Full text of "Annales Academiae Lugduno-Batavae"

See other formats

De
2 Eee ER

REDE

rt 2
ya,
een

Tl R „ we - = 3 =
a . s Kun Par Bar . > " = N
a . |

ana u
ee
Teen

pr un Zr 5
weten SER

ae
a

an RENTE
a

15) Ben
nr

Er ir

ZERHFRABRE 1 la EL

Se EN

r
>

HN
A
u PT

B38:

r
.
L)
ö.

ABanisT

D
"

A
5

ANNALES
ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE,

1836 — 1837.

ANNALES

ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE,

a. d. vın Februarii Mocccxxxvi. a. d. vııı Februarü mocccxxxVin.
RECTORE MAGNIFICO
NICOLAO CHRISTIANO KIST,
ACADEMIAE ACTUARIO

CORNELIO PRUYS vAanDEer HOEVEN.

WnnNaNANAINANISISISSIIIEWIEISIISITIITS

LUGDUNI BATAVORUM,
Arup 5 er J LUCHTMANS,
ACADEMIAE TYPOGRAPHOS.
MDCCCKXXXVIIL,

[2
\7 r
Saar mis

5
SEN,
2

ter anırra

. hl;

& KRAUT EN Ei

K pam Ken

- 23 En” ee 1 He
Amer h

INDEX

EORUM, QUAE VIGESIMO SECUNDO ANNALIUM LEIDEN-
SIUM VOLUMINE CONTINENTUR.

Nomina Professorum et Magistri Academici,

‘ Series Lectionum in Academia Lugduno-Batava.

Acta et Gesta in Senatu Academiae Lugduno-Batarae.

Series Dissertationum Inauguralium publice defensarum.

Judicia Facultatum de Commentationibus ad Quaestiones anni superioris ad se
perlatis,

Oratio N. C. KIST.
Commentationes G. R. Fockens.
C. Kerbert.

- M.C. Verloren.
L. S. P. Meyboom.

——

Nomina Professorum et Lectoris Athenaei Amstelodamensis.
Series Lectionum in eodem Athenaeo habitarum.
Acta et Gesta in Senatu Professorum Athenaei Amstelodawensis. .

Series Lectionum in Seminario Euangelico-Lutherano Amstelodamensi habita-
rum,

I Hu) Mar
I VOR

h AN e EH N eh
e” in kan. AN

NOMINA PROFESSORUM,.

auı
inde a. d. vuı Februarii mpccexxxvi, ad d. vıır Februarii moccexzavi
INACADEMIA LUGDUNO-BATAYVA

DOCENDI MUNUS OBIERUNT.

—

RECTOR MAGNIFICUS,
NICOLAUS CHRISTIANUS KIST.

SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS,
CORNELIUS PRUYS van ver HOEVEN.

—

PROFESSORES IN FACULTATE THEOLOGICA.
N. C. KIST. ‚ni
J. CLARISSE.

W.A. van HENGEIL.

IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICA-
_ RUM zer. PHYSICARUM.

S.SPEYERT vanner EYK£ Oö

G. WTTEWAALL. uizosgibele) and

C. G. C. REINWARDT.

J. ve GELDER.

P. J. UYLENBROEKR.

J. G. S. van BREDA.

J. van per HÖEVEN.

A. HB. van ver BOOUN MESCH, Prof. Extraordinarius.

NOMINA PROFESSORUM.

IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE
£tT LITERARUM HUMANIORUM.
J. H. van ver PALM, ob aetatem septuagenariam rude donatus.
M. SIEGENBEEK.
S. J. van pe WIJNPERSSE, ob infirmam valetudinem rude donatus.
J. BAKE.
J. NIEUWENHUIS.
P. HOFMAN PEERLKAMP.
G. L, MAHNE.
J. M. SCHRANT,
H. E. WENJERS, Prof. Extraordinarius.

IN FACULTATE MEDICA.
G. SANDIFORT.
J. C. B. BERNARD, rei Medico-Militaris in Regno Belgico Inspector,
M. J. MACQUELYN.
J. C. BROERS.
C. PRUYS van ver HOEVEN.

IN FACULTATE JURIDICA.

N. SMALLENBURG, ob aetatem septuagenariam rude donatus; obiit die
20 Julii: 1836.

H. G. TYDEMAN,

C. J. van ASSEN.

H. COCK.

J. R. THORBECKE.

——

MAGISTER ACADEMICUS.
G. KNIPPENBERG, Artis Gladiatoriae,

SERIES

SERIES LECTIONUM,

IN ACADEMIA LUGDUNO- BATAVA

habendarum & die 5 Septembris 1836.

RECTORE MAGNIFICO

NICOLAO CHRISTIANO KIST.

FACULTAS THEOLOGICA.

N. C. KIST Historiam Ecclesiasticam docebit mediam, diebus Lunae, Martis
et Mercurii, hora XII.
Doctrinae Christianae apud gentes Europae recentiores historiam tradet ,
diebus Jovis et Veneris, hora XII.
Ecelesiae veteris monumenta explicabit, diebus Jovis et Veneris, hora XI.
Exercitia disputandi, de quaestionibus argumenti 'polissimum Historico-
Theologici ,; moderabitur, die Saturni, hora I,
Orationibus Sacris praeerit , die Martis, hora I.
J. CLARISSE Theologiam, cum Naturalem, tum Dogmaticam, docebit, die-
bus Lunae; Martis et Mercurii, hora IX.
Theologiam Moralem, diebus Lunae, Martis et Mercurii , hora XI.
Apologeticen, aut Hermeneutices V, T. praecepta, tradet diebus Martis et

Jovis,, hora X,
B En-

10 SERIES

Encyclopaediam Theologicam secundum suam Epitomen, diebus et horis,
auditoribus sibique commodis.

Pastoralem, quam vocant Theologiam , diebus Lunae et Mercurii exponet,
hora X.

Exercitia Oratoriae Sacrae moderabitur, die Lunae, hora 1.

W. A. van HENGEL EZpistolam paunı ad Romanos interpretabitur, diebus
Lunae, Mercurii et Veneris;, hora VIII,

Homileticam docebit, die Martis et Jovis, hora VIII.

De praecipuis Theologiae Dogmaticae capitibus auditores interrogabit , diebus
Jovis et Veneris, hora IX.

Cum Theologiae studiosis provectioribus de variis rebus gravioris argumenti
familiariter colloquetur, die Veneris, :hora V sqgq.

Oratoriae Sacrae exercitationibus prae@rit,, die Jovis, hora I.

FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM
ET PHYSICARUM.
G. WTTEWAAL de Cura Summi Imperantis ad promoyendam Agricultu-

‚ram, Artes et Mercaturam aget, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis,
hora I.

Lectionibus de Agricultura et De pecuaria vacabit, Geh et horis, Audi-
toribus commodis.

C. G. C. REINWARDT Chemiam universam theoreticam et experimentalem
exponet ‚ diebus Lunae,, Martis, Mercurii et Jovis, hora XI.

Rei Herbariae fundamenta tradet ,„ diebus Lunae , Martis et Mercurii ,
hora I.

Plantarum Historiam illustrabit, verno et aesliyo tempore matutino , iisdem
diebus et Jovis , hora VII.

J. ve GELDER tradet Elementa Geometriae, diebus Lunae, Martis, Mercurii
et Jovis, hora VIII.

Trigonometriam rectilineam et sphaericam, ejusque usum in Astronomiä et
Arte navigandi , aliisque Disciplinis, provectioribus discipulis explicabit,
diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora IX.

Calceulum Diff ealen et Integralem, diebus Lunae et Mercurii, hora XII.

Mechanicam Analyticam , diebus Martis et Jovis, hora XII.

Theo-

LECTIONTUM rn

“Theoriam probabilitatis, quam vocant, et insignem ejus usum in vita civili
tradet, quarum lectionum horas in commodum Auditorum constituet.

Philosophiae Theoreticae et Literarum humaniorum Candidatis Geometriam ;
et Arithmeticam universalem, initiis repetitis explicabit, diebus Lunae ,
Martis , Mercurii et Jovis, hora XI.

Partem Theoreticam et Practicam Paedagogices, ad disciplinas Mathemati-
cas relatae, futuros Gymnasiorum Praeceptores docebit, horis deinceps
indicandis.

P. J. UYLENBROEK Physicam docebit , secundum compendium a Cl.
sıor editum , diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XII.

Physicam et Astronomiam Mathematicam tradet,, iisdem diebus, hora X.

Astronomiae Elementa exponet, die Martis hora vespertina, hora VI— VII.

Arithmeticam Universalem sive Algebram explicabit, die Jovis, hora I. et
Veneris, bora VIIL et I.

J. G. S. van BREDA Historiam naturalem , Anatome et Physiologia compa-
rata Animalium , praesertim vertebratorum , illustratam , docebit, diebus-Jovis
et Veneris, hora XI].

Geologiam et Historiam Plantarum et Animalium fossilium tradet, diebus
Jovis et Veneris, hora XI.

J. van ver HOEVEN Anatomen et Physiologiam comparatam docebit, diebus
Lunae, Martis et Mercurii, hora XI.

Historiam naturalem praesertim Animalium docebit, diebus Martis et Jovis,,
hora I.

Entomologiam et Historiam naturalem Avium tradet, diebus et horis dein-
de indicandis.

A. H. van per BOON MESCH, Prof. Extraord., Chymiae doctrinam ejus-
que in artibus usum exponet, diebus Veneris et Saturni, hora XII.

Chromurgiam,, seu pigmentorum historiam, parandi methodum, naturam et
varium usum explicabit, diebus Mercurii et Veneris, hora IV.

Instrumentorum Chymicorum historiam et usum exponere perget, die Satur-
ni, hora V— VII.

FACULTAS PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET
LITERARUM HUMANIORUM.

J.H. van per PALM pavınıs, aliorumque Carmina interpretabilur, diebus

Lunae et Mercurü,, hora I.
B2 Se-

ii nr WERTEN

Secundum Regum librum cursoria lectione tractare perget, die Veneris,
hora I.

Antiquitates Hebraeas explicabit,, diebus Lunae , Martis, Mercurii et Jovis,
hora XII.

M. SIEGENBEEK Historiam Patriae, secundum compendium sermone Batavo
a se edendum, enarrabit, die Mercurü, hora I, et diebus Jovis et Veneris ,
hora X.

Stili bene Belgiei praecepta tradet, diebus Lunae, Marlis et Mercurii,
hora XII.

Eloquentiam Belgicam docebit, ter per hebdomadem , diebus et horis, pro
Auditorum commodo , constituendis.

Exercitia oratoria moderabitur, die Saturni, hora I.

J, BAKE Graecas literas tradet , interpretandis Homericae Odysseae libris XXI
et XXII: tum rzaronıs Protagora, diebus Lunae, Martis, Mercurü et
Jovis, hora X.

Antiquitates Atticas explicabit, diebus Lunae ‚et Mercurii , hora I.
Scholas Paedagogicas continuabit,, diebus Martis et Joyis, hora I.
J. NIEUWENHUIS Logicam docebit, diebus Veneris et Saturni, hora VIIT.
Metaphysicam, die Jovis, horä post Meridiem IV. et diebus Veneris ac
Saturni, hora 1. :
Scholas Paedagogicas continuare et Historiam Philosophiae explicare para-
tus est, horis deinceps indicandis.

P. HOFMAN PEERLKAMP explicabit Historiam Universalem, ‚diebus Lu-
nae, Martis, Mercurü tet Jovis, hora XI.

Interpretabitur rırı zıvır Historiarum libros XXT, .XXII: et Aeneidos
vırcırır libros VI, VII. diebus Lunae, Martis , Mercurii et Jovis,
hora IX.

Fabulas puaurı Mostellariam et Militem Gloriosum , die Veneris, hora X.

G. L. MAHNE Antiquitates Romanas tradet, diebus Lunae , Marlis et Mer-
curii, hora XII.

Historiam Artium et Doctrinarum studii apud Romanos exponet , diebus
Jovis et Veneris, hora XII.

J. M. SCHRANT Patriae Historiam explicabit, diebus Mercurü, Jovis et Ve-
neris, hora I

Antiquitates Germanicas, Batavicas, Frisicas interpretabitur, diebus Lunae
et Martis, hora 1.

Elo-

LIE@ACITIIFoIN?® U M. 13

Eloquentiae Historiam Criticam , cum veteris'tum recentioris aevi, explicare
paratus est, diebus et 'horis ‚Auditorikns commodis.
H. E. WEIJERS,. Prof.‘ Extraord. , Sermonis:Hebraei elementa tradet, Gram-
maticä usus Cl. RoorpAE, diebus Lunae , Martis, MercuriietJovis, hora VIII.
Litteras Arabicas et Syriacas docebit, in illis Cl. roorpar, in his Cl.
HOFFMANNI Grammaticam secutus, diebus Martis et Jovis, hora I, et
die Veneris, hora VII et IX.
Provectioribus explicabit HAmäsae Carmina cum TERrizır Commentario,
die Lunae, hora I. Bar-nesraeı Chronicon Syriacum, die Mercurii,
hora 1.
Librum ‚Arabicum de expugnatione Memphidis et Alexandriae, ab nama-
KEro'editum, die Veneris, hora I.
J. BAKE et P. HOFMAN PEERLKAMP praeörunt disputandi exercitiis,
diebus Mercurü, hora Ill.

FAGCULTAS MEDICGCA.

G. SANDIFORT Anatomiam docebit, (diebus Lunae , Marüis, Mercurii , Jovis
et Veneris, hora X,

Physiologiam , Anatome comparata illustratam, iidden diebus, hora IX.
Methodum secandi cadavera, quotidie, hiberno tempore, hora III— V.

M. J. MACQUELYN Supellectilem Pharmaceuticam duce Pharmacopaeä Bel-
gicä explicare perget, et praecepta "Diaetetica tradet, diebus Lunae , Martis ,
Mercurii 'et‘Jovis, hora VIIH.- 2

Doctrinam Indieationum Therapeuticarum Hbnehib et ad usum praecipuorum
Remediorum applicabit, cum exereitatione in NEidcitnibt Academico, die-
bus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis , hora IX.

J. C. BROERS Theoriam disciplinae Chirurgicae exponet, singulis diebus,
hora All.

Exereitationibus Qlinicis, in Nosocomio Academico habendis, vacabit quo-
tidie, hora T— III. die vero Veneris, hora II.

Operationibus Chirurgieis hiberno tempore, horis dein indicandis.

Artem 'Obstetriciam Theoreticam et Practicam, diebus Lunae, Martis ,
Mercuriü et Jovis, hora X.

Medicinam Forensem , die Veneris,, hora I. .

C- PRUYS van ver HOEVEN Pathologiam ‘docebit , diebus Lunae, Mer-
curii et Veneris, hora I. et die Veneris, hora VIÄl.

Me-

14 „ SHEORIIWEIS:

Medicimam Practicam cum exercitatione in Nosocomio Academico, quötidie,
hora XI.
Historiam Medicinae tradet, diebus Lunae et Mercurü, hora IV.
M. J. MACQUELYN et C. PRUYS van ver HOEVEN Disputandi exer-

citiis praeörunt, die Jovis, hora III,

FACULTAS JURIDICA.

N. SMALLENBURG, Emeritus.
H. G. TYDEMAN Eneyclopaediam Juris tradet, diebus Lunae, Martis et
Mercurii, hora XII,
Oeconomiae Politicae principia, ad patriam nostram applicata, docebit,
diebus Lunae et Veneris,, hora I. et die Veneris, hora XII.
Statisticam Patriae describet, diebus Martis, Mercurii et Jovis, hora I.
Juris Mercatorii Belgici Institutiones bis per hebdomadem, tradere para-
tus est.
C. J. van ASSEN docebit susrınıanı Institutiones Juris Civilis, diebus Lu-
nae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII.
Interpretabitur Digestorum Libros, diebus Lunae , Martis et Mercurii, hora
X. et die Veneris, hora VII.
Codicem Juris Civilis, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora XI,
Codicem Rei Judiciariae die Jovis, hora X et XI.
H. COCK Jus Naturale tradet,,‘diebus Lunae , Martis et Mercurii, hora X.
Jus Criminale, diebus Lunae, Martis, Mercuriü, Jovis, Veneris et Saturni,
hora IX. -
Jus Publicum et Gentium , diebus Lunae, Martis, Mercurü et Jovis,
hora VIII.
J. R. THORBECKE explicabit Historiam Juris Romani,, diebus Lunae, Mer-
curii et Veneris, hora IX.
Historiam Europae diplomaticam a regno Lunovıcı XIV usque ad Con-
gressum Viennensem , diebus Martis et Mercurii, hora I. et die Veneris,
hora X.
Historiam Politicam et Juris Civilis Patriae nostrae, inde a caroLo V ad
Pacem Monasteriensem,, die Jovis, hora XII. et die Veneris, hora XI.
Historicam tradet Legis Fundamentalis, cum aliis nostri aeyi Legibus Fun-
damentalibus comparatae , interpretationem,, diebus Lunae , Martis et
Mercurii, hora XII,
H.

L’EsSC. TION UM; 15

H. G. TYDEMAN et C. J. van ASSEN BEN disputandi exereiliis,
die Martis, ‚hora, IH.

G. KNIPPENBERG n Acadernicus Artis Gladiatoriae Magister , aptum et
elegantem gladii usum quotidie docebit.

ACTA

16 j ‚ f 4

ACTA ET GESTA ın SENATU

ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE.

ı836, Die ı6 Septembris. Recitantur litterae Curatorum Virorum Tllustrium ,
nunciantes de Emeritatu concesso , salyo honore Viro Olarissimo

JACOBO DE GELDER.

Die 7 Novembris. Rector Magnificus exhibet Catalogum alumnorum
hujus Academiae e Regio praescripto confeetum die r Novembris,
unde constat inesse 812.

Recitantur litterae Curatorum, quibus significatur, Virum Cla-
rissimum A. H. VAN DER BOON MESCH Professorem Ordinarium

esse creatum.

ı837. Die ı3 Januar. Designantur Candidati apud Regem edendi, e quibus
Rector Magnificus in proximum annum Decreto Regio consti-
tuatur,

Designati sunt V. V. Cl. Cl.

P. J„ UYLENBROER,

P. HOFMAN PEERLKÄMP,

C, PRUYS VAN DER HOEVEN,
J. R. THORBECKE,.

Candidati, e quibus Actuarius in proximum annum Constituas
tur , designati sunt
N C. KIST,
J. DE GELDER,
P. HOFMAN PEERLKAMP,
J. R THORBECKE.

Die 6 Februarü. Lectum est Decretum Regis Augustissimi, quo Rector

Magnificus in sequentem annum creatur Vir Cl. pernus J0-
HAN-

ACTA er GESTA ın SENATU LUGD. BAT. 17

HANNES UYLENBROEK, in Facultate Disciplinarum Mathema-
ticarum et Physicarum Professor Ordinarius.
Rectori Magnifico in sequentem annum Adsessores constituuntur

V. V. Cl. Cl.

G. L. MAHNE,
G. SANDIFORT,
H. COcK,

J. CLARISSE,

Die 8 Februarii. Rector Magnificus refert de munere Actuarii in annum
sequentem delato in V. Cl. m. c, kıst, ex Decreto Curatorum ,
Rectoris Magnifici et Adsessorum.

Rector Magnificus cum Senatu et aliis Professoribus in Audi-
torium Majus progressus , e cathedra ÖOrationem pronunciat,
de inchoata necdum perfecta Sacrorum Emendatione.

Memorat deinceps rerum Academicarum per annum praeteri-
tum historiam.

Recitatis ab Actuario judiciis Facultatum de commentationibus
pro certamine litterario conscriptis renunciatisque Victorum no-
minibus, praemia tribuit his adolescentibus:

Ex ordine Theologorum testimonium progressuum porrexit mAG-

THILDO VAN STAVEREN.

Ex ordine Disciplinarum Mathematicarum et Physicarum
GERARDO REGNERO FOCKENS, CONRADO KERBERT,
MARGARETO CORNELIO VERLOREN,

Ex ordine Philosophiae Theoreticae et Litterarum Humanio-
rum LUDOVICO SUSANNAE PETRO MEYBOOM.

Ex ordine Jureconsultorum testimonia progressuum tribuit c.
VAILLANT ei H. A. HARTOGH.

Rector Magnificus solennibus verbis Magistratu deposito e ca-

thedra descendit et in subsellia rediit.

Actuarius recitat pro concione Decretum Regium de Rectore
Magnifico in sequentem annum creato P. 5. UYLENBROEK Viro
Clarissimo, memoratque qui Rectori Magnifico Adsessores sint
dati et qui Senatüs Academici Actuarius sit constitutus.

———

SHE... DB LE

DISSERTATIONUM INAUGURALIUM,

IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA
DEFENSARUM,

ä die vın Februarii mocccxxxyı ad diem vuı Februarii mocccxxxviın,

1836.

d. ıı Februarii. Dissertatio Theologica, de Justino Martyre Apologetä
adversus Ethnicos, publice defensa a Francisco Jano Jaco-
bo Alberto Junius, Lugduno-Batayo, pro Doctoratu Theologiae,
magna cum laude.

d. ı8 Februarii. Dissertatio Medica, de Membranis mucosis in statı
sano et morboso , publice defensa a Leonardo Joanne de
Marree , Medioburgensi , pro Doctoratu Medicinae , magna cum
laude.

d. 24 Martü.. Dissertatio Medica, de Nuce Vomica, defensa a Marco Hen-
rico Reyffert, Enchusano, pro Doctoratu Medicinae, magna cum
laude.

Eodem die. Dissertatio Literaria, exhibens Fragmenta M. Ter. Varronis , de-
fensa a Garolo Henrico Josepho Francken, Emericano, pre
Philosophiae Theoreticae Magisterio, Litterarum Humaniorum Doctora-
tu, magna cum laude.

1836.

SERIES DISSERTATIONUM 19

1836.
d. 25 Martii. Dissertatio Medica de Ventriculo, publice defensa a Cor-
nelio Henrico La’Lau, Lugduno Batavo, pro Doctoratu Medici-

nae, magna cum laude,

Eodem die. Dissertatio Medica de Liene, publice defensa a Johanne
Martino Addink , Hagano, pro Doctoratu Medicinae, magna cum

laude.

d. 23 Martii. Dissertatio Medica de Ipecacuanha , defensa a Theodoro Mul-
ler Massis, Campensi, pro Doctoratu Medicinae, cum laude.

d. 20 Aprili. Disputatio Theologica, exhibens collectanea ad ülustranda
Jesu dicta ex observatione vitae communis, publice defensa ab Eve-
rardo Moll, Noviomagensi , pro Doctoratu Theologiae, magna cum

laude.

Eodem die. Diatribe Literaria, de Demade, defensa a Gulielmo Georgio
Pluygers, Zwollano, pro Philosophiae Theoreticae Magisterio, Lite-

rarım Humaniorum Doctoratu,, magna cum laude.

Eodem die. Dissertatio Medica de Systemate uropoietico sano et, morboso,
defensa a Vincentio Henrico Huurkamp van der Vinne,
Harlemensi, pro Doctoratu Medicinae, magna cum laude.

d. 30 Aprilis. Dissertatio Medica de Haemaiemesi, defensa a Joanne Fran-
cisco Huberto Rousseau, Ruraemundensi, pro, Doctoratu Medi-

cinae.

d. 6 Maji.“ Dissertatio Juridica, de Prodigis, defensa a Petro Jacobo
Hoyer, Indo.Batavo ex Insula Java, pro Doctoratu Juris Romani.

d. g Maji. Dissertatio Juridica, de usurpatione Titulorum et Munerum secun-
dum art. 258 et 259 Codicis Poenalis, defensa ab Eduardo van
Olden, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

Ca 1836.

20 Ss EIRAI:ES
1836.

d. ı3 Maji. Dissertatio Juridica, continens Explicationem Foederis de Propug-
naculo ( Barriere-Tractaat) in Provincis Belgico-Austriacis constituen-
do, diei ı5 mensis Novembris Anni 1715, defensg a Jano Viruly,
Roterodamensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

d. ı4 Maji. Dissertatio Juridica, de Lege 8ı ff. pro Socio, defensa a Johan-
ne Francisco Verwayen, Demerariensi, pro Doctoratu Juris
Romani.

d. ı6 Maji. Dissertatio Juridica, de Liberis naturalibus secundum Jus Neer-
landicum noyissimum, defensa a Siegeberto Abrahamo Haver-

kamp, Neomago-Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni,
cum laude.

Eodem die. Dissertatio Juridica, de Locatione Conductione Rerum, defensa a
Francisco Pont, Medemblicensi, pro Docloratu Juris Romani et
Hodierni , cum laude,

d. ı8 Maji. Dissertatio Juridica, de causis conversionis rerum Angliae , reg-
nante Carolo I, defensa a Petro Henrico Engels, Roterodamensi,
pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

d. 26 Maji. Dissertatio Juridica de potestate Judicis in Causis Ciwilibus judi-
candis, defensa ab Arentio Antonio Roukens, Aurichensi, pro
Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

Eodem die, Dissertatio Juridica de jure quo M. Brittannia Reipublicae Pro-
vinciarum Unitarum die 20 Dec. anni 1780 bellum indixerit , defensa
a Laurentio Petro Jano van de Spiegel, Hagano, pro Docto-
ratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

4. 30 Maji. Dissertatio Juridica, continens Zistoriam Ordinum Genera-
lium Belgü sub Carolo P , publice defensa a Francisco Guliel-
mo Annaeo Beelaerts van Blokland , e Promontorio Bonae
Spei, pro Doctoratu Juris Romani et Hodienni- „magna cum laude.

1836.

DISSERTATIONUM ar
1836. ,
d. ı Juni. Dissertatio Medica de Ictero, publice defensa a Johanne
Josepho Bartholomaeo Janssens, Oosterhoutano , pro Doctoratu
Medicinae,

d. 3 Juni. Dissertatio Juridica, continens Historiam muneris. Consiliarü
Pensionariüi Hollandiae , publice defensa a Jacobo Geo rgio Hie-
ronymo van Tets, Harlemensi, pro Doctoratu Juris Romani et Ho-
dierni, magna cum laude.

d. 6 Junii, Dissertatio Medica de vitiata Genitalium genesi quae herma-
phroditica dicitur, publice defensa ab Henrico Matihes, Amste-
lodäamensi, pro Doctoratu Medicinae, cum laude,
B
Eodem die. Dissertatio Medica de signis ex Lingua in quibusdam morbis
acutis, publice defensa a Johanne Reynvaan, Amstelaedamen-
si, pro Doctoratu Medicinae , cum laude.

d. 8 Junii, Dissertatio Medica de ARachitide, defensa a Francisco Johan-
ne Hermano Reygers, ex pago Aalten in Gelria, pro Doctoratu
Medicinae.

d. 9 Juni, Dissertatio Literaria de Bello Sacro Phocensi, publice de-
fensa a Johanne Cornelio Gerardo Boot, Arnhemia-Gelro, pro
Philosophiae Theoreticae Magisterio, Litterarum Humaniorum Docto-
ratu, magna cum laude,

Eodem die. Dissertatio Juridica, ad locum Juris Romani de captis et
redemptis ab hostibus, publice defensa a Johanne Cornelio Ge-
rardo Boot, Armhemia- Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Ho.
dierni, magna cum laude.

d. ı0 Junii. Dissertatio Juridica de permutatione, ex principüs Codicis Civilis
Gallici, defensa a Wilhelmo Isaäco van Beusekom Juniore,
Sylya-Ducensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

22 ScE RıhH ES
1836. ANER
Eodem die. Dissertatio Theologica, exhibens Commentarium exegeticum
et criticum in Cap. XVII Vaticin. Ezechielis, publice defensa aJano
van Gilse, Zaandamo-Hollando, pro Doctoratu Theologiae, magna
cum laude.

d. 10 Junii. Dissertatio Juridica de Publico Ministerio apud Tribunalia primae
et secundae Jurisdictionis in Civiibus, defensa ab Anneo Garolo
Wyckerheld Bisdom, Lugduno-Batayo, pro Doctoratu Juris Ro-
mani ac Hodierni , cum laude.

Eodem die. Dissertatio Juridica, continens Historiam Satisfactionis Rheno-
Trajectinae , defensa a Diderico Jacobo Scherer , Amsteloda-
mensi, pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni , cum laude,

d. ır Junii. Dissertatio Juridica de Contractu Chartae partitae , defensaab Anne
Adriano Gevers Deynoot, ex vico Veur Hollandiae Meridionalis,
pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude,

Eodem die. Dissertatio Medica de Ssrofulosi, ‚defensa ab Henrico Joanne
Lulofs, Zutphaniensi, pro Doctoratu Medicinae , magna cum laude.

Eodem die. Dissertatio Juridica , guä ostenditur Praescriptionem non
esse Juris Naturelis, sed eam Jure Civili recte esse introductam ,
publice defensa ab Henrico Hoeufft, Amstelodamensi, pro Docto-
ratu Juris Romani et Hodierni, magna cum laude.

Eodem die. Dissertatio Medica de Podagrä, defensa a Paulo Bienen,
Lugduno-Batayo, pro Doctoratu Medicinae.

d. 20 Junii. Dissertatio Juridica de futura Potestatis Judiciariae ordinatione ex
legg. ı8 Apr. 1827 et ı8 Apr. 1835, defensa a Gerardo Adriano
Fokker, Medioburgensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni,
magna cum laude.

d. 2ı Junii. Dissertatio Literaria, continens Plauti Pseudolum anno»
tatione instructum, publice defensa a Petro Romeyn, e pago Ze-
venhuyzen Hollando, pro Philosophiae Theoreticae Magisterio et Litte-
rarum Humaniorum Doctoratu , magna cum laude.

1836,

DISSERTATIONUM. ..: M
1836. “.» .r. x r ur .

Eodem die, Dissertatio 'Jüridica‘, exhibens Zoca nonnulla ex Plauti
Comoedüs, Jure Civili illustrata, publice defensaa Petro Romeyn,
ex pago Zevenhuyzen Hollando,, pro Doctoratu Juris Romani et Ho-
dierni , cum laude. .

f
N

[er

d. 22 Junil. Dissertatio Juridica de Assecuratione maritima, defensa a Petro
van der Hoeven, Roterodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et
Hodierni, magna cum laude.

d. 24 Junit.‘* Dissertatio Juridica, continens Historiam Instituti Cancellarü et
Consiliariorum , in Trans-Isalaniam a Carolo V et Philippo II intro-
ducti, defensa aJoanne van Doorninck ‚. Daventria-Trans-Isalano,, -
pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, magna cum laude.

d. 25 Junii. Dissertatio Juridica de Vagabundis et Mendicis, defensa a Jano
Kruyff, Deifshavensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni ,

cum laude. in ‘

d. 27 Junii. Dissertatio Juridica de Objecto in conventionibus , secundum Jus
Hodiernum , defensa ab Henrico Antonio Daniele van der
Meer, Bredano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum. laude,

d. 28 Junii. 'Dissertatio Juridica, ad Tie. Disestorum cui inscribitur Stelliona-
Her N .. L
zus, defensa ab Johaune Mariä Huyssen van Kattendyke,
Brunsyicensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude,

d. 29 Juni. Dissertatio Juridica de consensu in’ Nuptüs , secundum Jus
Hodiernum, publice defensa ab Eduardo Boas, Amstelodamensi,
pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

Eodem die. Dissertatio Juridica de Morum in Leges Romanorum. efjica-
cia, publice defensa a Gulielmo Timmer Eckelboom, Am-
stelodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude,

1836.

24 SERTES
1836,
d. 30 Junii. Dissertatio Medica de Alimentorum viribus Medicatis, defensa a
Ludovico Henrico ten Sande, Amstelodamensi, pro Doctoratu
Medicinae.

Eodem die, Dissertatio Philosophica de origine Electricitatis Foltaicae , defensa a
Petre Leonardo Ryke, Hemmensi, pro Matheseos Magisterio‘,
Philosophiae Naturalis Doctoratu, magna cum laude.

d. ı Julii. Dissertatio Juridica, continens Quaestiones Juridicas , defensa a
Gysberto Martino van der Linden, Dordraco-Batayo, pro Doc-
toratu Juris Romani et Hodierni, magna cum laude.

d. 2 Julii. Dissertatio Juridica de Accessione, defensa a Joanne Leonardo
Henrico Cornelio Ver Mehr , Neomago-Gelro , pro Doctoratu
Juris Romani.

Eodem die. Dissertatio ’Juridica de cura provisoria in Patrimonio Debitoris
obaerati, secundum Codicis Mercatorü Gallici principia, defensa a Pe-
tro Bouwens, Sylva-Ducensi, pro Doctoratu Juris Romani et Ho-
dierni, cum laude.

d. 17 Octobris. Dissertatio Juridica de Laesione, enormis quae dicitur, defensa
a Balduino Donker CGurtius, Amstelodamensi, pro Doctoratu
Juris Romani et Hodierni, cum laude,

d. 31 Octobris. Dissertatio Juridica de Fidejussoribus,, qui lege requi-
runtur, publice defensa a Joanne Baptista van Hugenpoth
tot den Beerenclauw, ex pago Boxmeer , pro Doctoratu Juris Ro-
mani et Hodierni, cum laude.

d. 9 Novembris. Dissertatio Juridica de Tributis materiarum ustibilium (sive quae
Joco adhibentur), defensa ab Adriano Eldering Ferf, Berguma-
Frisio, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, magna cum laude.

d. ı6 Novembris. Dissertatio Medica de Ferro , defensa a Jacobo Soek,
Delphensi, pro Doctoratu Medicinae, cum laude.
1836,

DISSERTATIONUM. 25
1836.
d. ı7 Novembris. , Dissertatio Juridica. de injurüs, Jure Romano, defensa a
Joanne Antonio Macrae, Scoto, pro Doctoratu Juris Romani.
d. rg Novembris. Dissertatio Juridica de Executoribus Testamentariüs , de-
fensa aPetro Brantsma, Leoyardiensi , pro Doctoratu Juris Romani
et: Hodierni, cum laude.

Eodem die. Dissertatio Juridica ad locum Codicis Civilis Francici, de Delictis
et quasi delictis, defensa a Willem Wynaendts, Delphis-Batavo,
pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

d. 7 Decembris. Dissertatio Juridica de Contraventionibus earumque poenis,
Jure Gallico, defensa a Jano de Klopper, ex pago de Ryp, pro
Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

d. ro Decembris. Dissertatio Medica de Febre catarrhali simplici ac
complicatä, publice defensa a Gulielmo Joanne Stolwyk, Gou-
dano, pro Doctoratu Medicinae , cum laude.

d. 15 Decembris. Dissertatio Medica de Rabie, defensa a Jacobo Benjami-
ne de Pinto, Hagano, pro Doctoratu Medicinae, cum laude,

d. 16 Decembris. Dissertatio Medica , de Cedrela febrifuga, defensaab Elti one
Alegondo Forsten, Medioburgensi , pro Doctoratu Medicinae , cum
laude, 3

d. 17 Decembris. Dissertatio Medica de varia Remediorum Purgantium actione
in Corp. Hum., defensa a Jano Kruyff, Roterodamensi , pro Doc-
toratu Medicinae, cum laude.

d. 21 Decembris. Dissertatio Juridica de Injuria , secundum Jus Ho-

diernum, publice defensa a Joanne Frederico Pringle, Haga-
no, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni , magna cum laude,

D 1837.

26 8: EiR, T EIS
1837.
d. 9 Janvarii. Dissertatio Philosophica de invenienda Aequatione Causticarum ,
defensa a Carolo Johanne Matthes, Amstelodamensi , pro Ma-
theseos Magisterio , Philosophiae Naturalis Doctoratu, magna cum laude.

d. ıo Januarii. Dissertatio Juridica de Donationibus inter conjuges in secundis
“ Nuptüs, defensa a Carolo Adriano -Meeussen., Bergensi ad Zomam,
pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

d. 27 Januarii. Dissertatio Literaria , exhibens Zuciani Samosatensis Charon-
tem, annotatione instructum, defensa a Jano Gulielmo Grim,
Dordraco-Batavo,, pro Philosophiae Theoreticae Magisterio et Literarum
Humaniorum Doctoratu,, magna cum laude.

d. ı Februarii. Dissertatio Medica de Eclampsia, defensa ab Elia Samuele
Stein, Hagano, pro Doctoratu Medicinae,, cum laude.

d. 3 Februarii. Dissertatio Juridiea de causis ob quas revocetur Donatio,, de:
fensa a Johanne Huberto Jesse, Mosae-Trajectino, pro Docto-
ratu Juris Romani et Hodierni, cum laude.

d. 4 Februarüi. Dissertatio Juridica, ad locum Juris Mercatorü tam Fran-
cici quam Neerlandici de Debitoribus obaeratis, publice defensa a
Jano Stephano Wentholt, Roterodamensi, pro Doctoratu Juris
Romani et Hodierni, magna cum laude.

Eodem die, Dissertatio Literaria de Crantore Solensi, publice defensa
a Francisco Gozewino Beatrice van Bleeck van Rysewyk,
Arnhemia-Gelro, pro Philosophiae Theoreticae Magisterio et Litterarum
Humaniorum Doctoratu, magna cum laude.

d. 6 Februarii. Dissertatio Medica de Medulla spinali, publice defensa

ab Henrico van der Horn yan den Bos, Rotterodamensi , pro
Doctoratu Medieinae, magna cum laude,

Doc-

DISSERTATIONUM 27

Doctor honoris caussa creatus.

1836.
‘d. 20 Octobris. Jacobus Comes Gräberg de Hemsö, ex insulä Gothland
Suecus, civis Florentinus, Regis Sueciae Consul emeritus, etc, Phil.
_ Theoret. Magister, Litterarum Humaniorum Doctor remissis examinibus
enuntiatus est.

Da JUDICIA

JUDICIA FACULTATUM,

DE COMMENTATIONIBUS, CERTAMINIS INEUN-
DI CAUSA HOC ANNO AD SE PERLATIS,

AB ACTUARIO RECITATA,

D. VOII FEBRUARII MDCCCKXXVII,
«

JUDICIUM ORDINIS THEOLOGORUM.
um
T'heologorum Ordini una tantum Responsio allata est ad Quaestioneim : » "Ayızr-
» ps, qui et abapouis, Ayvıans, dvanalmas ek nerauöppwaıs dieitur , qualis sit,
» praeserlim cum a peraweiz et emorpopn distinguitur , accüurate, ex una Sacri
» Codieis institutione ostendatur. ” Auctori vero praemium constitutum decer-
nere non potuit; quoniam quaestionem ita tractaverat, ut’ diflicultates ejus minus
explicaret, quam suam ipse sentiendi rationem proponeret, et iis quidem, quae
bene cogitata sunt, leviora nonnulla adjiciens. Sed ille tamen, cum judicio
ac diligentia fecisset , ut disputatio et multum contineret boni, et sibi egregie
constaret, dignus habitus est, qui honorificum laudis testimonium acciperet.
Jam per Ephemerides invitatus , auctorem se professus est

MAGTHILDUS VAN STAVEREN, Zheol. Cand. in Academia
Groningana.

JUDICIA FACULTATUM. 08
in.

JUDICIUM ORDINIS DISCIPLINARUM MATHEMA-
TICARUM zr PHYSICARUM.

Ad Quaestionem Mathematicam Ordo unam accepit Commentalionen, sym-
bolo ornatam: P’Esperance me guide. Missa sermonis et styli obscuritate,, quae
orationem intellectu adeo dificilem reddidit ,„, ut vel iterata lectione auctoris
sententiam suspicari vix possis, plurima nimia brevitate , alia, probabilia, justo
prolixius exposita sunt. Auctor decem prioribus paginis in argumento suo trac-
tando versatus est, at in reliqua parte commentationis animo indulget compa-
randis proprietatibus quibusdam circuli et hyperbolae aegüilateralis, quod argu-
mentum longe alienum est a consilio quaestionis propositae. Verumtamen ipsa
quaestio ad graviores noyasque ducit contemplationes et ad simplicissimas de-
Scriptiones geometricas taclionum circulorum APOLLONII PERGAEI, multaque
ad alia eaque pulcherrima argumenta; quae omnia, si auctor rite datas aequa-
tiones tractasset, ab eo non animadverti non potuissent, quorumque explicatid
ipsa quaestione postulabatur. Quum igitur auctor eorum nihil e datis aequatio-
hibus producat, nedum demonstret , quomodo lineae aequalium potentiarum
describantur , Ordo judicat hance commentationem nulli quaestionis parti satis-
fecisse , adeoque praemio indignam esse,

Quaestio Astronomica unicum obtinuit responsum, insignitum verbis: Br
etemergo. Ordo hoc responsum, diligenter et accurate conscriptum , quaestioni
positae egregie satisfecisse judicavit, atque adeo dignissimum , quod praemio
condecoraretur. Auctorem se probavit

GERARDUS REGNERUS FOCKENS, Math, et Litt. Cand. in Academia
Jiheno-Trajectina.

Ad Quaestionem Physicam una oblata est Ordini responsio, his verbis mu-
nita RUMFORDII: (en’est qu’en observant avec soin caet. Quae responsio , et-
si contineat auctoris diligentiae ac doctrinae specimina haud contemnenda, ta-
men, quoniam permultas easque gravissimas quaestionis partes intactas reliquit,
Facultati praemio aureo non digna visa est.

Ad Quaestionem e Chemia duas Commentationes Ordo accepit, ita distinctas:

pii-

30 | Semıitc ai

prima verbis TıBuLuı: Nec te poeniteat, duros subüsse labores; altera: Opi-
nionum commenta delet dies, naturae judicia confirmat.

Prioris auctor partes quaestionis plerasque omnes aceurate tractavit, praeci=
puisque fontibus usus, cum artis Chemicae, tum historiae artis peritissimum
sese praebuit, quam ob causam huic praemium aureum adjudicare Ordo non
dubitavit, Auctorem se professus est et omnino probayit

COENRADUS KERBERT, Medicinae Studiosus in Academia Lugduno-
Batava.

Alterius Commentationis auctor, quamyis laudabili consilio palaestram ingres-
sus, propter tenues tamen et impares certaminis vires comiter dimissus est.

Ad Quaestionem Zoologicam unam tantummodo Commentationem accepit
Ordo , his cuvıerıı verbis symboli loco adscriptis : Ces memoires n’eussent-ils
d’auire objet caet. Quae scriptio auctoris tum in subtili anatome peritiam, tum
elegantem et exquisitam doctrinam egregie probavit. Cum igitur in re dubia,
de qua summi viri rerum naturalium periti, inter se disputant, ea praestiterit
auctor, quae a juvene vix expeclari licuisset, illum praemio condecorandum
esse censuit Ordo, et vero ultimum Annalium Universitatis nostrae volumen
eximia hac disputatione ornare non dubitavit.

Apertä schedulä nomen auctoris prodiit

MARGARETI CORNELII VERLOREN, Medicinae Studiosi in Acade=
mia Rheno-Trajectind, i

ui dein, instituto examine , se hujus Commentationis scriptorem esse abunde
q ’ ’ )
probayit.

IIL

JUDICIUM ORDINIS PHILOSOPHIAE THEORE-
TICAE er LITERARUM HUMANIORUM.

Ad Quaestionem e Phil. Theor. » Quae fuit in singulis veterum Graecorum
» philosophiae scholis deseriptio et constitutio Perfecti Sapientis.” — una Fa-
cultati tradita est Commentatio,, signata his verbis cıceroxıs, Tusc.I, 14, 32:

Quae

-FACULTAÄTUM. 3ı

Quae est melior in hominum genere natura, caet. — Quae Commentatio, sin-
gulis partibus coneinne et perspicue elaboratis, ita placuit Facultati, ut eam
praemio esse ornandam censeret. Auctorem esse constitit

LUDOVICUM SUSANNAM PETRUM MEYBOOM, Frisium- Orientalem ;
Theologiae Studiosum in Academia Groningana.

Ad Quaestionem Literariam una Commentatio tradita est Facultati. "Quaestio
haec erat: » Ex judiciis Romanorum,, et ex seriplis Historicorum exemplis,
» qui extiterunt inde a Syllae Dietatura usque ad Augusti principatum , demon-
» stretur quam rationem historiae componendae scribendaeque illa aetate maxime
» probaverint.”” — Commentatio,, quae his verbis vossıt, e libro de Arte His-
torica, signata erat: Abunde erit si Momi dentem effugero: iis verbis et rebus
composita videbatur, ut ejus nulla plane ratio haberi posset.

IV.

Ad Quaestionem ab Ordine Medicorum positam qui responderet nemo re-
pertus est.

v.
JUDICIUM ORDINIS JURECONSULTORUM.

Ordo Jureconsultorum duas accepit Commentationes; unam distinctam perstr
versiculo: r
Rem populi tractas .....

Quo fretus ?
alteram verbis HEERENIE:

Mit allen Staatsformen an und für sich ist wenig gethan,
wenn etc.

Neutra-vero quaestioni satisfecit. Etenim cum explicatio quaereretur loci de
Triade politica, prioris scriptionis auctor operam posuit in variis de summo impe-
vio in partes distribuendo sententiis recensendis; alter disputationem , quomodo
locus constituendus videretur, aflecit quidem, sed non explevit, Mic porro

32 JUDIMATRACTDTATUM.

in Cap, II, quae in Lege Imperii nostra de legifera, executrice et judiciaria
potestate earumque formis leguntur, atque argumenta, utrinque allata, retus
lisse contentus, disquisitionem, quam postulaverat Ordo , omisit. Prioris autem
Commentationis scriptor hoc ipsum ita tractavit, ut summi imperii in duas
partes distributionem velut unice veram magis sumeret, et ex ea Legem Im-
perii nostram explicaret, quam, triadem non admitti, probare ex ipsa Lege
nıteretur.

Igitur praemium tribuere neutri Ordo potuit; diligentiam tamen, industriam,,
doctrinae praestantiam utriusque scriptoris publice collaudanda esse censuit,
Atque prioris scriptionis auctorem se professus est

C. VAILLANT, J. U. Oand. in Academia Rheno- Trajectina,

alterius
H. A, HARTOGH, Jur. Cand. in Academia Lugduno-Batava.

NICOLAI CHRISTIANI KIST

0.:.B- HT 0,

JNCHOATA, NECDUM PERFECTA, SACRORUM EMENDATION®Y.

HABITA

DIE VII WM. FEBRUARII MDCCCXXXVII,

'CUM ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE MAGISTRATUM
SOLENNI RITU PONERET.

» Er nunce EccLESIA IDEAM SUI OPTIMAM NON A TERGO RESPICIAT OPORTET,
SED ANTE OCULOS HABEAT, UT FUTURAM , ETIAMNUNC ASSEQUENDAM. —

NOTATE HOC, QUI ANTIQUITATEM NON TAM SEQUIMINI, QUAM OBTENDITIS!”

BENGEL.

ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURATORES! VIRI PERIL-
LUSTRES!

DOCTRINARUM ET ARTIUM PROFESSORES! VIRI CELEBER-
RIMI! COLLEGAE CONJUNCTISSIMI!

QUI IN NOSTRA PATRIA, IN HAC REGIONE ET CIVITATE,
CIVIUM COMMODIS CURANDIS AUT JURIDICUNDO PRAEES-
Tıs! vIRI AMPLISSIMI!

RELIGIONIS INTERPRETES! VIRI PLURIMUM VENERANDI!

QUARUMVIS DISCIPLINARUM DOCTORES ERUDITISSIMI!

A2 BO-

“oy%X
BONARUM ARTIUM STUDIOSI! SPES ACADEMIAE, PATRIAE,
HUMANITATIS!

CETERI LIBERALIS DOGTRINAE CULTORES ET FAUTORES,
OMNIS ORDINIS AC LOCI, QUOTQUOT ADESTIS, EXOPTA-
TISSIMI!

Ne-

Neseio, Hum. Auditores! an aliarum quoque disciplinarum cultoribus illud
eveniat, quod Theologi hodie saepenumero experiuntur ; ut cogantur res jam
actas agere, eaque repetere, explicare, aliis atque aliis argumentis munire,
quae nullo amplius indigere praesidio, dudum ante viri quique doctissimi pru-
dentissimique censuerunt.

Quamvis enim verissimum est, uti res humani generis universas, sic Theo-
logiam, passibus: lentis quidem, at certis, ad rationem meliorem procedere;
non desunt tamen. temporum , quae vivimus, osores contemtoresque , qui
antehac, ut omnia, ita praesertim Christianam Religionem et Theologiam,
meliore fuisse- conditione contendant; quique id, quod volunt, censeri possent
vel comprobasse egregie, modo si fas esset, ad ipsorum unice dieta factave
universam rerum humanarum conditionem metiri.

Hi igitur antiquitatem semper non tam.sequentes ipsi, quam prae se feren-
tes, Theologis hodie maxime esse molesti student. Hos scilicet minime volunt,
aquilarum instar, perpetuo lucem versus surgere, sed vero, ut cancri solent,

A2 deor-

6 N CHR TIST

deorsum vel retrorsum agere. Cum enim quae res diyinas spectant, antehae
perfecta et consummata esse temere sibi persuadeant, omni sanctiori disci-
plinae cladem inferunt revera maximam, et sequiorum temporum Theologis
Christianis nihil nisi servilis imitationis relietam gloriam volunt. Et sie qui-
dem hos perpetuo cogunt, ut Religionis et Theologiae libertatem auctorita-
temque ab illata illis vi defendant. j

Quamobrem, quo magis ex ipsa Religionis, quam profitemur, indole appareret,
non subsistendum nobis hac aetate,, sed progrediendum esse, dicendum mihi
censui:

DE INCHOATA, NECDUM PERFECTA, SACRORUM EMENDATIONE.

Vos quaeso Humanissimi Auditores!’quam saepius expertus sum benevolen»

tiam, eädem me nunec sustentetis dicentem !

Reformationis quidem, quae coepit a seculo inde sexto decimo publice
stabiliri, eonditionem hie speetabimus interiorem. Quid nimirum et continuo
proposuerit sibi et hucusque effecerit, hoc ita indagandum et distribuendum
erit, ut nostrum de hujus Ecelesiae emendationis cum natura et prinecipiis,
tum hoc tempore conditione, recte regi judieium possit. Quodsi vero hac
mea pateat oratione,, insignem illam rei Christianae emendationem, praeclaris-
simam, quam agebat caussam , promovisse quidem at nondum penitus obtinuisse:
si minus sane nova, at ea fortasse dixero, quae multis nostri temporis homi-
nibus possint utilia esse; ea quoque, quibus ineitemur omnes, ut agamus
strenue, quod a nobis, non Reformatio; dieam, sed Christiana Religio po«

stulat.
Est

ORATIO 7

Est aufem haee quaestio de summo, quod diei solet, Reformationis prin-
eipio gravis, nmec sine caussa nostris temporibus plurimum agitata. Agitur
de suprema quadam ratione ac lege, quam ipsamet Reformatio sibi ponens
in omnibus sequatur, e qua sua omnia praecepta et placita ducat, quaeque

sola omnibus ejus rebus certam indolem et characterem veluti indelebilem

tribuat.

Equidem non is ego sum, qui hujus rei indagatione multa multos invenisse
praeclara negem; nisi modo uti vocis hie adhibitae, sensus admodum varius in
errorem 'alios duxit, sie aliis, quod purioris doetrinae quidem apte diei prin-
eipium posset, idem et ipsius Reformationis ejusque universae visum fuisset.
Quod vero in unico quodam Sacrorum instaurationi vindicando principio labo-
rarunt quamplurimi, in eo videntur mihi acumini suo philosophico aut Theo-
logico potius, quam Historiae veritati, satisfecisse. Ita factum certe, ut, quam
unam et supremam vellent Reformationem sibi legem scripsisse, ea non e
diligenti rerum gestarum observatione, sed ex ipsorum potius esset rationibus
hausta.

Quamobrem, factus alienis periculis cautus, non meo me judicio commit-
tere volui. Ipsam audiendam existimayi Sacrorum Instaurationem, de se
dicentem, indolem indicantem suam, suaque, quibus omnis nititur, prinei-
eipia ita exprimentem et declarantem, ut dubitationi locum mihi videatur
reliquisse nullum. Scilicet A. A., vel me omnia fallant, vel id nominibus
illis fecisse censenda est, quae, antiqua maxime et pervulgata, a nobis etiam
usurpari solent, quoties de Instauratis Sacris verba facimus. Non ista nomina
volo, quae, varia multumque invicem sibi opposita, singulis dari solent sectis
Christianorum familiisque, ex ingenti ‘hac commutatione enatis. Non Luthe-

ranorum , non Calvinistarum, aut quae alia, sive nunc sunt, sive olim
fue-

8 N. Gt MIET

fuerunt, e partium studio ducta. Ea vero appello insignia et celeberrima
nomina, quae hanc Eeclesiae Christianae instaurationem indicant universam ;
quae ipsa sibi ex suae indolis sensu et veluti conscientia dedit; quaeque no-
ımina haud magis quam omina dicenda, simplieissime quidem, at native et
vere exprimant, quidquid in spe atque votis haberet. Sive enim se Refor-
mationem dieit, sive Ecelesia Euangelica audit, sive Protestantismi nomine
appellatur: singulis hisce nominibus res sibi proprias maxime, at singulares,
multumque inter se diversas expressit. Trium autem horum nominum com-
plexus universae Sacrorum instaurationis principium exhibet triplex , fateor ,
neque unum, quale philosophando multi videbantur sibi invenisse; at ita
triplex, ut singularum partium admirabilis quaedam sit cum caeteris cognatio
et’harmonia, neque aliquid sive abundet, sive desideretur, quominus, vel
ex solis hisce nominibus, omnem Sacrorum emendatorum originem , progres-
sum, vim et praestantiam, quiequid sive voluerit sive praestiterit, luce cla-
rius perspiciamus.

Age igitur A. A. haec nomina jam deinceps viae, quam ingredimur , veluti
duces sequamur. Nam, vel ego vanissimus vobis sim promissor , vel singu-
lorum perspecta origo, vis, historia omnium optime eo nos adducet, unde
universam illam Eeclesiae emendationem sie intueamur, ut ex iis, quae ex-
petivit et inchoavit, discamus simul, quae quantaque jam porro persequenda

‚sibi et peragenda reliquerit.

Universam illam, qua late patet, Ecclesiae Sec. XVI° instaurationem, cujus
in rem Christianam omnem haec vis et auctoritas fuit, ut Ecclesia orta sit

nova, doctrina, sacris, regimine, moribus, institutis denique tautum non
omni-

RITA 9

omnibus, a Latina diserepans,, nos vulgo ‚Reformationem dieimus. At cave
credas, hoc nomen, sua sive indole sive origine, cuncta haec significare. du
omnium ore vox illa Reformationis erat, jam aliquot ante seculis , quam
talem tantamque Ecelesiae commutationem aliquis vel somniando sibi pro-
poneret.

Tristia illa Sec. XI et XII tempora loquor, quibus corruptissima Ecelesiae
ratio morum imprimis et vitae Christianae cernebatur depravatione. Quibus
maximorum criminum , sed quae Eleemosynis largitionibusque facile redime-
bantur, ipsi Cleriei Christianis ceteris exempla erant. Quibus videbatur
adeo Euangelium ipsum divinam suam ad homines emendandos vim amisisse
omnem.

Nec tamen amiserat. Tantam enim vitae Christianae deformitatem non
poterant non vel illi sentire et abhorrere , qui seculi sui vitiis erroribusque
ceterum dediti essent. Ips& malorum conscientiä audiebant illam Apostoli
vocem, ad Romanos seribentis: reformamini in novitate sensus vestri!
Quaque se maxime indigere ipsi sentiebant emendatione ‚ quam alis, quam
omnibus ferme videbant necessariam prorsus, hanc apte ‚Reformationem_ di-
xere: illam indicantes morum, vitae, animi correctionem, quam Apostolum
voluisse saltem obseurius intelligebant. Quamvis igitur, qui de tali qui-
dem cogitarent Ecclesiae Instauratione, quae omnem ejus conditionem et
imprimis doctrinam spectaret, vel tum, vel diu etiam post, reperieban-
tur vix ulli; non deerant tamen, qui moralem Ecclesiae in membris suis
regenerationem et mente susceiperent, et verbis enuntiarent, et vero re fa-

clisque efficere jam conarentur.

Illustre speetaculum est, quod, his ipsis temporibus, rei Christianae histo-
ria offert. Depravatam, fateor,, omnem Ecclesiam cernimus, at displicentem ,
B re-

10 m cl MIST

reluctantem sibi, suamque turpitudinem vix amplius etne vix quidem ferentem.
Adest, creseit aliquod saltem novae vitae principium, morale illud, quo
praeeipue cetera nituntur omnia, unde melior tandem orta est Ecclesiae ratio.
Et quamvis non continuo integrum emergeret vitiique expers, ita castigatum
et auctum est sensim, ut aliquando carere vi sua neutiquam posset.

OTToNES et HENRIcoS testor, primos illos e Germanis Romanorum Imperato-
res, primos etiam hoc strenue agentes, ut corruptis resisteretur Ecclesiae mo-
ribus. Romanos adeo Pontifices loquor,, illos scilicet, quos, post Sutriensem
Synodum, eadem Germania Eeclesiae et Rectores dedit et Reformatores. O!
inauditam istis temporibus rem! Papae, Papae inguam, non in Laterano la-
tent, non Romae sordent, sed per Italiam, per Galliam, per ceteras Eccle-
siae partes suscepto itinere, non opinionum, non docirinarum, sed morum,
sed vitae Christianorum inquisitores procedunt. Ipse Hiırperrannus ille,
non suae profecto auctoritatis evehendae magis, quam vitae Christianae in-
staurandae, nobili studio intentus, Eeclesiae se Tyranmum, fateor, sed et
Reformatorem gessit. Quod eum non alienae labis modo, sed e propriae in»
digentiae sensu et moerore egisse, id, quaeso, ex ipsius verbis intelligatis.
» Eos, inter quos habito” sie ad amicum scribit, » Romanos, Longobardos,
Normannos, Judaeis et Paganis quodammodo pejores esse redarguo. Ad me
ipsum cum redeo, ita me gravatum propriae actionis pondere invenio, ut nul-
la remaneat spes salutis, nisi de sola misericordia Christi. Nam si non spe-
rarem ad meliorem vitam et utilitatem Sanctae Ecclesiae venire , nullomodo
RKomae, in qua coactus, Deo teste, jam a viginti annis inhabitavi, remane-
rem.”

Sed ne solos cogitemus aut prineipes homines aut cultiores. Brevi scilicet
idem ille sensus et moeror universum populum ‚Christianum urere coepit et

excruciare. Innumerabiles, suae foeditatis pertaesi, seculum hoc effugiunt, ab
ho-

ORATIO. 11

hominum commercio remoti vitam tandem expetentes sanctiorem. Non capi-
unt multitudinem monasteria. Alüs aliı succedunt monachici ordines, vitae-
quae monachicae reformationes. Hos sodalitates spirituales excipiunt liberio-
res. Imo poenitentiam agere, vacare jejuniis, castigare, flagellare se ipsos,
haec et similia omnibus omnino sanctissima ofhicia sunt, qui hominum non
omnino pessimi erant;

Sie agere dudum et ebullire videmus ardens illud internae hominis reforma-
tionis desiderium. At quo se verteret, nescium, et coeca veluti exspectatione
oberrans, quaevis promiscue mali remedia adhibet. Sensim vero ad fines,
nisi probandos plane, meliores saltem certioresque dirigitur. Quo enim tem-
pore Concilii Patres Constantiensis talem publice elamant morum Eeclesiae
emendationem, quae ab ipsius Papae summorumque Praelatorum meliori vita
et gubernatione ad ceteros, ad infimos Christianos descenderet, quam ideo
Reformationem in Capite et membris apte dixerunt; eodem, inquam, pius ille
Tuomas a Kempis nostratibus, imo Christianis universis, ad imitationem Chri-
sti ducem se praebet, e singulorum quippe animi emendatione, recte sibi pro-
ponens, optimam orturam totius Ecclesiae instaurationem.

Neutrum-frustra profecto. Ex utriusque enim rei, sibi licet invicem oppo-
sitae, conjunctione generosior illa fluxit Theologiae mysticae ratio, quae XV
Seculo in GERSONE atque in aliis cernitur, cujusque in LUTHERUM, in ceteros
Beformatores vis maxima fuit.

Huic autem LuTHERO, quaeritis, undenam primum et maxime nata sit illa
Ecclesiae Romanae aversatio meliorisque rationis. ingens cupido ? ‚Seilicet e
conscientiae voce et morsibus. Hi e sopore eum suscitaverunt. Hi de salute
sua eum reddiderunt sollieitum. . Hi docuerunt tandem, 'non habere, non da-
re saltem Ecclesiam Matrem, quibus liberorum suorum malis vere suceurre-
‚ret, quibusque peccanti homini ‚ad animi pacem, ad bonitatem vitae, :ad: mor-

B2 tem

12 N. TCH IK IS P

tem beatam denique, viam certo muniret. Id autem tum maxime perspexit,
cum populi Christiani confessiones audiret, ad impudentissima quippe provo-
cantis diplomata indulgentiarum , quibus peccatorum veniam, coelestis adeo
Paradisi gaudia aere parasse sibi gloriaretur. Tune indignatus prorsus debel-
lare errorem, unicumque illud, quo se, quo alios indigere sentiret, vitae
Christianae remedium, indieare omnibus et administrare instituit. Sie A. A.
magno tandem operi manum admovit, quod, a potiori facta denominatione ,

‚Reformatio dicitur.

Perfecitne autem LUTHERUS, quod expetitum diu, ipse omni animi sui moli-
tus est agitatione ? Perfeceruntne ceteri Aeformatores, quibus, ad unum omni-
bus, idem sanctum validissimumque agendi principium erat? Nostros impri-
mis, ZwingLivm et CALvInum dico, illudne perfecisse censebimus, quippe qui
illius exstitere conditores Ecclesiae, quae ideo Reformatae xar eoyn videtur
nomen sortita, quoniam mentis ac vitae regenerationem, summamque morum
diseiplinae severitatem, prae ceteris curae cordique haberet? — Dicam quod
sentio. Quo studio immortales isti viri fervebant, eodem mox ita incende-
runt innumeros, ut Christianorum instaurati mores fructus viderentur prae-
cipuus, quem haee rei Christianae immutatio ferret. Profligantur foedis-
sima Ecclesiae vitia. Heviviscit sensus moralis, sensus religionis, vitae ve-
re Christianae amor. Ipsa adeo antiqua Eeclesia salutarem hujus rei vim
experitur. Quaeque horum omnium caussa et eflectrix erat, Sacrorum
emendatio, jure omnino Aeformationis se et Ecclesiae Reformatae nomine
dixit.

Uti vero nomen illud mox alia bene multa, exteriorem mere Ecclesiae com-
mutationem spectantia, significare coepit, ita factum, eheu, ut pristina ac
praecipua vocis vis oblivioni data, saltem apud quamplurimos, fuerit; Refor-

ma=

0 Rık ToI-o 13

mationis ;adseclas quippe ; Reformatos adeo sese dicentes, (quamyis Ecele-
siam, non se aut suam vitam, plane emendatam cuperent.

Sed aliud gravius etiam malum accessit. Nam aetas rediit, qualem Eecle-
sia jam saepius ante viderat, qua Orthodoxa ratione sentire pluris fieret quam
prudenter vel pie agere; qua malum habebatur, secundum mores vitae. erra-
re, pejus vero ab Ecclesia dissentire; qua Theologia ‘Christiana, expurgata
licet, nullis non quaestionum trieis et nodis involuta rursus et obscurata
Protestantium animos ita tenebat, ut omnem Ecclesiae hominisque Christiani
'salutem in locis difhicillimis definiendis extricandisque positam existimarent.
Quae sane tempora, seculum autem XVII et XVIII loquor, si Tnomas ille 4
Kenpıs vixisset, iterum dixisset fortasse: » quid prodest tibi alta de Trini-
tate disputare,, si careas humilitate, unde placeas Trinitati? Vere alta verba
non faciunt sanctum et justum, sed virtuosa vita efficit Deo charum.”

Ubinam gentium id temporis reperiebatur igitur sincerum illius AReforma-
tionis studium, a Seculis inde desideratae et expetitae, ab Ecclesiae Instau-
ratoribus tandem monstratae omnibus atque paratae ? Scilicet in piis eorum
maxime hominum votis et desiderüis, quibus, Reformationem sua spe multum
excidisse lugentibus, illamque ad germanum suum principium revocare niten-
tibus, haereseos labes inurebatur. Et horum quidem Pietistarum (nam sic
dicebantur, qui vitae Christianae pietatem praecipuo loco colebant) horum
Pietistarum igitur, sua vice licet- in extrema ruentium, ad germanam Ae-
formationis indolem restituendam magna vis et eflicacitas fuit. Dogmaticorum
vero, qui tum dominabantur, frangendo imperio iam impares erant, ut, suo
etiam nunc tempore, haud superyacaneum duxerit Theologus praeclarus,, EwAL-
pus HoLLEBEEK, ex hac ipsa Cathedra, vel suo periculo monere: T’heologum
non vere orthodorum, nisi vere pium, esse.

No-

14 MIC! K-ıI8 T

Nostra fortasse aetate non plane eadem monuisset. Theologos certe vix in-
venisset, hoc vel in se dietum putantes vel aegre ferentes. Quod vero de suo
tempore profitebatur : » loco laetissimorum pietatis, temperantiae, justitiae ,
pacis, amoris, reliquarumque virtutum vere Christianarum fructuum, quibus
olim ferax erat ager Ecclesiae , infelix turpissimorum vitiorum lolium et steri-
les avenas dominari;” idem, eheu! et de nostro verissimum esse, vident hoc
et dolent cordati bonique omnes. Haec profecto consideranti, Reformatio mi-
hi suam hodieque ita inchoasse caussam videtur, ut nomine illo, non perac-
tae jam indicium et testimonium rei, at peragendae ulterius spes et exspe-
etatio contineatur. Nam licet, quod esse fanaticorum solet, minime hoc si-
bi sumserit, ut sanctam et perfectam in terris Ecelesiam sisteret; hominis
tamen emendationem moralem maxime, vitaeque sanctimoniam, ad quam ipsa
monstrayit munivitque viam, uti Christianae Religionis, sic et suae caussae
prineipium esse, id vel uno hocce Reformationss nomine palam omnibus de-
claravit. Quo igitur nomine suos, his etiam temporibus, hortatur monetque ;
quid maxime curae cordique iis sit oporteat, si esse, non diei tantum, Ae-

Formati velint.

In Sacrorum autem instaurationis indolem et consilia inquirentibus, non
unam rem, sed plures multumque diversas nobis considerandas esse: hoc A. A,
alio ejus nomine admonemur. Non enim forte et casu aceidit, ut FREDERIcUS
SAPIENS, sive quisquis alius primus id fecerit, se Euangelicum diceret, utque,
non Lutherana modo, sed et Reformata Ecelesia Euangelicae titulo se insigniri
maxime vellet. Ea nimirum huie nomini inest vis et auctoritas, ut, pariter
ac Reformationis nomen, fundamentum indicet, quo Sacrorum omnis emenda-

torum caussa, non a LuTuerı modo inde aetate, sed jam antiquiore, nitatur.
Il-

ORATIO. 15

Illa iterum memoro tempora, quibus Ecclesiae et vitae Christianae miser-
rima ratio complures perpetuo exeitabat, qui tanto morbo medieinam expeterent.
Quos tamen non eontinuo invenisse quod quaererent, optimam adeo atque
unicam malorum medelam- paueissimis tantum, nee nisi post irritos conatus
multos, tandem repertam esse, id, doleamus licet, non est quod miremur.

Eece vero, dum in ritibus superstitiosis indocti, in externarum Ecclesiae
rerum emendatione doctiores, omnem diu Reformationis spem et exspectatio-
nem ponerent, nonnullis saltem lux oritur. Sacer aperitur Codex. Euange-
lium innotescit. Quo ducti, non amplius, coecorum instar, quaquaversum
manus tendunt, suam simul et Ecclesiae salutem frustra plane expedire co-
nantes; sed vero, quid desiderarent, et quo indigerent, intelligere certo et
sibi comparare coeperunt.

At cave ceredas, paucissimis istis, quibus vel innotescerent, statim etiam
recte usurpata fuisse volumina Sacra. Celebramus merito WuArpenses, Vı-
cLEFuUM, Hussum, alios, utpote qui obscuris istis temporibus magnae rei fe-
cerunt initium, omnium primi ad Sacri Codieis provocantes auctoritatem.
Sed, uti WuALDEnses quidem, imperfectissima muniti Euangeliorum cogni-
tione, vix majora spectasse videntur, quam, futilia saepe sectantes, Apo-
stolicae vitae imitationem ; ita VıcLEerus, HussusquE, suo singuli consilio du-
cti, maxime vel Hierarchiae vel ceteris turpissimis Eeclesiae vitiis Sacram ,
paginam opposuerunt. Unus fere occurrit, noster ille WEssELUs GansroR-
zus, ipsa jam ad Literarum Sacrarum normam revocans doctrinae Eecle-
siasticae placita; ad Euangelii autem caput et meditullium ita penetrans,
ut ingenue fateretur Luruerus: videri facile posse,, se omnia sua e WesseLo
hausisse.

Quam vero hi omnes coeperunt caussam Euangelii agere, hanc tandem sar-
tam teetamque reddiderunt Ecclesiae Reformatores.

Eras-

16 N. 'c KUST

Erasmus cogito; — nam quid verear Reformatorem eum dicere, qui ipse
potius sine Sacrorum Instauratione, quam haec sine co esse Instauratio po-
tuisset — Erasmom inquam, qui Eeclesiae non modo aut profanarum aut
Eeclesiasticarum literarum, sed ipsius N. T. Graeci, lumen primus ac-
cendit. ZwıngLıum appello, sanam maxime ac germanam $. $. cognitionem,
qua a teneris imbutus erat, omrium primum publice at placide adhibentem.

Quo vero LUTHERUM , vehementis ingenii virum, fuisse animo existimatis ;
cum post multas demum intestinas pugnas, nullis non pectoris sui agitatus
procellis , ad Codicem $. tandem Christique Euangelium, tamquam ad salutis
quemdam portum, appelleret ? Seilicet vel una lecta illa, intimisque animi
sensibus percepta, Euangelii vox: Gratis Justificamur ! sie eum inflammavit
totum, ut non ipsi magis quam Ecclesiae vitam reddiderit. Sancto plane
incensus ardore surgit jam Dei Athleta, Divini verbi Christique Euangelii
caussam vindicaturus. Ipsius exeitati voce surgunt identidem hie illic alii
multi, in diversa abeuntes quidem, sed S. Codicis, sed Euangelii studio et
amore conjuncti. Lux in tenebris oritur. Rediisse tempora dixisses, quibus pri-
ımum hominibus innotesceret Doctrina coelestis. Fatigatis requies, misere aegro-
tantibus optima medicina paratur. Nam publiei fiunt juris Volumina Sacra.
Unica sunt vitae Christianorum atque fidei norma. Quaeque nova jam oritur
Christi in terris Ecclesiae ratio, haec, non sane una de causa, at suo jure,
se Euangelicam dixit, utpote quae, spretis quibusvis turbidis rivulis, unius
Sacri Codicis fonte nutritur, unius Euangelii praecepta et auctoritatem sequi-
tur, et vero illam maxime doctrinam omni studio tuetur fovetque , quam
totius Euangelii merito veluti medullam et animam habet: peccantes nos
homines , non nostris meritis, sed per Dei gratiam, positä in Christo ‚Side,

servarı !

Haec

OR IM TIL M 17

; Haec igitur , häee, inquam , praeclara illa sünt bona,-quorum Reformatio
volebat suos partieipes esse, quaeque, adsumto sibi Euangelicae nomine , se
concessuram jis spem fecit et exspectationem.

‘‘Suisne autem stetit promissis? An vero spe alque votis eam -excidisse
putabimus ? Profecto durus et caecus adeo sit oportet,, qui in magnis illam non
voluisse modo ‚ 'verum etiam effeeisse non grata’ mente et mirabundus fateatur.
Stupemus adeo ad Erasuı, LurHerı, Carvinı, BEzAE aliorumque bene mul-
torum, in Saeris Literis interpretandis, divulgandis, exantlatos labores. Neque
possumus satis eorum sive doctrinam, sive prudentiam, sive pietatem laudare,
quibus in exponenda, suis symbolis, "Doctrina. Biblica , 'suo singuli' modo
elaboraverunt.

Sed longa et diffieilis ars 'est, Sacras Literas interpretari. Difhicilior etiam,
Divinam, quam compleetuntur , doctrinam humano modo reddere. Hic prae-
sertim non uno saltu licei ad perfectionis metam venire. Id, si qui alii
umquam, ipsi illi intellexerunt Reformatores, non aliud metuentes magis,
quam ne suis laboribus abusuri aliquando posteri essent. » Ne vos Zuthe-

„

ranos dicatis:” ipse LuTHERUS inquit » nullius volo Magister esse. , Mea vero
seripta eo loco ponite, ubi ego nugas Pontificias projicere soleo, si Sacrarum
Literarum studium et auetoritatem vobis impediant.” At brevi loeum habuit,
quod metuebant illi. In eorum laboribus acquiescere,, in eorum verba jurare ,
hoc nimirum malebant tardiora successorum ingenia , quam ipsorum vestigiis
insistentes ad veritatis lucem altius surgere. Ommem actam et consummatam
emendatioris doctrinae et Ecclesiae caussam esse, praeposiere coeptum est exi-
stimari. Codex Sacer ita suis perfunetus eredebatur oflieiis, ut veritatis divi-
nae, ‚cujus veluti cortex erat, nucleum et vim omnem suis singuli symboh-
eis libris tenere sibi viderentur. Non -fontis perennis amplius, sed exhausti
jam dudum a Reformatoribus rivuli instar erat. Neque Theologiae do-

C mi-

18 N ICT RU SM

minam et magistram , sed ministram potius aut ancillam Divinam paginam
habebant saltem quamplurimi.

Quid mirum A. A.! si jam fieri potuerit, quod factum stupemus dicam, an
dolemus maxime? Exstitit Huco ille Grorivs, omnium, qui unquam Sacras
Literas interpretati fuerant, ita princeps, ut primus suo jure censendus sit
hanc caussam egisse. At — horresco referens — per seculum et quod ex-
eurrit, divinas, quas condidit, Annotationes non scripsisse quamplurimis Theo-
logis videbatur: suam seilicet Theologiam $. Literarum luce censentibus pe-
rielitari.

An temporibus igitur istis cultum, aut servatum adeo, quo par erat modo,
Euangelicum Reformationis principium dicemus? — Respondeat frigida ille
Theologiae ratio, Scholastica et Aristotelica potius, quam aut Biblica, aut
Euangelica vere dieenda. Respondeat ipse princeps ille doctrinae Christianae
locus, quem praecipue, Euangelii utpote animam et meditullium, e tenebris
in lucem protractum Reformatores volebant. Iterum seilicet definitionum
disiinetionumque sie obrui mole coepit, ut simplicem illam de via salutis
nostrae doetrinam Euangelicam, in Theologorum systematibus, saepius frustra
quaesieris. De Sacri autem Codieis auctoritate suprema, nolite istis tempo-
ribus quaerere, quibus Polemices armamentarium magis quam verae doctri-
nae fons et norma factus esse videbatur.

Sed melior dies illuxit. Ad liberam $. Codieis reditur explicationem. Sur-
git Ernestius, quem optimum, post Hugonem GroTIuM, S. Literarum interpretem
ex hac ipsa Cathedra, justis laudibus, noster quondam Voorstivs celebravit.
Critica, Hermeneutica, Exegesis Sacra sibi dignum tandem inter disciplinas
Theologicas locum aceipiunt. Neque alter ille Theologiae veluti oculus,
Historia, deöst, cum Grammatica seilicet rite conjuncta, meliorem monstrans
S. Codieis interpretandi viam. Quorum omnium haec maxime vis et eflica-

ei-

ORATIO. | 79

.eitas fuit , ut, profligatis inanibus istis distinctionibus quaestionibusque, Theo-
dogia, uti nomine, sie re jam coeperit Biblica et Euangelica esse.

Et haec quidem reputans, fore 'suspicor, qui nostri temporis felieitate
exsultent; quippe quo id, quod ipsi rei Christianae Instauratores volebant
imaxime, perfeetum expletumque facile quis existimaverit: imprimis qui lin-
guarum reputet, idiomatis praeeipue quo N. Testamenti seriptores usi sunt,
studium psychologicum novo et praeclaro hodie auxilio esse interpretantibus
Codicem Sacrum.

At vereor ne alii, iique prudentiores, aliter longe praesentem Ecclesiae
Euangelicae conditionem sint judicaturi. Supersunt scilicet, novis adeo viri-
bus surgunt, nomine Euangeliei, at suam rerum divinarum doetrinaeque
salutis nostrae notitiam ex nullis non turbidis rivulis potius quam ex ipsius
Euangelii fonte haurire nitentes. Contra vero ipsam multorum subtilissimam
illam in Libris S. explorandis, interpretandis , adhibendisque curam et solli-
‚eitudinem, ita sua vice in extrema ruere his ipsis diebus vidimus, ut, quod
SEnEcA dixit, id suo exemplo comprobarent: » nihil odibilius esse subtili-
kate , ubi nihil aliud est quam sublilitas.” Novistis enim Criticorum, si Dis
placet, Interpretum, eo usque hodie pröcessisse temeritatem, ut tum maxime
videantur sibi suorum laborum fruetus tulisse, ubi Saecrum Codicem non
sanent sed truncent ; ubi Apostolos, bonos quippe homines, bona fide, fabulas
narrasse demonstrent; ubi Divini adeo S$ospitatoris non nisi speciem nobis

umbramque relinquant.

Hoc superest A. A.! ne nos quidem, hae nostri temporis felicitate, metam
jam esse adsecutos, neque actam aut consummatam caussam esse, quam
Reformatores, ad Euangelium provocantes, sibi mente proposuerunt. Non
subsistendum igitur, nedum deficiendum, sed semper proficiendum erit in

CG2 li-

20 NIC KISP

libera at modesta $. Literarum inquisitione et usu: si velimus saltem Euan-
gelicum illud Reformationis prineipium servare nobis et 'sanete colere. Nam
S. Codicem et Euangelium maxime non modo supremam legem et normam
habere,; sed vero et inexhaustum fontem, unde salutis nostrae doctrinam
puriorem an atque certiorem petamus; unde nutriamur imprimis ‚et

corroboremur ad beatam et coelestem vitam: hoc demum significat Zuan-
gelicum esse.

Qua sit opportunitate factum, ut, quae Reformatam et Euangelicam sese
diceret, Eeclesia, Protestantismi dein appellari nomine coeperit, omnibus

notissimum est. Serius id locum habuit, et, si quid aliud, casu factum

videri facile posset. At nolite existimare , sive recens nomen rei arguere
novitatem, sive insitam rei vim hac fortuita, ut videtur,, denegari appella,
tionis origine. Fluxit nimirum ex ipsa magnae hujus rerum conversionis
natura et proposito. Hujus adeo vitale prineipium ita exprimit, ut neque

Reformata, neque Euangelica, non accedente Protestantismo,, fuisset,

Quid enim? quibus Christianae pietatis et sanetitatis exarserat studium,
quibusque ipsum Euangelium jam esse dux vitae et lux veritatis coeperat:
iidem illi quomodo tandem potuissent non protestarı? i. e. sancta pleni in-
dignatione manifeste denuntiare, omnibusque viribus oppugnare quiequid
exoptatissimis hisce bonis obstare viderent. '

Et sane quo modo in historia erescere Christianis et inyalescere vidimus
Reformationis desiderium Euangeliique amorem,.eodem et, Protestantismum
illum excitari paulatim et augeri cernimus. Pro humana adeo imbecillitate

jam

O’RATID. ar
jam ante‘ multi, 'quae improbabant destruere, quam pössent meliora ‚dare,
temerario sane ausu sustinuerunt.'

‘ 'Sectas illas dico, quas uti Romanae tyrannidis odium et indignatio,, sie
propriae indigentiae sensus ita in fanaticos plane furores rapiebat, ut, PETRo
Brvisio, TANQUELINO, aliis ducibus, Episcopos, Qlerieos , ‚Sacros Baptismi et
Eucharistiae ritus,:omnem' adeo Ecclesiae Catholicae rationem pedibus veluti
ealcarent,, licet quid ‚meliori ipsis solatio esset nescirent prorsus.. ARNOLDUM
dico BRIxIEnsem illum, qui, XII jam Seculo, in patria primum et Helvetia,

Hierarchiä oppugnata Papali; mox in ipsa Romana sede, plaudentibus omni-
bus, Senatus Populique adserta- auctoritate:

» Consiliis armisque sua moderamina summa
Arbitrio tractare suo: mil juris in hae re

Pontifiei Summo, modieum concedere Regi,
ud ; Suadebat Populo.”

“In cujusmodi etiam Protestantium, numero' ipse se. collocavit Rex ille
Christianissimus PnıLıppus PuLceR, cum Papali lacessitus dementia, Sancto
Patri sie rescribere haud erubesceret: » BoxtrAcıo, se gerenti pro Summo

#Pontifice, salutem modicam aut 'nullam! Sciat tua maxima fatuitas, in tem-

‚poralibus nos alicui non subesse; praebendarum vacantium collationem ad
‚nos jure regio pertinere;; — collationes a nobis factas et. faciendas fore va-
didas;; — secus autem credentes fatuos et dementes reputamus.”
Ecce vero universos jam populos ardor ille libertatis invadit. Quod
-Nationum' cum: -aliarum tum Germanicae imprimis Gravamina: docent, qui-
bus contra Paparum dominationem sua jura tueri fortiter sustinebant. Ipsi
Eeclesiastici adeo, Galli, Belgae, Germani, alii, turpem Curiae Romanae
lı-

22 nıQ KNS#®

lieentiam aegerrime ferentes ac lacrymantes hoc prolestandi jure utuntur. A
Summi Pontificis voluntate ad supremam provocant auctoritatem Ecclesiae,
Hane autem, inauditam a multis inde seculis, Ecclesiae legem ponunt : legitimo
Concilio Papam subesse.

Et haec quidem omnia Ececlesiae ad maturiorem aetatem jamjam accedentis
studia produnt. Sui enim conseia juris impune lacesci neutiquam amplius
se velle, sie verbis faetisque ostendebat et declarabat. Iidem vero eonatus
isti, obseuriori scilicet vel perverso etiam malorum, quae premebant, sensu
inixi, genuinum quidem et nobile protestandi prineipium minime sistunt. Id
nimirum tum oriri demum vel sua vi agere potuit, ubi e sincero flueret, uti
moralis emendationis studio, sie ipsius imprimis Euangeli amore et usu.
Id si ante ipsa quidem Sacrorum emendatorum tempora usquam reperitur, in
uno certe, quem jam commemoravimus, WEssELo adest.

Hic, si quis alius, quid rei Christianae deösset, persentiens, et Euange-

licae simul veritatis nutritus et corroboratus meditatione, veram etiam Chri-

stiani hominis libertatem et ipse intellexit primus et alios docuit, Germanum

autem Protestantismi principium sie ore seriptisque explicuit, defendit, sar-
tum tectumque reddidit, ut suspicari liceat, LUTHERO eum, hac certe in
parte, non praelusisse modo, sed vero unicam salutis Ecclesiae expediendae
viam monstrasse, viresque ei fiduciamque dedisse, quibus hie, omni missa
tandem, quä diu plenissimus manserat, Summi Pontifieis veneratione, Roma-
num et favorem et furorem contemneret pariter, ipsas Papales Bullas, Cano-
nes, decreta flammis traderet publice, signumque omnibus daret, novam jam
illuxisse aetatem Ecclesiae.

Sie igitur Protestantismi, quamvis desiderabatur nomen, res aderat vige-
batque. Nec profecto celeberrima illa Torgaviensium in Spiranis Comitiis

Protestatio novum nomen suppeditasset, — factionis fuisset appellatio mox pe-
ri=

OR A TI OÖ 23

ritura, — nisi natıva ratione id maxime indicasset, quod omnibus Reforma-
tioni et Euangelio addietis, ceterum lieet in diversa abeuntibus, non po-
terat non carum et sanctum esse. Humanam enim in Religionis caussa
eontemnere auctoritatem, quaeque ex turbido isto fonte, in Ecclesiae regi-
mine, ritibus, moribus, doetrina maxime , immensa mole, Euangelio adver-
santia invaluerant, repudiare et projicere foras: hoc decebat ingenuos ho-
mines, qui Deo quam hominibus servire malebant. Hoc studio, ut sanctis-
simo, ducebantur toti. Hoc adeo effecerunt, quod solo, sive reformationis
moralis desiderio, vel ardentissimo , sive Euangelii amore, vel purissimo ;
haud potuissent. His vero aretissime junctis, eece rumpuntur servitutis vin-
eula. Quaeque antiquae Eeclesiae opposita jam nova surgit, Christiana li-
bertate florens, haec eo nomine libera esse et sui juris studet, quomagis
vere Euangelica et Reformata esset.

Hano utinam sancte sibi legem servasset! Utinam, quam monstraverant
viam, quä praeiverant ipsi Ecclesiae Instauratores, eädem porro perrexissent
smnes, qui ab illorum partibus stabant; Reformationis quippe et Euangelii
studio germanum jungentes Christianae libertatis amorem, quo praeclari illi
viri, aut alios sibi, aut se aliis, magistros esse et legislatores nolebant :
Unum quippe omnibus magistrum habentes Coelestem Dominum; unam legem
et normam, Codieis $. doctrinam; unum denique finem et consilium: recte
vivere et beate mori.

" At licet non graviter irascamur iis, qui, a Reformatoribus propius distantes,
quae hi praeclare egissent, omnia pie colerent sancteque servarent; licet adeo
ex religione ista, illis saltem temporibus, bona fluxisse minime dubitemus; —
ecquis tamen non lugebit, venerationem hane ita subinde nimiam factam, ut

quo loco Sanctos Patres Catholici, eodem suos Heformatores saepenumero
Pro-

24 S. 1C7:.KIST

Protestantes haberent, quamque illi Ecelesiae 'suae , infallibilis scilicet, plaeitis
vindicant auctoritatem, ‚eamdem ferme suis singuli Symbolis tribuerent horum
quamplurimi. Sic labefactata est, Christianis vix enata, libertas.’ Sie ipse
novam Catholicismi formam induisse videbatur Protestantismus. Sic CHEn-
NITIL, GERHARDI, Wıtsit, VITRINGAE, VENEMAE, alii, de Theologia licet egregie
meriti, non prohibuerunt, quominus in omnem Protestantismi rationem mul-
tum dominaretur iterum humana ‚auetoritas.

In hac profecto rerum conditione haud admirabile est, id locum habuisse
tandem, quod seculo proxime 'elapso factum scimus. Surgunt libertate et
impetu pleni novi illi, non Reformatores, sed Protestantes dicendi , severio-
rem jam Euangelicae doctrinae medicinam parantes, quam Catholicae olim
fecerant Sacrorum Instauratores. Laudabili, fateor, ut consilio, sic instituto
multi Theologiam servilem, miseram vinculis solvunt, sordibus purgant. Sed
temeritatis eo usque plurimi progrediuntur, ut Divina nefando ausu con-
fundentes humanis, ipsius Patefactionis Divinae auctoritatem spernant, unam-
que celebrent ae colant rationis humanae avrwauiav. Quorum sane criticorum
curas Theologia Christiana eo experta est modo, quo aegrotantes medicorum
subinde solent operam exsperiri. Quae enim .afllieta et saucia erat, sic va,
letudini restituta est, ut vitam jam vix vitalem traheret.

Sed extrema se tangunt. Dum enim positos Protestantismo fines alii sper-
nunt, revixit multis Theologiae veteris ac diu repudiatae amor. Conquirun-
tur undique, devorantur libri, a longo jam inde tempore e bibliotheeis
profugi Theologorum, in iisque mödo inveniendi locis, ubi eicer et piper
venditur, aut quidquid chartis amieitur ineptis. Frustra vixisse videntur
SEMLERI,, ERNESTI, HOoLLEBEEKI , BoNNETI, alii, quorum nomina colet etiam
postera aetas. Duo adeo ex Historia eliminantur secula, quibus frustra vi-

xisse genus humanum impie creditur.

ORIN TIGE.» 25

Et his quidem extremis de imperio veluti certantibus, diebus etiam nostris,
non sane est quod gloriemur, vel hodiedum vigere satis germanam 'ac nobi-
lem illam Protestantismi rationem, qualem,‘ ut maturiori consentaneam Ec-
elesiae conditioni, Sacrorum Instauratio in spe et votis habuit. — Quodsi
quaeratur, quid potissimum desideretur, aut mali causa ubinam praecipue
lateat; in; eo ipso, quod omni hac: mea oratione speetavi, ego 'quod re-
spondeam habeo. ÜUti reperiuntur nimirum,, qui, aut sine Euangelio refor-
‘ mati, aut sine Reformatione et Protestantismo sibi videntur Euangelici esse;
ita non desunt, qui vel’sine Reformatione et Euangelio esse Protestantes velint.
At A. A.! Sacrorum Instauratio non simpliciter vel Protestantem se, vel
Euangelicam, vel Reformatam dixit; triplice vero usa est nomine, triplex,
quo omnis nititur, suae caussae princeipium indicans. In horum demum arce-
tissima eonjunctione omnis ejus vis et praestantia et divinum plane consi-
lium cernitur. Vis illa perit, consilium illud evaneseit prorsus, ubi unum
horum prae caeteris extollitur, ultimusque ejus vel unicus finis habetur. Est
enim sine Euangelio et Christiana libertate Reformatio nulla. Nee illi profeeto
veri nominis sunt Protestantes dicendi, qui vel sincera sui emendatione, vel
Euangelii amore carent ac veneratione. Quid plura? Hanc vidistis Sacro-
rum Instaurätionem tenuisse viam, ut ex hominum Christianorum moralis in-
digentiae sensu origine ducta, hac expergefactos docuerit et excitaverit pri-
mum ad ipsius confugere Euangelii fontem; cujus dein amore et usu Chri-
stianam illam appetiverunt et sibi vindicarunt libertatem, ad quam eos Re-
formatores vocabant.

Est haec profecto, ordine licet inverso, hoc tempore via sequenda. Quibus
enim Jam tam felicibus esse contingit, ut hac praeclara luce utantur, quibusque
“ servitutis illa rupta sunt vincula, his quid tandem Christiana hac esse carius
libertate aut sanctius potest? At decet hos ita Protestantes esse, et sic,

D qua

26 N IC! KIST

qua gaudent, libertate frui, ut unius Euangelii legem, praecepta, doctrinam
sequentes, hujus divina vi, quoad ejus fieri possit, intus emendati ac re-

formati, vivere recte discant ut moriantur beate.

-Quod A. A.! si magis in dies singuli agant: O! beatam Reformationem!
O beatam ipsius Christi Religionis inter homines sortem! Quam enim prae-
elarissimam caussam haee Ecclesiae emendatio liberando homines, ad Christi
Euangelium eos ducendo, maxime reformando eos, in hunc usque diem °
egregie agit, hanc‘ consummabit et perficiet tandem. Alii quoque, at re-
entiori, suo respondebit nomini, quod a nobis in hac oratione usurpatum
saepius fuit. Ingens erit universae in hisce terris rei Christianae Instaura-
tio, qualem suis licet aut proximis seculis minime sibi proposuerint Refor-
matores, tamen aliquando fore sperabant, et nos futuram pie certoque con-
fidimus. “Veniet, veniet, häc nosträ melior aetas. Omnem insitam sibi vim
explicabit et exseret Reformatio, ‘Christique in hisce terris instauratä Ececle-
'siä, instauratä Religione , haec, quam omnis spectat, perficiet tandem hu-

mani generis regenerationem. '

Ver-

ORA TIO. 27

Verba feci hueusque Hum. Auditores! ut animo satisfacerem meo, neque id
praetermitterem temere, quod Magistratu Academico abeunti lex quidem im-
ponit nulla, sed mos Majorum esse sancetum jubet. Ad aliud venio, quod

necessitate legis non minus, quam hujus Academiae caritate a me video
postulari. Hoc enim solenni die oportet ea commemorare, quae, me Re-
ctore, Academia sive maxime prospera vidit, sive tristiora experta est. U-
trumque legislator prudenti consilio junxit, probe sciens, hanc rerum hu-
manarum conditionem esse, ut neque mala bonis, neque vel optima et
_ faustissima malorum careant commixtione.

Mihi autem tam esse felici contingit, ut tanta quidem non sit lugenda
strages, quantam olim, quantam anno imprimis proxime elabso, REuvEnsio
et HAMAKERO in summo aetatis et doctrinae flore exstinctis, bonae literae,
Patria, haec imprimis Academia lacrymabantur et illacrymantur adhuc. Uni
parentandum est, ex professorio ordine, seni, at seni SMALLENBURGIO, quem,
per quadraginta licet et quod superat annos hujus Academiäe lumen, citius

ereptum nobis omnes dolemus.

NicoLaum SMALLENBURG edidit Nootdorpium, Delflandiae vicus, anno su-
perioris seculi sexagesimo primo, die primo mensis Decembris. Rure
educatus licet, a docto tamen ac pio parente, qui Ministerii S. munere
fungebatur, ad omnem humanitatem pietatemque liberaliter fuit institutus.
Adolescens parentum votis sua submisit. Nam, non mari se, quod maxime
voluisset, sed Literis dedit, et in Schola Delphensi dein Hoogeveenio usus
est praeceptore eximio. Sic ad bona et egregia omnia paratissimus hanc
adüt Academiam, in qua per plures annos, cum ceteris disciplinis, tum

D2 Ju-

98 ONE KE

Jurisprudentiae maxime, duce viro summo, BAvıo VoorDA, sic operam dedit,
ut valedicens illi, non laureä doctorali magis, publice acceptä licet, quam
rara ingenii ac doctrinae famä, praeceptorumque sıngulari benevolentia et
existimatione ornatissimus esset. Testatur id editum ab eodem BAvıo VooRDA
tesiimonium, an vatieinium diem ? Cum enim Utriusque Juris doctorem
crearet SMALLENBURGIUM, hune ille publice dixit, sic aliquando, si Deus vitam
largiretur , aliis praeclarum Juris antecessorem fore, ut optimus in paucis .
discipulus fuerat.

Hane spem ita non fefellit SmALLENBURGIUS, ut superaret. Nam paueissimis
modo interjectis annis, quibus Trajeeti caussas in foro publicas egit et Capituli
S. Mariae Graphiarii est munere funetus, Franequeram vocatur Juris Romani
Professor. Quem locum ita ormavit, ut anno jam millesimo septingentesimo
nonagesimo eum suum esse vellet Academia nostra: VooRDAE scilicet, Viri
Clarissimi, quem temporum, anno seculi octogesimo. septimo, injuria suo
munere pepulerat, cathedrä etiamnune vacante. SMALLENBURGIUS autem, qua
erat animi integritate, nolebat statim dilectissimo praeceptori, hoc quidem
modo, successor dari. Pietati tamen concessit, cum ipse ille, qui iniquitatem
passus erat, solatio sibi fore significaret, si germano saltem diseipulo locum
fecisset.

Tanto autem. studio SMALLENBURGIUS se huic Academiae dedit, ut vel Sena-
torium munus, in Suprema Hollandiae Curia, semel et, ut audivi, iterum ei
oblatum, facile sperneret, quomagis caussae jam sibi mandatae prodesset.
SCHULTINGIANAE Scholae in hac Academia stator, hujus celeberrimi viri nomen
et vero suum posteritati commendavit, editis ejus atque suis ad Digesta no-
tis eruditissimis. Ceterum studiosae juventuti omnis vixit. In docendo quip-
pe promptus, alacer et, ut omnes, qui eum audiverunt, testantur, mire
perspicuus, ad ultimam senectutem usque. Discipulorum autem ita amans,

ORATIO 29

ut singulari omnes eum amplecterentur amore, PATRENM SMALLENBURGIUM eum
vulgo dicentes. Quid mirum, si, vel propter septuagenariam aetatem hono.
rificentissime rude donatus, aegerrime tamen suis scholis. vacaret. Quo tan-
dem facto, Warmondam se contulit, beatam mortem expectans, quam supe-
riori anno; Julii die vicesimo, placide obiit.
‘ Laudandus maxime idem et laudatus fuit, etiam a Rege optimo,"qui Ordi-
dis Leonis Belgici equitibus eum adseripsit. Erat autem vir bonus et justus,
talis omnino, qualem ipse aliquando ex hoc loco, habita Oratione, proposuit:
de viro justo, civium optimo et felieissimo. Erat Christianus imprimis; nec
publice tantum frequens Dei cultor, qua re Studiosae Juventuti exemplo
_ egregio fuit, at mente pius et integer vitae, inque vita et morte omnem
spem suam in Christo ponens; quod testantur ii, qui exspiranti adstabant.
Sit illi terra’ levis! Nec desint Leidae unquam SMALLENBURGIO maxime si-
miles !

Imaginem viri filia, quam ex quatuor liberis solam morte sibi Ppraereptam
non vidit, nuperrime Academiae dedit; sicuti Reuvensir imaginem relictae
ejus viduae pietati debemus. Utinam HAnAKERI, desideratissimi Virt, ico-

ne carendum haud in perpetuum esset!

Venerandum senem mors nobis abstulit. At nec florentissimae juventuti
pepereit. Majori adeo quam umquam, nosträ momoriä, numero, ad trede-
cim usque, in his praeclaros optimaeque spei juvenes, ultimo fato, uti caris
parentibus et amieis, ita nobis praereptos, dolemus. Quae sane numeri mag-
nitudo, si vel insigni Studiosorum frequentiae, qua hodie Academia floret,
. haud plane sit inaequalis censenda; vobis tamen, lectissimi Juvenes! clamat
il-

30 N. C KIST

illud : mementote mori! Non sane ut animum despondeatis, sed vero ut vitä
et viribus, quas vobis Deus largitur,, eo alacrius utämini ad bona et lauda-
bilia omnia. Gujus alaeritatis cum alia magno numero inter vos praeclara
exempla habetis, tum Celsissimos illos Prineipes, quibus civibus suis Academia
gloriatur. Horum quippe, uti ingeniorum et progressuum felicitatem, ita dihi-
gentiam et assiduitatem ipsi etiamsi praeceptores non laudarent, vel ventorum
clamarent procellae, quas spernunt ili, ut Professorum scholis intersint. Deo
autem gratias maximas agimus, cui placuit, ipsum vitae periculum, in quo,

Novembris die illo nono et vicesimo, versabantur , sua avertere benignitate.

Et hanc quidem benignitatem Dei non possumus non, in ceteris omnibus hu-
jus Academiae rebus, grata ac pia mente laudare et memoria colere.

Haec salvum nobis fecit Regem Optimum, qui, uti omnium in Patria
Academiarum reique literariae saluti prospicere pergit, — quod novissima illa,
decreta testantur — sic Lugduno-Batayae maxime decus et gloriam sibi curae
cordique esse, et re factisque probat, et nuper verbis testatus est.

Haec vos incolumes esse voluit, Curatores illustres! quorum et benevolae
maxime curae, et vero singulari, qua apud Regem gaudetis, gratiae res nos-
tras omnes ultro ac tuto committimus.

Haec vobis omnibus, Clarissimi Viri! Collegae honoratissimi! vitam serva-
vit viresque, quibus huic Studiosae Juventuti, quibus Literis atque Patriae,
sicuti facitis, prodesse possitis.

Tibi adeo, celebratissime Parmı! reddidit vitam, non tibi tuisque magis
quam nobis omnibus caram et pretiosam. Nam ex eorum es numero, quo-
rum ita sempiternam nobis exoptaremus praesentiam, uti posteris immortale
nomen erit. Tecum doluimus, cum, exstineta morte dilectissima et praecla-
rissima filia, praereptum tibi verebamur senectutis fulerum. At in quo tu

spem

ORATIO 31

spem tuam reponis, has tibi vires Deus dedit, ut huic Academiae egregio
‚ emolumento et ornamento esse docendo pergas. Unum speramus, unum enixe
petimus: si quando per vires licebit, de suggestu sacro fae nos oris tui fa-
cundia fruamur!

Tibi autem, Clarissime De GELDEr! honorificum gratulor, quod nactus es,
'otium. Quo, utinam! in vegeta, qua es senectute, ad illos diu utaris labo-
res, quibus hanc Academiam et Patriam adeo universam tam egregie tibi
devinxisti.

Nee tu mihi praetereundus, Clarissime vAw DER Boon Mesc#! Professoris.
Ordinarii jam honore ornate! Quem tamen honorem non tibi, magis quam

Academiae, gratulari, tua’in disciplinam , quam profiteris, merita Jubent,

' Huie autem Academiae bene imo vero optime esse, omnium loquitur etiam,
i “güe magno numero habet, Institutorum ac Museorum admodum florens conditio.
Horum enim singula, virorum eura clarissimorum doctissimorumgue, quibus
mandata sunt, ita crescunt aut certe vigent, ut magis in dies Academiae
gloriam, artibus et diseiplinis emolumentum,, Patriae ornamentum egregium af-
ferant. Sed lectam potius, quam hac horä auditam, hujus rei expositionem vo-
“bis puto gratam fore. Unius Archaeologiae Museum laudo, cui scilicet jan
tandem Aedes parantur tam splendidae tamque late patentes, ut Romanos Im-
peratores Aegyptiosque Reges, modo si Tiberim Nilumve nostrum felieiter tra-
‚jecerint, post longam captivitatem, jam suos se repetivisse focos credam

existimaturos,

Esse intelligitis, Auditores Humanissimi ! quod de nostris bonis justo ae
gratae mentis gaudio exsultemus. Eo magis autem non eorum oblivisei de-
cet, quae bona faustaque hoc anno aliis etiam Academiis evenerunt. Tra-

je-

39 8. ıCr KIST

jeetinae sorori imprimis et hodie gratulamur ‚alterorum secularium. hilariter |
actorum felieitatem, et gratulabamur , cum praesentes interessemus, nul-
lis non suavissimis rebus aures, oculos animumque pascentes: — ego maxime,
qui, Universitatis Rheno-Trajectinae alumnus quondam, et Praeceptores ibi
inveniebam ad rogum usque colendos, et dulces amicos. E quibus te, ami-

corum integerrime, RoyAArnsı! hoc die, hoc loco adspicere mihi est gaudio

maximo.

Est profecto naturalis quaedam conjunctio, uti artium et doctrinarum, ita
Academiarum in Patria nostra. Quam si vel nescire possemus, adspiceremus
illam in lectissima hac corona juvenum, qui et aliunde convenerunt, in
certamine nostro vietores. Ne tamen existimetis velim, suam caussam minus
nostros egisse. Aliter sane rem sese habere, hoc tuus ille filius docuit;
Clarissime Typeman! cum Leidanae palmae nuper Groninganam adderet,
Et vero omnibus id palam faciunt Annalium Academicorum, quae hoc ipso
anno prodierunt, spissa volumina, wmajorem scilicet partem, ab Aca-
demiae Lugduno-Batavae elaborata discipulis laudatissimis: DooRNINcKIO ,
Juxio, tuo filio, conjunctissime Crarısse! BoorIo etiam, Trompro et Co-
BETIO.

Sed nostrorum ita virtutem laudo, ut ceterorum significem quanti victo-
riam faciam. Quare Juvenes Optimi! sive Lugduno-Batavi estis, sive Traje-
etini, sive Groningani, sive Amstelodamenses, hilari animo ad me deinceps
accedite, ut suum quisque nomen renuntiari audiet. Te itaque rogo, Cl. van
Assen, ut Cl. Pruys van DER HoEvEn, tristi de caussa absentis, locum te=«

neas, atque Facultatum judicia recites.

JU-

ir OR'AT © 33"

- aa er rd ORDINIS THEOLÖGORUM,

ee Ordini una u lanken ‚Responsio allata est ad Quaestionem ;
» "Ayızopös, qui et oda, ayiuk, dvanziınar et neraudbpnare dieitur , qua-
lis sit, Ppraesertim cum a peravoiz et entorepn distinguitur, accurate, ex
= una Sacri Codieis institutione ostendatur.” Auctori vero praemium con-
stitutum decernere nom potwit; quoniam quaestionem ita tractaverat, ul
diffieultates ejus minus explicaret, quam suam ipse sentiendi rationem pro-
Poneret, et üs quidem, quae bene cogitata sunt, leviora nonnulla adji.
© .eiens. Sed ülle tamen, cum judieio ac diligentia fecisset, ut disputatio,
et multum contineret boni, et sibi egregie constaret, dignus habitus’est,
qui honorificum laudis testimonium aceiperet.”

"Jam per Ephemerides invitatus, auctorem se professus est MACTHILDUS "VAN

STAVEREN, Theol. Cand. in Academia Groningana.”

"Tu igitur, Ornatissime van STAveRen! Groningä venisti, ut hunc Chorum
duceres. 'Omnino recte fecisti. Non’ auri te adlexit fames, sed justa laudis
et honoris eupido. Quamvis enim, quod tibi dare vellem, numismate careo
en, publieum habeo, et tu jam habes, tuae virtutis testem. — Ipse audivisti
honorificam Ordinis nostri de te tuoque labore sententiam. Laudat in te ju-
dieium et nn Hoc etiam in tua dispufatione laudavit, quod egregie
sibi constäret: 'Ät, vel me omnia fallant , vel haec ea maxime sunt, unde
solent bona 'quaevis et praeclara oriri. Quare eodem hoc tramite pergas.
- Sie’ non tantum Academiae Groninganae ornamento, sed ze aliquando

&molumento te fore laetus AEFOR

B Cr RIaR

JUDICIUM ORDINIS DISCIPLINARUM MA-
THEMATICARUM ET PHYSICARUM.

» Ad Quaestionem Mathematicam Ordo unam aecepit Commentationem, sym-

bolo. ornatam,: VEsperance me guide. Miss@ sermonis et styli obscuri-
tate, quae orationem intellectu adeo. difieilem reddidit, ut vel üterata le-
chione. auctoris, sententiam suspicari wie, possis , plurima nimia brevitate,
alia, probabilia, justo prolizius eaxposita sunt, Auctor decem prionibus
paginis in argumenio syo. traclando versatus, est, at in religua parte
commentationis animo indulget comparandis ‚ proprietatibus quwibusdam
circuli et hyperbolae aequilateralis, quod argumentum longe alienum est
a consilio quaestionis proposülae. ‚Verumiamen ipsa, quaestio, ad graviores
novasque ducit contemplationes, et ad simplieissimas. deseriptiones geome-
tricas tactionum circulorum APoLLoNI PERGAEL, multaqgue ad aliv eaque
pulcherrima argumenta,; quae ommia, si auctor rite datas aequaliones
tractassel, ab eo non. animadverti, non potuissent,. quorumque. ewplicatio
ipsa quaeslione. postulabatur. : Quum, igitur auctor: eorum milnl e datis
aequalionibus producat, nedum demonstret, quomodo. lineae aequalium po-
tentiarum describantur ; Ordo. judicat hane commentationem nulli quae-

stionis. parti satisfecisse,, adeoque praemio. indignam esse=

Quaestio Astronomica unicum obtinwt responsum., insignitum verbis: Lus
ctor et emergo. Ordo hoc responsum „ diligenter et accurate conscri-
ptum, quaestioni positae egregie satisfecisse judieavit, atque, adeo dignis-
simum, quod praemio condecoraretur. Auctorem se probavit (GERARDUS
HeeneRUs FocKEns, Math. et Litt. Cand. is Academia Rheno-Trajectina.”

Emer =

OrRA TI. 35

‚" Emersisti, Örnatissime Foexens!' Nee miram. ' Häc enim natandi arte a
Iorigo jam inde teitipore 'es exereitatus. En tuae luctationis praemium ! Jam
vero, relictis hisce minoribus aquis, altüin premas, tuaque Astronomia du-
ce, per medias undas atque procellas, ad certum quemdam portum conten-

das feliciter !'

» Ad Quaestionem Physicam una oblata est Ordim responsio, his verbis
mamita RümrorDıT: Ce n'est qu’en observant avec soin, caet, (une re-
'spönsio, etsi continedt auctoris diligentiae uc doctrinae specimina 'haud
tontemnenda, tamen ; gumiam permultas easgue gravissimas quaestionis
partes intactas religwit, Facultati praemio aureo non diena visa est.
Ad Quaestionem e Chemia duas Commentationes Ordo accepit, <ta distinc-
tas : prima verbis Tıeurıı: Nec te poeniteat, duros subiisse labores ; al-
tera: Opinionum commenta delet dies, naturae judicia confirmat,
Prioris auctor partes quaestionis plerasque omnes aceurale tractavit, prae-
eipuisque fontibüs usus, cum artis Chemicas, tum historiae artis ‚peri-
tissimum sese praebuit, quam ob causam huic praemium aureum adju-
dicare Ordo non dubitavit. Auctorem se professus est et omnino probavit
CoEnkADUs KERBERT, Medicinae Studiosus in Academia Lugduno-Batava.
Alterius Commentationis auctor, quamvis laudabili consilio palaestram in-
gressus, pröpter tenues tumen et impäres certamini vires comiter dimis-

sus est.”

Durüs fuerit, quem subiisti labor, praestantissime KERBERTE! ät certo non
ejusmodi, ut ejus'te poeniteat. Hoc enim solehni die Iaetus experiris, impro-
bum laborem omnia vincere. Audivisti, quid sit cur viceris? Argumentum
tuum accurate tractasti. Ipsos adire fontes haud neglexisti. Historia denique

E2 ti-

36 N: KILS®

tibi lux veritatis füit. Sit igitur insignis haee victoriae palma tibi incitamento,
ut, eodem modo hanc Academiam ornare, artique tuae, quoad ejus fieri pos+

sit, prodesse strenue ac feliciter pergas.

» Ad Quaestionem Zoologieam unam tantummodo commentationem accepit
Ordo, his Cuvierit verbis symboli loco adscriptis: Ces memoires n’eus-
sent-ils d’autre objet, caet: Quaeiscriptio, auctoris tum in subtili anatome
peritiam, tum elegantem et ewquisitam, doctrinam egregie probavit. ‚Cum
igitur in re dubia, de qua summi viri, rerum naluralium periti, inter
se disputani, ea praestilerit auctor, quae a juvene vi ewpectari lieuis-
set, üllum praemio condecorandum esse censwul Ordo, ei vero ullimum
Annalium Universitatis nostrae volumen eximia hac. disputalione ornare
non dubitavit,

Apertü schedulä nomen. auctoris prodüt MARGARETI CORNELIT VERLOREN ,
Medieinae Studiosi in Academia Rheno-Trajeclind, qui dein, instituto

examine, se hujus Qommentationis seriptorem esse abunde probavit.

Aurum tibi do, praestantissime ‚VERLOREN! justum tuae victoriae „prae-
mium. At auro pretiosius est, quod, in hac virorum laudatissimorum fre-
quentia, et tu audivisti, et nos audivimus omnes, Philosophorum Ordinis de
tuo labore judicium : ea scilicet te juvenem praestilisse , quae a Juvene vix
expectari liceret. Macte virtute tua! Jam porro Parenti, viro speclatissimo,
Praeceptoribus, Academiae Trajectinae, tuaeque arti ita gaudio sis et prae-
sidio, uti doctam tuam disputationem ultimo Annalium Academiae Lugduno-

Batavae volumini oruämento fore, aequi judices pronuntiarunt.

JU.»

OR A TrI © 87

JUDICIUM FACULTATIS PHIL. THEOR. ET.
LITT. HUMANIORUM.

» Ad Quaestionem e Phil. Theor. » Quae fuit in singulis veterum Grae-

» corum philosophiae ‚scholis, «deseriptio et. constitutio Perfecti Sapien-

» tis?” — Una Facultati tradita est Commentatio ‚signata his verbis

CicEronIs, Tusc..]. 4, 32. Quae est melior in hominum genere natura,

caet. — Quae Commentatio, singulis partibus concinne et perspicue ela-

. borata, ita placuit Facultati, ut eam praemio esse ornandam censeret. —

:Auctorem ‘esse constitit Lupovıcum Susannaum PETRUM, MEYBooM, Frisium
Orientalem, Theolog. Studiosum in Academia Groningana,

x Ad Quaestionem Literariam una Commentatio tradita est Facultati. Quae-

= stio haec: erat: » Ex judiciis Romanorum, et ew seriptis Historicorum

" » exemplis, qui extiterunt inde a Syllae Dietatura usque ad Augusti

» Prineipatum, demonstretur quam rationem historiae componendae' scri-

sy bendaegue illa aetate mazxime probaverint.” — Commentatio, quae his

x" yerbis Voss, e libro de Arte Historica, signala erat : » abunde erit si

» Momi dentem effugero.:” üs ai et rebus composita a ERiuR „ut dus

nulla plane ratio ‚haberi ‚posset.”

N
S

“ Hoc tibi adjudicatum est praemium , Ornatissime MerBoom! ob descriptam

“Derfeeht sapientis' imaginem ; quare non aurglm potissimum tibi gratulor', sed
laetam imprimis, quam excitasti, spem fore, ut, sobrie et perspiete philoso-
ir do, ad veram sapientiam et ipse contendas et alios ducas. Hoc religiose
"agas. Sie germanus Philosophus idem eris et Theologus Optimus!

€

33 N "CT KISP

JUDICIUM ORDINIS JURE-CONSULTORUM,

» Ordo Jure- Consultorum duas accepit Commentationes ; unam distinelam

Persit versieulo: i

Rem populi tractas. se...

Quo fretus?
alteram verbis Herren: » Mit allen Staatsformen an und für sich ist
wenig gethan, wenn ete.

Neutra vero Quuestioni satisfecit. Etenim cum ewplicatio quaereretur loci de
iriade politica, prioris seriptiomis auctor operam posuit in varüs de
summo imperio in partes distribuendo sententüis recensendis,; alter dispu-
tationem, quomodo locus constituendus videretur, affecit quidem, sed non
explevit. Hie porro in Cap. II, quae in Lege Imperüi nostra de legifera,
executrice et judicaria potestate earumque formis leguntur, atque argu-
menta, ulrimque allata, retulisse contentus, disquisitionem, guam postula-
verat Ordo, omisit. Prioris autem Commentationis scriptor hoc ipsum
ülta Iractavit, ut summi imperü in duas purtes distributionem velut unice
veram magis sumeret, et ev ea Legem Imperü nosiram explicaret,
quam, triadem non admitli, probare ex ipsa Lege niteretur.

Igitur praemium tribuere neutri Ordo potuit; diigenliam tamen, indu-
striam , doctrinae praesiantiam utriusque scriptoris publice collaudanda
esse censuit. Aique prioris seriptionis auctorem se professus est C. VAILLANT,
J. U. Cand. in Academia Rheno-Trajectina,; alterius H. A. Harrocu, J.U,
Cand. in Athenaeo Illustri Amstelodamensi."

Vietorum agmen clauditis, Ornatissimi VarrLant et Hartoca! non quidem
victores ipsi, at tamen invicti, atque diligentiae, industriae, doctrinaeque

prae-

ORA TIO 39

praestantiae laudem consecuti. Majorum hae sint honorum primitiae. Quare,

qua vos incepistis via, nunc ad altiora surgite.

Scio quidem, videoque esse inter vos, Generosissimi Juvenes! numero multos,
in eamdem arenam descendere jam animo gestientes. At novum vobis indicere
certamen deceretum Regium vetat. Indicent autem hoc anno Groningani,

Nos aliquando modeste sequemur,

Hoc itaque mihi extremum sit, ut Magistratus hujus Academici quiequid
sive honoris est, sive oneris, jam in te devolvam, Cl. UYLENBRoER, quem au-
, etoritas Regia mihi successorem dedit. Hune tibi Rectori honorem, te hmic

Academiae, Rectorem gratulor. Bona et fausta omnia tibi ex animio apprecor.

Te Rectore floreat Academia Lugduno-Batava!

Ita tu faxis, Pater ceoelestis! Tibi pro omnibus benefieiis in hanc Acade-
miam, in me, hoc anno, hoc die, collatis, gratias ago ex imo pectore, quas

'habeo, maximas. Tibi sit laus;, gloria, honos!

SCRI-

ı8.,:G. JE. 3EBZöTZ A

NICOLAI SMALLENBURG, ..

VIRI CLARISSIMI.

Oratio Vitelliae, ad Lucium Junium Brutum, pro filiis perduellibus intercedentis; dieta
ad d. 12 Marti 1779, cum e suprema classe ad Academiam esset transiturus, prae-
"side Henaıco HooGzvEen, Gymnasii Delphensis Rectore. (non edita).

Dissertatio Juridica inauguralis ad Fragmentum suzLıanı, ex Lib. ejus 19 Digestor.,
quod ‚exslat in leg. 7 pr. D. de condiet. causs. ‚dal., causs. non secula. Publice
defensa ad d. VIll. Octobris 1785. hora VIIT—X. L. B. 1785. 4°.

Oratio inauguralis, de officio ejus qui Romana Jura felieiter tradere studet ; habita
Franequerae, cum Prudentiae Civilis in illustri Frisiorum Lycaeo publice docendae
munus, solenni. ritu capesseret. (non edita ).

Oratio de praecipuis elegantioris Jurisprudentiae Romanae subsidiis , publice habita
ad diem 1 Novembris 1790, quum ordinariam Juris Ciyilis professionem in Aca-
demia Lugduno - Batava solenniter auspicarelur, L. B. 1791. 4°.

Oratio de viro justo, civium optimo ac felicissimo. Dieta publice die VII. Febr. Ann,
1796, cum Rectoris Academiae munus deponeret, L, B. 1796, 4°.

A. Scuuzrıngrı notae ad titulos Digestorum de Verborum Significatione et Regu-
lis Juris. Edidit atque animadversiones suas adjecit N, Suauuenwune, L. B,
1799. 8°,

A. Scauurınaıı notae ad Digesta seu Pandectas. Fdidit atque animadversiones ad-
jecit suas N. SmALLENBURG, 7tomi, 8voll. L. B. 1S04— 1835. 8°.

Oratio de eo quod pulchrum est in studii Juris Romani. Dicta publice die VIII. Febr,
Ann. 1806, cum Rectoris Academiae munus iterum deponeret (non edita).

Narratio eorum, quae Academiae Lugduno -Batavae anno praeterito evenere , cum
Magistratum Academicum tertia vice deponeret d. VIll. Febr. A. 1821. in Annal.
Acad. Lugd. - Bat. 1820 — 1821. 4to,

Primae Lineae Juris Civilis Belgiei, imprimis secundum Codicem Napoleonticum.
L. B. 1820. — Edit. altera, 1825, 8°,

NOMINA

PRAESTANTISSIMORUM JUVENUM,
HUJUS ACADEMIAE CIVIUM,
QUI,
Anno 1836 — 1837,
VITA FUNCTI SUNT:
Jıcosus Autonıus Tax, Med. Cand,
Wynandus Spyker, Täeol. Stud,
GUILIELMUS VAN DER WERFF, Zheol Stud,

Joannes MartnıAs Leenderes, Med. Cand.

Antonius Hencgıcus Hersertus DE KesscuiEerre van Havee, Jun,
Stud.

Hewrıcus MArceııvus Emants, Jur. Cand.

AsrAauAaMmus AnnE DANIEL VAN SCHUILENBURG, Jur. Stud.
Janus Brands Vertman, Jur. Stud.

Joserumus Ferıx Laarman, Med, Stud.

GusLıeLmus Gornerıs VoorDUın DE Tımmerman, Med. (and.
Joannes Pnızıpeus Wartuer, ZTheol. Stud.

Asranamus Perrus Joannes Gınunıssen, Theol, Cand.

Peraus Jacosus Gıuzıssen, Med. Cand.

ANNOTATIONES 43

INCREMENTA MUSEI ANTIQUARIL

NICOLAO CHRISTIANO KIST, P. cı

ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE RECTORE MAGNIFICO,

a. 1836 — 1837.

$i monumentorum quibus hoc anno Museum antiquarium auetum fuit, copiam so-
lummodo spectaveris, iniquius profecto de eo judicium egeris, quum inter paucissi-
ma , quae vel annuis subsidiis emta fuere, vel a eivibus donata‘, quaedaminveniantur ,
quae praecipuis Musei divitiis sunt annumeranda.

Res est magnae utilitatis, ut materiei ex qua monumenta antiqua majora constructa
fuerunt, specimina quaedam per hominem fide dignum et peritum colligantur, praeci-
pue si cuivis:fragmento diligenter adscribatur indieatio monumenti , unde petitum fuit.
Itaque bene de archaeologia meritus fuit T. C. Kısr, nobilissimus navi bellicae prae-
fectus, qui fragmenta minora templorum insulae Aeginae, Pori aliaque quaedam ex
insula Melo segum in palriam ante aliquot annos adyexit; ea autem hoc anno a N.
Ca. Kısr V. Cl. Museo donata gaudemus,

Porro emta fuere:

CAPITA MARMOREA TRIA, ante plures annos ex Italia advecta, satis pulchre
elaborata : alterum Veneris, Septimii Severi alterum, teriium incertum,. fortasse Cice-
ronis, L

Instrumenta ETRUSCA QUAEDAM AENEA, quorum inprimis memoranda: for-
ceps et'stilus in extrema parte manus figura ornatus, quibus in ritibus sacris :usi fuere
Etrusci.

EcrypA SULPHUREA QUADRAGINTA ET TRIA CYLINDRORUM PERSICORUM
er Basytonıcorum in Museo Britannico et alibi servatorum,

Staruae puaz Imprcar dei Gaudmae, altera lignea , marmorea altera , ambae

magnitudine , labore et ornamentis insignes,
G Sed

7 ANNOTATIONES,

Sed omnium incrementorum praecipuum fuit PAPYRUS FUNEBRIS ÄEGYPTIACUS,
cui similis alius, quod sciam , nondum est inventus,

MStum hoc Londini vendebatur anno 1835 una cum reliquis monumentis Aegyptia-
cis, quae Saurı, praeclarisimi Anglorum in Aegypto Consulis Mercatorii cura et di-
ligentia eollecta fuerant; et quum inter reliqua, bitumine tectum et in superiori folio
(numquam enim convolutum sed in decem folia complicatum fuerat) magnam inju-
riam passum neglectum jaceret, Reuvensius, qua erat sagacitate continuo conjiciebat ,
pretiosissimum eo contineri antiquitatis et arlis Aegyptiacae monumentum. Ut itaque
tale ornamentum Museo Lugduno-Batayae acquirere posset, sua pecunia illud emendum
putabat, et quando majora subsidia archaeologiae a Rege concederentur, Museo an-
tiquario tradendum. Emtum postea apertumque et rite purgatum postquam viderant
qui venditioni adfuerant archaeologi, monumentum splendidisimum admirari, idque
jam ex Anglia in aliam regionem transferri inprimis dolere inceperunt; ita ut post obi-
tum Reuvensıı nulli parcerent labori, quo damnum reparare et papyrum a vidua
redimere possent. At hujus pietati, dileetissimi mariti consilia exsequi cupienlis, Re«
gisque augustissimi liberalitati, qua pecuniae summa praeter annua subsidia huic pa-
pyro emenda concessa fuit, debemus pulcherrimum et unicum fortasse hujus generis
monumentum Museo patrio esse servalum,

Est autem longitudine 56 pedum, altitudine fere sesquipedali, versus finem bituminis
calidi vi quodammodo:. laesus, ceterum optime sese habet. ‘Funeri inservüt viri, qui,
ut ex depicta ejus figura conjicere lieet, munere sacerdotali majori funclus fuerat,
eujusque nomen legitur MvıcnowA, nulla porro titulorum munerisve mentione ad-
dita. Priorum duarum partium libri magni formulas precum funebrium continentis
{Grand Rituel Funeraire audit) pauca tantum capita compleclitur, quibus ‚praemit-
tuntur preces Soli et diversis. hujus dei formis et Symbolis oblatae. Pars terlia plura
eapita conlinet, et in eo a solita horum papyrorum forma differt, quod in fine iterum
inveniuntur Psychostasia et Campi deae Tmr, quae ad partem secundam ‚pertinent,
quorumque Psychostasia in altera papyri nostri parte jam exhibita erat.

Ceterum , sive animalium et homimum quoque figuras spectaveris diligentissime deli»
neatas, sive precum formularumque amplitudinem,, lectionisque diversitatem et multo-
rum signorum explicationem inde orientem, sive pulchritudinem qua in primis in prio-
ri parte hieroglyphica. effecta sunt, sive colores vividos, quibus omnia aptissime
distinela sunt, sive denique antiquitatem considerayeris (nam ex signorum hieraticorum
forma, quae in obversa partie leguntur, ad dynastiae XVIII tempora tuto referatur) ,
non: dubitamus, quin hune papyrum non minoris prelii monumentum vocemus, quam
alterum illum , qui Taurini seryatur, quoque perfectum precum funebrium exemplar

continetur,
De-

ANNOTATIONES. 4

Denique memorandum est Launırzıum, celebrem statuarium Francofurtensem ,
praeclara quaedam ectypa gypsea in Museo deposuisse, quae cum aliis ectypis Musei
hujus monumentorum permütentur. In jis eminent capüt Augusti ehr pulcherri-
ımum et statuae Aesopi pars superior.

Unum fuit, quod si inter incrementa memorari licuisset, haud scio an numquam me-
lius de Museo actum fuisse statui posset; bibliothecam dico Reuyensianam, in qua
colligenda per plures quam 20 annos vccupatus fuerat, quamque ita ornaverat et in-
struxerat, ut nullus liber in archaeologia disciplinisve eum ea conjunctis vel hic vel
praecipue apud extraneos prodiret, quin sibi statim compararet, ejusque usum uni-
cuique petenti libenter concederet. Sed neque Museo, neque Academiae Lugduno-
Batavae servari potuit ditissima illa bibliotheca, quam mox auctione venditum et dis-
junctum iri, librosque maxime necessarios et praestantiores in peregrinas fortasse re-
giones abituros inprimis dolent, qui.rebus Musei curandis sunt praepositi, dolent om-
mes, qui archaeologiae operam dare cupiunt, quique nobiscum persuasum habent,
sine ampla librorum, qui in hac disciplica seribuntur copia, ipsorum monumentorum pre-
tium et ulilitatem insigniter diminui, et fere nullos expectari posse hoc in genere stu-
.diorum progressus, nisi quae alii aut a se inventa primi tradiderunt,, aut ab aliis tra-
dita correxerunt aut explicationibus suis illustraverunt, continuo comparare atque adi-
re possimus.

Ceterum. aedificium, quod anno superiori emtum fuit, ita instauratum. est atque in-
structum, ut monumentorum classes probe a se inyicem separari, ipsaque monumenta
bono ordine disponi possint. Si igitur capsae, quibus adhuc opus est plurimis, com-
paratae fuerint, immensa ‚praestantissimorum pulcherrimorumgue monumentorum copia
unieuique patebit.

c. LEEMANS,

46 ANNOTATIONES

INCREMENTA MUSEI NUMARII

NICOLAO CHRISTIANO KIST,

RECTORE,

a. 1836 — 1837.

Museum numarium auetum est hoc anno tum donationibus, tum co&mtis nummis,

Co&mti sunt Londini aliquot nummi Angliei variae magnitudinis aenei et stannei,
{um in memoriam magnorum virorum, tum alias ob causas percussi.

In ipsa hac urbe emti sunt aliquot nummi veteres Graeci et Asialici, aenei plerique ,
a Procuratore bellico ( Oorlogs-Commissaris) regis Daniae C. T. Farzr, studiorum
causa hie commorante.

Donationis titulo primum mense Augusti 1836 accessit integrum museum numarium
Cl. Reuvensir, de quo superiore anno jam mentionem fecimus (vidd. Znerementa
Muse? numarü Henrıco Gock AReciore). Ditatum est ergo Museum nummis ve-
teribus Hispanicis, Gallicis, Britannicis, Graecis variarum regionum; praeterea Thra-
eicis, Macedonicis, Bithynicis, Ionieis, Mysicis, Cappadocieis, Ciliciis, Syriacis, Ae-
gypliacis; Romanis, vel Familiarum sive Gentium quae dicuntur Romanarum, vel Im-
peratoriae aetatis; inter quos multi sunt aenei et argentei, caeteri aenei primae, secun-
dae et tertiae magnitudinis. Praeterea accesserunt sexaginta centum nummi ÖOrientales,
inter quos antiquissimi et rarissimi; lum alii nummi, sed pauci, medii, quod diecitur,,
aevi; plures autem recentioris aelatis, aurei, argentei, aenei, tam moneta propria
quam nummi, qui yulgo dieuntur memoriales.

Publica auctoritate accesserunt nummi percussi in memoriam Puırıppı II, Hispa-

ANNOTATIONES. 47

niarum Regis; MıcnA&uıs Adrıanı Filü Ruıteriı; Martını Harpenrrı Fi-
li Taomrpıı; Baurmasanıs BEKKERI; praeterea in memoriam conjuncti Belgü
‘cum Neerlandia, anno 1815; inaugurati Regis Bruxellis; instituti Ordinis militaris, qui
a Guızıeımo nomen habet, pugnae navalis et terrestris ad Palembang et mortis he-
roicae Janı CaroLı JoserHnı van SPEIK.

Musei Archaeologici Praefecti nobis tradiderunt quinque nummos veteres et unum
Venetum, una cum vasibus fictilibus Smyrna allatos; Vir Venerandus L. J. F. Janssen
dono dedit aliquot nummos Brabantiae, Flandriae, Coloniae, Tremontii, Cliviae et Dus-
seldorfi.

Ornatissimi Viri Srannırnskı et van HruRXeLom, mercatores Amstelodamenses ,
Museo dederunt tres nummos Helveticos, quorum unus, insignis magnitudinis, in me-
moriam tertii Jubilei Reformatae Genevae cum effigie Joawnıs Cazvını; alter cum
quatuor protomis Vırerı, BEzae, Carvını et FArELLI; terlius denique, mi-
nimae formae, cum efligie. Curısrtı et Inscriplione Franeica in postica: amate vos
invicem.

Spectatissimus G. van Oroen, Scabinus ( Wethouder) Zaandamensis, 24 nummis

‚ Romanis aeneis Museum ditavit, inter quos eminet nummus Coloniae Patriciae (Cor-
duba) in Hispania. Praeterea 12 nummis, plerisque aeneis, in variis regionibus et urbi-
büs, v. c. Suecia, Gallia, Leodio, Venetia, Genua, caet. percussis.

Ornatissimus BoowzAıser, Gorinchemensis, cujus dona etiam superiore anno me.
moravimus, dedit nummum argenteum a Comite DE SURVILLE, necessitatis causa ,
A°. 1709, in urbe Tornacensi percussum (vid. Loosıı opus Vol. IV. p. 564).

Vir Consult. et Nobil. Beyma ruoe Kınama, Causarum Patronus Leovardiensis,
dedit novem nummos argenteos Siamenses et Ires alios Orientales (partes monetae dictae
rupia).

Ornatissimus Corn. van Rees, Veendami in Groningana regione habitans, Museo

donavit parvulum nummum argenteum, in memoriam Pacis Risvicensis.
- Nobilissimus CRAEYVANGER, qui Illustir. Academiae Rheno - Trajectinae Curatori-
bus ab actis est, illorum nomine. dedit numisma majus, quod in memoriam alterorum
Saeculariorum illius Academiae percussunı est; uli eliam aereum illum nummum,
quem patriae defensoribus, Academiae Trajectinae eivibus, Curalores anno 1831 de-
derant. |

Nummorum Seulptores peritissimi D. van Der Kerzen et J. P. Scnovzere au-
xerunt Museum nummo in memoriam festi Saecularis IV Typographiae inventae Har-
lemi , anno 1823 percusso; nummo memoriali belli Javaniei, quod inde ab anno 1825
usque -ad 1830 gestum est; nummo quo eruditiores Israälitae in Neerlandia donantur ;
porro illis nummis, quos vel Rex, vel Delecti Cives, defensoribus arcis Antverpiensis

an=

43 ANNOTATIONES,

anno 1833, virlutis vel memoriae ergo, dederant; tandem nummo in festi secularis Fra»
trum liberorum cementariorum, ordinis in patria sua restaurali, memoriam.

Doctissimus F. H. L. Doxnckenman, Phil. Theor. Mag. Lit. Hum. Doctor, Museo
donavit tres nummos Germanicos, ex peregrinatione sibi superstites.

Studiosi J. P. F. Cau et A. H. Harrman Drasee, alter aliquot nummos pa-
trios, Zegpenningen dictos: nummos aeneos et eclypa egregia nummorum alter Museo

dedıt,
Ornatissimi juvenes, mox alumnorum Academiae nosirae cohorti annumerandi, C.

Knerrersour et O.D. I. BaceraAr, hic aliquot nummos argenteos recentiores;
ille multos nummos ad historiam patriae pertinentes dederunt,

P. O. van per CHIJS.

GERARDI REGNERI FOCKENS,

SNECA FRISONIS,

IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA LITTERARUM ET
MATHESEOS CANDIDATI,

BES DON S I.0O

QUAESTIONEM ASTRONOMICAM, A NOBILISSIMO ORDINE
DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM
- IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA A, MDCCCXXXVI
PROPOSITAM:

» Tubi culminatoriüi varii usus, tum in Astronomia, tum in Geodesia, expo-
» nantur et exemplis illustrentur ?”

QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT
D. vum M. FEBRUARII A, mocccexxxvin

“.. zu
; b}

Bro

it
warr AM

ur. Fe
ET En 2a a 2 Te

“ 2
a
R

‘ h
I en

PRAEFATIO.

u a a a a a a An HH

nn mihi saepissime. qualis sit eximia suavitas studii matheseos, evi-
dentiä potissimum orta est visa. Nam quum reliquis disciplinis sua sint fundamen-
ta, quae fluctuantia non temere vocaveris, malhemala video Jirmissimo inniti fundo
axiomatum et definitionum. Quum autem in reliquis sit disserendi tanguam alıqua
libido , invenio in mathesi seriem aple nexam propositionum methodumque severam
argumentandi. Itaque, ut hoc ular, in philosophia theoretica est quidem alıqua
Jjueunditas ex universal rerum conspectu; sed aligua simul est acerbitas ex incer=
titudine principü : contra, quidquid in mathemalicis cognoscilur, semel iüllud per-
spectum, animo dicam an ingenio ia inhaerel, ut verae scientiae quovis gressu
‚liquid videatur adjectum esse, quod nulli deinceps aut meo dubio cedat aut opi-
nion: alterius.

Reputanti autem mihi, unde matheseos applicatae, quae solet vocarı, suavitas
existuf, visa est illa eidem adseribenda evidentiae. Nam etsi valde haec differat
ab allera, quam. indicavi, vel sie tamen es# talis, uf animum maxime alliciat, cum
habeat tanio majorem a verilate praxeos commendationem, quanto magis a severi.-
‚tate theoriae recesserüt. Itaque Mechanice „ quae tanguam media interjacet: mathest
et pkysicae, medium quendam habet tam evidentiae saporem, quam suavitatis stı-
mulum. Physica autem minorem evidentiam majori compensat applicationis ambitu.

Eodem adspectu, quo Physica, venit Astronomia, antiquitus vlli adnumerato,
verum divellenda, ex quo salis excreverlt. Sed hoc praecipuum habet Asitronomia ,
in particula quadam physeos solita versari, quod gravitas, unde motus coelestes
Juxta leges certas oriuntur, aut majori studio aut feliciori successu fuerit explo-
rala, quam auf calor, aut electrieitas aut magnetismus. Sed quominus ilud dıs-
erimen ın vituperium cadat phycicorum, magnum vetat diserimen, quod in phaeno-
menis coelestibus el terresiribus deprehenditur. Nam quum in ülis gravitas aut

Az so-

4 PIR" A VE NE AST NO.

sola agat aut prae cueleris dominelur, in his simul omnes nalurae vıres et appa-
rent et mentem advertunt; unde fit, ul quanta a simplieitate astronomiae accedat
evidentia, tanta a complexu physicae derogelur.

Quod autem valet de physica mathemaltica et astronomia theoretica, tdem valet
de physica experimentali et astronomia practica. Scilicet mirifica quae ufrique
accedit dulcedo aut ab experimentis instituendis aut ab observationibus efheiendis ,
oritur ex evidentiae progressu, qui in eventibus animadverlitur: eo aulem mayor illa
est habenda , quo elarior approximatio veritatis appareat ex eventuum aut singulo-
rum inter se, aut simul omnium et theoriae congruentia.

Sed cum in hac rerum conditione librorum minor inopia sit quam instrumentorum,
atque facilior adıtus propterea ad theoriam, quam ad praxin, languam ad (orin-
thum aliquam pateat, beata guodammodo videtur sors eorum, quibus ulramque con-
tigerit adire, et lanquam e templo aut turri quadam immensum physicae aul astro=
nomiae campum, qua late paleat, speculari. Ergo reliquos, veluti coelibes, oportet,
semet contenlos ad theoriae fastigium adscendere; hos aulem, maritorum instar,
foedus pactum decet non deserere, verum lheoriae alque praxeos saluti junctae con-
sulere.

Conniventibus vobis, Viri Clarissimil in hos sermones tironis, ausus sum lanta
garrire, quae quidem ita Vobis accıpi velim, ut adolescentem, indulgentia Vestra
fretum, coram Vobis, de Vestris hisce doctrinis balbutlientem audivisse videamini;
in quo ut fuerint plurima, quae Vobis resecanda esse videbuntur , ita Vobis rese=
eantıbus amalissimum el vero Vestrum amantissimum me habebitis.

Si quidem autem in praecedentia connivuistis , hanc vestram benevolentiam in
sequentibus mullo etiam magis imploratam velim, quippe conatus imo ausus ad
quaestionem astronomicam respondere,, quam Nobilissimo Ordini Vestro placuit
annua denuntiatione postremum facla proponere. Quamprimum enım vidi, ad
astronomiam praclicam , imo ad usum praecipui instrumenti astronomiei , hanc
quaestionem referri, horrui equidem primo intuitu, af simul ardorem auctum senst,
Intellexi enim et vero cognovi, ardua esse quae pulera ; neque fructum credo ope=
ris impensi amissum fore, sı vobis, Viri Clarissimi! isthaec responsio, non dico
equidem ipsa probari, sed industriam auctoris sallem probare videalur, guem
gwidem nolite credere, Viri Clarissimi! fuisse immemorem aut hujus, quod dixit
orator: Honos alit artes ; omnesque incendimur gloriae cupiditate:: auf illius, quod
dixit poesa: Principibus placuisse virıs, non ullima laus est.

IN-

Perdenß Pr Orr
QUAESTIONEM ASTRONOMICAM.

TE RU UT A

INTRODUCTIO.

CAPUTIL

BESCRIPTIO TUBI GULMINATORIL

1. MW ubis culminalorius, ita dietus, quia stellis culminantibus observandis_inservire
solet, est telescopium, quod perpendieulariter adfixum axi, utrinque columnis sustenta-
to, in codem plano revolvitur. Planum illud quivis eirculus magnus sphaerae esse
potest. Definitur enim mutua positione et altiludine respectiva columnarum, quae
sane potest esse quaelibet. Nimirum ut tubus nomen tueatur , oportet columnas aequa-
les in Primo verticali esse positas, ut axis sit linea horizontalis,- et tubus meridianum
describat. Quo facto phaenomena hoc instrumento obseryata revera erunt culmina-
tiones astrorum, quippe quae illud transibunt in altitudine tam maxima , quam minima
omnium, quas allingent.

Huie consilio soli olim inserviit tubus culminatorius. Sed ineunte hoc saeculo usus
hujus instrumenti adeo increvit, ut hodie ad meridianum minime adstrietum sit, at

_quemvis circulum wverticalem occupet, id est, quovis angulo ad meridianum , at recto

utique ad horizontem inclinetur. Unde apparet, ipsius nomen jamjam inveterascere , ‚sed
vel sie tamen, ab usu primarie ipsi juste adhaerere,

Jam

6 GERARDI REGNERI FOCKENS

Jam vero etsi tubus, qui, sub angulo latitudinis ad horizontem inclinatus, eireulum po-
larem primum describeret, non mutilis fore videatur, nihilominus, cum a nemine huc-
usque invenerim altitudinem columnarum diversam esse factam , malo in hac scriptiun=
cula ad verticales circulos me adstringere.

Sed vel sic tamen insigne est discrimen inter duo genera tuborum culminatoriorum ,
fixum inquam et mobile. Illi quidem insistunt columnis lapideis syenitiis aut latericiis,
alto firmoque fundo- innixis; hi autem multo plerumque minores, et generis quod di-
eunt portativi, insistunt columnis orichalceis, circulo azimuthali innixis, in plano ho-
rizontis movendo, Caeterum illos non cognovi nisi in duobus planis adhiberi, aut me-
ridiani aut primi verlicalis, hos autem animadyerli quemvis occupare circulum ver-
ticalem.

Ergo licet tubos inter meridianos, verticales, azimuthales, distinguere pro positione tu-
borum culminatoriorum,

2. Longitudo tubi extenditur a duobus ad decem pedes, diameter autem vitri ob-
jectivi achromatici a duobus ad sex pollices. In maximis censendi sunt: Dorpatensis
octopedalis Dollondi, cujus axis est quatuor pedum, objectivum autem 51 linearum
Parisiensium ; Grenovicensis decempedalis Troughtoni, cujus axis est trium pedum et
sex pollicum, objectivum autem 5 pollicum Anglicorum; Cantabrigiensis decempedalis
Dollondi, alteri huie similis; Cooperianus novempedalis, cujus objeclivum est 5,4
pollicum Anglieorum. Tubi Germanici plerumque minores sunt: quippe Reichenbachius
tubos longos propter flexionem respuebat. Sed Repsoldus nonnullos tamen sepedales
confecit.

Columnae pro tubi pondere crassiores sunt, duro scalptae saxo atque gemellae, id
est, quae in saxo fuere juxtapositae, ne quid lemperatura humiditasye aeris diversum
habeat in utramque effectum. Ponuntur illae autem in parallelopipedo cimentato, eujus
fundus alte infra parietum obseryatorii fundum penetrat, ne quid concussae aut con-
tractae aut dilatatae aedes instrumento noceant; transeunt autem libere per tabulatum,
ne quid passus observatoris per columnas tubo communicetur,

Praeterea ne per frictionem magni ponderis aut axis eylindri aut fulera deterantur,
universum instrumentum vectibus heterodromis onustis libratur, aut Anglicorum more rotis
quae nomen habent a frictione subleyatur, )

Tubo culminatorio adfixus est circulus, aut in altera extremitate axis huic concen-
trieus aut in oculari tubi extremitate duplex, qui deelinationes indicat eo consilio, ut
tubus in elevatione culminantis stellae dirigatur.

Caeteruum eidem adest horologium oscillatorium bene compensatum suae item columnae
impositum,

In observatione solis atque in obseryationibus stellarum planetarumque diurnis cireum-
me-

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 7

meridianis,, insirumentum; probe defendendum est ‚a radiis solis, ne. quid praeter objec-
tivum illustrent. ; f

Itaque obseryator, postquam ope.eirculi tubum juste elevavit, in apta sede jacens, in-
tentus autem horologio,, tranquillus exspectat, donee sidus intret tubum.

8... Jam vero; possit ingressum et egressum hujus sideris obseryare, id est, tempus
utriusque phaenomeni ‚ab horologio, indicatum adnotare. Sed quoniam ingressus saepis-
sime negligitur, et quoniam utrumque momentum in extremitate campi difhicilius obser-
valur, tandem quoniam e multiplicatione observationum non leve commodum oritur, satius
visum ‚est, in foco communi lentis objeetivae et lentis ocularis reticulum ponere, quod
plerumque constat filo diametrali horizontali et quinque filis verticalibus aeque distanti-
bus. Haee fila aut sunt metalli, inprimis argenti tenuissime dueti, aut, quod Anglorum
‚est, aranearum, aut, quod Struvius effecit, bombycinarum, apparentis diametri inter
1” et 2. Praestat autem, duo adhibere fila horizontalia 30’ distantia, et septem adeo
verticalia non ultra 4’ distantia. Haec quidem a Struvio eommendantur. At Sou-
thius quum obseryatum iret Passivam, in tubo portativo, quem construi jussit, reticulum
habuit duorum horizontalium 2’ distantium et novem adeo verlicalium , quorum tria media
binis intervallis 1’, reliqua vero interyallis 5’ utrinqgue sunt separata. Media autem po=
laribus inserviebant observandis, Sehumacherus adeo undecim verticalibus utitur.

Ne qua vero noceat filorum parallaxis, oculare .ita movetur, cochlea potius quam
friclione , ut, progrediente stella, appulsus singuli animadvertantur in medio campo,

Fila ut nociu conspiei possint, illuminatione egent. Itaque altera axis semissis per=
forata est, per quam mittatur lumen lampadis in altera columna ante foramen exposi=-
tae, excipiendum ‚speculo elliptice perforato, ut radii omnes objecli pergant cursum, in-
clinato autem angulo semirecto tam in tubum quam in axem, ut radii reflexi perpendicu-
lariter incidant in reticulum; quo facto, lentibus cunelis bene constitutis, fila eximie
nigra et definita apparebunt in campo flavo aut subrubicundo. Sed ante foramen axis
adest mechanismus duorum quadratorum orichalceorum diagonaliter junctorum, mobilium
autem hac lege, ut ope cochleae elavisque Hookıanae, foramen effectivum, etsi qua=-
dralicum, maneat, tamen ad lubitum majus minusye reddi, adeoque lucis intensitas in.
campo moderari possit. Hoe artificio vel minimae stellae ad deeimum et undecimum
usque ordinem in tubo obseryantur. Animadyertere autem et Southius et Valzius
sensibilitatem organi visus debili quadam execitari luce; quippe stellas minulissimas, quae
in atro firmamento laterent,, leviter illuminato campo ipsis apparuisse,

4. Linea collimationis sive fiduciae est recla, quae centrum opticum objectivi con-
jungit cum intersectione filorum centrali. Sed’ quoniam hie de angulorum mensura non
agitur,, suflieit contemplari collimationis planum, id est planum, quod per medium filum

verlicale et per centrum opticum objectivi iransit. Centrum illud opticum coineidit cum
cen-

8 GERARDI REGNERI FOCKENS

ceniro figurae, si bene confectum atque centratum est objectivum, quod est arlihicis,
Sin minus, si modo firmiter composilus sit tubus, atque reticulum invariabilem obti-
eat situm, planum illud collineatorium manebit immotum respectu axeos.

Idea autem instrumenti postulat, ut planum illud perpendiculariter insistat axi. Ergo
guaecunque deviatio adest, id est, si quem angulum efhiciat planum illud axi normale
cum plano collineatorio, alterum in filo medio secante, hie collimationis error appel-
labitur.

Sed quisnam ergo axis ille est? Scilicet tubus immiltitur aut cubo aut globo ori-
chaleico. Hunce duo excipiunt coni ejusdem metalli, qui terminantur cylindris ferreis,
exacte 'aequalibus et perfecte circularibus, Rursus hi eylindri exeipiuntur fuleris, quo-
rum V plerumque angulus est rectus, quandoque etiam 60 graduum. In his fuleris
autem axis ita revolvitur, ut duobus utrinque punctis, si geometrice loqui liceat, eylin-
dri fulera tangant. Jam vero axis, quem volui indicare, est linea, quae centra basium

ferrearum jungit, itaque, est costa prismalis triangularis rectanguli aequieruri, cujus

symmetricae costae sunt lineae bina puncta contactus jungentes.
Haec linea ex idea instrumenti horizontalis sit oportet. Ergo quaecumque erit devia-

tio, hoc est angulus, quem facit illa linea cum plano horizontali, error inclinationis

appellabitur.
Tandem planum collineatorıum elsi non sit unicum, uti supra indieavi, sed vel meri-

dianum,, vel primum verticale, vel aliud verticale quodlibet, lamen in eodem genere

observalionum idem est, et definitum illud, quod astronomus elegerit. Ergo quaecun-
que erit deyialio, id est angulus, quem planum verlicale prae mendis prioribus correc-
tum efliciat cum plano verticali definito, hic error azimuthi appellabitur.

5 Horum trium errorum, collimationis, inclinationis et azimuthi, frequentissima est
tam in theoria quam in praxi ipsius tubi et mentio faciunda et habenda ratio. Sunt
illa utlique menda, sed talia, quae arlifici non inurantur. Hic egregie fecerit, si in.
strumentum adeo firmiter eompegerit, ‚ut solida et immutabilis structura situsque sit,
praecipue autem cylindris instruxerit, ad quorum formam nihil omnino desiderelur.
Quod si eflecerit, astronomo ille suo jure reliquerit correciionem aut ipsorum errorum
mechanicam, aut supputativam effectuum. i

Haec correctio errorum, sive, quod barbare ajunt, rectificatio, lubi culminatorü,
cuj jam situs meridianus adscribitur, proximo loco erit consideranda.

Sed aliud genus est errorum, observationis inguam, et duplici illud ortum fonte, ni-
mirum auditu atque visu fallaci. Error auditus oritur, quod sonitus horologii non exacte
apprehendilur, at frusto aliquo secundi fallitur. Error visus autem est, qui in appul-
sibus animadvertendis oboritur, si quidem stellam lo tanguam biseclam sumas, quam-

vıs

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 9

vis haec non’ prorsus ita se habeat. Uterque error in omnibus stellis est idem, sive lente
sive celeriter tubum transeant, si sernper eadem observandi ratio servelur: posterior au-
tem in culminationis tempus habet vim, quae ad celeritatem apparentem inversa ratione
gaudet: ut si « signıficet priorem mensuram praecisionis, temporis secundis, ß alteram
arcuum secundis aut eorum partibus expressam, tota probabilis incertitudo temporis
culminationis obseryati aequet & + 7;ß8 sec. d; qua re observatio non exacte ad stellam
observatam pertinebit, sed ad punctum ab illa 15 cos. 3 + 8 remotum, Quae distan-
tia, una cum effectu, qui observationum inest erroribus, eo est minor, quo minor cos.ö,
- id est, cosinus declinationis. Cum igitur stellae polis propinquae tam accurate obseryari
possunt, ut nulla alia in re nisi in contemplando error obtineat, aliae obseryationes in
aequatoris vicinia institutae, etiam errorem auditus 15% habere polerunt. Accuratio igi-
tur, quae illarum ope nasci polest, eo est major, quo perfeclior est tubus insigniorque
ejus amplificatio (1). *

Exempli gratia, ex 141 intervallis stellae polaris cum tabula intervallorum constructa
collatis invenit Struvius errorem probabilem singulorum appulsuum hujus stellae =
0:,5560 temporis. Pro stella in aequatore accepit ex 100 appulsibus in calculum vocatis
eındem erroıem — 0°,0735. Si jam « est error probabilis auditus, 15 vero visus, sunt
nobis duae aequaliones; -

V («” + B?) —= 0,0735
V (a? + 35,2? 8?) = 0,5560
unde invenitur:
a = 0°.0718
155 — 0, 2360
Hoc valet pro eirculo Dorpatensi Reichenhachiano. Sed pro obseryationibus Struvii
per tubum culminatorium Dollondinum institutis invenerat Walbeckius:
a = 0.0744
155 = 0,3020

Idem est itaqne per utrumqne instrumentum ad idem horologium Brockbanksianum error
probabilis auditus, major vero in tubo eirculi meridiani acies visus, quam in egregio
oetipede Dollondino. At major etiam in illo est amplificalionis vis = 178, quam quae
in tubo culminatorio = 132 adhibita est (2). ;

Hine apparet, quantum sit commodum in magnis amplificationibus , et universe pre-

lium in excellentibus telescopiis. Equidem in tubo septempedali aperturae quinque
pol-

(1) Bessel, Fundamenta As’ronomiae pro anno 1755. 8.
(2) Struve, Obdservationes Astronomicae Dorpatenses. IV, xvı,

10 GERARDL REGNERI EOCKENS

pollieum adpliearem amplificationem 260 aut, majorem. Eadem ratione autem, qua
amplificatio,, inerescit difieultas adornandi visus. Ceterum. astronomum oportet explorare
amplificationes, eujus rei cum variae cognitae sunt melhodi, tum unicam mox exponam,
haud contemnendam, Struvianam,

Denique aliud genus est errorum, perquam jillud singulare, et diversum a praece-
dentibus, quod cernitur differentia in aestimandis appulsibus,, quae varios obseryalores
intercedit, Primus hane differentiam, quae totius secundi erat, Maskelynius anim-
advertit in observationibus adjuneti Kinnebrooki, propter hance causam dimissi ; sed
deinde Besselus omnem hanc rem exploravit, idemque et Struvius et alii cum
amicis certa methodo hane.constantem observandi differentiam definivere (ı).

Ti nu

CTAMPFUTTITTER

RECGTIFICATIO TUBI CGULMINATORII

I. Artifex cochleas voluit inservire movendo primum reticulo, ut hujus adspectus et
directio, et vero collimatio, tum eliam movendo axi, ut in altera columna hujus in-
clinatio , in altera autem ejusdem azimuthum corrigeretur.

Itaque primum more solito reticulum adigitur in communem focum lentium, et dirigitur
ila, ul siellae aequatoriales sequanlur filum horizontale, quo faclo, ut verticalia fila
bene constituta sint, oportet simul illa tegantur linea plumbea remota, Hae correctiones
ita eficiuntur, ut nihil desideretur. Sced illud interest illas inter et reliquas correctio-
nes, quod in hodierna astronomiae praclicae conditione haud sufficiat, quantumpote
altenuasse vilia cochleis instrumenti, sed insuper necesse sit,.quae restent vilia calculo
in imas latebras persequi, ne quid inde eventus capiat detrimenti. Qua in causa cum
habeam mihi persuasum , morem astronomorum scolae Germanicae unice adoptandum esse ,
in posterum non tantum indicabo, quo modo error amoveatur, verum eliam quomodo
idem insons adesse possit.

Fila reticuli aequidistanlia sint oportet, ut arithmetice medio omnium appulsuum

sum«

(1) Von Lindenau, Zeitschrift für Astronomie, II. Bessel, Astronomische Beobachtungen ,_

VI, x. et XI, „ Struve, Observationes Astronomicae, Il,x; et IV, zıyın Schwerdt,
Astronomische Beobachtungen in Speyer, Il, 30.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 11

sumto observatio resultans pro vera meridiana ‚valere possit. Pono, appulsus ad quin-
que fila esse tempora Zi, zu, zu, zw, iv. Erit medium tempus
ar zu + gu dv 2 Ww
5 ’
atque hoc, quia errores positivi ac negativi aeque verosimiles sunt, certius erit unico
‚tempore Zül. Pondus enim -habet quincuplum. Ergo mensura praecisionis secundum
Gaussium est Y5, hoc est praeecisio solius Zi est ad praeeisionem medii 2=1:Y5.
“ Sed aequalitas isthaee intervallorum neque ab arlifice quoquam eflieitur, neque ab
astronomo desideratur. Namque hie observatione et calculo ad amussim redigit, id
quod ab illo guam proxime fuit peractum.
Intervalla aequatorialia filorum, id est, tempora, quibus stella in aequatore sila a
filo 1 ad filum III, a filo 1I ad filum III, a filo IIl ad filum IV, a filo III ad filum
V properat, designentur respective lilteris Fi, Fu, Fıv, Fv; erunt intervalla temporis
in declinatione 3

ab I ad III f.= FE: sec. 3
s j — m 7% fü =F sec. 3
— II — IV fu = Fu sec.
— IT— V fr = Fv sec, $

Tempora enim eidem spatio absolvendo congruentia, inverse proporlionalia sunt velo-
eitatibus, hoc est, radiis circulorum eodem iempore descriptorum.

Jam quodeunque sidus ad fila lateralia fuit obseryatum, illud dabit transitus ad filum
meridianum reductos :

ex I u + fi
— 1 zu fi
— III BE

IV." wo fir
— \V vo F

quorum medius est:
; dr Er fur iv - W f + ff" - f
A Ja er Bee Fe
5 5
Posterior terminus est correctio transitus propter inaequalitatem filorum plerumque illa

exigua. Potest autem scribi ita:
\ "Fi ı Fı — Fv — Fv
correctio = — 5

Sed quam proxime est, quod absque errorculo obseryationum esset juste :

vw fhzuzfı w=-tzmf+ fi= (Fr + R).ee.
Ba Ergo

. sec. d

12 GERARDI REGNERI FOCKENS

Ergo eliminata declinatinne , correctio hare est:

1 nt — Fıvr _ Fv
correclio — re (et — tt)
unde intelligitur regula Besseli, qui medio transituum arithmetico addit constantern
multiplicatum per illud temporis intervallum , quod inter extrema fila obseryatum est,

2. Sed quaeritur, haec intervalla aequatorialia quomodo determinentur. En dnas
methodos !

a.) Stella cujusvis declinalionis observata exhibebit intervalla, multipliestione cosi-
nus ad aequatorem reducenda. Quidam praeferunt polares, et jure hi quidem, modo
tubus stabilis sit. At si tubus per intervallum horae unius atıt semissis insuper, quod po-
Iaris impendit transitui , vel levissime mutetur, interyalla exeunt mendosa : recurrendum
est ad stellas rapidiores, Delambrius aflirmat, e mille stellis cujuslibet deelinationis
se magno cum consensu intervalla definivisse (t). Germani autem, Besselus, Stru-
vinsqne, stellis polaribus inhaerent. Sed in his cautela quaedam adhibenda est: neque
enim orbita per campum est rectilinea; neque filum amplius lieet cum arcu commu=
tare, sed languam chordam oportet considerare, Formula aulem exacta est:

sin. 15 / = sin. 15F sec. 5

alque häc formulä oportet vice versa polarium observationes redigere ad filum medium.
Exempli gratia, Struvius mense Februarii anni 1814 ex aliquot polaris bisectioni-
bus invenit intervallum aequatoriale filorum

I— II. I — Il. III — IV. It —V\.
50,575 25°,589 24,685 49,899

Quum autem interesset inter motum horologii et tempus siderale, correctio fuit adhi-
benda ;

— 0:,025 -— 05,013 .— 0,013 — 0:,025,
qua applicala evadunt iniervalla :
503,550 25°,576 24,672 493°,874.

Inde correetiones evadunt, pro quavis stella in secantem declinationis ducenda, me-
diorum

ex omnibus &ilis = 05,316
e filis Tet V = 0,388
e filis II et IV 7 0,452

in quibus signum + supra polum, sigzuum — sub polo adhibetur (2).

Post«
(1) Delambre, Astronomie Theorique et Pratigue ‚1, 4:6.

(2) Struve, Obdservaliones Asironomicae Dorpatenses , I, arıı.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 13

Posthac idem paulo diversa methodo usus est in circulo meridiano (ı). Nam quum
distantiae filorum in illo guam proxime essent 40° et 20° temporis in aequalore, suppo-
suit distanlias veras

40°,00 + x 205,00 + x! 205,00 + x" 40:,00 + x’
Itaque cum adhiberet polarem, interyalla polaria pro 405,00 et 20°,00 ad singula secun-
da declinalionis supputala in tabella contraxit. Deinde observata intervalla cum tabula
contulit, unde pro quovis filo tot prodıere correctiones , quot erant ad ipsum et medium
observationes in eodem transitu. Invenit autem a 26 Octobris 1822 ad 1 Martii 1823
haec intervalla correcta:

40°,090 20°,032 19,957 405,088.

b.) ‚Altera melhodus haec est. Ponatur azimuthalis cireulus aut theodolita ante tu-
bum meridianum, telescopiis horizontalibus in semet invicem directis, sublato autem
hujus vitro oculari. Radii, a reticulo oriundi, ab objeclivo autem refracti, emergent
paralleli. Reticulum itaque fungelur vice objecti infinite distantis; adeoque in theodolita
ad solarem focum adornato egregie apparebit. Ergo sumatur distantia filorum lateralium °
a medio per circulum azimuthalem. Hae autem , veluti arcus circuli maximi, divisae
per 15, erunt intervalla filorum aequatorialia.

Vice iheodolitae quivis tubus micrometro filari instruetus, et praecipue heliometrum ,
fungi polest.

Exemplum affero Gäussii, qui primus hanc methodum indicavit (2) in primo eir-
culo Reichenbachii, qui fuit Gottingensis. Sed quoniam hie theodolitam posuerat
minus alte, quam circuli cenlrum erat, debuit angulos horizontales instrumenti reducere
ad angulos filorum veros, quod simplici fit multiplicatione per cosinum inclinationis,

Die 23 Octobris 1823 inclinatio in eirculo lecta inveniebatur 23°58°52”. Pro quovis
filo binae decades obseryationum habebantur, quarum eventus fuere hi :

Filum, Distantia horizontalıs. Distantia vera.

I. ° 11°25”,050 11’ 23”,000 10’ 25,93 10 24’,06
‚II. 7 45, 900 7 46, 275 7 5, 69 76,03
18. 3 58 225 3 57, 750 3 37, 66 3 37, 23
iv; 3 58, €50 3 59, 375 338, 24 338, 71
VI, 753, 625 753, 875 712, 74 7 12, 98

vi 11 17, 600 11 19,97 10 19, 11 10 19, 28

(1) Struve, Observationes Astronomicae Dorpatenses, IV , xv.
{2) Schumacher, #stronomische Nachrichten, 11, 371.

14 GERARDI REGNERIL,FOCKENS

Polaris autem ipsi dedit:

Dies, Observatio. L. II. IIT, v. v1. Ir,
Octobris 23, interdiu, infra. 10'26”,91 3'38",54 3'33,12 7°11”,27 1019,31
Novembris 5 , interdiu ‚ infra. 1026, 90 7'7”,10 3838, 33 339, 39 710, 41 1019, 50
Novembris6, noctu, supra, 1024, 31 — 335, 12 340, 2 ne Ei

3, Gaussius in fine addit melhodum , eodem hoc fundamento telescopiorum recipro-
corum innixam, qua amplifieationes alterius tubi explorentur.

Besselus sibi aliam eamque valde exactam excogilavit, in qua dynametro Rams-
deniano mieroscopium substituit, applicandam autem unice tubis eirculo adfixis (1).

Struvius tandem methodum amplificationis aestimandae adhibuit admodum facilem
effectu, peculiariter aulem tubo culminatorio adaptatam, . Quapropter,, omissis et re-
liquis bene multis (2) satis cognitis, et duumvirorum illustrium methodis, hanc solam
exponam, quae Dorpati orta est (5).

Si F et / sunt vilrorum et objectivi et ocularis distanliae focales, vis amplifieatrix est

mu rz

Et F quidem facili negotio meliri, ‚f autem vix accurale cognoscere possumus, Sed in
tubo eulminatorio neutrum est necesse. Lineae enim, quae a vitri objeclivi centro ad
duo proxima fila verticalia ducta cogitari possunt, angulum A inter se faciunt, qui si
tempus, quo stella in aequatore a filo altero ad alterum migret, est I, per 151 cxpri=
mitur. Fila eadem proxima per oculare conspecta sub angulo aliquo apparebunt B,
quem hoc modo cognoscere licet per projectionem (Anglis double sight). Filorum in-
tervallum per oculare adspectum altero oculo nudo comparetur cum scala parlium men-
suräe noltae in distanlia quadam sub angulo recto locum tenenti; quae distanlia si
est D, et partes in scala intervallo filorum congruentes M, est:

M
1 = —
s:B=5
atque loco formulae:
VE?
adhihenda est altera ;
VzHeEBE ter‘
seu;
V= M. r
=57: 2D/gzA=M cotg. A

quam proxime.
Stru<

(1) Bessel, Astronomische Beobachtungen , VI, vı.
(2) Pearson, Introduction to Practical Astronomy, II, 46.
(3) Struve, Observationes Astronomicae , I,

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 15

Stiruyius. secundum hane formulam obtinuit pro oculari III, quod semper adhi-
buit, cum scalam in distantia D = 33 pollicum Parisiensium posuisset:

Intervallum. I. A. cotg. A. Pollices inscala. V.
1 24,97 6'14”,5 550,8 8,0 133,5
Ds 24,58 623, 7 537,5 8,0 130,3
3: 24,67 6 10, 0 557,5 7,7 130,1
4 2520 6180 545,7 8,0 132,3
Quarum media est amplificatio tertii ocularis 131,55

4. Axis horizontalis sit oporlet. Illud eflicitur libella suspensoria.

Ante omnia autem explorandum est, utrum axis eylindri aequales sint et circulares,
Itaque libella ab instrumento horizontali primum directo deinde reverso suspendatur.
Differentia inelinationum erit differentia radiorum.

Exempli gratia, Struvius die 7 Martii 1814 hac via invenit, radium axeos vrientalis
0°,23, idest, „oS55 pollicis circiter majorem esse occidentali , quod diserimen in tempus
observationum vix „5 eflicit (1). -

Besselus autem theoriam hujus experimenti exposuit (2), quae huc redit. Fulera
primum ponit rectangularia et axis esse et libellae., Jam radiis eylindri orientalis
sit @, occidentalis @’, altitudines autem punctorum infimorum utriusque fuleri, supra
plano quolibet horizontali sint A et A. Ergo altitudines centrorum axis erunt alterius
h- ay2, alterius A’ + a’ Y2. Jam si libella horizontalitatem indicaverit, erit

h+a.2v2=44+0a.2y2
sive
h—-l=(a—a).2y2
Jam vero axis revertatur in fuleris. Altitudines, quibus libella jam suspensa respondet
erunt,ä +a'.2VY2et#4 +a.2y2. Ergo si obseryatur devialio versus orientem

x secundorum, erit:
2
a oz (@ — a)

ubi R est longitudo axis. Jam quia originalis, quam dedit libella , altitudinis centro-
rum differentia erat A — W — (a — a) V2= (a — a) V2, erit eadem illa =

2 Rx aut secundis expressa —= ix. Quapropter libella, quae possit unius secundae diffe-
ren-

(1) Struve, Observaliones Astronomicae Dorpatenses, 1; v.
(2) Bessel, Astronomische Beobachtungen, I,ıv; et VI, vıı Schumacher, Astronomische
Nachrichten, W1, 235.

16 GERARDI REGNERI FOCKENS

rentiam indicare, inaequalitatem cylindrorum indicat etiam, quae non sıtperet R sin.

0,1768,

Besselus hac via invenit anno 1815, in suo tubo x esse partis semissem aut 1,63,
unde efhcitur radiorum differentia minor 7355 pollicis, atque vitium libellationis minor
0,4. Libellatio, quae fiebat plerumque antehac linea plumbea, non pendet ä crassitudine

cylindrorum.
Jam vero Besselus ponit, fulerorum angulum esse in axi 2/, in libella %’. Libella

aulem bifariam applicata excedat x partibus versus orientem, erit

Re=h— 4 + (r—r) sec. i
sed quoniam libella suis fuleris tangit axin, uli axis tangit sua fulera, indicabit illa dif-
ferentiam altitudinis

Re=hkh—% + (r—r’) (sec,.d + sec, d);
atque axi reverso eandem, ilem expressam partibus libellae

Re =ıh — h+(r—r) (sec. -+ sec.?).

Jam vero si inventurx x’ =0(0, eitr= r’, sin minus, differenlia cerassitudinis
cylindrorum r — r’, quam constantem et diversis experimentis constitutam lubet 25 ap-
pellare, dabit r
2: =zı +«:

unde reperilur
cos. €

=x—E
%o
Cc08. 2 + cos, e’

pro vera axeos inclinatione parlibus scalae expressa.

[dem monet, disquisitionem figurae cylindrorum esse paulo delicatiorem ; namque li-
bellae in omnibus tubi direetionibus ita adhibitae aequalis conditio ındicat ellipticos esse
eylindros, sed non indicat has ellipses circulos esse, Ergo cum Struvio ad stellas
receurrendum est, quarum obseryationes apte combinatae si quadrent ipsi visae sunt opti-
mm cylindrorum formam probare.

5. Libellae adaptatur scala in partes aequales divisa, plerumque lineas Parisienses,
nonnunquam arbitrarias. Sed valor harum partium accurate, comperla esse debet.
Variabilis quidem ille est cum bulba , id est. cum temperalura, sed ex observalis extre-
mis intermedii valores interpolantur, Incredibiliter autem acuta est sensibilitas libella-
rum, Littrovius adeo aflirmat, Reichenbachium tales construxisse, quarum
radius curvaturae excederet 200 milliaria Anglica , sed propter hane asserlionem ineurrit
in risum Anglorum (ı).
Quid-

(1) Littrow, Memoirs of the Astronomical Society of London, U, 278. Pearson, Practical
‚Astronomy , UI, 289.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 17

'Quidquid est, valor unius divisionis libellae triplici polissimum. methodo invenitur,

a.) Libella alligator circulo verticali exacte diviso, Tum paulisper moto circulo cum
libella, animadvertatur et numerus secundorum a circulo verlicali permeatorum et nume-
rus divisionum a bulba permeatarum. Quotum horum numerorum erit valor unius par-
tis libellae.

'6.) Observetur, quot secundis temporis stellae polaris transitus immutefur, immutata
inclinatione axis ope cochleae, per cognitum parlium libellae numerum. Tum ex
effectu ad causam solo calculo adscendatur , infra indicando.

ce.) Observelur idem astrum et directum ad fila priora et reflesum in horizonte mer-
Differentia erit duplex effectus inclinationis, unde ipsa causa »

curiali ad posteriora.
Itaque si per libellam haec insuper obseryata

quae est inclinatio axis, supputetur.
fuerit, comparatio horum valorum docebit, quantus sit unius divisionis in scala valor.
d.) In his methodis e cognito. divisionum valore valor revolutionis cochleae_ altitudi-
nalis cognoseilur. Struvius autem melhodo inversa, e cochlea aliunde definita sca-
lam explorayit (1). Nam postquam animadvertisset, quot divisiones universae revolu-
tioni responderent , mensus autem fuisset et hujus revolutionis et totius axis longitudi-
nem, invenit hos valores unius parlis , quae est 0,5 lineae Parisiensis. Distantia puncto-
rum contactüs in fuleris erat 17,180, magnitudo revolutionis cochleae 0%,001079, ergo

ipsius valor in arcu 188,6. Jam haec sunt observala ;

Dies. Locus. Bulba. Valor.

1826 Aprilis 5. Dorpati. 162,5 2 0”,557
—_ Junüi 3, . Jacobopoli. 154,02 0, 583
Augusti 16. Hochlandae. 130,17 0, 656

- Maji 25. Jacobopoli. 109,4 £ 0, 707

Ex his experimentis secundum methodum minimorum quadratorum invenilur

j pro longitudine bulbae x .... valor unius partis 0”,626 — 0”,00285 (x —139):
quae formula quatuor experimenta exhibet cum erroribus 0,002, 0:,000, 0'005, 0”003.
EAdem nititur haec tabella valorum semipartium per annum. 1826.

Longitudo bulbae. Semipartis valor.
1007 0,368
110 0, 354
120 0, 340
130 r 0, 326
140 0, 312
150 0, 298
160 0, 283

Pri-

(1)Struve, Breitengradmessung in den Ostseeprovinzen Russlands , I, 62s

18 ; GERARDI REGNERI FOCKENS

Prima methodo ad unum fere omnes utuntur. Besselus (ı) quidem. per illam: in-
venit valorem unius lineae Parisiensis in libella altera eirculi Reichenbachiani

2”,196 indicante thermom. -+ 5°,0C, Bessel,
2, 120 » » +13,6» Argelander.
2, 175 » » +14,6» Argelander.

Alterius melhodi exemplum cito Italicum (2), terliae nullum inveni.

6. Jam vero indicandum est ipsum artifieium libellationis.

a.) Tubo horizontaliter posito, observator austrum versus spectans suspendat libel-
lam, quae post semissem horae nacta tandem instrumenti temperaturam, atque Lran-
quillificata, indicet

dextre w
sinistre 0,
erit media bulba in puncto m=:(w-—o).

Tum inversä posilione suspendat eandem, quae indicet

desire w
sinistre 0
erit media bulba in puncto m’=:(w— 0).

Namque m et m’ proprie indieant distantias dextrorsum posilivas medii punctli bulbae a
medio puncto scalae, quod est inter duo puncta zero. Itaque m et m’ convenire de-
bent, ut axis sit horizontalis: at si non convenerint, inclinatio erit
!.(m+mM)=:[(wv+w)—(o+0)];
quae est supra memorala x, expressa parlibus libellae. Jam si valor unius partis est A
arcus secundis expressa et elevatio occidentalis, id est, inclinatio ‚orientalis axis partis
secundis temporis expressa est 5, erit
=, WwrwW-5+0)
Tao R
Eadem operatio, inversa objectivi positione, repeti possit verificationis ergo, Atsi, in-
versa axis posilione, repetita fuerit et dederit 5’, quae conveniat cum 5, indicabit ey-
lindros aequalis esse radii ; sin vero dederit diversam a 5,‘ cum ılla aut componatur, ut
eliminetur inaequalitas, aut comparetur, ut inaequalitas ipsa aestimetur.
Et haec quidem est trita methodus, ex eo inde tempore,, quo invaluit libella; eadem
fere illa, qua linea plumbea usurpatur (5). Enimvero omni et libella et plumbo su-
per-
(1) Bessel, Astronomische Beobachtungen , VI, vır,
(2) Carlini, Effemeridi Astronomiche di Milano , 1829.
(3) Delambre, Astronomie Theorique el Pratique, I, 73

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMIGAM. m

persedet usus horizontis mercurialis, aut illa via applicati, qua modo, uf tam directae
quam reflexae ejusdem astri transeuutis observationes inter se comparentur, qua Stru-
vius ambulayit (ı), aut alia admodum ingeniosa methodo, quam proposuit Bohnen»
bergerus (2), huc redeunte.

6.) Tubus deorsum dirigitor in horizontem arlificialem, oculari ita instrueto, ut vi»
trum inter et fila-lux incidat lampadis, et versus objectivum refleetatur. Jam in campo
simul apparebit ipsum reticulum ejusdemque imago. Itaque coineidentia facta fili hori-
zontalis cum imagine , illa distanlia, quae est inter filum meridianum ejusque imaginem,
erit duplex ‚inclinatio. Sed neque auctor exemplum methodo addidit, nec quodquam
alıbi invenire potui.

Jam vero alterutra methodo cognitum inclinationis vitium si velit] observator annihi-
lare , ita cochleam agat, ut nulla amplius sit differentia, aut status bulbae in utraque
suspensione, aut utriusque transitus stellae polaris, aut fila denique inter et imaginem,
At repeto illud, iterumque urgeo, graves errores solos mechanismo imminuendos, sed
tenues reliquos supputandos esse,

7. Linea collineatoria in axın normalis sit oportet. Hoc efhcitur reversione insiru-
menti. Sed varietas methodorum est.

a.) Objeetum terrestre seligatur, quod in directione tubi longe distet, ut in foco so-
lari dislineie appareat; signum meridianum adeo. Illud si bisectum fuerit a filo medio,
oportet reyerso.ax! ab eodem bisecetur, ut collimatio fiat in plano ad axin normali,
Itague quae fuerit differentia, haee aut ope cochlearum ocularium annihiletur, aut
aestimelur juxta spatinm in signo interceptum et distantiam ejusdem a vitro objectivo.

5.) Locum .distantis objecti occupet telescopium micromelro instructum, quod in
fundo stabili ante tubum ponatur. Eodem modo, quo supra, vilium cognoscilur; cerlius
autem illud, teste Schumachero, aestimatur.

ce.) Polaris stella observetur ad fila priora,, instrumento recio, ad posleriora, quae
erunt eadem, axi reverso. Differentia transituum ad filum medium reductorum erit du- '
plex effectus erroris collimandi in hac stella, unde formulis infra, exeitandis ipsa quan-
titas erroris invenilur. !

d.) Bohnenbergerus sua methodo modo laudata simul etiam opticum axin yult
eorrigi, revertendo axi: cu Schumacherus objicit, alterum fulerum, cui propior est
eireulus. .(namqne sermo est de circulis.meridianis), pondere deprimi , atque propterea
operationem adeo. delicatam malle. institui tubo horizontaliter erecto. Sed ingeniosus
CGlausenus ita vult-Bohnenbergeri methodum modificari , ut vitium inclinationis sua

c0-

(1) Struve, Observationes Dorpatenses, I, xx.
(2) Schumacher, Astronomische Nuchrichlen, IV. 332.
Ca

20 GERARDI REGNERI FOCKENS

cochlea annihiletur, quo facto cum fila semet tetigerint, deinceps libellato axi, hıjıs
inclinatio a libella indieata vitium erit axis optici. Sed nescio an huie juste objieia-
tur, quum in erecta positione tubi plumbo quidem non vero libella liceat uti, diversam
quadrante positionem tubi in utroque experimento, propter cylindros male torneatos,
quandam eventus incerlitudinem esse ereaturam,

Vix operae pretium est primae et secundae melhodi exempla afferre, quartae autem
nulla offendi; at tertiae methodi , quae revera est astronomiea , exemplum exhibebo eo
loco, quo formulas istue pertinentes evolvam.

8. Restat tubi azimuthum, quod tamen nequit, uti reliqua vitia solo apparatu me-
chanico inveniri, sed quod oporte: meris obseryalionibus astronomieis indagari. Diversis
autem methodis illud diversoque labore definitur pro varia positione, quam tubo desti-
nat observator, aut meridiana, aut prima verticali, aut alia verticali qualibet. Sed hae
methodi omnes adeo cohaerent cum usu tubi, ut nequcant inde divelli : quapropter re=
legabo diseussionem ipsarum ad ipsam usuum exposilionem.

Quaecunque autem positio instrumenli astronomo placuerit, tubus aut difficulter eam
obtinebit, aut difhcilius eliam per aliquod tempus seryabit, Hanc ob causam e re enit,
in directione destinata, imo quam proxime saltem, ponere signum, quod debeat a filo
medio bisecari, et in quo ejusdem azimuthalis error queat aestimari.

Plerumque columna in longinquo eimentata huie proposito inservit, quae superne lapi-
de est tecta , in quo divisiones verticalis incisae, et duae rectae secantes sculptae sunt,
quae valde acuto angulo coeuntes zero indieent. Quodsi lens bicouvexa in distantia focali
ab hoc puncto fuerit collocata , atque respeetu tubi eulminatorii bene centrata, signum
in quavis proximitate vel in ipso obseryalorio poni potest. Hujusmodi apparatus oceur-
runt in catalogis instrumentorum Anglicorum. At Besselo illi ab instabilitate culpan-
tur: ab eodem autem commendatur lapis oblongus columnae impositus, qui habeat plura
foramina aequidistantia, in linea reeta posita, quae linea admodum aculo angulo ad ver-
ticalem inclinetur, ut facilis sit aestimatio azimuthi. Necesse est autem , ut lapis in coe-
lum projieiatur. Sed vel sic tamen eo tempore latet, quo maxime desideratur , id est,
nocturno. In Francia diseus eireularis largo reflectore illuminatus et longe distans adhibi-
tus est pro signo meridiano, quod noclu bene apparuit. Grenovici, atque in aliis
quibusdam observatoriis, binae columnae sunt positae in oppositis direetionibus, non du-
plicato tamen propterea observationum valore. Satius duxerim, unam habere, at noctu
aeque alque interdiu servientem, ideoque lampadis capacem, ministroque ereditam, in-
primis in dominio positam, ne vafra ignorantia subruatur, quod Besselus expertus est.

Sed cum haec omnia salis incommoda sint, voluit Katerus pro signo meridiano lu-
bum adhiberi e regione positum, concedit autem, ideam illam neque a se neque vero
eiam a Gaussio profectam, sed anno 1785 a Ritlenhousio jam effectam fuis-

sc.

" RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 21

se (1). Pondius voluit tubum minorem paulo depressiorem esse, ut signum meridia-
num boreale posset assequi , quando positus esset versus austrum magni tubi: tum vero
utroque instrumento quasdam obseryaliones simultaneas fieri, quominus esset dubius al-
-terutrius, situs meridianus (2).

Ex antecedentibus elucet, quam egregium usum in singulis tubi culminatorii correctio-
nibus praestare possit tubus alter e regione positus. Quamobrem in posterum sequi
oportet exemplum, quod Struvius (3) dedit in adornanda speceula Pulkovana, qui
quidem magno circulo meridiano apparatum adjecit duorum tuborum meridianorum
adversorum , hoc consilio, ut absque reversione instrumenti axis oplicus exploraretur,

”

BGTA'P UT "IIE

HISTORIA TUBI CULMINATORIL

Instrumentum inyenit Olaus Römerus, astronomus Hafniensis, anno 1690 , suamque
inventionis gloriam per universum et quod excedit saeculum, nemine contradicente, ob-
tinuit. Ipse pauca edidit, at naelus est. discipulum successoremque Horrebovium,
qui omne supellectile observatorii, usitatasgue methodos accurate deseripsit, omnesque
chartas posthumas Römeri, quas paucissimas incendium turris haud attigisset , inte-
gerrimus edidit; cujus quidem opera, Besselo judice, talia sunt, quae terenda sint
unicuique practico astronomo (4).

Horrebovius itaque refert epistolam a Roemero ad Leibnitzium scriptam
15 Decembris 1700 (5), in qua consilium de adornanda specula rogatus inter alia haec
monet Roemerus: se non modiecum recedere ab eorum sententia, qui hucusque ob»
servatoria adornarunt ad pompam magis, quam ad usum, et instrumenta potius aedifi-
cio, quam aedificium instrumentis accommodarunt. Nec nihil abeo, inquit, ab aliorum
opinione, in adornandis instrumenlis, cum quadrantum et sextantum usum plane abro-
gandum censeam, magis fidens integro eirculo quatuor pedum, quam quadranti circuli
decempedalis.

Di-

(x) Schumacher, Astronomische Nachrichten , IV , 225.

(2) Pearson, Practical Astronomy , Il , 334.

(3) Schumacher, Astronomische Nachrichten , Xl, 39.

(4) Schumacher, Astronomische Nachrichten, UI, ı4. 2

(5) Horrebow,, Opera Mathematico- Physica , Il, 153.

b.. GERARDI REGNERI FOCKENS

Divisiones instrumentorum nec per transversales nec per cochleas rite fieri posse autu*
mo, imo ne in gradus quidem, sed delerminatas cireuli partes eflingere allaboro , sola
aequalitale , exiguitate punctorum et aequabilitate intercupedinum contentus , quae
omnia et infinita ejusmodi alia cum plurimas contineant circumslantias breyi stylo com .-
prehendere non licuit, et causa fuerunt ut nimium volendo nihil seripserim. Ex magna
proinde cogitationum farragine hac vice desumam arliculum de instrumento, cui uni
aptum aedifieinm jam per 25 annos exoplavi, sed nunquam obtinere licuit omni ex
parte voto satisfaciens,

Instrumentum est axis meridiani 6 pedes longus, volubilis circa polos muris solidis
innixos, in medio portans firmiter afixum ceirculum meridianum, 4 vel 5 pedum dia-
metri, cum tubo 6 vel 8 pedum, qui volutus in axe tolum meridianum prosequitur ad
ipsos horizontes, ut 4 vel 5 gradibus non absit. Ipsum instrumentum inelusum esse debet
camerae rectae , cujus latitudo 6 pedum, quae murorum est distantia , longitudo secun-
dum meridianum 30 vel 25 pedum ad minimum, altitudo non infra 20 pedes. Ut vero
tubo circumvoluto meridianus tolus pateat, et tectum et parietes rimam continuam ha-
bebunt 4 pollicum, parlibus camerae ila fere bisectae sallem per aliquot trabeculas fer-
reas cohaerentibus.

Instrumentum, ut apparet , satis parabile: difiicultas omnis in oblinendo loco et situ
firmi alicujus aedificii , quod camerae hujusmodi fabricam vel appendicis vel coronidis
loco admiltere possit. Non opus erit, si vel maxime copia darelur, vel instrumento
majori, vel camera spaliosiore, Praeter tria horologia ejusdem magnitudinis et fabri-
cae, nullus hie alius instrumenti usus, omni cura in hoc unico ad soliditatem et con-
stantem molum componendo consumenda.

Usus ejus erit in determinandis ascensionibus rectis et declinalionibus omnium puncto-
rum visibilium in coelo, istis quidem per horologia, his per eirculum axi tuboque
cohaerentem. Nisi nimis prolixum foret, varias observaliones mechanicas in adornandis
partibus instrumenti necessarias possem addere, edoctus experientia 8 annorum, quibus
simili (sed longe imperfectiori situ constituto) axe utor non plane poenitendo successu,
quod edendis aliquando, si Numen faverit, observationibus innotescet.

Mox in alia epistola Roemerus addit plura de suis observalionibus, Sed Horrebo-
vius de melhodo obseryandi Roemeriana ita loquitur (ı),

Consistit vero ista methodus, quam secutus est vir illustris in eo, quod neglectis
distantiis, altitudinibus et azimuthis unice rectascensionibus et declinationibus immediate
investigandis invigilaverit : neque has quidem ipsas in machinis suis principalibus sim-
plieiter determinaverit, sed earum tantum differentias a rectascensionibus et declinatio-

nie

(1) Horrebow , Basis Astromiae, Operum III, 22, et passim,

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 23

uibus solis, ut ex observationibus ipsis sine prolixo computo manifestari posset, quantum
planeta vel fixa motu’ primi mobilis praecederet vel sequeretur solem ; quantoque altio-
rem vel depressiorem occuparit parallelum,

Atque haec est illa ipsa observandi methodus, quam hic tradere nobis Proposuissemus
quamque ob adductas raliones tanguam omnium commodissimam ‚ facillimam atque
optimam amplexus est beatus praeceptor Roemerus. Hanc nimirum secutus unus
obseryator sine socio,, intra .clausos parietes, atque infra spatium viginti quatuor hora-
rum, non solum omnium planetarum, sed et praecipuarum fixarum intra et prope tro-
picos existentium differentias a sole in rectascensionibus et deelinationibus observare ae
definire potest aeque exacte, ac si solem, planetas et fixa eodem tempore videre eorum-
que intervalla metiri posset.

Ad miram hanc facilitatem illud quoque accedit, quod non minus methodum hanc

commendare potest, quod nimirum omnis apparatus instrumentorum ad illam requisito-

rum maxime sit parabilis, quippe qui nec sumptus ulira facultates hominis non omnino _
pauperis, id est mediocris, nec fabricam sive constructionem supra vulgaris artificis in-

genium, aut dexteritatem requirit. Neque difficulter locus invenitur aptus hujusmodi

observatorio, quippe cui saepius angulus domüs alicujus frustra instructus satis sit ido-

neus: semper in loco patente vile quodyis tugurium,, quod suo loro plenius patebit.

Adhibentur autem filamenta orichaleica , eirca nonnihil erassius filum ferreum voluta in
obseryatoriis Roemerianis, et quidem in ipsis machinis observatoriorum ad transitus
in instanti dijudicandos: decem meridiano parallela sunt extensa quae totidem testimo-
niis eundem per meridianum transitum, quando opus est confirmant. Per terna tantum
ut plurimum observationes peraguntur, quae, ut exemplis manifestum est, rarissime dimi-
dii secundi temporis incerlitudinem relinguunt, Fila ejusmodi praeterea in quibuscunque
telescopiis inserviunt collimationibus usque ad pauca secunda gradus discernenda diametris
planetarum accurate mensurandis; eclipsium phasibus determinandis: maculis in disco
solis vel lunae delineandis, maxime vero insignis existit hujusmodi reticulorum usus. in
subdividendis instrumentorum divisionibus, si mieroscopio imponantur, quod indicis vel
alhidadae perfectissimae vicem praestat. :

Eece non tubi meridiani tantum, verum microscopii mierometrici ortum insuper. At
plura audiemus.

Beatus Roemerus plura incommoda pertaesus de observatorio alibi adornando cogi-
tare coepit. Sed eo tempore variae eircumstantiae prohibuerunt, quo minus observa-
torium in apertis et patentibus campis erigere posset, quare anno demum 1689 vel 1690
angulum in domo sua ei destinavit negolio. Nobilem istum angulum adumbravit Horre.
bovius, cujus pavimentum altius est plano plateae tredecim pedes vel nonnihil ultra,
supra quam in fenestra attollitur axis machinae ad pedes quinque, ita ut hic axis supra

planum plateae ad pedes octodeeim vel nonnihil ultra assurgat. Instrumentum domesti-
| j cum

24 GERARDI REGNERI FOCKENS

cum innilitur tanquam columnis lateribus fenestrae. Aedificium ipsum. muris crassisy,
validis, antiqgnis et nusquam fatiscenlibus, firmissimo vero fundo et fundamento super-
struetis constat, ita ut in soliditate et situs constantia non haberet beatus Roemerus,
quod desideraret,

Uberior aulem mox sequitur descriplio machinae Roemerianae domesticae , quam piget
omitltere; item exploralio situs per altitudines correspondentes, cujus affert exempla: tum
vero additur etiam fusior omnium correclionum exploralio, quae tanquam introduclio
praemiltitur celeberrimo Triduo Roemeriano, cui tanquam calx accedit disquisitio erro-
rum qui per illud tempus observaliones inquinavere,

Enimyero ventum est ad ullimum caput Baseos Astronomicae, quod agit de altero
instrumento Tusculano, ab usu cui destinabatur insirumento aequinoctiorum vocalo.
Hujus axis est perpendicularis axi producto rofae meridianae: alque ipsum instrumen-
tum constat tantum axe fusiformi, qui in polis conicis desinit, et telescopio trium pe»
dum eum semisse, quod ipsi axi perpendieulare est et proinde in horizonte punctum
aequatoris oriens atlque occidens spectat. Pertractato reticulo dicendum nonnihil est
de incommodo, quo laborabat hoc instrumentum, ut cautiores fiant alii, qui forte hane
observandi methodum imitari' volent. Scilicet unum fulerum ambobus instrumentis, mi»
nus fausto omine fuit commune atque hine, quando volvebatur haee machina aequi-
noctiorum, variis modis pro vario situ stringebat illud fulerum, unde situs rotae meri-
dianae conlinuis iisque sensibilibus mutationibus obnoxius erat, quod incommodum
simul arguebat , ipsius hujus machinae polos, quemadmodum rolae meridianae, non
undique exaclissime detornatos fuisse. E

Damnabat proinde D. Roemerus tantisper hoc instrumentum, ut integer usus mane-
ret instrumenti praeeipui , scilicet rolae meridianae : sed tamen ibi manere sivit, cum.ea
conditione ul tubus certo semper situ ad zenilh dirigeretur: dicebat enim instrumentum
tamen ita conseryari et monstrari posse hospilibus; habere nos posse occasionem, interdum
tentaminis gratia aliquas observationes faciendi, et sie quoque ansam de ejusmodi obser-
vationum usu cogilandi: velle se, si idoneam occasionem naneissi posset, alio loco idem
erigere obvervatorium et tunc fulcra ex muro adeo solido, ut nullo modo yacillare possit,
exstruere, simulque curare, ut poli instrumenti aequinoctiorum, quod alias inulile foret,
exacte detornarentur.

Hinc in .observatorio Tusculano negligenter habebatur hoc instrumentum. Sed initio
quidem in oriente et occidente obseryata ac determinata’erant per amphioptram puncta
in horizonte diametraliter opposita, ad quae instrumentum compositum erat, et quo-
rum ope deinceps examinari posset. At contenli eramus, modo non adeo enormiter a
vero abluderet, quin observationes, tenlaminis gratia, possent inlerdum instilui.

Dixi, axem hujus instrumenti perpendicularem esse axi producto rotae meridianae ,
unde facile intelligitur, instrumentum hoc ila collocari debere, ut axis ejus versetur in
ipso meridiano , sive ut polis suis speciet austrum et boream: quamyis hic summa non

Te=

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 25

requiratur accuratio, cum, observationes per hoc instrumentum satis accuralae esse pos-
sint, utut tubus a primario verticali ad quadrantem gradüs et ultra declinaverit, quod
patebit exemplis, unde faciliserit hujus instrumenti usus;: nam si modo polorum situs non
mutatus sit ab una obseryatione ad proxime sequentem, istae duae observationes inter
se collatae satis firmam producent conclusionem.

Usus proinde hujus instrumenti aequinocliorum est, ut eo mediante observentur cor-
porum coelestium transitus per primarium verlicalem, meridianum circulum in vertice
orthogonaliter secantem,, sive quando in oriente et oceidente versentur: inter quae in-
primis obseryatur sol, praecipue circa aequinoclia,'pro determinanda ejusdem declina-
tione; qua data, datur aequinoctium unde quoque nomen sortita-est machina nostra.

Porro describitur obseryandi methodus, exhibetur ezemplum, duo postulata explican-
tur, alterum ut instrumentum nullo omnino laboret parallelismo (vitio collimationis),
alterum, ut poli sint optime detornati. Tum indicalur, quomodo corrigatur devialio a
primo verticali. Cum nunc ea dieta sint, quae de structura et directione legitima in-
strumenti aequinocliorum seitu necessaria esse existimat Horrebovius, devolyilur ad
determinandas ex observationibus, quae ad manum sunt, declinationes solis competen-
tes, quod plerisque adductis exemplis persequitur. Tum vero haec addit in fine.

Certum est refracliones et parallaxes nihil afflicere hujusmodi observationes in prima-
rio verticali, sed horologiorum aequabili motui omnia deberi. Obseryentur pro nde
stellae fixae in primario verticali, atque inde eruantur declinationes verae in meridiano,
intermediis autem temporibus observentur earundem fixarum declinationes per rolam
meridianam in ipso meridiano: differenliae erutarum atque observatarum declinationum
erunt refractiones stellarum in istis altitudinibus meridianis.

. Cognitis- refractionibus .in..omnibus altitudinibus ab aequatore usque ad. altitudinem
solstitii aestivi, observetur‘idoneis temporibus sol, Mars aut Venus in primario verticali,
alque inde eruatur obseryati planetae declinatio in meridiano: medio vero inter obser-
vationum momenta in primario verticali tempore in ipso meridiano, observelur ejusdem
planetae declinatio per rotam meridianam: hanc in meridiano obseryatam declinationem
corrige, per cognitam,;in. ista, altitudine refi:.ctionem „ eritque differentia inter erutam
illam ‚et. correetam hane declinationem parallaxis quaesita.

„‚Recitatis; arılem his, haereo equidem dubitans, num magis admirer animum Horre-
bovii,.diseipuli modestissimi,, amici autem integerrimi, an, vero ingenium Roemeri,
aequales suos, centum et triginta annis, quod ajunt, post se relinquentis, Elucet enim,
non modo in tubo meridiano, nihil magnopere, excepto mechanismi progressu , effectum
esse, quin id Roemerus effecerit, verum etiam hune. tantum.astronomum practicum
tubi culminatorii usum verticalem ad. latebras usque fuisse ‚perserutatum , usum dico
per centum et triginta annos öbsopitum, nuper autem a Besselo suscitatum.

Flamsteadius, Roemeri aequalis, omnes suas observationes aut sextante mobili

D “auf

96 "IGERARDI REGNERI FOCKENS

aut quadrante murali effeeit, quibus tam adscensiones, quam declinationes, definivit.

Sed Halleius tubum culminatorium introduxit in .obseryatorium Grenovicense, jude
non abiturum ; imo vero discessit ipse deinceps a tubo, postquam, acceplo quadrante
Sissoni, coepit transitus aeque atque altitudines hujus ope obseryare, Sed idem jam
ita discesserat anlea a primaria auctoris idea, ut posito tubo in allera axeos extremi-
tale, amilteret symmetriam, et aequalem utrinque pressionem, neque vero, etsi flexioni
axis mederetur, rigorem optatum assequerelur. Tubus Hallei erat 52 pedum, axis
autem eubiti unius, libella munitus. Reticulum illuminabatur ope luminis reflexi a
charta perforata, ante objectivum inclinata. Fulcra autem mobilia erant utroque sen-
su. Quapropter parum videtur relictum fuisse futuris artis progressibus. Nihilominus
tubus, Hafnia oriundus, Grenovici auctior atque emendatior eyasit, cum achromatico
objectivo , axi conico duplici, aequilibratione, illuminatione , aliisque instructus fuerit ;
sed mox, quod pluris est, utilis exstitit et necessarius. |

Tempore Doctoris Smith tubus in medio axierat positus, atque illuminatio anno 1738
jam fiebat per aperturam, in tubo factam, subtili cornca tectam. Sed Doctor Ushe-
rus anno 1787 invenit illuminationem per axin (ı).

Bradleius autem, ut istuc revertar, Grenovicum vocatus, usus est tubo meridiano,
a Birdio confecto , cujus distanlia focalis erat 8 pedum, axis vero quatuor pedum cum
semisse, objeciivum aulem non achromaticum erat. Auxit tubus objecta fere quin-
quagies (2). - |

Sed non ubique tubus eulminatorius cum eadem fidueia receptus fuit, imo a plerisque
cum suspieione remotus, quo factum est, ut quidam assuefacti quadrantibus in omnem
hujus tubi reprehensionem evagarentur, conlra ipsius usum vociferantes. In his diu fuit
Lacaillius, qui ad fixarum adscensiones constituendas usque ad annum 1750 adhi-
buit altitudinum aequalium methodum , sed in promontorium Bonae Spei delatus tubum
meridianum adhibuit, cujus micrometrum erat rhomboidale, quo observaret, quidquid
tubum immobilem noctu permearet, ut per breve temporis spatium 10900 stellas intra
polum et tropieum antarcticum definiverit (5).

Flamsteadius et Lahirius anno 1630 in quadrantibus secundo toto fuere eon-
tenti: Bradleius et Lacaillius anno 1750, in tubis culminatoriis coeperunt 'quar-
tas secundi partes distinguere. Maskelynius autem anno 1765 octavas partes, verum
mox decimas secundi partes adnotavit.. Postremum merem omnes seculi sunt: non

quod

(1) Pearson, Practical Astronomy, Il, passim,
(2) Bessel, Fundamenta Astronomiae pro anno 1755 , 7%
(3) Delambre, Histoire de P’Astronomie au XVIlle siecle , passin,

RESPONSIO'AD QUAESTIONEM 'ASTRONOMS CAM. 27

quod deeimam partem semper liceat despondere, sed duarum decimarum errorem ple-

rumque liceat evitare (1).
Testimonium autem memorabile est Bernouillii, quod dedit anno 1771 (2). Rara

sunt observatoria, inquit, in quibus non in promptu adsit tubus culminatorius, sed ex-
eeptis Anglis, caeleri minus frequenter illo utuntur , quam feri posset ad tempus verum
obseryationum inveniendum, Plerique adeo astronomi non audent proferre obseryatio-
nem paulo graviorem, nisi fulciant eam observationibus aetfhahum solis altitudinum.
Atque idem hie yidetur non leve attribuisse, ut tubus in Europa universa frequentius
usurparelur, qui exeunte praecedenti et hoeineunte saeculo diurna nocturna manu coepit
versari, sed unum tamen impedimentum invepit, quo offenderetur, circulum repetilorium,
Nam quum iste furor repetendi, Europam invasisset , fuerunt'astronomi, fuere geodetae,
Biotus (5), aliique, qui hune circulum tubo meridiano ad tempus inveniendum prae-
ponerent, His autem ‚mihi videtur , haud-auseultandum.esse, Ex,quo.enim dempore circuli
meridiani invaluere, repetitio obsoluit imo fortasse non longe abest tempus, quo astrono-
mi, respicientes ingentes labores, qnibus circulus repetitorius bene meruerit tam de astro«
nomia quam de geodaesia, augurante Troughtono, requiem ipsi sint cantaturi (4).

(2) Delambre, Astronomie Theorique et Pratigue 1, er,
(4) Bier nomilli , Recueil pour\tes Astronomesy, 1, 2%:

43 ),Biot, Traite d’Astronumie Lhysique ‚L,:273.
(4) Memoirs of the Astronomical Society of London, I, 54.

Da PARS

3 "GERARDI REGNERI FOCKENS

a — — u

u -

PARS PRIOR.

DE USU TUBI CULMINATORII IN ASTRONOMIA,

CAPUT PRIMUM

USUS TUBI GULMINATORII IN TEMPORE DEFINIENDO.

1. 1 ren culminatorius exacte describat circulum meridiannm, Horologium toties
zero indicet, quoties punctum vernale transeat tubum, adeoque tempus sidereum se-
quatur. Rebus hoc modo compositis, quo nunquam inveniuntur compositae, uniuscu-
jusque stellae transeuntis adscensio recta indicatur ab horologio: quasi habeas circulum
aequatorialem , in quo distantias stellarum ad 15”, aestimatione ad 1”, quinque autem
lectionibus infra 1”” capere possis. Itaque observaliones transituum #, exacte convenient
stellarum adscensionibus reclis , quas dederit catalogus si quis sit perfectus, ut sit

at.

Sed haec tria, tubus, catalogus et horologium, si fuerint imperfecta, neque ad amus-
sim adornata, convenientia ista rumpetur, et differentiae apparebunt aut constantes, aut
anomalae pro origine unde fluunt.

Nam si illae horologio solo oriuntur, reliquis sanis, aut constantes erunt differentiae
observationem inter et catalogum, si horologii status solus erret, aut regulares saltem ,
si praeterea cursus aberret, aut anomalae denique, si motus horologii ab uniformitate
recedat, Quidquid est, si r est correclio horologii tempore ?, erit

»=tit+r
Sin autem errorescatalogo oriantur, reliquis sanis, aut constantes erunt differentiae, si
communis sit excessus hiatusye adscensionum rectarum catalogi prae veris, aut irregula-
res, si calalogus, uti fit, suis erroribus laboret, auctoris obseryationibus tribuendis.
Jam vero si d« est correctio adscensionis alicujus, erit
e rk =t+r.

Tan-

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 29

‚Tandem si tubo oriantur istae differentiae , aut regulares erunt,, id est, cerlis adstrictae
legibus, quae calculum effectus eniuan, si solo oriantur situs errore constanti, aut
irregulares, si non, situm.meridianum modo, sed ne situm: quidem fixum,, inter observa-

tiones seryaverit, . Itaque si 8 est correctio, quae situi tubi debetur, erit

etrdk=t+rTr+% (1)

Jam vero apparet , id quod in universa -astronomia occurrit, ut ex obseryalis effec-

“tibus, cerlae adstrictis legi, ad causam calculo adscendatur, hie quoque illud valere,

atque ex obseryatis transitibus stellarum posse, cognitis binis elementis, tertium vitiosum
corrigi. Enimvero in hac, quae rebus adhaeret, imperfectione, yilia simul insunt
tribus elementis, catalogo, horologio , tubo: quapropter videlur nihil certi ex obserya-

“tionibus posse concludi. Sed hoc meritum est astronomiae practicae, ut bene seleclis
“combinatisque observationibus, vel sic tamen elementa singula absque vitio invenianlur ,

cum obseryatarum differentiarum pars sua cuique causae perturbatriei adscribatur.
Ergo in posterum haud idealem quandam perfectamque at praesentem rerum condi»

‘lionem ante oculos ponam, quo minus in theorias evager , at magis spectem usum,

Etsi autem‘ haec tria elementa referantur ad tres usus primarios tubi meridiani ‚ se-
cum invicem ila conjunetos, ut. divelli nequeant, tamen, uli licet in aequaltione quem

“velis e tribus ignotis secernere, ita primo loco hanc aequationem fundamentalem (1) ex-

plorabo ‚ tum vero hoc capite agam de tempore definiendo, id est, de horologio cor-

"rigendo.

2. Tubus culminatorius circulum describat ferme maximum, verticalem, meridianum:
horologium astra quam proxine sequatur: catalogus sit talis, qualem praebet hodierna

conditio astronomiae, .in stellis wa ierlum fuadamentalibus non perfectus ille quidem,
at recipiendus, ut sit

a, Ve mh t

Itaque tria vitia, at parva, in tubo adsunt. Nam post rectificationem mechanicam,

scriplus non est maximus, et inclinationis, ob quem idem non est verticalis, et deviatio-
nis, ob quem non est meridianus. Apparet, transitum astri per tubum non amplius
esse ipsius transitum per meridianum. Ergo observato tempori transitus adjicienda est
correctio d, originem ducens e viliosa posilione tubi, ut illud: tempus transitus T inve-
niatur, quod horologium indicasset, si positio tubi ad amussim .rectificata fuisset. Pri-
mum quaeram hane correctionem 4 (1).

Circulus parvus, quem linea collineatoria describit in coelo, distet a maximo. parallelo
versus orientem angulo c.

Cir-

‘(z) Encke, Berliner Astronomisches Jahrbuch, 1830, 305. “

30 /GERARDI REGNERI FOCKENS

Circulus ille magnus cum eirculo werticali, 'cui intersectio horizontalis eadem est,
versus orientem faciat angulum d.

«Circulus ille verticalis cum meridiano versus örientem 'angulum faciat «a.

Circulus iterum magnus‘ille cum eireulo declinatorio, cui im aequatore eadem est in-
terseclio, versus orientem efliciat angulum n.

Circulus autem ille declinatorius cum meridiano versus orientem efliciat angulum m.

Negativae erunt @, d, ec, m, n, quoties versus occidentem ‚ceeiderint. _Quid autem
hae quantitatis significent , celarius e prima figura patebit.

Esto PZA meridianus observatori, P polus, Z vertes, A punctum aequatoriale in
meridiano,, O punctum horizontale in oriente, p polus alter axis instrumenti ad sphae-
ram usque producli, parum distans a puncto O, Circulus punetuatus esto parvus, quem
axis opticus deseribit, atque huic parallelus maximus Sp’, quem describeret, si collima-
tio esset jusla.

Ut positio instrumenli quolibet tempore penitus innotescat, praeter hane distantiam eir-
culi minoris a majori, quae est e, vel ab ejus polo, quae esı 9D—c, insuper requiritur,
ut hujus poli positio referatur ad planum in spatio datum, lineamque datam in plano,
Runctumque datum in linea. Sed hoc abesse potest, quia radius sphaerae arbitrarius est.

Nobis jam tempori inveniendo intentis planum maxime conyenit meridiani , linea au-
tem aut illa, quae ad zenithum, aut quae ad polum pergit, aut simul utraque, Ergo,
si verlicem elegeris, tam azimuthum poli axis, quam distantiam zenilhalem, sin polum
mundi malueris, tam angulum horalem, quam distantiam polarem, opus est cognovisse,
Quapropter polus instrumenti datur

aut angulo AZp = 90 + a et arcu a —=90 +5,

aut angulo AP» = 90 + m et accuPp =M) + n.
Cujus situ cognilo axis optieus datur arcu ps = 90 — c. Literae illae auectoritate
celeberrimorum astronomorum jam dudum usu receptae sunt. Jam vero triangulum PZp

inter polum mundi, horizontis et instrumenti praebet has aequaliones inter quatuor partes
indicatas et latus ZP = 90 — ®, quod est aequatoris altitudo ::

sin.n = sind sin.d — cos.5 sin.a cos. ® («)
sin. m eo.n = sind cos.® + cosd cos.a sin.d (b)
c08.m cos.n = cos. b cos. @ (e)
sin.d = sin sin.d + cos. sin.m cos. ® (d)
sin.a co.d — — sin.n cos. + cos, sin. m sin. ® (e)

Jam stella quaevis, cujus declinatio est 3, appellito ad medium filum retieuli in s, quo
tempore, quum ipsius angulus horarius sit ZPs = #, triangulum Ps dabit aequalionem

sin.ce = — sin.d sin.n -- cos. d cos. r sin. (d—m), (1)

unde

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 31

unde' eruenda est &.: Aequatio illa ad. omnes pertinet transitus, modo declinatio sem-
per a puncto A versus Z numeretur, adeoque, cum australis sit, negaliva habeatur,
et in culminationibus inferioribus trans polum usque ad fixam numeretur, adeoque de-
clinationibus supplementum adhibeatur. Si inde 4 secernitur, erit
sin. (d—m) cos. n = sin. n tg.d + sin.c sec. 9,

additoque utrinque sin. m cos. r, erit

2 sin.20 cos. (1)—m) cos. n — sin.m cos.n + sin. n tg.3 + sin.e sec. ?, (A)
in qua factor cos. (35 — m) cos. n est cosinus anguli, sub quo eirculus major, qui
angulum $ bisecat, secat circulum Sp’; sieuli cos. m cos.n est cosinus anguli, quem
eirculus Sp’ cum meridiano eflicit, in puncto intersectionis Q, cujus distantia ab aequa-
tore innotescit aequatione.
sin. m
ig. n
Aequatio (A) est formula Besseli (1), qua instrumentum refertur ad polum,

tg. AQ=—

yo=mHtntgd + ec sec‘.

Substituantur autem in (’A) aequationes (@) et (5), erit

. . e m ” N . zn $) ” ;
2sin. 24 cos. (24J— m) cos. n =sin. 5 on + sin.a cos.5 mo) + sine sec,d, (B)

quae est formula Mayeri (2), qua instrumentum refertur ad zenithum ,
4 = a sin.z sec.d + 5 cos. 2 sec.d + e Sec. 9,

in qua % est distantia zenithalis.
At si tubus simul refertur ad zenithum et polum, alterutra ex m et 2 combinatur cum,
alterutra ex @ et 5 et substituitur in aequatione (A), unde hae fluunt: .

2 sin. 26 cos. (24— m) cos. n—= sin. dse.d — sin. 2 ee sin.c sec. 3
=sin.«@ cos. 5 cosec.d+ sin. 7% en +sin.e sec. }
— sin, & = + sin. m c08, 2 nz +sin.c a °
=—sin.a cos a ++ sin. m C05.72 = +sin.e sec, 3

qua=

(1) Bessel, Zstronomische Beobachtungen , Il, w.
(2) Delambre, Astronomie Theorique et Pratique , I, 420. Piazzi, Lezioni elementari di astro=
nomia ‚1, 136

32 "GERARDI REGNERI FOCKENS

quarum prima est formula Hanseni, qua instrumentum referlur ad zenithum atqueı
polum

= bseca.® — n sin.% sec. & sec.d + € sec. (C)

Formula Besseliana habet numerum m in omnibus fixis constantem, adeoque in
differenliis transituum evanescentem, sed directe ex obseryalionibus. haud inveniendum.
Ergo huic aequationi (A )"adjungenda est aut

sin. m cos.n — sin. 5 sec. o — sin.n tg.d,

si b e libella est cognita, aut

sin, m c05.”2 = cos. 5 sin.@ cosec.® + sin.n cotg. ©,
si @ e signo meridiano innotuit : quae formulae ita scribi possunt ;

= bseed —ntg.o9

m = a cosec.d + rn cotg.D.

Mayeriana illas adhibet quanlitates @, 5, c, quae et obseryalione directa inveniunlur,
et singulis mechanismis, si opusfuerit, corriguntur. Hanseniana insuper hoc commodo
gaudet, ut ires quantitates d, c, r» observalione directa reperiantur , et praeterea cOn-
stantem habet terminum ? sec. &. Ceterum haec clare indicat, incerlitudinem defi-
niendi lemporis in instrumentis aeque bonis, atque aeque incerta adeo ipsorum det n
determinatione, cum altitudine poli augeri. Quapropter mihi quidem videntur his tri-
bus, quos exeitayerim usibus tubi culminatorii, singulae aptari formulae: Besseliana,
adscensionibus rectis determinandis; Mayeriana, positioni tubi corrigendae; Hanse-
niana auiem tempori definiundae. Sed illud praeclarius habet formula Mayeri, ut in
tubis male stabilibus, suae singulis observationibus et deviationes et inclinaliones, in signo
atque libella observatae , direete applicari possint ; illud praeclarius eliam reliquae, ut
in tubis egregie stabilibus per integram periodum m aut 5 eadem maneant, ideoque facili
negotio eventibus applicentur.

3. Huc pertinet interyallum filorum, Nam si astrum appulerit ad filum, cujus di-
stantia ab eo puncto, cui e convenit, est /, positiva quando orientalis, et si Z est angu-
gulus horalis transitui per filum laterale addendum, ut transıtus per filum meridianum
innotescat, erit systema aequationum |.

sin. (c+f)

sin. e

— sin. $ sin.n + cos. 3 cos. n sin. (d-+2— m)
— sin.d sim. + 003,3 cos sin. (d — m):
unde oritur aequatio semisecreta :

a z os. (e = ne
sin. 2 = sin, f sec. 9 (FH + :) ; „al EDn a “Sec, “),
cos. 2f eos. (Z2+9— m)

quae

“

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 33

‚quae tuto transit in hanc arcualem
sin? = sin. f sec. 3, ‘ (1)
aut in hanc temporalem
t=/fsec.), (2)
quam invenimus supra. Sed hoc loco monebo fines, intra quos usus formulae (1)
eircum scriptus sit (ı ). Est enim illa proprie haec
arc. sin. (sin. 15/ sec. 3)
"= F Brakel;
quapropter erit differentia inter (1) et (2) approximata
arc. sin. (15,/ sin. 1” sec. 3)
15 |
= 55 (15/f sin. 1” sec.3)3,
neglectis potentüis altioribus. Pro filis extremis Struvii est /= 50° = 12° 30” = 0,003636.
Ergo error reductionis est
"an € — t = 00001102 sec. 33;
id quod pro regione stellae in partibus circuli maximi efhcit
15 (’—1t)
'sec. ö

quapropter,, ut reductio per formulam (2) facta a vera non aberret plusguam 0”,05
eirculi maximi in regione stellae, oportet declinatio non excedat eam, quae dalur aequa-

tione

W —-t= — f sec.3

— 0”,001653 sec. 3°:

0”,001653 sec. 3? — 0",05;

eujus adeo erit
r sec.3 —5, 500,

id est,
’ = 793%.

Pro filis intermediis autem , in quibus est f = 25°, hic limes valor declinationis erit
3 = 86°1Y.
Sed differeniiam exactam inter formulas (1), (2), pro / = 60', ipse supputavi:

ı)Struve, Observationes Dorpatenses, 1, xxzır.

34 U GERARDI REGNERILFOCKENS.

Declinatio. ‘Correetio. y

(}) 89° ed us 863849:
88 4, 504
SIE 1,328

86 h 0, 558

5 0,383

84 0,164

83 0,101

82 0, 068

81 - 0,047

80 0, 034

79 0,024

78 0,019

77 0, 014

Sed hoc argumenlum mihi repetendum erit.

4. Et haec quidem ad tubum pertinuere. Jam vero horologium inspiciendum est.
Hujus status tempore quolibet 2? sit 7°, positivus aut negativüs secundum valorem
funetionis 3.5 - f i

tempus horologicum minus tempore siderali:
cursus aulem diurnus sit y, positivus aut negalivus secundum valorem functionis
24\horae horologieae minus 24 horis Sideralibus: )
Ergo tempore inseculo 7, quo Stella ad filum’ meridianum appulerit, correetio 'horolo»
gü erit and

_ ws Im
a ey: .Yı

qua addita tempori # erit tempus siderale transitus per tubum # + r, additaque huic in-
super illa correctione 4, quam exigit tubus, erit tempus siderale trausitus per meridia-
num 2+ 7 + 0. Sed tempus siderale, quo astrüm quodlibet culminat, idem e$f atque
ejusdem adscensio recta apparens, Itaque si hate appellaveris & ‚'enit

et Er Eh. (A)
Et hace est aequatio, ‘quae oblinettubum inter et korologium et catalogum.

Catalogum autem hic appello id, quod directe quidem ille non exhibet, verum involu-
tum habet. Apparentem enim adscensionem indicatam volo, id est purgatam a praed
cessione, nulatione, aberralione, motuque .proprio „ at correctam etiam ab aberratione ,
quae in culminantibus quidem astris declinationis nılla est, adscensionis autem in. pleris-
que, saltem astris polaribus, non negligenda est. Namque aberrationis diurnae effectus,

ın

RESPONSIO, AD QUABSTIONEM ASTRONOMICAM. 35
in.superioribus culminationibus adscensioni mediae addendus , in inferioribus ab. ea sub-
sirahendus, est, IOEEREPE j

ß —d sec. 3 = al AL muB, neue . Ssec.d,
1 — es sin. @2 !

in quo e est excentrieitas meridianorum terrestriums

Sed e mente Besseli Struvii que (1) completa atque facillima hujus 'aberrationis
habebitur ratio‘, si hune 'terminum , qui e'sua natura fuisset, priori membro aequalionis
(A) addendus, a membro 'posteriori substraxeris, in quo scilieet 4 involutum‘ habet &
in termino -
> £ c sec. 9, _
eujus loco si jam adhibueris

or (e — d) se.d = e sec. 3,
Eos diurnae in omnihus observationibus meridianis justa ralio habebitur.

3. ‚Jam vero correctio horologü si quaeritur ex aequatione (A), erit illa

Tr=z&e—(t +94),
ubi & est adscensio recta apparens stellae e catalogo , obseryatum tempus horologicum
"lransitus, 8 autem correctio quam. exigit tubi positio , triplieiter exprimenda ,

b:2= ım. + ; ntg.d -+.c’ sec.)
. I. = a sin.2.sec.d +. 5 cos. 2 sec.:d + c’ sec. 3
= dsec.® —..2 Sin.2 sec.d sec. I + c sec, °.

Agikir ad’exempla propero.
Exemplum I (2). Quaeritur, ahnt horologii correetio ex sequentibus iin speoula
-Regiomontana die 19 Julit 1826, observatis culminationibus prodeat:

Stella. Adscensio apparens. Culminatio reducta. Correctio horologii.
_ Tauri @. 46 25n58:,77 4 25n33:,93 + 24,84
Aurigae 2. 5 3 53,34 5.328,59 24,75
- Orionis ß. 5 612,13 3.5 47,44 24, 69
Tauri, £. 515 19, 99 5 14 55, 25 24, 74
" "Orionis &. 5 45 46, 83 5 45 22,16 24, 67
€ Media correctio tempore horologico o, 56 7m + 24,738
Uti-

{») B essel, Astronomische Beobachtung: gen, Iv 1% Sr uve, Observaliones Astronomicae, Il, zı.
. ‚Bess el, Tabulae Regiomontanae , xzır. .
(2) Bessel, Tabulae Regiomontanae, zum,

E 2

36 GERARDI REGNERI FOCKENS

Ulique in hoc exemplo neque apparet reductio adscensionis mediae in apparentem, neque
reductio transitus observati in verum. Atqui prior ista neutiquam pertinet ad nosirum
argumentum. Suflicit indicasse, tabulas Regiomontanas, iisque nitentem ephemeridem
Berolinensem , pro integro saeculo 1750 — 1850, et quotannis, exhibere loca apparentia
45 stellarum fundamentalium : neque velim alias ad tempus definiendum usquam adhi-
beri, quia consensum in his animadversum frustra quaesiveris in reliquis.

Sed altera pars omnino pertinet ad hune locum. Ergo inspiciamus ipsas observationes
Regiomontanas, indeque observationes originales excerpamus, atque reducliones, Hae
sunt illae, ad circulum meridianum factae (1):

Stella. I. II. HL LV. V. Transitus. Tubus. Horologium.
Taurim. 34 181 335 487 3,7 42503361 + 063% + 24,82
Aurigae &. 46,2 70 230 483 9L 53 27, 39 +0,70 +2473
Orionis ß. 17,9 33,4 47,3 1,9 16,4 54,30 +0,14 -+ 24,63
Tauri £. 21,8 379 549 111 27,6 1454,80 +0,95 +247
Orionis &. — —_— 21,9 36,3 51,0 45 21,9 +0,25 + 24,64

Columnae numeris insignitae continent appulsus ad quinque fila observatos, Sequens
indicat medium omnium appulsuum ad filum medium reduclorum. Penultima exhibet
correelionem 4 transitui debitam prae vitiis instrumenti
m —= + 0:,020, n = + 0,408, ce = + 0,198,

quae valent ab 11 Julii ad 16 Augusti 1826. Ultima autem columna exhibet differentias
inter adscensiones rectas apparentes atque culminationes observatas easque prae columna
penultima jam correetas. Diserepantia est autem levis quaedam inter hos eventus, sum-
mum 0°,03, quae tribuenda est novae reduetioni adseensionum apparentium,

Exemplum Il (2). Dorpati, 26 Octobris 1823, ad eirculum Reichenbachia.
num observatae sunt culminaliones sequentes:

Stella, Fila. Culminatio. Correctio. Culm.reducta. Adscensio. Horologium.
Lyrae a. 5. 18h31m235,24 + 05,44 18131723,68 18:30”58,30 — 25°,38
Aquilae y. 5. 19 38 18, 77 0,16 19381893 19 3753,64 _ 25,29
Aquilae «. 5. 19 42 36, 91 0,15 1942 37,06 19 42 11,84 25, 22
Aquilae &, 5. 1947 5,38 0,13 1947 5,51 19 46 40,26 25,25
Cyzni ©. 4A 20 35 51,01 0,52 20 35 51,53 20 35 26,19 25, 24
Aquari &. 5. 21 57 10,55 0,08 21 57 10,63 21 56 35, 41 25, 22
Pegai ©. 4 2256 26,15 0,19 22 56 26,34 2256 1,19 25,15
Pegai 9. . 0 437,38 0,19 0 A377,57 0 41,48 25, 0%

Quarum media est 135,23
Se-

(1) Bessel, Astronomische Beobachtungen , xır,, 38,

(2) Struve, Observationes Dorpatenses , VI. 153,

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAN. 37

Secunda columna numerum continet appulsuum observatorum.: Namque Struvius more
recepit, postquam tubum culminatorium Dollondinum circulo meridiano Reichen-
bachiano commutavit, loco singulorum filorum, unice numerum illum atque medium
ex omnibus exhibere, quod in tertia columna apparet. Quarla columna continet valorem
functionis

ntg.d-+ c’ sec. 9,

postrema autem columna eonlinet valorem functionis

etm
Sed valores elementorum, m, 2, c, illo die fuere
m = — 0,23, n = + 03), e= + 0:09,

unde primum correctio instrumenti pro quavis stella ope declinationis supputari, tm
vero etiam correctio horologü a communi omnium stellarum vitio == separari potest,
quae erit
eorrectio status horologii = — 25°,46.
Exemplum III (1). Juvat autem exemplum completum afferre obseryationum, in qui-
bus alterum systema correctionum usurpatum est. Viennae, 28 Februarii 1820, ad tu-
bum culminatorium obseryatae sunt hae stellae :

Stella. I. IE III. Medium. Declinatio. Correctio. Transitus.
Ursae minoris « 38,5 41,5 . 1,0 Oh56n 7,00 -- 83°21’ — 24,03 0h55%42s,97
‚Aurigae ©. 238,4 11 36252 1,9 +54 — 1,005 2 0,9
Orionis %. 5023805305 A866 — 8235 — 0,70 5 4 27, 96.

Canis majoris ©. 23,6 47,3 13,1 635 48,00 — 16238 — 0,70 6 35 47,30
Canis minoris . 5,0 28,0 53,5 7282850 — 541 — 0,70 728 27,80

Adscensio. Differentia. Factor. Correctio. Culminatio. Correctio horologii,
O4 56% 7,13 0024,16 — 22,4 — 591,80 0h54”43:,17 + 1723,96
5 525,10 12420 + 01 + 0,275 2 1,17 1 23, 93
5553,95 135,9 + 08 + 23,14 5 430,10 1 23, 85
6 37 13,70 126,40 + 0,9 + 23,40 6 35 49, 70 1 24,00
729 53,64 125,8%4 + 07 + 1,87 728 29, 67 1 23, 97

# k
Sed hoc scema paucis explicandum est.
Columna prima exhibet nomen stellae.
Secunda, tertia, quarta, observaliones originales ad tria fila tubi indicant.

Quin-

(#) Littrow, Theoretische und Practische Astronomie, I, 389.

38 GERARBIVYREGANER:hb FOCKENS- „

Quinta refert medium. arithmeticum harum observalionum, quod valeret pro observa
tione meridiana, si aequidistantia esscnt Ala. „Sed ‚intervalla aequatorialia fuerunt ex
obseryationibus anterioribus reperla; r 5

ab I ad IE 225,557 ham ‚= )
ab IL ad Il 24, 6383.

Ergo correctio est, secundum introduclionem , — 0,892 sec. 3 huic medio algebraice

addenda. |

Itaque columna sexta exhibet deelinalionem astri,

Septima correetionem adplicandam medio conliret.

Octaya indicat transitum eorreclum per filum medium tubi,

Nona indicat adscensionem apparentem e catalogo sumtam.‘

Deeima indicat utriusque differentiam , quae 'est eorreelio constans horologii,, mixta
eıım eorreetione instrumenti, in värias'stellas varia vi 'agente, sed'in omnibus atribus tubi
erroribus @, 5, ce, pendente,

Undecima aulem, infra explicanda, eo servil, ut!-duae illae correctiones a se invi-
cem separenlur.

Itaque columna duodecima exhibet correclionem , quae inslrumento debetur,

Decima tertia conlinet summam transitus obseryali per tubum et tubi correctionisz

atleoque transilum correetum,

Tandem decima quarla indical horologii correctionem,

Caeterum ex industria elegimus exempla, in quibus horologium ad tempus sidereum
erat compositum. Usus enim medii temporis-requirit terliam correelionem, facilem il-
lam quidem at taediosissimam, quare non excusandus est astronomus,- qui horologium
meridianum ad stellas componere recusaverit.

6. Et haec sufficiant exempla ad illustrandum usum tubi culminatorii ad lempus de-

finiendum aequatione -
Tza — (£ + 8).
Superest, ut indicem oplimas vias , quibus elementa correelionum eruanlur , quae
involuta habet 4, Neque, vero nunc diutins mechanismis immorabor in introductione
explicitis, quibus elementa illa eognosei poterunt,, sed regiam viam indicabo, qua mihi
quidem illa exploranda esse videntur. Ita autem sentio, nullam, meliorem esse viam
aut tutiorem illa, quä ab effectu ad causam adscendatur, modo effectus observetur
opportuno tempore, et calculus agatur rigidus, ut inde causa emergat,

Fuerunt autem, qui cuncta tubi vitia, aliquot transituum observationibus factis, simul
indagare conarentur. Theoretice id quidem videtur ita fieri posse , ut tres errores,
r-+m,n, c, tribus stellarum observationibus inveniantur. Sed r ab m nequit separa-
ri; ergo elucet, quatuor errores, 7, @, 5, €, non posse omnes simul inveniri, sed re-
currendum esse ad tres illos r + m, 2%, c, At vel sic etiam id, quod theoretice valet,

non

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 39

non valet practice. Video, Delambrium(ı), Littrovium(2), Pearsonum(5),
hac quaestione pertractata, curiosam illam appellasse, in antiquam methodum autem
recidisse, quae duos e tribus erroribus simul quaerit, tertio aliunde reperto, Video,
Pauckerum illud argumentum ulterius' esse persecutum, et desivisse eodem ; at dignas
video illius conclusiones esse, quas hic inseram (4).
Pauckero reductionis formula haee est

e=t(l+%s) +7 Htm+ntg3-+ ec sec}:
in qua 86400 x significat relardationem horologii diurnam, r autem horologii prae
fixis relardationem absolutam, eo tempore, quo illud indieavit 0 0n0s, Jam vero,
cognita adscensione & et cursu x, unaquaeque stella obseryata dedit \

2 — t(l1+s)=w.

E numero superfluo obseryalionum « methodus quadratorum minimorum exhibet aequa-

liones minimi
zw =a(r+m) + nz tg.3 + ec sec. 3

Zug... =(T Hm) Zte.3 + n2 tg)? + cz tg. 28 sec. 3
zw see.d= (Tr +m) ses, d + nE tg.dsec.d + c3 sec, 3”;
quod quidem aequationum systema eliminatione praebet r+ m, n,c.

Sed cum parvi errores, 2, c, post .correetionem mechanicam remansissent , animad-
vertit, hanc methodum incertos dare evenlus, cum !parvae mulaliones horum z, e,
Mmagnam mulationem in r + m eflicerent,

Methodus aulem ita admodum mihi plaeuit, ut ‘collimalio aliunde ducatur. ‚Itaque
velim observationes omnes, quas nociü fecerit 'astronomus, his formulis submitli, quas
etiam proplerea Pauckerianis praeferam,, quia caleulus quotidie recurrens nequit nimis
sublevari :
a—t(1+x) —e sec.)

UV ==)
Zv = a(r-+m) + n2 19.3
Zvle. = (+ m) 2tg.3 + ad tg”.

7. Id, quod dixit aliguis, omnia fisarum movimenta, praecessionem , nulalionem ,
aberrationem annuamque diürnamque alque alia, in stellis polo proximis amplificata
‚nobis, tanquam in speculum concayum intuenlibus , apparere, id cum maxime verax

, has
(1) Delambre, Astronon:ie Theorique et Pratique,,1, 455.
(2) Littrow, Teorelische and Practische Astronomie , 1, 392, Liltrow, Memoirs of the Asiro-
nomical Society , 11. .
(3) Pearson, Practical Astronomy , 11.
“'(%) Bode, Berliner Astronomisches Jahrbuch, 1825 , ıc8.

49 GERARDI REGNERI FOCKRENS

habendum est de vitiis, tubi meridiani, quae habeant singula coeflicientem declinationis
secantem. Ergo, ut tubi positio exploretur , ad polares stellas, in primis ‚autem aut
exelusis eiam caeteris, ad Ursae minoris & et 3 confugiendum est, quae illud etiam ha-
bent pretiosi, ul transeant interjeclis sex horis, atque ut altera sallem omni tempore
interdiu conspici possit. ” :

Itaque primum inclinatio investigetur, observando transitu polaris, parlim directe
partim reflexe visae in horizonte mercuriali. Collimatio et deviatio in utramque obser-
valionem eandem vim exserenl, inclinatio axeos autem vim exacte oppositam: qua-
propter ea differenlia, quae erit inter utramque transitus observationem,, erit duplex
effectus inclinationis, qui polari convenit, id est, ipsa inclinatio coefliciente permagno

multiplicata. -
Namque erit, si ponitur
A = sin. # sec. d, B= 008 sec.d, C= sec.3;
in priori observalione e=t+r+Aa+Bb+Cıo,
in posteriori observatione e=zt! + r+Aa —Bb + Ce:

quandoquidem imago polaris tanquam stella consideranda est, quae eandem, quam ipsa ,
habet adscensionem rectam et declinationem, at distantiam zenithalem supplementarem,
Itaque facta substractione erit

2 b=

) =43W — £) sec. 2 cos. d.

Non diu postquam in hanc methodum incidissem , relatam eandem inveni a Struvio (ı)
atque bis adhibitam: qua in re non magnopere miralus sum, me inventum meum in-
venire, magis autem, multos iHud tamdiu latuisse ; longe autem maxime hodieque miror ,
- post Struvium, qui illam methodum adhibuerit, neminem me invenisse.

Exemplum affero utrumque Struvianum. Dorpati die 25 mensis Februarii anni
1814 polaris inferior transitus obseryatus est

direetus e filo II 12h250425,5
reflexus e filo Y 12 25 31,1
e—t — 115,4
ı(? Em t) a 5,7.

Postridie autem idem observatus est transilus
directus e filis I, IV, V, 124 240518,7

reflexus e filis II, III, 12 24 43,5
v—t _ 8,2
= (e er it) Ze As,

am
(1) Struve, Observationes Astronomicae, I,ıxz, 1

; RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 4l

Jam hie est calculus;

Latitudo Dorpati ® 58° 22° 47”
Declinatio polaris 3 91 40 54 log. cos, — 8,46755 n

Distantia zenithalis # 33°18' 7° log. sec. = 0,07720

log.1:B — 8,54545 n

25 Februarii. 26 Februarii.
1 din j 1 ER ®
log. an — 854545 n log. y — 8545485 n
log. 2(Y —t) = 0, 75587 n log. 2(? — t) = 0, 61278
log. 5 ; — 9, 30132 log. 5 ! — 9, 15823
[) — 0520013 = 3”,00 [Ü — 0:,14396 = 2”16

Haec, inquit Struvius, inter se optime conveniunt, sed longe discrepant a vera
inclinatione 8”, quamquam ipsae ex horizonte. obseryationes non ultra 3° temporis in- -
cerlae essent, quod 07,8 inclinationis efficere potest. Sed non difficilis explicatio est ex
eo‘, quod quamquam vasculura 6 pollices largum erat, mercurius tamen non planum
vere horizontale faciebat ex attractione mercurü et ligni. Atque utroque die hoc eodem
sensu et vi egisse inde ortum habere videtur, quod apparatus mercurialis altero die in
eundem omnino locum reponeretur, in solo circumscriptum. Cum vero postea die al
Martii ex horizonte mercuriali polarem observarem , inter culminationem directam et
reflexam 1,8 tanlum intererat, quod inclinationem axis non majorem quam 07,5 prae-
bet, quae ex libella etiam nulla erat. =

Observalio illa erat ejusmodi:

transitus direclus e filo III 11h822:,0
transitus reflexus e filis I, II, V, 11 83,8
v—t Ein 15,8
ı(’—t) + 0:,9
1
SR — 5
aclor B 0, 03511
Inclinatio 5 '0:,0305 =.0",8.

Ergo quod hie fuit impedimenti, id facile tolletur, si vasculum majus adhibitum fue-
rit; equidem experientia cognovi, nullam esse libellam, quae facilius certiusye inclina-
tionem indicet tali horizonte fluido.

8. Cognita inclinatione collimatio exploratur ‚ quae posset illi praecedere, modo
eadem illa esset tam rec!o quam transposito instrumento. At diversa esto, ut, ubi pola-

F ris

P%) GERARDI REGNERI EOCKENS

ris transeat priora fila tubi recli, inclinatio sit 5, ubi ad eadem posteriora inversi ap-
pulerit, inclinatio sit 6°,

Erit

=t!+r-+hAa+Bb +Cc,
a=t!r+Aa+Bb’— Ce,
unde invenitur

73 ’
G= __a17 =1(r"’ —t) coe.3 +3:(#' — 5) cos m

Haec methodus omnibus astronomis communis est, sed ad unum omnes ad determi-
nandum d’ — 5 libella utuntur. Itaque liceat mihi in hac aliena penuria, exempli
loco obseryationem propriam adducere, qua methodum illustrem, ex unica polaris cul-
minatione quadruplieiter observata , collimationem et inclinalionem simul explorandi.

Die 1 Septembris 1836 observavi polarem supra polum transeuntem ;

Observatio. T. II. IM. IV. V. VI. vi. VL 1X.
Tubus rectus, polaris reflexa, 23005: 35043: 490408
Tubus rectus, polaris directa, 021:,8 20363,0 5210°,5
Tubus inversus, polaris directa, 15031s,5
‚ Tubus inversus, polaris reflexa , 2720: 397455

Intervalla filorum sunt pro polari
I. IE IT, I. v. vi. VI. IX.
3801781 25035%,32 12039%,77 2036,29 2734,90 12051:,29 25235°,28 3802591

quibus adhibitis invenio transitus reductos ad filum medium ex

t. 2 e". Due

1171 75,81 1:2038,09 1520513,73 1b1m245,68
18, 32 36, 00 27, 19
19, 77 35, 60

14121863 112036>,56 1:2251:,37 151m25s,94
Postrema linea exhibet media, e quatuor positionibus diversis sequenlia. Jam vero e
quatuor aequalionibus, quae his conveniunt

e=E +r+Aa—Bb + Ce,
® +r+Aa-+Bö-+Cc,
+ ar + Aa + Bö’— Ce,
€" #r + Aa — Bö’— Ce,

&
&
&

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 43

sequitur

Pro eodem die declinatio apparens polaris est 83?”26’4”, unde sequitur
log. B = 1,46954 B= 29,481,
log. C = 1,56351 C = 36,602.
Praeterea est
it —- dt = — 1117,93 ev" — ı" = + 1225,79,
v"—_t=+ 7,31 "—t!' =m+ 1517
Ergo invenio
b = + 1,3 = + 15,46 e= + 0515.
Die autem 6 Septembris 1806 repetii observationes et inveni:

Observalio. I. II. III. IV. V. VL VIL: VII IX.
7, Tubus inversus, stella reflexa. 36230: 49010: 59230:
€, Tubus inversus, stella directa. 2027:2 523:,0
€’, Tubus rectus, stella directa. 15n45,0
‚ Tubus rectus, stella reflexa. 2732: A0w95s

1
.

Unde inveni cum iisdem interyallis’ pro
[7 e. v, U.
Ih2n5:,28 152m27:,20 1M2m]2:,7] ikln56,72
1,29 26, 71 59, 09
4,90
quorum media sunt pro
e. ER ER Eis
1203582 1n2m26:,96 1n2m12:,71 1:1057>,91

Ergo est
i —t = — 23:14 ©" — "= + 14,80,
t’—t=— 5,91 e" — ti! =—— 14,25
unde invenio has inclinationes et collimationem
b = — 05,39 db’ = — 0:25 e=-+ 0514.

F2 In-

77 GERARDI REGNERI FOCKENS

Instrumentum meum inde a die 1 Septembris manserat inversum, nune autem restitue-
batur. Interea in collimatione nihil erat mechanice immutatum: inclinalio autem ex
industria die 6 Septembris erat imminuta. Tine apparet, duos valores ipsius c et
duos valores ipsius 5’ — 5 oporlere convenire,

Invenitur autem

die 1 Septembris U — b= + 0,133 e= + 05,154

die 6 Septembris ” —b=-+0,14l ce = + 0,135
Cujus quidem eventus, sine invidia dixerim, adeo non pudet, ut persuasum mihi ha-
beam exercitaliorem astronomum, meliori usum instrumento, hac melhodo eventum esse
reperlurum, qui superet exspectationem.

9. Et haec quidem sufliciant de collimatione et inclinatione. Pergo ad deviationem
a meridie,, id est, azimuthum, quod cum multis methodis'astronomieis soJeat definiri ,
ex illa farragine palmarias quasdam- afferam, primo autem originalem, tum illas, quae
inde fluxerint, plurimumque commodi ad praxin habere videantur.

Observentur ad tubum duo astra quaelibet; duae erunt aequationes

e=t-r+Aa +Bö+rCc,
«=tÜ'- 7 -+ Na-tB5d-+ Ce‘

unde invenilur

alt) let) HB — Bi +Ce — Ce
‚= Arc Te

quae valet semper, modo declinationes australes negalivae habeantur , borealium autem
inferne eulminantium declinationi substituatur 180 — 3, adscensionique rectae 12% + z.

Aequalionem istam intrat differentia adscensionum, et inclinationum et collimationum,
posleriorem autem vulgo, imo penullimam plerumque, licebit inyariatam ponere,

Sed in astronomieis haud suffieit, theoretice indicasse methodum aliquam inveniendi
quaesitum, verum inquiri instuper oportet, qua polissimum occasione unaquaeque me-
thodus instituenda sit. Quodnam igitur eligendum est stellarum par, unde azimuthum
tubi culminatorii inveniatur ? f

Perperam ajunt,, stellam altam cum depressa combinandam esse. Imo formula aper-
te docet, non esse recedendum a polo, sed quam proxime ad illum accedendum, po-
lissimum autem utrinque ita esse approximandum, ut altera fixa in superiore, altera
item polo quam proxima in inferiore culminatione observetur: quo facto denominator
A’ — A, additione arithmetica maximorum valorum hujus functionis repertus, erit
quam maximus, erroresque in numeratore obvii propterea quam maxime attenuabuntur.

Sin autem deficiat talis stella ‚ quae commode infra polum obseryetur, tum demum.al-
te=

RESPONSIONAD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 45

tera stella, 'quam: longissime remota a polo 'est sumenda., Repeto autem, quidquid
aliunde promitur, id non est admittendum , nisi.deficiat regio polaris..

5.) Itaque multo potius haec methodus ita inslituenda est, ut loco, paris, stellarum ,
bis eadem polaris stella observetur. Namque duae in sequentes circumpolaris alicujus

observationes dabunt ° .
} 1 — (" —t)

PEN

= .

Interea temporis suppono 7, db, ce, non mulatos esse. At si tamen illae discrepave-
rint in utroque transitu,, atque in altero fuerint 7, b’, c’, nihilo secius valet haec me-
thodus, modO 7’ — r e cursu horologico, 5°’ — 5 ex observationibus reflexis, € — ce
aulem ex observationibus inversis exploretur. Evanuit autem adscensio, quod est prae=
cipuum methodi pretium, Mansit temporis intervallum, quod aliquanto longius est, si
horologio minus fidas.

e.) Sed cum ‚hac cognata est methodus Struvii, omnium maxime commendanda,
modo ne horologium tubusve irregulari modo moveatur. Illud tamen antea animad-
vertendum est, Struvium non azimuthum a, at distantiam a polo »investigare. Anfca
quidem omnes astronomi adhibuere azimuthum atque Anglis, ‚Gallis, et Italis illud per-
placet eliamnunc. Idem initio invaluit in specula Regiomontana, atque hodieque valet
in Viennensi. Sed: in Dorpatensi, et Spiriana ab initio, -deinde etiam in Regiomontana,
altera viguit methodus, quae adhibet m, z, ce, loco «, d, c. Fundamentum autem
idem est, calculus differt, sicuti uberius exposui in introductione, Ergo methodus Stru-
vii haec est. -

Observentur tres insequentes culminationes ejusdem stellae polaris, extremae supra,
alque media infra polum, aut extremae infra, media supra polum, Ex extremis pro
media fiat interpolatio, Haec interpolata et media inter se comparatae, eximie cerlam
dabunt devialionem a meridie, quam habuit tubus mediae ceulminationis tempore,

Pauckerus mentem hujus methodi ita formulis expressit. Sit x adscensio.recta po-

ö i i 0',31286 ß
laris, d& incrementum diurnum, A = Ba cos. ® coefheiens aberrationis diur-
nae, erit
1.) in transitu superiore «+ kse.3 =!f(l+2) ++ +m-+ntgd Tr e sec, 3,
2.) in insequenti inferiore 12+2—Asecd+zda=!f (l+x) Hr tm—ntg.5—csec>,
3.) in insequenti superiore 244444 sec.d+dz = (24+2")(1+x) Hr +m+ntg.ö-Fc sec.?.

Jam erit

ex1)e2) IL) a=—2(l +2 — 8) eotg.) + (Bi. — 30) colg.d + TE

sin. ö
ex 2.) et 3) I.) 2=—:(1 +17 7) cotg.d — (bi.x — Zv) colg.d + ie ,
ö Dt P

45 GERARDI REGNERI FOCKENS

e1)2)er3) I) n=— rm 4 Er) co1g.3 e

Pro polari autem, in qua d fere aequat quadranli, licet ponere

n =-ım+t2-n clg.d + k—c

Ergo retardalio sex horarum horologii et incrementum sex horarum adscensionis in III.
evaneseunt, Contra autem coefliciens aberrationis et collimatio plenum habent eflec-
tum in n.

d.) Sed Anglus Butlius hanc methodum ita voluit extendere, ut duae circumpo-
lares, quam_proxime adscensione recta oppositae, in opposilis Lransitibus observarentur,
hoc quidem ille consilio,, ut error horologii eliminarelur, hoc autem omnium consensu ,
ut methodus illa,, etsi paulo diflieilior, ubi noctes fuerint contractiores, ab astronomis
tamen vulgo soleat commendari,

Sed Pauckerus ostendit, hujusce methodi prelium non esse situm in culminatione
eursus horologii x, at coeflicienlis k — c ex aequationibus

2 k—e

L.a=— !:(l#+2—f) cotg.d + (6h.x — ida) eotlg.d + ee gr
k—e

I. a =—:!(l -+T—T) cog.A+ (6t.2 — da) eotg. A+ Fe

unde seilicet polest aut A —c aut 6b. x eliminari, quicunque fuerit circumpolarium situs
in coelo.

10. Postquam methodum inveniendi temporis ope tubi culminatorii delineavi, et sin-
gulas correetiones indicavi, concludam hoc caput, allato exemplo Litrovii, quod
omnem hane materiem universe algqne pecuhariter illustret ( 1).

Budae in Hungria anno 1822, ad tubum culminatorium sepedalem Reichenba-
chiı, obseryata haec sunt.

Die 18 Majı polaris superior culminatio observata est, ad delerminandam_ collimatio-
nem. ltaque in positione recta polaris ad tria fila priora obseryala est, in inyersa autem
ad iria posteriora, quae erant eadem. Simul autem observala est libella in utraque
posilione tubi, atque ipsius libellae, tam recia, quam inversa. Facta reductione ad
filum medium ex omnibus, quae fuere numero septem, inveniebalur tempus transilus

in recla posilione tubi t — 0577183
cum lectiones essent libellae

o— 370 0 = 32,5

w — 8345 w — 39,0,

(1) Littrow, Memoirs of Ihe Astronomical Society, U, 273.

RESPONSIO AD) QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 47

in inversa positione tubi j t = 0h570213,4
cum lectiones essent libellae
o—= 41,0 oe —= 38,3
w — 30,5 w' = 33,2.
Cognitus autem aliunde valor unius divisionis in scala libellae erat
k = 0,71

Postridie autem, hoc est, die 19 Maji ad tubum rectum hac observationes, factae

sunt :
Stella. Transitus reductus. Libella.

Polaris. n57e1350 Bi es sr
Sirius. 6 37 55, 97
Procyon. 7 30 37, 01 o= 40,2 o' = 37,7
Alphard. 99901 vw=3B1 w=354
Regulus. 959 32%,11

0 36,0 0 33,0

Polaris S. 12 57 37, 97 30 w = 390

S
IH

Cursus diurnus horologii.erat 0%,151.
- Computatio autem harum observationum haec est.
Inclinalio axis in secundis temporis expressa erit in genere
k ’
Di= olw zw) — (or)
ergo in hoc tubo illa est !
db = 0,0113 [((w +w)—(o+ 0')].

Itaque die 18 Maji, quo tempore polaris obseryata est , inclinalio erat

tubi recti d = — 0,047,
tubi inversi ve —= — 0,184;
Praeterea declinatio polaris erat 3 = 88°21’ 32”

latitudo autem obseryatorii Budensis $=4729 12.
Unde reperitur ö

A= — sin. z se.) — 22,85 = + 24,32
B= cos. sec. 3 — 26,40 B= — 235,05
c= sec.) — 34,92 C =" 3492

Jam vero illa formula, qua collimatio in genere investigatur,,

GERARDI REGNERI FOGKENS«T“
(er ED
2C

in nostro casu fit

RIESE 4,9 + 26,4 (— 0,231)
Br ,..2.x.34,9
— 5,4992 °
Fan EG 0,1575
Sequitur azimuthum ex utroque transitu polaris postridie observato definiendum.
autem in superiore eulminatione polaris
adscensio recta 0156=51:,60,
declinatio 88 21 31,7.

Fuit

Praeterea inclinatio erat
in superiore 'culminatione d& — — 05,109,
in inferiore culminatione 5’ = -+ 0, 071.

Ergo aequatio, unde azimuthnm in genere invesligatur,

Rolf ot) +Bb—BW 4 2Ce
2 NEN

in nostro casu fit
— 24,47 — 26,40.x 0:,109 + 25,05 x 05,071 = 2x 34,92 x 0°,1575

re 22,85 + 3432
24,47 — 2,88 + 15,78 — 11:,00
ID 46,97
= — 0577

Itaque elementa correctionum observationibus caeteris addendarum haec sunt

a= — 0,72, 5=— 0,110, ce= — 05,158,

Ergo habemus: |
Stella, [2 t. @a—t. Aa. Bb. Ce. T.
Sirius. 6:370185,49 6437255597 — 375,48 — 0572 — 0,05 .— 05,16. .— 36,55
Prosyon. 7 29 59,77 7 30 37,01 — 37,24 —0,52 —0,08 —0,16 —.36, 48
Alphard. 9 18 51,61 9 19 29,01 — 37,49 —0,64 —0,06 —0,16 —36,54
Regulus. 9 58 54,82 959 323,11 —37,29 —0,45 —0,09 —0,16 —.36,59
Media correctio horologü indicantis’ 8h22n 56, 54

Valores autem factorum A, B, C, in his stellis sunt :
Stel-

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM, 49

Stella. A; B. GC.
Sirius. 0,9371 ‚ 0,4577 1,043
Prosyon. 0,6700 0,7490 1,006
Alphard. 0,8308 0,5735 1,010
Regulus.. 0,5831 0,8437 1,025

Haec, inquit Littrovius, optima methodus est adhibendi tubum culminatorium, imo
optandum esset, ita illum in omnibus observatoriis adhiberi.

Sed cum in fixis speculis e re sit, tabulas quantumpote constructas habere, quibus
caleuli quotidie recurrentes evitentur , equidem velim praesertim ejusmodi tabulam con-
strui , quae,‚det valorem coefficientium A, B, C, N, primum pro quavis stella funda-
mentali peculiariter pro & et 3 U/rsae minoris, praelerea aulem pro decimo quoque de-
clinationis minuto a — 30° ad + 30°, reliquis, inprimis circumpolaribus non funda-
mentalibus , exacliorem caleulum voveri.

Praeterea aulem illa, si placuisset methodus quadratorum minimorum , continere posset
A? et N?: tandem huic tabellae jJungenda esset tabula intervallorum filarium in tubo.
Neque tamen credo, operae pretium esse, [ut hic loci scema aliquod talis proferam
tabellae, quippe quae usu tantum aestimalur,

1l. Non claudam hoc caput, antequam memoraverim methodum, qua Hanste-
nius (ı) ope tubi culminatorii tempus definiverit. -Hucusque illud instrumentum obti-
nuit situm meridianum, imo quam proxime illue adactum atque redaclum fuit. Sed
aucior hujus methodi voluit sibique aliisque, praeserlim ilinerantibus astronomis, viam
comparare , inyeniundi lemporis, cerlam, facilem, atque brevem; imo, quod est plurimi,
assecutus est., Sed tubus meridie fuit movendus, at paulisper tantum, ut polarem capiat;
aeque ultra.

Itaque transitus observelur polaris in quodam paralleli puncto, atque Lransilus obser-
vetur stellae fundamentalis alieujus in eodem verticali. Hinc vidi clarissimum asirono-
mum calculo satis facili duxisse correclionem horologii. Atque ille quidem in specula in-
terimistica, ob ‚leci; defectum, tubo demto, in columna posuit instrumentum universale:
sed idem multo melius efliciet tubus meridianus, qui tantum haberet excursum azimutha-
lem, ut polarem capere poösset, quod quidem haud difhcile artifiei apparebit, astronomo
autem ilineranti nautaeve non naviganli eliam alque eljam merelur commendari.

Ergo, ut hic usus lubi aestime'ur, opponam 'Hanstenii formulas alque exemplum,

A tg.0 — 18.3
Ag. d — 19.3" cos. P

{t) Schumacher, Astronomische Nachrichten, VI > 189
S G

50 \OGERARDI REGNERTL FOCKENS

18.0 + 219.9
HED— tg, 3° cos,
Pi= 15(& — FT)

A. sin. P B sin. P3
sim. 15” "sin. 90’

BIST

Dir

in quibus d,et:« est declinatio ei adscensio polaris, sed 3° et #’, sunt eaedem coordinatae
alterius stellae fundamentalis, T aulem est interyallum siderale obseryationum,
Exemplum. Christianiae, 8 Novembris 1823, ad instrumentum universale Reichen-

bachii'stellarum transitus observabantur, qui sequuntur :

Stella. Oculare versus orientern. Stella. Oculare versus occidentem,
Polaris. T 13h 36731:, 5 Polaris. 7 14h 0028, 5°
= = 14 10 47, 46

Ursae majoris x. r=132 4% Boolis &

Loci apparentes stellarum erant

= 24:58n32:,90 3 = 83’22’ 26,68

Polaris, &
Ursae majoris y. « — 13 40 34,47 ee)
Bootis x. e" = 1A 7.379,38 8. ==.20

Ergo hic»est :

& — « — 11:17058:,43 vl"

«+ =+ 1533,46 Tr

«e— «+7 = 1123 31,89 au. rt =
P = 170° 5258” a

Sumatur ® = 59°54' 8,4, quae excedit veram lalitudinem
cus, erit:

6..8, 66

1050055°,52
++ 10 18, 96
Il 11448
165° 18'35”

capitalis 3 secundis ar-

log. 1g. 3% = 0,0791592 tg.35° = 35,22949
log. cos P —= 9,9944733 2

0,0736375 n 1,18478

N = 36,41427

log. (1.9 — 18.3) — 9,7204185 18.9 —. 1,7752525
log. N = 1,5612716 tg.3° = 1,1999391
log. A — 815149 1.0 — tg. — 0533134
log. sin. 15” = 4183339 tg. + 215.9 = 41251307
log. sin. P = 9,1999056 -

— u

1,4973864 =... va

+ 31:,433

- log.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 51

log. A? = 6,31829
log. (1.8 + 218.9’). = 0,61543 da
compl, log. N = 8,43873 ,
compl, log. sin., 90” = 3,36018
log. sin. p° = 7,59971,
6.332340. >. 2 2°. 0,000

6 = + 315,433

Eodem modo, quo-factum est pro Ursae majoris y, fiet computum pro Bootıs &
et dabit # — 133,205 , + 0°,004 — -+ 2= 13,21, Ex his autem vwaloribus ipsarum
0 et 6’, inveniuntur anguli horales / et ', pro binis his stellis, alque distantia zenithalis

polaris hac formula :

c08.& = 008.9 00.3 co.(P— ?) + sin. @ sin. }.

Eodem caleulo reperitur;

P—t:= 1704 m—!= 16645

= 31 43 A 31 40

a 023 = 0 25

S-g=mı=— 92 ‘—-V=,’=— 3948
a 0,13754 = 0,15755

Acceleratio autem diurna horologii fuit 2°,5; ergo per tempus r’ — r sive 28a, fuit
®« = 0,047. Itaque si x et x = O ponuntur, ert c+e — 0,29509.

— 28”42:,50
u — 0,05
— (" —.)=—-27 23,91
- (#" —)) =— 14,7%
s—— 25,24
s — 23,24 2:
ee 77 Oo000g 60 .
Per hunc valorem ipsius y invenitur ;
pro Ursae majoris y cy = — 1:,044
pro Bootis & cy = — 1,19

G2 Qua-

52 GERARDI REGNERI FOCKENS

Quapropter status horologü est ejusmodi ;

ex Ursae majoris y. ex Bootis a.
« — 13:40734°,47 . « — 14h 7037°,38
o=+ 31, 43 a 2 13, 21
- yv=+ 1, 04 +cy=— 1, 20

Tempus sidereum 13h 41m 6,94 Tempus sidereum = 14: 9249,39
Tempus horologicum = 13 & 4,96 Tempus horologicum = 14 10 47, 46

Status horologii u 58,02 Status horologii Zr 58, 07.

Et haec quidem de tempore definiendo dicta sufliciant, quo cernitur primus usus lubi
eulminatori,

CAPUT

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 53

ed Dt U AN AT mm

CAPUT SECUNDUM:

USUS TUBI GULMINATORII IN ABSCENSIONIBUS RECTES

DETERMINANDIS,

1. Postguam ab omni parte explicata est formula generalis tubi meridiani
e=tE+rT+9 (1)

facile inde ejusdem adplieatio intelligitur ad inveniendas adscensiones. Namtue for-
mula indicat aperte, eujusvis astri reclam adscensionem « inveniri e tempore transitus
per tubum Z, atque ex utraque correctione et temporis sive horologii 7, et transitus,
hoc est, tubi 4. Adscensionem autem aequalio innuit apparentem, quae adjecta demum
praecessione, utraque nutatione et aberratione ad terminos comparabiles, exempli gratia ,
ad mediam adscensionem initio anni currenlis, redueitur. 2

Sed, qui rem acriore oculo perspexerit , circulum animadvertet, quem vocant, lo-
gieum. Quid enim? correctio horologii antea reperta est ex adscensione: jam vero e
correclione horologii adscensio eruetur? Scilicet hie reputet secum, melhodum id velle,
ut adscensio alterius stellae inserviat corrigendo horologio, quo eorrecto alterius stellae
culminanlis adscensio recta reperiatur. -

Itaque apparet, quod summi ponderis est, non absolntas adscensiones hoc modo
posse defiuiri , sed absque eontradietione relativas inveniri, Idque clarius eliam appa-
ret addita aequalione, quae valeat pro stella fundamentali

P=Pr4r+P, (2)
> 2 —t
ubi ne — —— .%5°
An 24 7»
b 2 " eur n
unde erit 2 — u int er (5)
Itaque cursus diurnus horologii 7 cognosci oportet , unde suppuletur. pars intervallo
?? — £ proportionalis, sed ipse horologii status r evanuit e (3).
Hanc formulam ilaque consideremus. Quantitas 2° — ? ex horologio statim inno-
teseit. Sed remansit eliam 4° — 4, id est, differentia effectuum, quos’ abnormis tubi

status, exserit in stellam fundamentalem et determinandam.
Haec differenlia, evolula evadet aut secundum Besselum.

2—&

EA GERARDI REGNERI FOCKENS

er —0d=n(tg3? — 18.35) + c (sec.d° — sec.)
aut seeundum Hansenium
0 —-0=—nsec.d (sin.a° sec,.d° — sin. % sec.d) + c (sec. 3° — sec,$)
aut sccundum Mayerum
0 0= a (sin, 2° sec. d° — sin. % sec.d) + 5 (c08.2° sec.d° — cos. % sec.d) + € (sec.d°—sec.}).

Jam vero ingens, opinor, interest discrimen harum formularım ad caleuli commo-
ditatem quod allinet: atque ita praeferenda est Besseli formula, ut aegre Hansenia-
na, nunqguam Mayeriana adhibeatur. Ergo, quae formula in priori capite, cum de
iempore ex observalionibus separalis definiendo agerem, mihi visa est reliquis esse postpo-
nenda, praesertim ubi instrumentum non gaudeat situ firmo, ea in hoc capite , ubi ad-
scensiones ex obseryalionum seriebus continuis, et instrumentis non mediocribus sed
oplimis „»inveniuntur, reliquis longe palmam praeferre videtur.

2, Nihil videtur religquum esse, quod yetet, quominus ad exempla properem,. Sed
videor tamen hune illumve percontantem audivisse, qua tandem methodo usus ad abso-
lulas adseensiones perveniat. Cui equidem indicatum volo, solum tubum meridianum
illas non dare, sed cum eireulo junetum eximie illud oficium praestare.

Nam quum adscensio sit distantia sideris a puncto vernali in aequalorem projeela ,
punelum autem istnd nullo charactere in firmamento insignialur, nunquam polerit di-
recte, quod ajunt, adscensio observari. — Sed quum e solis eursu illud punclum et su-
malur et innolescat, solis autem et fixae cujusvis adscensionalis differentia ope tubi in-
venialur, absoluta adscensio recta ope solis erit definienda. Quaeritur autem, quomodo
e solis eursu illud puuclum vernale arvet:s innotescat.

Sol in ccliptica revolvens bis quolannis aequalorem transit, transiens aulem terricolis
omnibus noctem aequat diei, Propterea puncta interseclionis aequinoclia vocantur,
alterum vernale, aulumnale alterum, Jam si possem exacte nosse, quo tempore sol
illud punetum vernale transiret, praelerea si hoc ipso lempore indagaverim solis et fixae
eujuseunque differenliam adscensionalem, simul hujus fixae adscensionem absolutarum
compertam habebo: imo vero etiam, si noverim modo, quo tempore differentiam ad=
scensionum definiverim, quanto arcui sol ab illo puncto vernali abesset, simplici addilione
decorum arcuum eandem oblinebo. Posterior quidem areus ille est, quem dat tubus
meridianus, at prior nequit sine altitudinum mensura cognosci. Enimvero si binis me-
ridiebus, aequinoclium vernale amplectentibus solıs a zenitho distantiam observavero,
et ope latiludinis speculae declinationem inde definivero, alteram australem, borealem
alleram , facta proporlione, inveniam, quonam tempore declinatio fuerit nulla, et
quantonam arcu illud punctum, quod tum a sole occuparelur distet ab utroque
puncto, in quibus obseryatum est. Ergo adscensionem absolutam inveniam solis, pridie
a'que postridie aequinoctii, quae adplieata ad differentiam adscensionalem obseryatam,
dabit etiam firae adscensionem absolutam,

Ast

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 55

Ast tutius fuerit, cireiter utrumque aequinoctium quolidie deelinaliones observare ,
adplicata autem obliquitäte ecliptices adscensionem inde definire, hanc autem cum ea
conferre, quae det stellae fundamentalis supposita adscensio. Quo facto differentia
eventuum erit hujus adscensionis correctio, communisque omnium fixarum reliquarum ,
Huarum adscensio ab hujus adscensione pendeat.

Sufficiat haec generalia de methodo animadverlisse, auctoremque -citasse, specialia
omnia persecutum, Besselum (ı).

Lubet autem exemplum Grenovicense exhibere observationum solis aequinoclialium ,
factarum hoc consilio, ut catalogus stellarum , conditus ex observatis transituum diffe-
rentiis lucidae Ayuilae et religuarum omnium, a eommuni omnium adscensionum errore
purgaretur (2).

Aequinoclium vernale,

Dies Adscensio recta solis Differentia
observationis, per stellas. per declinationes. adscensionum,
Februarii 17. 330° 23’ 24”,0 330? 24’ 46,5 + 22,5

22. 335 11.26, 2 335 11 44,9 18, 7
Martii 67 345 31 40, 9 345 32 1,7 20,8
ds 347 22 48, 6 347 22 58, 1 9,5

13. 352 54 0,0 352 54 12, 9 12, 9

15. 2354 43 44, 4 354 43 59, 5 15, 1

21. 0 11 56, 7 02 63 9,6

Aprilis 5. 13 49 36, 3 13 49 47, 0 10, 7
u 14 44 21, 1 14 40 20, 8 9,7

RS 15 39 0,9 15:9 11, 6 10, 7

Aequinoctium autumnale.

Dies Adscensio rccta solis Differentia
observalionis. per stellas. per deelinationes. _adscensionum,
Octobris 26. 210 12°15°,0 210° 11’ 55,3 — 19,7

20. 204 29 52, 5 204 29 31, 7 — 20,8

11, 196 6 31,9 16 513,9 — 13,3

6. 191 31 20, 2 191.31 12, 6 — 76

14 185 58 41, 7 185 53 25, 8 — 14,9

Septembris 27." 183 21 54, 6 183 21 45, 3 u
25. 181 33 48, 4 181 33 31, 8 — 15, 6

7. 165 22 56, A 165.22 43, 9 — 123,5

6. 164 28 46, 6 164 23 33, 2 — 84

5. 163 34 26, 5 1563 34 24, 6 — 1,9

Se-

(1) Bessel, Fundamenta Astronomiae pro anno) 1755, ı2». Piazzi, Lezioni elementari di As‘
ironomia, I, 155. Littrow, Vorlesungen über Astronomie, I, 250,}
(2) Pearson, Practical Astronomy , Il, 399.

56 GERARDI REGNERI FOCKENS

Scmisummae differentiarum hae sunl;

Februarii 17 et Octobris 26 + 17,40
22 20 — 1,05

Martis 5 11 + 1, 25
12 6 +0, 9

13 1 — 1,00

15 _ Septembris 27 + 2, 90

21 „25 — 3, 50

Aprilis 5 et Septembris 7 — 0, 90
6 6 + 0, 65

7 5 + 4, 40

in quibus media est correctio & Aquilae + 0, öl

Errores, qui fuerint in refractione, parallaxi, latitudine et obliquitate, adscensionem
rectam eodem sensu, quo declinationem, aflicient, oppositum autem effectum habebunt
in oppositis aequinoctii partibus. Itaque in hoc scemate obseryationes aequidistantes ab
alterutro aequinoclio, ita sunt juxta positae, ut medium binarum ab erroribus inde
oriundis immunis emergat (1).

3. His aulem de adscensionibus rectis absolutis obiter animadyersis, jam redeo ad
tubum eulminatorium, id est, differenlias adscensionum , alque primum illustre exem-
plum exeito Struvii, qui inde ab anno 1314 praefuit speculae Dorpatensi, Ipse autem
explicet nobis constructionem catalogorum, quos volumini prime obseryationum ad«-
jeeit (2).

Cum enim absolutam stellarım adscensionem rectam constituere non posset, deficienle
instrumento , ad declinationes obseryandas , opus erat, ut unius stellae adscensionem
rectam ex catalogis celeberrimorum astronomorum Siciliae seu Angliae depromeret.
Elegit hune in finem & Aurigae, Capellae nomine insignem, quam pro declinatione in
utraque culminalione obseryare liceret. Fundamentalis omnium reduclionum est ipsi ita-
que AR media Capellae ad 1815 secundum Cel, Piazzi — 5302,22, Contulit vero z
Zyrae cum Capella in opposilis culminationibus, quibus 1,37” temporis in AR distat,
unde horologii motus ad 11370 non ad 10"23= et 13h37= in constitntas AR ageret. Et
pro cerlitudine, qua instrumenti correcliones ipsi cognitae essen!, hac via ad certum
eventum se venturum esse ralus este Omnes 22 anni 1815 observationes contulit, et
hanc inter Capellam et & Zyrae invenil differentiam in AR, media ad initium anni 1815
reductam

12h
(x) Delambre, Astronomie Theorique et Pratique, T, 48is
(2) Struve, Observaliones Astronomicae , I, catalogi 52.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICANM. 37
12: + 15370 38,17 — 0°, + 0:,7%,

ubi y et & sunt factores correclionis constantis nutationis et aberrationis, quas adh;buit
secundum Cel. de Zach 20”,255 et 9”,65. Secundum Cel. Lindenau ety— —
0”,073587 et z= + 0”,017772.

Jam & Lyrae et & Cygni in iisdem culminationibus contulit et differentias ad eandem
epocham initii annı «1815 reduxit, quae ex omnibus 7 obseryationibus sequitur

+ 24027512 — 05,1. + 0°,72.
Praeterea comparayit cum Capella etiam «Persei ex observationibus anni 1815, et diffe-
renliam mediam pro initio anni 1815 invenit ex 15 obseryationibus
— 1151” 525,10.— 0,7 + 0,02:
Sunt itaque fundamentales hae omnium reduetioaum AR mediae 1815
I. Capella. 5h 3m 25,22
II. x Lyra 1830 40,39 — 0,8, + 0,7
II. & Cygni. 2035 751 — 0,% + 1,4%
IV, & Persei. 311 10,12 + 0,7, + 0,0x.

Jam prior catalogus Struvii continet omnes stellas, anno 1815 observatas, ad initium
anni reductas, quae sunt praeserlim a 75° declinationis ad polum, nonnullae vero etiam
sunt minoris declinationis, ut vero omnes earundem stellarum observationes: uno intuitu
adspiei possent, observationes de ipsis anno 1814 institutas ad eandem epocham reducta
in hunc catalogum recepit, nec non perpaucas stellas a 75° ad 90°, quae solo anno
1814 observabantur,, ut prior catalogus omnium stellarum, ab ipso obseryatarum AR
eontineret. Ex utriusque anni obseryalionibus! medium separatim sumtum, Quod si
haee media sunt M’ pro anno 1814 ei M” pre 'anno 1815, atque M’ ex n’, M” ex n”
observationibus pendet, ad AR in fiae conslituendam, iterum medium M cepit ex
formu'a

n’M’ + 2n”’M”

NZ On + mt

7
quae observationibus anni 1815 duplex pretium tribuit. Apposnit mediis formulas cor-
reclionum pro variatione aliqua ‚in -constanlibus nulaliouis et aberrationis y et m Si
loco 9",65 et 20”,255 constantes sunt 9,65 + m et 20,255 + n est

ne et

v‚_ =
ET 9.0, ? Pr

Quodsi tales de 'stellarum eircumpolarium AR HP NRARRPTNEE eodem instrumento conti-
nuentur per 19 annorum spalium, nullus dubitat Struvius, quin. quantitatem ‘constan-

tern nulationis, summa , qua fieri potest, praeeisione praebere valeant.
H « Est

58 GERARDI REGNERI FOCKENS

« Est uligque,” inquit, « in ‚ardentissimis -meis volis, ut .mihi conlingat, si bonus
« Deus vires et animi et corporis mihi tueatur, per egregium illud instrumentum continuas
« stellarum eircumpolarium obseryationes instiluere, per longam annorum seriem, prae-
« eipue si instrumentum accedat, ad declinationes conslituendas similis praestantiae, ut
« observationes liceat instiluere, omni relatione perfectas, ”

Quod vero ad aberrationis constantem altinet, unius anni conlinuae obseryationes sufli-
eiunt ad eam conslituendam, Sed utroque anno observaliones Struvii ne quatuor
quidem menses amplecluntur. Attamen id ex ipsis deduei polest, si qua est conslantis
aberrationis correelio, eam posiliyam, non negalivam esse,

Exemplum esto Cassiopeae d, cujus declinatio est 59° 16.

Tempus Sub Numeruss Stella ARapparens AR media
observationis. polo. filorum. comparata. obseryala. initio 1815£
1814. 28,7 Jan. s, 5. Il. 1h13043:,46 15130485,28
22,7Febr. s. 3. III. 42, 89 48,43.
3,5Ap. 3. I. 42, 14 48, 16

Medium 1: 13748s,29
— 0,6, + 1,0%

1815. 13,7Febr. s. 5. II. 13n46s,48 13248:,47

19,1 67 I. 46, 14 48,27

22,1 3. I. 46, 85 48,55

1,1 Mart. 2. I. 45,83 48, 18

1.6 2 3. I. 45, 79 48,16

18,1} 4} L 45, 65 48,27

18,6 3. I. 45, 67 48,29

30,0 2, T. 45, 49 48, 19

30,5 s 3. I. 45, 71 48, Al

31,0 2. T. 45,58 48,28

9,0 April. 5. I. 45, 47 48, 1A

11,0 3 L. 45, 70 48,37

11,5 5 57 IV. 45, 61 48,27

12,0 5. IV. 45, 62 "48,27

13,0 2. 1. 45, 45 48,09

Ex 10 culminationibus superioribus medium 48, 26

Ex 5 eulminationibus inferioribus medium 48, 31
Ex 15 universis anni 1815 ‚observationibus medium 48,28 — 0,4, + 1,0x

Ex 18 universis annorum 1814; 1815, obseryationibus medium 1:13048,28 — 0,4 + 1,02
Au

RESPONSIO-AD QUAESTIONENM ASTRONOMICAM. 59

4. Sed haec fuere generaliora. Agendum est autem de eorreetionibus specialibus.
Itaque repetamus exemplum Littrovii, qui has correctiones omnes eyventibus nddidit,
Vidimus enim in capite primo‘, statum tubi-cognosei e polari, e reliquis autem singulis
sequi correclionem. horologii,. Jam vero ponamus, solam Sir:c adscensio
tam „ aut assumplam,, unde reliquarum adscensio determinetur.

Ergo correctio horologii, quae e Sirio sequitur, reliquis ‘omnibus adscribenda est, sua
aulem. cuique stellae correctio tubi; quo facio adscensiones apparentes invenientur ,
quae ope correclionum necessariarum in adscensiones medias poterunt reducei,

En exemplum illud, seecundum mentem Pearsoni dispositam (1)!

nem esse cogni-

Stella. Transitus, Corr. hor. Corr, tubi a. Corr. tubi 5. Corr, tubie, AR. apparens.
Sirius. 6537055s,97 — 36,74 — 01,56 — 0,05 — 0,13 653721849
Proeyon. 7 30 37,01 — 36,74 — 0,40 — 0,06 — 0,12 729 59, 69
Alphard. 9 19 29, 61 — 36, 74 — 0,50 — 0,06 — 0,12 9 18 51,59

Regulus., 9 59 32,11 — 36,74 — 0,35 — 0,09 — 0,12 9 58 54,81

Praecessio. Aberratio. Nutatio Iun. Nutatio sol. AR. media 1822,
— 15,00 + 1:,06 — 0:,59 + 0505 6h372185,01
==11,20 +08 —-0%0 +0,06 7.29.58,43
— 1,12 + 0,24 — 0,62 + 0,05 9 18:50, 14
— 1,22 + 0,01 — 0,84 + 0,06 9.58 52,82
Lubet,, ullimo. loco exemplum afferre, quod ipse Littrovius: dedit (2), qui fixas
trium classium' primarum hoc- consilio obseryayit, ut alia' pleraque puncta, in coelo
ubivis‘dispersa , inservirent tempori definiendo;
Primum, ait, apparens adscensio stellae est:
e=t+r+Aa+Bb+ Ce
Ad reducendam hanc adscensionem apparentem in mediam sit
0,583 cos. & 18.3
1 + 0,434 sin. & tg. 3
Lane: cos, & 18.3
cos. D cos. 3 Er sin.e
F = 3",06785 -- 1”,33623 ig, 9 sin.a.
Praeterea T sit temporis intervallum,, inde ab obseryationis die usque ad inilium anni
1821

ig. D = 0,917 cotg. tg. E=

sın. z

d= 17,350

(x) Pearson, Practical 4stronomy, II, 396.
(2) Littrow, Annalen der K. K, Sternwarte in Wien, V,vı,

pr H 2

60. - GERARDI REGNERI FOCKENS

1821, (post hane epocham negaliyvum), annis, amnique partibus expressum; erit fixae
media adscensio recta A inilio 1821 ;

A=a-+d sin. (D+O®)+esin.{E+9)-+0"665e sin. (E+2.O)-+/F
ubi O et 9 longitudines sunt tam solis, quam adscendentis nodi Iunae.

Juxta has formulas supputaliones ita sunt dispositae, ut prior columna exhibeat diem
observationis, secunda tempus transitus per filum medium, sumto medio ex omnibus
filis, terlia correctionem horologii r, ductam e stellis fundamentalibus, quarla correc-
tionem instrumenti A@ + B5 + Ge, quinta aberrationem d sin. (D-+©)), sexta utram-
que nutalioneme e sin. (E +2), 0”,065 e sin. (E +20), e quibus tamen solaris
abbrevialionem quandam .est passa, seplima praecessionem, fF, octava gecigug rec"
tascensionem mediam inilio anni 1821.

- Andromedae 9.

Dies, Transitus» Horologium. Tubus. Aberratio, Nutationes. Praecessio, Rectas censio,
1820 Jan. 15. 0"30n 55,63 — 235.42 +0,74 +0,42 +0%,37 +3°,04 0:29046,78
23. 30 37, 20 -—- 54,35 0,00 +0,60 +0,37 +2,98 46,79

Au. 3. 29 3,09 45,61 —0,44 --0,80 +0,18 +1,30 46, 94
6. 29 6,15 + 39,61 —0,06 —0,86 +0,17 +1,27 ° 46, 28

14 29 16, 37 + 30,33 —0,41 —1,00 +0,17 +1,20 46,66

Oct. 1. 26 54, 20 +173,34 —0,07 —1,43 +0,21 +0,79 47, 04
6. 27 3, 72 +163,585 —0,10 —1,42 +0,21 +0,75 46, 72

8 27 4,20 +163,07 +0,05 —1,2 +0,21 +0,73 46, 84

9. 27 4,38+162,45 —0O,1l —14 +02 +0,73 46, 26

16. 2740, 73 +126,30 +0,04 —1,37 +0,21 +0,67 46, 71

27. 2821,38 + 5,72 +0,16 —1,28 +0,21 +0,57 46, 76

CAPUT

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 61

— 0 m

CAPUT TERTIUM

USUS TUBI GULMINATORII IN LONGITUDINE INVESTIGAN

1. Ei: fortasse , qui miretur, illud argumentum huie capiti inscriptum esse. Ne-
que vero non ipse haesitavi, separalim agere de longitudine per tubum investiganda ,
posteaquam egissem de adscensionibus reclis stellarum constituendis, Enimvero cum
mecum reputarem, ubivis hodie tubum culminatorium inservire istiusmodi differentiis ad-
scensionum deäuiendis, quae sua vice inserviant terrestri longitudini specularum ıuve-
niendae, non amplius dubitavi, hanc partem a praecedentibus secretam, ita traclare ,
ul usus tubi in tam clara methodo apparerct.

Qua in re historice quidem progredientibus cireiler tria lustra erunt recolenda.

Inde ab anno 1829 inter clarissimos Germaniae astronomos, Bessel, Gauss, Sold-
ner, Nicolai, Encke, Sniadecki (ı), aliosque conventum est, ut tempore op-
portuno in observatoriüis per tubos culminatorios et lunam observarent, et fixas quas-
dam prope parallelum ipsius sitas, unde invenirent differentiam meridianorum. Et initio
quidem miltebanlur ad unumquemque ‘hujus laboris sodalem, loca stellarum comparan-
darum. .

Mox autem, ut apparuit, anno 1821, eximius Schumacheri nuntius astronomicus,
in fronte operis Nicolaus indicat meihodum (2), inquirit, cur hucusque illa medio-
cres dederit eventus, denuo eandem commendat, et primus omnium indicem fixarum
comparandarum publici juris facit.

Paulo autem post anno 1823, idem a redactore rogatus (3) in iisdem ephemeridi-
bus explicat methodum , qua soleat ex observationibus simultanearum culminationum
lunarium differentiam meridierum suppulare, atque apto exemplo illustrat. -

Sed cum methodus in multis speculis quotidiano usu frequentaretur, idem auctor in-
dicat (4), quomodo observationes laterales lunae ad filum meridianum reducantur, quam
vim habeat refractio in istam reduclionem , et quae polissimum interpolalio adhi-
benda sit.

In-

(1) Bode, Astronomische Jahrbuch , 1823 ‚246.

(2) Schumacher, Astronomische Nachrichten ul
(3) Schumacher, Astronomische Nachrichten „U, ı7z.
(4) Schumacher, Astronomische Nachrichten, IL, 217.

02 GERARDI REGNERL FOCKENS

Interea extra Germaniam melhodus innoluerat et evagata erat in Britanniam, uni re-
cepta »st et ab aliis et aBrinkleio, qui voluit utrumque limbum obseryari (1). At
Bailius, sibi visus quaedam animadvertise a Nicolao levius traclala, inilio anni
1524 (2), tam in motu horario computando, quam in filis reducendis, quaedam mu-
tanda proposuit, exemplo aulem eodem meihodum illam illustravit.

Quae quidem a Redactore ad Nicolaum missa, refutala redeunt. Nam hic respon-
det, suum molum horarium esse sanum, eundemque repertum iri utravis; melhodo;
Bailio autem hoe tribuit, quod generalem formulam inveniendi motus horarii primus
exhibuerit: simul idem vindicat reduclionem filorum,, mox eliarn eandern demonstrat,

Interim Bailius omnem suam methodum Anglıs aperuerat, alque nulla refutationis
illius habita ralione, easdem atque horas eliam animadversiones indicaverat (5). Ita-
que Nicolaus, exeunte anno 1824 (4), conqueritur, Bailium aut non altendisse, aut
neglexisse, argumenta anlea a se allata, perstringit quaedam a Bailio enunliata, ite-
rumque vindieat et suum motum horarium et reductionem filorum.

Cui in eodem numero alter respondet, methodos binas inveniendi motum horarium
re vera quidem differre, sed quam proxime in evenlibus convenire, ergo, utramyis eligi
posse , sibi aulem suam maxime placere, sed nolle vel minimam videri suspicionem mo-
visse contra rigorem methodi Nicolavianae,

Eandem quaestionem deinceps tractavere Dumouchel, Francoeur, Littrow (5).

Germani et Angli stellas Iunares edidere, Galli, Russi et Itali assidue obseryavere,
Sed indeab anno 1826 in ephemerides Londinenses, inde ab 1830 in ephemerides Bero-
linenses, haec indicia transiere. Methodus autem ipsa et in omnibus speculis invaluit,,
et. delata est. in libros elementares,

2. Hane itaque methodum inelytam usumque tubi culminatorii paucis exponam,

In duobus loeis observetur,, et limbi lunaris, et fixae cujusdam,, in eodem fere parallelo
lunae proxime antecedentis, culminatio. Differentia transituum in specula occidentali
A sit. 2, in orientali B sit , Ergo 2 — r est vera differentia adscensionum limbi lunaris
pro intervallo observationum. Si Binee autem fixae fuerint, medium. arithmelicum ex,
omnibus 2 — r sumalur.

Haec differentia discrepabit a differentia adscensionali centri lunae, quandoquidem,

hu»

(1) Schumacher, Astronomische Nachrichten, III, 105,

(2) Schumacher, Astronomische Nachrichten, Il, 49.

(3) Memoirs of Ihe Astronomical Society of London, III, r

(4) Schumacher, Astronomische Nachrichten , 1II, 463.

(5) Schumacher, Astronomische Nachrichten, VI, &ı. Francoeur, 4stronomie, Pratique ,
265. Littrow , Theoretische und Practische, Astronomie, 1, ‚20%.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 63

hujus'radius interea 'mutalus ‘est, muütata ilem declinatio; ergo mutata eliam mora itran-
«situs. Jam si lunae culminantis in A geocentricum radium vocavero r, veramque deeli-
nationem d, culminantis autem in B vocavero p et 9 erit:

Mr r p
UF a Ze
a aa mau 7 (= d cos ;) en

vera differentia adscensionalis centri pro ulroque tempore observalionis.
oceidentalem , + autem ad orienlalem pertinet limbum.

Jam vero, ut differentia meridianorum x inveniatur, unicum necesse est alque suflicit
elementum, motus horarius %, qui dabit

Er ale 5 >: se. ) A=nA,

in qua cum motus adscensionalis per horam sideralem sit datus, m est 1, per horam
dies solaris
dies sideralis’
niam % variabilis est, computari illud debet pro medio 'tempore, inter /observationes ad
eundem meridianum reductas.

3. Exemplum (ı).

Anno 1822 Dorpati a Struvio, Manhemiae a Nicolao, hae factae sunt congruen-
tes observationes.

Signum — ad

mediam autem , m est 1,00274, per horam veram denique, m est Sed quo-

Dies. Obseryatio Dorpalensis. Manhemiana,
Marti 3. Limbus I = 309 Mayeri —- 102175,56 + 13218:,30
= 832 Geminorum + 5 8,55 +893

= «’ Cancri — 12 41,89 — 9A4,1l

» A Limbus 1 = 351 Mayeri + 12 51, 40 + 15 38, 66
=. 44 Cancri + 724,99 + 10 12,39

«5 Limbus I = 410 Mayeri + 814,08 + 10 49, 74
= 4l3 Mayeri + 356,8 + 6 32,41

Ergo erunt differentiae 2 — r ipsae, alque mediae sumtae, habita ralione ponderis,

quod numero appulsuum aestimalur:

Martü 3. Marlii 4. ° Martii 5.

309 Mayeri 3203,74 351 Mayeri 2n57:,28 410 Mayeri 2%35:,66
82 Geminorum 0,88 44 Cancri 47, 40 413 Mayeri 35, 58
Cancri 0,78

3203,800: 2047°,315:

{z) Schumacher, Astronomische Nachrichten, II, ı7.

2035:,619
Ad

GERARDI

REGNERI FOCKENS

Ad eruendum motum horarium, semidiametrum et declinationes, adhibita est ephemeris
Gallica Connaissance des Tems. Ergo vera tempora Parisiensia approximatiya sunt,

quibus luna observala fuit:
Die

Marti 3.

MEZ,

Pro quibus est:
Marti 3.

e quibus valoribus supputata correctio

P
r

sie

e=+7
invenielur ,
Martıı 3. ea
DIA, a
25: ei

Dorpati.
7h gm
83
‚852

15’ 45”,0
15 45, 4
15 3,0
15 37, 4
15 29, 0
15 29, 4

=
eh
cos. d

— 0,127
— 0, 128
— 0, .110

Manhemiae.
8250
9 19
10 8

d— 23°55,7
ı=2%4 66
d=19 4, 0
19 57,5
14 32, 8
14 49, 5

=
di

zu
cos. d

A = 180,673
A = 167,187
A = 155,509

Tum vero ex ephemeridibus accurata interpolatione quaerantur adscensiones lunares

motusque horarii , qui erunt:

Verum tempus Parisiense. Adscensio recta lunae. Motus horarius. Horä.
Marti 3. 7h

8
9
10

115°58' 10,9
116 33 57, 4
117 9 37, 8
117 512, 3

129 48 40, 6
130 22 0,
130 55 14,
131 28 22,

143 13 7, 1
143 44 7,1
144 15 2, 0
144 45 51, 9

m» Qu

35’ 46,9
35 40, 4
35 34, 5

33 19, 9
33 13,
233 7,8

je}

31 0,
30 54, 9
30 49, 9

7u 30%
830
9 30

730
8 30
9 30

8 30
9 30
10 30

‚RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 65

Hi motus.horarii, horis solaribus-respondent. Ergo factor m est ratio diei veri ad si-
deralem. Pro tribus autem his diebus constans sumlus est

2un3w4zs

my
Ergo est
log m © = 0,0112

log. 15.3600 — 4,73239

log. const. = 4,73351 .
Jam pro Martii 3 habemus ‚haec. Medium tempus observationum Parisiense est
71470. Pro hoc tempore e motibus horariis, qui conveniunt 7:30” et 8:30%, simplici
proportione invenitur

h = 35’ 447,8 — 2144",8.

Ergo est
log. constans = 4, 73351
log. A = 3, 33139
log. 2 = 1, 38456
log. A = 2, 25690
log. = 3, 64146
n — 15122599
Sed tolum illud triduum sequenti scemate continetur ;
Dies. Tempus verum, h. 2.
Martü 4, 7h 47m 2144',8 15 12759:,9
» 5 84 1992, 7 1 12 55, 1
» 6 9 30 1854, 9 113 3,4

Ex quibus si medium sumatur, ratione habita ponderis, erit
z — 1:12259;,6
differentia meridianorum Manhemiae et Dorpati. Itaque si longitudo Manhemiae assu-
mitur — 24n31:,8, longitudo Dorpati erit — 1:37"31°,4, quam Wurmius invenit ex
oeeultationibus stellarum fixarum a luna = 1 37 35.

Sed cum in hoc exemplo frustra quaerantur ipsae observationes, unde longitudo est de-
finita‘, defectum ut sarciam, in fine subjungo scema obseryationum lunarium recentio-
rum ‚ quas Cremismonasterü instituit Kollerus, ila autem dispositum, quo modo so-
lent Germani, auctore Besselo, obseryationes lunares exhibere.

ı 1832

66 ' GERARDI!REGNERI FOCKENS

1832. Sidus. AR. apparens,. Fila. Tempus.
Febr. 12. 62 x? Orionis, 5h53n575,06 5.
Luna I. 6 32 43,07 5. — 0,09

43 & Geminorum. 6 54 9,26 5
56 g Geminorum. 712: 2,60 5.

Quibus subjungam eventus, quos dedit harum comparatio cum observationibus Al-
tonaicis.

Lunae limbus [. Febr. 12. x = + 16750:,74

13. 53, 07

14. 55,38

15. 49,77

Marti 11. 56,98

Lunae limbus Il. Febr. 16. 51,23

Aug. 11, 49, 30

Medium , habita ponderis ratione, Cremismonasterium — Altona = 1607525,20.

4. Nequeo autem ab hoc argumento longitudinis discedere, antequam indicavero

usum tubi culminatorii, unum in paueis summi aestimandum , qui cernitur eadem lon-
gitudine , at diversissima methodo, invenienda.

Nam quum differentia longitudinis sit dıfferentia temporum , quibus idem phoenome-
non repentinum in ulraque stalione apparuerit, et cum inter haec phoenomena priuci-
pem locum obtineant artificialia, tametsi arelis limitibus circumscripta , intelligitur ,
omne longitudinis terrestris problema , abstracto signalium apparatu, haud ita levi cen-
sendo, ad exactam temporis absoluti cognitionem esse referendam, Hacc cognitio au-
tem melius aliunde, quam e tubo culminatorio, »nequit proficisci. Quapropter, uti prior
methodus longitudinum ad adscensiones reetas, ita haec perlinet ad temporis definitio-
nem, ulraque aulem perlinet ad tıbum culminatorium, cujus usus in adscensione et
tempore definiundo expositus est. Sed cum hoc elementum , longitudo inquam loco-
rum, adeo insigne sit, ut juxta tempus et adseensionem merealur haberi, nunc terlium
locum ei adsignare libuit, ubi indicandum est, quanta sit differentia inter utramque viam
inveniundi longitudinem ope tubi culminatorü, Namque in culminationibus lunaribus
astronomo quodammodo licet de tubi situ haerere, ut tamen bonas inveniat differentias,
tam adscensionum, quam longitudinum, Molesto autem has inveniet calculo. Contra
in signis artificialibus ad amussim omnes tubi correeliones exploratae sint oportet, ne
quid desit ad tempus absolutum, . Ilio autem reperto, eventus, simplici substractione
effecta, in promptu erit.

Ergo non est, quod hanc melhodum adeo simplicem exemplis illustrem, etsi farrago

ın

RESPONSTO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 67

in libris astronomieis adsit. Plerique enim methodum illam instituere. Sed qui ean«
dem frequentavere, in primis sunt Austriaci, Lombardi atque Itali: quorum opera,
in hoc argumento navala, adeo eximios tulit fructus, ut amplior-etiam methodi, usus
optandus sit, unde insignius in omnem geodesiam emolumentum redundet. Neque vero
ad evenlus geodesicos solos horum opera, valuit,- sed ad: tlıeoriam etiam et usum tubi
meridiani egregia produxit specimina astronomica, In quo genere Itali ita excelluere,
ut volumina, in quibus affatim hujus methodi 'exempla: consignaverint , tanquam depo-
sitaria quaedam et habilitatis et subtilitatis astronomicae habeantur (ı).

(1) Littrow, Annalen der K. K. Sternwarte in Wien, L, ı36. III, xxıx, — Operations Geodesi-
yues et Astronomiques pour la. mesure d’un arc du parallöle. moyen execulees en Piemont et en
Savoye. — Effemeridi Astronomiche di Milano. 1825, 81. Monte Cimone,

1826, 45. Monte Baldo.
(Plana.) 1826, 102. Monte di Fenera.
(Carlini.) 1828, 33. Monte Baldo,
(Carlinis) 1829, 25, Varj punti,

la PARS

68 GERARDI REGNERI FOCKENS

PARS POSTERIOR.

DE USU TUBI CULMINATORII IN GEODESIA,

CAPUT PRIMUM.

USUS TUBI GULMINATORII IN LATITUDINE DEFINIENDA,

1% S; quis sit, qui miretur, longitudines ad Astronomiam me referre, latitudines
autem ad Geodesiam, indulgeat, quaeso, tironi, qui cum utrumque elementum eodem
referre debuisset, ulro referret autem, haesitaret, nodo, quod ajunt, Gordii caeso,
alteriı ad calcem partis asironomicae, alteri in capite parlis geodesicae, distinetum at
quam proximum locum assignayerit. Quod eo lubentius ipsi permissum fore ratus est,
quo major est tanquam flucluantia terminorum utriusque scienliae, quam varii aucloris
varüis limitibus circumscribunt.

Sed, verum ut dicam, alia eliam est causa, ob quam capitalis hie locus ceciderit
latitudini. Nam quum et temporis et adscensionis investigatio, quacum arcete cohaeret
longiludinis, Jam inde ab invento tubo culminatorio, invaluerint usu antiquo, et teran-
tur quotidiano, factum est, perlapso saeculo integro, ut hie tubus eulminatorius, meri-
die motus, obtineret directionem primarii verticalis, et latitudini determinandae servi-
ret: factum, inquam, eliam paulo ante, imo in Patria, ut idem in quodvis punctum
horizonlis conversum, azimutho inveniendo adplicaretur, Sed ita tamen alterum illud
intelligendum est, ut differentiae lalitudinis potius, hoc est, amplitudini arcus meridiani,
quam absolutae latitudini determinandae, haec methodus adaptetur, et ex ipsius indole,

et ex sentenlia: inventoris.
Itaque cum haec duo, amplitudo et azimuthum , pure geodesici sint argumenli, neque

non alius insuper usus sit tubi in operalionibus geodesicis, aliera haec commenlationis
pars visa est mihi pulcre continere ea, quae, tam origine, quam proposito, ab anlece-
dentibus distineta , sed inter se areto vinculo connexa essent.

2. Novam appello methodum, qua altitudo poli, aut differentia potius altitudinum

poli, ope tubi culminatorii invenilur, et auclorem inyentoremve appello Besselum.
Vi-

RESPONSIO AD QUAESTLIONEM ASTRONOMICAM. 69

Video autem,,.ipum Besselum exeitare Horrebovium ‚et in Roemerum illud in-
ventum conferre, quod ipse in usum converterit, Qua de causa memini me memorare,
cum historiam attigerim , qualis. fuerit structura et usus machinae aequatorialis Roeme-
rianae. Jam vero tametsi jus primi inventoris nolim praescribi, nihilominus hanc me-
thodum , quae per 120 annos tanquam embryo obsopiverit, ne quid monstrum exspecte-
tur, vix male recenter conceptam esse dixeris (1).

Besselus Schumachero, anno 1819 mensurae Danicae intento , ideam melhodi
suggessit, qua amplitudinis investigatio fieret tubo eulminatorio, normali in meridianum 3
certiorem illam pollieitus solita distantiarum zenithalium methodo. Sector Ramsdenii
quidem , inquit, tam Mudgio, quam Schumachero et Gaussio, tractatus, circu-
lique meridiani Reichenbachiani, non egent tali auxilio, nedum vicario. At si leyiore
apparatu evenlus cerlissimus, aut eventus anterioris comprobalio heterogenea requiritur ,
haec methodus utrumvis eximie praestabit, imo omissis omnibus divisionibus circulorum ,
mirabile dietu ! horologium metietur amplitudinem arcus meridiani,

Tubus culminatorius, axi horizontali normalis, exacte describat primarium verlicalem,
Quo. situ omnes parallelos stellarum, intra zenithum et aequatorem culminantium , bis
secat. Jam observatio duorum temporum horologicorum T et T’, quibus stella per
filum iverit tubi, exhibebit aut altitudinem poli, aut distantiam sideris a zenitho;; itera-
io autem in alia statione instituta exhibebit differentiam altitudinum poli aut distantiam
a zenilho: dabit autem posteriorem tantum’ ab omni vitio declinationis assumtae non
immunem, Ergo in hac methodo intervallum sidereum T’— T, atque cursus adeo ‚ Tes
quiritur , sed correclio ipsa horologüi nequaquam opus est,

Enimyero tubus si non exacle speclaverit ‚ortum, et horologium, si non penitus ad
stellas fuerit compositum, haec est methodi idea.

Anguli horarii stellae transeuntis sunt duo hi, in quibus orientalis est negativus,

t=T+r—e, a
Azimuthum vero tubi sit @, erit duplex aequatio
c08.2 C0s.3 sin.d — sin. J cos, cos.? cos.} sin.d—sin.} cos.
cotg.a= = z — eotg.(d80+a) = re NP Ten? c0nQ,
© cos. 3 sin. Z c08s,d sin Z

(cos. £ sin. # — cos. ? sin. £) cos.3 sin. — (sin — sin.2) sin.d c0.9=0,
2sin.2(®—t) eos.3(°—!) I. —2cos.5(? +2) sin.2(#—e) tg.5=0,
co8s.3(®° +2)

eos.2(° — t)’

eos. 5 (P+r"+T+r)— oe)
es 3(”’+r—-T—;r)

t5.0 = tg. 9

15.0 tg.3 .

Hacc
(1) Schumacher, Astronomische Nachrichten , III, 9,

70 GERARDI REGNERI FOCKENS

Haec est aequatio cardinalis, quae valet, quodcunque fuerit tubi azimuthum a,
quod inde evanuit.

Sin autem vilia insint tam coordinatis stellae 3%, &, quam horologii correctionibus
7, 7’, alque si correcliones necessariae sint dd, da, dr, dr’, erit correclio latitudinis
@ inde pendens

sin. 2 5 sin, 20 sin. 2’ „ sin.29 sin. £
925 a: = + Aa. z ein. Bali) dr5 (cos. 4 cos. 2) m 2 a, 2)‘
Hinc elucet, quanta sit exspeclatio vigoris in primo verlicali. Ergo quam proxime
tubus cogatur in hune situm, ut extra minutum arcus non aberret. Quod si fuerit effec-
tum, cos. 2(#-+?) erit quam proxime aequalis unitali, quia semisumma duorum an«
gulorum ferme aequalium, at signo oppositorum, evanescit, Ergo remanent

1.9 = 1g.3 ec!’ +" — T—r),

sın.2 a y P
ap a 4 rar — dr) 2 + Ton),

quarum poslerior docet, vitium differentiae correclionum horologii dr’ — dr, eo minus
nocere, quo minor sit T’’ —T, hoc est, quo brevius fuerit interyallum observationum.
Praeterea , cum hoc vilium et ipsum eo minus sit ex sua indole, quo tempus fuerit
contractius, apparet, stellas prope zenithum eligendas esse. Et vero cursus in praxi
melius erit cognitus, ut nullum hoc fonte vitium oriatur.
Ergo manet solum vilium declinationis, quod creat

sin. sin. 20

ze Sin. 23°

Haec formula docet, stellas zenithales sua ipsarum declinationum vitia in latitudinem
integra transferre, reliquas autem aliquanio majorem, aut aequalem, aut minorem,
creare errorem, cum locus observalionis ab aequatore majorem aut minorem, quam
a polo, habuerit.

Exempli gratia. Si extremilates baseos alicujus essent in 51° et 56° latitudinis, et stel-
lae eligerentur, quae in australiore specula zenithales essent, erit

sin. 102°

N
N sin, 112°
dd a ds sin. 102° — 0,948d3.

Itaque vitium amplitudinis erit
dd'— dd = 0,0523,

quod quidem, pro d3= 2’, non magis valet, quam 0,10. At si loca observationis
utrinque a parallelo medio 45° aequaliter disliterint, differentia erit exacla.

Jam

RESPONSEO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 71

Jam vero jure videmur dubitare, utrum in sectore zenithali , quamvis egregio, abso-
lutus divisionum valor tam exacte possit definiri, ut in arcu 5 graduum non majus
vitium, quam 0”,10, extimescendum sit. Certe illa divisionum justitia multo aegrius
obtinetur, quam declinatio alicujus stellae intra errorem 2” definitur.

Besselus suam methodum inprimis propterea commendat, quod a nullo quoquam
pendeat instrumenti errore. Tamelsi collimatio non omnino exacta sit, aut axis cylm-
dri inaequales habeant diametros, aut tubus axisve fleciatur, nihilo secius eventus
erit exactus, modo aut inter ulramque obseryationem axis circumyertatur, aut binis
diebus in diversis axis positionibus obseryelur et medium sumalur. Successus unice
pendet a bonilale tubi et cura libellationis.

Praeterea Besselus addit, videre sibi amatores astronomiae, mediocribus instrumen-
tis goniometrieis munitos, horum vice adhibito tubo vel portatili, vel tali, qualem ge-
runt circuli repetitores , cerliorem altitudinis poli determinationem acquisituros esse,
quam hucusque acquisiverint.

Tandem methodus eadem, in specula bene definita, ad declinationes eruendas adhibi-
ta, hoc commodum habet, quod a refractione non pendeat, sed hanc instructionem
item, quod intra zenithum et aequatorem, non ultra alterulrum, valeant.

3. Postquam haeec fuerant scripta, ineunte anno 1824, primus omnium, neque cuncta-
ius, qui meihodum institueret, aestate anni 1824 fuit Hansenius, Schumacheri
alumnus (ı).

Nam quum hic speculam relinqueret, quam in Helgolanda, consilio connectendi Gre-
noyicum et Altonam, erigi jusserat, rogavitadjunctum Hansenium, qui in insula mane-
ret, ut inlerea Besseli meilhodum ad praxin vocaret. Schumacherus quidem ipse
per instrumentum universale Reichenbachii e 37 observationibus vulgaribus hanc la-
titudinem invenerat — 54° 10’ 47,3, sed flexio horizontalis instrumenti = 2,7, exiguo
observalionum numero nitens, confirmationis heterogeneae ipsi injecit desiderium.

Schumacherus obseryationes suas edidit in libro peculiari (2), ibique elementa
quaedam deposuit , dispositionem filorum novam, intervallum filorum, errorem axis
opticae alque valorem libellae, quibus opus est ad praesens argumentum,

1. Filum I ad IV. 22,382
I ad IV. 21, 557
II ad. IV. 10, 963
IV ad V. 10, 652
IV ad VI. 21, 426
IV ad VII. 31, 672

2. Er-

J
(1) Schumacher, Astronomische Nachrichten, Ill, 271.
(2)Schumacher, Journal of observations made for ascertaining the lime of the place in the
observatory , which was erected al Helgoland for that purpose by.

72 GERARDI REGNERI FOCKENS

2. Error axis opticae versus oceidentem, quando instrumentum, in meridiano positum,

objectivum habeat, versus austrum, circulum versus orientem , repertus erat
Juli 1. 0:,158
3. 0, 132
5. 0,107
17. 0,145
Aug. 2. 0,144
Medium 03,137

Sed die 12 Augusti, cochleä collimationis forte solutä, abhine alia determinatio ab
Hansenio facta est, quae eodem sensu erat

Aug. 12. 0°,067
12. 0,093 P
23. 0, 058

3. Valor unius divisionis in libella est 2,5,

Quod ad dispositionem appulsuum in diariis attinet, mox illa noyitas, quae vix mihi
placet, exemplo apparebit.

4. Jam vero Hansenius ipse describat novae methodi et Iheoriam et praxin (1).
Inter virtutes staliin enumerat eventus rigorem et operationis commoditatem ; inprimis
autem differentiae latitudinum inveniundae servire, neque ab ulla methodo ad hoc pro-
positum superari.

Besselus, uti indicavi, posuit, axın esse horizontalem , et solum medium filum ob-
servatum esse. Sed correctio mechanica aegre cedit. Ergo cum inclinatio insignem
effectum habeat , oportet ut compuletur. Praeterea, ut in omui, ita in hoc casu, fila
lateralia addunt eventus rigori. Ergo opus est computo, quo observationes laterales
ad filum medium reducantur, Antequam eo pergat, praestare ait, tubum non intra
obseryationes combinatas, sed intra quodvyis obseryationum par completum, inverli,

Quando ad fila lateralia obseryatur, necesse est, quoniam altitudo astri transeuntis
admodum, imo interdum plus quam campo, mutatur, ut astronomus illud tubo sequa-
tur, et appulsus observet in iisdem filorum punctis, quibus interyallum meridianum filo-
rum assumtum convenit.

Jam sit distantia fili lateralis a medio 15 f, hoc est, tempus aequatoriale meridia-
num = f, tubi azimulhum a, inclinatio 5, collimalio e, posilivae eodem sensu, quo
sumtae fuerunt in meridie, Sit P polus arcticus instrumenti , H’S’ circulus maximus axi

normalis, HS circulus parvus ipsi parallelus, quem deseribit filum aliquod sinistrum.
In

(1) Schumacher, Astronomische Nachrichten, IV.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. - 73

In triangulo PpS sit PS =90 — 3, Pp=y, et praeterea'SPp=r, P=W—c—/f,
erit jo 4 u
sin. (ef) = sin. 3 cos. y + cos. d sin. y cos. r. (1)

In triangulo PpS” iterum PS’ = 90 — 5, Pp=y, jam ver SPp = r, SP=W,

erit
'0= sm. 3 cos. ’y + cos, 9 sin. Y 'cos. 7’. (2)

Ex hoc systemalte eruenda eti=r—r, hoc est, differentia angulorum horario-
rum, qui, perlineht appulsibus, alteri quidem observato ad filum, alteri autem vero in
circulo maximo. Sin autem in (1) posueris e = 0, haect 7’ — r erit reductio fili la-
teralis, / distantis ad mediam, Sin aulem ibi posueris f = 0, erit eadem 7’ — r
correclio transitus prae collimationis errore c.

Jam vero additis atque substractis, tum quadratis, reductis, iterumque additis, aequa-
tionibus (1, 2,), oritur haec quarli ordinis in ?,.vel potius biquadrata,

4 c0s.2} sin,2y sin.+42 — Alsin. (y-+3) sin.(y — 3) £ sin. 3 cos. y sin. / Jsin?g2+-sin.?/=0. (8)

Ut hie arcus y inveniatur, considerandum est triangulum PZp», in quo cognitum est

latus-Zp =:90 + 5, angulus PZp = 90 — a, et latus ZP = 90 — $. Ergo erit
608.,.y = — c08.:0 sin, 5 + sin. ® cos..b sin. @. (4).

Aequationes (3) et (4) quaestionem rigide solvunt, pro quoyis azimutho, et collima-
lione, et intervallo filorum. Quando instrumenti axis exacte horizontalis, et in ipso
‚meridiano positus est, erit sin. 6 = 0, su a=1l,ety=d. Atsi quidam parvus
error remansit in azimutho, vel sic ‚ponere licet „= 9, unde (3) et (4) in hanc
transeunt unicam
4cos.23 sin.2 sin. *27— A [sin.(d-+3) sin.(d—3) + sin.3 cos.® sin.f] sin.°22-+sin.f=0. (5)

At si praeterea , omissis potestatibus / superioribus, solum} quadratum teneatur,, inve-
nietur in universo primo verlicali

e+f Frag sin.3 cos.0 (ce + f)?
=yV sin (@ + 3) sin. (@ — 3) pe, Y sin. (9 + 2)° sin. (@ — 3)3°

m viecinia ’zenithi autem

(6)

e+f
= 7En.($ +9) ano -I)Eile+ N)
-in qua formula superius signum pertinet ad circulum . minorem, in hemisphaerio arclico
‚situm, inferius autem adhibetur, quoties ce aut f ad austrum ceciderint. Caeterum illud
satis intelligitur, in hac formula suflicere latitudinem quandam aeslimatam.
Ulimo loco Hansenius peculiari modo inquirit in ‚effectus vitiorum et azimulhi et
änelinationis,

BERNER dt gie

74 © GERARDU REGNERT FOCKENS

Etenim , quieunque fuerint hi errores, erit tamen locus in terra, cujus horizonti, axis
sit parallelus. Hunc cognoscere oportet, Hujus itaque latitudo sit &, differentia autem
longitudinis x cum observationis loco oceidentaliore, ceujus latitudo est ® + y, azimu-
ıhum instrumenti a statione fictilia @, landem borealis axis partlis elevatio 2.

Planum transeat per axem et centrum sphaerae, terrestri. Ducatur in hoc plano e
centro telluris perpendiculum in axem, Illud‘ locum fictivum in superficie indica-
bit. Ducatur e centro alia recta per locum observationis: haec cum. altera angulum
eficit 6. Haec duo loca et polus triangulum in terra constituunt , cujus latera sunt 5,
90 — 0, 9%: — $ — y, angulus inter priora 90. — a, inter posteriora x est, Ergo.
habemus duas aequaliones :

sin. = sin. (®+y) co. 5 — co. (® + y) sin.5 sin.a,,
eotg.5 cos. d = colg.x cos.@ + sin, $ sin.@:

unde sequitur, si 5. est arcus parvus,
y=bsin.a, x = b sec.® cos. @.

Jam si ponimus , obseryationes in fictivo illo loco instilutas esse, primum tempus illue
enit aa Ergo loco 7’ seribendum est #° + ne sec.® cos. @, et loco 7 scri-
bendum est « +5 sup cosa. Quibuscum,, ut supra, computanda. est latitudo ®, quo-
facto erit obseryatorii latitudo = & + Ö sin. a.

Azimulhum autem invenietur ex intervallo transituum alicujus firae, Namque transitus

loca aeque distant a polo, nempe 90° — 3, angulus autem interjecius est interyallum
siderale T ++ #7 — T — r. Ergo angulus alteruter ad basin z invenietur formula

ot. vw =1g.:7” +" —T— r) sin?
In hoc triangulo arcus ducatur e polo ad zenithum = 90 — &, angulus in zenitho @

invenielur formula
sin. %

08. @
Ex his omnibus concludit Hansenius, si instrumentum a primario verlicali leviter
reflexerit, hoc problema ab: omni parte ita posse tractari, ac si exacte illud planum
describeret; neque tamen ideo non cavendum esse, ne quid azimulhum inter utramque

sin. @ = cos 9

observationem mutetur, magis autem metuendam esse quandam inclinationis variabilita-

tem. Quando plures stellae observantur, et aliquoties inter exiremas observationes inqui-

situm est in inclinationem, facta interpolatione invenietur, quaenam cuique appulsui

eonveniat inclinatio, tum. vero. medium inter inclinationes correspondentes singulis ad-

dendum erit eventibus.

Tandem Hansenius monet , interdum non esse negligendum factorem

eo. [!(T +#r + E-+r)—e], atque tandem indicat, vulgares formulas, quibus an-

gu=-

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONÖMICAM.

‚gulus horarius et distantia zenithalis in primo verticali invemiatur,

co. =tg.2 colg. 6,

c08. 2 = sin. 3 cosec. &.

5. Lubet autem exemplum his adjungere , omnium primum methodi experimentum.
Die 29 Julii 1824, Helgolandae, per tubum culminatorium Re psoldinum obseryata
‚sunt haec, quae sequuntur, cum eirculus esset ad boream B.

Stella.

Draconis ß.
Draconis y.
Draconis 5l.
Draconis £.

Dracenis y.

46,5

48,5

Draconis 51,

27
31,5

18,5
BJ 1

24,5
48,8

52,5
18

Iet VII. ILetVI. IlletV.

21°
27
15
57,5
20
3
52
58
29
1
16
0

Eventus est altitudo poli ex obseryationibus hoc die factis:

Draconis ß.
Draconis 9.
Draconis 5l.

Sed operae pretium est, eventuum omnium conspectum dare.

Dies
‘observat. B,
Juli 29, 47” ,72

81. 47, 47

Aug. 3.

14.

23.
"24, 45, 80
26. 46, 71

27.

28.

Media 46”,93 48”,67 467,26 46”,15 46”,76 46”,54 46”,67 46”,96 46",30 45”,93

Draconis ß.

46”,41
45, 34
46, 34

45, 16

48,29
46, 97

Draconis y.

B.
47’,07
46, 54

A.
45,90

45, 22

46, 87
46, 61

IV. Medium, Animadversiones.
Horologii status.
14: 22m —- 17395, 17
16h 4n22: 22,60 curmus + 4,44
16 12 6 5,67 libella + Oel
17 56 39,5 39,74 dibela— 0,3
18 45 56,3 56,09 Hibella— 01
19 30 21 20,70 Alibela— 0,5
20 239 39,40 ibella = 0,45
54° 10°57”,72
47, 07
46, 85
Draconis 51. Cygni =. Cygni ı.
B. A. B. A. B. A
46,85
47,16 46,43 46,58
46’,06 46",82 45,59
45, Al 45, 76 45, 07
47, 00 47, 13
46, 19 46, 70 45, 70
46,81 . 46, 89 46,61
47,73 47, 35
46, 50 47, 66 _

—

Ka Jam

76 GERARDL REGNERE FOCKENS

Jam vero si medium sumatur ex ulraque positione circuli, boreali. Bet australi A ,
reperielur hie eventus:

Stella, Latitudo. Numerus obss,
Draconis £. 54° 10’ 46 ’,80 9
Draconis y. 46, 20 7
Draconis 51. 46, 65 9
Oygni x, ; 46, 81 8
Cygni ı. 45, 82 5
Medium 54° 10° 46,53 38

Tanium tubus et horologium pollet !

6. Illustrissimum insecutum est experimentum. methodi, id opinor,.quod deseriplum
est a $Struvio, in operationibus geodesicis Russiae annis 1321 — 1831 (ı).

Hic usus est tubo octopedali Dollondino, satis noto, cujus fila quingue: in aequa=
tore 125,5 distant et: duobus aliis secantur- 30” distantibus, inter quae semper obserya-
tum est sidus. Per hoc instrumentum itaque Struvius definivit latitudinem et extre-
milatum et mediae stationis in arcu, id est, Jacobopolis, Hochlandae et Dor-
pati. Scilicet in his tribus locis duas columnas latericias erigi jussit, in quibus pone-
ret parallelopipeda syenitia, 15 polliees kata, 15 longa, 10. alta ‚. singula autem 300
libras gravia. In his parallelopipedis superne quatuor, interne autem duae. insuper,,
cochleae matres immissae erant, quibus firmiter aptarelur frustum orichaleicum , quod
portat utrinque fulerum axis. Libella refecta fuit ad usum adeo delicatum et delicate
rectificata. Distantia punetorum contactus cum axi erat 1",180, ambitus revolutionis
cochleae inclinatoriae — 0'’,001079, unde in introductione ‚ repertus est valor scalae
etiam in diversis lemperaturis. Quod ad usum instrumenti 'attinet, linea oplica reversio-
ne axis ipsi normalis efhicitur,, 'axis autem inclinatio. libella ‚suspensoria atienualur ;
inclinatio autem , quae remanserit, obseryatur, Tandem collimatio et: inaequalitas .ey-
lindrorum, axis eliminatur invertendo tubi situ, Sed proprium hoc sibi habet tubus
ille, ut collimatio yariabilis,sit, scilicet 4”,3 ab horizonte ad verlicem, cosinuique, distan-
tiae zenithalis exacte proporlionalis. Vilium aulem, cujus lex cognita est, jam non
amplius est vitium. Praeterea autem ista variabilitas nequit nocere latitudinia determi-
‚nationi, modo observaliones inyersae conjungantur. Instrumenti, autem, quamyis vasti
inversio intra pauca minuta a duobus rei perilis manibus efhcitur.

Per hoc instrumentum , sectoris zenithalis vice fungens , in primo verticali juxta._metho-
dum incomparabilem. Besseli erectum, in tribus punetis capitalibus dislantiae zenitha-

, les.,,

(3) truve, Breitengradmessung in die Ostzee provinzen Russlands, T, ııt,

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMIGAM. 77

les y, &, y, Ursae majoris, et praeterea quarundam minorum, cuivis stalioni apprime
zenithalium, observabantur. Posteriora quidem‘, ope differentiarum: declinationis circulo
mgridiano definitarum et Dorpati et Aboae, amplitudinem arcus exhibebant.

Struyius e duabus- methodis, quibus. inversio collimationem eliminat, elegit hanc,
‚quae axem, non inter obseryationes singulas, sed inter singula paria, vult circumyerti,

Stellae zenilho proximae filum . secant sub angulis, valde acutis, Ergo quadam- opus
est exercitalione, ut stellam semper inter horizontalia ad vertiealem videas appellentem.
Caeterum, quae seleetae erant parvulae,, tam propinquae fuere zenilho ‚ut ne ad filum
australiorem. quidem pertingerent.

Elementum omnium gravissimum est inclinatio axis, quovis. tempore cognoscenda.
Struvius quidem hane inclinationem determinare solebat in horizontali tubi situ, at re-
verso, ut objectivum, modo ortum, modo occasum, spectaret, Medio ex his sumto eli-
minatur inaequalitas cylindrorum.

Fxemplum libellationis sit illud, quod Dorpati, 1827 Junii 28, pro transitu y Ursae
majoris 10651, instrumento- recto, factum. est,

Ab 10:42m ‘ad 10558,

Libellatio Objcetivum versus ortum.. * Objeeliyum versus occasum;
"Libella recta a 177,3 ad 160P,1. versus austrum. a 127,0 ad 154,2 versus .
"Libella inversa a 12,8 ad 155,2 versus boream. a16,8 ad 159, 2 versus A.
"Semisumma priorum 83,7 versus austrum, 83,1 versus A.

Semisumma posteriorum 84,0 versus boream. 88, 0 versus B,

Differentia semisummarum 4,P7 versus austrtums 4P,9 versus A,

Itaque sumto medio fulerum anstrale 3(#,7+4#,39) = 4P,8

dimidiis partibus — 4,8 x 0",317 — 1,52 altior erat. Ergo correctio prae melinatione
est = — 1,52, j

Jam vero explicandum est, quo pacto Struvius. observaliones reduxerit. Si g esi
distantia eirculi maximi a polo, C distantia ejusdem a minore parallelo, et 7 in-

ter hanc.c et’ tempus K,, quod stella impendit, cujus declinatio 'est 3, ut a majori ad
minorem perveniat diurno motu,, haec obtinet aequatio

e=aK — 7,5 sin. 1”K? — 37,5(& — 23) sin; 1” K3;. (1):
- ubi «= Ve. (d+L)cs. (8), et Pesinksian,
Pro tubo verlicali autem est = —

Ergo in hoc casu est = Yin. (P+3) sin. (9—3), = cos.dsiuh
Sed. reversa serie ( 1.) invenitur

KA ...,

78 GERARDI REGNERI FOCKENS

in qua
Au: r
pie Gag TER FB m=2.".

[2 %&

Aa
In utraque formula circulus maximus sumitur inter polum et parallelum. Quando con«
trarium obtinet, alterum membrum signo mutatur, Prior series servit distantiae filorum
inveniundae ex intervallo temporis, posterior intervallo e distantiis observatis aestimando,
Illi quidem proposito inserviere stellae Ursinae. Ita Dorpati inveniebatur anno 1827:

Dorpati lat. 58°22’ 48” 1 I. IV. V
9 50 10 52 25%,285(29) 12°,286(30) 12:,564(30) 25°,004.27)
Y 54 39 22 25,290(17) 12,301(38) 12,556(17) 25, 018(18)
e 5550 0 25,299(35) 12,283(25) 12,548(29) 24, 992(26)
Medium observationum. 25, 291(71) 12,290(73) 12,556(76) 25, 005,71)

Hine inversa vice intervalla sequentia computabantur:

9. 68,60 335,38 34,19 685,19
Y 102, 78 50, 11 51, 52 102, 96
& 124, 39 60, 76 62, 67 125, 45

Horum ope intervallorum reductae observationes omnes ad filum medium praebuere
transitum. Sed hie fuit transitus per axem oplicum, qui quidem potest inclinari ad
axem, qui et ipse potest inclinari ad horizontem. Elevatio quidem axis borealis in
‘ortu I, et occasu I’, dabit
o0=-0-— 9ylI
Ww=W-+alI
ubi o et w observata sunt tempora transitus in ortu el occasu, et factor est

_ sind
RT T5x sin.’
Jam vero erit
D=:(0-+-W)
tempus transitus stellae per circulum: declinatorium normalem verticali descripto, sed
?=:(W' — 0‘)
est angulus horarius stellae in tempore, transeuntis per lineam opticam in horizontali

axis situ, adplicata autem correctione, quam exigit cursus horologii. Jam vero sup-
putetur

m ig. 3 =
MD ne, IB?
vel eliam si ponatur =1(W=-0),

RESPONSIO. AD QUAESTIONEN ASTRONOMICAM. 79

et supputeltur tg. 9 = — u FR
erit =9-+:(I+-!)

Haec altitudo poli @ unico etiam infecta est collimationis vitio G, australiter posilivo,

a quo purgata evadet
G sin. G sin. @
sin. d

"= + ——

Sed quoniam G ignota est, illa debet eliminari reverso axi. Ergo si in isto situ %,
w’, w”, idem denotent, ae modo 9, 9, $”, erit

G sin. Y
ET Pr: .— =,
N ee Mae:
2 ’ sin. Ar Rat sn.
lin N a ae FI

Praeterea autem correctio-horologü siderei, aliunde pelita, pro tempore D sit A, erit
D’ =D + x tempus sidereum transitus per eirculum declinatorium, qui normaliter
insistit verticali tubo ; et si AR adscensionem astri significat , erit

N 'B=15(AR—PD),
deyiatio orientalis hujus cireuli declinatorii a meridiano, et

A=Bsin.o
azimuthum verlicalis, quem tubus deseribit ab oriente versus boream numeralum, Ap-
paret/autem, A et B-eo. acrius inveniri, quo certior sit D, hoc est, quo distantius
sit astrum a zenitho, ne sub angulo nimis acuto filum secet. Propterea Struvius ad
hoc proposilum elegit 4 Ursae majoris maxime australem omnium,

Quando autem B et A non evaneseunt, altitudo poli 9” erit justo major: alque vera
erit

9” = 0" — EA2 sin. 1” co. = a" — ıB? sin. 1” sin. ®%

Struvius adbibuit declinationes Besselianas, e tabulis auxiliaribus Schuma-
ceherianis sumptas.

Exempli loco exhibebit sequens scedula observationes secundum methodum Besseli
Jacobopoli in Russia anno 1826. in y Ursae majoris institutas. _

Dies.

so U GERARDT REGNERTFOICKENS

Dies, Tubus. I. I. II. IV. V Medium, Inelinatio,

Maji 24. Rect. Or. 19,1 58,9 3658 15%4 54,1 1110m6,71 — 0703
Occ, 53,4 30,9 10,1 47,7°297,9 161095 —0,12

25, In. Or. 14,2 530° 80,58 8,8 48,10 11 10 30,83 0,58

Occ. 46,2 26,8 45 423,9 21,0 1610 44 —1,10
26. Rect. Or. 82 48,30 26,2 48 3,3 1110236,01 +1,77
Dee. Al,A 19,67 587 756,5 ..16,0 16 95859 2.0.70
27. Im. Or. 3,2 41,2 20,1 58,1 383,4 1110 20,07 :+.1,:25
Occ. 35,4 15,8 53,8. 323,0 105. 16 953,68 + 0,47
29. Rect. Or.
Occ. .
30. In. Or, — —. 43 4,9. 2,3 T110 416 —13
Occ. 19,4 59,9 37,5 160 546 16 937,61’ —1, 66

31. Rect.Or. 4l,3 21,0 58,9 37,9 16,4 11 959,02 +0,02
Occ. 14,5 53,4 3,8 94 4,0 16 931,77 — 0,74

Dies. Tubus I. r. 0=0-.. W=W-+ul. D=:(0+W).
Maji 24. R. — 0”,06 — 07,15 11410036:,725 16510m 9,918 13640023,32
5. 7.0 re 30, 932 4,202 17,57
DB RE NEHAD, Vanh 02 25, 687 9 58, 722 12,20
27. DEEIDEL he 4 19, 818 53, 723 6,77
SIEB EB 1A 37, 300 39 50, 85
Sl. "R.. 22.0002 George 9 59, 011 81,628 45, 32
— AD. 2 =W-O-+1",128 157. 2. vet 9.
+5,75 An59n34:,321 37°26 47",40 50°11’1”,68 56°30' 4”,99
i 775.137 34, 398 47, 98 1, 90 5, 40
+5,43 ‚34, 163 46, 22 2,13 4, 99
.5,,31 35,085 2,750: 2, 35 7, 50
+5,53 34,033 _ 45, 28 2, 99 5, 45
+5, 4l 33, 745 43, 09 3, 20 4, 88

Restat alterum tantum observationum. Hoc autem sufficit. Reliquae columnae in-
dieibus suis salis explicantur. Sed columna — AD exhibet diurnum horologii molum
combinatum cum variatione adscensionis, et si qua fueril ipsius B variatio, quae quidem
AB, ubi uniformiter processerit, coalescet cum AAR. In hoc casu autem AB valde exi-,
guum fuisse, inde apparet , quod medius valor — AD = + 5,422 perparum discrepat
a medio cursu horologico + 5,511 aliunde reperto. Quodsi autem ipsa correctio hero-

le-

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. BL

logüi per cursum -+ 5,422 pro tempore W’ — 0’ — 4h59n,6 supputatur , invenielur
+ 1,128, qua adhibita effectus horum AAR et AB ex eventu eliminatur,
Media ex universis duodecim obseryationibus sınt haec::

in situ recio @’ — 56°30' 5,662,

in situ inverso ı)’ — 56 30 5, 810.
Ergo est ı(vV-Q)= + 0,07,
qua adhibita, singulas latitudines $” hacc scedula indicat :
Maji 24. 56° 30° 5”,06 Juni 4. 56°30'5’,42
25. 5, 33 6. 6, 92
26. 5, 06 7. 5, 79
27. 7, 43 8. 6, 13
30. 5, 38 9. 6, 28
31. 4, 95 10. 5 5, 09
Quarum media est latitudo Jacobopolis ” = 56° 30'5’,736

Jam vero si cuique transitui D applicetur horologii correctio aliunde reperta, atque
‚si tempus siderale hoc modo repertum comparelur cum adscensione recla sideris, inve-
nielur deviatio, qua ‚verticalis in axin normalis a meridiano recedit, iis scilicet diebus
solis , quibus certa temporis absoluti facta est determinatio.

1326. D=15U. r D=D-+.. AR. 7B=£. Formula. Correct.,
Maji24, 134002332 28:88 1340052%,20 13:40743:,33 — 8,87 —8:,80 —0:,07
25. 17,57 34, 69 52, 26 #31 895 892 —0, 03

26. 12, 20 40,17 52, 37 43,30 » 9,07 9,04 —0, 03

27. 6,77 45, 73 52,50 4,23 9,2 9,18 —0, 04
"30. 39 50, 85 61,94 52, 79 43,24 955 9,57 +0, &
Juni 7. 7,32 106,41 53, 73 43,10 10,63 10,59 —0, 04
10. 3851,14 121,66 53,80 43,05 10,75 10,97 +0, 2

12, 40,58 133,82 54, 40 43,01 11,39 11,23 —0, 16

In goibus septima columna docet, negalivum 8 cum tempore augeri. Ergo si quaeri-
tur ipsius expressio, in qua unum membrum tempori proporlionale occurrat,, invenielur
pro x Junii, per methodum quadratorum minimorum ,

R = — %,692 — x . 0,1280:
quae quidem formula observationes repraesenlat cum vitiis in postrema columna in-

dieatis, salis parvis illis, ut variatio ipsius @ proportionalis sumatur tempori. * Ergo
formula

A= 15ß sin &
L jam

82 GERARDI REGNERI FOCKENS

Jam dabit
A=—:% 17,23 — x. 1,601.

Quapropter deviatio instrumenli a primo verticali versus austrum fuit

Maji 24. 1’ 50,0
Juni 12, 2 20, 4
cum variatione diurna 1, 60.

Haec autem variatio adeo regularis ex sententia Struvii adscribenda est exsiccationi
successivae columnarum recenter aedificatarum. Caeterum hie effectus e latitudine eli-
minalur. Cum valoribus ipsius A exiremis conyeniunt , pro formula

— ZA? sin. 1” colg. ,

hi valores — 0,019 et — 0,036.
Ergo media est eo" = 9” — 0",024 — 56° 30° 5714.
Evenlus autem generales ex omnibus his stellis Ursinis fuere pro latitudine Jacobopolis
Ursae majoris y. 56? 30’ 4,832
Ursae majoris y. A, 593
Ursae majoris & 4, 788
Media lalitudo, 56° 30° 4,738

Sed praeter 4, Y%, &, Ursae majoris Struyius alias eliam observavit in tribus
stationibus zenitho vicinissimas adeoque diversas, quo facto, cum intervallum inter ob-
servalionem orientalem et oceidentalem quam minimum esset, eventus quam minime ab
horologii eursu pependit. Sed quum aliae stellae in aliis stationibus observarentur ,
apprime necessarium fuit, differentias deelinationum habere cognitas, quae enim in
eventu manent. Has stellulas, anonymas plerasque, et ipse Struvius in specula Dorpa-
yensi et Argelanderus in specula Aboensi, uterque circulis meridianis Reichen-
bachii determinavit. Apparet autem, amplitudines arcus inde sequi, quos tanquam
limbus horum circulorum mensus est.

Sed mihi non videtur e re esse, ut discussionem harum observationum , quamvis
doctam et elegantem, hoc loco persequar. Operae pretium est tamen, eventum trium
stellarum zenithalium , quae Jacobopoli observabantur , indicare. Dedit autem

Anonyma I. 56° 30' 5”,304
Anonyma II. 5, 195
Anonyma III. "5, 479
Medium, 56° 30’ 5,326

Neque non jucundum fore eredo, comparandi ergo afferre eas latitudines, quas duo
eir-

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 83

eirculi esimü Reichenbachii, Dorpatentis alter, alter Mitavicensis, solito more in
meridiano positi, praebuere.

Instrumentum. Stella. Altitudo poli,
Circulus Dorpatensis. Polaris supra polum. 56° 30° 3",53
Polaris infra polum. 6,.20

Ursae minoris @supra polum 5, 65

Ursae minoris ß infra polum. 2, al

Gemma. 3, 32

Polaris 15h 27a, 4, 90

Circulus Mitavicensi. Polaris supra polum, 4, 26
Polaris infra polum. 4, 61

Ursae minoris & supra polum, 5, 67

Ursae minoris & infra polum, 5, 05

Arcturus, 4, 77

Uterque cireulus dat medium fl 55° 30’ 4,67

Interim annis 1816 — 1827 altera etiam mensura Russica effecta est a Tennero,
inde a 52° usque ad 56° latitudinis sub meridiano Wilnae, qui 4 milliaribus geographicis
distat a Dorpatensi. Ergo geodesia Russica, quum Struvius et Tennerus utramque
partem junxissent, cepit arcum meridianum 8°. Tennerus eadem melhodo Besseli
usus est, qua amplitudines inveniret, adhibuit autem huie proposito tubum sepedalem
Ramsdenii Vilnensem, et quatuorpedalem Dollondi Mitavicensem (ı).

7. Eihaec quidem fuerant peracta, cum Besselus (2), mense Martii 1828, repete-
ret discussionem method. Nam quum a tribus observatoribus experientissimis Hanse-
nio, Struvio et Tennero ad praxin vocata essei, operae prelium ipsi visum est, de
usu generali instrumenti culminatorii nonnulla peculiaria proferre, ad quae observanti-
bus esset attendendum.

Itaque initio indicat, tubum dare hanc aequalionem, inter obseryatam distanliam astri
90° +.e + fa puncto, cujus azimuthum est a, distantia zenithalis autem 90 — 5,

— sin. (e+ f) =sin.d c0s.2 + cos. d sin.2 co» (e—a),
in qua e est azimulhum , z distanlia zenithalis stellae. Inde haec transformata in-
venitur
— sin (ce+/f) = sin. (sin.® sin.3 + c03,$ cos. 3 cos. £)
+ 003.5 cos a (cos. ® sin.d — sin.® c0s.3 cos. £)

— c05s.5 sin.@ 05.9 sin. d.

’ Tu=
(1) Struve, 4stronomische Nachrichten, VI, 3gı.
(2) Besstel, Astronomische Nachrichten, VI, 221.

® La

84 GERARDI REGNERI FOCKENS

Tubus eulminatorius nequit dare quidquam, quin hac aequatione conlinealur , in

qua est
t=r+rIı —a,
et 0 constans sumitur, ratione habita eursus horologii in ipso tempore T.

Jam vero si locus stellae cognitus est, et c, f, 5 insuper, aequalio continet Lres
ignotas a, ®, 6, quarum duo quaelibet duabus observationibus, tres aulem universae
neque tribus, neque pluribus, inveniri possunt, quandoquidem nullo e tribus cognito
nil restat in aequatione, meridianum quod distinguat a circulo quolibet deelinatorio.
Sed cognita aut. ® aut 4, poterit @ eluminarıt et 4 aut @ inveniri,

Besselus itaque primum inquirit in tempus ex observationibus extra meridiem faclis
inveniendum. in quibus tamen tubus quam proxime ad meridiem erit adigendus: laudat
tamen etiam methodum Hansenii et Schumacheri, quae polarem capit, uli ex-
posui.

Deinde inquirit in alterum casım, ubi ® quaeritur et tubus quam longissime a meri-
diano removeltur, ne duid noceat 9. Hic a duobus stellis ad unicam bis obseryatam
progreditur, atque docet,, quid valeat reversus axis, sive inter observaliones combina-
las, sive post singula paria obseryationum,

Tum vero procedit ad aliam melhodum , qua re cognilis @, &, 0, ex ob-
seryvationibus simul tres quaeruntur correctiones Aa, AD, Ad, e formula satis exacta;

e+f-+b5 co. %+p sin. cos. (e—a) =— Aa sin.z sin. (e—«@)-HAD 608.2 cos. @

++ 44 cos. d [cos. {sin, « —sin.2 ‚cos. «sin. @]

in qua p —= 2062648. Unusquisque appulsus observatus exhibet istiusmodi aequatio-

nem, 'e, quarum complexu ‚methodo minimorum quadratorum invenienda veniunt Aa,
Ad, AÖ.

Deinde duas explicat methodos, quibus aequationes singulis filis oriundae in unicam
contrahantur , quae pro universo valeat transitu, priori addit tabulas alteramque post«
ponit, quae est Hanseniana, quamyis in: hae singulorum filorum eventus appareant,
in Besseliana aulem mediuw filum fictivum non appareat.

Abhine Besselus suam mentem exponit de fructuosissimo usu tubi culminatorii in
observandis latitudinibus pro, mensura gradus. Ergo de tempore definiendo, signo orien-
tali ponendo et determinando , inclinatione axis scrutanda, collimatione aut eliminanda
aul definienda, et de eventibus supputandis, agit. Postremum, hoc peragitur aut antiquo
more combinandis duobus transitibus oppositis, aut simul omnibus observationibus com-
ponendis, quo facto signi azimulhum melius corrigitur, harmonia autem aeque apparet
observationum , et quibus correspondentes non coniigerint, tamen non excluduntur. Tan-
dem agit de deelinationibus hace methodo definiendis, de latitudinibus absolulis consti=
tuendis, atque de pretio, quo tubus meridianas statuendus sit itineranlibus,

Pau-

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM, 8

Paulo aulem post, Julio 1828, Hansenius’('Y') denuo eandem materiam tractat, at
generalius eliam adspectam. Namque. hie sibi proponit solverequaestionem : 'quid est,
quod determinet tubus culminatorius? Ergo etiam obitu attingit axin horizonti inclina-
tum. Et omnem hane 'quaestionem ille'quidem elegantissime ex: unico prineipio et, duxit
et persecutus est. Sed’cum haec solutio ad theoriam potius quam ad praxin referatur,
nimis longe seducturam invilus equidem omitto,

8. Itaque ad Besselum revertor, qui tarde quidem at fide stelit promisso, cum,
mense Novembri 1831, in lucem mitteret quasdam observationes, quas, ope parvuli tubi
culminatorii, medio anno 1827, tam Monachii, quam Mariae-aquis obtinuerit (2).

Tubus erat, qualis aptaretur theodolitae octo pollicum, jam vero adornatus ita, ut
meridianus esset. Exiguitas atque leyitas (instrumenti illud aptum reddunt, quod iline-
rantibus semper adsit. Namque tolum ineludebatur cista 13 pollices longa, 10 lata,
6 alta. Reliquus apparatus erat pes ligneus et chronometrum.

Tubus habebat 5 fila, oculari junceta non objectivo, quod improbandum est, quoniam .
levissimo ocularis molu interyalla collimatioque mutantur. Nequs vero Repsoldi me-
ihodus pedem onustandi hie poterat'efliei. Magjs-autem commendandus est stipes lignens
tripes cultoris»

Exempli autem loco afferam observationes primas Monachii ‚„ habitas 27 Junii 1827,
praesentibus Steinhelio, Ermanno et Knorrio, qui chronometrum numerabant
portalivum Erma uni Kesselianum, et observationum momenta scribebant. Hae ita
dispositae sunt, ut a "parte axis, ubı circulus aptatus erat, versus oppositum fila nume-
rentur I, II, cet. eodemque 'ordine scriberentur , qua de causa adjectae sunt literae
R,L, 'significantes, ulrum stella esset a parte dextra , an sinistra circuli. 5

"Sed de’ his observationibus duo sunt animadvertenda.

Primum quidem Besselus anle obseryationes verlicales aliquot sumebat transitus
citcummeridianos, (duas series scilicet transposito interea axi) quibus inveniret tempus
secundum methodum Hansenianam, Tum vero aliquot stellas observabat,, :quibus de-
terminaret latitudinem. Sed cum non posset tot horis confidere aut libellae, aut azimu-
ıho, quot perlaberentur inter oppositos siderum transitus, ipse primus sum methodum
reliquit, litteram inguam , non sensum. Seilicet cum axi recto versus orientem aliquot
stellas observasset, alias statim 'aliqguot versus oeeidentem axi inverso, observayit, quo
factum est, ut eventus eodem gauderet rigore, tametsi calculus prolixior esset et a plu-
ribus stellarum penderet locis. Jam vero haec Besselus observayit.

Pro

(rt) Schumacher, Astronomische Nachrichten , WI, 421.
(2) Schumacher, Astronomische Nachrichten , IX,43

86 GERARDI REGNERI FOCKENS

Pro,tempore I.

Stella. I: II: I. IV. V. % Cire.
x Seorpii. 8212,16 7052,48 11» +1,00 R.
& Ophiuchi. 14 223,4 14 2,64 13743, 2 13022572 13% 1,6 +0,608 R.
« Ursae minoris. 20 3,2 +0,079 L.

- Pro tempore II.
& Ursae minoris, 13h 90525, 8 +1,58 R.
18h18m + 14°5% 21035°,52. 21”56',24 29 16,24 22036:,96 2:58,38 +1,670 L.
24 Seut, Sobieskii B, 16 11,44 26 31,6 ,,, 26 523,32 27 12,3.. 27 34,4. +1,87 L.

Pro altitudine poli, axi recto,

+ Lyrae. 480 6,4 Abwb4,A IMAH"AZ, 2 44mgl2 A3PIO,8 +4,875 R.
v Herculis. 936,4 11384 121336 8 15348 1735,6 +0,403 1.
x Cygni. 29 38,0 28 47,2 2755,2 27 264 3 80 +0,1e L

Pro altitudine poli , inverso axi.
& Herculis. 44472 A319, 1241m49,2 40"17%,2 38"37,6 +1,966 R.
65 Cyzui Bode. 48 40,8 50 5,6 5l 31,2 52596 54323,8 -+1,876 L.

Unaquaeque hora chronometri valet 10” 9,19 temporis siderei. Centesimae secun-
dorum ortum habent ex aestimata partitione unius impulsus, quorum 5 efficiunt 2». Co-
lumna penuliima continet indicationes libellae, in quibus adeo millesimae adseriptae
sunt, quas induxit tempori proporlionala distributio differentiae . libellationum ante et
post singulas observationes factarum. Axis cylindri non sunt aequales, sed, qui cir-
eulo propior erat, aliquanto crassior. Nam ante et post reversum axin differentia libellae
erat 1,52 Berkurd. Porro inclinatio planorum fulcri est 50° 56, planorum autem libel-
lae 85°42‘. Inde correctio sequitur uniuscujusque obseryali x, quae est 0,42: qua-
propter cum valor unius partis scalae esset 4”,49, elevatio axis eircularis indicatur hac
formula

: b=(x — 0,42) 4',49,
Besselus secundum methodum suam filorum distantias a filo fictitio, quod medium est
inter omnia, invenit has;

fi = + 598,08
Ff" = + 308, 09
Fu =+ 619
fr = — 294,91
N = — 612,46

Loca

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 87

Loca stellarum posthac Regiomonti definita sunt''haee': 101

Stella. AR.'1828, Decl, 1828.
Ursae minoris &. -Öf -
v Herculis. 15h57"26s,659 + 46°31’ 5,04
x Scorpii. 16 236, 465 — 936 2, 14
& Herculis. 3 21, 025 + 45 23 22, 36
& Ophiuchi. 9 13, 634 — 416 0,08
Anonyma. © 1818 7,858 + 14 52 29,27
24 Sculi Sob..B ode. ©) 19 23, 693 —,14,40.3, 48
a Lyrae. 1250 6,2994 ‚+ 43.43 23, 23
xy Cygni. ; 19:35 323,330. 1.17..4+ 451,.7:14,173
66 Cygni Bode, 20:50. 46, 274 +40. 30.29, 28

E duabus seriebus ‘circummeridianis sequitur id , quod 12h temporis chronometrici ad-
dendum EN ut tempus sidereum habeatur , hoc est, sequitur 4 ita:

x Scorpii. | + 75°16°17”,64 + c. 2,329
€ ‚Ophiuchi. 1611, 74 + c. 2,270
Anonyma. i 1527,56 — ce. 1,891
24 Scutum Sob, B. 15 20, 0 — e. 2, 421

unde eliminato ce, correetio horologii. est ex.omnibus + 5h In + 3, 23: s ex singulis autem
3:,40,, 3:45,90 3,28, 3:18.

Duae series transituum verticalium supputabantur posita vera latitudine ....

48°8'40” "+ Ad. Collimatio quolidie alia assumta est, azimuthum autem axis hoc

primo die positum est... @ + Aa, ipsum a denique aestimabatur. Itaque Besselus
invenit: .

Juni 27. -
# Lyrae. 0=-+ 9,72 + e + 0, 3706Aa — 0, 2838Ad «a = 07752”
_ v Herculi. 0= + 10, 59 + e — 0, 2275Aa — 0, 9738 Ad _
‚Cygni. 0=+1461+c+ 0, 5124Aa — 0, 8588A9 _
oHerculis. 0= + 1453 -+c-+ 0, 2956Aa + 0, 9553 Ad «a = 180752
\ 66 CygiB. 0=+ 9,43 + c — 0, 3060 Aa + 0, 9520 Ad _

Deinde recitatis etiam observationibus duarum dierum insequentium , Besselus con-
eludit ex omnibus

ı = — 11,187
Aa = — 4, 467
4a =-+ 0, 084

Qui-

88 GERARDI REGNERIIFOCKENS
Quibus substitutis errores remanserunt:;

Junii 27.

— 3,20

+ 0, 34

+ 1, 06

+2, 10

\ — 0, 31
Ex omnibus sequitur altitndo poli cn 48) 8'40”,08,
quae e solo die 27 Junü fuisset 48 839, 21.

In fine Besselus animadvertit, bonitatem observationum inprimis stäbilitate pedis
et confidentia libellae inniti, Apparatus idem, his duobus yitiis eorreelis, satis exacte
dabit tempus, imo exactius, quam alius quivis ejusdem dimensionis. Imo pro latitu-
dinibus etiam hie tanta effecit, quanta vix..eirculus -eflicere posset aequalis vis opticae.
Pes stabilis eonficitur e tribus trabibus terrae inculcatis et valde onustato tripode in-
strumenti. Hic ipse tubus posthae ab Ertelio ita dispositus est, ut in medio tubo
prisma ponerelur, quod radios objecti reflectat per axin, in cujus extremitate reliculum
et oculare adaptentur. Quae quidem ratio adeo mihi placel, ut in volis habeam aliquod
tale instrumentum at mnlto majus eodem modo adornare, et simul apparatu instruere, -
quo divisiones eirculi muro aflixi in ipso campo appareant cum stellis. Nemo quisque
autem amator 'astronomiae, ita pergit Besselus, qui lalitudinem let tempus seire
velit , neque in promptu habeat melius istiusmodi instrumento cum fructu uletur, eique
eirculum aequalem postponet, ;

Huc vero eliam itinerantibus illud commendandum est, quippe raro major rigor ab
his exigitur, Dimensiones majores sponderent quidem majorem rigorem. At quolies
minor sufficit, magis commendandus est sextans, qui momento quovis lucido eventum
abripit coelis.

Atque haec quidem hactenus de hac methodo, quae est nova et egregia, neqne ad-
hue nisi in ipsis fontibus obvia. Mihi quidem illa placet tantopere, ut si videar jam
longius huic argumento olium tribuisse , id huie causae adscriptum velim, quod dis-
quirenda hac methodo ipse cupiverim argumentum gravissimum accuratius invesligare ,
divulganda autem methodo una in paucis excellentissima at nostratibus haud trita, rei
geodesicae quanlisper consulere.

CAPUT

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 89

CAPUT SECUNDUM:

USUS TUBI CULMINATORII IN DECLINATIONE DETERMINANDA.

1. Eısi iterum magisque verear, ne magnam incurram malae partitionis accusatio-
nem, quippe in parte operis geodesica ad declinationes delatus, malo intuitu primo
singularis videri, quam male mentem methodi cepisse. Nam etsi haud dubie ad astro.
nomicos usus declinationis investigatio referatur, quae hucusque universe invaluit, ni-
hilominus cum haec. nostra tanquam corollarium aliquod adnexa sit proxime antecedenti
meihodo, quam ad geodesicos usus referre oportuit, nolui corollarium thesi praemiltere,
sed debui postponere.

Aequatio, quam dat transitus stellae per tubum culminatorium in verlicali primario
eircum axin horizontalem revolventem, haec est, uti supra ostendi,

eos.3(? — !)te.9 = cos.:(t’ +2) tg.
Sicuti autem inde supra determinata est $, cognita 3, ita jam cognita ®, determinabi-
tur 3. Itaque ex altitudine poli absque omni angulorum mensura, et solis combinatis
astri transitibus per tubum verticalem invenietur declinatio formula

_eos.:(® —!t)

tg. = cos.3(? +:) . tg.8,
aut
cs.2(”+"’—T-—r) .
co.[!T+"’+T+r)—a]' 59:

Statim hinc apparet, declinationis vitium oriundum e vitio altitudinis poli esse

sin. 25
— sin. 20
ergo summum aequale,, plerumque minus in nostris regionibus.

Proprium primumque fuerat Roemeri propositum erigentis rotam in primo verlicali,
ut declinationes stellarum cognosceret e transitibus. Besselus quidem methodum. lati-
tudinibus servire voluit, et jure magno suo, cum itineranti aut geodetae in promptu
sint declinationes stellarum unico loco exacte.definitae, unde suarum stationum, omnjum
latitudines inveniant. Sed illud tamen .eliam ille animadvertit , in speculis fixis,, ‚quarum

M non

tg. =

„do,

90 VIGERARDT REGNERI FOCKENS |

non dubia sit latitudo, egregie illam servituram declinationibus stellarum intra zenithum
et aequatorem culminantium invesligandis; praecipue propterea, quod melhodus a re-
fractione non pendeat.

Sed hoc tamen ita sumendum esse videtur, etsi Besselo non monente, uti idem in
altitudinibus aequalibus sumitur, seilicet cum grano salis, Nam mutata interea atmos-
phaerae conditione mutatur refractio, adeoque altitudo apparens et angulus horarius
apparens, id est, tempus quo astrum appellit ad primarium verticalem. Neque ergo a
methodö omnino aliena est refractio, sed nihil illa valebit ibi, ubi plurimum valet haec
methodus, in vieinia zenithi, Quod quum fuerit antiquitus et sit hodieque commodum
illud,, quo sectores zenilhales commendentur, apparet tubum culminatorium eximie fungi
vice hujusmodi sectoris, imo ipsi praeferendum esse, si atlenderis ad incerlitudinem ,
qua laborant absoluti valores divisionum seetoris zenithalis. At tubus insuper est sector
arcus lanli, quantus est altitudo poli, at totus ad austrum zenilhi extensus.

Jam vero, quum historia astronomiae doceat, delicalissima aberrationum et nuta=
tionum movimenta a Bradleio ope sectoris zenithalis esse detecta, operae prelium
fuerit, in conslantes horum moluum coeflicientes, ope tubi culminatorü, assidue in-
quirere.

Mihi quidem videntur Bradlei vesligia premenda esse, qui declinationes non ipsas,
sed differentias ipsarum, aut unius anni aut octodecim annorum spatio factarum, in eadem
stella consideraverit, atque leges inde motuum detexit, quas in omnibus obseryatis
easdem invenit. Ita enim haec movimenta, absque refractione, absque latitudine, per
varias stellas zenithales omnium adscensionum , e solis transitibus invenientur,

At Besselo generalior ratio placuit. Quum enim transitus dent aequalionem inter
declinationem atque latitudinem non pendentem a refractione, ex aequatione

sin. 23.
— in, 2E d
apparet, effectum latitudinis in deelinationem ab aequatore ad zenithum mutare ab
O.ad 1. Hae aequationes latitudinum conditionales si combinentur cum observationibus
heterogenea via faclis earundem declinationum, multum pretii habebunt , tum ad alti-
tudinem poli, tum ad declinationes, tum ad refractionem, Sed excludendae erunt
stellae‘, quae vix horizontis vaporibus emersae ad verlicalem pertingunt, non. propler
refractionem meiuendam, sed, ait, propter indistinelum visum. Ergo ob hane causam
aequationes eonditionales ad minorem declinationum differentiam restringuntur , qua
minus commodum oritur, praecipue quum hodieque medioeres diflerentiae declinationum
admodum exacte eirculis meridianis indicentur,

Praeterea autem minime negligendum est, aberrationem diurnam in observationes
transituum per primum verlicalem omnino nullam vim habere , quoniam variatio azi-

mu-

RESPONSTO ADTQUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 9I

futhi ,quam 'solet haee causa ubique producere, cosinui azimuthi proportionalis ‚est
adeoque evanescit, quoties hoc est vel 90° vel 270°.

2. Enimvero ad declinationes revertor. Absolutam quidem illarum determinationem
per tubum culminatorium factam hucusque nullam inveni, at differentialem inveni uni-
cam, exemplumque methodi illustre. | |

Monuerat Besselus (ı), si in amplitudine .arcus meridiani definienda, inter alias
bene determinatas stellas etiam tales adhibitae fuissent , quarum minus certa.positio esset,_
ex illis has ita corrigi posse, ut posteriorrum eadem sit eyidentia, quae priorum,

Reputandum est autem, huc redire methodum amplitudinum modo expositam, in
coelos translatam. In illa enim ex eadem stella obseryata sub parallelis diversis horum
distantia, in hac e duabus stellis sub eodem paralleio observatis earum distantia inve-
nitur.. Ergo hac via ignota declinatio e cognita derivatur, uti ignota latitudo ex altera
nota et amplitudine invenitur. Et hoc quidem Struvio placuit, qui latitudinem ex-
iremitatum arcus ex obseryatis amplitudinibus et irreluclabiliter constituta latitudine
Dorpati intermedia sagax eruerit.

Sed idem Struvius exemplum methodi inversae praebuit, in qua versamur , omnium
quod scio primus, hujusmodi (2). }

In tribus punctis cardinalibus Jacobopoli, Hochlandae et. Dorpati, eaedem stellae
Ursinaen, Y. &£, observatae sunt in primario verlicali. Et duae priores quidem e tabulis
auxiliaribus Schumacherianis sumtae Besselum positionis auctorem habuere, At
terlia , quae non erat penes Besselum, determinata est secundum Bradleium atque
Piazzium. Jam eventibus, id est, latitudinibus trium punetorum in conspectu positis,
apparuit discrepantia non levis inter latitudinem, quae ex y et Y, alque eam, quae e
& erat definita. Nam haec £ latitudines dedit aliquanto majores quam utraque reliqua-
rum, quod fuit argumento, cum hae justae esse censerentur, ipsam hujus & declinatio-
nem assumtam esse justo majorem,

Operae pretium est, eventus indicare, Latitudo est reperta

Ex Jacobopolis. Hochlandae, Dorpati.
yety. 56° 30'5”,595 60° 5° 10,040 58? 22’ 48,250
ce 7, 582 11, 840 50, 028
Ad. —_ 17,987 — 1,800 == 1,778
Itaque, si mediae ex 4 et y habentur yerae latitudines ‚ hae tres Ad, eximie congruen-
tes,
(vr) Schumacher, Astronomische Nachrichten, V1, a4r,
(2) Struve, Breitengradmessung. in den Ostzeeprovinzen Russlands , I, 236,
M 2
3

92 GERARDI REGNERI FOCKENS

tes, erunt errores latitudinis ex errore declinationis oriundae, unde hie .poterit reciproce
compulari formula
sin, 25
ES . Ad,
sin, 20

quae dat pro singulis

— 2”,006, _ 1,935, —_ 1",850,
quorum medium A3 = — 1,930, applicatum ad locum medium e catalogo Piazzino
ad annum 1828 reductum 3 = 55°50’ 12”,617, exhibet correctum 3 — 55° 50’ 10”687.

3. Ex hoc exemplo elucet clarissime, in adhibitis declinationibus quanta requiratur
cautela , si absoluta altitudo poli, quanta libido permittatur, quoties amplitudo arcus
sola quaeratur. Namque in scemate praecedente Ursae majoris & eandem amplitudinem
exhibet, quam reliquae, tametsi latitudinem trium horum punctorum diversam. Elucet
tamen et hoc, cum eadem cerlitudine, omnium stellarum, inprimis zenithalium decli-
nalionem determinatum iri, quacum unius alteriusve lucidioris, quae cum omnibus aliis
fuere comparatae,, transeuntes per primum verticalem ejusdem et vel maxime ignoti loci.

Quae via igitur in adscensionibus rectis seryatur, eadem mihi visa est in declinationi-
bus esse calcanda. Utrumque elementum observationibus differentialibus referendum est
ad unam eandemque stellam zenithalem, quae deinceps erit cum sole comparanda. Ita-
que, sicubi occasio in patria esset, vellem zonam coeli intra 20° et 50° declinationis bo=
realis explorare duobus tubis culminatoriis, altero meridiano, altero verticali, unoque
pendulo, inconcusso innixis fundamento, vellem stellam fundamentalem eligere aut 09 Ur-
sae aut ß Draconis, et cum allerutra aequinoctiorum tempore solum in meridiano, sol=
stitiorum tempore autem in primo verlicali conferre, quo facto totius zonae determinalio
a sole penderet. Sed cum in utraque methodo stellarum zenithalium obseryatio plerum-
que inclinatione axis inquinata sit, libellatione autem et difliculter et interdum male
corrigatur , vellem omnes observationes ad utrumque tubum fieri et directas et reflexas
in horizonte artificiali, qui quidem mihi videtur omni libella longissime esse praeferendus.
Caeterum vellem eliam ad commodum observatoris et preiium observationis, utrumque
axin esse perforalum, alque in altera extremitate lJampadem in altera reticulum esse
positum, denique utriusque tubi amplificationem ad ter cenlum et ultra augerem.

Quae quidem observandi ratio et declinationes medias praeberet exactas, et, quod
praecipuum est, aberrationem, nulationem et proprium molum figeret. Et quod ad
postremum attinet, rursus citabo exemplum Struyii (ı), qui ad eandem operationem
praeter y, 4, & Ursinas , stellas aliquot zenilhales obseryavit. Ex his Dorpato quatuor
cecidere, quae dahant latitudinem ;

Ano-

RESPONSIO,AD- QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 93

Anonyma ‚VIL, ; 1.580 22°.47”,304

» VL. 47, 710

x IX, 47, 352

. ‚x. 46, 524

7 Medium. TE

Sed quarta a medio reliquarum differt quantitate 0”,931, quae cum longe superet
errorem verosimilem 0”,151, apparet effectum motus proprii in hac stella jam tum fuisse
sensibilem , id est, per duos annos, ex quibus hujus stellae positio in specula Aboensi et
Dorpatensi fuerat determinata. Quapropter Struyvius repetitis iisdem obseryationibus,,
motum proprium harum stellarum investigandum indeque latitudines corrigendas esse
ratus est,

Tanta aulem me ex hac methodo polliceri, quanta vix ex alia ulla, atque tam subti-
les quaestiones ipsi dirimendas proponere, is profecto minus mirabitur, qui viderit, in
nova, neque penitus exstructa adeo specula Petropolitana, instrumentum erigi in prie
mario verticali, quod a Repsoldo fabrefactum est, ulique a Struvio deslinatum
ad delicatam inquisilionem constantium et aberrationis et nutationis (1).

Sed cum hoc instrumentum habeat nonnihil peculiare, in fine hujusce methodi verti-
talis lubet illud describere. Struvius quidem illud vocare solet sectorem zenithalem
absolutissimum.

Cum distantia zenithalis per illud invenienda sit, oportet tubus exacfe describat circu-
lum verlicalem. Ergo axis inelinatio quovis tempore in promplu esse debet. Praeterea
autem, ne qua flexio tubi aut inaequalilas cylindrorum adsit, cavendum est. Sin au=
tem inclinatio continue est cognoscenda,, libella in axi maneat, tum vero tubus e medio
tollatur et extremo azi affigatur oportet. Porro curandum est ‚ ut quam facillime tubus
circumverti possit.

Itaque Repsoldus tubum 7 pedum cum aperlura 70 linearum alteri extremitali
axis aptavit, qui fuleris innititur saxo immissis. Ad partem oppositam aequilibrium
tenetur pondere. Saxum medium excavatum recipit elevatorium, quod simul invertendo
instrumento inseryit. Libella jam manet continue in axi atque in eodem situ fixa,
quoniam inversio totius instrumenti adeo faeilis est, ut transitus prope zenithum in 'utro-
que situ sumi possit, quo fit, ut quilibet errores constantes tam versus occidentem,
quam versus orientem omnino eliminentur,

4. Sed cum agam de declinationibus per tubum culminatorium investigandis, non

« possum non memorare melhodum omnino heterogeneam , sed eleganlem, quamvis re-
strie-

(x) Schumacher:, 4stronomische Nachrichten , XL, 42

94 VIG@ERARDI REGNERIÜFOCKENS

strietam, qua Struvius üsus est in -declinationibus "aligüot stellarum polo propiorum
constituendis. 2

Nam quum hie per tubum meridianum Dollondi segmentum coeli arcticum explo-
raret, incidit in nonnullas stellas, quarum declinationes catälogi male exhiberent. Id
quidem e reductione filorum ad medium apparuit. Sed quum -circulus deesset tubo,
non poluit directe declinationes ipsemet obseryare, ad quam ingeniosissime ex ipso
phaenomeno, quod errorem indicavit, eundem correxit. Sed hunc tubi usum et exem-
plum methodi ipse indicet auctor (1).

In stellis, quarum declinationes e Cafalogo Piazzii depromsit, de declinationi-
bus satis tutus erat, id quod ex harmonia inter reductiones calculatas atque obseryatas
apparebat. Aliter erat cum declinationibus, quas solum ex Uranographia capere po-
terat, cum non omnes satis certae invenirentur. Scilicet quae cum illis filorum reduc-
tiones inveniebantur, eae ab obseryalis saepius discrepabant, et eo ipso indicio erant,
declinationes illas correctionibus egere, quae correcliones si stella satis proxima polo,
non sine egregio cerlitudinis gradu cognosci poterant. Rem ita tractavit.

Supposita declinatione media ex Uranographia , et: adhibito calculo ad declinationes
inde apparentes D cognoscendas, filorum intervalla x, quae his declinationibus conve-
niunt, comparanlur intervallis ex obseryationibus x’, et si x« —'z = e positivum
evadit, declinatio vera D-+ d supposita D major erit. Correctio declinalionis d cal«
eulatur ex formula

T sın. D sin, d

cos. (DFd) cos.D me
unde cum proxime I :.co.(DF4) ==,

; e
sin. d = = coig. D.

Exemplum luculentissimum est stella Ursae minoris 4, Ex Uranographia est ad 1815
declinatio media 89° 5’13”,4, unde deducta haec:

1815. Decl. apparens. I. IT. IV. V.
Febr. 8. 89° 5°25”7,5 -+53038,0 + 26059,6 —25m575,4 — 520508,8
Mart. 30. 31, 0 43,6 62,3 60, 1 56,3

Jam haec sunt obseryata :
1815.

(1) Struve, Observationes Dorpaltenses, I, xxxıy, quas anno 1817 editas non videtur legisse
Fischerus, qui anno ı819 in Annuario Bodii, 1822, 207, methodum exponit: die Abweichung
eines Gestirns ohne Winkel - instrument. bloss vermittelst eines Fernrohrs zu finden,

RESPONSIOSADTQUAESTIONEM ASTRONOMIGAM. 95

1815. Fila Ir teen es 51) dev Deel. apparens, Decl:m.1815,
Febr. 9. lladIV. 512435 52757,0 -:73”,5 —77',6 82°48”0 89°3'56”,2
2l. — — 42 58,-4 76, A 80, 6 6,3 53,1

2. —- — 45 . 59,0 74,0 78,1 9,5 55,9

Mate L — — 774 59,3 75, 0 79,1 87 54, 9.
18. HadV. 51 25 250 72,5 76,9 12, 8 57,3

9. — — 48 55,1 67, I 70,9 18, 9 63, 3
2. — 42 55,2 73, 2 77,4 12,.5 56, 8
Media , — 77,2 89° 3'56”,8

Quae ita hujus stellae est inventa declinatio 89°3’56”,8 ad initium 1815, ‘eam ad
1’ seu 2° certam esse erediderim, eum excepto uno die 19 Martii, observationes egre-

gie inter se conveniant.
Eadem via plurium stellarum polo proximarum deelinationes eonslituit, quas eadem

occasione recensel,

Stella, Decl. m. 1815 ex Ur. ’Correctioinventa. Decl. m. 1815 correcta.
Ursae minoris l.. - 188? 1739",2 — 011” 88° 1'28”2
& Ursaejminoris 57. 87 54 23 +0 19 87 54 42
Camelopardali 64. 5 223,6 +1 17,2 35 34
Ursae minoris 5. 87 32 56 — 4A 54 872742 \
. Ursae minoris 6. 88 43 11,0. +0 19, 0 88 43 30, 0
Ursae minoris 12. 83 35 10 +0 35 _.8313,5 \

Ursae minoris 1 deelinatio.ex’ novissimo catalogo Piazzii ad 1815 reducta est
S3’1’29”,3 quae 1”,1 differt. Ursae minoris 6 declinatio media ad 1815 ex novissimis
Besseli observationibus et reductione (1) 83° 43'31”,2, quae 1",2 differt ab.ea , quam
supra invenit. :

Pro stellis a polo intra gradum distantibus, haec methodus declinationis constituendae
maximam praeeisionem offerre videtur, si fila extrema observantur, et sperat aliquando
seriem conlinuam talium observationum stellarum intra gradum polo proximarum , quae
ad adscensiones reetas et declinationes aeque certo valent, instituturum. Stellae, ad
- has obseryationes idoneae praeter Ursae minoris A sunt hae:

Stella. AR. media 1815. Decl. media 1815.
gie magnit. 1:14954,6 8917,,5
9xe — 10: magn. 13 24 1 89 20, 5
ge — 10: magn. 13 34 26 89 39, 5

Stel-
(1) Bessel, Astronomische Beobachtungen, 1, zxyın,

96 -GERARDI REGNERI FOCKENS

Stellae hae pro egregia tubi vi oplica satis splendent, ut filis illuminatis eonspiciahlur.
5. Littrovius, nihil intactum relinquens , hoc argumentum repetit (1).
Primus omnium aggreditur formulam rigidam reductionis

sin. 1L5f = sin, 152 cos. $,
eui hanc substituit rigidiorem
sin. er = sin, =, cos. 3. (1)
Jam si loco hujus sumitur approximativa
KMErz=it 608.93,
differentia est 2
a ne: " sin. 1” sin.? 3 cos. 3,
Ergo erit pro
> = 8930’ et Z = Oh10m a — a —= 0,0004 am 72805
s-930e2?=02%0 «—.a=0(, 0033 a = 10, 4685.
Vice versa reductio ad filum medium pro stellis polo proximis haec est

. 15 . 15
sin. „= sin. DV sec. d.
Jam si loco hujus sumitur
= fsec.?$,
erit error commissus
3 ’= % Uhr 1” ) 3 sin. 9.
=zI35 e

Jam vero,, ita pergit, si / exacie cognitum est e transitu 7, stellarum polarium decli-
natio invenitur aequatione
sin. (90 —5) = ——

eui plerumque poterit substitui

sir. (90 —3)

ubi

(1) Littrow, Annalen der K. K, Sternwarte in Wien, IL, vw.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 97

ubi log. = sin. 1” = 5,5606362.

Secundum hanc methodum ex 9 obseryationibus Struvianis supputat:

Dies. Littrovius, Struvius,
9 Februarii. 90 — 3 = 0°55'51”,7 0° 55'52”,0
27 Februarii. —3=055 50,0 0 55 50, 3

Ut effectus aestimelur, quem male determinatus f et ? habent in 3, sint veri valores
F+dY,t+dt,3-+d, erit ;

cos. = cos.? d
dd = — df —— ja een
F sin. 1 f sin. 3 sin. 1”
Ergo pro 4 Ursae minoris et f — 30° erit
d3 = — 112,0df + 1,8203 dt.
Quapropter / ad 05,01 certus esse debet, ut declinatio ad 1’’ exacte inveniatur.
Universe autem differentiatio completa aequationis (1) dat

6a 15£ 2 . 15f
df cos. 73 -= dt cos. 7 .c08 °— 15% tg. 3 sin. 3

sed cum f = An, id est, Sr = 0°30’ raro excedat, sinus autem hujus anguli ab arcu

0,0000001:ima parte radii differat , licet ponere
df = dt cos. = c0s.3 — fd3 tg.3 sin. 1”, (2)

in tubo Littroviano distantia extremorum a medio est f=30°. Ergo aequatio (2)
ipsi dat pro:

= 88°20’ %/ = 0, 029 dt — 0,005 d3 d3 = 5,8 dt — 200 df
83 40 = 0,023 dt — 0,006.d3 d3 = 3,7dt — 160 df
839 0 = 0,017 dt — 0, 008 d3 d3 — 2,1dt — 1203f
89 20 = 0,012d? — 0,0123 d3 = 0,9dt — 809
89 40 = 0,006 dt — 0, 025. d3 d3 = 0,2dt — 0%

Ergosi f e polari, cujus 3 = 88°20’ est, determinatur, vitium 0%,1 in / committetur,
ei observaliones supputentur cum declinationis vitio 20”, unde praeceptum efhieitur, vel
in cognoscendo reticulo aberrationis et nutationis, pro polari, habendam esse rationem,
“ Vice versa, quando e transitu alicujns stellae polo proximae declinatio quaeritur ,
male determinatus / eco minorem vim excercebit in declinationem, quo major ipsa sit
declinatio, et simul etiam error ex observatione oriundus erit minor, quo minor a polo

N di-

08 OÖ GERARDI REGNERI FOCKENS

distantia sit, Celerum quo major f, eo certior est methodus, unde efhieitur , exirema
fila huie proposito oplime inservire, extrema scilicet, quae sidus attingat, si forte
propter viciniam poli non omnia attingat.

Ceterum in definiendo 'valore distantiarum f, formula docet, adscribendas esse stellas
polo proximas, ut error observatione -oriundus attenuetur , sed eas tamen , quarum non
sit dubia declinatio., Quapropter ad & et 3 Ursae minoris erit recurrendum.

Tandem maximum interyallum #, quod data distantia fili cujusdam f in stella polo
proxima obseryari potest ex aequatione (1) invenitur formula

cos. $ = sin. Bu
2
Ergo maxima declinatio observabilis est
’= WM — _ fı
quae pro extremo filo Viennensi, in quo f = 59,44 est, invenitur

3 = 8% 32'34.

CAPUT

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 99

CAPUT TERTIUM

USUS TUBI GULMINATORII IN AZIMUTHO INVESTIGANDO

Tor usibus 'tubi culminatorii , tantisque exemplis exteris expositis , admodum
gaudeo, Viri Clarissimi! jam me pervenisse, ad aliquid domi natum quod sit et exemplo
illustri indigeno: suffuleitur. Illustrissimus nostras Kraeyenhoyius auctor est methodi,
quam hoc loco tractabo. Hie inde ab anno 1798 usque ad annum 1811 auctoritate
publica ‘patriam emensus et omnes 'sibi indigenos devinzit, et exteros sibi laudatores
comparavit. Soleo equidem gaudere quoties legam ea, quae Institutum‘ Franciae ,
30 Martii 1813, Institutum Hollandiae, 13 Maji 1813, retulit de operationibus geode-
sieis et astronomieis Kraeyenhovii. Sed»ipsa' auctoris delineatio historica operatio-
num. in. omnium manibus versari meretur. a

Omnem triangulationem definitivam annis 1801 — 1811 effeeit tribus ceirculis repetito-
ribus, primo 16 pollieum Lenorii, quem Swindenius expensis publieis jusserat
construj, altero 10 pollicum Belleti, tertio 14 polliecum Lenorii, quem suis sumtibus
sibi comparavit auctor.

Jam missis caeleris, quae his: instrumentis debeamus, statim attendendum est ad illud
quod.üisdem.non debeamus. Qua dere Krayenhovius, « excellebat”, inquit, « meus
« eirculus in suo genere, et facilis erat tractatu eliam sine turbatione , et delicatio in-
« siruetus libellis. Conatus sum. per 'hunc‘eirculum’ observationes azimuthales instituere.
« Mechanismus quidem quadrantis, cochlea infinita muniti, permittebat , quamvis inclina=
«tionem plano dare, atque proinde exacte solis’ eursum sequi. Verum siye habilitas
« ulrique observatori ad hoc opus defuerit, sive refractio in causa fuerit, quae in Hol:
«landia‘valde variabilis est ‚ nunguam 'potui' eventus'sperates obtinere, imo penituse se-
« riebus‘diurnis: observaliones jam factag numerosasque delevi. ”

Sed; hoc loco, anteaquam: pergam , animadvertendum’ est , observationes azimuthales,
quae in operationibus geodesieis frequentenfur, ut totius relis triangulorum positio ad
en innotescat, solere tribus potissimum’ modis’ ihstitüi. - Ä

a.) Circulo repetitorio, per quem angulus sumitur intus quodvis sidus et objectum
terrestre : unde deinceps azimuthi differentia 3, et, cognito. alterutro,, alterius, azimuthum
quaesitum compulatur, Ad; hune usum,. maxime, sol adhibetur ,.quodplacuit Kraeyen-

N ho-

100 GERARDI REGNERI FOCGKENS

hovio, et saepe crepusculi tempore, aut quovis, si velis uti lanterna pro signo, po-
laris adhibetur, quod visum est Delambrio. Nonnulli quidem maximas polaris di-
gressiones adhibendas esse docent, at male, cum hujus molus in omni puncto salis
constans sit et lentus, locus autem satis bene definitus, ut observatlo, ubicunque in-
stituta, modo ipsa bona fueril, bonum spondeat eventum, Si velis usum restringere, -
cerle loco digressionum observandae forent distantiae polaris ab objecto. Sed usus non
est restringendus. Caeterum ad hoc quum pertinent, observationes azimuthales 'ope
sextantum perficiendae. 5

d. Circulo azimuthali, aut theodolita aut instrumento. universali angulus inter aliquod
sidus, inprimis inter polarem et objectum observatur. Nulla hie opus est reductione
ad -horizontem , quippe quae ipso instrumento perficitur, Sed azimuthum astri 'horä
observationis supputandum est». Haec methodus aStruvio atque a Geodetis Lombar-
dis frequentissime trita est (1).

e.) Jisdem instrumentis angulus observetur inter objectum et signum aliquod meri-
dianum exacte positum, Haec methodus item Struvio et Delambrio usitata
fuit (2).

2. Hic repente apparet novus usus tubi eulminatorii scilicet meridiani , ad determi-
nanda azimutha , diversa illa a methodo nostratis. Revera haec postrema melhodus e)
omnium cerlissime esse videtur, atque facillima, modo ne aut tempus urgent aut in-
strumentum deficiat. Nam quum bono tubo culminatorio hoc signum meridianuu ad
amussim est positum , hoc est, sive reclificalione mechanica, sive definita correctione
constitutum est, illud certius indicat meridiem, quam unica polaris observatio , imo
facilior etiam observalio instlituitur inter duo objecta terrestria, atque tandem calculus
cum maxime nullus est. Sed hie locus solum est indicandi hanc methodum, quae tota
refertur ad correctam tubi positionem,

Enimyvero cum huc delatus sim, anteaquam ad methodum nostratis pergam, aegre at
juste detineor, ut tubi culminatorii qnosdam usus indicem minoris illa quidem momen-
ti, ut indicasse suffecerit, sed in operationibus geodesicis admodum gratos, ut nequeant
omitti.

a.) Intelligitur enim ad determinandam lineam reetam in terra, nequidquam instru-
menlum quaesitum iri, quod melius serviat, quam tubus eulminatorius. Hoc in di-
rectione data semel posito axis opticus productus erit illa linea recta, quae poterit
signis insigniri, quorum puncta insignia in eadem linea recta jaciant. Hic usus est
tubi satis frequens in delineanda aut designanda basi in solo.

b.)

(1) Struve, Breitengradmessung. == Mesure du parallele moyen.
(2) Struve, Breitengradmessung, a Base du Systeme Metrique Decimal.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 101

5.) | Alter ususcernitur'in'centrandis triangulis, scilicet quumsaepenumero in iis lo-
eis observetur, quae antecellant commoditate ipsa turrium cacumina, aut acus’signorum
artifieialium, apparet reductionem ad Centrum stationis 'cuivis’ angulorum mensurae ad-
hibendam esse. Jam vero Struvius tubum aliquem parvum adhibuit, ut punctum
inveniret, quod pedi perpendieuli responderet aut ex acu signi in ipsius tabulatum ,
aut e culmine turris in illud planum demissis, in quo positum fuerat instrumentum uni-
versale. Hoc ut efliceret,, determinavit duos verticales semet quam proxime sub angulo
90° secantes, quorum /uterque transiret illud cacumen , qui quidem verticales delineatis
interseclionibus in plano projectionis, per omne rete puncta quaesita indicavere (1).

c.) Tertius usus item a Struvio indicatur, sed non ubivis erit necessarius, nisi ubi
praeter sigaum primarium alterum adhibetur secundarium valde propinguum, ut nequeat
vaporibus horizontis immergi, Inservit autem, ut puncti dati distantia a plano verticali
aliquo propinquo per duo alia puncta definiatur (2).

Sed cum haee sint problemata inferioris ordinis, jam propero ad [postremum, quod
non est infimum’inter omnia, quae sunt primarii ordinis.

3. Ab his tribus melhodis, qua solet terrestre azimuthum definiri Kraeyenhovius
sibi recedendum esse judicavit et jure suo recessit, novamque sibi creavit (3). Puis-
santus quidem affırmat (4), azimutha juxta novam methodum facilia esse obseryatu n
at querilur, ipsius successum nimis pendere a tempore et declinatione astri: itaque vi-
deri sibi praecisione relignis methodis postponendam, Nihilominus citat exemplum No-
stratis. At Classis Instituti Franeiei et methodum indicat et judicat azimutha inter se
pro genere observationis consentire. Institutum Hollandieum adjieit , hane methodum
Ilustrisimo Kraeyenhovio propriam esse, atque observationes , semper in difäcilli-
mis et delicatissimis censendas, perfecte ipsi cessisse. Quidquid est judieiorum , audia-
mus Kraeyenhovium methodum suam ipsum explicantem.

Substituit eirculo tubum meridianum excellentem 1”,03 longum, in axi positum 09,772
longo, perfecte centratum et instructum bona libella. Adaptavit tubum strui ligno-
rum solidae, at quae poterat tam loco moveri, quam facile et celeriter in alium trans-
portari. Hoc instrumento observayit transitum utriusque limbi solis per verticalem ob-
jectorum terrestrium, quae ad hoc propositum fuerant destinata , atque hac via arcuit
magnam partem effectus improvisae refractionis. Ceterum usus .est horologio pendulo

Kne-

(1) Struve, Breitengradmessung, 1, 48.

(2) Struye, Breitengradmessnng , 1, 48.

(3) Kraeyenhoff, Precis Historique des Operations Geodesiques et Astronomiques ‚„feites en
Hollande , ı3.

(4) Puissant, Traite de Geodesie, Iy 176.

102 GERARDI 'REGNERL FOCKENS: ;

Knebelii, adwodum ‚laudabili, cujus, cursum ex. obseryatis. altitudinibus aequalibus
solis cognovil. et ER

Observaliones astronomicae, quas Ilustris ers ovius. junzit, geodesicis, aut
generis sunt, latitudinalis aut azimuthalis. Nam ‚quum. distantia.,Dunum inter et Wat-
ienam , quae est latus extremum mensurae Francicae tam posilione, quam magnitudine
cognita essel ex operationibus Delambrii et Mechanii, ‚auctor nostras ratus est
hane sibi lineam pro. basi, alterius autem extremitalis Dunensis situm , ‚pro origine as-
sumendum esse, unde rete Hollandicum, quaqua: patet, totum ‚penderet. Sed ne in-
cerlus esset de eventibus, hoc modo repertis, verificationis ergo, directis observationi-
bus institutis, tam Amstelaedami in turri occidentali, quam Jeverae in castello, astro-
nomice latitudinew et azimulhum definivit. Et nobis quidem, ut genium methodi ap.
pareat, hoc loco suflicit, observationes et calculos azimuthales Amstelaedamenses ci-
tavisse.

Praecedit delineatio fundi,, in..quo, obseryatum est, hoc est , ‚sectio. turris oceidentalis
Amstelaedamensis, facta per pedem instrumenti. ‚Puncta K,,A, H, versus orientem,
austrum, oceidentem ea erant,, ubi lubus 'successive. collocatus est ad observandos transi-
tus solis per verticales Muderomontii, Nardeni, Visipae,, Ultrajecti, Brocalae, Vil-
nisae, Mitrajecti, Novicopae, Hamostadiae et Harlemi,, quae erant objecta selecta,
Cura habebatur collocandi tubum ‚exactissime et dirigendi quam ‚accuratissime, in vir-
gam anemoscopiorum, Libella constanter appendebat,,; ut ‚eonstaret,, tubum,, etsi mo-
tum, a verlicali non deflecti. Paulisper ante solis appulsum ‚. rursus cognoscebatur ‚tubi
positio , quae non nisi raro. fuit turbata. Tum vero applicato vitro opaco, tubus solem
versus dirigebatur, et appulsuum momenta animadvertebantur.

Exemplum obseryationis hoc est:

Amstelaedami , 26 Aprilis 1811.

Statio, Verticalis. Limbus Orient. Limbus Oceid. Animadyersiones,
K. _Muderomonlii. 8: 3226°,0 8 6210:,5 Chronometrum meridie.
PR Nardeni, 833 6,5 835 47,5 Aprilis 25... 23557”53°,901
— Visipae. 9 12 24,0 9 14 57,5 Aprilis 26 ... 23,57 49, 193
A. Ultrajeeti. 10 43 28, 0 10 45 45,5
—_ Brocalae. 1l 459,0 11 7140
— Vilnisae. 11 45 47,0 11 47 59,5 Cursus chronometri diurnns,
— Mitrajecti. 12 5 20,0 12 731,0 Acceleratio prae 'tempore
— _ Novicopae. 12 38 21,5 12 40 34,0 medio ' 0:,893,
H. Hamostadiae. 4 25 48,0 428 34,5 \ ; |
— Harlemi. 527 95 5.29 59,5

RESPONSTO'AD’QUAESTIONEN ASTRONOMICAM, 103

In his stationibus ‘cum 'essent Nardenum, Ultrajectum ‚ Novicopa et Harlemum, quae
inserviissent triangulationi azimutha geodesica inde reperta cum his astronomicis imme-
diate poterant conferri. Sed in reliquis necesse fuit, ut harum distantia angularis ab
aliqua e quatuor reliquis observaretur, quae quidem operatio secundaria solitam re-
ductionem''ad'centrum'et horizontem''sibi 'proposuit,

“4. Üt autem ex his 'observationibus azimutha supputentur , illustris Kraeyenhovius
usus est formulis’sequentibus, quae propterea binis aplabantur solis limbis, ut duorum
eventuum alter in alterius verificationem veniret.

Latitudo stationis L.
Semidiameter solis 9.

Contactus prior. Contaetus posterior.
Declinatio solis D. Declinatio solis D’,
Angulus horarius P. Angulus horarius PR»
Azimuthum A. Azimuthum Ar
Altitado vera - H. Altitudo vera H.
Altitudo apparens Mh Altitudo apparens RASRr
Azimuthum objecti iterrestris,, Z. Azimuthum objeecti terrestris Z’.

Jam haec inserviere formularum systemata :

Pars prior.
sin. 2{L— D)

„ig. p = coolg. zP. Emerenenı5)
co, 2(L—D)
ig.g = a a ee
—_ ee sin. 2(L+-D)‘ (2)
A=p+4 (3)
ie AN ,
cos 2H= cos. £P sin. z(L — D) Rn cos, ıp, Cr (L +D) 62
“Hi Hurt sin. p =; c0%.2
sin. 8
=ıA=+
5 en
Pars posterior.
sin. 2(L—D') »
tg. p = a ee
& pP cotg..4P ee m) (ı)
tg. 7 = cotg, ap, all D) \
8 7 colg. z sin. 2:(L+D). 5" (2)
a vie Z (3)

cos.

104 GERARDL REGNERI FOCKENS +

sin. 3(L— D') = co. 1P.,

co.2(L+D
sin. 2° it I

cos. 2H’= cos. #P’. ) (4)
sin. 3

Bee
cos, h’

Formulae (1) et (2) sunt Neperianae, quibus azimuthum solis invenitur e formu-
la (3) et simul angulus horarius. _Sed quoniam declinatio valuit pro centro, obtinetur
etiam azimuthum centri eo tempore, quo limbus alteruter fuit in verticali turris. Hinc
azimuthum limbi inveniendum est, quod ab altero differt angulo, quem in vertice
faciunt duo circuli verlicales,, alter per centrum transiens, alter radens limbum. Ergo
distanlia vera geocentrica solis a zenitho‘, quae est tertium latus polo oppositum, in-
verienda est formula (4) item Neperiana. Ex hoc autem applicata parallaxi et re-
fractione distantia apparens centri solis a zenitho inveniunda est, atque hujus ope an-
gulus ad zenithum supputandus est formula (5), quatenus parenthesi inclusa est. Tum
haec correctio addita azimutho centri, aut inde substracta dabit limbi atque objecti
terrestris. adeo azimuthum juxta plenam formulam (5).

5. Exemplum omnis calculi esto Harlemum, observatum 1 Aprilis 1811 (ı).

Transitus per eirculum verticalem Harlemi factus est

zu Ale

Limbi. Tempore chronometri.
Orientalis. 62m A \
Occidentalis. 6448
Sed chronometri status ad tempus solare verum meridie vera 1 Aprilis fuit — 4u 4,56,
Cursus autem per 24 horas solares veras 185%
Barometrnm indicavit 07,76
Thermometrum autem centigradum . + 144,
Latitudo Amstelaedami est 52022 17”
Longitudo 23 0
Solutio, quatenus pertinet ad limbum oceidentalem , huc redit.
Tempus observationis chronomelricum 6b 2m 4
Acceleratio meridiana 4 4,56
Tempus verum approximatum 5:57059s,44
Acceleratio autem interea facta invenitur hac proporlione ;
24&

(ı) Puissant,, Traite de Geodesie, II, 176.

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 105
2a — 1854 : 181,4 = 54,968 : 2

4,57
Tempus verum obseryationis 5h 58m 45,01
Angulus horarius solis P = 89? 31’ 0”,15
Longitndo loei orientalis 10n12s
Tempus verum obseryationis Parisiense "55 47052,01

Declinatio, quae huie tempori conyenit, ex annuario supputata, est
D= + 4°23'48”,32,
Jam hic est calculus formularum :

2P — 44° 45 30”,07
L=52 217
D= 4234, 32

L + D = 56°46° 5",32
L—D= 475828, 68
ı(L+D)=2383238 2, 66
ı(L—D) = 23 59 14, 34

log. cos. 2(L— D) = 9,9607730 log. sin.2(L— D) — 9,6090973
compl. log. sin. +(L-+-D) = 0,3229595 compl. log. cos.2(L+D)

— 0,0556255
log. cot; ZP = 0,0936633 log. cot, ZP — 9,6683861
log. tg. q = 0,2873958 log. tg. 2 = 9,6683861

q = 62° 42’31’,36
p=2459 7,9

A = 87°41'39”,27
Puissantus, ut inveniat altiludinem,, utitur hac formula
sin. P .

“ cos.H= -
sin. A

cos D,
cujus hoc computum est:

log. sin. P = 9,9999845
log. cos.D — 9,9987201
compl, log. sin. A = 0,0003518

log. cos. H = 9,9990564
H = 3° 46'27",86

108 GERARDI REGNERI FOCKENS

Distantia zenithalis — 86°13’32”,14
Parallaxis -+ 8, 77 K
Refractio _ 11 40,.50
Distantia zenithalis apparens = 86° 2 0,4
Altitudo apparens h = 357596

Solis diameter ° 16 1,3
log. sin. 9 = 7,668832 |,
comp]. log. cos. A = 0,0010416

log. sin. correctionis == 7,6694748
compl. log. sin. 1” = 5,3144251

log. eorrectionis == 2,9838999

correcho = 16° .3”,60
Azimuthum centri solis 87241 89,27
Azimuthum signi = 87°25’36”,67
Reductio ad cenfrum stationis =-+ 0, 70
Azimuthum signi centrale = 8725 36”,37

= 119 53 4l, 02

—

Angulus inter Harlemum et Traj.

Azimuthum Ultrajeeti
Limbus orientalis dat

Medium est

= 332° 40' 42",61
= 332 40 52, 84

= 332° 40’ 47",7250

Quod est azimuthum, exhibitum in tabella eventuum Kraeyenhoviana, quotquot
dedere observationes Amstelaedamenses.

6. Lubet autem hanc tabellam antecedentibus adjungere.
Dies. Verticalis. Azimuthum,
1811. 1 Aprilis, Ultrajectum. 332° 41’ 12”,0009
Mitrajectum. 40 53, 1896
Novicopa. 41 3, 6290
Harlemum. 40 47, 7250
2 — Nardenum. 41 11, 6550
Ultrajectum. 41 14, 8300
Mitrajectum. Al 32, 4926
Hamostadia. Al 6, 2990
I — Harlemum., 40 47, 0030

Dies

RESPONSIO AD QUAESTIONEM ASTRONOMICAM.

1811.

19 Aprilis,

Dies.

—

Verticalis.
Visipa.
Ultrajectum.
Novicopa.
Muderomontium.,
Nardenum.
Visipa«
Ultrajectum,
Brocala.
Vilnisa.
Mitrajectum.
Novicopa.
Hamostadia.
Muderomontium,
Nardenum.
Visipa.
Ultrajectum.
Vilnisa,
Mitrajectum,
Novicopa.
Muderomontium.
Nardenum,
Ultrajectum.
Brocala.
Vilnisa.
Mitrajectum.
Novicopa.
Hamostadia.
Harlemum.
Brocala.
Vilnisa,

. Mitrajeetum,

Novicopa.
Muderomontium,
Nardenum,
Visipas

Azimuthum. '

332° 41'33”,5250
41 16, 7030
42 1, 7280
41 23, 9950
41 28, 9130
41 40, 1070
41 43, 1978
42 1, 0619
41 57, 5912
41 59, 1403
41 56, 0213
Al 28, 5387
40 48, 7920
40 58, 7590
41 0, 2850
42 0, 9698
41 9, 5252
41 27, 6418
4l 36, 5503
40 57, 4350
Al 33, 2420
41 Al, 5923
41 34, 6950
41 21, 4287
41.17, 0108
4l 28, 7193
41 1, 7982
40 55, 4756
40 50, 5059
41 19, 6967
41 20, 5403
Al 57, 4913
40 57, 4350
41 33, 2420
Al 5, 6540)

107

Dies..

108 GERARDI REGNERI FOCKENS

Dies. Verticalis. Azimulhum.

J81l. 26 Aprilis, Brocala, 3:20 40° 59',8564
Mitrajectum, 40 44, 0503

Novicopa. 40 59, 8858

Hamostadia. 40 43, 3347

Medium omnium est 332? 41’19,9402
Azimuthum geodesicum 332 41 20, 3497
Differentia = — 0”,4095

Gaudeo autem magnopere, quod, ad finem perducta commentatione, ad astronomiam
aeque atque ad geodesiam referenda,, liceat mihi subsistere in illustri opere nostratis,
quod quidem per triginta annos tam egregios tulit fructus, ut senex auctor eliam nuuc
habeat, quod de labore decennali consoletur sibique felicem successum gratuletur.

Qui adfuere Kraeyenhovio in operatione tam subtili et tam laboriosa, e nostra-
tibus sunt viri speclatisimi de Gelder, Seeger, van Deelen, van Hooff, alü_
que, quorum meritis illustris auctor reddit honores debitos. Sed operis auctor, aucto-
risque adjutores, operis inguam aere perennioris ipsam patriam sibi devinctam habent.

Utilitatem modeste indicavit Auctor: « J’espere, que cette op£ralion longue et p£ni-
« ble offrira quelque interet aux savans, et sera utile non seulement & l’ex&cution de
« la carte du territoire Batave, mais encore aux progres de la G£ographie et a la pro-
« pagation des connaissances G&ode&siques en Europe. ”

Encomium aulem promulyavit Institutum Hollandiae: « Si Ion se rappelle, que
« loute cette op@ration a £lE faite en Hollande, par un Hollandais comme chef, par des
« Hollandais comme aides; qu’elle rivalise en grandeur et en exactitude avec les ope-
« rations du m&me genre, qui ont &i& faites par les hommes les plus c&l&bres d’autres
«.nations, et surtout avec celle, qui a &ie faile par Messieurs Mechain et Delam-
« bre; que la methode pour mesurer avec exactitude un degr& du meridien, a &i€ pro_
« posee, il y a presde deux centans, par un Hollandais, par le celebre Willebrord
« Snellius, une methode, dans laquelle il n’a &te fait dans la suite des tems d’autres
« changemens, que ceux que des instrumens plus 'parfaits, et des observations astrono-
« miques plus exactes, permettent et exigent: de veritables Hollandais auront droit de
« se glorifier de leur nation, et de faire une comparaison avantageuse entre la genera-
« tion presente et celle de leurs ancetres.’”

‚Zuctor et Emergo.

INDEX.

PRAEFATIO
IsTtkopDuUCcTIıo.
CGarut I

Sectio L.
D\

3.
A
5.

Carvur Ill.
PARS - I.
© Carur. IL
Sectio 1.

-Generalis errorum’disquisitio. . .'.

‚Elementa correctionum.: „* oe’ 0°. 0!

. Collimatio. Exemplum. . . . »

De -evidentia er or oT er ot tat,

Du
De tubo eulminatorio. ° . 2.0. .
Descriptio tubi-culminatorii.. , . Or
Idea generalis- . NT
Constructiö yaria. I. NN

Reticalum, In 22 0.8 hin
Inclinatio, collimatio, azimuthum. . . .
Errores auditus atque visus.. . . .
Rectificatio tubi culminatorü, . 5
Reduetio appulsuum’ ad medium filum. '
Intervalla duphciter definiuntur: von
Amplifieätionis 'exploratio Struviana.. .
Inelinatio axis: Inaequalitas’ cylindrorum.
Libellae valor quadrupliciter invenitur.
Duplex libellationis artifieium. . . . . °
Collimatio quadrupliciter invenitur. . . .
Azimuthum et signum meridianum. . .'.
Historia tubi-eulminatori. . . » ..
De tubi usu culminatorii in’ Astronomie. .

Usus tubi culminatorii in tempore definiendo. ".

Idea methodi» „ v . 2. 2...
Filorum änteryvallum» = . 2.2
Cursus horologii et aberratio diurna, ° .
Status horologii. < Exempla usus'tria. ° .'

Inclinatio. Exemplum. . . .

Azimuthum. Methodi variae.- ; . . »
Exemplum generale hujus usus meridiani. «
Usus et exemplum Hansenianum, . . »

Pag. 3.
- 5
5.

° 2
7.

° 8,
» 10.
. 10:
el,
ale
Sal
16.

. 18
..
“ 920:
AR
..- 28
BED:
. 28.
100%
er
. 34.
ALS5E
. 838.
. 89.
nA:
AA.

. 46.
. 49
Capur

110
Carur I.
Secelto 1.
2.
4.

Carvur Ill.
Sectto 1.
2,

PARS;, U.
Garur ],
Sectio 1.

. 2.

id:

Capur Il.
Sectio 1.
2.

CArurlll.
Sectio 1.

Usus tubi culminatorüi in adscensione determinanda.
Principium methodi, quod est differentiale,

INDEX.

Adscensionum absolutarum inyestigalio .

Exemplum generäle Struvii.“. . »

Exemplum peculiare Littrovii.

Usus tubi culminatorii in longitudine, investiganda,

Historia culminationum lunarium.
Expositio melhodi. .

Exemplum Nicolai.
Signorum artıficialium melhodus,,

De usu tubi culminatorii in Geodesia,

Usus tubi eulminatorii in latitudine definienda, ..

Usus ad Geodesiam refertur. .

Exponit methodum Besselus.
Applicat Schuma cherus,

Indagat Hansenius.
Exemplum Hansenii.
Exempla Struvii et Tenneri,

Methodum repetunt Besselus et Hansenius.

Exemplum Besseli.

Usus tubi culminatorii in declinatione: determinanda,
Idea methodi Besselianae, .
Exemplum Struvii,,
Pretium hujus usus.
Idea methodi St ruvianae et exemplum.
Littrovii animadyersiones.
Usus tubi culminatorii ‚in azimutho: investigando;
Conspeetus methodorum anteriorum. ._
Inferiores quidam, usus tubi, eulminatorii, ,..;
Methodus Kraeyenhovii. _
Formulae, ”

Exemplum,
Eyentus, .

“

ser]

‘

”

‚e

.Sprwnger, blog. F

or
>»

or
Ki

9 a ur or
2.»

92.
933.
96.

101.
103.

106,

\2 Nieuwkoop Breukelen yarb

:
Fio. od.
o

Turris Occidentalis Amstelaedamensis.

Haarlem.

Heeimsted«
: Muiderberg

Naarden

RN Weesp AL — 2

Utrecht gosc

Wilnis

Mijdrecht

Adpreager, &dlltag

- CONRADI KERBERT, sıc. rıL.

KOOGANO-ZANENSIS.

MEDICINAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOST,

COMMENTATIO

QUAESTIONEM A NOBILISSIMO ORDINE DISCIPLINAR UM
MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM IN ACADEMIA
LUGDUND-BATAVA, E CHEMIA A. MDCCCXXXVI

PROPOSITAM:

» Tradatur Acidi Carbonici Nativi Historia Naturalis et Chemica, ejusque
» Fontes praecipwi indicentur et ewplicentur.”

QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vır MENSIS
FEBRUARII, A, moccexxxvın.

i Yu - “ j ’ { l "n arm
“ hi u } " se } 1517 ’
} 4 1 ME ,) Ä ‚ RN KLIEE
alas Du P* } an " ah “nr Ati an } ENT , | Br au hr |
’ I \ 5 > > Fr K Pr
ee A RER ee RR Dt Rn Pu y N A pP’ BE 7. DH ?
s Er { m a j Er At 1}?
? i N er ’
L Ye an {
i . ur 4 fi
1% 2 Pa \ gi Bf FL if
Fi u . ch
= f ae k }
. |
s P j
y

i Su azunaen a | My iR
i Be 70Ha0 FR KENEAdomBUN se OONBOER
| | & Yo
ee,
fi | ie
ve, Ben “ Ki are naar, RN wir ER

VE N | u: nr r mirardonee Pe a0‘
7 hi. klin Pr IRRE v pP HaRIm

FERN

i: I
13 !
i |
N IRRE FIRN
NrBRT SP öue R e P wihah) IEFASRTT BRUT ET TER Ai FIT f
DA n - nr $ R Me TEL LERNTE ETE ITE 5 STIER ER PERDEIREN Or TERRA Hik, 2)
Fan. 4 i ' } te
+ i
A r,
er '
“ a { {
ai

PRAEMONENDAÄA

On primum quaeslionem chemicam audivi, quam proximo die nalali Academiae
Lugduno-Batavae promulgastis, Viri Glarissimi, qui Disciplinarum Physicarum et Mathe»
mathicarum Facultati, in illustri'hacce Academia praeöslis;) quäcsiöndm, qua rogatur
expositio historiae naluralis et chemicae aecidi carbonici nalivi,. Consilium, inii: omnes
vires intendendi, ut ei responderem. Attamen re. äceuratius inspeclä, ‚Solutio mihi
multo difhicilior visa est; praecipue propter ullimam ejus partem;, scilicet iädieationem
atque explicationem praecipuorum ejus fonlium, Et profeeto haec me a propösito
deterruisset,, nisi stalim mihi cogitafio sese obtulisset, in magnis eliam laudandam esse
voluntatem, neque Vos in hisce commentationibus, tam opus quoddam_ perfectum re-
quirere, quam diligentem inquisitionem et elaboratam expositionem. Igitur non des-
tili, sed omnem operam impendi in perscrulandis et intelligendis variis auetorum serip-
is; quae inveni, ut potui, ordine disposui et nunc. quamyis maxime dubitans, hocce
qualecunque specimen Vobis, Clarissimi Viri, offero, eliam atque etiam rögans, ul in
dijudicando angusti temporis nec non juvenilis aetalis rationem habeatis.

Nune mihi igitur restat, ut pauca moneam de ordine, quem in elaboranda commen-
tatione seculus sum. Primum mens mihi fuit, disquisitionem histöoricam omnibus prae-
mittere, tamquam partem distinctam; sed cum res, quae in eä lractantur,, maxima
parte referri possunt ad acidi Historiam Chemicam, illum huic secfioni praemisi. —
Diu etiam dubitavi, quis locus esset iribuendus absorbtioni aeidi variid in’ liquoribus.
Sunt enim qui cum Daltone statuunt illam esse actionem: prorsus mechanicam; alü
autem, inter quos celeberrimus Mitscherlich,; putant etiam affinitatern! Ghemicam in hac
absorbtione suas partes habere. Haec si vera sinb, certe: non alibi,' quam: inter decidi
connubia referri potest; quem ordinem etiam, duce Gmelitio‘y secutus sumi' Brevius de
hisce connubiis mihi dicendum esse non exisiimabam, quandoquidem: immetiate' Bendent
ab acidi affinitate, et haec affinitas omnium Chemicarum pröprietatum! est. praedipud. —
Quod attinet ad generalem divisionem Commentationis, haec mihi ex ipsa quaestione
profluere videlur, ita ut tota quaestio commode dividatur in duas sectiones majores ,
quarum subdivisiones non supervacaneum duxi breyi conspectu indicare, antequam
ad rem ipsam aggrediar.

A2 OPUS-

OPUSCULI CONSPECTUS.

Secrıo I. ACIDI CARBONICI HISTORIA NATURALIS.

1. Praecipuorum fontium Indicatio et Explicatio.
8.:1—7. Exhalationes peculiares.
6. 8—16.. Ortus ejus per Respirationem,
$. 17 — 22. Ortus ejus per Vegetationem.
$. 23—25. Ortus ejus per Fermentationem et Combustionem.
$. 26 —27. Appendix.

2. Proprietates Physicae.
$. 28. Notae inprimis characteristicae.
$. 293—31. Pondus specificum.
$. 32. Calor speeificus.
8. 35. Condensatio et Dilatatio.
$. 36—37. Facultas sonum propagandi.
$. 33— 39. ‚Facultas lucem refringendi.
$. 40— 41. Facultas Diffusionis.

Szerro IL. ACIDI CARBONICI HISTORIA CHEMICA.

$. 1—4. Disquisitio Historica.
$. 5, Compositio Atomistica.
$.. 6. Pondus Atomisticum $. Stochiometricum.
$. 7—8. Compositio quantitaliva, j
$. 9. Capacitas Saturandi.
$. 10— 18. Connubia.
$. 19 —21. Decompositio.

SEC-

G.0.M MEN TATTo

QUAESTIONEM CHEMICAM.

SECTIO PRIMA

ACIDI CARBONICI HISTORIA NATURALIS.

Ile PaAEcır vorum FONTIUM INDIGATIO ET EXPLICATIO,

J. Esxhalationes Ppeculiares.

81.

Inter praecipuos fontes, a quibus gas acıdum carbonicum originem suam ducit,
illae spontaneae exhalationes hujus gas e terra profecto primum obtinent locum, cum
propter quantitatem insignem, quae horum fontium ope slatim in a&rem atmosphaericum

diffunditur, tum quia nalurae investigatori amplissimum indagandi praebent campum.:
Inter has spontaneas exhalationes refero illas acidi carbonici evolutiones, quae ple-
rumque in vulcanicis, vero eliam interdum in non vulcanicis, . -granitieis regionibus ex
rimis aliisque soli aperturis fiunt; quae exhalationes saepe etiam causae sunt habendae
acidi carbonici abundantiae, qua plurimae aquae minerales scatent, quibuscum nonnum-
quam communem videntur habere originem; ita, ut inter hujus acidi naturales evolu-
tiones et multos fontes minerales vinculum naturale 'existat. — Exhalationes illae se-
cundum suam diuturnitatem optime in fugaces et permanentes (1) distingui possunt.
Priores istos constiluunt halitus, qui vulgo Mephites (Mofeiten) vocantur. — Aliquam-
diu

(1) Conf, Nöggerath et Bischoff in Sch weigger’s Journ, XLIII, Pag: 28.

[63 CONRADI KERBERT,saAc. rıı

diu post smgulas montium ignivomorum eruptiones , regulariter in horum pro pinqui-
tate apparent, fatalem in organica nalurae producta vim exercent et brevi post denuo
evanescunt. — Alterae vero jam per tempora, quae memoria recoli nequeunt, suum gas
largitae esse videntur, ac praeserlim iis in locis inveniuntur, ubi cerlissima vesligia
adsunt montium ignivomorum exstinclorum.

Inter has autem acidi carbonici exhalationes, e fellure orlas, eliam illam_ tefero
hujus acidi copjam, quae ubique, ubi terra humida fertilis adsit, formatur ; nec non et
illam quae a nonnullis montibus ignivomis, per suas eruptiones, aqueis vaporibus aliisque
fluidis gazosis mixta, ejicitur.

BB.

Gas acidum earbonicum enim constans esse produetum montium ignivomorum aequis
noctialium docuit Boussingault (2). Sie eliam verisimile est, acidum carbonicum
magnam conslituere parlem illorum fluidorum gasformium, quae „' licet nondum exami-
nata, in insulis Lipareorum insigni copia in aörem atmosphaericum diflantur , quippe et
cunctae hae insulae vulcanicae sunt originis et memorabiles propter vaporum et aörum
exhalationes (5). — In universum nusquam acidi carbonici exhalationes spontaneae
accuralius obseryatae sunt quam in Germania. Cl. Noggerath, Struve et prae-
sertim Bischoff diu huie rei operam dederunt. Duos prae caeteris in regione mon-
tana , quae dicilur Eiffalia, fontes invenerunt, Brudeldreiset Wallerborndictos,
quorum aqua insigni copia acidi carbonici, qua gravida est, fervere videtur, quorum
fontium prima invenitur mentio in diario cui titulus est: Annuaire topographique du
departement de la Sarre A°. 1810, et quum Bischoff, Nöggerath et Goldfuss
hancce regionem A°. 1824 perscrutaverunt, insuper gas acidum carbonicum variis ex locis
soli proflari observarunt (4). Hac in re tamen regiones, locum, qui prope Laach
est, ceircumjacentes, nalurae invesligatori maximi momenti praebent adspectum. La-
eus ille, convallibus adjacentibus longe altior, montis ignivomi anlea fuisse crater vul-
go staluitur,, cum rupes ambiuntes minime dubia hujus rei vestigia offerant. Hac in re-
gione acidi carbonici evolutiones stupenda quanlilate et celeritate precedunt, ita ut
proverbium sit apud incolas: » Kein Vogel könne über den Laacher See fliegen
» ohne. zu ersticken.’ Gas, enim. acidum. carbonicum cum in vegetabilia, tum in ani-
malia lethalem vim exercere, magna copia si inspiretur, jam satis patet ex ea. Neapo-

li-

(2) Cf Ann. de Chimie et de Physique LH. 5.

(3) Leop. von Buch, in Poggendorff’s Ann, X. x, = Humphry Dayy contra, qui omnia quae
ex Vesuvio prodeunt, accurato examini submisit, ut probabiliorem montium ignivomorum stalueret
theoriam , nulla acidi Carbonici vestigia inyenisse testatur, Cf, Philosoph. Trans. 1828.

(4) Ct. Schweigger'’s Journ, XLIU, 2941. XLV. 371,

COMMENTATIO m QUAESTIONEM CHEMICAM. 7

- Jitana spelunca, quae ab incolis canina dieitur, a eanibus seilicet, qui acidi carbonici
inspiralione hac in spelunca necantur.

Bi 3

' Praesertim talis invenitur exhalatio prope Burgbrohl, sesquihoram a lacu pröpe
Laach distantem, miram quae acidi carboniei copiam evolvit. Glarisimo Bischoffio
contigit, ut omnes hujus fontis minores aperturas in quinque majores conjungeret ; quo
facto tubi plumbei ope omne gas collegit, et hujus quantitatem, in definito temporis
spatio exortam, determinavit (5). Quo examine facto, illi patuit: ex hoc fonte solum-
modo, per 24 horas, 4237 ad 5650 pedes cubicos Rhenanos puri acidi carbonici pro.
Auxisse, i. e. (pes cub. = 974,5 granor:) 269 ad 358,5 kilogrammata! In hujus
fontis propinquitate etiam aliae hujusmodi exhalationes obseryantur, quae verisimiliter
adhuc majorem hujus aeidi quantitatem largiuntur; neque procul ab illo aqua minera-
lis scatet, tanta quantitate acidi carbonici imbuta, ut, veluti in aqua fervida, bullulae
e fundo fontis exsurgant, quae magna cum celeritale aörem atmosphaericum quasi appe-
tunt, Hic fons e fissura schisti argillacei oritur, et illius acidi carbonici evolutio propter
vehementem mugitum jam e longinquo animadverlitur,

Longum est omnem harum regionum fontes minerales et spontaneas exhalationes enu-
imerare, quae precedentibus similes magnam acidi carboniei quantitatem expellunt,
- Sufficiat igitur nune ut obiter adhue mentionem faciam spontanearum evolutionum acidi

carboniei, quae non procul a pago Wehr inyeniuntur. Hiece pagus unam horam a
Burgbrohl distat; in ejus propinquitate fere innumerabiles fontes minerales scatent,
(quae omnes, quippe aqua non fixo tempore defluit, stagnant et in unum confluentes
paludem efficiunt; e qua gas acidum carbonicum, omnium horum fontium simul,
magno cum strepilu in aörem atmosphaericum elabitur (6). Ex his omnibus igitur
palet, copiam jam insignem hujus acidi, tantummodo in his regionibus e terra profluere,
CL Bischoff saltem summam omnium exhalationum in hujus lacus circuitu, quanti-
tatem hujus acidi e fonte prope Burgbrohl orti, plusquam millies superare aestima-
vit; ita ut, illo auctore, solis hujus regionis exhalationibus , quolidie quantitas 300,000
kilogrammatum, profluere tuto statui possit!

Ex Tromsdorffii indagationibus insuper patet, plures hujus generis fontes adesse,
qui Bischoffii plane aequant. Nam et ille talem fontem accurato examini submisit,

qui per 24 horas 5760 pedes cub. viennenses acidi carbonici largiebatur (7). Etiam in
val

(5) Ch. Schweigg, Journ, LVL 129146;
(6) C£. Bischoff, 1. c,
(7) Die Mineralquellen zu kaizer-franzesbad bei Eger, von Osann und Trommsdorff, ze aufl,

Berlin 1828, Pı 134,

8 CONRADT KERBERT, sac. rım

valli Meinbergensi diligens scrutator stupendam acidi carbonici quantilatem miratur,
quae non modo ipsis ex aquis,, sed ubique eliam extra ipsum fontem, e terra emanat (8).

Neque tamen tantummodo in Germania, vero eliam in aliis terrae regionibus, et
praeserlim in iis, quae vulcanicae sunt, hae aecidi carbonici naturales exhalationes
inveniuntur. Ita in Italia, praeter notissimam illam speluncam caninam, non pro.
cul a lacu Agnano jacentem, multae aliae inveniuntur cavernae et scrobes, qua-
rum fundus semper strato acidi carboniei obtegitur. Eodem modo, evolutio acidi
carbonici, in propinquitate illius regionis ad radices Vesuvii, quae Torre del Anunziala
dicitur, non solum vegetationem prohibet, sed etiam in illius cireuitu a&rem atmosphae-
ricum vix absque damno inspirari sinit, et longe se sub aqua in sinum Neapolitanum
extendit (9). Neque in Gallia et praesertim in propinquitate montium ignivomorum jam
extinctorum Arverniae et Vivarıı spontaneae illae acidi carbonici exhalationes rarae
sunt. In latissimo enim lavae torrenti, quiin Arvernia sese a Glermont üsque ad Royat
extendit, permultae reperiuntur cavitates scrobesque ; inter quas vero ıına prope Montjoly
caeteris praestat, In plurimis harum eadem, quae in Neapolitana spelunca, apparent
phaenomena (10). Etiam hujus generis sunt cavitates, quae vulgo dicuntur : Puz/s
dela Poule, et, Puits de Neyrac , quarum mentionem jam fecit Faujas de St. Fond (tı),
quasque Berzelius in ilinere suo per has regiones denuo invenit, qui insignem nume-
rum aquarım cum mineralium tum Thermalium in his locis mirabalur (12). —
Nequaquam diflicile est alias adhue hujus acidi exhalationes enumerare; sed timeo ne
fortasse jam nimis in his a proposito aberraverim, eo magis quod hujus capitis pars
gravissima mibi adhuc restat: horum fontium nempe explicatio.

Bu,

Facile illae acıdi carbonici evolutiones explicandae sunt, quae ubique fiunt, ubi terra
humida vegetabilis adest; quae saepenumero agros veluti denso strato obtegunt, ita ut
deinde acidum per pluvias atque rorem iterum solvi et vegetabilibus reddi possit. For-
matur sane ibi polissimum (damno oxygenii ex a@re almosphaerico) oxydatione Acidi

Hu-

(8) Rud, Brandes, Bemerk, über die Mineralquellen zu Meinberg, in Schweigg. Journ. LXU
pag. 113-121.

(9) Cf. Daubeny, in Edinb. new phil. Journ, XIX, 1835. 222.

(10) Cf. Steininger, die eriöschenen Vulcane in Süd-Frankreich, Mainz 1823. s. 82.

(1) C£. Recherches sur les Vulcans &teints du Vivarais et du Velay 1776. fo. pag. 301308,

(12) Cf. Berzelius, Jahresbericht, 3, 1824. a14—217s

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM. R)

Humici, quod inter partes praecipuas qualemcunque terram fertilem constituentes perti-
net (15). Hac ratione etiam parlim est explicandum, quod acidum carbonicum in multis aquis
dulcibus adest, Aqua enim .in fontibus fossis, plerumque aqua pluvialis est, per diversa
terrae strata, atque igitur eliam per stralum superius fertile terrae vegetabilis, colata;
itaque semper acidi carbonici aliquid in hoc strato formati solvet’atque secum vehet;
inprimis quippe gas acidum carbonicum , in aqua temperalurae solitae, admodum est
solubile (14 ).

8. 6.

Magis jam hypothetica est explicatio exhalationis acidi carbonici durante montis igni-
vomi eruptione vel brevi post, quae explicatio cum ipsius montis ignivomi theoria arcte
conjuncta est. Experientia tamen, docuit, quamcunque eruptionem cum evolutione aci-
dorum gasformium esse conjunctam. Emissum acidum Sulphurosum, quod, libero aere,
et aqua solutum,.brevi post in acidum Sulphuricum mutatur; exhalatio continua gas
acidi Hydrochlorici, per singulas eruptiones; praesens Carbonas Calcicus in infimis terris;
haec omnia nos ducunt ad conjecturandum, illis in locis (si parva cum majoribus
comparari licet) easdem fieri operationes, quibus in laboratoriis nostris ad acidum car-
bonicum liberandum utimur ; decomposilionem nempe salium carbonicorum per acida va-
lidiora. Altera causa, cui acidi carbonici evolutio brevi post montis ignivomi eruplionem
iribui potest, est ingentis istius caloris vis decomponendi in salibus carbonieis; quae
decompositio a calidis aqueis vaporibus ibi praesentibus non parum adjuyari potest (15).

8. 7.

Difficilior adhue harum exhalationum est sufficiens explicatio, quae variis in locis,’
jam per saecula, insignem hujus acidi quantitatem largiri pergunt. Contemplantur ple-
rumque uti ullimum montium ignivomorum actionis phaenomenon , cui sententiae eliam
Berzelius favere videtur (16). Hanc senlentiam tuetur observatio,, montes ignivo-
mos, licet (uti in insula Ischia) intra 500 annos nullam monstraverint eruptionem,
nihilominus pergere, superficiem terrae, quin etiam thermometro conspicue, calefacere

(13) C£. @Elar. A.H, van der Boon Mesch, Leerboek der !}Scheikunde, IT, 231. Saussure
Recherches chim, sur la veget. 177. Schübler in Schweigg. Journ, XIX, 454 et XXI. 207.

(14) Cf. Bischoff, in Schweigg. Journ. LXVIII.'219.

(15) Cf. Struve, Ueber die Nachbildung der Natürlichen Heilquellen, Dresd. und Leipzig 2s heft.
1826. 5. 60. sqgq. 5

(16) Ch, Bischoff in Schweigg. Journ, LXVUL 436. Kastner, in ejus Archiv, XXVI 244.
Berzelius, Jahresber, 1834. 214,

10 vi CONRADI KERBERT, sıc rın

et fervidas aquas emittere (17). Immo Erdmannus (18) inquit; « In regionibus-
« vuleanicis, quarum in interna constitutione earbonas calcieus reperitur , acidım car-
« bonicum vulcanico igne ex connubiis suis expulsum, multis in locis e terra propellitur.”
Haec vero minime omnibus in loeis aceidunt, et quo tandem modo acidi carbonici exha=
latio in iis regionibus esset explicanda , ubi nulla monlium ignivomorum vestigia inveniun-
tur? Procul dubio igitur, natura, praeter montes ignivomos, alia adhuc possidet sub-
sidia, quibus perpeluo acidum illud formatur, sive ex connubis suis expellitur. —
Diversas, inler quas aculissimae, explicationes harum exhalationum hypotheticas prop-
terea viri docti adumbrare conati sunt, in quibus omnibus fere, calor ille versus terrae
centrum sensim accrescens princeps habetur eaysa efliciens, Expert; Struve insuper
observavit acidum carbonicum e carbonate calcico liberari coquendis Phonolithe, Ba-
salte et Granita cum aqua; formalur tune praeterea connubium ex alumina, calce et
acido silicico. Nonne similis operatio in intimis terris loeeum habere posset ? — Aqua-
rum thermalium temperatura, quae optime illi terrestri calori tribuilur (19), satis jam
docet hune calorem talı operationi suflicere. Struve saltem, per hanc viam ad hoc
usque tempus ignolam „ multas, in mullis. regionibus, acidi carbonici exhalationes
oriri, existimat. — Altera hypothesis est, qua evolutio acıdi. carbonici ex sola actione
caloris terrestris, in carbonicos sales, et praeserlim in carbonatem calcicum ‚, explicatur;
quam sentenliam eliam luelur- Hermannus. (20) et Daubeny (2ı). Jam celeb.
Volta hoc modo evolutionem hujus gas prope- aquas balneorum Caldierz in territorio
Veronensi explieare tentavit. «Illie enim,” inquit (22), « per calorem sublerraneum
« fermentalione exeilalum, e stralis tufi subjectis elieitur.” Bischoff autem existi
mabat gas acidum carbonicum solo calore ex carbonatibus eductum,, majori temperatura
profluxurum esse quam vulgo obseryetur (23); sed posteriora experimenta (24) illum
non solum docuerunt,, illud discerimen modo unius esse gradus scalae Reaumur:
sed etiam temperaturam acidi carbonici, per viam, uti dieitur, humidam praeparati,
multo majorem fieri posse, quam per viam siccam expulsi; si tantummodo decompositio
acido concentrato inslituatur. Quae igitur CL Bischoff propositae hypothesi objecit,
diutus illi obstare nequeunt.

Hisce peractis, mihi adhuc superest, ut ipsius Bischoffii referam medilationes,
stas

(17) Struve,l.c.

(18) Lerhbuch der Chemie und Pharmacologie, Berlin 1836, I. 202,

(19) Ch. Bischoff in Poggendorf’s Annal, XXXV:: ı6,

(20) Poggendorf’s Annal. XXIl: 388,

(21) Edinburg, New Phil. Journ. XIX : 1835, a22.

(22) C£. Brugnatelli Biblioteca fisica d’Europa. XIII, 108. Commentar. Lips. XXXVI: 15.
(23) Schweigg. Journ, LVI: 129148. (24) Poggend. Ann. XXXV: ı6

COMMENTATIO an QUAESTIONEM CHEMICAM. 11

statüentis ; magnam ‘acidi carboniei' quantitatem liberari decompösitione gypsi ope
nateriarum carbonium continentium, nec non deeomposilione carbonatis calcieci per
acidum hydro-thionicum (25). — Sulphas caleieus enim, via humida, materiis carbo-
naceis decomponitur‘, et in 'sulphuretum caleii eonvertitur, quippe carboniüum, afflini-
tate sulphuris pro caleio adjutum, acidi sulphurici et caleis oxygenium' arripit atque
acidum carbonicum constituit. Hoc vero acidum carbonicum , magna si adsit copia,
denuo in sulphuretum calcii agit, qua actione illud, aquae decompositione adjurante,,
in Carbonatem caleicum et acidum hydro-thionicum dilabitur. — Porro Breislackio'
docente, acidum hydro-thionicum, nisi nimis calidum cum are atmosphaerico con-
gruat, sensim in acidum sulphuricum convertitur, quöod dein, se cum calce carbona-
tis caleici praesentis conjungens, acidum carbonicum copiose expellit!. Acidum hydro-
ihionicum haud minori copia quam ipsum acidum carbonicum naturä produeitur.

His censtilutis, etiam optime illius gypsi orlus explicari potest, quod sparsim in la=
pide calcareo invenitur. — Spontaneae tamen gas acidi carbonici exhalationes hoc
modo tantum fieri, haud certo affirmari potest. Natura enim, licet simplicissimä viä
ad sua proposita pergat, pluribus fortasse subsidiis simul ulilur; qua vero compositione
et nobis fit dificilior horum arcanorum solutio.

2. Ortus ejus per Respirationem.

& 8.

Alter fons acidi. carbonici, nec minoris momenti, est animantium respiratio ; illa
functio vegelativa, qua carere prorsus nequeunt et qua intercepla eliam mox vila ex-
stinguitur. Respirationis ope, sanguis venosus in arleriosum converlitur; qua in opera-
tione aör atmosphaericus inspiratus ita mutalur, ut per exspiralionem magna acidi
earbonici quantilas eliminelur.

Primas accuralas investigationes de acidi carbonici ortu per respirationem, Lavois
siero atque Seguino debemus (ı). Dein etiam Cl. H. Davy, Berthollet, Al-
len et Pepys, Prout et alii multi hisce indagationibus operam dederunt. Primo, in
investigationibus suis tantum hominem ceteraque animalia vertebrata, inprimis vero
maminalia considerarunt,, et licet unusquisque sua experimenta, summä curä, institue-
rit, tamen maxima’ inter variarum observationum eventus discrepantia apparel. Ita
100 vol. aöris ab homine: exspirali'acidi carboniei eontinent (2):

au-

(25) Ct Schweigger’s Journ, LXVL 144.

(1) Ann. de Chimie XCI, 318. !

(2) Cf. Gmelin, Handh. II. ». 1527. nec non O.B. Kuhn, Anthropochemie , p- 168.
; B2

12. :-EONRADTIT KERBERT, sa rın

AuctoreDavy ee 00.0. 395 — 4,50. Prout ....:.33—46,-
—— — Berthollet ..... 8,53— 13,82. Murray ....62—6,5.
——— Allen et Pepys... 35 — 95. Fyfe .a000.85.
—— Menzies ss ce ch Hurimesn ounieia..LOb

ita ut a 3,3 (Prout) ad 13,82 (Berthollet) inter se differant.
Nimia est illa discrepantia, quam ut experimentorum vitiis tribui possit, et si accu-
‚ alius rem inspiciamus , apparet, non posse fieri quin tale existat. discrimen. Varia
enim diversorum pulmonum amplitudo, vitalitatis. energeia, temperalurae atque pressionis
a@ris almosphaerici inconstanlia , tot causae sunt cur inspirati a&ris quantitas continuo
mutetur. Proutius praeterea observavit, acidi. carbonici quantitatem in singulis indi-
viduis singulis diei temporibus posse variare , ita ut maxima sit inter horam 11 et 1 post
meridiem , noctu. vero minima; porro, relativam acidi carbonici. quantitatem diminui
aflicto animo et per rapidum. siye diuturnum corporis molum alque eo cessante; con-
tra, augeri hilaritate et modico corporis motu incipiente (5). — Etiam alimenta acidi
carboniei copiam apud nonnulla animalia variant ; azolalis maleriis praeserlim augert;
videlur (4).

8. 3,

Etiam apud Aves exspirati acıdı carbonici quantitas examinata est: (5). CGomperlum:.
est illas omnium reliquorum animalium maximam acidi carbonici quantitatem per respi-
ralionem emiltere ; cujus rei profecto causa est quod aves ratione corporis sui maxi-
mos pulmones habeant. Eliam avium et forsan etiam reliquorum oyiparorum ova. a&rem
eodem modo ac in respiratione affieiunt: i. ee Oxygenium hauriunt et acidunı carbo-
nicum exhalant (6). — Vita igitur incipiente, eliam transmutatio oxygenii in acidum
carbonicum incipit, el: quo magis embryonis respiralio procedit, eo major fit acidi.
earboniei exspirati ratio, quae procul dubio in eo temporis spatio, quo testa rumpi--
tur, maxima est (7).

$ 10;

(3) Gmelin, l. c, p. ı5ar.
(4) Cf. Lassaigne et Yvart in Ann. de Chim. et-de Physique- EIIL,

(5) C£. Allen et Pepys inPhil, Trans. ı 29. 279286 et Despretz in. Muller’s Physiol,. &
Menschen ae Aufl. p. 292 et 295.

(6) C£. Müller, l.c, p. 300—306.
(z) C& Schwei gg. Journ, LVII, 368;

COMWENTATIO an QUAESTIONEM CHEMICAM. 13
8. 10.

De Reptilium respiratione CI. Muller (8), Treviranus (9), Humbold-
tius (10) et Edwards experimenta (11) instituerunt, et ex medio decem experi-
mentorum a Clariss: Trevirano, Mullero et Edwards cum Bufone Cinereo
et Rana temporaria habitorum, patet: ranam adıltam intra sex horarum spatium ,
paullo plus quam quinque pollices cubicos acidi earbonici per respirationem. emiltere..

s Mm.

Humboldtius et Provencal respirationem Piscium accurato examini. subjecerunt..
Per horas octo-et dimidiam, 132 yolumina oxygenii in acidum carbonicum per respi-
rationem conversa esse, invenerunt; quin eliam pisces nonnulli, si modo parvam aeris
atmosphaeriei quanlitatem inspiraverint, plus acidi carboniei emittunt, quam oxygenii
hauserunt (12). Pisces autem non tantum branchiis oxygenium hauriunt , quod in aci-
dum carbonicum ceonvertunt; vero eliam tota sua superficie. Humboldtius enim
piscium capita, in subere cerato linteo obducto includit ; quo facto piscem tali modo
in vase eylindrico imposuit ut ipsum suber in efiiceret , et neque caput ne-
que branchiae piscis aquam, in vase conlenlam , tangere possent, Hoc modo pisces
adhuc quinque horas vixerunt el aquam eadem ralione ac per respirationem acilo
'carbonico impregnarunt (13). — Iisdem auetöribus docentibus, pisces, vesica sua nü-
taloria privali,. quidem oxygenium ex aqua: hauriunt; sed. nullum acidunr carbonicum
eliminant. Gujus Phaenomeni adhuc desideratur solutio.

Clar. Treyiranu.s, ut. comparativum haberet, conspectum diversae. quantitatis acidi
earboniei , a. diversis animalibus per respirationem emissi, sua et. aliorum experimenta
‚ad; generalem. normam,apud 15° R. et 28” Bar reduxit,;. ex. quibus sequitur : -animal .ex
mammalibus 100 granorum, in 100 sexagesimis horae parlibus 52, ex. Avibus 97, ex Rep-
tliis 4, et e piscibus 1. centesimas. pollicis cubici partes acidi carbonici. per respira-
tionem. emiltere (14.)..

$.. 12
€8) 1. c» 298 sg:

(9) Tiedemann und Treviranus, Zeitschrift für Physiologie IV. =
(10) Gmelin. I. c..p, 1530,

(a1) Influence des Agens Physiques sur la vie, Paris 1824. p. 648.
(12) Treviranus I, c. p. 35.
(13) Cf Müller l,c-p. 297. Cobitis fossilis. L. aörem atmosphaericum deglütit, illiis oxygenium.»

arripit' et quasi respiratione-intestinali gas a len. per anum:emittit.. Ch HH; v. d, Hoeven,
Handb, d. Dierkunde,, II, 2. zı1, ‘

(a4), Ch Müller, L c, p. 294..295. 297;

14 2 SCONRADI KERBERT, sac. rın )

s 1%

Non: solummodo autem ad vertebrata animalia; vero eliam ad: invertebrata extende-
runt experimenta, quorum, plurima Clar. Trreviani investigationibus debemus (15).

Mollusca, multa, omne, oxygenium ex, determinata quadam aeris quantitate consu-
munt, et licet hoc jam totum. sit consumptum, tamen, per aliquod tempus acidum
carbonicum emiltere pergunt. Interdum eliam quantitas acidi carbonici ab illis anima-
libus editi jam oxygenii quantitaiem superat, antequam a@ri omne hoc subduxe-
runt (16). Tamen apud illa sicut et 'apud insecta acidi carbonici quantitas etiam
cum a temperatura medii in quo degunt, tum ab animalis alacritate pendet; quo ma-
jor enim temperatura et quo magis alacre est animal, eo major est acidi carboniei
quanlitas, quae per respirationem redditur. Apes, Bombi, Papiliones, Syrphi, Libel-
Iulae et Celoniae ex insectis, maximam acidi carbonici quantitatem emittunt, Infi-
mum locum inter insecta occupant Larvae Papilionum et Cetoniarum. Ce/oniae aura-
tae larvane quintam quidem partem exhalavit acidi carbonici, quod ipsa Cefonza aurala
reddiderat. Larvae Oesiri egui contra, magnam acidi carbonici copiam edunt; atque
hoc acidum insuper emittunt, quando inclusae sunt in ejusmodi aeris speciebus, quae
oxygenio sunt destitutae (17). Minor adhuc est acidi carbonici emissio ab Annulatis;
sed eliam hie agilitas magnum discrimen eflicit. Agilis enim Hirudo gulo Braun ter
plus acidi carbonici reddit quam tardus Zumdricus qui maximam vitae suae parlem
sub terra degit.

5 3.

Diffhicilis el’ jam saepius agitata quaeslio est, qua ratione acidum carbonicum, quod
exspiratione expellitur , constituaturr Qua de re jam duae inprimis exstant theoriae,
Lavoisiiero docente, quasi’ combustio locum habet in pulmonibus, qua oxygenium a£ris
inspirali statim se cum carbonio sanguinis venosi conjungit et acıdum carboniecum con-
stituit (18). — Alteram theoriam Lagrange instituit (19); quo docente, oxygenium
ex inspirato aöre se per totum corpus, et non unice in pulmonibus, cum carbonio san“
guinis venosi conjungit; acidum carbonicum, hac ratione formatum in sanguine venoso

ab»

(15) Zeitschrift für Physiol. IV. 1—3g (16) Ch, Treviranus I, c, 30—3ı,

(17) Cf. Cl, Numan in Sebastiani Physiol. Gener. 1835. p. 86.

(18) Theoria, quam celeb, H. Davy instituit, de acidi carbonici genesi ne minime quidem a
Layoisieri discrepat, Cf, Gmelin.l, c. 1529. Thenardus, acidum Carbonicum per exspiratio-
nem emissum , partim eliam ex organis digestorüs oriri., statuit. Neque tamen observaliones, neque
experimenta allata, inveni, quibus haec sententia confirmetur, Of. Thenard, Trait@ de Chimie,
IL, 222 seqq. 8e edit, (19) Ch Gmelin. |, c. 1529.

COMMENTATIO ao QUAESTIONEM CHEMITAM. 15

absorptum latet, donec per respirationem ex illo eliminatur. Sequentia concurrunt ut
haec ultima theoria tonfirmetur.

;

8. 1A.

"1%, Compertum est a Clar. Trevirano copiam redditi acidi carboniei in honhullis
Piscibus et Molluseis, haustum oxygenium superare (20). In plurimis cäsibus autem co-
pia redditi acidi carboniei non respondet copiae oxygenii quod disparuit; quae ambo
explicari non possint, si acidum carbonicum subita conjunctione öxygenii cum ’carbonio
sanguinis venosi oriretur. Quod oxygenium disparuit, antea quidem explicaverant, po-
nendo: oxygenium parlim eliam se cum hydrogenio in aquam conjungere ; sed tempera-
tura quae in pulmonibus eadem est ac in: reliquis corporis partibus (2ı) localem hanc
ealoris liberationem refutat. Insuper exigua aquae quantitas, quae simul cum acido
earbonico expellitur, exsudantibus vesiculis pulmonalibus tribui quidem potest. Etiam,
si revera in pulmonibus esset combustio, certis eonditionibus oxydum tarbonii cönstitue-.
relur, quod nullis 'experimentis eonfirmatur,.

8. 15.

2°. Acidum carbonicum reddiiur ,.eliam aöre hausto ‚. qui.oxygenio est destitutus (22).
Hoc luculenter patet ex experimentis, quibus Edwards: ranas subjecit, quae, hydro-
genio hausto, tamen acidum carbonicum exspirarunt (23 ).. Huie rei argümento etiam
sunt obseryaliones , quas- fecit Clar.. Treviranmus: de Molluscis et Cläar. Numan de
larvis Oesir! egui (24). Contanceau et Nysten insuper docuerunt acidum car-
bonicum reddi, azoto hausto (.25).. Ex re ipsa vero sequitur hane acidi carbonici
exirusionem, ‚oxygenio absente, modo tamdiu pergere posse, quamdiu adhue hujus-
acidi in venoso sanguine sit absorbtum; de novo- enim. hac ratione constitui nequit.,

8. 16.

3°. Acidum carbonicum in. venoso sanguine en continetur, — Clar. H. Davy
primum obseryavit acidum ‚carbonicum liberari ex recenti sanguine venoso calori. gra-
duum 112 Fahr. exposito, et. Clar. Vogel hoe acidum'antliae pneumaticaeıope ex
eadem‘'sanguinis speeie obtinuit (26). Deinceps adhuc permülti. hane'expulsionem'acidi
ea-

(20) Treviranusl. c, 30, 3t, 35. (a1) Ck. Kuhn, Autliropchdinien 17%,

(22) Ef. Clar. Sebastian. Physiolog. Getieral. 1835. p,85, (33) Thenards 1. c.0Ih aba,

(24) Cf. supra; nec non Clar. Numan, Waarnemingen omtrent de Horzelmaskers,; welke irt' de
maagvan het paard huisyesten‘), Arst, 1844, to.

(35) C£ Sebastian, .c pı 35 : (26) OR Sebastian: L’c pr 9.

16 len, TONRADI KERBERT, jac. rın

carboniei e sanguine venoso recens e ;yena, misso, observarunt ‚.inter. quos e!iam Clarissimi,
Viri J. P. de Fremery, Stratingh et Sebastian. Contrarium vero eventum ha-
buerunt experimenta J. Davii, Ströhmeyeri ac Mülleri, atque postea eliam
Mitscherlichii, L. Gmelini et Tiedemanni (27). Incerlum est unde hocce
discrimen explicandum sit (28). Nihilominus autem absurdum videri nequit statuere:
acidum carbonicum per respiralionem produclum originem suam ducere e sanguine ve-
oso, ‚ubi exleriora indumenta globulorum hujus sanguinis subnigricante colore ‚indue-
rit (29), et quavis absorptione sive partis ipsius a@ris atmosphaerici.sive solius oxygenü
ex aöre inspiralo per sanguinem venosum, lege Daltoniana (50), eliminari (51).

3. , Ortus ejus per Vegetationem.
B. #272

Etiam per vegelationem gas acidum carbonicum ‚natura procreat, . Omnes, plantae,
quanium ex obseryationibus patuit quoad acidi earbonici generatomem, iisdem legibus
sub-

(27) Tbid. 89. (28) Possetne causa in eo quaeri, quod acidum carbonicum , licet insit in
sanguine venoso, tamen non semper antliae pneumaticae ope obtineri possit? uti recenter Doctiss.
Steven s observavit, Cf. Lond. and Edinb, Phil. Magazin No. 38. Aug. 1835.

(29) Ch Kuhn l.c.p. 172. (30) Dalton enım observayerat: fluidum gasforme ia liquore
quodam absorptum expelli, si hicce liquor alteri gas exponatur, Cf. et Kuhn, c, p. 173,

(31) Hisce omnibus jam collatis et conscriptis, pervolvere mihi licuit Dissertationem Physiologico-
Medicam de respirationis chymismo part. prior. auctore Fr, Ph. Tr. van Enschut, Traj, ad
Rlien, 1836, ‘Cujus dissertationis auctor hac de re seriem‘ experimentorum instituit, qua modo as-
sumta respirationis theoria, quoad acidi carboniei genesin, egregie probari mihi videtur. Observavit
enim praeter alia multa. .

ı°. Utramque sanguinis speciem acidum carbonicum absorbere (arteriosum vero majorem quantitatem
quam venosum) atque colore tingi fusco-rubro in utroque sanguinis specie haud diverso; nec non
majorem illam absorbtionem quae sauguine arterioso perficitur, majorem aequiparare coloris mutalio-
nem, quam subire debet haecce sanguinis species ut ejus color laete ruber in fusco rubrum conver-
tatur alque sanguini venoso, acido 'carbonico imbuto , hac ratione, fiat aequalis.

‘2°, Acidum carbonicum eliminari ex utraque sanguinis specie,, ope taloris, in spatio aere vacuo
torricelliano et exponendo sanguinem .azoto, hydrogenio , oxygenio et ja@ri atmosphaerico. Semper
tamen acidi carbonici volumen, quod sanguis in vacuo emiltit, minus esse quam illud quod caloris
ope e sanguine elici potest; quod repeti posse arbitratur auctor, ab exigua Sanguinis superficie ,
quae vacuo vulgo est exposita,

3°. . In genere autem sanguinem venosum, ee fere majorem acidi carbonici quantitatem emittere
quam arteriosum,

4°. Diversam rationem, qua experimenta facta fuerant, causam esse cur citali auclores ($. 16)
nullum acidi carbonici yestigium' sanguine emissum observaverint. — Cf. lc. pag. 88157.

COMMENTATIO av QUAESTIONEM CHEMICAM. 17

subjectae esse videntur; atque uti in oviparorum ovis sic eliam in regno vegetabili, acid;
earbonici eyolutio jam prima cum evolutione embryonis incipit, Immo, inter omnes
vegelationis periodos, germinatio maxime chemicis actionibus subjecta est; sed quo ma-
gis planta evolvitur, eo magis affinitates chemicae vi vitalitatis obediunt (1). Incepta
germinatione , oxygenium ex aöre almosphaerico se cum parte carbonii, quod semini
inest, conjungit, quo faclo, Scheeleo ac Saussureo auctoribus, acidi carbonici
quantitas absorpto oxygenio aequalis evolvitur, licet Rollo putaret, oxygenium eliam
partim semine relineri (2).

Praesertim gluten esse videtur, quod aöris atmosphaerici oxygenio carbonium prae-
bet.(5). Est enim materies admodum mutabilis; atque insuper a Clar.:-Hermbst ädt
compertum est, semina post germinationem vix amplius vestigia glutinis continere (4).
Hac decarbonisalione (ut ita dicam) relativa quantitas hydrogenii et oxygenii in amylo
augetur, et ‘hoc in materiem gummoso '—. saccharinam convertitur. — Non omnibus in
seminibus capacitas oxygenium absorbendi, ideoque etiam Quanltitas acidi carbonieci
generali, aeque magna est; sed quodammodo ratione directa ponderis seminum esse
videtur. Saussureus enim observayit seminum Tritiei et Horde: aequalia pondera
ıninus oxygenii consumere quam Pisi, et haec iterum minus ac Fabae et Phaseoli (5)

Ss. 18.

Saussureus quoque observationes 'quasdam commwnicavit de radicum facultate pro-
ereandi acidum carbonicum, ope oxygenii ex a&re atmosphaerico, Hoc acidum tamen
non radicibus emittitur, sed ab illis absorbetur ut deinde a foliis decomponeretur ( 6).
Idem docuit Murray de nonnullis plantis aquaticis, v.g. de Conferva bullosa, quae
nomen habet a bullis a&reis acido carbonico eonstilulis, a radice secretis; ium eliam de
Epilobio et Potamogetone vertieillato. Etiam rami ‚ almosphaerico aere sive oxygenio
eircumdati, tum luce 'solari, tum 'noctu illud hauriunt,, et parem acidi carbonici quanli-
tatem exhalant (7).

8. m.

Nec non folia ‚ licet Iuci exposita acidum carbonicum in ejus principia decomponant ,
et sibi carbonium assimilent; ih tenebris oxygenium ex a&re absorbent et acidum carboni-

cum
{1) Ch. Miquel de germin, plantarum. Sect, », $. 37. (2) Ibid. $. 38,
(3) Gmelin lc. Bd. IV, pag. 1483, (4) Schweigg. Journ. XXXIIL, 249%
(5) Ann. des sciences natur. X.71. :
(6) C£ Saussure Recherch, chim, sur la veget, 110, zıı, 11%. (7) Ibid, 115. Froriep's
Notiz, V. 225.

18 CONRADI KERBERT, sac rın

cum exhalant (8). Permultae res vim quamdam,, in hanc acidi carbonici generationera
ex foliis, exercent. Optime tamen in solo fertili procedere videtur (g). Folia carno-
sa, uli verbi gratia Saxifragarum Cactorumgue perparum acidi carbonici exhalant;
sed in his totum fere absorptum latet. Illarum contra arborum folia, quae hyeme iis
orbantur in tenebris plurimum vulgo oxygenii hauriunt, et maximam acidi carbonici
quantilatem exhalant, Arhborum sempervirentium folia uti Bux!, Pin, Juntiperi, uti et
plantae paludosae: et aquaticae hanc facultatem multo minus possident (10). Wood-
housius insuper observavit, folia marcescentia el omnino virides omnes plantarum par-
tes marcescenles magnam acidi carboniei copiam extrudere (11).

$ 20.

Naturale vinculum exstare inter hane acidi carboniei exhalationem et colorem partium
plantarum videtur. Quando majorem aeidi carboniei copiam exhalant, quam . decom-
ponunt,, 'nullo fere virore gaudent, quod oplime .probatur experimentis, quae inslituit
Doct. Marcet de Fungis: ab his 'enim, die aeque ac noctu, acidum carbonieum
exhahari observavit; praeterea, cum nolum sit, Fungos 'omnibus coloribus‘ prae-
ditos esse, excepto viridi. Illae vero partes, 'quae -die plus acidi earbonici decom-
ponunt, quam noctu exhalant, virescunt, et viridi hoc colore gaudere pergunt, quamdiu
hanc funetionem exercent (ı2). Expert. Steffens veram non esse absorplionem in
foliis putal; sed acidi earbonici sejunclionem aeque ac omnes reliquas plantarum fun-
cliones extrinsecus eieri sive polius externum quoddam esse (15). Saussureus tamen
docuit, oxygenium ita foliis esse absorptum , ut ne anılıae pneumaticae.quidem ope exillis
exirahi queat, Insuper est funclio, quae arcte cum foliorum ipso organismo cohaeret,
Observarunt enim, parles, foliorum recenter abseissas aeque ac integra folia, acidum
carbonicum decomponere ; sed folia laesa et contusa, verbo, quae organicam suam
amiserunt sirueturam, etiam ‚cum illa hanc faeultatem amitiere (1%).

$. 21.

Flores die aeque ac noctu oxygenium hauriunt, et acidum carbonieum expellunt (15);
sed uti videtur magis eliam luce quam in tenebris. A&ris ambeuntis volumen parum aut
omnino non diminuunt, nam acidi carbonici volumen, absorpto oxygenio aequale,

emit-

(8) Ch. Grischow, in Schweigg Journ. XXXI. 449. Gilby in Annal, de chim, et de Phys,
XVII 64. (9) Gmelin, ], c. IV, 1504.

(10) Saussure, l. c, g4—ı103. (11) Ch, Gilbert’s Annal. XIV. 348.

(12) Cf. Doct. G, J.. Mulder, Nat. en Scheik. arch. ze dl. p.8. Cf. etiam Flora od. Bot Zeit, 1835,

p- 528. (13) Davids unde pendet plantarum vegetatio ? p. ı4.
(14) Mulder l.c, pag. 20. (15) Saussure Recherch. chim, 126,

COMMEMTATIO Ab QUAESTIONEM CHEMICAM. 19

emitiunt , 'cujus vero perparum in flores absorptum remanet. ''Partes sexuäles et inprimis
stamina majorem ‘adhuc oxygenii quanlitatem in acidum carboniecum converlunt, quam
reliquae 'florum partes. : Maxima vero hujus aeidi copia formari‘videtur per fcecundatio-
nem : nam flores nondum' aperti et''jam marcescentes, minus'acidi ‚carbonici generant
quam aperto flore vigentes (16). Flores pleni minorem oxygenii quantitatem hauriunt
quam simplices; nam apud illos nulla fit foecundatio , quapropter et: diutius vigent, Ex
Monoiecis , flores masculini majorem acidi carbonici quantitätem exhalant quam feminei,
Haec acidi carbonici evolutio apud flores, ‘cum proportionali caloris liberatione con-
juncta est, quae apud quosdam nimirum satis magna est, ut observari possit (17 ).

g. 22.

In plantis florentibus summum gradum ebtinuit vegetatio; dein producta illius rursus
jam magis affinitatibus chemieis obnoxia sunt. Optime hoc percipitur in. fructibus, qui
terto tempore ab arbore decerpti, sua sponte maturescunt. Quoad acidi carbonici gene-
rationem per frucius, duae inprimis 'periodi decernendae.sunt.; ‚Quamdiu enim nondum
maturi sunt, viride illorum 'pericarpium prorsus eadem praestat ac folia, i.e. noctu acis
dum carbonicum exhalant quod die denuo decomponunt. — Berardo monente , etiam
fructus immaturi Juce acidum carbonicum emittunt, sed Gmelinus et'’Saussureus
hoc ei tribuunt, quod fructus nimis radiis solaribus exposuerit, quibus fructuum organis-
mus ita turbabatur, ut in fermentationem transirent. Maturi sive jam jam maturi fruc-
tus, oxygenio ex atmosphaerico a@re absorpto,, etiam acidum carbonieum reddunt, quo
in statum maturitatis et deinde in fermentationem transeunt (13); licet etiam in frucli-
bus maturescentibus jam fermentationem saccharinam locum habere ‘diei possit. Haee
acidi carbonici evolutio e fruclibus malurescentibus etiam aeque bene 'in aliis fuidis
gasformibus procedit quam in aere atmosphäerico (19); 'eaque evolutione etiam, qua
fructubus magna carbonii copia aufertur, coloris mulatio, quam eo tempore subeunt,

erplicatur (20).
4. Ortus ejus per Fermentationem et Combustionem.

8. 3.

Neque fermentationem, neque combustionem inter acidi carboniei praecipuos fontes

penitus omittere, meum exislimavi. Fermentatio sane vegetabilium et animalium emor-
tuo-

(16) Cf. Saussure in Ann. de Chim. et-de Plıys, XXI.279: Gmelin],c, 1509.
(17) ©. Gmelin, lc. 1508 (18) Cf Berard ap. Gmelin, lc. ı5ın
(19) Couverchel in Poggend, Annal.i83r, yes Heft, p. 398.
(20) C& Mulder, Le. p.g1.

20 CONRADI KERBERT, sac. rın

tuorum, dissolutio naturalis est, qua illorum qualernaria et ternaria, connubia maxima
ex parte in binaria eonverluntur; inter quae gas acidum earbonieum primarium occupat
jocum. Optimo jure fermentatio in quatuor species distinguitur, quae, licet saepenu-
mero non nisi gradus aut periodi unius sint fermentationis, tamen egregie diversis suis
productis inter se distingui possunt. Perpaucae autem materierum yegetabilium et pau-
ciores adhuc animalium (1) ommes has periodos gradatim percurrunt; multae vero
prioribus vix perceptis jam fermentationis acidae praebent phaenomena ; plurimae statim
putredine 'dissolvuntur (2). Primo gradu, nempe fermentatione Saccharina, amy-
lum partim in saccharum converlitur et acidum carbonicum,, .damno oxygenii ex, aöre
almosphaerico ortum , liberatur: idem quod in germinalione et in fructibus nonnullis
maturescentibus contingit (5). Fermentatio alcoholica, quae saccharinam sequitur,
propter sacchari conversionem in alcoholem ita dieta, magnam acidi carbonici quantita-
tem largitur; in qua quantilate vero determinanda, auctores valde inter se discrepant,
100 enim saechari partes per fermentationem alcoholicam acidi carbonici praebent,
docente Lavoisiero, partes 34,3, auctore Thenardo,, 31,7 (4). Secundum Hermb-
städt 31,6 et monente Lusacio.48,6 (5). — Ultimus numerus autem 'non ex experi
mentis vero ex Iheoria deductus ‚est. Putavit nempe, per fermentationem alcoholicam
tum ‚acidum carbonicum: tum aleoholem ex ‚saccharo, oriri,,, principüs: constituentibus
hujus, alia definita ratione,, inter se conjunelis, Examine enim instituto statuit;. saccha-
rum componi ex lat. Carbonii + 1 at. Oxygenii + 2 at. Hydrogenii; sive quod eodem
redit ex 3C + 30 + 6H. E tali, formula- sequitur . sacchari principia ita inter se con-
junela putari posse, ut ex illis oriantur 1 at. acidi carboniei (C + 20.) quod in 100
sacchari ponderibus 48,77 efleit, et Lat. aleoholis (0: + 2C + 6H.) (6). Doöbe-
reıner deinceps fermentatione 100 sacchari ponderum 48,8 acidi carbonici pondera
experimentando obtinuit, quae copia vix differt.ab illa, quam Lusacius calculando
invenit. . Accuratissima. vero Chemicorum experimenta docuerunt; saccharum majorem
quantitatem ecarbonü continere. Nam secundum analysin recentissime institulam 100
sacchari pondera conslituuntur (7) ex

Car=

(1) CO B, Kuhn,l.c. pag, 179 .

(2) Berzeliws Lehrb. der Chimie 1858, Bd; 3. ae Abth,, pag. 330. Reutl, ed.

(3) Cf. Saussure in, Ann. de Chim, et de Phys, XI. 379.

(4) Gmelin,,c. IV. 1109

(5) Ck. Sweigg. Journ. XXXV. 448. nec non A. H, van der Boon Mesch, De Ifermentationis
vinosae natura ‚'pag. ı6 sqq in Ann. Acad. Gandav, 1821—1822.

(6) Cf. Berzelius lc 344, Etiam Raspail Nouv. Syst, de chim. organ. 1833. pag. 295,

(7) C£, Mitscherlich, Elem. de Chimie 1836, IL 287..

COMMENTATIO np QUAESTIONEM CHEMICAM. 2L

Carbonü .. . +» 42,58 = (12C.)
Hydrogenü.... 6,37 = (22H.)
Oxygenü ... . 51,05 = (110.)

100,00

sive ex 8 voluminis aeidi earbonici = (4C + 80) + 4 volum,. vaporis) aetheris =
(8C + 20H + 20) + 2 vol. vaporis auei 8= (2H + O). A

Secundum hane sententiam tamen , fermentum ipsum nulli mutationi obnoxium esset ;
quod revera minime fieri videtur. Colinus enim animadvertit fermentum, ope oxygenü
ex aöre atmospherico, acidum carbonicum procreare, et deinde per se magna quantitate
hoc gas evolvere (3). Quamnam igitur chemicam aelionem fermentum efliciat, hucus-
que latet; atque tuto ea de re Berzelio assentiri possumus, dicenti: ‚recentiores. in
vera explicatione fermentationis non mulla is addidisse, quae jam a Lavoisiero
erant exposita.

$& 2%.

Non possum, quin hoc loco observationem Doctiss, Goebielii addam.. ‘Hie 'enim in
fermentatione sucei e fructibus Aubz Zdaei collecti, cum 'saccharo, acidum carbo-
nicum phosphorescenti 'splendore prodeuntem vidit. Ille splendor summus fuit in bul-
lulis vix e liquore surrectis; evanuit vero simulac in vasis collectae essent (9).
Schweiggerus, qui cum Doebereinero demonsiravil majorem esse analogiam inter
fermentationem et galvanismum, quam vulgo creditur, putat hane lucem electricitati esse
tribuendam. — 'In fermentatione acıda vulgo eliam aliquantulum acidi carbonici evol-
vitur, quod vero parlim auctae lemperaturae per hanc fermentationem ortae, qua acidi
earboniei aliquid adhue' in .liquore soluti, expellitur; parlim nondum interruptae fer-
mentationi alcoholicae tribuendum esse videlur (10). — Fermentatio putrida- ullima
est periodus dissolutionis naturalis tum vegetabilium tum. animalium , qua’ antecedentibus

"vix perceptis' illae praesertim 'materies celeriter affieiuntur ,. quae praeter oxygenium ,
hydrogenium et carbonium adhuc azotum sive sulphur continent. Haec fermentatio pro-
ducta pluria habet antecedentibus; atque infer ea etiam acidum' carbonicum sibi locum
vindicat. Hoc acidum carbonicum originem suam dueit ex oxydatione carbonii, aeris
‚atmosphaerici oxygeniüi detrimento.. F

$. 2.

(8) Ann. de Chim et de Phys. XXX, 42.
(3) Cf. Sweigg. Journ. XL, 257—280,
(10) CE Gmelim,l.c. I. rıı3. Berzelius,l.c. 474.

22 GCONRADI KERBERT, sıc. Fım
& 25.

Vidimus itaque,; quot variis modis natura procedere potest ad acidum carbonicum
procreandum. Neque tamen combustionem omnium materierum carbonium conlinentium
hie silentio praeterire possum. Est etiam illa dives acidi carbonici fons, cujus ope
quotidie insignis copia per caminos nostros evadit, atque continuo formatur lampadibus
candelisque ardentibus. Hic etiam acidi carbonici generalio tribuenda est oxydationi
carbonii damno oxygenii ex a&re almosphaerico.

AunNaNTUITETaNENanG
8 26.

Antecedentibus expositis, non puto mirum nobis videri posse, gas acidum carböni-
cum per tolum aerem atmosphaericum esse diffusum, et quamyis scientia hujus diffusionis
proprie ad Atmosphaerologiam pertineat, non tamen possum facere quin propter vincu«
lum, quod inter illam et fontes quos indicare et explicare conatus sum, primarios in-
dagationum eventus verbo attingam. In antiquioribus scriptis Physieis acidi carbonici
quanlitas per atmosphaeram diffusa nimis magna aestimabatur, nempe 0,06. Girtan-
ner illam 0,01 existimavit; sed .omnino accurata experimenta desiderabantur (11)
Humboldtius copiam illius inter 0,005 et 0,01 fluctuari statuit et peculiare instru-
menlum , Anthracometrum dietum, excogitavit, cujus ope acidi carbonici quantitatem
in atmosphaera determinare potuit (12). Dalton deinceps hanc quantitatem = 0,001
Parrot = 0,0002 statuerunt (15). Maxima difhicultatis causa in hujus acidi quanti-
tate determinanda, in eo imprimis est, quod semper minima sit, licet magnum adris
atmosphaeriei volumen examini subjiciatur (14). Praecipuas nobis cognitas observationes
summo studio Saussurei debemus. Ille Vir. Clar. non minüs quam 225 experimenta
hac de re, variis locis variisgue temporibus inslituit. In plurimis experimentis acidi
earbonici quantitatem aquosae solutionis barylae ope determinavit, Carbonate barylico
formato et: jam in puro acido hydrochlorico soluto deinceps per sulphatem natricum
praecipitabatur; quo facto ex sulphate barylico praecipitato, acidi earboniei quantita-

tem computando invenit.
8. 27.

10,00 aöris atmosphaerici volumina, ut medium ex 104 experimentis recie teneamus
4,15
(11) Gilbert’s Ann. 3, 79
(12) Ch. Kirckhoff, Diss. sur Pair atmosph. , Amst. 1824. pag, 36. Gilbert’s Ann. 3, 77.
(13) Gilbert’s Ann. XIII. 445 et XVIL. 96.
(14) Ch. Berzelius Jahresbericht 1834. pag« 80,

COMMENTATIO ad QUAESTIONEM CHENICAM. 23

4,15 volum. acidi carbonici continent. Maximum ex omnibus ejus experimenlis fuit
5,74, minimum contra 3,15.
Porro Saussurei investigationes ddocent sequentia.

1°. Per pluvias acidi carboniei quantitas in aere atmosphaerico vulgo imminuitur. —

2°. Diuturno gelu illa acidi carboniei quantitas augetur, quod forsitan tribui debet
dimissioni gas antea absorbti, congelatione aquae, quae in solo adest. i

3°. Acidi carbonici copia in aöre atmasphaerico interdiu in urbe major quam ruri et
contra noclu ruri major quam in urbe est. Quibus hoc sit tribuendum jam ex an-
tecedentibus patet. .

4°. Aer supra lacum Genevensem minorem acidi carbonici quantitatem continet ,
quam aör supra agros prope Genevam. Clar. Vogel idem de aöre supra mare
Balticum ‚observavit (15).

5°, Adris atmosphaerieci strata superiora majorem acidi- carbonici quantitatem continent
quam inferiora.

6°. Acidi carbonici quanlitatis variatio, quae luce et tenebris faventibus efhicitur, in
superioribus a@ris atmospheriei stratis vix conspicilur, haec yero multo magis illius
variationis participes esse videntur, quae penitus humefactä terrä, in inferioribus
stratis efhcitur. j |

7°. Venti saevi die vulgo acidi carboniei copiam in inferioribus atmosphaerae stratis
augent; noctu contra impediunt , quominus acidum hocce augeatur quod tranquillo
aöre (noctu) in hisce stratis accidere solet (16).

2. PROPRIETATES PHYSICAE.

$ 28.

Acidum carbonicum sub vulgari temperatura et pressione, ita ac per enumeratos fon-
tes produeitur, est fluidum gasforme, decolor atque invisibile , nisi multis aquaeis vapori-
bus sit mixtum. Non combustibile est et neque aliorum corporum combustionem alere,
neque animalium respirationi inservire potest. Pungenti, peculiari gaudet odore alque
sapore stimulanti , debili acido. Heliotropii tincturam et charlam succo lacmus tinctam
atque madefactam distincte rufat; m aere autem, mox gas avolat alque disparet
rubescentia.

(15) Ch. Gilbert’s.Ann. LXVI. 93.

(16) Ch, Schweigg. Journ LXI. 1743 et og

CONRADI KERBERT, sac. rım

1. Pondus specificum.
8. 2.

Densitas sive pondus specificum corporis eujuscunque gazosi, dicitur hujus fluidi pon-
dus absolutum cum a@ris atmosphaeriei comparatum, atque obtinetur dividendo pondus
absolutum fluidi hujus per a@ris atmosphaerici pondus: ambobus his ponderibus accu-
ralissime determinatis; sive in fluidis gazosis compositis, ex ponderibus specificis princi-
piorum conslituentium, cognita ratione qua inter se conjunguntur, Densitas inter pro-
prietates Physicas praecipuas corporum habenda est, quam ob rem chemiei jam primis
inde temporibus eo pervenire conati sunt, ut et acidi carbonici pondus specificum

determinarent.

Sequitur conspectus eventuum, quos diversi chemici vario tempore obtinuerunt. Est
itaque acidi carbonici densitas

Docente Cavendish (1) .2.ereeeeeeeeenen.. 1,587.
Eontana (2)\\\e,eesemre.ciorn sieln.e anne «0,1440:
—— Bergmanno (5) elegaye) eo eijelejlsle/annne, »LrauealD.
Lavoisiero (4) .2oec...ee0ooe0.00... 1,4993.
——— Biotet Arrago (5)... se... .,00..0. 1.5191.
—— Saussureo (6)... o..o.n0u00 0.0... 1,5269.
— — Thomson (7) et Ure (8) ». 2222220... 1,5277.
——— Meinecke.......se.ee..000.r.. . 1,5270.
——— Gmelino (9)... *:::ee.ereeeenn. 0. 1,5252.
——— Thenardo (10) et Mitscherlich (ıı) ... 1,5245.
——— Berzelio (12), Dulongio (ı2), Bischoff (135)
Allen et PepiyButıa) elelete ee are oa slsre sie on. 1,024

$. 50,
Ponderationi tamen, quae semper, etiam in ullima procedendi ralione, anteceder6
. de«
(1) Philos. Transact, 1766, ı4r. i (2) Cf. Cavallo on Air, 614, (3) Ibidem.
(4) Ibid. (5) C£. Trait& de Physique. Tom. ı. pag. 383.

(6) Annal. de Chimie LXXI. 261 Annals of Philos. XVI. 45.

(7) Ann. of Philos. XVI..244.

(8) Dictionn. de Chimie trad. par Riffault. III. 296. (g)l.« T. 136.

(0) Trait€ de Chimie. 8e edit. I. 237. (11) Elem, de Chimie, i835. Ton. I. 185,
(12) Ann, de Chimie et de Phys. XV. 395,

(13) Berzelius Jahresbericht, 1827. 73. (14) C£, Gmelin,Lc

COMMENTATIO an QUAESTIONENM 'CHEMICAM. 25

debet, multae obsunt difhicultates.‘ Numeri enim', quos varii Chemiei obtinuerunt , ut inter
se comparabiles essent , primo reducendi sunt. ad eandem temperaturam atque constantem
a@ris almosphaerici pressionem, (Neque in ipso ponderando haec.negligenda sunt, ut non
solum accurate intelligi posset, quanlum volumen examini subjiciatur; sed ut etiam dila-
talionis aut contraclionis vitrei vasis, ‚quo "ulimur , ‚ratio habeatur. Praetereca omnis
vapor aqueus ex fluidis. gazosis vix tolli potest. His omnibus igitur indicatis, polius
perfecta assensio quam exigua discrepantia inter Chemicorum eventus mira esset, —
Eaedem difficultates causae sunt, cur vix fides habenda sit tribus primis numeris citatis,
quum.eo tempore, nondum. totam illarum amplitudinem cögnorant, neque.eo processerant,
ut ullo modo illas tollere possent. Diffleilius tamen est, e caeleris verum eligere, et
eausas demonstrare, cur unicus ille caeteris praeponeretur. Thomson tamen posuit,
acidum carbonieum, quo usus est Lavoisierus 5, quo Biot et Arrago IZ parti-
bus centesimis a&ris atmosphaerici fuisse inquinatum (15). Eventus, quos ipse Thom-
sonius obtinuit, Berzelius eam ob causam rejeeit, quod pondus atomisticum car-
borni = 75 et pondus specificum oxygeni — 1,1111 statuerit. Berzelius enim
postea invenit, hoc pondus atomisticum carbon 'nimis pärvum esse, ac numquam
eventibus plantarum analyseos respondere (16). Si tamen ea dicimus accuratissima ,
quae maximä copiä experimentorum confirmantur,, quibusque plurimi consentiunt ; tunc
profecto eventus, quem obtinuermt Berzelius atque Dulong, a quo Thenardi
ac Mitscherlichii modo in decies millesimis partibus differt, accuratissimus erit.

Eadem acidi carbonici densitas, quam Berzelius experimentando obtinuit, etiam
sequitur computando, ex ponderibus specificis partium ejus constituentium. Pondus enim
specificum fluidi gazosi Compositi numero repraesentatur, qui obtinetur, quando summa
ponderum specificorun 'voluminum prineipiorum conslituentium, dividitur numero tot
voluminum, quot illis conjunctis eficiuntur (17). Acidum carbonicum generatur con-
nubio unius volüminis vaporis carbonii cum duobus voluminibus oxygenii: quae tria vo-
lumina in duo condensantur (18). Itaque ejus pondus specificum aequat formulam:

(15) Anunals of Philos. XVJ, 244.

(16) C£ Berzelius Lehrbuch ed, Wöhleri Tom, V. pag. 108, Ann, de Chimie et de Phys,
XV. 393,

(17) Pondus speeifieum acidi earbonici eliam-ex ejus pondere atomistico potest deduci; Ch, Grott.
hüss in Schweigg, Journ. XXXII. 154. Mirandum tamen minime est, tunc accuratum oblineri
eventum , quum antea pondere specifico utereris , ut ad determinationem ponderis atomistici perve-
uires. Cf. Berzel, I. c. Band V, p. 108, Erdmann Cbemie und Pharmacologie. 1836. I. 164.

(18) CA. infra} compositio atomist, et quantitativa. $. 7 et 8. Sect, II.

26 CONRADL KERBERT, sac, rın.

1. x pond. spec. vaporis carbonü -+ 2 x pond. spec. joxygenii
p) Fee”
RD 0,8428 + 2a? x. 1,2026 — 1,5240,

%
At acidum carbonicum etiam considerari potest esse compositum ex duobus volumini-
bus oxydi carbonii (cujus densitas est = 0,9727.) et uno volumine oxygenü, in duo
volumina condensatis. Tunc enim densitas ejus formulam aequat

72
2 RT LIER. am,

Acidi carboniei pondus specificum, densitate aquae pro unitate sumta (20) est —
0,001979790, ’

2. Calor specificus.

Calor speeificus illa caloris latentis species est, quae cuiyis corpori, quod a defi-
nito caloris gradu in alterum transit, necessaria est, et quae thermomelro obseryari
nequit. Hujus accurala determinalio apud fluida gasformia semper difheillima £uit ; in-
de etiam diversorum experimenlorum eventus maxime inter se diserepant. — Clement et
Desormes atque de la Roche et B&rard, eodem fere tempore prima. de ea re ex-
perimenta instiluerunt, Clement et Desormes illum calorem secundum tempus re-
frigerationis determinarunt, et calorem specifieum vacui pro unitate sumserunt. Acidi
carboniei calorem speeificum — 3,9175 statuerunt. Dela Roche et B£rard con-
tra in suis obseryationibus, combustimetro Rumfordi usi sunt; a&ris atmosphaerici
calorem pro unitate sumserunt et acidi carboniei calorem specificum, aequali volumi-
ne — 1,2583 , aequali pondere = 0,8280, et quando acquale pondus aquae pro unita-
te sumserunt — 0,2210 statuerunt (21). Dein Glement et Desormes sua experi-
menta cum illis, quae dela Roche et B&rard instlituerant, inter se compararunt;
e qua comparalione apparuit, acidi carboniei calorem specificum secundum priores ,
ad normam posteriorum redactum, esse = 1,5000, aequalibus voluminibus (22). Hay-
eraft invenit calorem specificum fluidorum gasformium esse ratione inversa ponderum
illorum specificorum; simul vero observayit vapores aqueos, vix ab illis separabiles,

mul-

(19) Pondus specificum vaporis carbonii e compositione oxydi carbonii determinatum,
(20) Ch. Bischoff in Berzelius Jahresb. 1827. 73.

(21) Annal. de Chimie LXXXV. 52,

(22) Rozier Journal de Physique LXXXIX, 429.

COMMENTATIONADd QUAESTIONEM SCHEMICAM. 27

multum;valere in, calore specifico fluidorum gasformium determinando (23). Clar. Ga y-
Lussae'(24) nec.non de la Rive et Marcet ('25)./dein statuerunt )) omnia' fluida
Basformia ‚eadlem; pressione .atque ‚eodem volumine; 'semper «eumdem habere :calorem spe=-
eifieum); neque igitur. acido. ‚carbonico majorem teibuerunt: calorem specificum quam
aöri ‚almosphaerico (26). : Verum.ex: posterioribus ‚ingeniosissimis experimentis, quae
expert. Dulong, summä qua eratsagacilate :instituit,> apparatum non salis sensibilem ,
eujus ope priora experimenta instituta fuere, pafuit causam-fuisse, ‘cur falsos istos even-
tus ‚obtinuissent. ‚llle vero . multipliei curä ‚in. experimentando usus est ‚'atqne calorem
specifium fluidorum gasformium determinavit e sono, quem edunt, qaundo purissima
. ebısicea.,per unam candemque tibiam perflantur. ; Etiam ille aörem atmosphaericum pro
unitate sumsit, ‚et acidi carbonici ealorem: speeificum invenit (27), aequali volumine =
1,249, aequali pressione = .1,175. ‚E quadeterminatione simul videmus, eventum, quem
de la Roche et B£rard, licet diversissimo modo, obtinuerant,, jam satis bene
cum Dulongii.;conyenire. 1 {
Bic non locus est dijudieandi , et ae fuerint eorkilie, necne; | neque de modo;,
quo obtinuerint ‚eventus; ‚haecce: illi’iex. commilitomibus ne sunt, qui quaestioni
€ Bözica hoc anno he respondebit.

‚In Condensati et. Dilatatio..
®. 35.

Inde ab anno 1823 gas acidum carbonicum pertinet ad fluida gasformia condensa-
bilia. Verisimile autem est, jam Rumfordum in experimentis suis ad. pulveris
pyrü yim determinandum- (1797), acidum carbonicum liquefactum obtinuisse , quippe
hujts pulveris explosionem 'in validissimis vasis vitreis eylindraceis, magnis ponderi-
bus occlusis, effecit; sed ipse hac de re cogitare non potuit, neque hanc ob causam
experimenta sua instituerat (1), He Davy et Faraday autem primi fuerunt,
qui de industria experimenta de condensatione Auidorum gasformium instiluerunt et
quibus eliam contigit gas acidum carbonicum ad statum liquidum redigere. Usi
sunt ad gas acidum carbonicum liberandum carbonate ammoniaco et acido sul-
phurico concentrato, Facta est condensatio in parvis solidissimis tubis vitreis siphoni
i Pt for -
(23) Transact. of the Royal Soc. of Edingb, vol..X.: 195216.

(24) Annal. de Chimie LXXXII. 106,
(25) Ann. de Chim. et de Phys. XXXV. 5 et ulteriüs in Biblioth, univers, XLI. 3.
(36) Gay- Lusac autem 'hanc suam’sentehtiam dein mutayit.. Ch Gilb, Ann| XLV; ‘32:,

(27) Ann. de Chimie et de Physique XLI. 113, nec non Bierz. Jahresb, 1831. Pag. 47.
(t)/S chweigg. Journ, LIE 'aro;:

28 CONRADI KERBERT, sac. rvın

formibus ; quibus in tubis quoque ratio quaedam existere debet inter‘ diametrum atque
vitri crassitudinem (2). Carbonate ammoniaco, tenui laminä platinae involuto "atque
acido sulphurico ita in tubo constitutis ut unus alterum non tangat, etiam altera tubi
apertura fundendo clauditur), quo facto , parya tubi commotione materiae in illo con-
tentae, inter se commiscentur, Nunc statim, effervescentia exorta, gas acidum car-
bonieum tam copiose liberatur, et continua evolutione ac tubi resistentia ita comprimi-
tur, ut in liquidum condensetur (3). Multa cura et prudentia in hoc experimento opus
est, quia tubus, vel parumper'aucta'temperatura, quin eliam contactu fortuito,, ingenti
explosione disrumpilur.

Secundum Faraday gas acidum carbonicum ad 0° scalae centenariae, condensatur ,
pressione 36 atmosphaeras aequante; monente Niemanno (4) tamen, qui Fara.
dayiexperimenta repetit atque confirmavit, ad eundem gradum pressione 40 et ad 12,5°C
pressione 58 ad 60 atmosphaerarum,

Thilorierus gas acidum carbonicum ad 30°C pressione 73 atmosphaerarum li-
quidum reddidit (5), quum Dove (6) praeterea 'calculando invenerit acidum carbo-
nicum gradu — 146°C liquidum fore pressione solita agris atmosphaerici. F

Celeb. Oerstedt et Despretz jam observaverant, Marriotticam legem « densi-
« tas aeris definiti voluminis ralione directa cum pressione augetur ac minuitur”’ non
in omnibus fluidis gasformibus valere (7); et Thilorier hoc de acido carbonico con-
firmavit (8) nam ad punctum fere liquefactionis, densitas multo majori ratione augelur
quam pressio,

Ss. 54

Si acido carbonico liquido exitum praebetur, statim ac fluit, nebula. alba oritur,
quae flocculorum instar, se parietibus vasis afigit. Primo obtutu hi flocculi putabantur
esse glacies; sed mox compertum fuit, illos campanam supra hydrargyrum positam cele-
riter gas acido carbonico implere, ita ut concluderetur esse acidum carbonicum reyera
solidum (9). Etiam celeb. Arago et Th&nard hanc acidi carbonici solidescentiam
omnino certam jam esse, statuunt (10). — Acidi hujus liquidi ac solidi_proprielates
locis citatis inveniuntur, illas enim ad acıdum carbonicum natfıvum non esse referendas,

ulavı.
BroAn $. 35.
(2) CE. @ J. Mulder Scheik. werktuigk. II. ı , 149.
(3) Ch Faraday in Philos, Transact, 1843. 193.
(4) Brande’s Archiv. XXXYVL 175.
(5) Annalen der Pharmacie. Bd, XVII. pag. 38, '
(6) Poggendorf£f Annal. XXIIL 290, (7) Berzelius ‚Jahresb,'1829. pag. 51.
(8) le, (9) Ibid,
(10) Ch Frorıep’s Nolizen 1835, No, 995. pag. 69. mec non Gazeite Medicale de Paris 8 Oct, 1836,

COMMEMTATIO Ab QUAESTIONEM CHEMICAM. 29

ih Su.

5 Quoad acidi carbonici dilatationem per calorem, haec eadem est ac aeris almosphae-
rici et reliquorum fluidorum gasformium non condensabilium ; ea autem conditione quod
nulla valida pressione efficiatur, ut hocce gas statui suo liquido proximet (11).‘ Non-
nulli quidem Physici pro diversis fluidis gazosis, diversos obtinuerant eventus; sed jam
Lusacius demonstravit, quibus causis illorum errores tribuendi sunt (12). Constanti
pressione igitur, capacitas dilatationis gas acidi carbonici a gradu 0? usque ad 100°C
etiam sunt 375 partes millesimae primitivi sui voluminis ad 0°C; ex quo sequitur dilata-
tionem pro quocunque gradu scalae centenariae esse = 0,00375 voluminis primitivi (13).
Quanti momenti hujus dilatationis sit justa cognitio, ex periculis cum fluidis gasformi-
bus patet; quando horum volumina ad eandem normalem temperaluram reducenda sunt,
ut diversorum eventuum comparativum haberemus conspectum.

4. Facultas sonum propagandi.
t $. 56.

In exponenda soni propagatione per diversa fluida gasformia, duo inprimis argumenta
solvenda sese offerunt: alterum quod soni altitüdinem, allerum quod propagationis ce-
leritatem amplectitur. — Quod ad prius citatum altinet, Physicorum 'observationibus et
experimentis docemur, inter istam soni altitudinem et fluidi densitatem exstare quandam
rationem, et quidem talem, docente Clar. Leslie (ı), ut aequet quadratum singulo-
rum fluidorum gasformium densitati. Priestleyus quoque jam animadyerlerat, sonum
ab eodem tintinnabulo sub campana acido carbonico impleta editum, altiorem esse
quım in hydrogenio, quod modo citatae legi omnino congruit,. Verum ex Perollii
perieulis, quae hoc respectu accuratissima habentur (2), patet soni altitudinem in gas
acido carbonico minorem esse quam in a&re atmosphaerico ea ratione, ut sit 0,82, alli-
tudine soni in aöre atmosphaerico = 1 posita.

s. 37.

Quoad propagationis celeritatem in gas acido carbonico (quae, aeque ac in reliquis
; Hui

(12) C£. Mitscherlich, Elem. de Chimie. 1835. I. 196.

(12) Ann, de Chimie. XLIII. 137. Biot Trait€ de Phys. I. 183;

(13) Ch Gay=Lussac in Ann. de Chimie XLIH. ı37. Daltonin Gilb. Anr: XII. 310. Du«
long et Petit in Ann, ‚de Chimie et de Phys, VII. 117. Biot L.c. I. ı88,

(1) C£ Ann. of Phil, 1822, Sept. 172. (2) Ch Gehler’s Physik, Wörterb, VIII, 470.

30 >CONRADE’KERBERT, orac rırZ

fluidis gasformibus, excepto aöre atmosphaerico, non nisi via indirecta inveniri potest)
Chladni prima pericula feeit, et licet eventus, quos obtinuit, theoriae non congrui fue-
rint, secundum. quam. celeritas soni in fluidis gasformibus ratione inversa par esse debet
radici e singulorum ponderibus specificis , tamen diserimen illud, quoad acidum carbo-
nicum, parvum fuit, Theoria 847, experientia 840 ped. paris, illi praebuit, — Etiam
Kerby et Merriek (3), quorum autem experimenta non valde accurate aut instituta
aut annolata fuisse videntur, et dein quoque Clar, Benzenberg acidi carbonici fa»
cultatem sonum propagandi definire tentarunt. Hoc auctore 860 ped. par. illis. vero
monentibus 864 ped, par. aequat; in temperatura nempe 0° et celeritate soni in aöre at-
mosphaerico = 1027 ped. par. posita. Cujus discriminis praecipua causa videlur tri-
buenda difhicultati fluidum quodeunque gasforme tali ratione parandi, ut nulla alia ei
admixta sint, quod impedimentum superare deinceps tentavit Clar. van Rees (4);
qui allata experimenta omni diligentia repetere, et quae deficiebant, supplere sibi propo-
suerat. Soni celeritatem in gas acido carbonico in temperat: 0° ex chordae longitudine
computatam, se invenisse lestatur = 275”,3 (5).

Maxime vero cognosei merentur eventus , quos hoc respectu obtinuit Clar. Du-
long (6), in indagando fluidorum gasformium calorem specificum , cujusque
experimenla eo praesertim. omnibus reliquis antecellunt, quod summa cura aqueos
vapores ex illis fluidis tollere studuit, ut ea ratione humiditatis in experimentan-
do noxia evitaret. Vir ille sagacissimus in „temp. 0° invenit soni celeritatem in gas
acido carbonico, quantumpote sicco, ex tono, quem in tubo musico ediderat, de-
ductam = 261”,6. — Pedibus Parisiensibus ad melra redactis (7), et soni celeritate
in are atmosphaerico = 333” posita, palet igitur apud 0° soni celeritatem in gas
acido carbonieo esse — 278”,4 docente Chladni, 280”,7 monentibus Kerby et
Merrick, 279”,4 auctore Benzenbergio, 275”,3 secundum van Rees et 261”,6
auctore Dulongio,

5. Facultas lucem refringendi.
5. 58.

Clar. Biot et Arago primum accuratas invesligationes de corporum gasformium

lucem refringendi facultate instituerunt. Gas acidi carbonici refringendi facultatem ab-
so-

(3) C£ Journ, of Nat, Phil. XXVII, 269

(4) Ef. ejus Dissert. de celeritate soni caet, Ultraj. 1819. pag. 64.

(5) Ch. 1. c. pag« 67. (6) C£, Ann, de Chimie et de Phys, XLI, 113.
(7) Pes pauisiensis = 0m,3348394,

COMMENTATIO a» QUAESTIONENM CHEMICAM. 3

solutam = 0,000899573, specificam —. 1,00476 statuerunt , qui numeri medium fere
tenent inter 8 diversa experimenta, ab illis sub eadem temperatura ac Pressione insti-
tuta (1 )..— Dulongio autem auclore, Clar. Biotet Arago experimenta sua insti-
tuerunt modo nimis magnis difhcultatibus obnoxio, quam ut accurata diei possent (2).
Ipse propterea hujus generis experimenta simpliciori modo alque proprio instrumento (5)
instituit, .quod effecit, ut faciliora illa simul accuratiora redderet, Illo auctore gas
acidi carboniei refringendi facultas absoluta est = 0,000899,, atque specifica — 1,526 ;
refringendi facultate aeris almosphaeriei pro unitate sumta. Nec non acidi earbonici
refringendi facullatem e refringendi facultate Pprineipiorum illud constituentium gasfor-
mium, calculando determinavit (4); quo facto obtinuit 1,619. Qui eventus accuratus
esset, si acidi carbonici principia constituentia per chemicam suam conjunctionem,
nullam refringendi facultatis mutalionem subirent (5). Experimenta inter 8° et 32°C
institula , semper eosdem praebuerunt eventus; e- quibus. deducimus , lemperaturam
nullam vim exercere in acidi carbonici refringendi facultatem; idem quod jam Cl. Biot
monuerat (6).
$. 59.

Supra nolati numeri ne minime quidem ab ulla de natura lucis hypothesi pendent,
Si enim systema emanationis probemus, significant rationem, qua celeritas lucis, quando
fluidum gazosum transit,, increscit; incremenlo celeritalis in adre almosphaerico ejusdem
elasticitatis pro unitale sumlo. Si contra undulationis aut oscillationis hypothesi utimur ,
tamen absoluta et specifica refringendi facultas.non aliam habet significationem. - Prima
enim incrementum densitalis aetheris in 848 praesenlis, significat: si nempe ponimus inae-
qualitatem in celeritate propagandi undularum tantummodo a varia densitate hujus mate-
riae pendere (7).

6. Facultas Diffusionis.
$. 40.

Hoc nomine illa fluidorum gasformium proprietas intelligitur, qua fit ut inaequali
ra-

(2) Gilb, Ann. XXYV, 380, XXVI. 90. Cf. etiam Biot Traite de Phys. III. 308,

(2) Ann, de Chimie et de Phys, XXXI: 154. Poggend, Ann, VI. 393.

(3) Poggend. Ann. VI, Tab, 6.

(4) Bullet. Philom. 1825, 132. Gmelin l.c.I. 139,

(5) Dulongio docente, refringendi faeultas connubii alicujus,, in genere, major est quam com-
putando invenilur, si hocce Cconnubium est neutrius naturae siye alcalinum; minor contra quando est
aridum. 2 > f

(6) C#, Traite de Phys, III. 317. (7) Ch Dulong I,«

3 GONRADIT KERBERT, rac. rın.

ralione per minimas aperturas membranarum et corporum porosorum diffundantur, Ex-
perimenla hujus rei causa facta eliam de gas acido carbonico inslituta sunt, Sie v. g.
Mitchellius jam obseryavit (1) in 52 sexagesimis horae parlibus, tantum acidi
carbonici per tenuissimam subresinae elasticae membranam diffundi, quantum ammonrise
in I’. Grahamus (2) deinceps hanc fluidorum gasformium proprietatem {ulterius ex-
ploravit eo consilio, ut relativas quantitates aarum determinaret, quorum alterum alte-
rius locum certo quodam temporis spatio oceupare tentat. Obturamento utebatur €
gypso confecto, cujus ope unam aperturam cylindri, ulrinque aperti, elausit; per hujus
obturamenti poros gas, supra apparalum pneumaticum in cylindro collectum , diffundi
debebat. Tum, postquam diversa diversorum fluidorum gasformium volumina (quae a@ris
atmosphaeriei volumini cesserant ) inter se comparaverat, paluit; volumina diffusa esse
ratione inversa radicis ex densilate sive pondere specifico, i.e. inquit Grahamus (5);

pro acido carbonico = Ye .. —= 0,8091. Experientia vero docuit', pro uno volu-

mine aöris atmosphaeriei, 0,812 acidi carboniei voluminis diffusas fuisse. Melius igitur
cum experientia convenit calculatio, si numerum Berzelianum i.e. 1,524 pro acidi

1
carbonici pondere specifico sumamus, nam ig 1504 est = 0,810.

g 4.

Quod altinet ad causam hujus phaenomeni, endosmosi liquidorum analogi; haec
adhuec prorsus ignorari videtur Grahamus autem pro certo aflirmat, illam non pen-
dere a condensatione fluidi gazosi in gypsi poris; neque pendet etiam a definita faculta-
te, quo fieret, ut, pressione quadem adjuyante, fluida gazosa citius per gypsi poros
evaderent, quippe ista celeritas nullam rationem habet_cum relatiyis quantitatibus fluie
dorum gasformium diffusis (4).

SEC-

(1) Journ. ofthe royal instit. 101. 307. Berzel, Jahresber, 1833. 56.

(2) Cf. Philos. Magaz. and Journ. II. 175, 269, 351. Berzel. Jahresb. 1835. pag. 81.

(3) Numero , a Thomsonio pro acidi carbonici densitate statuto , usus est.

(4) Bekvelins Jahresb. 1835. p. 82. Cf, etiam T, $, Thomson in Phil, Magaz, serie, 3. vol, &
p3ar et Poggendortf’s Ann, 1835, n°, & p. 638,

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM. 33

SECTIO SECUNDA

AGIDI CARBONICI HISTORIA CHEMICA,

1. Disquisitio historica.
4

Negari cum nequeat, progtessus superiori saeculo in arte chemica factos, praesertim
tribuendos esse summo studio, quo chemici ad acidi carbonici cognitionem tenderunt,
ei ut mihi simul occasio esset exponendi varia nomina , quibus hoc acidum diversissimis
temporibus fuit cognitum, non supervacaneutn duxi, sequenlibus brevem hanc historicam
disquisilionem praemittere.

Gas acidum carbonicum omnium fluidorum gasformium primum ab aöre aimosphae-
rico distinetum fuisse, tuto certoque statuere possumus; nam doctrina illius ad tempora
adscendit, quibus ars chemica nondum seientia fuit et non nisi chaos dici potuit.
Helmontius illi primum peeuliare nomen Gas vel Gas sylvestris dedit (ı) et illius
proprielates ab a&re atmosphaerico diversas esse, primum animadvertit (2); observavit
eliam hoc acidum nasci cum in fermentatione, tum in effervescentia terrarum cum acidis
et licet forsan identitatem non rite perceperit, certe tamen nominibus Gas vınorum ,
Gas uvarum, Gas aörei et Gas aquae nil aliud nisi acidum nostrum eomprehen-
dit (5). — Pauca viri docti, qui statim Helmontium secuti sunt, hisce addiderunt,
ac etiam Boylei experimenta, qui illud Aerem artificialem appellavit, vix aliquid
effecerunt, nisi confirmationem observationum Helmontii; nam multa in iis, quae
vulgo Boyleo tribuuntur , jam. Helmontio debemus (4). Anno 1664 autem Wreno
cuidam jam notum fuit, a&rem hune artificialem per acidum sulphuricum ex oleo tartarı,
(carbonate kalico aqua soluto) et e conchis ostrearum separari. Excogitaverat insuper
modum, quo illum in vesica colligeret. Deinde a Beechero Vapor terrae centralis et
Hoffmanno Aether spirituosus elasticus vocabatur. (5). Brevi post, Halesius (6),

Boer-

(ı) Complex. atque mixtion, elem, figment. N°, 13, ı4 sqq. (2) Tract. de Flatibus. N°. ıg

(3) Ibid. N°.67 et 68. Gren, Handb, der Chemie, Halle 1787; I. 159,

(4) Lavoisier. Opusc. Phys, et Chim. p, ı0. se edit. Paris 1801,

(5) Cf. Bucholz,. Theotie und Praxis der Pharm, Chem, Arbeiten, Wien 18:8. I: 291. Beccher,.

Physica Subterr, Sect. 2. cap. IV. Hoffmann, Opuscula Physico - Medica. Tom. 2- Apıelmann. 5 Se=-
eond Memoire sur les gas. Laus. 1782. pag. 129—ı4ı.

(6) Statique des Vegei, Paris ae edit. 1779. cap. VI.
E

34 © CONRADI KERBERT, jaAc. rin

Boerhaavius (7), Seipius (8) aliique variis suis experimentis acidum carboni-
cum obtinuerunt, qui vero omnes utiet Home (g), Shaw (ıo) et Venel (ıı)
constans inter illud et» aörem atmosphaericum criterium parlim non observarunt, -
partim agnoscere noluerunt; nam etsi Jeris artificialis vim in animalia et in corpo-
rum combustionem observassent, hoc phaenomenon tribuendum esse judicaverunt vel
aöris atmosphaeriei elasticitatis diminutioni (12), vel hujus aöris infeetioni particnlis
alienis salinis (13). Halesius eliam voluminis diminutionem Aeris arlifivialis in
vasis aqua praeclusis, huie elastieitatis diminutioni tribuit, quo errore saepissime pec-
cavit in determinanda a&ris quantitate, quam vel ex fermentantibus liquoribus (14), vel
ex carbonatibus alcalinis ( ı5) caloris sive acidorum ope oblinuit. — Seipius (16)
autem, lieet quoque causam exstinctionis flammae ignorayerit, jam accuratius 4er!s ara
tificialis vim in animalia et in combustionem animadverterat. « Phaenomenon jucun-
« dum est,” inquit, «si fax ex stramine colligato confecta incendatur, et ad fundum
« cavernae inclinelur , mox enim exstinguilur; si iterum supra sphaeram halitus in aerem.
« liberum elevalur , statum in flammam rursus erumpit et ita toties quoties fax celeriter
« exstingui et inflammari ilerum potest.'”

8. 2.

Hucusque igitur acidi carbonici natura non nisi eonfuse nota fuit; primam autenz
nonnullarum suarum chemicarum virtutum nolitiam sine dubio celeberrimo Blac-
kio (17) debemus. (A°. 1755.) Novum Zeris fix nomen illi imposuit, et animadver-
terat hune Aerem fixum eodem modo ac acida a terris absorbentibus et alcalibııs
attrahi; unde statuit, rationem inter Jerem fixum et alcalia similem esse rationi, quae
inter acida et alcalia exstat. — Putavit et ille, alcalium causticitatem unice pendere ab’
Aeris fix defectu, et cum jam intelligeret caleis cum Aöre fixo aflinitalem majorem
esse quam alcalium, haec calcis actione caustica fieri posse consliluit.

Aliquot annis post (1764) Meyeri opusculum de calcis vivae natura in lucem pro-
düt. Huic Blackii experimenta non omnes controversias sustulisse videntur, nam
caleis caustificationem (sit venia verbo) non evasioni sed accessioni alicujus corporis

22
(7) Elementa Chemiae ed, alt, Parisiis 1733. Tom. .ı pag. 262 et 281—286.
(8) Philos. Transact. vol. XL, 266—272.
(9) Cl. Brewnrigg. im Phil, Trans. vol, LV, 222. (so) Tbid,
(11) Opusc, Phys. et Chim, 32—37. (13) Halesl.c.
(13) Boerhaavel.c, p. 262. (14) lc. Experim. 85,
(15) Ibid. Experim, 74 et gg (6) Philos. Trans. XL. pag 270%

(17) Journ, de Phys. par Rozier. 1773, ı

CONMENTATIO An QUAESTIONEM CHEMICAM. 35

gazosi, Acıido cuidam pingui, tribuit ; ideale quid, quod durante caleinatione se cum calce
conjungeret. Longum est controversias chemieorum hac de re hic prolixe exponere;
sufficiat igitur dieere: Jaegninum (1769) dem theoriam Blackii defendisse ac con-
firmavisse (18); licet etiam post obitum Meyeri, -Foucy, Crantzius, Wiegleb
aliique in doetrina hujus perseveraverint. Etiam Macbrideus (19) (1764) et Ca-
vendisch (20) (1766), quorum primus Aöris fix! doctrinam ad. physiologiam appli-
cavit, experimentis suis Blackii theoriam sustentarunt. Mox etiam conjunctis Mac-
bridei (2:1), Blackii (22) Brownriggii (25) et praesertim Priestleyi inda-
" gationibus (quas partim in peculiari opere, parlim in actis philosophieis regiae socie-
tatis Londinensis publicavit ) disceptatum fuit, aörem, cum terris et alcalibus junctum ,
eundem esse ac a@rem fermentationis (24), aquarum mineralium, et qui in cavema
canina stratum illud aöreum , humilioribus animalibus prorsus lethale , constituit; immo
observatum jam fuit, aörem ex combustione organicorum et animalium respiratione
ortum, in multis cum Aere fxo convenire (25). Aör mineralis, sive Spiritus mi-
neralis elasticus novum fuit nomen a Brown riggio (26) pro Aöre zo institu-
tum. — Rutherford (27) contra AJeris Mephitiei nomen proposuit, quod dein
eliam Morveau probavit (28). Porro Leonhardi (29) corporum gazosorum doc-
trinam in ordine systematico disposuit, et ders Jxo nomen Mephitis vinosae tribuit.
Priestleyus insuper multas illius 'proprietates ostendit, et quamyis non perspicue ani-
. madyerlisset, Aerem fxum sui generis esse acidum, hoc tamen suspicatus esse vide-
tur. Se enim nescire ait, quid de natura aöris in creta eontenti cogitandum (50); cre-
didisse nonnunquam esse acidum quoddam proprium; sed tamen redüsse ad Blackii
sententiam, qui nihil aliud esse Aöre ‚xo staluerat.

& 3

(18) Ibid. Nec non Comment, Lipsiens XVII: 481.

(19) Lavoisier. Opusc. pag, 47. (20) Philos, Transact, LVI: 167 sqq.

(21) C£ D. Macbride, Experiment. Essays. Lond. 1764, Pag. 73 sqg«

(22) Ch Pringle in Roziers Journ. II, 166. et Rutherford. in sua Dissertatione de Adre
Mephitico.

(23) Phil. Trans. LV : 233, 240,

(2%) Nonnulli enim putaverant, aörem fizum fermentationis esse causam ; mox autem Crell (Phil,
Transaet, LXI. :771.) non causam sed effectum esse probavit,

(259 J. F. Cigna. De causa exstinctionis flammae in clauso a&re in Miscell, Philosophico-Mathem.
ISocietätis privatae Taurinensis 1759. Tom. I, pag. 2a et Tom. II. pag. 168,

(s)L1l. (27) Dissertatio de Aöre fixo aut Mepkitico,

(28) Ure Dict. de Chimie trad, par Riffault, I, 8ı.

(29) App. ad Edit, alter. opusculi Scheelei über Luft und Feuer, p. 175=179.

(30) Proeven en waarnemingen,, DJ, a, $. 361.

36 CONRADI KERBERT, sac. rın i)
Hauch ; )

Hujus vero obseryationis laus Keiro. (31) tribuenda videtur qui Aör? fixo nomen
Acidi calearei imposuit. Jam Brownriggius (32) quidem animadverterat, Azrem
zum in omnibus suis connubiis se gerere ui acidum, sed aliis casibus ab illis differre
et praecipue in eo, quod violarum syrupum non rufet et semper forma gazosa consistit,
Mox tamen Heliotropi tinetura ab Aöre %xo distinete rufari obseryatum fuit, quod
vero nonnullis chemieis (55) ansam praebuit statuendi, hance non esse proprietalem ad
ipsum Jerem fixum purum pertinentem; sed potius tribuendam. esse nonnullis acidi adhi-
biti parliculis, per effervescentiam simul cum Aöre fixo. transmissis. Sie Fontana (54)
putayit, acidum. sulphuricum in Aöre fixo in vero dissolutionis- statu. existere, et hoc aci-
dum simili modo cum Aöre fixo conjunctum dici posse, quo vapores Aquei cum aöre at-
mosphaerico sunt conjuncti. Eodem vero anno Bewleus experimentorum seriem in-
stituit, ut hancce Fontanae aliorumque sententiam expugnaret, quorum eyentus in
Jitterissuis ad Priestleyum communicavit (35). Illi etiam contigit dilucide demon-
strare, Aörem fixum, etiam absque acidorum auxilio praeparatum, tamen eandem habere
eficaciam. Aöris fixi nomen mulavit, illudque Acıdum fixum nominavit: Eodem fere
tempore immortalis Bergmanni opusculum (56) de Acido aöreo, in lucem pro--
dit. Ile vir, praeter alia multa, egregie arguit ; hoc acidum. heliotropii tineturam
eistinete rufare (57) et altractiones electivas, cum duplices, tum simplices more acido-
rum exserere (59). «Aut igitur,'’ ait, « Aör fixus hisce singulis dotatus, est acidum-
« aut nulla hactenus innotuisse acidi criteria constantia fateri opörtet.” Etiam Achardi
experimenta (59) aliquid contulerunt ad hanc sententiam: confirmandam, et nomen
Ac:di aörei a Bergmanno institutum, statim a Scheeleo (40), dein a Kir-
wanno (4ı), approbatum fuit.

Fontana, Bewlei ac Bergmanni experimenlis ab. errore suo reductus, in alte-

rum

(3*) Cf, Clar. A, H. van der Boon Mesch, Leerb, der Scheik, Di », 132, Etiam Urel«c.

(32) Philos. Transact. LXIV:; 370.

(33) eg. Landriani, Fontana, Spielmann.

(34) Rozier’s Journ. de Phys. VI: 280—328g.

(35) Secundo vol. Priestlei operis insertis,

(36) In Nov. Act reg. Soc, Scient. Upsal. vol. II, 1775.

(37) l.c. & 22, (38) l.c. $. 30 et ar.

(39) Nouy. Memoires de l’Acad. des sciences de Berlin 1778. p. a9, Nec non Sammlung Physik: und
Chym, Abhandl von Franz. Carl, Achard, Berl. 1784. Tom I, 75 sqq.

(40) Chem, Abhandl. von Luft und Feuer, ed. alt, 1782. p. 3,

(41) Philos. Transact. vol, LXXIL: 195.

COMMENTATIO”aADd QUAESTIONEM /CHEMICAM. 37

füum non leviorem incidit, Statuit (42)’enim multorum 'Acidorum "aciditatem tanlum
pendere ab Aöre fxo his in acidis contento, quae thesis respeetu acidorum vegetabilium
primum a Bertholleto (45) posita fuit, et omnino convenit cum opinione Landri-
anii existimantis: Aerem fixum materiem esse acidificantem omnium reliquorum acido-
zum. — Forsitan hie error ei tribuendus, quod acidum carbonicum in multorum acido-
rum ternariae compositionis sicca destillatione constans sit productum ; quo phaenomeno
ducli, jam formatum.et concentralum hisce in acidis:existere‘,. decreyerint,

8. 4

Etiam respectu compositionis acidi carbonici, non minus variae fuere variorum chemi-
eorum opiniones, quam respectu aciditatis (44). Primis experimentis institutis putabatur
esse elementum; quod minime mirandum est. Mox autem experimenta Scheelei (45),
Priestleyi (46) ac Landrianii (47); docuerunt, a&rem dephlogisticatum (oxyge-
aium) esse principium ejus constituens, quumque dein animadverterant, Aörem fixum
Heri in quacunque organicorum combustione et; metallorum reductione carbonis ope, non
absurdum. esse putarunt statuere; Phlogiston materiae combustibilis sese conjungere
cum oxydi metalliei a&re dephlogisticato et Aörem fixum constituere. Crediderunt igi-
iur acidum- carbonieum. esse compositum ex PAlogiston et oxygenio; sed quum,
Kirwanno docente (48), Phlogision nihil aliud: esset nisi hydrogenium, acidum
earbonicum ex hydrogenio et oxygenio componi. statuerunt. In qua sententia diu persis-
terunt, donec tandem Lavoisierus. demonstravit (49), Acidum aereum esse composi-
tum ex definilis carbonii et oxygenii ponderibus, et illi nomen Jcidum carbonosum
tribuit, quod deinceps in carbonicum mutavit.. Composuit illud variis modis; nempe
eomburendo carbonem in gas oxygenio;. deecomponendo aquam ope carbonum canden-
tium, et reducendo metalla. per carbonem,

Mox

(42) Rozier Journ, de Phys. 17,8. B 6% et 169. (43) Cavallo on Air. 607=6ır.
(44) Sie v, c, Gibson, ut alios omitlam ‚ illud e numero elementorum quidem rejecit ; sed ex igne;.
frigore, aöreque constare‘ aflırmat: Gf: ejus Principles: of bodies: inguired,. ete. Lond. 1772.. 8vo.
"pag- 84. i ;
(45.),1. c. 198, 129, (46.) locis ‚citatiss
(47) Lettre & Fontana, in Rozier Journ. de Phys. VI: 315,
(.48) Phil. Trans, LXXIT: 213—230
(49) Memoire de l’acad: 1781. 448—467. Mirum itaque videtur quod', quatuor annis post, Doctiss, De
ta Metherie adhuc sibij persuasum. habeat;.multum aeris fixi, (quem Aedrem acidum nuncupari
mayult) elecirico igne nostro in orbe produci, illamque constare ex Aere puro, cum: Principio. caloris

combinato, Cf, Essai. analytique sur Pair pur et les: differentes especes: d’air, par Mr, de la Methe-
rie Paris 1785.

38 CONRADI KERBER:T; jAc rıw

Mox' permulta experimenta, um. analytica (de quibus deinceps), lum: synthetica
ejus sententiam tuebantur. Allen et Pepys (50) carbonii quantitatem in acido car-
boriico delerminarunt comburendo ‚earbone recens usto, in tubo ex platina confecto, et
oxygenio repleto, Idem fecerunt Glement et Desormes (dı). Saussureus (52) et
Guyton-Morveau (55) ad eundem finem, diversas carbonis species examinj subje-
cerunt, Quibus institulis et confirmalis, nemo amplius de vera acidi earbonici composi-
tione dubitavit; licet Priestleyus (54) semper theoriae phlogisticae deditus fuerit,
quod omnino mirum videri debet.

2. Compositio atomistica.

&. 3.

Formula = C.

Ex hac formula sequitur , acidum earbonicum esse compositum ex 1 atom, tarbonü
+ 2 atom. oxygenii, et quamvis hoc tuto eertoque statui nequeat, quia carbonium gasfor-
me obtinui non potest , tamen verisimillime est ita sese habere, Sienim statuamus 1 vol,
oxygenii conjunetim cum 1 vol. carbonii vaporis, 1 volumen acidi carboniei eflicere, ex
eo sequitur, amborum volumina dimidiatim fuisse contraeta; nam volumen acidi earbonici
orti, semper par est volumini oxygenii consumto, quod jam Lavoisierus animad»
werterat et Clar. H. Davy simplici experimento probavit (ı). Tune vero acidum carbo-
nicum unicum esset eonnubium binarium , quo unum volumen oxygenii cum uno baseos
alicujus volumine in 1 volumen contraherelur. Contra, quando unum volumen oxygen
se cum uno volumine alius corporis simplieis conjungit, volumina non contrahuntur,
i.e. duo obtinentur volumina corporis compositi. Quod v.c. obseryatur in oxydo azoli
alisque. — Statuere autem, acidum carbonicum esse compositum ex duobus voluminibus
oxygenii et uno volumine vaporis carbonii in duo volumina contraetis, consuetae rationi
‘congruit. Nam et in formatione oxyduli azoli, vaporis aquei et oxydi chlorici, eadem
fit contractio (2). Insuper notum est, acidum carbonicum in arctissimis suis connubiis
‚cum oxydis, duplo majorem continere oxygenii quantitatem quam basin; ratio quae
eliam convenit cum opinione: 2 atom. oxygenii in acido carbonico inesse, Haecce
sententia praeterea eo confirmatur, quod 2 volumina oxydi carbonii 1 volumine egent

oxygenü, ut 2 volumina acidi carbonici efliciant. Certe igitur non procul a veritate
ab«

(50) Philos. Transact. 1807. 267-293, (51) Gilbert’s Ann, IX. 413}

(52) Ann. de Chimie LXXI. 354. (53) Ann, de Chimie LXXXIV. so et 233,

(54) Philos. Transact. 1789. pag. 299.

(1) Cf. Mitscherlich. El&m, de Chimie. L 85,

(2) Ch, Berzelius Lehrb, der Chem, ed. Wöhleri. Tom. V. 45. 4

COMMENTATIO’An» QUAESTIONEM CHEMICAM. 39

abest statuere, duo acidi earbonici volumina esse N ex duobus okygenii volumi-
nibus et uno volumine vaporis Baik si) j

3. Pondus ieh sive stochiometricum.

8 6.

Numeri atomistici sive stochiometrici rationem exprimunt, quae inter corporis com-
positi principia constituentiä exstat ; vel etiam indicant pondera absoluta secundum
quae dissimilaria corpora,, simplici quadam proportione, inter se conjunguntur. Oxy-
genii pondus atomisticum, ut generalem normam habeamus, vulgo = 100 statuilur, at-
que secundum hancce normam religuorum. corporum cum compositorum tum simpli-
eium numeri atomistici determinantur. Hujus ponderis determinalio,, quod ad fluida gas-
formia attinet, velut acidum earbonicum, duplici praeseriim modo institui potest,
Nempe: 1°. simplici computatione ponderum atomisticorum principiorum eonstituenlium,
et 2°. caleulando ex singulorum ponderibus specificis,

Omni vero‘ tempore difficillima fuit determinatio ponderis alomistiei vaporis carbo-
nü (1). Si autem, ul supra tanquam verisimillimum posuimus, gas acidum carbo-
Aicum componitur ex 2. at. oxygenü ‚et 1, atom. vaporis ‚carbonü in duo volumina
contractis, atque insuper pondus ejus specificum sit = 1,5240 , oxygenü — 1,1026 ;
sequitur (2): numerum ‚atomisticum carbonii esse, = 76,438, sive quando duplum
pondus Hydrogenii pro unitate accipitur = 6,12.

O = ı00 HB: =1I
2. at. oxyg. = 2W0.... sive 16,026.

Acidi igitur carbonici pondus BIBEEUhETBBR et = l.at.carb.— 76,488 « 6,12.

i, e, = 276,438 « 22,146.
Qui idem eventus etiam: caleulando e. ponderibus specificis, obtinetur,, nam:
A 1,1026

(1) Satis haec confirmant varıı variorrum chemicorum 'eventus, Anglici nonnulli Chemiei, ut Ure
(Diet. art. carbonium.) Macneven (Ann. of Philos. XVI. ı98.) Philips (Ann. of Philos. 1824. )
Thomson (Ann. of Philos, XVI. 224. Schweigg. Journ. XLVIl. 118) aliique pro numero isto,
pOnunt numerum definitum 75. Berzelius autem inquit, in analysi acidorum vegetabilium optime
perspiei , huncce numerum nimis esse exiguum. Quos Brande , Goebel, Doebereiner,
Falckner et van Mons proposuerant numeri, magis adhuc diserepant. '((f.S, Stratingh, Be-
knopt overzigt over de leer der stochiometrie, Tab. I.) Argumentis non indiget‘, apud hosce auctores
ex illa discrepantia , quoque varios diversosque numeros atomisticos-acidi carboniei profluere,

(2) Cf. Berzel, l.c. V. 108. Tnsuper pondus oxygenit,: quod' cum’ 200 carbonil ponderibus in oxy-
“ dum carbonii conyertitur, sese habet' ad haecce carbonii pondera, uti' pondus atomisticum oxygenii
ad pondus atom. carbonü. i. &, 130,825 : 100 = 100 : 76,438 proximes

40 CONRADI KERBER'T, jic. rıw »0

1,1026 : 1,5240 = 200 : x = 276,438 proxime. ®

Itaque si cum Clar. Berzelio oxygenii pondus atomisticum = 100 aceipiamus,

pondus atomisticum gas acidi carbonici est 276,438. : e quo numero non modo acidi

compositio quanlitativa, vero etiam saturandi capacitas deduci potest, quippe et in-

dicat tot pondera baseos alicujus, quot 100 oxygenii pondera continent, cum 276,438
acidi carbonici ponderibus se conjungere et carbonatem constituere,

4: Compositio quantitativa,
8. 7.

Compositio acidi carbonici quantitativa i. e. quanlitas oxygenii et carbonii, quae in
100 ejus ponderibus continetur, a diversis auctoribus diverse traditur. Lavoisierus
hanc quantitatem determinavit carbonii 28 et oxygeni 72. cireiter (vr). Ure (2),
Fourcroy (5) aliique 'eosdem tradunt numeros, Dein etiam Clement et Desor-
mes (4) atque Allen et Pepys (5), carbonii quantitatem in 100 acidi carboni*
ci ponderibus indagarunt. Hi illam determinarunt = 28,60, illi vero 23,35. Quae au-
tem quantitas, Berzelio auctore, nimia est, quippe in analyticis suis experimentis ef
computationibus, quibus Alleni ac Pepysii praeceptum tamquam basin sumsit, nul-
los eventus obtinuit, quin aliquid a veritate abessent (6). Propterea, se gavisum fuis+
se, testatur, quum Celeb. Gay-Lussac eventus suos in publicum promulgaret, qui
docuit 100 acidi carbonici partes esse compositas ex 27,376 carbonii et 72,624, oxyge-
ni. Hosce numeros ex ponderibus specificis principiorum conslituentium gasformium
ealculando obtinuit, idem quod. dein instituerunt Saussureus (7), Humphry
Davy(8), Th&nardus(g), Mitscherlich (10), ac Berzelius (11). Qui«
bus auctoribus, 100 acidi carbonici partes componuntur ex:

27,36. carbon. + 72,64. oxyg. .. .. auctoribus Saussureo et Davy.

27,67. « + 72,33.. C .... « Thenardo et Mitscherlich.

2765. a“ +7235. « ....monente Berzelio,

Pa-
{ı) C£ Mem. de lacad. 1781. 448—467« (2) Dict. de Chim. trad. par Riffault. I, 85,
(3) Syst. des Conn, Chim. II, 4a. (4) Gilb, Ann. IX. 413.
(5) Philos. Transact, 1807. 267—292. (6) Ann. de Chimie. LXXIX. 261,
(7) Berzelius Leerboek der Scheik, I. 256. (8) Phil. Transact, 1814. 557—57%
(9) Trait& de Chimie. I. 237. ( 10) El&m, de Chimie, I. 86.

(11) Ch Berzelius. |, c. 256, ”

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM. al

5. 8.

Parvum illud discrimen , quod inter hos eventus -obseryatur, ex’ eo ‘sequitur, quod
Chemici non eodem pondere specifico acidi carbonici atque oxygenii uli potuerint.
lta e. g. auctoribus Bischoffio ‚ Dulongio ac Berzelio pondus specificum
acidi carbonici est 1,5240 atque oxygenii 1,1026; et quum gas oxygenium se cum gas
carbonio, ratione voluminis, uti 2 ad 1, sive quod idem est, uti I ad # conjungit et
acidum carbonicum constituit , ratione quoque ponderis 1 vol. oxygenii = 1,1026 +
5 vol. gas carbonii = 0,4214 (ı2) in unum volumen acidi carbonici = 1,5240 con-
vertuntur, Continentur ergo in 100 acidi carboniei partibus :

72,35. oxygenii et
27,65. carbonii.
Nam 1,5240 : 1,1026 —= 100 : x = 72,35. oxygenii proxime
i et 1,5240 : 0,2214 = 10: x = 27,65. carbonii.

"Qui idem vero eventus et e numero atomistico potest obtineri. Componitur enim
($. 5 et 6.) acidum «carbonicum ex 1 at. carbonüi = 76,438 -+ 2 at. oxygenii = 200.
Constituunt haec 1 at. acidi carbonici = 276,438.

Itaque 276,438 : 76,438 = 100 : x = 27,65. carbonii.
et 276,438: 200 = 100: x = 72,35. oxygenü.

Discrepantia , quae inter Berzelii ac Thenardi et Mitscherlichii praecepta ob-
servalur, unice ab eo pendet, quod hi 1,5245 loco 1,5240 pro densitate acidi carbonici
statuerint. - ;

Nam : 1,5245 : 1,1026 = 100 : 72,33 et sic porro,

Clar. Mitscherlichius autem hanc inter densitates acidi carbonici discrepantiam

non tanti aestumat, ut propterea acidi carbonici numerum atomisticum, a Berzelio

statutum, mutaret; quod autem perfecit Thenardus Certe igitur, non multum a
ve=

(12) Pondus specificum vaporis carbonii cum ex oxydi carboni tum ex 'ipsius acidi carbonici com-
positione sequitur. Oxydum carbonii enim ex ı vol. vaporis carbonii + ı vol. oxygenii (in duo vo-
lümina contractis ) esse compositum,, vulgo ponunt, Oxydi carbonii pondus specificum est Z 0,9797 »
itaque respectu ejusdem voluminis aöris atmosphaerici, duorum hujus voluminum pondus erit = 1,9454.
Si ab hoc numero abstrahatur pondus specificam unius oxygeniü voluminis, quod in oxydo carboniü
continetur — 1,106, restat pondus specificum unius veluminis vaporis carbonüi ie. 0,8428. Quod
&odem modo , e compositione acidi carbonici obtinetur. Hujus enimm pond. spec. est 1,5240, duorum
voluminum igitur 3,0480. In his duobus volumimibus acidi carbonici , duo oxygenii volumina conlinen -
tar, Si itaque oxygenii densitas duplicata i. e, 2,2052 ab hocce numero abstrahatur ‚ denuo 0,8428 pro
densitate ‚vaporis carbonii obtinetur.

42 GONRADI KERBERT, jJac. rın

veritate aberramus, si Berzelii praeceptum accuratisimum habeamus, eo magis quia
non nisi in partibus centesimis cum aliis differat.

Iisdem similibusve causis et diversi Saussurei, Davyiac Lusacii eventus eipli-
candi.

5. Capacitas saturandi.

8. 9.

Acida, si cum basibus conjuncta, in sales convertanlur, semper definitam harum
basium quantitatem sibi assumunt, atque quantitas illa semper pendet a quantitate
oxygenii, quae illis in basibus continetur. Acidum carbonicum igitur si variis cum
basibus salifiabilibus saturetur, varıam harum singularum quantitatem arripit|; in singulis
vero eadem semper oxygenii copia inest. _Üt igitur formula simplici exprimatur baseos
alicujus quantilas requisita ad acidum carbonicum saturandum, determinandum est pon-
dus oxygenii in basibus singulis, quibus 100 saturantur acidi carbonici pondera, Nu-
merus qui hoc oxygenii pondus representat, acidi carbonici vocalur saturandi capacitas.
Capacitas illa, sive ut potius dicendum est, haecce oxygenii quantitas analytieis experi-
mentis statim inyeniri potest,- Acidi carbonici 100 pondera v.g. egent 504,45 ponderibus
oxydi plumbici utin Carbonatem plumbicum conyvertantur. Oxydi plumbici 100 pondera
7,171 oxygenii pondera continent; igitur 504,45 pondera oxydi plumbici 36.175.

Nam 100 : 7,171 = 504,45 : 36,175.

Id est: ut quantitas quaedam alicujus baseos cum 100 acidi carboniei ponderibus carbo-
natem neutrum constiluat, illa quantitas 36,175 pondera oxygenii contineat, necesse est. Ca-
paeitas saturandi acidi carbonici itaque dieitur 36,175. Quae capacitas, uli jam monui
($. 6. in fine) aeque bene ex acidi numero atomistico, simpliei proportione deduci potest: nam,

276,433 : 100 = 100 : x = 36,175.

Non quidem opus erit, varios usus ostendere, qui praclico chemico, ex accurata hu-

jus salurandi capacitatis cognitione profluunt.

6. Connubia.

8. 10.

Acidum carbonicum, licet inter acida debiliora habenda sit, permultis tamen basi-
bus salifiabilibus arcto nexu conjungitur et cum his sales numerosos maximi momenti
eonstituit,, qui in genere carbonates vocanlur; vero etiam cum aqua aliisque liquoribus
eonjungi atque ab illis absorberi potest, et quamvis haeece conjunctio magis mecha-
nicae sit naturae et facillime variaque ratione disturbari possit, hanc tamen cognosce-
re permultum interest. Acidum carbonicum enim definito volumine aquä absorptum

po=

COMMENTATIO ad QUAESTIONEM CHEMICAM, 43

polum non modo usitatissimum vero etiam remedium saepe saluberrimum praebet. Non
igitur superyacaneum aut absurdum fore puto et absorbtionem ejus in aqua aliisque li-
quoribus inter ejus connubia adumbrare.

1. Absorptio ejus in aqua alüisque liquoribus.
Mm.

Sub vulgari aöris atmosphaeriei temperatura atque pressione, unum aquae volumen
cum 1 ad 1,06 vol. gas acidi carbonici conjungi potest (1), qua eonjunctione aqua
ponderis sui specifici inerementum = 0,0015 usque ad 0,0018 atque stimulantem sapo=
rem nanciscitur, Doctiss. Henry (2) se observasse testatur , per hanc absorptionem
calorem liberari, qui suficeret ut ab illo aquae temperatura Z ad 3 gradus scalae Fahr.
adscenderet. Quod autem ut obseryetur, abundanti aquae acidique copia utendum
est. Aquä illä autem, libero aöri expositä, gas absorptum sensim effugit , quod quoque
eflcitur conquassando, antliae pneumaticae ope, calefaciendo, congelando, aliisque
modis; quae omnia indicant conjunctionem non esse intimam atque vix chemicam esse di-
cendam. ‘Gas acidum carbonicum autem, si valida pressione et imminuta temperatura ali=
quoties est densalum , atque aöre atmosphaerico prius ex aqua expulso , multo majori
copia ab ea absorberi potest ; quippe. quae aequali temperatura gas alicujus condensati
tot volumina excipit, quot non condensati (3). Hac ratione eo pervenerunt chemici, ut
in apparatibus idoneis (4) unum aquae volumen, 5—6 acidi carbonici voluminibus im-
pregnarint (5). Tali aqua in vasis clausis valido frigori exposita, ita ut congelet, gas
acidum in parte nondum concreta sensim concentratur, donec et haec in glaciem abeat.
Tune vero acidum formam suam gazosam recuperat atque vas disrumpitur,

In multis Europae regionibus, praesertim vero in Germania, aquae illae acidulae, uti
'vocantur, nativae exstant, insuper sales quosdam ac nonnumquam quoque propria acida
soluta ‚continentes. Pleraeque tamen aquae ita dietae minerales, quibus nunc utimur ,
artiliciales sunt.

g. 12.

(1) Cf. Dalton in Gilb, Ann, XXVIIL 398. Gmelin 1.c, 253. BerzeliusLeerb. der Scheik,
1. 253.

(2) Philos, Tränsact. 1803. pag. 29.
+ (3) Cf. Henry l.c. Notatu dignissimum propterea est, acidum carbonicum liquidum aqua commis»
eeri non posse, sed minori suo pondere anst huic innatare, Ch, Thilorier in Ann, der Pharma-
cies Bd, XVII 38,

(A)CE Berzeliusl.c. I. Tab. II, fig, a6. Thenard I.c. pl. XXVI.

(5) Gilbervs Ann, XII, 83. The&nard l.c. $. 664.

44 CONRADI KERBERT, sac. rın,
s. 12.

Praeter aquam aulem gas acidum carbonicum multis aliis liquoribus ac solutionibus
haud parva quantitate, absorbetur. Maximus ille Saussureus hac de re multa et egre-
gia experimenta instituit, quorum eventus praecipui in sequenti tabula inveniuntur ,
desumta ex Gilberti Annalibus XLVU. 172.

Gas acidi carb,
{ volumina, quae 100 Solutionis pondera
Liquorum Nomina, Pond. Spec ; :
q B a.100 vol, liquo- aquosae continent,
ris absorbentur.

a | Sr bpb CC
Alcohol... 2. .2...]|. 0,808. 260 .
Aether sulphuricus. . . | » 0,727 . 217.
Ol. Lavendulae. ...]1.08 .|..191.
| Ol. Thymi. .... .089 .|..18.
j| Spiritus vini. ... 0,84 .|..187.
Pyro-aether miner, « 0,784 169...
| Ol. Therebinth.. ... 0,856 . 166 .
HOHEN er 0,9 156 .
Ol. Olivarum,.. . . 0,915. 151
| Aguaserarse2 20 TER DON 1271808
Chlorur. Ammonii, 10787 er: 27,53. Salis eryst., solutio saturata.
Gummi arabicum. . » 1,0925 | 2» 25. Gummi.
Saccharum. , ..... 1,104 . |: 25. Sacchari.
Super sulph. alum, kal, 1,047 . : 9,14. Salis cryst. solulio saturata.
Sulphas kalicus...... | . 1,077. Pau 9,42. > » > >
Chlorur. kalüi. .. 1,1687. 0% 26. 2 > > >
| Sulphas natricus . 1,050. | »- . 11,14. Salis igniti, solutio saturata. |}
Nitras kalicus...... 1,139 . |
Nitras natricus, . . 1,205 .
| Acid. sulphuric. .. 1,840 .
| Acid. Tartaricum., . . 1,285 . 53,37. Acidi eryst. solulio saturata,
Chlor. Natrii.. .. L222 1... 29. Sals » » »
[| Chlor. Calei. .....1.1402.|.. 40,2. >» ignili >» ’

—

COMMENTATIO vd QUAESTIONEM CHEMICAM. 45

2. Connubia salina.
8. 18.

Conjungit se praeterea cum plurimis basibus salifiabilibus et sales constituit. Respec-
tu 'autem reliquorum acidorum, acidi carbonici aflinitas cum illis basibus admodum
parva est, et propter debilem hance suam acidam naturam, in connubiis suis cum pari
numero atomorum nonnullorum alcalium „ peculiarem. horum reactionem tollere nequit.
Hac ratione enim se gerit cum Ammonia, Kali, Natro, Calce (ı) et Magnesia (2).
Propterea sales carbonici antea in basicos et neutros distinxerunt. Hi cardonates, illi
subcarbonates appellabantur.

Ad subcarbonates omnes illi referebantur, qui alcalinae naturae sunt, nec non sa-
les metallici, qui propter suam insolubilitatem in aqua vix vel omnino non reagere po-
tuerunt. Ad carbonales referebant reliquos, quibus major inest acidi carbonici quanti-
tas, quosque neutros esse statuebant. Ista vero neutralitas (sit venia verbo ) tantummo-
do a singularum basium atque acidorum energeia pendet, neque pertinet ad relativum
atomorum numerum, qui tamen in hodierno scientiae statu et in salibus distribuendis prae-
serim, summi momenli habetur (5) ac, haberi jure meretur. Berzelius illos prop-
ierea, secundum relativam oxygenii quanlitatem, cum in acido, tum in basi praesen-
tem distribuit. Distinguit subearbonates, carbonates bibasicos, carbonates, sesqui-carbo-
nates et bi-carbonates (4). Tres priores cum sub-carbonatibus, reliqui cum carbonati-
bus pristinae divisionis conveniunt.

Horum omnium notae characterislicae sunt: quod quocunque fere acido affuso effer-
vescunt, et gas emittunt decolor, quod cum ammonia nebulas albas vix profert , &
aquam caleis turbat (5). — In bi-carbonatibus effervescentia, illa optlime obseryatur ,
omniumque decompositio per acida, calore maxime adjuyalur, ita ut ad _100°C. ipsis
acidis Margarico et Elaico decomponantur (6). Hic mihi non locum esse puto, ut fuse
de hisce salibus loquar ; sed generalem tantummodo illorum conspectum exponam.

$. 14 -

(ı) Ch Dalton in Schweigg. Journ. XXXIV, ı22, Philos. Magaz, Oztob, 1821.
(2) Clar, Pfaff ibid, XXXV. 48.

(3) Gmelin lc. I, 194.

(4) Ch. Berzel.1.c. edit. Wöhl, V. 180—186,

(5) Cf. Rose Handb. der Analyt, Scheik. I, 357. 359.

(6) C£. Chevreul in Dict, des scienc, natur, VII, 42

43 CONRADI KERBERT, sau rıı

8. 14.

Subcarbonates dieuntur illa connubia acidi carbonici cum oxydis, in quibus quanti-
tas oxygenii in acido praesentis, se habet ad copiam oxygenii in oxydo uti I : 14 vel
uli2:3,. Talia sunt subcarbonates Chromicus; Cupricus et Magnesicus. Berzelius
vero monet hancce rationem in salibus carbonicis non exstare (7), atque haec connu«-
bia sales duplices esse habenda, compositos, primum ex carbonale bi-chromico cum

hydrate oxydi chromiei = &r C + Er #, altera ex carbonatibus , cum hydratibus
singulorum oxydorum , conjunctis i. e. Cuprieus = 2 ÖuC + CuHl et Magnesicus
= 3MgC + MeH".

g. 18.

Carbonates bı-basier ılli sunt, in quibus oxygenii in acido quantitas copiam -oxygenii
in oxydo aequat. Hujus generis connubium est carbonas Bi-cuprieus (8) = Cu?C. Auc-
tore Clar. Pfaff;(g), etiam Cerussa hac ratione componitur , et non carbonas Plumbieus
sed carbonas Bi-plumbicus haberi debet. Insuper expert. d’Arcet carbonatis bi-caleici,
Berthierus carbonatis bi-niccolici mentionem fecit (10). Universe autem hacece
connubia nondum tam accurate, quam postulant, examinata sunt.

s. 16.

Carbonates haud parvam seriem salium carbonicorum efficiunt, nec non inter illos
etiam utilissima acidi carbonici connubia inveniuntur. Hi sunt, in quibus oxygenii quan-
titas acidi duplum efficit oxygenü, quod in oxydo continetur. Omnes , praeter carbonatem
Kalicum = KC, Natricum = Nac, Baryticum = BaC et Lithicum =LC, candenti calore
decomponuntur ; acidum carbonicum formam suam recuperat gazosam et expellitur.
Nonnulli autem , ut toti decomponantur, intensissimum requirunt calorem, Juvatur prop-
terea decompositio et acceleralur, duranle ignilione, vaporibus aqueis continenter supra
salem candentem ducendis. Quin et hac ratione supra notati sales decomponunltur et
in hydrates convertuntur (11). Praeter carbonatem Kalicum, Natricum et Lithicum vix
vel omnino non in aqua solvunlur ; quapropter horum solutiones in solutionibus salium
terrestrium ac metallicorum praecipitatum efficiunt. Quum vero aqua acido carbonico
abundet, etiam alii carbonates solvuntur; prae caeteris autem carbonas Caleicus = Cal et

Mag-

(7) €. lc. IV, 309 et 748. (8) Berzelius Jahresb. 1835. pag. a8r.

(9) Schweigg. Jourm, LIII. ııgeıa1,

(so) Cf. Ann, de Chimie et de Phys. XHI. 62, Thenard, l,c. L $. 791,

(11) Thenard. L.c, L, 8.747. Dict. des scienc, nat, VII, 41.

COMMENTATIO kn QUAESTIONEM PREREDAM. 47

Magnesicus — MgC. Carbonates, qui aqua solubiles sunt,, etiam ar, Caleis, Barytae at-
que Strontianae decomponuntur.

8. 17.

Sesqui-carbonates illa acidi carboniei cum oxydis vocantur connubia, in quibus quan-
titas oxygenü acidi, ter copiam oxygenii in basi superat; quae combinationis ratio -
primum a Bertholleto A°, 1809 detecta et indicata est. Sesqui - carbonas Natricus
= Na? Ö3 nalivus exstat, et etiam aeque ac sesqui-carbonas Kalicus=K? Ci, coquenda so-
lutione singzulorum illorum bi-carbonatum, parari potest, qua operalione quarta acidi
carboniei pars e bicarbonatibus expellitur (12). Praeterea innotuerunt sesqui-carbonas

_ Ammonicus = 2 XU* + © et Baryticus — Ba? (>.
s. 18.

Bi-carbonates tandem illi sales sunt, in quibus oxygenii quantitas in acido se habet ad
ejus quantitatem in oxydouti 4 : 1. Hi igitur duplo majorem acidi quantitatem continent
quam carbonates, quod Wollaston, Vir aculissimus, ingeniosissimo experimento dilu-
eide demonstravit (135). Quinque innotuerunt hujus generis connubia , nempe bi.carbo-
nas Ammonicus = Nu @ + 2#, Barylicus = Balz, Kalicus = ke, Magnesicus =
MgC? et Natricus = Na@2. Bi-carbonas Barytieus et Magnesicus autem solidi obtineri
nequeunt. Omnes aqua sunt solubiles, non ita facile autem ac carbonates solubiles,
excepto carbonate Lithico (14). Bi-carbonates, quorum bases igni resistunt, igniendo
tantummodo dimidium acidi sui amitlunt, atque in carbonates convertuntur. Docltiss,
Wetzlar (15) vestigia priscorum chemicorum secutus, enumeratis eliam bi-carbonatem
"Plumbicum addere voluit, qui, illo auctore, aeque ac bi-carbonas Baryticus et Magnesi-
eus non nisi in statu liquido existere potest.

-
do

(12) Berzel, Jahresb, 1827. 168, Boussingault in Ann. de Chim, et de Phys, XXIX. 110 et 283.

(13) C£. Philos. Transact. 1808, 97. «Let two grains of fully saturated and wel crystallized carbo-
«nate of Potash be wapped in a piece of thin paper, and passed up into an inverted tube , filled
» with mercury and let the gas be extricated from'it by a sufficient quantity of muriatic acid , so that
« the space it occupies may be marked upon the tube. Next, let four grains of the same carbonate
abe exposed for a short time to a red heat; and it will be found to have parted with exactly half
«its gas, for the gas extricated from it in the same apparatus will be found to occupy exactly the
«same space, as the quantity before obtained from two grains of fully saturated carbonate,

-{14) Ch d’Arcet in Ann, de Chim, et de Phys. XXXI. 58.

(15) Ct. Schweigg. Journ. LIV. 328,

48 CONRADI KERBERT, ac. rır.

7. Decompositio.
8. 49,

Decomponilur gas acidum carbonicum seintillis electrieis, ac paucis tanlummodo cor-
poribus combustibilibus, quae illud majori minorive parte oxygenii privant. Plerumque
autem majori opus est lemperalura quam yulgari ad hancce decompositionem adju-
vandam, cui raro lJucis evolutio accedit, quum oxygenium in acido carbonico jam valde
sit condensatum. Decomposilione acido oxygenium vel omne vel ex parte tantummodo
aufertur; hoc si aceidit, in oxydum carbonii et oxygenium dilabitur ; illo in remoltissi-
ma sua prineipia consliluentia, carbonium et oxygenium decomponitur ; qua in operatio-
ne oxygenium semper arclo nexu se cum adhibito corpore corbustibili conjungit.

$. 20.

In oxydum carbonü et oxygenium decomponitur, primo loco, quando diu seintil-
lis electrieis exponitur. Hoc experimentum si insliluitur ope conductorum metallicorum
minime oxydabilium, uli v. g. platineorum, tunc partim in oxydum carhonii et oxyge-
nium liberum divellitur (1). Partim inquam, nam si eliam plures inducuntur scintil-
lae, oxydum carbonii accenditur,, quo fit, ut hoc denuo sese cum separato oxygenio
conjungat atque in acidum conyertatur. Oxydum carbonii certe quintam, oxygenium
decimam quintam partem efliciat necesse est totius voluminis, si iterum conjungun-
tur (2). Haec omnia autem non valent , nisi conductores non oxydabiles adhibeantur.
Si enim scintillae, conduetorum oxydabilium ope, in gas acidum carbonieum indu-
cuntur; aut si, antequam scinlillae inmittantur , definitum hydrogenii volumen admi-
scelur, acidum totum quantum decomponi potest. Dimidium nempe quantitatis oxy-
genii ex acido carbonico liberati, sese conductoribus oxydabilibus sive hydrogenio jun-
git, superstite oxydi carbonii volumine pari consumtae acidi carbonieci quantitati (3).
Praeterea gas acidum carbonicum in oxydum carbonii et oxygenium decomponitur, si

ig-

(1) Ch Henry in Gilb. Ann, VIL 279.

(2) Gmelin |. c.I. 253.

(3) C£ Saussure in Gilb, Ann, XIII. 129, Priestleyus primum animadvertit, gas acidum
carbonicum , quod scintillis electrieis expositum fuerat, vix amplius potassae causticae solutione absor-
beri; atque dexterr, Monge dein observavit, hacin operatione aut conductores aut hydrargyrum prae-
eludens parumper oxydari, dum id, quod remanserat,, esset aör inflammabilis; cujusmodi experimenta ,
multum forsan contulerint ad stabiliendam sententiam Kirwanni, statuentis: acidum carbon'cum com»
poni ex oxygenio et bydrogenio, Cf, supra $. 4. el M&m. de Paris. 1786.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM CHEMICAM. 49

igni cum Carbone’exponatur, cum Hydrogenio, Ferro (4), Zinco, atque Stanno (5).
Carbones eum igniantur cum acido «carbonico in apparatu idoneo (6), huic dimidium
voluminis 'oxygenüi subducunt, quo illud in oxydum carbonii convertitur. Simul vero,
conjunelione oxygenii per carbonem acido carbonico subducti, alterum ac aequale
oxydi carbonii volumen naseitur. Unum volumen ergo gas acidi carbonici hac ratione
in ‘duo volumina oxydi carbonii convertitur, i.e. ee C+Ü producuntur 2 er Igni
exponendo contra ‚acido cum Hydrogenio , oritur oxydum carbonii et aqua, nam dimidium
oxygenii acidi ‚carbonici sese cum 'hydrogenio in aquam conjungit; quod etiam perfi-
eitur seintillis electrieis, in miscelam 'ex acido carbonico et hydrogenio inmissis (7).
Simili modosese habet gas acidum carbonicum, eum’decomponilur igni exponendo cum
Ferro , Zinco atque Stanno; metalla haec, damno dimidii voluminis oxygenii ex
acido carbonico , oxydantur atque iterum relinquitur oxydi 'carbonii volumen, acidi car-
bonici consumto volumini aequale (3).

Nondum rite: examinaverunt ‘Chemici corporum 'combustibilium ceompositorum vim
in‘acidum »arbonicum, cujusmodi sunt Hydrogenium carbonatum, sulphuratum, phos-
phöratum, arsenicatum‘ et telluratum ; nec non Hydrureta 'metallica, Boruretum et-
Carburetum ferri, aliaque. ' Verisimile autem est, haee omnia' eadem sive simili ra-'
tione' gas acidum carbonicum decomponere (9).

gs 21.

In vcarbonium et oxygenium. Phosphorus, Borium, Silicium, Kalium 'atque Na-
trium ‚sunt" materies, ‘quae hac ratione acidum carbonicum afäciunt. Inter has tamen
Phosphorus‘jure primum obtinet locum, quippe qui viam stravit ad veram compositionem
acidinostri analytice demonstrandam. Primo autem loco de his notandum est; Phospho-
zum ‚*Borium 'ac. Silicium, nisi affinitate praedisponente juventur, nullam’ vim' destruc-
toriam in acidum carbonicum exercere: i. e. nullam fieri decompositionem, nisi oxydum
adsit, cui arcto nexu acidum adhuc formandum se jungere posset: quapropter, bene
ut fiat decompositio, salibus carbonicis non ipso gas acido carbonico utendum est.
Doct. Tennant, quum. primum phosphori aclionem examinaret , carbonatem caleicum

eum"

(4) Thenard. $. 342.

(5) Dulong et Despretz in Ann. de Chimie et de Phys. XLIII. aaa.

(6) C£. Erdmann. |. c, fig. 5,

(7) Cf. Thenard. I, $. 340. Chevreul in Dict, des sc, nat. VII. 63.

(8) Cf, Ann. de Chimie et de Phys. XLIII, 222. nec non Ure |]. c. 1. 88
{g) Thenard. I $, 343.

50 CONRADI KERBERT, sac. rım

cum illo candenti exposuit calori. Operatione peracta, Phosphatem caleicum: forma-
tum atque carbonium separatum esse invenit. Phosphorus igitur, affinitate acidi sui
cum oxydo calcico adjutus, sese oxygenio acidi carbonici junxerat (10). Oxygenium
enim numquam liberum obtineri, decompositione acidi carbonici in oxygenium alque
carbonium , supra ($. 19.) jam monui. — Mox Doct. Pearson hoc experimentum iterum
instituit ac confirmavit (11); et deinde comes Mussin Puschkin idem phaenome-
non per viam, uti dieitur, humidam obtinuit (12). Experimentum nempe instituit co-
quendo carbonate Kalico cum phosphoro probe depurato. — Similem actionem Bo-
rium exercet cum illis carbonatibus, qui ne rubro-candenti quidem calore decompo-
nuntur. Damno enim oxygenii ex acido carbonico, acidum Boracicum formatur , quod
dein cum basi praesenti in Boratem convertitur (13).

Notatu vero dignissima est eflicacia silicii in acidum carbonicum. Cum carbonate Ka-
lico vel Natrico enim, facillime comburitur, luce splendenti edita ; reducto carbonio
massa nigreseit alque oxydum carbonii insuper evolvitur. Hac igitur ratione, äcidum
carbonicum non tolum in remotissima sua principia divellitur. Imo, si miscela utimur
parvae silicii quantitalis ac magnae salis copiae, nullum carbonium separatur „ nulla lux
apparet, alque acidum tantummodo abit in oxydum carbonii et oxygenium. Quo minor
aulem salis copia , eo vivacior lux, eoque inferior est temperatura, qua egemus ad de-
tonnationem perficiendam; ita ut, quando salis carbonieci quantitas tantummodo dimidium
est silicii copiae, decompositio jam diu ante incandescentiam perficiatur (14). In hac
etiam operatione analysis affinitate acidi silicici cum Natro aut Kali adjuvatur.

Aliud, et non minoris momenti experimentum illud est, quod comburendo: Kalio vel
Natrio in gas acido carbonico instituitur (15). Kalium, evolutis et luce et calore, Na-
trium , tantummodo calore liberato,, in eo oxydatur. Gas acidi carbonici oxygenium cum
Kalio vel Natrio, Kali vel Natrum constituit, separaturque carbonium. Acidi carbo-

nici. 10 gran. sibi postulant eirciter 36 gran. Kalii aut 22 gran. Natrii , ut prorsus de-
siru-

(10) CK Philos, Trans. LXXXI. 182 — 185.

(11) Cf. Philos. Transact. LXXXII. 289 — 308, Saepenumero quidem hoc experimentum in du-
bium vocatum est, propter observationem Pelletieri, phosphorum nonnumquam aliquid carbonis
continere, atque Girtanneri sententiam, phosphorum cerpus esse compositum, cum combustione
sua in chlorico nigrescat ; numquam vero plane est refutatum. Cf, Ann. de Chim, XIII. 315. Gren

Neues Journ. der Physik, 1796. 311.
(12) C£. Crell’s Ann, 1797. Bd. 1. 298.
(13) C£. Berzelius in Pogg, Ann. II, 149g. Cheyreul in Dict, des Scienc, Nat. VIL 63.
(14) Cf. Berzelius in Pogg. Ann, I. 214,
(15) C£. H. Davy in Phil. Transact, 1808, Gilb, Ann, XXXL nı3.

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM. Sl

struantur. Hisce autem metallis ad acidi carbonici analysin minori copia adhibitis, de-
struclio non perfecta fit et acidum reliquum se cum formato oxydo conjungit. —

En igitur Viri Glarissimi, studii mei primitiae, quas ut benigne accipiatis, enixe
rogo. Fortasse multa in is desiderantur , multaque insunt , quae recte exponere atque
explicare mihi non contigit. — Benevolentiae itaque et indulgentiae vestrae haecd®
qualiacungue sint commendo; et dulcisima mihi, cum temporis, tum laboris, erit

compensatio, si et Vos Viri Clarissimi judicetis, me non absque utilitate vires meas
exercuisse,
”

TANTUM

‚Nec ie poeniteut , duros subiüisse labores.

FKIBULLUS

EMENDANDA.

3 Zinea 18 legitur ıllum

6 «10 «

TE NZ, «
11 7
ER Ye «
lAGEeErE2 «
16 annot. (28) «
21 linea 5 «
20 et2linannot.«
22 binea 26 «
25 annot. (17) «
32 linea DW «

aequisnoctiaium
precedentibus
adjurante,,

132 volumina
TREVIANI

STEvEN sobservavit
voluminis
SWwEIGG.

10,00
perveuires

quo fieret

corrig. illam,

aequinoctialium
praecedentibus
adjuvante,

132 centim, cub.
TaEvIıRANT
Stevens obseryavit
voluminibus
SCHWEIGG.
10,000
pervenires

qua fieret

MARGARETI CORNELII nn

RHENO—TRAJECTINI,

MEDICINAE IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA STUDIOST,

ns BE OMıS 1 O

QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM, AB ORDINE NOBILISSIMO
DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSI-
CARUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA
A. MDCCCXXXVI PROPOSITAM:

» Organorum generationis structura in üs Molluseis , quae Gasteropoda-
» pneumonica a Cuvierio dieta sunt, additis iconibus, explicetur,, et accu-
» rate exponanlur diversae recentiorum scriptorum de harum partium na-
» turd, sententliae.”.

QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT
D. vım MENSIS FEBRUARII A. moccc xxxvıı.

al Ai «ah A Ban En un U
une NE En...
N ; AR HC, Bl
oaaıy I1.da a0. ranzana
BEN, anal Kar- onann Re
UI EN

ONeTRIETHRDNT 1 Ba h MAI RR
2. "-BRAR ERE RAN PENBITAUR Va rel Val
r 1, 1 int
EFT aid MD. a
uk > URL AORETRRN! ae Re
? uRDE uRtikag An f
PRalt- y v4 KR ' EIER LEE
shbog Yc94 a) ae a FRUNTY sen ‚sc arelsgiih uimdterng,. ve »
yyat 23, aaet Bacha) Sitadinoni: weh ‚kein, ar riet) > mi BR
0 starr. u ara iasdrhue bern BE ENES ala Muh
TRENRL EEE aninentes® BERN, BR:

’

.rerunnoase, wotiniang al Te |
uuntansdaun .h ei 2TanaM mr Kar

SAT RIEH ?
HM ;

RESPONSE O
QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM.

— am

INTRODUCTTITO.

Omnibus fere hominibus läudabile innatum "est desiderium Naturae opera et contem-
plandi et invesligandi ‚ quod uti in juventute vulgo se ostendit, ita variis causis saepe
‘postea deprimitur , neque amplius se evolvere solet. In me eliam a teneris inde tale
(desiderium 'evolvebatur, sed felicem me habeo, quod postea non exstinetum, perpetuo
illud me allexerit. Temporis enim, quod Naturae dedi contemplandae et indagandae,
nunquam me poenitere posse existimo.

Uti autem Naturae contemplatio me delectabat, ita imprimis in deliciis habebam ani-
malia investigare invertebrata. Avide igitur opportunitatem arripui, qua etiam hac ın
doctrina vires intendendi meas ansa dabatur. Facultas nempe Matheseos et Philosophiae
Naturalis in Academia Lugduno-Bataya quaestionem quum proposuisset Zoölogicam de
'organis generationis nonnullorum Molluscorum , hanc quaestionem meditatus, vires meas,

‘ guamquam tenuissimas, in ipsa solvenda intendere mihi proposui.
‘' Antequam vero ad ipsam transeam responsionem, haec mihi praemonenda esse vi-
dentur. f |

Severinus, Muraltius, Harderus, Rajus, Redius, Lister atque imprimis summus noster
Swammerdammius primi fuerunt, qui horum animalium mores et structuram indagare
eoeperunt. Post Swammerdammium tamen mansit illa doctrina per integrum fere sac-
eulum tenebris relicta, donec initio hujus saeculi magnus ille et praeclarus surrexit Cu-

, vierius, anatomiae comparatae auctor, qui accuratas illorum dedit descriptiones, pul-
eherrimis additis iconibus. De generationis vero organis multum remansit dubü, et
ante A2 quam-

4 Mm". G. VERLOREN,

quamquam multi eximii viri post eum rem explicare conali sint, eliam his temporibus
lis est inter Treviranos, CGaros aliosque. ; j

Non facile ideirco ibi sententiam ferre, ubi tales dissentiunt. Ne igitur VV. CC.
a juvere poscalis, ut quidquam aflirmare audeat; ea tantum proponam, quae me dis-

secliones et experimenta in pluribus certe quam 60 individuis docuere, dum judieium
perilioribus relinguam.

Secundum quaestionem eommentationem ita dividendam putavi; ut

Paare Ia Agerem, de structura organorum generationis in Molluscis
Gasteropodis Pneumonicis, quod omne, exotieis tantum exceplis ,
propriis nititur experimenlis ,

Paare IIa, de variis recentiorum scriptorum de harıum partium natura
sententils , qua in re saepe optimum esse putavi, ut propriis verbis
nonnullas eorum sententias adducerem, atque

Pırre Ill ut, comparalio institueretur sententiarum illarum, tam
inter se, quam cum propriis indagationibus.

Doleo non contigisse mihi plures acquirere species, nec alia genera, sive indigena,
sive imprimis exolica, et secundam atque imprimis ultimam disquisitionis partem: non tam
accurale esse elaboratam, quam quidem in animo esset; multae enim illae, quas insti-
twi dissectiones, fundamenta totius disquisitionis physiologicae, in quibus, quamyis a
mullis saepe nimis neglectis, equidem, si tempus illud permisisset,, ulterius adhuc per-
vexissen , uli el icones, quominus illud perficerem, me impediverunt,

Denique non opus erit memorare omnia Pneumonica esse hermaphrodita , se invicem
foecundantia, ita ut quodque individuum et masculina et feminea organa perfecte evo-
luta possideat, si forte Onchidium Buchanan excipias..

Quod si igitur juvenilis hie labor vobis VV. CC. haud improbandus videtur , profecto
amplissimam Incubrationum mercedem mihi contigisse existimabo. Sin vero.optata palma

alii fortasse cesserit , illud !amen superest solatium me in istiusmodi contendisse palaestra,
unde, viclis eliam , haud parum ulilitatis ex suscepto lahore redire soleat.

PARS

RESPONSIO.Ap QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 5

u N A UN

PARS PRIMA.

DE ORGANORUM GENERATIONIS STRUCTURA IN MOLLUSCIS
GASTEROPODIS PNEUMONICIS,

s 1.

LIMAX. (Lam.)
(Fig. 1— 10.)

Primum ad secretionem liquoris masculini inserviens organon est Zesticulus (fig. 1 et 7.«,
fig. 10. r.), qui semper in omnibus (1) Pneumonieis cum hepatis portione maxima ul-
timam corporis partem oceupat. In Zimace rufo (2) inter hepatis, lobulos positus
"est, ejüsque magnitudo, uti et color pro: vario: anni tempore valde.differt. _ Post copu-
-lationem enim, quae plerumque mense Julio et Augusto locum habet, eam magnitudi-
nem habet,, quam fig. 1. «. proposuimus;postea vero eliam valde diminuitur et tali
ralione manet, donee vernali tempore rursus magis magisque augeseit, ‘alque, instanle
. copulalione,, duplicem fere magnitudinem , quam post peractam illam' functionem refert.
'Testiculus- extrinsecus membrana nigra tenuissima indutus est, quae,- quum illud' orga-
‚non suum liquorem emiserit, adspectum nigrum illi praebet; cinereus vero prodit color,
»quando semine scatet, 'quum albidus hujus liquoris color ob membranae tenuitatem
»pelluceat, Dividitur in duas magnas parles, unam: dextrorsum , sinistrosum alteram;,
‘inter quas vas' orilur deferens e vasculis efferentibus testieuli (fig. 4. y.), quum simul
. arteria hepatica (fig. I. 55.) , quae ramos per: testiculum . dispergit, (quorum ope secer-
- milur‘ semen, eası pereurrat. Utraque pars» rursus in plures dividitur lobuios, quorum
quisque vasculum possidet efferens. Haec vascula se in plura tenuiora dividunt,, quorum
‘ quodque termino cellulam ‚possidet trifidam. Hae; cellulae juxta, se invicem sunt po-
bi si.
Ci ) Ubi sermo habetur de omnibus Pneumonicis , ea solummodo sunt intelligenda, quorum intima
structura cognita est.
(2) Lamarck, Histoire hweik des animaux sans yertebres, Paris 1819. Tom. VJ. P, If, pag. 4g.
“ Arion empyricorum , D’Audebard de Fe£russac, Histoire Naturelle generale et particuliere des
Mollusques terrestres et fiuviatiles, Paris ı820, Folio Hist, p- 60. Pl, u Pl a, Fig.reta, et Pl, ar

Ö j Mm. C. VERL OR EN, 4 I

sitae, earumque extremitates exiernam testiculi membranam attingunt, alque tali ratione
positae, granosam formam testiculo praebent, Testiculus in omnibus Pneumonicis liquo-
rem album glutinosum continet, qui, si jmicroscopio adspiciamus, e fibris constare vide-
tur, quibus commixti sunt globuli.

In Zimace cinereo (sı) -externa membrana fusci ‚magis est -coloris, altque testiculi
forma magis eylindrica, neque etiam in duas partes dividitur (fig. 10. r, fig. 7. a.)

Vas deferens , quod e, vasculis efferentibus testiculi oriri vidimus, posiquam testicu-
lum reliquit, primum per ‚hepatis lobulos, deinde ventriculum inter et hepar , quibus
telä cellulosä conjunctum est, decurrit (fig. 10. ««.). Primum paululum flexum prodit,
deinde vero magis magisque saepe dextrorsum atque sinistrorsum plicatur, simulque
ejus amplitudo augescit, donec ad posteriorem ovarii partem pervenerit (fig. 1. d.),
cui valde adhaeret, ibique fili instar extenuatum, primum paululum adscendit, deinde
rursus decurrit, atque aperitur in sulco‘, qui. intus in oviductus parte superiore
incipit.

Sulcus ille (fig. 3. m#’.) per totam longitudinem oviductus ad vaginae initium use
que decurrit. ’Constat ‘duabus rugis, parte superiore ila: se attingentibus , ut ‚canalis
ubique elausus formetur.

Eodem loco , quo inlus sulcus deeurrit,, glandula externä, oviductus pagind aflıza est
(fig. 1 et 7. e. e. e. fig. 10. 2. ), quae cum prostatica animalium superiorum comparari
potest. Microscopio visa , e parvis saceulis constat,: qui liquorem mucosum, ‚quem con-
tinent,, per 'parvula orificia in’ sulecum effundunt. gar

Eo loco, quo .desinit suleus oviduclus, nempe apud vaginae initium, orificium in illo
observamus vasis eartilaginosi, quod due/um seminalem nominare volumus. (fig. 1. f-
fig. 3. r'.) Primum per vaginam ad ejus inserlionem in sacculum communem generatio-
nis usque decurrit, ‚deinde vero, postquam se: semel ‚circum 'vesiculae ductum wvolverit,
rursus per penem adscendit, alque in hujus organi apicem penetrat (fig. 1..9.). Per
totum suum decursum telae cellulosae‘ope se organis, per quae procurrit, afligit. Talem
dispositionem ductus seminalis in omnibus Pnewumonic:s observamus, nempe, ut primum
se reflectat eutem 'versus, deinde vero rursus adscendat.. Illa dispositio necessaria est,
quia penisin omnibus hisce 'animalibus, coitum ineuntibus, «uli tentacula, quum re-
tracta 'sint , evolvi debet.

‚Limacis einerei oviductus 'sulcum,, (quem memoravimus, non possidet, atque ductus

seminalis (fig. 7. ff.) non in oviductu aperitur, sed per illum procurrit usque ad
ova-

(ı) Lamarck, Hist. Nat. des Anim, sans vert, Tom, VI, P. II. pag. 50. Zimax mazimus,
'Linnaeus, Systema Naturae , ed, ı3°%, pag. a081, Limax antiquorum, F@russac, Hist,, p, 68,
Pl 4, 4A, Fig. ı, 2,3, 4, Pl. 8A, Fig, ı. f

RESPONSIO: An QUAESTFONEN ZOULOGICAM. 7

ovarium. Düctus ille tam arcte oviductui adhaeret, ut sine dilaceratione vix ab illo
sejungi possit; praeferea, (uo magis Oyarium appropinquat, täm! tenuis" atque pellucida
fit ejus membrana, üt statu vacuo adspiei nequeat, liquore vero' colorato injeelo, pul-
cherrime appareat, qui si valde fluidus atque tenuis (spiritus' vini' v. e;) adhibetur ,
glandulam prostaticam, quae ibi non oviductui, verum huie parti affıxa est, saepis-
sime etiam replet.‘ Pars vero anterior ductus seminalis, antequam‘ in’ penis: terminum
penetrat, se non, ui‘ Be Limacem rufum locum habet, eircum vesiculae' ‘ductum
volvit.

Penis (fig.1..g, h.) formam habet'coni cavi, qui in apiee, 'ubi ductus seminalis in
eum: peneträt, parvam dilatationem sphaericam (g) exhibet, 'basi' (%) vero sacculum
tommunem generationis inirat, ibique cum papilla perforata 'ad basim rugae linguifor-
mis hiatum praebet (fig.5. s.). Gonstat e membrana musculosa,, satis densa atque solida,
intus papillis glandulosis (fig. 2.), in seriebus per longitudinem dispositis, atque apicem
versus decrescentibus, praedita, quibus verisimiliter liquor mucosus secernitur, ut penis,
durante copulatione evolutus, illo obtegatur, atque tali modo contra aöris' eflicacitätem
servetur.

Penis Zimacis cinerei (fig. 7. g. h. fig. 10. 5. 5.) multum differt ab illo, quem de»
seripsimus, Forma ejus externa (fig. 7.g. A.) cylindrica est et contorta, atque longi-
iudine bis memoratum superat. Quando aperitur (fig. 8.), imminens in eo invenitur
ruga (fig: 8. u. u. ‚u.), eujus utilitas mihi eadem, ac rugae linguiformis sacculi commu®
nis generalionis esse videtur. Intus membranä mucosä teclus est, quae illis papillis
glandulosis, quas in Limace rufo memoravimus, caret. Exiremitate anteriore penis
inuseulum retractorium (fig. 7. et 8. g. fig. 10. n.), cujus scopus est penem' evolutum
post copulationem retrahere, afixum observamus, alteram vero musculi extremitatem ,
diaphragmati. Ductus seminalis juxta musculi retractorii insertionem lateraliter in penem
penetrat, (fig. 8. fi pi atque ibi cum u valde exigua (fig. 8 /.)' aperitur, ita
ut difieillime observari possit.

: Descriptis organis masculinis, transeamus ad explicationem organorum functionibus
femineis generationis inservientium.
* Primum quidem horum organorum, ad vitellorum secretionem aptum, est ovarıum
(fig. 1 et7. z...), quod media corporis parte sub intestinis invenitur (fig. 10. v.v. )x
£jus magnitudo valde pro vario anni tempore atque animalis statu differt. Paueis enim
diebus anltequam oya deponuntur, magnitudinem habet fig. 1. ©. delineatam; post
depositionem vero sensim valde diminuitur, donec tandem non amplius spatium oceu-
pat, quam sextantem magnitudinis prioris, Hyemali atque vernali tempore ad copu-
Tationis usque stadium ita mänet, quando sensim sensimque augetur, quam auctionem®’
pradcipue post illam copulationem obseryamus, quum deinde in dies amplius fiat, donec
die

8 Mm. C. VERLOREN,

die 14° aut 15°, (tempore quo oya deponuntur ,.) vitelli in oviductum sese conferant ,
ubi albumine altque tesa circumdantur, Externa ovarii forma est cylindrico-oyata,
Constat e lobulis diversae magnitudinis, in quibus vitelli secernuntur. _ Lobuli illi e
membrana tenui formantur, atque in tubis breyibus aperiuntur, qui tubi e vase longi-
tudinali , in ovarii media parte sito, in oviductus initio juxta sulcum aperto, oriunlur.

Ad basin ovarü ineipit owductus (fig. 1. 5j.7.j.), qui arcte cum illo conjunclus est.
Una cum pene, vesicula atque sacculo communi generationis anleriorem corporis
partem, sub cavitatern respiratoriam, occupat. Est ductus satis amplus, multis plicis
instruefus, eircum glandulam prostaticam. contorlus, atque naturali. positione in cor-
pore constipatus. Membrana densa aliquantum mucilaginosa formatur, quae, per patı-
cas horas in aqua posita, valde intumescit. In Zimace cinereo nunquam tantopere pli-
catus observatur (fig. 10. m. fig. 7. 3-.3-9-9.)-

Transit oviductus in vaginam (fig. 1 et 7.%.), a qua struclura sua plicata differt;
in hoc etiam, quod vaginae membrana magis musculosa , minus vero densa est. Illa
vagina etiam non tam ampla est, quam oviductus; dilatari tamen potest, quum oya
per eam ducuntur. Ut illa ova facilius emitti possint, interne membrana mucosa obsita
est. Penetrat in Zimace rufo in superiorem sacculi communis generalionis partem, rugam
linguiformem percurrit, atque cum sulco (fig. 5. r.) in ejus parte interiore aperilur.

Inter vaginae atque penis insertionem in sacculo communi generationis etiam duc£us
exeretorius vesiculae (fig. 1 et 7. m.) aperitur. Habet illa vesieula (fig. 1. 2.) for-
mam sphaericam diversae magnitudinis, quae copulalionis tempore summum acquirit
incrementum;; deinde vero cum caeteris organis, generationi dicatis, decrescit, ut postea
rursus inerescere possit. Membrana tenuissima formatur, quae innumera vascula san-
guifera a ramo arteriae hepaticae accipit, qui ramus (fig. 7. r.) primum oviductus con-
volutiones pereurrit, eique uti et glandulae prostaticae ramulos dat. Ductus exereto-;
rius breyis atque structurae magis musculosae est. Continet vesicula fluidum albidum ,
russum, granosum , quod microscopio visum granula diversae magnitudinis et formae
praebet. Zr Limace cinereo vesicula est valde exigua atque magis formae oblongae

(fig. 10 et 7. 2).

Sacculus communis generationis (fig.1 et 5. n.n.), in quem aperiri vidimus penemy,
vaginam atque ductum excretorium vesiculae, estjsacculus satis magnus, formae aliquo-
modo sphaericae et formatus membrana musculosa valde densa. Externe sub spiraculo
aperitur; si scalpelli ope illum aperimus ruga linguiformis (fig.5. 9.7.) observatur, ad
cujus basim aperturae inveniuntur penis (fig. 5. s.) et ductus excretorii vesiculae
(fig. 5. 2.) ; superiori vero parte sulcus (fig. 5. r.) invenitur, in quo terminatur va-
gina. Paullo antequam cutem adit, glandulä subflavä (fig. 1 et 5. o. 0.) circumda=

tur;

RESPONSIO an QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 6)

tur. qua, verisimiliter mucus ‚secernitur, quo..sacculus ‚ejusque- ruga, slatu evoluto , ob-
tegilur ‚ atque ita contra exlernas injurias munilur. j

Apertura externa generationis plerumque est clausa, atque tunc vix obseryari
potest. Instante copulatione vero valde dilatatur, uti etiam spiraculum ,. atque deinde
sacculus et penis ‚musculorum culis conlractione evolyuntur, dum; ruga sacculi valde
intumescit (fig. 6.), ita ut. triplo eliam major fiat,. quam stalu retracto. In Zimace.
cinereo sacculus communis ‚generationis valde exiguus est, aique non amplior, quam
opus, esset ad. insertionem,penis, vaginae ‚et ductus excretorii vesiculae, neque rugam
linguiformem. ostendit , cjusque apertura , (fig. 9.) paululum post tentaculum dextrum
majus invenitur.

pe
Bu
} VAGINULUS. (Feruss.)
iu ii (Fig. 11,12, 13).

In Vaginulo Taunaisüi (fig. 11.) (1), cujus 'anatomiam de Blainville in opere
pulcherrimo Ferussacii depinxit atque 'descripsit, Zesticulus (2) (fig. 12, 0.) non
magnus, sphaerieus, in excavatione' partis | anterioris. lobuli' posterioris hepatis positus,
e granulis satis magnis compositus 'est.

‘Ex illo organo, uti fieri solet, oritur vas deferens (fig. 12, k.) e vasculis. efferentibus
testieuli , quod’ valde granulatum. est‘, filiforme''atque' album, a:posteriore ad 'janteriorem
eorporis partem se confert‘, 'atque super ovarium‘procurrit,''ubi paululum amplius fac-
tum multis plicis constipatis instruitur, atque ovarium penetrare videtur, per quod vol-

vilur antequam in oviduelu aperitur (3) (?)
a Due-

een suppl. a la am, a Limaces , , pag. 96 g. Pl.8, A, fig, 7. Pl. 8, B, fig. ı et 2.
Pl. 8. C. :

(2) Nomina organorum mutavimus Kechudnm systema a nobis acceptum ; in descriptione vero,
Quantum) potuimus de Blainyille secuti sumus ; ubi vero ex comparatione cum caeteris Pneumo-
nieis; aliquid, minus accurate patuit, denotayimus. .Eadem ratione postea in describendis organis ge-

“ nerationis Testacellae, Parmacellae atque Onchidii agemus,

(3) Secundum /Cuvierii systema, quod etiam de Blainville secutus est, in oviduetu vas deferens
(oviduetus Cuvierii) aperiri debet; secundum vero illud Trevirani aliorumgue, ‚quod eliam nos,
paucis exceptis,, secuti- sumus ‚«vas ‚deferens in ductu seminali sive immediate, sive primum in ovi-
ductu, uli in Limace rufo atque Helicibus locum habet, aperiri debet; prope ovarium vero vas defe-
rens tam diflicile observari potest, ut anatomicä indagatione nihil certi hac de re statui possit, Si vero

B tes-

10 Mm € VERLOREN,

Ductus seminalis (fig. 12 et 13. s’s”) multis vasculis, quae comitantur ramuli arte-
riosi, ex ovario (testiculo Cuvierii) orilur (1) (?) Ductus ille parvi diametri statim
anteriorem corporis partem versus pröcurrit, quum vero ad angulum pervenerit, quem
pars dextra oviduclus, poslquam e numero ejus circumvolutionum prövenerit, cum illis
circumvolutionibus facit, dilatationem forma saceuli (fig. 12. s”) ostendit, qui saccu-
lus angulo recto in ductum seminalem aperitur (2). Deinde ductus seminalis simul
cum parte ulleriore oviductus, cui adhaeret, usque ad vesiculam procurrit, ubi in
duos dividitur ductus (fig. 13. s”). Ductus posterior atque brevior vesiculam illam pe-
nelrat, alque hoc loco terminatur (fig. 13. x.) (5). Anterior vero ductus (fig. 13. s‘)
ad partem anleriorem corporis procurrit, paulo post sub fibris muscularibus cutis con-
fertur, alque in anleriore corporis parte, ubi clypeum a pede separalur, rursus in cavi-
tatem abdominalem provenit, denique vero ad partem posleriorem corporis versus recur-
rit. Postquam sub basim penis atque ad latus dextrum buccae pervenit ductus seminalis
irregulariter plicatur (fig. 12. s”), alque ejus struclura magis muscularis fit, e fibris
annularibus constans, dum simul ampliltudine crescit, donec in posleriorem penis ex-
iremitatem desinat.

Penis (fig. 12 et 13. p.) in anteriore dextra corporis parte positus, atque oviduetu
cireumdatus, cönlinetur saceulo ovato parielibus tenuibus, qui dextro corporis latere
juxta basim tentaculi aperitur (fig. 12, w.). Sacculus ille retrahitur parvo museulo
(fig. 12 et 13. m’”), qui originem ducit a margine anleriore diaphragmatis. Si saccu-
lum illum aperimus, aliarm vaginulam (fig. 12. 9°) ‚magis densam atque muscularem in-
venimus, quae rursus allam ejusdem naturae cöntinet, in. quo corpus tenue,, elonga-
tum, album invenitur, quod parti inferiori vaginulae adhaeret. In sacculo, qui corpus

illud

testiculus atque ovarium, quae nos ita vocayimus, re vera illa organa sunt, pro qna sententia dissec-
tiones atque observationes, quas mihi in multis Pneumonicis praecipue in Limacibus instituere lıcuit,
pugnant, si tales inguam eyentus nobis dederunt, quos rejicere nequimus, ullima sententia, |quod
nempe vas deferens in ductum seminalem transeat, locum habere debet.

(:) Illa etiam structura contra nostram sententiam pugnat ; nam si re vera talis structura ductus
seminalis in Yaginulo locum habeat, mea sententia rejicienda, Cuvierii vero aceipienda videlur,
Meae vero observationes et, quae ad manum habeo, praeparata me eo ducunt, non probabilem esse
Cuvıerii senlentiam, quum experimenta, quae ejus systema probarent, in uno tantum individuo,
in spiritu vini e Brazilia allato , sint instituta, atque a solo de Blainville observata.

(2) Forte dilatationem illam cum glandula prostatica, aut, si re yera sacculus est, cum dilatatione
ductus seminalis Zymneae stagnalis (fig. 45. d.) comparäre possumus.

(3) Na structura etiam valde mirifica est, nusquam enim in caeteris Pneumonieis talem obseryamus,
nisi forte in Onchidio Peronii,

RESPONSIO An QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 11

illud continet, ductus ‚seminalis..orificio , manifesto aperitur , ‚ia. ut.in ‚hisce 'animalibus
penis dilatatione .ovata ,, duabus extremitatibus perforata,, desinat, quae |conträctione
parietum vaginulae,, in qua continetur,, 'ex:illa prodire potest.

In parte anteriore hujus sacculi, propter ejus orificium externum, uno tantum orificio
terminatur fasciculus magnus appendicum (fig. 12. x. x.), sive sacculorum clausorum,
eylindricorum atque elongatorum (1), quorum lumen valde angustum est, quique se
primum ad plures minores fasciculos conjungunt, qui fasciculi in duclu communi ape-
riuntur; organon illud a nonnullis scriptoribus nonnunquam nomine vesicularum semi-
nalium designalur (2), cujus nominationis causam latere dieit de Blainville.

Ovarium (fig. 12. s. s.) format massam valde magnam, paululum deplanatam, e
lobulis pariete interno sconjunctis constantem, atque partem inferiorem et mediam in-
testinorum occupat. Pars anterior, quae cum oviductu conjuncta est, paululum a pos-
teriore differt, nempe adspectu granulosa magis conspicua. Praecipue in parte poste-
riore originem ductus seminalis observare potuit (5) (?)

Oviduetus (fig. 12 et 13 # A’) partem anteriorem sinistram cavitatis abdominalis oc-
cupat. Habet diametrum multo majorem, quam vas deferens, alque parietes magis pel-
lucidos, qui magnam quantitatem materiae albuminosae continebant, quae aqua, du-
rante dissectione apsorpta, valde intumuit. Multas init convolutiones, quarum ultima
recta transverse a latere sinistro ad dextrum se confert, sub intestinis procurrit, atque
dextro latere aperilur, ubi clypeum cum pede conjungitur, media fere parte longi-
tudinis corporis, cum orificio, plicis, stellae in formam positis , instructo (fig. 13 s”’).
Prope ejus finem parietes oviductus habent densilatem atque resistentiam fere carti-
. laginosam.

Prope oyiductus terminum vesiculam ovalam (fig. 12. «. fig. 13. 2.) observamus,

CUs

(1) Sacculi il!i probabiliter conveniunt cum vesicwlis multifidis Helicis.

(2) Nullo tamen alio loco vesiculas multifidas cum vesiculis seminalibus comparatas inyveni.

(3) Forsitan pars illa posterior erit lobulus hepatis; dieit nempe de Blainyille paulo a parte
anteriore differre, alque arteriam hepaticam (fig. ı2. a’) se per illam dispergere, Illa dispositio ar-
‘teriae hepaticae per oyarium in nullis aliis Pneumonicis observatur, sed ramus hujus arteriae, qui
oyiductus convoluliones percurrit, et quem jam antea in Zimace (fig. 7. r.) observayimus, eiiam in
oyarium ramulos distribuit; in als 'Pneumonicis ıquidem lobulus hepatis juxta ovarium adspici potest,
per quem: lobulum eadem ratione, ac hoc loco.'per‘ partem‘posteriorem oyarii (fig. 12. s.), arteria
hepatica se dispergit. (Conferatur Cuvierii Limacis ruf icon, Ann, ‘du 'Mus. Tom. VIL Pl. q.
Fig, ı2. k.s.) Sitamen pars illa lobulus ‘esset' hepatis, ‘'haud etiam ductus 'seminalis ex'illa oriri posset.
Quid autem: 'hac' de re sit, dicere 'nequintus;""repetendum' tamenobservationes atque dissectiones
meas non permittere organon illud testiculum vocare, de quo postea videbimus," ''

12 Mm. G. VERLOREN,

cujus ductus excretorius valde brevis’ cum parya apertura in orificio oviductus aperi-
tur. Vesicula illa, cujus membrana' interna multas plicas offert, habet parietes tenuissi-
mos atque albos. Membrana' illa interna, uti jam vidimus, vasculum a ductu seminali
aceipit.

TESTACELLA. (Lam.)
(Fig. 14.)

De organis generationis hujus generis atque eliam Onchzidii nihil aliud mihi innotuit,
quam ex descriptionibus et tabulis a Guvierio faclis.

In Testacella Haliotoidea (1) ea organa valde cum illis Limacis conveniunt, Testz-
culus (fig. 14, 0.) in corporis parte sinistra inter hepar posilus est. Vas deferens
(fig. 14. p.) post multas plicationes ovario arcle inhaeret, utiin omnibus Pneumonicis.

Penis (fig. 14. d.), statu retracto, longitudine supra caetera intestina positus est; habet
duos musculos oppositos, quorum unus membranae musculosae dorsi (diaphragmati) sub
concha,, alter vero cuti prope aperturam communem genitalium aflıxus est (2).

Ovarium (fig. 14. 5.) formam exhibens ovalam, sinistrorsum ventriculum inter et os
situm est. \

Oviduclus (fig. 14. 5°.) est vas parietibus densis, et transverso corrigatum (5).

Vesicula (fig, 14, ec.) in vagina aperitur haud procul ab ejus apertura externa, quae
peni et vaginae est communis, atque sub tentaculo dextro majori posita est.

ging!

PARMACELLA. (Cw.)
(Fig. 15, 16 et 17.)

Structura organorum generationis Parmacellae Oliweri (4) medium tenet inter
Limacis et Helicis structuram.
Tes-

(2} Cuvier. Annales du Museum national d’histoire naturelle, Paris 1804, 4°, Tom. V. p. 435. Pl. ag,
fig.6— 11. Testacellus Haliotideus Ferussac, Hist. pag. 94. Pl. 8. fi. 5—9, 11, 13, 14, 15.

(2) Non tamen Cuvierio assentior ultimum hoc organon esse musculum, verum probabiliter mihi
esse videtur ductus seminalis, a parte anteriore oviductus forte abscissus.

(3) Sulcum, quem in oviductu Zimacis rufe obseryamus, verisimiliter eliam ibi, uti et in Parmacella,
adesse cum Trevirano credo,

(4) Cuv., Ann, du Mus., Tom. V. p. 435, Pl. 29, fig. ıa—ı5, Parmacellus Olivierüi Ferussac,
Hist, pag.79, Pl 7, fig.a—5,

RESPONSIO av QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 13

Testieulus (fig. 15. p.) hepate involutus est; vas deferens (fig. 15. q.) et ovarıum
(fig. 15. f.) eodem modo, quo in Testacella sese habent. Glandula prostatica
(fig. 15. f’.) granosa' est et fusci coloris, oviductui affixa cum illo decurrit.

Penis (fig. 15. e.) vaginulä continetur, quae in sacculum communem generationis
(fig. 15. r.) prope ejus aperturam externam aperitur , et cui musculus, a dorso animalis
originem ducens inseritur. Apex penis per, ductum seminalem paululum flexum cum
oviductu communicat.

Onduetus (fig. 15. f’.) habet colorem album, atque in vaginam transit, quae multo an-
gustior est ‚atque in saccu/o communt generationis (fig. 15.r.), formam elongatam exhi-
bente, et cujus apertura externa paululum post tentaculum dextrum minus posita est, aperitur.

Parte superiore sacculi communis generationis juxta insertionem vaginae duefus ex-
eretorius vesiculae (fig. 15. g.) aperitur; parte vero inferiore supra vaginulae penis aper-
turam, duae vesiculae coecae, forma simplices et conicae (fig. 15. s.), aperiuntur (1).

In Parmacella Palliolo (2), de cujus structura interna de Blainville descriptionem
atque efligiem in opere Ferussacii dedit, Testiculus (fig. 16. 0.), solito more hepati
impositus, formam habet semisphaericam, atque multis granulis elongatis valde. con-
spicuis constat.

Vas deferens (fig. 16. A. A.) est ductus albus, eylindricus, Bhaenike replicatus, ‚se
confert ad ovarium, ubi valde fit tenue, atque desinit in collum parvae vesiculae ovato-
‚elongatae. (fig. 16. s”.) Ex collo illo vas amplius quam vas deferens oritur, quod te-
lam ovarii ipsam penetrare videtur, ita ut illi non dilucide videre conligerit, an re
vera in oviductum transiret. ;

Ductus seminalis (fig. 16. s’.) facile ex ovario (testiculo Guvierii) oriri conspici
poterat (?) qui replicationibus suis ligamentum amplum oviductui aflixum format, et qui
aut ejus contorsiones confirmat, aut quidem produeit ; longitudine sua cum glandulä pro-
staticä granosä cohaeret. Quum ad partem anteriorem oviductus: pervenerit ductus se-
minalis valde tenuis, basi penis recurvatur, per illud organon, cui telä cellulosä affixus
est, procurrit, alque in ejus extremitatem penelrat.

Penis (fig. 16. p’.) multo major est quam in Parmacella Olivierü, atque sacculus
parvus, quo extremitate terminalur, multo minor.

Ovarium (fig. 16, s.) valde magnum atque flavi coloris, constat e multis globulis
condensatis, non tamen structuram granosam offert,

‚Oviductus (fig, 16. A’. A.) est valde amplus atque gelatinosus, multis‘sacculis sive
contorsionibus instructus, qui formari videntur parte plicatä ductus seminalis.

Ve=

(x) Vesiculae illae cum vesiculis multifidis Helicis comparari possunt.
(2) Parmacellus Palliolum F&russac, Suppl. ä la fam, des Limaces, pag. 963. Pl.7 A,

14 Mm. G VERLOREN,

Vesicula (fig. 16 et 17. p.) est sacculus valde longus, ‘parte posteriore mueronatus
atque oviduetui telä cellulosä arete aflixus; pars ejus posterior. est valde membranosa,
anterior vero, quae aliquomodo ductum format, parietes habet magis densos atque ape-
ritur in ductu organi feminei, sive polius in cloaca aut saceulo communi generationis.
Intus in illa de Blainville corpus elongatum, extremitate mucronatum subcorneum
invenit atque parietibus non adhaerens. (fig. 17. p'.)

Appendices sacculi communis generationis (vesiculae multifhidae Helieis), quas
Cuvierius observayit in Parmacella Olivieri, non invenit. Parmacella Palliolum
organon illud certe non possidet.

HELIX. (Zam.)
(Fig. 18—33, 36 et 37.)

Organa generationis Helieis omnibus huic fini destinatis organis aliorum animalium
structurä suä compositiore excellunt, atque hanc ob causam illorum exploratio perdifli-
cilis est. Praeter enim organa jam memorata vesicula quaedam obseryatur, corpus
hastatum, hastam amatoriam (liefdepyltje) dietum, eonlinens, porro. vesiculae multi-
fidae, quae etiam probabiliter in Parmacella Olivier alque Vaginulo inveniuntur,
deinde organon cum ductu excretorio vesiculae cohaerens, quod nullo loco adhucdum
memoratum inveni. :

Testiculus (fig. 27. a.) in ultimis cochleae convolutionibus 'positus est, habet for-
mam semisphaericam elongatam, cujus latus planum,, ubi vas deferens e vasculis effe-
rentibus oritur, contra partem internam conyolutionis cochleae positum est; latus vero
sphaericum externe versum hepate obtegitur. Ejus color est albus; ceteroquin vero eodem
modo formalur ac in Zimace, sed cellulae magis sunt elongatae et frequentius divi-
sae, plerumque quadrifidae aut quinquefidae. (fig. 22. s.).

Vas deferens (fig. 27. ce.) etiam multo magis plicatum est quam in Zimace, alque
in sulco oviduetus aperitur (fig. 19. v. y.), cui externe glandula proslatica (fig. 27. e.)
afixa est, et ex cujus extremitate altera ductus seminalis (fig. 27 et 19. f.) oritur,
quae omnia uti in Zimace sese habent; sulcus vero non, uti in Zimace, rugis duabus
aequalibus formatur, sed una minore, erecta (fig. 19. x.), altera majore, superpen-
dente (fig. 27. y.), illam in parte superiore attingente,

Penis (fig. 27. h. g. o. fig. 20. p. n. fig. 21.), qui ab illo Zimacis valde differt,
in vaginula (fig. 20. r. r.), in sacculo communi generationis paululum ante ejus ori-

ficium externum aperta, (fig. 20. :. ) positus est, quae e duabus membranis constat,
una

RESPONSIO an QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 15

una externa tenuissima (fig. 20. a g.), altera vero interna, musculosa (fig. 20. r.r.).
In Helice pomatia (1) e duabus partibus eonstat penis, quarum una cylindrica, am-
pla et brevis (fig. 20. p.), altera vero non tam ampla, sed longior (fig. 20. ),
quae in orgäno filiformi longissimo (fig. 20. !. fig. 27. 0.) terminatur. Penis apertus
ihlerna pagina membranam mucosam, rugis instructam offert, quibus in parte ante-
riore sacculi formantur (fig. 21. @.), uti in dilatatione ductus seminalis Zimnaeae stag-
nalis (fig. 45. d.) ; parle verö posteriore, quae cum parvo orificio (fig. 2l. c.) in an-
teriore parte aperitur, rugae illae longitudine positae sunt (fig. 21. d.), neque igitur ibi
sacculos formare possunt. Illae rugae eliam in inilio ductus seminalis inveniuntur,, qui
' duetus lateraliter in penem penetrat (fig. 21.e. 27. f.), dum alteri lateri paululum infe-
rius musculus retractorius penis affıxus est (fig. 20. m. 21. /f. 27. g.). In copulatione
sacculus communis evolyitur uli eliam pars vaginulae penis, ita ut anterior pars ampla
penis in lucem prodeat (fig. 24.). Externa penis forma in Helice nemorali (2), khor-
tens! (3) et ardustorum (4) non multum ab illa Helcis pomateae differt. Pars
vero amplior multo longior est in Zelice nemoral et hortensi, quo circa eliam du-
ranle copulatione multo magis foris prodit,, atque se circum penem Helicis, qua cum
copulatio instituitur, torquet (fig. 18. ).

"Ovarium (fig. 27. i. fig. 23.), formam cylindricam salis elongatam et latere, ubi
vas deferens illi adhaeret (fig. 27. d.) , paululum concavam exhibens, structuram den-
siorem oflert; celeroquin vero non multum a Zimacis ovario, jam antea descripto,
differt.

Oviduetus (fig. 27 et 19. J.j. fig. 23.) atque vaginae (fig. 27 et 19. A.) struclura
admodum etiam cum illa Zimacis convenit.

Ductus excretorius vesiculae (fig. 19. m.) haud procul ab orificio vaginae in sacculo
communi generationis, in illa aperitur. Vesicula (fig. 19. 2.), juxta oviductum prope
ovarium posita, formam habet sphaericam atque colorem russum. Ejus duxtus excre-
torius, juxta oviductum decurrens, membranä vasculosä , tenuissimä , laxä (fig. 19. «.)
cum illo cöhaeret.

In Helice arbustorum, uti jam memoravimus, peculiare praeterea organon obser-

va-

(1) Lam. Tom, VI. Parsa. p. 67. Helicogena pomatia Ferussac, Tableau Syst, de la fam, des
Limacons , pag. 33. Pl. a1, 22, 23 et 24.

(2) Lam. Tom. VI. P. 2. p.81, Helicogena nemoralis F Erussac,l, 1. pag. 35. Pl. 32. A. fig. 2.
PL 33, 34, 39 A. fig. 3, 4.

(3) Lam, Tom, VI, P.3, p.81.. Helicogena hortensis Ferussac, L], pag.35. PL 35 et 36,

(4) Lam, Tom, VL P. a. p. 81, Helieogena arbustorum Ferussac, I. L pag. 34, Pl, a7, Sg.
556,7,8 Pl.ag, fig. ı eta,

16 M. 50. VVEIR/LO/RIEN, 1A

vatur; ductus nempe exeretorius vesieulae paululum antequam in. vagiaam penetrat in
duos ductus se dividit (fig. 27. 5.) , quorum ille (fig. 27. m.) ad vesiculam (fig. 27. .)
tendit; hie (fig. 27. «.) vero, satis amplus, juxta oviductum procurrens, prope ova-
rium desinit , ibique clauditur., Membrana tenuissima valde laxa (fig. 27. r.) cum ovi- °
ductu cohaeret, per quam multa vascula, saepe dextrorsum et sinistrorsum convoluta
a duciu ad oviductum procurrunt. Illa organa vascula appellavimus, an vero re vera
sint vascula aflirmare non audemus; conyolutione sua} oculo nudo tamquam vascula
salis ampla prodeunt; aequo jure tamen illa organa pro glandulis habere possemus.

Utroque vaginae lalere in sacculo communi generalionis vesiculae multifidae ‚duobus
duetibus aperiuntur, (quae in diversis Helicis speciebus multum differunt. ‚In: Helice
pomatia frequentissime dividuntur (fig. 19. ö. d.), unde eliam nomen suum acceperunt,
quum tamen in caeteris speciebus, praeeipue in Helice arbustorum, nomen illud üs
minus conveniat. Numerus harum vesieularum in /elice pomatia multum differt , nun-
quam tamen quisque ductus minus quam in. 20 vesiculas dividitur; unamque etiam ape-
rui, ubi plus quam 60 numero inveniebantur; ratione numeri tamen longitudine decres-
cunt. In Helice hortensi plerumque ind, in Helice vero nemorali in 3 solum vesiculas
(fig. 29. d. 5.) dividuntur, dum denique in Helice arbustorum non amplius dividuntur,
verum tantum sunt simplices (fig. 27. d.). Hoc loco valde elongatae atque salis magnae,
membrana tenui aligquomodo cartjlaginosa formatae, inveniuntur. , Vesiculae illae multifi-
dae liquorem album, densum, granosum continent,

Sacculus hastae amatoriae (fig. 27. i., fig. 20. c., fig. 30.), qui in vaginae orificio
aperitur (fig. 20.,f.), formam cylindricam obtusam exhibet, atque duabus constat mem-
branis, exieriore valde densa atque cartilaginosa, coloris albidi coerulescentis (fig.-
50. a. a.), interiore. vero tenui .atque nigri coloris‘ (fig. 30. 5. d.). Intus in parte
posteriore, ubi ejus membrana valde est densa, papilla (fig. 20. d.) invenitur,, constans
ex eminenlia plana, rotunda, parietibus convexis cinereique coloris, (fig. 33. «.. @.),
cui corpus coniforme, nigrum, (fig. 33. 5.) substantia glutinosa (fig. 33..c. ec.) ob-
ductum, impositum est, AHasta amaforia (fig. 31.) est corpus corneum, quadralum
(fig. 32.) atque mucronatum, ‘parielibus concavis atque substanlia aliquomodo 'carli.
laginosa, pellueida (fig. 31. 5.6.) circumdatum. Ejus basis, lamellis ( fig. 31. a. d.)
plerumque 18 insirucla, cavitaten coniformem (fig. 31. c.) exhibet, in quam pars
coniformis papillae convenit, dum lamellis parte planae papillae aflıa est. Quando
hasta a papilla detrahitur, lamellae illae plerumque ei afixa manent. Mucro hastae
amatoriae Helicis pomatiae et horterfsis paululum curvatus est; hasta vero Helieis ar-
bustorum (fig. 28..), valde diversa ab illa caeterorum specierum , basim habet rotun-
dam , mucronem: vero forma spatulae , apice ‚acuto, Si hasta illa casu ceciderat),

quod‘

RESPONSIO an QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM, 17

uod non nunquam accidere potest, in papilla nova increscit; non tamen, uti nonnulli
dicunt, semper post copulationem illud locum habet. Nunquam quidem mihi contigit
Helicis copulationem observare, sed in multis speciminibus, quae dissecui, quorum plu-
rima aperui post copulationis tempus, nonnulla etiam postquam ova jam deposuerant, et
quorum oviductus non nunquam etiam ova continebant, peracta igitur copulatione, inter
illa tantum unum inveni, cujus hasta lapsa fuerat.

Sacculus communis generationis (fig. 27.n. fig. 20. a.) habet formam cylindricam ;
in cujus parte superiore ‚vagina (fig. 20. h.) vesiculae multifidae atque sacculus hastae
amatoriae (fig.-20. /:) aperiuntur; prope ejus aperturam externam (fig. 27. p- fig.
20. 5.) vero juxta tentaculum majus dextrum orificium penis (fig. 20. z.) in eo inveni-
tur. Membrana, qua sacculus formatur, est musculosa , coloris violaceo-nigri, qui co-
lor etiam plerumque peni proprius est, si Zelicem Pomaltiam excipias, in quibus sacculus
ei penis semper albi sunt coloris.

8 6.

SUCCINEA. (Drap.)
(Fig. 34, 35, 38 et 39.)

In Succinea amphibia (1) testiculus (fig. 34. a.) est valde magnus, ut fere omne
Sspatium, (parva enim hepatis parte tantum obducitur) ultimae convolutionis cochleae ,
eujus etiam exhibet formam, occupet; caeteris vero cum Helieis structura convenit.

Vas deferens (fig. 34. 0.) est breve, amplum atque fusci coloris, ovario adhaerens
ibi dilatationem parvam sphaericam (fig. 34. d.) offert antequam in ductum seminalem.
transit. -

Duetus ille (fig. 34. f. £ f.), ad basim ovari ineipiens, per oviductus contorsiones
et deinde juxta vaginam usque ad ejus externum orificium decurrit, ubi rursus pone
penem, in cujus apicem penetrat, adscendit.

Haud procul ab ovario, glandula prostatica (fig. 34. e.) ductui seminali, hoc loco
amplificato,, affixa est, qui ibi non, uti adhuc Jam vidimus, formam elongatam , verum
eonstipatam , quadrangularem, coloris albidi flavescentis exhibet.

Penis (fig. 34. Ah.) cum illa Zimacis ruf convenit, alque etiam durante copulatione

evolvitur. Ovarium (fig. 34. i.) contra cum illo Helicis admodom convenit.

Oviductus (fig. 34. j. j.) non plicatus, verum saepissime contortus, sulcum, quem
in

‘(t) Lam. Tom. VI. P. 2, pag. 135, Helix putris, Lian, Syst. Nat. pag. 1259. Cochlokydra.

pütris, Feruss, Tabl, Syst. de Igsfamille, des Limacons, p. 30. Pl, 2. fig. 410 at 13. Pl. xı A,

fig. 7 ı0,
C

18 M. C. VERLOREN,

in Helieis oviductu invenimus, non possidet, quum ductus seminalis extrinseeus per ejus
eontorsiones decurrat.

Transit in vaginam (fig. 34. A.), quae satis longa est alque in sacculum communem
generationis aperitur.

Ductus excretorius vesiculae (fig. 34. m.) admodum longus atque tenuis in vagina
aperitur. Vesicula (fig. 34. 2.) formae sphaericae membrana tenuissima formatur,
atque, uti plerique, liquorem continet album rubescentem,

In sacculo communi generationis (fig. 35.) penis cum papilla eminente, perforata
(fig. 35. 0.) aperitur, atque sub illa papilla invenitur orifieium vaginae (fig. 35. 9. )«
Sacculus ille non magnus et intus plicis instructus aperturam non possidet, verum uno
latere propter tentaculum dextrum prorsus apertus est (fig. 35. z. n.), ita ut, quando
illud orificium paululum aperitur, naturali enim statu lateribus sese atlingentihus cläusum
est, ambo orificia et penis et vaginae obseryari possint,

g. 7.

ONCHIDIUM. (Buchanan.)
(Fig. 40 — 22.)

In Onchidio Peronü (1), cujus strueturam internam Cuvierius deseripsit atque.
delineavit, organa generationis, praecipue quae funetionibus maseulinis dicata sunt,
mirifieam habent constructionem, qualis in caeteris Pneumonicis non observatur , atque
eorum funcliones haud faciles sunt explicatu..

Organa maseulina et feminea non eandem habent aperluram externam „ verum mas-
eulina inter. tentacula propter dextrum aperiuntur ; orifieium vero femineorum organo-
rum prope anum dextro corporis latere invenitur (fig. 42. 5.). Ab: illo orificio suleus:
longitudinalis (fig. 42. 5. a.) usque ad velum dextrum capitis procurrit; qui tamen.
orifieium penis non attingit.

Tes«

(1) Cuvier. Ann, du Mus. T.V. paß. 37. Pl. 6, a

Multi adhuc dubitant, num Onchidium Peronii ve vera inter Pneumonica sit censendum. De
Blainyille illud inter sua Cyclobranchiata (genus Peronia) retulit, quod etiam secuti sunt Gol!l-
fuss, qui in suis Anthodranchiatis illud posuit, atque Okenius in novo opere, cui titulus, Allgemeine:
Naturgeschichte für alle Stände, Stultgart, 1835., ubi illud inter Doridem atque Aplysiam collocavit-
Hanc ob causam eliam Ferussacius illud in genere suo Orchidio non accepit; sed tantum unanz
speciem hujus generis deseripsit Onchidium nempe Typhae, ubi hermaphroditismus non loeum habe+
set? Cuvierius tamen ambo uti etiam quatuor alias: species in genere Onchidio. retinuit,

RESPONSIO ap QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 19

Testiculus (fig. 40. x.), in posteriore corporis parte sub intestinis positus, in duas
dividitur partes, quae liquorem, quem continent, in vase deferente deponunt.

Vas deferens (fig. 40. Y.) rursus frequenter plicatur, atque ovarium transit (1).
Ductus g. ., est vas tenue, agglomeratum, triplo quadruplove longius, quam corpus,
et dextro oris latere positum, quod bursam (fig. 40. Y.) penetrat cum eminentia (fig.
4l. F.), cui acumen parvum corneum impositum est,

Bursa illa (fig. 40. ce.) membranosa externe orifieium habet, ejusque fundus in
duobus saceulis desinit, quorum quisque ductum aceipit. Sacculum anteriorem ductu
seminali penetrari jam vidimus; in posteriore vero organon peculiare mirificum aperitur.

Organon illud (fig. 40. e. d. A. D.) magnam cavitatis abdominalis parlem occupat,
alque per totam suam longitudinem insignes subit structurae mutationes. Pars ejus
posterior (fig, 40. e. e.) octies longior , quam ipsius animalis corpus, est vas amplum
parietibus tenuibus, contorsum atque replicatum, cujus diversae contorsiones ab arle-
ria magna, quae ramulos ubique dispergit, conjunguntur. Si aperitur, parliculae
albidae atque materies glutinosa aliquomodo nigrescens obviam veniunt; hoc organo
conspecto , massa elliptica (fig. 40. d.) prodit, muscularis et dura, per quam ductus
transit, qui hoc loco valde angustus redditur. Deinde venit ductus (fig. 40. A. A.)»
qui cum glande perforata, praeputio eircumdata, in bursa terminatur (fig. 41. E.):
Per ejus parietes loco D. aculeus fusci coloris valde acutus pellucet. Si hoc loco
ductus aperitur pediculum (fig. 41. D.), uti Cuvierius dicit, muscularem observa-
mus, cui aculeus ille substantiae corneae impositus est. Quodnam vero horum orga-
norum penis functiones peragat quaestio est? Cuvierius ducium amplum (fig. 2.

A. A.), qui aculeum conlinet, penem vocat (2). 0
Va-

(1) Hoc loco verisimile in ductum seminalem transit, cujus ductus fig.4o, N. N, atque @. &. partes
esse videntur. Ductus enim N.N., quem Cuvierius in vesicula apertum proposuit,, atque ductum
ff cum Okenio eundem esse ductum credimus, ita ut eadem structura ibi obseryaretur ac in
Flanorbe et Lymnaea, quod nempe ductus seminalis prope vaginam sub cute interna musculosa con-
fertur, deinde vero propter basim penis rursus prodit antequam in ejus organi apicem: penetrat, Hanc
ob causam cum ductu seminali ceterorum Pneumonicorum comparare placuit.

(2) Si vero Onchidii structura cum illa Zymnaeae, quacum potissimum convenit, comparatur,
bursa illa (fig. 40. c.) penis esset habenda, quae bursa igitur durante copulatione externe evolyi de-
beret, dum simul glans, quacum in bursa ductus seminalis aperitur, prodiret, atque sic disposita,
simul cum glande illa bursa penis functionem perageret. Hanc ob causam Okenius etiam illam
penem vocat, dum alterum ductum (fig. 40. A A.) cum sacculo hastae amatoriae Helicis comparat,
quocirca ductum illum penem esse habendum negat. Organon vero illud tantopere differt a sacculo
lo Aelicis, ut ad similitudinem functionum horum or@anorum coneludere nnllo modo Possimus.
Quum autem in caeteris Molluscis talis structura non observetur, horum organorum functiones mihi
non prius explicari posse videntur, antequam copulatio accurate observata fuerit, quod tamen non
facile acquiretur; animal enim illud vivit in Mari Indico ad littora insularum.

20 M. :C. VERLOREN,

Ovarium (fig. 40. 0.) , sub caeleris intestinis positum , habet colorem albidum at-
que formam irregularem et dissimilem.

Oviductus (fig.-40. M. M.), postquam aliquot conlorsiones fecerit, orificio externo ,
quod et illi organo et ductui excretorio vesiculae (fig. 40, y.) commune est, ape-
zitur.

In Onchidio Typhae (1) hermaphroditismus non locum habet, uti memorat Bu-
chanan, cui tamen hac de re Cuvyierius et Ferussacius non plane confidunt.
‚Quod putat Buchanan de organis generationis illius animalis, sequentibus exprimit
verbis: « This is not, like many others of the worm kind, an hermaphrodite animal,
‚« for the male and female organs of generation are in dislinet individuals, I have
«not yet perceived any mark to distinguish Ihe sexes while they are not in copula=
«tion , as, in both, the anus and sexual organs are placed in a perforation ( cloaca
« communis) in the under part of the tail, immediately behind the food : but during
« coition the distinetion of sexes is very evident, the penis proiruding to a great
« length, considering the size of the animal. I have as yet learned nothing with re=
« gard to the gestation of the female, or how she produces her young.”

S. 8,

PLANORBIS. (Brug.)
(fig. 43 et 44.)

In Plenorbe corneo (2) testiculus (fig. 43. @.) ultimam corporis partem ocew-
pat, quocirca etiam,formam ultimarum cochleae eonvolutionum exhibet, Colorem ha-
bet album cinereum, externa convolutionis pagina punctis paryulis nigris instructus
est, interna vero vas deferens oriri vidimus; in caeteris aulem eum Heleis structura
convenit.

Vas deferens (fig. 43. e.) ejusdem, ac testiculus, eoloris, primum multis tubu-
tis, illud organon circumdantibus, instruetum est, qui paulalim breviores reddili me-
dia fere vasis parte desinunt, deinde ad ovarium eonfertur, cui arete adhaeret,

Hoc loco due/us seminalis (fig. 43, f. f. f. f.) ineipit per oviduelum proeurrens;,
quocum nonnullas contorsiones init; prope eviductus finem gl/andula prostatica (fig-
43. e,) ei adhaeret. Glandula illa habet formam ovatam, elongatam atque colorem

al=-

(1) Buchanan, Transactions of the Linnean Sociely „ London, 4°. 1800. Vol, 5. pag, 132. tab. V.
Ag. 1,2 et

(2) Lam. Tom. VI. P.>. p-ı52. Draparnaud, Histoire naturelle des Mollusques terresires &&
Auviatiles de la France „Paris, 1805, 4°, p. 43, tab. 1, fig, 42m 44,

RESPONSIO an QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 1

albidum "flaveseentem. Deinde ductus 'seminalis per vagınam usque ad ejus insertio-
nem in cute descendit, atque sub eute interna musculosa confertur, ibique, usque
‚ad basim penis, sive potius saceuli penis, Eur rursus prodit, per illud orga-
non adscendit atque in ejus apicem penetrat.

Sacculis penis (fig. 43. 44. h. A.) coloris nigri formam habet turbinatam , atque
ejus orifieium externum ad basim tentaculi sinistri, non vero, uti in omnibus Pneumo-
nicis, dextri invenitur. Duobus instructus est musculis, uno ad evolutionem sacculi in-
serviente (fig. 43. 44. r.), qui una extremitate lateri sacculi , altera vero cuti affixus
est ; altero vero musculo retractorio (fig. 43. 44. 9.), qui apiei sacculi juxta inser-
tionem ductus seminalis affıxus est. Quando sacculum illum aperimus, penem structu-
rae cartilaginosae observamus (fig. 44. A.), qui glande valde magna terminatur (fig
44. i.), neque perforatus est, sed in parte superiore, eodem modo uti penis C'helonio-
rum, suleum possidet, in quem ductus seminalis liquorem suum effundit.

Ovarium (fig. 43. ©.) habet formam turbinatam , colorem fulvum atque structuram

“yalde densam, illi Aelcis analogam.
;

Oviductus (fig. 43. j. j. j.), ad ovarii basim incipiens, est ductus membranosus ;
'tenuis, primum valde angustus, contorlus, deinde vero paulatim amplificatus usque
ad transituam suum in vaginam. - Ubi amplior fieri incipit, glandulae (fig. 43, &. g.)
illi adhaerent, quibus glutinosa materies secernitur , et quas glandulas oviductus vo-
"care possumus.

Transit oviductus in vaginam (fig. 43. A.) satis longam, non valde amplam, struc-
iurae membranosae, quae cum orificio externo sinistro corporis latere, ubi pallium
cum cute conjungitur , aperilur.

Haud procul ab hoc orificio in vaginam imseritur duefus exeretorius vesiculae (fig.
‘43. m.) mediocris longitudinis, atque ortum ducens e vesicula sphaerica, elongata
«fig. 43. 4). Vesicula illa, naturali positione juxta oviductum posita, membrana ni-
gra formatur, per quam color fulvus liquoris, quem continet,, vulgo pellucet.

$ 9.

LYMNAEA. (Lam.)
(fig. 45. 46. 47.)

In Zymnaea stagnal (ı) testiculi (fig. 45. a.) forma valde differt ab illa caete-
zorum Pneumonicorum, non enim, uti in caeteris, simplex est, verum ramos laterali-

ter

(3) Lam, Tom, VI P, 2, p-tög, Drap. p. 51, tab, =, fig. 38 et 34

22 Mm. € VERLOREN;

ter distribuit. Habet colorem fuscum, atque .cellulae, e quibus constat, multo brevio-
res sunt, quam in Planorbe. Prorsus hepate circumdatus ramis suis lateralibus tam
arcte illi adhaeret, ut haud facile sejungi possit.

Vas deferens (fig. 45. c.) colorem habet nigrescentem atque magna pro parle, uti
in Planorbe , tubulis instructus, ad oyarium confertur, quo loco verisimiliter in duetum
seminalem transibit.

Ductus ille seminalis (fig. 45. b. d. f.) peculiarem habet structuram, qualem in
caeteris Pneumonicis nondum obseryavimus. Inilio ductus est membranosus, valde am-
plus (fig. 45. 5.), qui paululum angustior factus, postea ‚vero pristinam amplitudinem
naclus, in vesiculam transit sphaericam, magnam atque furyi coloris (fig. 45. d.).
Utrumque horum organorum duabus membranis formatur, externa interiore pagina glan-
dulis granosis instrucla; interna vero ubique plana, quae rugas format, quibus, prae-
cipue in vesieula sphaerica, sacculi formantur (fig. 46. II. 3.). In saceulıs illis copn-
lalionis tempore sperma congregalur, quam ob causam organon illud vesiculam se-
minalem vocare possumus. E vesicula illa seminali oritur ductus seminalis multo an
gustior (fig. 45. f. /.), qui per vaginam descendens, prope ejus orificium externum
sub fibris muscularibus culis conferlur, sub illis usque ad penem procurrit, ubi rursus
in cavitalem abdominalem prodit, atque postquam plures plicas formavit, in extre-
mitatem penis aut potius sacculi penis penetrat.

Saceulus penis (fig. 45. h.) formae eylindricae, paululum curvatus, structuram ha-
bet muscularem, paululum cartilaginosam atque prope tentaculum dextrum aperitur.
Multis fascieulis muscularibus fibrosis instructus est, praecipue quatuor, quorum unus
ad evolutionem inservit (fig. 45. r.), qui una extremitate lateri sacculi, altera vero
fibris cutis affixus est; caeteri autem (fig. 45. 9. 9. 9.), ut penis illorum ope post
evolutionem retraheretur, quorum unus sacculi lateri, duo alii vero extremitati afigun-
tur. Si sacculum illum aperimus, interna pagina e fibris transversalibus, muscularibus,
quibus in media parte duae rugae longitudinales formantur, constat (fig. 47. y. %.).
In parte superiore sacculi inter illas rugas ductus seminalis aperitur cum glande per-
forata (fig. 47. y.). Durante copulatione sacculus ille evolvitur, ita ut glans foris pro«
deat, quae, sic disposita, simul cum sacculo evoluto penis functionem peragit.

Ovarıum (fig. 45. e.) valde magnum habet formam "irregularem atque colorem ful-
vum; structura vero cum Planorbis ovario valde convenit.

Oviduetus (fig. 45. j.) non amplus est, frequenter in se convolvitur, atque ejus con-
torsiones tam arcte inter se cohaerent, ut sine dilaceratione evolvi nequeant; struclura
vero membranae cum illa ejusdem organi Succineae valde convenit. Ultima contorsio
paululum incurvata procurrit atque in organon peculiare transit, vaginam inter et ovi-
duetum positum, quod in caeteris, quae descripsimus Pneumonicis, nondum observa-

vimus. 8
Ubi

RESPONSIO ap QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. SI

Ubi illae contorsiones desinunt atque descendit oviductus, cum corpore valde mag-
ne, glanduloso (fig. 45. g.), viridi fusci coloris atque formae sphaericae paululum
elongatae cohaeret, quo materies glutinosa secernitur. Haec glandula eum illis conve-
nit, quas in Planorbe glandulas oviductus vocavimus.

Organon illud peculiare, in quod oviductum transire diximus (fig. 45. n.), habet
formam oyatam,, paululum deplanatam atque colorem fusco-flavum. Ejus parietes val-
de densi sunt et museulares, aliquomodo eartilaginosi, atque fibris transversalibus for-
mantur. Ob parietum crassitudinem cavitas ejus interna multo minor est, quam exter-
ne ejus amplitudo indicaret.

Transit in vaginam (fig. 45. A.) brevem, non amplam atgqae structurae muscularis,
eujus orificium externum dextro corporis latere, ubi pallium cum cute eonjungitur ,
invenilur.

In illo orificio eliam aperitur duelus excrelorius vesieulae (fig. 45. m.) admodum
longus et amplus, muscularis structurae. Vesicula (fig. 45. 2.), e qua oritur, tela
eellulosa organo n adhaeret, habet formam sphaericam atque colorem russum.

u
Haece sunt VV. CC., quae praecipue ex propriis, parlim vero ex aliorum indaga-

tonibus mihi patuerunt. Sequilur, ut parte altera sententias recentiorum de iis anima-
hibus exponamus.. j

PARS

24 Mm. GC. VERLOREN,

PARS ALTERA.

DIVERSAE RECENTIORUM SCRIPTORUM DE ORGANIS GENERATIONIS
MOLLUSCORUM GASTERUPODORUM PNEUMONICORUM SENTENTIAE,

Buhl,
CUVIERII SENTENTIA,

R eceutiorum ‚ qui post praeclarum Swammerdammium, saeculo fere praeterlap-
so, rursus hanc scientiam colere inceperunt, primus fuit Cuvierius, cujus senten-
tia hac de re huc redit (1).

‚Organon , quod semper in ullima corporis parte hepate inyolutum invenitur, et quod
testiculum vocavimus, ovarı! semper nomine designavit, atque igitur eliam ejus ductum
exeretorium (vas deferens) (2), quod testiculum transit, ovzduelum vocavit. In Tes-
tacellae atque Parmacellae desceriptione nihil amplius dicit de organis femineis, quum
ductum, quem in caeteris ma/rıcem sive ulerum vocavit, in his uti ad testiculum perlinen-
tem descripserit, In Onchidio vero oviductus, postquam nonnullas contorsiones per testi-
eulum fecit, pergit ductu fig. 40. M. M., qui externe aperitur, instructus, et per quem
ova deponuntur. In Zimace, Helice, Lymnaea atque Planorbe oviductum in matri-
cem ( oviduetum) transire dieit, de cujus functione sequentia hisce verbis inveniuntur;
«U est probable que les oeufs sont impregnes d’un fluide fourni par les parois de la
« matrice, et qu’ils prennent presque tout leur volume dans ce viscere, et apres avoir
« traverse l’oviductus.” Testiculum illa organa vocavit, quae nos ovarium atque
glandulam prostaticam nominayimus. In Onchidio igitur organon (fig. 40. o.), quod
inter organa feminea invenitur, testiculum vocavit, e quo vas N. N. oritur, quod, uti
dieit, communicationem instituil testiculum inter atque vesiculam.

Organa vero feminea a masculinis omnino sunt separata; in organis masculinis descri-
bendis sequentia igitur dieit: « Que penser maintenant des fonctions de ces deux orga-

«nes? (fig. 40, &ı get 2. d. A. D.) 2.0.0... Ces deux longs vaisseaux creux se=
« roient-

(1) Ann. du Mus. Tom. V. p. 47, ı4r et44o, — Tom, VII, p. 165 et ıgı.
{2) Quae ita uncis sunt inclusa, momina significant, a mobis hisce orgauis data,

RESPONSIO a» QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 25

« roient-ils-A-la-fois exer&teurs et seerdleurs? Ile fluide qu’ils contiennent est-il se-
« par& par la substance de leurs parois? est-ce la la vraie semence , et par conse-
« quent ces yaisseaux sont-ils les vrais testicules?” (ı) In ZTestacella atque Parma-
cella etiam matricem uti ad tesliculam pertinenlem descripsit, alque illam vas testi-
eu! vocavit, quod in sacculo communi generationis aperilur; alque igitur sperma per
illud primum in saceulum communem generationis, deinde vero in penem pervenire
deberet (2). In Purmaceila tamen dieit parvo ductu pliealo communicalionem adesse
penem inter alque testiculum. In Zedice atque Zimace ex parte longitudinali angusla
alıjıe granosa testiculi (glandula proslatica ) orilur vas deferens ( ducius seminalis),
quod ad penem conferlur. Dilatationem illam sphaericam ductus seminaalis in Lym-
naea slagnali eliam inservire pulat ad sperma colligendum f

De pene ofmnes fere scriptores conveniunt alque igitur hac de re magnum- dubium
existere nequit. In Onchzidio solum dubitare pcssumus, atque ibi Cuvierius sequen-
tia habet: « Que penser maintenant des fonclions de ces deux organes? (fig. 40, kr [ke
«et e.d. A.D.) la pointe qui leımine le gros vaisseau (A.D.), est sans doutela verge;
« ınais qu’est alors celle du petit (2. «.)? ou l’animal auroit-il deux verges comme en
« ont parmi les animaux & sang rouge, beaucoup de l&zards et de serpens (3) ?”

Ruga, quam in pene Zimacis cınerei obseryayimus, inseryire dicit, ut penis in
eyolutioge amplior fieri possit (#).

De veszcu/ae, quod organon etiam ita vocavit, funclione sequentia habet in descri-
plione strueturae Heleis et Zimacis: «Il faut bien que cet organe que j’ai nomm&
« vessie ait quelque fonclion essentielle, puisqu’il ne manque ä aucun des gas/eropodes
« que j’ai deerils jusqu’ici; mais j’avoue que j’ignore enlierement quelle elle est, ä
« moins qu’elle ne eonsiste a fournir la maliere propre a enduire les oeufs et ä leur for-
«a mer une enveloppe.” Et paulo post de copulatione mentionem faciens, ila pergit:
« Quant ä la verge, il est probable quelle penetre dans le canal de la malrice, ou au

“ « moins vis-A-vis de son issue dans celui de la vessie. Ses rapporis de longueur avec
«le canal de la vessie (5) m’ont fait soupconner autrefois que c’est ce dernier qui
«est destine [a la recevoir. On ne pourroit yerifier celte eonjeeture qu’en mulilant
« avec

(1) Siillud ita esset, animal illud-duos haberet testiculos, unum in anteriore, alterum in posteriore
orporis parte positum, Vid, de illa structura supra pag. 19.

(2) Vid. de illa structura supra p. 12.

(3) Vid. supra p. 19. -

(4) Ruga tamen illa non formatur plicatione penis, sed "est ruga vel crista membranae internae
penis innitens; atque igitur penis illius ope amplificari nequit,

(5) la convenientia longitudinis penis atque ductus excretorii yesiculae non semper locum ha-
bet, uti in Limace cinereo, Vaginulo, Planorbe,

26 Mm". 6. VERLOREN,

« avee adresse deux colimacons accouples; mais celte operation me paroit bien difä-
« cile, ei je ne l’ai point tenlee.’’

De vesiculis multifidis nihil amplius dieit, nisi quod perdifficile sit earum usum suspi-
cari, quum usus ille Helicibus solum proprius esse debeat (ı).

De hastae amatoriae funclione sequentia posuit: « Mais ce dard,'& quoi sert-il? Est-
« ce pour r&veiller un peu par sa piqure l’energie de ces animaux apathiques? Mais
« pourquoi manqueroit-il a la limace et A tant d’autres mollusques qui n’ont guere
« plus de vivacil@?’” Gaeterum non affert rationem, quare partes, quas testiculum
alque ovarium vocavit, illa organa sint.

Quod ad ovorum foecundalionem, haee in descriplione Onchidii refert: « et qui
« (oviductus) „ selon ma th£orie, donneroit issue aux oeufs une fois impr&gnss de se-
« mence par leur passage au trayers du testicule (fig. 4. o.).'

8. 2
OKENII seEnTENTIA,

Okenii sententia (2) fere eodem redit atque illa Cuvierii, quum in nonnullis tan-
tum paululum differat.

De vesiculae functione enim in descriplione Limacis dieit: «Es ist mithin kein
« Zweifel, dasz diese Blase zu den weiblichen Theilen gehört, und vielleicht die Gal-
« lert zu den Eiersläben oder Kugeln hergibt, besonders da sich diese Blase in allen
« Schnecken findet.

In Helieis autem deseriplione ita de hasta amatoria loquitur: « Der Geschlechts-
« schlaueh verlängert sich noch in einen blinden Sack, in dem ein bolzenförmiges
« Knöchel liegt, Liebespfeil, der seiner Bedeutung nach das für das Geschlechtsloch
«ist, was der Deckel für die Schale; bei der Begattung wird er wegen der Umstülpung
« des Schlauchs ausgestossen, wie der Deckel beim Aufwachen aus dem Winterschlaf.
Atque paulo inferius de vesiculis multifidis loquens, inquit: « scheinen Schleim abzu-
« sondern, vielleicht zu den Eiern.” Credit igitur, vesiculas illas ad organa feminea
esse referendas, atque quidem, ut illarum ope ova formarentur. ?

In Onchidio credit eandem structuram, quoad ductum seminalem , locum habitu-
rum esse, atque in Zymnaea siagnalı, dum alterum ductum, quem Cuvierius pe=
nem habuit, cum sacculo hastae amatoriae Heleis comparat (3).

$. 3.

(1) Cuvierius hoc loco solummodo de Pneumonicis indigenis loqui videtur.
(2) Oken, Lehrbuch der Naturgeschichte, Jena ı815. Th, III. Zoologie, Abth, ı. S. 303 seggq.
(3) Vid, etiam pag. ı9, hujus commentationis,

RESPONSIO ap QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 27

2. 2
STIEBELII sEntEnTIıa,

De Stiebelii sententia mihi tantum dijudicandum est ex iis, quae in Meckel’s
Archiv (1) posuit, quum ejus disserlationem de Iymnaei stagnalis anatome acquirere
non mihi contigerit. Ex illis vero non palet,, quidnam organon testiculum , quidnam
ovarium habuerit; ex iis vero, quae Treviranus dieit: « Hingegen glaubte ....
« Stiebel (in Meckel’s Archiv f. d. Phyjsiol,, B. II. s. 558.) bei Zymnaeus slag-
« nalis .... Eier im traubenförmigen Organe gesehen zu haben.’’ (2), eflicere possu-
mus eum cum Guvierio eidem organo ovarii funelionem altribuisse ; probabiliter
igitur Cuvierii sententiae praecipue addiclus est.

Posuit, rudimenta novorum animalium in Lymnaea stagnali jam ante copulationem
in ovario, microscopii ope, observari, tamen sub forma granulorum irregularium pin-
guium. Paulo post copulationem in oviductu jam observantur , materiae mucosae inna-
tantia, ubi Chorio circumdantur, quod originem suum ducit a membrana mucosa in-
terna sibi relicta oviductus, de cujus formatione ita pergit: « Diese Schleimhaut, aus
« welcher die Eier geformt werden, bildet Anfangs, wie die des Darmkanals, eine zu-
« sammenhängende Röhre, die Form der Eier wird durch stückweise-gleichmässige
« Zusammenziehung des oviductus hervorgebracht, und die Art der Formation der Eier
« aus der Schleimröhre ist ähnlich der Bildung kuglichter faeces bei manchen Thieren.
« Die Schleimröhre des oviductus verliert aber bei dieser Eierbildung ihren Zusammen-
« hang nicht ganz, und dadurch erscheinen die Eier, wie an einen Faden gereiht (3).

Postquam Chorio tecta sunt rudimenta, ex oviduetu per proprium ductum in ute-
rum (4) perveniunt, ubi tegumento mucoso omnia simul conjunguntur , quae materia
mucosa peculiari organo secrelorio (5) producitur,

Quamquam in his animalibus ambo generationis organa aeque sint evolula, unum
tamen individuum maris, alterum feminae funclionibus fungitur.. Si post copulationem
ambo aperiuntur, in mare testiculus convulsione contraetus invenitur, uti etiam visicula

ser

(1) Meckel, Deutsches Archiv für die Physiologie, Halle und Berlin, 1815. Band I. S. 453. et
Band. II. S. 557.

(2) Tiedemann und Trevir,, Zeitsch. für Physiol, , Band. I. Heft ı. $. 5r in nota,

(3) Sermo hoc loco haberi videtur de animalculis spermaticis a multis eodem modo , atque illa
oya Stiebelii, descriptis. Vid. fig. 36, 37, 38 et 39.

(4) Hoc organon nobis idem esse videtur atque illud, quod inter vaginam et ‘oyiductum positum
est, et quod nos fig. 45. littera 2 designavimus.

(5) Probabiliter glandula oviductus. (fig. 45, &.)

28 M. C. VERLOREN,

seminalis, non prorsus lamen semine privala; organa vero feminea parva. Vagina
atque ulerus feminei individui sperma continent , glandula mucosa (dıe Schleim-
drüse) (1) intumuit atque organa masculina sunt parva,

Ovorum foecundationem in oviductu locum haberi credit, quum ita: « Die Eier
« scheinen im Eiergange befruchtet zu werden, indem es nicht wahrscheinlich ist, dass
« der Saame durch den gewundenen Eiergang in den Eierstock gelinge, in der Ge-
« bärmutter aber sind die Eier mit Schleim umhüllt, weshalb sie der Saame nicht be-
« rühren kann,

« Zwei Tage nach der Begattung werden die Eier gelegt” (2).

Ut moneam opus est, ubique hoc loco sermonem haberi de Zymnaea stagnali.

8%. %
DESHAYESII SENTENTIA

Sequitur Deshayesius, qui etiam Cuvierii sententiam. seculus est in deseriptione
analomica Succineae amphibiae (5). Glandulam prostalicam tamen uli festiculum
deseripsit, dum. organi, quod nos ovarium vocavimus et convenit cum organo, quod
Cuvierius in Helice caeterisque praeler glandulam prostalicam. testieulum vocavıt,
mentionem non facit, alque ductum seminalem in glandulam illam desinentem depinxit,

Vesiculae funclionem esse eredit, ut, durante copulatione, penis ejus duelum exereto-
rium penetraret alqueitasperma in vesiculam veniret, ut, quando ova deponerenlur et ori-
ficium ductus excrelorii praeterirent, ibi foecundarenlur, ad quae ita ratiocinans peryenit :
« La d&nominalion de vessie, que M, Cuvier a donnee A cet organe, nous parait peu
« propre A rappeler les id&ees que les connexions peuvent faire naitre. Avec ce mot de
« vessie, pris dans le sens rigoureux des anatomistes, vient se joindre l’idee d’un organe
« de d&puration, d'un organe de secr&lion, annexes des fonclions digeslives et de circula-
« tion, ind&pendans des fonctions de la generation. Si la vessie dont nous parlons £tait
« en effet un organe de secrelion , il faudrait que son issue füt ind&pendante des organes
« genitaux, ou que, tombant dans un cloaque, ce cloaque füt comparable a celui des

« anı-

(t) Probabiliter glandula oviductus.

(2) Lymnaea illa, quae duobus diebus post: copulationem jam-ova. deposuerat, cerle jam antea.
illam funetionem peregerit; quum in iis, quas observavi, semper non nisi post ı5 aut plures dies
post copulationem oyorum depositionem viderim.

(3) Annales des sciences. naturelles, par MM. Audouin, Ad, Brongniart et Dumas, Tom.
XXIlI. Paris 1831, pP: 348.

RESPONSIO ap QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 29

« animaux plus Eleves, chez lesquels une m&me pocherecoit l’extr&mil& anale de l’intestin ,
« la lerminaison des yoies urinaircs , et les ouvertures de la generation (ı). Dans cer-
« taius Mollusques il y a aussi un cloaque ; mais il est affect& aux organes de la gen6ra-

« tion: on peut donc @ire assur& que toutes les parties qui y. aboutissent ont une utilite

«immfediate aux fonctions de la generation seulement (2). Quand le cloaque manque,

« et que malgre cela une serie d’organes persiste, il devient &vident quwils sont d’une ne-
« cessit€ absolue A la generation, et des-lors leur usage ne peut &tre recherche que dans
« des limites döterminees, La vessie, que l’on trouve dans le plus grand nombre des
« Mollusques dioiques ou monoiques, doit donc &tre ne&cessaire A leur mode de repro-
« duelion ; mais quelle fonction doit-elle remplir? Nous verrons hientö! quelle est nolre
« opinion, et comment nous avons &l& conduits A la former. ”

Ita igitur in sequentibus de üis agit: «Il est ä remarquer que la verge est courte,
« et que le pedieule de la vessie l’est lui-m&me aussi. La mdme proportion existe entre
« ces deux organes dans tous les animaux de la m&me famille que nous ayons eu occa-
« sion de dissequer (5). Cette. proportion n’avait pas Echapp& A M. Cuvier; mais
«il nen ayait lir€E aucune consequence (4). Il ctait dificile de conceyoir en effet
« comment, chez les Helices, dans le moment de la copulalion la verge s'introduisant
« dans le cloaque et ensuite dans le vagin, pouyait trouver plutöt l’ouverlure de la ves-
« sie que celle de la matrice. Il &tait plus simple de croire qu’elle s’introduisait dans
« celte derniere pour f&conder les oeufs, et eela parsissait d’autant plus probable, que
« son canal fait la conlinuation du vagin. Dans les Ambrettes, au contraire, le canal
« de la vessie est dans la direction du vagin, tandis que celui de la malrice est lateral,
« contourne et &toit; la verge, pour s’introduire dans le canal de la malrice, serait
« obligee de se couder presque A angle droit, et de plus elle serait beaucoup trop courte
« pour parcourir la longueur de: cette matrice (5). Ilest done beaucoup plus naturel

« de

(1) Mihi illud: haud naeessarium esse viletur, quum eliam in-superiorihus animalibus,, in mamma-
libus nempe , organa generationis el uropo@lica idem habeant orifieium externum, quod idem igitur
in Molluseis quidem locum habere potuisset,

(2) Ex illis, quae diximus , sequitur etiam illud non assumenduin esse; quum eliam Treviranus

vesiculam illam revera esse vesicam. urinariam affirmet, quod autem. eliam. adhuc dubium est, uti
postea videbimus,

(3) Ilud non semper ita esse jam animadyertimus..

(4) Euvierius idem eonsectarium, ex. illa Proportione penem inter et ductum exeretorium vesicu«.
lae jam eflecerat, afirmare tamen non audebat. Vid. supra p. 25.

(5) Si contrarium proposuisset,, prius illi assentirer, quod enim in Suceinea, locum. habere velit,,
mihi multo magis in Helicibus ita esse videlur; sed in icone sua anatomiae Succineae ductum excre-
torium vesiculae loco r, fig. 3j, vaginam penetrare proposuil ; atque ita ductus excretorius yesıculae can-

' dem

30 Mm. C. VERLOREN,

« de penser que la verge, suiyant la direction du vagin, s’introduit dans la vessie, et
que ce n’est pas en vain qu'il existe une. juste proporlion dans la longueur de ces
organes, Nousne doutons pas que la vessie ou plutöt la veszcule copulalrice, comme
elle a &t& nomme&e dans les Insectes, et comme nous la nommerons & l’avenir, n’ait
pour usage non-seulement de recevoir la verge au moment de l’accouplement, mais
aussi de devenir un r&scrvoir pour la liqueur prolifique.

« Tl est incontestable, par les travaux de M. Audouin sur les Insectes, et par les
obseryalions qu’il a faites avec M. Milne Edwards sur les Crustaces, qu’il existe
dans ces animaux une poche copulatrice qui recoit la verge, et qui contient sans
doute la liqueur spermalique apres l’accouplement. La grande analogie qui existe
entre celte poche des Insectes et la v&sicule des Mollusques, indique aussi une ana-
logie dans l’usage, et nous sommes conyaincus que c’est celui qu’il doit ayoir dans
« ces animaux. (elte conviction est m&me plus forte encore par la remarque qu’il est
« Impossible que les oeufs sortent de la matrice pour entrer dans le vagin, sans passer
« devant lorifice ouvert de la v&sicule copulatrice. ”

«
«
«“
«

8. 5.
CARI SENTENTIA,

Pervenimus ad sententiam illustrisimi Cari, qui in libro suo, cui tilulus: Lehrbuch
der vergleichenden Zootomie, Guvierii senlentiam secutus est. (Juum autem Trevi-
ranus et post illum etiam alii novam explicationem horum organorum proposuissent,
ipse, Cuvierii sententiae eliam addiclus, illa organa microscopii ope indagare ince-
pit, atque anno praegresso epitomen edidit (1), ubi afiirmat se revera ova invenisse in
organo a Cuvierio oyarıı nomine designato, quae oya in ovario praesenlia hisce verbis
descripsit: « Innerhalb dieser Säckchen liegen nun die Eikeime und die weiter ent-

« wickelten Eier, und zwar so, dass sie wahrscheinlich in der innern Schleimhaut des
« Or

dem, quam vagina directionem haberet, dum oviductus lateraliter in vaginam penetraret, Sed si accu-
ralius indagamus , videmus ductum exeretorium vesiculae non ibi in vaginam penetrare , verum pone
illam procurrere , alque paululum inferius lateraliter in illam penetrare , uti fig. 34 propositum est;
atque igilur contrarium auctoris sententiae locum habet; dum in Helicibus contra illa directionis con-
venienlia magis perspieua est, Praeterea etiam amplitudo penis et ductus excretorii vesiculae multum
differunt, ita ut penis nungaam ductum illum inire posset,

(1)J. Müller, Archiv für Anatomie, Physiologie und wvissenschaftliche Medicin, Jahrg. 1835.

S. 487.

RESPONSIO an QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 31

« Organs zuerst entstehen, dann abfallen und so frei in der Höhle desselben gefunden
« werden, bis sie durch den Oyiduct austreten. Ihre Zahl fand ich im Verhältniss der
« vielen Lobi des Ovarium immer nur klein und sie selbst so einzeln vertheilt, dass viele
Lobi ganz leer waren, andere nur ein Ei und wieder andere und seltenere mehrere
Eikeime zugleich enthielten. Die Substanz der Wände zeigte sich bei stärkerer Ver-
grösserung stets als die gewöhnliche, mit Spuren von Muskelfaserstreifen durchwobene
« Punktmasse.

« Untersucht man bei Helix pomatia das Innere des Ovarium unter 60 — 90maliger
« Vergrösserung, so finden sich die kleinsten Eikeime als höchst zarte wasserhelle Blä-
« schen, während man in den grösseren bereits das Purkinje’sche Bläschen mit voll-
kommener Deutlichkeit erkennt. Mit blossen Augen schon erkennt man hingegen sehr
« leicht die bereits ziemlich reif gewordenen Eier, welche schon #5 Linie Längendurch-
messer erreichen. Sie erscheinen bei Helix pomatia gewöhnlich oval, während ich
die reiferen Eier bei Helix nemoralis und Limax ater rund fand. Der innere Bau eines
solchen Eies gleicht im Wesentlichen schr dem der Muscheleier , wie ich sie in meiner
erwähnten Abhandlung (Acta Academ. Leop. Carolin. XVI. Bd, Iste Abtheil. )
bereits beschrieben und abgebildet habe, und unterscheidet sich noch schr wesentlich
in seinen Verhältnissen von der Beschaffenheit des gebornen Eies der Weinbergsschnec-
ke, welches bekanntlich von der Grösse einer Erbse ( also gegen 12mal grösser im
« Durchmesser als jener reifere Eikeim ), mit einer Kalkschale überzogen, und von einer
« grossen Menge Eiweiss bei äusserst kleinem Dotter erfüllt ist, Hier hingegen wird nun
« die äussere, höchst zarte Eihaut (Chorion) nur von sehr wenig Eiweiss, dagegen
« grösstentheils von dem sehr bedeutenden Dotter erfüllt, dessen Dotterhaut (welche bei
« den Muscheln bald grau, balı gelb, bald roth ist) ich hier bei verschiedenen Arten
« von Helix und Limax immer gräulich, und von zart gekörntern Ansehen , mit Ausnahme
« der ganz hellen Cicatricula, an welcher nur eine einfache Schicht Körnchen be-
« merkbar ist, gefunden habe, In dieser durehsichtigen Scheibe der Dotterhaut nun,
« welche ich Cicatricula genannt habe und welche sicher in ihrer Entstehung durch das
« sogleich zu beschreibende Bläschen bedingt ist, erkennt man stets mit grösster Deut-
« lichkeit ein zartes, immer kreisrtundes wasserhelles Bläschen, welches ich auch schon
« in den Muscheleiern einigemale gesehen (s. d. angef. Abhandlung, S. 16.), jedoch
. «noch nicht stälig genug gefunden habe, um mich so entschieden darüber erklären

«zu können, als es mir nun nach dieser bestimmten Entdeckung bei den Gasteropoden
«möglich ist, Dieses Bläschen ist ziemlich fest, denn bei mehreren unter dem Glas-
« schieber zerdrückten Eiern sah man dasselbe noch in vollkommener Integrität , und
« es leidet keinen Zweifel , dass man dasselbe als das von Purkinje zuerst aufgefun-

« dene eigentliche Urbläschen des Eies anzuschen habe, mit welchem es auch durch
« sein

32 NM. C. VERLOREN.

sein balliges Verschwinden übereinstimmt, da man im Dotler geborner Schneckeneier
dasselbe nirgends mehr wahrnimmt. — Und so weit für jetzt die Betrachtung der Eier
dieser Schnecken im Eierstock,, welche zunächst hier nur den Zweck haben sollle,
die Bedeutung dieses Organs als Eierstock ausser allen Zweifel zu setzen (1)!

De animalculis spermaticis, quorum praesenliä Treyirani sentenlia praetipue niti-
tur, sequentia dieit: « Fasse ich vielinehr zusammen, was mir ein sorgfältiges Beden-
«ken und Vergleichen über diese allerdings schr sonderbaren und merkwürdigen Or-
« gane gelehrt hat, so wiirde ich jene Fäden nur als stärker entwickelle oseillirende
« Wimpern . wie sie als den Geschlechtsorganen un! namentlich den Eiergängen angehö-
«rig nun von Purkinje fast durch das ganze Thierreich nachgewiesen worden sind,
« betrachten können. Wirklich sind auch diese Oseillationen an frischen Stücken dieser
« Eierleiter unter dem Mieroscope sehr auffallend, und enthalten. unfehlbar auch den
Grund jener Verschlingungen der freien Fäden wie der von Treyiranus geschenen
« Bewegungen umherschwimmender Fäden. Ob hingegen nicht jene runden scheibenar-

«tigen Körperchen spermatische, in,die weiblichen Organe eingedrungene Bildungen
« seyen, wäre eine Frage, die ich vor der Hand nur mit Wahrscheinlichkeit zu bejahen
« wagen möchte, bis weitere Untersuchungen auch hierüber genugsames Licht verbreiten.
« Einstweilen muss ich jedenfalls die so, langen und zu so eigenen Spiralwindungen
« geeigneten Wimperhaare des Oviducts bei den Schnecken als eine mit ihrer hochent-
« wickelten Sexualilät in genauestem Rapport stehende merkwürdige Erscheinung be.
« Trachten.”

Invenit etiam in Helice arbustorum, nemorali et horiensi ex orificio generationis
externo post copulationem peculiare pendere corpus, crinis flexi instar (fig. 26). Dum
hocce corpus extraheret , vidit illud totam longitudinem pedis horum animalium referre,
Utraque extremitate spirahler erat contortum et media parte magis lurgidum. Idem or-
ganon jam anltea, tamen non accurale, descripserat Nitzsch (2).

Conslare dieit Carus ex albumine inerassato atque structuram habere lamellosam ,
quarum intimae lamellae consistentiae mollioris sunt. Elasticae sunt praecipue ejus extre-
milales longae et filiformes, quae ceircum sese volvuntur. Tota il!ius forma demonstra-
bat, libere esse evolutum atque cohaesisse cum nulla alia parte, dum non nisi poslea ei
patebat, unde ducebat originem. Contigit nempe ei, illud diverso evolutionis stadio ob-

ser-

(1) Illae observationes plane contra nostras denominationes pugnant, alque nihil contra dieendum
habeo, quam ut afferam Microscopium fallax esse instrumentum , cujus ope‘ saepe id yidemus,
quod optamus, et meas observationes sine adhibito mieroscopio non permittere ıllad organon ovarium
vocare, {

(2) Meckels Archiv für Physiol, , Jahrg. 1826, S. 629.

RESPONSIO An QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 33

servare in duclu excrelorio organi, quod Cuvierius uti vesiculam deseripsit, atque
cui false Swammerdammius secretionem 'sucei purpurei adseripsit, e quo in sac-
culum communem generationis dimittitur, dum post copulationem amiltitur, ut novum
deinde formelur.

Putat igitur duas rugas longitudinales paginae internae duclus excretorii vesiculae
(fig. 25. a.), in eujus fundo vulgo concrementum parvum fuscum invenitur,' uti etiam
diverliculum (fig. 25. d.), quod Jure Brandt (ı) ad latus hujus ductus depinzit ,
inservire, ut in illorum cavitate corpus illud spirale evolveretur. Etiam in Helice poma-=
tia illud invenit, sed nunquam totum evolutum,

De functione hujus organi, cujus analogia, nisi‘in hasta amatoria ejusdem animalis et
Torsitan in Canali Needhamensi Sepiae, in nullis’aliis animalibus invenitur ‚ sequentia putat:_
« Die hermaphroditischen Schnecken, als die eigentlichen Repräsentanten ihrer Classe ‚ der
« Bauchthiere (Gasterozoa) haben die Bedeutung, die mächtigste Entwickelung der
« Bauchorgane und somit auch des Sexualsystems darzubilden; daher schon das gleichzeitige
« ausserordentliche Entwickeln von beiderlei Geschlechistheilen , ‘daher die unmässige Ent-
« wiekelung von parasitischen Erzeugnissen (denn wo wäre sonst ein Eingeweidewurm,
« wie das von mir beschriebene Leucochloridium (2) möglich , ‘welcher beinahe die Län-
« ge der Schnecke selbst erreichend, zwischen den Eingeweiden sich bis’zu den Augen
« heraufwindet), daher die luxuriösen vielästigen Absonderungsorgane am Geschlechtsap-
« parat vieler Schnecken, daher die enormen Wimperhaare in den Oyiducten der Schnec-
«ken, und daher endlich‘ auch die merkwürdige Erscheinung, dass selbst die Abson-
« derungen der mit dem Geschlechtsapparat verbundenen Secretionsorgane nicht immer
« formlos ausfliessen , sondern hie und da @estalt und zwar selbst eine sehr entwickelte
« Gestalt annehmen. Davon ist denn ein Zeugniss der sogenannte Liebespfeil, als ein
« erdiges oder knöchernes Gebilde, und ein anderes Zeugniss lernen wir in dem hier
« zuerst ausführlich beschriebenen elastischen Spiralkörper , als einem eiweissstofligen
« Horngebilde kennen. — Eine besondere Function ist diesem Gebilde übrigens schwer-
«lich zuzuschreiben, es sey denn, dass es dazu beitrage, die Erregung und Spannung
« des Geschlechtsapparats überhaupt zu vermehren. — Schliesslich will ich nur noch
« bemerken , dass bei Limax eben so wenig von diesem Spiralkörper als vom Liebespfeil
« eine Spur vorkommt. ”

De tesliculo caelerisque generationis organis nihil affert.

(1) Medieinische Zoologie, Bd. IT. Taf, 34. Fig. 5. c.
(2) Kerhandlungen der Leop. Carol. Academie , ızter Bd.

se ”. C. VERLOREN,

8. 6.
WAGNERI SENTENTIA,

Wagnerus, primum Trevirani sententiae addietus (1), postquam Cari observa-
tiones acceperat, illa experimenta iteravit, qua in re Caro consensit, quod nempe
ovarium Cuvierii re vera oya conlineret (2). Credit animalcula spermalica talia esse
habenda, quorum praesenliam e tribus illis explicari posse putat: «l) Der Eierstock
« produeirt gleichzeitig mit den Eiern Samenthierchen, was mir unwahrscheinlich ist.
«2) Die Samenthierchen gelangen aus dem Hoden des Zwitterthiers durch den Eiergang
«in den Eierstock. 3) Die Samenthierchen treten nach der Befruchtung aus der anderen
« Schnecke in die zu: befruchtenden Eierstöcke. Dann müssen die Samenthierchen vor
« der Befruchtung fehlen. ”

Haec praeterea leguntur de illo organo, quod testiculus est habendum: « Ist ein ei-
« gener Hode vorhanden, so fragt es sich, ‘wo ist derselbe? Was Cuvier für Hoden
«nahm, scheint mir das Organ nicht zu sein; nie fand ich darin Samenthierchen.
« Immer enthielt es zahlreiche Fetttropfen von verschiedener Grösse , welche ich für Dot-
« terfett nahm. Ich suchte anhaltend nach Doltern und Keimbläschen; letztere fand
«ich niez ich liess mich jedoch verleiten (Zehrbuch 307), einzelne grössere oyale
« Körper, welche wieder zahlreiche Fetttröpfehen enthielten, für Eier oder Doltern zu
«halten. ”

——

Eodem libro etiam aliquid, e dissertalione Troschelii (3) desumptum, inveni-
tur (4), ubi habetur , illum animadvertisse auetorem, uli jam antea Müller im Jah-
resberichte (Archiv 1834. p. 67) organon, a Guvierio aliisque penem vocalum, proprie
penem non esse, sed cum praepulio esse comparandum, quod durante copulatione
magnam muci quantitatem secernit ; penem contra esse habendum, organon illud par-
vum tenue, quod post evolutionem illius praeputii foris prodit atque solum vaginam
intrat (5).

Idem

(1) Lehrbuch der vergleichenden Anatomie, $. 226,

(2) Wiegmann, Archiv für Naturgeschichte , Beılin , 1835. Jahrg. I, B. 1. S. 368,

(3) Troschel, Diss. de Lymnacaceis seu de Gasteropodis pulmonatis, quae nostris in aquws
vivunt, Berolini 1834,

(4) Wiegmann, Archiv für Nat. , Jahrg. I. Bir. 5, 326

(5) Etiam Treviranus antea illud auimadvertit; quum organon, a Cuvierioin Planorbe atque

Lynınaga penem yocalum, non ita, verum sacculum penis vocarerit, In Zimace tameu nomen pe-
nis

RESPONSIO ap QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 35

Idem ae Cuvierius organon ovarium 'esse putat, quia in Zymnaeo z»alusiri ovis
repletum invenit. :

Seriptor eliam non observavit plura individua durante copulatione eohaerere; sed vidit
duo individua , postquam semel eopulationem instituissent, suas mutare funcliones, ita ut
individuum,, quod primum functionibus maseulinis functum fuerat, nunc femineas per-
agat funcliones et vice-versa.

Run
TREVIRANI sEnTEnTIA,

Lubenter a praecedentibus ad Trevirani senlentiam properamus, qui primus alıam,
quam Cuvierius horum organorum dedit explicationem , alque jure ut mihi videtur,
quemque eliam praecipue nos secuti sumus.

In illis, quae de organis generalionis nonnullorum molluscorum seripsit (1), ovarium
Cuvierii das traubenfürmige Organ vocavit, cujus ductus excretorius yel in duos
dividitur ramos, quorum unus ad organa masculina, alter vero ad feminea confertur ;
vel in suleo, intus per oviductum decurrente, aperitur. Organon illud materiem foe-
cundantem, cum illa superiorum animalium convenientem alque animalcula spermalica ,
in omnibus -Pneumonicis ejusdem naturae, continentem , secernit. r

Liquor vero hujus organi etiam in ulerum, ita vocat oviductum (malricem Cuvie-
rii) confertur, ubi functionem liquoris feminei peragit. Conceptio solitaria tamen lo-
cum habere non potest, quare enim tunc, durante copulatione, per penem ejaculare-
tur? Tantum id locum habere potest, quod in copulatione, vel pars liquoris in ufe-
rum conferalur, dum altera pars, per penem ejaculata, liquoris partem, in utero
alterius individui praesentem, foecundaret, dum prius individuum vice-versa ab altero
eadem ratione foecundaretur; vel quodque individuum , quamquam ad utramque gene-
rationis funelionem sit'aptum , unam tantum harum functionum peraget. Credit tamen
primum casum locum habere; atque igitur idem liquor et masculinus et femineus esset.

Ante conceptionem ova non adsunt ‚ Sed in ulero oriuntur ; embryo tamen jam anle
ovum existere polest.

Ovarium (testiculum Cuvierii) die Mutterdrüse vocavit, cujus funclionem esse

ere-
tis retinuit, ‘nbi tamen mihi idem locum habere videtur atque etiam- re vera esse sacculum aut

praepuliom penis. Quum tamen organon illud, quidquid sıt, ad penem cerie pertineat, nonien
penis pro toto organo retinwimus,

(1) Zeitschrift für Physiologie von Tiedemann und Trey iranus, Heidelberg 1824. Band. I. 5, ı.
E2

36 ". Co VERLOREN,

credit, ul materiem ad’ testarum formationem ‚inservientem producat, Organon illud in
Lymnaea stagnali in duo alia dividitur, quorum unum, die Mutterdrüse, alterum
die Hodendrüse, quam cum prostata superiorum’animalium comparat, vocavit (1).

Functionem organi das drüsige Mutterband (glandula prostatica , pars testieuli Cu-
vierii) esse opinalur, ut maleries glulinosa (Zaich) ab illa secernerelur, quacum ova
obdueunlur (2).

Vesiculam non ad organa generationis pertinere dicit, sed vesicam urinuriam esse
putat, quia obseryavit in Zimace atro communicalionem parvo duclu excretorio exsiste-
re inter sacculum calcareum Swammerdammii alque duclum excretorium vesiculae.
Quum nunce Jacobsen in saceulo calcareo acidum urieum invenerit (3), uti in reni-
bus et vesica urinaria superiorum animalium invenitur, sequitur organon illud renem
alque igitur etiam vesiculam , quacum ductu communical, vesicam esse urinarıam. Eliam
Treviranus se acidum illud in saceulo calecareo Zymnaeae slagnalıs invenisse testa-
tur, non vero in vesicula. Illa communicatio vero non semper locum habet; sed dieit
etiam in superioribus animalibus illam non semper existere vesicam inter et renes (4).

Postea autem de nonnullis sententiam suam mutavit (5), praecipue quoad organa,
quae die Muiterdrüse et das traubenförmige Organ vocaverat; quum dicat se inve-
nisse ova in die Mutterdrüse alque igilur organon illud ovarium, atque das trauben-
förmige Organ testieulum esse, de quibus uli etiam de nonnullis aliis sequentia habet:
« Neuerlich fand ich indess bei einer Nackischnecke, die ich gleich nach der Begattung
« öffnete, in diesem Eingeweide runde Bläschen, welche das Ansehen wirklicher Eier
« halten. Dieses Organ, das ich früher die Mutterdrüse genannt habe, scheint also der
« Eierstock zu seyn, Die übrigen Drüsen an den Zeugungstheilen der Schnecken: können
«nur zur Secrelion entweder eines Safts, welcher dem der Prostata der Säugthiere zu

« Ver-

(1) Quod in Zymnaea stagnali die Hodendrüse vocavit, ovarium est, atque igitur illud proprie
die Mutterdrüse vocafe debuisset, dum hoc loco die Multerdrüse peculiare est organon secrelorium ,
quod tantum in Lymnaea atque Planorbe observamus , et quod nos glandulam oviductus vocavimus.

(2) Organon illud non pertinere ad organa feminea, verum ad masculina, nos docet struetura
Limacis cinerei, ubi ductui seminali, non vero oviductui adhaeret, atque idem est organon , quod
Treviranus in Planorbe cornco die Drüse des Ruthencanals vocavit,

(3) Journal de Physique, Tom. XCI p. 318. j

(4) Organon illud, quod Treviranus ductum esse dicit, etiam in Limace rufo imveni,, non yere
illud orificum habere in ductu excretorio vesiculae neque etiam in renibus ; sed videlur parvus
esse musculus sub renibus diaphragmati aflixus, altera vero extremilate ductui excretorio vesiculae
uti eliam sacculo communi generationis,

(5) GR. Treviranus, die Erscheinungen und Geselze des organischen Lebens, Band, II,
Abth. 2. S, 29. Bremen 1833, Tiedemann und Treyiranus, Zeitschr. für Phys. , Bd. V« S. ı40.

RESPONSIO'4n QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 37

« vergleichen ist‘, oder der Materie, womit die Eier überzogen werden, oder zu andern
« Nebenzwecken dienen. Das Letztere ist mit den blinden Gefässen der Fall, die sich
« bei den Arten der Gattung Helix in den Hals eines muskulösen Sacks öffnen. In die-
« sem Behälter erzeugt sich ein steiniger Körper, der Liebespfeil, den jene Schnecken
« vor der Begattung hervordrücken und auf eine kleine Entfernung gegen einander wer.
« fen, um, wie man vermuthet , sich dadurch zur Paarung anzureizen, vielleicht aber
« auch nur, um sich einer abgesonderten Materie, die ihnen bei der Paarung hinderlich
« seyn würde, zu entledigen. Die blinden Gefässe finden sich nicht bei andern Schnec-
« kengattungen, die keinen Sack mit einem solchen Pfeil besitzen. Sie secerniren daher
« ohne Zweifel die Materie, woraus derselbe gebildet wird.

«Nach dem so eben beschriebenen Bau und Inhalt der Zeugungstheile der erwähnten
« Gasteropoden kann die Fortpflanzung derselben durch Selbstbefruchtung geschehen,
« und ihre Begattung blos den Zweck haben, die Ergiessung des Saamens auf die Eier
« des nehmlichen Individuum ‚ welchem der Saamen angehört, und den Abgang der
« Eier zu bewirken. Dass dies wirklich sich so verhält, machen Umstände, die ich
«nach der Paarung der Weinbergschnecke ( Helix pomatia) und der schwarlzen
« Nacktschnecke ( Limax ater L, Arion empiricorum F&russ.) bemerkt habe, wahr-
« seheinlich.

Observavit nempe illa animalia, durante copulatione, non in motu esse, verum tor-
pere, nisi paululum tentacula excipias. Pars pedis et capitis aliquammodo etiam tre-
muit. Peracta illa functione in eorum vyagina, utero atque pene sperma non invenit;
uterus tantum materiem mucosam , omnibus eorporibus organieis destitutam, continebat,
Vas excretorium testiculi contra spermate scatebat atque plenum erat animalculorum
spermaticorum.

Sententiae ejus hisce ipsius verbis finem imponere placet: « Man sahe manche Gaste-
« ropoden, die sieh sonst paaren , ohne Begattung fruchtbare Eier oder lebendige Junge
« gebähren. Die Paludina Yiyipara erzeugt, ganz abgesondert von allen andern Indivi-
« duen ihrer Art, immerfort lebendige Brut. Es ist also gewiss, dass Selbstbefruchtung
« jenen 'Thieren im Allgemeinen zur Fortpflanzung genügt, Indess auf der andern
« Seite ist es doch unerklärbar, warum bei denen Schnecken , die Hermaphroditen sind ,
« von dem Ausführungsgang des traubenförmigen Organs ein Canal zur Ruthe geht,
« wenn man nicht annimmt, dass unter gewissen Umständen auch wechselseitige Be-
« fruchtung bei ihnen eintritt, wodurch vielleicht der Brut gewisse Eigenschaften ertheilt
« werden, welche derselben bei der Erzeugung durch Selbstbefruchtung fehlen. Diese
« Voraussetzung schliesst sich an den, im Isten Bande unsers Werks (S. 125.) aus Er-
« fahrungen über die verschiedene Art der Fortpflanzung der Blattläuse und der Daph-

«na

38 > >M. GC VERLOREN, 3

« mia longispina ohne Begattung und nach vorhergegangener Paarung gezogenen Schluse,
« und erhält durch dieses Zusa’nmentreffen Bestätigung. ”

8. 8.
PREVOSTII sENTENTIA

Quinque annis post Treviranum, Prevostius epitomen edidit de generatione
Lymnaeae stagnalis, alque aliquot annis post nonnullorum aliorum Gasteropodorum » '
ubi illius viri sententiam, quamquam inscius, seculus est ( 1).

Sententia sua eliam praecipue animalculis spermatieis nilitur, quae in omnibus Pneumo-
nieis in lesticulo (Ovario Cuvierii) se invenisse testalur. Praeterea in ovario (testiculo
Cuvierii), quod organon jam ante Treviranum ila vocavit, ova invenit, quae
in descriplione generalionis Zymnaeae stagnalis ila proposuit: « La substance jaune
« que renferment les cul-de-sacs de l’ovaire, est composee de grains arrondis de diverses
« grosseurs: les plus gros ont 0,"2. Ces corps se brisent avec facilit@, et l’on voit qu’ils
« sont, comme les jaunes des oeufs d’oiseau, compvuses d’une enveloppe qui contient
« de tres petits globules plus ou moins colores, dont le diametre n’exc&de pas 0,n002.

« Les jaunes franchissent la premiere portion de l’oviduelte, qu’on pourrait comparer
«& la trompe de Fallope; ils s’y Joignent & une portion de mucus, et dans le renfle-
« ment spherique; ils s’en enveloppent plus compl&tement encore dans le col qui suit
« le renflement; l’oeuf se faconne, et prend Peenveloppe externe qui l’isole, dans la
« grande cavil&E de l’oviducte ; les oeufs s’agglomerent les uns aux autres entre eux,
« forment une masse alongee, cylindrique, reydiue & l’exlerieur par une couche de
« mueus plus dense, bien ‚qu’&galement transparent.”. s

Vas deferens (oviductum Cuvierii) epididymem vocavit atque ductum seminalem,
vas deferens. Animadvertit etiam in oviductu Limacis cinerei sulcum non observari,
verum vas deferens (ductum seminalem) externe per illum procurrere, quod Trevira-
nus negayerat, quum dieit Cuvierium illud perverse depinxisse.

Vesieulae funetionem esse credit, ut, durante copulatione, penem susciperet alque
sperma in illam ejacularetur; quod autem secundum eum non semper locum haberet ;
quum in descriptione Zymnaeae dieit: « L’oviducle et la vesicule au long col s’ouyrent
« & lexterieur par un me&me orifice. J’avais retrouv& la liqueur spermatique dans la ve-
« sicule au long col, et son conduit m’ayait souvent paru assez dilat® pour admettre la

« Ver-

(1) Ann, des Sciences nat., Tome XXX. An. 1833 p. 33 et 43.

RESPONSIO av QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 39

« verge. J’ai tent& quelques experiences dans le but de reconnaitre si cet organe y &tait
« introduit, ou s’il se logeait dans l’oviducte. J’ai pris deux Lymnees accouples, et j’ai
« divise le penis du mäle avec des eiseaux bien tranchants; la dissection m’a montre que
« la portion ainsi separ&e demeurait engagee dans le canal de la vesicule au long col,
« pour la plupart des cas; toutefois la chose n’&tait pas constante, et je l’ai retrouvee
« aussi dans l’oviducte. Les oeufs peuvent done &tre f&condes de deux manieres, ou
«immediatement & l’oviducte, ou ä leur passage au-dehors; et, dans ce dernier cas,
«la vesieule au long col verserait sur eux la liqueur seminale quelle contiendrait en
"« reserve. ”’

Idem in Aelice pomatia atque Zimace rufo locum habere credit; in Zimace vero
einereo opinalur oviductum aceipere penem, ratione habita longitudinis penis et vesi-
eulae, atque etiam quia animalcula spermatiea in vesicula post copulationem non invenit.

9.
BRANDTII et RATZEBURGII sententıa

Accedimus tandem ad Brandtii et Ratzeburgii sententiam, qui etiam eidem,
cui Treviranus, sententiae addieli, inscii tamen fuerunt , uti dicunt, Prevostii
sententiae atque probabiliter eiiam Trevirani; quum nusquam mentionem de illo
fecerint.

In denominatione tantum differunt glandulae prostaticae (partis testiculi Cuvierii),
quam epididymem (Nebenhode) vocant. Dicunt etiam se non invenisse ova in testiculo
( ovario Cuvierii). Post copulationem saepe sperma etiam e pene effluit atque vesi-
eulae multifidae Helieis tune vacuae inveniuntur, dum hasta amatoria deest.

Praeterea de harum partium natura sequenlia tantum dicunt: « Die Naturforscher
« folgten in der Deutung der Geschlechtsorgane meist Cuvier. Eigene anatomische Un-
«tersuchungen des Verfassers, die mit den ganz neuerdings von Prevost in den Me-
« moires de la SociefeE de Physique et d’Hist. Nat. de Geneve, tom, V. 1832,
« p. 120. mit abb. gegebenen Deutungen, von denen er erst nach Beendigung der eige-
«nen Beobachtungen Kenntniss erhielt, übereinstimmen , veranlassten ihn, 'zu der al-
« lerdings noch näher zu prüfenden Meinung zuwück zu kehren , dass der schon von
«Swammerdam (Z:iblia Naturae, Tom.I. p. 125.) und Wohnlich (Diss, de
« Hel. Pom., p. 33. et 36.) als Ovarium_angesehene Körper der Eierstock , nicht aber
« wie Guvier will, der Hode sei. Dafür sprechen auch sein grosses, periodisch zuneh-
« mendes Volumen, das Vorkommen von Eiern, die nach Swammerdam sich in
«ihm entwickelen, ferner nach Prevost das Eindringen von Injectionsmasse in ihn,

« die

rn) "m. GC VERLOREN,

sie in den Eierleiter gespritzt wurde, und der Mangel von Saamenthierchen. — Auf
die Hodennatur des oben gegen Cuvier als Hoden genommenen, von Swammer-
dam und Wohnlich zwar nicht dafür erklärten Körpers, deuten aber seine im Ver-
hältniss zu dem für den Eierstock gehaltenen Organ nur geringe, periodisch nicht an-
sehnlich zunehmende Grösse, die baumförmige Textur, die Zartheit seiner kleineren
Ausführungsgänge , die eigenthümliche Schlängelung seines Hauptausführungsganges,
den man freilich nur mit Mühe von seiner, von Cuvier überschenen , kleinen Diver-
tikel ähnlichen Windung an bis in den Nebenhoden verfolgen kann, dann der Mangel
rundlicher Körperchen , die man für Eierchen halten könnte, und endlich das Vor-
kommen einer schon von Swammerdam wahrgenommenen weisslichen , dieklichen
Flüssigkeit, eben so wie nach Prevost von Saamenthierchen in ihm, — Möchte

‚ doch ein Naturforscher bei solchen Controversen durch gründliche Untersuchimgen

über Entwickelungsgeschichte der Schneckeneier im Mutterkörper bis zu ihrem Austritt
noch vollends die Sache zur Entscheidung bringen.”
la quamquam pauca allata, tamen laudanda mihi esse videnlur; quum non uli

Treviranus atque Prevostius e praesentia sola animalculorum 'spermalicorum ex-

plicare conati sint, quid /estculus, quid ovarıum foret, Hoc ultimum praecipue mihi
oplima esse methodus videtur,, quae nobis hac in re certiludine aliqua viam monstrare

potest, quam ob causam eam in ultima disquisitionis nostrae parte secuti sumus in expli-
candis horum organorum funclionibus.

(v) Brandt und-Ratzeburg, Medicinische Zoologie, Berlin, 4°. 1837. Band. II. 5, 318,

PARS

‘

RESPONSIO an QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. al

PARS ULTIMA.

COMPARATIO, RECENTIORUM SENTE:NTIARUM DE ORGANIS GENE-
RATIONIS GASTEROPODORUM PNEUMONICORUM, TAM INTER
SE, QUAM CUM PROPRIIS INDAGATIONIBUS,

DE OVARIO ATQuUE TESTICULO.

ir rima, quae nobis sunt tractanda organa,, sunt ovarıum atque Zesticulus, de quibus
praeclari viri, ut Treviranus, Carus, Brandtius, Wagnerus aliique etiam
nunc inter se disputant.

Duas hac de re vidimus esse sententias, unam, organon (festiculum) in ultima
corporis parte hepate involutum esse ovarıum, dum plurimi tune organon (ovarıum)
in media corporis parte sub intestinis positum testiculum habent ; alteram vero , prius
organon Zesticulum , posterius vero ovarium esse. Stiebelius, Carus, Wagnerus
atque Troschelius dicunt, se ova invenisse in organo hepate inposito (Zestieulo),
quae ova Carus etiam descripsit atque depinxit. Brandtius contra et Ratzebur-
gius testantur se non invenisse ova in illo organo, dum Preyostius alque Trevi-
ranus ova in altero organo sub intestinis posito ( ovar.o) invenerunt atque descripse-
runt , uti et in priore organo (Zesiiculo) animalcula spermatica.

Videtis igitur magnopere differre illas sententias atque horum virorum obseryationes nun-
quam ad finem ducere posse; sed ad alias confugiendum esse. Debemus igitur variis
temporibus, et ante et post copulalionem , uti eliam post ovorum depositionem, horum
organorum naturam ei statum indagare. Videamus igitur quid observationes nos doceant.

Jam antea (pag. 5 et7) observavimus horum organorum magnitudinem pro vario anni
tempore et animalis statu valde differre, Zestieulum nempe, instante copulatione, maxi-
mam suam ampliludinem acquirere, dein vero post copulationem multo minorem
fieri; ovarium contra anle copulationem parvum esse, peracta vero illa functione in dies
magnitudine crescere, donee, paryo tempore antequam ova deponantur, summam referat
magnitudinem , une .eliam ova‘ manifeste in ‘eo. observantur. Depositio illa ovorum

FF.“ fe-

42 Mm GC VERLOREN,

fere 15 diebus post copulalionem locum habet et post illam rursus amplitudine decres-
eilt ovarium. Quae quum ita sint, rogo, quare ovarium, si esset Zesticulus, post co-
pulalionem muagnitudine augeretur, non potius diminueretur ? quare Lesliculus con-
tra, si essel ovarium, stalim post copulalionem diminuere/ur, quum tamen oviductus
non augealur neque.ova conlineal ?

Sed illud locum habere posset, duo adesse ovaria, atque tune unum, hepate involu-
tum , ovarium, alterum ulerum vocare potuissemus; ila ut post copulationem oya vel
rudimenta ex ovario in uterum conferrentur ibique foecundarentur atque magnitudine
augerenlur; tali modo oyarii diminutio et uteri auclio facile esset explicanda. Sed sihoc
ita est, rogare debemus, ubi tune quaerendus sit Zeszzeulus? Nihil restat quam glandula
prostatica; sed si illa testiculus esset, quare tunc ductus seminalis in Succinea altque
Planorbe non in glandula illa desinat, verum ad ovarium procurrat ? Et quid tunc in
Lymnaea slagnali esset lesticulus, ubi deficit glandula illa ?

Illud tantum assumi potest, tesliculum, uti Treviranus proposuit, simul liquorem
masculinum et femineum secernere, ita ut lunc durante copulatione, vitelli, jam in
testiculo praesentes, in ovarium conferantur, dum sperma per penem ejaculetur; quae
sententia tamen mihi non valde arridet.

Praelerea eliam animadverlendum est, ovarium in Planorbe atque Lymnaea eundem
lıabere colorem, quem vitelli ovorum, tesliculum contra colorem albidum cinereum;
deinde structuram testiculi atque vasis deferenlis multo magis convenire cum illa testi-
culi et vasis deferenlis aliorum animalium, quam quidem cum structura ovarii (1);
denique nunguam in aliis animalibus observari, tali magnitudinis ratione ovarium et tes-
ticulum inter se esse disposita , qualis ibi locum haberet, si testiculus ovarium, aldque
ovarium tesliculus esset; quum lune testiculus post copulationem quidem quinquies
major foret, quam ovarium,

Ben,

DE VESICULA.

De vesiculae functione Ires praecipue attulimus senlentias: nempe, secundum Tre-
viranum vesicam esset urinariam , vel secundum Deshayesium aique Pre-
vostium inseryire ad sperma durante copulatione accipiendum, quo tunce ova, quım
deponuntur, foecundarentur, vel materiem secerneret, secundum Cuvierium, Oke-

nium

(x) Vid. bac in re J. Müller, de glandularum secernentium struclura penitiori earumque prima
formatione. Lips. 1830. Tab, ı5 et 16,

RESPONSIO sn QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 43

nium et Müllerum (ı), quacum ova albumine, testa aut glutine obtegerentur,

Coutra Trevirani sententiam, vesicam esse urinariam, Jam antea id pugnare vidi-
mus, quod communicalio, quam Treviranus descripsit, renes «inter et vesiculam non
existat (2). Praeterea eliam observavi vesiculam illam simul cum organis generationis
augeri atque decrescere,, et in individuis nondum prorsus adultis, ubi tamen omnia orga-
na, praeler illa generationis, quae adhuc erant parva, tota Jam erant evoluta atque
igilur eliam renes, vesicula tam exigua erat, ut fere non obseryari posset; si igitur vesi-
eula illa esset vesica urinaria, quare tunc non simul cum renibus, verum cum organis
generationis evolveretur ?

Contra alteram sentenliam, pro qua pugnant observationes Prevostii, id diei
potest, ovarium post copulationem in dies augeri, quod non explicare possumus, nisi
assumamus foecundationem stalim post copulationem locum habere. Convenientiam
llam cum sacculo copulatrice (poche copulatrice) insectorum , quam Deshayesius
alfert, negare non possumus; sed in his animalibus jam ante copulationem ova prorsus
evoluta adsımt. Praeterea eliam rogare possumus, quare illud in Zimace cinereo non
locum haberet, atque, quare vesicula illa omnino opus esset, quum etiam secundum
Prevostium foecundatio in oviductu locum habere posset ?

Quoad tertiam sententiam animadvertendum est, non omnium Pneumonicorum oya
testa eircumdari, uti Limacis cinerei, Planorbis, Lymnaeae ; pro formatione albu-
minis tamen pugnat corpus spirale, ex albumine incressato formatum, quod Carus in

duetu exeretorio vesiculae in Helicıdus invenit. Eliam in caeteris animalibus organon
tale peculiare, ad albuminis secretionem inserviens, non invenilur; sed ab ipsis oviductus
membranis secernitur, quod etiam in Pneumonieis locum habere videtur, quum in He-
leibus in media oviduetus parte ova jam tenui testa circumdata invenerim , atque igi-
-tur in prima oviductus parte jam albumine erant circumdata.

Functionem hujus organi igilur explicare perdifiieile est, quae difficultas etiam
erescit, quum in Hedice arbustorum observemus ‚ huie organo aliud etiam nondum
memoratum adhaerere, cujus functionem .nullo modo suspicari possumus.

52;

(x) Müller vesiculam inter glandulas enumerat, quae inserviunt ad albumen aut testam ovorunz
\secernendum. De gland. secern. structura penit: , P. 44.
(2) Vid. hujus disg. pag. 36, nota 4.

44 Mm. © VERLOREN,

8.5
DE VESICULIS MULTIFIDIS.

Treviranus vesiculas multifidas inseryire credit ad formationem hastae amatoriae ,
Okenius vero ad formationem ovorum, dum etiam Müller 1.1. illas enumerat si-
mul cum vesicula inter glandulas ad albuminis testaeque secretionem inservientes, atque
de Blainville quoque testatur scriptores adesse, qui cum vesiculis seminalibus illas
comparaverint.

Contra primam sensenliam afferri potest, etiam in Vaginulo Taunaisit atque Par-
macella Olivier:ii vesiculas illas inveniri, non tamen hastam amaloriam adesse,

Contra secundam autem etiam in Vaginulo Taunaisti vesiculas illas non cum organis,
femineis, verum cum masculinis cokaerere; alque igitur earum ulilitas non inter femi-
neas, verum inter masculinas funcliones est quaerenda,

Cum tertia autem conecinit, quod Brandtius alque Ratzeburgius obseryaverunt
vesiculas illas post copulalionem vacuas inveniri; liquor vero, quem continent, mihi
a spermate alienus apparuit atque illas omni fere tempore plenas hujus liquoris inveni.

Quum Helieibus solis sit proprium, ut ova in antro subterraneo deponent, primum ,
anlequam Faginul structuram videram , credebam vesiculas illas quidem posse inservire
ad parietes hujus antri malerie glutinosa tegendos,' ut hac ralione firmius redderetur
antrum. Quum autem in Vaginulo Taunaisi? in orificio organorum masculinorum
aperiantur, illa sententia non amplius mihi tantopere arridet, quamquam locum quidem
habere posset,

Organon vasculare , quod in Onchidio Peronit obseryamus (fig. 40. e. e.), fortasse
quidem, quoad functionem, cum vesiculis multifidis convenit. Organon illud valde con-
venire videlur cum vesiculis seminalibus insectorum (1).

DE HASTA AMATORIA.

Hastam amaloriam non, si bene intellexi Okenii verba (2), posse inservire, ut
organa generationis illius ope contra externas defendantur injurias, cuique facile pate-
bit, ejus situm atque formam obseryanti. ”

Pro-

(1) Conf, Ann. des Sc. Nat., Tom, I. Pl. 5. fig. 5.
(2) Vid. hujus commentalionis , pag. 26.

RESPONSIO an QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 45

Probabiliter inservit, uti plurimi credunt,, ut Helices hujus hastae punctura se invicem
ad copulationem incitent. ÜUt veritas tamen hujus rei appareat duo individua in copu-
latione observare debemus, quum nunc non mihi conligerit hancce observare , afferre
volo, qualem Cuvierius illam.descripsit. « O’est avec ce singulier instrument que
«les colimacons preludent & leurs caresses amoureuses, Lorsque deux individus se
« rencontrent , ils commencent par se toucher , par se frotter ’un contre l’autre par tou-
« tes les parties de leur corps. Apres &tre rest&s plusieurs heures dans cette oceupation,
« on voit la bourse commune sortir et se gonfler ; bientöt apres se manifeste la bourse
« du dard, et celui des deux individus qui la renverse le premier cherche ä piquer,
« sil peut, quelque endroit du corps de son camarade. Je dis s’il peut, parce qu’ä
« peine celui-ci apercoit-il la pointe du dard, quil se refugie dans sa coquille avec
« une promptitude que ces animaux n’ont gu&re accoutume d’avoir. II n’y a point de
« lieu particulierement destineE ä celte sorte de blessure. Ordinairement le dard se
« rompt aussitöt qu'il a effleure la peau; quelquefois il y reste fich@, mais la plus
« souvent il tombe & terre. Le deuxieme colimacon ne tarde point & faire sortir le sien
« etä l’employer de la m&me facon. Ce n’est qu’apres ces c&r&monies preliminaires que
« le veritable accouplement a lieu par l’insertion r&eiproque des verges (ı).”

Treviranus etiam credit fortasse inservire, ut Helices maleriem quandam secretam

deponant, quae illis in copulalione impedimendo esse posset. Sed quamnam materiem ?

& 5.
DE GLANDULA PROSTATICA.

Glandulae prosiaticae funetionem Treviranus esse suspicalur, ut maleriem gluti-
no;am secernat, quacum ova obducanlur (Zaich); hoc lanıen non posse nos docet,
‘“ uli jam antea animadvertimus, structura Zimacis cinerei, Planorbis cornei, Succi-
neae amphibiae,, ubi glandula illa non oviductui , verum ductui seminali adhaeret,
atque igitur ad organa masculina perlinet.

Brandtius atque Ratzeburgius illam cum epididyme comparant; ejus structura '
‚vero admodum aliena est ab illa epididymis superiorum animalium, atque sperma per
minulissima orificia , quibus ejus utrıculi in ductu seminali aperiuntur, in illos utriculos
pervenire deberet, quod mihi non facile locum habiturum esse yidelur.

Quum

(1) Ann. du Mus , Tom, VYil. pag. 170,

45 MC VERLOREN,

Quum tamen, uli eliam Prevostius animadvertit, liquorem mucosum in ductum®
seminalem effundat , cum glandula. prostalica superiorum animalium. comparari posse

videlur,

DE GLANDULIS OVIDUCTUS.

De Glandularum oviductus funelione, quas in Planorbe et Lymnaea observavimus
nemo menlionem feecit; si forsitan Stiebelium excipias , qui credit earum functionem
esse, ut maleriem glulinosam secernant, qua ova obtegantur; quae sentenlia mihi
etiam valde arridet, quum illis solum neque caeteris Pneumonieis proprium sit, ut ova,
quae deponunt, omnia materie glutinosa simul ceircumdent, quam materiem foliis vel
aliis rebus, quae in aqua adsunt, affigunt, et similis materies a glandulis illis se-

cernalur.
Dilatatio oviductus (fig. 45. 2.) ad congregationem illam ovorum formandam inser-

vire videlur,

8. 7.

DE SACCULO COMMUNI GENERATIONIS.

In sacculo communi generationis praecipue ruga linguiformis observanda est, quam
antea in Zimace ru/o noltavimus, de cujus ulilitate nemo mentionem feeit.

Mihi inservire videtur ad partes generationis, durante copulatione, contra injurias
externas legendas; quia, si sacculus est evolutus, ruga illa valde tumida cum latere
suo concavo, ubi orificia vaginae, penis et vesiculae inveniuntur, se eidem lateri rugae
alterius individui afligit; atque rugae illae, sic dispositae, cavitatem formant in qua
copulatio instituitur, ita ut durante copulatione nihil amplius observemus, quam ambas
illas rugas. ? ö

Praeterea etiam observavimus, sacculum illum glandula circumdari, cujus funetio
esse videtur, ut materiem mucosam secernat, qua ruga linguiformis atque sacculus,
durante copulalione , obteguntur, ut ita contra a@ris eflicacitatem defendantur.

Nonnulla etiam essent dicenda de copulatione in diversis generibus, et multa praeterea
etiam addi possent; sed impedit tempus ne amplius his de rebus agamus; jam enim

responsio est mittenda.
Haec

RESPONSIO an QUAESTIONEM ZOÖLOGICAM. 47

Haec tantum memorare volo, ‚copulationem Zimacis rufi semper talem observari,
qualis fig. 6. est depieta. Figuram 9. proponere copulationem a Werlich in Zimace
alro observataın (ı); cum Ferussacio tamen opinor hanc figuram Zimacem cine-
reum referte.

Contra Trevirani sententiam , eopulationem tantum inservire, ut illa animalia soli-
tarie foecundarentur, obstat, Brandtium alque Ratzeburgium (2), uli etiam
Sieboldum (3) observasse post copulationem flusum liquoris albidi e pene profluxis-
se; cui etiam convenit, me in Lymnaea stagnali vidisse, durante copulatione, ductum
seminalem, qui per sacculi evoluti membranam pellucebat, valde motum instituere
undulatorium.

Foecundatio solitaria etiam non nunguam locum habere potest; observavit enim
v. Baer (4) Zymnaeam auricularem, quae penem in suum orificium organorum
femineorum induzerat, hac ratione seipsum foecundare,

Observavit etiam Held (5) Clausiliam ventricosam Drap. ( Clausiliam perversam

Pfeiff.) esse viviparam,

(rt) Feruss,, Suppl. u la fam. des Limaces , p. 967.

(2) Brandt und Ratzb., Medicin. Zoel. Bd. II. S, 318,

(3) Müller, Archiv für Phys. und Anat. , Jahrg. 1836. p. 46,
(4) Müller, Archiv für Phys. und Anat., Jahrg. 1835, p. 224.

(5) Isis, 1834. p. 998.

« Ces memoires n’eussent-ils d’autre objet que de rendre les obser-
«vateurs attentifs ü tant de particularites curieuses que Uhis-
«toire des Mollusgues ne peut manquer de leur offrir, je me
« croirais encore heureux d’en avoir entrepris le travakl.”

Cuvıer,

TA-

TABULARUM EXPLICATIO.

En / U / ER / ERS A ER a nn

TABULA 1

Organa generationis Zimacis ruf.

Testiculus,

Pars arteriae hepaticae, quae per testiculum currits
Vas deferens.

Locus, ubi vas deferens oyario adhaeret,
Glandula prostatica,

Ductus seminalis.

Penis.

Oyarium.

Oviductus.

Vagina,

Vesicula.

Ejus ductus excretorius.

Sacculus communis generationis.

Glandula externa generationis.

Pars cutis, ubi orificium externum invenilur,

Pars anterior penis, longitudine aperta, ul adspici posset interna
pagina, quae in evolulione foris prodit. (Tiedemann und Tre-
viranus, Zeischr. für Phys., Band. I. Tab. II. Fig. 9.)

Pars ejus anterior.
Pars posterior parlis apertae. Pagina interna conspieiunlur papillae,
Pars posterior penis,

Fig. 3.

Fig. 3

v.v.vv.
v’.
Tr. %.

r'.

Fig. 4.

Fig. 5.

TABULARUM EXPLICATIO. 49

Pars oviductus Zimacis afri aperta, ubi suleus observatur. (Trevir.
1.1, Fig. 7.)
Oviductus aperfus.
Apertura vaginae in sacculo communi. generationis.
Sulcus oviductus.
Ductus seminalis.

Testiculus Zimaeis atri magnitudine-auctus. (Trevir. I, I. Tab. I.
Fig. 5.)
Ejus lobuli.
Origo vasis deferentis e vasculis efferentibus testiculi.
Vas deferens.

Sacculus communis generationis apertus, ut ejus ruga linguiformis
conspiciatur.

Sacculus communis generationis.

Glandula externa generationis.

Ruga linguiformis.

Apertura penis ad basim hujus rugae.

Apertura ductus excretorii vesiculae.

Suleus in parte anteriore rugae linguiformis, in quem vagina aperitur.

Copulatio Zimacis ruf.
TABULA II.

Organa generationis Zimacis cinerer.

Testiculus.

Vas deferens,

Glandula prostatica cum ductu seminali , partim liquore colorato
injecto.

Ductus seminalis, liquore colorato repletus.

Penis.

Ejus musculus retractorius.

Ovarium,

Oviductus,

Vagina.

Vesicula.

Ejus ductus excretorius,

Pars cutis, ubi organa generationis aperiuntur,
G Fig. 8.

Fig.

P-

UU Ur

t.
I

TABULARUM EXPLICATIO.

Penis Zimacis 'einerei apertus.

Pars cutis.

Ruga longitudinalis, quae interiore penis parte eonspieitur.

Ductus seminalis.
Ejus apertura in anleriore penis parte.
Musculus retractorius penis.

Copulatio Zimacis cinerei? (Ferussac, Hist. Nat. des

terr. et fluv., Pl. 4A. Fig. 4.)

Limax cinereus aperlus, parlibus in situ conspicuis,

Cutis, dorso aperta atque detracta.

Locus ubi clypeum a cute separalum est.

Clypeum.
Pars ejus anterior prominens.

Locus ubi a cute in dorso remolum est.

Spiraculum,

Anus.

Tentacula majora.

Bucca.

Ventriculus.

Pars ejus, ubi bilis effunditur.
Tractus intestinalis.

Intestinum rectum.

Lobuli hepatis.

Testieulus.

Vas deferens,

Ovarium.

Oviductus.

Glandula prostatica.

Sacculus communis generalionis.
Vesicula.

Penis.

Ejus musculus retractoriuse
Musculus retractorius tentaculi sinistri
Aorta ab auricula descissa.

majoris.

Moll,

Lit-

de Dr &s
R- PR.
Yyıy»

2.
Es
Br
Ur
Ar

Fig. 11.

Fig. 12,

TABULARUM EXPLICATIO, 51

' Litteris Graecis designatur cavitas ‚respiratoria. remota,

Reticulum vasorum inferius.

« « superius,
Pericardium apertum,
Cor.
Ejus auricula-
Ren.
Ureter.
Lamina calcarea, cor tegens.

TABULA III.

Vaginulus Taunaisü. (Ferussae, Lk PL8B. Fig. 1.)

Haecce icon addita est, quia parum cognitum est illud animal,

Organa generationis Vaginul: Taunaisii in connextione cum caeteris
organis, bis magnitudine aucta. (FeEruss. LI. Pl, 8C, Fig. IV, )
Arteria hepatica.
Glandula salivalis sinistra.
Glandulae salivales accessoriae,
Ganglion eephalicum.
Pars cutis.
Ventriculus inflatus.
Hepar et ductus hepatici.
Ganglion nervorum organorum generationis masculinorum,
Traetus intestinalis.
Pars prior oviductus. (vas deferens. )
Pars altera oviductus. ( oviduetus. )
Bucea. °
Musculus retractorius penis.
Ovarium. (testiculus. )
Penis apertus,
Testiculus. (ovarium. )
Vas deferens. (duetus seminalıs, )
Dilatatio vesicularis hujus ductus.
Pars hujus ductus plicala.
Tentaculum majus.

« minus.
G2 x,

6
d.d.d.d.d.
e

SLSF-F
ER

2. are

un
.

won
.

TABULARUM EXPLICGATIO.

Vesiceulae multifidae.
Extremitas hujus organi.

Evolutio apparatus digestivi Vaginuli Taunaisii, ubi orificium exter-
num organorum femineorum eliam adspici potest, bis magnitudine

aueti, (Feruss, l. 1. Pl. 8C. Fig. UI.)

Aorta.
Arteria hepalica.
Aorta abdominalis.
anterior.
posterior.
Glandula salivalis sinistra.
Glandulae salivales accessoriae.
Ganglion cephalicum.
Cutis,
Ventriculus.
Oesophagus.'
Lobuli hepatis. 4
Ducti hepatici eorumque ramificaliones.
Ganglion nervorum organorum generationis masculinorum.
Parles tractus intestinalis.
Terminus partis alteri oviductus, (Oviductus, )
Bucca.
Musculi prolractores buccae,
Musculus retractor penis.
Neryus tentaculi majoris.
« « minoris et labii superioris.
« buccalis.
« pedis.
« cavitalis respiratoriae.
« communicans cum ganglio penis,
Penis,
Vas deferens. (Ductus seminalıs. )
Ejus ramus, qui in sacculo 2 terminatur.
Tentacula majora.
« minora,

Vesicula.
TA-

Fig. 14.

Fig. 15.

TABULARUM EXPLICATIO. 53

TABULA IV.

Anatomia Testacellue halootoideae. (Cuvier, Ann. du Mus.,
Tom. V. PI. 29. Fig. 9.)

Bucca.

Partes testiculi. (5’. oviductus cum glandula prostatica ; 5. ovarium. )
Vesicula.

Penis.

Ventrieulus.

Hepar.

Cavitas respiratoria.

Cor.

Ganglion cephalicum. >
Tentacula majora. 2

Glandulae salivales.

Ganglion nervorum.

Musculus retractorius,

Oyvarium. (testiculus.)

Oviduetus, (vas deferens. )

Intestina.

Anatomia Parmacellae Oliverü. (Cuvierl. 1. Fig. 15.)
Bucca. {
Tentacula majora.
Ganglion cephalicum.
Glandulae salivales.
Penis.
Partes testiculi. (/. oviducius cum glandula prostatica, / ovarium.)
Vesicula,

Ventriculus.
Musculi retractorii.
Hepar.

Pulmo,

Aurioula cordis.
Cor.

Tractus intestinalis.
Oyarium, (testiculus. )

Fig.

16,

TABULARUM EXPLICATIO

Oviductus. (vas deferens. )

Sacculus communis generalionis.

Ejus appendix simplex. (vesieulae multifidae.)
Ganglia nervorum.

Pallium.

Anus,

Anatomia Parmacellae Pallioli, (Ferussac, Hest, des Moll, Fluv,

et Terr. Pl. 7A. Fig. 7.)
Aorta posterior.
Glandula salivalis.
Ganglion cephalicum.
Cutis.
Ventriculus,
Hepar.
Pars prima oviductus. ( vas deferens. )

« altera « ( oviductus. )
Musculus buccae.

« retractorius tentaculi majoris,
« « penis.
« « buccae,
Nervi.
Neryus tentaculi majoris.
« « minoris.
« labii superioris.
« pedis.

« penis, magniludine auctus.

Ovarium, ( testiculus. )

Vesicula.

Cavitas respiratoria.

Testiculus. (ovarium. )

Vas deferens. (ductus seminalıs. )

Parva vesicula partis primae oviduetus.

Vas deferens supra penem positum.

Penis.

Tentaculum majus sinistrum contraclum,
« « dextrum evolutum.
« minus dextrum evolutum,

Oesophagus dissectus,

ee a

Fig. 17.

Pig. 18.

Fig. 19.

Fig. 20,

TABULARUM EXPLICATIO.

Vesicula Parmacellae Pallioli per cujus parietes corpus p’ adspici

potest. (FEruss,l, l. Fig. 9.)

Copulatio Helicis hortensis. (Swammerdam, Bijöel der Na-

Zuur, Deel I. Tab. VIII. Fig. 6.)

TABULA VW.

Pars organorum generationis Helicis pomatice, ubi ovidjıctus, va-
gina atque initium ductus exeretorii vesiculae aperta sunt, ut sul-

cus oviductus adspici possit.

Pars membranae oyiduetus aperti.
Suleus oviduetus.

Ejus ruga major superpendens,
Ejus ruga minor erecta.

Locusubi rugae ase invicem sunt remotae, ut cavitas interna adspiciatur.

Duetus seminalis,

Ejus orificium in sulco.

Vesicula.

Ejus ductus excretorius,

Membrana ‚ quacum oyiductui adhaeret.

Vesiculae multifidae.

Vagina-aperta atque a sacculo communi generationis abseissa.

Sacculus communis generationis,, sacculus 'hastae amatoriae atque

‚vaginula penis Helicis pomatiae, aperla.

Sacculus communis generationis.
Ejus orificium externum.
Sacculus hastae amatoriae.
Hasta amatoria.
Papilla, qua nititur hasta amatoria. ;
Apertura sacculi hastae amatoriae in orificio vaginae.
Vagina abscissa.
Ejus orificium in sacculo communi generationis.
Orificium vaginulae penis in sacculo communi generationis,
Ejus membrana externa.

« « interna.
Pars anterior et amplior penis.

Fig. 21.

Fig. 24.

Fig. 26.

[7
b.

[77

TABULARUM EXPLICATIO,

Ejus orificium.

Pars posterior anguslior penis,
Ejus musculus retraetorius abseissus,
Pars filiformis penis abscissa.

Pars ductus seminalıis.

“Penis Helieis pomatiae apertus.

Ejus pars anterior et amplior, ubi plicae, «quae sacculos formaut ob-
servantur.
Ejus orificium.
Pars posterior et angustior, ubi plicae longitudinales observantur,
Ejus orificium in parte anteriore, ampliore,
« musculus retraclorius abseissus.
« pars filiformis abscissa.
Pars ductus seminalıs.

Testiculus (s) cum initio vasis deferentis (2) Helicis pomatiae ma-
guiludine auctus. (Brandt et Ratzeburg, Med. Zool. Bd. II.
Taf. 34.).

Ovarium et pars posterior oviductus aperla. (Prevost, Ann. des Sc,
nat., Tome XXX. Pl. 5. Fig. 5.).

Saceulus epididymis. (Cul de sac de l’epididyme ).
Epididymis. (vas deferens).
Aperlura epididymis in sinu oviduetus.

Sacculus communis generalionis atque penis Helic's pomatıae evo-
luti. (Swammerdam, Bijbel der Nat., D. I. Tab. V. Fig. 20.)
Penis evolutus. |

Orificium vaginae. (

Pars duclus excretorii vesiculae AHelicis pomatiae aperta, ubi diverti-
eulum (d.) obseryatur, magnitudine aucta. (Carus, Archiv für
Anat. und Phys. von J. Müller, Jahrg. 1835. Taf. XIl. Fig. VIII.)

Rugae ejus longitudinales parte interna.
Diverticulum. i

Corpus spirale Helicis hortensis magnitudine aucta. (Carus,
l. 1. Fig. IV.)
Magnitudo solita.
Rudimentum albuminosum. -Fig.

Fig. 27.

Fig. 28,
Fig. 29.

Fig. 30.

TABULARUM EXPLICATID;

-Organa generationis Helieis arbustorum,

Testiculus.
Vas deferens.
Locus ubi ovario adhaeret,
Glandula _prostatica,
Ductus seminalis.
Penis.
Ejus pars filiformis,
« _« posterior, angustior,
« « anterior, amplior.
Musculus retractorius penis,
Ovarium.
Oviductus.
Vagina.
Vesicula.
Ejus ductus excretorius,

Locus ubi ductus exeretorius vesiculae in duos alios dividitur.
Ductus amplior, qui ex ductu excretorio vesiculae oritur,

Ejus membrana , quacum oviductui adhaeret et per quam multa vas-

eula(?) procurrunt.
Vesiculae multifidae.
Sacculus hastae amatoriae,
Sacculus communis generationis,
Pars cutis, ubi orificium externum invenitur;

Hasta amatoria Helieis arbustorum 5ies magnitudine aucta.

Pars sacculi hastae amatoriae et sacculi communis generationis alque

vesiculae multifidae Zelicis nemoralis.

Saceulus communis generationis abseissus.
Saeculus hastae amatoriae abscissus.
Vesiculae multifidae.

Sacculus hastae amatoriae. Helieis nemoralis.

Ejus membrana externa, parlim aperta.
« « interna @ “«
Hasta amatoria.

Apertura saceuli, ubi a sacculo eommuni generalionis abscissus est,
Fig. 31.

58
Fig. 31.

d.d.
b. 6.
cc

d.d.

Ns Ne

TABULARUM EXPLICATIO.

Hasta amatoria ‚Helieis nemoralis Ater magnitudine aucta.

Pars cornea,

« mucilaginosa, qua circumdatur.
Ejus basis, per quam cavitas coniformis pellucit.
Lamellae, quibus basis instructa est.

Sectio transversa hastae amatoriae Aelicis nemoralis G6ies magni-
tudine aucta,

Papilla, qua hasta amatoria inseritur, Helicis nemoralis Ater mag-
nitudine aucta.

Ejus pars plana,, cui lamellae hastae afliguntur.
Pars coniformis, quae in cavilatem coniformem hastae convenit.
Substantia gelatinosa, qua pars coniformis obducitur.

Organa generationis Suceineae amphibiae 6ter magnitudine aucta.

Testiculus.

Vas deferens.

Locus ubi ovario adhaeret atque ubi dilatationem sphaericam exhibet.
Ductus seminalis. .
Glandula prostatica.

Penis.

Ovarium.

Oviductus.

Vagina.

Vesicula.

Ejus ductus exeretorius.

Pars eutis,

Sacculus communis generationis ejusdem animalis magnitudine magis
auctus. i
Pars penis.
Ejus orifieium in sacculo.
Orificium vaginae in sacculo.
Sacculi parietes.

TA-

it en A u

Fig. 36 et 37.

Fig. 38 et 39.

Fig. 40.

Sa
= u8
B

Ss poSyms

Ka}

D
DS

une a

og» Mn

TABULARUM EXPLICATIO, 59

'TABULA VL

Animalcula spermatica Helicis pomatiae , magnitudine admodum

aucta. (Carus, Archiv fs Anat. und Phys. von J. Müller,
Jahrg. 1835. Taf. XII. Fig. III)

Animalcula spermatica Succineae amphibiae magnitudine admodum

aucla. (Siebold, Archiv von J. Müller, Jahrg. 1836, Taf. II.
Fig. 1et 4,

Anatomia Onchidii Peronii, relictis organis digestionis. (Cuvier,
Ann. du Mus., Tom. V. Pl. 6. Fig. 6.)
Bucca.
Oesophagus dissectus.
Glandulae salivales.
Intestinum reetum dissectum.
Pulmo s. reticulum vasorum superius.
Reticulum vasorum inferius.
Spiraculum,
Aorta.
Arteria hepatica.

« _ posterior,

« organorum masculinorum.

« ,‚glandulae salivalis dextrae,

« « « sinistrae.

« buccae.
Vasculum sanguineum,, quod sub pericardio procurrit.
Vena cava.
Vena pulmonalis.
Ganglion cephalicum.
Duo ganglia nervorum sub initio oesophagi.
Nervus, qui ad pulmonem atque intestinum rectum tendit.
Fibrae musculares transversales cutis.
Duo musculi magni longitudinales.
Ovarium. (testiculus. )
Oviducetus. (vas deferens. )
Testiculus. (ovarium.)
Vagina. _

co TABULARUM EXPLICATIO, -

N.N. Ductus communicationis testieulum inter et vesieulam. (Pars ductus
seminalis, )

y. Vesicula.
Q. Ejus ductus excretorius,
c. Sacculus generationis organorum maseulinorum,
ı. Ejus sacculus anterior,

£:%. Ductus, qui in saceulo (W) aperitur, (Pars ductus seminalis. }

e.e.d.A.A.D. Organon quod in altero sacculo bursae (c) aperitur,

e.e. Ejus appendix vascularis.
d. « massa elliptica.

A.A. « duclus, in quem aculeus invenitur,
D. Locus ubi aculeus ille posilus est in ductu.

Fig. 4l. Sacculus organorum masculinorum Onchidit! Peroni aperlus atque
partes amborum ductuum , qui in illo aperiuntur, (Cuvierl. l.
Fig. 8.)

£. Ductus, qui in sacculo anteriore (3) aperitur.

F. Tubereulum, quocum in sacculo aperitur.
d.A.D. Ductus, qui in altero sacculo aperitur.

d. Pars ejus massae ellipticae abscissa.

A. Ejus ductus, qui aculeum conlinet.

D. Aculeus pendens e ductu hoc loco aperto.

E. Glans quacum in sacculo aperilur.

Fig. 42, Onchidium Peroniü. (Cuvier l.1l. Fig. 3.)

5. Orificum organorum femineorum.
a.b. Suleus, qui ab orificio illo procurrit.

TABULA VIL

Fig. 43. Organa generationis Planorbis cornei, magniludine aucta.

a. Testiculus,
c. Vas deferens.
F.F.f.f. Ductus seminalis.
e. Glandula prostatica.
h. Penis,
. Y. Ejus musculus retractorius.
re « «! ad evolutionem inserviens.
i. Ovarium. III

Fig. Ab,

TABULARUM EXPLICATIO.

Oviductus.

Glandulae oviductus,

Vagina.

Vesicula.

Ejus ductus excretorius.

Pars cutis, ubi orificia penis et vaginae inveniuntur.

Sacculus penis Planorbis corne: apertus, magnitudine auctus.

Pars ducius seminalis.
Musculus retractorius abseissus.

« ad evolutionem inserviens absecissus.
Membrana sacculi penis retracta.
Penis, ubi suleus in ejus parte superiore observatur,
Glans penis.
Pars cutis.

Organa generationis Zymnaeae stagnalıs.

Testiculus.
Vas deferens.
Duetus seminalis.
Ejus pars anterior ampla.
« dilatatio sphaerica. (vesicula seminalıs. )
Pars posterior angusta.
Penis.
Ejus musculi retractorii
« musculus ad evolutionem inserviens.
Oyarium,
Oviductus,
Glandula oviductus,

- Dilatatio oviductus, r

Vagina.

Vesicula.

Ejus ductus excretorius.
Pars cutis,

Fig, 46.

Fig. 47.

TABULARUM EXPLICATIO.

Pars anterior ductus seminalis atque vesicula seminalis Zymnaeae
stagnalis apertlae, magnitudine auctae, (Treviranus, Zeis,
Für Phys., Band. I. Taf. IV. Fig. 17.)

Pars anterior ductus seminalis aperta, ubi ejus plicae longitudinales
observantur, Bu j

Vesicula seminalis aperta , ubi plicae, quae saceulos formant, inve-
niuntur,

Pars ductus seminalis,

Sacculus penis Zymnaeae stagnalis apertus. (Treviranus, I. |.
Taf, III. Fig. 16.)

Saceulus penis apertus.

Ejus apertura externa.

Rugae duae in ejus parte media.
Pars ductus seminalis.

Apertura penis inter illas rugus
Ejus musculus retractorius.

Fınıs TAguLaanum ExpricatTionsıs,

INDEX

Pag.
InTRoDducTıo. A Te I ET EN

PARS PRIMA.

De organorum generationis structura in Molluscis
Gasteropodis Pneumonicis.

Selen Timaxsı Holen = 0: Seiner iger vor Nehme eine ra ansellın 6)
$ 2 Vaginulun . oe.» 2.2 2 0 0 ce .. 9.
Sera. Testncellass eis ie 00.» Puoale lee lee 12.
SEA NParnmacellaneanaer ae ke ee alone ee ee RT,
SetosmHeliz.ieii tens. ler oe 2 0 00 elle Mer ieietke 14.
8.6. Succinea. . 2 2.2200 BU EN er lte kehrte SEANENE
SZ Onchilunnipraen ae aim else 0 ee 1
SS hlanorbisgieeier et ee 0 ale veiefee ne. . 20.
SO yınnaeanichie ae ee leeren einen ale altleiı ei, Dh

PARS ALTERA.

Diversae recentiorum sceriptorum de organis generationis Molluscorum
Gasteropodorum Pneumonicorum sententiae.

$.1. CGuvierii sententia. u. 2 on 0 2 chen en ee. 24.
6.2. Okenii sententia © 2 2 ee 00.
$. 3 Stiebelii sententia. . 2 2 2 2 2 0 02 2 020%.
$. 4 Deshayesii sentenia. -. 2: ee: ee 0...

cäA

5. Gari sententia. - + «
.6. Weagneri sententia, .
7. Trevirani sententia. .
8. Prevostii sententia. .»

PARS ULTIMA

Comparatio recentiorum senienliarum de organis generalionis Gas-

.9. Brandtii et Ratzeburgii sententia

teropodorum Pneumonicorum, tam inter se, quam cum proprüs
indagationibus.

1. D eOvyario atque testiculo.
2. De Vesieula. . ...
$. 3. De Vesiculis multifidis.

$. 4. De Hasta amatoria. . -
$. 5, De Glandula prostatica.
$. 6. De Glandulis oviductus. »

$. 7. De Sacculo communi generationis, . '

Tabularum Esplicatio. +. +. 00

. Tub:1

MC Verloren del etlith: Lith e geb?van deWeyeı

%
} .
P)
ee
ee
0 wi
N ie
. vr
Ä ‘
\ + Ba
“
.
+
r
x
r ”
D
B D
5 v
.
.
e
er
ı .- ‘ r
x

Tab:2

ML Valbsren dıl ed Iilh. Il Werk rt Meyer:

a TE u An dl Ze

MC. Verloren Uth:

Tath:geb van deWeyer.

u ee ee

m
Eee, WE

d.Weyer.

IV:

Z Uh:gel

M.C.Verloren hth:

„y

! ) .
Fr 23

LLC Verlarn vll et lbh. hith Gebsd.Weger.

#
{

LWrdWeger in lapıde Su

FE
/

TER udbebr ed Weferte Ürncht.

WC :Verloren del et.Titlı:

Tab :T.

Lit hal zv.d. Wegen:

LUDOVICI SUSANI PETRI MEYBOOM,

EMBDENA — FRISII ORIENTALIS,

THEOL. STUD. IN ACADEMIA GRONINGANA,

COMMENTATIO

QUAESTIONEM A CLARISSIMO PHILOSOPHIAE THEORETICAE
ET LITTERARUM HUMANIORUM ORDINE IN ACADEMIA
LUGDUNO-BATAVA A. MDCCCXXXVI PROPOSITAM:

» Quae fuwit in singulis velerum Graecorum philosophiae scholis deseriptio et
» constitutio perfecti sapientis?”

QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT
D. vıı MENSIS FEBRUARII A, moecexxxvır.

u N

mooavanı una Inaaue. ıyoan

N 2
„UIATRRIRO aaa - - ‚ANadam. f

‚ANADEIMOND Aınaaada m ‚eure soänt

OLTATNAMMOD

aAaKTEnoaNT. Aukrgosoanıe RR sh MIROATE

[B: an

AIKIGADA MI MMIEHO MUROIEANDE MORAAKTTEL M
1AoIeogong 1AzADOI0H A AVTAM-OICBUKE

ur
1
An alt

is lan oh an pe PER RR Glenn as Su
Da } ER Kae. an. ß

ln MUTHEAAT. ADD A
sıyxazasaam ‚N TIAADAHUN ALZUEM ir a.

B+r

COMMENTATIO

QUAESTIONEM LITTERARIAM.

mi 0 ih a TR TR mm 0 Kim |

PRAEFATTIO

Solent multi, neque immerito, laudare historiam universalem, quae sit lux verilatis,
magistra vitae, nunlia vetuslatis. Quod cum de hac verum jam sit, multo magis valet
de eä, quae philosophiae historia diei consuevit. Utile enim et suavilalis plenum est
facta fataque gentium, quae fuerunt, quasi tabulä pielä oculis exhibita contemplari;
utilius vero et suavius eliam opiniones placitaque summorum quorumque virorum per-
spicere eorumque mentis animique indolem perserutari, unde facta illa fataque fluxe-
runt, Inter opiniones aulem ac placita summum sane locum obtinent ea, quae sunt de
ipsius hominis summä perfeelione; quae qui legit, et opinionum: diserepantii ad verum
quaerendum incilalur et argumenti gravitate ad se eognoscendum perficiendumque voca-
tur et in eo exsequendo denique eorum, quae in anliquitate jam fuerunt, cognilione
adjuvatur. Ex antiquorum sanctis studiis aura quaedam sanitalis ad nos perfertur; illis
perlustratis, in clarissimä luce erit positum, progressionem: inde a pueriliä gentis hu-
manae affuisse; quod si teneamus, ipsi quoque ad gravissimum opus accedemus, ut
majorem continuo appetamus perfeclionem, laetä spe erecti, fore, ut, quod humano
generi semper feliciter cesserit, id nobis non sit irritum futurum.

Summo igitur jure ab illustrissimä philosophiae theoreticae et litlerarum humaniorum
facultate in Academiä Lugduno-Batavä proposita quaestio est: Quue fuit in singulis
velerum Graecorum philosophiae scholis: deseriptio et constitutio perfect sapientis?
Quam ubi cognoveram, miro incitabar animi studio, ut in eä solvendä virium mearum
periculum facerem, Nec tamen stalim opus aggredi ausus sum; non.cnim me latuit,

A2 quans

4 L. Ss P, MEYBOOM,

quantis dificultatibus esset obnoxium, Verebar praeterea, ne male ipsam quaeslionem
intelligerem, -quippe non capiebam , quid esset descriplionem inter et conslilulionem
diseriminis. Saepius tamen repulanli videbatur tandem, eo consilio duo illa verba hoc
loco esse usurpata, ut indicarelur, non de iis tantum agendum esse philosophis, qui
ipsi, qualem sibi proponerent perfecium sapientem , diserte explicuissent; sed ex reli-
quorum eliam doctrinä idem illud esse efliciendum.

Hac autem sublatä dificullate, ila ad opus accessi jam anno academico proximo,
ut qui tenebam, judiees me nactum benevolos, qui haec, qualiacunque essent, quae
virium mearum tenuitas proferre potuisset, benigniter forent accepluri, Spem autem
etiam superavit eventus: nam cum, morbi satis diuturni impedimento captus, quominus
inchoatum opus ad finem perducerem, prohibitus , priorem tantum, viri elarissimi',
vobis tradidissem disputationis partem, denuo quaestione propositä, judieii vestri be-
nignitate ita me incendistis, ut non possem non iterum ad opus, accedere, omnibusque
niti viribus, ut, quae possem, ea omnia praestarem.

Quae collegi, vestro judicio iterum trado; eädem haec, quä antea, benignitate ex-
cipiatis precor. Quodsi autem haeec talia sint, ut viris summis quodammodo possint pla-
cere, uberrimum ex laboribus me fructum repelüsse existimaverim.

IN-

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM, 5

EIEIE ET TI TI I III GI IDG I I I GES ISIS ET IS IS WIE III

INGRESSI®

Propositum nobis est, disquisilionem inslituere de specie perfectä perfecti hominis,
quam sibi proposuerint philosophi antiqui Graeci. Sponte liquet, ad hanc quaes-
tionem nullos in censum venire-posse, nisi qui, supra physicum rerum ordinem escen-
dentes, de homine egerunt, utpote naturä rationali, animalibus reliquis superiore, In
historiä autem philosophiae, quae, quasi speculum, refert gradum humanilatis, ad
quem variis temporibus pervenerit genus humanum , inde ab inilio tale studium non
invenimus. Seilicet, ut pueri, sic et tola humana gens incipit a rebus externis, sensi-
bus subjeetis, sibi circumdatis; hae undenam sint et quales, inquirit; de finibus vero
et consiliis nondum cogitat et non nisi paullatim ab his progreditur ad altiora, quae
mente solä percipiuntur.

Quod cum -cujusque arlis, cujusque disciplinae.historia afirmat, tum maxime philoso-
phiae; quippe quae, et ad physicum et ad spirilualem rerum ordinem perlinens, magnam
praebet argumentorum diversitatem, ita ut et incultioribus praebeatur aliquid, in quod
inquirant , et cultissimis numquam terminus. obstet, i

Itaque qui primi nobis innotuerunt apud Graecos philosophi, hi tantum in rerum na.
Auram physicam instituerunt disquisitiones et, undenam esset, summo studio investiga-
runt. In hac vero quaestione subsistentes, neque de consilio , cur quaeque res adesset,
neque de Aomine speciatim unquam quaesiverunt. Tales invenimus Jonicos sive physicos
philosophos, T’kaletem, Anaximandrum, Änazxagoram | Diogenem, Archilaum, üs-
que fere similes Zleaticos. De his autem verbo hoc monuisse suflieiat, cum satis jam
sit indicatum, ad nostram certe rem ipsos nullo modo perlinere. Post hos autem exsti-
terunt philosophi summi, qui, a sensualibus physieisque rebus animi studio averso, ad
id potius attenderunt, guaenam homini esset vilae ralio sequenda. Horum agmen
ducit Pythagoras , a quo igitur primo nostra disquisitio inciperet oportuit.

Totam autem rem ita egimus, ut, collectis quantum liceret fontibus, ex hisce pri-
mum, quae ad rem pertinerent, singula conquireremus; tum vero in ipsä re ex-
ponendä eum sequeremur ordinem, qui materiei naturae maxime videretur congruere.
Totam igitur disputationem deseripsimus in partes duas; quarum prior. complectitur phi-

losophos inde a Pythagorä usque ad Aristotelem, posterior reliquos; cujus descriptionis
: quae

quae
mus.

ana oS
RE
RESET er,

ann
@

ta mn
. °
DD -
> 208

A m Rn WR NER
neu
ep

[0
@

LE SU POIM EI BO D,m;:

sit ratio, ex sequentibus patebit. Singulis autem scholis unum cuique caput dedi-
— Ordo igitur hie;

DISPUTATIONIS ORDO.

PARS LI,

Inguiritur in ralionem, qua perfectum sapientem descripserint philosophi
inde a Pythagora usque ad Aristotelem.

cAPur 1.
De sapiente Pythagoreo.
Hujus capitis fontes.

Quemnam sibi proponat universae vitae finem philosophus Pythagoreus,

Num homo possit, ex mente Pythagorae, Deum sequi, et si possit, quomodo,
Quid de corporis cultu Pythagoras praecipiat.

De ratione, qua mentem excolendam esse censeat,

Qualis sit oporteat sapiens-ratione animi,

De sapientis Pythagorei vi agendi.

Ex dictis efficitur, quaenam sit apud Pythagoreos descriptio perfecti sapientis,
De eo judicium.

cArur Il

De sapiente Socratis,, sive de viro xarızdyalı
Praemonenda.
Quid de corpore colendo censuerit Socrates,

Qualıs sit ejusdem sapiens ralione mentis,
Qualis ratione anımi.

Qualis sit oporteat vi agendi.
Ex dietis efhieitur, quaenam apud Socratem habeatur descriptio perfecti sapientis.

De sapiente eorum , qui proprio nomine dicunlur Socsalici,
De sapiente Socratico judicium.

eAPpur III
De phrlosopho Plutonico.
Praemonenda.
De animi ante hane vitam vitä ac natura.

Ta A" ee ne

“m ın

GOMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM, 7

$..3. De ejus in corpore humano conditione,

$. 4. Philosophia dux ad perfectionem. Quinam possint fieri philosophi.

$. 5. Philosophi de corpore ejusque cupiditatibus cogitandi ratio, sive ejus caßdrosvvy.
$. 6. De philosophi puleri amore,

$. 7. Ejusdem veritatis studium , sive Opdyyais.

-$. 8. De philosophi justitiä , sive sanctitatis studio,

$. 9. Quomodo informandus philosophus,
$. 10. Quomodo indolem suam patefaciat.
$. 11. Ex dietis colligitur, quae sit apud Platonem perfecti philosophi deseriplio. De

eo judicium,

caPpur IV.
De sapiente Aristotelico,

$. 1. Praemonenda.
$. 2. Quisnam sit seeundum Aristotelem vilae finis, sive quid summum bonum.
$.3. Quaenam sit secundum eum beatitudo,
8. 4. Quae virlus.
$. 5. Quae sint Zvdpos omoudaiov virtutes.
$. 6. Sapientis de rebus externis cogitandi ratio,
6. 7. Ejusdem amicitia,
$. 8. Sapiens politicus. :
$. 9. Colligitur rei summa, ut pateat, qualis sit Aristotelis sapiens, De eo judicium.

- Partis hujus conspectus.

PARS II

Inguiritur ın ratıonem, qua perfectum sapientem deseripserint reliqui e
Socratiea scholä profecti philosophi.

—unn—

Hujus partis argumentum.

cAPur.V.

De sapiente Oyrenaico,
Fontes hujus capilis.
Quis sit sapienti finis.

exrupunpome-

eenwwmaın

ee
>)
.

L. SP. MEYBOOM,

Sapientis de vitä cogitandi ratio.

Ejusdem de virtute sententia.

Ejusdem indoles.

Sapientis vita,

Ex dictis colligitur , quae sit sapientis Cyrenaici descriptio.

c-AlPIU T.,V.T

De sapiente Epicureo:
Praefanda.
Quis sapienti finis.
Sapientis de Diis opiniones.
Ejusdem de animo cogitandi ralio.
Quae sapienti virlus.
Ejus in rebus externis versandi ratio.
Sapientis contra fortunae clades fortitudos
Sapientis amor et amicitia.
Ejusdem vita,

, Sapienti quaenam eruditio.
Ex dietis colligitur, quaenam sit perfeeti sapienlis apud Epicureos descriptio,

De eo judieium.

cArur VÜ.
h De sapiente C'ynieo.
Hujus capitis fontes.
Sapientis de Diis cogitandi ratio. Ejusdem pietas,
Sapiens virlutis studiosus.
Nil curat praeter virtutem.
Sapiens hominum institutor.

De eo judicium.

Ex dictis eficitur, quae sit sapientis Cynici descriptio. De eo judieium.

caAPrur VI.

De sapiente Sloico.
Fontes hujus capitis.

A. De antiquorum Stoicorum sapiente.

Quae Diis, quae homini natura.
Quis sapienti vitae finis.

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 9

Sapientis pietas,

De ejusdem sanctitate.
Ejus ärdleıe.

Sapientis in rebus externis versandi ralio,
Ejusdem doctrina sive eruditio.

De sapientis amore et amicitiä,

Sapiens Qradukpuzrag.

Sapiens heros.

12. Ex dictis effieitur, quaenam sit apud Stoicos anliquiores perfecli sapienlis de-
scriptio.

ovrosa
eaurgn

aa
u ei
u =

B. De recentiorum Stoicorum sapiente.
$. 13. Hujus disquisitionis argumentum.

$. 14. Quaenam sint apud recentiores cum antiquioribus convenientia , quae discrepantia;
$. 15. Sapientis in mediis malis humanitas.
$. 16. Sapiens lenis et misericors,

$. 17. Judicium de sapiente Stoico.

Hujus partis posterioris Conspectus.

Totius disputationis Conspectus et Gonclusio:

B PARS

10 L'9: PR. MEYBOOM,

PARS _L

INQUIRITUR IN RATIONEM, QUA PERFECTUM SAPIENTEM DESCRIPSE-
RINT PHILOSOPHI INDE A PYTHAGORA USQUE AD ARISTOTELEM,

Cr ed

DE SAPIENTE PYTHAGOREO,

Odi profanum vulgus et arceo,
Hor, Od, L.III, Od, r. vs. 1.

Hujus capitis fontes.

Aare igitur ad inquirendum in Pythagorae de perfecto sapiente. cogitandi ralio-
nem; neque certe facillimum opus suscipimus. De nullä enim antiquitalis scholä minus
constat, neque facile inter teslimonia varia veritatem dignoscas. Quae viri docti de
fontibus dixerunt , non repetemus; deest enim nobis eruditio tanta, quanta requirerelur,
ut de hisce nostrum judieium satis confidenter enunliare auderemus, nee igitur quid-
quam novi possemus proferre, Sufliciat ergo monuisse, inprimis nos usos esse Carmi-
nibus aureis, quibus pura Pythagorea disciplina contineri censetur ; fragmen-
tis autem iis, quae, apud Jamblichum et Porphyrium servala, a viris doctis
ulpote fide digna laudantur: adjecisse Diogenis La£rtii de vitis, dogmatıbus et
«pophlhegmatibus clarorum philosophorum libri octavi partem eam, quae de Pylha-
gora agit; disputationesque duas, alteram, auctore Terpsira, de sodalitio Pytha-
goreo,, alteram de hominis cum Deo similitudine,, auctore S. K. Thoden van Vel-
zen; denique hie illic addidisse testimonia, Ciceronis, Aeliani, Polybii, Stobaei,

aliorum.
$. %

COMMENTATIO and QUAESTIONEM LITTERARTAM, ui
Serızb
Quemnam sibi proponat universae vitae finem philosophus Pythagoreus.

Inquisituri, quaenam apud Pythagoram de perfecto sapiente invenianlur , incipimus a
solvendä quaestione, quid sibi voluerit tota ejus et inslitutio et doctrina moralis; quo
tetenderit; quonam fundamento fuerit innixa. Hoc autem ideo necesse videtur , ut
facılius progrediatur oratio, si stalim inilio quid habeamus, quo sequentia referantur
omnia.

Finis igitur, quem sibi proposuisse videtur Pythagoras, hic est, ut homines quam
maxime Deo reddantur similes. Apud plures enim auctores dieta invenimus, quae hoc
indicant salis aperte. Ut jam primo loco carmina aurea inspieiamus, haec absque
omni dubio rem in clarissimä luce ostendunt. Agitur ibi de hominum yariis oMeiis, de
Diis colendis, de parentum veneralione, de amicitiä, temperantiä, justitiä, de affeetuum
moderatione , de amore sapientiae, aliisque (1); de quibus postquam exposuit poeta,
dein addit: haec agas, hisce incumbas, rzür& os rs deilys dperng eis Iyvız Oyrsı, haec
in divinae virtutis, in divinae praestantiae vestigia te ponent (2).

Si vero quis omnia praecepta perfecerit, et in hisce terris erit beatus, quia curis
malorumque metu animum liberum habebit; sed magis tamen post mortem; ium enim
erit immortalis Deus, perennis, non amplius mortalis:

wo» dmorelvas üpz, Es aibep’ Ereudepov Abs ,
Easenı aävaros deis, &ußporos , oox Erı Bvyrds. (3).

Videmus igitur, in hisce carminibus praeeipi, perfeclioni ut studeas divinae, quo
fias Deo similis jam in terrä, ipse vero Deus sis post mortem,

Quae in carminibus aureis inveniuntur, aliorum auctorum testimoniis afiirmantur, Ita
JamBlichus dieit (4): saepius se invicem Pythagoreos adhortari solitos, ne Deum ipsis
inhabitantem divellerent; unde et omne illorum circa amicitias studium ad divinam
nalurarum commixtionem, ad unionem cum Deo, ad divinae mentis animaeque commu-
nionem verbis factisque ab illis fuisse direetum. Cum hisce conveniunt, quae dicit, ubi
de Pythagoreorum Deos colendi ratione loquitur (5): omnia, quae statuerent de agen-
do vel non agendo, spectasse consensionem cum Deo; hunc autem esse finem , hoc
prineipium philosophiae , ad quod tota eorum vita esset composila: sequi Deum.- Si-

’ mi«

(1) va 145 (a)EKiysrie (3) Le vo 707n,

(4) $%. 240 libri de yitä Pylhagorae, (5) idem $. 137.

12 LS PO'MEYBOOM,

milia refert Porphyrius (6): praecepisse Pythagoram, veritati esse studendum : hane
enim solam esse, qua homines Deo similes evadere possent, Anonymus apud Photium ,
ubi indicavit, quibusnam rebus homo possit fieri melior, ac recensuit consueludinem
cum Diis, dein addit, ideo eä hominem meliorem fieri, quod, qui Deos adeat, necesse
omne malum fugere ac se, quantum fieri possit, Deo similem reddere debeat; locutus
autem de benignitate, hanc propterea commendat, quod sit res der atque deiag
wlenssus (7).

Quae igitur in aureis carminibus Pythagorae tribuuntur sententiae, ab ipso quoque
repetuntur apud varios recentiores auctores. Quo vero accuralius rem agamus, age,
addamus quoque sententias nonnullas- recenliorum Pythagoreorum : non enim dubita-
mus, quin ea, quae et in ipsius Pythagorae dictis inveniantur, et recenliorum afür-
mentur seriptorum auctoritate, et habeantur denique apud recentiores Pylhagoreae phi-
losophiae asseclas; quin ea revera Pythagorica sint existimanda.

Apud Stobaeum (8) invenimus Charondam, qui ad Jovis exemplum provocat, ubi
hospitalitatis ac benignitatis studium commendat atque Stenidam, qui itidem Deum
sequendum proponit; virlutes autem habet vinculum, quo Dii hominesque jungan-
tur (9). Idem ille Charondas in omni re a Diis incipere jubet, quorum consuetudine
ac imitalione ab omni labe nos purgari possimus (10). Denique Hippodamus ean-
dem Dei .imitationem ac similitudinem principium habet omnium actionum humana-
rum; cum enim Deus suä virtule ac praestantiä sit beatissimus, eum sequendo ho-
mines quoque virtuti addietos adeoque beatos fieri posse (11). Cum hisce tandem
ipse Stobaeus consentit, cum diserte declaret , Socrati, Pythagorae, neque minus Pla-
toni, finem fuisse Dei similitudinem (12).

Ex hisce omnibus locis, ut mihi videtur, satis tuto. eficere licet,. scopum, quo omnis
Pythagorae institutio ac informatio tetenderit, fuisse, ut. homines adduceret ad Dei
similitudinem, ad öoiacıv 75 6&0 , eumque adeo perfeetum illi habitum esse sapientem,
qui esset Dei maxime similis. Nunc autem deinceps videndum erit, quale hoc dietum.
intellexerit et quanam ratione homines ad id voluerit informare,

(6) Vid. ejus vita Pythagorae 8. 146.

(7) Vid. Orellium in Opusc. Graecorum vett, sententiosis et moralibus Tom, I. p. 468.
(8) Vid. ejus Flor. Titulo 42. p. ıgı sq. (9) ibidem Tit. 46. p. 332 sq.
(10) ibidem Tit. 42, 44. (11) Orellius 1, 1, p- 284286.
(12) C£. ejus Ecloga moralia Lib, II, c. 7. x

COMMENTATILO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 13

8
Num homo possit ex mente Pythagorae Deum segui, ef si possif,, quomodo,

Antequam inquiramus in hoc, quid sit, Deum sequi, primum videndum erit, num
omnino,, ex mente Pythagorae ejusque sequacium, homo possit Deum sequi, sive,
quod idem est, num agnoscant cognationem homines inter et Deos. Etenim si nulla
hos inter habeatur naturae homogeneitas, atque homo a Diis totä suä naturd ac ingenio
diversus. sit; numquam fieri poterit, ut ad hos accedat iisque evadat similis. Haee igitur
eognatio fundamentum diei potest, cui omnis informatio Pythagerea, nisi plane irrita
sit ac inanis, necessario debeat innili.

Neque vero fundamenlum deest. Jam in carminibus aureis non obscure indica-
tur (15). Loquitur enim poöta de mortalium Deorumque ousrzssı; quae vox, nisi
idem significet, quod Hesiodi illud : özehev yeydası bel byroi 7’ äubpwroı, tamen sine
dubio eandem conformationem naturaeque constilutionem indicat. Magis vero hanc
sententiam explicuit Alexander Polykistor (14): aecihera sive calorem esse principium
vitae, easque, quae in eo habitent, naturas immortales esse omnes, ideogue divinas ;
solem igitur, lunam , sidera esse Deos, quod in iis regnet calor. Hunc autem homini
inesse, qui propterea Deo cognatus sit; sunt enim animi ex aethere delibati, sunt
arioraouure ailepog, cui cum Dii proxime sint cognati, animus quoque eädem naturae
gaudet praestantiä&. Sunt igitur Dii ac homines naturae homogeneae, ipsä conformalione
jam similes; sed hominum animi, ab aethere avulsi, in terram deprimuntur, atque cor-
poris igamentis quasi in carcere capti relinenlur; venae, arleriae, nervi ejus vincula
sunt: ex hisce liberandus animus, ut Deo sit similior; quod quomodo fiat, videamus.

Satis jam lueulenter explicatur in carminibus aureis, ubi poäia recensei ea, quae
ad divinae virtutis praestantiam inque ejus vestigia hominem ducant. Singula complura
numeranlur oficia, quae tamen, si accurale inspiciamus, ad capita quaedam facili
operä referuntur. Initio commendatur benignitas erga Deos hominesque (15); dein
‘ lectorem po&ta adhortatur, ut sui quaerat imperium, ne cupiditatibus abripialur, vo-
Iuptatibusque corporis (16); ut , quodcumque fortuna dederit, modeste ac conslanler
ferre discat (17); juslitiam amet, colat, nee quidquam agat, quod a pulero aversum
minusque decorum sit (18); ut ardorem animi, qui impellit ad agendum,, menlis ratio-

; ei-

(13) vs. 50, 5x. (14) ap. Diog, Laört, Lib. VII. p. 584.

(15) Vid. vs. v8, (16) v. 9—ın

(t7)),vs. 18, 19 (18) vs. r—ı4, 2426,

14 I. 8: /P. 7 MCBYIR)0rO MM,

einiis moderetur, ne inconsiderate agat; denique, quantum opus est, diseiplinis men-
tem imbuat: Jöderev 77% xpeov (19). De his ubi exposuit, progreditur poöta ad cor-
poris eultum commendandum , lectoremque monet , ne hoc negligat, neque tamen curet
nimis, sed ita, ut ne poeniteat.

Qnodsi haec loca cum aliis Pythagoreorum aliorumque auctorum senlentiis confera-
mus, luculenter nobis palebit, ex Pylhagorae mente cum, qui haec agat, reyera
Deum sequi.

Quae enim vidimus, commendant et benignitalem et veritalis amorem et virtulis stu-
dium fugamque a corporis vineulis, Fertur autem Pythagoras (20), cum quis ex ipso
quaesivisset, quandonam homo Deo similia ageret, respondisse : « si veritali studeat, ”
Quod quid sit, explicat Porphyrius (21), declarans, hane Pylhagoram amasse philo-
sophiam , quae, ex corporis vinculis animum liberans, eum aplum redderet, qui sana
omnia videret. Anonymus autem, uli vidimus, apud Photium (22) tres raliones in-
dieat, consuetndinem cum Diis i. e. cultum Deorum, benignitatem erga homines , mor-
tem sive liberationem a corpore. Neque ab eo dissentit Aelianus, qui vult, Pylhago-
ram statuisse, duo imprimis munera a Deo hominibus esse data, veritatem colere et aliis
bene facere; utrumque cum Deorum aclionibus posse comparari (25).

Quae cum hactenus viderimus, nune jam inguirendum erit, quomodo ad hane Dei
imitalionem homines informare voluerit. Simul autem , ubi opus est, fusius erit expli-
candum, quidnam iis, quae recensuimus, significetur capilibus, llague, a minori ad
majus progredientes, illustrabimus

8. 4.
Quid de corporis eultu Pythagoras praecipiat.

Quod apud pueros, qui, primis annis elapsis, ad mentem erudiendam accedımt, fieri
fere solet, idem invenimus apud Pythagoram; nee apud eum solum, sed per totam
hane quasi puerilem generis humani aetatem ; ut scilicet corporis cultus et corroboratio
eum is studiis conjungatur, quae ad animum excolendum perfieiendumque tendunt,
Quae agendi ratio, modo. prae eorporis nimiä curä mens non negligatur, valde videtur

pro-

(19) vs. 27 —3a,

(20) Stobaeus „ Sermones Tit. IX, p- 114,

(21) Vid, Diogenem ap, Porphyrium 8, dr, 46.

(22) loco supra citato.

(23) Vid. ejus Varia historia XIT: 59. CA. de toto hoc loco yan Velsen libro laudato '$. 7.

pag. 31 —9%.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 15

probanda , et hisce maxime temporibus nimis saepe neglecta. In corpore enim imbe-
cillo validus animus vix aut ne vix quidem inesse potest. Haec erat sententia, quam
uti Socrales, sic Pythagoras sequebatur. Hinc in carminibus aureis monet lectorem »

ne corporis negligat sanitatem et valetudinem.
058 üyıciyg rag mepl ang’ Auersıav ExXew xp4 5 (2%).

et quod ibi praecipit , in sodalitii inslitutione in vitam induxit. Ambulationes enim
injunxit malulinas, vesperlinas, gymnastieisque exercitationibus vires sodalium corroborare
conabatur; currendo, luctando , pugilando, saltando, quibus certa diei pars esset con-
stituta. Dein munditiem commendavit, cui ut consuleret, layationem praecepit vespe-
rä, anlequam,, ambulationibus peraclis, ad epulas accederent. Cum vero sanitati phy-
sieisque viribus consuleret , non minus cavil, ne immoderate corporis desideriis ac

voluptalibus indulgerent:

MOTOU TE METPOV, Kal OlTOU, Yulvaolay TE
morsiohzı” pEerpov DE Adym Tod, day 0’ dvinoen.
eihlfou 32 Izırav Exeıv nabdpeıov, hpumrov‘

xx meDuraEd Ye Taurz moielv , ömsoa Diivov Ioxel.

4 damaväv map& vxıpöv. (25)

Ita cum sentiret, epulas praescripsit, quae conslarent cibis simplieissimis, a quibus
omnis luxuria, intemperanlia omnis arceretur, ita, ul nil praeberetur, praeler quam,
quae nalura postularet. Hisce aulem, ne ultra quam ulile esset producerenlur, finis

ante noelem eral imponendus (26).
Videmus igitur ex hisce, in rebus, quae ad corpus perlinerent, ducem haud despi-

ciendum fuisse Pylhagoram, qui eo spectaret, ut discipuli sui corpore gauderent valido
ac firmo, cujusque generis exerciliis corroborato , modieis eibis sustentato. Neque mi-
nus inde, quod omnia tempore constiluto fieri vellet, efiice e licet, illum ei maxime
laude dignum esse habitum, qui in omnibus certo ordine progrederetur, nec in ullä

re extra modum excederet,

De ratione,, qua mentem excolendam ess2 censeat.

Perlustratis iis, quae ad physicam hominis partem unice sunt referenda, jam dein-
ccps

(24) vs. 32. (25) vs. 33 sqgq- »
(26) Vid. Terpstra libro laudato pag 70—73 et loca ibi citata,

16 L. SP. MEYBOOM,

ceps a spiriluali parte quoque sapientem nostrum contemplari insliluimus; inque eä re
initium faciendum pulamus a mente sive intelligendi raliocinandique facultate., Quod
tamen ne ita intelligatur velimus, quasi reliquas animi facultates prorsus exeludamus;
possunt enim hae cogitando quidem distingui, non a se inyicem divelli. Ita igitur agi-
mus, ut nune de mente maxime videamus, dein maxime de animo, tandem imprimis
de agendi vi. Quod valet et hie, et ubique deinceps, quando eä ralione procedemus.

Num Pythagoras mentem excolere voluerit, haud certe difheilis quaestio est; quis
enim negabit, cum talem amaverit philosophiam, quae mentem , nobis insitam , ex cor-
poris vineulis impedimentisque liberare conaretur , sine qua nullius sensös ope veri quid-
jjuam quis videre possel; cum contra ipsa per hanc omnia cernat, omnia audiat, sur-
(la, coeca, caetera omnia (27). Quid, quod juvenes hortaretur in oralionibus suis,
ut erudilionem quaererent:: absurdum enim esse, mealem summi pretii existimare , nec
tamen ad eam erudiendam quid temporis aut laboris insumere (28). Ratio vero, qua
id egerit, paullo intricatior, a vulgari agendi ralione haud parum differt. Saepissime
enim videmus, eos, qui doceant, discipulis tradere opinionum, decretorum copiam, in
ordinem sysihemalicum redactam, qua memoriam eorum referciant, ingue hominum
mentes doctrinas infundant, quasi liquorem in vas fietile immittentes. Longe aliter Py-
thagoras. Noluit informare discipulos , qui jurarent in verba magistri, eujus auctoritale
hanc illamve actionem vel opinionem aut probarent aut rejieerent; informare voluit
homines, qui suo uterentur judicio, suas adhiberent facullates ; ipse aulem has facul-
tates elicere, animum dirigere, judieium acuere. Ex iis, quae hac de re ad nostram
aetatem pervenerunt, patet, in toto ejus sodalitio hune spiritum regnasse. Non enim
lesimus, disciplinam certam docuisse; sed monuisse discipulos, ut veritati studerent, id
enim esse Deo simile (29). Cui studio ut mentem aptam redderent, mane quando
surgebant e somno, ambulationem instituebant. Sie enim existimabat Pythagoras, op-
time a perturbatione liberari mentem, et in stalum tranquillum perduci, qui omnia
quiele dijudicari sineret (50). Vespertino aulem tempore sibi invicem in memoriam re-
vocarent, quae per diem didieissent,, in studiis sublimibus versati (31 ). Denique sin-
gulos quosque, antequam somno se darent, secum reputare jussit, quomodo per hune
diem sese gessissent, tripliceemque hane sıbi proponere quaeslionem :

115 vapeßuv; TI Zosta; TI wor deov oür Ererisiy (52);

ne-
(27) Diog. ap« Porphyr. $ 46. (28) Jamblichus $. 42. ji
(29) Stobaeus, Sermones , Titulo 1X. p. ır4. (30) Aristoxenus ap. Jambl, $. 96 sqq.
(3ı)LL 9% (32) Carm, aur. vs, 42 Sgg«

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM, 17

neque omnia promiscue, sed inde a primo, eo ordine, quo fecissent, singula sibi
ante oculos ponerent , ut, si bona egissent,, gauderent, dolerent, si mala.

"Tali institutione revera omnes menlis facultates exeitabantur; aeuebatur mirum in mo-
dum judicium, cum continuo in rebus moralibus versaretur mens, quarum boni maligne
criteria indagaret ac distingueret; memoria autem quolidianä reputatione haud parum
explicabatur; verbo non potuit, quin Pythagorae discipuli, quum semper mentis ‘oculo
ipsam suam mentem specularentur, suique censores agerent, quin ii tali exercitatione
magno in rebus moralibus gauderent acumine, ac summä in agendo prudenliä uteren-
tur; ita ut consilia caperent antequam agerent, nec quicquam agerent omnino, quod
non bene ab omni parte haberent intelleetum; caverent, ne ab aliis a bonis ad minus
pulcra abducerentur. Quodsi hie addamus, non nisi eos in intimam sui consuetudinem
ac amieiliam admisisse Pythagoram, qui naturä essent nobiles ac faciles, haud amplius
mirabimur, si in ejus instituto formati sint viri, qui omnia bona, pulcra, magna ex se
proferre potuerint, quales Charondas et Zaleucus celebrantur.

Ut jam, quae vidimus, verbo contrahamus: Pyihagoras mentem discipulorum nullä
certä doctrinä implevit, sed omni ratione facultates insitas exeitavit, ut ipsi in rebus
moralibus egregia omnia proferre possent.

S. 6

4
Qualis sit oporteat sapiens ratione animi.

Perserutati, quali mentis eultu deceat esse sapientem Pythagoreum, accedimus nunc
ad id, ut videamus, qualis animi ralione esse debeat, idque primum universe, dein
speciatim.

Auctor nobis est Dicaearchus (55), docuisse Pythagoram, solam inter virlutes tem-
perantiam et puero et virgini et feminae et seniorum ordini congruere; omnibus igitur-
aeque esse expetendam: unam autem hanc omnia, tam animi quam corporis bona com-
plecti, sanitatem conservare, rerumque oplimarum studium alere et fovere. Cujus testi-
monio cum fidem possimus habere, eflicitur inde, summam animi perfectionem secun-
dum Pythagoram esse temperantiam, nec aliud quidquam nobis erit faciendum , quam
ut videamus, quomodo haec virtus in variis vitae rebus sese ostendat. Antequam vero
eo progrediamur primum lubet, e sodalitii naturä efficere, revera temperantiam universe
voluisse ejus fundatorem et principem. Si autem ad hujus sodalitii naturam allendamus,

om=

(33) ap. Jambl, $. %

1 L. Ss. P MEYBOONM,

omnino confirmari videtur illud Dicaearchi testimonium. Huc enim spectavit illa, quam
instiluit, exe@viz, qua pateret, num quis esset satis möderatus, ut de üis rebus non
loqueretur, quas nondum bene haberet perspectas (54). Eodem perlinet, quod zzrz-
oracıy, traclabilitatenn morumque conemnitatem prae omnibus requireret in is, qui
ipsius institulioni sese tradere cuperent (55), Dein cum jam accepti essent, omnis per
musicam institutio eo valebat, ut ad temperantiam animos adduceret: per musicam enim
ferociam ejus molliebat,, tristitiam pellebat, verbo, animum ab omnibus perturbationi-
bus, gravioribusque cupiditatibus liberabat, eamque, quam dicebat s&xprusw, ouvap-
Moyzv, er2Qav, per hanc eflecit ac prodısit (56).

Satis igitur videmus constare, universe eo spectasse Pylhagoram, ut discipuli sui ani-
mo essent temperati. Ut autem intelligamus eliam, quo modo in variis rebus vitaeque
conjunetionibus haec se manifestet, primo ad ea allendamus vincula, quae amoris et
amicitiae teneritate complectuntur,

Sapiens pio animo erit affectus erga Deos, parentes, liberos; Deos submisse colet:
sunt enim hominibus amantissimi et benevoli. Neque hos solos, sed et heroös genios-
que infernos (57).

"Abavdrous wiv para deous vorn Ws ÖdKEIUTAL,
TIuk er e nn nn 0 EmEid” Yomas Kyavous ,
ToVs Te naraxdevious aeßs Ixlaovas Evvopz feluv (33).

In omni de Diis cogitandi ratione temperantia cum lenitate elucet. Bona enim Pythago-
rei a Diis repetebant omnia, mala vero ab iis profieisci negabant: morbos verbi causa ,
et quaecumque corpori noceant, hominum immoderatione et culpä oriri, non a Diis
immitti (39). Quo in Diis venerandis sapiens ducebatur animo, eodem erga parentes,
amicos affectus esse debebat; tanlam enim docuit Pythagoras hisce deberi graliam,
quantam mortuns deberet ei, qui ipsum ab Orco in lucem reduceret. Parentes maximis
nos affeeisse beneficiis, adeoque justum esse, ut eos ante omnia diligamus nec um-
quam tristitiä afliciamus; dein verosimile esse, Deos veniam dare is, qui non minori
honore parentes prosequerentur (40). Ita Pythagoras loquebatur de amore, de pietate
erga parentes; sanctissimum ei erat vinculum, quod cum parentibus liberos conjunge-
ret, idque eo usque, ut hos a se invicem avellere supra omnia ei videretur summum

ne=

(34) Diog. ap. Jambl. $. 72. (35) id. ap, eunden: |, I.

(36) id. ap. eundem $, 11%. (37) Dicaearchus ap. Jambl. $, 52.
(38) Carm, aur. vs. 1—3.

(39) Diog. ap. Jambl. $. 137. Vetus scriptor ap. Jambl. $- 218.

(40) Dicaearchus ap. Jambl. $. 38.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM, 19

nefas (41). Sed et de amicitiä, de mutuo amore egregia quaeque praecepit. Croto-
niatas eum monuisse, refert:Dieaearchus (42), talibus inter se moribus viverent,, quibus
assequi possent, ut amieis numquam inimiei , inimieis facile amici 'evaderent. Per mo-
desliam erga seniores, benevolum in parentes animum, alque ex humanitate aliis prae-
stitä, fraternam conjunclionem coneiperent. Lenis im hisce spiritus regnat, neque mi-
nus in reliquis. In amieiliä enim nil sine decoro, nil leyiter aut obiter agi decere,,
nullos esse veementiores affectus excitandos, imo potius deprimendos ne interiret animo-
rum vinculum, quo jungerentur (45). Omuis contenlio ab ‘amicis procul sit, nec
quidquam eos a se invicem ayellat, praeter insanabilem quandam malitiei contagiem:

use}

ud” Exbaıpe.Dirov vöv AlupTedog Eiveaz Mirods »
EDdpx dvun' dvvapız yıp Evayans Eyyibı vaisı (44).

Caelerum, si amicitiae apud Pythagoreos ambitum spectemus, velus quidam serip-
tor (45) eos ignotis, imo et numquam visis, amiciliae officia exhibere studuisse refert ,
modo signa quaedam communis seelae animadyerterent. Hoc enim iis in ore fuisse, vi-
ros bonos, etliamsi remotissimas habitarent terras, amicos esse inter sese , antequam se
vel semel vidissent vel compellassent. Sed haec hactenus; restat ut videamus, quomodo
sapiens se gerat in vitae calamitalibus.el in rebus lautis. Quae ad hoc pertinent, magnä
ex parte in carminibus aureis explicantur. Primum poeta loquitur de constantiä in ma-
lis; pulcerrima ibi invenimus praecepta vitae; non hoc yult, ut sapiens omni sensu ca-
reat, ut ne afliciatur dolore nec tristitiä ; neque hoc praecipit, ut dolorum vehementiä
vietus, virum se esse obliviscatur, quem deceat esse fortem; imo vero medium tenet:
hominem vult, non saxum, hominem humanissimum, qui sentiat, quod durum et triste
est, eique mederi conelur pro viribus; sin vero malis aut evitandis aut tollendis vires
deficiant,, forliter ferat.

vooa Te daımoviyaı Tuxzıs Pporoi &rye’ Exouoıv,

e ” 6 1/4 ’ 2 3 ’

Yv av woipav Eins, Tauryv Depe, und’ dyavanreı'
zb 88 mpemsı, nadocov Syn" Gde 8: DpxLeu

ob mavu role dyabors robrwv word koipe ducı (46).

Malis igitur medendum esse docet, idque cum totä ejus cogitandi ralione omnino con-

ve-
* (4) id, ap. eund,. $. 49. (42). 1 8. 4
(43) Vetus seriptor ap, Jambl, $. 232 sq. (44) Carm, aur, vs. 7, &
(45) ap. Jambl. $. 237. (46) ve 17 — 20.

20 L. SP. MEYBOOM,

venit; non enim a Diis mala proveniunt,, sed. ipsis hominibus eorum culpa. tribuenda,
qui providere pericula calamitatesque nesciant neque, si vel sciant, evitare; si adsint,
ca tollere pauci sunt, qui possint: plurimi vero, ab alio ad aliud fugientes, innumeris
malis obsidentur. Haec poelae verba:

yycon 8° Avbpumous audalpern wyuaT’ Exovras*

TAYWOVES, 08 T' Ayalav mEIRE Övruv DR Ecopüciv.

vUTE KAUoUoL" Aucıv DE KaRnav maupoı auvlsası. Ma
zoly morpa Bporav Bramreı Dptvas” sg DE Kurmdno

ErroT' Er’ Arıa Dkpovraı, amelpova myaar' Exovres (47).

Quod vero vulgares homines non possunt, id sapienti datum est. Quidquid accidat,
bono et tranquillo animo est; persuasum sibi habet, divinum esse genus humanum, et
Deum ipsum indicare, quomodo sit agendum. Hisce fretus, in omnibus fortem se
praebet, aequo animo omnia ferre potest:

venunun.. Emei delov YEvos Eori Aporoisw ,
oig isp& mpoDepovo® Dürıs delnvusıv Eraoıa (43).

Ita cum sese gerat homo sapiens in rebus adversis, in laulis non minus sapientis nomi-
ne dignum se praestabit, quando fortunae donis cumulatur. In hisce fruendis et ad-
hibendis eädem, qua semper, temperantiä ac moderalione ducitur; non praeceps se
dabit in voluptates, nec moderatum harum usum fugiet. Ita erga eas erit compositus,
ut facile carere possit: scilicet duabus parlibus animus constat, quarum allera expers;
altera 'particeps rationis est habenda (49); quarum si inter se invicem discordia sit,
animus perturbalur, neque ralio regnare potest: regnum autem ralionis in affectus sum-
ma Pythagoreis habetur virtus (50). Hinc jam patet, non hoc esse perfecti sapientis,
ut nullä re aficiatur, nec quicquam appetat; verum, ut caveat ne nimis cupiditatibus
suis indulgeat, nec sine ratione illis obtemperet.
Omnibus igitur iis, quae ad corporis voluptales perlinent, sapiens utelür, verum
modice ;
ApR-

(47) vs. 54 58. (48) vs. 63 sq.

(49) Cicero Tusc. Q. L, IV. c. V. ro,

(50) Metopi fragmentum de virtute, apud Gale. Cf, Terpstra, libro laudato, pag. 88 in notä n®. 1.
Observare liceat, regnum illud ralionis in affectus, esse eandem illam temperantiam , quam ut pri-
mariam omniumque virtutum matrem atque fontem, ab initio jam descripsimus,

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 21

ern eyenen. Kpäreiv d° eilldeo Tavde,

yastpös av apüTIoTe, nal Umvou, Auyveiyg TE,
Kl GORDON TEE a retlelarlg
üvloxov yvapyv arycas valdmepdev Aploryv (51).

Huc quoque pertinet, quod moneret Pythagoras discipulos, ita viverent, ut aequali
semper essent corporis statu, nec obesi modo, modo macilenti (52). Qua in re quo
melius sibi constarent, splendidam solebant instruere coenam, cujus visu cum cupiditas
esset excilada, sublatis eibis, impransi discedebant. Ita cum cupiditates reprimerent,
eädem fere ratione in affectibus vehementioribus versabantur; iram enim et libidinem
quasi rabiem fugiendam censebant;; irä inflammari erga parentes, amicos, seniores nefas
ipsis videbatur ; sapienlis esse, leni animo erga eos esse affectum, facla utilia iis prae-
stare, sermonibusque uti milibus (53): a libidine omnium maxime cavendum esse docuit
Pythagoras; hanc enim omnium malorum quasi materiam esse. Hinc vitia omnium maxi-
me.nefanda, veluli ex arce, in homines prorumpere, nec ullum denique scelus esse nec
malum facinus, ad quod suseipiendum non libido voluptatis impelleret; nec enim libi-
dine dominante temperantiae locum esse, neque omnino in voluptatis regno virtutem
posse consistere (54). e

Ut verbo enuntiemus, quae hac $ vidimus, sapiens est animi ratione, qui in omnibus
lenitate ac temperantiä gaudet, eäque ducitur, ut erga Deos sit submissus, senioribus ,
parentibus, amicis facilis ac constans; ut in omni fortunae vice fortem se praebeat, nec
calamitatibus ad desperandum feratur , nec in fortunä secund& nimis indulgeat corporis
voluptatibus, perturbationibus vehementioribus.

8. 7.
De sapienlis Pythagorei vi agendıw

Mirum videri possit, nos, cum egerimus jam de sapienlis indole ac cultu, .nune in-
quirere praeterea in ejus vim agendi. Causa haec est, quod apud varios philosophos
variae hac de re sententiae inveniantur. Apud illos enim sapientis est, ut rebus geren-
dis detrectet, apud hos omnium habetur summum, totis viribus in aliorum agere uti-
litatem, apud alios denique neque rerum agendarum invenitur studium neque fuga, sed

hi,

(51) vs. gr et v5. 69. (52) Vetus scriptor ap. Jamhl. $. 196;
(53) Carm, aur, vs. 6, 7.- (54) Cic, de Senectute c. 12,

22 1. Ss P. MEYBOOM,

hi, prouti occasio praebebatur, ita agebant. Quae cum ita sint, haud abs re videba-
tur fore, si, quidnam hac de re apud Pythagoram inveniretur , inquireremus.

Num igitur in agendo strenuum esse oporteat sapientem, quis est, qui dubitet, si
sodalitii rationem ante oculos sibi ponat. Tota enim hujus instituti natura eo tendit,
ut agant omnes, ut re factogue, quae cogitant, declarent. Nullibi subtiles invenimus
quaestiones, nullibi acute inventa raliocinia, imo vita ipsis est pro sermone; vilae ratio
systhema est vivum atque expressum, Practieum igitur fuit Pylhagorae consilium; eo
addueere voluit diseipulos suos, ut in suam aliorumque salutem agerent, Si quaeramus,
quonam in genere operam darent,, quibusnam rebus curandis maxime sibi aliisque pro-
desse opinarentur, haud dubitamus afirmare: versatos ipsos fuisse in rebus politieis; hoc
enim suadet Pythagorae historia ante ortum sodalitium, suadet ipsius sodalitii natura,
comprobavit eventus,

Suadet Pythagorae historia ante sodalitium ortum, politicum fuisse ejus ceonsilium.
Legimus enim, ilinera ipsum insliluisse ad Creienses et Lacedaemonios, ut horum legis-
lationem cognosceret (55). Samum aulem reducem, invitatum fuisse a eivibus, ut
communicalis, quae vidisset, patriae utilem sese exhiberet; legesque slatuisse, ad om«
nes legislationes traetum , ac muneribus publicis cum Samiis esse functum (56). Dem-
de, cum in Italiam ac Sieiliam venisset, urbes, quas subjectas inveniret, ad libertatem
erexisse, adeoque liberasse Crotonem, Sybarin, Catanen, Rhegium , Himaeram, Agri-
gentum, Tauromenas, alias quasdam (57). Denique Crotonialis multa instituta dedisse
salutaria , rogatum ab jis, ut si quid ipsis utile haberet, id apud reipublicae guberna-
tores expromeret (58).

Idem nos docet sodalitii nalura. Erat enim quasi civilas in civitate, cum omnes vi-
verent in bonorum communione atque certo tempore quolidie consiliis dandis vacarent
de rebus et privatis et publicis (59).

Denique revera tale Pythagorae consilium fuisse docuit effectus. Ex nullä enim scholä
tot prodierunt viri egregü, qui legibus suis respublicas emendarunt. Sic plures nobis
recenset vetus scriptor apud Jamblichum (60), Charondam, Zaleucum , Timaratum,
qui Locrensibus leges tulerunt; praeter hos Thaeetetum , Helicaonem , Aristocratem ,
Phytium, a quibus Rhegini legislationem acceperunt; Zamolxis autem, ipsius Pythagorae

servus manumissus, ad Getas dieilur abiisse, iisque tulisse leges. Praeterea memoriae
PrO=

(56) id. ap. eund, $. 20, 28.
(58) Dicaearchus ap. Jambl, $. 45.
(60) $. 17%

(55) Nicomachus ap. Jambl. $. 25.
(57) id. ap. eund. $. 33,
(59) Aristoxenus ap. Jambl. $. 96 sqq.

COMMENTATAO an QUAESTIONEM EITTERARIAM. 23

- proditum est a Polybio, civitatibus bene consuluisse Pythagoreos; exslinelo vero soda-
litio, multas illarum prineipes suos amisisse (61). Accedit hisce testiimonium Dio-
genis Laertii (62), qui refert, Pythagoram Italis leges dedisse et cum discipulis clarum
habilum esse, qui ferme trecenti rempublicam administrabant ita prudenter, ut fere
dpistorpareis 1. e. respublica optimorum videreltur, Alio autem loco idem ille Diogenes
Pythagoram dixisse refert,, ita filios optime erudiri, si bonis legibus rectae eivitalis
fierent cives (63).

Ex hisce eflicere liceet, consilium Pythagorae fuisse polilicum, perfeetumque sapientem
esse simul reipublicae gubernatorem.

Atque haec quidem de sapiente Pylhagoreo dicla sunto. Antequam vero ad alios ac-
cedamus, e parlibus singulis, quas explicuimus, tota quaedam sapienlis imago est con-

Hieienda.
8. 8.

Ex dictis eficeitur, quaenam sit apud Pythagoram desceriptio perfect!
sapientis. De eo judicium.

Secundum Pythagoram igitur homo genere et natur& divinus est, adeoque potest
Deum imitari, seque ei similem reddere, Haeec Dei similitudo summa ejus perfectio est,
adeoque, qui est öromwraros ro den, idem est philosophus sive sapiens perfectissimus.
Talis autem habetur, cujus mens, etsi nullä eertä doctrinä imbuta, tamen acumine
gaudeat in omnibus vitae rebus peragendis, ac per: philosophiam liberata sit a vinculis
corporis, quorum ope nil certi videre potest; cujus animus lenitatem temperantiamque
spirat , ita, ut Deos colat submisse, parentibus, senioribus, amicis facilem ac constan-
tem se praebeat, in omni fortunae vice fortis sit, neque calamitatibus feratur ad despe-
rationem, nec in fortunä secundä nimis indulgeat corporis voluptatibus perturbationi-
busye vehementioribus. Talis cum sit, semper sit strenuus et acluosus, eoque tendat,
ut moderandä vel constituendä eivitate hominum saluti prospiciat, Cum autem validus
animus in corpore imbecillo inesse nequeat, sapiens, ut hoc nomine dignus sit, corpus
suum non negliget, verum id corroborare ac firmare conabitur omni genere exercitio-
zum, ac cibis 'modieis sustentabit. In animi autem et eorporis operationibus ac cultu

certum sequatur ordinem et suo quaeque tempore agat.

Ad-

(61) Polybii Historia, Lib: IL c, 39. (62) Eib. VIIL $. 3.
(63) Lib. VUL $. 5.

DD
es

L. S. P. MEYB-OOM,

Adjicere lubet obseryationem , quae ad extensionem nominis perfecti sapientis Pylha-
gorei perlinet, Scilicet,, Pythagoras non solis viris ceircumseripsisse instilulionem suam,
verum etiam ad foeminas respexisse. In orationibus ad Crotoniatas saepe eum inveni-
mus has morentem et ex divini numinis exemplo ad perfeclionem appelendam vitamque
justam sequendam exhortantem (64). Hoc sane miramur eä aelale in eo viro, qui ab
Orientalibus magnä ex parte profecerat,

Si totam respiciamus et sodalilii et sapienlis Pylhagorei indolem; sponte subit quaes-
tio, quidnam fuerit, quod in omnibus cernatur prineipium. Singuli etenim homines,
maxime egregii quique, unum quoddam habent consilium certum, ad qıod omnia
referunt , quodque in singulis semper recurrit, In Pythagora autem hoc fuisse videtur,
ut ita dicere liceat, sacerdotico-polilicum, ut nempe omnia referret ad vralionem sacer-
dotalem, ut informaret sacerdotes, eosque lales, qui simul essent politiei viri, respubli-
cas gubernantes. Docet hoc et universe tola disquisilio superior, et speciatim nalura so-
dalitii, instituti illius, mysteriis tecli, ad cujus sacra non nisi ii admillerentur, qui
essent inlerioris admissionis discipuli (65).

Universe tenendum, philosophi nostri sequaces eandem quidem sibi informasse per-
fecti sapientis imaginem, quam magister, sed habuisse illos hane imaginem expressam
in ipso. Illum scilicet viderant longe sibi praestare, unde, uti fieri solet, imperium
auctoritatemque moralem ipsi sensim sensimque tribuerunt, imo Deum ipsum habue-
runt (66); tantumque, teste Cicerone , haec auctoritas poluit, ut eliam sine ralione
valeret. Hinc, side quadam re disputarent, rogali, quare ila esset, respondere sole-
bant: adros 29%; scilicet, si quid minus intelligebant, proplerea tamen non rejicie-
bant, contra tolo peetore ampleciebantur, cum ab illo accepissent, quem toties verum
dixisse compertum habebant.

Si denique quaeramus, quid nobis de sapiente Pythagoreo sit judicandum, elementa
multa in eo bona sunt. Omnes enim colit animi facultates, doctrinas aestimat summo
prelio nee in magistri verba jurare, sed ipse judicare studet. Animum quoque non ad
saxi duritiem deprimere, sed lenilate ac temperantiä adornare cupit. Neque minus
hoc egregium, quod ad divina semper attendat, cum Deo se sentiat cognalum, ad
ejusque tendat similitudinem. Talia enim sentiens non polest non ad altıssima quaeque
se efferre, pulcherrimaque proferre facinora. Ab alterä tamen parte mala quaedam et
minus perfecta in ipso cernimus. Minus perfectum illud, quod amore suo eos tantum ,

sa-

(64) Cf. Terpstra libro citato p. 47, et auctores ibi citati.
(65) C£. Terpstra l. l, c. II. {u 1,2. pı 53 sqq,
(66) Jambl. $. 5, to.

of a an SET U

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 25

‚sapiens amplectatur, in quibus similis scholae videat indiecia. Malum hoc, quod a
vulgarium hominum numero sejungeret sese sapiens, et sacerdotis instar cum sodalibus
in sodalitio viveret; ita seilicet pervertitur commercium ac communio hominum, qua
solä excoluntur mentes, incitantur animi, optima quaeque proferuniur. Neque pro-
bandum studium illud politicum, quippe paucis tantum non omnibus omnium generum
hominibus aptum; quod a vero haud recedere ipsa Pythogorae agendi ratio docuit.
Non enim omnes instituere se posse putabat; sed illos tantum, qui prae ceteris corporis
animique dotibus praeclaris essent praediti (67).

Ut-verbo, quid de sapiente Pythagoreo sentiamus, enıntietur, Pythagorae spiritus
an pingendo illo omnino videtur fuisse praeclarus ac sublimis, forma vero, qua illum
gpatefacere inque vitam inducere studuit,, minus apta minusque perfecta.

(67) Terpstra 1. 1, p. 54 sgq.

D " CAPUT

26 ? L. Ss RR MEYBOOM;

CAPUT II

DE SAPIENTE SOCGRATICO

2% öyolos Early Züup:
Matth, XII: 33,

gut

Praemonenda,

Expositis itaque, quae apud Pythagoram ejusque sequaces de nosträ re habentur, sta-
tim ab eo ad Socratem veniendum nobis erit, cum qui inter eos intercedunt philo-
sophi aut de rebus moralibus minus egerint, aut, etiamsi ad eas attenderint, nil
tamen habeant,, nisi sententias singulas, yva@a;, unde efiici non potest, num perfecti
hominis sive sapientis speciem quandam sibi proposuerint, an vero minus. Apud solum
Demoeritum pauca de nosträ re invenimus, seiliceet summum bonum habebat mentis
conditionem aequabilem, euöyrızv, quam nullis perturbari voluit affecetionibus. Hace
autem acquiritur sui imperio, i. e., ut utamur iis, quae adsunt; quae desunt, facile
careamus; in nullä re modum excedamus. Praeterea singulas nonnullas laudat virtutes,
sed hasce indieat, non explicat, ita, ut speciem quandam accuralius elaboratam per-
fecli sapientis inde eflicere non possimus (1).

Accedimus igitur ad virum illum summum, quem sapienlisimum hominum praedica-
vit Apollo, quem inter recentiores nonnulli, nec forsan immerito , Christi habuerunt
praecursorem, Ille, teste Cicerone , primus philosophiam devocavit e coelo et in urbi-
bus eollocavit et in domos eliam introduxit et co&git de vitä et moribus rebusque bonis
et malis quaerere (2). Quod cum ita sit, jure licet nobis exspectare, egregia quaeque
apud eum de re nosträ nos inventuros. Cum autem nil ipse scripserit, adeoque ipsum

au-

(1) Vid. W. G. Tennemann, Gesch, der Phil, cur& A. Wendt, Cap. I. Sect, VII. Tom, I.
pag. 355 sq. et loca , ibi laudata, j

(2) Cic, Tusc. @. Lib, V, o &

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 27

audire non possimus, sequamur auctoritatem discipulorum et inter eos maxime Xeno-
phontis, utpote, historiei magis quam philosophi; quum Plato, summus ipse philoso-
phus, et de suis et de is, quae a reliquis scholis recepit, placita multa, Socraticis
adjecerit sententiis, eaque in dialogis suis quasi a Socrate dicta referat, ita ut difhcil-
limum'sit statuere,, quaenam eorum ad illum revera pertineant. E fonte igitur haurien-
tes, eisi non uberrimo „ tamen omnium maxime puro, quem nobis in Memorabilibus sui,
aperuit Xenophon , inquirere nobis propositum est: qualem voluerit Socrates sapientem
perfectum , idque ita, ut primum videamus, quid de corpore colendo censuerit ; dein de
animi facultatibus separatim agamus.

$: 2.
Ouid de corpore colendo censuerit Socrates.

'Socrates, cum duabus parlibus hominem constare videret, earumque in se invicem
vim muluam agnosceret, utramque excolendam censuit, neque, ut postea alü, de qui-
bus infra videbimus, alteram nimis extollens alteram neglexit. Itaque corporis cultum
summi habebat momenti, eumque quam maxime commendavit. Sine corpore enim bene
constituto mullis periculis hominem esse obnoxium , nec quicquam eum posse recte per-
agere, cum ad ea, quae manibus peraguntur, vires corporis requirantur, neque sine
corpore valido animus possit esse bene constitutus. Ita fere Socrates ratiocinatur in dia-
logo cum Epigene (3). Postquam enim exposuit, quot periculis in bello obnoxius
sit is, qui, prae corporis neglecti imbecillitate, vitam tueri non possit, dein addit: in
ipso eo, ad quod parum facere corpus existimares, in cogitando, multi prae corporis
aegritudine graviter errant. Saepius enim inde animum invadunt molestiae, A464 zul
Aula va dusxornla xx) pavla, ita, ut noliones sapientiamque inde expellant. Haec au-
iem mala fugienda esse exercitalionibus gymnastieis; neque exercilationibus tantum cor-
poris vires voluit sustentandas , sed etiam ciborum, vestium, reliquarum rerum externa-
rum usu; nam saepius praecepit iis, qui sibi adessent, ut sanitatem curarent, cum et
discerent a medicis, et ipsi per lotam vitam ad hoc attenderent, qualis cibus, qualis
potus, quaenam dein exereitiones sibi maxime prodessent, et quomodo hisce usi, maxi-
me corporis valetudini consulerent (4). Iterum vero iterumque hoc urgebat, ut mo-
derati essent in fruendis rebus corporeis, neque multis indigerent, sed iis essent contenti,,

quae ipsa natura veluti necessaria requireret, quae supra haec, inania esse omnia : di-
vi»

(3) Xen, Mem, III, ı2, EB: (4) Mem. IV..c.7, $.%
D2

28 L. Ss P. MEYBOOM,

vinitati proximum vocat, paucissimis rebus externis indigere, nil' indigere habebatdivi ©
num ; illum autem divinitati proximum, qui naturae finibus cupiditatem: suam eireum
scriberet (5). Ad perfectum igitur hominem ante omnia pertinet moderalio, quam
&yuparelav dieebat, et homini existimabat esse xaadv „ul Ayahov (6), cum ecä tantum
adipisci \possit imperium in semet ipsum, quo sibi aliisque prospieiat (7). Est vero
etiam illa &yxparelz ipsi corpori sustinendo omnino necessaria. Is enim, qui, hac car
rens, rebus voluptatibusque corporeis est deditus, eo ipso corpus animumque perdat
necesse est, quod jure summum ei damnum habelur (8).

Ex iis, quae vidimus, efhcitur: secundum Socratem: sapienlis esse, ut non. negligat
corpus, verum id colat propler animum ‚id est ita, ut per corporis valetudinem anıi-
mus possit esse bene constlitutus, nec lamen pxrae nimia rerum corporearum curä majo-
ribus rebus curandis deficiat tempus.

8. 5
Qualis sit ipsius sapiens ralione menlis,

Inquivendum nobis nune est, qualem oporteat esse sapientis animum, et quidem pri=-
mum de facultate cognoscendi sive de mente agemus, ut nobis pateat, quibusnam no-
tionibus eam Socrates voluerit illustrandam. Plurima hac de re ejus dicta nobis serva-
vit Xenophon, quae in ejus mentem. penitus nos inspicere sinunt,

Eä vivebat Socrates aelate, quam proxime antecessit tempus illud, quo physiei phi-
losophi, vanis speculationibus occupati, de rebus divinis quaestiones instituebant, unde
placita deduxerunt omnium maxime discrepantia imo plane opposita. Ipsius aetate So-
phistae disputandi acumini oratoriisque artibus omnem operam navabant et quidquam
verum esse negabant. Utraque vero familia, prae speculationibus suis, moralia studia
omnino neglexit. Hinc factum, ut Socrates, qui morale imprimis sibi proposuerat con-
silium, ut homines redderet zar04s za} dydloug , sibi aliisque viventes, in omnibus vitae
rebus excellentes, ut hie, inguam, ab omnibus abhorreret inquisitionibus, quae ani-
mum ab hisce studiis possent avocare, cum versarentur in iis rebus, de quibus statuere
homini non esset datum. Teste ergo. Xenophonte (9), et ipse semper locutus est de
rebus humanis, inquisivit, qualia essent ra xdr® ul dydlz, qualia ea, quae agere
deceret sapientem. Haee qui probe scirent, verum etiam facerent, ipsos fieri censebat

Ka=

(5) Mem. I. c. 6. (6) Mem. I. e. 5, ı3,
(7) Mem. II, c. 6, ı , (8) Mem. IL, c.5.
(9) Mem, I. c.ı, ı6, II, 9,5 alibi.

COMMENTATIO an, QUAESTIONEM LITTERARIAM, Ei

words nal &yabous , ipsas liberos, cum; qui ignorarent, merito essent dieendisservi. Ad
udrm ai &ydbx autem pertinebant ‚pietas, puleri justique studium, temperantia , for-'
titudo, artis polilicae perilia; verbo omnia, quae ad virtutem, ad vitae praestantiam
facerent. Haee semper, nullo non loco, inquirenda commendayit omnibus ‚ eorumque
seientiam tanti duxit, ut Aristoteles haud vereatur aflırmare , virtutes apud ipsum nil esse
nisi scientiam (10). Scilicet, ita hominem sibi proponebat naturä suä formatum, ut
non posset, non ea sequi, quae optima: semel cognovisset : yvirtutem autem et veri-
tatem, „modo eognoscerentur, mirabiles sui putabat exeitaturas amores. Hince faclum,
ut ante omnia in homine bene culto cognitionem requireret eorum, quae essent pulcra,
vera, justa, bona , divina. Supra haec, veluti inania ac futilia ipsi videbantur negli-
genda. Hinc artes disciplinasque eatenus voluit discendas, quatenus ad vitae bene agen-
dae rationem prodessent (11). Ita v.c. disciplinae malhematicae nullam ei habent uti
litatem, sed potius nocent et a majoribus rebus agendis avocant, si quis ulterius in eas
inquirat, quam opusest ad agrum emendum, vendendum, dimetiendum, vel, num recie
dimetiatur alius, cognoseendum. Astronomiae tantam probavit cognitionem, quanta re-
quirebatur, ut quis noetis, mensis, anni distingueret tempora , in itineribus, vigilis,
reliquis, quae certo tempore agenda essent, negoliis. Idem in rebus arithmeticis tenen-
dum esse praecepit, neque, de rebus divinis agens, hoc ipse neglexit. Tantum enim de
hisce locutus est, quanlum sufliceret, ut juvenum animos moyeret eosque incitaret ad
Deos pie colendos.

Omnem igitur scientiam rerum divinarum et humanarum Socrates ad practicum
vitae usum retulit. Cum vero fieri posset, ut mens tali cognitione illustrata,, nihilomj-
nus erret in rectä intelligentiä eorum, quae sint agenda, kavrixyv discendam commen-
davit, ut possent homines ex praestigüs ac signis eflicere, quaenam Deorum voluntati es-
sent consentanea (12). Scilicet Deos homines pernoscere putabat , iisque adesse semper
et ubique, ei de rebus humaniıs signis eertiores facere, imo ab ipsius mente haud videtur ali-
enum statuere, peculiare quoddam eum Deos inter et optimos quosque homines agno-
visse vinculum ; quippe qui sibi adesse semper testaretur Daemonem quemdam , Zx4ad-
viov, qui, quid agendum esset, ipsi indicaret, cujusque ope ex rebus diflicilioribus sese
expediret. Quo de genio quidquid demum statuamus, id certum est, agnovisse Socra-
tem majorem quandam ac prorsus egregiam in Diis curam, quä eos persequerentur ho-
mines, qui virtutis splendore prae ceteris eminerent ( ı3)

Sed aliquid etiamnum superest, quod in Socraticä ratione bene intelligendä maximi
est momenti, Semper etenim et anle omnia urgebat,, ut, qui melior fieri vellet, se ip-

sum

(10) C£. Aristoteles Magna Moralia, Lib.I. c. ı. Tom. II. p. 10g f, edit, Casauboni.

(11) Mem. IV. c. 7. (12) Mem, IV. c. 7, zo’
(13)Mem, Loı,ı,

30 Bu BI MENDoro Mi’ mo

sum cognosceret, Formulam illam, 'yvalı eeaurdy ‚non 'sine 'divind 'quadam sapientiä
templo Delphico esse inseriptam : hoc enim cuique esse necessarium, ul se perserutare-
für, ut teneret,, quae essent ipsius vires, quantumque profeeisset ad vitam bene ac de-
core agendam, örords Earı mpösTuv Avbpwurivunv xpelav, Eyvure ray aörod duvapıy (14). Qui
seipsum noseit , tenet qualis sit, qualisnon sit, 'quidque possit rite peragere ;adeoque poterit
se perficere in eo, in quo etiamnum perfectione eget, nee quidquam suseipiet, nisi quod
possit peragere; quorum neutrum datum est ei, ‘qui se ipse latet. Quod cum ita sit, locus
ille de se eognoscendo primarius quidam 'est in tolä Socratis philosophiä, qui ubique
in omnibus fere ejus sermonibus recurrit, et ad quem singula identidem referuntur,

Ex dictis patet: secundum Socratem sapientis esse, ut cognitione gaudeat accuratä et sui
ipsius et eorum, quae sunt bona, sancta, divina; ut abstineat a doctis acutisque inquisi-
tionibus , quippe quae impediant, quominus vitae consilium ejusque reclae agendae ra=-
tionem bene perspiciat; ut mentem illustret arlium 'dıseiplinarumque seientiä tantä,
quanta requiratur ad vitae usum. Sin haec minus sufficiant, sciat e signis auguriisque
Deorum eflicere voluntatemn. j

Qualis ratione anımi,

Quum mentis aclionem et cultum nimis arclis finibus eircumscripserit Socrates, ani-
mum propterea non neglexit, sed ita excoluit, ut nemo magis, cum et sensum moralem
explicuerit et acuerit et animi perturbaliones ratione rexerit, Age, de singulis hisce
videamus. 3

Ipse Socrates cum in jus esset vocatus, coram judieibus disertis verbis declaravit , se
eo tendere, ut homines sentirent quid esset bonum, verum, sanctum, idque amarent;
omnes se monuisse, summum homini esse oficium, excolere et emendare animum ; vire
tutem autem omnibus rebus esse anteponendam , omnisque boni fontem habendam.
Postquam enim explieuit, cur sapientissimus hominum ab Apolline dietus sit, addit,
omnes cives, qui virtuti studerent , multosque peregrinos, prae celeris ad ipsum acces-
sisse , ipsiusque quaesivisse consueludinem ac familiaritatem (15). Quid autem hoc fe-
eissent, nisi propterea, quod Socrates virtutis amorem in iis.accenderet eosque ad hanc
virtutem duceret. Dein Melitum hisce alloquitur (16): ou dir: ei za olsdz üm’eneo

veyevnisevov 4 EE Eloeßcüg Avcsım 4 Er coulpovos üßpieryv 4 EE eüdınlrcu moruösiravov 4

[24

(14) Mem. IV, c. a, 35. (15) Xen. Apologia Socratis, $. 17.
(16) Apol, Socr. 8.19.

COMMENTATIO:. an, QUAESTIONEM LITTERARIAM. BJ!

”

du perpiordrou olvddauye 4 Lu Quromövov marendv 4 Arnys mwoumpas Movie harmkevov.
Quod sane. modestus_ ille; Socrales dicere, numquam esset ausus, nisi alte sibi 'haberet
persuasum , se pro viribus laborasse , ut virtutem in omnibus: aleret,, ejusque amore om-
nes incenderet. _Idem de eo testatur Xenophon (17). Atysi’vel nullum ipsius hac de
re dictum nobis . esset seryalum,, ;nemo, tamen dubitaret,, quin Socrates semper in
sensu morali explicando ac;acuendo fuerit versatus, In-omnibus enim: eolloquiis, quae no-
bis Xenopkon in Memorabilibus. suis. servavit, hoc. sibi proposuit , ut auditores intellige-
rent, quantopere virtus, ‚reliquis rebus.‚esset, pulchrior , ut ita: eos ad hanc amandam co-
lendamque incitaret et adduceret,, Semper, versatur in rebushumanis , in inquirendo ,
quaenam sint,homini agenda, ‚quaeque; sint virtuti,consentanea (13). Haec, cum mens
intellexisset ac ‚reperüsset;,. summi esse: facienda monuit et.toto. anımo amplectenda ; esse
enim zii xa} &yila „„pulera: ‚et bona‘, qualia- sola vero sapiente essent ‚digna (19).
Quid ? quod sacrifieiis per se,omnem: abnegaverit valorem, eaque-hacienus Diis tantum
grata esse aflirmaverit,,. quatenus -pi& mente offerrentur.

Voluit igitur Socrates sapienlis animum! ita: esse constitutum, ut jis, quae mens bona
veraque reperüsset, afficeretur, eaque summo amore amplecteretur; ne vero blanditiis
terrenarum rerum ‚et; voluptatum. corporearum deeeptus,.'a virtutis amore depelleretur,
rationis ope animi perturbationes erant deprimendae,,. quippe quae sensum‘ boni sancli-
que obtunderent, animum vero- vilioribus studiis implerent (20). Huc pertinet locus de
&yxpzreig , Sul imperio sive temperanliä, qui paueis nobis erit explieandus, cum in So-
eratis institutione veri sapientis magni sit momenli.

Simplex est ejus de eyxpareız disserendi ratio.e Non vult Socrates exstinguere omnes
affeetus; humanissimus erat ipse, sed lantum reprimere studebat graviores periurbalio-
nes, quae, extra modum excedentes, impediunt, quominus homo sui gaudeat imperio.
Ita, ut exemplum afferamus, non tollendam eensuit gloriae cupidinem; sed eam dixit
esse laudandam , quae rectä viä nileretur; veram autem ad gloriam viam esse, ut quis
revera sit talis, qualis haberi velit (21). Sui imperium ilerum iterumque commendayit ,
provocans ad divinae naturae exemplum; ita enim exisiimabat gndevds Yersdaı delov eiyeı ,
md dE © eAmklorav, Eyyuraro Tou Üslov, Kal TO (Ev Oslov apirıntou, TO DE Eyyuriro Tol
delov Eyyuriru vo) parloreu (22). Quomodo hoc ad eorporis sanitatem necessarium
esse explicuerit, verbo monuimus, cum de corporis eultu, a Socrate commendato,
ageremus; sed latiıs eliam patet: ad totam vitam bene agendam omnino hoc sui im-
perium requiritur, °O Zxperus enim dovrsusı TyV xexistyv doursiay, qui sui imperio est

des=

(17) Mem. I, c. 2. (18) Mem. I. c.r, ı6.
(19) Mem. III, c. 9, 5. (20) Mem. IV. c.5, 6.
(21) Mem. I. 7,1. (22) Mem. I, c, 6, 10,

32 * 1. Ss BB MEYBOOM,

destitutus, miserrimis servitulis vinculis ‘tenetur, eupiditatibus, rerum terrenarum deside-
rio, Cujusque generis vuluptatibus agitur, quae numquam sinunt ipsum attendere ad
ea, quae sunt bona, eaque animadvertere, Praeterea, etiamsi animadyertat, ita saepe
turbatus est et ofluscätus sensus moralis, ut cogatur , ‚meliora videns probansque, dete-
riora sequi (25); iis contra, qui imperiüm in semet ipsos exercent, rols &yxp&resı datum
est, videre in quaque re optimum, cum, verbo factoque rerum genera discernentes,
possint facere bona, a malis abstinere (24). Rebus enim eorporeis facile carentes, nul-
-lis indigent, nisi quae ipsa natura requirit, quaeque facile comparantur, ideoque totam
mentis animique aciem convertentes in ea, quae sunt x&r® xLı dyal«, :eo aptiores
sunt, qui se emendent et in 'aliorum vivant ‘ulilitatem (25). Hine sui imperium tantum
ducere posse existimabat ad gaudium et beatitudinem (26). Nil enim hominem felicio-
rem reddere, quam conscientiam, se ipsum fieriin die meliorem et: meliores nancisci ami-
cos (27); tum sibi ipsi habentur homines probi ac reverentiä digni, tum ipsos alii admi-
rantur (28). Idem fere alio loco dicitur (29) äpioerz mtv olumı ffv Tabs Apısrz Eri-
merojatvoug ToV is BeÄrieroug yiyvandzı, Hıor® SE vous fdrore alobzvorevous örı Berrlous
Yiyvoyral

Quae vidimus, huc redeunt: sapientis animus secundum Socratem voluptates corpo-
reas resque externas fugiet, qualenus sinat natura humana. Amabit vero intimo maxi-
moque amore, quae xx xal Ayla esse mentis actmine reperit, quarum rerum
amore ad divinam praestantiam accedet.

8% 5.
Quali sit oporteat vi agendh.

Fere opus non est ul moneamus, non suflicere secundum Socratem‘, si mens teneat,
quae sint pulera et bona, si animus haec amet; sed agendum esse secundum illam
scientiam animique sensum iis omnibus, qui sapientis nomine digni velint'evadere. Om-
ne enim ejus consilium practicum est; homines eo vult perducere, ut in civitate erga
Deos hominesque ofhiciis fungantur. Colloquens eum juvenibus, hune eo adducere stu-
det, ut Deos colat, et, etiamsi nemo hominum adsit, tamen a malo abstineat benum-
que faciat (50); illum, ut parentibus facilem, obedientem se praebeat (51); alium „ut

con-
(23) Mem. IV. c, 5,5, 6, (24) Mem N, «5, ır.
(25) Mem. I. c. 6 (26) Mem. IV. c. 5, 9. L
(27) Mem. 1 c,6, 7. (28) Mem. IL c.ı, 19
(29) Mem, IV. «. 8, 6. (30) Mem. L c. 4.
(3:) Mem, UL, c. 2,

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 33

eonsiliis factisque amieis auxilielur ( 52 ). Qui res sibi curandas susceperant, quibus per-
agendis minus essent apti, hos ab eo deterrere conabatur (55). Qui vero, viribus in-
strucli, quibus civibus patriaeque prodesse possent, in aliorum commodum agere recu-
sarent, eos ad agendum omni modo incitabat (54). Verbo, eo tendebat,, ut infor-
maret homines, qui sibi ceivibusque viverent; illum summae laudis dignum praedica-
bat, qui amicos benefaciendo, hostes nocendo anteverteret (55). Haec ejıs dicta
egregie conveniunt cum iis, quae narrat Xenophon (56), eum et sibi et aliis hoc in
omnibus vitae rebus statuisse praeceptum: x=3’ duvarıv Epdeı, idque praeceplum sem-
per eum esse seculum; nam si quid a Deo sibi indieatum putaret, hoc invitis eliam
omnibus hominibus perfeeit; zuros d& mayrz rävbparıvm Ümepehpx apos Tyv mapk av dehv
Zupßovriev: hoc ipsum aliis quoque praecepit, aıleo,' ut optabilius cuique haberet,
mortem quam vitium adire (57). Nec inania lacutus est verba, sed exemplo vitäque
suä omni ostendit, hanc sibi stare invictam insuperabilemque sententiam; nam cum ab
inimicis undique urgerelur, mori potuit, consilia sua incepta relinquere non potuit.
[ta cum sentiret ac ipse se gereret, ex hac ejus mente explicandum erit, si dicat eos
esse x2rous xal dyadous, qui noscant xdr xul dydia (58) sc. quod supra jam vidi-
mus, scire et agere ei fere sunt idem; non potest sibi fingere aliquem, qui, etsi sciat,
quid bonum sit, tamen id non agat; sin autem quis, intelligens quid sit bonum, jus-
tum ac verum, haec amet, verum etiam faciat, is ad optimum, quod ab homine at-
tingi possit, ad eurpa&iev pervenit Td mabdura TE Kal mereryonvrd Tı eumalsiv, cu mpadiav
vori&o, Kal 0 TouTo Emirydevoures doxouoi Kor ed mpärrew (539).

Ex iis, quae inspeximus, locis tria imprimis videntur eflicienda. Quod primum est,
id pertinet ad totam viri x4rou xx} &y&dou indolem. Scilicet summam cernimus in ipso
facultatum omnium harmoniam, corporis libidines ac cupiditates rationis imperio ce-
dunt, sanclisque animi studiis promovendis inserviunt. — Mens sive intelligendi ratio«
einandique facultas quid verum sanciumque sit, investigat; hanc autem sequitur ani-
mus, id appetens atque persequens, quod ratio appetendum esse invenerit. Ex harum
aulem omnium harmoniä atque consensu yis oritur agendi omnium maxima,, quae forti-
ter ac constanter consilia sua exsequalur, nullis umquam impedimentis a viä suä de-
territa, ut adeo homo ex mente Socratis x&r0s al dysdos imaginem nobis praebeat
eonspieiendam, partibus suis harmonice comparatam, omnibusque numeris satis abso-
lutam. i

Alterum, quod erit obseryandum, ad vitae consilium universum refertur, Nempe

Sie
(32) Mem. II. c. 10, (33) Mem, II. c. 6.
(34) Mem. II, c, 7. (35) Mem,. II. «3, ı5.
(36) Mem.Lc, 3, 4 cf 3. (37) Mem, Il, c. 7, ıo.
(38) Mem. IV. e. a, au. (39) Mem. II. «, 9, 1%

34 LS. P.E MEYBOOM, ,

mus, Socratem non proposuisse ut ultimum beatitudinem, sed virtutem, in qua Dei simili-
tudo posita sit ,et ex qua bene cognitä atque cultä non possit non summa orirj beatitudo,

Tertium denique ideae ipsius ambitum spectat. Hoc enim sapienti suo praescribit, ut
amicos benefaciendo, nocendo hostes antevertat , unde patet, patriae finibus. ideam
Socratis eircumsceribi; politieum, quodam respectu, esse virum pulcrum et bonum, qui
patriam amet eique consulat , civibus suis prodesse velit, homines vero amore suo
complecti nondum didicerit.

8. 6.

Ex dietis eficilur, quaenam apud Socratem habeatur
descriptio perfecti sapientis.
s

Jam breviter ex iis, quae hucusque vidimus, efficiamus, quaenam apud Socratem ha-
beatur perfecti sapienlis descriptio.

Ex ejus mente sapiens perfectus idem est ac qui sit x&ros xal &yddos. Talis autem
habetur,, qui, Deos cognoseens, ad illorum praestantiam sese efformat,, inquirens, qui-
busnam in rebus jam sit bonus, in quibus minus. Ubi autem se ipsum cognovit, con-
tinuo investiget, quid sit pulcrum et verum et justum et divinum, abstinens ab iis rebus
discendis, quae ad vitam agendam nullum habeant usum, ne scilicet a majoribus abs-
trahatur. Nec tantum suis facultatibus in has res inquirat, verum eliam Deos consu-
lat, quippe' qui hominibus de rebus humanis consilia dare non recusent. Quod autem
pulerum, verum, justum , divinum. esse reperit, hoc toto animo amet ac pro viribus
faciat, neque ullä re ab hoc abslerreri se patiatur ; imo mortem potius quam vilium
adeat, Deorum non hominum graliam appetens. Vivat sibi civibusque suis; hoc habeat
sibi propositum, ul semet ipsum unä cum amicis meliorem reddat; amicis benefaciat,
noceat hostibus. Omnibus autem, quae agat, plane incumbat et semper agat pro vi-
ribus. Ita ut agere et vivere possit, non negligat corpus suum, verum id colat, sed
propter animum, id est, tanlum, quantum requiritur, ut in corpore valido validus
possit inesse animus. In omnibus igitur, quae ad corpus pertinent, sit moderatus, ne-
que sinat, se harum rerum amore a sublimibus rebus agendis abduci , verum imperium
quaerat in semet ipsum, sine quo neque sibi neque aliis prospicere licet.

Quodsi talis sit, haec ejus indoles in omnibus vitae rebus sese ostendet. Erit pius
erga Deus parentesque, justus erga homines, benevolus ac facilis erga amicos; omnia ,
quae facit, faciet oplime, erit Zurpäxryg, beatus eo, quod in omnibus semper oflieio
fungatur.

Talis est sapiens secundum Socratem et profecto talis erat ipse, »zAr0g xx Zyalos,

quem

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 35

quem satis admirari non possumus, Si hujus sapientiam piamque mentem mentis oculo
adspiciamus, idem certe nobis aceidit, quod sibi accidisse dicit Xenophon (40). &y&
Ev O4 naravonv Too Avdpös vuv re scDiav nal TyV yewaldryrz, cute wu Mervhodar Iuvapızı
MuToÜ, OUTE epwvnpivos a4 obx eraweiv. Ei 3% TIG TEV Aperis EDienivay @DErIKWTED TIv)
Zwepdreus auveydvsto, Eneivov Eych mov Avapa dbinarapısrdrarov vorlds

8. 7.
De Sapiente eorum, gu Pproprio nomine dicuntur Socratici,

Hic jam, cum, quae de Socratis sapiente erant dicenda, perlustraverimus, subsis-
tere possemus. Quo vero accuratius rem agamus, addemus nonnulla de sapiente eo-
rum, qui, ex Socratis scholä profecli, proprio nomine sunt dicti Socratici. Scilieet in
antecedentibus philosophi nostri de viro x&@Aoraydöo sentiendi rationem ex solä exposui-
mus Xenophontis auctoritate; quo factum est, ut non nisi admodum imperfecte ipsius
animum perspicere ejusque cogitandi sentiendique rationem nobis Proponere potueri-
mus. In sequenlibus vero id agemus, ut ostendamus, quales ex ejus inslitutione ortae
sint scholae, quae, aliae aliud ab illo mutuatae, quod in magistro suo fuit,, explicne-
rint et perfecerint. Qua in re initium videtur ab jis faciendum, qui Socrati et aetate et
philosophandi genere ac ratione fuerunt proximi, id est, ab ipsis Socraticis,

Agemus igitur de sapiente, prouti proponitur apud Xenophontem et Aeschinem , idque
verbo tantum , rerum capita tangentes summa.

In Cyropaediä suä' sapientem perfeetum pinxit Xenophon,, sive virum xdaov za} EyYl=
6ov, idque Cyri, Persarum regis, usus personä. Hunc pingit patriae amore flagrantem,
eivibus suis prospicientem,, viventem in salutem suorum, terrorem hostium. Lenis est
ille Cyrus, omnes benefaciendo ad se allieit, neque nocet ulli; forlis est, nullo periculo
facile deterrendus (41).

In institutione , qua usum illum facit auctor noster , Socratica facile agnoscuntur prin-
Cipia ; id enim est‘, ad quod omnis institutorum „ omnis magistratuum tendit cura, ut
sint adolescentes, cives omnes, inde a pueris toto animo dediti virtuli, aversi a vilio;
toto anime; non propterea tantum, Quoniam poenas, queniam vim legum timent, sed
quia ipsum oderunt peccatum, amant virtutem (42). Hoc autem suum consilium ita

as-

(40) Apologia Socratis. 8.34.

(41) Cyropaedia, Edit, Schneider, Lib, La 2. 8etc.4 Ch omnino elegantissima interpretatio
Viri Clarissimi J. ten Brink,

(42) Lib, I. cu a, 5. 6,
E2

36 E SB MEYBOOM,

assequunlur, ut ante omnia in pueris informent animum gratum, qui nisi adsit, negli-
guntur Dii, parentes, patria, amici; ingralum etenim animum sequitur impudentia ,
quae ad turpia omnia ducit (43). Dein ad justitiam pueros instituunt, ut suum cui-
que tribuant, agant quisque suum (44). Tum temperanliam quoque docent, ut se
eontinere sciant adolescentes et obedire magistratibus. Forlitudinem eliam, qua stent in
bello impavidi et invicli (45).

Tria igitur in sapiente Xenophontis insunt, justilia, temperanlia, fortitudo, eaque
orta ex amore virtulis et ex animo gralo. Hisce conjunctis consistit sapienlia, sive
x&roräyadız , ua qui eminet, in omnibus omnino vitae rebus egregia quaeque profe-
ret facinora , prouti in Cyro factum esse toto suo opere Xenophon ostendit.

De Aeschinis sapiente paullo uberius erit dicendum. De Aeschinis sapiente dico:
nam hujus nomine feruntur tres illi dialogi wepl Kperäs, wen mroUrOU, wer bavärou.
Qui, etiamsi alius nominis auelori sint tribuendi, tamen, ut ex totlä eorum indole pa-
tet, profecli sunt a viro Socralico eoque salis anliquo, ut adeo merilo Socratieis scriplis
adnumerenlur.

Secundum Aeschinem igitur homo naturä divinä altque sublimi est praeditus: non
est corpus terrenum atque fragile, sed animus, natura immortalis, in corpore terreno,
quasi in custodiä , a Diis collocatus. eis aiv Eoptv buxı, Güov dizvarıv , Eu bvyro #ab-
eıpyrivov Dpoyplo (46). Hujus autem hominis perfectio summa est, ut quam minimis
indigeat (47). Neque adeo trahatur eupiditatibus, quae nihil sint nisi indigentia (48).
Bona igitur lerrena minime appelet, quippe quibus per se nullus sıt splendor, praeter
eum, qui ex temperalo bonoque orialur usu (49). Bas appelit divitias, quibus politus,
bene consilium capiat de suis amicorumque rebus oplime agendis (50). Hae divitiae
nihil aliud sunt, nisi sapientia , 00x, quae est cognitio bonorum et malorum, eorum-
que, quae sunt agenda vel fugienda. Sapienlia autem sine virtute nulla est, quum haeec,
sola doceat, nil peccare nec in se nec in alios homines, sed omnia agere prouti de-
cet (51). Virtus autem neque doceri potest, neque nalurae donum est, sed diyino
munere hominibus conceditur (52). Unde eflicitur, illum hominem, qui sapientissimus
sit, et officiis omnibus bene fungens, et felicissimus et dilissimus, eum a daemone quodam
amico inspiralum esse. Tovra Ev ro Eiv daleuv dyabds Emsmveunev (55). Si quaeramus,
quid ipsum doceat ille genius; docet ille, ne cuiquam invideat, sed omnibus auxilie-

tur,
(3)1L1.$ 7 (44) 1.1.5.6 (5)LLE 8.
(46) Vid. Aeschinis Socratici dialogi tres. edit. Fischer in dialogo sp Bavarıu. $. 5.
(47) Tlspt mAourw 8. ı. (48) ll. 8. 40 (49) ll. 9.32,
(50) 1,1. 8.5. coll, $. 3, (51) LI. $. 6, (52) Tlepı aperyg. $. 13.

(53) Tlep Oavar $. 17, 20. coll. zepı rAweo, $. 6.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 37

tur, omnes ad virtutis studium et amorem incendat, Mali etenim hominis est, aliis
nocere, boni vero nulli invident, omnibus opitulantur, omnibus, quod bonum est,
impertiri, verbo omnes sui similes reddere student (54); oüöeıs ray ayabüv dvdpuv Ddovei
Erg, Bots dyabıv nal önolv faurs moneaı.

Qui tales sint et hisce aguntur studiis, iis mors dux est ad meliora, 5 red &iv Zrar-
Aayı wanod Tıvds Early eig dyaböv weraßory (55). Naın cum mali abeant ad loca telra,
foeda, horribilia visu, ılli eo veniunt , ubi nullus labor,, nulla querela, nulla senectus,
ubi omnia blanda, beata omnia , et juyentutis vigore plena ; verbo, corpore relicto, ad
insulas beatorum animi abeunt (56).

Ss. 8. :
De sapiente Socratico judicium,

Quod antea egimus, id eliam hoc loco non videtur omittendum, ut nempe monea-
mus, quale sit nobis de sapiente nostro ferendum judieium.

Quae vidimus egregia fere omnia sunt. Animus ille directus ad sublimiora , ad Deorum
similitudinem, ad virlutis studium et amorem, non potest non placere ei, qui non sit
sensu omni, omni humanitate destilutus. Quid porro dieemus, quod non sit in laudem,
de facultatum in sapiente egregiä harmonıi, de beatiludine,, virlulis atque perfectionis
sequelä, de studio summo aliis benefaciendi. Sed haee fusius jam alıb. Nune duo
imprimis monenda videntur, quae supra nondum ita sunt observata.

Quod primum est, id intelligitur, si cum Pylhagorä Socratem ceonferamus. 1lle sci-
licet quum ad sacerdotico-politicum consilium omnia exararet, in soladitio suo institu=
tionem suam abscondidit, iisdem, quibus sodalitium, finibus sapienlis institulionem eir-
cumscripsit , eumque ad tale excilavit siudium, quod non omnibus aeque esset aptum.
Aliter Socrates; Aominem etenim, non politicum voluit informare, neque adeo paucis
quibusdam institutionem suam impertitus 'est, sed Atheniensibus omnibus, civibus omni-
bus, qui ad ipsum accedere haud indignarentur. Unde liquet, ideae Socraticae ambitum
Pythagoream superare. Monendum tamen, ultra patriae fines philosophum nostrum
non processisse, sed informasse Graecos, eosque maxime Athenienses, nobiles, adoles-
cenles.

Alterum hoc est: mentis cultum non adeo Socratem explicuisse, cum ea tantum vellet
discenda , quae ad vitam praclicum haberent usum,. Sed de eä re dicere idque repre-

hen-

(54) Hlepı aperys. $. 2, 3. (55) Tlegı davarou. $. 5.
(56) 1.1, 8. 17, au

38 LS P. MEYBOOM,

hendere non audeo, quum ex viri nostri diseipulis, ex Platone, Aristolele, Stoicis, qui
omnes ipsius spiritu ducebantur, abunde liqueat, non eum fuisse Socratem , qui doctri-
nae copiae esset infestus, nam omnes fuere, non modo docti aliquatenus, sed exquisitä
doctrinä omnique artium cultu imbuti. Hinc ita potius videtur statuendum; hoc sibi
voluisse philosophum summum, ut omnia investigarent , quae usui essent, modo ne inania
agerent.

Hisce igitur monitis, ad Socratis discipulos accedemus, quorum si mentem animum-
que perspexerimus, satis superque nobis erit probatum , fuisse revera Socratis institutio-
nem fermento simillimam, quippe quae ab ipsius inde. temporibus, per saecula omnia
magis magisque penetraverit hominum mentes animosque , ut adeo philosophus ille merito
.dicatur saeculorum lux et institutor,

CA-

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 39

CAPUT III

DE PHILOSOPHO PLATONICO,

Bifrouey yap äprı di’ Erorepou Ev dwipuarı, Tore de eoc-
wmov mpös mpgwmoy Aprı yıydana Ex Aöpoug, Tote dR Erı-
rap nah Mal ErEyraTönd.
I ıCor, XII: ı2,

g 1.

Praemonenda.

E, jam nune sumus progressi, ut in Platonis animum nos insinuare debeamus; summi
illius et haud scio, an totius antiquitalis maximi viri. Neque nisi magna spe laelisque
auguriis ad hoc accedimus; jure enim exspectare licet, illum, qui in quovis genere egregia
quaeque produxerit, neque in hoc defuturum ; imo vero sublimiora etiam alque praestan-
tiora praebiturum, quam quae hucusque apud antiquiores reperimus. Quibus fontibus ad
hujus philosophi mentem intelligendam ae eruendam usus sim, vix opus est ut monea-
tur, cum tot ipsius tamque egregia opera ad nos pervenerint, ut nullius fere plura.
Ex his igilur cum collegissem loea, quae ad propositum meum perlinere videbantur ,
ordinem eum, quem in prioribus secutus sum, linquendum putavi. Etenim, cum plu-
rimi nobis essent perlustrandi ex pulcerrimis illis mylhis, quibus summus poeta philoso-
phus philösophicas raliocinationes, eliam maxime subtiles, poetico quasi colore imbuit,
quo gratiores essent mentibus; praestare videbatur , hos non distrahere ‚ sed, uti ab
ipso proponunlur , totos quantos referre, Ita igilur procedemus, ul primum paucis os-
tendamus quae apud philosophum nostrum habeantur de animi ante hanc vitam vitä
ac nalurä, ejusque in corpore humano conditione. Haec enim cum totä ejus cogi-
tandi philosophandique ratione ita arcte cohaerent, ut nisi hisce explicatis, reliqua , quae
sunt de perfeeto philosopho, ne intelligi quidem possint.

De animi ante hune vilam vila ac nalurd.

Magni in philosophiä Platonicä momenti est locus, quiin cognitionis origine explicandä
versatur, Videbat Plato inesse in mentibus, eliam sine ullo cultu, multas notiones, in
ani-

PM) L. 5:P. MEYBOOM,

animo puleri bonique sensum aliquem. Hoc undenam esset, quaesivit, neque a ter-
reno corpore repeti posse putabat, nec ullo igitur modo explicare potuit. Est quidem
apud recentiores philosophos pulcre illa quaestio soluta, animum suä naturä instructum
esse iis facultatibus, quibus possit a perceptionibus ad ideas adscendere, ut pulera, bo-
na, sancta omnia senlire ac äppetere possit, quae ejus facultates per corporis sensus
rerum(jue naluram excitentur et exerceantur opus sit; apud Platonem vero tale quid
non habetur. Omnia a maleriä segregare conatus, ea quoque, quae rebus tribuuntur
vel deneganlur, attributa proprietatesque per se spectavit. Talia sola eran?, reliqua esse
videbantur, quum illorum similitudinem referrent (ı). Ea aulem, quae erant, 7& öyre,
qualia sunt 7d Juuzlov, TO KnAsv, TO Arms , in hisce terris non cernuntur, neque igitur
hae in vitä ab hominibus percipi possunt. Habet tamen homo earum cognilionem: si-
mul enim, ubi quid vidit, num justum, pulcrum, magnum sit, sentit deque eo judiei-
um fert. Quae omnia ut inter se conciliare posset, ad vitam ante hanc confugit, ubi
animus cognilionem räy dyray acceperit, undeque, cum transiret in humanum corpus,
eam adduxerit. Qua de re pulcherrimus apud illum exstat mylhus, in quo, cum ipse
fateatur, rem, uti se habeat, explicare, Dei magis quam hominis esse, per imaginem
indicat, cuinam similis sit (2). \

Est igitur animi forma similis ‚eurrui, equis alatis vecto, cui insidet auriga. Deorum
autem egqui omnes boni sunt, quo fit ut eorum currus, habenis aequabiliter libratis,
facile proyehantur. Reliquorum vero animorum equi mixti sunt, alter bonus, malus
alter ; dificilior igitur nostra vectura.. Quae cum ita sint, primus invehitur Ju-
piter summus, alalum currum ducens, quem omnis religuus Deorum animorumque
exercitus insequitur, eum quisque Deorum secutus, sub cujus imperio ordinatus est,
Ita per coeli plagas purissimas iter aggrediuntur, ad campum veritatis, ubi spectacula
sunt et imagines pulcherrimae, quas intuentur: Deorum autem animi hisce gaudent,
nutriuntur; nam nil aliud sunt illae imagines; nisi r& öyrz, ea quae revera sunt, non
esse videntur. Hominum vero animi hos insequi nequeunt. Equus enim malus, suae
gravitalis pondere impeditus, non facile sese in altum extollere potest, sed ad terram
detrahitur atque deprimitur. Cujus rei causa haec, quod animorum alae ita sunt
compositae, ut nutriantur et erescant eo, quod bonum , pulerum , divinum est, de»
crescant vero et minuantur eo, quod malum. Hine nulli inter hominum animos facile
Deos sequuntur, neque quietä räv övrwv, rüs drmdeizg, Tus GwDdporüung, TAG EmIoTyuns ,
+45 Sixsiordvyg intuitione gaudent. Nonnulli quidem, iique optimi, adscendunt cum
Diis et iter cum iis conficiunt, quamvis non nisi magno cum labore, ab equis pertur-
bati; alii autem modo adscendunt, modo deprimuntur , et ob equorum vehementiam

alia

( 1) Platonis Phaedo, pag: 74 sq. (2) Phaedrus. pag. 246 sqg.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM, al.

alia vident, alia non vident; reliqui vero vehementi quidem rerum sublimiorum deside-
rio trahuntur, Deosque sequi conantur, sed frustra. Deficientibus enim viribus, sub-
mersi eircumferuntur,, neque quidquam veri vident, sed calcant se invicem, et alter in
alterum incidunt, alius alium antevertere conati. Magnum hine certamen, multumque
sudoris excitatur, e quo multi, ob aurigae protervitatem , non nisi claudicantes dece-
dunt. Multi pennas confringunt, amittunt alas; omnes autem , multos labores exantlati,
cum nil omnino viderint, recedunt neque amplius veritate nutriuntur, sed Opinione
tantum utuntur alimento. Cum vero amiserint pennas, quibus solis apti fuerunt, qui
se in altum extollerent, decidunt in terram, ubi humana corpora invadunt , oblivione
et malitiä capti.

Haec prior egregii illius mythi pars pulcherrima sane, et, si poetieis imaginibus
proprias substituamus dictiones, non minus sublimis. Depingitur animorum ante hanc
vitam conditio beata; fuerunt cum Diis, cum quibus simili naturä gaudebant. Deorum
enim et hominum animi similes dieuntur currui, 'equis tracto, ab aurigä gubernato,
quod videtur significare:; et Deorum et hominum animos gaudere voluntate, quam re-
gunt affectus, cum ratio, summa gubernatrix, hos affectus bene dirigendo ad optima
quaeque ducat voluntatem. Dii autem gaudent ratione perfectä, qua omnia intelligunt ;
affeetibus non nisi oplimis ducuntur, et ad omne, quod pulcrum, verum, justum est,
summo studio feruntur. Hominum vero ratio affeetus regere nequit, quorum boni alii,
alii mali sunt, neque igitur ad sublimiora ita facile sese efferunt, sed alii non nisi vix,
aliüi haud omnino. At majus etiam superest; gaudent hominum animi alis pennisque,
gaudent vi quadam superiore, qua supra has terras ad sublimiora escendant, eoque
Diis plurimum similes sunt. Dii enim gaudent pennis subtilioribus levioribusque , quibus
facile in altum feruntur : homines autem pennis quidem crassioribus, sed pennis tamen,
quas pulcri, veri, justi, boni intuitione et amore augere et corroborare possunt.

Talis in nostro loco nobis pingitur divina hominum natura; sed hoc non solum est,
quod ex eo pelimus. Idem enim ille mythus haud obseure indicat, quaenam sit. sum-
ma hominum felieitas, quaenam summa perfectio. Animi, Diis auspieibus, per coe-
lum iter faciunt ad ea, quae sunt ; iporum Deorum mens horum adspectu laetitiä et
beatitudine impletur, dyar& re xal bewpovca TErydy TpeDeras nei ebmader. Eadem illa
summa hominum beatitudo. - Quieumque animus Diis se similem praebuerit et quidquam
viderit eorum, quae revera sunt, huie licet wexpı re rüs ErEpas meplödov elvaı dmirovz“
x2v dei Toro duvyraı mov, alcı dßraßy elvzı. Quodsi, imaginem relinquentes,, haec
proponere velimus, huc videntur redire: si quis, iis adminiculis usus, quae Dii dederunt,
pervenerit ad cognitionem ejus, quod verum, pulcrum , justum, bonum , divinum est,

hie erit perfectissimus, simulque gaudebit perpetuä beatitudine,
F Vi-

AR NATHAAITTEI SI TMEINB OD Mn, )

Vidimus, animum ante ‚hanc vitam accepisse cognitionem, cujus in hac yit& recorda-
tio tantum adsit; vidimus, (quomodo in terram venerit, quis ibi esse debeat totıus
vitae finis. Nunc igitur 'esset ostendendum, quomodo ille finis attingalur; verum, an-
tequam eo venire possumus, inquirendum erit in condilionem, qua animus in corpore
humano gaudeat,

$. 5.
De ejus in corpore humano conditione,

Eximius hac de re locus habetur in Republicä (3). Soerales ibi loquens proponilur
de animi naturä, quam in ‚hac ejus cum corpore conjunctione vix aut ne vix quidem
perspici posse aflirmat. Dein autem explicat, qualis in corpore animus sese offerat,
idque, prouti solet, imagine usus, Si quis, inquit, adspieiat Glaucum, Deum marinum,
haud facile veram ejus naluram agnoscat. Alia enim membra infrıeta sunt, alia
irita alque undarum aestualione mulilata; pro his autem alia accesserunt, conchylia,
fuca, lapides, quibus obductus, euique potius auimali, quam sibi ipsi similis videtur,
Ab hoc non multum abhorrentem videmus animi nostri rationem, quum sit innumeris
malis contaminatus: animus quoque eircumdatus est lapidibus atque conchyliis, quae
nunc ipsi, quum terrä nulrialur, terrena, saxosa ac rudia adhaerent. Haec autem
conchylia impedimentaque sunt corporis vincula, quibus animus impeditur, quominus
liberä ratione ea, quae sunt, possit indagare et cognoscere. Sunt vincula corporis
Tapp&rrovros nal obn Eavros TyV buxiv nryoaedaı drydeınv Te nu Opövyew örav woyavg (4).
Bella etenim et seditiones proeliaque excitat corpus et quae ex eo profluunt cupidita=
ies; et, quod omnium pessimum est, etiamsi animus sese convertat ad aliquid inquiren-
dum, in inquisitiones conlinuo se immiscens, eonfusionem secum fert corpus et contur-
bationem; animum aulem terret, neque sinit, eum quidquam veri videre (5). Hane
animorum in terrä conditionem et per corporis vim conturbationem speciali guoque mytho
in Republicä Plato deseripsit (6).

Homines hae in terrä& versantur quasi in antro, ubi collo et eruribus ita sunt vineti,
ut retrospicere nequeanl ; a lergo autem ipsorum murus est ductus, eujus in proximitate
ardet ignis, ita collocatus, ut eorum, quae in muro sunt, umbrae in pariete appareant,
gaem ante oculos habent capti. In hoc igitur muro cujusque generis res ceircumferun-
tur, quarum imagines per ignis splendorem in pariete vident homines, quas cum moveri

(3) Lib. X, p. 601. b=d, (4) Phaedo. p 66.
(5) Vid. ll. (6) Lib. VII, inde ab initio usjue ad pag 518.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 43

videant , neque, ignem neque murum adesse teneant, pro'ipsis rebus eas habent , neque;,
si. quis umbras esse aflirmaret, ei fidem haberent, Sin autem quis ad solis lucem subito
tales homines raperet, tenebris adsueti, oculis dolerent, neque lucem illam splendidam

' ferrent, sed ad umbras suas redirent, ÜUt igitur ad meliora duci possint, paullatim sunt
assuefaciendi, ut primum umbras, dein res ipsas.in speculo adspiciant, ut ita magis ma-
gisque oculi-corroborentur et: ipsum tandem solem sine dolore possint intueri.

Haee mihi 'loca de re’ nosträ suflicere videntur, eum satis inde possimus efficere,
quaenam de eä fuerit philosophi nostri cogitandi ratio. Hominum animi fuerunt ante
hanc ‚vitam; vixerunt autem cum Diis, quibus. adjuvantibus, ducentibus, quaecunque
reyera sunt, verum, pulerum, justum, religua viderunt et cognoverunt. Haec cognitiv
summa iis,erat beatitudo, quam cum altingere non omnes possent, plures in terram de-
lapsi sunt, ibique eorporibus 'inhabitant hımanis. Mansit vero quaedam eorum, quae
viderunt,, recordatio et vehemens amor, unde omne eorum studium eo tendere debet, ut
quatenus, fieri ‚possit, ad pristinum illum statum redeant. Hoc ratione fieri potest; ve»
rum corpus hane libere operari non sinit, imo ubivis impedit, quum ipsius sensus non
"nisi umbras rerum nobis ostendant, cupiditatesque exeitent, quae animi vires frangere
miventur. Quod eum ita sit, sensim sensimque progrediendum est, ut ipsarum rerum
naturam perspieiamus, et in his intenti, vitam agamus Deorum vitae similem, qualis so=
la vere homine digna est.

Haec praemittenda videbantur; hisce enim putabam contineri principum, a quo om-
ne penderet hominis perfeetionis studium , ejusjue perfectionis adsequendae ratio, Nune
vero, hisce explicatis, eo possumus pergere, ut ad rationem attendamus, qua animus
sese a corpore liberare, et ad perfectionem venire queat, In haec autem nunc deinceps

inquirendum,
Boy As
Philosophia dux ad perfectionem. Quinam possint fieri philosophi.

"Comitati sumus animum per itinera coelestia ad campum‘ veritatis, contemplati su-
"mus ipsum, quomodo, cupiditatum vi ad terram detractus, in corpus humanum perve-
'nerit, in quo quasi carcere sit inclusus. Ex hoc liberare se cupit , nec tamen suis vi-
'ribus potest, sed auzilio alieno adjuvetur necesse. est. Neque frustra'hoc auxilium ex-
petit; venit enim adjutrix philosophia, quae liberare atque sursum evehere eum conatur,
Philosophia, inquit Socrates (7), ubi ad se advocavit animum, leniter. consolari eum

} ac

(7) Phaedo. cap. 33,
i F2

m LS P. MEYBOOM,

ac liberare suscipit; ostendit errorum plenam esse. inquisitionem omnem per oculos, au-
res, reliquos sensus, eique vult persuadere, ut eos fugiat, quatenus [non omnino ne-
cesse sit, iis uti, et omnes suas vires in se ipse colligat; hortatur, ne cui fidem habeat,
nisi sibimet ipsi, atque iis, quae ipse per se, suis solis viribus , röy dyrav esse agnove-
zit, quae vero aliorum instrumentorum auxilium ei praebeant, horum nil existimet ve-
rum, quum 'sint mutabilia omnia. Philosophia igitur est via, quam secutus, ad pristi-
nam illam praestantiam 'redire possit animus; philosophia, quae, ex corporis vinculis
eum eripiens, ad sublime quodvis dueit : 3 94 dıxalus dvn mrepoüursı 4 Tod DiAo-
södou Ivo“ mpds yap Enelvons del Earı wunun KaT& duvapıy, mpos oiomep Ö bed au, deids
zorı (8).

Sponte jam oritur quaestio, quinam apti sint, ut fiant philosophi; num /omnes, an
pauci, et unde cognoscantur ? Hanc quoque quaestionem Plato solvit.

Ut nobis jam patuit in ilinere cum Diis, non omnes aeque viderunt ea, quae sunt, sed
alii multa, pauciora alü, alü fere nihil; eorum vero, qui homines sunt, nemo est,
quin aliquid horum conspexerit; quo autem quis plura sit contemplatus, eo praestantior
est ejus natura. Plura enim meminit et vehementiori sublimiorum amore abripitur. Haee
si oculis viderentur, incredibiles sui excitarent amores. Hanc naturae diversitalem de-
seripsit in Republic (g), ubi suum cuique locum adsignat, suos ceuique praeseribit
labores, In nonnullorum animos Deus immiscuit aurum, ideoque hi caeteris praestanlio-
res sunt , et. moderandae eivilati magis apti. Sunt etiam , quorum mentes argenti' sint
participes, qui, elsi prioribus inferiores , sublimi tamen gaudent naturä , et sunt optimi ,
qui sub prineipibus eivitati consulant. Reliqui inferiori habentur loco, quibus aes et
ferrum animis sunt admixta ; hi jam reipublicae moderandae non amplius apti sunt,
verum agricolae fiunt, et operarii mercede conducti. Idem fere jin pulcherrimo illo in
Phaedro mytho invenitur. Postquam explicatum est, non licere ulli eorum, qui ali-
quid veri viderunt, in animalium corpora venire, adjieit Soerates (10): drr& ryv niv
mreioTe ldovoav, Ei; Yovav Kvöpds yeuyoogivou Qırooodou, 7 DiAoxdAov, 9 (ousınod TIVos Kal
Zparıroo" zuv DE dzuräpav, eis Baoırewg Evvöpov, 4 MoREWIKOD nal Epxinod" Tpleyv, eis mort-
TIRod, M TIvos olnovorinod, Ü XPNKaTIoTInod" Terdpryv, eis Diromövou Yurvasrırou , MH mepl
oönaros Ins Tıva Eoonivon‘ wemmryv, (savrinöv Blov, 4 Ta Terssrindv EEovsav" Exräv,
momrındv, EPIdun, Yeomerpırds, Y Impioupyırds’ dydey, vodıarırds, MH Anloxomixdg* EVETA »
rupzuvirds. Non igitur quaevis natura homini philosophico apta nec quisque philoso-
phus fieri potest, sed ii tantum, qui plura reliquis viderunt eorum, quae sunt, eaque

igi-

(8) Phaedrus p, 24g, c. (9) Lib. III, pag. 419 a sqq.

(10) Phaedrus pag. 249 d,e, ch 248 a. d. £

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 45

igitur facilius in memoriam reyocant eorumque splendore magis abripiantur ad amorem.
Si autem quis eo sit informandus, primum accurate indagandum est, num sit tali con-
silio aptus; attendendum ad 'ejus naluram, num sese ostendat philosophicam , an vero
humiliorem. Quo modo autem philosophica natura agnoscatur, in Republicä accürate
Plato describit. Invenitur hie locus in libro sexto (11), ubi ita Socrates disserens indu-
eitur: hoc nobis de naturä philosophicä statutum atque persuasum sit, quod semper ta-
lis sapientiae sit amans, quae aliquid ei ostendere possit eorum, quae sunt, nec um-
quam ortu vel obitu mulantur: hanece autem sapientiam totam quantam amabit , et ne-
que majorem neque minorem neque graviorem nec leviorem ejus partem lubens omit-
tet (12). Talem vero naturam, necesse est, odisse quod falsum est, neque admittere,
sed , quantum vires sinant, arcere, diligere autem veritatem, qua nil est sapientiae co-
gnatius; neque hoc negligendum, animum philosophi, qui divina humanaque omnia sem-
per amplecti debeat, purum esse oportere ab omni, quod homine libero indignum est.
Igitur parvi existimet vitam suam, neque mortem timeat, neque a justo. aberret oportet;
haec se natura statim inde a pueris patefacit; est enim puer talis justus ac mansuetus,
non ferox nec litium amans; mentis alacrilate eä, ut facile discat et quae didicerit
bonitate memoriae retineat; denique animo sese praestabit moderatum atque temperan-
tiiae amäntem. Ita cum solitä suä ratione ratiocinalus sit Socrates, dein omnia verbo
comprehendil: Toöro 7 Emırydeuaz wymor' Av mis olöste YEvaro inavas Emirydeürai, el
ei Büreı ein muyumv, eluabls, MEeyarompemns, euxapıs, Didos Te nal Euyyeväs wrnleias ,
Unzionlung , avdplas, omdposuvys ( 15)»

Quae hac $ vidimus, huc redeunt: homines non nisi per philosophiam‘a malis, qui-
bus in hoc corpore subjacent, liberari possunt. Igitur perfectus homo est perfectus
sapiens , sive philosophus perfectus. Eo vero non cujusvis naturae homines pervenire
possunt,, sed ii tantum, qui prae ;reliquis ingenii dotibus praestantioribus sunt instructi,
ut corpus ejusque. cupiditates parvi pendere , verum quaerere, pulcrum amare, sanc-
titatis et justitiae studiosos se praebere possint , verbo, se in omnibus Deo reddere similes,

8. 5.

. Philosophi de corpore ejusque cupiditatibus cogitandk ratio 5
sive ejus owdporuyy.

In adumbrandä naturä eorum, qui philosophi fieri studerent, haud obscure "Plato,
ea

(11) Vid. hujus libri pag. 585, (12) Conf, Rep, Lib, V. pag. 475. &, et 476 b.c.
(13) Rep. Lib, VI p. 487,

F3.

46 L. S. RB MEYBOOM,

ea indicavit , quae in perfecto jam et exculto summa perfectionis capita eflicerent, In
haee igitur acenratius inquirere eaque fusius explicare, nume nobis erit propositum,
Initium igitur faciemus a corporis fugä, sive ew@perüsy, ut nobis ob oculos ponere pos-
sim s studium illud animi, a corporis vinculis sese liberare conantis; dein autem libe-
ratum jam illum in operationibus maxime sublimibus sequi studebimus,

Ex iis, quae supra dieta sımt, nonnulla jam effecimus, quae ad philosophi de corpore
cogitandi rationem pertinerent:; corpus seilicet esse animi carcerem, qui in vero inda-
gando sit impedimento, Ut vero accuratius videamus, sequamur Socratem disserentem
in Phaedone (14). Locutus erat Simmias de Eveno po&tä, qui scire cuperet, cur Socra-
tes in carcere carmina fecisset, eui hie: valere, inquit, eum jubeas, et me sequi, Si
sapirns sit; abeo autem, uti videtur, hodie. Quod ejus dicetum cum omnes mirarentur ,
mox adjieit: si philosophus est Evenus, sequi me cnpiet, nec ille solus, sed quieumque
praeter ipsum philosophi nomine sit dignus. Appelet igitur philosophus mortem, nee
tamen sibi ipse manus inferet. Sunt enim homines quasi in custodiä, e qua nee se ipse
liberare nec abire Jicet ; Zu rıı Gpoup& Eon!v oi Aubpwmor, Kal 0b ds 84 Eavröv Ex Talrys
Ads, 00° dmodidpiorey. Neque minus Dii sunt, qui curam nostri habent, nos vero
bona sumus Deorum. Quae cum exposuerit Socrates, objieit Cebes, non esse veri
philosophi, mortem appetere, cum Dii sint, qui nobis consulant in hac terrä, jique
domini optimiz; Socrates autem , « ed Zore,"” inquit, « örı wap’ ävöpas re Errmikw ADlEscdau
ayaboss” wol wapk deods desmirzs mävu dyadodg. Dein inquirit, num in animo perficiendo
auxilio, an vero oneri et impedimento sit corpus , qua in disquisitione inter alia
habentur haec (15): talia fere, qui revera philosophi sunt, inter se loqui necesse est,
quamdiu corpus habemus, et animus noster cum hujus malis commixtus est, numquam
rite adipisceemur id, quod cupimus; cupimus autem veritatem, Innumera enim nobis
praebet negotia 6orpus, per alimentorum necessitatem, et, si qui morbi incidunt,, prohi-
bent investigationem ejus, quod est; contra amore, cupiditatibus, melu, eujuseumque
generis imaginibus ac nugis nos implent ita, ut revera per id nil omnino ralione indagare
nobis liceat, Igitur, si quid velimus pure scire eorum, quae sunt, corpus est fugiendum
et ipso animo ipsae res sunt indagandae.

Liceat obseryare, ea, quae hoc loco vidimus, pugnare videri cum alio quodam loco,
qui in Timaeo habetur (16). Hic enim oculi nobis dati dieuntur a Deo, ut divinae
rationis circuitus in coelo cognosceremus, iisque uteremur, ut mentis nostrae eircuitus,
cognatos illis constantibus, sed perturbatos, componamus et, imitantes Dei conversiones,
prorsus errore vecuas, hostras errantes in ordinem ducamus. Vox autem musica, ad

har-

(14) pag. 6ı b, sag. (x5) Phaedo pag. 66. b.
(16) Timaeus pag, 47. bed,

COMMENTATIO ap QUAÄESTIONEM LITTERARIAM. 47

harmoniae auditum ; harmonia enim, cum habeat motus, cognatos animi nostri conver-
sionibus, videtur esse utilis, non ad voluptatem a ratione aversam sib; comparandam ;
sed -ad circuitum animi in nobis, qui inconcinnus exstitit, componendum secumque con-
sentientem reddendum, auxiliaris a Musis data est. In hisce igitur Plato sibi velle vide-
tur, ut sensibus nostris utamur, ad observandum , quod in rerum natur pulerum et
venustum est, idque: ad animum purgandum adhibeamus,. In praecedentibus vero mo-
nuit, per corporis sensus nil omnino videri, neque pulerum neque verum neque bonum
nec quidquam eorum, quae sunt. Pugna adesse videtur; sed videtur tantum, revera
non adest. Facile etenim duo haec eonciliantur, si attendamus ad verum utriusque loci
sensum. In priori significatur, eupiditates et indigentiam animum abstrahere a veri in-
quisitione, sensus aulem nil praebere,, quod sit räöv dvrav, non dico, eorum, quae
sunt hisce similia. In posteriori autem habelur, sensus eo valere, ut in rerum natur&
similitudinem röy övrov observemus, unde ad ipsa Övrz deinceps adscendamus. Quodsi
ulrumque conjungamus, efhicitur: animum 7& dyra ipsa non videre, quamdiu sit in oor-
pore; so!ä enim ratione cognoscuntur; verum, cum semel adsit corpus, quatenus licet ,
eo est ulendum, ita, ut sensuum ope indagemus, quae sunt in rerum naturä ray dyrwv
imagines ac umbrae; quod qui agit, bene agit; modo ne in his umbris subsistat, sed
deinde solius ralionis ope ex iis adscendat ad res ipsas, neque cupiditates utpole turbantes
admittat in animum, ;
_ Haec est philosophi corporis fuga. Age nunc videamus, quaenam sit vera ratio, qua
‚ erga voluptates affectusque vehementiores sit animatus. In Phaedone itidem hanc ex-
plicatam invenimus, indeque igitur quae huc pertinent sunt haurienda (17'). Exponitur
primum vulgarium hominum agendi ratio: hi mortem inter summa mala exislimant, et
quando eam adeunt, id faciunt prae timore majoris etiam calamitatis ; fortes igilur ‚sunt
per ignaviam. Quando voluptatibus abstinent, hoc fit, quia metuunt, ne hisce indul-
gendo, majoribus priventur, adeoque, majores appetentes, abstinent a minoribus, sunt
igitur swPpdves dxsrasız lv. At ista ratio homine philosopho indigna est, neque recta
ad virtutem via, BY obx abend op mpds dperyv, Wdovis mpds Words, nal Alras mprg
Aumas, ai Dißov arpdg DiBov nararadrresduı, va) Belle mpds EAdıTm, Womep voRionETE.
Hinc explicatur vera ratio, qualis apud solum philosophieum virum invenitur, Sapien-
la,’ Opdvyoıs, vera moneta est, eaque sola, qua omnia commutare deceat: quae au-
tem hac emuntur et venduntur, sunt vera forlitudo, temperantia, justitia, verbo vera
virtus cum sapientiä, sive adsint, sive desint gaudia ac formidines hujusque generis
reliqgua. Sine sapientiä vero umbra quaedam futilis est illa virtus et revera servilis, nec
quidquam sani. neque veri habet. Pulcherrima sane haec descriptio, quae hominis vere
hu-

(17) Phaedo pag. 694 700. Cf, pP: 66,

43 L. Ss PE MEYBOOM,

humani imaginem nobis ante oculos ponit. Philosophus fugit voluptates affeetusque
corporis, sivepotius fugit eorum imperium, cayet ne rationis vires per eas frangantur, ne
animus earum vehementiae succumbat; ipsas vero propter se non fugit, sed hoc yult, ut
ratio in eas dominetur, neque possit ab iis perturbari; quod ubi sibi comparaverit, af-
fectus et eupiditates non deprimit, cum teneat, hoc fore contra naturam humanam;
Ta Werk Opovyoeus dvoumev& xol wimpaoköpeve Tu övrı M, xul dvöpela, uai owdponuvn, xx
Iınasordvy, mar Eurayßdyv EAnbis dpery 4 (ser& Dpoviaens, zul mpooyıyvonsvav zul
Eroyıyvonivmv anal ydovav nal Doßwv, al TÜV E&AAuv TavTruv TÜV ToI-
cörwy. — Noluisse Platonem tollere affectus, ex pulcherrimo in Philebo loco patet (18).
Est ibi colloquium Socratem inter et Protarchum de voluptatis sive gaudii naturä. So-
crates inquirendum esse dieit, qualis esset vita hominis, si solis gauderet voluptatibus,
sine ratione, qualisque, si solä ratione sine voluptatibus. Utramque hanc homine dieit
indignam. Si quis per totam vitam frueretur voluptatibus neque rationem haberet, ne-
que memoriam, neque sapientiam, animalis cujusdam degeret vitam, non hominis; de-
ficiente enim sapientiä, ne hoc quidem tenet, num laetetur nec ne; memoria si desit,
nulla gaudii praeteriti adest recordatio neque praesentis conscientia; ratione vero si sit
destitutus, in posterum se gavisurum esse , neque sibi fingere nec conjicere potest.
Ab alterä parte, si cui datum esset vivere cum sapientiä, cum ratione, cognitione atque
memoriä , omnis vero voluptatis, sive magnae, sive parvae, omnisque doloris abesset sen-
sus, pro his auten perfecta &rader« adesset, neque talis vitä foret optanda. Ut igitur
homo beatus esse possit, conjungenda est utraque haec vivendi ratio, ita, ut gaudeat
affectibus una cum ratione et sapienliä: haec demum non animalibus tantum, sed et
hominibus erit digna.

Ut jam in fine hujus paragraphi quae vidimus, breviter conrahamus, haec fere est
philosophi de corpore affectibusque cogitandi ratio. Corpus est animi carcer, ejusque
sensus nil röy dyrev mobis ostendere possunt ; verum, si rite iis utamur, eorum ope ima-
gines ac umbras eorum, quae sunt, adspicere possumus. Ex his ad ipsa övr« cognos-
cenda est adscendendum , idque ope solius rationis, ut in hac disquisitione fugiendum
sit corpus. Fuga aulem talis est, ut affectus ratione regamus, non exstinguamus.

Et haec quidem hac de re sufüciant.

S. 6.

De phrlosophi puleri amore.

Eo jam sumus progressi, ut in animi, a corporis vinculis liberati, studia sancta pe-
ne-

( 13) Philebus p, ar sq.

COMMENTATIO and QUAESTIONEM LITTERARIAM. 49

netrare nobis liceat, ut intelligere conemur, quomodo a rerum umbris ad ipsas res
adscendat. Cum autem apud Platonem progressus observetur a pulcro ad verum, a vero

' adid, quod bonum, justum, sanctum est; hunc quoque ordinem nos sequemur,, adeoque
videbimus primum de philosophi puleri amore, dein de ejus veritatis indagatione, tum
de ejusdem studio sanctitatis.

Inseripsimus hunc locum de philosophi puleri amore. Est enim omnino de amore ,
de quo agere nobis propositum est ; non de vulgari, sed de amore sublimi illo , qualem
Plato deseripsit, de celebrato amore Platonico. Pulcherrimus sane hie locus penitus in.
purum sanetumque viri animum inspicere sinit.

Quando igitur a coelesti. itinere in humanum corpus animi pervenerunt, memiherunt
eorum, quae sunt contemplati (18*). Nec vero omnes aeque facile ; iis enim, qui
plurima viderunt, quique philosophi olim sunt futuri , plurium quoque est recordatio ,
eaque melior. Haec vero memoria per res adspectabiles necesse est excitetur. Ex
omnibus autem, quae sunt, pulcrum, rd xdaw, prae omnibus lucet; tum quoque
omnium erat splendidissimum , quum, in geniorum choris, animi divino spectaculo
gauderent, et nunc pariter eä est nalurä, ut dilucide 'cernatur, et ad amorem nos
incitet, dum justilia et temperantia, reliqua, vel lateant prorsus, vel omni splendore
sint orbata, neque in rerum naturä simulacra habeant. Quando igilur quis ex üs, qui
sunt initiati , qui aliquando plura sunt contemplati,, vultum adspicit Deo similem,
ipsum pulerum bene imitatum, primum horret eumque metus et timor invadunt; deinde
vero ejus adspectu abreptus, ut Deum hunc veneratur, et, nisi insaniae famam metueret,
amasio suo, tanquam simulacro vel Deo cuidam, sacrificium ferret; diutius autem
contemplantem sudor et calor insolitus corripiunt ; puleri enim repercussione per oculos
acceptä, incalescunt eae partes, quibus pennarum natura nutritur ; harum radices
pullulare , erescere - ineipiunt per totum animum , qui olim totus' quantus pennis fuit
tectus. Animus autem idem palitur, quod infantes, quando dentes erumpere conantur,
Litillatione ac dolore agitatur, quando amasii pulcritudinem non potest adspicere: hujus
intuendae eupiditate actus, ubicumque eum sese visurum exspectat, huc illue discurrit,
Quando vero eum adspieiat, desiderioque suo satisfacere possit , summä fruitur bea-
tiludine, neque, si fieri possit, eum linquit, ‘neque quidquam pluris existimat, quam
pulerum ; huic vero servire eupit, omnibusque ejus desideriis satisfacere.

Et haec quidem est conditio jphilosophi, si puleri quid adspexerit. Philosophi est:
vulgares etenim homines, depravati illi, :puleri adspeetu non facile abripiuntur , neque
id venerantur, sed u instar, „oiyptatem quaerunt, homine indignam. Philosophus
vero, ubi pulerum vidit, admiratione stupet, alque extra se rapilur. Est aulem admiratio

' im-

(ı8*) Phaedrus pag. 250 sggq:

50 L. SS P, MEYBOOM,

imprimis philosopho conveniens, neque praeter hane ullum datur philosophiae initium ;
omne studium philosophicum ab eä incipit ( 19). Quodnam igitur studium haec puleri
admiratio efficiat, nobis patebit, si persequamur eundem illum Phaedri locum, quem
inspicere incepimus (20). Pergit igitur noster auctor deseribendo cujusque indolem ,
aliam , prouti alium secutus sit Deum, Qui Jovem ducem habuerunt , diversi sunt ab
iis, qui Martem, qui Martem, ab üs, qui Junonem, alii ab aliis. Pro diversä autem
Dei sui indole ac naturd , diversum quoque sibi amasium quaerit quisque. Qui Jovem
sectantur, naturam quaerunt philosophicam et imperatoriam, ut quae Deo illi maxime
sit similis. Ita enim quisque vitam degit, ut suum colat Deum, eumque, quantum fieri
possit , imitetur (21). Philosophi igitur, quando talem repererunt amasium , sibi
congruum , non amant eum solummodo , sed eo enituntur simul, ut indoles ejus generosa
explicetur tota, quod eflicere conantes, non minus sibimet ipsis, quam amato consulunt;
nam si antea philosophiam haud rite aggressi sunt, tunc’in eam ineumbentes, et aliunde
discunt, undecumque licet, et ipsi per se proficere nituntur. Explorantes autem semet
ipsos, investigando adsequuntur Dei sui naturam, voti tandem compotes fiunt propterea,
quod in Deum intendere omnem mentis vim cogantur ; tum vero adsecuti illum
recordatione ejusque numine afllati, ex eo mores et studia recipiunt, quatenus homini
fas est Dei esse partieipi. Hujus autem beneficii amasium ‚habentes auctorem, magis
etiam eum diligunt et haurienles, Bacchantium instar, ex Jovis fonte, eo replent amasii
animum , simillimumque eum efficiunt Deo suo. Sie amicus amasium , quasi hie
Deus sit ipse, tanquam statuam informat et exornat, utpote culturus eum festisque
celebraturus,

Nec tamen ita continuo suo quisque amasio prodest;: nam ut primum quis adspexit
divinum illum vultum , qui spirat amorem , germinantibus pennis , furore corripitur
vehementissimo , nec sui est compos: oplimus etiam libidinem , tanquam equum
ferocientem , aegre domat, et, nisi temperantia et fortitudo una eum prudentiä ipsius
in animo vigerent, freno coercere libidinem nullo modo posset. Sed vincit prudentia,
cum studio honesti, quoque ipse agitatur amore, eodem jam imbuit amasium; nam ut
ab-hoc suscepit per oculos puleritudinis eflluvium , quo incaluit totusque est commutatus;
sie venti instar aut echus redit hicce iepos ab amante in amasii animum, eumque
implet amore et quasi irrigat emollitque, ut pariter oriantur alae, Amat ita et hicce,
sed quid amet, neseit, nec potest declarare, quid ipsi evenerit. Fit autem mutuo et
reciproco amore, ut, tanquam in speculo, sie in amante semelipsum adspieiat ösres

z OR i 4

(19) Theaetetus pag. 155. d. (20) Phaedrus pag. 253 sqq.
(21) Liceat hunc locum laudare ex interpretatione viri clarissimi y, Heusde, quae habetur in
Initiis philosophiae Platonicae, Vol. I, pag. 133.

COMMENTATIO and QUAESTIONEM LITTERARIAM. 51

3 Eu uurderpn dv To Epüvrı Exuröv Öpiv Adayde. Absens igitur desiderat eum, ut ab eo
desideratur vieissim, nec quidquam cupit vehementius , quam ut semper cum eo sit una,
et sic quidem ambo beatam atque conrordem praesehtem agunt vitam, modesti et
sibimet ipsis imperantes, subactis, e quibus vitia, in libertatem vindicatis, e quibus:
virtutes oriantur; morlui vero, recuperatis alis, praepetes evolant,. cum trium certaminum
vere Olympicorum unum pervicerint, od nerfov dymdöv oürs owPpoouuy Avbpwrlim olre
Bein mario duvary moploaı dvbporo, quo sane pravstabilius bonum nec humana temperantia,
nec divinus furor homini afferre ullum potest (22).

Quae vidimus, nobilem sanctamque perfecti philosophi indolem plane nobis ostendunt.
Philosophus puleri adspectu totus abripitur, et ad vehementem incenditur amorem.
Hujus vero finis non hie est , ut libidini, ut voluptatibus sensualibus satisfaciat::- hoc
habet infra dignitatem, sed haec est ejus libido, ad hanc solam nititur voluptatem , ut
et se ipse et amasium suum excolat, emendet, perficiat, imo ad Dei summam adducat
similitudinem. Gur autem Plato sub paederastiae potisimum imagine haec proposuerit,
ex totä ejus instituendi ratione explicandum est, quae non tollere affectus, sed a perversis
studıis in rectam viam eas ducere ac bene dirigere studeret. Quae vero, cum huc non
pertineant, sufficiat laudasse locum egregium viri clarissimi van Heusde, ubi fusius haee
explicantur (25), quo indicato , ad sequentia progredimur,

8. 7.
Ejusdem veritatis studium , sive Dpövynie.

A pulero ad verum venientibus, nunc lubet inquirere, qualem voluerit Plato in
perfeeto philosopho veri studium ac cognitionem , sive sapientiam, is, qui levius peccatum
esse doceret, si quis invitus quem interfeeisset, quam si in errorem eum induxisset de
iis, quae pulera sunt et bona et justa secundum legem. Non enim potest, quin, gu;
talia habeat, pulcerrima et optima quaeque de re nosträ proferat. Ex hoc jam, quod
laudayimus dicto (24), eflicere licet, talem philosophum nostrum völuisse veritatem ,

quae, quid optimum esset homini agendum, doceret, Neque tamen hie locus solus
est,

(22) Qui Graece haec legere velit adeat dialogum Phaedrum , pag. 253 — 256 b. Conferatur de
toto hoc de amore loco symposi, pag. 189. c. — 193. d,, ubi proponit Plato fabulam de hominibus ,
qui olim fuerint duplices , sed ob petulantiam dein a Jove dissecati; ita utsu4 quisque naturä egentibus
nulla sit hominibus major voluptas, quam ut sui quis inveniat dimidium, Cf. etiam viri clarissimi
v. Heusde, Init, Phil. Plat., Vol. I. pag. 117 sq

(33) Init. phil, Plat. 1. I. pag. 104 sqq. (24) Vid, Rep, Lik, V, pag. 451. a,

52 ah -b 8: PsıMEYBOOM,

est, ex quorhoe efhiei possit, cum diserte. alibi (25). dicat Plato: 3 Y&p dvrı rev
minörov b aev mwAnalov nl 6 Yeltwmv AEAndeu, 00 Wövov u, mparteı, Ara OAlyou ri ei
Erdpwmög arıv 4 mı ErAo Opeuux* vi dE wor’ Eariv Aubpamos, nal Ti TA Tadury Dicsı mpoT4RE
diapepov' rüv Erav maelv 4 mäoxew, {urei ve nal mpdyur’, Exeı dtspeuvipevog, Ex his
igitur liquet, omnem, quam quaerit veritatem philosophus, eo tendere, ut sese hac
emendare ac perficere possit. Vidimus autem in $ antecedenti, ad Dei imaginem eum
se informare (26). Igitur inquirendum primo in naturam divinam; ut vero secundum
hanc se emendare et perficere possit, sciat oportet, in quibusnam emendatione opus
habeat, in quibusnam minus. Secundo igitur in se ipsum ei erit inquirendum ; tum vero
teneat oportet, quid sit celebratum illud xar0v, &yıöv, öralov. De his singulis videbimus ;
liceat vero generalia nonnulla in antecessu monere.

Philosophiae studium ita definivit Plato, ut quis vilam degat semper discens; nee
tamen hoc ita est: intelligendum, ac si morupalsızv voluerit esse philosophiam, Prouti
enim neque multa exercitia corporis sanitali prosunt, neque pauca, sed moderata; ita,
neque multa scire, neque pauca animo prodest, sed mediä viä est procedendum; ita,
ut philosophus sit neque 0690; , neque &wadys (27). Si enim quis sit odDs;, mil seire
amplius cupit, quia jam omnia tenel; sin &aalys, Scire jam omnia se putat, adeoque,
sive sit sapiens, sive indoctus, plane perit sciendi et indagandi studium, quod verum
est omnis philosophiae eriterium.

Non igitnr mirandum , neque hoc sibi velle Platonem, ut sophista quis sit philosophus.
Hi enim non inquirunt, sed, quod semel dixere, id defendere student, neque, num
verum sit, nec ne, quidquam curant. Talem noluit philosophum, sed eum, qui
veritatem ipsam amaret, neque, aut pecuniae aut gloriae cupidine ductus, modo hoc,
modo illud diceret, contraria et inter se pugnantia proferens, sed, quando falsam haberet
sententiam, eam facile mitteret; eum, quem minus puderet, ipsum redargui, quam se
alium argutüis et sophismatibus redarguere; vel, uti illi dicere solebant, Eußiarreiv r&
oriuara ray Avbparwv (23).

At, inquiet quispiam, bona verba faeis; nil enim seire Platonico nec Socratico homini
licet ; ubi igitur illa, quam jactaris, veritas?

Non negamus, ex Platonis sententiä ad certam cognitionem hominem pervenire non
posse. Vera enim tantummodo sunt r& öyrz, quae his in terris adspici a nemine possunt.

Tamen

(25) Theaetetus, pag. 174 b.

(26) Vide de hoc Dei similitudinis studio quae disputavit vir doctissimus van Velzen , in dissertatione
jam saepius laudatä, pag. ron =ı49g. Nos de hac re non separatim egimus, quia in totä philosophi
proponendi ratione occurrit,

(37) Cf. Amatores, pag. 133. a. ı34. d, Conyiyium, pag. 204. a«

(28) Euthydemus pag. 303 sq. 2

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 53

Tamen horum recordatio ädest ,-quae ad summam verisimilitudinem eum ducere potest,
Igitur decet, quam accuratissime fieri possit, cognoscere , quale quid sit, vel reperire,
ve!, siid fieri nequeat, optimum certe eorum, ‘quae kominibus adsunt, ratiociniorum
sumere , quod difheillime 'redarguatur; hoc autem, quasi rate, vectum, nayigare per
vilam, nisi tutius et minori cum periculo iter facere nobis liceat , vehiculo vectis firmiori
aut divino quodam ratiocinio; der yäp mepi aur& Ev yE rı roirwv UampdEzsbar, 4 waber
mn Exeı, Heöpeiv, 4, El Taura Aduvarov , rov yodv Berriorev Tüv dubpwarlvuv Adyav'Aaßdyrz
nal ÖUTsEsAeYyAToTaToVv, Em} TOVTOU ÖxXobkevov, UTmEp. Er) 0Xeding, xIvduvedourz Jamrsdokı
mov Blov* ei aa mis Slvaıro doDareorepov nal duwöuvorspov, Emi Beßaiorepou dxymaros y
Asyou Belsu Tıvos, Samopeubävzı (29). Et nunc ad specialia veniamus.
1°. Summi momenti habuit Plato,'justas de divinä naturä’ habere notiones. Uti enim
monuimus, is, qui‘ secundum ' hanc 'sese componet, neque recte eam cognoscat, in
gravissimos‘errores incidat necesse est. ‘Hine’in told suä civitate condendä, hoc unum
omnium maxime urgebat, ne puerorum mentes perversis de Diis opinionibus ac indecoris
imbuerentur. Agnoscebat enim vim opinionum,, in’ pueritiä susceptärum, quae tam altA
mente repositae haerent, ut vix vel ne vix quidem progrediente aetate eripi possint, Ex
poätarum igilur carminibus,, ex oratorum aliorumque scriplis in optimä civitate ea’omnia
censebat tollenda , quae puerorum animos vel a‘ legum principumque obedientiä alienos
facere, vel Deorum reverentiam animique pietalem pervertere possent, sive' haec vere,
sive false essent dieta. Quaeigitur fabulantur poötae 'de Urani Saturnique'inimicitiis,
de Deorum inter se invicem‘bellis ac proeliis, juventuti non sunt legenda, sed Deum
iis decet proponere‘, prouti revera est, bonum scilicet, qui nemini unquam noceat, nec
mali quidquam 'agat ; neque igitur‘ auctor haberi' debet alicui malorum, qui aliunde
exsistant‘; verum bonaipsi sunt adscribenda omnia'; poenas quidem immittit, 'sed’hae
mala‘ non. sunt, imo .bona potius, 'unde luerum 'inveniant homines, et impium esset
dicere, eos, qui poenas luant, ob id ipsum esse miseros, cujüs’ miseriae: auctor Deus.
Est igitur Deus erga homines benevolentissimus. ‘At idem nullä virtute, nullä puleritudine
eget. 'Sanctus est, mendacium odit supra omnia, nec igitur ullum unquam decipit, sed
simplex' estiet verus, verbis factisque, neque formam mutat,'nee quemquam fallit; nee
imaginibus,, 'nec 'sermonibus,'''nee 'signis mitlendis''aut 'vigilantibus autetiam ‘dormien-
tibus (30). Ante reliqua‘ omnia igitur philosopho diviria natura rite est! cognoscenda.
Hac: vero bene perspectä.
2°. In se ipsum ei est inquirendum, ut se quoque noscat. Quod ut rite possit
aggredi, caveat, ne jam cognoscere semet ipsum putet; quod enim quis-seire'se putat, in
id

(29) Phaedo pag, 85. d, (30) Rep. Lib. II, pag. 379 b, = 382. c,

54 LS P.MEYBOONM,

id non inquirit; quod vero nescit,, id studet indagare (31). Est vero quam maxime
necessarium, ut nos ipsos cognoscamus; nam per sui ignoranliam fit, ut potentes fiant
erudele$ et periculosi, qui imbeeilles sunt, ridieuli (32). Quanam autem viä sit
progrediendum , ut nos ipsos cognoscamus, dwobus locis Plato exposuit, in Amatoribus
et in Alcibiade priori,.de quibus jam pauca videamus.

Nostri cognitio nmecessaria est, ut nos compescere et a malis abstinere, ad bona vero
omnia adducere discamus; ut igitur nos emendare queamus, et quam perfectissimos
reddere. Ita autem Plato ratiocinatur (55): seienlia illa, quae homines quam per-
feetissimos facit, eadem quoque eos co@rcet et bonos a malis distinguere docet. Est
autem haee nulla alia, nisi j Jraorıxy sive dirziosdyy , omnes, qui in civitate impudentem
et legibus contrariam agant vitam, in oflicio retinens. Haee igilur facit, ut omnium
cognoscamus indolem , ut sciamus , num quis sit justus, an contra. Omnes vero
cognoscere opus est, nam qui de omnibus judieium ferre nescit, is neque de uno,
qui de uno, idem de omnibus. Quicumque igitur homines malos a bonis dignoscere
non valeat, is neque confidenter, ad quosnam ipse pertineat, pronuntiare poterit,
quandoquidem et ipse hominum unus est. Cum autem se cognoscere sit ew@posuvy, mil
aliud sibi vult Delphicum illud yvädı sezurdv , nisi hoc: temperantiam cole et justitiam ,
sußpeobvnv donelv wa drrauorduyv. In altero loco (34) fusius etiam res explicatur.
Primum Alcibiaden eo adduxerat Socrates, ut fateretur, in ignorantiä se versari de iis,
quae sunt pulera, justa, bona et utilia. Quod ubi fassus ille est, ostendit , quomodo
errores gravissimi inde profluant, quomodo ipsa vyitae sanctitas sine horum accuratä
cognitione consistere non possit. Num tu, inquit, quidquam nosti majoris pretii, quam
quod est justum, pulerum, bonum. et utile. Horum ignorantia: perniciosissima et omni
modo fugienda. Possumus autem nos eä purgare et meliores nos reddere, nos ipsos
cognoscendo. Tvödı cezuröv! hoc unicuique, templum intranti, praecipit Apollo; te
ipsum nosce, i. e., nosce animum tuum , qui intus regnat , et. corpori imperat,
animum, qui hominis pars est praecipua, quiipse est homo. Si autem oculum cognoscere
velimus, in eum inspiciamus necesse est, et quidem in hanc ejus partem, in qua praeci-
pua oculi inest. virtus , in ipsam videndi facultatem. lta quoque, si animum nostrum
velimus cognoscere , mentis oculo in ipsam erit inspiciendum, et quidem in codıev ,
quippe quae princeps ejus sit, vis et virtus, et in omne, quod huic habeatur simile.
Nil enim in animo divinius inest, quam id, in quo sciendi cogitandique facultas; nam
hoc Deo simile est et qui, in. hoc inspiciens, omne quod divinum est intelligat, Deum
et sapientiam, hic quam maxime se ipsum cognoseit, ‚Sed haec sui cognitio gwPporuvy

j est:

(31) Meno. pag. 84. (32) Philebus pag 4g.
(33) Amatores pag 137.0 (34) Alcibiades prior pag. 117.

ur COMMENTAIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 55

est; hac enim qui caret; 'nil scire potest eorum, quae ad ipsum pertinenf; ignorat,,
quid bonum sibi sit, quid vero malum,, neque igitur recte aget, sed in vitia continuo
illabetur, eoque ipso erit infelix, cum sine sapientiä et virtute beatitudo nulla esse
possit. Qui vero juste et sapienter agat, omnia ea agit, quae Deo jucunda sunt, et ob
hoc ipsum in divinum omne et splendidum est inspiciendum. Quod qui faeit, se ipsum
cognoseit, et: quod ipsum deceat agere. Ita tandem revera erit beatus; inspieientes
vero in id, quod Deo indignum et tenebricosum est, hisce, ut videtur, similia agemus,
erimus injusli, quippe cum nos ipsos haudquaquam cognoscamus (35).

3°. Diximus eliam, res ipsi circumdatas philosopho esse cognoscendas. De his vero
ril amplius dicemus; $ enim 5a vidimus, hoc esse philosophi propositum, ut ex is,
quae in mundo adsunt, räv övrwy imaginem referentia, ad ipsa dyrz adscendat. Vidi-
mus, huc referendum esse astronomiae musicesque studium. Nil igitur restat monen-
dum, nisi hoe unum, nil discere philosophum hoc solo consilio, ut id seiat , ut: hujus
cognitione gaudeat , sed tantummodo, ut ad vitam bene instituendam inde possit pro-
ficere® Hoc nobis liquit, ubi de philosophi puleri amore agebamus; hoc vidimus et in
hac ipsa $, ubi loquebamur de Deo et semet ipso cognoscendis. Non igitur philosophi
huc tendit cura, ut vir fiat doctus, eruditus, quem admirentur reliqui, sed ut homo,
quantum licet perfeetus. Ideo Deum cognoscere studet, summum- illud perfeetionis
exemplar, ideo in se ipsum inquirit, quanam emendatione, quanam perfectione etiam-
num egeat, idem vult, quod sapiens Pythagoreus ; raür& ve rüs being Aperis eis Ixvım
Inoei.

$. 8.
De phrlosophi justitid , sive sanctitatis studio.

Oöx Esrı wert Oreu Öesorkpoy Av Avdpwmos BovAssoaıro, 4 men madelas. ze muTod zur
ray aörod oineiwv (56). « Nil est divinius, de quo consilium inire homo possit, quam
ipsius et familiarum institutio.” Ita censebat divinus ille philosophus,, qui, a magistro
Socrate informatus, vitae justitiam et sanctitatem in omnibus spectabat, Illi non vita
erat summi momenti habenda, imo philosophus ex ejus mente corpore sese liberari
cupiebat, quia animus, ab omni rerum terrenarum pollutione purus, omnia vera atque
sancta cogniturus esset; non igitur vivere amabat, sed bene vivere. Huc omnia tende-
bant cogitata ejus omniaque facta; bene autem vivere idem est, ac pulcre vivere et
juste (37) Quicumque igitur veri philosophi nomen vult mereri, is ab omni injustitiä

de-

(35) Posteriora haec habentur loco citato in Alcıb. T. pag. 134.
(36) Theages pag, 122. b. (37) Crito pag. 486.

56 L. SP MEYBOOM,

debet abstinere :; injuste enim agere ‚idem’‘est, ac male et turpe 'agere; injustitia sum-
mum.est malum. Nullä autem in re injuste ‘est agendum,, ne tum quidem , quando ab
alio injuriam passus sis ipse (53). Non tamen ita haec' sunt intelligenda, quasi,ab omni
omnino parte perfectum voluerit, Plato philosophum. Ad hoc attendebat semper, non
Deum esse hominem , sed Deo similem, divinä naturä praeditum (59). Nee igitur voluit
hominem jam perfectum,, sed qui perfectioni studeret, non odpov, sed BirdaoQov. Ipsum
audiamus, in Theaeteto sub Socratis personä loquentem (40). Nunquam, inquit, fieri
potest, ut malum. morale exstirpetur; debet enim semper adesse aliquid, bono opposi=
tum. Apud Deos solos non invenitur, sed in mortalium naturä et in hacce terrä versetur
necesse est. Ob hanc etiam causam hinc aufugiendum est quam celerrime; fuga autem
haec est, ut pro viribus Deo studeamus fieri similes; similitudinis vero hujus studium ,
ut justi et saneti cum sapientiä fiamus, ' Nec tamen facile est, hominibus persuadere, non
ob hane causam, ob quam major hominum pırs dicat, pravitatem esse fugiendam, vir-
tutem vero appetendam, huic esse studendum, abhorrendum ab illä, ut seilicet boni,
non mali videamur; hae enim anicularum nugae sunt. Revera autem ita res sese habet,
Deus nullo modo umquam est injustus, semper justissimus, nec quisquam. nostrum, ei
similior habendus, quam qui idem fiat justissimus. Hac in re versatur hominum et prae-
stantia et inanitas et pravitas; hujus enim cognitio sapienlia et virtus vera, ignoratio
inscitia atque pravitas manifesta, Egregius hie locus omne philosophi studium nobis
ante oculos ponit. Omni labe hac in terrä purgari nequit; in Deum enim solum cadlit
absoluta sanctitas; Philosophi vero est, ut, quantum possit, huic se reddat similem, ut
appetat justitiam , neque id ideo, ut probus videatur hominibus ; videri enim bonus non
vult, sed esse; veritatis quoque est amans; sed propterea, quia in virlute, in sancti«
tate veram hominis excellentiam positam esse censet, quia haec est omnis labis purga-
tio, Ouyh 2E ömolusıs ben kaurk To duvarov‘ Öpoiunıs d: dUnaıov nal baıov Kira Dpovgseus
yavscdaı.

Esplicuimus ea, quae ad philosophi Platoniei studia pertinent, ita, ut, quaenam sit
ejus imago, inde possimus efficere; nondum vero in id inquisivimus, quibusnam finibus
studia illa circumseribantur, num hujus vitae eontineantur terminis, an vero supra hanc
terrenam animorum conditionem sese efferentia , omnem spectent aeternilatem, infinitum
illud,, quod ne cogitando quidem assequi possumus. Hoc in hac ipsa $ addemus, ut
dein videamus, quomodo illa philosophi indoles informetur , atque informata sese pate-
faciat.

Non hujus vitae terminis philosophi studium eireumseribitur, imo, quaecumque agit,

omne

(38) Crito pag. 49 b. c. Conf, Gorgias pag. 499-
(39) Sophista pag« 216, c. (40) Theaetetus pag. 176. a.

COMMENTATIO AD ıQUAESTIONEM LETTERARIAM. 57

ömne: ejus perfeetionis studium; allius spectat, ad, vitam post hane aeternam. . Deus cum
muhdura, universum hoc ereasset,, animos finxit eosque in terram, solem , lunam , stellas
distribuit. Ostendit-autem prius, eum juste victurum, qui perturbationes, quae insunt,
ralionis ope rexisset; qui. vero.indulgeret, injuste, Qui, juste vixissent,, eos post mortem
vitam beatam: in stellis ‚acturos, qui injuste,, in muliebrem transituros ‚esse naturam ,
et; si ne sic quidem sanareniur,. m anımalium ferarumgue corpora, .donec resipisce-
rent (41):

Palel ex hisce, vitam respicere philosophum aeternam, eamque,cum hac conjungere ;
quod sane magnum est; apud alios enim hanc cönjunclionem frustra quaerimus. Cicero
v. ec. ubi agit de animorum immorlalitate, hoc proponit dilemma, animos vel in morle
interire; vel si immortales sint, beatos futuros (42). Egregie vero apud Platonem
nexus est indicalus, quam rem in Phaedone maxime exponit. Si animus, inquit, purus
a corpore liberatur, nil terrenum secum trahens, sed ab omnibus hisce alienus esse
solitus, et a corporis vinculis in se ipsum colligi edoctus, i, e., rite per philosophiam
institutus, in locum abit, ipsi similem , sensibus non percipiendum, ad id, quod di-
vinum, sapiens et immortale est (45 )- Quo ubi venerit , licebit ei esse beato; errore,
inscitiä, melu vehementi, amore, reliquis* mälis 'hüumanis'liberatus, Aeternum tempus

‘cum Diis deget. Quando vero a corpore discedat ‚’impurus et pöllutüs, ita, ut corpus.

amet eique serviat, odio vero prosequatur omne, quod sensibus pereipi nequeät, sed
per rationem et philosophiam intelligatur , quippe nihil omnino verum habens, nisi id,
quod sensus afliciat; tum pondere ac gravitate cupiditatum harum terrenarum impeditur,
quominus in altum evolet, et retrahitur in locum oculis adspieiendum. Errat eirca
sepulera, donec iterum in corpus possit intrare. Pro diversä autem natur&, diversa
animalium corpora tales animi invadunt; oplimi autem ex iis homines iterum fiunt ,
iique modici,

Ita ex Platonis mente conjungenda est vita aeterna cum hacce terrenä, et proplerea
cura gerenda est animo, non in hoc solum tempus, in quo vivere dieimur, sed in
omne, et magnum videtur esse periculum, si quis eum negligat; nam si moreretur ani-
mus cum corpore, mors lucrum esset malis, si quidem eorum pravitas una cum corpore
animoque inleriret; nunc vero, cum sit immortalis, nulla ei est malorum fuga, nisi
ut quam pulcerrimus et quam sapientissimus fiat (44). Est igitur haec vita praeparatio

aniımı ad vitam sequentem, sive polius sanatio. Aliquando enim perfectus atque beatus
fuit,

(hi) Habentur haec in Timaeo , pag: ur ac (42) .Cic. Tusc, Q. Lih. I, c, XI, :5
(43) Haec sequentia habentur in Phaedone , pag- 80 e.

(44) Phaedo, pag. 107. c. cf. 66, e.
» H

88 1. 5. P. MEYBOOM,

fuit cum Diis; suä vero culpä ac pravitate in terram delapsus, nune opinionis ope,
enitendum est, ut sese emendet, purget et ita pristini statusiterum dignus evadat. Hoc:
autem facit eo, quod sese ab omnibus, quae terrena alque corporea sunt, quantum
possit, alienum faciat, seque pulcri, veri, justi cognitione ornet. Quod si sapienter
agat per vitam hancce, non frustra aget. Post mortem enim animus liber erit, xe) rdre,
ög Eoinev, Malv Eoraı od Emibumoupev TE nal Dapev Epaaral elvaı, Dpovyreuns, Emsıdiv Te=
Asyryowgev. Post mortem id inveniet philosophus, quod in terrä summum habebat, quod
toto pectore amplectebatur; gaudebit perfect4 liberatione ab omni maleriä, perfectä
cognitione , Tou xdrou, Tou dıxalov, Tod &yıov, pervenerit ad illam , qua tendebat,
dromeiv ro ep, adeoque propositum suum ac finem eril assecutus,

8 198
uomodo informandus philosophus.
p pP

Inquisiluris nobis in rationem, qua perfectus philosophus Platonicus sit informandus,
primum hoc se oflert, ex mente Platonis optime institui et informari hominem per alios
homines, quibuscum in eivitate sit conjunetus, Non vero in quayis societale talis
exsistere potest vir, qualem descripsimus; sed singuli cujusque hominis indoles indo-
lem eivitatis refert. Fusius hoc explicavit in Republicä, ubi qualuor recenset civitatum
formas, in quibus quatuor hominum species efformentur. Prima, eaque deterrima , est
Zyrannis , ubi eivitali praeöst, unus, cui pro ralione stat voluntas, et qui, bonos meluens
ob suam prayitatem , eos e medio: tollit, vel sallem eos cogit, ut aut inter malos, aut
omnino non vivant, Qui in tali formatur vir, vehementibus perturbationibus abripitur ,
Düs hominibusque imperare: cupit, permultis atque magnis indiget, rem familiarem di-
lacerat et, si haec deficiat, aliis vi et dolo sua eripere conatur,. Ita progressus, cum
libidine regalur, tandem neque parentibus neque ciyibus parcit, sed sacra, profana,
omnia promiscua. habet (45). Quae tyrannidem sequitur forma, Iyxorperız est; illä
paullo praestantior , in.qua omnes sunt liberi, suo quisque modo vivens. In tali civitate
nemo ob praestantiam honore aflicitur, sed quia populo se favere prae se fert. Qui
igitur in eä versatur vir, veram rationem non admittit, sed affectibus et cupiditatibus
se subjici patitur , ita, ut aeque necessariis et non necessariis salisfaciat. Quae autem
prior cupiditas in ejus animum invaserit, haec principatum tenet, donec pulsa alteri
cedere cogatur (46). Tertia est dryapxız, cui praesunt divites, ibique despieiuntur

pau-

(45) Rep. Lib, VII. pag. 564 sqq. (46) Rep. Lib, VIII pag. 555 — 562.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 59

pauperes, nec suum agit quisque, sed omnia omnes, agriculturam, artes, bellum,
In tali civitate qui efformatur vir, pecuniam , divitias jprae caeteris amat ; harum cupi-
üo, depressis reliquis, in ejus animo 'regnat, neque quidquam eogitat, praeterquam
hoc unum , quomodo multa fiant‘ex paueis (47). ‘Quarta civitatis forma tmocratiae
homine memoralur, in qua 'mixtae »sumnt hominum naturae, unde lites oriuntur atque
bella multa. Milites igitur,, reliquis potentiores, ‚imperium tenent: et magis quam musi-
Cam gymnaslicam colunt et bellicas artes. Civitatis imaginem exhibet. civium indoles ;
Qui enim ad hanc pertinet, 'parum callet>opera..musarum,, contra. servos est severus,
mitis contra liberos, parens magistralibus, gloriae cupidus; imperium amat, idque cu-
pit, nec tamen per sapientiam‘, sed'per’facta bellica :(48).

Ita Plato hominum variam indolem deseribit, una cum ratione, qua ita formentur.
Quonam jure tam longe progressus sit, non dijudicabimus: sufhiciat hinc liquere,, re-
vera eum agnovisse rerum externarum vim ad hominem, exceolendum, Ut igitur :homi-
num mores emendare; viresque insilas eorum explicare ac bene dirigere possit, novam
ipse perfectamque proponit civitalem, quam cum omnibus parlibus absolverit, et suum
cuique negotium adsignaverit, eo progreditur, ut rationem explicet, qua cives quam
‚perfeetissimi possint informari. Perfectissimi autem illi nulli alii sunt, nisi philosophi
absoluti, quales nos in antecedentibus deseripsimus. Qui ut exsistant, longä opus est
institutione. Primum formantur milites , civitalis custodes ac defensores , suntque ii
oplimä praediti nalurä. Inslituuntur autem per musicam et gymnasticam, cum et ad
fortitudinem et ad obedientiam et harmoniam eorum animus debeat esse compositus (49).
Ex his, qui praestantissimä gaudent indole, eliguntur, ut civitati aliguando praesint,
ülque, inde a pueris, summä cum diligentiä excoluntur, ut evadant simul milites et
philosophi: statim enim, simul ac necessariis gymnasticis exerecitiis sunt hiberati, ad
arithmeticam et mathesin , tam ad hujus partem simpliciorem,, quam ad altiorem discen-
dam accedant necesse est, iisque addant geomelriam, astronomiam, dialecticam. Si
quaeramus, quidnam hisce disciplinis voluerit eficere, ipse- Plato respondet: de musi-
ces et astronomiae, ulilitate jam vidimus $.5. (50). Arithmetica 'autem mentem acuit
et ad cogitandum adducit, cum multifarias eam quantitatum inter se invicem rationes et
relationes, ut ita dicere liceat , comprehendere ac intelligere cogat. Matheseos' pars

simplicior castra metiri docet et reliquas perficere operationes, quas militia requirit;
sub-

6.447) Rep. Lib, VIII. pag. 550555. (48) Rep. Lib, VIII. pag. 547 550,
(49) Vid, Rep. Lib. III. pag. 373 sqq, Quae nunc sequuntur , habentur Lib, VII. pag. 523 — 541:
(50) De musicä praeterea conferri meretur „vir clarissimus den Tex, de vi musices ad excolendum
hominem, ex sententiä Platonis, er „J

H 2

co LI SIIBOMEIYIBIOA MITA )

sublimior äutem pars ea , quae sunt, ostendit, mentem ;praeterea ‚praeparat, ‚ut reliquas
cognitiones facilius et melius suscipiat ; verbo omnis per disciplinas institutio eo'spectat,
ut mens in imaginibus, '!v rap&deıy@zcı, quae in mundo. habentur , öv övrwov imaginem
cernere discat; ex his autem ad ipsa r& öyrz adscendat,

Hae autem disciplinae pueris initio singulatim et quasi ludendo sunt ostendendae.
Post annum vero aetatis vicesimum, eonjunctim iis omnia sunt proponenda, ut videant,
quomodo singulae scientiae cohaereant cum iis, quae sunt; quod qui non intelligunt ,
ii non apti sunt, qui aliquando philosophi evadant, neque amplius instituuntur. Qui
vero intelligunt, naturä sunt dialecticä , et post annum aetatis trigesimum e reliquis eli-
guntur, qui in ipsa r& dvr“, in ipsum pulcrum, verum ‚ justum inquirant, Ita per quin-
que annos exercenlur; dein vero in vitam inducuntur practicam, ut non modo specula-
tionibus, sed eliam experientiä omni modo discant per quindecim annos; tum denique
ii, qui in omnibus puros ac constantes se servarunt, eo sunt adducendi, ut oculum
mentis tollant ad id, quod bonum est, quod ubi yiderint, eiyitatem secundum id gu-
bernent.

8. 10.
Quomodo indolem suam patefaciat.

Unum aliquid denique etiamnum nobis restat explicandum ; nondum enim vidimus,
quomodo philosophus ita informatus eäque, qua vidimus, indole praeditus, hanc suam
perfectionem patefaciat.

Ex omni instituendi ratione patet, co tendere Platonem, ut politicus vir sit philosos
phus. Videbat enim, civitates esse deprayatas, miseros homines, et neque his neque
illis ullum esse malorum remedium, nisi philosophi civitatibus praeponerenlur, aut ü,
qui essent praepositi, vere philosopharentur (51). Philosophus igitur perfectus huic
morbo medelam afferet,, et respublicas administrare haud recusabit. Multi vero homines
sunt, qui cum aliis de imperio certant, inepli illi et stulti, qui in potestate summä ei
publicis magistratuum honoribus mirum quidquam vident boni, quod appetentes, ipsam
eivitatem non curant, sed quasi somnianles eam gubernant. Haud ita philosophus (52);
hie enim, si alia superesset via, qua ad meliora homines pervenirent, ab omni vitae

publicae molestiä sese averteret, et civitali praeösse recusaret, cum intelligentior quis-
que

(51) Rep. Lib. V. pag. 473. d. (52) Rep.. Lib. VII, pag. 520 sq.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 6L

que praeferat, alios sibi prodesse, (quam se aliis, multa negotia habentem (55). At
nunc, cum haec sola ratio sit, qua eives possint seryari, non recusat; imo ila exislimat,
summum non esse, si, malis abstinens, vitam in otio degat, sed agendum quoque esse,
ut hominibus prosit: magnum enim omnino habet, si ita vivat, ut bona spe erectus ib
tranquillus mortem possit obire; majus vero, si civitatem inyenerit, cui possit consulere ;
ita enim et alios juvat et ipse fit melior (54).

Methodus autem, qua hoc agat, a vulgari et usitatä ratione longe recedit. Solent
quippe ii, qui civium saluti sunt consulturi, singula quaeque legibus accurate definire,
ac praecipere: hisce omnia se posse efficere putant. Philosophus vero leges dare non
amat: sunt enim hae nil, nisi verba litteraeque morluae, neque adeo manere possunt ,
sed brevi pereunt; ut aegri medico, sie mali legibus non nisi inviti obediunt, maluni
non nisi poenarum metu cöacti, omittunt ; legislatoris vero mentem sponte non sequun-
tur, imo ne cognoscunt quidem, adeoque avide arripiunt, quae prima sese offerat ,
peecandi occasionem : hic vero non est finis, quem sibi philosophus proponit; hoc vult,
ul omnes sponte, nullä vi extern& coacli, ipsius voluntatem sequantur, ut et civibus
et gubernatori una sit mens, una voluntas, ut omnibus insit custos optimus , qui etiam
sine legis custodiä per tolam vitam virlutem possit servare, ratio nempe bene excul-
ta &5. Non igitur multa praecipit, sed nil aliud, quam quae pertineant ad Deorum
cultum bene instituendum est juventutem informandam, quo omnes inter se conjungat ,
eosque cogat, ut sibi invicem auxilientur (56). Quae supra haec, ea instuendo pera-
gere conatur. Institutio autem non haec est, ut si quem inveniat, menlis oculo coeca«
tum , huie velit oculum imponere, ut coeco visum; hoc enim si ageret, ageret absurda.
Cum vero in omnibus adsit intelligendi facultas, quae in multis sit male directa, ad
ea, quae videntur; ab hisce animus totus est convertendus; ita’ ut novam et oppositam
sequatur direciionem, appelatque sola, quae sunt r% dvr« (57). Agit hoc philosophus
eodem modo, quo agricola, si ex agro quodam velit fruges legere; hic enim, post-
quam bene terram praeparavit, semina injicit bona quaevis, quibus terrae mandalis,
tempori relinquit ut ad maturitatem fruges perducat. Ita quoque philosophus; si ad
hominum animos excolendos sit accessurus, vel ad civitatem perficiendam, hos primum ,
veluti tabulam, purgat, vilia mala quaevis exstirpans, ut eos ita ad semina ejus, quod
bonum est, suscipienda praeparet, nec quidguam omnino praecipit, nisi antea puri sint
facti. Praeparatisita animis, non legem quandam noyam praebet, non doctrinam expli-

Ca»

(33) Rep. Lib: IT. pag. 347. d« (54) Rep. Lib. VI. pag: 496. c, — 497,
(55) Rep. Lib. VIII. pag. 549. (56) Rep. I, l,
(57) Rep. Lib. VII. pag. 518,

62 LS P.. MEYBOOM,

catam, quam ediscant, sed semina spergit in corda eorum omhium, quae sunt vera,
bona, justa, pulcra, divina. Ideam suam secutus, alia inseribit animis, quae sint
komine digna, alia delet, donee mores hominum evaserint Deo grati (58).

Ita quoque non frustra laborabit; ita enim inslituti eives , si modo tiant homines mo-
dici, in singulis sponte perspicient, quaenam ipsis sint agenda; semina illa uberrimam
proferent segelem , omnium eorum, quae bona sunt et divma et homine digna. Ita
omnes gaudebunt indole bonä , unde fit, ut meliorem quoque prolem gignant, adeoque
in diem melioribus respublica gaudeat civibus.

s 1.

Ex dictis colligitur, quae sıt apud Platonem perfect! phrlosophi
descriptio. De eo judicium,

Solemus continuo, in fine eujusque capitis, paueis colligere ea, quae vidimus, Nune
igitur idem agamus; sed non nisi verbulo; nam si accuratius id velimus facere, repeten-
da forent, quae jam diximus, fere omnia,

Bei autem summa huc fere redit.

Animi ante hanc vilam cum Diis sunt versati, intenti in iis, quae revera sunt bona, ve-
ra, divina, ejusque generis alia, quorum aliis alii plura cum vidissent, in terram delapsi
sunt. Eorum, qui sunt oplimis dotibus instructi, naluräque praestantissimä, philosophr
fieri possunt. Ad hanc vero diligenter instituantur necesse est dignitatem, per musicam,
gymnasticam , arilhmeticam et mathesin, geomeltriam, astronomiam, dialecticam, per
vitae denique practicam ralionem,

Ita qui institulus est philosophus, veliementi trahitur desiderio eorum, quae sunt,
corpus habet carcerem ejusque cupiditates parvi pendet, non tamen exslirpat, sed ra-
tione moderatur, Philesophiam solam agnoseit liberationem e malis sensuum; sensibus
fidem non habet, verum iis utilur, ut imagines percipiat eorum, quae sunt, e quibus
dein , corpus fugiens, solius ralionis ope, ad ipsa dyrz progrediatur ; pulcri amore
ardet, eoque incenditur, non ad voluptatem , sed ut se, una cum amasio, ad Dei
similitudinem exeölat, et evehat; veri etiam ducitur studio, non existimat, se id jam
cognoscere. De Deo ita cogitat, ut eum habeat perfectum ab omni parte, nullä labe
pollutum, benignissimum, veracem , nullius mali auctorem. In se diligenter inquirit,
quomodo animatus sit erga ea, quae sunt, et se cognoscere studet. Est porro justus et

sanc-

(58) Rep, Lib, VI, pag. 500 sq« Phaedrus pag. 276,

GOMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 63

sanclus cum sapientiä, ita, ut oderit pececatum, tribuit cuique suum et ipse suum agil;
verbo Deo: similis est. Hanc suam indolem patefacit civitatem regendo, non doctrinä
aut lege novi datä, sed hominibus instituendis, eorum facultates excitandis, dirigendis,
divinorum et optimorum quorumque seminibus spargendis.

Si tempus spectemus, haec philosophia compleetitur spatium aeternum. Fuit enim
ante vitam hanc; in ipsä est; erit autem post eam in sempiternum. :

Si homines spectes, admittuntur ad hanc dignitatem. Graeci, non exteri. Exteri enim
inimici sunt; inimici autem malo sunt afficiendif(59). Ex Graecis autem soli viri, non
feminae,, quippe quae potius ut res considerantur, et in perfectä civilate communes
esse debent. Nee servi; hos enim vir cultus odit. Ex viris autem liberis tantum optimi
quicumque, prouti vidimus.

Quodsi quaeramus, quid nobis sit de philosopho hoc Platonico judicandum, non id
agemus , ut quid in ipso laudandum sit, quid minus, accurate recenseamus; neque
hoc, ut pulcra, quae multa ei insunt, nostris laudibus efferamus, Potest enim vir
magnus non nisi a magno viro laudari. Quod cum ita sit, pauca tamen liceat mo-
nere; nec vero, quasi Pythius Apollo, id agere velim, certa ut sint et fira, quae
dixero; sed ut homunculus unus e multis, probabilia conjecturä sequens.

Primum igitur hoc videtur obseryandum, minus fortasse ad hominum studia excitanda
facere id, quod de vitä ante hancce retulit Plato: ita scilicet aetas aurea quaedam
habetur, quae sit non futura olim, sed diu praeterita, quo fit, ut nihil omnino sit
agendum homini , quam ut ea sibi recuperet, quibus antea jam fuit insignis; noya au-
tem ac meliora sibi comparare possit nulla. Ita simul rerum invertitur ordo, quae
ad perfectionem semper tendere omnia docet, nec, quod tempus tulerit, umquam
perire.

Alterım quoddam de ideae ambitus obseryandum est. Idea etenim illa, utut subli-
mis alque magnae perfectionis parliceps, in eo tamen laborat, ut notio sapientis vel
philosophi cum hominis notione tam arcie cogitelur conjuncta, ut haec sine illä ne
esse quidem possit, Quo factum est, ut ad talem ideam hominis philosophi nulli, nisi
ii admitterentur, quos ad philosophicas disquisitiones ingenii dotibus prorsus egregiis
exstruxisset natura; neque adeo haecce idea omnibus universe hominibus esset apta.

At ne in hisce moremur, pulera et plane egregia in eodem philosopho sunt per-
multa. Quid enim dicam de mentis, animi, voluntatis pulerä harmoniä ; quid de vi-
tae illo proposito: Deum sequere ; quid de libertate egregiä, quae in omnibus cer-
nitur, ita, ul adminiculis Deorum usus, suis viribus suoque modo ac ratione ad con-

si-

(59) Rep. Lib, I, pag. 332, V. pag. 470. BR

64 L. Ss. P. MEYBOOM,

siium suum assequendum properet philosophus, neque ullis premalur nee legum ne6
doctrinarum vineulis, Sed majus eliam adest; in omnibus enim, quae ad philosophi
rationem pertinent, omnia viva, omnia spiritus, nil mortuum, nil humile, nil anxie
definitum ac ceircumscriptum. Nullibi enim apud Platonem id cernimus, quod apud
Aristotelem, ut facta operaque singula sint, acute quidem, sed. et anxie el frigide
determinata atque ponderata, sed in omnibus spiritus regnat, spiritus liber atque vere
vivus, qui a principio profeetus, quod est in rerum divinarum amore situm, optima
quaeque proferat facta, eaque plura et meliora, quam ulla doctrina, ulla ‚lex jubere
umquam poterit. Ita demum vita est in homine, vitae nomine digna; ita demum cum
libertate humanitas consistere potest; ita denique et ita solum ad summam yenire licet
perfectionem ‚ quae est; öwomweıs ra deu nark dlvarov.

CA-

'COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM, 65

CAP UL. IV.

DE SAPIENTE ARISTOTELIC®

Yirtus est medium vitiorum et utrimque reductum,

Horat, Epist. Lib. I. epist. 18. v5,.9+
2.1.
Praemonenda.

Firplicatis iis, quae de Platone erant explicanda, nunc ad eum cognoscendum acce-
dimus , qui inter ejus discipulos summis aliquando honoribus fuit ornalus, imo, qui a
'Scholastieis per excellentiam philosophus dici solebat. Quod 'tamen saepius fit, ut dis-
cipuli eädem, qua institutores, mente sint imbuti, id in Aristotele longe secus evenisse
videbimus. Immensa inter utriusque philosophi cogitandi sentiendique- rationem diver-
sitas obtinet, Liberum mirati sumus ac audacem Platonis spiritum, qui, in ultimis coeli
plagis, animorum itinera contemplari et, nullo impeditus vinculo, relictä terrä, ad
"Deos evehi non verebatur. At vero in Aristotele ubique cernimus systematicae rationis
“anzietatem, hominem non ad coelum elatum, sed aeneis vinculis terrae adligatum,
oficiorumque externorum terminis arete circumscriptum. Qua diversitate observatä,
sponte liquet, longe aliä formä, quam Platonis, ‘prodire sapientem Aristotelicum, eum«
que igitur aliä quoque ratione nobis esse describendum. Quaenam vero illa ratio sit,
"haud difficile inventu ; etenim , cum systematicä formä opera sua omnia Aristoteles com-
“ posuerit,, ipsius systemalis ordinem secuti, menti auctoris maxime consentanea egisse
videbimur. Primum igitur erit videndum, quisnam sit, quem vilä suä sibi proponat
sapiens , finis; dein, quidnam tali fine intelligatur; denique, quomodo attingatur. In
'hisce autem singulis explicandis uberius versabimur , quam in iis, quae praecedenti anno
vestro judicio submittebamus: videbantur enim, viri clarissimi, in; antecedentibus alıa
nobis omissa, alia non satis luculenter exposila;; unde factum , ut accuratius inquirentes,
gquaecumque huc perlinere viderentur , collegerimus, neque quidquam, quod scilicet
‚alieujus momenli esse videretur, omisisse nobis simus consciü.

Ad ıpsam rem accedentes, videamus,

I $. 2.

66 L. Ss P. MEYBOOM,
$ 2.

Quisnam sit secundum Arislotelem vilae finis, sive quid
summum bonum,

Si viri cujusdam vulgaris indolem ac spiritum velimus intelligere, praecipuum quod-
dam, ad quod attendamus, hoc est: ad quemnam omni suä agendi senliendique ra-
tione finem tendat. Quae quaestio nisi bene sit soluta, vel omnino non, vel certe ad-
modum perverse saepe eum intelligemus, deque eo temere judicabimus. Fine vero per-
specto, novimus, ubinam mare situm sit, in quod flumina omnia decurrant, atque ita
omnium actionum cogilationumque direclionem nobis anle oculos ponere possumus et
facile eas intelligere. Quod si jam in vulgari viro intelligendo requiratur, multo magis
opus est in describendä perfecti cujusdam sive philosophi sive hominis specie, ulpote,
quae ob ipsam perfeclionem difhicilior sit perspectu; alque haec causa est, cur de fine
sive de summo bono Aristotelico nunc ab initio, neque potius in fine hujus capilis agen-
dum esse putabamus: ita enim sequentia facilius progrederentur. !

Primo igilar videndum, num communis fuerit Aristolelis sapienli cum antecedentibus
finis öroweıs ro des. Possit hoc primo obtutu ita videri: docuit enim, mentem in
homine esse oplimam, Deoque cognalissimam, ipsum autem Deum de eä laetari et bene«
facere imprimis iis, qui diligant menlem, utpote illi cognatam, eique consulant, qui
vivant secundum rectam ralionem. Hanc autem Dei in homines benignitatem inde repelit,
quod sint örom Diroı, T& auyyevh TOIs avyyevicı, anal öoiis xalpeı Te nal Emidvret (1).
Talia vero quamyis habeat, non tamen ex ejus mente homo ad divinam virtutem se
potest informare ; humanae enim similem excellentiam Deo tribuere non licet, neque
ulla earum, quas nos dicimus virlules, apud illum habentur, neipse quidem amor (2);
imo contra divina virus, divina excellentia mortalium intelligeniiam fugit, cum Dei
eonditio virtuti sit superior, ita, ut non, nisi admodum raro, divinus evadat homo (3).
Ita qui cogilabat, non potuit homines excitare, ut ad hanc Dei tenderent similitudinem ,
quam, ab humanä praestantiä longe alienam, mortales ne percipere, ne cogilare qui-
dem possent, nedum ad eam se informare (4).

Cum

(1) Conf. Anistotelis ethica ad Nicomachum filium, Lib I. c. ı0. in editione Casauboni, Toin. If.
Pag: 9. f.geh. Lib. VII. c. ı5. Tom. II. pag. z4. Lib. VIII, cap. 2». Tom. IL, pag, 75. c. Lib. X, c. 9.
Tom. IL pag. 104. f. g.

(2) ad Nicom, fil. Lib. X, c, & Tom, II. pag. 103. fg. Ethica Eudem, Lib, VII c, ı2. Ton. IE
Pag. 212. &

(3) Ad Nicom. fil, Lib, VII. c. ı. Tom. IL pag. 63. e, f,

(4) C£, de hoc loco yan Velzen , libro laudato, pag« 146 — 150,

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 67

Cum‘igitur Dei similitudo ron sit Aristoteli ultimus. finis, alius erit quaerendus. In
singulis, quae agimus, inquit (5), finem quendam nobis proponimus; sunt vero pro
varıis artibus fines vari, iique alüi aliis subordinati: cum autem finis superior inferio-
ribus sit praeferendus, patetl, eum summum omnium esse, cui omnes reliqui sint subor-
dinali, ad quem unum attingendum omnes tendant. Cujus cognitio ad vitam degendam
magni est momenli; et, scopo aliquo nobis, tanquam sagiltariis, proposito, id, quod
expelere nos oporiet, facilius consequemur. Hic autem vitae finis idem est, ac finis
scientiae civilis; huice enim subjectae sunt artes et disciplinae omnes, quae ad actiones
perlineat, ipsae etiam illae, quae in maximo habentur honore. Est igitur hominibus
singulis summum bonum idem, quod civitali; verum, si jam magnum sit, quod nobis
zummum est, allingere; longe praestantius eliam et divinius est, reperire id, quod gen-
tibus ac civitalibus prosite Quale autem illud summum bonum sese habeat, ita dieit
esse inquirendum, ul naluram quaeramus non ejus, quod universe, objective et abso-
lute bonum sit, sed ejus, quod sit zob?s bonum, relative et subjective;; prius enim illud
non est scienljae civilis, nec adeo ad ejus partem elhicam pertinet; dieendum autem
est de bono, eoque oplimo, quod sit dozis oplimum (6). Debet vero optimum illud ,
sive ullimus Anis, esse talis, ut sit perfecti quid et absoluti, quod semper propter sese,
numquam propter aliud quid desiderelur. Sibi quoque sufäciat necesse est, ita, ut per
se solum vitam appetendam reddat, ac, quominus praeter ipsum alia quoque appe-
tamus, impediat. Talis autem esse videtur bealitudo, Hanc enim propter se semper,
nunquam ob aliud quid optamus; at vero honorem et voluptatem et mentem sanam et
omnem yirtutem cum propter se sequimur, tum vero beatitudinis quoque causä illa ex-
petimus, quod existimemus, nos his adjumentis instructos , beatos futuros (7).

Est igitur beatitudo summum- bonum, ullimus finis viri sapientis. Beatitudo vero in-
telligitur non id, quod homini solitariam vitam. agenli, sed quod civitati satis est,
quoniam homo est natus ad socielatem civilem (3).

Ex iis, quae vidimus, patet: sapientis esse secundum Aristotelem , ut tendat ad beati-
iudinem, eamque civilem. Perfecti igitur sapientis, ut de hac beatitudine civili per-

! fec-

(5) Ad Nicom, fil. Lib. I. c. r. Tom. H. pag. 3. Cf. Magn, Mor, Lib.L c, ı. Tom. II. pag. 107. d. sq.
Ultimo hocce loco premit imprimis sententiam, quamı notayimus, doctrinam moralem partem esse
scientiae civilis atque huic subordinatam. Quod etsi ab hoc loco foriasse videatur alienum , ideo no-
tavimus, quia ex sequentibus patebit, civilem illam politicamque cogitandi rationem in sapientis per-
fecti personä haud minimas obtinere partes.

(6) Magn. Mor. Lib. I. c. r. Tom. II. pag. 109. a—d,

(7) Ad Nicom, fil, Lib, V, c. 5. Tom, II. pag. 7. a—c. Magn, Mor, Lib.I, capı 2. Tom; II, pag:
z10, b=e. Eudem Lib. I, c, 7. Tom. IL pag. 148. g.

(8) Ad Nicom. fil. Lib, I, c. 5. Tom. II. pagı 7. c. d.

68 ke Ss: PR MEYBOOM},

fectlas habeat notiones, perfectäque ralione, per tolam suam vitam, eam. sequaltür,
Erit autem idem ille simul omnium maxime civilis vir ac politicus,

Bias,
Quaenam sit secundum eum beatitudo.

Tria, inquit noster philosophus, sunt bonorum genera, quorum alia in corpore, alia
in rebus externis, alia denique in animo sita sunt (9): horum optima sunt, quae per-
tinent ad animum,. At eliam haec varia esse solent; sunt enim tria potisimum vitae
genera, volupluarium, philosophicum,, politicum (10). -. Qui voluptuariam. vitam se-
quuntur,, beatitudinem ponunt in corporis voluptatibus, neque sine aliquä veri specie
id facere videntur; ‚philosophi vero, qui contemplativam amant vivendi rationem, in
ideis versantur, adeoque felicitatem sibi proponunt, quae sita sit in rebus tam subli-
mibus, ut ipsorum vires superet hasce atlingere. Haec autem ratio Aristoteli, qui-
plane practicus est, placere minime potuit; neque ipsi adeo aliud restat vitae genus,
praeter civile; civiles autem homines summum bonum sive bealitudinem in honore pu-
tant esse situm: at vero hie cum magis pendeat ab iis, qui honore afliciunt, quam ab
eo, qui aflieitur, adeoque eripi possit, non satis videtur esse constans, ut summa in eo
possit inveniri beatitudo. Accedit eliam, quod honor tribuatur alicui propter aliud-
quid, nempe virtutem, ut adeo virlus sit ipsi superior (11).

Neque igitur in voluptate corporis, neque in idearum contemplatione, neque in honore
secundum Aristotelem beatitudo sita est. Ubinam vero inveniatur, ex hominis naturä,
derivat; definit eam ita,; ut sit omnium eorum, quae in actione posıta sunt, extre-
mum (ı2), adeoque ejus natura. intelligetur, si teneamus, quaenam sit homini con-
gruens aclio et opus. Vivendi actio ad naturam ejus, tanguam hominis, non pertinet;
est enim ipsi communis cum stirpibus eliam et plantis; neque sentiendi, quam habet unä
cum animalibus. Est igitur homini, quatenus homo est, propria atque congrua talis
vita, qualis apta est ei, quod ralione est praedilum (15). At debet etiam yitae genus

> es-

(9) Magn, Mor. Lib. I, ce. 3. Tom, II. pag. 110. g. h,

(10) Eudem. ib. I. c. 4, Tom. IL, pag. 146. g-.h,

(tı) De variis hisce hominum opinionibus Aristotelisque de his judicio vide loca haec: ad Nicom, fil,
Lib. I. c. 2. Tom. ]I, pag.4.e.sqgq. Lib. I. c. 3. Tom, IL. pag. 5. b—f. Eudem, Lib. L. c. . Tom, I,
pag. 145. a—e,

(12) Ad Nicom, fil, Lib, I. c, 5, 6, Tom, II; Pag. 7. e sqq.

(13) Causa hujus ratiocinandi rationis est in ipsius Aristotelis Psychologiä, de qua videbimus,
$ sequenti. Agnoscit enim in hominis yuxy facultates quinque , Öpertixov, xivyrinv , AIabyrıroy , opEXTIXOr ,
diavoyrisgy, Priores duas habent plantae, sequentes duas animalia, ultima homini priya et propria est.

COMMENTATIO ad QUAESTIONEM LITTERARIAM. 69

esse homine dignum; cum''autem‘ sit illud duplex, alterum‘privatum, alterum, quod in
muneribus fungendis- versatur , posterius hocce hominis dignitati imprimis est consenta-
neum. Si utrumque hoc conjungamus, sequitur: homini proprium, eique congruens opns
esse funetionem muneris animi, ralioni consentaneam, aut certe ei non centrariam.
Congrunt igitur homini, vivere vitam,quaesit funclio animi ‚et actio cum ralione con-
juncta‘, vivere: Zayv Tıva , Tauryv DE buxds Evepysızv val mp&eeıs Werk Adyod» Quo autem
quis sit vir melior, magis oroudzios , (haec enim Aristoteli est vox hac in re consueta )
eo melius et praeclarius hanc vitam vivit;. cum vero suä virlute quaecumque res fiat
melior, opus homini ‚est Luxäs Evepyeiz Kur’ &peryv, eamque dpieryv xal TeAsioräryve Er
> dv Bio rerein (14).

Si jam nune ea, quae hac $ vidimus, ad sapientis perfecti: deseriptionem .adhibea-
mus, eam, quae $ praecedente fuit, definitionem paullo accuratiorem et explicatiorem
proponere possumus ita : ut sit perfectus sapiens vir.szoudzs , qui tendat tol& suä vitä
ad beatitudinem eamque talem, ut gentibus totis ac eivitatibus sit apta, sita aulem in
vitä practicä, qua ita sapiens fungitur, ut omnes mentis animique vires intendat secnn--
dum virtulem perfectam et in perfectä vilae specie. Restat, ut videamus, quae sit virtus
universe, quomodo debeat in sapiente adesse et quonam.in vitae genere.

g: a.
Quae virtuss

Üt virtutis natura ee preialıne, ac Iuculenter definiatur , identidem psychologicis no-
tionibus ac decretis Aristoteles utitur. Quo igitur ipsius raliocinium facilius sequamur ,
antequam ad ipsius virtutis rationem describendam accedamus, Aristotelicae psycholo-
giae lineamenta, quatenus scilicet in re nosträ usui esse possunt, breyiter videntur du-
cenda; idque eo magis, quoniam in sequentibus identidem ad eadem illa erit alten-
dendum ac recurrendum.

Est ipsi animus, 4 Wuxy, Eureilxem 4 mparn corporis physict, quae' neque est cor-
pus, nec sine corpore, sed corporis- aliquid;; suä- vi.in se habet vitam atque princi-
pium motüs statüsque et corpore utitur veluti instrumento , ab ipso vero separari negquit:
Facultates ei insunt- rd Öperrixöv, qua vivat et nutriat, rd wloöyrındv, qua senliat, 75
öpexrındy, qua appetat, rd kivyrindy , qua moveat,, rd duzvoyrixdv , qua raliocinetur (15).
Haec omnia duplieis sunt generis: facullates enim qualuor priores ralionis suut expertes ,.

ul=-

(14) CL 1. sub N®. ı2. Praeterea Eudem, Lib, II. c. 1. Tom, II. pag. z5ı. d.
(5) Cf. de aniıä , Lib. Il, c. ı. Tom, 1, pag. 486. [. g. 487. b. Lib. L..c. 2. Tom. I. pag. 488. eh.

B D.t SA POIM EIY BO O.M,

ultima cA ‚praedita est. Ex appetendi facultäte oriuntur perturbationes: sive vehementio
res animi motus; e movendi potestates, sive eae nalurae vires,. quibus ad perturba-
tiones dueimur ; ex utriusque conjunetione cum raliocinandi facultale habitus exsistuut,,
id est, certa quaedam perturbaliones el ralionem inter harmonia, qua hoc vel illo
modo erga illas sumus animati (16). Atque haee ita breviter exposita sunto, Jam
nunc philosophum nostrum secundum illan animi naturam de virlute disserentem se-
(juamur.

Cm pars animi altera sit rationis expers, ' altera ejus parliceps, sponte duplex oritur
virtus, intelleetiva scilicet ac moralis: illa, quae in sold ratione sita est, haec, quae
ex hujus cum perturbationibus conjunclione oritur (17). Haec autem moralis virtus in
perturbationibus ac potestatibus inesse nequil; virtus enim est laude digna: at vero ne-
ininem propterea, quod habeat vel‘ perturbationes vel habitus, laude aut vituperatione
prosequimur, Posita jgitur est ‘in reetä ulriusque animi parlis harmoniä, qua ratio
moderate in alteram partem dominetur (18). Est igitur virtus moralis hahitus, 22,
caque talis, quae non nisi consueludine paratur ; dein est eliam habitus wpoziperiny ,
qua apli simus ad consilium agendi capiendum, tale, quod ab opposilis contrariisque
perturbationibus aeque sit liberum , atque medium inter has servet; virlus moralis igitur
est EEıg rpozıperiny mpos wssdryrz (19). Atque adeo is oplimus ac perfectus, cui sem-
per id bonum videtur , quod revera bonum est; nam cum de hisce rebus bonorum vi-
rorum longe aliud, quam malorum sit judicium , id, quod alicui bonum videtur, prop-
terea nondum ila revera est dieendum: sapienlis vero haec est praestantia, ut et vere
de rebus singulis judicet, et ei.stalim sit perspeclum, quid in quaque re verum sit; eo
ipso longe celeris praeslat ıö dvyp amavdzios (20).

Quae laudayimus loca, in. sapienlis Aristotelici anımum salis bene nos inspicere fa-
eiunt: inde palel:

1°. Perfeclum sapientem esse ab omni parte ad cultum summum progressum, Sunt
enim ei virtutes inlellectuales ac morales, quae ulramque animi parlem complectuntur.

Virs

(16) Eudem. Lib. Is’ cur. Tom. II, ‘page 15% g.h. 512g. hi ad Nicom, fil, Lib, I. c.6. Tom, I.
pag. 7. g. h. Lib. IL. c.4. 'Tom..Il pag. a6, fh. Magn. mor, Lib. I. c. 5, Tom. IL, pag- 1ı2. a, bh.
etg.h.

(17) Ad Nicom, fil, Lib. I. c, 1. Tom, II, pag. ı3 g. h, Magn. mor. Lib. II, c. ı. Tom, II,
pag. 152. c. sq,

(18) Ad Nicom, fil. Lib. II. e, 4. Tom. II, pag. 16. fsqq. Magn, mor, Lib.I, c.7, Tom. Il. pag. ı12.
g.h. Eudem, Lib. Il. c. 4. Tom. If, pag. 154. c—e.

(19) Ad Nicom, fil, Lib. IL c, 6. Tom, I. pag. ı7.b. Magn; mor. Lib. 1, 0,8. Tom, IL, pag. 113,2. b,
Lib. II. c.3, Tom, II. pag, 153. ae, cf. pag.ı54. fı

(20) Ad Nicom, fil, Lib, IIL. c, 6. Tom, Il, pag. =5, amd,

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. zu

Virtutes illae intellectuales imprimis non sunt negligendae ; complectuntur enim id, quod
in sapiente Aristotelico haud minimi est, cultum mentis. Scilicet, teste Cicerone, ad
contemplationem et actionem Aristoteles hominem dicebat natum, adeoque in sapieute
suo eruditionem postulabat haud vulgarem, uli et liquet ex ipsius exemplo, In ipso
etenim Aristotele omnia ad exquisitae doctrinae normam atque copiam sunt composila ,
‚in eo docia .atque erudila omnia.

2°. Ex iisdem liquet, esse sapientem virum humanum, sensibus et affeclionibus non
carentem, sed has bene regentem; versatur enim virlus moralis in conjunctione ralionis
cum affectionibus et studiis.

3°. Ex antea dielis intelligitur, esse omnem ejus virtulem negaliyam, quae lantum-
modo cayeat, ne transgrediatur certos illos fines, quos ultra citraque non potest consiste-
re reclum.

4. Esse eandem legalem, neque veri nominis moralem: virus enim haec non est
totius animi indoles talis, qua quod verum, bonum, divinum sit, homo appetat, quae-
rat, summoque studio amplectatur (21); imo contra, virluterr non novit, nil habet
nisi virlutes (22) i. e. animi operationes tales, quibus non recuset , hanc vel illam rem
certo quodam modo peragere. Hoc autem nil aliud est, nisi observare legem; moralis
vero virlus suä sponte omnia seclatur bona atque vim suam in omnem animum exercet,
omnes vires ac facultates sibi subjieit. Si quaeramus causam, quae fecerit, ut legalis
ratio Aristoteli imprimis placeret , videtur esse haec, quod solam fere secutus sit ralio-
nem, aut potius judicium, neglecto sensu. Judicii autem est, praecepta dare , legesque
ferre ; sensüs, hisce legibus praebere vitam et animum, ut ideo utraque per se indigens,
alter alterius ope vigeat. i

Alque ita jam generalia ad finem perduximus, neque tamen in his subsistendum vi-
delur; etenim, cum sapientis illud nomen oroudzlog significet rd 725 Aperis Exsıv, reslat,
ut videamus, quasnam habeat virtutes; quod ubi egerimus , deinceps erit ostendendum ,
ulrum suä se virlute involvat sapiens, sibique sufliciat, an vero aliis eliam vel rebus vel
hominibus indigea's His autem perspectis, proposito nosiro salisfecisse videbimur,

(at) Aristotelem non talem velle virtutem unam, quae sit totius mentis, animi, vo'entalis ad bonu a
divivumque conversio, patet ex-loco in Magn. mor, Lib. I. c, 1. Tom. Il. pag. teg. f ubi Socrati se
opponit, praecipuum esse doceuti, ut bomo inqu'rat, quid sit pulcrum, verum, bonum, justum , di»
vinum, Ita en’m, inquit, virtules essent scieutiae, quod absurdum. Causa hujus discrepantiae ha-c
esse videtur, quod Aristoteles intelligere non potuerit lantuın tolum animum occupantem rerum diyi-
narum amorem, qui e ohominem duceret, ut inguireret et ut id, quod verum ‚esse reperlisset, non
sequi non posset,

(a2) Magn. mor, Lib. I, c, ı. Tom, II, pag. 107, c, legitur rd dE arıudaiv eva Errı To Ta; Apkras Exew,

22 1: 8::P. MEXBOOH,
IK

Quae sint &,öpos amovdaıoy virtutes,
) I

Duas virtutum esse secundum Aristotelem species antea vidimus, intellectuales nempe
atque morales. In hisce describendis singulis copiosissimus est noster auctor, neque
mirandum, cum nihil nisi vitae concinnitalem quandam atque viliorum puritatem in
hominibus requireret , adeoque non potuerit non magni habere , ut scirent omnes,
quomodo in singulis rerum adjunctis esset ipsis agendum, .Haec causa est, cur de vir-
tutibus hisce non agere omnino, minime liceat nobis, inquirentibus, qualis ab ipso
Aristotele proponalur perlectus sapiens. At vero cum sit naturae hominis contrarium ,
ut ipsi, liber& voluntate praedito, fines circumscribanlur tam arcti, quibus omnes aclio-
nes sint definitae, nee quidquam ipsius viribus elaborandum relictum, in hisce expli-
candis non morabimur , sed verbo tantum singula indicabimus, idque eo magis, quod
non minus lectu vobis, viri clarissimi, quam mihi scriptu jejuna foret longior expositio,

Intelleetuales igitur virtutes quinque sunt numero; serenlia, ars, prudentia, sapien-
tia, intelligentia : quarum infimum locum occupat intelligentia, vous, quae versatur
in agnoscendis principiis sive axiomatibus (23); sequilur scienfia, quae ex prineipiis
illis corollaria dedueit atque habitus est ad rem demonstrandam idoneus (24). Utra-
que igitur haec ad verum pertinet; haud ila ers et prudentia, quarum illa habitus
est cum yerä ratione conjunelus, ad eflieiendum idoneus (25) perlineique adeo ad
pulerum ; haec vero versatur in bonis et malis, cum sit 285, habitus secundum rectam
rationem, agendi (26). Ultima sequitur sapienfıa, sed et ea omnium praestanlissima ;
quippe quae sit et inlelligentia et scientia rerum earum, quäae sunt nalurä suä4 honore
dignissimae (27) atque complectetur adeo ea omnia, quae pracstanliora sunt in reli-
quarum malteriä.

Ex bis virtutibus ita propositis liquet, hominem srovdziov complecti mente sıä et verum
et pulerum et bonum. At vero non ita, uti philosophus Platonicus, ut nempe haec
toto suo animo amet, eorumque disquisitioni omne vitae suae tempus insumat, neque
possit non de hisce rebus philosophari ; sed ita, ut omnia in practicum usum convertat;

imo vero huic omnia submiittat et in externis aclionibus subsistat. Non vult adeo in ve-
rum

(23) Ad Nicom, fil. Lib, VI. c. 6. Tom. ZI, pag. 58. c,
(24) Ad Nicom. fil. Lib, VI. c, 3. Tom. If, pag. 56. f—h,
(25) Ad Nicom, fil, Lib. VI. c, 4 Tom. II. pag. 57. d.
(26) Ad Nicom, fil. Lib. VI. c. 5. Tom. II, pag. 57. f.
427) Ad Nicom. fil, Lib. VI. c. 7. Tom. II, pag. 56, £

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 78

rum inquirere, bonum amare , pulcrum admirari, quam quidem consuetudinem sibi
contrahere, qua vere loquatur, bene ac decore vivat.

Adhoc, bene ac decore vivere, perlinent virtutes morales, quae ad varia vitae tempora
spectant. Erit vir strenuus in vitae communis familiaritate urbanus; nam salibus et jocis
lepide et concinne utitur (28). Sed vel sic tamen nil probabit,, nisi quod revera sit
probandum; a reliquis aversabitur (29). Eandem autem veracitatem vitä sud totä et
oratione ostendet; nil in se inesse finget, quod desit, neque quidquam, quod adsit,
dissimulabit, nec verbis id vel augebit vel minuet (50); magno suo animo ductus,
magna se mereri existimabit, idque merito (51). Fortis.est, neque tamen audax (32);
voluptates minime respuit, sed contemnit, neque iis se carere moleste fert (35). Re-
bus, quas fortuna dederit, liberaliter ac magnifice utitur, easque .nec profundit neque
äis nimis parcit (54). Animo semper quielus, ab omni tumultu effervescentibusque per-
turbationibus est liber, neque se velirä vel aliä eupidine trahi patitur (35). Quae vir-
tules, quas hie verbo descripsimus, dicuntur fere urbanitas, candor, veracitas, anımi
magnitudo , fortitudo , temperantia, liberalitas, magnificentia, lenitas. Accedit
una omnium praestanlissima, jusiilia, qua quis et sibi et aliis id quod aequum est
‚proportione tribuat (56). Hanc toto quodam.libro exposuit, idque ab omni parte ac-
eurate : nobis vero, hisce ita significatis, videtur ab hoc argumento recedendum , cum
ex iis, quae nolata sunt, universa sapientis nostri ratio satis perspiei posse videatur,,
neque hujıs disputationis ambitus longiores nos esse sinat. Verbo tamen etiamnum mo-
nendum , quonam omnes illae virtutes conjunetim tendant, quamque sibi vindicent pro-
vinciam. Ipse Aristoteles hoc magis significavit, quam exposuit in fine libelli de virtu-
tibus (57): virlutum nempe esse: eflicere, ut animus sit rite compositus, placidus ac
suis motibus moderatus, ulque omnibus suis partibus velut harmoniä consonet.

s. 6.

(28) Ad Nicom. fil. Lib. IV. c. 14. Tom. II. pag. 42. e.

(29) Ad Nicom, fil, Lib. IV. c. 12. Tom. II. pag. 40. ge

(30) Ad Nicom. fil. Lib. IV. c. 13. Tom. II. pag. Ar. e.

(31) Ad Nicom, fil. Lib. IV. c.7. Tom. Il. pag. 37. a.

(32) Ad Nicom. fil. Lib. III. c. 9. Tom. II. pag. 27. d. e.

(33) Ad Nicom. fil. Lib, III. c. ı3. Tom, II. pag. 31. e.

(34) Ad Nicom. fil. Lib IV. c. 1, 4. Tom, IT. pag 32. g 35.£.

(35) Ad Nicom, fil Lib. TV. c. ır Tom. II, pag 39 8.

(36) Ad Nicom. fil. Lib. V. c.g. Tom. II. pag. 49. f. et deinceps Lib, V, Singulatim omnia loca ad.
dere, ubi Aristoteles de his virtutibus agit, longius foret. Universe de virtutibus conferantur prar-
ter loca laudata: Magn. Mor, inde a Lib. L, c, 21. usque ad Lib. II. c 6. Tom.Il. pag. 118— 133,
Eudem: Lib. II, 5 „—Lib. VII, c, 1. Tom. II, pag. ı62— 200. et de virtutibus liber Tom. II.
pag. 218 — 221.

(37) Vid. Tom, I. pag. 31. £.

7A L. Ss P. MEYBOOM,

$. 6.
Sapientis de rebus externis cogitandi ratio.

Dictum est supra $. 3, cum de beatitudine videremus, sitam esse hane in animi actio-
ne secundum virtutem perfectam, in vitä perfeetä. Quae sit verZus perfecta, sive’quae
sapientis indoles , vidimus; explieandum restat de vı& perfectä. Tria haec complectitur
fortunam , amicos, rempublicam, de quibus pauea monenda, ut nobis pateat, qui-
busnam sapiens talis, qualem Aristotelicum esse reperimus, indigeat ; quidque sibi agen-
dum sumat, si conjunetum ipsum cogites cum civibus suis.

Omnes, quas recensuimus, virtutes cum semper perfecte sapiens sequatur, voluptatis
plenam agit vitam : delectatur vir probus honestis actionibus, ex juste factis capit vo-
luptatem,, nec ullä eget voluptate externe allatä (58). Bona tamen externa, fortunae
dona non contemnit, nec rejicit, sed suo quaeque pretio aestimat, At virtus omnium
maxime est stabilis, fortuna semper movelur,, cujus si sequamur casus, eundem beatum
mox ‚' mox miserum simus dieluri. Non est igitur in fortunä bene vel male vivendi ratio
posita, sed bonis tamen externis eget beatitudo, corporis et externis bonis, et fortunä,
ne haec impediantur ; atque is demum beatus est, qui suas actiones secundum perfectam
virtutem instituit, fortunaeque dotibus mediocriter sit instructus, non ad tempus quod-
dam, sed per vitam totam absolutam (59). Cum multa fortuito eveniant, diversa specie
ac magnitudine, ea, quae parya sunt, sapiens negligit, nullum ad vitam momentum
ea habere existimans; magna vero fortunae beneficia multo beatiorem vitam effectura
esse pulat, quae natur& suä& sint ornamento, quibusque ‚bene et pulere sit utendum,
veluti adjumentis. Hujus generis sınt amici, potentia civilis, opes, generis nobilitas,
prospera liberorum suboles, et hujus generis alla; quae appelit sapiens, ut res possit
agere praeclaras, quorumque contraria fugit. Fugit dolorem et una cum hoc corporis
voluptates , utpote cum dolore junctas. Sunt quidem, qui dicant, ei quoque, qui in
rotä crucietur, qui summis afhieiatur calamitatibus, licere esse beato, At hi nil dieunt,
esique eorum ratio absurda ; dolor enim et paupertas et quae ejusdem generis alia
sunt, in perfecte beatum virum non cadunt. Haud facile is, cui opes nullae sunt ,
res agere possit praeclaras, nec beatus esse is, qui in summo dolore versetur, omnes

for-

(38) Ad Nicom, fil. Lib, I, ec. 9. Tom. II. pag. 9. b—e.

(39) Ad Nicow, fil. Lib. I, c. g, ız, ı2, Tom, II, pag. 9.d. 10, d“f. 12.d. Magn. mor, Lib. II.
c. 8. Tom.II, pag, 128, g.

COMMENTAIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 25

fortunae clades beatitudinis splendorem obscurant et inquinant, vitam beatam corrum-
punt multorumque munerum functiones impediunt (40).

Ita cum cogitet, non tamen semper mala effugere sapienti datum est, verissima est
illa Solonis sententia, multa in hominum vitä esse vid»ıda,, quae quis mallet non videre
et ferenda multa (41). Si hoc ipsi aceidat, ut summis malis obruatur, eliam, si in
maximis doloribus debeat versari, tum etliam, etsi beatissimus non sit, tamen virtute ef
sapientiä munitum se praebet; doloris sensu minime caret, sed generoso magnoque
animo ductus, non indignatur, non inanes fundit lamentationes, gravissimas etiam cala-
mitates leniter et placide perfert: in omni fortunae casu tenet, quod decorum est,
suaeque personae dignitatem tuelur. Semper, quantum res sinit , quam. pulcerrime
possit, omnia agere studet (42).

Sunt haee breyia, indicata potius quam explicata, sed systematicae Aristotelis ration:
congrua; in actione, non adeo in mente, in voluntate bonä sita est beatitudo; actio
autem est res externa, quae externis rebus necessario adjuvetur; absque externis bonis
igitur beatitudo non consistit. Hine noluit Aristoteles, in sapiente suo superbam istam
indolem, quae humana omnia respueret, idque egregie, humanae naturae omnino con-
gruenter,, sed hine quoque longius progressus est, quam par erat, bealitudinem externis
hisce carere non posse statuens. \

Ejusdem amibeitia.

A minori ad majus procedentes, cum de rerum externarum pretio viderimus, inquirimus
nune in id, quomodo erga amicitiam sapiens sit animalus, rejiciatne, an magni aesti-
met, et quale sit amicorum consilium,
_Amiceitia igilur minime contemnenda res est; sed summo etiam pretio ducenda. Ab-
surdum plane foret, omnia bona beato viro tribuentes, amicos non dare, quibus si
quis sit destitutus, haud facile beatam degat vitam (45). Amicilia una omnium
maxime ad vitam jucunde vivendam est necessaria ; virtus est aut cum virtute conjuncta :
sine hac nemo sibi vitam admodum appetendam censeret, etiamsi cetera bona unde
cumque copiose afflluerent ; ad omnes vitae casus, ad omnes hominum aetates est opti-

ma; in paupertate rebusque adversis unicum praebet perfugium; adolescenübus opitula-
tur;

(41) Inyenitur illa sententia apud Herodotum, Lib. I. c. 3a.

(42) Ad Nicom, fil, Lib. I. c, ı1. Tom. II. pag. ı1. a.

(43) Ad Nicom, fil. Lib. I. c. 9, Tom, II. pag. 9, d.e, Lib, IX. «9, Tom, Il. pag. 92.8: h.
n. Ka

76 1. S P.MEYBOOM,

tur, ne quid perperam agant; senibus, ut colantur, et ut, quibus muneribus fungendis
ipsis vires desint, ea peraganl amici; quorum aetas floret, eos incilat, ut praeclara
edant facinora (44).

Est autem in genere amicitia bınevolentia non occulta nec incognita eorum, qui sibi
invicem par pari referunt, et alter alteri bona quaeque evenire cupiunt, Orilur autem,
si alter alteri habeatur dignus, qui ametur, cuique fides habeatur (45) Inter malos
igilur verae amicitiae locus nullus est; quippe quibus nee amor nec fides ulla sit inter
se; colunt hi modo imaginem quandam , umbram amieitiae , ipsa illa probis bonisque
viris tantum data est. Tres inde oriunlur amiciliae species, prima ea, quae propter
utilitatem conciliatur, altera, quae voluptatem, tertia, quae virlutem quaerit, Prior
utraque futilis est nulloque modo constans; perit, ubi desunt utilitas cum voluptate (46).
Qui vero virtutem amant, vere sapientes, probi viri, ii vitae societale arctissime con-
junguntur , perfectam colunt stabilemque amieiliam, amant sese non externae cujusdam
aut utilitatis aut jucunditatis gratiä, sed sui causä, quia virtute sunt praediti; virtus
autem stabilis imprimis est neque perit; estque eadem utilis et jucunda. Proborum. igi-
tur amieitia et prodest et grata est, nec umquam dissolvitur (47).

Hujus amoris propositum ex sapientis viri indole facile cognoseitur. Viri boni est:
mereri de altero, potius quam accipere beneficia;; desiderat aliquos, -qui ab ipso bona
yuaeque possint aceipere. Si de altero bene mereri pulcrum jam sit, pulcrius certe
habendum, si alter ille sit amicus; hoc est amicorum propositum; non suum quaerunt
commodum , negligentes amicorum forlunam secundam vel adversam, sed alter alteri
prodest, alter in alterum beneficia conferre cupit (43).

Hucusque bene et egregie omnia ; sed quod proprium Aristoteli vitium est, hoc in
amicitiae ratione describendä quoque conspieitur. Hisce enim, quae collegimus, expli-
catis, multa deinceps ratiocinalur et frigide perlustrat, quae amico tribuantur ab ami-
co; cum justiliä comparat amieitiam, cui leges praesceribit, quibus obediat (49).
At quaenam quaeso amicitia, ut legibus possit contineri? Non ita egerunt Pythagoras ,
Socrates, Plato; sed nec ita potest; ubi lex, ibi obedientia, offiicium, debitum; ubi
amicitia, ibi libertas, amor, virium omnium summa vis; amicilia non quaerit, quid

Sse-

(44) Ad Nicom, fil Lib. VIIL c. ı. Tom. II, pag. 13. c. d.

(45) Ad Nicom, fil. Lib, VIIL c. 2, 4. Tom. II. pag. 76. c. d. 7. be,

(46) Ad Nicom. fil. Lib. VIIL c. 3. Tom, II. pag. 76. e—h.

(47) Ad Nicom, fil. Lib. VI, c.4. Tom, II, pag, 77. b=d.

(48) Ad Nicom, fil. Lib. I. c. ı. Tom. U, pag. ı1. b.c. Lib, IX. c. 9. Tom. II, pag. 92. g. h. confer
Pag: 93-

(49) Confer de amieitiä praeter loca laudata: Magn, mor. Lib. II. c. ır, Tom, II. pag. 138. g.—142. b
Eudem, Lib, VII. Tom. Il, pag. 200. h, = 218, c,

COMMENTATIO and QUAESTIONEM LITTERARIAM. 77

sequatur, non subsistit in eo, quod oflicium postulat, quod debeat alteri, sed altius

escendens , majora appetit; ubi amicus prodesse possit amico, ibi maxima quaeque pe-

ragunlur, vires omnes intenduntur,, ea perfieiuntur, quae nulla lex jubere, nullum offi-

eium postulare potest: haec amicorum voluptas, quae ubi desit, de&st ipsa amicitia,
Sed ne divagemur, ad propositum nostrum ulterius exsequendum properemus,

Ss. 8.
Sapiens politicus.

Denique nobis superest, ut explicemus, quaenam in gubernandä civitate sapiens agat,
- eaque breviter sunt tangenda, cum politices Aristotelicae rationi explicandae hie locus
non sit.

Cum naturä suä homo sit animal civile, ad vitae societatem aptus, magis, quam
quodvis animal; sponte liquet, a sapiente haud alienum esse, ut versetur in gubernan-
dA civitate (50); imo, cum magnum jam sit, reperire, quid summum bonum singulis
habeatur, majus etiam vereque divinum est, ei dare operam, quod gentibus totisque
eivitatibus possit prodesse (31). Est igitur sapiens politicus, optimae civitatis guberna-
tor, verbo rex est: gubernandae enim civitatis tres habentur formae bonae, totidemque
malae , his oppositae. Prima est ea forma, quae regnum dieitur, cui opposita Zyrannıs ;
altera opfimatum principafus, cujus mala species paucorum regimen ; terlia fimoera-
tia, quae haud raro abit in s/afum popularem. Harum longe optimum regnum est,
in quo uni probo viro omnis potestas est tradita. Regiam igitur. dignitatem veluti sum-
mum quoddam sapiens appetit, ut possit ita civibus suis optime consulere (52); ad
quam ubi pervenit, arcte junctus est cum iis, qui regnum incolunt, specie quadam ami-
eitiae, quae posita est in maximis beneficiis praestandis; bene meretur de is, quibus
imperat, eorumque habet curam , tanguam bonus pastor ovium, ut beati sint ac for-
tunati (55). Cum autem ipse beatus sit eo, quod, virtuti deditus, ejus leges sequa-
tur , idem quoque in civibus studet eflicere: non, ut Plato, eo tendit, ut leges sint
superyacaneae, ut ipsicives sponte bona omnia agant, ut ipsi sibi legi sint; hoc enim toti
ipsius ralioni repugnaret; sed consilium sibi propositum habet hoc: ut boni sint viri,

ut-

(50) Ad Nicom, fil. Lib. IX. c. 9. Tom. II, pag. 92.h. — 93. b, De Republic Lib. I, c. 2. Tom. I,
pag- 224. h. 225, 3,

(5)Cck..

(52) Ad Nicom, fil, Lib. VI, c. 12. pag.81.g. = 82. d. Tom. U,

(53) Ad Nicom, fil, Lib, VILL «13, Tom. IL, pag. 82.e—g.

78 L...S. P. MEYBOOM,

ulque legibus obediant, scientes, ex quibusnam rebus pereipiatur voluplas, ex quibus«
nam dolor oriatur (54). Ad hoc consilium exsequendum omnes, quas fert leges, sunt
accommodatae: dixerat Plato, nullas ferendas esse leges, neque alia esse praescribenda ,
nisi quae ad liberos instituendos Deosque colendos perlinerent. Aristoteles hoc non ita
curat, in illo magistri rationem fere sequitur. ÜUt inde ab initio liberis consulat, primo
loco de matrimoniis ineundis oplima sapienti sunt danda praecepta, quo tiempore aeta-
tis , quos inter homines, qua corporis conditione, nupliae sint faciendae jubet, ut liberi
nascantur fortes, robusti, ad temperantem vilam apti (55). Attendit ad primos pue=
rorum annos, curat ut vietu bono alantur, ut modestam sequantur vitae ralionem; cavet
ne , cum servis versantes, ab his corrumpantur (56). In adolescentum disciplinä maxime
elaborat, ut doceantur ea, quae necessaria sunt, ex iis, quae vilae commodis inser-
viant; ut Platonis philosophus, sie et Aristotelicus juventutem instiluit litteris corporum-
que exercendorum arte; sed addit praeterea hie musicam et picturam, quas ille in
civitate ferre noluerat. Si ita instituti sint,, sperat fore, ut deinceps, ipsi adulti, probi
evadant legibusque lubenter obediant (57).

Vidimus, quae sit indoles sapientis, quaeque agendi ratio, sive, quod idem est,
explicuimus quae intus in ejus animo sint et quomodo haec se patefaciant, neque igitur
quidquam restat explicandum. Colligamus igitur verbo, quae hujus capilis summa sunt.

& 9.

Colligitur rei summa, ut pateat, qualis sit Aristotelis sapiens.
De eo judicium.

Secundum Aristotelem igitur perfectus sapiens est vir legalis, ad politicam rationem
ab omni parte cullus, qui sit rex justus, juventutis institutor ad probitatem legumque
observationem. Summum bonum habet beatitudinem, quae gentibus ac civitatibus sit
apta, sita autem in vitä practicä, in offieiorum functione, in quam omnes mentis animi-
que vires intendit. secundum virtutem perfectam,. Virtus autem perfecta complectitur
summam eruditionis copiam, doctrinam vastam et exquisitam, simul etiam vitae bene
agehdae ralionem, Est vero legalis et negativa, ita, ut sit medium inter duo opposita
vitia, neque cogitari potest sine tolius vilae harmoniä, virtulibusque singulis permultis,

tam

(54) Ad Nicom, fil, Lib. I. c. 13. Tom. IT. pag. ra. e. Lib, VII, c, ı2. Tom, II, pag. 72.2,
(55) De Repub. Lib, VIL. c, ı6. Tom, II, pag. 336, f—h.

(56) De Repub, Lib. VII. c. ı7. Tam. Il. pag. 338, 339. ac,

(57) De Republ. Lib, VIIL c.xsqq. Tom, IL, pag.339 sqq.

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM, 7

tam mentis, quam animi, quae in eundem finem tendant. Qua si sit sapiens instructus,
placidus est, nec perturbationibus trahitur; affectiones regit ratione , non exstirpat.
Amicitiam colit, utpote firmissimum vitae praesidium ; probös amat virtutis causä deque
üs vult bene mereri.

Rebus externis, fortunae donis modieis indiget , ut sit beatus, iisque per totam vilam
praesentibus; sin desint, calamitates etiam summas leniter fert, Deos non admodum
eurat, certe in vilä suä parum eos respicit, estque adeo, qualem Germani dieunt, ein
Zebenskluger.

Si hunc sapientem, qualem eum descripsimus, contemplemur, duo imprimis in eo
efängendo Aristoteli vitia fuisse videmus; ex quibus omnia, quae in ejus ralione per-
versa sunt, fluxerunt. Primum hoc est, quod solius rationis vel potius judicii ope omnia
peragat, neglecto sensu; alterum hoc, quod non satis attendat ad sublime hominis
ingenium,

Cum opponeret inter se Dei hominumque naturam, atque hane non gradu tantum,
sed et genere, ab illä diceret diversam, necessario fiebat, ut finis vitae talis, qualis
esset similitudo Dei, hominis viribus ipsi videretur longe superior. Neglexit igitur in
sapiente suo rationem religiosam, qua excelluit v. c. Plato, et, cum ad sublimiora ten-
dere non posset, in inferioribus substitit, nempe in studio felieitatis, in cujus compa-
randae ratione deseribendä, cum solius judieii uteretur viribus, non poluit non esse
et legalis et frigilus, quamvis simul doctus et eruditus. Ex eodem illo fonte fluxit,
quod perfectionem hominis, quae non polest esse, nisi una, in capita descripserit varia
ac diversa, Judicii enim est, distinguere ac dijudicare, adeoque semper, qui eä utis
fur, et magis eliam, si sit doctus et acumine valeat, singula accurate distinguet et in
ordinem quendam systematicum referet; hinc Aristoteles, vir imprimis acutus et doctri=
näe copiä immensä praedilus, inquisitionem illam , sive sapientiae amorem, in parles
distinxit et, quae apud anteriores philosophos totum hominem fuerat amplexa, institutio-
nem moralem, tanquam doctrinam aliquam, aut doctum systema ordine tractavit.

Quae cum ita sint, non lamen negligenda sunt magna viri merita. Accurate enim
semper agit, distinctam sequi docet notionem, non sensu quodam obscuro trahi. Doctri-
nae quoque et eruditionis apud ipsum summa existimatio, quod non omittendum, neque
parvi ducendum est, quoniam a mentis notionibus et scientiä saepissime pendeant ho-
minum sensa et actiones, nec quisquam possit bene agere, nisi prius sciat accurate,
quid sibi sit agendum. Sed aliud etiam est idque majoris quoque - pretii: praclica enim
est tota Aristotelis ratio, ad vitae bene agendae rationem tota quanta relata; non, uti
Plato, ideas sequilur, quae sublimes quidem sint, sed, aut nullis omnino, aut perpaucis
saltem adsequendae. Hinc factum, ut sapiens Aristotelicus pluribus possit esse exem-
plum, quod sequantur, quam Platonis philosophus, etsi hie, per se spectatus, illi longe

aestel,
Mr PAR-

80 L. S P. MEYBOOM,

PARTIS HUJUS CONSPECTUS.

Dimensum hactenus spatium jam verbo contemplaturi sumus, ut totius illius, quam
intuebamur,, periodi imaginem possimus nobis informare, atque nobis pateat, quomodo
sensim sensimque ad meliora homines sint progressi.

Primum igitur perscrutati sumus philosophum Pythagoram, atque vidimus, sacerdotico-
politicum illum habuisse consilium, ut homines quosdam conjungeret in sodalitium , eos-
que, et hosce solos, per philosophiam exeoleret ad studium politicum. Paucos igitur
hie informabat, estque ipsius philosophia saneto quodam horrore a vulgi oculis remota
Post hune vero exstitit Socrates, qui philosophiae dona, non initiatis paucis auibusdam
tradere, sed cum omnibus, non scholae sociis, sed civitalis civibus, communicare stude-
ret, Hic igitur non politicum voluit, sed hominem, non civitatis gubernatorem, sed
mundi civem; fratrem, qui sublimi consilio plenus, omnia ageret, quaecumque essent
agenda. Morale erat ejus consilium ; tessara autem nosce te ipsum. Quae cum Socrates
ita tradere incepisset, discipulis peragenda reliquit. Tum exstitere Plato et Aristoteles
ille vates divinus, amoris et sanctitatis plenus, hie philosophus practicus, doctus, acu=-
tus, severus. Plato hoc unicuique praeseripsit: divinae stude perfectioni; quod, quo
omnibus melius persuaderet, ideam efformavit sublimen , poeticam , divinam, aptam
hominibus perfectis, non vulgaribus. Vulgarem autem yulgi rationem fere neglexit. Huie
consuluit Aristoteles, negligens id, quod jam excoluerat Plato, amoris, liberlatis, idea-
rum studium ; sed explicans summä curä et diligentiä, quod ab illo non nisi levi manu
esset taclum, vitam practicam, legem, quae esset vulgaribus eliam hominibus apta.

Quod igitur Pythagoras inceperat, id melius peragere conatus est $ocrates; sed co»
natus tanlum est; perfecerunt autem discipuli primarü, Plato et Aristoteles, qui, suam
quisque partem elaborandam sumentes , aliud alius praebuerunt , variaque attulerunt
elementa egregia, quae si conjungas, habebis hominis satis perfecli imaginem,

PARS

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 8

Pu. KR SIT

INQUIRITUR IN RATIONEM, QUA PERFECTUM SAPIENTEM
DESCRIPSERINT RELIQUI, E SOCRATICA SCHOLA
PROFECTI, PHILOSOPHI,

HUJUS PARTIS ARGUMENTUM

Explicatis, quae de sapiente Aristotelico erant explicanda, de omnibus iis egimus phi-
losophis, qui lotam singuli philosophiam sunt amplexi, et jam noyä parte de reliquis
sumus exposituri; cujus ordinis, antequam ad ipsam rem tractandam viniamus, ratio
est reddenda.

Causa hujus rei ita actae posita est in discrimine salis magno, quod inter priores
illos et mox subsequentes intercedit et variis in rebus cernitur, Primo, ut diximus,
superiores philosophi omnem sunt amplexi philosophiam ; hominem voluerunt excolere
totum , et animi et. corporis ratione habitä, et id quidem suo quisque modo, sed tamen
totum hominem, Haud ita posterioris aetatis philosophi, quibus duplex est directio
yirium , aliis ad humiliora et terrena conversa, aliis ad suprema divinaque evolans; sin-
guli igitur non nisi partem hominis excolebant.

Accedit,, quod ii, de quibus agendum etiamnum est, philosophi nil sint, nisi partes
sive familiae unius scholae Socraticae, cujus varia yarii explicuerunt elementa.

Denique eliamnum alia quaedam addenda diversitas. Parte I, nobis non nisi de
prineipum mente fuit agendum; in subsequentibus vero una cum his etiam scholae sunt
spectandae, quia hae, prineipum sententiam explicantes et perficientes, /quod inesset,
penitus elexerint.

Quae inter eos diversitas videbatur esse tanta , ut jure a se invicem distinguerentur,
ita, ut, qui sequuntur peculiari parte’ separalim conjungerentur. Cum autem Epicuri
philosophia fluxerit e Cyrenaicä, Stoicorum e Cynicä; hos binos jungemus et quidem
ita, ut, a minus perfectis ad perfectiores progrediendo, primum videamus de sapiente
Cyrenaico, dein de Epicureo, tum de Cynico, tandem de Stoico,

L CAPUT

82 1 Ss , MEYBOOM,

GA E DiT Mm

DE SAPIENTE CYRENAICO.

Nunc est bibendum , nunc pede libero
Pulsanda tellus

Horat, Carm, L, I. Od, 37. vs. 2,

Fontes hujus capılis.

Ca ad Cyrenaicorum rationem explicandam accedamus, nil in antecessum nobis vide-
tur monendum, praeter fontes, ex quibus ea hausimus, quae dicemus.

Sunt hi: Diogenis Laertii Liber II; Ciceronis libri varii; Plutarchi liber, qui in
seribitur : non posse suaviter vivi secundum Epicurum ; Suidae lexicon. Quibus ad-
dendus praeterea @edieke , Marci Tullii Ciceronis historia philosophiae, ex antiquis
auctoribus illustrata, editio tertia, emendatior,

sen
Quis sit supienti finis,

Ut antea,, sic et nunc primum inquiramus in finem, quem sibi proponat adsequen-
dum sapiens Cyrenaicus,

Pythagorae, Socrati, Platoni, uti vidimus, positus hie erat in Dei similitudine, Ari-
stoleliin vitä, contemplatione et actione beatä. Aliter Cyrenaici, qui omnes fere sustu-
lerunt de Diis notiones, nedum in horum imitatione et similitudine vilae finem ponerent.
Cernebant autem hune in volupfate, eäque silä in corporis sensu. Qua de re paullo
ulterius videamus.

Omnes, qui inter Cyrenaicos sunt nobilissimi, atheismi stigmate ab antiquis inuruntur,
Diagoras Melius, et Theodorus nullos esse omnino Deos pularunt, omnesque de iis sub
verterunt opiniones, deque'eä re librum quoque scripsit Theodorus (1). Idem de Eu-

he-

(1) Diog. Laert, Lib, II, $. 97,. Cicero Nat, Deor, Lib, I, c, 1, 23.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 83

hemero exstat, qui fortes aut claros aut potentes viros: post mortem: in: Deorum: numerum
relatos.esse. dixerit: etenim, cum vita hominum nondum esset ordinata, eos, qui vi et
calliditate, reliquis imperarent, eosque omnia. agere cogerent, quae ipsi vellent, majoris
cupidos admirationis, et honoris, superiore quadam et excellenti potestate divinä sese
adornasse, indeque.a multis.Deos esse habitos;. eosdem esse, quos vulgus colere, venerari
soleat, ad quos preces. mittat. Idem Euhemerus. mortes et sepulturas Deorum demon-
strabat (2). Ex quibus etsi nondum pateat, nullos omnino Cyrenaicos: Deos: agnovisse,
quamquam vulgarem. sui: temporis superstilionem sustulerintz. hoc tamen liquet, in vi-
vendi su& ralione parum eos ad divinam naturam. attendisse. Quod eliam confirmatur
eo, quod in totä ipsorum philosophiä vix, tantum aut:ne vix: quidem Deorum inveniatur
mentio,

In Dei similitudine igitur nequaquam vitae finem ponit sapiens; invenit autem hunc
in voluptate,

Duas Cyrenaici agnoscunt perturbationes, dolorem et voluptatem, quarum ille asper,
haec lenis sit motus (5); fugiendus igitur ille, haec appetenda, adeoque Aristippus
hane persecutus est, ger£diwxev 7dovyv (4). Hujus vero duae sunt species, altera , quae
ex animo orialur, altera, quae ex corpore., Illam quodammodo tangit Theodorus cum
sequacibus, finem constituens gaudium ob prudentiam, cui oppositus sit ob impruden-
tiam moeror (5). Arislippus vero, quasi animalia simus bruta, nullo praediti animo,
corpus solum tuetur ejusque voluptates (6). Hae autem sunt vel in statu, in doloris
vacuitate consistentes et in quiete ab omni perturbatione, vel in molu, quae suavem
quandam praebent sensuum titillationem. Has secundum Aristippus prae omnibus sa-
piens appetit, hic ipsi finis est, ut lenem sentiat motum ad sensum emanantem, Aslav
xivyow eis wlobyaıy dvmdıdorevyy, quo sensus hie jucunde moveatur, quique adeo dici
possit 7uradeiz (7). Huic oppositum dolorem fugit, ut malum summum (8). Hege-
siaci in negativo bono subsistunt, quippe sapieniem dieunt versari non adeo in bonis
eligendis quam potius iis malis vitandis, cum. finem sibi ob oculos ponat huncce, ut

Vie

(2) Cic, N. D. Lib.I. c.ı, 42. Sextus Empiricus adversus mathematicos, Lib. I, g.

(3) Diog. Laert. Lib. II. $. 86,

(4) Diog. Laört, Lib, II. $. 97. ubi idem illud dicitur de sapiente sectae cujusdam inter Cyrenaicos,
quae ‚Anniceriorum nomine venit. Cf. Cic, Acad, Q. Lib. IL c,43. De officiis Lib. II, c. 33, CH, et
Suidas in voce Aristippus,

(5) Diog. Laert, Lib, IL $. 96.

(6) Diog. Laört. Lib, II. $. 89, Cic. Acad. Q, Lib. II, c. 45. De finibus Lib,L c. ı3. Lactantius
Institt. diy. Lib, II. c..

(7) Diog. Laert, Lib. IL 8. 85, 87. Cic. Acad. Q, Lib. II. c. 45. Athenaeus Lib. XU. Cf, Gedicke,
1.1. pag« 107.

(8) Cic, Tusc, Q. Lib, I. c. 6,
L2

8 L!'S 'POMEYBOOHM,

vivat neque in labore neque in dolore (9). Aristippus vero positivam etiam addit par-
tem, afhiei jucunde eupiens, idque adeo ursit, ut beatam vilam nullam agnoverit, nisi
connexam quandam singularum voluptatum seriem, praeteritarum, praesentium, futura-
rum (10). Talem autem vilam non adeo appelit sapiens, quam singulas potius volupta-
tes propter se; beatiludinem vero propter singulas voluptates appetendam putat (ı1),
nee quidquam ad se pertinere praeteritum nec futurum, in solo praesenti temporis
puncto bonum statuens (12).

Si jam singulorum sententias conjungamus, et inde, quae sit scholae Cyrenaicae sen-
tentia, eficiamus, hie est sapienti finis: corporis voluptas , quae sit suavis sensuum ti-
tilatio, nullo labore nec dolore pulsa, adaucta prudentiä.

$. 3.
Sapientis de vita cogilandi ratio.

Talem cum sibi proponat finem, sponte oritur quaestio, num igitur tam ferox atque
inhumanus sit homo, ut virtutem habeat nullam , nullumque agnoscat superiorem rerum
ordinem. Ad hanc vero antequam respondeamus, paucis de aliä quadam re videndum,
nempe de sapientis vitae contemtu,

Fieri non polest, ut quisguam hominum per totam suam vitam nil nisi voluptates sibi
eomparet, inque iis perfruendis semper, nullo non temporis puncto, versetur. Quod cum

sentirent Cyrenaici, vitam bealam nemini datum esse consequi pronuntiabant. Multis

enim doloribus morbisque exeruciari corpus, cum hoc aulem pali.et ipsum animum, et
perturbari; ,multa praeterea nobis denegare. fortunam eorum, quae maxime cupiamus,
Ita autem cum cogilarent, ipsam vitam nullius esse pretii putaverunt, mortemque aeque
ac vitam expetendam (15); insipientibus quidem profcuum esse et expedire, si vive-
rent, cum nullum sibi proponant cerlum consilium, nec quomodo yivant, quidquam
eurent; sapientibus vero id esse indifferens (14). Cujus sententiae propugnator studio=
sissimus fuit Hegesias, qui mortem nos abducere a malis, non a bonis, ita copiose
disputabat, ut a rege Ptolemaeo prohibitus esse dicatur, illa in scholis dicere, quia
multi, iis auditis, mortem sibi ipsi consciscerent (15). Idem eliam in libro suo, qui
inscriptus erat &roxzprep@v , hominem quendam proposuit,, per inediam e yilä sublatum,

quı
(9) Diog. Laert. Lib, II. 8.96. (10) Diog. Laert. Lib, II, $. 87.
(11) Diog, Laert. Lib, II, 8. 88. (12) Cf. Gedicke 1, 1. pag. 107.
(13) Diog. Laert, Lib. IL $. 94. (14) Diog. Laert. Lib, I, $. 05.

{15) Cic. Tusc. Q. Lib. I; c, 34, Valerius Maximus L, 8, 9

GOMMENTATIO ad QUAESTIONEM LITTERARIAM. 835

qui revocatus ab amicis, hisce respondens, quot et quanta essent vitae humanae in-
commoda, enumeraret (ı6). Quod docebant, hoc et yilä suä sibi persuasum esse
ostendebant. Theodorus enim, cum eiLysimachus rex crucem minarelur: « istis quaeso, ”
inquit, « ista horribilia minitare purpuratis tuis; Theodori quidem nil interest, humine
an sublime putrescat (17). Mirum hoc videatur in sapiente Cyrenaico , qui nil praeter
unam voluptatem habet bonum, doloremque ut summum malum fugit. At, quod hie
obseryare liceat, egregium documentum hoc est, naturam superare doctrinam. Etenim
homine indignum non solum,, nil nisi sensuum voluptatem curare, omniaque ad suavem
titillationem referre, sed neque ei suflicit: naturä suä ad majora fertur, quaeque sunt
humilia, nullam ei praebent quielem. Hine factum, ut Cyrenaici, superiora omnia
studia rejicientes, absque Deo et virlute in sordidis rejectisque eupiditatibus, veluti in
luto sues, voluti, animi desiderio satisfacere non poluerint, sed gravati et onusli, cum,
quae quaererent, non invenirent, vilam ipsam respuerint, et sapientis dixerint haud in-
teresse , viveretne an esset mortuus.
Verum, ut haec jam in medio relinguamus, ad alia explicanda accedamus,

Ejusdem de virtute sententıa.

Virtus (ut quaeslioni propositae respondeamus ) proprie sapienti est nulla; voluptatem
agnoseit bonam, eliamsi a turpissimis rebus actionibusque proveniat. Cum enim actio
turpis sit, voluptatem, quae inde sequalur, tamen esse voluptatem, adeoque per se ap-
petendam. Quid’? quod virtutem propterea censeat laudandam, quia voluptatis efficiens
sit ac mater (18). Non igitur ei est virtus, quae hoc nomine dici merealur, verum
Platonis illa commutandi sollertia, qua jucunda cum jucundis comparantur, dolores
cum doloribus, veluti nummi; eligantur aulem majora, pro quibus minora mittantur;
verbo, qua prae ignaviä fortes sint, prae nequitiä virlutis studiosi. Hine quoque sapiens
furtum, adulterium , sacrilegium inani opinione mala censet haberi, esse minime, neque
adeo iis operam dare recusat, mode adsit occasio (19). Reliquas, quae celebrantur

Vvir-

(16) CA. Cie 1.1. (17) Cic. Tusc, Q. Lib. I, c. 45,

(18) Diog. La£rt, Lib. II. $, 88. Cic, de Off. Lib. III, c. 33.

(19) Diog. Laört, Lib, II, 8. 99. Hoc loco animadvertendum, Theodorum , cujus haec sentenlia „
bona dicere prudenliam et justitiam, mala, quae his sunt contraria,, media voluptatem et dolorem.
Haec vero magis ipsius verba esse quam mentem,, patet ex loco laudato etex reliquis, quae de ipso’
passim attingentur , sententiis. Non igitur valent eo, ut secundum haec diverse a reliquis Cyrenaicis
sapientis rationem definiamus. Haec causa fuit ; cur, cum de fine ageremus, hanc ejus sentenlianr ita.
enuntiaverimus, finem esse voluptatem, prudentiä adauctam.

ss 1. 8... MEYBOOM,

f
virtutes, parum curat; mitlit pudicitiam unä cum el, a libidine venereisque

voluptatibus non temperabit, 'verum is uletur, nee hoc solum,' ‚sed publice etiam cum
meretricibus congredi non dubitabit (20). Justitiam , honestatem , eique Oppositam tur-
pitudinem voces dieit inanes, non naturä, sed eonsuetudine aut paclo quodam et lege
constituias (21). Prudens est, quia, quae inde profluunt , sunt jucunda ‚ et nihil per-
peram agere studel , quia Kehl mala damnaque ex perversis actionibus imminentia (22).

Sic omnia, quae homini summa esse debent, Cyrenaicus' sapiens voluptatis ancillas facit
et huie omnia submittit, nullo superiore ductus principio. Vel sic tameh non in omne
ruit libidinis voluptatisque extremum. Sui imperio gloriatur ; hoc in omnibus servat, hoc
tuetur, eliam nullä lege coactus, eliam tum, ubi summä vi tentalionum ad contrarium
alliciatur (23). Voluptates venereas non spernit, sed earum servus Gieri non yult; con-
iinere se ab iis, nec manus dare, habet praeclarum ; meretrices, concubinas habere et
cum iis versariı haud ei videtur turpe, sed ab iis haberi ipse, nee linquere eas posse,
quam maxime reprehensione dignum est (24). Ultiimum hoc minime est negligendum :
ad sapientis enim rationem probe perspieiendam perlinet, ita, ul una sit ex nolis, qui-
bus ab insipientibus dignoscatur. Hi enim, nihil certi persequentes, omni sensuum cu-
piditatumque tempestate feruntur, huc illue agitantur, nullo freno coereiti, ita, ut,
omnem seculi impulsum, nullum sequantur, veluti indomiti equi. Sapiens contra, fre-
num habens in se, principium suum, hoc sequitur, nec umquam hoc non cogitat, sed,
suo modo progrediens , progreditur constanter, quantum optime fieri post, et digne ad
finem et scopum indignum et perversum (25).

Eo minus hoc omittendum,, quia gratum accidit, in tanto lamque implicato sapientis.
errorum vitiorumque labyrintho aliquid saltem boni invenire; est autem hoc bonum;
inde enim liquet, fontem omnium errorum non adeo esse imbecillitatem et intemperan-
tiam, quam potius errorem mentis in conslituendo prineipio , ita, ut, si pro hoc aliud
sublimius substituisset, hoc quoque digne et constanter fuisset seculus.

8. 3.

Ejusdem indoles.

Vidimus, quomodo de vitä sapiens cogitet, vidimus, quem sibi proponat finem, quo-
mo-

(a0) Diog, Laert, Lib. II. 8.69, 95,99. Cic, ad fam, Lib. IX, epist. 26.

(a1) Diog. Laert, Lib. II. $. 93. (22)1.1. 8.91, 93.

(33) Diog, Lart, Lib, IL, 8.68, 78. (4)1.1 869, 75 Coll
(35) Diog. Laery, 1. I.

COMMENTATIO An QUARSTIONEN LITTERARIAM. 87

modo ’ non alte se extollens, ad corporis sensum omnia referat: exponendum etiamnum
est, qualis sit ipsius indoles , , qualis vita; hoc dein, nunc illud agamus.

In indole delineandä , et ad mentem et ad animum En" est.

I. Quod ad mentem :

Dicere solebat Aristippus , pueros oportere, ea discere ‚ quae viris essent usui futura ,
eaque paranda vialica, quae cum naufrago etiam enatarent (26). Dixit idem, eos,
qui liberalioribus disciplinis imbuti, philosophiam neglexissent, cum Penelopes procis
esse comparandos, qui haberent ancillas, dominae nubere non possent (27). Quae si
legas, mira ‚quaeque de ‚sapientis eruditione exspectes, nec sine jure; et tamen frustra-
ris, cum eventus, elsi non omnino, tamen magnä ex parte spem fallat. In omnibus
enim vitae commodum solum spectans, ad hoc unice mentem sapiens excolit, cumque
tres sint philosophiae partes, dialectica, physica, ethica, harum priores negligit; logi
cen propter summum ejus usum ad vitam suaviler degendam leviter tangit,, nalurae in-
quisitionem plane linquit (28). Ita enim opinatur, praeter intimas motiones nil esse
judieii, solum tactum, sensum doloris et voluptatis, veri esse judicem, ita, ut, quod
jucundum, hoc verum sit, falsum, quod huie oppositum; nec quidquam esse , quod
extrinsecus possit pereipi, nec se, quo quid colore sit, aut quo sono, scire; hoc tan-
tum senlire, se hoc vel alio modo afliei (29). Universe multa scire non adeo studet ,
sed utilia, i. e., ad voluptatem proficua; ut enim non ii, qui plurima comedunt, plu- 2
rimisque se tradant exereitiis, melioris sunt valeludinis, quam qui sumunt necessaria ;
ita quoque non qui plurima, sed qui utilia legerunt, studiosi ipsi habentur et eru-
diti (30). Kestat igilur, quae ethica pars philosophiae dieitur; sed qualis haee, quae
inslitueret hominem, ut esset callidus voluptatum venator, quae in excogitandis paran-
disque libidinibus versaretur, ut traditum est de Aristippo , qui ita fuerit ad laute viven-
dum eximius, ut coquos, qui ab ipso proficerent, quolidie ad eum mitteret Diony-
sius (31).

ll. Qüod’ad animum,

De animi sapientis indole nonnulla jam vidimus $ superiore; nempe,, pielate eum, esse
destitutum,, voluptatibus deditum, suique imperio gaudentem. Sunt tamen quaedam
accuratius eliam explicanda.

Cum teneat sapiens, non semper in voluptate se posse vivere, sed majori ex parte

Yantum;; ita comparalus esse debet, ut contentus sit ac salis habeat, si vel per unam
vo-

(26) Diog. Laört. Lil» U, 8.80, Vitruvius apud Gedicke 1. ]. pag, 105.

(27) Diog Laeıt, Lib, I. 6. 79. (28) L 1.9.92

(29) Cie, Acad. post, Lib. VII, c, 24, 46. Diog, Laert. Lib, II. 8. 92.

(30) Diog. Laert, Lib, IL, $. 71. (31) Cl. Gedicke, pag. 104.

88 LS. P.MEYBOOM,

voluptatem ineidentem suayiter affieiatur (32). Pertinet huc, quod cupiditatibus non
indulgeat, nec eas incendat nimium, Hine interdiu rem veneream non commillit, sed
tenebris haec obtegit; ne imagines voluptuariae, 7& elddA® rus mpdEewg, oculis susceptae,
eupidinem saepius possint inflammare (55). Superstilionem non admittit, quod jam vi-
dimus $. 2, neque invidiä laborat ; admittit tantum ex perturbationibus dolorem et
metum, quia hae sint secundum naluram, neque adeo plane possint tolli (34). Minuere
vero eas et miligare sapientis est, idque ita: Cum non ex omni malo, sed ex insperato
tantum et nec opinato oriatur aegritudo ac dolor, sapiens ulitur tantum praesentibus,
neque dolet praeleritis, nec de futuris est sollieitus; vivit in diem, vel potius in horam ,
non cogilans, quid cras sit ipsi aut cogitandum aut agendum; ad ipsum enim tanlum,
perlinet 7 wapev, pure Td Obavov, pure To mposdonngevov (55). Ad talem animi indo-
lem exereilione est perveniendum: est enim homini innata quaedam mala affectio, quae
superatur oplimis quibusque assuefiendo (56 ).

Si autem hancce sapientis indolem uno verbo velimus enuntiare, hoc nullo fortasse
modo melius et accuratius faciamus, quam si eum dicamus talem, qualem nos solemus
appellare; een man naar de wereld; sed hoc ipsius vivendi ralio magis eliam ostendet.

8. 6.

Sapientis vıla.

Vita sapientis talis est, ut cum quibuscumque hominibus in omnibus vitae rebus possit
versari; hoc ipsum decet e philosophiä 'luerari (57). Versatur autem cum divitibus,
eorumque januas obsidet, ut mediei aegrotantium jauuas et febricitantium : aegrotantes
antem sunt divites, si nesciant, quibusnam indigeant, nec prouti sapiens, sui sint com-
potes. Non vult sapiens eodem, quo illi, morbo laborare (58). Sed divitias tamen
appetit, utpote quae possint ei praebere voluptates multas, easque adhibet, ut viyat
laute ac pretiose; id enim fieri quoque in Deorum celebretatibus, nec adeo esse malum
neque vituperandum (39). Si vero fortuna dotes ipsi denegaverit, ei quoque et chla-
midem et pannum gerere datum est; sjne divitiis enim jucunde quoque viyit, cum et

di-

(32) Diog. Laert. Lib, IL 6 gı.

(33) Plutarchus. Non posse suaviter vivi secundum Epicurum, Cap. IV.

(34) Diog. Laert, Lib. IL. $. gr.

(35) Cie, Tusc, Q, Lib. III. c. 13. Suidas.in voce Aristippus. Aelianus Varia Historia Lib, XIV, c, 6.

(36) Diog, Laert, Lib. II, $. 96. (37) 1.1 8.68. »

(38) Diog. Laert, Lib, U. 5,69, 70. (39) Diog. Laert, L, IL. 8.68, 92

COMMENTATIO ad QUAESTIONEM LITTERARIAM. 5

divites et pauperes, et liberi et servi, et nobiles et ignobiles, et gloriosi et ignominiosi
eodem voluptatis modulo possint laetari. »Insipienti ita vivere in omni conditione externA
non conlingit, et in eo ab hoc differt sapiens; quod discrimen tum maxime cernatur,
si mittas utrumque inter ignotos (40). .

Talis ut esse possit, corpus quoque, quantum necesse est, sapiens exercet (41).

Ultimo tandem loco verbo etiam monendum est, quid de amore et amicitiä sapiens
sentiat. Hoc enim ad vitae rationem imprimis etiam pertinet et magnam in eam exer-
cet vim.

Universe in consueludine cum aliis lenis est sapiens, neminem odio habens, omnes
potius erudiens, condonans’peccata. Agnoscit enim etiam in insipientibus- virtutes quas-
dam et persuasum sibi habet, neminem suä sponte, ac consilio praemeditato 'ductum,
peccare, sed coactum semper perturbatione quadam (42). Amorem vero et amicitiam
ne cognoseit quidem : patriam agnoseit nullam, nisi mundum, et pro eä mortem appe-
tere aut subire non vult, non adeo vitae amore prohibitus, quam potius, quia amore
caret, quia cives suos habet stultos, pro stultis autem prudentiam non vult amittere (45).
Amicorum consuetudinem veram tollit, quippe quae insipientibus non sit, cum ejus usum
non habeant, nec sapientibus, cum sibi sufliciant , nec indigeant amicis. Gratiam' et
beneficentiam usüs et necessitatis causä colit et appetit, per se nil eas esse existimans,
Amicos vero, quos quidem ita dieit, amplectitur, non prae animi studio, sed necessita-
tis causä, eädem ratione, quä amamus corporis partes, quamdiu adsunt, quiä scilicet
usui sunt et utilitati (44).

Sunt 'tamen etiam inter Cyrenaicos, quibus paullo generosior sapiens videatur, ita,
ut praecipuum quidem in amicitiä sit ulilitatis studium, nec tamen unicum. Agnoscunt
enim Annicerü , sapienti esse cum amicis consuetam quandam benevolentiam, volunta-
temque eam, qua, etiamsi usus desit, tamen pro iis ex animi studio labores sponte susci-
piat. Tribuunt etiam eidem gratiam et honorem erga parentes, merita in patriam (45).

8. 7.
Ex dietis colligitur, quae sit sapientis Cyrenaieci descriptio. De eo judicium.
Atque haec quidem sunt, quae de sapiente Cyrenaico dicenda habuimus: age, pau-

cis etiam rei summam contrahamus.
"Sapiens igitur tanquam summum bonum persequitur corporis voluptatem , quae est in

’ fruen-
(40) 1.1. 9.67, 73, 94 Hor. Epist, Lib, I. epist, 17. v5.13 23, (4x) Diog, Laect. Libs II. $. gr.
(4a) ul $. gr, gi (43) 1 1. & 98, 99 (44) Diog, Laert, Lib, II, 9, 91 , 93, 9%

(45) 1.8. 69, 97.
? m

2 bl \L'S&. PR. MEYBOONM,

fruendo posita,, eamque nullo dolore oppressam , adauctam prudentiä. Quam vero cum
in vitä assequi non semper possit, ipsam vitam contemnit, nec mortem curat. Dolorem
yero ut summum malum fugiens, se non interfieit, sed, cum semel vival, id, quantum
possit, suaviter agere studet; non sublime quoddam eonsilium nec virtutem. secutus,
sed, neglectis Diis divinisque omnibus, voluptatibus fruitur cujuscumque generis, ita
tamen, ut numquam earum fiat servus, ‘sed: maneat semper sui.compos., Vivit autem
tantum in praesens,, abjeetä'omni praeteriti fulurique cogitalione, ‚et,, quodeumque prae-
sens temporis puncium tulerit, ad hoc se accommodat, ad omnes homines , casus
ömnes. ‚Studium autem alıt nullum, praeter sui amorem; ad se suamque voluptatem
omnia refert, neque patriam, neque parentes, neque amicos, verbo neminem hominum
curat, nisi quatenus ipsi possunt prodesse. Non amat, non odit, indifferens est, et
ita mirifice suaviter 'sibi vivere videtur. Neque eruditionis suae mole grayatur; nam in
rerum naluram ne inquirit quidem,, nedum cognoscat; ratiocinari quodammodo .callet ;
quae vero vitae oblectamenta, gaudia augent, haec omnia habet nota atque perspecta ;
verbo , nisi haberet sui imperium, animal quoddam. foret sensuale, prudentissimum ,.cal-
hdissimus voluptatum venator.

In hoc sapiente elementa multa mala insunt. Primo enim loco yitae .consilium, quod
sequitur, homine est indignum ;, dein facultates.non complectitur omnes, intellectum non
nisi aliquatenus, sensum (non dieo corporeum) haud ‚omnino , voluntatem solam, Porro
eum Deo conjunctionem habet nullam. Denique vivit solum in diem, reliqua negli-
gens, non cogitans, quae futura sint, atque tollit adeo, quae in homine praestantissima
est, vim providentem-rationis, nec nisi exiguam hominis vitae partem amplectitur. _ Fons
autem , unde omnes hi errores fluxerunt, estin eo, quod careat amore, et sit egoista,
®1raördg , in omnibus.

Altamen bona quoque nonnulla sunt obseryanda, quae tamen magis pertinent ad
alios instituendos,: quam .quidem ad ipsum sapientem laudandum. Primo ostendit illa
rerum visendarum ratio, non negligendum esse, quod adest. Scilicet plurimi homines
praesentia non curant, nec iis, quae adsunt, satis utuntur, quia futura semper cogi-
tant, sperant, neque volunt esse quieti. ÖOstendit etiam Cyrenaicorum philosophia ,
necesse esse naturae humanae, ut non respuat corpus ejusque voluptates; haec enim,
etiamsi ordinis inferioris sint, quam quae in animo sunt, pertinent tamen eliam ad ho-
ininis naturam, suntque adeo adhibenda, quamyis non ita,, ‚ut faciebant Cyrenaiei. Hi
igitur, cumin Charybdim ruerent , a Seyllä cavendum esse docuerunt, Tandem hoc in
sapientis illä ide& est laudandum, quod satis multi eujusque 'generis homines ad eam ad-
mittantur, foeminae, pauperes, servi, ignobiles, ignominiosi (46); quamquam id magis
videlur fluxisse ex indign& ipsius/ideae indole, quam ex:alto Cyrenaicorum:spiritu.

i CAPUF
(46) Diog, Laert. Lib, IL. $. 94. Strabo Lib, XVII, pag. 837.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 5

— —art

Otium divos rogat.
Hor. Carm, L. I. c, ı6, vs. r,

Praefanda.

Cyrenaicorum rationem explieuerunt et suo modo secuti sunt Epicurei, de quorum
perfecti sapientis imagine jam hoc capite agemus. Horum philosophia est seryata apud
Diogenem Leörtium Lib. X, apud Plutarchum et Crceronem, quorum scripta igitur
nobis pro fontibus sunt. Ut antea fere semper, sic et nunc in finem inquiremus primum ,
antequam .ad reliqua explicanda accedamus; in antecessu tamen nonnulla monenda sunt.
Cicero, eujus inter Epicureae philosophiae fontes .primarium quendam locum scripta
occupant, cum, ciyilis politicaeque vitae amantissimus, infestus esset omnibus, quicum-
que aut publicam salutem negligerent, aut certe munera fungenda detrectarent, contra
Epicurum, studio suo abreptus, haud raro iniquus est. Laudat virum privalum, mori-
bus insignibus ipsum vixisse aflirmat, neque egregiam indolem ei denegat; verum, ubi
de prineipio sermo est, odit ipsum, rejieit, carpit, omni denique contumeliä aflicit,
idque saepe ita, ut, malä fide usus, placita invertat, contra ipsius aucloris sententiam
explicet, omnia confundat, in omnibus quaerat contradictoria, inepta. Ubi ipsos Epi-
eureos dicentes inducit, melius agit et verius. Quae cum facile inter se dignoscantur
.atque distinguantur , hanc in hisce explicandis secuti sumus rationem, ut ea modo ad-
hiberemus, quae ab ipsis Epicureorum principibus apud Ciceronem disputantur; reliqua
mitteremus; cuncta vero illustraremus ex aliis, quibus uteremur, auctoribus. Haec mo-
nenda esse putabamus, quoniam saepe factum est, ut, qui Ciceronem unice Sequerentur
ducem in placitorum philosophiae labyrintho, ut ii dico, principio male posito, totam
philosophiae Epicureae rationem inverterint, eamque' proposuerint talem, qualis poste-
rioribus scholae potius discipulis, quam ipsi conditori fuit propria. Ipsi aulem, quale
sit principium, inquiramus,

92 Lı: Ss. MEYBOOM,

8. 2.
Quis sapienti finis.

Finis igitur Epicurei philosophi est beatitudo, quod forsan de omnibus illis antiquis
haud inepte dicatur; beatitudo vero, qualis comparatur vitae genere secundum rationem
instituto. Ratio numquam est mittenda, cum qua esse infelicem, quam felicem sine eä
praestat (ı). Ratio autem cum doceat, id, quod beatum sit, nec ipsum habere ne-
'gotii quidquam, nec praebere alteri, sequitur, vitae beatae finem ac principium esse,
ut neque doleamus neque perturbemur ; quod ubi quis sit consecutus, nil praeterea in-
diget, omnique liberatur animi tempestate (2). Enuntiavit hoc Epicurus ita: volupta-
tem finem esse bene beateque vivendi (5). Quod, si cogites voluptatem Cyrenaicorum ,
mirum et superioribus contrarium videatur ; sed « multis non aestimalur voluptas Epicuri,
« quam sobria et sicca sit; ad nomen ipsum advolant, quaerentes libidinibus suis patro-
« einium aliquod et velamentum (4).’’ Ipse Epicurus, qualem velit voluptatem, in
epistolis suis explicat: se, cum voluptatem dieat finem, non has dicere luxuriosorum
voluptates easque, quae in fruendo sunt positae, ut quidam ignorantes, aut ab ipsius
sentenliä dissentientes, aut 'male eam accipienles, arbitrarentur ; sed conjungere doloris
corporei vacuitatem cum tranquillitate animi (5). Rerum bonarum et malarum ignora-
tione maxime hominum vita vexatur, ob eumque errorem et voluptatibus maximis saepe
privantur et gravissimis animi doloribus torquentur. Sapientia igitur est adhibenda, quae
certissimam se nobis praebet ducem ad voluptatem ; sapientia enim est una, quae moesli-
tiam pellat ex animis, quae nos exhorrescere metu non sinat, ut sapiens solus, amputatä
eircumeisäque inanitate omni et errore, nalurae finibus contentus, sine aegritudine
possit et sine metu’vivere (6).

Duo igitur appelit sapiens, doloris vacuitatem et animi tranquillitatem , eaque vocak
voluptatis nomine. Medium enim inter dolorem et voluptatem agnoscit nullum, quo
fit, ut malum fugere, id ipsum bonum sit, et ut ex mali evilatione boni natura
oriatur, cui accedat memoria, computatio, gaudium, quod nobis hoc contigerit (7).
Dicebat hanc voluptatem esse ?n s/alu, eamque maxime sequebatur; addebat au-

. tem

(1) Diog. Laert, Lib, X, 8. 135.

(2) Diog. Laert. Lib,. X. & 128. Cic, N, D. Lib. I. c. ı7, 45.

(3) Diog. Laert. 1.1. Cic. de Finibus, Lib, I, c,7, 23.

(4) Seneca de vita beata, c. ı2. (5) Diog, Laert, Lib. X, $- 131.
(6) Cic. de Finibus, Lib. I. c. 13, A3sqgq. Seneca 1; 1. c. 13

(7) Cic, de Finibus, Lib. I, c, 11, 35.

COMMENTATIO “AD QUAESTIONEM LITTERARIAM. 93

tem: voluptatem qüıoque in"mo£u; (quae complecteretur gäudiumiet laetitiam‘; quae' omnia
sunt animi. ‘ Animi enim’bona summa sunt atque :corporis’bonis longe: praestant (8). Illa
sapiens appetit', non, negligit haec :'bona:jipsi sunt ea,.quae ex sapore, ex'venereis per-
eipiantur , quae auribus quaeque ex formae venustate oculis blandiantur; ad) summam bea-
titudinem haec 'quoque requiruntur (‚8*').»- Non,vero/propter.se , sed (quia ad janimum-re-
feruntur‘, quia: animi‘pariunt et 'efhciunt laetitiam; propterea sunt appetenda',; propterea
is est beatissimus, qui>magnis, multis, : perpetuis ‚fruatur.-et; animi.et corporis:voluptati-
bus, nullo'dolore nec‘impediente nec impendente (9). Totum-autem' hoc'de voluptate
ita' agit 'sapiens‘, ut ‚' compensatione | usus’, voluptalem ‘fugiat, si ea majorem : dolorem
effectura sit‘, et dolorem suscipiat ; majorem efficientem voluptatem (10).

Quae ‚si reputemus,“patet; ‘non:'voluptuariam esse; Epicurei sapienlis ralionem ; il
gicd summum habet bonum ‚. est quidem nomine voluptas,, sed nomine-tantum ‚re non
item. ‚Quödsi igilur ‚Epicuri‘sententiam- nostro modo ,‚, nostris notionibus ac verbis , enun-
iemus ‚-videtur haec'esse : summum bonum est, . ut, vivamus-procul ab 'omni vitae 'mu«
neribus oficiorumque laboribus , ‚placidi et: quieti, corpore animoque nullo dolore , null&
tempestate turbatis nee laceratis; fruentes quae in vitä duleia adsunt. Liceat hie lau-
dare verba viri doctissimi H. J. Nassau,: qui in libro Aistorische proeve (11) ita de
Epieuri philosophiae fine disserit: « het vermaak toch bij; Epicurus was niet, gelijk bij
« Aristippus, &Enig. het geno? ; maar vermaak in rus? of.in genot: het stille en. ruslige
« levensgenot van den 'bejaarden man, afkeerig van de wereld en hare beslommeringen ,
« vrij van Igehaamsemazt maar ook yan onaangename zielsaandoeningen, het leven
« genietende.

Ita si explicelur consilium ultimum, purior longe evadit philosophus noster, qui, elsi
inter maxime sublimes fortissimosque homines non sit referendus, nihilominus vir. est pro-
bus, immerito inter voluptuariorum gregem relatus et ad Cyrenaicarum. pulverem de-
pressus. Ita quoque intelligi poterunt, quae deinceps de ejus moribus nobis erunt dicenda.

5. 3.

Sapientis de Dis opiniones.

Ut melius etiam intelligamus, cujus generis sit ea, quam appelit sapiens beatiludo,
age

{3) Diog. Laert. Lib. X, $. 136, 137. Cic, de Finibüs , 1. 1. 8.37%

(8*) Diog. Laert, Lib. X. 5.6. Cic. Acad, Q, Lib.L c. 2, 7.

(9) Plutarchus , non posse etc, & 2; Cic, de Finibus, Lib. I. c, 12, 40 sg.
(10) Cic, Tusc. Q. Lib, V. «33, 95. (11) pag. 96.

94 MAIALARITTEI SITRIMEINB OOLTATHENK OD

age; «wideamus; (quidsidem'ille‘de Diis'censeatso Inchos enim»Epicurus''beatitüdinemcon+
tülit suUpremam); ejusdem, ‘quamm' humana, jspeciei;, sed’ huie longe: praestantem ;; cum
sit’ nullius‘incrementi capax ; humana vero accedentibus vel 'ablatis ER sr
vel minuatur‘ (1). | To Cr d ;
-»Sapiens 'igitur ‘de 'Diis immortalibus vera sentit, nullo- imetu : impeditus, En eos;
ipsurn: docet‘ natura, 'quae insculpsit; in'animis'hostris notionem quandam: nullo ratiöcinid
eomparatam', innatam Deorum‘'notionem;, rpoAyyıw‘, anticipationem ;( 13°);5" eui si! idem
habeamus, ut certe'habemus,, constat nobis absque omni dubio‘, esse: Deos et‘ esse .eos+
dem beatos et immortales, Nil ipsis sapiens ‚tribuit;,...quod: aut ab. immortalitate aut'a
beatitudine sit alienum, vulgi’‘contemnens rationem consuetam, quae ihepta' omnia in
Deos suos conferat.' Hujus Deos tollit „, cum 'nom sint tales, ;quales :vulgus opinatur ,
multitudinisque opiniones jis applicare habet' impium' ( 14 ).. Cum igitur :beati:Dii sint’eb
aeterni, et quod beatum et aeternum sit, ‘id'nec:'ipsum habeat negotii 'quidqlam.nec
exhibeat alteri, jidem neque irä neque' gratiä 'terienlur,' quod,, : quae'talia 'essent „ essent
imbecilla ‘omnia (15). Quae, breviter cum dicantur , longae errorum seriei initium' sunt
et fons. Qui gratiä non tenetur, is non amat nee quidquam in alterius salutem aut
commodum ägit.' Qui ab irä plane est alienus, in’eum noh cadit vitii odium’, is frigidus
est. Qui et graliä et irä destitutus jure diei pölest‘, is: summus est @iAavros , et''omni
ad agendum 'stimulo caret. Atque tales revera sunt'Dii Epieuri; nil agunt, .nullis occu=
pätionibus sunt implicati, nulla opera moliuntur (16). Mundi igitur auctores non sunt
nec rectores 'providentiä suä; cum hominibus' ipsis conjunetio nulla, nulla virtutis prae>
mia, nullae poenae vitii, At sunt vel sie tamen beati, ita ut eorum yita talis sit, qua
nil bonis omnibus affluentius !cogitäri possit.: Sud gaudent' sapientiä et virlute, 'habent
exploratum, in aelernum se futuros in maximis voluptatibus , iisque sitis in vit& con«
templativä (17). Atomi enim' , ex 'quibus omnia‘ constant , ex sSingulis corporibus
efluunt ad alia, unde phantasiae visa et imagines exsistunt, quae summo studio nos
etiam homines contemplamur, quibusque intuendis sumus beati, etsi singulis modo tem-
poribus singula ad nos veniant: at Dii, quum infinita simillimarum imaginum species ex
innumerabilibus individuis ad ipsos aflluat, summis cum voluptatibus in his infixi et
intenti, vitam agunt in aeternum unam omnium longe beatissimam (18).

Tales cum sint, sapiens Deos sanctissimo cultu prosequilur; si possit, vel simulacra

= Yo

(12) Diog. Laert. Lib. X. 8. ıar.

(13) Cie. de Finibus Lib, I. c, 19,6% N.'D. Lib. I. c.16, 43.

(x4) Diog. Laeıt. Lib, X, $. 133. Cic. N. D. Lib.l, ci 17, 45.

(15) Cic. Il (16) Cic, de N. D, Lib. LI «, 19,.51.

(17) Gel. (18) Cic N. D. Lib,. L, c. 194 49.

COMMENTATIOV an QUAESTIONEM’LITTERARIAN, 95

ponit , metuit:eos nunquam; censet enim eds, ‘ propriis ‚delecfatos virtutibus , amplecti
similes, reliquos a se alienos putare (19). Si jam antecedentia-exöhisee illustramus,
videmus, sapientem velle quodammodo esse ‘Diis similem|, vel potius' tales eum .agnoscere
Deos , qui sint/ipsi similes:, ipsius'typos. ' Quae 'igitur' in’ Diiscdemnitur' yitaesratioset bea-
titudo,, eadem‘jetsi 'minori gradu‘,'locum'obtinet: in: sapiente. !Dii autem, absque omni
negotio, suä praestantiä ‚et -eontemplatione“phantasiae’ imaginum sunt beati in aeternum.
Sapiens igitur ‘appelit vitam eontemplativam), 'visorumcintuilionem: placidam;, ihque 'eä
voluptatem ponit, ''Qliod cum. iis,, quae f superiore‘ videbamus,,' omnino quadrat.et apte
eonjungitur; 'Cupit idem eoque'tendit, ut su& virtute ‘gaudeat; quae: autem illa' yirtus
sit, dein’ exponemus, si ;primum de animo sehtentiam Epicuri explicuerimus,

| finE 41 FUN i Fi

dio) a ‘8: 4. !
Ejusdem de animo cogitandı ratio.

De animo quomodo sentiat sapiens, hoc loco videlur explicandum ; patebit enim inde ;
ad quodnam tempus sapientia ejus sese extendat, et quos naturae fines habeat. Qui ani-
mum dicunt esse incorporeum, ü secundum Epicurum desipiunt, adeoque, quieumque
sapientis nomine mereri vult, eam dicat necesse est corpoream quandam naturam (20).
Quod autem corporeum est, id necesse est aliquando interire: ergo animus interitui est
obnoxius. Quam persuasionem in sapiente suo Epicurus debuit requirere, debuit animos
morte muletare, ut possemus, omni rerum futurarum meditatione liberati, rerumque
post mortem metu vacui, vivere, placide ac quiete. _Reprehendit igitur omnem rerum
futurarum praemeditationem (21 ). Vetuit, ne sapiens metueret mortem; id enim esse,
quasi post mortem esset aliquid, quod ad nos pertineret. Ita voluit eum arbitrari,
mortem nil.esse ad nos, cum, sit privatio sensüs, in quo omne bonum et malum positum
est; quae persuasio cum firma sit ac stabilis, efliciat, ut mortali, quod in vitä est,
fruamur , non infinitum speetantes tempus , sed‘ immortalitatis exstirpantes deside-
rium (22).

Habet igitur sapiens animum- mortalem , nec :quidquam curat, nisi-ut ‚bene et honeste
fruatur vitä hacce terrenä. Ad hanc autem: bene viverdam opus est , ut sciat, quaenam
in animo illo insint facultates, appetilus, alia. ‘In his etiam principium suum, guietem ,
numquam ex oculis mittıt: negligit difficiles subtilesque speculationes; sine labore omnia

fa-

(19) Diog. Laert, Lib. X. $.121, 124. Cie N. D. Lib. I c.2o DR

(20) Diog. Laert, Lib. X. 8. 67. (a1) Cic, T. Q. Lib, IE. c, 16,34,

(a2) Diog. Laert, Lib, X. 6.81, 224 , 126, EN

96 RLIRANITLLISN AROMEIK BIO OMHITATTANN

facile-explicare'iconatur, ' Duas admittit perturbationes, quae cadant in, omne animal,
voluptatem et-dolorem, hane‘naturae contrariam, convenientem illam: Utragne nascitur
e sensibus, e voluptatibus corporis ac doloribus, unde ad animum deinde veniat (25).
Hisce omne de’bono 'et malo judieium, ut:adeo quod gratum, id bonum et appetendum ,
quod doloris efieciens , id malum sit atque fugiendum; atque merito dieatur Epicurus
omnia rerum judicia posuisse in sensibus, rerum notitias in voluptate (24). ‚Ita de
bonis. et malis; ‚de vero et falso. haud multo secus. ‘Etenim admittit sapiens notiones
innatas, rpoAnbeıs, quas tamen ab imaginibus non distinguit, quas phantasia consuetudine
vilae et usu rerum. externarum concepit, quibusque ut oraculis fidem habet (25). Ac-
cedunt hisce sensus, qui omnia ita, uli sunt, suscipiant, adeoque habeantur veri ma-
gistri, nullam desiderantes neque dialecticam neque oratoriam sapienliam; quae sen-
tentia ita sapienti urgenda est, ut ne semel quidem sensus falli concedat, nisi omne
veri et falsi judieium velit esse sublatum (26).

Sunt eliam in animo cupiditates sive concupiscentiae eaeque varli generis, quae in
moribus vitäque sapientis haud parvi sunt momenti. Sunt aulem vel naturales vel inanes:
hae rejiciendae prorsus, utpote, .quae non modo non necessitatem, sed ne naluram
quidem atlingant; illae distribuuntur in necessarias et simpliciter naturales, quarum his
nec potiri difficile, nec carere admodum grave est: illae vero tales sunt, nt carere iis
nemo possit , ipsae vero salientur paene nihilo ac perlineant partim ad felieitatem, par-
tim ad corporis tranquillitatem, partim ad vitam ipsam sint necessariae (27). Quarum
necessariarum cupidinum recta cognitio ac disquisitio facit, ut quid eligendum sit nove-
rimus, quidque fugiendum ad bonam corporis tuendam valetudinem animique quie=
tem (28).

Haec sapientis de animo cogitandi ratio, quatenus ad rem nostram videtur pertinere,
explicata, haud parum, si cum fine conjungatur, sequentibus lucem offundet, Fluxit
Psychologia haecce tota quanta ex quietis studio, et omnibus suis partibus est comparata
ad evitandos speculalionum et subtiliorum disquisiionum labores. Igilur ex fine ille est
explicanda; sed et vicissim ex eä explicatur et illustratur finis ipse. Vidimus enim, in

vo-

(33) Diog, Laert, Lib, X. 6. 34. Cic, de-Finibus , Lib. I. « 17, 55.

(24) Diog. Laert. l, l, Cic. Acad. Q. Lib, II, c,46, 14%

(25) Vid. Cic, N, D, Lib. I, c. 9,23. — c. ı6, 43. ubi figuram Deorum Vellejus probat esse humanam
idque ita, ut provocet ad poAybeig, quae numquam aliä quam humanä form& nobis Deos ostendant,
quod, uti dein Cotta animadvertit , nil aliud est, quam consuetudine |comparata memoria eorum ,
quae quotidie oculos afficiunt,

(26) Cic, de Finibus, Lib, I. c. 7, 22.

(27) Cic, de Finibus, Lib, I. c, 13, 45. Tusc, Q, Lib. III. 33, 93. Diog. Laert. Lib. X, 8. 127.
(28) Diog, Laert, Lib, X, $. 128.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 97

voluptate esse omne boni malique ‚Judicium , ideoque revera hanc prae omnibus appelere
sapientem. Vidimus, quielem placidamque rationem ad eam maxime perlinere; nam
non amat sapiens laborare et negotia habere in veri disquisitione. Vidimus denique ,
qualis illa voluptas sit, quae inanes omnes eupiditates funditus rejiciat, naturalibus
facile careat, nil nisi necessarias desideret, quae ab ipsä naturä ad vitam sustentandam
requirantur.

; 8. 5.
Quae sapienti virlus.

« Clamat Epicurus, non posse jucunde vivi nisi sapienter, honeste , justeque vivatur,
nec sapienter, honeste, juste, nisi jucunde.” Ita Cicero , qui miram repugnantiam cum
voluptate in eo invenit (29). Nobis vero, cum, quis sit finis, explicuerimus, mira talis
philosophi nostri dietio non accedit. Quod nostris etiam diebus saepius fit, ut qui animi
tempestatibus vehementioribus sint jactati, ubi a virtute fuerint alieni, ut hi dein beatitu-
dinis ac quielis desiderio ducti, hanes&wullibi nisi in virtute inveniant , eamque adeo
amplectentur, quia sit beatitudinis effectrix; idem cernimus in Epicuro, Sitiebat quie-
tem placidamque animi tranquillitatem, quam in vitä publicä perturbationumque aestua-
tione non inveniebat, et tum intellexit, virtutem esse firmisimum ad hanc praesidium ,
atque praedicabat , non posse jucunde vivi, nisi cum virtute viveretur (50). Sapientem
"suum esstruens, finxit eum virtutis cultorem : virlutis vero non sui causä, sed beatitu-
dinis inde consequentis, velut aegrum, qui medicinam sumit, ut exslirpato morbo,
recreenlur vires (31). Non’ ob ea solum incommoda, quae eveniunt improbis, fugien-
dam improbitatem censuit,, sed multo etiäm magis, quod, cujus in animo verselur,,
eum numquam sinat respirare, numquam sinat acquiescere, i. e., quia homo improbus,
perturbationum cupiditatumque vi continuo exagitatus, numquam placidä ill .fruitur
conditione, quae:.ad beatitudinem supra omnia requiritur (32).

; Inter virtutes autem quatuor imprimis recensentur , eardinales illae multum celebra=
lae: femperantia , fortitudo, justitia, prüdentia.

Temperanliam per se: non appelit sapiens, sed adhibet ,; ut pacem animo afferat,
eumque quasi:concordiä quadam placet et leniat, liberetque a feroeitate et turbulentiä
eupiditatum (35). Forlitudinem naturä non habet, sed comparat eam utilitatis com-

s v pu-

(29) Cic. de Finibus, Lib. I. c. 18, 57, (30) C£. Cic. Tusc, Q. Lib. I, c. 3, 20 sq,

(31) Diog. Laert. Lib. X. $, 138, (32) Cic. de Finibus, Lib.L, c. 16, 53.

(33) Cic. LL 614, 47.

98 L. Ss P. MEYBOOM,

putatione, quia munit ipsum contra rerum adversarum vehementiam et praebeat qnie»
tem stabilem veluti temperantia (34). Justitiam per se nil esse putat, verum in vitae
ceommunione hominumque actionibus quibuslibet foedus quasi initum esse, ut ne quis
laedat nec laedatur, Hinc neque injuriam per se habet malam; fugit vero eam, quia
injustus plurimis obsidetur perturbationibus , qui suspicionem meluat, quod latere
nequeat eos, qui injuriae sunt vindices constituli, quia non vult misere et meliculose
vivere per omne tempus, cum, eliamsi lateat aliquamdiu, tamen numquam persuasio-
nem certam adipisci possit, id semper ita mansurum; verbo justus est, ne ipsum coquat
versetque perturbationum vehementia (35). Prudentia denique omnium initium est et
summum ; ex philosophiae bonis prae ceteris longe eminet: prudentia enim, @pevysız ,
est, ex qua reliquae virlutes oriuntur omnes, docentes jucunde vivi non posse nisi pru-
denter, honeste , juste, quin et jucunde vivatur. Virtutes enim omnes cum jucund&
vitä sunt conjunctae, neque ab ed separari ullo modo possunt (56).

Cum ita sapiens Epicureus a parte felicitatis tantum virtutem consideret, sponte li-
quet, peccala ipsi minime esse aequalia, sed aliis alia graviora, quae ad vitae quietem
turbandam vim habeant majorem (37).

$. 6
Ejus in rebus externis versand: ratio.

Sed nunc jam cum finem ac yirtutem, de animo et de Diis cogitandi rationem expli-
cuerimus, locus est agendi de sapientis in rebus externis sive corporis voluptatibus versandi
modo, qua in re ipsius temperantia est posita.

Cum Epicurus, ut dictum est $. 4, non omnem jucundi ac molesti sensum sapienti suo
deneget,, verum duas agnoscat periurbationes, voluptatem et dolorem, quibus ita ille sit
subjectus, ut cum sapientiä ‚sive prudentiä convenit; sponte intelligitur, sapientem Cy«
nico more non viclurum, respuentem, quaecumque ad externa referuntur (53). Aestimat
enim et magni quidem voluptates corporis, cum ad animum redundent omnes, laetam-
que ei afferant conditionem, qua de re haec sunt Epicuri verba: « nec equidem habeo,

« quod

(84) Ci. LL. «15, 49. Diog. Laert. Lib, X, $. 120,

(35) Diog. Laert, Lib. X. $. 144, 150, 151, Cic, de Finibus, Lib, Is c. 16, 50, Plutarchus, Non
posse, etc. c, 6,

(36) Diog, Laert. Lib. X, 9. 132. (37) hl. S.120,

(38) Diog, Laört, Lib, X, 8. 117, 119

COMMENTATIO np QUAESTIONEM LITTERARIAM. 99

.« quod intelligam bonum illud, detrahens eas voluptates, quae sapore percipiuntur; de-
.« trahens eas, quae audilu et cantibus ; detrahens etiam eas, quae ex formis pereipiuntur
« oculis; ‚suaves notiones, sive quae aliae voluptates in toto homine gigauntur, quaeli-
« bet; nee vero ita diei, mentis laetitiam solam esse in bonis; laetantem enim mentem
«ita novi,, spe eorum-omnium, quae supra dixi, fore, ut natura, is poliens, dolore
« careal.'” (59). Voluptates igitur omnes bonae sunt, habent omnes naturam dyzeizv ,
mansuelam, animo blandientem, suavem, dolores omnes molestam et gravem; nec ta-
„men ideo omnis voluptas expetenda nec omnis dolor fugiendus, sed bene haec judicanda
et utilium inutiliumque computatione metienda sunt (40). Multa in virä sunt incom-
..moda, quaäe:stulti nec venientia: vitare nec\ferre praesentia possint; sapiens vero commo-
‚dorum compensatione leniat, hoc instituto dolorum voluptatumque delectu, ut volupta-
‚tem fugiat, si ea majorem dolorem effectura sit, et dolorem suscipiat, majorem efhci-
entem voluptatem (41).

Dolorem negligit sapiens; ita enim ratiocinatur: si summus sit, necesse est esse bre-
vem, sin produetior, plus habet jucundi quam mali; sive igitur summus sit, sive minus,
non est admodum vehementer metuendus. Ita cogitans beatus est; nam in eo, qui ita
est affectus, necessario inesse debet firmitas animi nee mortem nec dolorem metuentis,
quod mortis sensu careat, dolor in longinquitate levis, in gravitate brevis soleat esse, ut
ejus magnitudinem celeritas, diuturnifatem allevatio consoletur. At quod si accedat,
ut neque divinum numen horreat, nec praeteritas voluptates eflluere patiatur, earumque
assiduä recordatione laetetur, quid est quod huc possit, quod melius sit, accedere (42).

Quomodo universe erga voluptatem et dolorem sapiens sit animatus, patet; ita nem-

‚pe, ut iis utalur studiose, quibus non sit dolorum ingratique sensus annexa sequela;
eam in singulis quoque sequitur rationem.

Opibus consulit et subsidia comparat vitae etiam tempori futuro, in iisque adhibendis

: rugalitatem magnum existimat bonum, non ut semper utatur modieis, sed ut paueis
etiam satis habeat, ubi desunt multa, et sic vivat tranquillus, cum, quae natura pos-
tulat,, ea, facile comparentur, magnifieentiä autem is fruatur suavissime , qui e& mini-
mum indigeat (45).

Gloriam quidem talem existimat esse, ut voluptatem pariat adeoque sit expetenda ,
nec tamen anxie eäm quaerit, cum famam hactenus modo curet, ut ne contemtui ha-
beatur (44).

Vic-
(39) Cic, Tusc. Q. Lib, II. c, 18, 4r. (40) Diog, Laert, Lib. X. $. 129. sq.

(41) Ch. Cic. N.D. Lib. I, c,9, 23. Tusc, Q, Lib, V. c.33, 95. De finibus, Lib.I. c, ro, 34, Plutar-

chus, Non posse; etc. c. 3.]

(42) Cic. Tusc, Q. Lib. H. c. 17, 38 c. 19, 44, Definibus, Lib, Is c, 12, 40, sq.
(43) Diog. Laert, Lib,X. g. 120, 130,

(44) 1.1. $. 120, Plutarchus, Non posse, etc, cap. ı8,
N2

100 LS P.MEYBOOM,

Victum amat tenuem, non copiosum,, sed potius suavem, eibisque assueseit simplici-
bus et non magnifice paratis, quod et salubritatem efficiant et hominem ad vitae mu-
nera fungenda impigrum reddant, Ita enim existimat, non convivia et commessationes ,
non piscium esus, et ceterorum, quae affert pretiosior mensa, suavem gignere vitam,
sed rationem sobriam, causas perserutantem, cur quaeque vel eligenda sint vel fugienda,
opinionesque expellentem, per quas animos ut plurium occupat tumultus (45).

De venereis voluptatibus idem dicendum; puerorum mulierumque congressus, religuum
id genus, nunquam putat prodesse; si non obsint, ea quidem appetit; sed facile quo-
que ab iis abstinet, si aut postulet valetudo aut cogat oflicium vel fama (46).

Est igitur in perfruendis voluptatibus omnino humanus sapiens Epieureus: humana om-
nia a se minime putat aliena, sed iis, quae adsunt, utitur, idque semper moderate,
prudenter, sapienter. Sed plus eliam est; contra fortunae clades calamitatesque externe
allatas heroicä vi pugnat, quod paucis etiam ulterius exponendum nobis erit.

8. ve
Sapientis contra fortunae clades fortitudo.

Egregia est illa, quam jamsupra laudavimus, Epicuri sententia, praestare, cum ralione
esse infelicem, quam felicem sine eä, quam in toto systemate suo constanter tenet,

Sapientem igitur proponit ratione tolam suam vitam moderantem, nec fortunae, si
fieri possit, quidquam relinquentem. Quae maxima sunt et magni hominibus momenti,
ea ratio disposuit et perpetuo vilae tempore disponit alque disponet; omnia. vero’a
ralione non pendent, sunt nonnullae res, quae improvisae inopinataeque fortunä fiunt
et fugiunt hominum providentiam. Hisce prospicere et ab iis cavere ne sapienti quidem
datum est, adeoque in hune quoque cadit fortuna, sed ea parva, cui strenue omnibus
viribus se opponit (47).

Quaecunque ipsi vel fortunae pervicacitas vel hominum odium infligat miserrima ,
haec omnia ratio lenit ac miligat, nec unquam sinit, ipsum esse miserum. Moeret quidem
ac doloris sensu aflicitur, sed moeror ille, doloris ille sensus non pellit beatitudinem ,
sed ipsius conslantia forlisque animus impediunt, quominus succumbat. Si res familiaris
eliam ad necessaria desit, non lamentatur, nec supplex aliorum hominum auxilium do-
nave invocat mendicus, cum a sapientis dignitate hoc sit alienum; sed sapientiae sub-
sidio utitur, et, ex hac eäque solä, quaestu facto, inopiam pellit (48). Vitam agit

bea-

(45) Diog. Laert, Lib.X, g. 126, ı3r, 132, Cic, Tusc. Q. Lib, II. c, 20, 4g:

(46) Cic, Tusc, Q. Lib. V, c.33, 94. (47) Diog. Laört, Lib, X. $. 120, 144.
(48) 1. LS, 199, 121.

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 101

beatam, si vel, oculorum 'lumine ‘orbatus, in atrae noctis perpetuo versetur tenebris;

imo, si vel gravissima morborum turba cum ingenti' dolorum vi in ipsum irruat, quielus
est ejusque- vehementiam ridet (49). Quae ab hominibus vel odii vel invidiae vel 'com-
temtüs causä ipsi inferuntur damna, infra se putat nec quidquam curat; felix manet
etiamsi torqueatur; si uratur sapiens, si crucietur, non modo fert, non modo non stıc-
cumbit, sed in Phalaridis tauro si sit, dicet: guam suave est hoc, quam hoc non
euro! (50). Ita sapiens contra fortunam munitus ‘ac torroboratus, a stalu suo non
facile dejieitur, et quiete sine metu aetatem degit. Possit tamen fieri, ut tot tantaeque
sint, quae ipsi accidant, calamitates, ut ferri prorsus nequeant; tum sapiens fugit et
una cum vitä calamitatibus:liberatur ; non dubitat, si ita melius sit, migrare de vitä.
Ita semper, quidquid accidat, vivit beatus, et, cum neque fortunae vim neque mor-
tem metuat, nec horreat numen supremum, nullum est Feen quo non plus habeat
voluptatis quam doloris (51).

Quae hac $ vidimus, probo viro digna omnia sunt; ferre calamitates, ridere fortu-

nam, generosae et fortis indolis homini omnino congruit; sibi manus inferre vitamque,

si ista molesta sit, fugere, iis temporibus virtuti magis quam vilio ducebatur,. Unum

tamen quoddam vidimus, quod nullo tempore, nullä in gente, nec apud ullum hominem
possit laudari ; imo ne fieri quidem, quoniam naturae humanae e diametro sit opposi-
tum ; hoc nempe,, in acutissimis doloribus, in igne si torqueatur, sapientem dielurum,
quam suave est hoc, quam hoc non curo! Summa enim, quae homini contingit forti-
tudo, non haec est, ut naturam suam inyertat, ut, quod ipsi insit, exstirpet et evellat;
hoc si vel quis vellet, ne fieri quidem potest, nisi quando homo homo esse desinat,

Hoc unum potest, hoc unum humanum est, ut non ‚succumbat dolori, ut- ferat calami-
tates; ut iis delectetur, absurdum est.

8.8,
Sapientis amor et amicilia,

Sed agendum etiam de sapientis in homines animo, ut innotescat, quonam studio du-
calur in vitä et usu aliorum, qua in re summa versatur humanae naturae dignitas.

Cum sequatur sapiens principium suum: quiete vivere absque muneribus ae labore,
sponte videret quisque, eliamsi ne verbo quidem in totä philosophiä Epicuri hac de re

diceretur, non posse eum magno duci hominum amore : amor enim aliis vult benefa-

CEa
(Ag)1.1. $.ırg. Plutarchus, Non posse, etc, c. 3.
(50) Diog. Laert. Lib. X. $. 177, 118° Cic, Tusc, Q. Lib. II. c. 7, ı%
(5:1) Cic Tusc, Q, Lib, V. co. 4ı, ı1g, De finibus, Lib.l, c, 19, 62,

102 L.'%& BB MEYBOEM,

vere , gravissima quaeque pro amico pali, nullä 'sui ratione habit&, si ita melius sit
amico, Amor est studium, quo ad opera, ad labores quoseumque ineitatur homo, quod-
que adeo quietis otiique studio imprimis est contrarium, nec in Epicureum cadit philo-
sophum sive sapientem,. Quae cum ex superioribus facile ducantur, possimus in his sub-
sistere, verum plura etiam sunt et ab ipso Epicuro et a sequacibus ejus explicata, quae
ad nostrum argumentum perlinent, quaeque adeo sunt lustranda, quo intelligamus, ea,
quae ex universä ralione sapientis effecimus, revera ex mente Epicuri inde eflici. Ab eo
amore, qui maximus est intensitate, incipientes, pergemus deinceps ad eas species, quae
valent magis extensitate,

Amor igitur, qui summä cum vi tolum animum arripit ommesque vires arlimi et cor-
poris intendit, est Dei amor, de quo vero, cum ne cogitayerit quidem Epicurus nec vel
verbo monuerit, non dieendum est. Sequitur amor domesticus, qui maritum inter et
uxorem obtinet. Ut in nullo antiquorum philosophorum sapiente, ita neque in Epicuri
hic amor invenitur. Ducit sapiens uxorem liberorum procreandorum: gratiä, idque lege
polius aut consueludine adactus, quam quia ipse malrimonium admodum appetit. Sin
vitae rebus minus videalur convenire, non dueit, aversumque inde animum ostendit (52).
Matrimonium igitur sapienti est pactum quoddam civile, eivitatis suslinendae causä in-
stitutum; non est vitae arclissima conjunetio, non omnium bonorum ac malorum con-
sorlium , neque animorum forlissimum vinculum , nec schola optima ae seminarium vir-
tutis. Amor in eo non regnat: feminas amare infra sapienlis dignitate habebatur, quod
et diserte docebat Epicurus: non amaturum sapientem (55).

Amicitiam vero non rejieit, sed omnium rerum, quas ad beate vivendum sapientia
comparaverit, nil esse hac majus, nil uberius, nil jucundius existiimat (54). Constat
amieilia voluptatum consortio, neque sine eä firmam et :perpeluam jucunditatem vitae
tenere possumus, Colitur igitur usüs gratiä, cum in mediocribus opibus securitatem me-
tüsque vacuilatem pariat, cumque eadem sententia confirmaverit animum, ne quid aut
sempiternum aut diuturnum timeret malum, quae perspexit, in hoc ipso vilae spatio
amiciliae praesidium esse firmisimum (55). Quo praesidio ut munialur sapiens, ipse
primus alterum colit et beneficiis suis ad amicitiam allicit; dein, ne foedus factum aeque
cito pereat et dissolyatur, amicos prouti semet ipsum diligit, grato erga eos affectus
est animo, sive praesentes sint sive absentes; imo, si ila opus sit, pro amico mori non
recusat (56).

Alia, et extensilale suä major, amoris species est patriae sive rei publicae amor, qui

ver-

(52) Diog. Laört. Lib. X, $. ırg. (53) 1.1. g 118

(54) Cicero), de Finibus, Lib, I. c 20, 65, Diog, Laert, Lib. X. $, 148.

(55) Diog, Laört, Lib. X. $. 120, 148. Cie, de finibus, Lib, I, c, 20,65, 67, 68.

( 56) Cic. de finibus, Lib. I. c» 20, 67. Diog, Laört, Lib, X. $. 118, tar.

COMMENTAIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 103

versatur in gubernandis emendandisque' eivitatibus. eivibusque instituendis, qualem vidi-
mus in Pythagora, Socrate, Platone, Aristotele. Hic amor, qui in omnibus anteriori-
bus, imo in totä fere antiquitate, character est regnans, ab Epieureo philosopho est alie-
nus. 'Odit hie munerum funetionem, olium amat, neque adeo ad rempublicam acce-
dit (57).

Extensitate maximus denique est amor totius generis humani, quem vero nemo .anti-
quorum ne cogitando quidem assecutus est.

Si ex hisce efhieiamus, qualis sit amor, quo sapiens ducatur, invenimus, veri nominis
amorem ei non esse omnino, sed amiciliae quandam speciem, utilitati innixum foedus.
Amplectitur vero hoc neque mulieres neque patriam nec genus humanum , sed eos solos,
quibuscum sapiens possit voluptatum consortium habere, qui voluptatem ponunt in iisdem,
in quibus sapiens, verbo sapiens Epicureus non curat nis; Epicureos, ejusdem scholae
sectatores,

$. 9.
Ejusdem vita.

Quae ad vitam sapienlis pertinent, pleraque explicuimus. Sunt tamen nonnulla ad-
denda de variis rerum conjunctis, in quibus versetur, et de totius vitae harmoniä , qua
gaudeat, ut et de hujus vitae consequendae subsidiis.

Breyiter nonnulla proverbiorum ratione et gnomice ab Epicuro sapienti tribuuntur ,
quae in singulis observet. Ita in epistolis suis, ubi ceteri scribebant: xalpsw, ipse sem-
per: el mpärrew et: 'nmoudalus Av &pierov, quo indicaret, sapientis esse, ut in omnibus
rebus rationem et reclam agendi viam spectet (58). Amabit autem rus, ibique aetatem
deget; scholam aperiet, ubi diseipulis haud ita multis tradat dogmata certa, nulli dubio
‚ indulgens. (59). Seripta quoque relinquet, eaque recitabit, si rogatussit, coram mul-
titudine, non in Graeciae celebritate, nec feret aegre, si alter ipso habeatur sapien-
tior. (60). Tyranno , si ita opportunum sit, serviet; ipse vero numquam tyrannico
modo versabitur, sed, milis erga servos, nullo cruciatu eos afficiet. probo cuique ve-
niam largiens (61). Ex iis autem, unde voluptas pereipitur, majorem sapiens percipit,
quam vulgus (62).

Sunt haec confusa et varii argumenti aphorismata, sine ordine fere prolata, quibus

nullamı adjieimus explicationem, cum nil contineant, nisi singulos quosdam ejus, quam
in

(57) Diog. Laert, Lib.X, $, ııg ; (58) Diog. La£rt. Lib, X, 9. 14
(59) 1.1. 9. 120, sq (So) I. 1. $.ır1g, sar,
(s)1LL$ 118, ı2r, (62) 1.1. 118, ı20

104 L. SP. MEYBOOM,

in sapienle agnovimus, indolis effectus. Ostendunt enim haec. omnia, sapientem eo ten-
dere , ut nec ipse molestiam habeat ullam, nec praebeat alteri, ut vitam degat facilem,
in contemplatione versantem. ’

Et nunc omnia sumus contemplali, quae ad indolem sapientis ejusque vilam perli-
nent; quae cum habeat omnia, semper est idem, sibi similis, in somno haud alius,
quam vigilans, Ea enim, quae ad beate vivendum cum ratione perlinent, secum et
cum amicis interdiu nocluque semper meditatur, nec umquam, sive. vigilet sive dormiat,
perturbalione ullä tenetur; verum ut Deus inter homines vivit, in immortalibus bonis,
nil habens commune cum mortalibus animantibus (65).

$. 10.
Sapient! quaenam eruditio.

Et nune demum post reliqua omnia, in totius capitis fine, agimus de eo, a quo ip-
sum sapientis nomen ductum est, de ejus sapientiä, ordinem secuti, qui possit multis
videri salis ineptus. Ita maxime ex ipsius Epieuri mente agere videmur, quippe qui doc-
trnam et erudilionem tantum ut vitae beatae subsidium et instrumentum admiserit, quo
fit, ut cum, qualis illa vita sit, nobis innotuerit, nunc demum, quibus instrumentis
comparetur et atlingatur, sit exponendum.

Cum vitam omnem perlurbari videat errore et inscitiä, sapienliamque esse solam,
quae nos a libidinum impetu et a formidinum terrore vindicet, et ipsius fortunae modice
ferre doceat injurias, et omnes monstret vias, quae ad quietem et tranquillitatem ferant,
quid est, quod dubitet sapiens dicere, sapientiam esse propler voluptatem expeten-
dam (64). Ita in omnibus sibi constans, ad finem suum omnia refert, nec quidquam
curat, nisi quod ad hunc allingendum conferre possit, eruditionem dicens esse nullam,
nisi quae beatae vilae disciplinam adjuvet (65).

Philosophiae autem partes sunt tres, canonica sive dialectica, physica, elhica (66).
Dialecticam sapiens ut supervacaneam repudiat, cum nulla in eä sit nec ad melius vi-
vendum nec ad commodius disserendum vis; physici enim rerum consuelis nominibus
contenti esse debent, veritatis inveniundae instrumenta sunt sensus, anticipationes, eflfee-
tus (67). In physieis plurimum ponit. Si ita esset homo a naturä conslitulus, ul ne-
que corporum coelestium nec mortis nec morborum cogitalione et metu perlurbarelur,

na-

(63) Diog Lzert. Lib. X. $. r2r, 135, (64) Cic, de Finibus, Lib. 1. c. 14, 46.
(65) LI «a1, 71, (66) Diog. Laert. Lib. X, $. 29.
(67) Cic. de finibus, Lib, I, c. 19, 63. Diog, Laert, Lib, X. $.3r. Cf, hujus capitis $. 4.

COMMENTATIO and QUAESTLIONEM LITTERARIAM. 105

naturae indagatione'non indigeret; cum©wero; secus 'sit, summo 'eam optimus quisgiie
existimabit pretio, non,"quia subtilis seientia' sit ac difhcilis, sed. hanc tantum ob cau-
sam,'quod’ omnkım rerum'nos doceat naturam, qua cognilä , leyamur superstitione, li-
beramur mortis metu, non conturbamur‘ignoralione rerum, e'qua ipsä horribiles exsis-
tunt'saepe‘ formidines, ‘verbo e. physicis sapiens lucratur, ‘perturbationum 'vacuitatem et
certam 'probationem;, "nullä dubitatione labefactam; : quod (quomodo fiat, :liquet ex: iis,
quae'diximus, ubi de‘ Diis et’ animo humanos videbamus' (68): Ethicam ‘quo pretio aes-
timet''sapiens et qualem eam velit,, patet ex omnibus supra dictis de sapientis indole et
consilio, quippe quae ex ethicä illd sunt aut deducta aut excerpta.

Unum quoddam monendum : Epicurum‘hoe imprimis voluisse in sapiente suo: adesse,,
ul'ipsi'consentivet; ipsiusque, sententiam’ memoriter''teneret. Iterum iterumque id wurget,
et saepius'dieit, eo se consilio seripla sua edidisse, ut: universorum placitorum: memoria
facile teneretur ‘(69).’ Non est‘igitur Epicureus sapiens talis, qualis Platonis Philosophus,
qui bonum, 'verum, divinum, omne, quod est‘, siudet atlingere et invenire, sed qui
ea omnia'jam se credat invenisse; non, qui libere suo modo progrediatur, sed qui cer-
tis-fixisque oet 'opinionibus et formis inhaerens , has teneat mordaciter, nec umquam ab
äis recedat.

Praeter physieam.et.ethicam nullam sapiens curat doctrinam , sed omnem fugit. Neque
poesi' operam dat nee eloquentiä est eruditus;" sed poemala recitat, de musicä et, poe-
ticälipse 'solus reete verba-facit, id: est: ipse solus probe inlelligit et demonstrat, quam
parvi'illa'sint pretii ac utilitatis. . Ea:quoque,, quae sunt notissima, lippis et tonsoribus
cognita, facile se nescire fatelur: cujus a partibus steterit Hector, quales sint vel primi
notissimi illius'poetae versus, ignorare haud,ipsum' pudet (70). ‘Omnia itaque ad finem
suum, quietem, referens, sapiens vero indagando non laborat, sed sensibus habet fidem,
nec :naluram: inquirit-rerum ‚. nisi quatenus, opus est, ut Deorum, mortis dolorisque metı
liberetur , ‘placideque possit' vivere; reliqua plane, -omittit nec quidquam sapere praeteı
haec' eurat nec cupit.

8. 8.

Ex dietis eolligitur, 'quaenam sıt perfecti sapientis apud Epicureos
) ' descriptio. De eo Judicium.

Si quae vidimus breviter colligantur, BERN Epicurei imago haee est.
To-

(681 CF. Cic. de finibus), Lib.I. c, 19,63. Diog. Laert, Lib. X, $. 85. Plutarchus “Non posse etc, c.8.
Conferantur et hujus capitis 6$.3, 4.
(69) Diog. Lzert. Lib. X. 6.55, "85,116, us
(70) Diog. Laert, Lib, X. $ 6, 118, var. Pluraiehns, non posse etc «12,
(0)

106 LS Po MEYBOOM,

Tota ejus vita eo tendit, ut aetatem degat beatus, procul ab omni perturbatione, ab
omni melu et negolio, placidus ac tranquillus, contemplatione gaudens; cujus- vitae
perfectum exemplar cernit in Diis, quibus 'esbiigitur eatenus similis. Subsidio ad talem
vitam sibi comparandam ulitur philosophiä, quae constat physieis et ethicis, nullä prae-
terea additä scientiä nee doctrinä. Physieca ipsum docent, Deos esse nec creatores mundi
nec gubernatores, nec quidquam his cum hominibus esse commune ; animum esse mor-
talem, post mortem sensum nullum ; sensus autem veri judices, quo fit, ut ipsius animus
liberetur superstitione et metu, vita omni perturbationum aestuatione futurique temporis
cogitatione et desiderio; inde quoque lucratur, ut ne in veri disquisitione habeat labo-
res, sensus in omnibus seculus. Eihica beate vivi non posse clamat, nisi cum virtute
vivatur, adeoque vivit sapiens temperanter, fortiter, juste, prudenter, ut ad beatitudi»
nem perveniat ; nec lamen sola virtus suficit, verum exlernae quoque requiruntur opes,
voluptates, fortunae dona, quibus ila sapiens ulitur, ut moderatus esse numquam desinat,
prudenter ea semper eligat, e quibus aut non sequatur dolor aut major quaedam volup-
tas. Defortunae cladibus haud indignatur, sed fortiter fert dolorem, gravissimum etiam,
morbos, omnia denique, quae gravissima possint homini evenire; sin vero talia sint,
ut ab homine ferri nequeant, e vilä decedere non dubitat, sed mala fugit una cum vitä.
Amore neque Deum nec uxorem nec genus humanum amplectitur, 'ejusdem sectae asse-
clas colit ut amicos, pacto quodam de felieitate inito, quo alter alteri prosit. Scholam
instituit, ubi ab omni, quod infirmum sit et dubitationi obnoxium, alienus, firma stabi-
liaque dogmata audacter tradat diseipulis; verbo, quaecumque agit, omnia submittit bea-
titudini, in omnibus hane quaerit. ,

Hic sapiens ex mente Epicuri. Postea vero alio quodam modo haec descriptio est mu-
lata et mulilata, ita, ut alii in Epicurum, scholae principem , hanc conferrent dignita-
tem, et in eo perfectum sapientem cernerent (71); alii, vocis sono decepti, eandem
sapienti tribuerent indolem ac rationem, quam Cyrenaicis fuisse vidimus (72).

Sed servata est etiam ipsius Epicuri brevis descriptio sapienlis, quam hoc loco liceat
laudare (75). « Quis est melior eo, qui de Diis sancte opinalur, nec umquam mortem
« metuit et finem naturae recte aestimat, quique terminum bonorum ita definit, ut sit
« facilis et ad implendum parabilis. Malorum vero ita, ut mala sint aut diuturnitate bre-
« via, aut vi suä levia; qui dominam omnium, falum, ut a quibusdam inducitur, nun=
« liat non esse; sed quaedam nos a fortund, quaedam a nobis habere: riva vorl£eis elyaı

(71) Cujus rei exemplum videmus apud Ciceronem in Vellejo, qui ita de Epicuro agit, quasi Deus
sit. et fallere nescius. Praeterea multa sunt apud Diogenem Latrtium;l..l. loca, in quibus eädem fere
ralione agitur,

(72) Ita factum esse docet nos Seneca, Vita beata, c, 12; exemplum autem ejus rei videmns in Cicerone,

(73) Diog. Laört, Lib, X, $. 133.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 107

« kpelrrova ToD nal wen) beav önın Iokdfovros, ui mep) bavdrou dıamavrös ADIBus Exovros ,
«ua To Ts Dloews EMIAEAOYITREVOU TEAOG5 Kal TO av Tüv Ayabav mepze, ds korıv elcur-
U mAHpRToV TE nal eumepiorov, dimrmpfazvovrog" Td dE TÜV Karlv, Üs 4 Xpovous 4 mövoug Eye
« Boaxeis" TaV dE Eımmppevnv Ümd TIvav dssmoriv EISRYopeunv TEVT@V, EYYEAAOVTOG, al Elvar®
« ArrE TA ulv amd Tunng" made mar Yaavı”

Ad hanc sapientis dignitatem non omnis generis hominibus licet pervenire, sed iis, qui
et indole et corporis habitu ad id sunt apl. Non enim ex omni corporis constitutione
nec ex omni gente sapientem oriturum afirmabat Epicurus (74). Aetati vero omni con»
venit; et juvenis debet philosophari et senex: nemo enim aul aetatem non attingit, aut
aetatem excessit, ut ad animi sanilatem contendat ; neque arcentur mulieres nec servi (75).

Si judieium de eo ferre velimus, laudanda omnino est summa viri constantia et facul-
tatum harmonia, qua singula ad unum finem referuntur; quaque fit, ut totam quan-
dam imaginem nobis praebeat sapiens absolutam, nempe, quatenus ad illum, quem
sibi proponit , finem plane pervenit. Neque tamen negandum, finem illum , ad quem
tendit, esse minus homine dignum, Potest enim animi quies haberi quidem virtutis et
perfectionis sequela, non item prineipium et causa. Qui autem prouti Epicurus in eä
summum bonum ponit, eo osiendit, se omnia referre ad sui commodum et esse Orrzürdv.
Ex hoc principio quoque omnia, quae in Epicuri sapiente sunt notanda, vitia fluxerunt.
Hinc enim, cum ad rectam Dei patris noliönem pervenire non posset, Deos ad uum
quietis studium eonformavit: Hinc erudilionem omnem sprevit et amicitiam amoremque
parum dignä ralione proponit.

Est autem talis homo, qualis est sapiens Epieuri, innocuus quidem dicendus, sed idem
frigidus, virtute non nisi legali eäque negalivä praeditus; aliis parım aut nihil omnino
utilis; et, si civitalis aut humani generis rationem habeamus, non dubitamus, cum Ci-
cerone aflirmare, non posse umquam magis perniciosam inveniri ralionem, quam eam,
quae, a muneribus agendique studio hominesavertens, indolentiae eos tradat, doceatque,
nulli prospicere, nisi sibi.

(74) Diog, Laert. Lib, X. $. 117. (5)L1$.3, 10, 122.

108 MAI L.!S.P/ MEYBOOM,«“'tı

m | D

——

c AP UB« VIE

DE SAPIENTE CYNICO.
Naar

‚Nil admirari prope res est una, Numici,
Solaque , quae possit facere et seryare beatum,

Horat, Epist, Lib. I, ep. 6. v5 1, 2,
ISRRRR

Hujus capıtis fontes.

Alam et oppositam jam contemplaturi sumus ingenii humani ‚direclionem, eam, quae
nec otium nec voluptatem , sed virtutem et laborem appeteret, rejectis reliquis omuibus,
Qua in re triplex gradus est, quorum primum obsident Cyniei, qui sunt,omnium durissi-
mi, alterum stoiei antiquiores, recentiores ultimum. De Cynieis hoc‘ capite agimus, qua
in re fontibus usi sumus variis: Diogenis Laertii libro sexto, Czcerone passim, Plutar-
cho, Arrianz dissertationibus Epicteteis , Juden? orationibus, Zucian? dialogis. Contu-
limus dissertationem de Cratete Cynico auctore N. Posthumo et Gedieke, M. T. Cicero-
nis historiam philosophiae, Loca denique quaedam,, hine illine ‚collata.

8.2.
Sapientis de Düs cogitandi ratio. Ejusdem pietas.

Ante omnia primo loco de Deorum notionibus in sapiente videmus, quoniam, ut mox
patebit, in his totius vitae prineipium situm est.

Deos igitur Antisthenes populares dixit esse multos, naturalem unum: nee igilur cum
vulgo consentiens multos illos coluit, sed unum tantum naturalem agnovit et cultu pro-
secutus est (1). Huic Deo sunt omnia , omniaque ab ipso hominibus tributa , vita , vi-
vendi ratio et potestas (2). Idem vero ubique adest omnesque hominum adspieit actio-

nes;

(1) Cic, N D, Lib, I. c, 13, (2) Diog, Laert. Lib, VI. 8, 44.

GOMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 109

nes; infestus 'improbis, probis viris est amicus, non is, qui externum religiosum ob-
servant cultum, quive sunt'mysteriis iniliati ; sed iis potius, qui factis suis de genere
humano bene sunt meriti (3). -Externis rebus Deus non indiget: est plane sibi. suffi-
ciens, nullä re caret; omnia ipsi sunt, inque eä re summa ipsius sita est majestas (4).

In hune Deum et in se sapiens ante omnia oculos convertit (5). Hunc Deum colit
pie et religiose: externum cultum non admodum magni esse ratus, parum curat tem-
pla, altaria, ornamenta, epulas luxuriosas, si hisce operam dare impediatur; sed, nt
pura sint omnia, potius studet ; placat Deum sanctis virtutibus, recte de eo opinatur,
änimo ipso Deum colit, mentem ipsam. cogitationibus ei consecrans (6). Ita cum sit
äffectus, nupquam indignatur iis, quae.a summo numine tribuuntur hominibus; si
pluviam dent, ipsi bene est, nec cupit calorem; si calorem, non cupit frigus; omnia
aequo 'animo fert, omnia habet bona, pure rois av äv Epyois Juoxepaiver (7). Vitae
quoque fata, ut a Deo immissa , grato animo accipit, prouti de Diogene proditum est‘,
qui, cum Corinihum venisset‘, hanc urbem relinquere noluerit; certe enim sibi'habuisse
persuasum, Deum sui curam gerere, adeoque se non casu quodam aut fortuito venisse
Corinthum , sed missum a Deo (8). Denique vitam suam totam ita instituit, ut omnia
agat tanquam summi Jovis minister, &s ob xowod marpös Umnperys rov Aids (9).

Est igitur sapiens omnino vir pius, qui de Deo bene opinatur eique plane se tradit,
Quod cum ita sit, non potest non cum illo esse conjunctissimus : est‘ Deo 'gratus, ami-
cus, sceptro et diademate ab ipso dignus judieatus. Sed plus etiam: :Deo perfecto
similis est, perfecti illius imago, deoü eixav (10). Cum igitur Deo sint omnia, eadem
quogqne sunt sapienti; sunt enim sapientes Diis amiei, Diis autem omnia sunt, et amicis
omnia communia; ergo omnia sapientum, märz ray dshy" nal xolva TA Tüv Dikay! zul
Dlroı ns dei ol Ayaddı (11). Cum Deus nullä re egeat, sapiens, ei similis, sindiget
minimis ; Geüv iv dıov', wudevds delobai' Tüv DE Herz ömoiav , To örıyav: palm (12).
Deus vero etiam ipsi sapienti exemplar est, quod' sequatur et imitelur. perfectissimum;
“ sapiens idem hominibus. Est enim 'missus a’ jove nuntius ad homines, qui .de.bonis et
fnalis eos edoceat, quique sit iisdem imago perfecta „qua imitandä et inspiciendä ad
imeliora veniant (15).
Fi-
(3) Diog. Laert. Lib, VI, $ 37 „72. Julianus Orat, vo. Pp- 238. Cic. N, D, Lib, IIL, c. 34.

(4) Diog. Laert, Lib. VI. $. 105.. (5) Julianus Orat. VO. pP» 225

(6) Diog. Laert, Lib. VI, 8.64. Julian, Orat, VI. pag. 199-

(7) Lucianus in Cynico, Cf. Gedicke 1.1, pag. 241.

(8) Julian. Orat. VIL pag. aı2., _ (g) Epictetus ap. Arrianum Dissert, I. 22.
(10) Diog, Laert. Lib. VI. 9. 5r. 72. Epictetus ap. Arrian, Dissert, IV. 8,

(11) Diog. Laert, Lib. VI. $. 72. Plutarchus,, Non posse etc. Cap. 22.

(ta) Diog, Laert, 1 $ 105 (13) Epiet. ad, Arvian. Il, 1,

110 L'S.P.'MEYBOOM,

Finis’igitur sapienti ultimus est, Der ‚similitudo, posita. in, eo ‚.quod virtutem seqna-
tur, sine ullä rerum externarum aeslimatione, quodque ‚hominum se praebeat insti-
tutorem.

8 3.
Sapiens virtutis studiosus, _

Singula capita paullo amplius explicaturis, primum ostendendum est, quid in vitä
Deorum simili summum: sapienti sit bonum, unde deinceps, qualis sit ejus indoles,
dueatur.

Bonorum finis.igitur sapienti est : vivere secundum vir/ufem. Haec enim est, quae
hominem reddat immortalem,.Deo similem (14). Virtus quoque vilam reddit beatam,
nec ullum est temporis punelum, quo haec non prosil; in eä diviliae sunt stabiles ,
viatica, quae cum naufrago simul enatant, arma, quac tolli non possunt; moenia in
animis exstructa , Qquae capi nequeunt, murus lutissimus, qui nec deeidit nec proditur ;
virtus denique eflieit, ut homini contingat, quod ipsi est beatissimum, felicem mo-
ri (15). Omnia haec referuntur ad beatitudinem vitaeque felicitatem, unde patet, etsi
videantur Cynici virtutem appetere propter se unice, tamen sub hac proponendi ratione
latere studium beatitudinis, et hujus causä appetere ipsos virtutem, ut adeo dici possit „
philosophiae Cynicae finem esse vivere beate, beate autem secundum virtulis naturam ,
non secundum hominum opiniones (16). Ita cum cogitet sapiens, hominum opiniones
negligit; quae habentur bona et mala non curat, neque divitias sectatur, neque ea,
quae laudant homines; ne leges quidem ipsas agnoscit vitae normam et regulam; unice
studet virtutir secundum virtutem vivit, prudenter, juste, cum veritate; omnia perfert,
praeter solum peccatum, cui nunquam est obnoxius. Quae virtutis sunt, eorum nil ipsi
peregrinum , nil, quod non efficere possil; prava omnia aliena habet ac peregrina (17).
Virtus autem posita est in labore, in operibus, actionibus secundum id, quod bonum
est, sive, quod eodem redit, secundum naturam. Natura enim , quid bonum sit, docet.
Nec tamen hoc ita intelligendum, quasi in singulis quibusdam actionibus factisve prae-
stantia sapientis cernalur, sive bona sit mens ipsius, sive minus: hoc non vult, id dieit,
non suflicere, ut quis dicat, sentiat bona, sed opus esse eliam, ut eadem agat; cete-

TO-

(14) Diog. Laert, L. VI. $. 5. 104,

(15) Diog. Laert, Lib. 1.1. $.5, 6, ı2, 13. Julian, Orat, VI p. 109.
(16) Julian. 1. 1. pag. 193.

(19) Diog, Laer, L 1. S. 11, 12, 83, 105, Julian. Orat, VI, pag. 199.

COMMENTATIO An QUAESTIONEM-LITTERARIAM. Il

roquin enim esse citharae- similem, quae nil audiat nee, sentiat. Agere studet sapiens
secundum virtutem: hoc solum bonum , reliqua indifferentia; hoc solum sufhcit ad
vitam beatam, nec quidquam indiget , nisi, Socratis viribus (18).

Quae hac $ reperimus, cum praecedentibus omnino congruunt. Sapiens studet beati-
tudini', quae posita est in Deorum, similitudine, cujusque primarium. quoddam sive ini-
tium est, ‘/ut semper 'convenienter 'virtuti agat et: vivat,, nil curans, nisi hanc solam:
« hooger gestemd en van'stouteren geest (dan Epicurus) ,.neemt hij, in edele wraak-
« zucht tegen zijn levenslot, het besluit, rusteloos het goede na te jagen, verhard tegen

« de gevolgen (19).
$ 4
Mil curat praeter virtutem.

Socratis illud dietum: nil indigere divinum esse ; hominis autem optimi, pauca tanlum
desiderare, ad litteram acceperat Antisthenes, vir indole durus ac ferox, 'neque adeo,
ut elarus ille philosophus, humanum pinzit sapientem suum, sed. durum, ut erat ipse,
omnia externa, egregia etiam, respuentem; virtutem dixit nec verbis multis indigere,
nec disciplinis; tantum Socratis viribus, adeoque vires tantum exercuit, diseiplinas,
vitae commoda omnia contemsit (20).

Exereitalione sapienti omnino opus esse praedicabat ; nil enim fieri in vilä absque exer-
eitio; hoc vero omnia superare, In artibus quoque mechanicis aliisque opificiis ex
consueludine operis non minimam operandi celeritatem consequi, tantoque artifices et
musicos inter se distare intervallo, quanto majori studio et labore versati fuissent. Non
igitur frustra laboraturos fuisse, si eandem illam operam ad''animum »transtulissent ;
animum igitur exercet sapiens, sed corpus'una cum eo; duplicem enim hanc esse exerci-
talionem, alteram sine alter& imperfectam (2r').

Est autem animus exercitandus haud disciplinis, quae ad colendam virtutem nil faciant.
Negligit sapiens ac rejicit musicam , geometriam, astrologiam, 'ceteras artes ; philoso-
phiae partem rationalem habet supervacaneam, nee in 'physicis laborat; 'elhicam ıunam
eamque solam agnoscens necessariam, quae doceat, secum- colloqui , vitam'suam 'se-

cundum virtutem instituere (22).
Duo

(18) Diog. Laert, 1.1, 8.2, ı1, 55, 64. Julian, Orat, VII. pag, 225.
(tg) Ita vir doctissimus H, J. Nassau I, I, pag. 96. er
(20) Diog,. Laert. . 1, &. ır. (a1) 1. 1, 70, 71.
(a2) Diog. Laert, ,. 1, $.6, 73, 103.

r12 e AAASTLEISIEP.OIMBEIY BIO 0. WTA"

310’ sunt 'capita "primaria) ethices hujusce, '&radsizeti&urzezel&,oquae ambo Cyniei
sapientis notae sunt characteristicae, et in quibus ipsius virtutis «natura positä. est,

Affecetionibus igitur sapiens prorsus est liber, cum habeat eas futiles, contra 'naturam,
infelicitatis effeetrices; fugit adeo invidiam , quae consumat'invidos, sicut ferrum rubigo.
Ne misericordiam quidem admitlit, "eumque loporteat,,pro>fuulibus laboribus maturales
eligentes, vivere bealos;“eos, qui infelices' 'sint, 'summä dementiä id. esse ‚putat, nec
adeo miserelur miseros,, sed ridet, ‘contemnit slüultos; omiues'omnino, cupidilales radiei-
tus cupit evertere; eandem persequitur vitam , quam Hereules, liberam , -nullä 're impe-
ditam. Libertati autem in animi eupiditate locus nullus est, sed, prouli dominis servi ,
sie mali serviunt cupiditalibus, Has vero aggreditur sapiens, et, quod Herculem olim
poetae narrant monstra illa immania hominum ac ferarum virlute subegisse , orbemque
terrarum purgasse, idem quoque de sapiente dicendum est, qui adversus iracundiam et
invidiam et avariliam et libidinem celeraque animi humani monstra et flagitia alterum
se gerit Herceulem , easque omnes penitus mentibus eximit (25).

Sapiens igitur est &ma045 » adeoque eliam äyrzpxys; mil enim miratur, nil cupit, nul-
lam'in se admittit fortunam‘, eum hujus donis nullum tribuat pretium., Dei amicus,
omnia’sua exislimat,, nec ullä re eget:seque ‚contenlus est, ad omnem forlunam pa-
ratus (24).

Divitias , gloriam, nobililatem contemnit ; ne veritatem, seclatur , nullä gloriae ha-
bitä ratione; dicit enim eam mollitiae ornamentum,, eujus. privatio bonum sit labori
simile (25). 'Nobilitatem et divilias' ridet, divitem enim indoctum ovem esse aureo
vellere indutum (26).

Cibis'utitur simplieibus et-modieis , fugit copiosiorem ; tantum unice appetens, ut sine
servitudine vitam possit sustenlare; ita enim opinatur; ‚yitam ‚hominibus a Diis datam
esse facilem , quae oceulletur, ab, iis, qui quaerant unguenta, mellita, ceteraque his
similia (27). Voluptates ‚et. venereas et omnino omnes ut pestem fugit; insaniä PO-
tius, quam voluptate se aflici velle fatetur,. nec etiam eä carere difficile habet. Contra,
jucundum quoque id esse, modo simus assueli , vitamque ‚eflieere rege beatiorem: is
enim , cui-voluptates nullae sunt, fortunä regem ipsum Persarum ‚superat ; illi nil deöst,
huie nil salis-erit/unguam; ille voluplales non desiderat , quibus nunguam hie salia-
tur; ille desideria sua faeile implet, hie sua nullo modo consequi potest (23).

At.
(23) Diog. Laert, 1.1, $.5, 66, 71. Cf. Lucian. ap. Gedicke 1. I. pag, 239. Apulejum ap, eundem,
Pag. 247.
(24) Diog, Laert. 1. I. 6. ıı, 63, 105. R he
(35)1.1. $.ır, 72, 83 (236) 1L1. $. 47, 72, 105. y ang y

(27)1. 1. $.44, 105. Julian, Orat. VI, pag. 193. Orat. VII. pag. 225.
(33) Diog. Laert, Lib, VI, 9.2, 71, Cic, Tusc. Q. Lib. V. c. 32, 92. Julian. Orat VII. EL

COMMENTATIO and QUAESTIONEM LITTERARIAM. 113.

" Atque haec omnia non modo dieit, non modo docet; vitäm totam convenienter iis
instituit : semper vivit laboriosus ; lectu non indiget, sed humi cumbit; cibis ulitur non
multis nee variis, sed aquam bibit, et iis vescitur, quae tempus dederit; non tunicam
gerit, sed pallio solo eoque duplicato amietus obambulat ; nullam domum habet certam,
non aurum, non argenium, nec rem familiarem; baculus et pera ipsi sunt pro. omni
supellectili; barbam gerit et comam promissam (29). Ita ferociter et inhumane, absque
omni rerum externarum usu vivens, vilae commeda omnia respuit, solam virtutem se-
culus, eamque in nil indigendo positam. Quod cum nimis durum sit et ab humanä
naturä jam abhorrens, durius etiam agebant Cyniei, omnem verecundiam , omnem pu-
dorem mittentes; humanis carnibus, si ita res ferebat, non dubitabant vesci, quaeque
per se turpia non essent, ea omnia palam agebant, et quae ad Cererem, et quae ad
Venerem pertinerent (30). Qua de re ita Cicero: «nee vero audiendi sunt Cynici,
« aut si qui fuere Stoici paene Cyniei, qui reprehendunt et irrident, quod ea, quae re
« turpia non sint, verbis flagitiosa ducamus; illa autem, quae furpia sint, nominibus
« appellemus suis. Latrocinari, fraudare, adulterare re turpe est, sed dicitur non ob-
« scoene ; liberis dare operam, re honestum est, nomine obscoenum; pluraque in eam
« sententiam ab iisdem contra verecundiam disputantur: nos autem naturam sequamur,
« et ab omni, quod abhorret oculorum auriumque approbatione , fugiamus; status, in-
« cessus , sessio, accubitio, vultus, oculi, manuum motus teneant illud decorum (31ı)”.

Sapiens hominum institutor.

Cum indoles sapientis nobis innotuerit, videamus, quomodo ea se palefaciat, quae
quaestio agit de ejus amore.

Cum eä, qualem descripsimus, indole sit sapiens, nil libertati et virtuti anteponens,
mundi se dicit civem, nulli neque uxori neque patriae adjunetum, talem, qualis fue-
rat Hercules (32). Omnes ipsius amores e virlute nascuntur; virtute qui sunt praediti,
ii amiei, ii digai, qui amentur, ii pluris faciendi, quam propinqui. Sapienti adeo sa-
piens amicus est, estque hoc amicitiae genus sanetum; non hoc volunt, ut sibi invicem
lenes sint vel dulces: ulilitatem spectant eam, quae ex provehendä virlute nascitur;

al»

(29) Diog. Laert, 1. 1. 8. ı3. Lucianus ap. Gedicke, pag, 239, 240, air Epict. ap.‘ Arrian,
Dissert. 1V, 8
30) Diog. Laört. Lib. VI. $.6), 72, Lucianus ap. Gedicke, pag. 240.
(31) Cic. de Of, Lib. I, c. 35. 9. 5.
(32) Diog. Laert, 1. 1. 8.63, 71, Lucianus ap, Gedicke, pag. Bach
P

114 LU SP. MEYBOOM,

alter alterum ad virtutem incitat, edocet, monet, unde' fratrum fit, convictus concordiä
corroboratus, qui sit onmi muro fortior (55). Est.etiam tale amicitiae, vinculum ‚stabile
et immortale: fundamento enim innilitur: nass quae,, ubi semel parta est, numquam
perit nec amittr potest (34).

Ex iisdem , quam amieitia , prineipis illustratur eliam ‚sapientis de matrimonio cogi-
tandi ratio. Cum nil amet nisi virtutem, mulieres non amat omnes; est quidem mulie-
ribus eadem, quae viris, virlus, sed paucae tantum hanec sequuntur, longe plurimae ab
eä sunt aversae. In hoc inquirit sapiens, e! si quam repererit virtuti ‚studentem, hanc
amat, reliquas non item. Uxorem autem dueit, ut procreet lıberos ; sed libertatis studio
dueitur vehementiori, quam ut nupliarum vineulis se constringi patialur; cum formo-
sissimis quibusque eongreditur foeminis; nuptias nil esse existimat, sed mulieres oportere
esse communes; ita, ut quisque cuique coiret, ut illi persuasisset (55). Amor igitur
domesticus, ut ita dicere liceat, in sapientem non cadit, .altius evolat; nimis arctis
ipsi finibus domus eircumseribitur; latius se extendens , in majori studet agere et versari
eivitate. Totum genus humanum amore suo vult eomplecli, homines omnes habere li-
beros; viros, filios; filias, foeminas, Ad omnes ita accedit, omnes ita ipsi cordi sunt
atque curae, cujus consilii assequendi gratiä rejieit DPA ut liberi omnes communes
sint, omnes :omnibus aeque cari (56).

Tolum 'genus humanum amore cum prosequatur , neque urbis cujusdam moeniis
regionisve finibus domicilium suum eircumseribit, nec definit, sed mundi totius se dieit
civem; de omnibus, quotquot homines süunt,‘studet bene mereri, omnium cupit esse
liberator , sanator affeetionum , verbo veritatis et libertatis propheta (57). Familias ita-
que purgat, pacem restituit, sublatis litibus, Missum se: habet a Jove nuntium homi-
nibus de bonis et malis, qui ostendat, errare ipsos, naturam boni et mali quaerere,
ubi non est; ubi sit, non intelligere; ostendit adeo'et sese, et corpus suum et animum ,
ut videant omnes, vivendi rationem duram et asperam nec valetudini, nocere nee viribus.
En, inquit,' videte 'homines, vos beatitudinem et tranquillitatem non quaerere, ubi est;
ego vobis exemplar a Deo missus sum (53). Ad se igilur omnes allicere studet, quod
ut fieri possit, cum omnis generis hominibus versatur, bonis, malis, nec, ne eorum
consuetudine ipse malus fiat, timet; versari elenim medicum quoque cum aegrolis, nec
tamen febrieitare; cum omnuibus colloquitur, non de pecuniä, non de lucro, sed de
felicitate atque infelicitate (59).

kml“ Tanz an ak
(33) Diog. Laört, Lib. VI. $. 6, ı2, 105. Julian. Orat. VI. p. 199.
(34) Diog. Laert. 1.1. 8. 10, 105.
(35) Diog. Laert, Lib, VI. $. 11, 72. Epict, ap. Arrian, Dissert, III. 22.
(36) Epict. . 1, (37) Lucianus apud Gedicke , pag 239.
(38) Epiet, ap. Arrian, Dissert, II. 2%. IV. 8. Apulejus ap, Gedicke , pag. 247.
(39) Diog, Laert, Lib, VL 5,6. Epiel.l I

COMMENTA TIÖ %4n QUAESTIONEM LITTERARIAM. 15

Qui a virtute sunt alieni, his non assentitur, sed , cum praestare putet, in corvos quam
in assentatores incidere ‚eis xdpanas 4 -eis. niRaxas Zureceiv,.libere quemque reprehendit ,
non fictä quadam aut ineptä sedulitate ductus, sed amore, ut pater, ut frater. Ubi
de virtute res agilur, nullä tenetur imbecillitate, fortis est, indole imperatoriä, et, si
servus sit, tamen dominum suum /cogit, sibi obedire, ‘velut medicus aegrotos, Homini=
bus se imperare posse prae se fert, cujus fortitudinis insignia totä suä persond ostendit,
ut quisque, ipsum videns, regem suum aut dominum yidere putet (40).

8. 7.

Ex dictis efkcitur, guae sit sapientis Cynici deseriptio.
De eo judicium.

Totius hujus capitis disputationis summa verbo enuntiatur ita: sapiens Cynicus Deo
similis est. Cum igitur Deus nullä omnino re indigeat omnibusque prosit, idem sapiens
agit: externa omnia bona vitaeque commoda abjiciens, nil desiderat, iis modo utitur,,
quae ad vitam sustentandam necessario requiruntur. Unam sequitur virlutem , eamque
positam in veracitate et libertate, quas ita severe urget, ut et hümanos omnes affectus
et appelitus et doctrinam disciplinamque 'omnino omnem 'et verecündiam «cum Püdore
abjiciat et contemnat; vinculis se adstringi' hullis patilür, nee patriae' nee’ familiae nec
höneslalis 'nec matrimonii ; omnia "complectens, totum genus humanum ad eandem,
quam ipse habet, indolem ducere studet, idque agit heroicä ratione et feroci, se om-
nium exhibens regem et imperatorem (41).

Si quaeramus de hujus ideae ambitu , admittuntur ad eam et feminae et servi omnes-
que omnino cujuscumque generis homines,

In hoe igitur sapiente egregia permulta insunt :' eonsilium vitae sublime et homine quam
maxime dignum, virtutis amor fervidus ei summus, ideae multae egregiae, clarae, bene
explicatae. Sed prouti pleraque mortalium sese habent, hie quoque vitiis suis laborat.
Illud enim virtutis studium cum in nil indigendo et in omnium rerum libertate ponat,
ferox evadit et inhumanus, humanarum affectionum , benignitatis, clementiae, eruditio-
nis et doctrinae omnis contemtor, et, quod majus eliam est, superbus; nam ad eam se
praestantiam, quam in ideis suis fingit , ‘cum jam pervenisse pulet, omnibus se exhibet
exemplar perfectum, omnibus vult imperare,, ipse esse rex et imperator.

GAPUT

(40) Diog. Laert. Lib. VI. 830,74, 4. Suidas in vöce Diogenes. Epict: 1.1,
(41) Ch, Tennemann. Grundriss etc, edit. 4a, curä A, Wendt, $.a1g. pag. 99.
nz

116 ıL, S P. MEYBOOM,

CAPUT VII.

DE SAPIENTE STOICO,

Si fractus illabatar orbis.
. Impavidum ferient ruinae,

Horat, Carm. Lib, III. Od, 3. vs. 7, 3»

8. %

Fontes hujus capttis.

Post ea, quae vidimus, exponendum superest, qualis proponalur, sapiens Stoicorum ,
qui omnium est celebratissimus, .nisi forte Platonis philosophum excipias. De quo ut
rite agamus, distinguendum videlur inter antiquos et recenliores Stoicae scholae secta-
tores, adeoque duplici hoc caput constat disquisitione, quarum prior versalur in anti-
quorum sapiente delineando; posterior explicat, quomodo ab hoc diversus sit recentio-
rum sapiens.

Ad priorem partem fontibus usi sumus hisce : Clean!his hymno in Jovem, Diogenis
Laertii Libro VII, Cicerone, Plutarcho, Stobaer eclogis. Contulimus van Velzer
1. 1. pag. 152 — 161.

Ad posteriorem seculi sumus auctoritatem Senecae.

Ar
De antiquorum Stoicorum sapiente,

8. 2.

Quae Diis, quae homini natura.

Prouti in deseribendo Platonis philosopho initium fecimus ab eo, ut videremus de

animorum ante hanc vitam yil& ac naturä, sic a Deorum hominumque naturä explican-
da

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 117

dä nune incipimus, cum ex utriusque hujus comparatione illustrelur finis, quem sibi
Stoici proposuerunt.

Duo dicebant Stoici esse prineipia rerum, alterum paliens, agens allerum: quod pa-
tiatur, id esse materiam, 'quod agat, rationem ‚ animam in ipsä substantiä, Deum, ut
adeo mundus sit animal, sive materia mente divinä animata. Constat autem mundus ex
Diis et hominibus, iisque rebus , quae horum graliä condilae sunt; omnia enim nata esse
dicebant Deorum et hominum causä, quorum mundus communis quasi urbs sit alque
civitas (ı). Dü igitur et homines omnium, quae sunt , primarium occupant locum,
unum mundum una regentes, conjuncli inter se quasi eivili consociatione et civitate (2).
Sed magis eliam naturae similitudine , quae haud parya esse intelligetur, si utramque e
Stoicorum effatis colligamus.

Deus igitur Stoicis unus est, neque, prouti vulgus opinatur, multi agnoscuntur. Di-
cunlur quidem et Jupiter, et Venus, et Fatum, aliique plures , nominibus multis et va=
riis; neque male, modo teneatur, nil haec esse nisi nomina, uni eidemque naturae
divinae tributa pro variis ejus proprietalibus et operibus. Una -autem illa natura divina
neque corpus habet neque formam, nec habuit initium nec finem umquam habebit.
Prineipium est, vis quaedam vitalis, natura ignea , per res omnes perlingens, omniaque
vivificans ; ratio est perfecta, sapientissima, cujus ignoralio rerum aliena nalurae est,
cujusque in majestatem suslinendi muneris propter imbecillitatem diflicultas minime cadit;
quam nil omnino impedit, quae sapiens est in summä beatitudine. Talis cum sit, opifex
est omnium, quae sunt, omniumque pater; maleriam descripsit in quatuor elementa,
perque ea singula creayit et creat, ex omni maleriä eas gignens res, quae hujus mate-
riae naturae conveniant. Genita autem singula haud sibi relinquit, sed cuncta regit , ad-
ministrat. Mundo, iisque, quae in mundo sunt, prospicit eumque regit providentiä
suä, secundum rationem certam et immutabilem , i. e., secundum fatum, seriemque
connexam causarum. Rebus quoque prospicit humanis et universe majus habet et gra-
tius, prodesse omnibus, quam opes habere magnas (3).

Hujus animae divinae nostri animi partes sunt, ex eä sunt ayulsi et delibati, ejusque
aleo naturae participes. Hinc Cleanthes in _egregio suo ad Jovem hymno, ita Deum
alloquitur

Mag-

f (1) Diog. Laert. Lib. VII. $, 134, 138, 143. Cic, de fin, Lib. III, c, 19, 64, e. 20, 66.

(2) Cic. N.D. Lib, I. c,31, 78.

(3) Diog. Laeıt, Lib. VU. 9.52, 134 138, 142 sq. 147, 149 , 156, Cie, N, D, Lib. II, c. 25, 6%.
6.301,77.

118 L.ıS. PE MEYBOOM,

Magne ‚parens coeli, salve! te convenit omnes
Compellare Deum mortali stirpe creatos.

"Ex ooü yap yEvos Ernkv, 195 Alunua Auxdumes ouvov;
Nam tua progenies sumus, aequä voce Deorum

Soli dignati (4). if

Cum .adeo Deus sit natura ignea, ratio perfecta, idem quoque in homine cernilur
aliquatenus.s Hominum animus est wveüa® voepöv , depgov , est ignis, reclä ratione prae=
ditus, quae in eo regnat ac dominetur, imagines, appelilus et ratiocinaliones proferens,
Est in homine unoquoque daemon, cum Jove conspirans, universi gubernatoris volunta-
tem indicans, deluwv , 05 mäyrz mpdrreı near Tau Töu örou Yoixyrod Bovayaw (5). Cum-
que ratio in Deo et hominibus conspiret, adeoque eadem sit: eadem quoque ulrobique
veritas est, eadem lex, quae est recti praeceptio pravique depulsio, imo rationis prae-
stantiä et similitudine, pulcritudine cum naturä humanä conjunclä, 75 xaAS ru As
Disews EEeprypsivo, sapienliä, quae est rerum divinarum ac humanarum scientia , con-
tinetur Deorum et hominum communitas et societas inter ipgos (6).

Inter divinam igılur et humanam mentem satis magnam Stoiei cernebant similitudi-
nem, ita, ut ulraque sit ejusdem nalurae particeps, et eadem utrique sit praestantia.
Genere adeo similes, gradu differunt, qua in re non negligendum, hominum animos
Stoicis non videri immortales; Deus solus incorporeus est, hominum animi corpora sunt,
adeoque corruptioni obnoxii, etiamsi post mortem diu sunf permansuri, usque ad id
tempus, quo totus mundus incendio delebitur; eo usque omnium animos perduraturos
placuit Cleanthi; Chrysippo, solos sapientum (7).

8...3.
Quis sapienti vilae finis.

Huic, quam breviter descripsimus, hominum cum Deo similitudini, tanquam funda-
mento, innititur Stoicorum de vitae fine, sive summo bono praeceptum,

Quod

(4) Diog. Laert. Lib. VII. 9.875q. 143, 156. Cleanthes eis &% vs.4. Ch v. Velzen 1. 1. pag. 154.

(5) Diog. Laert. 1,1. 8. 67, 88, ı5g. Cic, Tusc. Q. Lib. I. c. 9, 19. Stobaeus, Ecloga phıysica ,
Lib. I, pag. 796. Cf. van Velzen |. 1. f

(6) Gc. N. D. Lib. II, c 31, 79 DeOficis, Lib.I, c,43, 153. V. Velzen, pag. 154. et loca ibi
laudata,

(7) Diog. Laert, Lib. VIL 8.156 sqg. Cic. N, D. Lib. III c. ı4. Tusc. Q. Lib. I. c, 31. Numenius
ap. Eusebium, Praep. Ev. XY. 20. Tertullianus de animo, cap, 54. Cf, Gedicke, pag, 300 sq.

COMMENTATIO and QUAESTIONEM LITTERARIAM. 119

Quod Julianum de Cynismo omnique philosophid testatum vidimus, finem ultimum
esse bealitudinem, id apud Stoicos revera ita fuisse videtur; omni enim animanli a
naturä hane dicunt inditam esse legem, ut se tueatur ac sit beatum ; 'Principium igitur
duci a se diligendo et omnes virlutes finem habere beatitudinem. Beatitudo autem ipsis
posita est in vilä naturae conveniente, unde sequitur, homini extremum esse, convenien-
ter naturae vivere (8). Quod praeceptum enuntiabant, variis usi formulis; ita Zeno
dicebat: r&ros Earı rd Emeodaı Öeors , finem esse sequi Deos, vel rd öworoyourkvws Ev,
secundum rationem vivere, vel denique rd öporoyourtvms A Dias Efv, Örep Lori zur
&peryv Cav, eonvenienter nalurae vivere, quod est idem ac vivere secundum virtutem,
ad quam dueit natura (9). Cleanthes commendabat, vivendum esse secundum natu-
ram, quam intelligebat universam totius mundi naturam, ryy xowäv pdyyv (10). Secus

“ quodammodo Chrysippus, qui praecipiebat, xar’ Zureıplav röv Pürsı sur ßamdvrav ev,
vivere, scientiam adhibentem earum rerum, quae nalurä eveniant , eligentem, quae
secundum naluram,, et, si quae contra hanc sint, rejieientem ; naturam autem dieit
et universe omnem et humanam , ryy re xowiy , xal idins ryv dvöpwrlvyv (11). Diogeni
finis erat: To eroyızreiv &y dA Tüv nark Dow 2«Aoyf, ralioni rite oblemperare in iis
elıgendis, quae secundum naturam sint. Denique Archedemo rd zdyra T& xaßykura
Erıreroövr& CAv, oflicium sequentem vivere (12).

Ita principes Stoicorum vilae finem proponunt, suo quisque modo; unde eolligit
Diogenes La£rtius, finem adeo esse, copsentanee secundum naluram vivere, id est,
secundum virlutem sui atque universi naturae, nil eorum faciendo, quae a commwmi
lege prohibentur, quae est recta ralio in omnes perveniens, eademque in Jove, hoc
principe gubernationis omnium, quae sunt, omniaque agendo ex consensu daemonis,
qui apud unumquemque est, pro voluntate gubernatoris hujus universi (13). -Quae
sententia, eisi singulis Stoieis minime sit tribuenda, universae scholae omnino propria
fuit; spectat enim et ipsum hominem, et totum universum , et Deum, ita, ut, sı? ra-
tione habitä, semper secum ipse sapiens conspiret, suam semper naturam, rationem
reclam , qua praedilus est, secutus; quod continetur dictis illis: rationem sequi, et:
sequi naturam humanam. Universum si cogiles, sapiens vivit velut pars totius, nullä
in re ordini certo legibusque slatutis se opponens, secundum quae reguntur et guber-

nan-

(8) Cie. de finibus, Lib, II. c. 5, ı6. c.7, 26. Stobaeus ecl. mor. Lib. II. pag. 169.

(9) Arrian. Dissert.I, c. 20. Stobaeus ecl. mor. Lib, II. pag. 170. Diog. Laert, VIL, $. 137. 87.
(10) Stob. 1. 1, Diog. Laert, Lib. VII. $. 89.

(11) Stob. 1. l. Diog. Laert, 1. 1. 8.87, 89, Cic, de finibus, Lib, IIL c. 9, %

(12) Stob. 1. 1, Diog, Laert, 1.1. 8.88,

(13) Vid. Diog. Laert. |, 1,

120 L. Ss. P. MEYBOOM,

nantur omnia, quod jubet praeceplum illud: sequere naluram, elige, quae universi
naturae congruunt; De: rationem si habeas, sapiens in omnibus conspirat cum eo,

nam 'sequitur ralionem, quae ipsi eadem est ac naturae divinae; virlulem et oflicia,

quae Deo hominibusque communia.

Ut jam verbo, quae vidimus enunliemus, sapienti Stoico finis ultimus, quo tendit,
est beatitudo,, posita in vitä, quam ita degit, ut sit et secum ipse et cum tolä rerum
nalurä et cum numine supremo conspirans adeoque Deo similis.

Si quaeras qualis illa vita sit, est ea neque simplieiter contemplaliva, neque acliya
tanlum, sed ex ulräque hac mixta, rationalis. Ita Chrysippus dicere solebat, qui cre-
derent, oliosam vilam et contemplativam maxime convenire philosophis, eos errare ab
initio, sumentes philosophiam temporis terendi causi coli, vel similis rei gratiä. Est
igitur praclicum philosophiae Stoicae consilium, sed non sclum praclicum. Etenim cum
Deus nec quidquam ignoret, nec quidquam agere impedialur,, adeoque splendeat con-
templationis et aclionis virtute; homo quoque, ejus quasi imago, animal rationale, de
industriä faclus est ad speculationem et actionem, ortus ad mundum contemplandum et
imitandum ; nullo modo perfectus, sed quaedam parlicula perfecti (14).

Vita igitur philosopho congruens sapientiä et virtute splendet, illä orti ex naturae
contemplatione, hac ex imitalione numinis supremi (15).

S 4
Saptentis pietas.

Üt igitur bene rem agamus, explicandum nobis accuralius est, qualis sit illa virtus,
qualis sapientia; primum vero nonnulla de sapientis pietate sunt dicenda. Ut ita, quae
de ejus erga summum numen animo sunt, absolvantur.

Qui totä suä vitä eo tendit, ut cum summo numine conspiret, is non potest non esse
Pius, non polest non venerari et colere eum, cui studet fieri quantum possit similis,
Sapiens ergo ex mente Stoicorum sancto cultu Deum prosequitur, agnoscit eum omnium
omnino rerum auctorem et gubernatorem, nec quidquam putat neque in terrä neque in
aethere neque in mari fieri absque Jove, praelerquam sola, quae homines perpetrant,
peccata (16). Deum igilur colit potentissimum, sapientissimum , sanclum, eamque

per-
(14) Diog. Laert, Lib, VII 3.130, Cie, N. D. Lib. I. c.ı4, 37. Plutarchus, de Stoicorum repug-

nanliis, c. 2,
(15) Cie. de finibns,, Lib. III. c, 7 , 23.
(16) Cleanthis eis Ak, vs, 16,

-
=
R

COMMENTATIO an QUAESTLIONEM LITTERARIAM. 121

persuasionem non temere habet, aut nullo fundamento innixam, sed, quid omnino si
valeat ratio, firmam et inconcussam ; est enim derivata e rerum naturä ope rationis,
corroborata argumentis gravissimis, seite, ordinate, dilucide propositis (17). Ab hoc
Deo omnia derivat, omnia bona'ab eo petit, vota faciens. Hunc Deum admiratur, ut
omnium perfectissimum , colit supra omnia, magis eliam quam parentes, fratres et so-
tores; castum se pra&bet, cum/omne in divinam naluram peccatum detestetür ; religiosum
et pium, cum sit juris divini peritus, Sapiens quoque solus veri nominis sacerdos di-
cendus est, quum de omnibus, quae sunt Diis propria, de sacrifieiis, dedicalionibus,
expiationibus, reliquis, diligenter inquisiverit, omnium earum rerum naluram probe no-
verit. Hic enim, sapientiae suae copiä instructus, non haeret in externis, non veneratur
templa nec .aedificat, cum parum habeant dignitatis opera illa, opificum manibus ex-
strucla; cultur tuetur oplimum , eundemque castissimum et sanctissimum, plenum casti-
tatis, ut Deum semper purä, integrä incorruptäque mente et voce veneretur (18).
Quod cum ita sit, studet sapiens Deo fieri simillimus, #705, divinus. Rationem suam,
quae divinae ralionis naturae parliceps est, eo usque excultam habet, ut, perfecta ,
quatenus id in hominem cadit, ipsa Deus quasi. evaserit ; sed et Deo gratus est et carus,
cum sanctus Justusque sit in rebus divinis; Jovem laudare omnibus fas habet et magnum
in eä re Deorum munus 'positum esse .censet. Egregia et pulcerrima sunt hac in re verba
Cleanthis, in quibus spiritus animi sancti atque pi regnat. Tu, inquit, Jupiter, bonorum
omnium dator, in atris sedens nubibus, jaculator fulminum ,.a stultitiae malo libera
omnes; insciliam exstirpa ex animis; hoc da nobis, ut participes fiamus sapientiae
illius, qua fretus cum justitiä omnia tu regis, ut, illustrati a te, laudibus te efferamus,
celebrantes carminibus,: quae egregia feceris, prouli decet hominem mortalem ; neque
enim mortalibus aliud ‘quidquam excellentius münus estneque Diis, quam ut legem
communem juste celebrent :

"Ar ZEU MAvVömpE, KEALWEDG , Apxixeßzuve y
Aubpwmous fboıo Amsıpoouvng Emo Auypäis,

“Av ob, marep, onedacov Wuxis imo, dog DE Kupfcaı
yıauns, n mleuvos ou dluns wera mayre vußepväs,
ddp" Av rıundävres dmeıßoreod& ve Tırf,

ÜnvoDvTEs T& 0% Eoym Ölmverss, Ms EMEOIKE
Öuyröv Eove'* Emei obre Bporois.YEons EAAD TI (6:160V >
oüre deois, 7 nolvov dei vorov Ev Yun ümveiv (19).
| s.5.
(17) Argumenta illa ex Stoicorum mente proposita sunt ap, Cic N,D. Lib. IL
(18) Diog, Laert. Lib, VII.-$. 119, 120, 124. Stobaeus ecl. mor., Lib. II. p. 20. Cic, N. D. Lib, II.
c. 38, 71. Plutarchus, de Stoicorum repugnantüs , Cap. VI.
(19) Diog. Laert. 1, 1, Cleanthes, eis Ast, vs. 3, 32 sqq.

123 . 1} Li ISrP, MEYBOOM,

De ejusdem sanctilate,

rt '

Ut jam nobis pateat, quo spiritu sapiens in agendo ducatur, de ejıs sanctitate 'sive
perfeetä virlute videbimus. Perfectam \dieimus virlutem ; nam’ placuit Stoicis, sapientem
uti omnibus omnino virtulibus. Sed altius est repetendum,

Omnia, quae sunt, Stoici distribuunt‘ in duas classes, quarum altera ‚est earum re-
um, quae vim habent ad beate misereve vivendum; altera earum, quae ad vitam nil
faeiunt, Haec dieuntur indifferentia, inter quae aliquid tamen differenliae esse volunt',
utsint 'eorum alia aestimabilia, sive praeposita, wpoyyaeuz,' alia rejecta,, 'ZrompoyyRevz,
alia neutra. ‘Illa sunt aut bona aut mala, quae non accessione ‘aut erescendo aut cum
ceteris comparando ita dicunlur, ‘sed propriä vi suä ac naturä. Natura’ aulem boni
haec est, ut’ sit perfeclum seeundum naturam rationalis; cujusdam, 'eamque harmönice
componat , sufliciatque adeo ad bene beateque vivendum. Cujus opposita quaeque ih
malum cadunt: quo prineipio‘ statuto, ostendebant Stoici , 'nil' esse bonum‘, nisi 'ho-
nestum sive virtutem. » Etenim, ‘cum , quae dieantur 'bona ‚' partim in animo sint posita,
partim extra animumy, partim heutro in loco: 'horum; quae extra‘ animum, sunty ut
elaram habere patriam',.bonum amieum, omnia ad‘ indilferentia‘ referunt. ' Tertium;,
quod nominavimus genus, v. c,, quemque sibi esse»felicem, ex’ virtute sequi 'con«
tendunt; ut adeo solum: bonum sit honestum sive virtus actionesque huic congruae;
eaque virtus talis est, ut per se eligatur; nam erubeseimus in jis, "quae male agimus,
ut id solum seiamus esse bonum, quod honestum'sit, 'virtutem; autem sufücere' ad bene
beateque vivendum. Bonum igitur Stoicis ab honestate sejungi'nequit, sed cum’ hae
omnia bona juncta sunt. Quidquid enim honestum, hoc utile, laudabile, beatum; hoc
couducens, opporlunum, et lucrum afferens ; hoc commodum , emolumentum praestans,
optabile et justum ; verbo hoc beatitudinis efliciens, adeoque maxime expetendum (20).

Cum igitur sapientis vita tota sit virluli tradita, videamus eliam, qualis illa virtus sit.
Quatuor hac in re gradus sunt, quorum primus est, ut ostendamus, quomodo de ofhiciis
sapiens cogitet, alter, ut videamus, eum singulas virtutes habere omnes, tertius, ut
exponamus, quomodo singulae illae ex uno fonte oriantur, quartus, ut sapientem vindi-
cemus ab omni peccato purum.

(20) Stob. eclog. mor. Lib, II, pag. 166. Diog. Laert. Lib: VIL 8.94, 95,96, 98. coll. 9.59, 1or,
102,'105, 127. Cic. Acad, post. Lib.I. c. 2, 7. «10, 35, 36, De finibus, Lib, IIL'c. 8, 2759. to,
34. c. ı5, 5o sq. De ofliciis, Lib, II, c, 3, ı1

COMMENTATIO An QUAESTIONEM LITTERARIAM. 123

“De ofhiciis sapiens 'egregie sentit, enque ita definit,"utsint, quae ratio facienda sua-
serit/'r& uaßyxoire, ea, quae agere decet, prouli ea nominavit primus Zeno, qui
librum de‘iis scripsity'cumque suadeat ratio, sapiens quoque ea observat, nec tamen
inter bona habet, potius media vocat, ita, ut omiltantur etiam, si ita melius videatur;
multi’etenim ingenii bonitate ea’ assequuntur, et discendi progressione,, eaque observant,
specie:quadam externä virtutis ornati, ipsä virtute‘ destituii. Sunt igitur illa communia
lateque patent‘, neque ‘'vitae. bene agendae rationem efliciunt , neque sapientis dignitali
eonvenit, ut ea admodum curet (21).

Virtutes vero sapiens colit omnes, aclionemque omnem secundum cunctas illas insti-
tt Recensentur autem virtutes plurimae , quarum princeipes quatuor sunt; omne scili-
cet, quod honestum)est'id quatuor partium oritur ex aliquä. aut enim in perspicientiä
veri’sollertiäque versatur,’ aut in hominum soeietate tuend4 tribuendoque suum euique,
el 'rerum eontractarum fide; aut in animi excelsi alque insueti magnitudine ac robore ;
aut in omnium, quae fiunt, quaeque dieuntur, ordine et modo , in quo inest modestia ,
et temperantia. Hine igitur oriuntur prudentia, sive scientia bonorum et malorum,
temperantia, sive habitus voluptatibus invictus, insuperabilisque affeelio eorum, quae
fiant’reetä ratione , fortitudo , sive virus propugnans pro aequitate, jusfzlia denique,
sive scienlia eorum, quae eligenda sunt quaeque fugienda, quaeque sunt media. ‘Qua-
tuor hiscee multae aliae’ accedunt,, magnanimitas , quae est seientia aut habitus excelsio-
ra 'faciendi, quam vulgo fiant''bona et mala; Zoleranlia, sive scientia earum rerum,
quibus insistendum sit ‘aut minus, atque mediarum, sollertia, sive habitus celer oficii
inventor; aliae multae, “Distribuuntur varie, ita, ut ab aliis distinguantur virlus contem-
plativa et activa, ab aliis rationalis, naturalis, moralis (22). De contemplativä, .sive
de rationali et morali virtute deinceps videbimus. Nunc solam practicam spectamus.

Ex ipsis virtutum definitionibus patet jam, omnes in animo sapientis habere vinculum
quoddam commune, fontem unum, e quo profluunt. Sunt aulem omnes positae in ra-
tione, omnes referuntur ad unam &povyoıw sive Zmioryayv, quae variis modis in varüs
rerum conjunclionibus versetur, variisque inde nominibus insigniatur, Hine. quoque vir-
tutes ita,sibi inyicem sunt connexae, ut qui unam, habuerit, is habeat omnes, neque
possint a se invicem divelli nee sejungi. _Habent omnes yirtutes eadem praecepta, sco-
pum eundem, idemque in iis evenit, ac si multis jaculantibus unus proponatur scopus,
qui variorum colorum lineas contineat, Singuli quidem student scopum allingere, sed

. alius

(21) Diog. Laert, Lib. VII. $. 25, 108. ‚Cic. ‚Acad, post. Lib, I. c. 10,37. De, finibus, Lib. III.
c. 17, 58. De ofüciis, Lib. I. c.3, 8 Lib, III c. 3, ı%

1,(a2),Stob.‚ecl. mor. Lib II, Pag. 167, , Diog, Laärt. Lib, VI 8, 905,92 5% ‚Cic. de, finibus, Lib, IH.
c 7, 25. De ofücis, Lib, I, c.5, ı4. c, 19, 62. a

124 - | L. SP MEYBOOM,

alius sibi allam lineam,. alius nigram, ‚albam alius-proponit. Sie virlules omnes finem
habere beatitudinem, quae sit in vilä nalurae convenienli posita. ‚ Hane autem alios. alio,
modo consequi, Omnes igilur,virtutes oriuntur ex ‚ed animi conditione, qua ‚tolis viribus
tendatad harmoniam , quae indoles xdropföge dieitur, quae non ob usum tantum , sed per
se pulera est et expetenda; actionibus quidem semper patebit virtus, ubi adest; sed in
aclionibus non est posita. Est ipsius ‚animi direetio ad consensionem totius vitae pds Tüv
öporndyınv mavrös ou Pıed, unde et dieitur aderıs EMOAOYoDpEvy » affectio animi, per
tolam vilam secum consenliens. ‚Ila igitur virtus perfecta , *&ropdößz illud perfeclum
est et absolutum et omnes numeros habet, nec cadit in homines vulgares; a sapiente
vero separari nequit, quoniam hie omnes habet virtutes, omnisque ipsius aclio est per-
fecta , secundum rationem et virtutem, tolius vilae artem, inslituta (25).
+ Ad: hane aulem praestantiam non uno ictu licet pervenire; discenda est virtus, ralio-
nis ope comparandus ille habitus, illa potestas, quae bonum omne et justum repetat a
Jove ei a nalurä, idque appetat propler se, nullä habitä utilitatis nee spei ratione, nullo
prohibitus metu damnove (24). Discendus est, inquam, ille ei, qui aliquando sapiens
evadere sperat. Quodsi vero factus sit talis, quando sapientis nomine dici meretur,
virtute nunguam recedit, et nullä labe inquinatus, purus est et inculpatus, sanctus et
perfeclus, dvagzpryrog; ne ea quidem in se admittit, quae parum videntur a virtutis
severilate recedere ; habet enim sibi persuasum, naturam ferre ad.yirtulem, nee inter
ipsam et vilium quidquam esse medii: omne, quod non virtus, sit, id esse peccatum;
peccata autem omnia aequalia: nam prouli verum vero majus non sit, nec falsum
falso; ita nec fraudem a fraude distare , nec a peccato peccatum (25).

8:6.

Zjus draberz.
%
Quae de sapientis sanclitate vidimus, talia sunt, ut admiremur indolis ejus nobilita-
tem, vim magnam, animi puritatem, ralionem in omnia dominantem ; quae nunc

’
deinceps se nobis offerunt, minus amabilem, ab humanitate alienum ipsum ostendent,

ut-

(23) Stob. ecl. mor. Lib, II, pag 167, 168 sq. Diog, Laert, Lib. VII. 8. 89, 123. Cic, Acad. Post,
Lib, I. c. ı0, 37, 38. De ofliciis, Lib, I. c. 3, 8, Lib, II, c, 3, ı4. Plutarchus, de virtute morali ,
c. 2. De Stoicorum repugnantüis, c, 7*

(24) Diog. Latet Lib. VII. $. gr, 123. Cic, de finibus, Lib, III. c. 21, 70. Plutarchus, de Stoicorum
repugnantis, c.3, 9%

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 125

25
"utpote ‚omni affeelione tenerique ‚sensu. destitulum.
purum , qui labi non posset
sine allero esse non posse.

Cum vellent sapientem a peccato
‚ eundem dicebant vacuum perturbationibus; alterum enim
Hine ipsum proponebant silice duriorem, ut nullä re moyea-

tur, nullä tangatur affeelione, sit autem, ut ajebant, &rzdys. Veluti mare, quum

nullä ventorum nec tempestatum vi exagitatur, ita tranquillum fore affiirmabant ipsius
animum, quietum ac placidum, nullä rerum concupiscenliä commotum;

nil sapienti
aceidit inopinatum,

Horatianum illud ni! admirari omtino in ipsum cadit (26). Ita
statuentes , sentiebant tamen, ipsä natur& impelli hominem ad id adipisceendum, quod
ipsi videalur bonum, adeoque fatebantur, sibi optare sapientem, cujuscumque, quod
bonum sit, objecta esset species; optationem vero illam ad ralionem petius et agendi
constantiam relulerunt, quam ad animi sensum eamque dicebant ßovrycw, quae fiat
constanter et prudenter,, cadalque in sapientem et in eum solum (27). Praeter hanc
Bovrysm nil in sapiente suo admittunt, quod possit perturbationis4 rabodg , nomine in
signiri; ‚sed hisce omnibus quasi morbis volunt ipsum carere, quum nullä naturae vi
commoveanlur, sinique omnia opiniones et judicia levitalis, aversa a reclä ratione»
contra naturam animi commotiones , quarum matrem esse arbitrantur immoderatam
quandam intemperantiam (28). Perturbationes autem cardinales sunt quatuor, quarum
duae oriantur ex duabus opinatis bonis, praesentibus ac futuris, duae ex tolidem malis;
ex bonis libido et laelitia, ex malis metus et aegritudo, e quibus religuae omnes
species ducantur. Omnes has, prouti virtutes, arete inter se esse junctas, ut qui unam

habeat, is habeat omnes, qui careat unä , idem liber sit ab omnibus, in ratiociniis suis
Stoici sumunt. Ita enim argumentantur.

Cum gaudium de alieno malo non cadat in
sapientem,

ne ut irascatur quidem cadit; sin autem caderet in sapientem aegritudo,
caderet etiam iracundia, qua quoniam vacat, aegritudine eliam vacabit. Nullam igitur
omnino perturbationem cum sapienliä in eodem homine adesse posse staluunt, adeoque
viec dolore affectum iri sapientem, quum sit animi contra ralionem contractio, nec
unquam cupiditate moveri, nec laetitiä efferri, nee arripi melu, quod ita paucis con-
eludunt: qui sit moderatus et lemperans, eum necesse est esse constantem, qui aulem
constans, quietum, qui quietus, perturbatione omni vacuum (29).

" Unum etiamnum hoc loco monendum, quod ad animum sapientis perspieiendum haud
paryam habet vim. Ita scilicet Stoiei ratiocinantur: in quem cadit misereri, in eundem
eliam invidere ; non cadit autem invidere in een: ergo ne misereri quidem (50).

- Ale
(26) Diog. Laert. Lib. VL. $. 117, 133. Stob, ee]. mor. Lih. II. pag, 184,
(27) Cic. Tusc, Q@. Lib, IV. c.6, ı2,
(28) Cic. Acad, post. Lib.I, c.ı0, 38 sq, De finibus, Lib. III. c. to, 35. Tuse, a Lib. IV, c.6, ır.
(29) Diog. Laert. Lib. VII. $. 118. Cic. Acal, Post, Lib. Il. 43, 135. De finibus, Lib. IL c. to,
35. Tusc. Q, Lib. III. c.8, 18 c og, 19, Lib. IV. c.
(30) Cic, Tusc. Q. Lib, IIE c, 10, ar.

6, 1

126 L’ 8. P. MEYBOOoM,

Atque ita ex sapienlis animo misericordiam tollunt, sensum illum tenerrimum , quo do-
leamus alienis doloribus ac aegritudine, quoque ad juvandum sublevandumque incitemur,
Non est igitur sapiens vir humanus, amabilis; sed durus, lapide saxoque frigidior ; non
is est, qui amore ducitur, ut aliis benigne ac leniter prospiciat; sed fortis, superbus,
qui suä se virtute involvens, nec doleat miserum inopem, nec invideat habenti, omnes
rideat et mittat, qui ad eundem, ad quem ipse, perfectionis gradum nondum per-
venerunt.

Em:

Sapientis in rebus externis versandi ratio,

Unam igitur virtutem sequens, absque omni perturbatione, rationalem, in: hac unä
sapiens positam beatam vitam putat. Deus ille, qui nil deesse censeat 'virtuti, ‚reliqua
tamen, ut antea vidimus, existimatione quadam dignanda putat; non is est, qui externa
omnia, quae bono vulgo habentur, studiose quaerat, hisce sibi comparandis vires suas
atque vitae tempus impendat, quod diserte docet Cleanthes, qui unam dieit omnibus
eandemque raltionem esse, quam fugiunt, quolquot mortalium mali sunt, miseri, qui
bonorum semper possessionem cupientes , nec intelligunt Dei communem legem, nee
audiunt, cui si obedirent, cum ratione vitaın beatam haberent; at illi eontra tendunt,
absque honestate, alius ad alia; alüi propter famam negotia molesta habentes;- alii ad
luerum conversi, nullo decoro; alii ad lasciviam et corporis dulcia opera ; omnia potius
huie legi contraria facere studentes; ;

dv bevyovres Eücrw, 0701 Övyrav naxol eicı,

dvrmopoi, oiT’ ayabav mv dei nräcı moßkovres ,

our’ Enopmaıv Oeou KoIvov volsv, OÜTE KAUbUCI ,

G nev meibörevor ovv va Plov Eabrdv Exoisv.

würol 8 ad ipmmoıv Üveu narod ZAA0s Em’ AA, -

ol ev Ümep ÖdEns amoudyv Öuospiotov ExXovres,

ol 8’ Em KEpdonuvas TETPEWLEVOL 0VdEVI Köclan y

Er 8” eig Kveoıv, Kal aamaros ax Eyz ,
OmEVdovreg n&ra memav Evavrla vüvds yeveodaı (31).

Externa igitur bona admodum curare, et magnum iis statuere prelium, legi com-
muni, i. €,, rationi repugnat, nec cadit in sapientem,. Hinc sapientem dicunt am-
plex-

”
*

(31) Cic. Acad, Post. Lib, I, c, 10, 36, Lib. II, c.34, 134. Cleanthis eis Az, vs. 23 sqq.

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 127

plexurum sectam Cynieam, ut quae sit brevis et firma ad virtutem via, nec tamen ita,
ut, abjectä omni verecundiä, ad impudentiam Cynicam se componat, infringat omnes
vitae politioris usus, virtutem® ponat in abstinentiä ab iis omnibus, quae hominibus dul-
‚eia sunt ac jucunda, eorumque contemtu; hoc non pertinet ad ipsius sapienliam , quae
suadet, ut exerceatur ad tolerantiam, ut omnia , quae homini accidunt, infra se judi-
cet, nec ullä’ re impediatur nee 'prohibeatur,, nullä re egeat; vitae autem commodis
jla utatur, prouli cum ralione convenit (52). Vietum igitur quaerit modicum , panem
et mel, et suavis vini paullulum bibit ; imo si tempestivum sit , conviviis prudenter operam
‘dare non recusat; quod vero modum excedit , id semper fugit, nec voluptatibus umquam
‚indulget (35). Quod inest in homine gloriae et honoris studium, id Chrysippus et
Diogenes ex sapiente sublatum voluerunt, bonae famae causä ne digitum quidem porri-
gendum esse staluentes, Qui vero post eos fuerunt, humanae naturae melius consulue-
runt, bonamque famam propler 'se inter praeposita referendam esse dixerunt, esseque
hominis ingenui et liberaliter educali, velle bene audire, non a malis quibusvis, sed
a pzrentibus, a propinquis, a bonis eliam viris. ‘Bonorum cum tantum judieium curet,
sineerüs 'est sapiens, et a ficlione alienus, drrasrds, dxıßdyrog; omnem fictionem ex
yultu «et voce tollit, neqne, vitiis oceultatis, exhibet se meliorem, quam revera est,
heque hominum captat benevolentiam faslu ostendendo ; in omnibus utitur summä mo-
destiä 5 in incessu , in figurä, in amictu dru®ds; est, fastum odit, quippe quem probi
improbent , admirentur tantum mali , quorum honorem et iguominiam juxta aesti= '
mat (54), *

Ita vitae commoda bonorumque laudem non ansie quidemsapiens quaerit , sed propter-
ea non’ negligit, vel contemnitz;' imo, de‘iis, si adsint, gaudium non infra se putat:
sed. ipse solus recte ac bene gaudet , quum bono. praesenti cum ralione movealur ejus
animus placide ac constanter. Quae his bonis opposita mala sunt, haec cum ralione
pellit , quae mali declinatio cautio appellatur, eaque est in solo sapiente: non meluit
nee terrore exagiltatur, cum teneat, nil esse malum, quod turpe non sit. »Vir igitur
iste allus et 'excellens, magno animo, vere forlis, infra se omnia humana ducens, et
eonfidere sibi debet et suae vitae et actäe et consequenli, et bene de se judicare,, sta-
tuens, nil mali posse.accidere sapientie Sin accidat vel damnum vel dolor vel denique
calamitas quaecumque-, praesentis mali sapienti affectio nulla est (55).

$. 8.
. 32.) Diog, Laert. Lib, VIL $.3, ı21,.123, Cic, de finibus, Lib, III, c. 7, 25:59,
483) Diog. Laert. Lib. VII. $. s13, 117. Stob. ecl. mor. Lib II. pag. 169.
(34) Diog. Laert. Lib. VIT, $. 22, 117 sq. Cic, de finibus, Lib. III, c. 17, 57.
(35) Cie, de finibus Lib, IIL’c, 8, ‘29. 'Tusc, Q. Lib. IV. 0, 6, 13, _

128 L SB MEYBOOM,

58.

Ejusdem doctrina sive eruditio.

Natum esse vidimus sapientem ad actionem et contemplationem. Jam vero a $ quar-
'!A inde explicuimus, qualis sit ipsius animus, quaeque sequatur agendi principia. Ex-
plieandum igitur superest de contemplativä vitae ratione, quae in doctrinä sive eruditio-
ne posıta est, quä expositä, quae ad sapientis, si solum ipsum spectes, indolem perti-
nent absolverimus, eoque accedemus, nt inguiramus quoque , qualem se praebeat, cum
aliis hominibus conjunctus. Nunc autem videamus de eruditione.

Philosophiam igitur, quae omnium omnino rerum, divinarum humanarum earumque
causarum,, conlinet seienliam , in sex partes Stoiei nonnulli distribuunt , quae nominibus
feruntur moralis, civelis, naluralis, theologicae, dialectices, vratoriae. Alii vero
binas has’ jungunt, unde elhica, physica , dialectica oriuntur, Ita parlitam philoso-
phiam egregie comparaat cum agro fertili ac frugiferoe, cum fructus, quorum compa-
randorum graliä lerra colitur, e/kica sit, terra ipsa sive humus fructus proferens, phy-
sica ; dialectica esse sepem , agro circumjectam. Quae imago non solum pulcherrima
et poetico ingenio digna est, sed et ostendit simul, quam alto in agendo ducerentur
spiritu. Ad virtutem enim, quaecumque agebant, referenda censuere, ejusque tuendae
comparandaeque gratiä doclrinis anımum adornarunt, Hinc in describendo sapiente vir-
tutibus illis, de quibus antea vidimus, adjungebant physicam et dialeclicam, quarum
haec haberet ralionem, ne cui falso assentiretur, neve umquam c»pliosä probabilitate
falleretur, eaque, quae de bonis et malis didieisset, ut tenere tuerique posset; illa, ut
posset ab omni mundo ejusque procuratione proficisci, eique convenienter vivere, atque
de bonis el malis vere judicaret, omni cognitä ratione nalurae et vitae etiam Deorum,
et utrum conveniat nec ne natura hominis cum universä (36).

De physicis partim jam vidimus, ubi de divinä naturä dicebamus. Addenda tamen
pauca de argumentis, quibus et Dei exsistentiam probarent et providentiam, quoniam
inde patebit, quam bene sapiens rerum naturam habeat perspectam,

Deum esse Stoici probabant ‚et ex omnium hominum consensu, et ex mundi contin-
gentiä, et ex ordine naturae et progressu, idque docte et subtiliter. Ad quod requiritur,
ut et animum humanum et materiae naturam bene sit perscrutatus, et inea, quae in
rerum nalurä certis legibus fieri soleant, intime inspexerit, Sed majori eliam opus est
doetrinä, ut providenliam esse demonstretur. Probatur enim haec et ex ordine mirifico ,

qui

(36) Diog. Laert. Lib, VII. 9. 3941. Cic, de finibus,, Lib. III. c. 22.

CTOMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 129

gei cernitur in astrorum 'dispositione,, et ex sapienti 'consiko, quo singula, non modo
in temporum vieissitudinibus, sed et in corporis 'humani‘ partibus‘et "constructione sunt
-disposita et ordinata, ut adeo et astronomiam, et geomeiriam, et numerorum computa=
tionem:, et sirgulorum, quae'sunt, usum ‘et ulilitatem, non. modo primis labiis degusta-
verit, sed, quantum fieri 'possit;, penitus eliam perspexerit is, qui de Diis certam et
stabilem 'velit'habere opinionem', multoque magis, sapiens, vir ille ab omni errore et
peccato alienus (37).

Est igitur>sapiens doctus omnia , quae ad naturae 'rationem perspiciendam referuntur,
Perspectum habet, quomodo, 'quibus causis, quae ad consilia cuncta fiant in homi-
num animis et in rerum nalurd. Hinc ad magistratus, ad judicia, ad oratoriam ipse
solus idoneus est ; poela, medieus est. optimus; sed et vales; ita enim a principio in-
choatum dicebant Stoiei mundum, ut infinita 'esset causarum: series,. Kuapasun , utque
certis rebus certa signa praecurrerent , quae nemo nisi sapiens rite intelligere queat, cum
hujus tantum 'animus ita sit cum Dee cognatus, ut sit ipsi simillimus, ‘cum eo conspi-
rans, ipse divinus (58). Haec omnia sapiens e physieis lucratur; fontem in hisce in-
venit uberrimum, unde, quid bonum quidque malum sit, hauriat, viribus usus rationis.
Quum vero omni animali rationali ea sit natura, ut ratione semper uti ac regi debeat,
vel sic tamen saepius ab eä aversamur, alium (quendam vehementiorem impetum secuti:
sensus enim omnes a quadam quasi impulsione oblatä 'extrinsecus oriuntur, quibus si
temere animi assensionem praebeamus, in falsa saepe incidimus, ex quibus 'mentis oritur
perversio , pluresque pullulant perturbationes, inconstantiaeque causae (39). A sapiente
'vero aliena sunt et error et temeritas et ignorantia et opinatio de se ipso, et, uno nomine,
omnia, quae abhorrent a firmä et constanti assensione. Sapientis est recte et loqui et
‚cogitare et ad ea, quae proponuntur, disserere ‘ei respondere ad ea, quae interro-
gantur. Quod cum sine dialecticä | nemini contingat, sapiens dialeclicus est optimus,
Dialectica autem ipsum docet verum dignoscere a falso, dijudicare, quid sit probabile
quidque ambigue dicatur; ex eä oritur äveixorys, veri similitudinis redargulio, qua fit,
ut numquam, specie veri bonique deceptus, ab ipso vero bonoque aberret, quod ce-
teroquin facile fieret. Difficilis scilicet et triplex est consilii capessendi deliberatio; nam
honestumne factu sit, an turpe, dubitant id, quod in deliberationem cadit, in quo
considerando saepe animi in contrarias sentenlias distrahuntur ; tum autem anquirunt et
consultant, ad vitae jucunditatem, commoditatemque, ad facultales rerum atque copias,
ad

(37) Ch. de argumentis Cie, N. D. Lib, TI.

(38) Diog. Laert, Lib, VI, 8. 122. Stob,. ecl, mor. Lib, IT, pag. 170, 182. de diyinatione, Lib. I.
c. 52. 0,55. Lib. II c 63. De fato, c, 15,

(39) Diog, Läert, Lib. VII. $. ste. Cic. Acad, post, PrR L cr, 40. Plutarchus, de virtute mo-
rali, c, 20.

130 L. Ss PB MEYBOOM,

ad opes, ad potentiam, quibus et se possint juyare et suos, ‚conducat.nec ne, de quo
deliberant; quae deliberatio omnis in rationem utilitatis cadit. Tertium dubitandi genus
est, cum pugnare videatur cum honesto id, quod videtur esse utile (40).

Ex hisce omnibus difiicultatibus dialeetices ope sapiens liberatur, Aptus est ad erro+
rem vitandum , visiones refert ad rectam rationem , nec ümquam ipsä oratione 'ad con-
tiarium abducitur. Habet &rporräswv, &aabzıoryrz , Ioxuviv Aoyo, nunquamı mentitur,
nee assenlitur male intellectis aut non perspectis, nec decipit neque deecipitur,: nee
male videt, nec audit, nec ullo sensu perverse utitur; in dieendo gravis est, semper
coneinnus et brevis, cum nil sit sapienti et constanli viro indignius, quam inane ef
copiosius loqui (41). Denique talis semper est, ut sententiam mulare numquam coga-
tur, quod manüs imagine Zeno significabat: nam, cum extensis digitis eam ostenderet ,
visum', inquiebat, hujusmodi est; dein, cum paullo digilos constrinxerat , assensus
hujusmodi, tum, cum plane compresserat, pugnumque fecerat, comprehensionem illam
esse dicebat; quum autem laevam manum admoverat, et illum pugnum arcte vehemen-
ierque compresserat, scientiam talem esse dicebat, quippe certam, ab omni parte bene
comprehensam, ita stabilem, ut omnino ne moveri quidem, aut loco depelli posset ,
ejusque tompotem nisi sapientem esse neminem (42). .

Haee sunt, quae de sapientis doctrinä et eruditione habuimus diceenda. Ad hane vero
comparändam nullä re magis opus esse dicebant, quam tempore, nec quidquam magis
nocere, quam jam acquisitae doctrinae opinionem (45).

8. 9.
De sapientis amore et amicıtid.

Et nunc eo accedimus, ut spectemus sapientem conjunetum cum aliis hominibus, et
quidem primum cum paucioribus, cum uxore et amicis.

Dicebant Stoici, sapientem naturä esse familiarem, actione gaudentem, nec adeo
solitarium viciurum , indeque progressi, de amicitiae vinculo egregia quaeque dicebant,
quae sancto fortique animo haud sunt indigna. Amore plenum voluerunt sapientem,
non eo, ut jam vidimus, qui miseris succurrere, egenos juvare velit; ipse edoctus,

om=-

(41) Diog. Laert, Lib. VII, $.18— 23, 35, 45 sq. Stob, ecl, mor. Lib, II. pag. 133.

COMMENTATIO and QUAESTIONEM LITTERARIAM, 131

omnibus externis:bonis: facile earere, non invidere habenii ; praesentisque mali nullam
habere affeclionem , in aliis quoque eadem postulat, Non dolet miserum inopem , quo-
niam malum ei accidisse nullum existimat; iis solis benignus est, qui virtutis amantes
sunt, inque eä sibi comparandä fortiter laborant, ipse virtuti omnibus viribus deditus,
in eäque toto pectore incumbens, in aliis quoque hanc summi aestimat. Hanc amicitiam
solos inter bonos esse censel, quos sibi invicem studiorum similitudo concilet: inter
malos non posse consistere, quippe inter quos vitae concordia cernatur nulla. Est autem
ipsi amicitia vitae communio, studiorum consensus, societas omnium, quae sunt ad
vitam necessaria. Nec tamen ita hoc intelligendum, ac si probaret, propter utilitates
amieitiam adseisei: nullam eam esse putat, nisi ipsa appetatur per se, 'nisi amicus
propter‘se eligalur; quod'vero si fiat , si sapiens sapienti amicus sit, tum alter altero ut
se ulitur, 'tum ‘alter alterius est imago et quasi altera. persona., amicus est alter
ego (44). Ita in amieitiä quoque sapiens sibi constat, dignitatemque suam tuetur; si
amicitiam ineat, intime et forti arctoque vinculo jumetus esse cupit; ut omnia, sic et
amicitiam, 'toto animo agit. Sed eliam neminem nisi probum, nisi sapientem, ita secum
junetum -agnoseit ;; malos arcet et spernit. Ex hoc explicanda sunt, quae de amore
sapienlis dieuntur; “cadere dieunt in sapientem' amorem, qui sit conatus amicitiae fa-
eiundae ex puleritudine, non illum vulgarem, qui nil sit, 'nisi rationi contraria quae-
dam coneupiseentia, a praestantis ingenii viris aliena ; amat’igitur sapiens sancte et cum
ratione adoleseentes ingenuos et nobiles, qui prae se ferant indolem generosam inge-
niumque 'ad'virtutem propensum. Mulieres vero, cum non sint cultae, non amat, sed
ut e naturä vivat, uxorem sibi adjungit, e qua liberos suscipiat, eamque, cum leges
ita ferant, matrimonio sibi jungit; sed amore teneri eam non complectitur, hunc ne
eognoseit quidem, cum uxores communes esse debere censeat : prae patriae amore tene-
riori et extensitate minori amori in ipso nullus relinquitur locus; hunc abjieit, ut illi
indulgeat ; ; elenim si mulieres communes sint, quielem existimat fore in civitale, quoniam
‚alter ab altero nullo adulterii metu sejungatur, amorem inter cives majörem „. . quoniam
ita omnes liberos patrum instar et summä charitate sint dilecturi (45).

“In hisce,, quae 'vidimus, quatuor observantur gradus; cum uxore sapiens vivit, quo-
niam ita opus est; patriam caritate amplectitur ; cum iis, qui ad virtutem colendam
accedunt, amieitiam inire conatur; cum sapiente, jam virtutis eompote, jamque per-
fecto, intimo et tenerrimo ämicitiae vinculo junctus est. Sed unum aliquid eliamnum
restat reliquis omnibus superius, sensus animi grati erga parentes, fratres, sorores, qui

, in
(44) Diog. Laert, Lib. VII, $,23, 123 sq. Stob, ec, mor, Lib, II. pag, 170, ı82. Cic. de finibus,
Lib. II. c, 21, 70.
(45) Diog. Laört, Lib. VIT. 9.113, 199 131. Stob, ecl. mor, Lib, II. pag. 169, 184. Cic, de finie
bus, Lib. Il, c. 20, 68. Tusc, Q.. Lib. IV, «34, 71.

132 LS P.UMETB/O0OM,

in sapientis pectore ita alte haeret infixus, ut nulld re possit deleri, nullä superari; pa=
rentes , fratres, sorores sapiens colit supra omnia , secuado post Deos loco (46).

Sapiens. Cıravdpwmosa

Parentes, familiares, amicos sapiens amore complectitur , neque tamen animi sus
actionem horum paueitate circumseribit, :majus sib-a natur& putat datum vitae officium,
seque natum ad tuendos conservandosque homines, quo fit, ut velit fungi oflicio, i. e.,
actione quadam. eäque tali, ut ratio postulet agere aliquid eorum , quae usui esse pos-
sunt; ut velit gerere et adminjstrare rempublicam , nisi vehementi quadam necessitate
impediatur, j

Ad actionem refert omnem doctrinam, neque hane sine illä perfectam putat et abso-
lutam; nam, prouli virtus ea, quae constat ex hominibus tuendis, i. e., ex societate
generis humani,solivaga videatur et jejuna , nisi altingat cognitionem rerum, ita quoque
cognitionem contemplationemque 'naturae imperfectam esse et inchoatam tantum, nisi
sequatur rerum actio. Quaenam autem sit actio. optima et perfecta, ex natur&ä hominis
facile derivatur:: impellimur naturä , ut prodesse velimus. quam plurimis ; communis
hominum inter homines est naturalis commendatio, ut oporteat, hominem ab homine-
ob id ipsum , quod homo sit, non alienum videri ; non igitur audiendi sunt, qui propter
necessitatem vitae, quod ea, quae natura desideraret, consequi sine aliis ac efficere
non possemus, ideirca initam esse dicunt cum hominibus communitatemn et socielatem;
sed sumus nos homines hac in causä apibus similes, quarum non fingendorum favorum
causä examina congeruntur, sed, cum congregabilia natur& sint, fingunt favos; imma-
nes quaedam bestiae sibi solum natae sunt, alia vero animalia aliorum eliam causä
quaedam faciunt; multo magis haec. conjunclio est hominum, unde fit, ut nati simus
et naturä ipsä feramur ad coelus, concilia, societates,, utque sapiens, naturam secutus,
ad rempublicam ‚ civilatem capessendam.accedat (47).

Sapiens autem communi saluti prospiciens, eam suae anteponet; ut 'enim leges om-
nium salutem magis quam singulorum curant, sic vir bonus et sapiens et legibus parens
et civilis oficii non ignarus, utilitali omnium plus quam unius alicujus aut suae con-

su=

(46) Diog. Laört, Lib, VII, €. 120.
(47) Diog. Laert, Lib. VIL 9. ı2r. Cic. de finibus, Lib, IU. ©. 17, 5%. c. 19, 63. c, 20, 65, 66, 68,
De oficiis, Lib. I, c.43, 154, ©, 44, 157 sq.

ee m

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 133.

sulit. Praeterea, cum mundus sit urbs quasi et societas hominum et Deorum, cujus
unusquisque nostrum pars est, mundi certe‘ societas omnium maxima est, quae si maxi-
ma sit, necesse est, quod a communione ducatur oflicium, id esse quoque maximum.
Ex qua naturä sequitur, ul communem utilitatenn nostrae anleponamus, Agit hoc
sapiens spiritu ductus alto et sublimi; omnibus studet benefacere, eivitalis saluti vitam
suam totam, vires omnes consecrat, cujus promovendae si lenissima eliam spes ipsi
oblata sit, nec utilitalem suam curat, nec opes, nec "salutem; rex exsistit, eliamsi
pericula inde immineant maxima, cum rege versalur, consilio suo opitulatur , armis quo-
que sumtis, vi belloque civitatem defendit -ab hostibus. Sin. perspectum habeat, nil se
proficere, regnum recusat, nec frustra in pericula incurrit; agnoseit humanae nalurae
insitum esse se tuendi et servandi studium; ceteroquin vero nil, quod agere posset,
omitlit; nil non agit, quod reipublicae possit esse utilitati: ita enim opinatur, com-
munis utilitatis aut salutis desertorem propter suam utilitalem aut salutem non minus esse
viluperandum, quam patriae,proditorem (48). i

Ad hanc, quam ipse sequilur sentiendi rationem , eives quoque suos studet informare ;
adolescentes incitat laudibus, reprehendit ipsos, si opus sit; eives docet, ad virlutem
eos adhortatur, prudentiaeque rationes tradit, vitia reprehendit;; austerus est, nec in
ullo, quae ad voluptatem spectant, admittit, neque misericordiä afliciiur umquam nec
veniam cui habet; quae a lege constitutae sunt poenae, eas infligit,, nee remittit, cum
duriores ipsi nullo modo videantur ; verbo severus est, quandoquidem cedere et miseri-
cordiä tangi in nullo inesse censet, qui ad reprehendendum se aptum existimet (49).
Ex hisce omnibus liquet, sapientem Stoicum esse virum nobilem , toto animo ad yir-
tutem conversum; sed simul superbum, durum, qui se. eum esse existimet, qui reliquos
reprehendat; virum magnum, longe supra gregarios homines elatum, nec tamen ama-
bilem ; heroem fortem, magis quam hominem reyera humanum. De heroieä illä sapien-
tis indole pauca eliamnum dicenda sunt.

s M.
Sapiens heros.

Prouti herois est, ut nullo umquam perturbetur periculi metu, sed semper sit con-
stans, tranquillus, liber, regius, ita quoque haec omnia in sapientem cadunt,
Con-

(48) Cic. de finibus, Lib. IU. c. 19, 64. De ofliciis, Lib. I, c, 43, 153. Diog. Laert. Lib, VII. S. 85,
123. Stob, ecl. mor, Lib, II, pag- 182. Plutarchus, de yirtute morali, c. 12.
(49) Diog. Laert, Lib. VIL $. 117, 121 , 123. Stob, ccl, mor, Lib, H, pag. 184, Plutarchus 1, 1

134 LS PD MEYBOOM,::

Constans est sibique similis in omni vitae casu, sive servus sit, sive nullins potestati
addietus; sive aliis ipse dona tribuat, sive ab aliis ea accipiat, nec elatiorem se um-
quam praebet nec humiliorem. Vir magnus, multis laboribus exereitationibusque ‚exant-
latis, virtutem sibi comparayit eam, quae stabilitatem, firmitatem, constantiam totius
vitae complectitur ‚ omnia agit ex consensu daemonis, qui apud unumquemgque est, pro
voluntate gubernatoris universi, unde omnia agit eädem vi, spiritu eodem ductus, ad
unum consilium attingendum, quo fit, ut numquam secum ipse pugnare cogatur (50).

Tranquillus quoque sapiens est, imo beatus; nam cum ex viliis tantum oriantur moe-
ror, angor, molestiae, sapiens, qui nil praeter oflicium agit , gaudet , laetatur semper ,
nec ullis molestis negotiis est implicatus. Ex sapientiä lucratur felieitatem,. cumque
extremum sit « naturae convenienter vivere,’’ feliciter semper vivit et absolute et fortu-
nate (31).

Libertate quoque sapientis vita insignis est, eliamsi conditione sit servus; libere enim
agit omnia suaque sponte, sequitur virtutem: nil agit huie contrarium, nee igitur quid-»
quam praeter appetitum vel impelum ; omnia ex animi sententiä; et haec veri nominis
libertas est, qua sponte agatur, nullä cogente vi externä, nec quisquam servus dicen-
dus, nisi qui voluntarie agendi vi destitui se sinat (52).

Porro rex quoque sapiens est, isque solus: regis enim est, de bonis statuere et de
malis, quae cum improborum insipientiumqne sciat nemo, apud sapientes solos stat
regium imperium, lisque omnem leges potestatem dederunt (55 ).

Denique motu ejus animus eonturbatur nullo, nil timet nisi vilium; at id in ipsum
non eadit: fortunae autem clades, morbos, dolores, cetera hujus generis contemnit,
malique praesentis sensum non habet; mors quoque ipsi malum non est; non enim ipsi
videtur optabilior nec magis expetenda beata vita, si sit longa, quam si brevis, atque
utitur simili. Suae sortis moderator ipse, interdum quoque, si ita oporteat, vitam ab-
rumpit, non culpä adactus, quoniam hac vacat, sed si vel sint ipsi vel fore videantur
plurima naturae contraria; tum, quando omnia subacta sunt, ferox animus sapientis
non flectitur, nee cedit: resistit, quantum vires ferunt , quae si deficiant, spiritum il-
lum, quem per totam vitam liberum et invictum habuit, liberum quoque, nullä ser-
vitudinis labe contaminatum,, emittit et alteram adit vitam, qua cum iis conjungatur,
qui ipsum antecesserunt (54).

(50) Diog. Laört. Lib. VIT. $. 15, 88, Cie, de finibus, Lib, III. c, 15, 50,

(51) Diog. Laert, Lib. VII. 8. 94 —96, 118. Cic, de finibus, Lib. III, c, 7, 26.

(52) Diog, Laert, Lib, VII $. ıs1, 125. Stob. ec], mor. Lib, II. pag: 184.

(53) Diog. Laärt. Lib. VII $. 122. Stob, ecl« mor. Lib. II pag. ı82. Cic. de finibus, Lib, IIT, c. 22.

COMMENTATIO and QUAESTIONEM LITTERARIAM. 135

Et his ita explicatis, disputationis hoc capile comprehensae summam in fine paucis
breviter colligamus.

8. 12.

Ex dictis efieitur, quaenam sit apud Sloicos antiquiores perfecti
sapienlis descriplio.

Sapiens Stoicus tenet, se esse cognatum cum nalurä divinä; habere in se animum
delibatum ex animä& mundi; ad hujus igitur perfectionem sese, quantum in ipso est,
excolit, adeoque vitae finem sibi proponit, ut vivat convenienter voluntati cerlaeque
legi Dei, ita, ut sit in harmoniä cum tolä rerum nalurä et secum ipso atque hinc bea-
tus. Vivit pie et sancte, Deum celebrans, nil nisi virtulem existimans bonum, omnia
agit secundum virlutes omnes, quas putat esse unius ejusdemque ad alta et divina directi
animi agendi operandique modos varios : affeetionem omnem et perlurbationem ex
animo funditus sustulit; rebus externis bonis modice ulitur, nil lamen cupit, nullä re
eget, omnibusque facile caret; mala si possit, caule vitat; si adsint, eorum sensum
habet nullum ; bonorum captat laudem et benevolentiam, reliquorum de se judicium
spernit; eruditione excellit magnä et naturae rerum accuralä cerläque cognitione. In
dicendo brevis, fortis et verax, nullis oppugnantium sermonibus a statu dejieitur, nee
cogitat umquam sententiam mutare, Physicus est et dialecticus erudilus. Eruditionem
vero omnem ad agendum adhibet , eäque utitur velut instrumento, quo Dei virtutisque
naluram perspiciat vitamque bene instituat; amore agitur omnium bonorum; sapientes ,
sui similes, tenera amicitiä compleetitur ; adolescentes ingenuos amat; liberis operam
dat, uxoris amorem non novit. Civitatem vero ante haec _omnia ponit, totisque viribus
ejus saluti prospicit; gubernat eam, defendit, cives institut, In omni vero agendi
ratione misericordiae sensum numquam admittit, sed severus est etin se et in alios,
poenis et reprehensionibus vitia compescens. In omnibus omnino vitae rationibus ac
temporibus sibi constans est, tranquillus, liber, rex; forti anımo suam sortem ipse mo-
deratur, vitamque non modo pro animi sententiä inslituit, sed et, si ita videatur , de-
ponit, manus sibi inferendo. Verbo totä suäet vilä et personä sapiens Stoicus heros est.
B.

De senectute, c. 23, 83. Horatius, Carm, Lib, II. Od. ı. vs. 23, 24, ubi poeta, invictam illam sa-
pientis fortitudinem cogitans , ita canit::
Audire magnos jam videor duces,
“Non indecoro pulvere sordidos ,
Et cuncta terrarum subacta,
Praeter ferocem animum Catonis.

136 L. & RM MEYBOON,

De recentiorum Stoicorum sapiente,

Hujus disquisitionis argumentum.

Perlustralis iis, quae de Stoicorum antiquorum sapiente reperire potuimus, nunc
deinceps foret inquirendum, quomodo imaginem illam perfectam depinxerint ejusdem
scholae posterioris aevi sectatores; inter quos eminent Seneca , Cebes, Epictetus ,
AÄntoninus. At vero Cebes in tabulä suä pauca tantum habet ab antiquis Stoicis diffe-
renlia, eaque magis ad doctrinam moralem universe, quam quidem ad sapientis per-
feeti indolem pingendam perlinentia. Epietetus autem et Antoninus Graeco - Christiani
philosophi potius, quam puri Stoiei sunt dieendi, neque adeo ad antiquitatem Graecam
jure referuntur. Hos igitur non sequemur, sed unius tantum ulemur Senecae auctori-
tate, quippe qui, eisi Romanus,'tamen ad recentioerum Stoicorum, Graecorum etiam,
de sapiente doctrinam explicandam dux est haud contemnendus, et simul magis quam
reliqui a Christianis elementis ac placitis alienus, De Senecae igitur sapiente actur;
sumus ; nec tamen ita, ut, quae conveniant cum anliquioribus, exponamus singula; ita
enim longior foret et parum necessaria rerum repetitio; sed ita, ut, quae inter utrosque
sint minus congruentia , aut opposita, haec paucis indicemus.

s. 12.

Quaenam sint apud recentiores cum antiquioribus convenientia,
quae discerepanlia.

Nolumus repetere omnia, quae leguntur apıd C. H. Thiebout in disputatione de
sapientis Senecae auctorilate, sed, ne omnia omittamus, de convenientiä quoque Sene-
cae cum antiquioribus verbo dicemus. :

Quae igitur apud antiquiores Stoicos sunt, cum hisce omnibus fere Seneca consentit,
sed magis explieuit, quae ab illis parum distinete aut parum accurate dicta fuerunt.

Tta plura longe habet de hominis cum Deo cognatione, deque hominum Deorumque na-
tu-

2 Nu
COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 137

tur&: ita tamen, ut hac de re agat vestigiis anliquorum innixus et eodem, quo illi,
° spiritu ductus (55).

Quae de summo bono, de rerum corporearum eontemtu, de sanctitate, virtute, quae
de amieitiä, de philanthropiä sapientis apıd Senecam inveniuntur ratiocinaliones, hae,
etsi magis enucleate expositae, ex iisdem tamen fluxerunt prineipiis, ex quibus antiquae
scholae sapiens prodiit (56).

Breviter de sapiente uno quodam loco praeclaro Seneca agit, quem locum paucis
addamus, quippe brevem sapientis imaginem exhibens: « Si nobis animum boni viri
« liceret inspicere, o! quam puleram faciem, quam sanctam, quam ex magnifico pla-
« eidoque fulgentem videremus; hinc justitiä, illine fortitudine , hine temperantiä pru-
« dentiäque lucentibus; praeter has frugalitas et continentia et tolerantia et liberalitas
« comitasque et humanitas bonum splendorem illi suum affunderent, tum providentia ,
«tum elegantia, et ex istis magnanimitas eminentissima, Quantum, Dii boni, decoris
«ili, quantum ponderis gravitatisqgue adderent ; quanta esset cum gratiä auctoritas!
« Nemo illum amabilem , qui non simul venerabilem diceret (57)”

Si universum igitur contemplemur Senecae sapientem, idem fere est, qui antiquorum
Stoicorum, sed magis ab omnibus partibus accurate et dilucide depietus. Eo tamen ab
illo differt, quod magis sit humanus: sentit enim mala, quae adsunt, et- misericordiae
tangitur sensu. De hisce duobus paullo accuratius videndum est.

5. 8.

Sapientis in medis malis humanitas.

Decretum illud , in quo totius Stoicae philosophiae cardo versatur, e quo reliqua ejus
plaeita ducuntur omnia, decretum illud , inquam, nıl bonum nisi virtus, nil praeter
vitium malum, ante omnia quoque in sapiente suo requirit Seneca. Sapientem omnia
. sua bona secum habere dieit, justitiam, virtutem , temperantiam , prudentiam, eaque
intacta bona per concrematas urbes ferre, per ferrum et ruinas et ignes intacium et in-

dem-

(55) C£. van Velzen, 1.1. pag. 161— 179, et loca ibi laudata.

(56) De summo boro Wide loca haec: De constantiä sapientis, c.5; De ritä beatä, c. ı6; Ejpist,
71,92. De rerum corporearum contemtu, de sanctitate et virlute: de vitä beatä, c 16, 22, 23; de
providentiä , c. 3; de beneficiis, Lib, VII. c ı; Epist.2, 4, ı4, 23, 92, 98, in fine, 120, De amici-
&üd: de irä Lib, III, c, 34; Consolatio ad Marciam, c. 10; Epist, 3, 48. De philanthropia : de irä Lib. I.
€. 15, 16; Lib. IL c. 31. Lib, II, c. 27 ; de beneficiis, Lib. I, c, 14. Lib, II, ce. a8, Lib, VII c. 1; Epist,
9, 23,41, 44, 47 „48, 52, 66, 765 80, 95

(57) Seneca , Epist. 125,

138 L Ss PR. MEYBOOM,

demnem evadere (53). ‚Quod vero hine antiqui, illi derivabant, nil igitur eorum, quae
ad virtutem non perlinerent, quidquam esse ad sapientem, neque dolorum ealamitatum-
que praesentium ullum eum habere sensum, id contra naturam esse sensit, « Vide, ’ in-
quit, « num satius sit, aut invulnerabilem animum dicere, aut extra omnem patientiam
« positum; nulla virtus est, quae non senlias, perpeti,” Quidquid eveniat, sapiens fortiter
patitur, sed palitur tamen: sub quolibet pondere stat erectus, nullä re perverlitur; sed
vel sic tamen multa sunt, quae ipsum feriant. . Nulla illum res minorem faeit, nil illi
eorum, quae ferenda sunt, displicet; nam quidquid cadere in hominem potest, in se
cecidisse non queritur. Vıres suas novit; lenet, se esse oneri ferendo. Nec tamen ipsi
lapidis ferrive durities tribuenda; « non educo,” inquit Seneca, « sapientem ex hominum
« numero, nec dolores ab illo, veluti ab aliqua rupe, nullum sensum admittente, sub-
« moveo: memini, ex duabus partibus illum esse eompositum, neque extra naturam re-
« rum vagari virtus nostra videatur,, et tremet sapiens et dolebit et expallescet: hi enim
« ommes corporis sensus sunt (59). "

Eam rationem,, ut omnia mala sentiat et tamen vincat anımo forli, in variis rerum
conjunctis sapiens ostendit. Luget eos, qui de suis morte discesserunt, nec a lachrymis
temperat : naturale enim desiderium suorum est, quamdiu modicus; ex discessu , non
solum amissione , carissimorum necessarius morsus est et firmissimorum quoque animo-
rum contractio. Sapiens igitur lachrymatur, nec tamen plorat; nec sicci ipsi' sunt
oeuli, nec fluunt; eorum, qui cari sunt, afficitur desiderio, non vincitur; amicos,
propinquos, parentes habuit ut amissurus; si amittat, illud frequenter sine querelä sibi
dieit: Dis aliter visum est, et: Dil melius (60).

Inopiam , morborum augentium eruciatus, ea, quae per vim potentioris eveniunt,
haee omnia sapiens timet ; dolor corporis et debilitas, patriae bello. flagrantis calamitas
ipsum feriunt; omnia illa sentit. « Quid? si ferrum intentalur cervicibus viri fortis, si
« pars subinde alia atque alia suffoditur, si viscera sua in sinusuo videt; siex intervallo,
« quo magis tormenta sentiat, repelitur, et per adsiccata viscera recens demittitur san-
« guis, non timere istum tu dices, non dolere; iste vero dolet, sensum enim homini nulla
« eximit virus; contra naluram est, distrahi, vulnerari, subjecto igne tabescere ; sed in-
« terista servare animum infatigabilem, secundum naturam est; numquam timet sapiens,
« invictus ex alto dolores suos spectat; ita sibi dieit : ex istis, quae terribilia videntur,
« nilest inviclum ; singula vicerunt jam multi, ignem Mucius, erucem Regulus, venenum

« Socrates, exilium Rutilius, mortem ferro adactam Cato; et nos vincamus aliquid (61).
Sa-

(58) Epist, 9, (59) De Constantiä Sapientis, c, zo, Epist, 67, 71.
(60) Epist. 63, 98 coll. Consolatione ad Marciam,
(61) De Constantiä Sapientis, c, 10, Epist. ı4 , 66, 78, 85, 98.

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARIAM. 139

Sapiens igitur Senecae haud minus, quam antiquorum Stoicoruim , vir est invielä et
heröicd plane animi' fortitudine et constantiä insignis; nil non patitur, si ita virtutis
tuendae causä necesse sit; sed simul sensu humano non caret, sentit, quidquid doloris
nomine dieatur, naturae suae repugnare. Ab alterd parte Deus est, nil bonum judicans
praeter vittutem, nil malum praeter vitium : ab alterä parte homo , imbeeilli corpore
instruetus, qui multis agnoscat exterhis quoque sibi opus esse bonis, multisque se gravari
ac premi, quae virtutis caus& sunt toleranda. Studia igitur illa duo, e quorum coör-
dinatione Cynicorum et Cyrenaicorum exstitit sapiens, ac deinde Epieuriet Zenonis,
Seneca in unum quoddam totum Conjunxit, atque naturae satisfecit humanae, altero
alteri subordinato, neutro rejecto prorsus. i

$S. 16.
Sapiens lenis et misericors.

At aliud etiam, quod in homine non minoris est momenti, videndum nobis restät,
Cm enim virlus apud recentiorum Stoicorum sapientem humanior sit, quam apud anti-
quiores, in virtulis tuendae commendandaeque ratione eadem quoque nobis obseryanda
est ratio,

Misericordiä numquam neque elementiä sapientem tangi edietum fuit Zenonis, ejus-
que sequacium. Non enim severiores esse a lege constitutas animadversiones. Haud ita
Seneca: virtutem commendat quidem, ejusque dignitatem tueri. omnibus viribus cona-
tur; sed naturam simul hominis per se pronam esse agnovit ad humanitatem, ad mise-
ricordiam et clementiam (62). Hince aversus est ab antiquä illä stoicä duritie ac rigore,
mitemque potius et lenem in sapiente suo postulat indolem. « Quin potius,’”” inquit, « vitam
« brevem colligis, placidamque et tibi et reliquis praestas; quin potius amabilem te, dum
« vivis, omnibus, desiderabilem, cum excesseris, reddis; dum inter homines simus, CO-
« lamus humanitatem; non timori cuiguam simus; detrimenta , injurias, convicia, velli-
« caliones conlemnamus, el magno animo brevia feramus incommoda (65).” Sapiens
igitur mitem se praeslat et patrium peccantibus; non persequitur illos , sed revocat :
habet enim sibi persuasum , neminem eo consilio peccare , ut peccet, sed errore omnes
ad vitia impelli, cumque mulae ignoscamus,, si caleibus petat, cani, si morsu, ini-

quum habet eum, apud quem hominem esse ad impetrandam veniam noceret (64).
Ne-

(62) De beneficiis, Lib, VL « 29. (63) De irä ‚Lib, IlI,c. 43.
(64) De irä, Lib. I, c, ı4. Lib, III, c, a1,
S2

140 L. 5 PR. MEYBOOM,

Neque tamen is est, qui indiscriminatim omnibus ignoscere semper velit; ubi diserimen
inter malos bonosque sublatum sit, ibi agnoseit sequi confusionem, vitiorumque eruptio-
nem; moderationem adhibet,, sanabilia ingenia ‘a deploratis distinguens, nec promiscuam
habere aut vulgarem clementiam studet, imo, tam omnibus ignoscere crudele habet,
quam nulli (65). Corrigit igitur eos, qui peccant, et admonitione et vi, et molliter
et aspere, non sine castigatione sed sine irä semper; non ut molestus sit, sed ut emen-
det; omne poenae genus remedii loco adhibet. Quamdiu possit, pareit civibus etiam
improbandis, haud aliter, quam corporis membris languentibus; ubi vero requiritur se-
vera agendi ratio, ubi sanguine misso opus est, ibi necessitati cedit, sed ita, ut ne
ultra, quam necesse est, incidat (66). Qui nullo remedio seryari ullo modo possint,
hos e civitate tollit; magna vero pars hominum est, qui ad innocenliam reyerti possunt,
etiamsi poenis cogantur nullis, etiamsi, quae mala egerunt, ipsis condonentur. His igitur
numquam sapiens veniam recusat; ignoseit dicens; u absolvaris, ignosce. Cogitat,
quoties ad ignoscendum difficilis est, an expediat, esse inexorabilem; reputat secum,
quam saepe veniam qui negavit, petat ipse; quam saepe pedibus ejus advolutus sit,
uem a suis repulit; compertum habet, multos e quaestoribus eä ipsä lege teneri, qua
cuaerant, ex accusatoribus multos eä ipsä inquinatos esse culpä, quam in aliis poenis
persequantur ; nec ignotum ipsi est, nullum saepe hominum ad dandam veniam difliei-
liorem esse, quam qui illam petere saepius meruerit ipse; ignoscit igitur sapiens, ut ipse
absolvatur; neque eo perlurbatur, quod objiei possit, nullam se desiderare veniam,
cum sit ab omni labe purus, peccatique expers: sentit, concedit, ita se purgasse ani-
mum , ut nullä re amplius obturbari ac falli possit; sed simul sentit, ad innocentiam se
pervenisse peccando, Quodsi igitur talia ipsi objiciantur, respondet: « peccavimus omnes,
« alii gravia, alü leviora ; alii ex destinato, alii forte impulsi, aut alienä nequitiä ablati;
« alii in bonis consiliis parum fortiter stetimus, et innocentiam inyiti ac relinentes perdidi-
« mus; nee deliquimus tanlum, sed usque ad extremum aevi delinquemus. ” — Haee igitur
senliens , et secum reputans, quam saepe , eliamsi nunc sit perfectus et sanctus, anltea
tamen‘fecerit contra bonos mores peccata ipse, quam saepe veniam desideraverit, libenter
quoque illam veniam aliis concedit; mitis est, nec minutissima quaeque vilia poenis se-
veris persequitur; quod ipsi non nisi magno labore et exercitio conligerit, id quoque
aliis haud facile esse agnoseit (67).

$. 17.
(65) De Clementiä, Lib. I. c. 2.
(66) De irä ‚Lib. L. c. 14, 16. de Clementiä, Lib, I. c, 5.
(67) De irä, Lib. I. c 14, Lib, II, ©, 34. de Clementiä, Lib. I, cı. 2, 6. de beneficiis, Lib, VII. c, 28,

COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITTERARIAM. 141

s. 17.

Judicium de sapiente Stoico.

Ut paucis, quid de sapiente Stoico judicemus, indicentur: in eo elementa egregia
multa invenimus. Nempe, e Cynicorum principio profectus, nil esse bonum, nisi virtu-
tem, egregium sibi proponit vitae consilium, ut virtutem sequatur, omnibus reliquis
neglectis.. Quod cum per se magnum jam sit , augetur eliam eo, quod ad Deum imi-
tandum omnia referat. Hoc quoque non negligendum est, ipsum de humani ingenii
praestantiä optimas quasque habuisse notiones. Ex hisce principiis non potuit non egre-
gia quaeque ducere, pietatem, sanctitatem, eruditionem, vim ingenii heroicam. Ve-
rumtamen ex iisdem mala quoque elementa orta sunt, eaque duo, &raösl« sive affectio-
num vacuitas,. atque duritas inhumana. Error autem inde, quod cum constantiam
vitae et solius virtutis studium ante omnia in sapiente requirerent Stoici, haec adesse
posse nullo modo putarent, nisi omnis affectio tolleretur, quippe quae omnia turbaret
et a virtute abduceret. Quod igitur imprimis pulere et egregie 'Plato fecerat, ut nempe
affectiones cupidilatesque ad omnia egregia hominem ducere statueret, equorum adhi-
bitä imagine, id Stoici negligebant, adeoque sapientem finxerunt frigidum,, inhumanum ;
simul autem durum, quoniam, qui omni affectu caret, is neque clementiae nec benig-
nitatis nec amoris sensum noverit umquam,

Antiquorum Stoicorum sapiens est igitur yir magnus, sublimis , in omnibus satis abso-
lutus et perfectus, cui non sunt nisi duo vitia, @ralsi« et durities.

Haec autem vilia animadverterunt recentiores, adeoque sapientem proponebant eo-
rum, quae mala acciderent ipsi, sensum habentem et erga alios homines mitem, hu»
manum, clementem, ut adeo, si haec cum superioribus conjungantur , habeas hominem
satis perfectum, cui tamen unum ‚aliquod etiamnum sit vitium, d&rzdsiz, cupiditatum et

affectionum vacuitas, quippe quam recentiores eliam adesse statuerent in eo, qui vellet
sapienlis nomine esse dignus,

PAR-=-

1u% L.!S P. MEYBOOM,

PARTIS HUJUS POSTERIORIS CONSPEGTUS.

Ut antea , sic et nunc totius hujus parlis summam paucis nobis ante oculos ponamus ,
et videamus, quaenam fuerit in totä hac periodo philosophiae indoles ac character.

Duplicem animadverlimus ingenii humani directionem, quarum suam quaeque hominis
partem explicuit, altera sensualem, inertem, altera spiritualem , agendi studiosam.
Cujus rei initia cernuntur in Cyrenaicis et Cynicis; perfecta et explicata ratio in Epicu-
reis atque Stoicis. Cyrenaici igitur, qui sensualem hominis partem unam excolebant,
id ita egerunt, ut in exirema omnia ruerent, atque sapientem pingerent hominem parum
cultum, sed ad vitam lautam et voluptuarie agendam ab omni parte doctum; callidum
voluptatis venatorem, a brulis eo tantum dislinetum, quod esset callidior et sui imperio
gaudens.

Quorum vestigiis innixus, longius et melius processit Epicurus, qui illud voluptatis et
gaudii studium, quod in corpore posuerant Cyrenaici, ad animum transtulit, atque in-
venit summum bonum in animi quiete atque omnium ‚laborum vyacuitate. Hince ejus
sapiens prae Cyrenaico longe eminet; est enim, quamyis non fortis nec pius, lamen vir
innocuus, mitis, inculpatus, qui nullä aliä re nocet cuiquam, praeterguam exemplo
suo , detreetandis laboribus omnibus.

Contrariam et oppositam plane viam ingressi sunt Cynici, qui, pro voluptatis aut
Telicitatis studio virtulis amorem substituentes , omnia e diametro contraria egerunt.
Nam, in quibus superiores illi haeserant unice, voluptates corporis aut animi, haec Cy-
nici omnia respuerunt, neque in homine bene culio, ne minimä quidem ex parte, ad-
mittebant. Hinc eorum sapiens vir est sanctus, simul pius, et ad agendum totis viribus
accedens; sed virtulem ponit in abstinentiä ab omnibus, iis eliam, quae sunt homine
dignissima , adeoque ferox est, durissimus, plane inhumanus.

Melior aliquatenus anltiquorum Stoicorum ratio. Hi enim, quamvis virtutem solum
bonum dicerent, hanc tamen non posuerunt in abstinendo, sed in usu bono atque
moderato. Mitior adeo eorum sapiens, sed nihilominus inhumanus, atque durus, quo-
niam affectu caret omni, atque misericordiä. Ab alterä tamen parte longe cultior est,
quam Cynicus: quod apud hunc in initiis cernitur,, id apud illum videmus explicatum.
CGynicus amat solam virtulem, eamque sequitur, sed hie subsistit; Steicus vero, quid
virtus sit, quaerit et quomodo comparetur, adeoque instructus est iis omnibus, quae
virtutis el perfectionis inveniundae instrumenta esse possint, cognitione gaudet exqui-
sitä,Dei, hominis, rerum naturae, qua in re summus facultatum cernitur cultus,

Quae

COMMENTATIO an QUAESTIONEM LITTERARITAM. 143

Quae in sapiente suo reliquerant anliquiores Stoiei vitia, horum nonnulla sustulerunt
recenliores, eumque plane purgarunt, unam tantum relinquentes maculam , affectionum
vacuilatem.

Ita per periodum hancce, a parvis initiis orti, ad summum in suo genere pervenerunt
sapientes duo cultum, qui inter se invicem plane oppositi sunt, alter sensualem rationem
felicitatisque studium secutus, alter spiritualem et agendi amorem,

TOTIUS DISPUTATIONIS CONSPECTUS ET CONCLUSIO,

Platonicum confecimus iter, latosque pervagati sumus campos eorum, non quae
essent, sed quae possent cogitari inter homines optima atque- perfecta. Nunc autem retro
vertere oculos, dimensumque spatium mente remetiri lubet, ut earum, quae nobis ob-
latae fuerunt imagines, ordinem videamus et diversitatem.

Locus est egregius notissimi philosophi Germanici J. G, Fichte, qui paucis ea com-
prehendit, quae nobis erunt dicenda « und so irret denn der arme Abkömmling der
« Ewigkeit, verstossen aus seiner väterlichen Wohnung, immer umgeben von seinem
« himmlischen Erbtheile, nach welchem seine schüchterne Hand zu greifen sich bloss
« fürchtet, unstät und flüchtig in der Wüste umher, allenthalben bemüht, sich an zu
« bauen; zum Glück durch den baldigen Einsturz jeder seiner Hütten erinnert, dass er
« nirgend Ruhe finden wird, als in seines Vaters Hause (ı )-” Verba haec pulcerrima ,
ex intimo animi sensu profecta, cum totius generis humani , tum eliam philosophiae his-
toriam egregie pingunt. Fuit tale inde ab initio hominibus studium, sensus talis animi,
quo sibi sufficere numquam potuerunt: vox illä pectori infixa omnibus semper clama-
bat: ad majora sumus nati. Hine omnis discendi eupiditas, hine rerum investigandarum
studium illud, quod nomine philosophiae per omne tempus est celebratum. Omnes illi r
quorum studia contemplati sumus ‚- philosophi, arcem quasi sibi exstruxerunt, ubi quie-
tem animi, desiderii sui salisfactionem invenirent. Ita Pythagoras e civitatum rite mo-
deratarum splendore prodituram salutem putabat, adeoque summum bonum in reipu-
blicae gubernandae seientiä posuit, ad politicam perfeclionem sapientem suum excolens ;
at paucis tantum illud consilium exsequi concessum fuit, iisque castä quädam, sacer-
dotum instar, junctis, a religuä hominum vitä segregatis; multitudini hoc non concede-

ba-

(x) Vid. ejus Anweisung zum seligen Leben, oder auch die Religionslehre, p. 13 — 18, ubi praeter
multa alia egregia hic eliam locus habeiur,

.144 1.5: P,MEYBOOM,

batur: idem ille Pythagoras sapientem volwit moralem quidem atque pinm, sed pium et
moralem, ut esse posset politicus. Tum princeps ille exstitit philosophorum , Socrates,
qui vitae magis universae commodo et utilitati consulens, und cum gubernatoribus in-
formabat eives; vitam docebat instituendam secundum superioris ordinis prineipia, se-
cundum legem aeternam veritatis ac virtutis; homines “voluit non morales, ut essent ci-
viles, sed cives bonos, quoniam ita jubebat lex moralis.

Et hi quidem duo principes fuerunt, quorum prineipia deinceps omnes reliqui suo
quisque modo explicuerunt, mutuati a Pythagora, quae ad politicam rationem; a So-
crate, quae ad virlutem sancte fortiterqgue sequendam perlinerent. Id autem, ut dice-
bam , suo singuli egerunt modo. Ita Plato atque Aristoteles utergue hominem excoluit
totum quantum, sensualem et spiritualem , sed in eo agendo varjis usi sunt animi facul-
tatibus: phantasiä, sensu, ratione Plato, Aristoteles ratione vel potius judicio solo’,
adeoque idealem, poeticam , religionis plenam perfeeti philosophi imaginem pinxit Plato,
cum Aristoteles eam exhiberet ad vitae practicae utilitatem accommodatam, imprimis
eruditam, sed legalem, frigidam , minus piam.

Hi igitur duo viri magni a variis partibus variisque modis hominem totum sunt con-
templati, ut conjungi debeant, si velis Socraticae philosophiae , prouti illis temporibus
erat explicata, imaginem tibi ante oculos ponere. Idem de posterioribus omnibus dicen-
dum est, qui omnes conjuncti unum quoddam totum eflieiunt, sed aliä plane ratione,
guam duumviri illi. Scilieet, quod hucusque apud omnes inveniebatur, ut utramque
hominis partem, tam sensualem, quam spiritualem, unä complecterentur; id deinceps
locum obtinuit nullum. Post Platonem et Aristotelem separate haec tractare coeperunt ,
idque ita, ut alii unice sensualem, neglectä spirituali, hominis partem excolerent, alii
spiritualem solam, oppressä et rejectä sensuali. Sensualis rationis explicandae inilia in-
venimus apud Cyrenaicos, eaque crasso et homine indigno modo proposita , cum deinde
sint magis enucleate explicata atque exculta ab Epicuro. Alterius partis excolendae
negotium suscepere Cynici, iique, prouti fit, crasse, dure, inhumaniter. Quos secuti
Stoici antiquiores humanius paullulum , sed nondum revera humane agebant, quum
denique Seneca illam rationem ita excoleret atque perficeret, ut vir exsisterei magnus,
sanetus, pius, humanus. At idem ostendit, in singulis illis quatuor scholis perfectionem
non esse quaerendam, sed in omnibus conjunctis; id ipsum enim, quo prae reliquis
excellit, humanitatem ab Epicureorum Cyrenaicorumque scholä est mutualus, atque
vitium, quod in ejus sapiente residuum esse vidimus, facili operä tollere potuisset, dum-
modo ad Epicurum melius altendisset. Nos igitur, omnes contemplati, quatuor hasce
sectas in unum conjungimus, cum virtutis amore Cynicorum Stoicorum jungimus fortitu-
dinem in tolerandis fortunae cladibus; sed ab alterä parte non negligimus, quod in
Epicuro cernitur, quietis animi et beatitudinis studium, neque, quae Cyrenaicis propria

erat,

COMMENTATIO’ADd QUAESTIONEM LITTERARIAM. 145

erat,. rerum 'externarum ‚exislimationem; ‚quae- si ‚conjungas, omnia, habebis imaginem
philosophi Socratici, qui ab omni parte longe erit cultior et explicatior, quam ipse
Socrates, aut philoscphus , quem pinzit.

In antiquitate -igitur omnia. fere adesse videmus elementa , quae conjuncta. hominem

possunt conslituere perfectum; sed quod:deest , hoc: est magni momenti; quod scilicet
in nullo antiquitatis viro'nec ide& haec omnia elementa inveniantur conjuncta, et ex uno
Principio’ducta omnia; sive, quod idem' est, ‚quod non inveniamus exemplar quoddam
perfectum, in quo ea omnia sint perfecla et exculta, quae tota antiquitas ideis suis
poötuit attingere,
‚‘Praeterea in antiquitate duo‘ desunt ipsis illis prineipis.: Nondum audita erat vox
illa, nuntius ille laetus, ö des dyamy Eori. Fuerat quidem in Platone, in Socrate, in
Stoicis summa divini 'numinis veneratio, legis obsequium ex animi studio natum ; sed
hisce etiam'et ‘omnino antiquis omnibus|deerat veri nominis Dei amor, qui, per omnia
pertingens, omnibus vitae actionibus alium et sublimiorem inderet spiritum. Deum se-
quebantur fere omnes, eumque imitari studebant , Deum' quoque imitabantur benignum,
homines amantem,, sed non talem, cujus tota praestantia, perfectio tota, cujus ipsa
natura perfeclissimo cerneretur amore. Ideo factum, ut ii ipsi, qui prae caeteris Dei
similitudinem' quaererent , ut ii ipsi amore quidem ducerentur, sed non tali amore, qui
esset omnium actionum cogilatorumque fons ac principium. De tot& antiquitate diei
possit,, latere sub virtulis studio studium beatitudinis, i. e., sui amorem, QrAadrıdv.

Quod cum ita sit, non tamen omnino omnis amor de£rat, sed tota disputatio superior
veluti amoris historia diei posset. Singuli enim philosophi sapientem suum eos aflirma-
bant amore amplexurum, ‘qui 'essent'ipsi similes, ejusdem scholae participes; alii ulte-
rius etiam: processerunt , patriam civitatemque amaturum sapientem statuentes‘; alii deni«
que totum genus humanum ipsum amaturum dicebant. Egregia igilur, progrediente
tempore, cernitur amoris progressio : paucos sodalitii participes amabat sapiens Pytha-
gorae, cives Athenienses philosophus Socraticus, Platonicus Graecos, Aristoteles, ut
majores cognoverat regiones, majorem quoque philosophiae suae ambitum tribuit. Cy-
nicus alque Stoicus philosophus eivitatem quidem ante omnia, sed post hanc homines
universe diligere et omnibus omnino prospicere studebat.

Sed praeterguam a Cynicis, Cyrenaicis, Stoicis, ab omnibus respuebantur servi, pau-
peres; ab omnibus omnino mulieres, qua in re causa imprimis videtur quaerenda fe-
rocitatis illius et superbiae, quam in multorum sapiente offendimus. Hine etiam factum
est, ut civitati soli viventes, vitam domesticam praeparationem esse ignoraverint ad altio-
ra, ad lenitatem mitemque animi indolem, neque adeo ad veri nominis humanitatem
pervenire antiqui potuerint. Quod e vero dici historia probayit : alia enim longe indoles
fuit hominum, postquam, e re Christianä, omne inter homines discrimen fuit sublatum ;

T tum

146 1. S. P. MEYBOOM, COMMENTATIO and QUAESTIONEM LITTERARTAM.

tum enim feminas amare, vitam domesticam magni aestimare coeperunt , et tum quodque
ad eum pervenerunt cultus gradum , qui merito kumanitas diei possit. « Die Liebe kam
« erst zu den Männern, und jeder kleidete sie in seirreHauslivree, als’ Vaterliebe, als
« Kindesliebe , als Bruderliebe, als Freundesliebe, als Unterthanenliebe, als Menschen-
«liebe; aber der Liebe war diese Livree zu enge: da kam'das Weib mit einem ıge-
« brochenen Herzen , mit einem nassen Auge, und ‘mit einer sehnenden Seele ‚und. über
« die in lieblicher ‚Geschämigkeit entbrannte Lippe floss ‘das ‚geschmolzene Gold: iclt
« liebe! und die Liebe wurde erlöst von ihrer: Gefangenschaft, und floh von einem
« Pole zum andern, und goss ihre Seligkeiten aus über das menschliche‘ Geschlecht,
« und machte das Herz des Weibes männlicher und das: Herz’ des Mannes weiblicher,
« Mit dem Leben der Liebe begann die Liebe zum Leben (2). ”

Re nosirä igitur absolutä ,; ita desinimus, ut incepimus , et.‘ cum Gicerone quaerimus:
Quae est melior in hominum genere natura, quam eorum;,; qui:se natos ad homines
juvandos, tutandos, eonservandos arbitrantur. ‘Sed addimus simul, talem naturam ‚nus-
quam explicalam inveniri , nisi ubi omnia fluant eprineipio uno, Dei amore, sustenle-
tur aulem indoles et excolatur per amorem in vitä domesticä. .

(2) Vide M. G. Saphir, in Allgemeine Theaterzeitung und Originalblatt für Kunst , Literatur , Mu-
sik, Mode und geselliges Leben, Wien 1836. N®,ır, das moderne Kleeblatt Leben, Liebe, Langes
weile, pag. 42

Quae est melor in hominum genere nalura, quam eorum;
qui se nalos ad homines juvandos, tulandos , conser-
vandos arbitranturs

Crc. T. Q. 1. 14, 32%

FINIS.

NOMINA PROFESSORUM,

evı
IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELAEDAMENSI

& die vur Februarii mocccxxxvi ad diem vııı Februarii mpccexxxvi

docendi munus obierunt.

CLARISSIMI ORDINIS PRAESES,
GC. A, open TEX

ACTUARIUS,
G Ss. SWART.

PROFESSORES JURIS UT RIUSQUE.

C. A. ven TEX,
J. van HALL.

| THEOLOGIAE.
G. J. ROOYENS,
MEDICINAE.

GER. VROLIK.

F. van ver BREGGEN, corm. rıu.
GUIL. VROLIK.

C. B. TILANUS, Professor Honorarius.

G. C. B, SURINGAR, Professor BmpreTUUn.

DIS:

208

NOMINA PROFESSORUM
‚bISC1PLINARUM MATHEMATICARUM
ET PHYSICARUM.

5 SWÄRTME
. H, oe VRIESE,

PHILOSOPHIAE THEORETICAE zr LITERARUM
'HUMANIORUNM.

.J. van LENNEP.
.G. van KAMPEN. _
ROORDA, Prof. Extraordinarius.
N ROTOR:
oz HARTOG. + nu
J J a [e \

a Weese

SERIES: LEGTIONUM Er INSTITUTIONUM,

QUAE HABENTUR A PROFESSORIBUS

ILLUSTRIS ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS,

inde & feriis aestivis anni moccexxxvi ad ferias aestivas '@.MDCccXx&VIn,

Ir
KERLE ER. En. Un. En mn LT ee sr ar rar rn

CORNELIUS ANNE »ex TEX,

: Ar
publice, varia loca ex Jure Naturae, Publico et Gentium tractat, vel ipsi ju-
ventuti disceptanda proponit.
priyatim, tradit Encyclopaediam Jurisprudentiae.
Jus publicum cum universum tum Belgicum, .
Jus Gentium,
Historiam politicam atque diplomaticam Europae;
Statisticam Patriae.

GERARDUS VROLIK,

Pprivatim, docebit
Obstetriciam theoreticam ;
Physicam plantarum.

DAVID JACOBUS yın LENN.EB,

publice, praecipua quaedam Historiae et Literarum capita tractat,, vel ipsi juvene
5 tuli, exercitationis causä, disceptanda proponit.
privatim, tradit : i
Literas Latinas,, interpretandis cıceronıs libris de Re publica , vır-
sırıı Aeneidos Libro quarto,
Historiam Veterem universam ab orbe condito ad caroLum maGnum.

As Li-

& SER ENS

Literas Graecas, interpretandis loeis quibusdam weronort (in Selec-
tis principum Historicorum, a WYTTENBACHIO editis) , PLUTAR-,
cuı Vitd Ciceronis, uEsıonı Scuto et Eurıpınıs Medeä,

Antiquitates Graecas.

FRANCISCUS van ver BREGGEN, corm FıL.
a
privatim, - exponit
Pathologiam generalem , secundum initia disciplinae Pathologicae a
Cl. PRUISS VAN DER HOEVEN edita.
Doctrinam de cognoscendis et curandis hominum morbis.
Medicinam Forensem, Jurisprudentiae accommodatam.

GISBERTUS JOANNES ROODENS,

publice, Quaestiones aliquot Theologicas juventuti disceptandas proponit.
privatim, tradit
Historiam Societatis et Religionis Christianae a caroLo M. ad nostra
tempora.
Theologiae Christianae partem Theoreticam.
Theologiae Christianae partem Practicam,
Exegesin Novi Testamenti , interpretanda oratione sesu montana ,
Matthaei Cap. V— VII.
Exercitationes Homileticas moderatur,

JACOBUS van HALL,

publice, selecta quaedam Juris Privati capita juventuti disceptanda proponit.
privatim, tradit:
Jus Romanum, enarrandis Digestorum libris I—XVII, ratione ha-
bita Principiorum Juris civilis, quae scripsit WESTENBERGIUS.
Jus Civile Holiandicum , exponendis ejus prineipis, secundum com-
pendium a nıenuu1sio Viro Cl compositum.
Jus Cambiale tam universum tum nostratibus proprium.

NI-.

LECTIONUM 5
NICOLAUS GOTHOFREDUS van KAMPEN,

publice, partes quasdam Historiae literariae Patriae tractabit.

‘ privatim, Styli Hollandiei praecepta tradet, et exemplis illustrabit e florilegio
suo (Bloemlezing uit Nederlandsche Prosaschrijvers‘),

Historiam Patriae enarrabit ,

Historiam Linguae Batavae exponet,

Exercitationes oratorias moderatur.

GUILLIELMUS VROLIK,

privatim, demonstrationes Anatomicas habebit ,
= Physiologiam docebit,
Methodum Secandi ,.
Anatomen pathologicam ,
Historiam Naturalem ,
Exercitationes Anatomicas et Physiologicas moderabitur.

"TACO ROORDA,

privatim, Grammaticam Hebraeam docebit,

Antiquitatem Hebraeam illustrabit,

Cursoria,, ut ajunt, lectione librum Genesis tractabit,

Exegesin Veteris Foederis tradet interpretandis selectis JESATAE vati-
cinüs,

Linguae Arabicae grammaticam docebit,,

Cum provectioribus rreyracı Arabicam Chrestomathiam historicam
leget,

Denique Philosophiae theoreticae initia, praesertim Psychologiam et
Logicam docebit.

GUILLIELMUS SIMON SWART,

privatim, docebit Elementa Matheseos,
Physicam experimentis illustratam ,
Chemiam generalem et applicatam.

GUIL-

6 SERTES LECTIONUM.
‚ GUILLIELMUS HENRICUS ve VRIESE,-

privatim, docenda re herbaria , interpretabitur Zlementa Botanica,in usum prae-
lectionum Academicarum edita a Firo Cl. a. c. VAN HALL,
tradet Materiem medicam et Historiam naturalem remediorum sim-
plicium.
Exercitationes Physiologicas et Botanicas -moderabitur.

CHRISTIANUS BERNARDUS TILANUS,

privatim, tradit
Chirurgiam theoreticam et practicam.
Exercitationibus clinieis in Nosocomio praeäst.

GERARDUS CONRADUS BERNARDUS SURINGAR,

privatim, docebit
Doctrinam de cognoscendis et curandis hominum morbis.
Medicinam practicam,, cum in scholis, tum äd lecios aegrotantium in
Nosocomio St. Petri,

HENDRIK og HART 076,

Zal, in geval er geene beletselen plaats hebben , ’s Dingsdags , Woensdags en Don-
derdags, des middags om twaalf ure, in het klein Auditorium van het Athe-
naeum Illustre , publieke Lessen , in het Nederduitsch, over de Wiskunde,
Zeevaart- en Sterrekunde geven; en dat wel in afloop van de navolgende orde:

Eerstelijk over de Rekenkunde,, Decimale Breuken en Logarithmen-Getal-
len, vervolgens over de Meetkunde en Algebra en het maken der Sinus-
en Logarithmen-Tafelen : voorts over de Platte en Klootsche Driehoeks-
Meting en eenige Hoofd-eigenschappen der Kegelsneden; waarin over de
beginselen der Sterre- en Aardrijkskunde, en laatstelijk over de Theorie
der :Zeevaartkunde ; en wel inzonderheid over de berekening der .Zengte
op Zee zal gehandeld worden: het een of ander Stuk echter meer of
‘minder uitgebreid, of wel met bijvoeging van eenige verklaring der Zee-
vaartkundige Instrumenten, naar mate het getal en de lust der Toehoor-
ders zulks zal schijnen te vorderen,

ACTA

KCTA ET GESTA ınNSENATU

PROFESSORUM ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS,

ä& die vın m. Februarü moccexxxvı ad diem vuı mensis

Februarii anni mocccxxxvut.

Die vigesimo nono mensis Junii mpeccxxxvı Praesidis munus, a Viro Clarissimo
#&. VAN DER BREGGEN, CORN. FiL., ad Virum Qlarissimum c. 4 DEN TEX

transiit.

LEC-

Les: SD NR

IN SEMINARIO EUANGELICO AUGUSTANAE CONFESSIONIS

AMSTELAEDAMENSI HABITAE,

inde a ferüs aestivis Anni mpcccxxxvI usque ad ferias

aeslivas Anni MDcccxzxVin.

zz ao

IOANNES THEOPHILUS PLÜSCHKE, Prof. Ord.
Selecta capita librorum mosıs, Exodi et Deuteronomü explicabits
Transiturus, absolutis illis, ad interpretationem pauLı Zpistolae ad Romanos.
Historiam Ecclesiae Christianae tradet.

CHRISTIANUS HENRICUS EBERSBACH, Prof. Extraord.

Ethicam Christianam docebit.
Theologiam Naturalem tradet.

GEORGIUS FREDERICUS SARTORIUS, Prof. Extraord.
Liturgiam tradit.
Exercitia Oratoriae Sacrae moderabitur.
Docebit Catecheticam.
Puerorum doctrinae Christianae initiis erudiendorum exercitationem instituet,

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Annales Academiae Lugduno-Batavae"

See other formats