Skip to main content

Full text of "The letters of Lewis, Richard, William and John Morris of Anglesey, (Morrisiaid Mon) 1728-1765"

See other formats


THE    LETTERS 


OF 


LEWIS,  RICHARD,  WILLIAM 
and  JOHN  MORRIS, 

of  Anglesey, 

(Morrisiaid  Mon) 

1728— 1765. 


-♦♦♦- 


Transcribed  from  the   Originals   and   Edited 

by 

JOHN    H.    DAVIES,   M.A. 


VOL.  I. 


Aberystwyth  : 

Published  privately  by  the  Editor  and  printed  for  him  by 

Fox,  Jones  &  Co.,  Kemp  Hali,  Oxford. 

1907. 


Three  Hundred  Copies  of  this  Book 

have  been  printed  for  Subscribers 

on  O.  W.  hand-made  paper. 

No  :  :;... 


V.I 


THIS    BOOK 

IS 

2)eMcateD 

TO 

THE    MEMORY   OF 

Sir  Xewie  riDorris 

of  Penbryn^  Cannarthen, 

THE  DISTINGUISHED  DESCENDANT  OF  LEWIS  MORRIS 
(LLEWELYN  DDU  O  FON). 


Grawn  gwin  ac  aeron  a  gaid 
Ar  bren  ir  dr  barwniaid ; 
Ysbys  i  dengys  bob  dyn, 
O  ba  radd  y  boH  lureiddyn. 
O  ffrwyth  achos  ffrith  uchel 
V  ceidw  ddst  y  coed  y  dil. 

Pen.  MSS.  no,  f.  82. 


8SG171 


ON  FOUR  PATRIOT  BROTHERS. 


PROCEMIUM 

BY 

SIR  LEWIS  MORRIS 


Four  patriot  brothers  of  the  Cymric  race, 
Of  low  estate,  but  sprung  from  gentle  blood, 
These  letters  hidden  long,  shall  serve  to  trace 
Their  life-long  love  for  Gwalia  and  her  good. 

All  held  their  country  dear,  all  prized  as  we 
Her  long  heroic  Past,  her  ancient  tongue 
That  blossoms  still,  her  strong  sons'  bravery, 
Her  songs,  by  lover  and  by  warrior  sung. 

Here,  through  their  own  quaint  use  of  either  speech 
We  know  them,  now  their  native  accents  tell 
Their  story,  now  in  nervous  Saxon  each 
Brother  to  brother  speaks,  and  both  are  well. 

Here  no  unreal  eulogy  arrays 
The  dead  in  robes  not  theirs,  nor  partial  hand 
Conceals  'neath  insincere  or  venal  praise. 
Foibles,  it  profits  well  to  understand. 

But  each  fraternal  soul  with  loving  care 

Reveals  itself;  unchanged  through  time  and  change 

And  absence,  still  its  inner  thought  lays  bare 

Nor  thro'  the  estranging  mists  of  years  grows  strange. 

But  frank  and  boyish  still,  can  ne'er  forget 
'Mid  service  of  the  State  and  pride  of  place 
The  farm,  the  handicraft,  and  lingering  yet — 
The  sire's  shrewd  wit,  the  mother's  kindly  grace. 


Thus  in  close  concord,  lived  they,  till  the  call 
Sounded  too  soon,  which  comes  alike  to  all, 
And  severed  here  the  gracious  brotherhood 
Knit  fast  by  patriot  aims  and  common  blood. 


John,  first,  the  bright  young  sailor  comes,  whose  life 
Perished  'neath  Carthagena's  frowning  wall. 
Falling  in  conquering  Britain's  world-wide  strife, 
As  still,  to-day,  her  youthful  lives  must  fall. 

A  new,  yet  henceforth,  a  beloved  name, 
Frank,  bold,  warm-hearted,  whom  his  mother's  heart 
Mourned  long,  who  went  too  soon,  may  be,  for  fame 
But  not  to  have  played,  and  well,  his  manly  part. 

Then  gentle  William,  whose  home-keeping  thought 
Strayed  never  far  from  Mona's  wind-swept  shore, 
Whom  Nature — herb,  shell,  flower,  and  fossil — taught 
To  reverence  her  Maker,  more  and  more. 

Nor  loved  these  only,  but  to  bring  to  light 
The  buried  Cymric  lore,  his  kindly  hand 
Sowed  broadcast,  not  for  lucre,  oer  the  land 
Treasures  half-hidden,  or  forgotten  quite. 

Dear  to  his  brethren,  dear  to  Wales,  to  all 
Who  loved  the  unselfish  care  which  freely  gave 
Rich  store,  which  heard  the  buried  ages  call 
And  raised  them  from  oblivion  and  the  grave. 

Then  Richard,  who  'mid  London's  emulous  throng 
Rose  high,  from  "  Mon  the  Mother,"  exiled  far. 
And  served  content,  laborious  years  and  long 
Our  thundering  navies,  waging  ceaseless  war. 

Yet  still  remembered  Gwalia  and  the  debt 
He  owed  her,  and  her  sons,  and  willing  lent 
His  scanty  leisure  hours,  nor  could  forget 
Those,  who  'mid  alien  myriads,  lonely,  spent, 

Pined  for  her,  but  with  Lewis  toiled  to  bind 
A  link  of  union,  which  renewed  to-day 
Knits  Cymric  lives  together  heart  and  mind 
And  cheers  the  exile's  solitary  way. 


Who,  when  his  life-long  toil  seemed  now  complete, 
Gave  all  his  native  learning  to  make  plain 
In  the  old  tongue  the  Word,  to  guide  men's  feet 
On  the  strait  Heavenward  path,  nor  toiled  in  vain. 

And  Lewis,  chief  of  all  and  noblest  far 
My  dear  sire's  grandsire,  whose  protecting  hand 
Long  saved  Goronwy  from  himself,  a  star 
Waking  the  brooding  twilight  of  his  land. 

Who  lived  for  her,  yet  loved  his  Britain  well 
Artificer,  musician,  scholar,  bard, 
Philosopher,  antiquary,  who  men  tell 
With  wonder,  no  achievement  found  too  hard. 

Wise,  many-tongued,  like  his  young  kinsman  great* 
Who  sang,  how  freemen  best  can  build  the  State, 
The  blameless  poet-jurist  long  at  rest 
Here,  beneath  Paul's  high  dome,  there,  with  the  Blest. 

Who  with  skilled  hand  the  Celtic  roots  laid  bare 
Where-from  in  name  and  speech  our  Gwalia  grew. 
The  annals  buried  deep,  the  fancies  fair, 
The  hoary  faiths  our  dim  forefathers  knew. 

Who  framed  the  harp  with  fingers  deft  and  strong 
And  drew  his  music  from  it,  who  could  build 
A  bark  and  sail  it  forth,  a  seaman  skilled. 
Or  pen  an  Ode  and  wing  its  words  with  song, 

And  traced  the  hidden  secrets  of  the  mine, 
And  mapped  the  treacherous  shallows  of  the  sea  ; 
Strong  soul,  of  all  these  lavish  gains  of  thine 
Nought,  but  the  gift  of  verse,  descends  to  me  ! 

But  more  than  all  the  conquests  of  his  brain  ; 
His  generous  hand  I  prize,  his  noble  heart. 
To  which  no  struggling  bard  appealed  in  vain 
For  help  or  guidance  in  his  sacred  Art. 

And  yet  the  jealous  schemers  year  by  year 
Assailed  him,  planned  his  fall,  denied  his  skill. 
With  violence  drove  him  forth  in  mortal  fear 
(Hard  lot  is  his,  who  scales  the  Olympian  Hill  I) 

■'*  Sir  William  Jones,  see  Lord  Teignmouth's  Life. 


To  the  cold  Guelphic  London,  far  away, 
Sickening  for  home,  to  meet  alone  the  hate 
Of  selfish  men,  the  cruel  law's  delay 
The  jealousies  of  the  intriguing  Great. 

And  face  them  long,  unfriended,  unafraid 

"  The  proud,  hot  Welshman  "  who  the  Crown's  high  trust 

Never  through  all  that  weary  strife  betrayed, 

But  kept  the  scornful  silence  of  the  just. 

Till  at  the  last,  when  the  long  fight  was  done, 
Broken  in  frame,  although  with  victory  won, 
Leaving  the  Law's  chicane,  the  knavish  great, 
He  turned  contented,  though  of  poor  estate. 

To  the  scarred  hill-side,  and  forsaken  deep 
Of  lone  Goginan,  there  he  knew  at  length 
The  homely  restful  life,  the  new  found  strength 
Of  sitting  still,  the  nights'  untroubled  sleep. 

Tending  his  brood  of  childish  lives,  the  wife 
He  loved  so  well,  aiding  his  neighbours  round 
With  simple  leechcraft,  rapt  in  dreams  profound 
Of  science  and  the  riddle  of  our  life  ; 

Now,  like  some  fabled  alchemist  of  old. 
Armed  with  retort  and  crucible,  the  ore 
Of  his  loved  hills  assayed,  now  mid  the  lore 
Of  Celtic  annals  delved  and  won  their  gold  ; 

Now  grappling  with  the  Electric  Mysteries 
Now  penning  the  swift  Englyn  or  high  Ode, 
Watching  contented,  'neath  the  autumnal  skies 
His  ruddy  orchards  bear  their  yearly  load. 

As  they  bear  still,  and  I,  as  doth  indeed 
How  many  a  pilgrim  from  the  Atlantic  main  ! 
Last  Autumn,  tasting,  sowed  a  little  seed 
In  memory  of  that  precious  heart  and  brain  ; 

And  him  who  to  the  last  a  patriot  yet. 

Through  cares  and  painful  age  and  limbs  outworn. 

Did  never  the  old  race  and  tongue  forget, 

Nor  the  lone,  wind-swept  isle,  where  he  was  born. 


Good  brothers,  Lewis,  Richard,  Wilham,  John, 
The  fire  ye   kindled  burns  unfailing  on  ; 
Dead  nigh  two  ages,  but  remembered  yet 
May  these  your  words,  forbid  men  to  forget  ! 

I  would  ye  might  return  to  earth  and  view 

By  "dark  Llewelyn's"  grave,  the  stately  shrine 

The  peasants  reared,  where,  youths  and  maids  combine 

In  emulous  studies,  part  inspired  by  you. 

I  would  ye  might  return  awhile  and  know 
The  awakening  of  the  subtle  Cymric  brain. 
And  see  to  what  high  fates  your  Wales  doth  grow, 
And  mark  your  brotherhood  renewed  again  ; 

Four  brothers  of  your  blood,  alike  in  name,* 
All  looking  to  the  Wales  that  is  to  be, 
And  one  who,  of  the  patriot  company 
Of  Pioneers,  enjoying  modest  fame 

At  Penbryn,t  like  his  ancestor,  grows  old, 
Leaving  the  din,  the  dust,  the  soil  of  Town 
And  hastening,  ere  his  heart  and  brain  grow  cold, 
With  these  last  strains  his  bardic  lyre  lays  down. 

Good  brothers,  worthy  patriots,  faithful,  just  I 
I,  who  have  lived  my  life  and  loved  you  long. 
Bring  this  hereditary  wreath  of  song 
And  lay  it  willing  on  your  honoured  dust  ! 

And  bless  the  pious  hands  which  long  time  kept 
These  ancient  records,  while  our  Gwalia  slept, 
And  murmur  o'er  each  lone  ancestral  grave 
O  Dad  yn  dy  dangnefedd^  cadw  ef! 

Lewis  Morris,  Penbryn. 


*  Lewis,  William,  John,  Charles, 
t  In  Carmarthenshire. 


[Just  as  I  was  revising  the  last  proofs  of  this  volume  there  came  the  sad 
news  of  the  death  of  Sir  Lewis  Morris.  He  had  been  for  many  years  most 
anxious  that  the  Letters  should  be  published,  and  in  many  ways  he  helped  to 
bring  this  about.  He  took  an  intense  interest  in  every  detail  regarding  his 
great  ancestor  and  read  the  parts  as  they  were  published  with  the  keenest 
avidity.  He  was  also  good  enough  to  write  the  Poem,  which  will  be  found 
at  the  beginning  of  this  volume,  expressly  for  the  book.  It  has  a  pathetic 
interest  as  it  was  probably  the  last  poem  he  wrote.  A  lew  weeks  ago  I  had 
the  pleasure  of  accompanying  him  to  Galltvadog,  the  secluded  hill-side  farm 
in  Cardiganshire,  where  Lewis  Morris  lived  from  1746  to  1757.  We  sat  in 
the  low,  old-fashioned  kitchen  with  its  sturdy  oak  beams,  and  read  over  some 
of  the  letters  written  there  by  Lewis  Morris  one  hundred  and  fifty  years  ago. 
Sir  Lewis  had  long  waited  for  an  opportunity  to  visit  the  spot  and  it  would  be 
difficult  to  exaggerate  the  delight  he  took  in  examining  the  house  and 
rambling  about  its  grounds.  His  conversation  that  afternoon  was  full  of 
interesting  reminiscences  of  the  distinguished  persons  he  had  met,  and  his 
kindly,  childlike  nature  was  seen  at  its  best.  I  had  dedicated  the  book  to 
him,  and  I  looked  forward  with  pleasure  to  presenting  him  with  the  complete 
volume.     Alas!  this  is  now  impossible. — J.H.D.] 


INTRODUCTION. 


'^^HE  four  brothers,  whose  letters  have  been  collected  together  in 
Vi^  this  work,  were  the  sons  of  Morys  ap  Richard  Morys,  of 
Pentre  Eirianell,  in  the  parish  of  Penrhos  Lligwy,  Anglesey,  and  his 
wife  Margaret,  the  daughter  of  Morys  Owen  of  Bodafon  y  Glyn.  On 
the  father's  side  they  were  descended  from  the  ancient  family  of 
Bulkeley,  and  on  the  mother's  side  they  were  connected  with  several 
old  Carnarvonshire  families.  Morys  ap  Richard  Morys  or  Morris 
Prichard,  was  a  cai'penter  and  cooper,  and  it  appears  that  several 
members  of  the  family  had  achieved  a  considerable  reputation  as 
skilful  and  ingenious  craftsmen.  His  wife,  Margaret  Owen,  was 
one  of  the  daughters  of  a  reputable  farmer  in  the  same  district. 
For  some  reason  or  other,  perhaps  owing  to  the  lowly  circumstances 
of  the  young  lover,  Morris  Owen,  her  father  did  not  regard  the 
courtship  of  the  two  young  people  with  favour.  At  any  rate 
Morris  Prichard  found  it  necessary  to  induce  his  Juliet  to  consent 
to  a  secret  marriage,  and  the  tradition  goes  that  one  night 
she  escaped  through  the  window  of  her  father's  abode  at  her 
lover's  behest,  and  was  hastily  married  to  him  on  the  spot  by  an 
unbenificed  clergyman,  who  had  been  prevailed  upon  to  become 
accomplice  in  the  plot.  After  the  ceremony  had  been  performed 
the  bride  returned  to  the  safe  custody  of  her  father's  house,  telling 
nobody  of  the  incident.  This  occurred  in  the  month  of  June,  1699.* 
But  the  secret  could  not  be  long  kept.  A  few  months  later 
Margaret  Morris  had  gone  to  the  fair,  known  as  Ffair  Wyl  Ifan,  at 

*The  authority  for  this  and  the  subsequent  statement  is  to  be  found  in  the 
MS.  notes  of  John  William  Prichard,  Plasybrain,  preserved  in  a  copy  of 
"Diddanwch  Teuluaidd"  at  the  Cardiff  Free  Library,  and  copied  for  me 
through  the  kind  offices  of  Mr.  Ballinger  by  Mr.  J.  Ifano  Jones. 


Introduction 
contd. 


Bangor.  Her  husband  did  not  accompany  her  but  remained  at  his 
home  Tyddyn  Melus.  Some  time  in  the  course  of  the  afternoon  a 
rumour  reached  Morris  Prichard  that  the  ferry  boat  at  Menai 
Bridge  had  capsized,  and  that  all  the  occupants  had  been  drowned, 
with  the  sole  exception  of  one  woman.  The  young  swain  was 
beside  himself  with  grief,  and  started  off  at  once  for  the  scene  of 
the  disaster,  fearful  lest  his  young  wife  should  have  been  of  the 
number  drowned.  However  to  his  great  joy,  the  first  person  he 
met  as,  spent  and  exhausted,  he  reached  the  shores  of  the  Menai 
Straits,  was  his  wife  Margaret,  who  it  appears  had  crossed  by 
another  boat.  This  incident  had  such  an  effect  upon  them,  says 
the  chronicler,  that  they  there  and  then  decided  to  face  the  bride's 
parents  and  declare  their  secret.  So  they  returned  to  Bodafon  y 
Glyn  and  were  received  with  kindness  and  never  did  the  bride's 
family  express  any  grief  or  discontent  at  the  marriage.  This  story, 
says  J.  W.  Prichard,  was  related  to  him  by  his  father,  one  Richard 
William  of  Plas  Gronw,  to  whom  it  had  been  told  by  Morris 
Prichard  himself  The  three  eldest  sons  of  this  romantic  union 
were  born  at  Tyddyn  Melus  in  the  parish  of  Llanfihangel  Tre'r 
Beirdd,  and  they  were  all  duly  baptized  in  the  parish  church — 
Lewis  on  March  2nd,  1700-1  ;  Richard  on  February  the  7th,  1702-3  ; 
and  William  on  May  the  6th,  1705.  As  a  lad  Lewis  showed  signs 
of  great  ability,  but  owing  to  the  straightened  circunstances  of  his 
parents  he  got  very  little  schooling,  and  whatever  learning  he  had 
in  subsequent  years  was  picked  up  by  self-application  to  his  studies 
in  his  leisure  time.  The  three  brothers  being  much  of  an  age 
played  together,  and  together  learnt  the  elements  of  their  father's 
craft.  William  in  one  of  his  letters  refers  to  the  happy  times  when 
they  ran  about  naked  on  the  Dulas  sands,  and  shared  all  spoils  in 
common,  and  their  affection  for  one  another  is  evident  throughout 
their  correspondence  in  later  years. 

From  a  very  early  age  they  were  imbued  with  a  love  for  poetry 
and  literature  and  entered  with  zest  into  the  literary  life  of  the  island, 
such  as  it  was.  Among  the  Morris  Manuscripts  preserved  at  the 
British  Museum  is  a  large  collection  of  songs  and  local  ballads 
collected  by  Richard  Morris  when  quite  a  youth,*  and  the  Editor  has 
*  Additional  MSS,  14992. 


in  his  possession  an  MS.  of  old  Welsh  Poetry  copied  by   Lewis    . 

.  ^  ,       ,  .   ^   Introduction 

Morris  in  April,  1726.*     In  1728  Lewis  Morris  was  one  of  the  chief 

^  .  contd. 

protagonists  in  a  kind  of  bardic  duel  between  the  poets  of  Carnarvon- 
shire and  Anglesey,  and  it  was  on  this  occasion  that  he  proved  his 
superiority  over  all  his  contemporaries  in  the  mastery  of  the 
Welsh  alliterative  metres.  On  the  9th  of  July,  1729,  Lewis  was 
appointed  to  the  post  of  waiter  and  searcher  at  the  Customs  at 
Beaumaris  and  Holyhead,  a  post  which  he  held  up  to  March  15th, 
1743,  when  his  brother-in-law,  Owen  Davies,  superseded  him.  On 
March  29th,  1729,  he  married  Elizabeth  Griffiths  of  Tywridyn, 
Rhoscolyn,  a  young  girl  sixteen  years  old,  and  in  her  right  became 
entitled  to  a  small  estate  in  the  county. t  By  her  he  had  three 
children,  Lewis,  Margaret  and  Elen.  Lewis  died  young,  but  the  two 
daughters  are  frequently  referred  to  in  the  letters.  In  addition  to 
his  work  as  a  Government  official,  it  appears  that  he  was  in  frequent 
request  as  a  surveyor,  and  it  was  probably  in  this  capacity  that  he 
became  acquainted  with  Mr.  Owen  Meyrick,  of  Bodorgan,  an 
acquaintance  which  proved  of  great  assistance  to  him  and  his 
brothers  in  their  efforts  at  self-advancement.  In  the  year  1737  he 
was  engaged  by  the  Admiralty  to  make  a  survey  of  the  coast  of 
Wales,  a  work  which  he  subsequently  completed  and  published  in 
the  year  1748.  For  the  purposes  of  this  survey,  he  was  granted 
the  use  of  a  well-equipped  vessel,  in  which  he  made  the  complete 
tour  of  the  coast.  He  was  also  employed  by  the  Crown  in  1744  to 
make  a  survey  of  the  Manor  of  Perfedd  in  North  Cardiganshire, 
and  it  was  probably  in  this  way  that  he  became  acquainted  with 
the  possibilities  of  the  lead  industry  there,  which  eventually 
resulted  in  his  being  appointed  in  1746,  deputy  steward  of  the 
Crown  Manors  in  Cardiganshire.!  Most  of  his  poetry  was  written 
during  the  period  he  resided  in  Holyhead  as  a  Customs  House 
officer  ;  for  after  he  went  to  reside  to  Cardiganshire  he  had  little 
or  no  leisure  for  creative  literary  work,  though  he  compiled  his 
dictionary  of  Celtic  proper  names  at  odd  times  during  the  last  ten 
years  of  his  life.  In  the  year  1735,  ^^  ^^^^  '^P  ^  printing-press  at 
Holyhead   with   the   intention  of  printing  selections  from  Welsh 

*See  Hist.  MSS.  Catalogue,  vol.  ii  p.  903. 
■fv.  page  90.  JCymmrodor  xv.  p.  5,  84. 


Introduction 
contd. 


literature  ;  but  the  speculation  was  not  successful,  and  after 
publishing  two  parts,  of  eight  pages  each,  of  his  periodical  he  gave 
it  up.*  He  next  proposed,  in  April,  1736,  to  print  by  subscription 
a  treatise  called  "Chwedlau  Doethion  Rhufain  ;  or,  The  Tales  of 
the  Wise  Men  of  Rome,"  but  it  does  not  appear  that  this  treatise 
was  ever  published.  His  interest  in  Welsh  literature  never 
slackened,  and  to  the  end  of  his  days  he  remained  a  patron  of 
Welsh  poets,  and  an  ardent  collector  of  manuscripts  and  books 
relating  to  the  history  and  literature  of  the  country.  On  the 
20th  October,  1749,  ^^  married  Anne  Lloyd  of  Penbryn  as  his 
second  wife,  and  she  became  the  mother  of  a  numerous  family  of 
six  sons  and  four  daughters. 

The  story  of  his  connection  with  the  Cardiganshire  Lead  Mines 
has  been  admirably  told  by  Mr.  Lleufer  Thomas  in  his  article  in 
the  Cymmrodor^  Vol.  XV.,  which  every  reader  of  these  Letters 
should  consult.  It  will  be  convenient,  however,  to  explain  the 
nature  of  the  troubles  and  difficulties  which  harassed  him  and 
made  it  necessary  for  him  to  remain  in  London  for  lengthy  periods 
of  time.  Soon  after  Morris's  appointment  to  the  deputy  steward- 
ship of  the  Crown  Manors  in  Cardiganshire,  his  superior,  William 
Corbett,  became  engaged  in  litigation  with  Thomas  Pryse,  of 
Gogerddan.  Corbett,  together  with  one  Charles  Richards,  (possibly 
of  Penglais)  had  leased  certain  lands  from  the  Crown  for  the  pur- 
pose of  sinking  for  lead,  and  the  partners  had  been  resisted  by 
Thomas  Pryse,  probably  on  the  ground  that  the  land  belonged  to 
him.  This  was  the  first  of  a  long  series  of  law-suits  in  which  Lewis 
Morris  was  engaged.  Sometime  in  the  year  175 1  two  workmen 
discovered  rich  deposits  of  lead  ore  at  Esgair  Mwynt,  a  place 
situated  in  the  parcel  of  Gwnnws,  about  halfway  between  Pont- 
rhydfendigaid  and  Ysbytty  Ystwyth,  and  not  far  from  Crosswood, 
the  seat  of  Lord  Lisburne.  In  his  capacity  as  Crown  Steward, 
Morris  let  the  mine  for  the  term  of  one  year,  from  July  ist,  i7Si> 
to  three  working  miners  (Evan  Williams,  John  and  David  Morgan) 
at  the  rent  of  los.  for  every  ton  of  ore  raised.     These  men  being 

*  This  periodical,  which  is  called  "  Tlysau  yr  Hen  Oesoedd,"  was  repro- 
di/ced  in  facsimile  by  the  late  Mr.  Isaac  Foulkes  of  Liverpool. 

t  See  pp.  214,  215. 


ignorant  and   unable  to  carry  the  business  through  took    Lewis    i-^jQ^jyctlon 
Morris    into   partnership,   but   not    until    he    had    informed    the  contd. 

Treasury    of    the    transaction.        The    mine    turned    out    to    be 
exceptionally   rich,   so   that   the    partners    cleared    (according  to 
William  Morris)  about  ^4,000  in  the  first  year.     After  the  expiration 
of  the  year's  lease,  the  Treasury  appointed  Morris,  on  July  15th 
1752,  Agent  and  Superintendent  of  the  Esgair  Mwyn  mine  \.     The 
Crown  warrant  gave  him  "full  power  and  authority  by  himself  and 
his  assistants  and  workmen  to  open  and  work  and  manage  as  well 
the  said  mines  discovered  [Esgair   Mwyn]  or  to  be  discovered  and 
belonging  to  His  Majesty  in  the  places  aforesaid  for  His  Majesty's 
use  and  best  advantage  during  his  pleasure."      In  pursuance  of  this 
authority  Morris  set  about  developing  the  mine  with  great  energy. 
But  the  success  of  the  mine  awakened  the  greed  of  the  adjacent 
gentry,  and  several  of  them,  including  Lord  Lisburne  and  the  Rev. 
William  Powell   of  Nanteos,    immediately   began    to   contest  the 
Crown's  claims.     Their  first  step  was  to  gain  posession  of  the  mine 
itself,  and  this  they  duly  proceeded  to  do,  taking   Lewis  Morris 
prisoner  and  carrying  him  to  Cardigan  gaol  (see  page  223).     The 
claimants  being    now    in    posession    of    the    mine  worked    it   for 
their  own  profit,  but  they  were  soon  forced  to  deliver  up  posession 
to  the  Crown,  pending  the  trial.     In  due  course  Lewis  Morris  was 
released  from  gaol,  and  was  soon  immersed  in  preparation  for  the 
trial.     The  legal  proceedings,  however,  lasted  a  long  time,  and  it 
was  not  until  the  24th  May,   1754  (fifteen  months  after  the  mine 
had  been  seized),  that  the  Crown  eventually  established  its  claim. 
Lewis  Morris  wrote  an  account  of  the  whole  transaction  in  the 
form  of  a  Scripture  narrative,  which  he  entitled  "The  First  Book 
of  the    Chronicles   of  y*^    Mines."       This   narrative   verges   upon 
blasphemy  in  places,  and  is  also  too  long  for  reproduction,  but  it 
appears  from  it  that  the  Rev.  William   Powell  of  Nanteos,  who 
had  recently  inherited  the  estate,  was  the  chief  instigator  of  the 
trouble.      He   induced    Lord    Lisburne  to  join    with   him    in    the 
proceedings,   much  to  the  latter's  eventual  discomfiture,  for  after 
the  verdict  had  been  given  it  turned  out  that  Lord  Lisburne  was 
heavily  in  arrears  to  the  Crown  for  Manorial  rents.     As  a  sample 
JAddit.  15025,  p.  150 


J         .  of  this  production  the  following  which  describes  the  onslaught  on 

^j  the  mine,  will  serve  : — 

contd.  '  _ 

Chapter  2. 

When  the  morning  was  come  the  chief  rulers  took  council 
how  they  might  put  the  king's  servant  (i.e.,  Lewis  Morris)  to 
death.  Then  came  Josiah  from  the  king's  servants,  who  also 
betrayed  them  unto  Herber  Mc  Walter  (Herbert  Lloyd  of 
Peterwell  *)  saying  "  Behold  the  king's  servants  are  many  in 
number  like  grass-hoppers  on  the  face  of  the  earth,  and  moreover 
they  have  weapons  and  cannons  among  them.  Come  therefore 
do  wisely.  Entice  them  out  of  their  camp,  encompass  them  on 
every  side,  and  surprise  them  unawares,  that  you  may  by  some 
means  stop  their  thunder,  for  if  they  speak  you  will  all  perish." 
These  sayings  pleased  them  well  and  he  passed  through  the  Vale 
of  Florida  (Strata  Florida)  covered  with  brass  from  head  to  foot, 
and  his  spear  was  like  a  yard  which  three  taylors  could  hardly 
lift,  and  he  said  in  his  heart,  I  defy  the  armies  of  any  king  living. 
And  he  met  his  army  at  Phebipolis  or  the  Sun  tavern  at  the  ford, 
and  encamped  where  they  kept  the  market  of  oxen  on  the  top 
of  Pisgah  (i.e.  at  Ffair  Rhos)  over  against  y^  king's  servant,  and 
his  army  consisted  of  horse  and  foot  followed  by  women  and 
baggage,  and  they  had  asses  and  mules  in  abundance  to  carry  off 
the  spoil.  And  he  sent  on  the  east  side  of  them  151,  on  y^  west 
151,  on  y^  north  151,  and  on  y*^  south  he  sent  151,  and  they 
were  in  all  604,  all  men  of  valour  that  drew  the  sword. 

Chapter  3. 
And  when  the  sun  came  over  the  valley  of  ye  Caronian 
shepherds,  so  the  king's  servants  saw  the  neighbouring  hills 
covered  with  men  in  number  like  the  sands  of  y^  sea.  And 
there  were  among  them  several  of  y^  nation  of  the  Torybites 
and  of  the  nation  of  Jacobites  that  rode  upon  wild  mountain 
horses  with  long  tails  and  manes  like  lions.  And  Herber 
McWalter,  Jones  sad  dog,  the  false  prophet  (probably  George 
Jones  of  Rhoscellan),  and  Illtudus,  the  scribe,t  were  at  the  head 
of  them  with  fire  in  their  hands,  ordering  them  in  battle  array. 
And  the  king's  servants  sent  messengers  unto  them,  to  ask  them 
saying,  are  your  hearts  set  upon  peace  or  war?  And  they 
answered  and  said,  our  forefathers  have  left  us  a  law  :  "  he  that 

*  Sir  Herbert  Lloyd  was  the  son  of  Walter  Lloyd, 
t  One  Illtud  Evans  was  Mayor  of  Aberystwyth  in  1753.    He  appears  to  have 
been  a  lawyer,  see  Aberystwyth  and  its  Court  Leet,  by  G.  Eyre  Evans,  p.  12. 


refuseth  to  give,  compel  him  with  a  strong  hand,"  and  we  have 
added  thereto,  "he  that  borrows  let  him  never  pay,"  and  they 
said   come  out   to  us   and   we   will  treat  of  peace.     And  they 
enticed  the  king's  servant  (Lewis  Morris)  out  of  y^  camp  with 
fair  words  and  then  they  said  unto  him,  "  Lo,  the  King  hath 
given  us  a  power  to  send  thee  to  prison,  and  there  thou  must 
remain  till  thou  payest  fine  and  ransom."     And  they  imprisoned 
the  king's  servant  and  took  possession  of  the  king's  treasures 
and  carried  them  to  their  own  houses,  and  they  rifled  the  king's 
houses  and  turned  out  his  people,  and  spared  neither  young  nor 
old  nor  the  women  in  labour."* 
Lewis   Morris  continues  in  the  same  strain  to  describe  the  sub- 
sequent proceedings.     No   doubt  he  relieved  his  feelings  in  this 
manner,  and  probably   wrote   it  for   the   benefit  of  his    brother 
Richard  and  his  London  friends. 

For  the  rest  of  his  life  Morris  was  never  quit  of  litigation,  and 
his  latter  years  were  clouded  by  the  need  of  providing  for  a  young 
and  numerous  family.  He  also  suffered  from  a  complication  of 
physical  ailments,  to  which  he  finally  succumbed  on  April  nth, 
1765.     A  contemporary  described   him   in   the  following  terms  : 

*Through  the  kindness  of  my  friend  Mr.  Richard  Ellis,  B.A. ,  Welsh 
Librarian  at  the  University  College  of  Wales,  I  am  able  to  re-produce  the 
following  letter,  which  throws  considerable  .light  on  the  personnel  of  the 
attacking  party  : — Cardigan,  March  20th,  1753.— Dear  Cozin  ...  Mr.  Herbert 
Lloyd  supported  by  the  Deputy  Sheriff  and  a  rabble  of  about  200  people, 
who  they  were  pleased  to  dub  with  the  title  of  the  Posse  of  the  County,  made 
lately  a  most  audacious  attack  upon  the  King's  Mines  in  this  County  : — he  in 
conjunction  with  George  Jones  a  crasey  and  unqualifyed  Justice  of  our  County 
under  pretence  of  executing  the  Laws  against  forceible  entrys,  sent  Mr.  Lewis 
Morris,  the  King's  chief  agent,  to  this  gaol,  dispersed  the  under  agents  and 
miners,  and  put  the  rioters  in  possession.  But  these  violent  proceedings  did 
not  hold  long.  The  agent  was  removed  by  Habeas  Corpus  and  is  gone  from 
hence  in  his  way  for  London.  Aberystwyth  is  now  filled  with  soldiers,  and 
the  Lieftenant  and  Custos  Rotulorum  of  the  county  are  ordered  to  attend  to 
quarter  the  forces  to  make  a  proper  inquiry  into  this  proceeding  and  to  report 
it  to  the  Government.  And  it  is  to  be  hoped  the  rioters  and  their  ringleaders  will 
be  rewarded  according  to  their  merits.  Mr.  Morris,  when  a  prisoner  here, 
informed  me  that  when  this  bold  attack  was  made  there  was  about  ^^8,000 
worth  of  [ore]  in  the  store  houses  and  on  the  banks,  and  that  the  mine  alone 
whillst  it  continues  as  it  now  is  will  produce  to  the  King  above  ;i^io,ooo  per 
annum  clear  profit.  I  own  it  is  a  valluable  bone  of  contention,  but  peace  and 
a  competency  is  far  more  eligible  in  the  oppinion  of,  dear  sir,  your  most 
affectionate  kinsman  and  humble  servant,  J Morgan. 


Introduction 
contd. 


Introduction 
contd. 


"  He  was  a  strong  and  active  man,  of  handsome  mien,  jovial  and 
witty,  and  beloved  wherever  he  went.  It  is  a  thousand  to  one  that 
Wales  will  ever  see  his  like  again,  particularly  as  to  his  general 
attainments  and  his  genius  in  mechanics.  He  was  a  credit  to 
Wales  while  he  lived,  and  he  deserves  the  praise  of  all  who  cherish 
her  ancient  tongue  and  honour  the  history  of  their  ancestors." 

It  will  be  necessary  to  return  to  some  other  aspects  of  Lewis 
Morris's  life  in  the  preface  to  the  second  volume  of  this  work,  as 
we  have  only  barely  touched  upon  his  connection  with  Welsh 
Literature,  and  the  part  he  played  as  patron  to  those  two  ill-starred 
sons  of  Wales  :  Goronwy  Owen  and  leuan  Brydydd  Hir. 

Richard  Morris,  the  second  brother  appears  to  have  gone  to 
London  about  the  year  1721  or  [722.*  The  first  letter  from  him 
in  this  work  is  dated  from  London,  the  20th  of  March,  1728.  He 
does  not  seem  to  have  settled  down  in  a  regular  situation  for  some 
years,  but  apparently  lived  a  hand-to-mouth  existence.  By  pro- 
fession he  was  an  accountant,  and  it  was  probably  due  to  the 
ability  he  showed  in  dealing  with  the  accounts  of  the  estate  of 
Lord  Londonderry,  who  died  in  1729,  that  he  owed  his  berth  in 
the  Navy  Office.  It  is  difficult  to  piece  together  the  few  stray  facts 
that  we  possess  regarding  his  life  in  London  prior  to  1740.  Like 
his  brother  Lewis,  he  was  in  his  younger  days  a  jovial,  rollicking 
young  fellow,  fond  of  wine  and  song.  Much  of  his  poetry  is  still 
preserved  in  manuscript  in  the  British  Museum, +  and  it  is  from 
this  volume  that  we  glean  the  following  facts. 

It  appears  that  Richard  became  surety  for  one  John  Wade,  who 

subsequently  failed  or  decamped.   At  any  rate  Richard's  goods  were 

sold,  and  as  he  had  not  sufficient  to  meet  the  creditors  he  was  put 

into  the  Fleet  Prison  for  debt,  where  he  remained  for  a  whole  year. 

During  this  period  he  wrote  a  great  deal  of  poetry,  in  which  he 

bemoaned  his  sad  estate,  and  some  of  this  poetry  is  well  worth 

preservation.     The  following  englynion  were  written  in  1737. 

*This  appears  from  a  letter  he  wrote  on  the  isth  June,  1771,  to  a  Mrs. 
Penny,  in  which   he  states  that  he  had  been  fifty  years  out  of  Wales.     In  a 
letter  sent  to  Goronwy  Owen  about  the  same  time,  he  says  that  he  is  in  the 
70lh  year  of  his  age  and  the  50th  year  of  his  sojourn  in  London, 
t  Addit.  MSS.  14929. 


AR  FY  NGHYSTUDDIAU,  &c.,  YXG  NGHAERLUDD. 

Tair  ar  ddeg,  rhi'  deg  ar  hugain — fy  oed 

Pan  fu  advvyth  milain 

I'm  gorfod,  syndod  y  sain 

Uchel  a  chwerw  fy  ochain  ! 
Yngharchar,  mewn  alar,  yn  wylo — hum 

Beunydd  yn  penydio, 

Flwyddyn  yn  erchyll  floeddio 

A'm  ci,n  oedd  myned  o'm  c6'. 
Blinwyd  fi'n  dost  dair  blynedd — yn  Llundain 

A  llawnder  anhunedd 

Diolch,  Amen,  i'r  Senedd 

0  mhoen  a  roddes  i'm  hedd, 

Tra'r  wyf  iach,  bellach,  heb  ballu — gwiliaf 
Bob  gelyn,  rwy'n  credu  ; 
Mae'n  rhaid,  o  f'enaid  am  fu, 

1  Forys  edifaru. 

Ni  chymraf,  ni  roddaf  i'r  un — o  goel 

Gwelaf  fod  yn  wrthun  ; 

Ni  flina  mhen  am  wenfun, 

Y  baw  am  dy  gwmni  biin. 
Felly  yn  dra  hy,  drwy  hedd, — iawn  allu 

Enillaf  anrhydedd  : 

A  byw'n  ddi  rain  heb  gamwedd, 

O  hyd  drwy'r  byd,  draw  i'r  bedd. 

He  also  appears  to  have  been  unfortunate  in  his  first  marriage, 
though  few  particulars  can  be  gleaned  as  to  this.  He  eked  out  his 
livelihood  by  acting  as  interpreter  in  the  Law  Courts,  and  by 
supervising  the  printing  of  Welsh  books  in  London.  He  also 
indexed  the  Welsh  manuscripts  of  Moses  Williams,  which  had 
been  purchased  by  William  Jones,  the  mathematician,  and  these 
indexes  are  still  preserved  in  the  Llanstephan  collection. 

In  1742,  through  the  good  offices  of  the  Rev.  Thomas  Ellis, 
Vicar  of  Holyhead,  he  was  recommended  to  the  Bishop  of  Bangor 
as  a  person  well-fitted  to  correct  and  revise  the  proofs  of  some 
Welsh  pamphlets  about  to  be  printed  in  London.*  In  1744  he  was 
appointed  to  revise  the  edition  of  the  Welsh  Bible  which  was  then 
being  printed  by  the  S.P.C.K.,!  and  this  was  the  means  of  bringing 
him  into  considerable  prominence.  The  Bible  was  issued  in  1746, 
and  a  subsequent  edition  in  1752.  J 

*See  page  66,  67.     fSee  page  80.     +See  Bible  in  Wales,  1907,  pp.  42-44. 


Introduction 
contd. 


Introduction 
contd. 


He  and  his  brother  Lewis  were  the  founders  of  the  Honourable 
Society  of  Cymmrodorion  in  1751,  and  through  the  means  of  the 
Society,  and  by  their  own  personal  efforts,  they  succeeded  in 
interesting  all  classes  of  Welshmen  in  the  history  and  literature  of 
their  native  land.  The  letters  bear  eloquent  testimony  to  the 
continual  help  and  support  they  afforded  to  Welsh  literati. 
Richard  outlived  all  his  brothers,  dying  in  the  year  1779.  Lewis 
Morris  wrote  a  long  and  interesting  description  of  Richard  in  a 
letter  to  William,  which  will  be  found  in  the  second  volume,  and 
this  description  though  not  altogether  complimentary,  gives  us  a 
very  clear  view  of  the  essential  kindliness  of  his  character  : 

Hwyl  fab  ei  dad  yw  Rhisiart,  nid  da  gantho  ai  cynghoro,  ag 
etto  fe  wyr  fod  y  cynghor  yn  dda,  ag  ai  canlyn  feallai,  ond  ei 
gael  wrth  siawns.  Positive,  precipitate,  indefatigable,  quick 
enough  and  ingenious,  but  too  credulous.  Loves  his  country  to 
excess  and  for  that  reason  his  countrymen,  who  all  impose  upon 
him  that  he  deals  with,  and  he  choses  to  deal  with  them  because 
they  are  his  countrymen.  I  would  for  my  part  sooner  deal  with  a 
Turk  or  a  Jew  than  with  a  London  Welshman.  He  owns  they  are 
rogues,  but  like  the  hare,  he  loves  to  lie  near  the  dog  kennel.  I 
am  afraid  that  foolish  meeting  of  Cymmrodorion  will  make  an 
end  of  him,  for  he  stays  there  till  one,  two,  three  or  four  in  the 
morning,  and  sometimes  comes  as  far  as  his  door  (or  has  done  it), 

and  there  sleeps  till  the  watch  awake  him There  is  no 

Welshman  in  London  hardly  but  what  has  been  with  their  common 
father  (the  Llywydd)*  borrowing  money.  I  have  endeavoured 
to  banter  him  out  of  this  folly  and  silly  pride,  (fe  roe  fenthyg  i 
gnaf  brwnt  pan  fyddai  ei  deulu  ei  hun  mewn  eisiau),  and  I 
believe  he  has  refused  some  of  them  lately.  He  hath  (or  had)  a 
notion  that  he  had  no  occasion  to  hoard  any  money  or  goods  for 
his  children,  for  that  after  his  death,  some  good  people  that  had 
a  value  for  him  would  take  care  of  his  family,  as  he  has  taken 
care  to  assist  several  helpless  children. 

This  description  was  written  by  LeAvis  Morris  in  October,  1757, 
and  it  must  be  remembered  that  he  was  at  the  time  harassed  by 
law  suits  and  financial  troubles.  Nevertheless,  it  is  clear  that  the 
two  brothers  were  the  best  of  friends,  though  they  did  not  always 
see  eye  to  eye.     It  is  a  misfortune  that  nearly  all  the  letters  written 


Richard  Morris  was  President  of  the  Cymmrodorion. 


by  Richard  Morris  to  his  brothers  have  been  lost  or  destroyed,  and    iQtj.Qjm.tjQ„ 
there  only  now  remain  about  forty  written  by  him  between  1759  contd. 

and   1763.     Some  of  these  are  the  most  interesting  letters  in  the 
whole  series. 

William  Morris,  unlike  his  two  brothers  lived  and  died  in 
Anglesey.  He  seems  to  have  spent  some  considerable  time  in 
Liverpool  when  a  young  man  and  he  also  visited  London,  but  for 
the  last  twenty  years  of  his  life  he  rarely  stirred  out  of  his  native 
county.  He  was  appointed  Collector  of  the  Customs  at  Holyhead 
on  February  24th,  1736-7,  and  as  time  went  on  he  obtained  other 
small  offices  at  the  same  port.  In  a  letter  written  to  Richard  in 
April,  1741,  he  amusingly  describes  himself  as  deputy  customer, 
collector,  deputy  comptroller,  comptroller  of  the  coal  duties,  deputy 
searcher,  coast  waiter  and  searcher,  water  bailiff,  deputy  vice- 
admiral,  collector  of  the  Skerry  lights,  surgeon,  florist  and  botanist 
to  the  Garrison  of  Holyhead.t 

William's  life  was  uneventful  ;  he  experienced  none  of  the 
vicissitudes  of  fortune  which  fell  to  the  share  of  his  brothers,  nor 
did  he  rise  to  any  distinction  in  the  worlds  of  literature  and 
affairs.  Nevertheless  in  as  far  as  his  personal  character  is 
unfolded  in  the  letters,  William  is  perhaps  the  most  interesting  of 
the  brothers.  His  letters  have  not  the  vivacity  of  those  of  his 
brother  Lewis,  nor  the  charm  of  John's,  but  they  cover  a  very  wide 
field  of  interest  and  are  always  eminently  sane  and  natural.  He 
contrives  also  to  give  us  a  complete  picture  of  himself ;  we  know 
him  as  he  was  with  all  his  likes  and  dislikes,  his  virtues  and  his 
failings,  his  hobbies,  his  friends,  his  official  duties,  and  his  home. 
Both  brothers  look  up  to  him  with  respect,  and  he  is  made  the  arbiter 
in  their  disputes.  His  letters  abound  in  quaint  turns  and 
expressions  of  speech,  and  he  is  never  happier  than  when  he 
invents  some  pseudonym  for  himself  as  the  finishing  touch  of  a  letter! 

tSee  page  50. 
J  The  following  are  some  of  the  names  chosen  :  Gwilym  Tew,  Gwilym 
Hiraethog,  Gwilym  Gontrowliwr,  Gwilym  Fynglwyd,  Gwilym  Ddu  o  Fon, 
Y  Twrch  Trwyth,  Gwilym  Ddu  o  Gybi,  Gwilym  Cybi,  Gwilym  Amhorys, 
Gwilym  Rwydd-dew,  Gwilym  Lwyttu,  Gwilym  Fyngfrith,  Gwilym  o'r  Dollfa, 
Gwilym  Gregynwr,  Y  Cregynydd,  Gwilym  Rwyddfras,  Gwilym  y  Garddwr, 
Gwilym  Doll-goes  neu  Goes-dolly,  Gwilym  Ogloff,  William  y  Trydydd,  etc. 


-         ,      .         Like  his  brother  Lewis  he  was  a  man  of  many  accomplishments,  a 
Introduction  r  •■ 

J  good  musician,   a  surgeon,  a  fair   hnguist,   a   student    of  Welsh 

literature  and  antiquities,  and  an  expert  botanist  and  conchologist. 
He  spent  many  years  in  making  a  Botanologiuni  or  Herbal,  but 
this  work  seems  now  to  have  been  lost.  The  Rev.  Hugh  Davies  in 
his  Welsh  Botanology  mentions  a  MS.  by  William  Morris  entitled 
"A  Collection  of  Plants  gathered  in  Anglesey,"  and  it  is  not 
unlikely  that  Davies  made  extensive  use  of  this  MS.  in  the 
composition  of  his  "  Catalogue  of  the  Native  Plants  of  Anglesey." 
The  Collections  of  Poetry  made  by  William  Morris  have  been 
preserved,  and  many  of  his  MSS.  are  now  in  the  British  Museum. 
Amongst  these  is  the  "  Delyn  Ledr,"*  a  manuscript  beautifully 
written  by  him  on  vellum.  This  was  the  MS.  which  Morris  lent 
to  Goronwy  Owen,  and  failed  for  years  to  get  back,  until  he  pur- 
chased it  from  a  pawnbroker  in  Liverpool. 

By  far  the  greatest  number  of  the  letters  of  the  brothers  still  in 
existence  were  written  by  William  Morris.  This  is  due  to  the  fact 
that  Richard,  to  whom  the  letters  were  addressed,  preserved  them 
with  jealous  care  and  on  his  death  bequeathed  them  to  the  Welsh 
School,  whence  they  were  transferred  to  the  British  Museum. 
Very  few  of  the  letters  written  by  Richard  have  been  discovered, 
but  it  is  quite  possible  that  they  are  still  in  existence.  We  know 
that  William  was  as  careful  as  Richard  in  keeping  the  letters,  for 
those  written  to  him  by  Lewis  are  now  in  the  possession  of 
Sir  Lewis  Morris,  and  it  is  unlikely  that  he  destroyed  those  of  his 
brother  Richard.  There  should  be  six  batches  of  correspondence, 
viz.,  letters  written  by  Lewis  to  Richard,  by  Lewis  to  William  ; 
by  Richard  to  Lewis,  by  Richard  to  William  ;  and  by  William  to 
Lewis  and  William  to  Richard.  Of  these  the  only  ones  which 
have  survived  in  any  quantity  are  those  written  by  Lewis  to 
Richard  and  William,  Richard's  letters  to  Lewis  and  William's 
letters  to  Richard. 

John  Morris,  the  youngest  of  the  brothers  is  little  known  to 
fame.  A  writer  in  the  Cambrian  Register^  1796,  p.  232,  gives  the 
following  account  of  him  : — "John  died  mate  of  the  Torbay  man- 
of-war,  in  the  expedition  of  1740,  against  Carthagena,  aged  34  years. 
*No\v  Addit.  MS.  14884. 


He  is  said  to  have  been  the  most   promisinsr  genius  of  all  the    .         , 

^  Introduction 

brothers  ;  but  of  the  three  who  enjoyed  the  common  duration  of         contd 

life,  Lewis  had  the  credit  of  being  the  most  vigorous  character." 

In  preparing  these  letters  for  the  press,  it  has  been  the  Editor's 

aim  to  omit   nothing,   so   that   the  writers  might  appear  in  their 

natural  garb.     It  often  happens,  however,  that  the  letters  are  torn 

or  otherwise  imperfect,  and   sometimes   they  are   indistinct   and 

difficult  to  read.     A  very  few  other  omissions   have  been  made 

where  the  writers  offended  against  what  are  considered  in  this  age 

to  be  the  canons  of  good  taste,  but  it  is  seldom  that  they  require 

a  surgical  operation  of  this  kind.     The  letters  were  transcribed  by 

the  Editor,  Mr,   T.    Vaughan    Roberts,    B.Sc,  Mr.   E.  A.  Lewis, 

M.A.,  D.Sc,  and  the  late  Mr.  T.  Hamer  Jones.     The  Editor  and 

Mr.  Vaughan  Roberts  have  carefully  collated  all  the  proofs  with  the 

original  letters,  but  they  do  not  make  a  pretence  of  infallibility,  and 

there  are  doubtless  many  errors  of  transcription  still  uncorrected. 

It  is  hoped  to  complete  the  series  of  Morris   Letters   in 

another  volume,  to  be  followed  by  comprehensive  indices  and  notes. 

J.    H.    DAVIES. 


THE  MORRIS'  LETTERS. 


London,  20th  March,  1728. 

Dear  Brother, — Yours  of  21st  ultimo  I  received  which  I  read  R.  to  L. 
with  great  pleasure  and  satisfaction.  I  observe  thou  art  going  the 
way  of  the  world,  if  not  gone  already,  and  am  in  hopes  things  will 
answer  thy  expectation,  so  that  thou'lt  never  need  to  wish  thy  head 
out  of  Cawell  yr  Ynfydion,  If 'tis  over,  I  pray  God  to  bless  you 
both,  and  I  begg  that  my  kind  love  be  remembered  to  my  new 
relation  ;  I  wish  I  had  the  honour  of  knowing  her,  but  I  hope 
in  about  a  year's  time  I  shall  be  at  leisure  and  able  to  bear  the 
expences  of  a  journey  to  Anglesey,  when  I  propose  to  myself  a 
great  deal  of  happiness  in  seeing  all  my  friends  and  acquaintance, 
and  who  knows  but  I  may  carry  down  along  with  me  a  female 
friend  as  near  related  to  you  as  the  above  is  to  me.  I  do  really 
design  to  run  the  same  hazard  between  this  and  Midsummer,  and 
should  have  done  it  before  now  had  not  family  sickness  prevented 
it,  but  now  the  young  chapp  seems  to  be  on  y*^  mending  hand.  I've 
writ  to  cousin  Jack  and  to  brother  William  this  day  ;  also  to 
Mr.  Perocheon  at  Lisbon,  Mr.  Sidwell  in  Lincolnshire,  John 
Prichard  in  Maryland,  Mr.  Dowe  at  Jamaica  (where  he  went  on  a 
second  expedition),  also  to  Thomas  Bryan  at  Llanerchymedd  for 
Dick  Morris  of  Hampstead.     Believe  me,  I  write  so  many  letters 

B 


R.  to  L,  that  it  almost  takes  away  half  my  time,  being  (besides  what  I  do  to 
contd.  my  own  friends)  a  secretary  to  near  a  score  of  my  countrymen  :  a 
wondrous  great  man  !  and  worthy  of  prodigious  encouragement. 
I  admire  thy  awen  which  is  so  ready  to  gingle  rimes  upon  all 
occasions.  Counsellor  Lewis  went  from  hence  about  a  week  ago, 
and  I  unfortunately  happen'd  to  be  so  very  busy  that  I  had  not 
time  to  send  one  letter  by  him,  neither  could  I  get  the  Grammar 
ready  ;  but  I've  sent  my  cousin's  Grammar,  also  several  letters 
I  received  from  Lisbon,  Roderick,  Sidwell,  Maryland,  Conway,  etc. 
If  ever  thou  goest  to  Flintshire  I  would  have  thee  call  on  Mr.  Conn- 
way  of  Sychdun,  he  would  be  extream  glad  to  see  thee,  being  a 
great  lover  of  antiquities  and  the  best  good-natur'd  man  living. 
Perhaps  he  might  get  thee  some  surveying  work  if  thou  would 
accept  of  it,  fail  not  in  this  if  thou  goest  that  way  and  give  my 
humble  service  to  him  ;  I  intend  to  write  there  very  shortly.  What 
made  me  send  the  above  letters  was  chiefly  that  brother  William 
may  see  Perocheon's  when  he  comes  to  the  country  in  Easter  or 
Whitsuntide,  which  contain  several  mysteries  in  trade  of  great  ser- 
vice to  him  ;  but  pray  let  them  be  all  returned  when  you  have  done 
with  them.  You  see  there  a  letter  from  R.  Jones  to  whom  the 
Cywydd  belongs.  There's  a  couple  of  sticks  of  red  wax  for  thee 
in  the  parcell — shall  take  care  to  send  the  Grammar  interleaved  per 
first  opportunity.  I  wish  thou  would  send  the  pedigree,  etc.,  per 
Thos.  Williams's  return.  Thou  should  not  complain  so  much  of 
trafiferth  now,  for  what  wilt  thou  do  when  oblig'd  to  work  the 
nights  as  well  as  days  !  O  hard  case  !  I  understand  Lord  Bulkeley 
has  drop'd  the  lawsuit  about  Mynydd  y  Twr.  I  hope  what  thou 
say'st  about  our  sister's  seeing  her  folly  is  true.  I've  writ  her  an 
out-of-the-way  letter  also,  which  I  suppose  she  has  received.  I  am 
surpriz'd  I  can  hear  nothing  from  Dr.  Evans,  and  whether  to  impute 
it  to  his  pride,  neglegence  or  hurry  of  business  I  cannot  tell. 
There's  nothing  done  yet  in  the  Custom  House  affair ;  but  there 
are  several  scores  turn'd  out  lately  in  this  river,  so  that  'tis  an  easy 
matter  with  small  interest  to  gett  in  here  at  present.  As  to  what  I 
mention'd  about  my  going  abroad,  you  must  know  I'm  bound  with 
Capt.  Jones  till  next  Christmas  or  Lady  Day  following,  and  after 
that  he  promises  me  a  place  of  near  ^^loo  a  year  in  this  town,  or  a 

2  I 


much  more  profitable  one  abroad  ;  but  I  shall  have  time  enough  to  R.  to  L. 
consider  of  it  between  this  and  that  time.  Shall  make  it  my  contd. 
business  to  inspect  as  much  as  I  can  into  Mr.  Edwards's  business, 
which  if  I  see  to  bear  a  good  profit,  perhaps  in  case  the  Widdow's 
affair  answers,  I  shall  enter  in  partners  with  him.  But  ^loo  a  year 
profit  is  a  fine  thing  !  Do  we  run  no  risque  of  breaking,  which  is 
too  common  here  now-a-days.  Mr.  Hughes,  the  orrange  merchant, 
is  broke,  through  the  means  of  a  rascally  .  .  .  [torn]  who  arrested 
him,  and  set  all  his  creditors  upon  his  back  at  once,  so  .  .  .  [torn] 
after  he  paid  him  he  was  obliged  to  abscond  to  the  verge  of  the 
Court,  till  his  .  .  .  [torn]  are  made  up.  I  believe  there  will  be  a 
statute  out  against  him  this  week.  I've  settled  all  his  accounts 
for  him  and  it  appears  he  owes  about  ^600,  and  has  about  ^300  to 
pay  a  composition  of  7s.  6d.  or  los.  per  pound — he  had  but  ^500 
with  his  wife  which  was  too  much  to  lose,  though  'twas  reported  she 
had  above  ;^iooo  fortune.  I'm  heartily  sorry  for  the  poor  good 
woman,  and  cannot  imagine  as  yet  what  they'll  do  to  live  in  the 
world  after  this  misfortune  ;  more  per  next.  I  believe  we  shall 
have  a  war  after  all,  there  seems  no  hopes  of  y*^  contrary.  St. 
David's  Day  was  observ'd  here  with  great  ceremony,  the  sermon 
was  preach'd  in  English  by  Mr.  John  Morgan  and  they  [sic] 
prayers  in  British  by  Mr.  Phillips,  at  St.  Clement's  Danes,  in  the 
Strand;  but  the  Prince  was  not  there.  The  12  stewards  and  the 
Society  walk'd  in  procession  to  Merchant  Taylor's  Hall  where  they 
din'd,  consisting  of  about  a  thousand  people,  Welsh  and  English, 
and  made  a  handsome  collection  for  the  Charity  Children  des- 
cended from  British  parents  which  they  keep.  The  stewards  wore 
plumes  of  feathers  in  their  hatts  and  underneath  y*^  motto,  Ich  Dten, 
work'd  in  silver  very  pretty.  I  did  not  dine  with  them  yt  day 
because  they  had  prick'd  me  down  for  a  steward  next  year,  and 
sent  me  a  summons  to  meet  them,  but  being  unwilling  to  be  about 
£\o  out  of  pocket,  I  retir'd  with  about  12  countrymen  into  a  private 
house,  where  we  din'd  and  drank  all  the  healths  we  could  think  on, 
and  return'd  home  sober  as  judges.  I  could  say  more  but  must  defer 
it  to  another  opportunity. — Thy  Brother  Brynaich,  Rhist  Morus. 
I've  gott  a  place  for  John  Price  by  the  week  at  Mr.  Edwards's, 
to  look  after  the  shop,  go  of  errands,  carry  out,  etc.,  and  his  wife 


R,  to  L.    is  to  wash  for  us  all  in  the  house,  upon  which  account  they  are  to 
contd.      come  and  live  near  us.     My  last  letter  was  little  burnt,  and  the 
seal  is  Mr.  Edwards's  coat-of-arms. 

N.B. — I've  been  this  week  past  writing  out  Weston's  book  of 
shorthand,  and  design,  if  I  can,  to  learn  that  incomparable  piece 
of  Art  which  has  made  so  much  noise  in  y'^  world. 

Endorsed  :  To  Mr  Lewis  Morris,  Land  Surveyor,  at  Penrhos  Lligwy,  near 
Llysdulas,  in  Anglesey,  North  Wales. 

Copied  by  Mr.  Richard  Williams,  F.  R.  Hist.  S. ,  Newtown,  from  the  original 
in  the  possession  of  the  late  W.  J.  Kirkham. 

G.\RTRE,  Anglesey,  24th  Feb.,  1738. 
L,  to  R.  Mrawd  Rhisiart  yna,— Here  is  your  letter  of  y*^  24th  of  January 
II,  before  me.  'Roeddwn  yn  disgvvyl  bob  dydd  gael  clywed  gair  neu 
ddau  dy  fod  gwedi  cael  rhyw  gymorth  gan  Mr.  Meyrig  :  os  meder, 
mi  wn  y  gwna.  Mi  ddiolchais  orau  gallwn  iddo  yn  fy  llythyr 
diweddaf.  "There's  no  pity  but  amongst  y^  poor,"  medd  yr  hen 
ddihareb,  beth  a  dal  ini  gwyno  i'n  gilydd  :  nid  oes  ond  cymryd  y 
byd  a  gefifir,  ni  wiw  mynd  i  guro  pobl  oni  chawn  a  geisiom.  Dyma 
nhad,  newydd  mendio  o  glefyd  mawr  fu  arno  yn  ddiweddar.  Tor- 
rodd  y  postwm  arno,  a  bu  yn  wan  iawn.  He  hath  an  ulcer 
(abscess)  in  y^  stomach,  or  y^  colon,  ag  ni  bydd  holliach  nes 
ymado  o'r  byd  hwn.  Mae  mam  yn  rhesymol,  ond  ei  bod  yn 
heneiddio  yn  dost,  ag  yn  fusgrell.  Fy  chwaer  a'r  teulu  yn  dda 
iawn,  ninnau  yma  yn  rhwydd  iach.  Ni  chefais  etto  mo'r  diben 
gida'm  Harglwyddi  o'r  Amralti,  na'm  cyflog  am  yr  haf  diweddaf. 
Y  post  diweddaf  ond  un  cefais  lythyr  oddiwrth  fy  anwyl  a'm 
parchedig  gyfaill,  y  Brawd  Du  o  Nannau,  yn  dwedyd  ei  fod  newydd 
ddyfod  i  Lundain  i  ymddangos  yn  y  Senedd-dy.  Os  medr  y  gwr 
urddasol  hwnnw  gymmorth  yn  y  byd  iti  i  gael  yn  sgrifenydd  i'r 
Seneddwyr,  fei  gwna.  Ymofyn  am  William  Vaughan,  Esq.,  at  y^ 
coachmaker,  in  St.  James's  Street,  ond  ynghynta  gwna  ddau  neu 
dri  o  englynion  i  ddywedyd  iddo  mae  pererin   wyd  yn  Llundain, 

gwedi  dyfod  oWynedder's mlynedd,  heb  chwimio  erioed  o  honi, 

ag  mae  brawd  wyd  i  Lewelyn  Ddu  o  Fon.  Sign  your  name 
Richard  Morris  alias  Rhisiart  Amheurig  Loywddu.  Yr  englynion 
aganlyn  a  yrrais  iddo  y  post  diweddaf,  being  some  remarks  upon 
the  button-hole,  a  riddle;  yr  hwn  a  yrassai  imi  yn  ei  lythyr.  [Then 
follow  the  englynion.] 

4  II 


III. 


Hyn  a  'sgrifenais  yma,  nid  i  fwrw  meddyliau  anuwiol  yn  y  pen,    L.  to  R, 
ond  i  ddangos  ychydig  o  dymmer  dynion  y  byd.     Mr.  Selden's      contd, 
Speechman  was  in  the  right.     He  could  not  make  y*^   Mayor  a 
speech  without  the   measure  of  his  mouth,  ag  felly  anodd  ydyw 
gwneuthur  englyn  i  ddyn  heb  gymeryd  mesur  ei  geg. 

This  gentleman  may  be  of  infinite  service  to  you  while  he  is  in 
town.  Os  oes  Uyfr  cywydd  genit,  dos  ag  ef  yno  yr  ail  tro  (nid  y 
tro  cyntaf).     Gwych  gan  y  gwr  gael  llith  allan  o  lyfr  cywydd. 

Let  me  hear  of  your  reception  per  first  post.  I  suppose  you 
need  pay  for  no  more  letters.  I  can  inclose  them  to  him,  and  you 
may  have  franks.     T/iy  affectionate  brother^  L.  M. 

Let  me  know  what  family  Mr.  Vaughan  hath  in  town. 

[Holyhead],  24th  Chwefr.,  1738. 

Cher  Frere, — Mi  faswn  wedi  sgrifennu  attoch  er's  Uawer  dydd  W.  toR. 
pe  b'ase  ffrank  yw  gael,  a  mawr  oedd  gennyf  eich  rhoddi  mewn  i^d 
o  gost  heb  ddim  daioni  yw  yrry  am  danynt.  Yr  oeddwn  yn  gweled 
mai  afraid  oedd  immi  sgrifennu  at  Mr  Brereton  ynghylch  y  swydd 
hono,  oblegit  nid  yw  ef  a  Meurig  ddim  yn  gyttun  a'i  gilydd,  er  pan 
dro'ed  Mr  H.  Williams  allan  o  Fon,  ag  felly  fo  fuase  Owain  Am- 
heurig  ond  odid  yn  ddigllon  pei  clywse'ch  bod  yn  ammeu  ei  allu,  &c. 
And  indeed  I  can't  well  ask  any  favour  of  Mr  Brereton  since  his 
giving  me  this  bread  has  much  more  than  compensated  for  what 
service  I  have  or  can  do  him.  Ond  gwyn  ei  fyd  a  allasai  wneuthur 
i  chwi  ryw  faint  o  les. 

Daccw  mrawd  wedi  gyrry  i  chwi  yr  holl  Ddomestick  News,  dyma 
i  chwi  air  neu  ddau  o  Foreign.  Cawsoni  lythyr  oddiwrth  mrawd  Sion 
o  Gibraltar,  o'r  30  Rhagfyr,  y  pryd  roedd  newydd  dirio  yno.  Nhw  a 
gavvsont  wynt  o'v  ffeinia  o  Caernarfon  yno.  Roedd  y  brawd  yn 
erchi  ei  wasanaeth  attoch. 

Dyma  heddyw  lythyr  arall  oddiwrtho  o  Farseilles  o'r  7  Chwefror. 

Yr  oeddynt  wedi  bod  yn  Marselona.     Uyma  ddarn  o'r  bystol : — 

Hwyliasom  o  Gibraltar  y  5    lonawr.      Ni  fedrwn  lai   wrth 

amgylchu  y  mynydd  na  bonllefain  y  cyffelybiaeth  hyn  : 

Gibraltar  un  heir  a  haran,— Och  rwyg  ! 
Cribog  ymylog  y  man 
A'i  chreigiau  hyll  anian 
A  Boss  mal  mynydd  Basan. 

Ill  5 


W.  to  R.  Gael  gwynt  teg,  a  digon  honaw  hyd  na  ddaethom  ymhlith  yr 

contd.  ynysoedd  Ivica,  Majorca,  etc.,  ymhle  buom  ddauddydd  neu  dri, 

a  minnau  yn  tynny  Uuniau'r  bryniau  a'r  trwynau,  etc.,  ag  yn 
gwneud  ambell  englyn  fal  hyn  : 

Heb  wynt  war  helynt  i'r  hwyl— ar  gefnfor 
Gwag  ynfyd  yw'r  gorchwyl 
Hwyra  dasg  hir  yw  disgwyl 
A  sala  gwaith  Sul  a  gwyl. 

Mae'n  dywedyd  nad  yw'r  englynion  yn  tyfu  mor  rhywiogaidd 

ffordd  honno  ag  ynhir  Gwynedd.     They  have  taken  a  fraight  to 

sette  thence  to  Roterdam.      The  ship  is  called  the  Mary  of  Lever- 

poole,   Captain   Carreg.       Daccw   Jack    Prichard  wedi  mynd  yn 

ei   ol  i  Leverpoole,  ag  mae'n  mynd,  hyd  rvvyn  deall  yn  Gadpen 

ar   IVesi  Indiaman  of    150   tons.      Ces   lythyr  oddiwrtho'r  dydd 

arall   i   ymgynghori   ar    y   pwnc    pwysfawr  hvvnnw.      Y   cefnder, 

Huw   Evans,   o'r   Ffers,   a  fu  farw  yn  diweddar.      Mae  bachgen 

a   lodes   o   blant  nghyfnither  Elsbeth  ar  ei   ol,   rwyn  meddwl  ei 

fod  yn   o    dacclus.       Nid    ai   ddywedyd    yn    rhagor   am    y    tro. 

Gadewch  glywed  'ch  hanes,  a  Uuw  a  f'och  plaid.      Eich  brawd 

anwiw,  Williatn  Morris. 

Leverpoole,  5th  July,  1739. 

J.  to  R.  Dear  Brother, — It  is  but  a  folly  for  me  to  acquaint  you  of  my 

IV.  proceedings  since  I  wrote  you  last,  since  (as  I  suppose)  you've 
been  inform'd  of  it  from  Anglesey,  from  whence  after  my  arrival 
here  I  was  acquainted  that  they  had  lately  heard  from  you  and  that 
you  was  well,  a  bod  y  rhod  wedi  troi,  yr  hyn  oedd  dda  iawn  gennyf 
glywed,  a  gobeitho  na  thru'n  ol  mwyach.  I  writt  you  from  here 
before  I  went  out  last  voyage,  but  never  got  an  answer.  I  think  it 
is  now  about  sixteen  months  since  I  received  your  last,  with  Cyvvydd 
marwnad  y  frenhines,  etc.,  which  I  answer'd  in  due  time  from 
Holyhead,  and  wrott  you  again  from  Porthdinlleyn  when  we  were 
lading  corn  for  Lizbon.  I  went  to  visit  Monsr.  Perocheon  one 
Sunday  (we  being  consign'd  to  him)  but  was  not  at  home,  so  next 
day  I  went  to  y^  Exchange  and  there  I  met  with  him.  Invited  me 
home  to  dine  with  him  and  a  grand  entertainment  there  was,  he 
ask'd  about  you  several   times,   and  always  call'd  you  his  friend. 

6  IV 


There  were  several  gentlemen,  masters  of  ships,  etc.  in  company,  so  J.  to  R. 
I  could  not  for  shame  acquaint  him  of  your  circumstances  at  that  contd, 
time,  but  defer'd  it,  expecting  to  see  him  another  time  by  himself, 
but  never  could  have  that  happiness.  I've  been  out  seven  months 
and  a  half  this  last  trip  and  I  promis'd  myself  all  along,  when  I 
return'd,  to  take  a  jaunt  to  Anglesey,  but  here's  the  vessel  that  I 
belong  to  lading  of  salt  for  Dublin  and  they  would  feign  have  me 
to  go  with  her  thither,  and  by  the  time  we  return  they'll  have  a 
cargo  ready  for  us  for  the  Streights  again,  which  I  should  like  very 
well  if  it  should  happen  so  ;  but  there's  no  depending  on  our 
Owners,  besides,  as  far  as  I  can  understand,  this  embargo  reaches 
over  them  that  are  bound  for  Ireland  as  well  as  them  to  foreign 
parts,  so  I  am  of  two  minds  whither  to  stay  by  y^  vessel  or  go  to 
Anglesey.     I  shall  resolve  this  doubt  soon. 

Cefais  lythyr  o'r  Pen  Sanctaidd,  un  o  Bentre'r  Annell,  un  o  Lun- 
dain,  ag  un  oddiwrth  Ddoctor  Bifan,  er  pan  ddaethym  i  dre,  ag 
iach  lawen  y'nt  oil.  Mae'r  Car  Will  Huws  yn  lysdi  ai  wraig  ai 
ferch.  Pan  scrifenoch  attaf  llwybreiddiwch  y  llythyr  iw  adel  yn  ei 
dy  ef,  mal  (os  byddaf  wedi  mynd  i  bant)  y  gallo  ef  gymryd  gofal 
am  ei  yrru  immi.  Rwy'n  ofni  fod  ei  weithiau  yn  mron  mynd  ir  pwll, 
oblegyd  nid  oes  yno  fawr  neb  yn  gweithio  un  amser,  gi-esyn  oedd. 
Mi  glowaf  fod  llawer  iawn  o  droeadau  y  Mon  er  pan  fum  i  yno, 
mae  arnaf  gryn  flys  am  roi  tro  yn  eu  plith  unwaith  etto,  ag  wedy'n 
canu'n  iach  dros  dro. 

I  wish  you  would  enquire  what's  become  of  Mr.  Weston,  him 
that  was  our  chief  mate  in  y*^  Harrington.  If  he's  a  Captain  I 
I  should  like  it  in  my  heart  to  take  another  trip  to  India  ;  however, 
I  design  to  visit  both  Guinea,  W.  India,  and  North  America  before 
I  leave  ofif  rambling,  if  God  spares  my  life  so  long.  In  the  mean- 
time I  begg  you  would  write  to  me  per  first  post  and  let  me  know 
how  things  hath  happened  with  you  since  I  received  your  last,  and 
how  John  Price,  Ben  Jones,  Carn  Mynawyd,  etc.,  and  all  old 
acquaintances  hath  made  it  out  since. 

This  minute  dyma'r  Car  Will  Huws  wedi  mynd  o'n  Hong  ni,  yr 
hwn  a  ddywaid  imi  dderbyn  eich  llythyr  er's  dyddie,  ond  roedd 
arno  ofn  'scrifennu  attoch  drachefn  mal  yr  oedd  arno  o  hyd  er  pan 
ddaeth  oddiyna,  a  hyn  a  barodd  imi  eich  gwneyd  yn  yspys  o  honaw, 

IV  7 


J.  to  R.  ar  achos  ydoedd  hyn  :  h.y.,  Ei  feistr  Hopkins  a  scrifennodd  atto 
contd.  ddwyvvaith,  ychydig  ar  ol  iddo  ddyfod  ir  dre'  yma,  ai  siarsio'n 
drwm  na  scrifenna  atto  chwi  mvvyach  yn  anad  neb  dan  boen  colli 
ei  le,  felly'r  dyn  ydoedd  yn  byw  mevvn  ofn  hyd  yr  amser  heb  wybod 
yr  achos,  weithiau'n  meddwl  mae  o  herwydd  y  trwblaethau  a 
syrthiodd  arnoch,  weithiau  eraill  yn  tybied  mae  ofni  rydoedd  ei 
feistr  y  datcuddiech  ei  gwaith  nhw,  neu'r  cyffelyb  ;  felly  'rydoedd 
y  dyn  yn  anesmwyth  ag  heb  feiddio  datcuddio  ei  feddwl  rhag  ofn 
drvvg,  ond  y  rwan  mae'r  gvvr  yn  dymuno  arnoch  scrifenu  atto 
gynta'  galloch  ach  meddwl  or  peth  ag  fe'ch  ettyb  gyda  dychweliad 
y  post,  mi  debygwn  nad  oes  gan  y  gwr  fawr  fatter  er  digio  ei  feistr 
yn  awr  os  gwel  yn  dda. 

I  am  just  now  going  to  our  Owners  and  to  know  their  minds 
what  they  intend  to  do,  if  they  don't  give  me  sufficient  wages,  I  shall 
make  the  best  of  my  way  to  Sir  Von  ;  but,  however,  let  me  go  to 
what  sir  I  will,  if  you  direct  for  me  as  before,  he'll  take  care  to 
forward  it  to  me  if  I  be  gone.  Ni  feddaf  iw  chwanegu  ond 
brysiwch  atteb  hwn,  ach  llawn  hanes,  etc.,  minne  yrraf  i  chwithe 
fy  hanes  inne,  a  byddwch  wych,  medd  .  .  .  loan  Anihorys. 

Leverpoole,  22nd  July,  1739. 
J.  to  R.  Dear  Brother, — Yours  of  the  12th  came  to  hand,  which  I  did 
not  intend  to  answer  till  I  came  to  Anglesey,  where  I  design'd  to 
set  out  for  about  this  time,  but  that  last  Friday  I  unluckily  strain'd 
my  knee,  and  now  I  am  forced  to  go  with  a  stick,  and  obliged 
to  stay  till  I  get  my  passage  with  some  vessel  or  other.  I 
would  have  you  know  that  I  am  a  gentleman  at  large  at  present, 
having  left  the  ship  after  I  got  her  laden  and  rigg'd,  it  being  too 
expensive  for  me  to  stay  here  all  the  time  of  the  embargo, 
paying  for  my  dieting  and  lodging,  besides  what  I  spend 
otherwise,  and  the  Owners  not  allowing  me  a  grain  towards 
it ;   and    that    y^  custom  here. 

Da  iawn  yw  clywed  eich  bod  cystal  arnoch,  ag  mae  nghobaith 
y  dowch  i  fynu  cystal  cynt,  er  maint  o  drwblaethau  a  fu  ich  dilyn 
yn  ddiweddar,  drwy  waith  a  chynorthwy  rhai  ewyllyswyr  drwg 
maleisgar,  a  gobeitho  mae  er  lies  i  chwi  rhaglaw  y  digwyddodd  yr 
unrhyw,  os  y  chwi  a  wneiff  wasanaethgarwch  o  honaw  ag  nid  oes 

8  V 


V. 


le     ammeu  na  wnewch,  a  chwitheu  ar  byd  och  blaen,  a  chwedi    J.  to  R. 
cael  penn  y  ffordd  yn  eich  Haw.     Diau  nad  oes  un   well   gantho      contd. 
glywed   eich  bod   yn  mynd  ymlaen   mor  odidawg,  a   Duw  ach 
cynnorthwyo  yn  eich  hoU  amcanion. 

Cousin  Will  Hughes  ask'd  me  whether  you  said  anything  about 
him,  etc.  I  told  him  that  you  desir'd  to  be  remember'd  to  him 
and  his  wife,  so  he  desir'd  me  to  give  him  directions  to  write  to 
you,  seems  to  be  afraid  that  you've  fall'n  out  with  him,  says  he'll 
send  you  a  letter  soon,  and  some  Neat's  tongues,  or  something  or 
other.  A  welwch  chwi  beth  ydyw  dyn  pan  fyddo'n  dda  arno,  pawb 
a  rydd  iddo  ;  pan  fo'n  dlawd  ai  ben  yn  y  dwr,  hwda  di  hwrdd  iddo 
hyd  na  bo  dan  ddwr.  Dyna  fal  i  mae'r  byd  yn  mynd  erioed  hyd 
yn  heddyw,  mal  y  gwyddoch. 

Received  a  letter  from  father  of  the  same  date  with  yours  ;  no 
news,  but  yt  they  were  all  well  there  and  at  the  Head.  Am  danafi 
mi  wneuthum  esgus  i  ymadael  ar  Hong  gan  ddweyd  fy  mod  yn 
glaf,  etc.,  ag  nad  oeddwn  abl  i  gwplhau'r  siwrnai,  ond  yr  achos 
oedd  fod  y  cyflog  yn  rhy  fychan  ar  siwrnai  gan  fyrred  (sef  i 
Dduflun),  na  chwittia'r  gost  aros  gyda'r  Hong,  gan  na  buasai'r  flfordd 
yn  rhydd  i  fynd  ir  Mor  Canoldir  pan  ddychwelsem  o  Dduflun.  Mi 
af  i  Fon  i  roi  tro  yn  enw  Duw  dros  bymthegnos  neu  dair  wythnos, 
agynodychwelaf  yma  i  fynd  ir  mor  eilwaith.  Ef  a  gynnygiodd  Maer 
y  Dre  immi  fynd  yn  second  viate  ar  un  o'i  longau  sydd  yn  mynd  i 
Guinea^  os  byddaf  yma  erbyn  iddifynd  i  ffitio  allan,  ag  aaddawodd 
scrifenu  attaf  i  Fon  pan  fyddai  arno  fy  eisiau.  Mae'n  anhawdd  i 
ddynan  diethr  om  bath  i  gael  mynd  yn  forwyn  bennaf,  o  eisiau 
interest^  etc.  It's  certain  that  Guinea  is  the  best  place  for  a  young 
fellow  of  my  learning  to  go  to  out  of  this  place,  for  if  he  lives,  he's 
undoubtedly  preferr'd  y^  next  voyage  if  he  keeps  the  same  employ, 
for  the  captains  and  officers,  etc.,  dies  so  often  that  there's  con- 
tinually new  ones  sent  out,  but  never  a  chief  mate  hardly  but  what 
has  been  before  upon  the  coast,  so  I  am  actually  resolv'd  to 
venture  one  trip,  please  God  to  give  me  health.  If  I  die  in  the 
prosecution,  God's  will  be  done :  I  have  neither  wife  (nor  children 
to  my  knowledge)  to  cry  after  me,  and  if  I  don't  go  abroad  now 
while  I'm  free  I  am  sure  I  never  shall  if  I  alter  my  state,  except  it 
be  through  some  other  means  more  than  ordinary  that  I  should  be 
obliged  perforce  to  go.     So  much  for  that. 

V  Q 


J.  to  R.  They  continue  to  beat  up  here  for  Volunteers  for  the  land 
contd.  service,  and  they  get  a  good  many.  But  we  have  had  no  impress 
yet.  I  hope  we  shall  hear  soon  of  Admiral  Haddock's  sinking  or 
taking  some  of  the  Spaniards.  We  hear  they  have  taken  several 
of  our  ships  that  were  atrading  in  y^  Bay  of  Honduras.  Gresyn  na 
cheid  rhoi  golchfa  jawn  iddynt  unwaith,  os  happia,  y  daliant  eu 
tafodau  wedyn. 

Pa  Lyfr  Navigation  sydd  nevvydd  ei  roi  allan,  a  pha  un  sydd 
oreu  o  naddynt,  rwy'n  fifaelio  taro  wrth  un  etto  wrth  fy  mhwrpas, 
although  I  have  at  present  by  me  six  or  seven  epitomes  ;  still  in 
my  oppinion  there  may  be  better  .  .  .  [torn]  consider  [whether  you] 
can  get  the  above  books,  or  if  you  have  any  of  your  own  in  these 
affairs  you  could  spare,  I  should  be  very  glad  you'd  send  'em 
directed  to  cousin  W.  Hughes,  so  as  I  could  receive  them  before 
I  go  to  sea.  Nid  o  rann  brolio  na  dadsio,  I  keep  as  regular  a 
journal  as  any  Captain  that  sails  out  of  the  town,  and  far  preferable 
to  many,  who  can  hardly  work  a  day's  work,  ay,  some  that  does 
not  know  how  to  make  a  right-angled  triangle  gets  to  be  captains 
of  good  ships  here,  as  more  than  one  or  two  of  our  dear  country- 
men hath,  the  more  the  shame  for  them  that  trusts  their  ships  and 
cargoes  with  'em.  E  ddaw  haid  i  gwch  Alis.  Mae  hi  rwan  yn 
pwyso  tua'r  gwaelod,  ag  mae'n  anghenrhaid  rhoi  diben,  er  y 
medrwn  scrifenu  cymaint  arall  pei  bae  le,  ni  feddaf  fymryn  o  newydd 
a  roech  yn  eich  llygad  ond  par  o  ddillad  newydd  (chwedl  Dr.  Bifan), 
a  rheini  rhaid  imi  wrthynt  i  fynd  i  Fon  onite  hwyddwedant  fymod 
yn  gwarrior'r  cwbl  ir  bol,  ac  yn  gadel  y  cefn  yn  Uwmm,  a  minne'n 
rhoi'r  cyfan  rhwng  y  cefn  a  Uyfre  ar  cyffelyb,  mal  nad  wyf  ffyrling 
cyfoethogcach  yn  arian  rwan  na'r  pryd  cynta  y  deuais  ir  fangre, 
ond  mawl  i  Dduw  nid  oes  arnaf  ddim  eisiau  etto,  ag  mae  y  rhann 
fwyaf  o  fy  fentr  y  siwrnai  ddiwaethaf  gennyf  heb  eu  gwerthu  etto, 
gobeithio  daw  hynny  a  digon  i  mewn  i  brynnu  fentr  arall  i  fynd 
allan  y  siwrnai  nesaf  i  ba  le  bynnag  y  bydd.  Wala,  dyna  i  chwi'r 
sut  i  mae  gyda  mi,  bellach  gadewch  wybod  pa  drefn  sydd  arnoch 
chwithe'n  trin  y  byd  newydd,  a  pha  helynt  a  fy  arnoch  er  pan 
gefais  eich  llythyr  er  llynedd,  a  hyn  a  fydd  cymeradwy  jawn,  a  bid 
yn  siwr  o  honoch  fod  eich  llythyr  cyn  llawned  a  hwn,  a  llwy- 
breiddiwch   ef  i   Ddulas,  ymha  fan  rwy'n  gobeitho  bod  o  hyn   i 

lo  V 


ddiwedd  yr  wythnos  nesaf,  a  llyma'r  cwbl  y  pryd   hyn  gyda  fy    J.  to  R. 
ngharedigol  annerch  attoch,  ag  at  bob  cyfaill  cywir  gonest  a  garo      contd. 
ddyn  yn  ei  gefn.    Wyfhydangaueichffyddlonfrawd^IoanAinhorys. 

Leverpoole,  19th  October,  1739. 
Dear  Brother, — Yours  of  the  i6th  inst.  (inclosed  in  cousin  W.  J.  to  R. 
Hughes's)  came  to  hand  this  day,  and  am  glad  to  hear  of  your  '^'i- 
well-doing,  ach  bod  hefyd  wedi  mynd  i  ymweled  yr  hen  Whormby, 
gresyn  na  chawsach  ei  weled,  for  I  am  resolv'd  now  to  be  one 
amongst  them  i  ladd  Yspaengwyns.  I  might  have  berths  enough 
here,  ond  rwan  wedi  lledfalchio,  and  I  won't  accept  of  every  small 
offers.  Pwy  wyr  nad  eill  eich  geirie  ddyfod  i  ben  ryw  dro  os  medr 
dyn  ladd  a  Uosgi  digon  or  Spaeniaits  gwaedlyd  accw.  I  writt  to 
brother  Lewis  last  Sunday  to  desire  him  to  send  up  for  a  furlough 
for  me,  to  keep  one  from  being  press'd  by  y^  way  in  going  up,  and 
to  be  put  aboard  of  another  ship.  Here's  some  Cheesemen  bound 
for  London,  and  I  may  get  my  passage  with  one  or  other  of  them, 
if  I  do  but  get  that  thing  in  time  before  they  sail,  and  perhaps 
shall  get  something  in  my  way  besides  y^  opportunity  of  getting 
my  chest,  bedding,  and  other  things  yn  rhad  ac  yn  ddidrwbl,  I 
hope.  Brother  .  .  .  writt  about  it,  a  gwych  a  fyddai  pei  bae 
genychwithe  g  .  .  .  i  fynd  i  ddweyd  gair  yn'r  achos  wrth  yr  hen 
Whormby,  gwr  mwyna  yn  y  byd  ydyw,  medd  y  brawd  L.  Cousin 
W.  Hughes  could  not  think  what  to  make  of  your  letter,  but  I 
explain'd  it  as  well  as  I  could  to  him,  and  told  him  y^  reason,  as  I 
thought.  Mae  bob  amser  yn  hir  groesawys  imi,  ond  cythrael 
ydyw'r  wraig  weithiau.  Y^  letter  came  to  her  hands  first  (he  being 
at  -^^  shop) ;  she  open'd  it,  and  seeing  Welsh  and  English  mixt, 
thought  it  had  been  some  other  language,  and  was  frightened  out 
of  her  wits  almost,  sent  y^  girl  to  fetch  him  home,  and  said  that 
there  was  a  letter  from  his  brother  about  some  mischief  or  other. 
Roedd  y  wreigan  ymron  anhwylio.  I  call'd  at  y^  Widdow 
Hamiltons  and  enquired  about  Mr.  Boyd.  He's  left  that  service, 
and  is  gone  to  Maryland,  in  Mr.  Goodwin's  employ,  of  this  town, 
and  is  to  stay  in  y^  country  some  time  as  his  factor.  I  know  the 
man  by  sight,  he  went  out  in  y^  Goodwin  galley,  one  I.  Owen, 
from  Aberffraw,  went  chief  mate  in  her.     I  have  been  here  since 

VI  II 


J.  to  R.  last  Wednesday  was  seven  nights,  yn  byw  ar  fy  nghost  fy  hun. 
contd.  Mae  arnaf  ofn  na  fydd  genyf  ffyrling  i  ymgroesi  erbyn  y  delwyf 
yna,  nid  oedd  dim  cymmhorth  i'vv  gael  Ymon.  Mae'r  hen  bobl,  Duw 
ai  helpio,  yn  talu  pob  ceiniog  a  gaffont  at  ei  gilydd  i  geisio 
yscafnhau  peth  ar  y  ddyled  fawr  sydd  arnynt,  ar  swyddogion 
nis  gwn  i  pa  beth  y  maent  yn  ei  wneud  ai  harian,  ni  chefais  i 
gymaint  ag  a  brynna  i  mi  bar  o  sgidiau  prin  er  pan  welsoch  fi,  ond 
a  weithiais  yn  galed  am  dano,  and  being  so  long  at  home  now,  and 
last  year  y'^  same  way,  I've  much  to  do  to  keep  both  ends 
together,  but  if  I  once  get  that  berth  that  I  expect,  baw  i  wyr 
Lerpwl,  ag  felly  byddwch  wych.  Os  scrifenwch  gyda  dychweliad 
y  post,  siawns  na  ddaw  o  hvd  imi  yma,  at  Mr.  J.  Prichard's, 
merchant,  etc.  loan  Amhorys. 

Leverpoole,  6th  November,  1739. 
J.  to  R,  Dear  Brother,— Yours  of  y^  23rd  ult.  I  received,  and  would  have 
VII.  answer'd  it  sooner  but  that  I  daily  expected  to  hear  from  Mr. 
Whormby,  yr  hyn  a  gefais  or  divvedd,  ag  a  attebais  gyda 
dychweliad  y  post  nos  Wener  diwaethaf  He  tells  me  that  he 
hath  got  a  grant  of  a  master's  mate's  berth  for  me  aboard  the 
Torbay^  which  is  soon  to  be  put  in  commission,  and  will  send  me  a 
ticket  from  y*^  Captain,  which  he  can't  grant  till  this  in  com- 
mission, and  advises  me  to  stay  here  till  then,  which  I  believe  will 
be  my  best  way.  Mae  yma  long  caws  yn  Uwytho  i  ddyfod  yna 
(os  ni  byddaf  barod  i  ddyfod  fy  hun),  mi  yrraf  fy  nghist  am  dillad 
gwelu,  etc.,  gyda  hi,  ag  ai  directia  i  dy  Ben  Jones  ;  mi  scrifenaf 
atto  pan  fo'r  Hong  yn  barod  i  hwylio,  ai  henw,  etc.  We  had  y*^ 
war  declar'd  here  against  Spain  y*^  day  I  received  your  letters,  and 
next  day  came  in  a  man-of-war's  tender,  and  made  a  sad  havoc 
here,  but  is  now  gone  for  Beumares,  as  some  says,  where  there  lies 
wind-bound  several  ships  bound  for  this  place,  gwae  Fon  ag  Arfon. 
Received  this  day  a  letter  from  y^  Head — all  well  at  home. 
I  [expect]  a  letter  daily  from  father.  Din'd  this  day  with  cousin 
W.  Hughes.  Both  him  and  his  wife  desir'd  to  be  remember'd  to 
y%  and  I've  forgot  whether  he  told  me  he  had  wrote  y*^,  or  whether 
he  would  write  ;  however,  it's  no  great  matter.  Pawb  yn  iach, 
cenwch.     I  should  be  very  glad  if  you  could  get  an   opportunity  i 

12  VII 


fynd  i  ymvveled  yr  hen  Whormby.  He  writt  me  a  very  kind  letter,  J.  to  R. 
and  says  he,  "Wheny^  Torbay  is  put  in  commission  (which  is  soon  contd. 
expected),  you  shall  be  master's  mate  in  her!"  Dyna  i  chwi,  hen 
gorph.  le,  ag  os  gwelach  ef,  diolch  tippyn  ir  hen  \vr  drostwyf,  etc. 
We  are  here  day  and  night  killing  Spaniards,  and  taking  rich 
prizes,  mal  Mad  Pirs  Lhvyd,  Lligwy  gynt,  ar  y  traeth  coch,  ag  ynte 
gartre.  I  have  not  a  grain  of  news  to  send  you,  ond  fy  mod  i  gwedi 
blino  yma  yn  diogi  hyd  yr  amser,  gwyn  ei  fyd  na  bawn  yn  cael 
rhan  o  ddal  rhai  or  Spaeniaid  accw,  but  I  hope  I  shall  be  at  'em 
soon,  ag  yno,  either  a  golden  chain  or  a  wooden  leg.  Should  be 
glad  to  hear  from  you  ere  I  leave  this  place.  With  service  to  all 
friends  at  London,  if  there  be  any,  and  love  to  yourself,  is  all  at 
present.     From  your  loving  brothet' in  hast^  John  Morris. 

Leverpoole,  27th  November,  1739. 

Dear  Brother, — I  writt  you  a  good  while  ago  to  acquaint  you  J.  to  R. 
of  my  receiving  Mr.  Whormby's  letters,  with  a  promise  of  a  vill. 
master's  mate  berth  in  the  To7-bay,  for  which  I  expected  to  have  an 
answer  before  now.  This  comes  to  let  you  know  that  I've  put 
aboard  of  the  Recovery.,  Captain  Cotes,  potun  ymenyn  a  chosyn 
wedi  ei  lapio  i  fynu  mewn  cwd  lliain  a  chwart  coppr,  y  cwbl  wedi 
ei  Uwybreiddio  fal  y  llythyr  yma,  a  chwedi  ei  rhoi  dan  siars  Mr. 
Eules,  y  forwyn,  yr  hwn  a  addawodd  eu  cludo  yn  rhad.  Y  menyn 
a'r  caws  a  ddaeth  o  F6n,  a'r  coppr  a  adewais  yn  angof  heb  ei  yrru 
yn  fy  nghist,  yr  hon  sydd  wedi  mynd  ymaith  ers  dyddie  yn  y  John 
and  Martha.,  Captain  Nevill,  ynghyd  am  dillad  gwelu  am 
guardvine,  gwedi  eu  Uwybreiddio  i  dy  Ben  Jones.  Mi  scrifenais 
atto  yn  eu  cylch  ag  i  ddymuno  arno  gymryd  gofal  gyda  hwynt,  au 
ceisio  i  ryw  dy  i  ryw  le  yn  ddiogel  hyd  oni  ddelwyf  yna  ;  rwyfagos 
a  blino  yn  disgwyl  yma  hyd  yr  amser.  Cefais  lythyr  or  pen 
Sanctaidd  heddyw — pawb  yn  iach  yno  ag  yn  Nulas.  John 
Pritchard,  o  Maryland  gynt,  a  gollodd  ei  long  dydd  arall  ar  goast 
y  Werddon  wrth  ddyfod  adre  o  Virginia.  Efe  ydoedd  y  meistr,  ag 
i  mae  wedi  briwo'n  arw  medd  rhai.  I  desire  of  you  to  tell  B.  Jones 
(if  you  see  him  before  the  ship  arrives  with  my  things)  that  he'd 
take  all  y*^  care  that  ever  he  can  not  to  tumble  the  chest  or  case,  for 
fear  of  breaking  y*^  bottles  that  there  is  in  both,  with|_some  liquor  in 
VIII  13 


J.  to  R.  that  may  make  us  merry  when  we  meet,  but  would  make  me  full 
contd.  sad  if  the  bottles  were  to  break  and  y^  liquor  spillt  about  my  books 
and  cloaths,  etc.  ;  and  I  forgot  to  write  to  B.  Jones  about  y^  freight 
of  them,  though  I  don't  think  that  Captain  Nevill  will  take  any- 
thing for  the  carriage  of  them,  yet  I  imagine  it  would  be  proper  to 
ask  him  what  he  demands,  but  never  ask  anybody  but  himself,  I 
forgot  to  mention  this  in  my  letter  to  Ben.  You  have  at  the  end 
of  this,  a  line  or  two  to  Captain  Cotes's  mate,  who'll  deliver  you  the 
batter,  etc.  I've  no  news  worth  sending,  therefore  rhaid  canu'n 
jach,  a  da  fyddai  cael  clywed  oddiwrthych  os  bydd  modd  cyn 
cychwyn,  a  gwybod  a  fuoch  yn  siarad  byth  ar  hen  Whormby,  a 
dyna'r  cwbl  y  tro  yma,  o  rann  rwy  ar  frys  cynddeiriogachenyf  ddau 
lythyr  etto  i'w  scrifenu.  loan  Amhorys. 

P.S. — Received  a  letter  this  day  also  from  cousin  J.  Salsb', 
who's  well,  and  all  our  relations  that  way,  and  says  he'll 
write  to  you   soon. 

Leverpoole,  8th  December  [January],  1739-40. 

J.  to  R.  Anwyl  Frawd, — Scrifenais  attoch  er's  talm  byd  mawr,  ag  at  Ben 
IX.  Jones  hefyd,  a  chyfri  fy  mod  wedi  gyrru  fy  nghist,  dillad  gwelu, 
etc.,  gydsCr  John  and  Martha,  Captain  Nevill,  a  photun  ymenyn  a 
chosyn  gyda'r  Recovery,  Captain  Cotes,  y  rhai  cyntaf  gwedi  eu 
llwybreiddio  i  dy  Ben,  ar  diwaethaf  i  Jack^s  coffee  house,  ond  ni 
chlywais  byth  air  oddiwrth  un  o  honoch,  a  minne  yn  y  fann  yma  yn 
disgwyl  (fal  y  llwynog  wrth  geilliau'r  tarw  gynt)  am  rywbeth  nas 
gwn  pa  bryd  y  daw  ;  ond  dyma  newydd  wedi  dyfod  ir  dre  fod  y 
Johtt  and  Martha  yn  Hylelake,  wedi  troi'n  61  ar  ol  bod  yn  curo'r 
mor  yn  wreichion,  a  Duw  wyr  pa  drefn  sydd  ar  fy  methau  ynddi. 
Mae  ei  protecsiwn  allan,  a'r  gwyr  wedi  diangc  oil  i  Ian,  rhag  ofn 
cael  eu  pressio  gan  wyr  y  Bonetta  sloop  sydd  yn  Heilac  ar  yrachos 
hwnnw,  ag  a  ydis  yn  ei  disgwyl  ir  afon  er's  dyddie  oni  bae  erwined 
y  rhew,  yr  hwn  sydd  mynd  yn  ol  ag  ymlaen  gyda'r  trai  ar  llanw 
mor  erchyll  nad  eill  neb  wrthsefyll  monaw.  Cefais  lythyre  o  Fon  yn 
ddiweddar  ;  pawb  yn  jach,  a'n  rhieni  (mawl  i  Dduw)  yn  cael  eu 
hiechyd  yn  well  nag  ers  blynyddoedd  or  blaen.  Rwy'n  gobeitho  y 
caf  ryw  newydd  or  Navy  Office  ar  fyr,  ond  mawr  na  bae  gennych 

14  IX 


gyfleu  i   fynd  at  yr  hen  Whormby  iw  roi  ar  gof  fy  mod  yn  fyw,  ag   J.  to  R. 
fy  mod  yma'n  disgwyl  hyd  yr  amser,  gobeithio  na  ollwng  monwyf     contd. 
yn  angof.     Ni  feddaf  i  ddim  chwaneg  iw  adrodd  y  tro  yma,  ond  fy 
ngharedigol  annerch  attoch,  a  dymuno  cael  llythyr  gynta  galloch. 
Yr  hivn  wyf  etch  ffyddlon  frawd,  loan  A  tnhorys. 

I've  heard  y^  Recovery  is  arriv'd  at  London  long  ago  ;   there's  a 
copper  cann  of  mine  with  y^  butter  and  cheese. 

Leverpoole,  19th  January,  1739. 
Anwyl  Frawd, — Doe  brydnhawn  derbyniais  ddau  llythyr,  un  oddi-  J.  to  R. 
wrth  y  brawd  William,  or  12th  inst.,  ag  arall  oddiwrthych  chwithe,  x. 
a  diau  mae  odiaeth  oedd  clywed  eich  geiriau'ch  deuwedd,  ag  megys 
mel  ir  gwefusau  ydynt  imi  yn  y  fangre  aniddan  honn,  y  man  nad  oes 
gennyf  na  chyfaill  na  char  a  eill  gymorth  im  ddifyrru  y  tywydd 
rhewlyd  anwydog  yma.  Cam  gymeryd  enw'r  mis  a  wneuthym  y 
tro  diwaethaf.  Mae'n  dda  genyf  fod  y  menyn  ar  cosyn  wedi  dyfod 
yna,  am  fy  mhethau  fi  mae'nt  yn  Heilac  etto,  ond  mi  yrrais  at  un 
o'x  pilots  yno  i  beri  iddo  ei  ceisio  ir  lann  au  gyrru  yma  gan  gynted 
ag  y  bo  modd,  oblegyd  mae  yma  longau  a  phrotecsiwn  ganthynt 
a  fydd  yn  barod  i  hwylio  ar  fyrder,  ag  y  gallaf  yrru'r  pethau  gyda 
hwynt,  a  chael  fy  hunan  hefyd  pei  meiddiwn.  Aie  dyna'r  fath  wr 
yw  nghymydog  Ben  ?  Pei  gwybuaswn  oddiwrth  y  Turner  hwnnw 
nid  aethwn  i  falchio  mor  gwr  arall.  Mae'n  dda  gennyf  fod  y  traed 
yn  iachau,  ach  bod  yn  ymweled  ar  hen  Whormby.  I  long  to 
receive  them  good  news  he  promises  to  send  me  ;  they  need  be 
good,  for  they  be  a  confounded  long  while  acoming.  Mae  hen 
ddihareb  :  "  Ni  bu  erioed  dda  o  hir  aros."  Da  i  gwnn  na  bu  dda 
i  mi  eisioes  mor  aros  yma  er  decpunt,  heblaw  colli  cymaint  or  peth 
gwerthfawr  hwnnw — Amser,  a  gorfod  rhedeg  mewn  dyled  gyda 
hynny  ;  ond  gobeitho  y  daw  haid  i  gwch  etto.  I've  nothing  to  say 
to  Mr.  Whormby,  but  that  I've  lost  a  deal  of  time  and  refus'd 
several  mate's  berths  out  of  this  place,  both  to  Guinea,  West  Indies, 
and  Virginia,  etc.,  but  it  cannot  be  helpt  now  but  by  his 
endeavours,  and  other  good  friends,  to  get  me  a  suitable  berth  that 
will  balance  these  losses.  You  talk  of  your  Llewelyn  and  Meirian! 
Ai  D 1  a  gafodd  wall  ar  y  gwr  bonheddig  ?     Ymhle  clywn  i  son 

X  15 


J.  to  R.  am  danynt?  Nid  oes  bosibl  eich  bod  yn  briod,  a  chanthoch  blant, 
contd.  etc_^  ^  minne  heb  glywed  gair  son  erioed  !  Mae'n  debyg  mae  wrth 
siawns  y  cawsoch  hwynt  (rwy'n  gofyn  nawdd  fy  chwaer- 
ynghyfraith  os  wy'n  camdybio,  ond  ai  fi  wyr  pwy  yw  hi?).  Os 
felly,  ni  buasai  waith  o  ddraen  crin  pei'r  aethai  Parian  gyda'u 
brawd.  'Ry'ch  yn  alaru  ar  ei  ol  mal  Dafydd  brophwyd  gynt  am  ei 
fachgen.  Duw  r'o  amunedd  i  chwi.  I  congratulate  with  you  in 
the  late  honour  you  had,  to  get  in  company  with  such  great  and 
eminent  personages,  as  you  call  them  ;  but  it  should  be  more  by 
accident  than  freewill  that  I  should  be  in  company  with  them  had 
they  serv'd  me  as  they've  done  by  you.  But  such  things  will 
happen  sometimes  against  one's  will,  and  when  one  is  fall'n  into 
bad  bread  (as  sailors  says),  he  must  make  the  best  of  a  bad  market. 
Mae'r  cyfrifon  yna'n  hir  greulon  yn  mynd  i  benn,  yn  siwr  mae  i 
chwi  ryw  daledigaeth  dda  am  eich  poen  ;  gobeitho  nad  megys 
job  y  cym'rasoch  y  gwaith,  ag  fod  eich  cyflog  yn  calyn  yr  amser. 
Am  newyddion  nid  oes  genyfi  ond  ychydig  iawn.  Y  dydd 
ympryd  a  gweddi  (sef  y  Qfed),  a  gadwyd  yn  y  dre  yma'n  sanctaidd  ; 
ni  wyddechi  ragor  rhyngtho  ar  Sul,  yr  Eglwysydd  yn  llawn  o  bob 
math  ar  Gristnogion,  ni  wnn  i  glywed  erioed  y  cyfryw  bregeth 
odiaethol  ag  a  bregethwyd  yn  Eghvys  St.  George  gan  y  Person 
Woolstenholm  ;  rwy"n  tybio  na  fedr  un  Esgob  yn  y  deyrnas 
wneyd  ei  bath. 

Mae'r  rhew'n  dal  yma  etto  yn  gethin  a'r  llonga'n  methu  chwimied 
gantho.  Y  brawd  William  a  ddywaid  i'n  chwaer  ddyfod  ar  ei 
gwelu'n  ddiweddar,  a  geni  iddi  ddau  feib,  sef  yr  henwyd  hwynt 
lorwerth  a  Morys,  a  marw  a  orug  y  ddau,  au  claddu  a  wnaeth- 
pwyt  yn'r  un  arch  yn  Eglwys  Penrhos.  Fe  gafodd  eu  mam  amser 
go  galed  heb  neb  ond  ein  mam  ninne,  Duw  ai  helpo,  i  roddi  help 
llaw  iddi,  yr  hon  drwy  eistedd  i  fynu  ag  ymegnio  mwy  nai  gallu  ai 
taflodd  ei  hunan  i  afiechyd,  mal  cynt  gyda  minne  pan  syrthiais  ir 
badell  ar  brecci,  nid  hwyrach  y  caf  well  newydd  y  foru,  os  gwel 
Duw'n  dda,  rwy'n  disgwyl  atteb  i  lythyr  a  yrrais  ers  dyddie.  Y 
Doctor  Bevan  a  chantho  eneth  fechan.  Mr.  John  Lewis,  Llan- 
fihangel,  a  chanddo  un  arall.  Die  Wmffras,  y  Ffeiriad,  a  chantho 
ddau  faib  (yn  lle'r  ddau  uchod  fu  farw)  oi  wraig,  merch  Sion  Lewis 

i6  X 


or  Gadlys.  Y  brawd  Lewis  wedi  mynd  tua  Dulas  i  'mweled  ar  J.  to  R. 
cleifion,  a  dyna  gymaint  ag  a  gofiais  o  newyddion  o  Fon.  Efa  contd. 
ddywaid  hefyd  fod  'nhad  yn  cael  ei  iechyd  yn  rhagorol,  ai  fod  yn 
yfed  cwnv'n  odiaethol,  yr  hyn  beth  ni  wnaeth  yn  fy  nghofifad- 
wriaeth  i.  Mae  pobl  yn  meirw'n  dre  ynia'n  amlach  nag  y 
gvvelais  fi  ermoed  ;  6  chynhebrwng  yn  Eglwys  St.  Peter  ddoe,  ag 
8  heddyw,  heblaw  oedd  yn  y  llaill. 

2ofed  dydd. — Bellach  gorphenaf  eich  epystol  hwn  gan  ddwedyd 
imi  dderbyn  heddyw  lythyr  oddiwrth  y  brawd  Lewis,  o  Ddulas,  yr 
hwn  a  ddywaid  imi'r  drefn  sydd  ar  y  mam.  She  was  taken  y^ 
6th  inst.  with  a  violent  nervous  fever,  which  had  like  to  carry  her 
off,  but  by  y^  extraord'nary  judgement  of  y^  doctor  in  the 
distemper,  through  God  he  saved  her  life,  though  he  was  ill  of  y*^ 
fever  y*^  same  time.  She  hath  past  the  crisis,  and  there's  all  y'^ 
good  signs  in  y^  world  she'll  do  well.  Duw  ai  cynhalio  ag  a 
wellhao  arni.  Myfi  a  gae'r  golled  fwya  (pei  gwelai  Dduw'n  dda  ei 
chymryd  atto)  o  honom  i  gyd.  Brother  Lewis  had  received  a 
letter  from  Mr.  Whormby,  of  y^  7th  inst.,  which  he  sent  me.  His 
words  are  :  "  I  would  have  answered  yours,  etc.,  but  that  I  waited 
a  proper  opportunity  of  seeing  Commissioner  Purviss  here  at  our 
general  court  of  Saturday  last.  It  was  he  who  promised,  and  still 
promiseth,  the  Torbay  for  your  brother,  but  I  do  not  yet  hear 
when  she  will  be  put  in  commission.  I  will  therefore  use  my 
endeavours  to  get  him  another  ship  of  the  same  rate,  and  if  I 
succeed,  will  send  for  him  up  with  y^  Captain's  ticket,  to  secure 
him  from  y^  press  which  he  may  otherwise  be  in  great  danger  of" 
A  dyna  eiriau'r  hen  wr,  ag  felly  mae  rhyw  obaith,  chwi  welwch. 
Duw  ddelo  a  newydd  da.  Roeddwn  ar  fedr  ymweled  y  Car  Will 
Huws  heddyw,  yr  hwn  a  ddywaid  i  mi  echdoe  fod  y  wraig  a'r 
plentyn  yn  glaf,  ond  yr  oedd  y  tywydd  mor  ffyrnig  mal  p'rin  y 
gallais  fentrio  ir  deml.  Roedd  y  brawd  Lewis  newydd  gael 
llythyr  oddiwrth  Feurig,  a  da  oedd  gan  yr  hen  wr  glywed  fy  mod 
ar  y  tir  y  ddryghin  ddiwaethaf.  Nid  wyfi'n  deall  un  gair  etto 
ynghylch  y  Llewelyn  a  Meirian  yna ;  gadewch  wybod  mewn 
gvvirionedd  pa  sut  y  mae'r  byd  yn  bod.  Ni  fynnwn  i  na  adwaenwn 
fy  hoU  geraint  yn  enwedig  rhai  mor  agos  o  waed.  Nifeddafy 
C  17 


J.  to  R.    tro   yma  iw  chwanegu  ond  deisyf  ar  Uduw  roddi  llwyddiant  ag 
contd.     iechyd  i  chwi,  a  blwyddyn  newydd  dda. — Eich  caredigaivl fraivd^ 

loan   A  nihorys. 
Scrifenwch  gynta  galloch,  yma  y  byddafi. 

The  song  referred  to  in  the  previous  letter,  "  Ni  buasai  waeth  o  ddraen 
crin  pe  i'r  aethai  Feirian  gyda'i  brawd  Llywelyn,"  is  in  Addit.  14929,  f  90.  It 
is  called  Marwnad  Llewelyn,  ar  ddull  cyffes  ei  dad;  and  consists  of  eight 
verses.  Apparently  it  was  composed  by  Lewis  Morris.  Two  of  the  verses 
we  give  here : 

Ow,  Llewelyn,  felyn  fab,  melyn  fab  moel  ynfyd, 

Paham  y  syrthiaist  mewn  un  awr  i  lawr  y  gweryd? 

Torraist  galon  Mammi  bach  yn  iach  am  dy  bychan  ; 

Nid  oes  cysur  yn  y  gaer  ond  dy  chwaer  Meirian. 

Ow,  Llewelyn,  dordyn  daer,  clyw  dy  chwaer  Meirian, 

Neu  glyw  Dadi,  Sol,  La,  Mi,  dyma  iti  degan. 

Unig  iawn  yw  chwaeren  bach  ac  afiach  gan  gafod, 

Ni  wiw  morol  ar  d'ol  di  i  chware  Babiod. 

Pentre'rianell,  February  7th,   1739. 
W.  to  R,        Dear  Brother, — Yours  of  the  26th  ulto.  to  my  father  lies  before 
XI.  me,  but  as  he  is  at  present  indisposed,  can  give  you  no  satisfactory 

answer  relating  to  the  kelp.  As  there  is  no  stock  of  old  in  hand,  it 
will  require  some  time  to  contract  for  the  quantity  you  mention'd, 
which,  however,  could  not  be  ready  till  about  August,  and  I  much 
question  whether  there  is  a  100  tons  a  year  burnt  on  this  island. 
My  father,  please  God  he  recovers  his  health,  would  be  glad  to 
serve  the  gentleman  you  mention,  and  would  be  as  able  to  do  it 
as  anyone  here.  Our  kelp  in  North  Wales  is  good,  strong  kelp, 
but  pretty  full  of  stones,  occasion'd  by  their  burning  on  stone 
hearths.  It  stands  here  in  about  twenty-five  shillings  per  ton, 
delivered  on  board  at  the  sundry  creeks  where  it  is  burnt,  which 
are  many,  and  where  a  large  vessel  can't  come,  so  there  would  be 
an  additional  charge  in  bringing  it  together.  The  freight,  I 
suppose,  would  be  about  twenty  shillings  per  ton  to  London  ;  but 
we  have  but  few  vessels  of  burthen  in  these  parts.  So  much  for  kelp. 
My  mother  has  kept  her  bed  for  this  month  past,  and  is  even 
now  so  weak  that  she  can  hardly  sit  up  abed.  She  has  had  a 
nervous  fever,  which  had  like  to  have  carried  her  off,  but  with 
severe  blisters,  etc.,  etc.,  she  (I  hope)  is  in  a  way  of  recovery. 
Sister  (about  the  time  mother  fell  ill)  was  brought  to  bed  of  twins, 
which  died  soon  after,  and  she  narrowly  escaped,  but  now  is 
18  XI 


pretty  well   recover'd.      My  father  has   been   very  much   out   of    "W.  to  R. 

order  for  this  week  past,  of  some  distemper  in  his  head,  which,  by       contd. 

the  assistance  of  Dr.  Evans,  is  now  somewhat  better,  though  has 

not  as  yet  been  able   to  go  out  of  doors,  ac  felly  mae  ymma'r 

methiantwch  gerwina  a  welsochi  erioed.     Bu  mrawd  Lewis  neu 

fi  yma  rhan  fwya  o'r  amser ;  oni  bae  hynny,  nis  gwn  i  par  sut  a  fase 

ymma.     Roedd  y  doctor  yn  cadw  ei  welu  pan  oedd  y  mam  waetha, 

mae  o  rwan    .    .    .    ceffyl.     Rwdwy  yn  ofni   mae  digon  o  waith 

afae  nhad  yn  .  .  .  hwnnvv,  oblegyd  ei  fod  yn  fusgrell,  ac  heblaw 

hynny  fe  fydde  raid  cael  llawer  o  arian  ymlaen  Haw,  o  ran  pobyl 

dlodion    yw'r  llongwrs,  a  rhaid  iddynt  gael  y  rhan  fwya  o'r  arian 

i  brynny  bwyd  tra  bont  yn  gweithio,  ac  hwyrach  na  thybia'r  gwr 

yna  ddim  yn  addas  roi  ei  arian  allan,  medd  hwnnw,  a  pha'r  fodd  y 

talae  ef  i  nhad  am  ei  drwbl.     Considriwch  ol  a  blaen,  a  gadewch 

glywed  oddiwrthych  yn  dippyn  mynychach.     Aie  fo  aeth   Llew. 

r'un  ffordd  ai  gyfnither  Margaret.     Nefoedd   ir  eneidiau,  chwedl 

pobl  Mon. — I  am^  yottr  affectionate  brother,  Willia^n  Morris. 

P.S. — I  left  all  well  at  the  Head  yesterday. 

Nerpwl,  4ydd  Mawrth,  1739.  j,  to  R. 

Anwyl  Frawd, — Wala  ymhell  bell  (chwedl  Bardd  Cwsg)  tu  draw  xil. 
i  For  Iwerddon  y  bythwyf,  onid  ydych  yn  hen  anial  wrthyfi,  os  hen 
y  cyfrifir  dyn  a  phlant  ganthaw.  Y  grog  ir  sawl  a  wyddei  os  Sion 
pwy  ydoedd  y  ddau  efaill  pan  sgrifenais  attoch,  er  darfod  imi 
glywed  rhyw  son  Ymon  ynghylch  rhywbeth  tebyg  i  hynny  ;  ond 
yn  wir  roeddwn  wedi  anghofio  yn  gwbl,  ag  mae'n  edifar  rwan  genyf 
son  am  danynt  pel  bae  fatter  yn  y  peth,  ag  yn  wir  ni  allasei  Sion 
Llwyd,  Pant  Hywel,  neud  iddo  roi  gwell  profiadau  am  y  diniweid- 
rwydd  nag  a  roesoch  chwithe.  Fy  mendith  gyda'u  mammau.  Ni 
choeliai  y  priodafi  fyth,  ond  digon  o  hyn. 

Aie  dyna  fath  wr  y  prifiodd  Sion  Prys  1  Ond  chwi  wnaethoch  yn 
dda  wneyd  uniondeb  rhwng  y  ddeu  wr,  i  ddangos  ych  bod  yn 
philosophydd,  y  medrech  anghofio  anghymwynasau,  etc.  Ag  yn 
wir  ni  faswni  byth  yn  meddwl  y  buasai  Sion  yn  meddwl  cymaint  o 
ddrwg  i  chwi  ag  a  wnaeth,  a  chan  fwyned  ag  mor  groesawys  i 
byddai  bob  amser  yn  ymddangos  pan  fyddwn  i  yna,  ond  mi  welaf 
nad  oes  ymddiried  i  blant  y  byd  hwn  :  rhywogaeth  gwiberod  ydyw 
llawer  iawn  onaddynt.  Rhoddwch  hwynt  yn  eich  bynwes  a  nhwy 
ach  brathant  yn  eich  calon. 

XII  19 


J.  to  R.  I'm  afraid  father  would  not  be  able  to  go  about  to  procure  so 
contd.  much  kelp  for  you  as  you  talk  of,  having  lately  had  a  fit  of  sickness 
(which  I  suppose  you've  heard  from  Mon)  ;  although  both  he  and 
mother  are  now  pretty  well  recover'd  as  I  understand  by  a  letter 
from  brother  Owen*  of  the  27th  ult.  They've  had  a  very  hard 
time  on't.  God  help  them  and  praised  be  God  that  brothers  were 
so  nigh  them,  and  good  Dr.  Evans,  who  hath  saved  their  lives 
with  God's  assistance  before  this  time.  I  would  have  answer'd 
yours  of  the  2nd  and  9th  ult.  sooner  but  that  I  expected  news  from 
Mon,  ag  ar  fy  nghydwybod  os  meddaf  rithyn,  amgen  na  bod  yr 
hen  bobl  a  phawb  or  teulu'n  rhesymol  yn  ol  yr  achos,  a  rhyw 
boblach  ddieithr  i  chwi  yn  meirw  ac  yn  priodi,  etc.,  a  bod  yr  hin 
yn  gwellhau  yno  mal  mewn  manneu  eraill.  Am  fy  newyddion  inne 
hwdiwch— Cefais  lythyr  o'wrth  y  car  Salsbri  dydd  arall  ac  heb 
ronyn  o  newydd  ond  hanes  yr  Election  a  rhyw  fregedd  felly, 
ai  fod  wedi  derbyn  llythyr  oddiwrthych  chwithe,  ond  dim 
son  ei  fod  yn  cael  gwraig. 

Cefais  echdoe  ynghylch  banner  dwsing  o  linelli  o'r  Pen  Sanctaidd 
gyda'r  hen  Brins  Llywelyn  gynt,  a  dim  ond  dweyd  fod  pawb  yn 
iach.  Wei  mewn  difri  rydwyf  agos  a  gwallcofi  orfod  aros  yn  y 
fangre  yma  cyd,  a  ch'yd  yn  colli  fy  amser  ag  yn  gwario  cymaint  o 
arian  a  feddwn,  ag  a  fedrwn  fenthygcio.  Yn  lletyfa  mewn  ty  cwrw 
(Mrs.  Partis  at  y^  Scipio  on  y^  Dock  side)  where  I  pay  3s.  6d.  a 
week — victuals  and  lodgings,  and  obliged  by  the  custom  of  the 
town  to  call  for  a  pint  of  ale  every  dinner  and  supper,  which 
amounts  to  six  shillings  within  twopence  every  week,  besides  what 
I  spend  here  and  there  when  I  meet  with  my  countrymen  (whom 
I  can't  shun  for  sake  of  news,  etc.),  and  other  acquaintances, 
which  things  will  be  very  heavy  upon  me  when  I  go  away.  Mae 
mor  galed  ar  ein  rhieni  na  fedraf  yn  fy  myw  ofyn  iddynt  ddim,  a 
llyma  fi  wedi  cael  benthyg  tri  gini  eisioes  gan  y  brodyr  swyddogion, 
ag  ar  fendi  nis  gwnni  pa  sut  afydd  pan  elwyf  i  fynd  ymaith.  Diam- 
meu  y  bydd  rhaid  benthygca,  ond  nis  gwn  i  gan  bwy  pei  crogid  fi. 
Nis  gwn  beth  i  ddywedyd  bellach.  Gadso  gwir,  Jno.  Prichard, 
sail'd  from  here  (after  he  had  lost  his  ship  on  y^  coast  of  Ireland) 
in  a  ship  of  Mr.  Cunlifife's  for  Virginia  ;  there  to  purchase  her 
*  Owen  Davies,  brother-in-law  to  the  writer. 
29  XII 


cargo  and  lade  her,  and  then  to  fall  to  and  build  a  ship  of  above    J.  to  R. 

400  tons  for  his  master,  and  John  to  come  master  of  her  home.      contd. 

But  I'd  like  to  forget  to  tell  you  after  they'd  been  a  two  days  from 

here   they   were   put   back  again,  and  he  went  now  directly  to 

Cheshire,  and  so  to  St.  Asaph's  to  meet  a  girl  from  Holyhead,  that 

had  come  there  with  Mr.  Vickars,  her  brother-in-law,  of  purpose 

to  be  married.     So  at  Llanraidr,  Jack  and  she  were  join'd  fast, 

stay'd  with  her  one  night,  so  parted — he  here  and  she  home  again. 

So  he  got  a  fair  wind  again  as  soon  as  he  came,  and  away  he  went 

and  will  not  return  in  less  than  two  years.    Now  I'm  quite  aground. 

No  :  Margaret  Ligo,  y^  old  landlady  in  this  town,  is  dead.     Mrs. 

Wright  (alias  Bulkely)  is  lately  brought  to  bed  of  a  son  and  heir. 

I've  got  my  chest,  etc.,  back  again,  but  not  without  damage  and 

charges  too.     I   think  to  send  them  with  a  Welch    sloop  that's 

going  to  lade  lead  for  London.     But  however,  you  shall  hear  when 

I  send  them.      In    the  meantime   I  hope  I  shall  hear  from  you 

whether  my  affairs   goes  on  there,  and  if  you've  spoke  to  Mr. 

Whormby  since.     I  wish  now  I  had  never  thought  of  going  into 

the  King's  Service,  for  I'm  almost  sure  I  could  have  done  better 

out  of  this  town,  but  it  signifies  nothing  nov.-,  for  if  I  dont  go,  I 

shall  be  lookt  upon  as  the  greatest  liar  in  y*^  world.     I've  a  black 

lad  about  16  years  old  to  sell  for  a  friend,  and  I  can't  get  any  body 

to  buy  him.      I  wish  I  had  him  at  London,  I'd  sell  him  under  ^30, 

ay,  a   little  above  ^25.     Now  I   must   leave  off,  though  I  could 

say  more  now  I  begin  to  bring  to  mind.    There's  no  embargo  upon 

coasters,  so  I've  a  pacquet  to  send  with  these  Welch  men-of-war  to 

Anglesey,  so  wishing  us  both  good  luck  and  a  happy  meeting,  I 

rest  your  brawd  ungalon,  loan  Anihorys. 

Chatham,  4th  April,  1740.  j.  to  R. 
Dear  Brother, — Seeing  this  opportunity  with  one  of  my  ship-  xill. 
mates,  I  thought  proper  to  send  you  a  line.  I  writt  you  a  letter 
yesterday  before  I  left  London,  but  forgot  to  put  it  in  y^  penny 
post.  I  could  never  hear  anything  of  the  sloop  with  my  things, 
but  have  left  directions  with  Mr.  Turner  how  to  send  them  to  y*^ 
rendesvouz  when  they  come.  I  forgot  to  get  the  copper  pot,  so  I 
desire  you'd  send  it  to  Mr.  Turner  and  let  him  send  it  with  the 
chest,  etc.  There's  no  freight  to  pay  but  what  charges  Mr.  Turner  will 

XIII  21 


J,  to  R.  be  at  in  getting  them  down.  I  told  him  he  should  be  paid  by  you,  ag 
contd,  mi  dalaf  inneu  pan  welwyf  chwi  nesaf.  Call  at  Williams's  now 
and  then  to  see  if  there  be  any  letters  for  me.  I  believe  I  shan't 
be  here  long,  for  I  understand  the  tender  is  ready,  and  we  shall 
go  directly  for  Dublin,  where  she  is  to  deliver  some  goods,  and 
then  i'r  fann  a  fynnom.  Ni  choeliai  y  scrifenai  at  neb  ond  hynny, 
ond  OS  daw  yna  un  llythyr  imi  o  hyn  i  ddechre'r  wythnos  nesaf 
gyrrwch  hwynt  yma.  Ni  feddai  iw  chwanegu  ond  fy  annerch  at 
bob  ffrind,  ag  wyf  eich  ffyddlon  frawd,  loan  Amhorys. 

L^  to  R^  Holyhead,' loth  April,  1740. 

XIV.  Dear  Brother, — I  received  a  letter,  with  newspapers,  dated  29th 

March,  for  which  I'm  obliged,  and  as  long  as  you  have  franks 
you'd  do  well  to  send  us  something  every  post.  We  take  in  no 
papers  ourselves.  The  Daily  Gazeteer  comes  to  y^  Post  Office 
and  two  other  places,  but  we  hardly  have  a  sight  of  even  that. 
The  London  Evening  and  Common  Sense  we  see  once  a  week 
sometimes.  The  St.  James's  Evening  Post  I  would  choose  to 
have.  Could  not  you  get  it  at  second-hand  from  some  coffee 
house?  Mae'n  rhy  ddryd  imi'r  Haw  gynta.  I  wrote  to  Mr. 
Whormby  this  day  about  the  Skerries  business.  I  wish  I  could 
get  it.  It  would  be  at  least  twenty  pound  a  year  in  my  way.  I  wrote 
to  him  y*^  6th  March  last  a  letter  with  a  pilot's  bill  (to  be  received 
of  y^  Navy  Office)  in  it,  but  never  heard  a  syllable  from  him,  nor 
have  I,  I  think,  since  November  last.  You  are  also  exceeding 
lazy.  Why  don't  you  tell  me  what  reception  you  had  with  Mr. 
Vaughan,  from  whom  I  had  not  a  syllable  since  he  received 
my  letter  with  my  affidavit,  to  be  delivered  at  the  Admiralty.  Yn 
enw  Duw,  beth  ddarfu  i'r  bobl  i  gyd  ? 

I  sent  you  y"^  foregoing  songs  for  your  edification.  The 
jnarwnad  will  come  also  to  the  tune  of  Morfa  Rhuddlan,  and  is  to 
be  sung  with  an  audible  voice  in  all  companies  that  love  the  game. 

I  suppose  we  are  to  expect  brother  John  at  y^  Head  soon.  You 
mention  y*^  .  .  .  and  of  y*^  tender  ;  but  he  doth  not  himself  in  his 
last  letter.     I  wish  he  may  keep  sober — dyna  wendid  y  mab. 

I  wish  you  had  let  me  know  how  Mr.  Whormby  is  inclin'd, 
whether  you  think  he  is  a  hearty  friend,  whether  now  much  en- 
tangled in  business,  or  what  may  be  y^  reason  of  his  not  writing  so 

22  XIV 


often  as  usual.  I  have  a  suspicion  that  the  old  fox  Nicholson  doth  L.  to  R. 
me  no  good  in  London.  I  am  glad  Mr.  Meyrick  us'd  you  and  contd. 
brother  John  so  well.  He  is  a  worthy  good  man  to  our  family — let 
others  say  of  him  as  they  find  him.  I  had  lately  a  very  kind  letter 
from  Mr.  Lloyd,  of  Cardigan.  Mi  wneuthum  iddo  tipyn  o 
gymwynas  yn  ddiweddar.  Nid  oes  niwed  er  ei  fod  yn  foneddig- 
eiddlyd,  mae  ef  er  hynny  yn  wr  digon  mvvyn. 

I  wrote  to  brother  John  to  Chatham  last  post,  which  I  hope  will 
reach  him.  Mae  pawb  yn  lied  iach  yn  Mhentrerhianell.  If  you 
can  give  me  a  catalogue  of  y^  Men  of  War,  their  force,  etc., 
and  where  station'd,  I  shall  be  much  oblig'd  to  you.  Pray,  is  y^ 
scheme  of  voluntary  registring  of  seamen  quite  knock'd  in  y^ 
head?  Mr.  Whormby  would  have  got  by  it,  if  y^  management 
had  been  left  in  y^  Trinity  House. 

I  shall  expect  to  hear  from  you  as  soon  as  possible.  Consider 
the  life  of  man  is  not  above  two  inches  long,  and  most  things 
here  below  are  but  vanity.  Charity  and  honesty  are  the  most 
lovely  things    I  know. 

Nicholson's  nephew  (James  Brisco),  now  collector  of  Beaumares, 
is  also  at  London.  He  is  somewhat  an  honester  man  than  y^  old 
one.  He  is  married  to  y*^  widdow  of  John  Edmunds,  y^  heiress  of 
John  Prytherch,  of  Tregayan,  and  is  now  come  to  settle  two  of 
her  children  with  their  uncle.  Doctor  Henry  Edmunds,  the  great 
antiquarian.  I  mention  his  character  lest  you  should  happen  to 
fall  into  his  company.     Plant  Alis  i  gyd  oil. 

Nid  oes  yma  fawr  le  ond  hynny,  felly  ffarwel  rwan. 

Dy  frawd  trafferthus^  L.  Morris. 

From  on  Board  His  Majesty's  Ship  Torbav,  at  Chatham,     j.  to  R. 

1 6th  April,  1740.  xv. 

Anwyl  Frawd, — Scrifenais  attoch  er's  dyddiau  byd  mawr,  ag  yr 
oeddwn  yn  disgwyl  atteb  cyn  hyn,  a  rhyw  hanes  o'  nghist,  etc., 
gan  hynny,  mae'n  debyg  i'r  llythyr  feddwi  a  cholli'r  ffordd.  Cefais 
lythyr  o'r  Pen  Sanctaidd  o'r  yfed  presenol.  Dim  newydd  yn  y 
byd  ond  bod  pawb  yn  iach,  etc.  Gresyn  na  yrrach  y  ffranciau  immi 
mal  y  cawn  sgrifenu'n  rhad  at  boblach  Cymru.  Ef  a  gododd 
rhyw  rwttws  melldigedig  drwy  gefnau  fy  nwylo  dydd  arall,  a 
chwyddo    a    orugasant  yn   ddirfawr,    a   chosi   a  dolur  cethin   o 

XV  23 


J.  to  R.  naddynt.  Corfu  arnaf  waedu  y  Sadwrn  diwaethaf  yn  un  braich, 
contd,  a  dydd  Llun  yn  y  Hall,  yr  hyn  am  gwnaeth  mor  anwydog  nad  wyf 
abl  i  ddangos  fy  nhrwyn  ar  y  deck  etto.  Yr  wy'n  gorwedd  y  nos 
yn  hamocc  y  mate  arall,  a  diau  mae  aniddan  iawn  ydyw  bod  fal 
hyn,  heb  na  llyfr  i'vv  ddarllain  oriau  segur,  na  dilledyn  iw  newid, 
ond  gwisco  dydd  Sul  beunydd.  Gorfod  benthygca  pin  ag  inc  a 
phapir,  ag  mewn  ychydig  eirie  rwy  vvedi  mynd  yn  benbrydd 
gynddeiriog  o'r  achos. 

Dyma  ni'n  barod  er's  dyddiau  i  fynd  i  lawr  i'r  Nore^  ond  eisiau 
gwynt  teg,  a  dyna'r  peth  sy'n  cadw'r  tender  hefyd  rhag  dyfod  oddi- 
yna.  Ond  nis  gwn  i  pa  beth  sy'n  llestair  fy  nhist  i,  etc.,  rhag 
dyfod.  Pan  ddelo,  na  anghofiwch  yrru  y  pot  coppr  imi  hefyd. 
Os  gorfydd  arnaf  fynd  ymaith  gyda'r  tender  cyn  cael  fy  nghist,  nis 
gwn  yfi  pa  beth  a  ddaw  o  honwyf.  Mi  fyddaf  yn  noeth  luman  cyn 
dychwel  i'r  Hong  eilwaith,  a  minne  mewn  y  fath  anghafFael.  Pa 
beth  a  wnaf,  ah  ?  Scrifenais  atteb  i'r  brodur  o'r  Pen  Sanctaidd  y 
post  diwaethaf.  Gadewch  glywed  oddiwrthych  gyda  dychweliad 
y  post,  a  rJiyw  newydd  da  i  gysuro  calon  dromm,  a  chwi  ryngwch 
fodd.  Eich  brawdffyddlonaf^  loan  Amhorys. 

Direct  for  J.  M.,  mate  on  board  His  Majesty's  ship,  Torbay^  at 
Mr.  Large's,  near  the  Dockyard  .  .  . 

Ni  chefais  i  ffyrling  arian  gan  Garreg  gwedi'r  cwbl,  felly  nis 
gwybod  pa  sut  fydd  talu  ir  car  Will  Huws,  sidanwr.  Mae'n 
gwilydd  noeth  gerth.  Gyrrwch  imi  hefyd  hanes  y  Ffreinigwyr. 
Mae'r  gair  yma  eu  bod  yn  taro  gyda'r  Spaeniaid,  etc.,  ag  y  bydd 
rhyfel  bentan  rhyngom  ar  fyr  amser.  Ni  bu  monwyf  ar  y  lann 
etto  ond  y  nosM'aith  gynta  ar  ol  dyfod  yma.  Bu  agos  imi  a 
rhynnu  wrth  ddyfod  yma.  Buom  noson  ar  y  dwr,  a  minne  heb  na 
bwyd  na  diod  dros  ugain  awr.  Dyna  fyd  caled,  on'te?  Mae  gwell 
chwant  i  fwyd  rwan  na  phan  oeddwn  yna,  ag  yn  cael  digon  o  waith 
gael  Honaid  bol  bob  pryd. 

Brysiwch  scrifenu  rhag  ofn  i  mi  fynd  i  bant. 

J.  to  R,  From  on  Board  the  Torbay,  at  Blackstakes, 

XVI.  May  2nd,   1740. 

Anwyl  Frawd, — Mi  gefais  eich  llythyr  ar  ffrancs,  etc.,  ar  fy 
nyfodiad  ir  Hong,  yr  hyn  ydoedd  brydnawn  echdoe,  ag  wele  da 
ydoedd  gan  y  cadpen  fy  nyfod  oblegyd  mae  meistr   y  Hong   yn 


Llundain  er  cyn  immi  fynd  or  Hong,  ag  wmbwrdd  o  waith  i  edrych  J.  to  R. 
ar  ol  Jionno.  Bwyd  a  diod  yn  yr  hold^  ag  heb  ond  un  mate  i  mewn.  contd. 
Ond  pei  dwedwn  gyhyd  a  chywydd  i  chwi,  mae  nhw'n  siared  y 
byddwn  yn  hwylio  oddiyma  naill  ai  foru  ai  trennydd  ir  Nore.  A 
pha  hyd  yr  arhoswn  yno  nis  gwyr  neb.  Mae  fal  y  scrifenwch  ir 
wlad  i  ddweyd  fy  hanes,  fe  allai  na  chaf  gyfleu  i  yrru  llythyr  ir  Ian 
ennyd,  bynnag  pa'r  fodd,  sgrifenaf  linell  at  nhad  heno  i  ddweyd 
fy  mod  yn  fyw,  etc.  Ni  feddafi  newydd  yn  y  byd  ond  fy  mod  yn 
llawer  gvvell  ar  fiechyd  nag  oeddwn  pan  ddaethym  yna,  ag  mae'r 
dwylo'n  hoUiach.  Ni  chaf  hamdden  i  chwanegu,  ond  fy  nghorch- 
ymyn  at  bawb  yna  ag  yn  y  wlad,  a  byddwch  wych. 

WyJ  eich  caredigol frnwd^  loan  A  nihorys. 

Direct  for  me  at  the  No7-e^  or  elsewhere. 

Rhag  ofn  na  byddwn  yno,  send  y'-'  letters  per  one  of  the  passage 
boats  that  comes  to  Sheerness.  Either  Franks  at  Irongate  or 
Adams  at  Wapping  New  Stairs.  Ond  oedd  gwall  arnafi  na  buaswn 
yn  cofio  (hyd  yr  amser  y  bum  yna)  am  brynu  llyfr  pappir  gwyn  i 
gadw  journal  un  folio  ag  ynghylch  3  chweir  neu  4  obappir  a  chaead 
memrwn.  Gwyn  ei  fyd  na  fedrach  yrru  imi  un,  mi  dalwn  i  chwi  yn 
onest  am  dano,  neu  os  byddai'n  beth  mwy  na  4  quire,  goreu  oil  fyddai. 

From  on  Board  His  Majesty's  Ship,  Torbay,  J.  to  R. 

AT  Bl.\CKStakes,  May  1 8th,  1740.        xvii. 

Dear  Brother, —  I  wonder  I  can't  hear  from  you  all  this  time, 
and  I've  writt  you  so  long  ago.  I'm  afraid  you  did  not  get  the 
letter.  I  had  enclos'd  in  it  another  to  father  (frank'd),  which  I 
desir'd  you  to  send  forward,  but  never  heard  of  neither  of  them. 
I'm  uneasy  about  this,  and  don't  know  how  to  write  to  father  till  I 
hear  from  you.  In  that  letter  I  had  desir'd  you  to  send  me  per 
one  of  the  Sheerness  passage  boats  a  book  of  four  or  five  quires 
white  paper,  bound  in  parchment,  and  a  quire  of  loose  paper,  for 
I  am  in  great  need  thereof,  having  forgot  to  buy  when  I  was  at 
London.  I  suppose  you've  heard  that  Admiral  Stuart  hoisted  his 
flag  on  board  her  last  Sunday,  and  was  saluted  by  all  the  ships  in 
the  place,  the  garrisons  likewise,  and  ever  since  we  have  y^  white 
flag  the  foretopmast  head  ;  and  last  Thursday  His  Majesty  was 
...  to  put  in  Sheerness  (wind-bound).  The  garrison  saluted  him 
with  sixty-one  guns,  the  ships  with  twenty-one,  and  we  seventeen, 
XVII  25 


J.  to  R.  because  we  were  a  flag-ship.  The  King  had  a  flag  at  each  mast- 
contd.  head,  viz.,  the  Standard  of  Great  Britain  at  y^  maintopmast  head, 
the  Anchor  and  Hope  at  y^  foretopmast  head,  and  y^  Union  Flag 
at  y^  mizentopmast  head,  besides  an  Ensign  and  Jack,  and  Sir 
Charles  Wager  has  y*^  white  flag  at  y^  maintopmast  head.  Roedd 
yna  orfoledd  cethin,  ag  yma  mae'r  Brenin,  etc.,  etto,  ond  fe 
ddygodd  ddryghin  arw  gydag  efo,  ag  i  mae'n  parhau  etto.  Ni 
chlywai  son  i  ble  y  bydd  raid  ini  fynd,  ond  mae'n  siccr  y  bydd 
rhaid  ini  ddanfon  yr  Admiral  i  Bortsmouth,  ymha  fann  y  mae  i'n 
gadael  ag  i  hossio  ei  fflag  yn  y  Boyn,  Hong  90  gwnn.  I've  no 
more  to  add  at  present,  but  desiring  you  would  send  y^  above 
things  per  first  opportunity,  and  I'll  pay  you  as  soon  as  I  can,  and 
call  at  Williams's  to  see  if  there  be  ere  a  letter  for  me.  So  expecting 
to  hear  from  you  soon,  I  rest,  your  loving  brother,  John  Morris. 

Direct  for  me  aboard  the  ship  at  Blackstakes  or  elsewhere.     It 
must  be  either  frank'd  or  post  paid,  or  else  I  shall  never  have  it. 

J.  to  R,  From  on  Board  the  Torbay,  May  24th,  1740. 

XVIII.  Dear  Brother, — Seeing  the  opportunity,  per  Mr.   Mathews  (my 

brother's  mate  and  messmate)  thought  proper  to  send  you  a  line 
or  two,  though  I  should  let  it  alone  on  account  I  never  can  hear 
from  you  (nor  anybody  else  for  that  matter).  This  is  either  the 
third  or  fourth  I  writt  you  since  I  left  London,  and  took  care  to  put 
y^  last  in  y*^  post  ofifice  myself,  so  that  I  can't  believe  they  all 
miscarried.  The  main  purport  of  all  the  letters  was  to  desire 
you'd  send  me  per  one  of  Sheerness  passage  boats  a  folio  book  of 
white  paper,  containing  about  four  quires,  and  likewise  a  couple  of 
quires  loose  writing  paper.  Now  this  is  to  desire  once  more  that 
you  would  not  fail  sending  them,  and  the  price,  and  you  shall  be 
paid.  We  expect  to  sail  to  the  Nore  next  Monday,  and  what  time 
we  shall  stay  there  I  cannot  tell,  but  I  believe  it  won't  be  long. 
The  Admiral  is  to  leave  us  soon,  and  to  go  aboard  another  ship. 
I've  writt  to  Anglesey,  Liverpoole,  Creuddyn,  and  to  all  friends 
since  I  came  down  here,  but  can't  get  a  line  from  anybody.  Mr. 
Mathews  will  direct  you  how  to  send  y^  above  to  me.  So  with 
love  to  you  and  service  to  all  friends,  I  rest,  your  loving  brother, 

John  Morris. 
Brys  cethin. 

26  XVIII 


From  on  Board  His  Majesty's  Ship,  Torbay,  J.  to  R. 

AT  Blackstakes,  May  28th,  1740.  xix. 

Dear  Brother, — Yours  of  y^  20th  inst.,  with  y"^  other  letters  and 
papers,  I  received  last  Sunday  night ;  and  writt  to  brother  Lewis 
immediately  about  Ned  Edwards.  I  told  him  that  I  thought  it 
would  be  of  no  service  to  y*^  lad  to  come  here  except  he  had  recom- 
mendations to  some  commission'd,  or  warrant  officer,  or  another, 
if  he  expects  to  get  any  post ;  and  told  him  that  I  did  not  know 
one  office  aboard  the  ship  that  he  could  execute.  How  should  he 
when  he  has  never  been  at  sea  in  his  lifetime,  only  in  little  boats 
about  Holyhead  Bay  ?  Ag  yn  wir,  rhyngo  chwi  a  minne,  ni  waeth 
gan  Sion  am  ei  gwmni,  for  I'm  sure  I  should  always  be  plagued 
with  him.  I'd  willingly  do  any  service  to  the  lad  if  he  had  any 
knowledge  of  the  sea  ;  but,  as  it  is,  one  may  as  well  take  a 
prentice  to  teach  him,  as  he  that  knows  nothing.  I'm  in  great 
want  of  the  book  and  papers,  but  see  nothing  of  its  coming.  I'm 
certain  I  have  not  forgot  myself,  and  that  I  have  sent  a  frankt  letter 
to  father,  inclos'd  in  yours,  but  understand  you  have  not  received 
it.  So  the  old  people  thinks  I've  forgot  them.  Shall  write 
to-morrow,  or  next  day,  to  brother  Owen,  in  answer  to  this  you  sent 
me  last.  He  sent  me  no  news,  only  of  Michael  Huws,  (Lligwy 
gynt's)  being  married  again  to  another  Sioned  that  I  was  to  have, 
as  I  thought.  Bendith  ei  mam  gyda  hi,  a  bendith  fy  mam  inne 
hefyd.  Aie  mynd  iw  briodi  mae'r  brawd  Lewys  ?  Ni  fedrai 
dyfeisio  pwy  eill  y  fenyw  fod  ;  tebyg  mae  gwawdio  mae.  Da  os 
ceiff  y  scent.  It's  said  with  us  that  Admiral  Balchen  is  at 
Plymouth,  and  has  been  there  this  three  weeks.  Ffei  !  ffei  !  we 
are  going  to  lose  our  flag  again.  The  Admiral  is  going  on  board 
the  Cambridge,  another  80-gun  ship  just  ahead  of  us,  and  we 
expected  to've  struck  the  flag  this  day. 

We've  got  our  sailing  orders  this  three  days  past,  but  the  wind 
continues  easterly  here,  so  that  there  is  no  going  out  of  this.  I 
believe  we  shall  make  but  a  short  stay  at  the  Nore,  having  a  pilot 
(from  y^  Nore  to  y^  Downs)  on  board  already,  and  anothejr  from 
here  to  the  Nore,  so  I  don't  expect  to  hear  from  any  of  you  any 
more  till  I  get  to  Spithead  ;  ay  right,  I  writt  you  last  Friday,  per 
Mr.  Mathews,  my  messmate,  and  hope  he'll  find  you  out,  and  then  I 

XIX  27 


J.  to  R.    shall  expect  a  line.     I   can't   tell  whether  the  tender  will  be  sent 

contd.      down  to  Liverpoole  or  not,  for  we've  had  lately  nigh  two  hundred 

and  fifty  men  turn'd  over  to  us  from  the  Edinburgh,  which  lately 

came  home.     However,  you'll    know    the    first    opportunity.     I'm 

sorry  you  had  not  more  franks,  for  the  d 1  a  letter  I   shall  ever 

get  if  it  ben't  either  frankt  or  post-paid.  I  can't  come  and  see  you 
any  more  this  time,  therefore  remember  me  to  all  friends  and 
acquaintances,  which  is  all  at  present  from  your  loving  brother, 

John  Morris. 
P.S. — Onid  af  i  Nerpwl,  pa  sut  fydd  gyrru  gini  melyn  y  lodes 
fain  iw  modryb,  ah.f"  Bethmeddwch?  Two  months' advance,  and  y*^ 
bounty  and  conduct  money  will  be  paid  at  y^  Nore,  but  am  afraid  I 
shall  not  come  in  for  y^  bounty  money,  for  I  expect  they'll  not  pay 
it  any  officer  ;  besides,  I'm  a  day  too  late  set  down  in  y"^  check 
office,  although  by  the  ship's  book  I'm  entitled  to  it.  The  Captain 
promised  to  rectify  y^  matter. 
J.  to  R.  Chatham,  2nd  June,  1740. 

XX.  Dear  Brother, — I  received  yours  of  the  31st  ult.,  and  the  other 

of  brother  Lewis  inclosed.  Rwyn  credu  fod  y  dyn  yn  ynfyd 
ynghylch  ei  frawd-ynghyfraith.  Roedd  heb  dderbyn  fy  llythyr 
diweddaf,  ond  fe  geiff  yn  hwnw  gyflawn  hanes  o'meddwl  i'n  y 
mater.  Mae'n  gofyn  fwy  o  gwestiwnau  yn  ei  lythyr  nag  wyfi  etto 
abl  i  atteb,  megis  dimensions  y  Hong,  examination  y  meistr,  etc. 
Pa  sut  y  gallai'r  gwr  feddwl  y  dylwni  wybod  y  fath  bethau  mewn 
gan  Ueied  amser.  Mae  gennyfi  ddigon  ar  fy  llav/  i  holi  ac  ymofyn 
ynghylch  fy  ngwasanaeth  fy  hunan  dros  ennyd  fawr — Nid  mewn 
diwrnod  y  gwnaed  Rhufain.  I'm  sorry  my  messmate  did  not  call 
again  with  you  for  the  book,  for  I  want  it  sadly  ;  however,  if  this 
comes  to  your  hand  in  time,  you  may  send  it  safely  to-morrow  with 
Adams's  passage  boat,  who'll  set  out  from  Iron  Gate  at  high  water, 
which  will  be  about  six  a  clock  if  this  wind  continues.  He 
constantly  calls  aboard  of  us  every  time  he  comes  here.  You  can 
give  him  orders  where  to  deliver  it  at  London  when  he  comes 
back  if  we  be  gone,  but  I  don't  see  any  sign  of  it,  for  the  wind 
continues  against  us  still. 

We've   men   enough   now  having   had   all  y^  men  out  of  the 
Edinburgh,  that  lately  came  home  from  Lisbon,  in  number  nigh 

28  XX 


300.  Let  me  know  the  price  of  the  book  and  paper  if  you  send  J.  to  R. 
any.  I  shall  write  to  brother  Lewis  again  when  I  first  get  time,  contd. 
I  was  sent  up  here  this  morning  for  some  of  our  people  that  were 
at  the  hospital,  but  they  are  in  a  poor  condition  to  go  on  board. 
Our  ship  is  very  sickly  and  has  been  for  some  time.  My  mess- 
mate is  not  come  on  board  yet,  I  wonder  what  makes  him  stay. 
It's  hard  for  me  myself  to  act,  having  so  many  men  to  look  after. 
The  other  mate  that  came  down  from  the  Ro7idezvouz  is  a  mere 
novice  as  yet,  worse  than  I  was  at  first.  Yn  rhodd  byddwch 
cystal  ar  gair  yn  gyrru  yr  holl  newyddion  imi.  Heddyw  mae'n 
gorfod  arnaf  dorri  gini  melyn  y  lodes  wirion  yn  ddrylliau  man, 
ond  gobeithio  y  caf  un  arall  yn  ei  le  mewn  ychydig  amser.  We 
are  to  receive  the  bounty,  conduct,  and  advance  money  at  the  Nore 
if  we  stay  there  but  a  day  or  two.  Have  not  time  to  enlarge  but 
remembring  me  to  all  my  friends,  I  rest  your  loving  brother, 

JoJm  Morris. 

P.S.  Mae'n  ddrwg  genyf  glywed  fod  y  brawd  Lewys  ar  y 
fifordd  i  golli'r  Sieris,  a  cholli'r  holl  gyflog  am  ei  drafferth  yn 
mesuro,  hefyd  gobeithio  na  ddigwydd  felly.  Pa  fusnes  sydd 
ganthaw  gyda  Mr.  Llwyd  ? 

From  on  Board  His  Majesty's  Ship,  Torbay,  J.  to  R. 

AT  Spithead,  2ist  June,  1740.  ^^'• 

Dear  Brother, — This  comes  to  acquaint  that  we  arriv'd  here  safe 
on  Thursday  last  in  the  afternoon,  having  left  the  Downs  on 
Wednesday  night.  I  can't  as  yet  send  you  any  account  upon  what 
expedition  we  are  to  go,  but  depend  upon  it  we  shall  go  away  in  a 
short  time  for  there's  come  on  board  of  us  already  bedding  for  90 
marines,  so  is  there  on  board  of  the  ships  here,  being  upwards  of 
20  sail  of  the  line  of  battle,  besides  fireships,  shore  ships,  hospital 
ships,  etc.  I  writt  you  from  y^  Downs  but  have  had  no  answer. 
Llyma  gant  o  lythyrau  i  boblach  eraill  sy'n  perthyn  ir  Hong  ond 
wenwyn  un  imi.  Nis  gwn  y  fi  pa  beth  a  wneir  am  arian  i  brynu 
llyfr  a  phapir,  ni  chawsom  geiniog  etto,  na  dim  son  pa  bryd  y  cair. 
Let  me  hear  from  you  as  soon  as  possible,  and  let's  have  some 
news  from  Mon.  I'll  write  there  next  post,  but  I  am  so  fatigu'd 
and  have  been  ever  since   I   came  from  the   Downs  that  I  can 

XXI  2Q 


J.  to  R. 

contd. 


J.  to  R. 

XXII 


hardly  lay  pen  to  paper  to  write  any  body  yet.  Let's  hear  also 
how  the  war  goes  on  for  I  believe  that  I  shall  hardly  trouble 
myself  to  go  ashore  here  for  any  news,  having  ond  ychydig  arian 
wedi  eu  gadel  yn  awr.  I  can't  think  of  any  more  to  say  at  present, 
but  remember  me  to  all  friends  in  general. 

IV/io  am  your  loving  brother,  John  Morris. 

Call  at  Williams's  to  see  if  there  be  any  letters  for  me. 

Spithead,  3rd  July,  1740. 

Dear  Brother,  — I  received  yours  of  Midsummer's  Day  in  due 
time,  but  had  not  an  opportunity  to  answer  it  sooner,  all  of  us 
being  hurry'd  out  of  our  lives  nearly,  being  in  expectations  of 
sailing  every  minute,  though  Duw  wyr  pa  bryd  yr  awn  oddiyma. 
Diolch  yn  fawr  am  ynewyddion  a  gefais  ;  fe  fu'r  llythyrau  eraill  yn 
hir  gynddeiriog.  Mi  gefais  lythyr  arall  oddiwrth  y  brawd  Owen, 
a  hanes  fod  fy  narpar  gwraig  Ymon  (nid  Sioned  or  Cei),  gwedi  cael 
gwr  arall,  a  Uawer  o  hanesion  difyr.  Ond  ni  vvelais  hanes  o 
Ned  Edwards  yn  .  .  .  etto.  Mae'n  debyg  ei  fod  wedi  ei  bresio. 
Rwyn  disgwyl  beunydd  atteb  ir  llythyrau  a  yrrais  i  Fon.  We  are 
kept  aboard  so  strictly  that  there  is  not  one  allow'd  to  go  ashore 
for  fear  we  should  not  be  ready  when  we  get  our  orders  to  sail. 
We  expect  the  Duke  of  Cumberland  on  board  of  us  to-morrow. 
General  Wade  and  a  great  number  of  persons  of  distinction  went 
past  here  this  afternoon  for  the  Isle  of  Wight,  when  Sir  John  Norris 
saluted  them  with  seventeen  guns.  Our  foretopsails  have  been  loose 
this  two  days,  and  we  expect  to  receive  two  months'  advance 
to-morrow.  I  was  flung  out  of  the  bounty  money,  and  conduct 
money,  too.  Being  a  petty  officer  I  can't  get  an  opportunity  to  go 
and  see  Dick  Owen,  though  he  belongs  to  Sir  John  in  the  next 
ship.  Gwych  fal  y  passiodd  Vernon  y  Spaengwn.  Passiwn 
ninne'r  Ffreinigwyr  hyd  na  bont  yn  sties  yn  ei  crwyn  pan  elom 
oddiyma.  As  for  Will  Roberts,  that  heiress  was  at  Leverpoole 
when  I  left  the  place,  and  I  had  a  deal  of  conversation  with  her ; 
told  me  the  whole  affair  between  Will  and  she.  Sion  Williams, 
seler,  Aberffraw  (our  uncle)  marry'd  her  own  aunt,  and  he's  her 
guardian,  and  was  along  with  her  at  same  time.  Will  is  a  sad 
rake — spent  all  his  wife's  fortune  and  left  her  children  to  beg  their 
bread.     She  was  worth  upwards  of  ^300,     Duw  wnel  i  Mr.  Meyrig 


30 


XXIl 


brynu  Llaniden.   E  fydd  yn  beth  gwell  ir  hen  bobl,  a  ninne  hefyd.  Ni    J.  to  R. 
feddafi  ddim  chwaneg  o  bapir,  felly  rhaid  i  chwi  gymeryd  hyn  y     contd. 
tro  yma,  ag  os  caf  gyfleu'n  y  byd,  scrifenaf  etto  cyn  hwylio.     Yn  y 
cyfamser,  bydd  vvych,  anerchwch  at  bawb  yna. 

IVy/,  eichffyddlon  fraiud^  loan  Ainhorys. 

St.  Hellen's  Road,  i8th  July  1740.  J.  to  R. 

Dear  Brother, — I  writt  you  t'other  day  before  we  sailed  from  xxill. 
this  place,  at  which  time  had  not  hardly  leisure  to  turn  myself 
round,  and  now  I'm  not  much  better,  for  here's  the  boat  almost 
ready  to  go  for  Portsmouth,  and  I  shan't  have  much  time,  only  to 
acquaint  that  we  sail'd  from  this  place  last  Monday  morning,  in 
company  with  Sir  John  Norris,  Admiral  Cavendish,  and  Rear- 
Admiral  Ogle,  and  their  squadrons,  consisting  of  nigh  thirty  sail 
of  ships  (fireships,  etc.,  included),  and  yesterday,  about  three  a.m., 
being  very  dark  and  blowing  a  very  hard  gale,  and  being  about 
twelve  leagues  south-west-west  from  the  hill  of  Portland,  the 
Admiral  (viz.,  Sir  John)  made  a  signal  for  all  the  fleet  to  bear  away, 
the  Lyofi,  a  70-gun  ship  having  run'd  foul  of  him  and  carried  away 
his  cut-water  and  all  the  head,  spritsail,  yard,  etc.,  and  lost  herself 
her  foremast  by  the  board,  and  one  man  and  her  maintop  gallant  mast 
and  spritsail,  yard,  etc.,  and  we  got  in  here  yesterday  p.m. 
This  hath  ruined  our  cruize,  I'm  afraid,  for  to-morrow  the  Victory 
is  to  be  got  into  the  harbour  at  Portsmouth,  and  Sir  John  is  to 
hoist  his  flag  on  board  the  Boyn^  but  whether  he'll  continue  there 
and  go  to  sea  in  her,  or  stay  till  his  ov/n  ship  is  repair'd,  I  can't 
determine,  but  it's  everybody's  oppinion  that  we  shan't  stay  for  the 
Victory  to  be  refitted.  Ned  Edwards  came  here  safe,  but  happen'd 
to  be  a  day  too  late,  for  the  Captain  had  given  his  weekly  account 
to  the  Admiral  that  morning  he  came,  or  else  he  would  have  been 
enter'd  a  week  sooner.  I  don't  doubt  but  shall  make  something  of 
the  lad  if  we  go  a  cruise.  Writt  to  father  and  to  the  Head,  a 
derbynais  y  llythyr  digrifaf  erioed  oddiwrth  fy  nghariad  y  Mon 
heddyw,  pei  gwelach  chwi  dorrach  ar  eich  traws  o  wir  chwerthin, 
ffolineb  mawr  !  Mae'n  ddrwg  gennyf  drosti'n  wirionedd.  Deusyf 
atteb  gyda  dychweliad  y  post  yw'r  cwbl  y  tro  yma  oddiwrth  eich 
carediccaf  frawd,  loan  Amhorys. 

Brys  melldigedig  bob  amser. 

xxm  31 


J.  to  R.  On  Board  the  Torbay,  in  Torbay,  14th  August,  1740. 

XXIV.  Dear  Brother,^ — I  writt  you  some  time  ago,  but  I've  forgot  when. 
However,  this  I  remember,  that  I  writt  you  from  this  place,  but 
whether  it  was  after  our  first  putting  in  here,  or  the  second,  or 
both,  I  can't  tell,  and  am  at  a  loss  to  know.  A  stranger  would  take 
me  by  this  to  be  a  great  wit,  having  such  short  memory,  but  as 
my  ill-favoured  stars  would  have  it  I  am  quite  otherwise,  for  I'm 
very  nigh  depriv'd  of  the  small  stock  I  us'd  to  carry  about  me. 
We  lie  in  such  an  out  of  the  way  part  of  the  kingdom,  and  always 
in  expectation  of  a  shift  of  wind,  that  it  would  be  next  kin  to 
madness  to  write  any  body  for  an  answer,  and  I  very  seldom 
write  twice  to  my  good  friends  before  I  am  answer'd,  which 
custom  hath  made  me  forgetful  of  writing  oftener  ;  not  so  much 
for  want  of  having  you  all  in  my  mind,  but  of  a  line  to  freshen 
the  memory  and  rub  up  new  supplies  in  the  brain,  so  to  enable 
me  to  shake  off  with  more  vigour  these  lethargick  fits  and  to 
endeavour  to  recover  my  almost  senseless  senses.  If  I  have  not 
inform'd  you  of  our  last  cruize  from  this  place,  you've  no  doubt 
read  of  it  in  the  public  papers,  and  I  can't  tell  you  any  more  if  I 
was  to  be  made  an  Admiral  for  my  pains ;  but  here  we  are  still, 
and  like  to  be  while  this  wind  continues,  but  I  hope  it  wont  be 
long.  I  wish  we  may  return  from  this  cruize  (if  we  are  to  return) 
before  the  heavy  winter  comes  on,  that  brings  cold  piercing 
weather  with  it  ;  or  else  that  we  may  be  order'd  into  some  warmer 
climate  to  pass  away  the  dark  long  tedious  nights,  and  where  we 
may  divert  and  amuse  our  dull  and  heavy  senses  with  something 
more  pleasant  than  is  to  be  found  in  these  colder  climes  at  that 
unseasonable  season,  and  likewise  refresh  our  wearied  bodies  with 
a  coque  of  wine  or  a  swingeing  bowl  of  good  punch,  which 
necessaries  (of  all  things  most  necessary  to  a  seaman)  we  are 
debarr'd  of  and  not  allow'd  to  get  upon  any  account  :  nothing 
allow'd  to  be  brought  on  board  of  our  ship  but  eatables — no 
manner  of  drinkables,  even  plain  ale  and  cider  is  prohibited. 
Fish,  we  have  plenty  brought  to  us  ;  some  fresh  meat  now  and 
then,  and  fruit,  and  some  few  kind  good  natur'd  country  lasses 
brings  us  a  little  fresh  butter  and  milk  when  the  weather  permits. 
But  what  benefits  all  this  without  liquor?    Good  humming  beer,  or 

32  XXIV 


stifFning  for  a  can  of  phlip,  or  a  bowl  of  good  punch  I  We  can't  J.  to  R. 
drink  Saturday  night's  health  after  this  rate.  Strange  doings  !  I  contd. 
know  you'll  expect  news,  but  where  should  a  body  get  any  such 
thing  on  board  a  ship  ? — except  one  would  belie\e  our  own  news. 
We  have  daily  a  great  many  Pacquets  coming  in — one  off  the 
quarter-deck,  another  off  the  fore-castle,  others  off  y<^  poop  from 
the  great  cabin,  gun-room,  ward-room,  ollop,  steward-room, 
cockpit,  and  several  other  remote  parts,  and  the  only  story  that 
reigns  at  this  time  is  that  this  fleet  is  to  go  acruising  off  the  coast 
of  Spain  {i.e.,  offof  Feroll,  Cadiz)  etc.,  whilst  our  transports  passes 
by  with  the  marines  from  the  Isle  of  Wight,  and  so  on  to  y^  West 
Indies.  It's  likely  enough  there  may  be  something  in  it  for  all 
that.  But  another  piece  of  news  I  have  more,  vis.:  One  of  our 
people  the  other  day  was  try'd  by  a  Court  Martial  on  board  Sir 
John  Norris  for  swimming  away  from  the  ship,  and  he  was 
sentenc'd  to  receive  one  hundred  lashes  with  a  cat.  Accordingly 
this  forenoon  the  Admiral  made  a  signal  for  all  ships'  boats  in 
the  Fleet  to  attend  the  prisoner,  arm'd,  etc.  We  had  a  pair  of 
gallows  erected  in  our  longboat,  and  the  prisoner  was  order'd 
into  her  and  there  bound  to  the  gallows,  where  the  Provost  Martial 
of  the  Fleet  read  his  orders  and  gave  the  prisoner  twenty  lashes. 
From  hence  they  were  tow'd  on  board  the  three  Admirals,  where 
he  received  twenty  lashes  on  board  each,  attended  Ijy  upwards  of 
thirty  boats,  and  then  return'd  on  board  here,  and  received  twenty 
more,  which  made  up  the  complement. 

Sgrifenais  dydd  arall  at  Mr.  Whormby  lythyr  mwyaf  diolchgar 
ar  a  fedrwn  ei  lunio,  ynghyd  ag  ychydig  o'n  hanes,  etc.  Ond 
odid  digio  wna'r  hen  gorph  am  scrifenu  atto  heb  achos.  Sgrifenais 
hefyd  (rwy'n  cofio)  at  nhad  i'r  Pen  Sanctaidd,  a  rhyw  leoedd 
eraill,  nis  gwnn  pa  fann,  fe  allai  imi  sgrifenu  atto  chwithe. 
Now  I  would  have  you  to  send  me  a  line  at  a  random  per  return 
of  post,  and  let  me  know  how  affairs  goes  in  Mon  ;  a  bydded  oil 
yn  Gymraeg  rhag  ddigwydd  iddo  fethu  dyfod  im  Haw.  If  you  see 
Mr.  Meirig  and  Mr.  Whormby  remember  me  to  them.  Write 
as  soon  as  possible  to  Mon,  and  let  them  know  that  we're 
here.  If  I  had  thought  that  we  should  have  stayed  here  half  this 
time    I    would  have    desir'd    an    answer   in    my   last    to    you  all. 


[.  to  R.  Heddyvv  ydyw  ffair  Lanerchmedd,  onid  digrif  fyddai  fod  yno 
contd.  gyda'r  nos  yn  cofleidio  Morfydd,  ah  I  Gwraig  gwr  arall  meddwch 
chwithe,  wala,  pwy  eill  help.  Nis  gwn  fi  amcan  a  dalodd  neb  y 
pedair  gini  etto  ir  sidanwr.  Gobeitho  mai  do  ;  a  pha  fodd  yn 
rhodd  yr  hebrynga  finney  gini  ir  lodes  fain  yna?  Ni  wiw  disgwyl 
mynd  i  Nerpwl  bellach  rhawg  byd.  Dyma  fi  agos  yn  fy  ngwelu  ag 
yn  gysgadur  creulon.  Felly,  nos  dda  iwch.  Anerchwch  fi  at  yr  hoU 
ffyddlonieit,  a  byddwch  wych.   Etch  caTcdiaiffrawd,  loan  Amhotys. 

Direct  on  board  the  ship  in  Torbay,  Devonshire  (or  Devon). 

J,  to  R.  On  Board  the  Torbay,  in  Torbay, 

XXV.  Saturday  Night,  6th  September,  1740. 

Anwyl  P'rawd, — Scrifennais  attoch  yr  wythnos  ddiwaethaf  a'n 
hanes,  etc.,  hyd  y  pryd  hynny,  pan  yr  oeddun  yn  disgwyl  y 
cawswn  lythyr  oddiwrthych  yn  atteb  i  un  a  yrraswn  or  blaen  oddi 
yma  i  ddeusyf  cael  clywed  pa  ddehv  mae'n  rhieni,  etc.,  Ymon,  ond 
ni  chlywais  air  etto.  Pa'r  un  a  vvnaethoch  chvvi  na  nhwythau  ai 
derbyn  fy  Uythyrau  ai  peidio,  yr  hyn  sydd  yn  fy  ngwneyd  yn 
amheuys  na  dderbyniasoch  monynt ;  gan  hynny  os  hwn  a  ddaw 
ich  llaw,  bydded  yspys  i  chwi  na  chefais  un  llythyr  o  le'n  y  byd  ar 
pan  adavvsom  Spiit  head,  er  imi  scrifenu  gryn  haner  cant  at  hwn 
ar  Hall.  Hwyliasom  oddiyma  echdoe  a  daethom  yn  ol  heddyw 
brydnhawn  mewn  dryghin  hyll.  Dyma'r  pummed  tro  ini  droi  i 
mewn  ir  Bay  hwn,  ag  rwy'n  dybio  nad  oes  Iwcc  ini  gael  or  Sianel 
yma  yleni  gan  wyntoedd  a  dryghinoedd,  canys  pan  ddelom  i  mewn 
yma  bydd  y  tywydd  yn  deg  a  rhywiog,  a  phan  gynta  yr  elom  allan 
ir  mor  nid  oes  iw  gael  ond  y  tywydd  gwaethaf  bwy  gilydd.  Ef 
a  gafodd  y  Uongau  masnach  oedd  gyda'm  ni  fwy  o  golledion  am 
hwyl-brennau,  etc.,  y  tro  diwaethaf  yma  nag  un  aniser  or  blaen. 
Duw  au  helpo  oil,  mae'n  ddigon  caled  arnynt.  Ni  waeth  tewi  na 
siarad,  os  hwn  a  ddaw  ich  llaw  gadewch  glywed  oddiwrthych 
ynghylch  pawb  gartre.  Yr  hwn  gyda  fy  ngharedigol  annerch  attoch 
a  phawb  or  ffyddlonieit  yw'r  cyfan  y  pryd  liyn  oddiwrth  eich 
ffyddlon  frawd,  loan  Amhorys. 

Direct  for  J.M.,  mate  of  His  Majesty's  Ship  To7i)ay,  Devon.  Ni 
thai  ddraen  oni  roddwch  i  ddyn  ei  deitlau,  etc.,  a  cheisiwch  ei 
ffrancio  neu  dalwch  -^^ postage. 

34  XXV 


On  Board  the  Torbay,  at  Spithead,  J.  to  R. 

13th  September,  1740,  8  p.m.  xxvi. 

Dear  Brother, —  I  writt  you  I  can't  tell  you  how  many  letters 
from  Torbay,  and  one  or  two  from  this  place  before  we  sailed 
from  here  the  second  time,  but  never  did  hear  whether  you 
received  any  of  them  or  not,  as  I  have  likewise  to  father,  to  y*^ 
Head,  and  also  to  Mr.  Whormby.  We  sail'd  from  Torbay  yester- 
day p.m.,  with  a  short  warning,  for  this  place,  a  Duw  a  wyr  pa 
beth  yw'r  achos.  Nyni  a  ddaethom  yma  ynghylch  3  p.m.  heddyw, 
ag  aeth  y  Due  William  ir  Ian  yn  union,  ar  hanes  cyfFredin  trwy'r 
Hong  i  gyd  rwan  ydyw  ein  bod  ni  i  fynd  gyda  Sir  Chaloner  Ogle  (yr 
hwn  yw'n  Amral  ni)  ir  Gorllewinol  India,  a  bod  32  Hong  rhyfel 
i  gyd  i  fynd  yno,  a  ydychwi  yna  yn  clywed  dim  or  fath  chwedlau  ? 
Gobeithio  nad  gwir  monynt,  canys  nid  oes  dim  byw  yn  y  llongau 
tri  deck  yma  yn  y  gwledydd  gwresog  hynny,  ond  os  ein  tynged 
fydd  i  fynd  yno,  croeso  iddi,  ond  bydded  mewn  Hong  lai  ;  ag  os 
yno'r  awn,  pa  beth  a  wneir  am  arian  i  ffittio  allan  a  dillad  teneuon, 
etc  ?  Rhaid  gwneyd  llythyr  cymmun  a  gadel  llythyr  Attwrnai 
i  ryw  un  neu  gilydd  yn  y  fangre  anghysbell  yma,  ag  os  digwydd  i 
ddyn  fynd  at  ei  deidiau  cyn  dychwel  adre,  yn  iach  ddisgwyl  i  neb 
oi  berthynas  ddim  byth  oddiwrtho.  Maent  yn  dweyd  na  cheifif 
un  dyn  sydd  yn  y  Hynges  fynd  ir  lann  yma,  nag  un  cwch  chwaith, 
eithr  cychod  y  tenders  sydd  i  g^ario  y  llythyrau,  etc.,  nol  ag  'mlaen 
i  gludo  bwyd  a  diod  ini  a  phob  peth,  ond  ni  wn  i  pa  sutt  fydd  etto. 
Chwi  gewch  wybod  mwy  yn  fy  nesaf,  ond  cael  clywed  oddiwrthych 
ynghyntaa  gwybodaeth  pa  ddelw  mae'n  rhieni,  etc.,  yr  hyn  sydd 
arnaf  eisiau  i  glywed  yn  gethin.  Ni  chaf  hamdden  i  chwanegu  gan 
fy  mod  yn  flin  ag  yn  gysgadur,  ag  yn  sgrifenu  llinell  neu  ddwy  adre 
hefyd,  felly  brysiwch  scrifenu  a  byddwch  wych. 

IVyf  etc/i  jffyddlojt  frawd,  loati  Anihorys. 
On  Board  the  Torbay,  at  Spithead,  t  to  R. 

22nd  September,  1740.  xxvii 

Dear  Brother, — Yours  of  the  13th  inst.  I  received  some  three 
days  ago,  but  as  I  had  writt  you  since  our  arrival  here  I  thought 
improper  to  write  again  'till  I  got  an  answer,  which  I  met  with  this 
day  ashore,  having  gone  to  Portsmouth  upon  duty,  and  did  not 
return  on  board  'till   eight  this  night,  very  much  fatigued.     I'm 

XXVI  35 


J.  to  R.  sorry  I  should  lose  all  them  letters  and  newspapers,  etc.  I  am 
contd.  gi^^  iQ  iie^i-  ^\\  are  well  at  Mon,  and  that  brother  Lewis's  affair 
at  the  Admiralty  is  likely  to  be  brought  to  bear  at  last.  Have  not 
had  one  letter  from  any  of  em  yet.  Thanks  for  y^  news.  Digri 
ydoedd  i  fy  hen  gadpen  baffio  gwyr  Angria.  Pwy  ydyw  y  ddynes 
honno  mae'r  brawd  Lewis  yn  i  ganlyn  am  dani  ?  Digri  hefyd  i 
Fwclai  Bawchwanen  briodi'r  ferch  hynaf.  Deg  i  un  na  bydd  yn 
Arglwydd  ar  fyrder.  Roeddwn  yn  tybio  hyd  yr  amser  fod  gwraig 
or  blaen  gan  Llwyd  Mabwys.  Ond  gwych  or  difyrrwch  a  gewch 
yn  y  llun  rhyfel  yna,  eithr  nid  mor  ddigri  a  difyr  ag  a  gawn  ni  ar 
fyrder  yn  llenwi'n  poccedau  a  Spanish  dollars  pan  elom  ir  West 
Indias  draw,  i  bwy  fan  mae  pawb  agos  yn  dweyd  yr  awn  yn 
siccr,  ond  Duw  wyr  pa  le  yr  awn  ;  ond  hyn  sydd  siccr,  ein  bod  yn 
cymryd  bwyd,  diod,  a  phob  math  ar  stores  i  mewn  i'n  cynnal  dros 
chwe  mis.  Eithr  e  ddywaid  rhai  nad  awn  oddiyma'r  tymmor 
yma ;  ond  gwaeth  nar  cwbl,  dyma'r  hen  wr  goreu'n  y  Llynges 
Freiniol  yn  myned  oddiwrthym,  sef  ein  parchedigcaf  a'n  bon- 
heddigcaf  Gadpen,  yr  hwn  (o  herwydd  rhyw  glwy'n  ddilyn  ers 
llawer  dydd)  nid  yw  abl  i  gymryd  y  fath  fordaith  yn  Haw,  ag  felly 
yn  myned  tua  thre  at  ei  wraig,  etc.  I  don't  know  whether  it  would 
not  be  best  to  write  to  Mr.  Whormby  for  another  recommendation 
to  y^  Captain  that  comes  next.  But  who  knows  who  or  what  he 
is  ?  We  can't  have  any  intelligence  as  yet  who  is  to  come.  A 
dyma'n  Lifftenant  Gwyddelig  ni  (sef  y  cyntaf)  a  minne  wedi  lied 
syrthio  allan  a'n  gilydd,  ag  fe  allai  y  rhydd  hoel  dan  fy  ngwadn  ag 
am  teifl  o'm  He  pan  ymadawo  Captain  Parker  a  nyni  ;  so  that  I 
don't  know  what's  best  to  do,  except  I  knew  what  captain  is  to 
come  in  his  room.  Diawl  yn  He  dyn  yVr  Gwyddyl,  ag  nid  oes  un 
o'r  isaf  ir  uchaf  yn  y  Hong  ai  car,  a  phawb  yn  tyngu  dial  yn  ei 
erbyn  ;  ni  feddaf  fymryn  chwaneg  o  newydd,  ond  darfod  i 
Gafendish  dynnu  ei  fflag  i  lawr  dros  y  dydd  a  neithiwr  ei  rhoi  i 
fynu  drachefn.  Llawer  iawn  o  longau  yma  etto,  Comadore  Anson 
and  his  squadron  sail'd,  etc.  All  the  Fleet  sickly,  which  I  believe 
in  a  great  part  is  owing  to  our  having  so  many  soldiers  on  board. 
It's  past  ten  o'clock,  and  I  must  go  upon  deck  to  watch  at  twelve, 
felly  nos  dawch,  a  brysiwch  yrru  imi  dippyn  chwaneg  o  newyddion, 
a  gobeitho  caf  lythyr  o  Fon  y  foru,  neu  drennydd  or  pellaf ;  ag 

36  XXVII 


erbyn  y  caffwyf  eich  nesaf,  deg  i  un  na  fedrai  roi  gwell  hanes  o 
honom  ein  hunain.  Yn  y  cyfamser  should  be  glad  if  you'd  either 
wait  on,  or  send  a  penny  post  letter,  to  Mr.  Whormby  to  acquaint 
him  of  the  above,  and  desire  to  know  his  oppinion  of  the  above 
case.  I  mention'd  a  word  of  it  in  mine  to  him  from  Torbay.  I 
wish  he  may  have  receiv'd  it.  I  would  not  go  in  the  same  ship 
with  him  (viz.,  Lieutenant)  if  I  could  help  it  without  good  recom- 
mendations to  the  Captain.  Mr.  Whormby  can  get  Commissioner 
Purviss  to  do  it  at  his  request,  or  else  have  me  remov'd  into 
another  ship  which  I  would  not  like  so  well  neither,  though  of  two 
evils  the  least  is  best  ;  but  of  this  I  must  submit  to  higher  powers. 

24  die.  Had  not  an  opportunity  to  send  this  ashore  yesterday, 
so  I  send  it  this  morning  per  our  boat,  and  I  hope  to  have  some 
news  when  she  comes  off  again.  Dim  chwaneg  o  newydd,  felly 
byddwch  wych  a  gorchmynwch  fi  at  bawb  yna,  a  brysiwch 
scrifenu,  etc.     Eich  ffyddlon  frawd^  loan  Auihorys. 

Holyhead,  14th  October,  1740. 

Dear  Brother, — I  received  yours  with  the  newspapers,  and 
annext  have  sent  you  a  catalogue  of  the  plants,  etc.,  growing  in  a 
small  garden  which  is  in  partnership  betwixt  the  Rev.  Mr.  Ellis, 
our  curate,  and  myself.  He  is  a  gentleman  that  is  pretty  curious 
in  those  things,  ond  'ch  brawd  Gwil  ydyw'r  meistr.  The  few 
roots  we  have  was  sent  him  from  Oxford.  We  have  cur  seeds 
from  London  and  Dublin  now  and  then,  but  I  generally  cynhafa 
'em  myself  If  you  have  any  seeds  that  are  not  mention'd  in  the 
catalogue  we  should  be  vastly  proud  if  you  would  send  us  a  few 
done  up  neatly  in  a  frank.  As  for  roots  there  is  no  getting  of 
them  without  you  could  lite  of  some  person  a-coming  to  the 
country  that  would  stow  a  few  in  his  portmanteau.  We  have  no 
room  as  yet  to  raise  any  trees  or  shrubs.  I  don't  remember 
whether  ever  I  told  you  that  I've  for  upwards  of  three  years  been 
a-studying  botany.  Ag  myn  d — — 1,  ni  rown  i  mom  Haw  ar  fy 
nghap  i  un  gwr  yn  Ngwynedd  na  Deheubarth  am  adnabod 
llysiau  a  deiliach  !  I've  made  a  catalogue  in  English,  Welsh,  and 
Latin  of  the  plants,  etc.,  growing  in  and  about  Holyhead,  where 
we  have  a  great  many  pretty  rare  ones,  and  likewise  made  a  kind 
of  a  dry  garden,  or  specimen  oi  each  plant.     I've  lately  taken  in 

x.wiii  n 


J.  to  ft. 

contd. 


W.  to  R. 

XXVIII. 


W.  to  R.  hand  and  finish'd  (with  a  design  of  adding  the  same  to  Dr.  Davies's 
contd.  Botanologium)  a  catalogue  of  all  the  plants  (in  Latin,  Welsh,  and 
English)  out  of  Mr.  Ray's  Synopsis  Stirpium  Britanniciarum, 
Dilenius's  Edition — gwaith  pwysfawr  oedd  hwn.  I  intend  to  add 
the  Exoticks  os  caf  ennyd.  And  all  for  the  good  of  the  publick 
: — chwedl  y  Mountibank  am  ei  ffwgws.  Maen  debyg  eich  bod  yn 
meddwl  bellach  fod  'ch  brawd  Gwilym  yn  hogyn  o  egotist,  ag  nid 
heb  achos.  Wala,  vvala,  mae  gwendid  ar  bawb  weithiau.  Pa  beth 
a  wneir  am  wraig  ir. Cardinal  yn  lie  Bess?  Par  sut  a  fu  ir  ddau 
syrthio  i'r  afon  ?  Nid  wyf  yn  deall  fod  y  brawd  loan  wedi  mynd 
ymaith  o  Spithead  etto.  Pa  beth  ydyw'r  achos?  Mae  nhw  y 
ffordd  yma  yn  bwrw'r  bai  ar  ewyrth  Rhobat.  Gadewch  glywed  a 
y'ch  yn  gydnabyddus  a  dim  botanists.  Os  y'ch  mi  yrraf  gwes- 
tiwnau  yw  hatteb  ganddynt  ynghylch  rhyw  new  plants.  Pa  beth  a 
barodd  i'r  braAvd  loan  adael  ei  will  and  powers  of  Attorney, 
Ymhortsmouth  ?  Pa'r  sut  y  mae'r  llanc  yn  disgwyl  y  talwn  ni 
pedair  gini  drosto  fo  ir  sidanwr,  ag  ynteu  yn  gadael  ei  effects  yn 
nwylo  eraill  pedae  amgen   na   da  ? 

Mi  fum  yngwylmabsant  Penrhose  He  y  cyfarfum  Joan  Salsbri, 
etc.  Roedd  yn  rhieni  yn  rhesymol  ar  relyw  or  teulu.  Buom  yn 
cwmnhieth  gida'r  hen  gyfeillion  fal  arferol.  Ni  chwanegaf  am  y 
tro,  namyn  f)'  mod.  Eich  caredigawl frawd^  William  Morris. 

A  catalogue  of  plants,  flowers,  roots,  seeds,  etc.,  which  are 
rais'd  in  the  garden  of  the  Rev.  Thomas  Ellis,  A.M.,  and 
W.    Morris,    of  Holyhead. 

Adonis's  Flowers.  Aristolochia  Rotund. 

Affrican  Mary  Gold.  Aparabana. 

French  Mary  Gold.  Tripolium  or  Aster. 

Double  Corn  do.  Avens,  common. 

Alkakengi.  Auricula's,  very  few. 

Athea.  Balm. 

Alexander.  Balsam  .Apple,  no  seed. 

-Amaranthus,  common.  Gostmary. 

Do.  tricolor  (no  seed).  Scarlet  Bean. 

Androsanam  Sponts.  Black  Helebore. 

Anemonies,  various  sorts.        Orchis,  no  good  ones. 

Angelica.  Hyacynths,  common  spent. 

Snap  Dragon,  one  sort,  Car-    Betony,  Sponts. 

nation  colour.  Convolvulus,    Blue   (Major 

Thorn  Apple.  and  Minor). 

Columbine,  common.  Bistort. 

i8  XXVIII 


List  of  Plants — continued. 

English  Mercury  Sponts. 

Boor  Cole. 

Sea  Cole,  etc.     Sponts. 

Butcher's  Broom. 

Burnet. 

Camomile. 

Campanula,  viz.,  Canter- 
bury Bells, 

Venus's  Looking  Glass. 

Rose  Campion. 

Scarlet  Lychnis. 

Dwarf  Lychnis. 

Candy  Tufft. 

Carduus  Benedict. 

Ghardoons. 

Carnations. 

Celandine. 

Celery. 

Tree  Primrose  or  Onagra. 

Clary. 

Oculus  Christi. 

Perwinkle,  common. 

Maudlin. 

Comffrey. 

Conval  Lillies,  or  the  Lily 
of  the  Valley. 

Coriander. 

Great  Corn  Flag,  redflower. 

Large  Peren.  Sun  Flower. 

Sea  Cudweed,  Sponts. 

Am.  Cudweed,  hir  i  hoedl. 

Polyanthus,  various  sorts. 

Geranium  Columbinum. 

Do.  Moschat. 

Indian  Creeper,  two  sorts. 

Garden  do.,  two  sorts. 

Winter  Creeper. 

Common  Garden  Crocus, 
various  sorts. 

Ranunculus's,  do. 

Dragon. 

Sweet  Sultan,  white  and 
Carnation  colour. 

Dames  Violet. 

Day  Lilly  and  Com.  Lilly. 

Larkspur,  blue,  white,  and 
Carnation  colour. 

Dill. 

Filipendula. 


Dulcamara. 

Endive. 

Lathyrus,  viz.,   Everlasting 

Pea,  Sweet  Scented  Pea, 

etc. 
Orpine,  Spontans,  here. 
Feaverfew 
Germander. 
Stock  Gilly  Flower. 
Ten  Weeks  Stock. 
Dwarf  Annual  Stock. 
Wall  Flower. 
Meadow    Rue.    two    sorts, 

Sponts. 
Golden  Rod,  Sponts.  here. 
Scorzonera. 
Gromil,  Sponts. 
Holyhocks,  various  sorts. 
French  Honey  Suckle. 
Honesty  or  White  Satin. 
Horn'd  Poppy  Sponts. 
Yellow  Poppy  of  Wales  do. 
Horse  Radish. 
Vernal  Starry  Hyacynth  of 

Wales,      Sponts.,     very 

pretty. 
Hyssop. 
Jacob's  Ladder. 
Jerus.  Sage. 
Some  few  Jonquils. 
Common  Iris. 
Bulbous  do. 
Lavender. 
Do.  Cotton. 
Geum. 
Lupins,  white,  yellow,  and 

two  sorts  of  blue. 
Ladies'  Mantle,  Sponts. 
Tree  Mallow   do. 
Marjoram,  two. 
Marvel  of  Peru,  no  seeds. 
Double  Mary  Gold. 
Muster  Wort. 
Melitot. 

English  Rhubarb. 
Monks'  Hood. 
Motherwort. 
Orach. 
Peony. 


W.  to  R. 
contd. 


39 


W.  to  R. 

List  of  Vh.\^T:^~contmiied. 

contd. 

Common  Violet. 

Thyme. 

Viola  Tricolour,  Sponts. 

Tobacco. 

Pelitory  of  the  Wall,  do. 

Tulips,  no  great  stock. 

Parsley. 

Rose,  white  and  red. 

Pinks. 

Wingd  Pease. 

Indian  do. 

Common    and    Round 

Gentianella     Palustris,     or 

Spinage. 

Pneumonanthe,      very 

Lettuce. 

pretty,  Sponts. 

Radish,  two  sorts. 

Rue. 

Cole  Flowers. 

Sage. 

Summer  and  Winter  Savory 

Sopewort. 

Ladies'  Laces. 

Scabioris,  sweet  scented,  no 

Double  Daises. 

seed. 

Great  Valerian. 

Bastard  Sena. 

Double  Primrose,  or  Paper 

Skirets. 

Primrose,  and  the  com- 

Snow Drops,  common. 

mon  sorts. 

Solomon's  Seal. 

Dodons's  Valerian. 

Sweet  William. 

Madder. 

Curled  Tansey. 

Borrage. 

Thrift,  Sponts. 

Double  Rocket. 

L.  to  R. 

XXIX. 


Nis  gwn  i  na  b'o  rai  orhain  yn  eisiau  yn  ein  gardd  ni  o  achos  y 
rhew  mawr,  ond  i  maent  yw  cael  yn  y  gymydogaeth  pan  fynnom. 
Chwi  welwch  nad  oes  gennyf  fawr  o  flodau.  Yr  haf  sych  ai  pera' 
oni  bae  hynny  baswn  bur  gefnog,  oblegid  heuais  gryn  gant  o 
rywogaethau,  a  ffaeliodd  y  gwraidd,  etc.,  o  eisiau  lleithdra,  etc. 

Beaumares,  1 6th  October,  1740,  3  in  y"^  afternoon. 
Dear  Brother, — Just  now  arrived  here  from  Holyhead,  upon  an 
affair  of  my  father's  in  y'^  County  Court,  and  y<^  Postmaster  just 
gives  me  leave  to  write  two  lines  in  my  brother's  letter.  1  wish 
you  could  let  me  hear  about  my  affair  if  you  hear  anything  of  it. 
I  suppose  young  Mr.  Meyrick  is  come  by  this  time  to  London.  I 
have  heard  nothing  from  Mr.  Whormby,  nor  Mr.  Meyrick,  nor 
anybody  since  I  wrote  to  you.  Never  mind  franks  as  to  s'^^g'^ 
letters.  I  shall  be  at  home  soon  and  write  to  you  further,  but  I  have 
hardly  my  senses  about  me  now  being  in  a  hurry.  Did  you  ever  see 
my  survey  of  Anglesey?  It  is  with  Mr.  Meyrick,  he  got  y^  loan 
of  it  out  of  y*^  Admiralty.     No  news  ;  all  well  in  y<^  country. 

T/iy  Loving  Brother^  Llewelyn. 

40  XXIX 


On  Board  the  Torbay,  at  S pithead,  J.  to  R. 

17th  October,  1740.  xxx 

Dear  Brother, —  I  receiv'd  yours  yesterday,  with  another  enclos'd 
therein  to  Captain  Gascoigne,  for  which  I  am  very  much  oblig'd  to 
Mr.  Whormby,  and  desire  that  he  may  be  acquainted  thereof  the 
first  opportunity,  and  wish  it  might  he  in  my  power  to  make  him 
amends.  I  sent  the  letter  into  y^  Captain  in  his  cabin,  but  he  did 
not  say  anything  to  me  about  it  yet.  We  unmoor'd  last  Wednes- 
day, and  last  night  moor'd  again,  and  this  night  the  Captain  says 
we  must  unmoor  again  in  the  morning.  I  am  sadly  tired,  having 
been  upon  hard  duty  all  this  day,  and  am  like  to  be  so  all  this 
night,  having  three  vessels  alongside  with  beer  and  water  which 
we  must  take  all  in  this  night.  Rwyfi  fal  dyn  oi  gof.  Am  oblig'd 
to  do  everything  myself,  the  rest  of  the  mates  being  sick,  and 
some  ashore,  ag  os  ni  chaf  air  da  y  Cadpen  rwan  ni  chaf  byth  ; 
but  to  more  of  the  purpose.  I  can't  forgive  myself  (as  I  told  you 
in  my  last)  for  signing  that  paper  of  pardon,  and  I  don't  know  how 
to  look  any  of  you  in  the  face  hardly  if  I  should  live  to  come  that 
way ;  but  I  would  never  have  done  it  if  it  had  not  been  for  a 
young  gentleman  that  was  concern'd  in  the  affair  more  than 
myself,  who  writt  to  y^  Lieutenant  to  ask  his  pardon,  etc.,  and  the 
Lieutenant  kept  his  letter,  and  he  was  afraid  he  might  get  a  claw 
of  him  upon  that  account,  and  he  told  the  Lieutenant  that  he 
would  get  the  rest  of  us  to  sign  along  with  him,  or  else  mi  dorraswn 
fy  Haw  ddeheu  cyn  y  rhoeswn  wrth  y  fath  beth  cywilyddus. 
Gwych  fase  pei  gwelsech  Lord  Vere,  canys  roedd  un  o  honom 
(sef  hwnnw  fu  mewn  heuyrn)  yn  anferth  ffrind  iddo,  ag  a 
sgrifenodd  atto  ynghylch  y  peth,  a  phei  buasai  i  chwithe  ddweyd 
iddo  fy  stori  inne  mi  wrantaswn  y  Gwyddyl  na  ddaethai  mwyach 
in  trwblio  ni,  ond  nid  oes  ammeu  na  chawn  achos  i  achwyn 
arno  etto.  As  for  Mr.  Whorniby's  saying  he'll  make  me  master, 
I'm  afraid  I  shan't  be  entitled  to  it  a  long  time,  having  not  serv'd 
any  considerable  time  in  y^  Navy,  though  there  are  some  made 
that  hath  never  been  in  the  Navy.  I  should  stand  a  better  chance 
to  be  a  lieuteuant  if  I  had  been  long  enough  in  y*^  Service,  a  Duw 
wyr  mae  llawer  llai  trwblaeth  ydyw  fod  yn  y  swydd  hono  na  bod  yn 
feistr.     I  wish  I  had  thought  of  it  in  my  last  to  desire  you  to  go  to 

XXX  47 


J.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

XXXI. 


Mr.  Secretary  Corbett  for  recommendations,  and  I'n)  sure  he'd  not 
refuse  Mr.  Wright's  accountant  (his  cousin,  of  Leverpoole),  but 
Lord  Vere  would  have  been  y*^'  best.  Os  cewch  gyfleu'n  y  byd 
siaradwch  ag  ef  yn  fy  nghylch,  oni  wyddoch  fod  dwy  long  yn  ei 
gweithio'n  Nerpwl  ?  Ond  gwych  fyddai  gael  mynd  yn  feistr  ar  un  o 
honynt  hwy,  ah  ?  A  master  of  a  40-gun  ship  is  a  good  birth,  but 
enough  of  this.  I've  made  neither  will  nor  power  to  anybody  yet, 
nor  will  not,  for  if  I  should  want  any  money  abroad  y^'  Purser 
would  supply  me  with  what  I  should  want.  I  shall  make  a  will  to 
be  sure  as  soon  as  we  go  to  sea,  and  shall  keep  it  myself,  but  I 
can't  believe  we  shall  be  long  from  home.  It's  now  past  one  a 
Saturday  morning,  and  at  two  I  go  to  stow  the  hold.  I've  hardly 
my  senses  about  me  to  write  anything,  and  am  afraid  shan't 
get  time  to  write  my  father,  therefore  I  desire  you'd  write  him  to 
acquaint  that  we  are  just  a-sailing  except  either  the  wind  shifts,  or 
a  contradicting  order  comes,  and  that  I  bid  them  all  adieu,  hoping 
shall  live  to  see  'em  all  well  again,  but  if  I  get  any  opportunity 
shall  write  myself.  Pwy  dybygach  sydd  yn  lieutenant  ar  ein 
sawdwyr  ni  ond  Mr.  John  Bodvel,  brawd  Mr.  Bodvel,  o  Fadryn. 
Mae  efe  a  minne'n  anferth  ffrindie.  Dwedwch  i  nhad  ei  fod  yma, 
ag  fy  mod  yn  tybio  y  geill  fod  o  wasanaeth  imi.  Mi  wranta  bydd 
yn  dda  gan  deulu  Llys  Dulas  glywed  y  newydd.  Y  tan  a  Iosco 
yr  Arglwydd  Cathcart ;  fe'n  rhoes  ni  bod  0  un  allan  o'n  cyfleusdra. 
Ni  feddaf  nag  amser  na  phwyll  i  anghwanegu,  felly  ni  fedraf  mwy 
na  gobeithio  y  cewch  chwi  a  minne  ein  byd  wrth  ein  bodd,  ag 
ymgyfarfod  dedwydd,  ag  felly,  byddwch  wych. 

IVyf  eicli  caredigcaf frawd.,  John  Morris. 

Holyhead,  20th  February,  1740. 
Dear  Brother, — All  your  letters  to  Brother  Lewis  came  in  due 
course  to  hand,  and  has  been  forwarded  him  at  Aberffraw,  where 
he  has  been  about  a  month  attending  a  ship  loading  of  tobacco 
stranded  near  that  capital.  We  are  infinitely  oblig'd  to  you  for 
the  papers  and  pamphlets.  Chwedl  chwiiheu  pa  beth  a  wneir  pan 
gyfodo'r  Senedd  ?  Yn  wir  hi  fydd  yn  ddigon  caled  arnom  am 
dipyn  o  newydd.  Now  to  the  affair  in  hand.  What  makes  me  put 
you   to  this  charge,  etc.,  is  to  know  whether  you'll  undertake  to 

42  XXXI 


procure  the  money  hereafter  mentioned.     If  so,  you  will  be  able  to    W.  to  R. 
pay  yourself.      Dyma  i  chwi'r  hanes.  contd. 

One  John  Buttler,  of  this  town,  a  batchelor  died  on  board  the 
Rochester  Ship  of  Warr,  and  there  was  wages  due  to  him  as  below. 
His  mother  hath  administered,  and  is  entitled  to  his  effects. 
If  you  can  take  this  affair  in  hand  I  shall  send  you  a  copy 
of  the  administration,  which  I  presume  will  be  sufficient  authority 
(Qu:  a  power  of  attorney  must  be  had),  and  you  may  satisfy 
yourself  for  your  trouble  what  you  may  judge  reasonable.  If  you 
can't  spare  time  to  attend  the  Pay  Oflice  I  wish  you  would  recom- 
mend some  honest  person  that  would  transact  this  affair  reasonably, 
or  put  the  poor  woman  in  a  way  how  to  come  at  the  cash,  which 
I  believe  would  be  very  acceptable. 

John  Butler,  pressed  at  Dublin,  iitb  January,  1739,  died 
20th  June,  1740. 

Wages  due  at  7s.  6d.  per  month  ...     £^b     9     4 

Apparel  sold  at  Mast  for  220 

Short  Allowance  Money  ...         ...        o    6    o 


He  ow'd  the  Purser 


17     4 


^8  14  2 
Let  me  have  a  line  per  return  of  the  post  or  as  soon  as  you  can. 
You  can  soon  know  if  the  vessel  is  paid,  and  what  there  is  due  to 
him  on  the  books,  and  should  likewise  be  glad  to  know  what 
charges  may  attend  the  receiving  of  the  money.  It  maybe  paid 
to  the  hands  of  Mr.  Meyrick,  and  Mr.  Evans,  his  steward,  may 
pay  it  the  widow.  Gan  nad  oes  gennym  fawr  o  waith  y  Brenin 
yw  wneuthur  yr  amser  ymma  or  tymmor,  mi  gymerais  yn  liavv  ei-'s 
dyddiau  sgrifennu  mewn  llyfr  newydd  tanlli  gymaint  o  waith  yr 
ardderchog  fardd  hwnnw,  Dafydd  ab  Gwilym,  ag  a  fedrwn  ddyfod 
o  hyd  iddynt  o  dwll  ag  o  drafais,  ag  wele  fi  wedi  cynnull  ir  llyfr 
hwnnw  well  na  90  o  gywyddau  ag  owdlau,  er  y  5ed  lonawr. 
Diolch  am  yr  had  a  addawsoch,  hi  ddaw  yn  amser  yw  hau  ar 
fyrder.  Par  fodd  y  gwneir  iawn  am  y  cymwynasau  ymma,  ah  1 
Nid  oeddwn  i  yn  meddwi  amgenach  na  roe  fyrth  Rhobat  godwm 
ir  man  gyfarthgwn  rheini  pan  vvelai  fo  yn  dda.  Pam  na  adawant 
lonydd  i'r  gwr  wneuthur  ei  orchwyl  'i 

XXXI  43 


W.  to  M. 
contdt 


W.  to  R. 

XXXII. 


Roedd  y  teulu  yn  Nulas  yn  iach  dydd  arall.  Mi  gefais  y 
pamphlet  ynghylch  Charity  Schools,  ac,  yn  wir,  rhyfedd  oedd 
weled  bod  cymaint  yn  ei  haddysgu.  A  oes  peth  o  rywogaeth 
Whitfield  yn  y  Jones  hwnnw?  Yn  rhodd  gadewch  gael  tippyn  o 
hanes  a  phar  fodd  y  maent  yn  carrio'r  gwaith  ymlaen.  Pan 
weloch  Mr.  Davies,  Carn,  a  Mr.  Price,  dymuno  ngvvasanaeth 
attynt.  Oes  dim  gwrageddos  iddynt  ettvva  ?  Ni  adwaenais  i  mo 
Sion  Evan  a'r  Wyddeles  yn  iawn  erioed.  Dim  colled  fawr  debygai. 
Ni  bu  mo  honwyf  Ymhenrhos  er  y  Gwyl  mabsant.  Nid  oes  ymma 
geffyl  a  eill  prin  garrio  Gwenhidyw  chwaethach  llwyth  Cartwen  o 
swyddog.  Ni  welvvyd  erioed  fath  brinder  porthiant  i  anifeiliaid 
na  mwy  o  grwyn  ar  baradwydd,  y  farchnad  yn  llawer  drytach  ar 
ydau  nag  yna.  Dyma  long  o  Lundain  yn  rhwym  i  Lerpwl  ag  yn 
gwerthu  peth  oi  hyd,  sef  haidd  am  4s.  y  Winchester  bushel,  y\v 
hau,  y  peth  a  brynwyd  yna  am  21s.  y  chwarter.  Duw  a  ddel  a 
llawnder.  Da  ydyw  clywed  fod  Sir  Chas.  Ogle  wedi  cael  i  blith 
y  Spaeniaid,  gobeitho  ei  fod  wedi  rhoi  iddyn  nhw  olchfa  cyn  hyn. 
Dymma'r  cwbl  sy  gennyf  y\v  adrodd  am  y  tro.  Mae'r  eira  wedi 
fferu  ymysaidd  i.  Dy  frawd  ungalon^  Givilym  Morus. 

P.S. — Upon  second  thought  I  thought  it  the  best  way  to  send 
this  under  cover  to  Mr.  Vychan,  for  I  was  not  sure  as  to  the 
directions  to  you. 

Nos  Wener,  13th  March,  1740. 
Dear  Brother, — Dyma  fi  wedi  derbyn  eich  dau  lythyr,  sef  o'r  24ain 
Chwefror,  ar  yfed  o'r  mis  ymma,  a  chwedl  yr  hen  ddynan  hwnnw : 
da  oedd  ei  cael,  mi  dynga'  i  chwi  hynny.  Can  diolch  am  yr  hadau 
gwerthfawr  yma,  mi  debygwn  mae  math  ar  snap  dragon  yw  un,  a 
math  or  mithridate  mustard  (nid  hwyrach  mae  Rose  of  Jerico)  yw'r 
Hall,  pa  un  bynnag  fo  geir  gwel'd  ar  fyrder.  Mi  roddais  rai  o 
honynt  yn  y  ddaear  heddyw  ar  y  medr  hwnnw.  Maer  tywydd 
ymma  yn  dra  theg,  ond  bod  y  nos  yn  llwydrewlyd,  ni  wnaeth  hi 
ymma  na  gwynt  na  glaw  i  son  am  dano  er  y  26ain  o  Chwefror, 
tebygcach  i  Fehefin  nag  i  Fawrth.  A  dedwydd  iawn  yw  i  bobl 
Fon  ar  les  ei  hanifeiliaid  sydd  yn  barawd  i  lewygu.  Gresyn  hefyd 
oedd  farw  yr  Arglwydd  Cathcart,  ond  rwy'n  deall  mae  celwydd  a 
ddywedasant  ynghylch  Gasgoigne  a  bod  y  gwr  yn  fyw  iach  y 
Nadolig.     Gadael  yn  angof  a  wnaeth  ymrawd  Llewelyn  ddywedyd 

44  xxxu 


i  chwi  yn  un  oi  lythyrau  fod  O'Hara  wedi  tarrio  ar  ol  y  Hong  yn  W.  to  R. 
Lloegr.  Cadpen  Parker  a  ddywedodd  inni,  ag  mae  incog  yr  contd. 
ydoedd  rhag  ofn  cael  drwg  nes  i  ryw  un  gael  pardwn  iddo. 
Cymryd  arno  bod  yn  glaf,  felly  dyna  Siontyn  wedi  cael  gwared  un 
gelyn.  Aie  fo  gadd  Siors  y  Doctor  fyn'd  yn  ddarn  o  feddyg? 
Llanc  cywraint  ydoedd,  ond  bod  cnicell  ynddaw.  Da  iawn 
ydoedd  gweled  yn  'ch  ail  llythyr  fod  y  Pendefig  yna,  sef  Mr. 
Vaughan,  yn  dechreu  troi  ar  mendio.  Roedd  ymrawd  Llewelyn 
wedi  clywed  yn  yr  Aberffraw  ei  fod  wedi  marw,  ag  roedd  mewn 
dychryn  mawr.  Gyrrais  inneu  ddyn  yn  ungwaith  pan  ge's  eich 
llythyr  yw  lawenychu.  Y  mae  ef  byth  yn  garcharor  yn  y  brif 
ddinas  honno,  ag  nid  oes  dim  gobaith  rhyddhad  am  a  glywaf  i. 
The  case  was  thus.  A  ship  belonging  to  one  Seel,  of  Leverpoole, 
laden  with  tobacco  from  Maryland,  was  drove  ashore  there  by  a 
violent  gale  of  wind  the  22nd  January  last,  the  men  all  saved. 
Every  hogshead  of  the  cargo  was  damag'd,  but  all  or  most  of  it 
brought  ashore  to  highwater  mark  ;  the  ship  went  to  pieces,  but 
the  materials  saved ;  brother  at  the  head  of  about  ten  officers 
have  been  there  ever  since,  watching  said  cargoe  for  it  must  be  all 
burnt,  and  the  King  pays  thirty  shillings  a  hogshead  premium  for 
it.  Now  ys  said  cargo  was  insured  in  London,  so  the  commis- 
sioners and  insurers  have  not  as  yet  agreed  how  and  where  it  must 
be  destroy'd,  and  I  believe  the  officers  are  partly  at  a  loss  who 
shall  be  their  paymasters.  My  brother  is  the  whole  manager  of 
the  affair  and  I  believe  wishes  he  had  been  excus'd  the  jobb.  I  was 
at  the  same  place  about  three  years  agon  upon  much  the  same 
errand,  on  account  of  a  ship  of  Mr.  CunlifFe,  of  Leverpoole,  but  I 
was  very  handsomly  rewarded.  I  don't  know  how  these  insurers 
will  behave.  Now  Pm  repeating  histories  pray  let  us  have  a  little 
account  of  the  affair  betwixt  O'Hara  and  brother  Jack.  We  never 
heard  one  syllable  of  it.  As  for  the  copper  ore  vessel,  she  was  a 
sloop  from  Wexford,  in  Ireland,  of,  and  for,  Leverpoole,  and  was 
driven  into  this  bay  ist  November,  having  split  all  their  sailing, 
and  the  men  being  four  in  number  had  shut  themselves  up  in  the 
cabbin,  and  notwithstanding  the  vessel  ran  herself  on  a  rock 
almost  dry,  they  never  came  up  till  it  was  too  late,  for  they  all 
perished   before   our  faces.     My   brother,  as  being   deputy  vice- 

XXXII  45 


W.  toR.  admiral,  took  care  of  what  things  there  was  saved,  till  a  proper 
contd,  proof  being  made,  Sir  Arthur  gave  up  his  claim  upon  satisfying  my 
brother  and  a  small  premium  for  himself.     Diwedd. 

Rwy'n  gobeitho  clywed  oddiwrthych  y  foru  ynghylch  arrian 
Butler,  a  phwy  a  wyr  na  chawn  i  lythyr  oddiwrth  Sion  Longwr? 
Ond  y  mae'r  tawelwch  mawr  ymma  yn  cadw'r  llongau  allan  heb 
yn  ddiolch  yn  ei  danheddau.  Amser  trafferthus  ydoedd  hi  ar  y 
7nates  yn  Si.  Kits  a  Dominico,  o  ble-id  ei  swydd  hwynt  oedd  gweled 
gosod  y  dwfr  yn  ei  le,  ag  angori  a  diangori  y  llongau,  etc.,  ag 
felly  rwyn  gobeitho  nad  rhaid  gwanobeitho  nad  yw'r  gwr  yn  jach 
lawen  a  chwedi  bellach  guro'r  Spaeniaid,  etc.,  hyd  na  bo'nt  yn 
sienigl  yn  eu  crwyn.  Dj'ma  fam  lorwerth  a  mam-ynghyfraith  ein 
brawd  Llewelyn  yn  glaf  wan,  a  deg  i  un  y  daw  drwyddi  hi.  Colled 
fawr  ir  ddwy  lodesig  yma,  o  ran  prin  y  gwybuant  erioed  eisiau  eu 
mamganeuboddanasgell  yr  hen  nain.  Duwamendioarnihi.  Amen. 

Mae  ymma  glefydon  mawr,  sef  y  bloody  flux,  neu  glwy'r  gwaed 
mewn  rhai  mannau,  ar  cryd  poeth  yn  arteithio  teuluoedd.  Uyma 
Mr.  Edward  Owen,  o  Benrhose,  y  cymydog  goreu  a  feddan  i  yn  y 
wlad  ar  drancedigaeth,  a  kind  of  galloping  consumption,  in  all 
probability  can't  live  not  above  two  or  three  days.  My  brother 
and  self  will  lose  a  sincere  good  friend  in  him.  You  may 
remember  that  I  was  with  you  when  at  London  at  his  lodgings  at 
the  King  and  Pearl,  in  Tavistock  Street.  He  was  then  a  limner, 
and  a  second  brother.  Yn  wir,  colled  fawr  am  wr  mwyn  diddanol, 
yr  hwn  ni  edy  mo'i  fath  oi  ol  ym  Mon.  Yn  iach  ganu  'Salmau  yn 
beraidd  ynghor  Cybi,  ag  ar  air  yn  iach  pob  diddanwch  a  chymy- 
dogaeth  dda,  o  hyn  allan.  Ce's  lythyr  ddoe  oddiwrth  Lywelyn, 
yn  sponcio  o  wir  lawenydd  fod  y  Brawd  Du  o  Nannauynbyw;  had 
a  letter  the  day  before  from  Dulas,  were  all  well.     Laus  Deo. 

I  think  you  mention'd  something  in  a  letter  to  brother  some 
time  agoe  about  Will  Morus's  (Caereinallt)  sister,  who,  with  her 
husband,  kept  the  lights  at  Skerries.  They  are  now  in  this 
parish,  and  I'm  afraid  very  poor  ;  the  husband  is  a  lusty  fellow, 
but  can't  get  any  work.  A  friend  of  mine  who  called  at  the 
house  where  they  are,  the  other  day  told  me  that  the  fellow  was 
a-spinning  at  a  wheel,  anything  to  get  a  morsel  of  bread.  It 
would  be  a  deed  of  charity  to  relieve  them. 

46  XXXI I 


If  you  receive  Buttler's  money  I  shall  beg  of  you  to  procure  me  W.  toR. 
a  few  seeds  to  the  tune  of  a  couple  of  shillings  or  so.  Our  garden  contd. 
is  but  excessive  small,  and  about  a  pennyworth  or  two  of  each  sort 
would  go  a  great  way  with  us.  I've  sent  you  a  catalogue  ;  I  don't 
think  they  are  all  to  be  had  in  shops,  however,  you  may  perhaps 
pick  up  a  few  of  'em.  Felly  nos  dawch  heno.  Duw  a  roddo  inni 
ymgyfarfod  llawen.  Etch  brawd  anwiw,  William  Morris. 

P.S. — I  fancy  you've  heard  that  Mr.  Meyrick  joins  Mr.  Owen,  of 
Presaddfed,  which  they  both  have  signify'd  by  their  letters  to  their 
friends,  this  was  done  upon  casting  up  their  respective  numbers 
when  it  appeared  that  Mr.  Owen  had  the  majority  of  Mr.  Meyrick, 
when  the  latter  gave  the  other  his  interest  per  agreement.  Lord 
Bulkeley  and  Mr.  13ayley  are  busy  a-canvassing,  but  in  all  proba- 
bility to  no  manner  of  purpose,  only  for  sake  of  oppos:tion. 

Saturday,  the  14th. — Dim  llythyr  oddiwrthych  heddyw  na 
newydd  o  un  lie.  Ni  feddaf  ddim  chwaneg  o  franks,  felly  bydd 
raid  imi  yrru  fy  nesaf  drwy  law  Mr.  Vaughan.     Byddwch  wych. 

Eich  brawd penbrydd,  Givilym  Tew. 

Holyhead,  6th  April,  1741.         W.  toR. 

Dear  Brother — I  received  yours  of  the  31st  ult.,  and  I  see  this  xxxill. 
fatal  truth  confirm'd  by  all  hands.  I  have  inclos'd  a  letter  I  had 
the  other  day  from  brother  Lewis,  with  a  further  account  of  that 
affair,  with  som.e  reflections,  etc.  Duw  a'n  llawenycho'  oil.  I 
went  to  my  father's  on  Good  Friday  and  tarried  till  Monday. 
Our  poor  mother  is  almost  inconsolable.  I  endeavour'd  then  to 
diswade  her  from  her  grief  by  telling  her  of  the  likelyhood  there 
was  of  some  other  person  of  the  same  name  dying  aboard  (for 
there  was  one,  John  Morris,  of  this  country,  in  the  Fleet,  but  not, 
I  believe,  on  board  the  Torbay).  My  father  has,  I  hope,  more 
reason  than  to  grieve  intollerably.  In  short  I  never  saw,  and  God 
be  prais'd  we  never  had,  such  reason  for  gruddiau  gwlybion  in  our 
family,  but  if  we  live  we  must  e.xpect  worse,  or  as  bad,  o  ran 
chwedl  chwithau,  nid  oes  ir  hwya'  ei  oeso  honom  morhiraros  yma. 
I  send  yours  this  day  to  brother  Lewis,  who  is  still  detain'd  at 
yonder  cursed  place,  but  Providence,  I  believe,  order'd  it,  for  the 
bloody  flux  being  very  rife  there  he  has  been  instrumental  in 
saving  the  lives  of  many.  Our  collector's  father  (who  was  Patent 
XXXI II  47 


W.toR. 

contd. 


W.  to  R. 

XXXIV. 


Comptroller  of  Bristol)  is  dead,  intestate,  and,  it's  suppos'd,  worth 
a  deal  of  money.  He  comes  up  sometime  this  week  or  the 
next.  Roedd  ar  hwn  ddigon  oi  heisiau.  His  father  allow'd  him 
upwards  of  j{^3o  per  annum  whilst  he  liv'd.  Roedd  hynny  cystal 
ag  un  chwechant.  He  is  a  good-natur'd  man — dim  bai  mawr  ond 
bod  ei  dafawd  yn  ddodrefnyn  anwarddus  a  rhidwll. 

I  never  heard  of  any  will  brother  had  made.  I  thought  that 
you  mention'd  something  in  a  letter  formerly  as  if  he  had  left  a 
power  of  attorney  at  Portsmouth.  Its  now  quite  out  of  my  head. 
I  knew  blind  Parry,  formerly  at  CefnAmwlch,  before  he  went  to 
Dublin.  He  played  then  a  fine  harp  ;  Fme  glad  he  does  so  well. 
I've  had  a  present  of  some  rare  seeds  from  a  friend,  a  seedsman 
in  DubHn,  which  includes  some  of  them  I  nam'd  you,  viz.,  nigella, 
capsicum,  basil,  mar'l,  Peru  balsam.  If  you  can  pick  up  a  few  of 
the  others  please  to  send  'em  pretty  soon,  otherwise  'twill  be  too 
late  to  sow  'em.  Rhaid  i  chwi  faddeu  imi  am  sgrifenu  cynrhwg  for 
I've  been  quite  mop'd  since  I  receiv'd  this  newydd  brwnt. 

Vou7'  affectionate  brother  penbrydd,  WilUam  Morris. 

Da  fydde  glywed  tipyn  o  hanes  y  delyn  newydd  honno. 

Holyhead,  23rd  April,  1741. 

Dear  Brother,— I  am  now  to  own  the  receipt  of  yours  of  the 
nth,  15th,  and  i8th,  with  the  newspapers,  etc.,  for  which  I  return 
you  thanks.  As  to  poor  brother  John's  affair  I  suppose  it  must 
rest  till  the  ship's  return.  If  it  be  worth  while  the  old  people  must 
administer  in  order  that  others  may  be  paid.  I  am  afraid  he  ow'd 
a  good  deal  of  money,  but  more  of  this  another  time.  Our 
collector  is  now  in  London  and  expects  great  matters  after  his 
father,  which,  if  he  gets,  I  fancy  he'll  remove  hence.  Perhaps 
brother  Lewis  may  succeed  him  ;  if  he  had  not  an  eye  upon  the 
thing  I  would  try  fair  for't.  You'll  hear  of  Mr.  Grififyth  (for  that's 
the  collector's  name)  at  the  Exchequer  Coffee  House,  Westminster 
Hall  Gate.  Brother  wrote  you  last  post  from  Aberffraw,  so  shall 
mention  nothing  of  that  affair.  I  sent  Coetlogon's  proposals  to 
brother  Lewis  as  to  the  work.  The  title  of  it  is  plausible  enough, 
and  the  man's  character  and  abilities  are  all  that  a  body  could 
form  a  judgment  from  of  such  a  performance  before  it  appears  to 
the  world.     I   don't  like  his  name  ;   that's  a  weakness,  you'll  say, 

48  .Kxxn' 


tippyn  oi  hanes  a  fydde  o'r  ffeinia  gaffael.  Mi  welais  dri  neu  W.  to  R. 
bedwar  or  77iotional prints  rheini  cyn  chwenved  ar  bumustl.  Digrif  contd. 
yw  gweled  yr  hen  Syr  yn  sefyll  er  maint  sydd  yn  ceisio  ei 
godymmu,  a  digrifach  fydde  ei  weled  yn  gadpen  ar  y  Senedd 
nesa'.  Nage,  meddwch  'itheu.  Nid  oes  ymma  newydd  yn  ybyd, 
ond  bod  y  tyvvydd  yn  rhwydd  sych  ag  yn  oer  greulon.  Rhyfedd 
oedd  gweled  yn  eich  Ilythyr  ei  bod  yn  glauar  fifordd  yna.  Ni 
throis  i  heibio  etto  mo  bwmp  o  green  arth  a  wisgais  i  dros  fy 
'sgwyddau  drvvy'r  gauaf.  Mae  gennyf  bump  neu  chwech  o  ffrancs, 
pa  beth  y  mae  nhw  da  os  cyfyd  y  Senedd  cyn  ei  hiwsio?  Dim 
newydd  o  Ddulas  yn  ddiweddar,  felly  byddwych  wych  am  y  tro 
yma.     Deg  i  un  na  sgrifennaf  attoch  etto  y  Sadwrn. 

Eich  braivd  anwiw^  Giuilytn  Hiraethog. 

[No  Address,  but  endorsed  by  Richard  Morris.] 
Whitefield's  Journal,  p.  46. — Mrs.  Edwards  is  a  woman  adorned 
with  a  meek  and  quiet  spirit,  talked  feelingly  and  solidly  of  the 
things  of  God,  and  seemed  to  be  such  a  helpmeet  for  a  husband 
that  she  caused  me  to  renew  those  prayers  which  for  some  months 
I  have  put  up  to  God  that  he  would  be  pleased  to  send  me  a 
daughter  of  Abraham  to  be  my  wife.  I  find  upon  many  accounts 
it  is  my  duty  to  marry.  "  Lord,  I  desire  to  have  no  choice  of 
my  own.  Thou  knowest  my  circumstances,  Thou  knowest  I  only 
desire  to  marry  in,  and  for,  Thee.  Thou  didst  choose  a  Rebecca 
for  Isaac.  Choose  one  for  me  to  be  a  helpmeet  for  me  in  carrying 
on  that  great  work  committed  to  my  charge.  Lord,  hear  me.  Lord, 
let  my  cry  come  unto  Thee."* 

Query :   Who  are  the  executors  of  Justice  Raylton,  and  where 
do  they  live  ? 

*  See  the  Works  of  Rev.  G.  Whitfield,  1771,  vol.  iv.,  p.  479. 

Caergybi,  26ain  Ebrill,  1741,  sef  Duw  Sul.  '^7.  to  R, 

Anwyl  Frawd, — Derbyniais  eich  llyth'r  ar  papurau,  a  diolch  am  XXXV. 
danynt,  etc.  Daccw  nhw  wedi  mynd  i  gyd  ir  Aberffraw  er  doe. 
Gerwin  oedd  i  bod  wedi  troi  yn  auaf  gida  chwi,  hi  fu  ymma  yn 
dywydd  gwineu,  ond  mae  hi  wedi  troi  ar  ymcndio  rawron,  ond 
eisiau  glaw  sydd  ymma  yn  fawr.  Ni  welais  i  mo'r  Sion  Pris' 
E  49 


W.  to  R.  ers  ugain  mlj'nedd  agos.  Ce's  lythyr  oddiwrth  y  car  Salbri  yn 
contd.  dywedyd  ei  fyn'd  i  Fon.  Gerwin  ocdd  iddaw  ei  yspeilio  ei  hun 
yn  y  modd  hwnnw  ;  yn  wir,  fe  heuddai  O'Hara  gael  ei  ddarn  ladd 
ag  OS  daw  byth  ftordd  yma,  gwae  fo  ei  eni — ceiff  hen  wrachod  Cybi 
ei  labyddio.  Ond,  yn  y  diwedd,  Duw  a  faddeuo  iddo  am  y  cam  a 
wnaeth  an  diweddar  frawd.  Gvvych  ydyw'r  Foundling  Hospital 
yna  ar  les  y  genethod  trythyll.  Mi  a  adwaen  yr  hen  Thos.  Coram 
o  herwydd  bwyta  ag  yfed  yn  ei  gwmni  yn  Lerpwl,  pan  ydoedd  yn 
adeiliadu  magazine  i  gadw  powdr  gwn  yn  y  fan  honno.  Clywais 
ef  yn  manegi  ei  hanes  o  bant  i  bentan.  Ddoe  roedd  Ffair  Fari 
yn  Llanerchmedd,  ag  un  fawr  ydoedd  meddant  imi,  ond  nis 
gellais  i  fynd  iddi  o  ran  fy  svvyddau,  sef  yw  rheini  :  deputy 
customer,  collector,  deputy  comptroller,  comptroller  of  the  coal 
duties,  deputy  searcher,  coast  waiter  and  searcher,  water  bailiff, 
deputy  vice-admiral,  collector  of  the  Skerry  lights,  surgeon,  florist 
and  botanist  to  the  Garrison  of  Holyhead  I  Par  sut  yr  ydychi  yn 
meddwl  yr  wyf  yn  cael  amser  i  huno  yn  fy  ngwely'r  nos  gan 
ofalon  ?  Roedd  y  nhad  yn  y  ffair  yn  iach,  ag  hefyd  ein  chwaer 
ar  brawd  Owain,  a  mam  hitheu  gartref  yn  lleccyn.  Y  newydd 
brwnt  hwnnw  wedi  rhwystro  yr  hen  wraig  tra  bo  hi  byw,  rwy'n 
ofni.  Mae  nhad,  moliant  i  Dduw,  yn  well  ei  amunedd.  Rwy'n 
meddwl  oni  buasai  i  fagad  o  farsiandwyr  yd  awyddus  godi'r 
farchnad  o  wir  wenwyn,  y  naill  i'r  Hall,  y  b'ase  rawron  fwy  o 
lawnder  yn  Mon  nag  yn  nemmawr  fan,  oblegid  roeddynt  yn 
rhoddi  mwy  pris  am  dano  ymma  nag  yr  oedd  yn  gwerthu  yn 
Lerpwl,  a  dwad  a  orug  llawer  o  honynt  ar  un  llafur  yn  ei  ol  yw 
werthu  am  y  mawr  bris.  Mae'r  awron  haidd  wedi  dwad  o  Lerpwl 
i  Gaergybi  (y  peth  rwy'n  tyblo  na  bu  erioed  or  blaen),  ag  i  bob 
man  o  gwmpas  y  wlad  yma  ag  Arfon.  Mae'r  haidd  goreu  yw  hau 
yn  gwerthu  yn  Llanerchmedd  am  48s.  y  peg,  ond  mae  rhyw  fath 
yw  gael  am  35s.  We  have  at  this  place  plenty  of  fish  and  flesh  ; 
bread  and  butter  are  the  dearest  articles.  Dyna  i  chwi  brisiau 
amrafael  bethau  fal  y  gwerthir  yn  Nghybi  y  dyddiau  ymma  : — 

Prynnais    ddoe    y   bedwaredd   ran,    aelod    61,  o   Iwdn    Iloi    da 
yn  pwyso   12  lb.   am    14c.     Menyn    4|r.    a    5r.    y   pwys  ;   prynais 
;o  XXXV 


tri  o  forleisiaid  (Angl.  whiting,   Pollock's  delicious  fish),  bob  un      "W.  to  R. 

yn  bumtheg  modfedd  o  flaen  ei  gynfFon  yw  drwyn,  am  2C.  ;  young        contd. 

blockings  neu  chwitlengiaid  gleision,  cymaint  a  phenwaig^,  saith 

neu  wyth  am  geiniog.     (N.B. — They  take   upon    this  coast  this 

spring   abundance   of  the   last,  which    they  call  Cwding  Ebrill. 

One  fisherman  has  caught  with   a  hook  200  a  day  of  the  above 

size.     Ni  welwyd  ers  llawer  o  flynyddoedd  mo'r  fath  beth.     Here 

are  plenty  of  cod  and  codlings,  whitings,  base,  and  mullet,  and 

other  fish).     Eggs,  four  and  five  a  penny  ;  fresh  pork,  the  carkass 

at  \\d.  and  \\d.  per  lb.  ;  lamb,  very  reasonable  ;  mutton,  so  and  so. 

Prisiau  gwychion  am  fuchod,  o  achos  bod  wmbredd  o  warthegau 

wedi  meirw,  yn  enwedig  hen  fuchod  ;  Jack  Hughes  (Llugwy  gynt) 

has  had  upwards  of  forty  black  cattle  died  this  season.     The  best 

wheaten  bread  from  Dublin,  oblegid  oddiyno  yr  y'm  yn  cael  ein 

bara  yn    y  dre  ymma,  h.  y.  bwytawyr  bara  gwyn,  the   \2d.  loaf, 

six  lb.    averdupois,    llefrith   gwmpas  ;    ale,    pint    a  penny.     Felly 

dyna  i  chwi  dippyn  o  hanes  belly  timber.     The  Justices  of  the 

Peace  at  the  last  Assizes  settled  a  House  of  Correction  here,  and 

agreed  to  put  the  late  Poor   Act   in   force  in  this  country,  ond 

rwy'n    meddwl    na    ddaw   dim    o    ddaioni    o'r   peth   o   ran   mae 

ganddom   amrafaelion   a   phleidiau  yn  ein  niysg.     The  House  of 

Correction  was  open'd  yesterday,  tipyn  o  gwt  ail  i  un  mochyn. 

It's  intended  chiefly  for  Irish   vagabonds   who  come  in  swarms 

from  England,  being  driven  thence  by  law,  etc. 

Monday,  27  April. 

I  have  received  your  last,  a  chv/edl  chwithau  trat  g'wych  hwn 

pei  daliai  yn  hir.      Ond  ysywaith  rwy'n  ofni   mae  dyma'r    Pasg 

diwaetha  a  gewch  drwy'r  cyfleu  ymma  o  Lan  y  Gwyddyl.     Ce's 

lythr  oddiwrth  Lewelyn  ddoe,  roedd  yn  iach,  dim  son  am  eich 

llythr,  h.  y.  ei    atteb.     By   a   letter  from  my  brother  comptroller 

of  Beaumares  of  the  25th  I  don't  find  there  is  any  order  come 

about  the  tobacco.     Uaccw  fy  eisiau   yn  greulon,  felly  byddwch 

wych. 

Eich  brawd  tnigalott  tra  bwyf^  IVilliam  Morris. 

P.S.— Rwan  hyn  yr  aeth  ein  dwy  nith  ai  modryb  adref  wedi 
bod  yma  dros  24  o  orriau  :  a  brace  of  fine  girls.  Duw  a  roddo 
ynddynt  ras.     Gwynt  Dwyrain  coch  gethin  yn  deifio'r  blagur. 

XXXV  ;i 


W.  toR,  8th  May,  1741. 

XXXVI.  Dear  Brother, — I  received  yours    of  the   19th,  debygai,  a  chan 

diolch  am  y  papurau,  etc.,  ond  gresyndod  oedd  wel'd  y  newydd 
o  Garthagena  ;  rwyn  ofni  mae  un  drvvg,  drwg  yw  pan  ddelo  oil 
i  oleuni.  Nid  hwyrach  na  base  waeth  in  brawd  loan  farw  a'i  ben 
ar  y  gobennydd  na  syrthio  i  ddwylo  yr  Yspaengwn  cigyddaidd  fal 
y  gwnaeth  cantoedd  os  coUasom  y  fatal.  Daccw  mrawd  Llewelyn 
yn  dechreu  sgrifennu  attoch  ag  yn  tyngu  i  facheglis  fawr  y  Ueinw 
sit  o  bappur  ei  hunan  felly  pawb  drosto  ei  hun,  etc.  As  to  news- 
papers we  have  the  Gazzeteer  and  London  Evejiing  Post  regularly 
in  this  place,  likewise  y^  Com.  Senate,  We  have  also  by  each 
pacquet  boat  from  Dublin  the  Irish  newspapers,  which  take  in  all 
the  English  news,  both  from  the  printed  and  written  letters,  with 
ys  abstracts  of  the  votes  of  the  British  House  of  Commons  when 
sitting,  etc.  But  as  brother  and  self  don't  take  any  of  these 
papers  in  we  are  allways  glad  of  those  you  send  us.  Gresyn  oedd 
farw  Robinson  Crusoe,  dyn  diddan  iawn  ydoedd  tra  bu.  There  is 
a  new  weekly  paper  which  Dick  Evans  takes  in,  called  the  Weekly 
Oracle.  How  much  would  it  cost  a  week,  suppose  you  were  to 
send  it  in  a  frank  ?  Rwyn  meddwl  mae  2r.  mae'r  Dr.  yn  ei  roi, 
nid  rhaid  i  chwi  yrru  run  o'r  London  Evening,  oni  chewch  un 
newydd  tanlli  ond  hynny.  Diolch  am  a  gaed,  too  much  for 
nonsense.     Gwybyddwch  ddarfod  i  wenidog  ein  plwyf  a  phedwar 

0  wyr  bonhegion  eraill  a  minneu  gymeryd  taith  ddechreu'r  wythnos 
ddiwaetha  i  ben  yr  Wyddfa,  neu'r  Eryri,  rhai  er  mwyn  cael  gweled 
y  byd  o'i  hamgylch,  eraill  er  mwyn  gwarrio  eu  harian  a  chael 
digrifwch  ;  ambell  un  er  mwyn  cael  edlyw  yw  cymydogion  y 
buasent  yn  nes  ir  nef  na  hwynt  (Pythagoriaid  oedd  rheini),  a  minneu 
(chwedl  y  mochyn)  er  mwyn  dyfod  i  hyd  i  lysiau  a  deiliach  y  rhai 
a  dyf  yno  yn  anad  unlle  arall  o  dir  Bi-ydain  Fawr.  We  had  very  bad 
weather,  so  that    the    prosperous    men    were   quite    disapointed. 

1  picked  up  about  a  score  curious  Alpine  plants,  most  of 'em  on  the 
very  top  of  Snowdon,  ond  roedd  hi'n  gwlychu  a  chin  oered  nad 
oedd  dim  byw  yn  hir  yn  y  fan,  I  call'd  in  my  way  home  at 
Pentrerhianell,  roedd  yr  hen  bobl  at  yr  un  gyflwr  ag  y  byddent 
arfer  a  bod,  ynhad  yn  fynych  yn  salaidd  gan  gnofa  yn  ei  frest : 
inward  impostume,  yr  hwn  mae  arnaf  ofn  ai  disodla  o'r  diwedd. 

52  XXXVI. 


Nid  wyf  i  yn  deall  mor  Lexicons  ymma  oil,  mi  fyddaf  yn  meddwl  W,  to  R. 
yn  fynych  that  there  is  not  a  member  chose  in  England,  Wales,  contd, 
or  Scotland  heb  ddigon  o  gastiau  o  bob  tu,  os  bydd  ymryson, 
a  phan  fo  Doxi  yn  edliw  bribery  a  chorypsion  i  chwi  y  byddaf  bob 
amser  yn  meddwl  am  yr  hen  ddiareb,  ''Tin  ddu  medd  y  fran  wrth 
yr  vvylan."  Mae  ganddom  ymma  glwyf  sydd  waeth  na  pholiticks 
pe  bae  bosibl  hwnnw  yvv,  prinder  bwyd  cristnogion,  oni  chawn 
lawer  o  yd  o  wledydd  eraill  sicr  y  bydd  newyn  yn  ein  plith  cyn 
y  cynhauaf.  Mae  llongau,  i  Dduw  bo'r  diolch,  yn  dyfod  yn  fynych 
ir  Beaumaris,  Carnarvon,  Traeth  Coch,  Dulas,  Pwllheli,  etc.,  ag 
ydau  or  cwr  yna  or  deyrnas.  Oni  bae  hynny  nis  gwn  i  pa  beth 
a  ddaetha  o  gantoedd  o  bobloedd  dlodion,  Roedd  Ynghaernarfon 
ddwy  long  yn  carrio  o  ddeutu  170  o  dynellau  yn  llwythog  ;  ni  bu'r 
wlad  hauach  yn  ei  brynnu  oil.  Roedd  yn  Nulas  long  o  Wood- 
bridge  (debygai)  ag  nid  oedd  ir  llwyth  mor  banner  digon  ir  cwr 
hwnnw  or  wlad,  roedd  gwas  i  nhad  yn  dyfod  yn  ei  61  oddiwrthi 
ddydd  Sadwrn  wedi  ffaelio  cael  dim  am  arian,  y  cwbl  wedi  ei 
werthu.  Ni  fedd  yr  h^n  bobl  ddyrnaid  ond  a  brynant  am  bris 
anfeidrol,  40s.  y  pegaid  haidd,  a  llawer  o  dylwyth  yw  porthi,  hi 
amdwya  bobl  y  wlad  hon.  Mae  yma  sychdwr  mawr,  yr  yd  a'r  borfa 
wedi  eu  anafu,  dim  gwair  i  son  am  dano,  a  pheth  sydd  ryfedd 
maent  yn  Sir  Caernarfon  yn  cael  glaw  eu  gwala,  ag  mae'r  yd  ar 
borfa  yn  edrych  yn  hyfryd.  It  would  shock  you  to  see  the  face  of 
this  country,  especially  about  Dulas  and  those  parts,  a  melancholly 
scene.  Duw  ai  newidio  ;  mae  lie  i  ofni  nad  yw  ein  caledi  Ymrydain 
Fawr  ond  dechreu,  ag  yn  wir  mae  eisiau  rhywbeth  i  ddyfod  ar 
bobl  attynt  eu  hunain,  oblegid  mae'r  rhan  fwyaf  o  honynt  wedi 
mynd  allan  oi  cof  a  thros  y  gwaharddol.  Fe  addawodd  y  Cyn- 
ghorwr  Lewis  y  cwbl  i  Dwmi  ond  ni  ddarfu  iddo  seinio  mor  llythr 
cymmun,  felly  mae'r  tir  ymynd  i  Drysglwyn,  a  queer  conduct,  when 
he  had  so  many  necessitous  relations,  lodesi  tlysion  ag  eisiau 
gwyr  arnynt,  etc.,  ac  yn  disgwyl  ir  hen  Forus  ei  cynhysgaeddu. 
Rwyn  ofni  nad  oes  dim  sicrwydd  o  farwolaeth  yr  Aeres,  am  a  fedraf 
i  glywed.  Da  clywed  fod  Sion  Prys  ai  gar  wedi  priodi  cystal,  yn 
rhodd  dywedwch  ir  cyntaf  fy  mod  yn  dymuno  llwyddiant  iddo. 
Dim  chwaneg  am  y  tro,  ond  can  ffarwel. 

Eu/i  Braiod  Caredigawl  ddigon^  Win.  Morris. 
xxxvi  53 


W.  to  R.  Holyhead,  Sunday  Evening,  31st  May,  1741. 

XXXVII.  Dear  Brother, — I  am  now  to  own  the  receipt  of  yours  of  the  21st, 

and  before  I  undertake  to  answer  it,  must  give  you  a  short  account 
of  our  bywoliaeth  in  these  parts.  Dymma  fi  newydd  ddyfod  adref 
o  Lanerchmedd,  wedi  bod  yn  ymweled  ar  Brawd  Llewelyn,  yr 
hwn  sydd  dan  ddwylo  y  Doctor  er's  gwell  nag  wythnos,  wedi  bod 
yn  hir  o  amser  yn  glaf  yn  yr  Aberftraw.  Rhyw  anwyd  gerwin  a  gadd 
yr  hwn  a  drodd  yn  asthma,  ag  aflwydd,  has  been  purged,  vomited, 
bled,  bhster'd,  etc.,  and  I  don't  find  he  is  much  better,  though  I 
hope  he's  past  all  danger,  his  cough  to-day  being  come  to  something 
of  expectoration.  I  met  father  there,  and  says  all  the  family  at 
home  are  well.  The  old  man  is  much  troubled  with  (I'me  afraid)  an 
inward  impostume  ;  gripes  him  violently  at  times,  otherwise  he  is 
very  hearty.  Mother  is  in  tolerable  good  health.  Rwyf  wedi  blino 
yn  greulon.  Ni  bum  ond  naw  awr  oddi  cartref  Ni  lyfaswn  aros  yn 
hwy,  obleit  roeddwn  yn  disgwyl  llongbost  i  mewn,hebnebgartref  i 
warchad  !  Dyma'r  Collector  wedi  dwad  adref  omblaen  ;  niche's! 
ond  ysgwyd  Haw  ag  ef  etto.  Rwy'n  deall  wrtho  na  chadd  ddim  gan  y 
fam-ynghyfraith  ;  desir'd  me  to  send  his  service  to  you,etc.  He  must 
wait  a  twelve  month.  Fei  anafwyd.  Mae  arna'i  ofn  goUi'r  tadws. 
Monday  Morning. — A  Thursday  last  came  on  the  Election  for 
this  county,  which  held  till  yesterday  in  the  forenoon,  when  Mr. 
Bayly,  finding  Mr.  Owen  about  40  ahead  of  him,  gave  up  the  poll. 
The  other  had  above  forty  more  unpoU'd,  among  whom  were 
Fyrth  Morrus  Pritchard  ag  Owain  Parri  ei  gefnder.  So  Mr.  Owen 
was  duly  return'd.  Notwithstanding,  they  were  pretty  much 
afraid  of  the  acting  Sherriff  (Counsellor  Williams,  son  of 
Rice  Williams,  Quirt,  High  Sherrift").  You  see  as  above 
brother  could  not  go  there.  This  town,  which  produces  a  good  many 
electors,  were  with  Mr.  Owen  to  a  man  (we  had  two  or  three  in  the 
parish  of  Bayly's  side),  and  upon  the  arrival  of  the  news  which 
a  Saturday  night  we  had,  no  less  than  five  bonefires,  most  of  windows 
in  town  illuminated,  abundance  of  ale  given  the  populace,  the 
night  concluded  in  drinking  loyal  health  and  success  to  our  worthy 
member,  etc.,  etc.  Nid  oedd  dim  rhyfedd  ir  gwr  ennill,  roedd  holl 
wyr  mawr  y  wlad  oi  du.  Ni  feddai'r  Hall  ond  yr  Arglwydd  Bwlclai, 
whose  interest  is  quite  ruin'd  in  this  county. 

54  XXXVII 


Gwelwch  y  rhagoriaeth  : —  W,  to  R. 

F'or  John  Owen,  Prysaddfed,  Esq.         F"or  Mr.  Bayly.  contd. 

Owen  Meyrick,  Esq.  William  Bodvell,  Esq. 

Owen  Meyrick,  Junr.,  Esq.  Henry  Morgan,  Esq. 

Edmund  Meyrick,  Esq.  Lord  Bulkeley. 

William  Lewis,  Llysdulas,  Esq.  John  Williams,  Tyfry,  Esq. 

William  Lev/is,  Trysglwyn,  Esq.  John  Griffiths,  Careglwyd,  Esq. 

William  Bulkeley,  Br)'nddu,  Esq,  John  Hughes,  Plascoch,  Esq. 

William  Jones,  Pentraeth,  Esq.  Llanidan  Interest  promis'd 'em  but 

Hugh  Owen,  Penrhose,  Esq.  most  voted  for  Mr.  Owen. 

William  Roberts,  Bodiar,  Esq.  Herbert,  of  Oakley  Park,   stirr'd 

Thomas  Rowlands,  Caera,  Esq.  prodigiously  but  had  neither 

John  Griffiths,  Llanddyfnan,  Esq,  vote  nor  interest. 

Richard  Hughes,  Castellor,  Esq.  Chancellor  Wynne,  Bodewryd. 

Henry  Williams,  Tros  y  Marian ,  Esq. 

Hugh  Williams,  Chester,  Esq. 

Kyffin  Williams,  Chester,  Esq. 

Morris  Lewis,  Esq. 

Sir  Arthur  Owen's  interest. 

Miss  Lloyd,  Llwydiarth's  do. 

William  Thomas,  Coed  Alyn,  Esq, 

Fe  gadd  yr  hen  Dad  warning  i  ymade!  a  Phentreyrianell  am  na 
b'ase  yn  votio  gida  Bayly,  ond  rydis  yn  meddwl  nad  oes  gan  neb 
bower  yw  troi  allan  nes  y  gwerthir  y  tir  ;  fe  geir  gweled  ar  fyrder. 
Daccw'r  post  yn  mynd  heibio  :  fe  geir  newydd  yn  y  man.  Fe  ddwad 
Griffiths  glywed  o  honaw  Ynghaer  gymeryd  o  Vernon  Carthagena 
by  storm.  Your  last  but  one  cost  dauswllt  yn  arian  sychion.  Digrif 
oedd  newydd  Carthagena  yn  eich  llythyr  diweddaf,  a  gresyn  fod  y 
byrsun  wedi  ei  lygadtynnu.  Merch  i  Mr.  Hughes  or  Plas-yn- 
rhoscolyn  yw'r  eneth  honno,  un  pur  dlos  y'w,  ond  nid  un  o'r  rhai 
cyffredin.  Dynion  drwg  yw  eich  mobs  chvvi,  ewyllyswyr  da  ir 
gwydrwyr.  Ni  chadd  mrawd  Lewis  ddim  chwaneg  o  hanes'r 
Admiralty.  Pan  wel  Mr.  Meyrick  nid  hwyrach  y  ceiff. 
Ned  Edwards  gaye  but  a  lame  account  of  brother's  death,  dont 
mention  the  time  or  place.  He  says  he  was  taken  ill  and  recover'd 
a  little  ;  then  taken  ill  a  second  time  and  died  of  convulsions  ;  says 
his  things  will  be  sold  before  the  mast ;  had  made  no  will  ;  had 
about  40s.  in  his  chest  u'hich  he  ow'd  aboard.  Had  received  but 
3d.  pound  of  his  wages  (I  don't  understand  what  he  means),  and  out 
of  that  the  40s.  was  part.  I  suppose  he  means  one  pound  £  out 
of  three,  or  each  three  pound.  Drwg  bod  Mr.  Vychan  yn  gorfod 
aros  ymlith  plant  Alis.  Brother,  I  believe,  wrote  to  Nanney  (but  I 
forgot  to  ask  him)  and  has  sent  a  cowydd  Haint  y  Marchogion. 

xxxvn  55 


W.  to  R,         The  catalogue  of  seeds  came  here  amongst  the  newspapers.     Dim 

contd.         colled.     Mae  hi  yn  rhy  hwyr  yw  hau  leni.     Rwyf  ar  anfeidrawl 

frys  ymynd  i  dynnu  allan  fy  nghyfrif  misavvl,  a  dyna  ddiben  ar  fod 

yn  Collector.  Eich  caredigaivl frawd^  William  Morris. 

Dim  son  am  Garthagena.    I  suppose  tis  only  an  Irish  intelligence. 

[No  address,  but  endorsed  as  follows  by  Richard  Morris]. 
W.  W.  W.,  1352;    J.  M.,  933  ;    419  majority.       Price  turned  out 
Llwyd ;     Vychan    re-chose  :     Owen   versus    Bailey ;    Conspiracy 
Gibralter ;    4th  Bridge  Lottery. 

W.  toR.  15th  July,  1741. 

XXXVIII.  Dear   Brother, — I  wrote  you  a  long  letter  or  two  without   an 

answer.  Pa  beth  yw'r  achos  ?  Mae'n  debyg  y  dywedwch  mai 
trafiferth.  Wala  gore  oil,  ni  fydde  golled  yn  y  byd  pei  medrwn 
inneu  ddywedyd  yr  un  peth  heb  fod  yn  gelwyddog,  Ond  ysywaeth 
ry'm  ni  yma  yn  cael  gormod  o  segwryd  o  lawer.  I  wrote  a  line 
some  time  agoe  and  have  since  received  an  answer  from  Owen 
Jones,  son  of  John  Prichard  Prys  y  prydydd,  who  is  a  gardiner  at 
the  Earl  of  Tilney's  at  Wanstead  House.  He  has  promised  me 
some  curious  flowers  in  case  I  can  get  'em  convey'd  here,  desires  to 
know  where  he  shall  meet  you  in  London,  for  I  wrote  him  that  you 
might  likely  find  some  opportunity  of  forwarding  some  things  down. 
This  young  fellow  was  a  gardiner  in  this  county  ere  he  went  to 
England,  where  he  has  been  now  for  some  years.  My  brother  Lewis 
is  well  acquainted  with  him.  He  is  a  sober,  carefull,  ingenious 
fellow,  and  in  good  way  of  business.  A  brother  of  his,  who  died 
lately  at  sea,  was  an  apprentice  att  Mr,  Prichard's  when  I  was  there, 
a  lad  of  surprizing  genius,  and  had  he  lived  would  have  been 
soon  master  of  a  ship.  Had  learned  arithmetick  by  an  English 
book  ere  he  could  speak  hardly  one  word  of  English.  Was  a  good 
artist  when  he  died.  Mae  Owain  yn  blant  y  cyfyrdyr  a  ni. 
Cadewch  imi  wybod  ymhle  y  caifif  afael  arnoch,  oblegid  da  iawn 
fyddai  cael  rhywfaint  o  wreiddiach  a  hadau  o'r  cwr  ynna  i'r  byd. 
Mi  fum  i  efo  Charn  yn  Wanstead  ryw  Sulgwaith  yn  gweled  y  gerddi 
gwychion,  pan  oeddych  yn  Stratford.  I  am  to  send  Owain  a 
catalogue  of  my  annuals  and  roots  in  order  he  may  know 
what  to  send  me.  Four  kinds  of  the  seeds  you  sent  came  up,  viz., 
laburnum    (thriving),  bladder   sena  (ditto),   lobell's    catchfly    (in 

56  XXXVIII 


blow),  red  candy  tufft  or  mithridate  mustard  (in  blow).  Mae  hi'n  W.  to  R, 
rhy  gynnar  i  son  am  hadau  etto.  I  have  a  fine  catalogue  of  flower  contd, 
seeds,  roots,  etc.,  sold  by  one  Fuller,  in  London,  So  much  for 
gardening.  Daccw  i  chwi  fotani  o'r  tu  draw.  Father  and  mother 
was  here  last  Saturday  and  Sunday  night.  Mae'r  hen  bobl  druain 
wedi  mynd  yn  fusgrellaidd.  Bum  i'w  danfon  hyd  at  Garna,  i 
ymweled  a  Mr,  Robert  a  Mrs,  Anne  Lewis  (qu.  your  godmother) 
y  rhai  sydd  dri  musgrellach  na  nhwytha.  Un  yn  fyddar  ag  yn  dra 
egwan,  a'r  Hall  yn  gruples  wrth  ei  maglau.    Dim  chwaneg  yr  awron. 

Eich  brawd,  Guuilyni  Morris. 
[Here  follows  a  catalogue  of  Alpine  plants  found  by  W.  M.  in  and 
about  Snowdon,]  Then  follows  : 
Da  ydyw  gweled  eich  bod  ar  ffordd  i  wneuthur  cymwynas  i'r 
brawdLlewelyn,  Mae'r  hafymmaagos  a  mynd  heibio,  Mae'n  debyg 
na  cheir  fawr  ddaioni  o  honaw  bellach.  Pa  beth  yw  opiniwn  y 
Caerluddiaid  yna  ynghylch  Sir  John  Morris  ?  I  ble  maent  yn 
dywedyd  ei  fynd  ?  Mae'n  debyg  fod  Ned  Edwards  wedi  mynd  i 
bant :  nid  oes  dim  o'i  hanes  ymma.  Chwi  glywsoch  farw'r  Cadpen 
Bodvel  (mae'n  debyg)  a'r  Cadpen  Morris,  mab  Deon  Bangor,  y  rhai 
aethant  i  ymladd  a'r  Carthaginians.  Daccw  ystad  Mr,  Bodvel  ar 
ffordd  i  fynd  i  gadffwll,  sef  yw  hwnnw  un  Peter  Hughes,  un  o'n  coast 
waiters  ni,  ag  yn  awr  dan  awdurdod  eich  brawd  Gwilym.  Cefnder  y  w 
i'r  Fawdfel,a  chyfiawn  aur  treftadaeth  y  gwr  hwnnw,  sef  Bodfaen ;  ond 
gan  nad  oes  ganddynt  ddim  nes,  na  chyn  nesed  carrenydd  o  arall, 
mae'n  debyg  y  caiff  stad  Fadryn,  y  cwbl  yn  ages  i  2,000  o  bynnau, 
oblegyd  deg  ar  hugain  i  un  y  prioda'r  seneddwr  byth,  ai  chwaer 
hithau  yn  rhy  hen  i  blanta.  Once  the  greatest  toast  in  North 
Wales,  yrwan  yn  hen  forwyn.  Daccw  ddwy  chwaer  i'r  hen  Feyrig 
wedi  marw  yn  ddiweddar,  sef  gwraig  Lewis  Nanney,  siopwr  o 
Caernarfon,  a  gwraig  W,  Hughes,  y  Person  o  Dre'r  Ddol,  Y 
ddiwaethaf  a  gladdwyd  echdoe. 

Caergybi,  Dydd  Sul  y  27ain  o  Fedi,  1741.        W.  to  R. 
Anwyl  Frawd, — Derbyniais  eich  llythyr  or  iieg,  a  da  ydoedd      XXXIX. 
clywed  eich  bod  yn  iach,  oblegid  roeddym  yn  dechreu  ofni  eich 
myn'd  i  bant.     Ond  eres  na  chawsid  peth  'chwaneg  o  hanes  y 
More  hwnnw,  ni  welais  i  na  fyddai  ir  merched  fys  ymhob  drygioni 

XXXIX  17 


"W.  to  R.  felly  am  rwystro  ir  Gorbed  ar  Stainby  siarad  ar  Arglwydd  Vere, 
contd.  Gwych  or  cyfrif  yr  ych  yn  ei  roddi  o  Delyn  Williams,  a  gw'chach 
fyddai  ei  weled  yn  canu  arni.  Gobeitho  eich  bod  cyn  hyn  wedi 
cael  rhyw  hanes  or  Navy  Offis  a  PlLortsmivth  ynghylch  helyntion 
mrawd  Sion  ag  Edward  Edwards.  Da  fyddai  gael  rhyw  faint  i 
dalu  d'led  y  cyntaf.  Drwg  y  clywed  fod  y  priodasau  Cymreig  yna 
yn  digwydd  mor  anhapus,  gobeitho  na  chyll  Sion  mor  clos,  onte 
Duw  ai  helpio,  Rwyf  y  dyddiau  hyn  yn  dra  thrafiferthus  yn  llunio 
ag  yn  darparu  a  new  pleasure  garden ;  roedd  y  Hall  rhyngwy  ar 
offeiriad  yn  rhy  fechan.  Ond  pie  mae'r  gwraidd  ar  hadau  a 
addawyd  immi  o  Wanstead  a  Llundain  ?  Rwy'n  ofni  fod  y  llys  yn 
eich  llygru  oil  ffordd  yna  ;  mae  hynny  yn  beth  rhyfeddawl  iawn  ! 
Dyma'r  adeg  i  blannu  gwraidd  blodau  yn  myn'd  heibiavv,  a  phwy  a 
wyr  pa  rai  o  honom  a  fydd  byw  yr  adeg  nesaf  ?  Ond  am  yr  hadau 
mae  digon  o  amser  o  hyn  i  fis  Mawrth,  I  wish  you  would  send 
Owen  Jones  a  line  where  to  wait  of  you  in  town,  and  if  he  could 
get  me  a  few  roots  I  would  not  begrudge  to  pay  carriage  for  them 
by  a  wagon.  Na  siomwch  monof,  da  mrawd.  His  Gi'ace  the  Duke 
Devonshire,  Vice-roy  of  Ireland,  embark'd  here  for  Dublin  y*^ 
22d.  N.  B.  That  person  is  always  a  yellow  boy  to  each  of  your 
brodyr.  Bu  yma  yn  ddiweddar  briodas  fawr  rhwng  Hugh  Owen, 
of  Penrhose,  Esq..  barrister  at  law,  i  Margaret  Bold,  or  Duwmai'cs, 
a  most  celebrated  beauty,  with  about  ^2,000.  Chwe  mis  ir  amser 
yr  ympiriodd  o  ai  wraig  yn  ein  heglwys  (sef  oedd  hynny  wythnos  i 
heddyw)  y  claddwyd  ei  haeddedigawl  frawd  am  hanwyl  gymydog 
Mr.  Edward  Owen.     Felly  mae'r  byd  yn  myned  heibiaw. 

Bu  fy  chwaer  ai  mab.Sion  ymma  ddechreu'r  wythnos  ddiwaethaf, 
roedd  pawb  yn  rhesymol  iach  Ymhentre'-rhianell.  B'ase  mam  yn 
bur  sal  yn  ddiweddar,  ond  rwan  wedi  mendio  yn  dda  iawn.  Mae 
nhw  a  rhan  fwya'  or  wlad  o'r  Beaumaris  i  Gaergybi  gida  glan  y 
mor  wedi  myn'd  i  gost  fawr  yn  darparu  am  benwaig  ag  nid  oes 
ymma  fawr  iw  cael  etto.  Gwelodd  y  Commissioners  of  the  Salts  yn 
addas  yrry  immi  gomhisiwn  im  gwneuthur  yn  Swyddog  Hallt,  ag 
felly  gorfydd  arnaf  fod  Dduw-Sul  nesaf  yn  y  Duwmares  in  order 
to  be  qualified  at  the  Quarter  Sessions  ;  felly  coUaf  Wyl  mabsant 
Penrhose,  ond  mi  gaf  odfa  i  ymweled  ar  rhieni  cyn  dychwel.  Ni 
chwanegaf  yr  awr(;n  namyn  fy  mod  fal  arferawl. 

Eich  caredigazvl  fraiud^  Gwilym  Moi'ris. 

58  XXXIX 


P.S.  October  1st.  Your  letter  to  my  brother  Llewelyn,  begun  W.  to  R. 
the  29th,  came  in  the  nick  of  time  to  convince  me  of  an  error  contd, 
I  had  like  to  run  into,  viz.,  that  y'^  citizens  regard  your  promises  as 
little  as  gvvyr  y  Llys,  er  y  gwyddwn  or  goreu  na  waeth  ganthoch  gael' 
eich  cyffelybu  i  haid  o  williaid  or  Nawgyll.  So  much  for  an  apology 
but  the  case  is  this.  If  Owen  brings  you  any  quantity  of  roots,  etc., 
and  you  think  it  worth  while,  I  should  be  glad  you  would  make  'em 
in  papers  and  pack  'em  in  a  box  with  some  things  brother  Llewelyn 
may  write  you  about,  and  send  by  the  Chester  waggon  directed  as 
per  margin,  and  any  charges  you  are  at  shall  be  repaid.  Our 
members  will  be  going  up  about  the  end  of  the  month  ;  I  can  send 
by  some  of  their  retinue  the  cash.  I  have  had  a  present  made  me 
of  late  by  a  gentleman  coming  from  London  of  a  set  of  songs  done 
on  coi^perplate  in  red  and  blue,  cost  4d.  a  piece  ;  they  are  call'd  the 
Ladies' Amusement  or  Vocal  Harmony:  most  of 'em  with  tunes 
for  the  flute.  Mine  is  from  plate  I.  to  VI  ;  if  they  are  continued  I 
should  be  glad  to  have  'em  hyd  y  diwedd  yn  y  box,  and  any  other 
nick  nacks  which  you  may  judge  acceptable  here. 

Box  to  be  addressed  for  Richard  Evans,  Surgeon  at  Llanerchmedd, 
to  the  care  of  Mr.  William  Goodwin,  Grocer,  in  Chester. 

Caergybi,  Nos  Fercher,  28th  October,  1741.        W.  to  R. 

Mrawd  Rhisiart, — Mi  sgrifenais  attoch  lostryddyn  o  lythyr  ryw  xL. 

ddiwrnod  ers  dyddiau  byd  ynghylch  gwraidd,  etc.  ;  ond  gan 
ddarfod  i  mrawd  Lewys  settlio'r  matterion  rheini,  nid  rhaid  imi'n 
awr  ond  ei  crybwyll.  Dyma  fi  wedi  derbyn  eich  Uythr  heddyw  ar 
pedwar  pacced.  Daccw  mrawd  Llewelyn  wedi  mynd  er  doe  i 
edrych  am  y  Meistir  Bawdfel  o  Fadryn,  i  anfon  rhyw  fapp  iddaw 
ag  i  dderbyn  tal  am  danaw  ;  nid  hwyrach  y  bydd  yn  61  y  foru  cyn 
ir  bost  fynd  allan  :  os  felly  cewch  glywed.  Digon  tebyg  mae  cna 
yw'r  Marshal  yna,  for  he  acts  like  a  miner  ;  mae  rheini  i  gyd  yn 
ddau  wynebawg.  Rwy'n  meddwl  mae  llyfr  odiaeth  yw  hwn 
er  na  che's  mor  amser  prin  i  ddarllain  tu  dalen  o  honaw  ond 
y  peth  a  brofais  ydoedd  bur  flasus.  I  could  wish  now  that  you 
had  not  sent  the  box  this  week,  for  this  day  I  had  a  letter  from  y 
car  Owain  ab  Sion  Brydydd,  wherein  he  writes  thus  ;  "The  reason 
X!,  59 


W,  to  R.  of  my  not  writing  to  you  sooner  was  because  I  waited  for  an 
contd.  opportunity  to  get  some  of  our  own  flowers  and  now  I  got  twenty 
roots  of  tulips,  of  which  I  believe  you  have  not  many  such  in 
Anglesey,  and  about  four  dozens  ranunculas,  and  some  anemonies 
and  jonguils  and  tulips  mixed."  He  tells  me  the  catchfly  is  a 
perennial,  so  not  the  same  as  I  have.  Gwaed  crwst,  pa  beth  a 
wneir  os  cychwynodd  y  Boccys  ?  Yn  y  Bala  y  bwyf  os  gwn  i.  I 
wrote  to  Owain  this  night  and  told  him  how  matters  were  order'd, 
and  that  you  would  reimburse  him  if  he  was  any  thing  out  of 
pocket.     If  this  opportunity  is  lost  we  must  think  of  some  other. 

Dyma  lythr  gida'r  post  heddyw  oddiwrth  yr  Evan  Delynior  yna  at 
y  brawd  i  erchi  ei  gymorth;  mae  ef  a  Mr.  John  Parry  ar  fedr  gwneu- 
thur  gwrthiau.  The  letter  is  an  elaborate  piece  ;  all  Welch  ;  bad 
orthography,  ag  englyn  i'r  gelfyddyd.  Drwg  yw  clywed  fod 
eich  dinas  mor  afiachus.  We  had  not  long  agoe  the  same  kind  of 
fever  here  which  ran  through  whole  families,  but  few  died,  God  be 
prais'd  ;  its  now  in  a  manner  quite  over.  Mae  gennyf  ddigon  o 
gwyn  i  chwi  os  yw'r  gwayw  bonsia  yn  eich  nychu  ;  mae  i  minneu 
ysgwydd  yn  ddrwg  ei  hwyl  yn  fynych  iawn  gan  y  clwyf  hwnnw. 
Fe  fyddai  mrawd  yn  achwyn  mwy  na  mi  o'r  banner,  ond  er  pan 
ddarfu  i  D doctor  y  Bendro  flistro  ei  war  ni  chlywodd  e  byth  na  siw 
na  miw  oddiwrthaw.  Mi  adawaf  i  i'r  brawd  hynaf  yrry  gynghorion 
rhag  y  clwyfau  yna.  Nid  oes  ammau  na  fynnir  cael  llymeirch 
{oysters)  i'r  gwr  yna  ;  mae'n  rhaid  eu  dal  ai  trin  yn  y  Uuwmares 
mae  hi'n  adeg  ar  fyrder  bellach.  Rwy'n  meddwl  fod  y  Tylvvyth 
Teg  wedi  newid  y  cefnder  Salbri  ers  dalm  byd,  oblegid  roedd  y 
cyntaf  yn  Uencyn  llawen,  diniwed,  cymdeithgar,  yn  sgrifennu  at  bobi 
ag  yn  dyfod  yw  hymweled  rwan  ag  yn  y  man.  Ond  am  hwn  sy'r 
awron  mae  o'n  debycca  dyn  a  welsoch  i  erioed  i'r  hen  Selatar  a 
welsoch  gynt  (yn  perchen  dwy  o  ferched)  yn  Modafon,  ond  ei  fod 
yn  Uawer  culach.  Mae  iddo  ddwy  goes  pei  gwelech  nhw  heb  ddim 
chwaneg  o  honaw,  chwi  dyngach  y  mawrllw  mae  perthyn 
grintachaidd  gybydd  y  maent  ;  ni  welsoch  i  fawr  erioed  ei  meinach. 
Ei  weinidogion  yw  hen  ddyn  o  ddeutu  deg  a  thrigain  oed  neu  fwy, 
a  hen  ddynes  o  gwmpas  pedwar  ugain,  a  hogyn  o  lane  gwmpas 
pedair  ar  ddeg  oed,  a  hogan  weithiau.  Nj  chved  meddanhw 
gysgu  yn  ei  welu'r  nos  ;  a  rhai  a  deura  nad  yw'n  credu  bwyta 

60  XL 


llonaid  ei  fol  main  o  fwyd  ba'se  unwaith  yn  yr  wythnos,  oddigerth     W.  to  R. 
efo    Meirian.      Mae  honno  hitheu  o'r  un   rywogaeth    ag  yntau  ;        contd. 
gresyn    na   baent  wedi   ei   cwplysu.      Dyna    i    chwi    ddarluniad 
or  Salbri,  ag  yn  wir  nid  oes  ynddo  fawr  air  ond  y  gwir.     Mae'r 
hurthgen  yn  gaddaw  dwad  fFordd  yma  ar  fyrder, 

Mab  yw'r  Will  Williams  hwnnw  i  William  Williams  y  gof,  o 
Glawdd  y  Park  yn  Llaneugrad  ;  a'i  fam  oedd  gyfnither  i  mam,  sef 
oedd  honno  merch  i  William  ab  William  Grufifudd,  o'r  Figin. 
Rwy'n  meddvvl  yr  adwaenochi  ei  frawd  Owain  anraslawn.  Dyn  a 
haeddodd  y  cryg  ganwaith.  Ond  am  y  Willymma,  y  nhad  a  mam 
a  roddasant  y  rhan  fwyaf  o'i  fagwraeth  iddaw  er  yn  llencyn  bychan 
wedi  marw  ei  dad  a'i  fam:  a  chyd  ami  y  bu  y  siwrnai  gynta  yn 
morio  ;  ag  mae'r  cyfaill  rwan  yn  glyd  arnaw  wedi  bod  ers  talm  yn 
feistyr  ar  y  man  lestri  ymma.  Dyn  gonest,  cwrtais,  yw'r  Blerwm,  ond 
bod  arno  fai  anesgusodawl,  sef  yw  hwnnw  yfed  gormodd  o  gwrw,  a 
bod  yn  rhy  ddiniwed  ped  fae  bosibl.  Mae  iddaw  unig  chwaer 
wedi  priodi  yn  bur  ddedwydd  yn  ymyl  Treffynnon,  yn  byw  yn 
odiaethol  ;  bum  yn  llettyfa  yn  ei  thy  ar  fy  siwrnai,  ag  anaml  y 
gwelir  tenantiaid  yn  byw  yn  daclusach  :  bendithion  yr  hen  bobl  ai 
para.  Hanes  y  ddwy  herlodesi,  h.y.Marged  ag  Elin*  y  gyntaf  yn  ddeg 
er  gwyl  Fair,  ar  Hall  yn  naw  flwyddyn  ir  un  dydd  ;  yr  hynaf  yn  balffas 
o  lodes  frongoch  yr  un  agwedd  ai  thad,  ar  ifa'  yn  eneth  Iwydwen 
ei  gwynebpryd  yr  unlliw  ar  papur  ymma.  Yr  hynaf  yn  dysgu'n 
odiaeth,  ar  ifa'  nis  gid  iddi  ;  yr  hynaf  yn  ddistaw  ac  yn  feddylgar, 
ar  ifa'  yn  Uawn  yspryd  ag  yn  gymenddoeth  (i.  e,  witty).  Ar  air 
maent  yn  debyg  i  fod  yn  ddeunydd  gwragedd  da,  for  they  are 
fine  children.  They  are  now  boarded  at  cosin  Lewis  ab  William 
Morris,  and  are  at  school  in  town,  Mae'r  Lewis  hwnw  yn  byw  yn 
bur  daclus — is  one  of  our  extra  tidesmen  and  a  coalmeter  which 
brings  him  about  ^12  or  ^14  a  year,  besides  his  trade  as  a  joyner. 
You  must  excuse  this  prolixity,  for  I'me  tonight  in  a  scribling  cue, 
being  alone,  and  being  tired  with  playing  at  cards  for  some  nights 
past  with  the  ladies  with  bad  success  ;  felly,  nos  dawch  heno. 

Eich  caredigawl frawd,  Gwtly}n  Gonirowliwr. 

P.  S.  29th. — Nid  oes  hanes  am  y  brawd  Llewelyn  yn  dyfod  adref, 
felly  gyrraf  hwn  ymlaen  rhag  i  chwi  fod  heb  ddini,  a  byddwch  wych, 
*The  children  of  Lewis  Morris  by  his  first  wife, 
XL  61 


W.  to  R.      Os  cewch  amser  ryw  brydnhawn  IJduw  Siil  bydda  da  gennyf  gacl 
contd,         Uinell  heb  ddim  ton  fwngloddiau  yr  Amralti,  a  phethau  dyfnion  o'r 
fath.     Ni  chlywais  i  un  gair  oddicartref,  h.y.  o  Ddulas,  er  pan  gadd 
ynhad  eich  Uythr  ynghylch  pethau  mrawd  Sion, — W.  M. 

W.  to  R.  Caergybi,  25th  November,  1741.     Ympryd. 

XLI.  Dear  Brother,— I  received  yours  of  the  21st  with  an  account  of 

the  box,  which  I  was  impatient  for,  and  I  heartily  wish  it  may 
receive  no  damage  this  terrible  wet  weather  ;  sure  'twill  be  at 
Llanerchmedd  soon.  I  had  wrote  a  few  days  agoe  to  the  Doctor 
to  give  directions  about  it  to  the  carriers.  Where  is  the  invoice 
of  the  goods  ?  I  suppose  you've  heard  from  brother  concerning 
some  accounts  I  sent  him,  ei  fod  ar  y  ffordd  i  gael  anffortyn  o 
achos  y  daith  front  yna  ;  oblegid  hyd  rwyf  yn  deall  ir  Commissiwners 
(y  rhai  mae'n  debyg  oedd  yn  meddwl  ei  fod  yn  myned  ar  ei  survey) 
yrru  at  y  Patent  Seals  \  achwyn  ar  ei  Ddcpiily  ag  ynteu. 
Sgrifennodd  yma  lythyr  o  warning  y  gyrrai  fo  yn  sydyn  gomhisiwn 
i  arall  to  supersede  my  brother,  am  iddo  fod  mor  fynych  a  chyhyd 
oddicartref  Nid  oes  dim  cyflog  yn  perthyn  ir  deputy  searcher 
yn  y  borth  yma,  eithr  y  ffis  y  mae  yn  ei  gael  am  ei  boon  am  weini, 
Gresyn  oedd  colli  ychydig  yn  y  gongl  lom  ymma,  Dyma'r 
Collector  mae  arnaf  ofn  wedi  ei  andwyo  ;  mae  twysgen  o  arian 
Brenin  Lloegr  yn  ei  law  ag  ynteu  yn  bur  dlawd  ;  fe  yrrodd  Collector 
y  Duwmares  ymma  dydd  arall  yw  holi,  ond  nid  oedd  dim  yw  gael, 
o'r  achos  hwnnvv  'r  aeth  achwyn  arno  at  y  Commissiwners,  y  rhai 
mae'n  debyg  a'i  diswydda.  Mae'n  ddrwg  gennyf  drosto  a'i  dylwyth  ; 
pump  o  blantos  na  fedr  yr  un  o  naddynt  prin  wisgo  am  dano. 
Rwy'n  disgwyl  y  caf  inneu  yn  nwrdiaw  yn  dda  am  na  baswn  yn 
achwyn  arno  ;  ond  gwaeth  gennyf  drosdo  fo  na  throstai  fy  hun  : 
felly  chwi  welwch  ein  bod  ni  ymma  mewn  drysni  bod  y  gynffon. 
Gobeithio  nad  oes  dim  anfoddlondeb  or  fath  yn  eich  cynllyn  chwi 
rawron,  pan  f'och  yn  dywedyd  eich  bod  mewn  llwyn  mieri.  Ni 
chlywais  ddim  o  Ddulas  ers  dyddiau.  Er  mwyn  dyn  a  aeth  y 
More  yna  i  lawr  etto  ai  peidio?  Os  nid  aeth,  ymlidiwch  ef  i 
i  ffordd  iw  grogi.  Fe  fase  gwell  gennifi  na  llawer  pe  base  erioed 
heb  glywed  son  am  Lywelyn.  Dyma  fi  yn  dibennu'r  bregowthen 
ymma.     Am  heno,  felly,  Duw'n  'ch  plaid. 

Eich  brawd  anwiiu,  William  Morris, 

62  XI.l 


Holyhead,  iSth  February,  1741.  W.  to  R. 
Dear  Brother, — I  had  a  hne  from  brother  Lewis  by  which  I  find  XLil. 
that  he  left  you  the  14th,  felly  ni  wybod  tua  pha  le  y  mae  bellach. 
I  had  a  letter  last  post  which  mentions  fod  meichiau  y  Colector 
yma  wedi  erchi  i  Golhector  y  Duwmares  yrru  am  extent  yn  erbyn 
hwn,  felly  nid  oes  bosibl  iddo  sefyll  ond  ychydig  ddyddiau  or 
achos  hwnnw.  Rydis  yn  fy  nghyngori  fi  i  ymwthio  yn  ei  le  os  bydd 
modd,  felly  dymma  fi  yn  sgrifennu  at  bawb  mae  fi  yw'r  gwr  ffittia  o 
lawer.  I've  sent  you  my  letter  to  Mr.  Meyrick,  open  which  if  you 
can  possibly  spare  time,  I  beg  you'd  deliver  and  discourse  y^  good 
old  man  and  I  desire  you'll  let  me  know  his  oppinion  of  the  matter. 
I've  also  wrote  this  post  to  Mr,  Brereton  (my  former  patron),  who 
though  a  friend  of  Mr.  John  Manley's,  may  now  perhaps  be  out  of  play. 
Sgrifennais  hefyd  linell  at  Mr.  Vaughan  am  ei  fod  yn  wr  mwyn, 
(pwy  a  wyr  par  sut  yr  ydis  yn  trin  y  dreth  yna  rwan).  Perhaps  the 
promise  Mr.  Bodvel  had  through  Lord  Cholm'ley's  interest  may  be 
laid  aside,  and  perhaps  you  may  have  an  opportunity  of  waiting  on 
Mr.  Vaughan,  who,  I  find  by  brother  Lewis's  letter,  is  now  in  the 
majority — -whatever  charge  or  loss  you  are  at  in  this  affair  you  may 
depend  of  being  satisfied.  I  wrote  a  line  to  Mr.  Pritchard  of 
Leverpoole  sometime  agoe  to  your  care,  and  have  not  heard  since 
whether  he  is  with  you  or  gone,  or  not  come  ;  he  promised,  or 
rather  offered,  his  good  offices  in  this  same  affair,  and  when  last  in 
London  applyd  for  me  (the  collectors  then  ashaking),  and  says  he 
in  his  letter,  "  I  believe  if  the  person  had  been  removed  you  would 
have  a  fair  chance  ";  felly  os  yw  yn  Llundain,  either  wait  of  him  or 
write  a  line  on  the  subject  of  this  letter.  I  had  a  letter  this  morning 
from  Dulas.  Darfu  ir  chwaer  ddychrynnu  Dduw  Sul  diwaetha  a 
ganwyd  iddi,  y  plygain  Mawrth,  ferch  fechan  fis  cyn  ei  hamser. 
Fei  bedyddied  hi  yn  Sian,  ag  ni  wyddis  ai  byw  ai  marw  wna  etto  ; 
mae'r  chwaer  gobeithio  ar  y  ffordd  o  ddyfod  trwyddi  hi,  er  cael  o 
honi  amser  tost, — pawb  eraill  (ond  un  o  ferched  y  brawd  sydd  sal) 
yn  rhwydd  iach.  Abundance  of  poor  people  dying  here.  Dim 
amser  i  roddi  newydd  yn  y  byd.  I  beg  a  hne  as  soon  as  possible, 
for  no  time  must  be  lost  in  the  above  affair. 

/  am,  your  affectionate  brother,  William  Morris. 
XLII  6^ 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

XLIIl. 


Wi  to  Ri 

XLIV. 


We  never  had  so  much  business  upon  our  hands  in  this  place 
before — occasioned  by  ships  being  cast  away,  others  stranded, 
others  drove  in  by  stress  of  weather.  We  are  now  adischarging  a 
cargoe  of  tobacco  and  going  about  another  of  rum  and  sugar, 
shipping  ofif  teas,  indigo,  etc. 

Holyhead,  March  8th,  1741. 

Dear  Brother, — I  received  yours  of  the  27th  ult.  Am  very  much 
obhged  to  you  for  deUvering  my  letters  to  Messrs.  Meyrick  and 
Prichard,  and  am  impatient  to  hear  your  negociations  with  Mr. 
Vaughan  and  Mr.  Owen  :  rhyfedd  na  f'ase  lythyr  ymma  heddyw, 
I  wrote  another  letter  since  to  Mr.  Meyrick  to  acquaint  him  that  the 
customer  was  under  suspension,  etc.,  and  never  like  to  be  restored 
here.  Daccw  fo  yn  Nulun  yn  fifaelio  cael  daioni  yn  y  byd,  ai 
dylwyth  ymma  yn  dra  thlodion.  I  wish  Mr.  Meyrick  had  stirr'd 
in  this  affair,  and  push'd  on  Mr.  Brereton  who  is  a  particular  friend 
of  Mr.  Manley,  the  Patent  Customer.  Mr.  Vaughan  could  do  more 
service  than  any  of 'em  at  this  time,  ond  nid  yw'r  gwr  ond  estron 
imi.  I'me  sorry  for  the  hint  ynghylch  fy  hen  feistr.  Brother  is 
come  and  confirms  what  you  say  of  your  being  much  hurried  :  nid 
oes  mor  help,  rhaid  bod  yn  fodlon  i'r  dynged.  Ces  inneu  lythr 
oddiwrth  y  car  Salbri  ;  rwy'n  ofni  nad  oes  iddo  siawns  yn  y  byd 
gan  na  b'ase  Bodsgallen  o'i  du  ;  mae  pobl  Watkin  agos  wedi  ei 
nychu,  yn  benllefain  yn  ei  glustiau  ag  yn  llosci  coelcerthi  oi  amgylch, 
ag  yn  gwneuthur  pob  camwri  ag  ef,  druan  gwr.  Ni  waeth  er  bod 
fifrancod  o  amgylch  eich  llythyrau,  a  chan  ein  bod  wedi  colli  ein 
Gazetteers,  digrif  fyddai  gael  pappur  newydd  'rwan  ag  yn  y  man. 
Mae'r  rhieni  a'r  tylwyth  yn  iach  :  ni  che's  amser  i  biccio  hyd  yno 
ers  gwyl  Fihangel  diwaetha.  Nid  af  i  ymhel  i  sgrifennu  mwyach  y 
tro  ymma,  but  refer  you  to  brother  Lewis's. 

/  a7n^  your  affectionate  brother,  William  Morris. 
Mae'r  brawd  yn  naccau  rhoi  pin  ar  bappir,  felly  byddwch  wych. 
Caergybi,  1 1  eg  Ebrill,  1742,  sef  dydd  Sul. 

Dear  Brother, — Ai  gollwng  dros  gof  eich  brawd  Gwilym  a 
wnaethoch  ?  Ni  che's  i  linell  oddiwrthych  er's  cryn  banner  blwyddyn. 
Mi  welais  eich  llythyrau  at  y  brawd  Llew  a  da  ydoedd  clywed  eich 
bod  ynhir  y  rhai  byw.  Mi  faswn  i  wedi  gyrru  i  chwi  ryw  nonsens 
cyn  hyn  oni  bae  drafferth  y  byd  enwir  a  phechadurus  hwn  ;  for  I 

64  XT, IV 


have  in  a  manner  been  oblig'd  to  do  all  the  business  ot  this  port  W.  to  R, 
for  five  months  past,  having  had  but  little  assistance  from  either  contd. 
collector  or  surveyor  ever  since  brother  went  first  to  Shropshire. 
Ni  welais  mor  hen  bobl  o  Bentre'rianell  ers  gwell  na  chwe'  mis. 
But  now  I  hope  the  tables  are  turn'd  a  little,  for  here  is  a  new 
collector  whom  I  expect  will  ease  me  of  a  great  part  of  the  burden. 
I  was  lately  appointed  a  Salt  Officer  here  in  room  of  brother,  with 
a  small  salary,  which  I  expect  to  be  advanced  if  a  fishery  comes. 

QaXa,  coaXa,  Av(o  a^  XXwvSo,  nap  drjXa  <rv88  ap  v  apaiy  ap  irXavros 
pocSSo)!'  vv  /ieSSojX  ap  v8  vp  ap.a€p  eix  /3oS  vv  /SptoS.  Pcov^l  vv  (paeXio 
naeX  yav  pvv  ap  /xep;^eSau  vp.a  /3u  vyvjxpvh  i  ep  a  88a>eTa)v^  apdvvT, 
a  dey  i  vv  vab  paib  ip.i.  yapio  /Su  p.opccvv8o8  efio  p.v^i  ip  (3e88  I  * 

I  had  a  letter  yesterday  from  brother  at  Carnarvon  ;  'roedd  yn 
dywedyd  sgrifennu  o  honaw  attoch  yn  ddiweddar,  felly  ni  soniaf 
ddim  chwaneg  am  dano.  I  think  you  seem'd  desirous  in  one  of  your 
letters  to  brother  to  have  something  of  an  account  of  the  roots  sent 
down  in  the  box.  Mi  fynegaf  i  chwi,  'roedd  y  tulips  agos  i  gid  wedi 
llygru,  mal  na  ddaeth  o'r  ddaear  o  honynt  namyn  pedwar  allan  o 
banner  cant  o'rlleia'I  Ni  wn  etto  a  geir  chwaneg.  The  ranunculas  and 
anemonies,  I  believe,  are  all  coming  up.  The  narcisus's,  some  in 
blow,  proves  to  be  of  the  ordinary  kind.  One  hepatica,  one 
campanula,  alive.  The  rest  all  dead  and  gone.  In  short  we  made 
a  broken  voyage  as  to  the  roots.  The  seeds  are  most  of 'em  sown. 
Fe  geir  gweled  eu  prydferthwch  ar  fyrder  gobeithio.  I  had  the 
best  collection  of  flower  seeds  this  year  (I  daresay)  of  any  one  in 
Welch  Wales,  dyna  air  mawr  I  onte  ?  I  am  much  oblig'd  to  cousin 
Owen  Jones.  Can  you  put  me  in  the  way  how  to  make  him 
amends  for  the  favours  granted  me  in  roots  and  seeds  ? 

Here  endeth  this  day's  work. 

P,S. — 28th  April,    1742.   -Dyma  fi  newydd    ddychwelyd   yn    ol 

wedi  bod  yn  ymweled  a'r  hen  bobl  ein  rhieni,  ag  amrafael  ffrindiau 

eraill  o'r  gymydogaeth  honno.     Bum  hefyd  yn  y  Beaumaris  yn  y 

Sessiwn  Mawr,  heb  achos  yn  y  byd  ond  i  rodiaw.     Roedd  yr  hen 

bobl  yn  rhesymol  ;    yr  ifainc,  sef  fy  mrawd  Owain,  yn  mynd  y 

*\Vala,  wala,  Duw  a'ch  Ihvyddo.     Par  ddelw  sydd  ar  y  wraig  ar  plantos? 
Roeddwn  yn  nieddvvl  ar  hyd  yr  amser  eich  bod  yn  briod.     Rwyfi  yn  ffaelio 
cael  gan  'run  o'r  merchedau  yma  fy  nghymryd  i  er  a  ddywedwyf  wrthunt, 
deg  i  un  nad  rhaid  imi  gario  fy  mor\\7ndod  efo  myfi  ir  bedd. 

F  65 


W»  to  R.  symydo  (h.y.)  i  fiido  i'r  Diuvmares  rwan,  Galanmai ;  ag  yna  e  fydd 
contd.  y  rhieni  heb  neb  i  edrych  ar  ei  hoi,  pe  bae  achos  ;  ond  rwy'n 
meddwl  y  blina'r  chwaer  ar  y  dief  yn  o  fuan.  Er  mwyn  rhoddi'r 
plant  yn  yr  ysgol  yng]:yd  a  dwy  herlodes  ymrawd  y  maent  yn  mynd 
yno.  Gwelais  lythyr  Parry  a  Will  efo'r  Doctor  a  darn  oddiwrthych 
chwitheu.  Gwelais  hefyd  eich  llythyr  at  y  nhad.  Gresyn  na  chae 
yr  hen  wr  yr  arian,  oblegid  mac  hi  yn  gaeth  arno  am  beth  i  dalu  ; 
yr  oedd  dau  yn  dwrdio  ei  siwio  yn  y  Sessiwn  yr  wythnos  ymma. 

Daccsv  elynion  Llewelyn  wedi  dechreu  o  newydd,  ag  wedi 
gwneuthur  cyngrair  a  Satan  yw  friwo  os  bydd  modd  ;  ond  gobeithio 
nad  allant.  Daeth  mrawd  Ovvain  oddiwrth  y  Fox  Dduw  Sadwrn  o 
UwUheli,  lie  y  mae  rwan  yn  soundio  Sam  Badrig.  Pob  path  yn 
mynd  ymlaen  ar  y  goreu.  Nid  wyf  yn  cofiaw  dim  yrwan  a  dal  ei 
fanegu  ;  felly  byddwch  wych,  a  brysiwch  sgrifennu  at 

Eich  caredigawl fi'aivd,  Williafn  MoitIs. 

P.S.  2. — Mr.  Lewis  Lloyd,  a  subscriber  to  the  British  Musick%^ 
being  now  collector  of  this  place,  desires  his  name  may  be  inserted 
in  the  list  as  follows  : — Mr.  Lewis  Lloyd,  Collector  of  Holyhead. 
William  Roberts,  of  Bodjar,  Esq.,  spoke  to  me  some  time  agoe  to 
have  his  name  sent  up,  ^vhich  I  did  to  brother  Lewis  when  with 
you.  Quere  if  he  has  not  forgot  ?  The  money  will  be  paid  here. 
Dyma  frawd  ynghyfraith  Dick  Morys,  Caer  Reinallt,  newydd  farw. 

P.  S. — Messrs.  Parry  &  Williams  may  please  to  call  of  Mr.  Richard 

Jones  (of  the  Kentish  Hoy,  gynt)  for  4s.  subscription  money  for 

Mr.  Henry  Roberts,  officer  of  the  Excise  at  Holyhead,  who  desires 

his  name  may  be  in  the  list  of  subscribers.     Mr.  Lloyd  and  the 

Messrs.  Roberts's  books  must  be  sent  here.     Dymma  Mr.  Owen, 

Penrhose,  yn  mynd  i  farw. 

Holyhead,  8th  May,  1742. 

"W.  to  R.  Dear  Brother, — The  Bishop  of  Bangor,  at  the  representation  of  the 
XLV.  Rev.  Mr.  Ellis,  of  this  place,having  undertaken  to  get  the  Society  for 
the  Propagation  of  Christian  Knowledge  to  print  two  or  three 
Welch  pamphlets  annually  for  the  benefit  of  Wales  in  general, 
and  as  his  Lordship  has  wrote  last  post  to  Mr.  Ellis  to  desire  he 
would  recommend  some  accurate  person  to  correct  said  pamphlets 

*  "Ancient  British  Music,"  a  collection  of  Welsh  airs,  was  published  in 
1742,  by  John  Parry,  the  Harper,  commonly  called  "  Blind  Parry."  There  are 
several  references  to  Parry  in  these  letters. 

66  XLV 


(which  I  suppose  will  be  only  a  sheet  each),  i  gael  ohonynt  fod  yn 
both  gwell  na'r  rhai  a  bfintir  yn  y  Mhwythig  ;  roeddvvn  inneu  yn 
meddwl  y  gallach  gael  awr  neu  ddwy  i'w  sparrio  o  hyn  i  ben  y  mis 
i'r  cyfryw  orchwyl,  ag  i  ynill  ceiniog  a  chlod  ager  mwyn  llwyddiant 
y  grefydd  yn'ch  gwlad,  ag  er  disodli  y  Methodistiaid,  etc.  So 
Mr.  Ellis  this  post  has  named  you  to  the  Bishop  as  a  proper 
person,  and  assured  his  Lordship  (who  is  very  sanguine  for  y^ 
thing)  that  you  would  either  wait  of  him  or  give  him  a  line,  when 
you  could  do  it.  N.B. — Rhaid  bod  on  the  reverse  of  the  title  page  y*^ 
Welch  alphabet  with  ab,  eb,  etc.  This  he  likewise  mention'd  to 
his  Lordship.  I  hope  you'll  be  able  to  do  this  small  jobb.  It  may 
be  an  annual  perquisite  to  you,  ag  yn  lies  i'r  cyfFredin.  Mr.  Ellis 
mention'd  you  to  his  Lordship  as  an  acquaintance  of  Mr.  Meyrick. 
Pray  write  or  wait  of  the  Bishop  so  soon  as  you  can  whether  you 
can  do  it  or  no.  You  need  only  direct  to  his  Lordship  at  the  Lobby 
of  the  House  of  Lords  maen  debyg.  I  wrote  you  two  lines  some 
time  agoe  and  should  be  glad  of  your  answer  to  that  and  this. 
I  have  heard  nothing  of  the  Hydrographer*  since.  Pawb  yn  iach 
yn  Nulas  ddoe.  Ein  chwaer  wedi  mynd  ir  Duwmares.  Duw 
fo  ich  plaid.  Etch  braiud  anzuiw,  Williain  Morris. 

Oes  dim  gobaith  am  gyflog  y  brawd  ? 

Holyhead,  3rd  June,  1742. 

Dear   Brother, — Ce's  'ch   llythyr  or   25    ultimo,   ag  fal  hyn  yr 

attebir  ef :  Gvvr  ieuanc  o  sir  Feirion,  yn  cyfagos  i  Abermawddach, 

yw'r  Golhector  ymma.     Bu'se  yn  glark  i   Mr.  Nicolson,  Surveyor 

General  dros  gwmpas  saith  mlynedd  o'i  ysgol.     Mae'n  debyg  y 

dylai   yr   holl   lyfrau   canu  a  siaradawdd  y  Dr.  Evans  ar  brawd 

Llewelyn  ddyfod  efo  ei  gilydd,  ond  i  grogi  iddo  a  wyr  par  sut. 

Mae'n   rhywyr   cael   ei   gweled   i    dorri    blys.     Mae  Mr.  Owen  o 

Benrhose  yn  lied  fyw  byth  ;    mae'n  beth  gwell  nag  y  bu.     Mae'n 

son  am  gychwyn  yr  wythnos  yma  tua  Bristol  i  yfed  y  dwr,  ond  ni 

fedrai    mor   credu   y   dychwel    byth   yn   ol  ;    mae'r  wraig  yn  bur 

feichiog.     Gwych  a  fa'se  fod  gyda  chwi  yn  Wanstead  i  rythu  llygaid 

ar  rai  o'r  pethau  rhyfeddol  hynny.     Rwyf  yn  dra  rhwymedig  i'r  car 

Owain  ;  yn  rhodd  fy  ngwasanaeth  atto  pan  weloch.     Mae  fy  ngardd 

*  Mr.  Lewis  Morris,  who  was  at  this  time  employed  on  his  survey  of  the 
Coast  of  Wales,  afterwards  published  in  1748. 

XLVI  67 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

XLVI. 


W,  to  R.  inneu  yn  dechreu  sirioli  ;  ni  choeliai  fod  moi  bath  yn  y  parthau, 
contd.  (h.y.)  am  amrafael  flodau  a  llysiau  dieithr.  Mawr  na  phicciach  i 
hyd  ymma  yw  gweled.  Yn  wir  fe  fyddai  or  ffeinia  i  Owain  gael 
mynd  yn  arddwr  ir  hen  Feiryg,  ond  does  he  not  stand  a  better 
chance  for  preferment  where  he  is  ?  I  presume  you've  heard  from 
brother  Lewis  ere  now.  He's  still  upon  the  coast  of  Sarn  Badrig. 
I  had  a  line  from  him  about  a  week  agon,  he  was  well  ;  mention'd 
to  have  had  a  letter  from  you,  but  not  a  word  of  More.  I  fancy  he 
is  gone  to  meet  him  bellach.     Y   cyngrair  a  soniais  am  dano  a 

wnaeth bagad   o   feibion    Belial,  y  rhai    maen    debyg   a 

glywsoch  i  ef  yn  son  am  danynt  pan  ydoedd  yn  Llyndain  dan  enw 
Tomos  Jones,  o  Aberffraw.  Dyma  ddau  o  honynt  wedi  tynnu 
ymaith  yr  hugan  oddiam  danynt,  ag  wedi  achwynarno  yn  ei  enwau 
ei  hunain.  Bu  yma  examinasiwn  o'r  achos  y  dydd  arall,  ag  nid 
yw'r  cvvbl  ond  gwenwyn  glas.  The  person  he  recommended  to 
the  Commissioners  to  act  for  him  here  is  run  mad,  ag  felly  nis  gwn 
i  par  beth  y  wneir  wrth  hynny  :  there  must  be  another  appointed. 
Fe  fydd  hynny  yn  fwy  o  gost  ar  Lewelyn.  I  heard  from  father  not 
long  ago  ;  they  were  well.  I  suppose  he  has  received  your  letter 
ere  now.  Duw  a  wnel  i  chwi  gaflfael  yr  arian  ir  hen  wr.  Mae  yn  fy 
mryd  fyned  y  fifordd  honno  wiliau'r  Sulgwyn  yw  hymweled.  I 
thank  you  for  the  news  papers  ;  nid  rhaid  i  chwi  ymhel  i  yrru  'run 
ond  hynny,  oblegid  rvvyf  wedi  myn'd  yn  gydiwr  efo  bagad  o  boblach 
ymma  mewn  pappur  newydd,  sef  S^,  James's  Evening  Post.  Mae 
Mr.  Ellis  yn  gorchymyn  attoch  yn  fawr,  ag  nis  gwn  i  pei'm  crogid 
pwy  un  ohonoch  sydd  fwya  rhwymedig  i'r  Hall.  Mae'r  Grono  * 
wedi  mynd  i  Rydychen.  Nis  gwn  i  etto  par  sutt  a  fydd  iddo  drin  y 
dreth  :  mae  arnafi  beth  ofn  am  danaw.  Oes,  mae  yma  ddigon  o 
bysgod  rhywiog,  sef  whiting,  codlings,  whiting  pollocks,  blockings, 
also  crabs  and  lobsters.  Fe  gafad  tua  Dulas  rai  pilchards  yn 
ddiweddar.  No  penwag  or  mecryll  to  talk  of  I  can't  send  you 
the  Noble  Race  this  time,  but  my  next  will  certainly  cover  it.  We 
have  had  delightful  weather  of  late  :  ni  welwyd  er's  blynyddoedd 
mor  fath  olwg  ar  ydau  a  phorfeydd  !  Mae  hi'n  dal  yn  afiachus 
ymhlith  y  gwerinos.  Fy  ngharedigol  orchymyn  at'ch  teulu,  bod  ag 
un,  a  Duw  fo  gida  chwi  oil.  Etch  brawd  anwiiv,  William  Morris. 
*  This  is  the  first  reference  to  Goronwy  Owen  in  the  letters.  He  was  born 
in  January,  1722,  and  was  therefore  about  twenty  years  old  at  this  time. 

68  XLvi 


Holyhead,  loth  July,  1742.  W.  to  R, 
Dear  Brother, — I  have  been  a  long  time  in  expectation  of  an  answer  XLVll. 
to  two  letters  wrote  you  some  time  agoe.  In  one  of 'em  I  desired 
you  to  get  the  books  of  the  Navy  Office  examin'd  to  know  how 
much  money  there  was  due  to  Mr.  Henry  Welch  of  this,  who  died 
in  the  hospital  from  on  board  of  a  man-of-war  ;  but  as  the  said 
Mr.  Welch's  sister  (Doctor  Wheldon's  widdow)  is  now  in  London 
about  her  late  husband's  effects  and  her  -pension,  so  you  may 
manage  y^  above  affair  under  one.  I  therefore  beg  you'll  give  her 
a  line  of  what  you  have  done,  whether  anything  or  nothing,  that 
she  may  know  how  to  proceed.  Direct  for  Mrs.  Ellin  Wheldon,  at 
Mr.  Daniel  Baily,  in   Flagon  Row,   Deptford. 

Several  of  the  Anglesey  subscribers  for  the  Brittish  Musick  have 
spoke  to  me  to  have  'em  sent  down  in  a  small  box  by  the  waggon. 
I  wish  it  could  be  contrived  some  how.  I  would  take  care  to  pay 
for  a  box,  etc.,  and  collect  y^  money  of  the  several  persons.  If  you 
or  the  publishers  could  send  'em  directed  for  Dr.  Evans  to  the  care 
of  Mr.  William  Goodwin,  Grocer,  in  Chester,  the  carriage  would 
come  easier.  Where's  the  Welsh  pamphlet  you  promised  to  send 
me  ?  Duw  a  wnel  eich  bod  yn  iach.  Dyma  fi  newydd  dderbyn 
llythyr  oddiwrth  y  Dr.  Evans  ;  he  is  ill  of  a  fever.  I'm  just  a  setting 
thither,  in  order  to  settle  some  [of]  his  affairs  rhag  ofn  y  gwaetha. 
Duw  ai  cadwo  yw  deulu.  Brother  was  well  about  ten  days  agon. 
I  hope  all  is  well  at  Dulas.  I  beg  you'll  let  me  hear  from  you  and 
give  Mrs.  Wheldon  a  line. 

/  am^  your  affectionate  brother,  William  Morris. 

Holyhead,  loth  August,  1742,  W.  to  R, 
Dear  Brother  Richard, — Mi  ge's  o'r  diwedd  afael  ar  eich  llythyr  XLVin. 
or  31  ultimo,  ag  yn  wir  roeddwn  agos  wedi  rhoddi'r  swydd  i  fynu  o'i 
ddisgwyl,  ond  gwell  yw  a  ddel  ymhen  y  flwyddyn,  na'r  hwn  ni  ddel 
byth.  Mr.  Meyrick  is  arrived  at  Bodorgan  and  his  family, 
together  with  y^  Mtisick  Books  I  presume,  ond  ni  che's  i  mor  amser  i 
fynd  i  ymweled  ar  hen  wr  etto,  ag  nis  gwybod  pa  bryd  y  caf.  Yr  achos 
am  llesteiriodd  oedd  marwolaeth  ein  ffyddlon  gyfaill  y  Doctor  Evans, 
yr  hyn  a  glywsoch,  deg  i  un,  cyn  yr  awron.  Gweddw  pwy  un  sydd 
ymhlith  brodyr  a  ffrins  cyfoethogion,  heb  un  a  wna  iddi  ond  ychydig 
iawn  o   les  ai  chwe'  phlentyn,  ag  un   ond  odid  dan  ei   gwregys 

XLVIII  69 


W.  to  R.  (oddigerth  Owain  ei  brawd  ifa') :  ag  rwy'n  meddwl  mae'ch  brawd 
contd.  Gvvilym  a  fu'r  fifrind  oreu  a  feddai  hyd  yn  hyn,  or  amser  y  claf- 
ychodd  y  Doctor.  Bum  yno  dridie  neu  bedwar  gidag  ef  pan  oedd 
yn  ei  glefyd,  ag  yr  oeddwn  yno  pan  welodd  Duw  yn  addas  alw  am 
dano.  Neithiwr  y  daethym  adre,  wedi  bod  yn  nghylch  wythnos 
yn  cymryd  inventory,  etc.,  etc.  Un  Alderman  Ellams,  o  Gaer, 
wedi  dyfod  yn  ungwaith.  The  doctor's  apprentice  died  a  few  days 
after  him,  so  that  the  poor  woman,  who  is  obliged  to  follow  mid- 
wifery, has  no  body  to  keep  the  shop  open.  I  wrote  to  Mr. 
Willoughby  Clay  the  day  he  was  buried,  as  there  was  upwards 
^45  due  him,  and  shall  this  post  write  him  again,  that  as 
Mr.  Ellams  and  others  takes  what  goods  of  theirs  that  are 
untouched  or  in  good  order,  the  widdow  hopes  he  will  do  the  same. 
He  had  a  vast  stock  of  drugs  by  him.  How  stand  you  with  Clay 
now?  I  had  a  kind  letter  from  him  in  behalf  of  Mrs.  Evans. 
Jones's  madness  is  owing  to  drinking.  I  don't  mean  that  he  is 
like  Davidd  Wynne  neu'r  cyffelyb.  His  madness  consists  of  a 
mixture  of  drinking,  swearing,  cursing,  lying,  thieving,  and  com- 
mitting y^  vilest  actions  possible.  He  continues  still  to  be  under 
suspension,  and  I  fancy  will  never  be  restor'd.  We  have  got  a 
coxon  of  one  of  our  Customhouse  cruizers  now  to  cut  for  my 
brother,  who,  if  we  can  fix  him,  will  do  extraordinary  well.  I  wish 
I  had  been  with  you  at  Wanstead  Gardens.  Mine  is  in  a  most 
flourishing  condition,  and  exceeds  most  in  this  country  (though 
but  of  about  nine  months'  standing).  I  wish  I  had  some  good 
roots  from  Owain.  I  am  sorry  you  can't  compass  brother  John's 
money.  Captain  Parker,  Master  of  the  Torbay^  who  was  here  the 
other  day,  said  if  he  had  known  of  the  affair  when  at  London,  he 
would  have  got  it  you  in  a  day's  time,  having  received  some  for 
others  of  the  said  ship's  crew.  I  came  from  father's  yesterday 
morning ;  the  old  man  said  he  never  had  more  occasion  for't, 
having,  on  account  of  brother  Owen's  throwing  up  his  part  of  the 
tenement,  being  obliged  to  stock  it  and  buy  corn  for  seed  and 
bread  all  the  year.  I  hope  you've  heard  of  Mr.  Welch's  money 
and  acquainted  Mrs.  Wheldon.  I  wish  George  Williams  was  in 
the  country  now  to  fill  up  the  poor  Doctor's  place — no  man  could 
do  it  better.     I  am  sorry  for  Sion  Prys.     Do  you  know  of  e're  a 

70  XLVIli 


young-  fellow  that  is  a  surgeon  and  apothecary  that  wants  a  good  W.  to  R. 
shop  and  drugs  ?  Rwy'n  gobeitho  na  bydd  ini  fawr  goUed  ar  contd. 
secretary  Manley,  oblegid  nid  oedd  ond  gwr  rhwng  gwr  ar  gordd. 
I  b'le  yr  aeth  budd  yr  holl  fwn  ?  Daccw  Lywelyn  wedi  eich 
gwneuthur  chwi  am  finneu  yn  fwynwyr,  heb  na  chenad  na  chyfarch, 
ymhle  y  ceir  cydeidiau  o  arian  yw  sinkio  yn  y  ddaear  ?  Roedd 
Owen  Williams  yma  nos  arall,  wedi  gwerthu  ei  hettiau,  yn  ffaelio 
dyfod  i  hyd  i  ddim  priddach  wrth  ei  fodd.  Yn  wir,  mi  roddais 
eich  gwasanaeth  at  Mr.  Ellis,  archodd  ynteu  yrru  ei  un  ynteu  i 
chwithau.  Mae'r  Esgob  yn  Mangor,  mi  gwelais  ef  yn  Llanerch- 
medd  dydd  arall,  yn  rhoddi  bedydd  Esgob  i  gynifer  a  ymgyn- 
nuUasai  ynghyd.  Pan  welwy  Fodiar  mi  ofynaf  iddo  ynghylch  y 
Uyfr  muwsig.  Mae  Griffydd  yn  Nulun  gin  dlotted  a  Job  pan 
ydoedd  waetha  arno,  ag  yn  dra  aniolchgar,  fal  mae  gwaetha  ei 
fod.  Ni  fedraf  feddwl  pwy  oedd  y  ddynes  oedd  wedi  troi  yn 
Babist  yn  y  Madeira,  ag  ni  chofiais  ofyn  ir  rhieni,  nid  hwyrach  y 
basent  hwy'n  medru  dyfalu.  Bum  nos  Sadwrn  ddiwaetha'  yn  y 
Duwmares  ;  'roedd  y  chwaer  ar  plantos,  i  Dduw  bo'r  diolch,  yn 
iachus  ddigon.  Diolch  i  chwi  am  y  llyfr  Cymreig  a  benthyg  y 
bregeth.  Mae  nhw  yma  yn  meddwl  mae  un  o  rywogaeth  y 
tylwyth  teg  yw'r  hogyn  pan  fo  mor  ffraeth.  Gorchmynnwch  fi 
at  eich  teulu,  a  byddwch  wych  am  y  tro.  Dyna  i  chwi  noble 
race  of  Shenkyn.  ///  haste,  William  Morris. 

P.S. — Nis  gwn  a  ddywedais  i  chwi  or  blaen  fy  mod  newydd 
gael  Uythyrau  oddiwrth  y  brawd  Llewelyn  ;  mae  wedi  cymryd 
lease  i  fwyngloddio  a  chwedi  eich  rhoddi  chwi  a  minneu  yn 
rhannog,  etc.  Pa  beth  a  wneir  a'r  holl  gyfoeth  a  ddaw  am  ein 
pennau  ?  Should  be  glad  of  your  opinion  of  that  affair.  You 
must  have  heard  of  it. 

Holyhead,  October  21st,  1742.      W.  to  R. 

Dear  Brother, — It  is  a  long  while  since  I  had  a  line  from  you.  XLIX. 
Ai  gollwng  dros  gof  eich  brawd  Gwilym  a  wnaethoch  ?  I  have 
this  day  a  line  from  Mr.  Meyrick,  of  Bodorgan,  who  desired  me 
to  write  for  Dick  Morris  (whom  he  once  hired)  to  come  down  to 
be  his  buttler,  if  he  can  quit  his  present  post.  The  good  old 
gentleman  order'd  me  to  tell  him  that  they  shan't  differ  about 
wages,  and  says  that  if  I  did  not  know  how  to  direct  to  him,  you 

XLIX  71 


W.  to  R.    did  ;  desires  his  service  to  you,   so  have  sent  y*^  enclosed  to  be 

contd.      directed  by  you.     I   think  I  heard  his  sister  say  that  he  was  at 

Bath  with  his  master  some  time  agoe  ;   l^ut  I  fancy  you  know  best 

or  can  enquire.    The  old  gent,  is  in  great  want,  and  would  be  glad 

of  this  man  on  account  of  brother  Lewis  and  your  recomenda- 

tion.      Father   and   mother   and   the   family   at   Beaumares   were 

all  well  a  few  days  agone.     Brother  Lewis  a-recovering  off  a  late 

terrible  fit  of  the  rheumatism  at  Aberystwyth.     Owen  Jones  has 

been  wrote  to  by  me  lately  to  come  to  Bodorgan.     I   expect  his 

answer  soon.     I  am  sincerely  glad  it  lyes  in  my  power  now  and 

then  to  oblige  Mr.  Meyrick  on  account  of  his  kindness  to  brother 

Lewis,  you,   and  brother   John.     What's   become   of  the   Torbay 

affair?     We  have  had  the  best  fishery  in  Holyhead  this  year  that 

has  been  this  fifteen  or  eighteen  years  ;  not  so   good  at  Moelfra. 

Your  brother  Gwilym  refused  lately  the  place  of  a  collector's  chief 

clerk  at  Chester,  worth  about  eighty  pounds   per  annum,  having 

been  courted  to  accept  it.     I  daresay  there  will  be  great  interest 

made  for't.     I  expect  to  hear  from  you  soon,  and  am,  with  love 

to  yourself  and  family. 

Your  affectionate  brother^  Williain  Morris. 

■^^  ^^  P^  Holyhead,  January  2nd,  1742. 

j^  Dear  Brother, — I  received  yours  of  the  30th  November,  which  I 

would  have  answered  sooner  but  that  bydol  drafiferthion  prevented 
me.  I  am  glad  Dick  Morris  comes  to  Bodorgan,  though  I  know 
him  not  pei  t'rawn  i  fy  nhalcen  wrthaw.  His  sister,  poor  woman, 
is  mighty  glad.  Owen  Jones  paid  me  a  visit  sometime  ago  ;  liked 
his  place  much.  Ni  die's  i  byth  mor  amser  i  fyn'd  i  edrych  am  yr 
hen  wr  gonest,  sef  yw  hwnnw,  Mr,  Meyrick,  ag  fe  ffaeliodd  gennyf 
fynd  hyd  yn  Nulas  y  gwiliau  ymma,  er  bod  y  nhad  wedi  gyrru 
march  i'm  cludo  yno — yr  achos  ai  para  ydoedd  fod  Hong  fawr  wedi 
torri  yn  gyfagos  ir  fan  ymma  ar  holl  wyr  wedi  boddi,  a  minneu  yn 
fawr  fy  ffwdan  yn  ceisio  cadw  ag  ymgeleddu'r  pethau  ir  amral  o 
achos  mae  mrawd  yw'r  deputy.  Mi  ges  anwyd  ag  oerfel  i'm 
hesgyrn  or  achos.  Ni  safiwyd  fawr  or  petheua,  pob  peth  trwm  yn  y 
gwaelod,  a  phob  peth  ysgafn  yn  dippiau  rhyd  y  creigiau,  mi  a  fum 
ddiwrnod  neu  ddau  yn  auctioneer  of  hen  goediach  na  thalant  mo'i 
cadw.     I  am  in  hopes  of  coming  at  the  anchors  and  guns  when 

72  L 


the  wind  and  weather  comes  fair.  She  was  call'd  The  Farnvtt  W.  to  R. 
Joseph  Young",  master,  in  the  cheese  trade,  would  carry  near  200  contd. 
tons — she  was  in  ballast.  Gwych  a  fydde  i  chwi  ddibennu 
materion  Londonderry*  with  applause.  A  mendiodd  y  bachgen 
ynteu  marw  ar  ol  ei  chwaer  a  wnaeth  ?  Pa  sawl  plentyn  sydd  i 
chwi  ?  Ni  chlywa  inneu  ddim  hanes  o  gaffael  mwn.  Mae  arnaf 
[ofn]  mae  adventurers  trwstan  ym  ni  oil.  Ces  lythyr  oddiwrth  y 
bi-awd,  o  fewn  ychydig  yma — roedd  yn  llabi.  Celwydd  bod  y  gair 
a  glywsoch  ynghylch  yr  Arglwydd  a  Jones  Trefoil.  It  was 
occasioned  by  a  drunken  whim  which  made  some  noise — but  all 
diniweidrwydd.  Mae  gwr  Beggi  Morgans  honno  yn  un  or  progi- 
wrs  o  gwmpas  y  Hong  ymma  a  dorrodd — bywiolaeth  wych  !  Ni 
wnaed  dim  diben  ar  faterion  y  Doctor,  nid  oes  neb  wedi  prynnu 
mor  siop  etto,  na  dim  journeyman  nid  oes  ynddi,  disgwyl  beunydd 
am  rywun.  Mae'r  plant  i  gyd  wedi  rywun  neu  gilydd  ei  cymryd, 
dros  dro,  beth  bynnag,  ar  wraig  yn  cael  purion  gwaith,  sef  dwyn 
plant  i'r  byd.  Gresyn  hefyd  na  base  Sior  yn  y  wlad,  nis  gwn  i  par 
sut  fydd  trin  Mr.  Ellams,  the  chief  creditor.  He  is  to  be  in  the 
country  this  month,  and  I  am  desired  to  meet  him.  Mi  glywais 
mrawd  ynghyfraith  (yr  hwn  a  fu  i'm  hymweled  y  dydd  arall)  yn 
dywedyd  fod  y  marsiant  Owain  ab  Catrin  Arthur  yn  caru  rhyw 
wraig  weddw  yn  y  Traeth  bychan,  mae  rwan  yn  Leverpool 
merchant.  Aie  rydych  ;^'Q)t^ev  w  8va-yv  Tpoey,  piovjS  ivvev  weSi 
yoWcovy  v  yv^av  vv  avyo^.^  Let  US  have  a  specimen  of  yours  yn 
eich  Uythyr  nesaf,  da  chwithau.  Roedd  ein  rhieni  yn  iachus  dydd 
arall.  Dim  newydd  ffordd  ymma.  Bu  farw  yr  dydd  arall  Mr. 
Coytmore,  o  Goetmore,  y  diweddaf  or  hennw.  Gadewch  glywed 
oddiwrthych  gynta  galloch,  a  gorchymynwch  fi  at  eich  teulu,  a 
Duw  a  fyddo  gida  chwi  oil.      Hang  politicks  ! 

y'otir  affectionate  brot/ier^  Williaiii  Morris. 

N.B. — Fe  fu  agos  i   mi  a  gollwng  dros  gof  ddymuno  i  chwi  a'r 

eiddoch  Flwyddyn   Newydd  wrth  eich  bodd,  a  llawer  o  naddynt. 

Ni  welais  i  byth  mo  Mr.  Bodiar  i  gael  y  pedwar  swllt  ganddaw. 

Pethau  bryntion  yw'r  boneddigion  yma. 

*Richard  Morris   was   employed  for  a  time   upon   the  accounts   of   Lord 
Londonderry's  estate. 

Aie  rydych  chwitheu  yn  dysgu  Groeg,  rvvyf  inneu  wedi  gollwng  y  cyfan 
yn  angof. 

L  72> 


W.  to  i?..  Holyhead,  4th  February,  1742.* 

LI.  Dear  Brother, — I  have  for  a  long  time  past  resolved  to  write  you 

a  letter  in  form,  but  one  nonsensical  thing  or  other  has  put  me  out  of 
my  byas.  I've  inclos'd  a  line  for  Mr.  Pritchard,  who  told  me  he  would 
be  in  your  city  very  soon.  I  am  a  little  ruffled  at  my  not  hearing 
from  brother  Lewis  this  fortnight  past.  Pray  what  is  become  of 
him  ?  Our  parents  were  well  the  other  day,  so  are  the  family 
here.  We  had  yesterday  an  account  that  a  ship  loaden  with  200 
hogsheads  of  tobacco  and  odd  is  stranded  near  Bodeon,  bound  to 
Whitehaven.  Nid  af  monwyf  ar  ei  chyfyl  om  bodd.  If  brother 
Lewis  ben't  set  out,  please  to  tell  him  we  buried  the  other  day 
Gaynor  Brimridge,  of  Newry,  his  children's  old  landlady.  The 
poor  people  die  very  fast  in  these  parts.  We  have  had  nothing 
but  hurricanes  of  wind,  etc.,  for  this  month  past. 

Duw  a  ddel  a  thawelwch.  Ni  chai  mo'r  amser  i  wneuthur  y 
branch  arall,  ac  ond  yn  unig  i'ch  dwyn  ar  gof  mae  fi  ydyw 

Eich  caredigaivl  frawd^  Win.  Morris. 
The  ship  stranded  near  Aberffraw,  is  called  the  Providence.,  of 
Whitehaven,  Jno.  Williamson,   Master,  bound   from    America   to 
Whitehaven. 

•^^  ^Q  j^^  Holyhead,  7th  February,  1742. 

Lij  Dear  Brother. — You  are  in  my  debt  of  a  long  letter,  which  I 

would  advise  you  to  discharge  as  soon  as  conveniently  you  can. 
The  inclos'd  I've  sent  you  presuming  that  brother  Lewis  will  be 
with  you  ere  it  comes  to  hand,  ag  onite  nid  oes  mor  llawer  o  fatter. 
I  received  a  letter  this  day  from  Edward  Edwards,  directed  for 
brother  Lewis.  He  is  at  London,  and  say'd  he  would  enquire  you 
out  a  Sunday  last.  He  has  a  ring  of  brother  John  and  promises 
an  account  of  his  things.  If  he  has  not  met  you,  you  may  send 
him  a  penny  post  letter  directed  for  him  at  the  Newcastle-upon- 
Tine,  near  Gun  Dock,  a  dyna'r  hoU  hanes.  Is  there  such  a  place 
as  Gun  Dock  ?  Tell  him  his  sister  was  well  this  day.  I  called  at 
her  house  :  she  has  buried  a  girl  lately  of  the  small-pox.  She  lives 
at  Rhydbont — keeps  a  publick  house.  Dick  Morris  I'm  told  is  at 
Bodorgan.  Father  and  mother  and  brother's  girls  and  the  family 
at  Beaumaris,  I  thank  God,  are  all  well.     I'm  in  great  hast. 

P.S.— My  love  to  sister.  W.  Morris. 

*This  letter  is  probably  misplaced.  It  was  probably  written  in  February, 
1741,  but  the  year  is  indistinct. 

74  Lli 


Llanerchmedd,  30th  October,  1743.  W.  to  R. 
Dear  Brother, — I  am  now  in  my  way  home,  having  been  to  Liil. 
see  father  and  mother  and  our  nieces,  viz.,  brother  Lewis's 
daughters,  at  Beaumaris.  Found  'em  all  in  toUerable  good  health 
ond  bod  yr  hen  bobl  yn  fusgrellaidd.  I  received  yours  of  the 
29th  ult.  and  15th  and  22nd  inst.  Hir  y  buoch  yn  ei  orphen.  Yq 
weddai  nad  oedd  dim  brys  mawr  ar  y  meddyg  am  atteb  ynghylch 
siop,  etc.,  Mrs.  Evans.  I  wish  the  poor  woman  could  meet  a 
person  that  would  buy  it.  The  furniture  of  the  shop  and  still 
house,  including  the  drugs,  etc.,  were  valued  at  about  120  pounds, 
but  there  has  been  a  good  deal  of  drugs  returned  and  made  use  of 
since  that  time,  so  that  if  any  person  comes  to  treat  about  'em 
there  must  be  another  inventory  made.  She  would  let  the  whole 
house,  or  part  of  it.  The  conveniencies  are  very  good.  Anyone 
that  is  quahfied  may  make  a  handsome  livelyhood  and  may  be 
assured  of  a  great  bargain.  Your  old  friend,  Mr.  William  Roberts, 
the  Hamburgher,  called  of  me  a  few  days  agoe  in  his  way  from 
Ireland.  I  wrote  by  him  in  a  hurry  two  or  three  lines  with  what  I 
knew  of  Lord  Londonderry's  aftairs,  all  the  sum  and  substance  of 
which  is  this  :  that  his  Lordship  came  as  far  as  Holyhead  in 
company  with  the  Earl  of  Anglesey  (senior)  ;  that  he  missed  his 
passage  by  Monday's  Pacquet  and  had,  therefore,  a  day  or  two  to 
spare ;  that  I  knew  his  sister*  and  the  rest  of  the  family  at 
Bodorgan  would  be  glad  to  see  him  ;  that  I  made  myself  known 
to  him  as  a  friend  of  Mr.  Meyrick,  his  sister,  etc.  ;  that  with  much 
adoe  I  prevailed  upon  his  Lordship  to  take  a  ride  thither ;  that  he 
came  in  a  hired  chair  and  pair  to  Holyhead,  attended  by  two 
livery  men,  only  one  of  which  came  along  with  us  to  Bodorgan  ; 
that  we  there  found  only  the  old  man  and  Lady  Lucy  at  home  ; 
that  what  passed  between  the  old  Don  and  the  penbwl  about  your 
affair  was  in  my  absence,  but  the  old  gent,  mentioned  you  often  at 
our  cups  and  told  his  Lordship  that  you  had  parted  with  Stainsby 
and  was  then  with  Smyth,  etc.  Mr.  Meyrick  told  me  that  he 
press'd  your  affair  very  home  to  him,  that  he  could  not  do  without 
such  an  one,  etc.     Ond  nid  oedd  y  Hall  yn  gaddo  dim  daioni.      He 

*Lucy,  sister  of  Lord  Londonderry,  was  married  to  Pierce,  second  son  of 
Owen  Meyrick,  of  Bodorgan. 

i.m  75 


W.  to  R.      was  capable  of  managing  his  own  affairs  and  did  not  want  such  a 

contd.        person  at  present,  and  some  such  stuff.     Gwr  gwellt.     Gwych  y 

darfu  i  ni  dermio  am  un  noson.     His  Lordship  carried  one  saddle 

horse  with  him  over.     Mi  glowais  ei  fod  yn  traenio  yn  deg   yn 

Nuflun,  yn  hoffi  genethod  prydferth  etc. 

Boreu  31st. — I'me  confined  here  by  a  most  violent  storm  so  shall 
miss  this  day's  post  on  account  of  not  being  at  home  betimes. 
Dim  franks  yma.  I'll  send  you  the  method  of  cyweirio  crwth  at 
foot.  As  to  one  of  our  best  Welch  enterludes,  I  think  it  may  justly 
be  said  of  'em,  what  is  generally  own'd  in  regard  to  puns,  that 
they  may  superficially  divert,  but  there  never  was  a  good  one.  I'll 
endeavour  to  procure  one  ;  old  Owain  Parry  y  Crypul  I  think  is 
the  likelyest  to  apply  to  with  hopes  of  success.  Pa  beth  ydych 
nes  er  bod  ymhlith  dysgleidiau  o  fwyd  heb  gaffael  amser  i'w  fwyta? 
That  I  take  it  to  be  your  case  in  Smyth's  library.  Drvvg  yw  clywed 
eich  bod  yn  afiachus  a  bod  yr  eppil  yn  naccau  fifynnu.  Gwell  i  chwi 
medd  yr  hen  wragedd  enwi'r  nesa  yn  Wilym.  Mr.  Owain  Pritchard 
called  at  the  Head  and  shewed  me  your  letter  which  he  had 
in  South  Wales,  llawn  ffwdan.  Thomas  k  Kempis  was  translated 
by  one  Huw  Owen  o  Wenynog  yn  Mon,  Esq.,  and  not  Gwenydog. 
He  was  known  in  this  country  by  the  name  of  H.  O.  Gwenynog. 
Has  been  dead  about  a  hundred  years  agone  as  I  take  it.  Brother 
Owen  and  sister  and  your  brother  Gwilym  have  lived  together  at 
Holyhead  since  the  middle  of  September.  We  have  taken  a  good 
snug  cabbin.  I  left  them  and  children  well.  Plant  yn  dysgu  yn 
rhyfeddol,  ail  i  blant  Pentrerianell  ers  talwm.  Direct  for  the 
Surveyor  of  Customs  at  Holyhead  if  you  have  a  frank,  if  not,  to 
the  company.  Brother  Lewis's  daughters  are  two  fine  girls.  Duw 
ro'r  gras  iddynt.  Yn  wir  mae'n  rhieni  yn  bur  fusgrellaidd  a  than 
bwys  mawr  ;  bydd  raid  benthycca  galan  gauaf  i  gau  safn  Dorset. 
Dim  gofyn  am  yd  nag  anifail.  Mae'n  rhyfedd  na  byddai  rywbeth 
iw  gael  oddiwrth  gyflogau  Brenhin  Sior.  Ce's  lythyrau  yn 
ddiweddar  oddiwrth  Lewelyn  o  Dre  Benfro.  Had  the  perusal  of 
one  from  him  to  the  Company  of  Beavmiaris  the  other  day — was 
brave  and  hearty.  My  garden  is  not  to  be  sufficiently  comm.ended 
for  the  exquisite  beauty  of  its  flowers,  etc.  Chwi  fyddech  yn  gyrru 
cardod  o  hadau  immi  rwan  ag  yn  y  man.     Mae  gennyf  goed  o'ch 

76  LIII 


LIV. 


rhywogaeth  cyhyd  a  chwithau  from   Richmond  Gardens.     A  few    W.  to  R, 
choice  flower  seeds  against  the  Spring  would  be  of  infinite  service      contd. 
to  my  paradise.     My  love  to  you  all,  a  Duw  fo'n  gwarchad  trosoch 
yw  dymuniad  eich  caredigawl  frawd,  Gtvilym  Morys. 

Holyhead,  Dydd  Calan  Gauaf — I  read  this  day  in  the  Dublin 
News  Letter  the  following  paragraph  :  "  October  29th.  We  hear 
that  the  Right  Honourable  the  Earl  of  Londonderry  is  to  be 
introduced  to  the  House  of  Peers  this  day."  Mr.  Meyrick  gave 
me  some  time  agoe  a  guinea  to  remitt  to  you,  being  a  token  of  his 
friendship.  I  desired  brother  Lewis  to  remit  it  to  you  and  that  I 
would  give  him  credit  for  it.  I  suppose  he  has  acquainted  you  of 
it ;  if  so,  no  doubt  but  you  have  own'd  the  favour  to  Mr.  Meyrick. 
I've  accounted  with  brother  Lewis  for  it. 

Holyhead,  17th  February,  1743.  ^'  *°  ^ 
Dear  Brother, — Dymma  fi  newydd  ddyfod  adref  wedi  bod  yn 
hebrwng  Arglwydd  London  Derry  i  Fodorgan,  lie  tarriodd  ef  a 
minnau  deirnos.  This  day  about  noon  his  Lordship  set  forward  on 
his  journey,  accompanied  by  Counsellor  Meyrick  and  Mr.  P.  Mey- 
rick, who  proposed  to  go  with  him  as  far  as  Chester.  The  old 
gent,  was  pleased  to  consult  with  me  what  part  of  your  letter  to 
him  was  proper  to  be  read  to  his  Lordship.  Accordingly  he 
imparted  to  his  Lordship  what  related  to  Stainsby  (i.e.)  of  your 
waiting  of  him  for  Custom  Papers  and  of  his  positive  denial,  etc., 
at  which  treatment  his  Lordship's  wrath  was  much  kindled. 
Mr.  Meyrick  took  several  opportunities  of  speaking  of  you  to  his 
Lordship,  and  how  his  Lordship  stood  in  need  of  such  a  one,  and 
what  an  unfit  person  Capt.  Stringer  was  to  manage  his  Lordship's 
affairs  in  Teagueland.  It  seems  he's  fallen  out  with  said  Stringer, 
says  he  has  suffered  by  his  indolence,  etc.,  and  is  to  go  to  law  with 
him,  a  chant  o  bethau.  All  the  answer  Mr.  M.  could  get  out  of  his 
Lordship  was  that  as  to  your  part,  if  he  should  want  such  a  person, 
he  would  think  of  you.  Mr.  M.  told  him  what  great  service  you 
would  do  his  Lordship  in  settling  his  affairs,  etc.  Nid  oes  dim  ond 
ynfydrwydd  yn  ei  ben,  nid  aetha'  mo  hono  i  ymweled  ai  chwaer  y 
tro  ymma  er  ei  fod  yn  mynd  o  fewn  6  milldir  at  y  ty  oni  bae  myfi, 
mae  honno  yn  dywedyd  wrth  bawb  mae  fi  yw'r  goreu  o  feibion 
dynion.      Gresyn  na  sobreiddia'r  hurthgan    dippyn.      Nid  ffwl  a 

LIV  77 


W.  to  R.  fyddai  pei  gwnai.  I  presume  it  won't  be  proper  that  you  sliould 
contd.  mention  to  his  Lordship  that  you  had  received  any  account  from 
me  of  his  Bodorgan,  etc.  Aie  son  am  fynd  ir  West  India,  rheitiach 
ymgroesi  ag  aros  o  gwmpas  y  cartref  tra  gellir  cael  tamaid  a  Uymaid. 
For  God's  sake  what  is  become  of  brother  John's  affair?  Oes 
dim  gobaith  ir  hen  bobl  fusgrell  ymma  gael  dim  byth  or  peth 
adawodd  ar  ei  ol  ?  Roedd  hi  gin  gaethed  arnynt  y  leni  oni  buase 
iddynt  gafFael  benthyg  £()  neu  ^lo  buase  Dorset  yn  sesio  ar  ei  da 
am  yr  ardreth  ag  yno,  rhaid  a  fase  mynd  i  dy  a  gardd.  Mae  mrawd 
Llywelyn  a  minneu  yn  gwneuthur  goreu  ag  allom  yw  cynorthwyo, 
ond,  nid  eill  neb  namyn  ei  allu.  It  seems  brother  John  had  bor- 
rowed £^  or  4  guineas  of  Wm.  Hughes,  the  silk  throwster.  This 
fellow  plagues  my  father  with  letters  by  post  continually,  wrote  m 
a  scandalous  manner,  charging  him  with  keeping  him  out  of  his 
money,  etc.  I  undertook  to  answer  one  of  them  some  time  agoe, 
which  produced  the  inclosd  and  which  I  presume  ends  the  corres- 
pondence between  me  and  that  gentleman,  though  I  dont  know 
how  to  blame  him.  Duw  a  wnel  i  chwi  fedri  gwneuthur  rhiwbeth 
yn  y  matter  yn  fuan  er  lies  ir  ddau  hen  bobl  onest.  Dyma  fy  chwaer 
wedi  geni  iddi  fab,  yr  hwn  a  fedyddiwyd  o  fewn  y  pythefnos  yma, 
ei  enw  yw  Llywelyn  ;  maent  yn  rhesymol.  Daccw  yr  hen  Dwmoris 
wedi  marw  yn  gelain  gegoer  ;  dim  newydd  arall  yr  awron.  Fy 
ngharedigawl  wasanaeth  attoch  oil. 

Wyf  eicJi  bra%vd  anzviw,  William  Morris. 
Rhaid  esgusodi  beiau  yn  y  llythyr  hwn  oblegid  fod  y  pen  ar  Haw 
allan  o  drefn,  chwi  ellwch  ddyfalu'r  achos. 

W.  to  R.  Caergybi,  9th  April,  1744. 

LV.  Anwyl  Frawd, — I  have  yours  of  the  24th  ulto.  in  answer  to  about 

a  dozen  of  mine,  ovh  yweXX  vto'p  ywp  a  SSeX  vyu'ei'  v  /3XcouSSuv  vap  'wv 

va  88e\  ^vd*  was  a  saying  of  a  famous  Graecian.     Mr.  Robert's 

ring  will  be  delivered  any  one  that  pays  me  half  a  guinea  for  him, 

its   worth   little    more.      Roeddwn  inneu  yn   meddwl  fod  Ueccyn 

meddal  ar  ei  siol  pan  ydoedd  ymma.     Ynghrog  y  bwy  os  medraf 

gael  un  enterlude  a  dal  yw  gyrru  ;  mi  fynna'  edrych  etto  ar  fyrder. 

I  seldom  go  into  the  country  and  then  make  but  short  stays.     I 

received  the  4s.  from  Mr.  Bodiar,  and  paid  'em  brother  Lewis,  i.e. 

*"  Ond  gwell  yw'r  gwr  a  ddel  ymhen  y  flwyddyn,  na'r  hwn  na  ddel  byth." 

78  LV 


settled  for  'em  in  account.  Aie  mae'r  tir  wedi  blino  ffordd  yna,  ai  "W.  to  R« 
nid  oes  dim  modd  iw  vvrteithio  ?  Lewis  yw  enw'r  etifedd  yma.  I  contd. 
am  glad  you're  resolved  to  pay  that  scoundrel  Hughes  off,  it  will 
be  doing  your  aged  parents  an  infinite  service  ;  my  father  was 
never  so  ill-used  by  any  man — for  God's  sake  dont  neglect  it.  I 
should  be  glad  to  hear  your  hanes  with  my  Lord  London  Derry. 
Pray  dont  be  so  backward  in  writing.  It  is  something  odious  to 
tell  a  brother  that  one  is  glad  of  his  success,  etc.,  oni  wyr  pawb 
hynny,  felly  nid  rhaid  immi  ddim  ddywedyd  i  chwi  fod  yn  dda 
genyf  glywed  fod  y  byd  yn  gwenu  tippin  arnoch.  I  was  a  night  at 
Dulas  about  ten  days  agone,  and  had  the  perusal  of  yours  to  father  ; 
the  old  people  were  pretty  well.  There  is  no  such  person  in  being 
as  a  daughter  of  Uncle  W.  Morris  ;  he  had  but  one,  and  she  died 
at  his  house  about  a  month  before  him.  I  am  witness  to  her  being 
interred,  oni  chododd  hi  o  farw  yn  fyw.  'Tis  pity  she  was  not 
brought  before  De  Veil  and  sent  to  Bridewell.  He  had  no  illegiti- 
mate children  but  Sion  Gloff,  who  died  in  Greece.  We  are  much 
exposed  here  to  the  Privateers.  We  are  in  hopes  of  having  a  fort, 
etc.,  to  keep  'em  off ;  we  have  petition'd.  Dyna  i  chwi  hanes  hadau 
sy'n  eisiau  yma.     My  love  to  you  all.     Brother  and  sister  joins  me. 

William  Morris. 
P.S. — I  had  a  letter  from  brother  Lewis  of  the  28th  ulto.  ;  his 
affairs  were  quite  disconcerted  on  account  of  the  French  war. 
Gwae  fi  na  feddwn  Ivvyth  Hong  o  flodau  gwychion  oddiyna  i  roddi 
yn  fy  ngardd.  N.B. — It  exceeds  any  in  North  Wales  for  varieties  I 
Dyna  air  mawr,  onte  ?     Hast,  hast,  post  hast  ! 

[This  is  a  Memorandum  written  by  Richard  Morris  on  the  back  of  the 
previous  letter  of  April  gth,  1744,  and  it  may  represent  the  contents  of  a  letter 
sent  by  him  to  his  brother  William.  As  so  few  of  Richard's  letters  have  been 
preserved,  it  is  inserted  here  to  show  the  diversity  of  the  subjects  he  was 
interested  in.] 

Memorandum. 

Pope  Dead  —  Welsh  Bibles  —  Epitaphs  for — French 

Prizes  —  Insurance  —  Privateering  —  Dutch  Wrangling  —  Prussia 
dubious  p.  East  Friezland — Sardinians — Lobkowitz  in  Naples — 
Queen  Hungary,  declaration  war  against — Matthews — Lostock — 
Kouli  Kan's  Religion — Foundling  Hospital— New  Bridge — Mansion 
House — Weather,  Hay  and  Corn — French  Ambassador — Russia — 
LV  79 


W.  to  R.  Prince  Charles,  passing  Rhine  with  80,000  Men.  will  Conquer  all 
contd.  Lorraine  and  Alsace — Anson — Treasure  come  to  Town,  about  One 
Million  —  Privateer's  Great  Succees  —  The  French  prodigious 
losses  at  Sea  —  Genoeze  bul'',  by  Mathews  —  Several  Fortified 
Towns  lost  in  Flanders — Prussians  coming  to  assist  Queen 
Hungary — O.  Prichard— Brother  Lewis — Brother  William— Father 
— Corbett — More  —  Donally  —  W.  Vaughan  —  Dover  15  Ships, 
Chester,  etc.,  8,  in  all  about  30 — 2  Millions  Sterling  demanded  since 
commencement  of  War — Levant  Ships  taken  by  Mathews — 
Ranelagh,  Vauxhall,  Ruchett,  Liquors,  etc. —  Marybone,  3  Wells, 
Musick,  Alehouses,  etc..  Playhouses,  Extravagance  to  Excess — 
297  Chests  Silver,  16  Gold,  and  21  Bags  Gold  Dust  ;  in  all  48 
Tons  in  32  Waggons — Guthrie,  2  Hists. — Rassin,  Chambers, 
Harris,  Voyages,  4to.  and  .  .  .  Salmon,  Geography,  Journeymen 
Taylors  and  Barbers — Wages — Parry  and  Sir  Watkin — Interview 
with  Guthrie  —  Chamberlain  to  subscribe  ^50  for  seven  years 
to  defray  Carte's  charges  in  writing  History  of  England — 
Vulture  privateer  (Bristol)  lost  with  prize  ^30,000. 

W.  toR.  Holyhead,  4th  J.\nuary,  1744. 

L^'i-  Dear  Brother, —  I  wrote  you  a  few  lines  by  Jones,  the  sailmaker, 

lately,  to  which  I  refer  you  (as  the  tradesmen  say).  I'me  resolved 
now  to  make  an  attempt  of  answering  your  letter  of  the  loth 
November.  Mr.  Ellis  tells  me  that  he  has  wrote  to  you,  so  saved 
me  the  trouble  of  saying  much.  Dr.  Davies,  of  the  Temple,  did 
not  use  me  well.  I  sent  an  order  by  him  for  some  things  in  his 
way  for  the  winter,  and  I  have  not  had  'em  yet,  though  parcels  has 
come  from  him  several  months  agoe.  Gadewch  iddo,  dyna'r  tro 
cynta'.  I  am  glad  to  hear  that  you  are  so  much  involv'd  in  business, 
but  if  your  health  and  eyes  ben't  impaired  by  it,  all's  well.  Gwell 
bod  felly  na  pheidio  oni  bae  i  ddyn  gael  pwn  ceffyl  neu  ddau  o 
drysor  yn  rhywle  i  fyw  arnynt,  er  hynny  bydd  rhywbeth  'n  61. 

Da  syrthio  o'r  Beibl  i'ch  dwylo.  Gobeithio  y  cewch  glod  a  budd 
oddiwrtho,  hynny  yw,  yr  haeddwch  hwynt.  The  opportunities  you 
have  are  extraordinary,  and  without  'em  I  fancy  you'd  have  been 
greatly  at  a  loss.  Nid  gwr  onest  oedd  Moesen,  ag  felly  nid  gwiw 
disgwyl  daioni  o'i  waith,  and  his  altering  Dr.  Davies's  orthography 

80  LVI 


was  an  instance  of  it,  ffei  hono.      Ni  wybum  i  erioed  fod  gan  Mr.      W.  to  R, 
P.  Lewis,*  Llanfihangel,  law  mewn  argraphiad  Beibl  ?  Was  not  he         contd. 
register  at  Bangor  fawr  yn  Gwynedd  ? 

Cell  wych  yw  honno  o  eiddo  ein  cydwladwr  Mr.  Jones. t  Ni 
feddyliais  i  erioed  fod  y  fath  un  yn  Llundain.  O  ble  y  ca'dd  o  yr 
holl  lyfrau  Cymraeg  ?  Ai  sgytor  Moses  Williams|ydoedd?  Odiaeth 
fyddai  gael  trin  peth  ar  yr  hen  weilch  rheini,  sef  y  MSS : — Xai 
wvdox  vp  axo^  ip  (3paco8  aoppi.  (you'll  excuse  the  pun).  I  am  sorry 
for  it.  Mae  o'v  Kvppv8  Xkacoep  o  8pa(fi(pd  apva  t  yeicrto  (ivuiokiaed  ibo 
((3  ai  fikavT  pcov  vny  a  avamv  i.  Avw  a  poho  i8o  le^vB  i  (Svv8  vpXafv, 
OS  ooes  VP  fi)(  yaWv,  Kvpo^a^  ay  e/3,  oi/iSe  vi8  utes  pop  eXa,  K(l3ais  \v6vp 
o8ioipdo  o  fieoav  vp  covSvos  vpa,  pcoed  vv  i.ax-%  Rogers  is  a  madman. 
He'll  be  with  you  soon.  Dyn  celwyddog,  caredig,  enbydus,  digrif, 
an  odd  composition  !  Drwg  oedd  toni  o'r  masnachwr  hwnnw, 
ond  da  cael  us  gan  ddrwg  dalwr.  Da  fydd  y  goron  oni  cheir  y 
bunt.  I  can't  tell  you  anything  about  the  Welch  Almanack.  I 
know  there  are  three  publishers,  if  not  more.  All  sorry  stuff ;  na 
thalan  yw  codi  ar  y  maes,  ond  ar  y  goreu  i'r  bobl  gyffredin.  Ni 
phryn  neb  arall  miOnynt.  N.B.— Only  two  publishers  this  year, 
both  printed  by  Durston  at  Salop. 

7th. — Dyma  Rogers  wyllt  newydd  ddwad  drosodd,  yn  gorchymun 
attoch  yn  fawr.  Don't  reproach  him  for  the  idle  story  he  told  me 
some  time  agoe.  I  believe  he  would  not  mention  it  to  anyone  else  ; 
the  fellow  has  a  regard  for  you,  and  has  been  very  civil  to  brother's 

*  Piers  Lewis  is  said  by  Richard  Morris  to  have  edited  the  1690  folio 
edition  of  the  Welsh  Bible.     Greal  1806,  p.  282. 

t  William  Jones,  F.R.S.,  father  of  the  celebrated  Oriental  scholar  Sir 
William  Jones.  On  the  death  of  Moses  Williams,  his  library  of  Welsh  books 
and  MSS.  was  purchased  by  William  Jones,  who  bequeathed  it  to  the  second 
Earl  of  Macclesfield.  The  library  has  recently  been  bought  by  Sir  John 
Williams,  Bart.  Many  of  the  MSS.  contain  Notes  and  Inde.xes  by  Richard 
Morris.  Historical  MSS.  Commission,  Llanstephan  MSS.  Catalogue,  by 
Dr.  Gwenogvryn  Evans. 

:|:  Rev,  Moses  Williams,  Editor  of  the  1717  and  1727  Editions  of  the 
Welsh  Bible. 

§  "  Chwi  wyddoch  yr  achos  i'r  brawd  sorri.  Mae  o'n  cymryd  llawer  o 
drafferth  arno  i  geisio  bywoliaeth  iddo  ef  ai  blant,  mwy  nog  a  wnawn  i.  Duw 
a  roddo  iddo  iechyd  i  fynd  ymlaen,  os  oes  yn  eich  gallu,  cymodwch  ag  ef, 
onide  nid  oes  mor  elw,  cefais  lythyr  oddiwrtho  o  fewn  yr  wythnos  yma, 
'roedd  yn  iach." 

G  81 


W.  to  R.  family.  Car  y\v  i  Wion  Gwagfost  o  Bentre  Berw.  You  may 
contd.  depend  upon  it  that  I  will  send  you  an  almanack  or  two  shortly. 
I'me  promis'd  some  of  the  last  year's.  Ond  mawr  na  fedrwch 
berswadio  rhai  o'r  bobl  yna  to  print  a  new  edition  of  the  Welsh 
Common  Prayer.  We  never  had  but  one  good  one,  which  was 
done  in  London — I  mean  for  the  pocket.  Those  done  at  Salop  are 
intolerable — bad  paper,  bad  print,  bad  orthography,  bad  everything 
except  the  subject  matter,  ag  mae  rhai'n  dywedyd  y  gellid  tacclu 
hwnnw.  I  wish  you  would  send  me  a  number  of  two  of  the  songs 
mentioned  in  the  enclos'd  advertisement.  If  I  like,  would  take  'em 
all  along.  I  suppose  a  frank  would  bring  me  one  at  a  time.  Our 
parents  were  well  not  long  agoe,  as  we  are  all  here.  God  be 
praised.     I  am,  with  love  to  you  and  yours,  dear  brother, 

Voiir  affectionate  brother,  William  Morris. 
'Fydd  dim  hadau  iw  cael  y  leni.     You  are  at  the  fountain  head. 

Custom  House,  Holyhead,  19th  July,  1745. 
W.  to  R,      Dear  Brother, 

LVll.  Wedi  bod  yn  disgwyl  nis  gwn  i  pa  hyd  am  attebion  i  ddau  neu  dri 

o  lythyrau,  I've  at  last  received  one  from  you  of  the  17th  uk°  about 
two  days  agoe,  by  the  canal  of  Pentrerhianell  (where,  by  the  way, 
God  be  prais'd  all  are  well).  Rwy'n  cyfaddef  fod  arnaf  beth  bai 
am  na  buaswn  yn  rhoddi  i  chwi  hanes  fy  nhgyfnewidiad,  yr  hyn  yn 
sicr  a  wnaethum,  oni  bae  feddwl  eich  bod  wedi  marw  neu  or  hyn 
lleiaf  yn  ddibris  am  wybod  fy  nghyflwr,  oblegid  fe  a  wyr  pawb 
y  gallech  pe  bai  ewyllys  anfon  i'ch  brawd  lythyr  dairgwaith  neu 
bedair  yn  y  flwyddyn,  ond  bynag  par  fodd  i  wirio  yr  hen  ddihareb, 
rwi/jtov  7raa)/3  ap  ft  cap  et  'ui-.*  I  presume  the  Counsellor  forgot 
the  guinea.  You  may,  if  you  please,  make  use  of  my  name  upon 
that  score  ;  you'll  ten  to  one  meet  him  at  George's  Coffee  House  in 
Chancery  Lane,  where  his  letters  are  directed.  I  dare  say  he  has 
nothing  to  say  to  Dick  Morris.  How  should  that  fellow  know 
anything  of  the  matter  ?  The  lawyer  to  whom  I've  wrote  last  post 
about  some  other  affair  is  for  leaving  the  City  soon,  felly  gwell  i 
chwi  ymorol  cyn  bo  rhy  hwyr.  I  don't  rightly  understand  what 
you  mean  by  saying  that  I  stopt  the  other  guinea  for  brother 
Lewis.  I  received  a  guinea  from  the  old  gentleman,  which  I  desired 
*"G\virion  pawb  ar  ei  air  ei  hun." 
82  LVII 


Brother  Lewis  to  forward  to  you,  and  gave  him  credit  in  an  account      W.  to  R. 

settled  with  him  1 1  May,  1744,  for  the  same.    I  presume  I  advis'd  you  contd. 

of  it ;  what  could  I  do  more  ?     I'me  sorry  for  Dick  Morris,  for  he 

is  partly  past  his  labour,  and  nobody  would  bear  with  his  infirmity 

except   such  a  good-natur'd  man  as  his  present  master,  which  is 

scarce  to  be  met  with.       Duw  a  SeXo  a  x«t  '  aXXv  raXv  l88o  /3o/3 

Keiviacoy*     He  never  mention'd  a  sillable  of  the  debt  to  me.     I 

design  to  go  to  Bodorgan  next  week.     I'll  talk  over  this  affair  with 

him.     I  have  not  heard  anything  of  Roberts  since  he  went  over. 

What  made  the  fellow  marry  a  mad  woman  ?     Drwg  oedd  bod 

Wil  Gwredog  wedi  cael  fath  goUed,  etc.     No,  we  have  no  fort. 

We  have  petition'd  the  great  ones  for  one,  but  no  redress.     Our 

poverty  is  our  safeguard  from  French  and  Spaniards.    I  can't  guess 

who   that    Price   you    mention   can   be.      No   clergyman   of  this 

country  to  be  sure.     I  fancy  it  must  be  a  Methodist — religiously 

mad.     This  country,  which  some  few  years  ago  might  be  said  not 

to  have  six  persons  within  it  of  any  other  persuasion  than  that  of 

the  Church  of  England,  is  now  full  of  Methodists  or  Independents 

or  Presbiterians,    or   some  other   sect,  the   Lord  knows  what.     I 

believe  they  don't  themselves.     The  Welch  name  for  'em  is  pennau 

crynnion  ;  they've  licenced  preachers  and  chapels. 

Your  apprehensions  about  the  Leeward  Isles  I  hope  are  dis- 
pell'd.  You've  met  with  a  rare  knott  of  customers  !  Par  sut  dal 
ydych  yn  ei  gael  gan  yr  Esgobion  am  drin  y  llyfr  ?  I'me  obliged 
to  you  for  sending  me  the  Universal  Harmony  ;  they  would  have 
been  much  more  acceptable  sometime  agoe,  for  I  made  a  musical 
screen  all  cover'd  with  such.  I  wish  1  had  a  few  numbers  more, 
and  the  money  with  you  for  them.  I  fancy  Counsellor  Meyrick's 
man  might  pack  'em  up  safe.  If  you  can  contrive  to  make  these 
up  half  a  score  perhaps  I  may  send  for  the  rest  some  time.  The 
lawyer  would  pay  for  'em  if  you  would  but  speak  to  him.  Purion 
esgus  i  chwi  gael  eich  guinea.  I  did  your  compliments  to  I\Ir.  Ellis, 
and  communicated  to  him  some  part  of  your  letter.  We  are  glad 
to  hear  that  we  are  to  have  a  perfect  Common  Prayer  Book,  and 
so  many  improvements  in  the  Bible.  Ond  gresyndod  mawr  yw  fod 
y  gwaith  yn  mynd  ymlaen  mor  ddiog.  Drwg  fod  eich  golwg 
*"  Duw  a  ddelo  a  chwi  i  allu  talu  iddo  bob  ceiniawg,'' 
LVII  8s 


W.  to  R.        rynddrwg.      Ni  welais  i  erioed   mo   Berson    Llanbrynmair*  er  y 
contd.  o\vn  mae  dynan  digrif  ydyw.      Can  bwy  y  mae  stori  Dyssilio  ar 

femrwn  ?  Diolch  i  chvvi  am  haties  ein  cydwladwyr,  clywsom 
son  am  Evans  a  Gr.  Jones.  I  fancy  the  first  wants  a  good  living. 
Digrif  oedd  y  dyn  a  daera  that  our  British  Bible  had  been  trans- 
lated out  of  the  English.  Oedd  arno  ddim  cywilydd  pan 
brofasochi  ir  gwrthwyneb  ?  How  goes  Carte's  History  on  ?  When 
will  it  be  finish'd  ?  I'm  glad  to  hear  he  gives  the  Britains  fair  play 
for  their  characters,  etc.  I  have  a  letter  of  the  6th  inst.  from 
brother  Lewis,  wrote  at  Cwmsymlog  and  Llanymddyfri.  He 
was  agoing  on  some  business  of  the  Crown's  to  Presteign  in 
Radnorshire  I  dim  newydd  ond  ei  fod  yn  llawn  ffwdan  fal  arferol. 
Father  and  mother  were  both  here  this  month,  though  at  different 
times  ;  mae  eill  deuwedd  yn  bur  fusgrellaidd  yn  enwedig  y  mam. 
Deg  i  un  y  gwelwn  moni  hi  yma  ond  hynny.  They  buried  lately 
their  next  -  door  neighbour  and  the  best,  viz.,  Edward  ab  Owain 
William  (or  Nant  Bychan)  yr  hwn  Edward  oedd  yn  byw  ymodafon 
Griffith  Prisiart  gynt,  math  ar  gybydd  ydoedd.  Bu  farvv  ag  ar  ei 
helw  1 500  o  bunnau,  ond  rhyfedd  na  base  Mr.  Angeu  yn  cymrj'd 
ffi.  I've  a  letter  this  day  from  Cousin  Jack  Salisbury  ;  'roedd  y 
wraig  ar  bachgen  yn  glaf  yn  ddiweddar.  Bu  farvv  iddo  dri  o 
feirch  ag  ynteu  ei  hun  'rawron  yn  lleccyn  iawn.  Pob  peth  yn 
ammorth  i  wann. 

Mae'  nghylch  chwe  mis  er  pan  ge's  Gywely,  er  hyny  hyd  yr 
awron  rwy'  fwya  dyn  ei  ffwdan  dan  haul — repairing,  furnishing, 
projecting,  gardening,  improving,  etc.  Rwyn  gobeitho  bod  yn 
hapus,  OS  gwel  Duw'n  dda,  ag  onide  rhaid  bodloni.  My  wife  joins 
me  in  love  to  you  and  yours.     I'me  in  great  hast. 

Your  affectionate  brother^  William  Morris. 

The  Surveyor  here,  I  hope,  does  very  well  ;  has  a  housefull  of 
fine  children.  Sister  and  him  desires  their  love  to  you.  What 
say  you  to  our  foreign  warr  nowadays  ?  I  sent  you  two  Welch 
almanacks  by  Rogers  five  or  six  months  agon.  I  can  get  no  enter- 
lude  as  yet  worth  a  rush.  I  owe  Mr.  Davies,  cordwainer,  about  50s. 
*  William  Wynne,  the  Welsh  poet  (1704 — 1760). 
84  LVII 


for  a  parcel  of  shoes  and  boots  I  had  of  him  hist  spring.     Please      W.  lo  R. 
to  tell  him  that  I  shall  answer  his  draft  if  he'll  give  anyone  a  bill  contd. 

upon  me.     Brys,  Brys,  anferth  frys. 

Caer  Gybi,  17  o  Awst,  1745.  W,  to  R. 

Afap  Bpodep, — I  received   yours  of  the  ist  August,  and   one  of  LViii. 

the  same  date  from  Counsellor  Meyrick.  His  I  answer'd  by  the 
return  of  the  post,  and  sent  him  the  certificates  he  wanted.  All  1 
could  tell  him  of  the  guinea  affair  v.as,  that  I  had  been  at  Bodorgan 
soon  after  he  sett  out  for  London,  and  that  his  father  told  me  that 
he  either  had  or  would  (I  don't  remember  which)  give  him  orders 
to  give  you  a  guinea.  I  wrote  since  to  the  old  gentleman  and 
conveyed  him  your  thanks,  and  mention'd  the  same  story,  a  dyna 
i  chwi  ben  a  thewi  am  hynny.  I'me  glad  you  got  me  some  more 
numbers  of  the  Universal  Harmony.  It's  suppos'd  here  that  the 
Counselor  will  betake  himself  to  a  wife  upon  his  arrival  in  Mona. 
Miss  Rowlands,  of  Caera,  is  to  be  the  happy  bride.  By  this  match 
it's  to  be  hop'd  the  country  will  be  united,  and  that  cursed  party 
quarrels  will  subside  !  What  the  Cardinal  told  you  of  Pentraeth 
and  Llanddyfnan  I  believe  will  turn  out  to  be  fact.  Rowlands,  the 
Methodist,''^  it  seems,  makes  a  rare  hand  of  his  Gospel  harvest — 
offeiriad  to  the  truth.  Price  you  mention  is  one  Jones'  curate,  of 
Llanvair  and  Llanbedr,  an  empty  fellow.  Mi  ddyweda  i  chwi 
chwedl  digrif  yn  ei  gylch  ef  a'r  hen  ewyrth  Ovvain  Parri'r  saer. 
Mae  Ovvain  yn  byw  mewn  ty  i  Mr.  Meyrick  a  elwir  Glyn  Llanbedr, 
a  chidag  e  y  lletteua  Jones  yr  offeiriad,  a  rhyw  noswaith  fe  glywai 
Owain  ryw  dwrwf  ag  ameu  wnaeth  fod  y  forwyn  yn  mynd  at  yr 
offeiriad,  a  chodi  a  orug  Owain  yn  ddistaw  deg  a  myned  a  eefyll 
niewn  congl  yn  gyfagos  i  stafell  y  gwr,  ag  yn  y  man  Owain  a  welai 
y  forwyn  yn  dyfod  allan  yn  lladradaidd  oddiyno  ag  yn  myned  i'w 
gwely  ei  hun,  ag  Owain  ynteu  aeth  at  ei  wraig.  A'r  boreu  pan 
gododd,  ebr  ef  wrthi,  Sian,  ni  cheiff  y  llanccs  yma  aros  ddim  hwy 
yn  fy  nhy  i,  obleit  mae  hi'n  godinebu  efo'r  offeiriad,  o  ran  mi  ai 
*Daniel  Rowland  of  Llangeitho. 

LVIII  85 


W.  to  R.        gwelais  neithiwr  gefnant  nos  yn    dyvod   yn    ei    uncrys   oi    stafell. 
contd.  Yna  Sian  a  alwodd  ar  y  wasnaethferch,  a'r  offeiriad  ynteu  a  ddeua 

i'r  fan.  Yno  tyngu  a  rhegi  a  orug  y  fenyw  a'r  offeiriad  mae 
breuddwyd  a  welsai  Owain,  ag  nid  oedd  dim  coel  ar  ei  lygaid,  felly 
rhwng  y  wraig  a  nliwytheu,  bu  raid  i'r  truan  ddal  ei  dafod.  Ond 
ymhen  byr  amser  cafodd  y  pleser  o  weled  geni  iddi  bwmp  o  gyw 
offeiriad,  er  mawr  orfoledd  i  bob  plaid.  Dyna  ddiben  ar  chwedl 
Owain.  Digrif  hefyd  fyddai  gweled  hanes  ein  hynafiaid  wedi  ei 
loywi  o  newydd  gan  Carte.  Roedd  wedi  rhydu  yn  echryslon,  o 
achos  y  budreddi  a  daflodd  Cambden,  etc.,  am  ei  ben,  a  Mr.  Amser 
ynteu  wedi  ei  dywyllu'n  greulon  ! 

Direct  for  me  for  the  future  :  Collector  of  His  Majesty's  Duties 
on  Salt  at  Holyhead,  er  mwyn  ei  cael  yn  rhad,  etc.  Rym  yn 
disgwyl  larll  Chesterfield  yma  o  hyn  i  ddiwedd  y  mis  ag  wmbwrdd 
o  boblach  gidag  e.  Mae'r  wraig  a  mineu  yn  gorchymun  attoch 
chwi  a'r  eiddoch.     A  byddwch  wych, 

Eich  caredigaivl  fraivd,  William  Morris. 
Terfyn,  22nd  Aug.,  1745. 

Capt.  Davies  (as  j^ou  call  him)  appear'd  in  this  town  for  a  few 
days,  and  then  disappear'd  all  of  a  sudden,  being,  it  seems,  con 
vey'd  noletis  volens  to  the  County  Gaol  at  Beaumaris,  where  he 
remains  in  salva  custodia  for  debt.  John  Evans  waited  here  a 
few  days  for  a  fair  wind  for  Dublin,  where  he  has  great  recomen- 
dations.  He  met  here  a  gentleman  passenger,  who  took  him  into 
private  service,  and  would  employ  him  some  weeks  in  Dublin 
whilst  he  might  be  looking  out  for  a  better  place.  I  told  him  of 
what  you  wrote.  Twrstan  fu  yr  Rhobin  Parry  hwnnw  ymadel  ar 
Falkland.  Daccw  hi  wedi  cymryd  Spanish  South  Seaman  a  dal 
300,000  neu  lai,  and  carried  her  into  Kinsale.  I  shall  pay  Mr. 
Davies's  money  to  Mr.  Edmunds's  man  if  he  comes  this  way  with 
an  order,  who,  I'me  told,  has  purchas'd  some  lands  in  this  parish. 
Mab  a  march  ieuaf  i'r  hen  Ned  Owain  a  ga'dd  y  rhan  fwyaf  o'i 
fwnws.  Bum  ym  Mhentre  Rhianell  dydd  arall  yn  ymweled  a'r 
hen  bobl.  Maent,  Duw  yn  ei  plaid,  yn  gymaint  ei  trafferth  a  phan 
oeddynt  yn  meithrin  plantos,  yn  ymdrechu  a  dyled  a  thrafferthion 
er  gwaetha  henaint  a  heintiau.  What  say  you  to  our  success  at 
sea?  Have  we  not  play'd  the  vengeance  with  the  French  and 
86  LVlii 


Spaniard  in  the  East  India  and  at  home  ?    As  to  our  national  debt,      W.  to  R. 
civil  list,  etc.,  etc.,   I   never  trouble  my  head  about  it,  as  being  contd. 

affairs  out  of  my  sphere,  and  I  don't  think  I  shall  ever  be  employ'd 
as  a  Minister.  Codan'  hwythau  drethi  mi  ai  talaf  inneu  tra  g-alhvyf 
yn  ddirwgnach.    Ni  v.'aeth  imi  hynny  nagwingoynerbynsymbylau. 

Gwych  hefyd  pe  cymerai  rhyw  Fryttwn  cywraint  yn  ei  ben  fynd 
ynghyd  a  geirlyfr  Dr.  Davies.  Mae  Samuel*  yn  hen,  ag  nid  oes  un 
yng  Nghymru  fifitiach  i'r  gorchwyl  Invnnw  rwyn  credu  na'r  brawd 
Llywelyn.  He  has  an  excellent  collection  that  I  believe  he  would 
not  take  loo  guineas  for.  Ond  beth  ydis  nes,  mae  mwyn  wall- 
gofiaid  ar  hwnnw,  ag  ni  cheir  daioni  o  honaw.  I  never  heard  of 
any  folio  dictionary,  Welsh-English  and  English-Welsh,  being 
publish'd.  There  was  a  rascally  2nd.  addition  of  Rhydderch's  printed 
at  Shrewsbury,  worse,  if  possible,  than  the  first,  done,  I  think,  by 
one  Williams,  a  clergyman,  /Saw  Tcvp.\  Mae  genyf  bot  i'r  hen  Wil 
Jones,  Pabo,  am  ei  bicture  i'r  Beibl  Cysegr  Ian.  Mae  arnaf  flys 
gweled  y  gwaith  ar  ben.  I've  been  at  Bodorgan  since  I  wrote  to 
you  last.  Mi  siaredais  a  Dick  Morus,  roedd  yn  dywedyd  yrru  o 
hono'r  fond  efo'r  cynghorwr,  ag  i  chwi  adael  ei  thalu  yn  ddiffael 
pan  allech.  Roedd  yn  dywedyd  iddo  yrru  i  chwi  lawer  o  lythyrau, 
ond  ni  bu  wiw  ganddoch  atteb  yr  un,  a'ch  bod  wedi  ei  berswadio  fo 
i  beidio  rhoddi  ei  fond  i  mewn  pan  ich  cliriwyd,  and  I  don't  know 
what  myself  I'me  sorry  for  the  poor  fellow.  Fe  eiff  yn  hen  ag  yn 
fusgrell  ar  fyrder.  Gwnewch  oreu  a  galloch  iddo.  Rwyn  disgwyl 
llythyr  bob  post  oddiwrth  y  brawd  Llewelyn  a  hanes  da  o'r 
mwyn.  Chwi  glywsoch,  mae'n  debyg,  son  am  y  swydd  newydd  a 
ga'dd,  sef  bod  yn  deputy  steward  of  all  the  King's  courts  in  those 
parts,  with  an  extensive  power  and  tolerable  good  profit. 

I  have  seen  a  book  advertis'd  this  week,  I  think,  in  the  General 
Evening  Post  or  Old  England^  relating  to  the  Laws  of  the 
Admiralty — I  mean  the  Maritime  Laws.  I  wish  you  would  let  me 
know  whether  it  relates  to  the  Vice-Admiralty  of  the  Coast,  and 
what   you   think   of  it.      Oni  fyddai   wych  pei  medrai  ddyn  gael 

*The  Rev.  Edward  Samuel,  of  Llangar,  translator  of  several  devotional 
books  into  Welsh.     He  died  in  April,  1748,  aged  75. 

+The  English  and  Welch  Dictionary,  etc.,  originally  begun  by  John 
Roderick,  and  now  finished  and  compleated  by  the  Rev.  Mr.  John  Williams, 
Rector  of  Willey,  in  Shropshire,  Shrewsbury,  1737. 

LXI  87 


W.  to  R.        cymaint  o  honno  yn  sgrifen  ag  a  beithyn  i'n  achosion   ni  ffordd 
contd.  yma,  sef  wrecks,  anchorage,  harbours,  etc.     Ni  welais  i  lyfr  erioed 

a  roddai  gyfrif  iawn  o  honynt.     All  depends  on  antient  customs, 
and  few  here  know  anything  of  those. 

•^7^  to  R.  Holyhead,  26th  February,  1745. 

LJX.  Dear  Brother,— Gan  nad  wyf  addas  i  wneuthur  gorchwyl  yn  y  byd 

y  dydd  heddyw  namyn  diwynno  papir,  a  rhyw  wegni  o'r  fath,  dymma 
fi  yn  taro  atti  hi  i  atteb  eich  llythyr  or  8fed  cyn  pen  yr  banner 
biwyddyn  yn  Ilawn  (a  course  compliment,  you'll  say),  nid  oes  wybod 
na  ddeuwch  chwitheu  o  dipyn  i  dipyn  yn  fanylach  sgrifennydd  nag 
a  fuoch  ers  talm  o  flynyddoedd.  Lie  da  disgwyl  daioni  gan  Garte 
OS  felly  niae  o'n  prifio.  O  eppil  gwiberod  !  I  think  Evans  is  in 
some  bread  in  Dublin.  Davies  was  put  in  here  a  few  days  agon  in 
a  Conway  sloop,  bound  home  from  the  Isle  of  Man.  I  have  not 
seen  him,  nor  do  I  know  how  he  got  out  of  prison.  Wala,  wala, 
rhaid  yw  manegi  i  chwi  y  peth  ucha  ar  y  meddwl.  Sef  yw  hynny 
a  ganlyn  :  ben  boreu  heddyw  y  ganed  i  chwi  nai,  fab  brawd  Gwilym, 
yr  hwn  yr  ym  ni  ar  fedr  i  wneuthur  yn  Gristion  bedyddiol  y  foru. 
He  was  introduced  upon  the  stage  of  this  worldly  theatre  by  Cosin 
Evans  (the  Doctor's  widow),  who  is  the  most  famous  midwife  in 
North  Wales,  hi  wnaeth  ei  gwaith  mewn  gwmpas  teirawr. 
Dedwydd  a  fase  eich  gwraig  chwitheu  pei  cawsai  gystal  rhyddhad 
ag  ond  odid  gystal  cywreinrwydd.  Mawl  ir  Goruchaf  am  bob  peth. 
Brother  Davies  was  the  beginning  of  this  month  terribly  burnt 
by  gunpowder,  was  blind  for  some  time,  but  is  now  able  to  go 
about, — Iwcc  fawr  am  ei  hoedl  fo  aeth  10  pwys  o  bowdwr  ar  dan 
dan  ei  ddwylo,  neu  rhyngddynt  yn  hytrach.  Da  bod  rhai  o  eppil 
yr  hen  feddyges  o'i  gwmpas.  Sister  was  brought  to  bed  of  a  girl 
latter  end  of  November,  and  was  nam'd  Jane  ;  that  family  are  now 
pretty  well  recoverd  of  their  fright  and  are  bra\'e,  hearty  ;  yn 
gorchymyn  attoch  chwi  ar  eiddoch.  Aie  gwr  mwyn  yw  Watkin  ? 
GwrdaWynn  y  Bardd  nid  oes  ammeu  na  fyddai  yn  vvr  digon  addas 
i  drin  y  geirlyfr,  ond  pa  beth  ydis  nes,  mae  pawb  or  gwyr  a 
soniasoch  am  danynt,  neu  yr  rhan  fwyaf  o  honynt,  mor  anwyl 
ganddynt  ei  gwaith  ei  hunain,  na  ymadawant  ai  casgliad  am  ddim 
pris  gweddol  chwaethach  er  lies  cyftVedin.  I  despair  of  ever  seeing 
88  i.ix 


anything  done,  aie  rych  chwi  gwyr  Llundain  yn  odiaeth  ryfehvyr,      W.  to  R. 

etc  ?     Bu  agos  fod  yn  dda  eich  bod  felly,  pe  daetha  chwe'  mil  neu  contd. 

saith  o  Highlanders  tin  noethion  ar  eich  cefnau,  fe  fu'se  yn  rhyv.yr 

i  chwi  chwareu  yn  eich  bandiau.*      A  gadd  rhyw  ddyn  ddnvg  am 

agor  llythyr  i  chwi  at  Mr.  Smith  ynghylch  rhyw  arfau,  etc.  ?    Let  me 

hear  how  that  affair  was.      I   saw  a  letter  from   that   Jones,  the 

saddler,    you    mention,   to   a   friend   of  his   in  this  parish,  which 

mentiond  something  of  it,  but  in  misterious  manner.     Jones  is,  I 

believe,  an  idle  fellow,  which  made  me  take  no  great  notice  on't. 

Gerwin   oedd  scheme  y   Mercers,   a  destructive  one  indeed  !     A 

gerwinach    yw   hanes   y   clwyf  ar  y   gwartheg,    Duw   a'n    cadwo 

rhagddo  !     Da  fydde  cael  y  llyfr  hwnnw  a  erchais  i  chwi  ymholi 

am  dano.     I  really  can't  tell  what  Rhydderch's  Dictionary,  2nd 

edition,  cost.     I  never  saw  but  one  of  'em  ;  it  didn't  seem  much 

larger  than  the  ist.     The  old  folks  at  Dulas  were  indifferent  well  a 

few  days  agon.     Father  had  received  your  letter.     Mother  had  the 

misfortune  lately  of  being  run  over  by  some  cattle,  whereby  she 

was  much  bruised  ;  otherwise  she  would   have   been    here  upon 

these  occasions.     Rym  ni  i  gyd  ymma  yn  gorchymyn  attochi  a'r 

eiddoch,  felly  nos  da'wch  heno.     Peidiwch  a  bod  yn  rhy  ddiog. 

Eich  braivd  cmwziv,  William  Morris. 

Dr.  Herbert  Jones  a  glywais  fod  dydd  arall  yn  Llanerchmedd 
wedi  ymdrobaeddu  mewn  aur  hyd  nad  oedd  (na  bo  yma  ond  ei 
grybwyll)  wedi  glynu  rhyd  ei  ddillad,  fal  prin  y  gwyddechi  o  ba 
beth  y  gwnaed  hwynt !  He,  it  seems,  is  surgeon  of  the  Swan^  a 
man-of-war,  built  at  Chester. 

Holyhead,  loth  May,  1746.  -^^  ^^  j^ 

Dear  Brother, — Derbyniais  eich  llythyr  o'r  26th  ulto.  am  ba'r  un  lx. 

(er  hwyred  y  daeth)  yr  wyf  dra  diolchgar,  yn  gystal  ag  am  y  ddwy 
gan  a'r  cyfieithiadau  godidog  i'r  Bysg  curious,  etc.,  Gwrda'r 
hosenydd  am  ddwyn  y  gloch.  Digrif  fydde  weled  specimen  o 
waith  y  Carte.  Enw  fy  mab  yw  Rhober t  ar  ol  ei  daid,  vide  Reasons 
of  State,  Lib.  L  Nid  hwyrach  mae  Cymro  fydd  y  nesa'.  I  never 
*  A  reference  to  the  invasion  by  the  Pretender,  Prince  Charles.  It  would 
appear  that  the  brothers  Morris  were  stout  Hanoverians;  but  see  "  Dewisol 
Ganiadau"  (1759),  p.  8. 

i.x  s^ 


W.  to  R.        heard  anything  of  Keynton,  and,  as  he  is  a  rogue,  I  don't  care  to 
contd.  own  him  as  a  car.    Poor  mother  had  had  the  misfortune  of  a  ladder 

falhng  upon  her,  before  the  unhappy  accident  of  being  trod  upon 
by  the  cattle.  But  the  first  anhvc  was  not  nigh  as  bad  as  the  last. 
Mae'r  hen  bobl  yn  awr  yn  fwy  eu  trafferth  a'i  gofalon  nag  oeddynt 
pan  oeddym  oil  bychain  a  chostus  iddynt.  My  mother  will  never 
have  the  right  use  of  her  arm,  which  was  owing  to  our  not  having 
a  surgeon  in  the  whole  island.  Ni  waeth  ych  brawd  Gwilym  na'r 
goreu  o  honynt.  I  had  seen  the  Order  of  Council  relating  to  the 
infected  cattle.  We  were  all  of  opinion  in  these  parts  that  it  was 
your  cyfieithiad,  and  am  glad  to  find  it  was  really  so.  Wfft  i'r  Hall 
o  waith  y  Deheuwr  !  Nis  gwn  i  etto  pa  beth  a  wneir  i'r  canau 
ymma,  par  sut  a  fydd  ei  troi  ai  trosi.  Nid  oes  ymma  agos  i  ddim 
difyrwch.  Neb  yn  y  wlad  i  gyd  ganu  mewn  deulais  yn  ol  rheol. 
Capt.  Owen,  late  of  Marian  (which  place  he  sold),  is  a  good  natured 
young  fellow  ruin'd  wrth  gael  meddiannau  cyn  gwybod  pa  beth  i 
wneuthur  a  hwynt.  He  is  now,  I  am  told,  abandon'd  to  everything 
that's  poghy.  Brother  Lewis's  affairs  were  of  late  pretty  much 
embarass'd,  o  achos  bod  ei  holl  fifrindiau  yn  Nghaerludd  yn  sefyll 
ar  ei  huntroed,  ag  ni  wyddid  pwy  fydde  iar  na  phwy  fydde  geiliog, 
ag  rwyn  tybio  fod  yn  digwydd  iddo  ryw  faint  o  gantoedd  o'r 
drysorfa,  a  deg  i  un  y  cawsai  hatling  byth  pei  digwyddasai  newid 
dwylo.  Gobeithio  fod  pob  peth  wedi  ei  sefydlu  rwan.  Ces  lythyr 
oddiwrthaw  heddyw  o'r  28th  ulto.  Chv.i  welwch  cyhyd  y  maent 
ar  y  ffordd  o'r  Beheudir  yma  !  Few  comes  sooner.  It  seems  he  has 
purchased  part  of  an  estate  situated  in  such  a  place  that  I  would 
not  have  accepted  of  it  gratis  to  live  upon't.  No  doubt  he  has  some 
inducement, — mwyn  neu  riwbeth.  Duw  a'i  diofalo  ag  a  ddel  ag  ef 
yn  ol  i  blith  Cristioniaid.  Mae  ganddo  ymma  o  gwbl  oddeutu  ^22 
per  annum  mewn  amrafael  dyddynod,  enw'r  mansion  house  yw  Ty 
Wridyn,  ymhlwy  Rhoscolyn,  gwmpas  ^10  per  annum. 

Roedd  y  nghywely  i  w  aepes  a>  ywfnras  25,  aXXai'  o  vvvv  juae  5  vi> 
fjvv^i  ip  foeSco  iKv  rjv  cttsvt  vo)  AXai//3tyeX.  ^lO  (^  av.  ay  jj-ae  avvep 
'EyXcovs  V  nXa)u/3  vv  7rcp0vv  t  vi  !  Mae  yevop,  ycop-nas  £lO  vfifia,  a 
(fiav  ya(f)op  8tyov  o  apiav  t  aSaeXiafiu  ^i  aXXoiv  ei  covevdvp  vv  8av  KvpauvT, 
Ov8  Av(o  a  (ovp  Trap  j^pvd  a  j3v8  vvvv,  (ivd  ov8  0818.  Map  j3v8  vv  ajSX 
Ka\(8   ap   (i)(  ^pu(o8  VmiXvp  puiav,  a(d  i  ynar  [imop  i  (piTio  aXkav,  ay  i 

90  LX 


(prjiDveicTM  TV  ff3  yuiX  ov8  vxv^i-y  tncor   o   fXw  vefB,  v  ,So/3A  vv  yvfioaid       V7.  to  R. 
ofSi  aoppi.  an  dccvv  ft  i^^epx*     Y  Pretender  ynteu,  melldith  ei  fam  contd. 

iddo  (llwyr  y  cafodd  hi),  wedi  mynd  a  hynny  o  fustics  oedd  yma  yvv 
ganlyn  i  Scotland  neu  riwie,  ag  nid  oes  ond  ychydig''  gida'r  Kv,3Xoy 
coafX.  Wala,  wala,  fe  ddaw  Duw  a  gwell  amseroedd  pan  wel  y 
byddent  oreu  ar  ein  lies,  a  dyna  i  chwi.  Rych  yn  dra  anffortunus 
o  daro  wrth  ddrwg  dalwyr.  Ai  nid  oes  gan  Smyth  ddigon  i  dalu  i 
bawb  ?     Mae'r  lleill  yn  abl  pe  bae  'wllys. 

Lord  and  Lady  Castledurrow,  \\ho  are  my  very  good  friends, 
told  me  not  long  ago  that  Lord  Londonderry  would  be  in  Dublin 
this  summer  ;  if  so,  I  fancy  he'll  call  at  Bodorgan.  The  above- 
mentioned  lady  (whose  name  the  other  day  was  Flower)  is  a 
great  florist  and  a  very  ingenious  woman.  Pei  gwelechi'r  blodau 
gwychion  sy  genyf !  Mi  fum  dra  thrafferthus  y  Gwanwyn  yma  yn 
gwneuthur  gardd  newydd,  ag  etto  heb  ei  gorphen.     A  ngwaith  i 

beunydd  yw  canu. 

Gwell  irai  na  chastell  gorchestol  i  run 
Dy  bach  ar  ben  erw  ar  fy  helw  fy  hun. 
Drwg   iawn   y'w   bod   y   Beibl   yn   mynd   ymlaen   mor   ddiog,  ni 
wybod  pwy  a  fydd  byw  ymhen  yr  wythnos  chwaethech  ymhen  y 
deunaw  mis.    Oedd  yr  hen  Wil  Siont  yn  cofio  mae  yn  Llanfihangel 
tre'r  bardd  y  ganed  ef,  o  fewn  Uai  na  chwarter  milldir  i'r  fiferem. 
Do,  mi  welais  Repertt.  Poett.  y  Foesen.J     Mae'n  debyg  mae  ar  ei 
*  Roedd  y  nghywely  i  yn  aeres  o  gvvnipas  £'2^,  allan  o  hwnnw  mae  ;^5  yn 
mynd  i'r  weddw,  elw  hen  stent  yw  Llanfigel,  ;^io  per  ann,  ag  mae  banner 
Eglwus  y  plwyf  yn  perthyn  i  ni !     Mae  genom  gwmpas  £\o  ymma  a  phan 
gaffom  ddigon  o  arian  i  adeiladu  mi  allwn  ei  wneuthur  yn  ddau  cymaint, 
Ond  Duw  a  wyr  par  bryd  a  fydd  hynny,  byth  ond  odid.     Ma'r  byd  yn  abl 
caled  ar  eich  brawd  Gwilym  rwan,  aeth  i  gost  fawr  i  ffitio  allan  ag  i  ffwrneisio 
ty  heb  gael  ond  ychydig  iawn  o  elw  neb,  y  bobl  yn  gyfraith  wedi  sorri  am 
ddwyn  ei  merch. 

i-William  Jones,  F.R.S.,  father  of  Sir  William  Jones. 

+The  reference  is  to  the  Repertorium  Poeticum,  etc.  (London,  1726),  an 
index  to  Welsh  Poetry  compiled  by  the  Rev.  Moses  Williams.  The  Collection 
of  Welsh  Manuscripts  brought  together  by  Moses  Williams  and  his  father 
(Samuel  Willianiii)  were  purchased  by  William  Jones,  1".  R.S.,  from  the 
former's  widow.  Jones  bequeatlied  them  to  his  pupil,  the  second  Earl  of 
Macclesfield,  and  they  were  sold  in  1899  to  Sir  John  Williams,  Bart.  Richard 
Morris  made  indexes  to  a  large  number  of  the  manuscripts,  but  when  they 
became  the  property  of  Lord  Macclesfield  he  was  refused  permission  to 
consult  the  collection.  The  Manuscript  referred  to  in  the  lelter  as  S.W.  is  a 
very  large  volume,  mostly  in  the  writing  of  the  Rev.  Samuel  Williams.  It  now 
forms  MS.  133  in  the  Llanstephan  Collection.  Hist.  MSS.  Commission. 
Reports  on  MSS.  in  the  Welsh  Language,  Vol.  II.,  p.  664. 

LX  91 


W.  to  R.        ol  ef  y  cadd  yr  hen  wr  y  llyfrau  bynny.      I  always  thought  that  the 
contd.  S.W.  was  a  collection  of  Moses's  father's,  Samuel  Williams.      I 

think  somebody  told  me  so.  Aie  mae  gwendid  ar  bawb,  nid  oes 
mo'r  help,  felly  yr  oedd  ein  tadau  a'n  teidiau  ni  erioed  hyd  yn 
heddyvv.  Ni  bydd  un  amser  ddim  cyfeillach  rhyngwyfi  a  Dafis. 
Mae  gormod  o  rawn  gwynion  yn  ei  gynfifon.  He's  gone  either  to 
the  island  or  to  the  Deel's  Arse-a-peak.  He  got  his  late  wife,  who 
was  heiress  of  a  pretty  little  place,  about  ;(^I4  or  £\6  per  annum,  in 
this  parish,  to  join  with  him  to  take  up  200  and  odd  pounds  upon  a 
mortgage,  and  he  has  left  the  interest  to  run  on  ever  since,  and 
continues  to  receive  the  rents,  so  that  in  a  short  time  the  mortgage 
will  be  foreclosed,  and  the  poor  young  fellow,  his  son-in-law,  trick'd 
out  of  his  inheritance  for  ever.  The  mortgagee  is  the  late  Captain 
John  Prichard's  widow,  whose  son,  if  he  lives,  will  be  heir  of  Llan- 
fawr.     In  short,  Davies  is  a  sad  dog  ;  have  now't  to  do  with  him. 

Uyn  drwyddo  yw  Ifan  Delynior.  I  should  be  glad  to  see  a 
Psalm  tune  or  two  which  he  designs  to  put  in  the  new  Bible,  if  they 
are  not  of  Playford's.  Perhaps  you  only  mean  that  he'll  alter  the 
shape  of  the  notes  and  not  the  tunes.  What  have  we  to  do  with 
cathedral  music  ?  You  must  know  that  Pve  been  a  meer  dab  at 
Psalmody,  though  that  trade  is  almost  quite  over  with  us  at  the 
Head.  We  had  about  40  good  singers,  viz.,  first  and  second  treble 
and  bass  ;  of  the  last  there's  only  myself  left,  chwedl  yr  hen  Elias, 
etc.  Mae  yma  bawb  yn  rhwydd  iach,  yn  gorchymun  attoch  chwi 
a'r  eiddoch,  a  Duw  a  roddo  i  chwi  iechyd  a  bodlondeb. 

Vot/r  most  affectio7iatc  brother^  Willicwi  Morris. 

P.S.  —  Do  you  remember  one  Dick  Owen,  formerly  an  old 
servant  of  father's,  who  has  been  these  good  many  years  in  the 
Navy  ?  He  was  a  brother  of  Morris  Owen.  Some  say  he  is  dead, 
intestate,  whereby  a  poor  young  fellow,  who  served  his  time  to 
father,  is  to  have  his  effects.  Peidiwch  a  bod  mor  ddiog  am 
'sgrifennu,  da  chwitheu. 

1 2th  June. — Pve  this  day  a  letter  from  Ned  Edwards,  dated  at 
Bordeaux,  the  9th  Dcceml^er,  where  he  was  prisoner.  He  beg'd 
interest  to  have  his  liberty  by  exchange,  etc.  Says  he  has  wrote  to 
you,  and  desired  you  to  acquaint  us  of  his  misfortune.  Sure  he 
must  be  releas'd  before  this  time.    However,  1  send  his  letter  this 


92 


LX 


day  to  brother  Lewis.  Oes  ganddoch  ardd  a  blodaugwychion  ynddi,      W,  to  R. 

cymaint  a  honno  oedd  gennych  yn  Stratford  ?    I've  some  hundreds  contd. 

of  fine  tulips  now  in  blow,  besides  varieties  of  anemonies,  ranun- 

culas's,  auriculas's,  etc.,  but  they  don't  bring  in  any  money  :  that's 

the  worse.      Chwi  fyddech  yn  gyrru  immi  dippyn  o  hadau,  etc., 

ddydd  a  fu.     Oes  dim  cydnabyddiaeth  ganddoch  efo  blodeuwr  yn  y 

byd  ffordd  yna?      Pray  can  you  enquire  what  kind  of  a  man  is  one 

Alex.  Wilson,  Esq.,  that  lives  within  a  door  or  two  of  old  Lady 

Bulkeley  at  Westminster  ;  married  lately   the  widow  of  General 

Tatton,  whose  son  is  now  here,  recovering  of  the  small-pox,  and 

the  daughter  is  the  present  Lady  Castledurrow.     Wilson  has  sent 

me  an  offer  of  service,  etc.     I  should  be  glad  to  know,  yn  ddistaw, 

pa  beth  yw  ei  allu,  etc.     Brys  anferthol  o  faint  I     The  d I's  in 

the  Dutch  if  they've  signed  a  neutrality  with  France. 

Caergybi,  Gorffenaf  laf,   1746.  W.  to  R, 

Aeap   Bpodep,  —  Bum    dra   thrafferthus    er    pan   dderbyniais   yr  lxi. 

eiddoch  or  7th  ulto.,  oni  bae  hynny  attebaswn  yn  gynt.  Can 
diolch  yr  had  Gwylaeth,  maen't  yn  dyfod  i  fynu  yn  doreithiawg,  a 
diolch  am  y  mesur  Salm.  I  like  Mr.  Williams's  plan  greatly.  I 
find  it's  the  old  tunes  you  design  to  make  use  of.  I  was  in  hopes 
that  he  would  have  composd  new  ones,  or  pick  up  some  choice 
ones,  mae  hon  wedi  taclu  peth  arni.  Dyna  i  chwithe  un  fal  yr  'ym 
yn  ei  chanu  yma.  As  the  tunes  in  your  Bible,  I  presume,  are 
intended  for  the  benefit  of  those  who  sing  in  country  churches  or 
private  families,  and  not  for  cathedrals,  etc.,  where  there  are 
organs,  I  should  imagine  the  long  tunes,  such  as  the  ist  Psalm, 
etc.,  would  best  be  left  out  and  a  select  parcel  of  plain  short  tunes, 
such  as  the  Windsor,  Cambridge,  etc.,  be  inserted,  together  with  a 
few  proper  tunes,  such  as  the  Psalms  148,  113,  etc.  I  would  by  all 
means  recomend  that  in  all  the  tunes  the  three  parts  begin  unisons 
or  octaves,  for  it's  a  very  great  inconveniency  for  the  singers  of 
Psalmody  in  the  country  (where  great  part  of  the  performers  are  , 
ignorant  and  sometimes  illiterate)  to  begin  a  tune  with  different 
notes  or  sounds  ;  it  too  often  occasions  confusion.  If  you  are  at 
liberty  to  remedy  these  things,  Ifan  Delynior  a  wna'r  gwaith. 
Dymuno  arnochi  ag  ynte  gyd  ddwyn  am  gwendid  yn  yr  hyn  a 
ddywedais,  for  I  pretend  to  very  little  knowledge  in  musick.  Na 
LXI  93 


W,  to  R.  dderbyniais  i  ddim  arian  gan  H.  Roberts,  exciseman.  Mae'n  debyg 
contd.  mae  ir  brawd  Llewelyn  y  talodd,  for  he  received  from  the 
subscribers  in  these  parts,  and  I  thought  had  accounted  for  it.  My 
old  friend,  Mr.  Davies,  disobliged  me  so  far  as  to  discourage  me 
from  troubling  him  any  more  with  my  custom,  but  still  I  shall 
always  bear  a  very  great  regard  for  the  man,  though  I  don't  care  for 
the  cordwainer  ;  tell  him  I  am  not  ungrateful.  The  person  whom,  I 
presume,  he  means  is  one  Ronald  Campbell,  formerly  coxon  of  a 
cruiser  in  these  parts,  and  since  a  tidewaiter  or  boatman  in  the  Port 
of  London.  What's  become  of  him  ?  1  heard  he  went  abroad,  mate 
of  a  ship.  Aie  'rydych  yn  iifrind  fawr  a  Syr  Wat,  ni  bu  gynnes 
gennyf  mono  erioed.  Gwr  a  allasai  wneuthur  wmbwrdd  o  les  iw 
wlad,  yn  He  hynny,  drwg.  Ond  etto  er  hyn  pei  gwnae  gymwynas  im 
brawd,  mi  faddeuwn  iddo  lawer  o  bethau,  gan  fod  y  byd  fal  y  mae, 
ar  rhod  wedi  troi.  Neithiwr  y  daethym  adre'  wedi  bod  efo'  mhriod 
rhyd  y  wlad  a'r  dre'r  Duwmares  yn  ymweled  a'n  ffrindiau ;  buom 
ddwynos  yn  yr  hen  gartref.  Go  fusgrellaidd  yw'r  hen  bobl,  mae  mam 
yn  Uawer  gwell  nag  y  bu  gan  ei  braich,  mawl  i  Dduw,  hi  gadd 
godwm  oddiar  ei  thraed  yn  ddiweddar  ag  a  frywodd  beth  ar  ei 
haelodau,  ond  fe  ddihangodd  y  Haw  yn  dda  iawn.  Ni  chlywais 
ungair  oddiwrth  y  brawd  Llewelyn  er  pan  fu  Ynghaerfrangon.  Mi 
glywaf  o  Lerpwl  ei  fod  wedi  cael  gwythien  wych  o  blwm,  i.e.,  solid 
ore,  1 1  inches  broad,  ond  mi  glywais  gymaint  o  newyddion  da 
oddiyno  ag  o  Russia,  fal  mae  anodd  gennyf  goelio  dim  a  glywyf  or 
ffyrdd  hynny.  A  welsochi'r  Corbedyn  ?  Par  newydd  a  gawsoch 
gannddo  o  Sir  Abernoeth  ?  le  gwr  or  mwyna  yw,  fo  gadd  imi  bum 
punt  yn  y  flwyddyn  gan  Gomhisioners  yr  Halen,  bendith  Dduw 
iddo.  Mae  arnaf  eisiau  codi'r  cyflog  hwnnw  etto,  yr  wyf  yn 
gwneuthur  cymaint  am  ^lo  per  annum  a  nemawr  un  am  ^40.  If 
the  Fishery  continues  I  design  to  apply  to  my  friends. 

Rwy'n  deall  mae  gwr  mawr  yw  Alexander  !  Nid  wyf  mor  hyf 
arno  as  to  intercede  in  favour  of  any  one,  ond  mae  iddo  fab 
ynghyfraitli  (yr  hwn  a  fu'n  glaf  yma  yn  ddiweddar)  yn  awr  gida  ei 
chwaer  Argiwyddes  Castledurrow  yn  yr  Iwerddon.  Rym  yn  ei 
ddisgwyl  ffordd  yma  beunydd,  ag  mae'n  fy  mryd  eich  crybwyll 
wrtlio,  ag  nid  hwyrach  y  geill  hynny  les.  Da  iawn  fyddai  gennyf  pe 
ba'c    yn  fy    mhower    wneuthur    i    chwi    gymwynas  ;  ond   ail  yw'r 

94  LXI 


matter  hwnnw  i'r  dall  geisio  tywyso'r  dall.     You  complain'd  of  bad      "W.  to  R. 

weather  :  so  may  we  now,  dryghin  er's  pythewnos.  Ned  Edwards  contd. 

was  releasd  in  May  last  ;  is  now  at  Bristol.     Yr  hen  Anne  Lewis 

(eich    mam    fedydd  onte  ?)   o    Lanfihangel   gynt,   a  gladded   yn 

forwyn  wythnos  i  foru,  about  as  old  as  my  mother.    I  hope  the  Bible 

will  go  pursuant  to  the  Vice-Chancellor's  order.     Gwych  a  fyddai  ei 

weled  !     Gobeithio  fod  y  Scotiaid  wedi  casau  digon  ar  ryfela  yn 

erbyn  ei  brenin,  ag  mae  dyma'r  tro  diweddaf  y  daw  terfysg  or  cwr 

hwnnw  o'r  deyrnas.      O  garn  lladron  !     Mae'r  wlad  yma  yn  sicr 

ddigon  wedi  llygru  yn  aruthr  er's  ychydig  o  amser.       Lladron  a 

Methodistiaid  yn  heidio,  wfft,  ie,  dwbl  wfift,  iddyn  nhw  !     Rym  ni 

yma   oil   yn    iach,  mawl    ir   Goruchaf  Dduw,    ag   yn   gorchymun 

attoclvi  ar  eiddoch. 

Eich  caredigawl  fraivd^  William  Morris. 

Pray  let  me  hear  from  you  soon. 

Caer  Gybi,  27th  October,  1746,  Dydd  Mawrth.  W.  to  R. 

Dear  Brother, — Eich  llythyr  diweddaf  oedd  o'r  yfed  o  Fehefin  LXll. 

yr  hwn  a  attebais  mewn  pryd,  roeddwn  yn  meddwl  cael  clywed 
oddiwrthych  cyn  hyn,  ond  fe'm  siommwyd.  Yr  achos  a  bair  imi 
sgrifennu  attoch  yr  awron  yw  glywed  o  honwyf  heddyw  gan  un  o 
ymyl  Bodorgan  fod  larll  Llundain  Derry  wedi  cychwyn  oddiyno 
tua  Llundain  ddydd  Gwener  diweddaf.  I  went  to  Bodorgan  last 
month  with  Lord  Castledurrow,  who,  in  his  way,  went  to  visit  Lord 
Londonderry,  y  pryd  y  dywedais  ir  hen  Feiryg,  fal  yr  oedd  yr 
Arglwydd  yn  eich  cadw  heb  eich  arian  am  fil  Smyth.  Mr. 
Meiryck  told  me  that  Smyth  was  dead  at  Bath,  and  at  the  same 
time  promis'd  me  that  he  would  take  an  opportunity  of  speaking  to 
his  Lordship  in  your  favour,  though  I  could  not  positively  tell 
whether  you  were  still  unpaid  or  no.  As  you  knew  he  was  in  the 
country  you  should  have  wrote  about  it.  My  father,  who  is  now 
here,  tells  me  that  he  has  been  since  at  Bodorgan,  and  that  Mr. 
Meyrick  told  him  that  Lord  Londonderry  had  promisd  him  to  do 
something  for  you,  ond  nid  oes  wybod  beth.  His  Lordship  was 
here  about  a  fortnight  agoe  ;  did  me  the  honour  to  breakfast  at  my 
house  with  Mr.  P.  Meyrick,  ag  nid  oes  pennach  ffrindiau  na  nyni. 
He  attempted  to  make  my  father  drunk  at  Bodorgan,  but  fell  in 
the  field  of  battle.  Pwy  a  wyr  na  wna  i  chwi  gymwynas  er  ei  fod  yn 

LXll  95 


W,  to  R.       bend — au.     Captain  Tatton  (Mr.  Wilson's   son-in-law),  who  had 
contd.  been   ill   here,   and   his    sister    Lady    Castledurrow    returned   by 

Chester  water,  or  I  would  have  endeavourd  to  get  him  to  speak  a 
word  to  his  father-in-law  in  your  behalf.  Cadd  y  nhad,  medd  ef, 
lythyr  oddiwrthych  yn  ddiweddar,  ond  fei  gadawodd  yn  angof 
gartref.  Mi  glywais  ddywedyd  fod  llythyr  imi  oddiwrthych  efo 
gun  William  Roberts,  ond  ni  welais  i  monynt.  I  should  be  always 
glad  to  have  mine  by  post,  diddig  ydyw  hwnnw,  a  Sior  a  dal  oni 
bydd  ffrank.  Rwyfi  yr  awron  yn  gwneuthur  y  peth  a  ddylaswn 
vvneuthur  15  neu  18  mlynedd  i  rwan  ;  sef  yw  hynny,  dechreu  trin 
y  byd  a  magu  plant  a  chann  mil  o  bethau  a  thrafferthion  ag 
anghenion.  A  phe'  sydd  waeth  na'r  cwbl,  dyma  henaint  a  haid 
o  gymdeithion  aflafar,  sef  anwydau  yr  corph  yn  chwareu  mig 
ymguddio  a  dyn.  O  genhawon  hyllion  !  Gwir  a  ddywedodd  rhyw 
hen  Gymro  yn  amser  ein  teidiau. 

Pan  bassio  wr  ei  ddeugain  oed, 

Er  bod  y  coed  yn  deilio, 
Fe  fydd  swn  goriadau'r  bedd 

Yn  peri  ei  wedd  newidio. 

Wala,  wala,  nid  oes  ond  gwneuthur  y  gore  o'r  amser,  a  draen  am 

henaint.     Aie  ni  chawn  i  ddim  Beiblau  dan  fis  Mai,  rydych  yn  hir 

iawn  yn  ei  gorphen.     Par  sut  y  mae  Syr  W.  Irby  ?   Mi  glywa  eich 

bod  yn  wr   mawr  gidag   ef.      Y  fo  yw   ein   meistir   tir  ni  am  y 

Costwmhows  ;  ni  byddai  waeth  genyfpe  bawn  inneu  mewn  fifafor  efo 

i  fath.     Mae'r  chwaer  ai  gwr  ai  pum  plentyn  yn  iach,  ach  brawd 

Gwylim  ar  eiddo  yn   rhesymol  ;   da  fyddai  gennym  glywed  eich 

hanes  chwitheu   gynta  galloch.     Gorchymynwch  fi  at  y  chwaer  a 

byddwch  wych. 

Eich  carecUgawl  frawd^  William  Morris. 

Mae'r  brawd  Llewel)'n  yn  bwgwth  dyfod  ir  wlad  yr  haf  nesaf.    A 
ddeuwch  chwithau  i  roddi  tro'  i  gymryd  eich  cennad  efo'r  hen  bob! 
OS  byddir  byw  ? 
■m    .     p  Caer  Gybi,  2nd  January,   1746. 

Anwyl  Frawd,— Wele'ch  llythyr  o'r  1 1  ult°  om  blaen,  gresyn  na 
fase'r  larll  cystal  ai  air.  I  imagin'd  Mr.  Meyrick  had  more 
influence  over  his  Lordship.  Am  glad  you  have  hopes  of  being 
paid  ;  er  mae  gwell  un  hwde  na  dau  ti  gai.  Aie  mae  Smyth  yn  fyw 
etto  ?  Your  blessed  sett  of  Masters  puts  me  in  mind  of  the  old 
96  LXIX 


LXIII, 


saying,  "  Arglwydd  gwan,  gwae  ei  was."  I  remember  that  formerly  W,  to  R. 
you  were  a  famous  adventurer  at  lotteries,  and  always  came  by  the  contd. 
lee.  Pray,  how  do  you  order  it  now  ?  No  prize  fallen  to  your 
share,  ynteu,  rydych  yn  ei  adnabod  yn  well  ?  Pa  beth  y'ch  yn  ei 
gael  am  fod  yn  clarkio  iddynt,  hyn  a  hyn  yr  awr,  mae'n  debyg.  Ag 
felly,  ni  wiw  cwyno  wrthych  chwi  ar  gledi'r  byd.  Na  welais  i  mo 
Roberts  na'r  llythyr,  he  must  be  a  worthless  fellow  that  would  keep 
a  thing  of  that  nature  that  could  be  of  no  manner  of  service  to  him. 
Ond  mae  iddaw  ddigon  o  gymariaid  ar  hyd  y  byd,  ond  ni  thai  y 
fath  i  son  am  danynt.  Am  y  ddwy  gainc  salm,  nis  gwn  i  pa  beth 
iw  ddywedyd  wrthynt.  Mi  ddywedais  wrthych  or  blaen  nad 
oeddwn  ond  dwl  ag  anghelfydd  mewn  peroriaeth,  yn  gystal  ag 
mewn  pethau  eraill,  the  adding  a  note  or  adapting  the  music  to  the 
Welch  Version  was,  in  my  opinion,  a  happy  thought.  St.  Cybi  is  a 
good  tune  enough,  but  then  the  parts — I  mean  the  first  treble  and 
the  bass — are  of  too  large  compass  for  our  voices  in  this  country, 
and  must  occasion  the  treble  to  squeak  or  the  bass  to  growl,  mae'r 
Hall  hitheu'n  geincan  or  ffeinia  i  bobl  Clynnog.  Ond  bynnag,  par 
fodd,  mae'r  Telynior  yn  well  barnwr  yn  y  pethau  hyn  na  myfi, 
a  dyna  i  chwi  ben  a  thewi.  What !  not  a  sillable  of  the  Bible  ? 
How  go  you  on  ?  Mr.  Ellis  has  been  wrote  to  by  the  Society  that 
it  would  be  ready  by  Lady  Day,  and  that  the  3,000/  was  compleated, 
but  that  the  binding  was  still  behind.  A  glywsochi  son  am  y 
10  gini  a  roddes  y  Siawnsler  Wynne,  of  Fodewryd,  tuag  attynt  ?  It 
went  up  by  Owen,  Prysaddfed.  I  think  the  Society  proposed 
selling  'em  at  the  value  of  the  binding.  Ond  gwell  a  fydde  iddynt 
werthu  cymaint  am  bris  gweddaidd  o  honynt  ir  Cymry  rhwydd 
gywaethogion  (oblegid  mae  ar  lawer  eu  heisiau),  ag  a  dalai  am 
gauadu'r  cwbl  ?  Gwych  a  fydde  gael  copiau  o  lythyrau  Sion 
Morgan,*  ni  wiw  immi  ddisgwyl  monynt  drwy  law  Llywelyn.  Er 
carriad  ar  ddyn  gyrrwch  imi  eu  benthyg,  a  chwi  a'u  cewch  yn  61 
gin  siccred  ach  bod  chwi  yna,  mae  gennyf  opiniwn  da  odiaethol  of 
his  prose  and  poetry.  Gresyn  marw  dyn  or  fath.  Ond  ydyw 
gywilydd  na  roddai  ryw  Gymro  cywrain  allan  ail  argraphiad  o 
eirlyfr  y  Doctor  Dafis  ?  Rwyn  tybio  mae  gan  y  brawd  Llewelyn  y 
*Rev.  John  Morgan,  M.A.,  of  Matchin,  Essex.  He  was  a  correspondent 
of  Moses  Williams,  and  one  of  his  letters  was  published  in  the  "Cambrian 
Register,"  Vol.  ii.,  536.    He  also  translated  some  devotional  works  into  Welsh. 

H  97 


W.  to  R.    mae'r  casgliad  goreu  o  eiriau  ag  sydd.      Dymma  fineu  (chwedl 

contd.      Tomos  Dions,  y  Sywedydd  chwyslyd)*  drwy  fawr  boen  a  diivyd- 

rwydd  wedi  casglu,  neu  yn  hytrach  wneuthur  Botanologiumt  (dyna 

air  caled  brwnt)   o   Gymraeg,    Lladin,   a   Saesoneg   yn  gystal  a 

Gwyddelaeg,  fal  y  byddai  hardd  ei  weled  a  llesol  ei  ddeall.     Ni 

thalai   hwnnw    sydd    yn    Dictionary    Dr.    Davies   f w   nid   er 

amharch  arnoch.  Cywilyddus  y  taflodd  Tomos  Jones  envvau  llysiau 
ar  draws  eu  gilydd  heb  na  synwyr  na  chynghanedd,  a  Sion 
Rhydderch|  ni  adawai  iddo,  but  I  must  ask  your  pardon.  If  I 
mistake  not,  Dr.  Evans  and  you  had  a  hand  in  the  latter.  Par  fodd 
bynnag,  hyn  a  wnn  i  yn  dda,  na  waeth  i  ddyn  geisio  mynd  yn 
Ustus  heb  erioed  ddarllain  Coke  upon  Littleton^  neu  fynd  yn  Esgob 
heb  erioed  ddarllain  y  Bibl,  na  cheisio  gosod  i  fynu  i  fod  yn 
llysieuwr  heb  gymorth  ag  addysg  yr  awdwr  tra  godidog  hwnnw 
Mr.  Ray.  But  what  is  all  this  to  a  citisen  that  sees  not  a  green 
plant  once  a  year  except  in  the  markets  ?  But  you  can  indulge  in  a 
weak  brother,  can't  you  ?  Captain  Fortunatus§  had  been  but  one 
voyage  at  Mahone  before  he  went  out  on  this  Privateering  expe- 
dition to  the  Levant.  I've  had  account  of  his  proceedings  all  along 
from  Leverpool.  I'me  afraid  the  estimate  at  400,000  is  rather  too 
much.  He  is  now  at  Leghorn,  where  he  stays  to  get  his  prizes 
condemned  and  to  settle  his  affairs  with  his  factors,  and  has  sent 
his  first  lieutenant  out  in  the  Fame  on  a  cruize  of  three  months. 

I've  not  the  happiness  of  being  acquainted  with  Mr.  Vaughan,  of 
Gors,l|  though  I  am  one  of  his  well-wishers.  O  na  bae  ei  fath  o  fewn 
Ynys  Fon  !     Gorchmynwch  fi  at  y  Car  Huw  Dafydd,  ni  adwaen 

*Thomas  Jones  (1648-1712?).  He  published  his  first  Welsh  Almanack  in 
1680,  and  continued  to  bring  it  out  annually  until  1711.  In  his  almanack  for 
1699  he  devotes  eleven  pages  to  a  lengthy  account  of  his  illnesses,  from  which 
it  appears  that  he  suffered  from  thirty  different  disorders,  one  of  which  he 
calls  "y  chwys  anferthol,"  or  "sw^eats  immoderate."  He  also  published  a 
Welsh-English  Dictionary,  printed  in  1688. 

f  The  Rev.  Hugh  Davies  was  much  indebted  to  this  work.  Welsh 
Botanology,  1813,  p.  vii. 

X  The  references  are  to  the  Vocabularies  of  Plant  Names  published  in  the 
Dictionaries  issued  by  Thomas  Jones  in  1688,  and  by  John  Rhydderch  in  1725. 
Second  Edition,  1737. 

§  Captain  Fortunatus  Wright,  of  Liverpool. 

ijWilliam  Vaughan,  of  Corsygedol  and  Nannau.  M.P.  for  Merioneth, 
1734  to  1768. 

98  LXIII 


mo'i  wraig.  Bum  Ymhentre'rianell  o  fewn  y  tridie  yma  yn 
ymweled  ar  hen  boblach,  mae  mam  yn  glaf  er's  saith  wythnos  heb 
allu  symmud  or  gwely  at  y  tan.  She  was  taken  ill  of  a  pleuretick 
fever,  which  settled  in  her  foot  and  thigh  and  broke  several  times. 
I  am  affraid  will  do  so  again ;  she  begins  to  pick  up  her  crums,  but 
is  extream  weak.  Sister  has  been  there  continually  this  six  weeks. 
Father  is  pretty  hearty  ;  would  write  to  you  this  week  by  a  son  of 
Rowland  Owen,  of  Gadlys,  a  trooper.  Gwelais  eich  Uythyr  yno  ag 
arall  oddiwrth  Lywelyn,  ond  ni  die's  i'r  un  oddiwrth  hwnnw  ers 
talm  byd.  Rym  ni  yma  oil  yn  rhwydd  iach  ag  yn  dymuno  i  chwi 
a'ch  teulu  flwyddyn  nevvydd  happus.     Can  ffarwel. 

Eich  brawd  iingalo7i^  Gwilyvi  Fynghvyd. 

P.S. — Should  be  glad  to  hear  from  you  as  soon  as  convenient. 
Caer  Gybi,  3rd  February,  1746. 

Anwyl  Frawd, — I  wrote  you  some  time  agoe  in  answer  to  your 
last,  and  should  have  waited  a  little  longer  for  a  reply  had  it  not 
been  for  the  following  accident — or  incident,  call  it  what  you  will. 
Am  fi  neithiwr  yn  eistedd  wrth  fy  nhan  efo'm  cywely  o  ddeutu  10 
o'r  gloch,  mi  glyw'n  dwrwf  meirch  yn  dyfod  tua'r  annedd,  ag  ni 
chae'm  ni  gydtrym,  nad  dyma  gnockio  yn  drws,  mi  a  dybiais  fod 
thai  or  hen  gyrph  diddan  gynt,  megys  Tomos  Owen  Lewis  neu 
Risiart  WiUiam  Gloff  wedi  codi  o  feirw  ag  yn  dyfod  a  gwirod  ini  or 
byd  arall.  Ond  yn  He  hynny  wele  half  o  wr  'nheddig  yn  piccio  i 
mewn,  ag  yn  cyfarch  gwell  imi.  Nawdd  Duw  rhagot  ebe  finneu,  o 
ble  yr  wyt  yn  dyfod  ag  i  ble  yr  ai,  yr  amser  yma  or  nos  ?  Cyfaill 
wyf,  ebyr  ynteu,  i'ch  brawd  Risiart  yn  Llundain,  ag  mi  addewais 
alw  efo  chwi  yn  fy  ffordd  ir  Iwerddon.  Yno  rhoddi  iddo  wa'dd  i 
eistedd  ai  groesawu  a  bwyd  a  llyn.  Yn  y  man  fe  ddy  wedodd  mae  wyr 
ydoedd  i  ryw  wraig  a  fuase  fyw  yn  Sarn  Fraint,  ag  mae  ei  enw  ef 
ydoedd  Williams,  ai  fod  yn  byw  yn  Llundain  ers  10  mlynedd,  ag 
nad  ydoedd  briodol.  Rydoedd  o  Lundain  ers  mis,  ag  wedi  bod  ennyd 
mewn  tai  gwyr  boneddigion  yn  Nimbych  ag  Arfon,  efo  pha  rai  yr 
ydoedd  yn  cymryd  arno  fod  yn  dra  chydnabyddus.  He  was  well 
dressed,  had  a  good  cutteau  at  his  side,  his  fingers  ringed,  and  acted 
the  gentleman  very  prettily.  He  went  off  that  night  in  the  pacquet, 
and  promisd  to  make  a  longer  stay  on  his  return.  I  supplyd  him 
with  some  sea  store.     Ffarwel  gidage. 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 
LXIV. 


LXIV 


99 


W.  to  R,  After  he  was  gone  I  recollected  that  you  had  wrote  me  some 
contd.  time  agoe  about  a  grandson  of  Sarn  Fraint,  whose  name  you  said  was 
Keynton,  and  who  had  opened  a  letter  of  yours,  for  which  he  had 
been  two  months  in  Bridewell,  and  since  married  and  turnd  pedlar, 
etc.  Mi  ro'f  genad  im  crogi  ond  hwn  ydoedd,  ac  mil  i  Cm  nad 
iinposier  ydyw,  for  I  find  his  behaviour  to  the  boatmen  that  waited 
of  him  here  and  carried  him  aboard  was  not  of  a  piece  with  the 
fine  gentleman.  Pray  let  me  know  by  the  return  of  the  post  whether 
he  was  the  Keynton  you  mentiond,  and  whether  he's  a  bite  or  how, 
that  I  may  behave  accordingly  (if  he  returns).  He  told  me  sister- 
in-law  was  miscarried,  drwg  o  hynny.  Tippyn  o  hanes  y  Beibl  da 
chwitheu.  Oes  dim  hadau  gwychion  yw  cael  o  hyn  i  ganol 
y  Mawrth  ?  Attebwch  ychydigyn  or  llythyr  arall.  My  wife  joins 
with  me  in  love  to  you  both. 

/  am,  dear  brother^  yours  affectionately^  William  Morris. 

Pray,  how  came  our  hero  to  meet  brother  Lewis  at  Sir  A.  Owen's 
in  Pembrokeshire  ?  What  was  he  doing  at  Newcastle-upon-Tine, 
from  whence  he  came,  he  says,  by  sea  to  London  ?  I  should  have 
begrudged  my  throwing  away  my  time  in  so  useless  a  manner  as 
this,  if  I  had  not  been  confind  to  my  cabbin  by  a  sore  shank,  which 
I  have  unmercifully  mangled  above  a  month  ago.  I  heard  lately 
from  the  Seneschal ;  he  and  his  family  were  well.  They  are  some- 
what better  at  Pentre  Eirianell.  Mother  begins  to  walk  about  the 
house  with  a  stick,  ond  yn  biir  fethiant,  Duw  ai  helpo.  Mae'r 
teulu'r  chwaer  a'r  eiddof  finneu  yn  rhwydd  iachus.  Gerwin  y 
darfu'r  newyddwyr  gamgymeryd  ynghylch  pris  y  llongau  a  ddal- 
iawdd  y  Cadpen  Wreit  yn  y  Canolfor,  os  gwnant  lo  or  pedwar 
canmil  da  fydd  y  gwaith  ;  dyma  lythyr  a  sgrifennodd  o  Leghorn 
ddiwedd  Rhagfyr  ai  hanes  o  bant  i  bentan.  Gwaed  gwreinyn  glas  ! 
Dyma  Mr.  Ellis  wedi  rhoddi  allan  bwmp  o  Lyfr  Cymraeg  yn  erbyn 
y  Methodistiaid,  y  rhai  a  ehvir  yn  y  wlad  yma  pennau  crynnion. 
Argraphwyd  yn  Nulun.*  Dyna  lie  mae  pabwyr  yn  yr  iaith 
Gymroaeg  !  Mi  yrraf  i  chwi  un  o  honynt  os  tarawaf  wrth  gyfleu. 
Pray  let  me  hear  from  you  by  the  return  of  the  post  without  fail. 

*The  reference  is  to  the  following  book  :  Byrr  Grynhoad  eglur  o'r  Grefydd 
Gristianogol  ynghyd  a  gair  o  Gyngor  ag  addysg  mewn  perthynas  i'r  Schis- 
maticiaid  sy'n  ymneillduo  oddiwrth  Eglwys  Loegr.  Argraphwyd  yn  Nulun, 
MDCCXLVII.  [20pp.]  A  second  edition,  enlarged  to  32  pages,  was  printed  in 
the  same  year. 

100  LXIV 


Caer  Gybi,  8  o  Fawrth,  1746-7,  D.  Sul.  W.  to  R. 

Anwyl  Frawd, — Wele  om  blaen  yr  eiddoch  or  14  ulto.  yr  hwn  a  LXV. 
ddaeth  i  ben  i  siwrnai  wedi  hir  o  hwyl.  Am  yr  amseroedd  euraidd 
yr  y'ch  yn  crybwyll,  sef  gwirotta,  etc.,  gallaf  ddywedyd  gida'r  hen 
Brydydd  Gwylld  o  Fon,  "  Megys  gweled  breuddwyd  gynt,  yw 
gennu'r  helynt  honno."  Aie'r  Geynton  oedd  y  gwr — pei  b'aswn 
yn  gwybod,  llai  a  fa'se  ei  groesaw.  O  Garn  Lleidr  !  Had  you 
forgiven  him  the  breach  of  trust?  Afrwydd-deb  cathod  Bangor 
iddaw,  ag  i  bob  gwr  oi  fath.  Gresyn  fod  y  Beiblau  mor  ddiog  am 
ddyfod  allan  ;  mae'n  Gweinidog  ni  ymron  mynd  yn  ofer,  am  iddo 
ddywedyd  cymaint  o  anwir  o'u  plegyd.  Cywilydd  a  gwradwydd 
erchyll !  Mae'n  debyg  fod  eisiau  rhywun  a  byw  ynddo  ymhlith  y 
Society,  oblegid  gwir  yr  hen  ddywedyd  Seisnig,  "What's  every 
one's  business  is  nobody's  business."  Aie  naccau  argraphu  gwaith 
yr  Offeiriad  Deheuig  a  wnaethant,  mae'n  tebyg  na  thala'r  swydd  yw 
gwasnaethu.  Drwg  yw  bod  y  weilgi  i'ch  herbyn  hyd  yr  amser,  pwy 
a  wyr  pa  gin  gynted  y  daw  troiad.  'Rwyf  inneu  yn  ymrwyfo  yn 
erbyn  y  fFrwd,  ag  yn  caffael  gormodd  o  waith  i  dorri  ymlaen,  ond 
etto  yn  byw  mewn  gobaith.  Am  Owain,  o  Brysaddfed,  ni  waeth 
gennyf  i  mor  llawer  ymhle  y  bo,  gwr  diddrwg  didda,  gwaeth  yw 

hwnnw  nar  c 1,  meddant  hwy.      Ond  cywilydd  i  Seneddwr  yrry 

gorchymun  iw  weision  gartref  i  gau  i  fynu  y  naill  banner  oi  fifenestri, 
rhag  rhoddi  ychydig  o  dreth  ir  Brenin  tuagat  dalu  y  peth  sydd 
anghenrheidiol,  nid  felly  y  gwneuthid  ped  fase  yr  peth  nad  yw  yn 
bod.  Ni  fu  ddim  boddfa  yn  Aberystwyth  ;  yr  oedd  y  brawd 
Llewelyn  yn  iach  o  fewn  yr  wyth  niwrnod  yma.  I  have  Johnson 
upon  Gerard  of  my  own,  with  Davies  of  Gwasaney's  British 
Catalogue.  I've  also  all  the  names  of  plants  from  Meddn. 
Myddfai  ;  dim  cywirdeb  yn  un  o  honynt.  Gwych  a  fyddai  gael 
ambell  henw  Cymreig  or  hen  lyfrau  yna,  mae  llawer  yn  eisiau,  ond 
ni  wiw  disgwyl  fawr  ddaioni,  ni  adwaenai'r  hen  Gymru  mo'r  llawer 
o  honynt,  na'r  Saeson  mwy  no  nhwytheu,  hyd  yn  ddiweddar.  Na 
fedraf  i  siarad  dim  i  son  am  dano  or  Gwyddeleg.  Nage  sisemon 
oedd  tad  Keynton,  ei  eni  a  wnaed  rwy'n  tybio  yn  Sir  Fynwy,  a 
dyfod  yma  at  ei  nain,  yr  hon  a  dygodd  i  fynu  er  yn  grynddyn. 

Cefais  eich  llythyr  oddiwrth  Roberts,  ond  ni  welais  mo'r  gwr, 
mae'n  debyg  fod  cywilydd  arno.     Mae'n  debygol  na  bydd  llythyr 

LXV  lOT 


W.  to  R.  Morgan  ond  double  letter,  os  felly,  fe  dal  y  gwr  o  Saint  lago  am 
contd.  danynt.  As  for  John  Prichard's  note,  if  he  sends  it  me  I'll 
endeavour  to  get  the  money  from  his  brother  and  send  him  a 
London  bill  for't,  but  you  must  not  expect  that  I  shall  make  a 
purpose  journey  as  soon  as  the  note  perhaps  may  come  to  hand.  I 
will  call  of  his  brother  the  first  time  I  go  into  that  part  of  the 
Island,  which  will  be'twixt  and  May  ;  and  as  to  a  London  bill,  one 
must  sometime  wait  a  good  while  before  one  can  get  a  good 
draught.  If  he  approves  of  this  slow  but  sure  way  of  proceedings, 
I  will,  for  the  sake  of  himself  and  friends,  negotiate  his  affair  ; 
otherwise,  pawb  yn  iach,  cenwch.  I  returnd  but  last  night  from  a 
Pentre-'rianell  journey.  I  found  our  parents  in  tollerable  good 
health,  barring  mother's  foot ;  she's  extream  lame,  y  gwrnau  wedi 
cwttio  medd  hi.  It's,  I  presume,  owing  to  a  bad  cure,  i.e.,  too  sudden 
healing  up  a  tumour  which  had  been  laid  open,  and  which  was 
arrisen  on  the  crisis  of  a  pleuretick  fever,  mae  arnaf  ofn  na  bydd 
byth  diasglofif  na  thebyg  ir  peth.  Dywedais  ir  hen  bobl  eich  hanes  yr 
hwn  oedd  dda  ei  gael,  maent  yn  achwyn  yn  drwm  ar  y  byd  brwnt 
yma  sydd  yn  ei  mastroli  heb  yn  waetha  iddynt.  Gwrolwych  yw'r 
hen  Wil  Sion  Siors,  fod  iddo  grynddyn  gin  iauaid  yn  yr  oedran 
yna.*  Cyfoedion  a'n  tid,  waeth  pwy  un  oedd  y  cynta  a  gadd.  Pa 
beth  a  wna'r  henddyn  ar  llyfrau  gwychion  yna  eu  gyd  ?  Nid  oes 
bosibl  nad  oes  ganddo  ddigon  o  arian  ag  ynteu  yn  cael  y  fath 
gyflogau  !  Ag  felly  gwr  brwnt  yw'r  I  aril  byth,  mi  glywais  ei 
gychwyn  o  Lundain  i  ddyfod  i  Gymru  ar  Iwerddon.  Digon  da  yw 
bod  gobaith  i  gael  peth  oddiwrth  y  Smyth  hwnnw.  Pwy  ond  yr 
hen  Gadpen  Edward  Butler  (a  fu  gynt  yn  cludo  ceirch  oddiyma  i 
chwi)  a  sgrifennodd  attaf  lythyr  y  dydd  arall  o  F"anaw  i  ddeisyf 
gwybod  pris  ydau.  Ni  chlywswn  ddim  oi  hanes  ers  blynyddoedd 
lawer.  He's  lately  commenced  malster  at  that  place,  os  attebai'r 
farchnad  'roedd  yn  dywedyd  y  deuai  ffordd  yma  ei  hun.  Dyna  i 
chwi'r  "Noble  Race"  yn  ei  hoi.  The  alterations,  I  should  imagine, 
are  not  material,  o'r  ffeinia  fydde  ei  gwel'd  yn  argraphedig  mewn 
pedeir  iaith.  As  to  seeds,  a  few  curious  ones  pe  bae  gyfleu  yw 
hanfon,  a  fa'e  da  iw  cael,  nid  oes  gennyf  fawr  o  fath  yn  y  byd  y 
leni,  fe  allai  fifranc  gludo  rhai.  I  don't  mean  that  you  should  lay  out 
*A  reference  to  the  birth  of  Sir  William  Jones  in  the  previous  September. 
1 02  LXV 


any  money,  but  if  you  can  pick  up  a  few  among  your  curious  W.  to  R. 
friends,  either  for  the  parterre  or  kitchen.  Rym  ni  (yma)  ei  gyd  yn  contd. 
gorchymun  attoch  ar  eiddoch,  mae  fy  etifedd  yn  crynnu  or  lusus 
bob  dydd  er's  mis.  Nid  y\v  ei  fam  bur  iach  ar  chwaer  EUin  yn  o 
laccaidd,  yr  reliw  yn  rhesymol.  Duw  a  fo  ich  plaid  a  byddwch  wych. 
Eich  caredigaivl fraivd,  William  Moi'ris. 
Our  Parson  says  that  you  owe  him  a  letter,  yr  hyn  medd  ef  sydd 
bechod  mawr  amhosibl  I 

Holyhead,  4th  April,  1747.         W.  to  R. 

(O'm  Hannedd,  sef  ywhonno,  Summer  Hill,  neu'r  Bryn  Hafog).  LXVI. 

Anwyl  Frawd, — I  write  this  upon  a  suppossition  that  you  have  oot 
ta'en  up  my  last  letter ;  and  good  reason  why,  for  some  unlucky 
goblin  (I  suppose  a  Methodistical  elf)  put  it  into  my  head  that  a 
frank  with  two  ounces  in't  would  pass  free^  upon  which  I  packd  up 
Mr.  Ellis's  pamphlet,  the  "  Noble  Race,"  etc.,  etc.,  dispatch'd  'em 
away,  but  soon  after  a  kind,  good-natured  sylph  buzz'd  me  in  the 
ear  that  I  had  been  impos'd  upon,  ni  cheisiai  ond  barn  person  y 
plwyf  eb  ef,  upon  which  I  waited  of  the  Doctor,  though  too  late, 
who,  to  my  comfort,  told  me  that  whatever  weight  there  was  above 
an  ounce  would  be  charged,  a  dyna  ben  a  thewi.  Os  y  chwi  ni 
chymerasoch  y  llythyr  anfonwch  am  danno,  a  minneu  fal  yr 
haeddwn,  a  dalaf  drosto  pan  welwyf  gyfleu,  oblegyd  ni  fynnwn  iddo 
fynd  yn  sied  am  bris  yn  byd,  o  ran  pwy  a  wyr  i  ba  law  y 
digwydd  ?  'Rym  ni  yma  at  yr  un  gyflwr  ag  y  d'wedais  or  blaen, 
byddai  wych  gennyf  glywed  oddiwrthych  gynnta  galloch  i  ddifymi 
tippyn  ar  yr  amser,  ni  welwyd  Ynghybi  erioed  mo'i  fath.  Ein 
caredigawl  orchymyn  attoch  oil,  a  Duw  a  fo  ich  plaid. 

/  am^  yoicr  affectionate  brother^  William  Morris. 

Holyhead,  9th  May,  1747.         ^7.  to  R. 

Dear  Brother, — Llyma  eich  llythyr  or  1 1  ult"  om  blaen,  da  iawn  lxvil 
oedd  clywed  ddianc  o'r  Bystol  heb  ei  drethu.  I  expected  to  meet 
John  Prichard's  brother  at  St.  Mark's  fair  at  Llanerchmedd,  but  did 
not.  I  spoke  to  his  cousin,  William  Lewis,  who  promisd  me  his 
answer  in  a  short  time,  a  dyna  fo  i  chwi  fal  y  cefais  inneu  y  Mercher 
diweddaf.  What  must  be  done  with  the  note  ?  Roedd  y  nhad  a 
mam  yn  rhesymol  iachus  o  fewn  y  tridie  ymma,  ond  bod  yr  hen 
wreigen  yn  dal  yn  fusgrell.  Aie  nid  oes  daioni  i  gael  gan  yr 
Arglwydd  Pwtt  ?     I  beth  y  mae  dyn  or  fath  honno  da  ?     I  have  not 

LXVI  I  10^ 


W.  to  R.  heard  from  Cardiganshire  of  a  long  while.  Mae'r  byd  yn  mynd  yn 
contd.  \vysg  ei  din  yn  y  fangre  yma,  ni  welvvyd  mor  fath  farweidd-dra  yn 
oes  neb  sy'n  fyw  heddyw.  It  was  at  first  occasioned  by  some  mis- 
management in  the  pacquet  boats  ;  the  owner  first  and  then  his 
widow  dying,  left  things  at  sixes  and  sevens,  ag  nid  oes  wybod  par 
bryd  y  cawn  ddaioni  o  honynt.  Notwithstanding,  envy  and  malice 
with  all  their  concomitants,  are  as  busy  as  ever.  A  bold  stroke  was 
made  at  the  Surveyor  and  myself  the  other  day.  A  busy  fellow  of 
this  place,  a  taylor  by  trade,  was  made  a  boatman  about  some  three 
years  agoe,  who,  presuming  upon  his  interest  with  Sir  Nicholas 
Baily,  whose  voter  he  is,  and  eggd  on  by  a  discarded  officer,  one 
Hugh  Lloyd,*  complained  first  to  the  Salt  Board  and  lately  to  the 
Surveyor  General  of  certain  pretended  crimes  we  were  guilty  of. 
We  had,  last  week  and  this,  an  examination,  when  all  appeared  to 
*  Lewis  Morris  wrote  a  mock  awdl  to  this  man,  which  runs  as  follows  : 
OWDL  GADARN  I  HUW  LLWYD  Y  SWYDDOG. 

Owdl  a  ganaf  ni  wadodd — un  erioed 
Yn  ei  raid  a  ganodd 
Cerdd  clod  i  Fab  a  gododd 
Yn  wr  niawr,  mi  enwa'r  modd. 
Crupliaid  a  deilliaid  a  dwyllodd — yr  hyll-fab 
A'r  holl-fyd  a  speiliodd 
D'iaren  faith,  dwr  un  fodd, 
A'i  ddrewUyd  law  a  ddrylliodd. 
Canhwyllau  a  gwer  cynhullodd — yn  dwyllfawr 
I'r  Dollfa  fe'i  cludodd, 
Ni  chae  druan  mewn  anfodd 
Gan  y  Llwyd  moi  fwyd  o'i  fodd. 
Am  Goffi  a  Thea  fe'mgwffiodd — i'r  Gwrych 
Nid  oes  gwrach  nas  curodd, 
Cyfeiti  a  Brandi  heb  rodd 
Yn  ollawl  a  enillodd. 
Duwiau  arian  a  dyrrodd — mewn  trafferth 
Tir  uffern  a  brynnodd, 
Rhoddes  i  ddiawl  fawl  o'i  fodd 
A'i  ddelw  a  addolodd. 
Llawer  gwrach  afiach  a  anafodd, 
Llawer  Ueban  ag  egwan  a  gogiodd, 
Llawer  llythyr  cymmun  a  luniodd, 
Llawer  o'r  eiddo'n  llwyr  a  roddodd  ; 
Ei  deulu  ei  bun  fab  diawl  a  henwodd, 
Yn  aur,  yn  arian  cyfan  fe'i  cafodd, 
Hyd  yn  oed  y  cerrig  fe'i  carriodd  i'w  ffau 
A'r  gwiail  clwydau  i'w  gofl  a'i  cludodd. 
ac  felly  ymlaen. 
104  LXVII 


the  Surveyor  General,  to  be  but  a  nialicious  scheme.  What  makes  me  W.  to  R. 
be  somewhat  particular  in  this  affair  is,  that  I  understand  you  are  contd. 
acquainted  with  Sir  W.  Irby.  The  first  of  these  chaps,  viz.,  Robert 
Griffith,  holds  a  lease  under  Sir  William,  and  the  latter  (H.  Lloyd) 
is  a  tennant  of  his  in  this  place.  He  is  a  fellow  that  made  himself 
infamous  by  his  tricks  ;  was  formerly  collector  of  this  place,  but 
turned  for  defrauding  the  King,  as  he  was  out  of  the  Salts  and  out 
of  being  Coastwaiter  of  the  Customs  a  second  time.  This  was  the 
chief  person  concerned  in  the  scheme  of  Thomas  Jones  against 
brother  Lewis,  where  a  sett  of  villains  joind  to  ruin  him,  but  were 
repulsed  with  shame  and  infamy.  He  has  the  best  bargain  in  the 
county  under  Sir  William.  A  large  inn,  with  abundance  of  out- 
houses, barn,  stable,  a  fine  field  well  waterd,  garden,  etc.,  and  all 
for  ;^io  per  annum  !  Gresyn  na  byddai  fodd  i  ^vneuthur  ir  hen 
leidr  gymwynas,  am  ei  ddrwg  weithredodd.  The  other  fellow 
(rhyngwy  i  a  chwitheu)  I  believe  will  be  out.  If  Sir  Nicholas  won't 
intermeddle  (I  wish  Sir  William  mayn't),  for  he  is  not  capable  of 
the  duty,  and  is  disobedient  and  insolent.  None  but  a  villain  of 
the  blackest  dye  would  have  offered  to  hurt  such  a  person  as  the 
Surveyor,  who  has  a  housefuU  of  small  children  and  nothing  but 
his  business  to  maintain  'em.  He  is  a  sober,  diligent,  careful  man, 
and  perhaps  discharges  his  duty  as  well  as  any  officer  in  the 
Revenue.  As  matters  are  circumstanced  the  two  barronetts  cannot 
suspect  any  partiality  ;  it  is  what  this  fellow  allways  buzzes  Sir 
Nicholas  in  the  ear  with,  that  he  is  oppressed  upon  account  of 
being  his  friend,  though  without  the  least  shadow  of  truth.  I  never 
concern  myself  with  party  affairs,  and  my  voice  in  this  country,  as 
well  as  at  Liverpool,  is  at  the  disposal  of  my  patron,  Mr.  Brereton, 
who,  I  dare  say,  will  be  for  Sir  Nicholas  ;  and  as  to  my  father,  I 
presume  his  will  be  at  Sir  William's  service.  I  could  name  some 
others  if  I  had  been  biazd  the  other  way,  would  not  have  been  now 
for  Sir  Nicholas.  All  this  stuff  is  only  to  shew  that  Sir  Nicholas  is 
imposd  upon,  and  I  fancy  Sir  William  too.  Perhaps  you  may  one 
time  or  other  have  an  opportunity  to  put  in  a  [word.  However  you 
must  excuse  your  brother's  prolixity !  Rym  ni  oil  yn  rhwydd 
iachus,  ag  yn  gorchymyn  attoch,  a  Duw  a  fo  yn  amddiffynwr  i 
chwi  beunydd.  Eich  bratvd  ffwdanllyd,  William  Morris. 

LXVii  105 


^- t°  ^*  Caer  Gybi,  5d  o  P^hefin,  1747. 

LXViii.  Anwyl  fnawd, — Ce's  eich   llythyr  or  21   ulto.  mewn   pryd,  a   da 

ydoedd  cael  eich  hanes.  Yn  wyf  yn  ofni  wrth  yr  hanes  yr  y'ch  yn 
ei  roddi  yn  llythyrau  nhad,  mae  un  or  rhai  anwadal  y\v  Syr  Wiliam, 
ail  yw  Gar  o  Plas  Newydd  ;  they  seem  to  answer  the  character  of 
the  modern  W — gs  ni  rown  i  rwynen  am  garriad  or  fath. 
Hawdd  ammor  i'r  hen  rai.  Mae'n  debyg  na  fedrwch  wneuthur  fawr 
gymwynas  ir  Lwyd,  oddigerth  i  chwi  ddigwydd  ymgomio  efo  Syr 
ynghylch  Sir  Fon  a  chael  cyfleu  i  roddi  iddo  ei  hanes.  Wythnos  i 
heddyw  y  dychwelais  i  am  gwraig  adref  o  Bentre'rianell,  Boder- 
wyd  a  Brynddu.  Can  fy  mod  yn  myn'd  heibio  i  Wredog  (tybrawd 
Sion  Prisiart)  mi  elwais  yno  i  gael  clywed  o'i  enau  ei  hun  pa  beth 
oedd  yn  ei  fryd;  nid  oedd  ganddoi  roddi  ondyr  un  atteb,  sefytalai 
yn  ddiffael  o  gwmpas  Gwyl  Fihangel.  Bid  rhyngddo  ai  frawd  am  y 
Hog.  Aie  ni  chaiff  Davies  moi  wraig  ei  hun?  Caled  iawn  yn  wir, 
mae'n  debyg  nad  oes  i'r  un  or  ddau  fawr  golled, — mi  a  wn  nad  oes 
iddi  hi.  Vickers  has  the  Pacquet  untill  new  ones  are  provided  by 
the  new  contractor,  he  seems  to  do  well,  but  query  no  one  here  in- 
terferes in  his  business.  He  has  bought  the  small  estate  that 
belongd  to  Davies'  wife  out  and  out,  so  now  Davies  is  not  worth  a 
penny,  gwiliwch  ei  goelio.  Can  diolch  i  chwi  am  lythyrau  Sionyn 
Morgan,  chwi  gewch  ryw  dro  fy  meddwl  i  ynghylch  y  pethau  'rwyf 
fi  yn  ei  amgyffred  ynddynt.  Dynan  cywraint  digrif  ydoedd,  nid 
tyb  wael  yn  y  byd  oedd  ganddo  o  honaw  ei  hun.  Mi  a'u  gyrraf  i 
Lewelyn  or  Deheu.  Rwyn  cofio  weled  yn  llyfrgell  fy  hen  gyfaill 
David  Foulkes,  oWern  y  Gron  (yn  ymyl  Llanelwy),  Esq.,  yn  y 
flwyddyn"  1734,  gymmar  ir  Uyfr  hwnw  or  eiddo  W.  Jones,  Esq.  * 
The  Note  by  the  Transcriber  was  the  same  except  "a  Harri  6" 
after  H.  5,  ag  ar  ol  y  gair  Dolgellau,  "  Sgrifenyddiaeth  y  llyfr 
hwnw  oedd  fal  hyn  y  Haw  hynaf "  and  at  the  bottom  of  the  same 
page,  thus  :  Totum  scripsi,  ego  John  Davies,  finis  16,  April,  1617  ; 
ag  mewn  He  arall  "  Totum  transcripsi,  etc.,  ego  Guil  Mauricius,  Llan- 
silinensis.  Anno,  1662,  Nov.  24,  Laus  Deo, — Magna  nee,  etc,"  and 
then  "  Ex.  p.  Llyfr  Coch,  Llyfr  Du." 

In  the  margin  all  along  were  certain  words  inserted  out  of  the 
Poems  by  Dr.  Davies,  who  (as  Mr.  Foulkes  was  told)  borrowd  the 
*  Probably  Llanstephan,  MS  31. 
106  LXVIII 


said  book  when  he  was  collecting  materials   for   his    Dictionary.    W.  to  R. 

Chwi  welwch  mae'r  un  gwaith  yw — Oian  a  Pharchellan,  Arwyrau,        contd. 

etc.,  on'te?  Nid  hwyrach  y  medraf  ei  gael  gan  yr  Ysgwier  Foulkes 

ryw  dro.     Ni  welais  i  ond  rhyw  ychydig  o  ymrysonion  Edmund 

Prys  a  William   Cynwal,  a  rheini  ydoedd   rwy'n   meddwl   gan    y 

brawd  Llewelyn.     le  yn  wir  ddiau,  newydd  gwych  yw  fod  Anson 

wedi  dal  y  Ffrancod  !  Fe  haeddai  ei  wneuthur  yn  Arglwydd  am  ei 

boen.     I  deliver'd  your  compliments  to  Mr.   Ellis,   ond  y  mae  e' 

druan    gwr    fal    chwitheu    yn    llawn    ftwdan,   y7tghylch    dint   yn 

y    byd.        Dyma    ryw     walch    gwamal  *    (fe     dybir  mae     un    o 

Ustusiaid    Heddwch    ein    gwlad)    wedi    sgrifennu    atteb  i'w   lyfr 

ag  wedi  ei  dynnu'n  dippiau    oddiwrth   ei    gilydd,  ag  hefyd   wedi 

talu'r  pwyth  yn  ol  o  amarch,  etc.,  gida  Hog  !     It  is  a  manuscript 

and  dispers'd  among  the  Methodists,  who  look  upon  the  author  to 

be  their  deliverer.      The  parson  will  appear  in  print  a  second  time. 

Cewch  weled  ar  fyrder.      The  author  of  the  remarks  is  an  Arian 

and   defends  that  doctrine,  dyna  dorri  gwaith   allan  ir  Bersonyn 

fifremwyllt  !  onte  ?     Am  yr  arian  bryntion  y  soniasoch  am  danynt, 

nhw  aethont  i  gyd  oddiyma,  fifarwel  gida  nhw.     Duw  a  wellhao'r 

amseroedd.     Aie  ni  fedrwch  ddim  cwbl  faddeu  i  fab  dihenyddwr  y 

Bardd;  mae'n  galed  ir  plant  ddioddef  dros  ei  rhieni.     Yn  wir,  diog 

iawn   mae'r   Bibl  yn   mynd  ymlaen.     Ped  fuase  ryw  wagedd  na 

thalasai  i  son  am  dano,  fe  wneuthid  mwy  brys.     Cebyster  ir  fath 

Arglwyddi,  chwyn  ydynt.     Ni  ddywedais  i  yr  awn  allan  i  ryfel  yn 

erbyn  y  Bodorganiaid  ;  ond  os  fy  nghadpen  a  orchymyn  i  hynny 

fod,  rhaid  yw  gwneuthur.       So   it   stands   upon   the   Counsellor 

to  look  out,  perhaps  he  may  have  a  good  understanding  with  the 

Commissioner.      Mae'n   rhy  anwyl  gan  yr  hen  gorph  ai  blentyn 

*"Un  Mr.  Ellis,  Civvrad  Caergybi,  a  ddyfalbregethodd,  ac  aysgrifenodd  yn 
eu  herbyn.  William  Bwckle  (Bulkeley),  Yswain,  o'r  Bryn  Du,  a  ysgrifenodd 
ateb  iddo."  Trysorfa  (T.  Charles),  Medi  1812,  tud.  435.  Methodistiaeth  Mon. 
Parch  J.  Pritchard,  tud  31.  A  second  edition  of  the  book  by  Rev.  Thomas 
Ellis  was  published  in  the  same  year,  with  some  additional  remarks, 
in  answer  to  Mr.  Bulkeley's  written  pamphlet.  It  does  not 
appear  that  Mr.  Bulkeley's  pamphlet  was  ever  printed,  for  Mr. 
Ellis  in  his  answer  refers  to  a  written  copy,  and  says  that  many  of  these  copies 
were  circulated.  The  printed  pamphlet  is  written  in  terse,  idiomatic  Welsh, 
and  is  in  itself  eloquent  testimony  of  the  hold  Nonconformity  had  gained  in 
Anglesey  at  this  early  date. 

I-XVIII  107 


W.  to  R.  fwnws  arian  bydol,  felly  yn  bur  anghyfaddas  i  osod  i  fynu  am  uchel 
contd.  leoedd.  Fe  ddywedir  ir  cyfreithiwr  aros  yna  o  bwrpas  i  ochel 
gwario.  Ni  vvna  nhad  ei  gwyrthwynebu  oi  fodd,  ond  os  bydd 
rhaid  iddo  ufuddhau  iw  feister  tir,  neu  droi  allan  o'i  annedd,  lie  bu 
ers  deugain  mlynedd  ;  chwi  ellwch  feddwlpa'run  a  wna.  This  was 
the  meaning  of  what  I  mentioned  in  my  last,  sure  y^  took  it  in 
that  sense?  Though  as  to  my  own  part  I've  my  liberty  as  to  that 
family,  dim  rhwymedigaeth  iddynt,  ond  cymydogaeth  dda. 
Father  and  mother  was  as  usual  as  to  their  healths.  My  mother 
still  decrepid  and  like  to  continue  so.  All  here  in  tollerable  good 
health.  Had  a  letter  this  week  by  Alderman  Prichard  of  Leverpoole, 
from  Llewelyn  who  is  like  to  fall  out  with  his  great  masters,  waits 
the  turn  of  the  scale.  Here's  a  fine  Cywydd  ir  cwd,  chwi  ai 
cewch  ryw  dro,  rwyf  rwan  mewn  brys  anfeidrol,  felly  Duw  a  fo 
gida  chwi   oil. 

Eich  brawd  anwiw  William  Morris. 

Gadewch  glywed  oddwrthych  fynycha  galloch  da  chwitheu. 

L^  jQ  I^  Galltvadog,  21  June,  1747. 

LXix.  Dear  Brother, — I  received  yours  of  y^  16  June  but  last  night,  and 

the  tables  of  y^  Bible,  etc.,  and  that  no  time  may  be  lost,  here  you 
have  them  again.  There  is  very  little  to  be  said  to  them,  and  as  I 
have  neither  books  nor  leisure  to  compare  them,  when  there  is  so 
much  uncertainty,  even  in  our  common  measures,  weights,  etc.,  I 
had  best  let  them  as  they  are,  for  they  are  but  tolerable  guesses  at 
best.  When  our  Foot  was  different  from  what  it  is  now,  such  an 
author  might  be  in  the  right  when  he  compared  the  Hebrew 
measures,  etc.,  with  ours,  but  in  another  age,  since  there  is  no 
universal  standard  of  magnitude  known  in  y^  world,  the  proportion 
must  fail.  That  of  y^  royal  pendulum  was  a  noble  standard  for  a 
yard,  if  pendulums  had  not  been  found  to  alter  in  different  parts  of 
ye  world.  I  have  read  somewhere  that  a  certain  King  of  England 
ordered  a  yard  (standard)  to  be  made  according  to  y^  length  of  his 
arm  ;  and  it  is  well  known  that  the  standard  foot  we  have  now  was 
settled  by  y^  instrument  makers  of  London  not  a  great  while  ago. 
Where  then  is  y^  certainty  of  y^  proportions  ?  Quite  dark  to  be 
sure.     Perhaps  the  Roman  foot  on  y*^  monument  of  Cestucius  and 

108  LXIX 


Statilius  may  be  y*^  only  certainty  we  have,  and  even  there  the    L.  to  R. 

stone  might  wear. — Now  to  words.     Tabl  (pi.  Tablau)  is   a  good      contd. 

word  enough  to  answer  the  English  Tables^  and  though  it  is  not  in  our 

dictionaries,  it  is  natural  to  suppose  the  Roman   Tabula  might  be 

borrowed  from  it  according  to  Pezron's  rules.     I  have   lost  that 

valuable  book,  I  wish  you  could  get  me  another. 

"  Enw  lesu  fu  ag  a  fydd  yn  dafl  o  henw  Dafydd." 

L.  G.  Cothi. 

Instead  of  Tablau  Scisnig  I  think  you  ought  to  call  them 
Brutanaidd,  for  they  also  belong  to  y^  Welsh  and  Scotch.  Write 
Tesfun,  Testyn  ;  or  write  thus,  Tablau  Arian,  Pwysau,  a  Mesurau 
Crybwylledig  yn  yr  Ysgrythyr  Lan,  gwedi  eu  troi  yn  rhai  Bru- 
tanaidd  drwy  awdurdod  y  gwyr  mwyaf  a  'sgrifenasant  ar  y  Testyn 
hwnnw,  a  gyfansoddwyd  gan  R.  M.,  golygwr  yr  argraphiad  hwn 
o'r  Beibl.  Then  the  Table.  Nodwch,  E  gyfrifir  yr  Arian  yn  y 
Tabl  hwn  yn  ol  Ystandart  y  Mint,  etc.  Tabl  Pwysau  luddewig  yn 
Bwysau  Troye  Brutanaidd,  and  so  Troye  everywhere,  etc.  Tabl 
Gwlyb  fesurau  luddewig  yn  Win  fesurau  Brutanaidd.  Nodwch  76 
pwys  Troye  o  ddwfr  croyw  cyfifredin  a  leinw  lestr  o  droedfedd 
Bedronglog  28^  modfedd  Bcdrotiglog  yn  y  Pint,  etc.  Tabl  sych 
fesurau  luddewig  yn  Fesurau  Yd  Brutanaidd.  Nodwch  2>o  3-5 
modfedd  bedronglog  yn  y  pint,  etc.,  ag  8  galwyn  yn  y  Bwsielaid 
neu  fesur  Caerwynt,  etc.,  yn  ol  yr  Ystatut.  Hestoraid  is  a  word 
peculiar  to  Anglesey,  Bwsiel  may  be  an  antient  Gaulish  word. 
Tabl  Hyd-fesurau  luddewig.  I  think  cam-lath  is  better  than  cam. 
Nodwch,  5  troedfedd  yn  y  Gam-lath,  ag  1056  cam-lath  yn  y 
Filldir.  Tabl  Arwyneb  Fesurau  luddewig,  gwedi  eu  cymharu  a 
mesurau  Brutanaidd.  Rheol,  Amlblygwch  [multiply]  yr  hyd  wrth 
y  lied  a  bydd  y  cynhwysiad  yn  Gyfyddau  Ysgwar.  Amlblygwch  y 
rheini  wrth  3  32-100  (y  troedfeddau  ysgwar  mewn  cyfydd)  a  bydd  y 
cynhwysiad  yn  Droedfeddau  Ysgwar,  etc.  Yr  hyn  yw  i6'634  88-100 
troedfedd,  neu  i  chwarter  acr  ystatut,  21  perc,  27^  troedfedd.  Tir 
y  Lefiaid,  etc.  a  wna  78  acr,  i  chwr.,  20  perc,  80*97  troed. 

Rhwd 7iX\d pawl  are  very  bad  words  and  nowhere  used.  Rhivd'x?, 
a  running  measure  in  Anglesey,  but  no  square  measure.  Pawl  is 
no  measure.  But  perc  or  perk  is  a  common  name  in  South  Wales 
for  a  rod  or  perch  which  is  here  12,^  foot.      The  word  acr  we  may 

LXXi  109 


L.  to  R.  venture  upon  (upon  Pezron's  rule)  from  which  came  the  Latin 
contd.  luger  and  the  bastard  Latin  acra,  but  rood  is  an  English  square 
measure,  which  chwarter  acr  will  very  well  explain  or  chwari  or 
cwart^  as  they  call  the  quarter  of  any  thing  in  this  country,  as 
llathen  a  chwart — a  yard-and-a-quarter,  etc.  But  as  to  ye  word 
cyfair,  cyfer  and  cyfar,  Dr.  Davies  and  everybody  have  been  mis- 
taken in  it.  The  word  ought  to  be  wrote  cyfar  from  aredig  dydd 
cyfa,  being  a  certain  quantity  of  land  in  this  part  of  the  world,  i.e. 
as  much  as  a  yoke  of  oxen  ought  to  plow  in  a  day  ;  for  what  they 
plow  is  more  or  less.  A  cyfar  and  a  half  makes  another  square 
measure  called /j/a;?^,  which  is  a  kind  of  an  acre  and  contains  i6o 
of  their  square  perches  of  13^  foot  each,  which  is  107  square  statute 
perches  =  oa.  2r.  27p.,  so  that  a  cyfar  here  is  but  7i'32  statute 
perch  =  oa.  ir.  31  p.  4".  And  this  cyfar  in  translating  can  fit  no 
other  measure  known  amongst  mankind.  It  is  of  no  determind 
quantity  in  Anglesey,  Carnarvonshire  and  Merionethshire,  and  I 
believe  not  in  Denbigh  and  Flintshire,  for  there  they  run  to  the 
English  measures.  It  is  very  wrong  then  to  call  any  measures  by 
y^  name  of  cyfar,  but  what  is  actually  a  cyfar,  the  lugerum  of  the 
Romans.  The  ignorance  in  these  things  and  following  dictionaries 
hath  spoilt  many  a  translation.  I  dont  like  the  word  noda^ 
it  is  a  bastard  of  the  Latin  word  nota.  Nodwch,  is  note  you 
or  take  you  notice.  So  much  for  that  half  sheet.  Now 
to  y^  other,  the  quarter  sheet.  Tabl  arian  Rhufain  a  gry- 
bwyllir  am  rai  o  honynt  yn  y  Testament  Newydd.  Ysien, 
any  vessel  of  an  undeterminate  measure,  is  a  foolish  translation  of 
Sextarius  a  determined  known  measure.  No  doubt  Solidus  is  swllL 
The  fractions  of  a  hundred  is  enough  to  express  thus  30-100,  and 
then  they  are  easily  reduced  to  decimals  upon  occasion.  I  think 
they  will  do  well  enough  :  who  can  mend  them  ?  Compare  what  I 
have  said  above  with  your  own  papers,  which  come  to  you  by  post, 
each  singly  directed  to  Mr.  Richards  as  this  is;  and  if  I  am  right 
make  use  of  my  observations,  but  I  think  you  ought  to  take  Mr. 
W.  Jones's  opinion,  to  whom  I  desire  my  humblest  service,  when  I 
have  my  senses  about  me,  clear  from  the  noise  and  nonsense  of 

this  world  which  hath  almost  distracted*  ....  me 

*Word  cut  off  by  binder. 
no  LXIX 


Three  years  in  the  prime  of  my  days  is  now  at  stake,  and  like  to  be    L.  to  R. 

lost   by   the   craft  and  art  of  worldly  men ny   curious      contd. 

things  to  impart  to  Mr.  Jones  if  I  was  intimate  with  him,  for  if  I 
dont  live  to  publish  my  Natural  History  of  Anglesey,  it  will  be  pity 
my  materials  should  be  lost.  I  have  examind  into  all  the  British 
fish,  and  have  given  them  as  many  of  y*^  Welsh  names  as  we  have 
from  the  real  knowledge  of  y^  fish,  not  from  ignorant  dictionaries. 
Have  rectified  several  mistakes  in  Ray  and  Willoughby.  My 
collection  of  plants,  birds  and  fossils  are  better  and  correcter  than 
anything  I  have  met  with.  I  never  [me]t  a  man  yet  that  under- 
stood fossils,  and  but  few  that  knew  anything  of  birds.  I  have  been 
digging  among  fossils  for  many  years  and  have  made  them  my 
study,  and  if  I  had  leisure,  I  could  give  better  quaeries  and  answers 
about  mines  than  any  in  the  Phil.  Transactions.  The  art  of  Mining 
is  but  in  its  infancy.  God  be  with  you,  I  have  no  time  to  spare  to 
write  further,  but  that  I  understand  Mr.  Corbett  will  be  here 
next  month,  and  then   I  shall  be  off  or  on. 

/  am  your  affectionate  brother^  L.  M. 
The  charge  to  ye  court  Leet  is  but  a  trifle  to  what  I  do  here.  I 
dont  doubt  but  I  understand  those  things  better  than  Mr.  Guidot, 
I  have  puzled  the  King's  Sollicitor  and  Council  about  them. 
They  are  but  men.  I  wish  you  could  get  Mr.  Middleton's 
business,  and  I  wish  I  was  his  agent. 

From  my  hermitage  at  Galltvadog,  31  July,  1747.  l.  to  R 

Dear  Brother,— I  have  yours  of  y^  18  and  25th  July  about  y*^  LXX. 
Bible  weights,  measures  and  prayers.  I  have  laid  aside  some  very 
urgent  business  I  had  to  answer  this  ;  for  I  suppose  it  will  be  y'^  last 
upon  this  head.  First  to  y*^  prayers.  The  title  of  y^  large  prayer  seems 
to  me  quite  idle.  A  godly  prayer  to  be  said  at  all  times.  I  never 
heard  of  ungodly  prayers,  and  all  prayers  for  our  good  ought  to  be 
said  at  all  times.  Pray  without  ceasing.  It  would  have  been  better, 
a  prayer  to  be  said  daily.  And  I  am  sure  gweddi  feunyddiol  is  the 
best  title  in  Welsh,  let  the  English  be  what  it  will.  Beunydd  is  every 
day  or  daily,  beunos  is  every  night  or  nightly  (by  y^  Poets 
beunoeth).  Now  to  ye  prayer.  I  think  Dad  d'r  nefoedd  ought  to 
be  Dad  nefol,  yn  rhad  ag  oth  ewyllys,  etc.,  divines  may  make  a 
distinction  between  electing  and  choosing,  but  I  know  none,  but  I 

LXX  1 1 1 


L.  to  R.  wont  quarrel  with  the  maker  of  y'-'  prayer  since  you  are  only  to 
contd.  translate  it  as  it  is.  Ethol  and  dewis  is  y^  same  and  will  stand 
well  enough  for  elect  and  choose,  achub  is  better  than  cadw.  Naad 
for  }ia  ddiodde,  pleser  is  a  provincial  Latin  word,  but  may  do  here 
as  we  have  none  so  good,  but  is  generally  taken  for  pleasure  in  y^ 
loosest  sense.  Plessio  indeed  is  to  please^  but  Boddio  there  is  y^ 
best  verb,  but  it  hath  no  good  substantive.  However  Pleser  da 
mends  y^  matter.  Instead  of  /'«  cajiiweddmi^  I  would  write  wrth 
ein  camweddau.  Mai  niawr  is  better  than  gymviaint.  Holy  name 
is  enw  sanctaidd,  iechydwriaeth  and  athrawiaeth  must  be  aspirated, 
as  well  as  ymddififyn.  So  much  for  y'^  long  prayer.  In  y^  title 
cyfiivr  is  better  than  stad.  Cyffesii  and  cyfaddef  is  ye  same  thing, 
and  is  tautology  in  y^  English,  which  to  cover,  you  must  write  for 
cyfaddef^  addef.  Cenhedlu  better  than  cael.  Here  are  two  oestads 
together,  that  sound  ill.  Say  for  ye  first  bob  ainser.  For  addysg  I 
would  write  athrawiaeth^  ag  felly  yn  enill  ini  ein  hunain  drwy  dy 
gyfion  farn  di  angau  a  cholledigaeth.  Bar?iedigaeth  makes  too 
many  aeths  i.e.  \caniad y  gog^  a  good  word  for  tautology].  Anfodd- 
haus  wrthym  ein  hunain,  o  wraidd  ein  caloiinau.  Tueddiadau  for 
Tueddau,  yr  ym  yn  siccr  gredu,  for  syimmido  say  droi  ymaith  dy 
ras  a'th  fifafor.  So  much  for  the  short  prayer.  Now  to  y^  letter. 
The  plural  of  testyn  is  testynau.  D.  G.  and  all  y^  poets 
take  many  liberties,  as  doeth  pro  daeth^  etc.,  which  was  a  weakness 
in  following  the  vulgar  stream.  Troi  is  a  good  word  enough  for  to 
tra?tslate  or  to  reduce,  you  may  use  trosi  if  you  will,  which  comes 
from  the  same  original,  to  turn  round,  about,  upside  down,  back- 
wards, forwards,  to  bring  to  some  order,  etc.  The  Latin  word  is 
bad  enough.  Custom  makes  words.  As  for  Troy  Weight  which  I 
write  Troye,  our  moderns  say  the  name  was  borrowd  from  Troyes, 
a  city  in  Champagne  in  France.  I  had  an  eye  upon  Caerdroia 
when  I  wrote  it,  but  I  did  not  know  how  to  write  it  with  proper 
letters  for  y^  Welsh.  Pwys  Troia  I  thought  did  not  look  so  well  as 
Troye,  which  is  so  near  y^  English,  they  would  hardly  find  y® 
difference.  The  critics  will  fall  foul  of  poor  Caerdroia  and  Bruins 
if  they  smell  the  least  tracks  of  them.  However,  if  you  will  venture 
it,  with  all  my  heart,  as  for  my  part  I  think  it  very  probable  the 
English  might  have  their  Pwysau  Caerdroia  from  us,  and  I  have 

112  LXX 


made  a  note  of  it  in  my  History  of  Anglesey.      Wythonglog   or    L.  to  R. 

chweochrog   will   not   do   for  a   cube  no  more  than   pedronglog.      contd. 

Chweonglog  is  rather  a  hexagon,  wythonglog  an  octagon,  we  have 

no  words  for  their  ideas,  they  are  lost,  and  language  is  arbitrary. 

We  have  no  word  for  solid,  and  the  Latin  word  sounds  odd  with  us 

as  yet,  but  must  be  made  use  of  and  wrote  solid  and  not  soiled  nor 

soled  nor  solyd.     Dr.  Davies  knew  nothing  of  arts   and  sciences. 

Corph  pedronglog  is  y^  way  to  convey  y^  idea,  though  I  would  not 

have  it  a  standard.      The  word  I  would  use,  whatever  the  original 

was,  is  Bwysel  or  Bwysiel  rather,  because  easier  understood,  and 

Mwysel  might  be  made  from  Bwysiel  as  modfedd  from  Bawd.  You 

may  use  amblygu  for  amlblygu  and  is  proper  enough,  it  is  a  better 

compound  for  that  idea  than  any  in  use.     Amblygivch  a  Thri  may 

be  better  than  wrth.     Pawl  is  not  used  anywhere  for  a  measure, 

but  perc  is  all  over  South  Wales,  and  some  parts  of  North  Wales. 

The  measures  and  weights  in  Scripture  ought  to  have  been 
exactly  done,  to  take  away  all  occasion  of  contempt  to  that  book, 
because  it  ought  to  be  truth  and  to  agree  with  itself,  and  all  trans- 
lations, but  it  is  the  work  of  an  Hercules  or  rather  a  hundred 
Hercules's ;  we  laugh  at  all  other  books  if  they  are  guilty  of  these 
mistakes,  and  no  doubt  but  other  religions  laugh  at  our  Bible.  Read 
Mr.  Folke's  account  of  Cossutius's  foot  in  No.  442  of  y^  Phil.  Tran- 
sactions and  you'll  find  the  reasons  of  my  objections,  and 
you'll  find  in  Mr.  Hookas'  Posthumous  works,  published  by  Richard 
Waller,  p.  457,  that  the  English  foot  is  quite  uncertain,  and  nothing 
certain  under  the  sun,  and  there  let  them  lie.  Y  sicl  yw'r  darn 
arian  a  gryb%vyllir  ani  dano^  etc.  Saesonaeg  and  not  Saisonaeg. 
The  inches  column  in  y*^  Tables  of  Capacity  are  I  think  not 
necessary,  neither  of  them  will  be  understood  but  by  curious  men. 
Arian  is  y^  word  used  now  for  money,  but  very  improperly. 
Mwnai  is  y^  good  old  Welsh  word  for  coin  used  by  y^  poets,  and 
derived  from  Mwn  or  Mwyn,  from  hence  money  is  derived,  but  the 
word  is  now  dark:  advise  with  Mr.  Jones  whether  it  is  proper  to 
use  it.  Tablau  Mwnai  would  look  odd  at  first,  and  Avould  be  carpd 
at,  but  time  would  make  it  agreeable.  Erwydden  may  be  a  good 
old  word  for  a  Rod,  but  it  will  not  do  now  ;  for  eriv  was  a  deter- 
minated measure  or  quantity  of  ground,  though  it  is  now  any  quillet, 

I  113 


W.  to  R.    and  iferwnow  signified  an  acre,  I  cannot  see  how  this  Gwjydden  cslTi 
contd.      take  its  name  properly  from  an  acre  no  more  than  from  a  rood. 
Then  let  us  stick  to  our  provincial  word  perc  from  ye  Latin  Per- 
tica  or  the  French  Perche.     So  much  for  your  quarries. 

The  Duke  of  Somerset's  Rectories  are  about  a  day  and  half's 
journey  from  hence.  I  know  some  of  y'^  Parishes,  but  I  know  very 
little  of  the  men  you  mention.  What  salary  had  Howel  Williams? 
Could  I  be  of  any  service  to  His  Grace  in  those  parts  ?  I  suppose 
I  may  have  so  much  time  to  spare  if  there  is  anything  tolerable  to 
be  got  by  it.  I  hope  Gambold  will  not  publish  that  dictionary,  I 
dare  say  (by  y^  Grammar  he  hath  published)  it  is  a  foolish  one.  I 
never  saw  a  man  nor  2  or  3  heads  together  fit  for  it.  Even  Mr. 
Ed.  Llwyd  was  not.  If  we  send  shoemakers  to  propagate  y^ 
Gospel  in  Germany,  the  Germans  send  us  chymists  or  pretended 
ones,  to  teach  us  mining.  There  is  one  at  Holywell,  Diederich 
Wessel  Linden,  who  hath  wrote  something  lately  on  mines,  on 
which  I  have  wrote  notes.  He  is  as  great  a  mountebank  in 
philosophy,  as  the  shoemaker  can  be  in  religion.  As  for  the 
dinboeth  or  piles,  my  father  was  afflicted  with  it  for  30  years  and 
we  tryed  all  medicines  that  are  in  use.  Dr.  Evans  cooked  him 
up  for  several  years,  but  at  last  we  found  a  country  specific  which 
cured  him,  so  that  they  never  returned  again. 

The  Hebrew  and  Greek  names  in  their  proper  characters  would 
be  proper  enough,  for  so  the  learned  may  better  compare  y^ 
weights  and  measures.  Ysgwar  is  a  word  used  of  old,  and  it  may 
as  well  stand  as  any  other,  and  it  is  accepted  of  by  custom  as  a 
good  word.  It  is  not  long  since  the  English  knew  the  right  use  of 
it.  Three  square  was  a  common  word  among  writers  till  of  late, 
for  three  cornerd.  I  was  at  my  father's  lately,  the  5th  year  since  I 
saw  Anglesey.  My  mother  is  very  decrepid.  She  drives  on  still, 
doing  all  the  good  she  can,  but  stirs  too  much.  My  father  is 
turn'd  a  great  farmer,  they  have  a  vast  plenty  of  corn  and  cattle.  I 
saw  Evan  Bedlar's  wife.  I  fancy  the  son  broke  and  run  for  debt  as 
well  as  on  account  of  y^  ship.  You  dont  mention  a  syllable  of 
Roderick  Richards  who  is  lately  promoted  to  be  pay  clerk  at  Ply- 
mouth. How  will  you  get  letters  hereafter  ?  I  have  not  yet  been 
with  Mr.  Vaughan.     Have  just  seen  him  upon  the  road,  in  my  way 

114  LXX 


to  y^  Anglesey  elections,  when  Mr.  Meyrick  was  fairly  bit  by  y*^  L.  to  R. 
Tories,  who  ran  over  from  their  engagements  to  Sir  Nicholas  contd. 
Bayly,  in  hopes  he  would  stick  to  them;  but  he'll  certainly  be  a 
courtier.  Mae  ef  yn  bur  dlawd.  I  was  one  night  at  Bodorgan 
with  the  good  old  man.  Pirs  is  there  as  usual,  and  all  upon  y^  old 
man's  back.  Dick  Morris  is  superannuated,  and  he  is  to  be 
allowed  three  pound  a  year  and  a  tenement.  Owen  Jones  is  married 
well,  and  hath  quite  left  Mr.  Meyrick.  I  had  not  time  to  go  to  Holy- 
head, to  see  our  sisters,  etc.  I  expect  Mr.  Corbett  and  some  great 
men  here  daily,  and  am  very  busy  in  drawing  maps,  accounts,  etc. 
So  farewell  at  present.  I  have  a  great  swimming  in  my  head  this 
great  while.  It  is  a  weakness  in  y^  nerves  which  I  am  afraid  will 
not  end  well.     Service  to  sister  and  Meirian. 

Your  loving  brother,  L.  Morris. 

Let  me  know  if  you  have  contracted  any  friendship  or  acquaint- 
ance with  anybody  in  y^  Navy  office  during  your  acquaintance  with 
Rod.  Richards.  I  had  desired  him  to  do  me  a  few  jobbs  there 
which  I  suppose  are  now  all  over,  and  I  must  employ  a 
fresh  hand.  I  have  heard  from  Tom  Evans.  I  believe  he 
will   be   here   soon   about  business. 

Caer  Gybi,  20  Awst,  1747.         W  to  R 

Dyma  fi'n  cael  tippyn  o  amser  i  gymeryd  fy  anadl  attaf;  ag  i  lxxi 
atteb  eich  dau  lythyr  sef  o'r  30  Fehefin  ar  8d  or  mis  hwn,  a  sicr  yw 
fod  arnaf  gywylydd  am  na  wnaethwn  yn  gynt,  now  for  the  first 
Mi  welaf  eich  bod  yn  anferth  fifrind  efo'r  cynghorwr  Meyrig.  Dyma 
Ddick  Morus  wedi  cael  i  droi  allan.  Osgwir  a  glywaf  ni  chadd  na 
thyddyn  nag  ychwaith  mor  cyflog  a  gytunasai  am  dano,  a  dyna'r 
modd  y  gwasanaethwyd  ag  Owain  ap  Sion  Prisiart  Prys.  Da  oedd 
cael  7  yn  lie  10  punt  per  annum.  Nid  oes  dim  ymddiried  i  blant 
dynion  ysywaeth.  Nid  oeddwn  yn  meddwl  y  gwnae'r  henddyn  y 
fath  hagrwrthiau.  Gwrthyn  y  gvvaith  yr  Arglwydd  Pwtt  yn  eich 
siommi  yn  y  modd  yna,  what  can't  we  expect  from  such  senators. 
Na  welais  i  erioed  mor  abridgement  hwnnw  o  eiddo  Sion  Morgan, 
his  Thoughts  on  the  4  last  things  with  englynion  Marwnad  Ed. 
Lloyd  I  have.  Mae'n  edifar  gan  y  person  Ellis  sgrifennu  mor 
ddigllon  at  Frougton,  ag  mae'n  deusyf  arnaf  ddywedyd  wrthych 
mae  gwr  rhwydd  wyllt,  fifrom  ydyw,  ond  yn  dychwel  atto  ei  hun  yn 
LXXI  115 


W.  to  R.  union  deg,  ag  yn  ddrwg  ganddo  mewn  munud  y  peth  y  wnelo 
contd.  ondodid  !  His  defence  against  the  Justice  is  no  more  than  some 
few  additions  in  a  second  edition  of  his  former  tract,  which  I  will 
send  you  by  the  first  opportunity.  Fe  dybir  mae  y  Mr.  Brynddu*  is 
the  author  of  the  remarks,  ag  nid  yw  yn  gwadu,  ond  mvvy  allan  o 
ddireidi  na  dim  arall.  I  believe  the  Methodists  in  general  are 
trinitarians.  John  Westley  embarked  here  for  Dublin,  did  not 
preach  but  dispersed  his  sermons. t  Mr.  Ellis  was  from  home  else 
there  would  have  been  a  scuffle  perhaps.  Mr.  Brereton  met  no 
opposition  at  Leverpoole,  he  did  send  to  desire  my  vote  in  favour  of 
Mr.  Meyrick,  ag  felly  fase,  oni  bae  aflwydd,  cewch  yr  hanes  yn  y 
man.  Aie  mae'r  Gownsler  yn  o  law  helaeth  pan  fo  yna  ?  Gwell  a 
fase  iddo  warrio  ei  arrian  yn  ei  wlad  ag  ynteu  yn  disgwyl  iddi  ei 
ddewis  yn  ben  arni.  Mae  gobaith  medd  Fortunatis|  wrthafi  (yn  ei 
lythyr  or  19  ultimo,  N.  S,)  na  bydd  raid  iddo  dalu  mor  arian  ir 
Twrciaid,  obleit  his  captures  were  made  long  before  the  in- 
structions were  sent  from  the  Admiralty  to  the  Commanders  of 
men  of  warr,  privateers,  etc.,  concerning  the  effects  of  Turks  in 
French  bottoms.  Par  sut  roeddych  yn  gyrru  ei  lythyr  ymlaen  ?  I 
mean  brother  Lewis's  letter  to  him.  You  must  have  heard  that 
Mr.  Bodvell  came  off  with  flying  colours  at  his  election — 90  odd 
majority  !  Er  dolwyn  rhowch  fy  nghorchymyn  inneu  at  Sior 
Feddyg,  aie  gwr  nheddig  yw'r  gwr  bod  y  fodfedd  ?  Huw  ai  catto 
fo.  Conolly  is  gone  to  Dublin  by  way  of  Parkgate,  he  comes  this 
way  often,  I  know  his  gentleman. 

Aie  fe  gadd  gordderchwraig  y  Geynton  y  cryg,  nid  oedd  fatter  yn 

y  byd.     Na  welais  i  erioed  mor  William  Roberts  hwnnw,  I  fancy 

he  must  be  an  idle  chap  to  tarry  in  the  country  a  starving.     Gwych 

hefyd  fyddai  weled  gwaith  y  Garte,  ond  beth  ydis  nes  ?     Echryslon 

*  Mr.   Bulkeley  of  Brynddu. 

fA  Welsh  tract  entitled  "  Gair  i'r  Methodist:  o  waith  Mr.  J.  Wesley, 
was  printed  at  Dublin  in  1748,  and  probably  circulated  by  Wesley  on  his 
travels  through  Wales. 

+  It  will  be  proper  at  this  stage  to  give  some  particulars  of  the  career  of 
Fortunatus  Wright,  to  whom  there  are  many  references  in  the  Letters.  He 
was  the  son  of  Captain  John  Wright  of  Liverpool,  who  died  in  April,  1717, 
after  gallantly  defending  his  ship  for  several  hours  against  two  vessels  of 
superior  force.     This  is  recorded  on  his  tombstone  in  St.  Peter's  Churchyard, 

116  LXXI 


ydyvv'r  hanes  rych  yn  ei  roddi  o'r  I  aril  Cholmondley,  wfft  iddo  !  a     W.  to  R. 

dwbl  wfft  ir  Dug  Siando.      Chwi  glywsoch  mi  a  wranta  son  am      contd. 

fvvgan   or  henw  hvvnnw.     Ni   enillodd   y   Ffrancod   fawr   wrth   y 

gwaith  yn  Flanders,  ond  yn  unig  gadw'r  ymladd  faes.     Every  dog 

hath  his  day.      Gwilanhw  attynt  os  eiff  hi'n  heddwch  rhyngom  a 

Spain.     Mi  fasvvn  yn  sgrifenu  attoch  hanes  y  lecsiwn  oni  bae  fy 

mod  heb  gymaint  ag  un  ffrank  ar  fy  helw,  ag  nid  oes  ar  y  ddaiar  a 

wyr  a  wna'r  cast  yma  ddyfod  a  hwn  i  chwi  yn  rhad  ai  peidio.     I 

told  you  I  had  had  orders  to  join  the  Counsellor's  Corps  and  had 

prepared  to  set  out  for  the  metropolis.     The  day  before  the  election 

came  on,  there  came  an  order  that  all  Mr.  Meyrick's  friends  should 

tarry  at  home,  that  Mr.  Owen  had  gone  over  to  Lord  Bulkeley*. 

The  case  was  thus: — Mr.  Lewis  Llysdulas,  who  was  Mr.  Meyrick's 

chief  manager,  having  on  Sunday  the  12th  made  a  calculation  of 

the  votes  on  both  sides,  and  finding  Mr.  Meyrick  had  but  a  small 

majority  of  perhaps  6  or  8,   16  says  others,  and  finding  that  Sir 

Nicholas  had  partly  despaired  of  gaining  his  end,  so  in  order  to 

play  a  safe  card,  took  it  in  his  head  without  the  previous  knowledge 

of  the  Councillor  or  his  father  (as  they  say  'emselves),  to  write  to 

Sir  Nicholas  to  desire  a  meeting  at  Llangefni  the  next  day,  of  the 

principal  gentry  of  both  sides,  which  was  gladly  accepted  of,  and 

Mr.  Owen  invited  to  the  Congress,  but  he  would  not  appear.   When 

it  was  propos'd  by  Mr.  Meyrick  and  his  friends  that  Sir  Nicholas 

Liverpool,  where  it  is  stated  also  that  "  Fortunatus  Wright,  his  son,  was 
always  victorious,  and  humane  to  the  vanquished.  He  was  a  constant  terror 
to  the  enemies  of  his  king  and  country."  Soon  after  the  outbreak  of  war  with 
France  in  1744,  Wright,  conjointly  with  others  it  is  thought,  fitted  out  the 
brigantine  "  Fame"  "  to  cruize  against  the  enemies  of  Great  Britain."  One 
of  his  chief  exploits  was  to  capture  sixteen  French  ships  in  the  Levant, 
worth  ;^40o,ooo  sterling  (see  ante  p.  98).  On  another  occasion  in  1756,  he 
successfully  drove  away  a  French  privateer  of  16  guns,  which  had  been 
sent  to  capture  him,  although  his  own  ship  and  armament  was  much 
inferior  to  that  of  his  rival.  So  much  was  he  feared  by  the  French  that 
it  is  said  the  French  king  promised  the  honour  of  knighthood,  a  pension 
of  3000  livres  per  annum  for  life,  and  the  command  of  a  ship  of  war,  to 
whosoever  should  bring  him  into  France  alive  or  dead.  For  a  long 
account  of  this  extraordinary  man  see  "The  Liverpool  Privateers"  by 
Gower  Williams,   1897,  pp.  32-78. 

*  Lord  Bulkeley  was  M.P.  for  Beaumaris.     Owen   Meyrick  of  Bodorgan 
was  defeated  by  Sir  N.  Bayley,  of  Plas  Newydd  at  the  1747  election, 

LXXI  117 


W.  to  R.  should  yield  the  election  this  time  to  the  Counsellor  and 
contd.  go  up  next  time,  he  (Sir  Nicholas)  readily  agreed  to  it  and  all  con- 
cluded except  signing,  which  was  to  be  done  next  day  at  Beaumaris 
when  all  Sir  Nicholas's  friends  were  to  join,  but  when  Mr.  Owen 
understood  that  the  parties  had  agreed  and  that  he  was  excluded 
from  ...  to  Parliament,  this  or  next  sessions,  he  went  immediately 
to  Baron-hill  and  made  a  tender  to  Lord  Bulkeley  of  his  interest 
which  was  about  30  voices,  so  upon  Mr.  Meyrick's  arrival  at  Beau- 
maris a  Tuesday  he  was  acquainted  of  it  by  a  letter  from  Mr.  Owen 
himself,  Sir  Nicholas  immediately  was  invited  to  accept  of  this  un- 
expected supply,  and  so  the  poor  Counsellor  was  jockied.  There 
is  abundance  of  reason  to  suspect  that  Mr.  Owen  from  the 
beginning  intended  to  desert  the  Councillor  ;  however,  if  Mr.  Dulas 
had  not  been  over-busy,  deg  i  un  na  chawsai'r  gwr  gwirion  siawns, 
and  it  is  suppos'd  that  notwithstanding  Mr.  Owen  going  over  to  the 
other  side,  if  Mr.  Meyrick  had  poll'd  his  men,  he  would  have  had  a 
fair  chance  for  a  majority.  Several  of  Mr.  Owen's  friends  would  have 
given  him  their  voices,  most  of  'em  condemning  his  perfidy.  Nid 
oes  dim  hyderu  ar  blant  dynion,  Duw  a  gadwo  pawb  !  ag  felly  chwi 
welwch  mor  anwadal  yw'r  byd.  Bu  orfod  ar  fy  nhad  sefyll  o  blaid 
ei  feister  tir  Sir  W.  Irby,  ag  felly  roedd  dau  fab  yn  erbyn  eu  tad. 
I  met  brother  at  Dulas  and  went  with  him  to  Bodorgan,  mae  o'n 
anferth  Iwdn  !  Rhaid  cael  ceffyl  cryf  y\v  gludo  or  fan  bwygilydd. 
I  am  greatly  troubled  to  find  your  piles  are  turned  to  a  fistula.  God 
Almighty  grant  you  may  get  rid  of  'em,  a  gwyn  ei  fyd  a  allai  eich 
cynorthwyo  mewn  modd  yn  y  byd,  ond  nid  yw  yn  fy  ngallu 
ysywaeth.  I  shall  be  very  glad  to  hear  that  you  have  got  well.  Duw 
a  wnel  fod  eich  meddygon  yn  prophwydo'r  gwir  pan  oeddynt  yn 
dywedyd  y  byddech  yn  gawr  mewn  pythefnos.  You  prophesied 
right  as  to  mab  Ifan  bedlar,  a  Mari'ch  Risiart  Prys  a  Mhorgan  o  Ben 
y  coed  gynt.  Diog  iawn  mae'r  Bibl  yn  myned  mlaen.  Ai  ni  fydd 
hi'n  wyl  Fair  cyn  y  bo  i  ben  ?  Nid  yw  hynny  fawr  ar  61  y  Nadolig.  Ni 
chawn  yn  fy  myw  amser  i  ddywedyd  amgen  yr  awron  na'n  bod  i  gyd 
yn  rhwydd  iachus,  ag  yn  gorchymun  attochi  ar  eiddo,  roedd 
nhad  a  mam  yn  rhesymol  o  fewn  y  tridie  aeth  heibio. 

Eich  brawd  anwiiv,  William  Morris. 

P.S.     Ni  wn  i  fwy  oddiwrth  yr  argraphwyr,  awdwyr  ar  sywed- 

yddion  no  chwitheu,  o  ran  anaml  iawn  y  byddaf  ynsymydorgongl 

118  LXXI 


dywyll   yma.     Here's   a     couple  of   officers   (viz.   Boatmen)   that      W.  to  R. 
has  been  endeavouring  to  hurt  the  Surveyor  in  his  reputation  as  an  contd. 

Officer,  newydd  ei  troi  allan  oi  swyddau,  i  wirio  yr  hen  ddihareb, 
"  a  ddymuno  ddrwg  i\v  gymydog,"  etc.  They  had  been  the  means 
of  getting  ^5  per  annum  in  the  Salts  lately.  Duw  fo  gida  chwi,  let 
me  hear  from  you  as  soon  as  you  can. 

Caer  Gybi,  4dd  dydd  o  Fedi,  1747.  W.  to  R. 

Anwyl  Frawd, — Mi  yrrais  i  chwi'r  2od  or  mis  diweddaf  bapuraid  LXXll. 
o  ryw  brygowthen,  nis  gwn  i  amcan  a  gawsoch  ef  yn  rhad  ai  peidio. 
Neithiwrydeuais  adrefwedi  bodyn  marchowca  ar  hyd  y  wlad  dros 
yspaid  saith  niwrnod.  I  went  this  day  se'night  towards  Beaumaris 
where  I  was  summoned  to  appear  upon  the  Grand  Jury,  na  bo  yma 
ond  ei  grybwyll  !  Called  at  father's  in  going  and  returning.  The 
old  people  are  indifferent  well,  had  had  their  harvest  in,  in  rare 
order,  so  has  all  the  country,  the  finest  season  ever  seen  in  the 
memory  of  man.  I  came  last  from  Bodorgan,  lie  y  cyfarfum  ar 
Arglwydd  London  Derry.  Ni  che's  prin  eistedd  i  lawr  cyn  ir  hen 
wr  alw  arnaf  or  neill  du,  i  ddywedyd  imi  ei  fod  wedi  siared  ar 
Arglwydd  ynghylch  y  ddled  sydd  arno  i  chwi.  "  Gwir  yw"  ebr  ef, 
"  mae  arnaf  i  Richard  Morris  ^32  ac  mi  ai  talaf  iddo  ar  fyrder  "  ; 
ond  ebr  ei  chwaer,  "mae  ar  hwnnw  arrian  i  Ddick  Moris  dlawd 
ymma  sydd  yn  awr  allan  o  le  ag  fe  ddylae  eu  talu  i  hwnnw  bod  a 
ffyrling";  "o'  wllys  y  nghalon  i,"  ebr  ynteu,  "  os  caf  i  ryddhad 
am  danynt."  Ond  darfu  ir  hen  wr  eu  bodloni  fod  arnoch  ddyledion 
eraill  oedd  mor  gyfreithlon  eu  talu  a  hitheu,  ag  ei  fod  yn  yspys  y  cae 
Ddick  Morys  ran,  ond  ebe  fe  "  nis  gwn  i  par  ran  a  fydd  Mr.  Morris 
fodlon  iw  roddi."  Fe  fynnai'r  Arglwyddes  'r  banner  o  leiaf,  felly  fe 
addawodd  yr  hen  wr  fynny  gwybod.  Chwi  welwch  y  drafferth  sydd 
ar  boblach  yn  ceisio  rhanu  yr  eiddoch.  The  old  gentleman  desired 
that  I  would  write  to  you  to  know  what  you  could  allow  the  poor 
fellow.  His  Lordship  insinuated  that  he  might  choose  whether  ever 
he  paid  you  or  no,  but  query  Mr.  Meyrick  told  his  Lordship  what  a 
vast  deal  of  service  you  had  done  his  Lordship  in  the  settling  of  his 
accounts,  and  that  he  was  sure  his  Lordship  must  have  occasion  for 
such  as  you  to  assist  him  to  settle  his  affairs.  His  Lordship 
promised  he  would  certainly  employ  you.  A  fynnwchi  waith 
ganddo  ?  Mae'n  rhy'wyr  ganddom  glyvved  oddiwrthych  i  gael 
T.xxii  119 


W.  to  R.  gwybod  a  ddaethoch  drwy'r  afael  ai  peidio.  Duw  a  wnel  mae  do. 
contd.  Yn  rhodd  pa  beth  yw'r  dwiidr  yma  sydd  gan  y  Cymru  yn  eich 
cym'dogaeth  :  sef  yw  hynny,  eich  bod  yn  niynd  yn  offeiriad,  oes 
dim  lliw  na  llun  ir  chwedlau  hynny  ?  Digrif  fyddai'ch  gweled 
mewn  llostryddyn  o  \vn  purddu  yn  pregethu'r  Efengyl,  gadewch 
glyvved  'r  hanes  da  chwitheu.  Alderman  Prichard,  whom  I  saw 
yesterday  in  his  way  from  South  Wales  told  me,  that  he  left 
brother  about  a  week  agoe  and  with  him  Mr.  W.  Corbett  and  Mr. 
Chambers,  Deputy  Surveyor  General  of  His  Majesty's  Honours, 
Lordships,  etc.,  who  had  come  down  on  purpose  to  see  into  brother's 
affairs  which  gave  satisfaction,  and  the  Alderman  said  that  brother 
was  in  a  fair  way  of  getting  something  extraordinary  under  said 
Chambers.  I  fancy  he  has  parted  with  Corbett  and  has  sold  him 
his  part  of  the  lead  mine.  I  long  to  hear  from  thence.  Brother 
was  gone  with  Chambers  further  south.  Nid  oes  genyf  ddim 
chwaneg  i  ddywedyd  yr  awron  gan  fod  cant  o  fudr  drafferthion 
sydd  im  rhvvystro.  Rym  ni  ymma  oil  yn  iach  (mawl  ir  Goruchaf) 
ag  yn  gorchymun  attoch   chwi   ar  eiddoch. 

VVyf  eich  carcdigawl frawd^  William  Morris. 
Yr  oeddych  yn  dymuno  hanes  yr  Argraphweisg  a  gwaith  y 
dysgedigion  yn  y  parthau  hyn,  indeed  you  have  a  specimen  of  what 
is  done  at  Carmarthen,  and  that  will  shew  you  what  monstrous 
pitch  of  handiwork  mankind  are  about  to  arrive  at !  !  !  !  Mi 
glywaf  eich  bod  yn  mynd  i  symud  eich  cartref,  gadewch  wybod  i  ble 
i  yrru  attoch  rhagUaw  os  hynny  sydd  wir.  Remember  me  to  my 
London  friends.  How  does  Squire  Jones  and  his  library  do?  Is  there 
any  prospect  of  having  a  new  edition  of  the  Folio  Welsh  Bible,  I 
think  I  told  you  that  a  second  edition  of  Mr.  Ellis's  tract  is  out 
with  answer  to  the  remarks  of  a  certain  gentleman,  I  fancy  the 
anotator  will  appear  in  print  soon,  gwaith  ir  argraphwyr. 

5d.— Dyma  fi  newydd  gael  Uythyr  oddiwrth  y  brawd  Lewis  or  26 
ulto.  a  sgrifenasai  Ynghaerfyrddin,  lie  rydoedd  gida  Mr.  Chambers, 
Deputy  Surveyor  General  of  His  Majesty's  Land  Revenues,  under 
whom  he  expects  some  pretty  pickings.  Ymadawse  ar  Gorbedyn 
(who  had  us'd  him  like  a  scoundrel)  yn  ffrindiau  mawr  or  danedd 
allan.  Pwy  fase'n  meddwl  fod  yr  hen  Gorph  mor  rhonwyr  ?  Nid 
oes  dim  ymddiried  ir  ganfed  ran  o  ddynolryw,  ysywaeth. 

120  LXXIl 


Caer  Gybi,  1 8  Hydref,  1747.  W.  to  R. 

Anvvyl  Frawd, — I  have  your  letter  dated  loed  o  Fedi  but  the  post  LXXiii. 
mark  10  October,  a  da  gweled  o  dan  eich  Haw  eich  bod  yn  fyvv  ag 
ar  y  fifordd  i  fod  yn  iach  ddianaf,  i'r  Goruchaf  bo'r  diolch  am  ei  holl 
drugareddau  ini.  Aie  geiriau  peraidd  a  gawsoch  gan  Mr.  Wynn  or 
Glyn  ?  Mae  ef  wedi  golhvng  dros  gof  mae'n  debyg  fal  y  bum  i  un 
tro  yn  dysgu  iddo  ganu  penhilHon  Cymroaeg  Ymodorgan.  I  suspect 
that  he  has  appeared  at  the  Board  of  Customs  or  wrote  letters  in 
favour  of  these  vilains  at  the  request  of  Sir  N.  Bailey.  Nay,  I've 
been  told  that  Sir  N.  has  wrote  to  him  to  get  them  restored.  If 
Mr.  Wynne  interested  himself  in  this  affair,  I  presume  he  did  not 
know  that  was  either  supporting  of  delinquents  or  hurting  the 
innocent,  os  ydoedd,  drwg  yr  ydoedd  yn  talu  am  ei  addysg — more 
of  this  affair  by  and  by.  I've  not  acquainted  Mr.  Meyrick  with 
your  resolution  about  Dick  Morris,  but  shall  do  it  in  a  day  or  two  in 
the  best  manner  I  can  (i.e.)  the  mildest.  Nid  fal  chwi  yn  ffroch- 
wyllt,  Duw  fo'n  geidwad  !  yn  ddigon  er  dychrynu  pobyl.  You  certes 
is  the  best  judge  of  your  own  affairs,  women  will  be  medling,  but 
ladies  must  (to  be  sure)  be  excus'd,  mae  gwendid  ar  bawb,  ag  ond 
odid  fwy  ar  y  mawrion  na'r  gwerinos,  ni  welais  i  fawr  un  erioed 
am  boddia  i  yn  enwedig  o  uchel  radd.  'Tis  a  great  gift  of  Providence 
that  the  more  we  see  of  the  world,  the  worst  every  honest  considerate 
man  must  like  it,  felly  mae'n  rhybudd  da  i  ni  ymorol  am  well  trigianle, 
the  bulk  of  mankind  is  compos'd  of  knaves,  fools,  and  now  and  then 
by  meer  chance  an  honest  fellow,  but  they  are  cursed  scarce  in  these 
parts  ysywaeth.  I'll  send  you  2d  edit,  of  Mr.  Ellis's  works  by 
the  first  opportunity,  mae'r  gwr  yn  achwyn  yn  erchyll  arnoch  am 
naccau  ei  atteb,  da  iwch  ei  fod  ymhell  oddiwrthych  obleit  pry 
ffyrnig  yw  !  Aie  Saint  yw  Sion  Westley  ?  Mi  glywais  ei  frawd  yn 
pregethu  yma  dydd  arall  yn  nrvvs  ty  tafarn,  naill  yr  oedd  o  wedi 
ynfydu  neu  yn  tybio  fod  eraill  felly,  tebyg  i  un  yn  pregethu'r  Efengil 
i  fagad  o  baganiaid  digred,  diwybodaeth.  Fortunatus  is  a  letter  in 
my  debt,  felly  ni  cheiff  linell  gennyf  i  nes  cael  o  honnwyf  atteb,  tho' 
if  I  had  leisure  I  would  perhaps  scribble  him  one  sheet  of  paper. 
Dynan  mwyn  gonest  rvvy'n  Uwyr  gredu,  oni  newidiwyd  ef.  Mi 
glywais  yr  hen  wragedd  yn  dywedyd  y  newidir  pob  llwdn  dyn 
unwaith  yn  y  saith  mlynedd.     Beth  meddwch  chwi  ?     Roeddwn  yn 

LXXIII  121 


W.  to  R.  meddwl  yr  ai  wyliai'r  Nadolig  i  wyl  Fair,  oiid  ni  thybiais  i  y 
contd.  cyrhaeddant  i  haner  y  Gwanwyn  !  Ail  yw'r  beiblau  Cymraeg  i 
ryfelwyr  ym'rhodreth  Russia,  nid  hwyrach  mae  at  yr  un  amser  y 
cychwynant.  Aie  ni  fynnwchi  mor  wenwisg  ?  Byddwch  chwitheu  yn 
wr  llwyd  ynteu,  na  choeliai  mo'ch  Cymry  Seisnigaidd,  ond  esmwyth 
gwaith  gwrando.  Aie  mae  Zachariah  yn  gaddaw  i  chwi  vvaith, 
goreu  oil,  gwell  ymliel  ai  fath  nag  Arglwyddi  gwylltion,  diolch  am 
ei  hanes.  Ar  fendi  mae'n  ddrvvg  gennyf  glywed  fod  y  Sgwier 
Jones  yn  sal,  gresyn  ei  golli  ag  morgymwynasgar  ydyw.  Ovv  ai  nid 
oes  yna  neb  yn  physygwr  a  feidr  iachau'r  Bib,  ah?  Nid  hwyrach  pei 
bu'se  yn  Llanbabo  y  rhoese  ryw  hen  wrechyn  doppyn  ynthaw,  os 
marvv  y  tro  yma  a  wna  hawddamor  iddaw,  mi  awn  i  gyd  ar  fyrder 
ar  ei  ol  (os  ar  ei  ol  y  byddwn,  chwedl  y  dyn  wrth  ganu  gwirod  mi 
ganaf  ar  dy  ol^  os  ar  dy  ol y  byddaf),  nid  oedd  y  cantor  ddim  yn  sicr 
na  ddigwyddai  iddo  fynd  not  oi  flaen  wrth  diwnio.  Rwyn  deall 
wrth  y  brawd  Llewelyn  ddarfod  ir  Gorbedyn  wneuthur  cast  cna  ag 
ef,  fe  fydd  yna  o  hyn  ir  Nadolig,  yno  cewch  glywed  yr  hanes  o  bant 
i  bentan.  Mae'r  ddau  wr  yn  ffrindiau  mawr  or  dannedd  allan,  ag 
felly  nid  oes  ond  ymddwyn  felly  os  trewch  wrtho  ar  dro.  O.  P.  is 
still  a  partner  with  Corbett,  ag  rwyn  deall  yn  rhy  feddal  i  drin  y 
fath  but  this  inter  nos,  na  soniwch  un  gair  wrtho  na  drwg  na  da  bid 
rhwng  y  din  ar  wialen.  I  have  a  letter  from  the  Alderman  the  last 
post  and  I  think  to  write  to  him  by  this,  but  query  whether  I  can 
compass  it.  As  for  the  expenses  of  this  or  that  year,  I  never  trouble 
my  head  about  it.  I  know  nothing  of  the  Machine  of  State,  let  the 
managers  take  care  how  they  act,  they  are  to  answer  to  God  and 
their  country,  what  signifies  my  being  anxious  about  affairs  I  can't 
alter  in  the  least  (without  my  prayers  may  effect  them).  I  always 
thought  Walpole  a  frail  mortal,  felly  y  bydd  y  rhai  a  ddel  ar  ei  ol. 
Seldom  comes  a  better,  medd  yr  hen  ddihareb,  and  very  lively  it 
holds  true  at  this  time  o'  day.  I  hear  nothing  as  yet  from  Sion 
Prisiart's  brother,  when  I  do,  will  let  you  know.  Dyma'r  brawd 
Owain  newydd  ddyfod  adref  or  Deheu  wedi  bod  yn  anfon  ei  fab  at 
y  brawd  Llewelyn,  pawb  yno  yn  iach,  ynhad  a  mam  yn  abl  afiachus, 
Duw  ai  helpio,  pwys  henaint  a  died,  ag  afiechyd,  pob  un  or  tri  yn 
rhy  drwm  ei  oddef  Daccw'r  cefnder  loan  Salbri  newydd  gladdu 
merch  dan  ddwy  flwydd  oed,  a  dyma  ei  dad  ynghyfraith  wedi  bod 

122  LXXIII 


yn   yr  Iwerddon  yn  derbyn  i  Sion  scutoiiaeth  oddiwrth   ewythr    W,  to  R. 
y  wraig,  ^50  digon  o  le  yw  roddi,  died  fawr  !    Mae'n  rhaid  imi  loddi        contd. 
ngherdd   yn   fy   nghod    heno,   felly   nos   dawch   a    Duw   a  fo  yn 
noddwr  i  chwi  ar  eiddoch,  felly  y  gweddia. 

Eich  caredigawl  frawd^  William  Morris, 

Two  boatmen  are  appointed  to  succeed  the  two  turn'd  out,  one 
of  the  new  ones  is  Lewis  ap  William  Morris,  ein  cefnder,  who  had 
given  Sir  Nicholas  his  vote  last  election,  and  they've  had  their 
commissions,  etc.  I  mean  the  new  boatmen.  Digrif  fydde  i  chwi 
deimlo  pulse  Mr.  Wynne,  os  digvvydd  i  chwi  ei  weled  ag  ymddiddan 
ag  ef.  I  have  writ  by  this  post  to  Mr.  Prichard  with  one  inclos'd 
for  Mr.  Brereton  to  be  delivered  him  if  there  be  occasion.  I  have 
desired  Mr.  Prichard  to  wait  on  Mr.  James  Clark  in  the  Secretary's 
office,  who,  perhaps  will  let  him  into  the  secret,  i.e.  whether  these 
fellows  can  do  us  any  harm,  for  they  will  swear  anything  right  or 
wrong.  Mr.  Woods  if  he  was  acquainted  with  their  character 
might  do  wonders.  Nawdd  bomond  i  grj'bwyll !  The  whole  sum 
and  substance  of  the  affair  is  this  that  the  collector,  surveyor  and 
myself  (nid  er  dywedyd  o  honwyf  i)  are  a  set  of  careful,  diligent, 
sober  officers,  and  the  persons  who  accused  us  of  conniving  and 
everything  that's  bad  are  a  set  of  malicious,  wicked,  troublesome 
(drunken  one  of  'em  even  to  stupidity)  sad  dogs  as  ever  was  p — d 
upon,  and  we  apprehend  they  are  backed  by  the  great,  abetted  by 
the  most  abandoned  vilain  that  perhaps  crawls  upon  the  face  of 
the  earth,  but  he  fights  in  close  quarters.  Hu  Lloyd,  alias  Thomas 
Jones,  alias  William  Roberts,  alias  Hu  Roberts,  alias  Charles 
Macartney,  alias  John  Gledstan,  alias  Walter  Symond,  etc.,  this 
fellow  was  discharged  years  agoe  for  the  blackest  of  crimes, 
from  being  collector  here,  and  since  turned  out  of  the  customs, 
being  unknown  to  the  Board,  a  coast-waiter,  ordered  also  out  of 
the   Salt   whom  I  succeed,  a  hyny  sy'n  llosci  ar  ei  galon. 

Caer  Gybi,  5ed  Rhagfyr,  1747.         W.  to  R. 
Anwyl  frawd, — Gan  na  welaf  ddim  atteb  yn  dyfod  oddiwrthych  im      LXXiv. 
llythyr  diweddaf,  a  chan  im  fod  eusioes  yn  sgrifennu  at  yr  Aldermon 
Prisiart,  ni  fedrwn  lai  na'ch  cyfarch.     Dynia  lythyr  oddiwrth  y  gwr 
hwnnw  yn  dywedyd  eich  bod  yn  iach  ddianaf,  mawl  i  Dduw  am 

LXXIV  123 


W.  to  R.    bob  newydd  da.     'Rym  ni  yma  oil  yn  rhesymol  yr  awron,  ond  nid 

contd.      oes  neb  ond  yr  Holhvybodawl  a  wyr  pa  hyd  y  byddwn  felly.    Mae'r 

wraig   eiddvvyf  fi  ar  chwaer    Ellin   yn  disgwyl   beunydd   fyned  ir 

gwellt,  roedd    pob  un   o   naddynt    yn    tybied   y    b'ase   bob   peth 

drosavvdd  cyn  hyn,  ond  nid  felly  y  digwyddodd. 

Mae  y  nhad  yn  abl  salaidd  er's  dyddiau  gan  ryw  ddolur  yn  ei 
frest,  digon  tebyg  mae  rhyw  'nafad  sydd  oddimewn  iddo,  mae  mam 
yn  fynych  yn  llaccaidd,  Duw  a  helpo  yr  hen  bobl,  yr  amseroedd  yn 
galed  a  phob  peth  yn  ei  crugo.  Ni  chlywais  ddim  or  Deheudir  er's 
agos  i  fis,  nis  gwn  i  a  gychwynnodd  y  gwr  ai  ferched,  etc.,  tua'ch 
dinas  chwi  bellach.  I  find  by  Mr.  Prichard's  letter  that  the  Com- 
missioners have  not  perused  the  Holyhead  Examinations,  etc.,  surely 
they  must  have  read  the  Surveyor  General's  report.  If  so,  I 
imagine,  as  all  are  silent,  we  shall  hear  no  more  on't,  be  it  as  it 
will  we  have  nothing  to  fear  unless  our  accusers  are  strongly 
back'd,  if  so,  adieu  justice.  I  was  loath  to  rob  you  of  so  much  time 
(and  you  not  being  well),  by  desiring  you  to  wait  of  Mr.  James  at 
the  Secretary's  office,  I  thought  Mr.  Prichard  had  more  time  upon 
his  hands.  Mae'n  wych  gennyf  glywed  drwy  lythyr  yr  Aldromon 
eich  bod  ar  y  ffordd  i  fod  yn  gefn  dyn,  Duw  a  wnel  hynny,  nid  oes 
ammeu  na  bo  llawer  blwyddyn  ddedwydd  yn  ol  i  chwi  etto,  diboen 
i  ddyn,  dybiaw  'n  dda.  Ai  nid  oedd  eich  gwraig  chwitheu  yn  son  am 
ddyfod  ar  ei  gwely  ?  Pwy  a  welais  i  yn  y  fangre  yma  heddy  ond 
W.  Roberts  or  Ddrydwy,  ni  wyddwn  i  pryd  hynny  mae  efe  ydoedd, 
fo  weddai  ei  fod  ymma  ei-'s  deuddydd  neu  dri  yn  termio  efo  Hughes 
or  Neuaidd,  one  of  the  idlest  fellows  in  the  country.  Roberts  came 
hither  to  procure  a  licence  to  marry  his  or  his  mama's  maid,  and  this 
morn  word  was  brought  him  that  she  is  brought  tobed,  mae'n  debyg 
mae  gwr  y  w  wedi  prisioei  ras.  Mae'r  Arglwydd  Pwtt  yna  er's  dyddiau, 
ai  tybed  y  cewch  ddim  daioni  ganddo  y  tro  yma.  Ce's  lythyr 
oddiwrtho  o  gwmpas  wythnos  cyn  ei  gychwyn,  yn  dymuno  arnaf 
gasglu  iddo  fwsoglydd  a  gwmonydd,  mi  attebais  iddo  nad  oeddwn 
yn  cael  mor  amser,  ag  felly  nid  oeddwn.  Mae  lie  i  ofni  y  try'r  gwr 
allan  yn  Virtuoso  mawr  ;  realy  his  sister  is  an  ingenious  curious 
lady.  I  ba  beth  yr  af  ir  drafiferth  i  ddywedyd  chwaneg  o  wansens 
felly  nos  da  fo  i  chwi  ar  eiddych,  a  Duw  a  fo  yn  gynhaliwr  i  chwi  oil 
Wyf  eich  caredigawl  frawd  William  Morris. 

124  LXXIV 


Holyhead,  7th  January,  1747.         W.  to  R. 

Dear  Brother,— I  have  yours  of  the  27th-28th  ultimo,  a  chan  Lxxv. 
diolch  am  dano.  Ond  cyn  im  daro  atti  y\v  atteb  mae'n  rhaid  imi 
ddywedyd  i  chwi  ein  hanes.  Ddydd  Calan  y  ganwyd  i  mi  fab,  yr 
hwn  a  fedyddied  y  dydd  arall  a'i  enw  yw  William.  Mae  ei  fam  ag 
ynteu  (i'r  Goruchaf  y  byddo'r  diolch)  ar  y  ftbrdd  i  ddyfod  drwy'r 
afael  yn  dda  iawn.  A'r  ail  nos  sef  y  3dd  y  ganed  i'r  chwaer 
Ellin  fab,  a  doe  y  bedyddiasom  ef  a  rhoddasom  Forus  arno.  Mae 
nhvvytha,  mawl  i  Dduw,  yn  ddigon  da  yn  ol  yr  achos,  a  chwedl 
chwitheu  am  y  lotteri^  these  affairs  are  finished  or  I  should  have  had 
time  to  answer  you.  Now  for't.  Oni  wyddoch  i  y  bydd  raid  i'r 
gwragedd  gael  eu  ffyrdd  eu  hunain  y  rhan  fynychaf  ?  Ag  yr  oedd 
rhaid  cael  William  pa  beth  bynnag  a  fae.  Yr  enw  ffeindia  yn  y 
byd  meddan  'hw  I  Ewyllys  y  mam  ydoedd  cael  Morris,  ag  yr  oedd 
raid  i'r  hen  wreigan  gael  ei  bodloni,  ag  felly  lie  da  oedd  i  chwi 
ddisgwyl  na  Llewelyn  na  Brychwel.  Aie  ni  fydd  yna  yr  un  ond 
hynny  ?     Pa  beth  a  wyddoch  i  nad  eill  rhywbeth  ddigwydd. 

Ces  lythyr  oddiwrth  yr  Alderman  ar  ei  ddyfodiad  adre;  ie,  gogr 
rhwyll  yw'r  gwr.  Euan  y  daethoch  iw  adnabod.  I'me  sorry  that 
poor  Mr.  Wright's  affair  is  in  such  bad  plight.  Rhaid  iddo  ymroi  i 
aros  yn  Italy  rhagllaw,  mae'n  debygol.  Gwr  go  anwybodawl  yw'r 
Baynter.  Bu  ymma  yn  hir  yn  gla'  a  minnau  yn  ei  dendio  gin 
fynyched  ag  a  allwn,  ag  yr  oedd  yn  cymeryd  arno  fod  yn  dra 
diolchgar,  ag  yr  'sgrifenai  attaf,  etc.  Ond  i  dd— 1  damaid  ni 
chlywais  gymaint  a  son  am  dano  er  hynny  hyd  yr  awron,  ond  prin 
iawn,  ffei  o'r  fath.  Rwyn  ofni  fod  Edward  Edwards  wedi  mynd 
ynteu  yn  walch  di  ddaioni.  He  uses  his  poor  sister  ill  in  not  writing 
to  her,  and  she  is  so  foolish  as  to  be  doating  fond  of  him  and  fretts 
herself  to  pieces.     Ni  thai  o  i  son  am  dano. 

You  were  mistaken  as  to  the  papers  which  I  mentioned.  They 
were  the  Surveyor  General's  charges  and  our  answers  thereto. 
Likewise  the  examinations  upon  'em,  and  the  Surveyor  General's 
Report  of  the  whole.  A  few  days  ago  we  had  the  Commissioners' 
directions  upon  the  said  Report,  for  their  Honours  or  their  Secre- 
tary never  did  nor  ever  will  peruse  the  charges,  answers  or 
examinations  (which  lasted  about  1 1  days),  so  they  lumped  the 
whole,  and  all  ended  in  this,  that  the  Surveyor  and  boatmen  were  to 

LXXV  12; 


W.  to  R.  pay  duty  for  20  gallons  of  French  wine,  which  the  two  informers 
contd.  said  had  been  left  on  board  at  4  different  times:  some  of  it  in  1744. 
The  Surveyor  to  pay  a  moiety  which  comes  to  about  48s.,  too  great 
a  sum  for  him  to  pay  in  the  circumstances  he  is  in,  and  this  perhaps 
for  an  article  that  never  was  in  being  ;  but  this  is  owing  to  Nichol- 
son's misrepresentations.  The  Surveyor  and  myself  were  blamed 
for  suffering  a  gentleman's  baggage  to  be  examined  at  a  public 
house.  I  presume  they  meant  the  collector  and  my  self,  who  had 
suffered  the  Marquis  of  Rockingham's  agent  to  bring  his  luggage 
to  an  inn  and  there  examined  by  the  Collector  and  Surveyor.  We 
were  ordered  to  be  good  boys  for  the  future  ag  onite.  But  what 
signifies  all  this,  as  long  as  these  villains  are  unhanged,  we  expect 
no  quietness  provided  they  are  heard  by  the  Surveyor  General  and 
the  Board.  The  former  is  still  plaguing  us  upon  pretended  infor- 
mations from  said  ....  seals.  Mel  ar  ei  fysedd  ef  yw'r  fath  beth. 
If  we  find  any  fresh  disturbance  breaking  out  that  has  a  bad  aspect 
with  it,  we  must  trouble  you.  The  Surveyor  thinks  of  petitioning 
the  Board  to  have  the  duty  of  the  wine  returned  him.  When 
brother  Lewis  comes  to  town,  I  mean  your  city,  we'll  bestirr  in't  for 
he  knows  the  nature  of  the  Surveyors  Office  and  the  grievance. 
I'll  send  you  the  2nd  edition  of  Dr.  Ellis  on  Methodism  by  the  first 
opportunity.  He  is  glad  to  hear  that  you  intend  him  a  letter. 
Mae'n  debyg  mae  gwell  i  chwi  beidio  a  mynd  yn  gyfoethawg,  oni 
bae  hynny  buase  Rhagluniaeth  yn  eich  gwneuthur  felly,  ag  felly  ni 
welai  i  y  gwiw  gwingaw  yn  erbyn  symbylau.  Hope  is  an  excellent 
antidote  against  despair.     Ueliwch  afael  ynddi  yn  ddiffael. 

How  came  you  to  declare  war  in  France  against  the  Dutch,  that 
innoceni  Republic  chwedl  nhw  hunain  ?  Ni  welai  i  ddim  o'r  fath 
beth  yn  y  papurau.  Da  bod  eich  hen  gyfaill  Pabo  wedi  mendiaw. 
Aie  mewn  yspytty  mae  Dafis.  Par  syt  y  cadd  o  yno  ?  Mae  Salbri 
yn  ymwino  a'r  byd  ag  yn  grwgnach  arno'n  greulon.  Roedd  iach 
dydd  arall.  I've  seen  Jones  the  architect  here,  and  his  works.  Na, 
welai  i  ddim  o  frawd  Sion  Prissiart.  A  fynnwch  i  imi  yrru'r  not  yn 
61?  Mi  fynaf  ymofyn  ynghylch  y  Geynton  ryw  dro.  Digriffydde 
gweled  Uyfr  Garta,  you  promised  me  a  specimen  some  time  agone. 
Aie  celwydd  i  gyd  a  ddywaid  Siefifrai  o  Fynwy  ?  Ow,  ai  nid  oes  dim 
gwir  a  berthyn  iddo  ?    A  dark  affair,   Llywelyn    Ddu   is  a  great 

126  LXXV 


advocate  for  Gefif.  Bid  rhyngochi  a'ch  gilydd.  Rhyfedd  na  tase'r 
Derwyddon  yn  medru  darllain,  etc.,  pa  beth  a  ddywaid  Cesar  yn  ei 
Gotnentaries  ?  Carte's  refusing  to  let  you  correct  his  British  is  an 
instance  of  his  being  a  conceited  fellow,  ag  o'r  achos  hwnnw  yn  wr 
anweddus  iavvn,  debygwn  i,  i  rodio  yn  y  tywyll  ymhlith  boncyffion, 
He  byddai  sicr  bob  yn  awr  o  dorri  ei  grimogau  oni  bae  gael  gan 
eraill  ei  hyfforddio.  Ffei  hono.  Aie  mae  clod  fawr  i  Lewelyn.  Ni 
fase  waeth  ganddo  hebddi  na'i  chael  debygwn  i.  You'll  forgive 
Dick  Morris's  indiscreet  behaviour,  ignorajice  ai  parai.  He's  a 
poor  helpless  mortal.  Ni  bu  monwyf  tua  Bodorgan  er's  talm  mawr 
o  amser,  nag  yn  wir  yn  un  lie  arall  o'r  fan  yma.  Mae  ganddoch  i 
ormod  o  drafferth  ar  eich  dwylo  y  rhan  fynychaf,  a  minnau  rhy 
fychan.  Mae'r  fangre  yma  wedi  mynd  i'w  chrogi :  dim  ond  tlodi 
ymhob  congl.  Duw  a  wellhao'r  amserau  ag  a'n  gwnelo  oil  yn 
hapus  pan  elom  oddiyma  tua  draw  i'r  dyffryn.  We  all  join  in 
love  to  you  and  yours. 

/  am  your  affectiotiate  brother^  William  Morris. 
Caer  Gvbi,  24  Chwefror,  1747. 
Anwyl  Frawd, — Mae  ennyd  fawr  o  amser  wedi  mynd  heibio  er 
pan  attebais  i'ch  llythyr  diwedda',  deg  i  un  y  ba'swn  yn  eich  cyfarch 
yr  awron  oni  bae  fy  mod  yn  sgrifennu  eusioes  at  yr  Aldramon.  My 
last  gave  you  an  account  of  our  increase,  the  young  ones  were  for 
some  time  out  of  order,  but  are  now  in  a  fair  way  of  keeping  up  the 
number.  Bum  ddechreu'r  mis  hwn  yn  edrych  am  ein  mam  yr  hon 
ydoedd  agos  ar  drancedigaeth.  She  was  ta'en  ill  with  the  ague, 
and  drove  it  off,  then  had  a  fever,  but  God  be  prais'd  she  is  pretty 
well  recover'd.  My  father  has  been  much  indisposd  for  these  3 
weeks  past  with  the  reigning  cold  (which  carries  off  a  great  many 
in  this  island),  but  Thomas  ap  William  Owen  Pyrs,  Glochydd,  was 
here  yesterday,  says  that  he  now  begins  to  recover  a  little.  Yester- 
day was  buried  at  Amlwch  gweddw  Ifan  Bedlar,  the  son  is  with 
you.  Ni  chlywais  ddim  or  Deheudir  er's  talm  o  amser,  'roeddwn 
yn  meddwl  y  base'r  brawd  yma  cyn  hyn,  ni  wyr  dyn  i  ba  le  i 
sgrifenu  atto  yn  iawn.  Ffei,  ffei,  na  bae  fodd  i  weled  llyfr  y  Garte 
yna,  mi  wela'r  papurau  yn  ei  rostio  am  ei  goel  grefydd  ag  nid  heb 
achos  rwy'n  tybied.  Gyrrais  i  chwi  yr  ail  argraphiad  o  lyfr  y  Berson 
efo  gwas  Counsellor  Meyrick.  Dyna'r  Counsellor  Bwclai  ynteu  yn 
LXXVi  127 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

LXXVI. 


W.  to  R.  eich  plith,  dynan  mwyn.  Gorchmynwch  fi  atto,  bu  agos  yw  fab  a 
contd.  marw  yn  gelain.  Dyvvedwch  wrtho  am  fod  yn  siwr  o  ddyfod  a  rhai 
hadau  gerddi  gwychion  oddiyna,  chwi  fyddech  chwitheu  arfer  er's 
talm  o  yrry  i  ddyn  gai'dawd  ambell  dro.  I  wish  the  Alderman  and 
Counsellors  may  be  able  to  do  poor  Captain  Wright  any  service.  I 
understand  that  he  is  in  bad  bread,  though  his  ships  are  successful. 
Roedd  teulu  Bodorgan  yn  iach  ddoe,  gwelais  un  oddiyno.  Gadevvch 
glywed  oddiwrthych  gynta  galloch,  mae  yma  bawb  yn  gorchymun 
attoch  chwi  ar  eiddych  wyf. 

Eich  caredigawl  frawd^  William  Morris. 
P.S. — I  met  John  Prichard's  brother  the  other  day  when  I  was  at 
Dulas,  he  told  me  plain  down  right  that  he  could  not  then  pay  his 
brother's  bill,  nor  could  he  tell  when  he  would  be  able,  as  there  was 
no  prices  for  cattle.  We  have  no  further  account  of  our  late 
informers,  perhaps  they  are  silenced.    Goreu  oil  meddwch  chwitheu. 

W.  to  R.  Holyhead,  31st  March,  1847. 

LXXVII.  Dear  Brother, — -I  received  your  letters  of  the  19th  and  26th  inst, 

ag  i  ddywedyd  y  gwir,  gwnaeth  y  diweddaf  imi  wyloy  dagrau  halltaf 
yn  fy  nghalon,  o  wir  lawenydd  weled  eich  bod  o'r  diwedd  wedi  cael 
gafael  ar  rywbeth  conffyrddus.  Duw  a'n  gwnelo  oil  yn  ddiolchgar. 
Roedd  gennyf  burion  gobaith  pan  ganfyddais  yn  eich  Uythyr  cyntaf, 
fod  y  Bedyn  yn  gaddaw  o  bono  ei  hun  wneuthur  erddoch.  Rhaid  i 
Lywelyn  bellach  faddeu  iddaw.  Bellach  am  atteb  i'r  llythyr  cynta'. 
Of  the  two  lads  you  wished  us  joy  of,  one  is  dead,  viz.  Morris 
Owen,  gorwyr  hwnnw  o  Fodafon  gynt.  My  boy  had  been  a  long 
time  a  lingering,  but  begins  to  come  on  apace.  I  much  pity  poor 
'Natus.  Dyn  gonest  ydoedd  gynt.  I  long  to  hear  how  his  affair 
is  determined.  Gresyn  fydde  ei  libindio  i  fwrdd  Man  of  Warr  a'i 
gludo  a'i  helcid  adre  heb  yn  ddiolch  iddaw.  Mae  arnaf  ofn  mae 
gwr  go  annaturiol  yw'r  Ned  Edwards,  ag  ni  waeth  i'wchwaerymhle 
y  byddo.  Mae'n  debyg  ei  briodi  yn  Boston  efo  rhyw  hogan.  He 
was  a  good  natured  boy,  and  very  dutiful  to  his  parent,  ond  fe  aeth 
llygoden  goch  drostaw.  Rwy'n  meddwl  fod  yn  gj'Stal  gan  ei  chwaer 
ef  ai  gwr  ei  hun!  Gobeithio  na  bydd  arnoch  bellach  mor  caled- 
waith.  Mae'n  debyg  mae  rhyw  oriau  penodol  sydd  yn  eich  offis 
chwi  fal  yn  y  doUfa,  o  9  i  12  ag  o  un  i  bedwar  y  byddwn  i  yn  trin  y 
dreth  ;  mae'r  relyw  o'r  amser  inni  to  manage  the  other  affairs  of 

128  LXXVII 


life.     Bydd  tra  Ja  gennyf  gael  gennych  gyflawn  hanes  o  natur  eich    W.  to  R. 

swydd  o  ben  bwygilydd.     Mi  roddaf  hwn  mewn  ffrencyn  o  achos      contd. 

nis  gwn  ai  gweddus  imi  ddwedyd  clerk  ar  ei  gefn,  ag  nid  hwyrach 

heb   hynny  mae'n  gost  yr  a.     The  clerks  in  the  Customs  House, 

London,  send  their  letters  free  of  charge  to  the  persons  sent  (i.e.  post 

paid  and  allow'd  'em).     Mae'n  debyg  fod  hynny  gida  chwithau. 

Aie  fe  aeth  y  Beibl  i  ben  ?     Mawl  i  Dduvv  a  roddes  hoedl  ag  iechyd 

i  chwi  fynd  drwy'r  gwaith,  gan  ei  fod  mor  bwysfawr.   Gresyn  fase  ei 

adael  yn  anorphen,  ag  iddo  syrthio  i  ddwylo  anghelfydd.      Mae 

arnaf  flys   ei   weled.       Aeth    llawer  pen   dan   bridd   a  fase  hoff 

ganddynt  hynny.     Ni  wela  ddim  hanes  o  frawd  John  Prichard  yn 

dyfod  i  hebrwng  yr  arian.    Pan  ddel  cewch  glywed.    Ai  ^i  i  9s.  6c. 

ydynt?     Rhyfedd  na  bu'sent  yn  gweled  y  Gownsler  Meyrig  ar  hyd 

yr  amser.     Gwr  o'r  mwyna,  ond  ei  fod  fal  dadi  yn  wr  mwyn  galed. 

Ni  bydd  neb  llyfn  heb   ei  anaf.     Nis  gwn  i  par  un  ai  coelio  ai 

anghoelio  Carte  a  wneir  ynghylch  y  Derwyddon,  matter  tyvvyll  anial. 

Rhyfedd  na  base  fwy  o  sgrifenadau  ar  gerrig  ym  Mon,  os  oeddynt 

wyr  lytherennawg.     But  Carte's  explaining  away  Caesar's  meaning 

is  ridiculous  I  think.     He  must  advance  something  new,  otherwise 

his  history  would  not  go  down  with  many.     It  would  take  too  much 

time  to   write  out  sufficient  direction  to  learn  Auley  Mc  Auley's 

characters  as  I  imagine.     I  make  use  of  Weston's  most  days  of  my 

life,   setting   down   daily   occurrences    and   trifles  not   worth   any 

other  person's  perusal  but  myself 

Aie  mae  Mr.  William  Wynne  yn  Berson  ?  Ydi  vickeriaith 
Llanbrynmair  yn  ei  law  hefyd?  Ni  ches  i  erioed  mor  anrhydeddo 
adwaen  y  mwynwr  o'r  Gors.  Gresyn  yw.  Gorchymynwch  fi  at  y 
Cardinal.  Na,  phriodws  Roberts  ddim.  He  leads,  as  I'me  told, 
the  most  dissolute  life  of  any  man  in  the  county.  Has  ruined  his 
poor  mother,  who  was  a  charitable  good  woman,  ffei  leidr.  Aie 
mae'n  eich  bryd  efo'r  hen  ustus  Pabo  daro  F.R.S.  wrth  enw 
Llewelyn  ?  Mi  glywais  ryw  son  am  hynny.  Ces  lythyr  oddiwrthaw 
dydd  arall.  Gwmpas  canol  y  mis  nesaf  roedd  yn  tybio  y  bydda 
yn  cychwyn  tua'ch  dinas.  I  am  glad  Wheldon  Jones  does  well. 
Pray  return  my  compliments  to  him.  His  mother,  etc.,  are 
well.  Fe  ddylae  sgrifennu  yn  fynychach  at  ei  fammi.  Hi  fu  dda 
wrtho  yn  ol  ei  gallu.     Nis  gwn  i  par  sut  sydd  ar  y  byd  ffordd  yna. 

K  129 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 

LXXVIII. 


Yn  ddiamai  mae'n  niyned  yn  waeth  waeth  beunydd  yn  y  cyrrau 
ymma.  The  late  conflagration  with  you  was  shocking.  Mawl  i 
Dduw  eich  bod  chwi  yn  digwydd  bod  ar  eiddoch  yn  gadwedig 
rhagddo.  Duw  a'n  cad  wo  i  gyd  rhag  y  fath  artaith  os  gwel  yn 
dda.  Father  and  mother  were  pretty  well  in  health  the  other  day. 
Haint  y  marchogion  sy'n  blino  nhad  yn  fynych.  Rwyn  ei  ddisgwyl 
ffordd  yma  beunydd  i'n  hymweled.  Pan  fo'r  hen  wr  yn  ei  lawn 
iechyd,  fe  a  gerdd  ag  a  ferchyg  yn  well  na  chwi  na  minneu,  end  er 
hynny  mae  henaint  ai  gymdeithion  yn  fynych  iawn  yn  groesion  ag 
yn  fryntion.  Fe  wna'r  newydd  eich  bod  wedi  newid  eich  cyflwr  at 
y  goreu  adnewyddu  ieuengctyd  yr  hen  bobl.  Gorchmynwch  fi  at 
yr  Aldremon  a'r  cyfreithiwr  Bwlclai.  Duw  Goruchaf  a  roddo  i  chwi 
ras  ag  iechyd  i  fwynhau  eich  lie  newydd,  ag  a'ch  cadwo  chwi  a'r 
eiddoch  rhag  pob  drwg.     Felly  y  gweddia 

Eich  caredigawl  frawd^  Williain  Morris. 

P.S.  Mae  yma  bawb  a'ch  car  yn  gorchymun  attoch  ag  yn  erchi  ar 
Dduw  eich  llwyddo.  Amen.  Dyma  ddrull  o  bapur  a  yrrodd  Mr. 
Ellis.  Ni  chaf  mo'r  amser  yw  sgrifennu  gan  fy  mod  ar  frys 
mawr  anferth. 

Caer  Gybi,  15  Mai,  1748. 

Anwyl  Frawd  Rhisiart, — Dyma  fi  yn  amcanu  atteb  eich  llythyr 
or  30  ultimo.  Ni  fydda'i  yn  gadael  iddynt  fynd  yn  fis  oed  cyn  ei 
cyweiro  ai  nodi  rhag  iddynt  fynd  ar  gyfrgoll,  etc.  Gerwin  yw'r 
ori'iau  a'r  dyddiau  sydd  yn  digwydd  ich  rhan.  Fe  feddyliai  bobl 
Mon  mae  gwyr  o  gred  y  Presbiteriaid  yw'ch  pennaethiaid.  Gweithio 
ar  yr  wyl,  nabo  mo'nd  i  grybwyll  !  Nhw  fyddant  ei  hunain  yn  cael 
chwareu  yr  amser  hwnnw  mae'n  debyg.  Da  yw  eich  bod  yn  gallu 
cwmpasu  peth  or  hen  orchwylion  heblaw'r  swydd  newydd,  Duw  a 
ddel  ar  pelydr  rheini  nes  nes  ag  i  ddisgleirio  yn  amlygcach  arnoch 
i  yrru  ymailh  niwl  a  tharth  pob  tramgwyddiadau,  pethau  echrys 
mewn  teulu  yn  enwedig  un  lie.  Diolch  yn  fawr  am  y  newydd  da 
ynghylch  fy  hen  gydymaith  Captain  Fortunatus  Wright  ;  fortu- 
nate indeed  !  Dyna  ddyn  wedi  eu  eni  dan  flaened  ddedwydd, 
chwedl  yr  hen  wrachods,  Fe  fu  yn  hir  yn  anfifortunus  o  achos  ei 
wiriondeb  ei  hun  gan  mwyaf  Aie  rhyw  waith  anorffen  a  rodded 
ich  rhan  chwi  ?  Ni  chlywsom  ni  erioed  son  am  Gomissioner 
Russel ;    yn  y  ne'  mae  enaid,  chwedl  yr  hen   Ras  Williams,  or 

130  LXXVIII 


Mynydd  gynt.     Gwiliwch  i  foddio'r  Due  Bedford  yn  rhy-fawr  rhag    W.  to  R. 
iddo   eich  gwneuthur  yn  arglwydd.     Yn  wir  ddiau  mae  cerdded        contd. 
gormodd  yn  ddigon  er  crugo  y  neb  a  fynnoch  a  fae'n  dwyn  blon- 

hegen  rhwydd  dew, ach  cadwo  efo'ch  seat^   nid  oes  ammeu 

nad  ych  yn  wr  mawr  anfeidrawl  !  Gwych  yvv  clywed  fod  y  Biblau 
wedi  eu  gorphen  o'r  diwedd.  Mae  ar  Mr.  Ellis  a  minneu  flys 
mawr  am  gael  eu  gweled,  it  seems  he  is  entitled  to  some  of  'em. 
I  should  be  glad  of  one  with  paying  for't,  but  the  case  is  this  :  if 
there  was  a  possibility  of  having  three  or  four  of  "em  down  in 
sheets  we  might  have  'em  bound  by  a  friend  in  a  better  manner 
than  the  common  run,  i.e.^  than  what  the  rest  are  done  at  London, 
and  sooner.  I  presume  the  whole  must  be  bound  before  any  are 
deliverd.  Gadewch  wybod  pa  beth  a  wneir  yn  y  matter  yma. 
Brother  Lewis  by  ymrwbiaw  yn  y  gwyr  mawrion  yna  wedi  mynd 
i  sgrifenu  llythyrau  byrrion  anial,  heb  ddim  o  hanes  y  byd  a'r 
amseroedd  ynddynt,  a  chwitheu  or  Haw  arall  yn  rhy  drafferthus, 
felly  yn  iach  ymenyn  glan.  Rwyn  deall  fod  y  Bedyn  yn  gawr  ai 
frawd  Tomos  nis  gad  iddaw.  Hoedl  hir  iddynt,  os  hynny  sydd 
oreu,  ond  nis  gwn  i.  Chwi  ellwch  feddwl  y  bydd  hoff  iawn 
gennyf  glywed  oddiwrthych  fynycha'r  y  galloch,  pe  bae  ond  dwy 
lein  neu  dair  i  ddangos  bod  einioes.  Mae  pawb  yma  yn  rhwydd 
iachus,  y  plantos  yn  gridwst  mwya. 

/  am^  your  affectionate  loving  brother^  William  Morris. 

If  there  were  four  bibles  sent  down  in  sheets  for  Mr.  Ellis  I 
might  have  one  of  'em  ;  he  begs  it  as  a  favour  of  Mr.  Broughton, 
he  received  the  books,  though  rather  too  late,  desires  his  compli- 
ments ;   anfeidrol  frys. 

Holyhead,  2  June,  1748.         -^^  to  R. 

Dear  Brother,  — Sgrifenais  attoch  er's  dyddiau  bwmp  o  lythyr  ag  lxxix. 
yr  wyf  yn  disgwyl  atteb  iddo  beunydd,  yr  achos  a  bair  imi  yn  awr 
eich  cyfarch  yw  e'ch  yspysu,  ddarfod  i  frawd  Sion  Prisiart  ab 
William  Sion  dalu  i'm  Haw  echdoe  ddeg  punt.  Rhoddes  imi 
lythyr  a  gawsai  oddiwrth  Sion,  dat.  18  ult.,  yn  erchi  iddo  ddyfod  ar 
deg  punt  yma  ag  i  mineu  roddi'r  Note  i  fynu.  Mae  i  hwn  dalu  banner 
gini  yw  chwaer  a  29s.  6c.  iddo  ynteu  pan  alio.  Bid  rhynddynt  ai 
gilydd,  brodyr  ynt.  Mi  fynaf  edrych  allan  am  London  Bill  cyn 
gynted  ag  y  medrwyf.     I  chwi  ynteu  iddo  ef  y  gyrraf  ?    Rhoddwch 


LXXIX 


131 


V7i  to  R.  linell  gida  dychweliad  y  post ;  os  atto  ef,  a  fydd  yn  ddigon  ei 
contd,  Iwybreiddio  ich  ty  chwi  for  John  Prichard.  I  writ  lately  to  brother 
Lewis ;  ni  che's  yr  un  llythyr  oddiwrtho  er's  deubost  neu  dri. 
Rhowch  dipyn  o'i  hanes,  mae  ei  lythyrau  fo  wedi  mynd  yn  dra 
fyrrion.  Pa  beth  sydd  yn  dyfod  or  3  llythyr  F.R.S.  ?  Pa  fodd  yr 
ych  yn  leicio  y  teulu  ieuainc  yna,  onid  yw  Sion  yn  herlod  rhyfedd? 
'Ry'ch  i  yn  arwain  pin  sgrifennu  buan,  ni  fyddech  i  dro  yn  rhoddi  i 
ddynan  foliaid  o  newyddion.  Mae  ngwraig  a  minneu  yn  eich 
annerch  bod  ag  un,  yr  ym  ni  yma  oil  yn  rhwydd  iach.  Byddwch 
wych,  a  Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch. 

£ic/i  caredigaiul  fraivd,  Win.  Morris. 
P.S.  Mae'r  tywydd  fifordd  yna  fal  y  byddai  yn  y  dyddiau  gynt 
yn  mis  Mawrth  neu  ddechreu  Gwanwyn,  gwynt  a  glaw  a  niwl 
oerllyd,  dim  tes  !  Mae  gennyf  yr  ardd  w'cha  yn  y  Fro.  Mae  yn 
awr  yn  tyfu  ynddi  agos  i  bob  Uysieuyn  syn  hadu  had  (i.e.)  pob  un 
dieithrawl  a  godidawg,  o'r  Rhodia  Radix,  yr  hwn  a  dyf  ar  ben  y 
Wyddfa  yn  Arfon,  hyd  yn  oed  y  Pinguicula,  yr  hwn  a  dyf  ar 
Dywyn  Tre  Owein  yn  Mon  !  Ag  hefyd  goedydd  a  manwydd  beth 
difesur  !  Och  na  bae  ambell  un  cywraint  gwybodawl  yn  dyfod  yma 
ei  gweled,  ail  yw  i  ganwyll  dan  lestr.  Daccw'r  brawd  Owain  ynteu 
yn  s'fennu.     W.M. 

W.  to  R.  Holyhead,  7  July,  1748. 

LXXX.  Dear  Brother, — I  have  yours  of  the  1 1  ult.  before  me,  a  da  gennym 

glywed  eich  bod  oil  yn  rhwydd  iachus.  Ow,  ai  nid  dim  rhwydd- 
deb  ir  Beiblau,  ynteu  llygaid  tynnu'r  bobl  a  wnaethpwyd  .?  Rwy'n 
ffaelio'n  glir  Ian  daro  wrth  iil  dan  law  safif  am  arian  Sion  Prisiart  ab 
William  Sion  ;  roeddwn  yn  disgwyl  un  gan  Vickers  yma,  ond  fe 
gadd  arian  am  fil  oedd  fwy  felly  yn  well  at  ei  bwrpas.  Mae'n 
debyg  ddy wedyd  or  brawd  Llewelyn  wrthych  fy  mod  wedi  petisiwno 
fy  meistryd  heilltion  am  fy  nghyflog  am  harian  a  roddais  allan 
drostynt  y  flwyddyn  a  aeth  heibio.  I  expect  an  order  to  draw  (upon 
their  Honours)  daily  and  then  I  can  give  you  a  bill  on  the  Salt  Board — 
mae'n  debyg  mae  dyna'r  ffordd  mwya  diogel  ar  gynta  am  a  welafi. 
I  agree  with  you  that  a  certain  father  is  rather  too  rigorous,  pe 
ba'ent  ddiriaidus  peth  arall  fyddai,  but  they  were  otherwise,  ie, 
bachgenyn  rhyfedd  yw  Sionach.  Ni  welais  i  erioed  mo  ei  ail  am 
ddysgu ;  gwaed  Pentre'rianell  sydd  yn  rhedeg  yn  ei  withi  mae'n 

132  LXXX 


debyg.  Nid  yw'r  brawd  Llewelyn  yn  son  dim  am  yr  R.S.  yn  W.  to  R. 
ddiweddar  yma.  Pa  bath  a  ddaw  or  tair  llythyren  debygwch  chwi  ?  contd. 
Rwy'n  deall  fod  y  gwr  yn  mynd  i  argraphu  ei  hen  orchwyl,  felly  fe 
fydd  eu  heisiau'n  erwin  dost.  Nis  gwn  i  par  sut  y  dygymydd 
Meirian  a  Mon  wedi  bod  holl  ddyddiau  ei  bywyd  yn  ninas 
Lundain,  rhagor  mawr  rhwng  bywoliaeth  y  naill  fan  a'r  Hall.  Fe 
ffaeliodd  genyf  gael  maint  yn  y  byd  o  banes  y  Robert  Roberts 
hwn,  nid  o'r  pentre  yma  nag  or  gymdogaeth  yr  oedd  rwy'n  mawr 
gredu,  gofynnwch  i  Ddafis.  Roedd  y  Gobed  Lewis  (at  yr  hwn  y 
sgrifenasai'r  brawd  Llewelyn  ynghylch  Will  Parry)  yma'r  dydd 
arall,  roedd  yn  dyvvedyd  iddo  ymofyn  ynghylch  y  matter.  Roedd 
brodyr  a  chwiorydd  Parry  wedi  rhoddi  power  ir  Huws  hwnnw  yw 
derbyn,  ag  mae  ynteu  wedi  eu  rhannu  rhyngddynt,  digrif  fydde 
wneuthur  ir  gvvalch  hwnw  ei  talu  yn  ol  am  fod  mor  rodresgar,  chwi 
adwaenoch  y  cono  mae'n  debyg.  Gresyn  chwedl  chwitheu,  ydoedd 
claddu'r  dynan  cyn  ei  farw.  Bu  Ddic  Morus  yma'r  dydd  arall,  mae'n 
dlawd  anial  ;  roedd  yn  crio  dagrau  heilltion  wrth  son  am  ei  gyflwr. 
Rwyf  mewn  rhyw  ftwdan  yr  awron  fal  na  allaf  s'fennu  mwyach, 
felly  Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch  ar  eiddych,  'rym  oil  yn  eich 
hanerch.  Eich  brawd  anwiw,  Win.  Morris. 

London,  Sept.  20, 1748.  (Charming  weather),  l,  to  W, 
Dear  Brother, — I  have  a  long  letter  from  you  'n  achwyn,  etc.  lxxxi. 
Mr.  Nichylson  called  here  last  night  and  staid  with  me  till  10.  He 
is  doing  as  much  as  can  be  done  with  a  Member  of  Parliament 
about  your  affair  of  y^  Salt.  You  need  not  fear  y^  old  man — you 
must  write  a  letter  to  me  to  this  effect  to  shew  him.  That  B — o 
is  a  sad  man  for  abusing  his  benefactor,  and  that  M — n  is  a  fool  for 
being  brought  into  his  measures,  that  he  is  very  sorry  for  what  he 
hath  done,  and  that  he  owns  himself  to  blame  for  intermeddling 
with  their  disputes,  etc.  That  Mr.  N.  hath  been  good  to  them  all, 
and  it  is  a  shame  they  should  endeavour  to  hurt  him,  with  abun- 
dance of  religious  stuff,  etc.,  and  that  you  are  afraid  they'll  hurt 
you  too.  Chwi  enillwch  galon  yr  hen  wr,  mae  arno  eich  ofn  chwi 
a  phawb  ond  y  fi.  Enquire  whether  there  be  any  kelp  in  your  parts 
or  Anglesey,  and  at  what  rate  it  can  be  sold.  I  can  fix  a  trade 
here  for  ever,  if  it  can  be  had  in  plenty.  Let  me  know  as  soon  as 
possible.     Let  me  [know]  also  if  Dick  Siencyn  fawr  is  alive,  and  it 

LXXXI  irix 


L.  to  W.  you  can  send  me  his  dimensions  I  shall  be  glad.  A  man  wants 
contd,  him  here  for  a  show.  Nid  oes  possibl  imi  gael  amser  i  ddwedyd  i 
chwi  hanes  yn  y  byd  am  Lord  Anson  na  neb.  I  have  new  acquain- 
tances here  daily,  and  am  a  great  virtuoso  among  the  greatest — 15 
of  my  plates  are  finished  and  more.  Diolch  am  Arglwydd  Castell 
Durrow,  I'll  go  and  see  him.  Stori  yw'r  cwbl  am  roi  dan  law  am 
arian  Sion  Prisiart.  Gwiliwch  eich  brawd  Risiart.  I  cannot  get 
my  money  out  of  his  hands,  though  he  hath  now  I  dare  say  ^150 
a  year.  It  all  goes  foolishly,  y  dyn  meddala  ar  a  welsoch  i  erioed  ! 
Gwirion,  gwan,  credulous  and  wants  common  cunning.  Duw  a 
helpo  pob  gwan,  tebyg  iawn  i  fy  merched  i  ag  i  Sion  Salbri  ydyw — 
anifeiliaid  rhywiog  !  Mae'n  debyg  mae  gorau  i  chwi  Ci.yn\m.  power 
imi  yn  hytrach  ynghylch  yr  arian  a  soniasoch  am  danynt,  canys  nid 
eill  ef  wneuthur  dim  ond  a  wnelo  drwy  fy  ffrinsip  i  gida'r  Com- 
missioner C —  H — ,  ag  ni  feiddia'r  clercod  ymddangos  yn  y  cyfryw 
beth  eu  hunain.     Mi  wnaf  fy  ngorau  i  Sion  Huws  .... 

■\j7^  to  R.  Caer  Gybi,  3d  October,  1748. 

LXXXll.  •'^^^^  D.  Llun  o  ddyddiau'r  byd. 

Anwyl  Frawd, — Mewn  difrif  mae  arnaf  gywilydd  anfeidrawl  am 
imi  esceuluso  atteb  'ch  llythyr  diwaetha  cyhyd.  Mi  fum  allan  o 
hyd  yn  y  byd  yn  disgwyl  taro  wrth  rywun  a  roddai  i'm  fil  am  arian 
loan  ap  Rhisiart,  a  ffaeliais  yn  y  diwedd.  Roeddwn  yn  hyderu  y 
medrai'r  brawd  Llewelyn  gael  gan  Gomisioners  Halen  ^14  los. 
oedd  yn  digwydd  imi  oddiwrthynt  er  y  25  o  Fawrth,  ond  y  mae'n 
debyg  fod  gormod  o  drafterthion  gartref  Ddydd  Sadwrn  diweddaf 
y  gwelsant  yn  dda  rhoddi  cennad  imi  dynny  arnynt  fil  (30  days 
after  date)  gwyr  mwynion  iawn  yn  wir  !  I  sent  brother  Lewis  the 
bill  to  negociate  and  to  pay  Sion  as  soon  as  he  can  get  the  cash. 
A  dyna  i  chwi'r  hanes  o  bant  i  bentan.  Bellach  am  y  llythyr. 
Gwaedswllt !  Dyma'r  BersonEllis  wedi  cael  llonaidcisto'chBeiblau. 
Mawl  i  Dduw  am  gael  golwg  maes  arnynt !  A  dymma  finneu  wedi 
prynnu  un  o  honynt  tra  bwy'n  aros  cael  un  heb  ei  gauadu.  Cadd 
y  Berson  un  heb  ei  wisco  ;  drwy  ffafr  fawr  mae  wedi  gyrru  am  3 
cistiaid  etto,  about  25  or  26  each,  but  query  where  he  will  have 'em. 
Yn  wir  ddyn,  gwaith  godidawg  ydyw,  chwi  a  ellwch  chwi  orwedd 
yn  eich  gwely  bellach,  gwyn  eich  byd  !  Ni  bu  erioed  y  fath  daro 
yn  Mon  ar  lyfrau,  fo  fa  agos  i  boblach  dynny  llygaid  Mr.  Ellis  am 

134  LXXXlI 


y  rhain,  nis  gwn  i  par  fyd  a  ddaw  o  honaw  oni  cheifF  chwaneg.    W.  to  R. 

Gresyn  na  ba'sent  yn  rhodd  ac  yn  rhad  (chwedl  Llewelyn)  ir  tlodion,       contd. 

ni  bu'se'r  cyfoethogion  byth  yn  grvvgnach  talu  am  danynt.      Yna  ni 

a  gawsem  fappia'r  brawd  yw  canlyn.     Os  y  chwi  neu  fo  a  fedr  gael 

un  imi  heb  ei  gauadu  byddai  ddigon  hawdd  ei  yrru  yma  efo  rhai'r 

Bersonyn  os  daw  rhai   iddo.     Gan   fy  mod  yn   myned  echdoe  i 

ymweled  a'r  rhieni  i  gynal  Gwylmabsant  gida  hwynt   (y  peth  ni 

wnaethwn  er's  llawer  blwyddyn  liir),  dygais  y  Beibl  yn  fy  nghoden 

yw  ddangos  iddynt,  ag  nid  difalch  oedd  ganddynt  ei  weled  er  bod  y 

golygon  yn  rhyhenaiddyvvddarllain  yn  iawn,  rhaidafu  imi  ei  adael 

yno  ar  fol,  i  gael  or  hen  wr  ei  ddangos  yw  fFrindiau  ai  gymdogion. 

Daeth  y  nhad  a  mam  ar  eu  meirch  efo  mi  ir  Llan.     Da  iawn  oedd 

eu  gweled  yn  gallu  gwneuthur  hynny,  pur  fusgrell  yw  mam  gan 

ryw  ddolur  a  adawodd  y  Ffever  yn  ei  haelodau  yn  enwedig  un  oi 

thraed.     Nid  oedd  yno  fawr  or  hen  boblach  gynt  yn  fywion,  cenedl 

arall  sydd  yno  yn  awr  ;  the  few  remaining  were  Twm  Rolant,  Sion 

Bifan,  Twm  ab  William  Dafydd  (dall  fal  ei  dad),  Hwmffri  o  Ddulas 

ai  feib  Rhobert  a  Harri,  William  Owen  Pyrs,  byth  yn  glochydd  a 

chin  sythed  ar  gorsen  ag  ymhell  wedi  80,  yn  briod  a  Sian  Sion  Oylfer, 

Lewis  Sion  Oylfir — dyn  croes  cyfreithgar,  Mrs.  Williams  o  Fodafon, 

ag  wyr  gida  hi  agos  cymaint  a  minneu,  Twm  Wiliam  glochydd  o 

Fryn    Eithinog,    Wiliam    ap    Huw    Williams    y    seinar,    Owain 

Wmfifras,  Sion  Lewis  or  Gadlys  a'i  wraig  Alis,  ni  welais  i  fawr  neb 

arall  or  hen  stondards,  wyr  i  hwn  a  hwn  fydde  pawb  agos,  nid  oedd 

rhyfedd  i  chwi  a  minneu  frig  Iwydo.     Ni  chlywaf  ddim  son  am  yr 

F.R.S.  y  dyddiau  yma.     Pa  beth  yw'r  matter  ?     Wala,  wala,  dyma 

ryw  rai  yn  dyfod  am  fy  mhen,  rhaid  cadw  noswyl  am  heno. 

D.  lau  y  6ed. — Mi  welais  eich  llythyr  Ymhentre'riannell  a  hanes 
e'ch  bod  yn  fyw  iach  ar  euddoch  ;  sgrifenwch  fynycha  a  galloch  at 
yr  hen  bobl,  mae'n  gymffwrdd  iddynt  glywed  hanes  pawb  o  honom. 
Hi  wnaeth  flwyddyn  iawn  dda  oi  tu  y  leni,  prisiau  digon  da  ar 
wartheg.  I  am  glad  you  have  an  order  from  Arglwydd  Pwtt  for 
your  money,  better  late  than  never.  Nid  hwyrach  y  medrwch 
roddi  codwm  ir  gymdeithwraig  yna  sef  Ffortun,  ag  wrth  hynny 
gael  ganddi  fod  yn  dippyn  mwynach  wrthych  o  hyn  allan.  Mi 
fyddaf  finneu  yn  lied  ddig  wrthi  weithiau,  pe  bae  fatter  yn  y  peth. 
Daccw  rai  o  deulu  Bodorgan  yn  dyfod  yna  i  fyw,  nis  gwyddis  etto 
LXXXil  135 


W.  to  R.    a  a'r  hen  vvr  ae  peidiaw,  mae  ei  frawd  lemwnt  yn  sal  iawn.     Mae'r 

contd,       brawd  yna  yn  symud  yn  fynych  iawn,  ni  wyr  dyn  i  ble  i  gael  monaw 

ond  ambell  dro,  rwyn  deall  ei  fod  mewn  ffafor  fawr  efo'r  Arglwyddi 

ar  bonheddigion  yna, 'n  geidwad  !     Sgrifenaf  atto'r  post  nesa'  a 

henwau  subscribers.  Par  sutt  y  cadd  Sion  Fach  afael  ar  eich  Haw 
chwi  ?  Rym  ni  yma  oil  (mawl  ir  Arglwydd)  yn  rhwydd  iachus  ag 
yn  gorchymun  attoch  chwi  ar  eiddoch,  er  nad  wyf  yn  haeddu 
llinell  oddiwrthych  yrhawg  byd,  etto  er  hyn  i  gyd  rwy'n  gobeitho'r 
sgrifennwch  attaf  o  hyn  i  ben  yr  wythnos  a  hanes  y  byd  ar 
amseroedd,  ag  yr  wyf  yn  addaw  ar  fy  ngair  gwir  y  bydd  fy  nesaf 
yn  fwy  ystig  na  hwn.  Eich  brawd  caredigawl^  Wvi.  Morris. 

P.S. — Cewch  griticisms  ar  'ch  Bibl  yn  y  nesaf  os  oes  bai  yw  gael 
mewn  ffordd  yn  y  byd,  mi  fynnwn  ddyfod  i  hyd  iddo  os  yw  bosibl. 
Mae'r  Berson  i'ch  annerch. 

"W.  to  R.  Gartref,  Gwyl  Andreas,  '49. 

LXXXlil.  Anwyl  Frawd, — Can  fod  Llewelyn  ein  brawd  yn  bwgwth  beunydd 
ymadaw  a'ch  dinas,  mi  yrrais  hwn  dan  orchgudd  atto  chwi. 
Erdolvvyn  gyrrwch  iddaw,  os  yw  yna.  Rw'y'  bob  post  yn  disgwyl 
am  globyn  mawr  o  lythyr  oddiwrthych,  ond  mae'n  debyg  nad  ych 
yn  cael  mor  amser  gan  enill  arian.  Gwyn  eich  byd.  Cewch  ein 
hanes  gan  y  brawd,  felly  mi  a  derfynaf  am  y  tro,  oblegid  bod  yr 
amser  yn  fyr.     Ein  gorchymyn  attoch  a'r  eiddoch. 

Eich  caredigawl  frawd,  Win.  Morris. 

"W.  toR.  Caer  Gybi  Saint,  Nos  Calan,  Rhagfyr,  1748. 

LXXXIV.  Anwyl  Frawd, — Dyma'ch  llythyr  or  25  yn  gorwedd  ger  fy  mron 
wedi  hir  ddisgwyl  am  tanaw.  Nid  oes  yma  fawr  Critics  a  dal  i  son 
am  danynt,  mae'r  Esgob  Ellis  yn  ei  dybied  ei  hun  yn  un  o  rhai 
penna  o  naddynt,  ar  pethau  mwyaf  sydd  yn  rhoddi  llosc  calon  iddo 
fo,  yw'r  gair  Salmau  yn  lie  Psalmau,  Beibl  yn  lie  Bibl  ambell  dro, 
a  dilyn  gormod  ar  ol  Moesen  or  Deheu,  a  rhyw  fan  droseddiadau, 
ag  ami  ffrigwd  a  fu  rhyngom  or  achos,  ond  am  y  relyw  or  Gwyr 
Duon,  ni  chly wais  i  un  o  honynt  yn  rhyfygu  beio.  Ond  er  hynny  i  gyd 
mae'r  Berson  Ellis  yn  canmol  y  llyfr  allan  o  bob  rheswm,  ag  nid 
oes  bregeth  yw  chael  y  dyddiau  hyn  heb  son  am  danynt,  a'u  canmol 
a  chanmol  y  gwyr  mwynion  ai  bwriadodd  iddynt  hwy  y  tlodion,  a'u 
cynhyrfu  hwythau  i  weddio  yn  ddygn  trostynt. 

136  LXXXIV 


I  am  heartily  glad  that  the  Society  has  resolved  to  give  'em  to  W.  to  R. 
the  poor,  according  to  the  intention  of  the  contributors  to  the  contd. 
charity.  Cywilydd  erchyll  oedd  eu  gwerthu  i'r  tlodion.  I  am 
much  obliged  to  you  for  your  intended  present,  and  as  the  Society 
pays  for  the  binding,  should  be  glad  to  have  them  in  2  volumes, 
viz.,  the  Old  Testament  in  one  and  the  rest  together,  and  numbered 
upon  the  back  i  and  2.  I  presume  it  would  be  too  chargeable  to 
letter  'em  and  gild  the  backs  ?  Mr.  Ellis  has  sent  the  one  he  had 
in  sheets  over  to  Dublin  to  be  bound  sumptuously,  and  to  have 
some  wi'iting  paper  added  at  the  beginning  of  each  book  of  the 
Old  and  New  Testaments  :  he  has  ordered  6  or  8  shillings  to  be 
bestovv'd  upon  'em.  I  was  obliged  to  fold  'em  lest  Teague  should 
blunder.  I  did  design  to  go  on  much  the  same  way  had  I  got  one 
in  sheets,  but  since  the  Society  will  coat  'em,  goreu  fyth  ;  os  bydd 
modd  i  roddi  dalen  wen  neu  ddwy  yn  rhywle,  fal  y  gallwyf  gadw 
cyfrif  or  plant  (oblegid  y  mae  gobaith  vvmbwrdd  o  naddynt)  da 
fydde.  Rwy'n  disgwyl  y  caf  un  yw  roi  lawr  o  gwmpas  y  Nadolig, 
Duw  a  fo  i'n  plith.  Sister  would  have  hers  in  one  volume.  You 
would  win  old  Bodorgan's  heart  if  you  would  send  him  one,  he 
has  one  of  Moses'  handsomely  gilt,  etc.  Chwi  gewch  sport  yn 
cofiftio  Rum-piifich  pan  ddel  eich  venture  adref,  gwiliwch  frwysgaw. 
Duw  a  gadwo  i  chwi  eich  iechyd,  ag  ach  gwnel  yn  ddiolchgar  am 
y  ffynniant  a  roddes  ich  matterion.  Mi  glywswn  eich  hanes  gan  y 
brawd  Llewelyn.  Nis  gwn  i  par  un  or  ddau  ddwrn  i  ddewis,  if  the 
D —  is  a  generous  man,  he  bids  fairest,  otherwise  gwell  y  sicrwydd 
yn  yr  offis.  Duw  hefyd  ach  cyfarwyddo  chwi  ir  hyn  a  fo  goreu  ar 
eich  lies.  Amen.  Aie  mae  3  llythyren  i  fod  ar  ol  yr  henw,  fe 
werth  y  llyfr  yn  well  o  lawer  a  chywreiniach  fydd  y  gwaith  yn  mam 
y  rhan  fwya'  or  byd.  Gresyn  bod  ein  trysorwyr  ni  mor  ddiog  am 
dalu  yr  hyn  sy'  gyfion, — lie  da  disgwyl  arian  anghyfiawn  gan  y 
rheini.  Bribery  aud  corruption  must  be  banished  in  course,  ni  wiw 
i  chwi  son  bellach  am  y  fath  beth.  Matter  tost  a  fase  ir  hen 
Frenhin  golli  ei  fywyd  ag  Anson  ynteu  wedi  amgylchu'r  holl  fyd, 
ni  choeliai  ei  fod  mewn  cymaint  perigl  ag  y  buasai  yn  y  Centurion, 
nid  hwyrach  mae  anwir  a  ddywed  ei  siaplan.  I  find  by  the  papers 
that  the  engagement  in  the  West  Indies  was  something  of  apiece 

LXXXIV  137 


W.  to  R.    with  the  rest  of  our  modern  proceedings.     My  wife  joins  with  me 
contd.       in  love  to  you  and  sister,  wishing  you  health  and  happiness. 

/  am^  your  uffectionaie  brother^  Wmi.  Morris. 
P.S. — If  your  daughter  is  wild,  I  have  a  son  that  will  match 
her, — y  Uanc  dirieitta  or  faint  Ynghymru. 

W.  to  R.  Holyhead,  20  February,  1748. 

ivXXXV.  Dear  Brother, — Mae  llawer  o  amser  wedi  myned  heibio  er  pan 
sgrifenais  llythyr  attoch,  dan  obaith  cael  atteb  oddiwrthych  ag 
ychydigin  o  hanes  par  helynt  sydd  arnoch,  ond  ni  welai  fawr 
obaith,  felly  dyma  attoch  unwaith  etto.  Byddaf  yn  cael  llythyr 
ambell  dro  oddiwrth  y  brawd  Llewelyn  ond  y  mae'r  gwr  hwnnw, 
ynteu  naill  ai  cymaint  ei  drafferth  neu  ddiogi,  na  sgrifena'r  unwaith 
oddiar  ddwy  linell  neu  dair,  a  phrin  y  cair  ganddaw  dippyn  oi  hanes 
ei  hun,  chwaethach  crybwyll  am  neb  arall.  Gwyr  mawrion  sydd 
yn  eich  llygru  I  Nid  hwyrach  na  bydd  waeth  gennych  er  clywed 
par  fyd  sydd  arnom  yn  hen  Ynys  Fon.  Nid  oes  i  chwi  le  i 
ddisgwyl  newyddion  mawr  yn  y  byd  or  fath  le  anghysbell,  oddi- 
gerth  marw  o  un  a  geni  un  arall  ar  cyfifelyb.  Dyna'r  'smonaeth 
sydd  yma  gan  eich  brawd  Gwilym,  claddu'r  dydd  arall  globyn  o 
fachgenyn,  sef  oedd  hwnnw  fy  ieuaf,  ag  wythnos  i  heddyw  geni 
pwmpog  o  herlodes  yn  ei  le.  Ni  cheir  yma  roddi  'run  henwau 
Cymroaeg  ar  blantos,  felly  Sian  y  galwyd  hi.  Claddu  echdoe  ei 
hen  nain,  sef  oedd  bono  hitheu  Sian,  wedi  iddi  fendithio  ei  gor- 
wyras,  a  hi  yn  85  o  oedran  ai  hoU  synhwyrau  ganddi  hyd  y  dydd 
diweddaf.  Bu'r  gyfnither  Margaret,  merch  Elsbeth,  merch  Risiart 
Morus,  yma  o  Bentre'rianell  ;  roedd  ein  rhieni  yn  rhwydd  iachus 
ganol  yr  wythnos  ddiweddaf.  Ymhle  mae'r  Biblau  ar  oeddych  yn 
ei  addaw  i  boblach  ?  Mae  yma  yr  hen  ddisgwyl  am  danynt.  Mae'r 
Bersonyn  yma  yn  ffaelio  cael  gwybod  par  bryd  y  daw  chwaneg 
o  honynt  ir  wlad.  Ai  cysgu  mae'r  rheolwyr  yna  ?  Pa  fodd  yr  ychi 
y  dinasyddion  yn  archwaethu'r  heddwch  a  gyhoedded  yn  eich 
plith  chwi  yn  ddiweddar  ?  A  beru  o  yn  hir  meddwch  chwi,  ynteu  un 
byr  oesawg  yw?  T'rewch  ddiogi  yn  ei  dalcen  a  diwynnwch  un 
Hen  o  bappir  ar  hanesion,  etc.,  sydd  yn  eich  plith,  ni  thai  y 
newyddion  argraphedig  yw  darllain.  A  fu  ddim  chwaneg  o  ym- 
gomio  rhyngoch  ar  D —  o  Fedfordd  ?  Ai  gwell  gennych  aros  yna 
mewn  difrif  ?     Wrth  son  am  leoedd  daccw'r  hen  William  Lhwyd, 

138  LXXXV 


o  Dre'sgawen,  wedi  cael  ei  droi  allan  oi  le  neu  ei  swydd  o  fod  yn    "W.  to  R. 

Foatinan  Ynghaernarvon,  a  dyma  fo  wedi   gyrru   brief  attaf  am      contd. 

gymorth  swyddogion.     His  case  is  a  very  cncel  one^  mae'r  byd  fal 

cynt,  nid  oes  ond  /  trecha  treisied  ar gtuannaf  gwaedded.,  nawdd 

Duw  rhag  meibion  dynion.      Ni  weled  yn  yr  oes  hon  mor  fath 

ddryghin  a  gwlybaniaeth  ag  a  gawsom  er  calan  gauaf  hyd  o  fewn 

ychydig  ddyddiau  yma, — wmbwrdd  o  golledion  ar  for  a  thir.     Mae 

gwyr  y  glennydd  wedi  ymgyfoethogi  yn  odiaethol,  a  minneu'r  eulyn 

amral  agos  wedi  torri  ar  fy  nhraws  yn  ymwino  a  nhw  am  ran,  ond 

ni  ches  i  ondmegys  rhan  y  gwas  o  gigyriarer  maint  fynhrafferth. 

Dedwydd  yw'r  savvl  sydd  ganddaw  fodd  i  gael  tamaid  a  llymaid  a 

thipyn  am  ei  gefn  heb  orfod   arno   ymhel   a  lladron   a  gvvilliaid 

moroedd  a  thiroedd.     Son  a  wna'n  nhw  am  Iddewon  a  Thyrciaid, 

mae  fifordd  yma  genedl  (ai  geilw  eu  hunainyn  Gristionogion),  sydd 

gan  gwaeth  na  nhw.     Par  ddelw  sydd  ar  boblach  fifordd  yna,  ydynhw 

ddim  gwell  na  rhain  debygachi  ?     Mi  wranta  eich  bod  wedi  bhnaw 

wrth  ddarllen  gwansens,  felly  o  wir  resyndod  drosoch,  mi  a  roddaf 

fy  ngherdd  yn  fy  nghod,  ond  nid  cyn  imi  draethu  i  chwi  fod  y 

wraig  yma  a  mineu  yn  gorchymun  attoch  chwi  ar  chwaer  a  Meirian 

ag  yn  erchi  ar  y  Goruchaf  Dduw  warchad  drosoch  bod  ag  un. 

Byddwch  wych.  Eich  caredigawl frawd,  Wm.  Morris. 

P.S. — Pray  let  me  have  a  line  from  you  as  soon  as  you  can,  I 
hope  I  shall  have  a  letter  to-morrow  from  brother  Llewelyn  with 
an  account  of  his  daughter  Margett's  recovery. 

Caer  Gybi,  I2d  Ebrill,  1749.  ^'  ^o  R. 

Anwyl  Frawd, — Derbyniais  eich  llythyr  or  7d  o  Fawrth  advising  LXXXVI. 
you  had  sent  the  box  with  Bibles,  etc.,  last  Saturday.  Father 
brought  the  Bible  (and  tea)  here  last  Saturday,  ag  yn  wir  ddiau 
tlysau  gwerthfawr  y'nt,  mawl  i'r  Goruchaf  Dduw  am  danynt  a  chan 
diolch  ir  rhoddwr.  Pve  seen  the  Society's  printed  resolution,  dynion 
trwyddyn'"  y'nt  bod  y  pen.  Gwych  y  Haw  oedd  eich  pen  dark  yn 
ei  wneuthur  o  honi  yn  amser  rhyfel,  rwy'n  deall  na  waeth  gennych 
am  yr  heddwch  brwnt  yma.  Dyna  fal  y  mae,  pawb  drosto  ei  hun,  etc. 
Mi  wela  fod  y  brawd  Llewelyn  yn  ddrwg  ei  ystum  yn  ddiweddar, 
da  oedd  iddo  gael  ei  einioes  er  mwyn  llawer  heblaw'r  brawdgarwch, 
mae  o'n  ddiog  erchyll  am  yrru  ei  lyfrau  allan,  mae  llawer  o  waeddi 
am  danynt.     Father  and  mother  are,  God  be  prais'd,  in  pretty  good 

LXXXVI  139 


W.  to  R.  health.  You  would  be  surprizd  to  see  the  old  man,  sioncach  ar 
contd.  gefn  march  nai  fab  Gwilym,  ag  ond  odid  na  'run  oi  feib  fal  y  mae 
mwya'r  gwarth,  y  mam  hitheu  yn  rhvvydd  iachus  ond  ei  bod  yn 
gloff  anial,  ni  welais  mor  hen  wreigan  er  Gwyl  Penrhos.  Father 
designs  to  be  at  Bodorgan  with  the  Bible  on  Saturday  next,  when 
I  propose  to  meet  him,  i  gael  tippyn  o  ymgom  efo'r  hen  Fodorgan 
ynghylch  y  byd  ar  amseroedd.  Rwy'n  drafferthus  iawn  finneu  y 
dyddiau  hyn  rhwng  gwasanaethu  ei  Fawrhydi  a  gosod  fy  ngardd 
mewn  trefn,  hau,  plannu,  impio,  etc.  Leiciwn  i  ddiniweidrvvydd  or 
fath  hynny  pe  bae  ond  digon  o  fwnws  yn  dyfod  i  mewn.  Rhyw- 
ogaeth  Morus  Owen  o  Fodafon  ar  llafurwyr  rheini  sydd  drecha 
mae'n  debyg.  Y  ty  hwnnw  a  gedwir  gan  fy  mam  ynghyfraith  hyd 
na  chaffo  denant  wrth  ei  bodd  ai  cymero  ;  ie'r  goreu  yn  y  dre  ydyw 
yn  sicr  hyd  yn  hyn.  Mae  fy  nheulu  i  ar  euddo  fy  chwaer,  mawl  i 
Dduw,  yn  rhwydd  iachus,  ag  yr  ym  oil  yn  gorchymun  attoch  chwi 
a  phawb  o'ch  tylwyth.  Duw  a  fyddo  yn  noddwr  i  chwi,  byddwch 
wych .  Eich  brawd  caredigaiul^  Win.  Morris. 

P.S. — Mae  yma  englynion  a  wnaed  ir  Bibl  ond  ni  cheir  mor 
amser  y  tro  yma  i  yrru  monynt.  Er  bod  y  car  Sion  Salbri  ai 
wraig  ai  dad  ynghyfraith  yn  gleifion  drwy'r  cynhauaf  ar  gauaf 
diweddaf,  etto  mi  glywaf  fod  un  o  honynt  yn  feichiog,  dyfalvvch  par 
un.  Moeswch  dippyn  o  hanes  y  brawd  ai  deulu,  ni  cheir  ganddo 
ond  rhyw  lythyrau  byrrion  anial,  a  thippyn  och  helynt  'ch  hun,  a 
natur  'ch  swydd.     Adieu. 

W.  to  R.  Caergybi,  27th  July,  1749. 

Lxxxvii.  Anwyl  Frawd, — Wala  hai,  dyma  fi  wedi  bod  yn  chwilio  i  fynu  ag 
i  wared,  ag  yn  y  diwedd  yn  ffaelio  taro  wrth  eich  llythyr  diweddaf 
yn  un  lie,  a  phar  sut  yr  atebaf  iddo  yn  y  llun  ymma  ?  Ymhle  mae'r 
brawd  Llewelyn  ?  Ni  che's  ddim  oi  hanes  er  ysdyddiau  ;  ddoe  y 
daeth  ei  lyfrau  ir  wlad  wedi  hir  o  hwyl.  Roedd  Sir  Thomas 
Prendergast,  or  Marl,  yma'r  dydd  arall  ;  he  had  found  out  a  most 
unpardonable  error  in  my  brother  Lewis'  books  (one  of  which  he 
had  with  him),  in  the  description  of  Skerry  Lighthouse  :  page  5  of 
the  letterpress  he  says  the  lighthouse  lies  NNW.  from  Holyhead 
harbour  whereas  it  lies  NNE.,  a  monstrous  mistake  which  may 
occasion  the  Lord  knows  what  losses,  for  a  stranger  steering  his 
course  by  that  direction  must   inevitably  knock  his  ship  in  the 

140  LXXXVII 


head.  Er  mwyn  Duw  os  yw'r  brawd  yn  dre'  sgrifennwch  llnell  W.  to  R. 
atto  oni  welwch  ef,  that  he  may  take  care  to  correct  as  many  contd. 
books  as  he  has  by  him  and  advertise  as  to  the  rest.  The 
Surveyor  here  says  that  the  letters  SE.  by  S.  in  page  i8  should 
have  been  SW.  by  S.  So  much  for  books,  now  for  men.  Rym  ni 
yma  at  yr  un  gyflwr  ag  y  byddwn  arferol  a  bod  pawb  yn  rhwydd 
iachus,  mawl  ir  Goruchaf  Dduw.  Roedd  ein  rhieni  yn  rhesymol 
iachus  'r  dydd  arall,  gobeithio  eich  bod  chwitheu  yn  ymendiaw  o'r 
peswch  fal  y  galloch  fwynhau  tippyn  o  ddedwyddwch  ar  ol  hir 
ingder  a  chyni.  Mae'r  arian  wedi  dyfod  attochi  Givyr  Llundain 
bod  y  beil  nid  oes  yma  ond  lie  buont :  gwae  ni  oi  myned  ymaith. 
Byddai  da  iawn  cael  llinell  oddiwrthych  ambell  dro  a  rhyw  faint  o'ch 
helynt,  ni  chaf  mom  cof  na'm  synwyr  i  ddywedyd  yn  rhagor,  na 
Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch. 

Eich  brawd  caredigawl^  William  Morris. 

P.S. — I  intend  you  a  long  letter  ryw  ddiwrnod  ag  englynion,  etc., 
ynddaw,  but  let  me  have  a  line  from  you  in  the  meantime  da 
chwitheu.   Gresyn  oedd  farw'r  hen  Wil  Sion  Pabo,  colled  i  chwi  onte  ? 

Caer  Gybi,  2d  dydd  o  Fedi,  1749.         W.  to  R. 

Anwyl  Frawd, — Eich  llythyr  o'r  17  ulto.  a  ddaeth  i'm  llaw  mewn  LXXXVlil. 
pryd.  Daccw'r  brawd  Llewelyn  gartref,  ond  ni  welais  i  etto  mo'r 
Wm.  Jones,  o'r  Bagnio.  Mae'n  debyg  ei  fynd  i  Ddulun  ryw  fifordd 
arall.  Cordwainer  Davies  called  of  me  the  other  day, — refused 
absolutely  to  tarry  a  night,  too  much  ta'en  up  with  the  great,  na 
bo'nd  ei  grybwyll !  Aie  mae  Llewelyn  ar  y  ffordd  o  fod  yn  an- 
feidrawl  fab,  bydd  pawb  yn  ymfalchio  wrth  ymrwbio  yn  yr  rheini, 
sef  yr  larglwyddi  mawrion  !  Felly  ni  wiw  disgwyl  fawr  hawdd- 
garwch.  Digrif  fod  y  Gorbedyn,  Davy  ag  ynteu  yn  unfryd  ai 
gilydd,  digrifach  os  byddant  eill  trioedd  yn  werth  10,000  bob  un 
cyn  ei  marw.  Your  remarks  of  two  of  'em  are  just  I  do  believe. 
Mae'n  debyg  fod  y  Hall  felly.  Mae'n  dra  drwg  gennyf  glywed  fod 
pawb  yn  beio  ar  Lewelyn  am  fod  yn  rhy  greulon  galed  wrth  y  ddwy 
lodes.  Mi  a  wranta  y  bydd  edifar  iddo  os  bydd  ef  byw.  Ill  usage 
will  never  do ;  da  iawn  fyddai  clywed.  Tesni  Uyfrau  Cymreig 
Pabo  Post  Prydein  ai  gwerthu  a  wna'r  weddw  ai  peidiaw  ;  er- 
dolwyn  ychydig  o'i  hanes  a'i  deulu,  pa  sawl  plentyn,  a  pha  gyfoeth, 
etc.,  oedd  iddo.     Mae'n   odiaethol   genym  glywed   eich  bod  yn 

Lxxxviii  141 


W.  to  R.  rhwydd  iachus  unwaith  etto,  Duw  a'ch  cynhalio  felly.  Mae  arnaf 
contd.  gymaint  o  ofn  y  gauaf  a  chwithau,  have  had  lately  a  violent  cough, 
ag  ni  waeth  tewi  na  siarad,  mae  o'n  rhedeg  yn  ein  gwaed.  Ydychi 
yn  cofio  fal  y  bydde'r  hen  Elin  Owen,  o  Waun  y  Grinach,  yn 
adnabod  pesychiad  Forys  Prisiart  y  boreuau  wrth  fynd  i'r  gwaithdy  ? 
Pesychu  yn  ddidrugaredd  y  byddai  (ag  y  bydd  etto)  'r  hen  wr,  ag 
felly  y  bydd  ei  dri  meib.  Nid  oes  yn  Eglwys  Gybi  un  uwch  ei 
beswch  na'ch  brawd  Gwil, — nobody  catches  cold  sooner.  Beth  pe 
buasid  yn  hwsmyn-tir  neu'r  cyffelyb  ?  Rhagluniaeth  a  wyr  oreu  pa 
fodd  i'n  trin  a'n  gosod  allan.     Duw  a'n  gwnelo'n  ddiolchgar. 

Coelwch  fi,  mi  chwiliais  hyd  nad  wyf  wedi  blinaw  am  yr 
englynion  rheini,  ag  yn  ffaelio  eu  cael  yn  y  diwedd.  Gwaith  y 
Bardd  Coch,  etc.,  oeddynt.  Nid  hwyrach  imi  daro  wrthynt  ryw 
dro.  Ai  tybied  y  medrwch  gael  amser  i  drin  yr  argraphiad  nesa 
or  Beibl }  Mi  ddywedais  wrth  fab  Ellis,  yr  offeiriad,  ynghylch 
beiau,  dywedyd  y  mae  ynteu  mae'r  fifordd  oreu  yw  dilyn  edition 
Dr.  Davies,  oblegid  fod  hwnn^v  yn  ddifeius  oddigerth  beiau'r 
argraph-wasc.  Digrif  fyddai  meddwch,  weled  y  Bedyn  a'r 
Llewelyn  yn  croesawu  eu  gilydd,  ie'n  wir  i'r  sawl  na  welodd  mor 
seremo?tt  honno  o'r  blaen,  ond  myfi  a  ga'dd  yr  hapusrwydd  hwnnw 
pan  ddaeth  Llewelyn  i'r  Benrhynmawr  i  gyfarfod  y  Bedyn  aboui 
Jive  years  a^o.  Fo  fu  yno'r  hen  gusanu  ;  nid  oeddid  yn  cymeryd 
mwy  o  7iotice  o  Wilym  y  brawd  nag  o  Gostog  Tom  (er  na  welsid 
mono  er's  blynyddoedd)  nes  darfod  gwneuthur  diben  ar  'sanu, 
ysgwyd  dwylo,  a  mynd  o'r  neilldu  i  ymgomiaw,  etc.,  dros  awr  neu 
fwy.  Wala,  wala,  pwy  na  bai  gywaethog  i  gael  ei  fawrygu  cymaint 
hyd  yn  oed  gan  y  rhai  na  waeth  ganddynt  pe  bae  wedi  ei  grogi. 
O  ynfydion  ! 

Sunday  3rd. — Edward  Edwards'  sister  was  here  to-day.  I  read 
her  the  paragraph  in  your  letter  concerning  him.  Da  ydoedd 
ganddi  glywed  ei  hanes,  ond  er  hynny  yn  abl  anfoddlonus  am  na 
basai  yn  sgrifennu  atti  hi  ei  hunan.  Mae'n  falch  fod  gobaith  o'i 
weled  ym  Mhrydain  Fawr  ;  yn  deusyf  ei  charedigawl  orchymun 
atto,  OS  y  chwi  a  sgrifennwch.  Mi  welaf  yma  gynhwysiad  eich 
llythyr  at  y  nhad  (yr  hwn  oedd  dydd  arall  yn  bur  sal),  ynghylch 
ei  hen  brentis  Wm.  Jones.  That  chap  whom  you  mention  (Owein 
Roberts)  writ  to  me  of  the  nth  July  from  Spithead,  acquainting 

142  I-XXXVIIl 


me  of  Jones's  death  on  the  17th  May  "that  he  had  made  no  will    W.  to  R. 

and  that  it  would  be  worth  my  while  to  come  to  the  ship  because        contd. 

he  was  worth  some  money,  and  if  I  did  not  come  the  money  would 

go  to  the  chest  at  Chatham,"  and  some  such  stuff  which  cost  me 

sevenpence.     When  I  received  this  billet,  I  could  not  guess  who  it 

was  from,  nor  who  that  Jones  should  be  ;  but  upon  enquiry  found 

that  this  O.  R.  is  a  son  of  one  Robert  George  of  this  place,  a 

fellow  I've  no  society  with,  the  family  bearing  but  an  indifferent 

character  and  therefore  no  doubt  on't,  this  O.  R.  hath  made  a 

good  hand  of  the  other's  effects  which  in  all  reason  and  justice 

should  go  to  the  deceased's  sister,  and  I  don't  doubt  but  she  has  a 

will  and  power  by  her.     I  am  sorry  for  Jones's  death,  for  he  was  a 

promising  young  fellow,  mab  Sion  ab  Wm.  Morris  o  Ligwy  gynt, 

bengwas.      My  father  had  brought  the  young  fellow  up  from  his 

infancy  and  took  him  apprentice  (arian  y  plwyf).     He  must  be 

worth  more  money  than  you  mention,  perhaps  he  hath  some  effects 

in  Liverpoole.     Its  much  that  there  was  no  better  care  taken  of 

his  effects  on  board  when  he  died.     It's  a  pity  the  officers  were  not 

called  to  an  account  for  it.     Gwaeth  na  lladron,  first  to  deprive  a 

man  of  his  liberty  and  then  suffer  his  effects  to  be  run  away  with 

by  a  parcel  of  their  own  thieves.    Wala,  wala,  fe  ddaw  dial.    What 

Roberts  told  you  of  the  deceased  leaving  his  effects  to  you  must 

be  meer  stuff,  for  he  had  allways  a  regard  for  his  own  sister.     I 

presume  father  will  stir  in  this  affair  for  her.     Duw  a'm  ceidw  i 

rhag  eiddo  anghyfiawn.     So  much  for  this  affair. 

Fe  addawodd  y  Cardinal  ddyfod  ffordd  yma  cyn  dychwelyd 
adref,  yno  cawswn  gyfle  i  yrru  i  chwi  un  o  lyfrau  newydd  a  gant 
Mr.  EUis  i'r  ysgolion  Cymroaeg.  Roedd  earn  yn  achwyn  yn  dost 
ar  ei  'Anglesey  customs.'  Nis  gwn  i  par  sut  y  darfu  iddo  eu  trin. 
Rym  ni  yma  oil  yn  rhwydd  iachus,  mawl  i  Dduw,  ag  yn  rhoddi  ein 
caredigawl  orchymyn  attoch  chwi  ar  eiddoch. 

My/  eich  braiiid  ajiwiw,  IVm.  Morris. 

P.S. — Dyma  fArglwydd  Castledurrow  wedi  rhoddi  imi  gorn 
Ffreinig  i.e.,  a  French  Horn.,  a  chan  fy  mod  yn  cyfaneddu  ar  lethr 
gallt  goruwch  y  Gaer,  fy  ngorchwyl  ambell  noswaith  davvel  yw 
chwthu  yn  fy  nghom  er  difyrwch  i'm  fy  hun,  ag  er  mawr  ddiddan- 
wch  i'r  Caeryddion  a'r  relyw  o'r  Cybeaid.     Ond  etto  er  hyn,  nid  yw 

Lxxxviii  143 


W.  to  R.  mo'm  creglais  mor  seingar  a  soniarus  ag  y  dymunwn,  achos  da 
contd.  paham,  na  che's  i  erioed  ond  ychydig  iawn  o  addysg,  a  minneu  o 
ansawdd  swrn  fwngleraidd,  na  fedraf  o  honwyf  fy  hun  prin  leisiaw 
corn  cystal  a  Sieffrai  Fongan  porthwr  Tal  y  Foel,  neu  Ronwy  ap 
Simon  'r  Ast,  dispaddwr  hychod  a  moch,  o  herwydd  paham  oes 
yna  ddim  cymorth  i  gael  tuag  at  wneuthur  fy  llais  yn  rhwydd 
beraidd.  I've  no  new  tunes  adapted  for  this  instrument,  lessons 
are  wanted,  etc.,  etc.  Mae'n  rhaid  myfyrio  am  ryw  beth  i  lenwi 
hyn  o  ddalen  ...  at  y  gwaelod  fal  y  gallo  fod  yn  llythyr  o'r  hen 
ffasiwn.  Felly  am  yr  Ardymmyr.  Mae  hi  ymma  yn  ddryghin 
echryslon  ys  deuddydd,  taflu  a  lluchio  ydau  poblach  rhyd  y 
meusydd  dinben,  drosben  !  Ysgyttiaw  a  sgerbydiaw  pob  peth  yn 
fy  nghardd  hyd  nad  yw  resyndod  eu  gweled  !  I  have  the  Grana- 
dilla  or  Passion  Tree  now  in  flower,  a  strange  appearance  at  Cybi. 
Os  oedd  yn  chwythu  ddoe  ag  echdoe  gida  chwi  mal  yma,  mi  a 
wna'n  dda  y  cawn  glywed  digon  o  son  am  gychod  a  Uongau  wedi 
eu  hanafu  a  da  os  diangodd  y  bobl.  Dyma  fi  yn  darparu  llythyr  i 
Lewelyn  efo'r  post  yma,  a  hanes  y  byd  ar  amseroedd  ynddo.  Ai 
yna  mae  Pegi  Morys  etto  ?  Pa  beth  y  mae'r  Aldremon  yn  ei  wneud 
yna  rhyd  yr  amser,  ond  ffitiach  fyddai  bod  gartref  yn  trin  y  dreth 
gyda'r  hen  wreigan,  ah  ?  Felly  yr  oedd  erioed.  Roedd  earn  yn 
canmawl  llawer  ar  ryw  glark  sydd  yn  eich  offis  chwi,  sef  mab 
David  Owen  a  adwaenwn  gynt,  ag  i  nith  i  Risiart  William  Dailiwr 
o'r  Efail  Fawr.  Gadewch  glywed  mewn  difrif  par  sut  ddyn  ydyw. 
I  have  had  the  loan  of  the  MSS.  which  I  told  you  Mr.  D.  Foulks 
had  in  his  library,  the  same  with  that  you  saw  at  Jones  Pabo's, 
gwaith  prydyddion  yr  I2d  a'r  13  ganrhi.  Llyfr  gwych  yw,  the  first 
page  is  lost.  Oes  modd  yw  gael  oddiyna  ?  Wala  oni  wnaethym  i 
sgil  go  ryfeddawl  i  roddi  llanw  yn  hyn  o  bapurun  ?  Byddwch  wych, 
ag  na  byddwch  yn  rhy  ddiawg  i  sgrifennu  at  W.  M. 
W,  to  R,  Custom  House,  Holyhead,  14  September,  1749. 

Lxxxix  Dear  Brother,- Mi   sgrifenais   lostryddyn  o  lythyr  cyhyd  am 

braich  attoch  dydd  arall,  to  which  I  refer  you,  yr  achos  a  bair  im 
eich  cyfarch  yr  awron  yw  hyn  :  nid  amgen  the  widow  of  the  late 
Dr.  Wheldon  shewed  me  the  other  day  a  letter  she  had  received 
from  Mrs.  Bayley,  of  Deptford,  who  transacts  business  for  her, 
receiving  her  pension,  etc.,  wherein  she  says  that  she  had  done 


144 


T.XXXIX 


what  she  could  in  order  to  come  at  the  money  for  the  doctor's    "W.  to  R. 

deaths'  bill  which  it  seems  are  in  the  hands  of  the  executors  of     contd, 

the  late  purser  of  the  Experiment^  man  of  war.     The  case  was  this  : 

Dr.  Wheldon,  whom  I  fancy  you  remember  and  who  was  married 

i  fodryb  yngwraig  i,  chwaer  ei  mam,  ag  oddiwrth  bwy  un  ond  odid 

y  ceir  ryw  dro  dipyn  o  ryw  dda  byd,  I  say  the  Dr.  being  surgeon 

of  the  Experiment  man  of  war  died  in  the  Cuba  expedition  ;  his 

wife,  or  rather  widow,  came  up  to  London  and  obtained  a  pension, 

and  received  through  the  hands  of  one  Barlow,  who  was  his  chief 

creditor,  his  wages,  etc.,  but  the  purser  being  abroad  the  cloaths' 

bill  which  amounts  to  ^lo  odd  money  could  not  be  had.     Barlow 

had  it  made  out  but  dying  soon  after,  his  son  who  left  off  business 

delivered  the  bill  to  Mrs.  Wheldon's  order,  viz.,  to  Mrs.  Bayley 

above-mentioned   who   writes   that    she   apply'd   several   times   to 

Mr.  Ashley  (I  think  she  calls  him)  the  present  purser,  who  says  he 

can't  find  the  executors  of  the  late  purser,  etc.     Now,  dyma  fal  y 

mae,  ydych  chwi  yn  meddwl  y  medrwch  wneuthur  dim  yn  y  matter 

yma  ?     Mrs.  Wheldon  is  willing  to  allow  very  handsomely  if  you 

can  procure  the  money.     A  power  will  be  given  you  and  the  bill 

deliver'd  you  if  you'll  take  the  affair  in  hand.     Pray  favour  me  with 

a  line  as  soon  as  you  can  with  your  sentiments.     Nid  oes  gennyf 

ddim  chwaneg  yw  ddywedyd  yr  awron  ond    ein    bod  ni   yma   i 

gyd  yn  rhwydd  iachus,  mawl  ir  Goruchaf. 

Wyf  eich  caredigaiul fraivd^  William  Morris. 

C.  Gybi,  D.  Calan  Gauaf,  1749.         "W.  to  R. 

Dear  Brother, — Wawch  !  wfft  i  hyn  !  Na  bo  mo'nd  i  grybwyll  !  xc. 
Daccw'r  brawd  Llew  wedi  ymbriodi  ag  un  ieuanc  o  Iwyth 
Ceredigion  !  Gwr  o  haner  canmlwydd  oed  yn  ymglymmu  a  benyw 
oddeutu  25  !  "  Glew  fydd  y  Llew  hyd  yn  Llwyd,"*  ebr  rhyw  hen 
brydydd  gynt  ;  mae'n  debyg  glywed  o  honoch  y  newydd  cyn  hyn. 
Duw  a  roddo  ir  cwpwl  Iwyddiant.  Ces  eich  llythyr  o'r  17  ult.,  a 
hanes  materion  Dr.  Wheldon,  yr  hynaddarllenais  i'r  weddw.  Mae 
honno  yn  gweddio  gida  phob  migwrn  ag  asgwrn  o  honoch  heblaw 
talu,  OS  ceir  y  mwnws  arian  bydol.  I  ba  beth  y  gadawodd  Mrs. 
Bayly  ei  phower  yna  ?     Ai  gwedi  hurtio  yr  oedd  y  wraig  ?     Gwrda'r 

*  Lewis  Morris  married  Anne  Lloyd  of  Penbryn,  as  his  second  wife  on 
20  October,  1749.  He  married  his  first  wife,  Elizabeth  Griffiths,  on  March 
29th,  1729.     His  second  wife  Anne  Lloyd  died  in  1786. 

L  145 


W.  to  R.  Cardinal  am  fod  ysbryd  calonog  I  Pwy  a  leteua  yng  nghabandy 
contd.  gwr  gwreng  a  gai  dy  Arglwydd  yn  agored  ?  Drwg  iawn  cynrhwg 
tesni  llyfrau  Pabo,  yn  iach  ddisgwyl  daioni  o  honynt.  Llyfrau 
Cymraeg  yn  nwylo  plant  Alis  sydd  ail  i  fodrwy  aur  yn  rhwyn  hwch. 
Ffarwel  gyda  nhw.  No  I  have  no  instructions,  the  Broad  Sheet 
you  mentioned  would  be  most  acceptable.  I'll  assure  you  I  am  no 
dull  performer.  Nid  Siarles  Watkin  mo'r  mab,  ond  Watkin  down- 
right medd  ei  ffrins.  le,  gwr  mawr  a  fydd  os  byw  a  wna.  Gerwin 
oedd  marw  y  Dick  lonsiaid  yna.  Daccw  un  o'r  henw  yngharchar 
Ynghaernarvon  am  ladd  ei  chwaer,  sef  yw  hwn  Dick  Jones  bach, 
alias  Dick  Sion  Greulon,  alias  y  waiter  bach,  ahas  Quiken,  etc., 
some  time  ago  one  of  our  coast  waiters  ;  ond  moliant  i  Dduw  we 
had  got  rid  of  him. 

Dyma'r  nith  Ellin  Morris  yn  ein  plith,  herlodes  benffol  rwy'n 
ofni,  achwyn  yn  erwin  ar  ei  thad,  ag  ynteu  o'r  tu  arall  yn 
gridwst  yn  dost.  Gresyn  na  roddasai  nhw  mewn  rhyw  wasanaeth, 
neu  mewn  rhyw  ffordd  i  enill  eu  bara,  nid  oes  wybod  par  sut  a  fydd 
bellach.  Mae'n  debyg  y  bydd  Uin  arall.  Nis  gwn  i  a  ddywedais  i 
chwi  or  blaen  farw  o'r  gyfnither  Margaret  Salisbury  a  gadael  ar  ei 
hoi  5  neu  6  o  blantos,  yr  isa  oddeutu  haner  blwydd  oed  ar  hyna  ond 
13  neu  14.  Colled  anferth  !  Mae  wedi  mynd  yn  hwyr,  felly  mae'n 
rhaid  cadw  noswyl  am  heno.  Duw  a  fyddo  gida  chwi  ar  eiddoch 
hyd  y  diwedd.     Pawb  yn  iach,  cenwch. 

Eich  caredicaf frawd,  William  Morris. 
.  .  .  Daccw  fi  drwy  fawr  gost  a  thrafferth  wedi  ffittio  allan  globyn 
o  dy  i'r  brawd  ar  chwaer  Dafis  i  fynd  iddo  y  foru.  Och  fi  ha  wr 
fab,  nid  ewch  byth  i  adeiladu  heb  bwn  ceftyl  o  arian,  wflft,  a 
chan  wfft  ! 

W.  to  R.  Caer  Gybi,  Nos  Calan,  1749. 

XCI.  Dear  Brother, —  I  received  yours  of  the  2nd  inst.,  a  diolch  yn 

fawr  am  dano,  ag  am  y  Tantan  tavern  ;  ni  che's  ddim  amser  etto  i'w 
studiaw,  pan  welwyf  gyfleu  mi  fynnaf  yrru  i  chwi  ryw  doccyn.  Mi 
ach  gwelaf  chwi  yn  achwyn,  a  daccw'r  brawd  Llew  ynteu  yn 
dywedyd  yr  un  peth,  fod  y  beswch  yn  eich  anafu.  Duw  a  ddel  a 
chwi'n  iach  yn  eich  61.  A  fu  i  chwi  erioed  yfed  colt's  foot  tea  ?  Fe 
ddywedir  i  rai  gael  y  mawrlles  oddiwrtho.  Tussilago  y  geilw'r 
Lladiniaid  'e  a'r  besychlys,  neu  ddail  carn'r  ebol  y  galwn  ninneu  fo ; 

146  XCI 


ond  i  babeth  yr  af  i  gyngori  pan  ych  ymhlithblaenion  y  physygwyr?      W.  to  R. 

Gvvaeth    agos    nag    afiechyd  yw   aflonyddwch  ag   aniddigrwydd,         contd. 

wala,  wala,  Duw  a  roddo  ini  ras  i'n  parodtoi  ein  hunain  am  le  lie 

mae  gwir  happusrwydd  iw  gaffael,  nid  oes  mo  honaw  tu  yma  ir 

bedd.     Mrs.  Wheldon  hath  writ  to  Mrs.  Bayley  to  the  intent  you 

mentioned.     I  wish  you  may  be  able  to  do  something  in  the  affair. 

Aie  gwasnaethgar  ir  Cybeiaid  a  fase   Killingbeck,   nid   hwyrach 

hynny,  mi  a  fyddwn  ddydd  a  fu  yn  arfer  a  chael  newspapers  o 

Ddulun,  y  rhai  a  adewid  ynhy  ei  fam  ynghyfraith  Benbow  ambell 

dro.     Mae'n  debyg  mae  dyna'r  rhwymedigaeth,  ni  thybiais  i  fod  yr 

un.     The  pacquet  boat  people  now  uses  another  house.     Na  welais 

i  erioed  mo'r  Gatecism  hono,  a  phar  sut  a  fydd  imi  ei  gael  ?     Mae 

arnaf  eisiau  gyrru  i  chwi  lyfr  newydd  y  Bersonyn  Ellis,  fal  y  galloch 

weled  madruddyn  yr  iaith  Gymraeg  !     Bu'r  car  Salbi  ai  wraig,  gwr  ei 

chwaer  Margaret  ai  ferch,  a  Peggy  Morys  yma  yn  bwrw'r  Gwiliau, 

Dyma  nhw  newydd  gychwyn  tua   Dulas.     Penrhyddion  iawn  yw'r 

ddwy  gares  yma.     Duw  a  roddo  iddynt  ras,  mae'n  ddigon  enbyd, 

mae'n  sied  yr  ant  heb  yn  ddiolch  i  bawb. 

Dydd  Calan. — Ni  welai  ddim  o  hanes  Trentham  a  Vandpn. 
heddyw,  pa  beth  y  maent  yn  ei  wneuthur  ?  Gadewch  glywed  par 
sut  yr  ych  yn  trin  y  peswch,  sef  pwy  sy'n  mynd  ar  goreu,  etc.  Mae 
ngwraig  i  (yr  hon  sydd  abl  afiach)  a  minneu  yn  dymuno  i  chwi 
flwyddyn  newydd  happus.  Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch  chwi 
ar   eiddoch.  Eich  brawd  anwiw^  William  Morris.        / 

Caer  Gybi,  15  lonawr,  1749.  L.  toR, 

Anwyl  Frawd, — Gan  eich  bod  mor  ddiog  neu  drafferthus  XCII. 
na  fedrwch  atteb  mo'm  llythyrau,  dyma  i  chwi  un  chwaneg  at  y 
Ueill  aeth  o'r  blaen.  Dyma  nhad  wedi  dyfod  i'n  hymwelyd.  Mae 
mam,  mawl  i'r  Goruchaf,  yn  dyfod  i  fyny  yn  dda  iawn.  Fe  gadd  y 
nhad  lythyr  oddiwrthych  lately  ag  ai  attebawdd.  Dyna  i  chwi 
gyfiawnhad  Joan  Wesley*  wedi  i  Mr.  Ellis  ei  ddwrdio  am  droi  pobl 
yr  Eglwys  yn  Bresbiteriaid,  etc.  A  dyna  i  chwi  ddarn  o  lyfr  arall, 
sef  "  Anrheg  i'r  Cymro,"t  a  roddes  y  Mr.  Ellis  allan  dydd  arall. 
Cewch  y   relyw  ryw  dro.     Pan  na  yrrwch  chwitheu  eich  Gatecism 

*The  reference  is  to  a  small  pamphlet  entitled,  "  Gair  i'r  Methodist,  o 
waith  Mr.  J.  Wesley.     Argraphwydi  yn  Nulun  yn  y  Flwyddyn  1748."     8  pp. 

fPrintedat  Dublin,  1749. 

XCII  147 


"W.  to  R.  yma  i  gael  ei  weled?  Gwaeth  na  dim,  a'r  peth  sydd  ucha  gyda  mi 
contd.  y\v  bod  yngwraig  allan  o  bod  trefn  yn  afiachus  er's  talm  o  amser. 
Da  fyddai  clywed  oddiwrthych  par  fodd  y  mae'r  peswch.  Ni  ches 
i  gymaint  a  llinell  oddiwrth  y  brawd  Llewelyn  er  pan  ddychwelodd 
j'w  allt  ei  hun.  Peth  rhyfedd  yw  hynny  !  Pa  beth  a  ddaeth  o'r 
commissiwn  ?  Chwi  glywsoch  oddiwrth  yr  Aldramon  yn  ddiweddar, 
on'  to  ?  Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch  a'ch  teulu.  Rym  oil  yn 
gorchymun  attoch  a  nhad  yn  eich  bendithiaw. 

Y fi  ydyw  eich  caredigawl frawd^  Gwilyjti. 
Oes    dim  gobaith  i    Mrs.    Wheldon?      A    fyddwch    i    yn    cael 
Almanacau  yn  rhad  yn  yr  offis  yna  ?    We  had  no  fishery  this  year, 
so  I  crav'd  no  stores  from  the  Salt  Board. 

L.  to  W.  Gallt  Vadog,  February  i6,  1749. 

XCIII.  Dear  Brother, — You  may  think  it  strange  that  I  cant  spare  an 

hour  now  and  then  to  write  to  a  brother.  But  so  it  is.  I  pulld  my 
house  down  in  order  to  make  it  comfortable  to  breath  a  few  years, 
months  or  days  ;  I  find  the  workmen  here  the  same  as  everywhere, 
a  parcel  of  idle  good-for-nothings,  I  am  obliged  to  do  half  y^ 
work  myself,  and  if  I  am  absent  from  them  a  minute  there  is 
something  done  wrong  and  this  is  y^  reason  that  I  have  not  a 
minute  to  spare  till,  like  another  bird  I  make  my  nest.  I  have 
made  my  little  study  up  with  a  fireplace  in  it  ;  I  have  floor'd  and 
ceil'd  my  parlour,  I  have  done  abundance  of  work  but  not  a  great 
deal  to  be  seen.  You  may  imagine  it  is  invisible  work.  It  is  so  to 
vulgar  eyes.  Well,  but  what  is  all  this  .  .  .  letter  for?  Why, 
nothing  but  to  let  you  know  I  [am]  alive,  and  to  tell  you  this  is  y^ 
first  letter  I  have  wrote  in  my  myfyr  (library  or  study)  and  that  you 
are  to  expect  letters  oft'ner  hereafter.  Today  also  is  the  first 
change  for  good  weather  we  have  had  this  month — continual  wind, 
and  rain  and  blustering  weather  ;  but  my  mercurial  thermometer 
hath  been  all  the  while  above  temperate,  though  Mr.  F.  Wright 
writes  me  word  that  his  thermometer  at  Leghorn,  28  January, 
N.S.  was  12  degrees  below  temperate  at  mid-day.  Gallt  Vadog 
climate  is  far  preferable  to  Italy.  The  steams  of  the  mine 
perhaps  makes  us  warmer.  My  service  to  all  yours  and  mine,  and 
expect  to  hear  from  you  for  I  wrote  last. 

Yoiir  \affec\tionate  Brother^  L.  M. 

148  xciu 


Caer  Gybi,  22  February,  1749.  W.  to  R. 

Anwyl  Frawd,— Nid  oedd  yn  fy  mryd  atteb  mo'ch  Uythyr  tan  yr        xciv. 
wythnos  iiesa  oni  bae  ddigwydd  iddi   fod  yn  foreugwaith  glawog 

heddyw  fal  na  allwn  fynd  i unlle  allan 

Diolch  yn  fawr  am  y  Catecism.  I  think  it's  an  exceeding  good 
thing,  is  there  not  a  good  deal  of  Southwalianism  in't  ?  The  parson 
had  sent  to  the  Society  for  some  of  them  ;  seems  to  like  the  work 
much.  Dyna  i  chwi  yr  relyvv  o  lyfr  yr  enwog  ddifynydd  hwnw ! 
Mi  ddywedais  wrth  y  Mrs.  Wheldon  yr  hanes  ag  mae'n  llawen  iawn 
glywed  fod  gobaith  ryw  dro.  Gwych  yw'r  Phenix  snuff  hwnw  sy'n 
dwyn  pobl  o  farw  i  fyw,  ag  yn  gyrru  ymaith  y  tylwyth  teg.  Gobaith 
Duw  fod  y  rhod  yn  troi  efo  chwi,  ag  y  cewch  gysur  a  diddanwch  o  hyn 
allan,  ond  ni  wiw  disgwyl  morllawer  yn  ybyd  brwnt  yma,  rhaidymorol 
am  well.  Da  gwnaethoch  yrru'r  lodes  oddiyna  i  gael  addysg,  rhag 
ei  chyfargolli.  Duw  a  roddo  iddi  ras,  aga'ch  cadwoi'w  dwyn  i  fynu 
yn  ei  ofn.  Gerwin  fod  y  gorchwyl  mor  galed  na  cheir  mynd  i'r  deml 
— nid  felly  yma,  dim  gwaith  i  wneuthur  er  enill  ceiniog,  ond  ychydig 
yn  y  dollfa,  llai  na  digon  yno,  man  gymwynase  ddigon  a  digon, 
trwsio  briwiau,  etc.,  fal  Boba  o  Bentrerianell  a  hen  wrageddos 
da  eraill  a  chant  o  wag  swyddau.  Nid  euthim  i  gam  ymlaen  ar  y 
Tantan  Tavern,  fe  anafwyd  fy  nghorn  i  a  rhaid  ei  yrru  i  Ddulun 
yw  daclu.  Mae'r  nosweithiau  yr  amser  yma  ar  y  flwyddyn  yn  oerion 
i  ddynan  sefyll  allan,  nid  ellir  udo  yn  ty  rhag  ofn  gwlldio'r  bobyl  i 
gyd  i  ffordd.  Mae'r  ddwy  herlodesi  yma  yn  ei  hunfan  etto — Margaret 
ynhy  nhad,  ag  Ellin  efo  fy  chwaer,  ni  thrig  moni  efo  ngwraig  dros 
ei  berwi,  gormod  o  gynghori  ag  addysg  yn  ei  dychrynu.  Gwirion 
anial  ynt  eill  dwywedd,  bu  Farged  yma'r  wythnos  ddiwaetha  yn 
ceisio  rhyw  ddillad,  mae  eu  tad  wedi  rhoddi  imi  gennad  i  dianghenu 
am  ddilladau.  Digon  tebyg  mae  treio  triciauy buwyd  ar  llythyrhwnw, 
o  ran  nid  dim  o'm  gwaith  ioedd  yr  61  tan  hwnw,  gwych  afasei  chwi 
yru'r  ddarn  losgedig  yn  61  ;  perhaps  it  would  have  been  a  means  of 
bringing  to  view  a  scene  of  villany.  Aie  mae'r  Gownsler  yn  gawr  efo 
ei  wraig  ieuanc  ?  Cerbyd  euraid  hefyd  !  wala,  wala,  mae'r  hen  dadi 
druan  gwr  ynteu  yn  cynhilo'r  geiniog  goch  !  Dyna  fal  y  mae,  ag 
felly  yr  ydoedd  o'r  dechreuad,  ag  felly,  mae'n  debyg,  y  bydd  rhagUaw. 
Gresyn  na  basech  yn  cael  amser  i  fynd  i  Iwyddo'r  gwr,  'rwy  finneu  o 
achos  afiechyd  fy  ngwraig  yn  ffaelio   mynd  er's   4  mis    neu   5   i 

XCIV  149 


W,  to  R.  ymweled  a'r  hen  goiphyn  o  P'odorgan  i  ddvvndrio  dros  ddeuddydd 
contd,  neu  dri.  Mae'n  dda  iawn  genyf  fod  y  Berocheon  yn  fyw  iach,  nid 
adwaen  i  mor  rheohvyr  yna,  ag  nis  gwn  i  par  sur  y  mae'nt  yn  trin  y 
dreth,  gobeithio'r  goreu.  Yr  oeddych  i  ag  arall  yn  ddigon  dig  wrth 
Walpwl,  mi  feddyliais  lawer  gwaith  na  ddeuai  moi  fath  ar  ei  61,  ag 
ni  ddaeth  etto  moi  well,  ni  waeth  tevvi  na  siarad,  dynion  y'nt  i  gyd, 
yn  Uawn  o  wendid  fal  pobl  eraill ;  dedwydd  yvv'r  sawl  sydd  ganddo 
leia  o  honynt,  i.e.,  gwendidau.  Anaml  y  trewir  yn  y  wlad  yma  wrth 
neb  a  ddywaid  air  da  am  weision  y  Brenin,  a  da  os  dianc  ei 
Fawrhydi  heb  gael  anair.  Wfift  i'r  hen  Golhector  Griffith  ;  dim  ofn 
Duw  ysywaeth  yno.  CoUais  i  rywfaint  o  arian  wrthaw  :  ffitiach  fase 
talu  died  na  chadw  puteiniaid.  His  sureties  lost  considerably  by 
him,  it  was  entirely  his  and  her  fault — pobl  falch,  vvirion,  ffol. 
Dychrynadwy  o'r  ddaear-gryn,  Duwa'n  gwaredo  rhag  cael  ein  llyncu 
yn  fywion  fal  pobl  yr  Idal  ambell  dro,  nid  oes  ammeu  nad  oes 
cymaint  o  ddrygioni  Ymrydain  ag  yn  unlle  arall,  end  gobeithio  fod 
rhai  da  o  honom,  er  mwyn  pa  rai  y  cedwir  y  Ueill.  Na  wn  i  ddim 
oddiwrth  y  ddynes  ordderch  hono  or  eiddo'r  Methodist,  yr  wyf  yn 
credu  eu  bod  yn  dywedyd  llawer  o  chwedlau  celwyddog  ar  felldith 
eu  mamau.  I  heard  those  stories  you  mention  and  many  more,  but 
I  choose  not  to  give  credit  to  them  though  I  have  a  very  poor 
oppinion  of 'em  in  general.  Os  bydd  yn  unlle  undyn  yn  rhagori  ar 
ei  gymydogion  mewn  castiau  drwg  a  chnafeidd-dra,  bydd  sicr  i  hwnw 
droi'n  bengrwn  (mal  y  gelwir  nhw  yma),  ag  o  hynny  allan  fei  tybia 
ei  hun  yn  angel  y  goleuni  a  phawb  oi  ddisgyblion  hwytheu  o'r 
seintiau,  ag  a  ddiystyra  bawb  arall  o  ba  radd  bynnag  y  bont. 
Griff.  Jones  had  the  direction  of  the  Welsh  Schools.  The 
clergy  here,  most  of  them,  hath  insisted  upon  naming  their  masters. 
Jones  has  an  agent  who  comes  quarterly  to  pay  and  inspect  into  the 
management.  Mr.  Ellis  had  a  school  on  that  footing  for  a  half  year 
and  about  60  or  70  children  taught  to  read,  etc.  Mr.  Ellis  is  tired 
in  battling  the  Methodists,  he  now  takes  'em  by  fair  means,  dyna 
y  ffordd  oreu  i  drin  ynfydion  a  fai  direol.  Aie  mae  Dafis  yn  fyw 
fyth,  pe  bae  fatter  yn  y  peth,  nid  oes  ffordd  yma  fawr  fywioliaeth 
iddo  i  gael.  Mae  Sion  yma  etto,  yn  son  am  fynd  at  ei  ewythr  ar  fyr. 
Dyma  fi  wedi  cael  i  waelod  eich  llythyr,  nis  gwn  i  pa  beth  i  ddweyd 
ymhellach.    A  welsoch  i  Ganiad  y  Gog  o  waith  Llew  o  Allt  Vadog 

150  xciv 


iw  wraig  pan  ydoedd  yn  cam  ?    Pa  sut  y  digwyddodd  cymaint  o    W.  to  R. 

ragoriaeth  between  your  tables  of  Jewish  and  Roman  coins,  weights      contd. 
and  measures,  in  the  Bible  and  those  of  Dr.  Arbuthnot's  inserted  in 
the  preface  of  the  Universal  History,  dywedwch  ? 

Ce's  lythyr  dydd  arall  oddiwrth  Natws  Wright,  o  Leghorn  ; 
roedd  wedi  bod  yn  Rhufain,  etc.,  etc.,  mae'n  gadael  rhoddi  hanes 
o'r  wlad  hono,  yr  Idal ;  yr  oedd  yn  disgwyl  i'r  wraig  esgor  ar  fab 
oddeutucanolyMawrth.  Maearnafgywilyddnab'aswnyngyrruichw 
cyn  hyn  ryw  anhreg  am  y  rhai  a  dderbyniais  gennych,  nid  oes  yma 
ddim  a  dal  i'w  anfon.  Would  a  few  pickled  sampier  and  some  other 
pickles  be  acceptable  ?  Er  mwyn  dyn  os  meddwch  feddwlamryw  beth 
a  fai  gymeradwy  gadewch  i  mi  wybod  fal  y  gallom  ddangos  yr 
ewyllys.  Perhaps  one  may  meet  a  ship  by  chance  bound  your 
way.  Father  and  mother  were  pretty  hearty  'tother  day,  'rym  ni 
yma  oil  felly  ond  fy  ngwraig  i  am  merch  sydd  yn  o  salaidd.  Duw 
a  fo  yn  eich  cylch.     Sgrifenwch  gynta  galloch. 

/  am  your  affectionate  brother  hyd  angeu,  Win.  Morris. 

Galltvadog,  April  9,  1750.         L.  to  R. 

Dear  Brother,— I  received  yours  of  y^  17th  and  24th  March,  and  "CV. 
am  obliged  to  you.  Digon  a  digonynghylch  predestination,  etc.  I  do 
not  wonder  at  anything  the  wrech  can  say  or  do.  I  had  the 
kindest  letter  from  her  you  ever  saw  by  last  post — a  mere  rascal, 
thespawnof  Lucifer  and  the  Queen  of  Hell.  Gwrda  Amral  Griffin  ; 
gwnewch  gymwynas  i  chwi  eich  hunen,  na  rupiwch,  na  brenin,  na 
brenines,  dyna  fal  y  mae  pawb  o'r  rhai  synwyrol  yn  gwneuthur ;  a 
da  fuasai  i  minneu  pei  gwneuthwn  felly,  mi  gollaf  o  achos  bod  yn 
lied  onest.  Gwych  yw'r  Phoenix  snuff,  a  iacha  wragedd  gwall- 
gofus.  Gyrrwch  Iwyth  o  hono  i  Aberystwyth,  da  bod  Meirian 
mewn  order.  I  am  sorry  for  poor  Ben  Jones.  Never  trouble  your 
head  about  Mr.  Paynter,  of  Dale,  nor  about  the  other  Paynters. 
I  shall  order  y^  money  for  Blankley's  book  soon.  Well  done 
Whiston  and  his  millenium  !  He  knows  as  much  of  the  matter  as 
Dafydd  y  Eugail  defaid.  Thank  you  for  Jones's  catalogue.  Och 
y  fyrred  yw  gwychder  dyn.  I  have  not  time  to  send  memoirs  of 
old  Jones.  I  know  nothing  of  the  girl  and  the  Methodists,  nor  of 
their  tricks,  for  there  are  none  of  them  here.  [I  have  myjself 
heard  Howel  Harris  tell  a  congregation  at  [Llanfairmuallt],  in 
xcv  151 


L.  to  R.    Brecknockshire,  that   God  was  come  among  them    that    night. 

contd.  "  Take  hold  of  His  skirts,"  says  he,  "  for  He  never  hath  been 
among  you  before  "  ;  with  a  great  deal  of  the  like  fulsome  stuff  that 
made  most  of  his  audience  weep. 

Well  done,  Lord  Vere  gynt,  and  Lloyd  Peterwell.  Dyna  siccrau 
Sir  Aberteifi  yn  y  teulu  hwnnw.  Dick  Davies  is  here  yn  gwneuthur 
wyneb,  yn  cau  cloddiau,  yn  edrych  ar  ol  yr  adar,  etc.  Go  and  see 
Meyrick  by  all  means.  Mae  edlin  yn  cynhyrfu  yn  .  .  .  .  y  wraig, 
trafferthion  ddigon.  Cyfreithiau  yn  un  tew  oi  hachos  hi.  Duw  a 
ddelo  a  ni  drwyddynt.  I  have  not  had  a  letter  from  Commissioner 
Vaughan  since  I  left  London,  and  I  dare  not  presume  to  give  Ben 
a  letter  till  I  renew  my  acquaintance  with  y^  Commissioner,  which 
I  intend  soon.  You  cannot  imagine  how  busy  I  am  sowing, 
gardening,  and  cutting  down  a  coppice  of  wood  I  bought  towards 
y^  mines.  Darren  doth  not  yet  go  on  with  vigor.  God  be  with 
you.    You  shall  hear  from  me  again  soon. 

Your  affectionate  brother,  L.M. 
W.  to  R.  Holyhead,  21st  May,  1750. 

xcvi.  Dear   Brother, — Rwy'n   deall   fod   John   Owen   wedi    sgrifennu 

attoch  hanes  marwolaeth  fy  anwyl  wraig,  yr  hon  a  welodd  yr 
Arglwydd  yn  dda  gymeryd  atto  y  dydd  cyntaf  or  mis  hwn,  er  mawr 
dristwch  a  choUed  i  mi  am  plant  gweiniad  ;  ni  fedraf  ddwedyd 
dim  chwaneg  ar  y  testyn  galarus  yma,  mae  fy  nghalon  yn  rhy 
lawn  yn  berwi  drosodd.  Duw  am  diddano  i  ag  ach  cadwo 
chwitheu  rhag  tristwch.  Mrs.  Wheldon,  who  had  sent  an  affidavit 
to  Mrs.  Bayley,  of  Deptford,  in  order  to  receive  her  pension, 
received  a  letter  from  her  this  day  mentioning  that  she  had  left  her 
Power  of  Attorney  with  you  and  desiring  that  she  might  write  to 
you  to  deliver  her  said  power  (all  needless  work).  However,  please 
to  dehver  it  to  her  when  she  calls  for  it.  I  hope  the  cloaths  bill 
will  be  decided  soon  Pray  give  Mrs.  Wheldon's  compliments  to 
Mrs.  Bayley,  and  tell  her  that  she  hath  sent  her  by  one  Richard 
Hughes  in  the  Providence,  Ca.pta.\n,  Henry  Stewart : — one  flitch  and 
one  ham  of  bacon  as  a  present.  I  hope  you  will  excuse  this  freedom. 
I  long  to  hear  from  you.  Peggy  Morris  is  with  me  and  is  a  good 
girl ;  have  writ  to  her  father  for  leave  that  she  may  continue  here 
for  some  time.  Father  and  mother  were  in  toUerable  good  health 
a  Friday  last.  /  am,  your  afflicted  brother,  William  Morris, 

152  XCVI 


Customhouse,  Holyhead,  i8  June,  1750.  W.  to  R. 

Anwyl  Frawd, — Nid  oes  gennyf  esgus  yn  y  byd  i  sgrifennu  XCVil. 
attoch  yr  awron  ond  yn  unig  i  ddangos  mor  rhyfedd  gennyf  na 
chefais  gymaint  ag  un  llinell  oddiwrthych  er's  cymaint  a 
chymaint  o  amser  yn  atteb  i'r  rhai  a  sgrifennais  attoch  er's  cyhyd 
o  amser  Yn  wir,  mae'r  prawf  diweddar  a  gefais  o  freuolder  hoedl 
dyn  wedi  fy  ngwneuthurynfwy  ofnus  acamheuusynghylchbywydfy 
ffrins  nag  a  fyddwn  arfer  a  bod.  Mae'r  amser  yn  neshau  y  pryd  y 
bydd  raid  i'r  hwya  ei  einioes  o  honom  ymadaw  a  myned  i  gartref  y 
bedd,  felly  gadewch  i  ni  tra  bo'm  yma  efo'n  gilydd  ddiddanu 
tippyn  y  naill  ar  y  Hall,  oblegid  mae  digon  o  drwblaethau  yn  rhan 
y  Iwccusa  o  honom.  Canol  yr  wythnos  diwedda  y  daeth  y  nhad 
ar  chvvaer  adref  o  Allt  Fadog,  He  buont  yn  anfon  Sion  Owen  ac  yn 
ymweled  ar  tylwyth.  Roeddynt  yn  rhwydd  iachus,  disgwyl  y 
wraig  ar  ei  gwely  ar  fyrder.  Duw  a  roddo  iddi  amser  da  ag 
etifedd  i'r  gwr  ag  onide  gvvae  Lewelyn.  Mae  ei  gyfreithiau  a  phob 
aflwydd  yn  ei  flino  yn  erchyll.  Daccw'rcar  Salbri  yn  dechreu  codi 
allan  o'i  glaf  wely  He  bu  dra  hir  a  thra  gwan  ddiobaith.  Mae  yma 
sychder  mawr,  dim  gwlaw  a  tharanau  mal  yna.  A  fu  Mrs.  Bailey 
gida  chwi  am  y  Power.?  Mi  welais  lythyr  Esgob  Bangor  at  y 
person  yn  dywedyd  fod  y  Society  yn  mynd  i  argraphu  Bibl 
Cymraeg  allan  o  law,  a'i  chwi  yw'r  golygwr  ?  Pray  let  me  have  a 
line  from  you  if  you  are  in  the  land  of  the  living,  who  am,  dear 
brother,  with  love  to  you  and  yours,  a  Duw  a  fo'n  gwarchad 
drosoch  oil. 

Eu/i  caredigawl  frwwd^  William  Morris. 

P.S. — Mae  hynny  sydd  o  honom  yma,  mawl  i  Uduw,  yn  iach. 
Mae  Peggy  Morris  yn  gorchymyn  attoch.  Bum  yn  ymweled  a 
mam  dydd  arall.     Roedd  hi'n  resymol  iachus. — W.M. 

Caergybi,  30  Mehefin,  1750.  -^^  ^^  j^^ 

Anwyl  Frawd, — Wrth  hir  ddisgwyl  derbyniais  lythyr  oddiwrthych  xcvill. 
dated  i6th  inst.,  ac  yn  wir  ddiau  da  iawn  oedd  i  gael,  a  chan  diolch 
am  tanaw.  The  case  is  thus.  In  one  of  my  letters  I  desired,  or 
should  have  desired,  you  to  send  me  in  a  frank  6  papers  of  the 
Phoenix  Snuff  for  Mr.  Ellis,  etc.,  but  you  did  not  take  any  notice 
on't,  or  perhaps  could  not,  if  I  forgot.  I  am  plagued  out  of  my  life 
about  it  by  the  Doctor  and  a  sister-in-law  of  mine  both  valetudin- 

XCVHI  153 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

XCIX. 


arians,  and  to  mend  the  matter,  here's  brother  Davies  wants  a 
couple  more,  and  if  you  don't  make  hast  to  forward  these  8  papers, 
a  thousand  to  one  but  in  a  few  posts  the  order  will  be  increased  to 
a  dozen  or  two.  If  you  could  somehow  contrive  to  receive  the  4s. 
for  'em  from  Mrs.  Bailey  of  Deptford  it  would  do,  and  I  would  pay 
Mrs.  Wheldon  here.  Mewn  difrif,  nid  oesdim  byw  yma  hebddynt. 
Y  nhad  a  ganmolawdd  gymaint  a'i  para.  Mi  eisteddaf  i  lawr  ryw 
ddiwrnod  ben  boreu  i  atteb  eich  llythyr,  da  iawn  bod  y  byd  mor 
hafog  efo  chwi,  ni  bu  erioed  anifyrrach  gyda  myfi.  Ond  odid  ceir 
gweled  gwell  dyddiau.  Duw  a  eill  ein  bodloni  oil.  Mae'r  Bersonyn 
yma  yn  abl  afiachus — corphilyn  salw  ydyw.  Balch  yw  gennym 
glywed  eich  bod  yn  cymeryd  yr  argraphiad  arall  o'r  Bibl  yn  Haw. 
Duw  a  roddo  i  chwi  huedl  ac  iechyd  i  fynd  trwy'r  gwaith  ag  a 
gadwo'r  golwg  i  graffu  yn  ddiwyd.  I  read  the  Doctor  your  remarks 
upon  his  letter,  etc.,  ag  mi  debygwn  ei  fod  crio  crecc.  Fe  fydd 
yma'r  hen  chwilio  am  feiau,  etc.  Rhaid  tewi  heno.  Cewch  lythyr 
digon  ei  hyd  ar  fyrder.  I  am,  with  my  kind  love  to  you  and  yours, 
dear  brother, 

Yours  affectionately^   Wnu  Morris. 

P.S. — Since  I  writ  the  above  I've  spoke  to  Mrs.  Wheldon.  She 
returns  you  many  thanks  for  your  care  of  her  affairs,  says  that  Mrs. 
Bailey  will  not  receive  her  pension  till  next  month.  In  the  interim 
she'll  send  you  an  order  for  the  snuff  money.  Dyma  fi'n  cychwyn 
tua  Bodorgan  i  ymweled  a'r  Gownsler  a'i  wraig,  etc. 

Gaergybi,  23rd  July,  1750. 

Anwyl  Frawd, — Wrth  hir  ddisgwyl  ce's  eich  llythyr  or  16  ulto.  a 
chan  diolch  am  dano.  Yn  atteb  iddo,  mae  imi  fachgen  a  lodes,  y 
cyntaf  yn  agos  yw  bedair  blwydd  a  banner  oed,  yn  mynd  i'r  ysgol 
beunydd,  ac  yn  siarad  Cymraeg  dda  a  Saesonaeg  resymol.  Herlod 
llawn  o  ddireidi  tebyg  iw  ewythr  pan  oedd  yn  ei  oed.  Pob  castiau 
gwaharddedig,  etc.  Yr  ail  o  gwmpas  blwydd  a  banner  yn  dechreu 
cerdded.  Yr  acsus  wedi  ei  dal  yn  ol  yn  erchyll.  Y  mab,  sef  yw 
ei  enw  Robert,  gartref  yn  gywely  yw  dad,  a'r  eneth,  sef  Jane,  gyda 
mamaeth  yn  y  gymydogaeth,  lie  bydd  raid  ei  chadw  dros  ennyd. 
They  are,  God  be  praised,  fine  children.  Gwyn  y  gwel  y  fran  ei 
chyw,  meddwch  chwitheu.  I  delivered  the  account  of  Edward 
Edwards.     His  sister  lives  tollerably  well.     Her  husband  is  a  mill- 

154  XCIX 


wright  of  good  business  pe  bae  ddim  yn  ei  phen  hi.  Wfft  i'r  W.  to  R. 
Arcana  Celestia  yna  I  Mae'r  gvvr,  pvvy  bynnag  yw,  vvedi  colli  ei  contd. 
bwyll  yswaeth.  I  told  you  that  I  had  read  to  Dr  Ellis  that  part 
of  your  letter  which  relates  to  the  Welch  Bible.  He  owns  his 
mistake  in  brenin,  etc.,  and  is  not  a  little  pleased  at  your  resolution 
of  not  changing  the  initials  of  proper  names.  Your  remarks  upon 
Moses  Williams's  improvements  are  just.  Few  of  our  clergy  knew 
anything  of  them  except  the  Mynegai.  What  you  mention  of  the 
Act  of  Uniformity,  Canons,  etc.,  to  be  left  out  of  the  Common 
Prayer,  I  think,  is  quite  right.  I  wish  the  Apocrypha  was  left  out 
also.  Rym  ni  yma  o'r  un  feddwl  a  chwi  ynghylch  y  Salmau. 
Broughton's  additional  references  must  be  of  great  use.  Aie  ni 
waeth  gennych  par  un  am  ddyfod  a  dynion  cyndyn  i  mewn,  a 
gadael  y  rhai  diniwed  allan,  boddlon  wyfi,  er  fy  mod  yn  llwyr  gredu 
fod  bai'n  rhywle.  Bid  rhyngochi  a'ch  gilydd  ynghylch  eich 
Catechism  a'ch  Schism.  Ynteu  is  surely  better  than  yntef  Mae'r 
bersonyn  yn  abl  piniongar  weithiau.  He  condemns  a  thing 
violently  one  day  and  is  sorry  for't  the  next. 

le  digrif  fyddai  cael  hanes  cyfraith  y  Baltimore  pan  gaffoch 
gyfleu,  fel  y  gellir  gweled  par  law  a  vvnaeth  y  gwyr  o'r  Duwmares  o'r 
peth.  As  to  my  Herbal  I  have  not  half  a  quarter  finished  it,  nor 
perhaps  ever  will,  though  the  materials  are  collected,  sef  y  coed  ar 
cerrig,  y  clai  a'r  calch,  ond  nid  oes  neb  a  wyr  par  bryd  yr  a'r 
adeilad  i  ben.  Nid  hwyrach  os  caf  hoedyl  ac  iechyd  y  gwnaf 
rywbeth  y  gauaf  nesa.  Duw  yn  unig  a  wyr.  Dedwydd  ydych 
(er  Ueied  o  amser  sydd  gennych  i'w  spario)  gael  bod  yn  gydna- 
byddus  a'r  Warburton  yna  a'r  cyffelyb.  Nid  oes  yn  awr  o  fewn 
Ynys  Fon— er  pan  fu  feirw  rhai  ac  yr  ymadawodd  eraill — ddyn  a 
dim  diddanwch  ynddo.  Wala,  wala,  rhaid  myned  ar  eu  hoi  ar 
fyrder,  felly  ni  waeth  mo'r  llawer  pa  beth  a  ^digwydd  yma,  etto  er 
hyn  mae  arnaf  hiraeth  am  glywed  pa  beth  a  ddaeth  o'r  addewid  a 
gawsoch  i'r  ,brawd  Llewelyn  or  degymau,  a  gwych  fyddai  gael  y 
newydd  fod  etifedd  yng  Ngallt  Fadawg.  Gordderchwraig  ddigrif 
oedd  hono  o'r  eiddo'r  gwr  o'r  Gors,  anaml  iawn  y  bydd  y  creadur- 
iaid  rheini  yn  cyfoethogi  eu  gordderchwyr,  aie  am  aur  melyn,  etc., 
yr  haeddai  nef  yw  henaid  ?  Do,  do,  fo  ddarfu  am  bicklio  ar 
cyffelyb  hyswiaeth  yn  y  ty  yma,  ond  etto  er  hyn  mae  yn  fy  mryd 
xcix  155 


W.  to  R.  osod  fy  nith  Marged  ar  waith  i  biclio  rhai  sampler  neu  gorn  carw 
contd.  mor.  The  best  of  pickles  for  strengthening  the  stomach,  procuring 
"appetite  and  removing  all  obstructions"  medd  y  doethion.  Gresyn 
fod  cywely  bynwes  vvedi  hurtio  !  Oes  dim  gobaith  gwellhad  ? 
Da  yw  clywed  fod  yr  herlodes  ar  y  ffordd  i  fod  yn  goiJjffwrdd  i  chwi 
ryw  dro.  Duw  o'i  fawr  drugaredd  a  roddo  iddi  ei  ras,  heb  hynny 
ni  thai  yr  hoU  fyd  ddim.  Nid  yw  Esgob  Bangor  mwy  na  gwr  arall 
yn  boddio  mo'r  llawer  o  bobl.  Fe  wnaeth  lavver  o  ddrwg  i'n  Caer 
ni,  drwy  rwystro  ir  bersonyn  a'r  holl  esgobaeth  briodi  Gwyddhelod, 
in  Ireland  called  clandestine  marriages,  but  in  Great  Britain 
deserved  a  genteeler  name.  Peth  brwnt  yw  gormod  o  grefydd,  neu 
o  rith  crefydd.  I  daresay  that  man  has  an  eye  upon  York  or 
Canterbury  fal  Herring  a  Hutton,  ni  waeth  o'r  cynted. 

Aie  apostol  Cymry  oil  ?  Pa  radd  ydyw  Prys  ynteu,  archapostol 
mae'n  debyg.  Fe  gair  clywed  ar  fyrder  hanes  yr  High  Bailiff,  end 
mewn  difrif,  nid  oes  dim  dyfod  at  y  gwir  where  party  matters  are 
concerned  :  every  man  thinks  himself  in  the  right  if  he  but  sticks 
close  to  his  text.  Gormod  o  ddrigioni  sy  yna  ag  yma  ysywaeth  ! 
Aie  gormod  o  ddrwg  or  achos  ?  Nid  rhaid  m.or  llawer  o  ofn  os  y 
Senedd  sydd  i  roddi  barn.  Ai  tybiad  na  fedr  y  Rupeliaid  drin  y 
dreth  yno  or  ffeindia  ?  Beth  meddwch  ?  Siawns  go  wael  i 
Vandeputain.  Dirty  work  of  both  sides  by  all  account.  Ffei 
honyn'  bethau  hyllion !  Ni  fase  mor  llawer  o  fatter  be  busai  y 
naill  banner  o  gyfreithwyr  y  deyrnas  yn  mynd  yr  un  ffordd  a'ch 
arglwydd  Maer  chwi.  Ni  chadd  cyfreithiwr  erioed  swllt  o'm 
harian  oddigerth  wrth  gwaliffeio  am  fy  swydd.  Gresyn  na  chaent 
eu  trin  yma  fal  ym  Mhrussia  er  lies  ir  deyrnas  yn  gyffredinol.  O 
chwiw  garn  Uadron  !  I  have  seen  a  brother  of  Lord  Egremont 
here  agoing  and  coming  from  Ireland,  viz.,  Wyndham  O'Bryan,  a 
plain  countryfied  chap,  have  had  of  his  franks,  and  am  known  by 
him,  though  not  familiarly.  le,  ie,  meddyginiaeth  dda  iawn  yw 
codaid  o  arian  rhag  anesmwythder  meddwl,  end  etto  maent  ymhell 
oddiwrth  roddi  boddlondeb  mewn  myrddiwn  o  bethau  er  dywedyd 
o'r  hen  brydydd  hergloff  gynt  mae  : — 

Arian  a  drwsia  bob  dryswch,  o'r  byd 
Er  na  bar  na  thristwch 
Er  digwydd  afiwydd  tranigwydd  trwch 
Y  Nhwy'n  hawdd  a  wnan'  heddwch. 

156  xcix 


VVele  yma  eich  ail  ebystol  o'r  14  July  yn  canlyn  8  bapuraid  o  "W.  to  R. 
ysnising  i'r  bersonyn,  a'r  brawd  Owain,  a'm  chwaer  ynghyfraith.  contd. 
Daccw'r  cynta  wedi  cymeryd  dau  eisioes,  ag  yn  llwyr  gredu  ei  fod 
yn  llawer  gwell.  le,  ie,  tlodion  yw  pawb  ffordd  yma  felly  mae  6d. 
yn  ddigon  ar  yr  rheini.  Fo  fydd  y  bersonyn  yn  llawer  gwell  i 
chwilio  am  anafau,  etc.  Mae  yn  gorchymyn  attoch  yn  fawr.  Mi 
fum  dydd  arall  yn  ymweled  ar  teulu  ym  Modorgan,  He  teriais  dridie 
a  theirnos  yn  ol  yr  hen  ddefod,  ond  ar  fy  ngonestrwydd  i  fe  fu  agos 
iddynt  am  llwyr  ddifa.  Wfft  i'r  bobl  fawrion  am  yfed.  Roeddwn 
wedi  bod  er's  gwell  na  chwarter  blwyddyn  yn  byw  yn  dra  rheolus, 
hyd  nad  euthym  yno.  Mi  debygwn  (yn  ddistaw  bach)  nad  pur 
fodlongar  yw'r  hen  gorph  wrth  yr  etifedd  am  na  buse  yn  priodi 
aeres  ag  un  o'r  wlad.  Gwreigan  o'r  ffeinia  debygwn  i,  ond  ni  welaf 
fi  ddim  hudoliaeth  mawr  yn  perthyn  iddi,  ag  ni  chlywai  fawr  son 
am  y  gynhysgaeth.  Beth  a  ddywedir  ffordd  yna?  Mae  rhyw 
anfoddlondeb  ymhlith  y  rhai  cyfoethogion  yn  gystal  a  rhai  o  isel 
radd,   ond   pwy  a   feddyliai   hynny  ? 

26th  day. — Doe  yr  aeth  Ellin  Morris  oddiyma,  wedi  bod  i'n 
hymweled  y  Sul  y  creiriau.  Mae  arnaf  ofn  na  wna'r  eneth  bono 
(beth  bynnag  a  wna  hon)  fawr  ddaioni.  Mae  hi  byth  yn  llamhurtio 
ar  ol  y  llanc  brwnt  hwnnw,  ac  ynteu  ar  ei  hoi  hitheu.  Roedd  y 
nhad  heb  fod  yn  bur  iachus,  yr  wythnos  ddiweddaf  Y  mam  yn 
rhesymol.  Rym  ni  yma,  mawl  i'r  Goruchaf  yn  rhwydd  iachus,  eich 
brawd  Gwilym  fal  llwdn  dafad  a  fai  a'r  bendro  arno,  neu  un  a  fai 
wedi  ymddyrysu  mewn  drain  a  mieri  yn  ffaelio  cael  yn  rhydd 
oddiyno.  Somewhat  between  hope  and  despair.  Ni  waeth  tewi 
na  siarad,  rhaid  ymwroli  a  rhoddi  hyder  ar  y  Goruchaf  yr  hwn  sydd 
Hollalluog.  Nid  adwaenwn  i  mo'r  Harri  Bemwnd  na'r  Will 
Parry  chwaith.  Newydd  drwg  i'r  Boba  Wheldon  fod  yr  elusen  yn 
mynd  lai,  lai.  Ni  chlywais  i  erioed  son  am  Ddick  Huws  y  sclatar. 
Pwy  ydyw  fo  ?  Na,  ddygodd  y  mor  mo'r  tir  i  gyd  a  ynyllasid  oddi 
arno  yn  afon  Gael,  ond  bu  yno  anfeidrawl  golled  y  gauaf  diweddaf 
Ond  mae'n  debyg  y  byddis  yn  ei  gymryd  i  mewn  etto.  A  mi'r  dydd 
arall  yn  ymweled  a  hen  ffrind,  yr  hwn  a  gadd  golled  am  ei  wraig 
yn  ddiweddar,  fal  finneu,  sef  y  Dr.  Lloyd  o'r  Monachdy,  pwy 
oedd  yno  wedi  cymeryd  ei  letty  dros  dro  ond  y  Doctor  de 
xcix  157 


W.  to  R.  Linden.*  Mae'ndebygglywedohonoch  sonam  dano.  Hewasinthe 
contd.  King's  Bench  or  some  of  your  prisons  not  a  long  ago.  Fe'ch  had- 
waenai  chwi  a'r  brawd  Lewys  yn  well  na  mi  o'r  ddau,  er  na  welsai  yr 
un  o  honoch  erioed.  A  most  impudent  fellow.  Mae  wedi  bodyn  Sir 
Fflint  er's  llawer  o  flynyddoedd,  wedi  dianc  o'i  wlad  ei  hun,  sef 
Prussia,  rhag  cael  ei  grogi  maen  debyg.  He  hath  a  mind  to  bring 
in  some  of  our  gentry  to  his  schemes,  says  Sir  Nicholas  is  his 
particular  friend.  O  chwiw  leidr  !  Wala,  wala,  rhaid  imi  roddi 
mhin  i  lawr,  a  mynd  i  fwyta  gymhychiaid  a  chath  mor,  felly  ni 
ddywedaf  chwaneg,  ond  fy  mod  yn  gorchymyn  attoch  a'r  eiddoch. 
A  Duw  yn  eich  cylch.  Eich  cm-edigawl frawd^  IVm.  Morris. 

Dyna  i  chwi  fil  am  bedwar  swllt.  Rwyf  finneu  yn  cynhill  beiau 
yn  y  Bibl.  Chwi  a'i  cewch  ryw  dro  cyn  Gwyl  Fihangel.  Rhowch 
lythyr  gynta  galloch  i  ddifyrru  tippyn  ar  eich  brawd  trwmbluog. 

Holyhead,  4th  August,  1750. 

Dear  Brother, —  I  am  now  to  acquaint  you  that  I  have  this  week 

put  on  board  the  Racehorse  of  Carmarthen,  Thomas  Rees,  Master 

W.  to  R.    from  Beaumaris,  for  London,  two  pots  of  pickled  sampier  which 

C.  the  said  master  promised  to  deliver  safe  and  sound  ;  perhaps  it  will 

be  proper  to  put  a  little  vinegar  to  'em  when  they  reach  you  as  I 

presume  there  are  more  than  you  will  use  in  your  own  family  for 

some  years.     A  pott  will   be  a  handsome  present  to  some  of  the 

great,  for  they  are  of  the  right  sort  and  well  done  ;  however,  please 

to  accept  of  them,  a  rhwyddeb  iddynt  i  ben  i  siwrnai.     Wawch  !  na 

bo  mond  i  grybwyll,  dyma'r  newydd  fod  mab  ag  aer  Yngalld  Vadawg, 

er  y  25  ult — bellach  am  dani  hi  !    Mawl  i'r  goruchaf  Dduw  am  ei 

haelionus  ddaioni  ini  oil,  yn  wir  yr  oeddwn  yn  dra  anesmwyth  eisiau 

clywed    yr    hanes.        Fe    fydd    y    gwr  gefndyn    bellach,    gwae'r 

Ceredigioniaid  !      Och  fi  ha  wr  fab,  pa  beth  a  wnair  ?     Dyma  eisiau 

dwsing  a  banner  o  bapurau  snising,  ag  nid  oes  i'ch  brawd  Gwilym 

na  hun  na  heddwch  nes  y  cefifir  hwynt.     If  you  have  any  bowels  of 

compassion  for  a  brother  pray  send  the  said  number  (for  the  poor) 

in  a  frank  as  soon  as  possible  ;  ag  onite  fe  fydd  'nghroen  i  ar  y 

pared,  the  money  shall  be  returned  you.     It's  the  parson  that  wants 

*  Probably  Diederick  Wessel  Linden  who  published  a  work  on  the 
Medicinal  Waters  of  Llandrindod  (first  edition,  1756;  second  edition,  1761), 
and  another  on  the  Waters  of  Llangybi,  Carnarvonshire  in  1767,  See 
also  ante  page  114. 

158  C 


'em   for  his  parishioners,  and  some  friends,  mae   6  a  minneu  yn    W.  to  R. 
dyludo  beiau  yn  goreu  glas.      I  have  gone  through  Matthew,  Marc        contd, 
and  Luke,  mae  ynteu  yn  yr  Hen  Destament.     Roeddynhad  a  mam 
yn  rhesymol  iachus  'n  ddiweddar,  'rym  ni  yma  hefyd  felly,  mawl  i 
Dduw,  bydded  iddo  eich  cadw  chwitheu  a'r  eiddoch  rhag  pob  drwg 
yr  hwn  yw  taer  weddi,  dear  brother, 

Yours  most  affectionately^  Wm.  Morris. 
P.S. — Captain  Rees  will  be  heard  at  the  sign  of  the  City  of 
Bristol,  Irongate,  London,  you  may  expect  him  in  about  ten  days 
or  a  fortnight.  Daccw'r  chwaer  yn  dy wedyd  y  gyr  hi  gosynun  i  chwi 
efo'r  Hong  uchod.  Byddwch  wych,  ag  sgrifenwch  efo'r  powdwr,  pen 
gynta  galloch. — W.M. 

Holyhead,  29th  August,  1750.         W.  to  R. 
Anwyl  Frawd, — Wele  yma  eich  llythyr  o'r  25,  a'r  hanes  galarus  ci. 

o  farwolaeth  y  chwaer  ynghyfraith.  Duw  a'ch  diddano  ac  a  ddelo 
ar  byd  wrth  eich  bodd,  'rym  ni  i  gyd  yn  weiniad  mewn  wmbwrdd 
o  bethau,  er  hynny,  mae  ini  le  i  obeitho  y  cawn  drugaredd  a 
maddeuant  drwy  haeddedigaethau  ein  lachawdwr,  ag  nid  oes 
ammeu  nad  yw  hitheu  mewn  anorphen  esmwythdra  a  dedwyddwch. 
Duw  a'n  gwnelo'n  barod  oil  yw  chanlyn.  Yn  wir,  nid  yw  cadw  ty 
heb  wraig  ond  gorchwyl  tra  gwag  ;  rwyfi  yn  gwybod  hynny  yn 
rhy  dda  yn  barod.  Er  hyny,  mae'n  fawr  gwerthu  dodre'n  a 
gostiodd  lawer,  am  banner  a  dalont,  a  bod  heb  letty  i  ffrind  pan 
ddeuai  im  hymweled  a  lie  i  rhoddi  pen  i  lawr,  etc.  Ond  nid  yr  un 
fath  mor  byd  fifordd  yna,  'rych  chwi  ar  yr  union,  mi  wnawn  inneu 
yr  un  peth  pei  yn  Llundain  y  bawn.  Ond  dyma'r  lle'r  wyf,  a  rhaid 
ymguro  oreu  gellir  i  fynd  i  ben  y  tir,  fal  yr  arddwr.  Dyma 
Mr.  Ellis  yn  rhoddi  ei  wasanaeth  attoch,  ac  yn  gridwst  yn  dost  na 
baech  yn  ceisio  gan  y  Societi  yna  brintio  rhai  Gweddi  Gyfifredin 
ar  eu  pennau  eu  hunain  er  lies  ir  gwerinos,  mae  o  agos  yn  yspys 
y  medrach  i  gael  ganddynt  yr  erchiad.  le'n  wir  peth  rhyfeddol 
iawn  yw  bod  eich  cyfoethogion  yn  troi  yn  gam  lladron,  digrif  oedd 
eu  gweled  yn  mynd  i  Newgate  yn  eu  cerbydau.  Ai  tybied  na  wnant 
ffrindiau  a'r  mammon  anghyfreithlon,  beth  meddwch  ?  Heddyw 
yr  aeth  merch  hyna  Captain  Fortunatus  Wright  oddiyma,  wedi 
bod  efo  Mr.  Mosson  or  Duwmares,  ai  fab  in  hymweled  dros 
wythnos.  'Rwyf  wedi  cael  fy  'sgegio  yn  dost  drwy  eistedd  i  fynu  yn 

CI  159 


W.  to  R.  hwyr,  a  bolera,  ni  ddavv  mo'm  corphilyn  y\v  hwyl  un  wythnos  mi 
contd.  wranta.  Y  diwrnod  y  daethant  yma  yr  aeth  fy  nhad  adref  wedi 
bod  i'n  hymweled  dros  ddwynos  neu  dair  ;  mae'r  hen  bobl  yn 
rhesymol  ar  eu  iechyd,  mawl  ir  Goruchaf,  oedran  mawr !  Ni 
chlywch  i  ddim  son  mi  wranta  amgylch  y  Powdwr  Snising,  mae 
Mrs.  Wheldon  ....  lecyn  oni  bae  cawsech  fil,  yn  y  nesa  y  daw. 
Ces  lythyr  or  deheu  dydd  arall,  roedd  y  ddau  Lewelyn  ar  chvvaer 
yn  rhwydd  iachus  ;  achwyn  ar  gyfreithiau  sydd  yno  o  hyd  a  chant  o 
drafferthion.     Duw  a'n  diofalo  ni  oil.     Nos  dawch  ! 

Eick  caredigawl frawdy  William  Morris. 
P.S. — Esgusodwch  y7F^?<^'?^'J  obleit  mae'r  mennydd  wedi  mynd 
yn  succan.  Er  mwyn  dyn  anfonwch  yma  dippyn  o  lythyr  fynycha' 
galloch,  i  ddiddymu  y  meddyliau  duon  yma,  sydd  chwanog  o 
ddrysLi  dyn.  Ymhle  mae  Ned  Edwards  bellach  ?  Mae'r  brenhin 
ynteu  ?  A  phar  fyd  sydd  ar  yr  hoU  hen  fifrindiau  yna,  Cardinal 
Davies,  etc  ?  Mae'r  chwaer  yma  ai  gwr  ai  phlant  ar  eiddof  inneu 
yn  iachus  yn  gorchymun  attoch  oil. 

W.  toR.  C.  Gybi,  13  Medi,  1750. 

Cii,  Anwyl  Frawd, — Ce's  eich  llythyr  or  8d.     Mae'n  dda  cael  clywed 

eich  bod  yn  iachus,  diolch  am  dipyn  o  hanes  y  Bibl,  etc.  Wfift  i'r 
arian  a  dalasoch  am  helcyd  y  corn  carw  mor  yna  !  A  villainous 
place  indeed  !  I  thought  the  Captain  would  have  been  more 
reasonable  in  his  freight.  Gadewch  iddo,  cynt  y  cyferfydd  dau  ddyn 
na  dau  fynydd.  If  the  liquor  about  the  sampier  turns  moldy,  you 
must  boil  strong  pickle,  viz.,  salt  and  water,  and  add  when  it's  a  little 
cold  the  same  quantity  of  white  wine  vinegar,  so  cover  the  plant 
with  the  liquor  ;  we  eat  'em  sometimes  chopt  small  and  mixt  with 
melted  butter  with  mutton,  which  is  seldom  eaten  here  without  'em. 
Sometimes  brought  to  the  table  upon  a  saucer  and  chopt  by  the 
eater  as  you  do  capers  or  other  pickles  ;  if  you  design  to  keep  'em 
long  you  should  pour  some  melted  suet  upon  'em  to  keep  off 
the  air.  Dyna  i  chwi'r  tu  arall  fil  am  naw  swllt  ar  y  Failies.  Ai 
tybied  na  dderbyniodd  hi  arian  y  weddw  yma  cyn  hyn  ?  Aie 
comhisiwner  yw'r  cardinal,  iechyd  i'r  galon,  oes  llawer  o  wyr  mor 
ddoeth  a  dysgedig  ag  y  fo  yn  ei  plith  ?  Mi  welais  lawer  o  son  am 
y  Cwrt  Consiens  yna,  nid  oedd  ryfedd.  Ni  chlywai  ddim  son  am 
wrthiau'r   snising,  mae'r   Bersonyn  yn   achwyn  nad  yw  fawr  well 

160  CIl 


erddo,  ar  lleill  at  yr  un  fath.    Aie  yna  mae'r  marsiant  Fychan  o'r    W.  to  R. 

Bala,  gorchymynwch  finneu  atto  ynteu  os  gwelwch  yn  addas.     le,       contd. 

ie,  bywoliaeth  front  yw  bod  yn  adyn  diymgeledd  !      Rwy  finneu  yn 

cadw  ty  a  thendans,  ond  er  hyny  yn  ddigon  drwg  fy  nhrefn  lawer 

tro.      Nid  yw  fy  housekeeper  ond  ieuanc,  ag  heb  erioed  gael  fawr 

hyfiforddiant,  rhaid  yw  'morol  am  ryw  fath  arall  os  hoedl  ag  iechyd 

a  gair.     Duw  a'n  cyfarwyddo  at  y  goreu.     Aie'r  cenhedloedd  gan  y 

Spaeniaid  ar  Ffreinsh  ydych  yn  ei  feddwl  a'n  cospaam  ein  drigioni  ? 

Pe  cae'm  ein  heiddiant  ni  byddem  chwaith  hir  ar  wyneb  y  ddaearen 

hon,  ond  y  mae  trugareddau'r  Arghvydd  yn   dra  helaethion.     Ai 

tybied  na  chafodd   y  Ffrancod  lonaid  eu   bohau  ar  ymladd    er's 

dyddiau  ?       A   thybied   na   bo'r  cenhedloedd  rheini  cynrhwng   a 

ninneu  a  pheth  gwaeth  ?     Os  felly,  p'am  na  chawn  inneu  ei  paffio 

nhwythau  weithiau  ?       Rwyn  llwyr  gredu  ei  bod  yn  haeddu  golchfa 

rwan  ag  yn  y  man  yn  enwedig  y  Ffrancod.       Is  it  not  evident  that 

they  don't  mind  treatises  nor  have  any  regard  to  faith  ;  witness 

Nova  Scotia  and  the  Caribee  Isles.     O  chwiw  ladron  ffeilsion,  yr 

wir  nid  oes  le  i  weled  mor  Rawer  o  fai  ar  y  Spaeniaid.     Gibraltar  is 

an  eye  sore,  and  their  logwood  is  their  own,  ond  er  hynny,  nhw 

ddylent  dalu  eu   dledion.      Gadewch    ich  brawd    Gwilym  unigol 

glywed  oddiwrthych  fynycha  galloch  a  byddwch  wych.     Roedd  y 

nhad  a  mam  yn  rhesymol  dydd  arall  ag  yr  y'm  ni  yma  oil  yn  rhwydd 

iachus.     Mawl  i'r  Goruchaf  am  ei  drugareddau. 

Etch  brawd  anwiw^  Wni.  Morris. 

Ai  tybied  y  gwnar  tipyn  bil  yma  hwn  yn  llythyr  dwbl  ? 
Nid  oes  yma  ddim  ffrancodiau  i'w  cael.  Mae'n  harglwydd  ni  wedi 
ei  briodi  (ag  yn  gwneuthur  gwr  gerwin).  Mae  Mr.  Vychan  ynteu 
yn  ddigon  pell  o  ffordd  oddiyma.  A  welsoch  i  gowydd  y 
gariadwraig  Haras  am  adael  cyfoeth  i'w  marchog  ?  Mae'r  brawd 
Llewelyn  yn  gadael  ei  yrru  yma,  rwy'n  credu  ei  fod  yn  un  digrif 
oblegid  y  mae'r  testyn  yn  un  llawen.  Mae  Mr.  Ellis  yn  gweddio 
am  weddi  gyffredin  ar  ei  phen  ei  hun.  Pa'r  ddelw  sydd  ar  Feirian  ? 
Duw  yn  eich  cylch.     Yours  as  before,  W.  M. 

C.  Gybi,  Hydref  23ain,  1750,  Nos  Fawrth.  •^^  ^g  j^ 

Anwyl  Frawd, — Dymma  fi  newydd  ddyfod  adref  o  daith,  o  ba        cm. 
un  y  bydd  da  gennych  gael  tippyn  o'i  hanes,  oblegid  fy  mod  yn 
ymweled  a'r  hen  gartref  gynt.     Boreu  dydd  Sadwrn  cychwynais  i 

M  i6j 


W.  to  R.  a  fy  mab  tua'r  dwyrain,  ag  wrth  drafaelio  yn  ffest  yn  galed,  ni  a 
contd.  gawsom  i  Bentre'rianell  cyn  y  nos.  Roedd  yno  hen  wr  a  hen 
wraig  i'n  croesawu  yn  rhwydd  iach  ac  yn  llawen,  dyna  lie  bu  dd'ri'r 
badell  fawr  am  ben  y  badell  fechan,  etc.  Tranoeth  mynd  a 
wnaethom  ir  Llan,  lie  trewais  wrth  ambell  un  or  hen  drigolion  i 
ysgvvyd  Haw  a  hwynt,  nid  amgen,  na  Mrs.  Williams  o  Fodafon, 
Wmffra  o  Ddulas,  Twm  Rolant  y  go',  Sion  ab  Ifan,  Owen  Wmfifra, 
Lew.  Sion  Oylfer,  William  Sion  Oylfer  a  Sian  eu  chwaer  (yr  hon 
sydd  wraig  William  Owen  Pyrs  glochydd  yn  agos  i  90),  Rhobert 
Wmffra,  Rhobert  a  Harri  ap  Richard  William,  dailiwr  or  Efel  fawr 
gynt,  Twm  William  Glochydd.  Digwyddodd  fod  priodas  i  fab  iddo 
fo,  amerch  i  Elsbeth  'ch  Rhisiart  William  ag  i  Huw  Probert,  fab  y 
Melinydd.  Dydd  arall  roedd  eu  rhieni  yn  hogiau,  onte  ?  Bu  agos 
imi  anghofiaw  Gruffydd  Dafydd,  mab  yr  hen  William  Dafydd 
Lewis  gynt,  a  Thomas  ab  William  Dafydd,  yn  awr  yn  ddall,  felly 
yr  oedd  ....  flaen.  A  dyna  i  chwi  hanes  yr  hen  "  Stondards," 
end  nid  y  .  .  .  .  ynt  yn  awr  ag  oeddynt  27  mlynedd  i  rwan,  pawb  yn 
hen  ag  .  .  .  .  llwyd.  Yn  wir  ddiau  b'ai  ryfedd  gennych  weled  yr 
hen  rieni,  mae  mam  er  ei  bod  yn  cerdded  ar  ei  80  yn  dra  sionc  oni 
bae  fod  un  troed  yn  pallu.  Roedd  hi  ddoe  yn  canu  penhillion  i  fy 
mab  a  minnau,  Mae  nhad  ynte  yn  dda  iawn  ar  ei  iechyd,  yr  anwyd 
ar  peswch  sydd  yw  drwblio  yn  o  ddrwg,  mae'n  gwaeddi  am  Imperial 
Phoenix  Snuff  yn  erwin  dost,  mae'n  dywedyd  yw  fab  Rhisiart  adael 
gyrru  iddo  beth  ryw  dro.  Taro  yn  Llanerchmedd  wrth  Tom  Bryan, 
Die  Morys  dlawd  ddrwg  ei  ystym.  Will  Bedo,  ffidler,  pur  dlawd  ynteu, 
Mredydd  yr  hen  was  gynt,  yn  awr  yn  sadler,  a  dyna  i  chwi  gyfrif  o 
honynt  bod  y  pen,  Mawl  i  Dduw  dyma  ni  wedi  cael  y  cartref 
arnom  yn  llwyddianus  a  phawb  yn  iach  ynddaw,  felly  nos  dawch 
heno.     Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch  chwi  a  ninneu. 

EicJi  caredigawl frazvd,  William  Morris. 
P.S. — Dyma  fi  wedi  taro  wrth  lyfr  ysgrifen  ag  ynddaw  well  na 
phedwar  ugain  o  gowyddau  yr  ardderchog  fardd,  D.  ap  Gwilym, 
roedd  gennyf  lonaid  llyfr  o  honynt  or  blaen,  sef  oddeutu  90 ; 
mae  yma  o  30  i  40  nad  oeddynt  gennyf  na  chyn  neb  arall  yn 
y  brofydd  yma.  Let  me  have  a  line  from  you  as  soon  as  you 
can,   da  chwitheu.    W.M. 

162  cm 


Holyhead,  3rd  December,  1750.  Wi  to  R, 
Dear  Brother, — I  have  yours  of  the  22nd  uh.  a  chan  diolch  am  Civ, 
tanaw.  Gwych  or  bwriad  oedd  yn  eich  pen  ymgyfarfod  ar  brawd 
Llew  a  minneu  ym  Mhenrhos,  peth  a  eill  ddigwydd  ydyw,  a  phwy 
a  wyr  nad  eill  yr  hen  bobl  gael  y  dedwyddwch  hwnw  before  they 
make  their  exit  ?  Brother  Lewis  and  yourself,  when  you  get  over 
some  difficulties  that  you  have  both  to  encounter  with,  a  fyddwch 
yn  gefn  dynion  os  Duw  a  rydd  yr  hoedlau  ar  iechyd.  Dyma  finneu 
yn  ymrwyfo  ngoreu  (wedi  cael  fy  rhan  o  drwblaethau'r  byd  brwnt 
yma)  i  ddyfod  i  hyd  i  chwi,  nid  hwyrach  y  byddaf  cyn  darfod  y 
Bibl  ar  gefn  fy  march  ;  nid  hwyrach,  ynte,  mae  gwr  traed  fyddaf. 
Duw  yn  unig  ai  gwyr,  rwy'n  meddwl  fod  yn  dyfod  i  mewn  yma  o 
gwmpas  deg  a  thriugain  yn  y  flwyddyn  ond  och  or  rhif  sydd  yn  mynd 
allan,  ni  choeliach  i  byth  !  Mae'n  dra  drwg  geny  glywed  eich  bod 
yn  cael  eich  nychu  gan  y  peswch,  Duw  ai  lleddfa.  Ow  na  fase 
snising  yn  eich  mendiaw  ;  ie,  ie,  peth  mawr  yw  ymgeledd.  Nid 
oes  dim  llonychrwydd  hebddi  ;  rwyfi,  mawl  i  Dduw,  yn  cael  fy  ' 
iechyd  yn  rhagorawl,  drwy  fyw  yn  dymherus,  etc.,  er  bod  y  meddwl 
yn  afiach.  Oes  y  mae  genyf  dwysgen  o  gywyddau  D'ap  Gwilym 
na  fedd  y  brawd  Llewelyn  monynt ;  mae  imi  o  ddeutu  saith  ugain, 
ond  daccw  Ynghallt  Vadawg  well  nag  un  ugain  ar  ddego  naddynt  I 
Ie,  digon  digrif  fyddeu  ei  hargraphu,  gresyn  bod  cymaint  o  honynt 
mor  fasweiddgar.  The  horse  distemper  has  reachd  this  place,  but 
I  hear  of  none  dying,  ag  yn  ddistaw  fe  ddywedir  fod  y  clwyf  ar 
y  gwartheg  yn  agos,  but  this  under  the  rose,  dan  obeithio'r  goreu. 
Yr  anrhas  ir  printiwr  efo  i  dypes^  pan  nad  eiff  o  mlaen  ?  I  have 
time  enough  on  my  hands  to  write  a  line  to  a  brother,  though  I  can 
employ  it  pretty  well,  ond  nid  er  cael  chwaneg  ir  bocced,  dyna'r 
gofid.  Ymhle'r  watch  paper.  I  am  glad  you  writ  to  Aldroman 
Pritchard.  I  have  had  a  letter  from  him  lately  chiefly  about 
Hughes's  affairs.  Mae  ar  yr  Aldroman  ddiwredd  eisiau  cymodi  a 
Llewelyn,  mae  yn  achwyn  arno  yn  greulon  am  ddigio  wrtho  ;  rwyn 
sgrifenu  at  Lewelyn  heddyw  ag  yn  dywedyd  iddo  fal  y  mae'n  bod. 
Father  and  mother  were  in  a  tollerable  state  of  health  the  other 
day,  felly  mae  pawb  yma.  Write  as  often  as  you  can  these  dull 
times.  Duw  oi  fawr  drugaredd  afo'n  gwarchad  drosoch  areiddoch 
ag  a  roddo  i  chwi  iechyd.      Eich  brawd  caredigawl^  Wm.  Morris. 

CIV  163 


W.  to  R.  C.  Gybi,  I  St  January,  1750. 

CV.  Anwyl  Frawd, — Mae  arnoch  imi  lythyr  neu  ddau  er's  dyddiau, 

ond  er  hynny  i  gyd  ni  fedraf  lai  na  rhoddi  i  chwi  hanes  fal  y  mae'r 
byd  yn  bod  ffordd  ymma.  Dyma'r  chwaer  yn  dechreu  ymendiaw 
(o  glefyd  mawr  a  gadd  er's  tair  wythnos)  er  mawr  gysur  iw 
thyhvyth  man  ddigon  ;  mae  darpar  chwaneg  yno.  Daccw  ein  mam 
wedi  bod  yn  llesc  iawn  er  nos  Nadolig  y  pryd  y  torrodd  y  postwm 
ami,  roedd  hi  heddyw  yn  beth  gwell,  a  gobaith  da  rwan  yr  erys  yn 
ein  plith  rai  blynyddoedd  etto  ermaint  ei  hoedran  ;  mae  nhadynteu 
yn  cael  ei  scerbydio  yn  erchyll  gan  yr  anwyd,  fal  y  bydd  o  agos  i 
bob  gauaf.  Mae'r  relyw  o  honom  yn  rhwydd  iachus,  mawl  ir  Goruchaf 
Dduw  am  ei  drugaredd.  Gwych  y  dywedodd  un  o'n  diweddar 
brydyddion  : 

Dyma  gyflwr  dynol  ryw 

Yn  iach,  yn  gla',  yn  farw,  yn  fyw. 

Par  sut  y  mae'r  peswch  gyd  a  chwi  ?  Gadewch  wybod,  da 
chvvithe.  Ni  welai  ddim  o  hanes  y  papur  waitsh.  Nid  yw  Mrs. 
Wheldon  yn  clywed  dim  oddiwrth  Mrs.  Bailey  o  Ddeptford.  Ai 
ni  dderbyniwyd  mor  Wido'  Pensions,  etto  ?  Pa  beth  ydy w'r  matter  ? 
Ce's  lythyr  ddoe  ne  echdoe  o  Allt  Fadawg,  y  gwr  hwnw  yn  achwyn 
yn  dost  ar  y  byd  ;  felly  y  gwnawn  inneu  pe  byddai  gwiw  imi. 
Mae  fy  hen  ffrind,  sef  Gobaith,  yn  ceisio  sio  yn  fy  nghlustia  mae 
diboen  i  ddyn  dybio  yn  dda,  ag  y  daw  pob  peth  well,  well.  Ond  y 
peth  goreu  wedi'r  cwbl  yw  disgwyl  yn  ddyfal  wrth  yr  Arglwydd, 
a  rhoddi  ein  hyder  a'n  goglyd  arnaw.  Dyna'r  feddyginiaeth 
oreu  allan  ;  oni  bae  honno,  nis  gwn  beth  a  ddeuai  o  honom. 
Duw  a  roddo  i  chwi  flwyddyn  newydd  hapusawl  a  llawer  un  o 
naddynt  yw  taer  erfyniad  anwyl  frawd. 

Yr  eiddoch  yn  garedigaivl,  Win.  Morris. 

Pa  wedd  y  mae'r  Bibl  newydd  yn  mynd  ymlaen  ?     Par  drefn 

sydd  arno  ? 

\7.  to  R.  Caergybi,  30th  lonawr,  1750. 

CVI.  Anwyl  Frawd, — I    received  yours   of  the   5th   with   the    watch 

paper  and  seeds,  a  diolch  yn  fawr  am  danynt ;  ond  etto  erbyn  yr 

y'ch  Uythyr  yn  fy  n'lecl  i  cofiwch.     Ni  choeliach  i  byth  falched  ym 

ni  yn  y  cwr  yma  or  byd  o  gaffael  tipyn  o  hadau  oddiyna,  ag  och  na 

bae'ch  yn  arddwr,  telwn  y  pwyth  ar  y  ganfed.     Mae  yma  rai  o  bob 

164  CVI 


cvvr  ar  y  byd,  but  they  soon  degenerate  in  this  climate,  rhaid  a'u    W.  to  R. 

newyd  bob  yn  awr.     le  yn  wir  gwaith  odiaeth  sydd  ar  y  pappir        contd. 

waits.     Par  sut  y  daethoch  i  wybod  mae  hwn  a  hvvn  yw'r  pechadur 

mwyaf  ?    Nid  yn  ol  y  cystydd  a  dderbyn  dyn  y  mae  ei  farnu.     Ond 

dedwydd  i   ni   gael  tipyn  o  gosp  yma,  rhag  ofn  drwg  draw,  peth 

ffeind    ydyw    gobaith,    coeliwch    fi    nid    oes    dim    byw    hebddaw, 

Gwilwyr  meddwch  ar  byrth  Mon  rhag  y  clwyf,  y  mae  ein  ustusiaid 

wedi  gorchymyn  na  ddel  neb  rhyw  anifail  corniog  carnol  o  Arfon, 

ond  beth  ydis  nes?     Ofer  yw  ymwared  dyn.     Gwell  yw  Duw  yn 

gar  na  llu  daear.     Nid  oes  ini  siawns  yn  y  byd  oni  wel  yr  Arglwydd 

yn  dda  attal  y  clwyf  o  gwbl,  yr  hyn  y  mae  ein  gobaith  a  wna  ef  yn 

ei  amser  da.     Aie  yr  ydych  i  (ag  eraill)  yn  pesychu  am  yr  hoedl 

glas  ?     Gresyn  na  chai  ddyn  eich  cwmni  dros  aAvr  neu  ddwy  i  gyd 

besychu,  oblegid  nid  oes  yma   nemawr   un   yn  dyfod   i   fynu  i'ch 

brawd  Gwilym  yn  y  grefft  honno,  ag  etto  rwyf  inneu,  mawl  i  Dduw, 

yn  Uawer  gwell  nag  y  bum.     Da  ydyw'ch   bod   yn   gallu  bwytta 

digon,   felly   finneu,  a  draen  hefyd  i  bob  peswch  tra   bo  dyn  yn 

cymeryd  ei  luniaeth  yn  rhywiog.     Da  yw  bod  y  nith  Meirian  yn 

gawres  neu'n  gorres  ;  mae  yma  un  gyfnither  iddi  yn  ei  hannerch 

sef  Marged,  yr  hon  yw  fy  housekeeper  i  !     Am  y  chwaer  arall  mae 

hi  mewn  gwasanaeth  er's  talm  byd  (heb  ddim  cyflogiad  etto)  efo 

Morgan,  or  Henblas.     Mae  hon  yn  lodes  rhwydd  dda,  ond  nis  gwn 

i  par  sut  a  fydd  ir  Hall   drin  y   dreth,   un  bengaled  ydyw.    Rwyf 

hyd  yn  hyn  yn  cadw  ty  oreu  gallwy  sef  yw  fy  nheulu,  fy  hun,  am 

mab,  ar  nith,  a  morwyn,  a  chi  a  chath  a  dim  arall.     Mae  fy  her- 

lodes  etto  gyda'i  mamaeth  ;  nis  gwn  i  par  sut  a  fydd  trin  y  dreth 

pan  ddel  hi  adref,  ond  ni  waeth  tewi  na  son  am  gartref,  gwell  a  fai 

i  minneu  werthu'r  creglach  yma  a  mynd  i  letyfa  fal  chwitheu,  nid 

wy'n  enill  fawr  ar  y  gwaith  yma. 

Salaidd  iawn  oedd  ein  rhieni'r  dydd  arall.  Y  mam  yn  mendiaw 
yn  bur  araf  deg,  a  nhad  ynteu  yn  allan  oi  iechyd  ymhell  gan  ryw 
anwyd  a  chnofydd  yn  ei  frest ;  mae  o  yn  ddewr  iawn  pan  fo  iach  ond 
anwadal  iawn  yw  henaint.  Dyna  i  chwi  ryw  faint  chwaneg  or  beiau 
ar  anafau.  Gresyn  bod  yr  argraphwyr  yn  mynd  'mlaen  mor  ddiawg, 
ffei  ladron,  what  do  they  blunder  more  than  the  Cantabs  ?  What's 
the  meaning  on't?  Daccw'r  Mr.  Meyrig  o  Fodorgan  wedi  talu  i 
law  Mr.  Ellis  bum  gini  aur  tuag  at  argraphu'r  Bibl,  mae'n  fifaelio 

cvi  165 


W.  to  R.  ettwa  gael  cytieu  iw  gyiru  i  fynnu  o  achos  eu  bod  yn  ysgafn  o 
contd,  bwysau,  ag  nid  oedd  dim  edrych  dannedd  march  rhodd.  How  do  they 
manage  the  light  gold  with  you  ?  Mae  yma'r  rhwystr  gerwina  fu 
erioed  or  achos,  most  of  the  gold  that's  stirring  are  too  light,  English 
and  foreign.  Will  nothing  be  done  this  sessions  of  Parliament 
for  the  relief  of  the  subjects  ?  If  light  guineas  will  be  permitted 
to  pass  at  2 IS.,  no  rogue  that  can  afford  to  buy  a  file  will  ever  pass 
a  heavy  one.  We  are  worse  off  in  this  corner  than  anywhere,  all 
our  silver  is  carried  to  Ireland  for  I  know  not  what,  and  light  gold 
is  all  the  species  we  have.  Mae  hi  yma  yn  rhew  ac  eira  echryslon, 
ag  mae'n  rhywyr  imi  ddarfod  hwn  fal  y  gallwyf  fynd  i  dynny  allan 
ryw  accounts  ag  yno  mynd  i  saethu  adar  gwylltion.  Duw  oi  fawr 
drugaredd  a  fo'n  gwarchad  drosoch  chwi  a  ninneu  in  cadw  rhag 
pob  drwg.  Eich  caredigawl  frawd^  William  Morris. 

P.S. — Dim  newydd  o  AUt  Fadawg  er's  dyddiau  byd.  Mae 
Margaret  Morris  ieuainc  a  minneu  yn  rhoddi  ein  gorchymyn  at 
Feirian.  Mae  yma  globyn  o  gefnder  iddi  yn  dysgu  mynd  yn  Esgob, 
un  o'r  Ilanciau  digrifa  a  ganfu  hi  erioed  ;  nid  yw  mor  llawn  bump 
oed,  etto  er  hyn  mae  ganddo  burion  Cymraeg  a  Saesonaeg  ag  yn 
ysgolhaig  rhagorawl !  Ag  am  ei  gampau  eraill,  nid  oes  rifedi 
arnynt.  Mae  fy  herlodes  yn  dechreu  dwndrio  a  cherdded  ei  goreu 
hitheu,  tebyg  yw  nain  o  Bentre'riannell  yw.  Sgrifenwch  gynta 
galloch  da  chwitheu. 
W.  to  R.  Caer  Gybi,  2d  o  Fawrth,  1750. 

CVII.  Anwyl  Frawd, — Cefais  eich  llythyr  or  23  a  diolch  am  dano,  a 

thrannoeth  ar  ol  ei  dderbyn  daeth  y  nhad  yma  a  chanddo'r  eiddych 
yn  ei  bocced  a  phapir  Irwin,  etc.  Ydynt,  mawl  i'r  Goruchaf  Dduw, 
wedi  ymendiaw'n  rhagorawl.  Ni  bu  bo  nhad  er's  llawer  o  flynydd- 
oedd  cystal  ar  ei  iechyd  ag  yw  yn  awr,  a  mam  yn  dechreu 
ymdreiglaw  o  gwmpas  y  ty,  ag  yn  gallu  bwytta  tamaid  yn  dda 
iawn.  Ddoe  yr  aeth  y  nhad  adref  gyd  a'i  gymydog  Ffoulk  Jones, 
officer  Dulas,  yr  hwn  oedd  gynt  Fowkyn  y  trwmpeter,  brawd  i 
Sion  yna  a  fu'n  drwmpeter  ir  Cards.  Dynan  cwrtais  diniwaid  yw 
hwn  yn  byw  yn  Rhos  Fadog  (Hu  Bwiliam  Tomos  gynt).  Gwych  a 
fyddai  ir  Parlment  yna  fedru  wneuthur  argau  i  lestair  ir  gin 
brwnt  ymledu  dros  yr  hoU  deyrnas  a  boddi  o'r  holl  wragedd 
sychedig.  Temperance  is  a  most  amiable  thing  1  Lie  da  i'r  un  o 
166  evil 


honom  ddisgwil  mynd  cyn  hyned  an  rhieni  tra  b'om  yn  bolera  ag  W.  to  R. 
yn  gloddesta  beunydd  mor  ddigydwybod.  Ond  ni  choeliach  i  contd. 
byth  gased  gan  eich  brawd  Gwilym  ddiotta  yr  dyddiau  hyn  ;  mae'n 
debyg  mae'r  achos  y\v  am  nad  ydyw  yn  cytuno  ai  dymer  wneulhur 
felly,  ag  nid  i  unrhyw  rinwedd.  Inclosd  you  have  a  ffrank  to  send 
Mrs.  Wheldon's  printed  paper.  She  is  very  uneasy  to  know  if 
she  has  any  chance  for  the  remainder  of  last  year's  pension,  Mrs. 
Bailey  having  given  no  reason  for  the  deduction.  Gwych  yw  bod 
y  Bibl  yn  mynd  yn  mlaen  mor  hoyw. 

Dyna  i  chwi  lythyr  ag  erratas  Mr.  Richard  Bulkley,  Person 
Mechell,  hen  wr  mwyn  diniwaid,  cywraint,  llariaidd,  cwrtais, 
Cymroaegydd  goreu  mae'n  debyg  ym  Mon.  Mi  ai  symbylaf  i  fynd 
ymlaen.  Mae  Mr.  Ellis  yn  gorchymun  attoch,  mae  o'n  awr  fal  y 
byddai  arferol,  ond  yn  taeru  na  lefys  gymeryd  dim  cywreinwaith  yn 
Haw  gan  ei  ben  ai  frest  ;  mae  pryf  yn  y  pen,  hynny  sydd  sicr,  ni 
wn  i  pa  beth  yn  y  ddwyfron.  You'd  think  your  self  happy  if  you 
could  exercise  your  self  as  much  as  he  may,  having  a  good  horse 
and  master  of  his  own  time,  Sundays  and  holydays  excepted,  a 
theiau  gwyr  mwynion  o'i  amgylch  ar  hyd  y  wlad.  Na  atto  Duw 
chwedl  amgen  na'ch  bod  wedi  meistroli'r  peswch  am  y  tymor  yma. 
Mi  ge's  inneu  fy  sguttiaw  gantho  yn  o  dost,  ag  yr  wyf  fyth  ag  ettaw 
yn  cael  ambell  loes.  I  will  enquire  about  the  ticket  affair,  though 
am  afifraid  the  fellow  is  the  Lord  knows  where.  Dyma  fy  nau 
grwtyn  i  wedi  bod  yn  glaf  or  frech  goch, — yr  archlod  ir  haint,  fe  ai 
trinodd  yn  abl  anfoesawl.  Daccvv  blant  y  Syrveyor  tan  yr  un  clwyf ; 
fe  ddy vvedir  fod  y  Wen  yn  y  plwyf  Duw  a  gadwo  bawb  o  honynt 
yn  ddianaf  os  daw  in  pHth.  Mi  af  yn  y  cyd  ar  Weddi  Gyffredin, 
par  bryd  y  bydd  arnoch  ei  eisiau  debygwch  ?  Wala,  wala,  rhaid 
tori'r  eda'  i  gael  mynd  ir  farchnadfa  i  brynnu  Uuniaeth  erbyn  yr 
wythnos  nesaf  Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch  chwi  a'ch  herlodes, 
Mae  Marget  Morris  yn  gorchymun  attoch. 

Etch  caredigawl frawd^  William  Morris. 

P.S. — Roedd  yma  ddoe  un  Mr.  Ab.  Morris,  brawd  i'r  Captain 
Will  Morris,  who  signd  Irwin's  Certificate.  I  presume  this 
gentleman  was  a  merchant  in  Cork,  a  phur  falch  ydoedd  daro  wrth 
namesake.  Dyn  mwyn  digon.  Par  ddelw  sydd  ar  Irwin?  Mi 
ach  gwe  la  yn  y  pen  ucha  o'i  Receivers,  tipyn  oi  hanes  da  chwitheu — 
cix  167 


W.  to  R.  a  good  undertaking.  Mae  ar  y  Bersonyn  Ellis  flys  garw  am  gael 
coatd.  gweled  un  sheet  or  Bibl  yna.  Stwffio  ddigon  o  ryw  bethau  yn  y 
ffrencyn  yna,  na  yrrwch  monaw  yn  weili  da  chwitheu.  Have  you 
no  acquaintance  with  ere  a  florist  that  a  body  may  have  a  few 
curious  seeds.  I've  now  a  hot  bed  with  frames  and  glasses  that  I 
could  raise  anything  almost.  Dyma  genym  dair  o  longau  pyst 
newydd  brafia  a  welwyd  yma  erioed.  Hyspyswch  i  bawb  o  bell  ag 
agos  y  newydd  pwysfawr  hwn  !  Dydd  Mawrth  diweddaf  y  boreu 
y  bu  yma'r  gwynt  echryslona  ar  a  welwyd,  glywyd  neu  a  glybuwyd 
yn  oes  neb  yn  fyw  ;  gerwin  y  torrwyd  ein  teiau  ar  to  gwellt  arnynt. 
Dim  drygau  ar  y  mor  ffordd  am  a  glywn  ettwa.  "  Piliwr  adail  pa 
le'r  ydwyd,  planed  wyllt  pa  le  nid  wyd,"  ebr  rhywun. 

W.  to  R,  Gartref,    i2d   Ebrill,  1751,  N.S. 

CVIII.  Anwyl     Frawd, — Dyma     fi    newydd    ddyfod    adref    o    Bentre 

Eirianallt.  Mae'n  yspys  gennyf  mae  da  gennych  glywed  fod  ein 
rhieni  yn  dda  iawn  ar  eu  hiechyd,  yn  ol  yr  achos,  sef  eu  hoedran. 
Mae  mam  wedi  bod  ddwywaith  yn  yr  eglwys  ar  ol  y  clefyd 
diweddaf,  ag  y  mae  hi'n  gweled  ag  yn  clywed  cystal  cynt  ond  ei  bod 
yn  6  fusgrell.  Mae  nhad  yn  achwyn  bod  y  golwg  yn  pallu  peth, 
ond  y  mae  yn  clywed  yn  well  nag  y  bu — mawl  ir  Goruchaf  Dduw 
am  ei  drugaredd.  Byddai  ryfedd  gennych  eu  gweled  gin  sionced 
ag  ydynt  ;  mae'nt  yn  gobeitho  cael  golwg  maes  arnoch  cyn  eu 
marw.  Digrif  fyddai  cael  un  ymgyfarfod  yma,  ond  nid  hwyrach 
mae  draw  y  bydd,  Duw  a  ddel  ag  un  llawen  bydded  He  y  mynno. 
Do,  mi  gefais  eich  llythyr  a  phapur  i  Mrs.  Wheldon,  chwedl  abl 
tlawd  ir  druanes  honno,  ond  mae  llawer  un  yn  waeth  eu  cyflwr. 
Nid  teg  oedd  gwaith  y  dynion  yna,  addaw  20  a  thalu  dim  ond  6. 
Yr  oeddwn  inneu  yn  meddwl  mae  gwell  ieithydd  Bwclai  nag  Ellis, 
mi  sgrifenais  atto  i  erchi  iddo  fynd  ymlaen,  ag  a  elwais  ddoe  yn  ei 
dy,  ond  nid  oedd  mo  bono  gartref.  Buan  y  daeth  lorwerth  ap 
lorwerth  yn  ei  ol  o  Foston.  Ni  chlywais  i  gael  oi  chwaer  yr  un 
llythyr  oddiwrthavv.  Rym  ninneu  yn  gorchymun  atto  yntau,  pe  bai 
fatter  yn  y  peth.  le  yn  wir  gwych  iawn  fyddai  gael  rhai  o'r  hickry 
nutts  o'r  Shagbags,  fal  y  gallwn  wneuthur  coed  o  honynt.  Won't 
the  cranberries  grow  here  ?  Roberts,  the  sailor,  is  daily  expected 
at  Liverpoole  ;  his  parents  have  promisd  to  let  me  know  when  he 
arrives.     le,  yn  wir,  da  chwitheu  yniorolwch  am  dipyn  o  ryw  hadau 

168  CVIII 


dieithr.     I   have  all   the   common   annual   flowers   and   common    W.  to  R. 

perennial  plants,  ond  er  hynny,  nid   digon  i  foddio'r  golwg.    Os        contd. 

Gwyddel  cynhwynol  yw  Irwin,  lie  da  disgwyl  daioni  o  honaw  ;  nid 

oes  mewn  mil  un  o  honynt  a   dal  ei  godi    oddiar  y  maes  ;   er  y 

gwelais  yrwan  ag  yn  y  man  ambell  un  or  gweddeiddia,  rare  birds  ! 

Ond  felly  mae  pob  cenedl,  meddwch  chwitheu,  ie,  yn  wir,   felly 

maent   yn   sicr    ysywaeth   ir  cywiriaid.     Och  y  finneu'r  golled  ir 

deyrnas  am  y  tywysog,  ond  Duw  yn  unig  a  vvyddai  oreu  pa  beth 

i  wneuthur  ag  ef  a  ninneu.     Perhaps  things  may  turn  out  well  ;  if 

they   do,    its   more    than    we    deserve — a    wicked    and    perverse 

generation.     Do  you  know  whether  a  certificate   of  the  minister, 

churchwardens,  and  principal  officers  of  the  Customs  here  might 

not  do  to  obtain  Mrs.  Wheldon's  pension,  instead  of  going  to  a 

Justice  of  the  Peace  ;  the  pension  is  but  small  and  the  justice  far 

off  ;  OS  gwna,  gadewch  glywed  mewn  amser,  obleit  rhaid  iddi  yrru 

un  yna'r  mis  nesaf.     Daccw  Huw  Huws,  Lligwy,  hwn  a   welsoch 

gynt  yn  Llundain  yn  saerniaeth,  wedi  marw  a  chwedi  gadael  yr 

hen  Lowri  Huws,  ein  modryb  ynghyfraith,  yn  wraig  weddw.    Nid 

hwyrach  y  myn  hi  wr  arall  ;   he  died  of  a  dropsy  and  was  become 

a    drunken    old   fellow  !        Dymma   Farged    Morys    ieuanc,     yn 

gorchymun  yn  fawr   at  ei   chyfnither,    felly  mae   pawb   o   honom 

attoch  eich  deuwedd      'Rym  yn  awr  yn  rhwydd  iachus  bod  ag  un. 

Mi  af  ynghyd  ar  Weddi  Gyffredin  pan  ddarfyddo  imi  roddi  fy  hadau, 

etc.,  yn  y  ddaear  ;  rwy  wedi  bod  yn  segur  drwy'r  wythnos  yma  felly 

rhaid  gweithio  a  mwstrio  yn  ffyrnig  y  nesaf.     Ni  chlywais  ddim  o 

Allt  Fadog  yn  ddiweddar,  digon  da  os  ceir  llythyr  oddi  yno  rwan 

unwaith    y    pedwar     amser ;     mae'r    cyfreithiau     ar    planta     ar 

hwsmonaetha  wedi  spwylio'r  dynan   hwnnw.     Wrth  gofiaw.     Nis 

gwn  i  pa  beth  a  wnaf  am  dipyn  o  sgrifen  or  Customhouse,  yna, 

sef:    "A  certificate  to   discharge   a   coast  bond  given   here  for  a 

parcel  of  tobacco  shipt  on  board  the  Francis  and  Mary,  Thomas 

Archer, from  hence  for  London   in  the  name  of  Peter 

Fearon."  The  Cocket  was  dated  the  6  or  7  April,  1749.  Perhaps 
there  is  no  charge  attending  it,  for  we  here  take  the  fees  of  the 
certificate  at  the  entry  of  the  goods  ;  it  may  be  so  there,  but  if  you 
are  obliged  to  pay  as.  or  2s.  2d.  nid  oes  mor  help,  mi  ai  talaf 
inneu  nhw  j  chwitheu  y  cyfleu  cynta  a  gafifwyf.     Da  chwitheu 

cviii  169 


W.  to  R.    piccivvch  hyd  at  y  dollfa  ryw  dro  a  mynnwch  gael  certificate  ag  onite 
contd.       fe  a  fydd  digon  o  ddrwg  yn  y  dref,     Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch. 

Eich  caredigawl  frawd,   William  Morris. 

W.  to  R.  Holyhead,  6  May,  175 1. 

CIX.  Dear  Brother, — I  received  your  two  pacquets  containing  Evans 

contra  Whitfield,  and  Richards'  proposal,  likewise  the  seeds,  which 
were  more  acceptable  than  either  of  them,  a  chan  diolch  am 
danynt.  Rhyfeddol  iawn  fydd  gweled  Cedrwydd  Libanus  yn 
gorchguddio  naill  banner  o  Ynys  Fon,  yno  hi  a  a  yn  ynys  dowell 
yn  ei  hoi,  a  chenid  cywyddau  iddi  mal  cynt.  Gerwin  yw  bwriad 
Richards*  yna  !  Par  sutt  gymorth  ydych  yn  ei  feddwl — cymorth 
subscribers  ynte  geiriau  ?  The  book  would  certainly  be  very  useful 
if  well  conducted,  and  'tis  pity  that  it  had  not  been  ta'en  in  hand 
by  some  Northwalian  such  as  Samuel,  Wynne  or  Morris  ;  mae 
pawb  yma  yn  ofni  na  wna'r  dyn  Deheuig  yna  law  yn  y  byd  or  peth. 
He  sets  out  pretty  well,  his  specimen  should  have  been  quite 
inexceptionable.  Pam  y  dywaid  o  mae  Syr  A.  Owen  yv^ proprietor 
Aber-fifraw?  Mae  yno  broprietors  heblaw  fo,  Mr,  Meyrick,  etc., 
though  Sir  Arthur  has  the  greatest  estate  in  the  village.  If  the 
thing  had  been  well  recommended  I  doubt  not  but  a  great  many 
subscribers  would  be  had  here.  His  inserting  the  name  of 
bishops,  clergymen,  and  esquires  as  patrons  is  all  stuff.  Beth  a 
wyr  y  rheini  oddi  wrth  y  mater?  Is  there  to  be  a  botanic  part  to 
it?  Who  manages  that?  Gresyn  na  bae'r  brawd  Lewis  yn 
cymeryd  y  Doctor  Davies  yn  Haw,  rhoddwn  inneu  iddo  y 
botanologium  goreu  (o  un  Gymreig)  ar  a  fu  erioed  ar  wyneb  y 
ddaear  !  But  that  man,  the  Lord  help  him,  hath  brought  upon 
himself  troubles  and  vexations  in  abundance,  base  well  bod  yn 
weddw  ganwaith  na'r  gwaith  accw.  Ce's  lythyr  trist  oddiwrthaw 
yr  wythnos  ddiweddaf.  Duw  ai  dycco  allan  oi  dramgwyddiadau, 
a  phavvb  o  honom  gydag  ef,  os  gwel  o'n  dda.  Rwyf  inneu  wedi 
digio  yn  erchyll  wrth  y  byd  brwnt  yma,  nid  oes  dim  daioni  i  gael 
ynddo  ar  a  welai  i,  ond  i  ambell  rog  a  chna  ;  oes  mae  fifyliaid  yn 
■^ffyny'n  rhyfeddol,  ond  i  paradwys  nhw  ydyw  fo.  le,  yn  wir,  gresyn 
na  bae'r  mes  a'r  cnau  yna  yma,  fal  y  gellid  eu  hymgeleddu. 
*The  Rev.  Thomas  Richards,  of  Coychurch,  Glamorganshire,  published 
his  Welsh-English  Dictionary,  in  1753.  It  is  a  translation  oi  Dr.  Davies's 
Welsh-Latin  Dictionary  with  some  additions  from  Lhuyd's  vocabularies. 
170  CIX 


Rwyfi  yn  cyvveirio  ar  y  Weddi  Cyfifiedin  ngoreu  glas,  chwi  gewch  fy  W.  to  R. 
ngorchwyl  ryw  dro,  pawb  eraill  yma  yn  ddiog  anial.  Diolch  yn  contd. 
fawr  am  y  certificate  (heblaw  talu).  You  were  sadly  imposd  upon 
by  the  clerks,  the  original  certificate  should  have  been  but  2s.  2d., 
and  this  about  i4d.  O  chwiw  ladron  !  Ymhob  crefift  y  mae 
coggiaw,  felly  yna  mae'n  debyg.  Dyma  Ddic  Morris  bwt  wedi 
bod  yn  cymeryd  ei  gennad,  mae  o  am  gychwyn  tua  Llundain  rai  or 
dyddiau  yma  medd  o  ;  roedd  yn  dymunaw  arnoch  ymorol  ymhlith 
eich  fifrindiau  am  wasanaeth  iddo,  fe  fedr  wneuthur  peth  o  bob  peth 
a  llawer  o  bob  un.  Nid  oes  yma  ddim  lie  iw  fath  ;  fe  wnae'n 
burion  i  dendio  ar  rhyw  hen  ddynan  neu  hen  forwynig,  os 
medrwch  helpu  tippyn  arno,  gweithred  enaid  a  fydd,  nid  taclus  y 
trinwyd  mono  Ymodorgan. 

Pwy  yw'ch  cyfaill  Evans,  awdwr  y  pamphlet  yma  r*  Mae  o 
gida'r  chwerwa  yn  ei  ymadrodd,  gweddusach  bod  yn  hynaws. 
Uiammeu  fod  yr  hen  RufFudd  Sion,  Llanddowror,  yn  gwneuthur 
llawer  o  ddaioni,  o  achos  paham  yr  haeddai  barch  a  thrugaredd 
gan  ddynion  gweiniad  fal  ef  ei  hun,  o  ran  pwy  sydd  heb  wendidau 
ag  wmbwrdd  o  honynt  hefyd  ?  Er  hynny  i  gyd,  gadewch  gael  y 
darn  arall  or  llyfran.  Par  ddelw  sydd  ar  Feirian  ?  Ni  soniasoch 
am  dani  yn  eich  llythyr.  Par  sut  y  mae  hi  yn  dyscu  yn  y  Boarding 
School  ?  Dyma  fy  merch  inneu  yn  dyfod  adref  yr  wythnos  nesaf 
oddiwrth  y  famaeth  yn  2%.  mlwydd  oed,  ag  yna  ni  fyddwn  bum 
nyn  o  dylwyth.  Mae  Pegi  Morris  yn  tario  yma  dros  un  banner 
blwydd  etto,  ag  yno  i  fynd  i  wasanaeth  a  fo  gwell,  naill  ai  Lundain, 
ai  Lerpwl,  ai  Dulun.  Mae  Ellin  yn  glynu  yn  yr  Henblas  ag  yn  leicio 
ei  lie  o'r  goreu.  Beth  a  dal  cadw  ty  heb  wraig  ynddo?  Ni  thai  o 
ddim  yn  y  byd,  ag  ni  waeth  roddi'r  swydd  i  fynu  na  pheidiaw. 
Beth  meddwch  chwi  sydd  wedi  treio'r  ddwy  ffordd  ?  Rhowch 
gyngor,  da  chwitheu,  i  ddynan  ymddifaid.  Roedd  y  nhad  a  mam 
yn  rhwydd  iachus  oddeutu  canol  yr  wythnos  ddiwaethaf  Bu 
RufFydd  Dafydd  yma  ar  ryw  neges  iddynt.  Ag  yr  ym  ni  yma  oil 
yn  iachus,  i  Dduw  y  byddo'r  diolch.  Mae  fal  yr  ysgrifenwch  gynta 
galloch,  a  Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch  bob  amser. 

Wyf  eich  caredigawl frawd,  William  Morris. 

*  This  refers  to  the  scurrilous  pamphlet  issued  by  John  Evans,  Vicar  of 
Eglwys  Cymmun,  Carmarthenshire,  in  1752.  See  LlyUyddiaeth  y  Cymry, 
P-  432. 

cix  171 


L,  toR.  Galltvadog,  May  17,  1751. 

xc  Dear  Brother, — I  received  yours  of  the  3rd  on  my  return  from 

Shropshire,  and  am  glad  to  hear  you  are  so  well  in  health  and  so 
well  situated.  God  be  thanked  for  all  happiness  and  peace.  Nag 
ydwyf  ar  fedr  bedyddio  'run  dri  mis  etto.  What  put  it  in  your  head 
that  Tywysog  Cymru  was  a  good  man  ?  Dyn  gwirion  dros  ben 
oedd  ef.  What  goodness  was  there  in  that?  Woe  be  to  y^ 
country  that  hath  a  fool  for  its  Governor  !  Beth  a  wn  i  pa  Gymraeg 
sydd  am  dowager?  Gwaddoledig  mae'n  debyg.  Y  dywysoges 
waddoledig  sydd  air  newydd  iawn,  dyna'r  gwaethaf.  Pa  fodd  y 
gelwir  hi  ynghyfraith  Howell  Dda  ?  It  is  impossible  for  me,  and  I 
am  sorry  for  it,  that  I  cannot  send  you  remarks  on  your  proverbs. 
I  am  so  confounded  with  lawsuits  and  troubles  that  I  have  not  a 
minute's  cool  time  to  spare,  and  a  few  days  ago  I  was  within  an 
ace  of  inynd  i  garcharj*'  That  trial  at  Chester  being  unknown 
to  me  it  was  a  great  chance  they  did  not  get  an  execution  against 
me  before  I  knew  anything  of  y^  matter  and  before  the  writ  of 
injunction  could  be  serv'd  upon  them.  Duw  a  ddiofalo  pob  dyn 
gonest  oddiwrth  gyfreithwyr.  Nid  oedd  Corbed  o'r  Amralty  ddim 
ffrind  imi  ers  talm,  mwy  nai  frawd,  ped  faent  ar  gefnau  eu  gilydd 
ni  waeth  gennyfi.  Chwi  oedd  y  cynta  a  ddywaid  imi  pa  le  oedd 
gan  Lord  Lincoln,  a  phawb  eraill  yn  gwybod  o'r  papirau  newydd, 
a  minneu  fal  llo  yn  gwrando  arnyn.  Fe  fydd  ar  y  gwr  lai  o  eisiau 
arian  bellach,  ag  nid  hwyrach  y  cofia  fo  ryw  ddynan  truan  ryw  dro. 
I  have  discovered  some  frauds  of  y*^  late  steward  lately,  ni  wn  i 
gaf  i  glod  am  hynny  ai  peidio.  The  Welsh  Dictionary  may  be  a 
tolerable  thing,  but  far  from  being  perfect  for  want  of  a  general 
correspondence.  I  beth  y  dwedai'r  fulen  mae  Syr  Arthur  oedd  y 
piau'r  Aberfifro  ?  Mae  yno  dir  i  Mr.  Meyrig  a  phobl  eraill.  Pa 
fodd  y  gellwch  i  gael  amser  i  roi  coppi  och  casgliad  o  eirieu 
Cymraeg  iddo  fo  ?  Ni  chawn  i  yn  fy  myw  amser  i  sgrifenu  iddo 
un  sheet^  chwaethach  deugain.  I  gave  you  my  reasons  for  writing 
(g)  in  y^  word  ieiia7igc^  and  why  I  write  ieucngctyd  and  not 
ieuengctid.  It  is  for  the  same  reason  that  I  write  bywyd,  iechyd 
*  For  a  full  account  of  Lewis  Morris's  connection  with  the  Cardiganshire 
lead  mines,  and  the  legal  proceedings  he  was  engaged  in,  see  the  excellent 
monograph  written  by  Mr.  U.  Lleufer  Thomas  in  the  Cymmrodor,  vol.  15. 

172  CX 


clefyd,  etc.,  and  not  bywid,  iechid,  clefid,  from  byw,  iach,  claf.  L,  to  R. 
Anghenogtyd  ought  also  to  be  wrote  so.  Mi  glowais  yn  Sir  contd. 
Amhwythig  ddwedyd  briodi  o  Arglwydd  Powys.  Diolch  i  chwi 
am  ddywedyd  pwy,  fe  allai  mae  hynny  oedd  yn  rhwystro  iddo  atteb 
fy  llythyr  i  ;  gwae  fi  na  attebai  fo,  mae'n  fy  mryd  i  sgrifennu  at  y 
Mr.  Bodvel  ar  fyrder  i  siarad  ag  efe.  No,  I  had  no  letter  from 
Ned  Edwards,  I  suppose  he  blunderd  in  his  direction.  I  hear 
Roderick  Richardes*  is  come  home.  Goreu  pei  pella  yr  elo  eich 
controwler  chwi  mae'n  debyg.  Mi  wranta  yma  werth  mil  o  bunnau 
o  fwyn  i'r  penwyn,  ond  ni  wn  i  pa  hyd  y  pery.  Da  iawn,  Murdoc 
Macensi,  ag  och  o  druan  Pickering,  ni  waeth  dyn  mud  nag  ynte. 
Gyrrwch  yr  hiccory  nuts  ar  New  England  acorns,  yn  Hong 
Catterel  neu  rywun  sydd  yn  dyfod  i  Gaerfyrddin,  a'r  almanac 
hefyd,  to  be  left  for  me  at  John  Griffith's,  the  attorney  there,  and  I 
can  have  them.  Er  mwyn  Duw  oes  dim  gobaith  cael  mynd  yn 
ddegymwr?  Fe  wnae  hynny  help  fawr  mewn  adwy  wan — chwi 
wyddoch  amcan  wrth  wyneb  Guidott,  a  ydyw  ef  mewn  difrif? 
Duw  fo  gida  chwi.  Eich  brawd  digon  fiiawr  ci  draffcrth^  L.M. 

Ynghylch  pa  amser  y  bydd  y  Parliament  i  fynu !     Ni  wn   i  na 
bydd  raid  imi  ddyfod  yna  cyn  hynny. 

Caer  Gybi,  Mehefin  6,  1751.         W.  to  R. 

Mon  Cher  Frere, — Yr  achos  a  bair  im  sgrifennu  attoch  yn  awr         CXI. 

ydyw  hyn  :  Neithiwr  y  dychwelais  adref  wedi  bod  bedair  nos  ym 

Mhentre  Eirianallt  yn  ymweled  a'r  hen  rieni,  sef  fy  hun  am  mab 

Rhobert.     Yr  wir,  musgrell  ag  afiachus  iawn  yw  yr  hen  bobl.     Mae 

nhad  yn  Ueccyn  er's  dyddiau  byd,  rhyw  gnofydd  yn  ei  frest,  y  piles, 

etc.     Mae  o  yn  gorwedd  yn  fynych  ai  sprydoedd  yn  bur  isel,  which 

is  generally  the  case  in  that  distemper.      Are  you  quite  clear  of  it  ? 

Mae  mam  hitheu  yn  bur  gloff ;  prin  y  medr  hi  ymlwybran  rhyd  y 

ty.     Duw  a  helpio  y  ddau  ;  mae'n  dosturus  ei  gweled  weithiau,  ag 

yn  hyfryd  ei  gweled  dro  arall.     Bum  efo  offeiriad  y  plwy  a  nhad  yn 

gwneuthur  llythyr   cymun  yr  hen  William  Owen  Pyrs,  glochydd, 

yr  hwn  sydd  87  oedran   agos,  yn  ddall  ag  yn  orweiddiog.     Sian 

'ch  Sion  Oylfer  ei  wraig  yn  scutores  ar  y  cwbl  am  ymgeledd.  Rym 

ni  yma  oil  yn  rhwydd  iachus,  wythnos  i  forri  y  bedyddiwyd  mab  ir 

*  Roderick  Richardes,  of  Penglais,  Aberystwyth.     He  was  a  friend  of  the 
Morrises,  and  is  constantly  referred  to  in  the  letters. 

CXI  173 


W.  to  R.  chwaer  ar  brawd  Dafies,  yr  hwn  a  enwycl  Rhisiart,  nage,  nage, 
contd.  Richard.  Mae'r  fam  yn  dda  iawn  yn  ol  yr  achos,  dim  newydd 
arall.  Duw  a  fo  gyda  chwi.  Eich  caredigawl fra%vd^  Wm.  Morris. 
P.S. — Pam  na  ddywedwch  ai  Biblau  William  Jones,  Pabo,  oedd  ar 
werth  dydd  arall  ymhob  ieithoedd.  Er  mwyn  dyn  sgrifenwch  at 
y  nhad  fynycha  galloch.  Mae  rhyw  chwaer  i'rWil  Jones  hwnwagos 
a  thynu  ei  lygaid  am  arian  ;  mae  hi'n  clywed  fod  eraill  wedi  cael 
rhai,  scutorion  Lieutenant  Edmonds,  etc. — W.M. 

W.  to  R.  Caer  Gybi,  I2d  Fehefin,  175 1. 

CXII.  F'anwyl  Frawd, — Mi  sgrifennais   attoch  dydd  arall  a  hanes  yr 

hen  rieni,  etc.,  ag  yno  cefais  eich  llythyr  or  4dd  a  chwaneg  o  waith 
Evans  contra  Whitfield,  etc.  Diolch  yn  fawr  am  danynt,  a  chan 
bod  y  tywydd  yn  rhy  wresog  (poeth  allaswn  i  ddywedyd)  i  weithio 
mewn  gardd  neu  rhyw  orchwyl  arall  allan,  dyma  i  chwitheu  linell  neu 
ddwy  yn  atteb.  Aie  mae  hi  yna  yn  rhwydd  wresogaidd?  Digrif 
fod  y  fath  hin  yn  eich  bywhau  chwi  ag  yn  fy  Ueddfu  inneu.  Ni 
welai  mo'r  cedrwydd  yn  eginaw  mor  pethau,  er  bod  ffawydd  a 
hauwyd  yr  un  amser  allan  o'r  ddaear  er's  dyddiau.  Have  you  such 
a  thing  as  a  whole  cone  which  contains  the  seed  ?  Pme  afraid  the 
seed  you  sent  were  crushed  in  the  carriage.  Er  dim  ar  y  fo  cedwch 
imi  chwaneg  o'r  had  fal  y  gallwyf  ei  hau  y  Mawrth  nesaf — roedd 
hi  gyda'r  diweddaraf  pan  gafed  y  rhain.  Mae  gwyddau  breision 
yn  anhawdd  eu  Uochi,  ag  ni  thai  rhai  culion  i  gymeryd  y  di^afiferth 
efo  nhw,  felly  heb  wydd  y  byddis  ni  wybod  par  hyd.  Par  fodd  yr 
y'ch  chwi  yn  amcanu  treulio  y  rhan  arall  och  bywyd,  ai'n  ddwbl 
ynteu'n  siengl?  Om  rhan  i,  ni  waeth  cyfaddef  y  gwir  na  pheidiaw, 
pe  cawn  fy  ewyllys  ni  byddwn  chv/aith  hir  heb  newid  fy  nghyflwr, 
er  ond  odid  mai  gwell  fyddai  peidiwch.  Duw  yn  unig  a  wyr  pa 
beth  sydd  oreu  ar  ein  lies,  nid  y'm  ond  megys  dynion  ag  ainhugwd 
neu  ymhugwd,  myhugwd,  mwhwgwd,  neu  rywbeth  dros  eu  llygaid. 
Na  chlywais  i  erioed  son  am  Sion  Evans  y  Darllenwr.  Ai  ni  fydd  o  yn 
pregethu  dim  yddynt?  I  am  sorry  that  I  must  answer  in  the  negative 
to  your  question  concerning  the  herbal,  which  Pme  obliged  to  do 
upon  many  accounts.  My  catalogue  (for  so  it's  called)  is  drawn, 
the  Latin  first,  then  Welsh,  and  then  the  English  names,  and  last 
of  all  the  Irish,  Cornish,  Armorican,  etc.,  with  the  virtues  and 
receipes  annext,  so  that  it  is  a  pretty  large  book  ;   it  would  be  a 

174  CXII 


monstrous  piece  of  work  to  model  it  anew  by  setting  the  Welch  W.  to  R. 
first  alphabetically,  though  I  have  begun  it,  i.e.,  the  Welsh  first,  a  contd. 
long  time  ago  ;  yet  it  will  require  a  long  while  to  perfect  it,  perhaps 
more  than  I  shall  ever  bestow  upon't  but  query.  If  Mr.  Richards 
publishes  a  botanic  part  I  would  willingly  revise  it,  were  it  possible 
to  have  it  sent  here,  all  that  have  been  done  in  the  Welch  hitherto 
are  intollerable.  He'd  better  not  meddle  with  it  without  he  can 
exhibit  a  better  herbal  than  Dr.  Davies  and  his  followers  Jones  and 
Rhydderch,  confounding  one  plant  for  another  and  playing  the 
vengeance.  I  have  shewn  the  proposal  to  many  of  our  clergy  and 
gentry,  most  of  whom  w^ere  willing  to  subscribe  towards  carrying 
on  so  useful  a  work,  provided  Mr.  Richards  would  appoint  some 
responsible  person  to  receive,  etc.,  in  this  country.  I  have  been 
consulting  with  some  friends  who  might  be  a  proper  person,  for 
booksellers  we  have  none,  nor  shopkeepers  that  will  do  any  good. 
We  have  fixd  upon  the  Rev,  Mr.  John  Evans  of  Treban  (a  brother  of 
Mr.  Thomas  Evans,  the  lawyer  of  your  city).  Mr.  Evans  is  a 
person  that  lives  in  the  middle  of  the  island,  and  as  he  is  a 
considerable  farmer  and  an  agent  for  some  gent,  frequents  most 
fairs  and  publick  meetings,  and  is  acquainted  with  all  the  gentry  and 
clergy  in  the  county.  I  daresay  if  Mr.  Richards  would  apply  to  him 
by  letter  directed  for  him  as  above,  near  Llanerchmedd,  he  would 
take  upon  him  thattrouble,  thoughlhavenotspoketo  him  yet.  Ihave 
desired  Mr.  Thomas  Owen,  Rector  of  Aberfifraw,  to  do  it.  Mr.  Owen 
liked  the  work  greatly  and  will  recomend  it,  he  is  the  oracle  for 
dysceidiaeth  ffordd  ymma.  What  says  Llewelyn  to  do  this  work, 
doth  he  countenance  it  ?  Perhaps  it  may  prejudice  his  scheme  of 
publishing  Davies's  lexicon.  le,  yn  wir,  rwyn  ofni  mae  chwithig 
ydoedd  y  naid  a  gymerwyd  er  maint  y  synwyr,  a  digon  o  siampl  i 
boblach  gymeryd  y  mawr  ofal  wrth  neidiaw  rhag  ofn  y  gwaethaf. 
Roedd  yn  disgwyl  i'r  Arglwydd  Powys  wneuthur  erddo  yn  y 
Drysorfa,  nis  gwn  i  a  wnaed  dim  ai  peidiaw.  Mae  subscribers 
Dulun  yn  prifio'n  bur  fawaidd  (nid  er  amharch  arnoch)  wedi  cael 
eu  llyfrau  plans,  ni  welai  fawr  arian  yn  dyfod  oddiwrthynt. 
Gwyddhelod  ydynt.  Pray  my  compliments  to  Alderman  Prichard. 
Roberts,  his  rider,  was  here  two  days  ago  and  had  left  all  well  at 
home.     I  presume  Huw  Roberts,  his  factor  here,  will  write  him  next 

cxii  175 


W.  to  R.  post  ;  he  hath  bought  for  him,  I  believe,  upwards  of  50  tons  of  kelp, 
contd.  Gobeitho  hefyd  y  prifia  Meirian  yn  lodes  dda.  Gweddiwch  drosti 
tra  bo  heb  allu  hynny  drosti  eu  hun,  a  Duw  a  rydd  ei  ras  iddi,  os 
y  chwi  a  hitheu  a'i  cais  yn  fifyddlon.  Yn  wir  ddiau  aneirif  yw'r 
temptasivvnau  sydd  beunydd  yn  amgylchu  ieuenctyd  ;  chwi 
wyddoch  fod  gormod  o  lawer  yn  gosod  arnom  pan  fo'm  mewn  gwth 
o  oedran,  chwaethach  hwynt  sydd  yn  feddalion.  Aie  mae'r  wasc 
yn  peri  codi'n  foreu,  ni  waeth  fyth,  gwyn  ei  fyd  a  fedra  gan  ddiogi 
wneuthur  yr  un  peth,  ag  mi  fyddaf  yn  fynych  pe  ba'i  fatter  yn  y 
peth,  ond  yn  lie  chwynnu  beiau  llyfrau,  chwynnu  gardd  lysiau  y 
byddaf  innau,  obleit  dyna'r  amser  goreu  i  weini  allan  o  dy,  ag  o  mor 
hyfryd  y  boreuau  yn  y  wlad.  le,  yn  wir,  peth  digon  erchyll  yw  'spectol 
ar  draws  trwyn  gwr  tan  50  oed,  Hyfryd  fase  ganddoch  weled  ein 
tad  a'n  mam  yn  darllain  dydd  arall  pam  fum  Ymhentre  Eirianallt 
heb  spectol  na  dim  arall.  Mae  mam  yn  gweled  ac  yn  clywed 
cystal  ag  yr  oedd  pan  oedd  40  oed,  ond  y  mae'r  ddau  yn  pallu  gan 
fy  nhad  er  y  medr  ddarllain  print  eglur  heb  ddrych.  Duw  ai 
cadwo  nhw  i'w  gilydd.  Mae  fan  yma  ryw  wag  drafiferthion  yn 
llestair  i  ddyn  wneuthur  dim  daioni.  Wawch,  dyma  Gadpen 
Weller  (Commander  of  the  Dublin  YatcJi)  newydd  yrru  imi  banner 
dwsing  o  ryw  win  braf,  braf.  Rhaid  a  mynd  i  gerdded  ag  i 
rodienna  efog  y  fo  ai  wraig  ieuanc  a  briodws  e'r  dydd  arall  ffordd 
yna.  Mab  hynaf  yw  hwn  ir  hen  Gadpen  yr  hwn  a  roddes  y  swydd 
i  fynnu  er  mwyn  y  mab.  Ffrind  mawr  imi  ydoedd  yr  hen.  Dyma 
Arglwyddesau,  ni  wn  prin  moi  rhifedi,  yn  dyfod  i  lygadrythu  ar  fy 
ngardd  i  ag  i  fwytta  fy  holl  fefus  i  ;  rhaid  rhoddi  pob  peth  heibiaw 
a  mynd  i  wneuthur  sir  iddynt.  Duw  a  fyddo'n  gwarchad  drosoch 
ar  eiddoch  yw  dymuniad  Eich  anwylaf  frawd^  Wtn,  Morris. 

P.S. — Nid  oes  yma  a  roechi  yn  eich  llygad  o  newydd  yn  y  byd, 
oes  yna  ddim  gydag  a  welwn  yn  y  papurau  argraphedig  yma  ? 
Ba  beth  y  mae'r  Counsellor  Meyrick  yn  ei  wneuthur  yna  ar  hyd  yr 
amser?  Mi  glywa  fod  ei  hen  was  Robin  wedi  chwareu  castiau 
cadi  ag  wedi  cymryd  y  goes.  Wfft  ir  fath  ddyn  ag  efo.  A  fyddwchi 
yn  gweled  y  Bwrsun  ddiniwed  weithiau  ai  Arglwyddes  ?  Par  sut 
y  daeth  oddiwrth  yr  Arglwydd  Pwt  ?  A  gesochi'r  mwnws  ganddo? 
Oes  digon  o  rheini  ffordd  yna  ?  Nhw  aethont  oddiyma  bod  y  beil, 
ffarwel  gyda  nhw.     Byddwch  wych,  yr  eiddoch  fal  or  blaen. — W.M. 

176  CXII 


Holyhead,  17th  July,  1751. 
Dear  Brother, — I  have  before  me  yours  of  the  29th  July  (June  W.  to  R, 
oeddid  yn  ei  feddwl),  gresyn  fod  y  piles  ar  peswch  yn  ymgydiaw  a  CXill. 
chwi,  cymdeithiono'rdihira',  fo'i  gwyr  Duwa  dynion.  Aie  roeddych 
yn  gweled  llawer  o  ryfeddodau  yn  eich  pererindawd  o  1 5  milldir  ?  Yn 
vvir  nid  wyf  inneu  ond  ymdeithydd  diog  iawn,  ni  bu  monwy' 
bellach  Pentre  Eirianallt  ers  dwy  flynedd,  nag  or  Ynys  yma  er's 
pedair  mlynedd  neu  bump.  Mae  gwahawdd  mawr  i'm  i  deiau'r 
bonedd  o'r  cwmpas  yma,  er  hynny  nid  wyf  yn  clywed  arnaf  symud 
oddi  yma,  o  aches  ei  bod  yn  gostus  mynd  i  blith  y  mawrion  ag  yn 
enbyd  hefyd  o  achos  y  tra  yfed  sydd  yn  eu  mysc  !  Mae  gormod 
gartre  ysywaeth.  'Roedd  yma  ddoe  hen  fifrind  ir  brawd  Llewelyn  a 
chwitheu,  sef  Mr.  Thomas,  pen  gwas  Syr  Thomas  Wynne  gynt. 
Dyma  fi'n  llesc  ar  ol  pottiaw  efo  hwnnw  ag  arall,  pottiaw  heddyw 
efo  Chaptain  Weller  ynteu,  a  chroesawu'r  wraig  yn  fy  ngardd  a 
mafon  a  chan  mil  o  bethau  eraill.  Pwy  oedd  yr  Arglwyddesau 
oedd  yn  bwytta  fy  mefus  i,  ond  Countess  of  Meath,  Lady  St.  Leger, 
Lady  Prendergast,  etc.,  gwragedd  cymhedrol  ddigon.  I  am  glad 
you  stopt  that  impertinent  silkman's  foul  mouth,  fifarwel  gydage, 
chwedl  Huw  Parri'r  hen  was  pan  framiai.  Aie  a  sour  morose  man, 
meddwch  am  y  cadpen,  mi  ai  hadwaenwn  er  yn  las  lane,  a  mwyn 
ddigon  y  gwelais  i  o  erioed  hyd  yn  heddyw,  nid  yw'n  cofiaw 
monoch  chwi  yn  yr  offis.  Mr.  Evans  seems  to  decline  the  office 
of  receiving  subscribers  for  the  Welsh  Dictionary ;  however, 
Richards  may  try  him.  Gerwin  or  hyd  sydd  yn  Uythyr  Evans  at 
Whitfield  !  Fo  debygai  ddyn  ei  fod  yn  mynnu  cael  y  gair  yn 
drecha  ar  naddynt  ;  ond  nid  wyfi  farnwr  ar  fatterion  mor  bwys- 
fawr.  Aie  mae'r  benywiaid  (na  b'ond  i  grybwyll  !)  yn  barod  i 
dynnu  eich  Uygaid  och  pen  ?  Wfft  ir  rhywogaeth  arglwyddi  yna  ! 
Mae'r  cnawd  yn  sisial  yn  eich  clust,  mi  a  wranta,  fod  y  Bibl  yn  beth 
o'r  ffeinia,  ond  llawer  ffeiniach  yw  gwraig  rinweddol.  Mae'r 
yspryd  yn  dywedyd  yn  y  gwrthwyneb  mae  gwell  priodi'r  Bibl  nag 
ymherodres,  rhaid  im  wiliaw  meddwch,  ni  wiliwn  yn  fy  myw. 
Daccw  lydnes  o  ddynes  wedi  fy  nal  mewn  rhwyd  ag  etto  yn  naccau 
ymborthi  arnaf,  a  phe  ymgrogwn  nis  cawn  yn  rhydd  oi  hafflau.  Yr 
anrhas  ir  golud  bydol  yma,  ni  bu  erioed  ddaioni  o  ormod  o  honaw. 
Gwir  yw'r  penill  : — Ymhob  man  mae  cryf  a  gwan 
Am  arian  yn  ymorol. 

Deg  i  un  nad  ydwyf   yn    ddedwyddach   efo'r  ddau  giwtyn  yma 
M  177 


W.  to  R.  nag  a  fyddwn  pei  cawn  ryw  wilog  benffol,  ond  pwy  a  wyr  os  ieuanc  a 
contd.  fydd  rhaid  gwneuthur  plant,  a  dyma  fineu  mewn  gwth  o  oedran  i  drin 
y  rheini.  Os  hen  a  fydd  y  feinir,  ni  waeth  mor  llawer  hebddi  na'i 
chad.  Un  ganolig  sydd  raid  gaelyn  rhywle,nagoesyma  ddim  dewis 
na  thebyg  ir  peth.  Lie  brwnt  anghysbell,  fifei  hono  !  Da  clywed  eich 
bod  wedi  cael  bara  i  Owain  y  Garddwr.  Ni  chlywais  byth  inclin 
gair  oddiwrtho.  Aie  nid  oes  dim  buwiol'aeth  i  Ddic  Morys  bwtt, 
pa  beth  a  ddaeth  or  hadlaeth  ?  Rwy'n  gobeitho  fod  y  nhad  yn 
dippyn  gwell,  bu  yma  lane  dydd  arall  oddiyno  yn  nol  Pegy 
Morris  a  fy  herlodes  inneu  i  ymweled  ar  hen  rieni,  nis  gwn  i  etto 
par  sut  a  fu  iddynt  drafaeliaw.  Ni  chefais  i  un  llythyr  oddiwrth  y 
brawd  Llewelyn  er's  agos  i  chwarter  blvvyddyn.  Mae'r  dyn  hwnnw 
wedi  ei  lygad  tynu  yn  ddiamau.  'Roeddwn  yn  meddvvl  gwneuthur 
llythyr  hir  o  hwn,  ond  dyma  ryw  wag  drafiferthion  ym  rhwystraw. 
Nis  gwn  i  pa  beth  i  ddywedyd  ynghylch  y  dowager^  nid  wyfi  yn 
leicco  mor  gair  gwaddolig  oil.  Mae  twysoges  weddw  Cymru  yn 
chwithig  iawn,  mi  a  debygwn  mae'r  dywysoges  weddw  fyddai,  neu 
dyna'r  enw  ym  yn  ei  arfer  yma  wedi  hir  synied  y  matter.  Rwy'n 
cofiaw  weled  mewn  rhyw  lyfr  a  argraphwyd  yn  amser  Siamas  IL 
(rwy'n  meddwl)  y  gweddiau  dros  Catherin  y  Frenhines  weddw.  Y 
fam  Frenhines,  a  arferid  yn  amser  Charles  IL  Ni  thai  dim  rhoddi 
i  lawr  mewn  gweddi  air  ni  ddeallir  gan  y  bob).  Pwy  sydd  yn  cymeryd 
arno  gyfiaethu  y  Proclamation  sydd  yn  dyfod  allan  ynghylch 
gweddio  am  y  teulu,  etc.  Yr  archlod  iddo,  mae'n  gwneuthur  trefn 
ddrwg  ar  iaith.     Duw  fo'n  gwarchad  drosoch  a'r  eiddoch. 

Eich  caredigawl  frawd^    William  Morris. 

Caer  Gybi,  i6  o  Awst,  175 1. 
W.  to  R.        Anwyl  Frawd, — Mae  ennyd  fawr  o  amser   er  pan  gefais  lythyr 
CXIV  oddiwrthych  yn   rhoddi  hanes  eich  bod  yn  sal  ar  eich  iechyd,  ag 

roeddwn  yn  gobeithio  cael  cyn  hyn  y  newydd  o'ch  bod  wedi 
mendiaw  ;  os  y'ch  felly,  pam  na  roesech  i  ni  y  melus  cystal  ar 
chwerw  ?  Mae  imi  frawd  (rwy'n  gobeitho)  yn  Nehaubarth  Cymru 
na  rydd  imi  na'r  naill  na'r  Hall,  mae  hi'n  well  na  chwarter  blwyddyn 
er  pan  ge's  lythyr  oddiwrthaw,  ag  ni  chlywai  fod  neb  arall  yn  cael 
yr  un  mwy  na  minneu  ffordd  yma.  Nid  hwyrach  fod  yr  hen 
elyniaeth  gynt  rhwng  Gwynedd  a  Deheubarth  yn  tarddu  allan  o 
newydd  ag  y  bydd  brawd  yn  erbyn  brawd.     Par  sut  yr  ydych  chwi 

178  CXIV 


ag  ynteu  yn  sefyll,  oes  llythyr  yn  dyfod  yna  weithiau  ?    Wala,  rhaid    W.  to  R. 

ceisiaw  ymfodloni  pe  bai'r  holl  fyd  yn  anghofiaw  dynan  unig.  contd. 
Pawb  drosto  ei  hun,  a  Duw  dros  y  cwbl,  yw'r  hen  ddywediad  sydd 
yn  cael  ei  le  yn  fynych.  Roedd  y  nhad  a  mam  yn  rhesymol  iachus 
echdoe,  ag  yr  y'm  ni  yma  oil  yn  dda  iawn  ar  ein  hiechyd,  mawl  ir 
Goruchaf  am  ei  drugaredd  ai  fendithion.  Nid  wyf  yn  gwneuthur 
Haw  yn  y  byd  or  Weddi  Gyffredin  yma,  rhwng  gan  anhawsed  yw,  o 
eisiau  na  fase  yn  adnodau  neu  wersi,  etc.,  a  minneu  yn  cael  fy 
nyrysu  gan  ryw  wag  drafiferthion  y  rhai  sydd  im  blino  neu  yn  fy 
hudo  beunydd,  nad  wyfyn  cael  mo'mcofna'm  synwyrmal  ydylawn. 
Gobaith  sydd  yn  fy  nghynnal  rhag  mynd  gyda'r  weilgi.  Dyma 
ddiwrnod  wedi  mynd  yn  ofer  heddy  wrth  rythu  fy  llygaid  ar  Esgob 
Bangor  yn  rhoddi  bedydd  i  fagad  o  bobloedd  hen  ag  ieuanc ;  ni 
welswn  mor  seremoni  er  pan  fu'r  Esgob  Evans  yn  rhoddi  ei  fedyddi 
chwi  ar  brawd  Llewelyn  yn  Llanerchmedd  er's  yn  agos  i  40  mlynedd, 
mi  a  wranta.  Nid  wyf  yn  leicio  mor  peth  banner  da,  fal  y  maent 
yn  eu  drin,  rhydebyg  i  rodres  arhiolti  Eglwys  Rufain.  Nos  dawch 
heno,  Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch  a'r  eiddoch. 

Eich  caredigawl  frawd^    William  Morris. 

Caer  Gybi,  Awst  28,  1751. 
Anwyl  Frawd, — I  ddangos  i  chwi  mor  ddiolchgar  ydwyf  am  eich  W.  to  R. 
llythyr  Uawn  o  ddiddanwch,  dyma  fi  yn  eistedd  i  lawr  iw  atteb  agos  CXV. 
cyn  gynted  ag  y  daeth  i'm  Haw,  ond  nid  wyf  yn  disgwyl  i  chwi 
wneuthur  felly,  gan  gymaint  yw  eich  trafferth  ach  anhunedd  yn 
pentyrru  da  byd.  Gwych  a  fyddai  gennyf  inneu  gael  digon  o  waith 
a  thai  am  ei  wneuthur  ;  mi  a  ymegniwn  yn  hoyw,  ond  nid  dyma'r 
fan  i  enill  mwnws  bydol — lie  odiaethol  yw  gwasgaru.  We  Officers 
of  the  Customs'  hands  are  tied,  that  we  can't  do  anything  but  our 
own  business,  no  dealing,  no  farming,  nid  oes  yma  un  fifordd  arall. 
Aie  diddaioni  o'r  Wiltwrn  accw  ?  Wala  bydded  ynte'  felly,  ni  wnaf 
i  ddim  ond  hynny  o  groesaw  iddo.  Par  sut  y  cair  gweled  pregeth 
Befan  i'r  Cymru  Wyl  Ddewi?  le  yn  wir  eisiau  gwaith  i  wneuthur 
sydd  ar  bawb  a  ymhelio  ar  benywiaid,  nid  hwyrach  na  bydd  i  mi  a 
wnelwyf  ag  yr  un  o  honynt  tra  b\vyf  byw.  Os  hynny  a  ddigwydd, 
nid  arnaf  i  y  bydd  y  bai,  mi  a  wnaf  yng  ngoreu  ar  ymgadw  rhag  y 
Penrhyddion,  ond  nid  oes  ameu  nad  allaf  gael  fy  siomi  wrth 
borthmonna.  Hen  ddyn  digrif  yw'r  Esgob  yna,  rhai  a  ddywaid  nad 
CXV  179 


W,  to  R.  yw  mor  sanctaidd  ag  y  mae  yn  ymddangos  ;  roedd  iddo  frawd  yn  ei 
contd.  ganlyn  o  ddarllowydd  i'r  Brenin  meddant,  o  wr  sych  foneddigaidd. 
Mae'r  Esgob  yn  cael  y  gair  o  fod  yn  dra  chynil.  Aie  yr  ych  yn  cael 
yr  anrhydedd  o  dderbyn  ambell  lythyr  yn  fynych  o  Sir  Abernoeth  ? 
Ni  che's  i  yr  un  byth  oddiyno.  I  remember  formerly  Llewelyn  took 
it  in  his  head  to  be  affronted  about  some  management  of  his 
daughters  at  Carnarvon,  who  had  taken  up  more  goods,  etc.,  than  he 
thought  they  had  need  of,  so  blamed  me  for  not  being  a  check  upon 
'em,  a  minneu'r  pryd  hwnw  newydd  briodi  yn  cael  mo'm  cof  na'm 
synwyr  gan  gant  o  drafferthion.  I  suspect  there  is  some  foul  play 
now  somewhere  pe  bae  fatter  yn  y  peth.  Aie  ni  chafed  mo  arian  y 
drysorfa  etto  ?  Drwg  iawn  yw  hynny,  yn  boeth  y  bo'r  holl  arian  sydd 
yn  y  deyrnas,  y  nhw  ydyw  mam  pob  drwg  anian,  etc.  Pa  beth  a 
ddaeth  o  Ywain  (\vyr  Cornelius)  y  Garddwr,  ni  chlywais  i  byth  na 
siw  na  miw  oddiwrthaw,  er  dolwg  rhoddwch  dippyn  oi  hanes.  Och 
o  fi,  ce's  globyn  o  lythyr  oddiwrth  y  car  Huw  Davies  dydd  arall  yn 
llawn  o  ddifyrrwch,  ag  yn  dadcan  cystal  oedd  ganddo  Mr.  R.  M. 
Mi  debygwn  wrth  ymadroddion  y  gwalch  ei  fod  yn  o  gynnes  arnaw. 
Aie  Rhys  Ifan  sydd  yn  anafu'r  iaith  bob  yn  awr  ?  Ffei  hono,  wlan 
groen  brwnt  !  Gwyn  eich  byd  am  daraw  wrth  Ddoctor  Dafis  Sion 
Morgan.*  I  dare  say  his  additions  are  curious,  a  benthyg  un  arall 
or  fath  meddwch  !     Wala,  wala,  i  chwi  mae'r  Iwc,  neu  fal  y  dywaid 

yr  hen   ddihareb,  "chwi  biau'r  byd  c ch  ynddaw."     Ni  fedda 

inneu  ond  benthyg  hen  eir-lyfr  D.D.  a  fu  gynt  yn  eiddo  yr  Dr. 
Evans,  druan  gwr,  ag  yr  wyf  yn  ofni  beunydd  ir  gwr  arall  ddyfod 
yw  gyrchu  adref  yno  ;  ffarwel  gyd  ag  e,  pa  beth  a  ddaw  o  honwyf 
gwedi  ?  Gresyn  na  chymerai  Lewelyn  y  gwaith  yn  Haw  i  gyhoeddi 
un  iawn,  fe  gai  ddigon  o  gymorth  o  bob  parth,  hyssiwch  o  'mlaen. 
Nag  oes  yma  neb  yn  derbyn  mwnws  ir  Domas  Risiart  yna  am 
a  glywaf  i  pam  na  ymeryl  o  am  rywun  ?  I  have  been  wrote  to 
from  Beaumaris  to  know  if  any  one  was  appointed.  Mr.  Evans, 
mentiond  in  a  former  letter,  seemed  to  decline  the  office,  but 
recomended  one  Richard  Owen,  a  shopkeeper  and  bookseller,  at 
Llanerchmedd,  who  if  writ  to,  probably  would  take  the  task  upon 
him.     I  will  chearfully  revise  the  botanical  part  if  sent  here.    I  can't 

*This  probably  means  John  Morgan's  copy  of  Dr.  Davies's  Dictionary. 
John  Morgan  was  a  Welsh  scholar  of  some  repute. 

1 80  cxv 


guess  how  Osbourne  should  send  his  catalogue  for  me,  for  I  needn't    W.  to  R. 

have    heard    anything  of  it,  doth  it  cost  anything  ?     If  not,  pray       contd. 

send  it  with  the  above  by  some  opportunity  or  other.     The  story  of 

L.  Lucy  is  merry  enough  ;  I  thought  her  ladyship  had  more  prudence 

than  to  go  to  brag  of  favours  done  by  her  family  to  ours.     I  know 

of  one  of  your  family  that  is  not  much  obligated  to  her  if  the  truth 

was  known,  ag  os  adwain  i   yr  tylwyth  maent  yn  abl  digolled  ar 

bawb  o  honom.     Par  fodd  bynnag  fe  fydda  da  yn  fy  nghalon  i  pe 

bae'ch  wedi  cau  safn   y  cadffwl  yna  gin  Ddic  Morys.     Necessity 

hath  no  law,  and  he  really  is  necessitous,  a  dwndrio  a  dadwrdd  a 

wna  tra  bo  chwyth  yn  ei  ffroenau,  hyd  na  ddigonir,  nid  oes  iddo 

base  banner  pwyll  dyn  cyffredin.      Yr  archlod  i'r  dyn,  na  bu'sai  yn 

hebrwng  y  Catechism  i  chwi  mal  y  cawswn  ei  weled — da  fydd  ei 

gael  y  tro  nesaf.      Pwy  oedd  yma'r  dydd  arall  ond  yr  Aldromon 

Prisiart  o  Gael  Nerpwl,  ni  welswn  monaw  erys  llawer  blwyddyn, 

ag  yn  wir   ddiau  roedd  y  gwr  wedi  cynhyddu  llawer  iawn  mewn 

cnawdoliaeth  a  boneddigeiddrwydd,  ond  etto  er  hyn  yr  un  dyn  yw 

ef  o  hyd  y  bwa  hen,  ond  bod  y  tu  allan  wedi  newid  twysgen.    Darfu 

ini  ddwndrio  llawer  o  bant  i  bentan  dros  gryn  bedair  awr  ar  hugain. 

Nag  oes  yma  rhof  a  dyn  fawr  fifrancodau  odid  dyna  i  chwi  rai  or 

ychydig   sydd  ;   mae'n   debyg   fod  digon  yng    Ngallt   Vadawg   o'r 

eiddo  Mr.  Vaughan  or  Gors.     Och  y  fi,  ha  wr  fab,  daccw  fy  anwyl 

fifrind  Natws  wedi  gyrru  imi  o  Leghorn  gryn  longaid  o  rarities^  sef, 

turtle  doves,  terrapins,  various  creatures  and  insects  preserved  in 

spirits,  garden  seeds,  etc.     But  as  the  d 1   would  have  it   the 

s n  of  a  captain  who  carried  them  jockyd  me  fairly.    Instead  of  five 

had  but  three  turtle  doves,  instead  of  four  had  two  terrapins  or  land 
turtles  or  tortoises  ;  two  potts  of  choice  flowers  all  gone,  barbary 
partriges  none,  insects,  etc.  a  few,  ni  waeth  tewi  na  siared,  rhaid 
bodloni  heb  yn  ddiolch.  Er  mwyn  dyn  byddwch  siwr  o  gadw  hid 
y  cedrwydd  a'r  hickry  erbyn  y  Gwanwyn.  Gwyn  ei  fyd  a  gai 
ychydig  o  had  the  white  cucumber.  Oes  gennech  ddim  cydnabydd- 
iaeth  efo'r  gentlemen  gardiners  yna  ?  We  have  had  hitherto  a 
glorious  harvest :  may  God  continue  it.  Rwyf  inneu  yn  llafurio 
'ngoreu  ;  mae  gennyf  im  Haw  o  gompas  25s.  o  ardreth,  sef  tir  yd. 
Dyma  fi  wedi  bod  yn  ystyccio  fy  ngoreu  glas,  tippyn  o  haidd  i 
wneuthur  brag,  a   hwnnw   yw  ddarllaw'n   gwrw   rhvvydd   fain  go 

cxv  181 


W,  to  R.  fyglyd  i  ymbesgi  arnaw.  The  people  in  these  parts  are  very  fond 
contd.  of  your  porter,  and  I  cant  say  but  I  like  it  well  enough,  far  fetched, 
etc.  Mae  pawb  o  honnom  yma,  mawl  ir  Goruchaf,  yn  rhwydd 
iachus,  ag  yn  gorchymun  attoch  chwi  a  Meirian.  Dim  newydd  o 
Ddulas  yn  ddiweddar.  Duw  oi  fawr  drugaredd  a  fo'n  gwarchad 
drosoch.  Byddwch  wych.  Eich  caredigawl frawd^  Wm.  Morris. 
The  termination  of  your  letter  put  me  in  mind  of  the  following 
pennill  :  Nid  wy'n  deusyf  gan  Dduw  cyfion 

Ond  tri  pheth  (mae  hynny'n  ddigon) : 

Byw'n  ddigonol,  marw'n  ddidd'led, 

A  thrugaredd  Nef  im  henaid. 
Let  me  have  a  long  letter  from  you  as  soon  as  you  can  ;  nid 
y'ch  yn  son  am  Feirian,  par  ddelw  sydd  arni  hi  ? 

Caer  Gybi,  3  Hydref,  175 1. 
W.  to  R.  Anwyl  Frawd, — Doe  y  daeth  i'm  Haw  yr  eiddoch  o'r  28  ult.,  a 
CXVI.  chyd  ag  ef  gwitansa  Mr.  Richards,  heb  iddo  roddi  mo'i  law 
wrthynt,  felly  gyrrais  hwynt  yn  ol  ir  perwyl  hwnnw,  a  phan  ddelont 
yn  ol  (os  hynny  sydd  raid)  mi  a  wnaf  fy  ngoreu  er  ei  wasanaethu  ; 
ond  fal  y  dywedais  gynt,  ni  fu  erioed  ddyn  mwy  anghyfaddas  ir 
gorchwyl  hwnnw,  oblegid  ni  byddaf  yn  ymlwybren  or  gongl 
anghysbell  yma  oddiar  ddwy  waith  neu  dair  yn  y  flwyddyn,  dim 
myned  i  fifair  na  marchnad,  felly  nid  wyf  yn  gweled  namyn  y 
Cybiaid  ag  ambell  Wyddel  ar  dro  unwaith  yn  y  4  amser.  Why  don't 
the  author  bestir  himself  and  write  himself  to  folks  and  let  the 
world  know  how  he  goes  on  ?  People  are  cautious  how  they  trust 
strangers  with  their  cash,  many  have  been  bit  by  such  proposers  : 
maent  heb  anghofiaw  hagr  weithiau  Moesen  yng  Ngwynedd 
etto.  Ydyw'r  gwaith  yn  y  wasc  mewn  difrif  ?  Fe  ddywaid  hynny 
fis  Mawrth.  Dyma  Lewelyn  ab  Gwilym  y  cefnderw  wedi  dyfod 
ddoe  o  Bentre'riannallt  o'r  Gwylmabsant,  yn  dywedyd  fod  y  nhad 
a  mam  yn  rhesymol  iachus.  Ces  gydag  ef  Gatecism  yr  Eglwys 
wedi  ei  ddryllio  yn  ddarna  man,  i.e.,  wedi  ei  dorri,  ond  ni  chefais  i 
mor  amser  i  ddarllain  dim  o  honaw.  I  see  the  word  goat  in  your 
scheme  as  in  the  former  ;  pam  fa'sai  waeth  i  chwi  roddi  gardd  na 
gafr.  Fe  daerai'r  Saeson  na  fedrwn  fyw  na  siared  heb  eifr  ar  bob 
testyn.  Os  medra  i  nar  berson  weled  dim  bai  yn  unlle  cewch  ei 
glywed.     Gwaith  pwy  yw  hwn  ?     Och  fi,  ha  wr  fab,  roeddwn  yn 

182  CXVI 


gobeitho  y  cawswn  y  cedar  cone  ar  cnau,  etc.,  efo  hwn,  ond  ni  W.  to  R. 
chlywa  i  ysywaeth  ddim  son  am  danynt.  Os  gwraig  H.O.  contd. 
clorach  ydoedd,  yn  iach  ymenyn  glan.  Dynes  yn  cael  gair 
rhesymol  drwg  o  oUwng  pobl  rhyd  ddi,  etc.  Mi  glywswn  son  gan 
ryw  drafaeliwrs  am  yr  Harris*  yna  mae  dyn  cywrain  iawn  ydoedd, 
ai  fed  wedi  dyfeisio  rhyw  fath  newydd  o  gloriannau  i  bwyso  aur, 
etc.  Duw  ro'r  gras  iddo  fod  yn  well  nai  frawd  Hwlyn,  os  gwir 
a  ddywedir  am  dano,  Gwych  bod  yn  gydnabyddus  ar  gwyr 
cywrain  yna ;  un  o'r  Deheu  yw  Wmffreys  mae'n  debyg.  Aie 
mynd  i  letya  i'r  Twr  Gwyn,  na  bo'nd  ei  grybwyll  ?  Mae  yma 
offeiriedyn  yn  dwyn  llawer  o  anhunedd  o  eisiau  gwybod  pa  gan 
belled  yr  ych  wedi  mynd  efo'r  Bibl,  a  wnewch  chwi  dorri'r  gofid 
arno?  Dyma  fo  wedi  cael  gan  Froughton  sheet  o  honaw,  sef  o 
lyfr  Genesis.  Mi  ach  gwela  wedi  ail  drin  eich  chronology,  etc.  Mi 
debygwn  fod  y  llythyren  o'r  ddwy  yn  fanach  na'r  argraph 
ddiweddaf.  Gwae  finneu,  mae'n  ddrwg  iawn  fod  y  piles  yn 
ymgydcan  a  chwi.  Duw  Goruchaf  ach  cadw  rhag  y  fistula.  Bleeding 
cured  me  and  thousands  more,  and  certainly  would  relieve  you  ; 
nid  oes  ond  gobeitho'r  goreu.  Gresyn  oedd  goUi  o  Gatteral  ei 
long,  ie,  digon  gwir  fod  Douglas  wedi  mynd  i  Ddouglas  yn  n'led 
pawb  ar  adwaenai.  Wfft  ir  fath  ddyn  ag  ef,  yn  medru  rhoi  Uyg 
dros  olwg  poblach  yn  y  modd  hwnnw.  Cefais  lythyr  oddiwrth 
Gornelius  Agrippa  yn  Uawn  o  fendithion  a  chanmoliadau  i  Mr. 
Morys  or  Nafi  Ofifis.  Chwi  orphenasoch  ei  wneuthur  yn  gefn  dyn, 
mi  yrais  iddo'r  dydd  arall  lonaid  sach  o  gynghorion,  addysc,  etc. 
Llencyn  glew  Iwccys.  Ces  arall  oddiwrth  Allt  Fadawg,  y  wraig 
wedi  dwad  drwy'r  afael,  ar  gwr  yn  mynd  i  ymweled  ai  stiwardiaeth, 
nis  gwn  i  ble,  yn  gwaeddi  am  les  ar  wythen  o  fwyn  o  ddwy  droed- 
fedd  diameter.  Deliwch  sylw  mai  bai  ceryddus  yw  dywedyd  ym 
Mathew  21,  verse  ist,  olewwydd  yn  lie  olewydd,  oblegyd  mae 
olwydd  neu  olewydd  yw  enw'r  ffrwyth  neu  rawn  yr  olew-wydden. 
O'r  olwydd  mae  dwy  genedl,  meddai  M.  Myddfai,  Mount  of 
Olives,  mynydd  yr  olewydd,  not  mount  of  olive  trees.  Mi 
ymegniaf  yrru  yn  fy  nesaf  some  remarks  on  the  Common  Prayer. 
Rhaid  rwan  gadw  noswyl.  Duw  yn  eich  cylch  chwi  ar  eiddoch,  a 
byddwch  wych.  Eich  caredigaivl frauud^  William  Morris. 

*  Joseph  Harris  of  the  Mint,  a  brother  of  Howel  Harris,  Trevecca. 
CXVI  183 


W.  to  R,        P.S. — Par  sut  y  mae  Ywain  y  garddwr  yn  boddiaw  ei  feistr?    A 
contd.      fyddvvch  i  yn  myned  yno  weithiau  ?    Os  byddwch,  cynghorwch  yr 
Hu'lrhod  i  fod  yn  sobr  ag  yn  grefyddol,  a  Duw  a  dal  i  chwi  drosto. 
Peggy  desires  to  be  remember'd  to  her  cosin. 

Caer  Gybi,  9d  Dachwedd,  1751. 

W.  to  R«  Anwyl  Frawd, — Mae  llawer  iawn  o  amser  wedi  myned  heibiaw 
CXVil.  er  pan  glywais  oddiwrthych.  'Roedd  eich  llythyr  diwaethaf  yn 
achwyn  ar  y  Lledewigwst ;  gobeitho  na  ddarfu  i'r  haint  echryslon 
hwnnw  mo'ch  dihenhyddu.  Dyna  i  chwi  ryw  faint  o  ymgraffiadau 
ar  y  Weddi  Gyffredin  ;  ni  thalent  ei  codi  oddiar  y  maes.  I  think 
Moses  WilHams  to  blame  to  deviate  from  the  folio  edition  of 
Ellis  Wynne's,  which  is  now  read  by  the  ministers  in  most  of  the 
churches  throughout  all  Wales,  and  as  that  edition  is  almost  un- 
exceptionable, 'tis  pity  to  run  away  from  it,  and  have  such  confusion. 
I  dont  know  whether  it  is  owing  to  one's  hearing  that  read  continu- 
ally or  one's  byas  to  the  Northwalian  dialect,  but  this  I  protest, 
that  I  think  Bardd  Cwsg  much  the  best,  though  neither  his  labours 
nor  that  of  any  mortal  can  be  compleat.  In  my  last  I  returned  you 
Richards'  receipts  to  be  signd  by  himself,  ond  rhyfedd  na 
ddaethant  yn  o\  os  yn  eii  hoi  y  deuant?  I  have  been  writ  to  by 
many  about  the  dictionary.  Where  is  the  herbal?  Dyma  fi'n 
barod  iddo  er's  dyddiau.  Mr.  Mosson,  of  Beaumaris,  writ  to  the 
author  to  know  who  he  should  pay  his  subscription  to.  He 
answer'd  him  that  he  knew  no  one  in  Anglesey,  so  desired  him  to 
get  him  what  subscribers  he  could  and  send  him  their  names  ;  he 
writes  me  he  hath  got  a  few  for  him  in  and  about  Beaumaris, — one 
Richard  Parry  of  Llanerchmedd  hath  promised  me  a  good  many. 
I  received  the  other  day  from  Pentre  Eirianallt  Osburne's  catalogue, 
about  three  dozen  hickery  nuts  and  some  small  pieces  of  the  cedar 
cone  (dim  pregeth  Evans).  My  father,  it  seems,  had  a  mind  to  see 
whether  the  cone  produced  the  nutts  so  broke  it  to  pieces,  but  as  no 
nutts  were  hatch'd  within  it,  he  threw  it  away  to  be  hang'd — a  few 
of  the  pieces  were  pickd  up  which  I  had.  Felly  nid  oes  dim  Iwc  ini 
gael  cedrwydd  Libanus  ym  Mon,  bynnag  par  fodd  'rwyf  yn  dra 
rhwymedig  i  chwi  am  danynt,  pan  ddeloch  yma,  cewch  rodio  ymhlith 
y  coed  hickry,  or  the  Virginian  walnut.  Ces  lythyr  y  dydd  arall 
o  Allt  Fadawg  ag  un  yr  un  post  oddiwrth  yr  Aldramon  Prichard. 
184  CXVII 


Mae'r  ddeuwr  rheini   wedi    mynd  yn   benna  flfrindia,   er  bod   o    V7.  to  R. 

honynt  y  dydd  arall  yn  elynion  brychion  ;  na  bo  mond  ei  grybwyll  !       contd, 

Mae'r  brawd  'rwan  mewn  gwell  calon  nag  y  bu  er's  talm.     Gwych 

o'r  mwyn  a  ddadcuddiodd  i  Fawrhydi'r  Brenhin,  a  gwych  yn  sicr 

OS  ceiff  o  fynd  yn  rhannog.     Na  atto  Duw  chvvedl  amgen, — mae'n 

rhywyr  clywed  yr  hanes.     Roedd   y  nhad  a  mam   yn  rhyfeddol  o 

iaclius  y  dydd  arall,  bu  ef  yn  y  Creuddyn  yr  wythnos  ddiweddaf 

ag  yn  ol,  a  gwraig  y  car  Sion  Salbri  yn  ei  sgil.     A  wnewch  chwi  'r 

fath  beth  pan  f  och  yn  tynnu  at  eich  pedwar  ugain  ?     Na  wnewch 

mi  wranta,  nag  yr  un  o'u  plant,  os  byddant  byw  cyhyd.     Daccw'r  gwr 

a  fu  yn  briod  a'r  gyfnither  Margaret  Salbri  wedi  fifaelio  ;  gorfod  troi 

ei  gefn  a  gadael  y  cwbl  ir  meistir  tir, — llonaid  y  ty  o  blant  iddo 

yntau.     He  was  once  a  topping  farmer.     Yr  ym  ni  ymma  oil  yn 

iach,  mawl  ir  Goruchaf  am  ei  drugareddau  ini.     Da  fyddai  clywed 

eich  bod  chwithau  felly.       Mae'r  brawd  Llewelyn  yn  gadael,  os 

ceiff  hoedl,  etc.,  y  rhydd  ef  allan,  afi  edition  of  navies' s  Dictiotiary. 

Duw  a  wnel  iddo  gowiro.    Dyna  lie  cewch  weled  Botanologium  !   Y 

fath  ni  bu  erioed  er  dechreuad  y  byd.      Dyweded  Solomon  a  fynno 

ynghylch  y  pethau  a  fu,  nage,  nage,  gwawdio  yr  oeddwn,  gwir  a 

ddywaid  Selyf  ddoeth.     Mae  hi'n   amser  cadw  noswyl  am  heno  ; 

Duw  a  fyddo'n  gwarchad  drosoch.     Byddwch  wych  ! 

Eich  tra  charcdigaivl  frawd,    William  Morris. 

P.S. — Fe  fu  agos  i  mi  a  gollwng  yn  angof  achwyn  wrthych  ar  yr 
anwyd  a'r  peswch  sydd  yn  fy  llibindio  i  yn  greulon  !  A  ydych  chwi 
yn  medru  dianc  rhag  y  clwyf  anwaharddol  hwnnw  ?  Da  chwithau, 
sgrifenwch  yma  gynta  galloch. — W.M. 

Holyhead,  i6  November,  175 1. 

Dear  Brother, — Last  night  your  letter  came  to  hand  after  having  tjj ,  to  R. 
lain  in  the  post  office  here  dridie.  This  comes  to  tell  you  that  I  am  cxvill, 
extream  glad  of  your  recovery, — mawr  ddiolch  ir  Goruchaf  am 
roddi  i  chwi  allu  i  ddioddef  yr  mawr  boen,  ag  am  eich  dwyn  allan 
o'r  mawr  berygl  y  buoch  ynddaw.  I  was  much  afraid  all  the  while 
that  you  were  ailing  ;  wala,  wala,  rhaid  ymegnio  i  fod  yn  foddlawn  ; 
gobeitho  na  bydd  ir  Arglwydd  geryddu  monoch  mor  dost  ond  hynny, 
a  bod  Hywel  wedi  crafu  yr  holl  wraidd  ymaith  ai  dwcca.  I  observe 
what  you  say  about  the  diet,  I  wish  you  had  mention'd  formerly 
that  the  money  to  be  received  was  only  a  deposite.     I  would  have 

.    CXVIII  185 


W.  to  R.  fall'n  to  in  good  earnest,  but  I  took  it  for  granted  that  the  cash  was 
contd.  to  be  remitted  to  Richards,  ag  na  byddai  gan  y  Monwysiaid  ddim  i 
ddangos  am  eu  harian,  in  case  of  misfortunes  (which  all  undertakings 
are  liable  to)  but  my  receipts,  gyrrvvch,  gyrrwch,  nhw  gynta  galloch 
chwitheu,  gewch  chwitheu  bwmp  o  list  cyn  pen  hir  ddyddiau.  I 
writ  you  a  long  letter  last  post  but  one,  and  sent  you  some  vague 
observations  on  the  Common  Prayer,  cewch  chwaneg  ryw  ddiwrnod. 
Dedwydd  y  chwi  am  fod  yn  gallu  rhoi  yr  mawr  arian  am  lyfrau,  ni 
roddes  Gwilym  bunt  am  lyfrau  er's  pump  neu  chwech  o  flynyddoedd, 
Gerwin  o'r  taro  ar  Corn.  Agrippa  !  Ydynt  mi  a  wranta  yn  prynnu'r 
meddyg-lyfr  hwnnw.  Os  caf  hoedl  a  phob  peth  yn  atteb,  nhw  g'ant 
well  hyfForddiadau  yn  fy  Uysieulyfr.  "  Arglwydd  eb  y  Gronw  ddu,"* 
etc. ;  ni  chaf  mor  amser  [yn  awr]  i  osod  ar  lawr  ddim  chwaneg  o 
wansens.  Pawb  yn  [iach]  cenwch,  Duw  a  fo'n  gwarchad,  ag  a  roddo 
iechyd  i  chwi.  Eich  brawd  rhwydd  besychlyd^  G'wily7n  Ddu  o  Fon. 
Caer  Gybi,  November  29th,  1751. 
W.  to  R.  Anwyl  Frawd, — Mae  gennych  ddau  neu  dri  o'm  epystolau  i  heb 
CXix.  eu  hatteb,  felly  nid  oes  gennyf  nemawr  iw  ddywedyd  yr  awron 
namyn  rhoddi  o'ch  blaen  gofrestr  o'r  sawl  sydd  yn  ewyllysio  gyrru 
ymlaen  y  gorchwyl  tra  godidawg  hwnnw  sef  geirlyfr  y  Meistr 
Richards.  Nis  gwn  i  par  un  ai  drwg  ai  da  wyf  yn  ei  wneuthur 
oblegid  rwy'n  rhoddi  clod  anferth  iddaw,  oni  ddywedasoch'i  mae 
gwaith  glew  iawn  ydoedd  ?  Dyma  i  chwi  enwau'r  subscribwyr  mal 
y  daethent  i'm  llaw  hyd  yn  hyn,  disgwyl  bagad  etto  : — 

The  Rev.  Thomas  Ellis,  B.D.,  Minister  of  Holyhead  ...  i 
Lewis  Lloyd,  Collector  of  the  Customs  of  Holyhead  ...  i 
William  Morris,  Comptroller  of  the  Customs  of  Holyhead     i 

Hugh  Roberts,  Grocer  of  Holyhead  i 

William  Roberts,  Esq.,  of  Bodjor i 

Hugh  Owen,  Esq.,  of  Cae'rberllan 1 

Robert  Carreg,  Esq.,  Collector  Customs,  Caernarvon     ...     1 

John  Roberts,  Apothecary  of  Caernarvon i 

Rev.  Wm.  Wynne  of  Lasynys,  A.M.,  Rector  of  Llanaber     2 

Rev.  John  Evans,  A. B.  Curate  of  Llanbeulan       i 

*  A  reference  to  ' '  Breuddwyd  Gronw  Ddu  o  Fon  "  (Greal  1807,  p.  370).  The 
full  quotation  should  be  "Arglwydd,  heb  y  Gronw,  pa  bryd  y  bydd  hynny?  ' 
a  phrase  which  is  constantly  re-iterated  in  the  "  Breuddwyd." 

186  CXIX 


Caer  Gvbi,  l8d  o  Ragfyr,  1751. 
Anwyl  Frawd, — Mi  sgrifenais  ryvv   dro   ddechreu'r   mis    ag  yno    W.  to  R. 
gyrrais  i  chwi  enwau  subscribers  to  Richards's  Lexicon,  a  Uawer  o        CXX. 
ryw  ddwndwr  gwag  mi  wranta.     Ni  chawn  i  gytrym  nad  dyma  yr 
eiddoch  chwitheu  or  3dd  yn  ymddangos  a  receipts  and  proposals, 
ai  atteb  a  wnaf  fal  hyn.     Gwych  yr  ydych  yn  mynd  ymlaen  efo'r 
argraffwaith   yna,   yn   Luc  yr  amser  hwnw !      Rhwydd-deb  iw'ch. 
Wawch  !  daccw  ryw  garn  Uadron  wedi  yspeilio'r  post,  a  ddylasai 
ddyfod  i  mewn  heddyw,  ar  y  Mynydd  Plwm(i.e.,  Halkin  Mountain) 
yn  Nhegeingl,  ag  wedi  mynd   a  hoU    lythyr-gydau   y  cwr   yma  o 
Wynedd  ymaith,  but  left  the  Irish  Mail  ("i.e.  for  Ireland)  untouched. 
Beth  OS  oedd  Uysieu-lyfr  Richards  ynddaw  ?     Dyna  i  chwn  enwau 
rhyw  ychydig  o  wyrda  Mon.      Mae  hi'n  amser  trwm  ar  y  flwyddyn 
anaml  y  byddaf  yn  ymdreiglaw  oddiyma  i  unlle,  ni  bu  monwyf  y  tu 
draw    i    bont    Rhydbont  er's   misoedd,    oni   bae   mvvy   fase  rhif  y 
subscribers  : — Walter  Williams,  Officer  of  Excise  at  Holyhead,  (had 
you  him  before  ?)  ;  Hugh  Jones,  Esq.,  of  Cymunod  ;  The  Rev.  Mr. 
Thomas  Owen,  A.M.,  Rector  of  Aberfifraw  ;    John  Owen,  Esq.,  of 
Presaddfed ;    The    Rev.     Mr.    Henry  Morris,    clarke,    Rector    of 
Lian  Fachreth.      Pray  what    does  Mr.  Richards  mean  by  saying 
he  will  deliver  the  book  in  sheets  ?     Sure  they  will  be  stitched  in 
blue   paper  or  something  I     I  am  often  asked  the  above  question. 
Resolve  it,  da  chwithau  ;  rwyf  heb  gael  henw  Bodorgan  a  llawer  o 
rai  eraill  oedd   yn  son  am  subscribio, — nid   hwyrach  y  deuant  ar 
fyrder.     I  hope  he  will  take  care  to  insert  the  names  very  correct, 
oblegid  digio  a  wna  poblach  pan  lysenwir  hwynt  a'u  tai  ai  swyddau 
a'u  graddau.     Rwyf  wedi  meistroli'r  anwyd  yn  dda  iawn,  ond  etto 
er  hyn  pesychu  byddis  yma  o  hyn  dan  wyneb  blwyddyn,  os  byw 
cyhyd  a  wneir.     Digrif  oedd  i'ch  peswch  chwi  fynd  allan  drwy  hoUtas 
Hywel,  gwell  gennyf  i  besychu  tra  bwyf  byw  yn  y  byd  na'i  ollwng 
allan  ffordd  honno.     Bydd  y  llysieulyfr  gyda'r  mwya  i  eirlyfr  Davies, 
ond  nid  oes   wybod  par  sut   a  fydd  etto.     Pei  bai'r  gallu  mal  yr 
ewyllys,  rhoddwn  allan  lysieulyfr  iawn,  nid  enwau  Uysiau  yn  unig, 
ond  hefyd  eu  rhinwedd,  a'u  hamser,  a'u  cartref,  etc.,  etc., — bynnag 
par  fodd,  nid  mynych  mae  wythnos  yn  mynd  dros  fy  mhen  na  bwyf 
yn  casglu  at   eu  gilydd  ryw  faterion,  a   hynny  er's    10  neu    12   o 
flynyddoedd  tuag  at  y  perwyl  hwnw.    Nid  hwyrach  mai  gadael  heb 
CXX  187 


W,  to  R.    eu   gorphen  y  byddis  i  ryw  genedl  goeg  sychu  eu  a  hwynt. 

contd.  Mi  glywaf  fod  y  Duwc  yn  ymendiaw  er  mawr  orfoledd  i  rai,  a 
thristwch  i  eraill.  Chwedl  penrhydd  oedd  hwnw  a  ddywaid  y 
Cardinal  wrthych  ynghylch  y  Fwlcleias  hono  ;  ni  amcenais  ag  nid 
wyf  yn  amcanu  fyth  gydio  a  hi,  er  bod  poblach  yn  dwndrio  tan  eu 
dwylo  heb  achos  nag  ystyr  ;  nid  llawer  fifordd  yma  er  cyhyd  y  bum  yn 
eu  plith  a  adnebydd  eich  brawd  Gwilym,  er  nad  yw  mor  anhawddei 
adnabod  gan  bobl  onest  ddiniwaid.  I  pursue  other  .  .  .  game,  but 
this  under  the  rose.  Mi  welais  un  a  fu  Ymhentre  Eirianallt  ddydd 
Sadwrn  ;  roedd  y  mam  yn  rhesymol  iachus,  y  nhad  yn  cael  ei  libindio 
gan  y  gnofa,  etc.  Rym  ni  yma  oil,  mawl  i'r  Goruchaf,  yn  iachus  ag 
yn  gorchymun  attoch  ag  at  Feirian.  Rhowch  dipyn  o'i  hanes. 
'Roeddynt  yn  iachus  Yngallt  Vadawg  o  fewn  y  pythefnos  yma, 
roedd  gan  y  brawd  ryw  scheme  newydd  ar  droed. 

Eich  caredigol frawd,  Gwilym  Tew. 

Caergybi,  Dydd  Calan,  1752. 
"W.  to  R,  Anwyl  Frawd, — I  writ  you  a  letter  of  the  1 8th  ult.,  to  which  I 
CXXI.  refer  you.  Neithiwr  y  dychwelais  adref  o  gynhebrwng  y  Cownslor 
Bulkeley,  yr  hwn  oedd  ddydd  Gwener  diweddaf :  aros  efo'r  hen  wr 
noswaith  a  diwrnod  i  gwyno  iddo  etc.  Tranoeth  mi  aethym 
i  Bentre  Eirianallt,  lie  y  cwrddais  wrth  yr  hen  rieni  yn  rhesymol 
iachus,  mawl  ir  Goruchaf;  byddai  ryfedd  gennych  weled  mor 
sionc  a  Uawen  y  bydd  yr  hen  bobl  ar  droau  er  hyned  yn't.  Aethym 
ddydd  Sul  efo  nhad  ar  ein  meirch  i  Eglwys  Benrhos,  yr  hon  oedd 
lawn  o  wynebau  dieithr  oddigerth  ambell  un  o'r  hen  'stondarts 
— megys  Wmffra  Roberts  o  Ddulas,  Sion  ab  Ifan,  Owen  a  Rhisiart 
Wmffra,  Twm  Rolant  y  gof,  hen  ddyn  cul  cwla,  ail  ir  hen  Rolant  y 
gof  ei  dad  gynt,  Gruffudd  Dafydd,  Rolant  Huws  o  Ligwy,  hen 
ddyn  cul  cibddall ;  y  rhan  fwya  o'r  llaill  oeddynt  blant  ag  wyrion 
eich  cyfoedion  chwi  a  minneu,  sef  rhai  Harri  Prisiart  William, 
Twm  William  Glochydd,  Sion  Bifan,  etc.,  wedi  hen  briodi  !  Wedi 
aros  ddwynos  efo'r  hen  bobl  cychwyn  tua'g  adref,  drwy  Ion  y  Bwlch 
Coch,  ag  heibio'r  Efail  Fawr.  Gadael  ty  Sion  Oylfer,  aBryndulas, 
ar  y  Haw  ddeheu,  a  myned  drvvy'r  Ion  Aethnen,  a  rhwng  Bodafon 
Ruffudd  Prisiart,  a'r  Gegin  Ddu,  a  hvvi  a  mi  i  Fryn  yr  Orsedd ; 
gadael  ty  William  Owen  Pwlkyn  ar  y  Haw  dde'au,  a  niynd  heibio'r 
Ty  Hyfryd,  ag  ir  ffordd  deg,  heibio'r  Erw  Hir,  oddiyno  ir  mynydd, 

188  CXXI 


wedi  gadael  afon  Geiri,  a  thy  Risiart  Niclas,  a'r  Fedw  a  Maes  y    W.  to  R. 

Llan,  etc.,  ar  y  Haw  chwith,  i  ffwrdd  a  mi  heibio  Waun  y  Gimach       contd. 

a'r  Ty  Pink,  y  ffordd  y  byddwn  i  yn  mynd  i  dy  fy  nain  ddydd  a  fu, 

heibio'r  Arwydd  Eithin,  a  thy  fy'rth  Grufifydd  Sion  Owen,  a  gadael 

Ffynhonnau'r   helwyr  ar  y   Haw   chwith,   ar    Brynnau    Hirion    a 

Cherrig  y  LHthr,  ag  at  Gors  y  Mynydd,  a  thrwy'r  Hynn  heibio  dy 

Gras  WiHams,  yr  hen  forwyn,  a  thy  Sian  Owen  or  Mynydd,  ag  i 

lawr  at  dy  Huw  Tomos  wedi  gadael  y  Glyn,  a  Bodafon  y  Glyn,  ar 

Carneddi  ar  fy  neheu,  a  thy   lemwnt  Bengam,   ar  Fferam  a  thy 

mamaeth,  or  tu  chwith,  ag  ymlaen  a  mi  at  y  Maenaddfwyn  (wedi 

passio  ffos  Golmon)  heibio'  dy  Harri  'r  gof,  a  thy  Domos  Pyrs,  etc., 

ag  i  dy  fy  nain,  galw  yno  a  howd'ye  ir  cefnder  Rhisiart  (?)  Jones  ai 

wraig,  rheini  au  plant  au  hwyrion   yn  gwledda,  oddiyno  heibio  i'r 

Eglwys  (sef  Llanfihangl  Tre'r  Bardd,  He  cawsoch  chwi  a  minneu 

gred  a  bedydd)  at  Glorach,  a  rhwng  Ffynhonnau  Seiriol  a  Chybi, 

a  thrwy  Ryd  y  Badell  ag  heibio  i  Foel  Lwydiarth  i  Llanerchymedd, 

ag  odd'yno  linkyn  lonkyn  i  Gaergybi,  drwy  eira  ag  oerfel  ddigon. 

Thus  you  have  an  exact  journal  of  my  return,  and  I  daresay,  though 

its  a  kind  of  survey  of  the  places  as  they  were  called  thirty  years 

ago,  it  will  rouse  some  ideas  that  have  been   lurking,  the   Lord 

knows  how  long,  and  bring  to  your  mind  many  a  circumstance  that 

happen'd  in  those  innocent  days  of  ours  before  cares  and  troubles 

had  got  any  footing  in  our  heads.     I    have  heard  nothing  from 

GaHt    Vadawg   since   my  last.      I  have   writ   post   to    Fortunate 

Fortunatus,  who  was  well  3rd  December,  to  hurry  him  home  to 

take  care  of  the  main  chance.     Is  it  true  that  Mr.   Hugh  Davies, 

the  cordwainer,  hath  bought  an  estate  in  Anglesey  ?     God  grant 

you  a  happy  new  year.     Adieu.    Your  most  affectionate  brother^ 

Williain  Morris. 
P.S. — Gwiliwch  ollwng  yn  angof  had  y  cucumbers  gwnnion,ag  o 
gynuU  gymaint  ag  a  alloch  o  bob  hadau  dieithr  gan  eich  ffrindiau. 
Oes  modd  i  gael  peth  o  had  y  Phytolacca  o'r  Virgianian  poke,  a 
plant  famous  for  curing  of  cancers  ;  it  must  be  in  the  seed  shops. 
Corph  crwst,  dyma  lythyr  oddiwrth  Owain  y  Garddwr  o  Ddatchet, 
a  hanes  gerddi  a  llysiau  a  hadau,  etc.,  mae  ei  v.eddi  o'n  ddwys  gida. 
cxxi  189 


Caer  Gybi  Saint,  lonawr  2od,  1752. 
W.  to  R.  Anwyl  Frawd, — Ce's  eich  llythyr  or  yd  yn  atteb  3  o'r  eiddo  fi  ; 
CXXll.  chwi  welwch  fy  mod  yn  leicid'r  fargen  cystal  a  fy  mod  yn  myned 
ymlaen  eilwaith.  le,  ie,  gwell  o  lawer  oedd  cael  peidiaw  coleddu'r 
llysieu  lyfr,  ni  bu  ond  y  dyd  rhyngwy  a  naccau  gaddaw,  cadd  rai 
subscribers  ar  hyder  cael  fy  ngorchwyl  ffordd  honno.  Aie  drud 
dwyn  i  fynu  fenyw  ieuainc  yn  y  parthau  yna?  Rhaid  i  mi  ynteu 
addyscu  fy  merch  gartref.  Gwych  a  fydd  gan  Farged  gaffael 
llythyr  oddiwrth  ei  chyfnither.  Diameu  mae  gwell  ydyw  gyrfed. 
Melldith  eu  neiniau  i'r  hen  wrachiod  gwrthunion  rheini  r'ych  yn 
son  am  danynt,  ni  fynnwn  am  bris  yn  y  byd  fod  gennyf  i  wneuthur 
ar  haflig  bechadurus.  Aie  'rych  yn  clywed  yn  fynych  o  Ceredigion  ? 
Rwyf  inneu  yn  disgwyl,  disgwyl,  er's  mis  heb  fod  ddim  gwell. 
Dyma  fi  wedi  prynnu  ir  Tew,  well  na  thunnell  o  gaws  i  borthi'r 
mwynwyr  gwancus,  ag  yn  ffaelio  taro  wrth  gyfleu  yw  gyrru  iddynt. 
Gresyn  oedd  i  chwi  anghofiaw  yr  hen  Stents.  I  am  sorry  that  my  old 
friend  Mr.  Davies  can't  purchase  in  Anglesey  ;  mae  gennyf  bot 
iddo  am  gynnig.  As  you  say  'Natus  may  do  this  country  some 
service,  ond  ni  wiw  disgwyl  fawr  ddaioni,  oni  bae  fod  y  boneddigion 
beilchion  yma  yn  dangos  siamplau  da — a  most  worthless  set  of 
mortals  !  Drwg  bod  y  chwiw  dwll  heb  gau,  gobeitho'r  goreu, 
Dyma  Ruffudd  Dafydd  (chief  mate  William  Dafydd  Lewis  pan 
ddaeth  y  brawd  Llew.,  y  chwi,  a  minneu,  yn  bassengers  o  Conwy 
ers  talm),  wedi  dyfod  ddoe  o  Bentre  Erianallt  i'n  ymweled,  oblegid 
fod  rhai  o  honom  yn  anafus,  sef  bachgen  ir  chwaer,  8  neu  9  oed 
wedi  torri  ei  forddwyd,  ond  ar  y  ffordd  o  ymendiaw  ;  herlodes  i 
minneu  yn  sal  er's  dyddiau,  gobeitho  ei  bod  hitheu'n  well  nag  y  bu, 
y  rhelyw  o  honom  yn  rhwydd  iachus.  Roedd  yr  hen  bobl  yn  dal 
yr  un  fath,  weithia'n  llaccaidd,  ag  weithiau'n  rhesymol.  Cwaed 
gwreinyn  glas  !  Dyma  hi'n  amser  hau  cucumbers,  ymhle  mae  hS.d 
rhai  gwynion  ?  Nid  hwyrach  y  medrai  Owain  gael  rhai  tua 
Windsor  ;  mi  sgrifena  atto  heddyw  ag  a  archaf  arno  yrru  i  chwi  rai 
OS  medr,  nid  rhaid  i  chwi  ond  taro  dwsing  neu  2  mewn  fifrank,  oni 
byddant  yma  erbyn  ddechreu'r  mis  nesaf  bydd  yn  rhy  hwyr.  How 
goes  on  the  Bibles?  Dr.  Ellis  is  very  impatient  for  them.  Yn  wir, 
nid  wyf  yn  clywed  ar  fy  nghalon  lygadrythu  mor  llawer  ar  y  Weddi 
Cyffredin,  gan  eich  bod  chwi  ar  dyn  arall  yn  cymryd  cymaint  o 

190  CXXII 


boen  yn  ei  geryddu,  ag  mae'n  debyg  na  wnai  fy  holl  allu  i  fawr    W,  to  R. 
ddaioni  i  chwi.     Duw  a  fyddo'n  gwarchad  drosoch  a'r  eiddoch.  contd. 

Eich  caredigawl  frawd^  William  Morris. 

Caer  Gybi,  Chwefror  12,  1752. 
Anwyl  Frawd, — Bydded  yspys  iwch  gael  o  honwyf  y  dydd  heddy  W.  to  R. 
eich  Uythyr  o'r  8d,  ag  ynddo  dau  fath  o  had  chwerwddwr,  am  ba  CXXlIl. 
rai  yr  wyf  yn  dra  diolchgar  i  chwi,  ac  i'r  marsiant  Vaughan  am  eu 
pwrcasu.  Daccw  fi  wedi  eu  claddu  dan  obaith  adgyfodiad.  My 
hot  beds  were  ready  to  receive  them,  nid  hwyrach  y  bydd  i'r 
Cibeaid,  neu'r  Cybiaid,  gael  ymborthi  arnaddynt  cyn  Mai.  Pam 
na  fu'sech  yn  dywedyd  y  pris  fal  y  gallwn  feddwl  am  dalu  ryw  dro  ? 
Na  soniasoch  i  wrthyf  fi  eich  bod  wedi  anfon  Meirian  draw  i  Gent. 
Duw  a  roddo  iddi  ras  ac  a'ch  cadwo  yw  dwyn  i  fynu  i  allu  byw  yn 
onest  ac  yn  rhinweddol  yn  y  byd  twyllodrus  yma.  Mae'r  plantos 
yma,  mawl  i'r  Goruchaf  am  ei  drugaredd  i  ni  oil,  wedi  dyfod  i  fynu 
yn  dda  iawn, — bachgen  y  chwaer  yn  ymlwybren  wrth  ei  faglau, 
a'm  herlodes  inneu  cystal  cynt,  a'r  relyw  o  honom  yn  iachus, 
roeddynt  yn  rhwydd  iachus  ym  Mhentre  Eirianallt  dydd  arall. 
Ce's  lythyr  o  Allt  Fadawg  27  ult.,  pawb  yn  iach  cenwch.  Nid  wyfi 
yn  cofiaw  mo'r  storekeeper  hwnw, — gwell  a  fai  gan  Wilym  eu 
weled  ef  neu  arall  yn  nhy  y  Mrs.  Welsh  nag  yn  nhy  y  Llwyds 
rheini,  rhywogaeth  Tomos  Jones  hwnw  a  fu  yn  ceisio  amdwyo 
Llewelyn.  Gwaed  crwst  nid  oes  yma  ond  y  prinder  bwygilydd  am 
ffrancod  ;  fe  gyst  imi  ddau  i  yrru  i  chwi  un,  onid  yw'r  aelodau  cyn 
amled  ffordd  yna  a  bytatws  Ynghaer  Gybi  !  Par  fodd  bynnag,  os 
medraf  daro  wrth  fagad  o  naddynt  cewch  chwitheu  rai.  Gresyn  na 
buasai'r  brawd  Llwyd  o'r  Gors  yn  dyfod  yna,  cawsach  eich  digoni. 
Aie  mae'r  chwiwdwll  yn  egored  fyth,  os  yw'n  gwneuthur  daioni, 
mawr  les  iddaw.  Par  ddelw  sydd  ar  Hywel  y  Meddyg  ?  Yn  rhodd 
gorchymynwch  fi  attaw,  ai  c6  ganthaw'r  amser  y  buom  yn  consuriaw 
yn  siop  y  diweddar  Ddoctor  Evans  wirion  !  Och  na  buasech  yn 
rhoddi  tipyn  o  hanes  y  Bibl ;  mae'r  bersonyn  yma  agos  wedi  torri 
ei  galon  am  ychydigyn.  What !  not  a  word  of  Richards  with  his 
geirlyfr?  Ni  ches  i  ddim  chwaneg  o  subscribers.  Aie  mae 
Osburne  wedi  rhoi  imi  gatalogue  arall,  roedd  yna'r  dydd  arall 
(rwy'n  ofni  ei  gychwyn  adref).  Ddynan  o'r  gymydogaeth  yma  a 
ddaeth  i  hebrwng  rhyw  offeiriad  oedd  allan  o'i  hwyl,  a  fasai  yn  ei 

cxx  igi 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

CXXIV. 


garrio  yn  ewyllysgar,  ond  ni  chaf  mo'r  amser  i  ymofyn  am  ei  letty 
yr  awron.  Ce's  lythyr  oddiwrth  Cornelius  Agripa  yngwrthgefn  fy 
un  i,  ag  ynddo  y  rhan  arall  o  lun  gardd  ei  feistr,  a  llawer  o  bethau 
hynodawl  eraill.  Canmol  ei  le  yn  ddiareb.  Pa  swydd  sydd  gan  y 
Fason  hwnw  ?  It  seems  he  hath  an  elegant  villa  at  Datchet,  his 
gardener  is  no  mean  man.  Mae'ch  brawd  Gwil  byth  yn  unigol,  un 
ty,  un  ardd,  un  bachgen,  un  lodes,  U7i  nith,  ten  forwyn,  un  ci,  un 

gath,  un  fuwch,  un ar  air, — unig  yw  pob  peth  a  berthyn  iddaw, 

a  thebyg  i  fod  felly  am  a  glywafi.  Rhaid  cadw  noswyl  bellach  i 
gael  myned  i  gymeryd  ten  cyntun,  ond  nid  cyn  im  ddywedyd  i  chwi 
ein  bod  ni  oil  yn  un  a  chy't««  yn  gorchymun  attoch.  A'r  unig 
Dduw  a  fyddo'n  gwarchod  drosoch.     Etch  brawd  ungalon^ 

William  Morris. 
Caer  Gybi  Saint,  gd  o  Fawrth,  1752,  D.  Llun. 
Anwyl  Frawd, —  Dyma  ddau  lythyr  o'r  eiddoch  heb  eu  hatteb,  yr 
hyn  sydd  ryfeddod  fawr  !  A  pheth  sydd  fwy,  yr  oeddynt  eill  dau 
yn  feichiog  o'r  hadau  gvv'cha  (ond  odid)  a  fu  eriod  yn  Ynys  Fon  ! 
Best  in  the  world  !  Nefoedd  i  enaidyrhen  Dducam  eu  cynnyrchu 
au  gadael  ar  ei  ol.  A  diolch  yn  fawr  i  chwithau  am  eu  hanfon. 
Daccw  rai  o  honynt  yn  ymwthio  allan  o'r  gwely  ;  mae  arnaf  ofn  na 
chant  gystal  ymgeledd  ag  a  fyddai  eu  hynafiaid  yn  ei  gael  fifordd 
yna.  Daccw'r  chwerwddwr  gwynion  cynta  yn  eu  dail  geirwon  yn 
gystal  a  rhai  Datchett.  Lie  mae  Cornelius  Agrippa  a'i  erddi  yn 
mynd  ymlaen  yn  Hafog?  Ond  och  yfi,  ai  dyna'r  modd  y  ca'dd  y 
Faswn  ei  gywaith  !  Drwy  dderbyn  lledrad  na  bo'nd  i  grybwyll  ! 
Mae  lie  i  ofni  yn  ddirfawr  na  thyf  na  chwerwddwr  na  dim  arall 
oddigerth  mieri  a  drain  yn  y  tiroedd  taerion  hynny.  Mae  'Safaids 
ag  yntau  yn  bennau  fifrindiau  mi  a  wrantau,  rhag  ofn  i'r  naill 
achwyn  chwedlau  ar  y  Hall  a  chodi  clownsia'.  Cwant  yn  llawen  ar 
ei  cyfoeth  tra  bont  yn  eu  perchenogi,  ni  bydd  hynny  chwaith  hir,  a 
phwy  a  wyr  par  sutt  a  fydd  wneuthur  y  cyfrif  i  fynu,  a  phwy  a 
feddiana'r  da  byd  yr  oes  nesaf  ?  Aie  tri  Uythyr  Cymreig  yn  cyd 
ymgyfarfod  yn  Haw  ?  Digrif  oedd  ei  gweled  gan  eu  bod  oil  yn  dwyn 
newyddion  da  sef  o  iechyd  yr  sgrifenyddion,  etc.,  mae'n  debyg  mae 
yn  y  byd  arall  y  bydd  yr  ymgyfarfod  cynta.  Ond  pwy  a  wyr  pa 
beth  eill  ddigwydd  ?  Duw  yn  unig.  Cwych  yr  ydych  yn  myned 
ymlaen  efo'r  Biblau,  a  gwych  y  gwaith  meddwch  chwi,  ond  pa  beth 

192  CXXIV 


y  dywaid  y  critics  ar  snarlers  ar  hoU  genedl  goeg  am  dano  ?  Mae  W.  to  R. 
doethion  y  wlad  yma  wedi  persvvaidio  eu  gilydd  na  thai  geirlyfr  contd, 
Richards  y\v  godi  oddiar  y  maes,  felly  ni  wiw  ceisiaw  llaw  neb  ond 
hynny.  Pethau  digrif  yw  plant  dynion,  tebyg  i  hydnod  eraill  mwy 
dinivved,  os  i  un  i'r  dwfr,  hwi  ar  lleill  yn  llu  ar  ei  ol.  Mae'r 
Cardinal  yn  haeddu  clod  am  lenwi  ei  phwrs  cystal  drwy  onestrwydd, 
gobeithio  ei  fod  wedi  cloi'r  fargen  efo'r  marchog  ariangar  hwnw  yr 
hwn  sy'n  gwerthu  etifeddiaeth  ei  hynafiaid  er  mwyn  budr  elw.  O 
ffei  hono  'run  rhywogaeth  a  Safaids  !  Da  iawn  yw  clywed  eich  bod 
yn  prifio  well,  well,  yn  eich  iechyd,  bydded  i'r  Goruchaf  ei  gynal  i 
chwi  rhagllaw.  Rym  ni  yma  oil  yn  rhwydd  iachus  ;  roeddynt  felly 
Ymhentre  Eirianell  yr  wythnos  ddiwaethaf.  Erchyll  meddwch  o'r 
drafferth  sydd  arnoch  yn  trin  dyled  y  Navi  ;  gwaith  brwnt  comput- 
ing interest  etc.,  fifeindiach  gorchwyl  o  lawer  trin  gardd  ai 
pherthynasau,  er  hynny,  y  bydd  a  ludd  y  lludded, — nid  felly  yma. 
Byddwch  wych,  a  Duw  a  fyddo'n  gwarchad  drosoch  a'r  eiddoch. 

Eich  caredigawl  fraivd^  V  Twrch  Trwyth. 

Holyhead,  2nd  April,  1752. 
Dear  Brother,— I  was  the  other  day  at  Brynddu  upon  some  W.  to  R. 
business  of  Mr.  Wright,  of  Leghorne,  when  Mr.  Bulkeley  desired  CXXV, 
that  I  would  write  to  you  in  behalf  of  a  neighbour  of  his,  viz., 
Mr.  Edward  Warmingham,  of  Carrog,  whose  brother,  George 
Warmingham,  went  to  India  an  armourer  in  the  Company's  service 
and  there  is  a  report  that  he  is  dead  abroad.  One  Owen  Jones 
hath  writ  to  the  country  that  he  will  receive  his  wages  if  the 
brother  will  send  him  a  proper  power  ;  it  seems  he  lodged  in  that 
man's  house  at  the  sign  of  the  Barley  Mow  before  he  went  to  sea, 
and  he  knows  what  ship  he  belong'd  to,  but  his  friends  dont.  Now 
what  is  desired  is,  that  you  would  enquire  of  this  Owen  Jones  what 
ship  he  belong'd  to,  then  you  may  know  at  the  India  House  what 
is  due  and  let  me  know  by  a  line  as  soon  as  you  can,  and  if  it  be 
anything  worth  while  his  brother  will  administer  and  send  you  (if 
you  will  take  upon  you  the  trouble)  proper  power  to  receive  it. 
Treiwch,  da  chwitheu.  Ai  rhy  fychan  o  drafiferth  sydd  arnaf 
eisioes,  meddwch  chwitheu?  Ni  waeth  i  chwi  par  un  ;  fifwdan 
fawr  yn  sicr  a  fyddai  ar  ddyn  nad  allai  wrth  fynd  heibiaw,  roi  help 
llaw  i  dynnu  ei  gymydog  or  domen.     Ni  waeth  tewi  na  siarad  ni 

o  193 


W.  to  R.  wyddom  ni  yma  pa  beth  y\v  gormod  o  fusnes.  Mi  welais  eich  envv 
contd.  dydd  arall  yn  y  rhestr  argraphedig  or  Clarkod  [yn]  y  Nafi  a  ^90  ich 
rhan,  heblaw  mae'n  debyg  gymain'  arall  o  ryw  friwsion  ;  ni  welir 
wrth  fy  envv  inneu  druan  gwr  ond  y  drydedd  ran  a  llonaid  y  ty  o 
bobl  y\v  cadw  ai  meithrin,  etc  Wala,  vvala,  rhaid  ceisiaw  ymfod- 
loni  (h.y.)  rhaid  gweddiaw  yn  daer  am  y  dawn  hwnnw,  sef  yw  un 
or  rhai  goreu  allan.  Daccw'r  Golhector  Dyfi  wedi  gyrru  yma  ddyn 
ifanc  attaf  i  ddyscu  bod  yn  glark  iddavv,  fal  y  gallo  ynteu  aros 
gartref,  etc.,  i  drin  ei  drethi.  Nid  oes  bosibl  na  -vvnai'r  mawrion 
yna  ryw  beth  drostaw  o'r  diwedd,  mae  lie  i  ofni  y  bydd  y  gwr  yn 
ustus  heddwch  cyn  y  bo  hir,  na  bo'nd  i  grybwyll  !  Duw  a  roddo 
iddaw  hoedl  ag  iechyd  i  fwynhau  ei  freintiau.  Daccw  fo  wedi 
gyrru  imi  ddau  gywydd  o  waith  Gronwy  ap  Owen  (ap  Gronw  Owen 
yr  Eurych)  offeiriad,  un  o  honynt  sydd  i  Ddydd  y  Farn  Fawr, 
gwaith  godidog  iawn  ;  ni  feddyliais  i  fod  y  fath  ddyn  ar  wyneb  y 
ddaear,  ni  wiw  i  Mr.  William  Wynne  na  cholhector  Dyfi  son 
mwyach  am  y  gadair,  os  Gronwy  Ddu  a  a  ymlaen  fal  hyn,  nhw 
allant  ganu'n  iach  iddi,  ond  gwreigdda  Sian  Parri  am  ymddwyn  y  fath 
fardd  ?  Gwreigdda.  Ni  ches  i  mor  amser  i  edrych  om  hamgylch  er's 
gwell  nag  wythnos  gan  drafferth  yn  trin  cyfrifon  chwarterawl  a 
blynyddawl.  Ond  dyma  fi  wedi  ei  cefnu  nhw  wrth  siawns.  Bellach 
am  awr  neu  ddwy  yn  yr  ardd,  rwan  ag  yn  y  man.  Hi  wnaeth 
dywydd  cas  yn  ddiweddar  ar  les  y  cucumbers  a'r  melons.  Roedd  y 
nhad  a  mam  yn  rhwydd  iachus  dydd  arall,  'rym  ni  felly  yma  i  gyd, 
mawl  ir  Goruchaf!  Da  iawn  a  f'ai  gael  llinell  neu  ddwy 
oddiwrthych  gynta  galloch.     Duw  yn  eich  cylch. 

Eich  caredigawl frawd,  William  Morris. 

P.S. — Nid  wyf  yn  cofiaw  a  ddarfu  i  mi  ddiolch  i  chwi  am  yr  had 
sibol  o  Spaen,  ag  am  y  pine  plants  a  amcanasoch  imi,  by  the  way 
of  Egypt.  Mae  arnaf  ofn  y  bydd  gan  anhawsed  ganddynt  ymadael 
a  hwynt  oddiyno,  ag  oedd  gan  Pharoh  hen  ollwng  ymaith  Foesen 
ai  lu  o  Israeliaid  gynt,  par  fodd  bynnag  can  diolwch  am  danynt. 
The  hickery  nutts  dont  shew  their  seed  leaves  as  yet.  A  ddarfu  i 
chwi  ddibennu  talu'r  Nafi  Bils  rheini  bellach,  fal  y  galler  cael 
clywed  oddiwrthych  weithiau  par  ddelw  sydd  ar  Feirian  ?  Ai 
mate  yw  ledw  Edwards  o  hyd  ?  Par  sut  ddyn  sydd  arno,  a  ydyw 
ef  yn  ymwrthod  ar  diotta,  dyna'r  aflwydd  gwaetha.  Ai  byw 
194  cxxv 


Cornelius  Agrippa?  Ai  cwbl  iach  y  chwiw  dwll  ?  Aeth  y  Brenin 
oddicartref  ?  Oes  dim  o  hanes  y  Geirlyfr  ?  Pa  le  yr  ydych  yn  eich 
Bibl  ?  Par  bryd  yr  ewch  drosto  ?  Oni  feddyliai  ddyn  a  welai'r 
cwestiwnau  gweigion  yma,  fod  ar  y  sgrifenydd  eisiau  gwaith  iw 
wneuthur.     Wala,  wala,  byddwch  wych.     W.M. 

Caer  Gybi,  2od  o  Ebrill,  1752. 
Anwyl  Frawd, — Eich  llythyr  or  I4eg  a  ddaeth  ym  Haw  y  Sadwrn 
diwaetha  ynghyd  ag  un  arall  oddivvrth  Golhector  Dyfi,  a  ysgri- 
fenodd  oi  Dollfa.  Da  iawn  yw  cael  clyvved  eich  bod  yn  iach  o  gwr 
bwygilydd  ;  'rym  ninneu  ffordd  yma  oil  yn  rhwydd  iachus,  ag  yr 
oeddynt  felly  ym  Mhentre  Eirianallt  dydd  arall.  Mawl  ir  Goruchaf 
Dduw  am  ei  drugareddau  i  ni  bod  ag  un,  Aie  Gwyl  Fihangel  a 
Gwyl  Ifan  y  mae  i  ni  ddisgwyl  gorchwylion  y  Mr.  Richards  a 
chwitheu?  lechyd  a  rhvvydd-deb  i  chwi  i  fynd  ymlaen,  felly  ni 
waeth  pa  beth  a  ddywaid  y  gweilch  rheini  sydd  au  holl  doethineb 
ymhethau  bydol,  ag  a  ddibrisiant  bob  path  na  ddel  ag  elw  amserol 
yw  ganlyn.  Ond  y  chwi  a  alwodd  Safaids  yn  for  leidr  gynta? 
Diolch  i  chwi  am  yr  hanes  or  Marchog,  y  modd  y  darfu  ir  hen  dad 
roddi  baich  anoddef  ar  ei  dreftadaeth,  etc.,  ag  rwy'n  gofyn  navvdd 
am  feiaw  ar  y  gwr  yn  ddiarwybod  dan  addaw  na  wnaf  mo  hynny 
ond  hynny.  Mae'n  debyg  mae  yn  ei  gastell  y  trenga'r  Cardinal, 
rhaid  ceisiaw  sgrifennu  atto  a  letter  of  congratulation  a  chanmoliad. 
Pa  beth  fyddai  gael  gan  Oronwy  wnio  cyvvydd  iddaw  a  barhau  hyd 
ddiwedd  byd .''  Digrif  fa'i  ych  gweled  ach  boly  ymron  llusco'r 
llawr  fal  y  brawd  Llew  !  Nid  oes  mo'ch  brawd  Gwilym  yn 
tewychu  mo'r  pethau  er  pan  gollawdd  ei  ymgeledd,  mynd  yn  hytrach 
yn  deneuach  drwy  farweiddiaw'r  cnawd  ai  ddireidus  wyniau,  hynny 
a  wnaf,  Duw'n  y  blaen.  Rwyf  agos  a  llwyr  droi  heibiaw  y  tra 
yfed,  oddigerth  pan  elir  i  ymweled  a  ffrind,  yno  y  bydd  raid  ambell 
dro  bottiaw  tipyn  heb  yn  ddiolch  i  bod  adduned.  Gwych  clywed 
fody  chwiw-dwll  hwnw  ar  fyned  yn  hoUiach,  ar  peswchwedi  myned 
allan  drwyddo  iw  grogi,  byth  na  ddelont  i'ch  crugo  mwyach.  Amen. 
Aie  trwstan  yw  Dick  Morys  Bwt  o  hyd?  Ow  !  ow  !  Ai  nid  oes  ar 
neb  fifordd  yna  eisiau  hen  ddynan  gonest  yw  dendio,  mae  ei  chwaer 
yn  erchi  arnaf  ddywedyd  ei  bod  hi  ar  gwr  yn  yr  un  gyflwr  a  phan  i 
gadawodd  hwynt,  oddigerth  eu  bod  yn  dipyn  hyn  nag  oeddynt  y 
pryd  hvvnnw.  Roeddynt  wedi  rhoddi  benthyg  gini  i  Ddicws  i 
cxxvi  19^ 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

CXXVI. 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 

CXXVII. 


ddyfod  yna,  mi  debygwn  fod  ei  eisiau  to  buy  ....  for  the  kiln 
erbyn  y  gauaf,  nis  gwn  i  par  sut  a  fydd.  I  sent  Mr.  Bulkeley  an 
account  of  what  you  said  of  George  Warmingham.  I  wish  I  had 
Langham's  Crouch.  Pa  beth  a  gostiawdd .''  Gronw  hath  overtopt 
all  the  bards  of  this  age,  and  brother  says  of  all  others  !  I  am  glad 
ledw  ledwards  is  a  sober  fellow,  I  forwarded  his  letter.  Dacw 
wrechyn  O.P.  wedi  marw'n  gelain  ;  mi  ge's  lythyr  galarus 
oddiwrthaw  na  bo'nd  ei  grybwyll  !  He  always  was  tra  anfeddylgar. 
I  am  afraid  he  does  not  think  as  he  ought  to  do  of  the  affairs  of  this 
world  or  the  next,  which  God  grant  we  may  all  do,  yno,  er  ein  bod 
wedi  ein  gwascaru  un  yma  ar  Hall  accw,  bydd  in  obaith  cael 
ymgyfarfod  ryw  dro  mewn  hapusrwydd  lie  ni'n  gwahenir  mwyach,  a 
phar  bryd  y  bydd  hynny  nid  oes  na  Whiston  na  neb  arall  a  wyr,  pa'r 
fan  na'r  lie.  Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch,  moeswch  lythyr  cynta 
galloch.     Cymwys  bod  ffrank  i  lythyr  dwbl,  onide  nid  rhaid  wrthaw. 

Eich  braiad  attivhv  William  Morris. 

P.S. — Daccw  Llew  yn  gaddaw  dyfod  yma  efo'r  wraig  tua 
diwedd  Mai  ! 

Holyhead,  27  April,  1752. 

Dear  Brother, — I  writ  you  two  lines  the  other  day  to  which  refer 
(chwedl  y  marsiandwyr).  By  the  last  post  came  to  my  hands  the 
inclos'd  odidawg  awdl,  sef  Gofuned  Goronwy,  and  I  fell  to  it  to 
copy  it  for  you  whilst  it  was  piping  hot  (as  Llewelyn  required)  but 
I  was  too  late  for  the  post,  and  now  you  have  it,  gwnewch  yn  llawen 
arnaw.  Wfft,  a  dwbl  wfft,  ir  awdwr.  I  shall  write  to  him  this  post 
a  letter  of  canmoliaeth,  and  to  ask  Mr.  Ellis  leave  to  print 
Cywydd  y  Farn  i  ddangos  ir  holl  Gymry  benbaladr  fod  bardd  wedi 
cyfodi  i  goleddu  eu  hiaith,  etc.  Roedd  y  nhad  a  mam  yn  bur  sionc 
echdoe,  'rym  ninnau  oil  yn  iach,  mawl  ir  Arglwydd  am  ei 
drugareddau  i  ni  bod  ag  un.  Nid  oes  yma  ddim  hickery  yn  dyfod 
allan  or  cnau.  Oes  dim  o  hanes  Cornelius  Agrippa  ?  Mi  sgrifenais 
bwmp  o  lythyr  dydd  arall  at  Mr.  Dafis  o  Dre  Castell  i  ddymuno 
llwyddiant  iddo  ar  ei  stad,  ag  iw  ganmol  am  bentyrru,  etc.  Nid 
oes  yma  rithyn  o  newydd  a  dal  i  son  am  dano,  a  minnau  ar  anfad 
ffwdan.     Duw  yn  eich  cylch.  Eich  caredigawl  frawd, 

Gwilym  Ddu  0  Gybi. 

P.S. — Os  dwbl  fydd  eich  Ilythyr  da  fydd  ei  ddidolli  ag  onide 
na  ymboenwch. 

iq6  CXXVII 


Caer  Gybi,  yd  o  Fai,  1752. 
Anwyl  Frawd, — Gan  eich  bod  chwi  beunydd  yn  llawn  ffwdan  W.  to  R. 
a  lludded  a  minnau  yn  fynych  yn  rhwydd  segur,  cymwys  i  chwi  gael  cxxviii. 
gennyf  ddau  lythyr  am  un.  Y  diweddaf  o'r  eiddwyf  ayrrais  i  chwi  o 
ddeutu'r  27  ult.,  a  Uawer  mae'n  debyg  o  ryw  ddwndwr  gwag  ynddaw. 
Nid  hwyrach  mai  felly  y  bydd  hwn  hefyd.  Nis  gwn  i  yn  iavvn  etto 
par  oreu  ganddoch  pan  f  och  wedi  cadw  noswyl  a  rhoddi  eich  cerdd 
yn  eich  cod,  gael  rhyw  rigwm  fal  hyn  i'ch  difyrri,  yntau  cael  llonydd 
i'ch  ymenydd  i  loywi  ag  i'ch  golygon  methiedig  ddyfod  attynt  eu 
hunain.  O'm  rhan  fy  hun,  rwyn  addef  mae  un  o'r  pleserau  mwyaf 
gennyf  yw  darllain  yn  eu  llythyrau,  hanesion  fy  anwyliaid  a  megys 
ymgyfrinachu  a  hwynt  o  hirbell,  gan  ddigwydd  imi  gael  fy  nidoli  fal 
hyn  oddiwrthynt.  Wawch  !  pa  beth  ydyw  yr  twrwf  erchyll  sydd 
o  gwmpasy  Neuadd  Wen  !*  Pa  beth  sydd  yn  darfod  irsiaplan  yna 
pan  fo  yn  y  modd  echryslon  yma  yn  ceisio  taflu  i  lawr  a  llarpio  mal 
Hew  rhuadwy  ein  hysgolion  Cymreig  ni.  Y  rhain  ynhyb  pob 
Crist'nogaidd  Gymro  diduedd  'ynt  dra  mawr  fendith  i'n  gwlad. 
Ai  allan  oi  bwyll  y  mae'r  dyn  ?  Pam  waeth  pwy  a  yrro  ymlaen  y 
daionus  orchwyl,  byddedoUwrc,  Iddewbrych,  Pagan neuFethodyst? 
Oni  fyddai  hyfryd  gennych  a  chan  bob  Gymro  diledryw  weled  yn  yr 
ysgol  yma,  sef  ymhlwy  Cybiond  odid  40  neu  50  o  blantos  tlodion  yn 
cael  eu  haddyscu  yn  rhodd  ag  yn  rhad  i  ddarllain  yr  hen  Frutanaeg 
druan  ag  i  ddeall  egwyddorion  eu  crefydd.  Y  rhai  (pe  nis  cawsid 
drwy  draul  a  diwidrwydd  Mr.  Griff.  Jones  yr  eluseni  ymaj  a  fasent 
mae'n  ddigon  tebyg  bod  ag  un  yn  anllythyrennog  ag  ond  odid  yn 
anghrefyddol,  h.y.,  heb  na  dysc  na  dawn.  A  chan  fod  yr  ysgolion 
hyn  o  leia  yn  y  wlad  yma  dan  lywodraeth  offeiriadau'r  plwyfydd,  y 
rhai  sydd  yn  dewis  meistryd  o'u  cymodogion  eu  hunain  o  ddynion 
crefyddol,  sobr,  etc.,  par  fodd  y  mae  lie  i  neb  rhyw  elyn  in  hiaith 
feio  ar  y  peth?  Os  oes  xhyft  falciau  yngwaith  y  Mr.  Griff  Jones, 
ynfyd  a  fai'r  dyn  a  dybia'r  plantos  gwirion  hyn  yn  abl  i  amgyffred 
neu  ddirnad  y  cyfryw  bynciau  neu  bonciau  dyrys,  y  rhai'n    y  bai 

*  William  Morris  is  here  referring  to  John  Evans's  book  "  Some  Account  of 
the  Welch  Charity  Schools,  etc.,  1752."  Evans  resided  in  London  and  held 
a  Chaplaincy  at  Whitehall.  It  is  clear  from  internal  evidence  in  the  book 
that  he  was  on  terms  of  intimacy  with  the  promoters  of  the  1746  Welsh  Bible. 
It  may  be  slated,  after  a  perusal  of  the  book,  that  William  Morris's  strictures 
are  well  merited. 

CXXVIII  197 


W.  to  R.  harddach  i*r  gvvyr  Eglvvysig  eu  celu  naill  ar  y  llall,  yn  He  bod  yn 
contd.  dannod  mor  chwerwedd  ivv  gilydd,  ag  yn  eglur  ddangos  ir  byd  eu 
gwendidau  a'u  angharedigrwydd.  Drwg  erchyll  y  maent  yn  copio 
ar  ol  eu  Meistr.  Pa  beth  a  roddasai  ein  teidiau  ni  er  gweled  y  fath 
ddedwyddvvch  (ag  ynt  yr  ysgolion  hyn)  yn  eu  plith,  ai  gael  hefyd  yn 
rhodd,  ie,  ei  gymell  iddynt  ?  Lie  y  clywais  fy  nhad  yn  dywedyd 
nad  ydoedd  Ymhlwy  Llanfihangel  tre'r  Bardd  a  fedrai  ddarllain  yr 
hen  iaith  gyffredin  onidun  gwr  gwreng  y  sef  Sion  Edwart  y  Cowper, 
at  yr  hwn  y  byddai'n  myned  lanciau'r  plwyf  i  ddyscu  darllain  gwaith 
Domos  Jones  y  sywedydd,  argraphydd,  etc.  Hen  ddynan  oedd 
Tomas  yntau  a  wnaeth  lawer  o  les  er  cymaint  ei  anwybodaeth. 
"  Rhodd  filoedd  o  bobloedd  iw  beiblau,"  ebr  Huw  Morys.  Pwy 
a  wyr  na  bu'sech  chwi  a  minneu  yn  anllythrennog  oni  buasai  ir 
hen  gorphyn  o  Glorach  (oblegid  'roedd  Rhisiart  Morys  ein  taid  yn 
farwol)  addyscu  i  nhad,  ag  felly  rhoddi  cychwyn  i'r  dawn  bendigaid 
hwnnw,  Nid  wyf  yn  tybied  fod  nemawr  o  blentyn  mewn  oed  yn  y 
plwyf  hwnw  yn  awr  heb  fedru  darllain,  os  oes,  bai  eu  rhieni  ydyw 
oblegyd  bu  yno  yscol  yn  gynnar.  Aent  wedyn  i'r  wlad  a  fynnont, 
deg  i  un  y  goUyngent  byth  yn  angof  iaith  eu  bro,  fal  y  mae  mwya'r 
cywilydd  gweled  y  Cymro  coegfalch  a'i  dibrisia,  o  achos  na  cha'dd 
erioed  moi  sylfaeni  ynddo.  Diamau  fod  Rhagluniaeth  yn  gweithredu 
mewn  amryw  foddion  nas  gwyddom  ni  bethau  cibddeillion  par  sut 
iw  deall.  Digon  tebyg  mai  heblaw  tywallt  gras  i  galonau'r 
gwirioniaid  yma,  fod  i'r  odidawg  hen  iaith  hefyd  drwy'r  modd  yma 
gael,  fal  pettai,  ei  hail  fwrw  ai  gloywi.  Nid  oes  ameu  na  cliyfyd 
digonedd  o  feirddion  o  nifer  y  rhai  hyn.  Sicr  fod  had  rhinweddau 
a  doniau'r  Derwyddon  ar  cynfeirdd  yn  parhau  byth  yn  ein  plith. 
Siampl  hynod  a  welwn  yn  awr  yng  Ngoronwy  Fardd,  sydd  yn 
mwynhau  awenydd  Taliesin,  Myrddin,  neu  rywrai  o  honynt. 
Wawch  etto,  dyma'r  berson  Bellis  yn  dywedyd  glywed  o  honaw  fod 
yr  Evans  hwnnw  yn  beio  arno  am  fod  yn  canmol  yr  ysgolion,  etc. 
Ai  tybied  fod  y  Siaplan  yna  mewn  difrif  yn  meddwl  y  gwyr  o  oddi 
yna  yn  well  nac  offeiriadau  Cymru  par  sut  yr  ydis  yn  trin  yr 
yscolion  yma,  a  phar  faint  y  budd  ar  lies  y  maent  yn  ei  wneuthur, 
ag  a  wnant,  ir  gwerinos  ?  Os  yw,  disgwyliad  gan  bob  dyn  synhwyrol 
gonest  o  Gristion  a  fai  Gymro,  chwerthin  am  ei  ben  ai  ddiystyru. 
So  much  for  yr  hen  iaith.  Rhwydd-deb  iddi  a'r  sawl  a'i  caro. 
tq8  cxxviii 


W.  to  R. 
cxxix. 


Hold  !  Hold  1  meddwch  chwithau,  why  all  this  ranting  ?  Why,  it  W.  to  R. 
would  make  a  saint  rant.  Oni  ddywedasoch  i  mae  fifrind  i  chwi  contd. 
oedd  mab  Ifan,  os  felly  onid  cymwys  oedd  dangos  i  chwi  ei  fed 
wedi  myned  allan  o  bob  cynghanedd?  Yn  rhodd  ymgeged,  os 
hynny  sydd  raid  iddo,  a  Chwitfield  a  Jones,  ond  er  corn  ei  wddwg 
na  soniad  am  yr  ysgolion  Cymraeg,  rhag  ofn  i  Gymru  osod  Goronw 
iw  ddryllio  yn  4  aelod  a  phen  a  chowydd  blaen  llym  miniawg. 
Byddwch  wych  ?     Pawb  yn  iach,  cenwch. 

Eich  caredigawl  frawd^  Givilym  Ddu. 

Caer  Gybi  Saint,  Mai  11,  1752. 
Dear  Brother, — Echdoe  daeth  im  Haw  yr  eiddoch  o'r  5d  yng 
nghwmni  un  arall  oddiwrth  y  brawd  Llewelyn  a  scrifenasai  yn  ei 
offis.  Mawl  i  Dduw  eich  bod  chwi  oil  a  ninneu  yn  rhwydd  iachus. 
Dymma  heddyw  ynteu  lefnyn  o  lythyr  penigamp  oddiwrth  Oronwy 
Ddu  y  Bardd,*  mae'n  taring  mewn  man  aelwir  Donnington  yn  agos 
i'r  Ymhwythig,  lie  mae  yn  giwi-edyn  tlawd  mae'n  debygol.  He 
calls  Collector  Dyfi  his  tutor;  nid  oes  dim  oi  waith  i  ymddangos  i'r 
byd  heb  i'r  gwr  cywrain  hwnw  eu  golygu.  Pam  na  bai  Cornelius 
Agrip  yn  sgrifenu  yma  ambell  dro  ?  Yn  wir,  chwi  wnaethoch  iddo'r 
mawr  lies  ;  gobeitho  y  bydd  iddo  fod  yn  ddiolchgar  i  Dduw  a  dyn. 
Da  clywed  fod  y  Pwt  wedi  cael  tamaid  o  fara  yn  rhyw  ffordd 
weddus.  Mae  Llewelyn  yn  barod  yn  dechreu  cilio  yn  ol,  ni  wn  i 
etto  a  ddaw'r  wraig  yma  ar  fyrder  ai  peidiaw  ;  mae  ar  honno  flys 
mawr  am  weled  y  wlad  y  ganed  ei  gwr  praff!  le'n  wir,  digrif 
ddigon  fyddai  i  ni  gael  unwaith  ymgyfarfod  o'r  tu  yma  i'r  bedd. 
Aie  mae  dau  o  honoch  yn  bennau  gwyr  efo'r  Comisiwner  Fychan 
yna,  gresyn  na  bai  William  y  trydydd  hefyd,  nid  hwyrach  y  ceid 
rhyw  gymwynas  tuag  ....  chwaneg  o  enllyn  gyda  bara.  Nid  oes 
yma  ond  cynnildeb.  Na,  chafodd  Mrs.  Wheldon  ddim  chwaneg 
o  hanes  y  bill.  Hi  a  fyddai  dra  rhwymedig  i  chwi  if  you  would 
petition  for  her.  Oni  bae  fod  ganddi  ffordd  arall  i  gael  tamaid  o 
fara  nid  ellai  mor  byw  ar  y  pension  tlawd  hwnnw.  Oes  dim 
gobaith  y  ca'nt  y  gwragedd  gweddwon  ddim  chwaneg  o  arian 
rhagllaw  ?     I  thought  they  had  petitioned  the  Parliament  ;   if  so, 

*This  letter  is  printed  in  "  Llythyrau  Goronwy  Owen,"  Liverpool,  1895, 
page  3.  It  also  appeared  in  "Tracts  of  Powys,"  1795,  and  "The  Cambro- 
Briton,"  iii.,  409. 


CXXIX 


199 


W.  to  R.  what  became  of  that  affair?  Os  medrwch  helpu  tipyn  ar  y  weddw 
contd.  cewch  dal  yn  y  Drugaredd  ag  yma  hefyd.  You  say  Meirian 
sends  her  compliments  ;  is  she  in  town  ?  If  so,  ours  to  you  and 
her.  'Roedd  y  nhad  a  mam  yn  rhesymol  iachus  dydd  arall,  Bu 
Ruffydd  Dafydd,  a  Robert  Wmffra,  a  Sion  Drinioel  grydd,  yma 
ddydd  Gwener.  Gwyr  y  buoch  gynt  yn  chwareu  pel  droed  efo 
hwynt  yn  fynych  ag  ar  y  Sul  hefyd.  Duw  fon  maddeu  i  ni  oil,  ag 
ach  cadwo  chwi  ar  eiddych.  Eich  caredigawl  fraivd^ 

William  Morris. 

P,S. — Ai  ni  sgrifenais  attoch  labi  o  lythyr  yr  wythnos  ddiwaetha, 

i  ddwrdiaw  rhyw    Gymro    Seisnig    sydd    yna  yn    amherchi    ein 

'sgolion  Cymreig  ;   mae  fal  y  rhowch  i  senn  iddo  a  llythyr  i  minneu 

gynta  galloch,  da  chwitheu.     W.  M. 

Galltvadog,  May  nth,  1752. 

L.  to  R,  Dear  Brother, — Dyma  fi  newydd  ddyfod  adref  o  Ddyfi,  a  chwedi 
CXXX.  Gael  yr  anwyd,  sef  y  pas  yno,  a  chwedi  gwaedu  drosto,  a  ffaelio  cysgu, 
ffaelio  bwytta  nag  yfed  na  dim  ;  ond  etto  rhaid  y  ceisio  byw  tra  geUir. 
My  protection  from  y^  Treasury  is  not  yet  come  down  but  expect  it 
daily,  Mr.  Pelham  having  given  his  word  it  shall  be  sent  without 
loss  of  time.  The  money  is  safe  enough,  no  doubt,  in  your  hands, 
but  if  you  should  die  it  would  not  be  safe,  but  would  be  supposed 
to  be  your  own,  or  perhaps  pocketed  by  a  servant,  etc.,  so  that  it  is 
best  to  lay  it  out  in  my  name  in  India  bonds,  and  I  believe  I  shall 
have  a  great  deal  more  soon  to  be  laid  out  in  the  same  manner. 
Nis  gwn  i  mwy  beth  yw  India  bonds  mwy  nag  y  gwyr  Alsi  bach — 
pray  let  me  into  y*^  nature  of  that  affair  and  its  management,  how 
and  where  you  put  money  in,  to  whom,  what  security,  and  profit 
from  it,  how  to  take  it  out,  etc.  t  I  am  glad  Mr.  Reade  behaved 
so  well :  he  is  a  cleaver  man.  I  shall  send  a  box  of  y^  books  of 
plans  and  some  charts  by  land  carriage  to  you  soon.  I  shall  send  for 
y^  books  to  Salop,  etc.  Give  my  service  to  honest  Mathews,  I  have 
seen  his  sister  lately  and  dined  at  her  house.  Well  done,  Duke  of 
Lancaster,  Linden  will  make  a  goose  of  him.  Jack  Owen  hath 
not  a  minute's  time  to  write  anything  now  but  mining  accounts, — 
no  cywydd  half  so  profitable.  Who  told  you  about  Lady  Lincoln's 
dreaming?  It  is  as  like  as  can  be.  I  am  in  y^  same  condition 
with  her,  but  she,  I  suppose,  hath  more  reason. 

200  CXXX 


Pais  heb  ddim  aur  ynddi  oeddwn  i  yn  ei  feddwl,  nid  pais  euraidd  ; 
nid  yr  un  peth  y\v  pais  dlawd  a  phais  goethawg,  eithr  arall  yw 
gogoniant  y  goethawg,  etc.  Goronwy's  address  is  "  To  the  Rev. 
Mr.  Gronow  Owen  at  Donnington,  near  Salop."  Send  it  frankd, 
he  is  but  poor,  and  let  him  know  how  to  write  free  letters  to  you. 
Gofuned  Goronwy  hath  more  of  nature  in  it  than  all  the  rest  ;  he 
is  a  most  surprising  fellow.  We  must  have  him  into  Anglesey,  if 
possible,  or  at  least  some  part  of  Wales.  There  are  a  hundred 
schemes  by  Powell,  Jones,  and  Lisburn  about  getting  into  this 
mine,  but  I  hope  I  shall  overset  them  all.  If  they  mine,  I  under- 
mine. I  wish  Roderick  may  not  prove  one  of  them  at  bottom.  I 
have  some  doubts.  What  think  you  ?  He  had  promised  me  a 
lease,  but  I  don't  think  I  shall  have  it.  No  letter  from  you  last 
post.     Your  affectionate  brother^  L.  M. 

Holyhead,  28th  May,  1752. 

Anwyl  Frawd, — Rwyn  tybio  i  mi  yrru  i  chwi  ddau  neu  dri  o 
lythyrau  er  pan  glywais  oddi  wrthych,  a  deg  i  un  y  cawsech  ddim 
chwaneg  o'm  prygowthen  y  dyddiau  yma,  oni  bae  fod  yn  yspys 
gennyf  y  bydd  da  iawn  gennych  glywed  fod  y  nhad  a  mam  cystal 
mewn  iechyd,  a  gallu  o  honynt  yr  wythnos  diwaethaf  ddyfod  yma 
in  hymweled,  a  doe  y  dychwelasant  adref,— mawl  i'r  Goruchaf 
Dduw, — yn  dra  sionc  yn  ol  ei  hoedran.  Nid  oedd  ar  yr  hen  bobl 
ond  eisiau  eich  gweled  chwi,  ar  brawd  Llewelyn,  a  ninnau  efo'n 
gilydd  i'w  gwneuthur  gan  ddedwydded  ag  allai  fod.  Ni  feddyliais 
i  y  daethai  y  mam  yma  byth,  mae  hi,  Duw  au  helpio,  yn  bur  glofif, 
ond  yn  clywed  ag  yn  gweled  cystal  cynt.  Mae  pob  un  or  ddau  yn 
o  ddrwg  gan  fy  nhad.  Dyma  fi  wedi  banner  fy  nihenyddu  fy  hun, 
drwy  fod  yn  sefyll  ar  ben  y  ffordd  fawr  dros  bedwar  diwrnod  or 
untu  ;  nid  yn  di-berchenogi  pobl,  eithr  yn  rheoli  y  rhan  oreu  o 
saith  ugeinyn  o  bobl  i  daclu  y  ffordd  fawr  bob  dydd,  ai  gwneuthur 
fal  ffyrdd  y  Werddon  gin  wastatted  ar  geiniog  mal  y  gallai'r 
Brenin,  Duw  safo  gydai  ras,  ddyfod  yn  ei  gerbyd  rhydddi  yn  ddi- 
dramgwydd.  Dywedwch  wrth  y  mawr  wyr  yna  nad  rhaid  iddynt 
risio  dyfod  ffordd  yma  bellach,  bawb  yn  ei  gerbyd.  Ond  wrth  son 
am  danynt,  daccw'rgwr  mwya  yn  ein  gwlad  ni  wedi  marw,  y  sef  yr 
Arglwydd  Bwclai,  ag  iddo  ferch  gwmpas  dwy  flwydd  oed,  ar 
wraig  yn  feichiog,  ag  oni  ymddwg  hi  fab,  ffarwel  ir  Arglwyddiaeth,  yr 

cxxxi  201 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

CXXXI. 


W.  to  R.  hon  a  ddescyn  i  ryw  Gyrnol  Bwclai  yn  Ffrainc,  neu'n  rhyvvle  .... 
contd.  Wala,  wala,  rhaid  a  mynd  i  orphwyso,  Duw  a  roddo  i  chwi  nos  da,  ag 
a'ch  cadw  rhag  pob  dihirwch.  Eich  caredicaf frawd,  Wm.  Morris. 
P.S. — Sgrifenwch  fynycha  galloch,  da  chwitheu,  yma  ag  i 
Bentre  Eirianallt.  Gyrnvch  dippyn  o  ryw  newyddion  i  ddifyrru 
tippyn  ar  boblach  sydd  fal  pettai  wedi  eu  claddu  yn  fyw  yn  y 
gongl  fynyddig  yma.  Ai  gartref  y  mae  Meirian  ganddoch  ? 
Os  e,   mae  Pegy  Morris  yw  hannerch. 

Galltvadog,  June  13,  1752. 
L.  to  R.        Dear  Brother, — I  have  read  Dr.  Free's  essay  on  history,  it  is  a 
cxxxii.    pity  he  had  not  some  of  our  British  materials,  he  guesses   sur- 
prisingly.    (He)  is  wrong  in  y*^  etymon,  of  Caledonia  and  Strat,  and 
Gambold  hath  informed  him  about  the  word  pen  vahel  or  vahal, 

or  pen Giual  and  ^'wawl  is  an  antient  British  word,  perhaps 

more ....  than  the  Latin  vallum.  We  have  no  other  word  so  common 
....  all  over  Wales.  See  Davies's  dictionary  in  gwal  and  gwawl. 
....  say  pared  for  a  wall.  Pared  is  the  surface  of  a  wall,  'sgrifennu 
ar  y  pared,  gorwedd  yn  nesa  i'r  pared.  We  never  say  adeiladu 
pared,  so  gwal  seems  to  be  y^  right  Celtic  word,  and  mur  the  provincial 
British,  borrowd  (from)  y^  Romans.  It  is  idle  to  say  that  the 
Britains  had  no  [word  for]  a  wall  but  what  they  borrowd  from  the 
Romans.     I  agree  with  him  about  y*^  etymology  of  y^  Avord  Cymro^ 

(the)  Britons  were  so  called  from  Bryth in  page  16  is  y^ 

Saracetis  stop  and  not  their  works allow  the  Gauls  to  be 

called  a  barbarous  nation,  p.  16,  but  on  ...  .  very,  very  polite ; 

read   Pliny's   Nat.    Hist our  language   is   not  painted. 

.  .  .  made  some  attempt  towards  distinguishing  the  antient  (the 
most  British)  words  from  y^  Provincial  words  of  y^  Romans,  and 
it  is  a  most  pleasant  undertaking,  but  I  have  no  time  for  it. 
Free's  opinion  of  ancient  colonies  and  intermixture  of  languages 
in  ....  of  times.  I  have  no  time  to  write  any  more  about  this  at 
present,  ....  a  will  and  power  of  one  John  Lloyd,  an  old  sei"vant  of 
mine  ....  months  ago.  He  now  writes  me  word  the  money  is  to 
be  paid  .  .  .  summer.  Do  you  remember  anything  of  it  ?  (I)'Il 
endeavour  to  send  Mr.  Pritchard  a  bill  on  another  person  .... 
have  laid  out  y^  money  as  you  have.  But  if  necessity  ....  me  I 
must  draw  on  you.     I  shall  see  soon. 

/  am^  your  ajffectionate  brother.,  Lewis  Morris. 

202  CXXXII 


Caer  Gybi,  27  o  Fehefin,  1752. 

Anwyl  Frawd, — Wele  yma  yr  eiddoch  o'r  2d  a  phregeth  y  "W.  to  R. 
Dr.  Evans.  Ai  allan  o'ch  pwyll  yr  oeddych  chwitheu  pan  ro'ech  cxxxiii. 
fy  Uythyr  yn  Haw  gwr  ffromwyllt  or  fath  yna  ?  Gresyn  na  base 
debyg  i  hwnnw  o  Lanerchmedd  gynt.  Wfft  i'r  rhimynau  yma  a 
ddodws  yn  ei  araith.  Nid  gwell  ei  orchwyl  er  canmawl  rhai  pobl 
ef,  ond  ny  lyfasai  dreuthu  fy  meddwl  wrthych  mwyach  rhag  ofn  i 
mi  dynnu  gormodd  drwg  yn  fy  mhen.  However,  you  may  please 
to  give  my  respects  to  the  Doctor,  a  phan  gafifwyf  odfa,  ond  odid, 
imi  sgrifennu  atto  yn  atteb  iw  lythyr,  ond  nid  i  ofyn  nawdd  ganddo, 
oblegid  ni  wnaethym  achos  etto,  mae  rhywun  yn  euawg  ag  fe 
ddylai  ddwyn  penyd  o'r  achos  mewn  cynfas  glaerwen  i  edrych  a 
ymadawai  yr  yspryd  afrywiog  ymlidiawg  allan  o  honaw,  nid 
hwyrach  y  deuai  un  addfwyn,  tyner,  llaryaidd,  hynaws  yn  ei  le. 
Rwy'n  tebyg  fod  y  Doctor  yn  meddwl  mai  darn  o  Fethodist  yw 
eich  brawd  Gwilym  Ddu,  oni  bae  hynny  ni  ddodasai  ar  lawr  eu 
campiau  yn  ei  lythyr  attaf.  Och  yfi  ha  wr  fab,  fe  gamgymerth  yn 
erchyll !  Nid  wyf  wedi  ymhyllu  felly  chwaith,  o  ran  rwy'n  tybied 
fod  pryf  naill  ar  gysp  ai  rhywbeth  ymhen  pob  rhai  o  honynt,  a  bod 
anferth  gynrhonyn  aflonyddgar  ynghoppa  pob  dyn  lied  synhwyrol 
gynt  sydd  yn  ymgynnhennu  a  nhw.  Dyna  lythyr  oddiwrth  y  nhad, 
chwi  welwch  fod  yr  hen  bobl  yn  anesmwyth  o  eisiau  clywed  oddi- 
wrthych.  I  writ  father  this  morn  by  Peggy  Morris,  who  went  to 
visit  there,  and  told  him  that  you  were  well  the  2nd.  I  hope  Jones 
of  Marrian  (who  is  agent  for  the  eldest  of  the  three  Lady  Dowagers 
Bulkeley)  was  mistaken.  Ni  chlywai  ddim  son  am  Cardinal 
Castleton  ;  pa  beth  a  ddaeth  o  honaw?  Nid  hwyrach  mae  aros 
y  mae  'rhyd  yr  amser  i  ymryson  doethineb  efo  Goronwy  yn  Swydd 
Amhwythig,  fal  y  dywedai  Oronwy  eurych  fod  y  paun  bach  o 
Wicwair  yn  Rhos,  a  Gwgawn  wawd  newydd  o  Gaereinion,  Ymhowys, 
y  pryd  y  bu  ddoethach  Gwgawn  o  hanner  gain*     Dyma  un  o'ch 

*This  refers  to  the  folk  tale  "Araith  Gwgan,"  copies  of  which  are  common 
in  Welsh  MSS.  of  the  i6th  and  17th  centuries.  It  was  printed  for  the  first 
time  in  Cydymaith  Diddan  [1766],  p.  42.  Y  Paun  bach  and  Gwgan  gwawd 
newydd  were  the  two  wisest  men  in  North  Wales,  and  the  story  goes  that  they 
once  met  to  decide  which  of  the  two  was  the  wiser.  They  talked  through  the 
night,  each  one  exerting  himself  to  the  utmost.  "Ac  ymresymu  doethineb 
onid  oedd  ddydd  dranoeth,  ac  yna  doethaf  oedd  Gwgan  ar  y  tir  gwyllt,  a 
doethaf  oedd  y  Paun  bach  ar  y  tir  dof."  Gwgan  appears  to  have  won  the  day, 
or  rather  the  night,  for  he  was  "  doethach  o  hanner  gair." 

CXXXIII  203 


W.  to  R.  pobl,  y  sef  Sir  Peter  Warren,  Knight  of  the  Bath.  Dynan  mwyn 
contd.  cymwys,  medd  pawb.  Fe  roddes  36s.  i  ni  tuag  at  daclu'r  fFordd 
fawr,  a  digonedd  i'r  tlodion  yma.  We  have  made  a  coach  road 
from  hence  to  Rhydbont  of  nine  or  ten  feet  wide,  after  the  Irish 
manner.  It's  own'd  to  be  the  compleatest  thing  of  the  kind  in 
Wales,  if  not  in  England — a  pattern  for  the  rest  or  the  county. 
Dyna  iddyn'  nhw  !  onte  rwan  ?  Nag  oes,  nag  oes,  goUed  yn  y 
byd  ar  ol  Arglwyddi  gwirionllyd,  nid  hwyrach  y  daw  un  o'i  rywog- 
aeth  etto,  teulu  oeddynt  abl  di  ddaioni.  Da  clywed  fod  yr  ystat  yn 
mynd  yw  blant  neu  blentyn,  os  dwy  ferch  rhennir  rhyngddynt,  os 
mab,  ca'r  cwbl.  Fe  ddywedir  fod  y  Dwm  Bifan,  dwrnai,  yn 
gwneuthur  Haw  wych  o'u  materion.  Ydych  i  yn  gydnabyddus  a 
Thomos  ?  Par  ddelw  sydd  arno  fo  ?  I  had  a  line  the  other  day 
from  my  old  friend  Fortunatus  Wright.  I  find  his  Italian  children 
are  come  to  London.  I  fancy  he  and  his  wife  will  soon  follow.  Ni 
chefais  ddim  llythyr  o  Allt  Fadawg  er's  pymthegnos,  mae  yno 
ddigon  o  fwstwr  gan  fod  y  laf  o  Orphena  ar  eu  gwarthaf,  wfft  i'r 
gwythenni  sydd  ganddynt,  pwy  fydd  yn  cael  y  rhan  oreu  bellach  ? 
Ni  chefais  i  byth  linell  oddiwrth  Cornelius  Agrippa,  ai  byw  ydyw 
ai  peidiaw  ?  Mae  fal  y  dwrdiwch  i  fo  am  beidiaw  ag  ysgrifennu  at 
ei  hen  athraw  cyhyd  a  chyhyd  o  amser.  Peidiwch  a  gillwng  dros 
gof  yr  haf  yma  eich  gaddawiad  o  dyrru  ynghyd  ymhob  gardd  yr 
eloch  iddi  oreu  galloch  o  hadau  dieithr,  etc.,  ir  brawd  o  Gybi,  da 
chwithau.  Let  me  hear  from  you  as  soon  as  you  can.  Mi  fum  dra 
trafferthus  yn  ddiweddar  ar  y  ffordd  fawr,  gorfu  arnaf  ginhiewa  13 
o  ddyddiau  ar  y  dywarchen  las, — dyna  fyd  blin  onte .''  Oni  bae 
hynny  'sgrifenaswn  attoch  ryw  rigwm  yn  gynt.  Duw  a  fo'n 
gwarchad  drosoch,  a  byddwch  wych. 

Eich  caredigawl  frawd^  William  Morris. 
Bu'r  hen  Fawdfil  yma  dydd  arall,  roedd  yn  son   am   danoch. 
Dyna  i  chwi  gwpl  o'i  ffrancodau. 

Gartref,  Nos  Awst,  1752. 

W.  to  R,        Anwyl  Frawd  — Mi  sgrifennais  attoch  linell  neu  ddwy  ar  ffrwst  o 

cxxxiv.     Allt  Fadawg.     Yno  y  cefais  yr  eiddoch  or  4dd  yn  atteb  i  ni-wybod- 

pa-sawl  llythyr  oddiyma.    Maen  debyg  glywed  o  honoch  oddi  wrth 

Lewelyn  yr  hanes  fal  y  darfu  i'r  wraig  o'r  Allt  a  minneu  gychwyn 

oddi  yno  tua  Mon  Ynys  wythnos  i  ddoe,     Ni  gawsom  rwydd-deb 

204  CXXXIV 


odiaeth  ar  ein  taith,  ag  yr  oeddym  y  drydedd  nos  Ymhentre  W.  to  R. 
Eirianell  wedi  ymdreiglio  dros  freichiau  moroedd  a  mynyddoedd  contd. 
echryslon.  Daethom  i  hyd  ir  hen  rieni  yn  iachus  dda  iawn,  terriais 
yno  ddvvynos,  yno  adre  yn  nerth  y  carna'  i  fwrw  golwg  ar  fy  neu 
giw,  wedi  bod  oddiwrthynt  dair  wythnos  gyfan  !  Cefais  bawb  yn 
iach,  mawl  ir  Goruchaf  am  ei  hoU  fendithion.  Rwy'n  disgwyl  y 
chwaer  ynghyfraith  y  foru  (under  the  convoy  of  my  father)  i  darrio 
yma  un  wythnos  i  weled  rhyfeddodau  Cybi.  The  morn  we  set  out 
brother  had  received  y^  letter  mentioning  that  his  new  Com- 
mission would  be  sent  the  post  following,  yno  edifaru  na  ba'sem  yn 
aros  un  deuddydd  yn  rhagor,  ond  erbyn  i  ni  fyned  i  Aberdovey 
wele  bwmp  o  lythyr  oddiwrth  y  Com.  Fychan  ag  ynddo,  na  bo  'nd  i 
grybwyll,  gommission  nawdd  D —  rhagddaw  !  a  chyngorion  oddi 
wrth  yr  hen  wr  ynghylch  cwrs  y  byd,  with  some  dark,  very  dark, 
hints  of  some  under-hand  dealings,  etc.  Perhaps  you'll  be  desired 
to  get  an  explanation  ;  if  so,  should  be  glad  to  know  what  he 
meant,  otherwise  tewi  a  son.  Mae'r  Tew  yn  ymdrobaeddu  mewn 
cyfoeth  dros  ei  ben  ai  glustiau.  Duw  a  roddo  iddo  iechyd, 
llwyddiant  a  hir  hoedl  i  fagu  ag  i  feithrin  y  plantos  bychain  accw  a 
rheini  sydd  i  ddyfod  (mae  un  cyw  yn  y  cawell  eisioes),  nid  oes 
ammeu  na  bydd  digon  o  honynt,  Mae'r  tir  mewn  purion  cyffaith. 
Roedd  y  nhad  yn  dywedyd  gael  o  honaw  eich  llythyr  efo'r  Car- 
dynal,  ond  mae  o  yn  disgwyl  un  arall  ynghylch  rhyw  arian  chwaer 
Will  Jones  sydd  yn  ei  grugo  fo  yn  erchyll.  Mi  glywais  fod  meistr 
Trecastell  yn  y  wlad  dydd  arall  tua'r  Caerau,  lie  mae'r  Arglwyddes, 
etc.  Par  sut  y  mae'r  boblach  yna  yn  trin  y  cyfreithiau  hebddo  ? 
Ydyw'r  Lord  Chancellor  weithiau  yn  cadw  ei  le  fo?  Mi  glywais 
Mr.  Bodvel  yn  dywedyd  ei  fod  o  yn  tirrio  am  16  yn  agos  ir  fan  lie 
mae'r  Gardynal,  ai  fod  wedi  methu,  er  gwarrio  llawer  o  fwnws.  Nid 
hwyrach  mai  gwell  Iwc  y  Cardynal.  Ni  a  wnawn  ein  goreu  ar 
berswaedio'r  boblach  i  dacclu  eu  ffyrdd  o  hyd  oddiyma  i  Gaerllion 
Gawr.  Here  are  mile  stones  come  over  from  Dublin,  a  present 
from  the  owner  of  the  pacquet,  to  be  set  from  hence  to  Porth- 
aethwy,  and  it's  said  large  subscriptions  are  raisd  in  sundry  places 
to  carry  on  the  work,  felly  profeidiwch  gerbyd  gynta  galloch,  but 
if  you  dont  care  to  be  at  the  expence  of  keeping  a  coach-and-six, 
fel  y  Fason  honno,  nid  raid  i  chwi  ond  llogi  post  chaise.  Rydis  yn 
son  am  gael  rhai  yn  berthynol  ir  dref  neu'n  hytrach  y  Gaer  yma. 

cxxxiv  205 


W.  to  R.  Nid  oeddych  ddim  ymhell  or  ffordd,  pan  na  feddyliasoch  mai 
contd.  gwr  D — w  ydoedd  y  Fwclai  bono,  tebyccach  ei  fuchedd  ai  ymar- 
weddiad  i  wr  i'r  F — 11,  nolff  o  ddyn  meddwa  a  gwagca  a  roes  erioed 
wenwisc  am  dano,  ffei  bono  frebwl  brwnt.  Fe  yrrws  yr  hadau  imi, 
end  ni  wyddwn  amcan  gan  bwy  y  cawsai  hwynt,  roeddynt  wedi 
gwlychu  peth,  ar  enwau  wedi  colli  agos  i  gyd,  felly  mi  fum  yn  hir 
cyn  dyfod  i  wybod  pa  beth  oeddynt  wrth  y  gelfyddyd  lysieuawg. 
Diolch  yn  fawr  am  danynt.  My  service  to  Mr.  Parry  the  importer, 
though  unknown.  Mi  glywaf  fod  Herbert  Feddyg  yn  y  gymdogaeth 
yma  ynhy  ei  frawd  arall.  Person  Maethlu.  Da  clywed  mai  celwydd 
a  ddywaid  Sions  y  Marrian.  Gwych  clywed  eich  bod  yn  pesci,  nid 
hwyrach  mae  chwi  fydd  y  brasa  or  tri  brawd,  rhaid  i  chwi  gynyddu 
llawer  cyn  mynd  o  honoch  gin  brafifed  ar  Llewelyn,  nid  wyfi  ond 
burgyn  wrtho.  Aie  mae'r  Corddyn  ganddoch  byth  yn  fifawtys,  well, 
well,  y  b'o  rhagllaw.  Syr  Peder  Warren  is  mightily  carressd  by 
his  country  men,  the  Teaguelanders,  braidd  na  rho  nhw  aur  ar 
ei  glog  o  !  Aie  chwi  gawsoch  yr  anrhydedd  o  dderbyn  llythyr  oddi 
wrth  Oronwy  or  diwedd  ?  Dyn  rhyfeddol  ydyw.  Mae  Ngallt 
Vadawg,  mi  a  wranta,  ddau  ddwsing  oi  lythyrau  a  chywydd  ymhob 
un  o  naddynt,  ag  yn  wir  rhai  gwychion  ynt.  Dyma  un  odiaethol 
ir  Awen,  cystal  a'r  goreu  a  wnaed.  Ni  argraphwyd  mo  un  Y  Farn, 
ag  ni  choeliai  yr  argrephir  ar  frys,  oblegid  mae  Madog  yn  dywedyd 
y  bydd  rhaid  ir  Berson  a  minnau  (gwyr  cymwys  iawn  i'r  gorchwyl) 
sgrifennu  learned  notes  upon't,  those  to  be  sent  Goronwy,  thence 
to  Madogallt,  thence  back  to  him,  and  thence  hither,  so  the  work 
stands  and  will  stand.  Digrif  stori  Dwm  Bifan  a  Miss  Owain,  fe 
gadd  ei  haeddiant  yn  llwyr  gwbl.  Pam  na  chais  yr  anifail 
gymhares  gyfreithlon  yn  lie  dilyn  drwg  fuchedd?  Nid  oes  mor 
llawer  er  pan  ge's  lythyr  oddiwrth  Nat,  nid  oes  dim  gobaith  y 
daw  o  adref  ni  wybod  par  bryd  ;  the  Turkey  Company  are  a 
plaguing  of  him  still,  but  I  hope  he  will  be  able  to  baffle  'em  with 
all  their  power.  O  chwiw  ladron  !  Yr  anrhas  ir  Aldromon  ap 
Rhisiart ;  e'm  siommodd  yn  aruthur  drwy  beidio  dyfod  im  cyfarfod 
yn  Arfon  i  gael  ei  gwmni  ir  Deau  dir,  nid  oes  dim  coel  arno.  Aie  mae 
Agrippa'n  gawr  !  Ni  a  wn  i  ydyw  fo  yn  cynnull  dim  hadau  i  mi 
erbyn  y  flwyddyn  nesaf  o  erddi'r  Dugiaid  ar  Arglwyddi  sydd  gan 
dewed  oi  amgylch  a  bytatws  Ynghaer  Gybi. 

206  cxxxiv 


Dydd  Avvst. — Dim  newydd  o  iinlle.  Disgwyl  y  nhad  ar  chwaer 
Madog,  a'r  mwynwr  a  ddatcuddiodd  y  mwyn  yn  yr  Escair,  ar  gwas, 
yn  un  gyr,  felly  rhaid  rhoddi'r  pin  heibiaw  a  mynd  i  ddarparu  iw 
herbyn.     Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch. 

Eich  carediccaf  fraiudy  Gwilyvi  Ddii. 

P.S. — Mi  glywaf  fod  chwigs  Lerpwl  agos  wedi  lladd  Mr.  Vychan 
o'r  Gors  am  ei  fod  yn  Dori  ;  bu  fwstr  gerwin  or  achos,  gorfu  gofyn 
nawdd  iddo  a  chan  mil  o  bethau,  dyna  He  mae  efo  i  long  er's  talm 
byd.  Digrif  traeth  awdlau  a  wnaeth  Llewelyn  iddo  fo  a  hithau.* 
Gwaed  hwch  !  Ymhle  mae  llyfr  Richards  ?  Mae'r  bobl  ymron 
tynnu  fy  llygaid  am  naill  ai  arian  ai  llyfrau.  Er  mwyn  dyn  gadewch 
glywed  yr  hanes.     Byddwch  wych.     W.M. 

August  9th,  1752. 

Dear  Brother, — I  have  yours  ...  I  ask  pardon,  I  did  not  under- 
stand y^  nature  of  y^  pow(er)  .  .  .  Bank  ann.  Must  there  be  such 
another  power  in  y^  India  Bond  affair  ?  This  is  not  so  convenient 
for  me,  when  I  have  occasion  to  draw  upon  you  now  and  then  for 
certain  sums.  I  should  like  the  situation  of  y^  money  as  it  is,  in  y*^ 
Bank  ann.  in  your  name,  better  than  any  way,  if  it  was  not  subject 
to  an  accident  of  being  lost  if  you  should  happen  to  die.  For  you 
have  no  body  but  strangers  about  you.     Explain  this. 

Mae  golwg  braf  yn  Esgair  y  mwyn  (new  discoveries  !),  ond  rwyl 
etto  heb  settlio  gida  Lord  Lincoln  a  Mr.  P — m,  etc.,  pwy  sydd  i  gael 
gweithio'r  gwaith  (as  a  miner),  whether  they  or  L  If  I  am  account- 
able only  for  the  duty,  fe  fydd  gennyf  filoedd  o  bunnau  yma  tocc. 
But  if  I  must  work  for  them  I  must  get  pickings  in  another  shape. 
I  can  get  old  silver  here  in  tolerable  quantities,  but  what  I  wanted 
was  two  or  three  hundred  pound  in  new  silver,  if  it  could  have 
been  easily  got.  If  I  was  to  make  a  noise,  fe  fuase'r  mwyn\\'yr 
yn  tyngu  mae'r  brenhin  oedd  yn  ei  danfon  imi  yn  ungwaith.  If  I 
had  five  hundred  weight  of  new  half-pence  it  would  make  some 
noise,  but  how  are  they  to  be  packd  ?  and  is  not  there  a  risque  in 
y*^  carriage  ?  Er  gwaetha'r  wrach  benwen  mae  Collector  Dyfi  yn 
well  na  chanpunt  yn  y  flwyddyn  clear  pfofii.  My  fees  and  salary 
last  quarter  came  to  near  ^40,  but  it  was  an  extraordinary  quarter, 

*Lewis  Morris  wrote  a  Traethodl  on  William  Vaughan's  ship,  "Harlech 
Castle,"  in  the  form  of  a  dialogue  between  the  ship  and  the  poet." 


W.  to  R. 

contd. 


L.  to  R. 
cxxxv 


cxxxv 


207 


L.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 
CXXXVJ. 


on  account  of  y^  great  cjuantity  of  Esgair  y  mwyn  ore  we  shipd  off 
and  enterd  there.  The  best  motto  I  can  think  of  for  the  British 
Society  is  Vf  Hen  Drigolioit.  That  can  give  no  offence  to 
other  people.  I  shall  be  glad  to  hear  from  the  Jew.  Upon 
second  thoughts,  Yr  Hen  DrigoUon  may  admit  of  some  bad  turns, 
as  if  they  grumbled  because  there  are  trigolion  newydd.  But  I 
think  Y  Cymrodorion  (i.e.,  Y  Cynfrodorion)  throws  a  sort  of 
disguise  over  it.  Now  I  must  have  your  opinion  by  return  of  post, 
what  motto  I  shall  have  for  my  seal  of  office  of  superintendent  of 
y^  mines.  If  the  following  will  do  in  your  opinion,  get  an  engraver 
immediately  to  cut  a  seal  on  brass  the  size  of  figure  A^  with  a  tail 
to  fasten  it  in  wood  as  in  figure  B^  or  a  socket  as  usual.*  I  will 
have  one  cut  in  chrystal  or  cornelian  if  this  pleases  our  friends. 
If  the  seal  could  be  made  smaller  than  figure  A^  it  would  be  better, 
because  of  sealing  on  wax  ;  or  if  cutting  on  steel  be  not  too  dear, 
I  would  have  a  steel  one.  As  the  first  painters  in  y^  world  were 
obliged  to  write  under  their  pictures  :  "  This  is  a  horse,"  "this  is  a 
man,"  etc.,  so  I  must  tell  you  this  is  a  hand  holding  a  pick  or  pickax 
striking  a  rock.  I  fancy  those  must  be  my  arms  when  I  have 
occasion  for  arms,  and  the  motto  '  0  for  ag  o  fynydd^  da  i  ddedwydd^ 
Upon  third  consideration,  might  not  the  words  The  seal  of  \)&\t.i\. 
out,  everybody  that  sees  the  impression  will  know  that  it  is  done  by 
a  seal.  This  third  consideration  is  best,  y  trydydd  tro  mae'r  goel. 
My  wife  is  still  in  Anglesey,  mae  ei  heisiau  yma  yn  fawr  iawn — y 
plant  yn  gweiddi  ar  morwynion  yn  diogi.  Dyma  Ifan  brydydd  hir 
Yngallt  Fadog,  yn  darllain  (chwedl  Gronwy)  "cain  acceniad 
beirddion,  hil  Derwyddon  olau  adroddiad."  He  grows  drunk  and  a 
mere  poet  in  all  respects.  Gronwy  (though  I  am  told  he  loves 
liquor  too)  is  ten  degrees  above  leuan.  Gronwy  is  a  prodigy. 
Bonedd  a  Chynneddfau'r  awen  is  an  admirable  inimitable  piece  ! 
But  what  do  I  talk  of  poetry  ?  Esgair  y  mwyn  calls.  Farewell  for 
this  time.  Yow  affectionate  brother.^  Lewis  Morris. 

Holyhead,  July  30th,  1752. 

Dear  Brother, — Ces  lythyr  o  Bentre'rianell  dydd  arall  ;  roedd  y 
nhad  yn  abl  afiachus.     Dyma  un  o  Allt  Fadawg  heddyw  (y  30), 

*Lewis  Morris  draws  a  sketch  of  the  seal  in  his  letter.  The  seal  was  to 
be  a  circular  one,  with  the  words  "The  Seal  of  the  Superintendent  of  the 
King's  Mines"  aroiind  the  edge,  and  a  hand  holding  a  pick-axe  in  the  centre. 

208  (  XXXVl 


pavvb  yn  iach  ag  yn  llawn  trafferthion  bydol  fifordd  bono,  ni  chaf  W.  to  R. 
mor  amser  i  ddywedyd  dim  chwaneg  na'n  bod  ni  i  gyd  yma  yn  contd. 
rhwydd  iachus.  Mawl  i'r  Goruchaf  Dduw  am  ei  boll  drugareddau  i 
ni  oil.  Bydded  iddo  warchad  drosoch  a'r  eiddocb.  Sgrifennwcb  yma 
gynta  galloch.  Byddwcb  wych.  Eich  carediccaf  frawd^  IV.  Morris. 
P.S. — Peggy  Morris  desires  bar  compliments  to  her  cousin 
Meirian  and  would  be  glad  of  tbe  favour  of  a  letter  from  ber. 

Holyhead,  i3tb  August,  1752. 
Dear  Brotber, — I  writ  you  two  or  tbree  lines  tbe  ist  inst.  That  W.  to  R. 
same  day  our  mother  was  taken  ill,  and  she  hath  continued  ever  cxxxvil. 
since  extream  sick ;  hathbeen  speechless  for  some  days,  and  God  only 
knows  tbe  event.  Disgwyl  clywed  naill  ai  newydd  da  neu  ddrwg  bob 
munud.  Duw  awyroreu  pabeth  i  wneuthur.  Ei  ewyllys  bendigaid 
ef  a  wneler.  My  sister-in-law  set  out  homewards  the  loth,  and  I  hope 
she  reached  Gallt  Vadawg  last  night.  Hi  gadd  dywydd  goafreolus 
a  hitheu  debygwn  i  yn  magu  man  esgyrn  ;  mae'n  rhywyr  clywed 
ei  myned  yn  ddidrwc  i  ben  ei  siwrnai.  Dyma  Nelly  Morris  wedi 
ymadael  or  Henblas,  lie  bu  hi  ddwy  flynedd;  mae'n  rhaid  ei 
swccrio  hi  byd  na  chaffo  ryw  le  etto.  Mi  debygwn  fod  blys  am 
fynd  i  wasanaeth  i  Lundain  neu  ryw  ddinas  fawr.  Lie  anghymwys 
ddigon  i  herlodes  rhwydd  ynfyd.  Ni  chefais  er  pan  ddaetbym 
adref  or  Deau  prin  amser  i  edrych  o'm  hamgylch  gan  ryw  wag 
drafiferthion,  felly  esgusodwcb  y  Uythyr  cwtta  yma.  Dwg  y  nesaf, 
mae'n  debyg,  ryw  newydd  oddiwrth  y  mam.  Duw  a  fyddo  gyda 
ni  oil.  Eich  caredigawl frawd.,    William  Morris. 

Holyhead,  i6th  August,  1752. 
Dear  Brother, — This  day  I  returned  home  from  my  father's  and    W.  to  R. 
am  extream  sorry  to  acquaint  you  that  this  morning  about  three    cxxxvin. 
o'clock  the  Almighty  was  pleased  to  take  to  Himself  tbe  soul  of 
our  dear  mother  after  a  fortnight's  illness.     I   need  not  tell  you 
what  grief  it  must  occasion  to  us  all,  especially  to  our  poor  father, 
whose  loss  is  inexpressible,  for  few  people  loved  one  another  so 
well,  and  lived  so  long  without  any  broiles  and  contentions.     Mae'r 
hen  wr  wedi  mynd  yn  fusgrell  ag  yn  ddwl.     Y  clywed  a'r  gweled  yn 
ffaelio,  ag  y  rwan  Duw  ai  helpio  yn  dra  ymddifad.     Trennydd  y  bydd 
y  cynhebrwng.     Duw  a'n  diddano  ni  oil,  ac  a  roddo  ini,  ei  phlant 
hi,  ras  i  ddilyn  ei  Uwybrau  hi.     Eich  brawd  galarus,  Wm.  Morris. 

P  209 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 

CXXXIX. 


P.S. — 17th  August.  Roeddwn  yn  disgwyl  Uythyr  oddiwrthych 
cyn  hyn,  ond  ni  ddaeth  yr  un.  Dyma  ni  yn  cychwyn  tua  Phentre 
rianell  bod  ag  un.     Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch  chwi  a  minneu. 

Holyhead,  20th  August,  1752. 
Anwyl  Fravvd  Richard, — Gynneu  y  dychwelais  adref  o  fod 
ynghladdedigaeth  ein  mam,  ag  yn  vvir  roedd  yno  gynhebrwng 
mavvr  lavvn,  yr  holl  geraint  o'r  ddwy  sir  ar  gydnabod  o  bob  cwr  i'r 
wlad.  Ni  ai  claddasom  yn  Eglwys  Benrhos  or  tu  deau  iddi,  roedd 
rhy  fychan  o  le  i'r  bobl  i  fynd  ir  eglwys,  felly  bu  raid  dyfod  ar  allor 
ir  fynwent  a  darllain  ag  ofFrymmu  yno.  Nid  eill  neb  amgyffred 
y  golled  a  gadd  yr  hen  wr  musgrell ;  mae  o'n  dra  hiraethus  a  thrist  ; 
Duw  or  nef  ai  diddano.  Nis  gwn  i  par  sut  a  fydd  ir  hen  wr  drin  y 
tyddyn  bellach — weithiau  mae  o'n  meddwl  cymeryd  rhywun  i 
mewn  i  fod  yn  gydwr  iddo.  Mae  fy  chwaer  ai  merch  a  Neli 
Morys  wedi  aros  yno  i  ddiddanu  tipyn  arno,  gobeitho  y  bydd  well 
i  hamdden  ar  fyrder.  I  received  your  letter  this  day  but  have  not 
time  to  answer,  nor  is  my  head  fit  for  anything.  Brother  Davies 
and  self  came  through  Llanerchmedd  this  mom.  I  went  streight 
through  ;  he  stopt,  and  overtook  me  after,  and  told  me  that  there 
was  some  English  boy  at  Mredith  Parry  or  Richard  Parry  that 
wanted  to  see  me,  but  it  was  too  far  for  me  to  turn  back.  Who  is 
that  boy  ?  My  father  spoke  something  of  him,  but  I  did  not  then 
mind  it.  Cousin  Jack  Salisbury  tarried  three  nights  with  us  at 
Pentrerianell — yr  un  dyn  yn  union  deg.  What  are  these  red 
drops  ?  Ni  waeth  tewi  na  siared,  I  am  not  fit  to  write  or  anything 
else.     Duw  a  fyddo  gyd  a  chwi  ag  ach  cadwo  rhag  pob  drwg. 

Eich  caredigawl  frawd,  William  Morris. 
P.S. — Daccw'r  post  wedi  mynd  i  ffordd,  felly  rhaid  gadael  hwn  tan 
ddydd  Sadwrn  heb  ei  yrru  ymaith.  Rwy'n  lied  ddig  wrth  Huw 
Dafis,  eich  cymydog,  fe  yrrodd  efo  dau  o  bobl  attaf  i'r  cynhebrwng 
iw  escusodi  ei  hun  am  beidiaw  a  dyfod  yno,  er  ei  fod  yn  y 
gymdogaeth,  dan  daeru  na  wyddai  mo'r  diwrnod  (though  both  the 
people  could  tell  him),  and  mountebank-like  sent  me  word  that 
he  would  be  such  and  such  nights  at  Presaddved  and  Caera',  and 
that  he  wanted  much  to  see  me.  Unparaleld  impudence  ! 
What !  did  the  b — k  he--d  think  1  would  wait  of  him,  or  did  he 
give    himself   airs    to    make    those   folks   think   him   a   man    of 

210  CXXXIX 


consequence  ?  Ffei  honno,  wag  bren.  Gerwin  or  daith  a  gymerasoch  i  W.  to  R. 
ymweled  a  Meirian  yn  eich  cerbyd,  ar  dail  ar  llysia  a  welsoch  ;  roedd  contd. 
Parry  ynteu  wedi  colli  ei  adnabod  ar  ddail  ei  wlad  mi  wranta. 
Da  iawn  oedd  cael  yr  hadau  rheini  ganddaw,  a  phe  bai  gyfleu,  or 
ffeinia  fydde  gael  rhyw  faint  chwaneg  o  naddynt.  Aie  ymadaw  ar 
Faswn  a  orug  Owain,  pam  na  yrr  yr  hulrhod  ei  hanes  i  mi,  fal  y 
gallwyf  atteb  ei  bobl,  etc.?  Fe  ffaeliodd  gennyf  fi  fyned  ir  Deheudir 
pan  oedd  y  Commissioner  Vychan  yno,  oni  bae  hynny  cawswn  fod 
yn  gydnabyddus  ag  ef,  ag  ond  odid  cawsid  ryw  dro  gymwynas 
ganthaw,  yn  vvir  digon  rhaid  wrthi,  anawdd  iawn  trin  y  byd  yma. 
Cewch  yn  fy  nesaf  hanes  y  mwyn  a  Mr.  Vychan  or  Gors,  a  chant 
o  bethau  ;  mae'r  galon  yn  drom  yr  awron,  felly  ni  cheir  ganddi 
mor  ystwytho  at  ddim  diddanwch.  Mae'n  bur  anhawdd  atteb 
Bifan  rhag  mor  chwerw  ydoedd.  Ffei  o  hono'r  Richards  yna  yn 
hudaw  poblach  i  ddywedyd  gau  chwedlau  ar  ei  ol.  Maent  yn 
anesmwyth  o  achos  ei  fod  yn  ddyn  dieithr  iddynt.— W.  Morris. 

Holyhead,  29th  August,  1752, 
Dear  Brother, — Mi  sgrifenais  attochi'r  dydd  arall,  a  chan  fod  W.  to  R. 
gennyf  awr  segur  rwy'n  cyfarch  yr  awron.  Dyma  ferch  fy  chwaer  CXL. 
wedi  dyf^d  adref  ddoe  o  dy  nhad.  Mae'r  hen  wr  yn  bur  drist,  mae 
o'r  dydd  yn  difyrru  tippyn  arno  ei  hun  ymhlith  eu  weinidogion,  ond 
y  nos  nid  yw'n  medru  cysgu  ond  ychydig,  felly  mae  hi'n  galed  ag 
yn  hiraethus  iawn  arno.  Duw  ai  diddano  !  Roedd  yn  rhyfedd 
gennyf  glywed  y  lodes  yn  dywedyd  na  ddaethai  ddim  llythyr  oddi 
wrthych  atto.  Er  dim  ar  y  fo  'sgrifennwch  fynycha  fyth  ag  alloch 
yno.  Gadewch  ini  bawb  wneuthur  goreu  gallom  tuag  at  ddifyrru 
tippyn  amo  tra  byddo  yn  y  byd  trallodus  yma, — nid  llawer  o 
gymfifwrd  sydd  wiw  i'r  un  o  honom  ddisgwyl  yma.  Ychydig  yn  sicr 
a  ddigwydd  yw  ran  ef,  yr  hwn  sydd  yn  ymdrechu  beunydd  a 
heintiau  a  henaint.  I  should  be  glad  of  a  line  from  you  if  you  have 
not  writ  already.  Y  Duw  goruchaf  a  fyddo  yn  gwarchad  drosoch 
chwi  a  ninneu.  Eich  caredigawl frawd,  William  Mortis. 

Holyhead,  Yr  Hen  Wyl  Fathew,  1752. 
Dear  Brother, — Mae  llawer  er  pan  dderbyniais  eich  llythyr  or    W.  to  R. 
29  Awst  hyd  yr  awron,  yn  enwedig  os  oes  coel  ar  y  rhif  newydd,       CLXI, 
mae'n  debyg  fy  mod  wedi  ei  atteb  but  query.     Echdoe  y  daethym 
adre  o  Bentre  Eirian  AUt  wedi  bod  yno  yn  setlio  amryw  fatterion 
CXLI  211 


W,  to  R.  a  berthynynt  ir  hen  wr.  Mae  e'  mawl  i  Dduw  yn  rhwydd  dda  ar  ei 
contd.  iechyd  yn  ol  ei  oedran,  y  nos  y  mae'n  achwyn  ei  fod  yn  dra  anes- 
mwyth  mewn  corph  a  meddwl,  nid  oes  disgwyl  chwedl  amgen. 
Wala  !  wfft  i  chwi  am  ddodi  i  lawr  y  brygowthen  honno,  ni 
chymeraswn  yr  hoU  fyd  (agos)  er  gwneuthur  hynny,  mae'r  bonedd 
yma  yn  barnu  ag  yn  goganu  llawer  o'r  achos. 

Mi  glywaf  gan  'Ronwy  yrru  o  honno  i  chwi  Gowydd  y  Farn 
Fawr.  Par  sut  yr  ydych  yn  ei  leicio  fo?  Onid  yw  e'  yn  waith 
godidawg  iawn  ?  Daccw  fo  yn  mynd  iw  argraphu.  Dyma  arall 
oddiwrtho,  y  sef  yw  C.  Gemm,  ac  yn  wir  ddiau  un  campus  ydyw, 
ni  ddeuir  i  ben  i  sgrifennu  moi  hoU  waith.  Mae  arnai  ddiwredd 
gwlad  am  ei  gael  i  Fon,  mae  yma  le  neu  ddau  ar  ddyfod  yn 
weigion,  gobeitho  y  ceifif  y  bardd  ei  ofuned  ryw  dro.  Mynych  mae 
Rhagluniaeth  yn  ein  canfod  ymhell  bell  allan  o  fifordd  yn  ein 
gofunedau,  ag  och  mor  ddeillion  ydym  tra  bo'm  yn  gwisco  cnawd 
am  danom.  Nid  oes  ir  bardd  ond  disgwyl  wrth  Lywelyn,  fe  eill 
hwnnvv  fod  yn  wasanaethgar  iddo  a  Duw  yn  y  blaen.  An  excellent 
motto  that  !  Daccw  nhad  wedi  ymroi  i  gadw  pob  peth  yn  yr  un 
modd  dros  un  flwyddyn  par  fodd  bynnag.  Anhawdd  iawn  yw  caffael 
cydwr  a  foddiai  ddyn,  ie,  amhosibl  ydyw,  a  digon  anhawdd  taraw 
wrth  hafodwr  gonest  diwyd,  felly  wedi  amrafael  ymgyfarfodydd,  ni 
a  droesom*,bob  peth  ir  hen  fifrwd.  Mae  merch  fy  chwaer,  yr  hon 
sydd  ddynes  lysti,  mae'n  debyg  o  ddeunaw  i  ugain  oed,  i  fod  yno 
yn  wastad,  and  20  other  regulations  made.  Your  ward  at  Llanerch- 
medd  is  a  good  looking  boy,  but  a  very  wicked  one.  I  am  affraid 
his  master  is  too  easy  with  him,  bachgen  ag  araith  fudraidd 
ganthaw  ag  heb  arno  fwy  o  ddawn  nag  ar  anifail  gwyllt.  He 
wont  eat  this  and  that,  he  must  have  white  bread,  ale,  etc.  Pan 
vvnelir  uwd  ir  plant  eraill  i  swpper,  sef  mab  fy  chwaer  a  mab  y 
gares  Marged  Salbri  gynt,  ni  fedr  o  prin  edrych  arno,  a  throi  ei 
ben  ol  at  ei  landlady  pan  fydd  hi  newydd  roddi  brechtan  o  fara 
gwyn  iddo.  Sgrifenwch  atto  a  dwrdiwch  o  yn  ffest  ag  yn  galed, 
rwyn  meddwl  na  chadd  ei  feistr  ddim  llythyr  oddiwrthych  ;  give 
him  likewise  a  charge  for  to  keep  him  under.  Mae  yno  achwyn 
tost  ar  yr  hogyn.  Rwyn  disgwyl  ceffyl  yma  beunydd  i  gyrchu 
Nelly  adref  i  AUt  Fadawg.  Yr  ym  oil  yn  iach  ag  yn  gorchymun 
attoch.     Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch. 

Eich  caredigawl  frawd,  Givilym  Ddic  0  Fon. 

2T2  CXLI 


Caergybi  Saint,  Medi  2od,  1752. 

Anwyl  Frawd, — Y  gwr  ieuanc  a  ddyd  hwn  yn  eich  Haw  sydd  fab 
i  wr  bonheddig  or  wlad  yma,  yr  hwn  ydoedd  yn  byw  yn  Nulun  ag 
yn  mwynhau  yno  swydd  ardderchog,  ond  gan  fod  iddo  ddisgwiliad 
mawr  ar  wr  cyfoethog  arall,  byw  a  orug  i  fynu  i'r  dyfodiad  i  mewn 
oedd  iddaw  ;  yno  marw  or  cyfoethawg  heb  adael  iddo  beil,  ac 
ymhen  ennyd  bu  farw  ynteu  hefyd.  Felly  gorfu  arnaddynt  ei 
blant  fynd  i  ennill  eu  bywoliaeth.  Gwasnaethodd  hwn  ei  amser  i 
wneuthurwr  tlysau,  ag  mae'n  awr  yn  dyfod  yna  i  enill  tippyn 
chwaneg  o  athrawiaeth  yn  ei  gelfyddyd.  Mae  ganddo  ychydig  o 
dir  yn  y  wlad  yma  a  adawodd  ei  daid  (sef  oedd  hwnnw  Morris 
Parry,  o  Asgellog,  yn  Amlwch),  heb  ei  werthu.  Anferth  ffrind 
oedd  tad  hwn  i'r  brawd  Llewelyn.  Dynan  cwrtais  iw  hwn  o 
Wyddyl,  gwaed  y  Cymro  sydd  ynddo,  a  Will  Parry  y  gelwir.  Os 
bydd  arno  eisiau  cymwynas,  a  chwitheu  yn  gallu  ei  gwneuthur, 
gwnewch  ran  cydwladwr  obleit  Cymro  y  myn  y  gwr  ei  fod,  ond  y 
tafawd  sydd  yn  gwneuthur  ei  frad.  Ni  wiw  imi  ddodi  ar  lawr  ddim 
chwaneg  yr  awron,  oblegid  geill  y  pererin  fod  yn  hir  ar  ei  siwrnai. 
Duw  yn  eich  cylch.  Eich  caredigawl  frawd^    William  Morris. 

Gartref,  22d  September,  1752. 

Dear  Brother, — Llymma'r  eiddoch  o'r  29  ulto  yn  addef  3  or 
eiddwyfi  ar  yr  achos  galarus  o  farwolaeth  y  fam  oreu,  ond  odid 
aeth  ir  pridd  yn  yr  oes  yma  na  nemawr  un  arall.  Duw  a  alwodd 
am  dani  i  dderbyn  ei  gwobr,  felly  rhaid  ymfodloni  iw  ewyllys 
bendigedig  Ef.  Fe  ymgysura  pawb  o  dippyn  i  dippyn  ond  yr  hen 
wr  hiraethus.  Rwy'n  meddwl  mynd  ffordd  bono  y  foru  os  medraf. 
Gobeitho  os  cewch  hoedl  ag  iechyd  na  bydd  hynny  ich  Uestair  rhag 
dyfod  i  Fon  yr  haf  nesa',  gan  fod  yn  fwy  elusen  ymweled  ar  hen  wr 
ymddifaid  nag  a  fuase  pe  byweill  deuwedd  yn  ddiddanwch  y  naill  i'r 
Hall.  Mae  ini  gefnderw  o  fab  i'n  modryb  Elsbeth  'ch  Richard  Morris 
o  ddynan,  sobr,  gonest,  gofalus,  yn  byw  gyda  mam  fynghyfraith 
iddo  erioed  hyd  yn  heddyw  (a  deu  frawd  eraill  gyda  e') — y  dyn  yma 
mae  nhad  yn  amcanu  gymeryd  i  mewn  yn  gydwr  gyda  ei  chwaer 
Marged,  yr  hon  sydd  lances  ofalus,  ag  Ymhentrerianallt  y  mae  er 
pan  fu  farw  ei  mam  (h.y.)  er  pan  oedd  blentyn.  Ond  mi  debygwn 
(gan  fod  yr  hen  wr  yn  awr  yn  o  dacclus  ar  tir  mewn  cyffaith  da,  a 
newid  arno  wrth  fal  y  mae'r  byd  yn  bod  yr  awron),  fod  gan  y  chwaer 

CXLIII  213 


W.  to  R. 

CXLII. 


W.  to  R. 

CXLIII. 


W.  to  R.    ryw  dueddiad  i  gadw  eraill  allan  er  mwyn  ei  hun  neu  i  phlant.    Da 
contd.      fyddai  pei  gellid  lies  iddynt,  mae  nifer  mawr  o  naddynt  ar  ieuaf  ar 
ei  bronnau'r  dydd  arall,  ag  yn  ddistaw  'r  gwr  yn  beth  pottiwr. 

Mae'r  tywydd  yma  yn  dal  yn  llaith  erchyll — gwynt  a  glaw  agos 
bob  dydd.  Dryghinoedd  mawrion  a  mawr  ddrwg  ar  for  a  thir 
ysywaeth.  Duw  a  helpo'r  sawl  sydd  yn  dioddef  o'r  achos.  Dyma 
fi,  mawl  ir  Goruchaf,  vvedi  cael  fy  nghynhauaf  i  mewn  im  scubor  — 
"  Mention  "  (says  you)  "  what  seeds,  etc.,  and  Parry  will  order  'em 
to  be  sent  hither  by  first  opportunity."  What !  From  Jamaica  ? 
Or  how  do  you  mean  ?  Ni  waeth  gan  Wilym  par  hadau  a  gaffo  am  y 
bont  rai  dieithr  a  rhyfeddol.  Bu  feistr  y  bachgen  Parry  hwnnw 
yma'r  dydd  arall  yn  ciniewa  efo  mi,  mi  debygwn  mai  da  fyddai 
ganddo  gael  orders  gennwch  i  reoli'r  llanc  bob  modd,  oblegid  un 
gwyllt  ydyw.  Ces  lythyr  Owain  Arddwr  ag  ai  hattebais  hefyd. 
Wala  !  A  gawsochi'r  dirgeloedd  allan  or  gwyn  bychan  ?  Ymadaw- 
odd  Nelly  er's  dyddiau,  mae  ei  thad  drwy  ddeusyfiad  y  fam 
ynghyfraith  debygwn  i,  yn  lied  ildio  yw  chymryd  adref.  Herlodes 
ynfyd  ddifeddwl !  Duw  a  roddo  i  ras  i  ymgroesi  rhag  drwg 
ddynion  ;  rhaid  yw  thad  ei  phriodi  yn  y  man  i  rywun  neu  gilydd, 
a  rhoi  pwrs  o  arian  am  ei  chymryd.  Mae'n  debygol  y  bydd 
Marged  hitheu  yn  mynd  ir  Deau  ar  fyrder,  mae  tueddiad  ffordd 
honno.  Aie  y  mae'r  Great  Seal  of  Wales  dan  law'r  ymgrafwr? 
Nid  oes  bellach  ond  eisiau  mynd  yn  heddychwr!  I  am  glad  that 
Ned  Edwards  is  well,  pray  my  compliments  a  buan  y  bo  fo 
gadpen.  Ai  nid  oedd  (yn  ol  yr  hen  ddefod)  ddim  hadau  coedydd 
y  fordaith  yma  ?  I  brought  the  pine  cones  with  me  from  Madog- 
allt,  wedi  rhoddi  addysc  i  Lewelyn  par  sut  i  drin  ei  rai  ynteu  ;  ni 
wyr  hwnnw  i  wrth  ardd  mwy  nag  y  gwn  innau  oddiwrth  bwll 
mwyn.  Gresyn  na  bai  ddigon  o  gyfoeth  i  gael  wrth  arddio. 
Wala!  wala!  Ni  wybodpwy  sydd  yn/r^/rtf/f  i  ddynan.  Dyma  lythyr 
o  Allt  Fadawg,  wfFt  o'r  mwyn  sydd  yno  !  Mae'r  brawd  yn  meddwl 
roddi  o  hono  godwm  i  Groxton.  Da  iawn  y  newydd.  You  desired 
some  little  account  of  the  discovery  of  the  mwyn  ar  yr  Escair. 
My  brother  had  been  trying  at  the  place  five  or  six  years  ago  but 
could  not  light  of  a  vein.  Digwyddodd  i  ddau  frawd  o  weithwyr, 
h.y.  weinidogion  a  fase  yn  gweithio  mewn  llefydd  eraill  a  chanddynt 
dippyn  o  arian,  gymeryd  lease  dros  fiwyddyn  ar  y  mynydd  a  elwid 
214  CXLIII 


Esgair  y  Mvvyn  gan  y  mrawd  (and  though  it  bore  that  name  yet  W.  to  R. 
they  have  no  traces  of  any  tradition  that  ever  any  one  workd  there  contd. 
since  the  antient  Britons  or  Romans  had).  These  men,  or  rather 
the  eldest  brother  David  Morgan  (of  whom  perhaps  you  may  hear 
more  anon),  discoverd  immediately  a  body  of  ore  yn  agored  ir 
haul  heb  ddim  agos  yn  ei  guddio  o  olwg  pobl,  naill  fe  ddarfuasai 
lladd  neu  newynu'r  hen  bobl  gynt,  oni  bae  ni  adawsid  mono  felly, — 
yno  gvveithio  a  orug  y  ddau  frawd  am  yr  hoedl  glas,  ond  gan  na 
allant  o  eisiau  digon  o  arian  a  dysc,  a  phower,  yrru'r  gwaith  ymlaen 
yn  hollol,  cymeryd  a  wnaethant  ddau  eraill  i  mewn  yn  gydwyr,  sef 
yr  oedd  y  rheini  debygwn  i  Llew  als  Sion  Owain,  medd  rhai  yn 
ddistaw  hwn  a  hwn,  ar  Hall  ar  Hall,  ag  enill  ynghorph  y  flwyddyn 
fil  o  bunoedd  bob  chwarter  heblaw  talu  i  wydd  ag  i  bannwr. 
Dyna  i  chwi  ar  frys  yr  hanes  dyrys.  Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch. 
Eich  caredigawl  frawd^  William  Morris. 

Caer  Gybi  Saint,  29th  November,  1752, 
Anwyl  Frawd, — Dyma'r  eiddoch  or  21,  23,  ar  25  inst.  Da  oedd  W.  to  R. 
ei  ddyfod  rhag  yr  ofn  oedd  arnaf  eich  myned  i  ffordd  pob  cnawd.  cxLiv. 
Yr  oeddwn  yli  bygwth  gyrru  llythyr  arall  i  ymofyn  fy  un  diwaetha. 
Diolch  yn  fawr  am  hanes  y  Gymdeithas  odidawg  yna.  Rhwydd- 
deb  i  chwi  fyned  yn  mlaen  yn  eich  caredigawl  amcanion.  Gwyn 
eich  byd  chwi  gael  bod  ymhlith  Christnogion  ;  nid  oes  yma  ond 
rhyw  baganiaid.  Mae  yn  y  pentref  yma  (Caer  oedd  hi  gynt)  er  ys 
dwy  flynedd  neu  well  fath  ar  Glub^  ond  nid  yw  eich  brawd  Gwilym 
yn  perthyn  iddaw  na'r  Bellis  chwaith,  o  achos  bod  ei  aelodau  yn 
yn  ymgyfarfod  i  dra  yfed,  etc.,  a  llawer  o  naddynt  y  cyfryw  rai  ag 
yr  ych  chwi  yn  eu  gau  allan  och  Gymdeithas.  Father  some  time 
ago  desired  that  I  would  write  him  a  draught  upon  you  for  ^10, 
which  he  was  a  long  while  endeavouring  to  get  cash  for,  and  the 
other  day  he  sent  me  word  that  he  had  received  from  Mr.  Jones, 
of  Marian,  money  for't.  Perhaps  he  has  acquainted  you  of  it  ere 
now.  He  enjoys  his  health  better  of  late  than  he  used  to  do,  fo 
fydd  y  peswch  yn  chwannog  oi  helcyd  rwan  y  gauaf.  Gerwin  or 
newydd  yna  ynghylch  Powel  o'r  Nant.  Ai  tybied  y  bydd  y  Person 
ei  frawd  ddim  gweddeiddiach  gwr  ;  par  fodd  bynnag  na  atto  Duw 
i  neb  lawenychu  o'r  achos.  Mi  ddywedaf  i  chwi  pa  beth  a  wnewch 
i  Feirian.  Tyrrwch  iddi  lonaid  sach  eras  geirch  o  gymysc  aur  ac 
CXLIV  215 


W.  to  R.  arian,  a  cheisiwch  iddi  wr,  o  ddyn  iachus,  synhwyrol,  gonest,  lied 
contd.  ddyscedig  gynta  galloch  ;  gadewch  iddynt  hwytheu  enill  Llywelynau 
a  Meiriannau,  etc.,  hyd  ddiwedd  y  bennod,  ag  felly  eu  plant 
hwythau  ond  odid  hyd  ddiwedd  byd.  Yn  y  Bala  bo'r  Richards  yna 
efo  ei  eirlyfr,  bu  edifar  gennyf  erioed  gymeryd  arian  dynionach  i'm 
Haw.  Mae  rhai  mor  ddrwg  dybus  a  meddwl,  mi  wranta,  fod  i'm  enill 
mawr  or  achos  ;  those  are  your  mean,  pitiful  fellows  that  imagines 
that  no  one  doth  any  thing  for  his  neighbour  without  what  they 
wisely  call  a  view  !  A  pox  o'  their  views.  I  wish  all  such  vermin 
were  at  Grand  Cairo.  No,  I  dont  want  any  Bibles  for  myself,  for 
thanks  to  my  good  brother  Mynglwyd,  I  have  got  a  neat  sett,  but 
some  friends  may  be  obliged.  Ni  gawn  weled  par  brisiau  a  roddir 
arnynt  meddwch.  Ydyw'r  Cardinal  yn  un  o'ch  Cymdeithas  chwi  ? 
Oes  yno  lawer  oi  fath  o  ?  Os  yw'r  pendefig  yn  cyfaddef  ei  fod  yn 
euog,  and  upon  making  proper  submission,  he  may  perhaps  be 
receiv'd  into  favour  again,  but  let  him  beware  of  relapses. 

Nid  ydych  yn  son  un  gair  am  yr  hen  Commissioner  Fychan. 
Roedd  Arglwydd  Madawc  yn  y  llythyr  diweddaf  a  ge's  oddiyno, 
yn  achwyn  fod  yr  hen  wr  yn  ddrwg  o  fath  arnaw,  ag  yn  ofni  ei 
golli'n  erwin  dost.  Digrif  fyddai  i  Filtwn  gael  Nanneu.  Pwy 
ydyw  Miss  Bladen  honno  ?  Ai  nid  oedd  ar  hen  ddyn  yn  y  byd 
ffordd  yna  eisiau  etifedd  ?  Base  hen  gywelu  Povvel  yn  gwneuthur 
yn  burion.  Cawsai  ond  odid  fab  yn  ddidrafferth.  Roedd  y  fenyw 
bert  honno  mewn  anrhydedd  mawr  iawn  yr  ha'  leni  pan  fum  yn  y 
Deaudir.  O  ddilin  hir  ddrwg  y  daw  mawr  ddrwg,  ebe'r  neidr  wrth  y 
swynwr  ers  dalm.  Roedd  iddaw'r  Bowel  fab  ordderch  yn  byw 
gyd  ag  ef,  28  neu  30  o  oed, — a  captain  of  his  mob.  A  drow'd 
hwnnw  allan  hefyd  ?  'Rym  ni  yma  oil  yn  rhwydd  iachus,  mawl  i'r 
Goruchaf  Dduw.  Mae'r  frech  wen  wrth  ein  drysau,  disgwyl  iddi 
alw  wrth  fynd  heibiaw  ;  it  is  of  a  very  favourable  kind,  nid  oes  ond 
gadael  pob  peth  o'r  fath  i  ewyllys  Rheolwr  nef  a  daear.  Bydded  iddo 
warchad  drosoch  chwi  ar  enethig  yna  a'ch  cadw  rhag  pob  peth 
a'ch  dryga.     Peggy  desires  her  love  to  her  cousin  Mariana. 

/  «;«,  your  most  affectionate  brother,  William  Morris. 

P.S. — Inclos'd  you'll  receive  a  bit  of  paper  which  I  dare  say  will 

divert  you,  and  bring  to  your  mind  'r  hen  gofion  gynt,  a  ddigrifed 

oeddym  pan  oedd  pyttiau  o  esgyll  gennym  fal  cywion  hwyaid  yn 

216  cxi.iv 


ceisiaw  dyscu  ehedeg — an  unlucky  comparison,  for  those  are  but 
poor  flyers  at  best.  Llawer  troad  ar  fyd  a  ddigwyddawdd  mewn  naw 
mlynedd  ar  hugain,  onte  ?  Oes  yna  ddim  son  fod  y  Llew  yn  cael  rhyw 
beth  gwell  na  Dyfi,  mae  ffordd  ymma  rhyw  ddvvndwr  ei  fod,  beth 
meddwch  ?  Ni  ches  i  ddim  llythyr  oddiwrthaw  er's  dyddiau.  A 
welsoch  i  byth  ddim  oddiwrth  Parry'r  jeweller  hwnnw?  Os  do, 
moeswch  dippyn  o'i  hanes,  da  chwitheu.  Daccw'r  frech  wen  yn 
nhy'r  chwaer.  Gadewch  i  mi  gael  llythyr  gynta  byth  ag  a  alloch, 
a  byddwch  wych.  Pam  na  ddywedwch  i  pa  lun  oedd  ar  y  seal  fawr 
honno  a  wnaed  i'r  Llew  ? 

Gartref,  Rhagfyr  29th,  1752. 
Anwyl  Frawd, — Mi  glywais  ryw  dro  son  am  wr,  yr  hwn  wedi 
mendio  o  sias  o  glefyd,  a  oUyngasai  yn  ango  ei  enw  ei  hun.  Nid 
llawer  gwell  mo'ch  brawd  Gwilym  ynteu,  wedi  rhyw  drallod  a  fu 
arno  yn  ddiweddar,  prin  y  gwyr  o  ragor  rhwng  ci  a  buwch  gan 
nolffder  a  hurtrwydd.  Gwybyddwch  mae'r  gfed  y  clafychodd  fy 
machgennyn,  a'r  13  yr  herlodes  o'r  frech  wen,  a  chan  drymmed  yr 
haint,  a  daed  oedd  gennyf  fy  nghywion,  ni  ches  na'm  cof  na'm 
synwyr  i  feddwl  am  ddim  ond  y  nhw  er  hynny  hyd  yr  awron.  Ond 
bendigaid  a  fyddo  enw'r  Arglwydd  maent  eill  deuoedd  yn  dechreu 
ymendiaw  ag  yn  ddianaf.  Mae'r  bachgennyn  yn  cerdded  'rhyd  y 
ty,  ar  lodes  hithe  yn  ddigon  ei  hamdden  ond  heb  ddechreu 
codi  etto.  Hi  ai  cadd  yn  dra  erchyll  ag  yr  oeddwn  yn  ofni  am 
dani  yn  dost.  Bu'r  llanc  ynte  yn  Uesc  iawn.  Ni  bu  monwyf  ddeu 
can  Hath  o'r  ty  yma  er's  tair  wythnos  i  foru.  Mae'r  frech  yn  Uadd 
yn  abl  ami  fifordd  yma.  Rwy'n  meddwl  fy  mod  i  yn  ddoctor 
brechwen  go  gywraint,  wedi  bod  yn  myfyrio  ami  ddydd  a  nos 
cyhyd  o  amser.  Gynneu  yr  aeth  Gruff.  Dafydd  adref  wedi  dyfod 
ar  gefn  ceffyl  i  nhad  with  an  annual  present  of  red  herrings. 
Roedd  y  nhad  yn  rhesymol  iachus.  Dyma  hefyd  Dda  'p  Morgant 
a  ddaeth  o  AUt  Fadawg  wythnos  i  ddoe,  y  pryd  yr  oedd  pawb  yno 
iach,  y  chwaer  ymron  cwmpo  i'r  gwellt  dros  y  pen  a'r  clustiau.  Fe 
ddywaid  Dafydd  mae  i  ymofyn  menyn  a  chaws  Mon  y  daeth, 
tebygach  mae  i  ymofyn  merch  Madawg,  peth  enbyd  iawn  yw  mil 

0  bunnau  D — w  'n  geidwad  !     Bid  rhwng  y  din  a'r  wialen.     Mae'r 
Fadws  yn  rhwydd  fodlon  debygwn,  ond  na  soniwch  un  gair  och  pen. 

1  had   some   time   ago  a  letter  from   Goronwy  with   a   Co\vydd 

CXLV  217 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
CXLV. 


W.  to  R.  Coffadwriaeth  am  yr  hen  wreigan  o  Bentre  Eirianallt,  ni  fyn  alw  mono 
contd,  yn  Farwnad  am  bris  yn  y  byd.  I'm  tyb  wael  i  un  cywraint  ydyw. 
Gresyndod  gerwin  na  fedrid  caffael  rhyw  fywioliaeth  i'r  truan  yn 
rhyw  gwr  o  Fon  yn  ol  ei  ddymuned.  Mi  sgrifennaf  atto'r  post 
nesaf  os  medraf  a  hanes  rhyw  fan  betheuach  na  thalant  prin  i  son 
am  danynt.  Oes  dim  o  hanes  Cornelius  Agrippa  ?  Mae  ei  bobl 
yn  ymofyn  yn  ei  gylch  yn  fynych.  Ymhle  mae'r  geirlyfr  bellach  ? 
Beth  am  yr  Arglwydd  Bwlclai  ieuanc  yma  ?  Er  carriad  ar  eich 
brawd  Gwilym,  gadewch  gael  llinell  oddiwrthych  gynta  galloch  i 
helpu  cyfodi  tippyn  ar  fy  ysprydoedd  trwmbluog  sydd  wedi  mynd 
na  thalent  ivv  codi  oddiar  y  maes.  Daccw  bedwar  o  blantos  y 
chwaer  wedi'r  frech  wen  eu  coethi  yn  abl  tost,  yn  enwedig  y  ddau 
ieuaf.  Gobeithio  eu  bod  oil  wedi  passio'r  gwaethaf.  'Rym  oil  yn 
gorchymun  attoch.     Duw  a  fyddo  yn  gvvarchad  drosoch. 

Eich  caredigawl  frawd,  Gwilym  Cybi. 

P.S. — Ond  ydych  chwi  yn  o  gydnabyddus  ag  Esgob  Bangor? 

Mawr  na  roddech  i  air  i  mewn  dros  Oronwy,  er  mwyn  ei  wneuthur 

yn  wybodawl  fod  y  cyfryw  ddynan  cywrain  agos  a  llewygu  o  eisiau 

cael  rhent  neu  giwradiaeth  go  dda  ym  Mon  Ynys. 

Caer  Gybi  Saint,  gd  o  lonawr,  1753 

W.  to  R.  Anwyl  Frawd, — Gan  fyned  o'm  Uythyr  diwaetha  i  yngwrthwyneb 
CXLVI.  yr  eiddoch  o  ddydd  Nadolig,  rhaid  imi  ei  rhoddi  ar  do  nesaf,  yn  ol 
cwrs  natur.  Chwi  gawsoch  yn  y  Hall  hanes  brech  wen  o  bawb  i 
bentan,  prin  y  medraf  etto  son  am  ddim  arall  ond  y  hi,  yr  anrhas 
iddi.  Mae  hi  rwan  o  wir  ddig  na  chawsai  ddihenyddu  fy  nau 
gywtyn  i,  yn  lladd  ac  yn  anafu  plantos  yn  erchyll  ffordd  yma. 
Wfft,  a  dwbl  wft"t  iddi  hi  genhawes  !  Da  gweled  eich  bod  ar  wyneb 
y  ddaear,  rych  ar  yr  union  am  beidio  chwenychu  byw  ymhlith  y 
Monwysiaid  yma,  nid  oes  ysywaeth  fawr  o  honynt  a  dil  i  son  am 
danynt,  ag  nid  oes  yma  gan  mwyaf  ond  tlodi  ;  ag  os  digwydd  i 
ddyn  gaffael  bywioliaeth  rhwydd  dacclus,  ni  wybod  par  un  ai'r 
bonheddig  ai'r  gwreng  fydd  yn  ymwenwyno  fwya  wrthaw — y 
cyntaf  am  na  thelid  iddynt  y  deyrngad  honno  y  maent  yn  tybied 
fod  yn  ddyledus  iddynt,  sef  mawr  barch  ag  urddas  a  dilyn  eu 
siamplau  da  hwynt,  etc.,  ar  ail  am  i  neb  un  oi  cydwladwyr  ryfygu 
ymgodi  yn  uwch  na  hwynt  a  chymeryd  arno  wybod  gwell  pethau 
na  phenbyliaid  eraill.     Ond  felly  mae'r  byd,  er  yn  amser  Cain 

218  CXLVI 


eiddigus.  Aie  yn  Nover  y  mae  Meirian  yn  bwrw'r  gwiliau  ?  Par  W.  to  R. 
ddelw  sydd  ar  Sior  Feddyg?  Aie  anhavvdd  yw  Uenwi  codau  yna,  contd. 
er  agosed  ych  i'r  Tvvr  gwyn?  Nid  rhyfedd  fod  gyn  anhawsed 
llenwi  gobwrs  cyn  belled  a  hyn  oddiwrth  y  crewyn.  Digon  o  waith 
a  geir  yn  ceisiaw  tamaid  a  Uymaid  ar  greigiau  Cybi,  chvvaethach 
hel  ynghyd.  Dyma  Wilym  er's  gwell  na  mis  yn  llenwi  bolia  wyth 
neu  naw  o  boblach  bob  dydd,  heblaw  cost  arall,  y  cyflog  yn  gwtta, 
y  fees  yn  gwtteuach  !  Nid  ellir  byw'n  hir  fal  hyn.  Gerwin  or 
amser,  ond  mawl  i  Dduw  am  Ei  drugaredd,  nid  oes  lie  i  achvvyn 
mor  Uawer.  Aie  fo  mendiawdd  yr  hen  Gommisioner  ?  Da  iawn 
y  nevvydd  er  mwyn  Madogyn,  ond  nis  gwn  i  a  fydd  neb  arall 
honom  well  er  hynny.  I  had  a  hint  from  Liverpool,  where  Llew 
himself  must  have  dropt  it,  concerning  old  Nick — y  byddai  ef 
debyg  o  fyned  yn  ei  le  yn  o  sydyn.  I  mentiond  it  to  him  in  a  letter 
and  that  a  report  prevaild  here  which  had  its  rise  in  South  Wales. 
But  he  seem'd  to  be  greatly  surprized  at  such  a  rumor,  ag  na 
byddai  fo  Nicol  trai  bai'r  Hall  byw,  gwell  ganddo  fo  yr  Escair,  etc. 
Reconcile  these  oddities  if  you  can,  and  what  means  these  incon- 
sistences ?  Ymhentre  Eirian  Allt  mae'n  debyg  y  trewais  wrth  hanes 
yr  avvdwr  hwnnw,  ond  oedd  o  yn  ddigrif?  Do,  mi  welais  sel  y 
mwyn  ;  gresyn  na  base'r  dyn  yn  torri'r  llythyrenna  cystal  ag  a 
gwnaeth  lun  y  Haw.  Gan  fod  arfau  ar  sel  yn  sicrhau  Uythyrau 
poblach  ag  yn  gwneuthur  y  papur  megys  yn  gysegredig,  (I  mean  a 
coat-of-arms  nid  Hun  pigau  a  dwylo  pobl),  ond  gweddus  ddigon 
fyddai  cymeryd  i  fynu  gan  fod  gennym  hawl  i  hynny  rai  o  arfau  ein 
hynafiaid,  oblegid  chwi  wyddoch  mae'n  debyg  fod  gan  bawb  a 
fai'n  deilliaw  allan  o  unrhyw  Iwyth  ymhlith  y  Cymry  gystal  hawl  au 
gilydd  i  ddwyn  yr  un  arfau,  without  the  modern  differences  or 
distinguishing  brethren  and  houses  ;  consequently  we  see  the  Arms 
of  Hwfa  ap  Cynddelw  wore  by  most  of  our  Anglesey  gentlemen 
and  others  without  any  diffei^ence.  Gwerydd  ap  Rhys  Goch,  Lord 
of  Talebolion,  in  Mon,  was  one  of  the  15  tribes  of  North  Wales, 
lived  about  the  year  1170.  He  bore  argent  on  a  bend  sable  three 
leopards  faces  of  the  field.  (By  some  MSS.  three  lions  heads 
couped  regardant  which  is  the  same  in  effect)  and  his  descendants 
were  the  Humphreys  of  Bodlewiddan  extinct,  Lloyd's  Gwaredog  or 
Lligwy  extinct,  and  the  Wynne's  of  Bodewryd,  only  one  of  which 

CXLVi  219 


W.  to  R.  now  living,  viz.,  Dr.  Wynne.  Now  Know  Ye  that  we  are  descended 
contd.  by  the  father's  side  from  Bodevvryd  and  by  the  mother  side  from 
Lligwy,  consequently  have  a  title  to  Arfau  Gwerydd  ap  Rhys  yn 
ddiddadl.  I  writ  to  Madog  about  this  affair.  Ebr  ynteu,  "  Bydd 
arfau  Gwerydd  ap  Rhys  Goch  or  goreu,  pe  bai  ddigon  o  diroedd 
a  meddiannau,  and  my  motto  when  I  have  regular  Arms  shall  be 
'  O  For  ac  o  Fynydd.' "  A'm  un  innau  a  gaiff  fod  "  Duw  yn  y 
blaen."*  Gadewch  glywed  pa  beth  yr  ydych  chwithau  yn  ei 
dybied  ynghylch  y  matter  yma.  Mi  a  welais  arfau  ambell  dro  ar  eich 
llythyr  a  berthynai  ond  odid  i  ryw  garn  Sais  coesgam,  ond  pa  wedd 
bynnag  nid  oedd  a  wnelom  ni  a  hwynt.  Byddaf  finnau  ambell  dro 
yn  taro  ar  gwyr  ryw  seli  a  berthynynt  i  bobl  fy  ngwraig,  nid  o  ran 
gorchest  yn  y  byd  ond  o  ran  gwneuthur  y  seliad  yn  siccrach.  This 
letter  will  be  scald  with  the  Arms  of  Gwerydd  which  I  have  had 
by  me  some  time,  but  the  shield  is  properly  a  clergyman's.  The 
crest  of  Madog,  I  suppose,  will  be  the  "  hand  and  pickaxe"  ;  the 
"hand  and  pen"  fydd  ganddoch  chwitheu,  mae'n  debyg.  Ond  i 
grogi  iddo  a  wyr  pa  beth  fydd  gan  Wilym,  perhaps  a  hand  holding 
a  flower,  beth  meddwch  ?  So  much  for  pais  arfau.  Roedd  y  nhad 
yn  iach  dydd  arall,  rym  ni  yma,  mawl  ir  Goruchaf  Dduw,  yn  dda 
iawn  mewn  iechyd,  y  bychain  yn  dechreu  ymlwybren  ar  hyd  y  ty 
yn  ddianaf  Mae'n  rhy'wyr  cael  typpyn  o  lythyr  oddiwrthych,  nid 
y'nt  ond  byrrion  y  leni  ;  nhw  ddylynt  ddyfod  yn  amlach.  Duw  or 
nef  a  fyddo  yn  gwarchad  drosoch  ich  cadw  rhag  pob  peth  a'ch 
dryga.     Amen.  Eich  caredtgawl frawd,  Gwilym  Amhorys. 

O'm  Hoffis  Innau,  12  Chwefror,  '53, 
W.  to  R,  Diwarnod  yr  Eiry  mawr  ! 

CXLVII.  Rwy'n    tybiaw  fod   arnoch    i  lythyr  i  mi   er's   dyddiau,  ac  nid 

hwyrach  na  baswn  ddim  yn  eich  gyrru  mewn  chwaneg  o 
ddyled  yrwan,  oni  bai'r  matter  a  ganlyn,  ond  arhowch  dipyn  bach. 
Yn  goch  y  bo  mhais  onid  wyf  yn  meddwl  mai  yngwrthwyneb  eu 
gilydd  y  trafaelws  y  ddau  lythyr  diweddaf  einom,  os  felly  nid  oes 
lie  i  achwyn  arnoch  y  tro  yma.  Y  matter  sydd  fal  hyn  :  marw'r 
dydd  arall  a  orug  Person  Aber  Gwyn  Gregin  yn  Arfon,  a  living  in 
the  gift  of  the  Baron  Hill  family,  ag  mae'n  debyg  y  bydd  cynnwrf 

*  Richard  Morris  has  added  in  the  margin  here  "a'm  un  innau  '  A  Gair 
Duw  yn  uchaf.'" 


220 


CXLVII 


a   symudiadau   ymhlith   yr   offeiriadau   cywradiad   (i.e.   cywion   y    W.  to  R. 

rhad,  etc.),  ac  fe  allai  y  ca  Oronwy  siawns  o  daro  i  bawl  yn  y  llawr      contd. 

yn  eu  plith.    Llyma  fi  yn  sgrifennu  atto  heddyw  ar  y  perwyl  hwnnw, 

nid  hwyrach  i  chwithau  gael  odfa  i  roddi  gair  i  mewn  gyda'r  Escob 

o'i  blaid.     Fe  dybir  mai  naill  ai  vicar  Llanidan  ai  viccar  Eglwys 

Vach  a  ga'r  rhent  accw.     'Rych  yn  dywedyd  fod  Goronwy  wedi 

gyrru  i  chwi  gowydd  marwnad  y  mam,  mae  ynteu  yn  dywedyd  ei 

fod  wedi  tacclu  llawer  arno  er  pan  gawswn  i  yr  Cm  un,  o  herwydd 

pa  ham  yr  wy'  yn  adolwyn  arnoch  roddi  benthyg  hwn  yna  fal  y 

gallwyf  fi  altrio  hwn,  mae  ganddoch  ddigon  o" francs  y  dwthwn  yma. 

I  will  send  it  you  back  without  fail  in  a  post  or  two.     Bu  nhad 

yma  bumnos  ddiwedd  y  mis  diwaetha,  yn  rhwydd  dda  ar  ei  iechyd. 

Gwych  o'r  cywydd  a  wnaeth  Goronwy  ir  calan,  onte?     Ni  che's 

ddim  newydd  o  Allt  Fadawg  er's  dyddiau,  disgwyl  beunydd  fod  y 

chwaer  honno  wedi  cwympo  ir  gwellt.     Aie  chwi  gawsoch  lythyr 

oddiwrth  Felics  Farley?     Maen  debyg  fod  y  geirlyfr  yna  bellach. 

Aie  gwaeth  yr  ysprydol  na'r  tymhorol  Bowel,  oes  yno  gyfraith  ar 

droed   yntau   pa'r   aflonyddwch    sydd  ar  y   Ceredigions  ?     Gwrda 

Osburne  am  beidiaw  a  gollwng  yn  angof  ei  hen  ft'rindia.     Aeth  y 

Forgant  hwnnw  i  bant  heb  ei  neges,  ond  mae'n  debyg  y  bydd  raid 

iddo  ei  gael  ryw  dro.     Rydwyf  agos  a  llewygu  gan  anwyd  er  bod 

eirias  o  dan  brenin  wrth  fy  nghlin.     Duw  gyd  a  chwi. 

Eich  caredigawl  fraivd  rhyiillyd^  William  Morris. 

P.S. — Yn  y  Duwmares  y  mae'r  Aldromon  yn  taring,  wedi 
gwerthu  ei  holl  fatterion  yn  Lerpwl  ond  ei  stat ;  mae  o  yn  mar- 
siandiaeth  yd,  etc.,  fal  cynt,  ag  yn  cadw  gwin  a  chwrw  i  werth 
(wrth  gofio)  yn  Nerpwl. 

Holyhead,  15th  February,  1753. 

Dear  Brother, — Mae'n  debyg  dderbyn  o  honoch  linell  neu  ddwy  W.  to  R. 
oddiwrthyf  y  post  diwaethaf ;  mae'r  llythyrau  wedi  cael  bias  ar  CXLVIII. 
fyned  yngwrthwyneb  eu  gilydd,  rhaid  ei  gwarchad  yn  well 
rhaglaw.  Well,  in  answer  to  yours  of  the  loth  the  Dictionaries 
would  best  be  sent  down  in  a  bundle,  15  for  my  list  and  5  for 
father,  directed  to  the  care  of  Mr.  Thomas  Bryan,  merchant,  in 
Llanerchmedd.  But  who  is  to  pay  the  carriage?  Mr.  Richards 
should.  Brother  Lewis  was  at  the  charge  of  carriage  of  his  books 
sent  down  to  the  subscribers.     I  know  some  of  them  will  grumble 

CXLVIII  221 


W.  to  R.  to  pay  perhaps  i '/^d.  or  2d.  extra.  However,  we  must  have 'em 
contd.  down.  A  box  will  be  too  chargeable  ;  if  they  are  well  packd  in 
good  thick  brown  paper  will  do  as  well,  but  they  must  be  directed 
to  the  care  likewise  of  Mr.  Goodwin,  grocer,  at  Chester,  who  will 
take  care  to  forward  'em  per  carrier  to  Llanerchmedd.  The  names 
of  the  Beaumaris  subscribers  were  sent  the  author  by  Mr.  Thos. 
Mosson,  comptroller  of  that  place,  to  whom  I've  writ  this  post,  and 
told  him  to  give  you  directions  which  I  presume  you'll  receive 
next  post.  They  might  have  been  sent  much  cheaper  by  sea  to 
Carnarvon  where  vessels  often  come  from  Bristol,  or  at  least  to 
Chester.  I  can  get  mine  bound  in  Dublin,  it  would  make  some 
difference  in  the  carriage.  You  see  how  very  exact  we  are  about 
trifles  !  How  is  the  money  to  be  remitted  when  it  comes  to  hand  ? 
Dick  Morris's  sister  [is  in]  the  same  house.  She  and  her  husband 
lives  in  the  same  mann[er  as]  when  he  left  them  :  she  desires  her 
love  to  him  as  doth  his  bro[ther  Will]  who  was  in  town  yesterday. 
She  mumbles  something  about  a  g  .  .  .  .  and  would  be  glad  of  it 
if  possible,  heb  yn  wybod  ir  gwr  anniddig.  Can  diolwch  am  yr 
almanac  hwnnw,  ceiff  ei  barch  ai  groesaw  ai  ddodi  yn  y  cwr  goreu 
o'm  hoffis.  I  writ  my  father  to-day  about  it,  etc.  Gerwin  gwaith 
Ceredigion  !  Ni  chlywais  ddim  oddiyno  ettwa.  Dihareb  y  mae'r 
motto  "  A  Gair  Duw  yn  ucha' "  yn  dygymydd  ar  Beibl  yn  y  crest. 
Pan  wneloch  eich  seal  gadewch  weled  ei  Hun  a  pha'r  faint  a  gyst 
torri  un  daclus.  Pan  ydoedd  y  nhad  yma  fe  ddigwyddodd  fod  yma 
hard  %uarema7i  a  chanddo  wmbwrdd  o  spectolau,  ond  nid  oedd  yr 
un  a  helpa  ddim  ar  ei  olwg.  Perhaps  they  can't  be  much  assisted 
as  he  is  so  antient,  Duw  a'ch  cadwo  rhag  dallineb  o  bob  rhyw. 
Mae  fy  ngoleuadau  i,  mawl  i  Dduw,  yn  dda  iawn.  Ow,  ai  nid  oes  un 
gair  yngylch  y  Beiblau  ?  Well,  I  must  leave  off,  having  arrived  at  my 
ne phis  ultra.,  felly,  byddwch  wych.       Eich  caredigawl fratud, 

William  Morris. 
Holyhead,  loth  March,  '53. 

"W,  to  R.        Dear  Brother, — Wele  yma  yr  eiddoch  or  6ed  a  hanes  bocys  a 

CXLIX.      llyfrau,  etc.,  a  gair   neu  ddau  ynghylch  y  brawd  Llewelyn.     Na 

chefais  i  lythyren  oddiwrthaw  er's  tair  wythnos  neu  fis.     Echdoe 

daeth  yr  Aldromon  Prichard  yma  ar  ryw  neges,  ag  a  ddywedodd 

iddo  glywed  gan  ryw  ddyn  or  Deheu  yr  stori  echryslon  a  ddywedsoch 

222  CXLIX 


chwitheu,  sef  bod  llu  o  wyr  wedi  cymryd  yr  Esgair  a  mynd  W.  to  R. 
ar  Llew  i  garchar,  ond  ni  wyddai  am  ba  beth.*  Cyn  y  nos  wele  contd, 
ddyn  o  longwr  o'r  Abermavv  yn  dywedyd  yr  un  peth  dros  yr  holl 
bentref  yma.  Yn  wir  ddiau  ni  fedraf  ddywedyd  i  chwi  faint  oedd 
fy  sannedigaeth  or  achos,  na  pha  beth  wdwyf  arnaf  er  hynnu  hyd 
yr  awron,  rhwng  gobaith  ac  annobaith,  rwyf  wedi  lied  hurtio.  Fy 
ofnaid  mwya  ydoedd  iddo  (mewn  ond  odid  wylltineb)  daraw  neu 
ladd  rhywun,  ag  felly  iddynt  ei  ddihenyddu  o'r  achos.  Duw  a'n 
cadwo  oil  rhag  ein  caseion.  Rwy'n  cael  gormod  o  waith  i  ddangos 
wyneb  rhwydd  lawen  ar  meddwl  ynteu  cyn  drymed  ar  plwm.  Mae 
yma  bobl  a  lawenycha  am  ei  gwympiad,  ond  'rwyf  yn  hyderu  ar 
Dduw  na  chant  moi  gwynfyd.  Duw  a  ddelo  ag  ef  yn  ddiangol 
allan  oi  dwylo.  Yn  wir  nis  gwn  i  pa  beth  i  sgrifennu,  er  mwyn 
Duw  oni  byddwch  wedi  sgrifennu  cyn  y  del  hwn  ich  Haw,  moeswch 
linell  neu  a  thippyn  o  hanes  y  gwaith  melldigedig  accw.  Rym  ni 
yma  oil  yn  iach,  mawl  i'r  Goruchaf  Dduw  ;  roedd  y  nhad  yn 
iachus  ddechreu'r  wythnos,  Duw  a'n  diddano. 

Eich  caredigaiul  frazud,  Willimji  Morris. 
Caer  Gybi,  24th  March,  1753. 
Anwyl  Frawd, — Chwi  welsoch  yn  llythyr  Mr.   Mosson  fy  mod    W.  to  R. 
wedi  derbyn  eich  epystol  chwi  ar  tra  chysurus  newydd  fod  y  Llew  CL. 

*  Lewis  Morris  got  into  this  trouble  on  account  of  his  action  with  regard 
to  the  lead  mines  on  Crown  land  in  Cardiganshire.  It  appears  that  on  the  23rd 
of  Feb.,  1753,  two  of  the  county  magistrates,  with  the  sheriff  or  his  deputy, 
and  a  "mob  of  several  hundred  armed  and  tumultuous  people,"  came  to  the 
banks  of  the  mine  and  threatened  not  only  the  life  of  Lewis  Morris,  whom 
they  regarded  as  the  author  of  all  the  mischief,  but  also  "the  lives  of  his 
agents  and  miners  on  refusal  to  deliver  up  the  possession  of  the  mine," 
and  further  to  enforce  their  threats,  "one  of  the  ringleaders,  a  Justice  of  the 
Peace,  presented  a  cock'd  pistol  at  ^[orris's  head,  and  threatened  to  shoot  him," 
while  the  rest  surrounded  him  with  firearms,"  and  seizing  him  carried  him  a 
prisoner  to  Cardigan  Gaol.  (Cymmrodor,  Vol.  xv.  p.  15).  From  the  deposition 
made  by  George  Evan,  keeper  of  the  Common  Gaol  at  Cardigan,  it  is  shewn 
that  on  the  24th  of  February,  "  Lewis  Morris,  gentleman,  was  committed  into 
the  deponent's  custody  and  was  put  in  the  Common  Gaol,  where  he  continued 
for  the  space  of  fifteen  minutes  or  thereabouts."  He  was  then  bailed  out  and 
was  permitted  to  go  at  large  within  the  precincts  of  the  borough.  He  stayed 
at  the  house  of  William  Gambold  and  was  detained  at  Cardigan  until  March 
9th  of  the  same  year.  He  left  Cardigan  in  the  company  of  his  gaoler  on 
March  13th,  and  went  home  to  Gallt  Vadog  and  from  thence,  the  gaoler  still 
accompanying  him,  went  to  London.  In  due  course  Lewis  Morris  appeared 
before  Sir  William  Lee,  Lord  Chief  Justice  of  the  King's  Bench,  and  was 
discharged  on  April  4th. 

CL  223 


W.  to  R.  ar  y  ffordd  i  gael  ei  ryddid,  ai  wynfyd  ar  ei  gaseion,  mawl  ir 
contd.  Gorucha'  Dduw  am  Ei  drugareddau.  Mi  yrrais  Peggy  Morris  a'r 
hanes  i  nhad  ;  'roedd  yr  hen  wr  gwirion  wedi  clywed  y  rhan  waetha 
or  stori,  ag  yn  dra  anesmwyth  o'r  achos  ;  yn  ffaelio  cysgu  yn  ei 
wely'r  nos  gan  drymder,  a  phar  sut  y  peidiau  a  chlywed  gan  fod  y 
peth  yn  safn  pob  dyn  yn  y  wlad,  er  mawr  orfoledd  i  laweroedd. 
Ag  etto  ni  dderbyniodd  neb  o  honom  un  llinell  o'r  wlad  felldigedig 
honno  er  pan  ddigwyddodd  y  drin,  hyd  y  dydd  heddyw,  which  by 
the  bye  is  both  unkind  and  unnatural.  'Roeddwn  i  mor  anesmwyth 
o'r  achos,  pan  glywais  ei  garcharu,  fy  mod  weithiau  yn  amcanu 
llogi  cefifyl  a  mynd  yno  drwy'r  tew  ar  tenau.  Ond  yr  oeddwn  yn 
ofni  na  fedrwn  wneuthur  iddo  fawr  ddaioni,  ag  y  tybiai  pawb  fod  ei 
gyflwr  ond  odid  yn  waeth  nag  ydoedd,  ag  mai  gwell  oedd  aros 
gartre'  i  ladd  dieithr.  Roedd  y  gwr  a  ddyg  y  newydd  gynta  yma, 
yn  fy  nhy  i  neithiwr  dan  wadd,  sef  one  Parry,  a  South  Wales 
clergyman,  goes  about  for  subscriptions  towards  publishing  some 
sermons  preach'd  by  him  at  St.  Albans,  Wood  Street,  in  London. 
He  is  vicar  of  North  Shobury  (or  some  such  name)  in  Essex.  He 
is  a  monstrous,  lusty  man  and  walks  it  afoot,  but  certainly  he  must 
be  under  a  cloud  or  some  trouble.  He  is  an  acquaintance  of  the 
Anti-Methodist  of  White  Hall*  ;  er  mwyn  dyn  tippyn  o  hanes 
hwn.  Mae  o'n  son  am  fynd  heddyw  i  Ddulun  ag  oddiyno  i  Frysto, 
Llundain  neu  rywle,  ni  waeth  ganddo  pie,  mi  debygwn  wrtho. 
Dyma  Peggy  wedi  dyfod  adref  neithiwr,  hi  adawodd  y  nhad  yn 
iach  lawen,  fe  roes  newydd  da  ail  einioes  iddo.  Fe  ddarfu  ir  Cere- 
digioniaid  (chwedl  Gibber)  outdo  their  usual  outdoings.  'Roedd 
rhai  yn  dywedyd  fod  y  Bowelt  yno  ei  hun,  eraill  nad  oedd.  Gwych 
ystori  Roderick  Richards.  Dim  hanes  o'r  box,  mae  lie  i  ofni  y 
Uygra'r  orains.  Mi  ge's  inneu  bwmp  o  lythyr  i  wrth  y  Gownsler 
ynghylch  y  fot  honno,  oni  egyr  o  ei  bwrs  yn  llettach  nag  y  byddai  ei 
dad  ag  yntau  arferol,  rwy'n  ofni  mai  colli  fal  cynt  a  wna.  Aie 
pethau  tost  yw'r  biliau  rheini  sydd  raid  i  chwi  ei  drin,  dyna  fal  y 
mae.  Dyma  finnau  agos  am  lladd  fy  hun  yn  impio  coed,  a  hau  a 
phlannu,  swrn  debyg  i  chwareu  plant  yn  y  pistyll  yw'r  pethau  hyn. 
Fe  fydd  Mr.  Mosson  yna  mae'n  debygol  o  hyn  i  ben  yr  wythnos 
Gewch  ganddo  ef,  uwch  ben  potel,  hanes  y  byd  ar  amseroedd 
*  Rev.  John  Evans,  f  William  Powel,  of  Nanteos. 

?24  CI. 


Ueg  i  un  na  bo'r  brawd  Llew  yna  bellach,  gorchmynnwch  ni  oil  W.  to  R. 
atto,  nid  hwyrach  y  ceir  llinell  oddiwrtho.  Rym  ni,  mawl  i  Dduw,  oil  contd. 
yn  iach.  Byddwch  wych.  Eich  caredigawl frawd^  Gwilytn  o  Gybi. 
P.S. — Roeddid  wedi  dywedyd  wrth  y  nhad  fed  y  brawd  yng 
ngharchar  am  bedeir  mil  o  bunnau,  a  chan  na  roddasai  feichiau  ar 
y  cyntaf,  'roedd  rhaid  iddo  arcs  yno  tra  bai  byw,  a  chant  o 
chwedlau  eraill ;  end  oedd  hynny  ddigon  er  torri  calon  yr  hen  wr 
ag  yntau'n  ffaelio  cael  clywed  dim  ir  gwrthwyneb  ?  Och  o  fi,  pa 
beth  sydd  yn  dyfod  o  Oronwy  ;  roedd  yn  dywedyd  ei  fod  yn 
ymadael  a  Donnington  o  gwmpas  banner  gvvanwyn  oni  throdd 
arno,  mae  dialedd  o  eisiau  cael  clywed  hanes  Cywydd  y  Tywysawg  ; 
a  ddarfu  ei  argraphu  ?  Mi  sgrifenais  at  y  bardd  dydd  arall  a  gair 
fod  y  Mr.  Ellis  wedi  rhoddi  iddo  Ramadeg  Sion  Dafydd  Rhys  heb 
fod  fymryn  gwaeth  na  newydd,  yr  oedd  arno  eisiau  canllaw  yn 
anguriol.  Gresyn,  ie,  can  resyn,  na  bai  iddo  fyvvioliaeth  drefnus  yn 
rhywle,  yn  He  bod  yn  llewygu  o  eisiau  bara,  nid  yw  fawr  gwell 
debygwn.  Peggy  Morris  sends  her  compliments  to  Meirian  if  in 
town.     Gwych  a  fyddai  llinell  oddiwrthych.     Yr  eiddoch,  W.M. 

Holyhead,  15th  April,  1753.  W.  to  R. 

Dear  Brother, — Mae  ennyd  fawr  o  amser  wedi  llithraw  heibio  er  CLI. 
pan  'sgrifenais  attoch,  ac  er  hynny  hyd  yrwan  mi  ge's,  na  bo'nd  ei 
grybwyll,  ddau  o  lythyrau  oddiwrth  y  brawd  Llew.  'Rwyn  deall  ei 
fod  yn  llawn  trafferthion  fal  y  mae  yna.  Fe  ddaw  Duw  ac  e  yn  y 
man  i'w  iawn  hwyl,  ni  cheir  dim  tycciant  arno  dan  hynny.  Gerwin 
o'r  aros  sydd  raid  iddo  yn  y  ddinas  yna  ag  ynteu  gyn  belled  oddi 
wrth  ei  deulu,  etc.,  wala,  wala,  rhaid  bodloni.  Nid  oes  arnafi  ofn 
dim  ond  ir  Ceredigioniaid  ei  dyngu  o  allan  o'i  feddiant,  os  tyngu  a 
wna'r  gwaith,  yn  iach  ymenyn  glan.  Yr  archlod  ir  cludwyr  ni 
ddaeth  mor  boccys  ar  geirlyfrau  yma  ettwa.  Mi  glywa  Oronwy  yn 
son  gael  o  honaw  ganddoch  un  o  honynt.  Mi  a  wneuthym  fy 
ngoreu  ar  geisio  tippyn  mwy  o  fara  a  chaws  i'r  bardd,  nis  gwn  i 
etto  a  Iwyddodd  fy  nghorchwyl  ai  peidiaw.  Gwyn  ei  fyd  a  fedra 
ei  wneuthur  yn  esgob.  Dyma  lythyr  o'r  diwedd  oddiwrth  Gor- 
nelius  Agrippa  a  rhyw  faint  o  hadau  a  pheth  oi  hanes,  mae  yntau 
wedi  mynd  yn  ddiog.  Daeth  yma  heddyw  lythyr  oddiwTth  y  nith 
Margaret    Owen   yn   dywedyd   fod   y   nhad   yn    iach.     Roedd    hi 

Q  22; 


W.  to  R 

CLIl. 


W.  to  R.  nevvydd  ddyfod  adre  o  Lerpwl,  etc.,  wedi  bod  yn  prynu  marsiandi. 
contd.  Dyma  finnau  yn  gyrru  foru  wr  ar  farch  i  gyrchu  Pegi  Morys  adref 
wedi  bod  yno  yn  ei  lie  hi.  Rwyn  deall  gael  o  Mr.  Mosson  siwrnai 
seuthug ;  roeddwn  wedi  prophwydo  mai  felly  fyddai,  felly  dyna 
gost  heb  fod  raid  wrthi.  Ni  rydd  y  brawd  Llewelyn  ddim  o'i 
hanes  ei  hun,  er  carriad  ar  eich  brawd  unfam  undad  (chwedyl 
Sion  Sittrach)  dodwch  chwi  ar  ddu  a  gwyn  dippyn  o'i  helynt,  a 
gyrrwch  o  yma  da  chwithau.  Fy  ngharedigawl  annerch  atto  fo  a 
chwithau,  a  Duw  a  fo'n  eich  rhagflaenu  chwi  ag  yntau  yn  eich 
hoU  amcanion.     Y  fi  ydyw,         Eich  brawd  trwmbluog  ddigon, 

William  Morris. 
P.S. — Fe  allai    Mr.  Lew.   yrru  imi   haner   dwsing   o   ffrancods, 
nid  oes  yma  un  bach.     Mi  'sgrifennaf  atto'r  tro  nesaf  os  medraf 
gael  un  i  werth  neu  yn  echwyn. 

Gartref,  Nos  Base,  21  Ebrill,  1753. 
Anwyl  Frawd  Rhisiart, — Llyma'r  eiddoch  a  llythyr  Goronwy  a'r 
farwnad.     Mi  ai  gyrraf  yn  ol  pan  gaffwyf  fifrencyn  ar  led   ymyl, 
prinnion  iawn  ydynt  fifordd  ymma.     The  alterations,  as  indeed  all 
that  extraordinary  man's  productions,  are  excellent.     He  had  sent 
me  the  Prince's  Cywydd,  I  fancy  he  was  too  much  tied  down,  gwell 
a  f  ase  adael  i'r  bardd  ei  ffordd  ei  hun.     I  had  also  a  letter  from  the 
bard,  5th  instant,  with  an  excellent  poem  which  is  not  yet  to  be 
expos'd  to  the  view  of  the  world  ;  mal  hyn  y  dywaid  wrth  son  am  y 
"Treiswyr  blin  trais  arw  blaid, 
"  Pobl  anwir  Pabiloniaid, 
"  Ou  gwledydd  tra  dyglydynt, 
"  Gwyr  Sipn  yn  gaethion  gynt." 

ymhen  ennyd  y  dywaid  : 

"  Daear  Mon,  dir  i  minnau, 
"  Yw,  o  chaf  ffun,  ei  choffau, 
"  Mawr  fy  nghwynfan  am  dani, 
' '  Mal  Sion  y w  Mon  i  mi !  "* 

Ond  ydyw  resyn  na  chai'r  dynan  gwirion  fywioliaeth  rhwydd  dda 
ym  Mon  ?  I  imagine  he  is  now  at  Walton,  gerllaw  Liverpool.  Mi 
glywais  ddywedyd  mai  chwareuwr  oedd  y  Barri  hwnnw  a  fu'n 
cymmortha  ffordd  yma.  Dyma  llythyr  heddyw  oddiwrth  y  brawd 
Llewelyn  ;  drwg  iawn  bod  ei  dylwyth  yn  afiachus  gartref,  Duw  a  fo'n 
gwarchad  drostynt  ac  ai  dycco  yntau  yn  ddiangol  adref  attynt. 
*Barddoniaeth  Goronwy  Owen  (Liverpool,  1896),  tud.  60-1. 
226  CLIl 


Aie  difalch  oedd  y  Gownsler  am  alw  i'ch  ymweled — fifafor  fawr  yn    W.  to  R. 

ddiammeu.     Disgwylied   cymorth    gan    rai    o'ch    ffrindiau    mae'n      contd. 

debyg  a  bs.rodd  yr  ymweliad.     Par  sut  y  mae  Llewelyn  ag  ynteu  yn 

dilio  !     Oes  caredigrwydd   mawr  rhyngddynt  mal  y  bai    arferol  ? 

Chwi  ddywedsoch  fod  rhai  ffrindiau  yn  syrthio  ymaith.     Pam  na 

sgrifena  Meirian  at  ei  chyfnither?     Mae  hon  yn  gorchymun  atti 

hithau  yn  fawr  iawn.     Ni  ddaeth  mor  boccys  ar  llyfrau  yma  etto, 

nid  hwyrach  fod  pob  peth  vvedi  mynd  yn  efrydd  ;  mi  a  yrraf  gyfrif  i 

chwi  pan  dderbyniwyf  yr  arian  ac  a'u  talaf  i  nhad.     Wrth  gofio, 

daccw  ffrind  imi  yn  dymuno  cael  un  or  geirlyfrau  wedi  ei  gauadu 

and  letter'd  ;  if  you  have  one  to  spare,  pray  send  by  the  penny  post 

one  directed  thus,  "  For  Mr.  Williams,  apothecary,  at  Carnarvon, 

to  be  forwarded  by  Mr.  Palmer,  druggist,  in  Barbican,"  and  set 

down  the  price  opposite  the  title  page,  and  the  money  will  be  paid 

me  here  or  Mr.  Palmer  perhaps  will  lay  it  down,  yr  un  a  fynnoch. 

Mae'r  arian  yn  bur  anhawdd  eu  cael  ffordd  yma,  oni  bai  hynny, 

wedi  ei  argraphu  bu'sai  Gowydd  y  Farn,  etc.,  cum  not.  vario7'.  ;  it 

would  cost  about  a  couple  of  guineas  to  print  a  parcel   of  'em. 

'Roedd  Mr.  Ellis  a  minneu  yn  barod  i  helpu  tippyn,  ond  nid  allai 

Oronwy  spario  'run  or  ceiniogcach.      Gwych  fyddai  gweled  peth  o 

waith  y  bardd  yn  argraphedig.     Wala,  wfft  ir  'scobion  yna  !     Ai'r 

c 1  a  gadd  wall  ar  yr  haflug  ?     Paham  y  cadwant  drysor  mor 

werthfawr  oddiwrth  y  tlodion  druain  ?  Nid  oes  dim  daioni  yn  perthyn 
irgwyrgoludog.  Eu  trysor  sy'n  eu  gyrru  yn  ynfyd.  Ni  choeliachibyth 
mor  drafferthus  wyf  i  beunydd  yn  fy  ngardd,  am  galwedigaethau 
eraill,  na  bo'nd  i  grybwyll  !  Fe  eill  dyn  fod  cymaint  ei  ludded  yn 
chwareu  ag  un  arall  a  fai  yn  gweithio.  Gorchmynnwch  fi  at  y 
brawd  yna  ;  mi  attebaf  ei  lythyr  drennydd.  Duw  yn  ei  blaid  ef  a 
chwithau,  byddwch  wych.  Rich  carcdigawl fratvd.  Wvi.  Morris. 
P.S. — Nos  Fercher  y  daeth  Peggi  Morris  adref  o  Bentrerianell ; 
hi  adawodd  fy  nhad  yn  iachus,  mae  o'n  dra  sionc,  ni  wna  fo  ddim 
o  fyned  ar  eu  ddeudroed  i  Landyfrydog,  etc.,  mwy  ystig  na'u  dri 
meib  fal  y  mai  mwya'r  cywilydd.  Mae  nhw  yn  taeru  ei  fod  yn  son 
byth  am  wreicca,  y  Mrs.  Williams  o  Fodafon,  y  mae  yn  ei  hoffi  : 
hen  wreigen  dew  sychedig,  agos  gin  hyned  ac  yntau,  ymgro  dda  i 
bawb  !  Oni  fyddai  gweddusach  i  chwi  a  minnau  geisio  rhyw 
huttog  bob  un  ?     Ymhell  y  bwyf  os  medraf  fi  gael  hanes  yr  un  yn 

CLII  227 


W.  to  R.  iinlle  am  bodlonai,  felly  rhaid  bod  yn  unig,  but  query.  Dymma 
contd.  lythyr  tosturus  ddigon  heddyw  oddiwrth  y  gefnder  Sal  ;  mae  o  ar 
wraig  yn  bur  afiachus  ac  yn  llawn  trafiferth  bod  y  fodfedd.  He  is 
afflicted  with  a  pleuretic  disorder,  yr  hwn  mae'n  debygol  ai  gerphyn 
ryw  ddiwrnod  cyn  pen  hir.  Duw  yn  eich  cylch.  Yr  eiddoch,  mal 
or  blaen,  IV.M. 

Caer  Gybi,  Hen  Wyl  Fare,  1753. 

__        _  Anwyl  Frawd, — Mi  sgrifenais  at  Lewelyn  y  post  diweddaf  a'r 

CLlii  hanes,  nid  oes  gennyf  fawr  yn  rhagor  iw  ddywedyd,  ond  hynny 
sydd  dyma  i  chwi.  Llymma  Farvvnad  y  mam  yn  ol,  a  diolch  am  y 
benthyg.  Yr  wythnos  ddiwaetha  y  daeth  y  boccys  ar  geirlyfrau 
ynddaw  i  ben  ei  siwrnai,  ag  yn  wir  y  mae  yn  waith  glew  iawn, — 
ond  wfft,  a  dwbl  wfft,  ir  Botanology  I  Yr  wyf  newydd  yrru'r  pump 
i  nhad,  a  phan  gaffwyf  yr  arian  am  y  Ileill  gan  y  bonddics  yma,  mi  au 
gyrryf  iddo.  Diolwch  yn  fawr  am  y  pethau  eraill,  'roedd  yr  orains  ar 
lemons  wedi  llygru  oddigerth  3  neu  4,  a  chwedi  arteithiaw  tippyn 
ar  y  Uyfrau.  Bland's  version  of  Gen.  is  a  curious  thing,  ond  och  or 
dynged  mai  3  pennod  neu  4  yn  ol.  A  fyddai  modd  iw  cael  am  aur, 
nog  am  arian,  nag  am  eiriau  teg  ?  Dyma  fi  wedi  gyrru'  ngeirlyfr 
ag  eraill  gyd  ag  ef  ir  Iwerddon,  i  geisiaw  sippog  newydd  inter- 
leaved, etc.  I  sent  Mr.  William  Jones's  by  Mr.  Mosson,  who 
came  here  to  relate  his  adventures.  Beth  am  Oronwy  sydd  mewn 
meddiant  o'i  gawradiaeth  yn  swydd  Hirgaer,  ^35  per  annum 
salary,  gobaith  am  ^13  yn  chwaneg?  Mae  o'n  ymyl  Lerpwl,  the 
mother  church  of  that  flourishing  sea-port — bydd  hawdd  cael 
angenrheidiau  o  Fon.  Rym  ni  yma  yn  ddiweddar  yn  cael  y 
tywydd  gw'cha  a  welwyd  er's  talm  ;  mae  hi  heddyw  yn  des 
'splennydd.  Mae  eisiau  tippyn  o  lythyr  oddiwrthych  a  hanes  y  byd 
ar  amseroedd.  O  pei  gwelech  i  fy  ngardd  i  mor  hyfryd  a 
blodeuavvg  ydyw  !  Och  y  fi  ha  wr  fab,  ni  anaich  yn  eich  croen  o 
lawenydd,  par  bryd  y  deuwch  i'w  hymweled  ?  Wala,  wala,  rhaid  i 
mi  fynd  i  gadsio  penwaig,  ond  arhowch,  dyma  glamp  o  lythyr 
oddiwrth  y  brawd  Llew.  Moliant  ir  Goruchaf  Dduw  am  Ei 
drugaredd  iddo  fo  ag  i  bawb  o  honom.  Gorchymynwch  fi  atto,  a 
Duw  gyda  chwi  bod  ag  un.  £u-/i  cat-edigawl frawd^  W.M. 

Y  post  nesa  a  ddwg  lythyr  iddo  ynteu. 
?28  CLIII 


•  Gartref,  yr  Hen  Nos  Galan  Mai  [1753]. 

Dear  Brother, — Wele  yman  yr  eiddoch  or  5d.,  a  diolch  yn  fawr  "W.  to  R. 
am  danaw.  Ni  choeliach  i  byth  y  daioni  mae'ch  ebystyl  yn  ei  CLIV. 
wneuthur  drwy  fywhau  ysprydoedd  trwmbluog  eich  bravvd  Gwilym. 
Oni  ddywedais  i  chwi'r  dydd  arall  ddyfod  or  bocys  i  ben  i  siwrnai. 
Yn  rhodd  i  ba  beth  y  mae'r  cregyn  llymeirch  yma  da  wedi  eu 
gvvneuthur  yn  dippynnau  crynion  ?  A  ddeuwyd  i  hyd  i  ry w  rinwedd 
newydd  arnaddynt,  heblaw'r  hon  sydd  ar  bob  cregynlwch  ?  Na 
wnaeth  yr  orains  druan  fawr  niwaid  heblaw  pydru  a  drewi,  oddi- 
gerth  llygru'r  hadau,  a  niweidiaw  tippyn  ar  y  pamphledau,  etc. 
Can  diolch  am  bob  peth.  Na  ddaeth  un  or  pine  i  fynu  nag  or 
hickory  nuts  chwaith,  rhy  hen  mae'n  debyg,  ag  ni  ddangosawdd  un 
o'r  hadau  Jamaica  mo'i  drwyn  or  ddaear,  er  fy  mod  wedi  eu  coleddu 
a'i  helcyd  mewn  gwelyau  brwd.  The  seeds  from  abroad  seldom 
answers.  I  have  had  some  often  from  Mr.  Wright,  at  Leghorn,  but 
they  generally  are  either  of  a  wrong  kind  or  don't  come  up  at  all. 
Nid  oes  neb  debyg  i'r  Saeson  neu'r  Cymru  am  onestrwydd.  They 
stand  upon  their  character,  I  mean  the  seedsmen.  Am  y  peth  a 
ddywaid  y  Brysaddfed  nid  oes  mo'r  goal  arnaw.  Llandrygan,  etc., 
oedd  yn  ei  feddwl,  a  thing  not  fixed,  and  perhaps  never  will,  gwael 
yw  ei  interest  6  gyd  ag  Escob  Bangor,  mae  o'n  rhy  hen  i  ddechreu 
gwneuthur  daioni  i  ddynolryw.  Gronow  might  have  had  30/.  per 
annum  a  twelve  month  ago  in  Mon,  but  he  refused  accepting  of  it. 
If  he  has  the  school  at  Walton  it  will  be  worth  him  upwards  of 
43/.,  paying  another  5/.  for  teaching,  the  whole  being  48/.  Mi 
fanegaf  ledw  Edwards  iw  chwaer  ;  aie  nid  yw  yn  tyrru  fawr  arian 
ym  Mostyn  ?  I  suppose  that  is  the  meaning  of  trade  being  dull. 
Aie  'roedd  y  gelyn-ddynion  yn  medru  hau  celwydd  yn  y  drysorfa  ag 
ymhob  man  ?  Par  sut  y  mae'r  penwyn  talog  yn  ymddwyn  ar  yr 
achos  yma?  Ai  tybied  na  bo  yn  rhoddi  benthyg  llaw  i'w  gyd- 
wladwyr  gonest,  dan  din  ?  Mae  gennyf  bot  ir  Belam  ar  B^lammes* 
ar  bychan  mawr  hwnnw,  taled  yr  Arglwydd  iddyn'  nhwytheu  am 
eu  caredigrwydd.  Digrif  o'r  L.C.J .'s  warrant  ;  mi  glywaf  fod  rhai 
or  Gwilliaid  wedi  cael  ei  gwasanaethu.  Do,  os  chwareuwr  ydoedd, 
fo  dyrrodd  lawer  o  arian  yn  y  wlad  yma  ar   gymdogaeth,  ond  i 

*  Henry  Pelham  was  First  Lord  of  the  Treasury.     He  befriended  Morris 
at  this  time.     "Cymmrodor,"  xv,  16. 

CLIV  229 


W.  to  R.  wenwyn  beil  a  gadd  o  gan  Wilym  ;  rhoddais  iddo  lonaid  ei  groen 
contd.  o  fwyd  a  llyn  un  noson  o  ran  ffasiwn.  Pam  na  roddwch  ei  hanes  ? 
Mi  'sgrifennaf  at  Oronwy  ynghylch  Cowydd  y  Farn,  but  while  your 
hands  were  in  you  might  as  well  print  a  whole  sheet,  then  that 
would  contain  Cowydd  yr  Awen  beside  ;  ond  beth  a  fyddai'r  dynan 
truan  gwell  er  hynny  ?  oni  bai  roddi  o  honoch  hyn  a  hyn  o  gantoedd 
iddo  i  wneuthur  ceiniawg  o  naddant.  Aie'r  gwr  o'r  Gors  yw'r  cadpen 
arnoch  ?  Gwych  a  fai  gael  gweled  eich  rheolau,  etc.,  wedi  eu 
hargraphu.*  Rhwydd-deb  i  chwi  yn  eich  holl  amcanion  tra  b'ont 
ganmoladwy.  Aie  Calan  Gauaf  y  daw'r  'Sgrythyr  oddiwrthych  ? 
Diog  iawn  yn  wir,  da  fydd  caffael  tippyn  chwaneg  o'i  hanes.  Aie 
shuttlecock  yw'r  main,  felly  mae'r  rhan  fwya  o'r  bonedd  ;  balchder 
Nict  sydd  anoddefadwy,  mae'r  Hall  yn  dippyn  llarieiddach,  un  yn 
gwarrio  gormodd,  ar  Hall  yn  rhy  gynnil,  nis  gwn  i  par  sut  y  maent 
yna.  Goreu  ar  les  yr  hen  wr  gwirion  fyddai  aros  yn  y  cyflwr  y  mae 
ynddaw,  mae  henaint  wedi  cael  y  Haw  ucha  arno,  ar  synwyr  wedi 
pallu,  oni  ba'i  hynny  ni  sonniai  am  y  fath  beth  a  gwreicca  yn  awr 
o  fewn  blwydd  neu  2  i  bedwar  ugain  ;  mae  6  yn  cael  ei  iechyd  yn 
dra  da,  ag  y  mae  6'n  sionc  ryfeddol ;  roedd  ddydd  Llun  diweddaf 
yn  ffair  Llanerchmedd  ar  ei  ddeudroed  er  bod  iddo  8  neu  lo  o 
geffylau  ;  ni  chymerasai  yr  un  o'r  tri  meib  lawer  er  gwneuthur 
hynny,  mi  attebaf  i  am  un,  na  cherddasai  saith  milldir  neu  8  o'i  fodd. 
Chwi  glywsoch  son  am  gynghor  tad  iw  fab,  digon  rhaid  yma  roi 
cynghor  ir  gwrthwyneb ;  os  byddwch  yn  sgz^ifennu  atto  touch 
gently  upon  that  topic.  Felly  mae  arnaf  inneu  ofn  y  benywiaid 
rhein,  ag  etto  er  hyn  mae  o'n  ffolineb  mawr  geisiaw  trin  ty  a 
thylwyth  heb  ryw  fath  ar  gymhares  ;  nid  wy'n  ammeu  na  b'ont  yn 
beth  gwell  yma  nag  yna,  ond  etto  er  hyn,  mae  yna  godau  llawnion 
y  rhai  a  wna  iawn  am  bob  gwendidau  agos.  Pur  anhawdd  yw 
taro  wrth  nemawr  un  ffordd  yma  a  thwysgen  ar  ei  helw,  heb 
ormodd  falchder,  a  rhodres,  a  gorwagedd  y  byd  en  wir  a  phechadurus 
hwn.  Mae  Marged  yn  atsias  yn  ol  orchmynion  ei  chyfnither. 
Aie  cadw  ty,  par  sut  dy  ydyw }    Och  fi  ha  wr  fab,  mi  wela  yma 

*This  refers  to  the  Cymmrodorion  Society,  originally  founded  in  Sept., 
1751.  The  rules  referred  to  were  approved  by  the  Society  on  April  4,  1753. 
William  Vaughan,  M.P. ,  Corsygedol,  was  the  first  President. 

fSir  Nicholas  Bayley,  Bart.,  of  Plasnewydd,  who  was  M.P.  for  the  County 
of  Anglesey  at  this  time. 

230  CLIV 


eich  enw  ymhlith  y  cynfeirdd  Cymreig,  a  dymaaml  R.M.  ynghorph  W.  to  R. 
y  llyfrau,  sef  yw'r  geiriau  hynny  Morrisisms — ewch  ymlaen  i  ennill  contd. 
clod  ac  anrhydedd,  tra  bo  Gwilym  wirion  yn  ymdroi  mewn 
priddach  ag  yn  dom  hyd  at  ei  benelinoedd.  Chwi  chwerthasech 
pei'm  gwelsech  heddy'  yn  chwnny,  ag  om  hamgylch  4  neu  5  o  hen 
wrageddos  yn  cymeryd  dybacco  ag  yn  dywedyd  hen  chwedleu,  ag  yn 
diwreiddio  ambell  chwynnoglyn  wrth  eu  pwys.  Ond  deg  i  un  na 
basech  yn  medru  tynnu  mo'ch  Uygaid  oddiar  yr  aneirif  rywogaetha 
o  duhps,  ranunculas's,  anemonies,  jonquils,  iris's,  narcissus's, 
crown  imperials,  hyacinths,  auriculas's,  hepatica's,  polyanthus's, 
saxifrage's,  martagons,  a  mil  myrddiwn  onid  dwy  (chwedl  Sion 
Olifer  am  ei  geinciau)  o  bethau  gwchion  eraill.  Wala,  wala,  mae'n 
rhywyr  cadw  noswyl  fal  y  gallwyf  godi'r  boreu  foru  bump  o'r  gloch 
iw  trin.  Mae'n  debyg  y  clywsoch  son  am  hyd  y  llythyr  a 
sgrifennais  at  y  brawd  Llewelyn  ddoe  ;  nid  yw  hwn  ond  erthyl 
wrtho.  Ceisio  yr  oeddwn  yn  hwnnw  ddeg  punt  yn  y  flwyddyn  i 
esm'ythau  arnaf.  Sure  the  people  will  not  be  so  uncivil  as  to 
refuse  so  small  a  request.  If  I  had  ask'd  a  hundred  a  year  fo  f 'ase 
lie  iddyn'  nhw  nacca  ;   be  it  as  it  will.     1  am,  dear  brother, 

Yours  most  affectiotiately  tra  bivyf  yii  y  cnawd^  Wm.  Morris. 
P.S. — Dyma  fi  newydd  gael  llythyr  oddiwrth  glark  y  Cap- 
tain Weller,  o'r  Dublin  yatch,  now  abuilding  at  Deptford,  yn 
dywedyd  i  bydd  hi  parod  o  hyn  i  ben  chwech  wythnos,  ag  ymhen  y 
ddeufis  yn  Nulun  os  cant  rwydd-deb,  agyno  mae  bachgeny  chwaer 
Davies  i  entrio  yn  brentis  ir  Cadpen,  who  is  my  particular  friend 
(as  his  father  was  before  him).  Os  gwelwch  y  Cadpen,  o'r  ffeinia 
fyddai  i  chwi  roi  gair  i  mewn  o  dy'r  hogyn,  ond  odid  y  ca'i  fwy  o 
barch.  He  is  a  lusty,  ingenious  lad,  writes  a  good  hand,  casts 
accounts  well.  The  birth  is  a  good  one,  for  the  Captain's 
apprentices  attend  the  cabin,  and  as  they  carry  so  many  of  the 
nobility  to  and  fro  Dublin,  they  get  a  good  deal  of  money.  I  hope 
the  boy  will  be  sober  ;  he's  a  stouter,  stronger-made  lad  than  his 
brother  John.  Perhaps,  after  he  has  been  awhile  aboard,  some  of 
you  may  do  something  for  him.  Dyma  fi  wedi  rhoddi  hi  ar  do. 
Chwarewch  chwitha'.  What  came  of  that  affair  which  you  said 
was  of  a  similar  nature  with  that  of  Mrs.  Wheldon's  cloaths  bill  ? 
Hyssiwch  Lewelyn  ymlaen  i  goethi'r  Rheolwyr  yna,  am  y  neges  a 

CLiv  231 


W.  to  R.  sgrifenais  atto  oi  blegid.  Onid  oedd  y  svvyddog  Hallt  diweddaf  yn 
contd.  cael  yr  hyn  yr  wyfi  yn  ei  erchi,  er  ei  fod  yn  ddyn  yn  cael 
gair  rhwydd  wrthyn  ;  cadd  ei  droi  allan  or  DoUfa  ddwywaith, 
or  Post  Office  unwaith,  ag  or  Halen  yn  ddiweddaf  oil,  nid  am  ei 
daioni,  nid  oedd  ganddo  ddim  vote  i  roddi  i'r  gwyr  mawr,  ag  ni 
wnaethai  erioed  ddaioni  yddynt.  Whereas  dyma  Wilym  a 
chanthaw  ddwy  fot  (na  bond  i  grybwyll)  iw  gwasnaethu, 
ag  wedi  gwasnaethu'r  Brenin,  Duw  safo  gyda  Ei  Ras, 
er's  gwell  nag  unmlynedd  ar  bymtheg  yn  gywir  ac  yn  onest, 
ag  yn  fifyddlon  ddeiliad  iddo  erioed  hyd  yn  heddyw  a  phaham 
na  cheiff  o  ei  neges,  ag  ynteu  yn  ei  ofyn  ?  Dymma'r  bib  (nid  er 
amharch  arnoch)  agos  a  dwyn  hoedl  y  bersonyn  yma.  Ni  thai  y 
fan  ymma  ddim  hebddaw,  Nid  oes  yma  ddyn  a  fedr  ddarllain 
chwaethach  deall  llythyrennau,  namyn  y  Dr.  Bellis.  Dynan  onest 
yn  gymysg  o  rinweddau  da  a  gwendidau.  Colled  ir  tlodion  ar  ei 
ol.  Er  mwyn  dyn  bwriwch  lythyr  gynta  galloch,  a  byddwch  wych. 
Yr  eiddoch  mal  cynt,  W.  M. 

Gartref,  Mehefin  4d,  1753. 

W.  to  R.  Anwyl  Frawd, — Mae  hi'n  fy  ngohvg  i  yn  gryn  chwarter 
CLV.  blwyddyn  er  pan  ges  lythyr  oddiwrth  yr  un  o  honoch  ;  yn  enw 
Duw  pa  beth  ai  para?  Gobeitho  nad  oes  yna  ddim  rhwystr  ar 
fatterion  Llewelyn,  etc.,  nid  oes  yma  ddim  o'i  hanes  o'r  deheu  nag 
o'r  dwyrain.  'Roedd  y  llythyr  diwedda  a  gefais  oddiwrthaw  yn 
achwyn  fod  y  beswch  ymron  eich  nychu  chwi  ag  yntau  ;  gobeitho 
fod  y  tywydd  mwll  yma  wedi  eich  gwneuthur  eich  deuoedd  yn 
holliach  a  bod  y  meginau  cystal  cynt  :  peth  hyfryd  yw  cael 
ganddynt  chwythu  yn  rhywiogaidd.  Gwae  ninnau,  mae'r  boblach 
ar  hyd  y  wlad  yma  yn  beiaw  yn  echryslon  ar  y  mawrion  yna  am 
droi  yn  Iddewon  brychions.     Ni  wiw  imi  geisiaw  dywedyd  yn  ei 

herbyn,  mae'nt  yn  taeru  yn  fy  nannedd  fod  y  B ,   a  phawb 

wedi  mynd  drosodd  at  had  Abram.  Er  carriad  ar  ddyn  rhoddwch 
dippyn  o  hanes  nattur  yr  act  honno  fal  y  gallwyf  wybod  pa  beth  i 
ddywedyd.  Ces  lythyr  oddiwrth  y  nhad  echdoe,  y  pryd  yr  ydoedd 
yn  iachus  dda  iawn  ;  'rwyf  yn  ei  ddisgwyl  ffordd  yma  rai  or 
dyddiau  yma.  Och  y  fi,  ha  wr  fab,  dyma'r  Doctor  Bellis  wirion 
yn  mynd  heddy  i'r  Iwerddon  i  chwilio  am  iechyd.  Duw  ai  dycco 
iddo,  ag  a  ddel  ag  of  yn  hawntus  adref,  ag  onide  bydd  anfeidrawl 

232  CLV 


golled  i  werin  Cybi,  yn  enwedig  ir  tlawd  ar  anghenus.  Ni  edy  W.  to  R. 
nemawr  oi  fath  ar  ei  ol  yn  y  parthau  yma,  nis  gwn  i  pa  rywogaeth  contd. 
bobl  sydd  ffordd  yna.  Dyma  ddogn  o  ddybacco  Siamaica  yn  tyfu 
iwrth  had  Wilym  Parri  ;  fo  naccaodd  yr  hadau  eraill  a  dangos  eu 
trwyna  allan  or  ddaiaren.  Mae'r  hwsmyn  ffordd  yma  yn  gwaeddi 
yn  erchyll  am  law,  a'm  gardd  innau  nis  gad  iddynt.  Dihareb,  mor 
brydferth  yw  honno,  mi  vvranta  i  pe  bai  Miller  o  Chelsea  yn  dyfod 
yma  y  blysia  lawer  path  sydd  ynddi,  'Rym  oil  yn  gorchymun 
attoch  ar  brawd  arall  a  Meirian,  a  Duw  yn  eich  cylch. 

Eich  caredigawl frawd^         IVi'/h'am  Morris. 

P.S. — Ymhle  mae  rheolau  eich  Cymdeithas  Gymreig  ?  Ymhle 
mae  arfau  Gwerydd  ap  Rhys  Goch  ?  Ymhle  mae  can  mil  o 
bethau  eraill  sydd  eisiau  eu  gvveled  au  clywed  ?  Ni  ymadewais  i 
ar  holl  eirlyfrau  etto,  mae'r  bobl  yn  ddigon  diofal  wedi  clywed  eu 
bod  yn  y  wlad.  A  roesoch  i  un  i  Mr.  Owen  ?  Dyma  fi  wedi  bod 
yn  anfon  Mr.  Ellis  ddarn  o  ffordd  i  Ddulun  rhyd  y  mor,  gwynt 
croes  iawn  ysywaeth,  ag  heb  fawr  o  bono,  tywydd  drwg  o  hwn  ar 
les  pobyl  dewion.  Da  chwithau,  'sgrifenwch  lein  neu  ddwy 
allan   o   law.     Adieu. 

Holyhead,  July  2nd,  1753. 

Dear  Brother  Richard, — Dyma  fi  wedi  sgrifennu  Uythyr  digon  ei    W.  to  R. 
hyd   at  y   brawd  Llewelyn   ag  ynddo   gymaint   o   newyddion   ag        CLVI. 
a    fedrwn   eu   casglu  at  eu  gilydd, — gwnewch   yn   Uawen  arnynt. 
Mi  delais   i  nhad  am  yr  holl  lyfrau  er  bod  rhai  ar  fy  Haw  etto. 
Fal  hyn  'roedd  y  matter  yn  sefyll : 

15  Uyfr  yn  ol  6s.  bob  un  sydd  yn  dwad  i ^4  10    o 


I  llyfr  i  Williams  y  Pottiau 


Am  gludo'r  Box 


Telais 


4  17     3 
070 


Nett  Produce  ...  £\  10  3 
Roedd  y  nhad  yn  achwyn  am  lythyr  oddiwrthych  ag  felly 
finnau.  Ymhle  mae  hanes  y  Beiblau  a'r  Gymdeithas  a  chant  o 
bethau  sydd  yn  eisiau  yma?  Pawb  yn  achwyn  fod  y  geirlyfr  yn 
ddrud  anial.  Da  chwithau,  sgrifennwch  bwmp  o  lythyr  gynta 
galloch,  fal  y  gallwyf  inneu  ei  atteb.     Nid  wyfi  yn  cael  maint  yn  y 


CLVI 


233 


W.  to  R.    byd  o  newydd  gan  y  brawd  arall.     Daccw'r  5  July  wrth  ein  drysau, 
contd.       felly  rhaid  torri  cynffon  hvvn  ai  adael  yma.     Duw  a  fyddo  gyd  a 
chwi.     Remember  me  to  Meirian.  Your  affectiotuite  brother^ 

William  Morris. 
Gwerydd  ap  Rhys  Goch,  Lord  of  Talybolion,  in  Mon,  bore 
Argent  on  a  Bend  Sable,  Three  Leopards  Heads  regardant 
Or.  Davies  in  his  Display  of  Heraldry*  has  it  thus  :  Argent  on 
a  Bend  Sable  Three  Leopards'  Faces  of  the  Field.  But  all  other 
books  says  they  are  Or,  ag  Or  y  ca'nt  fod. 

Holyhead,  16th  July,  1753. 

W.  to  R.  Dear  Brother, — Yn  enw'r  Arglwydd  pa  beth  sydd  ich  rhvvystro 
CLVII.  na  sgrifennach  linell  yma  weithiau  ?  Nis  gwn  i  a  ddeil  y  llythyr 
yna  Lewelyn  cyn  iddo  droi  ei  wyneb  tua'r  Deheubarth.  Mi  glywaf 
ei  bod  hi'r  gymdeith'rag  gan  y  frech  wen  wedi  ymaiiyd  yn  ei 
deulu  ieuanc.  Cenawes  ffyrnig  ddigon  cynrhwg  a  Gwilliaid  Teifi, 
neu  waeth  pe  bai  bosibl.  Duw  a  ddycco'r  gwirioniaid  yn  ddianaf 
drwy'r  afael.  Ag  felly  ni  chafad  dim  diben  ar  gyfraith  yr  Esgair, 
wfft  ir  cyfreithwyr  am  nyddu.  Par  ddelw  sydd  ar  Feirian  ?  Oni 
adawodd  hi  sgrifennu  at  ei  chyfnither  Marged  ond  do?  Adwaenoch 
Ddai  Morgant  ?  Mi  glywais  ei  fod  yna  yn  byw  er's  talm  byd. 
Chwi  fyddech'i  arfer  a  rhoddi  tippyn  o  hanes  y  byd  ar  amserodd  i 
Wilym  wirion  sydd  mewn  congl  greigiog,  lie  na  wel  ag  na  chlyw 
ddim  ond  mulfranod,  gwylyn  a  ffwffingod  yn  croch  waeddi. 
Pa  beth  sydd  yn  peri  fod  llais  drwg  gan  bob  aderyn  y  dwr  ?  A 
mwyned  lleisiauadar  y  tir,  yn  enwedig  yrhan  fwya  o  naddynt.  Ni 
wn  i  a  ddywedais  i  chwi  fod  yr  Aldroman  Prichard  yn  settlio  ei 
hoU  fatterion  yn  y  Duwmares  ag  yn  mynd  efo  ei  wraig  farfog 
i  fyw  i  Gaer  Nerpwl,  'roeddwn  yn  meddwl  y  blinai'r  gwr  ar  ei 
esmwythder.  Mae  yma  olwg  gwych  a  hyfryd  ar  ydau'r  maes  a 
phob  creadur  yn  iachus  iawn,  mawl  i'r  Goruchaf  am  Ei  dru- 
gareddau  i  ni.  Ychydig  a  haeddem  oddiar  ei  law.  Gerwin  o'r 
glawiau  a  gawsom  yma  yn  ddiweddar  rwan.  We  all  join  in  love 
and  service  to  you  and  Mariana,  dear  brother. 

Yours  most  ciffectiotiately,    William  Morris. 

P.S. — Och  fi,  ha  wr  fab,  na  bae'ch  yma  i  fwyta  rhai  gooseberries, 
strawberries,     rasberries,     currans,    o    amrywiau     rywogaetha    a 
*  "  Display  of  Herauldry  "  by  John  Davies  of  Llansilin,  Salop,  1716,  p.  47. 
234  CLVII 


digonedd  o  honynt.    Pa  beth,  meddwch  chwithau,  dal  frwy than  coed    W.  to  R. 

heb  arian  ?    Nid  oes  dim  byvv  heb  y  rheini,  yr  archlod  iddynt.    Gwell       contd. 

yw  digon  o  arian  heb  wsberries,  na  digon  o  wsberries  heb  arian. 

Caer  Gybi  Saint,  22nd  July,  1753. 

Anwyl  Frawd  Rhisiart, — I  have  at  last  had  the  pleasure  of  a    W.  to  R. 

letter  from  you,  wedi  bod  yn  disgwil  nis  gwn  i  pa  hyd  am  dano,  a       CLVIII. 

da  iawn  yw  gweled  eich  bod  yn  symmud,  yn  byw,  ac  yn  bod.     It 

is  a  weakness  I  can't  get  the  better  of,  to  be  too  anxious  about  my 

friends  when  I  don't  hear  from  'em  as  often  as  I  could  wish.     Chwi 

adwaenach  Rhisiart  William,  y  tailiwr  o'r  Efail  Fawr ;  fo  fyddai  ar 

yr  hen  wr  ofn  ei  gysgod  lawer  tro  pan  ddigwyddai  iddo  ei  weled  a 

chil  ei  lygad  wrth  loergan  Ueuad.     Unwaith  y  dychrynodd  gwydd 

aradr  fo  yn  erchyll,  ag  ni  ddaeth  atto  ei  hun  dan  dranoeth  a  chael 

gweled  wrth  liw  dydd  o  ba  ddefnydd  y  gwnaed  y  bwgan  lol.     Ni 

waeth  tewi  na  siared  nid  o'r  un  math  ar  bridd  y  crewyd  ni  oil. 

Wrth  son  am  bridd  mae'n  ddrwg  yn  fy  nghalon  gennyf  fod  y  geir- 

lyfr  wedi  dihenyddu  Ffelics  yr  argraphwr,*  wala  nefoedd  iddaw.    Mi 

dalaf  y  tri  swllt  i  nhad.      Pam  na   attebasech  ynghylch  Geirlyfr 

Siaplen  Madfryn  ?     Aie  mae'n   rhaid  cymryd  Uawer  o  drafiferth  i 

ennill  llawer  o  arian,  codi  4  neu  5  or  gloch,  etc  ?    Wala  !    Ond  ydis 

yn  gwneuthur  hynny  yma  yn  ddigon  mynych  heb  fawr  fudd  yn 

dyfod  i  mewn.     Och  fi  am  lonaid  bol  o  fusnes  i  edrych  a  gwynwn 

i  nemmawr.   A  fyddan  nhw  yn  beiaw,  meddwch  ?     Byddan,  byddan, 

Gwnewch  a  fynoch,  ai  da  ai  drwg,  fe  fydd  rhywun  yn  anfoddloni — 

gwell  siawns  i'r  drwg  weithredwr  nag  ir  Hall.     Gwnewch  chwi'r  sel, 

ac  na  chymeroch  arnoch    glywed   na  gweled   y   coeg-ddyn    cen- 

figennus   a   wel   fai   heb  achos  yn    y  byd.     Pam   waith   pa  beth 

a  ddywedynt  os  bydd  Gair  Duw  yn  uchaf     A  Duw  yn  y  Blaen  fy 

motto  innau.     Rwy'n  cofio  eich  bod  o'r  blaen   yn   dywedyd  mai 

dyn  balch,  morose,  etc.,  o'r  Gadpen  Weller.      Ymhell  y  bwyf  rwy'n 

meddwl  ei  fod  yn  cael  cam.    I  have  known  him  these  15  or  16  years, 

and   of  late    years  have  bin  intimately  acquainted  with  him,  but 

could  never  discover  in  him  those  bad  qualities  attributed  to  him. 

Dynan  mwyn  ddigon  y  gwelais   i   ef,  a  phawb  o'i  swyddogion  a'i 

bobl  yn  rhoddi  gair  da  iddaw  ;   nid  oes  ammeu  nad  oes  tippyn  o 

*  Felix  Farley,  of   Bristol,    printer   of  the   Welsh    Dictionary,    edited  by 
Thomas  Richards,  so  frequently  referred  to  above. 

CLVIII  235 


W.  to  R.  falchder,  a  phwy  or  cadpeniaid  sydd  hebddo,  yn  enwedig  y  rhai 
contd.  ieuanc  ?  Ond  oes  nifer  o  bobl  y  fann  hon  yn  perthyn  ir  yatch  a 
llawer  o  lanciau  ieuanc  odd'yma  yn  brentisiaid  ynddi,  a  phawb  yn 
rhoddi  geirda  ir  cadpen.  This  affair  I  thought  incumbent  upon 
me  to  clear  up,  otherwise  I  might  be  thought  to  have  given  too 
little  attention  to  my  nephew's  welfare.  Profeidiwch  chwithau  le 
iddo  fynd  yn  gadpen  Hong  o  ryfel  erbyn  y  delo  allan  o'i  amser. 
Aie  ar  eich  ysgwyddau  chwi  mae  pwys  yr  hoU  Gymrodorion  yna, — 
gresyn  na  bai  gennych  fwy  o  amser  i'w  hepcor  fal  y  gallech  fod  yn 
gyfrinachwr  iddynt.  Mae  arnaf  ofn  nad  oes  yna  neb  arall  a  wna'r 
gwaith.  Nid  oes  yn  y  cyrrau  yma  fawr  o  bobl  sydd  gymmwys  i 
wneuthur  aelodau  or  Gymdeithas.  Mr.  Ellis  is  an  invalide,  Mr. 
Owen,  o'r  Aberffraw,  upon  his  last  legs,  ni  thai  Huw  Huws  iw  godi 
oddiar  y  maes,  fo  fu  yn  rhesymol,  ond  mae'n  llawer  gwaeth  er  ei 
wisco.  Na  wnaeth  y  Llew  gymwynas  yn  y  byd  i  mi  yn  yr  Halen,  nac 
allan  or  Halen,  er  darfod  i  mi  grugo  llawer  arno  er  pan  mae  yna. 
Dywedyd  y  mae,  nad  y w  hi  ddim  yn  adeg  i  drin  y  matterion  hynny, 
a  minneu'n  ofni  mae  gormod  o  drafferth  sydd  arno  yn  ceisio  ei 
gynhauaf  ei  hun  i  mewn  yw  scubor.  Par  fodd  bynnag  rwy'n  ofni 
mae  ar  yr  ol  y  bydd  fy  llafur  i.  Rwyf  yn  ceisio  dyscu'r  wers  galed 
honno  i  rhoddi  fy  hoU  ymddiried  yn  Nuw  yn  hytrach  nag  ar  ddyn 
yn  y  byd.  Fe  wnaeth  yr  Arglwydd  bethau  rhyfeddol  erof  hyd  yn 
hyn,  a  pham  i  mi  wanobeitho  na  wna  o  hyn  allan  ?  Oes  yna  ddim 
gobaith  cyfodiad  i  chwi  ar  ol  marw  yr  hen  Bedyn  ?  Oni  fyddan 
nhw  yn  mynd  i  fynu  o  ris  i  ris  yn  yroffisyna?  Dyma'r  brawd 
Llew  wedi  rhoddi  hanes  da  iawn  or  Gymrodorion  a  pha  wrthiau 
ydych  ar  fedr  eu  gwneuthur.  Gwych  a  fyddai  eich  gweled  yn 
mynd  ymlaen  yn  hoyw.  Rwyf  heddyw  yn  anfon  Cowydd  y  Farn 
at  Oronwy  fal  y  gallo  ei  gymwyso  i  ymddangos  ir  byd.  Mae  Wil 
Owen  yn  mynd  i  gopiaw  Cowydd  yr  Awen  ;  mi  a  yrraf  hwnnw 
ynta  cyn  pen  yr  wythnos.  Oni  bydd  Llewelyn  yna,  mae  arnaf  ofn 
na  thai  y  gwaith  mor  llawer,  I  mean  Gronw's  performances,  for 
they  deserve  to  be  well  lookd  into.  Daccw  un  gwr  a  wna  aelod 
odiaeth  i  chwi,  sef  yw  hwnnw  Owen  Holland,  of  Plas  Isa',  in 
Conway,  Esq., — dyn  cywraint  a  gar  ei  wlad  ai  hiaith,  meddyg, 
llysieuwr  da,  a  knack  in  Natural  Philosophy,  etc.  Fe  ddaeth  yma'r 
dydd  arall  im  hymweled  ag  i  lysieua,  ac  mi  ddywedais  wrtho  y 
236  CLVIII 


byddai   raid   iddo  fod  yn  aelod.     Fe   fydd   yn   dyfod   i    Lundain    W,  to  R. 

ambell  dro  ;  fe  eistedd  yn  eich  cadair  mae'n  debyg.     Fe  ddywaid  i        contd. 

mi  hanes  Mr.  William  Wynne  efo'g  Esgob  Elwy.     Yr  Esgob  ar  ei 

giniaw  efo'g  ofifeiriada'  a  goreuwyr  y  wlad,  oi  fawr  ddoethineb  a 

ddywedodd  ei  fod  yn  tybiaw  mai  gwell  a  fyddai   ped  fai'r  iaith 

Gymraeg  wedi  ei  thynnu  o'r  gwraidd,  etc.,  a  speech  worthy  of  a 

Welch  bishop  !     O  na  ba'sai  Risiart  Davies  neu  ryw  rai  eraill  or 

Hen  Esgobion  Cymreig  yn  medru   cyfodi  o  farw'n   fyw   i  grafu 

Ilygaid  yr  Alban  allan  o'r  tyllau, — ondbeth  bynnag,  fe  ddechreuodd 

y  bardd  gynhyrfu,  ac  a  roes  i'r  Scottyn  wers  y  persli.     Ni  sonnia  fo 

mvvyach  am  ddifa  yr  hen  iaith  o  flaen  y  cadarn  fardd.     le,  drud 

ddigon    iw    ymdeithiavv    i'r   Wyddfa,    chvvaethach    i    Rismunt     a 

Siattam,  a  daccw  Hwlant  yn  tyngu  i'r  cyrs  ag  ir  coed  y  bydd  raid 

i   mi  fynd  etto  y  leni  rhyd  fryniau  Arfon  i  ymofyn  dail,  etc.     My 

father  was  tollerable  hearty  about  four  days  ago,  when  my  sister 

came  from  thence.     Mae'r  caru  drosodd  am  a  glywa  i.     Nis  gwn  i 

par  sutt  yr  wyf  fy  hun  yn  sefyll,  pe  i'm  crogid.     Something  must  be 

done,  but  whom,  or  where,  or  why,  or  wherefore,  or  when,  or  what 

will  be  done,  nid  oes  dan  haul  a  wyr.     Nid  oes  bosibl  mae'r  hen 

Felial  a  biau'r  merched  yna  bod  ag  un,  os  e,  deg  i  un  na  bo  iddo 

gyfran  o'r  rhain,  ac  os  felly  gwell  ymgroesi  o  bob  cwr.     Duw  a 

wnel  i'r  Secundus  hwnnw  a  soniasoch  am  dano  wneuthur  daioni. 

Wala,  wala,  rhaid  i  minnau  bellach  roddi  fy  ngherdd  yn  fy  nghod 

a  thewi  a  son.     Duw  a  fo'n  gwarchad  drosoch   bod  ag  un.     Mi 

ysgrifenaf  at  y  Llew  y  post  nesa.     Eich  caredigawl Jraivd^ 

Gwilyni  Ddti  o  Fon. 
P.S. — Os  daw  gofyn  ymhle  y  ganed  Gwilym  Ddu,  attebwch  mai 
yn  yr  un  plwyf  ag  y  ganwyd  William  ap  Sion  Siors,  Pyrs  Lewis, 
Morris  Prisiart  Morus,  Marged  Morys,  Lewis  Morys,  a  Rhisiart 
Morys  y  beirdd,  sef  yw'r  plwyf  hwnnw  Llan  Fihangel  tre'r  Bardd 
neu'r  Beirdd.  O  fynydd  Bodafon  y  cawsoch  oil  y  rhinweddau 
a  berthyn  i  chwi.  Rhos  Fawr  a  roddes  gerdd  i  Oronwy.  Ni  thai 
pobyl  nag  anifeiliaid  y  tir  rhywiog  ddim  yn  y  byd  mewn  cyffelyb- 
iaeth  i'r  rhai  a  gair  or  tir  garw  mynyddig,  etc.  Mi  wela  fod  y 
Llew  wedi  rhoi  codwm  ir  Bowel,  byth  na  chotto.  I  have  desired 
Gronw  to  send  you  the  Cowydd  in  a  frank  I  inclosd  to  him. 
Dyma'r  Aldremon  Prisiart  yn  un  cawr  ;     mae  o'n  mynd  yn  union 

CLViii  237 


W.  to  R.    deg  i  Lerpwl  efo  i  gyvvely,  nid  oes  yn  fyw  a  wyr  par  sut  y  mae'r 
contd.      matter  yn  sefyll  rhyngddo  ai  fab  ynghyfraith.     I've  seen  both  their 
letters  on  that  subject,  ag  nis  gwn  i  beth  i  feddwl.     Llythyr  etto 
gynta  galloch,  da  chwithau.  Adieu. —  W.M. 

London,  August  4th,  1753. 

L.  to  W.  Dear  Brother, — Pa  sawl  cynnyg  a  rois  ar  fyned  tuag  adref? 
CLix.  Dyma  un  cynnyg  etto  ymhen'r  wythnos  ;  a  dyma  fi,  mawl  i  Dduw, 
gwedi  cael  diben  ar  lawer  o'r  materion  caledion  yma,  a  chwedi 
gorthrechu  Uawer  o'r  gelynion,  fe  fedr  Duw  eu  gorthrechu  i  gyd,  ag 
efe  ai  law  ei  hun  a  wnaeth  hyn  i  gyd.  I  have  seen  lately  some  very 
curious  collections  of  fossils,  and  among  the  rest  I  believe  I  have 
seen  your  Hun  pen  dyn  Sion  Owen.  I  am  afraid  strength  of  fancy 
hath  assisted  you  in  making  it  a  man.  Ai  nid  llun  pen  rhyw 
chrysalis  gloywyn  Duw  ydyw,  fal  plentyn  yn  ei  amdo  ?  Neu'n 
hytrach  rhyw  bryf  mawr  or  rhywogaeth  honno  ?  I  have  seen  three 
or  four  of  them,  the  face  was  about  an  inch  wide  or  more,  with  two 
lumps  like  eyes,  and  a  raising  like  a  nose,  and  the  place  of  y^  chin 
turning  under  like  the  tail  of  a  chrysalis,  a  rhicciau  hyd  ddo,  dyna 
fo  mi  wranta  osowaeth.  They  are  extreme  curious  here,  and  they 
think  me  so,  though  I  am  not.  Mae  yma  ymryson  mawr  am  danaf 
i  fynd  i  weled  casgliad  pob  un.  I  took  in  hand  to  explain  the  ores 
of  one  of  them,  which  I  did  better  than  he  could  himself,  though 
his  ores  and  other  figured  fossils  were  foreign  chiefly  and  there 
were  several  fossilists  present  that  were  much  pleased.  The 
generality  of  learned  people  is  not  so  knowing  as  you  imagine, — a 
little  happy  nature,  assisted  with  a  very  little  diligence  and 
application  will  outdo  y^  forced  study  of  common  unanimated  clay 
such  as  y^  mass  of  mankind  are  made  of.  But  there  are  some  of 
these  that  are  very  uncommon  spirits  and  of  y^  superior  kind, 
though  they  have  not  the  right  opportunity  of  enquiring  into  y^ 
nature  of  things.  I  have  bought  a  stout  mare  yesterday  which 
I  hope  will  do  for  me  in  the  room  of  my  favourite  mare  that  died 
lately ;  I  shall  try  her  to-morrow.  /  am  your  affectionate  brother.,  L.  M. 
My  service  to  good  Mr.  Ellis. 

London,  August  14th,  1753. 

L.  to  W.        Dear  Brother, —  I  have  yours  of  y^  8th  and  though  it  required  no 
CLX.        answer  it  is  a  sort  of  sin  against  a  brother  not  to  answer  him,  besides 

238  CLX 


giving  a  bad  example.  Ni  waeth  i  chwi  dewi  nid  pen  anifail  o'r 
byd  yw'r  cerrig  yna,  na  phen  dyn  ychwaith  (na  chwaith  Cardigan- 
shire). It  is  some  worm  they  call  anthropomorphites  or  some  such 
name  in  the  winter  state,  a  gwyneb  pur  debyg  i  ddyn,  ond  mai  ei 
gynffon  yn  troi  yn  rhicciau  ar  ei  gefn  megis  gwedi  cammu  yn  ol. 
Whether  there  was  ever  such  a  worm  or  chrysalis,  I  know  not,  but 
the  fossilists  imagine  there  was.  I  am  not  yet  learned  enough  to 
discuss  y^  point,  having  neither  books  nor  opportunity  at  present, 
but  I  told  them  ours  was  a  child's  face,  which  made  them  all  stare  1 
'Rwyf  finau  yn  ffwdanus  iawn.  Commissioner  Vaughan  just  come 
from  Wales.  Mr.  Pellham  and  him  at  Greenwich — minnau'n 
disgwyl  cael  mynd  adref,  a  thousand  interuptions  and  ten  thousand 
enemies.  Had  I  been  a  master  of  all  these  difficulties  I  could  have 
got  something  for  Gronow.  I  am  afraid  this  London  affair  will  not 
do,  though  it  is  a  good  thing  too.  The  greatest  philosopher  in 
England  waited  of  me  at  my  lodging  last  night  to  invite  me  to  dine 
with  him — mwy'r  twrw  na'r  taro.  He  is  now  publishing  the  Host 
of  Heaven  and  a  glorious  thing  it  will  be.  If  it  had  not  been 
an  election  year  Gronow  might  have  had  a  chance  for  Aberffro, 
but  none  at  present.  All  well  at  Galltvadog,  I  hope  to  be  with 
them  soon.  I  have  a  lawsuit  going  on  there  also  in  the  beginning 
of  September,  but  am  afraid  I  cannot  attend  it ;  for  I  was  not 
certain  of  it  till  to-day  /  am,  in  great  hast, 

your  aj^ectionate  brother,  L.  M.* 

London,  August  14th,  1753,  Tuesday. 

My  dear, — I  received  yours  of  y^  6th  and  am  glad  to  hear  you 

are  well  and   the  rest  of  y^  family.      I    am   glad   the  harvest   is 

so  forward,   as  you   are  so  scarce  of  corn.     Dont   be   under  any 

uneasiness,  my  dear,  about  Cwmbwa,  we  must  do  as  well  as  we  can, 

I  have  wrote  this  post  as  full  instructions  as  I  can  to  Mr.  Stephen 

Edwards  to  carry  [on  that]  trial.     I  endeavourd  to  put  it  off  till  the 

Spring  Sessions,  but  upon  the  Council  on  the  other  side  promising 

to  produce  all  deeds  and  papers  relating  to  y^  estate  on  the  trial,  I 

was  obligd  to  yield  to  come  to  trial  next  Cardigan  Sessions.     The 

greatest   thing   against  us  is  the    Deputy   Sheriff.      Mr.    Stephen 

Edwards  will  consult  with  you  about  witnesses  to  prove  that  all  the 

*  Copied  by  Mr.  G.  J.  Williams,  H.M.  Inspector  of  Mines,  from  the  original. 

CLXI  239 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  Mrs. 

Morris, 

CLXI. 


L.  to  Mrs.    tenements  are  called  Cwrnbwa  Estate,  you  know  them  better  than 

Morris        I  can  recollect  in  the  middle  of  all  my  hurry.     Let  Mr.  Edwards 

contd.        have  what  money  he  wants  to  carry  on  the  cause.     I  am  afraid  it  is 

impossible  for  me  to  be  at  Cardigan  by  September  ist,  when  the 

Sessions  begins  ;  because  I  have  a  great  many  things  to  prepare 

here  which  will  take  up  several  days,  and  it  was  not  determind  till 

to-day  whether  we  should  have  a  trial  or  no  till  they  would  answer 

the  bill  I  had  filed  against  them.     I  must  send  a  Proctor  with  the 

original  will  to  Cardigan  Sessions  from  Doctors  Commons  here.     I 

must  send  subpoenas  to  serve  Dr.  Hayes  and  Mr.  Taylor  to  go  to 

Cardigan    to  prove  the  will.     I  must  stay  here  to  take  out  those 

subpoenas,  and  to  get  some  instructions  next  post  for  Mr.  Edwards, 

if  I  can,  so  upon  the  whole  the  weight  of  the  matter  must  lie  upon  Mr. 

Edwards  and  you.     And  if  I  don't  come  home  in  time,  you  must  go, 

my   dear,    with    Mr.  Edwards  if  you   can,  to    Cardigan  Sessions, 

or  meet  him  there  ;  and  take  some  money  with  you   as  he    may 

think  will  be  wanted  to  remove  the  cause  into  Chancery,  if  we  lose 

it  by  common  law,  and  to  pay  all  charges.      Take  courage,  and 

don't  be  in  the  least  cast  down,  for  God  will  help  us,  as  He  hath 

done  hitherto.     And  if  there  is  law  or  equity  to  be  had  for  money, 

they  shall  have  their  belly-full  of  it.      If  it  is  possible  for  me  to 

come  to  Cardigan  Sessions  I  shall  come  by  Gloster  and  Hereford 

to  meet  you  there,  but  it  is  very  uncertain  as  yet.     I   shall  know 

better  by  next  post.     I  have  no  more  to  say  at  present,  but  that  I  beg 

of  you,  my  dear,  to  keep  up  your  courage,  for  I  am  strongly   of 

opinion  we  shall  conquer  all  our  difficulties  in  time, 

/  am^  my  dear,  your  affectionate  husband,  L.  Morris.* 

London,  August  i8th,  1753,  Saturday. 

L.  to  W,        Dear  Brother, — Is  it  not  enough  to  drive  a  man  of  little  sense 

CLXii.      stark  mad  to  be  kept  in  this  place  so  long,  and  no  certainty  yet  of 

the  time  of  setting  out?      But  we  must  have  patience  perforce  and 

I  don't  know  of  any  other  cure  for  our  distempers  in  Cardiganshire. 

Mr.  Pelham  is  just  come  to  town  from  Scarborough,  and  is  now  at 

Greenwich,    considering   upon  this  affair  how  to  do  for  the  best, 

iddo  ei  htm   ai  deulu,   ag  ttid  i  7ieb   arall.     I  wrote  to  you  that 

*  A  few  letters  written  by  Lewis  Morris  to  his  wife  will  be  inserted  in  their 
chronological  order. 


240 


CLXII 


the  Esgair  y  Mwyn  Justices  were  struck  out  of  their  commissions,  L.  to  W, 
but  have  not  yet  had  an  account  how  they  behaved  under  their  contd. 
excommunication.  I  think  I  wrote  to  you  also  that  Ned  Edwards, 
had  got  to  be  master  of  a  ship  of  150  tun,  to  trade  from  Boston  to 
Jamaica,  thence  to  London,  thence  to  Portugal,  thence  to  Boston, 
I  think  that  is  the  rout.  Mae  gwedi  mynd  yn  rhyw  hwndriwr  o 
ddyn  rhyfedd,  and  may  possibly  do  tolerably,  for  he  doth  not  want 
spirit,  though  he  wants  learning.  My  lawsuit  in  Cardigan  this 
Sessions  about  Cwmbwa  goes  on  in  spight  of  me,  and  cannot 
possibly  attend,  but  have  given  directions  for  it  to  go  on  as  well 
as  we  can.  Old  Dr.  Hampe,  a  German  physician  to  y*^  Princess  of 
Wales,  was  at  my  lodgings  this  morning.  He  is  a  mineralist,  and 
he  and  Dr.  Shaw  are  about  publishing  a  book  of  mining  and 
smelting,  and  neither  of  them  know  anything  of  the  first.  Dyna 
lyfr  gvvych  1  Mae  Due  Cumberland  yn  erbyn  Pelam  gymaint  ag 
alio,  mewn  lecsiwn  a  phob  peth,  ag  yn  pallu  gyrru  milwyr  i  gadw 
mwyn  Sir  Aberteifi,  felly  mae'n  debyg  y  bydd  raid  mynd  at  yr  hen 
frenin  yr  hwn  yw'r  mwrthwl  mawr  a  eill  yrru'r  hoel,  ond  na 
ddwedwch  mo  hyn  i'r  bobl  a  fydd  yn  carrio  chwedlau  ;  canys  mae'r 
Due  yn  dwedyd  fod  yn  ffittiach  i  fab  y  brenin  gael  lease  o'r  Esgair 
Mwyn  na  mab  Pelam,  etc.  Mae'r  hen  Dr.  Hampe  yn  fy  nghyngori 
i  yrru  peth  mwyn  i'r  brenin,  y  bydd  wych  gantho  ei  gael  allan  o'i 
Welsh  mines  ;  ond  mae'n  debyg  mae  gwell  yw  peidio  rhag  digio 
Harri.*  I  have  bought  here  a  charming  MS.  on  vellum,  finely  wrote 
in  Latin,  containing  among  other  things  the  History  of  y^  Britons, 
translated  by  Galfrid  (sef  Stori  Tyssilio),  Giraldus  Cambrensis's 
Itinerary  of  Ireland,  and  Conquest  of  Ireland  with  verses  of 
ys  Sybils,  articles  of  Munster,  etc.  This  MS.  is  well 
bound,  and  formerly  belonged  to  y^  Monastery  of  the  Blessed 
Virgin  Mary,  near  Dublin.  Pray  enquire  where  that  monastery 
was,  and  when  it  was  dissolved.  The  book  is  so  fair  and 
whole  that  it  may  last  again  a  thousand  years  or  more.  It 
contains  also  Dares  Phrygius's  Siege  of  Troy,  Explication  of 
Merlin's  Prophecies,  verses  on  Ireland  and  Scotland,  the  Nature 
and  Properties  of  Animals  from  Aristotle.  It  is  remarkable  that 
the  writer  took  particular  care  in  mentioning  that  the  History  of  y^ 
*  Henry  Pelham. 
R  241 


L.  to  W.  Britons  was  translated  from  y'^  British,  both  in  the  beginning  and 
contd.  end  of  y^  book.  Would  not  you  think  that  I  had  no  cares  upon  me 
when  I  can  write  about  such  light  things  ?  But  it  is  far  otherwise, 
I  do  assure  you  ;  and  it  is  this  way  of  thinking  that  keeps  me  on 
my  legs  among  my  great  troubles,  I  consider  myself  as  an  animal 
of  one  day's  duration,  and  must  fight  it  out  while  that  day  lasts,  and 
then  give  room  for  another.  All  our  affairs,  great  as  they  are,  are 
quite  trifles  compared  with  something  that  is  to  come,  ^/lat  I  am 
sensible  of,  though  I  dont  know  what  it  is,  nor  how  it  can  be.  But 
God  that  governs  these  things  knows  everything,  and  in  His  hands 
we  and  our  enemies  are,  let  Him  do  with  us  as  He  pleases.  My 
best  respects  to  Mr.  Ellis,  and  if  you  know  any  other  honest 
friend.  Remember  me  to  my  sister  and  brother  in  law,  and  God 
bless  you  all.  Roedd  lar//  yn  fy  'stafell  yn  ddistaw  y  boreu  ddoe, 
a  Duw  wnel  i'r  peth  ddyfod  fal  ag  y  mae  ef  a  minneu  yn  bwriadu  ; 
then  we  can  help  our  friends.  I  was  obligd  to  sell  off  a  hundred 
pounds  stock  yesterday  i  gael  arian  i'w  gwarrio  ;  nawdd  Duw  rhag 
y  difethiant.  Dyma  rywbeth  arall  wedi  dyfod  yn  fy  mhen,  nid  oes 
modd  i  sgrifennu  dim  chwaneg.  £zc/i  brawd ffyddlon^  L.  M. 

Ni  choeliach  i  fyth  gystal  peth  yw ysbectol,  beth  yw  ei  henw  yn 
Gymraeg?  If  Wheldon  Jones's  mother  is  alive  you  may  let  her  know 
that  her  son  is  like  to  be  a  very  great  man.  His  honesty  and  good 
work  has  got  him  the  favour  of  the  Navy  Board  so  far  that  their  chief 
contractors  are  discharged  and  all  the  work  ordered  for  him,  which 
will  cause  him  to  employ  over  200  men,  and  bring  him  in  perhaps  a 
thousand  a  year.  My  brother  hath  been  of  some  assistance  to  him 
to  fight  against  the  stream  of  y^  Navy  Office,  who  were  all  against 
him,  and  he  has  fought  a  great  battle.  He  has  the  crasder  and 
plainness  of  his  mother  and  is  well  liked  by  the  principal  officers, 
i.e.,  commissioners.  A  few  days  ago  the  Comptroller  of  y^  Navy 
called  him  to  the  board  and  spoke  to  him  thus,  "  Mr.  Chwel-don 
Jones,  I  am  told  there  is  a  little  [fault  in]  your  work."  "  I  am  very 
glad  of  that"  says  Wheldon.  "Glad  of  it"  said  the  Comptroller, 
"  what  do  you  mean  by  that  ?  "  "  Glad  that  it  is  but  a  little  fault " 
says  Wheldon,  "  for  other  people  commit^cr/r^ji/faults."  "  Well,"  said 
the  Comptroller  to  the  other  commissioners  "I  have  done  with 
him,  and  I  turn  him  [over]  to  you,"  and  Wheldon  was  so  dcwr  and 
242  CLXII 


so  eras,  that  he  out  talked  them.     His  needles  had  been  too  large 

in  some  sail  and  ripd  the  cloth,  and they  perhaps  deducted 

a  few  shillings  from  his  bill,  when  pounds  are  deducted  on  [those] 
of  others,  and  he  really  produces  better  work  than  any  other 
contractor. 

Caer  Gybi,  26  Awst,  1753,  wedi  nos. 
Anwyl  Frawd  Rhisiart, — Wele  yman  eich  llythyr  o'r  i8d  ag  och 
o  ddaed  oedd  ei  gael.  Your  last  conjecture  about  the  sea-birds  I 
think  is  the  best.  Birds  of  prey  are  generally  poor  singers,  oddi 
gerth  i  ddynion  eu  drwg  ddyscu.  Ar  ddryghin  y  bydd  hi'r  gaseg 
yn  gweryru  fwya,  for  its  the  bad  weather  that  drives  them  from 
the  mountains,  ag  ni  welwn  ni  un  amser  monynt,  ond  ar  rew  ag 
eira.  le,  yn  Nerpwl  y  mae  yr  Aldremon  ai  wraig ;  mae  wedi 
cymryd  rhan  o  dy,  debygwn,  i  dreio  par  sut  y  digymydd  hi  ar 
fan.  Gerwin  o'r  glaw  ar  gwynt  a  wnaeth  yma  heddyw  ;  fe  ddarfu 
am  long  gynna'  o  flaen  ein  llygaid  ni,  ond  fo  ddiangodd  y  bobl. 
O  Caernarfon  roeddyn',  ceisio  mynd  ag  yslatis  i  Ddulun, — mae'r 
ddryghin  drosodd  am  y  tro.  Digrif  fyddai  eich  gweled  ym  Mon 
(yn  enwedig  yn  y  rhan  sancteiddiaf  o  honi)  yr  haf  nesaf,  ni 
fyddach  i  dro  yn  dyfod  mewn  post-chaise  ;  fo  fydd  y  rheini  yn  dyfod 
yma  bob  yn  awr.  We  had  about  a  month  or  six  weeks  ago  8 
coaches,  chariots,  and  post-chaises  in  the  compass  of  48  hours 
from  Chester,  dyna  hogan  o  ryfeddod  yn  y  fangre  yma  !  Ni 
fyddynt  ers  talm  yn  ymdeithio  drwy  Cymru  yn  y  fath  gerbydau  ; 
gofynnwch  i  mrawd  Llewelyn.  le,  ie,  mrawd  Rhisiart,  peth  digon 
anghysurus  yw  dwyn  ar  got  yr  anhwsmonaeth  a  wnaethom  o 
ddyddiau  ein  hieuenctyd  ;  pa  beth  na  roddem  er  cael  ei  rhoi  hi  ar 
do  unwaith  etto?  ond  och  druain  gwyr,  nid  ellir  galw  doe  yn  ol. 
Cwnawn  ynta'r  goreu  o'r  ychydig  ddyddiau  sydd  i'n  rhan  ag 
edifarhawn  am  y  cam  dreuliad  a  Diiw  yny  blaen,  ni  a  wnawn  o'r 
goreu.  Amser  mawr  iw  31  o  flynyddoedd  pan  ystyriwn  fyrred 
einioes  ;  ai  tybied  yr  adwaenem  ein  gilydd  pei  tarawem  y  naill 
wrth  y  Hall  ar  fynydd  ?  Nid  oes  imi  le  i  achwyn,  fe  roddes  Duw 
imi,  moliannus  a  fyddo  Ei  enw,  iechyd  a  hawddfyd  gan  mwyaf, 
ond  etto  er  hyn  rwyf  wedi  mynd  yn  rhemwth  o  ddyn  anystwyth, 
diowc,  swrth,  llawn  o  anwydau  ystyfnig,  a  digonedd  o  le  i  bob 
hadau    heintiau   a   llygredigaetha'    gynnyddu    eu    gwaetha    glas. 

CLXill  243 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 
CLXIII. 


"W.  to  R,  Rydych  yn  cofiaw  mae'n  debyg,  mal  y  byddech  i  yn  fy  ngalw  er's 
contd.  talm  y  Uanc  maht,  ag  yn  ddiau  mi  fyddwn  y  dyddiau  hynny  yn 
llwyr  ddymuno  bod  yn  dewach  rhag  cywilydd.  [Mae]  i  mi 
fachgen  o'r  un  lun  a  minna'  pan  oeddwn  ieuanc,  pin  o  wr  main  tal 
hir  (chwedl  y  dyn)  yn  crymmu  tippyn  yn  ei  ysgwyddau  fal  Morys 
Owen  o  Fodafon.  "  Gwyn  y  gwel  y  fran  ei  chyw  "  medd  yr  hen 
ddywedyd,  nid  hwyrach  mae  dyna  finnau.  Meddwl  yr  wyf  fod 
Duw  wedi  fy  mendithio  a  dau  o  blant  braf  os  caf  hoedl  iw  dwyn  i 
fynu  yn  ei  ofn  Ef.  Ond  digon  o  hynny  Gwilym,  soniwch  am 
ryw  beth  arall  heblaw  eich  hunan  ach  plant,  wala,  wala,  mi 
adawaf :  Turn  over,  ie,  parottowch  eirlyfr  ir  Berson  Williams  ;  mi 
fynnaf  dal  am  y  ddau.  Ag  felly,  mevvn  arian  yr  y'ch  ar  fedr  cael  yr 
arfau.  Would  not  steel  be  better,  as  it  takes  a  better  polish  ?  Ond 
bod  yn  ddrud  ei  dorri ;  pa  beth  a  fynnent  am  ei  dorri  mewn  dur  ?  I 
like  your  scheme  of  the  old  women  on  Tower  Hill  well  enough  ;  os 
dengys  siampl  dda  ir  herlodes  wirion.  Pur  anhawdd  meddwch  iw 
taro  wrth  yr  un  or  gwrageddos  yn  y  fang  re  yna  heb  fod  a  rhiw 
gastiau  gwaharddedig  arnynt.  God  direct  you  for  the  best.  Nid 
ydis  ymma  chwaith  bur  fodlon  i'r  cyflvvr,  pe  gellid  ei  newid  am  un 
a  fai  gwell.  Ond  Duw  a  wyr  pa  beth  sydd  oreu,  fe  fydd  rhyw 
rwystr  deued  y  byd  fal  y  mynno,  a  dymma  fal  yr  ym  yn  ymdeithiaw 
drwy  ddyffryn  y  trueni,  a  sicr  yw  na  chawn  orphwysfa  wrth  ein  bodd 
nes  mynd  i  ben  ein  siwrnai.  Gwych  a  fyddai  weled  eich  gosodedi- 
gaethau  (dyna  air  hir  erchyll,  oes  yr  un  sydd  fyrrach  a  geidw  ei  le  ? ). 
Chwi  welsoch  fy  meddwl  ynghylch  Grono  yn  llythyr  Llew.  Dyma'r 
Aberffraw  a  Rhoscolyn  yn  ddiberson, — one  in  the  Crown's  gift,  the 
other  in  the  Bishop's.  Oh  na  chair  truan  un  o'r  ddau.  Fal  hyn 
y  digwyddodd  i  blant  yr  Efail  Fawr  :  Rhobin  (ag  iddo  lawer  o 
wyrion,  chwaethach  plant)  a  ddrwg  ladded  y  dydd  arall  gan  bowdr 
gwn,  wrth  chwthu  cerrig  oedd  ar  ffordd  llongau  yn  y  Glaslyn,  ag  a 
fu  farw  dan  law  meddyg,  eisiau  na  basai  ei  dad  ynghyfraith  yn  y 
byd  mae'n  debyg.  Harri  yn  dailiwr  meddw,  ag  iddo  blant,  etc. 
Elsbeth  a  Marged  ag  iddynt  blant  ac  wyrion  eill  dwywedd  yn  byw 
Ymhen  y  Coed ;  ag  yno  mae  Gryffudd  Dafydd,  yr  hwn  sydd 
ganddo  blant  ac  wyrion,  a  Siwduth  Edward,  a  gwraig  Huw  Owen 
yna  oedd  yno  hefyd  dydd  arall,  a  rhain  yn  byw  gan  mwya  ar 
Bentre'riannell.  Sian  'ch  Sion  Oylfer  yn  yr  hen  dy,  He  busai  ei 
244  CLXIII 


thad  ;  erchyll  or  celwydd  a  ddyweddodd  rhywun  yn  y  London  W.  to  R. 
Evening  Post  ynghylch  ei  gwr  hi,  William  Owen  Pyrs,  a  fusai  contd. 
farw  er's  cryn  flwyddyn.  Mae  Wil  Peters  hen  (oblegid  fod  iddo 
fab  yn  briod  er's  talm  a  elwid  Wil  Peters  ieuanc,  a  chan  hwnnw 
fab  mae'n  debyg  a  elwir  Will  Peters  ieuaf )  mac  6  meddaf  gyn 
ynfytted  a  chyn  feddwed  ag  ungwr,  er  ei  fod  wedi  mynd  heb 
ewin  i  ymgrafu,  wedi  gwarrio'r  cwbl  mewn  oferedd  a  bryntni. 
Gorchmynwch  fi  at  y  Cadpen  lorwerth  ap  Rhisiart  lorwerth.  I 
wish  him  success  in  his  new  ship.  What,  no  seeds  nor  plants 
from  abroad  ?  gadewch  iddo.  'Rwyf  ar  y  ffordd  i  gael  y  peth  a 
fynnwyf  o  Siamaica  a  Barbadws  os  deil  y  trat  yma  yn  hir,  sef 
dilwytho  siwgr.  His  sister  has  a  good  pretty  lad  if  she  would  let 
him  come  up  ;  let  him  write  to  her  if  he  cares  to  do  for  his 
relations.  Rhaid  a  rhoddi'r  pin  heibio  er  difyrred  iw  dwndrio  fal 
hyn.  Duw  Goruchaf  a  roddo  i  chwi  ras  ac  iechyd,  ac  a  fendithio 
Feirian.  Let  me  hear  from  you  as  soon  as  you  have  a  spare  hour. 
/  a;«,  dear  brother^  yours  most  affectiotiately^  Win.  Morris. 

P.S. — Nid  oes  yma  ddim  lie  i  roddi  drecsiwn,  felly  rhaid  chwilio 

am  ffrencyn   Captain   Barry.     Yr  iot  yn   Nulun,  a  Hong  a  siwgr 

arall  i  fod  yma  foru. 

Holyhead,  [29th  August,  1753]. 

Dear  Brother  Richard, — Mae  fal  y  ceisiwch  argraphu'r  paragraph  \7.  to  R, 
a  ganlyn  yn  y  London  Evening  Post.,  da  chwitha',  fal  y  gallo'r  byd  CLXIV. 
weled  ein  bod  wedi  cael  morwyndod  yr  yatch  newydd.  Dyma 
Begi  Morris  wedi  dyfod  adref  neithiwr  o  Ddulun  yn  iach  lawen,  ag 
yma  pawb  yn  iach,  cenwch.  Aeth  y  brawd  Llewelyn  adref?  Os 
naddo  gorchymynwch  fi  atto,  a  Duw  a  fyddo  gyd  a  chwi.  Dyma'r 
nai  William  Owen  yn  mynd  i  gymeryd  meddiant  yn  ei  le  yng 
nghaban  yr  yot.  I  hope  he'll  do  well,  he's  a  sober,  stout,  strong, 
genteel  lad.  Lie  buddiol  y  mae  yn  ei  gael,  ag  os  efe  a  ymddug  yn 
dda,  nid  wyf  yn  ammeu  nad  allaf  wneuthur  cymwynas  iddo  dro  arall. 

29th. — His  Majesty's  new  Dublin  yatch,  The  Dorset.,  Captain 
Weller,  commander,  is  arrived  at  Holyhead,  and  is  to  carry  over 
the  Right  Honourable  the  Lady  Ann  Connoly,  who  was  expected 
there  the  30th  inst.  Get  this  inserted  as  an  article  of  news.  I  am 
in  a  great  hurry,  dear  brother,         Yours  most  affectionately., 

William  Morris. 

CLXIV  245 


Castle  Bromwich,  August  29,  1753. 
L«  to  W.  Dear  Brother, — So  far  I  am  come  in  my  way  homewards,  pretty 
CLXV.  much  tired,  and  my  horses  (i.e.,  mares)  too,  and  it  being  rainy,  I 
have  stopd  at  y^  end  of  26  mile  for  this  day,  the  mare  I  ride 
being  but  4  year  old,  if  so  much.  It  is  most  charming  weather  for 
the  harvest,  for  y^  little  rain  does  more  good  than  harm  to  y*^  corn. 
In  these  counties  the  corn  is  more  backward  than  we  are  in  Wales. 
Here  is  some  barley  and  oats  that  wont  be  fit  for  reaping  this 
three  weeks.  But  fine  grass  and  hay,  and  the  face  of  plenty  all 
over  y^  country.  Och  i  blant  Alis  am  ddwyn  y  fath  wlad  oddiar 
yr  hen  Frutaniaid,  sef  y  Cymrodorion.  It  is  really  my  opinion  that 
the  bulk  of  y^  people  are  still  the  old  Britains.  They  have  the 
same  dress,  the  same  customs  and  manners,  and  all  except  the 
language,  and  I  dare  say  the  words  which  we  suppose  were  mostly 
borrowd  by  us^from  y^  English  are  words  the  English  found  in  y^ 
country  among  y^  natives.  Where  could  the  Loegrian  natives  go 
to  on  y^  Saxon  [conquest]  ?  There  was  not  room  for  them  in 
Wales.  I  was  [highly  diverted]  on  the  road  till  last  night  by  a 
mongrell  Welshman,  a  brother  of  Jarvis  of  Dinerth,  such  another 
hairbraind  mortal  as  O.  P.,  a  tide  surveyor  in  London.  But  last 
night  he  dropd  me,  because  I  told  him  his  horse  was  able  to  travel 
sixty  mile  a  day,  and  to  shew  the  goodness  of  his  horse  that  cost 
50s.  he  left  me  with  my  fine  horses,  and  I  shall  see  him  no  more. 
Such  another  whiff  as  Dick  Jones  bach,  but 

[The  rest  is  gone.] 

Gartref,  3dd  o  Fedi,  1753. 

W.  to  L.        Anwyl  Frodyr, — Dyma  linell  neu  ddwy  i'ch  mysg  i  ddangos  ein 

and  R.      bod  ni  ymma  oil  yn  iach,  mawl  i'r  Hwn  sydd  yn  rhoddi  iechyd  a 

CLXVI.      phob  bendith  arall.     Daccw  Ddeon  Bangor  wedi  marw,  a  chwedi 

gadael  ei  renti,  etc.,  ar  ei  61 ;    Llanbeulan,  etc.,  ym  Mon,  Llanfair 

gerllaw'r  Penmaenmawr.     Ag  mae'r  gair  farw  or  Siawnsler,  ond 

nid  oes  dim  siccrwj^dd  o  hynny.     Mae'r  bobl  ym  Mon  yn  taeru 

fod  rhai  o  honoch  yn  mynny  cael  rhai  o'r  rhenti  yma  i  Gronwy,  yr 

AberfTraw  maent  yn  ei  roddi  iddo,  na  atto  Duw  chwedi  amgen, 

meddafinnau.     Dyna'n  porth  ni  yn  llawn  o  longau.     Mae'r  Dorset 

yatch  yma  etto,  ac  yn  ddiau  llestr  gwych  ydyw,   mi   fum   ynddi 

ddwywaith.     Rym  wedi  setlio  Will  Owen.      Un  bachgen  arall  ac 

246  CLXVl 


yntau  sydd  i  fod  yn  y  caban  pan  bydd  gwyr  mawr  i  mewn,  a  lie 
buddiol  iawn  ydyw,  ag  yr  wyf  innau  nid  er  brol  nag  er  gwavvd  yn 
anferth  ffrind  ar  holl  officers  sydd  ynddi  na  bo'nd  i  grybwyll ! 
Nid  oes  ameu  nabydd  William  Owen  yn  gefn  dyn  ar  fyrder.  Da 
iawn  yw  ysgafnhau  tippyn  ar  faich  y  chwaer  ar  brawd.  Mae  yma 
Arglwyddi  ag  Arglwyddesau  fwy  nag  a  aing  yr  inns  yma,  felly 
mae'n  gorfod  arnynt  orwedd  mewn  teiau  a  tho  gwellt  arnynt ! 
Daccw  Huw,  mab  Syr  Bodeon,  ym  Mhresaddfed,  pawb  yn  erbyn 
Bodorgan  ond  haid  o  ofifeiriaid  sydd  yn  ymbleidio  o'i  du,  ag  ambell 
wr  'nheddig.  Mae'n  rhywyr  cael  tippyn  o  newydd  oddiyna 
bellach  ;  ai  ydych  chwi  ym  mrawd  Lewis  yna,  ai  nid  ydych  ? 
Dyma'r  cefnder  Gobed  ab  William  Morris  yn  dywedyd  fod  yr  holl 
perso7ial  estate  ym  Modowen  wedi  eu  prisio,  ag  mae'n  debyg  y 
gwerthir  y  cwbl  yn  y  ty  ag  allan  (oblegid  i'r  ddau  gyrnol  y 
perthynant).     Cywilydd  anial.     Duw  a  fyddo  yn  nodded  i  chwi. 

Rich  caredigawl  frawd^    William  Morris. 
Peggy  desires  a  blessing. 

Galltvadog,  September  ii,  1753. 
Dear  Brother. —  I  met  three  letters  of  yours  here,  the  last  of  25th 
ult.  Bydd  y  Mynglwyd*  yn  brwysgo  yn  ddi-drefn  weithiau,  ond  yn 
o  anaml.  Parry,  I  believe,  will  go  again  to  Jamaica.  I  am  glad 
you  have  sugar  enough.  le,  ie,  ynghroen  dyn  fal  y  chwilcath 
roedd  y  sarph  a  dwyllodd  Efa.  PTarwel  i  awen  yr  Aberffraw,  gresyn 
oedd  iddo  ei  boddi  mewn  cwrvv  : 

Boddodd  awen  lawen  loyw 

A  gwawr  hoywlith  y  gwr  hyloyw, 

Porthed  ar  eurgred  ir-gwrw 

Mae'n  gorwedd  mewn  hen  hen  gwrw.      Etc. 
I  have  no  time  to  add,  being  extream  busy  in  setting  things  in 
order.     All  well.  /  ain^  your  affectionate  brother^  Letvis  Morris. 

[The  following  notes  in  the  handwriting  of  W.M.  are  on  the  back 
of  the  previous  letter  dated  Sept.   nth,  1753.] 

I  often  endeavor  to  draw  a  comparison  between  my  corre- 
spondence and  my  garden  affairs,  and  that  to  little  purpose.  The 
intermediate  state  of  the  two  are  somewhat  similar ;  at  proper 
seasons  I  commit  my  garden  seed  to  the  ground,  and  then  I  wait 
perhaps  a  fortnight,  three  weeks  or  a  month,  and  sometimes  another 
*  Richard  Morris,  who  often  called  himself  Rhisiart  Fynglwyd. 
CLXVII  247 


W.  to  L. 
andR. 
contd. 


L.  to  W. 

CLXVII. 


L.  to  "W.  year  ere  I  can  judge  whether  I  shall  have  any  return,  so  by  my  letters 
contd.  there  are  certain  seasons  when  a  body  is  disposed  to  scribble  to 
all  his  friends  :  this  is  sowing.  Then  I  wait  and  wait  again  till  I 
am  tired  and  out  of  all  patience  at  last.  Some  friend  that's  better 
natured  (or  perhaps  to  give  it  a  softer  turn),  one  that  has 
more  leisure  than  others  will  oblige  me  with  a  line,  and  some  of 
the  others  may  by  and  bye  favour  me  with  one  line  for  .  .  .  Nature 
I  know  is  regular  in  her  returns,  making  some  little  allowances 
for  the  weather,  but  I  find  often  to  my  great  mortification  that  the 
humane  productions  are  quite  irregular  and  that  the  comparison 
will  not  hold  good.  Be  sure  of  good  seed  and  deposit  it  in  proper 
soil,  you  may  be  certain  that  it  will  come  up,  but  on  the  other  hand 
those  you  mostly  depend  upon  will  often  deceive  you, — perhaps  a 
brother  will  be  the  last  that  will  reply. 

Caer  Gybi  Sant,  isd  o  Fedi,  1753. 
W.  to  R.  Anwyl  Frawd, — Echdoe'r  boreu  daeth  gwr'nheddig  im  offis  ac 
CLXVlll.  a  roddes  yng  nghil  fy  nwrn  i  ebystol  oddiwrthych,  sef  oedd  y  gwr 
hwnnw  Woodward  eich  cyfaill,  a  chydag  ef  'roedd  cyfathrachwr 
iddo,  un  Dr.  Smyth,  o  Rydychen.  Dynan  diniwaid  fal  yntau 
debygwn.  Mi  ddangosais  iddynt  fy  holl  ryfeddodau,  ag  a 
wneuthum  iddynt  gymmaint  o  sir  ag  a  alhvn.  They  favoured  me 
with  their  company  to  drink  tea,  and  then  we  passed  the  evening 
over  a  little  punch  and  Liverpoole  ale.  It  happend  I  had  both 
good  in  their  kind,  a  phwy  a  ddeuai  ar  ein  cefnau  ennyd  o  nos  ond 
yr  Aldroman  Prichard,  ag  felly  ni  bu  diffyg  digon  o  ddwnddwr  lie 
roedd  6  ar  Berson.  Y  boreu  ddoe  darfu'r  Berson  a  minnau  fwyta 
boreu-fwyd  efo  hwynt  hwythau  yn  ei  Hetty,  ag  o  ddeutu  banner 
dydd  nhw  a  hwyliasant  am  dre  Ddulun,  mae'n  debyg  eu  bod  yno 
bellach  !  Roedd  Woodwarth  yn  dywedyd  yr  ysgrifennai  attoch  or 
Iwerddon,  but  in  the  mean  time  desired  his  compliments.  Ce's 
lythyr  oddiwrth  y  Llew.  o  Castle  Bromwich,  dated  29  August,  yr 
hwn  lythyr  a  fase  ynghylch  pythefnos  yn  mynd  i  Lundain  ag  yn 
dyfod  yn  ol,  ag  oddiyno  yma.  Ond  nid  oedd  waeth  mor  llawer  i  ble  yr 
aethai,  nid  oedd  ynddo  un  gair  oi  hanes.  I  mean  as  to  his  affairs, 
so  I  must  depend  upon  you  for  a  little  inteligence,  par  sut  a  fu 
rhyngtho  a'r  Belam,  etc.  Ces  lythyr  dydd  arall  oddiwrth  Oronwy. 
Ni  cha'd   byth   ddaioni  or  dyn  hwnnw  er  pan  ddaeth   o   swydd 

248  CLXVIII 


Ymhwythig,  fe  adavvodd  ei  avven  ar  ei  ol,  neu  ryw  andros.  The  W.  to  R. 
man's  head,  I'me  affraid,  is  too  much  bent  upon  preferments  ;  he  contd. 
was  made  to  beUeve  that  Aberffraw  was  his,  though  without 
foundation,  and  Mr.  Vychan  o'r  Gors,  yntau  wedi  bod  yno'r  dydd 
arall,  a  chwedi  tyngu  i'r  cyrs  ac  i'r  coed  na  cheiff  mo'r  aros  yno 
(Walton)  flwyddyn,  felly  lie  da  disgwyl  na  chywydd  nag  awdl. 
Roeddwn  yn  disgwyl  llythyr  oddiwrthych  cyn  hyn  dan  sei 
Gwerydd  ap  Rhys,  nis  gwn  i  a  geir  yr  un  y  boreu  foru,  par  fodd 
bynnag  rhaid  rhoddi  i  chwi  nos  dawch  am  heno,  a  Duw  a  fyddo  yn 
gwarchad  drosoch.  Eich  caredigawl  frawd,  W.  Morris. 

P.S. — Dymma  Peggy  Owen  wedi  dyfod  o  dy  nhad  echdoe ; 
roedd  yr  hen  wr  yn  rhesymol  iachus.  Dim  llythyr  oddiyna 
heddyw,  17th,  gadewch  ei  gael  gynta  galloch,  da  chwithau.  We 
expect  the  Viceroy  of  Ireland  here  in  a  day  or  two.  Gwych  a 
fyddai  ir  gwynt  ddal  yn  y  Gorllewin  dros  wythnos  er  mwyn 
gwragedd  Kybi.  Ni  feddai  i  ffranc  yn  y  byd  i  sgrifennu  ir  deau 
dir  nag  i  nnW&.—  lV.M. 

Holyhead,  23rd  September,  1753, 
Dear  Brother, — I  received  yours  of  the  nth  and  15th  inst,  W.  to  R, 
yngwrthgefn  un  i  minnau  sydd  yna  cyn  hyn,  a  hanes  Woodward,  CLXIX. 
etc.  Gerwin  y  nifer  o  lythyrau  oeddych  wedi  eu  gyrru  ar  ol 
Llewelyn  ir  wlad.  Digrif  a  fai  eich  gweled  ym  Mon  eich  deuoedd 
a  ninnau  i  gyd  yn  fyw  ac  yn  iach  i'ch  derbyn,  yn  ddiau  bydda  yma 
lawenydd  mawr.  Dyn  a  feddwl,  Duw  a  ran.  Fe  eill  hynny 
ddigwydd,  ag  os  ni  wna,  rhaid  i  ni  ymfodloni  ag  ymgysuro  dan 
obaith  y  cawn  gyd  gyfarfod  mewn  man  a  fo  gwell  pan  elom  ir 
nefol  wlad.  Roeddwn  yn  dywedyd  wrth  y  nhad,  yr  hwn  a  ddoeth 
ymma  echdoe  i'n  hymweled,  fod  yn  eich  bryd  ddyfod  eich"deuoedd, 
roedd  yr  hen  wr  yn  ymlonni  yn  fawr  glywed  fod  y  fath  amcan  ar 
droed.  Pwy  a  ddigwyddawdd  yma  yr  un  amser  a  nhad,  ond  y 
cefnder  Morris  ap  Sion  Prisiart,  ai  wraig  ai  fab,  ag  yr  oedd  gyda 
nhad  gymydog  iddo,  sef  Foulk  Jones,  y  swyddog,  an  excellent 
hand  on  the  violin,  felly  rhyngddynt  ar  berthynas  yma  roedd 
gennyf  echnos  lawenydd  mawr — cerddoriaeth  ar  dafod  a  thant,  etc. 
yr  un  fath  ag  y  byddid  yn  y  dyddiau  gynt.  Heddyw  yr  aethynt 
adref,  chwaneg  o  hanes  y  car  Morys  yn  y  man.  Mi  glywais  y  Tew 
yn  son  am  Bowys,  mai  fifryndiau   mawrion  oeddynt,  etc.,  a   bod 

CLXIX  249 


"W.  to  R.  rhyw  anferth  scheme  ganddynt  ar  droed,  pawb  drosto  ei  hun  a 
contd.  wela'i  ymhob  man.  Ce's  lythyr  oddiwrth  y  Llew.  ddoe  yn  cynnwys 
naill  ai  dwy  lein  neu  3,  heb  gymmaint  ag  un  gair  o  nevvydd.  Dyn 
diflas  ar  droau,  onte  ?  'Roedd  arnai  ddialedd  eisiau  clywed  par 
sut  y  base  rhyngddo  a'r  rhai  mawrion  yna  cyn  cychwyn,  a  pha'r 
sut  a  fu  yn  y  gyfraith  yn  Aberteifi  ynghylch  Cwmbwa.  He  has 
got  a  way  of  acquainting  one  with  most  of  his  schemes,  but  then 
he  always  or  generally  leaves  me  in  the  dark  as  to  the  success 
of  'em  ;  gwell  a  fai  beidio  clywed  son  am  danynt,  na  gadael  dyn 
mewn  disgwyliad  diddiwedd.  Fe  ddywedir  ymma  mai  un  Vincent 
a  gidd  yr  Aberffraw,  roedd  yr  Esgob  wedi  rhoddi  un  o  renti'r 
Deon  or  blaen.  Ond  nid  oes  dim  cyfiawnder  iw  gael,  ag  nid  ydyw'r 
mawrion  yn  prisio  mo'u  addewid  ddraen  crin  ?  Gresyn  na  base 
Bowys  a'r  Tew  yn  dre  pan  ddaeth  y  newydd  yna  o  farw'r  car 
Tomos  Owain.  Gwych  y  gymdeithas  yna  a  rhwydd-deb  i  chwi  i 
fynd  ymlaen.  Pan  elir  yn  aelod  o  honoch  rhaid  sgrifennu  rhyw 
ryfeddodau  attoch,  gobeitho  na  byddwch  yn  dangos  yr  un  o'm 
'pystolau  i  iddynt,  oblegid  diofal  y  byddaf  yn  dodi  fy  ngeiriau 
ynghyd  wrth  sgrifennu  attoch  chwi,  ni  wel  brawd  feiau.  Bu  yma 
riolti  mawr  yr  wythnos  ddiwaethapan  oedd  Brenin  y  Gwyddelod  yn 
ein  plith,  llonaid  y  dref  o  boblach.  Corfu  ar  y  Cadpen  Weller 
ddiniwaid  adael  i  Lord  George  Sackville  gael  ei  wely  lie  y 
gorweddai  ar  y  Ian,  a  minneu  a  gymerth  drugaredd  arno  ag  ai 
dygais  im  cabandy.  Wrth  son  am  y  Navy  Offis,  digwyddodd  iddo 
ddywedyd  fal  y  basai  raid  ddwrdio  a  tharo  ei  d — n  wrth  y  nan 
bren  o  achos  rhyw  gyfrifon,  which  he  had  left  in  the  Comptroller's 
Office  when  he  returned  from  Smyrna,  etc.  He  complained  of  the 
head  clerk.  A  dyna  fe  weddai  yr  achos  oedd  i  chwi  feddwl  fod  y 
dyn  yn  falch,  yn  gostog,  etc.  Camgymeriad  mawr,  oni  yrrodd  i 
mi'r  dydd  arall,  cyn  i  mi  roddigwely  iddo,  fascedaid  o  win  Ffreinig 
yn  rhodd  ac  yn  rhad  ;  ai  costog  a  fai'r  dyn  a  wna  hynny  ?  Nag 
oes  un  defnyn  o  waed  Gwyddyl  yngwithi'r  gwr.  Yng  Nghent  y 
ganed  ag  y  maged  ef  ag  yno  mae  ganddo  enedigaeth  fraint,  sef 
tir  a  daear  lawer  ydoedd  gan  ei  deidiau  oi  flaen,  ag  mae  iddo 
lawer  o  stat  yn  Nghilgwri  a  brynodd  yr  hen  Weller,  tai  a  gerddi 
gwchion,  a  minnau  iw  ffwrneisiaw  a  blodau,  etc.  Nage  Cockney 
iw'r  D.   Doughty  yntau,  apothecary  o'ch  dinas  gynt ;  torri  mae'n 

2;o  CLXIX 


debyg  a  orrug — dynan  gwag  digrif  ddigon.  Camgymerodd  ler-  W.  to  R. 
werth,  fe  eill  yr  yatch  vvneuthur  cystal  llongwr  o'r  nai  Gwilym  ar  contd. 
Hong  oreu  allan.  Gwych  or  hanes  'rych  yn  ei  roddi  o'r  Florentius 
hwnnw,  wfift  iddo  fo.  Do,  mi  welais  hanes  y  Veronica  (i.e.,  Llys 
Llewelyn)  yn  y  papurau  ;  roedd  gennyf  dyb  odiaeth  o  honynt  o'r 
blaen,  a  chan  gynted  ag  y  gwelais  pa  beth  a  ddywaid  yr  Abbe 
Perneti  am  danynt  mi  aethym  ag  a  heliais  wradd  or  dail,  a  dyma 
fi  heddyvv  yn  mynd  i  yfed  yr  ail  boreu-bryd  o  naddynt,  bellach  ni 
wiw  ir  physygwyr  ddangos  mo'u  trwyna.  I  know  several  sorts  of 
the  Veronica  growing  in  this  country  and  the  next,  but  the 
Vero7iicamas  Supina  and  Vidgatissiina  is  the  officinal  one  ;  few 
knows  it  here  beside  my  self.  Our  countrymen,  the  Cambro- 
Britons,  had  always  a  great  opinion  of  the  Veronica  and  attributed 
many  virtues  to  it  ;  incredible  stories  are  told  by  'em  of  cures 
performd  by  the  help  of  llys  Llewelyn.  Cymaint  ag  a  fedraf  i 
ddywedyd  ynghylch  pais  arfau  Llewelyn  ap  Gruffydd  yw  hyn  : 
that  the  Arms  of  the  Sovereign  Princes  of  Wales  before  the 
Enghsh  took  upon  them  that  title  were  thus,  they  bore  quarterly 
Gules  and  Or,  Four  Lions  Passant,  Gardant,  Counter  changed, 
meddai'r  Hen  Feirdd.  So  that  Llewelyn  Amhadog  was  mistaken. 
Aie  roedd  Dick  ap  Tomos  Lewis  yn  fyw  flwyddyn  i  heddyw  ! 
Wala,  da  iawn  druain,  pwy  a  wyr  nad  eill  ddyfod  i  brynnu  tir  yn 
lle'r  Hall.  Gwyrda'r  Saeson  am  baffio'r  f^francod  a'i  cyfeillion 
melyndduon.  le,  ie,  achwyn  yn  erchyll  y  bydd  y  porthmyn  bob 
amser  er  daed  eu  budd.  Ond  dynion  digrif  o'r  John  Hughes  a'r 
Will  Jones  ?  Nid  adwaen  mo  frawd  Benja  !  Och  y  fi  ddrytted 
yw'r  geirlyfr  a  rwymwyd.  A  dalodd  y  Fawdfel  am  y  Hall,  ynteu 
15  swllt  sydd  arnaf  am  y  ddau  ?     Gadewch  wybod. 

Ni  welodd  y  nhad  erioed  w'chach  cynhauaf  nag  a  gafed  ym 
Men, —  tywydd  odiaethol  heb  fod  nag  yn  rhy  wresog  nag  yn  rhy 
oerllyd,  ag  yn  sych  'rhyd  yr  amser.  Llawnder  mawr,  a  dymma  yd 
brynnwyr  yn  dechreu  rhoddi  prisiau  braf  yn  barod  am  haidd,  15 
neu  16  y  peg.  Duw  a  roddo  ei  ras  i  ni  bawb  i  fod  yn  ddiolchgar 
am  y  bendithion  hyn  a'r  holl  rai  y  mai  Ef  (bendigedig  fyddo  Ei 
Enw)  yn  ymdywallt  arnom  a  ninnau  mor  anhaeddol.  Hanes 
meibion  Plas  Ofa  gynt :  mae'r  cefnder  Rhisiart  yn  byw  He  bu 
nhaid,  gerllaw  Eglwys   Llanfihangel-tre'r-Bardd  ;   mae'n   dilyn  yr 

Cl.xix  251 


W.  to  R.  hen  grefft,  saer  melinau,  ar  goreu  ydyw  yn  y  vvlad.  Mae  ganddo 
contd.  wmbwrdd  o  blant  ag  wyrion.  Mae  Morys  yn  byw  ar  fin  Menai 
tu  draw  i  Borth-Aethwy,  yn  dal  llavver  o  dir  ac  yn  wr  cefnog  ;  ei 
fab  hyna  wedi  gwasnaethu  ei  amser  i  saer  llongau  o  Whitehaven, 
a  llanc  cywrant  iawn  ydyw,  yn  awr  ar  y  mor  o  chwant  gweled  y 
byd.  Yr  ail  mab  ydoedd  gydag  ef  yma  wedi  ei  ddwyn  i  fynu 
mewn  ysgohon  ir  Lladin,  sgrifennu  a  thrin  rhifyddiaeth— a  smart 
lad  about  i6  or  17,  wants  to  get  him  some  clerkship  ;  mae  o'n 
nacca  ystwytho  i  wneuthur  dim  gan  iddo  gael  bod  yn  ysgolhaig. 
Oes  yna  eisiau  dim  dyn  or  fath  ?  His  parents  would  rig  him  out 
like  a  gent  and  would  give  him  money  in  his  pocket  to  try  his  luck. 
Pray  let  me  hear  from  you  for  I  promisd  I  would  write  to  you 
about  him.  Mae  iddynt  lodes  gyda  hynny,  bu  farw'r  lleill.  Daccw'r 
cefnder  William  yntau'n  ffermwr  tua  Llangefni,  ag  yn  briod  a 
march  Rhisiart  Hughes  or  Hendre  (eich  tad  bedydd),  ag  iddynt 
ferch  wedi  priodi  a  chan  honno  blant  neu  blentyn.  Mae  Wiliam 
yntau  yn  byw  yn  gefnog,  a  dyna  i  chwi  eu  hanes  bod  ag  un. 
Mae'n  amser  i  mi  bellach  roddi  fy  ngherdd  yn  fy  nghod,  chwedl  y 
crythorion  gynt.  Duw  a  fyddo  yn  gwarchad  drosoch  a'r  eiddoch. 
Eich  carediccaf  frawd^  William  Mor}  is. 

Galltvadog,  September  28,  1753. 

L.  to  W.        Dear  Brother, — This  will  only  tell  you  that  I  have  yours  by  last 

CLXX.      post  and  am  glad  you  are  well.    I  have  not  leisure  as  yet  to  answer 

one  paragraph  of  it,  nor  have  I  it  by  me.     We  are  all  well  I  thank 

God,  and  in  a  continual  state  of  war,  law,  squabbles,  wrangling, 

enough  to  make  the  dullest  fellow  in  y*^  world  rouse  his  spirits  and 

to  make  a  man  of  spirit  mad.      God  bless  you  all.      You  shall  have 

a  long  letter  as  soon  as  I  can.     /  am  your  affectionate  brother.,  L.M. 

Should  be  glad  to  know  how  Mr.  Meyrick  goes  on,  and  how  the 

old  gentleman  is. 

Caer  Gybi,   I7eg  o  Hydref,   1753. 

W,  to  R.        Anwyl  Frawd, — Mi  dderbyniais  yr  eiddoch  or  6ed  presenol,  ag 

CLXXI.      yn  ddiau  roedd  yn  llawen  ei  weled  er  mwyn  clywed  eich  bod  yn 

fyw   iach,   etc.      Na  chawsent  gwrageddos  Cybi  banner  digon  o 

gwmni  Brenin  y  Gwyddelod  ;    ni  arhodd  yma  ond  un  noswaith  i 

gyd  ;   fe  ddywaid  yr  hen  ddihareb  ;    Mae'r  Ue'r  ymgreinio'r  march 

y  gedy  beth  o'i  flew,  felly  yntau.      Gwych  eich  bod  yn  cynhesu  fwy 

252  CLXXl 


fwy  with  y  daith  Gymreig.     Os  Duvv  a  ganiatta  ini  hoedl  bydd    W.  to  R. 
falch  eich  gweled  eich  deuwedd.    Rwy'n  deall  mai'r  un  ffunud  y  mae'r      contd. 
Llew  yn  eich  trin  chvvi  a  minnau.     Diflas  ddigon  o  wrantu.     I  had 
a  letter  from  him  since  of  4  or  5  lines.     Wala,  wfTt  Ir  dyn  I     Mae 
gennyf  bot  a  chaccen  ir  Bowys  am  ei  ostyngeiddrwydd  ai  garriad 

tuag  at  Oronwy.     Gresyn  oedd  colli'r  Aberfifraw,  o  eisiau .     Ni 

waeth  tewi  na  siared.    Auv  /Saw  o'p  Bvpsw,  a  meer  vrj-ypa,  cpei  o'l'nco.* 

Digrif  or  daith  honno  hyd  yn  nhrigfan  Cornelius  Agrippa,  digrifach 

a  fuasai  fis  ynghynt  i  gaffael  haelsiad  or  amrafael  ancwyn  oedd 

yno  ar  hyd  y  parwydydd  yn   tyfu.     Oes  mi  wranta  ddigonedd  0 

lysiau  Llewelyn  yn  tyfu'r  fifyrdd  yna,  ar  hyd  bonciau  sychion  y  ceir 

hwynt,  croppian  a  wnant  fal  y  brymlys  a  gwreiddio  o  bob  cymmal. 

Dyna   i    chwi   rai    or   dail   sychion   yn    sampl,  fal   y   galloch    eu 

hadnabod,  mi  fyddaf  fi  yn  yfed  tea  o  honynt  bob  yn  awr,  nid  drwg 

iawn  mo'i  flas.     I'me  glad  you  are  convinced  in  regard  to  Captain 

Weller  ddiniwed,  rwy'n  ei  ddisgwyl  yma  y  foru  neu  drennydd  i 

ddwyn    drosodd   yr    Arglwyddes    Prendergast  or    Marl,    gerllaw 

Aber  Conwy.      Gadewch   wybod  pwy  oedd  ar  union  ai  Llew  ai 

Gwilym   ynghylch   arfau  Tywysogion  Cymru   gynt?     Yr   archlod 

fyth  a  fo  ir  hurthgen  yna  a  gerfiodd  eich  sel  chwi.     Instead  of  3 

leopards'  heads  or  faces  he  hath  put  three  heads  erasd  a  gyddfau 

hirion  iddynt.     Dyna  i  chwi  ar  glwt  o  bappur  lun  fy  sel  i  pan  i 

gwneler.     Pa  beth  a  gyst  ei  thorri  mewn  arian,  a  pha'r  faint  mewn 

dur,  a  pha'r  faint  mewn  cornelian  ?     Aie  pan  eloch  yn  Gomisiwnwr 

y  cynorthwywch  eich  ffrindiau  ?     Arglwydd  eb  y  Gronw  (wrth  y 

maccwy)  par  bryd  y  bydd  hynny  ?     Bid  buan  y  delo'r  amser,  chwi  a 

glywsoch  ganwaith  mai  diboen  i  ddyn  dybio'n  dda.     Mi  dalaf  i  nhad 

arian  geirlyfrau  person  yr  Aberffraw,  mae  rwan  gini  yn  digwydd 

ar     gownt     Richards.         Gwelwch     y     cyfrif    yna.         Mae'n    fy 

mryd    fyned    tua    thy    y  nhad    rai    or   dyddiau   yma.      Tacclu'r 

fifordd   fawr    iw    ngorchwyl    y    dyddiau    hyn,     i.e.,    giving    it    a 

coat    of   gravel.     We     can    boast    of  having   four    miles    of  as 

compleat   a   road   as   any    in    His    Majesty's    Dominions,  par  sut 

bynnag  y  mae  yr  relyw  or  fifordd  oddiyma  ir  Borth.     Pawb  drosto 

ei  hun.     Rwy'n  deall  fod  Cadpen  Tatton  yn  y   Ddinas,  y  gwr  a 

addawodd  i  mi'r  crocus  duon,  felly  fe  ddarfu  i  Agrippa  golli'r  61. 

*  Dyn  baw  o'r  Bursyn,  a  meer  negro,  ffei  honaw. 

CLXXI  253 


W  to  R.  Diolch  yn  fawr  am  yr  hadau.  I  had  some  of  the  seed  of  the  large 
contd.  water  melon  by  me  ;  the  East  India  pampion  or  gourd,  I  dare  say, 
must  be  very  curious,  nid  am  ei  ddyfod  o  cymmhelled  o  ffordd. 
Gadewch  wybod  par  fath  bethau  a  yrr  Agrippa,  a  phar  faint  o 
hadau  a  gadd  Mr.  Parry  o  Siamaica.  Pray  my  compliments  to 
that  gentleman.  I  should  be  glad  to  render  him  any  service  in  my 
power  in  this  part  of  the  globe.  What  is  become  of  Mr. 
Woodward  and  his  Irish  antagonist?  Gerwin  y  twng  y  tystion 
Gwyddhelig  ;  os  eu  llyfon  a  gant,  yn  iach  droedfedd  o  dir  ir 
Woodwart.  'Rwyf  yn  deall  darfod  i'ch  Cymdeithas  chwi,  sef  y 
Cymmrodorion,  urddo  yn  ddiweddar,  Mr.  Hwlant  o  Gonwy,  a 
minnau  yn  aelodau  o'r  gyfeillach  odidawg  honno,  er  mor  anhaedd- 
awl  oeddwn  i  yn  enwedig  or  cyfryw  anrhydedd.  Och  mor  dlavvd 
wyf  o  eiriau  i  ddatgan  fy  niolchgarwch  am  y  parchedigaeth  hwn, 
ar  peth  sydd  waeth  'rwyf  dra  thlawd  o  allu  i  wneuthur  unrhyw 
weithred  neu  orchest  a  eill  gynnal  i  fynu'r  alwedigaeth  neu  roddi 
im  hawl  o  fod  yn  aelod  or  fath  enwog  Gymdeithas.  Ond  etto  er 
hyn,  rwy'n  deusyf  arnoch  yspysu  ir  brodoriaeth,  fy  mod  yn  addaw 
na  chaifif  fod  yn  ol  yr  hyn  a  allwyf  i  wneuthur  tuag  atgyrru  ym'laen 
ardduniant  a  bri,  yn  gystal  a  daioni'r  Cymrodorion  yng  Nghaer- 
ludd.  Nid  ydych  yn  son  dim  argraphu  goreuon  gwaith  Prydyddion, 
etc.  Pa  beth  sydd  yn  dyfod  o  gowyddau  Goronwy  ?  Gwych  a  f  ai 
cael  gweled  rhai  o'ch  gwrthiau.  Dyma  i  chwi  hanes  y  Salbriaid. 
Mae  Sion  yr  etifedd  yn  byw  yn  Llanwddan,  y  wraig  ag  yntau  yn 
afiachus  bob  yn  awr,  ag  yn  dra  bydol,  a  couple  well  met.  Mab  a 
merch  oedd  ir  gyfnither  Elsbeth  o  Huw  Evans  ei  hail  wr,  y  mab 
Tomos  Evans  (a  wasnaethodd  ei  brentisiad  gyda  nhad).  The 
heir  apparent  is  a  carpenter,  follows  his  trade,  is  a  batchelor  ;  the 
girl  is  married  and  lives  at  Bodafon,  in  Creuddyn,  a  farmer  of  the 
orderly  sort.  Roedd  gan  Farged  Salbri  chwech  neu  saith  o  blant 
pan  bu  farw.  Dyn  meddw  or  tad,  y  plant  un  yma  ag  un  acw,  rhai 
ir  mor  a  rhai  ir  mynydd.  Roeddynt  yn  byw  yn  bur  dacclus  tra  bu 
hi,  ond  wedi  hynny  fe  aeth  yr  holl  eiddo  gyd  ar  Hi.  Catrin  yr 
ieuaf  o  blant  y  Fferi  sydd  yn  byw  yng  Nghonwy  yn  briod  a  dyn 
meddal  meddw.  He  is  an  officer  (i.e.,  a  boatman  and  tidesman)  of 
the  customs.  His  brother  left  him  lands  and  a  sloop  a  few  years 
ago.     They  have  a  great  many  children — one  boy  follows  the  sloop 

254  CLXXl 


which  trades  in  Sion  Salbri's  name  in  trust  for  them,  a  dyna  i  chwi    W.  to  R. 
eu  bancs  o  bant  i  bentan,  a  bellach  mae  hi'n  amser  i  mi  cymeryd      contd. 
trugaredd  arnoch,  ac  ych  gollwng  yn  rhydd  oddiwrth  y  rhigwm 
gwag  ymma.     Duw  gyda  chwi.     Eich  caredicgaf fraivd^ 

William  Morris. 

P.S.— Pa  beth  sydd  yn  dyfod  or  Biblau  Cymreig  ?  Father  was 
well  lately,  pawb  yma  yr  un  modd.  Mawl  ir  Goruchaf  am  ei  hoU 
drugareddau.  Roeddwn  yn  meddwl  fod  gennyf  rai  o'r  Uys 
Llywelyn  wedi  ei  sychu,  ond  erbyn  edrych  nid  oedd.  Dyna  i  chwi 
rai  allan  or  teapot  wedi  i  ddwr  berwedig  ddwyn  eu  cyffaith.  I 
drink  the  infusion  sometimes  as  tea,  at  other  times  fasting.  I  have 
great  faith  in  them.     Richards'  Dictionary  : — 

15  books  received  at  6s.  per  book 

First  payment  for  Prysaddfed  book 

2  books  bound  at  'jj'})  per  book  ... 

I  ditto  bound  and  interleav'd     ... 


i\ 

10 

0 

0 

3 

0 

0 

14 

6 

0 

9 

0 

5 

16 

6 

0 

7 

0 

5 
4 

9 
8 

6 
6 

ii 

I 

0 

Carriage 

Paid  father  at  twice  

Remains 

Mi  fyddwn  chwannog  yr  amser  ymma  or  flwyddyn  o  gael  tippyn 
o  naws  haint  y  marchogion,  ond  yr  wyf  hyd  yn  hyn  yn 
ddiangol,  i  Dduw  bo'r  diolch  ag  ond  odid  ir  Abad  Ffreinig  am 
roddi  hanes  llys  Llywelyn.  Rwyn  yfed  y  drwyth  ar  achos  arall 
hefyd,  to  rid  me  of  an  impetigo  which  has  been  a  little  troublesome 
to  me  er  yn  llencyn. 

Galltvadog,  October  23,  1753. 

Dear  Brother,— I  write  with  a  head  as  muddy  as  a  pool  on  y^  L.  to  .W 
high  road,  and  as  fluctuating  as  the  tide  in  y*^  race  of  y^  Head —  CLXXII. 
all  things  in  confusion  and  hurry.  Just  returned  from  Dovey, 
endeavouring  to  settle  things  there.  Things  are  there  in  better 
order  than  the  rest,  only  they  riot  a  little  now  and  then,  break  our 
windows  and  threaten  our  officers,  etc.  Staid  there  from  Friday  to 
Monday  gathering  shells  for  Lady  Lincoln  and  some  money  for 

CLXXII  255 


L.  to  "W,    self,  etc.     If  you  have  idle  people  about  you,  gather  as  many  shells 

contd.      as  you  can  of  all  sorts,  and  sort  them  in  strong  paper  bags,  and 

fill  boxes  with  them,  and   I   will   tell  you  how  to  make  the  shells 

your  friends  by  recommending  you  to  great  folks.     They  have  odd 

names  here  for  shell  fish,  pidyn  lago,  bwl  bwlas, arglwyddes 

(concha  veneris),  pig  y  barcyd,  esgid  y  for  forwyn,  pen  y  for 
forwyn,  etc.,  etc.  Gather  also  all  the  sea  spoils,  bron  alarch, 
sponges,  white  honey  comb,  skate  and  dog  spawn  bags,  sea 
mosses,  etc.,  to  throw  among  the  shells  for  variety.  You  may  say 
that  a  man  who  can  spare  time  to  think  of  such  light  things  is 
either  light  himself,  or  hath  no  troubles,  no,  no,  I  have  my  hands 
full,  my  back  loaden,  my  head  on  y^  rack.  To  help  all,  my 
daughter  Jane  is  very  ill  in  a  quincy  on  y*^  point  of  death,  my 
daughter  Elin  on  y^  point  of  marrying.  I  want  no  more  cousins 
from  North  Wales.  I  shall  be  a  nation  myself  here  by  and  by. 
Lewis  is  in  school  and  John  begins  to  speak,  and  I  hope  the  girl 
will  recover.  Tell  my  father  I  shall  write  to  him  soon.  I  want  time 
to  write  a  long  letter,  and  to  give  some  comfortable  news,  which  I 

hope  to  do  by  and  by.     Let  them  electioneer  and  be  d -d  ;  beth 

yw  i  mi  ?  Ni  ddown  i  led  fy  nhroed  i  ymladd  ag  anifeiliaid  gwaeth 
na  Theifisieid.  My  letters  directed  to  me  Collector  of  Aberdovey, 
to  be  left  at  y^  custom  house  there,  will  come  free,  but  directed 
to  be  left  at  y^  post  office  in  Aberystwyth  or  Galltvadog,  must  be 
paid  for,  so  must  send  you  franks  for  money  is  dear.  A  geir  dim 
oddiyna  ?  A  oes  yna  ddim  ymenyn  am  bris  yn  y  byd  ?  Mae  ef 
yma  yn  costi  4d.  a  4|d.  y  pwys  heb  fawr  o  bono.  Och  na  yrrech 
beth  yma  am  bris  gweddol  sef  3|d.  Mae  larll  Powys  gwedi 
addo  cymeryd  Gronow  yn  ei  fynwes  (i.e.,  in  his  care),  h.y.,  yn  ei 
gare,  and  I  hope  to  see  him  a  bishop.  At  the  same  time  that  the  Earl 
was  my  supplica7it^  (h.y.,  yn  crefu  gennif  ryivbeth)^  my  brother  Dick 
took  it  in  his  head,  upon  news  of  Tom  Owen's  death,  to  petition 
him  for  Gronow,  without  y*^  least  acquaintance  with  the  Earl, 
imagining,  I  suppose,  that  as  I  had  private  visits  from  his  Lordship 
he  would  refuse  me  nothing.  The  petition  was  indiscreet,  for  it 
was  not  well  timed,  and  besides  I  knew  he  had  promisd 
Mr.  Bodvel  all  in  that  district  that  he  could  come  at.  However, 
the  Earl  was  so  complaisant  as  to  send  a  servant  with  a  letter  in 

256  CLXXII 


contd. 


answer  to  my  brother,  that  if  he  and  I  would  desire  it,  or  if  it 
was  our  pleasure,  he  would  take  Gronwy  into  his  hands  ;  and  a  few  ^'  ^° 
days  ago  I  had  a  letter  from  y«  larll  about  business,  where  he 
renews  the  same  offer.  He  and  the  Countess  had  promisd  me 
their  interest  before,  and  now  he  has  had  y^  opportunity  of  making 
two  handles  of  his  promise  against  one  promise  of  mine,  which 
was  not  fair,  a  dyna  hanes  yr  addewid.  There  are  some  things 
a  going  on,  not  to  be  mentiond  to  y^  brawd  Rhisiart  na  brawd 
yn  y  byd,  na  gwraig  na  phlant,  and  that  hath  occasiond  the  above 
imprudent  petition  by  ill-judging  of  things  by  outsides.  Mae'r 
brawd  yn  meddwl  mai  fal  pobl  fychain  yw  pobl  fawr,  nage,  nage. 
They  have  their  times  and  seasons,  and  like  y^  old  oracles  have 
their  particular  priests,  who  they  will  answer  and  none  other.  God 
be  thankd  for  all  his  blessings  yn  codi'r  anghenus  o'r  dommen,  a'i 
osod  uwch  ben  pendefigion  ei  bobl.  Mae'r  byd  yn  galw  arnaf 
oddiwrth  y  pappir  yma,  felly  nos  dawch.  Eich  brawd ffwdanus 

Lewis  Morris. 

24  Oct.  Since  I  wrote  y^  above  letter  my  poor  little  girl  died, 
and  is  to  be  buried  a  Friday.  It  was  too  late  before  I  knew  her 
distemper,  and  Dr.  James's  fever  powder  was  administered  to  no 
effect,  which  I  believe  would  have  saved  her  life  if  timely  applyed, 
for  it  gave  her  great  relief  when  it  was  given.  Her  mother  is  very 
disconsolate,  being  extream  fond  of  her. 

Caer  Gybi  ym  Mon,  Hydref  30,  1753. 

Anwyl  Frawd, — Wawch  !  Dyma  ddau  lythyr  oddiwrth  ym 
mrawd  Rhisiart.  Mae'n  rhywyr  mynd  yn  y  cyd  a  hwynt  i'w  hatteb, 
ond  cyn  gwneuthur  hynny  gweddus  fyddai  ddatgan^'  niolchgarwch 
am  danynt,  a  hynny  wyf  yn  ei  yspysu  i  chwi  o  ewyllys  gwaed  fy 
nghalon.  Ag  am  yr  ebystol  cyntaf  roeddwn  yn  dechreu  llygadrythu 
o'm  hamgylch  am  lythyr  Agrippa  i  wybod  pa  beth  oedd  ynddo 
oedd  mor  werthfawr  ;  ammeu'r  post  ofifis  yn  ddigon  diachos,  ond  y 
bore  ddoe  rhyddhaodd  yr  ail  fi  o'm  cythrwfl,  a  diau  y  baswn  yn 
atteb  ddoe  (o  ran  bod  yn  rhy'wyr  cael  y  gwraidd  iw  dodi  yn  y 
ddaear)  oni  bai  fy  mod  yn  dra  ffwdanus  yn  tynnu  allan  ddeputation 
newydd,  etc.,  iw  gyrru  i  Gaerlleon  at  fy  new  patentee,  who  had 
writ  for  me  to  come  and  meet  him  there,  ond  nid  oeddwn  yn  leicco 
mor  daith  oil,  gormod  blinder  a  chost.  Gwyddel  o'r  gwr,  car  o 
s  257 


W.  to  R. 

CLXXIII. 


W.  to  R. 

contd. 


hirbell  i  I  aril  Powys,  yr  hwn  a  gadd  y  lie  iddo.  Wala  bellach  am 
y  gvvraidd  ar  hadau  a'r  ffrwytha'.  Gan  fod  yn  rhyngu  bodd  i 
Gomel  Agrippa  fod  cymhelled  allan  o'i  hwyl  a  thaflu  cymaint  oi 
werthfawr  olud  am  ychydig  wreiddiach,  ag  i  Wilym  Parri  yntau 
fod  gan  fwyned  a  gyrru  am  ychydig  hadau  dieithr  cymhelled  o 
ffordd  a  Siamaica,  ie,  a  chnau  cashew  hefyd  :  y  ffordd  ar  modd 
iw  cafifael  ymma  sydd  beth  iw  ddwys  ystyried.  Gresyn  na  fai  yma 
banner  dwsing  o'ch  esgobion  chwi  yna,  i  ddodi  eu  penna  ynghyd, 
deg  i  un  na  ddeuant  i  hyd  i  rywffordd  neu  gilydd  (o  hyn  ir  Nadolig) 
iw  cludo  i  Wynedd.  Ond  gan  nad  oes  yma  ond  un  benglog  a  honno, 
e  wyr  dynnion,  yn  wag  erchyll,  nid  oes  ond  cymryd  a  gefifir,  well 
then  it  is  resolved  7tem.  co7i.  that  you'll  be  so  good  as  to  get  a  little 
box  made  that  will  just  contain  the  sundry  articles  above,  and 
have  them  neatly  pack'd  up  in  it ;  the  tulips  and  narcissus  may 
be  loose,  so  may  the  anemonies  for  the  sake  of  stowage,  ag  oni 
bai  eich  bod  chwi  yn  drafiferthus,  byddai  da  iawn  gennyf  gael 
tippyn  o  hadau  o'r  sioppau  yna,  nid  amgen  :  i  ounce  of  carrots, 
X  ounce  of  onions,  2d.  worth  of  Oriental  mallow,  2d.  worth  of 
lavateras,  2d.  worth  ketmia  vessicaria,  2d.  worth  of  carnation  seed, 
2d.  finochia,  2d.  carthamus  or  bastard  saffron,  2d.  worth  fraxinella's, 
2d.  worth  American  nightshade  or  Virginia  poke,  2d.  worth  helian- 
themums,  2d.  worth  cassida  or  skull  cap,  2d.  worth  various  sun 
flowers,  2d.  worth  various  sweet  sultans  and  bottles,  2d.  worth 
beech  mast.  Pray  let  them  be  new  seed,  they  are  not  all  to  be  had 
but  in  some  of  the  best  seed  shops,  ni  wiw  mynd  i  fwy  nag  un  lie 
iw  ceisio,  tippyn  o  fox  hir  gwr  (i.e.)  long  square  and  shallow, 
hwnnw  a  fydd  hawsa'  ei  garrio  yma.  Please  to  direct  for  W.  M. 
at  Holyhead  to  the  care  of  Mr.  Charles  Goodvv^in,  grocer,  in 
Chester,  and  send  it  by  some  of  the  Chester  waggons,  a  dyna  ben 
am  hynny.  Wala,  dymma  hi'n  nos  Calan  gauaf  newydd,  ond  i 
wenwyn  goelcerth  ym  Mon,  dilyn  yr  hen  ffordd  a  wnant  yma. 
Ymhell  y  bwyf  os  gwn  i,  pa  beth  i  yrru  i  chwi  a  fai  deilwng  iw 
argraphu,  ni  welsoch  i  erioed  benbwl  o  ddyn  dylach  na  mi,  yn 
enwedig  i  gychwyn  ryw  orchwyl.  Ni  chlywafi  ddim  son  am 
Oronwy,  ni  cha'd  byth  ddaioni  o  bono  er  pan  aeth  i  Walton,  tlodi  a 
ddigymydd  oreu  a'r  awen.  Na  soniai  am  Bowys  nag  am  fawr  ddim 
arall  wrth  y  Llew  or  deheu,  ni  feddaf  yr  un  ffrancod,  ag  ni  yrr 

258  CLXXIII 


yntau  r'un  i  mi,  felly  rhaid  cadw'r  gerdd  yn  y  god.  Gobeitho  y 
ceidw  Duw  ef  yn  ddiangol  rhag  cyrch  ei  elynion  ;  anifir  iawn 
debygwn  i,  o'r  byd  y  mae  yn  ei  fwynhau  ymhlith  y  fath  haflug. 
No  consideration  of  a  temporal  nature  would  ever  induce  me  to 
intangle  my  self  in  such  manner  ;  he  was  cut  out  for  it,  though  no 
doubt  on't  he  flatters  himself  that  he  will  be  able  one  time  or  other 
to  live  in  quietness  and  ease.  Ond  och  o  fyrred,  ie,  freued  iw 
einioes  dyn,  and  how  often  we  see  people  in  the  midst  of  their 
career  to  that  phantom  called  earthly  happiness,  snatched  off ! 
The  impetigo  is  a  kind  of  ringworm,  yn  fynych  o  ddeutu  bon  y 
glust  ag  ar  hyd  y  gwddf  a  chammedd  breichiau  poblach.  Nis  gwn 
i  beth  i  feddwl  or  lecsiwn  front  honno,  mae  He  i  ofni'r  mae'r  Plas 
Newydd  a  fydd  drecha.  Bu'r  gwr  hwnnw  yma'r  dyddiau  diwaetha 
ag  yr  oedd  yn  ei  ganlyn  ddwsing  o  ysgwieriaid.  Oni  bai'r  Esgob 
ni  fyddai  siawns  yn  y  byd  i  Fodorgan,  mae  haid  o  bersoniaid  ym 
Mon  ;  nid  yw  iin  yn  prisio  par  faint  o  arian  a  warria,  ar  Hall  yntau 
yn  caru'r  geiniog  fal  y  cara  cardottyn  ei  gwd.  Bernwch  erbyn 
hynny  par  sut  a  fydd.  Digrif  y  mae'r  Belam  yn  trin  y  boblach 
yna  sydd  yn  crefu  am  leoedd.  Daccw  dan  wedi  torri  allan  yn 
Lerpwl,  fe  roddir  cynnig  ar  droi  allan  fy  hen  batron,  Mr.  Salusbury 
(Brereton  gynt),  os  felly,  rhaid  fydd  mynd  yno  i  daro  yn  ei  blaid 
ag  i  roi  carreg  ar  y  ffagl.  Os  rhwydd-deb  a  gewch  gyd  a'r  mine 
adventures  yna  moeswch  dippyn  or  hanes. 

Aie'r  gysp,  na  bo'nd  ei  grybwyll,  oedd  yn  eich  pen  pan 
angofiasoch  lythyr  Corn  Agrippa,  a  minnau'n  meddwl  mai  ymhen- 
nau  defaid  a  cheffylau  y  byddai'r  pryf  direidus  hwnnw  yn  magu  ? 
Ceisiwch  ei  ymlid  oddiyno  gyntaf  y  galloch  cyn  iddo  fanu,  ag  yno 
bydd  anodd  ei  yrru  ymaith  pan  warrioch  bryf  du  hir,  cymalog, 
ffyrnigwyllt,  chwannog  i  godi  ei  gynffon  ar  ei  gefn,  chwi  ellwch 
dyngu  mai  hwnnw  ydyw  fo,  lleddwch  o  yn  union  deg  rhag  iddo 
ddychwelyd  iw  hen  letty.  Mae'n  ddrwg  erchyll  gennyf  fod  yr 
hurthgan  accw  o  lane  wedi  mynd  i  gymaint  cost  i  brynnu 
gwreiddiach  oblegid  'rwyn  ofni  na  thalent  mor  llawer,  maent  yn 
rhy  rad  i  fod  yn  rhai  gwychion,  but  query  ;  ni  feddaf  ddim  francs 
i  sgrifenu  at  y  gwr  i  ddiolch  iddo,  mai  y  gwnewch  chwi  hynny 
drostai  da  chwithau.  Roedd  y  nhad  yn  iach  y  dydd  arall,  daccw 
fy  chwaer  Davies  wedi  mynd  yno  iw  ymweled  er  doe.     'Rym  ni 

CLXXIII  259 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

CLXXIV. 


yma  oil  yn   iach,  mawl   ir  Goruchaf  Dduw.     Bydded   iddo  eich 

to  K,    ^j^y^jjy  ^  phob  daioni,  a  byddwch  wych.  Eich  carediccaf fraivd 

contdt 

William  Morris. 

P.S. — Ddydd  Calan  gauaf.  Ni  chofiais  ddywedyd  y  talwn  i  yr 
gost,  yr  hon  a  syrthiodd  ag  a  syrth  ar  y  matterion  yno  gyd  a 
diolchiadau  lonaid  sach. 

Holyhead,  2nd  November,  1753. 
Dear  Brother, — I  wrote  to  you  per  last  post  to  which  I  refer,  but 
I  forgot  therein  to  desire  of  you  to  wait  of  Mr.  John  Ellis., 
merchant,  in  Lawrence  Lane,  Cheapside,  with  my  compliments, 
and  to  let  him  know  that  I  have  had  Mr.  Meyrick's  commands 
concerning  sea  plants,  but  as  I  don't  pretend  to  any  extra  know- 
ledge in  that  article,  it  would  be  ridiculous  in  me  to  send  him  what 
would  be  of  no  account,  therefore  it  would  be  necessary  he  should 
send  me  some  specimens  as  he  proposed  to  brother  Lewis,  and  a 
small  glass  to  view  them  with.  I  have  engaged  our  oyster 
drudgers  to  procure  me  all  the  sea  plants  they  can  meet  with  in 
deep  water,  but  they  have  brought  me  nothing  hitherto  worth 
notice.  I  have  borrowd  Dilenius's  History  of  Mosses  to  enable 
me  to  make  some  little  progress  in  that  study.  If  Mr.  Ellis  thinks 
proper  to  send  me  specimens,  there  will  be  a  good  opportunity  to 
have  them  in  the  box  with  the  garden  roots,  etc.,  and  if  he  has  any 
curious  seeds  or  roots  that  may  be  managed  without  a  greenhouse, 
should  be  glad  of  a  few.  When  I  can  pick  up  any  sea  plants, 
shall  observe  the  directions  given  in  Mr.  Meyrick's  letter.  I  hear 
Mr  Putland  quits  Bodorgan  on  Saturday  or  Monday. 

Gwaed  swUt,  os  bydd  modd  yn  y  byd  piciwch  hyd  at  dy'r  gwr 
accw  a  dangoswch  iddo  y  rhan  Seisnig  or  Uythyr  hwn.  Mae'r 
gwr  yn  dra  chywraint  yn  mynd  i  roddi  allan  lyfr  o'r  mor  blanhigion 
au  lluniau,  etc.  ;  fe  addawodd  yrru  imi  hadau  gwchion  am  rai, 
ond  fifitiach  iddo  fo  ddechreu  ynghyntaf.  Hen  fifrind  ydyw  a'r 
Llew,  ag  yr  wyf  innau  yn  gydnabyddus  ag  ef  er's  llawer  blwyddyn, 
gwr  o  Ddulun  a  char  i'r  wraig  o  Fodorgan.  Fe  ddywedodd  wrth  y 
Llew  y  gyrrai  ef  i'm  ddrych  yn  rhodd  ;  pwy  ai  gwrthodai  ?  Mae  o 
wedi  dyfeisio  un  o'i  ben  ei  hun  sydd  well  nag  yr  un  or  rhai  ydoedd 
or  blaen,  ond  nid  wyfi  yn  disgwyl  ond  un  cyfifredin.  Duw  a  fyddo 
gyda  chwi.  Eich  caredigawl fraivd.,  William  Morris. 

260  CLXXIV 


P.S. — Nid  y  gysp  oedd  yn  y  mhen  i  eithr  rhyw  gynddaredd  neu 
wallgofiad  yn  deilliaw  oddiwrth — ni  vvn  i  pa  beth.  Wala  hai,  dyma 
lythyr  hir  or  diwedd  oddiwrth  Lewelyn  or  23/24th  ulto.,  a  hanes 
bod  ei  lodes  fechan  wedi  marw — galar  mawr  !  Rhaid  mynd  i  hel 
cregyn  i  ryw  Arglwyddes.  Dim  newydd  a  dal  ddraen  crin.  Adieu. 
Yr  eiddoch  mal  or  blaen,  IV.  M. 

Caergybi,  19th  November,  1753. 

Anwyl  Frawd, — Nid  oes  achos  nac  ystyr  i  mi  sgrifennu  attoch  yr 
awron,  ond  yn  unig  i  ddiolch  i  chwi  yn  dra  mawr  am  y  drafferth  a 
gymerasoch  efo'r  boccys  ai  gynhwysiad.  Yn  ddiau  yr  oeddwn  yn 
dechreu  ymofidiaw  am  glywed  ei  hanes,  gyrraswn  i  Gaerlleon  iw 
groesawu.  Gwrda  Ellis  am  yrru  imi  hadau  a  rhai  odiaethol  ydynt 
yn  ddiamau,  a  gwrda  yn  sicr  a  fase  pei  cawsid  y  drych.  Druan 
gwr  o'r  Barri  yntau  am  gymeryd  trafferth  i  brynnu  hada'  ag  am 
roddi  cnau,  etc.,  i  bobl.  Os  byddir  byw  ag  iach  yr  haf  nesa  mi 
ddanghosaf  i  chwi  flodau  (os  dowch  yma)  na  welsoch  mo'u  bath 
Ynghent  nag  yng  Ngwent,  etc.  Echdoe  y  cawswn  lythyr  Llew 
a  hanes  fod  Nelly  wedi  priodws  eich  namesake*  ag  yn  wir  da  iawn 
or  newydd.  Gwyn  ei  fyd  na  bai'r  Hall  wedi  gwneuthur  cystal  ; 
mae  nhw'n  son  am  yrru  iw  nhol  hi,  yno  bydd  raid  i  Wilym  ymorol 
am  benaethes  ar  ei  dy,  nid  hwyrach  eich  bod  yn  gryn  Ddewin. 
Doe  neu  echdoe  y  daeth  y  nith  Marged  Owain  o  Bentre  Eirianell, 
roedd  ynhad  yn  rhwydd  iachus.  Y  boreu  heddyw  y  cychwynnodd 
adref  ag  efo  hi'r  gini — gorphen  tal  am  y  geirlyfrau. 

Ni  chaf  mor  amser  i  helaethu  yr  awron,  rhaid  a  mynd  efo  rhyw 
ferchettos  i  weled  coed  orains  yn  tyfu  mewn  Hong  o  Spaen  a  yrrodd 
y  gwynt  ir  borth  yma.     Mi  sgrifenaf  at  Oronwy  y  post  nesaf,  i 
wybod  a  ydyw  wedi  ei  lygatynu  ai  peidiaw.     Duw  yn  eich  cylch. 
Eich  caredigawl  frawd,  Williafn  Morris. 

P.S. — Talaf  y  4s.  4d.  i  nhad  yn  siwr. 

Galltvadog,  Nov.  26th,  1753. 

Dear  Brother, — I  received  yours  of  y*^  fifth  but  have  been  in 
such  a  hurry  ever  since  that  I  could  not  answer  it,  and  now  am 
but  just  out  of  a  fit  of  the  hardest  labour  I  ever  had  in  answering 
an  attack  of  18  persons  against  my  character  and  reputation,  who 
had  swore  against  me.  There  is  no  villainy  but  what  they  have 
attempted  and  will  still ;  but  God  hath  been  hitherto  my  support 
*  Richard  Morris  of  Mathafarn. 
CLXXVI  261 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
CLXXV. 


L.  to  W. 

CLXXVI. 


and  hath   defeated   them.     I    shall   not   know   the   event  of  this 

L.  to  W.    ^f{g^\Y  tiiig  vveek  yet,  but  hope  the  devil  shall  not  prevail.     Saturday 

contd.        night  arrived  here  another  detachment  of  y*^  Welsh  Fusiliers  to 

protect  me,  which  hath  much  daunted  my  enemies.     You   never 

saw   or   heard   of  madder  work   than    there   is   here.      The   war 

formerly   in   Flanders   was  but  a  fool  to  it.     I   do  assure  you  a 

veteran  soldier  told  me  to-day   that   the    Highland   rebels   were 

honest  people  in  comparison  to  these,  and  he  had  been  among 

them  long.     But  who  would  not  fight  for  y^  finest  mine  in  Europe  ? 

That  mine  is  now  a  surprizing  prospect,  and  is  like  to  improve. 

My  wife  went  yesterday  to  bring  home  my  daughter  Elin  with  her 

husband  to  Mathafarn,  and  againt  all  persuasions  the   heads   of 

two    women    joined    to    take    y^     most    rainy    day    ever    since 

y^     great     frost.       Lewis    is    my    bedfellow    and    prattles     like 

a    parrott,     and    John    begins    to     gabble,  —  the     diversion     of 

old     age.        Gwae      finnau,     dros      banner     can     mlwydd,     ag 

un  arall  yn  dyfod  mi  wrantaf — ag  wyrion  hefyd,  hynach,  hynach. 

Pa  bryd  y  ceir  Uonydd  gan  y  byd,  fal  y  byddai'r  hen  bobl  gynt  yn 

cael  rhoi  eu  pennau  i   lawr  mewn  heddwch  i  ganu  cywydd  gan 

dant  ?      Mi    glowaf  swn    mawr    yna   rhwng   yr  electionwyr — ant 

rhagddynt  a  gadawant  y  gweiniaid  yn  llonydd.     Duw  wnel  fod 

Gronwy'n   fyw,   ni   chlywais   air  oddiwrtho   ers   dau   fis.      Cefais 

lythyr  oddiwrth  fy  nhad  yn   ddiweddar,  mi  a'i  hattebaf      Cefais 

hen  MSS.  Cywyddau  dieithr  a  fu  yn  Mathafarn  gynt,  ond  nid  oes 

amser  i'w  ddarllen.     Sad,  stormy  weather  here,  rain  and   wind, 

a'r  gwair  a'r  gwellt  yn  fyr.     Dyma  hi'n  llawer  o'r  nos  ag  yn  oer. 

Service   to    Mr.    Ellis  and   blessing   to    Peggy.       Nelly  and  her 

husband  talk  of  coming  to  Anglesey  in  y'^  winter,  they  love  bad 

weather.     Jack   Morgan    is   one   of    my   captains    in   y^   mine,   a 

worthy  honest  fellow,  that  was  with  [me]  all  the  time  in  London, 

and  his  brother  David  is  at  Portsmouth  along  with  the  ship  that 

he  and  Jack  are  partners  in  with  Catterel,  and  I  believe  are  bound 

to    Dublin.     They    have    had    a    good    fishery   at   Aberystwyth. 

Herrings  sold  at  2 is.  a  barrel  there,  but  few  to  be  had  for  money. 

They  have  25s.  or  26s.  in  Ireland.       I  expect  y*^  Captain    of  y^ 

soldiers  to  dine  here  to-morrow.     I   am  lame  and  cannot  wear  a 

boot  to  go  to  him— nid  y  gout  (govyt)  ddim,  nage.     God  be  with 

you  and  yours.         /  am  your  affectionate  brother^      L.M. 

■2.(i2  CLXXVl 


CLXXVII. 


Galltvadog,  Dec.  ist.,  1753. 
Dear  Brother,— I  have  yours  of  y^  17th  ulto.  which  I  begin  ^^    l    ^^  -^ 
answer  because  it  is   Saturday  night,  and  all  other  business  over 
till  to-morrow.     My  wife  is  returned  from  Mathafarn,  and  praises 
the  place  much,  and  the  neighbourhood,    pobl   ddiniweidtiach  a 
mwy  cymdogol  na  Sir  Aberteifi.     I  have  applyd  for  a  lease  for 
R.M.  for  Mathafarn  in  Syr  W.  W's  family  after  the  most  prudent 
manner  I   could.      If  we  fail  there  is   no   remedy.      I    have   not 
heard  from  Gronwy  this  two   months,   I   am   afraid   he    is   dead. 
Wyth  galwyn  a  brynasoch  o  ymenyn  am  5s.  8d.,  ceisiwch  8  neu  10 
etto  OS  cewch  ef ;  a  deugant  neu  drichant  o  bwysau  o  faccwn  am 
3d.  y  pwys.      Fe   ddaw   cwch   neu  long  yn  rhwym  i  Ddyfi   neu 
Aberystwyth  heibio  yna  ryw  dro  cyn  y  gwanwyn  Uwm.     Dyna  i 
chwi  rai  ffrancod.       I   am  glad  to  hear  father  is  well,  and  hope 
he'll  continue  so  while  nature  allows  it.     My  brother  Dick  tells  me 
he  guesses  that  you  are  about  taking  a  woman  unto  you.     I  dont 
doubt  but  you  will  weigh  the  thing  well,  but  weigh  it  as  well  as  you 
can,  you  have  a  thousand  to   one  against  you  :    ten   thousand    I 
think  Solomon   said,    and   not   a   woman   amongst   them   all — all 
foolish  or  obstinate,  or  had  some  imperfection  or  other.      Strange 
that  the  finest  creature  in  y^  universe   should   be  so  imperfect  ! 
But  we  must   be   dabbling    with   them,    and   nature   requires   it ; 
perhaps  nature  intended  them  imperfect.     Quaere,  ask  Mr.  Ellis, 
he   knows    I    suppose.       Women   have   taught   me   patience   and 
humility,  and  teach  me  daily.     Those  are  fools  that  advise  us  to 
beware  of  them  entirely  ;  we  may  as  well  beware  of  our  hands  and 
feet  which  we  cannot  be  without.     My  son  Lewis  gives  his  service 
to  his  cousin  Robin,  mae  ef  yn  ei  got  ai  fridys  ers  llawer  dydd, 
and  is   a  very  tractable   boy,  and  Jack  is   as  fierce  as  a  tyger 
— an  odd  contrast. 

Since  I  wrote  the  other  side,  I  have  letters  from  London  that 
we  have  given  our  enemies  another  fall  this  term,  and  drove  them 
off  the  walls  again  till  next  term,  when  no  doubt  they  will  make 
another  attempt  upon  us.  Some  of  our  greatest  managers  above 
are  my  enemies  also,  which  is  a  sad  situation,  but  they  could  not 
help  giving  it  under  their  hands  by  last  post,  that  I  had  very 
great  things,  in  drawing  myself  y^  affidavits  of  16  men,  and  so  much 

CLXXVII  261 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 

CLXXVIII, 


to  y^  purpose  as  to  defeat  our  opponents.  This  brings  into  my 
mind  a  saying  which  Mr.  Addison  puts  into  y*^  mouth  of  Cato  : 
"The  Gods  in  bounty  work  up  storms  about  us  that  give  mankind 
occasion  to  exert  virtues,  which  shun  the  day  and  lie  conceald  in 
y^  smooth  seasons  and  the  calms  of  life."  I  have  no  time  to  add 
more  in  this,  my  next  will  be  more  calm.  I  am  now  busy  in 
quartering  y^  soldiers  in  proper  places.     Vour  brother^      L.M. 

Holyhead,  8th  December,  1753. 
Dear  Brother, — I  writ  you  two  lines  on  the  receipt  of  yours  of 
the  15  ulto.,  and  did  then  intend  answering  in  full  and  ample 
manner  the  said  letter  long  before  this  time,  but  an  unseen 
accident  prevented  me.  A  friend  of  mine  had  his  ship  sunk  in 
this  harbour  in  a  violent  storm  on  the  27  ult.  laden  with  wine  and 
fruit,  etc.  Since  that  very  day  I  haven't  had  an  hour  hardly  to 
spare,  Sunday  not  excepted.  We  have  but  just  finish'd  store- 
housing,  etc.,  of  the  cargo  which  is  large  and  valuable,  bellach 
gwiliwch  atto.  Ond  ynghynta  man,  llyma  yr  goflwch  hirgwr  wedi 
dyfod  im  gafael  ag  nid  difalch  wyf  or  hyn  oedd  ynddaw.  Nid 
oes  gennyf  ond  diolch  yn  fawr  i  chwi  bod  ag  un  am  yr  amryw 
bethau  ar  drafiferth  a  gawsoch.  Heddyvv  y  gyrrais  y  Bibl  i 
Lanerchmedd  efo  Phegi  Morris  oedd  yn  mynd  i  edrych  am  ei 
thaid ;  mi  berais  iddi  ymofyn  am  y  cones.  Mae  rhai  pines  yn  tyfu 
yn  fy  ngardd  i,  ni  wn  i  a  wnant  hwylbrenni  ir  llongau  rhyfel  ai 
peidiaw.  Rwyn  ofni  fod  rhywbeth  gwedi  llygadtynnu  Goronwy, 
mi  sgrifenais  atto  on  receipt  of  yours  iw  symbylu,  ond  dim  atteb 
nid  oes.  Dyma  lythyr  heddyw  oddiwrth  y  Llew  mawr  yn  achwyn 
yntau  na  chawsai  linell  oddiwrtho  ers  deufis  ;  ond  ydyw  resyndod 
mawr  fod  dyn  a  ga'dd  y  fath  dalent  gan  ei  Greawdr  yn  ei  chuddio 
mewn  succan.  You'll  begin  to  stare  at  this,  ond  ysywaeth  mae'r 
peth  rwy'n  ofni  (yn  ddistaw  rwy'n  dywedyd)  yn  rhy  wir,  Duw  a 
edrycho  yn  drugarog  ar  ein  gwendidau,  onid  ydyw  hefyd  yn  erchyll 
na  wyr  dyn  par  sut  i  gymeryd  neb  yw  fynwes  gan  anhawsed 
adnabod  plant  dynion  !  Fe  ddywedir  fod  heintiau  ar  ein  meddyliau 
gystal  ag  ar  ein  cyrph,  os  felly  nid  hwyrach  y  daw'r  bardd  etto 
atto  ei  hun,  na  chymerwch  arnoch  wrth  neb  glywed  o  honoch  na 
siw  na  miw  ynghylch  diotta'r  dyn.  Ni  wybuum  i  erioed  eich  bod 
yn  gregynwr,  gallech  gael  digon  o  gregyn  Mon,  ond  nid  oes  yma 

264  CLXXVIII 


yr  un  a  dal  ei  chodi  oddiar  y  maes,  ond  yn  unig  i  lenwi  i  fynu'r 
gwaith  mewn  grotto, — all  common  shells  every  one  of  them.  Ni 
cheir  dim  craff  o  honynt  dan  y  Gwanwyn.  le,  mi  wranta  cadw  Hen 
Nadolig  a  wna  llawer  ym  Mon,  a  phwy  a  eill  weled  bai  ar  y 
gwerinos  tra  bo'r  rhai  ai  geilw  eu  hunain  yn  foneddigion  yn  dangos 
iddynt  siamplau  drwg?  Hiliogaeth  lago.  Gresyn  na  bai'r 
adventurers  yna  yn  gwerthu  eu  rhan  o  Ceredigion.  Dyma  lythyr 
oddiwrth  y  Llew  or  26  yn  dywedyd  fod  deunaw  wedi  tyngu  iw 
erbyn,  Duw  Goruchaf  ai  hymddififyno  rhagddynt.  I  shudder  at  the 
thoughts  of  'em.  I  find  he  has  got  another  detachment  of  soldiers 
to  protect  him  ;  but  God  alone  must  do  it.  Ydyw  Haman  Befast 
ddim  car  i  Haman,  a  fynai  ddrygu'r  luddevvon  yn  amser 
Ester?  Wrth  gofio  mi  glywaf  fod  yr  luddewon  wedi  colli  maes 
yna  er  mawr  wradwydd  ir  B — m.  Ymhle  maer  Biblau  bellach  ? 
Daccw  Mr.  Ellis  fyth  yn  y  Werddon  yn  ymofyn  iechyd.  Duw  ai 
rhoddo  iddo.  Par  ddelw  sydd  ar  Wdwart  ?  a  phar  sut  a  fu  rhyngddo 
ar  Gwyddhelod  cynfifonnog?  Gorchmynnwch  fi  atto.  Ry'ch  yn 
ymofyn  hanes  y  ddau  Owen  Parry.  Mae'r  crupl  yn  y  nef  gobeitho 
ers  talm  byd,  felly  ni  waeth  i  chwi  faddeu  iddo  na  pheidiaw,  ag  am 
yr  ewythr  mae  yn  dilyn  yr  hen  drad  cowperiaeth  o  bias  y  gwrda 
bwygilydd,  ai  was  yw  ganlyn — gronyn  o  hen  ddyn  a  cheden  o  wallt 
llwyd  ganddaw,  yn  briod  a  hen  grimpan  o  wrechyn  foneddigaidd, 
yn  byw  gerllaw'r  Traeth  Coch  yn  o  daclus  arnynt.  Dyma'r  cefnder 
Rhobart  ab  William  Morris  newydd  briodi  rhyw  wraig  weddw 
rhwydd  oludog.  Dynan  go  chwannog  ir  brecci,  yr  oedd  yn 
amaeth  aradr  ym  Modeon  ers  llawer  blwyddyn  a  chwedi  tyrru 
tippyn  dan  ei  ewin.  Prin  yr  ydwyf  yn  medru  dal  fy  ngafael  yn  y 
pin  sgrifennu  gan  oered  yr  hin.  Tippyn  o  lythyr  gynta  galloch, 
da  chwithau.  Pawb  yma'n  iach,  mawl  ir  Goruchaf  Dduw. 
Byddwch  wych.  Eich  carediccaf  frawd^  William  Morris. 

P.S. — Roedd  y  petheuau  yn  y  box  mewn  purion  trefn.  Os 
digwydd  i  chwi  daro  wrth  Ellis  dywedwch  iddo  fy  mod  yn  diolch 
yn  fawr  iddo.  Mae'r  Llew  yn  son  am  anfon  ei  ferch  Marged  adref. 
Pa  beth  a  wneir  am  gadw  wraig  ty  ?  Rhaid  ymorol  bellach  am 
ymgeledd  cymwys.  Beth  meddwch  chwi  ?  Yn  wir,  nid  oes  dim 
trefn  ar  dy  annedd  heb  wreigan.  Ond  och  fi,  ha  wr  fab,  dyma 
henaint  yn  dechreu  ymrithio  ymhob  man.    Daccw  mrawd  Rhisiart 

CLXXvm  265 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 

contd. 


L.  to  W. 
CLXXIX. 


wedi  ei  ddeg  a  deugain,  a  minnau  yn  nesaf  atto.  Wala  hai,  rhaid 
bodloni,  nid  oes  modd  i  adnewyddu'r  ieuenctid.  Daccw'r  Llew  yn 
ymroi  i  fanu,  mae'r  wraig  debygwn  wedi  dechreu  chwyddo,  'roedd 
hi'r  dydd  arall  wedi  mynd  i  anfon  Ellin  ai  gwr  i  Fathafarn,  mae 
o'n  ddedwydd  weled  y  lodes  benffol  honno  wedi  priodi.  Oni  bai 
fi,  nis  gwn  i  pa  beth  a  ddaeth  o  honi  pan  ydoeddym  Mon.  Par  sut 
y  mae  Meirian  ?  Ydych  chwi  wedi  settlio  yn  y  ty  newydd  efo'r 
hen  wrechyn  honno  ;  tippyn  oi  hanes  ? 

Galltvadog,  December  14th,  1753. 
Dear  Brother, — I  find  it  necessary  to  provide  against  next  term 
some  affidavits  from  the  County  of  Anglesey,  to  guard  against 
some  malignant  and  spiteful  affidavits  that  have  been  filed  against 
me  last  Term,  in  order  to  throw  dirt  on  my  character,  and  to 
insinuate  that  I  was  but  of  a  mean  family  and  very  little  or  no 
fortune,  and  not  to  be  trusted  with  such  a  great  concern  as  the 
mine  in  dispute,  with  abundance  of  venomous  stuff  of  that  kind  ; 
praying  that  a  new  Receiver  might  be  appointed,  and  that  I  might 
be  called  to  an  account.  The  chief  part  of  their  requests  were 
denied  by  y^  Court,  but  I  suspect  they  will  make  a  fresh  attack 
the  first  day  of  next  Term  by  filing  more  affidavits  to  y*^  same 
purpose,  for  they  now  know  what  answers  I  have  sent  from  hence 
to  their  last  attack,  and  that  those  are  not  from  my  native  country. 
Therefore  I  have  sent  the  inclosed  draughts  of  affidavits  which  I 
presume  as  to  your  parts  and  brother-in-law  you  will  not  scruple 
to  make.  And  as  to  that  of  Richard  Owen,  Lewis  Williams,  and 
Hugh  Roberts,  you  may  take  some  out  of  that  into  yours  if  you 
have  a  mind,  or  alter  them  and  vary  them  as  you  please.  If  Mr. 
L.  Lloyd  hath  a  commission  to  take  affidavits  in  y^  Exchequer 
it  will  save  you  a  great  deal  of  trouble.  Neither  he,  nor  whoever  is 
commissioner,  is  to  know  the  contents  of  the  affidavit,  and  I  do  not 
care  that  any  noise  is  made  about  y'^  affair,  therefore  perhaps  it 
may  not  be  very  proper  to  make  use  of  Richard  Owen  ;  you  best 
know  his  inclinations,  whether  he  is  friendly  and  trusty.  If  you 
get  two  or  three,  or  half  a  dozen  more  to  speak  to  the  same  or 
any  part  of  these  affidavits  it  would  be  better  still,  but  they  should 
be  persons  that  can  write,  for  a  marked  affidavit  is  of  very  little 
weight,  and  they  should  be  particular  friends  that  will  not  babble, 
266  CLXXIX 


for  they  may  think  in  Anglesey  there  is  more  in  it  than  there  is,  and 
make  some  broad  lye  of  it.  I  dare  say  if  you  were  near  my  old 
friend  Mr.  Lewis  Owen,  of  Gallgo,  he  would  not  refuse.  Can 
Robert  Jones  of  Tywridyn  write?  Two  or  three  clergymen  would 
sound  well,  and  an  esquire — Hugh  Jones  perhaps.  Pray  don't 
lose  time  about  this  affair,  for  the  affidavits  ought  to  be  returned 
me  here  about  y*^  middle  of  next  month,  and  they  must  be  in 
London  with  the  Solicitor  of  the  Treasury  by  y^  19th  or  20th  at 
furthest  to  be  copied,  and  briefs  drawn  to  Council  against  y*^  first 
day  of  Term.  If  you  cannot  get  more  than  these  two  affidavits 
let  me  have  them  without  loss  of  time  that  I  may  strengthen  my 
forces  here  in  proportion.  This  is  all  I  have  time  to  write  at 
present.  I  need  not  tell  you  that  they  are  to  be  drawn  on  double 
sixpenny,  and  if  there  is  none  to  be  got,  treble  sixpenny  will  do, 
and  the  heading  must  be  exactly  as  that  of  Richard  Owen,  etc. 
Let  no  figures  or  conti-actions  be  made  use  of  in  y^  body  of  an 
affidavit.        I  am,  your  affeciiottate  brother,  Lewis  Morris. 

Mae'n  debyg  na  fyddai  wiw  gofyn  i  Mr.  Ellis.     Query. 
If  you  are  likely  to   get   a  good   many,   and   some   people   of 
consequence,  don't  spare  y*^  expence  of  sending  a  man  on  foot  here 
if  it  draws  near  y^  time  above   mentioned,  for  the  post  is  a  great 
while  a  coming,  sometimes  a  fortnight. 

Galltvadog,  December  24,  1753. 
Dear  Brother, — I  received  yours  of  y*^  14th  yesterday,  and  am  glad 
you  are  all  well  in  health,  a  peculiar  happiness,  if  a  man  hath  sense 
to  thank  God  for  it.  Nag  oes  dim  i  son  am  dano  o  waith  Dafydd  ap 
Gwilym  yn  llyfr  Mathafarn.  Dyma  dywydd  blin  iawn — glaw  a 
niwl  anfeidrol  ers  pythewnos.  Newydd  glowed  oddiwrth  Oronwy  ; 
mae'n  canu  etto,  ac  yn  gwneud  dychmygion.  Am  lai  na  charrai 
ysgrifennwn  at  Mr.  Hamage  ynghylch  y  postage,  ond  prin  y  tal  i 
son  am  dano  ;  fe  allai  mai  codi  mwy  o  gythraul  a  wnae  hynny, 
onide  mi  a'i  gwnawn.  Pam  nad  a'r  hen  chwilcath  i'r  byd  arall  fal 
y  cawn  i  ddyfod  yna  yn  ei  le  i  ddial  fy  Hid  ar  chwiwgwn  fal  Brisco 
ageraill?  Melus  yw  dial.  Pie  mae'r  chwilcath  ?  Ni  chlywai  son 
am  ei  drwg  na'i  da.  I  hope  you  have  received  my  letter  about  y^ 
affidavits  ;  a  few  will  do,  but  they  ought  to  be  here  as  soon  as 
possible,  for  they  should  be  in  London  four  days  before  the  Term. 

CLXXX  267 


L.  to  W. 
coatd. 


L.  to  W. 
CLXXX. 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 
CLXXXI. 


If  upon  receipt  of  this  you  find  you  cannot  get  them  ready  time 
enough  to  be  sent  here  you  may  direct  them  to  Thomas  Francis, 
Esquire,  Assistant  Solicitor  of  y^  Treasury,  at  his  Chambers  in 
Lincoln's  Inn,  London,  or  to  John  Sharpe,  Esq.,  Solicitor 
to  y^  Treasury  at  his  Chambers  in  Lincoln's  Inn,  and 
you  need  not  mention  anything  in  the  letter  inclosing 
them  but  that  you  were  desired  to  send  such  affidavits. 
Dim  son  am  frawd,  etc.,  and  send  me  here  copies  of  what  you  send. 
Perhaps  you  may  add  to  or  diminish  from  y^  draughts  sent ;  the 
whole  thing  wanted  is  to  corroborate  other  affidavits  made  here 
about  my  character  and  circumstances,  for  after  so  many  detrac- 
tions and  degradings,  the  Court  requires  to  be  well  satisfied  that 
things  are  not  so.  Aberdovey  cleared  me  last  year  above  ;^i4o, 
plus  Cwmbwa  ^50,  plus  mines  ditto  ^10,  plus  Lord  Lincoln's 
salary  ^20,  plus  Anglesey  ^24,  plus  Penbryn  and  Tanycastell  and 
Galltvadog  clear  ^26,  which  is  ^270,  not  to  mention  Esgair  y 
Mwyn,  which  must  be  excluded  at  present.  Now  if  there  could  be 
inserted  in  one  of  the  Anglesey  affidavits  a  clause  to  that  purpose 
it  would  not  be  amiss  in  these,  or  the  like  words,  "and  these 
deponents  say,  etc.,  and  that  the  said  Lewis  Morris  as  these 
deponents  verily  believe,  hath  an  yearly  income  of  some  hundred 
pounds  a  year,  besides  a  very  plentiful  fortune  in  money  and  other 
effects."  I  have  certainly  very  hard  labour  of  it  to  carry  things  on 
as  well  as  I  have  done,  and  my  hands  are  still  full  day  and  night, 
so  that  you  would  be  surprised  how  I  have  time  to  write  such  a 
long  letter  as  this,  but  I  must  own  my  head  is  almost  giddy,  and  I 
can  write  no  more  at  present  but  that  I  a?/:  your  affectionate  brother 

Lewis  Morris.''' 
Gartref,  Nos  Calan,  1754,  cyn  codi  haul. 
Anwyl  Frawd  Rhisiart, — Mae  yna  mi  wranta  ddau  neu  dri  o 
lythyrau  o'r  eiddof  heb  eu  hatteb  eisioes,  ond  etto  er  hyn  rhaid 
torri'r  cosi  yma.  Ag  yng  nghynta  man  rhaid  dywedyd  i  chwi  ein 
bod  ni  i  gyd  yn  iach  yn  y  fangre  hon.  Roedd  y  nhad  ai  deulu  yn 
iach  o  fewn  y  tridie  neu  bedwar  ;  bu  Rufifydd  Davydd  yma  yn 
dwyn  eu  flynyddawl  anrheg  o  benwaig  cochion,  math  ar  glera, 
cael  dwynos  o  hanesion  gan  Ruffydd  o'r  hen  gartref     Mi  gefais  y 

*This  letter  was  printed  by  Myrddin  Fardd  in  "Adgof  uwch  Anghof, 
1883,  and  it  is  here  re-produced  with  his  consent. 

268  CLXXXI 


dydd  arall  lythyr  oddiwrth  Oronwy.  Nid  cynrhwg  ond  odid  y 
chwedl  a  glywswn  ynghylch  y  diotta,  ag  nid  hwyrach  cystal  ag  y 
dymunai  ddyn  ei  fod,  chwedl  Simwnt  Fychan  yn  araith  Wgawn. 
Pa  wedd  bynnag,  mae'r  brawd  hybarch  yn  dywedyd  iddo  anfon 
Cowydd  y  Farn  a  nodau  arno,  at  y  brawd  Llew  (a  chyd  ag  efo 
briodasgerdd  ir  wraig  o  Fathafarn),  a  dyna'r  fan  lle'i  trig  mae'n 
debyg  yn  ddigon  o  hyd  gan  fod  y  Llew  yn  cael  digon  o  waith  iw 
ymddififyn  ei  hun,  rhag  cyrch  a  brad  y  Teifisiaid,  y  rhai  'e  weddai 
sydd  mor  gythreulig  a  bod  yn  gorfod  arno  yrru  i  Fon  am  gynhorthwy, 
a  dymma  finnau,  yn  ddistaw  rwy'n  dywedyd,  yn  gwneuthur  fy 
ngorau  glas  ar  siommi'r  haflug  ddigydwybod  !  Yn  lie  gyrru  hwn 
ym'ith  dduw  Calan,  ni  che's  amser  yw  orphen  tan  heno  sef  y  4dd 
o  lonawr  (sef  yr  Hen  Nos  Nadolig).  Dymma'r  gwerinos  sef 
llawer  o  honynt  yn  ymroi  i  gadw'r  hen  wiliau,  a  phwy  eill  farnu 
gan  fod  rhai  boneddigion  yn  dangos  y  fifordd  iddynt  ;  fe  ddywedir 
fod  ysgwier  or  gymdogaeth  yma  wedi  erchi  a  gwneuthur  iw  weini- 
dogion  aredig,  etc.,  ar  ddydd  Nadolig  diwaetha.  A  rare  chap, 
onte  ?  Os  caf  bob  peth  wrth  fy  modd  rwy'n  amcanu  myned  tua 
Phentre'r  Eirianell  y  fory  i  ymweled  ar  hendad,  etc.  Pam  y 
dywedach'i  wrth  y  Llew  fod  Gwilym  y'mynd  i  ymgymharu?  Nid 
oes  yma  ddim  tebyg  ir  peth.  Camgymeriad  mawr  anferth  ysywaeth. 
Duw  oi  anfeidrawl  drugaredd  a  warchotto  drosoch  a'r  eiddoch. 

Eich  caredigawl  frawd^  Williatn  Morris. 

P.S. — Dyma  hi  dranoeth  yn  ddryghin  fawr  ag  yn  enbyd  i  ddynan 
trwm  musgrell  fynd  i  farchawcca,  felly  rhaid  gorphwys  tan  dren- 
nydd.  Dyma  lythyr  oddiwrth  Lewelyn,  pob  peth  yno  yn  rhesymol. 
Wfft  ir  Teifisiaid  am  anudonedd.     Duw  ai  cadwo  rhagddynt.  W.AI. 

Galltvadog,  Jan.  nth,  1754. 
Dear  Brother, — I  received  last  post  three  afifidavits,  which  are 
very  well,  and  if  more  go  up  it  is  very  well — they  will  be  too  late  to 
come  here,  for  these  are  rather  of  y^  latest.  We  are  all  well, 
I  thank  God,  and  I  hope  to  conquer  all  my  enemies,  (Efnys  yn 
Gymraeg).     I  am  excessive  busy  this  post.    So  adieu.  L.  M. 

Gartref,  13  lonawr,  1754. 
Dear    Brother,  — Ar    fy    nyfodiad    adref   dydd   arall   o    Bentre 
Eirianell  mi   drewais   wrth   lythyr    a   sgrifennasechi'r  llynedd,  yr 
hwn  'e  weddai  a  ddaetha'  gyd  a  Haman  eich    anwyl  gyfaill,  nid 

CLXXXIII  269 


W.  to  R. 

contd. 


L.  to  W. 

CLXXXII. 


W.  to  R. 

CLXXXIII. 


W.  to  R. 

contd. 


collector  or  Belfast,  ond  customer  debygwn  ydyw.  Mi  a  fuaswn 
yn  ymweled  a  nhad  ag  yn  ceisiavv  rhyw  hen  gymdogion  i  wneuthur 
affidavits  o  blaid  y  Llew  mawr  o  Sir  Teifi.  Daeth  gyd  am  fi  yma 
berson  Gallgo,  a  Mr.  Foulk  Jones  y  trwmpeter  gynt,  yn  awr 
swyddog  yn  Nulas,  the  best  violin  perhaps  in  Wales.  Cawswn 
efo  rhain  noswaith  lawen  yn  yr  hen  gartref  cyn  cychwyn.  Telyn 
ein  nith  Marged  Owen,  who  plays  very  pretty,  and  Ffoukyn's 
violin,  the  parson,  father,  myself,  etc.,  yn  canu  gyda'r  tannau.  As 
soon  as  I  had  leisure  I  went  to  wait  of  Mr.  Haman,  and  found 
with  him  a  woman  whom  he  called  his  wife,  but  as  you  had  told  me 
that  he  had  parted  with  her,  I  began  to  think  the  man  had 
borrowed  one,  but  upon  further  examining  into  the  affair  (for  I 
believe  he  imagined  I  was  suspicious)  he  and  her  threw  some 
hints  that  set  my  doubts  aside.  I  invited  them  to  a  dish  of  tea  and 
to  spend  the  evening  at  my  house.  I  asked  Parson  Ellis,  who, 
with  the  two  gentlemen  above  mentioned,  made  a  jolly  company. 
But  what  was  most  agreeable  was  the  violin,  which  pleased 
madam  prodigiously,  and  surprised  Mr.  Haman  very  much  to 
meet  such  musick  where  he  so  little  expected.  He  seems  to  be  a 
good  natur'd  man  and  very  fond  of  her.  We  were  all  invited  by 
him  to  his  lodgings  next  day  but  could  not  wait  of  him  but  a  little 
while.  I  think  they  are  not  gone  by  to-day's  pacquet.  So  much 
for  gelyn  Fordecai  wirion.  Gresyn  eich  bod  yn  ffaelio  a  chyttuno 
ar  hen  wrechyn  honno,  a  bod  gorfod  ymadaw  ;  Duw  a  roddo  i 
chwi  gartref  wrth  eich  bodd,  nid  oes  dim  trefn  heb  un.  Mae'n  dda 
gennyf  glywed  fod  eich  bywioliaeth  wrth  fodd  eich  calon.  Dylwn 
innau  ddywedyd  fy  mod  felly,  ond  etto  er  hyn  nis  gallaf. 
Odiaethol  gennyf  hefyd  glywed  fod  yr  Wdvvard  ddiniwed  wedi 
medru  trin  y  Gwyddelod  wrth  ei  fodd.  I  like  the  man  much,  and 
wish  him  success.  Pei  digwyddai  i  fifrind  i  chwi  ddyfod  ffordd  yma 
ond  hynny,  I  should  be  glad  y^  would  recommend  them  to  the 
best  house  in  town,  viz.,  Welch's  house.  It's  kept  by  my  mother- 
in-law  and  her  sister,  and  is  the  house  where  all  the  lord 
lieutenants  of  Ireland  put  up  at,  and  all  the  best  of  the  gentry  and 
nobility  of  both  kingdoms  that  comes  this  way.  The  other  (for 
there  are  but  two  inns  in  town)  is  kept  by  the  daughter  of  the  late 
Hu.  Lloyd  alias  Thomas  Jones,  etc.  I  mention  this  as  it  would  be 
270  CLXXxin 


contd. 


most  agreeable  to  me  in  regard  of  waiting  on  any  person  at  his 
lodgings,  for  since  Lloyd  endeavoured  to  ruin  brother  Lewis,  I  ^'  ^°  ^' 
never  had  any  intimacy  with  his  family,  or  seldom  go  to  the  house. 
Dont  mistake  me — its  not  self  interest.  Perhaps  my  children  may 
have  some  pickings  after  these  women,  but  my  dependence  is  upon 
Providence  to  do  for  them  ;  however,  they've  no  other  friends  but 
them  here  that  could  do  for  them  should  I  be  called  hence,  a  phwy 
a  wyr  fesur  ei  ddyddiau  ?  This  tattle  was  brought  on  on  my  calling 
to  mind  that  both  Mr.  Woodward  and  Mr.  Haman  put  up  at 
Lloyd's,  therefore  could  not  enjoy  as  much  of  their  companies  as  I 
could  have  wished.  Mentioning  the  women  above  put  me  in 
mind  of  asking  you  whether  Mrs.  Wheldon,  the  surgeon's  widow, 
is  ever  likely  to  have  any  thing  from  the  Cloaths  Bill :  you  men- 
tioned a  similar  affair  of  another  person  that  was  to  come  on,  pray 
how  was  it  determin'd?  Dyma'r  Berson  Ellis  yn  un  cawr  !  Er 
na  bydd  o  byth  ddiffawt,  ag  ni  bu  o  ers  ugain  mlynedd,  a 
sedentary  life  at  college  did  not  agree  with  him  ;  he  was  made  or 
cut  out  for  a  labourer  or  mechanic.  Llimwst  o  ddyn  esgyrniog.  I 
am  glad  you  compassd  that  affair  of  Mathafarn.  It  was  Gwilym 
that  advised  y  Llew  to  get  it  done.  Gwych  or  hanes  yr  y'ch  yn  ei 
roddi  o'r  Cymrodorion,  ag  pe  yr  y'ch  yn  ei  rheoli  mal  y  rheola 
Belham  y  Senedd.  I  should  have  been  of  your  side  of  the 
question,  maugre  all  that  your  opponents  could  say  to  the  contrary, 
for  a  good  room  in  a  convenient  part  of  the  city  in  an  Englishman's 
house  is  certainly  better  than  an  ordinary  one  in  an  inconvenient 
part  of  the  city  though  in  a  Welshman's  house.  That  national 
distinction  too  much  cherished  by  many  is  totally  laid  aside  by 
me.  I  love  an  honest  worthy  man,  let  him  be  English,  Welch, 
Irish,  Scotch,  or  whatsoever  nation  he  may  be  of  The  man  should 
be  distinguished  and  valued  for  his  good  qualities,  and  not  for  the 
country  or  family  he  was  born  of ;  ac,  yn  ddistaw  bach,  rwy'n 
ofni  fod  ein  cydwladwyr  ni  gan  mwyaf  yn  fwy  diddaioni  na  nemawr 
rai  o'u  Cymydogion  ag  yn  enwedig  ein  boneddigion,  no  public  spirit 
or  any  benevolent  qualities  belonging  to  them,  balchder  a  rhodres 
a  gorwagedd,  etc.,  ymhob  cwr.  Gobeithio  eich  bod  wedi  derbyn 
cyn  hyn  waith  Gronwy  Ddu  a'r  nodau  a  berthynynt  i'r  godidowg- 
waith  hwnw,  mae'n  addaw  trino'r  lleill  yr  un  modd.  Rwy'n  meddwl 
CLXXXIII  271 


imi  ddywedyd  i  chwi  gael  o  honvvyf  innau  labwst  o  lythyr  oddiwrth 
w.  to  K.  y  gardd,  yn  atteb  ir  swmbwl  a  yrraswn  atto,  a  fy  mod  wedi  clywed 
com  .  [(Xd^o  roddi  heibiaw  ryw  gyfeddach,  a  rhy  fynych  dramwy  i 
Lerpwl.  Yn  wir  ddiau,  da  iawn  gennyf  glywed  eich  bod  wedi 
trin  matterion  y  Mine  Adventure  Company  cystal.  Gobeitho  y 
ca'r  Llew  weled  ei  ewyllys  ar  Waller  a  Ball,  ac  y  daw'r  fargen  i 
ben.  Mi  yrrais  ir  Llew  y  dyddiau  diwaetha  affidavits  deg  o 
wyr  cymeradwy — rhai  eglwysig,  rhai  bonedd,  etc.,  a  phawb  yn 
tyngu  ir  cyrs  ac  ir  coed  nad  oedd  gonestach,  cywreiniach,  diwyt- 
tach,  cyfoethoccach,  synhwyrolach,  a  gwell  ei  eirda  nag  e  odd'yma 
hyd  yna.  Some  of  em  I  sent  to  himself,  and  others  have  directed 
per  post  to  Mr.  Francis,  Assistant  Solicitor  of  the  Treasury. 
Mae'n  debyg  na  welodd  y  cyfreithwyr  yna  erioed  rai  mor  gywraint, 
oblegid  nid  llai  gwr  na  Gwilym  Tew  au  tynnasai  gan  mwyaf  oi  ben 
ei  hun,  heb  un  o  honynt  fod  yn  yr  un  eiriau  au  gilydd.  Er  mwyn 
dyn  sgrifennwch  yma  gynta  galloch  a  rhoddwch  fwya'  ag  a  fedroch 
o  hanes  y  Llew  ai  fatterion,  ni  bydd  o'n  amser  rwan  yn  son  am 
Commissioner  Vaughan.  Pa  beth  yw'r  achos  ?  A  pha  beth  oedd 
yr  achos  na  soniasoch  faint  yn  y  byd  ynghylch  y  Biblau  Cymreig 
yn  eich  llythyr  diweddaf  ?  Fe  fyddis  yn  holi  llawer  yn  eu  cylch,  a 
minnau  ni  fedraf  roddi  atteb  cymwys  o  eisiau  gwybod  eu  hanes. 
Roedd  Mr.  Lew.  Owen,  Person  Llaneugrad,  Llanallgo,  ag  offeir- 
iad  Penrhos  yn  dymuno  arnoch,  os  byddai  fodd  yn  y  byd  gennych, 
geisio  iddo  fagad  o  honynt  iw  dri  phlwy,  ni  chadd  ond  rhy  ychydig 
y  tro  diwaethaf.  Os  medrwch  wneuthur  cymwynas  ir  plwyfydd 
hynny  He  bu  ein  hynafiaid  gynt  yn  bwhwman  mewn  tywyllwch 
dudew,  ar  lie  mae  llawer  ou  hepil  byth  mewn  anwybodaeth,  da 
fyddai,  ie,  gweithred  enaid  yn  ddiamau.  Gan  fod  y  gwr  Eglwysig 
uchod  yn  Gymro  glan  (gwr  o  Sir  Feirion  o  anedigaeth)  yn  caru  ei 
wlad  ai  hiaith,  yn  brydydd  glew  iawn,  yn  awdwr  llyfrau  da  yn 
erbyn  Methodistiaid,*  etc.,  oni  fyddai  yn  weddus  ddigon  i  chwi  ei 
ddewis  yn  aelod  parchus  o'n  cymdeithas  ni  y  Cymrodorion .''  A 
fynnwch  i  Mr.  Ellis  yn  un  arall  ?  Gwr  crefyddol  deallus,  yn  caru 
ei  wlad  ai  iaith,  yn  gwneuthur  cymaint  o  ddaioni  ag  a  fai  bosibl 
iddo  drwy  gyhoeddi  rhai  ag  argraphu  ar  ei   gost  (draul)  ei   hun 

*Lewis  Owen  published  a  book  entitled  "  Yr  angenrheidrwydd  o  ddyfod 
i'r  Eglwys  a'r  iawn  gyflawniad  o'r  addoliad  Sanctaidd  yno."      Mwythig,  1753. 

272  CLXXXIIl 


anirafael  fan  lyfrau  Iw  rhoddi  ymaith  yn  rhodd  ag  yn  rhad,  a  hynny 
bob  blwyddyn  a  elo  dros  ei  ben,  ac  hefyd,  drwy  ei  fuchedd  ai 
ymarweddiad  yn  harddu  ei  ymadroddion  ai  weinidogaeth.  Mae 
arnaf  anferth  flys  am  gael  gweled  eich  rheolau,  etc.,  yn  argraph- 
edig.  Ymhle  mae'r  sel  fawr  ?  a  phwy  oedd  ar  yr  union  ?  ai'r 
Llew  ai'r  Gwilym  ?  Mae'n  debyg  y  gwyddoch  mac  gwilym  y\v 
envv  math  ar  for  aderyn,  'rhwn  sydd  gyfFredin  amser  haf  yn  y 
moroedd  yma,  h.y.,  o  ddechreu  Ebrill  hyd  ddechreu  Awst,  un  \vy  a 
ddydwa  ar  graig  noeth,  ag  ar  hwnw  yr  eistedda  hyd  pan  ddeora, 
yno  cymryd  ei  godwm  a  wna'r  cyw  ir  dyfnfor  a  byw  yno  rhag  Haw 
heb  osod  ei  droed  ar  dir  oddigerth  i  orphwys  ar  forgraig  ;  math 
o'r  pcvffingod  ydyw.  Mae  gennym  o'r  rheini  3  rhywogaeth,  un- 
wyavvg  ynt  oil,  ag  yn  nhyllau  owning  y  ddydwa  un  math.  These 
are  what's  pickled  and  collar'd  at  Beaumaris,  and  sold  to  London, 
etc.  It's  time  for  me  to  leave  off,  for  I  dare  say  you'll  be  heartily 
tired  by  reading  thus  far,  so  adieu.  A  Duw'r  heddwch  a'r  cariad  a 
fyddo  gyd  a  chwi,  ac  a'ch  cadwo  yn  eich  holl  ffyrdd. 

Eich  caredigaiul  fraivd^  William  Morris. 
Holyhead,  Sunday  night,  the  20th  January,  1754. 

Dear  Brother, — Mi  wranta  y  byddwch  yn  rhyfeddu  weled  dau  o 
lythyrau,  na  bo'nd  i  grybwyll,  yn  dyfod  efo  eu  gilydd  oddi  yma  a 
chwithau  newydd  dderbyn  llostryddun  o  bystol  y  dydd  arall. 
Ond  gollwng  yn  angof  a  wnaethum  beth  angenrheidiol  iawn,  sef 
dymuno  arnocli  yrru  imi  un  or  Stationers'  Almanac  for  the  current 
year  (I  mean  one  with  a  head  piece)  computed  by  you,  a  dyna  i 
chwi  ddau  ffrenkyn  iw  garrio.  You  need  only  cut  it  across  in  the 
middle  and  put  a  moiety  in  each  ffrank  ;  I  wil  pay  the  cost  to  father. 
I  paid  him  for  the  seed,  etc.,  4s.  6d.,  ond  e  wedda  nad  oedd  ond 
4s.  4d.  yn  digwydd.  Ces  linell  neu  ddwy  ddoe  o  Alltfadog,  dim 
newydd  ond  byw  mewn  gobaith  o  enill  y  maes  yn  y  Term  yna. 
Duw  a'n  cadwo  i  gyd  rhag  ein  gelynion  ysprydol  a  chorphorol, 
rhag  caffael  o  honynt  y  Haw  uchaf  arnom.     Byddwch  iach. 

Eich  caredigawl frawd,  Wm.  Morris. 

P.S. — Oni  welais  i  yn  y  newyddion  yma  fod  y  Belam  fawr  yn 
salaidd  iawn  ?  Pa  beth  os  bydd  marw  ynghanol  mwstr  yr  Esgair  ? 
Wawch  !  Dymalythyr  a  dau  awdl  oddiwrth  Oronwy— Priodasgerdd 
a  Marwnad — ond  ni  chafmor  ennyd  iw  darllain  cyn  ir  post  fynd 
allan.      Duw  yn  eich  cyXch.—  W.M. 

T  273 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
CLXXXIV. 


[GaLLTVADOO],  January  31,  1754. 
L.  to  W.  Dear  Brother, — I  have  yours  of  the  i6th,  as  also  a  copy  of  Captain 
CLXXXV.  Hill's  affidavit  which  is  very  well  if  it  went  in  time.  Twelve  pence 
an  oath  is  what  is  paid  for  taking  affidavits,  and  neither  more  nor 
less.  It  is  fixd  by  law  for  King's  Bench,  Exchequer,  and  Common 
pleas,  and  it  is  usual  to  pay  in  Chancery  2s.  6d.  but  they  can 
demand  no  more  than  2s.  So  pay  L.  Li's.  los.  for  y^  10  oaths. 
You  want  to  know  about  Cwmbwa.  The  affair  depends  in  Chancery ; 
we  had  no  trial  about  it,  but  was  advised  to  suffer  judgement  at 
Common  Law  having  no  chance  to  try  it  in  Cardiganshire,  and 
because  I  had  a  bill  then  filed  in  Chancery,  and  have  filed  a  cross- 
bill since — troubles  enough  of  all  conscience,  and  not  a  friend  to 
help  me.  O.  P.  hath  been  here,  a  mere  boy  !  Hath  a  fine  wife, 
etc.  Digrif  o'r  amreliaith.  It  must  be  so,  as  things  stand.  I 
foresaw  it  plain  enough  and  there  will  hardly  be  a  Commission 
granted  before  y^  election.  Well  done  Tom  Roberts,  Hu  Roberts, 
R.  Owen,  L.  LI.,  etc.  Mr  Pelham  is  recoverd.  You  see  a  French 
war  begins  in  y^  East  Indies.  Ni  chlywais  i  son  or  blaen  am  ddwyn 
Cybi  ;  nag  oes  yn  y  llyfr  ddim  son  am  dano  na  mark  Cymreig  yn  y 
byd  arno.  The  Galfrid  in  it  is  y^  first  translation  that  Galfrid  made 
from  y^  Welsh,  being  much  shorter  than  the  printed  one,  but  the 
matter  (and  sometimes  the  phrase)  much  y^  same.  It  is  a  noble 
MS.  I  heard  this  post  from  brother  R.M.,  who  advises  me  that  the 
motion  did  not  come  on  the  first  day  of  Term  as  expected,  so  it  is 
likely  they  have  dropped  it  when  they  saw  the  strength  of  our 
affidavits,  which  were  very  bitter  and  biting,  and  but  what  they 
deserved.  I  should  be  extream  glad  if  our  affidavits  were  read  in 
court,  for  they  would  expose  them  with  a  vengeance.  I  have  not 
time  to  tell  you  of  some  of  my  successes  here.  I  [shall]  be  extream 
busy,  and  don't  expect  a  night's  easy  rest  till  the  month  of  June, 
however  things  will  turn  out.  Dyna  fyvvoliaeth  ryfeddol  !  I  have 
heard  nothing  from  Mathafarn  this  great  while,  nor  have  I  my 
senses  about  me  to  think  about  Peggy — my  affairs  being  at  sixes 
and   sevens   till   I    have   time   to   breath. 

Yozir  affectiouafe  brother,  L.M. 
274  CLXXXV 


Holyhead,  7th  February.  1754,  Eira  Mawr  1 
Dear  Brother, — Rwy'n  awr  yn  cydnabod  eich  llythyr  or  26  ulto  W.  to  R. 
ynghyd  a  dau  banner  almanac  prydferth  ddigawn.  Can  diolch  CLXXXVl. 
am  danynt  bod  ac  un,  yn  enwedig  y  ddau  banner  yn  rhodd  ac 
yn  rhad.  Gerwin  o'r  codwtn  hwnnw  a  gawsech  ac  ir  peswch  yntau 
syrthio  arnoch  a  chwithau  ar  lawr  eisioes.  Its  well  the  imperial 
sneezing  and  oppodeldock  stood  your  friends,  onte  ba'sai  yn  gaeth 
arnoch  ;  aie  mae'n  eich  bryd  fyw  yn  llawen  pan  ddel  lerwerth  ap 
Rhisiart  lerwerth  yna  o  Siamaica  ?  Wala,  chwi  biaii'r  byd  c — ch 
ynddo  chwedl  y  bobi,  rhaid  byw  yma  ar  uwd  a  llaeth.  Doe 
roeddych  e  weddai  yn  cymeryd  Sir  Rhisiart  ich  nifer,  na  bo'nd  i 
grybwyll  !  Er  mwyn  dyn,  rhoddwch  dippyn  o'i  hanes ;  mae'n 
debyg  mae  rhywogaeth  Glyn  Llifon  ydyw,  os  e  mae'n  dwyn  arfau 
Cilmyn  Droetu.  Mae  ym  Modorgant  ddeiol  fawr  a  wnaethai  un 
Richard  Glyn  o  Lundain  (instrument  maker,  mae'n  debyg),  rwy'n 
tybio  fod  yr  hen  Feuiyg  yn  dy wedyd  mai  un  or  bobl  uchaf  ydoedd. 
Dyma  i  chwi  lun  gwraig  Haman.  Cloben  o  ddynes  lyfndew,  landeg, 
lawen,  lygeitu,  ddiddan,  rhywbeth  tebyg  i  Wyddeles  ynddi,  nid  yw 
dkl  na  b^rr  ond  rhwydd  ddynes,  swrn  foethus,  yn  son  llawer  am  ei 
herlodes  o  gympas  14  oed,  son  am  Kinsale,  ni  buasai  yno  er  pan 
briodws  yr  Haman.  Byw  efo'g  ewythr  y  byddai  fifordd  yna.  Hi 
ddywedodd  ei  hanes  o  bant  i  bentan  pei  bawn  iw  gofiaw.  What 
confirm'd  me  most  was  that  he  contradicted  her  now  and  then  in  an 
ill-natured  manner,  pe  basai  fenthyg-wraig,  nid  felly  maen  debyg  y 
basai  yn  ei  thrin  ;  cavvsai  honno  ei  mawrygu'n  fwy.  Yn  wir  mae 
yn  dda  gan  fy  nghalon  i  glywed  fod  yr  Woodwart  ar  y  ffordd  i  gael 
ei  dreftadaeth  ;  ni  welswn  i  mo  hanes  Bouchier  yn  y  papurau. 
Wawch,  dyma  lythyr  oddiwrth  Llewelyn  yn  dy  wedyd  ei  bod  hi 
vvedi  mynd  yn  heddwch  rhyngddo  ar  Arglwydd  Lisbum,  er  mawr 
dristwch  i'r  Teifisiaid,  a  pheth  oedd  mwy  fod  Cyivydd  y  Farn  wedi 
mynd  i  Lundain  a'r  nodau  (a  gatwo  pawb  !)  arno.  Ceisiwch  ei 
argraphu  gynta  galloch,  da  chwithau.  Ce's  lythyr  mwyn  digrif  dydd 
arall  oddiwrth  ein  cydfrawd,  Mr.  Hwlant,  o  Gonwy  ;  mae  o'n 
studiaw  Cymraeg  gymmaint  ag  alio,  er  mwyn  ei  wneuthur  ei  hun 
yn  gyfaddas  o  fod  yn  aelod  o'r  Gymdeithas.  Mae'n  deusyf  ei 
wasanaeth  at  y  gyfeillach  yn  fawr  iawn,  ac  yn  dra  diolchgar  am  yr 
anrhydedd  a  wnaethynt  iddaw.     Digrif  oedd  talu'r  pwyth  i  Ball  ai 

Cl.xxxvi  275 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
CLXXXVII. 


W.  to  R. 

CLXXXVII  I. 


gydymaith.  Rwy'n  disgwyl  bob  dydd  lythyr  oddiwrth  Offeiriad 
Penrhos,  sef  Person  Gallgo  ac  Eugrad,  a  hanes  par  sawl  faint  o 
Fiblau  sydd  yn  eisiau  yno  fal  y  galhvyf  eich  gwneuthur  yn 
gydnabyddus.  Dymma  ryvvbeth  im  galw  ymaith,  felly  byddwch  iach, 
Duw  yn  eich  cylch  !  Eich  caredigawl frawd^  William  Morris. 

Gartref,  Chwefror  I5d,  1754. 
Anwyl  Frawd, — Mi  sgrifennais  attoch  bwt  o  lythyr  y  dydd  arall, 
ni  fedrwn  ddywedyd  i  chvvi  mo  neges  y  Mr.  Owen,  Person  Eugrad, 
ag  Allgo,  ac  Offeiriad  Penrhos  Lligwy,  cystal  ac  y  dyvvaid  ei  lythyr 
ei  hun,  a  dyna  fo  i  chwi  fal  y  cefais  inne,  ond  ei  fod  yn  dippyn 
anhymoreiddiach.  Roedd  y  nhad  ynteu  yn  gwaeddi  yn  groch  am 
rywfaint  o  Fiblau  i  ryw  rai  ydoedd  wedi  dymuno  arno  ei  ceisiaw. 
A  fydd  modd  iddo  eu  caffael  ?  Pam  na  thai  aelod  Anghyttrig  am 
goresbonding  member?  Par  sut  y  gelwch  i  lawer  o  honynt,  ai 
Anghyttrigion  yntau  Anghyttrigiaid  ?  Gronw  a  wyr.  Brysiwch  a'r 
cywydd  yna,  da  chwithe,  ie,  a'r  diplomas,  a'r  constitutions  hefyd, 
rhag  ein  caffael  yn  gelwyddog.  Daccw'r  Berson  Belliswedigyrru  i 
Gaerlleon  Gawr  am  Oxford  Almanack  ;  a  pha  beth  debygwch  chwi 
a  gadd  yn  ei  le  ond  y  Stationers'  Almanack,  o'r  un  rhyw  am  hun  i. 
Gervvinol  son  y  gweithio  rwyf  y  dyddiau  yma  yn  fy  ngardd  i  gael  lie 
i  hau'r  hadau  braf  rheini  a  ge's  oddiyno.  Mae'r  gwraidd  yn  y  Uawr 
er's  talm  mawr  o  ddyddiau.  Rhowch  lythyr  gynta  galloch.  Duw 
yn  eich  cylch,  pawb  yn  iach.     Cenwch  !     Eich  care digawl frawd., 

Williatn  Morris. 

Holyhead,  21st  February,  1754. 

Dear  Brother, — I  writ  you  two  letters  of  late,  to  which  I  refer  you, 
chwedl  y  masnachwyr.  Gan  ddarfod  i  Mr.  Owen  o  Brysaddfed  y 
dydd  arall  ymadaw  ar  byd  hwn,  mi  dybiais  na  byddai  anghyfaddas 
imi  grybwyll  wrth  Sir  William  Owen  mae  fi  ydoedd  y  water  bailiff 
yma  er's  cwmpas  deuddeng  mlynedd,  etc.  I  have  therefore  writ 
him  the  inclos'd  letter  setting  forth  a  fwyned  oedd  ei  dad  wrthyf  yn 
fy  ngwneuthur  yn  water  bailiff  a  fy  mod  hyd  yn  hyn  yn  cadw'r  offis 
anrhydeddus  honno,  a  fy  mod  yn  gobeithio  y  byddai  wiw  ganddo 
ei  rhoddi  immi  rhagUaw  a  thrwy  hyder  ar  hynny  fy  mod  wedi  gyrru 
blank  deputation,  air  yn  air  a  hwnnw  sydd  gennyf  o'r  eiddo  ei  dad, 
OS  gwela  ef  yn  dda  ei  seinio,  etc.  I  have  likewise  mention'd  to  him 
that  I  had  been  ever  since  Brother  Lewis  Morris  fixing  in  Cardigan 

276  CLXXXVIII 


Shire  (till  of  late)  his  father's  deputy  vice-admiral  of  the  coast,  and 
had  done  some  signal  services  in  securing  for  him  wrecks,  and  that 
if  he  thought  proper  to  grant  me  a  deputation  for  my  late  district 
or  any  part  of  it,  I  would  do  him  all  the  service  in  my  power.  Ond 
nid  wyf  yn  disgwyl  dim  oddiwrth  y  matter  ymma.  Now  the  case  is 
this  :  I  must  beg  that  you  will  wait  of  the  baronett  and  deliver  my 
letter,  but  first  of  all  to  apply  to  his  gentleman,  and  as  the  fees  of 
my  last  deputation  (to  Sir  Arthur's  gent)  was  half  a  guinea,  I  desire 
you  would  pay  him  the  same  provided  Sir  Williatn  doth  sign  the 
deputation  herewith  inclosed.  Os  ni  wna  nid  yw  ond^ergyd  ir  gwellt, 
OS  gwna,  minnau  a  dalaf  yr  arian  i  nhad  yn  61.  If  you  dontcare  to 
undertake  this  affair,  perhaps  you  may  think  of  some  friend  that's 
acquainted  with  the  baronett  that  may  do  it  either  in  conjunction  with 
you  or  per  se.  Its  odds  if  our  old  friend  Mr.  Hugh  Davies  of 
Trecastell  be  not  intimate  with  him,  or  at  least  with  his  gentleman  ; 
put  your  heads  together,  perhaps  as  Prysaddfed  is  gone  that  Sir 
William  may  not  trouble  his  head  about  the  Anglesey  election. 
Be  that  as  it  will,  nid  oes  ond  ei  dreio  fo  ;  os  neccy  nid  oes  mor  help, 
ni  thai  y  peth  prin  i  son  am  dano,  I  mean  the  ancJiorage,  ond  etto 
er  hyn,  mae'n  fawrgan  ddyn  weled  rywchwiwgiyn  ei  gael,  a  hynny 
ond  odid  o  eisiau  ei  ofyn.  Whatever  expense  you  may  be  at  on 
this  account,  charge  it  to  me,  and  I  will  pay  it  to  your  order.  Na 
sonniwch  wrth  y  Llew  am  hyn  dros  dro,  deued  a  ddelo.  Success 
attend  you,  a  byddwch  wych.     Eich  caredigaiul  fraivd, 

Willia7n  Morris. 

Caer  Gybi  Saint,  nth  of  March,  1754. 
Dear  Brother,— Myfi  attebaswn  eich  dau  lythyr  or  23  and  28  ulto 
yn  gynt  oni  bai  fy  modyn  disgwyl  llinell  oddiwrthych  a  banes  Gwyl 
Ddewi,  ond  gan  na  ddaeth  dymma  attoch'i  ryvv  fath  a'r  ebystol,  ni 
wn  i  etto  ai  hir,  yntau  byrr,  neu  gwtta  a  fydd,  wrth  fal  y  ceir 
defnyddiau  ac  odfa.  Ond  gvveddus  ddigon  fyddai  yn  y  fan  gynta 
ddywedyd  i  chwi  pa  mor  ddiolchgar  yw  eich  brawd  Gwil  am  danynt, 
y  cynta  oedd  (mi  dynga  i  chwi)  yn  glamp  o  lythyr  trefnus,  yn 
cynwys  llawer  o  ddiddanwch  a  newyddion  da  odiaethol  ! 
a'r  Hall  yntau  yn  cynwys  (na  bo'nd  i  grybwyll)  bwmp  o 
gomhisiwn  i  Wilym  Tew,  a  dal  ni  wybod  pa'r  faint  hir-oes 
ir    Marchog     urddol     ai     rhoddes.     ac     ir    Hen     Frenhin    yna, 

cLxxxix  277 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

CLXXXIX. 


contd. 


__         _      ac    ir    ceryn    yna    gan    Gwilym    Parry    am    fod    yn    gyfryngwr, 
W»  to  ivt 

ac    ir    llywydd    Mynglwyd    am     ei     osod     ar     waith.       Bellach 

am  attebion.  Yn  ddiau  mae  yn  dda  iawn  gennyf  weled  eich  bod 
wedi  gyrru  y'mlaen  lythyr  y  Person  Owain  Gallgo,  fal  os  bydd  modd, 
i  roddi  tippyn  chwaneg  o  oleuni  ir  hen  gymydogion  accw  i  ganfod  y 
ffordd  i'r  tragwyddol  bebyll.  Oes  modd  i  gael  yr  un  o'r  Weddi 
Gyfif.  a'r  Salmau  Canu  ynghyd  ?  Bydd  cyfleu  efo  Biblau  Mr.  Ellis, 
mae  iddo  fo  addevvid  o  laweroedd  o  honynt.  Gresyn  eich  bod  mor 
drafferthus  na  cha'ech  amser  i  lywodraethu  y  Cymrodorion  a'u 
matterion  yn  iawn.  O  na  bai  Oronwy  yn  agos  attoch,  neu  ryw 
ddyn  arall  celfyddgar.  Llug-eirian  y  gelwir  y  grawn  rheini,  yn 
Ilysieu-lyfr  Cybi,  oblegid  eu  bod  yn  edrych  yn  brydferth,  ond  yn 
dra  surion,  fal  na  wyddai'r  Hen  P'rutaniaid  i  ba  beth  yroeddynt  yn 
dda  ;  I  think  the  North  Americans  calls  them  hurtle  berries  or 
huckle  berries,  they  infuse  'em  in  rum  as  we  do  black  cherries  ;  in 
the  North  of  England  they're  calld  cranberries  ;  in  Ireland 
bogberries.  Mae  chwaer  Dick  Morys  bwtt  ai  gwr  yn  iach  yn 
gorchymun  attoch  maen  debyg.  Nid  oes  bosibl  eich  bod  yn 
tyngu  eich  aelodau  cartrefol  yna  bod  ac  un.  Nis  gwn  i  par  sut  y 
cadd  y  Glyn  yna  yr  eryr  dia  yn  unig,  arfau  Cilmyn  Droetu  o 
Lynllifon  cyfif  genedl  yr  holl  Glynniaid  yw,  ist  argent,  an  eagle 
display'd  (i.e.,  spread)  with  two  necks  sable  ;  2d  argent,  4  firey 
ragged  stukes  (i.e.,  billets)  gules  (in  some  MSS.  but  3),  the  3rd  as 
the  2d,  the  4th  as  the  ist.  Over  all  upon  an  escutcheon  argent,  a 
man's  leg  coup'd  below  the  knee  sable.  Cilmin  or  Cilmyn  lived 
about  the  year  843  yn  amser  Rhodri  Mawr  ai  dad  Merfyn  Frych. 
Digrif  anial  o'r  advertisements  yna  ynghylch  y  Cymrodorion  yn  y 
papurau  newydd,  a  digrifach  fyddai  gael  ambell  un  o  rheini  mewn 
fFranc  ;  mae  yna  ddigon  o  fembers.  Diolch  am  gyfieithiad  Goronwy. 
Llawer  un  ond  odid  a  feia  ar  y  gair  grann.  Gwych  y  trinasoch  y 
Mine  Adventures,  er  mawr  dristwch  ir  Bowel  a  Ball.  Ce's  echdoe 
lythyr  oddiwrth  y  Llevv  ar  hanesion  oddiyno,  he's  now  in  tip  top 
spirits.  Nid  oes  modd  ir  Brice  hwnw  fynd  yn  fwrdais  dros  y 
Duwmares  yr  awron  ;  he  must  be  one  of  the  24  and  elected  into 
that  honour  at  Michaelmas  ;  its  supposd  Mr.  Rowlands,  of  Caera, 
Lord  Bulkeley's  grandfather,  must  be  chosen.  Our  candidates 
seems  to  be  in  good  earnest.     Meyrick  has  been  here  last  week. 

278  CLXXXIX 


Presaddfed's   death   was    a    loss    to    Sir    Nicholas,   so   was    Kyff.    __         -, 

.  ^       W.  to  R. 

Williams's.     Nid  oes  vvybod  par  sut  a  fydd,  digon  o  lid,  cenfigen,  a  . 

gelyniaeth,  par  fodd  bynnag.  Yn  atteb  i'ch  ail  ebystol,  it  was  an 
agreeable  surprize  to  me  to  find  the  commission  in  it,  oblegid 
rhyngwyfi  a  chwithau  nid  oedd  fawr  obaith  o  honaw  a  phei  byw  a 
fa'sai  Brysaddfed,  ni  welswn  byth  mono,  for  he  had  gone  so  far  as 
to  order  another  person  to  act  (a  voter  iddo  chwi  ellwch  dyngu), 
but  I  would  not  let  him  proceed  without  a  commission,  which 
Owens  would  have  had  him,  pei  cawsai  gan  yr  angau  glas  ddyfod 
yna.  Chwi  welwch  mai  gwir  yr  hen  ddiareb,  "  Dyn  a  feddwl,  Duw 
a  ran."  Mae'n  rhaid  sgrifennu  diolch  iddo  ar  fyrder  sef  ir  Marchog. 
Dylem  oil  ddiolch  i  Dduw  bob  awr  ac  ennyd  am  ei  drugareddau. 
Nis  gwn  i  pa  beth  a  wnaf  ir  car  Gwilym  Parry,  gan  rwymedicced 
wyf  iddo.  A  geiff  o  stenaid  o  fedd?  Ceiff  yn  ddiamau  ;  a  pham 
na  cheiff?  Ac  yntau  gan  fwyned  a  chyn  rhwydded  oi  gymwynas. 
Stenaid  a  ddywedais  i,  ceiff  gryciaid  yn  Ilawn  Honed  pan  ddel  i 
ymweled  ac  ysgrin  Cybi  Sant.  Mi  yrraf  y  dernyn  aur  i  nhad, 
onid  af  yno  fy  hun  yn  o  fuan.  Och  y  fi,  ha  wr  fab,  par  sut  a  fu  i 
Oronwy  esceuluso  hebrwng  y  Cywydd  i  chwi  i  roi  ir  Tywysog  ? 
Mae  arnaf  ofn  y  cyll  o'r  siawns  o  fod  yn  lawrydd-fardd  iddo  o'r 
achos.  The  letter  must  be  miscarried,  or  some  accident  befel  it, 
otherwise  you  would  have  had  it,  for  he  writ  me  some  time  last 
month  that  he  was  preparing  one  for  you.  Ni  wn  i  a  wyddoch  i 
fod  Cilmyn  Droe'tu  yn  un  o'r  15  Ihvyth  Gwynedd,  sef  yrail  ohonynt 
(Braint  hir  oedd  y  cynta),  cil  a  myn,  i.e.,  mynnu  ir  gelynion 
giliaw,  yntau  cil  and  min  i.e.,  cilio  a  wna  pawb  rhag  min 
cleddyf  y  troedtu,  na  bo'nd  i  grybwyll,  rhag  mor  awchus 
ydoedd.  Dywedwch  y  Marchog  na  ddylae  am  bris  yn  y  byd  fod 
heb  droed  du  yn  ei  arfau.  Hi  a  wnaeth  dymyr  odiaeth  ar  les 
garddwyr  yn  ddiweddar.  Ond  dyma'r  rhod  wedi  troi,  ar  gwynt  or 
gogledd-ddwyrain  yn  dwyn  rhew  a  chenllysg  yn  ddigon  er  rhynnu 
poblach  a  fai'n  trin  y  ddaiaren.  Daccw'r  Gwyddelod  wedi  colli  eu 
c6-au,  yn  gynrhwg  eu  cwrs  ac  ydoedd  uchelder-wyr  Alban  ers 
dyddiau,  mae'r  ychydig  sydd  yn  eu  hiawn  bwyll  yn  ofni  dim  llai  na 
rhyfel  gartrefol,  mae  pob  peth  bendramwnwgl  yn  Nulun,  nothing 
but  tumults  and  confusion.  The  Government  mobbd  and  insulted  1 
Ci-xxxix  279 


W.  to  R. 

contd> 


Gorfod  ir  Uuke  a  Duchess  (fe  ddywedir)  ddianc  or  theatre  am  yr 
hoedl  !  Then  the  mobiHty  tore  all  the  play  house  furniture  to 
pieces  and  did,  as  'tis  said,  thousands  of  pounds  worth  of  damage. 
Dyma  Gatteral  o  Aberystwyth  wedi  dyfod  drosodd  efo'r  Hong  host 
i  ymorawl  Uwyth  o  yd  iw  long  sy'n  gorwedd  yn  Nulun.  Nid  oes 
yno  ddim  yn  mynd  ymlaen  ond  mobbio.  Nid  hwyrach  mai  yn  ail 
ir  Corsicans  yr  a'r  Gwyddyl.     Os  felly,  gwae  Gybi  I 

Wei,  dyma  post  wedi  dyfod  i  mewn  ;   dim  hanes  Gwyl  Ddewi. 

Pa  beth  a  wneir  a  chwithau  mor  drafferthus  ?  Wawch  I  dyma 
lythyr  oddiwrth  fy  hen  gyfaill  Captain  Tatton,  a  hadau  gwychion 
ynddo,  a  gwadd  i  yrru  am  fwy,  os  bydd  raid  wrthynt,  pobl  fwynion 
o  rheini.  Gresyn  bod  Wilson  yn  gna.  Roedd  y  nhad  yn  iachus 
dda  iawn  y  dydd  arall ;  'rym  ni  yma'n  rhesymol,  bu'r  chwaer  dydd 
arall  yn  o  leccyn,  darfu  iddi  ysgarrio.  Mae'n  awr  yn  abl  hawntus. 
Duw  gyd  a  chwi,  a  byddwch  iach.     Eich  caredigawl fratvd^ 

William  Morris. 
Holyhead,  23rd  March,  1754. 

Dear  Brother, — Fe  ddywaid  y  Cymru  fod  newid  gwaith  neu 
W.  to  R.  orchwyl  cystal  a  gorphwyso  ;  os  felly,  oni  fedrwch  gan  ludded 
CXC.  sgrifennu  gair  neu  ddau  attom,  chwi  ellwch  ddarllain  pwtt  o  lythyr 
wrth  eich  pwys.  Llawer  o  amser  aeth  heibiaw  er  pan  wyf  yn  disgwyl 
am  hanes  Gwyl  Ddewi  Sant.  Llawer  rhingyll  a  yrrwyd  i'r  ofifis 
accw  i  ymofyn  llythyr  ar  y  testyn  dymunol  hwnnw  heb  fod  ddim 
nes.  Pa  beth,  ai  colli'r  fatal  a  wnaethoch  ?  Yntau  marwolaeth  y 
Belhatn  fawr  a'ch  dychrynnodd  ?  Yn  wir,  yr  oeddwn  yn  meddwl  y 
byddai  hynny'n  golled  i  Lewelyn,  ond  dymma  lythyr  oddiwrtho 
heddyw  i'r  gwrthwyneb,  ar  papurau  nhwythau  yn  rhoddi  hanes  fod 
y  brawd  hyna  wedi  myn'd  yn  ei  leoedd,  felly  ni  bydd,  mae'n  debyg, 
fawr  droad  ar  fyd.  Os  mawr  eich  ffwdan  a'ch  trafferth  chwi  efo'ch 
Navy  Bills,  can  mwy  fy  Uafur  am  lludded  i  y  dyddiau  hyn — yn 
hau,  plannu,  impio,  gwneuthur  gwelyau  brwd,  ysgythru  coed,  heb- 
law  cyfrifon  heilltion  achroywon  yw  tynnu,  teuluiwtrin  au  coleddu, 
etc.  Roedd  y  nhad  yn  iach  y  dydd  arall.  Poblach  yn  taeru  ei  fod 
yn  mynd  yn  ofer  am  wraig,  peth  anhawdd  ei  goeliaw  pei  gwelid 
chwedl  rhyw  rimmynnwr.     Duw  a  fo'n  gwarchad  drosom  oil. 

Eicli  carcdiguwl frmud^  William  Morris. 

280  CXC 


Caer  Gybi,  6-8d  o  Ebrill,  1754. 
Anwyl  Frawd, — Am  fi  'v  dydd  arall  yn  ymofidiaw  ynof  fy  hun  am  W.  to  R. 
glywed  oddiwrthych,  ymddanghosawdd  im  mawr  gysur  eich  cxci. 
Uythyr  or  26  ult.  Can  diolch  iwch  am  tanaw,  ond  aruthr  y  chvvedl 
nad  oedd  Mr.  Lewis  Owen  i  gael  yr  un  o'r  lieiblau,  gobeitho'r  goreu. 
Er  cariad  ar  eich  geirda  chwi  a  minnau,  ag  ar  yr  hen  blwyfydd 
accw,  gwnewch  ryw  ddyfais  i  gael  rhyw-faint  ir  gwr,  ag  onide,  ni 
feiddiafi  byth  ddangos  mo  'ngwyneb  iddo.  Mr.  Ellis,  I  presume, 
will  have  his  full  complement,  notwithstanding  what  the  sgrifennydd 
told  you,  for  he  had  the  other  day  a  letter  from  Mr.  Broughton 
that  the  moiety  of  what  he  had  sent  for  would  be  sent  him  out  of 
hand,  and  the  other  in  course.  Duw  yn  unig  a  wyr  par  bryd  y  daw 
argraphiad  arall  allan,  oni  ddygaswn  i  eich  bod  wedi  rhoddi 
diofryd  na  chymerach  byth  fath  orchwyl  yn  Haw  ond  hynny.  The 
secretary  did  not  mention  anything  to  Mr.  Ellis  about  the  account 
of  families.  Bum  innau  ennyd  yn  ofni  am  Oronwy,  ag  fe  weddai 
nid  oedd  eich  ofnad  chwi  a  minnau  yn  ddiachos,  oblegid  ce's 
lythyr  heddyw  oddiwrtho,  yn  dywedyd  mal  y  darfuasai  ir  oerfel  ar 
ddryghin,  etc.,  fagu'r  peswch  arno,  ar  peswch  yntau  a  fu  fam  ir 
pigyn,  a  rhwng  y  ddau  bu  agos  iddo  fynd  i  blith  y  meirwon,  ag 
yno  b'asai  oni  bai  berth  Duw  a  chymorth  physygwyr.  Dyna'r  modd 
y  coUawdd  y  Tywysawg  ei  awdl.  Rhoddes  y  bardd  i  mi  tri  phennill 
o  honaw,  ond  och  o'r  gresyndod  na  allasai  ei  orphen  ;  but  who  can 
help  sickness,  chwedl  y  Sais.  Mae  marwolaeth  fawr  ymhlwy'r 
Bardd  y  tymmor  yma.  Gwalch  diofal  yw  Huw  Sion  Marian — un  o 
blant  y  byd  hwn.  Ni  sonniodd  o,  mae'n  debyg,  am  y  cog  a  roddes 
o  imi  y  Uynedd  ymhrynniant  march  ir  Llew  ;  cymerais  ei  air  am  y 
Ihvdn,  a  rhoddais  iddo  fawr  bris  am  un  na  thalai  ond  ychydig. 
Ymhell  y  bwyf,  ond  yw'n  ddrwg  erchyll  gennyf  glywed  fod  y  Wilym 
Parri  wedi  mynd  oddiwrthych,  poed  buan  y  delo  yn  ol.  Onid  yw 
yn  golled  i  bawb  am  dano,  a  rhwydded  o'i  gymhwynas  ydoedd.'' 
Gorchymynnwch  fi  atto,  da  chwithau.  Gwych  or  riolti  oedd  yna 
Wyl  Ddewi.  Mae  hi'r  awron  yn  fwy  na  dwy  flynedd  ar  hugain  er 
pan  fum  i  yna'n  gloddestu  gyd  a  chwi  ar  gyfenw'r  dydd  hwnnw. 
Nid  ydych  yn  son  un  gair  am  y  gwyr  gwellt  oeddid  yn  ei  crogi  i 
fynu  ich  croesawu  orEglwys  ir  Neuadd.  Gwaith  cymmwys  ddigon 
oedd  dewis  Syr  Rhisiart  yn  drysorwr   ac   yn    stiwart.      Nid   oes 

CXCI  281 


contd. 


_y  _  ainmau  na  bydd  yna  ddigon  o  fwstr  pvvy  bynnag  a  fydd  byw  i'w 
weled  y  flwyddyn  nesa  !  Ai  nid  ydych  yn  cofiaw  mo'r  Captain 
Alexander  Wilson  a  briodws  fam  y  Captain  Tatton,  ac  fal  y  cogi- 
awdd  yr  lioU  fyd  ?  Ni  chlywais  i  ddim  newydd  a  dalai  ddiaen  o 
Allt  Fadawg  er's  dyddiau,  llythyrau  byrrion  'rwan  ac  yn  y  man. 
Gerwinol  son  fod  y  sawdwyr  wedi  myned  i  bant  heb  yr  un  yn  eu  lie. 
Gadewch  glywed  par  sut  a  fu  rhyngoch  a'r  larll  yn  yr  ail  ofwy,  a 
phwy  sydd  iar  a  phwy  sydd  geiliawg  ymhlith  y  mawrion  yna.  Os 
y  Diig  o'r  Castell*  a  fydd  eistedd  ar  ben  bwrdd  yn  y  drysorfa,  deg 
i  un  y  bydd  mor  troad  ar  fyd  yn  yr  Esgair.  Digrifo'r  larll  yna 
sydd  am  chwareu  bys  yn  y  bastai.  I  would  give  my  vote  for  a  lion 
and  a  lamb  for  the  supporters,  whatever  might  be  used  (if  any 
there  were)  of  old,  ag  i  dorri'r  ymrafael,  os  bydd  raid,  Hew  for  the 
crest,  a  chael  plu  a  chenin  i  mewn.  Rhowch  chwithau  lew  naill 
ai  coch  ai  melyn.  Coch  fyddai  oreu,  mae'n  debyg,  yn  ei  eistedd  yn 
rhythu  eu  lygaid  arnoch,  ac  yn  dal  yn  ei  bavven  ddeau  y  plu,  a'r 
genhinen  laswyrdd  yn  y  Hall,  undeb  a  brawdgarwch  o  gwmpas  y 
sel.  Rhaid  rhoddi  coron  ar  ben  y  Hew,  mi  wranta,  but  you  say 
that  sel  Cymdeiihas  y  Cymrodorion  is  to  be  about  the  seal  and 
undeb,  etc.,  for  the  motto,  bydded  felly.  le,  yn  wir,  cymwys 
ddigon  fyddai  Cymraeg  loyw  Ian  yn  lle'r  Lladin  budr  yna.  There 
must  be,  I  presume,  a  chapeau  of  dignity  upon  the  helmet  for  the 
lion  to  sit  upon,  beth  meddwch— bydded  a  fynno,  nid  yw  Gwilym 
yn  rhyfygu  tybiaw  nad  oes  yna  a  wyr  amgenach  pethau  nag  efe, 
therefore  the  whole  is  most  humbly  submitted.  Rhwydd-deb  ich 
petisiwn,  par  un  bynnag  ai  i  chwi  eich  hun,  yntau  ir  gymdeithas  yr 
y'ch  yn  ceisiaw'r  FSS.  Bu'r  chwaer  y  dydd  arall  Ymhentre- 
'rianell,  a  gwir  ddigon  yw'r  gair  fod  yr  hen  gorphyn  ymron  ynfydu 
am  wraig,  a  phwy  debygach  i  mae  o  yn  ei  hoffi  ond  merch  yr  hen 
Williams  dew,  o  Fodafon  gynt.  Gobeitho  y  bydd  rhagluniaeth  yn 
well  wrtho  na  gadael  iddo  ei  chaffael.  Sgrifennwch  dipyn  o 
gynghor  mab  iw  dad.  Ond  am  Wilym,  nid  rhydew  mono  i  ail 
ymaflyd  a  gwraig  ettwa  pe  deuai  un  i'w  arfod,  ond  ni  welafi  ddim 
hanes  yr  un  a  dal  ei  chodi  oddiar  y  maes,  mae  yna  ddogn  o  ddewis 
o  bob  math  a  phob  cynneddf,  ond  congl  yw  hon  heb  ei  bath.     Ces 

*The  Duke  of  Newcastle,  who  became  Prime  Minister  of  England  on  the 
death  of  his  brother,  Henry  Pelhani,  in  March,  1734. 

282  c:XCl 


lythyr  dydd  arall  oddiwrth  Gornelius  Agrippa,  a  rhai  hadau  i'm 
gardd ;  os  daw'r  gvvr  yna'r  Gwiliau  fal  yr  oedd  yn  amcanu, 
dywedwch  iddo  fy  mod  yn  dra  diolchgar  am  danynt.  Mae  ei 
bobl  oil  yn  fywion  ac  yn  iacli  am  a  glywaf  i  ;  mi  welais  ei  chwaer 
Sarah  o  fawn  ychydig  yma  yn  ymofyn  ei  hanes  ;  diog  erchyll  yw'r 
gwr  am  sgrifennu.  Rhoddes  Goronwy  imi  dri  phennill  o'r  awdl,  ag 
yn   wir   rhai   enwog   ydynt.     Fal    hyn    y    mae'r    cynta    ar   fesur 

gwawdodyn  hir  : — Dwyre,  wawr  fore,,erfai  arwain, 

Dymmawr  dydd  eurwawr,  da  ei  ddwyrain, 
Dyddwaith  ar  euriaith  i  arwyrain 
Dryd  fawr  briodawr,  Eryr  Brydain 
Dwysawg  llym  aerawg  Uu  mirain — Dewi' 
Dewr  Ri  Lloegr  wedi  Llyw  goradain.  f 
Chwi  welwch  mae  has  gan  Oronwy  ddynwared  beirdd  y  can- 
rhifoedd  diweddaraf  ai  fed  yn  myned  yn  ol,  tu  ac  oesoedd  Taliesin, 
Myrddin,  Llywarch  hen,  ac  Aneurin,  ac  weithiau  yn  dyfod  cyn 
nesed  attorn  ar  lod,  iieg,  ar  I2fed  ganrhi,  ac  yn  canu  ar  ddull 
y  Gwynfardd  Brycheiniawg,  Gwalchmai,  Cynddelw  lirydydd 
Mawr,  etc.  Yn  ddiammau  mae  Duvv  wedi  rhoddi  'roddiad  fawr 
anfeidrol,  rhodded  iddo  hefyd  hiroes  er  mwyn  yr  hen  iaith,  etc. 
Gwyn  ei  fyd  ai  gwela  mewn  personoliaeth  rhwydd  fras.  Mae'n 
dywedyd  ei  fod  yn  darparu  Cyvvydd  yr  Awen.  Did  you  ever  see  a 
cywydd  of  his  (i'r  Awen)  in  imitation  of  the  3rd  Awdl  lib.  4  of 
Horace?  Onid  yw  e'n  un  digrif  ?  Mae  newydd  dderbyn  o  Allt 
Fadawg  y  llyfr  Arabaeg,  a  chwedi  dysgu  ei  ddarllain  mewn  byr 
amser,  ond  bod  eisiau  lexicon,  neu  ynta'  ddwned  o'r  iaith.  Dyma 
fi  wedi  bod  yn  clandrio  par  faint  a  dalodd  y  flwyddyn  ddiweddaf  i 
mi,  or  5d  Ebrill,  '53,  ir  5d  o  hwn,  a  chwedi  gwneuthwr  allan  fod  y 
cyflogau,  tippyn  tir,  etc.,  wedi  dyfod  uwchlaw  pedwar  ugein  punt, 
heblaw  y  ty  ai  berth ynasai,  lle'r  wyf  yn  byw  yr  hwn  a  dal  £6  neu 
^8.  Mawl  i'r  Goruchaf  Dduw  am  bob  Uessiant,  mae  hyn  yn  fwy 
nag  oeddwn  yn  ei  ddisgwyl,  neu  yn  ei  erchi  pan  ddaethym  yma, 
nid  hwyrach  y  geill  blynyddoedd  eraill  fod  cystal.  Ond  par  fodd 
bynnag,  mwy  na'r  haeddiant.  Wala,  wala,  rhaid  i'm  derfynu 
bellach  heb  yn  ddiolch  imi.     Duw  gyda  chwi. 

Eich  caredigawl  Jrawd^    William  Morris. 
tSee  Goronwy's  letter  to  William  Morris,  dated  April  i,  1754,  and  Robert 
Jones's  edition  of  Goronwy's  Works,  vol,  i,  151. 

cxci  283 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
CXCII. 


P.S. — Os  un  or  Siamesiaid  ydoedd  y  gwr  a  gynhygiodd  y  dwyfil 
punnau,  nid  oes  ammeu  na  byddynt  gymeradwy.  Ond  os  un 
or  Sioriaid,  pei  rhoddai  bummil  ni  bai  ddim  nes.  Ynfydrwydd 
mawr  o  hynny,  onte  ?  Dyma  Syr  Nicholas  newydd  fod  yma  efo 
ei  lu  yn  euro  i  fynu  am  volunteers^  ac  yn  broliaw,  meddynt,  yn 
ddigydvvybod  mai  fo  a  eiff  ar  maen  ir  wal,  a  Bodorgan  yntau  yn 
tyngu  ir  cyrs  ac  ir  coed  nas  gedy  iddaw,  a  phwy  a  ellir  ei  goeliaw 
nis  gwyr  Gwilym.  Er  mwyn  Duw  cofiwch  am  Allgo  ac  Eugred,  a 
phlwy  Penrhos  Lligwy  rhag  i'n  cael  yn  gelwyddawg.  Daccw  \vr 
y  gyfnither  Catrin  Salbri  wedi  marw.  Tidesman  yn  Aberconwey 
ydoedd.  Yno  mae  chwech  o  blantos,  a  phrin  y  medr  yr  hynaf  enill 
tammaid  o  fara.  Duw  ai  helpio.  Mae  chwaer  Ddick  Morys  bwtt 
yn  gvvaeddi  yn  groch  am  ei  hanes  ;  mae  hi  yn  disgwyl  rhyvv  beth 
oddiwrtho.     Byddwch  wych,  a  sgrifennwch  gynta  galloch.— ^F.yl/. 

Gartref,  Dydd  Llun  y  Pasg,  15  April,  1754. 
Dear  Brother,— Wawch  !  Dyma  lythyr  oddiwrth  y  Gownsler 
Meurig  yn  adrodd  fod  y  lecsivvn  fawr  1  fod  yn  y  Duwmares  (sef  am 
Farchog  y  Sir)  y  25  inst,  ac  yn  dymuno  arnaf  yrru  am  Lywelyn  i 
ddyfod  yno  iw  gymorth,  a  dymma  finnau  yn  sgrifenu  dyfyn  iddaw, 
pe  baid  gwell  er  hynny.  Ond  gan  fod  ei  lythyrau  ambell  dro 
bythewnos  neu  un  niwrnod  ar  ddeg  yn  trafaelio,  tybiais  mae'r  fifordd 
sierra  fai  treio'r  ddwyffordd  ;  felly  dymuno  arnoch  chvvithau 
sgrifennu  yn  union  deg  lein  neu  ddwyatto'r  moddyna,  nid  hwyrach 
y  bydd  yno  ddeuddydd  neu  dri  o  flaen  y  Hall,  felly  os  oes  gan  ygwr 
ewyllys  a  gallu  i  wasnaethu  ei  hen  gyfaill,  bydded  felly.  Gyrrwch 
gymaint  a  galloch  o  uchelwyr  or  iavvn  blaid  tuag  yma,  ond 
gwaherddwch  ir  Ueill  ysmician  o'u  hunfan.  Oes  dim  gobaith  Biblau 
i  Lewis  Owain  ?  Dyma  Mr.  Ellis  yn  rhifo'r  bobloedd  oi  blwyf  sydd 
arnynt  flys  rhai.  Ai  Uygoden  goch  aeth  dros  y  Gymdeithas  ?  Ai 
nid  oes  ir  naill  blwy  cystal  ar  Hall  achos  i  ddisgwyl  I'han  or  elusen  ? 
Ai  ni  chadd  pobl  Cybi  a  phlwyfydd  eraill  He  mae  aelodau  anghyttrig 
yn  tarriaw  lawer  mwy  na'u  rhan  y  tro  o'r  blaen  ?  Ac  oni  fyddai 
gyfiawn  i'r  plwyfydd  eraill  (sydd  heb  gael  ond  odid  un  bach)  gael 
y'rwan  ryvv  ychydig  o  nifer  ?  Er  carriad  ar  elusengarwch, 
dywedwch  wrthynt  eu  bod  yn  gwneuthur  cam  erchyll  ac  eneidiau'r 
trueiniaid  yma  ar  hyd  y  wlad,  ag  nid  oes  amau  nad  felly  y  mae 
284  CXCll 


mewn  mannau  ereill.      Pawb  yma  yn  iach,  mawl  i  Dduw  am    ei 
dramavvr  drugaredda'.      Byddwch  wych.     Rich  carediccaf frawd^ 

G%uilym  Ainhorys. 

P.S. — Wavvch  etto  I  Dymma  lythyr  oddiwrth  y  Llew  a  hanes  ei 
helyntion,  ai  fod  drwy  gennad  Duw  i  gychwyn  tuag  yna  ddechreu 
Mai  ag  ynghylch6oowyi-  i  dystiolaethu  oblaidCoron  Loegr  goch* 
Lie  da  disgwylmono  yma  ir  lecsiwn.  Gerwin  os  cyll  y  Gownsler  or 
achos,  beth  bynnag  rhowch  hi  ar  do  os  pymtheg  a  fydd,  nid  oes 
mor  help. 

Caer  Gybi  Sant,  Ebrill  yr  28,  1754. 

Anwyl  Frawd,— Mae'n  debyg  gael  o  honoch  lythyr  y  dydd  arall 
a  yrrais  fifordd  i  roddi  gwa'dd  i  Lywelyn  ddyfod  ir  lecsiwn  eiddom 
ni.  Neithiwr  y  daethym  adref  o  honi,  wedi  colli'r  maes  yn 
lanwaith,  y  Plas  Newydd  a  gadd  y  Haw  uchaf  ar  Fodorgan, 
ysywaeth  ir  bobl.t  Daethym  echdoe  law  yn  Ilawefo  nhad  i  Bentre 
Eirian-Allt  er  ein  bod  fna  b'ond  i  grybwyll)  yn  elynion  brychion  in 
gilydd  yn  y  Duwmares.  Mae'n  debyg,  meddwch  chwithau,  fod  y 
byd  ar  ben  pan  fo'r  mab  yn  erbyn  y  tad,  etc.  Mi  welais  yr  Ardder- 
chog  Gardinal  yno  a'r  llythyr  a  ddygasai  i  nhad.  Mae'r  Gardinol 
wedi  gaddaw  dyfod  yma  dros  noswaith  cyn  myned  or  wlad,  ond 
ni  wiw  rhoddi  mo'r  llawer  o  goel  arnaw,  gan  ddaed  ganddaw 
gwmni'r  boneddigion.  Mae  nhad  wedi  darllaw  styntiaid  o  gwrw 
odiaethol  erbyn  y  delo  y  Llew  a  chwithau  ir  wlad  yr  haf  draw, — 
dyna  lie  bydd  ei  hyfed  hi  I  Gerwin  o'r  gwaeddi  yr  oeddid  am 
Lywelyn  i  fotio,  ac  yntau  mae'n  debyg  yn  ddigon  mawr  ei  drafiferth 
ffordd  arall.  Fe  ddarfu  i  nhad  a  minneu  alw  wrth  ddyfod  adref 
i  edrych  am  yr  hen  ewythyr  Owain  Parri  ai  wraig  yn  y  Glyn  yn 
Llanbedr,  lie  y  dywedir  fod  yr  hen  Feiryg  yn  mynd  i  fyw.  Mae 
Owain  yn  hen  sparbwch  digrifa  ar  a  welsoch,  yn  llawenychu'n 
erchyll  fod  gobaith  eich  gweled  cyn  ei  farw.      Roedd  y  nhad  fal  yr 

*  Lewis  Morris  took  no  less  than  seventy  witnesses  up  to  London  w  ith  liim 
on  this  occasion,  to  give  evidence  for  the  Crown  in  the  suit  of  Attorney 
General  v.  Lord  Lisburne  and  others.  Some  of  the  witnesses  were  very  old 
people,  and  it  is  not  surprizing  that  one  died  in  London.  After  reaching 
London,  however,  a  peace  was  patched  up,  which  amounted  to  a  victory  for 
the  Crown,  and  the  witnesses  returned  triumphantly  to  Cardigan,  wearing 
favours  in  their  hats  in  token  of  Morris's  success.     Cymmrodor  xv. ,  22-27. 

fThe  result  was  as  follows  :  Sir  N.  Bayley,  Bart.,  231  ;  Owen  Meyrick  of 
Bodorgan,  126. 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 
cxcin. 


CXCHI 


385 


W.  to  R. 


oedd,  mwya'r  cywilydd  i   Wilym,  yn  llawer  sioncach  na'i  fab  ar  ei 

^ ,         farch  a'i  draed  ;  roedd  hwnw  ar  bildin  a  chant  o  anwyda  eraill  iw 
contd.  ■' 

grugo.  Dyma  Mr.  Ellis  wedi  cael  tair  cistiaid  o  Fiblau  a  darnau  o 
Fiblau,  moliant  i  Dduw  am  y  golwg  prydferth  !  Nidoes  ammeu  na 
wna  ef  gymaint  o  ddaioni  a  h\vynt,  a  nemawr  ddyn  o'r  aelodau. 
Roedd  arnaf  gwilydd  edrych  yng  ngwyneb  Mr.  Lew.  Owain  er  na 
wyddai'r  gwr  nad  ydoedd  i  gaffael  baich  ei  gefno  honynt.  Er  cariad 
ar  yr  Arglvvydd  gadewch  glywed  gynta  galloch  oes  gobaith  iddo, 
fal  y  cafifo  ymorawl  am  rai  os  bydd  bosibl  gan  rai  o'r  aelodau,  ond 
mae'n  debyg  ei  bod  hi  bellach  yn  rhywyr.  1  am  vastly  pleas'd  with 
the  Common  Prayer,  Testament  and  Singing  Psalms  bound  together. 
As  the  Society  seem'd  to  hint  that  Mr.  Ellis  might  have  as  many  as 
he  would  of  them  (he  took  only  50),  perhaps  you  might  have  a 
parcel  of  them,  I  think  they'll  go  off  extream  well.  Ceisiwch  o 
rheini  80  neu  100  i  Benrhos,  Eugred,  a  Gallgo,  a  Duwa  dalo  i  chwi. 
Ped  fa'i  ganyf  inneu  un  o  honynt  wedi  ei  rwymo  mewn  garw- 
groen  lloi  yn  daclus  ac  yn  drefnus,  da  fyddai,  minnau  a  dahvn  i 
nhad  am  danaw  gyda  diolvvch.  Gweddus  a  fyddai  gael  un  or  fath 
yn  yr  eglwys,  obleit  bydd'ch  brawd  Gwil  bob  Sul,  brydnhawn  a  bore 
yn  darllain  o  uchder  ei  ben  gyda'r  ofifeiriad,  bob  yn  ail  bob  yn 
eilwas  o  Gymraeg  loyw  Ian,  tra  bo  ambell  waith  oi  ddeutu  haid  o 
Wyddelod,  Ysgwidiaid,  Saeson,  ag  o  bob  cenedl  yn  llygad  rhythu  ac 
yn  rhyfeddu  wrth  ddyfnder  ei  ddysgeidiaith  I  Bum  ddoe  yn  Eglwys 
Llan  Babo  yn  ymweled  a  bedd  (neu  o  leiaf  carreg  fedd)  Pabo  Post 
Prydain,  the  most  curious  piece  of  antiquity  (I  ever  saw,)  perhaps 
to  be  found  this  day  in  Britain.  I  have  seen  a  draught  taken  of  it 
formerly  by  brother  Lewis,  ond  ni  thybiais  i  erioed  ei  fod  mor 
odiaethol  !  Ond  gresyn  bod  ei  fath  mewn  hen  eglwysig  fechan 
ddrwg  ei  threfn  ar  syrthio  ai  phen  ynddi,  nid  llawer  amgenach 
ei  thaclusrwydd  na  beudy.  Mae  Pabo  yn  ei  frenhinawl  wisg,  ai 
goron  ar  ei  ben,  ai  deyrn  wialen  yn  ei  law,  ar  ei  hyd  gy'd,  a'r 
llythyrennau  gan  amlycced  a  chan  gyfaed  agos  ac  unrhyw  o'ch 
monuments  yn  Abadty  Westminster.  Chwi  welwch  nad  yw  fy  Haw 
na'm  clol  wedi  dyfod  iw  eu  hiawn  hwyl,  felly  esgusodwch  wendidau 
eich  caredigawl  frawd,  yrhwn  sydd  ar  feunyddiawl  weddi  ar  i  Dduw 
warchad  drosoch  ar  eiddych  tra  bo'ch  yn  ymdreiglaw  yn  nyfifryn  y 
trueni.  Byddivcli  loych^  Givilym  0  Fon. 

286  CXCIll 


P  S. — Mae  Mr.  Ellis  yn  erchi  arnorli  (os  mediwch  gael  40  ncu 
30  or  Common  Prayer,  Testament  and  Singing  Psalms  i  Mr.  Lewis 
Owen),  siared  a  Mr.  Broughton  neu  Watts  am  iddo  yntau  gael 
50  yn  rhagor  o  honynt  allan  o  law.  Ond  os  ni  chewchi  rai  i 
Benrhos,  etc.,  mae  o  yn  dywedyd  y  caf  i  banner  40  neu  50  os  ca 
yntau  nhw  felly.  Siaredwch  chwi  drosto,  ag  yntau  a  sgrifena  at  y 
Gymdeithas  os  bydd  gwiw.  Chwi  eilwch  ddywedyd  wrthynt  ei  fod 
wedi  derbyn  y  cwbl  yn  ddianaf,  sef  150  Bibles  and  50  New  Testa- 
ments, Common  Prayers  and  Salms,  and  that  he  will  send  bills  for 
the  money  immediately.  Duw  gyda  chwi.  Sgrifenwch  gynta 
galloch,  da  mrawd  Rhisiart. —  W.M. 

Caer  Cybi,  Mai'r  5d,  1754. 

F'anwyl  Frodyr, — Dyma'ch  Uythyr  chwi  mrawd  Rhisiart  o'r  27 
ulto,  wedi  dyfod  yn  ei  adeg ;  diolch  yn  fawr  am  danaw.  Oni 
fydda'i  yn  maddeu  i  chwi  bob  yn  awr  pan  fyddoch  yn  ol  Haw  am 
atteb  fy  llythyrau  ?  Felly  rwan.  Gwaeth  par  un  o'r  ddeuwr  a  fai 
aelod  o'r  Palment  ?  Mae  un  o  naddynt  yn  Gymro,  o  waed  coch 
cyfa,  yn  wr  difalch,  diniwaid,  fal  ei  dadws,  ag  yn  sefyll  bob  amser  o 
blaid  y  Brenin.      Hir  oes  iddo,  a  Uawer  o  rinweddau  eraill  arno, 

a'r  Hall .     le'n  wir  cymmwys  ddigon  a  fai  gwneuthur  i  Oronwy 

orphen  ei  awdl.  Fe  ga  ddigon  o  amser  o  hyn  i  Wyl  Ddewi  i'w 
gaboli.  Gwych  clywed  fod  Sir  R.  Glyn  yn  ymroi  i  fod  yn  Gymro  o 
ddifrif  Gwr  oi  fath  o  sydd  deilwng  o  fod  yn  drysorwr.  Ni  wn  a 
gafodd  o  ei  ddewis  gan  eich  dinasyddion  i  fod  yn  seneddwr.  Och 
na  chawn  weled  Anacreon  yn  saired,  neu  yn  hytrach,  yn  canu 
Cymraeg.  Os  daw  Sion  Ywain  yna,  efo'r  Llew,  mae  falyrhoddwch 
e  ar  waith  i  gopio  yr  odlau  hynny.  Efengyl  och  genau  mewn 
perthynas  i'r  bersonoliaeth  honno  a  ddaw  o'r  Castell  Coch.  Os 
rhodd  yr  arglwydd  his  word  and  honour,  ni  phalla  wneuthur  ei  air 
yn  dda.  Bid  buan  y  cywira,  Gwych  o'r  rhodienna  a  gawsoch  efo 
Gwil  Parry.  Mi  fum  innau  yn  ciniewa  ynghylch  tri  saith  mlynedd 
i'r  amser  hwnnw,  efo'r  Sion  Jones  hwnnw  yn  Woolwich.  Cofiwch 
fi  at  Wredog  pan  i  gwelwch.  Mae  'nhad  yn  tyngu  i'r  cyrs  ac  i'r 
coed  nad  oes  un  sillaf  o  wir  yn  y  chwedlau  rheini  ynghylch  priodi, 
er  y  gallai  gael  gwraig  heddyvv  heno  ;  ond  ni  fyn  o  'run,  ni  waeth  tewi 
na  siarad.  Na  atto  Duw  chwedl  amgen,  meddwn  innau.  Rwy'n 
ei  ddisgwyl  yma  yr  wythnos  a  ganlyn  i'n  hymweled.  F"e  fyddai 
CXCIV  287 


"W.  to  R. 

contd. 


W.  to  L. 
and  R. 
CXCIV. 


,^  ^  hyfryd  gan  eich  calon  weled  a  sionced  ydyvv.  Mi  glywaf  gael  o 
,  Ti  honavv  ryw_^;'wj/</j  anwyd  yn  y  lecsiwn.  Mi  sgrifenais  attoch  ryw 
J  'strodwm  dydd  arall  a  hanes  ein  colled  ni'r  cywiriaid,  ac  erchiad 
ddwys  ynghylch  y  Biblau,  a'r  Gweddi  Cyffredin,  etc.  Gobeithio 
eich  bod  wedi  Ihvyddo.  Fe  ddarfu  Mr.  Ellis  ddoe  sgrifennu  at 
Froughton  am  chwaneg  o'r  rhai  ola.  Chwi  welwch  yn  y  papurau 
nevvyddion  hanes  fal  y  mae'r  Gwyddelod  wedi  ymgynddeiriogi  o 
achos  i'r  Brenin  (Duw  ai  cadwo)  droi  allan  y  cyfryw  rai  o'i  weision 
ac  oeddynt  wedi  myned  dros  y  gwaharddol,  a  dodi  o  honaw  eraill 
ydoedd  fwy  gostyngeiddiach  yn  eu  lie  hwynt.  Rydys  yn  disgwyl 
y  bydd  yno  vvaith  eurych  pan  el  yr  hen  Dduc  i  fynd  ymaith,  a  hyn 
a  ddywedira  fydd  rai  o'r  dyddiau  hyn.  Ni  feiddia  fo  prin  ddangos 
ei  drwyn  iddynt,  gan  eu  hofn  au  harswyd  rhag  mor  flyngderddus 
ydynt  !  Gwir  a  ddywaid  Mabclaf  ap  y  Llywarch  :  "nag  anifeiliaid 
ar  gefn  rhos,  llywodraeth  gwyr  sydd  anos."  Och  fi,  ha  wr  fab,  llyma 
y  Mr.  Ellis  wedi  rhoddi  benthyg  i  mi  bregeth  yr  Sgottyn  gvvenwyn- 
11yd  hwnw  sydd  wedi  ei  ddodi  yn  fugail  yn  Llanelwy,*  yr  hon  a 
bregethasai  yn  Eglwys  Grist,  26  Ebrill,  1753,  o  flaen  trinwyr  yr 
ysgolion  elusenaidd  yna.  Rhag  na  welsoch  mo'r  cywreinwaith 
hwnnw,  dyna  fo  i  chwi  air  yn  air  sef  aberthyni'm  testyn.  "  Among 
many  other  pious  designs  pursued  by  this  Society  (i.e.,  that  of 
promoting  Christian  knowledge),  I  cannot  omit  their  reprinting 
and  dispersing'at  a  low  price  30,000  Bibles  in  the  Welsh  tongue  for 
the  use  of  the  poor  in  that  country,  which  may  be  necessary  till  that 
people  see,  tJuit  it  is  their  true  interest  to  enlarge  their  views  and 
notions  and  to  unite  with  the  rest  of  their  fellow  subjects  i?i 
language  as  well  as  Go7'ernme7itP  Wala,  beth  meddwch  ?  This 
great  reformer  of  languages  as  well  as  morals,  had  not  the  effrontery 
to  put  this  bombast  in  the  body  of  his  sermon,  but  placed  it 
vn  lladradaidd  as  a  note  upon  his  enconium  upon  his  Society  I 
Ond  gwych  y  mae'n  canu  yrun  cowydd  a'i  frawd  o  Fynywgynt,t  yn 
ei  bregeth  ar  yr  un  achos,  y  30  Ebrill,  1747.  Wala,  wfft  i'r  fath 
esgobion  !  O  na  bai  Ddewi  yn  gwybod  par  fath  gymdeithion  sydd 
yn  eistedd  yn  ei  drvvn,  ac  yntau  Elwy,  a'i  ddylynawr  Rhisiart 
Davies    yn    gweled    par   fath   goegyn    sydd   yn    llenwi  eu  cadair  I 

*The  Hon.  Robert  Hay  Drummond,  Bishop  of  St.  Asaph,  1748-1761. 
t  Richard  Trevor,  Bishop  of  St.  David's,  1743-1752. 

288  CXCIY 


Gresyn  na  bai  Ronvvy  wedi  cael  ei  ddyrchafel  ennyd  yn  uwch,  mal    -m    ^^  t 
y  gallai  dalu'r  echwyn  adre  i'r  'Sgot.     Ond  mae'n  enbyd  iddo  nvan,  ,  j^ 

rhag  iddo  ddigwydd  mynd  dan  faner  y  gwalch,  fal  y  bu  yn  swydd  contd 
Ymhwythig  yn  cael  ei  gystwyaw  gan  y  genedl  genfigennus  honno.* 
Digon  o  hynny  bellach.  Mi  glywais  yr  Aldramon  o  Lerpwl  yn 
manegi  boethed  lecsiwn  a  fasai  yno,  a  bod  ym  mryd  Llwyd 
betisiwno'r  Palment  yn  erbyn  fy  hen  ffrind  Mr.  Salisbury,  ac  y  try 
ef  allan  etto,  ond  nid  oes  mor  llawer  ogoel  ar  y  chvvedl,  oblegid  fod 
O.P.  wedi  sorri  wrth  y  gwr  ola  er  daed  ffrind  a  fu  iddaw.  Diau 
yr  aethwn  yno  i  wasnaethu'r  hen  \vr  pei  cawsai  amser  i  alw 
ynghyd  ei  luoedd,  ond  ni  chadd.  Ni  \vn  i  pwy  y\v  stivvart  yr 
Archesgob  Caergaint  ;  mi  adwaen  ei  feistr.  Aie  ni  wybod  pwy  fydd 
y  tro  nesaf ;  wala,  ni  hwyrach  hynny.  Mae  Duw  wedi  anfon  i  ni  yn 
ddiweddar  ddigonoldeb  o  wlaw  ;  moliant  iddo  am  danaw.  Roedd 
yn  yr  ynys  yma  ei  fawr  eisiau.  Prinder  mawr  o  borthiant  milod  o 
bob  math  ;  ni  a  gavvn  bellach,  Duw  yn  y  blaen,  ddigon  o  borfa,  etc. 
Mae  fy  ngardd  i  yn  dechreu  gwisgo  ei  gwychder,  a  phrin  y  clywaf 
ar  fy  nghalon  ddyfod  allan  o  honi  y  nosweithiau  chwaethech  gefn 
dydd  goleu.  Brysiwch  gynta  galloch  i'w  hymweled,  ag  i  fwyta  o'i 
ffrwythydd.  Ni  wn  i  a  fyddwch  chwi  y  mrawd  Llywelyn  wedi  cael 
gafael  ar  ben  eich  siwrnai  erbyn  y  delo  hwn  yno  ;  parfodd  bynnag, 
dyma  fi  wedi  derbyn  eich  dau  lythyr,  un  o  Leominster,  p'le  bynnag 
y  mae'r  fan  honno,  a'r  Hall  o  Gaer  Wrangon  a  hanes  y  deng  hynafgwr 
a  thrugain  oedd  gennych  yn  eich  gosgordd.  Rhwydd-deb  a'ch  dilyno 
chwi  a  nhwythau,  a  llwyddiant  ar  a  fanegynt  pan  ddelont  o  flaen  eu 
gvvell.  Digrif  oedd  fedru  cludo'r  hynafgwr  hwnnw  oedd  yn 
ganmlwydd  namyn  pump.  Nid  gwyr  ieuengaidd  iawn  mo'r  rheini 
sydd  uwchlaw  eu  pedwar  ugain  mlwydd.  Mae'r  berson  Bellis  yn 
gaddaw  ystwytho  gweddiau  o'ch  tu  chwi.  Ni  soniasoch  inclyn  gair 
pwy  ydoedd  eich  cydymdeithion  eraill  heblaw'r  Septuagint.  Rhai 
a  dybia  fod  y  gwr  o  Fathafarn,  eraill  yn  taeru  fod  loan  Ywain  ;  os 
yw'r  cynta  da  fydd  gennyf  gael  llinell  oddivvrtho  par  fodd  y  gellir 
jffo7-ddio  gwerthu'r  coed  yma.  I  received  no  directions  about  'em, 
and  they  are  such  that  are  not  usually  brought  hither.  I  shall  defer 
proclaiming  a  fair  of  them  untill  I  hear  from  him.  Pan  gaffoch 
*Goron\vy  served  as  curate  under  the  Rev.  John  Douglas,  at  Donnington. 

u  289 


W.  to  L. 
and  R. 
contd. 


W.  to  L. 
and  R. 

cxcv. 


W.  to  R. 

CXCVI. 


amser  sgrifennwch  linell  neu  ddwy  at  y  Gownsler  i  ddywedyd  iddo 
fal  yr  ydoedd  gyda  chwi.  Fe  ddywedir  nad  oedd  Syr  Nicholas  drech 
nag  e  ond  o  gwmpas  30  neu  35.  Pei  basai  ddim  byw  yn  y  teulu,  mae 
pawb  oi  ffrindiau  yn  meddwl  yrenillasai'r  maes,  erbody  Siamaisiaid 
bod  ag  un  pen  yw  erbyn  a  llawer  a'u  galvvont  eu  hunain  yn 
chwigods  hefyd.  Wala,  mae'n  rhaid  cadw  noswyl.  Duw  a  roddo 
i  chwi  eich  deuoedd  nosweithiau  a  dyddiau  da.  'Sgrifennwch 
fynycha  ag  alloch.  Eich  carediga-u'l  fraivd,  William  Morris. 

Caer  Gvbi,  Mai  y  Deunawfed,  '54. 

Anwyl  Frodyr, — Mae  hi  ynghylch  wythnos  o  amser  er  pan 
yrrais  i  lythyr  yna  gyda'r  post;  nid  oes  gennyf  yr  awrhon  nag 
achos  nag  ystyr  i  sgrifennu  ond  yn  unig  i  gyfarch  gwell  i  chwi,  ag  i 
ddywedyd  ein  bod  i  gyd  yn  rhwydd  iachus,  mavvl  i  Dduw.  Y 
Syrfaeor  sydd  ar  gwaetha'  gallo  ar  ei  droed,  sef  yw'r  haint  hwnnw 
y  droedwst,  alias  y  gymalwst,  alias  cryd  y  cymalau,  alias  y  gouyt. 
Llymeitiaw  ai  dygodd  arno,  nid  oes  wybod  pa  beth  ai  gyrr 
ymaith.  Daccw'r  Arglwydd  Deputy  wedi  cael  mynd  adref  o'r 
Werddon  yn  groen  gyfa  wrth  siawns  fawr,  a  daccw  Sir  T.  Prender- 
gast  yn  dyfod  trosodd  y  foru,  ag  fe  ddywedir  mae  yna  y  daw  rhag 
ei  flaen  i  drin  y  dreth  ynghylch  yr  offis  o  Bostmaster  General  yr 
I  werddon.  Dyna  lie  bydd  mwstrio  !  Gwae  i  feistryd  y  llongau 
pyst !  Gwae  i  gantoedd  o  boblach  a  berthynynt  ir  post  offices  I 
Ni  ch&nt  na  hun  na  heddwch  bellach,  os  y  fo  a  fydd  feistr.  Ni 
chafed  dim  llythyr  oddiyna  ers  talm  byd,  beth  bynnag  ydyw'r 
achos,  parottoi  erbyn  ^y  ddadl  fawr,  mae'n  debyg.  Ond  chwi 
ellachi,  mrawd  Rhisiart,  ddodi  llinell  neu  ddwy  ar  lawr  wrth  eich 
pwys.  Mi  welais  yr  hen  Nicol  yn  y  lecsiwn.  Roedd  y  peswch  arno, 
ag  edrychiad  ablcwla  ;  maehi'n  amser  iddo  bellach  roddi'r  cardiau 
iw  cadw.  Er  mwyn  Duw  gadewch  gael  llinell  oddiwrthych  gyn 
gynted  ag  y  bo'  bosibl  a  hanes  y  treiol  pan  el  drosodd.  Rwy'n 
hyderu  mai  newydd  tra  da  a  fydd.  Duw  gyda  chwi,  a  byddwch 
wych.  Eich  caredigaivl  frawd.,  William  Morris. 

Caer  Gybi,  Dydd  Llun  y  Sul  Gwyn,  1754. 

Fy  Anwyl  Frawd  Mynglwyd, — Daccw  ryw  hen  philosophydd 
wedi  dywedyd  y  gylch  y  mor  ymaith  bob  haint  oddiar  ddynolryw. 
.  .  .  .  O  wir  grediniaeth  ir  hen  Roegwr  ag  ich  cymydog  y  Doctor 


290 


CXCVI 


Richard  Russel  *  soiifennydd  rhinwedd  yr  Heli,  dyma  fi  wedi  taro  w  .  d 
atti  hi  i  yfed  y  mor,  na  bo  'mond  i  grybwyll  I  Ac  or  achos  hwnw  ^on^d 
gorfod  arcs  gartref  yn  lie  mynd  i  wrando  ar  loan  aur-enau  yn 
pregethu,  sef  yw  hwnw  y  Mr.  Ellis  ddiniwed,  sy'n  gwneuthur  ei 
oreu  ar  gael  gan  y  gwerinos  wrando'r  Sgrythyr  Lan  yn  lle'r 
anterliwts  hryniion.  Uyma'ch  llythyr  o'r  18  ulto.  yn  crochwaeddi 
am  atteb.  Ac  atteb  a  roddaf  iddo  fal  hyn  :  nid  amgen  na'm  bod 
wedi  sgrifennu  yna  ddwyvvaith  neu  dair  yn  olynol  o  fewn  ychydig 
yma  ;  ond  nid  oedd  dim  meddwl  am  unrhyw  beth  yr  amserhwnnw 
(ag  nid  oes  fawr  ettwa  ond  am  y  gyfraith  fawr  yn  Llundain). 
Mae'n  fwy  na  rhy'wyr  clywed  par  sut  y  mae  rhwng  y  Llew  ar 
bobyl  fawrion  yna.  Nid  oes  bosibl  na  bydd  cusanu  Haw,  a  gwneu- 
thur o  bono  ustus  bellach,  ar  ol  y  gwroldeb  yna — digon  bychain  a 
fai  ir  hen  Unben  wneuthur  marchawg  urddol  o  honaw,  pe  bai 
ddogn  o  stad.  Bellach  pwy  a  fydd  debyg  i  enill  wrth  chwareu'r 
bastai  ?  Nid  hwyrach  mai  gwell  a  fai  gael  cnwfi'  o  honno  na'r 
hoU  wag  anrhydedd  uchod.  Gobeithio  y  bydd  ir  Bowys  gael 
rhoddi  bys  yn  y  bastai,  ac  yno  nhwy  allant  reoli'r  Ceredigioniaid. 
Pa'r  hyd  y  mae'r  bravvd  yn  aros  yna  ?  A  ddeuwch  i  efo'  ge  i  lawr 
y  tro  yma,  ah?  Mi  ollyngais  yn  angof  mai  atteb  llythyr  yr  oeddwn. 
Gwych  clywed  fod  Llewelyn  ap  Owain  Gallgo  i  gael  Uyfrau.  Pa'r 
bryd  y  deuant  i  lawr?  Chwi  gewch  (meddwch)  Destament,  etc., 
wedi  ei  rwymo  mewn  garw  groen  Hoi,  os  mynnwch.  Os  mynnaf  ! 
Mynaf  yn  siwr  dda  ddiamau  ;  a  gadewch  ei  gael  wedi  ei  gauadu  yn 
weddus  ac  yn  drefnus,  da  chwithau.  Gwych  y  newydd  i  wrth 
lerwerth  ap  lerwerth,  mi  ai  gyrrais  iw  chwaer,  a  gwych  yn  sicr  y 
newydd  fod  yr  Wdwart  ddiniweid  wedi  enill  ei  dir  ei  hun.  If  you 
see  him,  though  perhaps  I  never  shall,  pray  tell  him  that  I  am 
extream  glad  to  hear  of  his  success,  and  that  I  desire  my  compli- 
ments. Ni  ddaeth  mo  Gardinal  Castleton  im  hymweled  yn  ol  ei 
addawiad.  I  am  afraid  his  Excellency  is  affronted.  I  happen'd  to 
meet  him  at  the  election,  as  I  told  you,  but  the  same  instant  met 

*  Dr.  Richard  Russell  was  the  author  of  a  treatise  ' '  On  glandular  consump- 
tion, and  the  use  of  sea-water  in  diseases  of  the  glands,"  which  was  published 
in  Latin  in  1750,  and  translated  in  1753.  The  new  remedy  acquired  an 
extraordinary  favour,  and  was  the  means  of  giving  a  great  impetus  to  the 
fashion  of  sea-bathing,  while  it  also  increased  the  popularity  of  sea-side 
resorts.     (Lecky,  vol.  ii.,  chapters). 

cxcvi  291 


W.  to  R. 
contd. 


•W.  to  L. 
CXCVII. 


O.  P..  my  quondam  Master,  and  old  Nicholas,  our  Surveyor 
General,  and  Mr  Wynne,  Bod'sgallen,  etc.,  all  my  old  friends, 
etc.,  and  it  seems  I  did  not  pay  that  deference  to  him  as  he 
perhaps  thought  due  to  so  eminent  a  person,  for  he  seemed  to 
complain  a  little  of  it  then.  Mi  r'of  gennad  im  crogi  ond  dyna'r 
achos,  wfift  ir  bobl  fawrion  yma  !  Rych  yn  dywedyd  fod  Cymdeithas 
y  Cymrodorion  yn  fy  annerch  a  Haw  ddeheu  brawdgarwch. 
Rhynged  bodd  i  chwi  f'annerch  inna'  attynt  hwythau  a  deheulaw 
brawdgarwch  drwy  fawr  ostyngeiddrwydd  ac  ewyllys  da.  Ni 
ddaeth  mo  nhad  i'm  hymweled  etto.  Y  mae'n  gaddaw  bod  yma  y 
foru  efo  ei  gymydog  Mr.  Foulke  Jones,  y  swyddoga  gwr  wrth  gerdd. 
Dyna  lie  bydd  llawenydd,  gobeitho  !  Mae  fy  chwaer  wedi  mynd  i 
Bentre  Erianell  er's  cryn  wythnos,  ai  phedwar  plentyn  gyda  hi,  i 
arcs  yno  dros  dro,  tra  bo  Peggy  Owen  ei  merch  yn  mynd  i 
Fathafarn  i  ymweled  ai  chyfnither.  Daccw  ein  cyfnither  Margaret 
Williams  (sef  merch  William  Prisiart  ac  Elsbeth'ch  Rist.  Morys)  yr 
hon  oedd  Ymhentre'rianell  er  yn  blentyn  wedi  priodi,  hogen  o  golled 
ir  hen  dad  am  weinidog  gwybodawl.  Mae'r  bobl  wedi  blino  ar 
roddi  Mrs.  Williams  Bodafon  iddo,  mae'nt  yn  llunio  un  waelach  iddo 
rwan,  ond  nid  wyf  i  yn  medru  mo'r  coelio  ei  fod  mor  ynfyd.  Mi 
glywais  fod  hanes  y  treiol  yn  rhai  o'r  papurau  newydd.  General 
Evening  Post,  debygai,  a  bod  son  am  ryw  false  survey,  or  some 
survey,  made  without  the  direction  of  the  Court.  Was  there  a 
survey  produced  by  Powel,  or  how  was  it  ?  I  could  not  get  sight  of 
the  papers.  Er  dim  ar  y  fo  gadewch  glywed  par  sut  a  fu.  I 
suppose  you  were  at  court.  Gorchmynnwch  fi  at  Lywelyn  a 
Meirian,  a  Duw  gyda  chwi  oil.     Ei'ch  caredigawl  frawd, 

Willimn  Morris. 

Caer  Gybi,  Mehefin  6d,  1754. 
F'anwyl  Dew-Frawd, — Dyma'r  eiddoch  o'r  calan  yn  cynvvys  5 
Uinell,  nid  oedd  y  Hall  ond  2|,  felly  os  cynnyddant  wrth  reol  bydd 
y  nesaf,  cofiwch,  yn  12  llinell.  So  much  for  a  preface.  Can  diolch 
am  olwg  ar  y  fifafr  felen.  Gwych  oedd  gweled  yr  hynafgwyr  yn 
mynd  drwy  berfedd  Lloegr  goch  ar  tlws  yn  eu  hettiau.  Mi  wranta 
fod  digon  o  rythu  llygaid  arnaddynt.  Ond  can  gw'chach  oedd  yr 
achos  a  barodd  eu  gwisgo,  sef  cyflawniad  prophwydoliaeth  Sibli 
ddigri  ddoeth.     Ond  i  roddi  heibio  bob  gwawd,  Duw  a'n  gwnelo  oil 

292  CXCVII 


contd. 


yn  ddiolchgar  am  ei  anfeidrawl  drugareddau  i  ni  bod  ac  un,  ac  yn    -^    .     ■, 

fwy  enwedigol  am  y  drugaredd  a  ryglyddawdd  drvvy  loddi   i  chwi'r 

fuddugoliaeth.     Dyma  nhad  wedi  dyfod  i'n  hymwelyd  ac  yn  son  am 

fyned  yn  y  man   tuag  adref;mawl  i   Dduw,  y  mae  yn  dra  sionc  ; 

mae'n  hyderu  y  deuwch  chwi  ar  brawd  Rhisiart  i\v  ymweled  cyn  y 

bo  hir  fal  y  gallo  [eich  ben-]dithio  cyn  ei  farw.     Par  bryd  y  bydd 

wiw  eich  disgwyl  ?     Gwych  oedd  gennyf  weled  enw  Powys  ar  gefn 

eich  llythyr,  rwyn  mawr  obeithio  (er  nas  gwn  pa'r  un  ai  drvvg  ai  da 

a  fyddai  hynny)  y  bydd  ir  pendefig  hwnnw  gael  rhoddi  bys  yn  y 

bryvves,  sef  brywais  yr  Esgair  pan  elir  i  rannu'r  wledd.     Mae'n 

debyg  eich  bod  chwi  yn  meddwl  i'r  Mynglwyd  roddi  imi  beth  o 

hanes  eich  matterion  yn  y  dadleu.      Na  ddo,  na  ddo  ;  ni  chefais  i 

gymaint  o  hanes  o  unlle  ag  oedd  yn  eich  llythyr  at  fy  nhad  a  hynny 

wrth  siawns.     Wtift,  a  dvvbl  wfft,  i  Lwyd  y  Pottiau,  ni  ba'swn  byth 

yn  meddwl  y  profiasau'r  Uoercan  hwnnw  yn  gymaint  cna,  nid  oes  dim 

ymddiried   i    ffylied   o  holl  bobl   y  byd,   ffei    arno    ki'dz'r  diffaith, 

ni  byddai  fatter  pei  b'ai  arno  eisieu  llymaid  o  gwrw,  mwy  cosp  nag 

eisieu  tammaid  o  fara  iddo  e  ar  wraig.     Mae'r  newydd  da  accw 

wedi   gwneuthur   'nhad   yn    ieuengach   o   ddengmlwydd  o'r  lleiaf, 

mae'n  dymuno  ar  un  o  honoch  gynta  byth  ac  alloch  roddi   iddo 

dippyn  chwaneg  o'ch  hanes.      Gresyn  i'r  tyst  farw  yna,  nachawsent 

fynd  adref  yn  eu  cyfrif,  ond  ewyllys  Duw  a  wneler,  ni  wiw  gwingo 

yn  erbyn  ei  symbylau,  mae  arnaf  ddialedd  eisieu  clywed  par  hyd  yr 

y'ch  ar  fedr  aros  yna,  a  chan  mil  o  bethau  eraill  angenrheidiol  i 

ddyn  wybod  a'u  dysgu.     Par  sut  y  mae'r  B — n — n  ?     Hiroes  iddo  a'i 

fab   Wiliam  !     Mi  yrrais  hanes  y  fuddugoliaeth  i  bawb  o'ch   hen 

fFrindiau.     Oni  haeddai'r  Brynddu  hynny  yn  fwy  na  neb  ?     Fal  hyn 

y  dywaid  'r  hen  wr  y  dydd  arall  yn  y  llythyr  :  "  Duw  a  wnelo  i  mi 

glywed  newydd  da  oddiwrth  fy  hen  gyfaill,  os  y  Brenhin  a  geiff  y 

cwyn,  fe  fydd  y  ffonnod  yn  anferth  ar  warr  Powel,  trawsglwyddo  70 

o  hen  bobl  cyn  belled  o  fifordd  a'u  traul  yn  mynd  a  dyfod,  ac  aros 

llawer   o   ddyddiau   yn    Llundain.     Nid   eill   fod   lai    na   llawer   o 

gantoedd  o  bynnau,  ac  os  y  Brenhin  a  gyll  ni  bydd  dim  costau  yn  ei 

erbyn  ef,  ond  pa  un  bynnag  Duw  a  ddycco  fy  nghyfaill  anwyl  adref 

yn  ddiogel,  sydd  ddeusyfiad  diragrithiol  eich,  etc."      Ac  nid  wyfi  yn 

ameu  un  gair ;  diragrith  oedd  yr  hen  wr  erioed  hyd  yn  heddyw. 

Rwyf  wedi  gadael  yn  siccr  fyned  efo  mrawd  llysieuwr  Mr.  Hwlant 

cxcvH  293 


W.  to  L. 
contd. 


W.  to  R. 
CXCVIII. 


o  Gonvvy  i  olrhain  planhigion  i'r  Wyddfa  o  ddeutu  diwedd  y  mis 
yma.  A  ddowch'i  efo  nyni  frodyr  ?  Wala,  wala,  rhaid  tewi  a  son 
bellach.  Duw  a  fyddo'n  gvvarchad  drosoch  bod  ac  un,  a  byddwch 
wych.  Eich  caredigaiul  frawd,  Gwilym  Rwydd-dcw. 

Caer  Gybi  ym  Mon,  27ain  o  Fehefin,  1754. 
Anvvyl  Frawd, — Wele  yma  eich  ebystol  o'r  I5d  ac  ynddoychydig 
o  hanes  y  maes  mawr  yng  Nghaerludd,  etc.  Can  diohvch  am  dano, 
tra  digrif  o'r  araith  o'r  eiddo  Hume  Campbell,  a  digrifach  oedd  y 
Bowel  am  fynnu  roddi  cad  ar  faes,  heb  achos  nog  ystyr  yn  y  byd 
oddigerth  i  gyflawni  darogan  y  Bardd  Du,  allan  o  brophwydoliaeth 
y  Sybli  ;  na  sonniwch  bellach  am  Robin  Ddu  a'i  gyfoedion,  ni  ba'sai 
iddynt  siawns  yn  y  byd  pe'i  basai  Oronwy  yn  eu  plith.  Cyfieithiad 
Seisnig  meddwch  o'r  Ddarogan,  ag  eisiau  ^5  !  Ffei,  ffei  !  Gresyn- 
dawd  anfeidrawl  na  bai'r  cyfieithiad  yn  fy  llogell  i,  ar  pum  punt  yn 
un  y  Bardd.  Rhoed  Duw  yng  nghalon  Powys  i  roddi  rhent  gynta 
gallo.  Byddai  ddrvvg  gennyf  pei  troid  Salbri  gerfydd  ei  ysgwydd 
or  Senedd,  gobeithio  na  ddigwydd  mo  hynny.  Echdoe  y  daeth  y 
chwaer  adref  o  Bentrerianell,  roedd  yn  nhad  wedi  bodyn  o  salaidd 
yr  wythnos  ddiwaetha  gan  y  tor  llengig  ar  anwyd.  Digrif  oedd  yr 
Aldremon  amachwyn  ar  y  wraig  a  hithau  wedi  mendiaw.  Pa  beth  y 
mae'r  hen  chwilcath,  i.e.,  Nicholas  yna  yn  ei  wneuthur  ?  Aie,  mor- 
daith  wech  a  wnaeth  lorwerth  ?  Ymhle  mae'r  hadau  etc ?  Mi  glywaf  iw 
chwaer  gael  llythyr  oddiwrthaw.  Daccw  Farged  Moryswedi  mynd 
iw  atteb,  ac  i  edrych  am  ei  thaid.  Ni  ffromodd  y  Cardinal  ddim  ; 
camgymeriad  mawr  ydoedd  !  Fe  ryngawdd  bodd  ir  Pendefig 
hawddgar  ddyfod  i'm  hymweled  a  tharing  a  orug  efo  mi  bumnos  i 
fwydta,  i  yfed,  i  ymresymmu,  ac  i  ymbynciaw  ;  ac  yn  y  diwedd  nid 
oedd  wybod  pwy  oeddiar  na  phwyoeddgeiliawg  !  Mae'r  Cardinal 
cyn  fynyched  ymhlith  y  gwyr  ^nheddigions^  ai  fod  wedi  dysgu  ei 
drwg  arferion,  eistedd  i  fynnu  i  bottio  yn  dra  hir,  gorfedd  drannoeth 
drwy'r  boreu,  rheol  iw  honno  ni  ddigymmydd  a  Gwilym  ;  ond 
rhaid  weithiau  dioddef  Ymhen  y  tridiau  neu  pedwar  vvedi'r  gwr 
fyned  i  bant,  mi  bicciais  hyd  ym  Modorgan,  He  'rydoedd  mwy  na 
llonaid  y  ty  o'r  creaduriaid  uchod.  Arhosais  yno^wythnos  i  ddysgu 
mynd  yn  un  o  honynt,  ond  nid  wyf  fymrun  gwell,  fifaelio'n  glir  Ian 
ddyscu'r  gelfyddyd.  Pwy  a  ddaeth  yma  echdoe  debygach  i,  a 
llythyr  yn  ei  law  oddiwrth  y  brawd  Hwlant  i  dorri'r  garw,  ond  eich 


294 


CXCVlil 


cyfaill  y  Mr.  Penant,  the  fossilist,  etc.,  of  Downing,  in  Flintshire,  a    ._         „ 
surprizing  man  in  his  way  I     We've  been  ransacking  the  sea  and  . 

land  for  curiosities,  ac  nid  pennach  dau  gyfaill  oddiyma  hyd  yna. 
Uaccw  fo  wedi  cychwyn  tua'r  Iwerddon  iw  chwilio  hi  o  ben 
bwygilydd  am  bethau  ar  y  ddaear  a  than  y  ddaiar.  He  is  to  send 
me  the  L — d  knows  what  from  all  parts.  Nid  brwysgaw  y  bydd  y 
Surveyor  ond  Uymeittiaw'n  lewdost.  Gerwin  o'r  prisiau  ar  gig 
ffbrdd  yna  ;  maent  yn  achwyn  yn  Nulun  yrunmodd  ac  etto  er  hyn, 
nid  son  mawr  a  fu  am  farwolaeth  milod,  mae  pob  peth  mal  arferol 
ffordd  yma,  ond  ei  bod  hi'n  dal  yn  oerllyd.  Yn  goch  y  bo  mhais, 
ond  ydych  i  ar  Llew  yn  ddeuddyn  digrif  amhosibl,  am  ein  rhoddi 
ni  i  gyd  mewn  disgwyliad  o  gael  gohvg  maes  arnoch,  ac  yr'wan  ein 
sommi  ?  Wala,  gadewch  iddo,  ni  choelir  monoch  o  gwbl  o  hyn 
allan.  Ymhle  mae'r  llyfrau  bellach  ?  A  rwymvvyd  un  i  VVilym 
mewn  garwgroen  lloi  ?  Ni  che's  i  ddim  llythyr  oddiwrth  Lewelyn 
etto.  Daccw'r  nith  Peggy  Owen  wedi  dyfodadrefo  AUt  Fadawg 
a  Mathafarn  ;  pawb  yno  yn  iach,  y  Ceredigionaid  yn  groesion 
erchyll  achos  bod  y  Brenin  yn  drech  na  Phowel.  Mae  pawb  o 
honom  ffordd  yma  yn  rhwydd  iachus  ;  i  Dduwy  byddo'r  moliant  a'r 
diolch.  Bydded  iddo  warchod  drosoch  chwithau  ar  hyn  oil  a 
berthyn  i  chwi.     Sgrifenwch  gynta  galloch  at 

JEic/i  caredigawl  frawd^  Gtailym  Ltvytu. 

P.S. — Pray  my  compliments  to  Captain   Edwards  and  to  Mr. 

William  Parry,  am  hannerch  at  y  Gymdeithas,  sef  y  Cymrodorion. 

Mae'n  rhywyr  gweled  tippyn  o'ch  gorchwyl  yn  argraphedig. — W.M. 

ESGAIR  Y  MWYN,  July  8,  1754. 
Dear  Brother, — I  received  yours  of  the  29th  ulto  this  morning 
and  am  glad  you  are  well  and  that  there  are  no  bonddigigions  to  be 
visited  in  your  country.  I  don't  know  what  colours  they  are  of. 
Digrif  yw  Penant  fossilist.  Gwych  fod  Cymro  oi  fath,  yn  He  rhyw 
bendewion  dogs.  I  am  here  now  at  y*^  Quarters  pay,  paying 
miners,  carriers,  washers,  witnesses,  etc.,  nid  Uai  na  mil  o  bunnau 
a  gludais  i  o  arian  oddicartref  i  dalu  iddynt — a  prodigious  affair,  no 
wonder  people  should  run  mad  about  it !  Mae'n  debyg  mae  fi  yw'r 
sobraf  o'r  holl  genedlaeth,  ag  yn  cadvv  Ueiaf  o  swn  yn  ei  gylch,  ac 
yn  cadw  fy  lie  yn  lew  hyd  yn  hyn  er  gwaetha'r  gelyn  ddyn.  I  have 
a  fine  prospect  of  lead  ore  on  a  tenement  that  I  have  a  lease  of  on 

cxcix  295 


L.  to  W. 
CXCIX. 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 

CC. 


y^  forefield  of  Esgair  y  Mwyn,  the  same  vein.  This  will  drive  them 
madder  than  ever.  We  are  raising  some  ore  there,  and  I  believe  it 
will  answer.  I  have  given  you  an  account  of  a  girl,  and  my  wife  is 
pretty  well.  Notwithstanding  all  the  surprizing  schemes  of  my 
enemies  I  have  defeated  them  surprizingly,  and  I  trust  in  God 
I  shall  hereafter.  Poor  Dick  Morris  of  Mathavarn  was  like  to  drop 
of  a  cholera  morbus,  but  I  hope  he  recovers.  Yr  ydym  ni  gwedi 
gorthrechu'r  gelyn  ?Lmfobbw  yn  glir  Ian.  Ni  fu'r  fath  lachio  erioed 
yn  Llanerchymedd  ag  a  fu  yma  yn  ffair  Ystrad  Meurig  yr  wythnos 
ddiwaethaf ;  fe  ddarfu  ein  pobl  ni  drwy  nerth  cocddes  ar  cwrw  ei 
sgwrrio  nhwy'n  Deifis  ag  yn  Wyddelod  drwy'r  ffair  yn  61  ac  ymlaen, 
dros  bedair  battel  a  wnaethont.  Roedd  yno  gantoedd  o  gloliau 
cochion  i  bawb  a  waedda  "Bowel  for  ever."  "  King  George  a  Mr. 
Morris  for  ever"  oedd  yn  ei  charrio  hi  yn  deg.  Would  any 
man  believe  such  a  thing  possible?  But  so  it  is.  Fair  honest 
dealings  and  punctual  payments,  and  an  open  behaviour  hath  out- 
done all  their  schemes  and  villanies,  and  hath  brought  the  body  of 
y<^  country  of  our  side.     I  have  no  time  to  add  but  that 

/  am  your  affectionate  brother^  Llewelyn . 
P.S. — Gronwy  hath  been  helpd  for  y^  present. 

Caergybi,  13th  July,  1754. 
Anwyl  Frawd, — Mae  encyd  o  amser  wedi  llithraw  hebiaw  er 
pan  sgrifennais  attoch  ac  etto  heb  gaffael  dim  atteb,  fal  y  mae 
mwyaf  y  cywilydd.  Chwi  ddywedsoch  y  gyrrai  Lewelyn  hanes  i 
gad  i  mi  mynych  iawn, — ni  che's  i  byth  fymryn.  Dyma  hanes 
ei  ferch  Elsbeth  ai  mam.  Aie  treiol  arall  sydd  debyg  ei  fod? 
Mae'r  gwr  yn  achwyn  ar  rai  o  hen  ffrindiau  sydd  wedi  mynd  yn 
elynion  brychion.  Ai  Fychan  or  Dollfa  a  droes  yn  gi  glas,  beth 
meddwch  ?  Gobeitho  fod  y  J>owys  yn  gywir  ac  yn  onest.  Os 
chwildrodd  Fychan  mae'n  debyg  na  cheir  daioni  mwyach  o'r 
Drysorfa.  Rhowch  dipyn  or  hanes,  da  chwithau.  'Rym  ni  yma 
ag  Ymhentrerianell  yn  iachus  dda  iawn.  Mi  giywais  weled 
Goronwy  dydd  arall  yng  Nghaer  Nerpwl  yn  un  cawr  (ond  yn 
.  .  .  .  y  sgrifen  o  hi).  Pwy  sydd  yn  ei  le  meddwch  chwi  ?  Ni 
bu  monvvyf  ymhen  yr  Eryri  ettwa,  ag  mae  lie  i  ofni  nad  af  yno 
y  leni,  o  eisiau  na  bawn  yn  feistir  ar  fy  amser  ac  ar  ddigonedd 
o  dd^  bydol.      A  fyddwch  i  yn  gweled   y  Mr.  Ellis   o    Lawrence 

296  CC 


Lane  weithiau  ?     Gwyn    ei    fyd    ai    gwela  fo    yma    i    gael  dangos  „ 

iddo'n  mor  blanhigion  yma  sydd  yn  tyfu  rhyd  greigiaii  Cybi.  I  rontd 
think  that  I  have  discoverd  lately  three  or  four  sorts  of  the 
animal  flower  as  Hughes  of  Barbados  calls  it.  When  does  Mr 
Ellis's  book  come  out?  Bendith  Dduw  i  chwi  am  gyd  a'ch  bys 
ddvvywaith  o  lythyr,  ni  choeliach  i  fyth  ddaed  fyddai  ei  gael. 
Rhaid  rhoi'r  swydd  i  fynnu  ar  sgrifennu  i  fynd  ir  farchnad  i 
brynnu  bwyd  i  5  neu  6  o  gegau.     Duw  a  fyddo  gyd  a  chwi. 

Eich  caredigawl  fraivd^  William  Morris. 
P.S. — A  fyddwch  i  yn  gweled  Jack  Evans,  mab  yr  hen  D doctor, 
ambell  dro  ?  Dyma  frawd  iddo  yn  yr  ysgol  yn  y  fangre  hon  yn 
dysgu  sgrifenu  a  rhifo,  a  bachgennyn  fifeind  ydyw.  Ces  lythyr 
ddoe  neu  echdoe  oddiwrth  y  car  Salbri  yn  achwyn  yn  greulon 
fod  y  golwg  yn  pallu,  a  chant  o  anfifortunau  er'ill.  Yn  iich  byth 
weled  na  chlywed  Anacreon  yn  canu  Cymraeg  na'r  Sibli  ddoeth. 
Mae  mis  er  pan  sgrifenasoch  yma  or  lleia. 

Holyhead,  20th  July,  1754. 
Dear  Brother, — 1  have  a  long  time  expected  to  hear  some  account  of 
the  fifty  New  Testaments  and  Common  Prayers,  but  hitherto  in  vain. 
Mr,  Ellis  has  received  his  fifty  some  time  ago,  and  he  expects  that 
his  second  parcel  of  Bibles  are  now  at  Chester,  the  secretary  having 
acquainted  him  that  orders  were  given  some  fortnight  or  three 
weeks  ago  for  sending  of  them,  but  not  a  word  of  the  others.  The 
inclosed  I  received  from  Mr.  Owen,  but  do  not  know  what  answer 
to  give  ;  your  being  disapointed  of  the  promised  Bibles  makes  me 
terribly  affraid  of  the  same  treatment  in  regard  to  the  Testaments, 
which  God  forbid !  Er  cariad  ar  yr  Arglwydd  ymegniwch  ar 
ddyfod  ar  matter  yma  i  ben  da,  rhag  gormod  gwarth  a  ch'wilydd  ;  os 
digwydd  ir  gwrthwyneb,  ni  choeliach  i  byth  (pei  medrwn  ddywedyd 
i  chwi)  faint  yr  anhunedd  a  barodd  imi  eisioes,  gan  nad  mai  peth 
ysgafn  ag  ofer  iw  icchydwriaetli  dyn,  ac  nid  hwyrach  na  bo  rai 
llawer  yn  ymddibynnu  wrth  y  neges  yma.  I  shall  continue  to  be 
uneasy  untill  I  hear  from  you  ;  the  money  shall  be  paid  for  them 
when  and  where  you  please  to  order  them.  'Rych  i  gael  5ochwaneg 
o  Fiblau  i'r  mwynwyr.  Ow  cofiwch  am  yr  hen  gartref  yn  anad 
unlle,  ond  y  cartref  newydd.  Dyma  lythyr  oddiwrth  y  Bras  o'r 
Esgair  a   hanes   fod   gobaith   dogn  o   fvvyn  mewn    rhyw  dyddyn 

cci  297 


W.  to  R. 

CCI. 


-_.         ^      sfvferbyn  ar  Hall.      Beth  os  ceir  yno  wythen  o  deir  Hath  neu  bedair 
W.  to  R.    ^-^     .  _      ,,      .         ,,      ,,      . 


contd. 


o  ddiameter?  Roedd  nobility  y  Brenin  a  Mr.  Morris  yn  ffysto 
rhaVr  Bywcl  iw  crogi,  ni  lyfasant  ddangos  mo'i  trwynau  mewn  fFair 
na  marchnad.  Beth  ydys  nes  os  ca  rhyw  goegyn  diddaioni  arddelw 
gan  Sior  ar  yr  Esgair  ;  yno  ni  bydd,  ond  odid,  ond  sychu  trwyn 
mewn  llawes.  Mae  pawb  o  honom  ffordd  yma  yn  rhwydd  iachus, 
a  nhad  felly  ddoe  neu  echdoe  ;  rwy'n  ei  ddisgwyl  yma  Wyl  lago  i'n 
gwylmabsant  ni,  yr  hAvn  a  drodd  y  meistr  Ellis  oddiar  y  Suliau. 
Roedd  tri  Sul  y'mis  Gorphena  ar  ba  rai  y  byddid  yn  dangos,  ac 
mae'n  debyg  yn  carrio  o  amgylch  greiriau  Saint  Gybi,  etc.,  ac  er 
hynny  hyd  yr  awron  fe'i  gelwid  Suliau'r  Creiriau.  Byddai'r  holl 
wlad  yn  dyfod  yma  i  wylmabsanna  arnynt,  sef  i  fwyta,  i  yfed,  i  feddwi, 
i  ymbaffio,  i  dyngu  ac  i  regi,  etc.  Beth  a  wnaeth  y  Preiddiavvryma 
ond  cyhoeddi  drvvy'r  wlad  y  byddai'r  Gwylmabsant  ar  Wyl  lago  ag 
y  byddai  gadachau  sidan  i  redeg,  i  ddawnsiaw,  etc.,  am  danynt, 
hynny  a  hudodd  yr  holl  ynfydion  i  anghofiaw'r  creiriau  er  mwyn 
gvvychder  y  sidan  sidani  ;  ag  ni  welsochi  nemawr  waith  yn  fifair 
Llanerchmedd  fwy  o  honynt  nag  a  fydd  yma  ddydd  lau  nesaf.  Mi 
glywaf  Lewelyn  yn  dywedyd  iddo  ddianghenu  Goronwy.  Gwyn  ei 
fyd  allu  gwneuthur  yfath  gymwynas  ;  rhaid  imi  dewi  am  lol  heb  yn 
ddiolch  imi,  neu  golli'r  host.  Duw  a  f'o  yn  gwarchadvv  drosoch  a 
byddwch  wych.  Rich  caredigaivl  frawd^    William  Morris. 

Holyhead,  29th  July,  1754. 
Dear  Brother, — Chwi  welwch  fy  mod  i  yn  ymroi  i  sgrifenu  attoch, 
W.  to  K.  gj.  gj^-j^  |^Q(-^  chwi- wedi  rhoddi'r  swydd  i  fyny  er's  talm  mawr  o 
amser,  ni  waeth  pa  peth  a  fai'r  achos,  os  ydych  iach  ac  wrth  eich 
bodd,  mae'ch  distawrwydd  yn  ddigon  er  peri  ofned  i'r  gwrthwyneb. 
Ni  ddaeth  mo'r  henwrein  tad  ddim  i'n  gwylmabsant  Santjago,  ond 
fe  ddaeth  ei  wyres  Margaret  Owain ;  mae  hi'n  dywedyd  ei  fod  yn 
llecyn  yn  6  fynnych  gan  y  Fors  sydd  yn  ei  grugo.  Os  uchel,  bloedd 
Gwilym  am  glywed  oddiwrthych,  mae'r  tad  yn  gwaeddi  tri  mwy, 
medd  Marged.  Ni  chadd  lythyr  oddiwrthych  er's  gwell  na  chwarter 
blwyddyn,  neu  bedwar  mis,  medd  hi,  er  maint  a  sgrifenodd.  Mae'r 
ddau  hogyn  wedi  mynd  yn  noeth  lumaniaid  nid  er  am'arch  arnoch, 
ni  fedd  yr  hynaf  grys  am  ei  gefn,  a  phobyl  yn  dyfod  a'u  biliau  am 
arian  drostyn  ag  yn  dechreu  siarad  yn  uchel,  na  bo'nd  ei  grybwyll, 
felly  ni  wyr  yr  hen  wr  pa  beth  i  wneuthur  o  eiseu  clywed  oddiwrthych. 

298  ecu 


ecu. 


"jYn  wir  Marged,"  meddwn  innau,  "nis  gwn  innau,  rhaid  i  chwi 
berswadio'r  bobyl  i  fod  yn  amyneddgar  dios  dro.  Naill  (chwedl 
Elias  brophwyd)  y  mae'r  gwr  ar  ymdaith  neu  yntau'n  cysgu,  ag  y 
bydd  ei  ddefifro.  Tra  adawodd  yrru  i  ffrind  imi  y\v  rhannu  ymhlith 
plvvyfolion  Penrhos,  Gallgo,  ac  Eugred,  banner  cant  o  ryw  lyfrau,  ni 
chlywa  i  na  siw  na  miw  yn  eu  cylch."  "  O  ho  ! "  eb'r  hitheu,  "  mae 
nhaid  yn  breuddwydio  bob  nos  yr  elo  iw  wely  ynghyich  y  Biblau 
a  addawyd  iddo  yntau.  Ag  nid  yw  Mr.  Owen  ein  person  ni  yn 
gorphwyso  gan  son  am  ei  Destamentau  Newydd,  a  braidd  y  gedu 
o  nhw  allan  o'i  bregeth  y  Suliaii,  mae  o'n  dywedyd  pei  gwyddai 
fewyrth  Rhisiart  Morys  gymaint  sydd  o'u  heisiau  a  chynifer  o 
fendithion  a  ddeuai  iw  ran  fe  wnai  fwy  o  frys  iw  hanfon  iw  hen 
gymdogion.''  "  Wala,  yn  wir  nid  hwyrach  hynny,"  meddwn  innau, 
"  Ond  chwi  welwch  fy  nith  fai  y  mae'r  byd  yn  bod,  a  rhaid  gvvneuthur 
y  goreu  o'r  gwaetha "  felly  dyna  i  chwi'r  ymgomio  a  fu  rhwng  yr 
ewythr  ar  nith.  Dyma  ei  brawd  Will  wedi  cael  cennad  i  ddyfod 
adref  i  ymweled  a'i  rieni,  ag  yn  glamp  o  ddyn  lysti,  gwrawl, 
cyfoethog  ddigon.  I  must  contrive  to  get  him  out  of  the  cabin,  for 
he  begins  to  be  too  much  a  man  and  a  sailor  to  bear  with  the  slavery 
of  it,  though  it  is  a  beneficial  post.  I  must  leave  off  abruptly.  I 
am,  dear  brother,  Yours  most  affectionate ly^  William  Morris. 

ESGAIR  Y  MWYN,  July  29,  1754. 
Dear  Brother, — I  have  yours  of  y*^  20th  this  day,  and  am  glad  you 
are  all  well.  I  have  a  very  sparing  line  from  Peggy,  too  much  upon 
the  laconic.  I  intend  a  letter  for  her  in  this.  Though  she  may  be 
ready,  I  am  not  yet  in  y*^  condition  to  give  her  a  husband  and  baich 
cefn  o  arian,  unless  I  give  other  people's  money,  but  hope  I  shall  be 
able  to  do  handsomely  for  them  all  if  I  live  a  few  years.  I  consent 
to  pay  for  y^  deal  boards  if  Robert  Jones  gives  the  work.  There  is 
some  boundary  to  be  set  to  y^  first  but  none  to  y*^'  last,  unless  you 
fix  a  few  days  which  you  may  guess  it  may  be  done  in.  Had  a  letter 
from  father  lately.  Gorchmynnwch  fi  at  y  berson  onestaf  or 
rhywogaeth  yn  y  wlad  yna,  sef  Mr.  Ellis,  ag  archwch  iddo  yfed 
diod  ysprydol  os  myn  fy w,  mae  natur  yn  gofyn  mwy  nag  oedd  Paul 
yn  ei  Iwfio,  oblegid  nid  yw  ef  ddim  apostol  yn  mynd  ar  led  i  droi 
pobl  at  y  ffydd.  Rwy'n  gobeithio  y  ceiff  Gronvvy  fara,  onid  oes 
rhyw  dynged  yn  dywedyd  nad  a   prydydd  byth   yn   gyfoethawg. 

ecu I  299 


W.  to  R. 

contd. 


L.  to  W. 

CCIII. 


L.  to  W. 


W.  to  R. 

CCIV. 


Daccw   fi   gwedi  sgrifennu  rhyw  stwff  at  yr  Aldramon    Prichard. 
,  Nawdd  Duw  rhag  ei  ddyled.     Where  is  y^  magnetic  sand  found 

that  you  sand  your  letters  with  ?  Is  it  not  the  iron  stone  powderd? 
Or  what  is  it  ?  Dyma'r  diwrnod  teg  cynta  leni  ;  the  wind  N.N.W., 
and  wandering  clouds,  we  have  had  such  continual  rains  that  we 
have  neither  fireing  nor  hay  in  as  yet.  I  intend  for  home  in  a  few 
days,  but  cannot  be  there  long.     Upon  the  hoof  again. 

/  am,  your  affectionate  brother,  L.M. 

Caer  Gybi,  Awst  yr  iieg,  1754. 
Anwyl  Frawd, — Ar  fy  nyfodiad  adref  o  Bentre'r  Eirianallt  mi 
dderbyniais  eich  llythyr  o'r  3dd  ;  wedi  bod  mewn  hir  ddisgwiliad 
diball  am  danaw,  ac  mewn  anesmwythder  rhag  ofn  bod  rhyw  anlwc 
wedi  digwydd  iw  'sgrifenydd  ;  ond  moliant  ir  Goruchaf  Dduw  fod 
[pob]  peth  yn  ddiogel.  Mi  eithym  wythnos  i  ddoe  i  ymweled  a  nhad 
ac  i  fwrw'r  Sul  yno — mynd  i  Eglvvys  Benrhos  i  glywed  y  Gair,  lle'r 
adwaenwn  oddeutu  dwsing  o  bobl.  Ond  pe  dywedwn  i  chwi  gy'd 
a  chywydd  prin  y  rhoisai'r  person  ei  droed  dros  agorddrws  yr 
eglwys  i  ddyfod  allan  nad  ydoedd  yn  y  cy'd  a  mi  am  y  Testa- 
mentau,  ni  feddwn  innau  air  i  ddywedyd  yn  eu  cylch  ond  gwrido  a 
chywilyddio,  a  dywedyd  y  gwir  sef  fy  mod  yn  gobeithio  eu  bod  ar 
ddyfod.  Mi  welaf  yn  y  llythyr  yma  eich  bod  yn  tybiaw  ei  fod  wedi 
derbyn  y  50  a  ddaeth  gyda  rhai  y  Mr.  Ellis.  Naddo,  naddo,  na 
chlywed  dim  son  am  danynt.  I  presume  the  Society  never  sent 
them  or  they  would  have  writ  to  somebody  here  about  them. 
However,  I  writ  yesterday  to  Mr.  Bryan  to  desire  that  he  would 
order  the  carrier  to  call  at  the  warehouses  at  Chester,  but  I  am 
affraid  to  no  purpose.  Ow  pam  na  fuasech  yn  'sgrifennu  lein  (oni 
allasech  gael  amser  i  ymweled  a  rhai  o  ysgrifenyddion  y  Gymdeithas) 
i  wybod  a  yrasant  hwynt.  Nid  wyf  yn  ammeu  dim  n*ad  oes  gennych 
ddigon  o  waith  ar  eich  dwylo,  os  oes  gormod  eich  bai  chwi  ydyw. 
Na  atto  Duw  i  neb  ymhel  a  mwy  nag  a  eill  gwmpasu  iw  trin  heb 
wneuthur  sarhaad  neu  gamwri  ai  gorph  nai  feddwl  (h.y.,  ei  ysbryd). 
Engraved _y«  Gy;«rrt^^  meddwch  y  mae'r  52  Scripture  prints,  nid 
wyfi  yn  deall  monoch,  but  the  proposals  will  explain  the  thing.  I 
had  the  perusal  of  yours  to  my  father  where  you  mentioned  your 
being  busy  about  some  printing  work,  which  I  imagined  was  the  affairs 
of  the  Cymrodorion.    My  father  is  in  tollerable  good  health.    Yfors 

300  CCIV 


contd. 


oedd    waethaf  wrthaw.      Yr  Esgob  recommends  members  to  the 

Society  in  this  country  ac  nid  eraill.     O  ni  fedd  Pennant  ddim     ^'  *°  ^* 

Cymraeg,  ag  ni  wiw  disgwyl  iddo  byth  ddyfod  iw  deall,  fal  y  mae 

mwya'r  gresyndod.     I   have  letters  frequently  from  him,  for  to  me 

he  incloses  his  friends'  epistles.     Aie  epil  y  wiber  honno  a  elwir  yr 

hydra  yw'r  Teifisiaid?      Nawdd  Duw  rhagddynt !      le'n  wir,  gwych 

a  fai  cael  gafael  ar  ddictionary  y  Dr.  Davies  a  nodau  Wotlon  arnaw. 

Gwych  fyddai  gennyfi  gael  un  heb  na  nodau  na  dim  arall,  ond  ni 

welafi  ddim  gobaith  ysywaeth.     Pwy  a  wyr  a  fyddwn  byw  ym  mis 

Mai  ?     Am  y  cones  neu  genhawon  sedar,  lie  da  disgwyl  byth  ei 

gweled  OS  aethynt  i  Allt  Fawdawc  ;  ni  chawsem  byth  y  lleill  oni  bae 

ddigwydd  imi  fynd  yno,  ond  ni  Iwyddodd  un  o  honynt,  meirw  wedi 

dyfod  i  fynu.     Ffarwel  i  Hwlyn,  os  oes  daioni  a  berthyn  iddo,  nid 

oes  mymryn  iw   ddeufrawd,  pe   basai    Forys   byw,   dyn  gwych    a 

wnaethai,    i    ran   hwnnw  y   digwyddodd    yr  hoU  synwyr.      Am    y 

Ddoctor  Bifan  siaplan,  ni  choeliwn  yn  fy  myw  nad  gwagbren  ydyw, 

pa  wedd  bynnag,  moeswch  weled  pa  beth  a  ddywaid  am  bobyl.     It 

is  a  discredit  to  anyone  to  be  halld  into  such  foolish  disputes.      As 

obscure  as  I  am  in  this  nook  I  would  not  for  a  good  deal   that  my 

name  should  have  been  mentioned,  diolch  i'r  offeiriad  tanbaid  am 

beidiaw.      Mae'r  Llew  yn  'sgrifenu  attaf  innau    yn  abyl   mynych 

rwan.    Dim  son  yn  ei  lythyr  diweddaf  am  Esgair  y  Mwyn  fach.    Os 

ceir  dogn  o  fwyn   ceir  yr  hanes,  os  cynnogni  tewi  a  son  a  wneir. 

Newydd  da  a  fai  clywed  fod  y  pum  cant  punnau  wedi  ei  sefydlu  ar  y 

distain.     Ond  os  y  brenhin  a  rydd  yr  Esgair  o'i  law,  bid  ir  Bowys 

ei  chaffael  ac  nid  arall,  oddigerth  iddo  ei  rhoddi  ir  savvl  ai  haeddai 

oreu,  sef  y  Llew  ei   hunan.     Roeddwn   yn    nieddwl   mae   sorri   a 

wnaethai'r    Commissioner    Vychan.       Gwae'r    man    swyddogion. 

Gadael  gair  allan  a  wneis  wrth  sgrifennu  ynghylch  Goronwy  ;  mae'r 

gwr  byth  yn  Walton  ac  yno  bydd  hyd  na  symud  y  Bowys  bawl  ei 

did  ef.     Sgrifenu  y  mae  ef  fal  hyn  "yn  Ghaer  Gybi  neu  yn  Ghaer 

Nerpwl "  yn  lie  yng  Nghaer,  a  gofyn   yr  oeddwn  pa  un  o'r  ddwy 

orthography  ydoedd  yn  ei  lie?     Ce's  lythyr  oddiwrtho'rdydd  arall  ; 

roedd   y   pum  guinea  wedi  cau  bwlch,  er   na   yngenodd   un  gair 

wrthyf  o  ble  y  daethynt.     I  have  some  pwytri  lying  at  Alderman 

Prichard's  in  Leverpoole  which  were  too  bulky  for  a  frank  ;  perhaps 

Anacreon  may  be   among  them,  os  nad  yw,  mi  fyddaf  yn  crefu 

CCiv  301 


W.  to  R 
ccv. 


™  _  benthyg  hwn  yna.  Mae'n  dda  gennyf  glywed  fod  Jack  Evans  yn 
contd  llencyn  da,  gobeithio  fod  rhai  or  bendithion  a  enillodd  ei  did  wedi 
dyfod  iw  ran.  Gorchmynwch  fi  attaw,  mae  ei  frawd  Gwilym  yma'n  yr 
ysgol,  bachgennyn  cwrtais  cywrain  ddigon  ydyw.  P'ar  fodd  y  mae'r 
car  Gwil.  Parry  o  Woolwich  ?  A  wyddoch  i  ddim  o  hanes  Will  Parry 
y  jeweller  Gwyddelig?  Mae  arnaf  eisiau  gwybod  os  aeth  yn  sied, 
par  sut  y  mae'r  stat  yn  cyttuno  ar  Woodward  ?  Da  bod  yr  iechyd 
mor  helaeth  ffordd  yna,  rhag  mor  druenus  bod  hebddo.  Rym  ni 
yma,  mawl  i  Dduw,  bawb  yn  iachus.  Nid  yw  nhad  etto 
yn  bur  fodlon  i  fod  heb  wraig,  ac  nid  oes  ond  Duw  ei  hun  a 
eill  ei  gadw  rhag  gwneuthur  rhyw  fargen  wirion  ffol.  Mae'n  rhaid 
i  mi  dorri  cynfifon  y  Uythyr  yma  mewn  byrbwyll.  Byddwch  wych, 
a  Duw'n  eich  cylch.  Eich  caredigawl  frawd,  Gwilym  LwytHt. 

Caergybi,  23rd  August,  1754,  Nos  Wener. 
Mrawd  Rhisiart  Fynglwyd, —  I  received  yours  of  the  17th  and 
observed  that  you  had  not  received  a  letter  of  mine  in  answer  to 
yours  of  the  3rd.  1  ble'r  aeth  y  chwiw  leidr?  But  lest  he  should  be 
lost  for  good  and  all,  will  give  you  a  second,  though  perhaps  not  of 
the  same  tenor  with  the  other,  obleit  nid  wy'n  cofiaw  un  gair  oedd 
ynddo.  Mi  ddywedais  mae'n  debyg  mal  y  buaswn  yn  yr  hen 
gartref,  lie  y  tarawswn  wrth  y  nhad  a'i  deulu  yn  rhwydd  iach,  ag  ar 
fy  nyfodiad  adref  wedi  cael  eich  llythyr,  a  chwedi  gyrru  i  Gaerlleon 
i  ymofyn  Testamentau,  ond  fe  weddai  fod  y  matter  hwnw  wedi  ei 
ddiddyrysu  o'r  diwedd.  Os  gwelwch  gyfleu  i'vv  gyrru  i  Gaer,  bydd 
digon  o  lestri  yn  mynd  oddeutu  Gwyl  Fihangel  i'r  fifair,  ac  yno  bydd 
hawdd  eu  cael  i  bob  parth  o'r  Ynys  Dowell.  Uyglywch  ha  wr  fab,  'rych 
yn  tuchan  ac  yn  achwyn  yn  echryslon  ar  y  bydol  drafferthion  sydd  i'ch 
crugo  beunoeth,  codi'n  foreu  a  mynd  yn  hwyr  i  gysgu,  a  phrin  gael 
amser  i  roi  gylfinaid  yn  eich  pen  !  Ag  etto  er  hyn  'rwyn  deall  eich 
bod  yn  ymddugwd  a  rhai  a  ellid  adael  heibiaw,  o  bai  ormod  o 
ludded.  Y  pethau  rwyf  yn  ei  feddwl  yvv  tynnu  llunia  seintia,  etc., 
o  Gymraeg.  Nid  gvvaith  llwyr  angenrheidiawl  hwnnw,  a  pham  i 
chwi  ddwyn  anhunedd  o'r  achos  ?  More  of  these  by  and  by.  Beth 
ynta,  rhaid  gadaely  llyfr  heb  ei  rwymaw  tan  nacheffiry  darluniadau 
a'r  ymyla  prydferth  iw  rhoddi  ynddaw.  Mae'r  berson  hon  yn 
dyvvedyd  mae'r  Esbog  sydd  raid  enwi'r  aelodau  i'r  Gymdeithas,  ac 
nid  un  aelod  anghytrig  geisio  i  niewn  un  arall.     Nid  oes  mymryn  o 


302 


CCV 


ameu  nad  y'ch  yn  cael  dogn  o  bla  efo  matterion  y  Deheudiriaid.  ■^  ^_  j^ 
Gwyn  ei  fyd  a  gai  glywed  ei  fod  unwaith  ar  ben.  Mae  eppil  lago  (.Qntd. 
bod  y  gynffon  yn  tyngu  i'r  fach'lis  fawr  mae  tawel  fab  Hywel  a  fydd 
a  biau'r  Esgair,  er  na  brenhin  na  neb  arall,  ei  gyfiavvnder  o  ydyw 
meddynt,  a  pham  na  cheiffo  hi.  Nid  oes  gan  y  Bennant  mwy  na'r 
rhan  fwyaf  o  wyr  Tegeingl  fawr  o  Gymroaeg,  ac  ni  bydd  ganddo 
byth,  oni  bae  daro  o  honaw  with  hanes  fossils  yn  yr  iaith  honno.  le, 
da  chwithau,  gadewch  gael  y  mohogany  seed  i  edrych  a  fedrwn  ni 
goed  o  honynt.  Arwydd  ddigon  sal  yw  bod  Hwlyn  yn  mynd  i 
Siamaica.  Deg  i  un  nad  yno  y  bydd  ei  farw  dywarchen.  Ni  thai 
Bifan  o'r  Neiiadd  Wen  i  son  am  dano.  Gobeithio  nad  yw'r  dyn 
hwnnw  yn  un  o'r  Cymrodorion,  beth  meddwch  ?  Rwyn  ofni  fod 
ysbryd  eiddigedd  a'i  hoU  felldigedig  berthynasa  wedi  cael  gafael  ar 
galon  y  Bychan  o'r  doUfa,  ac  nid  wyf  yn  ammeu  dim  nad  ymddan- 
gosodd  y  dydd  arall  mewn  rhyw  anghymwynas  a  wnaeth  y  Bwrdd 
i'ch  brawd  Gwilym.  Chwanoga  fydd  pobl  y  rhai  ybo'ryspryddrwg 
ynddynt,  wneuthur  niwaid  i  bawb  a  fo'n  deiryd  i'r  sawl  ai  cyffroa. 
Da  iawn  clywed  fod  Sion  ab  y  Doctor  Evans  (yn  nef  mae  ei  enaid) 
yn  prifio  yn  llanc  da.  Ydyw  fo  yn  gallu  ymwrthod  a'r  diotta  ? 
Mae  Wil  ei  frawd  efo  mi  bob  dydd  yn  burion  bachgen,  ai  dad 
ynghyfraith  yn  gwneuthur  yn  fawr  o  honaw.  Er  dim  ar  y  fo, 
moeswch  fenthyg  caniad  Sibli  Seisnig  ac  Anacreon.  Ni  yrrodd 
Goronwy  monynt  i  mi  namyn  rhywbethau  eraill,  nid  o'i  waith  ei  hun. 
Chwi  fyddwch  sicr  o'u  cael  yn  ol  yn  ddiogel  gyda  llawer  iawn  o 
ddiolchiadau  dwysion.  Bellach  am  yr  ail  ebystol,  a  hanes 
conffyrddus  fod  y  llyfrau  iw  cael  unwaith  ettwa.  Better  late  than 
never,  ebr  y  Sais,  felly  yna.  Nid  wy'n  ammeu  na  byddai  cyn 
havvsed  cael  y  llyfrau  o  Gaerlleon  i  Ddulas,  ac  o  Caernarfon,  for 
they  seldom  have  any  boats  coming  from  the  latter,  but  from 
Chester  frequently.  You  ask  my  oppinion  concerning  the  cutts 
mentioned  in  the  proposals,  but  as  to  my  part  I  am  at  a  loss 
about  the  nature  of  the  undertaking,  fifty-two  cutts  t  eiht 
shillings  a  sett,  meddwch.  (Query  whether  the  book  and  cutts 
are  to  be  at  eight  shillings).  Mae  hynny  yn  agos  two  pence  bob 
un,  a  phar  sut  i  ddwyn  pobyl  ar  ddeall  y  talent  hynny,  nis  gwn 
i,  nor  can  I  believe  that  you'll  ever  get  off  half  the  number  you 
mention,  for  nobody  but  persons  of  fashion  will  lay  out  so  much 

ccv  303 


W.  to  R. 


money,  and  of  them  we  have  but  very  few  in  these  parts  that 
J  regards  the  Welsh.  These  proposals  will  do  the  scheme  more 
hurt  than  good,  as  they  are  in  my  oppinion  but  inaccurately  done, 
a  school  boy  of  twelve  year  old  would  write  as  good  a  hand  or 
better  especially  than  the  receipt.  Os  dyna'r  drefn  sydd  ar  Philips 
efo  ei  Bewter  ni  waeth  arall  nog  yntau.  Mi  ddaliaf  storaid  o  wenith 
i  chwart  o  faip  y  tyr  Siac  Owain  well  llythyrennau,  yn  enwedig 
y  rhai  Idalaidd.  Pam  na  fusech  yn  dywedyd  yr  y  cynnygiadau 
na  fynnech  mor  arian  nes  caffael  y  Uyfrau?  Dyma'r  Berson  a 
mau  am  y  cyfan  o  honynt.  Mi  wnaf  fy  ngoreu  ar  gaffael  chwaneg, 
ond  yn  vvir  ddyn,  nid  wyfi  yn  tybiavv  y  fifynna  gennyf,  cewch 
glywed.  Mi  ddygaswn  glywed  farw  Ifan  William  y  Telynior. 
Ai  ceingciau  oi  waith  ei  hun  ydynt  ?  Ni  chlywais  ddim  bias  ar 
y  mesur  hwnnw  a  yrrodd  yma  ddydd  a  fu,  ond  na  ddywedwch 
mo  hynny  wrtho.  Er  mwyn  dynion  a  da  oes  dim  gobaith  gael 
byth  weled  peth  o  waith  Goronwy  wedi  ei  argraphu?  If  you 
think  you  cant  compass  to  do  it,  I  wish  you  would  send  me  the 
copy  of  Cowydd  y  Farn  with  notes.  We'll  have  it  done  in  Dublin 
by  contributions.  Several  friends  are  desirous  to  have  it  pub- 
lished, and  I  have  told  too  many  stories  about  it  though  not 
designedly.  Mae  rhai  o'r  Personiaid  a'r  bobl  'nheddigions  yma'n 
dechreu  cyfaddef  fod  y  bardd  yn  ddyn  abl  rhyfeddol.  Nid  ydych 
yn  son  un  amser  am  ein  brodyr  y  Cymrodorion  ;  a'i  llaccau  y 
mae  gwresbrawdgarwchyneich  plitli?  Parfodd  bynnagannerchwch 
fi  at  y  Gymdeithas  pan  ymgyfarfyddoch.  A  fydd  y  brawd  Glyn  yn 
dyfod  yn  eich  plith  y  dyddiau  yma  ynta  blino  a  wnaeth  ar  ol  y 
lecsiwn  ?  Fe  fFaeliodd  gennyf  fynd  i  lysieua  i'r  Eryri  yr  haf 
yma  er  maint  o'r  awydd.  I  have  had  no  letter  from  y  Tewfras 
this  ten  days  or  fortnight  past,  mae  dialedd  eisiau  clywed  banes 
Esgair  y  Mwyn  fach,  a  pha  beth  sydd  yn  dyfod  o'r  cyflog. 
Gwych  a  fai  cael  y  irvji  Kav-jrvvr  yn  y  flwyddyn.  Mi  fyddwn  i 
fodlon  i  gymryd  chwarter  yr  ariant.  Dyma  ryw  hen  wrechyn 
yn  grwnan  yn  fy  nghlustia  am  gyngor,  ac  mae'n  rhywyr  mynd 
i  ymorawl  porthiant  i  chwe-nyn.  Duw  a  fo  gyda  chwi  ag  a'ch 
llwyddo  yn  eich  holl  amcanion  a  fo  er  daioni  i  chwi.     Amen. 

Et'c/i  caicdigaivl  frawd^    William  Morris. 

304  ccv 


W.  to  R. 


P.S. — Ymhle    y  cawsoch    y   gair   dau    synied  neu'V    gair   mwys 
yma,    sef  diwaethaf?      Argraphiad    diwaethaf   meddwch    yn     y  , 

cynnygiadau,  h.y.,  mae'n  debyg  di-waethaf,  heb  fod  yn  waethaf,  ac 
yn  ddiweddaf  hefyd.  Mae'r  llongau  siwgwr  yn  dechreu  dyfod  i 
mewn.  Dyma  ni  wedi  pwysaw  Ihvyth  un  o  well  na  deucan  tunell. 
Mae  ambell  geiniog  i  chad  oddiwrthynt,  pe  caid  llonyddwch  iw 
chanlyn,  ond  ni  chair  ddim.  Mae'r  un  yspryd  wedi  myned  i 
mewn  i  doUfa'r  Duwmares  ac  aeth  i  mewn  i  un  Gaerludd.  Yno 
y  byddai  longau'r  Gwyddyl  yn  mynd  i  bwyso  ei  siwgwr,  etc., 
ond  nid  oeddynt  yn  medru  cael  pob  peth  wrth  eu  bodd,  felly 
dyfod  yma  a  orugant.  Hynny  a  barodd  i'r  swyddogion  yno 
ymddigiaw  wrth  gowiriaid  Cybi,  ac  y  maent  yn  gwneuthur 
cymaint  o  gamwri  ac  allant.  I'r  doUfa  honno  y  byddwn  ni  yn 
gyrru  ein  cyfrifon  a'n  llythyrau,  ac  nid  at  the  Bwrdd.  So  they've 
the  opportunity  of  representing  things  in  what  light  they  think 
proper.  Duw  a'n  cadwo  rhag  ein  cas.  Roedd  y  gair  fifordd 
yma'r  dydd  arall  fod  yr  hen  Nicholson  wedi  marw  yna  a  bod  y 
brawd  Tew  yn  ei  le — celwydd  bod  y  gair !  A  fyddwch  i  yn 
gweled  yr  hen  gorphyn  hwnnw  weithiau  ?  Par  ddelw  sydd  arno  ? 
Da  chwithau,  gadewch  wybod  a  gawsoch  i  fy  llythyr  diweddaf  sef 
atteb  ir  eiddoch  o'r  3dd,  os  nid  'o,  fe  fu  rhyw  hagr  weithred  ar 
led.     Byddwch  wycYi.—  W.M. 

Galltv.\dog,  September  8,  1754. 
Dear  Brother, —  I  have  yours  of  y^  22nd  August  with  Cwynfanmi 
about  entring  wine  in  bottles.  If  you  had  not  a  copy  from 
Beaumaris  or  a  letter  from  y^'  Board  of  y*^  ist  March,  1753,  or 
thereabouts,  about  wine  in  bottles,  I  think  you  may  petition  y*^ 
Board,  as  you  can  produce  instances  of  such  entries  allowd  ;  but  if 
you  had  that  notice  I  can  see  no  colour  for  it.  Perhaps  I  may  get 
a  Member  of  Parliament  to  hand  in  y^  petition  when  the  Parliament 
meets,  but  I  believe  it  is  impracticable  at  present,  so  that  you  must 
pay  y^  mulct.  Inclosed  you  have  a  copy  of  a  letter  we  had  a  few 
days  ago  from  the  Board,  which  seems  to  be  a  general  letter  on  the 
same  head,  so  that  your  misfortune  very  likely  was  to  act  so  at  an 
unlucky  time,  when  the  Treasury  had  received  an  information.  I 
cannot  think  that  anybody  from  your  parts  had  any  acquaintance 
with  Mr.  Harding,  not  even  Chwilcath,so  I  suppose  the  information 


L.  to  W. 

CCVI. 


_  TVT     is  real  from  the  Sussex  coast  perhaps  of  French  wines  intended  to 

L.  to  W.  r         1 

J         be  imported.     Ni  chlywai  son  am  y  Chwilcath  yn  marw,  ni  wn  i  a 

fentriwn  i  gymeryd  ei  lie  hi  rwan  ai  peidio.  Have  had  no  leisure  yet  to 
write  to  father,  I  am  so  excessive  busy  that  I  have  hardly  my  senses. 
As  for  the  Common  Prayer  cuts  they  are  in  my  opinion  beautiful 
things  and  we  have  subscribed  here  for  about  twenty.  I  would  not 
take  a  guinea  for  the  book  if  I  had  it  well  bound.  There  is  neither 
credit  nor  discredit  to  my  brother  about  it.  If  any  like  it,  well  and 
good.  It  is  true  the  thing  is  more  for  ostentation  than  use.  But 
religion  requires  its  fineries  and  follies  as  well  as  other  ladies. 

This  hath  no  regard  to  Gronwy's  poems.  Those  must  come  from 
y^  Cymmrodorion,  but  this  is  a  private  affair  of  Ryland's.  The 
cuts  are  intended  for  y*^  Common  Prayer  and  Testament  bound 
together,  which  I  think  is  one  of  y^  prettiest  books  of  y^  kind  I  ever 
saw.  Have  you  seen  none  of  them  ?  Y  Llwyn  Llwyd  yn  addo 
fyth.  Ydyw  mi  wranta  mae'r  Esgair  yn  digio  llawer  un,  gadewch 
iddynt  ;  dywedwch  iddynt  hefyd  fy  mod  mewncymaintffafor  gida'g 
larll  Powys,  nad  yw'n  gwneuthur  dim  gweithred  o  bwys  heb 
ymgynghori  a  mi,  and  that  there  is  often  two  messengers  in  y^  same 
week  from  him  to  me,  and  you  may  tell  them  that  they  are  not  sure 
there  will  be  ever  a  trial  more  about  Esgair  y  Mwyn,  and  it  is 
impossible  there  can  be  any  at  Hereford  or  Salop.  Bod  Powel  wedi 
benthygcagwellna^i50oobunnoedd  i  garrio'rtreialhyd  yr  aeth,ag 
nid  yw  cantoedd  mor  hawdd  i'wcael  yn  y  Siryma  i  chware  a  hwynt. 
That  he  calls  for  his  rents  before  hand,  and  curses  the  hour  he  ever 
meddled  with  this  lawsuit.  Pawb  yn  ddigon  distaw  yma,  no  places 
of  trust  to  be  given  without  asking  my  opinion,  and  certifying  for 
y^  persons  !  Torri  ar  ei  traws  awnelo'rsawl  sy'n  chwythu  gwenwyn 
o  achos  fod  dynyn  truan  yn  mynd  rhagddo.  Gadewch  i'r  Brysgi 
fynd  ymlaen.  It  is  good  sometimes  to  have  such  a  spur— It  will 
happen  one  time  or  other  that  he  may  fall  in  his  own  snare.  It  is 
envy  more  than  anything  else  I  suppose  that  poisons  the  mind  of 
Collector  Smith,  for  this  affair  is  vastly  magnifyd  in  all  countries  to 
be  a  prodigious  thing  for  my  profit.  Duw  gyda  chwi,  nid  oes  yma 
ddim  amser  i  sgrifennu  ychwaneg,  pob  peth  mewn  ffrwst  ar  draws 
eu  gilydd.  Eich  brawd  ffyddlon,         L.M. 

306  CCVl 


Caer  Gybi,  2iain  o  Fedi,  1754. 
'Mrawd  Mynglwyd,— Dymma  eich  Uythyr  o'r  14  gar  bron  a  chan  ^^  ^^  p^^ 
diolch  am  fenthyg  llythyrau  Goronwy,  ond  nid  wyf  yn  diolch  nio'r  ccvil. 
pethau  am  y  rhan  gyntaf  o'ch  ebystol.  Pam  i  chwi  ddwrdio  a  digio 
mor  erwin  wrth  Wilym  wirion  ?  Nid  oedd  6  yn  meddvvl  chwaethach 
amcanu  sarhaad  yn  y  byd  i  neb  ;  nid  felly  y  bydd  brodyr,  sef  yn 
ffromwyllt  naill  wrth  y  Hall,  ac  yn  cofiaw'r  gwaethaf  i'w  gilydd.  Os 
bu  eich  brawd  yn  anrhesymol  (ac  nid  oes  dim  ameu  nad  oedd  o 
dippyn  allan  o  ffordd)  nid  oedd  hyny  achlysur  yn  y  byd  i  chwi 
daro'ch  tin  wrth  y  nenbren,  chwedl  yrhen  Wen  droed  levvt.  Rhaid 
i  chwi  ysgwyd  Haw  a  rhoi  cusan  fFrins  a  gollwng  yn  angof  wendidau 
'ch  brawd ;  mae  crefydd,  ie,  a'ch  dyledswydd  yn  gofyn  hynny 
gennych  ;  mae  yntau'n  gofyn  nawdd  ac  yn  addaw  na  throsedda  ond 
hynny  o'i  wirfodd  nag  o'i  anfodd.  'Rydych  chwi  vvedi  maddeu, 
ond  ydych  ? — mi  a  wn  eich  bod  ;  feHy  digon  am  hynny.  Mi  glyvvais 
y  Bennant  yn  son  am  eich  ffrind  Mendez  da  Costa  ;  fe  yrrodd  iddo 
ryw  bethau  a  gawsai  gennyfi  oddiyma  efo'r  post,  ai  luddew  o'r 
Fendez  ?  Na  welis  i  ddim  son  am  dano  yn  y  papurau  newydd  ; 
anfynych  ybyddai'n  cael  golwg  ar  y  rhai  Seisnig  gan  mor  ddrudion 
ydynt.  Gwaed  hwch  !  Dyma  fi  wedi  colli'r  ink  am  ben  y  papur, 
gresyn  oedd,  a  ffeiniad  o'r  ysgrifen  a  gvvastadled  y  rheswm  !  Ond  i 
fynd  ymlaen.  Ni  bu  uwch  bawd  na  sawdl  i  un  o  bobl  Drysglwyn 
er  pan  fu  farw'r  hen  bobl,  a  Moi  yntau  yn  South  Carolina.  Mi 
adwaenwn  Hwlyn*  yn  llencyn  diniwaid  ddigon.  Wawch  I  dyma 
fy  nheulu  i  wedi  dyfod  adi^ef  yn  iach  lavven  o  Bentre'rianell,  lie 
buont  dair  wythnos  gyfan  yn  difyrru'r  hen  wr,  nhw  ai  gadawsant 

*A  pedigree  of  this  family  may  be  seen  in  "  Powys  Fadog"  v.  287.     One  of 
the  sons  of  William  Lewis  of  Trysglwyn  is  frequently  referred  to  in  the  letters 
(e.g.  pp.  185,  187).      He  was  a  doctor  in  London  and  attended  upon  Richard 
Morris.     In   an  old   ballad  printed   about    1754,  there  appear  the  following 
englynion.     Tri  o    Englynion  i  Mr.   Howel  Lewis,  y  meddig  o  Lundain,  ail 
niab  William  Lewis.  Esqr. ,  Trysglwyn,  yn  Amlwch  ym  Mon  : — 
Howel  wr  tawel  teg — Lewis  feddig 
Lwys  fiddiol  dy  anrheg, 
Yn  fwyn  y  daeth  o  Fon  deg, 
I  Lundain,  iredd  landeg. 
Mab  Gwilira  a'i  rim  o  rad — wyr  Morys 
Ymyrwr  da  weithred 
A  gorwyr  er  llwyr  wellhad, 
Howel  Wredog  ni  wridad. 


CCVII 


307 


W.  to  R. 


y  boreu  heddyw  yn  bur  heini,  ni  buont  erioed  cyhyd  oddiwrthyf  or 
^ ,  blaen  ;  do,  unwaith  pan  fum  yn  y  Deheudir, — mewn  difrif  mae 
nhw'  yn  gwpl  o  blant  ffeind,  i  Dduw  bo'r  diolch  am  danynt,  ac  rwy' 
yn  hyderu  y  rhydd  ei  ras  ai  fendith  iddynt.  Beth  pei  medrai  Feirian 
siared  Cymraeg  cystal  a  Siani,  a'i  darllen  cystal  a  Robin  ?  Beth 
pei  medrynt  hwythau  siarad  a  darllen  Saesonaeg  cystal  a  hithau  ? 
Ond  nid  felly  mae'r  byd  yn  bod.  Oni  addawodd  Meirian  sgrifennu 
at  ei  chyfnither  Margaret  Morris  ?  Gobeithio  fod  swn  priodi 
drosodd  tua'r  hen  gartref,  but  query.  Digrif  a  fai  clywed  y  Doctor 
Bifan  yn  canu  "  Dick  aeth  yn  Hittyn"  wedi  iddo  roddi  or  neilldu'r 
gwn  du.  Mae'n  dda  gan  fy  nghalon  glywed  fod  y  Gymdeithas  o'r 
eiddoch  yn  cynnyddu  bob  mis  a  brawdgarwch  yn  ymledu  fwy  fwy. 
Budd  ir  awdwr  oedd  un  o'r  achosion  mwyaf  a  barodd  i  mi  dymuno'r 
Cowydd  ;  rhaid  bodloni  hebddo,  oni  cheir  drwy  fwynder  a  hawdd- 
garwch.  Cefais  innau  lythyr  heddyw  iwrth  y  Llew^  ac  rwy'n  cael 
ambell  un  yn  o  fynych,  diolch  iddo,  mae  o'n  awr  yn  Uawn  o 
ysprydoedd,  diolch  ir  larll.  Os  caf  fi  hanes  fod  yr  un  o'r  Personiaid 
yma  ar  drancedigaeth  mi  sgrifennafi  attoch  chwi,  cynt  y  cewch 
afael  arno,  na  Uythyr  oddiyma  at  Oronwy  ac  oddiyno  yna.  Och  fi 
na  cha'i  yr  rhent  oreu  ym  Mon  !  Pe  bai  Mr.  Bodvel,  i.e.,  Arglwydd 
Powis,  yn  ceisio  gwell  un  iw  gar  Huw  Williams  ac  yn  rhoi'r 
Aberfifraw  i  Oronwy,  ond  gwych  a  fyddai  ?  Dyma  Wil  ab  y  Doctor 
Evans  yn  copiaw  gwaith  Goronwy  Fardd,  pan  ddarfifo  iddo,  mi  ai 
gyrraf  yn  61  yn  ddios.  Ni  wyddai'r  Bardd  mae'n  debyg  mae  bil  ar 
yr  Aldremon  a  yrrech  iddo,  mae'n  ddigon  tebyg  fod  tippyn  o  f — w 
yn  y  caws,  roedd  peth  dyled  er's  dyddiau  byd  arno  i  O.P.,  nid  hwyrach 
fod  attal  or  achos  hwnnw,  nid  oes  mymryn  o  amneu  nad  yw'r 
Aldremon  yn  ddigon  diflas  pan  fo'r  geinog  fadi  yn  brin.  Mae  yn 
ddigon  drwg  gennyf  dros  yr  Wdwarth  yna,  gan  fod  y  benywiaid 
mor  dost  wrtho  ;  ofn  mepcyrn  mae'n  debyg  sydd  arnaw,  pan  fo'n 
ymwrthod  a  rhai  ieuanc  prydferth,  cym'red  ofal  mae  digon  o  achos 
iw  hofni,  nawdd  Duw  rhagddynt  !  Mae  nhad  yn  ei  lythyr  yn 
dywedyd  i  chwi  yrru  am  Dwm  Parry  yr  Sais,  mi  fynnaf  ymofyn  oes 
dim  Hong  yn  barod  i  hwyhaw  o  Ddulun  ffordd  yna,  fal  y  gallo  gael 
i  basaids  efo  hi.  Bachgen  cywraint  ond  bod  eisiau  ysbryd  arno. 
Mae'r  bychan  a  chanddo  ddigon.  Yn  y  modd  ymma  yr  sgrifennodd 
fy  anwyl  gyfaill  William  Bulkeley  or  Brynddu,  Esq.,  attaf  y  dydd 
308  CCVII 


[^arall  :  "  I  received  the  proposals  for  printing  by  subscription  52  o 
ddarluniadau  newydd  Ysgrythyrol,  etc.  I  am  determined  to  be  a 
subscriber  for  two  Common  Prayers  with  those  cutts  bound  up  in 
them  as  also  Mr.  Evan  Williams  24  Psalm  tunes  annex'd,  of  which 
you  may  acquaint  your  brother,  Mr.  Richard  Morris,  and  shall 
therefore  return  you  8s.  for  that  purpose,  but  in  the  meantime  shall 
desire  you  to  inform  me  what  those  prints  are  that  I  may  satisfy 
others  that  may  be  inclined  to  subscribe,  for  as  darluniad  is  a 
general  word  for  prints  or  pictures  of  all  kinds,  whether  empires, 
kingdoms,  cities,  men,  beasts  and  birds,  so  shall  inpatiently  wait  for 
a  solution  of  that  word,  and  what  those  two  Common  Prayers  will 
cost  me  with  those  prints  and  Salm  tunes  bound  up  in  them."  Mi 
attebaf  yr  hen  wr  ynghylch  pob  peth  ond.j/  Psalmau.  Pa  faint  a 
gyst  y  rheini  ?  Rhaid  i  minnau  ei  cael  yn  fy  Uyfr  mi  wranta,  mae'n 
debyg,  obleitrwy'n  disgwyl  o  Fodorgan  gomhisiwn  am  ddarluniadau, 
ond  goreu  i  chwi  yrru  yma  ryw  faint  chwaneg  or  cynnygiadau,  os 
troseddodd  un  nid  eill  y  lleill  mor  help.  Rhaid  cadw  noswyl,  mae 
hi  wedi  mynd  yn  hwyr  anial.  Duw  a  warchotto  drosoch  areiddoch 
a  byddwch  wych.  Etch  braixjd  pcfidew  ddigon,  Givilym  Fyiigfrith. 
P.S. — Nos  dranoeth.  Wawch  etto  !  Dymma  fyng  werthfawr 
gyfaill  Surgeon  Gen.  Nichols  newydd  ddyfod  ir  dref.  Roeddwn  yn 
meddwl  y  cawsech  olsgrif  digon  ei  hyd  y  boreu  foru,  ond  ni  wiw 
son  bellach,  rhaid  myned  efo'r  mwynwr  accw  i  ymweled  y  claf  ar 
anafus,  etc.,  as  the  pacc]uet  boat  doth  not  sail  till  about  2  p.m.  The 
day  will  be  his,  a  da  yr  haeddai.  This  gent  is  deservedly  at  the 
head  of  his  profession  in  Ireland  (a  Chester  man  born),  a  great 
botanist,  a  famous  florist,  gardener,  etc.  Dont  you  think  it  very 
kind  of  him  a  year  or  two  ago,  to  give  me  by  a  letter  from  under  his 
hand,  leave  to  send  hence  as  many  patients  (poor  people  incureable 
in  our  way)  as  I  pleasd  over  to  the  hospital  in  Dublin  where  they  will 
be  admitted,  attended,  dieted  and  cured  without  a  halfpenny 
expense?  Uid  the  poor  Welsh  ever  receive  such  civilities  from  the 
Irish  before  ?  Ond  yn  ddistaw,  mae'r  gwr  yn  ddarn  o  Gymro  glan  ! 
I  have  sent  many,  and  all  have  been  cured,  and  sometimes  the 
hospital  surgeons  have  complimented  me  that  I  had  done  the  work 
to  their  hands.  Mae'n  rhaid  a  brolio  tippyn  weithiau.  Hanner 
dydd  Dydd  Llun — Dymma  fi  wedi  bod  efo'r  meddyg  mawr  drwy'r 

ccvii  309 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 

CfVIII. 


boreu  yn  ymdreiglo,  nothing  would  give  you  a  better  notion  or 
rather  idea  of  the  old  apostles  going  about,  such  flocks  of  poor 
miserable  creatures  yn  crefu  ag  yn  cael  cy7ighorioti,  eraill  yn  dyfod  i 
fendithio  am  rai  a  wnaethent  les,  nid  oedd  ond  un  o  ddeg  a  ddaeth 
i  roddi  diolch  ini  lachavvdwr,  os  daw  un  o'r  ugain  rwan  mae'n  beth 
go  ryfedd.  Er  bod  gan  yr  hen  gorphyn  yr  ardd  wcha  ond  odid  yn 
y  deyrnas  bono,  etto  fe  gyfaddefodd  that  I  had  more  curiosities  in 
mine  !  !  le,  dwbl  wfft  I  Wala,  wala,  rhaid  rhoi'r  pin  heibiaw  a 
mynd  at  y  ciniaw,  and  to  benefit  by  the  good  old  man's  discourse, 
oddiyno  ei  ddanfon  i'r  Hong  a  ffarwel  gyd  ag  ef  dros  un  flwyddyn. 
We  have  come  to  an  agreement  to  send  each  other  all  the  varieties 
wanting  by  each  yn  goed,  llysiau,  blodau,  etc.  You  see  how  fond  I 
am  of  writing  about  these  things.  Dry  meat  to  you.  Hoff  gan  bob 
bwch  ei  ddigrifwch.  Byddwch  wych,  a  sgrifenwch  gynta  galloch 
da  chwitheu.  Mi  wnaf  fy  ngoreu  am  yrru  i  chwi  ddigon  o  enwau 
subscribers  cyn  y  bo  hir.     Adieu. —  W.M. 

Holyhead,  October  nth,  1754. 
Dear  Brother, — Llyma  fi  yn  gyrru  yn  ol  i  chwi,  gyda  chan  diolch 
eich  dau  lythyr  a  gweithredoedd  Goronw  Ddu  o  Walton.  Ni 
chlywais  ddim  oddiwrth  y  ceryn  ei''s  Uawer  dydd.  Rwyn  maddeu 
iddo  dan  obaith  ei  fod  yn  gwario  ei  amser  mewn  gorchwylion  mwy 
buddiol  na  'sgrifennu  epistolau  i'r  Cybiaid,  a  bod  Cywydd  y  Castell 
y'mynd  ymlaen,  etc.  Par  fodd  bynnag,  dymma  fi  heddyw  yn  Uunio 
llythyr  iddo,  ac  yn  anfon  gwradd  o'r  hen  Brydyddiaeth  o'r  eiddo 
Gwalchmai  ai  gydoesiaid.  Wrth  gofio,  what  becomes  of  Mr.  William 
Jones's  MSS.  ?  Did  you  petition  for  them  as  you  proposed  ?  If  so, 
pray  what  was  the  event  ?  The  Rector  of  Llandegfan  and  Beau- 
maris died  lately.  A  living  in  the  gift  of  Baron  Hill  family,  and 
given  by  young  Lord  Bulkeley  to  John  Hughes,  junior,  of  Glan'rafon. 
Dim  siawns,  i  Oronwy  yno.  Dyma  linell  oddiwrth  yr  hen  wr  tlawd 
o  Fodorgan  yn  deysyf  cael  set  dr  darluntadau,  but  as  he  dont 
want  (i.e.,  cant  afford  to  purchase)  a  Common  Prayer,  etc.,  desires 
he  may  have  'em  loose  and  will  have  'em  bound  in  Dublin.  Fe  fu 
Risiart  Morys  o  Fathafarn  yma  ddiwedd  y  mis  diweddaf.  Dynan 
o'r  ffeinia  rwyn  credu,  a  bod  yr  herlodes  honno  yn  ddigon  dedwydd 
daraw  wrth  ei  fath.  Wfift  o'r  maint  sydd  ynddo ;  saith  droedfedd 
mi    wranta  o   uchder?     He   look  with   him    Peggy   Morris  to  be 

310  CCVIII 


assisting  at  her  sisier's  lying  in.  I  long  to  hear  of  her  being  safely 
delivered.  You  remember  the  Priodasgerdd  "•  O  bo't  llawn,  byd  da 
a  llanc."  Felly  y  bo,  ond  digrif  gweled  y  wraig  a'r  ferch  yn  planta 
ar  unwaith,  ah?  Hi  eill  ddigwydd  yna  felly,  ond  nid  yn  debygol 
yma.  Your  friend  and  mine  Mr.  Pennant  is  returned  from  his  Irish 
travels.  He  left  this  place  the  7th  inst,  after  giving  me  a  full 
account  of  his  tour  through  that  extensive  kingdom.  I  told  him  that 
you  had  forwarded  the  Harwich  Cliffs  rarities,  for  which  he  expressed 
himself  under  great  obligations  to  you.  By  inclosing  a  line  I 
received  from  him  just  now  you'll  see  how  proud  I  am  of  such  an 
ingenious  worthy  man's  friendship.  His  fossils,  etc.,  are  gone  in  a 
vessel  from  Dublin  to  P^lintshire,  so  I  am  to  have  specimens  from 
thence.  I  had  a  letter  a  post  or  two  ago  from  y  Tew  mawr  o  AUt 
Fadawg,  all  was  well.  Some  skirmishes  with  Powel's  clan,  a  llythyr 
arallo  Bentre'rianell,  ynhad  yn  rhwyddiachus,  gweiddi  am  betisiwn 
iw  roddi  yn  nwrn  Syr  William  Irby.  Mi  yrrais  iddo  rywbeth  yw  seinio 
gan  y  plwyfolion.  Ni  byddynt  fawr  nes  mae'n  debyg,  beth 
meddvvch  ?  Rhaid  mynd  tua'r  hen  gartref  rai  o'r  dyddiau  yma,  mi 
addewais  fyned  i  yfed  te  at  ryw  ferchettos,  felly  rhaid  terfynu.  Duw 
gyda  chwi,  a  byddwch  wych.  Eich  caredigawl frawd^ 

Gwilym  Rwydd-dew. 

P.S. — Pa  beth  sydd  yn  dyfod  o  fy  hen  gyfaill  o  Drecastell  'i 
Wawch  !  Dyma  bwmp  o  lythyr  oddiwrth  ymrawd  Rhisiart.  Oni 
wyddwn  i  o'r  goreu  mae  pendefig  digon  ffromwj'llto'r  Llywydd,  ond 
y  deuai  yw  le  mewn  munudyn.  Ni  chaf  prin  amser  iw  ddarllain 
cyn  gyrru  hwn  ymaith.  A  gewch  chwi'r  gofuned  ?  Cewch  yn  siwr, 
a'r  peth  fyd  a  fynnoch  i  gan  Wilym.  Rhaid  tewi  a  son  bellach. 
Adieu.     Cewch  lythyr  yr  wythnos  nesaf. 

Galltvadog,  October  14th,  1754. 

Dear  Brother, — Pray  let  me  know  the  truth  of  the  report  that 
Huw  Llwyd*  throws  sticks  at  Newhaven.  Pray  enquire  closely  into 
the  affair.  I  dont  think  it  impossible  but  the  aerial  part  of  such  a 
fellow  may  be  condemned  to  act  like  a  fool,  that  so  long.acted  the 
knave.  I  have  heard  it  affirmed  by  very  sober  men  in  Merioneth- 
shire that  Mr.  Wynne  of  Ystymllyn  can  do  some  surprizing  things 
*  See  "ante"  p.  104. 
CCIX  xw 


W.  to  R. 
contd. 


L.  to  W. 
CCIX, 


L.  to  W. 
contd. 


which  are  called  supernatural,  by  producing  ihe  appearances 
of  distant  persons  ;  not  that  they  are  perhaps  really  above  nature, 
but  that  they  are  done  by  some  means  that  are  not  commonly 
known,  or  can  be  accounted  for,  as  electricity  and  magnetism  are 
secrets  of  that  kind,  though  really  natural.  Be  so  good  as  to  let  me 
know  the  common  opinion  of  your  part  about  Mr.  Wynne  ;  and 
whether  really  he  performed  those  things  before  sober,  sensible, 
sedate  men.  I  am  not  over  credulous  about  those  things,  and 
scepticism  is  madness,  for  we  really  know  in  general  very  little  or 
nothing  in  comparison  to  what  is  to  be  known.  The  great  Lord 
Bacon  owns  it,  and  that  temper  of  mind  in  him  brought  him  to 
enquire  into  the  depth  of  Nature  beyond  any  man  that  was  born 
before  him.  People  that  know  very  little  of  arts  or  sciences  or  of 
the  powers  of  Nature  (which  in  other  words  are  the  powers  of  the 
Author  of  Nature)  being  full  of  conceit  of  their  own  abilities  and 
knowledge,  will  laugh  at  us  Cardiganshire  miners  that  maintain  the 
being  of  knockers  in  mines — a  kind  of  good  natured  impalpable 
people  but  to  be  seen  and  heard,  and  who  seem  to  us  to  work  in 
the  mines  ;  that  is  to  say,  they  are  types  or  forerunners  of  working 
in  mines,  as  dreams  are  of  some  accidents  that  happen  unto  us.  The 
barometer  falls  before  rain  and  storms  ;  if  we  did  not  know  the 
construction  of  it,  we  should  call  it  a  kind  of  dream  that  foretells 
rain  ;  but  we  know  it  is  natural  and  produced  by  natural  means 
known  to  us.  Now  how  are  we  sure  or  is  anybody  sure,  but  that 
our  dreams  are  produced  after  the  same  kind  of  natural  means? 
There  is  some  faint  resemblance  of  this  in  the  sense  of  hearing,  the 
bird  is  killed  before  we  hear  the  report  of  the  gun.  However  this 
is,  I  must  speak  well  of  these  knockers,  for  they  have  actually  stood 
my  very  good  friends,  whether  they  are  aerial  beings  called  spirits, 
or  whether  they  are  people  made  of  matter,  not  to  be  felt  by  our 
gross  bodies,  as  air  and  fire  the  like.  Before  the  discovery  of  Esgair 
y  Mwyn  mine,  these  little  people  (as  we  call  them  here)  worked 
hard  there  day  and  night,  and  there  are  abundance  of  honest  sober 
people  that  have  heard  them  ;  (although  there  are  some  people 
amongst  us  who  have  no  notion  of  them  or  of  mines  either),  but 
after  the  discovery  of  the  great  ore,  they  were  heard  no  more. 
HIT  CCix 


When  I  began  to  work  at  Llwynllwyd  they  worked  so  fresh  there    t     to  "^ 

for  a  considerable  time  that  they  even  frightened  some  young  work-        contd. 

men  out  of  the  work.     This  was  when  we  were  driving  levels  and 

before  we  had  got  any  ore,  but  when  we  came  to  the  ore  then  they 

gave  over  and  I  heard  no  more  talk  of  them.     Our  old  miners  are 

no  more  concerned  at  hearing  them  blasting,  boring  holes,  landing 

leads,   than  if  they  were  some  of  their  own  people,  and  a  single 

miner  will  stay  in   the  work  in   the  dead  of  the  night  without  any 

man  near  him  and  never  think  of  any  fear  or  harm  that  they  will 

do  him,  for  they  have  a  notion  the  knockers  are  of  their  own  tribe 

and  profession  and  are  a  harmless  people  who  mean  well.     Three 

or  four   miners   together   shall   hear   them  sometimes,   but  if  the 

miners  stop  to  take  notice  of  them  the  knockers  will  also  stop  ;  but 

let  the  miners  go  on  at  their  own  work, — suppose  it  is  boring — the 

knockers  will  also  go  on  as  brisk  as  can  be  in  landing,  blasting  or 

beating  down  the  loose.      And  they  are  always  heard  at  a  little 

distance  from  them,  before   they  come   to   ore.      These   are   odd 

assertions,  but  they  are  certainly  facts,  though  we  cannot  and  do 

not  pretend  to  account  for  them.     We  have  now  very  good  ore  at 

Llwynllwyd    where   the   knockers    were  heard    to  work ;  but  the 

knockers  have  yielded  up  the  place  and  are  no  more  heard.     Let 

who  will  laugh,  we  have  the  greatest  reason  to  laugh  and  thank  the 

knockers,  or  thank  God  who  sends  us  these  notices.     This  topic 

would  take  a  large  volume  to  handle  properly  and  I  wish  an  able 

hand  would  take  the  task  upon  him  to  discuss  the  point,  perhaps 

"^ome  extraordinary  light  into  nature  might  be  struck  out  of  it.     The 

word  supernatural  used  amongst  us  is  nonsense  ;  there  is  nothing 

supernatural,  for  the  degrees  of  all  beings  from  the  vegetative  life 

to  the  archangel  are  natural,  real,  absolute  creatures  made  by  God's 

own  hands,  and  all  their  actions,  motions,  and  qualities  are  natural. 

Doth  not  fire  burn  a  stick  into  ashes  as  natural  as  the  air  or  water 

dissolves  salt  ?    and   yet  fire  when  out  of  action    is   invisible   and 

impalpable,  but  where  is  the  home  or  country  of  fire?     Where  also 

is  the  home  and  country  of  knockers  ?  Louis  Morris* 

*(This  letter  has  been  copied  from  a  transcript  made  by  the  Rev.  P.  Bayley 
Williams,  in  the  Editor's  possession.  The  original  appears  to  have  been 
lost,  and  it  is  probable  that  the  letter  is  not  complete.) 

ccix  313 


ccx. 


Caergybi  Sant,   14  o  Hydref,   1754. 
™.         n  Mi  ddywedais    i  chwi  yn   fy  llythyr   diweddaf  imi    dderbyn   yr 

eiddoch  o'r  8d,  a  da  oedd  ei  gael,  mi  dyngaf  i  chwi  hynny.  Peth 
hyfryd  iawn  yw  bod  gan  ddyn  galon  faddeugar,  digon  anhawdd  yw 
ei  hystvvytho  lawer  tro  er  mynyched  y  dywedir  y  pader.  Chwi 
ddywedwch  am  y  Llywydd,  mai  creadur  Uariaidd  ddigon  pan  foddir 
yw,  ond  erchyll  pan  ddigir.  Ond  gwych  tymer  y  dyn  a  fai  lariaidd 
ddigon  pan  ddigir.  Ah  !  beth  meddwch  ?  Yn  wir,  dyma  fi  newydd 
fod  yn  ffrochwyllt  heb  yn  waetha  yn  fy  ngen,  er  fy  mod  wedi  cael 
digon  o  amser  i'm  harfogi  fy  hun.  Dim  ond  ymgegi  a  rhyw 
Wyddelod  rhwydd  feddwon.  Maent  yn  dywedyd  mai  balchder  yw 
gwreiddyn  pob  gwlltineb  a  drygnaws  ;  nid  oes  dim  o'r  ammeu,  beth 
meddwch  ?  Dywedwch  wrth  Feirian  y  cyd-ddygir  a  beiau  ei 
ysgrifen  pe  digwydda  rai  iyn  ei  llythyr  at  rai  o  honom.  Mae  yn  fy 
mryd  i  (os  byddaf  byw  i  weled  fy  nghywion  yn  gallu  sgrifennu) 
wneuthur  iddynt  yrru  llythyrau  at  eu  ffrindiau  fynycha  gallont. 
Mae  Rhobert  wedi  sgrifennu  pwmp  o  lythyr  at  ei  gefnder  Llywelyn 
o'r  Deheu  er's  dyddiau  byd,  ond  heb  gael  atteb  etto.  Dyma  i  chwi 
Awdl  y  Gofuned  a  gopiawdd  Will  ab  y  Doctor  Evans.  Rwyn  ei 
gymeryd  i'r  DoUfa  yn  glare  !  [Here  follows  a  copy  of  the  Awdl 
signed  Gronwy  Ddu  o  Fon.] 

Dyma'r  bachgen  wedi  darfod  ei  dasg,  sef  ydoedd  hwn  y  gorchwyl 
cyntaf  a  wnaeth  erioed  mewn  barddoniaeth  Gymraeg.  Gwell  f 'asai 
ganddo  gopio  Lladin  o  lawer  byd.  Rhaid  dysgu  croppian  cyn 
cerdded.  Maddeuwch  chwithau'r  beiau.  It  was  for  curiosity  sake 
that  I  enquired  about  the  Jew's  L.  Mendez.  He  may  be  as  honest  a 
man  as  the  most  orthodox  of  us  all,  and  consequently  to  be  valued. 
Dyn  cywraint  gonest,  pa  grefydd  bynnag  a  fo,  a  haeddai  barch  a 
charedigrwydd,  ond  cynnesach  gennyf  y  Cristion,  os  bydd  yn 
ddynan  Uariaidd.  Dyma  lythyr  heddyw  (yr  i6eg)  oddiwrth  fy 
mrawd  Pennant  ynghylch  ryw  dlysau,  etc.,  a  brawd  mae'n  fy  ngalw  ! 
Cymhesur,  meddwch  chwithau.  Daccw  yn  Nhre  Ffynnon  lonaid 
boccys  o  drysor  i  ddyfod  imi  efo'r  cyfleu  cyntaf.  I  send  no  invoice 
along  with  them  (medd  y  brawd)  for  I  think  you  will  be  better 
amused  with  guessing  at  the  particulars.  Fossils  bod  ag  un,  for 
the  Museum  Morrisianum.  Mae  yma  eisioes  gasgliad  glew  iawn  o 
fossils,  shells,  sea-plants,  mines,  animals  preserv'd,  parts  of  animals, 

314  CCX 


medals,  coins,  etc.  Chwi  wclsoch  lun  Sydiophel  yn  Hudibras. 
Mae  llong  yn  mynd  o'r  Iwerddon,  sef  o  Ddulun,  y  mis  nesaf ;  os 
na  thery  nhad  wrth  gyfleu  i  yrru  Twm  Parri  yn'ghynt,  rwy'n 
meddwl  y  medraf  gael  ei  basaids  gan  y  meister  a'r  hwn  rwyf  gydna- 
byddus.  Aie  marw  a  wnaeth  ei  chwaer,  beth  oedd  ei  hoed  hi?  Nid 
oes  wybod  par  sut  a  fydd  cael  y  llyfrau  o  Ddyfi,  Rwyn  deall  mac 
yno  'raeth  rhai  y  Mr.  Ellis,  ac  mae'n  debyg  yr  holl  rai  oedd  i  ddyfod 
i  Fon.  Mae'n  fy  mryd  i  sgrifennu  i'r  Dollfa  yno  i  erchi  arnynt 
hebrwng  rhai  nhad  a  Gallgo  efo  rhyw  gvvch  i  Fon.  Fe  fydd  man 
lestri  yn  dyfod  a  choed  oddiyno  i'r  wlad  hon  rwan  ac  yn  y  man. 
Do,  yn  siwr,  mi  delais  i  nhad  yr  banner  gini  yn  union  deg  pan 
gefais  yr  hanes  gennych.  le,  yn  wir,  gerwin  o'r  llygod  Ffreinig 
sydd  yn  ceisio  ysu,  nid  yn  unig  ein  dybacco  ond  hefyd  ein  planfeydd 
a  dihenyddu  ein  poblach.  O  chwiw  garn  Uadron  !  Gormod 
cywilydd  os  gedir  iddynt.  Gwell  i'r  hen  wr  yrru  ei  fab  William 
drosodd  i  wanstrio  tipyn  ar  y  cenawon  haerllug.  Nis  gwn  i  par  sut 
bethau  a  fyddai  da  gennych  gael  i'w  hargraphu.  Oddivvrth  Lywelyn 
neu  Oronwy  y  dylai  ryw  gampau  ddyfod,  chwi  avvyddoch  nad  yw'ch 
brawd  Gwilym  druan  ond  annysgedig  ag  anghelfydd  ddigon  yn  y 
famiaith  Gymraeg,  ag  heblavv  hynny,  daccw  fi  wedi  rhoddi  benthyg 
y  Delyn  Ledr  i  Oronwy,  ag  yng  nghist  honno  mae'r  holl  drysor  a 
feddwn  i  mewn  barddoniaeth  a  hynafiaeth.  Pe  baech  unwaith 
wedi  torri'r  garw,  mi  wnawn  fy  ngoreu  ar  anfon  i  chwi  rywbeth  neu 
gilydd  i  borthi'r  bendro,  ni  choeliach  i  byth  y  blys  a'r  awydd  sydd 
gennyf  am  gael  gweled  peth  o'ch  gorchwyl  yn  argraphedig. 
Myned  heibiaw  yn  ddistaw  ag  megys  yn  anwybod  i  ni  y  mae'r 
amser,  ac  o  dippyn  i  dippyn  rym  bod  ac  un  yn  llithraw  i'r  bedd,  lie 
derfydd  am  ein  holl  amcanion.  Nid  oes  yno,  chwedl  Selyf  ddoeth, 
na  gwaith,  na  dychymyg,  na  gwybodaeth,  na  doethineb.  Dyma 
Robin  yn  dechreu  dysgu  canu  ffidl.  He  has  "Jenny  Jennee  "  at 
his  fingers  ends.  Rhaid  a  dysgu  i  Siani  hithau  i  ganu  gyda  eu 
dannau.  Cantores  fawr  ydyw,  digon  o  benhillion  Cymreig  ganddi. 
Wale,  wale,  rhaid  a  rhoddi  main  clo  ar  y  gwaith  (am  heno  pa  wedd 
bynnag),  felly  byddwch  wych,  a  Duw  ach  noddo. 

Eich  brawd  anwiw  ddigon^  Giuilyin  o'r  Dollfa. 
P.S. — 17th  Roeddwn  yn  disgwyl  fy  chwaer  adref  o  Bentre'rianell 
fal  cawsech  newydd  odd'yno,  ond  ni  ddaeth.  — W.M. 

ccx  315 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
ccxi. 


Holyhead,  21st  i^ctober,  1754. 

Dear- Brother,— Mi  a  wn  mai  dywedyd  ei  Bader  i  Berson  yw 
rhoddi  hanes  i  chvvi  fod  y  Doctor  Hugh  Wynne,  Archjagon 
Merionyth,  Person  Dolgelley,  etc.,  wedi  marvv  (for  in  the  London 
papers  I  saw  it).  Roedd  yn  briawd  a  chwaer  i'r  pendefig  or  Gors, 
a  brawd  ydoedd  i  Mr.  Wynne  o  Fodysgallen.  Ai  tybiad  fod  dim 
siawns  i  Oronwy  gael  'run  o'i  lefydd?  Gofynwch  ir  larll  or  Castell 
Coch.  Dyma  lythyr  o  Fathafarn.  Dim  hanes  mab  bach.  Dyma'r 
Aldremon  Prisiart  wrth  fy  mhenehn,  ac  yn  canmawl  y  Llywydd 
Mynglvvyd  yn  anacl  un  car  a  fedd  yn  y  byd  1  Lie  da  ceisio 
sgrifennu  chvvaneg.  I  writ  this  day  to  Aberdovy  about  the  Bibles. 
Father  was  toUerable  well  last  Thursday  when  sister  came  from 
thence.     Duvv  yn  eich  cylch.  Eich  carcdigawl frawd^ 

IVilliani  Morris. 

P.S. — The  Aldramon  desires  his  compliments  to  you. 

Galltvadog,  October  26th,  1754. 
Dear  Brother, — Just  now  returned  from  an  attempt  of  getting 
L.  to  W.  through  Rheidiol  to  Esgair  y  Mwyn.  But  to  speak  after  the 
CCXII.  manner  of  y*^  ancients,  the  principal  River  God  stood  upon  the  bank 
with  a  stern  countenance  and  told  me  it  would  be  my  destruction,  if 
I  moved  a  step  further.  His  head  was  in  the  clouds  and  the 
skirts  of  his  gown  in  the  river,  he  shook  his  white  beard,  and  I  took 
his  advice  and  went  home  again,  and  sat  down  to  write  this  account 
of  his  Godship.  You  remember  the  expression  of  Cato  (or  of  y^ 
poet,  however  :  "  the  Gods  take  care  of  Cato,"  and  why  not  of  me  ? 
You  see  they  do,  and  everybody  sees  it.  Then  what  signifys  the 
efforts  of  little  mortal  animals  to  hurt  me?  It  was  contrived  by 
some  little  mahcious  fellow  in  y*^  Exchequer  the  other  day  to  get  an 
Exchequer  process  directed  to  y*^  Sherifif  of  Cardigan  to  distrain  on 
me  for  ^100,  money  remmitted  me  in  y*^  year  1745  ^"^^  46  to  be  laid 
out  to  lawyers,  etc.,  for  the  King's  service,  and  for  which  I  was 
accountable.  I  had  accounted  for  the  money  and  for  several 
hundreds  after  that,  but  for  all  this  the  Sheriff  distrained,  and  I  gave 
him  a  note  for  ^100.  Doth  not  this  look  odd,  think  you  ?  The  very 
person  on  whom  depends  all  their  affairs  here  to  be  distraind  upon 
by  a  Tory  Sheriff.  Now  a  passionate  man  (as  they  call  me  at  the 
316  CCXII 


Treasury)  would  have  thrown  dirt  in  their  faces  and  kickd  all  about    .  --, 

•"  L.  to  w. 

him,  but  another  of  y^  Gods  ofy*^  ancients,  called  Patience,  told  me 

contd. 
that  It  was  impossible  this   could  come   from  the  leading  men — 

my  superiors,  for  it  was  too  ill  timed  a  thing  if  they  had  a  mind 

to  fall  out  with  me.     And  it  was  the  direct  way  to  drive  me  oft"  with 

what  money  I  could  lay  my  hands  on,  and  to  suffer  all  to  go  to 

wreck  and  ruin.     Therefore  1  immediately  wrote  to  >•*  solicitor  of 

the   Treasury  to  desire   him   to  put   a   stop   to   these    Exchequer 

processes,  for  that  I  should  be  never  safe  to  enjoy  one  penny  of  y^ 

money  paid  me  by  y'=^  Treasury  for  my  services  while  this  gate  was 

open.     How  slippery  is  our  situation  I     A  man  may  be  thunderstruck 

with  a  writ  from  y*^  Exchequer  for  money  he  hath  accounted  for  ten 

years   ago,   and  all  his  eff"ects  swept  away,  and  it  shall  cost  him 

a  London  journey,  and  a  quarter  of  a   years   application   before 

he  can  recover  his  own,  and  yet  not  know  as  long  as  he  lives  from 

whence  the  bolt  comes.     Not  from  Jupiter,  but  from  some  of  y*^ 

rascally   inferior   gods.     This   is   in   y'^  language  of  y*-'   heathens 

which  fits  those  people.     The  solicitor  was  never  more  surprizd  at 

anything  than  at  this  proceeding,  and  doth  not  know  how  it  came 

about,  wrote  to  me  that  he  would  get  an  order  of  y'^  Treasury  to  the 

Sheriff  to  return  me  my  note,  etc.,  and  that  I  was  to  have  all  the 

countenance,  assistance,   etc.,  as    I  could  wish  to  have, — diolch  i 

chwi,  ebr  finnau.     Well,  to  be  sure,  I  have  honour  in  abundance 

done   me  by  y^  great   ones,   clod   a   mawredd ;   ond   nid  hynny 

sydd  arnafi   eisiau.     A  patent   place  for  life,   ac   aros  gartref  er 

gwaetha  pawb, — that  is  all  I  want  of  them.      And   no   body   but 

the  God  of  Gods  can  do  it.      These  inferior  ones  are  not  inclined 

to  do  any  good  to  me,  they  are  all  for  their  own  dear  selves.     I 

hear  not  a  syllable  of  Commissioner  Vaughan  ;  Duw  wnel  ei  fod 

gwedi   bwrw   ei   wenwyn.      My   wife   and    daughter    Margaret  at 

Mathavarn  expecting  my  grandson,  and  here  is  an  order  in  great 

hurry  for   me  to   go  to   y^  mines,  but    Rheidiol  wont  let  me  ;  os 

tyr  hi'n   deg   heno    yn    y  nos,    ag    i"r    dwfr   ostwng,  mae'n    rhaid 

mynd.     Mae  yno  le  conffyrddus  ddigon,  a  very  good  warm  house, 

pretty  well  furnished  and  fireing  enough,  a  digon  o  lineing  mewn 

bol.     Abundance  offish  (herrings)  in  y*^  bay  at  Aberystwyth,  but  y*-' 

weather  so  bad  that  they  cannot  go  out  to  take  them. — L.M. 

ccxii  317 


CCXIII. 


Holyhead,  nth  November,  1754. 
■^jjr  tQ  R  Anwyl  Frawd, — Echdoe  ydaethym  adref  o  siwrnai  fach  wedi  bod 
ddwynos  Ymhentre'rianell,  noswaith  ym  Modewryd  ac  arall  yn  y 
Brynddu.  Gerwin  o'r  llifeiriant  sydd  rhyd  y  wlad,  y  pontydd  tan 
ddwfr  gan  mwyaf,  ag  roedd  im  cwmni  innau  yn  mynd  ag  yn  dyfod 
o  Fodewryd  haid  o  ferchettos,  ni  chadd  dyn  erioed  y  fath  drafferth 
ag  a  ges  yn  llusgo  rheini  drwy  afonydd  a  fifosydd  !  Ond  i  wneuthur 
iawn  (oni  cheir  ganthun'  nhw)  am  yr  hell  ludded,  pa  beth  ydoedd 
gartref  im  croesawu  ond  llythyrau  oddiwrth  fy  neufrawd,  oddiwrth 
fy  nith  Marged  Morris  o  Fathafarn,  oddiwrth  fy  nghyfaill  Mr. 
Pennant  o  Downing,  a  chyd  ag  e  flychaid  o  bethau  gwerthfawr 
anial,  viz.,  fossil  shells,  plants,  animals,  mines  minerals,  etc. 
Wala,  ni  bu  erioed  wr  mwynach  ar  wyneb  y  ddaearen  hon  rwyn 
llwyr  oredu.  There  are  twenty-six  parcels  of  these  curiosities.  He 
told  me  in  a  former  letter  that  he  would  send  me  no  invoice  of 
them,  for  I  think  (says  he)  that  you'll  be  better  amusdwith  guessing 
at  the  particulars,  ac  felly  fu  fe  weddai.  Rwy  finneu  i  gynull  iddo 
yntau  loniad  y  boccys  o  ryfeddodau  Mon  ar  fyrder.  He  sent  me 
some  fossil  shells  of  chalk  which  came,  I  presume,  from  Harwich. 
Gresyn  na  chawsai  Gronwy  well  siawns  am  Ddolgelley,  ni  chlywais 
i  byth  na  siw  na  miw  ynghylch  y  matter.  You'll  receive  herewith 
Owdl  y  Briodasgerdd,  pray  send  it  me  back  again  when  you  get  a 
frank,  you  shall  have  an  index  of  all  the  poems  I  have  of  his,  then 
you  may  have  the  loan  of  any  of  them.  Fe  eill  Twm  Parry  glafrllyd 
eu  copiaw  i  chwi.  You  imagine,  like  most  of  the  English,  that  the 
scrubado  hath  over  spread  all  Wales  as  well  as  Scotland,  but  you 
and  them  are  much  mistaken.  Particular  lads  may  have  it  in  most 
schools,  which  is  entirely  owing  to  their  poor  nasty  way  of  living  ; 
people  of  fashion  know  nought  on't,  and  its  but  seldom  clean 
children  catches  it  ;  mine  or  sister's  never  did.  Dont  you  think 
that  some  of  your  poor  are  infected  with  it  ?  I  daresay  they  are. 
Diolch  am  y  cynghor.  Oni  wyddechi  that  my  esteemed  friend 
Surgeon  General  Nichols  hath  dubb'd  me  his  deputy  the  other  day, 
nid  ffwl  o  feddyg  mo  Wilym.  Ond  rhyfedd  gweled  pobl  gymeradwy 
yn  dyfod  i  Fodewryd  (wrth  glywed  fy  mod  i  yno)  i  ddangos  ei 
harchollion,  etc.  Gresyn  oedd  marw  chwaer  Dwm  a  hithau  gystal 
geneth.     Aie   prynnu'r  lease   a  wnaeth   y   Downsend  hwnw?    Ai 

318  CCXllI 


ccxu 


Cliwig  ynteu  Tori  o"r  Chauncey  ?  Er  mwyn  Duw  gadewch  glywed  ^  ^^  j^^ 
par  sut  a  fydd  yn  y  term  yna  da  chwithau  ;  its  said  here  that  there's  ^ontd. 
nothing  in  that  affair  of  Captain  Price.  Pwy  gymerai  ddyn  a  fai 
eiddigus  cyn  priodi,  ah  ?  A  gewch  i  samphire — cewch  yn  siwr,  os 
medraf  innau  eu  cael  am  aur  nag  am  arian  nag  am  eiriau  teg.  Er 
mwyn  dyn  rhwymvvch  ddarluniadau  yn  y  llyfrau  fal  hyn  : — A 
Common  Prayer,  Testament  and  Singing  Sahns  with  the  Cutts  and 
Williams's  Salms  bound  in  rough  calf  and  letter'd,  for  the  Rev.  Mr. 
Richard  Bulkeley,  Rector,  LI.  Fechell  ;  two  done  in  the  same 
manner  for  William  Bulkeley  of  Brynddu,  Esq.  ;  one  done  in 
black,  Cutts  and  Salms  for  Mrs.  Catherine  Bulkeley  of  Brynddu  ; 
one  done  for  Mr.  Ellis  like  the  others  ;  and  mine  and  Mr.  Meyrick's 
loose.  My  father  was  tollerable  well,  no  tidings  of  the  Bibles. 
Duw  yn  eich  cylch.  Yours  most  affectionately^  William  Morris. 
ESGAIR  Y  Mwyn,  November  24,  1754,  Sunday  night. 
Dear  Brother, — Just  now  received  yours  of  y^  ist  by  way  of 
Gloucester.  Where  hath  it  been  twenty-four  days  1  Nid  oes  help, 
Digrif  llythyr  Pennant  ar  fossils.  What  you  call  a  tortoise  is  of 
y«^  echinae  kind.  Pen  y  for  forwyn.  I  have  seen  very  perfect  ones 
with  old  W.  Jones,  F.R.S.,  oddigerth  bod  traed  wrth  eich  tortoise 
chwi  neu  ryw  fariau  cryfion  iawn  iw  bennodi  felly.  You  should 
have  Dr.  Hill's  book  of  fossils  before  you  can  make  any  hand  of  it, 
it  is  a  vast  spacious  field,  and  almost  endless.  But  he  hath  ranged 
them  surprizingly, — everything  but  ores  and  minerals— in  which  he 
and  everybody  are  inperfect,  and  Mr.  Pennant  may  do  wonders  that 
way,  as  he  lives  in  a  mine  country.  I  have  a  great  collection  of 
these  things  but  have  not  a  minute's  time  to  range  them  into  order, 
gwaith  sy  reidiach.     Garwoedd  Alawa  Dulas,  a  digrif  oedd  Carrog 

am yn  Alaw.     Pa  bryd  y  peidiodd  y  Doctor  Wynne  a  bod  yn 

Siawnsler,  a  phaham  ?  Aie  calyn  gwragedd  bonddigion  y  byddwch 
i  ?  Oes  dim  mwynder  i  gael  ganthyn  ?  Ai  nid  oedd  gair  o  son  am 
Ganiad  Melinydd  Meirion  sydd  ym  Mhentrerianell  ?  Hen  felinydd 
a  gododd  felin  newydd  i  falu  peccaid.  O  achos  y  newydd  a  ddaeth 
yma'r  dydd  arall  fod  wyr  imi  ym  Mathafarn  mi  drewais  atti  (er 
gwaetha  trafferth  y  byd)  i  ganu  Caniad  Hanes  Henaint,  canys  fe 
fydd  peth  canu  yn  dyfod  arnaf  ynibell  dro,  ac  mae'r  caniad  hwnnw 
ccxiv  319 


J  ^     yn  burion  yn  ail  rhan  i  Ganiad  Melinydd  Meirion,  ac  mi  ai  gyrraf  i 

,  nhad  pan  glywaf  pa  fodd  y  mae'n  leicio  y  cyntaf.  Fe  allai  mai 
digio  a  wna,  ond  yn  wir  nid  oes  le  i  ddigio,  obleid  mae'n 
ddigon  gwir  ac  a  bery  byth  yn  wir,  ac  yn'r  un  modd  Hanes 
Henaint.  Both  new  subjects  I  suppose.  Afon  Ystwyth,  o  achos 
nad  yw'n  anystwyth,  medd  pawb  yma,  ond  pa  reswm  sydd  am  afon 
RJieidiol?  Tlie  names  of  rivers  are  generally  inexplicable,  and  we 
can  make  but  poor  guesses  at  best.  Duw  helpio  Gronwy  a  phob 
dyn  sy  a  gwreigan  wleb  ddifraw.  I  dont  hear  a  word  about 
Dolgelle  ;  who  has  got  it .''  Gwych  yw'r  berllan  ar  Ian  Alavv. 
Perllan  comes  from  peren  the  word  here  for  pears.  Per  o  achos  ei 
bod  ynfeli/s.,  yn  beraidd,  and  should  be  wroiQ  perain,  I  suppose,  for 
it  is  y^  plural  oipei'enyn  as  maip  is  of  meipen. 

Afal  per  ac  aderyn 

A  garai'r  gvvas  a  gro  gvvyn 
ebr  L.  Gl.  Cothi,  and  it  is  probable  pears  were  more  in  vogue 
among  the  Britains  than  apples,  as  per  hath  given  a  name  to  an 
orchard,  and  the  old  liquor  perry  which  some  prefer  to  cyder  took 
its  name  from  per  on  account  of  its  sweetness,  and  the  English 
name  cider  or  sidt'r  from  surder,  because  the  liquor  was  sharper 
or  sowrer.  Can  you  or  any  man  imagine  that  the  ancient  inhabit- 
ants of  Britain  wanted  these  useful  liquors  surder  and  perazdd,  i.e., 
cider  and  perry  ?  No,  no !  and  perhaps  no  Englishman  knows  the 
derivations  of  these  words.  They  are  but  children  in  y^  knowledge 
of  y^  ancient  tongues  of  this  island.  Wele  hai  pan  gaffwyf  innau 
heddwch  mi  blannaf  berllanoedd,  ni  wn  i  pa  bryd  a  fydd  hynny. 
Mae  gennif  ryw  fath  ar  ddwy  berllan  pei'  cawn  fwytta  oi  ffrwyth. 
Ceisiwch  'i  Ganiad  Melinydd  Meirion  gan  fy  nhad,  os  palla  fo  chwi 
ai  cewch  oddiyma,  a  Hanes  Henaint  hefyd.  Mi  dybygwn  y  bydd 
John  Owen  yn  cychwyn  tuag  yna  yr  wythnos  sydd  yn  dyfod. 

Your  affectionate  brother,  L.M. 
Wele  hai  etto,  dyma  fi  newydd  ddarfod  swppera  ar  fwdran 
llygadog,  y  bwyd  goreu  a  brofais  i  erioed.  Ni  fyddai  ddyn  farw 
gan  mlynedd,  tra  gallo  fo  fwytta  llonaid  ei  fol  o  fwdran  llygadog. 
Fed  fae  gennif  amser  mi  wnawn  ganiad  Bwdran  Llygadog.  O  the 
high  life  of  feeding  on  Bwdran  Llygadog  !  Oni  wyddoch  i  beth 
ydyw,  ymofynwch. 

320  ccxiv 


EsGAiR  V  MwvN,  Swvou  Abertkiki,  Dec.  4th,  1754. 
Dear  Brother,— Your  derivation  of  cod  wen  from  the  clergy  is 
probable  enough,  for  they  knew  what  was  good,  and  it  is  probable 
cookeiy  as  an  art  tirst  got  its  beginning  among  them,  for  they 
studied  good  eating  while  others  studied  the  art  of  war  to  defend 
the  country  that  their  sons  the  clergy  might  eat  their  pudding  in 
peace,  alias  pease  pudding.  Your  pysgodyn  is  a  surprizing  aftair. 
I'll  return  it  you  when  I  get  home  and  can  take  a  copy  of  it  in  my 
commonplace  book.  The  purple  snail  that  I  found  in  the  harbour 
of  Holyhead  was  something  like  yours,  but  you  dont  mention  any 
purple  colour  issuing  out  of  yours.  I  have  no  time  to  answer  your 
objection  against  knockers  ;  I  have  a  large  treatise  collected  on 
that  head,  and  what  Mr.  Derham  says  is  nothing  to  the  purpose. 
If  sounds  of  voices,  whispers,  blasts,  workings,  pumpings  can  be 
carried  sixteen  miles  (or  a  mile)  underground,  it  should  be  always 
heard  in  the  same  place  and  under  the  same  advantages  and 
not  once  in  a  month  or  year  or  two  years,  just  before  the  dis- 
covery of  ore.  Last  week  three  men  together  at  our  work  of 
Llvvynllwyd  were  ear-witnesses  of  knockers  pumping,  driving  a 
wheelbarrow,  etc.,  but  there  is  no  pump  in  the  work,  nor  any 
within  less  than  a  mile  of  it,  in  which  there  are  pumps  constantly 
going.  If  it  were  those  pumps  that  they  heard,  why  were  they 
never  heard  but  that  once  in  the  compass  of  a  year  ?  And  why 
are  they  not  now  heard  ?  But  the  pumps  make  so  little  noise, 
that  they  cannot  be  heard  in  the  other  end  of  Esgair  y  Mwyn  work 
when  they  are  going.  We  have  a  dumb  and  deaf  tailor  in  this 
neighbourhood,  who  hath  a  particular  language  of  his  own  by 
motion  (signs),  and  by  practice  I  can  understand  him  and  make 
him  understand  me  pretty  well,  and  I  am  sure  I  could  make 
him  learn  to  write,  and  be  understood  by  letters  very  soon,  for 
he  can  distinguish  men  already  by  the  letters  of  their  names. 
Now  letters  are  marks  to  convey  ideas,  just  after  the  same  manner 
as  the  motions  of  fingers,  hands,  or  eyes,  etc.  If  this  dumb  man 
had  really  seen  ore  in  the  bottom  of  a  sink  of  water  in  a  mine, 
and  wanted  to  tell  me  how  to  come  at  it  he  would  take  two 
sticks  like  a  pump,  and  would  make  the  motions  of  a  pumper  at  the 
very  sink  where  he  knew  the  ore  was,  and  would  make  the  motions 


L.  to  W. 
ccxv. 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 

CCXVI. 


of  driving  n  wheelbarrow,  and  what  I  would  infer  from  thence 
would  be,  that  I  should  take  out  the  water  and  sink  or  drive  in 
the  place  and  wheel  the  stuff  out.  By  the  same  parity  of  reasoning 
the  language  of  the  knockers  by  imitating  the  sound  of  pumping, 
wheeling,  etc.  is  that  we  should  take  out  the  water  of  a  sink  and 
that  we  have  to  fall  and  drive  there.  This  is  the  opinion  of  all  our 
old  miners  who  pretend  to  understand  the  language  of  the  knockers. 
Our  agent  and  manager  upon  the  strength  of  this  notice  goes  on 
and  expects  great  things.  You  and  everybody  that  is  not  convinced 
of  the  being  of  knockers  will  laugh  at  these  things,  for  they 
sound  like  dreams  ;  so  doth  every  dark  science.  Can  you  make 
any  illiterate  man  believe  that  it  is  possible  to  know  the 
distance  of  two  places  by  looking  at  them?  Human  knowledge 
is  but  of  a  small  extent,  its  bounds  are  within  view  of  us,  we  see 
nothing  beyond  that.  The  great  universal  creation  contains 
powers,  etc.  that  we  cannot  so  much  as  guess  at.  May  not  there 
be  beings  and  vast  powers  infinitely  smaller  than  the  particles  ot 
air,  to  whom  air  is  as  hard  a  body  as  a  diamond  is  to  us? 
Why  not  ?  There  is  neither  great  nor  small,  but  by  comparing 
things  together.  Our  knockers  are  some  of  those  powers,  the 
guardians  of  mines.  You  remember  the  story  in  Selden's  Table 
Talk  about  Sir  Robert  Cotton  and  others  disputing  about  Moses's 
shoe.  Lady  Cotton  came  in  and  asked  them  :  Gentlemen  are 
you  sure  it  is  a  shoe  ?  So  the  first  thing  is  to  convince  mankind, 
that  there  is  a  set  of  creatures,  a  degree  or  so  finer  than  we  are, 
to  whom  we  have  given  the  name  of  knockers,  from  the  sounds 
we  hear  in  our  mines.  This  is  to  be  done  by  a  collection  of 
their  actions  well  attested,  and  that  is  what  I  have  begun  to  do 
and  then  let  everybody  judge  for  himself. — Lewis  Morris* 

Holyhead,  14th  December,  1754. 

Dear  Brother, — Chwi  welwch  mor  barod  wyf  i  atteb  eich 
llythyrau  chwi  er  mor  hwyrfrydig  'y<-'h  chwi  i  dalu'r  pwyth  yn  ol. 
Diolch  yn  fawr  i  chwi,  meddwch  chwithau,  eisiau  rhywbeth  arall 
i  wneuthur,  niae'n  debyg?  Nage  yn  wir  mrawd,  mae  gennyf 
lawer  peth   digon   angenrheidiol    i'w  drin,    ond    er   hynny    i    gyd, 

*This  letter  also  has  been  copied  from  the  Rev.  P.  B.  Williams's 
transcript. 

322  CCXVI 


mae'n  ddyledus  ainaf  eich  atteb,  ni  wna   orrig  na'm    dwyn    na'm    ^    ^^  j^^ 
gadael,  felly  dyma  attoch  chwi.     But  hold,  I  must  dress  a  patient        contd. 
first.     Dynan  wedi  gangrene  daro  ar  ei  fys,  darfu  i  minneu  drwy 
gymmorth  rhagluniaeth  ei  attal  cyn  iddo  fynd  ymhellach.     Torri'r 
bys  ymaith  a    wnaethai'r   meddygon,    ond   rwyfi    yn  treio   a   fydd 
bosibl  ei  gadw  iddo.     Ni  wn  i  etto  par  sut  a  fydd.     I  have  been 
a  battling  with  it  for  three  weeks  past.      Gwych  bod  y  Sais  gan 
Uwm  y'medru  trin  yr  hen  Gymraeg  cystal.     If  he  had  been  put 
under  a  course  of  salivation  when  he  first  came  to  town,  sure  he 
would   have    been    well   long   ago.       Aie   mewn   llcd-ty   yr  y'ch. 
Roeddwn  yn  meddv.l  eich  bod  wedi  cymeryd  ty  rhiw  hen  globen 
ready  furnish'd.      Ymhle  y  mae  Em-eirian  gennych  ?      Na  wnant  y 
merchedos  na  thynnu  na  thagu,  yr  archlod  yddynt,  mae  yma  ddogn 
o'u  heisiau.     Yn  wir  ni  bu  yma  erioed  fwy  o  brinder  ffrancod  ;  pe 
bawn  wrth  elin  y  Llyvvydd  pan  fa'e  ai  law  yn  y  gwaith  i  gaffael 
hanner    dwsing   ganddaw,    gwych   a   fyddai.       Mi    welaf  gowydd 
Goronwy  atto  i  geisio  rhai,  nid  tebyg  i  rai  eraill  a  wnaeth.      Wrth 
son  am  y  bardd,  mae'n  amlwg  i  bob  dyn  nad  yw'n  Esgob  ni  ar  fedr 
gwneuthur  dim  gwasanaeth  iddo,  for  he  hath  had  of  late  opportun- 
ities enow.      Dolgellau  is   offer'd   a  young   clergyman,   already   a 
Rector,  a  tutor  to  Mr.  Wynne  of  Glynllifon,  and  if  [he]  doth  not 
accept    of  it,   Andrew   Edwards,    a    brother-in-law   of    Chancery 
Edwards,  is  to  have  it.     Llanrhaiadr,  one  of  the  best  livings  in  the 
diocese  has  been  ofifer'd  Mr.  Ellis,  a  vicar  of  Bangor,  and  upon  his 
choosing  to  have  the  Archdeaconry  with  what  he  had,  it  was  given 
to  Syr  Thomas  Prendergast  for  a  friend  of  his,  one  Roberts,  who  had 
Conway  and  another  good  living.    The  Archdeaconry  of  Merionyth 
has  been   given   as    above.     Llangelynin,    near    Conway,    which 
Roberts  resigned,  is,  they  say,  given  away.      Conway  and  Gyffin  is 
also  lost.      These  two  last  indeed  was  not  in  the  Bishop's  gift ;  all 
the  rest  were.      Ffei  gan  gywilydd.      Nid  oes  bosibl  fod  y  Castell 
Coch  *  o  ddifrif  am  helpu'r  truan,  beth  meddwch  ? 

I   had  read  in  the  papers  that  young  Lisburn  had  compromised 

matters  with  his  uncle  at  court  and  did  expect  the  poor  d — 1  was 

outwitted.     Roedd  eisiau'r  Llew  neu  ryw   un   dewr   i    sefyll    wrth 

ei  gefn  o,  druan  gwr.      Duw  a'm  cadwodd  hyd  yn  hyn  ac  am  ceidw 

*  Lord  Powys. 

CCXVI  -32^ 


™,  ^  rwyn  gobeithio  ihag  trais  cyfreithwyr.  VVfift  i'r  fath  haflug  ac 
J  ydynt.  Gerwin  o'r  Downshend  a'r  Bywel  am  uno  ai  gilydd  yn 
erbyn  y  goron,  na  bond  i  grybwyll  !  Gresyn  na  chrogid  hwy 
yn  enwedig  y  Rhonwyn,  am  y  Hall  mae  o  yn  ymddangos  y  peth 
ydyw.  Daccw'r  Biblau  a'r  Testamentau  wedi  dyfod  o'r  divvedd  i 
Caernarfon.  Mi  yrrais  air  i  nhad  i  yrru  am  danynt.  Mai  rhai 
y  Mr.  Ellis  yno  hefyd.  Fe  dal  y  Gynideithas  y  freight  mae'n  debyg. 
Roedd  17/6  yn  digwydd  ar  rai  Mr.  Ellis.  Ni  fedrai  Edward 
Griffith  gofiaw  par  faint  yn  syrthio  ar  rai  'nhad.  Beth  pei  prifia'r 
Sharpe  yna'n  gna  pig  ?  F'anwyl  gydymaith  yw'r  Brynddu,  ond  am 
Fodevvryd,  un  bydol  yw  ac  ni  thai  i  son  am  dano.  Un  yn 
ymdrobaethu  mewn  cyfoeth,  ac  untroed  yn  y  bedd  iddaw,  ac  ni 
bydd  mor  llawer  o  griowtan  ar  ei  61  gan  ei  ffrindiau  ai  garrennydd. 
Duw  a  gadwo'r  Hall.  Na  welais  i  mo  gan  Melinydd  Meirion  ;  mi 
erchais  i'r  nith  Pegi  Ovvain,  yr  hon  a  aeth  adref  heddyw,  ei  gyrru 
imi  yn  ddiffael.  Mae'r  Llew  yn  gaddaw  imi'r  Hall.  Wrth  son  am 
dano  dyma  lythyr  heddy  oddiwrthaw,  o'r  4dd,  o'r  Esgair,  a  chant  o 
hanesion  digon  difyr.  Mae'r  gwr  debygwn  yn  abl  diofal  arnaw, 
pethau  ffeind,  ffeind  ydyw'r  mwnws  bydol,  dywedad  a  phregethad 
yr  offeiriadau  a  fynnont  yn  eu  herbyn.  Nid  oes  dim  byw  yma 
hebddynt.  Gwael  iawn  y  gwelaf  fi.  "Ben  bonedd  heb  un  beni," 
ebr  rhyw  hen  brydydd,  ac  yn  wir  ddiau  gwael  yw  pawb  hebddynt. 
Rydych  chwi  ac  yntau  wedi  eich  gosod  He  mae  digon  o  fwnws  i'w 
cael.  Ond  fe  ddigwyddodd  i  Wilym  druan  roddi  ei  bawl  yn  llawr 
mewn  congl  anghysbell,  lie  nad  oes  ond  y  tlodi  bwygilydd.  Ymma 
nid  oes  nag  arian  na  mwyn  arian,  na  dim  ond  y  creigiau  noethion, 
ac  ambell  heiddglwt  yma  ac  accw.  Ond  etto  er  hyn  mae  Gwilym 
yn  cael  cann  mwy  nag  a  haeddai,  felly  diolched  i  Dduw  am  tano. 
Rwyn  Uwyr  gredu  mai  camgymeryd  yr  ydych,  ac  nad  mai  Pabist 
o'r  brawd  Pentiant.  Ond  yw  ei  dad  yn  ustus  heddwch  ?  Ac  oni 
ddygwyd  yntau  i  fynu  yn  y  colas  yn  Rhydychen?  A  phar  sutt  y 
gellwch  i  ddywedyd  yfath  beth?  Os  yw  Babist,  he  is  so  in  disguise, 
ond  ni  choeliwn  i  yn  fy  myw.  It  was  odd  enough  that  he  and  I  the 
same  week,  heb  wybod  y  naill  i'r  Hall,  should  commence  being 
cregynwyr.  Prin  yr  oeddwn  wedi  dechreu  trin  rhai  tramor  a  chartrefol, 
nad  dyma  lythyr  y  brawd  Pennant  yn  dymuno  arnaf  gymeryd  y 
gwaith  yn  Haw.      His  letter  was  of  the  29th  ulto,  dim  son  yr  amser 

324  ccxvi 


hwnnw  am  fodynaelodanghytrigo'n  Cymdeithasni  yna.    You  have    -^    .     j^ 

a  worthy  brother  of  him.     I  sent  him  lately  a  box-full  of  sea-plants,        contd. 

etc.,   na  vvelodd  o   ermoed   eu   bath,    mi   dyngaf  i   chwi   hynny. 

le,   ie,  fossilist   o'r  tad   hwnnw   ac   nid   o   ran  crefydd  y  gyrrws 

atto.     Mi  welais  lythyr  atto  o'r  Idal.     Yr  anhunedd  i'r  peswch,  fe'm 

blina  innau  beunydd,  ac  nid  gwiw  i  minnau  geisiaw  llwyr  ymado  ac 

e  tros  drimis  o'r  lleiaf.    Nidoes  fatter  fod  gwyr  gleision  Rhydychen 

yn  cael  codwm.      Roeddynt  yn  rhy  hyfion  yn  eu  matter.      Diau  fod 

beiau   lawer,   nid   ychydig,  o  bobtu.      Giviliwch   ir  Esgob  Elis* 

oganu  yr  hen  Frutaniaid  au  hiaith  yn  He  eu  moli.    Gwr  digon  coeglyd 

ydoedd  ym  Mynyvv  oi  flaen.      Par  sut  y  disgwyliwch  gennyf  lythyr 

hir,  a  minnau  newydd  gael  gafael  ar  hen  sgrifenlyfr,  ac  ynddaw  yn 

agos   i  chweigian  o  gowyddau  D'ap  Gwilym,  a  llawer  o  naddynt 

nad  oeddynt   gennyf  o'r  blaen,   a   rhai  na  feddai'r   Llew  monynt 

ychwaith.     Alas !     I    have   no    amanuensis.     Will   Evans    is   too 

young  and  ignorant  in   these  things,  a  gwaeth  na  dim,  dymma'r 

ganwyll    yn   darfod   o   dipyn    i    dipyn.      IVIae   digon   o   newid   ar 

sebon   a  chanhwylla  yng  Nghaer-Gybi,  meddwch  chwithau.     Nid 

hynny  mo'r  llall.     Canwyll  'r  einioes,  mrawd  Rhisiart  bach,  sydd 

yn  mynd   lei-lai   beunoeth,  ac  o  bydd   eich  brawd   Gwilym  fyw  i 

weled   dyddiau    c'lanmai,   fe  fydd  yn   hynafgwr   deng   mlwydd   a 

deugain  oed  1     A  pheth  a  dal  son  am  wragedd,  fibsils,  cregynach, 

a    masweidd-waith    D'ap    Gwilym,   a    chant    o    bethau   gweigion 

eraill  ?      Rheitiach   rhifo  paderau  ac   ymbarodtoi  i'r   siwrnai  faith 

honno,  i  gael  ymgyrraedd  nefoi  goron,  chwedl  Goronwy,  na  bod 

yn   gwilrhin    ac   yn    bwhwman    fal    plantos   gwirion    tibl.       Beth 

meddwch    chwi  ?      Yn    wir    mae'n    erchyll    edrych    yn  ol.      Mae 

arnaf     ofn     y     gallwn     i      gyd     ddywedyd,     i     ni     dreulio     ein 

blynyddoedd    fal    chwedl,   ac    och    par    sut    a  fydd    edrych    ym 

mlaen  ?     Nid  oes  ini  ond  gwneuthur  ein  goreu   tra  bo'm,  a  Duw 

a  rydd  ei  rad  ar  ein  gorchwyl.      Bydded   iddo  warchad    drosoch 

ar  eiddoch.     Sgrifenwch  gynta  galloch,  da  chwithau,  a  thippyn  o 

ryw  ddiddanwch  i'ch  carediccaf  frawd  penbrydd  ddigon^ 

William  Morris. 
*  Anthony  Ellis  was  Bishop  of  St.  Davids  from  1752101761.     He  succeeded 
Richard  Trevor. 

ccxvi  ^2; 


r         trr  Galltvadog,  December  19,  1754. 

L.  to  w.  >"    /jT 


CCXVII. 


Dear  Brother, —  I  have  yours  of  y^  3rd  December.  Son  am 
gregin  y  mor,  thirty  kinds  collected.  I  have  collected  a  good  many 
but  never  counted  them.  I  have  Lister  printed  1678.  He  hath  but 
forty-one  kinds  reckoning  pen  y  forforwyn  (echinus),  etc.  But  I 
have  a  book  printed  at  Frankfort,  wrote  by  Dr.  Johnston,  1649, 
dedicated  to  William,  the  Landgrave  of  Hesse,  which  is  far  more 
curious  than  Lister.  I  find  there  several  kinds  of  y^  .  .  .  .  for,  which 
he  ranks  among  the  Zoophytes  or  animal  plants,  and  says  the  Greeks 
called  them  by  a  bawdy  name  mongi  as  we  do  in  Welsh.  They 
are  called  by  him  iirtica^  but  is  not  very  exact  in  the  description  of 
them,  following  Aldrovendus,  etc.  Your  snail  is  pretty  like  his 
Holoihurius  being  the  first  of  Rondeletius,  of  which  he  gives  two 
figures,  but  he  makes  the  flower  nigher  the  end  of  it,  and  says  it  is 
immoveable  on  y^  rock.  I  dare  say  it  is  y*^  same,  for  he  hath 
nothing  else  like   yours.      Aldrovendus,   1.   4,   c.   4,   also  hath   it. 

Johnston  hath  also  mentula  marina  ( mor)  in  y^  same  class, 

you  have  seen  such  things  on  oyster  shells.  I  have  no  time  to 
mention  gerllygen  y  mor,  afal  y  mor,  cucumer  y  mor,  etc.,  and  I 
think  they  are  wrong  in  placing  your  moving  snail  among  the 
exanguibus  aquaticis,  for  as  it  is  a  moving  living  animal  and 
changes   colour  there  is  no  doubt  but   it   hath   blood   in    it — and 

perhaps  the mor  have  blood  also.      Mae  fe'n  dwedyd  fod  >' 

for  yn  llosgi  dwylo  pobl  wrth  ei  theimlo,  as  you  know  the 

Pulmo  marinus  inathioli  do,  sef  scr  y  mor  a  fyddem  yn  ei  daflu  at 
ein  gilydd  yn  noeth  lumuniaid  gynt.  But  why  called  by  y^  name 
of  sea-lungs?  It  is  more  like  a  star  with  its  rayes  and  is  a  living 
creature  and  not  without  feeling,  as  the  vulgar  suppose.  So  much 
for  animal  plants,  etc.  What  will  you  do  for  Welsh  names  for 
your  cregin  ?  There  are  some  W^elsh  names  about  Dovey,  but  I 
cannot  now  come  at  them,  and  I  have  found  a  fish  there  that  is  not 
in  Willoughby,  but  there  is  something  like  it  in  Johnston,  with  a 
German  name.  The  names  of  his  fish  are  mostly  German  and  Latin. 
The  book  is  in  Latin.  Ni  feddai  mor  arian  nag  amser  i  Subscribio  at 
lyfr  yr  Iddew,  though  1  suppose  it  is  a  curious  thing,  Drwg  mae'n 
debyg  fod  Mrs.  Mary  Hughes  yn  glaf,  ose  ymendied.  Nidoes  yma 
ddim  iw  wneuthur    i    Sion  Owen,  Dwyran  dir  elto,   ni  wn  i  beth 

^26  ccxvu 


a  ellir  wneuthur  iddo  pan  wastadheir  pob  peth.  All  the  world  here 
is  in  confusion,  ni  waeth  er  cynted  y  delo  Sion  Owen  adref,  for 
I  suppose  I  shall  be  going  towards  London  pretty  soon. 

Dyna  fi  gvvedi  bod  yn  Mathafarn  yn  gweled  fy  vvyr  Lewis  Morris, 
gwych  o'r  cynnyddu  y  mae'r  enw  hwnnw,  pwy  wyr  na  fydd  gorwyr- 
ion  etto  o'r  envv?*  I  long  to  hear  how  Father  digested  Caniad 
Melinydd  Meirioii.  If  he  doth  not  like  it,  he  cannot  take  ammiss 
Caniad  Henaint.  Ni  chanaf  i  ddim  ond  hynny  ennyd  fawr, — no 
leisure  hours,  other  things  confounding  the  brains.  Chwiwgwn 
lladron  defaid  yn  cyfarth  arnaf.  The  change  threaten'd  in  y'^ 
ministry  is  more  like  to  hurt  me  than  all  the  bygytJiion  and  peryglon 
of  this  country.  Duw  fo  gyda  chwi  ;  os  oes  ceiniog  yna  iw  sparrio 
gyrrwch  hi  gyda  Sion  Owen,  rydis  yma  gvvedi  gwario  arian  heb  na 
rhi  na  rheswm,  ag  eisiau  peth  i  wneud  y  cyfrif  i  fynu.  Pawb  yn 
crafu  He  bo  cosi,  a  lie  bo'r  gelain  y  casgl  y  cwn. 

Eich  brauid ffyddlon,        Lewis  Morris. 
Holyhead,  9th  January,  1755. 

Dear  Brother, — Llyma'r  eiddoch  o'r  28  ulto  o'm  blaen  yn  achwyn 
ar  fydol  drafferthion  ac  yn  rhoddi  hanes  Deputy  Comptroller  y  Mint 
a  chan  fod  Carn  yn  llymgi  dwl,  da  oedd  gael  o'r  Barri  yna'r  peth. 
Hir  oes  iddo  iw  fwynhau.  Wala,  wfft,  a  dwbl  wfft,  ir  Llymgi  yna. 
Ni  bydd  Llyw  Br^'dain  yn  torri  ei  air  un  amser  mae'n  debyg,  beth 
meddwch  ?  Mae  yn  debygol  fod  y  brawd  yna  bellach  efo  ei  gyfiifon. 
Gwae  fi  na  chawn  glywed  fod  yr  Esgair  accw  wedi  ei  sefydlu  wrth  ei 
fodd  ;  er  carriad  ar  eich  brawd  Gwilym  gadewch  glywed  par  sut  y 
mae'r  materion  yn  mynd  ymlaen.  Rhaid  credu  bellach  fod  yr 
Arglwydd  Powis  o  ddifrif  ynghylch  Goronwy  ;  nid  oes  modd  iddo 
wneuthur  gweithred  mwy  elusengar,  obleit  fod  y  Bardd  gyn  dlotted 
ac  oedd  Job  pan  oedd  dlotta.  Gwreigan  feddal  ni  thai  dim  yn  y 
byd,  yn  enwedig  i  fardd  a  fai  ar  awen  yn  berwi  yn  ei  ben  yn  oestad 
teg.  Mi  a  wranta  y  ba'sai  un  o  hen  wrachiod  Mon  a  llonaid  cragen 
o  eli  yr  ymgrafu  (nid  er  ammarch^arnoch)  wedi  mendiaw'r  Domas 
ymhell  cyn  hyn.  Mi  welais  ei  hen  feistr  yma'r  dydd  arall,  ond 
ni  lyfesais  i  son  wrtho  am  y  scrubado,  rhag  ofn  a  fa'sai  iddo  sorri. 
Cymhesur  oedd  i  chwi  ofyn  nawdd  gan  f'anwyl  gyfaillt  y  Benant,  a 
chwithau  wedi  ei  gam-farnu  yn  euawg.  Mi  ge's  dydd  arall  lythyr 
''Sir  Lewis  ATorris  is  a  ?reat  grandson  of  Lewis  Morris. 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 
CCXVIIl. 


CCXVIII 


327 


W.  to  R. 

contd. 


L.  to 
Mrs.  M. 
CCXIX. 


tra  charedig  oddiwrthaw,  taeru  yn  fy  nannedd  i,  byddai  raid  immi 
droi  yn  awdwr  a  chant  o  bethau,  ond  bychan  a  wyr  o  mae  Penbwl 
o;d  ddivl  0  ddyn  yw'ch  brawd  Gwilym,  ac  nad  oes  fawr  ddysg  na 
dawn  yn  perthyn  iddo.  Mae'n  debyg  fod  y  Mr.  Pennant  wedi 
cychvvyn  yna  cyn  hyn  ac  yna'r  erys  tan  Ebrill.  Chwi  ai  cewch  yn 
ddynan  mwyn  cywraint, — mae'n  rhaid  sgrifennu  atto  yn  y  man 
ynghylch  cregyn,  etc.  Mae'n  bur  naturiol  i  ddyn  cyn  mynd  i  ofyn 
cymwynas,  fyfyriaw  ynddo  ei  hun  par  sut  vvr  y  ba'i  iw  gofyn  iddo,  a 
gawsai  ged  ganthaw  erioed  o'r  blaen  ?  Ac  os  cawsai  a  ddarfu  iddo 
dalu'r  pvvyth  yn  ol.''  Felly  yma,  yn  boeth  y  bo'r  holl  sampler  ;  pe 
buaswn  i  wedi  cael  siwgiaid  o  honynt  i  mravvd  Rhisiart,  mi  allaswn 
o  hyd  fy  nh — n  grefu  ganthaw  yrru  i  mi  Almanack  Ryland  drvvy 
dalu.  Ond  f 'aeth  yr  adeg  heibiaw  tra  bum  i  yn  cosi  fy  llechweddi, 
ac  nid  oes  yr  un  iw  cael  am  aur,  nag  am  arian,  nag  am  einioes  teg, 
ond  par  un  bynnag  a  wnaf  ai  cael  Almanac  ai  peidiaw  [rwyf  yn] 
Uawn  fryd  ar  fynnu  cael  i  chwi  grochanaid  o  honynt.  Wala,  wfift 
o  ddigrifed  y  ddu'y  ganhian  yma  i  Henaint.*  Mae'r  bobl  agos  a 
thynnu  fy  Uygaidam  danynt.  Roedd  fy  nhad  yn  iach  y  dydd  arall 
y  bu'r  chwaer  yno  yn  anfon  ei  mab  Sion  oedd  yn  myned  tua'r 
Deheudir,  roedd  iddo  obaith  cael  dyfod  yna  efo  ei  ewythyr.  Rym 
ymma  bawb  yn  iach,  mawl  i  I])duw ;  bydded  iddo  'ch  cadw 
chwithau  felly,  a'ch  merch  gyd  a  chwi,  a  rhoddi  i  chwi  flwyddyn 
newydd  happus.  Eich  carediccaf frawd^      William  Morris. 

Bishops  Castle,  Wednesday  night  [Jan.  21,  1755.] 
My  Dear, — We  got  here  safe  about  the  edge  of  night,  and  every- 
thing right.  I  believe  I  shall  send  my  baggage  by  y^  way  of 
Ludlow  by  y^  carriers,  and  go  our  selves  by  the  way  of  Shrewsbury, 
but  am  not  yet  certain.  Edward  did  not  come  here  till  last  night, 
and  tomorrow  morning  he  sets  out  for  home  and  is  to  call  at 
Newtown  for  two  casks  of  powder  and  twenty  pounds  of  steel, 
which  powder  William  Griffith  is  to  put  in  y^  long  cask  which  used 
to  keep  oats  in  y^  brewhouse,  and  you  are  to  give  him  the  double 
padlock  (that  is  upon  y*^  window  in  y°  closet)  to  put  upon  it,  and 
take   care   that   no   body   goes  near  it  with  a  candle,   and   when 

*This  probably  refers  to  the  poem  "  Caniad  Hanes  Henaint"  by  Lewis 
Morris,  see  Diddanwch  Teuluaidd,  1763,  p.  170,  and  "Caniad  Melinydd 
Meirion,"  for  which  see  the  same  book,  p.  161. 


328 


CCXIX 


the  Cwniervin  miners  want  any  of  it  let  Edward  Hughes  be  there  to 
weigh  it  out  for  fear  of  accidents.  Thomas  Davies  of  Llanidloes,  also 
brings  five  or  six  dozen  of  candles  which  are  to  be  put  in  y^  same 
chest  for  y*^  same  use,  and  also  some  hoop  iron.  Let  the  steel  and 
hoop-iron  be  also  put  in  y'^  out  loft,  that  it  may  not  be  stolen  or  put 
to  any  other  use.  I  have  bought  a  bag  here  to  carry  y^  powder, 
and  you  are  to  make  use  of  y*^  bag,  but  not  to  take  off  y*^  small  bags 
that  are  about  y*^  powder.  I  shall  endeavour  to  persuade  Mr.  Jones 
to  go  with  me  to  Salop,  but  I  dont  know  whether  he'll  go,  I  believe 
he  will.     I  shall  send  you  some  flax  from  Salop. 

/  am  your  affectionate  husband^         Lewis  Morris. 
I  shall  pay  Edward  for  his  journey  and  all  the  carriage. 

Caergybi  SaNTAIDD,  24th  lonawr,  1755. 
Anwyl  frawd  Rhisiart,— Mi  sgrifennais  attoch  er's  dyddiau  byd 
mawr,  ac  yr  ydwyf  er's  ennyd  yn  disgwyl  gronyn  o  lythyr  yn  atteb, 
Ces  lythyr  doe  o  Bentre'rianell  yn  dywedyd  fod  y  nhad  wedi  cael  un 
oddiwrthych  wythnos  ir  dydd  foru,  ar  brawd  Llew  heb  ddyfod  yna  y 
pryd  ysgrifenasech,  yr  hyn  oedd  ryfedd  gennyf.  Nid  oes  bosibl 
na  bo  wedi  dyfod  yna  cyn  hyn  i  wastradedd  y  bobl  yna.  Mae'r 
tywydd  yn  oer  anguriol  ffordd  yma,  a  hynny'n  codi'r  peswch  a 
rhyndod  ar  boblach  crwyn  deneuon.  Dyma  ar  y  papir,  arwydd 
hynod  fy  mod  yn  ffaelio  dal  y  pin  im  Haw,  ac  etto  er  hyn  rhaid 
gorphen  hyn  o  lythyr  rhyngoch.  Mi  ge's  eich  llythyr  chwi  ym  mrawd 
Llewelyn  or  6ed,  a  hanes  bod  Sion  wedi  dwad  a  llythyr  yn  ei  law 
adref,  ai  arian  yn  ei  bocced.  I  have  answer'd  you  about  Richard 
Morris  of  Mathafarn's  boards.  I  can  say  no  more  about  'em  than 
that  I  have  received  no  more  money  since,  and  that  I  writ  a  press- 
ing letter  to  my  father  to  egg  him  on  to  sell  what  he  has  of  them.  He 
hath  some  chance,  there's  but  a  poor  one  here  ;  I  am  doing  all  I  can 
to  get  rid  of  them  heb  fod  nes.  I  proclaimed  a  fair  twice,  no  chaps 
came  to  signify  any  thing.  If  I  can  get  any  money  from  father,  will 
send  you  a  small  bill,  but  there's  no. depending.  Gerwin  or  troad 
ar  fyd  a  wnaethoch  yn  yr  Esgair.  Llwydded  Duweich  amcanion  a 
ddywedaf  fi.  Bydd  rhywyr  clywed  eich  bod  wedi  gorchfygu'r 
gelynion  brychion,  a  gwych  a  fydd  wedi  eistedd  i  lawr  i  fanegi'r 
hanes  o  bai;it  i  bentan — pwy  a  las  hwn  a  hwn,  etc.  A  gewch  chwi 
amser  i'm  clywed  yn  dywedyd  fod  gennif  yn  awr  gregin  a  physg 
CCXX  329 


L.  to 
Mrs.  M. 
contd. 


W.  to  R. 

CCXX. 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 
ccxxi. 


bywion  ynddynt  a  ydoedd  yn  byw  6  throedfedd  ymherfedd  y  ddaiar 
mewn  clai  glasrudd  morfa  ;  mae'n  debyg  na  wybu  un  cregynwr 
erioed  oddi  wrthynt.  Mr.  Pennant  is  now  in  London,  rhaid  rhoddi 
iddo'r  hanes  er  mwyn  cael  pob  cregyn  a'u  henwau  ganthaw.  Nid 
hvvyrach  y  ceir  anrhydedd  am  eu  datguddiavv,  beth  meddwch  ?  Da 
clywed  fed  y  Llwyn  Llwyd  yn  gwenu  arnoch  a  digrif  a  fai  sgrifennu 
nodau  ar  ganiad  Henaint  yrarchlod  iddo.  Rwyfi  cyn  ddicced  wrtho 
ac  ydych  chwithau,  ac  a  genwn  iddo  o  'vvllys  gwaed  fy  nghalon  pei 
medrwn.  Gwyrda'r  tylwyth  teg  am  gnociaw  ac  am  blympiaw,  ant 
ymlaen.     Uuw  gyda  chvvi  eich  deuvvedd,  a  byddwch  wychion. 

Eich  brawd  anixjiw  ddigon^         William  Morris. 
P.S. — Dim  hanes  am  gwch  i  gyrchu'r  enllyn.    Dyma  lythyr  25ain 
oddiwrth    Oionwy   a  fu  agos    iddo  a  marw  ;    mae'n   gwaetldi  am 
ofifeiriadaeth  ym  Men  gan  nad  oes  yr  un  yn  Llundain. 

Caergybi,  3dd  o  Chwefror,  I7[55]. 

Rhisiart  fy  Mrawd, — Ni  choeliach  i  byth  yr  anhunedd  sy  ynwyf  o 

eisiau  clywed  hanes  y  brawd  Llewelyn.    Fe  fyddai  arfer  a  sgrifennu 

tippyn  o   lythyr  ar  ei  daith  yna,  end  ni  chlywais  na  siw  na  miw 

oddiwrthaw  er  pan  rybuddiodd  ei  fod  am  osod  allan  ymhen  hyn  a 

hyn  o  ddyddia.     Gobeitho  ei  ddyfod  yn  llwyddianus  ai  fod  yn  iach 

a  chwithau  gyd  ag  ef.      Nid  hwyrach  na  feiddiwch  ddywedyd  wrth 

eich  brawd  ungalon  eich  hun  ei  bod  yn  mynd  yn  rhyfel.     Wala, 

ond  gwell  a  fa'sai  cadw  mwy  o  longau  a  morwyr  ar  droed  na'u 

gadael  i  fynd  yn  rheccod,  beth  meddwch  .''      Dyna  i  chwi  dippyn  o 

ddifyrrwch,  by  way  of  relaxation  from  business.    Canu  a  orug  Elisa 

ryw  englynion  go  drwsglaidd   i  Huw'r  Bardd  Coch,  i  roddi  iddo 

a  beirdd  Mon,  sialens,  fal  pettai,  yno  rhyw  ffrind  arall  ai  hattebodd 

yn  enw  Huw.*      Wrth  gofiaw,  dyna  i  chvvi  daflen  o  hoU  ganiadau 

Goronwy  ar  y  sydd  gennyf  fi,  mae  digon  Yngalll  Vadawg  nad  y'nt 

ymma.      Mae    eisiau    gyrru'r   englynion    yna    ir   Ymhwythig     iw 

hargraphu  ynghyd  a  rhyw  faeled,  chwedl  'r  hen  Risiart  William  y 

taeliwr  o'r  Efel  Fawr  gynt.     Fe  wyr  y  brawd  Llew  hanes  Elisa  a'r 

*  It  appears  that  Goronwy  wrote  the  englynion  in  the  name  of  Huw  Huws. 
They  may  be  seen  in  the  Liverpool  edition  of  his  works,  p.  122,  and  see  also 
his  letters  of  October  i6th,  1754,  and  December  2nd.  Huw  Huws  himself 
wrote  a  ballad  on  the  occasion,  in  which  he  ridiculed  Elis  y  Cowper  and 
David  Jones,  'Iiefrivv. 


330 


CCXXI 


modd  y  bu'n  rhyfela  ac  Owain  Goronwy  gynt,t  etc.  Dymma  fi  yii 
gyrru  Uythyr  heddyw  at  y  Brawd  Pennant  a  hanes  cregyn  ;  a 
welsoch  i  yr  mwynwr  etto  ?  Mae  hi'n  ddiwrnod  teg,  felly  rhaid 
mynd  ir  ardd  i  weithio  er  mwyn  cynhyrfu  tippyn  ar  y  gwaed  a  sugn 
y  corphilyn  brwnt  yma,  ac  er  lies  a  budd  ir  ddaeaven,  fal  y  gallo 
ddwyn  cnwd  toreithiog.  Duw  o'r  nef  a  fyddo'n  gwarchadw  drosoch 
y  ddeu  fraud,  ac  a  ddel  a  newydd  da  oddiwrthych. 

Wyf  cich  bratud  anwiw,         Giuilyin  Morys. 

London,  February  ii,  1755. 

Dear  Brother, —  1  have  to-day  fixed  in  lodgings  at  Hopkins  and 
Taylor,  the  corner  of  St.  ?v'lartin's  Church  Yard,  near  Charing  Cross, 
where  I  hope  to  have  some  letters  from  you  for  the  future,  and  if  I 
recover  this  terrible  cough  that  1  have  you  shall  have  some  from  me. 
As  for  the  cheese,  etc.,  you  must  correspond  with  my  wife  about 
them,  for  I  know  no  more  of  my  own  affairs  at  home  than  you  know 
of  them  ;  mae  yma  ormod  o  bwys  ar  ben  dyn  gwan  o  lawer,  yn 
enwedig  dyn  a  fo'n  pesychu  fal  fi.  I  thought  I  should  have  expired 
last  night  in  going  from  home  to  Tower  Hill  in  a  coach  through  the 
fog  and  smoak  just  at  y*^  edge  of  night,  it  kept  me  a  vomiting  and 
coughing  all  the  way,  and  yesterday  I  had  eat  a  bit  of  beef,  the  first 
for  a  great  while  before,  I  suppose  that  assisted  the  disease.  O 
gwae  fi  am  Sir  Aberteifi  neu  ryw  gornel  o  Gymru  lie  mae  awyr  a 
a  dwr  da  I  Honest  Mr.  Vaughan  of  Nannau  is  here  ;  I  saw  him 
yesterday.  He  hath  begun  a  curious  translation  into  English 
of  Caniad  Henaint,  rhywir  yw'r  caniad  hwnnw  gida'g  ef  a  minneu. 
Well,  you'll  expect  some  account  of  my  success  in  my  own  affairs  ; 
dim  ond  bod  pob  peth  o'r  gorau  hyd  yn  hyn  a  gobeithio  y  dont  oil 
i  ben  da.  I  have  powerful  people  against  me  tooth  and  nail,  ag  nid 
gwan  yw  mhlaid  inneu  ;  mae'r  morthwyl  mawr,  mawr,  yn  dwedyd 
na  chaf  fi  ddim  cam.     Ni  wiw  cyfri'r  cywion  cyn  eu  deor — na  wiw'n 

fFor   the   englynion  written  on  a  similar  occasion  by  Goronwy's  father, 
Owen  Gronw,  see  Robert  Jones's  Life  of  Goronwy,  vol.  II.,  87.     The  original 
may  be  seen  in  Addit.  MSS.  15027,  p.  65.     Robert  Jones  has  omitted  the  last 
englyn  : —         .^r  frys  dweded  pawb  o'r  fro — yn  niwedd  nos 
Nefoedd  i  enaid  Cludro, 
Dafydd  .Sion  ag  Owen  Grono 
Tri  bardd  i  harddu'r  byd  tra  bo. 

Robin  Cludro  was  a  crack-brained  poet,  contemporary  with  Sion  Tudur 
and  William  C'ynwal. 


W.  to  R. 
contd. 


L.  to  W. 
CCXXII. 


ccxxu 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCXXIII. 


wir  ;  mi  welais  i  lawer  troead  ar  fyd  mewn  diwrnod.  Mae  yma 
fwstwr  garw  ynghylch  rhyfel, — pressio'n  danllyd  ;  ond  gwedi'r  cwbl 
fe  ddwedir  fod  y  Fj'cnch  yn  cnoccio  danodd,  ag  yn  ceisio  nadel  ini 
baratoi.  Fe  ddwedir  fod  ein  Fleet  a'n  pobl  ni  (2000)  yn  yr  East 
India  gwedi  ei  dinistrio  gan  y  FTrangcod.  Ond  beth  yw  hyn  i  gyd 
i  ni  sydd  lawer  gradd  yn  is  na'r  bobl  sydd  yn  llunio  rhyfel  a 
heddwch,  boed  rhwng  y  din  a'r  wialen  ?  Talu  trethi  sydd  raid  ini 
tra  bom  byw.  Duw  fo  gida  chwi.  Gyrrwch  beth  o  arian  Richard 
Morris  os  oes  peth  i'w  cael.  Eic/i  braivd 

mtuya  ei  drafferth  dr  cwbl.,  L.M. 
London,  February  15,  1755. 
Dear  Brother, —  I  have  yours  of  y°  9th  and  am  glad  you  are  clear 
of  y*^  asthma  except  for  a  minute  or  two  now  and  then,  nid  yw 
hwnnw  ond  dechreu  dangos  eu  gamp,  mae'n  debyg.  Mine  came 
upon  me  last  night  in  bed  about  midnight,  or  after,  a  bu  raid  codi  i 
fynu  i  gael  gwynt  ag  oerni,  a  phesychu,  etc.  Och  am  bair  dadeni  1 
A  wyddoch  i  beth  oedd  hwnnw  ?  Crochan  neu  badell  fawr  oedd 
gan'r  hen  Frutaniaid  gynt.  He  byddant  yn  berwi  dyn  a  fyddai'n 
hen  ag  yn  glwyfus,  ac  fe  ail  enid  yn  y  pair.,  ond  nas  medrai 
ddywedyd.  Fe  fydd  fy  mab  Lewis  yn  gofyn  imi,  "  nhadi,  a  wyddoch 
i  hynny  ?"  This  is  when  something  extraordinary  is  to  be  told  me  ; 
felly  finneu,  "mrawd  William,  a  wyddoch  i  hynny?"  Mi  a  eis 
a'ch  llythyr  Cymraeg  ynghylch  Goronwy  at  yr  Arglwydd  Powys 
neithiwr  ynghylch  chwech,  lie  bum  heb  ond  y  fi  ag  ynteu  yn  constrio 
pob  materion  dan  unarddeg.  Duw  a  dalo  iddo,  ag  chwedl  y 
gwyddau  oedd  yn  pesgi,  i'm  porthi  i,  y  cododd  Duw  y  gwr  hwnnw. 
Gwedi  darllain  (nage  edrych)  dros  eich  llythyr  Cymraeg  chwi, 
a  gweled  enwau  Bangor  a  Llanrhuddlad  ynddo,  a  rhyfeddu  weled  y 
fath  sgrifen  Gymraeg  Ian  loyw,  fe  ddymunodd  arnaf  sgrifennu 
henwau'r  llefydd  ar  bappir,  ag  fe  sgrifen  yn  union  deg  at  yr  Esgob  ; 
OS  gwel  Duw  yn  dda  i  Ronwyfynd  yn  Berson  Rhuddlad  fe  a'i  ca,  ac 
onide  os  byddwn  byw  fe  ga  y  peth  cynta  a  allo'r  larll  iddo.  He  is 
really  concernd  for  him  ;  and  we  agreed  it  was  proper  to  rescue 
such  a  man,  lest  he  should  fall  into  the  hands  of  Jacobites,  ond  na 
ddywedwch  mor  rheswm  hyn  i  Oronwy.  I  told  the  larll  thaX  those 
people  wanted  him  to  accept  of  a  rectory,  but  that  1  persuaded  him 
against  it,  as  he  was  a  Whig.      Twyll  yw'r  byd  i  gyd,  chwi  welwch, 


zz-^ 


CCXXIII 


hyd  yn  oed  with  wneuthur  personiaid.  My  affairs  have  a  very  good 
aspect  as  it  pleasd  God  to  raise  this  good  man  to  defend  me  from 
all  the  efforts  of  my  enemies,  which  are  a  vast  many  here  as  well  as 
in  y*^  country.  Drwg  bod  yr  arian  oddiwrth  y  coed  mor  brinion, 
nid  chware  teg  oedd  i  R.M.  addo'r  fath  daliad  musgrell  imi.  A  war 
we  think  is  unavoidable,  for  the  hurry  we  are  in  seems  to  shew  we 
have  been  too  slow  in  preparing.  The  West  India  ships  refuse  to 
go  out  till  they  are  sure  of  the  event  of  these  great  preparations, 
and  they  expect  privateers  daily  in  the  Channel.  But  some  wise 
men,  that  pretend  to  see  through  the  designs  of  Providence,  say 
that  when  the  French  see  that  we  are  ready  to  fight  them  they 
will  retire  into  their  dens,  fal  cath  goed  a  fyddai'n  chwythu  ag  yn 
'sgyrnygu  dannedd.  Others  say  now  is  the  time  for  us  to  follow  our 
stroke  while  we  are  strong  and  they  weak,  for  it  is  agreed  they  are 
very  poor.  Dyna  i  chwi  bolitics  yn  He  sgrifennu  peth  sydd  reitiach. 
Clywais  y  post  diwaethaf  fod  pob  peth  o'r  gorau  yn  Sir  Aberteifi  ; 
pawb  o'r  teulu'n  iach.     Duw  fo  gida  chwi.      Eich  braivd^  Lleiuclyn. 

Given  at  my  lodgings  at  Hopkins  and  Taylor,  the  corner  house 
in  St.  Martin's  Churchyard,  St.  Martin's  Lane,  Westminster.  Dydd 
Sadwrn  ar  ol  y  noswaith  y  bu'r  pesychu  mawr. 

Caergybi,  Dydd  Gwener,  27  Chwefror,  [i755-] 
Ym-)(U)vv  ap  Xvviaco  AXvdvp  epf^vv  v  /Swpv.* 

Mrawd  Anwyl, — Llymma'r  eiddoch  or  gd  presenol  yn  dywedyd 
fod  y  Rhisiart  Forys  wedi  ymddangos  i  chwi.  Yn  angof  y 
gadewais  lyfrau  Eo  Pip  ddiniwaid  heb  ei  anfon  gyda'r  tal.  Drwg 
bod  bygydfa  mor  flin  wrthych,  nid  oes  yma  na  chymryd 
monynt  na  dim  arallond  beichio  pesychu  ar  droau.  Peswch  gauaf 
yw  hwn,  dyfod  a  myned  a  wna,  fal  y  geffylog,  fof  y  ddyn  llabindiaw 
rhywun  yn  y  lleuad  amser  Haf,  ac  a  ddychwel  yma  yn  ol  tua'r 
Hydref.  Sigo  ffer  sydd  dda  rhagddo,  fal  y  mae'r  ymgrafu  yn  dda 
rhag  y  droedwst,  rwyfi  wedi  cadw'r  ty  arnaf  bythewnos  yn  pesychu 
llai ;  succan  gwyn  a  gronyn  o  fel  a  menyn,  a  bara  ynddo,  sydd 
well  na  physgod  chwilod  yn  gwynos.i  le,  Robin  a  dynodd  y 
pictiwr — seems  to  take  more  delight  in  it  than  in  Latinizing. 
Gwyn  ei  fyd  a  allai  wneuthur  Urbin  neu  Angelo  o  honaw,  mae  o 

*  "Cychwyn  ar  luniaw  Ilythyr  erbyn  y  fory." 
:J:Hunlle,  neithiwr.      Rhaid  rhoi  llai  ofara  yn  y  bruchan  heno. — (W.M.) 

ccxxiv  333 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  L. 

CCXXIV. 


W.  to  L. 
contd. 


megys  yn  rhag  fwriadu.  Beth  a  gymerai'r  Bovven  hvvnnw  am  ei 
ddysgu?  Dyn  hynnod  o  hwnnw  meddwch,  ond  digon  anghyfaddas 
i  roddi  hanes  Swydd  Amwythig  heb  ganddo  grap  ar  yr  heniaith. 
Daccw  fy  meistr  Pennant  ynta  wedi  taro  wrth  "  the  greatest  genius 
in  England  (next  to  Edwards)§  for  birds  !  who,  at  my  instance," 
(quoth  he)  "undertakes  the  history  of  those  of  Great  Britain  with 
coloured  figures.  His  name  is  Haultier,  an  Irishman  (cymysg 
debygwn),  a  modest,  inoffensive,  sober  creature,  is  gone  over  to 
Dublin  for  some  time  to  improve  in  etching.  On  his  return  1  shall 
take  him  to  my  own  house  to  overlook  him  whilst  he  draws  the 
birds  of  our  woods."  Fo  eilw  yma  wrth  ddychwelyd  ac  y  mae  o  i 
dynny  Uuniau  animal  flowers,  etc.  Cewch  ei  hanes  os  daw  ;  ie,  ac 
OS  bydd  Robin  gartref,  fe  ga  Haultier  ddodi  barn  a  ellir  lluniedydd 
o  hono,  ai  nid  ellir.  Beth  a  fydd  pobl  eraill  meddwch  nes  er  i 
Haultier  liwo  adar  Prydain  ?  Byddant,  byddant,  daccw'r  Bennant 
yn  bwriadu  giving  the  public  a  translation  of  Ray's  Synopsis 
Avium,  as  far  as  relates  to  those  of  Great  Britain,  and  therefore 
hath  called  aloud  upon  me  for  a  catalogue  of  the  Monensian  birds 
with  their  Welch  names. t  Cewch  o  ewyllys  gwaed  fy  nghalon, 
hebai  finneu,  hyd  He  gallwyf,  a  thyma  restr  o  naddynt  ynghylch 
chweigain.  Da  chwitheu,  moeswch  yr  enwau  Cymreig  chwithig 
gynta  galloch,  fal  o  bai  bossibl  gwthio'r  gwaith  ymlaen.  Oes  yna  yr 
un  nondescripts  debygech  i.  Oes,  oes,  mi  a  wranta  yna  ac  yma. 
Pa  enw  Seisnig  sydd  ar  hebog  marthin,  yosaoiK  onde,  ai  bwyta 
marthiniad  y  bydd  ac  oddiwrthynt  yn  cael  ei  enwi,  fal  sparrow 
hawk.  Par  un  yw'r  gwalch  Uwydlas  byresgyll  colerog  at  faint 
colomen  ddof  a  welir  rhyd  fryniau  Mon  ?  tlvvs  iawn  ydyw,  ynghoed 
Glan  Alaw  y  nytha,  meddai  Wil  ab  y  Doctor.  Dyna  i  chwi  bapur 
iw  ddodi  ar  yr  almari  ;  it  will  stop  the  mouths  of  foolish  enquirers 
about  Natural  History.  [Derbyniais]  eich  llythyr,  ac  ynddo  un  i  nhad, 
arall  ir  Coch  moel,  ac  iddynt  yr  aethent,  roeddwn  i  yn  clywed  fawr 
flas  ar  y  Cywydd  o  eisiau  cnoi  cil  arno,  fe  wedda.     Oni  ddywedais 

§  George  Edwards,  a  naturalist,  born  at  West  Ham,  April  3,  1693,  ^"^  ^^^^ 
July  23,  1773.  He  published  among  other  works,  a  'A  History  of  Birds"  in 
seven  volumes  in  1743 — 1751.  He  became  Librarian  to  the  Royal  College  of 
I'hysicians. 

t  William  has  added  the  following  note  at  the  side  of  the  letter  : — I  ba  belli 
y  mae  hwn  a  hwn  da,  meddynt,  a  pha  beth  a  dal  casglu  pethau  or  fath  yma 
ynghyd?     Darllenwch  y  pappur  meddwch  chwitha'. 

334  CCXXIV 


i   wrthych  lawer  tro  mai  gwan  or  Sion  Twm    Otifeiriad,  he   hath     -^    ^^  ^ 
solidity,  but  then  he  moistens  it  too  much.     No,  he  knows  nothing       (-ontd. 
of  antiquity ;    llanc  pedair  ar  hugain  oed,  hanner  pan,   mae  o'n 
Eglwys  fach   dros  y  Grawys  a   Langffwrdd   yma,  fo  fedr  hwnnw 
ddarllain  Cymraeg,  ni  fedr  hwn  ddim  ond  brygaldian.     Fo  fu  o  ar 
ffeiriad  Gwyddehg  yn  ymfifisto'r  nos  arall  ;   dewr  pob  ffeiriad  ar  ei 
dommen    ei   hun,    y   Gwyddel   a   goUodd   a   thorrwyd   y   cledda'. 
Dodwch  ronyn  chwaneg  o  hanes  y  Bosven,  da  mrawd,  a  chan  i'r 
ddau  ffeiriad  meddw.     Mae'r  ffcr  in  cryfhau  o  dipyn  i  beth  bob 
dydd,  mi  fum  yn  y  Costwm  Hws  ddwywaith  neu  dair,  ac  yn  y  dref 
yn  yfed  tea  unwaith,  rhaid  cerdded  yn  bur  foneddigaidd,  cerecloth  a 
brandi    a   gwinegr   a    thippyn  o    Capystrors  spirit    wine   weithiau 
yw'r  feddyginiaeth.      Ai   ni  chawsoch  i  mo'r    London  bil  hwnnw 
etto?      Nid  hvvyrach  fod  rhyw   chwiw  leidr  wedi  ei  gymeryd  o'r 
godgroen.     Dyma  ebystol   o   Lerpwl  a  gwadd  i    ddyfod  i  votiaw. 
Dymma  arall  yn  dwrdio  myn'd  a  thir  sydd  ynghanol  tyddyn  Llan- 
figel,  oni  rhoddaf  fy  Uef  efo  Hu  Bwiliam  Barthur.      Och  o  druain, 
rhywbeth    tebyg  i   wybed   amser   haf      Os   ewchi    iw   hymlid   ac 
ymddigio  wrthynt  gwaetha'r  cwbl  fyddynt,  ond  e  meddwch  chwi  ? 
Ni    chymeraf  arnaf  ei  gweled  na'u    clywed,    mi    af    rhagof    wrth 
oleuni  gwan   fy  rheswm  fy  hun,  gan   na  wnewch  i   nag  arall  \vr 
synhwyrol  fy  hyfforddiaw.      Yr  un  yw  Gwalch  gweilgi,  a  Chas  gan 
longwr,  medda  Sion  Dwyran  ;  par  un  o'r  Lari  neu'r  Mergi  ydyw 
hwnw  ?     Yr  'ych  i  yn  dywedyd  fod  dwyfath  ar  Linos  Felin,  un  a 
nytha  mewn  eithin  ar  Hall  yn  yr  yd  ar  y  maes,  nid  wyfi  yn  cofio 
ond  un  ar  dir  yr  Arianell  a  bono  yn  yr  eithin,  yr  wryw  yn  dra 
melen  (Llinos   Felin  fair),  ar  Hall  sef  y  fenw  yn  frychach  ac  yn 
ronyn  llai.    Oes  yna  lawer  math  o  hebogiaid,  ie,  allawer  math  o  ieir. 
Nid  oes  yma,  ond  y  cyffredin,  a'r  dragwm,  a'r  cwtta,  a'r  dandi,  a'r  crib 
cadenfyrddin,  a'r  coppog.     Mi  wn  eich  bod  wedi  diflasu'n  darllain 
fy  hir  llythyrau  yn  barod  i  heppian  u'ch  i  ben,  felly  mi  dawaf  am 
heno,  ond  rhowch  gennad  ym  cyn  rhoddi  fy  'mhin  i  lawr  i  gofio 
ngorchymmun  at  fy  chwaer  a'r  llanciau  mawr  yna  fydd  gartref  cyn 
y  cyrhaedd  hwn  yna.    Duw  a  fyddo  warcheidwad  i  chwi  bod  ac  un. 
Eich  braiud  herj^loff,  William  Morris. 

L'Oiseau  St.  Martin  ygeilw'r  Ffreins  y  Pygargus,  medd  Linnceus 
Par  17,  .Synops.     Wawch  !  oeddwn  i  yn  geisiaw  ddywedyd  ar  b'^n 

ccxxiv  335 


._^  .  boreu  Sadwrn  y  dydd  diweddaf  o'r  mis,  cyfrifon  y  niynd  ymith,  etc. 
,  Dyma'ch  dau  lythyr,  ni  chaf  atteb  monynt  heddy  ;  rhaid  rhoi  pob 
peth  heibio.  Dyna  hadau  cymmysg.  Duw  gyda  chwi  oil. —  IV.M. 
[At  the  foot  of  the  letter  Lewis  Morris  has  added  :  Brith  y 
fuches  =  Brith  y  gro  =  Sigl  din  y  gwys  ;  Llinos  velen  =  Melyn  yr 
eithin  ;  Jack  Nichols  =  aderyn  pentan  :  Tom-tit,  sywidw,  gwrach 
y  cae.] 

Gartref,  y  7d  o  Fawrth,  1755. 

TO'    ^     D  Anwyl  Fravvd, — Daeth  i  ben  ei  siwrnai  eich  llythyr  bychan  b&ch 

ccxxv  y^  atteb  i  naill  ai  tri  ai  bedwar  om  rhai  mawr  i,  ond  er  lleiad 
ydoedd,  roedd  yn  dda  iawn  ei  gael.  Mi  ddarperais  globyn  o  lythyr 
i  gyd  gychwyn  efo  hwn  at  y  brawd  arall  allawer  o  newyddion  ynddo 
tuag  at  iachau'r  pesychu,  neu  or  hyn  lleiaf  i  esmwythau  tipyn  arnaw, 
rwyn  deall  ei  fod  e  wedi  ymsymud  ymhell  oddiyna,  gwell  a  fasai 
iddo  biccio  ir  wlad  dros  wythnos  o'r  mwg  ar  dewawyr  yna  sydd 
gennych.  Gerwin  ydoedd  fod  y  Castell  Coch  yntau  ar  syrthiaw 
i  lawr  gan  beswch,  etc.  ;  Duw  a  gatwo'r  gwyr  iw  gilydd.  Fe  fyddis 
yn  llygadrythu  Uawer  am  y  post  y  foru  i  gael  gweled  a  fydd  dim 
newydd  oddiyna,  hanes  yr  Esgair,  hanes  Gronwy,  hanes  Gwyl 
Ddewi,  ac  un  or  tickets  ar  arfau,  etc.  Cefais  y  dydd  arall  lythyr 
mwyn  ddigon  oddiwrth  f'anwyl  Bennant  ;  roedd  yntau  yn  achwyn 
am  y  siomedigaeth  a  gawsech  chwi  ag  yntau  o  achos  camgymeryd 
y  ty  ac  aros  yno  ddwyawr,  and  went  away  undeceived.  Gwae  fy 
nghadach,  fe  ddylae'ch  brawd  Gwil  gael  rhai  o  fosils  Mahone  er  dim 
ar  y  fo.  Oni  wyddochi  fy  mod  yn  gynhullwr,  Anglice  collector 
of  fossils,  shells,  etc.,  ad  infinitum  !  If  you  were  to  see  the  Museum 
Morrisianum  at  Holyhead,  you  would  hardly  trouble  your  head 
with  Sir  Hans's.*  Mr.  Pennant  will  next  summer  lay  my  subteranious 
shellfish  before  the  Royal  Society,  medd  ef.  Yr  oedd  Grono  yn 
iach  dydd  arall,  meddai  Dwm  Sion  Twm  gynnau.  I  can't  guess 
what  should  hinder  the  man  to  earn  the  guineas.  Y  boreu  heddyw 
y  daeth  fy  nith  Pegi  Owen  o  Bentrerianell,  roedd  yr  anwyd  ar 
peswch  ar  fy  nhad  yn  greulon,  Duw  ai  helpio,  ac  ach  cadwo 
chwithau  yma  ac  accw.  Etch  braivd  cysgadur, 

P.S.— Dim  llythyr.  Gwilym  Tew. 

*  Probably  Sir  Hans  .Sloane. 
336  CCXXV 


London,  March  15,  1755. 
Dear  Brother, — I  have  yours  of  y^'  6th.  Do  fe  fu  agos  imi  a  l,  to  W. 
mynd  o'r  byd  yma  i  dragwyddoldeb  y  dydd  arall,  ag  rvvy'n  ddigon  ccxxvi. 
agos  etto,  Duw  ai  gwyr.  Ond  wrth  gymeryd  vomit  (Cardiganshire, 
moment)  a  blood  vessel  broke  and  my  blood  ran  as  thick  as  my 
finger  affos  iawn  ;  dychrynodd  y  Doctor  a  phawb,  ond  y  fi.  The 
operation  of  y^  vomit  was  just  over,  so  I  did  not  take  anything  to 
stop  y^  blood,  for  I  knew  it  would  do  me  good,  felly  fe  stopiodd,  ag 
y  mendiais  o  ronyn  i  ronyn  yn  lew  iawn,  ond  fy  mod  yn  groen 
deneu  iawn  a'r  bol  gwedi  gostwng,  felly  bydd  gwragedd  ar  eu 
gwelyau.  I  believe  I  shall  never  venture  another  vomit.  Mae'r 
Arghvydd  bach  anwyl  ynteu  yn  ymendio.  Take  notice,  there  is  a 
Glyivydd  or  Llywydd^  and  an  Arglyzuydd,  ond  pwy  o'r  blaen  a 
ddaliodd  sulw  ar  hyn  ?  Am  not  I  happy  in  having  a  friend  of  one 
honest  man  — perhaps  there  are  no  two  people  that  know  one 
another's  minds  and  capacity's  better.  Duw  mawr  ai  catto  fo  imi 
megys  tad — ond  mae  fe'n  taeru  mae  fi  ydyw'r  hynaf.  Mae'r 
Gowntess  yn  feichiog  etto,  ag  yr  ydym  yn  gweddio  Duw  yn  deilwng 
roi  mab  iddo  i  etifeddu  y  Castell.  That  would  finish  his  happiness, 
for  to  that  he  is  the  happiest  man  alive  now.  His  lady  is  like  Eve 
described  by  Milton,  and  indeed  beyond  that  description  ;  for  I 
cannot  believe  that  any  Eve  had  so  much  innocence,  sweetness  and 
dignity.  Duw  gatto  ini  Oronwy  hefyd  i  wneuthur  Caniad  y  Castell 
Coch,  ag  onide  gwae  ni  fyth.  I  dont  hear  a  syllable  whether  he  is 
recoverd.  When  my  own  hurry  is  over,  I  shall  apply  my  self 
entirely  to  help  Goronwy,  if  alive  ;  ond  yn  awr  nid  oes  bosibl,  nid 
yw'r  hanner  awr  yma  wy'n  ei  gael  i  sgrifenu  attochi  ond  Iledrad. 
Gwych  o'ch  perllan  chwi,  gwiliwch  i'r  bobl  anifeilaidd  droi  anifeil- 
iaid  iddi  i  bori,  fel  y  gwnaethant  a  mi  yn  Mhenbryn,  a  phori'r  hoU 
goed  ifaingc  brif  oedd  gennif.  Wele,  wfft  i'r  Bardd  Coch  !  Diwedd 
hen  yw  cadw  defaid  a  geifr.  Pan  ddelom  i  Sir  Aberteifi,  ni  wn  i  na 
bydd  rhyw  swydd  i  Sion  Owain,  Duw  a  wyrhynny.  Gwych  o'r  MS. 
yna.  Gwaith  D.G.  difyrrwch  !  Mr.  Pennant  hath  been  with  me 
several  times,  I  gave  him  some  great  curiosity's  of  chrystalizd  lead 
ores,  etc.,  that  drove  him  madder  than  ever.  He  says  he  is  now 
richer  than  any  man  in  England,  and  so  he  is  in  that.  Lloercan  o 
ddynan  digon  diniwed.     I  have  not  been  able  to  see  his  curiosities 

Y  337 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 

CCXXVII. 


yet.  Gwae  finneu,  rhyw  offeiriad  y\v  Borlase,  that  pretends  to  be  a 
great  Celtic  antiquarian,  he  hath  wrote  y^  antiquities  of  Cornwal, 
price  twenty-one  shillings.  I  have  seen  quotations  out  of  it,  llawn 
gwendid.  One  Cooke  follows  him,  that  is,  hath  publishd  on  y^ 
same  head,  about  Stonehenge  and  Abury,  etc.,  but  is  a  most 
miserable  writer,  person  hwnnw  hefyd.  A  Welsh  antiquary  ought 
to  have  wrote  those  things  ;  pam  i'r  Saeson  dylion  ryfygu  son  am 
ein  hen  weithredoedd  ni?  Mi  ddof  i  or  goreu  'n  enw  Duw  fal  y 
Uongau  yn  y  teidiau  mawr.  Great  actions  must  expect  great 
opposition,  and  that  whets  the  edge  of  an  adventurous  spirit  to 
conquer  those  difficulties.  You  would  be  surprizd  to  hear  of 
y^  difficulties  I  have  surmounted,  a  minneu  ond  un  gwan  Uedwirion. 
Mi  sgrifennaf  at  fy  nhad  etto,  mi  sgrifennais  yn  ddiweddar.  Mis 
enbyd  yw'r  Mawrth,  all  the  juices  in  y^  body  are  in  a  ferment, 
occasiond  by  y^  approach  of  the  sun.  Oer  iawn  yw'r  hin  yma  etto. 
Eira'n  ami.  Digrif  oedd  Twm  Sion  Twm  a  Ned  William  Sion  ! 
Pob  creadur  yn  ei  fibrdd,  mi  wranta'r  rheini'n  meddwl  mae  ffyliaid 
yw  pobl  na  fedrant  rwyfo  a  hwylio  a  charrio  tywod.  A  fidler 
standing  at  his  door  observing  some  very  fine  dressd  gentlemen 
passing  by,  wonderd  to  see  people  so  vain  and  proud  when  they 
did  not  know  the  difference  between  a  crotchet  and  a  quaver.  A 
man  measures  the  excellency  of  all  knowledge  by  his  own  standard. 
Cofivvch  fi  at  Mr.  Ellis  ddiniwaid,  ffarwel  i  Huws  Glanrafon,  a 
phawb  o'r  hen  drigolion  ;  rwy'n  mynd  iw  canlyn  hwy  fy  hun,  o  un  i 
un,  darfuon.  Ni  choeliai  nad  aeth  hwn  yna'n  benill.  I  am  told  the 
Dublin  bankrupcy  was  of  no  great  consequence.  Mi  sgrifennaf  at 
Risiart  Morys  ag  a  yrraf  eich  llythyr  iddo,  nag  ofnwch  ddigio, 
cenedl  wirion.     Pawb  yn  iach  yn  Ngallt  Vadog. 

Voz^r  caredig  frawd,  Llewelyn. 

London,  March  27th,  1755. 
Dear  Brawd,— I  have  answerd  yours  of  y^  15th.  Dyma'r  Benant 
wirion  yn  o  sal,  ag  yn  mynd  heddyw  i  Richmond  i  gael  iechyd  ag 
yn  crefu  mwyn  etto  i'w  mendio,  gwedi  dwyn  oddiarnaf  gymaint  o 
fwyn  gwych  ag  a  dalai  corn  i  wddwg.  Y  munud  yma  yr  aeth  I  aril 
Powys  Iwyd  oddiwrthif,  he  waits  on  me  instead  of  my  waiting  on 
him.  Pwy  sy  wr  mawr  !  Bid  a  fynno,  Duw  ai  bendithio,  amen,  ag 
ai   cadwo  yn  swccwr  i  mi.     Os  daw'r   Protections  yma   heno,  fal 

338  CCXXVll 


{ 


mae'n  debyg  y  dont,  mi  ai  gyrraf  i'r  Duwmares  ;  ond  na  rowch  imi'r 
fath  fan  swyddau  ond  hynny, — i  ryfogaeth  y  cewri  Basan  or  holl  bobl 
yn  y  byd,  y  cwsgfilod  a  fyddai'n  ymladd  a'r  ffyddloniaid  erioed  o'r 
dechreuad.  I  have  wrote  to  Gronow  to  come  here,  which  is,  I 
think,  the  best  scheme  of  all,  and  leave  his  wife  and  children  in  y*-' 
country  for  a  while,  I'm  told  one  of  his  boys  is  in  Anglesey, 
ymhen  mynydd  Bodafon,  mae'n  debyg  fod  Gronow  yn  meddwl  mae 
hwnnw  yw  Parnassus,  lie  i  ddysgu  ieithoedd,  etc.  Mi  ymofynnaf 
beth  a  gyst  bod  yn  Notary  Public.  Rwy'n  gobeitho  fy  mod  gwedi 
tare  rhyngof  a  mrawd  Rhisiartwrth  le  i  Jack — y  Dr.  Evans  a'i  gwna 
fe'n  ddyn  uwch  pawb  o'i  genedl  ;  ie'n,  ddigon  uchel  uwch  eu  pennau 
bod  ag  un,  pwy  bynnag  y'nt.  You  shall  hear  more  in  my  next,  and 
then  you  may  write  to  his  mother  ;  but  I'm  told  she  doth  not  mind 
him.  Natur  pobl  haiarnaidd  Lligwy,  yr  hen  Huw  Rolant  ap  Huw'r 
Cybydd  angor,  ond  llangc  calon  agored  yw  Jack  fal  ei  dad.  It  is 
to  no  purpose  to  write  to  you  the  disputes  of  y^  Parliament  here.  1 
mewn  ag  allan,  fal  gwr  a  gwraig,  weithiau'n  heddwch  weithiau'n 
rhyfel,  ond  yr  hen  darw  mawr  cailliog  or  Castell  ypiau  hi  etto,  ag  a 
fydd  hefyd  tra  bo  byw  y  ddraig  goch. — [L.3f.] 

Llundain,  Mawrth  28,  1755,  Dydd  Gwener  Croglwyth. 
Anwyl    Frawd,  — By   last   night's   post    I    sent   off    (directed    to 
Thomas  Jones  at  y^  Custom-house,  Beaumares)  as  ordered  :  — 
Two  protections  — cost  at  y*^  office       ...         ...         10    o 

To  y^  broker  for  his  attendance  one  morning 

and  night,  entering  and  taking  out         ...  40 


L.  to  W. 
contd. 


14  o 
It  is  to-day  charming  weather,  and  yet  I  shall  hardly  venture  out, 
rwyf  yn  deneu  ag  yn  gul  fal  Mr.  Ellis  agos  — y  clos  yn  syrthio  bob 
yn  awr,  pob  anhwylusdra.  Y  mawrion  yn  mynd  o'r  dre'  yngwyliau'r 
Pasg,  mi  wranta  I  Daccw'r  son  of  a  bitch  gan  Gottrel  gwedi 
diangc  a  Hong  y  bobl  ag  arian  i  minne  hefyd,  i  Venice,  siawns  y 
gwelir  byth  mono  :  roedd  yn  onest  iavvn  mi  wranta'  Ynghaergybi 
er  mwyn  cael  gwneud  yn  fawr  o  hono  ;  ni  welais  i  mono  er  ys 
blwyddyn.  Mi  ymofynaf  yn  nghylch  Notary  Public.  Nid  oes  yma 
newydd  ychwaneg  ond  disgwyl  bob  munud  am  glywed  fod  y  ffleet 
sydd  yn  Spithead  yn  cael  orders  i  fynd  i  Brest — to  blockade  y^' 


L.  to  W. 

CCXXVIII. 


CCXXVIII 


339 


L.  to  W. 

contd. 


W.  to  R. 

ccxxix. 


place,  a  rhyw  nevvydd  mawr  o'r  West  Indies.  Duw  mawr  a  gadwo 
pobl  wirion  ddiniwaid  oddiwrth  ddrygioni'r  mawrion  sydd  rhwng 
gwendid  a  diffaethwch  gwedi  mynd  yn  gythreuliaid. 

Eich  braivd  digon  trafferthus^        Llewelyn. 

Here  is  a  full  answer  to  your  query  about  Notary  Public.  It  is  to 
be  had  out  of  Doctors  Commons,  the  stamps  will  cost  ;^6,  and  the 
whole  instrument  about  ^15,  besides  coming  up  to  London,  for  it  is 
thought  it  cannot  be  done  by  a  proctor  in  y*^  country.  Mewn  pa 
sawl  bhvyddyn  y  daw'r  arian  i  mewn  yn  ol  1  * 

Holyhead,  loth  April,  1755. 

Dear   Brother,— Dyma  dipyn   bach   o  lythyr   i   ddangos  fal   y 

mae'r  byd  yn  bod  ffordd  yma,  ac  i  rydwst  am  lythyr  oddiwrthych. 

Fe  fyddai'r  brawd  arall  yn  sgrifennu  attaf  yn  ddigon  mynych  hyd 

yn  ddiweddar.     Dyma  dri  phost  neu  bedwar  wedi  myned  heibiaw 

er   pan  glywais  oddiwrtho,  gobeithio'r  goreu  ac  ofni'r  gwaethaf  y 

byddwn'i  yma  yn  wastad  teg.    Par  bryd  y  ceir  diben  ar  yr  anhunedd 

yma?     Fe  ddywaid  hwnnw  imi  o  amser  i  amser  lawer  o  newyddion 

mawr    bod    Gronvvy   i    ddyfod   yna,   etc.,   ond   mae   dine   erchyll 

am  chwaneg  or  hanesion.     Dyma  fi  er's  cryn  bythewnos  yn  ffaelio 

cael  Uonydd  i  aros  gartref,  yr  wythnos  ddiweddaf  tua  Bodorgan,  etc., 

cymeryd  cennad  ac  erchi  siwrnai  dda  i'r  gownslwr  a'i  wraig  sydd  ar 

y   ffordd  yna.     Neithiwr   y  daethym  adref  o  Chwarter  Sessiwn  y 

Duvvmares,  lie  bum  yn  cymeryd  llyfon,  etc.,  o  achos  newid  meistr 

er's  talm.     Bum  echnos  ym  Mhentre  'r  Eirianallt,  neu  Ymhentre 

Rhianell.     Roedd  y  nhad  yn  dra  sionc,  a  phob  peth  o'r  goreu.      Fe 

dybia  lawer  un  fy  mod  yn  bur  ystig,  ac  yn  hoff  gennyf  ymdreiglaw 

or    naill    fan    i'r    Hall   y    tywydd   gvvlybyrog   yma.     Ond   nhw  a 

gamgymerant,  ni  bu  erioed  debycach  peth  i'ch  brawd  Gwilym  na'r 

planhigion  a  esyd  yn  ei  ardd,  os  cant  y  rheini  lonyddwch  i  aros  yn 

ei  hunfan  nhw  dyfant  o'r  ffeinia,  ac  a  ddygant  ffrwyth  yn  lew  iawn  ; 

ond  OS  eir  i'w  symud  a'i  helcyd  i  fynu  ac  i  wared,  ni  cheir  daioni  yn 

y  byd  o  honynt,  felly  finna,  nid  yw'r  peth  yn  dygymydd  a  mi  oil. 

'Rwyn  llwyr  gredu  nad  oes  yn  Lloegr  a  Chymru  waeth  ffyrdd  nag 

sydd  o'r  Du'mares  i  Ddulas,  ag  oddiyno  yma,  nhw  ddywedant  nad 

da  rhoddi  diofryd  yn  unlle  ond  bol  mam  ac  uffern  ;  etto  er  hyn,  mi  a 

[*This  letter  was  copied  from  a  transcript  made  by  the  late  Mr.  Richard 
Williams,  Newtown,  from  the  original.] 

340  CCXXIX 


roddais  i  (agos)  ddiofryd  nad  awn  byth  rliyd  yfath  ffyrdd  os  gallwn 
beidiaw  mewn  modd  yn  y  byd.  Nid  oes  yma  newydd  yn  y  byd,  ni 
wiw  son  wrthych  chwi  am  gocd,  blodau,  hadau  a  chregyn,  nis  gwn 
inneu  mwy  oddiwrth  fatterion  y  Nafi  nag  a  wyddai'r  Brenin  Pabo 
pan  ydoedd  byw,  ac  am  drysor,  y  peth  'e  weddai  y  mae  pawb  yna 
yn  ymdynnu  am  danaw,  nid  oes  gennyf  fawr  i  ddywedyd  yn 
ei  gylch.  Da  os  ceir  yma  damaid  a  llymaid  a  'chydig  o  ddillad 
o  ryw  fath,  a  thewi  a  son  am  godau  llawnion.  Er  cariad  ar  eich 
brawd  eich  hun,  rhoddi  heibiaw  un  orrig  i  sgrifennu  ym  dippyn  o 
lythyr,  ac  ynddo  hanes  y  byd  a'r  amseroedd,  ac  i  gael  gweled  eich 
bod  yn  fyw,  nid  oes  dim  coel  bobl  eraill.  Duw  a  warchotto  drosoch 
ac  a  roddo  i  chwi  bob  peth  sydd  raid  i  chwi  wrtho. 

Eich  caredigaiul  frawd,  William  Morris. 

London,  April  14,  1755. 
Dear  Brawd, — I  have  yours  of  y'^  2nd  April,  which  I  believe  I 
have  not  answerd,  being  always  in  a  hurry.  Dyma  fi  gwedi  darn 
ddigio  wrth  y  Benant,  o  achos  pallu  o  bono  aros  tridie  neu  bedwar 
yn  dref  yn  lie  mynd  ar  oferedd  i  rodio,  canys  feallasai  wneuthur  imi 
les  mawr  ped  fuasai  ewyllys  y  peth,  nad  oedd  ddim  :  rhywbeth 
meddal  gwirion  diddaioni  ydyw.  Nag  oes  arnafi  eisiau  dim 
llengcyn  gonest  cwrtais  o  hiliogaeth  Cwyllog,  mae  rheini  cynrhrwg 
a'r  Teifisiaid.  Lie  da  i  chwi  ddisgwyl  daioni  oddiwrth  fifyliaid  fal 
tylwyth  ''Organ.,  nid  oes  ond  cnafiaid  a  gaiff  le  yno,  a  chida  Mr. 
Dulas.  le,  goeliai  i,  naill  ai'ch  patentee  chwi  neu  ei  dad  yw'r 
Herbert  yma,  mae  e'n  byw  yn  dref  yma.  Mae  Gronwy  yn  dyfod  yma 
goeliai,  ai  vvraig  i  aros  ym  Mon  gyda'g  ewythr  iddo  hyd  nad  alio 
yrru  am  dani.  Mae  ei  eisiau  yma  yn  dost  gyda'r  Cymmrodorion, 
ag  fe  wna  fywoliaeth  o'r  gorau.  Dyma'r  peswch  (cyfaill  henaint) 
gwedi  fy  ngadel  yn  hoUawl,  ag  rwyf  yn  iachach  nag  y  bum  ers 
llawer  dydd,  y  bol  gwedi  gostwng,  a  minneu  gan  ystwythed  a'r 
neidr.  Y  tywydd  yn  deg  fal  cefn  haf  weithiau  a  digon  o  ddail 
salet  i'w  bwytta  gida  Intyff;  dyna  fywoliaeth  !  Heddyw  mae 
motion  yn'r  House  of  Lords  i  gael  cadw'r  Brenin  gartref,  ond 
er  hynny  fe  a'r  henwr  i  edrych  am  ei  goitntry  house.  Ebr  ef  y 
dydd  arall  wrth  y  Lord  Chancellor  :  "  Ond  oes  genych  chwithe 
gountry  house  lie  byddwch  yn  mynd  i  roi  tro  ? "  "  Oes,"  ebr  y 
Cangellwr,  "but  not  in  Term  time.''     Mi  gefais  yma  ddau  neu  dri  o 


W.  to  R. 

contd. 


L.  to  W. 
ccxxx. 


ccxxx 


341 


L.  to  W. 
contd. 


CCXXXI. 


lyfrau  cywrain  iawn,  sydd  hyfryd  eu  cael.     Mae  Arglwydd  Powys, 

hil  yr  Herberdiaid  yma  gida  mi  bob   dydd  agos,—  dynan  mwyn 

iawn  ;  nage,  nid  dynan  eithr  dyn  trwyddo,  yn  llawn  o  synwyr  a 

gvvybodaeth,  dysgeidiaeth,  etc.    It  is  a  great  honour  to  be  concernd 

with   such    a    man    even    in   writing,    dictating,    contriving,   and 

planning  letters,  etc.     Fi'n  gweled  bai  arno  fo,  ac  ynte'n  gweled 

beiau   arnaf  inneu  dro  arall,  ag  oddiyno  gofyn  imi :    Is  not  this 

right  ?     Duw   a'i   catwo   ai  wraig  fwyna'n   y  byd.     Roeddwn   yn 

dywedyd  i  chwi  fod  fy  mol  gwedi  gostwng,  ond  daccw  fol  Arglwyddes 

Powys  gwedi   codi,  a'm  gwraig   inneu   o  fewn  mis  iw   hamser,  a 

dyna'r  peth  mwya  sy'n  fy  nhrwblio  i  achos  fod  yn  amhosibl  i  mi  fod 

yno  erbyn  hynny,  a  Duw  a  wyr  a  wela  i  hi  byth  ai  peidio — mae  yno 

haid  o  blant  digon  bychain,  digon  diswccr.     Rwy  etto  heb  gael 

gwastadrwydd  ar  fy  materion,  ond  gobeithio  dont  yn  y  man. 

Eich  braujd  trafferthus^  L.  J/.* 

London,  April  19,  1755. 

.         _-         Dear  Brother, — I  believe  I  have  answerd  all  your  letters,  and  it 
L.  to  W.  '  '  . 

is  hardly  anything  but  an  itch  of  scribbhng  that  makes  me  write 

now.     I  am  obliged  to  fight  hard  here  and  gain  ground  but  by  inch 

and  inch,  so  strong  are  the  party  against  me  in  the  Treasury,  who 

have  sufferd  my  greatest  opponent  to  do  surprizing  illegal  things 

against  me  ;   ond  etto  trwy  nerth  Duw  ni  ai  gorchfygwn,  ie,  eu 

mygu  nhwy,  i  e,  smoak  them.     1  have  wrote  this  post  to  Richard 

Morris  of  Mathafarn  to  send  you  an  order  to  pay  me  what  money 

you  can  get  for  y^  timber  or  father  either.      Never  mind  answering 

his  letter  about  y'-'  gravestone.   Rhaid  yw  cymeryd  pobl  bendeneuon 

mewn    ffordd    gymmwys    a    phendeneuon    yw'r   bobl   fawr    yma 

hefyd  ;  surprizingly  so  !      Moliant  i  Dduw  am  ddyn  fal  Arglwydd 

Powys  ag  emmenydd  yn  ei  ben  ;  roedd  ef  yn  fy  stafell  i  y  boreu 

heddyw,  fal  y  mae  agos  bob  dydd,  weithiau  ddwy  waith  yn  y  dydd, 

gwae  fi  na  buasai'n  dwysog.    Mi  rois  iddo  heddyw  anrheg  oedd  well 

gantho  ei  chael  nag  aur  melyn,  ie,   nag   aur  coeth  o   Ophir,  sef, 

dangosiad  o  achau  ar  bappir  fal  ac  y  mae  ef  'n  deilliaw  o'r  Brenin 

Harri'r  Seithfed,t  y  peth  na  wybu  e  erioed  o'r  blaen,  ac  yn  ei  lyfr 

ei  hun  y  cefais  ef  hefyd,  a  most  noble  manuscript  upon  vellum,  with 

*  This  letter  was  printed  in  the  Brython  for  January,  i860,  p.  34. 
fA  copy  in  additional  MS.  14929  in  L.  Ms.  writing. 

342  CCXXXI 


the  pedigree  and  arms  of  y*^  Herberts  finely   drawn,   and  proved 

from  ancient  records,  deeds,  manuscripts,  histories,  etc.,  from  their 

first   coming  into  Britain  with  William  y^   Conqueror.     But  they 

dwindled   immediately   into   Welsh,   and   spread  over  great   part 

of  Wales  and  England,  and  made  a  great  and  noted  family,  or 

rather  Tyhuyth^  sef  Tylwyth  yr  Herberdiaid.     There  is  one  curious 

record  in  it  of  a  commission  granted  by  Edward  4th  in  y*^  year 

1462  to  Evan  ap  Rhydderch  ap  leuan  Lloyd  of  Cardiganshire,  Esq., 

to  call  together  to  y^  Castle  of  Pembroke  the  most  knowing  bardhs 

and  heralds  in  Wales  to  examine  into  y^  pedigree  of  the  Herberts, 

in  order  to  fix  the  pedigree  of  William  Herbert,  newly  created  Earl 

of  Pembroke  ;  he  that  fought  so  brave  in  Banbury  field.     And  the 

said  Evan  called  there  Howel  ap  Dd.  ap  leuan  ap  Rhys,  leuan 

Deulwyn,  leuan  Brechfa  and  Howel  Swrdwal,  who  sent  to  y*^  king 

a  certificate  in  four  languages — British,  Latin,  English  and  French, 

etc. J     This  is  all  the  time  I  have  now  to  write,  here  is  business 

come.  /  ant  your  affectionate  brother^  L.  M. 

CaeR  Gybi,  Nos  Sul,  27  o  Ebrill,  1755. 

Anwyl  Frawd, — Dymma  eich  llythyr  fifwdanllyd  o'r  19  o'm  blaen, 

a  diolch  yn  fawr  am  dano.     Yn  wir  ddiau   roedd  arnaf  i   gryn 

hiraeth  am  gael  llinellig  oddiwrthych,  ac  'roedd  brawdoliaeth  yn 

gofyn  y  peth.    Nage,  nid  gwych  gan  eich  brawd  Gwilym  farchowca 

o'r  fan  bwygilydd  ac  ef  yn  hynafgwr  diawgswrth  ;   e  fu  ddydd  y 

basai  hoff  ganddo  ymdreiglaw  o'r  naill  fan  ir  Hall,  a  byw'n  llawen 

efo'r  hen  a  darawai  wrthynt  yma  ac  acw,  ond  fo  aeth  y  dyddiau 

hebiaw,  gwell  yn  awr  gartref  a  Uonyddwch  nag  aur  coeth  Ophir. 

Yn   wir,   y  gwir  sydd  dda  ei  ddywedyd,   mae'r  brawd   Llew  yn 

bur  dda  am  sgrifennu,  a  hynny'n  fynych,  taled  yr  Arglwydd  iddo. 

'Rwyn  ofni  fod  twrw  rhyfel  yn  llestair  ei  amcanion  fyned  ymlaen. 

Gwae  fi  na  chawn  glywed  ei  fod  wedi  eu  dibennu  yn  hollol.    Cadwed 

Duw  Bowys  iddo'n  gydymaith  cywir.     Mi    sgrifenais   at    Ronw'r 

dydd  arall,  ni  chlywais  oddiwrtho  er's  dyddiau  byd,  mae  Llundain 

yn  rhedeg  yn  ei  ben  ;    mae'n  debyg  nad  yw'n  meddwl  am  ddim 

arall.     Gobeitho  y  medrwch  roddi  iddo  fodd  i  fyw  yn  gonfifyrddus 

JFor  a  copy  of  this  Commission  see  Fenton's  Pembrokeshire,  Appendix,  xiv. 
It  is  now  regarded  as  a  forgery.  (Catalogue  MSS.  Wales  in  British  Museum 
by  Edward  Owen,  p.  488.) 

CCXXXII  343 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 
CCXXXII 


contd. 


._  P  ddigon,  fal  y  gallo  ymgeleddu'r  hen  Gymraeg  sydd  wedi  Uwydo  a 
mynd  allan  o  bob  trefn  yn  y  byd  Ynghymru  chvvaethach  yna. 
Llwyddiant  a  fyddo  i  chwi  ymhob  amcan  canmoladwy,  ac  iechyd 
ich  aelodau.  Gwych  a  fai  gael  gafael  ar  rai  o  ffosilod  Mahone, 
gochehvch  anghofiaw  cadw  rhan  imi.  Doe'r  sgrifenais  at  Fortu- 
natus  Wright  i  erchi  iddo  yntau  gasglu  i  mi  gregynach  a  fosilod  ei 
orau  glas,  roedd  hwnnw  yn  son  am  ddyfod  adref  'rwan  ddechreu 
haf,  end  mae'n  debyg  os  rhyfel  a  ddigwydd  mai  i  ddilyn  yr  hen 
drat  yr  a,  sef  i  herw  longwriaeth.  Aie  mae'r  brawd  Pennant  i  yrru 
i  chwi  dlysau  i  roddi  yn  eich  ysgrin  wag  ?  Gwyn  ei  fyd  a  fedrai  ei 
hudo  yma  dros  dridie  neu  bedwar,  mae'n  gadael  dyfod  Awst,  mae'n 
resyndod  mawr  adael  cymaint  o  gregyn  yn  afreolus  tan  hynny. 
Byddai  dda  gan  fy  nghalon  i  gael  gweled  peth  o'ch  gorchwylion 
chwi  y  Cymrodorion  wedi  dyfod  allan  o'r  wasg.  Nid  wyf  innau  yn 
cofiaw  yn  iawn  par  faint  or  darluniadau  a  yrrais  am  danynt — first  : 
one  set  and  Salms,  Evan  Williams,*  for  Owen  Meyrick,  senior,  Esq. ; 
secondly  :  one  set  and  the  Salms  bound  up  in  a  Common  Prayer 
for  Williaiii  Bulkeley,  of  Brynddu,  Esq. ;  thirdly  :  one  ditto  and  ditto 
bound  in  same  manner  for  Mrs.  Catherine  Bulkeley,  of  ditto ; 
fourthly  :  one  ditto  and  ditto  bound  in  same  manner  for  Rev.  Mr. 
Richard  Bulkeley,  Rector  of  Llanfechell  ;  fifthly :  one  ditto  and 
ditto  bound  in  same  manner  for  Rev.  Thomas  Ellis,  Batchelor  of 
Divinity,  Lecturer  of  Holyhead  ;  sixthly,  one  ditto  and  ditto  bound 
handsomely  with  the  Common  Pi-ayer  as  above,  but  not  in  rough 
calf,  for  myself.  Ymhell  y  bwyf  os  gvvn  i  par  sut  y  cair  hwynt  i 
lawr,  na  phar  sut  y  cewch  chwithau'r  arian  pan  eu  derbynnir  oni 
wasnaetha  eu  talu  i  nhad.  Ni  vvyddvvn  i  mae  Cymro  glan  ydoedd 
Wmffreys  ;  'roedd  Aldromon  Prichard  yma'r  dydd  arall  yn  roddi 
mawrglod  iddo,  mi  ai  hadwaenwn  gynt  mae'n  debyg. 

Rwy'n  cofiaw  ir  Foddar  Benbow  honno  neu  'merch  eich  trwblio 
er's  talm  yn  fy  enw  i,  na  bu  rhwngwyfi  a  hi  ddim  cydnabyddiaeth 
erioed.  Hi  fyddai  yn  cael  y  gair  o  garu  ers  talm,  a'r  ferch  nis 
gadawai  iddi.  Ond  "  mae  cares  i  bawb  yn  caru,"  medd'r  hen 
ddywediad.  le,  ie,  iawn  i  chwi  y  Cymrodorion  gael  y  tamaid 
cyntaf  o  bob  arnheuthyn  fwyd  a  ddelo  yma,  a  chwi  ai  cewch  hefyd 
*  Evan  Williams  was  a  musician  who  composed  eight  of  the  Psalm  tunes 
bound  with  the  metrical  version  of  the  book  of  Psalms. 


344 


CCXXXII 


deued  a  ddel,  cymeiant  y  R.S.  a'r  A.S.  eich  gweddillion.  Ond 
gwaeth  iia  dim  nid  wyf  etto  ddigon  dysgedig  yn  y  gelfyddyd 
odidog  hono  o  gregyniaeth  i  allu  dosbarthu'r  cregyn  ar  cregyn,  ac 
i  ddywedyd  yn  'yspys  i  ba  Iwyth  a  changen  y  perthynynt  ;  mae'n 
rhaid  ymroi  atti  hi,  ni  cheir  anrhydedd  heb  gymeryd  poen. 
Gerwin'r  henwr  sydd  yn  mynd  iw  Hafoty  ach  gadael  oil  yn  y  glud. 
Duw  hefyd  a'i  cadwo  rhag  syrthio  i  grafangau  Sion  Ffrainc. 
Rhyfedd  clywed  fod  yr  Arglwydd  Lieutenant  y  VVerddon  yn  son 
am  ddyfod  trosodd  yr  awron,  ni  welvvyd  erioed  fath  beth  ;  mae'r 
Gwyddel  yn  o  anesmwyth  arno,  gvvilied  y  bydd  edifar.  Dyma 
I  aril  Kildare  newydd  ddyfod  i'r  dre  i  fynd  y  foru  efo'r  llong  bost, 
un  o'r  Grumbletonians  pennaf  o  honynt.  Rym  ni  yma  bawb  yn 
iach,  mawl  i  Dduw,  ac  yn  eich  hannerch  o  waelod  ein  calonau.  Duw 
yn  eich  cylch.  Eich  carediccaf frawd^  Gwilyin  Rwydd-dew. 

P.S. — Dyma  linell  heddyw  (28th)  oddiwrth  Siac  Owain,  a 
chowydd  Dychymyg  Oronvvy  ;  a  champus  iawn  ydyw.  Gobeitho 
y  medrvvch  yrru'r  Hunlle  ymaith  pan  ddel  yna.  Digrif  oedd  roddi 
ystop  ar  y  Downsend  front  honno.  Ni  buasai  anifail  yn  y  byd  ond 
y  Llew  abl  i  drin  bwystfilod  or  fath  a  drawodd  wrthynt.  Roedd  yn 
dda  bod  "  Gewinedd  a  dannedd  da,  arw  fil  i  ryfela." —  VV.M. 

London,  May  14,  1755. 
Dear  Brother, — 1  have  yours  of  y*^  loth.  I  am  glad  the  cheese 
are  gone  part  of  y*^  way.  Pray  send  the  girls  cloaths  as  soon  as 
possible,  ni  chyst  mo'r  llawer  eu  gyrru  yn  bvvn  i  Gaernarv'on  ;  mi 
wranta  fod  digon  o'i  heisiau,  Duw  ystyrio,  nid  oes  yno  faint  yn  y  byd 
o  synwyr  pen.  Mi  debygwn  fod  rhyw  anfodlondeb  eisiau  digon  o 
ganu  a  downsio  Yngalltvadog,  ac  felly  da  cael  esgus  i  fynd  i 
Fachynllaeth  i  fod  yn  ffol.  Talk  what  you  will,  sense  as  well  as 
other  qualifications  must  be  born  with  mankind.  The  world  may 
tame  a  horse,  but  will  never  make  a  horse  of  sense  of  him.  Da  fydd 
cael  panelau,  ni  chlywais  i  son  erioed  am  y  Doctor  Poix  ;  beth  oedd 
e'n  i  geisio  yn  yr  Aipht?  Mi  wrantaf  i  Fostyn  sefyll,  a  chenfigen 
oedd  yn  ei  erbyn  o'r  blaen.  Mi  dybygwn  wrth  Sion  Owen  ei  fod  yn 
chwenych  syrthio  allan  a  mi,  mae  ef  gwedi  mynd  yn  o  stiff  er  pan 
ddaeth  yma,  felly  mae'n  rhaid  ymadel  ag  ef  mae'n  debyg,  ond  gwell 
a  fuase  iddo  beidio,  o  achos    roedd  ar  ffordd  wych,  dybygai  ddyn,  i 


W.  to  R. 
contd. 


L.  to  W. 

CCXXXIII. 


CCXXXIII 


345 


L.  to  W. 
contd. 


gael  dyfod  i  ryw  beth  yn  fy  nghysgod  i  neu  ar  fy  ol  i  a  Uawer  peth, 
ond  OS  na  bydd  peth  yn  y  pen,  ni  wiw  i  chwi  geisio  ei  bwnnio  pei 
curech  i  o  a  gordd.  Mae'n  siwr  i  chwi  mai  gweled  dillad  gwychion 
Sion  Tomas  ag  eraill  a  droes  ben  y  llangc,  ond  Duw  'styrrio  mae 
hwnnw  yn  ddigon  di-vvreiddyn,  er  bod  ei  dad  yn  cynnyg  iddo  aiian 
mawr  iw  sefydlu.     Mi  rois  gynnyg  ddoe  ddiwaetha  am  Fallwyd  i 

Ronw,  ond  fal  y  mynnodd  d 1  roi  mhen'r  Esgob,  mae  hi  gwedi 

ei  gadel  ers  dwy  flynedd  cyn  marvv'r  person.  Ond  pei  gwelai 
Dduw'n  dda  alw  am  berson  etto,  yn  envvedig  yn  Esgobaeth  Elwy, 
rwy'n  meddvvl  y  byddvvn  siwr  o  honi.  I  have  not  so  great  interest 
in  Bangor, — dyn  bawaidd  drewllyd  di-ddaioni.  Felly  gwneuthur, 
neu  geisio  gwneuthur,  personiaid  yw  ngwaith  neu  nghrefft  i  'r 
wythnos  yma.  'Roedd  yr  I  aril  mwyna'n  fyw  yma'r  boreu  heddyw  ; 
have  not  I  done  surprizing  things  to  bring  such  great  men  to  wait 
on  my  levee  I  Ond  Duw'm  helpio  nid  wyfi  ond  Llewelyn  dlawd 
gwedi  hynny,  digon  di  ffrindiau  ag  heb  ddyn  o  seris  yn  fy  ngwas- 
anaeth, — a  terrible  case.  Pwnnio'r  byd,  a  miloedd  ar  filoedd  o 
bunau'n  berwi  o  nghwmpas  i,  ag  etto  nid  oes  ond  ychydig  yn  glynu 
wrth  fy  mysedd  o  eisiau  medru  celfyddyd  cyfrwysdra  a  gwasgu'r 
gwan,  etc.  Ni  fedrafi  moni  oil,  na  gwenheithio  i'r  cryf  chwaith, 
mean  spirited  people  can  do  both.  I  have  a  kind  of  a  spirit  that 
cannot  bend,  and  now  they  call  me  here  about  y^  offices  the 
proud  hot  Welshmaft.  oblegid  er  fy  mod  yn  Llundain  er  dechreu 
Chwefror,  nid  eis  i  etto  i  ymddangos  nag  i  ymostwng  i  un  o  wyr  y 
Treasury,  er  cymmaint  ydynt.  Nid  oes  ryfedd  ynteu  fy  mod  yma 
cyhyd.  Gadewch  iddo.  I  will  have  it  done  in  my  own  way,  or  it  shall 
not  be  done  at  all  ;  mi  af  i  Ffraingc,  mi  af  i  Fflandrys,  mi  af  i 
Gaerdroia,  cyn  y  caftbnt  y  gair  i  ddywedyd  fy  mod  i  yn  dwyllwr  nag 
yn  rhagrithiwr.  This  was  attempted,  and  all  the  ill  offices  that  could 
be  done  me.  I  was  the  greatest  rogue  in  y^  kingdom,  not  to  be 
trusted  with  money,  or  with  the  king's  effects.  Was  it  not  my  business 
to  clear  these  affairs  up  before  I  went  to  cringe  to  any  of  them  1  I 
dont  want  their  favours,  if  I  have  but  fair  play  I  shall  get  off  with 
money  in  my  pocket,  a  draen  yn  eu  cappiau.  Dyna  eu  hymladd 
nhwy  I  Ond  cadwed  Duw  fy  nghadpen  i,  a  rhaid  cael  help  Dduw 
hefyd  yn  erbyn  y  cyfryw  geiri  nerthol.  The  Cymrodorion  go  on 
bravely,  they  sadly  want  Gronow.       Nid  oes  yma  ond  fy  mrawd  a 

346  CCXXXIII 


L.  to  W. 

contd. 


minneu  yn  eu  cadw  ar  eu  traed  yn  awr  ;  neither  of  us  having 
any  leisure  to  assist  much,  but  you'll  be  pleased  with  their  printed 
constitutions  which  you  shall  see  soon,  and  next  to  that  the  first 
number  of  their  transactions. 

You  must  make  your  cregyn  Welsh  names  if  they  have  none, 
there  is  no  if  in  the  case.  You  must  give  them  names  in  Welsh. 
I'll  send  you  a  catalogue  of  y'^  English  names  of  some  sales  here, 
which  are  all  foolish  whims,  and  it  is  an  easy  matter  to  invent  new 
names,  and  I  warrant  you  they  will  be  as  well  received  as  Latin  or 
Greek  names.  Tell  them  they  are  old  Celtic  names,  that  is  enough. 
They'll  sound  as  well  as  German  or  Indian  names,  and  better.  So 
you'll  have  a  language  which  none  of  them  understands,  and  they  will 
be  glad  to  learn  of  you.  But  take  care  you  make  use  of  none  of  your 
Popish  names,  crogen  Vair,  etc,  Wawch  1  Dyma  Ronwy  ai  wraig 
ai  ddau  fachgen  yn  dref,  a  glowafi'r  munyd  ynia,  ni  welais  i  mono, 
ag  mae'n  debyg  na  welaf  mono  ddiwrnod  neu  ddau  etto.  Mi  eis  i 
Newgate  y  dydd  arall  i  edrych  am  ddynan  truan,  ag  a  gefais  glefyd 
y  carchar  mewn  5  neu  10  munud  o  amser,  mi  fum  yn  ysgothi  (neu 
fal  y  dywaid  y  Ceredigwyr  ysgarthu)  er  hynny  hyd  yrwan  ag  a 
gefais  yr  anwyd,  sef  y  peswch,  wrth  noethi'r  din  mor  fynych, 
a  dyma  fi  ar  fy  nhraed  5  o'r  boreu  ddifiau  o  achos  fifaelio  aros  yn  y 
gwely  gan  beswch,  o  tifei  bono  I  Mae  Dug  y  Cas-newydd  yn 
dywedyd  mae  fi  sy  ar  yr  iawn,  ag  felly  ni  wn  i  pa  fodd  y  doir  or 
afael  dost.  Pei  ceid  dros  y  peryglon  hyn  fe  allai  y  gallai  ddyn 
helpu  brawd  i  amgenach  pethau  na  rhain  yma  ;  ond  nid  eill  dyn  ai 
din  yn  y  dwfr  wneuthur  fawr.  Aie  brychiaid  afon  Alaw  ydych  yn 
ei  fwytta.  Gwyneichbyd  chwi,  gwell  a  fyddai  gennif  fwyttatv^?///!?// 
o  Gymru  na  gleisiad  o  Loegr,  h.y.,  glas  iad,  ac  mae  un  a  elwir 
Penllwyd  ac  un  ieuangc  Penlas.     Hai,  nid  oes  dim  lie  ychwaneg. 

Eick  brmud  gwirionllyd^        Lleiuelyn. 
Caer  Gybi,  Brydnawn  Dydd  Gwener,  sef  y  23  o  Fai,  1755. 
Dear  Brother,— F'aeth  llythyr  i  mi  yna  yng  ngwrthgefn  hwn  o'r 
eiddoch  or  I7eg,  a  sgrifenwyd  ar  frys  cethin.     Nevvydd  da  clywed    W.  to  R. 
fod  eich  petheuau  yn  yr  argraphwasj^.     Ymhell  y  bwyf  os  gwn  i    ccxxxiv, 
ymhle  y  ganed  nag  y  maged  y  personion  yma,  y  pennaf  o  honynt, 
sef  ein  Mr.  Ellis  ni,  sydd  i  fod  fal  hyn  :     The  Rev.  Mr.  Thomas 
CCXXXIV  347 


W.  to  R. 

contd. 


Ellis,  Batchelor  of  Divinity,  Senior  Fellow  of  Jesus  College,  Oxon, 
and  Lecturer  of  Holyhead,  a  native  of  Flintshire,  ni  wn  i  a  rovvch 
i,  a  corresponding  member  of  the  Society  for  Propagation  of 
Christian  Knowledge  ;  Rev.  Mr.  Lewis  Owen,  Rector  of  Llanallgo, 
a  native  of  Meirionydd  Shire,  ni  chlywais  i  fod  ganddo  radd  yn  y 
byd.  Ni  wn  i  ddim  oddiwrth  Jones  or  Dumares  ;  mi  a  welais  ei 
dad  yn  Seismon  Llanerchmedd,  Niwbwrch,  a  Chaergybi,  ni  wn 
ymha  un  or  tri  lie  y  ganed.  Fe  wyr  Wil  Parry  mae'n  debyg. 
Gresyndod  mawr  na  chawsai  Oronwy  Fallwyd.  Gobeitho  y 
gwnewch  yn  fawr  am  dano  hyd  na  chaffo  rent  wrth  ei  fodd,  yn 
rhodd  fy  anerch  at  y  gwr  bach.  Mae  arno  lythyr  i  mi  ers  llawer  o 
fisoedd  mawr.  Gofynwch  iddo  pa  beth  a  vvnaeth  im  Telyn,*  niti 
hwyrach  iddo  ei  gadael  ar  led  ymyl,  a  bod  plant  Alis  y  biswail  yn 
dryllio  ei  thanau.  Dyma  un  o'n  llestri  ni  yn  myned  y  foru  neu 
drennydd  i  Gaer  Nerpwl,  cyfleu  odiaeth  iw  chael  adref.  Nid  rhaid 
i  chwi  mor  gofal,  byddwch  sicr  o  gael  gwybod  yn  union  deg  os 
bydd  marw  yr  un  or  personiaid  yma  o'm  blaen  i.  Ni  chais 
Ffortunatus  ddyfod  adref  (er  y  geill  os  yn  rhyfel  fal  y  mae'n 
debygol  y  daw),  rheitiach  iddo  o  lawer  ffystdr  Ffrains.  Roedd  gyd 
a  mi  neithiwr  y  cefnder  Die  Jones  ;  dangosais  iddo  fy  nghregynach 
etc.,  ni  thybiodd  erioed  fod  y  fath  beth  ar  wyneb  (neu  yn  y  mor 
na'r  ddaear).  Hen  ddyn  cribgoch.  The  first  list  is  right,  by  all 
means  follow  it.  I  don't  know  how  to  get  them  down,  it  will  be  a 
great  additional  expence  to  have  'em  ^down  by  land  without  a 
pretty  large  parcel  were  to  come  together.  If  you  have  a  good 
boxful  to  come  to  this  part  of  the  world  you  would  better  send  'em 
by  a  wagon.  How  can  I  yspysu  pa  beth  a  wneir  without  the 
consent  of  the  subscribers  ?  Nis  gwyr  neb  yma  par  un  ai,  meini 
gwyr,  ynta  meini  gwyr,  neu  yntau  meini  gwyr  o'r  cerrig  yma  a 
osododd  yn  hen  deidiau  ni  gynt  ar  ei  pennau  rhyd  y  meusydd. 
Goronwy  a  wyr  oreu,  ond  gan  eu  bod  yn  eu  hunion  sefyll,  nid  ynt 
yn  gwyro.  Par  bryd  y  ceir  y  clawddiadau  o  Fahone  ?  Mae'n 
rhywyr  cael  eu  gweled,  ac  y  mae'n  rhywyr  chwilio  am  Iwdn  ceffyl 
yn  Hog  iw  gipiaw  rhwng  traed,  i  fynd  i  olrhain  cregyn,  cloddiadau, 
llysiau,  etc.,  o  amgylch  glennydd  Mon  dorrog  ai  man  draethau. 
Roedd  y  nhad  yn  iach  o  fewn  y  tridie  aeth  heibiaw.  Pam  na 
■*  Y  "  Uelyn  Ledr,"  a  MSS.  lent  to  Goronwy  by  William  Morris. 
348  CCXXXIV 


W.  to  R. 


W.  to  R. 

ccxxxv. 


roddwch  dippyn  o  hanes  Meirian?     Mae  fy  neugyw  i  yn  rhwydd 

iachus,  a  theulu'r  chvvaer  yr  un  modd.     Annerchvvch  fi  at  y  bras,  a  . 

byddwch  wych.  Eich  brawd  trwmbhtog,      Gwilym  Amhorys. 

Caer  Sant  Gyhi,  2nd  o  Fehefin,  Haf,  1755. 

A  glywch'i  f  eneidiau  ! — chwedl  y  dyn  ymedel  y  Siawnsler  Wyn 
pan  welai  rywun  yn  myned  heibiaw,  ac  yntau  eisiau  gorphwyso. 
Pa  beth  ydyw'r  achos  eich  bod  bod  y  pen  fal  yr  hwch  yn  haidd  heb 
na  siw  na  miw  iw  glywed  oddiwrthych  ?  Nid  oes  bosibl  fed  y 
Downsiend  yna  wedi  mynd  ar  goreu  oddiar  y  Llew  gafael  fawr, 
oni  chlywais  i  ei  fod  o  yn  golchi  mwyn  pobl  heb  yn  ddiolch  iddynt, 
OS  drwg  Pywel,  can  waeth  hvvn  yna.  Ai  nid  oes  dim  modd  i  gael 
y-Uaw  yn  drecha  ar  y  cono  maleisddrwg  ?  Roeddwn  heddyw  ar 
fedr  mynd  i  Bentrerianell  i  edrych  y  nhad  ac  i  hel  cregyn  a  ffosilod, 
etc.,  ond  fe  farw  cymydoges,  felly  rhaid  aros  gartref  iw  chladdu. 
Roedd  yr  hen  wr  yn  iach  y  dydd  arall.  Nyni  a  gawsom  wrth  ein 
hangen  law  odiaethol  yma  y  dyddiau  diweddaf,  a  dyma  des,  ie, 
moeldes  ar  ei  hoi,  yr  hyn  a  bair  irn  gardd  lawenychu  a'r  blodau, 
etc.,  sydd  ynddi  guro  eu  dwylaw  ynghyd.  Codwch,  da  chwitheu, 
yn  foreuach  o  un  chwarter  awr,  a  dodwch  i  mi  dipyn  o  hanes 
Llewelyn  a  Goronwy,  dau  arwr  hynod  o'r  ddinas  yna.  Nid  wyf  yn 
ammeu  pe  sgrifennai  rywun  stori  oi  hoU  helyntion  au  bucheddau, 
na  byddai  ddigon  digrif.  Wala  hai  !  Dyma  fi  nevvydd  ddarfod 
sgrifennu  at  y  ddau  wyr  ardderchog  rheini,  sef  ynt  y  Bennant,  a'r 
Ellis  yna,  ac  i  atteb  eu  llythyrau  mwynion  hwynt.  Mae  un  i  yrru 
i  mi  lonaid  croen  ci  cynddeiriog  o  gregyn,  etc.,  ar  Hall  ynteu  yn 
diofyn  gosod  ei  lyfr  cwrel  wrth  fy  nhraed  i  edrych  a  ydyw  wedi  ei 
wneuthur  yn  ei  le,  mae'n  debyg.  Ond  yn  ddistaw  bach,  ymrawd 
Rhisiart,  nid  yw  eich  Gwilym  chwi  ond  lloercan  o  ddynan  anes- 
gydig,  anghywraint,  anghelfydd  ddigon.  "  Dywedwch  i  mi  ryw 
nevvydd,"  meddwch  chwithau.  Nid  oes  yma  ddim  newydd  a  dal 
hatling  ;  nid  yw  newydd  yn  y  byd  i  chwi  glywed  mae  fi  o  hoU 
bobl  y  byd  i  gyd  wyf        Eich  carediccaffrawd,       William  Morris. 

P.S. — Pan  weloch  y  brawd  arall  dywedwch  iddo  fy  mod  ymron 
torri  fy  nghalon  am  lythyr  oddiwrthaw,  ac  nad  allaf  ddim  dal  allan 
yn  hir  heb  un  oddiyna  oddi  gan  rai  o  honoch.  Pa  beth  mae  Gron 
yn  ei  wneuthur  nad  eill  roddi  pin  ar  bappur  ?  Byddwch  wychion. 


CCXXXV 


349 


Holyhp:ad,  1 2th  June,  1755. 
-or  fQ  v>  Dear  Brother, — Wawch  !  a  dwbl  Waivch  !  Dyma'r  eiddoch  o'r 
ccxxxvi  ^^^^■>  ^  Llyfr  y  Cymrodorioft"^  wedi  dyfod  o'r  diwedd  im  Haw,  er 
tramawr  ddiddanwch  a  chysur  i'r  periglor  yma  a  minnau.  NI 
wnaethum  i  ddaioni  yn  y  byd  a  dal  nodwydd  er  y  boreu  ddoe  ond 
Uygadrythu  a  dwys  fyfyriaw  arno,  esgeuluso  cregyn,  blodau,  a 
Chostwm  Hows,  a  phob  peth.  Yn  goch  y  bo  'mhais,  ond  cywrain 
yr  arfau,  a  digrif  caniad  y  dewis,  a  hyfryd  iw  gweled  y  nifer  sydd 
o  honoch  y  cytrigiaid.  Ewch  ymlaen,  a  Duw  gyd  a  chwi  bod  ac 
un  ;  bydd  ry'wyr  bellach  gweled  Cowydd  y  Farn,  ai  frodyr  undad 
yn  dyfod  allan  wedi  eu  nodi.  Bydded  yspys  i  chwi  mai  Dydd  Llun 
y  daethym  adref,  wedi  bod  bum  nos  o  bono  Ym'hentrerianell  yn 
chwiliaw  am  anrhyfeddodau,  sef  cregyn,  dail,  etc.  Ni  bum  fawr 
well,  ond  etto,  er  hyn,  mi  gynhullais  ryw  faint  at  fy  nghasgliaid. 
'Roedd  y  nhad  yn  rhesymol  iachus,  achwyn  ar  y  fors  sydd  yn  o 
anoddefus  ambell  dro.  Cerddasom  ir  Eglwys,  roedd  yno  o  ddeutu 
banner  dvvsing  a  adwaenwn  i  yn  yr  hen  amseroedd  : — Wmffra  o 
Ddulais  ai  wraig,  Sion'ch  William  Owen,  eill  dau  yn  abl  sionc, 
Twm  Rolant,  yn  hen  ddynan  cul  musgrell,  a  mab  iddo  yr  un  lun 
ac  oedd  yntau  30  neu  35  mlynedd  i'r  awron,  felly  byddanhwo  dad  i 
dad  tra  bo  byd  a  glo  a  haearn  ynddo  ;  Grufifydd  Dafydd,  yntau  yn 
hen  gorph  a  chanddo  wyrion  a  gwalch  dreng  ydyw.  Rhaid  ai 
fodloni,  ac  onite  gwiliwch  attoch.  Gerwin  o'r  drafiferth  sydd  arnoch, 
ond  mae  un  peth  rhagorawl  och  tu  :  chwi  ellwch  droi  matterion  y 
sidanwyr  ar  llieinwyr  heibiaw  pan  fynnoch,  a  chael  llonydd  gan 
rheini.  Do,  mi  ge's  linell  neu  ddwy  oddiwrth  Oronwy,  ac  mi 
ai  hattebaf  cyn  y  bo  hir,  nid  oes  un  gair  o  son  am  y  Delyn  ;  yn 
ddistaw,  mae  arnaf  ofn  fod  yr  hen  wrechyn  honno  y  canodd  iddi 
wedi  gwneuthur  iddo,  heb  yn  ddiolch  yn  ei  ddannedd,  ei  gwystlo  hi 
ac  eraill  er  mwyn  bodloni  yr  widdon  anynad  ;   ni  roddaf  i  byth 

*The  reference  is  to  the  "Constitutions  of  the  Honourable  Society  of 
Cymmrodorion  in  London,"  1755.  The  book,  which  is  a  quarto  of  52  pages, 
contains  an  introduction  in  English  and  Welsh,  the  Constitutions  or  Rules  of 
the  Society,  in  English  ;  Caniad  y  Cymmrodorion  ar  ol  dewis  brawd  o'r 
Gynideithas;  general  heads  of  subjects  to  be  occasionally  considered  and 
treated  of  in  the  correspondence  of  the  Society;  an  alphabetical  list  of  the 
members,  and  an  account  of  the  British  Charity  School. 

350  CCXXXVI 


fenthyg-  i  brydydd  ond  liynny.  Ond  na  soniwch  air  wrtho  er  corn  ^  ^^  j^^ 
eich  gwddwg,  rhag  iddo  ganu  duchan  imi.  Felly  y  mae  yn  abl  contd. 
costus  cadw  teulu  yn  y  fan  yna.  Ai  nid  oes  dim  ciwradiaeth  iw 
chad  o  gwmpas  y  Ddinas  yna?  Gresyn  bod  dyn  or  fath  yn 
llewygu.  Da  oedd  gwaith  ddilladu'r  gwr  modd  y  gallai  ymddan- 
gos  gar  bron  leirll  ac  Arglwyddi.  Gresynach  na  bai  yna  leirll 
ac  Arglwyddi  Cymreig  o  ben  bwygilydd,  yno  y  gellid  disgwyl 
daioni,  nid  yw  rhai  yna  ond  banner  pan. 

Gwnewch  chwi  a  fynnoch  a'r  Aldremon,  mi  roddais  i  lawer 
puntig  allan  drosto,  ac  au  cefais  yn  ol  bod  y  beil,  er  bod  rhaid  aros 
tipyn  weithiau,  mae  yn  achwyn  yn  gethin  ar  y  Llew.  Nid  da  bod 
yn  rhy  gwtta  or  gymwynas  a  allom,  fe  fu'r  gwr  yn  llesol  ir  Hall 
mewn  llawer  modd,  ni  wiw  mo'r  gwadu,  os  nacca,  gwell  nacca  drwy 
foesgarwch  a  llariedd-dra.  Nid  adwaen  i  mo  Ddic  ab  Samwel  ab 
Sion  Evatis  y  crydd,  o  DrefWyn,  a  ddaeth  ai  blant  o  Arfon  mewn 
cewyll  ddydd  a  fu.  Hiliogaeth  pa  un  sydd  yn  awr  yn  glychiaid 
(sef  yn  dwyn  y  gloch)  drwy  barthau  dwyreiniawl  Mon  Ynys. 
Dynion  dihafarch  oedd  y  clychiaid  gynt,  o  bai  rai  ydd  ym  yn 
deilliaw.  Dynion  (chwedl  yr  hen  Owain  William,  or  Nant  Bychan, 
gerllaw  Moelfre,  am  ei  fab  lerwerth)  a  ymafaelai  ynghroen  bol  y 
byd  I  Celvvyddog  oedd  y  porthmyn  erioed  hyd  yn  heddyw,  ac  yn 
wir  felly  y  gwelaf  i  y  rhan  fwya  o  blant  y  byd  yn  ei  marchnadoedd. 
Ond  efo'r  Gweddi  CyfFredin  ar  Darluniadau*  y  gyrwch  ir  aelodau 
anghytrig  ei  llyfrau,  pe  baent  ymma  ni  byddwn  i  hwy  nag  y  bai 
arall  yn  llyncu  llidiart  yn  eu  hanfon.  Ond  pwy  a  dal  y  gost  ? 
Gadewch  iddo,  mi  drinaf  y  dreth  oreu  gallaf  rhag  bod  y  ganwyll  yn 
guddiedig  dan  lestr  ;  rhaid  i  mi  derfynnu.     Duw  gyd  a  chwi  oil. 

Eich  caredigawl  frawd,        Gwilym  Gregynwr. 

*  William  Morris  frequently  refers  to  the  set  of  plates  issued  by  Richard 
Morris,  for  insertion  in  his  edition  of  the  Book  of  Common  Prayer.  These 
cuts  sometimes  occur  in  the  1752  edition  of  the  Prayer  Book,  but  they  are 
usually  found  in  the  splendid  edition  issued  at  Cambridge  in  1770.  This 
edition  has  a  frontispiece  and  an  engraved  title  page  bearing  the  following 
words:  "  Gwasanaeth  Cyhoedd  Eglwys  Loegr,  wedi  ei  addurno  a  Liv  o 
Ddarluniadau  Newydd  Ystoriawl  :  A  ddychymygwyd  gan  S.  Wale  ;  ac  a 
Dorrwyd  ar  Efydd,  gan  Ravenet,  Grignion,  Scotin,  Canot,  Walker  a  Ryland. 
Llundain  :  A  fwriadwyd  gan  Risiart  Morys,  LL.C.C.  [Llywydd  Cymdeithas 
y  Cymmrodorion].   Ac  iw  cael  gantho  ef  yn  y  He  a  elwir  y  Navy  Office,  1755." 

CCXXXVT  351 


CCXXXVII. 


London,  June  12,  1755. 
L    to  W  r^eai"   Brother, — Just   received   yours    of   y^    7th    from    Pentre 

Erianell.  Dedwydh  ych  i  gael  pleser  o  weled  hen  gydnabyddiaeth 
a  gwlad  lawn  o  bob  difyrrwch  ;  digrif  yw'r  henwr  o'r  Brynddu  fod 
gan  ie'nged.  Wele  ond  gwell  yw  llaeth  o  bob  rhyw  na  chwrw  llwyd 
gwan.  Gwych  oedd  llamriaid,  a  chregyna  gida  Griff  Dafydd ! 
Bara  cam  (sic)  a  brithog  hefyd  mae'n  debyg,  ffir  wych,  pei  ceid 
hi  !  Ond  dyma  finne  yn  llyngcu  mwg  a  niwl,  a  phob  afiechyd,  ag 
yn  cael  fy  ngwasgu  rhwng  dannedd  fy  ngelynion,  ag  heb  wybod  pa 
bryd  y  ceir  yn  rhydd.  Etto  rhaid  yw  ymdrech,  and  obstinately 
resist.  Gwych  oedd  ir  buarth  cerrig  fynd  yn  berllan,  a  gwychach 
a  fuasei  ei  berchenogi  gan  'etifeddion  y  sawl  ai  gwnaeth.  Ceiff  y 
bardd  ryw  fywoliaeth  yma  tocc  ;  ni  welais  i  mo'r  transcript  hwnnw 
etto,  a  siawns  y  gwelaf  byth  na  hwnnw  na'r  original.  I  was  in 
Brown  Willis's  company  a  few  days  ago.  I  expected  to  have  seen 
something  extraordinary  in  him,  ond  Duw  ystyrio,  nid  yw  ond 
creaduryn  digon  diedrych,  a  digon  diwybodaeth.  He  hath  not  so 
much  as   a  notion  of  any  old  British   authors.     Lloercan  yslyfan 

bendew  tebyg  i mi  ddweda  i  chwi  pwy,  yr  hen  Forgan  y 

Gof  gynt,  ond  bid  y  fynno  mae  gwedi  addo  rhoi  anrheg  i'r 
Cymmrodorion  oi  lyfrau,  The  Cathedrals — and  advises  them  to 
apply  to  Jesus  College  for  assistance  to  go  on.  I  presume  you 
have  received  the  Constitutions,  etc.,  ere  now.  If  I  had  not  been 
involved  in  troubles  the  queries  would  have  been  better,  but  they'll 
do  to  begin  ;  the  next  edition  if  I  have  any  senses  about  me  shall 
be  better.  I  dont  think  it  worth  while  to  give  you  any  account  of 
my  affairs  here  till  I  am  at  some  certainty  for  I  am  like  a  llwdn 
dafad  mewn  drysi,  cant  o  fieri  a  gafael  yn  fy  ngwlan.  Have  made 
surprizing  defences  here,  and  God  visibly  helpd  me  by  unsearchable 
ways.  If  this  great  opposition  had  not  been  made  to  me,  I  should 
have  been  no  more  known  among  them  than  Loli'r  Gwydd,  but 
now  my  name  is  as  well  known  at  y^  Treasury  and  at  y^  Duke  of 
Newcastle's  Levy  as  the  name  of  the  Attorney  General.  "  I  dont 
know  how  this  man  came  to  be  made  boatman  at  Aberystwyth " 
(meddai  un  o'r  secretaries  wrth  y  Duke  N.  Castell  y  dydd  arall), 
"  Lewis  Morris  used  to  have  the  nomination  of  the  officers  in  that 
country."     I  must  give  the  Commissioner  a  rebuff  about  this  affair. 

352  CCXXXVII 


Ag  etto  yn  y  cyfamser  y  chwiwgi  yma  yn  fy  erbyn  i  tan  din,  t  ^  ■wr 
nawdd  Duw  rhag  fifalsder  Saeson.  Gwas  i  Bowel  a  roesont  yn  contd 
Boatman  yno.  Rwyf  wedi  digio'n  fy  asgwrn  wrthynt.  Daccw  fab 
Lord  Lisburn  yn  sefyll  yno  i  fod  yn  feniber  Parliament  yrwan  drwy 
interest  y  Government !  Monstrous  ! — Y  dyn  oedd  y  dydd  arall 
yn  gwneuthur  iddynt  warrio  miloedd  o  bunnau  ar  y  gyfraith  gan 
daro  gida  Phowel  a'r  Jacobites.  Plant  yn  y  pistyll,  fei  gwyr  Duw  a 
dynion  hefyd,  and  though  the  Lords  of  the  Treasury  know  that 
Townsend  is  a  rascal  and  a  bite,  yet  they  suffer  him  to  make  fools 
of  them  before  their  faces,  ond  beth  yw  hynny  i  mi  ped  fawn  o'u 
bachau  mewn  rhyw  seintwar  a  llonyddwch  I  No  additional  boy  yet  at 
Galltvadog  though  expected  daily,  next  post  very  likely  will  bring 
an  account  of  him.  Mae  pob  peth  yno,  mawl  i  Dduw,  yn  ffynnu  yn 
rhagorol.  Gwae  fi  na  bawn  yn  eu  mysg,  ac  mewn  llonyddwch, 
mae'n  rhywyr  bod,  rwy  gwedi  blino  yn  ymdrech  a'r  byd  croes  yma  ; 
ond  dyma  fal  y  bydd  yn  dragywydd.  Ped  fuaswn  i  yn  tyfu  gan 
llawr  fal  mieren,  yn  lie  ceisio  bod  yn  dderwen,  ni  fuasai'r 
gwynt  yn  cael  dim  craff  arnaf ;  ond  o'r  tu  arall  buasai'r  anifeiliaid 
yn  fy  mathru  tan  eu  traed — opposition  and  envy  kick  some  people 
upstairs,  but  I  dont  know  how  it  will  be  with  me.  Yn  llaio  Ddtiiu 
mae  rhannu.  The  wisest  schemes  is  but  a  rational  attempt  at  best, 
God  only  can  see  the  movements,  and  knows  how  they  will 
operate.  A  goeliech  i,  na  neb  arall  yn  ei  synhwyrau,  mae'r  hen 
Gom.missioner  jSvxav  a  wnaeth  was  Powel  yn  officer  yn  Aberystwyth  ! 
Ond  dyna  fal  y  bu,  er  mwyn  fy  ngwrthnebu  i.  That  shews  I  think 
a  weak  stroke  of  malice,  and  that  I  should  thank  God  that  greater 
things  are  not  yet  in  his  power— na  soniwch  am  hyn.  Mi  fum 
unwaith  ar  fedr  taflu'r  lie  hwnnw  i  fynu  yn  fy  nigofaint,  ond  ni  wn  i 
etto  :  mi  ai  newidiaf  os  medraf  am  le  gwell,  fal  na  byddwyf  dan  law 
chwiwgi  maleisas.  Why  should  my  father  not  sell  y^  wood  in  a  lump 
when  he  is  told  that  the  money  is  wanted  ?  Suppose  there  is 
twenty  shillings  lost  in  them  what  is  that  to  the  purpose  ? 
That  is  but  poor  aiconomy  to  bring  mustard  after  meat.  If  I  ha'nt 
them  when  I  want  them,  they'll  be  of  no  use.  For  God's  sake  stir 
in  it.  Your  salt  office  bill  is  accepted.  Here  is  no  more  time  now 
to  write.  Your  affectionate  brother  tra^ert/nis^  L.M. 

z  353 


L.  to  W. 

CCXXXVIII. 


L.  to  W. 

CCXXXIX. 


London,  June  14,  1755. 

Dear  Brother, — I  have  nothing  to  say  this  post  but  that  I  have  a 
son  at  Galltvadog,  newly  born  and  called  by  this  time  Richard. 
Your  name  shall  be  on  the  next  ;  and  chwedl  William  Sion  o'r 
Ddreiniog,  ni  vvn  i  pa  enw  i  roi  ar  y  lleill  a  ddaw  gwedi  hynny. 
This  kind  of  notice  of  births  is  a  rule  among  the  highest  class  of 
mortals  yclept  princes.  But  they  generally  send  ambassadors  or 
people  in  great  character  to  carry  the  news.  I  have  none  to  send, 
not  so  much  as  a  footboy,  with  me  in  this  strange  land,  though  I 
have  idle  people  enough  at  and  about  Galltvadog  which  might  have 
carried  the  news.  So  much  for  a  son.  A  Cardiganshire  corre- 
spondent wrote  me  word  the  other  day,  that  his  wife  had  brought 
him  a  new  boy.  Let  critics  examine  how  just  the  expression  is. 
Gronow  is  here  criticising  and  improving  daily,  and  hope  will  get  some 
certainty  for  bread  soon.  He  wants  pruning  sadly,  he  hath  been 
among  positive  people,  and  positiveness  will  not  always  do,  though 
we  are  in  the  right.  When  it  blows  hard,  an  yielding  branch  will 
evade  the  storm.  I  have  no  news  about  my  own  troublesome 
affairs,  it  goes  on  with  me  but  heavily,  but  must  do  at  last. 
Patience  and  perseverance  are  the  two  best  ingredients  in  this 
case.  My  affairs  in  Cardiganshire  are,  thank  God,  in  a  good 
prospect,  farms,  mines,  etc.  Time  may  come  (if  it  please  God) 
that  I  may  have  some  quiet.  Ned  Hughes  is  of  help  to  me  now 
and  then.  I  dont  hear  the  cheese  is  got  there,  nor  Peggy's  cloaths. 
1  write  to  my  father  this  post,  etc.       Your  affectionate  brother,  L.M. 

Let  me  hear  y^  Welsh  names  of  your  shells  when  you  have 
christend  them.  Bychod,  hyrddod,  teirw,  ceirw,  meirch,  etc. 
Crychiaid,  brychiaid,  llygoden,  pigoden,  etc. 

London,  23  June,  1755. 

Dear  Brother, — Here  is  no  time  to  write  a  half  sheet  letter.  I 
received  yours  of  y^  19th  to-day,  and  one  from  Hugh  Hughes, 
which  I  dont  understand.  He  wants  me  to  exchange  some  land  at 
Rhoscolyn,  and  says  he'll  be  in  the  country  most  of  y^  summer,  and 
after  mentioning  some  quillets  to  be  exchanged,  he  says  thus  :  "  I 
wish  Miss  Peggy  Morris  was  to  visit  her  estate,  perhaps  she  and  I 
might  settle  the  above  exchange  by  joining  both  together,  as  so 
little  now  divides  them,  and  would  then  be  a  pretty  thing."     Pray 

354  CCXXXIX 


send  me  your  explanation  of  y*^  above  if  you  can,  you  may  t  to  W 
understand  the  Irish  phrase  better  than  I  do.  Just  now  heard  from  ^Q^td. 
my  wife.  She  is  pretty  well,  thinks  of  getting  another  boy  to  be 
ycleped  William.  Is  !  I  am  a  prophet,  and  have  foreseen  and  fore- 
told abundance  of  things.  Gochelwch  godi  melin  newydd,  medda 
fi,  nid  pawb  a  dery  wrth  y  cyfryw  fenyw  wirion  ag  sydd  gennifi, 
Gwrda  discybl  Linden  ;  there  are  many  of  them.  Dyma  fi 
newydd  fynd  yn  rhydd  o  un  Uwyn  o  fieri,  meddai  Arglwydd 
Powys,  a  fu  yma  y  boreu  heddyw.  Asswynaf  nawdd  Duw  arno  a'i 
deulu.  Ai  ie  ni  wyddech  pa  beth  oedd  ^^zw^wrtr  ?  Onid  sanctuary 
ydyw  ?  Seintwar  yr  adar  yw'r  llwyn  coed.  le,  yn  ddiammau, 
chwiwgwn  lladron  defaid  ydyw  plant  Alis  erioed.  But  I  never  felt 
their  stings  so  much  as  I  have  this  bout.  le,  mi  wranta  'r  un 
rhywogaeth  yw  merched  modryb  Catrin  Williams  o  Fodavon  o  hil  i 
hil,  etc.  Digrif  y  gregynog.  There  is  no  occasion  to  improve 
upon  it  except  to  make  it  as  near  a  circle  as  possible,  for  it 
will  contain  more.  Suppose  an  octagon,  y  cregin  mawr  yn  y  drors 
isa  oi  chwmpas,  and  then  thin  drawers  an  inch,  and  half  inch  thick 
towards  y^  top.  The  pyramid  not  to  be  very  sharp  at  top,  but  a 
section,  and  a  statue  of  a  cregynwr  a  top  of  it.  The  drawers,  which 
will  be  almost  triangles,  to  have  their  points  a  little  lower  than  the 
outside,  or  else  they'll  fall  out  in  turning  about  y*^  machine.  Mi 
fynna  fi  un  o  honynt  i  roi  mwyn  a  cherrig,  etc.,  os  byddaf  byw,  ond 
beth  a  fydd  y  pen  isa  iddo,  ai  rhyw  gist,  ynte  traed  o'r  post  canol  ? 
They  are  a  vast  number  of  thin  drawers  that  the  virtuosos  have 
here,  and  I  have  not  seen  many  of  them  rightly  sorted,  but 
generally  in  confusion  and  disorder.  O'r  ffeinia  yw  pappir  newydd 
Gwyddelig  now  and  then.  Direct  your  next  and  henceforth  for  me 
to  be  left  with  Mr.  Richard  Morris  at  y^  Navy  office,  for  I  shall 
remove  thereabouts  soon.     Ar  frys  etto.      Yottr  affectionate  brother^ 

Llewelyn. 

London,  July  4th,  1755. 

Dear  Brother, — I  have  yours  of  y*^  28  ulto  with  the  figure  of  your 

intended  cregynog.     I  dont  understand  it  at  all  without  drawers,  for 

your  smallest  cells  are  not  to  be  above  an  inch  square,  which  can 

contain  but  one  shell,  or  two  at  the  most,  for  if  you  put  more  they 

go  out  of  sight ;  and  your  method  will  not  contain  the  twentieth 

CCXL  355 


L.  to  W. 

CCXL. 


,  ™  part  of  ys  number  of  shells  as  drawers  exposed  to  y"^  light  will.  If 
contd  ^'^^  have  some  curious  shells  that  are  not  to  be  fingerd,  may  not 
they  be  coverd  with  glass  in  drawers  ?  One  drawer  with  partitions 
will  in  my  opinion  contain  more  shells  than  half  of  one  side  of  your 
top.  However,  as  you  and  the  engineer  have  considerd  it  more 
than  I  have,  yours  may  answer  better  ;  but  as  soon  as  I  have  any 
heddwch  and  llonyddwch  I  will  actually  have  a  hexagonal  one  for 
fossils,  shells,  etc.  Pa  fodd  roedd  possibl  imi  wybod  meddwl 
Colyn  ?  Ai  fi  wyddai  nad  oedd  ei  wraig  yn  fyw  ?  Was  not  he 
married  and  had  several  children  ?  If  his  wife  is  dead,  are  the 
children  so  too.'*  If  any  of  them  are  alive  was  not  his  land  settled 
on  his  children  ?  If  so,  what  settlement  can  he  make  on  a  wife  and 
another  brood  ?  Heblaw  hynny,  dont  you  remember  how  the  King 
of  France  married  the  heiress  of  Bretagne  in  order  to  swallow  up 
that  country? — a  very  apt  comparison  !  I  should  be  glad  of  your 
opinion  upon  this  proposal  of  his,  for  the  old  proverb  says  "priodwch 
eich  merch  pan  alloch,  a'ch  mab  pan  fynnoch."  It  is  possible  I 
might  make  satisfaction  to  y*^  other  sister  to  give  up  her  part  of  y^ 
land  provided  everything  else  suited,  and  for  a  certain  consideration 
perhaps  I  might  give  up  the  profits  for  my  life,  or  to  give  him  a  sum 
of  money  in  hand,  and  to  wait  for  the  whole  till  I  went  to  another 
world.  I  have  other  children  to  think  of,  and  must  not  go  beyond 
my  bounds.  Gwych  oedd  y  Benant  yrru  i  chwi  y  fath  gregyn  ; 
mawr  na  yrrai  rywun  i  minnau  banner  dwsing.  Ni  feddaf  i  grogen 
yn  y  byd,  na  chartref  na  thramor,  oddigerth  dwy  neu  dair  o 
^ossi7  shells.  Mae  pen  leuan  Brydydd  Hir  debygwn  gwedi  troi,  sef 
ei  'mennydd  ;  beth  oedd  anifail  gwan  tlawd  oi  fath  ef  yn  ei  geisio  yn 
y  Werddon — on  his  tour  of  Europe  mi  wranta  !  The  poor  lad 
is  eaten  up  with  vanity  and  pride,  a  kind  of  a  canker  or  rust,  and 
hath  quite  forgot  from  whence  he  came  and  what  substance  he 
hath  for  these  tours.  Benthygca  arian  gan  bob  dyn  a  pheidio 
a  thalu  byth,  and  running  into  all  manner  of  vices.  Perhaps  that 
may  get  him  a  living  as  Christianity  goes,  who  knows?  Dyma 
Gronwy  ymron  cael  curadiaeth,  a  rhywyr  iddo  i  chael,  ag  oni  bae 
fy  mod  i  yma  buasai'r  bol  yn  wag  lawer  tro.  It  is  impossible  to 
push  Lord  Powis  about  him  any  further  till  I  have  finishd  my  own 
affair  with  which  he  hath  infinite  trouble  ;  pan  wneler  hynny  i  fynu 

356  CCXL 


fe  fydd  hawdd  gwneuthur  pob  peth  arall.  It  is  not  worth  my  while 
to  mention  my  mine  work  of  Civmervin  bach,  just  by  Galltvadog,  in 
which  I  have  a  good  prospect,  and  I  beheve  will  be  a  great  thing, 
and  would  have  been  before  now  if  Ned  Hughes  had  not  liked  to 
drink  cwr^v  Uwyd  better  than  attending  to  see  the  mine  opend. 
Providence  threw  it  into  my  lap  (i.e.  the  lease),  unseekd  for,  and 
God  hath  visibly  favourd  me  more  than  ordinary  in  all  my  proceed- 
ings hitherto,  which  is  y*^  very  reason  that  the  devil  and  his 
children  are  so  busy  working  against  me. 

The  morning  of  y^  day  I  moved  to  this  lodging  on  Tower  Hill, 
Lord  Powis  was  with  me  at  my  lodging,  and  we  appointed  a  place 
of  meeting  after  his  coming  from  the  Treasury.  He  was  obligd  to 
stay  there  two  hours  to  wait  their  pleasure  ;  however,  he  did  it  with 
great  patience,  and  I  hope  hath  carried  the  point  we  wanted  that 
day.  As  our  adversaries  have  fortifyd  themselves  so  well  by 
bribery  and  corruption,  we  are  obliged  to  fight  our  way  inch  by  inch, 
ond  ni  wnawn  eu  undermeinio  nhwy  yn  y  man.  We  have  now  only 
one  Tower  unconquerd.  Duw  fo  gida  chwi  a'r  eiddoch  ;  cofiwch 
am  arian  Richard  Morris,  mae  yma  eu  heisiau.  Doe  y  derbyniais 
arian  am  eich  bil  ^14  los.  id.  Ni  fedraf  gofio  am  ddim  chwaneg 
iw  'sgrifennu  y  tro  ymaheblaw  hyn,  sef  os  gyrrwch  i  imi  i  Alltvadog 
gragen  o  bob  rhywogaeth  sy  ganthoch,  I  mean  foreign  ones  or  rare 
British  ones,  mi  yrraf  finneu  i  chwithaubob  minerals,  etc.,  sydd  gan 
inneu,  y  peth  na  welodd  un  ffossilist  yn  Lloegr  eu  cyftelyb,  ond 
Pennant,  i'r  hwn  y  rhois  i  drysonm  a  dal  eu  pwysau'n  aur  melyn. 

Eich  brawd  digon  irafferthiis,  Llewelyn. 

Your  single  letters  to  me  as  usual  may  come  to  brother  Richard 
at  the  Navy  Office,  but  double  ones  when  you  have  franks,  may  come 
to  me  at  Mr.  Prestwood's,  over  against  the  Coffee  House  on  Great 

Tower  Hill. 

Caergybi,  7d  o  Orphenaf,  1755, 
5  o'r  gloch  y  bore. 
F'anwyl  Frawd  Rhisiart, — Mi  sgrifenais  er's  dyddiau  byd  attoch 
ryw  brygowthen  neu  gilydd,  a  dyma  fi  etto  yn  mynd  i  fritho  banner 
Hen  o  bappur,  heb  fawr  achlysur  yn  y  byd  gyda  dywedyd  i  chwi  ein 
bod  yma  yn  iach  ac  yn  gorchymyn  attoch  bod  ag  un.  Gwae  fy 
nghadach  mi  sgrifenais  at  y  mrawd  arall  i  erchi  iddo  gymmorth 
ryw  bechadur  o  ddyn,  y  bu  farw  brawd  Llwyd  or  War  Office  yn  ei 

CCXLI  357 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 

CCXLI. 


W.  to  R. 
contd. 


L.  to  W. 
CCXLII. 


dd'led  am  lyfrau.  Mi  a  wn  os  medr  y  gwna  ei  oreu  dros  y  dyn 
tlawd.  Perhaps  he  is  not  acquainted  with  Lloyd,  I  think  you  are, 
OS  felly,  er  mwyn  Duw  siaredwch  ag  'e  a  dywedwch  iddo  mae 
eluseni  mawr  yw  talu  i'r  dyn  tlawd  sydd  ganddo  wraig  a  phlant  iw 
maentumiaw  heb  ddim  ond  ei  gyflog  as  a  foreman  to  a  printer.  Y 
wraig  gan  feddwed  a  hoedan  beunoeth.  Mi  yrraf  ei  fil  yna  pan 
glywyf  fod  gobaith.  Fe  fu'r  dynan  truan  yn  dra  gwasnaethgar  i'r 
brawd  pan  ydoedd  yn  trin  ei  lyfrau  o'r  glennydd,  ac  y  mae  ettwa  yn 
gwneuthur  ei  oreu  glas  erddo,  ag  erwyf  finnau.  Mi  a  wn  o'r  goreu 
mai  haws  i'r  goludog  gafifael  cymwynas  yn  Llundain  na'r  anghenus, 
ond  gobeithio  na  ddysgasoch  i  mo'r  gynneddf  honnogan  y  mawrion. 
Rhowch  eich  pennau  ynghyd,  da  chwithau.  Mi  dalaf  fi'r  arian, 
derbyniwch  chwithau  nhw,  onte  ?  Mi  debygwn  wrth  y  papurau  ein 
bod  ni  yn  mynd  i  ymaflyd  codwm  o  ddifri  efo  Sion  Ffrainc.  Hwi 
gyda  Phrydain  Fawr  !  !  !  Gwych  o'r  proposals  Seisnig  ynia  i'r 
Script.  Prints,  a  gwchach  fai  gael  gweled  rhai  o  naddynt.  Will  a 
frank  convey  a  number  t  If  so,  Mr.  Meyrick's,  as  they  are  not  to  be 
bound,  may  come  per  post,  yno  cawn  innau  dorri  fy  mlys.  I  cant 
guess  what  borders  without  prints  means.  Pray  explain  it.  A 
King's  Messenger  is  in  town  going,  as  he  says,  to  the  Lord 
Lieutenant.  I  ba  beth  y  gyrrasant  y  gwr  drosodd  ?  Oni  fedrant 
fyw  hebddo  ?  Mae  hi  yn  foregwaith  hyfryd,  felly  rhaid  cadw'r  ddrec. 
Pa  beth  sydd  yn  dyfod  o'r  Penbardd  ?  Duw  a  fyddo'n  gwarchadw 
drosoch  a  byddwch  wych.     Cy'd  a'ch  bys  o  lythyr  gynta  galloch. 

Eich  brawd  ungalon,  William  Morris. 

London,  July  8,  1755. 
Dear  Brother, — I  cannot  help  letting  you  know  the  joy  of  my 
heart,  at  a  letter  I  receivd  yesterday  from  Lord  Powis,  which  gave 
me  an  account  of  Lady  Powis's  being  deliverd  of  a  son  yesterday 
morning  at  five  to  the  inexpressible  satisfaction  of  that  noble  family. 
There  were  two  girls  before,  and  charming  children  they  are. 
There  are  few  couples  in  Britain  so  happy  as  Lord  Powis  and  his 
Lady.  He  is  one  of  the  best  of  husbands,  and  she  the  most 
agreeable  woman  I  ever  set  my  eyes  upon,  and  though  not  above 
24  or  25,  you  hardly  ever  saw  a  woman  more  sedate  or  more 
humane.  Had  Milton  seen  her  he  would  [have]  made  a  finer 
picture  of  Eve  than  that  admirable  one  which  he  hath  given  us. 

358  CCXMI 


Such  a  prudent,  good  family  as  this  is  a  blessing  to  y^  country  they 
belong  to.  She  loves  the  Welsh  dearly.  I  happend  to  be  with  my 
Lord  and  her  the  evening  before  St.  David's  day,  and  asked  her 
whether  she  had  provided  a  leek.  "  O  Lord"  said  she  "  I  must  get 
leeks  for  me  and  my  children,  I  am  greatly  obligd  to  you  for  bring- 
ing me  in  mind  of  it,  I  never  would  have  forgiven  my  self  if  I  had 
neglected  it."  I  entertain  them  often  with  the  actions  of  y^  Princes 
of  Powys,  and  the  ancient  British  poetry,  etc.,  which  highly  delights 
her  and  diverts  him.  He  hath  perusd  several  things  I  have  wrote 
on  mines,  etc.,  and  in  short  I  am  as  well  respected  by  them  both  as 
if  I  was  one  of  their  own  family  or  a  near  relation.  I  assure  you 
this  young  Lord  gives  me  the  greatest  pleasure  I  have  felt  this 
great  while,  for  we  expect  great  things  from  it.  I  have  no  leisure 
at  present  to  write  any  more,  though  I  could  dwell  upon  this 
pleasing  subject  till  to-morrow,  I  have  heard  from  Galltvadog  last 
post,  all  well,  and  his  mother  says  that  Dick  makes  a  fine  boy.  Is 
not  this  something  like  O. P.  and  his  wife?  "I  do  assure  you  "says  he 
(to  my  brother  lately)  "  she  is  a  very  good  woman."  Who  doubted  it  ? 
But  I  assure  you  that       /  cijji  your  affectionate  brother^      Llewelyn. 

London,  July  15th,  1755. 

Dear  Brother, — I  have  yours  of  y^  9th  as  to  y^  cregynog.    It  may 

be  made  big  enough  to  hold  your  collection  for  a  crown  or  eight 

shillings,  it  need  not  be  y^  size  I  mentiond,  for  that  would  hold  half 

y"^  creation.     Am  Golyn  I  dont  know  what  to  say,  I  am  informed  a 

few  days  ago  from  Cardiganshire  that  my  daughter  thinks  to  cut 

for  herself  if  she  hath  not  done  it  already  ;  felly  boed  rhwng  y  din 

a'r  wialen.     Or  goreu  oedd   gael  ymadel  ag  leuan  Manafon*  yn 

groen  gyfa,  anodd  yw  cael  ymadael  a  bardd  felly,  xmtness  Gronwy. 

But  he  hath  just  now  got  a  curacy  and  a  pretty  one  at  North  Holt, 

about  ten  miles  from  London  towards  Oxford.     Ond  pa  fodd  a  fydd 

cael   gwely  i  orwedd  arno  yno?     Mae'n  rhaid  cymortha.     It  is  a 

poet's  fate  to  be  distressd.    Fe  wnaeth  gywydd  yn  y  Nennawr  y  dydd 

arall  (i.e.,  the  Garret),  that  should  be  a  good  one,  the  proper  element 

of  a  poet.     My  last  told  you  fod  mab  i'r  Castell  Cock  Ymhowys,  sef 

Lord  Viscount  Ludlow,  a  llawenydd  mawr  sydd  yno ;  Duw  ai  llwyddo 

*  Evan  Evans,  leuan  Brydydd  Hir,  who  was  for  a  time  curate  of  Manafon, 
in  Montgomeryshire.     ("Gwaith  leuan  Brydydd  Hir,"  p.  107). 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCXLIII. 


CCXLIII 


359 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCXLIV. 


i  gyd,  a  most  amiable  family.  Mae  Gronwy  yn  Uunio  cywydd  iddo, 
croeso  i'r  byd.  A  new  subject  I  suppose  ;  I  gave  him  the  testyn 
in  writing.  The  more  I  advance  in  my  affairs,  new  difficulties 
start,  as  if  they  had  a  mind  I  never  should  have  an  end.  But  they 
use  Lord  Powis  as  bad  as  they  do  me,  so  I  suffer  in  good  company, 
and  I  would  not  desire  better.  I  shall  hear  to-day  from  Lord  Powis 
how  this  last  contrivance  is  like  to  turn  out  ;  surprizing  people, 
made  up  of  pride,  ignorance  and  falsity.  All  well  in  Cardiganshire 
mines — Cwmervin  will  make  a  good  thing.  Gwae  fi  na  bawn  yn 
rhydd  a  rhein,  i  fynd  i  edrych  ar  ei  ol,  ag  ar  ol  gwaith  mwyn 
Llangynog.  Y  mae  Arglwydd  Powys  yn  ei  gynnyg  imi, — the  great 
mine  that  produced  twenty-six  thousand  pounds  a  year  clear  to  y^ 
late  Duke  of  Powys.  Ai  tybied  yr  ydech  i,  na  bo  yno  beth  etto  ar 
yr  61  ?  Oes,  oes,  ag  amgenach  He  i  dreio  Iwcc  na  bod  yn  pigo 
ceiniogau  a  ffyrlingod  dan  bobl  y  dollfa  a  rhyw  chwiwgwn  o'r  fath. 
Duw  ro  ini  ryw  beth  o'n  heiddo'n  hunain  yn  lie  bod  yn  ymostwng  i 
greaduried  penwagcach  na  ni'n  hunain.  Nid  oes  dim  amser  i 
sgrifennu  chwaneg,  ond  gwilio  am  dippyn  o  arian  oddiyna  ped 
faent  iw  cael.  Eich  brawd j^yddlon^  L.  M, 

London,  Towerhill,  July  17,  1755. 
Dear  Brother, — Dyma  fi  i'm  diflino  fy  hun  ar  ol  cerdded  oddiyma 
i  Dover  Street  mewn  awr  a  chwarter,  yn  cymeryd  pin  i  sgrifennu 
attoch  i  ddymuno  arnoch  ynghynta  peth  baccio'r  cregynach  yr  ych 
ar  fedr  eu  gyrru  imi,  ai  rhoi  mewn  bocs  a  rhyw  henwau  arnynt, 
Ladin  neu  rywbeth,  ai  gyrru  gynta  galloch  i  Ddyfi  neu  Aberystwyth, 
oblegid  mae  imi  obaith  etto  gael  mynd  adref  ryw  dro,  ac  ni  wybod 
pa  gan  gynted,  oni  ddaw  diawl  etto  yn  drech  na'r  angylion  da  sydd 
yn  fy  amddiffyn.  Rwy'n  gobeitho  gael  o  honof  yn  glir  etto  o'r 
Auditor's  Imprest  office.  Dyna  i  hymladd  hi  drwy'r  hoU  arfau  ! 
Mae  larll  Powys  yn  llawen  iawn  gael  mab,  Duw  ai  llwyddo.  Pm 
just  come  from  him,  ac  mae  Gronwy  yn  gosod  hen  eiriau  a  sillafau 
mewn  ranks  a  files  i  wneuthur  cywydd  croeso  i  Arglwydd  Llwdlo  i'r 
byd,  and  it  is  to  be  translated  into  Latin  and  Pll  get  it  printed,  etc. 
Er  mwyn  dyn  pie  mae'r  arian,  nid  wyf  yn  gallu  byw  yma  ar  lai  na 
phunt  yn  y  dydd  y  rhan  fynychaf ;  beth  eillddal,  gan  fod  Cwmervin 
heb  ddyfod  iw  llawn  nerth  hefyd  ?  Trwy  nerth  Duw  (a  thano 
yntau  Arglwydd   Powys)   ni   orthrechwn   ein   holl   elynion,  ag  os 


360 


CCXLIV 


L.  to  W. 

CCXLV. 


byddwn  byw  ni  wnawn  wastad  ar  bob  aflwydd,  ag  a  gawn  Dduvv  a 

digon.     Duvv  gida  chvvi  medd        cick  bi'awd  u?ig(iloti,       Llewelyn,    ^'^°   "♦ 

P.S. — It  is  said  here  that  we  have  actually  beat  y"  French  on  the       contd. 
Ohio.      Fy  mhais  arfau  a  gefais  gan  y  Brenin  neu  rywun,  a  seliodd 
y  llythyr  hwn  ag  a  fydd  fy  eglurnod  o  hyn  allan.    Sefdau  Lew  elyn. 

London,  i8  July,  1755. 
Anwyl  Frawd, — The  minute  I  receive  a  letter  from  you  (for 
example  that  letter  of  y*^  13th)  I  immediately  sit  down  to  answer  it, 
provided  I  am  at  liberty,  in  order  to  teach  you  to  do  y*^  same  by  me, 
for  I  love  dearly  to  know  how  things  go  in  y*^  world  while  I  am  in 
it.  Is  !  This  Bachgen y  Castell  Coch  hath  made  us  all  alive  here, 
we  are  all  spirit  ag  ni  sai  dim  o'n  blaenau  ni.  Did  I  think  so  of  y*^ 
Trefri  family,  I  had  forgot  it?  I'm  sure  I  thought  far  otherwise  of 
them  afterwards  ;  ni  bum  i  etto  yn  edrych  y  Gownsler  Meirig 
mwya'r  cwilydd.  No,  I  have  not  seen  Ellis  yet  nor  his  corals^  ag 
nid  wy'n  chwennych  y  cyfryw  gyfeillach,  gwell  gan  i  bobl  ddifalch 
fal  Arglwydd  Powys.  Cedwch  'ithe  at  eich  arglwydd  o  Benrhos, 
oni  wnadda,  ni  wna  fe  ddim  drwg.  Uedwydd  y  chwi  a'chconsuriwr 
gael  chwilio  afon  Alaw,  etc.,  an  innocent  charming  diversion,  free 
from  the  damnd  villanous  storms  of  fortune  where  dogs  eat  dogs  ; 
what  will  become  of  a  poor  lamb  among  them  ?  Os  da  yr  ymdrawn 
Ynghwmervin  fe  allai  y  bydd  yno  le  i  Sion  Go?tsurzwr,  ond  rhaid 
cael  mynd  adre  ynghynta  i  roi  pethau  i  gerdded.  Ni  chaf  amser 
ychwaneg  i  draethu  dim  heddyw,  ond  fy  mod  gwedi  gyrru  gida 
gwas  Syr  Niclas  Baily  i  nhad  spectol  oifive  inches  focus,,  and  if  that 
is  too  young  there  is  a  couple  of  glasses  along  with  it  of  four  inches 
focus  that  will  fit  y*^  frame  ;  but  you  or  some^wr  ciwriis  must  put 
them  in,  if  they  are  wanted,  ni  thai  pob  amaeth  aradr  i  wneuthur 
hynny.  There  are  surprizing  high  winds  here,  blows  the  dust  into 
my  desk,  eyes,  etc.  Duvv  gida  chwi,  newydd  glowed  o  AUtfadog  ag 
Esgair  y  Mwyn,  pob  peth  o'r  goreu,  a  chonsidrio'r  drefn  sydd. 

Your  affecHo7iate  brawd,         Llewelyn. 

London,  July  21st,  1755. 

Dear  Brother, — Here  yours  of  y^  i6th  lies  before  me.     I'm  tired 

with  writing  accounts,  etc.,  newid  gwaith  sydd  gystal  a  gorphwyso.  I 

hope  we  can  get  poor  Kendal's  money,  but  query.    Gwych  yw'ch  taith 

gyda'r  Bennant,  difyr  dros  ben,  a  minnau'n  toddi  fy  mennydd  yn 

CCXLV I  361 


L.  to  W. 

CCXLVI. 


L.  to  W. 
contd. 


hel  arian  i  bobl  ffolion  i'w  gwarrio  etto,  ac  heb  gael  ond  ychydig  oi 
mwyniant  fy  hunan  ;  nag  ydwyf  yn  cael  dim  amser  i  folera  etc.,  nag 
i  ymgomio  a  dyn  cywraint.  I'm  just  moyderd.  God  hath  sent  away 
two  of  the  dogs  that  barked  at  me  in  Ceredigion  ;  one  of  them  ye 
very  worst  in  ye  world  ;  he  died  last  week  at  a  tenant's  house  of 
mine,  (a  public  house)  with  ye  d— — 1  in  his  mouth, —  a  rare  breed  ! 
Beth  a  dal  i  chwi  achwyn  ar  henaint  a  bod  yn  droedtrwm  ?  Myfi 
a  ddylai  achwyn.  You  did  right  to  get  Mr.  Ellis  to  sign  Kendal's 
paper.  I  dont  know  how  to  write  to  Martin,  a  man  I  know  nothing 
of  his  temper  or  ever  corresponded  with.  I  am  surprizd  at  him  ;  do 
you  think  he  hath  got  y*^  money  ?  What  sort  of  letter  should  I 
write,  let  me  know  ?  What  is  his  Christian  name  1  We  have  had 
several  brushes  with  the  French  in  the  West  Indies  and  y^  North, 
and  perhaps  before  this  reaches  you  war  will  be  declared  here. 
The  D.  Register  of  y^  Admiralty  said  this  morning  that  he  is 
drawing  y^  declaration,  and  they  say  that  the  French  Ambassador 
slipped  off  this  morning  ;  for  to-morrow  was  expected  to  be  the  day. 
He  left  a  manifesto  behind  him  which  they  are  now  answering  at 
Doctors  Commons.  There  never  was  such  a  spirit  for  a  war  as 
there  is  here,  all  mad.  God  knows  where  it  will  end.  Lord  Anson 
says  he  wont  leave  the  French  a  ship,  Duw  wnel  hynny.  I  fancy 
we  will  not  leave  them  one  in  America.  The  New  England  people 
are  a  surprizing  powerful  people.  Out  of  y*^  town  of  Boston  alone  the 
Governor  in  about  48  hours  got  together  40,000  men  that  bore  arms, 
and  with  their  wallets  on  their  shoulders,  were  ready  to  march  at 
their  own  expense  at  y<^  close  of  the  last  war  to  drive  the  French 
into  y^  South  Sea.  They  had  in  ye  same  short  warning  50  ships 
and  all  manner  of  provision,  etc.,  got  aboard,  but  unhappily  the 
news  of  peace  arrived  before  they  had  orders  to  march,  which  was 
such  a  disappointment  to  them  that  they  never  recovered.  Such  a 
set  of  desperate  fellows  are  enough  to  take  any  kingdom  if  they 
resolve  upon  it,  and  we  are  here  so  jealous  of  them  that  we  are 
afraid  of  giving  them  too  great  a  scope,  and  I  am  told  we  choose 
that  the  French  should  be  in  their  neighbourhood,  rather  than  they 
should  set  up  for  themselves.  Just  received  letters  from  Galltvadog, 
etc.,  all  well,  and  Cwmervin  (nid  maip)  prospers,  Ervin  is  ye  name 
of  y^  river  that  runs  cross  y*-'  vein,  but  I  dont  know  what  y*^  meanmg 

362  CCXLVI 


of  y^  word  is  no  more  than  Symlog,  Rheidiol,  Peithyll,  Ystwyth, 
Leri,  Wyre,  Elerch  ;  the  names  of  other  rivers  in  this  neighbourhood, 
strange  sounds  !  However,  my  chief  delight  now  is  in  Cwmervin, 
but  I  am  not  certain  but  it  is  Erfyn ;  Cleddau  or  Cleddyf  is  ye 
name  of  a  river,  and  so  is  Gwain,  why  not  Erfyn  ?  Consider  this 
oblegid  ni  fynnwn  mo  lysenwi  fy  anwyl  gwm.  Mi  ddywedais  i  chwi 
(mae'n  debyg)  fod  Gronwy  yn  giwrad  Northhoh  in  Middlesex,  yn 
ymyl  y  He  mae  Owen  Cornelius  yn  arddwr.  Duw  ai  helpo,  dynan 
trwstan,  difeddwl  ydyw  ;  he  hath  no  manner  of  ceconomy  no  more 
than  his  wife  ;  pob  dydd  trosto  ei  hun  fal  pob  bardd  arall.  Mi 
ollyngais  fy  nhafod  arno  fo  yn  dda  ddoe  ddiwaethaf,  ond  ni 
choeliai  y  gwiw.  Ni  wyr  o  amcan  pa  fodd  i  rannu  rhwng  y  bol  a'r 
cefn,  to  be  sure  it  is  a  great  art  which  everybody  ought  to  learn. 
Dyma  hi'n  nos  tywyll,  a  minneu'n  anesmwyth  eisiau  clywed 
oddiwrth  Arglwydd  Powys,  ni  chaf  gysgu  fawr  heno,  er  bod  fy 
llygaid  ar  gau.  Gwae  finneu,  dyma  ferched  yn  trystio  ai  traed  wrth 
gerdded,  mae'n  rhywyr  mynd  i  gysgu  oddiar  ei  fifordd — nosdawch. 
Wele,  pam  na  phacciwch  chwithau'r  cregin  ar  cyrn  amotiis,  a'r  holl 
ffosils  ?  Ond  ydyw  mor  ddifyr  cyfrif  cregin  a  chyfrif  arian  ?  Ond 
dyma  fal  y  mae,  mae'r  rhan  fwya  o'r  bobl  mor  ystyfnig  na 
chymmerant  mor  cregin  gwychion  yn  lie  arian,  ag  felly  rhaid  cael 
arian  i  roi  iddynt  er  mwyn  heddwch  a  llonyddwch,  a  goreu  pei  cyntaf 
y  ceir  rhai  o  Fon.  Eich  ffyddlon  frawd^         Llewelyn. 

London,  July  29,  1755,  Tuesday. 
Dear  Brother, —  Full  of  hurry  and  doing  little  or  nothing  to  y'^ 
purpose,  born  to  be  tossd  about  and  spoke  of  as  a  proverb  ;  full  of 
patience  and  a  great  deal  of  preseverance  ;  but  too  much  patience  is 
enough  to  drive  a  man  mad.  Patience  is  like  stopping  the  current 
of  a  river  which  makes  y'^  passions  grow  the  stronger.  I  now  speak 
of  my  own  affairs,  and  the  affairs  of  y*^  public  seem  to  be  just  on  y*^ 
same  footing.  The  English  passion  is  broke  out  at  last  against  the 
French,  and  it  seems  we  maul  them  to  some  purpose  by  taking  their 
forts  and  ships  in  North  America.  Here  is  an  account  just  come  of 
a  fort  taken  in  y*^  Bay  of  Fundy,  with  about  500  men,  who  they 
say  have  been  sent  to  Louisberg,  (to  help  to  starve  it  y*^  sooner.) 
Admiral  Mostyn  is  stationdover  against  Louisburg,  so  that  nothing 
can  pass  by  the  sea,  and  no  victuals  to  be  had  by  land,  so  that  it 
CCXLVII  363 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 

CCXLVII. 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
ccxLvm. 


must  surrender  soon  and  so  all    Cape  Breton.       Another  fort  at 
Chignetto  is  besiegd  and  must  yield,  if  it  is  not  already  taken. 

They  say  in  the  offices  here  that  Boscawen  and  Mostyn  will  come 
home  when  they  have  demolishd  them  entirely,  and  only  leave 
Holborn  there  to  guard  y*^  coast  ;  and  then  I  suppose  next  year 
we'll  fall  upon  y*^  French  at  home,  who  will  be  helpd  underhand  by 
y^  Spaniards  fighting  under  French  admirals.  But  the  Spaniards 
will  be  at  perfect  peace  with  us  as  to  trade.  Thus  it  will  be  for 
certain,  and  you'll  see  if  you  live,  as  for  my  part  I  shall  hardly  live 
if  they  keep  me  in  London  for  ye  winter,  which  they  are  likely  to 
do.  All  well  in  Cardiganshire,  have  heard  from  them  yesterday, 
end  bod  Ned  Hughes  yn  feddw  felldigedig,  ni  wna  fo  na  lies  iddo 
i  hun  na  neb  arall  ;  a  right  son  of  fyrtJi  Hu.  Pr.  Morris, — sucanwr 
pendeneu  ahwyadensychedig,blerwm  bolerog  aglafoeriwrchwydlyd, 
ffei  ffei,  lorwerth,  lorwerth,  yn  meddwi  yn  lie  agor  shaffts  yr  hen 
Roman  rake,  lie  mae  digon  o  fwyn  plwm  ag  arian.  I  cannot  help 
being  surprised  at  the  odd  tast  of  that  man  who  understands  things 
very  well  ;  that  after  I  had  given  him  orders  to  open  an  ancietit  rake 
in  ye  mine  three  months  ago,  and  the  command  of  any  money 
wanted  for  that  purpose,  that  he  had  not  y^  curiosity  to  do  it  yet, 
though  I  desired  it.  Perhaps  there  maybe  immense  riches  there.  Who 
would  not  have  looked  into  a  chest  where  it  is  thought  there  is  a 
hundred  thousand  pound?  Wele,  wele,  gwell  gan  lorwerth  gwrw 
llwyd  a  lol  mwynwyr  meddw  na'r  cwbl  i  gyd.  I  can  give  you  no 
account  of  my  own  affairs,  having  not  seen  Lord  Fowys  this  week, 
but  shall  see  him  to-morrow  I  suppose.  They  say  ye  Treasury 
will  adjourn  to-morrow.  The  militia  here  are  exercising  like  mad, 
nothing  but  ye  face  of  war  to  be  seen.  Everybody  looks  fierce  but 
me.     Oes  dim  arian  oddiyna  etto.  Eich  brawd 

trafferthus  di'os  ben,         Llewelyn. 

July,  ye  last  day,  1755. 
Dear  Brother, — Gwae  finneu  dyma'r  gaiaf  tost  yn  dyfod,  ag  heb 
ddim  gobaith  iawn  am  gael  mynd  o'r  mwg  drewllyd  yma.  I  have 
seen  your  joint  letter  to  brother  and  self  of  ye  26th,  with  some 
account  of  your  journal,  a  compleat  journal  would  be  very  agreeable. 
Pwy  ydyw  Daniel  Lysons  yr  adarwr  ?  Aie  rydech  i  yn  wr  mawr 
gida  Threfri  ?     Ai  yno  mae'r  hen  wr  o  Fodorgan  yn  byw  ?     Oedd 

364  CCXLVIII 


Pennant  yn  son  gair  am  danafi  a'r  rhoddion  a  gadd  ef  o  grystalised 
ore,  ie,  mwyn  crisialaidd  gwyn.  Wele,  the  intent  of  this  letter  is 
to  bring  you  ye  inclosed  paper,  which  holds  more  news  than  any 
we  have  had  this  season,  and  it  seems  y'^  people  in  authority  are 
not  afraid  of  publishing  their  intentions.  They  were  private  at  first. 
Dyma  Ned  Edwards  wedi  cael  addewid  gan  ei  oivncrs  am  letter  of 
mark  man  of  22  guns  on  one  deck,  ag  yn  mynd  adref  tocc  tocc,  i 
ymladd  y  Ffrancod.  I  buy  some  rum  of  him  to  carry  home  to 
Cwmervin,  where  you'll  be  welcome,  some  of  y*^  best  you  ever  tasted, 
and  I  buy  some  to  make  presents  of  to  y^  offices, — hynny  yw,  tynnu 
llaw  hyd  ben  cian  chwerw.  My  Lord  Powys  is  so  busy  now  about 
christening  his  son,  that  there  is  no  seeing  of  him.  If  I  dont  hear 
from  him  or  see  him  before  Sunday  I'll  go  to  Finchley.  Very  busy 
and  doing  very  little.        Your  affectiofiate  brother^         Llewelyn. 

Mae  gennych  i  Gwilym's  heraldry  neu  rywbeth  or  fath,  gyrrwch 
hanes  imi  pwy  fu  gantho  erioed,  neu  pwy  sy  gantho'n  awr  yr  un 
arfau  atf  sydd  ar  fy  sel  i  ?  I  intend  to  turn  y^  dagger  into  a  pick- 
axe, it  is  more  honourable  in  my  opinion.  The  Romans  turned 
their  swords  into  plowshares,  a  gwr  heddychlon  wyf  inneu. 

Caer  Gybi,  Awst  laf,  1755. 
Anwyl  frawd, — Nid  mynych  y  bydd  eich  llythyrau  cyhyd  heb  eu 
hatteb  a  hwn  o'm  blaen  or  I2d  ulto.  Chwi  welsoch  mae  dringogell- 
dydd,  etc.,  ybum,  ac  na  che's  na'm  cof  na'm  synwyr  gan  ryw  weilch 
segurllyd  er's  pythewnos.  Os  mawr  eich  achwyn  o'r  blaen,  can 
mwy  a  fydd  bellach  ar  drafferthion,  a  hi'n  myned  yn  rhyfel  wellt 
rhyngom  a  Ffrainc.  Duw  yn  ein  cylch  !  Rwy'n  hyderu  eich  bod 
wedi  trechu  y  peswch  brwnt  hwnnw  a  neidiodd  yn  eich  pen  yn  y 
fonwent  honno,  oblegid  nid  yw'r  Llew  yn  son  am  dano.  Ond  pawb 
a  wyr  oddiwrth  ei  ddolur  ei  hun.  Ai  Cymrodawr  ydoedd  y  marw? 
Aie  rydych  chwithau  yn  dechreu  cynnull  cregynach?  Wala,  digon 
da,  peth  digon  difyr  yw  eu  trin  gartref.  Ond  difyrrach  o  lawer  yw 
eu  helcyd  a'u  cynull  rhyd  Ian  y  mor,  etc.  There  is  something  so 
innocent  and  amusing  in  it,  a  mixture  of  pleasure  and  a  little  dash 
of  trouble,  rhwydd  debyg  i'r  diddanwch  a  fyddem  yn  ei  gael  pan 
oeddym  blantos  yn  chwilio  am  deganau  o  gwmpas  y  Darren, 
Forth  For,  Traeth  yr  Ora  and  nefol  bleser  ydoedd  rheini,  oni  bai 
fod  meibion  y  cawr  yn  ein  Uuchio  a  cherrig,  ac  ofn  cael  drwg  am 

CCXLIX  365 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 

CCXIJX. 


TV7  p  wlychu  traed,  ac  aros  yn  hwyr.  Mae  meibion  cewri  ymhob  gwlad, 
J  a  drwg  a  geir  am  wlychu  traed  ac  aros  yn  hir  oddicartref,  fal  y  bu 
yma'n  ddiweddar  ddigon.  Gwrda'r  Gadwaladr  am  fod  yn  Gymro  ac 
am  roddi  tlysau  i  chwi,  ac  am  addaw  ychwaneg,  fe  allai  lerwerth 
ap  lorwerth  yntau  gynull  llawer  peth,  pe  bai  ddim  ymadferth  yn  yr 
hurthgen,  cymhellwch  6  da  chwithau.  Can  fod  y  tri  bravvd  wedi 
niyned  yn  rhy  hen  i  ymdreiglio  'rhyd  y  byd  i  olrhain  allan 
ryfeddodau'r  greadig'eth,  rhaid  yw  ymegniaw  am  gael  gan  eraill  ei 
cludo  o  bedwar  ban  byd,  fal  y  gallom,  (os  ni  chawn  weled  y 
gwledydd)  gael  canfod  o  leia  eu  cregyn  au  ffosilod,  etc.,  pethau  na 
wnant  fawr  ddaioni  i\v  trigolion,  ac  yn  fynych  a  gair  am  ei  codi 
oddiar  y  maes.  Rwyn  gosod  pawb  om  cydnabod  ar  waith  dros  y 
moroedd,  bydd  ambell  un  diwyd  yn  eu  plith  yn  ddiameu.  Digrif 
yvv'r  boblach  yna  efo  chyfrifon  y  Llew.  Ymha  offis  y  maent  rwan  ? 
Wfft  ir  gelynion  sydd  iddo,  Duw  a  wnel  iddo  gael  diben  iawn  ar  ei 
fatterion,  a  Ilonyddvvch  o  hynny  allan,  fe  gadd  ei  ran  o  drwblaethau. 
Da  iawn  clywed  fod  Grono  wedi  cael  lie  i  enill  tamaid  o  fara,  rhaid 
cael  llymaid  o  ddiod  hefyd  iddo  ei  hun  ac  ir  wraig  Ellin 
ryvviog  oleu,  y  cebystr  ir  sut  nad  ellid  byw  heb  lai  o'r  gvvlych. 
Digon  bychan  esgobaeth  lie  bo'r  wraig  yn  sychedig  beunoeth.  Mae 
fal  yr  erchwch  ar  loan  y  nai  yrru  imi  gowydd  Arglwydd  Llwydlo, 
mae  o  wedi  ei  orphen  er's  talm  byd  mi  a  wranta.  Nid  oes  yma 
ddiddanwch  yn  y  byd  ond  a  geir  oddiyna,  oddigerth  ambell  gragen 
neu  lysieuyn.  Y  Delyn  i  ddyfod  yna  meddwch  ir  Nerpwl.  Wala, 
wfift  i  hynny,  o  bai  gwir  y  chwedl.  Pam  ir  Aldromon  ddigiaw  am 
fod  pawb  yn  ddigeiniog  fal  yntau?  Ni  wyr  o  druan  ddim 
amgenach  nad  felly  mae.  Och  fi,  ha  wr  fab!  Oes  dim  o'r  gobaith 
ir  Gendal  dlawd  gael  dim  or  War  Offis  ?  Er  mwyn  Duw  gwnewch 
oreu  galloch,  a  chwi  a  gewch  fendith  ffynadwy  am  'ch  poen. 
Cewch  Gywydd  y  Farn^Wil  Wynn  os  gyr  leuan  o  yma,  gwell  gan 
y  bardd  gwmnhiaeth  na  dim  yn  y  byd.  Er  dim  ar  y  fo,  gyrrwch 
ir  Bennant  No.  i  o'ch  gorchwyl,  mae'n  gaddaw  bod  yn  aelod 
buddiol  or  Gymdeithas.  He  proposed  sending  you  a  collection  of 
fossils,  etc.,  anon.  Pigion  11— dr,  fe  ddug  nis  gwn  par  faint  o'm 
tlysau  yngwydd  fy  llygaid.  Gadewch  iddo,  fe  ga  dalu'n  hallt  ryw 
ffordd  neu  gilydd.  Mae  hi'n  dechreu  mynd  yn  drafferth  gyda 
ninnau — llymma    West    India    Men   yn    dyfod   efo   ei   siwgr  a'u 

366  CCXLIX 


masnach  iw  pwyso,  er  mwyn  llestair  ir  Gwyddyl  allu  gwerthu  ei    w  ^^  p^ 
war  cyn  rhatted  a  gwyr  Prydain  Fawr,  a  mynd  o  bono  yn  rhy       (-ontd. 
gyfoethawg,  a  gwingo  yn  erbyn  ei  feistr,  mae  o'n  abl   gvvynafog 
eisioes.      Mae   Dermot  yn  gaddaw  gyrru  ei  longau  ai  ddybacco 
yma  hefyd,  ni  bu  ymma  yr  un  ermoed  o  rheini. 

Roedd  y  nhad  yn  iach  echdoe  yn  Llanerchmedd,  meddai  Huw 
Roberts  or  siop,  a  fu  yn  yfed  rhan  o  beint  efo  ge'.  Wrth  son  am 
beint,  mi  welais  y  dydd  arall  Beint  Beddcelert,*  a  naw  pintiaid  a 
ennai  hwnnw,  sef  oedd  o  Biwter  ac  yn  hen  ddihenydd.  Fe  fyddai'r 
hen  botwyr  gynt  yn  ei  yfed  ar  yr  un  anadl,  ond  nid  oes  neb  yn  yr 
oes  yma  a  wnaeth  hynny.  Mae  ami  ryngill  yn  mynd  ac  yn  dyfod 
yn  ol  ac  ymlaen  drosodd  y  dyddiau  yma,  a  phawb  yn  ddistaw. 
Daccw  fy  anwyl  gyfaill  y  Capt.  Weller  yn  ymadaw  ar  Dorset  Yatch 
i  fynd  ar  long  o  70  o  ynnau  meddynt.  Nid  wyfi  yn  disgwyl  moi 
gyffelyb  ar  ei  61,  hawddamor  iddaw  i  ble  bynnag  yr  elo.  Fo 
ddywedir  mai  mab  ir  Amral  Poklington  a  ga'r  lot.  Rhaid  rhoddi'r 
pin  i  lawr  er  difyrred  iw  dwndrio  arbapur.  Duwa  fyddo  yn  noddwr 
i  chwi.  EicJl  braivd  tcngalon,  Williain  Morris. 

P.S. — Dyma  lythyr  (boreu  dydd  Sadwrn)  oddiwrth  y  brawd 
Llewelyn  yn  Uawn  o  newyddion  a  grwgnachau,  pobl  y  byd  yn  ei 
grugo.  Dim  son  am  neb  o  honoch  mwy  na  phe  bae'ch  wedi  eich 
claddu  bod  y  pen.  Dymma  arall  oddiwrth  Rhisiart  Morris,  o 
Fathafarn.  Meddwl  fod  y  nith  Marged  yn  mynd  iw  phriodi — a 
strange  girl  ;  y  wraig  yno  yn  dechreu  cynnyddu.  Gwaed  swllt  I 
Dymma  arall  i  wrth  y  Bennant,  yr  hwn  sydd  wedi  gwneuthur 
iawn  am  bob  camwri  drwy  anfon  i  mi  un  math  ar  ddeg  o  ffosilod 
tra  gwerthfawr  !  Fal  hyn  y  mae'r  gwalch  gwenhieithgar  yn  dechreu 
ei  lythyr  :  "  I  reachd  this  place  last  Friday  night,  and  now  regret 
the  necessity  I  was  under  of  leaving  you  so  soon,  sincerely  wishing 
that  Fortune  had  not  placed  us  so  distant  from  each  other.  But 
since  we  can't  have  frequent  personal  comunication,  I  hope  you'll 
not  be  remiss  in  the  litterary  way,  and  you  may  depend  upon  my 
endeavours  to  promote  your  laudable  attempt  for  the  promoting  of 
natural  knowledge."     Ond  ydyw'r  gwr  yn  fwynaidd  iawn  ? 

*  For  a  full  account  of  this  remarkable  mug,  the  reader  is  referred  to 
"  Beddgelert,  etc.,"  by  D.  E.  Jenkins,  pp.  37 — 39. 

CCXLIX  367 


London,  August  2d,  1755. 
L,  to  W.  Dear  Brother, — I  have  your  Journel  of  y^  27th,  which  is  very 
CCL.  agreeable.  Dau  Levv-elyn  sydd  ar  y  sel  o  achos  bod  dau  Lewelyn 
Ynghalltvadog,  na  bond  i  grybwyll.  Ni  welais  mo  Gwnsler  Meirig 
etto.  I  have  other  fish  to  fry,  and  his  fish  are  nothing  worth,  so  EUis 
y^  cwrel.  Onid  oes  gan  ElHs  ddigon  o  for  fwsogl  a  gafodd  gan 
Mrs.  Meirig  o  Fodorgan,  a  helioddchwiorydd  Jack  Evans  iddi? 
Gwych  eich  bod  yn  tebygu  ich  brawd  Lewis,  mae'n  dda  gan  hwnnw 
glywed.  Kendal's  affair  I  hope  will  be  done,  but  you  know  there  is 
nothing  certain  in  this  world  among  the  actions  of  men  till  it  is 
done.  Man  is  such  a  queer  unconstant  animal,  so  volatile,  so 
positive,  so  headstrong,  so  pengaled  is  better.  Wele  hai,  mi 
ysgrifennaf  ynte  at  Edward  Martin,  Esq.,  heddyw  os  gallaf.  Mi 
wrantaf  mai  attochi  y  bydd  oreu  yrru'r  llythyr  iw  roi  o  law  Kendal 
iddo,  or  else  he  may  conceal  y^  receiving  it.  Nage,  nid  balchder  a 
laddodd  Haddock.  His  hands  were  tyed  down  by  y^  Admiralty 
orde7's,  and  to  see  an  enemy's  fleet  passing  by  him,  and  he  not 
daring  to  destroy  them,  would  have  drove  any  wise  man  mad.  He 
attempted  to  engage  them  but  not  one  of  his  captains  would  join 
him  ;  and  if  they  had,  they  would  have  been  all  broke  by  y^ 
Admiralty.  Digrif  o'r  doctor  Lwyd,  ai  fwyn  ;  mining  is  an  art 
that  a  mere  theorist  will  never  learn.  Gwych  o'r  Society  yn  y 
Wyddfa  !  Pwy  sy'n  byw  yn  Nant  Rowlands,  ped  fae  siawns  i  ddyn 
fynd  i'r  seler  yno?  A  fydd  Dan  Lysons  yn  dyfod  i  Lundain  ?  Ni 
wn  i  etto  beth  yw  Llyn  Eigiau.  Aig  in  one  sense  is  y*^  ocean,  and 
is  certainly  a  primitive  Celtic  word  from  whence  the  Greek  okeanos  ; 

ebr  rhyw  fardd  : —  Ni  thai  fy  mhen  am  Wenno 
Mwy  na'r  Aig  ym  min  y  ro, 
i.e.,  the  continual  sound  of  y^  sea  on  y^  beach.  From  aig  came 
eigion,  but  from  whence  came  eigiau  ?  Pa  fodd  y  dewisir 
Humphrey  Owen  heb  ei  gennad  ?  Ceisiwch  gan  y  Mr.  Ellis 
sgrifennu  atto  i  ddywedyd  iddo  fod  y  Cymrodorion  gwedi  clywed  ei 
glod  ag  yn  barod  ei  ddewis  yn  goresponding  member  os  bydd  da 
yn  ei  olwg.  Mae'n  dda  gennif  fod  yr  henwr  yn  dechreu  adnabod 
/^iKws  cyn  cau  ei  lygad  a  marw  a  mynd  i'r  byd  arall  yn  ffwl.  Pan 
ddelo  gan  eich  brawd  Tew  ddigon  o  fodd  i  fyw,  fe  dry  i  ben 
i  sgrifennu  Natural  History  of  Anglesey  and  its  antiquities. 
368  CCL 


"  F'arghvydd  "  ebr  Gronwy  Ddu,  etc.  Gronwy's  curacy  is  ^40  a  t  ..  -n^ 
year  and  ^10  towards  a  house,  and  some  perquisites.  If  my  affair  ^.Q^td 
was  determined  he  would  be  sure  of  a  living,  but  I  cannot  push 
things  on  so  heartily  as  affairs  are  now  circumstanced.  Things  are 
in  a  fair  way  of  doing  well,  but  that  we  move  slow.  Da  ydyw 
clywed  fod  yr  arian  yn  dyfod,  goreu  pei  cyntaf.  You  frighten  me 
when  you  say  that  Robert  Jones's  repairs  will  be  a  great  drawback  ; 
I  intended  that  to  be  but  a  small  one,  for  he  hath  too  great  a 
bargain  by  half.  /  am  your  affectionate  brother^  L.M. 

London,  August  20,  1755. 
Dear  Brother, — I  had  no  letter  from  you  last  post,  and  have  no 
more  to  say  than  that  y  mrawd  a  niinneu  intend  to  take  a  trip  to 

CCLI 

Dover  this  week  to  stay  a  few  days  for  our  healths,  and  to  look  on 
y'^  French  coast,  but  chiefly  on  y^  fossils  in  Dover  cliff",  os  rhydd 
Duw  ini  dyvvydd  teg  a  rhwydd-deb.  Ni  choeliai  na  ddaw  Wil  Parry'r 
Mint,  gida  ni  a  Howel  Lewis  oi  long  yn  Sheerness.  Pobl  o  Fon  i  . 
gyd  oil,  neu  ar  gan,  pobl  lewion  o  Fon  fawr.  Pam  na  yrrasech  imi 
hanes  y  ddaulew  yma,  sef  y  ddau  Lew  elyn  yn  Gwilym's  Heraldry  ? 
Chwi  welwch  fy  mod  i  gwedi  troi  fy  nghleddyf  yn  gwlltwr,  nage  yn 
biccass,  ond  mae'r  cleddyf  yno  byth  megys  troed  i'r  biccass,  ac  felly 
OS  daw  achos  ymladd  gellir  tynnu'r  cleddyf  allan  etto  ac  mi  fyddaf 
ryfelwr  cystal  cynt,  ond  yn  awr  mwynwr  diniwaid  ydwyf  i,  a 
dau  lew  yn  ei  bais,  sef  Hew  ifangc  a  llew  hen,  neu  henlew  rhuadwy. 
Dyma  Domas  Salmon  y*^  historian  yn  mynd  i  roi  hanes  y 
Cymmrodorion  yn  Stow's  Survey  of  London  sydd  yn  awr  yn  y 
press^  ag  ynte'n  cael  mynd  yn  honorary  member  am  ei  boen  !  Ond 
ymhle  mae'r  correspondence  bellach  ar  rai  o'r  pyngciau  yn  y  Uyfr? 
Two  letters  is  all  that  have  been  sent.  I  can  write  nothing  here.  I 
should  be  at  home  with  my  papers,  but  this  leasure  time  hath 
produced  something.  I  have  compiled  here  a  great  part  of  a  book 
on  mines  with  a  vast  number  of  drafts  of  mines,  etc.  It  surprizes 
the  virtuosi  here  to  see  so  much  art  in  mineing.  They  thought 
it  was  only  raising  ore  like  digging  of  potatoes.  But  in  this  also  I 
want  to  be  with  my  papers.  Felly  nosdawch,  mae  nhad  yn 
dywedyd  ei  fod  yn  ffaelio  gweled  trwy'r  spectolau  ;  a  gafodd  ef  roi'r 
fotn-  inch  focus  i  mewn  1  I  intend  to  send  him  again  a  six  or  seven 
inch  focus,  fe  allai  mai  mynd  ieuangach,  iangach  mae  ei  lygaid  ef. 
Duw  gida  chwi.  Eich  brawd ffyddloiiaf        L.M. 

An  369 


CCLII. 


Customhouse,  Holyhead,  23rd  August,  1755. 

•m    .    -a         Dear  Brother, — Er  na  waeth  gennych  eich  c i  na  sgrifennu 

llythyr  ambell  dro  i  Gybi,  etto  er  hyn  mae'n  debyg  fod  yn  ddigon 
difyr  ganddoch  ddarllain  rhyw  wegni  a  ddel  oddiyno.  Fe  fydd  y 
brawd  arall  yn  rhoddi  i  chwi  hanes  ein  byd  ni,  for  you  reckon  that 
we  are  out  of  your  world.  Chwi  ydyw'r  byd.  Pa  beth  ydych 
chwi  a'ch  gwyr  mawrion  yn  ei  wneuther  neu  ar  fedr  wneuthur 
a  Lewis  o  Ffrainc  ?  Os  oes  coel  ar  y  papurau,  rydis  yn  ei  drin 
yn  anhrefnus,  cymeryd  ei  longau  yn  nrws  ei  dy,  na  b'ond  ei 
grybwyll  !  "  Canlynwch  eich  dyrnod,"  chwedl  Griff.  Huws  y 
Gof,  wrth  ei  dri  meib  pan  fyddynt  yn  paffio  yn  Llanerchmedd 
er's  talm.  Mae'r  ddefod  ganmoladwy  honno  o  anafu  eu  gilydd 
mewn  ffeiria'  wedi  ei  dodi  heibiaw  er's  dyddiau  byd.  Ceir  gweled 
yn  awr  vvyn  o  Lanfihang'l  Tre'r  Bardd,  Penrhos  Lligwy,  a  Llanfechell 
yn  cyd  bottio  efo  eu  gilydd  heb  gymmaint  a  gair  twn  neu  neswch 
draw,  chwaethach  torri  cloliau  a  breichiau  fal  true  Britons. 
Llymma  lythyr  y  brawd  Llew  yn  rhoddi  gobaith  ir  Gendal  dlawd 
gael  y  ceiniocach  gan  Mr.  Lloyd  or  War  Offis  ;  fe  dal  Duw  i  chwi 
am  gymeryd  trugaredd  ar  y  tlawd  ar  anghenus.  Dyd,  dyd!  Dyma 
lafn  o  epystol  oddiwrth  fanwyl  Bennant,  a  llawer  o  hanesion 
pwysfawr  ynghylch  cregyn  a  ffosilod,  etc.  Nid  oes  dim  yn  eisiau  i 
ddwyn  yr  holl  greadigaeth  i  oleuni  yn  y  cwr  yma  ir  byd,  ond 
ein  cael  beunydd  efo'n  gilydd,  y  cebystr  ir  sut  nid  oes  modd  i  hynny 
fod,  gan  ein  bod  wedi  ein  plannu  mewn  amrafael  wledydd,  however 
he  says  that  he  will  lay  aside  all  thoughts  of  going  beyond  sea  next 
summer,  and  come  and  live  for  three  weeks  or  a  month  with  me  at 
Holyhead  i  gael  ymroi  atti  hi  yn  iawn.  What  signifies  skimming 
on  the  surface  ?  Rhaid  mynd  i  berfeddion  y  ddaiar,  ac  i  waelod  y 
mor  eigion  cyn  caffael  pob  peth  at  eu  gilydd.  Oes  dim  hanes  am 
ffosilod  y  Canol-for  neu'r  Perfedd-for?  Mi  yrrais  i'r  Ellis'r  dydd 
arall  ryw  ychydig  o  betha'  godidog,  ni  che's  ddim  oi  hanes  ettwa. 
Rwyf  ar  fedr  gwneuthur  casgliad  ir  Cymrodorion  ryw  ddydd.  Ceir 
gweled  enwau  Pennant  a  Gwilym  mewn  llythyrennau  eurog  yn  eich 
tlysgron  ;  ond  oeddwn  i  yn  lew  allu  lenwi'r  papurau  yma  cyn 
llawned  a  gwagedd  ?     Duw  gyd  a  chwi. 

Etc/i  brawd  ungalon,  William  Morris. 

370  CCLII 


CCLIII. 


London,  August  26,  1755,  Tuesday. 
My  Dear, — I  have  receivd  yours  of  y"^  19th  owning  the  receipt  of  ^  to 
£40  from  Henry  Jenkins's  wife,  which  I  shall  pay  this  day.  The  __  .._ 
bill  is  very  well,  only  the  direction  to  me  should  have  been  on 
the  same  side  of  the  paper  as  the  bill  was,  and  not  upon  the  back  of 
it.  If  she  pays  you  more  I  will  accept  of  your  bill.  Griffith 
Griffiths  wrote  me  word  that  he  wanted  not  above  thirty  pounds  to 
pay  y^  officers,  for  he  hath  duties  in  his  hands,  so  I  hope  you  had 
money  to  pay  him  so  much.  I  have  wrote  to  Thomas  Herbert 
word  that  he  might  pay  into  your  hands  ^150  which  he  wanted  to 
buy  corn  with,  and  Edward  Hughes  tells  me  the  corn  was  intended 
to  be  put  on  board  Henry  Jenkins.  But  I  find  that  Henry  Jenkins 
hath  taken  a  freight  of  some  Mr.  Edwards  to  go  to  Aberdovey,  and 
I  intend  to  send  some  things  by  him.  Since  I  received  yours  I 
receivd  two  lines  from  Edward  Hughes  giving  an  account  of  our 
poor  child's  death,  which  gives  me  very  great  concern,  especially  as 
the  whole  weight  is  upon  your  self,  and  that  it  is  not  in  my  power 
to  administer  you  any  comfort  in  your  trouble.  But  God  knows 
best  what  to  do  with  us  all,  a  little  matter  takes  us  away,  when  He 
thinks  fit  to  call  for  us  ;  and  that  poor  child  is  happier  than  any  of 
us  who  have  had  so  many  opportunity's  to  sin,  and  to  break  through 
the  rules  which  the  God  of  nature  hath  given  us.  Have  patience 
then,  my  dear,  for  either  God  will  give  you  another  in  his  room,  or 
will  take  us  to  Him  to  the  same  place  with  this  innocent  child,  when 
He  thinks  proper  to  do  it,  as  we  must  as  certainly  die,  as  we 
were  born.  I  pity  you  with  all  my  heart  and  soul  as  you  have 
not  one  real  friend  in  the  world  to  advise  with,  or  to  comfort  you  ;  I 
hope  to  God  to  be  with  you  before  winter.  In  the  mean  time  pray 
to  God  for  fortitude  to  bear  your  troubles,  and  follow  my  directions 
as  near  as  you  can,  and  I  dont  doubt  of  everything  coming  very 
well.  We  are  to  expect  nothing  in  this  world  but  rubs  and  mis- 
fortunes daily,  for  God  hath  put  us  here  to  try  us,  and  to  see  what 
we  can  bear.  I  have  already  had  my  share  of  troubles,  and  more  than 
my  share,  and  I  hope  to  seethe  sunshine  of  quietness  and  happiness 
by  and  by.  The  account  I  have  from  Cardiganshire  about  my  silly 
unfortunate  daughter  gives  me  great  uneasiness.  She  hath  been 
CCLIII  371 


^  always   stubborn   and   wrongheaded,  and   thought  she  had  some 

Mrs  M  pe^'f'sctions  which  she  had  not,  for,  God  help  her,  she  never  had 
contd  common  sense,  therefore  I  dont  wonder  at  any  of  her  silly  actions. 
Some  kind  of  advise  from  a  friend  might  have  deterrd  her  from 
this  undiscreet  scheme,  but  alas,  she  had  not  a  friend  in  the  world 
that  cared  what  became  of  her,  and  now  she  must  take  her  chance, 
as  she  publicly  says  she  values  neither  father  nor  relations  but  will 
do  as  she  pleases,  as  her  mother  did,  and  that  it  shall  cost  her 
father  dear.  These  are  expressions  of  people  in  Bedlam,  and  if  she 
and  D.M.  have  made  a  fool  of  jyoK,  they  will  not  find  it  so  easy 
to  make  a  fool  of  me.  I  hope  for  your  own  sake  and  family 
you  have  spoke  to  her  what  I  desired  you  in  several  of  my  late 
letters,  and  that  in  case  of  her  refusing  to  hear  you  or  despising 
your  advise,  you  have  orderd  her  to  her  sister,  for  your  giving 
her  shelter  at  my  house  will  actually  be  construed  by  my  enemies 
that  their  whole  affair  is  my  contrivance,  an  affidavit  of  which  will 
make  a  fine  piece  of  work  of  it.  You  know  what  kind  of  thing 
a  woman  is  when  her  tail  is  ripe.  She,  like  other  animals,  will 
jump  at  any  animal  that  offers  ;  all  reason  and  sense  is  then  gone. 
But  it  is  not  quite  so  with  man  in  general,  though  it  is  with 
some.  Man  will  hearken  to  reason,  but  no  reason  can  make 
an  impression  on  an  infatuated  woman  whose  blood  is  on  fire. 
A  gentleman  from  Anglesey  who  hath  a  pretty  estate  of  his  own, 
besides  a  post  in  the  revenue,  hath  made  proposals  to  me  about  her, 
and  is  ready  to  settle  his  estate,  etc.  It  is  likely  he  may  come 
to  Galltvadog.  If  he  doth  come,  make  much  of  him,  though  by 
what  I  understand  it  may  be  to  little  purpose.  His  name  is 
Hughes — such  a  man  of  sense  and  character  would  have  been  a 
credit  to  be  allied  with,  and  might  have  made  that  silly  creature 
happy  ;  but  it  seems  she  chooses  to  be  allied  with  dirt  and  rags  and 
ignorance.  You  may  tell  Mr.  Jones  that  I  receivd  his  letter,  and 
am  obliged  to  him,  and  shall  answer  it  soon.  I  beg  of  you,  my 
dear,  make  your  self  easy,  and  thank  God  for  His  blessings,  and 
that  He  hath  favourd  us  with  life  and  health  to  look  after  the  rest  of 
our  poor  family,  whom  He  hath  thought  fit  to  leave  us. 

/  am,  your  affectionate  husband,        L.M. 

372  CCLIII 


London,  August  27,  1755,  Wednesday. 
Dear  Brother, — I  write  this  against  to-morrow  to  send  you  with  l.  to  W 
the  sad  news  of  the  defeat  of  our  silly  people  in  America  ;  one  CCLIV. 
would  have  thought  that  the  trick  of  an  ambuscade  was  so  old  and 
stale  that  no  fool,  no,  not  even  a  hare  or  a  rabbit,  but  what  knows  it. 
But  a  hot-headed  General  hath  less  sense  than  any  other  animal, 
nothing  but  conquest  hath  room  in  his  head.  The  Duke  of 
Marlborough  would  not  have  been  catched  in  such  a  net,  nor  any 
solid  man  ;  end  gwr  poeth  oedd  y  Bradog  a  roes  Wiliam,  mab 
Siors,  i  mevvn,  a  phawb  yn  dwedyd  mae  rhedeg  ei  ben  yn  erbyn  y 
pared  a  wnae  ef.  Gobeitho  y  ceir  gwell  hanes  o'r  tair  cad  eraill. 
Gwyr  llymion  y  Masachusets  yw  y  rheini.  Dyma  air  hyd  y  dref 
heddyw  yn  chwilboeth  fod  Bodysgawen  gwedi  cymeryd  6  eraill 
o  longau  rhyfel  y  Ffrangcod,  ai  carric  i  Halifax.  We  shall  know 
more  of  it  to-morrow.  Your  letter  to  brother  Richard  I  saw  ;  mae'n 
ddigon  i  wneud  y  dwr  i  redeg  o  ddannedd  dyn  glowed  son  am 
y  pleser  ydych  i  a  Mr.  Pen-y-nant  yn  ei  gael,  a  minneu  yn  fy  lladd 
fy  hun  yn  gwneuthur  dim  yn  y  byd.  Some  spare  hours  (and  a 
great  many  of  them  I  have  had)  I  have  employd  in  laying  the 
foundation  of  a  book  of  mineing,  from  its  first  root  through  all 
its  branches.  I  have  done  a  good  deal,  but  before  it  can  be 
calld  perfect  I  should  go  to  Cornwal  and  Darbyshire,  and  take 
draughts  of  some  of  their  greatest  mines.  I  have  a  great  many 
drafts  already  and  drawn  to  proper  scales.  The  thing  is  curious  if 
it  was  finishd,  only  it  gives  too  much  light  if  it  is  done  and  publishd 
during  my  life,  for  it  would  deprive  me  of  reaping  the  benefit  of 
what  I  may  otherwise  expect,  in  describing  things  too  minutely 
for  the  benefit  of  others.  Dyna  fy  swydd  inneu.  Londoners 
did  not  know  there  was  any  art  in  mineing,  more  than  digging 
of  potatoes.  Oes,  oes  mae,  celfyddyd  ddofn  iawn  ydyw,  and  I 
know  no  man  master  of  it.     Ond  mae'n  fy  mryd  y  bydd 

Eich  brawd,        Llewelyn. 

London,  September  i,  1755,  Monday. 

Dear  Brother, — This  makes  you  a  letter  in  my  debt  ;  when  I  wrote 

last  I  was  extremely  low,  on  account  of  Lord  Powis's  illness  ;  on 

whose   life   depends   my   welfare,   as  much  as  my  family  depend 

on  mine.     His  steward  brought  me  a  line  from  him  this  morning 

CCLV  :^yi 


L.  to  W. 

CCLV. 


L.  to  W. 

contd. 


that  he  is  better  and  desires  to  see  me  to-morrow  at  Finchley 
(where  he  lives),  and  I  have  hired  a  chaise,  and  shall  take  my 
brother  along  with  me  there,  for  whom  my  lord  hath  a  great  regard 
I  hope  God  will  save  his  life  to  assist  y^  distressed  ;  such  good 
men  are  very  uncommon,  at  least  unknown  to  me.  I  dont  know 
whether  I  gave  you  an  account  of  my  poor  child's  death.  The 
chincough  killd  him  at  two  months  old.  I  am  afraid  my  daughter 
Margaret  is  incurable— quite  obstinate  and  silly.  I  have  wrote  to  my 
wife  that  if  Hughes  came  there,  to  use  him  handsomely.  It  is  now 
seven  months  since  I  came  here.  You  may  ask  me  what  I  have 
done  all  this  while  ?  I  dont  know, — nothing  worth  talking  of,  and 
yet  I  dont  know  I  have  had  an  idle  day.  I  have  wrote  a  great  deal 
in  antiquity's  :  Notes  upon  Selden's,  notes  on  Drayton's  Polyolbion, 
notes  on  Burton's  Antoninus'  Itinerary, notes  on  Lambard's  Historical 
Dictionary,  notes  on  Sir  Winston  Churchill's  Divi.  Brit.,  notes 
on  Cooke's  Druids.*  But  what  is  all  this  for  ? — nothing  at  all.  Wrote 
also  a  good  deal  on  mines,  all  vanity,  etc.  The  chiefest  pleasure  I 
have  had  was  an  opportunity  of  making  microscopical  observations, 
which  I  might  never  have  lookd  into,  if  I  had  not  this  leisure  time. 
And  I  have  also  made  some  improvements  (which  hath  not  been 
seen  before)  in  the  structure  of  my  microscope,  having  an  oppor- 
tunity here  to  get  a  thing  done  according  to  direction,  and  I  insist 
upon  it  that  my  microscope  exceeds  everything  of  the  kind  ever  yet 
publishd.  It  is  plainer,  more  useful,  more  natural,  and  not  a 
quarter  of  y*^  price  of  some  of  them.  If  I  was  once  at  home  and  in 
quiet  I  could  make  you  a  microscope  that  would  serve  as  well  as  y^ 
grandest  made  in  London.  This  is  the  most  amusing  study  in  the 
world,  and  it  is  impossible  to  make  any  progress  in  natural 
philosophy  without  microscopes ;  it  is  amazing,  it  is  beyond 
conception,  and  beyond  description — a  new  world !  The 
microscope  for  opaque  objects  being  imperfect,  checked  my 
observations  in  y^  country,  so  that  I  was  quite  tired  ....  till  I  had 

*  Lewis  Morris's  copy  of  "Drayton's  Polyolbion,"  heavily  scored  with 
notes,  was  recently  for  sale  in  London.  His  copy  of  "Cooke's  Druids"  is  in 
the  Editor's  possession.  It  is  not  clear  to  which  of  Selden's  numerous  works 
he  refers,  but  the  fifth  book  he  mentions  is  "  Divi  Britannici ;  being  a  Remark 
upon  the  Lives  of  all  the  Kings  of  this  Isle,  etc.,"  a  work  written  by  the 
father  of  the  first  Duke  of  Marlborough. 

374  CCLV 


an  opportunity  of  setting  about  it  here,  which  hath  given  me  vast 
satisfaction,  but  I  have  not  the  objects  here,  as  I  can  come  at  in  y"^ 
country.  Would  not  you  wonder  to  see  miUions  of  animals  larger  than 
elephants  ?  And  is  not  y^  wonder  greater  to  see  millions  of  animals 
of  which  a  hundred  of  'em  would  not  make  the  thickness  of  y*^  hair 
of  one's  head,  and  all  in  as  great  or  greater  perfection  of  beauty,  etc., 
than  an  elephant?  Rhyfeddodau  annhraethadwy  !  Dyma  hi'n 
tywyllu,  nosdawch  !  Eich  bniwd  ffwdanus,        L.M. 

London,  September  4,  1755.' 
Dear  Brother, —  I  received  yours  of  y*^  30th,  and  that  you  may 
have  no  manner  of  excuse  for  not  writing,  I  whip  this  away 
in  answer  [to  it],  but  my  head  is  extream  unfit  to  vent  its  thoughts 
to-day  ....  Staid  last  night  at  ye  Cymmrodorion  Society  till  two  in 
the  morning.  Sad  work  !  And  I  dont  know  that  it  servd  any 
purpose  [in]  y^  world,  except  meeting  an  ingenious  friend  or  two, 
but  very  little  in  respect  to  y^  promoting  of  y^  Society,  and  we  have 
few  others  I  am  sure  that  any  thing  can  be  expected  from  them. 
Gronow  yno  gwedi  meddwi  fal  llo,  a  rhai  eraill  yn  ymdaeru,  etc. 
Mae'n  rhaid  cael  gwett  order  na  hyn,  ag  onide  ffarwel  Gymrodorion. 
Aie  jasper  ydyw'r  asbestos  ?  Ebr  un  or  beirdd  :  "  Maen  jasper  mae'n 
anyspys."  Some  critics  may  infer  that  the  bard  meant  this  very 
quarry,  i.e.,  as  much  as  to  say,  it  was  not  publicly  known  that  it  was 
y^  jasper.  I  am  glad  Pen-y-nant  hath  thoughts  of  publishing 
something  on  fossils.  Wei,  mi  logais  chaise  ddydd  Mawrth,  ag  a 
aethym  a'm  brawd  gyda  mi  i  Finchley  i  dy  Arglwydd  Powys,  ag 
roeddwn  yn  disgwyl  ei  weled  yn  sal  yn  ei  wely.  Ni  ches  i  gyttrum 
pan  eis  i  i'r  ty,  na  welwn  ef  yn  fy  nghyfarfod  dan  wenu,  ag  yn 
fy  Uusgo  gerfydd  fy  Haw  i'r  'stafell  lie  cawsai  godwm  wrth  ddringo 
i  gyrraedd  papir  ar  ben  escritore  ;  "  ar  fendi "  ebr  ef  "  bu  agos  imi 
a  thorri  fy  ngwddw.  Edrychwch  yma,  dyma'r  clais  ;  mi  syrthiais  o 
ben  y  fan  accw  ar  fy  mhen  i  lawr,  ag  fe  neidiodd  y  vertebrae  oi  lie." 
"  Duw  gattwo'r  mark,"  ebr  finneu.  It  was  a  very  narrow  escape. 
Surprizing  it  is  that  there  are  so  many  people  alive  when  death 
appears  in  such  various  shapes  !  Bid  a  fynno,  rwy'n  well  fy 
nghalon  ar  ol  gweled  mwyn  ei  galon  mor  llawen.  He  will  be  in 
town  to-day  or  to-morrow,  and  he'll  call  with  me.  The  yatchs  are 
gone  for  y*^  king ;  and  Lord  Anson,  though  in  y*^  gout  or 
rheumatism,  went  off  yesterday.      Actual  orders  to  sink,  burn,  and 

CCLVI  373 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCLVI. 


L,  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCLVII. 


destroy  all  French  ships  that  will  oppose  their  being  brought  into 
Sheerness  till  the  king's  pleasure  is  known  how  to  dispose  of  them. 
Another  attempt  shall  be  made  about  Kendal  soon.  I  am  in  a 
hurry  in  sending  some  things  by  a  ship  for  Aberdovey  [to]  y*^  family. 
Duw  wnel  na  chyffwrdd  y  Ffrancod  a  hwynt,  yn  .  .  .  .  rwy'n 
eu  hofni  yn  dost,  mae  yno  32  gallons  or  rum  gorau  a  brofais  erioed, 
a  brynnais  gan  Ned  Edwards,  etc.         £zcA  braivd  Jffyddlon^  L.M. 

London,  September  8,  1755. 
Dear  Brother, — Mae'n  gas  gennif  weled  llythyr  yn  rhythu  ei 
lygaid  arnaf  eisiau  i  atteb  — so  I  have  yours  of  y'^  ist.  The  inclosed 
paper  will  tell  you  y*^  news,  except  that  four  of  us  went  yesterday  in 
chaises  to  see  Gronwy,  and  by  chance  heard  Dr.  Nicol,  his  master 
(person  y  plwyf)  preach.  Mae  Ifan  yn  siarad  am  Mr.  Wynne  fal  y 
Cardinal  am  y  Pab.  One  letter  to  y*^  Society  from  Mr.  Pennant, 
another  from  a  clergyman  in  Norfolk,  a  rich  old  fellow,  means 
well,  but  of  no  great  capacity,  enquires  about  y^  etymology  of 
Bangor.  You  need  be  in  no  hurry  in  sending  them  any  curiositys, 
shall  send  you  a  specimen  when  I  have  leisure.  I  have  read  over 
y*2  Cywydd  y  Farn  of  Mr.  W.  W.,  but  it  is  far  inferior  to  y*^  other — 
all  in  a  cloud.  There  is  in  it  a  good  strong  line  now  and  then,  but 
too  much  art  and  too  little  nature.  My  bones  are  all  sore  after 
jerking  yesterday.  I  cannot  spare  time  to  describe  our  elegant 
entertainment  at  y  Persondy,  six  dishes  of  meat,  etc.,  fruit  in 
abundance,  apricots,  nectarines,  green  plumbs,  pears,  apples,  eirin 
duon,  plwmmws,  figs,  etc.  He  is  very  happily  situated,  ped  fae 
ddim  yn  tyccio,  ond  nid  eill  dim  ddal.  Daeth  Owen  William  hefyd 
a  fifrwythydd  coed  ini  yno,  a  rhai  oddiwrth  y  Person.  Dyna  fyw  ! 
Fe  ddaw'r  Brenin  yma  tocc,  a  gobeitho  y  caf  finneu  fynd  adref 
gwedi  hynny,  mi  arhosais  i  yn  ddigon  da  yna  i  edrych  ar  ol  ei  dref 
ef  tra  bu  oddicartre.  My  wife  writes  me  word  that  she  hopes  Peggy 
hath  turnd  her  mind,  and  that  she  is  to  go  these  days  to  Mathafarn. 
Had  good  news  last  post  from  Cwm  Ervin  Vach.  Chancellor 
Wynne  had  three  or  four  Welsh  manuscripts,  which  I  used  to  read 
for  him.  Cannot  you  borrow  them  of  R.  O.,  Esq.,  and  return  them 
when  he  wants  them  or  understands  them  ?  I  think  there  is  one  of 
them  due  to  me  for  this  scheme.  Had  a  letter  to-day  from  my 
father,  the  last  spectacle  fits  him  pretty  well — my  head  is  to-day  in 
a  flurry,  cannot  sit  and  write.    I  am,  your  ajfcctionatc  brother,  L.M. 

376  CCLVII 


Holyhead,  9th  September,  1755,  Boreu  Ddyw  Mawrth. 

Dear  Brother, — Ai  ni  thyccia  dywedyd  wrthych  am  atteb  ebystyl  tv7  *  R 
eich  brawd  Gwil  sydd  yn  hiraethu  cymaint  am  glywed  oddiwrthych  ?  ccLVlll. 
Chwi  elhvch  fwrw'r  bai  ar  y  rhyfel  (os  rhyfel  ydyw)  ac  ar  Sion 
PTrainc,  ond  ni  thai  hynny  ffydovvnen  rhwng  deufrawd.  Ag  i 
gyfaddef  y  gwir  ni  wivv  i  chwi  fwrw'n  ol  eich  brawd  William,  dyma 
fal  y  bydd  o'n  dechreu  ei  lythyrau  bob  amser.  Pwy  debygach  i 
a  ddeuai  im  ty  echdoe  im  hymofyn  (a  minnau  gyda  fy  medel)  ond 
y  Pen  Llywydd  eu  hun.  Ni  adawodd  mo'i  henvv,  a  neb  nid  adwaena 
ef.  Ni  chawn  i  gydtrym  nad  dyma  ringyll  oddiwrthaw  yn  erchi 
i  mi  ddyfod  iw  letty.  Wawch  !  hebai  finnau,  ai  Mr  Fychan  or 
Gors  ydoedd  y  gwr  a  fu  yma  gynau  ?  A  af  i  atlo  !  Af  yn  siwr 
ddiameu,  i  gael  unwaith  weled  glan  ei  galon.  O  ran  ni  welswn  i 
erioed  Seneddwr  o  Gymro  or  blaen  ;  yno  cipio  fy  nghippan  am  cappan 
ag  i  ffordd  a  myfi,  yno  taro  wrth  y  llywydd  a  chyfarch  gwell  iddo,  a 
chwedi  iddo  ymofyn  am  y  ddeufrawd,  etc.,  dywedodd  wrthyf  ei  fod 
y  mynd  ir  VVerddon,  efo'g  un  Mr.  Gwyn,  o  Daliarus,  yn  Sir 
Gaerfyrddin  (Garnons  or  Rhywgoch  yn  mynd  yn  ei  ol  adref). 
Wrth  gofiavv  mi  roisym  wadd  i  hwnnw  iw  frecwast  felly  rhaid  rhoddi 
ordors.  W^ala,  wedi  i  mi  gaffael  gafael  ar  y  Cadpen  a  siarad  am 
welyau,  etc.,  mynd  yn  llu  ir  Hetty  i  swppera  ac  i  yfed  iechyd  y 
brodyr,  etc.,  byw'n  rhwydd  lawen  tan  ennyd  o  nos,  yno  ymadaw. 
Cyn  y  boreu  fe  aeth  y  Hong  ar  llywydd  ir  fordaith  a  gwynt  dogn 
croes  o  wranta.  Roedd  yatch  y  gwr  ei  hun  i  ddyfod  yma  iw 
gyfarfod,  ond  ni  ddaeth  etto. 

P.S. — Gwaed  gwreinyn  glas  !  Onid  oedd  gan  y  Siawnsler 
bersenoliaeth  yn  Sir  Fon,  ac  nid  y  fo  oedd  person  Llantrisant,  etc., 
felly  dyna  dair  rhodd  gan  _yr  Esgob  tuag  at  foddloni  ei  fFrindiau. 
Ond  y  mae  un  gamp  ar  y  gwr,  na  wna  ddaioni  i  ddyn  yn  y  byd  ond 
i  ryw  weilch  a  fo  ei  greaduriaid  yn  eu  mawrygu  ag  yn  eu  canmol,  ffei 
arno.  Nid  oes  dim  siawns  i  ddynan  cywrain  dysgedig  oni  bydd 
o  dwlsyn  i  dwlsyn.  Gwaed  crwst  !  Beth  debygachi  ?  Mi 
aethym  i  wneuthur  gwair  ac  a  anghofiais  orphen  hwn  ai  yrru  ir  offis 
wedi'r  cwbl,  y  glaw  a  ddaeth  arnom  yn  ddisymwth  ai  parodd,  nid 
oes  mor  help.  Cofiwch  am  Mr.  Kendal  a  byddvvch  iach  a  llawen. 
Yr  eiddoch  mal  or  blaen. —  W.M. 

ccLvin  ■^^^ 


London,  September  loth,  1755.  Yn  bur  foreu  glas,  pur  oer. 
L.  to  W.  Dear  Brother, — I  promisd  you  in  my  last  a  specimen  of  a  letter 
CCLix.  ^^  y*^  President  of  y*^  Cymmrodorion  Society  on  y^  subjects  they 
propose  to  examine,  and  I  cannot  do  it  better  than  in  y*^  inclosed 
copy  or  an  extract  of  a  letter  from  my  acquaintance,  Mr.  Henry 
Baker,  to  y*^  Royal  Society,  about  his  miscroscopical  observations 
in  which  he  hath  exceeded  all  that  Society  of  which  he  is  a  member. 
He  is  a  great  collector  of  fossils,  shells,  etc.,  in  which  I  have  assisted 
him  by  adding  to  his  collection,  a  phetJi  sydd  fwy^  by  explaining 
some  of  his  subjects  which  he  was  unacquainted  with  before, 
particularly  a  piece  of  fossil  gold,  that  weighd  at  least  five  guineas. 
Is  it  not  strange  that  among  all  y*^  curious  men  that  had  seen  his 
collection  no  body  could  tell  him  what  tJiat  was  ?  But  so  it  was  ! 
Mankind  are  not  so  infinitely  superior  to  one  another  in  knowledge 
as  you  and  I  thought  formerly — a  close  application  and  resolution, 
and  tolerable  natural  parts,  may  perform  wonders.  Why  ? 
Because  men  in  general  are  indolent,  lazy,  and  mind  nothing,  but 
expect  others  to  labour  for  them — so  the  world  goes.  Pocock  is  a 
particular  friend  of  Baker,  ag  fe  allai  mae  mwy  yw'r  twrw  na'r  taro 
gida  phob  un  o  honynt.  The  improvement  I  have  now  made  in  y^ 
pocket  miscroscope  of  Wilson  never  came  into  any  of  their 
thoughts,  and  you'll  see  it  will  be  by  and  by  universal.  The  costly 
apparatus  of  the  double  microscopes  makes  ym  intolerable, 
besides  some  inconveniences  attending  y^  instrument  of  inverting 
objects  and  making  concaves  appear  convex.  Lauwenhoek  made 
all  his  observations  in  open  air  by  single  lens,  but  in  England  most 
of  our  observations  have  been  made  in  darkness,  especially  in  opake 
subjects,  which  made  me  so  backward  in  making  any  advances  that 
way ;  never  knowing  till  late  what  Lauwenhoek's  method  was. 
I  have  bespoke  lens's  and  as  soon  as  I  have  any  peace  and 
quietness,  I  shall  fit  you  up  a  microscope  in  my  own  way,  which 
shall  do  as  well  as  any,  or  better.  I  have  no  time  to  write  more 
this  post,  but  that  /  am  your  affectionate  brother^        L.M, 

London,  September  16,  1755. 
Dear  Brother, — Have  nothing  to  write  this  post,  but  to  send  you 
L.  to  W,    jj^g  inclosed  paper  to  show  you  how  things  are,  and  also  to  shew  it 
CCLX.      jvjgi  Edwards  that  her  brother  is  on  his  voyage  to  Halifax. 

/  am^  your  affectionate  brother,         [Lewis  Af orris.] 

378  CCLX 


London,  September  22,  1755. 
Dear  Brother, — Na  ddaeth  yma  un  llythyr  oddiwrthych  heddyw, 
ond  etto  chwi  welwch  eich  brawd  yn  cadw'r  arfer  i  fynu,  rhag  cael  o 
honoch  esgus  i  ddiogi.  I  am  greatly  confounded  when  I  look  on 
y^  state  of  our  public  affairs,  and  we  stare  at  one  another  like 
a  parcel  of  fools.  Mi  ddywedais  i  chwi'n  ami  nad  oedd  dim  pennau 
ar  gyrph  ein  rheolwyr  ni,  ag  yn  wir  nid  oes.  Duw  a'i  helpio,  mae 
eisiau  rhoi  bwyd  a  diod  iddynt  (chwedl  Sir  Roger  Mostyn),  ni 
feddant  iaith  yn  y  byd.  A  Welsh  tenant  of  his  pretended 
to  talk  English  to  him,  but  he  had  neither  Welsh  nor 
English  so  he  calld  John  Jones  to  give  him  meat  and  drink 
because  the  poor  fellow  (says  he)  hath  no  language  in  y*^ 
world.  Ond  etto,  mae  ganthynt  ddigon  o  nerth  a  chastiau  i 
ymryson  a  mi  er  nad  allant  ymhel  a'r  Ffrangcod,  a  dyma  lie  byddaf 
y  goeliai  dan  y  Nadolig.  Gwae,  gwae,  a  ymhelio  a  ffyliaid  a 
chnafiaid  !  It  is  here  all  corruption  and  luxury, — a  sinking  people, 
unless  a   war  or  famine  or  plague  brings  them  to   their  senses. 

I  dd 1  un  da  o  honynt.     The  printed  paper  will  tell   you  our 

foolish  news.     I  have  no  more  to  say  this  post,  but  that  I  expect 
orders  this  post  to  begin  on  y^  examination  of  my  account. 

/  am,  your  affectionate  brother,         L.M. 

London,  September  25,  1755. 
Dear  Brother, — Yours  of  y^  2Gth  I  have,  and  am  glad  you  are 
able  to  sip  a  little  with  Mr.  Monachdy  and  Mr.  Car.  Lwyd. 
Pobl  na  wn  i  fawr  oddiwrthynt.  Aie  rhaid  bwyta  ag  yfed  fal 
nhwythau  ?  A  fydd  y  Dr.  Lwyd  yn  son  dim  am  eich  brawd  Lewis  t 
I  suppose  he  thinks  himself  made  of  better  stuff  than  pobl  dlodion. 
lorwerth  is  y^  man  you  describe  y^  family  to  be,  and  I  am  told 
is  intolerable  to  his  men  and  servants, — never  made  a  voyage  here 
without  being  put  in  y^  Commons  for  beating  his  men  :  the  effect 
of  bad  examples  in  his  youth  and  a  bruitish  nature.  If  it  is  a  war,  I 
believe  he  will  have  y*^  command  of  a  twenty  gun  privateer,  and  as 
fit  for  it  as  any  Indian  of  them  all,  a  dexterous  desperate  fellow, 
half  American,  half  Welsh  mountaneer.  I  have  a  history  of  y^ 
North  American  Indians  now  before  me,  a  real  picture  of  the 
old  Britons  when  they  strove  with  the  Romans  and  Saxons  for  their 
country ;   all   bravery,   courage,   honour,   virtue,   and   people  that 

ccLXii  379 


L.  to  W. 

CCLXI. 


L.  to  W. 

CCLXII. 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 

CCLXIII. 


would  conquer  the  world  if  they  had  a  commander.  But  their 
Government  is  not  monarchical,  but  is  something  that  wants  a  name. 
Something  like  the  United  Provinces,  but  really  tinited.  lorwerth 
is  as  like  them  as  if  he  had  been  born  there,  stubborn  and  of 
an  headstrong  spirit.  It  is  very  odd  of  Hughes  Colyn  that  he  hath 
not  spoken  to  you,  instead  of  going  on  a  quixot  errand  to  a  wild 
country.  But  as  it  happend  I  had  given  my  wife  a  hint  that  such  a 
man  had  made  such  a  proposal,  and  if  he  came  to  use  him  well.  I 
had  also  wrote  to  R.  Morris,  Mathafarn,  where  the  girl  now  is, 
that  an  officer  of  Kinsale  had  made  some  proposals  that  he  might 
divulge  it,  etc.,  but  did  not  tell  him  who  he  was.  Wele  hai,  dyma 
fal  y  mae  !  Mae  hyn  yn  abl  tebyg  i'r  hen  stori  ynghylch  cadw 
ysgyfarnogod  a'r  tinau  cochion.  There  was  a  vast  deal  of  art  in  it. 
Ni  wiw  son  am  dy  Sion  Michael.  All  London  in  confusion  exactly 
like  y*^  animalcules  in  pepper  water,  on  account  of  this  ill-concerted 
rhyfel.  Mi  ddywedais  lawer  gwaith  nad  oedd  dim  pennau  ar 
gyrph  y  bobl  fawr  yma,  ond  i  wneuthur  drwg.  I'll  send  you 
a  pamphlet  next  post  if  I  can  on  that,  which  verifies  my  prediction. 
Nawdd  Duw  rhag  dyli  a  chnafeidddra  pobl  !  I  am  like  a  little, 
little  fish  carried  away  by  y^  stream  of  y*^  great  river  where 
porpusses,  etc.  wallow,  ag  nid  oes  dim  help  a  welafi. 

Eich  brawd^        Llewelyn. 

Caer  Gybi  ym  Mon,  September  28,  1755. 
Y  Caredigawl  Frawd, — Llymma  fi  yn  taro  atti  hi  i  atteb  eich 
tra  chymeradwy  lythyr  or  13th  inst.  (pa  beth  ydyw  hynny  yn 
Gymraeg  ?),  a  sgrifenasoch,  meddwch,  drwy  ysbectol  (dyna  air 
brwnt  arall).  Nid  oedd  raid  ir  hen  Gymru  gynt  wrth  wydrau,  oni 
bai  hynny,  ba'sai  well  enw  arnynt,  byw'n  dymherus  ag  ymattal 
oddiwrth  wm  ;  a  fyddan  nhw  felly  yn  Llundain  ?  Rhaid  ymwrthod 
a  gormodedd,  o  achos  da  paham.  Mae'n  ddrwg  gan  fy  nghalon  i 
glywed  fod  y  beswch  mor  dost  wrthych  a'ch  gyrru  bob  yn  awr  i'r 
wlad,  trafferthus  a  drud  o'r  gwaith  hwnnw.  Ar  henaint  y  mae'r 
bai,  y  fo  sydd  yn  hudo  haflug  o  gymdeithion  anynad  iw  ganlyn  a 
phwy  sydd  bennach  cyfaill  iddo  na  Mr.  Peswch  ?  Ni  wn  i  a 
ddaeth  y  Bennant  adref  o  Shugborough,  Stafford  Sir.  Ce's  lythyr 
oddiwrthaw  oddiyno,  ysgrifenasai  y  21  ;  roedd  heb  dderbyn  eich 
un  chwi  debygwn  i.     Mae'n  broliaw  o  focys  yn  Uawn  o  dlysau  a 

380  CCLXIII 


ddaethai  o  Sisli,  wedi  bod  ar  gyfrgoll   i8  mis,  containing  fossils,    -m  ^    r 
shells,  ores,  corals,  peri,  fuci,  vases,  etc.     Mae'n  gadael  rhan  i  mi.  , 

A  pha  bath  pan  gafifwyf  ran  gaddoch  chwithau  o  gregyn  Mahon  ai 
fifosilod,  a  rhan  hefyd  o  dlysau  Pensylvania  Cadwalad  ?  Mae  arnaf 
ofn  y  bydd  raid  imi  adeiladu  micseion  newydd,  ond  y  cebystr  ir  sutt 
Y/XX77  V  Kaip  vp  apiav?     le  a  rhan  o  deganau  New  Inglont  hefyd  i 

wrth  y  Cadpen  lerwerth.     Ercariad  ar  dd na  omeddwch  gadw 

rhan  i'ch  brawd  Gwilym  wirion  fifol  o  bob  pethau  gwerthfawr  a 
gafifoch  ;  chwi  fyddvvch  siccr  o  gael  y  pwyth  yn  ol  gan  y  Bennant  a 
minnau.  Ynghylch  rhyfel., — a  letter  of  marque  roedd  yr  aldremon 
yn  sgrifennu,  mi  wrantaf.  Duw  a  wnel  i  rywun  fod  yn  well  ar  y 
gwaith.  Aie  tebyg  i'r  gwyr  mawrion  ydyw'r  Llew,  cadw  ei  holl 
gyfrinach  iddo  ei  hun,  mae  Sionach  yn  gwybod  y  cyfan  mae'n 
debyg.  iVIi  gefais  lythyr  oddiwrth  y  Secretary  Owen  y  dydd  arall 
a  chywydd  diddan  iawn  o'r  eiddo  Goronwy  ;  mae'r  ffargod  hwnnw 
wedi  fy  esgeuluso  i  yn  deg,  ffei  arni  hi'r  Uelyn  Ledr.  Hi  oedd 
mam  y  drwg.  Peth  echrydus  ydoedd  coUi'r  Delyn  (Hr  Cyfaill.  A 
wnaed  cywydd  i  Arglwydd  Llwydlo  dywedwch  ?  Can  diolch  am 
hanes  y  daith  i  Northol,  er  fy  mod  wedi  cael  rhan  or  stori  gan  ddeu 
wr  eraill,  etto  nid  oedd  ei  hanesion  nhw  banner  cystal,  sef  oedd  y 
gwyr  hynny  y  Llywelyn  a'r  Agrippa.  Gresyndod  mawr  na  fedra'r 
bardd  lunio'r  gwadn  fal  y  bo'r  troed,  yno  gallai  fyw  yn  happus 
ddigon  yn  y  fan  honno  tra  b'ai  yn  aros  i  Bowys  drugarhau  wrtho. 
Aie  'e  gadd  Hwlyn  long  ;  gwnaed  yn  fawr  o  honaw  ei  hun,  fe  eill 
ddyfod  yn  amgenach  dyn  (os  nad  ydyw  eisioes)  na'i  ddeu  frawd 
penbylaidd  or  ynys  hon.  Yn  nef  mae  enaid  Morys, — dyn  i  bob  dyn 
ydoedd  Moi ;  gwae  ni  ei  farw  cyn  gynted  ag  na  ddaethai  i 
Drysglwyn.  Pam  na  wnant  Siac  ab  y  Doctor  yn  ben  meddyg 
bellach  ?  Pei  gyrrech  yma  rai  o'r  gosodedigaethau  nid  hwyrach  y 
medrwn  werthu  ambell  un  o  honynt.  Ni  a  gawsom  fifordd  yma 
wlybaniaeth  mawr  iawn  ysywaeth,  y  rhan  fwyaf  or  ydau  allan. 
Duw  a  ddelo  a  thywydd  sych,  ac  onite  bydd  trefn  ddrwg  ym  Mon 
Ynys.  A  chadwodd  y  ddryghin  finnau  rhag  hel  na  chregynach  na 
mor  blanhigion,  etc.,  y  rhyferthwy  diweddaf,  yr  hyn  oedd  somedig- 
aeth  creulon  im  cregyn  frodyr  a  minnau.  Mi  wrantaf  na  wnaeth 
Esgob  Bangor  ddim  er  y  bardd  bach,  lie  da  yw  disgwyl.  Gwych  a 
ccLxin  381 


W.  to  R. 

contd. 


L.  to  W. 

CCLXIV. 


L.  to  W. 

CCLXV. 


fydd  clywed  y  newydd  eich  wedi  myned  y  Llwyd  yna  am  arian 
Kendal.  Chwi  gewch  chwithau  dal  am  y  darluniadau.  Mi  a 
ddylwn  ofyn  nawdd  am  grybwyll  yr  oferedd  yma  mor  fynych,  pe 
bawn  heb  vvybod  eich  bod  o  dymer  amuneddgar,  ie,  a  maddeugar 
hefyd.  Pa  bryd  y  gwelsoch  fy  ffrind  J.  Ellis,  F.R.S.,  rwyf  yn 
arofyn  er's  dyddiau  sgrifennu  atto  ynghylch  ei  lyfr  Cwrel  a 
ddaroedd  iddo  addaw  ei  yrru  i  mi  ;  bydd  cyfleu  o'r  ffeinia  yn  y 
box  gyda'r  darluniadau.  Pa  beth  a  fyddai  gael  tippyn  o  wraidd  i 
wrth  Agrippa  hefyd  ?  Rhaid  sgrifenu  at  hwnnw  yntau.  Ni  choelia 
i  na  bo  lythyr  neu  ddau  o'r  eiddwyf  gennych  heb  eu  hatteb  cyn 
cael  hwn,  felly  trewch  atti  hi  gynta  galloch.  Duw  a  fyddo'n 
gwarchad  drosoch,  a  byddwch  wych.        Eich  brawd  anwiw^ 

Gwilym  Amhorys. 

London,  September  29,  1755. 

Dear  Brawd, — Received  yours  of  y^  24th  owning  y^  receipt  ot 

map  of  America.    Oes,  mae  golwg  gwych  Ynghwm  Ervin,  ond  daccw 

Ned  Hughes  wedi  colli  i  le  gida  Chorbed,  felly  Ynghwmervin  ymae 

yn  awr.     The  chief  intent  of  this  to  carrio  ffrancod^  ag  i  ddywedyd 

fod  d 1  gwedi  mynd  trwy'r  bobl  fawr  yma  i  gyd,  yn  troi  i  gilydd 

allan.  Fe  gyll  Due  y  Castell  Newydd  y  maes  meddan'  nhwy  ;  fei 
bwrir  ef  tros  oed  i  wneuthur  gwasanaeth.  Duw  wnel  imi  gael 
mynd  oddiyma,  cyn  iddynt  yrru'r  byd  bendrosfwnwgl.  Dyma'r 
cwbl  am  heno,  ni  cheir  mor  amser  gan  gonsidrio  beth  sy  oreu  i'r 
brawd  Rhisiart  wneuthur  mewn  rhyw  droeadau  sy'n'r  offis  yma. 
Mae  yma  le  gwych  os  gellir  ei  gael.     Duw  gida  chwi 

Eich  brawd,    Llewelyn^ 

London,  October  3,  1755. 
Dear  Brawd, — I  had  no  letters   last  post  from  any  body,   and 
write  this  to  no  other  intent  than  to  carry  y*^  news  paper,  ond  nid 
oes  mwy  o  goel  ar  un  o  honynt  nag  ar  din  dyn  bach — an  out  of  y^ 

way  proverbial   expression,  but  very  proper,  oblegid grefft 

a  wna  rhain  pan  fo  amheua  gan  ddyn.  Dyma  nhwy  yn  bendra- 
mwnwgl  a'i  gilydd,  agni  wybod  pwy  sy  iar  na  phwy  sygeiliog  ;  mae 
yma  gant  o  chwedlau  yn  eu  cylch,  rhai'n  dywedyd  fod  parti'r  Due 
William  gwedi  cyttuno  ag  ysgwyd  Haw  a  pharti'r  Tarw  mawr.  Ond 
mi  glowais  i  fran  yn  dywedyd  y  bydd  tra  thebyg  y  bydd  troeadau 
382  CCLXV 


pan  gyfarfyddo'r  Palmant^  ond  na  wyddai  hi  pa  fodd  bossibl  iddynt    t    .    ■m 
drin  y  dreth,  o  achos  ni  feddant  neb  a  digon  o  nerth  gantho  yn  . 

y  Ty  Isaf.  Felly  rydym  yn  bryssio  yn  erwin  gael  diwedd  ar  y 
materion  yma  o'r  eiddofi,  cyn  y  delo'r  diwrnod  hwnnw.  Dyna  fal 
y  gwelais  i  fy  meistred  i  erioed  ;  Uuw  ro  rad  arnynt,  yn  gadel  pob 
peth  dan  y  dydd  diwaethaf.  I  have  often  been  sent  to  for 
affidavits  when  the  time  was  so  short  that  I  have  been  obligd  to 
sit  up  two  nights  and  days  successively,  and  to  send  them  by 
a  purpose  messenger  to  London,  for  the  post  would  not  have 
reachd  time  enough.  Dyna  ddynionach  braf  am  garrio  materion 
pwysfawr  ymlaen.  Rwy'n  ffyddlon  gredu  nad  oes  dan  haul  ddynion 
dylach  yn  ceisio  trin  materion  mawrion.  I  know  they  are  so, 
because  I  have  been  with  them  as  a  helping  hand,  planning 
answers  to  accusations,  etc.,  and  framing  Bills  of  Information,  etc. 
Ond  y  peth  gwaetha  sy'n  perthyn  iddynt  yw  eu  cybydd-dod,  ai 
drwg  natur  ffals.     Calon  Sais  wrth  Gymro. 

Oni   bai  fod  creifion  y  badell  iw  gael  wrth  ferwi  gruel   iddynt, 

i  dd 1  rual  a  gant  gennifi  yn  eu  byw.     You  see  how  long  this 

letter  hath  run  without  any  matter  at  all,  but  you  will  not  have  such 
long  empty  letters  from  me  hereafter.  Daccw'r  warrant  iw  chael 
o'r  Treasury  heddyw  a  goeliai,  i  ddau  wr  i  drin  fy  nghyfrifon.  Pwy 
debygachi  ond  Sion  Paynter  o'r  Penrhyn  gynt  ydyvv  un  ?  Ond  na 
[soniwch  am]  hyn,  rhag  i  rywun  sgrifennu  at  y  rhain  mae  hen 
gydnabyddiaeth  imi  ydyw.  Hynny  a  wnaeth  nadel  i  Williams 
y  Geirchen  ag  Will  Parry  Gwredog  fod  yn  examiners.  Ond  ni 
wyddom  ni  etto  pa  fath  ddyn  yw'r  Hall,  ond  ei  fod  yn  stiward  i  larll 
Darlington,  un  o  Lords  y  Treasury.  Os  yw'r  gwas  fal  y  meistr  ni 
wnawn  o'r  goreu  ag  ef.  Etch  brawd pendeneu  ddtgoit,  Llewelyn. 
Wawch  !  wawch  !  wawch  !  gwedi  cau'r  Uythyr  ar  fedr  ei  selio 
dyma  lythyr  oddiwrth  Baynter  yn  dywedyd  mae  dyn  o'r  ffeinia  yw 
Mr.  Tydy,  stiward  larll  Darlington,  ag  yn  ei  lythyr  orders  imi  o'r 
Treasury  imi  ddylifrio  fy  accounts  iddynt,  ag  i  Mr.  Sharpe  eu  helpu  os 
bydd  raid.  Felly  dyna  hyd  yna  gwedi  dyfod  wrth  hir  dynnu'n  wysg 
tin,  a  bod  yn  bengaled.  If  they  are  other  people's  fools,  pam  na 
fyddant  i  minnau  ?  Wawch  etto,  dyma  eich  llythyr  o'r  nosvvyl 
Fihangel.  Ni  wnaed  dim  cerdd  i  Arglwydd  Llwdlo  etto,  mwya'r 
cwilydd.     The  man  doth  everything  but  what  he  ought  to  do.     I 

CCLXV  383 


L.  to  W. 

contd. 


L.  to 

Mrs.  M. 
CCLXVI. 


wish  you  a  good  harvest.  I  have  had  mine  in  Cardiganshire,  I 
wish  it  was  so  here.  Remember  me  to  Dr.  Lloyd  and  tell  him 
I  have  a  mine  of  more  value  than  his  estate.  You  shall  have  a 
microscope,  tewch  a  son. 

London,  October  lo,  1755. 
My  Dear, — I  have  yours  of  y^  3d  and  thank  God  that  you're  all 
well.  It  vexes  me  more  than  the  value  of  y^  hats  that  the  whiffling 
fellow  should  deny  that  they  were  deliverd  him.  The  hats  and 
handkerchiefs  and  ribbons  were  in  a  bandbox  (of  y^  same  stuff 
with  hat  cases)  which  I  had  seald  and  tied  with  my  own  hands 
and  directed  to  you,  and  it  was  with  the  two  other  boxes  deliverd  to 
his  mate  on  board  the  ship  by  John  Owen,  and  I  afterwards  sent 
John  Owen  with  a  bill  of  parcels  of  all  y"^  things  which  I  sent 
by  others,  or  he  deliverd  to  Henry  Jenkins's  own  hands,  so  it  is  in 
vain  for  him  to  deny  that  they  were  deliverd  aboard,  let  him  look 
into  the  bill  of  parcels.  If  he  hath  sufiferd  the  women  passengers 
that  he  had  to  steal  the  box,  he  is  answerable  for  it.  They  were  two 
fine  hats  with  neat  silver  laces,  and  three  of  y*^  best  kind  of 
silk  handkerchiefs,  with  a  parcel  of  knots,  etc.  Insist  upon  their 
finding  them  out,  or  I  will  play  y^  devil  with  him.  John  Owen 
writes  this  post  to  Grilflth  Griffiths  also  to  speak  to  him.  He  says 
the  band  box  with  y^  hatts  was  carried  into  the  cabbin  directly 
when  he  deliverd  them  and  the  cord  that  tyed  them  thrown  over- 
board by  accident.  H.  Jenkins,  I  am  afraid,  is  what  people  say  he 
is — a  trifling,  tricking  fellow  ;  but  I  shall  be  upsides  with  him  if  he 
pretends  to  trick  me.  You  should  have  told  me  how  you  like  the 
rest  of  y^  things.  Dont  talk  of  giving  away  to  my  daughters  or  any 
body  else  the  coat,  though  it  doth  not  fit  you.  There  is  no  reason  to 
throw  thirty  shillings  away,  they  are  not  so  easily  got,  and  it  seems 
you  dont  know  who  deserve  to  have  presents  made  them,  and  that 
you  want  to  prove  your  self  their  fool  as  long  as  you  live.  Did  you 
ever  see  any  body  so  silly  as  to  give  you  such  a  pretty  coat  without 
good  reasons  ?  I  dont  like  my  self  that  Evan  Williams  should  be 
there  if  we  can  do  without  him,  for  it  is  an  unnecessary  load  to  keep 
a  man  and  his  horse,  but  I  expected  he  would  have  come  when  he 
was  wanted.  But  every  one  for  himself.  Baulking  the  poor  boys 
about  their  fine  hats,  and  you  of  your  coat  and  handkerchiefs  vexes 

384  CCLXVI 


L.  to 


me  as  much  as  it  doth  you,  and   I   hope  you  will  exert  your  self, 

and  insist  upon  his  delivery  of  y^  hats,  etc.     For  if  he  denies,  then    y,      jm, 

he  must  deny  the  bill  of  parcels  that  was  deliverd  him  by  John       rontd 

Owen.     Insist  upon  seeing  that  bill,  it  was  wrote  by  my  own  hand. 

Send  the  inclosed  letter  to  William  Jones  directly,  and  dont  lose  a 

minute,  for  Townsend's  people  are  upon  playing  tricks  with  him  as 

they  find  he  is   a  fool.     Here   is   a  bold   attempt   a   making   by 

Townsend  to  abolish  the  bargain  I  made  with  Evan  Williams  and 

the   two    Morgans,   and   to  call  them  to  an  account.     I  presume 

Oliver  is  at  y*^  bottom  of  it.    I  have  no  more  time  to  write  this  post, 

but  my  love  to  you  and  blessing  to  y^  children.     The  box  I  sent  to 

Salop   will  be   there   next  Tuesday  senight,  which  is  y'^   21st  of 

this  month,  I  wish  I  had  sent  the  other  things  also  by  land  instead 

of  trusting  a  rascal.         /  ajn,  your  affcctio7taie  husband^        L.M. 

P.S. — Send  your  measure  of  your  coat  next  post  without  fail.  My 
winter  cough  comes  on,  and  is  pretty  severe,  though  I  have  got 
a  convenient  lodging  enough  for  open  air.  I  expect  no  good  of 
Cwmervin  till  I  come  home,  Edward  Hughes  is  like  a  moyderd  man. 

London,  October  13,  1755. 

Dear  Brother, — Just  now  Lord  Powys's  agent  and  John  Paynter 
and  self  sitting  together  over  a  bowl  of  punch  in  my  room.  I 
received  your  letter  of  y^  8th  at  y^  same  time  with  other  letters  from 
Cardiganshire — all  well  there.     Good  ore  at  Cwmervin,  but  Ned 

Hughes  say  that  the  d 1  sits  cross-legd  upon  y^  ore  in  y^  Roman 

rake,  and  they  cannot  get  y^  water  out.     I  suppose  y^  d 1  keeps 

a  cask  of  ale  there  and  makes  the  people  all  drunk.  What  do  you 
say  to  that?  I  shall  tell  Paynter  about  his  brother.  He  has 
told  me  already  that  Tom  hath  not  one  single  grain  of  sense,  and 
never  had  any.  It  is  impossible  for  dunces  to  make  any  thing 
either  of  war  or  peace,  ni  wiw  son  am  y  fath  ysgrubliaid.  Onid 
oedd  Arglwydd  Powys  Lwyd  a  minneu  yn  bobl  ryfeddol  ei  hymladd 
hi  hyd  yma,  a  chael  Sion  Paint  y  dyn  clifria  yn  ydeyrnas  am  yfath 
beth  ?  Oeddem,  oeddem.  Gwych  ydychi  fod  gennychi  dai  pobl 
onest  i  fynd  iddynt.  Nid  oes  gennifi  nag  yma  na  chartref  dy  ffrind 
i  fynd  iddo.     I  have  no  leisure  to  write  any  more,  but  that  I  am 

Your  affectionate  brother,        L.M. 

October  r4th. — Yr  Arglwydd  uchod  newydd  fynd  oddiyma  yn 
Uawn  yspryd. 

B^  385 


L.  to  W. 

CCLXVIl. 


CCLXVIII 


O'M  Cell  yng  Nghaergybi,  Nos  Sadwm, 
y  Deunawfed  o  Hydref,  1755. 
F'anwyl  Frawd, — Nis  gwn  i  par  sut  i  sgrifennu  attoch,  obleit  ni 
W.  to  R.  yjj^  J  pjjj.  un  ai  llawen  ynteu  prudd,  iach  ynteu  claf,  byw  ynteu  marw 
ydych  ;  ni  chlywais  i  air  o  son  am  danoch  er  pan  g'es  eich  llythyr 
diweddaf.  Do,  mi  glywais  wrth  gofiaw  ;  soniawdd  y  Tew  rywbeth 
ynghylch  rhyw  gynnwrf  yn  eich  offis,  ond  i  wenwyn  sillaf  byth  gwedi 
er  i  mi  daer  erchi  arno  adael  imi  wybod  os  deuai  haid  i  gwch.  Mi 
fyddaf  yn  cael  oddiwrth  y  pendefig  hwnnw  lythyr  agos  bob  post,  a 
llawer  o  bolitics,  a  thippyn  bach  weithiau  o  hanes  ei  faterion  ei  hun. 
Wfft,  a  dwbl  wfift,  ir  fath  bobl  sydd  ganddo  iw  trin.  Gwae  fi 
na  chlyw'n  ei  fod  wedi  dyfod  drwy'r  afael  yn  bensych.  Mae'n 
rhyfedd  fod  gelynion  iddo  ymhob  man  ;  yn  rhodd,  pa  beth  yw'ch 
tyb  chwi  o  honaw  ?  Ai  tybied  na  bu'sai  fodd  iddo  greu  llai  o 
naddynt  ?  Ai  tybied  nad  yr  Arglwydd  Powys  oedd  yr  achos  iddo 
goUi'r  hen  ffrindiau  ?  Os  felly  yfo  a  ddylai  sefyll  wrth  ei  gefn.  Rwyn 
cyfaddef  nad  wyf  fi  yn  banner  deall  mo'r  pethaii  yna.  Rwyn 
gobeithio  i  chwi  drechu'r  peswch,  fal  y  gwnaethum  innau,  mi  ai 
hymhdiais  o  iw  grogi,  er  iddo  roddi  imi  y  codwm  cynta  drwy 
chwareu  hagr ;  neitiaw  a  orug  ar  fy  nghefn  ryw  noswaith,  a  chydiaw 
yng  nghorn  yngwddwgi  yn  ddidrugaredd,  nid  oes  dim  nawdd  iw 
gaffael  gan  Mr.  Peswch  pan  gaffo  unwaith  y  Haw  ucha.  Yr  ydwyf 
fi  yn  hollawl  ymroi  gadw  gard  rhag  iddo  fy  nal  i  yn  fy 
ngwendid  mwyach.  Genau  brych !  Mi  welais  yn  y  papyr 
newydd  heddyw  fod  i  chwi  Gontroler  newydd.  Bid  da  y  b'o.  Er 
mwyn  dyn  a  gawsoch  chwi  ddim  uwch  swydd  na  dim  daioni  ? 
Roedd  y  Llew,  mal  y  dywedais  or  blaen,  yn  dadwrdd  rhywbeth 
ynghylch  rhyw  droadau  oedd  yna.  Gan  nad  oes  ar  wyneb  y  ddaear 
neb  yn  gofalu  mwy  am  eich  llwyddiant  na'ch  brawd  Gwilym,  chwi 
ddylech  chwithau  adael  iddo  wybod  y  mymryn  o'ch  helynt.  Diau 
mai  fy  ngorfoledd  penna  i  ydyw  clywed  bod  y  nhad  a  chwithau'r 
ddeufrawd  yn  mwynhau  iechyd.  Mae'r  Llyw  yn  edrych  yn  o 
henaidd,  roeddwn  yn  meddwl  bob  amser  mai  sgrabwth  o  ddyn 
rhwydd  ieuanc  ydoedd,  mae  o'n  bur  ddifyr  a  difalch,  gresyn  ei  fod 
mor  ebolaidd.  A  fydd  gennych  fercheda  ynghyfarfodydd  y 
Cymrodorion  dywedwch  ?  Duw  a  helpo'r  Gendal  wirion,  ni 
chlywai  ddim  son  am  ei  fil  u.     Er  vnvyn  dyn  na  angJiofi%uch  ?no'r 

386  CCLXVIII 


W.  to  R. 


tnvstan,  chwi  gewch  chwithau  dal  yn  y  drugaredd.     Gwaed  swilt  ! 

Y  peth  diweddaf  a  ddywedodd  y  Pen  Llywydd  wrthyf  ydoedd  ei  contd. 
fod  yn  deisyf  ei  garedigawl  annerch  attoch  eich  deuwedd.  Fe 
archodd  imi  ddy  wedyd  i  chwi  ei  fod  wedi  derbyn  llyfr  y  Cymrodorion 
oddi  wrthych,  ond  'roedd  brys  a  ffwdan  wedi  Uestair  iddo  sgrifennu  i 
ddiolch  i  chwi,  etc.  Ni  choeha  fo  byth  fod  cywydd  eirian  Mr. 
Wynne  yn  well  nag  un  Gronwy,  yr  oedd  y  Hall,  medd  6,  ar  fai  gynnyg 
canu  ar  yr  un  testyn,  mae'n  son  am  ddyfod  ffordd  yma  yn  61,  os 
felly  ceir  amser  i  gystadlu'r  ddau  gywydd.  Oes  dim  gobaith  i 
Gronwy  gael  myned  yn  bersonyn  ?  Chwi  a  addawsoch  rywbeth 
i'ch  brawd  y  cregynydd ;  a  number  of  the  Script.  Cutts.  Ag  fe 
addawodd  ynta  yrru  sampier  iw  frawd  Mynglwyd,  ond  ni  wnaeth. 
Wala,  OS  coeliwch  chwi'r  gwir,  mae  gennyf  lonaid  siivg  wedi  eu 
piclio  yn  barod  i  chivi  er's  mis,  yn  disgwyl  am  gyfleu  yw  hanfon,  a 
pheth  sydd  fwy,  ni  bu  ond  y  dyd  rhyngwy'  a  thorri  chwilgorn 
yn'gwddwg  wrth  ei  hel !  Myned  a  wneuthwn  i  gregyna,  efo  Wil 
ab  y  Doctor,  ag  yspio  gwradd  o'r  dail  yng  nghlin  craig,  a  dringo 
attynt  yn  galonog  heb  gonsidrio'n  mawr  berygl  i  laprwth  trwm  om 
bath  i  fynd  ir  fath  sibert  ;  ond  mawl  i  Dduw,  mi  ddeuais  yn 
ddiangol  o'r  mawr  berygl  y  bum  ynddaw.  Ni  ddieddyf  rhyw  lygad 
brwnt  sydd  gennyf  imi  grafFu  gormod  ar  y  papur  yma,  ac  heblaw 
hynny  dyma  fi  wedi  dyfod  i  ben  y  tir.      Duw  gyda  chwi  bod  ag  un. 

Y  fi  wyf.  Etch  caredigawl frawd,        y  Cregynydd. 
P.S. — Mae  fal  yr  annerchwch  fi  at  y  car  Gwilym  Parri  o'r  Twr 

Gwyn  a'r  ceryn  gan  Mr.  Hugh  Davies.  Gwaed  swllt  !  Pa  beth  a 
wnaethoch  im  llythyr  ynghylch  Pyrs  Llwyd,  a  ddarfu  i  urddo'r  gwr  ? 
Ni  welai  ddim  hanes  am  y  pen  llywydd  yn  dyfod  yn  ol  mal  y 
gaddawodd.  Nis  gwn  i  par  un  ai  byw  ai  marw  o'n  Bennant,  ni 
che's  yr  un  llythyr  oddiwrthaw  er  ys  (mi  a  wna'n  dda)  dair  wythnos 
neu  fis  !  Mi  yrrais  iddo'r  dydd  arall  foccys  ac  ynddaw  oddeutu  i 
drugain  o  riwiau  cregyn  a  ffosilod,  etc.  Ni  wybod  beth  a  ddaethai 
o  bono  oni  buasai  iddo  gael  edrydd  eich  brawd  Gwilym,  poed  buan 
y  cafifoch  eich  tlysau  o  Fahon  a  Phensylvania  fal  y  galloch  gael  y 
pleser  o  anrhegu'ch  fifrindiau  yma  ac  accw.  Braith  ei  god  a  gynnull. 
Mae'n  rhyw  i  chwi  fod  yn  hael  ac  yn  gymwynasgar.  2 lain. — 
Wawch.  Llyma  lythyr  i  wrth  Risiart  Morys  o  Fathafarn  a  hanes 
newydd   tanlli   fod   i'r  Llew  bwmp  o    wyr  arall,  bu  agos  i  mi    ei 

CCLXVIII  387 


W.  to  R. 
contd. 


W,  to  R. 

CCLXIX 


wneuthur  yn  hendaid.  Gwreigdda  Elen.  Mae  Marged  hilhau 
ddialedd  oeisiau  gwneuthurwyrion  efo  rhyvv  lymgi  afluniaidd.  Nid 
hvvyrach  mai  felly  bydd  heb  yn  ddiolch  i  bawb — Adieu 

Et;(  jSpawS  ijLaXKvvT*  W. 

[Fragment  of  a  let fer].  October  1 8,  1 75  5. 

...  a  dedwydd.  Gan  na  chawn  weled  mo'n  gilydd  ond  odid  tra  bom 
ar  wyneb  y  ddaear  front  yma.  Gadewch  i  ni  yntau  ymgyfeillachu 
drwy  lythyrau  fynycha  gallom  dan  obaith  ymgyfarfod  Uawen  naill 
ai  yma  neu  draw  tu  hwnt  ir  bedd.  Mi  sgrifenais  at  Mr.  Ellis, 
F.R.S.,  i  erchi  iddo  yrru  y  llyfr(ydoedd  wedi  ei  anrhegu  imi)attoch 
chwi,  i  ddyfod  yn  y  boccys  efo'r  llyfrau  y'ch  i  anfon  yma  ar 
darluniadau  ynddynt.  'Sgrifenais  hefyd  at  Owen  Cornelius  i  erchi 
iddo  yntau  yrru  imi  rai  hadau,  etc.,  os  medrai  bigo  i  fynu  ambell  un 
a  fai  odidawg,  ni  chlywaf  ddim  son  a  ddarfu  i'r  ddeuwr  hynod 
rheini  gyflawni  ai  peidiaw.  Byddai  dda  gennyf  gael  gwybod  par 
bryd  yr  y'ch  yn  meddwl  y  bydd  eich  pethau  chwi  parod,  fal  y  gallwyf 
edrych  o'm  hamgylch  rhag  bod  eisiau  rhyw  bethau  eraill.  Ni 
phrisiwn  frwynen  er  eich  coethi  fal  hyn  bob  yn  awr  er  maint 
eich  trafferth,  pei  gwyddwn  eich  bod  yn  mwynhau  eich  iechyd, 
obleit  annioddefus  pob  afiach.  Ni  wiw  i  chwi  nag  i  minnau  bellach 
ddisgwyl  fawr  hyfrydwch.  Fe  aeth  y  dyddiau  diddan  heibiaw,  ac 
ni  welwn  monynt  mwy,  y  rhai  on  blaenau  sydd  yn  dwyn  gyda 
hwynt  ofalon,  helbulon,  a  heintiau,  cymdeithion  digon  anynad, 
on'te?  Par  sut  sydd  ar  Feirian?  Ni  byddwch  un  amser  yn  rhoddi 
imi  ddim  o  hanes  y  lodes.  Mae  fy  neugyw  i,  moliant  i  Dduw,  yn 
cael  pigion  iechyd  ac  yn  yfed  eu  dysg  yn  dda  iawn.  Y  bachgen  yn 
trin  teiriaith  yn  rhyfeddol,  ar  herlodes  hithau  yn  abl  hyddysg 
ar  ddwy.  Os  gwel  Duw  yn  dda  imi  gael  hoedl,  etc.,  i  roddi  iddynt 
dippyn  o  ddysg,  da  fydd.  Gras  rwyn  hyderu  a  gant.  Par  fyd  s'yn 
dwyn  Goronwy?  Fe  ollyngws  yn  angof  ei  hen  fifrindiau,  gresyn 
fod  ei  gof  cynrhwg.  Oes  dim  gobaith  cael  gweled  ei  gywyddau  yn 
argraphedig  ?  Mae  Mr.  Ellis  ein  bugail  ni  yn  dywedyd  y  rhydd  o  i 
chwi  bunt  neu  30s.  tuag  at  argraphu  Cowydd  y  Farn,  etc.,  with 
notes,  rhag  iddynt  fod  fal  canwyll  tan  lestr.  Gwae  finnau  na  welwn 
dippyn  o  newydd  da  i  Gendal  Wyddel  ;  nage  Manaw  wr  o'r  dynan 
wrth  gofiaw.  Roedd  y  nhad  yn  rhwydd  iachus  echdoe,  son 
am  ddyfod  yma  yr  wythnos  nesaf.     Duw  gyda  chwi, 

Etc/i  cat-edigawl frawd^         William  Morris. 

388  *M^1  cynt.  CCLXIX 


CCLXX 


London,  October  i8,  1755. 

Dear  Brother,— Yours  of  y^  13th  I  have,  nid  oes  favvr  amser  iw 

i*.  to  W. 
atteb  gan  drafiferth.     Take  care  you  dont  venture  too  often  into 

dangers  in  that  foohsh  boat  in  those  rapid  tides.  It  is  not 
necessary,  a  elo  i'r  ffair  heb  neges  a  geiff  neges  i  ddyfod  adre. 
Brother  Richard  is  pretty  well,  in  hopes  of  advancement,  which  he 
shall  certainly  have  if  he  lives.  He  is  to  be  here  to-morrow,  in 
order  to  go  and  dine  in  y'=  open  air  in  some  village.  Lord  Povvys 
here  yesterday,  very  hearty,  going  to  Suffolk  and  his  family  for  a 
fortnight  and  then  to  come  here  and  give  my  affairs  y^  finishing 
stroke.  The  examination  goes  on  glibly.  Sion  Baintiwr  yn  ddyn 
rhyfedda  fu  erioed, — all  pride  and  vanity  and  good  sense,  extra- 
ordinary parts,  a  heap  of  contradictions.  Ned  Hughes  by  last 
account  yn  mynd  feddwach,  feddwach,  fal  ei  dad,  yn  ffaelio  tynnu'r 
dwr  o'r  gwaith  gan  dynnu  cwrw.  My  wife  says  she  has  given  him 
up  as  incurable.  An  account  last  post  of  another  grandson  for  me 
at  Mathavarn.  Hynach,  hynach,  beunydd,  and  you  are  not  far 
behind,  only  you  have  not  been  so  forward  in  propagating,  and  have 
not  given  your  strength  to  women,  as  the  Jewish  writer  expresses 
it.  A  great  and  hot  battle  (tongue  battle)  at  y^  Cockpit  a  few 
nights  ago — ffaelio  cyttuno  pa  fodd  i  wneuthur  a  Mr.  Legge, 
Chancellor  y  Sieccer.  God  be  with  you  ;  answer  several  of  my  last 
letters  which  you  have  laid  (mislaid)  by.  /  aui^ 

your  affectionate  brawd  llwyd^        Llewelyn. 

If  you  write  to  Peggy  tell  her  of  Mr.  Hughes's  proposals  and  of 
his  preferment,  etc.,  and  that  I  could  give  him  no  answer,  being  not 
willing  to  force  her  to  anything  she  might  not  like,  therefore  she 
ought  to  behave  on  her  side  the  same. 

London,  20th  [October,]  1755. 

Dear  Brother, — Just  now  received  yours  of  y^  i6th,  and  as  I  am 
alone  in  my  room,  and  shall  be  busy  to-morrow,  I  sit  down  ^*  ^°  ^' 
to  correspond  with  you.  What  is  that  in  our  language,  cydattcb  or 
cyfattcb  llythyrau  mae'n  debyg.  Pam  na  throwch  chwitheu'r 
Berson  a  Sion  Chwilottwr  allan  i  gael  llonydd  i  sgrifennu.  VVele, 
if  I  know  anything  of  mankind  I  had  rather  trust  this  pagan 
sperdunog  that  tells  his  mind  frankly  than  a  thousand  hypocritical 
christians  that  pretend  sanctity  and  religion.     This  man  owns  a 

CCLXXI  389 


CCLXXI 


L.  to  W. 
contd. 


God,  therefore  is  not  a  Pagan  ;  but  he  could  never  find  but  one  God, 
and  if  his  head  or  faith  cannot  comprehend  those  things,  who  can 
help  him  ?  He  is  the  oddest  mixture  I  ever  met,  a  fund  of 
knowledge  and  good  sense,  and  yet  the  emptiest  man  alive,  nay, 
he  owns  that  fools  have  made  a  fool  of  him,  and  to  my  knowledge 
they  have  ruind  him.  Mae  yma  chwiwgwn  o  Grisnogion^  ie, 
crys  nogion^  that  attempted  to  ruin  me  too,  but  this  Deist  endeavours 
to  save  me  and  spares  no  pains  to  do  it  :  oni  haedde  fe  Frontiniac? 
Religion  here  makes  no  man  honest,  I  dont  know  what  it  doth  with 
you.  Interest  is  y^  only  tye  here  that  binds  an  honest  man  ;  mae'n 
ddiammeu  gennif  nad  oes  mwy  o  grefydd  ymysg  gwyr  Eglwysig 
nag  sydd  yn  ufFern  fagddu — all  here  that  I  know  a  set  of  reprobates 
and  so  in  Ceretica,  a  thousand  times  worse  than  the  laity.  They 
have  nothing  but  y*^  shapes  of  men.  You  mistake  in  y*^  terms 
in  describing  y*^  vein  of  copper  ;  a  vein  of  three  or  four  yards  and  a 
yard  diameter  is  no  vein.  Veins  have  no  diameters  nor  lengths. 
If  it  is  a  spot  of  four  yards  long  and  a  yard  broad,  it  is  a  pipe  or 
belly  of  ore,  in  Cardiganshire  called  also  a  horn.  The  vein  may  be 
miles  long  and  the  breadth  of  it  is  as  it  happens,  sometimes  more 
or  less,  from  a  quarter  of  an  inch  to  four  or  five  yards.  So  I 
suppose  they  have  discoverd  a  spot  of  ore  in  y*^  vein  of  four  yards 
long  and  a  yard  wide  ;  perhaps  the  vein  may  bear  ore  for  thirty, 
forty,  or  one  hundred  yards  together,  perhaps  not  ten  yards  till 
it  comes  to  a  twitch  where  there  is  no  ore  at  all.  But,  by  the  by,  I 
suppose  I  have  seen  about  fifteen  tun  of  this  fine  copper  ore  sent 
here  to  London  the  other  day  by  Mr.  Lewis  Nannau,  from 
Caernarvon,  and  if  that  is  it,  I  will  give  them  my  word  it  is  no 
copper  ore  at  all,  but  a  wild  marchasite  or  pyrites  fit  for  no  use  but 
to  make  copperas,  i.e.,  green  vitriol  for  dyers,  and  is  not  worth  the 
freight  to  carry  to  any  place.  I  have  seen  a  bit  with  y'^  sailors,  got 
on  some  freeholder's  land  in  which  was  a  little  (but  very  little) 
copper,  but  y'-'  great  body  was  found,  I  think  they  said,  on  Mr. 
Knight's  land.  If  you  have  any  value  for  y*^  people  that  spend 
money  there,  you  may  undeceive  them.  Da  clywed  newydd  fod 
arian  y  coed  yn  dyfod.  Lord  Povvys  just  gone  to  Suffolk  for  a  week 
or  two,  finneu'n  dywedyd  yn  deg,  etc.,  wrth  yr  examiners  yma  ;  they 
390  CCLXXl 


seem  to  be  convinced  of  the  reality  of  my  case,  which  y^  other 
rascals  have  a  mind  to  conceal.  Pwy  vvyr  na  ddaw  hyn  yn  lies  ? 
Ni  cheir  dim  yn  y  byd  yma  heb  ymladd  am  dano.  Beth  yw 
scoundrel  debygech  i?  Hys  cwn,  y  drel,  a  rhywogaeth  y  drel 
hwnnw  yw'r  llym  yma  o'r  Gorllewin,  o  fileiniaid  I  Arfedramdwyo 
dyn  a'i  deuUi  i  borthi  eu  pendro  gythreulig — worse  than  dogs  or 
serpents.  Just  heard  from  Cardiganshire,  all  well.  Lewis  wants  a 
book,  hath  gone  over  his  Primer,  dyna  philosophydd  i  chwi.  Gwyn 
y  gwel  y  fran  ei  chyw.  We  expect  an  invasion  here  from  France. 
Batteries  orderd  along  shure,  guardships  in  y*^  offing,  against  y^ 
meeting  of  Parliament  some  say,  i  gael  arian  o  boccedau'r  bobl 
wirion,  y  genedl  wirion.    Duw  gida  chwi.     Etch  brawd^  Llewelyn. 

My  eyes  close,  cannot  hold  out.  21st. — Just  now  I  hear 
Farington's  copper  mine  is  near  Drws  y  Nant.  Query  whether  it 
is  y^  same  as  I  heard  of? 

London,  October  24,  1755,  dydd  Gwener. 
Dear  Brother, — I  have  yours  of  nos  duw  Sul  (diwaethaf  mae'n 
debyg)  and  because  I  shall  have  no  leisure  to-morrow  I  answer  it 
to-night.  Tebyg  i  butain  yw  Sion  Paynter,  meddwch,  ie'n  wir, 
digon  tebyg,  oblegid  mae  gantho  ddau  buteindy  yn  ei  eiddo  i  hun 
dybygwn,  and  to  this  day  is  as  fond  of  a  girl  as  ever  he  was.  Ni 
welais  i  erioed  ei  ail  o  ddyn  gwrthun,  ond  mae  ef  fal  y  dur  er  hynny. 
Self  interest  is  y"^  great  tye.  The  last  part  of  my  vouchers  I 
deliverd  to-day,  ag  rwy'n  gobeithio  y  gwnant  report  gonest  mewn 
ychydig  ddyddiau.  You  did  very  well  in  destroying  silly  letters.  I 
did  y*^  same  with  vast, numbers  at  Galltvadog  when  I  set  out 
for  London  in  January  last.      Mae  lorvverth  heb  ymlid  y  fall  etto 

o  Gwmervin,  mae  o'n  gwneuthur  cymaint  o  ddwfr  yno  (hynny  yw ) 

onid  ydyw'r  plwmp  yn  ffaelio  ei  dynnu.  But  I  have  a  very  good 
account  from  thence  to-day  that  they  have  discoverd  an  ancient 
conduit  there  with  signs  in  it  which  shews  there  hath  been  a  very 
great  work  there.  1  dont  expect  any  great  matters  till  I  get  there 
my  self.  Your  corraline  book  will  be  here  in  a  few  days  ;  Ellis 
says  you  are  y*^  most  curious  and  learned  man  in  y*^  kingdom. 
You  had  better  leave  off  now  while  you  are  in  your  glory.  Duw 
gida  chwi  medd  Eich  bratud pendeneu^        Llewelyn. 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCLXXII 


CCLXXII 


391 


I 


Bron  yr  Eira,  gerllaw  Caer  yr  Hen  Gybi  Sant, 

Tachwedd  y  6ed,  1755. 
W.  to  R.  Anwyl  Frawd, — Rhag  bod  arnoch  ormod  o  eisiau  llythyr  i  dorri 
CCLXXiil  hiraeth  am  glywed  oddiwrth  eich  Gwilym,  dyma  fi  wedi  cymeryd 
grafol  im  Haw  i  lunio  un  yn  y  modd  goreu  gallwyf.  Ag  fal  hyn  y 
dechreua  :  Daeth  yr  eiddoch  o'r  28  ulto.  yma,  rhag  ei  flaen  yn 
union  deg,  ac  os  wy'  yma  onid  oedd  yn  dda  iawn  ei  gael,  a  diolch 
yn  fawr  am  tanaw.  Chwi  welwch  wrth  hyn  ein  bod  yn  fodlon  yma 
i  gymeryd  un  am  ddau  neu  dri.  Hyn  a  wiria'r  hen  ddiareb  : 
"  Da  cael  us  gan  ddrwg  dalwr."  Wfft,  a  dwbl  wfift,  i'r  bagodas  ar 
fanams,  etc.,  ydych  yn  eu  clandrio,  mae  rhain  yma  yn  gan'  gwaeth 
na'r  anthropomorphites's,  dendrophoree's,  entrochis,  glossopetra's, 
ichthyopetra's,  pectunculites,  stalactites  buccardites,  astroiles's,  etc., 
a  chanmil  o  ffosilods  eraill  a  fyddaf  fi  beunydd  yn  ei  dyludo,  heb 
son  un  gair  am  y  cregyn  eu  hunain,  nid  amgen  y  telinas,  strombi, 
cochlea's,  burgau's,  nautilus's,  poussepieds,  echinis,  solenes, 
globosee's,  rhombi's,  etc.,  ie,  nag  yngan  sillaf  am  yUysiau  ar  blodau 
yma,  nid  amgen  y  staphylodendron's,  hiphium',  toxicodendron's 
heliotropiums,  lithospermums,  hippolapathums,  echynomelocactus's, 
fritillarias,  granadillas,  androsemums,  moldavica's,  dorycniums,  etc. 
Mi  anafais  i  ddwyres  o  bigion  dannedd  wrth  eu  cnoi,  ac  er  hynny 
yn  ffaelio  cael  ganddynt  fyned  i  lawr  yn  lanwaith.  Pe  busai  yr 
enwog  Ddoctor  Sion  Dai  ap  Rhys  yn  y  byd  i'w  troi  ir  Gymraeg,  fo 
wnaethai  ryw  ddaioni.  Gwych  y  trinodd  yr  hen  feddyg  enwau'r 
mesurau  Cymreig,  fal  y  gallai'r  dysgedigion  eu  deall  a'u  hamgyftred, 
ond  e  ?  Ai  e  mae  gennych  ryw  scheme  (h.y.  yscaem)  ar  droed  ? 
Da  iawn  os  cewch  chwi  ei  dwyn  i  ben,  ni  wiw  hyderu  ar  ddyn  bydol. 
Duw  a  ran.  Nid  oes  bost  yn  myned  heibiaw,  nag  oes  un  na 
byddwyf  yn  derbyn  ac  yn  sgrifennu  llythyr  at  y  Tew  Mawr  or  Deau 
fry.  Dyna  bobl  yn  hollawl  ymroi  i  gyfatebu  yn  iawn,  'rwyn  deall 
fod  y  gely?tion  yn  saethu  ambell  ergyd  atto  o  hyd  y  bwa  hen.  Ond 
OS  y  Tarw  Mawr  or  Castell  Nevvydd  a  geidw'r  maes,  drain  yn  ei 
capiau,  ond  beth  os  cwympir  yr  hen  Darw  ?  Da  mrawd  am  addaw 
i  mi  ffosilod  a  chregyn  gwell  o  lawer  nag  arian,  ni  chlawdd  Uadron 
trwodd  i  ladratta  mo  rhain.  Son  a  wnewch  chwi  am  ddilladu'r 
herlodes  yna.  Dyma  Wilym  yn  bwydo  pum  nyn  o  bobl  ag  yn 
dilladu  3  onaddynt,  talu  cyflog  i  un  arall,  a  hynny  allan  o  lawer 

392  CCLXXIII 


llai  cyflog  na  chwi,  ag  mewn  drudtach  lie  o  lawer  na  Llundain,  pe 
bai  fatter  yn  y  peth  ;  ond  rhyfedd  hyn  Rhisiart  I  Rhaid  bod  yn 
amuneddgar  ynghylch  materion  y  Gendal  dlawd.  Duw  a  roddo 
ynghalon  y  Lwyd  dalu  ir  truan.  Dyma  ddau  o  llythyrau'r  marvv, 
mae  un  o  honynt  yn  gaddaw  taledigaelh,  a  fynnwch  i  6  yna? 
Mae'n  dda  gan  fy  nghalon  eich  bod  wedi  gallu  cael  cystal  lie  i  Dwm 
Parri  dlawd,  gobeitho  y  bydd  fachgen  ufudd  a  gonest  a  Duw  a  da! 
i  chwithau,  heblaw  bod  y  cyfryw  weithredoedd  caredig  yn  dwyn  eu 
giuobr  gyd  a  hwynt.  Inward  satisfaction  y  geilw'r  Sais  y  peth.  Os 
yna  y  daw'r  Delyn  Ledr  nid  hwyrach  y  ceir  ail  afael  ynddi,  os  nid 
e ,  bwriais  fy  arian  a  llawer  o  amser  yn  ofer,  ond  y  cebystr  ir  sut,  mi 
gollais  y  bardd  o'i  phlegyd.  Gresyn  fod  cymaint  o  wendidau  yn 
perthyn  i  ddyn — ydyw,  ydyw,  y  mae'r  pryf  ynghynffon  Marged,  ac 
nid  tad  na  thaid  chwedl  chwithau  aeill  i  dynnu  allan.  Diolch  yn 
fawr  i  chwi  am  ymweled  ag  Ellis  y  Cwrel,  a  diolch  iddo  yntau  am  y 
Uyfr  godidawg  ;  mae'r  Llew  yn  gofyn  i  mi  par  sut  y  caf  ef  yma,  ond 
yn  y  box  gyda  llyfrau  mrawd  Rhisiart,  etc.,  hebai  finnau.  Dyn 
ydyw  Sion  Ellis  fal  dyn  arall,  ac  fe  eill  gam  gymeryd  ambell  dro,  fal 
y  dangosais  iddo,  oblegid  bu  ei  lyfr  gyda  myfi  fis  neu  ddau  ;  y 
Bennant  ai  dygasai  imi  oddi  cartref  yr  ha  leni,  ond  mi  a'i  gyrrais  yn 
ol.  Mi  af  i  yn  feichiau  dros  Agrippa  y  daw  drwy'r  afael.  Gwae 
ni,  tra  bai'r  bardd  gan  bured,  ond  mae  yno  mi  wranta  wendidau 
ddogn.  Ni  chlywais  i  ddim  oddiwrth  y  nhad  er's  ennyd.  Pe  bai 
amgen  na  da  fe  sgrifenai'r  nith  Marged  Owain— a  surprising  girl 
that !  Writes  an  excellent  hand  and  very  correct,  without  ever 
having  had  any  education  to  signify  anything.  Ond  mae  eisiau 
gwr  yno  fyth.  Rym  yma  oil  yn  rhwydd  iachus,  ac  yn  gorchymyn 
attoch.     Duw  yn  eich  cylch.        Eich  brawd  ungalon, 

Gwilym  Rwyddfras. 

P.S. — Fe  haeddai'r  dyn  ei  grogi  a  grafodd  y  tri  golch  bren  yna 
yn  eich  pais  chwi,  pam  na  wnewch  iddo  eu  trwsiaw  ?  Dyma'r 
llun  iawn.     Pa  beth  ydyw'r  ddeulew  accw  sydd  gan  y  Tew  ? 

Holyhead,  30  November,  1755. 

Dear  Brother, —  Gwaed  swUt !  Mi  gefais  lythyr  oddiwrth  y 
Tewfrawd  yn  adrodd  ei  fod  yn  amcanu  cychwyn  tu  a  thre  y  foru 
nesaf,  ac  heb  un  gair  ynghylch  y  matter  mawr  ;  arwydd  ddrwg 
yr  wyf  yn  ofni,  ac  mewn  stage  coach  hefyd,  yn  lie  dychwelyd  mewn 

CCLXXiv  393 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
CCLXXIV 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
CCLXXV 


chaise  fal  y  deuad  yna.      Ar  fy  ngonestrwydd  i   nid  iwch   brawd 

Gwil  banner  esmwyth  o'r  achos.      Er  cariad  ar  Dduw  gyrrwch  yma 

ychydigyn  or  hanes  rhag  ofn  na  chaf  glyvved  oddiwrth  y  Bras  ni 

vvybod   pa'r  bryd.     Mae  encyd  er  pan  sgrifennais  yna   atteb  i'ch 

llythyr  diweddaf  ac  mae  bellach  le  i  ddisgwyl  Uinell  oddiwrthych. 

Nawdd  Duw  rhag  y  fath  drychineb  ac  a  ddygwyddodd  i  drigolion 

Lisbon,   siainpl  ddychrynadwy  i    holl  bechaduriaid    y   byd.      Ai 

tybied  na  finia  beth    ar  galonau'r  anffyddloniaid  yna,  mae'r  bobl 

yma  ac  ymhob  man  ysywaeth  yn  rhy  ddrigionus  o  lawer,  ond  fe  a 

ddywedir  eu  bod  yna  yn  rhagori  ymhell  ar  bawb  yn  y  deyrnas,  y 

mawrion     yn    dysgu    ir    gwerinos     bob    campau    gwaharddedig. 

Dymma  hi  yn  ddyw  Lkm  ac  heb  incHn  gair  iwrth  y  Llew,  nis  gwn 

i  pa  peth  i  feddwl,  mae  arnaf  ofn  yn  fy  nghalon  mae  cael  ei  nacca' 

a  gadd  y  Castell  Coch,  os  felly  ffarwel  ir  Esgair  Fwyn.      Gobeitho 

gael  or  Llew  daledigaeth  da  pa  wedd  bynnag  y  bu  wedi.     Nid  oes 

yma  newydd  yn  y  byd,  pob  peth  yn  bur  farwaidd  ar  tywydd  yn  oer 

greulon.     Pa  beth  a  wneir  am  Almanac  Ryland  iw  osod  ar  y  barth 

partition.      Rwy'n  fifaelio'n   glir  Ian   gael   cyfleu    i   yrru'r   Siwgar 

Sampier,  mae  un  o  longau  Dulun  yn  cychwyn  tua  diwedd  y  mis, 

nid  hwyrach  y  cair  ganddynt  ei  chludo,  i-haid  im  fynd  at  fy  misawl 

gyfrif  ir  doUfa.     Duw  gyd  a  chwi,     Eich  carediccaffrawd, 

William  Morris. 
P.S. — Pawb  yn  iach,  mawl  i  Dduw. 

Caergybi  Sanctaidd,  lod  o  Ragfyr,  1755,  nos  Fercher. 
Anwyl  frawd, — Bendith  yr  Arglwydd  i  chwi  am  eich  llythyr  o'r 
6ed.  Nad  elwyf  byth  i  geibiaw  onid  oedd  well  gennyf  ei  gael  na 
phe  rhoesai  rywun  i  mi  lonaid  fy  het  o  aur  melyn,  chwedl  gwraig 
Domos  Barma  am  eiddo'r  gwr,  ynghrog  y  bo'r  ci  onid  oeddwn  yn 
dra  anesmwyth.  Gwendid  digydwybod  rwy'n  cyfaddef.  Nid  oedd 
dim  achos  i  anobeitho  oblegyd  fod  Rhagluniaeth  o  blaid  y  Llew  or 
dechreuad,  oni  bae  hynny,  f'ei  llyncasid  er's  talm.  Gwych  yw 
clywed  mai'r  Castell  Coch  a  biau'r  maes  mawr  ym  Mambri.  Dyn 
drwyddo  o  Sion  Baentiwr,  ni  allasid  byth  daro  wrth  ei  fath  pei 
chwiliasid  holl  ynys  y  cedyrn.  Mae'n  dda  gan  fy  nghalon  eich  bod 
wedi  cefnu  matter  y  Gendal  wirion.  Fe  dal  Duw  i  chwi  dros  y 
tlawd.  I  writ  him  by  to-day's  pacquet  an  account  of  your 
negotiation.     Dyma  ryw  lymgi  wedi  dyfod  ir  dref  a  rydd  attal  ar  fy 

394  CCLXXV 


ngwaith  am  heno.  Do,  do,  'e  rodd\vy[cl]  attal  a  che's  fy  ngadw  ar  fy 
nhraed  ni  wybod  par  hyd  i  glybod  tyngu  a  ihegi  ac  aiaith  ddrwg. 
Da  iawn  os  rhydd  yr  Ysgauen  dippyn  o  gymorth  i  chwi  i  gael  lift, 
fifei  arno  yr  Fostyn,  ni  bu  erioed  ddaioni  o  uchder  a  balchder — 
cynneddfau  diawledig  ynt,  Duw  a  gadwo  pawb  rhagddynt.  Da 
clyvved  bod  Siac  ab  y  Doctor  wedi  cael  codiad,  rwyf  finnau  ar 
y  fFordd  o  wneuthur  dyn  oi  frawd  ieua,  os  Duw  ai  myn.  Gwyn 
ei  fyd  a  gai  goppi  o  gatalogue  y  Bennant  sef  yr  annerch  iwch 
y  Cymrodorion.  Mae  6  a  minnau  yn  cyfattebu  bob  wythnos 
oddigerth  siawns.  Roedd  y  Penllywydd  o  fewn  ychydig  mewn 
rhyw  Htcnt  neu  helfa  oedd  gan  ryw  weilch  Siacobeaidd  yn 
Llangefni  accw,  rhyfedd  ei  fod  yn  cymeryd  pleser  o  fod  ymhlith 
bagad  o  ddynion  gweigion  heb  un  gamp  dda  yn  perthyn  iddynt, 
your  down  right  roaring  country  esquire,  wfft  iddo  fo.  Duw  a 
gadwo'r  Castell  Goch  a  phob  pendefig  cymwynasg^ar,  nid  oes  dim 
sydd  well  na  bod  fellow  feeling  yn  y  peth.  Llwydded  yntau. 
Bydd  falch  cael  Uythyr  oddiwrthych  gynta  galloch  a  hanes  y  byd 
ar  amseroedd  :  roedd  y  Llew'n  dda  tra  bu.  Gwae  finnau  na  fedrai  yr 
Prif  Fardd  ymgadw  rhag  yfed  gormodd.  Gwendid  creulon  a  gwae 
arall  na  chawn  fy  Nhelyn  Ledr  anwyl,  mae  arnai  ofn  yn  fy  ngalon 
na  welaf  moni  byth  bythoedd.  Bydded  i  Dduw  warchad  drosoch 
a'ch  cadw  mewn  iechyd  yw  taer  ddymuned.    Eich  caredigcaf frawd^ 

William  Morris. 

P.S. — Pray  is  iVIr.  Ellis's  Book  of  Corals  with  you,  if  so,  is  plate 
xxxvii  in  it  ?  I  writ  to  him  to  know  w^hich  way  I  was  to  send  him 
some  shells  which  he  wanted  but  have  received  no  answer,  ai 
byw'r  gwr  ? 

Caergybi,  Nos  lau,  21st  December,  1755. 

Fy  Mrawd  Anwyl, — Mi  sgrifennais  attoch  y  dydd  arall  linell  neu 
ddwy  yn  atteb  i'r  eiddoch  or  6d,  ac  yn  ol  eich  addewid  dyma  arall 
ac  ynddo  newydd  oddiwrth  y  ser  fal  y  bai  naill  ai  Tomos  Dions  ai 
Sion  Dions  yn  galw  eu  halmanaccau.  Can  diolwch  am  tano  heblaw 
talu,  siersiwch  o  yn  eich  bil,  the  design  is  apropo'  enough,  suiting 
the  times.  Mi  ges  innau  gwpl  o  bystolau  oddiwrth  y  Llew  er  pan 
gadd  ei  gaban,  neu'n  hytrach  ei  ffau  arno,  mae'n  rhywyr  clybod  par 
fodd  y  trinodd  yr  examiners.  Ceir  yr  hanes  os  gwynfyd  a  gadd. 
Ond  OS  adfyd  gwenwyn   lillig    (linellig   oeddwn   i  yn  eu  geisiaw 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 
CCLXXVI 


CCLXXVI 


395 


W.  to  R. 

contd. 


ddywedyd).  Gerwin  pe  basai  haid  o  williaid  yn  ei  orddiwes  efo'i 
filoedd,  nid  rhyfeddod  yn  y  byd  a  fasai  ac  ynte  yn  trafaelio  tan 
banner  wedi  6  y  noson  gynta  He  roedd  mwya'r  perygl.  Gwaed  y 
ditw  las  I  Ai  yna  mae  fy  hen  feistr?  Wala,  mae  yna  ddigon  o 
fwstr  mi  a  wranta.  Ac  mae'n  edifar  yr  awron  droi'r  sipog  neu'r 
gob,  ni  wn  i  par  un,  fe  fuasai  fy  hen  batron  i  Mr.  Salisbury  yn  ffrind 
iddo,  ie,  un  da  hefyd,  ac  nid  gweddus  sorri  vvrth  y  cyfryw  am  faw 
beth,  a  chodi  sawdl  yw  erbyn.  Ond  er  hyn  i  gyd  os  yvvyna  dodwch 
fy  ngwasanaeth  atto,  a'm  bod  yn  dymuno  Uwyddiant  iddo,  pa  peth 
bynnag  sydd  ganddo  yn  Haw,  os  ar  ei  les  y  digwydd.  Ystori  gau 
ydoedd  honno  ynghylch  y  Winchelsea,  ni  bu  ddim  or  fath  beth, 
swn  y  canans  mawrion  oeddid  yn  eu  saethu  yn  Nulun  ar  Dydd 
Gwyl  Tywysoges  Gymru,  a  glybuwyd  ym  Mon  ac  Arfon  the 
;^o  ulto,  and  a  smugler  built  upon  the  report.  Dim  gwybod  par  un 
ai  rhyfel,  etc.,  meddvvch.  Ond  daccw  fy  anwyl  ffrind  i  yr  Cadpen 
Weller  wedi  ymadael  ar  Dorset  yatch  i  fynd  i  ymladd  a  Sion  Ffrainc 
yn  yr  Assistance^  Man  of  War,  ai  steward  yr  hwn  hefyd  oedd  glare 
iddo.  Dyn  ieuanc  o  gymydog  a  char  ir  hogiau  yma  wedi  mynd  iw 
ganlyn,  is  to  be  lieutenant,  colled  anfeidrol  i  VVilym  ar  eu  hoi, 
Gresyn  na  basai'r  nai  Wil  Owen  ynta  yn  mynd  yn  llebodgartref  yn 
llamhurtiaw,  bai'r  fam  debygwn.  Gobeithio  nad  yw  ein  materion 
yn  Lisbon  cynrhwg  ac  oeddid  yn  ei  dybiavv,  ac  y  daw  yr  arianwyr 
yna  attynt  eu  hunain  cyn  y  bo  hir.  Ochati  na  wnant  ryw  beth 
ir  Uongau  Ffreinig  yna,  eu  condemnio  iw  crogi  i  gael  ymadael 
ar  chwiwgwn  yna  sydd  yn  bwyta  pobl  out  of  house  and  home 
fal  y  dywaid  plant  Alis.  Mi  ges  innau  ebystol  Agrippa,  dim 
gobaith  gwraidd,  etc.  Ni  chefais  i  linell  oddiwrth  Oronwy  er's 
hanner  blwyddyn,  y  cebystr  ir  Delyn  Ledr  honno,  'rydych  yn 
cofiaw'r  modd  y  canodd  Dafydd  ab  Gwilym  i'r  Ceryn  diffaeth,  mae 
i  mi  fwy  o  achos  o  lawer.  Colli  yr  trysor  a  roddaswn  yn'ghadw 
ynddi,  a  cholli'r  prif  fardd  ir  fargen,  ffei  or  sut !  Fe  gododd  fy 
ngwallt  yn  ei  union  sefyll  ar  fy  mhen  pan  ddarllennais  yn 
llythyr  y  Bennant  fal  hyn  "The  specimens  sent  me  by  Dr.  Lloyd 
were  very  fine,  and  will  enable  me  to  draw  up  a  more  accurate 
account  than  has  yet  been  published,  I  did  design  it  for  the 
Cymrodorion,  but  your  brother,  the  president,  has  so  neglected  me 
of  late  that  I  must  lay  it  before  another  society."  Gwaed  swllt  ! 
396  CCLXXVl 


How  came  you  to  neglect  so  worthy,  so  ingenious  a  member,  who 
would  have  been  of  credit  to  the  society  and  his  country  ?  Blush 
if  you  can't  recall  him,  what  he  means  is  the  stone  at  Monachdy 
where  the  asbestos  or  salamanders  wooll  is  found,  it  was  reckoned  a 
kind  of  marble,  but  he  has  made  it  out  to  be  a  jasper.  Da  Costa 
agrees  with  him  in  it ;  rhaid  tewi  am  heno,  rwyf  wedi  blino  yn 
sgrifennu  at  y  brawd  Llew  heno,  a  chwithau  gydage.  Duw  yn 
eich  cylch  a  byddwch  iach.     Eich  ca7-ediga'tvl frauid 

tra  bd  y7iddo  ffun^         William  Morns. 

Ben  bore  ddydd  Llun. — Dyma  lythyr  a  sgrifenodd  y  nhad  ddoe 
ddiweddaf  y  pryd  yr  ydoedd  iach.  le,  llythyr  meddaf,  drwy  law 
Huw  ab  Sion  Probert  ;  mam  Huw  ydyw,  Nan'ch  Huw  Gruffydd 
Dywyll,  a  brawd  Huw  Gruffydd  ydoedd  Twm  Gruffydd  Benwyn  a 
fyddai'n  gweiddi  "  llanciau  drwg  erioed  oedd  llanciau  yn  gadlas." 
Cadw  y  mae'r  Huw  yma  dafarn  barchedig  ddigon.  He  y  gwelsoch 
William  Sion  Tomos  yn  taring  gynt  yn  city  Dulas.  Chwi  ryfeddwch 
fy  mod  mor  yspys  ar  achau  y  bobyl  fawrion  yma,  ond  cofiwch  y 
bum  i  yn  hir  yn  astudiaw'r  gelfyddyd  fuddiol  honno,  ac  nid  oes 
pennach  achudd  oddiyma  hyd  yna. 

Caer  Gybi,  Nos  Calan,  1755. 

Anwyl  Frawd, — Llyma  i  chwi  linell  neu  ddwy  cyn  diwedd 
blwyddyn  i  ddymuno  i  chwi  un  newydd  hapusol.  Om  rhan  i  nid 
oes  imi  achos  yn  y  byd  i  achwyn  ar  yr  hen,  er  bod  miloedd  oedd 
gwell  na  myfi  wedi  cael  eu  torri  ymaith  yn  ddisymwth.  Echrys 
o'r  hanesion  yn  y  papurau  ynghylch  y  daiargrynfau  mawrion  sydd 
wedi  bod  ymmhob  cwr  o'r  byd  fel  pettai,  Duw  a'n  gwaredo  rhag 
digwydd  i  ninnau  yr  un  ddrychineb.  Mi  fum  yr  wythnos  ddiweddaf 
oddicartre  yng  n'hynhebrwng  hen  ffrind  imi,  sef  Edmund  Meyrick 
or  Drefri,  Esquire,  brawd  yr  Jien  wr  o  Fodorgan,  ac  iddo  ef  y 
gadawodd  ei  stat  ag  agos  ei  holl  gyfoeth  meddir,  ac  ar  ei  ol 
eilmab  y  Gawnsler  yna,  sef  yw  hwnw  lemwnd  Meyrig.  Ir  pant  y 
rhed  y  dwfr.  Mae'r  wlad  yma  yn  wlybyrog  erchyll.  Os  gwnaeth 
hi  yna  cymain'  o  wlawiau  ac  a  wnaeth  ffordd  hyn,nid  oes  bosibl  na 
bo'r  gwledydd  isel  yna  tan  ddwfr  bod  y  fodfedd.  Gwaed  yr  hwch 
goch,  dyma'r  Sampier  wedi  dyfod  yn  eu  hoi  o'r  Werddon,  y  tair 
Hong  bost  wedi  eu  gyrru  i'r  Skerries,  deg  i  un  na  bydd  y  Hong  wedi 
hwyliaw  i  Lundain  cyn  y  cant  fyned  i  Ddulun.     Os  rhwydd-deb  a 

CCLXXVli  397 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 

CCLXXVII 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 

CCLXXVIII 


a  gant  chvvi  gewch  glywed  ar  fyrder,  os  afrwydd-deb,  ni  bydd  ond 
tewi  a  son  a  gadael  iddynt  tan  y  tro  nesaf,  mae'nt  yn  bigion  eiddo  ! 
Dyma  fy  neu  gyvv  i  yn  gwaeddi  fal  gryrod  arnaf  am  gael  fy 
nghwmni  i  chwareu  un  o'r  ddeg  ar  hugain  ar  y  cardiau  am  afalau, 
felly  lie  da  ceisio  llonyddwch.  Nos  dawch  heno.  Byddwch  iach  a 
llawen.  Eich  caredigaivl frawd^  William  Morris. 

P.S. — Nawdd,  rwyn  deall  mae  anwir  a  glywais,  nidoeddmor  Pen 
Llywydd  ymhlith  yr  helwyr  gwallgofus  rheini  a  soniais  am  danynt. 
Dymma  Fegi  Owen  o  Bentre'rianell  yn  dywedyd  fod  fy  nhad  yn 
rhwydd  iachus,  ond  fod  y  tor  llengig  yn  ei  drtvblio  ar  gyrsiau, 
dyna  ei  geiriau  hi.  Mae  son  bod  hon  yn  myned  iw  phriodi  a 
llongwr  or  fan  yma,  rhan  o  shvp  ganddaw,  etc., — mae'r  tadau 
ar  mammau  yn  fodlon.  Boreu  Dydd  Calan.  Diwrnod  teg ! 
Darogan  blwyddyn  dda.  Duw  ai  danfono  ini  bod  ac  un  ;  you  see 
how  I  endeavour  by  my  chit  chat  to  draw  a  letter  out  of  you 
unwaith  yn  y  pedwar  amser.  Dyma  om  blaen  lythyrau  ddogn  os 
gwel  pobyl  eu  digon  at  y  mrawd  Llewelyn,  at  y  nhad  a  ddyleswn 
enwi  ynghynta,  at  y  mrawd  Rhisiart,  at  Mr.  Pennant,  at  Mr. 
Mosson  or  Dumares,  at  Gendal  o'r  Werddon,  etc.,  felly  mae'n 
rhywyr  tewi  bellach. 

Customhouse,  Holyhead,  12  January,  1756. 
Anwyl  Frawd, — Rwyfi  yn  ei  gweled  hi  yn  encyd  o  amser  er  pan 
glywais  oddiwrthych,  ond  mae'r  amser  (mae'n  debygol)  yn  myned 
heibiaw  yn  llithriccach  fifordd  yna,  lie  mae  digon  ar  ddigon  o  waith 
a  mwstrio  beunydd,  pam  waeth  i  chwi  yna  ddryghinoedd  na 
thegwch  ?  Nid  felly  yma,  mae'r  ardymyr  gwlybrog,  temhestlog, 
anrhugarog  yma  yn  ddigon  er  magu'r  coler  du,  a  milcant  o  glwyfau 
a  heintiau  eraill,  na  wyddoch  chwi  gwyr  Llundain  ddim  oddiwrthynt. 
Bellach  am  fy  neges  ;  dywedyd  a  orug  y  meistr  Vickers  yma 
wrthyf  y  boreu  heddy,  fod  Hong  i  ddyfod  oddiyna  yn  o  fuan  a  brag 
ir  fan  ymma,  ac  os  oedd  gennyf  ddim  i  ddyfod  o'r  ddinas  fawr  fod  i 
mi  rwan  bigion  cyfleu.  Ni  wn  i,  hebai  finnau,  mi  ysgrifennaf  at  y 
mrawd  Rhisiart,  ond  odid  bydd  rhyw  lyfrau  yn  barod,  os  felly, 
fe  sparria  dwysgen  o  arian  i  ryw  un,  ond  par  sut  yn  rhodd  y  byd 
iddo  ddyfod  i  hyd  ir  Hong?  Nid  rhaid  iddo,  ebr  ynte,  ond  directio'r 
boccys  attaf  i,  ai  yrru  at  Mr.  Simpson,  corn  factor  at  Beachey  yceir 
i  hyd  iddo.    Felly  y  darfu'r  ymgomiaw,  a  dyma  i  chwithau'r  cyflawn 

398  CCLXXVIII 


hanes,  amen.  Ni  chefais  i  ddini  Uythyr  er's  dyddiau  byd  oddiwrth 
y  Glew  o'r  Deau,  da  chwithau  rhoddwch  dippyn  o'r  hanes  pan 
gaffoch  glywed.  Ai  tybied  mai'r  Downshend  sydd  yn  trin  y  dreth 
yn  yr  Esgair  o  hyd,  beth  meddwch  ?  Ai  tybied  na  fedrach  i 
gontreifio  cael  protecsiwnau  ir  man  lestri  yma?  One  Martin,  in 
the  secretary's  office  at  the  Customhouse,  gets  a  considerable  deal 
of  money  from  these  parts  by  procuring  them,  for  which  he  hath 
ten  shillings  each  and  they  don't  stand  him  in  above  five  shillings 
(as  I  am  told).  I  have  had  two  from  him  lately  and  he  is  very  thankful 
for  the  office.  His  money  is  paid  the  collector  of  Beaumaris,  who 
can  easily  remit  them.  But  the  difficulty  with  y^  would  be  how  to 
come  at  the  cash,  I  mean  how  to  have  it  returned,  as  to  receiving 
of  it  here  I  would  take  care  of  that,  as  most  of  the  coasters  in  these 
parts  have  paid  the  ten  shillings,  they  cant  think  it  too  much.  But 
mind  that  Martin  sends  'em  down  in  letters  post  paid,  which  he  can 
do  at  Custo'  by  a  kind  of  hocus  pocus.  If  I  can  serve  you  in  this 
affair  let  me  know.  I  propose  myself  no  benefit  but  that.  Pa  beth 
sydd  gennyf  chwaneg  i  ddywedyd  na'n  bod  ni  i  gyd  yn  iach  ac  yn 
gorchymun  attoch,  ac  erchi  ar  Dduw  warchad  drosoch. 

Eich  caredigaiul  frawd,         William  Morris. 

Customhouse,  Holyhead,  22nd  January,  1756. 
Dear  Brother, — Ni  chaf  yn  awr  ond  yn  unig  amser  i  ddywedyd  i 
chwi  fy  mod  wedi  derbyn  yr  eiddoch,  a'r  catalogue  of  rarities, 
a  barddoniaeth  yr  Hirfardd  or  Deau,  ac  atteb  y  Bardd  Du  o 
Northolt — giueith  cywrein  !  Can  mil  o  ddiolchiadau  am  bob  peth, 
mi  attebaf  y  llythyr  o  ben  bwygilydd  y  foru  neu  drennydd.  Dyma 
fal  y  mae  :  y  munud  yma  y  cefais  linell  neu  ddwy  oddiwrth  fy  ffrind 
y  Dr.  Lloyd,  y  jasper  o'r  Monachdy,  a  dyma  eu  sylwedd — "  Sir,  I 
sent  to  a  friend  at  London  to  procure  me  a  protection  for  the 
Speedwell  Sloop  (of  Kemlyn)  in  the  coasting  trade,  burthen 
twenty  tons,  John  Williams  master  and  two  mariners  besides,  I 
have  not  received  it,  therefore  think  my  letter  is  miscarried  or  that 
my  friend  is  not  in  town.  I  beg  the  favour  of  you  to  send  to 
procure  the  said  protection  as  soon  as  possible  in  case  the  same  is 
not  issued  out  in  the  interim  which  I  suppose  may  be  known  at  the 
board.  I  am,  etc."  Yn  awr  os  y  chwi  a  fedr  gael  hwn  allan  o  law, 
da  fydd,  ai  yrru  yma  i'ch  brawd  Gwilym.  ond  par  sut  a  fydd  trin  y 

CCLXXix  399 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 
CCLXXIX 


W.  to  R,    dreth  ynghylch  y  postage  rhag  iddo  fod  yn  ddwbl  ac  yn  drebal? 

contd.  Mae'n  debyg  os  na  fedrwch  ei  gael  yn  fifri  nad  rhaid  i  chwi  ond  ei 
ddirectio  without  being  inclosed.  Mae  yn  y  cwrr  yma  ir  byd  ryw 
lymgwn  a  fydd  yn  'sgyrnygu  eu  dannedd  os  digwydd  im  post  bill  i 
fod  yn  hogyn  mawr,  ie,  weithiau  yn  taro  allan  3  swllt  neu  4. 
Roeddvvn  yn  disgwylrhywfeistr  Hong  o  Seville  alvv  yma  i  brotestiaw 
yn  erbyn  y  mor  a'r  gwyntoedd  (the  collector  being  abroad)  ond  ni 
welaf  mono  ettwa,  felly  attebaf  y  Uythyr  hyd  He  gallvvyf  Oni 
fyddaf  yn  gvveddio  drosoch  bob  dydd  a  nos  a  elo  dros  fy  mhen 
i,  nid  hwyrach  mai  gvvell  trafferth  na  seibiant  er  lies  enaid.  Gwych 
o'r  gistiad  yna  o  ffosilod  a  yrrodd  y  Bennant  i  chwi  !  I  have 
a  letter  of  his  dated  i6th  giving  me  an  account  of  a  box  he 
hath  made  up  for  me,  consisting  of  about  sixty  articles,  fossils, 
shells,  etc.  Mi  a  wnaf  fy  ngoreu  er  gwneuthur  cymmod  rhyngo  ef 
ar  Llywydd  Llvvyd.  Aie  inablyfr  yw'r  gair  goreu  yn  y  byd  am 
goppi  ?  Nid  hwyrach  hynny,  ond  nid  yw  fy  nwyglust  i  yn  dygymod 
ac  'e  yn  iawn  ettwa,  nis  gwn  par  sud  a  fydd.  Gwyn  eich  byd  chwi 
sydd  yn  cael  ymgyfaillachu  a  phobl  fwynion  a  f'ai'n  caru 
brawdgarwch  a  phob  cyneddfau  da  ;  ni  welais  i  ddyn  a'm  llygaid 
er's  llawer  o  amser  a  mymrun  o  ddiddanwch  yn  perthyn  iddaw. 
Do,  mi  ge's  lythyr  i  wrth  Oronwy  a  hanes  trwscl  ynghylch  fy 
nhelyn.  Ffei,  ffei,  ni  wn  i  fod  dim  chwaneg  or  llyfrau  i  ddyfod. 
Rhwymwch  rai'r  hen  Feurig  fal  y  lleill;  mi  wna  iddo  dalu  fal  pobyl 
ei-aill.  Mi  glywais  fod  naill  ai  mab  (neu  frawd)  ynghyfraith  i  Mr. 
Salisbury  wedi  cael  Searchership  Liverpool,  ni  wn  ai  gwir.  Ymhle 
mae  ffosilod  Mahone  iw  rhoddi  yn  y  box  gyda'r  llyfrau  yna?  Ie,  a 
rhai  Harwich,  a  Dover  cliffs,  etc.  Bydd  Ellis  falch  o  fod  yn 
Gymrodor,  mi  wranta  y  taera  mai  Cymro  ei  daid  o  bella,  felly  bydd 
pob  Gwyddyl.  Mi  yrraf  i  chwi  gregyn  ddigon  os  gwna  rheini  les. 
Yr  wyf  am  yrru  i  Mr.  Ellis  yntau  flychaid  ar  fyrder,  dywedwch 
hynny  wrthaw.  Ni  chlywais  innau  ddim  oddiwrth  y  Llew  er's 
llawer  dydd,  ai  ni  cheir  byth  ddiben  ar  ddrysni  yr  dyn  hwnw  ? 
Os  dyna'r  modd  y  byddis  yn  dringo  i  ben  pinacl  anrhydedd  a 
mawredd,  nis  gwn  i  pwy  fyth  a  ymdraffertha  am  y  coegbeth 
hwnnw.  Pan  gaffoch  dippyn  oi  hanes,  gadewch  glywed.  Gobeitho 
nad  gwir  hanes  Russia.  Fe  a'r  P'oscawen  irm  or  ac  yno  yn  iach 
gymorth  ganddo.     Nid  yw  hwn  vvedi'r  cwbl  ddim  yn  atteb  iawn  i"r 

400  CCLXXIX 


eiddoch,  rhaid  rhoddi  mending  arno  ryw  dm.  Gwacd  crwst  !  Ta 
beth  a  wneir  am  ffrancod  i  yrru'r  barddoniaith  yn  61?  Mae  hi 
yma  yn  hesp.  Pawb  yma  yn  iach,  mawl  i'r  Goruchaf;  ni 
chlywsom  ddim  o  Bentre'rianell  ers  wythnos  neu  fwy.  Duw  a  fo 
yn  ymddiffynnwr  i  chwi.     Eich  caredigawl frawd, 

William  Morris  Gregynnvr. 

Caergybi,  4th  February,  1756. 
Anwyl  Frawd, — I  received  your  eulun  Uythyr  of  the  29th  with 
the  protection,  which  I  forwarded  to  Dr.  Lloyd,  whom  I  acquainted 
that  (as  you  could  not  attend  the  office  yourself)  the  instrum.ent 
cost  ten  shillings,  yr  hyn  a  yrraf  i'r  tad  cyn  gynted  ac  y  delont  im 
Haw.  I  hope  there  was  not  another  taken  out.  Diolch  am  gael 
cadw'r  barddoniaeth  i  spario'r  tudded  a  fuoch  cyn  fwyned  ai  roddi 
imi.  Yn  wir  ddiau  ni  bu  yma  ermoed  y  fath  eisiau  rheini,  rhaid  i 
hwnw  fynd  ynghylch  llythyr  neu  ddau  i  Fathafarn  y  foru  nesaf. 
Gwaed  swllt  !  Mi  debygwn  wrth  ddau  o  bystolau  a  ge's  'iwrth  y 
Llew  or  gd  ar  I5d  ulto,  fod  yr  luddew  Brych  wedi  ei  ymddangos  yn 
ei  liwiau  priodawl,  ni  feddyliais  i  611  y  byddai  bur  a  ffyddlon, — ni 
ddwg  drain  rawnwin.  Er  carriad  ar  Dduw  dodwch  dippyn  o'r 
hanes,  'rwyf  dra  anesmwyth  o  herwydd  y  Llew,  ag  nis  gwn  i 
amcan  am  bai'r  achos  na  pha  herwydd.  Na  chanaf  fi  ddim  Te 
Deum,  am  fod  Sion  Ffranc  wedi  ffyrnigo.  Roeddwn  yn  disgwyl  y 
b'ai  heddy  chwaneg  or  hanes  ond  i  wenwyn  damaid,  ni  choeliai  y 
bydd  y  Cybiaid  fawr  well  er  rhyfel.  Er  Jieddwch  7iac  er  rkyfel, 
gwenyneji  farw  ni  chasgl  fel^  roedd  yr  hen  ddiareb.  Gwenyn  meirw 
ydym  ninnau,  a  phe  bai  byw  ynom,  ni  chaem  ond  ychydig  iawn 
gan  y  gwenyn  gormes  mawrion  yna.  Rhan  y  gwas  o  gig  yr  iar,  mi 
wranta.  Digrif  yw'r  hen  Aldramon  sydd  yna  'rhyd  yr  amser. 
Deg  i  un  na  bo  cyn  Uawened  ar  gog  ar  y  gainc,  a  wyr  o  ei  hun  pa 
beth  y  mae  yn  ei  wneuthur.neu  yn  ei  geisiaw  wneuthur  ?  Mae'r 
wraig  odiaethol  honno  sydd  iddo,  yn  cael  ei  gw'nfyd  yn  ei  absen. 
An  exceeding  good  woman  !  on'te  ?  le,  o'r  J^einia,  fydda  i  chwi 
yrru  llythyr  i'r  Bennant,  mae  o  wedi  sgrifennu  yn  ddiweddar  at 
y  Llew  ynghylch  Natural  History  Sir  Fon  ;  mae  o'n  tyngu  i'r 
cyrs  ac  ir  coed  y  dylae  fo  a  minnau  (chwedl  y  mochyn)  daro  atti  hi 

Qc  401 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 

CCLXXX 


_  P  i  sgrifennu  un,  nobody  in  the  world  better  qualified,  medd  I  Wrth 
J  gofio,  mae  fal  yr  ymofynwch  (os  cevvch  eich  c6f)'da'r  Aldremon  (yn 
ddistavv  bach),  par  fyd  sydd  ar  fy  hen  gyfaill  Mr.  Wright  o 
Leghorn  ?  I  have  some  private  reason  for  this  enquiry.  The 
young  fellow  whom  I  suppose  is  a  lieutenant  on  board  Captain 
Weller's,  and  who  was  his  clerk  and  steward  on  board  the  Dorset 
yatch,  is  one  John  Henry  of  this  place.  You  perhaps  may 
remember  his  father,  master  of  Peter's  brig  at  Dulas  in  time 
of  yore.  Gwyddel  oedd  ei  dad  a  briodws  Gybi  wraig.  Ni  vvelais 
etto  mo  gadpen  newydd  yr  iot,  Bonfoy  ;  adwaenoch  chwi  o?  Ni 
chefais  etto  ddim  o  hanes  y  sampier,  y  tair  Hong  bost  yn  awr  yn 
Werddon  ;  ar  gwynt  dwyrain  yma  ai  ceidw  yno  yn  ddigon  o  hyd. 
Roeddym  yn  disgwyl  y  chwaer  adref  heno  o  Bentre'  rianell,  ond  ni 
ddaeth.  Roedd  y  nhad  yn  rhwydd  iachus  echdoe,  roedd  y 
protecsiwnau  wedi  eu  derbyn.  Wala  hai  !  Rhaid  a  myned  i  hel 
gwmon  'rhyd  gerig  a  chreigiau'r  mor  i  Mr.  Ellis  yna.  "  Let  me 
know,"  meddai  ef,  "  whether  you  still  continue  in  the  botanical  way 
and  what  seeds  you  want."  Dywedwch  wrtho,  os  gwelwch,  that  I 
am  as  foolish  as  ever,  ac  eisiau  pob  hadau  pur  ddieithr  arnaf 
Garddoriaethu  heddyw  ddiweddaf  fy  ngoreu  glas  er  gwaetha'r 
dwyreinwynt  ysgyflgar.  Fe  dalai'r  swydd  ei  gwasanaethu  i  chwi 
ddyfod  oddiyna  hyd  yma  i  weled  fy  mharadwys-ardd  i.  Roedd 
gennyf  y  mis  diweddaf  oddeutu  deugain  math  o  lysiau  a  gwydd  yn 
eu  blodau,  y  peth  nad  oedd  mi  wranta  mewn  nemawr  ardd  o 
amgylch  Llundain.  Ni  bu  yma  ddim  rhew  y  leni  a  laddai'r 
planhigyn  tyneraf  allan.  Rhaid  imi  sgrifennu  fy  hun  at  y  gwr  ar 
fyrder.  Gwych  a  f'asai  gael  tippyn  o  hadau  yn  y  box.  If  you 
have  not  waited  of  him,  you  may  tell  him  of  the  opportunity.  I  am 
conscious  to  myself  that  you  will  be  tired  with  my  chat  ere  you 
reach  thus  far.  Felly  Duw  gyda  chwi.  My  compliments  to  my 
brother  Comptroller  Gwil  Parry.     I  am,  dear  brother, 

Yours  most  affectionately^         William  Morris. 

P.S. — Nid  oes  dim  hanes  am  arian  yn  dyfod  oddiwrth  y  Lwyd 

yna   i'r   Gendal   dlawd   accw,   er   maint   y  drafiferth  a  gesoch    yn 

eu   cylch.     Mae'r  gair  fod    Miss  Jones,  Plas   Gwyn,    wedi   priodi 

y  cynghorwr  Pantwn  o  Degeingl. 

402  CCLXXX 


% 


Customs,  Holyhicad,  loth  February,  1756. 

Anwyl  Frawd, — Mi  sgrifenais  attoch  linell  y  dydd  arall.  Yr 
achos  a  bair  im  eich  cyfarch  yr  awron  yw  hyn  :  I  have  been 
disapointed  of  an  almanack  for  my  office,  must  beg  you'll  send  me 
a  small  London  Almanack,  I  mean  your  copper  plate  sheet  ones, 
obleit  rheini  fydd  gennyf  bob  amser,  Ryland  yn  y  parlwr  gartref ; 
mi  dalaf  y  chwecheiniogyn  gyda'r  chweigan  i  nhad.  Roedd  y 
Doctor  Lloyd  yn  gweled  y  protecsiwn  yn  ddrud  am  hynny,  ond 
pam  raid  i  chwi  roddi  eich  llafur  yn  ofer,  fe  ddylae  bawb  dalu  fal 
eu  gilydd,  onide  fe  fyddis  yn  achvvyn  chwedlau.  Och  y  fi,  dyma 
lythyr  pruddaidd  amhosibl  oddiwrth  y  brawd  or  Deau  ;  Duwa  ddel 
ac  ef  allan  o'i  orthrymderau  ;  rwyn  ofni  y  basai  well  iddo  beidio  a 
syrthio  allan  a'r  hen  gydnabod.  A  fedrwch  chwi  roddi  dim  o'r 
hanes  pa  beth  y  maent  yn  ei  wneuthur?  Mae  Mr.  Mosson  yma, 
ac  yn  gridwst  yn  erchyll  amronyn  o  lythyr  oddiyna  ;  fo  ddangosws 
imi  lythyr  i  wrth  y  Davies  yna  yn  dywedyd  eich  bod  yn  son  am 
sgrifennu.  Gwelais  arall  oddiwrth  Siac  ab  y  Doctor  yn  dywedyd 
ei  fod  drwy  eich  cymorth  chwi  yn  gobeithio  cael  dringo  ris  uwch. 
Dyma  finnau  yn  anfon  efo'r  Hong  bost  nesaf  ei  frawd  Giviljfn  iw 
wneuthur  yn  feddyg  dan  fy  anwyl  gyfaili,  the  Surgeon  General. 
Os  Duw  a  rydd  iddo  ras  fe  ddaw  yn  ddyn  gwych.  Byddwch 
chwithau  gwych,  da  chwithau.  Mr.  Mosson  desires  his  compli- 
ments. Eich  ca7-edigau>l  fnnud,         William. 

P.S. — Onid  oes  fifrencyn,  gyrrwch  o  mewn  tudded  caeth  — tudded 

rhydd  o  fifrencyn,  ond  e?     Mae  d 1  ymhob  migwrn  ac  asgwrn 

o'r  luddew  Brych  medd  y  Llew,  mi  ddywedais  i  ddigon  pe'i 
tycciasai  ;  fe  gadd  wybod  yr  holl  ddirgeloedd  mae'n  debyg,  ac 
yr  awron  yn  prifio'n  gnif  pig. 

Caer  Gybi,  2d.  o  Fa  wrth,  1756. 

Anwyl  frawd, — Ymhell  y  bwyf  onid  ydwyf  yn  dra  anesmwyth  am 
gael  clywed  oddiwrthych,  mae  arnaf  ofn  yn  fy  nghalon  fod  y  peswch 
neu  ryw  beth  wedi  eich  nychu,  yr  anrhas  iddo,  mae  o  yn  ddigon 
tost  wrthyfi,  sydd  yn  cael  yngwala  o  awel  denau  iachus,  chwaethech 
y  chwi  sydd  yn  bwyta  mwg  a  tharth  mal  y  bwytae  eidion  du  wair 
gwndwn.  Y  cebystr  i'r  llyfrau  ar  almanacau,  ni  waeth  gennyfi  pe 
baent  yn  y  Bala  am  y  cawn  i  glywed  fod  fy  mrawd  yn  hawntus. 
Oes,  oes,  mae  imi  arall  frawd  nas  gwn  mwy  o'i  hanes  nai  gyflwr, 
CCLXXXii  403 


W.  to  R. 

CCI.XXXI 


W.  to  R. 

CCLXXXII 


_.         _      nag  y   gwyr  Brenin   Ffrainc   fy  hanes  innau.      Ni  chefais  lythyr 
J  oddiwrtho  er's  cryn  fis,  a  hwnnw  yn  un  digon  tywyll,  mae  gyda 

hwnw  lencyn  o  nai  i  mi,  ce's  hanes  ei  fod  yn  afiach ;  Duw  a 
ddelo  a  newyddion  da  oddiwrth  bavvb  o  honoch.  E  ddaw'r  post  i 
mewn  y  foru,  pwy  a  wyr  na  ddaw  haid  i  gvvch,  "  Pan  fo  ingaf  gan 
ddyn,  ehenga'  fydd  gan  Dduw,"  ac  am  hynny  dodaf  hwn  heibiaw 
am  heno.  Roedd  y  nhad  yn  rhwydd  iachus  ddoe,  ac  yr  ym  ni 
yma  oil  felly,  mawl  i'r  Goruchaf  Dduw. 

Dranoeth. — Wala  !  Moliant  ir  Goruchaf  am  bob  diddanwch  ; 
bydded  iddo  dalu  i  chwithau  am  eich  caredigrwydd.  Dyma  eich 
llythyr  wedi  gvvneuthur  imi  fwy  o  les  na  phe'i  rhoddasai  rywun  imi 
olud  lawer,  Gwendid  erchyll  y'w  anobeitho,  ni  wnaf  mo  hynny 
ond  hynny,  debygai.  Yn  awr  am  eich  ebystol  bywhaus  (nid 
oeddwn  i  ond  lledfyw  cyn  ei  gaffael).  Digrif  oedd  i  chwi  ymweled 
ac  Ellis  pan  ydoedd  yn  trin  eu  hadau.  'Rwyf  yn  rhwymedig  i'r 
gwr  am  ei  anrheg.  Mi  sgrifennais  atto  o  fewn  y  pythewnos  yma 
ac  a  yrais  iddo  gryn  ddvvy  wns  o  bethau  anrhyfedd  mewn  tudded 
at  Shelvocke  o'r  Post  Offis  yna  ;  ped  fuasant  yna  yn  gynt,  cawsid 
mwy  o  hadau.  Mi  sgrifenaf  y  foru  at  Freuan  o  Lanychmedd  i 
erchi  arnaw  beri'r  clydwr  ymofyn  am  y  goflwch  hwnnw  a'r  llyfrau. 
Ni  wiw  taro  atti  hi  i  ddiolch  i  chwi  am  y  peth  yma  a'r  peth  accw 
nes  y  delont  i  ben  y  daith.  Chwi  a  wnaethoch  o'r  goreu  beidio  eu 
helcyd  nhw  'rhyd  y  mor,  rhag  ofn  y  buasai  Sion  Ffrainc  gaffael 
gafael  arnaddynt.  O  chwiw  leidr  !  Ait  mae  arno  flys  Plymwth  ai 
oes  ?  Fo  ga  ei  grogi  ynghynt.  Gwyrda  Answn  a  Hawg  am  fyned 
yno  i  gadw  gal,  Duw  gyda  nhw.  Wfft  i  chwi  am  rhoddi  cymaint  o 
ddiawlaid  yn  y  gistan  efo'r  Sgrythyr  Ian,  ni  wnaetha'  Dwrc  ddim  yn 
rhagor.  Na  chadd  y  Weldon  weddw  ffarlling  na  dima  byth  o'r 
arian  cloaths  bill.  Gwyn  ei  fyd  na  fedrach  ei  chynorthwyaw.  Nid 
difalch  a  fydd  fy  mrawd  Mosson  gael  clywed  fod  Jenkinson  ar  y 
ffordd  1  gael  pensiwn.  Wfft  i'r  Sharpe  a'r  West  a'r  Baynter — an 
excellent  triumvirate  ;  ni  allasant  byth  daro  wrth  well  offeryn,  ac 
ni  allasai'r  Llew  fyth  daro  wrth  bennach  cna  na'r  Paintiwr  ; 
roedd  o  yn  broliaw  gormodd  o  bono,  a  minnau  ni  fedrwn  yn  fy 
myw  gredu  y  deuai  ddaioni  byth  oddiwrth  ymhel  ai  fath,  gwr  mwyn, 
mwyn,  hyd  na  chadd  wybod  pob  dirgelwch,  ac  yno  troi  yn  y 
cogwrn.     Mae'n   dda   genyf  glywed   fod   gobaith  y  daw'r  Castell 

404  CCLXXXIl 


W.  to  R. 


Coch  a  phob  peth  i  ben  y  tir,  er  gwaetha'r  cwbl.  Gwaed  sullt  ! 
Ni  thai  stitched  almanack  ddim  i  myfi,  rhaid  iddo  fod  yn  gyfan  , 

gwbl  i  gael  ei  hoeliaw  ar  y  fagwyr  %vrth  fy  viord  yn  y  doUfa  ar 
ucha  llawer  o'i  frodyr  sydd  yno  er's  llawev  dydd.  Mae  arnaf  beth 
cywilydd  eich  trvvbliaw  am  ryw  oferedd  o'r  fath,  a  chwithau 
cymaint  eich  ffwdan  a'ch  tiafferthion.  Hir  iawn  y  biioch  yn 
annerch  y  Bennant  druan.  Had  a  letter  from  him  last  Saturday, 
and  at  the  same  time  another  from  Mr.  Lysons,  of  Hemsted,  in 
Gloucestershire  ;  an  ingenious  gentleman,  who  was  with  us  at 
Snowdon  last  summer.  Gael  hadau  gwchion  oddiwrth  hwnnw 
yntau,  a  ffossilod  ddigon  i  wrth  Pennant.  Ni  chlybuwyd  ermoed 
son  am  y  fath  gregyn  yr  wyf  fi  yn  eu  ddyfod  o  hyd  iddynt 
beunydd  yn  y  moroedd  yma,  ac  nid  oes  ond  y  Bennant  a  minnau 
a  wyr  fymryn  o'u  hanes — a  great  variety  of  nondescripts.  Aie 
siwrnai  seithug  a  gadd  yr  Aldromon  ap  Rhisiart,  trwstan  erioed  er 
pan  wyfi  yn  ei  gofiaw.  Ffei  arni  yr  Ysgawen  na  basai  yn  cyflawni, 
cadd  a  fynnodd  mae'n  debyg,  ac  yno  anghofiwyd  y  peth  a  addawyd, 
nid  oes  fawr  hyder  ar  blant  dynion.  Da  chwitha',  anerchwch 
finnau  yn  garedigawd  at  y  Gomptroler  Parry  ;  "rwyf  yn  dra 
rhwymedig  iddo  am  lawer  cymwynas  a  wnaeth  erwyf,  Duw  a  dalo 
iddo,  o  ran  deg  a  thrugain  i  un,  y  daw  byth  ar  fy  Haw  i  allu  talu'r 
pwyth  yn  61.  Ge's  lythyr  y  dydd  arall  oddiwrth  y  Doctor  Evans 
o'r  Nassau.  Daccw  fi  newydd  anfon  ei  frawd  Wil  o  drosodd 
i'r  Iwerddon  i  ddysgu  myned  yn  surgeon  general.  Os  Duw 
a  rydd  iddo  ras  ac  iechyd,  fe  ddaw  yn  gefn  dyn.  Wala,  wala, 
mae'n  rhaid  imi  bellach  gadw  noswyl  er  difyrred  iw  dadwrdd,  felly 
Duw  o'i  fawr  drugaredd  a  fyddo  yn  noddwr  i  chwi,  ac  i  bawb  o 
honom.     Amen.     Eich  caredijs^caf  ci'ch  rhwyniediccaf fratiid 

I'di  annerc/i,  Givilym  Cybi. 
O.S. — le,  bendith'ch  tad  (a'ch  mam  sydd  yn  y  pridd)  i  chwi. 
Sgrifennwch  gynta  fyth  y  galloch  a  hanes  Dewi  a  chant  o  bethau 
anadnabyddus  i'r  Gybiaid.  Er  mwyn  dyn  pa  beth  a  wneir  ir 
Lwyd  yna  or  War  Offis.  Nid  oes  dim  o  hanes  yr  arian  yn  dyfod 
ir  Gendal  dlawd,  pei  tala  fo  nhw  i  chwi,  mina  ai  talwn  iV  tlawd  gan 
Gendal.  Ai  tybied  pei  baech  yn  ei  ddw^yn  ar  gof  by  a  penny  post 
letter  na  wnai  o  rywbeth  ac  ynte  wedi  gaddaw  ?  Pe  basai  gennyf 
dudded  rhydd  sgrifenaswn  ymhell  cyn  hyn  at  y  prifardd  Goronwy. 
Far  ddelw  sydd  arno  ?     Adieu. — W.M. 

cci.xxxii  405 


\  Gartref,  24dd  o  Fawrth,  1756. 

W.  to  R.  Anwyl  Frawd, —  I  would  have  reply'd  to  yours  of  the  9th  sooner 

CCLXXXlll  (which  came  in  company  with  one  from  Ceredigion  ar  yr  un 
testyn),  but  that  I  waited  for  the  arrival  of  the  box  which  came  to 
hand  three  days  ago  all  safe,  and  I  have  begun  to  distribute  the 
contents,  and  to  begin.  Here's  old  Bodorgan  hath  return'd  his, 
aledging  that  the  print  is  too  small  for  his  reading,  mae'r  hen  wedi 
hurtiaw.  I'll  dispose  of  them  as  soon  as  possible,  and  of  the 
Cymrodorion  Constitutions.  I  had  paid  my  father  ten  shillings  for 
the  protection  and  sixpence  for  the  Almanack.  Diolch  yn  fawr 
am  y  cregynach,  etc.,  'roedd  gennyf  'run  pethau  a  rhan  fwya  o 
honynt,  ond  ni  feddwn  i  'r  un  cythrael  ;  ie  diolch  am  yr  ink,  ni 
ddeuaf  i  ben  i  roddi  diolchiadau  am  bob  peth.  'Roedd  y  ddau 
lythyr  uchod  yn  cyttuno  agos  air  yn  air  im  mawr  dristwch,  nis 
gwn  i  pa  beth  i  feddwl,  na  pheth  i  ddywedyd,  ac  nid  oes  gennyf  fi 
iw  vvneuthur  ond  taer  weddio  ar  i  Dduw  ddyfod  ar  gwr  ai  dylwyth 
allan  o'u  cyfyngderau.  Dyma  arall  oddiwrtho  heddyw,  a  thrist  iawn 
y  cynhwysiaid.  Gwaeth  na  dim  oedd  oeri  o'r  Castell  ;  ni  vvn  i  a 
ga'ed  golwg  arno  Ymhengwern  Bowys,  mae'n  debyg  fod  yscems 
hwnw  yntau  wedi  eu  gwyrdroi,  yn  wir  os  coeliwch  fi  rwy  wedi 
llamhurtio.  Mae'r  Iddew  Brych,  debygwn  i,  wedi  anfon  at  ei 
ffrins  or  cyrrau  yma'r  newydd,  felly  mae'r  ewyllyswyr  da  a'r 
ewyllyswyr  drwg  ddialedd  am  gael  'r  hanes,  a  minneu'n  tewi  a  son 
ac  yn  gadael  iddynt  a  gwyneb  llawen  a  chalon  drom  gennyf.  Duw 
Goruchaf  a'n  diddano  i  gyd,  mae'n  debyg  y  bydd  cyn  i  nemawr  o 
ddyddiau  fyned  heibiaw  i  rywun  fod  mor  drwyadl  a  dywedyd  ir 
hen  wr  ein  tad,  rhaid  a  myned  ffordd  honno  gynta  gellir  i  roddi 
carreg  ar  y  ffagl. 

Am  glad  you  are  of  opinion  that  there  are  friends  and  fair  play  to 
be   had  at  Caerludd  ;   na  atto  Duw   chwedl   amgen,  pam   waeth 

pa  beth  a  fo  yng  Nghwm  Erfin  na  chwm  arall  os  y  B a  gaua  ei 

law  am  tano  ?  Mae'r  bobl  yn  darogan  mae'r  luddew  Brych  sydd 
i  feddiannu  pob  lie  a  phob  peth  Yngheredigion.  Ond  dyn  a  feddwl, 
Duw  a  ran  ;  a  bydded  iddo  wradwyddo  bwriadau'r  gelynion 
cartrefol  a  thramor,  ni  wybod  pa  rai  vvaethaf  o  honynt.  Aie  gelyn 
brych  or  Gommisionwr  Fychan .''  Os  felly,  fe  gofia  ond  odid  am 
tanom  ninnau  ffordd  yma,  ond  ni  ad  rhagluniaeth  i  bob  dyn  drwg 
406  CCLXXXlll 


II 


dichellgar  gael  mo'i  ffordd  ei  hun,  oni  bae  hynnyni  byddai  dimbyw 
yn  y  byd  hwn.  Gwaed  swUtl  mae  rhyvv  fifrind  i  mi  vvedi  erchi  arnaf 
yrru  am  ddau  brint  Hogarth  at  I2d,  representing  the  English 
and  French  coast.  If  you  can  get  them  for  me  and  send  them  down 
in  a  ffrank,  minnau  a  dalaf  yn  onest  i  nhad  am  danynt,  a  chewch 
chwithau  fendith  am  eich  poen,  un  o'm  meichiafon  yw'r  gwr.  Mi 
welais  yn  y  papurau  farvv  o  fy  hen  batron  i  Thomas  SaHsbury  alias 
Brereton  ;  yn  nef  ma'i  enaid,  'rwyn  gobeithio.  Mi  glywais  fod  yr 
Aldremon  yn  y  pen  draw  ir  wlad  y  dydd  arall ;  oni  wnaethe  fo 
burion  Seneddwr  iddynt  y  Lerpwliaid  ?  Mi  glywaf  mai  Mr. 
Chas.  Pole  oddiyna  sydd  i  fod — mi  adwaen  y  gwr,  a  dau  frawd  iddo, 
nid  amgen,  Col.  Pole,  ac  Aldremon  Pole  o  Lerpwl. 

Fal  hyn  y  dywaid  y  Benant  y  dydd  arall  :  "  I  have  heard  from 
the  President,  who  complains  that  he  is  hurried  out  of  his  life.  I 
pity  and  forgive  y  Hall  frawd  at  yr  hwn  y  sgrifennais  er's  talm  ond 
heb  gael  atteb."  Rhyfedd  pei  cawsed,  ebr  finneu  wrthyf  fi  hun. 
My  cabinet  and  garden  fills  daily,  ond  gwagedd  yw'r  llowndra 
ysywaeth.  Ond  am  hynny  yr  un  peth  yw  pob  Uawnder  tan  haul  ; 
beth  meddwch  ?  Mi  heuais  yr  hadau  a  yrrasoch  imi,  Lupins  oedd 
y  pys  rheini.  Roedd  y  nhad  yn  achvvyn  y  dydd  arall  yn  gethin  am 
lythyrau  oddiwrth  y  brawd  arall  a  chwithau  ;  mi  yrrais  atto  am 
iddo  beidioac  ymddigio  o  herwydd  tratferthion  ac  helbulon  ai  para. 
Mae'n  rhaid  imi  bellach  dewi  a  son.  Duw  o'i  fawr  drugaredd  a 
fyddo  yn  gvvarchad  drosoch  bod  ac  un.  Bydd  da  cael  llytJiyr  gynta 
gellir.  Fe  addawodd  y  Hall  un  yr  wythnos  nesaf,  rydwyf  wedi 
mopiaw  nas  gwn  beth  i  ddywedyd  ;  hyn  a  ddywedaf,  fy  mod  i  yn 
hyderu  y  gwna'r  Goruchaf  Dduw  ein  diddanu  oil.     Amen. 

EicJi  caredigazvl  fraivd^         IVilliani  Morris. 

P.S.— Oes  dim  o'r  fath  beth  a  chael  haner  dwsmg  ohraink  gan  yr 
hawddgar  bendefig  y  Pen  Llywydd  ?  Mae  eisiau  sgrifennu  at 
Oronwy.  Dyma  gywydd  gwych  iddo  newydd  i  eni,  y  Bardd  Coch 
a'i  hymddiig.  Chwi  ai  cewch  os  daw  oddiwrthych  dudded. 
Mevvn  difrif  pwy  a  rodd  help  Haw  ir  Ifans  i  sgrifennu'r  pamphled 
Cymraeg?  Mi  a  dyngaffi  am  Haw  ar  lyfr,  nad  efo  ei  hun  a  wnaeth 
y  peth  nag  yr  un  o'l  gydwladwyr  deheubarthaidd,  ni  waeth  gennyf 
ped  fai  ei  ddwy  glust  yn  clywed  er  drycced  ei  dafawd.     WtTt  iduo 

CCLXXXIII  407 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  L. 

and  R. 
CCLXXXIV 


fo  am  ymgegi.  Dymma  fravvd  y  Brindled  Jew  yn  y  fangref  yma 
yn  ysgwyd  ei  gynffon  arnaf.  O  genhedlaeth  gwiberod  I  Nid  un 
or  Ceredigioniaid  mo  Rhos  Goch,  ai  e?  Os  e  ni  ymddiriedwn  iddo 
am  gadw  dirgeloedd.     Adieu. —  W.M. 

Caergybi,  Ebrill  y  laf,  1756. 

Anvvyl  Frawd  Hynaf, — Dyma  fi  yn  eistedd  i  lawr  i  sgrifennu 
attoch,  ac  nis  gwn  i  pa  beth  i  ddywedyd  gwedi.  Mi  gefais  eich  tri 
llythyr  o'r  Esgair,  o  Goventri,  ac  oddiyna,  a  diau  mai  erchyll 
eu  cynhwysiad.  Nid  oes  gennyfi  ddim  i  wneuthur  ond  ofifrwm 
fy  ngweddi  drosoch  ar  i  Dduvv  oi  drugaredd  ddyfod  a  chwi  ir  Ian 
o'r  dom  yr  ydych  wedi  soddi  ynddo,  a  hynny  yr  wyf  yn  ei  wneuthur 
o  ddyfnder  calon,  a  gobeitho  y  clywir  fi.  Duvv  yn  unig  a  wyr  pa 
beth  sydd  oreu  ar  ein  lies,  ai  havvddfyd  ai  blinfyd  ;  mae  nghalon  i 
yn  tosturio  dros  y  teulu.  Gobeitho  na  sorrodd  y  Castell  Coch  ;  os 
do,  nid  rhyfedd,  ac  nid  oes  dim  hyder  ar  bobl  y  byd  yma — gwae'r 
savvl  a  feddyliodd  fod.  Rwyf  wedi  cynnuU  yr  ardreth  gan  y 
tenantiaid  yma  oddigerth  rhyw  30s.  sydd  o  arrears  ar  y  ty  bach  yn 
Rhosgolyn.  Daeth  yma  ddyn  ddoe  o  Bentre'rianell  a  llythyr 
oddiwrth  y  nhad.  Mae'r  hen  wr  yn  achwyn  ei  fod  yn  bur  afiachus, 
nid  eill  fwyta  dim  bwyd  hallt  na  dim  caled,  na  bydd  yn  bwys  garw 
ac  yn  llosgi  ar  ei  galon  ;  some  excoriation  or  ulcer  in  the  stomack, 
or  perhaps  an  apostem  ;  if  the  latter  it  will  go  hard  with  him  ;  beth 
meddwch  chwi  ?  Nis  gwn  i  beth  oedd  yn  eich  llythyrau  oblegid 
maen't  i  gyd  yn  lludw.  Da  chwithau,  sgrifennwch  fynycha  y 
galloch.  Fo  fu  Twm,  brawd  yr  luddew  brvch,  yma'r  dydd  arall  yn 
ei  ffordd  o  Sir  Abernoeth  ;  mae'n  debyg  fod  ganddo  ddigon  o 
newydd  ir  ficws  ai  ffrindiau.  Ces  lythyr  dydd  arall  oddiwrth  y 
crechwennwr  o'r  Duwmares  ;  roedd  yn  mynd  i'r  Sir  honno,  mae'n 
debyg  fod  eisiau  swydd  tan  yr  luddew. 

Y  brawd  arall.  Mi  yrrais  heddyw  deir  punt  i  nhad  ar  gownt  y 
llyfrau,  nid  oes  neb  a  wyr  par  bryd  y  ceir  gwerthu'r  4  eraill. 
Roeddwn  heb  dderbyn  arian  y  Brynddu, — roedd  yr  hen  wr  yn 
achwyn  bod  ei  heisiau, — fo  gostiodd  carrio'r  box  2/6  i  Gaer  ;  I5d.  i 
Lanerchmedd  ;  6d.  yma  ;  cwbl  4/3.  Ni  wn  i  a  dynwch  i  rhyw 
faint  allan  am  garrio  fy  llyfr  i,  gwnewch  a  fynnoch.  Nid  oes  yma 
ddim  ond  son  am  y  Ffrancod  :  nhw  allant  ddyfod  os  mynnant,  ni 
ddywaid  neb  ddim  yn  ei  herbyn,  pe  bai  bob  man  cyn  wanned,  ni 

408  CCLXXXIV 


W.  to  L. 
andR. 
contd. 


byddai  annodd  iddynt  eistedd  i  lawer  ar  dir  sych.  Gobeitho  eich 
bod  ffordd  yna  yn  cymeryd  mwy  o  ofal.  Wala  !  wala  !  [waeth  te]wi 
a  son,  Duw  oi  dramawr  drugaredd  a  fyddo  yn  nodded  i  [ddyn  ?] 

Eich  brawd  ungalon,  William  Morris. 

P.S.— Ymhle   y  mae   Prints    Hogarth?      Oes    dim    gobaith    ir 
Gendal  dlawd  ? 

Caergybi,  Ddyvv  Llun  y  Pasg,  19th  April,  1756. 

Anwyl  Frawd  Rhisiart, — Mae  encyd  er  pan  glywaisfod  y  peswch  _  _ 
yn  dost  wrthych  a  bod  Meirian  yn  wan  iawn,  a  dyma  lythyr  rchXXXV 
oddiwrth  Aid.  Prichard,  o  Fangor,  yn  dywedyd  y  canfu  o  chwi 
wythnos  i  ddydd  Gwener  diweddaf,  a'r  un  hanes.  Gwae  fi  na 
chlyw'n  eich  bod  wedi  dyfod  drwy'r  afael.  Nid  hwyrach  y  daw'r 
post  heddyw  a  rhyw  newydd  oddiwrthych'i  ar  brawd  arall.  Peed 
da  y  bo  abuan  y  delo.  Nid  oes  yma  ond  myned  ymlaen  yn  yr  un 
wedd  ac  y  bydded  arfer.  Rym  ni  i  gyd,  i  Dduw  bo'r  diolch,  yn 
iachus  ;  roedd  y  nhad  yntau  yn  rhwydd  dda  ar  ei  iechyd  o  fewn  y 
tridie  yma.  Bum  unwaith  yn  amcanu  myned  iw  ymweled  heddyw, 
ac  yno  ir  sessiwn  i  fynd  ar  y  grand  jury  fal  ym  rhybuddiwyd,  ond 
rhwng  cynnildeb,  ychydig  o  orchwyl  yn  fy  swydd,  diogi  a 
musgrellni  wedi  eu  cymysgu  ynghyd,  mi  ymrois  i  dario  gartref,  ac  a 
erchais  ar  fifrind  fy  escusodi  ag  ni  chlywais  i  fod  yno  ddim  i 
wneuthur  ond  bolera.  Mae  un  o'n  dau  ustus  ni  ddialedd  eisiau 
dyfod  yma  i  weled  fy  natural  curiosities  i,  medd  Mr.  Hwlant, 
ac  arno  eisio  fy  hudo  ir  sessiwn,  gwr  cywraint  o  White.  Rwy'n 
disgwyl  y  foru  focsyn  llavvn  o  dlysau  anianawl  i  wrth  y  Bennant,  ac 
un  arall  cyn  y  bo  hir.  Dyma  finnau  beunydd  yn  olrhain  allan 
bethau  anrhyfeddol  yn  y  cwr  yma  ir  byd,  er  mawr  syndod  ir 
dysgedigion.  Chwerthasech  pe  i'm  gwelsech  y  dydd  arall  ar  lygad 
distyll  a  ffon  badl  i'm  Haw  am  mhab  ai  fasged  ar  ei  fraich  yn 
cludo'r  prog,  roedd  y  bobl  yn  meddwl  mai  clappio  y  bu'som,  ac  yn 
wir  roedd  He  i  feddwl  hynny  a  hitheu  yr  wythnos  o  flaen  y  Pasg. 
Ond  mi  ollyngais  i  yn  angof  mai  at  wr  afiach  yr  wyf  yn  sgrifennu 
ac  nid  oes  ond  odid  dim  bias  ar  wansens  o'r  fath  yma.  Ond 
gobeitho'r  goreu  a'ch  bod  chwi  ar  lodes  well,  well,  bob  dydd.  Am 
y  brawd  arall  nis  gwn  i  beth  i  feddwl  o  honaw  ;  disgwyl  newydd 
da  ac  ofni  newydd  drwg— Duw  yn  unig  a  wyr  pa  beth  a  ddigwydd 
a  pha  beth  sydd  oreu  ar  ein  lies,  ai  adfyd  ai  hawddfyd.     Dymaeisia 


CCLXXXV 


409 


__  protectsiwn,  ond  os  afiach  ydych  nid  hwyi'ach  na  waeth  gennych 


contd. 


par  un  am  ymhel  ag  'e.     Os  felly  nid  rhaid  i'ch[wi  ond]  rhoddi  yr 

darn  lythyr  yma  mewn  tippyn  o  bappur  ai  yrru  at  M[r.   Mjartin 

at  the  secretary's  office,  Customhouse,  ac  fe  ai  cais  i  mi  heb  ddim 

chwaneg    o    ddyrecsiwn.      Talaf    y   chvveigain    i    nhad,  roedd   y 

Dr.  Llwyd  yn  gridwst  yn  dost.     "  Please  to  procure  me  with  all 

speed   a   protection  for   two   men   belonging   to   the   Hopewel  of 

Beaumaris,  burthen  twenty  tons,  employ'd  in  the  coal  and  coasting 

trade,  John    Thomas,  master,   and    you'll    oblige,    Sir,    your  very 

humble  servant,  William  Morns. 

Ocra  for  brother  quoth  you  ?     Ni  wn  i  pa  beth  ydyw,  par  sut  y 

byddynt   yn    ei    arfer   mewn    cawl  ?      Daccw   fi    wedi    ei    hau   ym 

mharadwys  ar  chayan  pepper  gydage,  i  borthi'r  bendro.      Mohant 

ir  Goruchaf  am  bob  diddanwch.     Dyma'r  eiddoch  or  13/15   wedi 

dyfod  im  gafael  ai  gyd  trafaeliwr  gyd  ag  e',  a  chan  diolch  i  chwi  am 

bob  lein,  ie,  am  bob  gair  o  bono,  bu  agos  imi  ddywedyd  am  bob 

Uythyren  ynddo.     Yn  wir,  yr  ysprydoedd  mau  wedi  soddi  yn  dra 

isel  ond  yn  awr  fal  arian  byw  o  flaen  tegwch  a  sychder  maent  wedi 

cyfodi  yn  dda  iawn,  nid  oes  ond  eisiau  hanes  da  o'r  Drysorfa  ac 

yno  nhw  ant  cuwch  ar  nenbren.    Fe  eill  Duw  ddyfod  a  hwnw,  mae 

hi  yn  rhy  hwyr  i  mi  geisiaw  atteb'ch  Uythyr  heddyw,  ac  i  chwilio 

am  y  cywydd,  etc.,  rhaid  aros  tan  y  post  nesa  i  gael  Uenwi  bol  y 

ffrencyn,  ni  bu  im  heiddo  yrun  er'sllawer  dydd  or  blaen.     Wawch 

etto,  dyma'r  box  iwrth  y  Bennant  ac  o  ddeutu  thirty  o  glawddiadau 

o  Biedmont,  a  rhyfeddol  iawn  ydynt,  ni  thrawodd  y  dynan  hwnnw 

ermoedd  wrth  fy  math  sef  pennau  ffwlcyn,  mae  o  yn  taeru  yn  fy 

nannedd    i    y   bydd   raid  i  mi  roddi  allan  Natural  History   Ynys 

Fon,  Mona  Illustrata  a  fydd  y  gelwid  o.     Ond  e  wyr  Huw  a  Harri 

hefyd  na  fu  erioed  yn  fy  meddwl  i  gynnyg  y  fath  beth,  mae'r  gwr  yn 

gadael  pob  cymorth  yn  ei  allu,  a  daccw  fo  wedi  gosod  pobl  eraill 

ar  fy  nghefn  i,   Mr.   Hwlant  o  Gonway.     Gwaith  y  ddau  y  dydd 

arall   pan   oeddynt  ynghyd  ydoedd  fy  hyssio  i  ymlaen  ;  pei  cai'r 

Llew  amser  a  llonydd,  y  fo  a  fedrai  wneuthur  y  gwaith.     Ni  fedraf 

ddeall  i  ba  beth  y  daw  Die  ab  y  Doctor  i  Fon,  he  is  an  idle  boy, 

gresyn  na  bai  ymwrdd  Man  of  War,  nid  oes  yma  ddim  swcr  iddo, 

ac  yn  wir  ni  haeddai.     I  had  agreed  with  a  good  master  for  him 

but  he  ran  away  from  him  at  i)ul)]in,and  from  two  or  three  since — 

410  CCLXXXV 


have  nothing  to  do  with  him,  for  he's  a  sad  fooHsh  boy  ;  I  wish 
he  was  settled,  but  I  despair  of  ever  seeing  any  good  of  him.  I 
have  put  his  younger  brother  in  a  way  of  becoming  a  credit  to  his 
family,  and  would  have  servd  him  if  it  had  availd.  Henry's  ship 
is  for  sailing  soon,  I  suppose  he  could  not  come  up.  le,  ie,  rhyw 
gadffwl  or  brawd  Mosson,  ond  pwy  eill  help  iddo  fo?  Drwg  iawn 
yn  ddiau  yw  bod  yr  hen  Deyrn  yn  afiach.  Duw  Goruchaf  ai 
cadwo.  Da  clywed  fod  y  lodesig  yn  mendiaw.  Bid  iach  y  bo'ch 
bod  ac  un.  Eich  carediccaf frawd^         W.M. 

Caer  Gybi,  21  Ebrill,  1756,  Gwedi  bod  Nos. 
Anwyl  Frawd  Rhisiart, — Mi  sgrifenais  attoch  ryw  'strodwm 
echdoe  ac  i  geisiaw  protectsiwn  i  slwp  wyr  i'r  Hen  Owen  William, 
or  Nant  Bychan,  a'i  meistr  yw  mab  Twm  Edward  Goch  'ab  EUin'ch 
William  Tomos  Lewis  y  Gof,  o  Lanallgo,  ai  mat  hi  mab  Owen  Sion 
Owen  bengrych  o  Foelfre,  yr  ownor  ysef  Dafydd  Saer  ap  Sion 
Rolant  Glofif  o  Bentre'r  Garreg,  ac  aer  Bodsilin  yn  y  Llechwedd 
ucha  yn  Arfon  a  wasnaethodd  ei  brentisiad  i  William  ap  Huw 
Williams  y  Seinar  ger  llaw'r  Forllwyd,  ac  sydd  yr  awron  yn  cadw 
ty  boneddiga'dd  ddigawn  yn  y  Garreg  Felen  yn  y  borthladd  hon. 
Hyn  o  hanes  rhag  ofn  i'r  Arglwyddi  yna  fod  yn  holi  pwy  o'r  bobl 
ac  o  ble  ir  hanwyd  hwynt.  Mi  addewais  atteb  eich  Uythyr  ac  felly 
gwnaf  bod  y  gair,  ac  i  ddechreu  ;  yn  wir  mae  gennyf  fi  bob  amser 
ddigon  o  gwyn  i  chwi  gan  faint  eich  Uafur  a'ch  lludded  yn 
ymdrafferthu  ar  byd  brwnt  yma,  heb  gael  amser  prin  i  ymgroesio, 
na  bo'nd  i  grybwyll  1  Ymhle  y  mae  addewidion  Bodysgawen  ?  Fe 
gadd  ei  neges  mae'n  debyg,  ac  felly  can  fifarwel.  Mi  ryfygais 
wneuthur  im  my  hun  ddoe  yr  anrhydedd  o  sgrifennu  at  yr 
Aldremon  Frisian  cyn  ddiflased  gwr  ar  Fosson  am  ei  en, 
continually  plaguing  one  with  his  insignificant  errands.  Mi  welais 
Asheton,  yr  heir  apparent,  ryw  dro — dynan  diniwaid  debygwn. 
Mi  glywaf  fod  Alanson  (ein  pen  Siri)  yn  erbyn  y  tepantiaid 
attournis  i  Smith,  a  bod  yr  Stewart  Evans  yn  dilyn  ei  orchymun, 
felly  fe  fydd  siawns  i  O.P.  Gerwin  dost  o'r  fifrigwd  rhyngddo  a'r 
Commissioner  Davies  a  gerwinach  bod  y  Long  Acre  yn  dyfod 
arno  am  ddeg  punt  y  Plasgoch.  Gresyn  na  bai  Ddick  Evans 
Secundus  ym  mwrdd  y  Nassau  efo  Sionach  ;  am  affraid  the  boy  will 
never  do  any  good  ;  I  took  a  great  deal  of  pains  to  have  him  fix'd 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
CCLXXXVI 


CCLXXXVI 


411 


-_  _  with  a  good  master  at  sea  to  little  purpose.  Rwy'n  gobeitho  nad 
.  felly  y  bydd  imi  Iwyddo  wrth  drin  ei  frawd  ieua.  I  had  a  letter 
the  other  day  from  my  worthy  friend,  Surgeon  General  Nichols, 
wherein  he  thanks  me  for  some  trifles  I  had  sent  him  and 
particularly  for  Will  Evans,  who  he  believes  will  make  proper  use 
of  his  time  and  opportunities  of  learning.  "'Tis  a  thousand  pities 
(quoth  he)  he  had  not  been  better  grounded  in  school  learning  ; 
but  I  will  find  some  method  of  helping  him  in  that  likewise." 
Gwrda'r  corph  !  I  knew  the  Surgeon  General  and  the  boy 
perfectly  well,  and  that  they  were  made  for  each  other.  Da  bod  y 
Wheldon  yna  yn  gowir  ac  yn  onest,  mae  o'n  deilliaw  o  bobl 
rodresgar  biniongar,  ac  os  clywais  yn  dda  nid  bastardd  monaw. 
On'd  ydwyf  i  yn  arofyn  anfon  yna  lonaid  cist  o  gregynach,etc.,ond 
gwrandewch,  pa  beth  a  fyddwch  nes  oni  ba'i  fod  gennych  ryw  un 
a  wyr  ragor  'rhwng  cregyn  malwod  a  chregyn  westras  ?  le,  a  lie 
boneddigaidd  i'w  llettyfa  ?  Par  fodd  bynnag,  myfi  a  yrraf  i  chwi 
ddogn  ryw  ddiwarnod  ;  ond  par  sut  y  cewch  hwynt?  A  fyddoch  i 
foddlon  i  dalu  am  ei  cludo  rhyd  y  tir  o  Gaerlleon  gawr  ? 

I  have  heddyw  ddiwaethaf  a  letter  from  Mr.  Pennant,  wherein  he 
acquaints  me  that  he  hath  received  the  Sicilian  Prince's  cargo  of 
fossils  and  shells,  a  daccw  fo  yn  gyrru  imi  ddau  flychaid  o  honynt. 
Ni  ddaeth  erioed  or  naill  wlad  i'r  Hall  mo'r  fath  dlysau.  Gwae  fi 
na  allwn  fyned  i  Degeingl.  Gweled  bod  ac  un,  mae  imi  ddigon 
o  wahadd.  Ond  pwy  a  dal  ir  Pibydd  ?  Bendith  yr  Arglwydd  i 
chwi  am  feddwl  am  y  Gendal  wirion.  Aie  mae  i'r  prifardd  bob 
math  ar  ddodrefn  yn  ei  dy,  ni  wn  i  amcan  oes  iddo  delyn  ledr  dan 
ei  gronglwyd  ;  beth  meddwch  ?  A  waits  arian  hefyd,  pan  dalo 
pawb  iw  gilydd.  "  Good  morrow,  John,  how  d'ye,"  meddai  rhyw 
hen  gan  ar  y  don  a  elwir  the  "  Parson  of  the  Parish."  Dyna  i  chwi 
Gywydd  y  Bardd  Coch.  Gerwin  o'r  ohwerthin  a  wneir  am  ei  ben, 
mae'r  hen  ddyn  wedi  colli  ei  gellwair.  Gwych  a  fyddai  gweled 
nodau  Goronwy  ar  y  caniad  yma ;  nag  oes,  nag  oes  dim  eisiau 
mawr  yn  y  Brynddu,  ond  etto  er  hyn  ni  welais  i  beil  oddiyno 
ettwa,  nhw  a  ddeuant  yn  y  man.  Ces  lythyry  dydd  arall  i  wrth  ein 
hanwyl  frawd  ys^f,  Owain  Hwlant,  ysgwier  o  Gonwy,  yn  diolch  am 
y  Gosodedigaethau  ag  yn  deusyf  arnaf  drosglwyddo  eu  wasanaeth 
at  y  Gymdeithas,  ac  y  mae  yn  erchi  i  mi  dalu  ei  fifis,  sef  yr  hanner 

412  CCI. XXXVI 


gini,  mae'n  debyg.  Pan  gaffwyf  innau'r  arian  mi  ai  talaf  i  nhad  ac 
felly  ym  mlaen.  Mi  dreiaf  a  gymer  o  un  o'r  llyfrau  yma  hefyd, 
ond  gwaetha  dim,  nid  hawdd  cael  arian  o  ddwylo  yr  boneddigion 
yma,  gwell  deilio  a  masnachwr  am  filoedd  na  rhain  am  sylltau. 
Gwrda'r  Brenin  am  wneuthur  marchog  o'm  hen  Gymydog  Ellis 
Cunliffe,*  bychan  a  wyddai  Foster  ei  dad  y  byddai  fab  yn  Syr  pan 
oedd  yn  cadw  siop  y  dydd  a  fu. 

22nd. — Ces  lythyr  ddoe  oddiwrth  y  Llew  ;  'rwyn  deall  fod  yr 
luddew  Brych  ai  gydwr  wedi  dodi  barn  ;  mae'n  rhywyr  clywed 
par  sut  a  fydd,  os  nad  yw  allan  o  bob  rheswm  yn  y  byd,  gwell  i'r 
brawd  smitio  na  dal  allan,  beth  a  dal  gwingaw  yn  erbyn  symbylau, 
nid  hwyrach  y  gadawant  iddo  Ddyfi,  nid  He  iw  daflu  i  fynnu  mo 
hwnnw.  Os  Esgair  yr  Erfin  a  dry  allan  yn  werth  cantoedd  pann 
fal  y  mae'n  tybied,  e  wna'r  ddau  yn  dda  iawn,  yr  ofn  mwya'  sydd 
arnaf  fi  yr  awron  y  blina  Bowys  yn  ymgeintach  ar  bobl  fawaidd 
accw  o'r  drysorfa,  ac  yr  oera  wrth  y  Llew,  ac  yno  pwy  a  fydd  ffrind 
a  all  ei  gymorth  ?  Neb  ond  Duw  ei  bun,  ac  yn  wir  nid  yw  ond 
gwagedd  a  ffolineb  mawr  hyderu  ar  neb  arall.  le,  da  chwithau, 
cedwch  eich  golwg  ar  yr  afon  yna,  fal  y  galloch  ganfod  ledw  yn 
dyfod  a  thlysau  Lloegr  Newydd  yn  ei  gaban,  "  rhan  i  mi,"  oedd  y 
gair  er's  talm  pan  ddeuid  i  hyd  i  fottwm  neu  ystwmp.  Gobeitho 
eich  bod  chwi  a  Meirian  yn  ymendiaw  fwy  fwy  bob  dydd.  Rhaid 
im  derfynu  bellach  i  gael  sgrifennu  llinell  at  y  brawd  arall,  Duw  ai 
helpo,  felly,  byddwch  iach  a  llawen.     Eich  caredigawl frawd^ 

Givilym  y  Garddwr. 

P.S. — Ni  chaf  mor  amser  yn  fy  myw  i  sgrifennu  at  y  brawd 
arall  heddyw,  ac  nid  oes  gennyf  ddim  iw  ddywedyd  ond  a  welwch  i, 
anerchwch  fi  atto,  mae  wedi  cael  gwybod  yr  eithaf,  mae'n  debyg, 
bellach  bydd  rhywyr  clywed. 

Holyhead,  26th  June,  1756,  Dydd  Sadwrn. 

Dear  Brother  Richard,— Mi  sgrifenais  yna  wythnos  i  heddyw  ac 
a  yrrais  ryw  brygowthen.  Nid  oes  gennyf  fi  i  ddywedyd  yr  awron 
namyn  fy  mod  yn  lledfyw  ac  heb  gafifael  dim  llythyr  oddiyna  er's 
dyddiau  byd,  a  rheittiad  yw  eu  teimlo  er  lies  ir  hegl  ofidus  yma. 

*Sir  Ellis  Cunliffe,  son  of  Foster  Cunliffe,  a  Liverpool  merchant,  was  M.P. 
for  Liverpool  in  1755  and  1761.  He  was  knighted  in  1756  and  created  a 
baronet  in  1759.  He  died  in  1767.  (Palmer,  "History  of  the  Thirteen 
Tossnships,"  etc.,  p.  173). 


W.  to  R. 

contd. 


W.  to  R. 

CCLXXXVII 


CCLXXXVII 


413 


W.  to  R. 


Dyma  ii  yn  gallu  dyfod  i  lawr  or  glwyd,  sef  y  llofft,  He  bum  yn 
J  gori  un  niwrnod  ar  ddeg  heb  symud  oddiyno  ;  mae'r  esgair  yn 
dipyn  gwell,  y  briw  yn  dechreu  tyfu  yn  dda  iavvn,  ond  er  hynny  yn 
dra  gofidus  !  Mae'r  chwaer  yn  helpio  tippyn  iw  ymgeleddu. 
Dywedwch  i'r  Llew  ddyfod  o  lerwerth  Geff  yma  ddechreu'r  wyth- 
nos,  a  heddyw  fe  aeth  yn  ol  tua  Dulas  mewn  Hong,  a  thrennydd 
mae  yn  ei  fryd  fyned  i  Swydd  Degeingl  i  geisio  dillad  ;  mae'r 
Ueill  wedi  heneiddiaw,  a  chwedi  aros  yno  ynghylch  wythnos  daw 
yn  ei  ol,  oni  ddaw  hanes  heddwch.  Pe  bai  achos  i  sgrifennu  atto 
yno,  it  might  be  directed  to  Cath.  Lloyd,  at  Cornel  y  Cae  Celyn 
in  Whitford,  to  be  left  at  the  Post  Ofifice,  Holyvvel.  Mae'r  dyn  yn 
edrych  fal  rhyw  anifail  a  fai  wedi  ei  lygad  tynnu,  fe  dyrr  ei  galon 
ar  fyrder,  mae'n  debyg.  Er  cariad  ar  ddyn  a  oes  dim  newydd 
oddiwrth  Fyng  ;  ai  cachgi  ydyw  yntau  rhyfelwr  pen  sych  mal  ei 
dad  ?  Gerwin  y  chwedlau  sydd  gan  boblach  yn  ei  gylch  o,  ai 
gwmni,  nid  oes  bosibl  na  wyr  y  mawrion  yna  yr  holl  hanes.  Am  y 
gwerin  nid  wyfi  yn  ddeall  y  gwyr  neb  o  rheini  ddim  o  edrydd  y 
llynges  na  pha  beth  sydd  yn  dyfod  or  Hen  Flakeney  efo'i  Gaer. 
Aie  prifio  yn  rhonwyn  a  wnaeth  Siac  ab  y  Doctor  wedi  yr  holl 
drafferth  a  gawsoch  efoge  ?  Wala  !  wala  I  ni  waeth  tewi  na  siared 
mae  rhyw  ffolineb  yn  rhedeg  yngwaed  rhai  pobl.  Pa  beth  sydd 
yn  dyfod  or  Bennant  ?  Echdoe  y  derbyniais  ei  lyfr  tra  gwrthfawr, 
sef  Lister's  Conchyliology,  er  mawr  leshad  im  archoll.  Mi  sgrifenaf 
at  y  gwr  pan  gafifwyf  fy  nghof  am  synwyr,  ond  prin  y  meddaf  yr  un 
or  ddau  yn  awr  gan  ofid  blin  ;  os  gwelvvch  gip  o  olwg  arno  mae 
fal  yr  anerchwch  fi  attaw.  le,  ac  eisiau  hanes  yr  Aldremon  hefyd, 
mae  rhan  fwya  o  fonddics  y  wlad  yn  y  gymdogaeth  yma  y  dyddiau 
hyn  yn  dilyn  priodas  y  Garreg  Lwyd  a  Berw,  ac  ni  choeliech  i 
fyth  fal  y  maent  yn  heidiaw  o  gwmpas  Gwilym  dlawd  sydd  yn 
ffaelio  codi  ar  eu  ddeudroed  ol  i  wneuthur  bow  iddynt.  Bu'r 
Arglwyddes  Bwclai  lavven  ddigon  yma  ddoe  yn  pesgi  ei  golygon 
prydferth  ar  fy  nghregin  am  ffosilod,  etc.,  ac  yn  ceisio  fy  hudo 
i  ddyfod  ir  Baronhill  i  weled  ei  phethau  hithau.  Virtuosa  o'r 
wraig,  a  thyma  un  arall  nis  gad  iddi,  sef  y  Meistres  Griffith  ieuanc, 
or  Garreg  Lwyd,  gwreigen  fwyn  gywraint  ddigon.  Roedd  y  nhad 
yn  rhwydd  iachus  y  dydd  arall,  ac  yr  ydym  ni  yma  oil  felly, 
414  CCI.XXXVIl 


mawl  ir  Goruchaf  am    ei    drugare4dau.      Bydded    iddo    warchad     vw    ^     p 
drosoch  bod  ac  un,  ach  cadw  rhag  pob  drwg  ag  anffawd,  felly  y       rontd 
gweddia,  ac  felly  y  terfyna'r  bystol  yma. 

Eich  caredigaxul fraivd^  Gwilyin  Dollgoes,  neu  Goes-dolly. 
Caer  Gybi,  Dydd  Sadwrn,  Gorph  3dd,  1756. 
Anwyl  Fravvd, — Wele  yma  yr  eiddoch  o'r  29,  a  diolch  yn  fawr  am  "W  to  L 
dano.  Nag  ydy',  nag  ydy'  mor  hegl  yn  cael  mor  cwarters  mwy  na  cclxxxviii 
phe  bai  goes  yr  luddew  Brych,  un  o'r  dynion  casa  dan  haul.  I 
have  often  thought  that  Providence  might  order  this  mischance  to 
turn  out  for  the  good  of  my  limb.  Diau  ei  bod  yn  bygwth  ffaelio 
ymhell  o  flaen  y  Hall,  a  continual  numbness  o'"r  tu  allan  i'r 
forddwyd,  the  leg  always  too  cold,  chwydd  ynghefn  y  troed  y  pryd- 
nhawn  a  gofid  yn  fynych  o'r  fawd  hyd  ochr  y  troed,  a'r  fawd  agos 
heb  ddim  teimlad  ynddi,  and  consequently  a  weakness  in  the  foot, 
yr  anhwylusdra  yma,  chwi  allwch  feddwl,  a  barai  i  friw  mawr  ar 
feinedd  y  grimmog  fod  yn  un  dychrynadwy  ar  y  cyntaf.  Ond  i 
Dduw  y  b'or  diolch,  mae'r  ofnad  drosodd  yn  dda  iawn,  a  phob  peth 
yn  dyfod  ymlaen  yn  araf  deg,  the  flux  of  humor  a  little  abated.  I 
have  often  experienced  the  efficacy  of  lint  and  brandy  bach  (er  fy 
mod  yn  gwawdio  yn  fy  niweddaf),  ac  rwyf  yn  rhwymedig  iddynt  y 
tro  yma,  yn  enwedig  men's  brandy.  Nid  oes  dim  ymgeledd 
iawn  hebddo.  Nid  yw  ond  ffwl  wrth  tincture  of  myrrh.  Dyna'r 
gwalch  a  fydd  yn  saethu  pobl  drwy  eu  calonau  ac  allan.  Mi  ai 
hadwen  yn  rhy  dda.  Ai  tebyg  wyf  fi  i'r  Due  Cumberland?  Mi 
glywais  ddywedyd  fod  y  Mrs.  Wheldon  yn  fyw  yn  y  pen  draw  i'r 
dref.  Ni  welais  i  moni  er's  llawer  dydd  :  y  hi'n  glaf  o'r  fawdwst  a 
minnau  yn  anafus  or  tu  arall,  ond  hyn  a  wn  i,  that  Barlow  was  an 
apothecary  who  fitted  out  Dr.  Wheldon,  who  gave  him  a  will  and 
power,  and  he  accounted  fairly  with  the  widow  and  paid  the 
balance  of  the  wages,  and  the  son  did  what  he  could  to  find  out  the 
purser,  etc.,  but  in  vain,  so  he  returned  the  will  and  power,  cloathes 
bill,  etc.,  ac  felly  nid  oes  dim  i  ofni  oddiyno  nag  o  unlle.  Mrs. 
Bayly  of  Deptford  hath  a  power  of  Attorney  to  receive  Mrs. 
Wheldon's  pension,  but  she  could  do  nought  in  the  Cloath  Bill 
affair,  felly  dyna'r  ffordd  yn  rhydd  os  gellir  cymwynas  i'r  druanes 
yma,  da  fydd,  gadewch  wybod  par  angenrheidiau  sydd  raid  gaffael 
oddiyma.     Wala  I  wfift,  a  chan  dwbl  wft't  i'r  Byng  yna.     Ni  fedraf 

CCLXXXVIII  415 


W.  to  L. 
contd. 


W.  to  R. 

CCLXXXIX 


fi  gyffelybu  mo  Galision  hir  ac  yntau  ond  i  ddau  geiliog  a  fyddai 
yn  dianc  oddiar  y  pyt,  un  ffordd  yma  a'r  Hall  fifordd  accw,  rhwng 
traed  pobl  dan  groch  weiddi,  ni  choelia  i  nad  ceiliog  y  gelwyd 
y  Ffreinsmon  medd  y  papurau  newydd.  O  fifei  arnyn,  chwedl 
gwraig  Grono.  Dyma  lythyr  oddiwrth  Siac  Owain,  pawb  yn  iach 
yno,  gadael  tipyn  o  ddiddanwch  !  Roedd  y  nhad  yn  Llanerchmedd 
ddydd  Mercher.  Echdoe  y  daeth  y  Surveyor  oddiyno,  sef  oi  dy, 
gweiddi  am  eich  hanes.  lervv  yn  cychwyn  y  dydd  hwnw  i  Degeingi, 
dim  ond  hynny.  Eich  brawd  ai  goes  yn  merwino  yn  greulon  dost. 
Duw  gyda  chsvi  eich  deuwedd  ac  a'ch  cadwo  rhag  pob  drwg  ac 
anffawd.     Amen.  Williatn  Morris. 

Dyna  i  chvvi  ddarn  arall  o  gowydd,  nage  o  awdl,  ac  un  neu  ddau 
o  byttiau.  Oes  yma  ddifregwawd  Taliesin  (very  incorrect)  (ymddi- 
fregwawd  medd  Uyfr  arall).  Ond  y  mae  hen  lyfr  daroganau 
Bodhenlli,  yr  hwn  a  welais  gyda  chwi  ymenthyg  ddydd  a  fu,  yn 
dywedyd  yn  niwedd  y  gerdd  mae  Jonas  Athro  y  Fynyw,  ai  cant. 
Ac  yn  wir  mae'r  holl  awdl  o  ben  bwy  gilydd  yn  sawrio  yn  dra 
chryf  o  Babyddiaeth  yr  oesoedd  diweddar,  ac  mae  61  traed  y 
mynach  moel  rhyd  bob  cwr  o  honi.  Onid  wyf  fi  yn  camgymeryd 
mae'r  copi  ganddoch  gartref  rwyn  credu.  Par  sut  y  gelwir  y  Hong 
a'r  meistr  yr  aeth  Huwsiaid  Cwyllog  efo  nhw  ?  Mae  Wil  ab  y 
Doctor  yn  myned  ymlaen  yn  odiaeth  yn  nwylo  fy  anwyl  gyfaill  y 
Surgeon  General,  and  he  surprizes  all  the  gentlemen  of  the  Fac. 
Dyn  trwyddo  fal  y  doctor  ei  hun,  socrell  yr  un  lun  ac  yntau,  un 
penddu  ac  nid  gwinau  fal  Huwsiaid  Cwyllog.  Rhywogaeth  Dol  y 
Garreg  yn  eu  nerth. 

Holyhead,  7th  July,  1756. 

A  glywch  i  fy  'neidiau  ? — Dyma  ddeubost  neu  dri  wedi  dyfod 
heb  ddwyn  dim  llythyr  oddiwrthych,  ni  wn  i  pa  beth  ai  para,  nid 
hwyrach  fod  rhywbeth  ar  droed,  neu  ar  droad,  yn  y  matterion  dyrys 
yna.  Gwych  a  fai  gael  diben  arnaddynt,  mae  edau'r  einioes  yn 
mynd  yn  fyrrach  bob  dydd  nau  gilydd  tra  bobl  yn  dargysgu  ;  ai 
nid  oes  dim  modd  i  wthio  swmbwl  i  din  y  Uymdreiniawg  yna  ?  Y 
fo  mae'n  debyg  yw  tad  y  drwg.  Gan  na  cha'r  Gendal  dlawd  (am 
a  welaf  fi)  ddim  cyfiawnder  gan  Lwyd  or  Rhyfeldy,  wedi  ei  holl 
addawiad.  A  ga  fo  vvybod  gennych  a  ddarfu  ir  Ffreins  ddihenyddu 
ei  frawd  John   Kendal,  a  sailor  on  board  the  Dejia?7ce,  late  came 

416  CCLXXXIX 


Captain  Andrews?  It's  presumed  that  a  dead  list  is  come  into  -nr  .  -a 
your  office  ;  mae'r  dyn  'lawd  yn  bur  anesmwyth  eisiau  gwybod.  rontd 
Perchen  plant  oedd  Sion,  ac  ydyw  os  byw,  a  cholled  a  fydd  am 
tano.  Gadevvch  wybod  per  return  of  the  post,  a  chwi  a  gewch 
dal  yn  y  drugaredd.  Dim  ond  hynny,  ond  Duw  a  fyddo  gyda  chwi. 
EtcA  caredigawl frawd^  WilUavi  Morris. 
P.S. — Since  I  writ  the  above  have  a  line  from  Aid.  Prichard, 
writ  at  Coventry  on  his  way  to  your  City  to  manage  some  affairs 
of  my  friend  Natus.  Gerwin  yr  achwyn  y  mae'r  Aldremon  ei  fod 
wedi  ffaelio  gweled  y  Caer  Lewis  when  last  in  town,  ond  roedd  o'n 
bwriadu  y  mynnai  fo  ei  weled  y  tro  yma  er  gwaetha'r  Pab  o  Rufain. 
"  Nid  hwyrach  iti  gamgymeryd,"  ebr  finnau,  "oni  threwi  wrth  ryw 
ddyn  rhi-dwll  mal  ti  dy  hun."  Os  y  chwi  ai  gwel  o,  mae  fal  y 
dywedwch  wrtho  gael  ohonof  ei  lythyr,  ac  yr  'sgrifenaf  atto  yr  post 
nesaf,  os  medraf  gaffael  ffrank  yn  unlle,  ac  yn  rhodd.  Annerchwch 
fi  atto  ;  diau  ei  fod  yn  cymeryd  Uawer  o  drafferth  arno  er  mwyn  y 
mab-ynghyfraith,  llwyddiant  i  hwnnw  yn  erbyn  y  Gelyn  Brych. 
Beth  ganddoch  chwi  ?  Oni  fum  i  ddoe  wrth  fy  unffon  yn  y  dollfa  I 
Mawl  i  Dduw,  mae'r  hegl  yn  dyfod  ym  mlaen  yn  dda  iawn. 
Byddwch  iach  !  Dyma  lonaid  siwg  o  siamper  wedi  ei  harlwy  ar 
eich  medr. —  W.M, 

Holyhead,  19th  July,  1756. 
Dear  Brother, — I  have  yours  of  the  3rd,  etc.,  of  the  predt., 
ond  ni  attebwn  monow  yn  fy  myw,  ac  ni  chaf  ond  yn  unig  amser  i 
yrru  i  chwi  y  ddau  bappir  yma,  ni  yrrodd  Barlow  mo'r  ap  Robert  yma 
ddim,  dyna  lythyr  diweddaf  y  mab  ;  os  bydd  raid  cael  y  Probat  nid 
rhaid  ond  dangos  ei  lythyr  ei  hun  iddo.  Ond  os  nis  ceir  mono  nes 
sgrifennu  atto  (a  phwy  a  wyr  i  ba  le)  ni  fynnwn  wneuthur  clobyn  o 
lythyr  ir  pwrpas.  Ond  yr  achos  y  brys  yma  yw  hyn  :  fy  nhad  ai 
gymydog,  Mr.  Ffoulk  Jones,  Pen  Cerddor  Cymru,  a  ddaeth  im 
hymweled  echdoe,  a  dyma  nhwy  yn  myned  adref  heddy,  fe  ddaeth 
yr  hen  wr  yma  o  Bentre'rianell  heb  dynny  moi  droed  or  wrthafl,  ac 
y  mae  o,  mawl  ir  Goruchaf,  yn  dra  sionc  yn  ol  ei  oedran  ;  mae 
gwroldeb  yr  hen  Flakeney  yn  rhoddi  yspryd  newydd  iddo,  mae 
hwnw  yn  hyn  nag  e  o  3  blwydd  neu  bedair.  Da  clywed  fod 
gobaith  ir  Llew  gael  dyfod  allan  oddi  dan  y  llengel,  poed  buan  y 
byddo  hynny,  mae  yma  lawer  o  gwyn  iddaw.     Dyma  fi,  mawl  ir 

D(/  417 


W.  to  R. 

ccxc 


W.  to  R. 
contd. 


L.  to 

Mrs.  M. 

CCXCI 


Argiwydd,  yn  dechreu  ymlwybran  yn  dda  iawn,  wedi  bod  yn  yr 
Eghvys  ddoe,  heddyw  yn  e'ch  fy  ffrindiau  yn  dref  yma  gryn 
chwarter  milltir  o  fifordd  !  Ni  chaf  m'om  cof  gan  Ffoulkyn  yn 
peraidd  ganu  fy  ffidil  i.  O  fvvyned  yr  hen  sidanen  ar  hen  feillionen, 
etc.  Aie  fe  ddaeth  clawddiadau'r  Argiwydd  Esgob  Bergen  i  Mr. 
Pennant,  e  addawodd  i  mi  ran  o  bob  criglyn  o  naddynt,  gyrrwch 
nhw  iddo  gynta  galloch.  Aie  e  ddaeth  ledw  yntau  yna,  mae'r 
pethau  gwrthfawr  oeddych  iw  cael  gydag  efo  ?  Mi  drawaf  atti  hi  i 
lenwi  cist  i  chwi  yn  ddi  ymattreg,  y  gorchwyl  cynta  fydd  hwnw. 
Eisieu  newydd  oddiwrth  Flakeney  yn  erwin  dost,  gobaith  da 
meddynt.  Yn  ystwythach  meddwch — byddaf,  byddaf,  obleit  nid 
oes  yma  mo'm  banner  na'm  traian  chvvaith,  pe  bai  iach  fy  hegl  mi 
redwn  a  chwi  am  y  ddeu  le.  Pam  na  sgrifen  yr  Aldremon  attaf  ? 
Gwych  y  Cymrodorion  newydd  yna.  Mrs.  Wheldon  yn  dymuno 
arnoch  gymeryd  tal  o  ben  yr  arian  am  eich  trafferth,  nid  oes  gan 
Farlow  ddim  i  ddywedyd  wrthi  nai  heiddo.  He  paid  (that  is  his 
father  paid  her)  a  large  ballance,  above  forty  pounds  ;  rhaid  atteb 
yr  relyw  or  llythyr  tro  nesaf.  Mae  nhad  yn  anfon  ei  fendith  i  chwi 
eich  deuwedd.     Duw  a  fo  gyda  chwi,  a  byddwch  iach. 

Eich  brawd  hergloff,  William  Morris. 

Dyma  fi  wedi  rhoddi'r  gwyr  ar  gefnau  eu  meirch  ac  yn  rhywyr 
selio  hwn  cyn  ir  bost  fyned  i  bant.  Do,  mi  ge's  lythyr  y  brawd 
echdoe,  arall  iwrth  Ellis  y  Cwrel,  arall  iwrth  Agrippa — 4yr  un  post  I 

[London,]  July  31,  1756. 

My  Dear, — I  have  yours  of  y^  24th,  which  gave  me  great 
pleasure  to  hear  of  your  good  health  and  the  children.  As  for  my 
letting  you  know  anything  about  my  affairs,  it  is  impossible  as 
yet,  though  I  expect  I  can  pretty  soon,  and  God  only  knows  how 
things  stand.  However,  I  would  have  you  go  on  the  same  as  you 
did,  makeing  all  the  improvements  you  can  at  Penbryn  as  if  you 
were  going  to  live  there  immediately,  for  that  may  happen.  You 
may  lime  some  small  matter  there,  but  not  as  if  we  were  on  a 
certainty.  If  Robert  Lance  pleases  to  send  his  son  to  Aberdovey 
for  a  week  or  a  fortnight  to  attend  the  Custom  House  upon  trial, 
that  Griffiths  and  Mr.  Morgans  may  see  his  capacity,  I  shall 
afterwards  let  them  know  whether  I  like  him,  or  have  any  employ- 
ment for  him,  and  in  the  mean  time  give  you  his  father  the  bit  of 


415 


CCXCI 


W.  to  R. 

CCXCII 


paper  that  is  in  this  letter,  for  him  to  answer,  that  I   may  see  how       ^    ^^ 
he  writes.     When  Jane's  bill  comes  to  my  brother's  hands  1  shall    j^^^^  ^^ 
give  him  orders  to  pay  Jones  what  money  the  corn  comes  to,  but      contd, 
the  master  of  the  ship  should  attend  my  brother  with  the  account. 
I  know  nothing  at  all  of  Paynter  nor  where  he  lives,  and  I  cannot 
find  that  any  of  my  acquaintance  do.     The  ale  is  the  finest  you 
ever  saw,   the   sea  hath  workd  it  so,   that    I    never  saw  such  in 
Cardiganshire  ;  one  pint  of  it  is  as  strong  as  two  of  London  beer, 
which  is  all  the  fault  of  it.     I  have  orderd  the  other  cask  up  if  any 
vessel  comes  soon.     I  am  surprizd  at  John  Owen  he  doth  not  send 
me  the  franks  as  I  desired,  I  was  obligd  to  borrow  this.     God  bless 
you  and  the  children.  /  am,  your  affectionate  husband,  L.M. 

Caer  Gybi,  Awst  i2fed,  1756. 
F'anwyl  Frawd  Rhisiart, — Mae'n  afraid  imi  draethu  i  chwi,  na 
fagodd  gwraig,  ag  ni  chwythodd  a  bochau  croen  erioed  neb  tu 
hwnt  i'ch  brawd  Gwilym  am  gyfattebu,  am  hynny  ynteu,  llymma 
fo  yn  eistedd  i  lawr  o  ddifrif  calon  i  atteb  yr  eiddoch  or  31  ult,  ar 
3ydd  o'r  presennol.  Odiaeth  yw  clywed  fod  gobaith  i'r  weddw 
fusgrell  yma  gael  yr  eiddo  cyfiawn.  Da  ydyw  eich  gwaith  yn 
cynorthwyo'r  cyfryw.  Aie  fe  orphennodd  y  Bardd  Ganniad 
Arglwydd  Llwydlo — glo  llwyd  oeddyd  yn  ei  gael  yn  y  fan,  ond  e  ? 
Yntau  oddiwrth  y  Uyfon  oeddid  yn  ei  gymeryd  yn  y  cwrt  hwnw  pan 
oedd  y  Cymru  cneccys  yn  ymgyfreithiaw  au  gilydd,  e  wyr  y  Llew 
mae'n  debyg.  Wfft  i'r  mawrion  rheini  sydd  yn  ymgribo  a'u 
gilydd  yn  lie  meddwl  am  amddififyn  y  deyrnas  ai  pherthynasau, 
gwaeth  na  chwiw  ladron,  ond  e  ?  Os  argrephir  y  Caniad  fe  ga 
Wilym,  ond  odid  ohvg  maes  arnaw,  ond  os  ni  wneir,  yn  iach 
ymenyn  glan.  Mae'r  Llew  yn  son  am  ryw  Gywydd  o'r  eiddo 
Grono  i'r  Bardd  Coch  ac  i  Wlad  Fon,  ni  wn  i  ai  "  Mai  Seion  yw 
Mon  i  mi "  mae  yn  ei  feddwl  ai  peidio,  os  nid  e,  pa  beth  a  wnawn 
am  ei  weled  ?  Yn  pysgotta  mae  o.  Gwastrawd  y  Bath  meddwch 
o  gwmpas  Northolt.  Fe  fyddai  fo  yn  derbyn  ystym  weithiau,  ond 
nid  oes  yr  arw  hon  (yr  awr  hon  oeddwn  yn  ei  geisiaw  ddywedyd) 
neb  a  saif  ar  adwy  galed  ;  wrth  hyn  y  gellir  gweled  yn  eglur 
ddigon  fod  yr  hyn  y  mae  Mr.  Ellis  a'r  offeiriadau  yn  ei  ddywedyd 
yn  rhy  wir,  — sef  bod  y  byd  yn  myned  waeth  waeth  beunydd.  Rhad 
Duw  ar  waith  y  Daliarys  os  Cymru  y  mae  yn  ei  foldiaw,  ni  welais 

CCXCII  419 


W.  to  R. 


un    amser   wr   bonheddig   or    Deheudir    inwy    Cymreigiawl    nag 

contd        ydoedd,  ond  odid  i  fodloni'r  Hen  Geiliawg,*  ac  y  bydd  Seisnigaidd 

ddigon  bellach,  beth  meddwch  ?     Gwae  finneu  na  bai  yma  banner 

dwsing  o  bob  rhywogaeth  o'r  cregyn  a  ddug  lorvveith  o  Siamaica  ; 

aligators,  etc.,  sydd  yn  y   bote],   ond   e  ?      Rhwydd-deb   ir   ddau 

Gwyllog  pennau  chwiban,  nid  felly  mo  Wil  Duflun,  D61  y  Garrog 

yn  ei  nerth  o  hwnnw.     Fal  hyn  yr  'sgrifennodd  fy  anwyl  gyfaill,  y 

Surgeon  General,  attaf  y  dydd  arall  gyda  char  iddo  o  New  York 

oedd  yn  dyfod  yna  i  geisiaw  man  o' war  iw  gludo  adre  :  "Evans 

goes  on  extremely  well,  and  I  hope  will  do  us  all  honour.     I  wish 

every  good  thing  for  Anglesey,"  etc.     Gwrda'r  hen  wr  bonheddig, 

banner  Cymro  ydyw,  ac  o  Gaerlleon  y  mae'n  dyfod.     Nid  hwyrach 

fod  coel  ar  y  Dr.  Cadwaladr,  ni  choeliai  fod  fawr  ar  y  Doctor  Sion. 

Rhwydd-deb  hefyd  i   ledvv  ap   Rhisiart  ab    ledw  a  buan  y  caffo 

herwlong  dan  ei  droed  i  ymddial  ar  Ffrancod.     Wawch,  a  dwbl 

wawch  !     Dyma  fi  newydd  fod  yn  croesawu  my  brother  virtuoso 

the  Bishop  of  Ossory,  sydd  newydd  ddyfod  ir  Ian  o'r  Hong  bost,  a 

rhaid  o  myned  i  ginhiewa  efo'r  Arglwydd  yn  y  man,  ac  yna  mae  o 

i  ddyfod  yma  i  edrych  dros  fy  ngholecsiwn,  h.y.,  fy  nghasgliad  i  o 

fifosilod  a  chregyn,  etc.,  mal  y  gallo  weled  fal  yr  amihaodd  er  pan 

fu  yma  ddiweddaf.     Fo  geir  ganddo  ddigon  o  sir,  ond  i  wenwyn  un 

ffosil  a  gair  ganddo,  fe  addawodd  yn  deg  imi  ryfeddodau  y  tro  or 

blaen,  ond  fo  anghofiws.     Yn  awr  af  ymlaen  :  diolch  am  hanes  yr 

Aldremon,  anerchwch  fi  atto  yn  rhodd.     Gwych  a  fai  glywed  ei 

fod  wedi  gwneuthur  matter  'Natws  yn  draeth,  poed  felly  y  byddo. 

Gyrrvvch  yma  un  o'r  petisiwnau  mewn  ffrenkyn,  da  chwithau.     Aie 

yna  y  mae'r  Prydydd  Hir.?    Mae  arnaf  eisiau  atteb  ei  lythyr  a  ges 

er's  gwell  na  blwyddyn  am  a  wn  i.     Par  sud  y  Ilwybreiddir  atto  ? 

Duw  a  gadwo'r  gwr  yma  rhag  bod  yn  ail  i  Syr  Walter  oddieithr 

mewn  dysg  a  dawn.      Wala  !    gwnaed  'Natws  yntau   baderau   ir 

Blewmoniaid  drwy  nad  elont  yn  Bapistiad  bod  y  pengyrch.     Gwell 

a  fyddai  iddo  fo  druan  ddysgu  gwneuthur  hunan  service  na  national 

service,  ar  yr  61  y  bydd  y  rhai  gan  mwyaf  a  wnelo'r  diweddaf.    Taled 

yr  Arglwydd  i  chwi  dros  Gendal,  par  un  bynnag  ai  fifynnu  a  wna'ch 

gwaith  ai  peidiaw  ;  ffei  arno'r  Lwyd  na  chywira  ei  air.     Aie  torri'ch 

*  D.  Jones  Gwynn,  of  Taliaris,    in    Carmarthenshire,    married   Ann,    the 
only  daughter  of  William  Vaughan,  of  Corsygedol,  on  July  6,  1756. 


420 


CCXCII 


gwynt  a  wnaethoch,  ni  thelwch  i  ynta  ddim  i  redeg,  nofiaw,  nag 
i  ymafael,  ond  dedwydd  fod  y  Haw  ddeheu  yn  ddiflawt  i 
drill  aden  yr  wydd,  dedwydd  i  chwi  ac  i  minnau.  Mae'r 
Hopeiuell  bono  wedi  myned  tua  Milfordd,  a  Will  Owen  ynddi, 
darpar  ei  frawd  ynghyfraith  o'r  Sion  Roberts  hwnnw,  half  owner, 
na  bo'nd  i  grybwyll  I  Pa  beth  ydych  ar  fedr  wneuthur  i'r  Llych- 
lyniaid  yna?  Ond  gvvell  a  fydda  eu  dal  a  rhoddi  yng  ngwarchae? 
Nid  oes  bosibl  y  dianc  y  Fing  yna  heb  ei  ddihenyddu,  os  felly, 
ffarwel  gyd  a  ni.  Hawdd  ammor  i'r  Aberystwythion  a  ddych- 
rynnodd  Sion  Ffrainc.  Nid  oes  yma  a  roech  i  yn  eich  llygad  o 
newydd  ;  mae'n  rhywyr  i  mi  ddechreu  rhoddi  fy  nhlysau  mewn 
trefn  erbyn  y  prydnhawn,  rhag  i'm  Harglwydd  Esgob  fy  nwrdiaw. 
Na  feddyliwch  i  fy  mod  yn  gollwng  yn  angof  gist  y  Cymrodorion  ; 
o,  nag  ydwyf,  nhw  gant  y  cyfryw  halsiad  o  gregyn,  etc.,  na  welwyd 
ermoed  mo'u  bath  yn  Llundain  nag  yn  Llanrwst.  Dyma  fi  yn 
arofyn  paccio  cistiaid  arall  i  fynd  im  hanwyl  gyfaill  il  Princepe  di 
Biscari  o  Sisilia  draw,  a  da  yr  haeddai  yr  Tywysog  beth  o  bob  peth 
a  Uawer  o  bob  un.  Annerchwch  fi  at  y  Llew  ;  fe  gai  owdyl  neu 
ddwy  pe  bai  ffranc  im  perchen,  ond  nid  oes 
atebaf  ei  lythyr  cyn  pen  nemawr  o  byst. 
goruchwiliaw  droswch  eich  deuwedd. 

Y fi  yivV  trydydd  brawd^ 

August  17th,  1756. 
Dear  Brother, — Digon  o  waith  a  gefais  i  sgrifennu'rcywydd  atteb 
i  Huw  Goch,t  ond  gan  fod  arnoch  ei  flys,  dyna  fo.  Mae  pethau 
godidog  tua  i  ddiwedd,  adyna  tTranc  i  chwi  i  yrruhen  boblj  yn  ei  le 
ef.  Fe  ddygodd  y  Cywydd  yna  lawer  o  hen  eiriau  oddiar  y 
Dictionary.  A  dyma  fi  ymmron  cysgu  uwch  ben  fy  mhappir, 
newydd  fwytta  nghinio  yn  drwmbluog  iawn,  a  hitheu'n  glavvio'n 
drwm  dros  ben  ;  gwae'r  gweiriau,  a  dedwydd  y  sawl  sy  ganddo 
wely  i  fynd  arno  i  gysgu.  Now  my  eyes  are  open,  three  times  I 
attempted  to  write  y^  above  line  and  three  times  failed,  and  the 
pen  scratchd  the  paper,  etc.,  so  adieu.        Eich  brawd^  Llewelyn. 

fThis    refers  to  the    "Cywydd"    written    by   Goronwy   Owen    to    Hugh 
Hughes    (y    Bardd    Coch).     It   is   sometimes   called    "  Molawd    Mon,"    see 
"  Barddoniaeth  Goronwy  Owen,"  Liverpool  1896,  p.  T04. 
Jh.y.  hen  gywyddau. 


W.  to  R. 
contd. 


ond  er  hynny  mi 
Duw   a   fyddo    yn 

Gwilym  Oglojf. 


L.  to  W. 

CCXCIII 


CCXCIII 


421 


X.  to  W. 
ccxciv 


London,  August  28,  1756. 
Anvvyl  Frawd, — I  have  yours  of  y*^  20th,  and  am  glad  to  find  you 
in  such  spirits,  and  I  thank  you  for  y*^  piece  of  caniad  i  H.O.G.* — a 
most  curious  piece  !  —  excessive  dark  and  deep.  There  is  an 
affected  grandeur  and  a  .  .  .rk  of  great  knowledge  in  y^  language 
through  the  whole.  I  can  compare  it  to  nothing  but  the  language 
of  Milton's  "  Paradise  Lost."  It  is  so  far  above  y"^  common  stile  of 
other  writers.  There  is  an  uncommon  force  in  y^  words  of 
Cynddelw  and  in  some  other  writers  of  that  age.  What  caused  it 
but  y^  spirit  of  war,  of  learning,  of  liberty,  breathing  forth  in 
that  critical  time.''  Canniad'xs  certainly  y^  root  of  Caniadhau^  and 
you  may  find  many  roots  that  Dr.  Davies  knew  nothing  of.  The 
cabinett  1  have  making  for  Lord  Powys  is  no  more  than  Drors  y 
Sioppwrs   Sir   Fon.     It   is   three   foot   high,   two  foot   long,    and 

eighteen  inch  thick  towards  y^  wall iding  on  a  frame  of  two 

foot,  two  drawers  of  three  inches,  one  of  two  and  half,  four  of  a 

inch of  an  inch  and  a  half,  without  any  partitions.     The 

drawers  running  in  grooves  in  y*^  sides.  It  costs  four  guineas. 
Dyna'r  cwbl.  The  ores  are  to  be  all  numbered  with  a  small  paper 
pasted  on  them,  big  enough  to  receive  the  figures  of  y^  numbers  in 
each  drawer,  thus  15.  The  drawers  to  be  letterd  on  their  fronts 
A.  B.  C.  D.,  etc.  Then  if  y^  ore  or  other  fossil  be  too  small  for  to 
fix  a  paper  on,  the  paper  (or  card  boat)  it  is  in  is  to  be  numberd. 
Some  of  y*^  virtuoso's  have  small  deal  boxes  to  hold  their  sands,  etc., 
but  I  think  card  boats  better.  I  have  seen  several  great  collections, 
but  have  never  seen  among  them  all  any  curious  contrivance  to 
keep  their  ores  from  confusion.  When  the  ores,  shells,  etc.,  are 
markd  and  numberd,  then  a  book  is  made  for  that  cabinet,  giving 
an  account  of  y^  matter  under  such  a  number.  That  is,  I  intend 
such  a  book  for  Lord  Powys  who  hardly  knows  one  of  y"",  but  I 
never  met  with  one  collector  of  fossils  yet  that  had  such  a  book, 
and  but  only  a  bit  of  paper,  sent  them  with  some  small  parcells  and 
the  rest  without  order  or  knowledge  ;  and  sometimes  they  did  not 
know  their  own  things.  I  met  one  time  with  a  piece  of  fossil  gold 
worth  five  or  six  guineas  among  y*^  raritys  of  a  very  curious  man, 
*  Probably  Hywel  :ip  Owen  Gwynedd,  to  whom  Cynddelw  wrote  a  poem. 

422  CCXCIV 


which  he  had  always  taken  for  some  mere  mineral.  There  is  also  a 
chance  of  confounding  drawer  A  and  B  together  in  this  kind  of 
distribution.  You  see  by  y'^  papers  I  suppose  that  P'ortunatus's 
vessel  is  taken  from  him  by  y*^  Government  of  Leghorn.  French 
power.  Some  hints  in  to-day's  paper  of  a  battle  between  Hawke 
and  y*^  French  ;  not  confirmed.  In  a  small  battle  we  got  y^  better 
in  America.  Ned  Edwards  knows  y^  officer.  He  sails  in  a  few 
days,  broliwr  a  dwndriwr  fal  tonnau'r  mor.  Alderman  Prichard  is 
gone  home.  I  would  advise  you  to  write  to  a  friend  in  Liverpoole 
to  enquire  of  Reese  Jones,  y*^  hosier  that  broke  there  lately, 
whether  he  hath  your  Te/_yn  Ledr.  Gronwy  says  he  left  it  and  all 
his  books  with  that  man  to  be  sent  after  him,  but  did  not  owe  him 
a  penny,  but  I  am  sure  he  pawnd  them,  a  needy  man  will 
lie  confoundedly.  Nid  oes  ond  y  celwydd  yn  ei  ddal  wrth  ei 
gilydd,  fal  rhai  eraill  [adwaenaf  fi]  a  chwitheu,  yn  barod  eu 
hesgusion  geuog  i  safio'r  wyneb  rhag  c[ywilydd.]  Nid  yw  hi  ond 
siawns  fawr  i  chwi  byth  weled  eich  llyfr,  ond  dyna'r . .  . .  i  chwi  gael  ei 
hanes  bid  a  fynno.  O'm  fy  materion  i  yr  un  fa  .  .  .  .  er  pan 
sgrifennais  ddiweddaf  Fe  dyng  y  Castell  Newydd  nawyref  ddim 
oddiwrth  fy  hel  i  o  Ddyfi,  ond  mae  gwaith  pobl  eraill  oedd  ;  but  he 
dare  not  a  .  .  .  .  refuse  the  Jacobites  any  thing  they  ask — an  old 
mortal,  without  bottom  [or]  solidity.  I  know  they'll  carry  their 
spight  against  me  to  y^  utmost,  and  [he]  hath  neither  courage  nor 
honesty  to  stop  them,  but  there  will  come  a  time  soon  that  the 
scenes  will  be  changd.  Last  Thursday  the  people  of  London 
shewd  a  spirit  on  Tower  Hill,  i.e.  raised  a  devil  which  will  not  be 
easily  laid.  About  a  thousand  people  met,  and  there  upon  a  high 
gibbett  hang'd  y*^  effigy  of  Admiral  Byng,  dressed  in  y^  naval 
uniform,  and  his  face  painted  to  y*^  life — shot  at  him,  etc.,  and  at 
last  burnt  [him].  This  was  done  against  y*^  Lord  Mayor's  door, 
and  shews  y*^  nature  of  y^  people  ;  a  small  matter  will  drive  them  to 
extreams.  Nid  oes  yma  ffranc  iw  gael,  ond  mae  digon  yn  Ngallt 
Vadog,  ond  bod  eisiau  synwyr  yno  iw  gyrru,  nid  oes  dim  ysywaeth. 
Next  Saturday  I  shall  begin  to  put  y^  fossils  in  y^  drawers,  please 
God  to  give  me  leave,  and  it  would  be  an  ...  .  thing  to  have  some 
of  your  collection  to  adorn  it.  ^Lcwis  Mom's.] 

ccxciv  423 


L.  to  W. 
contd. 


London,  September  6th,  1756. 
L.  to  W,  Anwyl  Fiawd,— I  have  yours  of  y^  30  August,  with  darn  o 
CCXCV  farwnad  Ywein.  Ardderchog  oedd  y  .  .  .  .r  a  gwych  y  canwyd 
iddo  !  A  gwrda'r  Bardd  Coch  ;  dyma'r  peth  goreu  a  ganodd  ef 
erioed.*  There  is  humor  and  sense  in  it,  and  a  sharp  sting  not  to 
be  often  met  with  in  Barddoniaeth  y  Dispyddaid.  "  By  gad,  I'd 
rather  be  gon,"  is  infinitely  the  best  of  y^  three.  Mend  another 
Hne,  "  rhyw  ddynion  di-ddaioni  "  ....  another  r.  Llawer  Byngsy'n 
Uywio'r  byd.  Llwyddiant  i  Farged  Owain,  rhaid  i  bob  ceg  gael 
bwyd.  Colledion  mawrion  sy  yma  ar  ydau.  Hi  wnaeth  heddyw'r 
glaw  trymaf  ar  ellai  fod,  ar  ol  wythnos  o  degwch.  Those  that  were 
industrious  have  saved  some.  Pwy  briododd  Emrys  Lewis  pan 
alio  fo  ddal  i  ryfel  i'r  Brysgaw  ?  Aie  rhyfel  Cybi  hefyd  ?  Gwy- 
ddelod  a  fyddai  chwannogoennill  yfan  yna,  ai  tybiednad  Boadicea 
and  her  Irish  auxiliaries  will  carry  y*^  day  ;  os  chwi  yn  unig  a 
ddiangodd,  mae'n  debyg  fod  maes  gwedi  bod.  Cedwch  eich 
bysedd  or  ...  .  aftaith  ag  iach  a  fyddwch.  As  for  y^  cabinet, 
which  you  say  is  dear,  I  [think]  it  is  y^  cheapest  of  y^  kind  that 
hath  been  made  here.  My  brother's  acquaintance  would  not  make 
it  under  five  guineas  ;  others  askd  six,  seven,  eight  and  even  fifteen 
guineas  !  Ten  guineas  is  very  common  to  give  for  such,  but  that 
have  double  bottoms,  etc.  [I  dont]  take  this  to  be  dear  ;  it  is 
a  pretty  piece  of  furniture,  and  if  I  am  ever  master  of  my  self,  I'll 
have  one  made  in  y*^  country,  which  will  [be]  cheap  there  when 
made  by  my  directions.  If  there  are  spare  drawers  they  serve  to 
keep  papers,  instruments,  etc.,  [and  are]  more  convenient  than  deep 
drawers  where  things  are  heapd.  Rwy'n  ofni  am  Ronwy  ei  fod  yn 
cael  ei  droi  allan  oi  offeiriadaeth,  mi  glowaf  fod  ei  benaeth  yn 
achwyn,  medd'dod  neu  redeg  mewn  dyled  i'r  wlad  neu  ryw  ddiawl. 
Dyna  lie  bydd  o'n  ymgrogi  neu  ryw  ddiben  drwg  mae'n  debyg,  os 
bydd  beirdd  yn  gwneuthur  eu  diwedd  eu  hunain.  Na  fyddant 
a  goeliai,  maent  yn  dlodion  bob  amser,  felly  nid  oes  dim  chwithdod 
bod  ar  herwr.  Da  iawn  os  yw  Edward  yn  gwadu'r  cwrw,  ond 
ni  choeliai  byth  nes  gweled— ni  welais  i  feddwyn  fawr  erioed  yn 
ymendio.  Maent  yn  dywedyd  yma  fod  yr  hen  wr  yn  mynd  i  newid 
*This  refers  to  the  "Gywydd  Galarnad  am  Ynys  Minorca,"  written  by  the 
Bardd  Coch,  see  "  Dewisol  Ganiadau,"  1759,  p.  79- 


424 


CCXCV 


L.  to  W. 


ei  holl  weision  ;  na  atto  Duw  chwedl  amgen.  Clowais  heddyw 
hefyd  o  AUtvadog,  ag  mae  pob  peth  yno  fal  o'r  blaen,  mae'r  wraig  , 

yn  dyvvedyd  ei  bod  yn  meddwl  nad  oes  llai  na  gwerth  can  punt  o 
farlis  Ymhenbryn  os  ceir  cynhaiaf  da  aino,  dyna  beth  na  bu  yno 
erioed  o'r  blaen.  Och  na  chawn  fynd  i  fwytta  ag  yfed  peth  o  bono. 
I  have  sorted  all  the  fossils  that  I  had  here  and  put  them  in  card 
[boats],  and  they  make  a  noble  shew.  I  have  also  some  sea  plants, 
corallines,  which  I  have  put  in  y^  same  kind  of  card-boats,  and  shall 
put  a  piece  of  glass  over  each,  which  will  keep  them  down,  and  if  I 
can  contrive  to  fasten  y*^  glass  it  will  be  better.  But  I  have 
neither  books  nor  ....  to  mind  those  things,  and  they  shall  be  by 
way  of  Welsh  raritys,  and  perhaps  some  kind  of  Welsh  names  given 
them,  if  I  can  coin  any  to  y^  purpose.  Remember  I  have  four 
different  kind  of  boats  which  stow  together  very  regular,  I  have  not 
borrowd  this  from  any  body,  though  perhaps  others  have  them. 

Cards  are  bought  here  (and  you  may  buy  them  in  Dublin)  at 
4/4d.  and  6d.  a  [pound]  taking  two  pound  together.  I  don't  know 
what  the  fancy  of  that  is.  They  are  such  as  have  some  small 
blemishes,  not  fit  to  be  put  in  y*^'  packs.  My  first  boat  is  a  whole 
card.  I  draw  four  lines  with  a  sharp  point  for  y^  margin,  and  then  a 
sharp  line  from  y^  corners  of  lines  to  y*^  corners  of  y^  card,  then  it  will 
fold  up  to  y^  shape  I  want.  The^second  kind  is  a  card  cut  through 
the  middle  along  the  length,  which  will  make  two  for  long  things. 
The  third  kind  is  made  by  cutting  y*^  card  athwart.  The  fourth 
kind  is  made  by  cutting  y*^  third  kind  lengthways,  which  is  small 
enough  to  [hold]  y*^  smallest  sample  of  ore  or  shells.  Perhaps  I  tell 
you  no  news  in  all  ...  .  things,  for  necessity  is  y^  mother  of 
invention.  Then  the  ores  are  ....  with  numberd  papers,  or  if 
sands,  etc.,  y*^  boat  is  numberd.  A  bit  of  y*^  Monachdy  marble  and 
wool  would  be  welcome,  and  of  y*^'  white,  black  and  gray  Anglesey 
marble  or  other  stones  that  have  names.  I  have  several  kinds  of 
spar  ....  most  kinds  of  lead  ores,  some  copper  ores,  I  want  some 
of  y^  Wicklow  and  ....  Irish  copper  ores — and  of  y*^  Irish  iron 
ore  rich  in  silver.  You  may  throw  a  handful  of  different  kinds  of 
sea  plants,  very  small  samples  will  do.  I  have  not  above  a  dozen 
kinds  of  sea  plants,  which  I  had  thrown  among  some  shells  gatherd 
on  y*^  beach  at  Aberdyfi.     Here  is  Tuesday  come  and  very  busy,  so 

ccxcv  425 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCXCVI 


have  no  time  to  add,  but  beg  you  would  hasten  y*^  fossils  as  soon  as 
possible,  and  mention  in  a  letter  that  they  are  for  Lord  Powys' 
cabinet,  or  else  they  will  be  claimd  by  y^  Cymrodorion,  who 
neither  can,  nor  will,  make  any  use  of  them.  They  shall  have 
what  is  to  spare,  as  I  have  now  here  what  would  fit  up  several 
cabinets  all  left  to  them.  Direct  y"^  box  to  Mr.  Richard  Morris  of 
y^  Navy  Office,  London,  to  be  left  at  y*^  Inn  till  called  for. 

[^Lewis  Morris.'] 
London,  September  20,  1756. 
Anwyl  Frawd, — Yours  of  y^  14th  I  have  with  Cynddelw  and 
Prydydd  y  Moch  ;  roedd  gan  y  mock  well  prydydd  y  dyddiau 
hynny  nag  a  fu  gan  ddynion  byth  gwedi  hynny  ;  he  is  a  sound  solid 
writer.  Well  done  Emrys  a  Deikyn,  they  are  plagues  sent  for 
the  people's  sins.  When  you  make  a  cabinet  for  shells  or  ores,  if 
you  make  one  as  I  would  for  myself,  let  it  be  about  three  and  half 
foot  high  on  a  stand ;  let  it  be  two  foot  six  inches  wide,  and 
let  there  be  a  partition  in  y^  middle  up  and  down  so  that  the  length 
of  y^  drawers  will  be  about  fourteen  inches,  and  one  ring  in  y^ 
middle  to  pull  them  out,  for  one  hand  holds  y^  candle  or  something 
else,  and  two  rings  are  troublesome.  Let  it  have  also  two  folding 
doors  ;  but  if  you  have  large  shells,  etc.,  you  may  make  your  large 
drawers  quite  to  y^  ground.  Two  large  drawers  will  be  unhandy 
and  heavy,  so  short  drawers  are  best,  and  your  case  will  be 
stronger.  This  cabinet  of  Lord  Powys  looks  very  well  but  I  find 
inconveniency  in  it.  I  used  the  same  card  boat  with  yours  at  first, 
but  I  found  it  very  troublesome — they  lay  so  close  together  that  I 
could  not  take  out  one  without  disturbing  all  y^  rest,  but  in  my  new 
method  you  may  take  anyone  out  between  your  finger  and  thumb, 
which  will  save  peoples'  pokeing  their  noses  into  your  drawer  ;  and 
if  you  have  some  curiosity  that  you  would  not  have  finger'd,  you 
should  have  glasses  over  y^  face  of  y^  boat,  which  is  easily  fastend 
with  a  bit  of  wax.  I  have  got  glasses  for  several  in  this  cabinet,  I 
pay  sixpence  y"^  dozen  for  them  :  so  much  for  the  cabinet.  Gresyn 
na  ddoe'r  pethau  yma  mewn  amser  ;  beth  bynnag  ydynt,  os  oes 
e  .  .  .  .  caledion  arnynt,  they'll  cut  a  great  figure  in  a  nobleman's 
house  The  Bishop  of  Pontopidan,  Prince  of  Piscari,  etc.,  are  the 
collectors  for  this  cabinet  I     Who  would  not  be  in  their  company? 

426  CCXCVI 


....  Ffarwel  i'r  Delyn  Ledr,  mae'n  debyg,  oni  chewch  gan  ryw  un 

yn  Nerpwl  ei  dal oedd  chwilcath  hen,  aie,  now  at  Dover  ? 

Wele  hai  ;  mae'n  barod  i . . .  .  Holant  neu  rywle  felly.  [Nawdd]  Duw 
rhag  y  tacclu  dynion  yr  ydych,  oes  dim  i'w  gael  am  hynny  ond  y 
glod,  a  Huw'ch  catto?  Mi  gefais  inneu  gynt  ddigon  o  hynny,  ond 
pei  doe  Bawl  yr  Apostol  neu  Archesgob  Caergaint  neu'r  Pab  o 
Rhufain  attafi  y  rwan,  ni  thrwssiwn  i  goes  un  o  honynt  heb  dal  am 
y  mhoen,  oblegid  ni  wnan  nhwythau  un  gymwynas  i  minnau  am 
ddim.  Mi  glywaf  hefyd  o  Lanerch-y-medd  [Mediolanum]  fod 
y   nhad   yn  well,  ....  medd    R.P.  wrtli  fy  mrawd,   rhyw  ysleccod 

oedd  arno.     See  Dr.   Davies ysleccod  arnafinneu'r  dyddiau 

ymma,  bwytta  ag  yfed  gormod  a  pheidio  ysgwyd  ....  glo  ai  perai, 
violent  reachings,  etc.  Peswch  y  fygydfa,  etc.  [An]  account  from 
home  that  I  have  got  in  my  bara  lys  etc.,  and  that  people  [die] 
there  fast  of  a  fever.  I  have  nothing  more  to  say  this  post  but  that 
I  am  Your  affectionate  brother^         Llewelyn. 

London,  September  25,  1756. 
Dear  Brother, — This  tells  you  I  had  no  letter  from  you  last  post. 
Bysedd  pwy  eill  ddal  meddwch  'ithe  i  sgrifennu  drwy'ramser.  Did 
I  tell  you  that  I  had  begun  a  translation  of  Tyssilio  out  of  y*^ 
Welsh  into  the  English.?  Ni  welais  i  beth  digrifach  erioed, 
very  much  like  the  Eastern  stile  of  y^  Jewish  prophets,  etc. — odd 
repetitions  and  forms  of  speaking  not  used  by  modern  polite 
tongues.  A  hundred  to  one  that  I  shall  ever  finish  it,  for  it  is  (with 
the  notes)  y^  work  of  a  year.  Who  knows  but  I  shall  go  again  to 
Wales  Deheuberthig.  Dyma'r  Arglwydd  gwedi  sgrifennu  attaf  fod 
pob  peth  yn  mynd  ymlaen  o'r  goreu  ;  and  I  find  Smedley  came  to 

town  a  few  days  ago  by  y^  direction  of  D /  y  Drysorfa,  dyn 

cethin,  a  elwir  Tingaled  alias  Hard  din  ge^  gwr  poeth  iawn  yn 
erbyn  ein  pobl  ni.  Ond  fal  y  mynnodd  Duw,  daccw  fo'n  (Smedley) 
mynd  adre'  ai  fys  yn  ei  ^Qg,  ag  yn  dywedyd  na  wnaed  ftwl  o  neb 
cymmaint  ag  efe.  Fe  gynnygiodd  forty  shillings  y  dunell  o  dduty., 
ond  fe  glywodd  mae  Arglwydd  Powys  ai  cae,  cynnygied  a  fynno, 
felly  nos  dawch.  Townsend  ynte'r  dyn  a  fagwyd  yn  uffern,  ag  un  o 
ieir  y  fall  a  orodd  arno  [yn  y]  tan — a  gynnygiodd  ddau  cymmaint  ag 

a   dalai'r  peth,  ond   fal   y  mynnodd   d 1  he   was  too   light   in 

the  scales  against  Lord  Powys  though  he  had  another  member  to 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCXCVII 


ccxcvu 


427 


L.  to  W. 
contd. 


be  partner  with  him  (Vaughan  of  Crosswood),  and  it  seems  he  could 
not  give  proper  security.  However,  Smedley  has  been  a  complain- 
ing to  a  friend  of  his  that  no  body  has  any  chance  with  Lord 
Powys  for  that  he  insisted  upon  having  it,  and  he  could  lead  y^ 
morihwyl  mawr  as  he  pleasd.  Pa  fath  wr  ydyw'r  Arglwydd 
hwnnw  (meddai'r  adroddwr  vvrth  fy  Uattai  i)  sydd  yn  gyrru  pob 
peth  oi  flaen  ?  So  thus  stand  affairs  at  present.  Rwyf  finneu'n 
gweithio  ddydd  a  nos  ar  y  cregin  a'r  mwyn,  a  gwaith  caled  ydyw  ; 
yn  enwedig  y  boen  o  wneuthur  y  card  boats.  Ugain  mewn  ugain 
munud  ydyw'r  eithaf  a  allaf  i  wneuthur  o  honynt  a  gweithio 
fy  ngorau  hyd  na  bwy'n  chwysu.  The  cabinet  looks  charmingly, 
and  it  is  in  far  better  order  than  any  thing  of  the  kind  I  ever  saw 
among  y^  virtuosos.  Rut  now  experience  shews  me  that  if  I  make 
one  for  my  self,  it  must  be  four  times  as  large  as  this,  and  drawers 
to  y^  ground,  or  rather  two  of  y*^  do  ....  of  this,  for  1  have  almost 
filld  this  with  the  few  things  I  and  my  brother  had.  Lister's  great 
book  is  also  wanted,  where  was  it  printed  ?  What  will  it  cost,  if  to 
be  had  ?  The  contents  of  this  cabinet  is  as  follows,  and  I  suppose 
you  have  but  a  few  things  more  to  put  in  it.  The  drawers  are 
letterd  from  y*^  top  : — «,  Aberdovey  sea  plants,  with  glasses  over 
y*^  card  boats  ;  <^,  copper  ores  from  different  parts  of  y*^  world; 
r,  sea  shells  from  Aberdovey  ;  d?',  seeds  of  trees,  plants,  etc.,  from 
Jamaica;/,^",  /;,  z,  shells  from  Jamaica  and  Portmahon  ;  e,  iron 
ores,  ambers,  ambergrease  ;  /I',  empty  ;  /,  petrifactions  and  fossil 
shells  from  Sicily,  Portmahon,  Norway,  Wales,  England ;  w, 
several  native  sulphurs,  productions  of  Mount  Etna,  and  coals  of 
different  countrys  ;  «,  earths,  boles,  stones,  sands,  from  different 
parts  of  y^  world  ;  <?,  lapis  calam.  or  ores  of  zink,  a  great  variety  ;  /, 
lead  ores  :  blue,  of  all  y^  various  kinds  ;  green  ;  white,  a  great 
variety  and  transparent ;  q,  various  spars,  several  with  ores  mixt, 
of  lead,  copper,  tin  ;  chrystals,  selenites,  belemnites,  talc,  etc.  ;  r,  a 
few  large  fossil  shells  from  Mahone,  etc. ;  s^  /,  empty.  Dy7ia  hanes 
y  cabinet.  The  shells,  seeds  and  sea  plants  are  to  amuse  y"^ 
Countess  of  Powys,  the  ores  for  y*^  edification  of  his  Lordship.  I 
am  certain  no  cabinet  in  London  can  shew  such  a  collection  of  lead 
ores,  for  that  is  my  trade,  and  the  spars  are  concomitants,  being 
part  of  y^"  vein  stone.  Perhaps  my  next  letter  may  bring  you  some 
428  ccxcvu 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to 


account  of  my  own  afifairs,  which  are  not  to  my  liking,  till  I  see  how- 
things  turn  out.  I  am  not  well  in  health — want  of  exercise,  henaint, 
anhunedd,  give  me  great  trouble,  and  it  will  be  hard  upon  me  if  I 
dont  get  to  y*^  mountains  before  the  depth  of  winter.  I  send  a 
tudded  iox  another  awdl  os  yw  i\v  chael.      Eich  braivd  llwyd^  L.M. 

Caer  Gybi  ym  Mon,  Hydref  2d,  1756. 

Anwyl  Frodyr, — Llyma  i'r  hynaf  liaws  o  englynion  ac  awdlau  R,  and  L 
o  waith  amryw  ueirt  godidawc  ddigawn  yn  yhamseroet  gyntamgen  ccxcvili 
Kyndelw  brydyd  uawr  ;  Llywarch  brydyt  y  moch,  etc.,  ny  chaf 
nemmawr  o  amser  y  ysgriuennu  yr  awron  y  can  drafferth  ac 
aghymmendawd,  uelly,  ni  waeth  roti  y  swyt  y  uynu  no  pheidyaw. 
Wb  !  wb  !  Daccw  yr  karn  Ueidyr  y  can  Sion  Ffranc  wedy  dala  uy 
anwyl  gyuaillt  y  Cadpen  Tomos  Fwg,  yr  hwn  a  uuasai  yn  yr  Afric 
a  yr  Americ  yn  olrhein  kregyn  a  fifosilod,  a  phop  math  ar  ryuetodeu 
i  mi,  a  dyna  bryuet  hir  o  ynys  y  Garn  (ys  ef  yw  bono  Guernsey  yn 
yr  ieith  Saesonaec)  wedy  eu  heil  gymeryd.  Dyfod  yr  yttoet  y 
Domas  o  Siamaica  a  llwyth  o  siwgyr,  etc.,  heblaw  kregyn.  Wala  ! 
wala !  nyd  oes  onyd  ceisyaw  ymuodloni.  Duw  a  uyto  gyd  a  chwi, 
bytwch  yach,  mi  yttwyf,       Eich  caredi^awl frawd,         Givilyvi. 

P.S. —  The  James  a?id  Joh?t,yitnry  Brown,   Master,  laden  with 

sugar,  etc.,  arrived  here  yesterday  from  Jamaica,  met  nothing  at 

sea.     Huw  Jones,  alias  Huw'r  Cwn,  wedi  marw  heddyw  ;  yr  hen 

wraig  o  Ben'r  Orsedd  wedi  ei  chladdu  echdoe,  y  slwp  a'r  cregyn  yn 

barod  ages   i   hwyliaw  ;   dolur   o'm   pen   o  herwydd  bod  dryghin 

ar  ddyfod  ;  pobl  y  dref  wedi  mynd  i  gyd  i  Ffair  Fathew  Llanerch- 

medd  ;   fy  neugyw  i  yn  darparu  mynd  i  Bentrerianell  i  yniweled 

a  deida,  bydd  yno  gymaint  o  fwstr  ac  yn  Byfleet.     Dim  sgadan 

phirfai  yn   y   cyrrau  yma.     Haid   fawr   o   ryw   bysgod   yn   maeau 

Carnarvon  ;  herring  hogs  medd  rhai,  bottle  noses  medd  eraill,  a  sort 

of  young  whales  medd  y  trydydd.     Maent  o  20  i  30  troedfedd  o 

hyd,    trwyn  ysmwt,  a  llygaid  yn    ei  yml.     They've  taken  about  a 

dozen   of  them.     Pethau   mawfaeth   ydynt,  mac   dialedd  o  eisiau 

eu  Uuniau. 

Caer  Gybi,  4  October,  1756. 

Anwyl  Frawd  y  Llywydd   Llwyd, — Dyma  i  chwi  bwt  o  atteb  ir 

eiddoch  or  18  ult.,  ac  fal  hyn  miie  y  matter  yn  sefyll  :    Chwi  welsoch 

eisioes  ddyfod  o'ch  llythyr  im  Haw  i  ;  oni  bai  hynny,  ni  buaswn  yn 


W.  to  R. 
ccxcix 


CCXCIX 


429 


_^  <atteb   mono,   am    hynny    ynteu    mi    wn    o'r    goreu    nad  gweddus 

contd         gwamalrhwydd  i  hynafgwr,  ac  na  ddigymydd  y  fath  saig  a  chylla 
gwr  sydd  wedi    fal    pettai    swrffedu    ar   ddarllain   a    sgrifennu,   o 
herwydd  paham    rhaid    imi    ddywedyd   fy   stori   ar  fyr    o    eiriau. 
Gwych  gvveled  dan  eich  Haw  eich  hun  eich  bod  yn  holliach,  poed 
hir  y  bo'ch  yn   mwynhau'r  fendith    hono  ;     os    clywch    fod    Mr. 
Peswch  yn  euro  yr  drws  na  agorwch  iddo  am  bris  ynybyd,  ac  na 
roddwch  gyfleu  iddo  eich  dala  y  rhwng  cynfasu  lleithion,  etc.,  o 
ran  mae  o  bob  amser  ar  ei  fantais.  Meddyg  sydd  yn  eich  cynghori. 
Dyma   lythyr  heddyw  o'r  Blymwth    yn   ceisio   taeru   fod   y   Will 
Williams  hwnnw  yn  fyw,  ond  celwydd  bod  y  gair  mae'n  debyg  ;  par 
sut  y  deuai'r  dyn  yn  fyw  ac  ynteu  wedi  ei  fwrw  i'r  mor  mewn  amdo 
a  phwysa  wrtho,  oddigerth  i  ryw  forfil  ei  lyncu  a  chynesu  ohono  yn 
ei  geudawd,  ac  felly  adfywio  a  chael  ei  fwrw  ar  y  Ian  mal  lonas 
gynt  ?     Ond   ni  choeliodd  Domas  Prisiart  y  fawr  mor  stori  hono 
erioed,  esamiwch  eich  llyfrau  i  e'ch  a  fydd  pobl  yn  dianc  i  foliau 
milod  mor  or  main  i  wars.     Pe  bawn  i  fal  chwi,  mi  yrrwn  bapurau 
Mosson  iddo  fo,  a  thrined  hwynt  fal  y  mynno,  oni  chewch  rywbeth 
oddiwrthynt,  mi  dybiwn  wrtho  ei  fod  yn  meddwl  bod  yr  arian  wedi 
eu  talu,  neu  bod  rhyw  esgeulusdra  yn  y  path.     Da  chwithau  am 
helcyd  yn  y  Cloaths  Bill,  mae  pawb  yn  fodlon  ;    a  da  y  dylent  fod, 
onde  rwan  ?     Oni  rhan  inneu  mi  ges  lawer  o  drafferth  ermoed  hyd 
yn  heddyw  yn  trin  materion  pobyl  eraill,  ni  welai  i  fawr  neb  a  dal  y 
pwyth  yn  ol,  ond  am  danom  ni'n  hunain  mae  rhywbeth  megys  dyled 
arnom  gymmorth  naill  y  Hall  ;  mae  er  hynny  rai  o  honom  yn  fwy 
bydol  nau  gilydd,  a  rheini  weithiau  yn  fwy  ar  yr  ol  na  neb.     Trefn 
ddrwg  a  fasai  ar  y  Llew  oni  bai  chwi  yn  ddiameu,  ni  wn  i  agofia  os 
digwydd  cael  cyfodiad,  ond  os  ir  gwrthwyneb  nid  oes  ond  maddeu 
iddo.    Oni  chaf  'inneu  ddim  rhan  o  deganau  Sion  ab  y  Doctor }   Diau 
yr  haeddwn  rai  pei  gwyddai  Sionach  y  cwbyl.     Ar  feinioes  i  mae'n 
rhywyr    gennyf    glywed    rhywbeth    ynghylch    Goronwy    drwstan 
offeiriad  ;  gwae  ni  na  bai'r  wraig  yn  New  York  neu  rhywle  He  mae 
eisiau   gwragedd    i   fanu.      Nid  oes   bosibl   nad   oes    wmbwrdd  o 
gregyn  am   ddau  bystol  ;   gwyn  ei  fyd  a  fai  ganddaw  un  gragen  o 
bob  math.     Mae  gennyf  lawer  o  rai  Siamaica,   ond   gwae   fi   am 
gynhulliad  y  Captain  Ffoulkes,  dyn  cywrain  o  hwnnw  a  llygaid  yn  ei 
ben,   a   wel   bob    rhyfeddodau    ou    amgylch,    daccw   nhw  wedi  ei 


430 


CCXCIX 


ddwyn  yn  garcharor  i  Ffrainc.  Mae'r  slwp  yma  oedd  i  garrio'r  ^^  ^^  j^ 
ciegyn  i  Gaerlleon  yn  aros  am  brotecsiwn,  loedd  rhyw  Domos  contd 
Jones  yw  anfon.  Roedd  y  nhad  yn  Ffair  Llanerchmedd  dydd 
Sadwrn,  felly  mae  o  yn  prifiaw  well  well  ar  ei  iechyd  ;  ni  busai 
yno  er's  talm  byd  o'r  blaen.  Duw  hefyd  a  gadwo  Frenin  Prwsia  ai 
luoedd,  onide  can  fifarwel.  Newydd  drwg  o  Oswego,  mae'r  Freins 
yn  rhy  drech  i  ni  o  hyd,  bostiwn  a  fynnom.  Mae  hi  ymma  yn 
dywydd  creulon.  Ym'hle  mae  tes  Mihangel?  Duw  Goruchaf  a 
fyddo'n  gwarchad  drosoch  ;  annerchwch  fi  at  y  Llew  yna  a 
byddwch  eich  deuwedd  iach.         Eich  carediga'wl frawd, 

William  Morris. 

P.S. — Par  ddelw  sydd  ar  Feirian  ? 

Custom  House,  Holyhead,  October  7,  1756. 

Fy  Mrawd  Rhisiart,  Lywydd  Mynghvyd,— Mi  wna'n  dda  y  ^^  ^q  r^ 
byddwch  yn  diflasu  ar  fy  llythyr  i  sydd  yn  dyfod  attoch  fal  hyn  pob  ^CC 
post,  ond  pwy  eill  help  pan  fo'r  esgyd  yn  gwasgu  ?  Oni  ddywedais 
i  chwi  naill  ai  ddoe  neu  echdoe,  neu  ychydig  cyn  hynny,  fod  yma 
ryw  ddyn  yn  myned  i  Afon  Gaer  a  box  o  gregyn,  etc.,  ir  Cymrodorion 
yn  Llundain,  Duw  a'u  cadwo,  a  bod  yr  burthen  wedi  anfon  at  ei 
gefnder  Tomos  Dsions,  a  tide-waiter  in  London,  that  lives  on 
Tower  Hill,  to  procure  him  a  protectioti  for  his  sloop  the  Hopezvel 
of  Holyhead,  Hugh  Davies,  Master,  burthen  thirty  tons  ;  two  men 
besides  himself,  in  the  coal  and  coasting  trade.  Now  what  is  to  be 
done  ?  The  man  cannot  budge  from  hence  without  it,  for  no  hands 
will  go  with  him.  Perhaps  it  may  be  in  vain  to  inquire  in  the 
Admiralty  Office  if  such  protection  be  taken  out,  for  the  man  doth 
not  remember  exactly  what  tonnage  he  mentioned,  nor  where  he 
said  his  sloop  belonged  to,  and  how  could  he,  indeed,  when  the 
man  was  on  the  point  of  marrying  one  of  our  Holyhead  nymphs, 
in  whose  option  it  is  to  station  the  ship  ?  But  the  Hopetvel^  Hugh 
Davies,  Master,  is  still  right.  Perhaps  you  may  be  acquainted 
with  your  neighbour,  Tom  Jones,  on  Tower  Hill.  Mi  adwaenwn 
inneu  Sion  y  Gof  o  Nefyn  y  Pysgod,  if  so,  you  can  know  of  him  if 
he  hath  taen  out  a  protect.  Otherwise  you  may  procure  one  from 
the  office.  Fe  dal  yr  Huw  Dafydd  i  minneu  y  chweigain.  Er 
carriad  ar  ddyn  na  esgeuluswch  mo'r  matter  pwysfawr  yma  un 
diwrnod,  and  your  petitioner  will  ever  pray.  Dyna  ddiwedd  ar 
hynny.  Eich  brawd  anwiw  ddigon,  Williatn  Morris. 

CCC  431 


W.  to  R. 

contd. 


L.  to  W. 
CCCI 


O.U. — Pa  beth  a  glywaf ?  A  gadd  fy  miawd  Rhisiart  ryw  ffawd 
yn  ddiweddar?  Codi  cyflawg  neu  rywbeth  o'r  fath  mae'n  debyg. 
Fe  fyddai  arfer  a  gadael  iw  frawdyn  wybod  peth  oi  helyntion. 
Defod  digon  canmoladwy  o  honno,  gresyn  ei  rhoddi  i  lawr,  on'de  ? 
Duw  gyd  a  chwi. 

O.S.,  neu  mendin.— Ddyw  Llun  dryghinog  er  echnos,  torri  tai  a 
diwreiddio  coedydd,  ysgyttiaw  llongau,  disgwyl  clywed  fod  digon  a 
gormod  o  golledion,  ar  for  yn  enwedig.  Dyma  lythr  i  wrth  y  Bennant 
yn  crefu  am  nawdd  am  fod  yn  dawedog.  Gobeithio  yr  ymddwg  y 
wreigyn  etifedd  iddaw  Ynghaer  Llion  Gawr,  lie  yr  erys  hyd  na 
ddel  ir  gvvellt.  Rwyf  wedi  bod  drwy'r  boreu  mewn  oerfel  a  dryghin 
yn  ceisio  fforddio'r  boblach  i  nadel  i'r  gwynt  fyned  a  tho  gvvellt  ac 
ysglattus  i  fifordd  oddiar  yr  hen  deiach  accw.  Roedd  y  gwynt 
mawr  yn  dr^ch  na  5  o  honom.  Roedd  y  Bennant  newydd  gael 
llythyr  oddiwrth  Linnaeus  yn  dyvvedyd  ei  fod  yn  myned  i  roddi 
allan  a  new  system  with  additions.  Dyma  gennyf  ddwy  gyhoeddiad 
o  honynt  eusioes,  digon  anhebyg  iw  gilydd.  Ai  fi  eill  fforddio 
prynu  un  arall  er  maint  fy  mlys?  Dyma  hanes  aderyn  dieithr, 
rhaid  codi  allan  mewn  arfau  am  ei  groen.     Byddwch  wych  I 

Yn  Llundain  Goch,  October  14,  1756,  Dydd  lou. 

Anwyl  Frawd, — I  have  yours  with  an  Awdl  Marwnad  to 
Cadwallon  ap  Madog  ap  Idnerth,  who  was  Priodawr  or  Gwledic  of 
y*^  country  between  Hafren  a  Gwy  which  was  once  part  of  y^ 
Principality  of  Powys.  It  was  a  country  (of  all  the  marches  of 
Wales)  most  plagued  by  y'^  Saxons,  Normans,  etc.,  and  gave  the 
owners  opportunitys  enough  to  fight,  but  we  dont  find  in  Caradoc's 
Chronicle  much  of  this  man's  exploits,  though  it  seems  by 
Cynddelw's  account  he  was  a  brave  warrior.  See  whether 
Priodvawr  Clodfawr  be  not  Priodawr.  His  sons  mentiond  in  this 
Marwnad  were  with  Owein  Gwynedd  at  Corwen  when  Henry  II., 
King  of  England,  came  to  Berwyn  with  the  power  of  England, 
Normandy,  Anjou,  Gasgoign,  Guien,  Flanders  and  L.  Britain,  and 
where  O.  Gwynedd  shewed  great  generalship,  and  defeated  all  the 
schemes  of  the  Normans,  and  if  that  rascal  Madog  ap  Mred.  ap 
Bleddyn  had  joined  y^  Britains  they  might  have  demolishd  the 
whole  Norman  army,  ni  feiddir  dwedyd  Saeson  rhag  iddynt  ddigio, 
a'n  galw  ni  r'un  enw  ag  Owain  Glyndwr.  I  never  heard  of 
432  ccci 


Gruffudd,  son  of  Hywel  ap  Ywain  Gwynedd  ;  fe  allai  fod  rhai  o''  t  ^  w 
eppil  etto  yn  brydyddion  yn  rhyw  gyrrau  o  Gymru.  Inclosed  I  rontd 
send  you  the  supposd  form  of  your  cabinet  intended,  and  I  suppose 
I  am  not  far  from  hitting  it.  You  see  I  would  have  eighteen 
drawers  that  are  but  an  inch  deep,  which  is  for  samples  of  sea 
plants  and  for  sands,  etc.,  the  other  thirty-six  drawers  of  an  inch 
and  half  will  hold  abundance  of  shells,  ores,  etc.,  and  I  dont  know 
but  you  might  bear  more  of  y^  inch  ones.  The  two  perpendicular 
partitions  must  be  at  least  an  inch  and  half  thick  of  wood  that  will 
not  cast^ — sycamore  or  some  hard  foreign  wood.  The  channels  for 
y^  bottoms  of  y^  drawers  to  run  in  are  to  be  cut  with  a  cun  a 
ihwcca,  as  coopers  cut  their  corddytimi,  and  not  with  a  saw  ;  any 
kind  of  workman  would  make  yours  by  your  directions.  The 
quantity  of  wood  it  will  take  is  surprizing.  You  may  contrive 
it  without  doors,  for  they  are  chargeable  and  troublesome,  being  so 
very  wide  as  two  and  a  half  foot.  As  there  are  three  columns  of 
drawers,  there  may  be  three  mortices  in  c,  d,  and  e,  in  y*^  bottom 
board  for  three  ledges  to  cross  all  the  drawers  to  f,  g^  and  //,  where 
there  maybe  three  locks  of  y^  same  key  to  secure  the  ends  of  them, 
or  some  such  contrivance.  This  shews  I  have  very  little  to  do ;  but  I 
hai'e  though  ;  for  Camden's  Wales  is  now  on  the  table,  and  I  daresay 
I  have  a  fortnight's  work  to  compare  him  with  my  dictionary,  etc.,  and 
with  my  other  solid  affairs,  [this]  is  enough  to  employ  any  one  man. 
Ow  am  y  corallines  !  chwedl  Esau  wrth  ei  dad,  ai  nid  oes 
ganthoch  ond  un  fendith  ;  bendithiwch  finneu  hefyd.  My  trian- 
gular shell  is  a  bivalve  and  very  neat,  the  hinge  in  one  of  the  angles 
very  small.  I  never  lookd  closely  into  shells  till  now  I  had  business 
to  sort  them  for  this  cabinet  ;  and  it  surprizd  me  that  our  Cambrian 
coast  produces  the  very  same  shells  as  are  dug  in  y"^  mountains 
of  Sicily  and  many  of  those  found  in  Jamaica,  and  now  I  am  certain 
that  upon  diligent  search  we  may  ....  many  (aye  a  vast  number) 
more  in  Wales,  for  I  have  very  few  of  y*^  turbines  kind.  It  surprizes 
me  to  see  the  Welsh  shells  look  so  well  in  y*^  cabinet,  a  great  many  of 
them  being  dead  shells.  My  way  of  sorting  them  is  thus  :  of  large 
shells  as  big  as  a  walnut,  I  have  but  one  in  a  boat ;  of  shells  the  size 
of  periwinkles  two  or  three  ;  of  smaller  half  a  dozen  or  more  ;   of 

E^  433 


L.  to  W. 
contd. 


very  small,  perhaps  forty.  So  that  the  use  of  this  collection  of 
shells  is  chietly  to  shew  the  various  kinds,  not  to  pair  them,  as  your 
great  collectors  do,  who  polish  and  varnish  them,  mine  are  as 
Nature  made  them.  Is  !  is  !  Esgair  y  Mwyn  was  certainly  cursd 
by  y^  Ystrad  Fflur  monks,  but  we  shall  take  off  the  curse  by  and  by, 
and  it  will  be  more  blessed  than  ever.  We  have  rallied  our  forces 
and  will  make  a  decisive  conquest  at  last.  Surely  Mr.  Lister  hath 
some  names,  if  it  was  but  of  y^  classes  and  genus's,  etc.  Pray,  what 
are  those?  Univalve,  bivalve,  multivalve,  etc.  What  is  y^  name 
of  a  bivalve  which  has  always  one  that  is  about  half  size  of  y*^  other  ? 
I  have  some  from  Aberdovey,  and  some  of  them  from  Mount  Sicily, 
Cragen  y  Wefl.  A  Londoner  of  whom  Gronwy  had  bought  house- 
hold stuff  to  a  considerable  value,  went  to  him  the  other  day  for  his 
money,  and  a  writ  in  his  pocket  to  take  his  body  if  he  did  not  deliver 
him  back  the  goods  and  a  watch,  etc.  But  Gronwy  [like  a]  valiant 
Briton,  on  sight  of  him  bristled  up,  and  rattled  him,  and  told  him  he 
had  no  business  to  trouble  him  or  to  come  so  far,  that  he  was  not 
to  be  used  in  that  manner.  But  the  man  told  him  :  "  I  have  a 
writ  in  my  pocket  and  an  officer  here  to  execute  it,  and  if  you  dont 
deliver  me  my  goods  by  fair  means  I  shall  make  bold  with  your 
body  and  carry  it  to  y^  county  gaol  which  is  Newgate.  Give  me 
that  watch  first  of  all,"  says  the  tyrant.  The  ancient  Britain's 
courage  failing  him,  put  his  hands  in  his  fob  and  took  out  y^  watch 
and  deliverd  it,  but  first  he  took  off  a  silk  string  that  was  to 
it,  (value  2d.)  and  then  put  up  the  affront.  The  Briton  insisted 
that  he  was  of  a  good  family  and  a  very  ancient  nation,  and  it  was 
not  right  to  strip  him  of  all,  for  he  had  no  bed  to  lie  on,  and  after 
abusing  his  tyranical  creditor  to  some  purpose,  he  got  off  clear  for 
that  time  at  the  expense  of  the  watch  which  he  had  never  paid  for, 
nor  ever  intended  to  pay  for  it,  nor  ever  will  pay  for  any  thing  if  he 
can  help  it,  for  I  believe  he  thinks  all  mankind  obligd  to  find  him 
all  necessaries.  Is  not  he  poet  for  the  nation  of  y*^  Britains?  Mi 
sgrifennaf  at  fy  nhad  ar  fyrder.  Gadewch  glowed  hanes  Cregyn 
Llanddwyn.  Shell  madness  is  like  the  itch,  very  catching. 
Wawch,  dyma'r  papir  gwedi  darfod,  mae'n  rhaid  rhoi  heibio. 

Eich  hrawd ffyddlonaf^        Lleivelyti. 

434  CCCI 


Brother  Richard's  promotion  is  not  yet  quite  finishd,but  it  will  be 
a  fine  thing,  and  I  think  cannot  fail.  Tom  Davies  (a  clerk  above 
him),  mab  Dafydd  Owen  a  dorrodd  fottymau  Bawdfel,  hath  a  place 
iust  now  of  about  ^500  a  year,  and  hath  a  chance  by  and  by  for 
^1,500  a  year! 

Caergyki,  lod  o  Dachwedd,  1756. 

'Mrawd   Rhisiart    unwaith    etto  I — Wawch  !     a   threbal    wawch  I 

Ai  yn  yswain  yr  aethoch  ?     Wala  I  wfft,  a  dwbwl  wfft,  i  hynny  I 

Ond  wrth  gofiaw,  "  It  is  what  we  must  all  come  to  at  last"  chwedl 

y  porthwr  pan  ganfu'r  Arglwydd  mawr  yn  myned  o  amgylch  yn  ei 

bontificalibus's.     "  F'  Arglwydd,"  ebyr  Grono  Ddu,    "pa   bryd    y 

bydd  hynny  ? "     Pa  bryd  bynnag,  Duw  a'ch  llwyddo  ac  a  roddo 

ras,  hir  hoedl,  ac  iechyd  i  chwi  fwynhau  eich  newydd  swydd  a'ch 

teitlau,  etc.     Gwyn  ei  fyd  a  gai  unwaith  glywed  fod  y  Llew  yntau 

wedi  caffael  rhyw  fara  iawn,  a  chwedi  cael  yn  rhydd  or  canglwm 

yna  y  mae  ynddo.     O'm  rhan  fy  hun  nid  anesmwyth  fyddaf  a'm 

pawl  yn  y  llawr  yn  y  fan  hon,  tra  clywaf  fod  pawb  o  honych  yn 

dringaw  gorifynu   i  deml  bri  ac  anrhydedd.     Fe  fai  gwych  gennyf 

weled  dan  eich  Haw  eich  hunan    ronyn  o   hanes  a   natur    y    lie 

newydd  a  ddaeth  i'ch  rhan.     Ni  bydd  y  Llew  ond  crybwyll.     Nid 

oes  fawr  sud  ar  Wilym  Cregynwr  y  dyddiau  hyn,  rhyw  ysleccod 

arnaw.     Uyma'r  gauaf  yn  dechreu  lledu  ei  esgill  drosom  ni  yn  y 

wlad,  ar  hoU  ddiddanwch  yn  dianc  i'r  dinasoedd  mawrion.     Y  ni  ai 

piau  hi  yr  haf,  ondfe  aeth  y  diweddaf  ym'ith  yn  ddiswttan,  tra  bum 

mi  yn  enill  fy  mhedolau.     Gwae  fi  am  fy  anwyl  gyfaill  y  Cadpen 

Foulkes  ;  a  ddarfu  ir  Ffreins  ddihenyddu  a  dwyn  fy  nhlyseu  gwerth- 

fawr  hefyd  !     A  gwae  ni  am  lerwerth  a  ddaliasant  y  lladron  duon  I 

Oes  gobaith  iddo  gael  myned  yn  rhydd?     Ni  wn  i  a  ddianc  fy 

nghyfaill  i  Fortunatus  oddiar  y  giwed  felldigedig  heb  ei  gymeryd. 

Gwych  y  canawdd  leuan  (ond  e .'')  i  Frenin  Prwsia,*  mi  faswn  i  yn 

tyngu  mai  Goronwy  ai  cant  oni  bae  ddywedyd  imi  ir  gwrthwyneb. 

Yn  wir  ddiau  un   gorchestol  iawn    yttyw,  pwy  na   lithia   feirdd   i 

ganu  fal  hyn  ?     Ai   tybied   y   byddwch  yn    cymeryd   amynedd    i 

*  leuan  Brydydd  Hir  wrote  an  "  Avvdl  i  Frenin  Prwssia,"  which  is  printed 
in  "  Gwaith  y  Parch.  Evan  Evans,"  p.  81,  but  the  poem  here  referred  to  is 
Iprobably  "  Awdl  i  Frenin  Prwssia,  yn  ol  dull  yr  hen  Feirdd,"  which  is  not 
inserted  in  the  printed  collection  of  his  poems.  It  may  be  seen  in  .-Xddit. 
MS.  10314,  p.  200,  and  in  Peniarth  MS,  122,  f.  6g. 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 
CCCII 


CCCII 


435 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 

CCCIII 


ddarllain  y  brygowlhen  a  fyddai  yn  ei  anfon  at  y  Llew  bob  yn  bost, 
OS  e,  ry'ch  yn  gvveled  par  fodd  y  mae'r  byd  yn  bod  yn  y  gongl  hon 
or  byd.  Ces  lythyr  gynneu  oddiwrth  Mosson  yn  dywedyd  iddo 
gaffael  llythyr  mwyn  oddiwrthych,  hanes  ugein  punt  i  Jenkinson, 
am  y  llynedd.  Ond  y  llynedd  o  boutu  Gvvyl  Fihangel  y  darfu  am 
ei  gwr  ;  nage,  nage,  wrth  gofiaw,  yr  amser  hwnnw  y  darfu  am  y 
Hong.  Fe  aeth  y  dyn  oedd  yn  crochwaeddi  am  brotection  prentis 
i  Lerpvvl  i  dyngu,  ac  anghofiodd  alw  am  y  direcsiwn  a  roddasoch. 
Mi  dawaf  a  son  am  heno.     Duw  gyda  chwi. 

Eich  caredigawl  frawd,  Gwilym. 

N.B. — Roedd  y  nhad  yn  rhwydd  iachus  ddoe.  Mae'r  chwaer  Elin 
i'ch  annerch,  ac  yn  ddigawn  balch  glywed  eich  bod  yn  Yswain. 
Pray  send  me  the  etymology  of  the  word. 

Holyhead,  24th  November,  1756. 

Dear  Brother,— Dyma  fi  yn  rhoddi  cais  ar  atteb  eich  llythyr 
diddan  o'r  18  am  yr  hwn  ydwyf  dra  diolchgar  iwch.  Gwae'r  sawl 
na  faddeua  ivv  frawd,  os  buoch  hwyrfrydig  i  atteb,  gwnaeth  hwn 
iawn  am  y  cwbl.  Mi  yrrais  yna  lythyr  ers  dyddiau  ich  llwyddo  ar 
yr  achos  hwnnw  o  fyned  o  honoch  yn  Yswain,  ac  nid  bychan  y 
glod  a  haeddech  am  fedru  dringaw  mor  uchel  heb  neb  i  roddi 
help  Haw.  Aie  yswain  o'r  Ddafis  yntau,  oes  peth  daioni  yn  perthyn 
iddo  ?  Ni  chlywais  i  fawr  son  am  ei  wrthiau,  Mae'n  dda  gennyf  yn 
fy  nghalon  fod  y  car  Parry  wedi  caffael  cystal  peth.  Er  dolwyn 
annerchwch  fi  atto  :  Nid  oes  dim  a  saif  o'ch  blaenau  chwi  eich 
driwedd  yn  yr  offis  yna,  mae'n  debyg  mae  Commissioners  a 
fyddwch  bod  y  pen  cyn  y  bo  hir— Commissioner  Morris,  Commis- 
sioner Davies,  a  Chommissioner  Parry,  ond  e  ?  Wala  !  wala  !  Duw 
a  ro'r  gras  i  chwi  bod  ac  un,  heb  hwnnw  ni  thai  yr  holl  fyd  ddraen 
crin.  Llawer  a  weddiawdd  yr  hen  bobl  o  Bentre'  rianell  am  ras  iw 
plant,  ac  fe  ffynnodd  ganddynt  ;  er  y  bu  rheini  fal  hogiau  eraill 
yn  ddigon  diriaid,  Duw  ai  gwyr.  Da  bod  gobaith  ir  Weldyn 
weddw  yma,  hi  a  gadd  fil  am  ei  phensiwn  o  ^14  is.  gross — felly 
roedd  10/6  at  6d  per  pound  yn  rhy  fychan  am  wasnaethu'r  Fosson 
yma,  gwr  abl  diddaioni,  ond  ihaid  imi  gadw'r  ddysgl  yn  wastad,  o 
herwydd  mai  drwy  ei  ddwylo  y  mae  fy  nghyfrifon  i  yn  myned 
fisawl  a  chwarterawl  ir  Comptroller  General's  offis  yna.  Oni  bae 
hynny,  ni  byddai  waeth  gennyf  mo'r  llawer  ymhle  y  byddai. 
Rwyn  tybied  y  bydd  yma  yn  y  man,  i  actio  yn  He  yr  Geirchan. 


436 


CCCIII 


Par  sud  ddyn  ydyw  hwnw  ?  Rwyfi  wedi  gellwng  yn  angof 
Rhyfedd  na  bu'sai  ledwarth  yn  sgrifenu  o'r  Groyne.  Nid  oes 
ammeu  na  byddai  ar  goreu  gan  Natws  gael  bod  yn  amral  neu 
yn  gadpen  o  leiaf  pei  gwela'i  yr  Henwr  yn  dda.  Trefn  ddrwg  sydd 
ar  Aldreman  O.P.  meddynt  i  mi  ;  nid  yr  un  fath  a  hynny  y 
bydd  pobl  y'mynd  yn  ddcdwydd  yn  ei  henaint  ai  e  ?  Mi  yrrais  atteb 
ym  mlaen  Haw  i'r  cwestivvn  ynghylch  dynion  a  f  ai  gymmwys,  i  allu 
commissioners  o  honynt,  oes,  oes  yma  ddigon.  Ag  oni  bae  fod  yn 
rhaid  i'r  Llew  wrth  Siac  Owain  e  wnaetha  i  chwi  ecslant  glark, 
llencyn  rhywiog,  cywraint,  a  fasai  yn  gvvneuthur  y  peth  a  fynasech. 
Dyma  Will  ei  frawd  yntau,  a  lusty,  likely,  young  fellow,  writes 
a  good  hand,  is  tractable  and  ingenious.  Cofiwch  am  y  rhain. 
Dymma  finnau  yn  darparu  i  chwi  glerkyn  o  hyn  i  ben  yr  wyth 
mlynedd  draw.  Y  cebystr  iddo  fo  y  Mr.  Peswch  am  grugo 
y'mrodyr  yn  y  modd  yna.  Onid  oes  digon  o  ddynionach  yna 
na  thalant  iw  codi  oddiar  y  maes,  pam  na  yrrwch  i  felldith  i  gowdal 
at  y  rheini  ?  Ni  waeth  peidio  na  dianc  rhagddo,  fe  ddeuai  i  hyd  i 
chwi  pe  baech  dan  linyn  y  cyhydedd.  Nid  oes  dim  Iwc  ir  corn 
carw  mor,  mi  ddywedais  i  chwi  par  amlwc  a  fu'r  llynedd,  ac  ar  fy 
ngair  gwir  mi  brynnais  y  leni  gybynaid  o  honynt  ac  a  delais  am  eu 
picliaw,  oblegyd  nid  oes  yma  ddim  or  fath  beth  au  cael  am  arian 
wedi.  Mi  brynais  siwg  a  ddaliai'r  cwbl  oil  ac  ai  rhoddais  ynddi, 
mi  roesym  doppyn  o  gork  ynddi,  ac  ai  simentiais  yn  bur  dda,  ond 
tra  bum  i  yn  sal  yr  haf  leni  ae  yn  ffaelio  edrych  allan  am  gyfleu  iw 
hanfon,  nhwy  a  ysbwyliasant  bod  ac  un,  oblegyd  erbyn  myned  i'w 
hedrych  rhag  ofn  bod  eisiau  pickyl  arnynt,  ni  thalant  ddim  yn  y 
byd.  Mi  fum  digawn  anfodlonus  o'r  achos,  ond  beth  a  dalai  cwynaw ; 
ni  wn  i  a  dreiaf  byth  ond  hynny  ai  peidiaw,  nid  oes  wybod  dan 
yr  haf  bellach.  Mae  gennyf  bot  i'r  Fosgawen  am  warchad  cyhyd 
a  chystal  ar  y  lladron  ym  Mrest.  Bydded  yntau  yn  ffrind  cywir 
i  chwi,  nid  un  ar  flaen  tafod.  Digrify  mae'r  mawrion  yna  yn  ymgy- 
mysgu,  ffei  or  sud  os  bydd  tynny  dyddiau  am  ymgyfwrdd  y  Palment. 
Ni  fynaf  ymwrando  ynghylch  Testamentau,  mae  un  or  rhai  drudion 
wedi  ei  werthu  gan  fy  nhad  i  Fodafon,  ond  ni  chawsai  ddim  arian  y 
dydd  arall.  Beth  os  clyw  subscribers  eu  gwerthu  am  lo  swllt  ?  le,  da 
chwithau,  cofiwch  am  Wilym  pan  gaffoch  fifosilod.  Daccw'r  post 
ymron  canu  ei  gorn,  byddwch  iach  a  Duw  gyda  chwi. 

Eich  carcdigatvl  frawd ^  Gwilyvi. 

CCClli  437 


W.  to  R. 
contd. 


L.  to  W. 

CCCIV 


London,  or  thereabouts,  November  30th,  1756. 
Dear  Brother, — No  letters  from  you  last  post,  when  I  expected 
impatiently  for  the  catalogue  of  the  shells,  etc.,  which  came  in 
y^  box  from  Chester,  perhaps  next  post  may  bring  it.  No  alterations 
yet  at  Galltvadog,  though  the  midwife  hath  continued  there  this 
month  past.  Paynter  going  on  after  the  same  wild  manner,  building 
and  throwing  down  at  Esgair  y  Mwyn  even  in  the  depth  of  winter. 
I  hope  he  will  play  some  of  them  a  trick  by  and  by.  I  cannot  send 
you  my  system  of  y'^  two  shelld  fish  till  I  have  your  catalogue,  and 
even  then  it  will  be  but  a  cyjuiyg.  I  have  a  person  at  work  here  to 
get  me  specimens  of  y*^  Materia  Medica,  about  180  articles,  which 
will  fill  about  two  or  three  drawers  of  a  cabinet,  and  will  be  very 
curious  and  useful.  The  earth  and  the  rest  of  y^  planets  turn  about 
incessantly  and  measure  the  time  of  our  duration.  Let  us  make 
much  of  it,  not  one  of  them  will  stand  still  to  let  us  trifle  and  loyter, 
therefore  you  should  never  drop  your  pen  but  to  eat  and  drink  and 
sleep  a  little,  and  you  (I  suppose)  no  more  than  myself  are  fit  for  no 
other  labour  but  writing.  Cynnilo  yw  hyn  gwedi  mynd  i  din  y  cwd. 
I  take  nightly  some  pills  of  squills,  etc.,  for  y^  cough,  and  some 
astmatic  tincture  day  and  night,  which  I  fancy  makes  me  cough 
easier,  but  I  think  these  things  affect  my  memory,  or  else  y^  cough. 
I  never  found  it  so  bad  as  it  is  now,  by  fits.  I  have  heard  of  a 
bishop  that  had  so  bad  a  memory  that  I  used  to  wonder  at  it, 
he  kept  a  memorandum  book  but  forgot  that  he  had  one.  I  dont 
now  wonder  at  all  at  it,  for  I  am  guilty  of  y*^  like  blunders.  You  dont 
like  the  London  poetry  I  sent  you,  and  I  am  surprized  at  your  want 
of  tast.  I  have  my  ears  saluted  frequently  in  this  solitary  lodging  of 
mine  with  a  very  agreeable  sketch  of  it,  which  is  impossible  for  me 
to  forget,  for  it  is  as  natural  as  if  Eve  sang  lullaby  to  her  sons 
Cain  and  Abel.  Suppose  a  black  sheep  passd  by  y^  nurse,  would 
not  Adam  have  laughd  to  hear  her  sing; 

Ba,  ba,  black  sheep  have  you  any  wool  ? 
Is  marry  have  I,  three  bags  full, 
A  bag  for  my  master,  a  bag  for  my  dame, 
And  a  bag  for  little  Abel  that  lives  in  our  lane. 

You  may  talk  of  your  Popes  and  your  Drydens,  etc.,  but  none 
....  ever  spoke  more  natural  than  these  field  poets.  I  have 
several  more  curious  anectlotes  of  this  kind,  what  I  have  collected, 

438  CCC1\ 


L.  to  W. 
contd. 


and  it  would  have  been  the  same  trouble  to  me  to  collect  shells  and 
fossils  if  they  had  come  in  my  way  ;  but  this  happens  to  be  my 
entertainment  that  fills  up  the  vacant  spaces  of  my  present  life. 
No,  no,  I  would  not  have  Pennant  think  that  I  have  any  tast 
to  shells,  ac  onide  fe  allai  y  bydd  yn  meddwl  fy  mod  gwedi  tolli  ei 
gwynos  ef  a  ddaeth  i'r  felin  yma.  Mae'r  stori  hyd  y  dref  fod  y 
Brenin  yn  pallu  siarad  a'r  Gweinidogion  newydd,  end  troi  ei  wyneb 
draw  at  Anson  pan  oedd  Temple  yn  cusanu  ei  law  ef  Fe  allai  eu 
bod  gwedi  gwenwyno  meddwl  yr  hen  vvr,  ag  na  bydd  ond  y 
drysvvch  yn  eu  mysg.  Mi  glywais  wr  mawr  yn  dyvvedyd,  ai  tybied 
yr  ydych  mae  mynd  allan  y  maent  heb  obaith  dyfod  yn  ol  pan 
ffaelio'r  lleill  a  thrin  y  dreth  ?  An  odd  contrivance  I  So  they  will 
be  a  bustling  in  and  out  till  the  French  comes  upon  their  backs 
while  they  are  striving  for  places  to  cheat  one  another.  The 
report  is  in  town  that  we  have  lost  Jamaica,  and  that  London 
is  beat.  Inclosed  I  think  to  send  you  news  from  Holyhead.  I  ask 
the  news's  pardon  because  I  did  not  believe  it  till  I  saw  it  in 
print.  I  see  here  the  French  were  confind  prisoners  on  board  y^ 
Boyne.  Let  us  have  a  fuller  account  of  that  affair,  and  what  they 
did  with  the  French.  Were  they  sent  to  Beaumares  ?  I  have  met 
here  by  accident  a  curious  thing  in  relation  to  y^  Celtic  affairs, 
a  letter  from  M.  Pezron  to  the  Abott  Nicaise,  giving  an  account  in 
y^  year  1699  of  his  intended  book  the  Origin  of  Nations.  I  can 
think  of  nothing  else  to  fill  this  paper  but  that  it  is  very  cold, 
freezes  hard,  and  I  cannot  get  warm  in  bed,  which  makes  me 
cough  more.  Oni  ddywaid  yr  Sgrythur  :  "  Pa  fodd  y  geill  un 
dwymno  mewn  gwely  ! "  Duw  gyda  chwi  a  ninnau,  dyna  hi'n 
pallu  sgrifennu  chwaneg.  Eich  brawd,         Llewelyn. 

London,  December  17,  1756,  Friday. 
Dear  Brother, — I  have  yours  of  y^  loth,  a  gwych  oedd  glywed 
fod  pob  peth  yn  rhesymol.     Wele  mi  sgrifennais  attoch  fod  gennif    ^*  *^    "  • 
lodes  newydd  Yngalltvadog,  which  was  a  false  alarm  by  a  mistake  of        CCCV 
a  joke  in  my  wife's  letter,  but  she  was  not  brought  to  bed  till  y^ 
I  ith  at  night,  but  did  not  mend  the  matter  at  all  for  it  is  only  ^.Jlne 
girl    still.     My   friend,    Evan    Williams,   (the  honest  Cardiganian) 
writes  me  word  I  have  a  new  girl,  and  for  y*^  curiosity  of  the  thing, 
I  send  you  the  original,  which  was  a  postscript  in  another  letter  of 

CCCV  439 


L.  to  W. 
contd. 


his.  .  My  Lord  Powis  often  reads  his  letters  to  me,  and  they  are 
certainly  originals  in  their  kind  ;  my  Lord  was  at  my  poor  habitation 
yesterday,  all  is  well  hitherto.  The  materia  medica  are  for  my 
brother's  cabinet,  which  is  almost  finishd  ;  my  Lord's  cabinet  is 
filld,  and  is  to  be  sent  to  his  house  in  a  few  days.  Lady  Powis  can 
hardly  refrain  from  coming  here  to  see  it  before  it  comes.  Gwych 
ydych  i  gael  bocsys  o  ffossilod  gan  Bennant !  Nid  oes  yma  ddim  o'r 
fath  roddion.  Yes,  yes  ;  Lord  Temple  was  a  Grenville.  No,  no  ; 
I  have  no  amanuensis  of  any  kind,  not  so  much  as  a  boy  to  go 
of  errands,  byw'n  gynnil  iawn,  ag  etto  gwarrio  mwy  nag  sy'n  dyfod 
i  mewn  yn  bresennol.  If  there  are  muscles  as  well  as  cockles  that 
are  poly  ginglymis,  how  comes  Woodward  to  put  them  on  y^ 
same  distinction  with  y^  astrea  and  concha  anomiae  ?  It  was  that 
which  confounded  me.  What  is  ginglymis  but  gengwlwm  ? 
Canclwm  or  ganglwms — will  that  do  for  a  hinge?  It  is  a  kind  of 
cwlwm.  What  shells  are  the  cynion  ? — rhai  min  deneuon  mae'n 
debyg  ;  onid  oes  cynion  tewion  hefyd  ?  If  the  tellinae,  chamaes, 
pholades  and  musculi  are  confounded  by  writers,  how  are  they  to 
be  distinguished  ?     All  is  a  chaos,  and  nothing  known  by  its  own 

name.     If  you  mean  by  y^  shell  I  mejiiiofi  the it  is  no 

muscle  ;  the  name  trochi  comes  from  Iroi  cy7iffon.  I  take  the 
Dwyran  fossils  to  be  more  like  a  gryphites  than  a  malwen.  Wele 
hai,  aie  Mr.  Blair  owner  of  the  Packets  ?  Ond  er  lies  i  Vic.  y  bydd 
gwaith  o'r  fath  honno,  mi  wranta  mai  ychydig  a  gewch  i  na  minneu 
oddiwrth   y   fath   beth  ;   .  .  .  .    oes   dim  iw  ddisgwyl  ond  geiriau 

Gwyddelig   teg gadw'r  papir,   a  phallu   ei   roi   yn  ol, 

ni   byddafi iddynt  wneuthur  rhyw  les  i'r  fangre  dlawd 

yna  er  cof  am  ...  .  fwyttawyd  ag  a  yfwyd  gynt  ynddi  ;  ond  cyn 
gollwng  y  papir  o'ch  Haw  cymrwch  goppi  o  bono  yn  ddistaw  deg, 
oblegid  bydd  dda  gennifi  fe  allai  ei  gael  etto  ryw  dro  os  byw 
fyddaf.  A  very  thin  paper  pind  on  the  draught  will  direct  you 
to  draw  the  lines  on  it  well  enough,  and  be  sure  to  add  y'^  scale,  and 
if  you  could  draw  it  tolerable  I  had  rather  they  should  have  a  copy. 
I  suppose  the  P.M.  General  carried  y*^  fair  draught  with  him  to 
uffern  fagddu.  As  the  shell  masters  are  so  unconstant  and 
wavering,  how  dare  I  to  send  you  my  method  of  sorting  them  ?  I 
must  defer  it  to  another  time.  They  talk  of  more  alterations  still, 
440  cccv 


W.  to  R. 

CCCVI 


and  nothing  goes  down  but  a  triennial  Parliament  and  the  Militia  t  to  W 
Bill,  which  I  suppose  will  hardly  include  Wales.  Onid  oes  ar  y  rnntd 
Saeson  ofn  i'r  Hen  Frutaniaid  daro  gyda  Brutaniaid  Llydaw? 
Mark  the  end  of  it !  Nid  oes  yma  un  newydd  a  ellaf  fi  ddywedyd 
yn  awr,  ond  mae  amser  i  bob  peth.  Diog  y  mae'r  geirlyfr  yn  niynd 
ymlaen  o  achos  cregin  a  gweithiau  mwyn,  etc.  Ni  chlywai  air  am 
arian  Dulun,  a  welir  ceiniog  fyth  debygach  i  ?  A  oes  yna  un 
tenant  yn  talu  ?  Dim  ond  hynny  heno,  prysur  y  foru  os  byw  ag 
iach.  Eich  braivd pendrwm^  Llewelyn. 

Caergybi,  22d  December,  1756. 
F'anwyl  Frawd  Rhisierdyn, — Bendith  yr  Arglwydd  i  chwi  am 
anfon  i  mi  ronyn  o  lythyr  wrth  raid  ;  on'd  oedd  hyfryd  gweled  un 
hefyd  iwrth  y  Llew,  arall  wrth  y  Bennant,  ac  arall  iwrth  Agrippa  yn 
dyfod,  eill  bedwar  law  yn  Haw.,  a  minneu'n  ofni  eich  bod  chwi  eich 
deuwedd  wedi  ir  peswch  neu'r  Ffrancod  eich  dihenyddu.  Pwy 
debygach  i  gadd  wall  arnaf  y  dydd  arall  ?  Nid  y  fall,  nawdd  Duw 
rhagddi,  na'r  cnawd  ychwaith,  er  taered  yw,  nag  hefyd  y  byd  a'i 
ryodres  a'i  orwagedd,  ond  y  cenau  maleisgar  gan  y  Mr.  Peswch, 
byr  oes  iddo,  a  neidiawdd  ar  fy  nghefn  a  mi  yn  cymeryd  physygwr- 
iaeth  i'm  coes,  ac  am  daliodd  yn  fy  ngwendid  a  bu  raid  i  mi  heb  yn 
ddiolch  yn  fy  nannedd  roddi  iddo  letty,  a  dyma  lie  taring,  mae'n 
debyg,  hyd  na  ddelo'r  dydd  yn  hir  ac  yn  deg  iddo  i  ymdaith  i  bant. 
Felly  y  mae'r  ceryn  anynad  wedi  cael  y  Haw  uchaf  ar  y  tri  brawd. 
Wala,  dwbl  wfft  i'r  bardd  am  eich  digiaw,  a  daed  oeddych  wrthaw. 
Pa  beth  a  ddaw  o  bono  nys  medraf  ddirnad,  nag  or  llyffethair 
honno  o  wraig  sydd  iddo  efo'r  man  blant.  Mae  Agrippa  yn 
dywedyd  ei  fod  yn  awr  yn  drafferthus  iawn  ynghylch  gwaith  mawr 
maith  anniben,  sef  tadogi  pob  gair  yn  yr  iaith  Gymraeg.  Ai  gwir 
hynny?  Da  os  ceir  arian  y  weddw  yn  lonor.  Fe  fu'r  Fosson 
yma  ennyd,  ond  ni  sonniawdd  ddim  am  yr  arian  rheini,  fe  wyddai 
fy  mod  wedi  lledfrochi  wrtho  o'u  hachos,  gwr  drosto  ei  hun  yw  ef,  a 
shaver,  chwedl  chwitha'  am  Mr.  Oats.  Diolch  yn  fawr  am  stori'r 
gwr  'nheddig  hwnnw,  mi  fyddaf  innau  yn  cael  ambell  'bystol  trist 
ddigawn  iwrth  yr  Aldremon  ;  mi  yrrais'r  dydd  arall  iddo  werth 
13s.  o  menyn  melyn  Hon — deg  i  un  y  gwelaf  hatlin  byth  am  tanaw. 
Mae'n  dywedyd  imi  fod  ei  stad  yn  y  wlad  yma  wedi  ei  rhoddi 
drosodd  iw  nai  Jones  MoUwyn  i  dalu  cantoedd  oedd  hwnnw  wedi 

CCCVI  441 


W.  to  R. 
contd. 


L.  to  W. 
CCCVII 


mechnio  drosto.  Nis  ywn  i  par  sud  y  bydd  byw  oni  cheift 
bensiwn  gan  dref  Nerpwl  ;  nlnv  fyddant  yn  rhoddi  rhyvvfaint  i'r 
Aldramyn  a  fydd  yn  mynd  yn  dinbleth.     Mi  glywsom  hanes   ledw 

0  Fodedeyrn,  Duvv  a  roddo  iddo  ryddhad  a  hynny'n  fuan  hefyd. 
Mi  glywais  lawer  iawn  o  son  am  eich  almari  chwi,  ni  vvaeth  i 
honno  er  hwyed  y  bo'r  Llew  yn  ei  ffau,  a  chwithau  cymmaint  eich 
fTwdan  beunoeth.  Fy  mendith  i  chwi  am  yr  almanac,  yn  wir  yr 
oeddwn  yn  dechreu  grvvnan  am  un,  ond  roedd  arnaf  gywilydd  eich 
hudo  am  werth  swllt  bob  blwyddyn,  heblaw  aneirif  ddoniau  eraill  ; 
rhaid  s'fennu  at  Mr.  Parry,  athraw  ysgol,  i  ymorol  ar  Maswn  am 
dano.  A  fedr  y  nhad  debygech  chwi  ymadel  ar  50  Testamentau  ? 
Os  ni  fedr,  fe  gymer  y  Mr.  Ellis  a  minnau  arnom  rannu  rywffordd 
oddeutu  20  neu  30  o  naddynt.  Ond  os  medr  o  gael  siecmyn  i'r 
cwbl,  chwi  ellwch  chwithau,  os  mynnwch,  anfon  yma  gistiaid,  a 
chwi  a  gewch  arian  gloywon  am  danynt.  Dyna  lie  bydd  dihareb 
gyfleu  i  anfon  i  Wilym  wirion  hailsiaid  o  gregyn  Siamaica,  few  of 
each  sort,  e  weddai  fod  yna  yn  dyn  at  ddeng  math  a  deugain  nas 
meddaf  monynt,  ie,  a  rhan  o  fifosilod  Mahon  hefyd  yn  yr  un  rhyw 
gisten,  a  Rawer  peth  gyda  hynny  a  ellir  eu  stwffiaw  i  mewn  rhwng 
y  Uyfrau  i  lestair  iddynt  rwbiaw  gormodd  wrth  eu  gilydd.  Mi  ofynaf 
ynghylch  yr  almanaccau,  os  caf  gwsmeriaid  cewch  glywed  ar  fyr. 
Duw  hefyd  an  tynno  allan  o'r  siglen  ac  an  gosod  ar  graig  unwaith 
etto,  rwy'n  ofni  ein  bod  yn  dra  drwg  ein  trefn.  Mi  glywaf  i'r 
Arglwydd  yna  ymweled  ar  Llew — arwydd  dda  iawn.  Mae'n 
rhywyr  cael  myned  adref  i  edrych  ar  ol  y  ty  ar  ardd  mi  wranta. 
Nid  oes  na  chragen  na  ffosil  na  seren  for  debyg  i  amynedd,  Duw 
ai  dodo  ini.  Dyma  hi  yn  bryd  myned  ir  glwyd,  felly  nos  da'vvch 
heno  ;   bydded  ir  Goruchaf  warchad  droswch  chwi  a  ninneu. 

Mi  wyf,  eich  carediccaf frawd.,  G wily 711  Amhorys. 

London,  28  December,  1756. 
Dear  Brother, — I  have  yours  of  y*^  22d  with  awdlau,  which  in  my 
next  I'll  give  you  my  opinion  of.     So  Peggy  Owen  has  got  a  cripple 

1  suppose.  My  brother  will  encjuire  about  y^'  certificate.  The 
postscript  to  it  sure  is  no  part  of  y*^  original,  and  was  only  intended 
as  direction  to  draw  it.  Enquire  and  consider  it,  for  it  seems  to  be 
nonsense  gwag.  Na  fum  ddim  ar  lawr  yn  glir  gan  beswch,  ond  yn 
isel  iawn.     I  thought  cregyn  diluw  and  crogen  hir  lydan  y  Traeth 

442  CCCVU 


coch  were  of  y^'  chamae  kind  having  a  one-third  hinge  ;  they  may  be 
so  too  and  called  cynion  ceimion.  Da  fyddai  cael  bil  gynta  gellir,  i 
gael  arian  i  fyw  arnynt,  the  stocks  are  so  excessive  low  at  present, 
that  it  is  a  monstrous  loss  to  sell  out,  about  forty  pounds  less  in  y*^ 
hundred.  I  shall  draw  out  a  paragraph  just  now  about  Fortunatus 
Wright's  son  and  send  it  to  the  printer  of  y*^  Public  Advertiser.  If 
you  have  extraordinary  news  at  any  time,  they  will  be  inserted 
gratis.  Gwyliau  Nadolig  dylion  iawn  sydd  yma,  I  am  obliged  to 
live  low  because  of  my  cough,  and  yet  I  grow  fatter  for  want  of 
exercise.  I  am  afraid  my  wife  is  ill  of  a  fever,  though  they  conceal 
the  thing  from  me,  ....  not  wrote  yet.  I  have  ....  to  write  this 
post.  /  am,  your  affectionate  brother,        L.M. 

London,  January  i  [1757]. 
Dear  Brother,— I  have  yours  of  y*^  25  December  erbyn  trennydd 
(i.e.  tri  nydd).  I  have  a  microscope  for  you,  and  discwyl  yrwyf  am 
ddyddiau  gwell,  ag  yno  gwell  a  fydd  y  microscope,  and  I  can  afford 
to  send  you  a  better  apparatus,  dyna'r  gvvir.  You  talk  of  making  a 
great  collection  next  summer,  so  do  I,  but  query,  oni  fydd  reidiach 
hel  arian  na  chregyn,  i  gael  o'r  plant  fwyd,  etc.  Dyna  i  chwi 
ffranc  etto.  Gwae  fi  mae'r  ddannoedd  yn  gwneud  im  Haw  suglo  yn 
dost,  a'r  spectol  yn  gwasgu  fy  arleisiau  ;  och  fi  I  Daccw'r  Baynter 
gwedi  mynd  o  Esgair  y  Mwyn  tridie  cyn  y  Nadolig,  dan  esgus 
mynd  at  Arglwydd  Powys  i  Oakley  Park,  ond  mae'n  debyg  ei  fod 
yn  Llundain  cyn  hyn  and  I  hope  the  country  is  bit  in  a  great  deal 
of  money,  which  is  oweing  there.  Daccw  fi  gwedi  gyrru  at  Evan 
Wiliam  onest  i  brynnu  ynghylch  gwerth  ;^200  o  goed  sydd  yn 
y  gymdogaeth  honno  fal  y  caffo'r  Arglwydd  goed  i  weithio'r  Esgair, 
but  they  are  bought  in  Evan  Williams's  name  for  certain  reasons. 
Mae  Powell  yn  dywedyd  y  daw  Lewis  Morus  yno  unwaith  etto,  ac 
nad  oes  dim  coel  ar  Baynter  !  Dyna  droead  mawr  ar  feddwl  gwr. 
Gwych  yw'r  prydyddion  yna  o  dad  i  dad  ;  hil  y  derwyddon  mi 
wranta.  Ond  daccw  Ronwy  ar  fynd  yn  alldud  ;  an  unaccountable 
fellow  !  his  story  is  too  long  to  tell.  His  wife  on  the  brink  of 
dehvery  and  not  a  rag  provided  for  y'^  child.  He  without  a  penny 
in  his  pocket,  his  salary  stop'd  by  y^  Rector  to  pay  his  debts, 
sends  to  London  a  sawcy  letter  to  borrow  two  guineas,  being 
obligd  by  y*^  Rector's  orders  to  distribute  the  surplice  fees  among 
CCCVIII  443 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 

CCCVIII 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 
and  L. 
CCCIX 


the  poor,  which  money  amounting  to  about  forty  shilHngs  he  had 
spent  every  farthing.  We  know  the  Rector  ofifer'd  y^'  curacy 
to  another  person,  who  did  not  hke  it,  but  Gronwy  will  not  believe 
but  he  is  to  stay  there,  and  now  talks  of  publishing  his  own  works 
by  subscription,  which  is  a  genteeler  way  of  begging  than  what  he 
has  made  use  of  hitherto,  hke  a  sturdy  beggar  abusing  all  about  him. 
Ydyw,  mae'r  Gwarlydan  yn  sefyll  hyd  yn  hyn,  ond  mi  debygwn  na 
fydd  o'n  hir.  They  talk  of  diminishing  y^  number  of  Commissioners  on 
y*^  meeting  of  y*^  Parliament  and  I  believe  there  will  be  abundance 
of  alterations  still.  Mi  wn  y  bydd  yr  Arglwydd  Powys  yn  neidio  o 
ddigofaint  pan  glywo  gastiau'r  Frysgo — ni  bydd  eisiau  swmbwl. 
Aie,  taro  allan  3s.  lod.  o  4s.  iid.  felly  chwi  gewch  Iwfio  13d  am 
lythyrau.  Well  done,  a  poor  shitten  fellow,  but  it  is  not  worth 
while  mentioning  these  low  things.  "  Goddeu  fan  gammau"  is  an 
excellent  Cardiganshire  proverb.  Pwy  wyr  pa  beth  a  ellirwneuthur 
ar  fyrder  ym  Mon,  pan  ddel  i'n  Uawn  bower  ?  I  wish  you  would  send 
me  as  soon  as  possible  the  names  and  places  and  salaries  of  all  the 
officers  of  y^  Customs  and  Salt  belonging  to  y^  Port  of  Beaumares, 
and  which  are  on  y^  establishment,  which  not.  If  James  Morris  is 
compos  mentis,  he  would  give  you  also  a  list  of  South  W'ales, 
if  you  tell  him  it  is  at  my  request.  Mr.  Nicolson  once  gave  me 
a  list,  but  it  is  in  Cardiganshire,  and  my  Lord  Powys  now  wants  it ; 
I  cannot  come  at  it.  I'll  send  you  no  more  chargd  letters  to  pick 
your  pocket,  and  you  may  charge  y^'  3s.  lod.  to  me  for  I  dare  say 
they  were  most  of  them  mine,  but  I'll  try  to  have  it  out  of  y^  skins 
of  some  of  them.  I  suppose  poor  Oats  will  be  obligd  to  go  under 
instructions.  I  wish  he  had  the  sense  to  write  a  proper  letter 
to  Lord  Powys  which  I  am  afraid  he  cannot.  He  should  set  forth 
the  qualifications  of  his  predecessor  but  I'll  do  it  if  he  do's  not. 
Can  spare  time  to  say  no  more  this  post.      Your  affectionate 

brother^  Lleivelyn. 

O'm  Cell,  Nos  Fawrth  y  Fatel  a  honno  yttoedd  y 

drydedd  0  lonawr,  yn  y  Flwyddyn  1757. 

Ha  Wyr  Frodyr, — Mi  ddywedais  wrth  rai  o  honochi'r  dydd  arall 

fod  y  gelynion  brychion  am  ddyfod  i'n  hymweled,  a  heddyw  nhwy 

a  fuont  cystal   au   gair,  ond  gan   na   fedrwn   ni   yr   Cymru   nag 

ymladd,  na  rhoddi  i  lawr  hanes  ymladdfa  yn  iawn  o  Gymroaeg, 

444  CCCIX 


W.  to  R. 


dyma  i  chvvi  o  Saesoneg  gyflawn  hanes  o'r  fuddigoliaeth  a  enillodd 

y  Cybiaid  y  dydd  heddyw  dros  y  Dumaresyddion  a'r  Llanerch-  ^  -^ 

meddyddion  : — Tuesday,  about  7  morn,   I   was  calld  up  with  the       contd. 

alarm    that   an  army   of  about   400   or   500  men  were  marching 

through  Llanynghenadl  to  attack  this  fortress,  and  I  was  desired  to 

take  up  arms  and  to  act  as  an  officer  of  the  cavah-y  to  go  and  meet 

♦^he  enemy  to  give  them  battle.     I  declined  the  command  as  I  had 

a  small  garrison  of  my  own  to  defend,  etc.     About  eight  the  drums 

beat  to  arms,  and  the  two  strong  places  secured  where  the  attack 

was  threatened  to  be  made,  viz.,  Llanfawr  and  Ynys  Rug — at  the 

latter  place  were  some  corn  warehouses,  or  rather  magazines  of 

corn.     The  hours  9,    10  and   11    were  taken   up  in  forming   two 

armies,  one  at  each  place.     About  12,  one  of  our  scouts  brought 

word   that  the  enemy  had  advanced   as  far  as  Tywyn   y   Capel, 

whereby  it  was  thought  adviceable  that  there  should  be  a  junction 

of  the  armies,  and  then  to  march  boldly  to  meet  the  enemy.*    Ours 

had  not  marched  further  than  Penllech  Nest  (Hold  !    there's  one  of 

our  general    officers    coming    to    be    dressd).     Now   at    it   again  ; 

when  they  discoverd  the  enemy  opposite  to  Penrhyn  Giriol.     As 

they  approached  each  other  the  enemy  perceived  that  our  army 

were  well  disciplined  and  armed  with  fire  arms,  swords,  etc.,  they 

made  a  stand.     When  our  troops  found  they  were  dismayed  th^ 

broke   upon   them    helter   skelter,    whereby   they   were    put    into 

confusion,   and  on   the   first  onset  the  whole  of  their  army  were 

thrown    into   a   pannick,    so   that  they   threw    down    their    arms, 

bagage,  and  provisions,t  and  took  to  their  heels,  and  our  army 

pursued  them  sword  in  hand  and  himted  them  down  like  rabbits. 

About  2  o'clock  the  prisoners   began  to  come  in  :   some  scalpd, 

some  marked  with  the  signs  of  the  cross  on  their  heads  and  backs, 

but  all  damage  done  was  behind,  except  a  few  that  had  the  skins 

of  their  foreheads  hanging  down  over  their  eyes.     It  is  now  about 

7  o'clock,  and  the  number  of  prisoners  amounts  to  sixty  wounded 

and    taken.       Captain    Gambold    distinguished    himself,    so    did 

General  Vickers  and  Colonel  Lloyd,  and  the  soldiery  in  general 

*N.B. — A  mineu  yngysgod  gvvernen  yn  bwyta  clun  myharen.  [W.  M]. 

fThey  had  broke  open   storehouses  at  the   Bridge   and   carried    away 
with  them  cheese,  etc.  [W.  M.] 

cccix  445 


"W.  to  R. 


performed  wonders  ;  in  short,  this  was  as  compleat  victory  as  ever 
J  J  was  gaind  by  Ffrederic  of  Brandenburg.  The  garrison  of  Ynys 
J  Rug  in  the  absence  of  the  army  was  comanded  by  the  Surveyor  and 
Oats.  Guns  had  been  brought  on  shore  and  planted,  and  all  the 
ships  in  the  harbour  were  put  in  a  posture  of  defence,  being  in 
number  ten  or  a  dozen,  many  with  guns,  some  without  bottoms, 
others  without  masts,  etc.  It  is  agreed  on  all  hands  that  the 
enemy  were  about  150  strong  and  ours  about  100.  Both  armies  on 
advancing  kept  shouting  and  huzzaing  like  the  Indians — perhaps 
the  old  British  way.  The  prisoners  are  secured  in  the  King's 
warehouse  for  security,  etc.,  except  the  wounded,  who  are  put  into 
torture  by  Holyday.  I  was  offered  the  office  of  being  surgeon, 
but  I  chose  to  decline  it.  Perhaps,  gentlemen,  you  may  blame  me 
for  refusing  these  honourable  employments,  but  I'll  assure  you  I 
had  cogent  reasons  for  so  doing.  You  know  well  that  a  virtuoso  is 
not  a  fit  person  to  go  a  skirmishing  with  an  enemy  :  perhaps  in  the 
height  of  the  pursuit  I  might  spy  a  shell  or  a  fossil,  which  inevitably 
must  have  drawn  away  one's  attention  to  his  charge.  Many  things 
more  I  could  urge  in  my  own  defence.  I  may  be  able  tomorrow  to 
give  you  some  further  anecdotes  of  this  glorious  victory,  but  now  I 
will  leave  off  by  bidding  you  adieu. 

Yr  Hen  Dydd  Natalig. — Fe  debygai  ddyn  fod  y  rhyfel  drosodd, 
ni  chlywais  i  heddy  gymaint  a  thwrw  un  gwn  yn  myned  allan.  By 
an  e.xact  list  taken  of  the  prisoners  they  amount  to  65  or  66.  They 
were  yesterday  suffered  to  march  out  of  the  prisons  without 
dishonour,  after  promising  upon  the  knee  not  to  serve  again,  etc. 
Their  General  was  sent,  guarded  with  a  party  of  armd  light  horse, 
to  Brynddu,  there  to  answer,  etc.  It  is  thought  that  the  victory 
would  not  have  been  so  decisive  had  not  General  Gambold 
introduced  the  Cardiganian  exercise  among  our  squadrons.  You, 
Llew,  know  that  art.  Wawch  !  dyma  ddau  lythyrun  oddiwrth  bob 
brawd,  ac  un  Grono  hefyd.  Diolch  yn  fawr  am  danynt,  mi  au 
hattebaf  bod  y  sillaf  foreu  neu  drenydd.  Pen  y  chwarter  heddyw, 
cyfrifon  mawr  i  fyned  ymaith  y  foru.  Duw  gyda  chwi  a  byddwch 
wychion.  EicJi  braiud  aniviw^  Gwilym. 

P.S. — Ni  wn  i  a  ddeil  hwn  y  Llew  cyn  cychwyn  o'i  ffau,  os  ni 
wna,  gyrrwch   iddo,  da    chwithau.     The  squadron  of  light  horse 

446  CCCIX 


hath  returned.     The  General  of  the  Mopiaid  hath  been  bound  over    _„    ^     „ 

'  w.  to  K. 

to  appear  at  the  Sessions,  and  hath  given  good  security  and  the  .  -r 

sufferers   bound  to  prosecute.      Evidence  bound  to  prove contd 

so  the  Convention  is  quite  settled,  but  query  whether  the  French 

policy  mayn't  prevail.     Adieu. 

Caer  Gybi  Sant,  6  lonor,  1757. 

Anwyl  Frawd  Rhisierdyn, — Mae  yn  eich  cell  laprwth  o  lythyr  yn 

disgwyl  cael  ei  atteb  ryw  dro  pan  gaffoch  gyfleu,  yr  achos  a  bair 

cccx 
imi  yr  awron  eich  cyfarch  yn  benodol  heddy  yw  hyn  :  daccw  ein 

nai  Will  Owen  wedi  bod  yma  yn  gwneuthur  ystyrgwyn  am  ryw  le  i 

fyned   ar  led.     Mae'r   gwr   wedi   diflasu  yn   hwylio   efo    ei   frawd 

ynghyfraith  mewn  rh)'\v  gragen  gyda'r  glennydd  yma,  ac  y  mae  yn 

ymroi  o  fyned  y  gwanwyn  yma  naill  ai  ir  Eas^  Indies  neu  i  Ma7i  of 

War.     I've  endeavoured  to  perswade  him  to  the  latter,  but  he  seems 

to  be  inclined  to  the  former.     However,  he  wants  to  know  your 

oppinion,  and  whether  you  could  get  him  any  little  post  on  board  an 

India7nan.     He  hath  all  the  qualifications  necessary  (ac  er  nad  yw 

ugain  oed  fe  allai  bassiaw  am  4  neu  bump  ar  hugain).     He  is  tall 

and  lusty,  and  as  he  served  his  time  on  board  the  Dublin  yatch  is  a 

thorough  bred  sailor.     He  writes  a  good  hand,  understands  the  art 

of  navigation,  hath  learnt  arithmetic  and  geometry,  though  perhaps 

these  affairs  may  have  been  a  little  neglected  of  late.     He  is  made 

for   the  sea  and  the  sea  for  him,  would  rather  be  a  petty  ofiicer 

on  board  a  ship  than  a  commissioner  on  shore.    Rhowch  e\ch  j!>ennat/ 

ynghyd,  da  chwithau,    a   gadewch  imi  wybod  pa  beth  a   ddaw   o 

honynt.     Meddyliwch  am  y  llanc   a  fu  farw  yn  rhai  o'ch  llongau 

chwi.     Os   ca'r   dynan   tlawd   yma  o  dad  iddo  geiniawg  ar  ei  ol, 

da  fydd.      Ni    chaf  lonydd   gan   boblach    i    sgrifenu   chwaneg   y 

tro  yma.     Byddwch  iach.  EuVi  cared/^aw/  frawd, 

lVilliat)i  Morris. 

Holyhead,  loth  January,  1757. 

Dear  Brother  Richard, — Inclos'd  have  sent  you,  or  do  send  you,    -m   ^    -o 

affidavits  to  procure  a  protection  for  three  years,  for  Robert  Jones,      ^ppxi 

apprentice  to  Watkin  Thomas  of  this  place,  which  please  do,  as 

soon  as  you   can   conveniently.     I  hope  brother  Lewis  will  have 

received  ere  this  comes  to  hand  my  letter  of  the  8th  with  a  bill  in't, 

ag  onide  ceisied  ei  gipan   ai   gapan   a  rheded  i'r  bank  to  order 

cccxi  447 


W.  to  R. 
contd. 


L.  to  W. 
cccxii 


payment  to  be  stopt  of  No.  St.  238  for  ^20,  dated  22  September 
last.  Duw  gyda  chwi  eich  deuwedd  ac  a  ddel  a  newydd  da 
oddiwrthycli.  Ich  braiud peiirhydd^         William  Morris. 

P.S, — Dim  almanac  wedi  dyfod  etto,  er  maint  or  hiraeth  am 
ei  weled.  Eisieu  atteb  ir  llythyr  hir  hvvnnw  a  yrrais  attoch  er's 
dyddiau  byd. 

Tre  Newydd,  February  4th,  Friday,  1757. 

Anwyl  Frawt, — What  should  hinder  you  to  write  for  three  or 
four  posts  past  ?  What  but  the  cabinet  ?  I  hope  it  is  nothing  else, 
I  should  have  been  uneasy  if  I  had  not  known  that  was  in  agitation. 
It  is  about  a  month's  work  I  warrant  it  for  a  saerpren  Cymreig. 
My  brother  Richard's  cabinet  is  not  yet  come  home  though  it  has 
been  above  two  months  in  hand,  and  my  Lord  Powys's  was  not 
above  eight  or  nine  days  a  makeing  by  two  men — ond  mae'n 
rhaid  i  saerpren  o  Gymro  wneuthur  pob  peth  yn  rhy  gryf  o'r 
banner,  a  churo  hoel  bedair  gwaith  yn  lie  dwy,  a  rhoi  dwy  hoel  yn 
lie  un,  etc.,  a  dyna  waith  Cymro,  about  which  I  always  quarrel  with 
my  Cardiganshire  folks.  Wele  (not  well)  my  Lord's  lease  of  y^ 
mine  is  not  yet  finished,  but  is  now  on  y^  brink  of  it  — y  twymnad 
diwaethaf.  I  heard  from  him  yesterday,  all  is  well,  he  hath  been 
lately  very  ill  and  confined  to  his  bed.  I  am  afraid  the  physicians 
will  kill  him  at  last  ;  he  has  too  great  an  opinion  of  them.  It  is  to 
no  purpose  to  tell  you  of  y*^  unaccountable  proceedings  about 
Esgair  y  Mwyn,  and  Paynter's  working  y'^  mine  and  building 
houses  there,  and  driving  levels,  sinking  engine  shafts,  rioting,  etc., 
for  those  things  will  be  over  by  and  by,  and  that  honest  Iiiddew 
known  there  as  well  as  in  other  places.  The  reason  I  write  this  is 
on  account  of  W.  Owen,  about  whose  affair  of  y^  East  India 
Service,  etc.,  I  wrote  to  you  some  time  ago  and  expected  to  hear 
your  resolution  about  it,  or  rather  his.  Thus  stands  the  matter. 
Here  is  an  opening  for  him  to  prefer  himself  to  be  a  captain,  or  an 
admiral  by  and  by  for  aught  I  know.  Admiral  Boscawen  is  gone 
just  now  to  Portsmouth  to  provide  our  Navy  there  (or  naval 
power)  against  the  spring,  we  having  no  proper  persons  there 
to  look  after  that  affair,  dim  ond  rhyvv  hen  wrageddos  dylion.  The 
Admiral's  secretary  is  a  particular  friend  of  my  brother's  and 
has  promised   to  speak   to  y^  Admiral  to  get  Wil  Owen  made  a 

448  CCCXII 


L.  to  W. 


midshipman  in  the  Admiral's  own  ship,  which  he  can  certainly  do, 

and  if  W.O.  was   now  here  he   would  be  enterd  in  pay  directly.        contd. 

The  Admiral's  stay  at  Portsmouth  may  be  perhaps   a   month   or 

longer  (I  dont  know  how  long)  and  the  secretary  has  orderd  my 

brother  to  send  W.O.  after  them  to  Portsmouth  if  he  comes  while 

they  are  there.     The  Navy  Office  will  grant  a  ticket  for  him  to  go 

safely  there  if  he  was  safe  here.     But  here  lies  the  great  difficulty— 

the  money  to  fit  him  out,  for  he  must  have  a  suit  of  what  they 

call   uniform  and  a  gold   lace   hat,   before  he  is  fit  to  appear  on 

y^  quarter  deck.     Now  what  is  to  be  done  ?     I  presume  (and  not 

without  reason)  that  his  parents  cannot  fit  him  out.     What  then  is 

to  be  done?     If  he   is   thoroughly  bent  on    this  affair,   let   them 

stretch  all  they  can,  and  send  him  up  directly.     By  answering  for 

his  character  we  can  get  him  a  twelvemonth's  credit  here  for  some 

cloaths  and  be  besides  of  some  little  help  to  him.    My  brother  John 

formerly  would  have  jumpd  at  such  an  offer  as  this  ;  but  I  have  no 

more  to  say,  as  I  know  nothing  of  y^  character  of  y^  young  fellow, 

whether  he  is  solid  and  sober  or  no.     Wele  etto,  we  have  receivd 

the  Portmahon  box  which  was  about  eight  inches  long  and  three 

inches  broad,  and  containd  nothing  curious— a  few  clustiau  Gwener, 

dannedd   siarcod,    a    man  gregyn  gwirion,  and  one  little  piece  of 

net  coral.     Nid  oes  yma  ddim  yn  y  byd  a  dal  i  son  am  dano,  ond 

mi  fynaswn  i  lawer  o  gregynach  pei  gallaswn  i  fynd  allan.     Ond 

daccw  fy  het  i  ar  yr  hoel  heb  fod  ar  fy  mhen  ers    tair  wythnos, 

o  achos  tywydd  drwg  a  phobl  ddrwg.     Let  me  see  what  curious 

books   have    I    pickd   up   lately?     Flaherty's   Ogygia,   J.    Major's 

History  of   Scotland,    Euseb.    Socrat.   Sozomen,   and   Thodoret's 

Ecclesiastical    History,    Stillingfleet's  Origines    Brit.,  The  Cologn 

Edition   of  Hum.    Llwyd's    History   of  Britain,  Leland  de  Script 

Brit,  Ph.  Harvey's  Defence  of  Brutus  against  Buchanan,  George 

Owen  Harry's  Geneol.  of  James  I.     If  you  have  not  a  Dr.  Davies's 

Grammar  and  an  H.  Lloyd,   I'll  send  them  you,  ond  fe  allai  mai 

gwell  ganthoch  i  lyfr  cregyn.     I  was  offerd  one  of  Edward  Llwyd's 

Lythophyl  for  a  guinea  but  it  is  too  much  money.     Ni  chlywai  i 

son  am  Linkius  a  llyfr  mawr  Lister.     There  are  none  in   London, 

for  I  have  all  y^  catalogues  of  any  consequence.     You  never  told 

me  a  syllable  about  Bodewryd  MSS.,  it  is  impossible  you   should 

F/  449 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCCXIII 


forget  them.  I  have  seen  also  in  Lhinddyfnan  some  few  old  MSS. 
Is  not  ys  old  gentleman  dead  ?  If  Will  Owen  comes,  he  should 
not  lose  time,  and  it  is  to  no  purpose  to  fit  him  out  with  any 
new  cloaths  there  for  they'll  be  of  no  use  here,  except  shirts— some 
money  in  his  pocket  will  be  the  chief  thing.  Mr.  Macpherson  (y 
dyn  mwyna  erioed)  is  Admiral  Bodysgawen's  secretary  and  he  being 
always  with  the  Admiral  is  an  extraordinary  recomendation.  I  think 
I  told  you  enough  about  John  Roberts's  smart  money,  it  will 
be  perhaps  four  or  five  guineas,  but  he  must  come  himself  in 
person  to  receive  them,  and  if  he  comes,  it  will  be  easy  then  to  get 
him  an  out  pensioner.  Beth  a  wneir  am  stwff  i  orphen  y  pappir  ? 
Arglwydd  Powys  yn  dyfod  i'm  Hetty  y  foru  neu  drennydd  i  gonsidrio 
materion,  ond  nid  yw'r  iar  nesa  i'r  ceiliog  i  wybod  dirgelion  or  fath 
hyn.     Taw  ar  y  gwaith  gweithwyr  blychod.     Nos  dawch. 

Eich  braiul,         Llyxuelyn. 

London,  February  7,  1757. 
Anwyl  Vrawt, —  I  have  yours  of  y*-'  30th  December  or  January  ; 
OS  nad  oes  yna  ffrencyn  nid  oes  yma  chwaith,  owing  to  y*^  jolt  head 
of  our  member,  quite  wrong  set  on.  Hugh  Jones  was  young  enough 
to  live  twenty  or  thirty  years,  but  I  suppose  he  killd  himself  with 
kindness  to  others.  I  am  sorry  for  the  loss  of  him,  an  honest  well- 
meaning  man.  I  suppose  he  has  left  children.  You  surprize  me 
when  you  say  your  cabinet  is  quite  finishd  and  partly  furnishd. 
Brother  Richard  says  Jiis  will  be  finishd  the  latter  end  of  this  week. 
That  must  be  a  fine  one  indeed  when  it  is  finishd  !  The  workman 
perswades  him  it  is  better  work  than  can  be  made  in  London. 
Would ^f^/  be  so  perswaded  and  baffled?  Ua  cael  hanes  y  Delyn 
Ledr.  Yw  O.P.  yn  cael  ei  ryddid  ?  Colled  fawr  am  Sion  Welsh  a 
theganan.  Must  not  y*^  indcntui-e  of  Prentis  Watkin  come  up, 
before  the  protection  can  be  got? — and  it  is  not  yet  come;  you  have 
forgot  tluit  I  suppose.  Onid  yw  3  phacc  o  gardiau  am  6d.  yn 
ddigon  ?  Maent  yn  costio  yma  gd.  neu  I2d.  But  these  by  y^ 
pound  are  only  y*^  blotted  ones  that  are  laid  by,  not  fit  for  use  to 
play  with  because  of .  .  .  .  little  spots  on  them.  About  three  packs 
make  a  pound.  I  think  I  have  computed  I  must  have  about 
twenty  pound  weight  of  them  for  my  intended  cabinet.  I  have  had 
no  letter  this  post  from  home  which  makes  me  very  uneasy,  for  fear 
450  CCCXIII 


that  things  are  not  well  there.  \^Have  had  one  shice^  all  well].* 
If  it  is  thanks  by  thousands  and  millions  that  you  have  of  Pennant 
for  stars,  I  could  add  three  or  four  cyphers  to  what  he  has  given 
you.  Here  is  no  alteration  since  my  last,  only  a  report  about  town 
that  Bing's  sentence  is  referd  to  y*^  twelve  judges.  Do  you  mean 
Ray's  Nomenclatura  ?  I  never  heard  of  any  other  dictionary  of  his. 
Why  should  it  be  interleavd?  Hath  it  not  a  margin  for  Welsh 
names?  My  head  this  week  turns  upon  wheels,  that  is,  I  am 
inserting  in  my  Bockler's  book  of  machines,  all  y"^  curiositys  that  I 
have  pickd  out  of  Monsr.  Gallon's  Machines  of  y^  Royal  Academy 
of  Paris,  1735,  and  of  Belidore's  Hydraulics,  1748,  Ramelli's 
Machines,  1588,  the  best  of  them  all,  though  first  wrote  ;  and  some 
improvements  of  my  own  upon  all  these.  It  is  plain  there  are  but 
fev/  men  born  for  this  kind  of  knowledge.  Too  many  of  these 
writers  are  mere  theorists,  others  mere  mechanics.  Have  not 
I  closed  this  letter  already  with  this  stuff.     Vour  affectionate 

brother,     L.M. 

After  I  had  finishd  this  letter,  I  received  a  letter  from  Arglwydd 
Powys,  which  says  that  all  is  well,  and  as  soon  as  he  is  able  to  get 
out  of  doors  he'll  come  and  see  me.  Doth  not  this  look  like  a 
paradox?  Am  I  so  lazy  or  indolent  or  great  or  whimsical  that 
I  cannot  vouchsafe  to  wait  on  him  ? 

Caer  Gybi  Sant,  Nos  Fercher,  gd  o  Chwefror,  1757. 

F'anwyl  Frawd  Mynglwyd, — Fy  mendith  a'ch  canlyno  am  y 
Uythyr  yma  om  blaen  a  chan  croeso  wrtho.  Ychydig  a  wyddoch 
i  ddaed  gan  Wilym,  druan  gwr,  glybod  oddivvrthych  ;  gwir  yw  fod 
y  Llew  yn  fy  mhorthi  ac  ambell  lythyrun  yn  abl  mynych.  Ac  oni 
bai  hynny  ni  wn  i  pa  beth  a  ddaethai  o  honof  y  flwyddyn  a  aeth 
heibiaw.  Fe  ddigwyddawdd  iddo  fo  a  minneu  gaffael  gormod  o 
amser  i  epystolaethu.  I  sent  directions  to  Liverpool  (where 
Watkin  Thomas  now  is)  concerning  Robert  Jones's  indenture  ;  I 
presume  he'll  send  it  you  from  thence.  Am  glad  that  Mrs. 
Wheldon's  affair  is  in  so  good  a  way  ;  mae  hi'n  gweddiaw  yn 
ddigon  dygn  efo  chwi,  a  hi  a  dal  hefyd  i  chwi  yn  onest  am  eich 
trafferth  ;  she  is  sensible  that  you  have  ta'en  abundance  of  trouble 
already,  which  no  other  friend  of  hers  would  or  could  have  done. 
*  These  words  were  inserted  after  the  rest  of  the  letter  was  written. 


L.  to  W. 

contd. 


W.  to  R. 
CCCXIV 


CCCXIV 


45' 


W.  to  R. 

contd. 


Ac  am  hynny  mawr  y\v  ei  rhwymedigaeth,  a  minneu  hefyd  er  ei 
mwyn.  I  told  William  Williams's  father  how  the  affair  stood  in 
regard  to  the  lad's  wages,  ac  mae  hwnnw  yntau  yn  gweddio  ei 
oreuglas  gyda  chwi,  ac  yn  gaddaw  talu  yntau.  Roedd  yma'r  dydd 
arall  yn  derbyn  yr  hanes,  a  rhwng  y  cwrw  oedd  yn  ei  fol  ar  egni 
oedd  yn  ei  roddi  yn  eich  bendithiaw,  roedd  y  dwfr  yn  llifo  rhyd  ei 
ruddiau  !  However,  am  sorry  that  you  have  so  much  trouble  with 
these  affairs,  ond  pa  beth  a  wna  poblach  ?  If  there  were  nobody 
(that  understood  these  things)  of  a  benevolent  disposition  fe  ai'r 
cwbl  ir  gwellt  ;  felly  mae  Rhagluniaeth  wedi  eich  gosod  chwi  yn  y 
fan  yna  i  gymorth  trueiniaid.  John  Roberts  and  Will  Owen  are 
at  Chester  Watei",  pan  ddelont  yn  ol  we  must  call  a  council  of  war 
to  determine  what  can  be  done  or  attempted  to  be  done  the 
approaching  campaign.  Fe  gostiodd  i  mi  ddarn  o  arian  i  gysuro 
gvvraig  Rowland  Jones  am  newydd  drwg  y  prizes  cyn  y  rhyfel. 
She'll  have  enow  i  gyd  gvvyno  efo  hi  os  y  Ffreins  a  ga  eu  Uongau 
a'u  llwythau  yn  ol — chwareu  plant  yn  y  pistyll,  ond  e  ?  Mi  glywais 
er's  dyddiau  hanes  Hwlyn.  Ond  och  !  roeddwn  yn  meddwl  fod 
Sior  y  Doctor  o  Ddofer  yn  gyfoethocach  dyn  na  hyn  yna  !  Pa  beth 
a  ddaeth  or  miloedd .''  Ai  anhwsmonaethgar  a  fuwyd  ?  Ffei  or 
sud  !  Deg  i  un  na  wna  naill  ai'r  Ffrancod  ai'r  siarcod  lyngcu  Sion 
ab  y  Doctor  am  fod  mor  gyndyn.  Will  a  gadd  hoU  nattur  y 
Doctor,  yn  nefoedd  iddo  ;  Uanc  yw  hwnnw  na  bu  mo'i  fath  yn  yr 
oesoedd  yma.  One  of  the  most  eminent  of  the  profession  told  a 
friend  of  mine  the  other  day  that  Will  Evans  was  a  surgeon  born, 
or  born  a  surgeon.  Nid  yw  hi  mor  flwyddyn  gyfan  er  pan  yrrais 
ef  drosodd  at  fy  fifrind  the  Surgeon  General,  who  hath  thanked  me 
for  him,  when  at  the  same  time  he  refused  150  or  200  guineas 
before  a  noble  lord's  relation.  Os  ca'r  llanc  iechyd  (gras  a  ga  ond 
ei  geisiaw)  ac  o  bydd  yr  hen  wr  byw  ddwy  flynedd  neu  dair,  fe 
fydd  Will  yn  gefndyn.  Aie  mae'r  almari  i  fod  yn  wcha  un  yn  y 
byd  ?  'N  rhaffon'  ar  almari  Will  Moms.  F'eill  hynny  fod  ond 
odid,  ond  pei  bae'ch  yma  i  weled  yr  olwg  brydferth  sydd  ar  hon  oi 
mewn  rwy'n  tybied  y  gwanobeithech  na  bai  bosibl  myned  tu  hwnt 
iddi,  am  deganau  destlus  o  bob  math  tan  haul  a  Iloer  !  Gwych 
yr  ydych  yn  amcanu  trin  y  dreth  Wyl  Ddewi,  a  gwych  a 
fai  eich  gweled  yn  myned  mewn  processiivn^  mae  hi  ynghylch 
452  CCCXIV 


pedair  blynedd  ar  hugain  er  pan  fum  i  yna  yn  rhythu  fy  llygaid    _^         „ 

(am  boly)  arnoch.     Deg  i  un  y  deuaf  yna  y  leni,  mi  wna  yr  hen  wr  , 

fy  meistr  anfon  am  danaf.  Wfft,  a  dwbl  wfft,  i  Oronwy  Gethin  I    Ni 

chefais  linnell  oddiwrthavv  er's  blwyddyn,  y  Delyn  Ledr  ai  para, 

perhaps  he  is  offended  because  I  did  not  bear  that  injury   with 

better  grace  ;     I    have   some  hopes    since  I  proposed  paying  ^s. 

or  6s.  for  my  oivn  book.      Na  roddaf  fi  fyth  fenthyg  dim  i  brydydd 

ond  hynny.     Hawdd  amor  i   leuan  Fardd  Deheubarth,  os  paid  yr 

hwch  a  myned  drwy'r  siop  ganddo  yntau.     Ni  chaf  mo'r  amser,  oni 

bae   hynny,   ysgrifenwn   at    leuan    i    Rydychen    oblegyd    yr   wyf 

ebystol  yn  ei  ddyled  er's  llawer  dydd,  yn  rhodd  anerchwch  fi  atto 

yn  garedigawl.     Os   Testamentau  a  ddaw  yma  bydd  dda  ei  cael 

mewn  amser,  obleit  roedd  y  Mr.  ElHs  ar  fedr  rhannu  rhai  o  naddynt 

y  Grawys  yn  rhodd  ac  yn  rhad  i  blantos  tlodion,  etc. 

Sgrifenu  a  orug  y  Frisco  at  y  Commissiwners  a  dywedyd  fod 
Oats  yn  anealldwrys.  Nhwythau  a  roddasant  orchymun  iddo 
fyned  naill  ai  i  Nerpwl  neu  i  Gaerlleon  Gawr  dan  instructions  dros 
ddeufis.  Ac  yn  ddistaw  mi  glywais  fod  y  Surveyor  General  a'r 
Frisco  yn  cydymgynghori  am  represento  i'r  Commissiwners  that  he 
was  not  capable  of  the  duty,  being  too  old,  etc., — but  this  under 
the  rose.  Mi  glywais  heddyw  ei  fod  wedi  dyfod  o  Gaer  ir  Duw- 
mares  ;  os  felly,  mae  rhywun  wedi  cael  y  goreu.  Fight  dog,  etc., 
hynny  yw  :  hw'i  gyda'r  ci,  ha'i  gyda'r  geinach,  ond  e  ?  Mae'r 
Aldremon  yn  broliaw  y  tal  o  i  bob  math  ar  ddyn  20  swllt  yn  y 
bunt,  a  pha  beth  a  fynnont  yn  ychwaneg  ?  Os  tlawd  a  fydd  gwedi, 
fe  gae  ond  odid  ugeinpunt  yn  y  flwyddyn  o  bensiwn  gan  Nerpwl. 
Mae'n  debyg  mae  marw  ai  wddwg  dano  a  wna  ledws,  fal  Tom 
Ffwg,  fy  anwyl  ffrind.  Dyna  He  gefais  golled  am  gyfaill  ac  am 
dlysau,  o  waith  y  chwiw  garn  lladron  gan  y  Ffreins  ;  ac  os  gwir  a 
ddywaid  y  papurau  daccw  nhw  wedi  dala  a  chario  i  Martinico,  fy 
nghyfaill  Captain  Welch,  yr  hwn  oedd  i  gasglu  (ac  mi  wn  ei  fod 
wedi  casglu)  imi  bob  math  ar  deganau  yn  yr  Afrig  ar  Americ,  pwy 
a  faddeua  i  williaid  digydwybod  or  fath  accw,  ni  faddeuwn  i  yn  fy 
myw.  Foulkes  and  Welch  had  brought  me  their  last  voyages 
each  a  great  many  curiosities  uninstructed,  but  this  voyage  had 
given  them  both  directions,  etc.  Wala  !  wala  1  ni  waeth  tewi  na 
son  ;    Duw  a  gad  wo  Fortunatus  o'u  bachau  melldigedig.     Nid  oes 


CCCXIV 


453 


_  p  bosibl  na  welir  terfyn  ar  lywodraeth  y  Baynter  accw,  fe  gadd  rydau 
contd  odiaethol  yn  ddiweddar,  ond  drwg  y  ceidw  diafol  ei  was,  medd  yr 
hen  ddiareb,  a  gwas  ffyddlon  iddo  o'r  luddew  Brych,  Anglice, 
Brindled  Jew.  Wrth  gofiaw,  par  ddelw  sydd  ar  y  Doctor  Bifan  ? 
Aeth  o  yn  ffrins  ar  soseieti  fach  ettwa?  Rwyf  finneu  yn  ymguro  ar 
anwyd  a  Mr,  Peswch,  ond  ni  chadd  o  ddim  crys  gwlanen  na  chrys 
pais  chwaith  ond  un  ffustion  gennyf  fi.  Oni  fyddaf  inneu  yn 
cymeryd  deigryn  o  bwyns  brwd  yn  o  fynnych  iw  cadw  draw,  ond 
nid  bob  nos  chwaith  ;  oni  fag  pwyns  y  gofid,  ie  gout,  wrth  ei  hir 
ymarfer  medd  y  doctoriaids?  Tost  o'r  gorchymun  yna  am  weini 
tan  naw  o'r  gloch  nos,  na  bond  i  grybwyll  I  Mi  fydd  yna  williad 
yn  yr  heolydd  gefn  nos  fawr,  beth  pei  trawant  wrthych?  Mi 
weithiwn  inneu  hyd  naw  neu  ddeg  bob  nos  pei  cawn  dal  da  am  fy 
mhoen,  ond  yr  ym  ni  yma  yn  rhy  bell  oddiwrth  y  Twr  Gwyn  He 
mae'r  car  Will  Parry  yn  bathu  arian.  Annerchwch  fi  at  y  gwiw- 
ddyn  hwnnw,  da  chwithau.  Wala  hai  !  Ni  chewch  mor  llonydd  a 
welaf  i,  nid  yn  unig  y  Cymry  druain  sydd  a'u  golwg  arnoch,  ond 
pobl  o  deyrnasoedd  eraill  hefyd.  Dyma  lythyr  oddiwrth  y  Gendal 
dlawd  yn  gridwst  yn  dost,  ni  chlywodd  ei  chwaer  ynghyfraith  nag 
yntau  fymryn  o  hanes  ei  frawd,  John  Kendall,  o'r  Defiance,  er  mis 
Mawrth  diweddaf ;  nid  hwyrach  mai  ei  ladd  a  wnaeth  y  Ffrancod 
pan  giliodd  Byng,  beth  meddwch  ?  Chwi  gawsoch  lawer  o  drafferth 
efo'r  Gendal  yma  eisioes,  mae  arnaf  gryn  gwilydd  geisiaw  gennych 
ymofyn  ynghylch  ei  frawd.  Daccvv  Mr.  Ellis  wedi  sgrifennu  at  ei 
frawd,  yr  hwn  sydd  briod  a  chwaer  Llwyd  or  War  Office  yna,  i  edrych 
a  ga'r  truan  accw  ei  arian  sydd  ddyledus  iddo.  Ffei  o'r  dyn  a  fai 
waeth  nai  addo  !  Dymma'r  chwaer  wedi  dyfod  heddyw  o  Bentre- 
'rianell,  mae  nhad  yn  o  salaidd  rhwng  y  peswch  ar  fors,  ac  nid 
rhyfedd  gan  hyned  ydyw,  a  chynrhwg  yr  hin,  hi  wnaeth  yma  y 
gauaf  gerwina  wyf  yn  ei  gofiaw,  gwaeth  na'r  rhew  mawr  o  lawer 
byd.  Pwy  a  feiddia  achwyn  ar  Fam  Gymru?  Dyma  ni  yn  anfon 
Uwythi  llongau  o  ydau  beunydd  i  Gaer,  ac  i  Gonwy,  ac  i  Nerpwl 
(ar  tlodion  gartref,  medd  rhai,  yn  ITaeliaw  cael  cibyned  o  yd  am  ei 
ceiniawg).  Chwi  glywsoch  ddywedyd  nad  yw  gweithredoedd  y 
Senedd  ar  Proclamasiwns  yn  dyfod  ddim  pellach  na  phont  Gaer, 
am  hynny,  nos  dawch,  fy  mrawd  Rhisiart,  ir  brawd  arall  y 
perthyn  yr  olysgrif.     Duw  gyda  chwi.  [  IV.M.] 

454  cccxiv 


cccxv 


London,  February  15,  1757. 
Dear  Brother,— I  have  yours  of  y^'  3d,  and  another  of  an  after    ^  _^ 

date,  a  piece  of  ore.  Just  now  am  about  filling  up  brother  Richard's 
cabinet  which  came  here  a  few  days  ago,  a  mere  bite  (i.e.  the 
fellow  that  made  it,  and  charges  it  ten  guineas,  I  believe).  Slight 
work,  and  ill  set  off.  Dyna  fal  mae  pobl  yn  trin  y  brawd.  He 
believes  them  all  honest  till  he  smarts  for  it,  and  then  wonders 
at  them,  and  is  very  angry,  and  irreconciliable,  but  he  that  deals 
with  all  mankind  as  if  they  were  rogues  is  never  mistaken  or 
uneasy.  If  he  judged  wrong  he  is  easy.  The  cabinet  is  three  feet 
by  four  feet  and  eighteen  inches  deep,  consequently  eighteen  cubic 
feet,  that  is  just  twice  as  big  as  Lord  Powys's,  which  cost  but  four 
guineas,  frame  and  all,  but  this  has  no  frame.  Out  of  what  was  to 
spare  in  filling  it,  I  have  packd  up  for  you  as  much  as  fills  y^  little 
box  you  sent  here,  but  I  suppose  you  have  several  of  them  before, 
but  some  of  them  I  am  sure  you  have  not.  Brother  shall  send 
them  to  y^  waggon,  for  my  situation  will  not  admit  of  it.  My 
largest  specimens  if  reduceable  will  only  fill  a  whole  card  boat. 
The  ores  I  break  to  that  size,  and  pack  up  y^  duplicates  with  their 
names  on  them  ready  for  a  friend.  I  make  no  use  of  cards  that  are 
smaller  than  half,  for  I  find  the  smaller  to  be  apt  to  overset  with  y*^ 
wind  of  one's  sleeve,  and  besides,  as  I  use  labels  of  blue  paper  such 
as  y*^  inclosed  in  every  boat  to  shew  what  it  contains,  the  small 
ones  are  too  small  for  a  label,  and  goods  without  knowing  what 
they  are,  are  of  no  value.  The  same  sized  label  as  the  inclosed  fits 
the  whole  card  boat  and  the  half  card  boat,  so  there  will  be  some 
part  of  y6  boat  coverd  by  y'^  label.  Your  square  boats  are  firmer 
and  stand  closer  but  not  so  easily  handled  or  so  soon  made.  I 
have  not  y*^  patience  to  wax  them.  Bu  agos  i'r  peswch  am  Uadd  yr 
wythnos  yma.  I  have  been  a  coughing  and  vomiting  most  violently 
for  about  two  days, — an  overflowing  of  y^  bile  I  suppose,  and  want 
of  exercise — but  am  now  somewhat  better.  Na  chanfu'r  Gowntes 
mor  almari  etto  ?  Mae'r  Arglwydd  yn  sal  etto,  ag  heb  fynd  allan 
oi  dy,  mwy  na  minneu.  I'll  send  the  list  of  y^  materia  medica  in 
my  next.  So  much  for  y*^  first  letter.  Is  !  is  !  Glossopetrae  a 
elwir  yn  Mahone  shark's  teeth,  so  all  sailors  call  y™.  Well  I  have 
enquired   (or   some   for   me)    all  over  London,  and  I  cannot  find 

cccxv  455 


T  -_,     Linneus.  Llvvyd's  book  of  fossils  and  had  cuts  in  it,  and  sells  often 

L.  to  W,    ,       .  .  .    . 


contd. 


for  thirty  shillings,  felly  dyna  ddarn  o  atteb  i'r  Hall. 

Wele  gvvedi'r  cvvbl,  mi  welaf,  gamgymeryd  o  honof  yn  y  cabinet 
yma,  arfer  a  ddysg,  nid  cyfarwydd  ond  a  ymofynno.  One  quarter 
of  my  intended  drawers  shall  be  but  half-inch  deep,  or  less  if  they 
can  be  made  so  ;  one  half  not  exceeding  an  inch  ;  the  rest  an  inch 
and  half,  and  two  inches,  and  a  few  of  three  and  four  inches. 
Another  consideration — give  your  opinion  of  it.  Would  it  not  be 
better  to  every  two  or  three  small  drawers  of  half  an  inch,  etc.,  to 
have  a  two  or  three  inch  drawer  next  to  them  to  put  the  large  shells 
etc.,  of  y*^  same  kind  that  they  may  be  had  together,  as,  suppose, 
a  thin  drawer  for  very  small  Buccinums,  and  a  thicker  next  to  it, 
and  a  third  or  so  thicker  still  ?  Then  begin  a  thin  one  again,  etc. 
I  find  such  an  order  wanted.  Well,  again,  my  brother  Richard  is 
so  ill  cut  out  for  affairs  of  this  kind  that  you  could  not  believe  he 
was  a  brother.  If  you  were  to  see  him  sit  down  and  read  y^  news 
or  any  trifling  paper,  when  he  sees  me  at  y^  same  time  busy  in 
making  boats,  sorting,  etc.,  just  as  if  I  were  born  only  to  make  up 
cabinets  for  people  ;  and  when  the  materia  medica,  etc.,  were 
shewd  him  in  y^  drawers  makeing  a  most  charming  appearance, 
would  you  not  be  surprized  to  hear  an  ingenious  man  say  "what  is 
this  ugly  piece  of  lapis  calaminaris  put  here  for  ?  What  made  the 
fool  of  a  druggist  send  me  such  things  as  allspice,  cloves,  long- 
pepper  ?  We  can  get  enough  of  them  in  any  shop  for  a  penny  I  " 
All  that  delights  him  is  the  drawers  of  blue  lead  ores,  and  chrystals, 
and  talc,  etc.,  because  they  shine  and  look  pretty.  But  a  true 
ffosilwr,  would  give  room  in  his  cabinet  for  a  piece  of  a  miner's 
.  .  .  found  in  a  mine  500  year  old.  What  a  different  way  of 
thinking  we  have  !  Let  this  then  be  once  for  all  a  caveat  to  you 
who  you  send  any  curiosity's  to.  One  will  thank  you  for  them, 
another  will  say  they  look  ugly,  and  are  common  everywhere. 
But  brother  R.  has  the  least  notion  of  any  man  living  to  make  a 
collection  of  natural  curiositys,  for  he'll  never  take  the  trouble  of 
putting  one  of  them  in  a  drawer  or  a  card  board  as  long  as  he  lives, 
and  I  am  sorry  that  I  foresee,  that  this  pretty  collection  that  I  have 
taken  so  much  pains  with  to  sort  in  his  cabinet,  will  fall  into  the 
hands  of  a  broker  (God  knows  how  soon)  and  perhaps  his  family 

456  cccxv 


nothing   the   better  for   it.      I    was   sorry   to   hear   that   my   fine    L.  to  W. 
collection  of  ores,  etc.,  that  I  made  a  present  to  W.  Jones,  F.R.S.,       contd. 
were  sold  at  a  public  sale  of  his  goods  on  his  death,  but  that  was  a 
trifle  to  this.     This  is  all  to-day.     You  shall  hear  when  the  box 
sets  out.  Vour  bra^vt^         Llewelyn. 

Llundain,  February  18,  1757. 

Anuil  Vraut, — Yours  of  y^  14th  lies  before  me.     I  sent  you  last    .         __y 
•'  '  L,  to  w, 

post   y^   druggist's   list   of  y<^   materia   medica  sent  here,  and  by    f-QPxvi 

Monday's  waggon  comes  a  small  box  of  about  y*^  bigness  of  your 
head,  of  some  of  y*^  things  that  were  to  spare  after  y*^  filling  my 
brother  Richard's  cabinet.  No,  it  is  not  above  half  full  ;  now  I  see 
more  than  ever  the  fault  of  having  too  few  thin  drawers,  half  inch 
and  threequarters  of  an  inch.  I  am  afraid  there  are  but  few  things 
in  this  box  that  you  had  not  already,  except  about  a  dozen  ginger- 
bread nuts  which  filld  up  a  space  instead  of  paper.  There  is  also 
the  Cologn  Edition  of  Humphrey  Llwyd's  Commentariolum,  and 
a  fair  copy  of  Davies'  Grammar,  and  Alanus  de  Ins.  Notes 
on  Merlin's  Prophecies.  I  had  nothing  else  curious  by  me,  nor 
room  if  I  had.  The  mechanic  wheels  are  out  of  my  head  for  a 
while,  by  reason  of  a  letter  receivd  this  day  from  Cardiganshire 
that  David  Morgan  is  dead  and  hath  left  me  a  mare,  saddle  and 
bridle  in  his  will,  and  to  my  daughter  Margaret  ^200,  but  I  suppose 
there  will  be  some  difficulty  to  come  at  them.  On  the  other  side  I 
have  some  money  there  in  danger.  Such  are  the  troubles  of  this 
life.  I  am  heartily  glad  that  one  of  poor  Dick  Evans'  children 
doth  well,  I  wish  it  was  in  my  power  to  promote  his  good.  This  I 
write  to-night  against  to-morrow  night,  perhaps  I  may  have  no 
leisure  to  write  any  more  before  I  seal  it. 

Your  affectionate  brother.,  L.M. 
The  box  is  directed  to  Mr.  Thomas  Bryan,  merchant  at 
Llanerchymedd,  to  y^  care  of  Mr.  Goodwin,  grocer,  in  Chester, — so 
look  out.  I  have  just  finishd  a  draught  of  my  intended  cabinet,  let 
me  have  your  thoughts  upon  it  and  some  improvements  if  you  can 
think  of  any  ;  the  inclosed  paper  will  give  you  an  account  of  it. 
cccxvi  457 


London,  February  25,  1757. 

L.  to  W.        Braut    Uiliam, — ^Dyma'r    eiddoch   o'r  2 lain   yn  cael   ei  atteb  y 

CCCXVll.    munud  yma  gyda'r  nos,  yn  lied  ddiog,  besychlyd,  ar  fygydfa  ymron 

fy  ninistrio.     Ni  fedrwn  lai  er  hynny  nag  edrych  dros  bob  erthygl  o 

bono  yn  ofalus,  a  chynnyg  atteb  i  bob  un  o  honynt,  ond  mae  rhyw 

swn  gwirion  yn  fy  nglustiau  ymron  fy  rhwystro  : 

"  Mary,  what  makes 'your  ducks  to  die  ? 
I  gave  them  wheat,  I  gave  them  rye." 

You  shall  know  the  meaning  of  it  another  time.  Enquire  no  more 
at  present.  You  complain  of  not  having  curiositys,  and  you  have 
the  best  shop  in  the  kingdom  to  go  to.  I  thought  it  was  but  just 
now  you  had  hazarded  Lister's  great  book  by  sea,  and  comes 
to  you  again.  The  study  of  shells,  fossils,  and  plants  is  vastly 
natural  to  youth,  and  I  suppose  to  people  that  are  grown  children 
y'==  second  time,  and  that  is  the  reason  I  am  catchd  with  it  now. 
About  forty  I  minded  little  but  drinking.  No  such  thing  as  Linnaeus 
now  to  be  had  in  London,  I  believe,  unless  it  be  some  foreign 
bookseller,  Vaillant  or  such.  I  see  an  advertisement  to-day  that 
Dr.  Hill  intends  an  English  translation  of  Linnaeus's  Genera 
and  Species  Plantaruni.  I  have  sent  you  a  sketch  of  the  dis- 
position of  my  drawers.  I  will  have  none  in  one  another,  and 
it  is  as  natural  and  as  little  trouble  to  have  them  two  and  a 
half  inch  as  if  two  or  three,  and  I  would  have  them  less 
than  two  and  a  half  inch  if  it  was  possible  to  make  them. 
Glew  iawn  y  canodd  y  Bardd  Coch,  ni  adawswn  i  mo'r  llawer  o  le 
iddo,  peth  mawr  yw  cael  gosod  allan  ynghyntaf  I  have  made 
some  of  your  square  card  boats,  but  I  don't  think  I  should  be  able 
to  make  a  dozen  of  them  in  a  whole  night,  a  gresyn  eu  Isod  yn 
edrych  mor  foelion,  for  they  take  much  less  room  than  the  Chinese 
ones,  but  the  others  neater.  The  little  box  is  gone  towards 
Llanerchymedd  since  Monday,  I  suppose  ;  it  was  dehverdat  y*^  Inn 
(Blossoms  Inn)  a  Saturday  ;  ond  mwy'r  twrw  na'r  taro,  nid  oes  yno 
ddim  a  dal  am  ei  garrio,  ond  nid  oedd  yma  ddim  gwell.  Yesterday 
Lord  Powys  wrote  me  word  that  he  believd  his  lease  would  be 
signd  yesterday  at  y*^  Treasury,  and  God  knows  how  it  will  affect 
me.  It  is  said  that  Mr.  Pitt  and  y^  prevailing  Party  have  made  a 
motion  yesterday  in  y^  House  about  Bing,  and  that  they  will  take 
458  CCCXVll 


his  part  in  order  to  bring  the  weakness,  etc.,  of  y^  late  Ministry  to 
light.  Ffei  o'r  peswch  a'r  llysnafedd  sydd  ar  fy  nghylla  (cwll  calon) 
rwy'agos  a  threngi.  Great  preparations  making  againt  St.  David's 
Day,  but  I  shall  have  no  share  of  it.  Dyma  fi  yn  cysgu  o  drymder 
uvvch  ben  y  pappir  ac  yn  ffaelio  sgrifennu  dim  chwaneg. 

Eich  brawd ffyddlon^         L.M. 
Dyma'r  llygaid  gwedi  agor  etto,  a  daccw  George  Evans,  Stiwart 
Mathafarn,  gwedi  foddi  i  hun  yn  feddw  ;  nage,  fal  hyn  : 
Yn  feddw  f  aeth  iw  foddi, 

O  Bentre  Aberdyfi, 
Gan  yrru  i'r  mor  yn  wag  i  siol, 
A  llon'd  i  fol  o  frandi. 

And  so  in  a  freak  he  fell  off  his  horse  and  was  drownd  in  an 
instant.  We  have  been  framing  a  letter  here  to  Mr.  Kynaston  to 
have  him  succeeded  as  agent  by  R.  Morris  o  Fathavarn,  and  I 
have  some  hopes  it  will  do.     We  shall  know  in  a  few  days. 

Saturday  26th, — Just  now  have  a  letter  from  Lord  Powis  that  the 
lease  was  signd  a  Thursday  and  passes  y*^  seal  (Great  Seal)  to-day. 

London,  March  2,  1757. 
Dear  Brother, — Dyma  fi  gefn  y  nos  newydd  fwytta  afalau  a  llaeth 
im  swpper  rhag  y  fygydfa,  a  rhag  llawer  peth  gyda  hynny,  a 
gynneu  fach  y  daeth  y  brawd  Rhisiart  a'ch  Uythyr  yma  o'r  25 
February,  gwedi  bob  ddoe  yn  Uenwi  ei  fol  yngwledd  y  Cymru, 
ai  lygaid  yn  wer  heddyw.  Cof  pob  diwaethaf,  ni  welodd  o  erioed 
wledd  fwy.  Minneu  yma  heb  weled  Cymro  a'm  llygaid  na  phrin 
Sais  chwaith,  a  phei  gwelwn,  pesychu  wnawn  i.  Ali  oUyngais  dros 
bwys  y  cwyr  o  waed  Dduwsul,  ond  nid  nes  i  mendio.  I  hear  my 
mare  is  come  home  from  D.  Morgan's  brother,  and  that  is  a  sign  I 
think  that  he'll  do  pursuant  to  the  rest  of  the  will.  The  money 
that  was  in  danger  (and  great  danger)  is  safe  once  more,  but 
perhaps  may  run  into  danger  again  ;  for  my  money  is  so  often  in 
danger  that  they  are  hardly  ever  safe.  I  dont  understand  yet  y'^ 
use  of  blychau  sedar.  If  the  subjects  are  large  won't  they  stand  by 
themselves  without  mixing  with  others,  but  experience  teacheth. 
Gwir  a  ddywedwch  achos  uchder  y  cabined.  I  dont  like  it  my  self; 
that  is  brother's  cabinet  that  is  six  foot  high,  for  though  the 
drawers  are  easily  drawn  they  are  not  so  convenient  as  those  the 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCCXVIIl. 


CCCXVIII 


459 


L.  to  W. 
contd* 


L.  to  W. 
CCCXIX. 


eye  can  see  y^  bottoms  of,  before  they  are  taken  out.  Therefore  it 
is  likely  mine  shall  not  be  so  high  in  drawers,  but  that  part,  about 
a  foot  or  so,  shall  be  pigeon  holes  for  papers  ;  and  hidden  money 
drawers  back,  oblegid  fe  allai  y  bydd  rhai  miloedd  iw  cuddio  yno 
OS  y  byd  a  eifFymlaen  yn  iawn.  I  wish  I  had  the  130  drawers,  and 
I  should  not  be  long  contriving  some  use  for  them  ;  some  for 
mathematical  instruments  and  philosophical  apparatus's,  some  for 
ancient  Roman  coins,  some  for  mechanical  tools,  some  for  curious 
copper  plate  cuts,  maps,  etc.  This  is  a  new  contrivance.  I  have 
heaps  of  things  already  collected  that  [have]  to  be  put  in  order,  and 
a  man  may  as  well  be  without  (even)  money  if  he  doth  not  know 
where  they  are.  Dyna  i  chwi  siryf  arall  yn  He  O.P.— Peswch, 
peswch,  peswch  ydyw  diwedd  pob  rheswm,  felly  nos  dawch  medd. 

Eich  brawd^        Llewelyn. 
Ni  wn  i  fydd  dim  iw  ddywedyd  y  foru. 

London,  March  9,  1757,  Mercher. 
Dear  Brother, — Just  now  receivd  yours  and  having  read  it,  and 
dined,  and  afterwards  drank  tea,  and  talked  nonsense,  etc.,  as 
usual,  I  sat  down  to  answer  it  before  I  take  my  scale  and  compass 
in  hand  to  compleat  my  collections  of  machines,  or  the  little  time  I 
apply  daily  on  my  Critical  and  Historical  Dictionary  of  Proper 
Names.  So  thus  I  begin.  Robert  Prisiart,  gwr  merch  Nan, 
is  a  great  fool  if  he  troubles  his  head  about  these  people.  They 
ofiferd  it  me  formerly,  but  wanted  a  good  deal  of  money  for  it,  so  if 
he  has  a  right  and  a  possession,  what  business  has  his  conscience 
to  trouble  itself  about  it  ?  If  any  thing  is  proposed  as  from  him  to 
these  people  they'll  be  sawcy  and  probably  dip  him  into  a  lawsuit, 
especially  as  they  will  think  it  worth  something  if  he  stirs. 
Therefore  if  he  is  in  his  senses  let  them  make  their  claim,  and 
then  let  him  send  them  a  full  state  of  y*^  case  how  the  right  is  in 
him.  I  hope  he  is  not  turnd  childish.  Gochelwch  fod  yn  rhy  hyf  i 
vvlychu'ch  traed  a'ch  dwylo  yn  plannu  coed,  etc.  That  is  a  labour 
fit  for  a  robust  gardener,  nid  yw  Uinyn  yr  einioes  ond  brau.  Aie 
salutiferoiis  cough^  peswch  iachus  ?  Gwae  fi  na  bae  hwn  ar  y 
Dr.  Nicols  neu  ryw  ddoctor,  a  minneu  heb  ddim  peswch  iachus  tra 
bwy  byw.  Ni  chefais  i  gysgu  hun  ar  fy  nghefn,  nag  ar  un  o'm 
ystlysau   ers  rhai   misoedd.      Ai    iachus   yw   gorwedd   ar   fol    yn 

460  CCCXIX 


wastad  ?     Ag  er  hynny,  fe  ddaw  ymbell  hynt  o  bono  a  wna  imi    t     .     tj^ 

chwysu  fal  pei  tynnid  fi  trwy  afon  ;  dro  arall  gloesio,  a  gorfod  yfed  , 

dwfr  twymyn  i  helpu  i'r  llysnafedd  ddyfod  i  fynu.     Ond  etto  ped 

fawn  gartref  i  gael  y  fwyd  ar  ddiod  a  chwenychwn,  mi  ai  gorchfygwn. 

Ni  cheir  yma  ddim  bwdran  llygadog,  na  diod  fain  chwibsur,  na  dwr 

ffynon    redegog   yn  rhedeg   at  godiad  haul,  nag  uwd  ag  ymenyn 

o  dan  yr  ordd,  na  llymru  a  Ilaeth  gafr  unlliw,  na  Uaeth  enwyn  sur  a 

phytatws,  na  brithylliaid  afon  Melynddwr,  na  sil  y  gro,  na  chant 

o  ddanteithion  gida  hynny  a  gaid  yno.     Uedwydd  ydych  chwi  gael 

coed   ieuaingc  heb  eu   gofyn,  gan  wragedd  ynddigions^  pei  cawn 

i  rai  er  talu  am  danyn  mi  ddiolchwn  hefyd.     Pei  cawn  inneu  adref 

etto   yn  iach  ddiberygl,  mi  heliwn  ryw  ychydig  o  goediach  o  Sir 

Drefaldwyn,  etc.,  oblegid  mae  gennif  le  rwan  yw  plannu.  Os  rhydd 

Duw  gennad  mi  symudaf  i  Benbryn  glanmai.      All  this  is  spoke  as 

if  my  affairs  were  quite  determind  here,  but  they  are  not  ;  and  when 

they  are  you  shall  hear.     My  mare,  etc.,  given  by  D.   Morgan  is 

come  home,   and  I    believe   the   rest   of  y^   legacy's   will   not   be 

disputed.     Bing  is  now  past  recovery,  and  several  deserve  shooting 

as  well  as  he.     Gwraig  Powel    Nanteos,  sef  merch    Mr.    Owens, 

Ynys  y  Maengv/yn,  gwedi  marw  ar  enedigaeth  pIentyn,o  hil  ddrwg 

ddigon,  roedd  yno  ormod  o'r  rhywogaeth  ddrwg  o'r  blaen.     The 

husband  was  in  London  plotting  of  mischief.     Dr.  Nicols's  salutary 

cough  will  hardly  give  me  leave  to  write  any  further,  unless  I  steal 

an    interval   now  and  then.     Nothing   new   to    say,   and   there  is 

nothing  new  under  the  sun.     One  word  more  about  y*^  cabinet. 

You'll   put   your   coins   in    wooden  boxes.     Though  I  have  not  a 

drawer  full  of  them,  I'll  put  mine  in  a  drawer  by  themselves  and 

paste  a  thick  paper  on  the  bottom  of  it,  with  holes  in  it  little  more 

than  their  size,  then  they  will  not  run  together  and  mix.     I  dont 

know  yet  but  I  may  have  wooden  boxes  for  vwr  gyllill  and  such 

bodies  if  they  are  easier  made  than   pastboard  ones,  ond  nid  yw 

hyn  ond  cyfri'r  cywion  cyn  eu  deor.     I  should  be  glad  to  have  the 

catalogue  of  your  cabinet,  the  contents  of  each  drawer,  when  you 

have  put  them  in  order.     It  would  help  me,  and  tell  me  what  I 

want.     "  Want "  says  he,  I  want  everything  almost,  all  my  choice 

things  are  given  away,  and  lost  and  scatterd  by  these  skirmishes  of 

y^  enemy.     I  dont  know  that  I  have  any  thing  of  consequence  ;  or 

cccxix  461 


L.  to  W. 
contd. 


W.  to  R. 
cccxx. 


that  will  fill  twenty  drawers  out  of  y*^  hundred  that  I  intend  to  have. 
My  head  is  giddy,  and  breast  sore  with  coughing.  I  can  drink  no 
London  malt  liquor,  nor  punch,  and  but  very  little  wine.  Just 
a  little  to  give  my  spirits  a  motion.  So  I  am  very  fit  for  study,  and 
one  would  think  that  a  whole  year  I  have  spent  here  in  writing  and 
reading  might  have  produced  something  good,  but  it  really  has  not 
anything  to  boast  of,  for  I  had  but  very  few  tools  (books)  ;  and 
what  can  a  workman  do  without  his  tools?  I  have  not  hardly 
anything  to  shew  for  all  the  year's  work.  L.M. 

Caer  Gybi  ym  Mon,  Mawrth  gd,  1757. 
Fy  Anwyl  Frawd  Rhisiart, — Wele  gan  dderbyn  derbyniais  eich 
ebystol.  Can  diolch  am  tano,  ac  am  bob  erthygl  ynddo.  Ni  wn  ia 
ddaw'r  Power  of  Attorney  yn  hwn,  dim  stamps  y  fifordd  hyn.  Ni 
yrraf  fi  ond  hynny  ynghylch  matterion  mal  rhai'r  Gendal,  oni  bydd 
rhyw  ddynan  tlawd  gonest,  diwyd,  cwrtais,  diniwed  yn  crefu  yn 
daer  daer  arnaf.  Pwy  a  fedrai  nacca'r  cyfryw  ?  Nid  ymrawd 
Rhisiart  mi  dyngaf  am  Haw  ar  lyfr.  Cewch  swllt  yn  y  drugaredd, 
chwi  ai  ca'ech  oddi-yma  pei  medrwn  ai  estyn  i  chwi.  Nid  oes  dim 
hanes  am  Will  Owen  yn  dyfod  adre,  mae'r  gwynt  byth  yw  erbyn. 
Your  kind  intention  perhaps  will  come  to  nothing.  Da  clywed 
eich  bod  wedi  dyfeisiaw  fifordd  i  ledw  i  gael  ei  ryddid,  poed  felly 
y  bo.  You  see  the  Alderman  hath  drawn  his  neck  out  of  the 
collar.  It  would  be  shocking  cruel  to  euro  dyn  ac  ynta  ar  lawr, 
fal  y  byddant  gynt  yn  fifeiriau  Llanerchmedd.  That  martial  spirit 
is  quite  laid,  nid  felly  ymhob  man,  gobeitho.  Y  peth  debygwn  i  a 
fydd  gwaetha  ar  les  Doctor  Dofer,  colli  cwsmeriaeth  y  siop,  megys 
treftadaeth,  enw  da,  etc.,  ond  os  ceir  miloedd  ar  y  weilgi,  bydd 
cystal  a  gwell  ond  odid  ;  gwell  aderyn  mewn  Haw,  etc.  Llencyn 
o'r  mwyna  oedd  Sior,  and  I  wish  him  success.  Wfift  i'r  modd  y 
mae  Fortunatws  yn  cael  ei  libindiaw  gan  y  Maltese — a  set  of 
sad  scoundrels,  ond  e  ?  He  hath  too  great  a  spirit  for  a  low 
station.  Och  na  bai  gan  ein  Harglwydd  Frenin  50  o'i  fath  yn 
gadpeniaid  ar  ei  longau  rhyfel  I  Rwy'n  llwyr  gredu  na  byddai 
chwaith  hir  yn  dinistrio  llynghesau  Ffrainc.  Pam  na  ddywaid 
rhywun  hynny  wrtho  ?  le,  ie,  anrhydedd  ddigon  oedd  cafifael 
ymlochlach  a  Llyw  Powys,  ac  yfed  oi  wirawd  ugeinmlwydd  oed, 
yn  wir  ddiau  roedd  'y  nghalon  i  yn  llammu  gan  lawenydd  weled 

462  CCCXX 


y  newydd  oi  fod  yn  eiddo'r  Esgair.  Nid  oes  bosibl  na  bydd 
bellach  ddiwedd  ar  deyrnasiad  yr  luddew  Brych,  ac  ar  ddalfa'r 
Llew.  Pa  beth  a  ddaeth  o  stiwardiaeth  Mathafarn,  dywedwch  ? 
Ni  choeliafi  na  bo'r  bara  wedi  codi  cymaint  yma,  sef  Bara 
Gwyddel,  ac  yna  gerwin  o  leied  y  dorth  6d.,  ac  amled  y  cegau  sy'n 
gofyn  gan  Wilym  wirion.  Gresyn  na  basai'r  Palment  yn  llestair  i'r 
bobl  yna  ddistiliaw  dros  saith  mlynedd  yn  lie  seith  mis.  Os  byw 
fyddir,  bydd  da  cael  gweddill  yr  almari  odidawc  yna  o  dlysau'r 
India,  etc.  Mae  arnaf  ofn  na  chaf  fawr  o  hanes  plant  Dewi.  Par 
un  ai  canu  ai  peidiaw  a  wnaeth  Goronwy  y  leni  ?  Mae'n  rhaid  cadvv 
noswyl  heno,  Duw  yn  unig  a  wyr  par  sut  a  fydd  yma  y  foru,  par  un 
ai  iach  ai  claf.  Gobeitho  yr  goreu  ac  ofni'r  gwaetha.  Duw  a 
fyddo  gyda  chwi  eich  deuwedd  y  ddeu  frawd. 

Myfiyiu  William  y  Trydydd. 

P.S.     lofed. — Ha    wyr    frodyr  !      Ymlawenhewch    gyd   a   myfi, 

oblegyd  mi  orchfygais  modryb  Acsus  dros  byth,  gobeitho.     Amen. 

Llyma  stamps  ;  dacw'r  Fadws  hwnnw  yn  yr  Iwerddon.     Byddwch 

iach  bod  ac  un. 

[Caergybi],  Mawrth,  1757. 
Dear  Brother, — Inclos'd  with  this  you'll  find  a  Power  of  Attorney 
and  certificate  for  the  purpose  therein  mentiond.  When  the 
wages,  etc.,  is  receivd,  please  to  deduct  out  of  it  what  may  be 
sufficient  for  your  trouble,  o  ddechreu  hyd  ddiwedd,  oblegyd  nid 
oes  dim  rhwymedigaeth  ir  dyn  ond  y  gwrthwyneb.  A  gwir 
a  ddywaid  yr  hen  ddihareb,  fod  gweithiaw'n  rhad  yn  vvaeth  na 
rhodiaw,  oddigerth  lie  bo  eluseni  yn  y  peth.  Ni  chofiais  i 
ddywedyd  i  chwi'r  dydd  arall  fy  mod  wedi  gwerthu  (wrth  siawns 
chwedl  Wil  Bened  y  ffidler,  o  Lan  Eilian  y  Ceimiad)  un  o'r 
Testamentau  am  ddeuddeg  swllt  i  Mr.  Bwclai,  Person  Mechell,  yr 
hwn  oedd  un  or  subscribwyr,  Gobeitho  na  chlyw  o  fod  y  nhad 
wedi  gollwng  am  lai.  Ai  i  nhad  y  rhoddaf  y  12  swllt?  Ond  wrth 
gofiaw  etto,  ni  siersais  i  ddim  am  eu  carriaw  i  lawr  ettwa.  Mae 
tippyn  bach,  bach,  lleiaf  a  fu  erioed  o  asgen  yr  acsus  arnaf,  yn 
ddigon  er  cymysgu'r  mennydd,  felly  ni  wiw  ymhel  ar  pin.  Ni 
chlywais  i  ddim  oddiwrth  y  Llew  er's  deubost  neu  dri  ;  gobeitho 
mai  darparu  y  mae  i  ymadaw  a'ch  Dinas  fyglyd,  a  ffoi  ir  gelldydd 
cyn  ir  fygydfa  ei  ddihenyddu.  Duw'r  diddanwch  a  fyddo  gyda 
chwi.     Byddwch  iach.     Eich  brawd  aniviiv  ddigo?!.,  Cwilym  Cybi. 

cccxxi  463 


W.  to  R. 
contd. 


W.  to  R. 
CCCXXI. 


CCCXXII. 


London,  March  12,  1757,  Saturday. 
T  D  Dear  Brother, — I  have  yours  of  y^  7th  and  am  heartily  sorry  you 

have  met  with  one  of  y^  worse  companions  I  ever  met  with.  I 
thought  so  when  I  had  the  ague  ;  but  I  have  since  got  y^  cholic  by 
wetting  my  feet,  and  had  it  but  twice,  and  for  a  few  hours,  but 
extremely  racking,  so  these  two  terrible  ottes  now  guard  me  against 
wetting  my  feet.  Mo7nent  a  fydd  poblach  Sir  Aberteifi  yn  ei 
gymryd  rhag  y  wrach.  Da  i  chwi  os  ewch  i  gan  deneued  a  Mr. 
Ellis,  OS  gedy  hi  chwi  yno.  Gwedi  i'r  Dr.  Evans  stwffio  yn  fy  mol  i 
loned  cwd  o'r  powdwr  coch  mewn  amryw  ffurfiau,  bolus,  pills, 
infusions,  electarys,  etc.,  rhoi  dyrnaid  o  hono  mewn  pottel  o  rum  a 
wnaeth  y  lies  goreu  imi,  and  that  in  a  great  measure  takes  off  the 
bitterness  which  to  me  at  last  was  intolerable,  and  is  still.  My 
brother  will  answer  about  Kendal,  etc.  Mae  Huw  Price  yn 
deitwaiter  tlawd  yma,  ai  wraig  (merch  y  Cichle)  newydd  farw  ;  nid 
oes  dim  iw  ddisgwyl  gantho  os  oes  ar  eich  tenantes  eisiau. 
Dyma'r  peswch,  chivaer  7tage  brawd  yr  acsys,  agos  a  nadel  imi 
sgnfennu  at  yr  acsys  ond  pan  fynno  fo.  A  spring  ague  as  I  am 
told  by  a  very  sensible  old  woman,  is  a  very  salutiferous  thing,  ond 
Duw  a  Mair  am  cadwo  i  rhagddi.  I  am  something  feverish  every 
night  if  I  eat  any  thing  that  doth  not  please,  peswch^  or  even 
if  I  dine  upon  any  thing  of  hard  digestion,  felly  chwi  welwch  fod  y 
machine  allan  o  drefn  yn  erchyll.  Os  cuddiaf  y  cregyn  rhag 
lladron,  ond  dyna  fi  gwedi  dwedyd  wrthoch  chwi  pie  byddant 
I  have  had  above  ^8000  in  money  in  y'^  house  at  y^  same  time, 
where  the  meanest  shepherd  might  have  come  at  them,  but  such  is  y^ 
honesty  of  Cardiganshire  in  that  respect,  and  their  ignorance,  that 
I  never  was  robbd  of  any.  Our  thieves  are  not  numerous,  but  we 
have  some.  But  I  would  not  advise  any  man  to  keep  his  money  in 
known  drawers,  for  it  may  be  a  temptation.  It  is  not  yet  determind 
7vhen  I  am  to  go  homewards — my  motions  are  very  slow.  No 
more  to-night.  Your  affectio7iate  brother^        L.M. 

There  is  a  bouncing  lye  in  all  y*^  papers,  a  pretended  account 
from  Holyhead  of  thieves  on  Bodedern  Heath,  it  seems  intended  to 
lessen  the  credit  of  the  late  accounts  from  Holyhead,  but  query. 
464  CCCXXII 


London,  March  15th,  1757. 
Dear  Brother,—  By  the  inclosed  you'll  see  that  Pen  Sibolen  hath    l    ^^  -^ 
like  y^  man  in  y^  Spectator^  sent  your  letter  to  me,  and  I   suppose    Qf^^^xxili 
mine   and   my   wife's   to   you,  which  were  to  come  here.     If  you 
have  not  forwarded  them,  lose  no  time,  for  I  am  uneasy,  lest  he 
might  have  sent  them  to  some  other  place.     Did  you  ever  see  a 
goose  hideing  her  eggs  when  she  is  dryer  hungry  after  long  sitting? 
She  picks  up  straws  and  throws  them  behind  her,  even  when  she 
has  gone  ten  yards  from  her  eggs.     Most  people  in  the  world  (that 
is  the  chief  part  of  them)  are  like  this  goose,  they  attempt  to  do 
something,  but  they  dont  know  what.     I  have  nothing  more  to  say 
by  this   post,   but   that    I    have   seen   yours   to  brother  and  that 
I  congratulate  you  on  your  conquering  the  wrach.     Nid  gorchest 
vawr  yw  trechu  gwrach,  a  honno'n  afiach  hefyd.     Nid  oes  yma  nag 
awen  nag  amser  iw  orphan.  Eich  brawdffyddlon^        L.M. 

London,  March  19,  1757,  Saturday. 
Dear  Brother, — I  must  answer  yours  of  y^  14th  in  some  manner,  j^^  ^^  ■^ 
though  I  am  loth  to  put  pen  to  paper.  I  never  heard  till  now  of  ^ccxxiv 
petition  Cybi.  Caled  farw  Bwclai,  ond  fe  gyfyd  rhyw  Fwclai  arall. 
Na  cheifif  Gronwy  un  bersonoliaeth  am  a  wn  i,  oblegid  ei  ffolineb. 
Aie  chwi  sy'n  profeidio  Mrs.  M.  a  hadau  ?  Pa  beth  a  gewch  i 
ganthynt  hwy?  I  agree  to  y^  blychau  coed  when  I  have  need  for 
blychau  at  all.  I  rejoice  with  you  for  your  recovery  of  y^  Telyn 
Ledr ;  croeso  iddi  !  I  have  drawn  up  some  sort  of  an  answer  to  y^ 
Bodedern  Heath  thieves,  and  I  suppose  you'll  hear  of  it.  Wawch  ! 
Dyma'r  Bennant  gwedi  galw  ddoe  gida'r  brother  Rhisiart  yn 
gwaeddi  am  gael  gweled  ei  gabined,  canys  fe  ddywedodd  Gwilim 
wrtho  fod  yno  un  gwych,  etc.  Gorfod  arno  ynteu  ei  wadu,  ai  fod 
heb  ei  orphen,  ag  onide  fe  ladratasai'r  Benant  y  pethau  goreu 
oddiyno  pei  gwelsai  mai  oi  ystor  ef  y  cawsid  hwy  gan  mwyaf ; 
canys  mae'r  papirau  (labels)  yn  dangos  mai  o  Norway,  Sicily,  etc., 
y  daethant.  Felly  ni  cha'r  Benant  moi  gweled  dros  un  flwyddyn 
etto,  nes  y  ceffir  ychwaneg  o  bethau,  fal  y  cafifo'r  naill  ymguddio 
ynghysgod  y  Hall.  Ni  fu  ddaioni  erioed  o  fostio  pastai.  I  am 
glad  you  have  sent  some  skirts  of  y^  ague,  a  sad  companion,  and  a 
surprizing  one,  to  move  so  periodical.     Is  not  the  motion  of  y^  sun 

^g  465 


j^  __  at  its  power  on  y^  fluids  the  cause  of  that  regular  return  ?  Certainly 
contd  '*■  '^'  ^^^  ^  cannot  find  the  cause  of  my  cough,  for  it  appears 
in  all  manner  of  shapes,  sometimes  of  indigestion,  sometimes  of 
obstruction,  of  perspiration,  sometimes  of  a  flow  of  humors,  some- 
times of  a  dryness  in  y^  vessels.  But  is  it  not  more  hkely  that  it  is 
occasiond  by  a  defect  in  y^  machine  to  perform  its  offices,  and  is  a 
concomitant  of  old  age  beyond  the  power  of  physic  or  knowledge 
of  the  physician  ?  Henaint  ni  ddaw  ei  hunan  !  I  have  got  Sir 
John  Prise's  Defence  of  British  History  translated  into  English, 
and  also  Humphrey  Llwyd's  [De]  Mona  [Druidum]  by  a  noted 
translator  here,  but  he  knew  so  little  of  y'^  sense  that  I  am  obligd 
to  take  a  vast  pains  to  brings  it  to  its  self.  It  is  surprizing  how  a 
good  scholar  and  a  poet  could  commit  such  egregious  blunders,  as 
to  take  C/nius  and  Aqnilo  for  two  Generals  of  y^  Scots  and  Picts, 
when  any  old  woman  might  have  known  they  were  south  and 
north  ;  i.e.  the  situation  of  the  countries  of  those  people.  But 
enough  of  this,  for  among  five  thousand  people  you'll  scarce  find 
two  men  of  clear  heads,  as  Selyf  ab  Dafydd  said.  Nothing  yet 
determind  about  my  return  home,  all  dark  and  mysterious. 
All  my  family  well  in  Cardiganshire  last  post.     Hopes  yours  are  so. 

Your  affectionate  brother,        L.M. 

Caergybi,  y  Dydd  diweddaf  o  Fawrth,  [1757]. 

Fy  Mrodyr, — Daccw  dri  neu  bedwar  o  byst  wedi  myned  heibiaw 
heb  ddwyn  cymaint  ac  un  llythyr  oddiyna  ;  a  pha  beth  ydyw  yr 
achos  nis  gwyddis  yma.  Trafiferthion  'rwyn  gobeithio  ai  para,  os 
felly,  bodlon  y\v  Gwilym,  obleit  nid  oes  dim  yw  gafifael  yna,  ie,  nag 
yma  chwaith,  heb  ymdrafferthu,  ai  oes?  Diammeu  fod  llawer  o 
bobl  'nheddigions  yn  cael  ei  gvvala  yn  ddidrafferth,  ar  boen  fwya  ar 
y  rheini  yw  gwariaw  yr  hyn  a  gasglasai  eu  tadau  au  mammau 
drwy  ymdrafferthu.  Ond  nid  nhw  mo  bawb.  Wei,  beth  sydd 
gennyf  yw  ddywedyd  yn  hyn  o  bappurun  ?  Dim  yn  y  byd  ond  bod 
yr  ardymmyr  yn  gethin,  h.y.,  y  tymhor  yn  ddryghinog  ynial,  yn 
gymaint  nad  wyf  yn  clywed  ar  fy  nghalon  weinyddu  tippyn  yn  fy 
mharadwys,  chwythu  gwynt  Gogledd — orllewin  ysgithrog,  ie,  ac 
ysgythrawg  hefyd,  mal  prin  y  meidr  dyn  aros  yn  ei  union  sefyll, 
Daccw'r  haul  yn  tewynnu,  rhaid  ei  rhoddi  hi  ar  do  unwaith  etto,  o 

466  cccxxv 


W.  to 
L.  and  R. 

cccxxv. 


L.  to  W. 

CCCXXVI. 


herwydd  fod  llawer  o  waith  ar  yr  ol,    a  hi  a  fydd  yn    ddyddiau        ^ 
C'lanmai  ar  fyr.     I  met  the  other  day  with  a  small  but  curious    ^    ^^^  ^ 
concha   veneria   with  the  fish  alive   in't — a   nondescript    differing        contd. 
widely  from  all  other  shell  fish  I  ever  saw.     Letter  from  Southall 
ger  Haw  Northall  advice  that  the  Penbardd  is  resolved  not  to  make 
any  more  cowyddau  ;   nid  oedd  yn  cael  mor  ymenyn  i  roddi  ar  ei 
fara  oddiwrthynt.     Colled  am  ganu  da.     Here's  a  war  lately  broke 
out  betwixt  two  great  men,  viz.,  Pen  Siri  Sir  Fon,  a'r  Frysgaw. 
Cyfreithio  ag  ymwirio,  dyma  Frysgo  wedi  sesio  ar  Iwyth  o  benwag 
llongdy,  a'r  Hall  wedi  ei  roddi  yntau  yn  y  Crown  Ofiis.     Cewch  yr 
hanes  ryw  dro,  nid  hwyrach    yr  ymgryg   rhai  o  honynt  pei  caent 
ddigon   o   raff".     Rhaid   mynd    i    dacclu   bawd   y  dyn    sydd   wedi 
mortiffeio,  felly  byddwch  iach,  a  Duw  gyda  chwi. 

Et'c/i  caredigiiTvl fraiud^  William  Morris. 

London,  April  8,  1757,  Friday  night. 
Dear  Browdyn, — I  begin  this  to-night,  lest  to-morrow  may 
deceive  me,  for  one  day  cannot  answer  for  another,  nor  doth  a  great 
man  that  is  to-day  in  y*^  Ministry  know  where  he'll  be  to-morrow. 
Here  is  another  total  change  in  y^  Administration,  y  Due  \V.  a 
ddoedoedd  wrth  ei  dad  nad  ellai  ei  gydwybod  ef  ei  adel  yn  nwylo 
ei  elynion.  But  however  it  is,  out  they  are  most  of  them,  and 
there  is  nothing  certain  under  the  sun.  Pan  gynta  y  cenais 
gywydd  i'r  wrach,  ni  chawn  i  gyttrym  nad  dyma  hi'n  neidio  o  Gybi 
yma,  a  bu  agos  iddi  am  gwenwyno  i,  ag  mae  rhyw  farr  ar  draws  fy 
nwyfron,  ag  nid  'r  un  fath  a'r  beswch  sydd  yn  awr.  Nid  yr  un  yw 
peswch  y  wrach  a'r  pesychau  craill.  Dwedwch  wrth  y  Coch  mae 
gwell  iddo  beidio  a  chanu  iddi  rhag  ei  ffyrnicced.  Ffei  bottes 
bawneidr,  snakeroot.,  etc.  Dr.  Allen  was  a  negro  if  he  meant  your 
cabinet  was  worth  no  more  than  twenty-two  guineas.  It  is  more 
likely  worth  above  a  hundred.  A  good  collection  of  that  kind  is 
inestimable,  and  few  people  have  tolerable  collections.  Gwyddel 
bod  y  fodfedd  yw  Allen.,  na  rowch  fawr  goel  ar  Wyddel  gwyllt ; 
"  cythrel  o /«■/ (?7C{y^(^i?/ gwyHt,"  ebr  y  bardd,  so  according  to  him 
they  were  beyond  a  cythrel.  I  take  all  the  care  I  can  with  this 
machine  of  mine,  and  yet  some  accident  happens  to  it  that  I  dont 
expect.  Who  would  have  expected  y  wrach?  Ond  dyna  geir  am 
CCCXXVI  467 


L.  to  W     S^*""  ^^^  achos,  cymryd  ci'n  erbyn  ei  glustiau.     Aie  Cymrodorion 
contd.        ^^   Gwilymod?     Diau  mae  ie,  a  dedwydd  ych   chwi  gael  y  fath 
gymdeithas  pei  gwelech. 

O  dedwydd,  dedwydd,  dedwydd, 
Pei  gwelei  i  fod  yn  ddedwydd  ; 
Y  Dyn  sy  nghysgod  mynydd  Twr, 
A  dyna'r  Gwr  sy  ddedwydd. 

As  for  rowling  in  money,  and  plenty,  and  plagues  and  great  men 
and  cheats,  and  grimaces  and  lies,  and  tricking  and  breaches 
of  promises  and  contrivances,  etc.,  there  is  an  impossibility  that 
dedwyddwch  should  ever  follow  a  man  there  or  bodlondeb  either. 
Wele,  of  all  the  mothers  and  fathers  in  y^  world  I  dont  believe  you 
can  pick  out  a  pair  so  simple  as  poor  Wil  Owen  has.  Wonder  the 
lad  that  has  seen  a  little  of  y*^  world  should  not  have  had  more 
sense.  Here  Admiral  Boscawen  is  in  town,  and  the  midshipman's 
place  applyd  for  and  granted.  He  one  of  y^  last  set  of  Lords  of  y^ 
Admiralty,  and  continues  in  y^  new  change.  The  recomendation 
from  his  own  secretary,  a  man  in  great  friendship  with  my  brother. 
I  am  positive  he  would  soon  have  been  made  a  lieutenant  and 
very  probably  a  captain  if  he  had  any  spirit  to  drive  through  the 
world.  Such  a  step  to  preferment  is  uncommon.  Good  Gods  I 
And  so  he  is  to  be  a  negro  like  Mwcc  mawr  and  people  of  that 
class,  to  carry  coals  to  y^  old  woman  of  Holyhead,  and  to  have  a 
mammy's  didy  now  and  then  !  Well  done  woman  !  Mae  mrawd 
Rhisiart  gan  iached  ar  glain  ond  bod  corn  ar  fys  ei  droed — mae 
rhyw  ddolyr  a  thristwch  ar  bawb.  Mae  arnaf  ofn  mae  priodas 
vach  Sir  Aberteifi  fu  yn  Leghorn.  Mae  gennifinne  ryw  ffassiwn  ar 
Ginseng,  but  query  which  y^  right,  or  what  it  is  good  for.  leuan 
Fardd  has  his  warrant  in  his  pocket  to  be  Chaplain  of  a  Man  of 
War,  and  a  very  fit  fellow  for  it.  If  I  have  leisure  I'll  send  you  his 
last  ode  ;  Duw  wnel  na  bo.  Ni  waeth  gennifi  beth  a  ddelo  o 
Fechell  nag  un  Saint  arall.  Thus  your  letter  is  answerd.  Now  for 
new  stuff.  I  am  here  much  in  y^  same  trim  as  the  22nd  of  March 
last  year,  the  day  I  came  to  London.  I  have  been  writing  some- 
thing ever  since,  in  search  of  what  they  call  bodlondeb^  and  in 
defending  my  head  against  the  strokes  of  rascals  and  villains  that 
would  have  demolishd  me,  to  save  themselves  from  the  popular 
468  cccxxvi 


clamor  of  some  people  that  had  common  sense  and  saw  that  they    ^^  ^^  ^^ 

had  used  me  ill  ;  but  I  thank  God  they  are  all  now  out  of  power        (-ontd. 

but  one,  and  God  with  his  little  finger  may  thrust  him  out  of  y^  way 

too.     My  wife  is  moving  to  Penbryn  as  fast  as  she  can,  ag  fe  fydd 

yno  nyth  clyd  dda  iawn,  pei  cawn  fynd  yno  i'w  osod  mewn  trefn, 

oni  welsoch  i    nyth   y  dryw  ?     Pa  beth  am  dd— 1  ufifern  aeth  a'r 

luddew  Brych  yn  ei  gorpholaeth  o  Esgair  y  Mwyn.     A  messenger 

from  London  arrived  in  //lai  7ieighboiirhood  y^  26th   March  ;  and 

27th,   early   before  the  man  came,  Paynter  took  horses  and  slipt 

away  to  Salop,  and  some  think  to  London.     I  suppose  his  pride 

and  folly  reachd  y*^  ears  of  y^  Treasury,  and  that  they  sent  a  man 

to  supersede  him,  after  he  had  drawn  Arglwydd  Powis  into  a  scrape, 

and  all  the  country  besides.     Felly  rhyngwyfi  a  chwitheu,  nis  gwn 

i  pa  fodd  y  mae'r  matter  yn  sefyll,  mwy  nag  y  gwyddoch  chwitheu. 

But  I  believe  in  my  heart  he  has  drawn  Arglwydd  Powis  into  a 

scrape,  for  I  have  reasons  to  think  so.     The  demands  of  y^  country 

is  some  hundreds   of  pounds,   and   one  rascal  there   (no   matter) 

is  about  ^500  or  ;^6oo  deep  in  the  mud.     The  London  messenger, 

after  looking  about  him,  and  seeing  Paynter  had  given  him  y^  slip, 

went  back  to  London,  and  a  change  happens  in  y^  Ministry  at  that 

very  crisis.     No  body  can  pretend  to  determine  how  it  will  turn 

out.     Most  of  it  is  a  mystery  to  me,  though  I  make  shrewd  guesses 

how  it  happend  and  what  will  be  y*^  event.     It  is  surprizing  what 

confusions  money  will  make.     Is  it  any  wonder  that  the  d 1 

should  sit  crosslegd  in  ogo  maen  Cymrwd  to  guard  the  treasures 
there?  You  talk  of  news  from  Northall.  If  I  beent  much  mistaken 
Gronwy  has  overreachd  that  poor  O.W.  by  borrowing  money  as  he 
has  every  body  else  that  he  has  had  to  do  with,  and  it  would  be  a 
deed  of  charity  to  guard  the  poor  fellow  against  going  too  deep. 

I  never  yet  met  with  a  piece  of  contradiction  as  that  fellow  is. 
The  low  blood  is  prevalent,  and  they  may  say  what  they  will 
against  innate  principles,  this  man  is  an  example  beyond  every- 
thing. Would  any  thing  but  a  tinker  (un  yn  tincian  pedyll  hyd  y 
stryd)  have  behaved  as  he  has  done  to  his  best  friends  ?  Eurych  is 
too  good  a  name  for  him.  "  Tincer  ai  can  wrth  fol  tancer  cul,"  D.G. 
I  hope  your  Telyn  Ledr  is  come  home.  leuan  Brydydd  hir  has 
copied  a  vast  deal  of  Llyfr  Coch  Hergest,  his  MS.  when  bound  will 
CCCXXVl  469 


be  a  quarto  of  three  inches  thick.     Dyma  hi'n  hwyr,  a'r  coesau'n 

oeri  a'r  peswch  yn  cryfhau,  nos  dawch. 
contd. 

Saturday   morning.- — A   charming   fine   day,   summer    all   over. 

Coughd  and  ymgomio  a'r  ivrdch  last  night,  raveing  in  the  spirit, 
etc.,  depend  much  on  the  syrup  of  lemons  against  them  all. 
I  thought  much  of  Dr.  Allen  last  night.  Grown  immensly  rich  and 
then  turnd  virtuoso,  doth  not  that  shew  him  a  man  of  sense  ?  And 
then  undervalue  people's  almari's,  and  say  they  are  worth  twenty- 
two  guineas,  to  see  if  he  can  buy  a  collection  ready  made  for  a  trifle  ! 
YoiiHl  see  that  he  is  not  a  man  of  great  knowledge  though  he  is  rich. 
Riches  and  knowledge  are  hardly  ever  concomitants  (Solomon 
excepted)  and  perhaps  his  knowledge  consisted  much  in  buying 
collections  of  proverbs  and  of  plants  of  Hen  Gyrus  o  lal,  etc.  But 
to  what  purpose  are  all  these  reveries  ?  They  are  only  y^  sediments 
of  y*^  peswch  and  y^  wrach  to  fill  up  a  sheet  which  you  sadly 
wanted.  Wawch  !  daccw  hen  ewythr  yn  Sir  Aberteifi  gwedi 
gwneuthur  ei  lythyr  cymmun,  a  chwedi  gadel  i  Sion  fy  mab  i  a 
reversion  of  a  tenement  in  Cors  Fochno,  (a  kind  of  an  island  there 
near  y^  way  as  you  come  from  Dyfi  to  Borth),  after  the  lives  of  two  old 
persons,  but  they  may  live  too  long.  It  is  about  £,\z  or  ^i8  a  year, 
I  have  forgot  which.  I  am  just  now  packing  up  the  several  articles 
in  each  drawer  by  its  self  of  my  brother's  almari,  to  be  removed  to 
his  own  lodgings,  having  been  with  me  since  it  came  from  y^ 
maker,  but  is  extreamly  ill  done.  The  bottoms  being  of  unseasond 
wood,  and  in  thin  drawers,  the  sides  being  very  weak,  have  all 
vvarpd  ;  that  is,  they  are  grown  narrower,  and  the  sides  being  naild 
to  them  are  obligd  to  give  way  and  bend  upwards,  because  the 
length  of  y^  side  cannot  shorten,  so  that  they  are  all  archd 
upwards,  and  the  whole  strength  of  a  man  can  hardly  draw  them 
out  of  their  channels.  This  is  a  thing  learnt  from  others 
misfortunes.  If  your  bottoms  were  not  dry  they'll  be  the  same. 
So  much  for  this  important  affair. 

The  common  news  in  y^  papers  need  not  be  touchd  upon. 
The  City  of  London  shewing  such  esteem  to  y^  discarded 
Ministry,  some  refusing  to  be  employd  in  high  offices,  etc.,  would 
not  a  stander-by  think  the  nation  mad  to  quarrel  in  this  time 
of  danger?     Who  can  send  fighting  orders?     Who  cannot  see  they 

470  CCCXXVI 


are  a  ruind  people — now  sending  out  troops  to  foreign  parts,  at  the  t  ^^  -^ 
same  time  they  have  foreign  troops  to  defend  them  from  invasions?  contd. 
Lladd  amrehaid  because  they  could  not  conquer  with  an  inferior 
force !  Advancing  a  man  to  y*^  management  of  y^  kingdom 
because  he  sailed  round  about  other  kingdoms,  and  saw  the  people 
and  fish,  and  stole  a  ship  from  one  of  y^  nations  by  accident 
and  when  he  came  home  lost  his  money  ar  gardiau  a  disiau  !  Ai 
tybied  nad  gwaed  plant  Llywarch  Hen  a'r  cyfifelyb  sy'n  codi  yn  eu 
herbyn  y  dyddiau  hyn,  cadwed  Duw'r  ychydig  weddillion  sydd  yn  y 
mynydd,  a  Duw  wnel  i  minneu  gael  diangc  yno,  oblegid  nid  da 
calon  Sais  wrth  Gymro,  chwedl  yr  hen  ddyn.  A  geir  dim  arian 
o  Ddulun  byth  ?  Dyma'r  almari  yn  galw  am  danaf,  a'r  pappir  ar 
ddarfod,  felly  byddwch  iach  a  bodlon. 

Rich  brawd  ungnawd yn  ymgnoi,        Llewelyn, 

Caer  Gybi,  Ddywllun  y  Pasg,  [nth  April,  1757]- 
Ha  Wyr  Frodyr, — Mae  deubost  neu  dri  wedi  myned  heibiaw  ir 
Werddon  draw  heb  ddyfod  a  cyhyd  a  bys  o  lythyr  oddiyna,  ond  er  „ 

hyn  i  gyd  rwyf  yn  o  lawen  glywed  o  Deifis  fod  y  gwalch  boneddig-  p^^p^xvii 
aidd  ganddo  fo  Painter  wedi  troi  ei  gefn  o'r  Esgair  Ue'i  bu  yn 
teyrnasu  nis  gwn  par  hyd.  Mae  Mr.  Ellis  yn  ein  dysgu  nad  oes 
dim  anffawd  yn  digwydd  i  ni  ond  a  fo  er  lies  ini  ryw  dro  neu  gilydd. 
Ergo  Painter  playing  the  rogue  was  a  kind  action  of  his.  Myfyriwch 
ar  y  pethau  hyn,  ac  a  wiw  coelio  yr  offeiriad  ai  peidiaw.  Fe  allai 
mai  er  ein  lies  bod  y  gynfi'on  y  darfu  ir  luddew  wneuthur  yr  hyn  a 
wnaeth.  O'm  rhan  fy  hun  nis  gwn  i  pa  beth  a  ddaethai  o  honof 
oni  bai  fo — y  fo  Sion  y  gwr  drwg  oedd  yr  achlysur  i  mi  gaftael 
pethau  gwell  nog  elion  o'r  ddau,  pan  yttoedd  fy  nghrimawg 
archolledig  ddwywaith  yr  un  tymhor.  A  pheth  oedd  y  rheini 
debygach  i  ?  Beth  oeddynt  meddwch  ?  Llythyrau  o  Lundain  bob 
yn  awr  am  cadwodd  yn  fyw.  Oni  bai  hynny  torraswn  fy  nghalon 
yn  fy  nghystudd.  Oni  bai'r  bradwr  ni  chawswn  basai  llythyr 
unwaith  mewn  chwarter  blwyddyn  oddiwrthych  fy  'neidiau. 
Dywedwch  ir  meddygon  yna  beth  sydd  oreu  ar  les  tor  crimmog. 
Dyma  Watkin,  nage  Wadcyn —  Watcun — wedi  dyfod  adref,  a 
chwedi  dyfod  i  hyd  i'r  dentuwr  yn  ei  gist  gartref  A  dyno  fo  i 
chwi,  mae  son  yn  ei  waelod  am  ryw  ddiwti,  mae'r  dyn  yn  gobeitho 
nad  rhaid  iddo  fo  mor  talu  mono.     Da  chwithau,  mrawd  Rhisiart, 

cccxxvii  471 


W.  *o 

L.  and  R. 

contd. 


L.  to  W. 
CCCXXVIII. 


na  anghofiwch  mor  neges.  Nid  drwg  cael  swyddau  or  fath  yma  a 
chad  tal  am  waith  ai  e  ?  Roedd  y  nhad  yn  iachus  dda  iawn 
ddiwedd  yr  wythnos  pan  ddaeth  Marged  Owain  oddiyno.  Ac  rym 
ni  yma,  mawl  i  Dduw,  i  gyd  yn  iach  ddianaf.  Byddwch  chwithau 
felly  eich  deuwedd  ar  hyn  a  berthyn  i  chwi. 

Eich  brawd  ungalo?t,  William  Morris. 

P.S. — Dim  llythyr  heddyvv  ond  un  oddiwrth  fy  meistr,  sef 
Thomas  Pennant,  Esq.,  Fellow  of  the  Royal  Society  at  Upsal, 
in  Swedland,  etc. 

Llongddin,  April  26th,  1757,  Tuesday. 

Anwyl  Vraut, — Here  lay  before  me  three  letters  of  yours, 
stareing  me  in  y^  face  for  an  answer.  April  7th  gives  an  account 
of  Surveyor  General  gone  to  Dovey  ;  I  don't  care,  but  am  glad  he 
doth  not  draw  yn  yr  un  iau  a'r  chwilcathod.  Mi  wranta  i  Oats  ai 
wen  ffalsla,  os  ca'  fe  le  iw  drwyn.  April  13th  says  rhowch  risg 
iddi  ;  na  rof,  hi  fodlonodd  ar  saig  arall,  ac  hi  ddaw,  medd  hi,  at  y 
Bardd  Coch.  Ysbigod  rychog  I  suppose  I  call  your  wentel  trap. 
I  have  very  fine  ones  from  Dovey.  A  ddoeth  yr  luddew  Brych  i 
Gybi  ai  peidio  i  fynd  i'r  Werddon  ?  Rhai  a  ddywaid  mai  do,  ond 
ni  wn  i  pwy  i  goelio.     Duw  wnel  mai  do. 

Gwae  hefyd  y  sawl  a  roddo  fenthyg  MS.  i  Brydydd,  a  phle  y 
tybygechi  y  mae  MS.  Transcript  y  LI.  K.  Hergest,  ond  yn  fy 
Haw  i  fy  hunan  (ie  fy  hunan),  ac  nid  o'm  bodd  yr  a  fe  allan  o  honi 
tra  bo  fy  llygaid  yn  agored.  I  suppose  you'll  want  to  have  some 
account  of  it.  This  is  all  I  can  afford  now,  even  in  a  fit  of  y*^  hyp, 
having  just  received  ^20  by  y*^  help  of  y^  Earl  of  Westmoreland, 
and  having  ^20  more  on  credit  of  y*^  Captain  :  drank  with  my 
brother  one  night  till  his  heart  opend  and  he*  gave  him  y*^  book 
(three  vols,  quarto),  a  quarter  of  a  year's  writing.  Next  day  he 
ownd  the  gift  and  corroborated  it,  but  in  a  few  days  after  came  to 
beg  them  again  for  God's  sake,  but  they  were  gone  out  of  town 
to  me  eighty  iniles,  who  was  writing  a  dictionary  ;  so  there  was  no 
coming  at  them,  and  here  they  are  indeed  !  I  have  just  made  an 
index  to  them,  and  they  are  to  be  bound  in  one  volume,  which  will 
be  near  three  inches  thick.  The  index  contains  141  articles,  some 
very  ancient.  It  is  a  surprise  to  me  that  a  drunken  idle  fellow  had 
*  Til  is  probably  refers  to  leuan  Brydydd  Hir. 

472  CCCXXVIII 


such  patience  and  such   weakness   to  give   it   away.     There  are    ^  __ 

L.»  to  W. 
several  of  y^  odes  that  you  have  in  Llyfr  Gwern  Eigron,  some  of  , 

Rhisierdyn,  Sefnyn,  Casnodyn,  LlygadGwr,  Dd  Benfras,  Cynddelw, 

Llewelyn   Vardd,    H.   O.   G.,   P.    M.,  Ein.   Wann.,    D.    LI.    Mew, 

G.    Meil.,   O.   Cyfeiliog,    y   Br.   Vadog,   Gr.    ab    Mred.    ap    Dd., 

Gwynfardd  Brech.,  Tysilio,  a  great  deal  of  LI.  hen,  Taliesin,  Gr.  Vn. 

ap  Gr.  ap  Dd.,   Gr.  ap  Dd.  ap  Tudur,   lorwerth   ap   y   Cyrriog, 

Gr.  ap  yr  Ynad  Coch,  ach  Cyrriog  a  Chattwn,  and  these  are  all  y^ 

authors.t     That  fatherd  on  TysiHo  St.  is  a  poem  of  Eira  Mynydd. 

I  have  not  had  time  to  read  them  through,  but  those  of  Llyw.  Hen 

that  Mr.  E.  LI.  hath  transcribed,  Tit.  7,  differ  greatly.     He  gave 

too  great  a  scope  to  his  fancy,  and  I  daresay  leuan  Fardd  hath 

copied  pretty  correct,  and  was  a  far  better  judge  of  a  dark  passage 

than  Mr.  Llwyd,  as  being  an  excellent  poet.     In  short  you  are  to 

trust  to  none  of  Mr.  Llwyd's  quotations. 

You  say  that  vinegar,  sugar  candy  and  oil  is  y^  medicine  with 
you  for  sore  throats.  Juice  of  lemons  is  better,  and  flower  of 
brimstone  added  is  best.  I  have  none  of  y*^  four  requisites  belonging 
to  my  garden,  so  no  hopes.  My  aspect  east  under  a  southern  hill. 
My  soil  not  above  six  inches  deep  before  you  come  to  a  shaley 
rock,  and  no  water  that  can  come  into  y^  upper  part  of  it,  it  shelves 
to  the  east.  Mae'r  Benant  a  mrawd  yn  ciniawa  ynghyd  heddyw, 
ag  yn  brolio  oi  cabinets — but  my  brother's  is  spoiled,  being  made 
of  new  wood,  and  must  be  all  alter'd.  Unless  you  can  get  some- 
thing better  than  his  duplicates  it  is  hardly  worth  going  so  far  as 
Downing  for  them,  ond  ni  chlywai  air  o  son  oes  yno  ddim  MSS. 
Pawb  at  ei  bwrpas,  fe  ddywaid  rhywun  yr  un  peth  am  y  rheini. 
Yours  of  y^  20th  says  fod  ymgno,  etc.  Am  ba  beth  y  mynnant 
grogi  Bess  Manwel?  Ai  lladrata  o  dylodi  a  wnaeth?  Dwyn 
bytatws  neu  rywbeth,  mae'n  debyg.  Duw  gattwo  Mr.  Bwcclai,  ni 
chlywai  inneu  ddim  son  am  Natws  :  nid  yw  e  ddim  yn  segur,  os 
byw.  Mae'r  Llywydd  Llwyd  yn  dywedyd  sgrifennu  o  honof 
attoch,  and  sent  a  protection  and  some  other  paper  lately,  hopes 
you  have  received  them.     Ai  hen  ddynan  cwla  y  galwch  i  Ddeiniel 

fThe  MS.  he  quotes  here  is  probably  "  Panton  MS.,"  15,  which  is  stated 
to  have  been  transcribed  "in  the  year  1757  by  me  Evan  Evans  then  of 
Merton  College."  In  spite  of  his  statement  in  the  letter,  Lewis  Morris  must 
have  returned  the  MS.  to  its  rightful  owner. 

CCCXXVIII  473 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCCXXIX 


L.  to  W. 
cccxxx. 


y  Gof?     Younger  than  yourself,    I    believe.     Pa  beth    a   ddaw   o 

bono  fi  ynteu  sydd  yn  mynd  fal  Llywarch  Hennad  allaf  ddarymred. 

Daccw  Ddafydd  neu  Ddewi   Fardd  o  Drefriw  yn  addo  hela  imi 

enwau  boll  gangennau  afon  Gonwy.     Gwycb  a  fyddai  cael  enwau 

boll  gangennau  afonydd  Mon.     Nid  oes  yma  air  o  wybodaetb  pa 

bryd    y    ceir  mynd    adref  (sef    dibennu'r   matterion   dyrys   yma), 

oblegid  ni  wiw  mynd  adref  cyn  hynny.     My  critical  Dictionary 

calls  me  and  I  must  close  this — aie  tynnu'n  wysg  i  din  y  marthin? 

Nid  oes  gennifi  ddim  a  dal  iw  sgrifennu  at  fy  nhad,  ag  onide? 

Eich  brawd  ffyddlonaf^         Llewelyn. 

Caer  Longddin,  May  3,  1757. 

Anwyl    Vraut, — I  have  yours   of  y^  27th  April  open  before  me 

which  requires  this  answer.     Wawch  !  dyma  newydd  a  ddaeth  i'r 

ty  cyn  imi  orphen  y  gair.     Answer  a  gewch  i  yn  niwedd  y  Uythyr 

hwn    pan  gaffwyf  chwaneg  o  ysbysrwydd.     Well  done  Oats.     I'll 

answer  for   him  that  he'll   manage   the   people   of  Bonover.     My 

brother  has  got  his  son  a  post  in  a  Man-of-War ;  but  I  don't  know  the 

least  obligation  in  the  world  there  was  for  it,  unless  imprudence  of 

one   side.      Well    done   Aldremon    P.      Bawddyn    yw   hwnnw   na 

fedro  na  dywedyd  na  gwneuthur.     I  cannot  get  a  Linnaeus  for  any 

money.    Brother  can  give  you  y*^  best  account  of  y  Betiant.    Gwych 

fydd   cael  Cywydd  y   Wrack.     I  hear  y*^  bellman — so  must  close. 

The  news  is,  and  all  the  bells  ring,  etc.,  that  the  King  of  Prussia 

....  [letter  torn]  .... 

Caer  Lundein,  May  6th,  1757. 

Anwyl   Vraut, — Heddyw  erbyn   y  foru,  dyma  gynnyg   ar   atteb 

eich  llythyrennau  o'r  2ed  o'r  mis.     Aie  spigod  gefnog?     Oes,  mae 

rhagor  rhwng   rhych   a   chefn,   ond   ni  bu  erioed  gefn  heb  rych, 

ni  cheisiais  ond  barn  Llywarch  Hen,  ac  mae  ei  gan  Calan   Gauaf 

ef  yn  agored  om  blaen  y  munyd  yma.     In  y^  orthography  of  Llyfr 

Coch  Hergest :  Kalan  gaeaf  Hum  godeith, 

Aradyr  yn  rych,  ych  yggneith, 
or  Kant  odit  Kedymeith. 

Wele   oni    welwch   mae   rhych   yw  llwybr  yr  aradr.''      Paynter  is 

in  London  sure  enough,  and  pushes  his  long  nose  no  doubt  into 

Lord    Powys's   ears.      We   shall  see   y*^  event  one  time  or  other. 

474  CCCXXX 


Diolch  i  chwi  am  hanes  Penbryn  ;  fe  allai'n  wir  y  gwna  cysgodion  _^ 

beth  lies,  ond  ni  wn  i  pa  bryd  y  ceir  mynd  yno  i  blannu.  . 

Mwynach  prydydd  na  Thaliesin  a  ganodd  i'r  Brwyn 

Ynghysgod  y  rheini  cawn  feinir  yn  fwyn. 

Na  vvelodd  Penant  ddim  ond  y  drawers^  ag  mae'n  cyfadde  mae  un 
gwych  yw'r  almari.  Nid  oes  ryfedd  i  chwi  fod  yn  glaf  ag  yn 
ffaelio  cysgu,  a  chwitheu  yn  eich  lladd  eich  hun  yn  palu'r  ardd  heb 
fod  yn  rhaid  ;  ychydig  o  balu  sydd  o'r  goreu  i  gael  chwant  i  fwyd, 
ond  nid  da  rhy  o  ddim.  Dewi  Fardd  o  Drefriw  a  yrrodd  Gywydd 
i'r  Cymmrodorion,  dan  obaith  cael  subscriptions  i  ryw  lyfr  can 
o  waith  Huw  Morus,  Edward  Morus,  etc.,  a  minneu  ai  rhois  ar  waith  i 
hela  afonydd,  a  nentydd  a  chornaint !  Nag  oes  modd  yn  y  byd  i  nadel 
Loli  bwtler  dderbyn  cyflog  i  fab,  trwy  na  wneir  rhyw  gyttundeb  ag  ef 
ymlaenllaw  am  roi  rhyw  ran  i'r  wraig  os  rhoir  help  iddo.  Digon  digrif 
fydde  i  chwi  gael  y  Surveyor  General  o'ch  tylwyth  Ynghybi.  James 
Morgan,  Comptroller  of  Aberdovey,  writes  me  word  that  the  Surveyor 
General  has  been  there  and  inspected  the  accounts  of  y^new  collector 
but  said  he  would  not  meddle  with  the  account  of  y^  collector  that 
had  been  superseded,  because  he  had  been  superseded,  and  that 
he  gave  them  strict  new  rules,  all  new  molded  !  I  have  an  account 
from  my  wife  that  she  is  removed  to  Penbryn  Paradwys  Gymrii^ 
and  that  she  likes  it  better  than  ever.  John  Owen  is  not  well,  but 
recovering ;  supposed  to  have  had  the  measles  or  some  such 
iruptions.  I  have  recoverd  my  £y>  and  interest  of  that  rascal 
Catteral,  and  for  his  attempts  have  put  another  upon  him.  Here 
died  lately  Lord  Powys's  two  daughters,  there  is  only  the  boy 
alive,  but  the  Lady  I  believe  is  big.  Ni  ddwedai  ddim  am  y  gwr 
nes  gweled  ei  waelod.  I  am  afraid  he  is  but  a  weak  brother  ;  ond 
etto  er  hyn  nid  oes  le  i  syrthio  allan  ag  ef,  ond  gadel  iddo  ddyfod 
atto  i  hun.  I  have  done  an  undiscreet  thing — mi  delais  drosto  am 
goed  ^i88,  ag  mi  debygwn  nad  ydyw'r  arian  yn  bur  barod  gantho, 
felly  mae  ef  yn  ddieithr  dros  dro  mae'n  debyg,  ond  arnafi  roedd 
y  bai,  onidte  ?  Gadewch  iddo,  mae'n  rhaid  ymrwbio  trwy'r  tew  a'r 
teneu,  hyd  nad  eir  o'r  byd  yma  i  fyd  a  fo  gwell,  a  hynny  fydd 
gobeitho,  oblegid  nid  oes  yma  ond  yr  anhunedd  a'r  aflwyddiant  yn 
cyfarfod  dyn  beunydd,— mwy  o'r  chwerw  nag  or  melus.     Ond  etto 

cccxxx  475 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCCXXXI. 


mae  peth  melus  ond  ei  gymryd  yn  bwyllig  ;  a  dyna  fal  y  dysgais  i 
gan  Lywarch  Hen  yn  y  Gorwynnion  : 

Gorwynn  blaen  perth,  hywerth — Gorwydd 

Ys  da  pwyll  gyda  nerth, 

Gwnelid  anghelfydd  Annerth. 

I  have  nothing  more  to  say  this  post  that  is  of  any  consequence  for 
you  to  know  at  present.  Eich  ffyddlon  frawd^        Llewelyn. 

Wawch  !     Here    is    Ned    Edwards  just   come   to  town,  having 

grown  as  fat  as  a  hog  in  y^  French  prison  ;  and  his  owners  are  for 

giving  him  an  armd  ship  of  i8  or  20  guns.     He  says  he  has  lost 

near  ^200  by  being  taken,  but  I  dont  believe  him,  for  his  owners 

insured  for  him  ^150  unknown  to  him.     His  owners  say  that  they 

got  him  out  of  prison,  but  brother  Richard  is  sure  that  they  had  no 

hand  in  it,  but  that  brother  himself  got  him  exchangd  for  a  French 

captain. 

Llongddin,  May  13,  1757. 

Y  Braut  Gwil, — Yours  of  y^  7th  I  received,  ac  ol  bodiau'r  wrach 
arno.     I  am  glad  y^  chwilcath  fawr   is   agreeable,    and   that   she 
digests  Oats  and  herbs  and  fossils,  etc.     Nid  oes  niwaid  ei  bod  yn 
ymdrech  a'r  Bonoveriaid.     A  ydych  chwi  yn  cofio'r  englyn  gynt 
i   hen  wrach  ?     Eich   crach  ar  eich  croen  ai  dygodd  im  cof.     Fe 
fydd  y  wrach  arferol  a  gadel  crach  ar  groen  wrth  ymadel  a  phobl. 
Nicholson,  the  General  Surveyor  took  an  affidavit  of  an  old  woman 
that  she  heard  another  old  woman  say  that  an  old  woman  (Gwenn, 
the  smugler)  had  run  goods,  and  it  was  poetizd  thus  : 
Hen  wrach  a  chrach  ar  ei  chroen,  a  dyngodd 
A  dangos  yn  ddiboen, 
Ddwe'yd  o  afiach  wrach  grachgroen 
Fod  gwrach  a  chrach  ar  ei  chroen. 

Diolch  am  chwedlau  Gogerddan  ;  but  they  are  fumes,  etc. 
Griffiths,  my  old  clerk,  is  clerk  to  a  great  brickmaker,  at  ^50 
a  year.  Nid  oes  yma  ffranc  pei  rhoid  gini  am  dano.  Daccw  Sion 
Owain  yn  yr  hyp  dros  y  pen  a'r  clustiau,  lowness  of  spirits, 
disappointments,  etc.,  and  want  of  resolution  and  strength  to 
support  himself  under  difficultys,  but  custom  and  practice  will 
make  things  easyer.  Put  a  woman  that  is  startled  at  a  mouse  in  a 
room  full  of  mice  for  one  day,  and  she  can  bear  the  sight  of  a 
mouse  the  next  day.  To  mend  the  matter  my  Treasury  enemies 
476  CCCXXXI 


caused  him  to  be  servd  with  an  Exchequer  writ  y^^  beginning  of  this 

month,  at  y^  suit  of  y*^  Attorney  General  by  information,  and  this        j-ontd 

liath  frightend  him  and  my  simple  family  there  out  of  their  wits.     I 

had  notice  of  it  beforehand  and  orderd  him  out  of  y^  way,  but  he 

was  so  hypd  that  he  could  not  move  an  inch  or  did  not  think  my 

information  was  of  any  consequence.     You  see  what  low  shifts  my 

enemies  are  put  to  to  seek  out  for  matter  of  information  against  me, 

for  this  is  intended  for  that  purpose  ;  ond  ebr  yr  hen  ddihareb  "ni 

thwyllwyd   a     rybyddiwyd "  ;     felly    minneu    wnaf    y    goreu    o'r 

gwaethaf.      Dyma  newid   etto   meddant   hwy  ar  y   Llywodraeth 

Deyrnasol.      Pwll  a   choes  a   chastell*   yn   cyduno.      Dont    you 

remember   the   old   (and  almost    infallible)   remedy   for  y*^  ague 

formerly  used  at  Pentre  Erianell  ?     Bleeding  y^  very  moment  the 

fit  is  found  to  come  on,  seldom  faild  to  throw  it  off  for  good  and  all. 

There  is  a  report  in  town  of  Jamaica's  being  blockd  up  by  sixteen 

French  Men-of-War,  and  they  fear  it  will  be  lost.     Ned  Edwards's 

owners  are  in  treaty  for  a  ship  of  800  or  900  tun  for  him,  to  carry 

forty  or  fifty  guns,  an  East  Indiaman,  provided  the  story  about 

Jamaica  be  not  true  ;  one  of  them  has  fifteen  or  twenty  thousand  a 

year  there  in  real  estate.     \{  Ned\\.?i^  y"^  luck  to  have  a  head  fit  for 

preferment  he  might  have  been  made  a  great  man.     He  has  given 

Admiral   Boscawen  an   account   he   took   when   in  prison  of  the 

French  privateers  and  their  stations,  etc.,  which  will  be  of  great 

service.      Several   hours   thrown    away    in    reading    O'Flaherty's 

History  of  Ireland  ;  gelyn  brych  i  Dysilio,  and  he  knows  not  why, 

unless  he  suspected  Galfrid  had  told  more  lies  that  he.     However, 

this  also  helps  on  y*^  Brittish  Dictionary  to  which   I  still  want  a 

name.     Brother  does  a  little  every  morning  towards  setting  up  the 

things  in  y^  almari.     It  is  now  in  his  room  near  y*^  Navy  Office  for 

public  view.     I  packd  them  after  I  had  once  sorted  them  in  cards, 

because  of  carrying  them  there,  and  now  they  are  to  be  put  up  in 

the  same  cards  again,  about  a  thousand  articles  I  suppose.     His 

almari  costs  /15,  which  is  twice  the  value  of  it.  [Z.  Morrisl\ 

*  In  June,  1757,  a  Coalition  Ministry  was  formed.  The  Duke  of  Newcastle 
went  to  the  Treasury,  Legge  became  Chancellor  of  the  Exchequer,  and  Pitt 
Secretary  of  State. 

cccxxxi  477 


Llongddin,  Mai  2iain,  1757. 
L.  to  W.  Anuil  Vraut, — Dyma'r  eiddoch  o'r  I4eg  o'm  blaen,  a  difyr  oedd 
CCCXXXll.  ei  weled,  a  chlyvved  neu  weled  fod  y  wrach  gwedi  cael  codwm  arall. 
Is,  is  ;  the  same  wages  and  usage  on  board  a  tender  as  a  great  ship 
of  war  !  Nag  oedd  cywydd  per  gan  Drefriw,  digon  diflas,  ond  fe 
allasai  Sion  Peri  gynt  ddywedyd  enw  afon  Ddulas  a  Mynydd 
Trysglwyn.  Mi  drwsiais  beth  ar  gywydd  Robert  Llwyd  o'r 
Garth  drwy  ddymuniad  Mr.  Vaughan,  ond  fe  allai  na  chadd  Huw 
ond  y  cyntaf  yn  noeth  heb  ddim  i  guddio  ei  noethni.  Mae  Dewi  o 
Drefriw  yn  son  am  fardd  20  oed  yn  Arfon.  le'n  wirionedd, 
Paradwys  y  Deheu,  neu  Baradwys  Ceredigion,  yw  Penbryn  y 
Barcud  ;  pwy  nad  ae  i  baradwys  pei  cae  ?  My  wife  begins  now  to 
be  pleasd  with  it  and  to  despise  Galltvadog.  The  victory  obtaind 
by  y*^  King  of  Prussia  y^  beginning  of  this  month  makes  great 
noise  here.  It  is  said,  there  is  an  express  come  this  evening  from  the 
King  of  Prussia  to  our  King  with  a  fuller  account  than  we  had  in 
last  night's  Gazette.  I  have  just  bought  Moreri's  Great  Dictionary 
in  four  volumes  folio  of  men  and  places,  to  see  what  he  had  done 
on  that  head.  He  is  but  a  laborious  collector,  and  hath  neither 
etymologys  nor  any  thing  curious,  but  abounds  with  blunders 
about  our  British  affairs.  He  says  Taliessin  and  Myrddin  Emrys 
were  great  friends  and  great  philosophers,  but  there  was  above  a 
hundred  years  difference  between  their  times.  My  Celtic  Empire 
will  be  a  hundred  degrees  beyond  it.  His  book  is  all  French 
which  is  some  inconveniency  to  me  for  I  have  almost  forgot 
the  little  French  I  had.  His  plan  is  general  for  all  y^  world,  but 
mine  only  the  Celtic  Empire  and  of  that  only  those  names  that  are 
of  some  tolerable  account.  [A  portion  of  the  letter  has  been  cut  off 
at  this  point].  I  have  a  notion  Lord  Powis  hath  been  trickd  about 
Esgair  y  Mwyn,  and  that  this  new  Ministry  just  come  in  and  the 
Due  Castell  Newydd  will  fall  out  with  him.  Mae'n  debyg  ei  fod 
gwedi  ymrafaelio  a  hwynt  eusus,  drwy  fod  yn  rhy  gybyddaidd. 
Query  whether  luddew  hath  not  led  him  into  a  scrape,  ni  vvaeth 
fyth.  My  next  will  give  you  a  better  account,  pedfae  fatter  i  chwi 
pwy  a  enillai  na  phwy  a  gollai.  Jack  Owen  is  gone  to  Aberystwyth 
for  his  health.  He  is  almost  eat  up  with  the  hyp,  etc.  Here  is  never 
a  frank  for  love  or  money.  I  have  open'd  a  door  into'r  Drysorfa,  a 
478  CCCXXXll 


kind  of  a  private  access,  by  which  I  shall  discover  the  intentions  of    ^  _, 


contd. 


CCCXXXIII. 


men.     I  wish  I  had  seen  it  sooner,  but  this  was  only  a  work  of 
Providence,  and  could  not  be  sooner.      I'oi/r  affectionate  brother^ 

Llewelyn. 

London,  June  i,  1757. 
Dear  Brother, — Yours  of  y*^  24th  ulto.  I  have  this  day  and  am  x  -^  ■\j^ 
glad  you  are  well.  Here  it  is  fourteen  months  since  I  am  in  this 
strange  country  among  infidels,  etc.  Dedwydd  ych  chwi  gael 
gweled  tad  a  chyfaill  cywir  a  phlant  iw  meithrin,  fal  y  bo  cymwys. 
Wele  hai  ni  chewch  chwithe  un  llythyr  ond  hynny  a  gyst  wyth 
geiniog,  yr  un  fath  y  bydda'i  yn  plygu  pob  llythyr  siengel.  Here  is 
a  bill  of  three  skins  of  parchment  filed  against  me  and  John  Owen. 
It  is  with  a  view  to  take  off  his  evidence  from  being  on  my  side, 
but  for  all  this  I  shall  fight  them  through  all  y^  weapons.  John 
Owen  is  much  recoverd,  it  was  at  first  y^  hyp,  and  afterwards  Dr. 
James's  Fever  Powder  that  threw  him  down — gwr  gwych  i  fod  yn 
ddoctor  !  le,  hiroes  i  Lyw  Prwssia  i  guro'r  gelynion.  Moreri  is 
very  useful,  though  a  poor  performance.  The  book  is  not  called 
the  Celtic  Empire  alone.,  but  the  Celtic  Empire  described.,  or 
some  thing  to  that  purpose.  Pam  na  rowch  chwithe  enw  arno,  ai 
rhaid  imi  geisio  plentyn,  a  throi  'n  dad  bedydd  hefyd  ?  Profi  mae 
Selden  yn  y  Mare  Clausum  neu'r  vior  gicarc/iaedig,  mai  i  Ynys 
Prydain  y  perthyn  pob  mor  sydd  oi  hamgylch  hyd  at  diroedd  pobl 
eraill  sydd  ar  y  lann,  and  this  from  even  Galfrid^  Nenttius.,  and  old 
British  traditions.  It  is  a  pity  he  had  not  seen  the  Triades, 
which  shews  that  King  Arthur  had  three  admirals,  (probably  red, 
white,  and  blue).  I  have  drawn  up  a  representation  to  y^  Post- 
master General  about  y^  taking  8d.  for  letters  that  have  postcripts, 
and  you  shall  have  an  answer  soon.  I  have  also  employd  all  this 
morning  till  dinner  in  makeing  an  addition  to  Cywydd  yr  Ardd, 
which  my  brother  is  to  carry  to-night  to  y^  Cymrodorion,  upon 
reading  of  which  it  will  be  proposed  to  have  y^  Bard  chose  a 
corresponding  member,  and  I  daresay  it  will  be  so,  which  will 
enliven  his  Awen  very  much.  I  will  send  you  the  addition 
to-morrow  night  if  something  doth  not  intervene.  Na  laddwyd  mo 
Ffortun,  he  is  born  to  greater  things.  I  am  glad  you  are  come  to 
y*^  scheme  to  have  glasses  on  your  card  boats,  for  you'll  find  them 

CCCXXXIII  479 


J  _     for  many   reasons   convenient  ;   it  will  not  be  easy  for  spectators 

J  to  steal  little  things,  and  it  makes  y"^  cards  steady.  By  y*^  time  I 
wrote  this,  I  have  yours  of  y*^  20th.  Nid  oes  gennifi  flas  yn  y  byd  i 
Iwfio  am  godi  gwaliau  sguboriau  a  theiau  o  fesur  punt,  pan  fe  allai 
mai  5s.  a  fydd  y  gost  i  gyd.  Onid  yw'r  Gobed  Sion  yn  tyrru 
cantoedd  o  bunnau  yno,  ag  yn  cael  y  tir  yn  yr  hen  rent,  a  phobl 
eraill  yn  codi  eu  tiroedd  i  ddwbl  rhent  y  dyddiau  yma?  Beth 
a  ddigwydd  os  pallaf  i  Iwfio  punt  am  godi  gwal  ;  rhoi'r  tir  i  fynu  fe 
allai,  ac  yno  daw  rhyw  un  ag  a  rydd  ^20  yn  y  flwyddyn  am  dano. 
Mi  wranta  fod  rhai  ai  rhydd,  felly  gvvell  i'r  Gobed  daclu'r  wal  ar  ei 
gost  ei  hun,  y  peth  eill  ef  wneuthur  am  ychydig  o  sylltau  i  barhau 
dros  ei  oes.  Nid  dyddiau  yw  rhain  i  iro  tin  hwch  dew  a  bloneg. 
Benben  etto  bo'r  Bonoveriaid,  hys.  Gwiriach  yw  hanes  Gorthrech 
yr  Awstriaid  nag  y  dywaid  y  Ffrancod.  Are  not  most  of  y^ 
officers  pent  up  in  Prague,  and  cannot  send  a  letter  home?  Ni 
ddymunai  Ffredrig  chware  ddigrifach  na  dal  y  cathod  i  gyd  mewn 
trap,  brechtan  o  fel  gantho  gael  y  fath  chware.  Fe  wna  iddynt 
fwytta  eu  hen  sgidiau,  oni  ddont  iw  rwyd  ef.  I  have  gone  through 
a  very  curious  book  of  y*^  lives  of  our  British  Saints,  where  were 
among  them,  Cadog,  Illtud,  Padrig,  Dewi,  Dyfrig,  Deinioel, 
Samson,  Cybi,  Pedrog,  Dunod,  etc.,  which  I  have  inserted  with 
additions  and  critics  in  my  Celtic  Empire  Described,  and  am  now 
going  through  Leland's  Script.  Brit.  —  the  most  industrious, 
curious  man  (that  ever  wrote)  of  y*^  English  nation.  But  he  was 
acquainted  with  Sir  John  Pryse  and  Humphrey  Lloyd  who  helpd 
him  much.  Nennius  is  a  most  valuable  piece  of  antient  history, 
and  I  am  sure  (almost  sure)  it  never  yet  hath  been  understood  by 
any  modern,  not  even  Mr.  R.  Vaughan,  the  great  antiquarian,  for  I 
have  found  things  in  it  by  comparing  it  with  Llywarch  Hen's 
works  that  no  modern  ever  thought  of;  and  Gale's  Notes  on 
Nennius  are  such  as  an  antiquary  ought  to  be  ashamed  of 

It  is  the  greatest  treasure  next  to  Tysilio  and  the  Triades,  that 
we  have  extant  of  our  British  affairs.  I  wish  I  had  the  Hengwrt 
copy,  for  Gale  hath  not  dealt  honestly  in  y^  publication,  having 
left  out  a  whole  chapter  or  chapters  because  he  could  not  give  them 
credit,  and  perhaps  there  is  nothing  in  him  but  what  may  be 
defended.     The  wonders  of  Anglesey  I  happend  to  copy  out  of  y^ 

480  CCCXXXIII 


W.  to  R. 

CCCXXXIV. 


Henjfwrt  MS.  which  Gale  hath  ommitted  with  several  other  things,    ^  vrr 

1^.  to  W 
which  was  a  roguish  way  of  dealing  with  an  ancient  author — calon  , 

y    Sais    wrth    Gymro.      I    have    bought    two    folio    volumes    of 

Historians  chiefly  for  y^  sake  of  Nennius  that  was  among  them, 

they  could  not  be  separated,  and  the  rest  are  but  trash  to  him — 

Gildas,  Eddius,  Asser,  Higden,  Malmsbury's  Glaston,  History  of 

Ramsey,   History  of  Ely,  Wallingford,  Fordon,  Alcwin.     Twenty 

authors  in  all,  not  unuseful,  but  most  harp  on  y^  same  string,  and 

are  eccho's  of  y^  few  ancients.   Terfyn  ar  hwn  nos  Fercher  ;  ybore 

dranoeth  such  a  great  defluction  on  my  lungs  that  I  have  hardly 

my  senses,  a  salt  rheum,  but  about  noon  turnd  a  looseness  and 

something  better.  jEt'c/i  brawd^  Llewelyn. 

Caer  yr  Hen  Gyki  Sant,  Mehefin  2d,  1757. 
Anwyl  Frawd  Rhisiart, — Chwi  ganfuoch  lawer  llythyr  or  eiddof  fi 
er  Gwyl  Alphage  hyd  yr  awrhon,  ac  ambell  un  o  honynt  yn  dyfod 
at  y  Llywydd  ei  hun  rhag  eu  blaenau  ;  ond  byth  er  hyn  ni  chadd 
hwnnw  mo'r  odfa  i  'sfennu  Uinellig  ond  yn  unig  cyfrifon  yr  hen  wr 
yna  ;  Duw  a'i  cadwo.  Pa  beth  a  all  fod  yr  achos  i  dri  phost  fyned 
heibiaw  heb  un  llythyren  oddi  dan  bawen  y  Llew  ?  Ond  odid  mae 
ysglyfaethu  y  mae,  os  felly  lie  da  disgwyl,  a  pha  beth  a  ddaw  o 
Wilym  druan  edn  os  bydd  pob  creadur  yn  ei  esgeuluso  ?  Gadewch 
iddo  ;  dyma  nhad  heb  fy  ngwrthod  ettwa,  fe  ddaeth  i'm  hymweled 
nos  Sadwrn  y  Sulgwyn,  a  dyma  ni  yn  ymgomiaw  er  hyd  yr  'wan. 
Mae'r  iechyd,  y  clywed,  ar  gweled  ganddaw  yn  bur  salw.  Hi 
wnaeth  ddwyreinwynt  y  dyddiau  diwaetha  a  gogleddwynt  ffyrnig  ; 
hynny  a  barodd  ir  fors  fod  yn  ddrwg  o  fath,  ar  golwg  yntau  yn 
ddolurus,  er  hynny  fe  fedr  ar  droau  ddarllain  print  bras  heb 
ysbectol,  yr  hyn  sydd  ryfedd.  Nis  gwn  i  a  ddarfu  imi  atteb  eich 
llythyr  mal  yr  ydoedd  yn  haeddu,  felly  rhaid  edrych  drosto  o  ben- 
bwygilydd  rhag  ofn  fy  mod  wedi  gadael  ambell  falc.  Mi  soniais 
am  Ddeintur  Watkyn  a'm  bod  wedi  talu'r  gini  i  nhad,  etc.  Fe 
fydd  tad  Will  Williams  o'r  St.  Alban's,  yn  galw  efo  mi  bob  siwrnai 
i  ofyn  par  sut  yr  ydych.  "Symol,"  meddai  inneu.  "  Oes  dim 
newydd  o  Lundain  ? "  "  nag  oes,"  a  dyna  yr  holl  ysgwrs  rhom,  mi 
fanegais  iddo'r  hanes  er's  dyddiau  byd  byd.  Nid  yw  Mrs.  Wheldon 
yn  ynghenyd  gair  oi  phen  un  amser,  gwan  obeitho,  debygwn. 
Annigrif  yr  ymrysonion  yna  ymhlith  y  movvrwyr,  ffei  o'r  sud.     Ai 

Uh  481 


tybied  y  daw  Pwll  a  Choes*  i  chwareu  bys  yn  y  bastai  eilwaith  ?   Ni 
W«  to  XV* 

wyddwn  i  fod  gan  Boba  Williams,  Bodafon,  yr   un   wyr  heblaw 

offeiriad  Llanfihangl  Tre'r  Bardd,  ysef  yw  hwnnw,  Rhisiart,  fab 
Rhisiart  William  dew,  o  siawns,  e  weddai,  y  digwyddodd  hanfod 
hwn  yna.  Pa  beth  sydd  yn  dyfod  o  ledw  ;  a  gadd  o  long  newydd 
fawr?  Daccw  ei  chwaer  yn  dechreu  codi,  wedi  bod  yn  hir  yn 
orweiddiawg.  Oni  chlywais  i  ei  fod  o  wedi  pesgi  yngwarchau? 
Arwydd  dda  iawn  o  honno,  ond  e  ?  Pwy  oedd  yn  achwyn  ar  Sion 
Ffreinig  nad  ydoedd  yn  bwydo  mo'r  Brutaniaid  ?  Aie  mae'r 
mawrion  nhwythau  yn  Ffrainc  yn  colli  eu  coau,  ni  waeth  fyth, 
goreu'r  cwbl.  Gwych  a  fa'sai  cael  cistiaid  o  Destamentau 
rhyngom,  mae  nhad  yn  tybio  mai  chwarter  cant  a  wna  ei  waith  o, 
ar  chwarter  arall  i  Mr.  Ellis  a  minnau.  Deg  i  un  na  chawsid 
ambell  degan  anianol  a  nacca  fynd  i'r  almari  dau,  mae  yna  ami 
gragen  a  chan  mil  o  bethau  sydd  yn  eisiau  yma.  Pwy  yw  Will 
Middleton  ?  A  berthyn  ddim  ir  hen  gorph  o'r  enw  hwnnw  ?  Par 
sut  a  fu  rhyngoch  i  ar  Bennant  ?  Ymofynion  moelion  o  rhain, 
meddwch  chwitheu,  ond  dywedwch  a  fynnoch,  ni  ddeuwn  i  byth 
ben  i  gael  defnydd  i  lenwi  hyn  o  bapuryn  oni  bae  i  mi  gymeryd  i 
mewn  beth  priddach  a  siwrwd  yn  llanw.  Dyma  fi  wedi  bod  ymhell 
bell  yn  y  plwyf  yn  gwledda  efo  nhad,  a  daccw  fo  wedi  myned  iw 
wely  yn  sal  gan  y  lenngig,  a  mineu  yn  s'fennu  at  ymrawd  Rhisiart, 
fal  y  gwelwch  a  chil  eich  llygad  pan  ddarllenoch.  Agos  yn  ddig 
wrth  bob  peth  Cymreig  meddwch,  a  hynny  o  achos  brilyn  o 
brydydd  ;  wala,  wfft  i  hynny  !  Cymodwch,  cymodwch  !  Fe  allai 
y  daw'r  bardd  atto  ei  hun  ettwa  a[c  a  ]  gan  i  chwi  gerdd  a  beru  hyd 
ddiwedd  byd.  Gresyndod  mawr  na  fasai  wedi  ei  wneuthur  o  well 
defnydd,  yn  enwedig  y  rhan  honno  a  blanwyd  oddimewn  iddo  o'r 
tu  asw,  sef  y  galon  fach,  nid  hwyrach  mai  ar  yr  ymennydd  y 
mae'r  bai,  pie  bynnag,  bai  anfeidrawl  sy'n  rhywle.  Ni  chlywais 
byth  na  siw  na  miw  ynghylch  stiwardiaeth  Mathafarn,  ni  chadd  y 
Tklt  moni  mae'n  debyg  er  mwyned  llythyr  Kynastwn.  Nid  wyf  yn 
banner  leicco  Llyw  Powys ;  chware'r  ffon  ddwybig,  rwyn  ofni ;  beth 
meddwch?  Rwy'n  ofni  ei  fod  yn  gostwng  ei  glust  at  yr  luddew 
Brych,  os  felly  nid  oes  iw  ddisgwyl  ond  b — weidd-dra,  ie  yn  wir 
*  i.e.,  Pitt  and  Legge  (Lord  Stowell). 
t  Richard  Morris  of  Mathafarn,  son-in-law  to  Lewis  Morris. 

AR-y  CCCXXXIV 


matter  tywyll  ydyw.  Fal  hyn  yr  aethym  dros  eich  Uythyr  o  ben-  ^^  ^^  j^^ 
bwygilydd  felly  rhaid  bellach  ymorol  am  destyn  o'r  eiddof  fy  hun.  contd, 
O  ie,  a  gawsoch  cyn  wyched  gwlaw  yr  wythnos  hon  ag  a  gawsom  ni 
y  Monwysiaid  ;  roedd  llawer  oi  eisiau,  a  Duw  a'i  gyrrodd  ini  yn 
dymhoraidd,  mawl  iw  Enw  Bendigaid.  Daccw  Domos  Owen,  fab 
Owen  Sion  Tomos  o'r  Nant  Mawr  gynt,  wedi  marw  yn  amherod  o 
gyfoeth,  nid  oedd  ganddo  na  phlentyn  nag  etifedd  ond  o  ddeutu 
banner  cant  o  neiod  a  nithod  a  phawb  yn  disgwyl  ei  goreu  glas. 
'Roedd  Surveyor  Kybi  yn  un  o  naddynt,  ni  chlywai  fod  fawr  wedi 
syrthio  iw  ran — roedd  yno  ddigon  o  le.  Fe  ffaeliodd  gan  Wilym 
druan  orphen  yr  ebystol  hon  cyn  ir  bost  fynd  i  bant,  felly  rhaid  ai 
adael  dan  drennydd  heb  yn  ddiolch  ir  ewyllys,  a  chan  ei  bod  hi  yn 
dyn  at  ddeg  or  gloch  mi  ai  rhoddaf  heibiaw  am  heno. 

Nos  drannoeth. — Ar  ol  cael  diwrnod  teg  i  weithio  ac  i  rodiaw 
efo'r  tad  einym,  dyma  fi  yn  eistedd  i  lawr  i  roddi  gronyn  o  ystyn 
yn  yr  ebystol  hon,  a  pha  beth  iw  ddywedyd  nis  gwn.  Mi  glywais 
gynneu  fod  y  wraig  o  Fathafarn  wedi  dyfod  echdoe  dros  Borth 
Aethwy,  nage  chwaith,  Forth  Ddaethwy  ydyw,  ynghwmwd  Tin  (neu 
Din)  Daethwy,  nis  gwyr  yn  awr  ymhle  yr  yttoedd  y  Din, — ie  myned 
yr  oedd  y  wreigdda  honno  ai  gw^s  oi  blaen  tua  Phentre  Rhianell, 
yr  oeddym  yn  ei  disgwyl  yma  heno  ond  ni  ddaeth,  ac  ni  ddaw 
bellach.  Mae  fal  y  gofynnwch  ir  etymologist  yna  a  ydwyf  yn  fy  He 
ynghylch  Porthddaethwy,  ai  nad  ydwyf  Mr.  Rowlands's  conjecture 
of  Porth-aeth-hwy  will  not  bear  water — beth  meddwch  ?  Dyma  fi 
newydd  dderbyn  a  cargo  of  fossils  from  Dwyran.  Ni  adwaenoch  i 
un  Sion  y  chwilottwr.  Here  are  some  curios,  concha  anomia's, 
coraloid  bodies,  entrochus's,  rhai  cregyn,  etc.,  all  found  in  Cwmwd 
Menai  ym  Mon.  You  must  have  Linnaeus's  Systema  Naturae  cyn 
y  bo'ch  virtuoso  iawn.  B'ai  ryfedd  gennych  weled  erchylled  yr 
wyf  yn  trin  y  Lladin.  Mae  llawer  er  pan  fu  Owain  Parry'r 
crupl  yn  ceisio  ei  guro  im  pen,  ond  yr  oedd  y  fan  honno  yn  rhy 
galed  neu  yn  rhy  feddal  (nis  gwn  i  par  un)  i  dderbyn  fawr  o  addysg 
yr  enwog  athraw  hwnnw.  Daccw  Loli  Huws  o  Ligwy,  a  Harri,  fab 
Twm  Prisiart  Gawr,  o  Ian  mor  Dulas,  y  ddeunolff  penna  yn  yr  ysgol, 
yn  ymherod  o  gyfoeth  !  Erbyn  hynny,  nid  angenrheidiawl  bod  yn 
ddysgedig,  ai  e  ?  Dyma  hi  yn  ddeg  heno  ettwa  felly  rhaid  rhoddi'r 
papurun  heibiaw  unwaith  mwy  cyn  ei  orphen.     Mae  fy  ngobaith  y 

cccxxxiv  483 


W.  to  R. 
contd. 


L.toMrs.M. 
CCCXXXV. 


cawn  newydd  da  oddiyna  y  foru  nesaf  ynghylch  y  Llew  or  Deau. 
Tri  meib  William  Sion  Owain  or  Fagwyr  gynt,  fab  Sion  Owain 
Tomosysaercerrig,oymyl  Pen  y  Coed,  oedd  aerod  Domos  Owain,* 
left  them  about  a  thousand  pound  each  in  land.  Torri'r  braich, 
torri  trybedd  yr  ysgvvydd,  torri  tri  or  senna,  torri'r  forddwyd,  etc., 
meddai  yr  hen  Sion  Owen  Thomas.  Chwaer  i  Domas  Owain 
yttoedd  gwraig  William  or  Fagwyr.  Chwi  fuoch  yn  danfon  gwirod 
yno'r  dyddiau  gynt,  ond  do  ?  Mae  fal  y  dywedwch,  par  sud  y  mae 
rh'om  ar  Ffrancod  accw  ?  Nid  oes  dim  coel  ar  y  papurau  newydd. 
Dyma  fi  yn  rhannog  o  ddau  o  honynt,  ac  nid  wyf  yn  cael  fawr  am 
fy  arian  namyn  celwydd  noeth,  na  bo'nd  i  grybwyll.  Dranoeth 
wedi  hynny  dyma'n  awr  bedwar  post  wedi  myned  heibiaw  ac  heb 
ddim  llythyr  oddiwrth  y  Llew  !  Gobeithio  ei  fod  yn  drafferthus 
yn  dibennu  ei  fatterion  ;  dim  ond  hynny.  Mae'r  tad  einym  yn 
anfon  i  fendith  i  chwi  bod  ac  un,  ac  yn  erchi  i  chwi  sgrifennu 
gynta  galloch  ;  y  mae  hefyd  i'ch  annerch  f'eneidiau. 

Eich  caredigarvl frawd^         Gwilym. 

London,  June  i8,  1757. 
My  Dear, — I  have  yours  of  the  loth  and  I  thank  God  that  you 
are  pretty  well.  I  hope  the  small  pox  will  use  you  as  well  as  the 
neighbours,  God's  will  be  done.  I  did  not  forget  the  boys  about 
caps,  but  I  thought  hats  more  suitable  for  them,  and  it  doth  not 
signify  what  they  have  to  throw  about  in  school  in  dirt  over  head 
and  ears.  If  I  live  they  shall  have  caps  again.  If  the  boxes  will 
ever  come,  they  are  come  home  by  this  time,  but  I  am  sadly  afraid 
about  them.  John  Owen  is  to  come  up  directly,  and  it  is  probable 
I  shall  get  him  into  some  business  here,  for  there  is  very  great 
uncertainty  now  of  doing  any  thing  in  the  country,  and  as  the 
world  is  among  the  great  men  here  turnd  topsy-turvy,  my  affairs 
among  the  rest  undergoes  the  same  fate,  and  till  they  are  settled  it 
is  impossible  for  my  affairs  to  be  settled.  Therefore  I  have  wrote 
to  him  to  tell  Mr.  Pryse  to  bring  you  his  bill  for  his  lodging  and 
that  you  would  pay  it,  and  if  he  owes  any  thing  else  pay  it,  and 
dont  let  him  lose  time,  but  with  his  best  suit  of  cloaths  on  and  a 
pair  of  bags  with  his  best  shirts,  let  him  ride  David  Morgan's 
mare  to  Shrewsbury,  and  take  a  place  in  the  stage  coach  from 
thence  to  London.     If  you  have  no  body  to  send  with  him  to  fetch 

484  CCCXXXV 


the  mare,  I  have  told  him  to  leave  her  in  grass  at  Shrewsbury,  and    ,    .   k;t      -b;! 
'  °  ^  L.  to  Mrs.  M. 

to  get  Mr.  Jones,  Rhosgoch,  to  get  a  carrier  to  call  for  her  and  pay  , 

for  her  grass.  She  wont  do  at  all  for  me  here  as  things  are  now. 
You  need  not  tell  John  Owen  to  be  in  hast,  for  I  fancy  he'll  lose  no 
time  for  his  own  sake,  but  the  sooner  the  better  he  comes  ;  and  the 
neighbours  need  not  know  where  he  goes,  that  they  may  not  have 
business  to  talk.  Give  him  three  guineas  to  bear  his  expences  up, 
which  will  be  sufficient,  for  though  he  tells  me  he  has  very  little 
left,  but  is  mostly  gone  for  cloaths  and  drugs,  I  cannot  believe  it  is 
so,  for  I  can  see  no  way  it  could  go.  However,  take  no  notice  of 
this  to  him.  He  is  a  very  thoughtless  lad,  and  it  belongs  to  the 
family,  or  many  of  them.  I  have  not  seen  Griff.  Griffiths  yet  and  I 
dont  know  how  it  is  between  Pryse  and  I  as  to  accounts.  You  may 
ask  Mr.  Pryse  by  the  by  whether  there  is  any  account  between  him 
and  I  ;  and  if  he  allows  there  is  and  that  he  owes  me  money 
(which  I  suppose  is  the  case)  you  may  ask  him  whether  he'll  allow 
that  bill  as  part.  But  if  he  will  not  allow  of  such  a  thing,  pay  him 
his  bill.  There  is  also  money  due  to  John  Parry  for  John  Owen 
about  two  years  ago.  You  should  pay  that  also,  for  I  cannot  find 
by  any  of  the  bills  here  that  he  has  been  paid.  But  perhaps  that 
would  be  better  left  in  account,  as  he  owes  me  rent  for  the  house 
and  I  owe  him  for  y*^  warehouse.  I  cannot  give  up  that  warehouse 
as  yet,  till  I  see  how  things  turn  out.  Enquire  of  John  Owen  if  he 
himself  has  paid  John  Parry  that  bill,  it  was  about  forty  or  fifty 
shillings.  If  he  has  not  paid  it,  tell  him  it  must  stand  in  account 
between  me  and  John  Parry.  How  doth  Charles  Lloyd  go  on  1  If 
I  can  get  some  genteel  place  for  John  Owen  perhaps  his  old 
cloaths  will  be  of  no  service  to  him  and  not  worth  the  bringing  up, 
but  in  some  kind  of  place  they  may  be  of  service.  I  have  therefore 
bid  him  leave  all  his  cloaths  with  you,  and  that  you  may  send 
a  box  with  some  of  them  up  if  he  should  have  occasion  for  them 
after  he  is  settled  in  some  business.  I  have  desired  Jack  Jones  to 
push  Cwmervin  on,  if  he  thinks  any  thing  can  be  got  out  of  it,  and 
if  he  can  get  proper  hands,  I  will  give  you  orders  to  subsist  them 
through  his  hands.  I  hope  your  next  will  bring  an  account  that 
you  and  the  children  are  well.  I  am  very  uneasy  about  the  small 
pox,  I  thought  both  the  boys  had  it.  If  your  tooth  is  hollow  you 
CCCXXXV  48 c 


L.toMi's.  M. 
contd. 


L.  to  W. 
CCCXXXVI. 


had  better  get  it  drawn,  and  I  suppose  that  is  the  case.  The  tooth 
ache  was  like  to  drive  me  mad,  and  I  had  two  teeth  drawn  in  one 
day.  I  have  nothing  to  say  that  I  care  to  tell  you  in  a  letter,  for 
as  a  letter  of  mine  of  consequence  miscanyd  lately,  another  may  as 
well  miscarry.        I  ani^  my  dear,  your  affectionate  husband,     L.M. 

London,  June  i8th,  1757. 
Anwyl  Vraut, — I  have  yours  of  y"^  9th  and  also  of  y*^  13th,  and 
that  they  may  be  put  up  with  their  predecessors  I  have  here  taken 
pen  in  hand  to  answer  every  word  in  them.  Dedwydd  ych  chwi 
gael  gosod  ein  tad  ar  farch,  mi  chwenychwn  inneu  hynny.  Mae 
natur  pobi  Llanallgo  a'r  Fferi  gynt  yn  fy  merch  Elin,*  ddyfod  gyn 
belled  o  ffordd  i  weled  ei  gwlad  heb  ddim  negeseuau.  The  ancient 
Gauls  were  also  noted  for  that  kind  of  fondness  for  relations,  etc., 
and  so  the  Northern  Pictish  Britains  with  their  clans.  Ond  nid 
oes  fawr  o  hynny  yn  y  Deheudir,  they  are  another  nation  of  people. 
Rhywogaeth  estronol.  I  have  sent  for  John  Owen  up,  and  will  get 
him  some  post  to  get  a  livelyhood  here.  I  hope  his  mother  cannot 
hinder  him.  Nid  oes  yma  un  cyngor  ynghylch  Eglwys  Vigel,t  ag 
om  rhan  i  ni  fyddai  waeth  gennifi  ferddyn  cappel  i  gael  o'r  plant  le 
i  chware,  na  chael  gwasanaeth  cylch  unwaith  mewn  tair  wythnos  a 
hwnnw'n  bader  buan,  di  bregeth,  di  grefydd,  etc.  Fe  dderfydd  y 
dreth  Eglwys  gwedi  hynny  mi  debygwn,  ond  bid  a  fynno  gan  nad 
oes  neb  ond  chwi  eich  hunan  yn  y  plwyf  sy  waeth  ganddo  pa  un  ai 
bod  ty  i  Vigel  a'i  peidio,  mi  debygwn  i  na  fyddai  wiw  sgrifennu  at 
yr  esgob  yn  ei  chylch.  Nid  ydynt  ond  disgwyl  gan  yr  Eglwysydd 
syrthio  au  pennau  ynddynt  i  gyd,  ag  yno  fe  gae'r  personiaid  lai  o 

*0n  his  mother's  side  Lewis  Morris  was  descended  from  William  Thomas 
of  the  Ferry  House,  near  Conway,  and  also  from  the  Lewises  of  Ty'nllan, 
Llanallgo. 

fWilliam  Morris  had  property  at  Llanfigel  see  (p.  91).  Many  years  after- 
wards an  Anglesey  poet,  Robert  Hughes  of  Neuadd  y  Blawd,  wrote  two 
poems  descriptive  of  the  ruinous  state  of  the  Church  there,  from  which  it 
would  appear  that  it  was  never  restored : 

Fy  nau  lygad  i  pan  welsant 

Ddull  annhirion  dy  'senau  noethion 

Synu  wnaethant, 
Gynt  a  fuost  fel  rhyw  seren, 
Fe  droes  y  chwedl,  'nawr  mae'r  deml 
Fel  rhyw  domen. 
Lewis    Morris    also    wrote    a    poem   to   Wig-Llanfigel   (sec  Didda?iwch 
^Teuluaidd,  1763,  p.  iQi). 

486  CCCXXXVI 


L.  to  W. 


drafferth  yn  gweddio  ag  yn  ymdrafferthu.  Religion  in  this  country 
is  quite  out  of  taste,  it  is  such  an  old  fashiond  thing.     I  am  positive  , 

if  Mahomet  had  any  dareing  fellows  to  preach  him  here,  he  would 
gain  ground  immediately,  or  any  merry  religion  like  that.  And  if 
Sadlers  Wells  and  the  play  houses  could  be  brought  in  as  branches 
of  a  new  religion  it  would  have  abundance  of  converts  and  would 
take  extremely  well.  My  defluxion  on  y^  lungs  thickend  all  at 
once,  and  I  have  now  as  great  trouble  in  dissolving  it,  etc.,  as  I 
had  then  to  stop  it, — dyna  ddangosiad  palliant  y  corph.  Gwych 
o'ch  tywydd  gwresog  chwi,  we  have  had  as  yet  but  three  warm  days. 
Aie  clerc  Elin  yw'r  Gobed  ?  Ni  chlywais  i  fod  mo'r  gwr  gwedi 
marw,  ond  hvvnnw  fyddai'r  clerc  ?  Da  y  gwnaethai'r  ffolog  yrru'r 
bachgen  at  ei  ewythr,  fe  wnaethai  les  iddo.  He  faild  to  have  the 
first  ship,  but  is  resolved  to  have  another  Indiaman  at  any  rate. 
Ni  chafwyd  un  atteb  etto  o'r  llythyrdy,  mae'n  rhaid  ysgrifennu  at  y 
Secretary  ;  a  ydynt  yn  codi'r  geiniog  fyth  ag  etto  ?  Wfft  ich 
siwrnai  i  Sir  Fflint  !  mi  a  glywais  wragedd  gwedi  passio  amser 
planta  yn  dywedyd  yr  ant  bellach  i  gymeryd  i  pleser,  ag  i  weled 
ffrindiau  na  welsant  ers  deuddeg  mlynedd.  Mae'r  gair  yn  dref  fod 
Ffredrig  gwedi  cymryd  Prague,  a'u  lladd  fal  llygod,  ond  beth  yw 
hynny  i  mi  ?  Yesterday  Lord  Stowell  (Mr.  Legge  o'r  blaen)  took 
his  place,  First  Lord  of  y^  Admiralty,  all  the  rest  I  believe  except 
Boscawen  to  be  out.  Daccw  hwnnw  yn  mynd  i'r  Bay  of  Biscay,  a 
Macpherson  gidage.  Dyna  lie  buase'r  ffwlcyn  gan  W.  Owen  rwan 
ped  fuase  ras.  Ag  mae  Sion  hefyd  yn  dywedyd  fod  ei  dad  ai  fam 
yn  anesmwytho  'blegid  nad  yw'n  enill  bara.  They  have  had  no 
great  trouble  with  him  yet,  nor  are  likely  to  have.  There  is  no 
work  (raising  of  ore)  going  on  yet  at  Esgair  y  Mwyn  ;  Paynter  is 
there  and  I  hope  he'll  bite  them  all,  he  certainly  will.  It  is  to  no 
purpose  to  tell  you  the  history  of  that  affair.  I  am  fighting  them 
now  in  Equity  and  have  the  same  Council  as  was  against  the  King 
in  the  great  trial.  Must  not  I  change  sides  as  well  as  others  ?  A 
glowsoch  i  hanes  General  Brown  ?  Gwyddyl  oedd  ef  yngwasanaeth 
Brenin  Prwssia  ag  fe  aeth  i  Gwrt  y  Frenhines  Hungari  i  edrych  am 
Mr.  Keith  yr  Ambassador  oedd  yno,  ag  fal  yr  oeddynt  ill  dau  yn 
siarad  ynghyd,  heibio  daeth  yr  Ymerodres  Frenhines.  "  Och  im 
calon,"  ebr  Brown,  "  os  gwelais  i  erioed  venyw  mor  brydferth  a 

cccxxxvi  487 


L.  to  W. 
contd. 


hon  ....";  a'r  Hall  a  chwarddodd,  ar  ymerodres  a  ddaliodd  sylw 
arnynt,  a  thranoeth  hi  a  yrrodd  am  Keith  ond  mi  ddylaswn 
ddoedyd  mae  un  or  dynion  sythaf,  propraf,  a  glanaf,  a  mwyaf  ei 
wrhydri  oedd  Brown  ag  a  safodd  erioed  (nage  a  .  .  .  .  erioed) 
rhwng  amhiniog  a  phastwn.  "  Pwy  oedd  y  gwr  oedd  gida 
chwi  ddoe "  ebr  hi,  "  pan  oeddwn  i  yn  mynd  heibio,  ag  am  ba 
beth  roeddych  yn  ymgomio  ?  Yno  Keith  a  wyrodd  ei  ben  gan 
wylder,  ag  nid  attebodd  ddim.  Yn  y  man,  ebr  ef,  "  Captain  yw  ef 
yn  llu  y  Brenin  Prwssia,  a  ffrind  imi,  a  dywedyd  yr  oedd  na 
welodd  ef  erioed  neb  gyn  laned  a  Brenhines  Hungari  nag 
mor  gariadus  o'r  olwg  arni."  ....  "Yna"  eb  y  Frenhines  "nid 
oedd  arno  ddim  eisiau  ehondra"  (assurance),  ag  felly  darfu'r 
ymgomio.  Tranoeth  neu  dradwy  dyma  gymissiwn  Lieutenant 
General  yn  dyfod  i  law  Mr.  Brown,  ag  ni  wyddai  na'r  ci  na'r  gath 
o  ble  daeth  ef,  ag  o  hynny  allan  meddan  nhwy  fe  fu'n  dad  i  hoU 
blant  y  Frenhines,  ag  aeth  i  ymladd  trosti  hi  ai  phlant,  a  Brenin 
Prwssia  ai  saethodd  yn  ei  goes  a  bwled  canan,  meddan  nhwy,  ag 
ef  a  fu  farw  er  mawr  golled  i'r  wraig  a'r  plant.  This  story  is  said 
to  be  got  out  of  his  own  mouth.  Ond  ydwyf  yn  ddigon  diwaith 
pan  sgrifennwn  y  fath  strodwm  ?  Nag  ydwyf !  The  Dictionary 
goes  on  apace,  and  I  dont  know  that  I  have  spent  an  hour  idly 
this  month  past  except  in  bed,  always  writing  or  reading,  and 
generally  antiquity  in  search  of  matter  for  my  collection.  But  the 
matter  for  this  letter  is  at  an  end,  and  I  can  spin  it  out  no  longer 
between  laziness  and  dulness,  etc.  I  am  told  Jemmy  Morris  is 
married  here,  and  gives  an  odd  account  of  the  people  of  Beaumaris. 
Here  is  one  Thomas  Hughes  of  Caernarvonshire  going  or  gone 
there,  that  says  he'll  outdo  them  all,  creadur  y  Vrisco  debygwn. 
He  has  been  with  my  brother  a-bragging.  Dyma  ni  newydd  gael 
y  llyfrau  a  fenthycciasom  i  Gronwy  gelwyddog,  mi  a  feddyliais  a 
maint  ei  ystumiau  ai  esgusion  na  ddaethent  byth  adref.  He  sent 
along  with  the  books  a  MS.  of  his  to  be  returnd,  which  is  a 
translation  of  his  own  out  of  y^  Greek  into  Welsh,  one  of  Lucian's 
dialogues.  The  subject  is  lying,  lying  stories  and  spirits,  and  I 
believe  he  sent  it  as  a  defence  for  telling  lyes  in  some  cases.  It 
wont  bear  publication  ;  it  is  too  stiff,  being  too  literal  a  translation, 
and  the  Greek  hard  and  unconcocted  names  retaind,  enough  to 
488  CCCXXXVI 


break  a  man's  teeth  ;  such  as  Tychiades,  Philocles,  Arignotus,  etc.,    ^         _, 
whereas   they   should  have  been  Gwrnerth,  Llywelyn,  Cynddelw,  . 

etc.  I  have  taken  the  story  in  hand  and  wrote  it  over  and  new 
molded  it,  with  new  storys,  where  some  things  would  not  bear  in  a 
Christian  country,  and  it  really  makes  a  very  merry  tale,  and  would 
bear  publication,  if  people  were  so  inclined.  We  shall  return  him 
his  own  MS.  back.  I  wonder  how  the  poor  devil  of  an  offeiriad 
goes  on  now.  I  dont  hear  anything  of  his  being  to  be  turnd  out,  I 
suppose  they  dont  drink  as  much  as  they  did,  poverty  hinders  them, 
and  the  alehouse  will  not  give  them  credit.  Nawdd  Duw  rhag  y 
fath  ddyn  !  a  surprizing  composition  I  What  poet  ever  flew  higher.'* 
What  beggar,  tinker,  or  sowgelder  ever  groped  more  in  the  dirt  ? 
A  tomturd  man  is  a  gentleman  to  him.  The  juice  of  tobbacco  in 
two  streams  runs  out  of  his  mouth.  He  drinks  gin  or  beer  till  he 
cannot  see  his  way  home  and  has  not  half  the  sense  of  an  ass, 
rowls  in  y*^  mire  like  a  pig,  runs  through  the  streets  with  a  pot  in 
his  hand  to  look  out  for  beer  ;  looks  wild  like  a  mountain  cat,  and 
yet  when  he  is  sober  his  good  angel  returns  and  he  writes  verses 
sweeter  than  honey  and  stronger  than  wine.  How  is  this  to 
be  solved.''  His  body  is  borrowd  or  descended  from  the  dregs 
of  mankind  and  his  spirit  from  among  the  celestial  choir,  what 
a  stinking  dirty  habitation  it  must  have.  What  doth  y^  Bardd  Coch 
say  to  y*^  addition  to  Cywydd  yr  Ardd?  Is  it  too  ludicrous?  I 
know  it  fits  the  taste  of  blundering  Welshmen  better  than  the  first 
part  which  is  a  better  thing.  Duw  a  helpo  pobl  ddylion  !  Llyfr 
gwych,  meddan  nhwy,  yw  Llyfr  y  Viccar,  ie  myn  dyn  meddwn 
inneu,  llyfr  braf  yn  iawn  yw  hwnnw.  Was  not  the  world  also  so — 
more  geese;  than  swans  ?  Dont  cry  when  I  tell  you  that  among 
the  numerous  meeting  of  A.  Br.*  [rhai  a  ddarllen  Ancient 
Brutes]  at  y*^  Cymrodorion  room,  when  that  cywydd  was  read,  one, 
and  one  only,  said  he  thought  that  cywydd  was  an  allegory,  and  so 
all  with  one  voice  desired  it  might  be  read  over  again,  and 
explaind  in  English.  Would  not  the  English  laugh  at  the  idiots  if 
they  knew  this  ?  The  wisest  thing  they  ever  did  is  to  admit  no 
strangers  among  them.  And  for  all  this  I  cannot  help  thinking 
but  that  the  Welsh  were  always  so,  and  that  the  ignorance  of  y^ 
*  Ancient  Britons. 

cccxxxvi  489 


L.  to^ 
contd. 


L.  to  W. 
CCCXXXVII. 


multitude  in  general,  and  the  great  regard  they  paid  their  poets,  as 
poetry  seemd  inaccessible  to  them,  was  owing  to  their  ignorance, 
and  gave  these  few  poets  spirits  and  a  thirst  after  fame.  You 
remember  how  Davydd  Manwel  a  Sion  Pr.  Prys  and  Sion 
Rhydderch*  were  admired  in  their  times,  very  bright  men  !  and 
wonderful  for  their  dulness.  Can  you  imagine  there  were  their 
better  in  those  days  ?  No  certainly,  or  else  we  should  have  heard 
of  him.  Is  not  the  body  of  y^  nation  the  same  now  as  it  was  then? 
No  doubt  full  as  dull.  The  Lord  have  mercy  upon  us,  what 
a  stupid  stock  we  are.  I  know  what  it  is  owing  to,  but  I  won't  tell 
you  now  for  I  am  obligd  to  finish  my  letter. 

Your  affectionate  brother,  Llewelyn  Ddu. 
London,  June  30th,  1757. 
Dear  Brother, — Yours  of  Dydd  Gwyl  Ifan  I  received,  ag  i  borthi'r 
bendro  ar  cricc  sy'n  fy  ysgwydd  mi  ai  hattebaf  er  nad  oes  bias  yn  y 
byd  i  sgrifennu  ben  borau.  Daccw  Ned  Edwards  (pendew  fyth) 
gwedi  bod  yma  neithiwr  a'r  brawd  gidag  ef  dan  agos  i  banner  nos, 
mae'n  dywedyd  y  daw  yna  i  geisio  20  neu  40  o  ddwylo  i  fynd  ar  ei 
long,  mae'n  siccr  y  ca  fe  un,  er  ei  dwyllo  am  y  gyntaf.  The  only 
commendable  great  thing  in  him  is  that  he  refuses  to  accept  of  a 
ship  unless  it  be  of  good  force,  from  thirty  to  thirty-six  guns.  Garw 
y  ddyled  ydyw,  Duw  ai  helpio  !  But  all  sailors  almost  are  so.  It 
was  a  silly  thing  in  the  officers  of  y*^  post  office  to  send  the  letter 
down,  it  was  not  intended  in  that  light,  but  no  answer  is  yet  come, 
so  that  my  brother  will  call  with  Shelvock  by  word  of  mouth  if 
there  be  such  an  order,  or  about  bills  if  not  on  separate  paper. 
What  is  it  to  any  body  what  I  write  on  my  paper?  All  single  letters 

*  Dafydd  Manuel,  a  native  of  Trefeglwys,  Montgomeryshire.  He 
wrote  many  carols  and  ballads,  and  his  compositions  are  often  found  in 
eighteenth  century  Manuscripts.  He  was  buried  at  Trefeglwys  on  May  i6th, 
1726.     (See  Mont.   Worthies  by  Richard  Williams). 

Sion  Prichard  Prys,  who  is  frequently  mentioned  in  these  Letters,  was  a 
native  of  Llangadwaladr  in  .Anglesey.  He  published  a  book  of  religious 
poetry  in  the  year  1721,  which  bears  the  title  Difyrrwch  Crefyddol.  He  was 
the  father  of  Owen  Jones,  gardener  to  the  Earl  of  Tilney,  and  one  of 
William  Morris's  correspondents. 

Sion  Rhydderch,  was  a  native  of  Cardiganshire.  He  was  in  business  as  a 
printer  at  Shrewsbury  from  1715  to  1728,  and  brought  out  the  first  English- 
Welsh  Dictionary  in  1725.  He  died  at  Cemmaes,  Montgomeryshire  in 
November,  1735. 


490 


CCCXXXVII 


should  pay  but  the  same,  the  other  is  nonsense  in  its'  self.     You    _         _. 

,  ,         L.  to  W. 


shall  know  the  event  soon.  The  ministry  was  not  settled  yesterday, 
all  at  a  stop  at  the  Treasury.  There  is  no  work  going  on  yet  at 
Esgair  y  Mwyn  ;  mae  d — 1  dvvbl  wedi  mynd  dros  y  lie  ar  bobl 
hefyd.  I  know  nothing  of  .Siamas  Morus  but  what  I  told  you. 
T.  Hughes  is  a  prodigal  empty  fellow,  no  matter  what  side  he  is  of. 
Nid  codi  celwyddau  mae  Lucian.,  ond  dangos  i'r  byd  lowned  o 
gehvyddau  ag  ofergoelion,  dewiniaeth,  hen  chwedlau  ynghylch 
ysprydion,  etc.,  a  most  excellent  piece,  and  runs  prettily  in  the 
Cambrian  language  and  the  stile  of  the  old  writers  of  chwedlau, 
such  as  larlles  y  Ffynon,  y  Llong  Voel,  Doethion  Rhufain,  etc., 
but  did  not  run  well  at  all  in  y*^  stile  of  y^  Greek  writers  as  Gronwy 
had  translated  it ;  and  he  has  since  ownd  it.  Gwych  o'ch  mefus 
a'ch  cucumeriaid  !  a'ch  anomias  a  Sion  Dwyran,  nid  oes  imi  ddim 
Iwcc  yn  y  cyfryw  bethau.    Ni  wn  i  etto  pa  hyd  y  bydd  raid  tarrio  yma. 

A  pham  waeth  i  wr  maeth  main 

Bridd  na'i  gilydd  ar  gelain. 

Wele  ni  waeth  gennifi  beth  a  ddygo  Sion  Ffrainc,  am  y  gadawo  fe 
lonydd  i  hen  wraig  sydd  heb  fod  o  du'n  y  byd.  Wele  etto  nid 
Celtic  Dictionary  mono.  The  title  is  Celtic  Remains  or  the  Celtic 
Empire  described  in  y'^  English  tongue,  being  a  etc.,  etc.,  in  two 
parts,  etc.  Gwych  a  fydd  clywed  yn  iawn  oddiwrth  Farthin  o'r 
Post  Offis,  mae'n  ddrwg  gennif  di-os  Gendal  dlawd.  I  read  in  the 
paper  this  morning  that  there  is  a  coaliton  of  y*^  partys  that  strived 
for  governing  ;  and  so  all  are  to  be  in,  and  no  body  to  thwart  them 
in  y^  House  of  Commons  hereafter.  Gwaethwaeth  fyth,  mi  wranta 
bydd  Goes  a  Phiull  fal  y  Ueill,  a  r  llwynog  yn  dwyn  gwydd.  Gwil- 
iwch  Iwytho  Cywydd  yr  Ardd  a  gormod  o  bethau  ;  digon  yw  digon 
o  fifigys.  Here  is  great  plenty  of  excellent  garden  productions, 
cabbages,  colly  flowers,  carrots,  beans,  pease,  cucumers,  siles, 
lettuce,  excellent  white  and  red  heart  cherries,  etc.,  but  the  bread 
exceeding  dear  and  I  suppose  scarce,  for  y<^  price  is  almost  double 
to  what  it  was  this  time  12  months  —  other  things  moderate. 
Mutton  and  lamb  4>^d.  and  5d.  per  lb  ;  beef  4d.  and  4>^d.  per  lb.  ; 
veal  4^^.  and  5d.  ;  mackrel  4d.  a  piece  ;  lobsters,  good  middling 
size,  4d.  to  6d.  ;  salt  butter  5/^d.  and  6d.  a  lb.,  fresh  from  7d.  to 
lod.  ;  milk,  very  good,  ij^d.  a  wine  quart  or  less  ;  good  Cheshire 
cheese  3>^d.  and  4d.  per  lb.  ;  Gloucester  do.  3d.  and  4d.    Excellent 

cccxxxvii  491 


contd. 


-         .^     small  beer,  Saturday's  brewing,  near  4d.  a  gallon,  Tuesday  worse  ; 


contd. 


rum  7s.  6d.  to  8s.  a  gallon  ;  brandy  ids.  ;  wine,  port  and  mount 
and  Lisbon  6s.  a  gallon  even  by  a  single  bottle.  But  I  suppose  it  will 
rise  upon  this  new  license  act.  Syder  very  bad,  made  of  turnips, 
etc.,  in  London  6d.  a  quart ;  ale  worse  than  small  beer,  beer  or 
porter,  mere  poyson,  3d.  a  quart  ;  gin  raised  in  price  but  still  too 
cheap, — most  of  the  distillers  have  given  up  all  hopes  of  going  on 
with  their  business  any  more.  Loaf  sugar,  good  enough  for  tea,  is 
8d.  a  lb.  ;  Bohea  tea  from  5s.  to  6s.  ;  green  from  8s.  to  ids.,  very 
good  ;  coals  40s.  a  chalder  ;  candles  jd. ;  soap  8d.  These  are  the 
most  common  necessarys.  Milford  Haven  is  going  to  be  made  a 
place  for  men  of  war,  with  docks  and  yards.  I  believe  my  book 
gave  the  hint.  Perhaps  I  may  now  publish  my  large  draught  of 
that  place.  I'll  shew  it  som.e  great  ones  by  and  by.  What  stuff 
shall  I  have  to  finish  this,  nothing  unless  it  be  a  word  or  two  of 
the  translation  of  Lucian's  dialogue,  the  pain  in  my  shoulder  makes 
me  unfit  for  anything  else.  The  dialogue  is  between  Gronwy  and 
Llewelyn.  Gronwy  tells  Llewelyn  what  company  he  met  at  the 
House  of  Rhydderch  ab  Ednyfed  o'r  Fynachlog,  about  apparitions, 
charms,  spells,  etc.,  etc.  Rhydderch  himself  being  as  great  a  Iyer 
as  any  of  the  rest.  Charms  and  spells  were  in  great  vogue  among 
the  Greeks,  as  they  are  at  this  day  in  Wales.  About  y^  middle  of 
their  discourse  "  Rhof  a  Duw "  ebr  Rhydderch,  "  mi  ddywedaf  i 
chwi  un  peth  arall  a  ddigwyddodd  imi  fy  hun,  nid  y  peth  a  glywais, 
ag  f'allai  Gronwy  pan  glowech  y  gorfydd  iti  ei  goelio,  gan  wiried 
yw'r  chwedl.  Pan  oeddwn  i  yn  byw  yn  Ynysoedd  yr  Heledd 
(Hebrides)  yn  y  Gogledd  yn  hogyn  o  langc,  lie  gyrrasai  fy  nhad 
fi  i  gael  dysgeidiaeth,  fe  ddaeth  arnaf  flys  fynd  i  Ynysoedd  Erch 
(Orcades)  mewn  Hong,  ag  oddiyno  i  Lychlyn  i  glywed  y  rhyfeddod 
honno,  sef  y  morforwynion  yn  canu,  ag  iw  gweled  yn  cribo  eu 
gwallt  a  chrib  aur,  ag  mi  a'i  gwelais  ag  a'i  clywais  hefyd,  ag  a  fum 
yn  siarad  ag  un  o  honynt,  a  hi  a  ddywedodd  imi  ddewiniaeth  gan 
gerdded  hyd  y  mor  ag  adrodd  saith  air,  a  phe  bai  achos  mi  fedrwn 
ddywedyd  i  chwi'r  geiriau.  Ond  tra  roeddwn  ar  y  dwr  fe  ddi- 
gwyddodd fod  gida  ni  yn  y  Hong  wr  o  Degeingl,  un  o'r  beirdd 
sanctaidd  rhyfeddol  o  ddoethineb,  ag  yn  gwybod  holl  ddysg  y 
morforwynion,  y  tylwyth  teg  a'r  Aiphtiaid,  ag"  fe  ddywedid  ei  fod 

4Q2  CCCXXXVII 


gvvedi  byw  dair  blynedd  yn  Ogof  Maengymrwd,  a  thair  biynedd    ,         _j_. 

hefyd  dan  y  ddaiar  yn  Ogof  Llanddulas  yn  dysgu  celfyddyd  dewin-      contd. 

iaith  a  thrin  y  ser  a'r  planedau  gan  y  Dr.  Dafydd  Ddu  o  Hiraddug. 

"  Y  Gwyddyl  Gorr  oedd  hwnnw  mi  dynga,"  ebr  Cynfelyn  Goch, 

"fy  hen   feistr  a'm   hathravv  i  wyti   yn  ei  feddwl,  gwr  santaidd 

dysgedig  gwedi  ei  eillio,  ag  yn  gwisgo  dillad  lliain,  ag  yn  siarad 

Gwyddeleg  a  Lladin  yn  ddilediaith  gan  rhiccled  ai  bader.     Dyn 

byr  Uydan,  a  thrwyn  ysmwt  gwefldew,  go  eiddil  ei  goesau."   "  le,  ar 

fy  nghydwybod  yr  un  un  fyth,"  ebr  yntau,  "  Gwyddel  Gorr  oedd  ei 

enw  ef  ond  nis  gwyddwn  i  ar  y  cyntaf  pvvy  oedd  ef.     Eithr  pan 

welais  ef  yn  gvvneuthur  llawer  o  wyrthiau,  yn  cerdded  hyd  frig  y 

tonnau,   ag  yn   marchogaeth  ar  gefn  llamhidyddion,  ag  yn  ym- 

gomio  a'r  mor  forwynion  ar  rheini  yn  ei  berchi  ag  yn  ysgwyd  eu 

cynfifonau  arno,  yno  mi  ddeallais  mai  rhyw  \vr  santaidd  ydoedd,  ag 

o  dippyn  i  dippyn  wrth  fy  addfwynder  mi  ymlithrais  i\v  gymdeithas 

ef,  a  chwedi   ymgynefino  a'n   gilydd  fe   ymddiriedai    imi  ei  holl 

gyfrinach.  O'r  diwedd  ni  aethom  i'r  Ian  i  Lychlyn,  ag  fe'm  cyngorodd  i 

adael  fy  holl  weision  yn  nhre  Laswig(Leswick)a  myned  fy  hun  gydag 

ef  law  law  i  rodio'r  mynyddoedd  a'r  dififaethwch  i  edrych  am  yr  hen 

ddewines  sef  Angharad  Goch,  y  Gringroen  Wrach  o  Fynydd  y  Rhew, 

i  gael  peth  o  ddoethineb  honno,  ag  felly  buom  yn  trafaelio  ag  ni 

bu  arnom  ddim  diffyg  gwenidogion,  canys  pan   aem  i'n  Hetty  y 

Gwyddyl  Gorr  a  gymerai'r  ysgublawr  neu  droed  gordd,  ag  a  droe 

gadachau  yn  ei  gylch,  ag  a  ddywedai  ryw  wers  ag  a  wnae  iddo 

gerdded  ag  ymddangos  i  bawb  arall  megys  dyn,  a  hwnnw  a  aai  ag 

a  nolai  ddwfr,  ag  a  drwssiai  fwyd  ag  a  arlwyai  ag  a  wnai  bob 

gwaith  ag  a  weinyddai  ini  yn  bur  bylaw,  ag  yno  gwedi  cael  digon 

oi  wasanaeth,  fe  ddywedai  wers  arall  ag  ai  troe'n  ysgublawr  neu  fe 

droe   y   troed  gordd  yn  droed  gordd  cystal  cynt,  etc."     Then  he 

proceeds  to  tell  how  he  hid  himself,  and  overheard  the  spell  of 

three  words,  and  how  he  tryd  one  day,  being  alone,  to  turn  y^ 

troed  gordd  into  a  man  and  orderd  him  to  fetch  water,  which  he 

did,  but  as  Rhydderch  had  not  y^  other  spell  to  turn  him  into  a 

troed  gordd,  he  carried  so  much  water  that  he  was  like  to  drown 

him,  etc.     This  specimen  will  show  you  that  it  is  an   excellent 

ridicule  on  such  lying  stories  and  conjurations,  etc.     My  shoulder 

pains  me  I  can  write  no  more  now. 

cccxxxvii  493 


L.  to  W. 
contd. 


L.  to  W. 
CCCXXXVIII. 


W.  to  L. 

andR. 

CCCXXXIX. 


If  Vic.  had  not  done  amiss,  why  a  charge  against  him  ?  and  how 
could  there  be  a  charge  against  him,  if  the  Surveyor  of  y"^  Post 
Office  orders  him  ?  You  may  tell  him  that  some  Members  of 
Parliament  will  examine  into  it,  if  it  cannot  be  found  out  otherwise. 

Your  affectio7iate  brother,  Llewelyn. 

London,  July  9th,  1757. 

Anwyl  Vraut,— I  have  yours  of  y^  2nd  and  it  is  a  pity  to  suffer 
such  weather  as  this  to  pass  without  writing.  I  think  I  never 
suffer  any  of  your  letters  to  stand  here  above  one  post  without 
some  kind  of  answer.  If  Gronwy's  bookseller  has  the  money  in  his 
hands,  he  may  possibly  publish  something,  otherwise  he'll  drink  y^ 
money  before  the  book  is  printed.  Dyna  far  !  A'i  dyn  yw  fo  ? 
Mae'n  ddrwg  gennif  fyned  o  dd — 1  a  Joset,  mi  wranta  daw  ei  waeth 
yn  ei  le.  Mae'n  dra  thebyg  mae'r  Brysgavv  a  ddaw  o  achos 
pechodau'r  Ynys.  Gwrda'r  Veurig  am  vamhaetha,  mae  pob 
creadur  yn  dda  i  rywbeth.  Wawch  dyma  chwi'n  dywedyd  yn  y 
P.S.  mae'r  i  leg  yw'r  diwrnod  cychwyn  i  Degengl,  felly  dyma  ergyd 
i'r  gwellt,  ag  mae'n  rhaid  i  hwn  aros  hyd  na  ddeloch  adref  [L.M.] 
Gartref,  Nos  Sul,  24  o  Fis  Gorphena,  1757. 

Y  Brawdyr,—  Dyma  He  rwyf  er  neithiwr  wedi  bod  yn  fawr  fy 
lludded  yn  ymdeithiaw  drwy  bedair  o  siroedd  Cymru,  mewn  myllni 
ddigon.  Ni  bum  ond  un  diwarnod  o  bythewnos  o  amser  heb  fod 
ar  farch  yn  trafaeliaw  yn  galed  in  search  of  natural  curiosities, 
weithiau  ar  fy  neudroed  ymron  fy  Uadd  fy  hun  yn  dringaw  gelldydd 
a  chreigiau,  rhai  o  naddynt  na  bu'sai  nemor  ddyn  rhyd-ddynt  o'r 
blaen.  Ni  wn  i  a  gawsoch  i  gei'pyn  o  lythyr  a  sgrifenais  o'r 
Ddwning  neu'r  Dwning."^  Mi  addewais  yn  hwnnw  a  Journal,  ond 
ni  cheir  mor  ofa  heno,  a  daccw  y  foru  i  fod  yn  wylmabsant  Cybi — 
new  stile.  Ni  choeliach  i  fyth  y  nifer  o  fifosilod,  etc.,  a  gynhuUais 
y  daith  hon,  ie  ar  ariant  a  weriais  i  hefyd.  Par  fodd  bynnag  mi 
allaf  yn  awr  orwedd  yn  fy  ngvvely,  mae  fy  enw,  etc.  Gerwinol  o 
falched  oedd  y  bobl  ar  hyd  y  fifordd  ymhob  man  lie  rhodiais,  o 
byddai  ganddynt  ddim  tegan  yn  y  byd  a  fai  gymeradwy  gan  y 
Gwilym.  Daccw  fi  wedi  gadael  gyda  fy  anwyl  Bennant  gryn  bwn 
ceffyl  i  ddyfod  ar  hyd  y  mor,  heblaw  a  gludodd  Wil  y  Newri  yn  y 
portmanteau.  Dyma  hi'n  Ddywllun  ac  heb  ddim  llythyr  o  unlle 
*  Downing,  the  seat  of  Thomas  Pennant. 


494 


CCCXXXIX 


a'r  dref  yn  llawn  o  wylmabsant.  Marged  Owain  newydd  ddyfod 
o  dy  ein  tad  ac  ynteu  yn  rhesymol  iachus.  Mi  glywaf  fod  Sion  ar 
y  fifordd  i  Lundein  y  dydd  arall.  Ni  chaf  amser  i  ddywedyd  dim 
chwaneg  yn  awr,  ond  Duw  gyda  chwi  bod  ac  un,  dywedwch 
chwitheu  Amen.  Eich  caredigawl fra%ud^        William  Morris. 

Olsgrif.  Nid  hwyrach  mai  llythyr  dvvbl  fydd  o'r  achos,  fe 
aeth  y  host  ymaith  echdoe  (heddyw  yw  dyw  Mercher)  cyn 
caffael  fy  llythyr,  yr  archlod  iddo,  dyma  heddyw  heb  gymaint  ac  un 
llythyr  o  unlle  yn  y  byd.  Ow  fy  'neidiau,  ai  colli'ch  cellwair  a 
wnaethoch  ?  Mi  glywaf  eich  bod  chwi  y  brawd  Rhisiart  yn 
sgrifennu  at  boblach  y  fifordd  hyn,  tyst  llythyr  at  Mosson  wedi  ei 
seinio  Richard  Mosson  'r  dydd  arall,  dyna  lle'r  ydoedd  ffwdan  pan 
ydoedd  y  gwr  yn  gollwng  yn  angof  ei  enw  ei  hun,  wfft  i  hynny  ! 
Ymhle  mae  proposals  Grono  bellach  ?  Och  ni,  mae  arnaf  ofn  na 
welwn  mwy  mo  'Natus  wirion.  Colled  anfeidrol  yw  dylwyth,  gwae 
finneu  ei  golli.  Wale,  wale,  dyna  ddyn  heb  ond  ychydig  oi  fath 
ar  ei  ol.  Gonest  a  didwyll  ydoedd,  nefoedd  iddo.  Cosin  Ned 
Edwards  writ  to  his  sister  of  the  2ist  to  send  her  boy  up,  but  no 
mention  is  made  whether  he  hath  got  a  ship  or  what  time  the  boy 
should  come  up  and  where  he  is  to  be  met  with.  vSion  Sais  comes 
up  with  him.  He  should  name  some  house  where  the  boys  might 
be  received  with  directions  to  take  them  in.  She  desires  a  line 
from  him  on  these  heads.  Rhaid  im  derfynnu  heb  yn  ddiolch  imi. 
Eich  brawd  mal  cynf,         W.M. 

London,  August  2nd,  1757. 
Anwyl  Vraut, — I  have  yours  before  me  of  y^  24th  July,  and  am 
glad  you  have  reachd  home  after  your  pilgrimage  to  Gwenvrewi 
Santes,  etc.  To  what  purpose  would  it  have  been  to  write  to  you 
at  Holyhead  when  you  were  at  Holywell  ?  By  the  inclosed,  you'll 
see  I  began  to  write  to  you  y^  9th  of  last  month,  but  threw  it  aside. 
I  hope  your  next  will  give  an  account  two  sheets  long  of  the 
curiositys  you  have  met  with,  MSS.,  coins,  etc.  John  Owen  is 
come  here,  I  suppose  he'll  write  to  you.  I  think  his  brother 
William  might  do  well  to  go  with  Ned  Edwards,  but  what  signifys 
thinking  or  advising.  Grono's  proposals  are  in  the  press,  you'll 
have  some  next  post.  I  am  afraid  indeed  poor  'Natus  is  gone,  for 
there  are  but  broken  accounts  here  from  the  Leghorn  people  that 

CCCXL  495 


W.  to  L. 
andR. 
contd. 


L.  to  W. 
CCCXL. 


L.  to  W. 


would  perswade  us  he  is  alive.  My  brother  Richard  will  write  to 
J  you  I  suppose  about  the  sea-boys  to  be  sent  up.  In  looking  over 
a  set  of  coins  that  happend  to  fall  into  my  brother's  hands  and 
sorting  them  and  takeing  an  account  of  them,  I  find  that  the  coins 
you  had  of  Sion  Dwyran  are  very  curious  and  uncommon,  being 
really  of  y^  age  they  appear  to  be,  for  the  dye  that  stampd  them 
was  ordered  to  be  broke,  etc.  I  had  never  studyd  coins  so  much 
as  I  have  done  these,  ag  mi  lithiais  y  brawd  i  edrych  arnynt,  er  na 
wyddai  yn  y  byd  pa  beth  oeddynt  o'r  blaen.  Here  are  also  in  the 
same  collection  a  parcel  of  modern  medals  of  Lewis  14th,  King 
William,  Queen  Anne,  George  I.,  George  II.,  some  Popes.  His 
Emperors  are  of  y'^  middle  copper.  If  you  meet  with  any  coins  or 
medals  of  y*^  Romans,  whether  Emperors  or  others,  whether 
common  or  no,  pick  them  up,  for  there  is  nothing  that  corroborates 
history  like  them.  My  collection  in  the  country  is  but  very  poor, 
mostly  of  y^  small  copper.  There  are  no  English  books  that  give 
thorough  instructions  about  medals,  so  I  am  obligd  to  study  them 
out  of  the  French  and  Latin  with  hard  labour,  but  great  pleasure, 
because  they  illustrate  our  ancient  British  History.  I  can  think 
of  no  more  to  say  this  post.      /  am,  your  affectio7iate  brother,  L.M. 


END    OF    VOL.    I. 


^//^-c/^^ 


(49<') 


m 
i 


UNIVERSITY  OF  CALIFORNIA  LIBRARY 

Los  Angeles 

This  book  is  DUE  on  the  last  date  stamped  below. 


NON-RENEWp 


0CTL2^: 


DECEIVED 


DATE  SENT 

FEB  0  9  1994 

DUE  3  iVIi^.M  ,•  ..o  rrtOM 
DATE  RECEIVED 


315 


Universily  of  Caiitornia  Los  Angeles 


L  006  832  404  5