβάνειν, oi δὲ τὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἐν τῇ μεταλήψει
τάττοντες. icréov δέ, ὅτι ἑκατέρων 6 λόγος διελέγχεται,

ὅ. Modo diximus, qualem locum ae finem Hermogenes in status
ἀντιλήψεως causis eapiti &ávriOÉéceuc concesserit. Cum vero Hermo-
genes nibil de usu huius capitis cavisset, quaesitum est, semperne
id esset adhibendum necne. Movit autem dubitationem Minucianus,
quippe qui ante Hermogenem edixisset, ἀντίληψιν aut ponendam
aut omittendam esse, prout causae ratio et condicio ferret. Atque
scholio, eui Sopatri nomen adseriptum est IV 617, 11 W, pauca haec
traduntur: 'O μὲν οὖν Mıvoukıavöc βούλεται ἐκλείπειν ἔςθ᾽ ὅτε
τὴν Avridecıv, accuratiora scholio illo anonymus W VII 503, 30: οὐ
yàp δὴ npocexteov Mivouxiavio εἰπόντι, ποτὲ μὲν ἐμπίπτειν
ἀντιθετικήν, ποτὲ δὲ τυμνὸν καθεςτάναι τὸ ἀντιληπτικὸν ἀντι-
θέςεεως᾽ ἀεὶ γάρ, ὡς ἔφην, κατὰ μίαν τιῦν ἀντιθετικιῦν προιέναι
χρὴ τὴν ἀντίληψιν κτλ. 5), optima Georgii verbis fol. 162 v 28;
... Zntncouev, εἰ ἀεὶ ἐμπίπτει f] ἀντίθεεις, ὁ μὲν οὖν Mıvou-
κιανός @nciv, ὅτι οὐκ ἀεὶ ἐμπίπτει, ἀλλὰ πρὸς τὴν ἐπιχορη-
γοῦςαν ὕλην τῆς ὑποθέςειωυς καὶ ἐμπεςεῖται καὶ oU. οἱ δέ ve
ἀκριβέετερόι τῶν τεχνογράφων dei, paciv, ἐμπίπτει ἐν ἀντιλήψει
ἢ avridecıc ἀναγκαίως. πρῶτον ὅτι κτλ.

6. Conclamatus apud scholiastas est loeus, quo Hermogenes
tecte, ut assolet, in Minucianum invehitur duo ei peccata exprobrans,
et quod libro suo, cuius summa continebatur sola statuum divisione,
generalem ἡ τέχνης ῥητορικῆς᾽ titulum inseripsisset, et quod dvrı-
θετικάς in genera divisisset differentiis usus, quibus non tam sta-
tuum capita quam controversiae distinguerentur.") Quae de priore
vituperationis loco tradit Georgius copiis iis, quas Gloecknerus
(p. 41) eongessit, accedunt. In alterius loci explicatione Georgius
fere ad verbum cum eo seholio eongruit, quod nune Syriani nomine
inscriptum legitur IV 684, 25 — 685, 27 W. Quod ut aceuratius

1) om. P. 3) Cf. Gloeckner 1. e. p. 40 sub cc.
3) Cf. Gloeckner 1. e. p. 42 sub ii.

196

Ludovicus Schilling:

perspiciatur, utrumque locum integrum exscribam. Erit enim ei haec
congruentia alicuius momenti, qui in genuitatem lemmatum scholio-
rum Walzianorum quarto volumine editorum inquisiturus erit:

Georgius!) fol. 198r 1: τοὐ-
vavríov μὲν οὖν ἀνατρέπει (scil.
ὁ τεχνικὸς — stat. 163, 5 sqq.)
τοὺς πειραθέντας εἰπεῖν Ev ταῖς
ἀντιθετικαῖς εἴδη. οὕτω τὰρ
ἔφη᾽ ᾿ἐπειράθηςαν δέ τινες τῶν
ἐπιγραψαμένων τέχνην ῥητορι-
κὴν τὸ περὶ διαιρέςεως μέρος
αὐτῆς εἴδη τινὰ εἰπεῖν ἀντιςτά-
cewv, καὶ νὴ Δία γε τῶν ἄλλων
ἀντιθετικὼν CTÄCEWV’. ταῦτα
πάντα πρὸς Μινουκιανὸν
αἰνίττεται λέγων᾽ ἐκεῖνος γὰρ
ἐν ταῖς ἀντιθετικαῖς εἴδη ἔλε-
γέν εἶναι. καὶ πρῶτόν γε μέμ-
φεται αὐτῷ εἰς τὴν ἐπιγραφήν,
ὅτι τὸ περὶ διαιρέτεως μέρος
τέχνην ἐπέγραψε ῥητορικήν, τῷ
κοινῷ ἐπὶ τοῦ μέρους χρηςάμε-
νος ὀνόματι. καὶ ἀναφαίνεται
ἡμῖν ἐντεῦθεν πόριςμα᾽ ἐλέγο-
μεν τάρ, ὅτι τινὲς καὶ τὸ προ-
κείμενον τοῦ "EpuoyYevouc CUY-
γράμμα τέχνην ἐπέγραψαν ῥη-
τορικήν. καὶ ἐλέγομεν ἡμεῖς, ὅτι
καλλιγράφων ἐςτὶ βλάβη᾽ οὐ
γὰρ αὐτὸς οὕτως ὁ Ἑρμογένης
ἐπέγραψεν, ὧς ἐντεῦθεν δείκνυ-
ται πῶς γὰρ ἂν οὕτως ἐπέ-
(pawev ὁ τοὺς ἄλλους μεμφό-
μενος; ἐπιλαμβάνεται δὲ (δεύ-
τερον» 3) αὐτοῦ, καθ᾽ à τι εἴδη
ἔλεγέν τινα εἶναι ἐν ταῖς ἀντι-
θετικαῖς. ὁ γὰρ Μινουκιανὸς
τρία ἐδόξαζεν εἴδη εἶναι ἐν ταῖς
avrıderikaic‘ ἢ γὰρ δημόειον,
φηείν ὅ), éyovav ἀδίκημα, ἢ ἰδιω-
τικὸν ἢ μικτόν᾽ δημόςιον μὲν
οὖν, WC ἐπὶ τοῦ τὸ τεῖχος κατα-
ςκάψαντος CTPATNTOU καὶ δημο-

W. IV 684, 25: Συριανοῦ.
ec Μινουκιανὸν αἰνίττεται"
αὐτὸς γὰρ εἶπεν εἴδη ἀντιετά-
ceuc καὶ τῶν ἄλλων ἀντιθετι-
τῶν, οὐχὶ τῇ τῶν κεφαλαίων
ἐναλλαγῇ ἢ τῷ πλεοναςμῷ τὴν
τῶν εἰδῶν ἀποτελοῦντα διαφο-
ράν᾽ ἀλλὰ τῷ δημοείῳ καὶ ἰδιω-
τικῷ καὶ τῷ ἐκ τούτων μικτῷ,
ὅπερ ἀδικημάτων διαφορά, ἀλλ᾽
οὐχὶ «τάςεως εἴδη εἰ δέ τις
ἐρεῖ, πῶς οὖν αἱ ἀντιθετικαὶ
τοῖς αὐτοῖς τεμνόμεναι κεφα-
λαίοις διαφορὰν ἔχουειν εἰδῶν,
ἣ μὲν γὰρ ετάεις αὐτῶν ἀντί-
cracic, f δὲ ἀντέγκλημα καὶ
ἑξῆς, ἐροῦμεν, ὅτι κἂν τοῖς αὐὖ-
τοῖς τέμνωνται κεφαλαίοις, ἀλλ᾽
οὖν Exovcı καὶ παραλλάττον
ἑκάςτη τούτων κεφάλαιον πρὸς
τὴν πρὸ αὐτῆς, τὸ καὶ τὴν crá-
cv χαρακτηρίζον. ^ μὲν ἀντί-
cracıc τὸ ἀντιςτατικόν, N δὲ
ἀντέγκληεις τὸ ἀντεγκληματικὸν
καὶ ἑξῆς ὁμοίως. Οἱ μέντοι εἴδη
διάφορα τὸ ἰδιωτικὸν καὶ δη-
μόειον καὶ τὸ μικτὸν φάεκοντες
ἰδιωτικὸν μὲν λέγονειν, ὧς ἐπὶ
τοῦ τὸν ἵππον τὸν ἴδιον δεςεπό-
τὴν ὑπεξαγαγόντα τοῖς πολε-
μίοις ἀποςφάξαντος καὶ κρινο-
μένου βλάβης᾽ δημόειον δέ, ὡς
ἐπὶ τοῦ καταςκάψαντος ετρα-
τηγοῦ τὸ τεῖχος᾽ μικτὸν δέ, ὡς
ἐπὶ τούτου᾽ τύραννος ἐξ ἀςτυ-
γείτονος πόλεως μετεπέμψατο
μειράκιον ὡραῖον, ἀπειλῶν πό-
λεμον el μὴ λάβοι᾽ οὐκ ἔδωκεν
f| πόλις, ἐςτράτευςεν ὃ τύραν-
voc: πολιορκίας oücnc ὃ πατὴρ

1) Cf. etiam W VII 579, 96 8qq.

2) add. Keil secundum Georgi consuetudinem.

8) pacıv P.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV $ 8)

cíuv κρινομένου ἀδικημάτων᾽
ἰδιωτικὸν δέ, ὡς ἐπὶ τοῦ ευνεχῶς
ἐξάγοντος εἰς τοὺς πολεμίους
τὸν δεςπότην ἵππου, ὃν παρα-
cTATNC τις ἰδὼν κατηκόντιςε καὶ
κρίνεται βλάβης᾽ ἐνταῦθα Yàp
ἰδιωτικὸν ὑπάρχει τὸ ἀδίκημα᾽
τοῦ δὲ μικτοῦ, ὡς ἐπὶ τοῦ τύ-
ραννος ἐξ ἀςτυγείτονος πόλεως
ὡραῖον ἤτηςεν, πόλεμον ἀπει-
λῶν εἰ μὴ λάβοι (189 v): εἵλετο ἢ)
μᾶλλον ἣ δῆμος τὸν πόλεμον᾽
πολιορκουμένης τῆς πόλεως ἀν-
ελθὼν ἐπὶ τὸ τεῖχος ὁ πατὴρ
ἀπέςφαξε τὸ μειράκιον᾽ ibuy ὃ
τύραννος ἀνέζευξεν, καὶ κρίνεται
ὁ πατήρ᾽ ἐνταῦθα διττόν ἐςτι τὸ
ἀδίκημα καὶ δυνατὸν κρίνειν τὸν
πατέρα καὶ ἰδιωτικοῦ καὶ δημο-
ciou ἀδικήματος. τοιαύτην τοί-
vuv ὁ Μινουκιανὸς ἐποιεῖτο
eic τὰ εἴδη τῶν ἀντιθετικῶν
διαίρεειν, ὅτι τῶν ἀντιθετικῶν
αἱ μὲν περὶ ἰδιωτικοῦ εἰςειν ἀδι-
κήματος, αἱ δὲ περὶ δημοείου,
αἱ δὲ μικταί.

151

cpá£ac τὸν παῖδα ἔῤριψε πρὸ
τοῦ τείχους᾽ θεαέῤάμενος ὁ τύ-
ραννος ἀνεχώρηςε, καὶ μετὰ
ταῦτα κρίνεται ὁ πατὴρ δημο-
εἰων᾽ αὕτη μικτὴ τυγχάνει᾽ ἔχει
γάρ τι καὶ ἴδιον ἀδίκημα, τὸν
φόνον τοῦ παιδός, καὶ δημό-
coy, ὅτι τὴν πόλιν ἠδίκηςεν᾽
ὑπὲρ οὗ vàp εἵλετο πόλεμον
f| πόλις, καθάπερ ἄθλον αὐτὸν
ποιουμένη, τοῦτον παρὰ τγνύώ-
unv τῆς πόλεως ἐφονεύςεν᾽
καὶ τὸ ἀντιθετικὸν κεφάλαιον
τοιοῦτον, ὅτι καὶ τῇ πόλει cuv-
ήνεγκεν τὸ τελευτῆςαι τὸ yue-
ράκιον ---- ἀπήλλακται γὰρ πολέ-
μου καὶ πολιορκίας —, καὶ αὐτῷ
τῷ παιδί. ταῦτα μὲν οὖν οὐ
βούλεται εἴδη ὁ ἙἙἙρμογένης
κτλ.

7. Hermogenis finitionem συγγνώμης et ueracráceuc (II 168,

19 sqq.) commentatus est

Georgius 199v 11: μέτειςι δὲ πάλιν ὁ τεχνικὸς καὶ ἐπὶ

τὴν διαφοράν, ἣν ἔχει fj μετάςταςις πρὸς ευγγνώμην καί φηειν
. ὅτι “ἔτι τὴν ευγγνώμην ἀπὸ τῆς μεταςτάςεως οὐ τῷ ἀνευθύνῳ
καὶ ὑπευθύνῳ ἐχώριςάν τινες, ἀλλ᾽ ἁπλῶς τὰ μὲν εἴς τι τῶν
ἔξωθεν μεθιετάντα τὸ ἀδίκημα πάντα μεταςτατικὰ εἰρήκαειν εἶναι,
ἐάν τε χειμών, ἐάν τε Bácavoc?), ἐάν TE ἄλλο τι τοιουτότροπον
N, τὰ δὲ εἰς ἴδιόν τι πάθος ψυχῆς μόνα ευγγνώμης εἶναι ὡρί-
cavto, ἔλεον ἢ ὕπνον ἤ τι τοιοῦτον, καὶ ἴεως ταῦτα οὐ κα-
Küc'. ταῦτα μὲν ἐνταῦθά qnav ὃ τεχνικός᾽ ἐν δὲ τῇ μεθόδῳ,
ὅτε περὶ αὐτῶν διελέγετο, ἔφη (140, 3—8), ὅτι μετάςταεις καὶ
ευγγνώμη τῷ ἀνευθύνῳ καὶ ὑπευθύνῳ διαφέρουειν᾽ “εἰ δέ τις
ἡμῖν περὶ τούτου ἀμφιςβητεῖ, ἐν τῷ περὶ ἀντιθέςεως dxpipécre-
ρον λελέξεται᾽ (140, 13).5) καὶ ἐλθὼν ἐνταῦθα, ταῦτα ἃ προεί-

1) εἵλετο scripsi: ἡρήςατο P; cf. p. 684.

3) ὠρίεαντο, otov ἔλεον ἢ οἶκτον Hermog.

4) Hermog.: εἰ δέ τις ἡμῖν περὶ τούτων ἀμφιςβητεῖ, ευγγνώμης λέγω
καὶ μεταςτάςεως, áxpifécrepov ἐν τῷ περὶ ἀντιθέεεως λελέξεται. — Si en, quae

Jahrb. f. class, Philol. Suppl. Bd. XXVIII. 49

2) Bacavoı Hermog.

158 Ludovieus Schilling:

πομεν 3) λέτει. καὶ φαίνεται φανερῶς, ὅτι ἀντίφαςις αὐτῷ cuvá-
yeraı, ἐπεὶ ὅςα μέν ἐετιν ὑπεύθυνα, ὁμολογουμένως μεταςτάςεώς
eicıv, óca δὲ πάθη ψυχῆς, ταῦτα πάλιν ὁμολογουμένως ευγγνώ-
unc ἔνια δέ εἰει uéca, μήτε ὄντα ὑπεύθυνα μήτε μὴν πάθος
ψυχῆς ὑπαγορεύοντα, οἷον χειμών, βάεανος καὶ τὰ παραπλήεια᾽
ταῦτα τοίνυν τὰ uéca. ἐν μὲν τῇ μεθόδῳ τῆς ευγγνώμης ἐδίδου
λέγων, ὅςεα ἀνεύθυνα, ευγγνώμης εἶναι (stat. 140, 6—8): ἐνταῦθα
δὲ αὐτὰ τὰ μέςα τῇ μεταςτάςει δίδωςιν. ευναινεῖ γὰρ Μινου-
κιανῷ λέγοντι "TA μὲν εἴς τι τῶν ἔξω μεθιετάντα τὸ ἀδίκημα
πάντα μεταςτατικά, ἐάν τε χειμών, ἐάν τε Bácavoc, ἐάν (re *) ἄλλο
τοιουτότροπον᾽ τὰ δὲ εἰς ἴδιόν τι πάθος ψυχῆς μόνα CUYYVW-
unc’. ὥςτε φαίνεται τὰ uéca ἀποδιδοὺς τῇ ueracrácet. καὶ ἔςτιν,
ὡς εἴρηται, φανερὰ ἀντίφαςις κτλ. Hoc Georgii testimonium docet,
quam arte Hermogenes Minuciani verbis se adstrinxerit; neque enim
ulla causa est, cur scholiastam verba, quae Minuciani esse dicit, ex
Hermogene sibi conflasse sumamus; unde iam de ceteris testimoniis,
quae Gloeckner p. 42 attulit, iudicium ferre licet.

8. Georgio XLIV. dissertationis tertium caput de statu nego-
tiali est, quo quaerit, quaenam ratio intercedat inier πραγματικὴν
ἔγγραφον et ἄγραφον; cf.

Georg. fol. 203v 10: ..... κατὰ Tí ἄρα διαφέρουειν ἀλ-
λήλων τὰ δύο τῆς πραγματικῆς εἴδη, τὸ ἔγγραφόν τέ φημι καὶ
τὸ ἄγραφον᾽ πλεῖςται γὰρ περὶ τούτου διαφωνίαι γεγόναειν.
παραθηςόμεθα δὲ πέντε αὐτῶν διαφοράς, ὧν τέεςαρας μὲν ἀνα-
«κευάςομεν, μίαν δὲ καὶ μόνην δεχόμεθα. Μινουκιανὸς τοίνυν
ταύτην αὐτοῖς ἀπένειμε διαφοράν, ὅτι “TO μὲν ἔγγραφον, φηείν,
ἐν πολιτικοῖς εὑρίεκεται πράγμαει, τὸ δὲ ἄγραφον ἐν ἰδιωτικοῖς δ᾽
καὶ πρῶτον μέν, εἴ τις ἁψιμαχεῖν βούλοιτο, οὐ φυεική τις αὕτη
τυγχάνει διαφορά. deikvucı γὰρ μόνον ἡμῖν τὸ περὶ τί ἑκάτερον
αὐτῶν παραγίνεται᾽ καὶ μᾶλλον ἂν εἴη τοῦτό Ye τόπου διάκριεις
τὸ λέγειν, ὅτι τὸ μὲν ἐνταῦθα, τὸ δὲ ἐνταῦθα ἐμπίπτει" εἰ det)
καὶ ὑποθώμεθα φυεικὴν αὐτὴν ὑπάρχειν διαφοράν, δειχθήςεται
οὐκ ἀληθής, ἐπειδὴ εὑρίεκομεν καὶ τὴν ἄγραφον πραγματικὴν
περὶ δημόεια καταγινομένην πράγματα καὶ ἔμπαλιν τὴν Éprpa-
φον περὶ ἰδιωτικάς τοῦ μὲν οὖν προτέρου ὑπόδειγμα ἔετωςαν
οἱ πλείονες τῶν Φιλιππικῶν λόγων᾽ περὶ δημοείων γὰρ πραγμά-
τῶν τυγχάνοντες ἀγράφου πραγματικῆς ὅμως ὑπάρχουειν τοῦ
δὲ δευτέρου ὑπόδειγμα ἔςτωςαν αἱ περὶ κλήρου δίκαι, ὥςπερ
Exoucıv οἱ κληρικοὶ λόγοι 'lcaiou: ἰδιωτικὴ μὲν γὰρ fj ὑπόθεεις,
ἀλλ᾽ f| crácic πραγματικὴ ἔγγραφος" περὶ ῥητοῦ γὰρ fj Zijmac.
διέψευςεται ἄρα τοῦ Μινουκιανοῦ fj διαφορά.

Georgius e Minuciano attulit verba, cum Hermogenis II 163, 20 ἀλλ᾽ ἁπλιῶς —
κακιὺς comparaveris, illum ad verbum fere Minucianum exscripsisse in-
telleges. Atque revera llermogenem pugnantia locutum esse diet Georgius
1) προείπωμεν P. 2) re add. Keil. 8) ibixoic P: corr.
4) δὲ post ὑποθ, P.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV 8 8, 9, 10) 159

8 9. De Sopatro.")

Sopatro auctore utitur Georgius in tractanda διαιρέςει τῶν
cráceuv: Georg. fol. 1v 5 sqq. (— W VII 247, 10 sqq.) e Sopat.
W VIII 32, 26— 33, 4 et 54, 12— 16. Seripturae discrepantias
attuli p. 681.

$ 10. De Tyranno.?)

1. Hermogenes (II 143, 12) tertium quod instituerat genus τοῦ
παραγραφικοῦ, capitis status coniecturalis, quod est “ἀφ᾽ ὧν ἕτεροι
πεποιήκαςιν, oU δεῖ xpivechan’, exemplo illo notissimo illustravit
viri fortissimi, qui ter palmam ob strenuitatem obtinuerat, cuius sta-
tuam hostes ab illo vieti posuerunt. Hoe ipso problemate usus
Tyrannus rhetor demonstrare conatus est τὸ παραγραφικόν non
semper primum locum tenere, quem Hermogenes ei in status con-
iecturalis divisione assignavisset, immo τοῖς dm ἀρχῆς ἄχρι τέλους
interdum postponi posse; cf.

Georg. fol. 11r 7: ὃ δὲ Tüpavvoc καλλίςτην ἡμῖν év-
ταῦθα παραδίδωςι cnueiuciv* "dei τάρ, qnciv, érricxfjuat, Uc οὐκ
ἀεὶ TPOTATTET τὸ παραγραφικὸν ἁπάντων τῶν xegaoAaiuv'
ἔςθ᾽ ὅτε γὰρ χρεία τις αὐτὸ κατεπείτει μετατάςςεςθαι Ἵ τῶν ἀπ᾽
ἀρχῆς ἄχρι τέλους, ὥςπερ καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος προβλήματος,
φήςει γάρ που ὁ κατήγορος" "cnueiov ὅτι παρέδιυκας, ἐπειδὴ
εἰκόνα cou écrncav οἱ πολέμιοι, καὶ δῆλον ὅτι (uc mpodörou”. ὃ
δὲ πρὸς τοῦτο ἐπάγεται παρατραφικὸν λέγων᾽ ""aAN οὐ κρίνομαι
ἐφ᾽ οἷς οἱ πολέμιοι émoincav". οὕτως μὲν οὖν καὶ τὸ dp’ ὧν
ἕτεροι ἐποίηςαν.

2. Ad quaestionem de qua iam supra disserui (p. 699 et 719),
num possint accusator et reus eadem ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ad-
hibere, e Tyranno haec adfert

Georgius fol. 37r δ: ὃ bé τε Tópavvoc ἄλλως καταςκευάζει
τὸν λόγον καὶ μᾶλλον αὐτὸς πιθανιύτερον᾽ 'el τοῖς αὐτοῖς, φη-
civ, xpricawvro εημείοις ὅ τε διιύκωυν καὶ φεύγων, δῆλον écraut,
ὡς ἐξιεάζει τὸ λεγόμενον᾽ εἰ δέ τε ἐξιςάζει, οὐκ ἐξεταςθήζεται"
οὐ γὰρ ἐρεῖ τις ὅπερ ἀκούςεται᾽ οὐκ") ἄρα οὖν ἐνδέχεται τοῖς
αὐτοῖς κεχρῆςθαι ἀμφοτέρους εημείοις, ἀλλὰ πάντως ἔςται τὰ ἀπ᾽
ἀρχῆς ἄχρι τέλους, ὅτε κοινά, διάφορα" καὶ ταῦτα μέν, ὅτε κοινὰ
τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους κτλ.

1) Westermann |. c. 88 103, 2, 104, 8. 15. 16. Graeven 1, c.
p. XVIII. Volkmann |. c. p. 15. — Walz VI 456. VII passim VIII δῦ.
620. 627.

2) Gloeckner l. c. p. 89. — Walz VI 31. 617. V 592, VI 39, VII
357 (Tyrannus sophista in indice dictus).

3) Quamquam Attica ratione utitur Georgius, hoc peraráccecüat
corrigere nolui. Illud, «quod antecedit mporárrera: potius corrigendum
videtur, quoniam Tyranni verba haec sunt. 4) ἐπάγετο P. δ) οὐ P,

49"

160 Ludovicäs Schilling:

3. Georgius, cum uberiore disquisitione status coniecturalis
caput q. e. μετάθεεις τῆς αἰτίας explicat, quarto loco (cf. ad Ulpiani
fr. 3, p. 763 sqq.) haec disputat:

fol. 54r 25: qnd γὰρ ὁ τεχνικός, ὅτι f μετάθεεις τῆς al-
τίας τίνεται πρὸς τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους (II 146, 25). καὶ
ἀποροῦει πρὸς τοῦτο λέγοντες᾽ ᾿πῶς ἐπὶ μόνης εἶπε τῆς μετα-
θέεεως τῆς αἰτίας, ὅτι γίνεται πρὸς τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους;
καὶ μὴν καὶ τὰ ἄλλα κεφάλαια πρὸς τὰ cmueia φέρονται, ἀντί-
ληψίς τε φημὶ καὶ πιθανὴ ἀπολογία ἐχρῆν οὖν καὶ ἐπὶ ἐκείνων
εἰπεῖν, ὅτι γίνονται πρὸς τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους΄. τοῦτο δὲ
ὁ Τύραννος ἐπιλυόμενός qncv, ὅτι ἔμφαειν ἡμῖν ἐκ τούτου
δίδωςιν ὁ τεχνικὸς τῆς μιᾶς διαφορᾶς, ἣν ἔφαμεν (cf. fol. 52r)
ἔχειν τὴν μετάθεειν τῆς αἰτίας πρὸς τὴν βούληςειν, ὅτι h μὲν
βούληςεις πρὸς αὐτὸ φέρεται τὸ ἔγκλημα, fj δὲ μετάθεεις τῆς al-
τίας πρὸς τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, τουτέςτι πρὸς τὰ εημεῖα
τοῦ ἐγκλήματος. τοῦτο δὲ οὐ πιθανόν᾽ οὐ γὰρ πρόκειται νῦν τῷ
τεχνικῷ κοινωνίας εἰπεῖν καὶ διαφορὰς τῶν κεφαλαίων. ἄμεινον
οὖν ἐκλαβεῖν τὸ “Yiverar” οὐκ ἐπὶ τοῦ ᾿ἱφέρεται᾽. τοῦτο τὰρ
κοινόν ἐςτιν, εἴ γε καὶ τὰ ἄλλα κεφάλαια, dc εἴρηται, πρὸς τὰ
ςημεῖα φέρεται᾽ “ἀλλὰ vivera, φηςίν, οἱονεὶ ἐξ αὐτῶν τῶν ἀπ’
ἀρχῆς ἄχρι τέλους.

4. Verba, a quibus Hermogenes ultimi capitis status coniectu-
ralis explicationem incipit, 148, 24: 'H κοινὴ ποιότης οἱ ἐπίλογοί
eicı καὶ αἱ δευτερολογίαι magnas interpretibus turbas moverunt;
de tota quaestione diligentissime Gloeckner p. 34 egit. Ex iis, qui
Hermogenem impugnabant, T yrannum fuisse iam e Nili testimonio
constabat (Gloeckner p. 89 sub f.): τοῦ δὲ "rorörnc’ αἰτίαν ἀποδίδωειν
ὁ Tópavvoc τοιαύτην᾽ qnd γάρ, ὅτι Katexpricato ὁ τεχνικὸς
τῷ "moióTnC. οὐκ eici γὰρ οἱ ἐπίλογοι ποιότης, ἀλλ᾽ ἐν αὐτοῖς
ποιότης προςώπου ἐξετάζεται᾽ ἐν γὰρ τῷ κοινῷ τόπῳ ποιότητα
προςώπου ἐξετάζομεν μοιχοῦ ἢ προδότου. ἡμεῖς δὲ λέγομεν κτλ.
Eadem Georgius his verbis refert

fol 67r 20: qnd!) δὲ ὁ Tópavvoc, ὅτι οὐκ ἐχρῆν οὕτως
εἰπεῖν τὸν τεχνικόν, ὅτι fj κοινὴ ποιότης ἐπίλογοί eii, ἀλλ᾽
οὕτως μᾶλλον “ἣ κοινὴ ποιότης ἐν τοῖς ἐπιλόγοις ἐμπίπτει.
φαμέν, ὅτι οὐδὲ τὸ τοῦ τεχνικοῦ καλῶς ἔχει᾽ ἔφη γὰρ τοὺς ἐπι-
λόγους εἶναι κοινὴν ποιότητα καὶ δευτερολογίαν᾽ καὶ τοῦτο πολ-
λάκις εὑρίεκομεν, ὅτι ἐκ τῶν οἰκείων μερῶν τὸ ὅλον ὁριζόμεθαξ),
ἐπεὶ καὶ ᾿Αριετοτέλης οὕτως éypricato λέγων᾽ οἰκία ἐςτὶ λίθοι
καὶ ξύλα.) οὕτω δὲ καὶ ὁ τεχνικὸς τοὺς ἐπιλόγους ἐκ τῶν με-
ρῶν WpicaTo.

5. Res est de coniecturalis status generibus; qua in causa T y-
rannum Hermogeni adversantem adfert

1) aci P.
2) ópicóue0a P. 3) cf. p. 690.

Quaestiones rhetoricae selectae. ΑΥ̓͂ $ 10) 161

Georgius fol 75r 16: qac γάρ τινες εἶναι ἁπλοῦν ἀτελῆ
croyacuóv ἀπὸ προςώπων μόνον καὶ παραφέρουςι τοῦτο τὸ
᾿πρόβλημα πρὸς παράδειγμα. ἀεώτου πατὴρ ἀφανὴς γέγονεν, καὶ
φεύγει φόνου. τούτους δὲ ἐλέγχων ὁ τεχνικός φηςιν ὅτι (II
150, 3) ᾿πρῶτον μὲν οὖν ἐρήςομαι αὐτούς, εἰ οὐκ ἔςτιν ἐνταῦθα
τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους. καὶ μὴν ἔςτι τὸ ἐκποδὼν εἶναι τὸν
πατέρα. τοῦτο δὲ οὐ τοῦ προοώπου ἀλλὰ τοῦ πράγματός ἐξετιν.
ἀλλὰ μετάθεειν αὐτὸν τῆς αἰτίας οὐκ ἀπαιτήςομεν; ἀλλὰ καὶ
τοῦτο. εἰ δὲ un, τίς ἔεται fj ἀπολογία; πῶς οὖν εἴ γε μὴ ἔνι
πράγματι; τῇ δὲ 1) πιθανῇ ἀπολογίᾳ οὐ χρήςεται; οἶμαι καὶ τοῦτο.
πῶς οὖν ἀτελὴς ὁ τοιοῦτος;᾽ ταῦτα τοῦ τεχνικοῦ εἰπόντος ἐνί-
crataı ὁ Τύραννος λέγζων, ὅτι λαβὼν ó Ἑρμογένης τὸ ἀμφί-
βολον ὡς ὁμολογούμενον ἐξ αὐτοῦ τὰ λοιπὰ κατεςκεύαςεν᾽ ἔφη
γὰρ ἔχειν τὸ τοῦ ἀςώτου πρόβλημα ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, καὶ
τοῦτο λαβὼν ὁμολογούμενον cuvelorícaro λοιπὸν ἐξ αὐτοῦ τὴν
μετάθεειν τῆς αἰτίας καὶ τὴν πιθανὴν ἀπολογίαν, ὅπερ οὐκ ἔςτιν᾽
ὃ γὰρ λέγει εἶναι τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, οὔκ elcı φανέρά᾽
δεῖ δὲ ἐν ς«τοχαςμῷ τὰ cnueia φανερὰ εἶναι. καὶ ταῦτα εἰπὼν
ὁ Τύραννος παρῆλθεν. ἐρηςόμεθα δὲ αὐτόν, τί βούλεται εἰπεῖν,
ὅτι χρὴ ἐν «τοχαςμῷ τὰ cnueia εἶναι φανερά" πότερον ὅτι φα-
vepWc ἀποδεικνύουςει τὸ ἔγκλημα; ἀλλὰ τοῦτο οὐδενὶ παρέπεται
εἴδει τῶν «τοχαςμῶν᾽ εἰ γὰρ φανερῶς ἀποδεικνύουει τὰ εημεῖα
τὸ ἔγκλημα, οὐκοῦν ἀςεύετατον περιλείπεται εἶναι τὸν croxacuóv:
τί γὰρ ἔτι ζητήςομεν, ὁμολογούμενον ἔχοντες ἐκ τῶν cnueiuv
τὸ ἔγκλημα; ἀλλ᾽ ἄρα φανερὸν λέγει, ὅτι δεῖ αὐτὸ προφανὲς
εἶναι καὶ ὁμολογούμενον τὸ πεπραγμένον, ἀφ᾽ οὗ κρίνομεν τὸν
φεύγοντα; τοῦτο παντὶ ἁρμόζει «ετοχαςμῷ᾽ ἐν παντὶ γὰρ ετο-
χαςμῷ δεῖ ὁμολογούμενον εἶναι τὸ εημεῖον, ὥςπερ καὶ ἐν τῷ
προκειμένῳ προβλήματι᾽ τὸ yàp ἀφανῆ τενέεθαι τὸν πατέρα, ἀφ᾽
οὗ καὶ κρίνομεν τὸν ÄCWTOV φόνου, φανερόν Ecrıv ὅτι πέ-
πρακται. ἀλλ᾽ dpa ἀφανὲς αὐτὸ λέγει, ὅτι dcOevécrepov πρὸς
ἀπόδειξιν; τοῦτο καὶ ὁ τεχνικὸς ἔλυςεν εἰρηκώς, [εἰ δὲ λέ-
yovcıv]?) ὅτι (II 150, 10) ἧττον ἰεχύει τὰ πράγματα ἐνταῦθα ἢ
ἐν τῷ θάπτοντι τὸ νεοςφαγὲς ςὧμα, καὶ γὰρ ἐν πᾶει ςτοχαςμοῖς
ἧττον ἰεχύει τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους, ὅταν ἀφ᾽ ὧν ἄλλοι πε-
ποιήκαςει κρίνηταί τις, ἄλλως τε καὶ ὅταν μὴ εἰς αὐτὸν ἄντικρυς
ἀναφέρηται 5, ὡς καὶ ἐπὶ τοῦ ᾿Αρχιδάμου τοῦ κρινομένου δώ-
ρων, ἐπειδὴ ἔγραψεν ὁ Περικλῆς εἰς δέον ἀνηλωκέναι πεντή-
κοντα τάλαντα ἐν τοῖς λογιςμοῖς΄. ὥςτε δέδεικται ψευδὴς ἐν
τούτοις ὁ Τύραννος. εἶτα καὶ ἑτέρωθεν ἐπιχειρεῖ διελέγξαι τὸν
Ἑρμογένη καί φηειν, ὅτι καὶ αὐτὸς δὲ ευναιςθόμενος Ó τεχνικὸς
καὶ ἀπορῶν εἰπεῖν, ποία ἐςτὶ μετάθεεις αἰτίας «καὶ πιθανὴ ἀπο-
λογία ἐν τῷ προκειμένῳ προβλήματι, Ecopicato καὶ τῷ κατ᾽ ἐρώ-

1) ἐνι npaynarı' τῇ δὲ πιθανῇ P, gravissimam lectionis discrepan-

tiam testans: πῶς οὖν ἀγωνιεῖται μὴ ἔχων πρᾶγμα; τί δαί, τῇ πιθανῇ
Hermog. 2) del. Keil. — 8) ἀναφέρεται P pr. m.

162 Ludovicus Schilling:

, Trctv ἐχρήςατο cxrjuami.. ἐρωτηματικῶς (ràp»!) προφέρει τὸν λόγον
φάεςεκων οὕτως ᾿ἀλλὰ μετάθεειν αὐτὸν τῆς αἰτίας οὐκ ἀπαιτήςο-
μεν; εἶτα καὶ ἐπὶ τοῦ ἑτέρου ἐδίεταςεν εἰρηκὼς ἐπὶ τῆς πιθανῆς
ἀπολογίας ἱχρήςεται δὲ οἶμαι καὶ τοὐύτῳ᾽. καὶ πρὸς τοῦτο δὲ
λέγομεν, ὅτι οὐχ ὡς ἀπορῶν οὐκ εἶπε τὴν μετάθεειν τῆς αἰτίας
καὶ τὴν πιθανὴν ἀπολογίαν, ἀλλ᾽ οὐχ ἡγεῖτο ἐπὶ τοςοῦτόν τινα
ὑπάρχειν ἠλίθιον, ὥςτε νομίζειν μὴ ἔχειν τοῦτο τὸ πρόβλημα
ταῦτα τὰ εἰρημένα κεφάλαια. τοιγαροῦν ἐροῦμεν ἡμεῖς μετάθεειν
αἰτίας ταύτην, ὅτι ᾿᾽γέγονεν ἀφανὴς ἴεως δι᾽ éjfropíav f) cugpo-
vicuóv ἡμέτερον, ἵνα παύεωμαι τῆς Acwriac. εἰ δὲ μὴ ἐμπίπτει
f πιθανὴ ἀπολογία ἐνταῦθα, ἀλλὰ τὸ ἀντ᾽ αὐτῆς ἐμπεςεῖται, φημὶ
δὲ τὸ μὴ ἀντιςτρέφον, οὕτως ᾿πᾶς μὲν ὁ φονεύων «ςπεύδει καὶ
ἀφανῆ ποιεῖςθαι 5) τὸν πεφονευμένον᾽ οὐ πᾶς δὲ γενόμενος ἀφανὴς
ἤδη καὶ πεφόνευται᾽" ὥςτε xai fj πιθανὴ ἀπολογία οὕτως ἐμπε-
ςεῖται᾽ πρόδηλα δὲ τὰ εημεῖα᾽ ᾿εημεῖον γὰρ ὅτι ἐφόνευςας, ἐπεὶ
ἀφανὴς ó πατὴρ γέγονε᾽" καὶ οὐ πάνυ τι τοῦτο icyoer ἔςτι γὰρ
ἀφ᾽ ὧν ἕτερος ἔπραξε᾽ καὶ οὐ μόνον τοῦτο, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ ἄντι-
κρυς εἰς αὐτὸν ἣ αἰτία οὐκ ἀναφέρεται᾽ τοῦτο γὰρ ἴδιον τῆς
τρίτης ποιότητος᾽ ἐπειδὴ δέ φηςιν ὁ τεχνικὸς ἐν τῷ κειμένῳ
(II 150, 7) “εἰ δὲ μή τις ἔεται fj ἀπολογία᾽, καὶ πρὸς τοῦτο
ἐνίεταται ὁ Τύραννος λέγων, ὅτι οὐκ ἐκ μόνης τῆς μεταθέςεως
τῆς αἰτίας εὐπορήςει δικαιολογεῖςθαι ὁ φεύγων οὐδὲ μόνον ἐκ
τοῦ χρώματος περιλείπει αὐτῷ ἀπολογία, ἀλλ᾽ ἕξει καὶ ἐκ τῶν
τοῦ προςώπου κεφαλαίων δικαιολογεῖςθαι ὃ dcutoc: οἷον ὅτι
“οὐκ ἠβουλόμην τὸν ἐμαυτοῦ πατέρα ἀποκτεῖναι᾽ καὶ ὅτι “οὐκ ἠδυ-
γάμην᾽. “τί οὖν, φηςί, περικλείει 5) τὰ τῆς ἀπολογίας εἰς τὴν μετά-
θεειν τῆς αἰτίας᾽; φαμὲν δὲ καὶ πρὸς τοῦτο, ὅτι εὐλόγως ὃ τεχνι-

1) γὰρ add. Keil. 2) ποιεῖται P: corr. Keil.
8) repu ei ei P περικλείει (sc. Hermog.) Keil, qui comparat fol. 58 v 22
εἰς crevóv αὐτῷ... περικλείςει τοῦ χρώματος et inter se conferri iubet
Georg. fol. 58v 16: icréov δέ, ὅτι οὐ W IV 899, 20: προλύων
μόνον διαβαλεῖ (scil. ὁ κατήγορος) τὴν αἰτίαν πρὸ καιροῦ τὰς dvri8Écac,

ὡς ἀπίθανον, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ ἐκθέςει τῶν ἀπ’ Ecriv
ἀρχῆς ἄχρι τέλους Avalpecıv ποιήςεται τῶν
αἰτιῶν καὶ πειράςεται ἢ καθάπαξ mácac ἀνε-
λεῖν τὰς αἰτίας καὶ μηδεμίαν εἰ δυνήςεται
καταλιπεῖν τῷ φεύγοντι, ἢ κἂν ὀλίγας ἑάςῃ,
εἰς crevóv αὐτῷ κομιδῆ περικλείςει τοῦ χρώ-
ματος’ ὥςπερ ἐπὶ τῆς νύκτωρ δακρυούςης
γυναικός ποιήςεται γὰρ ὁ κατήγορος ἀναΐί-
pecıv τῶν αἰτιῶν λέγων ὅτι *xal μὴν παῖ-
δας οὐκ ἀπέβαλες: οὐ πατήρ cou τέθνηκεν᾽
οὐκ ἐνδεία ce πιέζει (ἐνδείας ἐπιέξει P, si recte
enotavi) χρημάτων᾽ οὐ vócu κεκράτηςαι. οὐκ
ἄλλο τί ςε κατέχει τῶν λυπηρῶν. τί οὖν δα-
κρύεις, εἰ μὴ ὅτι ἐμοιχεύθης; δέδεικται τοί-

ἐκβολὴ χρωμάτων
καὶ ἡ τῶν αἰτιῶν ὑπεξαί-
pecıc‘ προαναϊροῦμεν γὰρ
τὰ ἄλλα πάντα, ἵνα eic ἕν
gepixkeicwuev τὸν ἀντίδι-
Kov* οἷον ὡς ἐπὶ τῆς κρινο-
μένης μοιχείας, ἐπειδὴ νύκ-
zwp ἐδάκρυεν, ἐρεῖ ὁ κατή-
Yopoc' οὐ πατήρ cot τέθνη-
κεν, οὐκ ἀδελφός, οὗ παῖ-
δες κτλ.

γυν, πῶς γενήςεται πιθανὴ ἡ μετάθεεις τῆς αἰτίας κτλ.
Patere Georgium hic aut e Porphyri arte pendere, aut una cum Porphy-

rio ad eundem auctorem redire.

Quaestiones rhetorieae selectae. (IV 8 10, 11) 163

Köc οὕτως εἶπεν᾽ ἀφορᾷ τὰρ πρὸς τὸ πιθανὸν τῆς ἀπολογίας,
ὅπερ ἐςτὶν ἐν τῷ χρώματι: ἔφαμεν γὰρ ἤδη, ὅτι ἰεχυρόν écm
κεφάλαιον τῷ φεύγοντι fj μετάθεεις τῆς αἰτίας" αὕτη τάρ ἐςτιν
ἣ χρωννύουςα τὴν ἀπολογίαν ὥςτε καλῶς εἶπεν ὁ τεχνικός,
ὅτι εἰ μὴ ἐμπίπτει μετάθεεις αἰτίας, ποία περιλείπεται δικαιο-
λογία τῷ peuvovri;

6. Georgius fol 77r 18 βηη. = W VI 357, 26 sqq. Ty-
rannus explicavit verba Hermog. II 150, 26; ef. Gloeckner p. 89 6.

$ 11, De Ulpiano.")

1. De septimo illo παραγραφικοῦ genere, quod invenerat Ul-
pianus, iam egi p. 710 adn. 3: Georg. fol. 12v 14.

2. De status coniecturalis eapite, quod ἐλέγχων ἀπαίτηεις
nuncupabatur, Georgius quarta dissertatione egit, euius quartus
locus est quo quaeritur

fol. 21r 31: ei dei ἐμπίπτει ἐν «τοχαςτικῆ ζητήςει ἣ τῶν
ἐλέγχων ἀπαίτηςεις. Οὐλπιανὸς τοίνυν καὶ ὁ ἀνεπίγραφός
qQncv, ὅτι ἐν τοῖς κατ᾽ ἀμφιςβήτησιν «ςτοχαςμοῖς οὐκ ἐμπίπτει
μόνοις, ἐν δὲ τοῖς ἄλλοις ὁ croxacuöc ἐμπίπτει πάντιυς. Adyoucı
δὲ κατὰ ἀμφιςβήτηςιν croxacuóv, ὅτε περί τινος ἀμφιςβητοῦςεί
τινες, εἴτε δωρεᾶς εἴτε ἐγκλήματος, xoivi) οὖν ὀνόματι εἰρηκότες
ευμπεριέλαβον τούς T€ ἀντεγκληματικοὺς croxocuoUc (ἐκεῖ τὰρ
ἐγκλήματός ἐςτιν ἀμφιςβήτηςις) καὶ τὰς κατ᾽ ἀμφιςβήτηειν bu-
ρεὰς καί qacv, ὅτι ἐν τούτοις οὐκ ἐμπίπτει ἢ τῶν ἐλέγχων
ἀπαίτηεις, ἐπειδὴ ἐξιςάζει" οἷον δύο νέοι πεφιύρανται κατ᾽ αὐτὸν ἢ
ἐκ τῶν ἀλλήλων οἰκιῶν ἐξιόντες καὶ ἀντεγκαλοῦςιν ἀλλήλοις
μοιχείας. ἐνταῦθα ἐκλιμπάνει fj τῶν ἐλέγχων ἀπαίτηςσις" ὃ τὰρ
ἐρεῖ ἑκάτερος 5) αὐτῶν, τὸ αὐτὸ ἀκούςει" "ríc μου καταμαρτυρεῖ,
ὅτι ἐμοίχευςα᾽; ἀλλὰ καὶ ὁ ἕτερος τὸ αὐτὸ λέξει" τίς μου κατα-
μαρτυρεῖ, ὅτι ἐμοίχευςα᾽; icréov δέ, ὅτι παντελιῦς ὃ λόγος aó-
τῶν διέψευςται᾽ οὔτε τὰρ μόνοις τοῖς Kar ἀμφιςβήτηςειν τὸ τοι-
οὔὗτο παρακολουθεῖ, φημὶ δὲ τὸ μὴ ἔχειν τὴν τῶν ἐλέγχων ümai-
Tncv ἐμπίπτουςαν, οὔτε mäcıv παρακολουθεῖ τὸ ἐξιςάζειν, ἐχρῆν
γὰρ οὔτε εἰπεῖν, ὡς ὅτι ἐν τοῖς κατ᾽ ἀμφιςβήτηςιν τότε οὐκ
ἐμπίπτει ἣ τῶν ἐλέγχων ἀπαίτηεις, ἡνίκα ἐξιςάζει κτλ.

3. Status coniecturalis caput, quod μετάθεςις αἰτίας vel
χρῶμα 2) vocabatur, Georgius tribus quaestionibus (XIIL—X V.) ita
tractavit, ut totam materiam novem partibus describeret, quarum
prima de duplici capitis illius nomine, octava de eius usu explicaret.

1) Westermann |. c. $8 103, 3. 104, 18. — Walz VII 1030 (= Max.
Plan. V 508,; 1052. — VIII 647.

2) κατὰ ταὐτὸν, i. 6. rebus iisdem circumstantibus, ci. Keil.

3) éxdcrepoc P.

4) χρῶμα Hermagorae fortasse est terminus (cf. Thiele, Hermagoras
p. 61) teste Porphyrio W IV 397, 14: ἡ uerá8ecic τῆς αἰτίας, Ó χρῶμα
ttpocaropevoucıv ol Ἑρματύρειοι.

164 Ludovicus Schilling:

Atque ut prima contra Syrianum disputavit!), ita octava illius a
ratione recessit. Hic enim cum docuisset (II 83, 5): καὶ διὰ πάεης
μὲν αὐτὸ τιθέναι προςήκει τῆς ἀπολογίας icxyupórarov ὄν,
κεφαλαιωδῶς μέντοι, τὴν δὲ πλατυτέραν αὐτοῦ καταςκευὴν ἐν
τούτῳ χρὴ φυλάττειν τῷ τόπῳ (scil. τῇ μεταθέςει τῆς αἰτίας),
Georgius Ulpiani contrariam sententiam nulla adscita correctione
vel exceptione excerpsit. Georgii autem vituperandi et corrigendi
libidinem quo quis melius noverit, eo magis persuasum habebit con-
sentire illum, cum tacet. Sunt autem Georgii verba haec

1) Georg. fol. 51 v 20: εὐλότως τοίνυν
καλεῖται μετάθεεις αἰτίας, ἐπειδὴ τὴν λεγο-
μένην ὑπὸ τοῦ κατηγόρου ἐν τοῖς ἀπ᾿ ἀρχῆς μετάθεεις αἰτίας, διότι τὸ
ἄχρι τέλους αἰτίαν εἰς ἑτέραν αὐτὸς (corr. Keil: ἐπιφερόμενον ἔγκλημα ἐπί
αὐτὴν P; sc. ὁ φεύτζων) μετατρέπει τε καὶ τι ἀνεύθυνον ἢ ἐπαίνου
μετατίθηςειν οἷον. .. ὥςτε τὴν αἰτίαν τοῦ ἄξιον μετάγειν πειρᾶται ὁ
xaTnfópou εἰς ἑτέρων μετέθηκεν εὔλογον ὁ φεύγων διὰ τοῦ κεφαλαίου
φεύγων καὶ elkóruc ἐκλήθη μετάθεεις αἰτίας. τούτου.

(omittit igitur notiones summi momenti

quae sunt ἀνεύθυνον et ἐπαίνου ἄξιον) ka-

λεῖται δὲ ὡς εἴρηται καὶ χρῶμα᾽ xal oi μέν aciv, ὅτι κατὰ μεταφορὰν
τῶν ε«ὠμάτων οὕτως ὠνομάςθη, ὥςπερ ἐκ τῶν χρωμάτων κρίνομεν τὴν
τῶν cwudrwv ἀπρέπειαν καὶ δυςμορφίαν᾽ παρὰ γὰρ τὸ καλὸν χρῶμα καὶ
κακὸν γίνεται καὶ τὸ cia εὐπρεπές τε καὶ ἀπρεπές: οὕτω καὶ τὴν Amo-
λογίαν ἐκ τῆς μεταθέεειυς τῆς αἰτίας γινώςκομεν, εἴτε εὔλογος εἴτε καὶ
οὐχί᾽ ἡ γὰρ μετάθεεις τῆς αἰτίας χριὐύννυςεί πῶς καὶ χρωματίζει τὴν dwo-
λογίαν᾽ εἰ γὰρ μὴ εὔλογον δῶμεν αἰτίαν τοῦ πεπραγμένου, οὐκ ἂν γένοιτο
ἢ ἀπολογία εὔλογος. διὰ τοῦτό τινες χρῶμά φαει καλεῖεθαι τὸ κεφάλαιον,
ἐπεὶ δίκην χρωμάτων mpócecri τῇ ἀπολογίᾳ.

Syrian. II 88, 8: κα-
λεῖται δὲ (xal (add. Keil)

ἕτεροι δὲ αἰτίαν ἄλλην elprikacıv'
τὸ χρῶμά qaciv διὰ παντὸς διήκει
τοῦ εὠματος᾽ οὕτως δὲ καὶ ἡ μετά-
θεεις τῆς αἰτίας διὰ παντὸς διήκει
τοῦ λόγου᾽ καὶ ἔνθεν τὴν προςηγο-
ρίαν εἴληφε ταύτην καὶ καλεῖται
χρῶμα. εἴτα καὶ ἐπάτουςι λέγοντες,
ὡς εὐλόγως διὰ παντὸς διήκει τοῦ
λόγου᾽ δεῖ γὰρ τὸν μελετῶντα καὶ

Syrian. II 82, 22: τὸ δὲ χρῶμα
ὠνόμαςται μὲν οὕτως ἀπὸ μεταφορᾶς
τῶν ἐν τοῖς εὐμαςει χρωμάτων ὥςπερ
γὰρ ἐκεῖνα bv ὅλων διήκει τῶν Ömo-
κειμένων --- διὰ μὲν τῆς χιόνος ἡ
λευκότης, διὰ δὲ τοῦ κόρακος ἡ με-
λανία ---, οὕτω καὶ καὶ τοῦτο τὴν
πᾶςαν τοῦ φεύγοντος χριύννυειν ἀπο-
λογίαν.

ἐν προοιμίοις ς«πέρματα τιθέναι τῆς μεταθέεεως τῆς αἰτίας καὶ ἐν τῇ κατα-
«τάςει, ἵνα πιθανὴ fj λεγομένη ἐν τῷ οἰκείῳ τόπῳ οἱ γὰρ δικαςταὶ οὐ
ξενοφωνοῦνται ἀκούοντες λοιπόν, ἐὰν ευνεθιςθῶςι (corr. οὔν ἐθιςεθῶςι P),
περὶ ἡμῶν ιὑς τοιούτων ὄντων, οἷον χρὴ ἀπὸ προοιμίων λέγειν, ὅτι
“ἐλεήμων εἰμὶ καὶ cupmácyu τοῖς ὑποπίπτουςει ςυμφοραῖς, καὶ οὔποτε περιο-
ρᾶν δύναμαι εὦμα ἀτιμαζόμενον᾽. λοιπὸν ἐν τῇ μεταθέςει τῆς αἰτίας γινό-
μένος 'dic ἐλεήςας, φημί, παρέετην, ἵνα θάψω τὸ cipa?: kal ἔςται τὸ λεγό-
μενον πιθανόν, dic ἤδη μου δεδωκότος τοῖς δικαςταῖς Éupaav, ὅτι ἐλεήμιν
εἰμί: ὥςτε δικαίως δι᾽ ὅλου διήκει τοῦ λόγου. ἀλλὰ καὶ ἕτερον ἐπάγονειν
εἰκός: εἰκότως δέ qac καὶ διὰ παντὸς διήκει τοῦ λόγου᾽ φέρεται γὰρ πρὸς
τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους (cf. contra W VII 813, 10: ἔφαςαν δέ τινες, ὡς
λυτικὰ εἴη τῆς μεταθέςεεως τῆς αἰτίας τὰ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους), ἅπερ
ἐδείξαμεν, ὅτι τοιαύτην εἴληφε mpocqyopíav, ἐπειδὴ ἀπ᾽ ἀρχῆς τοῦ λόγου
μέχρι τοῦ τέλους τίθεται᾽ εἰ δὲ πρὸς αὐτὰ φέρεται τὸ χρῶμα, ἔδει καὶ
αὐτὸ ἀπ᾽ ἀρχῆς τοῦ λόγου μέχρι τέλους τίθεεθαι. Quae impugnat Georgius
iis, quae subsequuntur.

Quaestiones rhetoricae selectae. (IV & 11) 165

fol. 60 v 4: ἔτι ὄγδοόν écri κεφάλαιον, ὃ καὶ λίαν χρειῶδες,
τοῦτο᾽ ἐπειδὴ yàp κοινὴ παρὰ πᾶςι κεκράτηκε δόξα, ὅτι ἰεχυ-
ρότατόν ἐςτι κεφάλαιον Tüj φεύγοντι fj μετάθεεις τῆς αἰτίας —
αὕτη γάρ, ὡς ἔφαμεν (cf. fol. 51v), χρίώννυςι τὴν ἀπολογίαν —,
φηεὶν Οὐλπιανός, ὅτι πολλάκις τοῖς ἄλλοις μᾶλλον κεφαλαίοις
ἰεχυρίζεται ὁ φεύγων ἤπερ τῷ χριύματι" ἐν ἐνίοις vàp οὐ πάν-
TUC ὁ φεύγων ἀγνγατγκαςθήςεται αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ πεπρατγμένου,
ἢ καὶ λέγων ὑποπτεύεται πλάττεςθαι. ἀλλ᾽ ἐπειδὴ πάντως bei
λέγειν αἰτίαν, οὔτε τελείως curd ὃ φεύγων, οὔτε μὴν προφα-
γῶς αὐτὴν καὶ ὡριςμένως λέγει (ὥςπερ ἐν τοῖς ἄλλοις, ἀλλὰ
ουγκεκαλυμμένως πως καὶ λεληθότως, ἀνάγων ἐπὶ τὰ καθ᾽ ὅλου καὶ
πολλὰς αἰτίας καὶ διαφόρους ἀπαριθμούμενος᾽ καὶ δίδωςιν ἐκ
τούτου ευνάγειν τοῖς δικαςταῖς, ὅτι οὐδὲν ἄτοπον καὶ ἐπ᾽ αὐτὸν
μίαν τοιούτων ἐπακολουθῆςαι αἰτιῶν" wc ἐπὶ τούτου πένης
ὡραίαν ἔχων 'uvaika ἀπεδήμηςε καὶ πλούειος ἐπανελθιὼν κρί-
νεται προαγωγίας. ἐνταῦθα 6 φεύγων τοῖς ἄλλοις μᾶλλον ἰεχυ-
ρίζεται κεφαλαίοις, οἷον παρατραφικιῷ" "δείξεις ἢ πρῶτον, φήζτει,
τίς ὁ μοιχεύςας, καὶ ταῦτα ὅτι οὐχ Evi ue λέγεις προαγζωτεῦται
τὴν γυναῖκα ἀλλὰ πολλοῖς" ἐλέγχων ἀπαιτήςει᾽" τίς μου, φηςτί,
καταμαρτυρεῖ; πολλοὶ τὰρ οἱ πειρῶντες καὶ πολλοὶ Aeyoucı κατα-
πλαττόμενοι ἑαυτιὼν μή τι γε μὴν καὶ ποιήςαντες᾽" βουλήςει᾽ “καὶ
πῶς Erw τὴν ἐμαυτοῦ γυναῖκα ἐβουλόμην μοιχεύεςθαι;᾽ “ἀλλ᾽ ἐπαν-
neıc (fol. 61r), qnci, πλούειος᾽" λοιπὸν ὃ φεύγων ἐρεῖ" "ἀλλ᾽ οὐκ
ἀνάγκη με λέγειν, πόθεν ἐπλούτηςα᾽ οὐδεὶς τὰρ tüv mÀouciuy
λόγον ἀπέδωκεν ὑπὲρ οὗ ἐπλούτηςεν ?): τίς τὰρ οὐκ οἶδε τὸ τῆς
τύχης εὐμετάβλητον; ὅτι τὸν ἐν πενίᾳ πολλάκις ἀπέδειξεν é£aig-
vnc πλούειον καὶ ἔμπαλιν τὸν αὐχοῦντα χρήμαειν ἀπέδειξεν
αὖθις πενόμενον᾽ πολλαί re mpogüáceic ὑπάρχουειν, ἐξ ὧν πλου-
τοῦςΐ τινες οἱ μὲν τὰρ OncaupüD περιτυχόντες ἀπεδείχθηςαν
πλούειοι᾽ ἕτεροι δὲ ἐξ ἐμπορίας 5 ηὐπόρηςαν᾽ ἕτεροι κλήρου κατα-
λειφθέντος) αὐτοῖς ἐκτήζταντο πλῆθος χρημάτων ἄλλοι ἀριττεύ-
cavrec ἐν πολέμιυ Terövacıv ἐκ λαφύρων πλούειοι" καὶ ἁπλιὼς
εἰπεῖν πολλαί eicı προφάςεις, δι᾽ ὧν τὸ πλουτεῖν τοῖς ἀνθριύποις
προςγίνεται᾽ καὶ ταῦτα λέγων ἔμφαςιν δίδιυει τοῖς δικαςταῖς
cuvayeıv παρ᾽ ἑαυτοῖς, ὡς οὐδὲν ἄτοπον, el καὶ αὐτὸς ἐκ μιᾶς
τούτων ἐπλούτηςε rU v αἰτιῶν. οὐ τὰρ βούλεται εἰπεῖν dpicué-
vnv τινὰ αἰτίαν, ἐπεὶ δόξει πλάττεσθαι, οἷον “ἐξ ἐμπορίας ἐπλού-
τηςα΄. “καὶ πόθεν δῆλον; pnciv ὃ κατήγορος. ἐν ἀλλοτρίᾳ τὰρ
τοῦτο cuveßn αὐτῶ καὶ λοιπὸν fj πρόφαεις ἄδηλος καὶ οἵαν δ᾽
ἂν εἴποι αἰτίαν, ὑποπτεύεται καταπλάττεςθαι. καὶ οὐκ ἂν εἴποις
ὅτι") τὸ αὐτὸ καὶ ἐπὶ τοῦ παρεετηκότος Ti) νεοςφαγεῖ cua

1) corr. Keil: δείξει P.

2) i. e. ὑπὲρ τοῦ πλουτῆκται. 3) &umopelac P.
4) καταλειφθέντος Keil: καταληφθέντες P.

6) susp. Keilio.

166 Ludovicus Schilling: Quaestiones rhetoricae selectae.

ei γὰρ εἴποι, ὅτι 'EXencac mapecmv’, οὐκ ἢ ἐρεῖ ὁ κατήγορος “καὶ
πόθεν δῆλον ὅτι ἠλέηςας;᾽ ἐνταῦθα γὰρ γνώμη ἐςτί, καὶ οὐχ
οἷόν τε γνώμης διδόναι ἀπόδειξιν. ἐν δὲ τῷ τοῦ πλουτήεαντος
προβλήματι, εἰ ἀποδώςει ὡριεμένην τοῦ πεπραγμένου αἰτίαν,
ἀναγκαςθήςεται πάντως d(fol. 61 ν)ποδεῖξαι, ἐπειδὴ ἐν ἀλλοτρίᾳ
γέγονε χώρᾳ᾽ εἰ γὰρ ἐν τῇ πατρίδι ἐπλούτηςε, πάντως ἂν ὧμο-
λόγητο fj αἰτία xoi Ζήτηςίς τις οὐκ ἂν ἔτι περὶ τούτου ευνί-
«τατο. δέδεικται τοίνυν ὡς οὐκ ἀεὶ τῇ μεταθέςει τῆς αἰτίας
ἰεχυριζόμεθα.

1) οὐ Ρ.

I. Index locorum.
A. Georgius Monus.

Parisini 2919 Parisini 2919 Parisini 2919 Parisini 2919

fol. p. | fol. p. | fol. p. ] fol p.
ir 669 | 25r 668 | 49r 686, 691 | Tir 686
ir 1—8r 25 681 | 26r 686 | 49r 1 721 | Tiv 686
1v 691 | 26v 610 | 49r 2 716 | 12r 686
2r 691 | 28r 686 | 49r 20 684, 745 | 72v 686
2r 6 144 | 28v 686 | 49v 20 721 | 73r 686
8v 669 | 29v 19 744 | 51v 670, 765 | 74r 610
9r 691 | 30r 691 | 51v 20 764 | 75r 692
9r 27 718 | 30r 12 744 | b4r 25 760 | 75r 16 761
10r 669 | 31v 690 | 54v 670, 692 | T7 r10-79v24 681
10v 691 | 31v 30 735 | 55r 1 692 | 77r 15 763
10v 18 710, 744 | 38r 25 698 | 55v 691 | 78r 686
ilr 691 | 38v 610 | 55v 11 145 | 78v 25 688
lir 7 169 | 83v 22 698 | 56r 686, 690 | TOv 610
11: 29 709 | 34v 4 701 | 568v 686 | Bör 610
11v 686, 690, 691 | 86r 690 | 56v 21 702 | 90v 670, 690
11v 1 747 | 86r 2 699 | δὴν 702 | 91v 686
12v 691 | 36r 6 701 | 58r 670 | 93v 691
12v 1 744 | 36v 691 | 58v 684 | 93v 8 723
12v 14 710 | 36v 2 698 | 58v 16 162 | 989v 24 722
13v 669 | 86v 24 715, 719 | 58v 22 762 | 96r 685
14v 689 | 87r 691 | 59v 16 684 | 96r 22 686
15r 690 | 87r 759 | 59v 30 689 | 96v 610
15v 686 | 37r 14 699 | 60v 691 | 99r 670
16r 686 | 37v 690 | 60v 4 765 | 101r 620
171 685 | 37v 11 739 | 61r 765 | 101r30 695, 708
17v 686 | 38r 27 739 | 61v 766 | 108v 610
18r 669 | 38v 686 | 62v 670 | 104v 678
18r 32 667 | 89r 670 | 65v 686 | 106r 686
19r 11 688 | 39v 4 701 | 65v 5 689 | 107v 670, 671
19v 14 138 | 39v 29 688 | 65v 20 688 | 108r 672
20r 17 138 | 41r 686 | 66r 610 | 108v 672
21r 690 | 43r 670 | 67r 692 | 109r 25 724
21r 15 138 | 43r 28 719 | 67r 20 760 | 109v 674
21r31 735, 763 | 44r 690 | 67r 26 690 | 110r 674, 685
21v 691 | 44r 7 735 | 67v 686,687,696 | 110v 675, 690
22v 669 | 44r 20 185 | 67v 29 688 | 111r 675
23r 9 667 | 46v 690, 691 | 68v 686 | 111v 670, 676
23v 667 | 46v 24 786 | 60v 3 687 | 111v27-112r

24r 690 | 47v 686 | TOr 686 13 680
24r 9 708 | 48r 670, 691 | 70v 686, 689,690 | 111v 27-112v

24v 31 668 | 48r 7 753 | TOv 31 687 81 680

168

Parisini 2919

fol.
114r
114v
115r
115v
116r
116r
1171

117r10 696,

117v
117v
118r
118v
119r
119v
119v
120v
191r
121v
192v
193 v
194r
194r
125r
125r
125r

195r22 715,

125v
125v
126r
126v
126v
127r
129v
199v
129v
130r
130r
130v
131r
131r
131r

stat.
133

133,
134,
135,
135,
135,
188

139,
139,

24

b
27

25

25

22

1

1

2

25

27

29

30
30

686,

670,
686,

690,

691,

691,

670,

p.
686
684
686
670
690
743
690
724
690
697
697
686
686
691
124
686
694
686
670
147
691
726
692
736
736
126
690
139
692
692
725
692
136
727
715
686
736
690
691
748
754

p.
717
717
717
717
717
717
717
718
717

Ludovicus Schilling:

Parisini 2919

fol. p.
133 v 68
134r 686, 690

134r 30 728, 740

Parisini 2929

fol. p.
160r 755
161r 670
162v 689, 691
163v 6 741
164r 690
165v 670
173r 670
178r 670
179v 690
179v 8 148
180r 691
180r 7 749
181v 691
181v 8 732
181v 19 189
181v 20 716
182r 691
182r 24 750
188v 670
185 v 691
185v 15 150
186r 139
189r 686
191v 670
197r 670
197r 25 745
198r 1 756
198v 691
199 v 161
199v 21 692
200r 691
201r 070
208v 691
2083 v 10 158
204r 685, 686
204r 1 688
304 v 685
204v 17 693
206 v 689
207r 671, 691
207r—213v 7112

B. Hermogenes.
(Spengel vol. II)

134r 31 677
134 v 690
134v 14 737
135r 670, 686
140r 670, 691
140v 128
140v 9 146
141r 19 7928
141v 691
141v 3 716
142r 10 746
143r 690
143r 26 734
144r 30 735
144v 610
145v 691
145v 17 129
146r 690
146r 25 740
149r 6170
149v 32 748
151v 13 681
152v 670
154r 686
156r 690
156r 19 787
156v 670, 691
156v 1 754
167r 691
157r 9 130
158r 689
158v 690
158v 14 707
159r 667
159*®r 667
159*v 678,
691, 731
150*v 15 154
stat. p. p.
139, 20 180
139, 22 118
140, 3—8 757
140, 6—8 158
140, 13 757
143, 5 168
148, 7 709
148, 12 159
148—153 718

stat. p. p.
144, 25 744
145, 1 144
145, 15 699
145, 90 189
146, 28 100
146, 8 716,
720, 744
146, 10 121

146,95 693, 704

Parisini 2919

fol. p.
207r 15 711
207 v 712
210r 718
210v 713
211v 713
212r 713
219v 714
218r 671
218r 18 751
214r 20 751
914v 668, 691
214v 5 751
215r 668
915 v 188
915v 28 1749
216r 668, 690
216r 7 788
216r 19 669
217v 689
918r 685
918r 22 669

918r25 668, 752
219v 691
919v 14 738, 752

290r 071
220v 685
220v 7 169
223v 29 162
924r 17 168
294v 671
296r 691
298r 671
281r 686
232v 671

982v 15-288 v 682
288 v—241v 689
289r 671
242r 671
$49r—945r 683

245v 667
stat. p. P-
146, 37 145
147, 11 706
147, 19 705
148, 24 160
150, 7 762
150, 10 761
150, 26 768
152, 80 122
158—157 722

Stat. p.
154, 2
154,
154, 7
154, 11
154, 13
154, 23
154, 30
155,

6 727,

79
156,19 729,

157—161

II p

693,

688—684

p.
72

139
747
136
186
727
128
184
740
730

p.
693
702
709
693
693
709
694
711
110
710
710
710
708

p.
163
144

142
144
686
144
163
162
694
142
743
755
165
166
755

730
742
738
111

I. Index locorum.
stat. p. p. | stat. p. p.
157, 6 191 | 161, 16 14
157, 7 707, 741 | 161, 17 152
157, 94 738 | 161, 18—30 749
157,99 708, 130 | 161, 23 149
158, 1—7 7541| 162, 9 150
158, 41—6 154 | 162, 23—26 712
158, 7 741, 742 | 162, 26 112
158, 13 741 | 168, 2 712
158, 26 707 | 163, 9 713
161—163 131 | 163, 19 751
C. Syrianus.
(ed, Rabe; vol. II)
P. p. p. P.
75, b 709 | 83, 8 — T11, 764
76, 9 698 | 83, 22 104
76, 11 698 | 85 702
76, 12 101 | 85, 5 105
76, 11 701 | 86, 1 705
76, 24 699 | 101, 11 695
77, 8 698 | 104, 3 693
77, 12 700 | 106, 16 613
77, 26 699 | 109, 26 697
78, 10 701 | 111, 12 695
80, 18 753 | 116, 128
82, 22 164 | 127, 17 106
83, 5 764 | 128, 15 706
D. Ehetores Graeci.
(ed. Walz)

V p. p. | VII p. p.
338 712 | 259, 20—25 720
. - 742 | 813, 10 164
339 113 | 324, 18 710
340 112 | 357, 923—362,
842 113 32 681
943 113 | 357, 26 168
344 713 | 361 688
345 713 | 374 744
346 713 | 408, 28 122
863 188 | 410, 25—412,
410 143 16 6RÜ
508 763 | 432 138
1052 163 | 443 148
VI p. 488, 16 138
382 144 | 490, 9 131
508 665 | 547, 81 743
505 676 | 551, 25 750
507 677 | 556, 7 150
VII p. 568, 21 750
245,7-250,13 681 | 579, 25 156
247, 10 159 | 594, 11 732
248, 8—11 744 | 594, 18—26 732

169
stat. p. p.
163, 20—30 692
163, 20 158
163, 25 118
164—166 132
164, 2 151
164, 8 111
104, 4—9 — 699
164, 4 713, 714
104, 21 113
297, 81 734
p. p.
128, 23 693
129, 17 706
130, 17 130
131, 8 707
132, 8 707
132, 18 738
133, 21 108
134, 6 104
139, 1 109
144, 12 148
146, 8 120
VII p. p.
595, 6 713
596, 15 151
611 138
612 138
619 738
655 adn. 1 676
676—682 652

690, 25— 695,

86 683
695, 36 667
850 144
921 738
1030 163
1080 144
1184 144
VIII p
18 158
32, 26 159
33, 4 159
54, 12—16 759
647 163

110

Ludovicus Schilling:

II. Index Nominum.

Achilles 733.

Aeschines 685, 686, 709, 726, 746.

Alcibiades 704.

Alexander 733.

Alexandria 693.

Ammonius 6993.

Anastasius 690, 788—489.

Andocides 686, 680.

Androtio 7465.

Anepigraphus 690, 694, 720, 726,
736 —788, 742, 754, 763.

Antipho 686, 689.

Aquila 690, 698—702, 706—709,
114.

Archidamus 761.

Arginusae 687. 710.

Aristocrates 686, 696.

Aristoteles 671, 690, 696, 760.

Athanasius 077,690, 728, 738—742.

Athenae 695.

Athenienses 687, 733.

Callixenus 687.

Chalcidenses 688.

Chersonesus 685.

Christophorus 680, 681, 715, 717
— 718, 730— 732.

Cleo 732.

Corinthii 689.

Cornutus 677, 686.

Crito 675.

Demades 687, 688 adn. 1.

Demosthenes 674, 675, 679, 684, 685
-686, 695-697, 726, 727, 745, 148.

Dionysia, feriae Atheniensium 697.

Diopithes 675.

Doxopatres 217--- 718.

Euagoras 698, 706, 714.

Eusebius 685 adn. 1.

Eustathius 678, 691, 692, 716 —7988,
136, 737, 740, 746, 747, 751, 754.
7086.

Eustathius Thessalonicensis 694,715.

Euthycrates 687, 688.

kuthynus 688.

Georgius Diaereta 665, 676, 677.

Georgius Hermogenis interpres qui-
dam apud Tzetzem 677.

(Gorgias 671.

Halonnesus 685.

Harpocratio 690, 742 — 748, 749.

Hector 733.

Hermagoras (ὁ vewrtepoc’) 711, 712,
163.

Hermagorei 763.

Homeri Odyssea 694.

Homerica sententia 684.

Hyperides 686—687.*)

Iohannes Siciliota 784.

Isaeus 688.

Isocrates (τὸ ’Icoxparıxöv) 688.

Iulius Victor 705, 706.

Lacedaemonii 689.

Leptines 686.

Longinus 698.

Lysias 688—689.

Maior 691, 710, 744.

Marcellinus 685, 693.

Menander Disereta 691, 692, 721,
744. 747.

Metrophanes 684, 691, 692, 698,
709—714, 721, 726, 727, 782,
736, 739, 748, 745, 747 — 768, 154.

Micines 689.

Midias 677, 679, 686, 695, 697, 723,
791, 728.

Minucianus 678, 691, 692, 701,
706, 714, 781, 788, 748, 749,
109—768.

Nicias 688.

Nilus 678, 680, 716, 722, 723, 794,
797, 728, 782.

Olympiodorus 671, 698.

Olynthus 688.

Patroclus 738.

Pericles 689, 732, 761.

Philippus 685, 726, 738, 746.

Philocrates 727.

Phoebamno 680, .7923.

Phryne 687.

Planudes 712.

Plato 671, 675, 690.

Porphyrius 691, 692, 698, 181, 751,
762, 703.

Quintilianus 702, 708.
emiographus (ὁ cnueroypdpoc) 780

Socrates 675, 684, 690.

Sopater 686, 691, 692, 694, 730,
134, 759.

Theocritus 684 adn. 2.

Thucydides 689.

Timarchus 6865.

Tyrannus 691, 692, 769—768.

Tzetzes 677.

Ulpianus 691, 710, 785, 768—766.

Xenopho 689, 710.

Zeno scholasticus 667.

*) Verba tradita p. 687,2 nune Kelliug
tuetur.

II, Index lectionum rhetoricarum et memorabilium,

111

II. Index leetionum rlıetoricarım et memorabilium.

ἀγνοεῖν 689.

ἄγνοια 689.

ἀγών 688, 695, 696,710, 723, 742,749.

ἀγωνιςτικὰ κεφάλαια 695,

ἀγωνιςτικός 748, 749, 750, 153.

ἄδηλος 737.

ἀδιάφορον (τό) 674, 724.

ἀδικεῖν 707, 732, 736, 743, 745, 153,

ἀδίκημα 681, 696, ΤΟΊ, 725, 731,
732, 737, 740, 747, 148, 149, 158.

ἄδοξον 697.

ἀδύνατος 688, 726.

ἀζήτητος 788.

aivirrecdar 756.

αἰτεῖν 739, 747.

αἰτία 695, 696, 697, 703, 704, 708,
709, 719, 737, 740, 746, 748, 750,
762, 765, 766.

αἴτιος 726, 727.

ἀκολουθεῖν 693.

ἀκόλουθος 679, 680, 705, 707, 724.

ἀκολούθως 748, 753,

ἀκούειν 759, 763.

ἄλογος 750, 751.

ἁμαρτάνειν 724, 751.

ἀμάρτυρος (Isocr.) 688.

ἀμφιβάλλεςεθαι 738.

ἀμφίβολον (τό) 761.

ἀμφιςβητεῖν 730, 741, 757, — διυ-
peàc 740, 763. — ἐγκλήματος 763,

ἀμφιςβήτηεις, ef. κατ΄ ἀμῳ.

ἀναγιγνώεςκειν 687.

ἀναγκαῖον (κεφάλ. πραγματικῆς) 151.

ávaipecic 762. --- τῆς γραφῆς 700,

ἀνακεφαλαιοῦεθαι 687.

ἀνακεφαλαίωεις 687.

ἀνακόλουθος 679, 6RO, 105.

ἀναλογοῦν 780, 781.

ἀναμάρτητος 750.

ἀναμερίζεςθαι 698.

ἀναποδείκτως 738,

ἀναςκευάζειν 689, 715, 719, 725,
740, 744, 749, 758.

avackeun 689.

ἀνατρέπειν 673, 676, 717, 718, 719,
122, 726, 727, 740, 748, 152, Τοῦ.

ἀνατρέχειν 730.

avarporır, 709, 725, 136, 748.

ἀνδροφονία 698.

ἀνδροφόνος 698.

ἀνεπίγραφος (τέχνη) 708, 709.

ἀνεύθυνος 681, 707, 711, 720, 732,
780, 749, 757, 758, 764.

ἀνθορίζεεθαι 672.

ἀνθοριςμοὶ διπλοῖ 729,

áüv8opicuóc 671, 672, diff. GvAA0y.
163, 676, 678, 679, 707, 729, 737,
138.

üvreykakeiv 748, — μοιχείας 708.

ἀντέγκλημα 702, 709, 716, 125, 726,
1728, 748, 750, 156.

ἀντεγκληματικὸν κεφ, 725, 748, 750,
751, 156.

dvr&upacıc 679.

ἀντιδιαςτέλλειν 692.

ἀντίδικος 721, 722.

ävridecıc 670, 702, TOT, 716, 718,
724, 725, 727, 736, 737, 739, 740,
741, 742, 747, 748, 756, 757,
762, — μεταληπτικὴ 745.

üvriBerixal (crácew) 670, 702, 708,
709, 716, 718, 726, 727, 731, 732,
736, 740, 743, 748, 749, 750,
165—757.

ἀντιθετικὴ 755.

ἀντιθετικὸν κεφ. 757.

ἀντίθετον 702.

ἀντικεῖςθαι 738.

ἄντικρυς 762.

ἀντιλέγειν 699, 700, 116, 788, 135, 188.

ἀντιληπτικὰ προβλήματα 706,

ἀντιληπτικὺν κεφάλαιον 670, 681,716,
diff. ἀντέληψις στάσις 118 οἱ
720, 721, 725, 745, 155.

ἀντίληψις κεφάλαιον 676, 681, 102,
703,704, 707, 715, 720, 721,722, 125,
726, 785, 736, 737, 739, 741, 742,
744, 745, 753, 755, — crác. 670,
675, 706, 716, diff. ὅρος στάσις
730, 738, 741, 754.

ἀντιλογία 738.

üvrivouia 671, 717.

ävrırapddecıc 733.

üvrırapdcracıc 673, 727, T41, 742.

ἀντιπεριτρέπειν 719.

ἀντιπροτείνεςθαι 719.

üvricracic 702, 709, 716, 725, 726,
748, 750, 751, 756.

ἀντιςτατικὸν κεφάλαιον 710, 725,740,
750, 756.

ἀντιςτατικῶς 710.

ävrıcrpepov (τό) 739, 762,

ἀντιτάττεςθαι 678.

ἀντιτιθέναι 718, 714.

avripacıc 758,

ἀντονομάζειν 734,

ävrwvuuia 728,

ἄξιος 753,

112

ἀπαιτεῖν 761; cf. ἔλεγχος.

ἀπαντᾶν 680, 733, 750, 754.

ἀπαριθμεῖςεθαι 765.

ἀπαρίθμηεις ψιλὴ 737.

ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄχρι τέλους (τά) 670, 678,
698, 700, 708, 708, 716, 719, 731,
139, 745, 749, 750, 754, 756, 759—
762. κοινά 698—700, 759.

ἀπεικός (τό) 748— 750.

ἀπεμφαῖνον 674.

ἀπέραντον 754.

ἀπίθανον 674, 717, 723,743, 744, 762.

ἀποβαίνειν 736, 763; ἀποβαῖνον (τό)
cf. ἐπιχείρημα ἀποβηςόμενον (τό)
158.

ἀποδεικνύναι 680, 707, 718, 786,
740, 741, 748, 749, 761.

ἀπόδειξις 696, 729, 736, 737, 741,
148, 749, 761, 766.

ἀποδέχεςθαι 724.

arorinpwcıc 754.

ἀπολογεῖεςθαι 689, 700, 718, 730,
132, 744.

ἀπολογουμένως 698.

ἀπολογία 689, 718, 719, 721, 744,
761, 763, 764.

ἀπολύεςθαι 736.

ἀπορεῖν 128, 732, 738, 760, 761.

ἀπορία 709, 716, 720, 728, 729, 737.

ἀπὸ τοῦ ἐλάττονος τρόπος 707, 724.

ἀπὸ τοῦ ἐναντίου τρόπος 707, 724.

ἀπὸ τοῦ Ícou τρόπος 707, 724.

ἀπὸ τοῦ μείζονος τρόπος 724.

Amöpacıc 719.

ἀπόχρη 738.

ἀποψηφίζεςεθαι 687.

ἀπροςδιορίετως 750.

ἀπροςφόρως 680.

ἀριςτεύειν 700.

ἀριςτεύς 736.

ápkeicOai 679.

ἁρμόζειν 678, 729, 755, 761.

ἀρνεῖεθαι 719.

acaprıc 746, ἀςαφῶς 746.

áceBeiv 695, 743.

ἀςέβημα 699.

ácücratoc 717, 735, 761.

ἀςεωτία 762.

äcwroc 761, 762.

ἀτελής 672, 675, 706, 749, 761, ἀτε-
λῶς 726.

ἄτιμος 747.

ἄτοπος 674, 721, 735, 737, 760,
153, 165.

αὐξάνειν 672, 696, 730, 751.

aüzncic 695—697, 750.

αὐξητικὰ κεφάλαια 680, 696, 707,

Ludovicus Schilling:

161, 752.
αὐξητικός 750.
ἀφορμὴ 753.
ἁψιμαχεῖν 758.
ἄψυχος 700, 751.

Bapüveıv 675.

βεβαιοῦν 680.

βίαιος 729, 742, 746.

βλάβη 766.

βλάπτειν 697, 741, 748.

BovAncıc 708, 709, 760, 765. —
ἀκούειος 785. — xal δύναμις 668,
669, 670, 721, 744.

γένος 706.

γνύμη 677, 678, 688, 722, 727, 728,
731, 737, 766, — νομοθέτου 670,
680, 707, 716, 123, 780, 131; τνώ-
unc ἐρώτηεις 707.

γνωρίζειν 706.

γνώριςμα 750.

yvwcıc 693.

γράφειν 761.

γραφὴ 711.

δεικνύναι 696, 707, 738, 786, 739,
140—142, 744, 148, 749, 153,
756, 758, 761, 162, 765, 168.

δευτερολογία 688, 760.

δέχεςθαι 673, 718, 719, 768.

δημοςίᾳ ἀδικεῖν 674, 720, 729, 788.

δημόειον ἀδίκημα 721, 728, 748,
756, 757, — πρᾶγμα 688, 758.

δημόειος 745.

διαβάλλειν 709, 710, 735, 788.

διαιρεῖν 688, 707, 712, 729, 140,
741, 748, 744.

dralpecıc 667, 609, 684, 706, 714,
721, 744, 745, 152, 166, 161, —
ζητημάτων 692, 784, — τῶν bn-
μοείων 746, — τῶν crácewv 759.

διάκριςις 720, 725, 727, 789, 748, 758.

διαλαμβάνειν 742.

διαλύειν 788.

διάνοια 688, 704, 788.

διαςτολή 698, 727.

διαςύρειν 787.

διαφέρειν 714, 720, 741, 157, 158.

διαφορά 706, 720, 728, 799, 781,
742, 146, 156, 158—160.

διάφορος 710, 748, 748, 165, διάφορα
πράγματα 700; διαφόρως 750.

διαφωνεῖν 678, 708, 755.

διαφωνία 738, 748.

διαχωρίζειν 788, 749.

διδαςκαλία 718,

|
|

L

διδάςκειν 747.

διελέγχειν 678, 703, 733,749, 755, 761.

διεξελθεῖν 693, 696.

διηγεῖςθαι 700, 723, 758.

διηγηματικῶς 697,

διήγηςις 695, 697, 755, — φιλὴ 750.

δίκαι κλήρου 688, 758,

δικαιολογεῖςθαι 762.

δικαιολογία 668, 704, — κατ᾽ üvri-
Becıv 708, — κατ᾽ ἀντίληψιν 103.

᾿δικαιολογικαί (al) 702.

δίκαιον (κεφάλαιον) 668, 679, 696,
102, 751, 752.

δικαςτῆς 687, 694, 723, 735, 736,
753, 7685.

δίκη 695, 723.

διπλάςιος 733.

διιίυκειν 729, 784 ; bubicuv (0)677,689,
701, 729, 784, 739, 159.

δόγμα 697, 738, 745, 148.

δόξα 749, 766.

δοξάζειν 756.

δύναμις 722, 729, 733.

δυνατόν (xep.) 668, 733, 751, 752.

δυνατός 729, 781, 757,

δωρεά 671, 672, 706, 734, 739, 740.

δωροδοκία 710.

ἐγκαλεῖν 726, 751.

ἔγκλημα 668, 672—674, 686, 711,
718, 720, 724, 126 —729, 736, 139,

ε 746, 747, 749, 751, 752, 760, 761.

ἐγκωμιάζειν 733.

ἐγκωμιαςτικός 726, 144,

ἐγχειρεῖν 675.

ἐγχωρεῖν 731, 741, 742,

ἔθος 668, 679, 730, 752.

εἶδος 695; κατ᾽ eldoc 727.

εἰκότα 698.

εἰκότως 718, 719, 732, 746.

elcayyekia 695.

eicayeıv 704.

ἐκβάλλειν 711.

ἐκβηςόμενον (τό) 668, 752; cf. ἐπιχεί-
pnua.

ἐκδέχεςθαι 718.

ἐκλαμβάνειν (= ἐκδέχεςθαι) 760.

ἐκλείπειν 755.

ἐκλιμπάνειν 763.

ἐκλύειν 697.

ἐκπίπτειν 726.

ἐκτίθεεθαι 718.

ἐκτίνειν 746, 747,

ἐκφράζειν 672.

Exppacıc 672, τῶν πεπραγμένων 613.

ἐλέγχειν 727, 736, 788,

ἔλεγχος 668, 700, 161: ἐλέγχων ἀπαίτη-

Jahrb. f. class. Plıilol. Buppl. Bd. XXVIII.

III. Index lectionum rhetoricarum et memorabilium.

118

cac 668,669, 708, 722, 135, 768, 765,

ἐλέγχων mapaywyn 688;

ἐλεεῖςθαι med, 722,

ἐλλείπειν 709.

ἐλλιπής 709.

ἐμπίπτειν passim.

ἐμποιεῖν 679, 697, 726.

ἐμφανής 687,

Eupäcıc 780,

ἐναντίον ὅμοιον 679,

ἐναντίος 649, 703, 705, 707, 715,
720, 730, 138, 741.

ἐναντιοῦζθαι 705,

ἐνδεικνύναι 745.

ἔνδειξις 605.

ἐνδέχειθαι 721, 731, 736, 751, 759,
ἐνδέχεται 676, 681.

ἔνδοξον (τό) 668, 697, 752.

evicracdaı 761, 762.

Evcracıc 741, 742, — παραγραφικῆ
679; κατ᾽ Évcraciv 727.

ἐξεῖναι 696, 702, 704, 735, 737, 741,
153, 155.

ἐξετάζειν 672, 677, 678, 690, 697—
698, 709, 710, 712, 724, 725, 728,
730, 731, 733, 736, 740, 744, 746,
759, 760.

éEéracic 697, 702, 721, 731.

ἐξηγεῖςθαι 746.

ἐξήγηςις 731,

ἐξηγητής 709.

ÉEwáZeww 759, 763.

ÉEoucia 681, 720, 725, 742, 753.

ξορτή 695.

ἐπαγγελτικόν (τό) 753,

ἐπαίνου ἄξιος 111.

ἐπακολουθεῖν 765.

ἐπαναλαμβάνειν 754, 155.

ἐπιγράφεεθαι 756.

ἐπιγραφή 756.

ἐπιδέχεςθαι 695, 738.

ἐπιθυμία 689,

ἐπικρίνειν 714.

ἐπίκριεις 749.

emAaußdvechan 718, 730, 7506.

ἐπιλογίζεσθαι 696.

ἐπιλογικός 737, 149; ἐπιλογικὰ κεφά-
λαια 695, 696, 725.

ἐπίλογος 696, 748, 749, 751—393, 760.

ἐπιλύεςθαι 689, 709, 710, 722, 729,
145, 760,

tmicnualvecdan 721, 745.

émcuymAékecBai. 723, 760.

ἐπιούρεζθαι 749.

ἐπιτίμιον 746.

ἐπιχειρεῖν 698, 699, 707, 729, 733,
744,761,

50

114

ἐπιχείρημα 668, 701, 708, 720, 721,
795, 726, 737, 742, 752, — κατὰ
τὸ ἀποβαῖνον 672, --- ὑποθετικόν
619.

ἐπιχείρηςεις 748, 749.

ἐπιχορηγεῖν 726, 789.

ἑπόμενα τῷ ὅρῳ (xà) 707.

ἐπονομάζειν 675.

ἐργάζεςθαι 679, 686, 691, 709, 142, 1486.

épyacía 668, 723, 737, — τῶν ἀπ᾽
ἀρχῆς ἄχρι τέλους 701, 755, — τῆς
τῶν ἐλέγχων ἀπαιτήςεως 708, ---
τοῦ κατ᾽ ἀμφιςβήτηςιν ὅρου 729,
— τῆς μεταθέςεως τῆς αἰτίας 702,
— τῆς μεταλήψεως 678, 755, —
τοῦ ὅρου 678, — Tf) Cc παραγραφῆς
718, — τῆς πηλικότητος 697, —
τοῦ εὐυλλογιςμοῦ 671, 673, — τῆς
τύχης 744.

ἔργον 704, 745.

ἐρευνᾶν 787.

εὐήθης 700, 715, 720, 739.

εὔλογος 719, εὐλόγως 750, 752, 764.

εὐμετάβλητος 765.

εὐπορεῖν 679, 688, 703, 781, 788,
742, 744, 748, 762.

εὐπρόςδεκτος 742.

eüpecıc 677, 704.

ἐχυρός 729.

ἐψιμυθιῶςθαι 688.

ζητεῖν 723, 726—728, 732, 786,
736—138, 741, 142, 753, 154, 761.

ζήτημα 698, 705, 717, 718, 722, 732.
739, 740, 747.

ζήτηςις 725, 786, 740, 758, 766.

ἠερέθονται (hom.) 684.
ἠλίθιον 719.
ἡρήςατο cf. p. 684.

ϑεοβλαβία 689.

Becıc 704, 707, 741.

Becuodernc 679.

θετικός 703; θετικοὶ τόποι 704; θετι-
κῶς 144, --- ἐξετάζειν 708, 704.

θηρᾶν 741.

ibiq 111, 728.

ibixà πράγματα 758.

ἴδιος 717, 725, 762.

ἰδίωμα 725.

ἰδιώτης 729.

ἰδιωτικὸν ἀδίκημα 756, 757.

ἰδιωτικός 672, 688.

iepocuMa 672, 674, 679, 699, 700,
798, 741, 146.

Ludovicus Schilling:

ἱκανός 738.
icxupfiZecdar 766.
ἰοχυροποιεῖν 709.

xabıcrdvan 718.

καθολικός 708.

καθ᾽ ὅλου (rà) 678—676, 697, 708,
721, 724, 788, 746, 765.

xatpıoc 741, 743.

καλεῖςθαι 696.

xavoviZew 726.

κανιύν 726, 740.

καταβάλλειν 788.

xarayıyvılckeıv 786.

καταδεικνύναι 730.

καταδέχεςθαι 719.

xarà θέειν 704.

κατὰ xpicıv 784, 740.

καταλιμπάνειν 788.

καταμαρτυρεῖν 763, 765.

κατὰ μέρος 737.

κατ᾽ ἀμφιςβήτηςιν 740.

κατὰ νόμους 748.

κατὰ πλάςμα 687.

καταπλάττεςθαι 766.

κατὰ ῥητὸν καὶ διάνοιαν 746, 746.

καταςκευάζειν 689, 697, 708, 704,
120, 724, 743, 759.

καταςκευὴ 700, 718, 721, 764.

κατὰ copicuóv 780.

«xarácracic 688, 728, 764.

κατὰ ευγγνώμην 706.

καταφανής 689, 719.

καταφεύγειν 727, 787.

κατὰ ppövncıv 746.

καταψηφίζεςθαι 687.

κατ᾽ εἶδος 717.

κατ᾽ Evcracıv 737.

κατεπείγειν 769.

κατεπεῖγον (τό) 742.

κατηγορεῖν 677, 679, 689, 718, 744,
745, 753.

κατηγορία 689, 721.

κατήγορος 672—674, 678, 679, 681,
688, 689, 698, 699, 706, 718, 720
— 1722, 724, 725, 780, 181, 786,
137, 189, 741, 168, 155, 169, 762,
165, 766.

κληρικοὶ λόγοι 688, 758.

κλοπή 728, 746.

κοινός 717, 789, 748, 762, 760.

κοινωνεῖν 675, 681.

κοινωνία 720, 760.

κρίνειν 679, 686, 689, 694, 698, 705,
710, 788, 748, 717, 767, 159, 761,
— βλάβης 751, — δειλίας 736, —
δημοςίων ἀδικημάτων 720, 787,

III. Index lectionum rhetoricarum et memorabilium.

751, — δώρων 761, — lepocuMac
740, 748, 747, 148, — ἐπὶ μανίᾳ
722, — μοιχείας 701, 708, 710,
762, — προδοςίας 709, — cuvet-
δότος 700, 701, — τυμβιυρυχίας
726, 736, 740, — tupavvidoc ἐπι-
θέεεως 746, — Üßpewc 148.

xpicıc 689, 705, 709, 738, cf. κατὰ xp.

κύριος 718.

κωλύειν 697.

λείπειν 729, 740, 741.

λεληθότως 765.

λέξις 727, 784.

λεχθέν (τό) 719.

λογικός 118, 760.

λογιςμός 689, 727,

λόγος 701, 703, 704, 707, 708, 710,
719, 721, 723, 725, 726, 727, 729,
731, 734, 736, 737, 739, 740, 742,
744, 745, 747, 751, 152, 163.

λοιπός 738, 742, 143, 141—149, 753,
155, 761.

λύειν 676, 700, 717, 728, 745, 761.

λυμαίνεςθαι 738.

Aócic 726, 727, 742, 145, 758, 754,
— xat Avrınapdcracıv 673, —
öpou 673.

Aucırekeiv 675, 687, 697, 708, 148.

λυειτελῆς 676.

λυςειτελοῦν (τό) 730,

λυτικός 764.

“μαρτυρεῖν 738.

μαρτυρία 689, 788, 180,

μάρτυς 688, 695, 696, 188.

μάχεςθαι 673.

μέθη 689.

nedıcravar 708, 727, 746, 148, 157, 158,

μέθοδος 674, 687, 725, 727, 733,
189, 740, T45, 147, 748, 757.

μειοῦν 707, 724, 130.

μερίζειν 677, 728.

μερικός 673, 674, 714, 742,

μέρος 690, 737, 756, 160.

μεςολαβεῖςεθαι 750.

μετάθεεις 745.

μετάθεεις τῆς αἰτίας 670,686, 689, 702
-- τοῦ, 709—711, 716, 718, 719,
737, 739, 745, 746, 154, 160—103,
765, 766.

neraderıcn 745. ^

μεταληπτική Avcıc 727.

μεταληπτικόν κεφάλαιον 745.

μεταληπτικός 727.

μετάληψις ἄγραφος 752, 753, — ἐγ-
γραφος 752, 7565.

775

μετάληψις κεφάλαιον 679, 676, 707,
715, 718, 720—722, 726, 727, 787,
741, 142, 744, 745, 758, 154.

μετάληψις cräcıc 671, 678, 717, 720,
751, 752.

ueraAAdccerv 697.

neräcracıc 702, 709, 716, 725—1737,
131,748, diff, συγγνώμη 757,758.

neracrarıka (rd) 757, 758,

μεταςτατικὸν κεφάλαιον 103, 725,

μεταςτατικῶς 708, 748.

μεταςχηματίζειν 715, 719, 726.

μετατάττειν 678, 759.

μετατιθέναι 737.

μεταφορά 694, 695, 764.

μετέωρος δίκη 700.

μηνύειν 706,

μικτὸν ἀδίκημα 756, 757.

paceicBai 738.

μοιχός 720, 725, 741, 747, 748, 760.

μόρια δικαίου 707, 141, — Tepicra-
Tikd 697, 708.

roumöc 718,

νόμιμον (τό) 668, 679, 696, 708,
742, 751, 758.

vóuoc 674, 675, 679, 686, 688, 701,
118,720, 191, 180, 131, 130, 148,755.

ξένος 679, 695, 732.
EevoquuveicBai 685, 764,

ὁδοποιεῖν 679.

οἰκεία δύναμις 718—720.

οἰκεῖος 679, 690, 108, 718, 736, 138,
740, 741, 760,

οἰκονομία 748,

ὁμοιογενὴς 745.

ὅμοιος 679, 696.

ὁμολογεῖν 681, 695, 704, 720, 723,
125, 183, 737, 138, 741, 743, 749,
758, 761, 766.

ὁμολογούμενον (τό) 761,

ὑμολογουμένιυς 731.

öudıvuna κεφάλαια 738.

ὄνομα 675.

ὁρίζειν 678, 679, 680, 690, 717, 720,
797, 751, 752, 757, 760, 765, 706.

ópixal ἀντιθέςεις 707.

ὁρικὴ ζήτηςεις 725—127, 786, 739,
740, 747, 748.

ὁρικὴ «τάσις 725,

ὁρικός 7143, 749, 750,

ὅρος (= definitio) 693, 706,

ὅρος xepdkanov 670, 671, 675, 670,
678, 679, 695, 707, 729, 737, 758,
741, 743, 749.

50*

116

ὅρος crácic 670, diff. ἀντέληψις 681
et 780, 694, 706, 716, 718, 722,
725, 780, 749.

ὅρου εἴδη: ὅροι δύο 670, ὅρος ἀντο-
μάζων 116, 128, 129, ὅρος ἀν-
τονομάξων diff ὅρου κατὰ
σύλληψιν 746—747, ὅρος ἐμ-
πίπτων 670, — κατ᾽ ἀμφιςβή-
Tnav 670, 672, 716, 729, —
κατὰ cuAAnyıv 670, 716, 728, 729,
134, — κατὰ ευμπλοκὴν 728.

πάθος 692, 701, 703, 704, 745, 758.

παράγειν 687.

παραγράφειν 710, 711, 782, 753.

rapaypapn 758.

παραγραφικὸν κεφ. 669, 709, 710,
711, 716, 722, 732, 750, 768, 765,
— And αἰτίας 722, — ἀπὸ τοῦ
λείποντος 709, — ἀπὸ τοῦ ὑπερ-
βάλλοντος 709, --- ἀφ᾽ ὧν ἕτεροι
πεποιήκασιν, οὐ δεῖ κρίνεςθαι 709,
759, — ἡνίκα τις κρίνεται ἐφ᾽ οἷς
ἄξιον τοὐναντίον τιμᾶςθαι 709,
110, 732, — κατὰ τὸ περιττεῦον
110, — κατὰ χρόνον 709.

παραγωγὴ μαρτύρων 738.

παράδειγμα 674, 679, 700, 701, 712,
780, 782, 736, 747, 150, 761.

παραδέχεςθαι 719, 722, 731.

παραδιδόναι 748, 744, 747.

παράδοξος 7365.

παράθεεις 730, — πρὸς ἕτερον 707.

παρακελεύειν 679.

παρακολουθεῖν 729, 744, 763.

παραλείπω 751.

παραμυθεῖν 675, cf. p. 684.

παραμυθία 673, 724.

παρὰ νόμον 646.

rapanıncıoc 741, 746, 758.

παραφέρειν 688, 761.

παρειμένα (td) 671—8, 729, 740, 741.

παρεμπίπτειν 697.

παρέπεςθαι 748, 761.

παρέρχεςθαι 737, 739.

παρέχειν 746, 758.

πάςχειν 701, 708, 727, 750, 751.

πείθεςθαι 738.

πειρᾶν (— meipücOat) 765.

πεπραγμένα (rà) 671—674, 687, 695,
701, 707, 719, 720, 723, 724, 727,
799, 184—787, 740—743, 747,
149, 751, 752, 165, 761, 768.

περαίνειν 695, 704.

περιέχειν 695,

περιιςτάναι τὸν λόγον 711.

περικλείειν 762.

Ludovicus Schilling:

περιλαμβάνειν 730.

περιλείπειν 761, 762.

περιορᾶν 708.

περιςτατικά (τά) 672, 678, 697, 708.

περιττός 701, 728, 750, 761.

πηλικότης 670, 680, 695, 698, 708,
716, 723, 742, 148, 750, 751, 754.

πιθανολογία 721.

πιθανός 717, 721, 788, 742, 748,
759, 760, 768; πιθανὴ ἀπολογία
679, 716, 718, 719, 789, 754,
160—162.

πιςτοῦςθαι 679, 680, 688, 728, 788,
139, 748, 749.

πίςτις 679, 749.

πλανᾶςθαι 720, 727.

πλάνη 727.

πλάςμα, cf. κατὰ nA.

πλάτος 708.

πλάττειν 688, 725, 765.

πλατύνειν 678, 708, 708.

πλατύς 678—680, 712, 764.

πλέκειν 140.

πλεονάζειν 708, 705, 709, 743.

πλεοναςμός 766.

πλεονεκτεῖν 746.

πλήρωεις 696.

ποικίλλεςθαι 703.

ποικίλος 726.

ποιότης 678, 697, 710, 728, 741,
749, 748, 749, 754, 762, — xol
γυώύμη 670, 707, 716, 727, 741, —
κοινὴ 670, 748, 760, — προσώπου
diff. γνώμη 677.

πολιτικὰ πράγματα 758.

πολύπειρος 684.

πολύυλος 725.

πόριςμα 756.

ποςότης 691.

πρᾶγμα 679, 689, 692, 694, 696,
108, 705, 709, 710, 717, 718, 728,
725, 729sq., 738, 1418q., 751, 761.

πραγματικὴ 669, 670, 711, 721, 788,
751, 752, — ἄγρα 688, 711,
712, 714, 116,782, diff.
zgayu. 758, — ἔγγραφος 688,
711, 712, 714, 716, 782, — πραγμα-
τικῆς εἴδη 671, 711—718.

πρᾶξις 710, 712, 733, — ἐξωτικὴ 677.

πράττειν 727, 729, 781, 785, 741, 161.

πρέπον (τό) 696.

πρεςβύτης 699, 700.

προάγειν 754.

προβάλλεεθαι 681, 694, 695, 130, 723,
125, 735, 131, 742.

πρόβλημα 694, 700, 701, 70%, 709,
710, 714, 715, 719, 722, 725, 726,

II. Index lectionum rhetoricarum et memorabilium.

730, 732, 735, 139, 748, 751, 759,

761, 762, 766.

npoßoAr; 671, 678, 679, 694, 695,
707, 716, 720, 722, 123, 130, 736,
741, 748, 749, 750, 754, 755.

πρόδηλος 737, 742.

rpodocia 705,

προδότης T60.

πρόεδρος 679,

προλύειν 762.

πρόνοια 727.

Tpoobomowiv 679.

προοίμιον 750, 764.

προτςταγγέλλειν 699, TOO.

προζδιαςτέλλειν 729, 740,

προςδιορίζεεθαι 727.

προζδιοριςμός 727.

προςέρχεεθαι 739.

mpocnyopia 732, 764.

πρός τι (τό) 680, 695, 707, TOB, 716,

728, 724, 737, 141—743, 751.
mpocpurnc 724.

mpöcwrov 668, 677, 679, 686, 688,
689, 697, 707, 708, 710, 717, 741,

744, 760, 761.
Tpóracic 694, 717.

προτάττειν 680, 718,719,753, 752,759.

προτείνειν 694,
npóqacic 687, 765.

Qàbiov (τό), κεφάλ, πραγματικῆς 751.
ῥητόν (τό) 688, 721, 722, 131—133,
746, 168; ῥητὸν καὶ διάνοια 671,

703, 704, 718; cf. κατὰ p. x. 5.
pnropixóc 694.
ῥήτωρ 687, 688, 695, 696, 723,
127, 750.

σαφές (τό), kepá, πραγματικῆς 751.

καφήνεια 731.

ςημαίνεσθαι 689, 138.

cnueiov 689, 698, 720, 735, 736, 738,
739, 745, 746, 159—762.

ςημειοῦςθαι 707, 734, 750, 753,

cquetucic 707, 730, 734, 740, 742,
144, 150, 759,

σκέψις 742.

copicuóc, ef. κατὰ cog.

σπεύδειν 741, 762,

cmoubüceiv 732, 733, 741.

cracıdlechaı 732,

cräcıc 676, 688, 693, 706, 711, 714,
718, 719, 721, 726, 742, 759.

croxücecBai 739, 740, 751.

croxyacuóc 669, 681, 693, 606, 699,
702, 704, 706, 716, 718, 719—721,
132, 753, 761, — ἀντεγκληματι-
xöc 768.

177
acuod : croyacuóc ἁπλοῦς
oos "NU — ἁπλοῦς τέλειος

699, — ἀπὸ γνιίύμης 716, 722, —
κατ᾽ ἀμφιςβήτηεσιν 763, — προ-
karackevalöuevoc 670, — cur-
karackevalöuevoc 670, 716, 722,
— ευνεζευγμένος 670,

(τοχαςτικὴ ζήτηςις 138, 763; cro-
xacrıkal ἀντιθέςεις 707.

ευγγνιύμη 7 ir εν ‚716,72 ἮΝ
£81, 748, μετάστασις 15

EEE 703, ευγγνιυμονικιῶς
686, 708, 704, 709, 746,

εὐγγραμμα 756.

ευγκεκαλυμμένιυς 765.

ευγχωρεῖν 753.

ευλλαμβάνειν 728, 729, 734, 746, 141.

ευλλήπτωρ 693.

cuAkoyıcuöc κεφάλαιον 610, 671— 676,
707, 723, 724, 788, 740, 741,

cuMoyıcuöc cräcıc 671, diff, συλλ.
κεφάλαιον 615, 717.

cuußaiveıv 727.

cuußoukeuerv 741.

σύμμετρος 750.

ευμπάθεια 687,

cuumAtkeıv 677, 725, 726, 728, 150.

cuumAoxi, crücewv 725, 126, 734.

cuugpépov κεφάλειον 668, 689, 703,
708, 723, 751, 752.

συνάγειν 703, 724, 758, 766.

cuvayopebeıv 687.

cuvaywyn προβλημάτων 734,

cuvaieiv 673, 678, 697, 731, 751, 758.

cuvavrüv 743.

cuvarobeikvucOa 736, 747, 148.

cuvdırreıv 738,

ευνέχεια 697.

cuvéxew 742.

ευνεχής 677, cuvexüc 727,

cuvröuwc 703,

curxupeiv 720.

cuckidlewv 675,

cócrovboc 684, 685.

cucrekkeıv 676.

cucrouiZecdar 726 (unde corrige p.
685).

"T

ςχῆμα 687.

cynuaTiZerv 687, 723.

τάξις 680, 700, 753, — οἰκονομικὴ
748, — φυτική 743.

τάττειν 697, 708, 718, 728, 750,
153—756.

ταὐτολογεῖν 678,

ταὐτόν (τό 673—675, 724, 141

τεκμαίρεςθαι 139.

778 Ludovicus Schilling: III. Index lect. rhet. et memorabilium.

τεκμήριον 705.

τελεῖν 677, 728.

τέλειος 725, 729, 749, 750, τελείως
693, 706, 719, 785.

τελικὰ κεφάλαια 703.

τελικός 753.

τέλος 675, 695, 696.

τέχνη 688, 693—695, 706, 708, 781,
— ῥητορική 755, 756.

τεχνικός 711, 738, 139.

τεχνικός (ὁ, — 'Épuovévnc) passim.

τεχνικῶς 698, 704

τεχνογράφος (6) 108, 784, 755.

τιμᾶςθαι 732.

τόπος 697, 708, 724.

τοὐναντίον 719, 721, 724, 727, 188,
735, 736, 148, 149. 750, 161, 156.

Tpicapicreóc 105, 106, 720, 741.

τρόπος 697, 709, 710, 718, 127,
731, 745; cf. ἀπὸ τοῦ ἐλάττονος,
ἀπὸ τοῦ ἐναντίου κτλ. τρόπος.

τυμβωρυχεῖν 676.

τυμβωρυχία 672, 679.

τυμβωρύχος 672, 136.

τυραννεύειν 700.

τυραννικὸν ἀξίωμα 729, 741.

Tupavvokroveiv 729, 184, 141, 743,

Tupavvokrovía 729.

Tupavvoktóvoc 672, 734, 736.

ὑβρίζειν 679, 680, 727, 749.

ὕβρις 679, 147.

ὑβριςτικῶς 121.

ὕλη 702, 725, 726, 739.

ὑπαγορεύειν 741, 758.

ὑπεξαίρεεις 162.

ὑπεύθυνος 681, 710, 128, 784, 786,
167, 758.

ὑπογραφικῶς 693.

ὑπόδειγμα 674, 688, 746, 747, 750,

751, 758.

ὑποδιαιρεῖεθαι 111.

ὑπόθεςεις 688, 694, 698, 721, 125,
120, 758, 755, 758.

ὑποκεῖεθαι 196.

ὑπόμνημα 1788.
ὑποπτεύειν 701, 706, 765.
ὑποςημαίνεςθαι ᾽180.
ὑποτάττεςθαι 748.
ὑποψία 688.

φεύγειν ληςτείας 708.

φεύγειν προδοείας 708.

φεύγειν φόνου 704, 747, 761.

φεύγων (6) 672, 678, 679, 689, 695,
698, 700, 106, 107, 108, 711, 719,
120, 722, 724, 725, 180—788, 784,
186, 189, 142, 748, 141, 749, 1565,
159, 161—768, 768.

φιλονεικία 689.

φονεύειν 698.

φόνος 698, 699.

φρόνηεις, cf. κατὰ φρόν.

φυλάττεςθαι 726.

qQucakóc 781.

qucic 698, 719, 781.

χαρακτηρίζειν 706, 780, 756.

χειροτονεῖν 740,

χορηγεῖν 702.

χρεία 708, 721, 752, 759.

xpficıc 675, 749.

Xpóvoc 697, 708, 745.

χρῶμα 670, 689, 702, 708—706,
162, 163—165, — ἐκ τῶν dvn-
θετικῶν κινούμενον (κεφάλαιον ἀν-
TUfjyeuc) 707, — πεπλανημένον
706, — ευγγνώμονικόν 104.

χρωματίζειν 164 adn.

χρωννύναι 168—766.

χωρίζειν 678.

ψέγειν 738.
ψεύδεςθαι 788.
ψήφιςμα 687, 688.
ψιλῶς 679, 708.
ψόγος 738.

opıcuevwc 765.
ὠφελεῖν 743.

4: VERLAG VON B. G. TEUBNER IN LEIPZIG. 7$

THESAVRVS LINGVAE LATINAE

EDITVS AVCTORITATE ET CONSILIO
ACADEMIARVM QVINQVE GERMANICARVM
BEROLINENSIS GOTTINGENSIS LIPSIENSIS
MONACENSIS VINDOBONENSIS
Vol. I. Lieferung 1—6. Vol IL. Lieferung 1— $5.

Erscheinungsweise: Es erscheinen im en je a Bände de nebeneinander in
Lieferungen zu 15 Bogen, im Jahre esamt 100 Bogen. — Preis: Der Preis be-
trägt für den Bogen zunächst 48 ἘΠ. die Lieferung also Mk. 7.20. Die jühr-
lichen Aufwendungen belaufen sich somit nur auf Mk. 48.—. n fertigen

Band wird der Preis um etwa 20%, gegen den Subs tionspreis erhóht.
Ausführliche Prospekte und Probebogen versendet unentgeltlich und postfrei
die Verlagsbuchhandlung B. G. Teubner in Leipzig, Poststr. 3.

—' np. cinco ipm nn une, καρ. Rari eai. PE
Der Thesaurus will auf Grund eines Materials, das das in den bis-
herigen Wörterbüchern verarbeitete immer an kritischer Sicherheit, fast
immer auch an Vollständigkeit weit übertrifft, in einem jeden Artikel
die Geschichte eines jeden Wortes geben, indem er für seltenere
Wörter das Material möglichst vollständig gibt, bei häufigeren Wörtern die
Bedeutungsdifferenzen und -entwickelungen klarlegt, alles ohne viel eigene
Worte, möglichst nur durch klare, übersichtliche Anordnung der Zitate.

Für die Bearbeitung steht für die Schriftsteller bis zur Mitte des 2. Jahr-
hunderts n. Chr. das Material vollständig verarbeitet, ,,verzettelt", zur
Verfügung. Die späteren bis zum 6. Jahrhundert sind zum kleineren Teil ebenfalls
„verzettelt“, zum größeren exzerpiert, d. h. auf das lexikalisch Wichtige durch-
gearbeitet worden. Hervorzuheben ist, daß auch die Inschriften berück-
sichtigt worden sind und daß der Thesaurus auch die Eigennamen umschließt,

Die lateinische Lexikographie wird hier den Stoff finden, mit dem
ihr sicherer wissenschaftlicher Aus- und Aufbau allein möglich ist. Ganz
ähnlich bietet sich der lateinischen Grammatik in dem Thesaurus für
Formenlehre wie Syntax reichstes Material. Durchgreifende Wirkung wird der
Thesaurus ferner auf dem Gebiete der Textkritik üben können, indem an
Stelle von subjektivem Geschmacke und schweifender Phantasie wird festes
Wissen treten können und müssen. Zur Lösung literarischer Probleme
wird er Hilfe leisten können, insofern er die sprachgeschichtliche Methode mit
größerer Sicherheit zur Anwendung zu bringen ermöglichen wird. Daß direkt
und indirekt die großen Sammlungen des Thesaurus auch der Sachforschung
zu gute kommen, ist für den Kundigen ohne weiteres klar.

Darüber hinaus besitzt der Thesaurus Wichtigkeit für alle die Wissen-
schaften, für die die lateinische Sprache oder die lateinische
Literatur von Bedeutung ist, für die Sprachwissenschaft in weiterem
Sinne, für den Indogermanisten und Romanisten insbesondere, wie für
den mittelalterlichen Historiker, den Juristen, für den Theologen, wie
den Philosophen.

Der Ladenpreis des Werkes ist so niedrig festgesetzt, als die bei dem
Inhalt — jeder Bogen enthält über 83000 Buchstaben — hohen Herstellungs-
kosten es irgend ermöglichen, um eine tunlichst weite Verbreitung zu gestatten.

Mit den ersten Lieferungen sind besonders angefertigte Sammel-
einbanddecken zu billigem Preise den Subskribenten zur Verfügung gestellt
worden, die die Möglichkeit der sofortigen Benutzung der jeweils
laufenden Bände mit der Gewähr für eine tadellose Aufbewahrung
vereinigen. Für die abgeschlossenen Bände werden Einbanddecken
von bester Ausführung ebenfalls zu mäßigem Preise jeweils zur Ausgabe
gelangen. — Der Bezug kann durch jede leistungsfähige Sortimentsbuch-
handlung erfolgen. Nur wo eine solche nicht vorhanden ist, liefert die
Verlagsbuchhandlung unmittelbar an das Publikum,

us
-

£

NEUE JAHRBÜCHER ro. KLassische ALTERTUM -

GESCHICHTE uNp DEUTSCHE LITERATUR
u. FÜR PÄDAGOGIK. HERAUSGEG. VON J. ILBERG u. B. GERTH.
Verlag von B. 6. TEUBNER in Leipzig. $ Jährlich [0 Hefte zu 8 Bog. für 30 Mk.

Die erste Abteilung der „Neuen Jahrbücher‘ will für die drei
im Titel genannten Wissenschaftsgebiete, die durch zahllose Fäden mik-
einander verbunden die Grundlage unserer historischen Bildung im
weiteren und tieferen Sinne ausmachen, einem bei der zunehmenden
Ausdehnung aller Forschungszweige immer dringender werdenden Be-
dürfnis dienen. Dem einzelnen, der überhaupt nicht oder nur auf
kleinem Gebiete selbstforschend tätig sein kann, wird die Möglichkeit
geboten, den hauptsächlichen Fortschritten der Wissenschaft auf den ihza
durch den Beruf und eigene Studien naheliegenden Gebieten zu folgem.

Insbesondere dient sie der Aufrechterhaltung des vielfach gefährdeten
Zusammenhanges zwischen Wissenschaft und Schule nach Kräften und
an ihrem Teile. Wenn sie auch nur in großen Zügen die Erweiterung
und Vertiefung der Erkenntnis wiedergeben kann, so berücksichtigt wie
doch nicht etwa nur das für den höheren Unterricht direkt Brauchbare;
der Lehrer soll eine freie wissenschaftliche Persönlichkeit sein und bleiben. -

Die zweite Abteilung wil Fragen der theoretischen und
praktischen Pädagogik an höheren Schulen erörtern und der Erforschung
ihrer Geschichte dienen.

Aus dem Inhalt der letzten Hefte:
I. Abteilung:

B. Wolff-Beokh, Kaiser Titus und der
Jüdische Krieg. Mit einem Naohwort von
P. J. Móblus In Leipzig.

E. Zlebarth, die Naohfolger des Cyriacus
von Ancona.

H. Ul mann, eine Denksohrift von Gentz aus
dem Juni 1813.

J. Volkelt, Fausts Entwioklung vom @onleßen
zum Handeln in Goethes Dichtung.

K. Tittel, der Palast zu Knosos.

H.Lattmann, die Bedeutung der Medi Bh
Grieohisohen und Lateinischen.

A. Meyer, Franz Qrillparzer und die Ureneben
seiner langen Vorkonnumg.

C. Ritter, die Spraohstatistik In Anwendung
auf Platon und Goethe.

J. Tolklehn, Ovids Liebeskunet.

L. Sohmidt, die Ursachen der Uter
wanderung.

0. Ladendorf, Wielanée Sonnenhymue.
H. v. Petorsdorff, Bax Lobnanno Stein.

Ill. Abteilung:

F. Hornemann, der grieohische Unterricht
im neuen Gymnasium.

E. Sohwabe, das deutsche Gelehrtenschul-
wesen in ausländischer Beleuchtung.

B. Huebner, Bericht über die 40. Versamm-
lung des Vereins rheinischer Sohulmänner.

J. Müller, welche Vorteile ergeben sich für
d.Gesehlohtsunterricht aus der genetischen
Betrachtungsweise der Kriegsgeschichte ?

Κι Goebel, über die Lektüre des Piaton In
der Sohule und einiges andere.

E. Wassoerziohsr, zur Methodik des nem
sepraohlichen Unterriehts.

A. Rausoh, die Stea. Ela Beitrag zur
philosophischen Prepädentik.

M. Siebourg, die Phllosepkie im Oymmnelinl-
unterrioht.

P. Cauer, die Kasseler Versammlung der
Reformsohwimünaer und was aus Ihr su
lernen Ist.

0. Riohter, Elementarmatkomatik.

Ausführliche Prospekte u. Probehefte unberechnet durch jede Buchhandlung

wie postfrei von der Verlagsbuchhandiuug.

THE UNIVERSITY OF MICHIGAN

DATE DUE

MG? o 99